Temel Elektrik Malzemeleri PDF

T.C.
MLL ETM BAKANLII
DENZCLK
TEMEL ELEKTRK MALZEMELER
Ankara 2013
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim

Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere
rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.
Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.
PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iv
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3
1. LETKENLER VE YALITKANLAR .................................................................................. 3
1.1. letkenler ....................................................................................................................... 3
1.1.1. letkenlerin Grevi ................................................................................................. 3
1.1.2. letken Gereler ..................................................................................................... 3
1.2. Yaltkanlar..................................................................................................................... 7
1.2.1. Yaltkanlarn Grevi .............................................................................................. 7
1.2.2. Yaltkan Gereler ................................................................................................... 7
1.3. letken Snflar ........................................................................................................... 11
1.3.1. plak letkenler ve zellikleri ........................................................................... 11
1.3.2. Yaltlm letkenler ve eitleri .......................................................................... 12
1.4. Kablolar eitleri ve zellikleri ................................................................................. 13
1.4.1. N Kablolar (TS) .................................................................................................. 13
1.4.2. Y Kablolar (TS) .................................................................................................. 14
1.4.3. H Kablolar (TS) .................................................................................................. 15
1.4.4. Dier Kablolar ..................................................................................................... 17
1.5. letken Balantlar...................................................................................................... 18
1.5.1. letkenlerin Kesilmesi .......................................................................................... 19
1.5.2. letken zerindeki Yaltkann Soyulmas ............................................................ 19
1.5.3. letkenlerin Bklmesi......................................................................................... 20
1.5.4. letkenlerin Eklenme Metodlar ........................................................................... 20
1.5.5. letkenlerin Terminallere Balanmas ................................................................. 27
1.5.6. Kablo Pabucu Taklmas ...................................................................................... 27
1.5.7. letkenlerin Yaltlmas ........................................................................................ 29
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 30
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 35
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 37
2. KABLO DEME MALZEMELER ............................................................................... 37
2.1. Tesisat Borular ve Ek Paralar.................................................................................. 37
2.1.1. Grevi .................................................................................................................. 37
2.1.2. Tesisat Boru eitleri ve Ek Paralar ................................................................. 37
2.2. Kanallar ....................................................................................................................... 39
2.2.1. Grevi .................................................................................................................. 39
2.2.2. eitleri ve Ek Paralar ...................................................................................... 39
2.3. Ek Kutular .................................................................................................................. 41
2.3.1. Grevi .................................................................................................................. 41
2.3.2. eitleri................................................................................................................ 41
2.4. Kasalar ........................................................................................................................ 42
2.5. Kroeler ....................................................................................................................... 42
2.5.1. Grevi .................................................................................................................. 42
2.5.2. Kroe eitleri ..................................................................................................... 43
2.6. Kablo Ba ve Spiralleri .............................................................................................. 44
i

RENME AALYET-3 ..................................................................................................... 50
3. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA ................................................................................... 50
3.1. Topraklama ................................................................................................................. 50
3.1.1. Topraklamann nemi ......................................................................................... 50
3.1.2. Topraklama eitleri ........................................................................................... 50
3.1.3. Topraklama Elemanlar ....................................................................................... 52
3.2. Sfrlama ...................................................................................................................... 55
3.2.1. Sfrlama Yapm Nedenleri .................................................................................. 55
3.2.2. Sfrlamann Sakncalar ...................................................................................... 55
RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 60
4. ZAYIF AKIM MALZEMELER ....................................................................................... 60
4.1. Transformatr ............................................................................................................. 60
4.1.1. Zayf Akm Transformatr Grevi ve Yaps .................................................... 60
4.1.2. alma Prensibi .................................................................................................. 61
4.2. Butonlar....................................................................................................................... 62
4.2.1. Butonlarn Grevi ................................................................................................ 62
4.2.2. Buton eitleri ..................................................................................................... 62
4.3. Ziller............................................................................................................................ 63
4.3.1. Zil eitleri .......................................................................................................... 63
4.3.2. Elektromekanik Zil alma Prensibi .................................................................. 63
4.4. Kap Otomatii............................................................................................................ 64
4.4.1. Grevi .................................................................................................................. 64
4.4.2. alma Prensibi .................................................................................................. 64
4.5. Numaratr ................................................................................................................... 65
4.5.1. Grevi .................................................................................................................. 65
4.5.2. alma Prensibi .................................................................................................. 65
4.6. Refkontak .................................................................................................................... 66
4.6.1. Grevi .................................................................................................................. 66
4.6.2. alma Prensibi .................................................................................................. 66
4.7. Diyafon ....................................................................................................................... 67
4.7.1. Grevi .................................................................................................................. 67
4.7.2. alma Prensibi .................................................................................................. 68
RENME FAALYET-5 ................................................................................................... 72
5. AYDINLATMA ve PRZ DEVRE ELEMANLARI ......................................................... 72
5.1. Filer ........................................................................................................................... 72
5.1.1. Grevleri .............................................................................................................. 72
5.1.2. Yaplar Bakmndan Fi eitleri ....................................................................... 72
5.1.3. Enerji Al ekillerine Gre Fi eitleri ............................................................ 73
5.1.4. Jaklar ve eitleri ................................................................................................ 73
5.2. Prizler .......................................................................................................................... 74
5.2.1. Grevleri .............................................................................................................. 74
5.2.2. Kullanm Yerlerine Gre Priz eitleri ............................................................... 75
ii
5.2.3. Yaplar Bakmndan Priz eitleri ...................................................................... 75

5.3. Duylar ......................................................................................................................... 77
5.3.1. Grevi .................................................................................................................. 77
5.3.2. Yapm Gerelerine Gre Duy eitleri ............................................................... 77
5.3.3. Yapllarna Gre Duy eitleri ......................................................................... 78
5.3.4. Kullanm Yerlerine Gre Duy eitleri ............................................................... 78
5.3.5. Byklklerine Gre Duy eitleri ..................................................................... 78
5.3.6. Soketler ................................................................................................................ 79
5.4. Lambalar (Ampl)....................................................................................................... 79
5.4.1. Grevi .................................................................................................................. 79
5.4.2. Lamba eitleri.................................................................................................... 79
5.5. Armatrler ................................................................................................................... 82
5.5.1. Armatrlerin Grevi ............................................................................................ 82
5.5.2. Armatr eitleri ................................................................................................. 82
5.6. Aydnlatma Kontrol Elemanlar .................................................................................. 85
5.6.1. Anahtarlar ............................................................................................................ 85
5.6.2. Merdiven Otomatii............................................................................................. 87
5.6.3. Darbe Akml Role(mpuls Role) ........................................................................ 87
5.6.4. Zaman Saati ......................................................................................................... 87
5.6.5. Sensrler .............................................................................................................. 88
RENME FAALYET-6 ................................................................................................... 93
6. DAITIM TABLOLARI, KUMANDA ve KORUMA DEVRE ELEMANLARI............ 93
6.1. Datm Tablolar ........................................................................................................ 93
6.1.1. Grevi .................................................................................................................. 93
6.1.2. Yapldklar Malzemeye Gre Datm Tablolar ................................................ 93
6.1.3. Kullanm Yerlerine Gre Datm Tablolar ....................................................... 94
6.2. Sigortalar ..................................................................................................................... 95
6.2.1. Grevi .................................................................................................................. 95
6.2.2. Sigorta eitleri ................................................................................................... 96
6.3. Kaak Akm Koruma Roleleri .................................................................................... 97
6.3.1. Grevi .................................................................................................................. 97
6.3.2. alma Prensibi .................................................................................................. 97
6.4. Roleler Grevi ve alma Prensibi ............................................................................ 99
6.5. Kontaktrler Grevi ve alma Prensibi ................................................................... 99
6.6. Selenoidler ................................................................................................................ 100
6.7. alterler, Grevi ve eitleri ..................................................................................... 100
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 102
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 104
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 105
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 106
KAYNAKA ....................................................................................................................... 109
iii
AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
ALAN
Denizcilik
DAL/MESLEK
MODLN ADI
Alan ortak
Temel Elektrik Malzemeleri
Elektrikte kullanlan temel tesisat malzemelerinin yaplar,
eitleri, retim standartlar ve balantlar ile ilgili bilgi ve
becerilerin kazandrld renme materyalidir.
MODLN
TANIMI
SRE
40/32
N KOUL
n koul yoktur.
YETERLK
MODLN AMACI
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
LME VE
DEERLENDRME
Temel elektrik malzemelerini standartlara uygun semek ve

