1

Uluslararas ktisat

Uluslararas iktisat 2ye ayrlr:

1. Uluslararas ktisat Teorisi: lkelerin neden d ticaret yaptklarn inceler.
2. Uluslararas Ticaret Politikas: lkelerin d ticarete mdahalelerini inceler.

1-Uluslararas ktisat Teorisi

KLASK DI TCARET TEORS
Temel Varsaymlar
Para kullanlmaz. Mal mala deiilir.
Tam rekabet piyasas koullar geerlidir. Devlet mdahalesine gerek yoktur.
Tama giderleri (navlun) sfr kabul edilir.
gc lke iinde tam hareketli, lke dnda tam hareketsizdir.
Arz yanl teoridir (Say Kanunu).
A. MUTLAK STNLK (ADAM SMTH)
Bir lke hangi mal ucuza retiyorsa o lke o malda uzmanlasn mantn tar.
NOT Mutlak stnlk mallarda
Mukayeseli stnlk lkelerde
A ve B lkeleri ayn sayda ii kullanarak
X Mal
Y Mal
A lkesi
60 birim
70 birim
retim yapmaktadrlar. Buna gre A lkesi 60
B lkesi
75 birim
45 birim
birim B lkesi de 75 birim X mal
retebilmektedir. Ayn ekilde A lkesi 70 birim Y mal retebilirken B lkesi 45 birim Y
mal retebilmektedir. Mutlak stnlk teorisine gre B lkesi X malnda A lkesi Y
malnda mutlak olarak stndr
A lkesi Y ihra, X ithal
B lkesi Y ithal, X ihra
A ve B lkeleri ayn miktarda X ve Y mal
X Mal
Y Mal
A lkesi
70 ii
60 ii
retimi
yapabilmek
iin
tablodaki
ii
B lkesi
40 ii
80 ii
miktarna ihtiya duymaktadrlar. Buna gre A
lkesi ayn miktar X maln retmek iin 70 iiye ihtiya duyarken B lkesi 40 iiye
ihtiya duymaktadr. Ayn ekilde A lkesi ayn miktar Y mal retmek iin 60 iiye
gereksinim duyarken B lkesi 80 iiye ihtiya duymaktadr. Buna gre A lkesi Y malnda
B lkesi X malnda mutlak stnle sahiptir.
A lkesi Y ihra, X ithal
B lkesi X ihra, Y ithal
A lkesi
B lkesi

X Mal
80 birim
65 birim

Y Mal
90 birim
40 birim

A lkesi hem X hem de Y malnda mutlak

stnle sahip olduu iin iki lke arasnda
d ticaret yaplmaz.

B. KARILATIRMALI STNLK (DAVD RCARDO)

A lkesi
B lkesi

X Mal
80 birim
65 birim

Y Mal
90 birim
40 birim

A lkesi Y ihra, X ithal

B lkesi X ihra, Y ithal

1
Ricardo Modelinin Eksiklikleri
Emek - deer teorisine dayanmas Girdi maliyetleri, tama maliyetleri,
retimdeki dier maliyetler, sabit maliyetleri ihmal etmitir)
Emek homojendir. Tm iilerin gc ayn deildir.
Teori bir arz teorisidir. Talep koullar ihmal edilmitir.
Teori statik bir modeldir. Teknolojik deime ve moda unutulmutur.
Teori tam uzmanlamaya dayanr. Eksik uzmanlama unutulmutur.

ALTERNATF MALYET (Frsat Maliyeti)

Neo Klasik iktisatlar emek - deer teorisi yerine tm dier faktrleri kapsayan
alternatif maliyet kavramn gelitirmilerdir. (Goettfried Haberler)
SABT MALYETLER ve DI TCARET
Motor
Motor
TC

. 100

1000

ABD

1
10

10
10

Buday
Buday
1000
1000
Sabit Maliyet ve D Ticaret sz konusu iken 2 lkenin de d ticaretten kazanl
kabilmesi iin i fiyat oranlarnn arasnda bir d fiyat oran verilmesi gerekir.
Buday
Buday
A lkesi
B lkesi

3
8

3
4

Kahve

Kahve
4
8
Yukarda iki lkenin retim olanaklar erileri gsterilmektedir. Bu lkeler aralarnda
d ticarete baladnda nasl bir yol izlenmesi en karl durum olur?
A lkesi buday reterek B lkesi de kahve reterek d ticarette en karl duruma
ulaabilirler.

Artan Maliyet-D Ticaret

Sanayi rn

Fd

FF lke ii fiyatlar gstermektedir.

FdFdlke d fiyatlar gstermektedir.
B
C
Fd
F

X1

X2

X3

Tarm rn

FF
dorusunun
eiminin
FdFd
dorusunun eiminden daha byk
olmas bir baka deyile daha dik olmas
lke ii fiyatlarn daha yksek olduunu
gstermektedir.

thalat

Kapal ekonomi sz konusu olduunda retici ve tketici dengesi B noktasnda X2 birim

kadardr.

lke ak ekonomiye getiinde, d fiyatlarn daha dk olmasndan kaynakl retici dengesi

A noktasna gerileyerek X1 birim olacaktr.

Yine d fiyatlarn daha dk olmasndan kaynakl tketici dengesi C noktasna artarak X3

birim olacaktr.

Sonu olarak lke ak ekonomiye getiinde tarm retimi X1 birim, tketimi X3 birim olacaktr. X1
X3 aras a ithalat ile karlayacaktr.
ULUSLARARASI GRECEL FYATLARIN (DI TCARET HADLER) OLUUMU

Kat

ABDnin i
maliyet dorusu
ABD iin
ticaret
karl
deildir

Iki taraf iin karl

ticaret alan

Trkiyenin i
maliyet dorusu

Trkiye iin
ticaret karl
deil
Buday

Grafik: Arz Modeline Gre Karl D Ticaret Alan

ki lkenin i maliyet dorular arasnda kalan alan iki taraf iin de ticarette krl alandr.

D ticaret hadleri, bir lkenin yurt ii maliyetlerine ne kadar yaklarsa dier lkenin d ticaret
kazanlar o derece artar.

KARILIKLI TALEP KANUNU

Jhon Stuart Mill bu model ile ilk defa d ticarette talep koullarna yer vermitir.

D ticarette denge fiyatlar, iki lkeli modelde lkelerden birinin, dierinin malna olan talebinin
iddetine baldr.

Bir lkenin karlkl talebi, kendi malndan verecei bir birim iin dierinin malndan talep edecei
miktarla llr.

TEKLF ERLER

Karlkl talep teorisi, Alfred Marshall tarafndan gelitirilerek teklif erileri ad verilen grafikle
gsterilmitir.

lkenin bir miktar ithal mal karlnda nerdii ihra mal tutarna teklif ad verilir.

Teklif erisi, ithal mal bir birim artrlrken, lkenin kendi malndan nerecei miktar gsteren
eriye denir.

Bir teklif ayn anda eyi ifade eder:

1. hra miktar
2. thal miktar

3. Uluslar aras fiyat oran

Trkiyenin Varsaylan Teklif Erisinin Elde Edilii

Kat
T
D(10k:5b)

C(10k:10b)
B(10k:15b)
A(10k:20b)
Buday

Grafik: Trkiyenin Varsaylan Teklif Erisi

OT erisi zerindeki fiyat dorularnn giderek diklemesi, ticaret hacmi geniledike Trkiyenin,
ancak buday fiyatnn kat cinsinden ykselmesi sonucu ticareti kabul edeceini gsterir.

nk artan ithal mal miktarnn lkeye salad marjinal fayda azalmaktadr.

ABDnin Varsaylan Teklif Erisinin Elde Edilii

Kat

N(10k:10b)
M(10k:5b)

P(10k:15b)

R(10k:20b)

0
Grafik: ABDnin Varsaylan Teklif Erisi

Buday

Trkiyenin teklif erisine benzer bir ekilde elde edilen ABDnin teklif erisi grlmektedir.
Denge D Ticaret Haddinin Oluumu
Kat

P
U

ABDnin i
fiyat oran

Trkiyenin
i fiyat oran

Buday
0
Grafik: Teklif Erileri ve Denge Ticaret Hadleri

OT: Trkiyenin teklif erisi OU: ABDnin teklif erisi OP: Trkiye ve ABD arasnda dengeyi
salayan ticaret haddidir.
Denge D Ticaret Haddinde thalat ve hracat Miktarlar
Kat

T
M

P
U

Buday
0
L
Grafik: Teklif Erileri ve Denge Ticaret Hadleri

Dengeyi salayan ticaret haddinde

OL: Trkiyenin buday ihrac
MP: ABDnin buday ithali

OL=MP

LP: Trkiyenin kat ithalat

OM: ABDnin kat ihrac
LP=OM

TEKLF ERS MODELNN YARARLARI

Arz ve talep koullarn

Karlatrmal stnlk yaplarn

Ticaret dengesini salayan uluslararas fiyat oranlarn

Uluslararas denge ihracat ve ithalat oranlarn

Her lkenin d ticaretten salad toplam kazanlar gsterir

TEKLF ERLERNDE KAYMALAR

Teklif erileri bir lkedeki arz ve talep koullarnn deimesinden etkilenir. Bu deiim birbirine zt
iki durum oluturur.

Ticaret hadleri etkisi

Ticaret hacmi etkisi

TEKLF ERLERNDE KAYMALAR

rnek

1
NEMSZ OLMANIN NEM
Motor
Lksemburg
motor
etkilerken ABDnin
ar derecede
ikili ticarette Lksemburg daha

Dnya ticaretinde nemsiz olan Lksemburgun

talebi ABDnin motor fiyatlarn ok az
ABD
tereya talebi tereya fiyatlarn
etkilemektedir. Bu yzden
karldr.

Tereya
Hollanda Hastal: ani zenginleme kaynana
kavuan bir ekonomide mevcut retim faktrlerinin dier retim alanlarndan ekilip yeni
kaynaa ynelmesi sonucunda toplam retimin azalmasna denir. lk olarak 1960'l
yllarda Hollanda'da doal gaz bulunmas sonucunda gzlemlendii iin Hollanda Hastal
adn almtr. Detayl bir aratrma olmamakla beraber ii dvizleri ve d yardmlarn da
bu duruma yol at sylenebilir.
FAKTR DONATIMI TEORS
Ricardo nun KT modelinde eksik olan en nemli noktalardan biri lkeler arasndaki igc
verimliliklerinin niye farkl olduunun aklanmamasdr. Bu eksiklik Eli Hecksher (1919) ve Bertil Ohlin
in (1930) gelitirdii faktr donatm teorisi giderilmeye allmtr. Hecksher-Ohlin Teorisi de denilir.
Faktr donatm teorisi (FDT) iki retim faktr varsayar: sermaye ve igc. Btn mal ve
hizmetlerin retiminde kullanlan girdiler bu iki gruba ayrlabilir. Mesela hastane hizmetinde bina ve
tbbi aletler sermaye mallar iken doktor hemire cretleri igcdr.
FDT ye gre: bir lke hangi retim faktrne greceli olarak daha fazla sahipse, o faktr daha youn
kullanan mallarda karlatrmal stnlk elde eder (yani ucuza maleder), o mallarda uzmanlar ve
ihra eder. Az bulunan faktrn youn olarak kullanld mallar ise ithal eder.
Fiziki Tanmlama;
retim faktrlerinin fiziki miktarlar ya da faktr stoku ile tanmlanr. Arz yn ile ele alr.
lkelerin sermaye stoku / emek stoku oranlar karlatrlr.
C: Sermaye

T: Trkiye

L: Emek

A: Almanya

C A CT

LA LT

Eitsizlik, Almanyada sermayenin greceli fiyatnn Trkiyeden daha dk olmas anlamna

gelir. Trkiye emee, Almanyann sermayeye zengin olarak sahip olmas demektir. Tekstil daha
igc-youn bir mal, motor ise daha sermaye-youn bir maldr. FDT ye gre, Trkiye tekstilde
uzmanlar ve tekstil mallarn daha ucuza mal ederken, Almanya motorda uzmanlar ve motor satar.
Burada FDT nin dayand varsaymlar belirtmek gerekir:

lkelerin faktr donatmlar birbirinden farkldr,

Mallarn faktr younluklar farkldr. Yani baz mallar daha sermaye-youn, bazlar ise daha
emek-youndur,

lkeler ayn mal retmek iin ayn teknolojiyi kullanrlar, teknoloji seviyeleri ayndr,

Her iki lkede her iki mal da eit oranda talep edilir.

HECKSCHER-OHLIN MODELNDEN IKARTILAN TEOREMLER

1.

FAKTR FYATLARI ETL TEOREM

Teorem, serbest mal ticareti yoluyla lkeler aras faktr fiyatlar eitlii nasl salanr? sorusunu
yantlamay amalar.

Klasiklere ait olan, retim faktrlerinin lke iinde tam hareketli, lkeler arasnda tam hareketsiz
oluu, varsaym HeckscherOhlin modelinde de geerlidir.

Modele gre her lke bol olarak sahip olduu retim faktrne youn bir ekilde ihtiya duyan
mallarda uzmanlamaya gider.

Trkiye emekyoun olan tekstil, Almanya ise sermayeyoun motor retiminde uzmanlamaya
gider.

Teorem, serbest mal ticareti yoluyla lkeler aras faktr fiyatlar eitlii nasl salanr? sorusunu
yantlamay amalar.

Klasiklere ait olan, retim faktrlerinin lke iinde tam hareketli, lkeler arasnda tam hareketsiz
oluu, varsaym HeckscherOhlin modelinde de geerlidir.

Modele gre her lke bol olarak sahip olduu retim faktrne youn bir ekilde ihtiya duyan
mallarda uzmanlamaya gider.

Trkiye emekyoun olan tekstil, Almanya ise sermayeyoun motor retiminde uzmanlamaya
gider.

Trkiye Motor retimini ksarak kaynaklarn tekstile aktarr.

Motor retiminin kslmasndan dolay aa kan i gc tekstil retiminde kolayca alabilirken,

sermaye faktrnn bu sektrde istihdam olanaklar daha kstldr.

Genileyen tekstil retimi sonucunda igc hzla ykselirken sermaye talebi daha az artar. Faktr

fiyatlar cretler lehine (cretler ykselir) faiz aleyhine (faizler der) deiir.

Almanya Tekstil retimini ksarak kaynaklarn motor retimine aktarr.Tekstil retiminin

kslmasndan dolay bol miktarda emek aa kar. Aa kan sermaye motor retiminde
kolayca istihdam edilir. Sermayeye gre igc ucuzlar.

2.

STOLPER-SAMUELSON GELR DAILIMI TEOREM

Teoremden nce , serbest ticaret lkede yaayanlarn tmnn yararna, korumaclk ise
zararnadr gr hakimdir.

Teoreme gre serbest ticaret ihracat endstrilerinde youn kullanlan faktrn lehinedir.
Korumaclk ise ithalata rakip endstride youn olarak kullanlan faktrn lehinedir.

Sermaye zengini bir lkeyi ele alalm. Sermaye youn mallar ihra eden, emek youn mallar
ithal eden bu lkede, ithal mallar zerine gmrk tarifesi konulsun.

Emek youn mallarn fiyatlar, sermaye youn mallarn i fiyatlarna oranla artar. Dolaysyla
bu endstride alan iilerin reel cretleri artar.

Gmrk tarifesi konulan maln benzerlerinin yurtii retimi artarken, ihra malnn retimi
daralr.

Emein geliri olan cret, sermayenin geliri olan faizden daha hzla artar.

Ucuzlayan sermaye pahallaan emein yerine ikame edilir.

retimde her emek birimi daha fazla sermaye ile birletirildii iin emein verimlilii ve
dolaysyla reel cretlerde art salanm olur.

Modele gre, gmrk tarifeleri uluslar aras uzmanlamadan yararlanmay ve ulusal geliri
drr. Fakat ulusal gelir iinde cretlerin pay artar, sermayenin der.

Gmrk tarifeleri, yurtii retici ve tketiciler asndan ithalata rakip mallar fiyatn, ihra
mallarnn fiyatna oranla ykselttii srece teorem geerlidir.

Gmrk tarifeleri bu fiyat orann drrse teorem geerliliini yitirir. (Metzler Paradoksu)

Metzler Paradoksu, gmrk tarifesi koyan lkenin byk lke olmas durumunda geerlidir.
Pazar payn kaybetmek istemeyen kk lke sat fiyatlarn drebilir.

Bylece gmrk tarifesi koyan lkenin ithalat fiyatlarnn ve ithalata rakip mallarnn fiyatlarnn
dmesine neden olur.

3.

RYBCZYNSKI TEOREM

Motor

M0
M1

F1

E0
E1
F

TO

F1
T1

Tekstil

Grafik: Tketim ve retim kazanlar

ki mall ve iki faktrl bir modelde, tam alma koullar altnda eer tek bir faktrn arz
artrlacak olursa, onu youn olarak kullanan malda retim geniler, dier malda ise daralr.

Trkiye emek-zengin bir lkedir. Sermaye stoku sabitken, emek stokunun artsn.

Artan emek tekstil sektrnde altrlr.

retim teknolojisi gerei bir miktar da sermayeye ihtiya duyulmaktadr.

Sermaye ihtiyac, sermaye youn motor endstrisinden karlanr.

Tekstil retimi genilerken, motor retimi daralm olur.

Grafie gre balangta retim dengesi E0 dr.

Emekteki art sonucu retim olanaklar da doru geniler ve yeni retim dengesi E1 olur.

D ticaret hadlerinin sabit kalmas (FF=F1F1) varsaym altnda

Emek faktrndeki art (sermaye sabit) sonucu

Tekstil retimi T0-T1 kadar artm

Motor retimi M0-M1 kadar azalm

TEORNN TEST EDLMES : LEONTIEF PARADOKSU

HeckscherOhlin modeli Salam bir mantk yapsna dayanr.

Matematik ve geometrik yntemlerin uygulanmasna elverilidir.

D ticareti, lkelerin faktr donatm ve retim teknolojisi gibi en yaln zelliklerine balar.

Teori aadaki sorunlara aklk getirir. Kalknmann d ticarete etkileri Uluslar aras faktr
akmlarnn nedenleri D ticaretin gelir dalmna etkileri Test edilebilir hipotezlerin kurulmasna
imkan verir.

Faktr donatm teorisi uzun bir sre mallar faktr bileimlerine ayracak bir teknik bilinmedii iin
test edilememitir.

Leontief, 1930lu yllarda girdi kt (inputoutput) tablosu denilen teknii gelitirmi ve mallar
emeksermaye bileimlerine ayrmtr.

Leontief, Amerikann tm d dnya ile olan ticaretini ele alm, ihracat ve ithalatta bir milyon dolar
deerinde temsili mal balyalar oluturmutur.

Mal balyalar, bileimi ihracat ve ithalatta ayn olan mal bileimlerini gsterir.

Yaplan alma sonucunda Amerika emek youn mallar ihra edip, sermaye youn mallar ithal
eden bir lke olarak kmtr.

Beklenenin aksine kan bu duruma Leontief Paradoksu denilmitir.

Leontief, elikinin nedenini yle aklar:

Amerikan toplumunun stn giriimcilik, yneticilik, eitim gibi zellikleri nedeniyle, Amerikan
iileri dnyann dier lkelerindeki iilere gre stn niteliktedir.

Ayn sermaye aralar ile alm olsalar bile verimlilikleri yksektir.

Bir Amerikan iisi, yabanc iiye bedeldir. .bu nedenle Amerikann emek stokunu bulmak
iin mevcut stoku ile arpmak gerekir.

Leontiefin almasna eletiriler:

almann savan hemen sonrasndaki yl iin yaplm olmas

Hesaplamalarda kullanlan sermaye katsaylarnn gvenilir olmad

Sadece emek ve sermaye faktrleri dikkate alnm, doal kaynaklar gz ard edilmitir.

YEN TEOREMLER
1.

NTELKL GC TEOREM
Belirli trdeki mesleki veya nitelikli igc bakmndan zengin lkeler, retimi byk lde bu

faktrlere bal olan mallarda uzmanlarlar. te yandan niteliksiz emee bol olarak sahip bulunan
lkeler ise, youn biimde niteliksiz emei ieren mallarn retiminde stnle sahiptir.

2.

TEKNOLOJ AII TEOREM

Sanayilemi lkeler arasndaki ticaretin byk bir blm yeni mal ve retim srelerine
dayaldr. Bunlar ounluu ileri sanayilemi lkelerde kurulu bulunan yeniliki firmalar tarafndan
gelitirilir. Yenilikler, patent ve fikri mlkiyet haklar yasalar ile korunur. Yenilii ilk kez bulan firma
onun monopolcs olur.

Bu hipoteze gre, yeni bir mal veya retim sreci bulan sanayilemi lkeler, bu mallarn ilk
ihracatlar olurlar.

Ancak zamanla teknoloji taklit yoluyla, ya da zamanla serbest bir mal durumuna gelerek teki
lkelerin ellerine getikten sonra, o lkeler emein ucuzluu veya doal kaynak stnlkleri
nedeniyle sz konusu mal ilk icat eden lkelerden daha ucuza retirler.

Bylece ad geen mal, daha az gelimi durumdaki bu lkeler tarafndan ihra olunmaya balar.
Mal ilk icat edenler bu lkelerle rekabet edemedikleri iin onu imdi dardan ithal ederler.

3.

RN DNEMLER TEOREM
Bu hipotez, teknoloji a hipotezinin genelletirilmi ve gelitirilmi eklidir. Buna gre, teknolojik
yenilikler ve yeni mallarn gelitirilmesi ileri sanayilemi lkelerde oluur. Bu durum yksek
derecede eitilmi igcnn ve AR GE ye yaplan yksek yatrmn bir sonucudur.

Bu hipoteze gre 1. aamada yeni maln retimi ufak aptadr ve i piyasaya yneliktir.

2. aamada rn hemen hemen tam olarak olgunlamtr. Satlar nce i piyasaya yneliktir
sonra ihracata balanr.

3. aamada retim teknolojisi standartlar. Yeniliki firma ite ve dta teknoloji lisans vermeyi
karl bulmaya balar. Standart retimin maliyetini drmek iin retim teki lkelere kaydrlr. Bu
aamada yeniliki lke hala bir miktar mal retir.

4. aamada maln lisansn alan dk maliyetli yeni reticilerin ihracat piyasalarn ele geirmeleri
ile yeniliki lkenin ihracat hz kesilir.

Yeniliki lkenin i piyasas yerli retim yerine ithalatla karlanmaya balannca 5. aamaya
geilmi olur. Artk teknoloji dnya lkelerinde tmyle yaylm ve retimi snrlandran lisanslar
sona ermitir. Yerli endstri i ve d piyasalar kaybettike yurtii retim hzla der.

Nihayet yeniliki lke kendi i piyasasnda da tamamen devre d braklnca rn dnemleri

tamamlanm olur.

4.

TERCHLERDE BENZERLK TEOREM

Bu teorem homojen olmayan sanayi rnleri ticaretini konu alr. Bu mallarn ticareti retim

maliyetlerinden ok, lkeler arasndaki zevk ve tercihlerin benzerliine yani talep koullarna baldr.
Zevk ve tercihleri belirleyen temel etken de greceli gelir dzeyleridir.

5.

LEK EKONOMLER TEOREM

lek ekonomileri iin isel ve dsal tasarruflarn olmas lkelerin bu tr endstrilerde
uzmanlamalar iin daha gl bir tevik salar.

lke, i piyasada tketicilerin satn alacaklar ok saydaki maldan az miktarda retmek yerine,
lek ekonomilerine sahip birka endstri zerinde uzmanlamaya gider ve ihtiyac olan dier
mallar dardan ithal eder.

Bylece lek ekonomileri maliyetleri drerek, retim ve zevkler ynnden birbirine benzer
lkeler arasnda bile karl d ticaret yapma imkan salar.

6.

MONOPOLL REKABET TEOREM

Gnmzde ticaret homojen deil farkllatrlm mallarn alm satmn kapsar.

Oysa faktr donatm teorisi mallarn homojen olduunu kabul eder. Homojenlik varsaym tam
rekabet varsaymnn bir sonucudur. Bu durumda lkenin ayn mal hem ihra hem de ithal
etmesi mmkn deildir.

Ancak gerek hayatta zellikle sanayi mallarnn byk ounluu homojen deildir.

Dnya ticareti geleneksel anlamda endstriler aras ticaret biiminde dnlmesine ramen,
gnmzde asl endstri ii ticaret arlk tamaktadr. Endstri ii ticaret iki ynl ticaret
olarak da bilinir.

Monopoll rekabet teoremi, sanayi mallar zerindeki iki ynl ticaret olayn lek ekonomileri
ile aklar.

Buna gre sanayi kesiminde firmalar ounlukla lee gre artan verim koullarna alrlar.
Bunun doal sonucu monopoll rekabet piyasalarnn ortaya kmasdr. Sanayi kesiminde az
ok birbirinden farkllatrlm mallar reten ok sayda firma bulunmas bunun gstergesidir.

lek ekonomilerinden yararlanma dncesi her firma veya retim tesisini ok sayda farkl
tr veya tipte mal retmek yerine yalnz bir ya da birka tr zerinde retim yapmaya zorlar.

retim az saydaki tr veya stil zerinde toplannca uzmanlamaya gidilir, daha etkin
makineler kullanlr ve lek ekonomilerinden yararlanlr.

Bylece lke sz konusu trn ihracats durumuna gelirken dier tipleri de dardan ithal
eder.

O teoremi uluslar aras ticareti karlatrmal stnlklere, ya da faktr donatmndaki

farkllklara dayandrr.

Oysa Monopolc Rekabet hipotezinde, endstri ii ticaret mal fakllatrmas ve lek

ekonomileri ile aklanmaktadr.

Buna gre, lkeler arasndaki faktr donatmlar ne derece farkl ise, karlatrmal
stnlklere bal endstriler aras ticaret de o derece byk olur.

Bu ise faktr donatm teorisi ya da karlatrmal stnlklerin daha ok sanayilemi

lkelerle az gelimi lkeler arasndaki ticareti aklamakta baarl olaca anlamna gelir.

Tersine, monopolc rekabet hipotezi de ayn faktr donatmna sahip sanayilemi lkelerin
kendi aralarnda youn olarak gerekletirdikleri iki ynl ticareti aklamada kullanlabilecek
bir teoridir.

1
TAIMA GDERLER VE DI TCARET TEORS
Tama giderlerinin analize katlmas durumunda d ticaretin yaplabilmesi ticaret ncesi iki lke
arasndaki fiyat farknn tama masraflarndan byk olmasna baldr. Bu koula uyan mallara ticari
mallar, uymayanlara da ticaret d mallar denir.

Tama masraflar ticaretin hacmini etkiler

Kurulu yerlerinin seiminde etkili olur

Kaynaa ynelimli

Piyasaya ynelimli

Serbest endstriler.

Snr ticaretinin nedeni de tama masraflardr.

EVRE STANDARTLARI VE ULUSLAR ARASI TCARET TEORS

evre standartlar kirlilik yapan sanayilerin az gelimi ya da gelimekte olan lkelere kaydrlmas ile
sonulanmtr

2-ULUSLARARASI TCARET POLTKASI

2.1

DI TCARET POLTKASININ AMALARI

2.1.2.

demeler Dengesinin Dzeltilmesi

demeler dengesi a dviz ihtiyac dourduundan ithalat kstlanr. Kstlanmazsa eldeki dviz
bittiinde dviz krizi doar, devalasyon olur. Ya da yabanc krediler ve yabancya satlar ile salanr:
demeler D. = Ticaret dengesi + Sermaye dengesi.
2.1.3.

Yerli Sanayileri D Rekabetten Koruma

2.1.4.

Kalknma Stratejisi

Kalknma stratejileri arasnda ihracata dayal kalknma Asya lkelerinin bir stratejisidir. Yatrm ve ara
mal ithalatna izin verilip tketim mallar ithalat kstlanr. hracat ise tevik edilir.
Tekelci Piyasalar Rekabete Ama ve Liberalleme

Hazineye gelir salamak:

Gmrk vergilerinin btedeki pay: Trkiye %16, Pakistan %31, Hindistan %24, ABD %2.

Stratejik hracat Snrlamas:

Bir malda dnya ticaretinde byk pay sahibi olan lkeler bir araya gelip retimi snrlandrp fiyat
yksek tutmaya alr: OPEC ve ham petrol, doal gaz, fndk.

D Politika Pazarlk Arac Olarak

Mesela bir lkenin dost olarak kazanlmas isteniyorsa gmrkler kaldrlabilir ya da tersi. Askeri
mallarn sat ya da alm snrlandrlabilir. rnek: Ermeni tasarsndan dolay Fransa nn helikopter
ihalesine alnmamas gibi.
DI TCARET POLTKASININ ARALARI
Gmrk Tarifeleri:
thalat ve ihracata konulan vergilerdir. Gnmzde ihracata pek vergi konmamaktadr daha ziyade
tevik edilmektedir. Gmrk vergilerinin iki amac vardr: gelir salama ve ithalata rakip yerli
endstrileri koruma. Tarihte devletin nemli gelirlerinden biriydi ama gnmzde greceli olarak
azalmtr: zellikle gelimi lkelerde gmrk vergilerinin bteye katks azdr. zellikle imzalanan
uluslararas ticaretin serbestletirilmesi anlamalar gmrk vergilerini azaltmtr ama az gelimi
lkelerin mesela Trkiye nin bte gelirlerinin %16 sn oluturur. Gelimi lkeler daha ok gelir ve
kurumlar vergisi toplar, dolaysz vergilerin pay azdr. Gmrk vergileri maln birimi bana alnabilir ya
da parasal deeri zerinden ad valorem alnabilir. Birinciye rnek varil bana ya da otomobil bana
olabilir. kinciye rnek ise sat fiyatnn belli bir yzdesi olarak alnmasdr. Yalnz burada maln her
safhada fiyat farkl olduundan hangi safhada vergilendirilecei nemli olur. Mesela f.o.b. free on
board fiyat olup mal ihracatnn limannda gemiye yklendii zamanki fiyatdr. C.i.f. ise cost
insurance freight yani maliyet + sigorta + tama masraflarn ierir.

Gmrk Tarifelerinin Etkileri:

thalata konulan gmrk vergisi o maln yurtii fiyatn arttrr. O mal yurtiinde retenlere
doru milli gelirin yeniden datlmasna neden olur. Tketicilerin aleyhinedir. Devlet hazinesine gelir
salar. Analitik olarak gmrk vergisinin etkilerini gsterelim:

1
Fiyat

D=MB
A

F2

yurtii fiyat

F1

dnya fiyat
T
R

Miktar

Gmrk vergisi maln yurtii fiyatn F1 den F2 ye ykseltir. Gmrk vergisi konmadan nce
tketim miktar R iken vergiden sonra U ya der. Yerli retim miktar ise K iken S ye ykselir. thalat
miktar ise nce KR kadar iken vergiden sonra SU ya der.

Tketicilere Etkisi
Talep erisinin ykseklii tketicinin her birim maldan ald fayday temsil eder. Bu
ykseklik ile denen fiyat arasndaki fark tketici rantdr. Bunun negatif eimli olmas ise tketimde
azalan fayday temsil eder. Buna gre tketicilerin rantnda + b+ d+ t kadar azalma olur nk fiyat
F2 ye ykselmi ve her birimden daha nce elde edilmekte olan rant kaybolmutur. Bu alann d ksm
devlete, ksm reticilere datlr. b ve t alanlar ise ortadan kaybolur, toplumun kaybdr. Bunun t
ksmna toplumsal tketim kayb deriz nk tketimin UR kadar azalmasyla ortaya kar.

reticilere Etkisi
Arz erisinin dikey ykseklii her retilen birimin maliyeti anlamn tar. Buna gre arz
erisinin pozitif eimli olmas her birim retimin bir ncekine gre daha maliyetli olduu anlamna gelir.
Ekonomi bilimindeki genel varsaym budur.
Gmrk vergisi reticilerin rantn artmaktadr. retici rant her birimden elde edilen fiyat eksi maliyet
yani arz erisinin yksekliidir. retici rant miktarnda artar. Bu reticilere salanan avantaj
tketiciler tarafndan finanse edilmekte yani gelirin reticiler lehine

yeniden bllmesi

salanmaktadr.
Ayrca verginin konmas daha nce piyasa dnda olan baz maliyeti yksek reticilerin
retime

balamasna

neden

olur.

Ancak

bu

kaynaklar

baka

sektrlerde

daha

verimli

kullanlabilecekken bu mal retmeye ynlendirilmi olmasndan dolay toplumsal retim kayb denilir
ve bykl b geni kadardr. (Bu mal daha ucuza alnabilecekken pahal alnmaktadr) Gmrk
vergilerinin kaynaklarn kullanmnda kayba neden olmas sonucu retim arttka maliyetlerin
ykselmesi varsaym altnda geerlidir. Bu varsaym olgun endstriler iin doru olsa da gen
endstri ler iin gmrk vergileri yararl olabilir nk gen endstriler henz rekabet edebilecek
dzeyde olmadklarndan korunmaya ihtiya duyarlar. Az gelimi lkelerde gmrk vergilerinin en
nemli gerekesi bu gen endstri hipotezidir. Endstri olgunlatka maliyetler der ve arz artar
gmrk vergisine gerek kalmaz.