balantlarn yapmak.
Genel Ama
Her trl yerde, standartlara, TSE ve elektrik i tesisleri,
kuvvetli akm, topraklama ynetmeliine uygun olarak, temel
elektrik malzemelerini seip, balantlarn yapabileceksiniz.
Amalar
1. Standart ve ynetmeliklere uygun, iletken ve yaltkan
eitlerini seebilecek, iletken ek ve balantlarn
yapabileceksiniz.
2. Standart ve ynetmeliklere uygun, kablo deme
malzemelerini seebilecek ve kullanabileceksiniz.
3. Standart ve ynetmeliklere uygun, topraklama elemanlarn
seebileceksiniz.
4. Standart ve ynetmeliklere uygun, zayf akm tesisat
malzemelerini seebilecek ve iletken balantlarn
yapabileceksiniz.
5. Standart ve ynetmeliklere uygun, aydnlatma ve priz tesisat
malzemelerini
seebilecek,
iletken
balantlarn
yapabileceksiniz.
6. Standart ve ynetmeliklere uygun, datm tablolar, temel
elektrik kumanda ve koruma elemanlarn seebileceksiniz.
ORTAM: Atlye ve laboratuvar, sektr sanayi kurulular.
DONANIM: letken ve yaltkanlar, el aletleri, klemens, kablo
pabucu, izolebant, elektrik tesisat borular, buat, kasalar,
kroeler, kablo kanallar, kablo ba ve spirali, topraklama
elemanlar, trafo, buton, zil, kap otomatii, fi, priz, duy,
lambalar, datm tablolar, sigortalar, kaak akm rolesi,
kontaktr, selenoidler, alterler, malzeme kataloglar,
projeksiyon, slayt, tepegz
Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme
aralaryla kazandnz bilgileri ve becerileri lerek
kendinizi deerlendireceksiniz.
iv
retmen, modl sonunda size lme arac ( oktan semeli,

doru yanl ve tamamlamal test, uygulama vb.)
uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileri lerek deerlendirecektir.
vi
GR
GR
Sevgili renci,
amzda teknolojik gelimeler ok hzl bir biimde olmaktadr. Hzl gelimeler
zellikle elektrik-elektronik alannda daha ok grlmektedir. Siz de elektrik-elektronik
alann setiiniz iin kendinizi ansl grebilirsiniz. nk hemen hemen btn meslekler
elektrikle ilikilidir; dolaysyla elektrik-elektronik alan geerliliini her zaman
koruyacaktr.
Bu modlde elektrikte en ok kullanlan malzemelerin basit yaplarn tanyacak, bu
malzemelerin nerelerde kullanlacan ve temel devrelerde kullanmn reneceksiniz.
rendiiniz bu bilgilerden faydalanarak evrenizdeki elektrik malzemelerini
seebileceksiniz, ayrca basit devrelerde kullanp arzal elektrik elemanlarn deitirebilme
becerisi kazanacaksnz. Elektrik malzemelerini i gvenlii ve ynetmeliklere uygun olarak
kullanmalsnz.
Kullanacamz elektrik malzemeleri seiminde ok dikkatli ve titiz olmalyz.
Elektrik malzemeleri Trk ve uluslar aras standartlara uygun olarak imal edilmi olmaldr.
lkemizdeki birok firmann ok kaliteli ve uluslar aras standartta retim yapt
bilinmektedir. Eer elektrik malzemeleri standart d ise ltfen kullanmaynz; nk
standart d elektrik malzemeleri ev ve iyerlerinde kullanldnda cana ve mala byk
zarar verebilmektedir.
Elektriin akas olmaz, her zaman dikkatli olunmaldr.
RENME FAALYET-1
RENME FAALYET-1
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda uygun atlye ortamnda, standartlara ve
elektrik i tesisleri ynetmeliine uygun olarak iletkenleri ve yaltkanlar seebilecek, iletken
ek ve balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde konuyla ilgili aratrma ve gzlem yapmanz bilgileri daha rahat
kavramanza yardmc olacaktr, yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr:
letken ve yaltkan eitlerini aratrnz.
letkenleri hangi yntemlerle ekleyebiliriz, aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik-elektronik malzemeleri

satan iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca iletken, yaltkan,
kablo, klemens kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek
arkadalarnza sununuz.
1. LETKENLER VE YALITKANLAR
1.1. letkenler
1.1.1. letkenlerin Grevi
Elektrik akmn bulunduu yerden baka bir yere iletmek iin kullanlan, bir veya
birden fazla telden meydana gelen, plak (izolesiz) veya yaltlm (izoleli) tel veya tel
demetine iletken denir. Dier bir ifade ile akm kayna ile alcy birletiren ve elektrik
akmnn getii yoldur.
1.1.2. letken Gereler