Devletin Geliri
Devletin elde ettii gelir ise (F1-F2)x (U-S) ile hesaplanr, yani birim bana vergi arp ithalat
miktar. Dikkat edilirse bu maln talebi ne kadar esnekse ayn miktar vergiden elde edilecek gelir o
kadar azalr. O yzden ithal benzine, sigaraya ikiye vergi koymak, ithal oyuncaklara vergi koymaktan
ok daha fazla gelir salar devlete.
Vergi Politikasnn Snr
Gmrk vergilerinin demeler dengesini dzeltici etkisi ihracat yaptnz lkeler sizin gmrk
vergilerinize kar ayn oranda vergi uygularsa ortadan kaybolur. zellikle 1980 lerden sonraki
dnyada serbestletirme anlamalarndan sonra gmrk vergilerinin demeler dengesine olan pozitif
etkisi snrlanmtr. zellikle Trkiye iin gmrk birlii ve AB yelii perspektifi dviz demelerindeki
dengesizliklerini baka yollardan zme gereini ortaya karmtr.
Ayrca gmrkle korunmak isteyen sektrler demokratik toplumlarda hkmete bask yaparak
lobi oluturarak vergileri devam ettirebilirler. Vergiden zarar gren tketici kesimi ise reticiler kadar iyi
organize olamadndan vergiler devam eder. Trkiye de otomotiv sektr buna rnektir. Vergilerin
azaltlmas ise d rekabeti arttrp yerli teknolojik gelimeyi tetikler.

Gmrk Birlii ve Trkiye

Trkiye AB lkeleri ile 1 Ocak 1996 da Gmrk Birlii ne katlmtr. Bunun anlam sanayi
mallarnda AB yle kalkl gmrk vergilerinin sfrlanmasdr. nc lkelere kar ise AB nin ortak
gmrk tarifesi uygulamaktayz. Hem AB hem de Trkiye tarm rnlerinde yksek vergiye &
korumaya devam etmektedirler. Ancak ticaretimizin byk ksm sanayi mallar olduundan bu
anlama Trk ekonomisinin byk lde serbestlemesi anlamna gelir. D rekabete almak Trkiye
ye avantaj getirir ancak baz sektrlerde zellikle tarmda lek ekonomileri dolaysyla Trk reticisi
zor durumda kalabilmektedir.

Tarife D Politika Aralar (Non-Tariff Barriers)

Son yllarda zellikle uluslararas serbestletirme anlamalar imzalannca gmrk vergileri
azaltld ancak daha karmak tarife d aralar kulanlmaya baland. Ayrca blgesel gmrk
birlikleri: Kuzey Amerika NAFTA, Uzakdou ASEAN, AB gibi birlikler lkelerin birbirine kar
uyguladklar ticaret engellerini karmaklatrd. Bu aralar arasnda ithalat kotalar, dviz kontrol,
ihracat tevikleri, gnll ihracat kstlamalar, salk, gvenlik ve evre standartlar bulunur.
A-MKTAR KISITLAMALARI
1. thalat Kotalar
Kotalar ithalata belirli bir sre iin belirli miktar snrlamas yaparlar. Bu snrlama nominal
deer zerinden ya da fiziksel olabilir. Mesela 1 milyar $ demir elik ya da 1 milyon ton demir elik gibi.
Kotalarn etkileri gmrk vergilerinin etkilerine benzer fakat ayn deildir. Kotalar da maln
yurtii fiyatn arttrrlar ve tketici rantn ayn miktarda azaltrlar. Ancak gmrk tarifelerinde devletin
toplad gmrk vergisi gelirini kota politikasnda devlet deil ithalat toplar. Mesela gmrk vergisi
denip daha fazla mal ithal edilebilir ama kota dolduysa daha fazla mal ithal edilemez. Hangi
ithalatlarn kota hakkn alaca, hangi lkelerden mal alnaca belirlenmesi gerektiinden rvet ve
brokrasi artar saydamlk azalr. Yani deiik nedenlerle kota politikas gmrk tarifelerine gre
daha kat bir politikadr yani fiyat mekanizmasn ortadan kaldrr. Bu yzden GATT (General
Aggreement on Tariffs and Trade-Tarifeler ve Ticaret zerine Genel Anlama) kotalar kabul etmez.
2.2. Dviz Kontrol
Kambiyo denetimi de denir. Devletin dviz piyasalarna deiik derecelerde mdahelesini anlatan
genel bir ifadedir. En kat hali zel kiilerin dviz bulundurmasnn yasaklanmasdr. Yani dviz ihtiyac
olan ithalat bunu ancak Merkez Bankasndan (MB) temin edebilir. Serbest dviz piyasas yoktur.
Trkiye de 1980 lerde serbest dviz piyasasna ve konvertibiliteye gemeden nceki yllarda
geerliydi. u anda da in gibi baz az gelimi lkelerde uygulanmaktadr. hracat ve dviz geliri
elde edenler ise elde ettikleri dvizi MB ye satmak zorundadrlar. Bu tr rejimlerde her zaman bir dviz
karaborsas oluur. Karaborsada dviz genelde daha pahal olduundan ihracat denetimden kap
dvizi burda satmak ister. Dviz almak isteyenler ise ithalat lisans sahibi olmadklarndan
karaborsadan temin ederler. Bylece dvizin bir resmi ucuz bir de gayriresmi pahal kuru oluur.
Trkiye de 1981 den sonra dviz kontrolleri azalm ve serbest piyasaya geilmitir. Peki kontrollerin
poplaritesi nerden kaynaklanr? demeler dengesinin negatife gitmesini engelleme imkan vardr.
Daha yumuak hali ise sabit kur uygulamasdr. Trkiye sabit kurlarla 1999-2001 arasnda krize
srklenen bir flrt yaamtr. Bu politika ise MB nin devaml dviz alm satmlaryla yerli parann
deerini

bir

uluslararas

rezerv

paraya

sabitlemesidir.

Sabit

kur

politikasnn

sakncalar

avantajlarndan oktur. Kur riskini zel yatrmc, firma ve bankalardan alp MB ye yani devlete verir.

Avantaj enflasyonu drmek iin iyi bir apa olmasdr. Daha sonra ayrntl bahsedilecektir
B. YEN KORUMACILIK
1. Gnll hracat Kstlamalar
Gelimi ithalat lkelerle az gelimi ihracat lkeler arasnda yaplan anlamalar
erevesinde ihracat lkenin kendi ihracatsna uygulad ihracat snrlamalardr. Elbette hibir
lke ihracatn gnll olarak snrlamaz dolaysyla bu kstlamalar gelimi lkelerin ekonomik ve
siyasi basks sonucu ortaya kar. En ok kullanlan tekstil kotalardr. Genellikle emek-youn sanayi
mallarnda tekstil, hazr giyim, ayakkab, elikte ortaya kmtr. Son yllarda ise motorlu aralar ve
elektronik eyada da grlmektedir. Serbest ticareti engeller ve lkeler arasndaki anlamalara bal
olduundan haksz rekabet dourur, saydam deildir, gmrk vergisi gibi btn lkelere kar eit
deildir.
Trkiye AB ile 1996 da Gmrk Birliine girdikten sonra AB ile kotalar kaldrlmtr. GK in ilk
uygulamas ABD nin Japonya ile 1955 te imzalad tekstil kotas anlamasyd. Daha sonra dier
lkeler ve mallar dahil edilip 1974 te MFA (Multifiber Agreement) ok-Elyafllar Anlamas yapld ve
Trkiye de bu anlama ile kota kapsamna girdi. 2005 te MFA nin yrlkten kalkmasyla tekstil
kotalar kalkm oldu. Bu Trkiye iin bir taraftan iyi oldu ama bir taraftan kotalarn kalkmas in
mallarnn dnya piyasalarn ele geirmesi sonucunu dourdu. Trk reticisi hem Trkiye pazarnda
hem de dnya pazarnda inle rekabet etmekte zorlanmaktadr. Bu yzden in meneli rnlere zel
kotalar AB ve Trkiye tarafndan uygulanmaktadr ama kapsaml deildir.
2. Fark Giderici Vergiler
zellikle tarm kesiminde kullanlan bir politikadr. AB tarafndan sklkla kullanlr. Tarm
rnlerinin her biri iin dnya fiyatlarn i piyasa fiyatlarna eitler, yani aradaki fark kadar vergi alr.
Sayfa 204 de grafii inceleyiniz. Bylece ithalat tamamyla nlenmi olur: kat bir politikadr. GATT
in Uruguay grmelerinde 1986-1994 ABD ile AB arasnda, ya da gelimi lkelerle az gelimi tarm
lkeleri arasnda scak tartmalar yaanmtr. ou zaman grmeler tkanmtr.
3. Damping
hracat firma maln d piyasada i piyasada sattndan daha dk fiyatla satar. Deiik
ekillerde ortaya kar. (i) arada bir yaplr, stoklar eritmek iin, (ii) ykc damping ise monopol olmaya
alan firmann global piyasada rakiplerini ortadan kaldrmak iin ar fiyat drr. (iii) monopolc
firma devaml surette dk fiyatan satabilir nk bu ekilde azalan maliyetten yani lek
ekonomilerinden faydalanp karn arttrabilir. Buna uluslararas fiyat farklatrmas denir. Her lkenin
talep yapsna gre fiyat ayarlamas yaplr. Mesela bir lkede mala olan talep esnekse fiyat drlr
srmden kazanlr. Baka lkede talep esnek deilse fiyat ykseltilir yine daha fazla ciro elde edilir.

Dumping e kar ithalat lkeler dava aarlar ve damping yapld kabul edilirse ithalata antidumping vergisi konulur. zellikle byk monopolc firmalara kar yerli reticiyi korumak gerekli
olabilir.
4. Karteller
Karteller benzer mal ve hizmetleri reten firmalarn fiyatlar belirlemek, retimi ksmak,
piyasalar blmek ve yeni teknolojilerin kullanmn snrlamak amacyla aralarnda yapm olduklar
anlamadr. zellikle ikamesi zor olan mallarda grlr mesela petrol, kalay, eker, kakao, kahve,
kauuk. OPEC 1970 lerde retimi ksarak fiyatlar hzl ykseltmeyi baarmtr. Fakat 1980 lere
gelindiinde petrol tketimi azalm, OPEC yesi olmayan ngiltere ve Meksika nn retimini arttrmas
OPEC in nemini azaltmtr.
5. hracat Sbvansiyonlar
hracatn zendirilmesi amacyla yaplr. rnekleri: ihracatya vergi iadesi, dk faizli kredi,
ihracat amacyla ithal edilecek yatrm mallar iin kredi imkanlar, ucuz elektrik ve hammadde
salanmas, tama ve tantm giderlerinin devlet tarafndan salanmas. Bu tr uygulamalar verginin
tersi etki dourur (negatif vergi) : ihracat malnn retimi artar, uluslararas fiyat der, yurtii fiyat
artar, uluslararas piyasada daha rekabeti konuma gelir.
hracat sbvansiyonlar kar taraftaki ithalat lke iin damping etkisi gsterir. Bu yzden
ithalat lkeler ihracat sbvansiyonlarna kardr. GATT ve DT sbvansiyonlara kar soruturma
aar ve sonuca gre ithalata telafi edici vergi uygulamas yapar.
6. Yurtii Katk Zorunluluu
Yabanc sermaye ile kurulan firmalarn kanuna gre retimlerinin asgari bir yzdesini yerli reticilerden
salama zorunluluu.
7. Kamu Kurulularnn Yerli Satnalma Politikas
ABD hkmetinin kararna gre satnalmalarda eer yerli mal dnya fiyatndan %12 den fazla daha
pahal deilse yerli alnr.
8. Salk, Gvenlik, evre Standardlar
Grnmez engellerdendir. thalat engellemenin rtl yoludur. Gerekten geerli olan kstlamalar da
olabilir. rnek: Japonya kayak takmlar ithalatn yasaklarken Japonyadaki karn dier lkelerden farkl
olduunu ileri srd. Rusya Trk meyvelerine salk nedeniyle engel koydu. ABD Arjantinden sr eti
ithalini arbon nedeniyle yasaklamken bu yasa koyunlara da geniletti. Halbuki bu hastalk
koyunlarda grlmemiti. Ayrca yasak yllarca srd halbuki hastalk vakas artk grlmyordu.

ULUSLARARASI PARASAL TEOR VE POLTKA

DVZ PYASASI
Yabanc lkelerin paralarna genel bir terim olarak dviz denir. Dviz piyasalar da yabanc
paralarn alnp satld ya da bir ulusal parann baka bir paraya dntrlmesine olanak veren
kurumsal yaplardr.
Eer dnyada tek bir para birimi kullanlmakta olsayd dviz piyasalarna da gerek kalmazd.
Oysa her lke siyasal egemenliinin sonucu olarak farkl bir para birimine sahiptir. Yabanc paralar
nakit biiminde olabilecei gibi banka havaleleri, deme emirleri, dviz polieleri, mevduat sertifikalar,
seyahat ekleri vs. biiminde de olabilirler. lkemizde dorudan nakit eklinde olanlara efektif ,
nakde dntrlebilen aralar eklinde olanlara ise dviz denmektedir.

1- PYASANIN LEVLER
Bu piyasalarn temel fonksiyonu uluslar aras ticaret ve sermaye akmlarnn
gerekletirilmesidir. Denebilir ki, dviz piyasalar olmasayd uluslar aras finans da olmazd. Bugn
dnyadaki en byk mali piyasalar dviz piyasalardr.
Dviz piyasalarnn, dier mal ve hizmet piyasalarndan baz temel farklar vardr. Bunlar daha
ok farkl ulusal paralarn birbirine dnmn salayan bir rgt veya kurumsal yap niteliindedir.
Bu piyasada da dviz arz eden satclar, dviz talep eden alclar ve arac kurumlar vardr.
Dviz piyasalarnn temel arac kurumlar ticari bankalardr. Hemen hemen tm byk
bankalar mterilerine dviz alm ve satm hizmeti sunarlar. Bankalarn genellikle dviz ilemleri
yapmak zere kurulmu zel servisleri (kambiyo departmanlar) vardr. Belirtmek gerekir ki, dviz
kurunu belirlemek, i ve d piyasa gelimelerini izlemek, eksik veya fazla pozisyonlarn denkletirmek
iin teki banka ve mali kurumlarla iliki kurmak, normal olarak bir banka ubesindeki kambiyo
servisinin grevleri arasnda deildir.

Bu tr faaliyetler o bankann ana merkezi veya blge

temsilciliindeki dealer leri tarafndan yrtlr.

Dviz piyasasnn arac kurumlar arasnda yer alan, banka d mali kurumlar da
bulunmaktadr. Bunlar dviz ticareti ile uraan irketler veya gerek kiilerdir.

2- DVZ PYASASININ BALICA ZELLKLER

a) Dviz piyasalar alc ve satclarn karlatklar piyasalar deildir: Bu piyasalarda
rnein mal piyasalarndan farkl olarak alc ve satclar genellikle hi yz yze gelmezler.
nk alc ve satclar ilemleri birbiriyle deil arac durumundaki banka, banka d mali
kurulular yada gerek kiilerle yaparlar.
b) Dviz piyasalar belirli bir borsa biiminde rgtlenmi piyasalar deillerdir: Dviz
ilemleri menkul kymetler borsasnda olduu gibi belirli bir bina ve rgtsel yapya sahip
borsalarda yaplmaz.Dviz piyasas rgtlenmemi bir piyasadr.
c) Dviz piyasalar evrensel nitelikteki piyasalardr: Dnyann neresinde bulunursanz
bulunun, dviz ilemi yapan bankalar ve teki mali kurumlarn dealer veya brokerlar faks,
teleks, telefon ve internet ayla birbirine balanm durumdadrlar.
d) Dnya yznde dviz piyasas hi kapanmayan bir piyasadr: Ktalar aras saat farklar
nedeniyle 24 saat ierisinde dnyadaki dviz piyasalarndan hi deilse birisi aktr.Dviz
piyasalarnn 24 saat boyunca ak olmasnn nemi; dier piyasalar kapal iken ak olan
yerel piyasada ortaya kan bir gelimenin tm teki piyasalar da etkilemesidir.
e) Dviz piyasalar tam rekabet piyasalarna olduka yakn piyasalardr: Eer piyasalara
hkmet mdahalelerinin minimum dzeyde olduu varsaylrsa, dviz piyasalar tam rekabet
piyasalarnn koullarna byk lde uygunluk gsterirler. rnein; alc ve satc ok
saydadr, piyasa giri ve klar serbesttir, dviz homojen bir ekonomik varlktr.
3- DVZ KURU
Dviz kurunu bir ulusal para ile yabanc para arasndaki deiim oran olarak tanmlayabiliriz.
Dviz kurunun yabanc para birimi bana ulusal para miktar olarak tanmlanmasna dolaysz
kotasyon yntemi denilmektedir. Bu ynteme ayrca Avrupa usul de denir. rn: 2.00TL/$ gibi.
Dviz kuru, bir birim ulusal para karl olan yabanc para miktar biiminde de ifade edilebilir.
Buna da dolayl kotasyon veya amerikan usul ad verilmektedir. Yani yukardaki rnei ele alacak
olursak 2,00TL/$ = 0,50 $/TL olur.
Dviz kurlar dviz al kuru ve dviz sat kuru olarak ayr ayr belirlenir. Al kuru, sat
kurundan daha dk olur ve aradaki fark ilem giderleriyle bankann krn kapsar.

Ps Pa
Ps x 100 Ps: Sat kuru Pa:Al kuru
Kr Marj(yllk yzde)=
1. Kur Marjn Etkileyen Faktrler
Genellikle piyasada fazla alnp satlan dvizlerde alm satm kurlar arasndaki marj
dk,buna karlk fazla ilem grmeyen dvizlerde yksektir.lem hacmi arttka marjn azalmas
doaldr nk, ilemlerde yaplan sabit giderler ayndr.Dier yandan dviz piyasalarnda hzl bir
istikrarszlk yaand dnemlerde marj artar.nk, banka ald ve satt dvizin yaratt net
deimeyi kar bir ilemle dengeleyebileceinden emin deildir.
Bir dier nokta da, efektif kurlarda marjn dvize gre daha geni olmasdr. Yani, nakit yabanc
paralar banka havalelerine gre banka tarafndan daha dk kurla satn alnr ve daha yksek kurdan
satlrlar.
2. Dolar Kuru ve apraz Kur
Dnyann deiik yrelerinde dviz ticareti ile uraan bankalar ve teki mali kurumlar dviz
kurlarnn belirlenmesinde genellikle Amerikan dolar ile kendi ulusal paralar arasndaki deiim
orann esas alrlar.
Kurlarn bu ekilde dolar cinsinden ifadesi, kur hesaplamalar asndan byk kolaylk salar.
nk eitli lkelerin dviz piyasalarndaki kurlar Amerikan dolar ile kendi ulusal paralar arasndaki
oran biiminde ifade edilince buradan, dolar d iki farkl ulusal para arasndaki deiim oran otomatik
biimde hesaplanabilir. Diyelim ki stanbul piyasasnda geerli kur 1$=2,50TL ayn anda Frankfurt
piyasasndaki kur ise 1$=2,00DM olsun. O taktirde 1DM=1,25TL olmas gerektii sonucu kartlr. Bu
ekilde ortak dolar paydasndan hesaplanan kurlara apraz kur ad verilir.
4- DVZ ARBTRAJI
Dviz, menkul deer, ticari mal veya retim faktr gibi bir ekonomik varln ayn andaki fiyat
farkllklarndan kr salamak zere e zamanl olarak alnp satlmas biimindeki ilemlere arbitraj
ad verilir.
Bu faaliyet aracnn zellii, bir risk stlenmeden ayn andaki fiyat farkllklarndan yararlanmak
dncesidir. Risksiz oluu, arbitraj speklasyondan ayran en nemli zelliktir.
1. Yer Arbitraj: ki Ulu Arbitraj

2. Ulu Arbitraj Grafikle Aklama

1
3. DVZN VADEL TESLM PYASASI(FORWARD MARKET)
Dvizin, ulusal para karlnda, gelecekte belirli bir sre sonra teslim kouluyla alm veya
satm iin bugnden yaplan szlemelere vadeli dviz ilemi denir. Bu ilemlerin oluturduu
piyasalara da vadeli piyasa denir.
Vadeli szlemelerde vade, uygulanacak dviz kuru, dviz miktar, deme ve teslimle ilgili yer,
banka, hesap numaras, isim vs. gibi bilgiler yer alr. Vadeli ilemlerde uygulanan kurlara vadeli dviz
kuru ad verilir.Bu kurlar genellikle annda teslim kurlarndan farkldr.Vadeli kurlar daha ok 30,60,90
ve 180 gnlk srelere kote edilirler.
1- Vadeli Prim ve skonto
Eer vadeli teslim kuru, annda teslim kurundan yksekse aradaki farka vadeli dviz primi ad
verilir. Tersine, vadeli kurun annda teslim kurundan dk olmas durumunda aradaki negatif farka da
vadeli kur iskontosu denmektedir. Nihayet n bir olaslk da her iki kurun birbirine eit olmasdr ki
bu durumdan da kurlarn dz olmas diye sz edilir.

DEMELER BLANOSU VE DENGES

I.

Temel Yap
lkede yerleik kiilerin belirli bir dnem boyunca yabanc lkelerde yerleik kiilerle yaptklar tm
ekonomik ilemlerin sonucunu gsteren sistematik kaytlarna demeler Bilanosu denir. demeler
bilanosunun belirli bir dnem boyunca gerekletirilen ilemleri gstermesi bunun bir akm kavram
olmasn ifade eder.
A- Ekonomik lem ve lkede Yerleik Olma
Ele alnan bir lke ile d dnya arasndaki mal, hizmet ve faktr akmlarna Uluslararas
Ekonomik lemler lkenin d dnya ile yrtt tm ekonomik ilemlere Uluslararas Ekonomik
lemler Bilanosu denir.
B- Alacakl ve borlu ilemler
Alacakl ilemler lkede yerleik kiiler lehine yabanclar zerinde bir alacak hakk douran
ilemlerdir. demeler bilanosunun aktifine kaydedilir.
Borlu ilemler yabanclar lehine, lkede yerleik kiiler zerinde alacak hakk douran
ilemlerdir. demeler bilanosunun pasifine kaydedilir.

C- Uluslararas Ticari lemlerin ikililik zellii

Btn uluslararas ekonomik ilemler lkelerden birine mal ve hizmet dierine bunun karl olan
maddi (parasal) talep hakk dourur. Kayt teknii olarak demeler bilanosu ift Kaytl Muhasebe
Sistemine dayanr.
ift Kaytl Muhasebe Sistemi: Bu yntemde bir borlu ilemin, ilgili olduu hesabn borlu
yanna kaydedildikten sonra, baka bir hesabnda alacakl yanna yazlarak denkletirilmesidir.
D- Otonom ve denkletirici ilemler
Cari ilemler ve sermaye hesabna kaydedilen ilemlere Otonom ilemler denir. Ayrca izgi st
ilemler olarak da adlandrlr.
Otonom ilemlerin sonucunda ortaya kan dengesizliin neden olduu ilemlere Denkletirici
lemler denir. Ayrca izgi alt ilemler olarak da adlandrlr.
II.

demeler Bilanosunun Hesap Gruplar

DEMELER BLANOSU

Cari lemler
Bilanosu

Sermaye
Hesab

Mal Ticareti
Hizmet Ticareti
Uzun Vadeli
karlksz Transforlar
Sermaye H.

Resmi Rezerv
Hesab

Ksa Vadeli
Sermaye H.

Dorudan Yatrm
Portfolyo Yatrm

statistik
Farklar

Dviz Rezervi
Altn Rezervi

Verilen Krediler
Bankalarn Dviz
varlklar

A- Cari lemler Bilanosu

Mal Ticareti (Grnr Ticaret): Cari ilemler bilanosunun mal ticareti alt blmne denir.
(Uluslararas ekonomik ilemlerin genellikle ve 2/3n kapsar.)

Hizmet Ticareti (Grnmez Ticaret): lkenin hizmet ithalat ve ihracatndan kaynaklanan

demelere denir. Uluslararas hizmetler kapsamndaki baz ilemler:
D Turizm
Uluslararas Tamaclk
Banka ve Sigorta
Yabanc Sermaye Yatrmlar
Yurt D i Gelirleri
Yurt D Resmi Hizmetler
Lisans Bedelleri, Kiralar, Komisyonlar

Karlksz Trasferler: Karlk olarak bir deme gerektirmeyen ilemlerdir. Balar ve yardmlar
bu kapsama girer.
B- Sermaye Hesab

lkeye giren ve lkeden kan sermayeyi gsteren hesaptr. Vade durumuna gre ikiye ayrlr.
1- Uzun Vadeli Sermaye Hesab (Bir yldan daha uzun)
a) Dorudan Yatrm: Yabanclarn lkede yaptklar ya da ulusal firmalarn yurt dnda
yaptklar yatrmlara denir.
b) Portfolyo Yatrm: Yabanc tahvil ve hisse senetlerinin alm ve satmna denir.
2- Ksa Vadeli Sermaye Hesab (Bir yldan daha az)
Finansman bonolar, hazine bonolar, mevduat sertifikalar, vadeli mevduat hesaplar, ihracat
kredileri, muhabir aklar vb gibi kalemler ksa vadeli sermaye hesab kalemleridir.

C- Resmi Rezervler Hesab

lkenin merkez bankas tarafndan tutulan uluslar aras rezervlerdeki deimeleri gsteren
hesaptr. Bunlar altn ve dviz rezervleridir. Ancak altn ilevi gemie oranla azalmtr.

D- statistik Farklar
demeler bilanosu istatistiklerini muhasebe kaytlar anlamnda denkletirmek amacyla kullanlr ve
bir tek kalemden oluur.
III.

demeler Bilanosunun Ak ve Fazla Vermesi

Temel denge: Cari ilemler bilanosu ile uzun sreli sermaye bilanolarnn toplamndan oluur.
Likidite Dengesi: Temel dengeye zel ksa sreli sermaye dengesinin eklenmesi ile bulunur.
Resmi Rezerv ilemleri Dengesi: lkenin yabanc resmi kurululara olan ksa sreli sermaye
borlar ve resmi rezervler hesab toplamndan oluur.

A- D Aklarn Nedenleri

lkede uygulanan harcama geniletici politikalar

Kalknma hznn greli olarak ykseltilmesi
Teknolojik gerilik ve ekonomi ynetimindeki gerilik
Da bamlln ar derecede olmas
lkedeki tercihlerin yabanc mallar ynnde deimesi
ktisadi dalgalanmalar
Dviz speklasyonu ve mali krizler

1
B) TRKYEDE YEN DEMELER DENGES KAYIT SSTEM
Trkiyede 1984ten sonra D baz dzenlemeler yaplmtr:
1. 1984 sonras Trkiyesinde liberalizasyon sonucu yerleiklerin birbirleriyle yapt dviz
al verii artmtr. Dolaysyla, yerleiklere ait dviz tevdiat ilemleri ve dviz ilemleri D
kaytlar dnda tutulmutur.
2. Eski sistemde Transit Ticaret grnmeyen ilemler iinde idi. Yenide grnr (CH) iinde
3. Sermaye hareketlerinde yer alan bedelsiz ithalat, imdi karlksz transfer (zel) iinde yer
almtr. Yani, CIHde yer alr.
4. demeler Dengesi Finansman; Yeni sistemde demeler dengesinin finansman amacyla
salanan krediler D tablosunda orta ve uzun vadeli sermaye hareketleri tablosunda ayr
bir kalem olarak yer almaktadr.
5. yeni sistemde krediler ve konvertible olmayan dvizler resmi rezerv kapsamna alnmam
ve ksa vadeli sermaye k olarak gsterilmitir.
C) DEMELER DENGES TABLOSUNUN EKSKLKLER
demeler dengesi, lkenin birikmi d bor ve alacaklarn gstermez. D bir akm
kavramdr. Yani bir yl iinde tm ekonomik ve mali ilemlerin ortaya kard ak, fazla veya dengeyi
gsterir.
te yandan bir lkenin o gne dek birikmi bor ve alacaklarn gsteren tabloya borluluk
dengesi denir ve stok kavramdr.
D tablosu, uluslar aras ticaretin bileimi ve lkeler arasndaki dalm asndan bilgi
vermez.
D) DEMELER DENGESN SALAMA YOLLARI
-

Otomatik denkleme mekanizmas (devlet mdahalesi yok)

Hkmet politikalaryla d dengeyi salama

1. Otomatik Denkleme
a. Dviz Kuru Mekanizmas
Bu mekanizma, serbest deiken kur sisteminde ileyebilir. Bir d deme a sonucu dviz
kurlar ykselmeye balar ve yani bir kur zerinde d denge gerekleir. Hkmet kur deimelerine
mdahale etmemelidir.
b. Gelir-Fiyat mekanizmas
Keynesin gelir istihdam teorisine dayanr. Buna gre, bir d dengesizliin etkisi dorudan
doruya milli gelir ve i fiyatlar zerinde grlr.
c. Modern Parasal Denkleme
Gnmzde para arzndaki deimelerin faiz oranlar ve kredi hacmi zerinde etkileri ok
nemli sonular dourmaktadr. Faiz haddi deimesi yatrm, istihdam ve milli geliri etkiler.
demeler bilanosu a

MB Dviz Satar

Para arz daralr, kredi hacmi daralr.

Faiz oran ykselir

Yatrm ve toplam harcamalar daralr.

Ksa vadeli sermaye girii olur

D ticaret bilanosu dzelir

D demeler dengesi salanr.

2. Hkmet Politikalaryla D Dengeletirme

-

Harcama kaydrc

Harcama deitirici

a. Harcama Kaydrc Politikalar

Toplam harcamalarn hacminden ok bileimini deitirmek amatr.
1) Dviz Kuru Deimeleri: Dviz arz ve talebini deitirme politikalar ve devalasyon
veya revalasyon yapma.
2) D Ticaret Kstlamalar: thalat yasaklar, kotalar, gmrk tarifeleri
3) Kambiyo Denetimi: Dvizle yaplan ilemler kstlanr.
b. Harcama Deitirici Politikalar
Para ve maliye politikasyla toplam harcamalar deitirilir.
1) Para Politikas: Munzam karlklar, reeskont ve AP ile para arz zerinde deiiklik
yaparak toplam talebi etkiler
2) Maliye Politikas: Kamu harcamalar ve vergi politikasyla toplam talebi deitirir.
3) Devalasyon: Devalasyon yaplarak d ticaret bilanosu denkletirilmeye allr. Ancak
bunun gerekleebilmesi Marshall Lerner kouluna baldr.

M / M M* / M*

1
Q / Q
Q / Q
em e x 1

(M*/M*); yerli mallar cinsinden ihracat

Esneklik toplamlarnn mutlak deeri 1den bykse, devalasyonun baar ans o denli
yksek olur.
Devalasyonun Etkileri:
1. Yurt ii fiyatlar; Devalasyon sonucu ihracat artp ithalat azalmsa, ihracat ve ithalata
rakip endstrilerde toplam talep ykselecektir. Bu da oaltan etkisiyle ekonomiye yaylp
milli geliri ve fiyatlar etkileyecektir.
2. Yurt iinde fiyatlar artarsa, retim artar tketim azalr
3. Devalasyon sonucu kur gerek deerinde olduu iin sermaye girii olur.
4. Dviz talebi azalr.

5. Dviz arz (veya dviz gelirleri) belirsizdir. (ihracatn fiyat der, ancak hacmi artar.)
6. D Ticaret Hadleri; Devalasyon sonucu yurt ii mallarn fiyatlar artarken ticaret yaplan
lkede yurt ii fiyatlar decektir. Kesin bir ey sylenemez.
7. D Ticaret Dengesi zerindeki Etkisi; Her zaman olumlu olmayabilir. Devalasyon sonucu
dviz talebi der. Bu, d ticaret an azaltr. Ancak dviz arz zerindeki etki belirsiz
olduundan kesin olarak belli deildir. Eer dviz arz artarsa toplam etki olumsuzdur.
Devalasyonla hracat Art (J. Erisi)
Sonuta; Balangta yaplan devalasyon d ticaret an ksa dnemde artrr. nk
GDPyi azaltr. Ancak uzun dnemde t 1 den sonra etkisini gsterir. Analizlerde hep uzun dnem dikkate
alnr.
Emme Mass etme Yaklam:
Marshal Lerner kouluna gre devalasyon yapldnda, ekonominin ihracat artacak, ithalat
azalacaktr. Yani ekonomi artan ihracat karlayacaktr. Ekonominin yeterli kaynaklara sahip olduu
rtl olarak kabul edilir.Bu yaklamda ise; talep koullarnn yeterli olduu varsaymndan hareketle,
devalasyon yapldnda arz art iin gerekli koullar incelenir. Eer ekonomide dk (eksik)
istihdam varsa bu gerekleebilir. Aksi halde ak artm olur.

E) DEMELER BLANOSU KALEMLER

I)

Cari lemler Hesab

a) (X-M)
b) Hizmet hracat veya thalat
i)

Turizm

ii)

Bankaclk

izgi st
lemleri
(Yani

iii) Sigortaclk

Otonom /

iv) Tamaclk

Dengesizlik

c) Tek Yanl Transferler (ii gelirleri)

i)

zel Ba ve Hediyeler (karlksz transferler)

ii)

Hkmet transferleri (resm transferler)

Douran
lemler)

d) D bor faiz demeleri

II)

Sermaye Hesab
a) Uzun Vadeli Sermaye

i)

Dorudan Yabanc Yatrmlar

ii)

Portfy Yatrmlar

iii)

Resm Sermaye lemleri (baraj, kpr)

b) Ksa Sreli Sermaye (Scak para)
III)

Net Hata Noksan

IV)

Resm Rezervler
a) Ksa Vadeli Resm Sermaye
b) Dviz Eurobondlar
c) Parasal Altn
d) ADR ve IMF Pozisyonu

Hazinenin
Borlanmas

izgi Alt lemleri (Yani,

Denkletirici / Dengesizlik
Giderici lemler)

PARA VE BANKA
I.BLM

PARANIN TEMEL KAVRAMLARI ve TARHSEL GELM

Parann Tanm:Paray en basit anlamyla tanmlayacak olursak Bir toplumun deme arac
olarak kabul ettii, herkes tarafndan kullanlan deer lsdr.
Parann zellikleri
Tanabilir olmaldr.
Blnebilir olmaldr.
Standart olmaldr (Homojenlik varsaym).
Herkes tarafndan kabul grmelidir.
Tek biimli olmaldr.
Bozulmama
Parann Fonksiyonlar (levleri)
Parann geleneksel fonksiyonlar
Deiim (mbadele) arac olma, bu zellii tayabilmesi iin likit ve
l birimi olmas gerekir.
Hesap birimi olma
Deer muhafaza (saklama, biriktirme) arac olma, bu zellii
tayabilmesi iin istikrarl olmas gerekir.
Parann modern fonksiyonlar
Ekonomik faaliyetleri tevik etmesi
Geliri yeniden datma arac
Nfuz arac olmas
Para Miktarnn llmesi
o lemler Yaklam (Teorik Yaklam)
o Likidite Yaklam (Ampirik Yaklam)
Para kamesi: Bir lkede ulusal parann srekli deer kaybna
uramas sonucu yerli paraya olan gvenin sarslmas ve insanlarn
daha gvenilir bulduklar yabanc paralar talep etmeleridir. Para
ikamesinin en nemli sonularndan birisi reel senyoraj gelirlerinin
azalmasdr.
McKinnon (1985) para ikamesini, dorudan para ikamesi (yabanc
parann degiim arac olarak talep edilmesi) ve dolayl para ikamesi
(para d finansal varlklar arasndaki ikame) olmak zere ikiye
ayrmtr.
Dolarizasyon: Bir lkenin kendi para birimini tedavlden kaldrp
yerine yabanc para birimi kullanlmasna verilen isimdir.
Parann Tarihsel Geliimi ve Para eitleri
1-)Metal Para Sistemi
Bu sistem ift metal ve tek metal sistemi olarak iki blmde incelenir. ift
metal sisteminde tedavlde altn ve gm bir arada kullanlr. Tek metal
sistemi ise altn veya gmn tek bana tedavlde olmasdr.
Gresham Yasas
Kt para (gm), iyi paray (altn) piyasadan kovar kuramdr.

Tai Kuram
Altn parann iine bakr kartrlp kymetinin drlmesi buna
rnektir.

Parat Teorisi
M.E.L. Walrasn, altn ve gmn birlikte kullanlmasnn fiyat istikrarnn
salanmasna katkda bulunduunu ileri sren teorisidir.
Eer tek metal sistemi uygulanrsa bu metalin arzndaki deiikliklerin
piyasaya etkisi daha fazla olacaktr. ift metal sisteminde ise bir madenin
arzndaki yetersizlik, dierindeki fazlalk ile giderilebilecektir. te yandan bol
olan metalin fiyatndaki dklk ile az olan madenin fiyatndaki ykseklik
birbirini dengeleyecektir. Bylece madenlerden birinin fiyatndaki ve
retimindeki istikrarszl nlemek zere teki maden, para grevi grecektir.
Simmetalizm
A. Marshall, simmetalizm adn tayan bir para sistemi nermitir. Altn ile
birlikte dier baka bir deerli madenin, rnein gm gibi, tedavl
edilmesinin ngrld sistemdir.
2-)Temsili Para - tibari Para
Altn ve gm karl karlan ve istenildii zaman tekrar altn ve
gme evrilebilen paraya temsili para (evrilebilir kat para ad
verilir.
Bu balamda itibari parann da tanmn yapmak gereklidir. tibari
para (fiyat para) bir mal olarak deeri olmad hlde devlet tarafndan
yasal deme arac olarak karlm mal ve hizmetlerin satn
alnmasnda bir deer ifade eden kavramdr.
3-)Kaydi Para
ek kullanlmasyla ortaya kan satn alma gc ve deiim aracna kaydi
para veya banka paras ad verilmektedir. Bu anlamda bankalarn cari
hesaplar zerinden oluturduu ve sadece muhasebe kaytlarna gre yaratlan
paraya kaydi para veya mevduat paras ad verilmektedir.
4-)Para Benzerleri
Ekonomide genel anlamyla deer saklama amacyla kullanlan ve likiditesi
yksek olan varlklardr. Vadeli banka mevduatlar, devlet tahvilleri, hazine
bonolar ve bankalarn yatrm fonlar para benzerlerine rnek olarak
verilebilir. Bu varlklarn vadesiz mevduatlara gre stn saylabilecek yan,
faiz geliri elde edilebilmesidir.

Para Arz, Tanmlar, Bankalarn Kaydi Para Yaratma Sreci

Merkez Bankas Para Tanmlar
M1 = Dolamdaki Para + Vadesiz Mevduat + TCMB Mevduat
M2 = M1 + Vadeli Mevduat
M2Y = M2 + Yurtii Yerleiklerin Dviz Mevduat (Tevdiat) Hesaplar
M3A = M2 + Resm Kurulular Mevduat
M3 = M2+ Resm Kurulular Mevduat + Merkez Bankasndaki Dier
Mevduat
M3Y = M3 + Yurtii Yerleiklerin Dviz Mevduat (Tevdiat) Hesaplar

Para Arz
Parann en likit aralarn kapsayan M1, en dar anlaml para arzdr. Bu tanmn
iinde yer alan Dolamdaki Para kavram aadaki formlle ifade edilebilir:

Dolamdaki Para = Piyasaya kan Banknot (Emisyon) + Madeni

Para Banka Kasalarndaki Toplam Para
M2 para arz tanm ise M1e gre daha az likittir. Bunun nedeni vadeli
mevduatlarn para arz tanmna dahil edilmesidir.
Bu kapsamda bugne kadar yaynlanmakta olan MY, M27YR, M, MY,
MR tanmlar kaldrlm olup 2005 yl Aralk ayndan itibaren aadaki
yeni tanmlar oluturulmutur:
M1 = Dolamdaki Para + Vadesiz Mevduat (YTL,YP)
M2 = M1 + Vadeli Mevduat (YTL,YP)
M3 = M2 + Repo + Para Piyasas Fonlar

Para Arzna likin Teorik Yaklamlar

1-)Klasik Yaklam: Parann deiim arac olma ilevini temel alarak M1 para arz tanmn
kullanr. Klasik arz yaklam parann temel ilevleri olan deiim ve mbadele arac olma
fonksiyonlarn ierir. Klasiklere gre para arz, dsal bir deiken olup para ihra etme
imtiyazn tekelden elinde bulunduran para otoritesi tarafndan belirlenir. Klasiklere gre para
arzndaki deimeler reel piyasalar etkilemez.
2-)Chicago Yaklam: Bu yaklam, iktisat doktrininde Monetarist Yaklam (M.Friedman)
olarak geer ve bu sistemde M2 para arz tanm kullanlr. Monetarist Yaklam para arz
tanmna ekonomideki gelimeleri gereke gstererek vadeli mevduatlar da katar. Monetarist
para arz yaklam mill gelir ve fiyatlardaki artn daha net anlalabilmesine imkn
salarken daha gereki bir para arz tanm yapm olur.
3-)Gurley-Shaw YaklamBu yaklam, bir ekonomide hane halknn alternatif likit deer
olarak kabul edebilecei tm deerlerin para arz tanmna dahil edilmesi gerektiini
savunmaktadr. Bu yaklamda, para olarak kabul edilen deerler arasndaki ikame
derecesinin llmesi, bu deerlere arlk verilmesi ve para stokunun bu deerlerin arlkl
toplam olarak hesaplanmas ngrlmektedir.
Para tanm, deme aralar ve bunlarn yakn ikamesi (yerine geenleri) olarak
oluturulur. Fakat para yerine geenlerin ikame derecelerinin tespitinin zorluu, bu yaklama
gre para arznn belirlenmesi konusunda sorun yaratan temel unsurdur.
4-)Krediyi eren Geni Gr: Bu yaklam kredi ile paray ayn anlamda grmekte ve
para arz tanmn en geni biimde yapmaktadr. Bu gre gre para stoku (M), ticari
bankalar ve bor para veren dier btn kurumlarn verdii kredi toplamna eit alnmaktadr.
5-)Radcliffe Yaklam: Gurley Shaw Yaklamyla yakn olmasnn yannda para arz tanm
yerine daha geni kapsaml olan likidite arz tanmn ne srmektedir.
6-)Holdrop Yaklam: Para arz tanmn birincil likidite (para) ve ikincil likidite (para
benzerleri) eklinde yapmtr.
7-)sel - Dsal Para Arz Yaklam: Para arznn makro ekonomik deikenler tarafndan
belirlenmeyip ekonomiye yn veren para otoritelerince belirlendiini ileri sren gre Dsal

Para Arz Yaklam Buna karlk para arz deien para talebindeki gelimelere gre
belirleniyorsa sel Para Arz sz konusudur.
Banka ve Bankaclkla lgili Kavramlar
Bankann Bilanosu: Bir bankann nasl altn anlamann en iyi yolu bankann
bilanosunu incelemektir. Bilanonun sol taraf bankann aktiflerini (fon kullanm yaps) sa
taraf ise bankann pasiflerini (toplam ykmllklerini, fon kaynak yapsn) gstermektedir.
Aadaki tablo temsili bir bankasnn bilanosunu gstermektedir. Anlalaca zere
bankann alacaklar yani krediler aktifte, bankann borlar yani mevduatlar ise pasifte yer
almaktadr.

Rezervler
Bir bankann elinde 2 tr rezerv bulunur:
Zorunlu Rezerv: Yasalar gerei bankalarn Merkez Bankasnda
tutmak zorunda olduu rezervlerdir.
Serbest Rezerv: Krl yatrm frsatlarn deerlendirmek, ani mevduat
klarn karlamak amacyla bankalarn ellerinde bulundurduklar
rezervlerdir.
Bu durumda toplam rezerv kavram bankann kasasndaki para, Merkez
Bankas ve dier bankalardaki vadesiz mevduattan olumaktadr

Bankaclk Trleri
1-Ksm Rezerv Bankacl: Bankalarn topladklar mevduatn daha dk bir miktarn
ellerinde bulundurmalar ile oluan bankaclk trdr.

2-Mutlak Rezerv Bankacl: Bankalarn topladklar mevduatlara eit miktarda rezerv

bulundurmasyla oluan bankaclk trdr.
Varsaymlar
Sistemde tek banka vardr.
Sistemin balang noktas bankalara vadesiz mevduat yatrlmasdr.
Sistemde bankalarn atklar kredilerde nakit sznts sz konusu deildir.
Sistemde atl rezerv bulunmamaktadr.
Tm rezervler zorunlu rezervdir.

Sistemin alabilmesi iin gerekli olan kurumlar 4 ana balkta toplanabilir:

1. Tasarruf sahipleri
2. Kredi kullananlar
3. Banka
4. Merkez Bankas

Yukarda formlle hesaplanan k deerine basit mevduat arpan veya kaydi para arpan
ad verilir.Basit mevduat arpannn belirlenmesi modelinde belirtilen varsaymlarn ihlal
edilmesi, ekonomide kaydi para arpann belirlerken szntlara yol aar. Bu balamda 4 eit
sznt meydana gelir:
1. Zorunlu rezerv
2. Serbest rezerv
3. Vadeli mevduat
4. Nakit sznts

1
Parasal Taban (B): Merkez bankalar tarafndan yaratlan ve kaydi para yaratma srecine
temel tekil eden parasal byklklere verilen isimdir. Kullanm ve kaynak esasna gre
hesaplanabilir.
1-Kullanm Esasna Gre Parasal Taban

2-Kaynak Esasna Gre Parasal Taban

Parasal arpan ( m1 ): Parasal tabanda meydana gelen deiikliklerin en dar anlamda para
arz zerine etkisini lmek iin kullanlr.

Not: Merkez Bankas parasal taban kaynaklar gz nne alndnda;

1. Uluslararas rezervler(ALTIN-DVZ)
2. Reeskont Kredisi
3. Kamu kesimine verilen krediler(2001 ylnda kaldrlmtr.)
4. AP
BLM II
PARA TALEB VE KURAMLARI
Kiilerin servetlerinin bir ksmn ellerinde para olarak tutmalarna para talebi
ad verilir.
ktisadi dnceler anlamnda bakldnda para talebi kuramlar parann
fonksiyonlarna gre iki temel grupta incelenebilir.
1.Grup: Klasik ve Parac Yaklamlar
Miktar Teorisi (Fisher / Cambridge)
Fisher Yaklam
Cambridge Yaklam (A.C. Pigou)
Modern Miktar Teorisi (M. Friedman)
2.Grup: Keynesyen ve Neo Keynesyen Yaklamlar
Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes)
Portfy Dengesi Yaklam (J. Tobin)
Servet Uyumlamas Yaklam (Brunner, Meltzer
1-Klasik ve Parasalc Yaklamlar
Miktar teorisi, Klasik ktisadi Dncenin ortaya knn temel ta olarak nitelendirilebilir.
Dier nemli diyebileceimiz temel kuram ise Say (Mahreler) Yasasdr.

Klasik Dikotomi: Reel byklklerle parasal byklkler birbirini etkilemez. varsaym

geerlidir. Klasiklere gre para, ekonomiyi rten tl bir peeden baka bir ey deildir. Yani
para yanszdr, ntrdr.
Say Kanunu (Mahreler Yasas): Klasik Okulun gelir ve istihdam kuram Her arz kendi
talebini yaratr. eklinde zetlenebilir. Bunun anlam, ekonominin hibir ekilde noksan
istihdam sorunuyla karlamayacadr. Say Yasas, parann yalnzca deiim arac olarak
kullanld bir dnyada geerlidir ve bu sistemde para, soyut bir hesap birim olarak
deerlendirilir. Bu kurama gre para bir mala benzetilir. Para bir mal olarak dnldnde
ticaret, takas (trampa) ekonomisinin tm zelliklerini tar. Bu anlamda para, muhasebe paras
olarak nitelendirilebilir. Bu yzden de tm mallarn toplam deeri, piyasaya arz edilen tm
mallara eittir.
a-)Fisher Yaklam
Irving Fisher tarafndan 1911 ylnda ortaya atlan kuram, Klasik Miktar Teorisini
yanstmaktadr.
Miktar Teorisinin geerli olabilmesi iin gerekli olan varsaymlar:
Duraan (statik) varsaymlar erevesinde salanan gelirin tamamnn
ayn anda sarf edileceini kabul eder (gelir ve harcamalar arasnda
eanllk mevcuttur).
Parann dolam hz sabittir.
Para talebinin faiz esneklii sfrdr.
Fiyatlar esnektir.
Bu anlamda Klasik Okul Miktar Kuramn iki denklemle ifade edebiliriz.
M . V = P . T (lem nedeniyle oluan denklem)
M : Para arz (dengede para talebine eit)
V : Parann dolam hz
P : Fiyatlar genel seviyesi
T : Toplam ilem deeri
Bu denklem para talebinin (M/P), toplam ilem tutarnn (T) sabit bir oran (k), ayrca mill
gelirin de (Y) ilem tutarnn (T) sabit bir oran olduu varsaymndan hareketle;
M . V = P . Y (Gelir nedeniyle oluan denklem) ekline dntrlebilir.
Fisher Teorisinin Temel Varsaymlar:
1. Bir ekonomide fiyatlar deitiinde, para talebi ayn oranda ve ayn ynde deiir.
2. Ksa dnemde reel gelir deiirse para talebi ayn oranda ve ayn ynde deiir.
3. Bir ekonomide para talebi kiilerin deme alkanlklarna gre deiir. Klasik
Dncede bu tr deiikliklerin rol ihmal edilip parann gelir dolam hz (V) sabit
kabul edilir.
4. O hlde parann gelir dolam hz (V) ve mill gelir (Y) sabit kabul edilirse bir
ekonomide para talebi (M) artlar sadece fiyatlar genel seviyesini artrr.
5. Klasik Yaklama gre yukarda aklanan dikotomi varsaym nedeniyle retim ve
istihdam uzun dnemde parasal kararlardan hibir ekilde etkilenmediine gre
parasal kararlar sadece fiyatlar ve cretleri etkileyebilir (para ekonomide tl bir
perdedir).
b-)Cambridge Yaklam (A.C. Pigou)
Cambridge Yaklam, Fisher Yaklamndan drt noktada ayrlr:
i. Cambridge Yaklam para talebini fertlerin servetine, Fisher Yaklam
ise fertlerin harcamalarna balar. Bu anlamda Fisher Yaklam
paray deiim arac olarak grrken Cambridge Yaklam hem
deiim arac hem de servet tutma arac olarak paray kullanr.
ii. Fisher Yaklam parann dolam hznn (V) ve ilem tutarnn (T)
tamamen dsal olduunu varsayar. Cambridge Yaklam ise baz

deikenlerin, halkn nominal servetinin para olarak tutulan miktarnn

(K) ve halkn servet miktarnn sabit fiyatlardaki deerinin (Y) para
arzndan etkilendiini savunur.
iii. Cambridge Yaklam para talebini fayda teorisini kullanarak mikro bir
yaklamla aklam, Fisher Yaklam ise konuyu makro dzeyde ele
almtr.
iv. Fisher Yaklam bireylerin para tutma zorunluluunu incelerken,
Cambridge Yaklam bireylerin ne kadar para tutma isteinde
olduklarn gsterir.
Cambridge Denklemi:
Md = k.P.Y
Md : Para Talebi
k : Cambridge sabiti (1/V) (parann dolam hznn arpmaya gre tersi olarak ifade
edilebilir)
P : Fiyatlar genel seviyesi
Y : Gelir(Servet)
c-)Modern Miktar Kuram
1976 Nobel Ekonomi dln kazanan Amerikal iktisat Milton Friedman tarafndan
gelitirilmi bir teoridir. Bu teori, miktar teorisinin zel bir yorumudur. Friedman, para
talebinde elde tutulmas gereken para miktarn deil, tutulmak istenen para miktarn esas
alr. Bu anlamda Cambridge Okulundan etkilendii sylenebilir.
Modern Miktar Teorisinin varsaymlar :
1. M. Friedmann Modern Miktar Teorisi mikro temellere dayanmaktadr.
2. Monetaristlere gre para talebinin faiz esneklii olduka dktr.
3. Tutulan parann bir alternatif maliyeti vardr. Bu maliyet tahvil ve hisse senedi gibi
varlklarn getiri orandr.
4. Para talebi, cari gelir yerine servete balanr. Servet, gelecekteki gelir akmnn
bugnk deeridir. Ancak buradaki gelir kavram srekli gelirdir. Cari gelire oranla
srekli gelir daha istikrarl bir byklktr.
Bu varsaymlar erevesinde Friedmana gre para tutmann 5 temel
nedeni:
1. Para tutmann faydas (parann en nemli faydas,yksek likiditesidir)
2. Fiyatlar genel dzeyi
3. Reel gelir dzeyi
4. Piyasalarda geerli faiz oranlar
5. Enflasyonist beklentiler
M. Friedmann para talebi fonksiyonu iki biimde ifade edilir.
1-Nominal para talebi fonksiyonu:
M = f (w, e, e, h, u)P
2-Reel para talebi fonksiyonu:

M : Nominal para taleb

w : Reel servet
e : Alternatif varlklarn net getiri oran
: Beklenen enflasyon
h : Beer servetin beer olmayan servete oran
u : Dier deikenler
P : Fiyatlar

Beklenen enflasyon orannda ise fiyatlar genel seviyesinin ykselmesiyle nakit birikimlerin
reel deeri der. Enflasyon beklentisi ne kadar yksekse paraya olan talep o kadar azalr. Bu
durumda para talebi ile arasndaki iliki aadaki ekildedir.

2-)Keynesyen ve Neo Keynesyen Yaklamlar

a-Likidite Tercihi Teorisi (J.M. Keynes)
Keynes tarafndan ortaya atlan Likidite Tercihi Kuramnda, Klasik kuramlardan farkl olarak
kiiler nedenle para talep eder:
1-lem Amacyla Para Talebi: Kiilerin deiim amacyla kullanaca paray talep
etmeleridir. lem amal para talebinin temel nedeni gelir elde etme ile harcama yapma
dneminin elememesidir. Keynese gre ilem amacyla para talebi gelirin bir
fonksiyonudur ve gelir dzeyi (Y) ile doru orantldr. lem amac ayrca ekonomik faaliyet
hacmi ve fiyatlara da baldr.
2-htiyat Amacyla Para Talebi: Beklenmeyen harcamalarn karlanmas amacyla
bireylerin talep ettii paradr. Keynese gre ihtiyat amacyla para talebi de gelirin bir
fonksiyonudur ve gelir dzeyi (Y) ile doru orantldr.
3-Speklatif Amal Para Talebi: Keynese gre bireyler, ilem ve ihtiyat amacyla para
talebinin yansra speklasyon amacyla da para talep ederler. Klasik Miktar Kuramnn
Cambridge Yaklamndan farkl olarak Keynesin ortaya koyduu speklasyon, menkul
kymetlerin fiyatlarndaki dalgalanmalardan kazan salamak amacyla yaplan alm ve satm
ilemleridir. Keynese gre speklatif amal para talebi faizin bir fonksiyonudur ve faiz oran
(i) ile ters orantldr.

1
b-Porfty Dengesi Yaklam (J. Tobin)
Markowitz (1952) ve Tobin (1958, 1961, 1969)in portfy teorisi ve para talebi analizlerinin
ak ekonomiye uyarlamasnn sonucu olarak gelitirilen Portfy Dengesi Yaklam, Yeni
Parasal ve Yeni Keynesyen Teorilerin aksine, yerli ve yabanc para d varlklarn tam ikame
olmad varsaymn kabul etmektedir.
Bu teoriye gre bireylerin servetlerinin reel mallar, nakit para ve tahvillerden olutuu
kabul edilir. Her bir varla olan talep, sadece ilgili varln getiri oranlar (faizleri) tarafndan
deil, ayn zamanda da dier ikame varlklarn getiri oranlar tarafndan belirlenmektedir.
Buna gre herhangi bir varla olan talep, kendisinin faiz oran ile ayn, dier varlklarn faiz
oran ile ters ynde deimektedir.
Genel olarak para dahil herhangi bir varla olan talep, birden ok faiz orannn (ya da
getiri orannn) fonksiyonudur. Bu yaklamn bir sonucu olarak, herhangi bir varln
arzndaki deiiklik, dier varlklarn da getiri orann etkilemektedir. Herhangi bir varln
getiri oranndaki deiiklik ise tm varlklarn portfydeki orannn deimesine yol
amaktadr. Para dndaki varlklar tam ikame mallar olmad iin faiz oran paritesi de
geerli olmayacaktr. Bu nedenle yatrmclarn portfynde birden fazla lkenin tahvili
bulunacaktr. Bu tahvillerin portfydeki oran ise her bir tahvilin risk-getiri zelliine bal
olacaktr.
c-)Servet Uyumlamas Yaklam (Brunner, Meltzer)
Servet Uyumlamas Yaklamnda, Keynesyen Para Talebi Teorisinin baz varsaymlar
yumuatlarak teoriye yeni boyutlar kazandrlmtr. Para arzndaki bir deimenin faiz oran
ve servet etkisi yoluyla finansal sistemi etkileyeceinin savunulduu yaklamda, parann
nemi vurgulanmtr.

1
FAZ TEORLER
1-Klasik Faiz Teorisi
Faiz oran reel bir deikendir ve denge faiz dzeyini belirleyen faktrler Tasarruf
Arz ve Tasarruf Talebi (=Yatrm Talebi)dir.
Faiz, tasarruf arznn fiyat olarak dnlmektedir.
Tasarruf arz, faiz oran ile ayn ynl ilikide iken,
Tasarruf Talebi, faiz oran ile ters ynl ilikidedir.
2-DN VERLEBLR FONLAR TEORS (Reel Faiz Teorisi)
Faiz, tasarruf arz (kredi arz) ve tasarruf talebi (kredi talebi) tarafndan belirlenir.
Bu teorinin gelitirilmesine Irving Fisherin byk katklar olmutur. Fisher, reel
faizin oluumunda iki temel faktrn etkinliinden sz eder:
Zaman Tercihi (Sbjektif): Piyasa faiz oran kiilerin tketimde zaman
tercihini belirler. Yksek faiz oranlar, ileride daha fazla tketim frsat
salayaca iin, cari dnem tketimini frenler ve tasarruflar artrr. S=f(i)+
Verimlilik (Objektif): Giriimciler, yaptklar harcamalar zerinden getiri
saladka, verimli yatrm yapm olacaklar ve verimlilik arttka da yatrm
projelerini ve fon taleplerini artracaklardr. Getiri > Maliyet (Faiz) I=f(i) dn verilebilir fonlar teorisi erevesinde, denge faiz orann etkileyen unsurlar:
Fon arz;
Servet ve Gelir Dzeyi
Fiyat Beklentileri
Faiz Beklentileri
Vergi Politikalar

tarafndan etkilenmekte ve faiz orannn deitirmektedir.

Servet ve Gelir Dzeyi; ekonomik gelime sonucu kiilerin servet ve geliri ykselii
ile tasarruf eilimi art,
Fiyat Beklentileri; fiyatlarda dme beklentisi,
Faiz Beklentileri; faizlerde ykselme beklentisi,
Vergi Politikalar; tasarruflar tevik eden vergi politikalar sonucu,
Fon Arz Erisi saa kayar. Eer Fon Talep Erisinde bir deime yoksa, piyasa faizleri der.
Ters ynl hareketlerde ise Fon Arz Erisi sola kayar.
Fon Talebi
Yatrmlarn krllndaki deimeler (Krlln art),
Fiyatlara ilikin beklentiler (Enflasyonist beklentilerin ykselii),
Kamu harcamalarndaki deimeler (Kamu harcamalar art-ekonomik
canlanma),
z finansman olanaklarndaki deimeler (z finansman olanaklarnn
daralmas),tarafndan etkilenir ve; Fon Talep Erisi saa kayar. Eer Fon Arz
Erisinde bir deime yoksa, piyasa faizleri ykselir. Ters ynl hareketlerde
ise Fon Talep Erisi sola kayar.
3-WICKSELLN DN VERLEBLR FONLAR TEORS
Klasik reel faiz analizine, parasal unsurlar katmtr.
ki tr faiz oran bulunmaktadr:
Parasal faiz ; bankalarn kredi zerinden talep ettikleri faiz orandr.
Doal (Normal) faiz ; iletilen reel sermayeden salanan kr orandr.
ki oran birbirine eitse, ekonomide fiyatlar deimez; Doal faiz > Parasal faiz
olduunda ise, ekonomi kmlatif bir enflasyon srecine girmektedir.
Wickselle gre sermaye piyasasndaki dn verilebilir fon arz iki kaynaktan
gelmektedir;
Tasarruflar
Parasal Genileme
Benzer ekilde fon talebi de iki kaynaktan gelmektedir;
Yatrm Talebi (=Tasarruf Talebi)
Atl Para (Ankes) Talebi
Piyasa (Parasal) faiz oran, fon arz ve talebini eitleyen denge faiz orandr.

4-LKDTE TERCH YAKLAIMI (Keynesyen Faiz Teorisi)

Faiz oran; tasarruf ve yatrm harcamalarndan bamsz olarak, para arz ve talebine
gre belirlenir.
Md erisi, gelir, fiyatlar ve kurumsal artlar bata olmak zere pek ok faktrn
deimedii varsaym altnda, faiz ile para talebi arasndaki ilikiyi yanstmaktadr.
Faiz oranlar dtke, para talebi genilemektedir. Yani para talebinin faiz
elastikiyeti yksektir.

Keynesin likidite tercihi modeli, para ve tahvilden oluan iki aktifli bir modeldir.
Para arzndaki genileme sonucu, ikincil piyasada tahvile talep arttnda, tahvil fiyat
ykselmekte ve faiz oran dmektedir.
Faiz oran parasal bir deikendir.
Likidite Tercihi (Keynesyen Para Talebi) Teorisinde, faiz oran, tasarruf ve yatrm
harcamalarndan bamsz olarak, para stokunun arz ve talebi ile belirlenmektedir.
Bylece, faiz oran, para arz sabitken, alternatif yatrm aralar karsnda kiilerin
para tutma tercihlerinin iddetine gre deiebilir.
Benzer ekilde, para talebi ( gd) sabitken, para arzndaki deiiklik faiz orann
etkileyebilir.
Keynesyen analizde, faizin 2 ilevi bulunmaktadr. Faiz:
Tasarrufun para olarak tutulmas ile alternatif yatrm aralarna kaymas
arasndaki seimi etkiler. Faiz, tasarrufu para olarak tutmann fiyat veya
likiditeden vazgemenin dl olarak grlr. Faiz oran ne kadar yksek
olursa, speklatif para talebi o kadar dk olmaktadr.
Para piyasas ile reel piyasa arasnda iliki kurar. Sermayenin marjinal
verimlilii (r) (i verim oran) ile piyasa faiz oran (i) arasndaki iliki, yatrm
(sermaye stokundaki net art) talebini etkiler. Bylece, parasal kesimde
belirlenen faiz oran, yatrm talebi yoluyla reel sektr etkiler.
Faiz oran;
Ms sabit iken, ekonomik birimlerin alternatif yatrm aralar karsnda para
tutma tercihlerinin iddetine bal olarak deiir.
VEYA
Md sabit iken, Ms deki bir deiiklik faiz orann etkileyebilir.
Yaplan gzlemler, para arzndaki genilemeyi izleyen enflasyonla birlikte, faizlerin
de ykseldiini ortaya koymaktadr. Bu durum Keynesin Likidite Tercihi Analizi ile
badamamaktadr.
Keynesyen bak asna gre; Ms i Paraclar ise, belirli bir gei
dneminden sonra bunun tam tersi olacan Ms i savunurlar.
Para Arz Artnn Etkileri
Likidite Etkisi : Para arz arttnda, ilk anda, elde tutulan para miktar artar. Henz
fiyatlar ykselmedii iin, kiilerin ellerindeki para miktar ykselir. Yani, ekonominin
likiditesi ykselir. Genileyen likidite fon piyasalarna kayarsa, faizler der.
Fiyat Etkisi : Para arzndaki genileme, harcamalara ynelip, fiyatlar ykseltebilir.
zellikle tam istihdama yaklatka, retim zayflar ve fiyat ykselileri kuvvetlenir.
Fiyat ykselii, fon arz edenlerin daha yksek faiz talep etmesine neden olur, faizler
ykselir.
Gelir Etkisi : Para arzndaki genilemeyle, elde tutulan para fazlalar, bono talebi artar. nce
bono fiyatlarn ykseltip faizleri dren parasal genileme, sonra da, bono gelirlerinin
harcamaya dnmesiyle mal ve hizmet talebini artrr. Ekonomi tam istihdamda ise, fiyatlar
artar, fon arz edenlerin daha yksek faiz talep etmesiyle, faizler ykselir. Atl kapasite varsa,
kapasite kullanm artar, mal ve hizmet retimi artar ve reel milli gelir ykselir. Bylece

kiilerin para talebi artar, kredi talebi artar. Likidite skntsna den bireyler tahvil satna
ynelir. Tahvil fiyatlar der, faizler ykselir.
Enflasyonist Beklentiler Etkisi (Fisher Etkisi) : Enflasyon beklentisine kaplan
bireyler, dn verirken, piyasa cari faizi (i) yannda, ana parann enflasyon
karsndaki erimesini telafi edecek ek bir prim () talep ederler. Enflasyonist
beklentilerin ykselmesi, ek primi artrr ve dolaysyla faizler ykselir.
i=r+
r = reel faiz
i = cari faiz
= beklenen enflasyon
Hicks-Hansenin Neo-Keynesyen Sentezi
Faiz oran ve gelir dzeyinin belirlenmesi, reel ve parasal kesimde birlikte
gereklemektedir.
IS-LM analizi olarak adlandrlan bu yaklamda, her gelir dzeyi iin para talebini
sabit para arzna uyarlayan tek bir faiz oran bulunur.
IS erisi, mal piyasasn dengeye getiren btn faiz oran-gelir bileimlerini
yanstrken; LM erisi, para piyasasnda para talebini para arzna eit klan faiz orangelir bileimlerini vermektedir.
Tobinin Portfy Kuram
Bireyler, parasal, finansal ve reel yatrm aralarndan oluan portfylerini, bu
aralarn nispi fiyat ve getirilerine gre yeniden dzenlerler.
Alternatif yatrm aralarnn getiri oranlar eitlendiinde, portfy dengesi yeniden
kurulmaktadr.
Faiz orannn belirlenmesinde, sadece para arz ve talebi deil, dier yatrm
aralarnn arz da rol oynayabilmektedir.

BLM III
PARA POLTKASI VE ARALARI
Para politikasnn hedefleri
1. Fiyat istikrarn salamak
2. Finansal istikrar salamak
3. Ekonomik bymeyi salamak
4. Tam istihdam salamak
5. Dviz kurlarnda istikrar salamak
6. Faiz oranlarnda istikrar salamak

1
Para Politikasnn Genel Aralar
1-Ak Piyasa lemleriMerkez Bankasnn devlete ait ksa vadeli senetleri alp satmas
ilemine ak piyasa ilemleri denir.
Ak Piyasa lemlerinin Uygulanma Biimleri
Dorudan (kesin) Alm: Piyasada kalc bir likidite skkl olmas durumunda Merkez
Bankasnn bavurduu bir yntemdir.