Elektrik ve elektronikte en ok kullanlan iletkenler ve zellikleri unlardr. zdirenci
fazla olan gere, zdirenci az olan gerece gre kt bir iletkendir.
1.1.2.1. Bakr
Rahat ilenebilen, mekanik dayankll iyi, krmz renkte iletken geretir. zdirenci
0,0178 mm/m (1/56), zgl arl 8,93 kg/dm, ergime derecesi 1083 Cdir. Bu
zellikleri ile birlikte, ok retilmesi ve ekonomik olmas iyi bir iletken olarak kullanm
alann arttrmtr.
Resim 1.1: Ham ve ilenmi bakr iletken
1.1.2.2. Alminyum
Mekanik dayankll azdr, bakra gre daha yumuak yapdadr. Gm beyaz,
mavimtrak renkte bir metaldir. zdirenci 0,028 mm /m (1/35), zgl arl 2,7 kg/dm,
ergime derecesi 658 Cdir. Bakrdan sonra en ok kullanlan iletken gere olan alminyum
daha ok d tesisatta ve hava hatlarda elik telle birlikte kullanlr.
Resim 1.2: Alminyum iletken
1.1.2.3. Gm
Beyaz parlak renkte ve olduka yumuaktr. zdirenci 0,016 mm/m (1/ 63), zgl
arl 10,5 kg/dm, ergime derecesi 961 Cdir. Elektrii en iyi ileten gere olmasna
ramen pahal olduundan, l aleti yapm ile, role kontaktr ve alterlerin kontaklar ile
baz sigortalarda kullanlmaktadr.
Resim 1.3: Gm gere ve gm alam kontaklar
1.1.2.4. Demir
Parlak gri renkte yumuak bir metaldir. zdirenci 0,1 mm/m, zgl arl 7,86
kg/dm, ergime derecesi 1526 Cdir. Bakr ve alminyuma gre iyi bir iletken gere
deildir. Elektrik makinelerinin gvdelerinin yapmnda ve baz tezgahlarda yap malzemesi
olarak kullanlr. erisinde bulunan karbonun miktarna gre dkme demir (font), yumuak
demir ve elik isimlerini alr. Ayrca mknatslanma zellii bulunduundan, sac levha haline
getirilerek elektrik motorlarnn stator nveleri ile transformatrlerin manyetik nvelerinin
yapmnda kullanlr.
1.1.2.5. Kurun
Gri, mavimtrak renkte, mekanik dayanm az yumuak bir metaldir. Pillerde ve
akmlatrlerde elektrot olarak yer alt kablolarnda ve lehim yapmnda kullanlr.
1.1.2.6. Platin
Parlak beyaz renkli yumuak bir metaldir, havada oksitlenmez. Diren, elektrot,
kontak, paratner ular yapmnda kullanlr.
1.1.2.7. Kalay
Beyaz, sarmtrak renkli yumuak ve ilenebilirlii kolay olan bir geretir. Buonlu
sigortalarn ergiyen tellerinde, akmlatr plakalarnda, bir ksm iletken tellerinin
kaplanmasnda, kondansatr levhalarnn yapmnda, lehim yapmnda kullanlr.
1.1.2.8. Krom
Gm beyaz renginde sert bir metaldir. Oksitlenmedii ve mknatstan etkilenmedii
iin diren yapmnda, maden kaplamaclnda kullanlr.
1.1.2.9. Tungsten
Korozyona dayankl sert bir metaldir. Yksek ergime derecesi (3410 C) nedeniyle
lamba flaman, diren teli yapmnda kullanlr.
1.1.2.10. Volfram
Yksek ergime derecesine (3500 C) sahip olduundan lamba flamanlarnn
yapmnda kullanlr.
1.1.2.11. Konstantan
% 40 nikel, % 60 bakr alamndan oluur. Direnleri yksek ve s ile diren deiimi
az olduundan, diren teli yapm, l aletlerinde ve stclarda kullanlr.
1.1.2.12. Krom-Nikel
% 70 nikel, % 30 krom alamdr. Diren deeri yksek ve s ile diren deiimi az
olduundan, diren teli yapm ve stc rezistans yapmnda kullanlr.
1.1.2.13. inko
Beyaz, mavimtrak renkte mekanik dayanm az ve yumuak bir metaldir. Hava ve
sudan etkilenmez. Diren yapmnda, pillerde negatif elektrot olarak ve l aletlerinde
kullanlr.
1.1.2.14. Kadmiyum
Gm mavimtrak renktedir. Kurun ile birletirilerek yumuak lehim yapmnda
kullanlr.
1.1.2.15. Pirin
Bakr-inko karmdr. Oksitlenmedii iin l aletleri, anahtar, alter, srgl
reosta gibi aletlerin kontaklarnn yapmnda, tesisat malzemelerinde kullanlr.
1.1.2.16. Civa
Beyaz parlak renkli, 18-22 Cde buharlama zelliinde svms halde bir metaldir.
Elektrii, sy iletme zellii vardr. Elektrik cihazlarnda cam tp ierisinde kontak
malzemesi olarak kullanlr. Buhar zehirlidir.
Resim 1.4: Civa
1.1.2.17. Su
Saf su yaltkandr, ancak kullanlmak zere tabiatta bulunan su saf olmayp ierisinde
deiik mineraller bulunduundan kt de olsa iletkendir. Saf su ierisine asit veya metal
tuzlar katlarak iletken hale getirilir. Saf su akmlatr, pil ve galvano banyolarnda
elektrolit olarak kullanlr.
1.2. Yaltkanlar
1.2.1. Yaltkanlarn Grevi
Yaltkan, elektrii geirmeyen anlamndadr. Elektrik akmn tayan iletkenleri ve
dier cihazlar insanlarn gvenlii asndan yaltan gerelerdir.
Yaltkanlarda bulunmas gereken zellikler:
Yaltkanlar, akm geiine ok diren gstermeli, s ile yaltkanlk zelliini
kaybetmemeli, suya dayankl olmal, nem almamal, mekanik dayankll iyi olmal,
tutuma scakl yksek olmaldr.
1.2.2. Yaltkan Gereler