Repo (geici satn alma ilemi): Piyasada geici likidite skkl olmas durumunda
kullanlan bir aratr. Merkez Bankas, AP yapmaya yetkili bankalardan menkul kymetleri
ilerde belirlenen bir tarihte belli bir fiyattan geri satmak taahhdyle belirli bir sre iin satn
almaktadr.
Dorudan (kesin) Satm: Piyasada kalc bir nitelikte likidite fazlas olmas durumunda
bavurulan yntemdir.
Ters Repo (geici sat ilemi): Piyasada geici bir likidite fazlas olmas durumunda
bavurulan bir yntemdir.
Ak Piyasa lemlerinin Etkileri
Miktar Etkisi Ak piyasa ilemleri vastasyla banka rezervlerinin ve dolaysyla da
kaydi para yaratma mekanizmasyla para arznn etkilenmesidir.
Fiyat Etkisi Merkez Bankasnn piyasada menkul kymet alp - satmas, menkul
kymetin denge fiyatn etkiler. Menkul kymetlerin fiyatlar ile faiz oran arasnda ters
ynl bir iliki mevcuttur.
Dinamik Ak Piyasa lemi: Uygulanan para politikasnn amalar ynnde
ekonomik faaliyetleri etkileyebilmek iin Merkez Bankasnn banka rezervlerini,
parasal taban ve para arzn deitirmek amacyla yrtt ak piyasa ilemidir.
Defansif Ak Piyasa lemi: Merkez Bankasnn kontrol dndaki faktrler
nedeniyle parasal tabanda ve banka rezervlerinde meydana gelen deiiklikleri
dengelemek amacyla yrtlen ak piyasa ilemidir.
Ak Piyasa lemlerinin Ekonomi zerindeki Etkileri
Para Arzn Etkileme Kanal
Menkul Kymet Fiyatlarn Etkileme Kanal
Ekonomik Birimlerin Beklentileri
Ak Piyasa lemlerinin Avantajlar
o Tamamen Merkez Bankasnn denetimindedir.
o Son derece esnektir.
o Yaplan hatalar hemen dzeltilebilir.
o Kapsaml brokrasi gerektirmeyen ve kolay icra edilen ilemlerdir.
2-Reeskont Politikasnn
Merkez Bankasnn fonksiyonlarndan biri de bankalarn bankas olmasdr. Bu
fonksiyon kapsamnda bankalar nakit ihtiyac iinde olduklar zaman Merkez Bankas
bankalara bor verebilmektedir. Bu anlamda verilen krediye reeskont kredisi, bu
krediye uygulanan faiz oranna ise reeskont oran ad verilmektedir.
Reeskont oranlarnn Merkez Bankas tarafndan ykseltilmesi, bankalarn borlanma
isteklerini azaltr. Bu ekilde Merkez Bankas para arz artn snrlandrm
olmaktadr.
Reeskont Politikasnn Avantajlar
Finansal paniklerin nlenmesinde son derece nemlidir.
Merkez Bankasnn likiditenin son kayna olma fonksiyonunu yerine
getirmesine yardmc olur.
Reeskont Politikasnn Dezavantajlar
Anons etkisi: Merkez Bankasnn reeskont oran araclyla izledii para
politikasndaki bir deiikliin sinyalini piyasalara vermesidir. Bu etki
piyasalar tarafndan yanl yorumlanabilir.
Merkez Bankasnn likiditenin son kayna olma fonksiyonu kt niyet
sorunlarna (bir finansal ilemin gereklemesinden sonra ortaya kan
sorunlar) neden olabilir. Bu politika, Merkez Bankasnn likiditenin son

kayna olma fonksiyonunu gerekletirme amacyla kullanldndan kt

niyet sorunlarna yol aabilir.
Piyasa faiz oranlar deitike reeskont politikasnda da dalgalanmalar
oluabilir.
3-Zorunlu Rezerv Politikas

Rezerv Politikas
Rezerv Arz: Faiz oran ile rezerv miktar arasndaki doru orantya verilen isimdir.
Rezerv Talebi: Faiz oran ile rezerv miktar arasndaki ters orantya verilen isimdir.

Rezerv Talebi:
Ak Piyasa lemleri
Alm Rezerv arz saa kayar.
Satm Rezerv arz sola kayar.
Reeskont politikas
Reeskont oran artarsa Rezerv arz sola kayar.
Reeskont oran derse Rezerv arz saa kayar.
Zorunlu rezerv politikas
MB zorunlu rezerv orann artrrsa Rezerv talebi erisi saa kayar.
MB zorunlu rezerv orann azaltrsa Rezerv talebi erisi sola kayar.
Hedef Kullanma Stratejisi

Faaliyet Hedefi: Para politikas aralar ile dorudan etkilenebilecek deikenlere

verilen isimdir.
Ara Hedef: Para politikas amalarn dorudan etkileyen ve faaliyet hedefleri
tarafndan etkilenebilecek deikenleri kapsamaktadr.

Para Politikasnn Hedef Deikenleri: Merkez bankalarnn hedef deiken olarak

kullanabilecei deikenler iki ana balkta toplanr.
Parasal byklkler
Faiz oran

Para Politikasnda Ara Hedef Seiminde Uygulanacak Kriterler

Tabloya gre
Ekonomide iki eit sektr geerlidir.
Para piyasas
Mal piyasas (reel piyasa)
Mal piyasasnda iki eit dengesizlik ortaya kabilir.
Harcama dengesizlikleri (toplam talepten kaynaklanr)
Arz oklar (toplam arzdan kaynaklanr)
Para piyasasnda iki eit dengesizlik ortaya kabilir.
Portfy dengesizlii (para talebinden kaynaklanr)
Para arz dengesizlii (para arzndan kaynaklanr)
Bir tek para arz dengesizliinde merkez bankalar parasal byklk ve faiz oran
konusunda seim yapmaktadr.
stikrar Politikalar
Ekonomi politikalar, her zaman makroekonomik hedefler olan tam istihdam
dzeyine ulama, fiyat istikrarn salama, ekonomik byme ve kalknmay
gerekletirme, gelir ve refah dzeyini artrmak gibi hedeflere varmak iin
uygulanr. Bu hedeflere varmak iin almas gereken en byk engel
ekonomideki istikrarszlklardr. Bu istikrarszlklar gidermek iin istikrar
politikalar uygulanr..

1
BLM IV
MERKEZ BANKASI VE FNANSAL PYASALAR
Merkez Bankas
Merkez Bankaclnn Gemii
1694 ylnda kurulan ngiltere Bankas baz iktisatlara gre ilk Merkez
Bankas kabul edilirken, baz iktisatlar 1668 ylnda kurulan sve Devlet
Bankasn ilk Merkez Bankas olarak kabul etmilerdir.
Mlkiyet bakmndan Almanya, spanya, rlanda, Kanada, Norve gibi bir ok
lkede Merkez Bankas tamamyla devlet bankasdr. Trkiye, ili, Yunanistan
gibi baz lkelerde karma mlkiyet sz konusu iken, ABD ve svire gibi baz
lkelerde Merkez Bankalar zel mlkiyete ait olma zelliklerini devam
ettirmektedir.
1930 ylnda kurulan ve 1931 ylnda faaliyete balayan TCMBnin sermaye
yaps incelendiinde 4 grup hisse senediyle karlalr.
A Grubu: Devlete (Hazineye) aittir (% 51).
B Grubu: Mill bankalara aittir.
C Grubu: Dier bankalar ve imtiyazl irketler

D Grubu: TTKye tabi gerek kiiler

Merkez Bankasnn temel grevleri:
Parann i ve d deerinde istikrar salamak
Bankalarn bankas olmak
Likiditenin son kayna olmak
Devletin bankacln yapmak
Bu grevler, lkeler arasnda farkllk gsterse de temelde merkez bankalarna yklenen en
nemli grev, parann i ve d deerini korumak yani fiyat istikrarn salamaktr.
Trkiyede Merkez Bankacl
Osmanl Dnemi: Ekonominin da almasnn getirdii zorunluluklardan dolay ilk nce
1844 ylnda Usul Cedide zere Tahsisi Ayar kararnamesi yaynland. Bu kararnamenin
amac iki metalli para sistemi oluturup dzenlenmekti. 1847 ylna gelindiinde ise Bank
Dersaadet ad ile imparatorlukta ilk defa d demeleri dzenleme ilemi stlenen bir banka
kuruldu.
1856 ylnda ngiliz sermayesiyle kurulan Ottoman Bank, Fransz ortaklarn katlm
ve Osmanl makamlarnn muvafakati ile 4 ubat 1863te imzalanan szleme ile 1 Haziran
1863 tarihinde Bank- Osman-i ahane (Osmanl Bankas) olarak hizmet vermeye balad.
Para basma imtiyazn eline alan Osmanl Bankas devletin haznedarln yapma, devlet
gelirlerini toplama, hazine demelerini yapma ve hazine bonolarn iskonto etme gibi grevler
stlenerek Merkez Bankas hviyetini kazand.
Cumhuriyet Dnemi: zmir ktisat Kongresinden Merkez Bankasnn kuruluuna kadar
geen sre zarfnda birok yabanc uzmandan da gr alnp zaman ierisinde oluturulan
bilgi birikimi, 1929 ekonomik buhrannn ekonomideki menfi tesirlerinden kanma istei gibi
temel nedenlerin neticesinde nihayet 1930 ylnda Maliye Bakan kr Saraolunun
hazrlad tasarnn yasalamas ile Trkiye Cumhuriyeti Merkez Bankas kurulmu oldu.
TCMBnin dari Yaps, Grevleri ve Yetkileri
TCMBnin dari Yaps
TCMBnin idari yapsn oluturan birimler:
Banka Meclisi
Genel Kurul
Bakanlk
Denetleme Kurulu
Ynetim Komitesi
Para Politikas Kurulu
ubeler
TCMB Bakan, Banka Meclisinin nerisi zerine Bakanlar Kurulu karar ile 5 yllk
sre iin atanmaktadr.
2001 ylnda yaplan deiiklikle TCMB tekilat yapsna eklenen Para Politikas
Kurulu, bakann bakanlnda, bakan yardmclar, banka meclisi yeleri arasndan seilen
bir ye ve bakann nerisi zerine mterek kararla atanacak bir yeden olumaktadr.
Temel Grev ve Yetkileri
Merkez Bankasnn Temel Grevleri
Ak piyasa ilemleri yapmak
Hkmetle birlikte Trk lirasnn i ve d deerini koruyan tedbirleri almak
Kur rejimi belirlemek Dviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alm satm
ile dvizlerin Trk liras ile deiimi ve dier trev ilemlerini yapmak
Zorunlu karlklar ve umumi disponibilite ile ilgili usul ve esaslar belirlemek
Reeskont ve avans ilemleri yapmak
lke altn ve dviz rezervlerini ynetmek

Trk lirasnn hacim ve tedavln dzenlemek

Finansal sistemde istikrar salayc ve para ve dviz piyasalar ile ilgili
dzenleyici tedbirleri almak
Mali piyasalar izlemek
Bankalardaki mevduatn vade ve trleri ile zel finans kurumlarndaki katlma
hesaplarnn vadelerini belirlemek
Merkez Bankasnn Temel Yetkileri
Tekelden banknot ihra imtiyazna sahip olmak
Hkmet ile birlikte enflasyon hedefini tespit etmek, buna uyumlu olarak para
politikasn belirlemek
Para politikasnn uygulanmasnda tek yetkili ve sorumlu olmak
Para politikas aralarn dorudan doruya semek ve kullanmak
Olaanst hllerde, Tasarruf Mevduat Sigorta Fonunun kaynaklarnn
ihtiyac karlamamas durumunda, bu fona avans vermek
Nihai kredi mercii olarak bankalara kredi vermek
Bankalarn dn para verme ilemlerinde ve mevduat kabulnde
uygulayacaklar faiz oranlarn, belirleyecei usul ve esaslara gre bankalardan
istemek
TCMB Yasasnda Yaplan Deiiklikler
Gl Ekonomiye Gei Program erevesinde 5 Mays 2001de yrrle
giren 4651 sayl Kanunla, 1211 sayl TCMB Kanununun 14 maddesi
deitirilmi, 7 madde yrrlkten kaldrlm ve kanuna 1 madde eklenmitir
2001 ylnda yaplan deiiklikler:
Ara bamszl (Bankann temel amacnn fiyat istikrarn salamak olmas
ve para politikasn belirlemede ve uygulamada tek yetkili ve sorumlu banka
olmas hkme balanmtr.)
Hesap verilebilirlik ve kamuoyunun bilgilendirilmesi
Para Politikas Kurulu olarak grev yapmas
Kamu kesimine kredi almamas
Son bor verme mercisi olmas
Finansal sistemin ve deme sisteminin gzetimi
Grev sreleri ve gvencesi (Bakann grev sresine paralel olarak bakan
yardmclarnn grev sreleri yldan be yla karld.)
TCMB Bilanosu
Bilanonun Aktif Hesaplar
Altn Mevcudu
Uluslararas Standartta Olan
Uluslararas Standartta Olmayan
Dviz Alacaklar
Madeni Para
Dahildeki Muhabirler
Menkul Deerler Czdan
Krediler
Ak Piyasa lemleri
D Krediler
tirakler
Gayrimenkuller ve Demirbalar

Takipteki Alacaklar
tfaya Tabi Hesaplar ve Aktifletirilen Alacaklar
Muvakkat Borlular
Dier Aktifler
Bilanonun Pasif Kalemleri
Bilanonun Pasif Kalemleri
Tedavldeki Banknotlar
Altn
Dier Kalemler
Dviz Borlar
Mevduat
Ak Piyasa lemleri
D Krediler
thalat Akreditif Bedelleri, Teminat ve Depozitolar
denecek Senet ve Havaleler
Sermaye
A Snf Hisse Senetleri: Her biri 100 hisseliktir. Bu snf hisse
senetleri mnhasran hazineye ait olup sermayenin % 51inden aada
olamayaca hkm TCMB Kanununda yer almaktadr.
B Snf Hisse Senetleri: Trkiyede faaliyette bulunan mill bankalara
aittir.
htiyat Akesi
Karlklar
tfaya Tabi Hesaplar
Muvakkat Alacakllar
Dier Pasifler

EKONOMK KALKINMA
Azgelimi lkelerde kalknmann gerekletirilmesi gereken bir hedef olarak ele aln kinci
Dnya Sava sonrasna denk dmektedir. Dnemin pek ok azgelimi lkesi Sava ncesinde
smrge lke konumunda bulunmaktayd. Savatan sonra ise, ulusal kurtulu mcadeleleri veren
Smrgeler siyasal anlamda bamszlklarn kazanmaya balam ve ok sayda yeni ulus-devlet
kurulmutur. En nemlisi bu lkelerin kendilerini geri kalmlklarnn farkna varmalar, daha hzl bir
ekonomik srece girmeleri ynnde ulusal kalknma talepleri ortaya karm ve bu talep srek devam
etmitir.
Kalknmann Deien Anlam

1950-1960 yllarnda: Geleneksel kalknma iktisadi yaklam

1960-1970 yllarnda: Temel ihtiyalar yaklam
1970 yllarn sonlarnda: Srdrlebilir kalknma yaklam
1980den itibaren: nsani kalknma yaklam
Ekonomik Kalknma ile lgili Kavramlar: Az gelimi lkelerin, gelimi lkeler seviyesine
kabilmek iin iktisadi ve sosyokltrel yapsn deitirmek amacyla sarf ettii abalar, kalknma
kapsamnda deerlendirilir.
Az Gelimiliin Tanmlanmas

Genel olarak ekonomik kalknmalarn tamamlayamam lkeler az gelimi lke olarak

adlandrlr.
Az gelimi lkelerin temel sorunu, kalknmay gerekletirememeleridir.
Az gelimiliin tanmlanmasnda eitli ltlerin kullanlmasnn yannda genel olarak kii
bana den mill gelir dzeyi, az gelimiliin lt olarak kabul edilir.
Bunun yannda lkeler arasnda gelimilik farklar, kaynaklarn etkin kullanlmas potansiyel
hasla ile fiil hasla arasndaki fark ve toplumdaki bireylerin ihtiyalarnn karlanp
karlanmad da az gelimiliin gstergesi niteliindedir.
lkelerin az gelimilik dzeyleri kyaslanrken genellikle gayrisafi mill hasla (GSMH)
rakamlar dikkate alnr. Bunun yannda toplumu oluturan bireylerin tketim kalplar,
imento, elik, petrokimya ve enerji tketimleri de az gelimiliin llmesinde kullanlan
parametrelerdir.
Az Gelimiliin zellikleri

Ekonomik ve Teknolojik zellikler

Kii Bana Gelirin Dk Olmas
Gelir Dalm Trleri
Bireysel Gelir Dalm
Bireysel gelir dalm, bir lkede meydana getirilen gelirin toplumu oluturan birey ve hane
halklar arasnda nasl datldn gsteren gelir dalm kavramdr.
Fonksiyonel Gelir Dalm
Fonksiyonel gelir dalm mill gelirin elde edilmesine katkda bulunan eitli retim faktrlerinin
mill gelirden aldklar pay ifade eden bir kavramdr.
Blgesel Gelir Dalm
Blgesel gelir dalm, bir lkenin snrlar ierisinde yaratlan gelirin blgeler arasndaki dalmn
gstermektedir. lkelerin iinde yer alan tm corafi blgeler ayn derecede gelimi deildir.
Sektrel Gelir Dalm
Sektrel gelir dalm, tarm, sanayi ve hizmetler sektrleri bata olmak zere eitli retim
sektrlerinin ulusal gelire hangi oranda katkda bulunduunu gsterir.
Birincil ve kincil Gelir Dalm
Piyasa ekonomisinin ileyiine herhangi bir mdahale olmakszn ortaya kan mill gelirden retim
faktrlerinin ald emek, kr, faiz ve cret eklindeki gelir dalmna birincil gelir dalm ad
verilir.
Devletin gelir dalmna yapt bu mdahaleye ikincil gelir dalm ad verilir.
Dikey ve Yatay Gelir Dalm
Bir toplumda st ve alt gelir gruplar arasnda gelirin nasl dald sz konusu olduunda dikey gelir
dalmndan, ayn grup iindeki gelir dalm sz konusu olduunda ise yatay gelir dalmn ifade
eder.
lkeler Aras ve Kresel Gelir Dalm

lkeler aras gelir dalm kavramnda lkelerin ortalama gelirleri veya kii bana den ulusal
gelirler arasndaki farkllklar llmektedir.
Kresel eitsizlik kavram ise hem lke ii eitsizlikleri hem de lkeler aras eitsizlii kapsamaktadr.
Gelir Dalm Teorileri
Klasik Teoride Gelir Dalm: Klasik teoriye gre gelir dalmn belirleyen temel unsur faktr
sahiplii ve faktrlerin nispi ktldr. Klasik iktisatlar gelir blm olgusunu emek deer
teorisi ile analiz etmekte, emei deerin kayna olarak grmektedir.
Marksist Teoride Gelir Dalm: Karl Marks gelir dalm konusunu toplumsal snf kategorileri
erevesinde ele almakta ve gelir dalmn kapitalistler ile ii snf arasndaki temel elikiye
indirgemektedir. Grleri Emek-Deer Teorisine dayanan Karl Marks azalan verimler yasasnn
ileyiine kar kmaktadr.
Neo-Klasik Teoride Gelir Dalm: Neo-klasik yaklamla birlikte gelir dalm yaklamlar
snfsal temelli olmaktan km ve kiisel gelir dalm yaklamlar arlk oluturmaya balamtr.
Marshall, Menger, Jevons ve Walras gibi nl iktisatlarn analizlerine hakim olan marjinal verimlilik
teorisi gelirlerin belirlenmesinde temel unsur haline gelmitir.
Keynesyen Teoride Gelir Dalm: Keynesyen teoride gelir dalm konusuna zel bir nem
verilmemi ve gelir dalm veri kabul edilmitir. Keynes kapitalizmin servet ve gelir eitsizliine yol
atn kabul etmesine ve isizlik sorununa zel bir deer vermesine ramen gelir dalm konusunda
ayr bir teori oluturmamtr.
Gelir Dalmn Belirleyen Faktrler
1) Beeri Sermaye
2) Teknolojik Deime
3) Kreselleme
4) Ayrmclk
5) Servet Eitsizlii
6) Enflasyon: Gelir dalmn sabit gelirliler aleyhine bozar.
7) Piyasa Yaps
Gelir Dalm Eitsizlii ltleri
Gelir eitsizlii lmlerinin salkl bir ekilde yaplabilmesi iin bu yntemlerin belirli koullar
yerine getirmesi beklenir. Bu koullar yle zetlenebilir:
Pigou-Dalton transfer ilkesi: Eer yoksul bir kiiden zengin bir kiiye gelir transferi yaplyorsa bu
durum eitsizlikte bir arta veya en azndan bir azalmaya yol amamal ve zenginden yoksula yaplan
bir gelir transferi eitsizlikte bir azalmaya yol amamaldr.
Gelir leinden bamsz olma ilkesi: Herkesin gelirinde ayn oranda bir deiiklik varsa eitsizlik
deimemelidir.
Nfus ilkesi: Nfus art varsa bu art karsnda eitsizlik ltleri deimemelidir.
Simetri ilkesi: Eitsizlik ltleri bireylerin gelirlerinin dndaki zelliklere kar hassas olmamaldr.
Ayrtrma ilkesi: Alt-gruplarda eitsizlik artyorsa eitsizlik genel olarak da artmaldr.
Lorenz Analizi:Lorenz Analizi, gelir dalmn incelerken Lorenz Erisini kullanr. Bu eriye
gre gelir dalmnn yzde kalk ksmnn bireylerin yzde ka arasnda blld
gsterilir.

1
Mutlak eitlik dorusu ile Lorenz Erisi arasndaki fark bydke gelir dalmnda adalet bozulur.
ki eri birbirine yaklatka gelir dalm daha adaletli bir hl alr.
Gini Katsays:Gelir dalmndaki adaletsizliin derecesini saptamak iin kullanlan katsayya Gini
Katsays denir. Lorenz Analizinden hareketle bulunur.

Yzde Paylar Analizi

Yzde paylar, kiisel gelir dalmn lmede kullanlan ltlerden biridir ve en ak lt olarak
bilinmektedir. Bu analizde haneler %1lik 100, %5lik 20, %10luk 10 ve %20lik 5 gruba ayrlr ve
her grubun toplam gelirden ald paylar karlatrlr.
Atkinson Katsays
Atkinson lt, gelirlerin eit dalmas hlinde belirli bir zamandaki sosyal refah seviyesine
ulaabilmek iin o zamandaki toplam gelirin ne kadarlk bir blmnn yeterli olduunu ifade
etmektedir.
Pareto Katsays
Pareto katsays lt, belirli bir gelir seviyesi ile bu geliri veya daha fazlasn elde edenlerin says
arasnda belirli bir iliki durumu olduu varsaymna dayanr. Bu lt, bireylerin gelir seviyesi
ykseldike st gelir grubuna ykselme ihtimalinin nasl arttn gstermektedir.
Kuznets Katsays
Kuznets byyen bir ekonomide gelir dalmnn nce bozulacan fakat belirli bir gelir dzeyine
ulaldnda gelir dalmnn yeniden dzeleceini savunur. Bu nedenle iyimser iktisatlar
arasnda saylmaktadr.
Yoksullukla lgili Kavramlar
Mutlak Yoksulluk
Dnya Bankas tarafndan gelitirilmi bir kavram olan mutlak yoksulluk, dar anlamda yaplan
yoksulluk tanmlamasdr. Mutlak yoksulluk aslnda tam anlamyla bir alktan lme
durumudur. Mutlak yoksulluk tanmna mutlak niteliini kazandran unsur yaam srdrebilmek
iin gerekli olan asgari besin bileenlerini veya kaloriyi esas almas ve bir snr izmesidir. 2400 k/cal

besini Gnlk geliri almaya yetmeyen insanlar mutlak yoksul olarak tanmlanmtr. Gelirinin
tamamn harcad hlde gnlk 2400 k/cal miktarn salayamayan kiilere ultra yoksul adn
vermektedir.
Greli Yoksulluk
Greli yoksulluk gda, giyim ve barnma gibi imknlar yaamlarn devam ettirmeye yettii hlde
toplumun genel dzeyinin gerisinde kalmak eklinde tanmlanabilir. Bir baka tanma gre greli
yoksulluk bireylerin, toplumun ortalama refah dzeyinin belli bir orannn altnda olmas
durumudur.
Subjektif Yoksulluk
Subjektif (znel) yoksulluk kavramna gre kendini yoksul olarak tanmlayan herkes yoksuldur.
nsani Yoksulluk
UNDP tarafndan 1997 ylnda gelitirilen nsani Yoksulluk kavramnda yoksulluk elde edilen
gelirle ilikilendirilmeksizin insani yaam standartlarna erime olanaklarna gre saptanmaktadr.
nsanlarn temiz su kaynaklarna, eitim ve salk hizmetlerine ulaabilirlii, uzun bir yaam
srebilmesi, yeni frsat ve seenekleri kullanabilmek iin gerekli altyapnn varl ve tm bunlarn
srdrlebilir olmas
insani yoksulluun snrlarn izmektedir.
Zayflk ve Korunmaszlk
Literatrde bilinen adyla zayflk ve korunmaszlk hlen yoksul olmayan bir kii veya hane
halknn gelir dzeyinin veya tketiminin yoksulluk snrnn altna dme riski ile kar karya
kalmasn veya zaten yoksul ise yoksulluktan kurtulamama tehlikesinin devam etmesi anlamna
gelir. Bir toplumda zayflk ve korunmaszla yol aan faktrler unlardr:
Eitim olanaklarnn yetersizlii
gvenliinin ve istikrarl bir gelir olanann olmamas
Varlk ve tasarruf birikiminin ve krediye ulama imknnn yetersizlii
gcne katlmn artrlamamas
Aileler aras dayanmann zayflamas

Yoksulluun llmesi
Alk Snr Yaklam
Alnmas gereken minimum kalori miktar yaklam da denilen bu yaklamda ilgili toplum iin
alnmas gereken asgari kalori miktarn salayan bir gda sepeti oluturulur ve bu sepetin piyasa
fiyatlar cinsinden deeri bulunur. Trkiye statistik Kurumu hesaplamalarnda, FAO ve Dnya Salk
rgt nerilerine gre uluslararas platformda kabul gren yetikin bir kiinin minimum harcamas
gereken kalori deeri olan 2100 kaloriyi esas alnmaktadr.
Temel htiyalar Yaklam
Bu yaklam, yoksulluu alnmas gereken kalori miktarna balayan alk snr yaklamnn tersine,
yaamak iin gerekli temel ihtiyalar arasnda barnma, giyinme ve salk hizmeti gibi ihtiyalar dahil
etmektedir. TKin yapt hesaplamalarda alk snrnn temelini oluturan gda sepetinin ierii
yledir: Ekmek ve tahllar, et, balk, st, peynir, yourt, yumurta, kat ve sv yalar, meyveler,
sebzeler, eker, reel, bal, ikolata, sala, ay, kahve, kakao, alkolsz iecekler.
Gda Oran Yaklam
Bu yaklamda bireylerin ve hane halklarnn gda tketimine yaptklar harcamann toplam harcama
miktar iindeki oranna baklr.
Medyan Gelir Yaklam
Nispi yoksulluk veya greli yoksulluk yaklam da denilen bu yaklamda toplumda yaratlan
ortalama gelirin (medyan gelirin) yars yoksulluk snr olarak belirlenir. Buna gre yoksul kiiler bu
ortalama gelirin yarsn bile elde edemeyen kiilerdir.
znel Yaklam

Leyden Yaklam da denilen bu yaklam sbjektif bir lm yntemine dayanr. Bu yntemde,

byk lekli anketler yardmyla toplumu oluturan kiilere temel ihtiyalarn karlayp
karlayamad sorulur ve karlayamadn beyan eden kiiler yoksul olarak tanmlanr.
Yoksulluk Endeksleri
Kafa Says Endeksi
Yoksulluk lmlerinde en sk kullanlan endeks olan kafa says endeksi yoksul kii saysnn
toplam nfusa oranlanmasyla bulunur. Kafa says endeksi sfr ile bir arasnda bir deer alr. Endeks
deerinin 1 olmas o lkede herkesin yoksul olduunu, sfr olmas ise o lkede yoksul insan
bulunmadn gsterir.
Yoksulluk A Endeksi
Bu endeks yoksul kiilerin ortalama gelir dzeyinden hareket ederek yoksul kiilerin yoksulluk
snrna ne kadar uzak olduunu veya yoksul olmayanlarn yoksulluk snrna ne kadar yakn olduunu
gsterir. Bu endeks dolayl olarak kiilerin yoksulluk snrnn zerine kabilmeleri iin gerekli olan
gelir miktarn gsterir. Endeks 0 ile 1 arasnda bir deer alr ve endeks deeri sfra yaklatka
yoksullarn yoksulluk snr etrafnda younlatn ve gelir transferlerindeki kk bir art ile ok
sayda yoksulun yoksulluktan kabileceine iaret eder.
Sen Endeksi
Amartya SEN, yoksullar arasndaki gelir dalmn da ieren bir endeks gelitirmitir. Bu endeks
Kafa Says Endeksi ve Yoksulluk A Endeksine yoksul kiilere ait Gini katsaysn ilave
etmekte, dier bir deyile bu endeksleri Gini katsays ile arlklandrmaktadr.
nsani Gelime ndeksi
lkeler aras salkl refah karlatrmas yapabilmek iin bir lkede ekonomik ltleri gelitirmenin
yan sra, o lkenin sosyal refah ltlerinin de gelitirilmesi gerekmektedir. Ekonomik adan
kalknm birok lkede sosyal sorunlarn zlemediinin grlmesi; iktisadi byme ve insani
gelime arasndaki ilikinin daha iyi kurulmas gereini ortaya karmtr. Bu dorultuda Birlemi
Milletler Kalknma Program tarafndan her yl dnya lkelerine ait nsani Gelime Raporu
hazrlanmaktadr. Bu raporda lkeler arasndaki sosyoekonomik gelimilik dzeylerini karlatrmak
iin nsani Gelime ndeksi (G) ad verilen bir indeks gelitirilmitir.
Bu indeks; insani gelimeyi, gelirin yan sra eitim ve sala ilikin gstergeleri de dikkate
alarak lmeyi hedeflemektedir.
nsani Gelime ndeksi tespit yntemleri;
Doumda yaam beklentisi
Yetikin okuryazarl ve birleik okullama oran
Satnalma gc Paritesine gre kii bana den GSYH,
G = 1/3 (Ortalama yaam beklenti indeksi) + 1/3 (Eitim indeksi) + 1/3 (GSYH indeksi)
Bu yntemlerin her biri iin maksimum ve minimum deerler belirlenir. G deeri, 0 ile 1 arasnda
deimektedir. ndeks deerinin 1e yaklamas, insani gelime performansnn iyiletiini
gstermektedir. nsani Gelime Raporuna gre, G balamnda lkeler dk, orta, yksek ve ok
yksek insani gelimeye sahip lkeler olarak kategorilere ayrlr.
ndeks Puan 0.900 ve yukars: ok yksek dzeyde insani gelimeye sahip olan lkeler.
ndeks Puan 0.800 - 0.899: Yksek dzeyde insani gelimeye sahip olan lkeler.
ndeks Puan 0.500 - 0.799: Orta dzeyde insani gelimeye sahip olan lkeler.
ndeks Puan 0.000 - 0.499: Dk dzeyde insani gelimeye sahip olan lkeler.
1990 ylndan bu yana Birlemi Milletler Kalknma Program tarafndan her yl yaymlanan insani
gelime raporlar, iktisadi byme ve retime dayal gstergelerden farkl olarak, insanlarn salkl bir
yaam, gelir ve eitim olanaklarna sahip olup olmadklarn gstermekte ve lkeleri de bu erevede
karlatrmaktadr.
Yoksulluun Nedenleri
Yoksulluun belli bal nedenleri unlardr:
Gelir dalmndaki eitsizliklerin art
lkede uygulanan iktisat politikalar ve iktisadi dzenlemeler

lkenin kalknma ve byme dinamikleri

Bireyin veya hane halknn zellikleri ve toplumsal yapdaki farkllklar
Olaanst koular
Yoksullukla Mcadele Stratejileri
Yoksullukla mcadele etmeyi ngren bir strateji u be aamadan olumaldr:
1. Yoksulluun tm boyutlar ile tanmlanmas
2. Yoksullarn, yoksulluk snrnn ve sosyal kategorilerin tanmlanmas
3. Yoksulluun lmnde kullanlan metot ve yntemlerin seilmesi
4. Yoksullua yol aan yapsal ve dinamik faktrlerin analiz edilmesi
5. Uygulanacak politika ve programlarn formle edilmesi ve seimi
Yoksulluu azaltmaya ynelik politikalarn balcalar unlardr:
Ekonomik bymeyi salayc politikalarn desteklenmesi gerekir.
Beeri sermayenin glendirilmesine dnk politikalar uygulanmaldr.
Kalknma politikalarnda sosyal unsurlara arlk verilmelidir.
Yoksulluu azaltmak iin krsal ve kentsel alanlara, kadnlara, ocuklara ve genlere dnk
zel politikalar izlenmesi gerekir.
Yoksullarn ekonomik durumlarn olumsuz ynde etkileyen risklerin azaltlmas uygun
politikalar uygulanmal.