Elektrik ve elektronikilikte en ok kullanlan yaltkan gerelerin zellikleri
incelenecektir.
1.2.2.1. PVC (Polivinil clorr)
Ham petroln damtlmasndan meydana gelen PVC saf halde iken krlgandr.
erisine deiik oranlarda ya ieren maddeler kartrlarak yumuak hale getirilir. PVC
kendi rengi ile braklmayp deiik renkler verilerek iletkenlerin ve elektrikli aletlerin
yaltmnda kullanlr. PVC gelien teknoloji kullanlarak effaflatrlr, eilir ve bklr,
nem ve rutubet almaz, i atlamalara ve ypranmaya dayankl, temiz ve przsz olarak imal
edilebilmektedir. PVC stn zelliklerinden dolay en ok kullanlan yaltkan geretir.
Resim 1.5: PVC (Polivinil Clorr) ham maddeleri
1.2.2.2. Porselen
Beyaz renkte pimi topraktan yaplmaktadr. Suya, asite, s deimelerine kar
dayankldr. Genellikle izolatr yapmnda, anahtar, priz, alter, sigorta, duy gibi elektrik
malzemelerinde kullanlr.
Resim 1.6: Porselen gereten yaplan izolatrler
1.2.2.3. Kauuk
Bitkisel maddelerin svlarndan elde edilen ve doal bir yaltkan olan kauuk saf iken
nem alr, 0 Cde krlgandr, 50 Cde birbirine yapr. Bu nedenle ierisine % 1- 4 orannda
kkrt katlr. Daha ok iletkenlerin ve aletlerin yaltmnda kullanlr.
1.2.2.4. Mika
Doal bir yaltkan olan mika, parlak, sert yapl ve sya dayankldr. Asit ve yadan
etkilenmeyen mika levhalar halinde bulunur. Kollektr dilimlerinin birbirine kar
yaltmnda, kondansatrlerde, deiik elektrik gerelerinin yapmnda, elektrikli havya, t
ve stclarda kullanlr.
1.2.2.5. Bakalit
Doal olmayp formik asit (karnca asiti) ile fenol (katran ruhu) bileiminden elde
edilir. Isya, suya kar dayankl ve serttir. Elektrik malzemelerinin yapmnda kullanlr.
1.2.2.6. Cam
Silis ve sodyum, potasyum karbonatlar, kurun ve kire oksitleri gibi eitli
maddelerin eritilerek karmndan elde edilen saydam ve krlgan bir yaltkandr. Su, ya,
asit ve gerilime kar dayankllk gsterirken ani s deimelerine kar krlgandr. Deiik
izolatrlerin yapm ile elektrikli aydnlatma lamba ve armatrlerinde kullanlr.
Resim 1.7: Cam gereten yaplan izolatrler
1.2.2.7. Vernik
Normalde sv halde bulunmaktadr. Istlnca ve hava ile temas edince kuruyarak
sertleen yaltkan geretir. Motor ve transformatr sarglarnn yaltm, bobin iletkenlerinin
titreimini nleme ve bobinleri bir arada tutmak amacyla kullanlr.
1.2.2.8. Ya
Sv halde bulunan yalar, kullanldklar yere gre trafo ve alter ya eklinde
isimlendirilir. Yaltkan gere olarak kullanlan yalarn nem almama, iyi bir s transferi
yapma, yksek gerilime kar dayankllk gibi zellikleri bulunmaldr. Trafolarn yaltlmas
ve soutulmasnda, alterlerde ark sndrc olarak kullanlr.
1.2.2.9. Parafin
Beyazms renkte iyi bir yaltkan olan parafin, yaltkan gerelerin zerine srlerek
yaltkanlklarn arttrr ve neme kar korur.
1.2.2.10. Amyant
Kalsiyum silikat ve magnezyum karmndan elde edilen lifli bir yaltkandr. eitli
kalnlklarda levhalar halinde bulunur. Isya ve yanmaya dayankl olduu iin elektrikli
soba, t, havya gibi cihazlarda kullanlr.
1.2.2.11. Presbant
Dayankl ve ok iyi bir yaltkan olan presbant, kadn pres ile sktrlmasndan elde
edilir. Sarglarn yaltmnda, transformatr sarglar iin makara yapmnda, endvi ve stator
oyuklarnn yaltmnda kullanlr.
Resim 1.8: Presbant eitleri ve motorda kullanm
1.2.2.12. Makaron
Pamuun rlmesi, ya veya vernik ile doyurulmasyla elde edilen boru eklindeki
yaltkandr. eitli renklerde ve kalnlkta yaplan makaron, sarglarn ek yerleri ile sarg
giri ve k ularnn yaltmnda kullanlr.
Resim 1.9: Makaronlar
1.2.2.13. Kat
Kullanma yerlerine ve grdkleri ilemlere gre, mumlu, ziftli veya katranl, yal,
parafinli kat eklinde isimlendirilir. yi bir yaltkan olduklarndan kk transformatr
bobinlerinin yaltmnda, kondansatrlerde, yer alt kablolarnda kullanlr.
1.2.2.14. Aa
Doal bir yaltkandr. Yksek sya, mekaniki etkilere dayankl deildir. Emprenye
edilerek aa direk, l aleti altlklar, trafo takozu ve motorlarda oyuk tas yapmnda
kullanlr.
Resim 1.10: Aa direkler
1.2.2.15. Pamuk
Doal bir yaltkan olan pamuk, kuru iken ok iyi bir yaltkandr. 125 Cden yksek
slarda yanarak kmrleir. Pamuk, iplik ve erit halinde (tiret) motor, trafo ile dier
sarglarn bandaj ve yaltmnda kullanlr.
1.2.2.16. Kuvars
Nemden, yksek sdan, asitlerden etkilenmeyen doal bir yaltkandr. Elektrikli
cihazlarn yaltkan ksmlarnn yapmnda, stma cihazlarnda ve toz halinde sigorta
buonlarnda kullanlr.
10
1.2.2.17. zolebant
Bir PVC rn olan izolebant, plastik zerine yaptrc madde srlerek yaplr. Ek
yerlerinin ve iletken gerelerin yaltlmasnda kullanlr. En ok kullanlan izolebant 10 mm
geniliinde rulolar halinde bulunur
Resim 1.11: zolebant eitleri
1.2.2.18. Ebonit
Kauuk ierisine %20- 48 orannda kkrt katlmas ile elde edilir. Sert kauuk veya
sert lastik olarak da anlan ebonit, akmlatr kaplar, l aleti altlklar yapmnda ve
aletlerin yaltmnda kullanlr.
1.3. letken Snflar

letkenler plak ve yaltlm olmak zere eitlere ayrlr.
1.3.1. plak letkenler ve zellikleri

Elektriki olarak yaltlmam iletkenlerdir, tek telli ve ok telli plak iletkenler olmak
zere eitlere ayrlr.
Tek Telli plak letkenler: Btn iletken tek bir telden meydana gelir.
Genelde 16 mmden byk kesitte yaplmamaktadr, topraklama ve hava hat
tesislerinde kullanlr.
ok Telli plak letkenler: letken kesiti bydke ilemek zorlatndan,

birden ok kk kesitli iletken bir araya getirilip birbiri zerine burularak
(sarlarak), 35 mmden 150 mmye kadar byk kesitte ok telli, plak
iletkenler yaplmaktadr.
Resim 1.12: ok telli alminyum ve bakr plak iletkenler
11
1.3.2. Yaltlm letkenler ve eitleri

Elektrik akmna kar izole etmek iin zerleri yaltkan bir madde ile kaplanan
iletkenlerdir. ounlukla elektrolitik bakr ve alminyumdan yaplrlar. Gnmzde en ok
kullanlan yaltm maddesi PVCdir.
1.3.2.1. Tel Saysna Gre Yaltlm letkenler
Tek Telli Yaltlm letkenler: letken ksmn tamam tek telden yaplan
iletkenlerdir. 16 mm kesite kadar yaplr.
ok Telli Yaltlm letkenler: ok telli plak iletkenin zeri bir izole ile
kaplanarak yaplr.
Resim 1.13: Tek ve ok telli yaltlm iletkenler
1.3.2.2. Damar Saysna Gre Yaltlm letkenler
Tek Damarl Yaltlm letkenler: Bir veya daha ok plak telin zerinin
yaltkan ile kaplanmasndan meydana gelir. Sabit ve hafif iletme artlarnda
sva alt ve sva st tesisatta kullanlr. Tek damarl tek telli ve tek damarl ok
telli eitleri vardr.
ok Damarl Yaltlm letkenler: Birden fazla, tek telli veya ok telli damar
ayr ayr yaltldktan sonra, tek bir yaltc klf altnda toplanarak yaplrlar.
ok damarl tek telli ve ok damarl ok telli eitleri vardr.
Resim 1.14: ok damarl iletkenler
12
1.4. Kablolar eitleri ve zellikleri