Yapsal zellikler
Pazar Yaps
Ekonominin kili Yaps (Dual Ekonomi)
Demografik zellikler
Nfus Artnn Hzl Olmas
Baml Nfusun Artmas
Yatrm Sapmas
Sermaye Slamas
Sosyokltrel zellikler
Geleneksel toplum yaps
Orta snfn azl
Eitim dzeyinin dk olmas
Fazla ocuk ii bulunmas
Okur yazar orannn dk olmas
Ekonomik Kalknma Modelleri

1. Dengeli Kalknma Modeli

Byk ti Teorisi olarak da adlandrlan bu model Rosenstein-Rodan tarafndan
gelitirilmitir.
Ekonomide dengeli kalknmay salayabilmek iin piyasada faaliyet gsteren bir ka
byk sektre deil, tm sektrlere ayn anda yatrm yaplmas gerekir. Ekonomide
faaliyet gsteren tm sektrlere eanl yatrm yaplmas, ekonomide byk itii
salayacak ve lke kalknacaktr.
Rodann teorisine gre ekonomide sanayileme srecinin balatlabilmesi, ilk etapta
birden fazla endstride yaplacak eanl yatrmlarla mmkn olur. Ama, ekonominin
kendini srdrebilecek byme srecine sokulmasdr.
Yoksulluun Ksr Dngs (Nurkse):Ragnar Nurksen ne srd teoriye gre
yoksul lkelerin yoksul olmalarnn sebebi yoksulluktur.
Snrsz Emek Arz Modeli:1979 ylnda Nobel ktisat dln alan Arthur
Lewisin ne srd model, az gelimi lke ekonomilerin dual (ikili) yapya
sahip olmas temeline dayanr. Az gelimi lkelerde ikili yap modern kesim ve
geleneksel kesim olarak anlan sanayi ve tarm sektrlerinden oluur.Sanayi kesiminin
ihtiya duyduu igcn tarm sektrnden salamas, snrsz emek arz ile
kalknma olarak adlandrlr.

2. Dengesiz Kalknma Modeli

Albert Otto Hirschmann ncln yapt Dengesiz Kalknma Modeline gre
ekonomide potansiyel kalknmay salayabilecek nc sektrlere yatrm yaplmas,
btn sektrlerin gelimesini salar.
Hirschmann yannda Perroux, Scitovsky ve Streeten gibi iktisatlar da Dengesiz
Kalknma Modelini savunmutur.
Paul Streetena gre kaynak israfnn nlenmesi iin belirli sektrlerin gelimesine
ncelik verilmesi, lek ekonomilerinden yararlanmay salayarak ekonomiye
dinamizm getirir.
Dengesiz Kalknma Modelinin dayand temel, az gelimi lkelerin sahip olduu
piyasa yapsnn btn sektrlerin ayn anda gelimesine frsat vermemesidir.

Dier Modeller
YAPISALCI YAKLAIM
Yapsalc grn nde gelen kuramclar Prebisch, Singer, Furtado ve Sungel olarak sralanabilir.
Prebisch ve dier yapsalclar tarafndan gelitirilen model merkez-evre modelidir. Karlatrmal
stnlkler teorisine gre oluturulan uluslararas i blmnn yerlemesiyle dnya, sanayi
merkezleri ile bu merkezlere hammadde ve tarmsal rnler salayan az gelimi lkelerden oluan bir

btn olmaya balamtr. Yapsalclara gre bu ekilde gelien merkez-evre kutuplamas ve

farkllamas insanlk tarihine damgasn vurmutur.
Yapsalc tezlere gre, dnya ekonomisinin iinde bulunduu durum Sanayi Devrimi ile balamtr.
Yapsalclarn uluslararas ekonomik ilikilerin ortaya kard olumsuzluklar amak iin ileri
srdkleri dier neriler ise u ekilde sralanabilir:
Hammadde ihracatna vergi konmas
Sanayilemi lke kl tketim mallar ithalatnn zorlatrlmas
i rgtlerinin, zellikle ihracat sektrnde sendikalarn glendirilmesi
Dnya pazarnda hammadde fiyatlarnn anlamalarla ve ortak bir tavr benimsenerek
korunmas
Bamllk Modeli
Bamllk Modeli, temel olarak Baran ve Frankn grlerine dayanr. Buna gre
smrge olmaktan kurtulan az gelimi lkelerin ekonomik olarak smrgesi
olduklar lkeye bamllktan kurtulamamalar, sanayilemeyi ve kalknmay
engelleyen temel sebeptir.
Barana gre asl sorun, snf ilikileri ve potansiyel ekonomik artn nasl
kullanlddr. Basit olarak retim ve tketim arasndaki fark olarak ifade edilen artk
deer, lks tketim yerine sanayileme iin kullanld takdirde kalknma
salanabilir. Az gelimiliin nedeni, artk deerin bykl ve bu deerin nasl
kullanld ile aklanr.
Frank ise modelini metropoller ve uydular arasndaki bamllk zerine kurmutur.
Az gelimi lkelerin sanayileememesinin sebebinin artk deerin uydudan
metropole kaymas olarak aklayan modelde, uydular metropollerin gelimesinin
kayna konumundadr. Franke gre uydular metropollerin karlaryla uyumlu
olduklar srece, metropoln izin verdii lde kalknabilir. Bunun yannda
uydularn en ok gelitii dnemler metropollerle ilikilerinin zayflad dnemlerdir.
Yani metropoller, uydularn kalknmasn engeller.
Model teorik temellerini Marksist Yaklamdan alr.
Kuzey - Gney Dialou, geri kalm lkelerle gelimi lkeler arasndaki dialogdur.Gelimekte olan
lkeler, uluslararas ekonomik dzenin aleyhlerine gelimesi ve gelimi lkelerle aralarndaki
ekonomik an artmas ile ortak hareket etme karar almlardr. Alnan ortak hareket karar sonucu,
Kuzey - Gney Dialou gndeme gelmitir. Bunun sonucunda gelimekte olan Gney lkeleri
Birlemi Milletlerde gelimi Kuzey lkelerinden taleplerde bulunmaya balamtr. Kuzey Gney
Dialou 1964'te Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma Konferans'nn (UNCTAD) toplanmas ile
nem kazanmtr.
Bu toplantda gelimekte olan lkeler sanayilemelerini hzlandrmak iin gelimi lkelerden
baz taleplerde bulunmulardr. Bu istekler arasnda gelimi lkelerin i piyasalarndaki koruyucu
uygulamalarn kaldrlmas, gelimekte olan lkelere uygun koullardan, yeterli miktarlarda kredi
salanmas saylabilir.
.
Kurumsalc Model

Myrdaln ve Ayresin grlerinin temelini oluturduu Kurumsalc Model,

uluslararas ticaretin az gelimi lkeler aleyhine sonulanacan syler.
Myrdal, ekonomide oluacak byme kutuplarnn kalknmann nnde bir engel
tekil ettiini ileri srer. Dengesiz Kalknma Modeline kar kan Myrdal, gelir
eitsizliinin ortadan kaldrlp ekonomik byme iin gelir eitliine nem verilmesi
gerektiini savunur.

Kalknmann Aamalar Modeli

Kalknmann Aamalar Modelleri temel olarak Fisher ve Clarkn tezlerinden
hareketle gelitirilmitir.
Clarkn Sektr Tezleri
Clarkn varsaymna gre kalknma teorisi retimin aamasna gre ekillenir.
Tarmsal rnler birincil sektr olutururken imalat rnleri ikincil sektr oluturur.
Ulatrma, inaat, ticaret gibi hizmet rnleri ise ncl sektr olarak nitelendirilir.
TERS-U HPOTEZ

Kuznetsin 1955 ylnda gelitirdii hipoteze gre, gelir dzeyi arttka eitsizlik
nce artmakta sonra ise azalmaktadr. Bu iliki ters U hipotezi olarak ifade
edilmekte ve gelir dalmn ve gelir dzeyini gsteren eri, Kuznets erisi olarak
ifade edilmektedir. Kuznets, ad geen ilikiyi tarmda tarm d sektrlere olan
istihdam akyla izah etmektedir. Bilindii gibi tarm d sektrlerdeki verimlilik
tarm sektrnden daha yksektir. Meydana gelen g nedeniyle ilk etapta retim
artacak ve gelir dalm bozulacaktr. Fakat elde edilen retim artnn ilerleyen
aamalar, gelir dalmnn dzelmesini veya iyilemesini beraberinde
getirecektir.
Rostowgil Byme Aamalar:1960 ylnda yaymlad kitab ile ekonomik kalknmann
aamalarn be balk altnda toplayan Rostow, her toplumun birbirini izleyen aamalar
sonucu ekonomik kalknmay tamamladn ileri srer.
Geleneksel Toplum Aamas:Geleneksel toplum aamasndaki az gelimi lkelerin
genel zellii, ekonomik faaliyetlerin tarma dayal olmas ve kii bana elde edilen
gelirin olduka dk dzeyde olumasdr. Kaynaklarn ve retim faktrnn (emek)
byk ksm tarma ayrlr. Geleneksel yntemlerle retim yapld iin verimlilik
olduka dktr. Toplumda kaderci ve kabullenici bir yap hkimdir. Tasarruflar ve
yatrmlar olduka dk olduu iin retkenlii artracak ve verimi ykseltecek,
ekonominin iinde bulunduu duraan durumu krabilecek bir etmen yoktur.
Kalka Hazrlk Aamalar:Bu dnem, ekonominin geleneksel toplum yapsnda
deimelerin yaand dnemdir. Toplumun geleneksel toplum aamasndan kmas,
genellikle dsal oklar ile gerekleir. Ekonomik ve sosyal yapda eanl deimelerin
yaand bu aamada ekonominin sosyal sabit sermaye yatrmlarna, zellikle
ulatrma sektrne nem vermesi gerekir. Kalka gei aamasnda altyap
yatrmlarnn gelitirilmesi, kltrel ve sosyal deer yarglarnn deimesi ve retim
teknolojisinin deimeye balamas nemlidir.

Kalka Aamalar:Kalknma srecindeki en nemli aama olan kalk aamas

sanayilemenin balad aamadr. Bu dnemde yatrmlar hzl bir ekilde yaplr ve
kalknma sreci ivme kazanr. Kalk aamasna genellikle bir ok sonrasnda geilir.
Gelien Topluma Gei Aamas (Olgunluk Aamas): Kalk aamasndan sonra
toplum kendi kendini besleyen bir srece girer. Bu aamada toplum hzl bir gelime
srecindedir. Teknoloji geliir ve retim artar. Mill gelirin bir blm devaml olarak
retken yatrmlara aktarlr.Gelir art oran nfus art orannn zerine kmtr ve
tasarruflar olduka yksek dzeydedir.
Kitle Tketimi Aamas: Toplumsal dikkatin retimden tketime getii aamadr.
Bu aamada toplum, retim sanayisini dayankl tketim mallarna kaydrr ve hizmet
sektrnn nemi artar.Kaynaklar, kitlesel tketim mallarnn ve ileri teknoloji
rnlerinin retilmesine ayrlr. Bu dnemde gnlk yaam kolaylatracak aletler ilgi
grr. Otomobil retimi bu aamada yaygnlar ve ucuzlar. Darya kar asker ve
politik stnlk salamak nemli hle gelir.

evresel Kuznets Erisi Hipotezi: Bir lke zenginletike evresel bozulmann artacan, ancak
belli bir gelir dzeyine ulaldktan sonra gelirdeki artn evre kalitesine olumlu katkda bulunacan
ifade eder. KE hipotezine gre, gelirdeki artla nce artan sonra azalan evresel bozulma, ters Ubiimli bir eri oluturmaktadr. Bu yaklam, ekonomik bymenin evre kalitesi zerinde 3 farkl
etkisinin bulunduunu ileri srmektedir. Bu etkiler;
lek etkisi
Bileim etkisi
Teknik etki
lek etkisi: Ekonomik bymenin evre zerinde oluturduu negatif etki, lek etkisidir.
Bileim etkisi: Gelir arttka ekonomik yapnn deimesini ve daha az kirlilik reten faaliyetlerin
arlnn artmasn ifade eder. rnein, enerji youn sanayiden hizmetlerin ve bilgiye dayal
teknolojinin youn olduu sanayiye geilmesi, evresel bozulmay azaltmaktadr.
Teknik etki: Zenginleen bir lke Ar-Ge faaliyetlerine daha ok kaynak ayrmasyla, ekonomik
bymeyle birlikte teknolojik geliim de salanacak ve kirli teknolojiler yerini daha temiz, daha yeni
teknolojilere brakacaktr. Bu da ekonomik bymenin neden olduu teknik etkidir.
EKONOMK BYME
Ekonomik Byme ile lgili Kavramlar
Bir lkede kii bana den reel mill gelirin her yl artmasna ekonomik byme
denir. Ekonomik byme, retim leinin ve retimin artmasn yani reel ktnn
zaman iinde artmasn ifade eder.
Byme hz ise kii bana den reel mill gelirin bir ylda ne kadar arttn gsterir.
nin ilk yla ait kii bana reel gayrisafi mill hasla, in de ikinci yla ait kii bana
reel gayrisafi mill hasla olduu kabul edilirse byme hz (g) u ekilde hesaplanr:

1
Ekonomik Bymenin Kaynaklar
Bir ekonomide bymenin balca kayna emek miktarnda meydana gelen
artlardr. Bunun yannda sermayede art yaanmas, dier retim faktrlerinin
miktarnn artmas, teknolojide ve verimde meydana gelen ilerlemeler de ekonomik
bymenin kayna niteliindedir.
Bir ekonomide isizliin var olmas ekonominin tam istihdam dzeyine ulaamad
anlamna gelir, dolaysyla eksik istihdamda olan bir ekonomi byme koullarn
gerekletiremez. Tam istihdam koullarnn saland durumda byme gerekleir.
Emek miktarnn artmas bir ekonomide bymenin kaynan olutursa da hzl nfus
art ekonomik bymeyi olumsuz etkiler. Bir lkede yaanan hzl nfus art kamu
sektrnn yapaca harcamalar altyap yatrmlarndan eitim ve salk alanlarna
kaydracandan byme olumsuz etkilenir.
retim Olanaklar Erisi

Marjinal
dnm oran, retim olanaklar erisinin eimine eittir.

retim Olanaklar Erisinin Kaymas

retim faktrlerinin miktarnn artmas veya kalitesinin artmas, teknolojinin
ilerlemesi, okuma yazma orannn artmas retim olanaklarn saa kaydrr.

retim olanaklar erisinin paralel olarak saa kaymas dengeli (sapmal olmayan,
yansz, ntr) byme anlamna gelir. Eer retim olanaklar erisinde meydana gelen
kayma bir maln lehine gerekleiyorsa dengesiz (sapmal, yanl) byme sz
konusudur.
Geleneksel Byme Modelleri

KLASK BYME TEORS

Klasikler kapitalizmin isel dinamizmi ile ekonominin kendiliinden byyeceini
varsaymlardr. Bu byme ise belli bir durgunluk noktasna kadar devam edecektir.
Klasik teoriye gre byme kapital birikimindeki art olarak grlmtr. Bu nedenle iktisadi
byme, cret ve rant demelerinden sonra yeterli byklkte bir karlla izin veren retim
dzeyine balanmaktadr.
Nfus artlar verimlilii etkileyen en nemli etkendir. Sabit tabii kaynaklar karsnda artan
nfus azalan verimler kanununu iletir. Bylece emein marjinal ve ortalama verimlilii der.
Klasikler evrensel kanunlarn mekanik bir ileyile bymeyi kendi kendine salayacan
fakat sonunda bir durgunluk dnemine mutlaka girileceini sylemilerdir.
Adam Smith (1723-1790)
Uluslararas ticaret, nfus art, kurumlar ve grnmez el fiyat ile ilgili grleri ise
bymeyi aklayan dier faktrlerdir. Ayrca, bymenin kurumsal unsurlarna ynelik dncesinde
ise zellikle iktisadi liberalizmi savunmutur. Kiisel karn nemli olduu bir piyasada grnmez el
olan fiyatn toplumun karlarn en st noktaya karabildii iin hkmetlerin piyasaya mdahale
etmemelerini vurgulamtr. Bu balamda Smithe gre hkmetler, ancak iki grevi yapmakla
sorumludurlar.
Birincisi savunma, adalet, eitim ilerini yrtmek.
kincisi ise pazar genileten ve i blm, uzmanlamay destekleyen kprler, yollar, limanlar, su
kanallar gibi altyap yatrmlarn ina etmektir. Smithin bymenin kurumsal unsurlar konusunda
zerinde durduu dier nemli konu ise d ticarettir. Smithe gre, d ticaret pazar byterek, i
blmn artrarak bymeyi artrmaktadr.
Thomas Malthus ( 1766-1834)
Thomas Malthus
1798

Papaz, ngiltere

Nfusun Prensipleri zerine Bir Deneme

Malthus, byme modelini nfus ve hasla-kt byme hzlar arasndaki uyumsuzluk

zerine ina etmitir.
Malthusa gre
insann biyolojik reme kapasitesi, geometrik bir arta (1,2,4,8,16,32,64,. gibi)
insan nfusunu besleyen gda maddelerinin retimi ise, aritmetik bir arta imkan
vermektedir. (1,2,3,4,5,6,. gibi)
Bu nedenle insann biyolojik reme hznn, gda retiminin hzn ama eilimi nfus artn
snrlayan eilimleri dourmaktadr.

David Ricardo (1772-1823)

David Ricardonun Politik ktisadn ve Vergilendirmenin Prensipleri adl eserinde temel iktisadi
dnceleri ile birlikte, byme konusunda da grlerine yer vermitir. zellikle byme teorisinde,
azalan verimler ve fonksiyonel gelir dalm, kr, rant ve cretler zerinde younlamtr.
Ricardonun teorisi 19.yzyl balarnda ngilterenin ekonomik ve sosyal problemlerine dayal olarak
gelitirilmitir.
Ricardonun Byme Teorisinde Temel Kavramlar ve Varsaymlar
Tarm kesiminde, teknik ilerleme hz ok dktr. Ayrca topran kt olmas ve daha dk
nitelikli topraklarn da kullanlmas nedeniyle tarmda azalan verimler yasas geerlidir.
Sanayi kesiminde artan verim ve teknik ilerleme, tarm kesimindeki azalan verimi telafi
edemedii iin, toplam haslada azalan verimler yasas geerli olmaktadr.
Ekonomi srekli olarak, tam rekabet ve tam istihdam koullarnda ilemektedir.
Sanayi kesiminde, teknik ilerleme hz yksektir.
retim fonksiyonunda, retim, retim faktrleri olarak sermaye, emek ve topran
kullanlmas ile elde edilir.
cretler, ksa dnemde emek arz ve emek talebine gre belirlenmektedir. Uzun dnemde ise,
cretler, asgari bir cret dzeyinde sabit kalma ynndedir.
Sermaye emek sahiplerine denmek iin ayrlan cret fonundan olumaktadr.
Marjinal hasladan emek sahiplerine denen asgari cretler ayrldktan sonra kalan ksm
karlar oluturmaktadr.
Alexandrovich Feldman
Alexandrovich Feldman

Marksist byme modeli

Karl Marxtan etkilenmi

Sovyetler Birliinde uygulanan Genel Plann teorik temellerini oluturmak amacyla
gelitirdii byme modelidir.
Planl kalknma
Yatrm 2 sektr arasnda dalr
Sermaye mallar sektr
Tketim mallar sektr
Sermaye stoku sektrler arasnda kaymaz.
Kapal ekonomi
hracat-ithalat yok
Model, sermaye mallar sektrne ncelik verirken, tketim mallar sektrn ihmal eder.
nk;
Sermaye mallar sektrne ncelik veren bir yatrm politikas, ksa bir sre sonra
ulusal hasla byme hznn daha yksek olmasn salar.
Tketim mallar sektrne ncelik veren bir yatrm politikas ksa bir sre sonra
ulusal hasla byme hznn daha dk olmasna yol aar.

Joseph Schumpeter
Schumpeter, yenilikleri retim faktrlerinin miktarlar ile retim miktar arasndaki ilikiyi
gsteren retim fonksiyonunun deitirilmesi biiminde tanmlar.
Yenilikler icatlarn ticari alandaki uygulamalardr.
Schumpeter, yenilikleri uygulayan ve dolaysyla da kapitalist sistemin srekli deimesinimutasyonunu salayan, kapitalizmi dinamikletiren kiileri giriimciler diye nitelendirir.
Schumpetere gre iktisadi bymeyi etkileyen unsurlar;
retim faktrlerinin miktarndaki deiimler,
Yenilikler
ktisadi byme;
Bir giriimcinin iktisadi ve psikolojik gdlerle bir yenilii iktisadi hayata sokmasyla
ve bylece belirli bir alanda monopolc konuma gelmesiyle ve kar geliri elde
etmesiyle balar.
Bir giriimcinin bir endstride bir yenilii baar ile uygulayarak kar geliri elde
etmesi, bir yandan dier giriimcilerin yenilii taklit ederek kendisini izlemelerine, te
yandan yeniliin dier endstrilerde de yeniliklerin ortaya kmasna yol amasna ,
ksaca yeniliklerin kmelenmesine yol aar.
Buna bal olarak ekonomideki otonom yatrm hacmi ciddi biimde artar. retim
faktrlerinin farkl biimde kullanlmasn ieren ve kredilerle finanse edilen bu
yatrmlar, ekonominin ekonomik yapy deitiren yaratc ykm srecinde
bymesine yol aar.

Keynes (1883-1946)in Byme le lgili Grleri

Klasik ktisat Teorisine nemli eletirilerde bulunan iktisat ise Johnard Maynard Keynes (18831946)dir. Keynes 1936 ylnda Para, Faiz ve stihdamn Genel Teorisi adl eserinde klasik
iktisatlarn savunduu gibi piyasa mekanizmasnn otomatik olarak tam istihdam salama
konusunda baarl olamadklarn ileri srmtr. Keynes eserinde Keynesyen Devrim olarak
nitelendirilen bu tezinde yatrmlarn ncelikle toplam talep zerinde etkilerini incelemi, yatrmlarn
sermaye birikimi zerindeki etkilerini tmyle ihmal etmitir.
Keynesin byme konusundaki analizleri ise bu anlamda ksa dnemli statik bir analizdir. Keynes,
zellikle gelimi ekonomilerin, uzun dnemde durgunlukla karlamalar kanlmaz olacan ifade
etmektedir. Keynesin durgunluk tezi ile ilgili grlerinde etkili olan unsurlar ise unlardr:
ncelikle nfus art, teknik ilerleme ve yeni retim yntemleri ve alanlarnda ilerleme ihtimali
gelimi ekonomileri olumlu etkileyip bir sre sonra etkileri azalp uzun dnemde bu ekonomilerde

durgunluk yaanacaktr. alma yandaki nfusun art ve sermaye art ile birlikte, uzun dnemde
tam istihdam salayacak olan reel gelir dzeyinin ykselmesi beklenen sonutur. Nfusun art ve
tasarruf oranlarndaki oluacak bir azalma yatrm ve tasarruf arasnda bir dengesizlie neden
olacaktr.
Keynesin durgunluk tezi eletirilirken ncelikle tarihi olay ve gelimelerin nasl olaca konusunda
doru tahminlerde bulunamamak deil, aslnda durgunluk tezi analiz edilirken yatrm talebiyle ilgili
analitik bir hatann yaplm olmas ok nemlidir.
Dsal Byme Modelleri
Dsal byme teorileri olarak snflandrlan teoriler, bymeyi ekonominin i dinamiklerinden
bamsz olan deikenler araclyla aklamaya almlardr. Bu teoriler, gelimekte olan lkelerde
d borlanmann ekonomik bymeyi arttracan savunmaktadrlar.
1. Harrod - Domar Byme Modeli
Keynesin ksa dnemli statik analizini uzun dnemli olarak genileten ve dinamik byme
sorunlaryla ilgilenen iktisatlar ise Harrod ve Domardr. Roy F. Harrod 1937 ylnda Bay Keynes ve
Geleneksel Teori isimli makalesi ile Keynesin teorisini eletirmi ve 1939 ylnda Dinamik Teori
zerine Bir Deneme balkl makalesinin hazrlanmasnda da bu eletiriler etkili olmutur. Harrod bu
makalesinde yatrm harcamalarnn toplam talep zerine etkileri yannda ayn zamanda, retim
kapasitesi zerinde etkisi olduunu da hesaba katmak suretiyle byyen bir ekonomide piyasa
sisteminin tam istihdam otomatik olarak salamasnn mmkn olup olmadn aratrmtr.
Harrodun modeline ok benzeyen dier bir model ise kinci Dnya Sava sonrasnda Amerikal
iktisat Evsey D. Domar tarafndan 1946, 1947 yllar arasnda gelitirilmitir. Harrod ve Domarn
byme modeline olan katklarnda ok benzeyen analizler yapmalar nedeniyle iki model genellikle
Harrod-Domar byme modeli olarak adlandrlmaktadr.
Dsal byme modellerinden Harrod - Domar Byme Modelinin temel sorunu,
ekonominin uzun dnemde tam istihdama ulap ulaamayacadr.
Leontief tipi retim fonksiyonu kullanr.
E rn erileri L harfi eklindedir.
lee gre sabit getiri durumu sz konusudur.
a bir birim kt retmek iin kullanlan sermaye miktarn, b ise bir birim kt
retmek iin kullanlan emek miktarn gsteriyor ise Harrod - Domar Modelinde
sabit oranl retim sz konusu olduuna gre a/b oran sabittir.
Ekonomik byme hz, iki kavram tarafndan belirlenir. Bunlar marjinal tasarruf
oran (s) ve sermaye - hasla katsays (v) olarak nitelenir.
Harrod - Domar Byme Modelinde, yurt ii tasarruflar ile byme aras pozitif iliki
sz konusudur. Tasarruf artlar bymeyi olumlu etkiler. Ekonomik byme tasarruf
artlarna baldr. Gelirin tketilmeyen ksm tasarruf edilir ve tasarruflar yatrma
kanalize edilir. Yatrmlardaki net art lkenin sermaye stokunu artrr ve ekonomik
byme gerekleir.

1
2. Neo Klasik Byme Modeli (Solow)
Solow, Neo Klasik Byme Modelini 1956 ylnda gelimitir ve gelitirdii bu model
sayesinde 1987 ylnda Nobel ktisat dln almtr.
Dsal byme modellerinden olan Neo Klasik Byme Modeli, ekonomik byme
ile tasarruf ve sermaye birikimi arasndaki ilikiyi aklar.
Solow Byme Modeli, ekonominin da kapal olduu varsaymn kabul eder ve
ekonomide rekabeti piyasalarn sz konusu olduunu varsayar.
Not: Harrod-Domar modelinde olduu gibi Solow byme modelinde de ekonomik
bymenin belirleyicisi emek ve sermayedir.
Harrod-Domar Byme Modelinin aksine Solow Byme Modeli retim faktrlerinin
(emek ve sermaye) tam tamamlayc olduklar grn kabul etmez. Solowa gre
retim faktrleri birbirlerinin yerine ikame edilebilirler.
Emek ve sermaye olmak zere iki retim faktrnn sz konusu olduu modelde
teknoloji dsal kabul edilir. retim faktrleri iin azalan verimler yasas geerlidir.
Buna gre retim faktrlerinden biri sabit tutulurken dier faktrn miktar artrlrsa
verimlilii bir sre sonra der.
lee gre sabit getiri sz konusudur. lee gre sabit getirinin olmas retim
faktrlerinde bir art meydana gelmesi durumunda kt dzeyinin de bu art kadar
artaca anlamna gelir.
Ekonomik byme emek ve sermaye tarafndan belirlendiine gre retim fonksiyonu
Q = f (K, L) eklindedir.
Bu varsaymlara gre Neo Klasik Byme Modelinde ekonomi uzun dnemde kararl
byme sergiler. Sabit teknoloji varsaym altnda, ekonomik dinamikler kii bana
sermaye miktarn belli bir seviyeye karr. Kii bana sermaye miktar deimedii
mddete kii bana kt miktar da deimeyecei iin ekonomi kararl byme
seviyesine ulam olur.
Nfus artnn sz konusu olduu durumda kii bana den sermaye miktarnn
sabit kalabilmesi iin sermaye miktarnn nfus miktarnda meydana gelen art kadar
artmas gerekir.
Ekonomide, kii bana sermaye miktarnn deimemesi anlamna gelen duraan
durum dengesinin salanmas, tasarruf oranna ve nfus artna baldr.

1
Solow Art
Bir ekonomide kii bana reel mill gelirin yldan yla artmas, byme olarak ifade
edilir. Byme; lkede retim kapasitesinin, retimin ve reel mill gelirin artmasdr.
retim fonksiyonu emek ve sermayeye bal olduuna gre byme, emek ve
sermaye tarafndan belirlenir. lee gre sabit getiri varsaym geerli olduu iin;
bir ekonomide meydana gelen byme, emek miktarndaki veya sermaye miktarndaki
arta eit olur.
Ancak Solowun 1957 ylnda ABD zerinde yapt aratrma ile ekonomide
gerekleen bymenin emek ve sermaye artndan daha fazla olduu gzlenmitir.
retimde meydana gelen artn K ve Lnin neden olduu arttan daha fazla
olmasnn sebebi teknolojiye balanmtr. Buna gre Solow, ekonomik bymenin
emek ve sermaye artndan fazla olmasnn teknoloji kaynakl olduunu kabul
etmitir. Modelde, teknolojik ilerlemeden kaynakl olan retim artna Solow art
denmektedir.
Duraan Durum Dengesi
Buna gre ii bana sermaye miktarndaki deime, ii bana tasarruf miktar ile
ii bana ypranma pay arasndaki farka eittir.
Modele gre ii bana sermaye miktarnn ve ii bana hasla miktarnn
deitirilemedii durum, Solow-Swan Duraan Durum Dengesidir.

Sermayenin Altn Kural

i bana maksimum tketimi salayan duraan durum dengesidir ve sermayenin
altn kural olarak adlandrlr.

1
sel Byme Modeli
Harrod-Domar ve Neo Klasik (Solow) Byme modellerinden sonra ekonomik
byme de retim esnekliklerinin yeniden yorumlanmas ile yeni bir dneme
girilmitir.
Romer, Lucas ve Barronun ne kt bu dnemde ortaya atlan kuramlar, sel
Byme Modelleri olarak adlandrlr.
sel Byme Modelleri temel olarak bilimsel ve teknolojik ilerlemelerin bymeye
yol atn savunur.
sel Byme Modelini savunan iktisatlarn kendilerinden nce gelen kuramlara
eletirisi, teknolojinin dsal olarak kabul edilmesinin ekonomik bymeyi
aklamada eksiklik olarak deerlendirilir.
Solow ve Harrod-Domardan farkl olarak sel Byme Modellerinde, piyasalarn
tam rekabet koullarnda deil eksik rekabet koullarnda faaliyet gsterdii ve beer
sermayenin bymede nemli rol oynad varsaym kabul edilmektedir.
sel Byme Modelinde sermayenin artan getiriye sahip olduu kabul edilir.
AK Modeli
S. Rebelonun gelitirdii model, sel Byme Modellerinin en temelidir.
Y = A K L eklindeki Cobb-Douglas retim Fonksiyonundan emek faktr
yenilenemedii iin karlm ve fonksiyon Y = AK eklinde ifade edilmitir.
Fonksiyonda A teknoloji dzeyini gsterirken K sermaye stokunu gsterir. Modelde A
sabit kabul edildiine gre Y = AK eklindeki fonksiyon A = Y/K eklinde yazlabilir.
Buradan sermaye stokundaki deime kadar retim art gerekleecei sonucuna
ulalr.
retimin sermaye stokundaki art kadar artmas, retimde azalan verimler yasasnn
geerli olmadn gsterir.
AK modeline gre hkmetlerin tasarruf ve yatrm oranlarn artrma ynnde
politika uygulamas bymeyi olumlu etkiler.
Yaparak renme
Teknolojik gelimeyi belirleyen temel faktr bilgi birikiminin zamana bal deimesidir. Bu
gerein altn izen ilk iktisat ise Kenneth Arrowdur. Bilgiyi retim srecinin bir yan rn olarak
kabul eden Arrow, yaparak renme modeliyle ekonomik bymeyle bilgi birikimi arasnda
dorudan iliki kurmaya almtr.
Yaparak renme modeline gre, renme deneyimin rndr ve tekrarlamalara sk skya
baldr. Arrow baz sektrlerde zaman ilerledike retim maliyetlerinin dtn, kalitenin

ykseldiini ve retimin hzlandn belirtmitir. Bu gelimelerin nedenini de bilgi dzeyindeki

birikime balamtr.
Teknolojik renmenin aamalar olduu gibi taklit, yaratc taklit ve yenilik olarak
snflandrlabilir. Yeni sanayileen ekonomilerden Gney Kore, yaparak renmeden aratrarak
renmeye gei yapan lkelere iyi bir rnek olmutur. Gney Kore ayn zamanda aktif renme
stratejisinin nemli bir rneidir.
ARGE Modeli
Romerin gelitirdii model sel Byme Modellerinin en nemlisidir.
AR-GE faaliyetleri sonucu ortaya kan teknolojiye ayrca para denmez. Teknolojiye
ayr bir deme yaplmamas yaplan retimin deerinin Solow Modelinde olduu gibi
emek ve sermaye girdilerine bal olmasna neden olur.
Y = rK + wL
Romer Modelinde teknoloji iselletirilir ve yaparak renme, bilginin yaylmas
varsaymlar kabul edilir.
Romer Modelinde ortaya kan yeni bir tasarm, patent haklar ile korunmak
durumundadr. Bylece yeni bulular tevik edilir, yeni yatrmlar zendirilir.

Beeri Sermaye Modeli

Ekonomik bymenin kaynan beer sermaye olarak tanmlayan model, 1988
ylnda Lucas tarafndan gelitirilmitir.
Beer sermaye, retim faktrlerinin arasnda saylr ve uzun dnem srdrlebilir
bymeyi salayacak tek faktr olarak kabul edilir.
Model, beer sermayenin eitim yoluyla kurum ii eitimlerle ve yaparak renme
yoluyla elde edilebileceini savunur. Sermaye birikimi gibi beer sermaye birikimine
nem verilmelidir. Lucasa gre ekonomik byme, sermaye yatrmlarna gre beer
sermaye yatrmlarndan daha fazla etkilenir. Yani beer sermaye yatrmlar
ekonomik bymeyi daha fazla etkiler.
Kamu Politikas Modeli
R. Barronun 1990 ylnda yapt almalar sonucu ortaya kan model, kamu
harcamalarnn ekonomik bymeyi hzlandrd grn savunur.
Modele gre AR-GE faaliyetlerinin kamu sektr tarafndan desteklenmesi, ayrca
dorudan kamu hizmetlerinin yaplmas, ekonomik bymeyi pozitif ynde etkiler.
retim fonksiyonunun lee gre sabit getiriye sahip olduu kabul edilen modele
kamu sektrnn dahil edilmesi, tasarruf oran ve byme arasndaki ilikiyi
kuvvetlendirmitir.

1
TRKYE EKONOMS
Cumhuriyetten nce Trkiye Ekonomisi
Osmanlnn son dnemlerindeki yap, cumhuriyet ekonomisinin temellerini oluturmaktadr
ve bu yeni dnem, ekonomik stratejileri devraldmz yap ile iliki iindedir.
Osmanl ekonomisinin bozulmasnn nedenleri:
Son dnemde yaanan savalarn ekonomiyi tahrip etmesi
Yeni ticaret yollarnn bulunmas
Sanayi devriminin getirdii yeni retim teknolojilerinin benimsenememesi
D lkelerin seri retime geerek maliyetlerini drmeleri sonucu Osmanlnn ithal mallara
ynelmesi ve yerli imalatn dmesi
Tarm gelirlerinin sava harcamalarna ve d bor demelerine gitmesi
Devletin, etkin olmayan para ve maliye politikalar uygulamas
Halktan ar vergiler alnmas
Denetimin yetersiz ve etkisiz olmas
Alnan borlarn etkin kullanlmamas ve d borlarn oalmas

Devlet 1800l yllardan itibaren ekonomik ynden srekli gerileme yaamtr. Yanl
borlanma politikalar sonucu kendini toparlayamamtr.
Yksek oranl ve yksek faizli borlarn deyemeyeceini bildiren devlet, 1881de yabanc
temsilcilerden ve lke temsilcilerinden oluan Dyun-u Umumiye idaresini kabul etmek
zorunda kalmtr.

Cumhuriyetten nce Ekonomik Sektrler

a. Tarm
Osmanl Devletinde ekonomi tarma dayaldr. lk dnemlerden itibaren yerlemi olan toprak
sistemi, lkede tarmsal yapnn olumasnda nem arz etmitir.
Kkl bir yapya sahip olan toprak sisteminde mir araziler devletindir ve devletin ynetimi
altndadr. Dirlik sistemi ile dzenlenen bu topraklardan elde edilen gelirler kamu grevlilerine
verilmektedir.
Ancak zamanla Klasik Yaklamn etkileri ile toprak zel mlkiyete gemi, devletin toprak
zerindeki etkisi ve denetimi azalmtr. Toprak sisteminin nemli bir blm dirlik, bir ksm
ise ri ve haraci olarak dzenlenmitir.
Tarm zerinden Osmanlda Mslmanlardan r, gayrimslimlerden ise hara vergisi
alnmtr.
Osmanlda tarm sektrnde en byk pay tahl retimi almaktadr. Ancak ekonominin
genelinde olduu gibi tarm sektr de lkenin ihtiyalarn karlayacak dzeyde deildir.
b. Sanayi
Osmanl Devletinin son yllardaki ekonomik yaps iinde sanayinin durumuna
bakldnda, Avrupada hzla yaylan sanayileme hareketlerinin lkeye aktarlamad ve
makinelemenin gerekletirilememi olduu grlmektedir.

Osmanlda sanayinin gelimesini engelleyen etmenler:

lkede kk lekli firmalarn retimde yer almas ve lider firmalarn eksiklii
Sanayi devriminin gerekletirilememesi
thal mallarn lkeye girmesi
Yatrm mallar retiminin yeterli olmayp tketim mallarnn retimi
Sendikalama srecinin oluamamas ve lonca rgtlerinin d ekonomi ile mcadele edecek
gcnn olmamas
Kapitlasyonlarn ilerleyen zamanlarda birok lkeye tannmas
Korumac ekonomik politikalar yerine serbest ticaretin benimsenmesi
c. Hizmet
Osmanl ekonomisinde hizmet sektr son dnemlerde nemli yer tutmaktadr. zellikle
yabanc yatrmclara ve aznlklara verilen haklar, hizmet sektrnde nemli gelimeler
yaanmasna neden olmutur.
d. D Ticaret
Osmanlnn ihra ettii rnler arasnda en nemli pay, tarm sektrne aittir.
Osmanlda maden rnleri de ihra edilen mallar arasndadr.
Osmanlnn son dnemlerinde d ticarette da bamllk devam etmitir. thalat hacminin
ihracat hacminden fazla olmas, an borla kapatlmasna neden olmu ve bu durum bor
stounun daha da artmasna yol amtr.

e. Bankaclk
Osmanl Devletinde bankaclk sektr yeterli gelimeyi salayamasa da nemli temellerin
atlmas devletin son dnemlerine rastlamaktadr.

1
Osmanl Bankas, 1930 ylna kadar lkemizde Merkez Bankas fonksiyonunu stlenmitir.
Bu dnemde yaanan gelimelerden bir dieri de 1888de Tarm Kredi Kooperatiflerinin
yerine Ziraat Bankasnn kurulmasdr. Banka, tarm kesiminde alanlara dk faizli
krediler salamtr.
Osmanl Devletinde bankaclk hizmetleri aznlklar tarafndan da yrtlmtr.
Osmanl Devleti 1843te kaime ad verilen ilk kt paray tedavle srmtr.
f. Ulatrma
Osmanl Devletinde ulam, genellikle demir yolu ve deniz yolu ile salanmtr. Demir yolu
ulamnda etkin bir aa sahip olan devlet bu yaplanmay da yabanc yatrmclarn destei ile
gerekletirmitir

II. CUMHURYET DNEM (1923 1929)

lkemiz hem kurulu aamasnda hem de cumhuriyetin ilnndan sonra mill ekonomi
modellerini benimsemitir. Ayrca 1923 1929 dnemi iktisat politikalarnn 1908 1922
dnemiyle benzerlikler tad dikkate deer bir noktadr.
1. zmir ktisat Kongresi (17 ubat 1923)
zmir ktisat Kongresi, yeni kurulacak devletin ekonomik yapsn belirlemede nemli bir rol
oynamtr.
Kongrede mill ekonominin canlandrlmas ve ekonomik bamszln elde edilmesi
hakknda kararlar alnm, devletin bamszl ile ulusal egemenliin salanmasnn art
olduu vurgulanmtr.

M. Kemal Atatrk, ekonominin lke iin ne kadar nemli olduunu 17 ubat 1923te, Trkiye
ktisat Kongresinin al konumasnda u cmle ile ifade etmitir: Siyasi zaferler ve asker
zaferler ne kadar byk olursa olsun, ekonomik zaferlerle talandrlmazsa kazanlacak
baarlar uzun sreli olmaz.
zmir ktisat Kongresinde belirlenen temel esaslar:
Kalknmay salamaya ynelik gereki iktisad politikalar benimsenmelidir.
Yerli ve yabanc sermaye tevik edilmelidir.
Yabanc sermayeye tannan ayrcalklar ve kapitlasyonlar kaldrlmaldr.
Tarm sektr desteklenmeli, iftilerden alnan vergiler kaldrlmal ve iftilerin kredi
imknlar artrlmaldr.
retimde sbvansiyonlar artrlmaldr.
Sanayi sektr gelitirilmeli, yabanc sermaye ile rekabet koullar yaratlmaldr.
Tekeller kaldrlmal, ticaret odalar kurulmaldr.
Deniz ticareti koruma altna alnmal, Osmanl Dneminde yok olma noktasna gelen ulusal
deniz iletmeleri yeniden canlandrlmaldr.
Devletin destei ile ticarethanelere ve iletmelere kredi salayan bir banka kurulmaldr.
Demir yolu a devletletirilmeli ve daha yaygn bir ekilde kullanlmaldr. Ayrca demir yolu
yapmnn finansman iin yol vergisi konulmaldr.
Alkol, ttn, tuz gibi mallarn sat devlet tarafndan yaplmaldr.
Nfus art salanmaldr.
2. Lozanda ktisadi Hkmler
Devletin siyasi bamszln kazanmasnn yannda, ekonomik bamszln da elde
edilmesi Lozanda taviz verilmeyen konular kapsamndadr. Lozanda zerinde durulan
balca ekonomik konular:
Kapitlasyonlarn kaldrlmas
Yabanclara verilen ayrcalklar sorunu
Osmanl borlar
Gmrk dzenlemeleri
Sava zararlar
Nfus deiimi
Musul Sorunu

1
Osmanl Devletinin yabanc lkelere verdii kapitlasyonlar ve ayrcalklar Lozanda
kaldrlm, deniz ticaretinde mill deerleri sarsan kabotaj ayrcal da son bulmutur.
lk kez d borlanmann yapld 1854 Krm Savandan itibaren Osmanlnn dier
lkelerden ald mali yardmlar zamanla denemez boyutlara ulamtr. Lozan
Konferansnda byk tartmalara yol aan bu sorun, borcun 1929 ylnda taksitlendirilerek
denmeye balanmas kararyla zlmtr. (86,5 milyon Trk liras)
Cemiyet-i Akvamn 1928de bu borlar yeniden dzenleme kararn almas d bor sorununu
yeniden gndeme getirmi, uzun sren grmeler sonucu Trkiye Cumhuriyetinin 8 milyon
altn lira demesi karara balanmtr. demeler 1933de balam, son deme Mays 1954te
yaplmtr.
Nfus sorunu, Yunanistan ile uzun tartmalar sonucunda karara balanmtr. 1 milyondan
fazla Rum, deiim karar sonucu lkesine dnmtr.
Musul Sorunu ise Lozanda zlememitir.
Lozan Konferansnda karara balanan bir dier nemli konu da gmrk tarifeleridir. Ticaret
szlemesi olarak da bilinen kararlar erevesinde Trkiye 5 yl boyunca gmrk tarifelerini
deitirmeyecek, ithalat ve ihracatta belirlenen snrlarn dna kmayacaktr.
Byk Buhrana kadar bu politikalar benimsenmi, ancak 1930lu yllardan sonra devletilik
nem kazanmtr.
3. Tevik-i Sanayi Kanunu (1927)
Tevik-i Sanayi Kanununun nemli maddeleri:
Uygun grlen giriimlere 10 hektara kadar karlksz arazi verilmesi
Kazan ve gmrk vergilerinden
Haberleme balantlarnn ve motor gcnn hkmete karlksz salanmas
Giriimin kuruluunda yurt dndan salanan ara ve gerelerin, devletin elindeki demir ve
deniz yollarnda % 30 indirimli olarak tanmas
Yllk retimin % 10una ulaan hkmet destei
4. Cumhuriyet Dneminde (1923 1929) Ekonomik Sektrler
a. Tarm
Tarm sektr 1923 1929 yllar arasnda hzl bir geliim gstermitir. Bu durumun en
nemli nedenleri, lkede ulusal birliin salanmas ve savalarn sona ermesidir.
zmir ktisat Kongresinde kararlatrlp daha sonra uygulanan ifti zerindeki ar
vergisinin kaldrlmas karar olmutur.
ar (r) vergisi 17 ubat 1925te kaldrlmtr.

Tarm sektrnde yaplan dier dzenlemeler:

Yasal dzenlemelerle topran zel mlkiyete geirilmesi
Topraksz kyllere toprak verilmesi
Ziraat Bankasnn tarm sektrne sunduu kredilerin yeniden dzenlenmesi ve uygun hle
getirilmesi
Tarm Kredi Kooperatiflerinin kurulmas
Cumhuriyetin ilanndan Byk Buhrana kadar geen dnemde tarmsal gelir % 9 civarnda
art gstermi, gmrk tarifelerindeki uygulamalar nedeni ile ihracat oran % 20 civarnda
kalmtr. Dnem iinde 1927 ylnda ilk kez genel tarm saym yaplmtr.
b. Sanayi
1923ten itibaren sanayi sektr de gelime gstermitir. zmir ktisat Kongresi ve Lozan
Konferans erevesinde uygulanmaya allan politikalarn nndeki en byk snrlama,
gmrklerdeki skntlardan kaynaklanmtr.
Sanayi sektrnde yaplan dzenlemeler:
Sanayi ve Maadin Bankasnn kurulmas
Tevik-i Sanayi Kanununun kabul
hracata ynelik retimde, ara mallarn yurt dndan alnmasnda vergide kolaylk salanmas
Kk esnafn korunmas ve tekilatlandrlmas
c. D Ticaret
1923 1929 dnemi ithalat ve ihracat rakamlarnda, Osmanl mparatorluunun son
dnemlerine oranla azalma yaanmtr. Buna gre ortalama olarak ihracat lke haslasnn %
10,6sn, ithalat ise % 11,4n oluturmutur.
D ticarete ilikin dzenlemeler:
Devletin gmrk zerindeki dzenlemeleri
e dnk politikalarn benimsenmesi
Gmrk vergilerinin artrlmas (% 15ten % 40a)
Uygulanan tarife ve kotalar
d. Bankaclk

Sanayi ve Maadin Bankas, 1925 ylnda kurulmutur. Sanayi ve Maadin Bankas

Trkiye'de kurulan ilk KT uygulamasdr. Kurulmasndaki temel ama, zel
sektre kredi olanaklar salamaktr. Daha sonra Trkiye Sanayi Kredi Bankasna
dntrlen banka, 1933 ylnda Smerbanka devredilmitir.

 Bankas, zmir ktisat Kongresinde alnan kararlar dorultusunda 26 Austos

1924te kurulmutur. 1.000.000 TL sermaye ile kurulan bankann temel hedefleri
arasnda, kalknmada devlete yardmc olmak ve vatandalarn bireysel kredi
ihtiyalarn karlamak gibi unsurlar yer almaktadr

Cumhuriyetin ilk yllarnda lke ii piyasalarda kullanlan para trleri, kat para ile
Osmanl Devleti paras olan altn ve gm paralardr. Osmanldan kalan altn ve
gm para sistemine 1924 ve 1925 yllarnda srasyla karlan 411 ve 624 sayl
yasalarla son verilmitir.

5. 1923 1929 Dneminde Ekonominin Genel Durumu

D lkelere kar ekonomik adan yetersiz kalnmas
Yetersiz sermaye ve igc
Tarm sektrnde yaanan dalgalanmalar
Sanayinin az gelimesi
Gelir blmnde etkinliin salanamamas
Dnya ekonomisinde yaanan skntlar
Byk Buhran

III. 1930 SONRASI DNEM (Planl Devletilik)

1930lardan sonra Trkiye, devleti ekonomik kalknma politikasna bavurmu ve
1933 ylndan itibaren de karma ekonomik modeli benimsemitir.
Devletilik politikasnn uygulanmasnn nedenleri:
1923 1929 yllar arasnda uygulanan ekonomi politikalarnn yetersiz kalmas
zel sermaye birikiminin yetersiz olmas
Toplumdaki devlet yapsna duyulan gvenin gl olmas ve kalknmann devlet kanal ile
olacann dnlmesi
Nitelikli giriimci ve teknik personel eksiklii
Byk Buhrann yaratt olumsuz etkiler
Lozan Konferansnn kstlayc ekonomik hkmleri
Fiziksel altyapdaki yetersizlikler
Klasik Yaklamn (ekonomide serbestlik) ekonomik sorunlarn zmnde yetersiz kalmas
Devleti politika uygulayan lkelerin baars

Ekonomik bymenin salanabilmesi asndan devlet, bata tarm olmak zere birok sektre
mdahale etmitir. D ticaret ann azaltlmas ve d ticaret dengesinin salanmas, yine bu
dnemde devletin nemli amalarndan biri olmutur.
1930dan itibaren uygulanan politikalar:
Korumac uygulamalara yer verilmesi
D alma snrlamalarn getirilmesi
Denk btenin salanmas
Kur rejiminde istikrarn hedeflenmesi
1. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas
Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas 1930 ylnda, 11 Haziran 1930 tarihli 1715 sayl yasa
ile kurulmutur. 1931 ylnda faaliyete gemitir.
TC Merkez Bankasnn amalar:
skonto orann saptamak, para piyasasn ve parann dolam hzn dzenlemek
Hazine ilemlerini ifa etmek
Hkmetle birlikte Trk evrak- nakdiyesinin istikrarna ynelik tm nlemleri almak
1930lu yllarda sk ve salam para politikalar izlenmi, bunun yannda maliye politikas da
nem kazanmtr.
1930 sonras uygulanan vergi politikalar:
Arazi vergisinde yaplan dzenlemeler (1931)
Muamele vergisinde yaplan dzenlemeler (1931)
Bina vergisinin kabul (1931)
Hava kuvvetlerine yardm vergisi (1936)
Gmrk vergilerinde yaplan dzenlemeler ve vergi toplanmasna zen gsterilmesi ile vergi
gelirlerde artn salanmas
D borca bavurmaya gerek kalmakszn ekonomik faaliyetleri gerekletirme yolunun
seildii bu dnemde, zaman zaman i borlanmaya da gidilmitir. Buna gre 1933 1938
yllar arasnda toplam 50 milyon TL i bor alnmtr.
2. Birinci Be Yllk Sanayi Plan
Birinci Be yllk sanayi plan 1933 ylnda hazrlanmtr. 1934 ylnda uygulanmaya
balanmtr.
Birinci Be Yllk Sanayi Plannn hedefleri:

Snai retimin gelitirilmesi ve retim birimlerinin hzla kurulmas

Temel tketim mallarnn ithal edilmeyip yerli retim tarafndan gerekletirilmesinin
salanmas (ithal ikamecilik)
Kurulacak snai birimlerin demografik ve corafi konumlara gre belirlenmesi
Stratejik nemi bulunan ve maliyeti yksek olan kurulularn devlet kanal ile kurulmas
Snai birimlerin lkedeki toplam talebi karlayacak ekilde ve kapasitede kurulmas
eker, tekstil, kimya, maden ileme, cam, imento, dokuma, demir-elik endstrileri gibi
nemli sektrlerin gelitirilmesi ve devlet desteinin endstrilere sunulmas
Emein ve hammaddenin dier sektrlerde (tarm, hayvanclk vb.) olduu gibi sanayi
sektrnde de etkin ve verimli kullanlmas
Yatrm mallarnn retilmesi (ikincil hedef)
leri teknoloji projelerinin desteklenmesi
lkede yatrmn dengeli dalmas
letmelerin i talebi karlayabilmesi
Birinci Be Yllk Sanayi Plannda kullanlan kaynaklar:
Sovyetler Birliinden salanan mali yardmlar
Devlet btesinden ayrlan pay
Smerbank, Bankas ve Ziraat Bankasndan salanan krediler
Devlet btesinden ise her yl 6 milyon TL kalknma plannda kullanlmak zere ayrlmtr.
Plan erevesinde pamuk, bakr, kimya, selloz, demir - elik vb. endstrilerde 20 adet firma
kurulmu ve fabrikalar retime geirilmitir.
3. kinci Be Yllk Sanayi Plan
Birinci Be Yllk Sanayi Plan ile yaanan olumlu gelimeler ve Byk Buhrann
etkilerinin bu planlama sreci ile azaltlmas, 1936 ylnda ikinci plann hazrlanmasna yol
amtr.
kinci Be Yllk Sanayi Plannda ncelik verilen alanlar:
Madencilik
Ta kmr ocaklar
Blge elektrik santralleri
Toprak endstrisi

Kimya endstrisi
Makine endstrisi
Denizcilik
Enerji sektr
Altyapsal geliimi salayacak nlemler
kinci Be Yllk Sanayi Plan, ilk plana gre daha kapsaml ve daha fazla bte ayrlarak
hazrlanmtr. II. Dnya Sava ve etkileri nedeni ile 1939 ylnda bu plan hayata
geirilememitir.
4. 1930 Sonras Dnemde Ekonomik Sektrler
a-Tarm
Dnem iinde lkede ekili tarm topra yzdesinde nemli artlar meydana gelmitir.
1930lu yllarn ortalarna doru % 10.5 gibi bir rakama ykselen ekili tarm topra oran,
1930larn sonuna gelindiinde % 13lere ulamtr.
Tarm Sektrne Salanan Destekler
Ziraat Bankasnn tarm kredi faizlerini drmesi
Tarm kredisinde kolaylk salanmas
Toprak Mahsulleri Ofisinin kurulmas
Hkmetin iftiye salad sbvansiyonlar
Yksek fiyatl tarm rn alm politikas
ifti zerinden alnan vergilerin azaltlmas
NOT: Toprak Mahslleri Ofisi 1932 ylnda Ziraat Bankasna bal
olarak kurulmutur.
b. Sanayi

Sanayi sektr, uygulanan Birinci Be Yllk Sanayi Plan ve Tevik Yasas sonucu nemli
gelimeler gstermitir.
Bymenin ve ekonomik kalknmann yap talarndan saylan demir elik sanayisi ise ancak
1939 ylnda Karabkte kurulma imkn bulmutur.
1939 yl itibaryla toplam i yeri saysnda tarm sanayisi % 40.3 ile ilk srada gelmektedir.
yeri bana retimde ise birincilik % 31.3 ile madencilie aittir.
Not: 1933-1939 yllar arasndaki baarnn temel ta "Madencilik" tir.

c. Bankaclk

zellikle 1933 1939 dneminde zel giriimcilerin desteklenmesi iin gnmzde de

etkinliini koruyan baz bankalar kurulmutur.
1933 1939 Dneminde Kurulan Bankalar
Smerbank (1933)
Etibank (1935)
Denizbank (1937)
Halk Bankas (1938)
ller Bankas (1933)
Bununla birlikte, Ziraat Bankas ile Bankasnn stratejik faaliyetleri ve Merkez Bankasnn
bankalar aras koordinasyonda ve para politikas istikrarnda yrtt etkin faaliyetler
sonucunda, ilgili dnemde bankaclk sektr hzl bir geliim gstermitir.

Smerbankn Dnem Boyunca Yrtt Faaliyetler

Yatrmlarn salanmas iin kaynak yaratmak
Devlet adna sanayi kurulular amak
Devlete ait sanayi kurulularn iletmek
zel giriime kredi destei vermek
gcnn artrlmas iin nlemler almak, kurslar amak ve geliim stratejileri belirlemek
Bankaclk sisteminde nem arz eden bir dier kurulu ise Etibanktr. Etibank 1935 ylnda
kurulmu, ayn yl faaliyete gemitir.
Etibankn Dnem Boyunca Yrtt Faaliyetler
Yer alt kaynaklarnn etkin kullanmn salamak
Madenlerin ilenmesini salamak
Maden sektrne kredi destei salamak
MTAya faaliyetlerinde yardmc olmak
Ta kmr ve bakr iletmelerinin devletletirilmesini gerekletirmek
Devletleme hareketlerinde 1933 1939 yllar arasnda nem verilen bir dier konu ise kk
esnafn korunmasdr. Bu amala Trkiye Halk Bankas kurulmutur. Kamu bankas

statsnde olan Trkiye Halk Bankasnn kurulu amac, kk esnaf ve ticarethanelere

kredi olana salamaktr.
Dnemin altyap eksiklii sorununu zme kavuturmak iin 1933 ylnda ller Bankas
kurulmutur. Banka, altyap sorunlarn zmek iin finansal kaynak salamakla
grevlendirilmitir.
1937de kurulan Denizbank ise deniz iletmelerine kredi salamak amacyla
oluturulmutur ve bu alanda faaliyet gstermitir.

Bankaclk Sektr ile lgili 1933 1939 Yllar Arasnda Yaplan Hukuki Dzenlemeler
dn para verme kanunu (1933)
Mevduat trlerinin karlk kapsamna alnmasna ilikin kanun (1936)
Halk Bankasnn kurulmasna dair kanun (1933)
DI TCARET
1929 Ekonomik Bunalmndan itibaren lkeler d ticarette korumac ve dengeli politikalar
izlemitir.
1930dan sonra d ticarette yaplan dzenlemeler:
thal ikameci politikalarn izlenmesi
D ticaretin lke bazl gereklemesi
D ticaret dengesin ak vermeyecek ekilde yaplmas
thalat kotalarnn ve tarifelerinin uygulanmas
Dnem iinde d ticarette benimsenen en etkili yntem ise ikili d alm d satm
szlemelerin yapld kliring sistemi olmutur. Ancak 1938 ylnda kliring
anlamalar sonu vermemi ve 1933 1939 dnemi iinde ilk kez d ticaret a
yaanmtr.

1
EKONOMK BYME
Tarm sektr 1933ten 1939a kadar geen sre iinde % 57.6 orannda bymtr. Sanayi
sektrnde ise ayn dnem iinde % 62.9luk bir byme oran gereklemitir. 1933 ylnda
mill gelir, sabit fiyat endeksi ile 1359 milyon TL iken 1939 ylnn sonunda bu rakam 2054
milyon TLye kadar ykselmitir. Mill gelirdeki bu art oran % 51.1dir.

IV. kinci Dnya Sava Dnemi (1940 1945)

1940 1945 Yllar Arasnda Ekonomideki Durgunluun Nedenleri
Yetikin nfusun byk blmnn askere alnmas ve igcnn azalmas
gcnn ve istihdamn azalmasna bal olarak retimde yaanan dler
Btenin byk ksmnn savunma harcamalarna aktarlmas

1940 1945 Yllar Arasnda Alnan nlemler

Kat fiyat denetimlerinin yaplmas
Tarm rnlerine dk fiyatlarla el konulmas
Mill Koruma Kanununun karlmas
thalata snrlama ve ihracata tevik getirilmesi
Ticaret ve iae ofislerinin kurulmas
1940 ylnn Ocak aynda yrrle konulan Mill Koruma Kanunu, mill retimi korumaya
ve retimde yaanan tkanklklar ortadan kaldrmaya yneliktir.
Mill Koruma Kanununa Gre Uygulanmas
Hedeflenen Tedbirler
alma srelerinin artrlmas
Gerekli grld takdirde zel iletmelere el konulmas
thalat fiyatlarnn drlmesi
hracat fiyatlarnda asgari rakamlarn belirlenmesi
Tketim mallarnn vesika (karne) ile verilmesi
1942 1945 yllar arasnda lkede yaanan hkmet deiikliinin de etkileri grlm,
ekonomide farkl politikalar izlenmeye balamtr.
Hkmet ilk olarak 1942 ylnda Varlk Vergisi Kanununu yrrle koymutur.

1944 ylnda kabul edilip yrrle konulan Toprak Mahsulleri Vergisi de ayn varlk
vergisi gibi yaklak 2 yl yrrlkte kalm ve 1946 ylnda kaldrlmtr. Bu vergi iftiden
alnan dolaysz vergidir.

1
Tarm
1940 1945 yllar arasnda tarm sektrnde yaplan almalar:
Tarm rnlerinin dk fiyatla alnmas
Toprak mahsulleri vergisi uygulamalar
Tarsus rma reglatrnn kurulmas
ursa Glba Barajnn faaliyete geirilmesi
Tarm kredilerinin artrlmas
Sanayi
1930lu yllarn sanayideki baars sadece 1940 ylnda devam etmi ve bu ylda zmit
Kat Fabrikas faaliyete gemitir.
D Ticaret
1940 ve 1941 yllarnda 1939a gre ihracat rakamlarnn dmesine ramen ithalatn
da ciddi oranda azalmas, lkenin 1940 1945 yllar arasnda cari olarak en yksek
d ticaret fazlasn elde etmesini salamtr (cari rakamlarla milyon TL).
Ekonomik Byme
1939 ylna gre 1940da % 8.3 byme grlrken 1945 ylnda % 27lik bir
d yaanmtr.
1946 1960 Aras Dnem
kinci Dnya Sava sonras Trkiye ekonomisinde Byk Buhrandan bu yana uygulanan
korumac yap deitirilmi, d ticarete dayal politikalara nem verilmi ve yurt ii
politikalar serbestletirilmitir.
zellikle 1950 1960 dneminde Trkiyede uygulanan liberal politikalar enflasyon, d
ticaret aklar ve bte aklar gibi olumsuz sonular dourmutur.
1946 1960 dneminin genel ekonomi politikas:
Tarm sektrnde retimi destekleyici ve fiyatlar artrc politikalar uygulanmtr.
Sanayi sektrnde zel irketlerin desteklenmesi amalanmtr.
Ulam, salk, eitim, altyap gibi hizmetlerin daha iyi koullarda salanmas
hedeflenmitir.
Uluslararas ekonomik giriimlere dahil olma amac gdlmtr.
Kentlemeye nem verilmi, ayrca krsal kesimin de kalknmas amalanmtr.

1
Trkiye, sava sonras dnya ekonomisine dahil olma ve d ticarette etkin bir yer edinme
amalar ile baz uluslararas kurululara ye olmutur. Bu kurulular unlardr:
IMF
Dnya Bankas
Avrupa ktisadi Birlii rgt
Trkiye bu kurululara 1947 ylnda ye olmutur.
1940 45 dneminde sava sebebi ile yaanan yksek enflasyon, fiyatlar genel dzeyinin
yksek olmasna neden olmutur. Hkmet ihracat rakamlarn artrmak iin TLnin deerinin
drlmesine karar vermi, 7 Eyll 1946da devalasyon yapmtr.
7 Eyll 1946 devalasyonu ile alnan nlemler:
TLnin yabanc paralar karsnda deeri drlmtr (1 $ = 130 kuru iken bu
tarihten sonra 1 $ = 282 kuru olarak belirlenmitir).
thalat birlikler kaldrlm, ithal edilebilecek mal says artrlmtr.
Yabanc sermaye kstlamalar kaldrlmtr.
Gmrk tarifeleri hafifletilmitir.

Marshall Plan

Amerika D leri Bakan Marshall tarafndan hazrlanan ve siyasal alanda Truman

Doktrininin ekonomik uzants olarak kabul edilen plan, 1948 1951 yllar arasnda
yrrle konmutur.
Marshall Plan dahilinde Avrupa ekonomisinin tekrar canlanmasnda Trkiyenin rol, tarm
ve madencilik sektrlerinde geliimin salanmas olarak belirlenmitir.
Trkiyenin bu dnemde benimsedii politika, Yeni Devletilik anlay olarak
nitelendirilir.
Yeni Devletilik anlaynda yaplan uygulamalar:
Trkiye ktisadi Kalknma Plan (1947)
Yabanc Sermaye Tevik Kararnamesi (1948)
Trkiye Snai Kalknma Bankasnn kurulmas (1950)
IMF ve Marshall Plan gibi gelimelerin etkisiyle 1947 ylnda ak ekonomiye daha uygun
decek Vaner Plan (Trkiye ktisadi Kalknma Plan) hazrlanmtr.

Vaner Plan (Trkiye ktisadi Kalknma Plan) (1948 1952)

Vaner Plannn zellikleri:
Enerji, ulatrma ve tarm sektrlerinde yatrmlarn artrlmas
zelletirmeye destek verilmesi
Krsal kesimin ekonomik standartlarnn ykselti
Vaner plan; yllar sonra zelletirmenin balang noktas olmutur.
kinci Trkiye ktisat Kongresi (22 - 27 Kasm 1948)
zmir ktisat Kongresinden sonra ilk kez dzenlenen kongre, sendika ve odalarn abalar
ile toplanmtr. Kongrede arlkl olarak sermaye sahipleri bulunmu, ifti ve emeki
temsilcileri aznlkta kalmtr. Devletin kongreye dahil olmamas kongrenin resm niteliini
kaybetmesine yol am ve etkisi beklendii kadar olmamtr.
Ekonominin geliememesinin en byk nedeni ise devletin ekonomiye mdahalesi olarak
grlmtr.
4 Austos 1958 Devalasyonu (Moratoryum)
1958 ylnda Trkiyede, d piyasalarda yaanan durgunluk sebebiyle i piyasalarda grlen
daralma ve d borcun 256 milyon dolara ulamas, d bor ana para ve faiz demelerinde
byk bir kriz meydana getirmitir.

Trkiyede 4 Austos kararlar ile i fiyatlarda istikrar salamak ve demeler bilanosunu

dengeye getirmek amalanmtr.
Bununla birlikte enflasyonist basklarn azaltlmas hedeflenmi ve sk para politikalar
uygulanmtr. Ayn zamanda sk maliye politikalar da izleyen hkmet, kamu harcamalarn
ve baz vergilerin oranlarn artrmtr.
Dviz kurunda da yaplan dzenlemeler erevesinde, 1 TLnin deeri 0.11 ABD dolar olarak
belirlenmitir. Ayrca IMF ile anlalan paket dahilinde oklu dviz kuru uygulanmtr.