Elektrik enerjisini ileten ve iki elektrik cihazn birbirine elektrik akmyla balayan,
elektrie kar yaltlm, bir veya birden ok damardan oluan yaltlm iletkendir. Ayrca
bir sinyali bir yerden baka bir yere iletmede de kullanlr.
Resim 1.15: Deiik kablo eitleri
Kablolar; TS (Trk standartlar), VDE (Alman standartlar), IEC (nternational

Electrical Comission), BS (British Standart) sembollerine gre snflandrlmaktadr.
Elektrik ve elektronikilikte en ok kullanlan kablo eitleri incelenecektir.
1.4.1. N Kablolar (TS)

Sabit olarak sva st ve sva altnda kullanlr. Normal ve hafif iletme artlarnda
alan elektrik tesislerinde kullanlr.
rnek: NVV (TS) - VDE karl NYM;
1-Bir veya ok telli bakr iletken
2-Protodur yaltkan
3-Dolgu
4-Protodur manto (klf)
ekil 1.1: NVV ( NYM) kablo
NVV kablo zellii: Bir veya ok telli, bakr iletkenli, bir veya ok damarl
protodur (PVC bazl zel bir termoplastik ) yaltkanl, protodur d klfl
antigron alak gerilim kablosudur. Toprak altna denmez. eitli kesitte ve
damarl yaplmaktadr, 1,5- 2,5- 4- 6-10- 16 mm kesitlerinde ve 2,3,4 damarl
standart retilir.
13
1.4.2. Y Kablolar (TS)

Enerji, ebeke ve aydnlatma, kumanda (enerji santrallarnn vb.) kablosu olarak
harite, kablo kanallarnda, toprak altnda zel olarak imal edildii takdirde tatl ve tuzlu
suda kullanlr. Sabit tesislerde kullanlan ve ar iletme koullarna dayankl kablodur.
rnek 1: YVV(TS) VDE karl NYY;
1-Bakr iletken
2-Protodur yaltkan
3-Protodur d klf
ekil 1.2: YVV kablo
YVV kablo zellii: Bir veya ok telli, bakr iletkenli bir veya ok damarl,
protodur yaltkanl, protodur d klfl alak gerilim enerji kablosudur
rnek 2: YE3SV(TS) VDE karl 2XSY;

1-Bakr iletken
2-Yar iletken tabaka
3-Protothen-x yaltkan
4-Yar iletken krep kad
5-Bakr tellerden ekran
6-Koruma bant
7-Protodur d klf
ekil 1.3: YE3SV kablo
YE3SV kablo zellii: ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kk

Protothen-x (Saf polietilenin eitli yntemler uygulanarak, mekanik zellikleri
gelitirilmi termoset yaltkan ) yaltkanldr. zel i ve d yar iletken tabakal,
yksek ksa devre akmlarna kar uygun kesitte ve zel olarak takviye edilmi
bakr ekranl, protodur d klfl, bir damarl orta gerilim enerji kablolardr
(E3-apraz bal polietilen, S-Siper, V-PVC termo plastik yaltkan veya klf).
14
rnek 3: YSLTK-JZ (VDE);

1-Tayc eleman
2-Lastik klf
3-Protodur
yaltkanl
numaral
damarlar
4-Ayrc
5-Tekstil rg
6-Soua dayankl protodur d klf
ekil 1.4: YSLTK- JZ kablo
YSLTKJZ kablo zellii; nce ok telli bakr iletkenli, protodur yaltkanl,

damarlar numaral, zeri lastik klfl tayc elemanl, kuru, buharl ve slak
yerlerde asansr, vin ve yryen bant tesislerinde kullanlan kablolardr.
Standart kesitleri 1 mm x (7, 12, 18, 24, 30 damarl) olarak yaplmaktadr.
1.4.3. H Kablolar (TS)

Kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde ve hareketli cihaz balantlarnda, sva alt ve
sva stnde kullanlr.
rnek 1: HO5V-U (TS) - Eski TS sembol NV;
1-Bir telli bakr iletken
2-Protodur yaltkan
ekil 1.5: HO5V-U kablo
HO5V- U kablo zellii: Kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde, datm

tablolarndaki irtibatlarda, sva alt ve sva stnde boru iinde, kroeler
zerinde kullanlan bir damarl kablodur. Standart kesitleri 0,5- 0,75- 1 mmdir.
Msaade edilen iletme scakl 70Cdir (Harflerin anlamlar; H- Harmonize
tip, 05- 300 ile 500 Volt gerilim, V- PVC yaltkan, U- Tek telli).
15
rnek 2: H03VV-F (TS) Eski TS sembol FVV;
1-nce ok telli bakr iletken

2-Protodur yaltkan
3-Protodur d klf
ekil 1.6: HO3VV-F kablo
HO3VV- F kablo zellii: Mekanik zorlamalarn az olduu kapal ve kuru

yerlerde, hareketli irtibat kablosu olarak kullanlr. nce ok telli bakr iletkenli
ok damarl, protodur yaltkanl, protodur d klfl, fleksibl kablolardr.
Standart kesitleri 0,50 mm x (2 ,3 veya, 4 damarl )- 0,75 mm x (2 , 3 veya, 4
damarl ) olarak yaplmaktadr (H- Harmonize tip, 03- 300 volt gerilim, V- Pvc
yaltkan, F- Fleksibl ince ok telli ).
rnek 3: H05RR- F (TS );
1-Kalayl iletken
2-Kauuk izolasyon
3-Kauuk klf
ekil 1.7: HO5RR-F kablo
HO5RR- F kablo zellii: Kalayl, ince ok telli, bakr iletkenli lastik

yaltkanl, ok damarl, lastik d klfl endstriyel tip kablolardr. Rutubetli
yerlerde, su stclar, elektrik ocaklar, el matkaplar ve elektrikli el lambalar
gibi tanabilir atlye cihazlarnda, mekanik etkilerin az olduu yerlerde
kullanlr. Standart kesitleri 0,75- 1- 1,5- 2,5- 4 mm x (2, 3 veya 4 damarl)
olarak yaplr (H- Harmonize tip, 05- 300/500 V gerilim, R-ok telli, F-Fleksibl
ince ok telli ).
rnek 4: H05VV5-F(TS);
ekil 1.8: HO5VV5-F kablo ( kumanda ve kontrol kablosu )
16
nce ok telli, bakr iletkenli, protodur yaltkanl, damarlar numara baskl, flexibl
kontrol, l ve kumanda kablolardr. Mekanik zorlamalarn bulunmad yerlerde, kontrol
cihazlarnda, bilgisayar sistemlerinde kullanlr. Standart kesitleri 0,75 mm x eitli damar
saylarnda yaplr.
1.4.4. Dier Kablolar
Alpek Kablolar: Alpek tipi hava hatt kablolarnda, plastik yaltkanl

alminyum faz iletkenleri plak ntr iletkeni etrafnda bklerek sarlmtr.
Ask teli btn yk ve gerilmeleri tar. Alak gerilim hatlarnda kullanlr.
ekil 1.9: Alpek kablo ( alminyum yaltlm kablo )
Scakla dayankl kablolar: Yksek ortam scaklnn bulunduu kuru

yerlerde kullanlr.
rnek: SA(E);
ekil 1.10: SA kablo (silikon, yanmaz kablo )
Bir telli, bakr iletkenli, silikon kauuk yaltkanl, yksek sya dayankl kablolardr.
Aydnlatma elemanlarnn ve cihazlarnn balantlarnda, alt cihazlarnn balantlarnda,
panolarn i balantlarnda, 180- 250 C scaklkta kullanlabilir. Standart kesitleri 1,5- 2,54- 6- 10 mmdir (S-Silikon kauuk).
Haberleme kablolar: Plastik izoleli ve klfl, yer alt-kanal- ask telli hava,
d ve i tesisatta kullanlr. Dielektrik kayplar ok azdr.
rnek: KPD-V ;
ekil 1.11: KPD-V kablo
Bina ii tesisatlarda santral ile abone datmlarnda kullanlr. Elektrolitik (tavl) bakr
iletken (TS ve IECye gre), PE (polietilen) izolasyon, nem iermeyen ve dielektrik zellii
olan polyester bant, gri renkli PVC d klf, iletken aplar 0,4-0,5 mm ve eitli damar
saylarnda yaplr.
17
Koaksiyel kablo: Anten kablosu olarak kullanlmaktadr. Empedans 75 ,

kablonun ortasnda zeri yaltlm ve canl u olarak anlan bir iletken bulunur.
Yaltkann zerinde ise hasr eklinde rlm metal siper vardr.
ekil 1.12: Koaksiyel kablo
Fiber optik kablo: Cam fiberden yaplmtr, k aktarm yaplmaktadr,

aktarlan k dntrc vastasyla tekrar elektrik sinyaline evrilir,
elektromanyetik alanlardan etkilenmez.
Resim 1.16 : Fiber optik kablo
1.5. letken Balantlar

letkenlerin balantlarnda, iletkenlerin kesilmesi ve yaltkannn soyulmasn,
bklmesini, ek yntemlerini, terminallere balantsn ve kablo pabucu taklmasn
inceleyeceiz.
18
1.5.1. letkenlerin Kesilmesi

letkenler genellikle 100 metrelik toplar halinde retilir, dolaysyla iletkenleri
kullanacamz zaman kesmek gerekirse, kesme ilemini eitli aletlerle i gvenlii
kurallarna uygun yapmamz gerekir.
letkenlerin kesilme yntemleri unlardr;
Pense ile: nce, rgl, bkl iletken ve kablolarn kesilmesinde kullanlr.

Yan keski ile: nce, rgl bkl iletken ve kablolarn kesilmesinde kullanlr.
Hidrolik kesme pensesi veya demir testeresi ile: Kaln kesitli iletken ve
kablolarn kesilmesinde kullanlr.
Resim 1.17: letkenlerin pense ve yankeski ile kesilmesi
Resim 1.18: letkenlerin hidrolik kesme pensi ile kesilmesi
1.5.2. letken zerindeki Yaltkann Soyulmas

Elektrik tesisatlarnda kullanlan iletkenlerin zeri yaltkan kapldr. letkenler
eklenecei veya bir yere balanaca zaman, zerindeki yaltkann soyulmas gerekir. letken
ve kablolarn zerindeki yaltkann kartm ve eer iletkende oksit tabakas olumusa
temizlenmesine iletkenlerin soyulmas denir. letkenlerin zerindeki yaltkann kartm
srasnda, iletkenin zedelenmemesine ve gereinden fazla soyulmamasna ok dikkat
edilmelidir. letkenlerin soyulmasnn yaplmasnda; yan keski, kablo soyma pensi, ak
kullanlmaktadr.
19
Resim 1.19: Yaltkann soyma pensi ile karlmas
1.5.3. letkenlerin Bklmesi

letkenlerin tablo, pano montajnda ve u ksmlarnn, soyulduktan sonra kullanm
yerlerine balanmas iin bklmeleri gerekebilir. Bklme ilemlerinde genellikle ince
iletkenler iin kargaburun, kaln iletkenler iin pense kullanlr. Bklecek iletken bkm
noktasndan (iletken zerindeki yaltkann zedelenmemesine dikkat edilmeli) skca
tutulduktan sonra istenen ada bkme gerekletirilmelidir.
ekil 1.13: letkenlerin bklmesi
1.5.4. letkenlerin Eklenme Metodlar

Elektrik tesisatlarnda iletkenlerin ksa gelmesi veya dz giden bir hattan enerji almak
gerektiinde ekleme ilemi yaplr. Ekleme ilemi yaplrken iletkenler deiik metodlarla
birbirleri zerine sarlr. Genellikle ince kesitli iletkenler el, pense veya kargaburun ile
sarlarak, kaln kesitli iletkenlerin eklenmesi ise klemenslerle yaplr. Boru ierisinde
kesinlikle ek yaplmamaldr. Ekleme ileminden sonra temasn iyi olmas iin lehimlenebilir,
ek yerleri izolebant ile yaltlmaldr.
1.5.4.1. Dz Ek
Genellikle ince kesitli iletkenlerde el, pense ve kargaburun kullanlarak yaplr.
letkenin tek damarl veya iki damarl olmas ekin yapm eklini deitirmez.
20
Ancak iki damarl iletkenle yaplan ekte damarlardaki ek yerleri akmamal ve

ekleme ileminden sonra zerleri izolebantla sarlmaldr. Dz ekte dikkat edilecek husus, ek
yerinin salam ve sk olmasdr. Gevek olarak yaplan eklerde hem ek yeri alr, hem de
iletkenlerde temas zayf olur ve ark oluur.
Dz Ek Yapm lem Sras
Eklenmek zere setiiniz iletkenlerin u ksmlarndan 30 mmlik ksm

soyarak anz.
letkenleri ak ksmlarn st ste getirerek apraz ekilde tutunuz (Resim
1.20.a).
letkenler apraz durumda iken 1/3 orannda tutulmasna dikkat ediniz.
letkenleri kesime noktalarndan birini dierinin zerine 90lik bir a ile
bknz.
Bkme ilemine, bir iletkenin tamam dier iletkenin zerine sarlana kadar
devam ediniz (Resim 1.20.a-b.).
Dier iletkeni, birinci iletkenin zerine bu kez ters ynde ve ayn ekilde
sarnz.
Bkme ilemini yaparken zerine iletken sarlan blmn eilme ve burulma
yapmamasna ve sk sarlmasna dikkat ediniz.
U ksmlarnda fazlalk varsa, sarlan iletkene zarar vermeden fazlalk ksm
dikkatlice kesiniz. inizin dzgnlnden emin olduktan sonra yaltnz. Ek
yaplacak iletkenlerin, yaltkannn ayn renk olmasna dikkat edilmelidir.
Resim 1.20.a: letkenlerin dz ek yapm
21
Resim 1.20.b: letkenlerin dz ek yapm
Resim 1.20.c: letkenlerin dz ek yapm
Resim 1.21: ok telli iletkenlerin dz ek yapm
ok telli iletkenlerin yaltkann soyar iken iletkenlerin kopmamasna dikkat edilir, ift
dz ek yapmnda da iki ek yerinin karlkl gelmemesine dikkat edilir (Resim 1.22.). Ayrca
kablolar ek muflar ile de ekleme yaplabilir (Resim 1.23).
22
Resim 1.22: ift dz ek yapm
Resim 1.23: Kablolarn ek muf ile eklenmesi
1.5.4.2. T Ek
Alak gerilim hava hatlarnda ve i tesisatta ekme kuvveti az olan yerlerde kullanlr.
Hava hatlarda klemens ile ekleme yaplrken i tesisatta buat ierisinde klemens ile veya
sarlarak yaplr. Eer ekme kuvveti fazla ise dml T ek yaplr. T ek yaplrken iletken
izolesinin zedelenmemesine dikkat edilmelidir. Ekten sonra ek yerinin izolebant ile
yaltlmas gerekir.
T ek yapm ilem sras
Setiiniz iki tekli iletkenden birinin ucunu istenen lde soyarak anz.
kinci iletkenin ek alnacak yerinden 30 mmlik bir blmn soyarak anz.
Birinci iletkeni, T ek alnacak iletkenin zerine dik olarak ve izoleli ksmn