1946 1960 Dneminde Ekonomik Sektrler

Tarm
Tarmda, dnem iinde uygulanan nemli gelimelerden biri 11 Haziran 1945te
karlan iftiyi Topraklandrma Yasasdr.
Dnemin dier nemli gelimesi ise traktr saysnn artmasdr.
Bu dnemde Vaner ve Marshall planlarnn etkisi ile tarm sektrne verilen
kredilerde art gzlenmitir.
Sanayi
1946 1953 dneminde tarm sektrndeki gelimelere bal olarak sanayi
sektrnde ilerleme kaydedilmitir. Kentleme orannn ykselmesi, enerji ve altyap
almalar da sektrde atlmlarn yaanmasna neden olmutur.
1946 1953 dneminde sanayi sektrnde yaanan gelimeler:
Trkiye Sna Kalknma Bankasnn kurulmas
Kamu iktisadi teebbslerinin kurulmas
zel kesime dayal sanayinin tevik edilmesi
Kamu kesimi sanayi kurulularnn verimliliklerinin artrlmas
Altyap, enerji ve haberleme gibi alanlarda gelimelerin yaanmas
Ara mallarn retiminin artrlmas
thal ikameci politikalarn uygulanmas

Dnya Bankasnn destei ile 1950 ylnda Trkiye Sna Kalknma Bankas kurulmu
ve faaliyete geirilmitir.
Trkiye Snai Kalknma Bankasnn amalar:

zel kesim sanayi kurulularna destek vermek ve yeni sanayi sektr

alanlar yaratmak

Yerli ve yabanc ortak sermayeli sanayi kurulularn tevik etmek

Kredi olanaklar salamak
retimin yurt iinde yaplmasn avantajl klacak nlemler almak
Sanayinin younlam alanlarda yaplmasn tevik etmek
1946 1960 dneminde kurulan kamu iktisadi teebbsleri:
Makine Kimya Endstrisi Kurumu 1950
Gbre Kurumu 1952
Et ve Balk Kurumu 1952
Trkiye imento Kurumu 1953
Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl 1954
Devlet Malzeme Ofisi 1954
Selloz ve Kat Kurumu 1955
Demir - elik Kurumu 1955
Trkiye Kmr letmeleri Kurumu - 1957
Madencilik ve Enerji
Enerji sektrnde zellikle TPAOnun kurulmas ile ham petrol retiminde nemli artlar
grlmtr. Bir dier nemli gelime ise hidroelektrik elektrik enerjisi retmede artn
yaanmas
Hizmet Sektr
Sava sonras yllarda hizmet sektrnde geliim ierisinde olduu grlmektedir.
Hizmet sektrnde yaanan bymenin nedenleri:
Nfus art
ehirleme orannn ykselmesi
Toplumsal ihtiyalarn artmas (eitim, salk vb.)

Sanayileme hareketlerinin artmas

1954 1959 yllar arasnda hizmet sektr iinde en yksek pay % 20,4 ile ticarete
aittir. Bu oran, %16,8 ile devlet hizmetleri ve %15,6 ile ulatrma ve haberleme
hizmetleri izlemektedir.
1960tan sonra zellikle ilk 20 yl ierisinde, ekonomi dzenli olarak hazrlanan kalknma
planlar ile ynetilmitir. 1960 1980 yllar arasnda belirgin olarak ithal ikameci politika
uygulanmtr.
Kalknma planlarnn hazrlanmasna neden olan unsurlar:
1950lerden sonra kontrol edilemeyecek boyutlara ulaan enflasyon oranlar
D ticaretin srekli ak vermesi
Sermayenin etkin kullanlamamas
D evrenin basklar
Siyasi kesimin, ekonominin kalknma planlar araclyla dzeleceine inanmas
Ekonomik dalgalanmalardan etkilenmeyecek istikrarl bir yapya ulalmas istei
Kalknma Planlar ilk 20 yl ierisinde (1960 1980) 4 kez hazrlanm ve uygulamaya
konmutur. u anda
Kalknma Planlar ilk 20 yl ierisinde (1960 1980) 4 kez hazrlanm ve uygulamaya
konmutur. u anda dokuzuncusu uygulanan planlarn zellikle ilk 20 yl iin ortaya kan
baz ortak zellikleri unlardr:
Kalknma planlar, ekonominin tarihsel geliimi gz nnde tutularak
deerlendirilmektedir.
Kalknma planlar, toplumun yapsna en uygun zmleri salayacak ekilde
hazrlanmtr.
Kalknma planlarnn ana hedefi ve temel kriteri, ekonomik byme oranndaki
deiimlerdir.
Kalknma planlarnda sanayi sektrne ncelik verilmektedir.
Birinci Be Yllk Kalknma Plan (1963 1967)
Ekonomide planl kalknma dneminin ilk adm 1963 1967 yllar arasnda uygulanan
Birinci Be Yllk Kalknma Plan olmutur. Plann temel amac, mill haslada
bymenin gerekletirilmesidir. Bu ama dorultusunda mill gelirde % 7 orannda bir
art ngrlmtr.
Birinci Be Yllk Kalknma Plannn hedefleri:
Nfus art hznn drlmesi

Gelir dalmnda ve blmde adalet salama

Tasarruflarn artrlmas
sizliin azaltlmas (zellikle gizli isizlik)
Para ve sermaye piyasasnn gelitirilmesi
kinci Be Yllk Kalknma Plan (1968 1972)

1968 1972 yllar arasnda uygulanan ikinci plann da temel hedefi, % 7lik mill hasla artdr.
kinci Be Yllk Kalknma Plannn hedefleri:
Mill gelirde yllk % 7 art ve dnem sonunda % 40lk artn hedeflenmesi
Ekonominin da bamllnn azaltlmas
Kalknmann dengeli ve adaletli bir ekilde olumas ve kii bana mill gelirin 3.200
TLye kadar karlmas (2.600 TLden)
1970li yllarda yaanan ekonomik bunalmlarn sonucunda alnan ilk nlem, 10
Austos 1970te yaplan devalasyondur. Ekonomide arzn talebi
karlayamamas ve kamu harcamalarn artmas sonucu TLnin deerinin tekrar
drlmesi karar alnmtr (1 ABD dolarnn deeri 15 TL olmutu
Birinci ve kinci Be Yllk Kalknma Planlar Dneminde Trkiyede
Sektrler
Tarm
lk iki planda da tarm sektrnde byme hedefi (% 4.7) olarak belirlenmi, ancak iki
dnemde de bu hedefe ulalamamtr (% 3.8). 1970 devalasyonu ile alnan nlemler
de beklenen sonular vermemitir.
Sanayi
Sanayi sektr, birinci ve ikinci kalknma planlarnn srkleyici sektr olarak kabul
edilmitir. Bu kapsamda hem kamu sektr hem de zel sektr tevik edilmi ve her
iki sektre de kredi kolaylklar salanmtr. Ayrca sektrlerin yatrmlarna vergi
kolayl getirilmitir.
Bankaclk
Bankaclk sektrnde yaanan gelimeler:
Sna Yatrm ve Kredi Bankas kurulmutur (1963).
Amerikan - Trk D Ticaret Bankas kurulmutur (1964).
nc Be Yllk Kalknma Plan (1973 1977)

nc Be Yllk Kalknma Plan, ilk iki plandan olduka farkl deerlendirilmektedir. Bu

farkllklarn nedenleri unlardr:
lk iki plan sonucu sanayilemede istenen hedefe ulalamamas
Dnya finansal piyasalarnda ve ekonomide yaanan bunalmlar
12 Mart 1971 asker harekatnn etkileri
Avrupa Ekonomik Topluluunun nerileri
nc Be Yllk Kalknma Plannn hedefleri:
GSMHnin yllk % 9 orannda artrlmas
Sanayinin mill gelirdeki paynn % 40a karlmas
Toplam istihdam iinde sanayi sektrnde alanlarn paynn artrlp (% 11den %
22ye) tarm sektrnde alanlarn paynn azaltlmas
(% 60tan % 20ye)
Ayrca plann temel amalar arasnda tasarruflarn artrlmas ve da bamlln azaltlmas
da yer almaktadr.
Drdnc Be Yllk Kalknma Plan (1979 1983)
Drdnc Be Yllk Kalknma Plan 1979 ylnda d an artt, bymenin yavalad,
isizliin ve yksek enflasyonun yaand bir dnemde uygulamaya girmitir.
Drdnc Be Yllk Kalknma Plannn hedefleri:
Ekonomik gelimenin hzlandrlmas
leri sanayilemenin gerekletirilmesi
Yurt ii ekonominin kendi yeterliliine sahip olmas
Teknolojinin gelitirilmesi
D an kapatlmas ve d bor demelerinin azaltlmas
Trkiyede 1925 1980 Dneminde Nfus
Ekonomik yaplanmann en nemli kayna olan nfus, Trkiyede eitli politikalara tabi
tutulmutur.
Trkiyede ilk dzenli nfus saym 1927de yaplmtr. Saymda nfus 13.6 milyon kii
olarak tespit edilmitir. kinci saym ise 1935te yaplm ve nfus 16.2 milyon olarak
belirlenmitir. 1935ten sonra 5 ylda bir yaplan nfus saym, 1990 yl itibaryla artk, 10
ylda bir yaplmaktadr.
1935 1945 dneminde nfus art hznn olduka dk olduu grlmektedir. Trkiye
Cumhuriyeti tarihinde nfus art orannn en dk olduu dnem 1935 1945 yllar

arasndadr. Bunun nedeni de kinci Dnya Sava srasnda erkek nfusun askere alnmas
ve dier ekonomik sorunlardr
VII. 1980 1990 Dnemi Trkiye Ekonomisi
1980 sonras kresellemenin hz kazand bir dnem olarak tm dnya ekonomilerini
derinden etkilemitir. lkeler, kresellemenin etkisiyle liberal politikalar uygulamaya
balam ve da ak ekonomi modelini benimsemitir.
24 Ocak Ortodoks stikrar ve Ekonomik Dnm Kararlar
Drdnc Be Yllk Kalknma Dneminde yaplan ve 24 Ocak 1980de uygulamaya konulan
kararlar sonucu, ekonomide kamu kesiminin etkinliinin azaltlmas ile zel sektrn bu
grevi stlenerek etkinliini artrmas amalanmtr.
Bunlara ek olarak ithalat artracak ve yabanc sermayenin lkeye ekilmesini salayacak
dzenlemelere gidilmitir. 24 Ocak Kararlarna ek olarak bu dnemde IMF ile stand - by
anlamas yaplmtr.
IMF ile yaplan stand-by anlamas erevesinde gerekletirilen dzenlemeler:
Para arznn kslmas ve serbest faize geilmesi
Trk lirasnn yksek oranda devale edilmesi
Aklarn kapatmalar iin KTlere zam yapma yetkisinin verilmesi
Alnan bu nlemlerden sonra 30 Nisan 1981de Gnlk Dviz Kuru uygulanmaya
balanm ve Sermaye Piyasas Yasas yrrle girmitir.
Bu sre ierisinde enflasyon oranlarnda da belirgin bir azalma olmutur. 1980de %
107,2lik enflasyon oran, 1982de % 25,2ye gerilemitir.
Trkiyede ilk finansal kriz 1982 ylnda yaanmtr. Finansal krizin yaanmasnda kk
lekli bankalarn faiz yarna girmesi ve sk para politikalar etkili olmutur.
1980 sonras dnemde alnan tedbirler:
Devalasyon yaplmas
Sabit kur sisteminden esnek kur sistemine geilmesi
Devletin ekonomideki paynn kltlmesi, kalknmada ana roln zel sektre
devredilmesi
Dviz alm-satmnn serbestletirilmesi
Emek piyasasnn serbestletirilmesi
KTlerin grev zararlarnn azaltlmas
Finansal ve sermaye piyasas serbestlemesi
24 Ocak kararlarnn en olumlu etkileri, ithalat kstlamalarnn byk lde azaltlmas
ve bu durumun gmrk vergilerinde yaanan ar dn nne gemesidir.
Kararlarn olumsuz etkisi ise girdiler nedeniyle fiyatlarn artmasdr.
Olumlu sonulara bakldnda oluan en nemli durum ihracatta meydana gelen arttr.
1979da ulusal gelirin % 3,4ne inen ihracat oran, 1980lerde art gstermi ve 1987de %
16 olmutur.
24 Ocak kararlarndan sonra gerekleen dier gelimeler:
1981 ylnda Sermaye Piyasas kurulmutur.
1982 ylnda yerleik dviz hesab almasna izin verilmitir.
1983 ve 1984 yllarnda d ticaret byk lde serbestletirilmitir.
1984 ylnda dviz ilemleri ksmen serbestletirilmitir.
1985 ylnda Merkez Bankas kamu katlar ihalelerine balamtr.
1986 ylnda borsa kurulmu, Merkez Bankas nterbank para piyasasn amtr.
1987 ylnda Merkez Bankas ak piyasa ilemlerine balamtr.
Beinci Be Yllk Kalknma Plan (1985 1989)

Beinci Be Yllk Kalknma Plannn hedefleri:

Sna retim payn ykseltmek
Makro ekonomik aralarn etkin kullanlmasn salamak
Dnyada oluan ticaret koullarna gre retimin revizyonunu gerekletirmek
Korumac ithalat politikalarn gevetmek
D piyasalardan kredi olanaklarn artrmak
AET ile ilikilerin dzeltilmesini salamak ve AETnin politikalarna uyumu artrmak
Altnc Be Yllk Kalknma Plan (1990 1994)
Altnc Be Yllk Kalknma Plannn temel ama ve politikalar:
Rekabete ak bir ekonomi modeli ile toplum refahn artrmak
Enflasyonla mcadelede talebin kontrolnn yan sra arzn da artrlmasn salamak
Sanayi sektrnde ksa dnemde retimi artrc yatrmlar yapmak
Altnc plan dahilinde GSMHde %7 orannda bir art ngrlmtr.
Altnc Be Yllk Kalknma Plannn hedefleri:
Sanayilemede hzl byme
Enflasyon orannn drlmesi
Cari ilemler dengesinde srekli bir fazlaya ulalmas
Kalknmada zel kesime ncelik verilmesi
Kaynak tahsisinde yatrmlara ncelik verilmesi
5 Nisan 1994 Kararlar
5 Nisan Kararlarnn amalar:
Enflasyonu drerek Trk lirasn istikrarl bir dzeye getirmek
hracatta art salamak
Ekonomik ve sosyal kalknmay srdrlebilir bir dzeye getirmek
5 Nisan Kararlar ile alnan nlemler:
Trk liras % 39 devale edilmitir.
Hazine bonosu, tahvil ve repodan alnan vergiler kaldrlmtr.
Dviz kuru serbest braklm ve kur, 10 bankann verilerine gre belirlenmeye
balamtr.
Bir defaya mahsus ek vergiler alnmtr.
Tekel ve KT mallarna yksek oranda zam yaplmtr.
Akaryakt zamm uygulanmtr.
Bu program, Altnc Kalknma Plan ile Yedinci Kalknma Plan arasnda geii salamak
amacyla uygulamaya konulmutur.
1995 Yl Gei Programnn amalar:
Makroekonomik istikrar srekli klmak
Bymeyi srdrlebilir bir temele oturtmak
AB ile gmrk birlii uyumunu salamak
Uluslararas rekabet gcn artrmak
zelletirmeyi srdrmek
Kayt d ekonomiyi kontrol altna almak
1995 Yl Gei Programnn hedefleri:
Byme hznn % 4,4 orannda gereklemesi
GSMH zmni defltrndeki artn % 43,2 oranna indirilmesi ve toptan eya
fiyatlarndaki art hznn % 22,5 oranna drlmesi
1995 Yl Gei Programnn sonular:

Program sonucunda 6 Mart 1995te, Avrupa Birlii ile Gmrk Birlii Antlamas
imzalanmtr.
Yedinci Be Yllk Kalknma Plan (1996 2000)

Yedinci Be Yllk Kalknma Plannn temel Amalar:

Bireyi n plana kararak srdrlebilir ve hzl bir byme gerekletirmek
Toplumun yaam seviyesini ykseltmek ve gelir dalmn iyiletirmek
retken istihdam artrmak ve sanayilemeyi hzlandrmak
Avrupa Topluluu ile gmrk birliine geilmesi sonucu gerekli dzenlemeleri
yapmak
Kamu kesiminde ve zel kesimdeki rgtlenmeyi toplumun ihtiyalarna gre
dzenlemek
Yedinci plan dhilinde GSMH deki artn % 3,8 ile % 5,3 arasnda gereklemesi
ngrlmtr.
Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan (2001 2005)

Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn hedefleri:

Kesintisiz bir byme sreci gerekletirmek
Kamu kesimi dengesini kurmak ve uygun bir gelirler politikas izlemek
Enflasyonu kalc biimde tek haneli dzeye indirmek
Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannda hedeflenen makroekonomik deerler:
GSYH ve GSMH oranlarn srasyla % 6,5 ve % 6,7 seviyesinde artrmak
Plann sonunda tarm sektrnn GSYH iindeki paynn % 17,2den % 14e, sanayi
sektrnn paynn % 23,3ten % 23,8e ve hizmet sektrnn paynn % 59,5ten % 62,2ye
ykselmesini salamak
Kasm 2000de yaanan bankaclk krizinin etkileri daha gemeden, ubat 2001de yaanan
siyasi sorunlar nedeniyle Trkiye ekonomisi yeni bir krizle kar karya kalmtr. Siyasi
krizin hemen ardndan faizlerde artlar yaanm, bunun sonucunda da kur pas
uygulamasndan vazgeilerek dalgal kur uygulamasna geilmitir.
zellikle kamu bankalarnn neden olduu gvensizlik ortam ve kamu bankalarnda
yksek grev zararnn bulunmas, zel bankalarn kur ve faiz riski tamasna neden
olmutur.
2001in ubat ay ortalarnda kriz balam ve dviz rezervlerindeki hzl erime sonucu dalgal
kur rejimine geilmitir. Dalgal kura geiin hemen ardndan Trk liras, dolar karsnda %
28,4 orannda, mark karsnda ise % 27,7 orannda deer kaybetmitir. Hkmet ile
bankaclk sektr arasnda grmeler balam ve bu grmeleri takiben Bankaclk
Zirvesi toplanmtr.
24 ubat Bankaclk Zirvesinde alnan nlemler:
Merkez Bankas denetiminde swap piyasas oluturulmas ve swap piyasasyla bankalarn
ellerindeki dviz karlnda TL alabilmesi veya TL satarak dviz alabilmesi
Bankalarn ak pozisyonlarn, Trk liras ve dviz bonolar takasyla kapatmaya almas
Merkez Bankas depo hesaplarndan ihtiyac olan bankalara likidite salanmas
Bankalarn 26 ubat Pazartesi gnnden itibaren dviz piyasasnda kur kotasyonuna girmesi
ve bankalarn kur belirlemelerine Merkez Bankasnn yardmc olmas
Ekonomi ynetimi ve bankalar arasnda % 10 % 15 orannda bir devalasyon iin anlama
salanmas ve dviz kurunun aa ekilmesi

Dalgal dviz kuruna gei, hane halk ve sektrler zerinde olumsuz etki yaratmtr. Dviz
zerinden deme yapmak zorunda kalan kesimler, dvizdeki ar art nedeniyle demeler
konusunda glk yaamaya balamtr.
Krizin sonucunda kurlarn serbest braklmasyla TL % 40 civarnda deer kaybetmitir.
Bunun neticesinde i piyasadaki fiyatlar arta zorlanmtr. Kriz ncesinde 28 milyar dolar
civarnda olan Merkez Bankas dviz rezervi, 2 Mart tarihi itibaryla 22 milyar 581 milyon
dolara kadar gerilemitir.
2002 yl itibaryla isizlik oran ilk kez % 10un zerine karak % 10,6 olarak
gereklemitir.
Dnemin hkmeti tarafndan ekonomiden sorumlu devlet bakan olarak tayin edilen Kemal
Dervi tarafndan 15 Mays 2001de uygulama alan bulan program, sabit kur rejiminin gven
sorununu ve ekonomik istikrarszlklar nlemeye yneliktir ve ekonomik yapy dzene
sokma amac tamaktadr.
Gl Ekonomiye Gei Programnn amalar:
Dviz kuru rejiminin braklmas sonucu ortaya kan istikrarszlk ve gvensizlik durumunu
ortadan kaldrmak
ktisadi etkinlii salayacak kkl yapsal reformlar gerekletirmek
Gelir dalmnda adaleti salamak
Srdrlebilir byme ortam salamak
Enflasyonla mcadelede makroekonomik politikalar etkin ekilde kullanmak
Gl Ekonomiye Gei Programnn hedefleri:
Yksek oranda faiz d fazla vermek
Kamu finansman dengesini yapsal dnmlerle de destekleyerek bir daha bozulmayacak
biimde glendirmek
zel bankalar ile kamu bankalarnn tekrar gl bir yapya kavumasn salamak
Bankaclk sektr ile reel sektr arasnda ileyii salamlatrarak mali piyasalarda etkinlii
artrmak
Kamu bankalarnn grev zararlarn kapatmak
Enflasyon hedeflemesine gemek amacyla dalgal kur rejimi kapsamnda enflasyonla
mcadele iin aktif para politikas uygulamak
Faiz oranlarn aaya ekmek
Reel faiz oranlarn srdrlebilir bir dzeye indirmek
Cari ilemler an kapatmak
Gelir dalm politikasn enflasyon hedefleriyle uyumlu bir ekilde srdrmek
Kaynak tahsisinde kamuda effafl ve hesap verilebilirlii artrmak
Borlanma olanaklarn d finansmanla artrmak
Dokuzuncu Be Yllk Kalknma Plan (2007 2013)
2005 ylnda Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn yerine hazrlanmas beklenen yeni
plann TBMM ye sunulmas bir yl ertelenmi, bu nedenle de Dokuzuncu Be Yllk
Kalknma Plan 2007de uygulamaya konulmutur.
Dokuzuncu Be Yllk Kalknma Plannn hedefleri:
Rekabet gcnn artrmak
stihdam artrmak
Beer gelimeyi salamak ve sosyal dayanmay glendirmek
Blgesel gelimeyi salamak
Kamu hizmetlerinde kaliteyi ve etkinlii artrmak
Plan dahilinde belirlenen hedefleri salamada uygulanmas gereken ilkeler:
Toplumsal yapnn ve btnln korunmas

Kamusal hizmetlerinin sunumunda hesap verebilirlik, katlmclk, effaflk ve verimlilik gibi

unsurlarn benimsenmesi
evrenin, gelecek nesilleri de dikkate alacak biimde korunmas
Vatandaa en yakn birimlerce uygulanmas
Toplumsal katlmcln salanmas
nsan odakl ynetim anlaynn benimsenmesi
Etkin kamu ynetimi ve demokratik sivil toplum anlayyla btnleen rekabeti bir piyasa
yapsnn oluturulmas
Devletin retimden ziyade; politika, dzenleme ve denetleme ilevlerini yrtmesi
Mevcut ekonomik koullara gre nceliklerin belirlenmesi
2007 2009 Dnemi Kresel Finansal Kriz ve Krizin Trkiyeye Etkileri
Kresel mali krizin k noktasn, dnya genelinde uygulanan kurumsal aksaklklar
oluturmaktadr. ABD finansal piyasalarnda 1990l yllardan beri uygulanmakta olan ticari
bankaclk ve yatrm bankacl ilevleri arasndaki kstlamalarn kaldrlmas 2007 2010
krizine ortam hazrlamtr.
ABDde kriz, dk gelir grubuna ynelik subprime konut kredilerinin tm konut kredileri
iindeki orannn artmasyla balamtr. Bu art verilen kredilerin geri dn konusundaki
riski de artrm, kredi demelerinde yaanan problemlerle birlikte risk durumu somut bir hl
almtr.
Bu dnemde FED (ABD Merkez Bankas) faiz oranlarn drm, bunun sonucunda oluan
kredi eitlilii sayesinde dk gelir grubunun n almtr.
Mali sistemdeki klme kredibilite noktasnda daralmaya yol amtr. Mali sistemle birlikte
reel sektr zerinde de klme etkisi artarak devam etmitir. ABDde balayan durgunluk
kresel bazda etkisini gstermi, byk ekonomiler bir bir durgunluk iine girmeye
balamtr.
Finansal krizinin ardndan yeni finansal nlem ve yaplandrmalarnn kresel kapsamda
gndeme gelmesiyle birlikte ynetimsel yap ile piyasa yapsnn glendirilmesine ilikin
yaplandrma almalar balatlmtr.
Kresel mali kriz sonrasnda bankaclk sektrnde alnmas gereken nlemler:
Mal varlna ilikin kredi riski bilgisinin iletilmesinde yaanan sorunlarn almas
Risk ynetiminde bankalarn zenli olmas
Birincil ve ikincil piyasa aralar arasndaki yapnn uyumlatrlmas
Kredi derecelendirme kurulularnn gzden geirilmesi
Denetleyici otoritelerin, piyasalar ve finansal kurumlar izleme yntemlerinin gelitirilmesi
Denetleyici otoriteler arasnda uluslararas ibirliinin salamlatrlmas
Enflasyon hedeflemesi uygulamas, para politikas stratejileri arasnda yer alr. Uygulamada
ama, fiyat istikrarnn salanmasdr.

Tahminlerin kamuoyuna duyurulmas ve sre sonunda tahminlerin tutturulamamas

durumunda sorumlularn kamuoyuna hesap vermesi koulu, enflasyon hedeflemesinin
nesnelliini salamaktadr.
Trkiyede enflasyon hedeflemesi rejimi 2006 ylnda uygulanmaya balanmtr. 2006da
itibaren 2006, 2007 ve 2008 yllar iin enflasyon hedeflemesi yaplm ve bu yllar iin
hedefler srasyla % 5, % 4 ve % 4 olarak belirlenmitir.
Orta Vadeli Program
16 Eyll 2009da DPT tarafndan 2010 2012 yllar arasndaki 3 yllk bir dnem iin
hazrlanan ve Bakanlar Kurulunca kabul edilen Orta Vadeli Program, kamu ve zel sektr
asndan ngrlebilirliin artrlmas, birbirleriyle tutarl hedef, politika ve tedbirlerin
alnmas ve uzun vadeli hedefler dorultusunda da iktisadi ve mali nceliklerin belirlenmesi
gibi unsurlar tamaktadr.
Belirlenen periyotta byme rakamlarnn srasyla 2010 ylnda % 6,8, 2011 ylnda % 4,5,
2012 ylnda % 5 ve 2013 ylnda da % 5,5 dzeyinde olmas hedeflenmitir.
Programda ekonomik bymenin yannda dnemin sonunda istihdam orannn % 43, isizlik
orannn da % 11,4 olmas planlanmtr.
1980 sonras dnemde, dnyada da birok kriz yaanmtr. Meydana gelen olumsuzluklar
yledir (Kazgan, 2008, 2-3):
1982: yksek meblalarda borlu Latin Amerika lkelerinin bor deyemez duruma dmesiyle
dnyada byk bor krizi patlak vermi, reel faiz hadleri ykselmitir.
1987: Kasm aynda New York borsas km; yaygn banka iflaslaryla ABD ekonomisi uzun
sreli (1987-1991) durgunlua girmi; Dolar, Alman Mark ve Yen gibi gl paralar karsnda
deer kaybetmitir.
1990: Tokyo borsas km, Japonyada finansal krlganlk ortaya km ve uzun sreli
durgunluk / deflasyon sreci balamtr.
19901991: Iraka ambargo uygulanm, bunu takiben krfez sava srecinde blgeden turist ve
sermaye ka yaanm, petrol fiyatlar ykselmi, blgeye verilen kredilerin faizlerinde artlar
meydana gelmitir.
19921993: Avrupa paralar aleyhine speklasyon sonucu Trkiyeye rakip lkeler paralar devale
edilmi; ABDye sermaye ka yaanm; ABDde hzl, ABde yava byme meydana gelmi ve
Dolar deerlenmitir.
1994: Meksikay takiben Brezilya ve Arjantinde ekonomik kriz yaanm, bunlarn paralar
devale edilmitir. Bu lkeler ile GO pazarlarndan sermaye ka yaanmtr. inin para birimi
Yuan da devale edilmitir.
199799: Uzak Dou ve Gney Dou Asya lkelerinde kriz yaanm, bunlardan ve GOlerden
sermaye ka meydana gelmitir. Kriz, bata blgeyi olmak zere dnyay tehdit eder boyuta

varm; petrol fiyat dm, lke paralarnda byk apl devalasyonlar meydana gelmi, dnya
pazarlar daralmtr.
1998: Asya krizi Rusyaya sram ve bu lke moratoryum ilan etmitir. Blgeden sermaye ka
balam, kredi faizleri ykselmi, Ruble devale edilmi, Rusya pazar daralmtr.
2000: Dnya petrol fiyatlar katlanarak artm, Nasdaqda k balam, ABDde durgunluk
iaretleri belirmi ve sermaye ka balamtr.
2001: Arjantinde ekonomik kriz meydana gelmi ve bu olumsuzluk Latin Amerikaya yaylmtr.
ABDde 11 Eyll saldrlaryla beraber sava emareleri belirmi ve Nasdaqdaki k dier
hisselere de yaylmtr. ABDde byk boyutlu irketler iflas etmi, geni apta yolsuzluklar
meydana gelmi ve ekonomik durgunluk yaylmtr.
2002: ABD ngiltere ile birlikte Afganistan igal etmi, zellikle blge ekonomilerinde olmak
zere dnyada tedirginlikler olumutur. Nasdaq bata olmak zere, New York borsasnda k
yaanm, irket iflaslar ve irket yolsuzluklar meydana gelmi; Avrupada dolama giren Euro
karsnda Dolar deer kaybetmi, ABDden sermaye k yaanmtr. Arjantinde ekonomik
k yaanm, bu durum bata Uruguay olmak zere dier blge lkelerine sramtr.
2003: ABD ve ngiltere; talya, Japonya gibi baz lkelerin de desteini alarak Irak igal etmi,
bunun tm dnyaya olumsuz etkisi olmutur. ABDde muhasebe ve teknoloji firmalarnda iflaslar
yaanmtr.
2006: Petrol fiyatlarnda ykseli trendine girilmi, petroln varil fiyat 100 Dolar gemitir.
ABDde mortgage sisteminde tkanklklar meydana gelmi ve ilgili sektrlerde durgunluklar
yaanm, bunun finansal piyasalara olumsuz etkileri olmutur.
1980-2006 dneminde Trkiyede meydana gelen krizler ve bunlarn somut etkileri yledir:

1986 Krizi:

24 Ocak Kararlar ile alnan tedbirler sonucunda 1978de 2,3 milyar Dolar olan ihracat 1983te
5,7 milyar Dolara ykselmi, ayn yl itibariyle d ticaret a 3,6 milyar Dolar, bte a ise 2,5
milyar Dolar (nceki yla gre %150 art) olarak gereklemitir. 1986 ylnda kamu
harcamalarndaki art dolaysyla ekonomide dengesizlik yaanm ve TL devale edilmitir. (ATO,
2008, 2)

1988-1989 Krizi:

Kamu aklarndaki art ve mal piyasalardaki dalgalanma sonucunda faizler ykselmi, dviz
rezervleri azalmtr. Trkiye, 1989 yl itibariyle da ak serbest piyasa ekonomilerinden biri
olmutur. D bor stoku nemli bir meblaa erimi, ksa vadeli borlarn toplam borlarn iindeki
pay %19a ulamtr. Ticar bankalarn dviz a bym, stagflasyon srecine girilmitir. Yksek
meblada d ticaret a olumutur. (ATO, 2008, 2)

1991 Finansal Krizi:

1991 krizini tetikleyen faktr, Krfez Krizidir. 1990 ylnda toplam sermaye girii 4 milyar
Dolar civarnda olup, bunun 3 milyar Dolarlk ksm ksa vadelidir. D bor stoku 8 milyar Dolara
yaklam, bu borlarn ksa vadeli ksm 4 milyar Dolara ulamtr. Cari ilemler a, tarih bir
srama gstererek 2,6 milyar Dolara kmtr. Byk aptaki sermaye girii TLyi ar
deerlendirirken ihracat caydrm, ithalt cazip hle getirmitir. Bu arada 1991de Krfez Krizi
knca Trkiye riskli bir lke konumuna gelmi, sermaye kaa geerek 2,6 milyar Dolar civarnda
bir k yaanm ve bu da ekonomide durgunlua yol amtr. TFE %52,4 artarken TEFE (FE)
art %64e ulamtr. Byme hz %0,3e dmtr. (ATO, 2008, 2)

Mart 1994 Krizi:

Hazine, faizlerin drlmesi amacyla piyasalar yerine Merkez Bankasndan borlanmaya

ynelmitir. Fakat Merkez Bankasnn piyasaya kard TL; dviz talebi oluturmu, dviz
rezervleri hzla erimitir. Bylece bankalar aras dviz piyasasnda kurlar artm ve Merkez Bankas
TLyi Dolara kar %13,6 orannda devale etmek zorunda kalm ve Dolar 17 bin TL olmutur.
Devalasyon, serbest piyasa dviz fiyatlarn hzla artrm; resm kurlar 40 bin TLye ykselmiken
serbest piyasa Dolar kuru 45 bin TLye kmtr. Netice itibariyle 1994 krizi patlak vermitir. Sorunu
gidermek iin 5 Nisan 1994te tedbir paketi aklanmtr. Kriz srecinde faizleri drmek isteyen
Hkmet, cumhuriyet tarihinde grlmemi oranlarda borlanmak durumunda kalm, 3 ay vadeli
hazine bonolar yllk net %50 faizle sata karlmtr. Gecelik (overnight) faiz, yl ierisinde
%64ten %454lere ykselmitir. 1994 yl sonunda enflasyon %150lere km ekonomi %6,1
orannda klmtr. 1993 ylnda 173 milyar Dolar olan mill gelir, 1994 sonunda 132 milyar
Dolara gerilemitir. (elebi, 2001, 21)

1994 krizinin temel zellii, balayan srelerin etkilerini daha sonra da srdrmesidir. Bunlar
yle sralanabilir (Kazgan, 2008, 9):

Kredi veren yabanc bankalara devlet garantisi verilmesi ve denemeyen zel kredilerin devlet
tarafndan stlenilmesi,
Tasarruf mevduat sigorta fonu (TMSF) yoluyla devletin (belirgin snrlamalarla da olsa) banka
paniklerini nlemek iin banka mevduatnn garantrln yapmas.

Bu iki gelime ile; 1990l yllarda banka says ykselmi fakat buna paralel olarak meydana
gelen krizlerde batanlarn says da artmtr. Ayrca; banka kurucularnn kimliklerinin yeterince
incelenmemesi, bankalarn z sermaye yeterliinin gzard edilmesi, yaptklar ilemlerin
incelenmemesi veya ilgili raporlarn st makamlarca dikkate alnmamas gibi dier faktrler de banka
iflaslarnn sebepleri arasndadr.

1997-1998 Krizi:

1997 Temmuzunda Taylandn para birimi Baht devale ederek dalgalanmaya brakmasyla
tetiklenen Gney Dou Asya lkelerinde yaanan finansal kriz, ksa srede dnyaya yaylmtr.
Gney Dou Asya lkelerinden Rusyaya, oradan da Trkiyeye ve Brezilya bata olmak zere Latin
Amerika lkelerine srayan kriz, derin yaralara sebep olmutur. Krizden belli oranda 1998 ylnda
etkilenen Trkiyeden nemli lde yabanc yatrmc ka olmu, bu kapsamda 6 hafta iinde 6
milyar Dolarlk sermaye k yaanmtr. Dviz rezervleri 15 milyar Dolar civarnda azalm, borsa
endeksi 5.321 puandan 3.697 puana gerilemitir. (elebi, 2001, 22)

1998-1999 Krizi:

Bu kriz Trkiyenin, enflasyonu drmek amacyla harcamalar kst ve istikrar program

uygulad dneme denk gelmitir. Krizi tetikleyen unsur, 6 milyar Dolar aan scak para kdr.
Mal kurulular dnda btn kesimler %5-6 daralmtr. GSMHde 1999da %6,4 d olmu
(bunun %1lik ksmnn Marmara Depreminden kaynakland ortaya konulmaktadr.), TEFE (FE)
%63e ykselmi, reel faizler %37ye ulamtr. D bor stoku 103 milyar Dolara km, i bor
stokunun GSMHye oran %32ye erimitir. Yksek faizli ve ksa vadeli bor birikimi, 1999 sonunda

Hazineyi i borlar artk dndremeyecei noktaya srklemi, aralk 1999da IMF ile stand-by
anlamas imzalanmtr. (ATO, 2008, 2)

Kasm 2000 Krizi:

Bu krizde, dviz kurlar ar oynamamakla beraber, ortalama gecelik bileik faiz

%19.000lere trmanm, borsa endeksi 14.000 puandan 7.330 puana kadar gerilemitir. Yabanc
yatrmclar finansal piyasalardan ekilmitir. Dviz talebindeki art, faizleri daha ykseklere
karm, bu da bankaclk sisteminde nemli boyutlarda para kaybna sebep olmutur. Dviz
rezervleri 3 hafta iinde 7 milyar Dolar azalmtr (elebi, 2001, 22). 1999 ylnda IMF ile imzalanan
stand-by anlamasnn ardndan 2000 ylnda devreye giren istikrar program, byk kn ba
sorumlusu olarak grlmektedir. Trkiye, dviz kurunun apaya balanmasyla kmaz bir yola
girmi, cari ilemler a giderek bym ve yl sonunda 9,8 milyar Dolara kmtr. Dolar apas
nedeniyle toplam ksa vadeli borlar 28,9 milyar Dolara, toplam d bor stoku 114,3 milyar Dolara
ykselmitir. Yabanc bankalar vadesi gelmeyen kredilerini geri arnca gecelik faizler ar biimde
ykselmi ve 22 Kasm 2000de Trkiye ekonomi tarihine Kara aramba olarak geen para krizi
ortaya kmtr. Bu srete, 13 banka ve ok sayda arac kurum batmtr. (ATO, 2008, 2)

ubat 2001 Krizi:

1997 ylnda balayan Asya krizi, Trkiyede kendisini arlkl olarak 1999 ylnda
hissettirmekle beraber, etkilerini en derin boyutuyla 2001 ylnda gstermitir. 19 ubatta patlak veren
kriz, ekonomide ciddi tahribata yol amtr. 680.000 TL olan Dolar kuru, 1.300.000 TLye
ykselmitir. 28 milyar Dolar olan dviz rezervi Mays aynda 18 milyar Dolar seviyesine gerilemitir.
Vatandalarn 38 milyar Dolar olan DTH kriz sonrasnda 33 milyar Dolara inmitir. Kriz ncesinde
protesto edilen senetlerin aylk miktar 40 trilyon TL iken, bu mebla kriz sonrasnda 90 trilyon TLye
kmtr. Kriz srecinde ok sayda iyeri kapanm, isizlerin saysnda belirgin bir art meydana
gelmitir. (elebi, 2001, 23)

2001 ylndaki krizi mteakiben, ekonomideki rehabilitasyon srecine devam edilmektedir.

Halihazrda Trkiye ekonomisi sorunlarn giderebilmi deildir, fakat belli lde de olsa toparlanma

srecine girmitir. Ancak, dnyada meydana gelen muhtelif krizler ve bunlarla balantl durgunluklar,
birok lkede olduu gibi Trkiye ekonomisinde de krizden k sresini uzatmaktadr.

2007-2009 Krizi

2007-2009Kresel Finansal Krizin k noktasn, dnya genelinde uygulanan kurumsal aksaklklar

oluturmaktadr. Trkiye'de finansal krizin etkisi finans sektr hari neredeyse btn sektrlerde
klme eklinde hissedilmitir. Trkiye'de kriz ncesi sahip olunulan kresel likidite sayesinde
finansman sorunu yaanmam, bankalar kriz dnemi boyunca yksek krlar aklamtr. 2007 - 2009
Dnemi Kresel Finansal Kriz'de Trkiye'de alnan bir dizi nlem u ekildedir:

Giriimilik ve danmanlk hizmetlerinin gelitirilmesi

Hisse senetleri kazanlarnda stopaj orannn sfra indirilmesi
Vergi borlarnn taksitlendirilmesi
KOB'lere kurumlar vergisinde muafiyet salanmas
KOB'lere dk faizli kredi destei salanmas
Sosyal gvenlik priminde i veren paynn hazine tarafndan karlanmas
stihdam artnda prim desteinin salanmas
KUR mesleki eitim faaliyetlerinin gelitirilmesi
Eximbank kredi limiti ve kapsamnn artrlmas
TV ve KDV ise belirlenen sektrlerde artrlmam tam tersine belirlenen sektrlerde
indirim yaplmtr.

Dnemler tibari ile TCMB Para Politikas ve Aralar

1932 1940 Dnemi

Trkiyede 1932 1940 dnemi temel ekonomik gstergeleri aadaki gibi gereklemitir.
Tablodan de grlecei zere, sz konusu dnemde ekonomik byme, ekonominin tarma
dayal olmas nedeniyle byk dalgalanma gstermi, yllk ortalama byme % 4,9 civarnda
gereklemi, yllk ortalama enflasyon ise ok byk dalgalanma gstermekle birlikte, ortalama
% 0,7 gibi ok snrl dzeyde kalm, kurlar ise istikrarl bir seyir izlemitir. 1930lu yllarn ilk
yarsnda TCMB snrl miktarda para basm, ancak 1930lu yllarn ikinci yarsnda II. Dnya
Savann da etkisiyle emisyon hacmi art_ oran nemli lde artmtr. Bu dnemde TCMBnin
temel para politikas arac kendi belirledii reeskont oranlar olmu, kamu kurulular kredileri ile
ticari kredilerin kontrol nem kazanm ve pozitif reel faizler gzlemlenmitir. Bu dnemin dier
bir zellii de Trkiyenin d ticaret fazlas vermesidir

ULUSLARARASI KURULUSLAR
AVRUPA BRL
6 Avrupa lkesi Brksel'de 1951de Paris antlamas ile Avrupa Kmr ve elik
Topluluu'nu kurarak ilk somut adm atmtr. 1957de Roma Antlamas ile ad
Avrupa Ekonomik Topluluu olmutur. Maastiricht anlamasyla ortak para birimine
geip, Avrupa Birlii adn almtr. Merkezi Brkseldedir.
6 kurucu lkeler: Hollanda, Almanya,Lksembourg,talya,Fransa, BElika

Katlm yl
1973
1981
1986
1995

2004

2007
7.byme: 2013
Aday lkeler
Tahimini daylar
Adaylk istemeyen
Ayrlan

Sonradan katlan lkeler

ngiltere rlanda Danimarka
Yunanistan
spanya Portekiz
Avusturya sve Finlandiya
Polonya Macaristan Litvanya Letonya
Estonya
Slovakya ek Cumhuriyeti Malta Slovenya
Kbrs Rum Kesimi
Romanya Bulgaristan (son ye olan 2 lke)
Hrvatistan (2013 Tem.da 28. ye. Oldu. Son ye)
Trkiye Makedonya Srbistan Karada
zlanda
Adaylar Kopenhag kriterlerini tmyle salamaldr.
Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova
svire, Norve(Halkoylamas ile reddetti)
Grnland(aday olduktan sonra ayrlmtr)

Kopenhag kriterleri: Aday lkelerin yerine getirmesi gereken ekonomik ve politik

koullardr.
ERASMUS: Birliin niversiteler aras renci deiim programnn ad.
AB nfusu:497 mil. Almanya(82 mil), Fransa(63 mil), ngiltere(60 mil)
ABnin en byk ehri: Londra(12,5 milyon), Paris (11,5 milyon)
Birliin en ok konuulan ana dili (1.dili): Almancadr(%18).
2014 yl AB dnem bakanlar: Yunanistan (1 Ocak-1 Tem.) / talya (1 Tem- 31
Aralk)
Avrupa Birlii Organlar:
Karar organ : Avrupa Zirvesi(Liderler Zirvesi)
AB dnem bakan, bakanlk eder. 2014 AB liderler zirvesi Brkselde yapld.
Yasama
: Avrupa Parlamentosu(G.sekr:Lxemburg/Martin Schulz)
Yasalar ve iilerini onaylar, komisyonu denetler.
Yasama
: AB Konseyi (Brksel/Rompuy).
Yasalar ve iilerini dzenler, uluslararas antlamalar imzalar.
Yrtme
: AB Komisyonu (Brksel/ Barroso)
Yasa tasars sunar, bteyi hazrlar, yrtmeyi denetler.
Yarg
: Avrupa Adalet Divan(Lxemburg).
Temel hak ve zgrlklerin korunmasn salar.
ye lke ve kurumlarn ihtilaflarnda yetkilidir.
Ekonomi
: Avrupa Merkez Bankas(ECB)(Frankfurt/Mario Draghi)
Birliin para politikalar dzenler. 2014 Haziranda politika faizini 0,15e, mevduat
faizini -0,10a indirdi.
Avrupa yatrm bankas
Ab btesi
Avrupa parasal ibirlii fonu
Avrupa sosyal fonu
Avrupa blgesel kalknma fonu Avrupa kalknma fonu
Avrupa garanti ve ynlendirme fonu
1 Ocak 1993'te tek pazara gemitir. Alan ad .eu
1999'da Avrupa Birlii'nde Tek Para (Euro) uygulamasna geildi.
Fiili olarak dolama 2002 ylnda girdi. Daha nceki para birimi: ECU
Euro kullanmayan lkeler ngiltere, Danimarka, sve
Birliin en byk ortak harcamas %45 ile ortak tarm politikasdr
TRKYE-AB LKLLER
1959 Trkiye, AET'ye ortaklk iin bavurdu.
1963
Trkiye ile AET'yi Gmrk Birliine gtrecek ve tam yelii salayacak olan
Ortaklk Anlamas (Ankara Anlamas) imzaland.
1964 Trkiye-AET Ankara Anlamas yrrle girdi.
1987 Trkiye, AT'ye, tam ye olmak zere mracaat etti.
1996 Trkiye ile AB arasnda Gmrk Birlii oluturuldu.
1999 Trkiye'ye adaylk stats tannd.
2001 AB Bakanlar Konseyi Trkiye Katlm Ortakl Belgesini kabul etti.
2004 Trkiye ile yelik mzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde balatld.
AB.genilemeden sorumlu yesi: Stefan Fle
AVRUPA KONSEY

47 ye ile 1949da kuruldu. Trkiye kurucu yedir. Amac: nsan haklar, hukukun
stnl, coulcu demokrasi ilkelerini korumak, rklkla ve sosyal dlanma ile
mcadele etmektir.
Organlar:
Bakanlar Komitesi (Karar organ)
Parlementerler Meclisi (Danma organ)
Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (Yarg organ)
Sosyal Kalknma Fonu
Trkiye konseyin ek protokol ve szlemeleri kabul etmitir.
AHMnin organlar: Genel kurul, Komite, Daire, Byk Daire.
Avrupa Konseyi Parlementerler Meclisi eski bakan: Mevlt avuolu
TBMMyi AKPMde Deniz Baykal temsil ediyor.
BRLEM MLLETLER (BM)
51 lke tarafndan 1945 ylnda kurulmutur. Merkezi New York'tadr. 191 yesi
mevcut. Trkiye Kurucu yedir. Suudi Arabistan 2013te geici yelii reddetti. Son
ye Gney Sudandr.
Amalar: Uluslararas bar ve gvenlii srdrmek. lkeler arasnda iyi
ilikileri pekitirmek. Ekonomik, sosyal, kltrel ibirlii. nsanlk sorunlarnn
zmnde, temel hak ve zgrlklerin gelitirilmesinde birlikte almak.
Birlemi Milletlerin temel organlar
1-Genel Kurul: ye devletlerden oluur. Her yenin bir oy hakk vardr. Sadece
gr bildirilir, kararlar ise Gvenlik Konseyinde alnr.
Grevleri :
Silahszlanma ve silah denetimi konusunda nerilerde bulunmak.
Bar ve gvenlii etkileyecek grmeler yapmak, her konuda nerilerde
bulunmak.
lkeler arasndaki iyi ilikileri bozucu sorunlarn, barl yollarla zm iin
nerilerde bulunmak
2-Gvenlik Konseyi: Siyasal alanda bir yrtme organdr. Gvenlik Konseyi'nin 15
yesi vardr. Bunlardan bei daimi yedir. Dier 10 ye lke Genel Kurul tarafndan
iki yllk dnem iin seilir. Konseyin karar alabilmesi iin 9/15 ounluk gerekir.
Grevleri :
Bar ve gvenlii korumak.
Uluslararas bir anlamazla yol aabilecek her trl ekimeli durumu
soruturmak ve anlama koullarn nermek.
Silahlanmay denetleyecek planlar hazrlamak.
Bara kar tehlike ve saldrlar aratrarak, izlenecek yolu nermek.
Saldrganlara kar askeri birlikler kurularak nlemler almak.
3-Ekonomik ve Sosyal Konsey: Genel kurulca seilen 54 yeden oluur. Grevi
BMnin ekonomik ve sosyal almalarn yrtr ve rapor hazrlar.
Konseyin kendi gzetimi altnda alan komisyon ve komiteler:
nsan haklar komisyonu nsan haklar yksek komiserlii
4-Uluslararas Adalet Divan: Birlemi Milletler'in yarg organdr. lkeler
istedikleri davay Adalet Divan'na gtrr. 15 yargtan oluur. Merkezi Lahey'dir.

5-Genel Sekreterlik: Ortaya konan program ve politikalar uygular. Uluslararas

bar ve gvenlii bozucu olaylar konusunda raporlar hazrlayp Gvenlik Konseyi'ne
sunar.
6- Vesayet Konseyi
BM genel sekreterleri : 1997-2006: Gana (Kofi Annan)
2007-2012-.: Kore Cumhuriyeti (Ban Ki-moon) (5+5)
Birlemi milletlerde veto yetkisi olanlar (Kurucu ye)
(FRA) Fransa, ngiltere, Rusya, in, Abd,
BMnin resmi dilleri: Franszca, ngilizce, Rusa, spanyolca, ince, Arapa
BM 2014 Uluslararas aile iftlii/tarm yl ilan etti.
BRLEM MLLETLERE BALI KURULULAR*:
*UNESCO: Birlemi milletler eitim, bilim kltr rgt, Unesco 2013-2022 yln
Uluslararas kltrel yaknlama 10 yl ilan etti. UNESCO 2014 yln smail Bey
Gaspraly anma yl ilan etti. 2013 Bak toplantsnda UNESCO Somut olmayan
kltrel miraslarlar listesine Trk kahvesi de girdi ayrca Eskiehirde Kltr bakenti
seilmitir.
*UNICEF : ocuklara yardm fonu. iyi niyet elisi Katy Perry.
*WIPO
: Fikri Mlkiyet rgt
*IFAD
: Tarmsal Kalknma Fonu
*ILO : alma rgt
*FAO : Gda ve tarm rgt
*UNDP
: Kalknma Program
*WHO
: Dnya salk tekilat
*UN HABTAT : nsan yerleimleri program
*IMF : Uluslararas Para Fonu >>>>> 2013 KPSS Sorusu <<<<<
1945 ylnda kurulmutur. Merkezi Washington'dur.
IMF'nin politikalarnn oluturulduu en yetkili organ Guvernrler
Kuruludur(IMFC/Uluslararas Para ve Finans Komitesi)/ilkbahar(Ekim) ve
sonbaharda(Nisan) Washingtonda toplanyor/Ali Babacan son 2ye katld. IMFDnya bankas ara toplants olarak da biliniyor.
IMF'nin para birimi SDR, Bakan: Christine Lagarde
Trkiye IMF'ye 1947 ylnda ye olmutur. 2013 Maysta IMFye borcumuz bitti.
lk bor 1961de.
Trkiyeyi IMF ile ilikilerde Hazine Mstearl temsil eder.
*WB : DNYA BANKASI
1945 ylnda kuruldu. Trkiye 1947de ye oldu. Merkezi Washington'dur.
Temel amac; gelimi lkelerden gelimekte olan lkelere mali imknlar
ynlendirerek, gelimekte olan lkelerin yaam standartlarnn ykseltilmesini
salamak.
Bakan: Jim Yong Kim (Nisan 2014te doldu/hala devam ediyor)
2012 IMF-Dnya Bankas Tokyoda topland. (Ana toplant 3 ylda 1)
BM tarafndan ilk kez dzenlenecek Dnya nsani Yardm Zirvesi 2016 ylnda
stanbul'da yaplacak.
NATO (Kuzey Atlantik Antlamas rgt)

Avrupann SSCBye kar gvenlii iin ABD ile II. Dnya sava sonrasnda
kurduu savunma amal birliktir. yeleri Amerika ve Avrupa ktasndadr.
4 Nisan 1949'da Washington'da 12 devletin imzalam olduklar ittifak anlamasdr.
Kurucular: Hollanda, Belika, Portekiz, ABD, Fransa, ngiltere, zlanda, talya,
Lksembourg, Norve, Kanada, Danimarka
1952 ylnda Trkiye ve Yunanistanla ayn anda ye olmutur.
Merkezi Brkseldedir. Toplam 28 yesi vardr. iN
Natonun 5. maddesi : ye lkelere yaplan saldr tamamna yaplm saylr.
Genel sekreteri: Danimarka Eski bakan Rasmussendir.
2014 Ekimde Norveli Stoltenberg greve gelecektir.
Trkiyedeki TSK kontrolndeki ncirlik hava ss Natonun blgesel depo
ssdr.
Nato, zmir Hava s komutanln 2013te resmen kapatt.
Kbrsn Nato yeliini Trkiye veto etmitir.
NAto yesi zlandann ordusu yoktur. Natoya katlan son lke:Kosova
in, Rusya, Japonya, Kore ye deildir. >>>> PMYO 2014 sorusu <<<<
2012 Maysta ABDde(Chicago) toplanmtr. (2012 Chicago zirvesi)
>>>> KPSS 2012 Lisans sorusu <<<<
2014 Eyllde ngiltere/Newportda toplanlacak.(2014 Newport zirvesi)
2014 Mart: Nato Nkleer Gvenlik Zirvesi Hollanda/Laheyde yapld. G8 liderli,
AB liderleri, Gl, Obama ve dier liderler katld. Zirvede, Ukrayna krizinden dolay
NATO ile Rusya arasndaki btn pratik sivil ve askeri ibirliinin askya alnmas
konusunda anlama saland. Rusyann G8 zirvesine katlm da askya alnd.
Natonun Uluslararas Gvenlik Yardm Kuvveti (ISAF) Afganistandan 2014
sonunda ekilecek.
G-8 LKELER (FAKRAJ)
Dnyann GSMHsi en yksek/zengin 8 lkesidir.
Fransa, Abd, Kanada, ngiltere, Rusya, Almanya, Japonya, talya (Rusyann yelii
askya alnd) Mart 2014te zirvesi Krmn Rusyaya balanmasn protesto etmek
iin Putin olmakszn Holanda/Laheyde topland. (Rusya/Soide toplanacakt)
Dnya ekonomisini elinde tutan lkelerin sralamas: ABD(%28), Japonya(%10),
Almanya (%6), ngiltere(%5). (ABD, ngiltere ve Almanya ayn zamanda d borcu
en fazla olan lkelerdir. Dnem bakan talya.
G-20 LKELER (Group of 20)
Dnyann en gelimi 19 ekonomisini ve AByi kapsayan grubun toplantlarna
merkez bankalar mdrleri ve ekonomi(Maliye) bakanlar katlr. Trkiye, ABD,
Hindistan, Japonya, Brezilya, Rusya, Almanya, Arjantin, Fransa, Suudi Arabistan, Meksika, Gney
Afrika, Birleik Krallk, Gney Kore, talya, in, Kanada, Avustralya, Endonezya ve Avrupa
Birlii Dnem Bakan ve Avrupa Merkez Bankas Bakan.
G-20 Liderler Zirvesinin 9.su Avustralya/Sidneyde yapld.(2014 ubattaki
toplantya Ali Babacan katld.)
Dnem bakanl Avustralyadadr. 2015te Trkiye olacaktr.
D-8 LKELER (Gelimekte Olan lkeler Birl.)
Trkiye
ran Pakistan Banglade Malezya Endonezya Msr Nijerya
lk Necmettin Erbakann nderliinde (1996daki stanbul Deklarasyonu ile) bir
araya gelmilerdir. Bu lkeler ayn zamanda slam birlii rgtnn yesidir.
Trkiye, Sanayi, salk ve evre alanndaki ibirliini koordine ediyor. En gelimii

Trkiyedir. Sekreterya stanbuldadr. Dnem bakan Pakistandr. 2014 Haziran

toplants Pakistan/slamabadta yapld. Genel sekreter Seyyid Ali Musevi. Trkiye
nclnde Akil Adamlar Toplants Mays 2014te stanbulda topland.
Ekonomik birlii Tekilat(rgt) (ET)
Trkiye, ran ve Pakistan tarafndan kurulan ve Sovyetler Birlii'nin yklmasyla dier Trk
Devletleri'nin de dahil olduu ekonomik rgttr. Kararlar Dileri Bakanlar alr.
Merkezi:Tahran.
ETnin 10 yesi : Afganistan, Pakistan, ran, Kazakistan, Krgzistan, Tacikistan, Trkmenistan,
zbekistan, Azerbaycan, Trkiye. Ekonomik birlii rgt yesi lkeler, ayn zamanda
slam birlii rgt'nn de (T) yesidirler. znde Sadabat Pakt ruhu vardr.
Trkiyenin Tarm, Sanayi ve Turizm Direktrl grevi vardr. 21. toplants 2013
Kasmda Tahranda yapld. A.Davutolu katld. KKTC ilk defa gzlemci olarak
katld. ET 2. Harita Tekilatlar toplants Mays 2014te Ankarada topland.
slam birlii Tekilat (slam Konferans rgt)
Kudste Al-Aksa mescidinin srail tarafndan yklmasnn etkisiyle 1969da Fasn
bakenti Rabatta kurulmutur. slam lkelerini tek at altnda toplamak zere 57
yeye sahiptir. BMde daimi olarak temsil edilir. BMden sonra en byk 2.
topluluktur. KKTC, Rusya, Bosna ye deil gzlemcidir. Suriyenin yelii askya
alnmtr.
Genel sekreteri: Prof.Dr.Ekmeleddin hsanolu grevini 2014 banda yad
Medeniye devretti. E.hsano 2014 CB. aday oldu. Merkezi S.Arabistan/
Ciddededir. Trkiye Tye ait slam birlii Tekilat Ekonomik ve Ticari birlii
Daimi Komitesi (SEDAK)ne CB. Nezdinde ev sahiplii yapmaktadr. slam Zirvesi
Konferans ubat 2013te Kahirede toplanmtr.
AGIT (Avrupa gvenlik ve ibirlii tekilat-OSCE)
Merkezi: Viyana. 2013 dnem bakan Didier Burkhalter (svire)
Ama: Souk sava sonras ortaya kan tehlikelere kar Avrupay blnmlkten
korumak, ibirlii salamak. 35 kurucu lke arasnda Trkiye de vardr. 2013
Aralkta Ukrayna/Kievdeki Bakanlar Konseyi toplantsna A.Davutolu katld.
AGT Daimi konseyi, 57 ye lke temsilcileriyle Avustralya/Viyanada her hafta
toplanyor.
Arap Birlii (Arap Ligi)
1945te Msr, Irak, rdn, Lbnan, S.Arabistan ve Suriye kurmutur. u an 22 yesi
vardr. Suriyenin yelii 2011de askya alnd. Dnem bakan Katar. Genel
sekreter:Nebil Arabi. Mart 2014te Kuveytte yaplan zirvede Suriyeye koltuk
verilmedi.
ANGHAY birlii rgt (anghay belisi)
in, Rusya, Kazakistan, Krgzistan, Tacikistan, zbekistan*
snr blgelerinde askeri gven yrtmeyi amalasa da ABDye kar farkl bir kutup
oluturmak iin kurulmutur. *zbekistan sonradan katld. Trkiye Haziran 2012de
diyalog orta olarak kabul edildi. Kasm 2013te R.T.Erdoan Putine hitaben Bizi
de angaya aln ABden kurtarn dedi. 2014 Nisanda Suriye katlmak iin resmen
bavurdu.
BRIC lkeleri (Dnya ekonomisinde ykselen lkeler)
Brezilya, Rusya, Hindistan(ndia), in.
OPEC (Petrol hra Eden lkeler Topluluu)
Ortak petrol retimi ve fiyatlandrma politikas izlemek iin dnyadaki petrol
rezervlerinin 2/3n elinde bulunduran 13 lkenin bulunduu topluluktur. Kurucu

lkeler: S.Arabistan, ran, Kuveyt, Irak, Venezuela. Merkezi:Viyana.

Bakan:Abdullah El Basri
OECD (Ekonomik Kalknma ve birlii veya ktisadi birlii Gelime Tekilat)
1960da Paris Szlemesiyle kuruldu, Merkezi Paristedir.
Ekonomik arlkl almalarn yan sra, eitim, evre, enerji ve sosyal politikalar da
retmektedir. Avrupa ekonomik ibirlii rgtnn (OEEC) yerini almtr. Trkiye
kurucu lkelerdendir. 2012 Dnem bakan Trkiye(Ali Babacan) idi.
Trk Konseyi (Trk dilini konuan lkeler birlii Konseyi)
Ekim 2009da kuruldu. Merkezi stanbuldadr. Genel sekreter Halil Aknc. Trkiye,
Azerbaycan, Kazakistan ve Krgzistan Kurucu yedir. Temeli 1992lere
dayanmaktadr. Trkmenistan sadece Devlet bakan dzeyinde katld ye deil.
Genel sekreterlik istanbuldadr. Haziran 2014te Turizm Temasyla Bodrumda 4.
zirve gerekleti. A.Gl katld.
2013 ylnda ilk kez Trk Dnyas Bakenti olan Eskiehirde Trkvizyon ark
yarmas yaplmtr. Azerbaycandan F.Hasanov Yaa isimli arkyla 1. olmutur.
2014 ylnda Trk Dnyas Bakenti olan Kazanda dzenlenecektir.
Karadeniz Ekonomik ibirlii (KE)
1992de stanbuldaki toplantyla kuruldu. Karadeniz havzasndaki lkelrin ekonomik
ibirliini amalar. 20.ylnda 2013 ubatta stanbulda topland. Merkezi stanbul.
2014n 1.dnem bakanl Bulgaristandadr. Kurucu yeler: Trkiye, Yunanistan,
Bulgaristan, Arnavutluk, Srbistan, Romanya, Moldova, Ukrayna, Rusya, Grcistan,
Ermenistan, Azerbaycan. G.Kbrs ve Karadan yelii kabul edilmedi.
CICA (Asyada birlii ve Gven Arttrc nlemler Konferans)
2012 dnem bakanl Trkiyedeydi. 26 ye lkeden oluur.
Nabucco Projesi : Tem.2009 da Trkiye zeriden (Rusyaya alternatif olarak) bat
lkelerine doalgaz tanmas iin imzalanan anlamadr.
Trkiye | Avusturya | Macaristan | Bulgaristan | Almanya | Romanya
Gney Akm Projesi : Kafkas doalgaznn Karadeniz altndan balkanlara ve
Avrupaya sevki iin yaplan Rus projesidir.
mzalayanlar: Rusya, Bulgaristan, Yunanistan, Srbistan, talya.
Ottowa Szlemesi 1999da maynlarn imhas retiminin yasaklanmas iin 146
lke(Trkiye dahil) tarafndan imzalanm.
Schengen Anlamas 1985te AB lkelerinde pasaportsuz ulam imkan tannmas
iin imzaland. ngiltere ve rlanda anlamaya taraf olmad.
Demir pek Yolu projesi (Bak-Tiflis-Kars demiryolu hatt)
Avrupadan ine demiryoluyla kesintisiz yk tamas iin Bakden Karsa kadar
180 km. demiryolu yapm projesidir. Kasm 2007de balad, bitimi 2014 sonuna
sarkt.
Kyoto Protokol Sera etkisine yol aan gazlarn nlenmesi iin petrol kullanmn
azaltmay amalar. Trkiye 2009da katld. ABden sadece Malta ve G.Kbrs
imzalamad. 2012de sresi dolunca yerini BMnin karbon salnmn nlemek iin
dzenledii Bali konferansna devredecek. 2020ye kadar uzatld.
Transatlantik Ticaret ve Yatrm Antlamas ABD-AB arasndaki serbest ticaret
dnyann en byk ticari ortakldr.
Trkiye ABye ye olmad iin zarar grmektedir.
Avrasya Ekonomik Birlii Ukrayna krizi sonras Rusya, Belarus ve Kazakistan
arasnda serbest hizmet, mal ve para dolamn anlamas imzaland. Mays 2014.

Kimyasal Silahlarn Yasaklanmas rgt(OPCW) Londra/Lahey merkezli

hkmetleraras rgttr. rgt Kimyasal Silahlar Szlemesini imzalayan lkeleri
denetler. 2010dan beri Ahmet zmc bakanlnda Genel drektrlk
Trkiyededir. rgt 2013te Nobel bar dl almtr. Yllk toplantlar Laheyde
yaplyor.
Cenevre II konferans 2014 Ocakta svire/Montrde balad. Amac Suriyedeki
sava bitirmektir. Grmeye Suriye Dileri Bakan da katld. BM zel temsilcisi
Lakhdar Brahimi arabuluculuk grevi stlendi.
EXPO: Uluslararas Sergiler Brosu tarafndan gerekletirilen EXPO Dnya Fuar,
Fifa ve Olimpiyat Oyunlarndan sonra ekonomik ve kltrel etki oluturuan 3. byk
organizasyondur. 5 ylda 1 yaplr. lki 1851de Londrada dzenlendi. Expo-2015
(talya/Milano)/ Expo-2020(Dubai). (Expo 2015 iin zmir Daha iyi bir dnya iin
yeni yollar ve herkes iin salk temasyla aday olmutu. Milano Gezegeni
beslemek, Hayat iin enerji temasyla kazanmt.)
Expo2020(Dubai)nin temas Birleen Dnceler, Gelecei Yaratmak.) Antalya ise
ocuk ve icek temasyla Botanik Expo-2016 [mini] organizasyonu yapacak.
Trkiyenin kurucu ye olduu baz kurulular:
BM ve BMye bal kurulular
Avrupa Konseyi
D8
slam birlii Tekilat (T)
AGT
Ekonomik birlii rgt
Ekonomik birlii ve Kalknma Tekliat
slam Kalknma Bankas
Karadeniz Ekonomik birlii Tekilat (KE)