iyice yaklatrarak tutunuz (Resim 1.24.e. baknz ).
letkeni bkerek sarnz, ekin sk ekilde olmasna dikkat ediniz.
Sarma ilemi tamamlandktan sonra, bklen iletkende fazlalk kalrsa, fazlal
keserek kaldrnz ve ek yerini izolebantla yaltnz.
23
Resim 1.24.a: T ek yapm
Resim 1.24.b: T ek yapm
ekil 1.14:T ek eitleri
24
1.5.4.3. ift T Ek
Dz giden hatlardan iki farkl yne ek almak iin kullanlan bir yntemdir. Ek alnan
iletkenlerin soyulmu ksmlar, ek alnacak iletken zerinde farkl ya da ayn ynlere
sarlabilir. ift T ek yapldktan sonra ek yerinin iletkenliini ve dayanmn arttrmak iin
lehimlenebilir, ek yerinin izolebantla yaltlmas gerekir.
Resim 1.25: ift T ek
ekil 1.15: ift T ek
1.5.4.4. zel Ekler

Genellikle d tesisatta kaln kesitli iletkenler klemens ve boru ile eklenir. Alak
gerilimli i tesisatlarda ise klemens bulunmad yerlerde veya iki iletkenin ayn yere
balanmas gerektiinde fare kuyruu ve gemeli tip ekler yaplr.
Resim 1.26: Hava hat klemensi ile ek yapm
25
1.5.4.5. Klemens Eki

Klemens, kablolarn balant ve ek gerecidir. Plastik, porselen ve metalden yaplan
eitleri vardr. eitli boyutlarda yaplmaktadr, iletkenlerin kalnlna gre bykl
seilmelidir. nce kesitli iletkenler daha iyi elektriki temas salanmas iin, kaln kesitli
iletkenler sarlarak eklenmesi zor olduundan klemenslerle eklenir. Ayn kesitte olmayan
iletkenlerin eklenmesi uyumsuzlua neden olur. Ayn veya farkl kesitteki iletkenler klemens
kullanlarak eklendiinde iletkenler arasnda daha sk bir irtibat salanr. Klemensle ekleme
yaplrken iletkenlerin klemens boyuna gre yeterli miktarda almasna ve uygun
byklkte klemens kullanlmasna dikkat edilmelidir. Ayrca ince iletkenlerin dayanmn
arttrmak iin birka kez katlanmal ve klemens vidasnn tam altna gelmesi salanmaldr.
Klemensin sktrma vidalar yeterince sktrldktan sonra, klemens dna taan ak ular
varsa kesilerek kaldrlmaldr.
Resim 1.27: PVC klemensler
Resim 1.28: Porselen ve ray klemens
Klemensle ek yapm ilem sras
Eklemek zere setiiniz uygun klemens ve iletkenleri inceleyerek, iletkenlerin

ucunu klemensin boyunu gemeyecek ekilde soyarak anz ve bknz.
letkeni klemense takmak iin klemensin vidalarn geveterek iletkenin
geecei kadar boluk anz.
Ular alm (ayn kesitte) iletkenlerin tamam klemensin iinde olacak ekilde
karlkl yerletiriniz.
Gevetilen klemens vidalarn iyice sknz.
eitli kesitlerdeki tek ve ok telli iletkenleri deiik klemenslerle ayn ekilde
ekleyiniz.
26
ekil 1.16: Klemens eki
1.5.5. letkenlerin Terminallere Balanmas

Yaltkan soyulmu olan iletken ular, balant yerinin (terminalin) zelliine gre
ekillendirilir. Vidalara balanacak tek telli ve ok telli iletkenler, vida apna gre
kargaburun ile bklr. letken ucu vida apna uygun olarak kvrldktan sonra meydana
gelen halka ucu kapatlr ve iletkene dokundurulur. Daha sonra ierisine, alt ve st
ksmlarna pul veya rondela konularak vida geirilir. Bu srada iletkenin vidaya saat ibresi
ynnde sarlmasna dikkat edilmelidir. ok telli iletkenler vida ierisine geirildikten sonra
u ksmlar lehimlenmeli veya tel ile sarlmaldr.
ekil 1.17: letkenlerin terminallere balants
1.5.6. Kablo Pabucu Taklmas

Kaln kesitli ve ok telli iletkenlerin cihazlara balants, ou kez mmkn olmaz.
Kablo pabular deiik tipte ve deiik boyda yaplmaktadr. ok telli ve kaln kesitli
iletkenlerin ularna, balamadan nce kablo pabucu taklr. Kablo pabucu, mekaniki ve
elektriki bakmdan iyi bir balant salar. Balant srasnda iletkenlerin plak ksmlarnn
pabu dnda kalmamasna dikkat edilmelidir. Gerekirse zerine taklan iletkenle birlikte
lehimlenerek balant mukavemeti arttrlabilir.
Resim 1.29: Kablo pabu skma pensleri
27
Resim 1.30: Kablo pabular
Resim 1.31: Kablo ular ve ykskleri
Kablo pabucu taklmas ilem sras
Elinizdeki iletkene uygun kablo pabucunu seiniz.

letkenin ucunu kablo pabucuna geecek kadar uygun boyutta soyunuz,
gerekirse iletkeni fra ile temizleyiniz.
letkenin soyulmu ucunu kablo pabucundaki yerine geiriniz.
Kargaburun veya pense kullanarak (byk kesitli iletkenlerde pabu skma aleti
kullanarak) kablo pabucunu sktrnz. Kesinlikle eki, tornavida vb. aletlerle
vurarak pabucu skmaynz.
Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlice keserek kaldrnz, sktrlm
iletkeni gerekirse lehimleyiniz.
ekil 1.18: Kablo pabucu taklmas
28
Resim 1.32: Kablo pabucu taklmas
1.5.7. letkenlerin Yaltlmas

letkenler eklendikten sonra plak olan ek yerlerinin birbirine dokunarak ksa devre
olmamas iin ve herhangi bir harici dokunmaya kar mutlaka yaltlmas gerekir. tesisatta
ek yerlerinin yaltlmasnda izolebant, sarglarn ek yerlerinin yaltlmasnda ise makaron
kullanlr. zolebant ile yaplan yaltma ileminde sarma iine, yaltkan ksmn zerinden
balanr ve izolebantn st ste gelmesi salanarak ek yerinin zeri tamamen sarlr. Ek
zerindeki izolebant kalnl, kullanlan gerilime gre deiir.
Resim 1.33: letkenlerin yaltlmas
29
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilem basamaklarna dikkat ederek uygulamalar yapnz.
lem Basamaklar
neriler
letkenleri kesiniz.
nce kesitli iletkenlerin yankeski ve pense ile

kesileceini, kaln kesitli iletkenlerin testere veya
hidrolik pens ile kesileceini unutmaynz.
Gerekli olan iletkeni seiniz ve uzunluunu
tespit ediniz.
Kesici aletin az ksmn, iletkende iaretlenen
yere 90 dik olacak ekilde koyunuz.
Kesici aleti normal bir kuvvetle skarak iletkeni
kesiniz.
letkenlerin yaltkann
soyunuz.
letkeni yankeski ile soymak iin uygun bir

yankeski alarak yankeskinin kesici azn
setiiniz iletken zerinde iaretlenen yere
yerletiriniz.
Hafife bastrp dndrmek sreti ile (iletken
ksm zedelemeden) yaltkan ksm kesiniz ve
iletkenin ucuna doru ekerek kartnz.
letkeni kablo soyma pensi ile soymak iin
soyulmak istenen ksmn balangcn, kablo
soyma pensinin azna ve uygun olan yere
yerletirip pensenizi, setiiniz iletkeni tutacak
kadar sktrnz.
Soyulmak istenen ksm yeterli ve iletkende
uygun yerde bulunuyorsa, kablo soyma pensenizi
biraz daha sktrarak yaltkan ksmn
kesilmesini ve soyulmasn salaynz.
Yaptnz ilemlerde i gvenlii tedbirlerine
uyunuz.
30
lem Basamaklar
neriler
letkenleri istenilen alarda

bknz.
Her hangi yntemle atnz iletkeni veya

nceden alm bir iletkeni kargaburun ya da
pense kullanarak (30 -60 -90 vb.)
bkebilirsiniz. Bunun iin elinize kargaburunu
alarak bklmek istenen yerden tutunuz.
Bir elinizle iletkeni tutarken dier elinizdeki
kargaburunu hafife skarak istediiniz ada
dndrp bknz.
Bkme ileminde yaltkan ksmn
zedelenmemesine dikkat ediniz.
letkenleri dz ek yntemi ile

ekleyiniz.
Dz ek yaplacak iletkenlerin kesitleri ve

yaltkan klf renkleri ayn olmaldr. Dz ek
yntemini tekli ve oklu iletkenlerle ayr ayr
uygulaynz. Ayrca ift dz ek yntemini de
uygulaynz.
Dz ek yapmnda, Resim 1.20den faydalannz.
Eklenmek zere setiiniz iletkenin u
ksmlarndan 30 mmlik ksm soyarak anz.
letkenleri ak ksmlarn st ste getirerek
apraz ekilde tutunuz.
letkenler apraz durumda iken 1/3 orannda
tutulmasna dikkat ediniz.
letkenleri kesime noktalarndan birini dierinin
zerine 90lik bir a ile bknz.
Bkme ilemine, bir iletkenin tamam dier
iletkenin zerine sarlana kadar devam ediniz.
Dier iletkeni, birinci iletkenin zerine bu kez
ters ynde ve ayn ekilde sarnz.
Dz ekin sk olmasna dikkat ediniz, ekleme
ilemini yaptktan sonra ekin zerini yaltnz.
Yaltma ileminde izolebant veya makaron
kullannz.
Yaptnz ilemlerde i gvenlii tedbirlerine
uyunuz.
31
lem Basamaklar
letkenleri T ek yntemi ile

ekleyiniz.
letkenleri klemens ile

ekleyiniz.
neriler
T ek yaplacak iletkenlerin kesitleri ve yaltkan
klf renkleri ayn olmaldr.
T ek yntemini tekli ve oklu iletkenlerle ayr
ayr uygulaynz. Ayrca ift T ek yntemini de
uygulaynz.
T ek yntemi uygulamasnda Resim 1.241.25ten faydalannz.
Setiiniz iki iletkenden birinin ucunu istenen
lde soyarak anz, iletkenin
zedelenmemesine dikkat ediniz.
kinci iletkenin ek alnacak yerinden 30 mmlik
bir blmn soyarak anz.
Birinci iletkeni, T ek alnacak iletkenin zerine
dik olarak ve izoleli ksmn iyice yaklatrarak
tutunuz.
letkeni bkerek sarnz, ekin sk ekilde
olmasna dikkat ediniz.
Sarma ilemi tamamlandktan sonra, bklen
iletkende fazlalk kalrsa, fazlal keserek
kaldrnz.
Ek yerinin zerini izolebantla yaltnz.
Ekleyeceiniz iletken kesitleri ve yaltkan klf
rengi ayn olmaldr.
letkenlerin ucunu klemensin boyunu
gemeyecek ekilde soyarak anz ve bknz.
letkeni klemense takmak iin klemensin
vidalarn geveterek iletkenin geecei kadar
boluk anz.
Ular alm (ayn kesitte) iletkenlerin tamam
klemensin iinde olacak ekilde karlkl
yerletiriniz.
Gevetilen klemens vidalarn iyice sknz.
Vidalar ok sklrsa iletkenler zedelenir.
eitli kesitlerdeki tek ve ok telli iletkenleri
deiik klemenslerle ayn ekilde ekleyiniz.
gvenlii tedbirlerine uyunuz.
32
lem basamaklar
Kablo pabucu taknz.
letkenleri terminallere
balaynz.
neriler
Seilen kabloya uygun kalnlkta pabu seiniz.

letkenin ucunu kablo pabucuna geecek kadar
uygun boyutta soyunuz.
letkenin soyulmu ucunu kablo pabucundaki
yerine geiriniz.
Kargaburun veya pense kullanarak kablo
pabucunun kanatklarn iletken zerine yatrp
sktrnz.
Kablo pabucunda fazla iletken varsa dikkatlice
keserek kaldrnz, sktrlm iletkeni gerekirse
lehimleyiniz.
Kaln kesitli kabloya pabucu skarken, kablo
pabucu skma pensini kullannz.
Kesinlikle ekile ve tornavida ile vurarak pabu
takmaynz.
Vidalara balanacak tek telli ve ok telli

iletkenler, vida apna gre kargaburun ile
bklr.
letken ucu vida apna uygun olarak kvrldktan
sonra meydana gelen halka ucu kapatnz ve
iletkene dokundurunuz.
Daha sonra ierisine, alt ve st ksmlarna pul
veya rondela konarak vida geiriniz.
gvenlii tedbirlerine uyunuz.
33
KONTROL LSTES
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri
EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. letken ve yaltkanlar doru seebildiniz mi?

2. letkenleri uygun yntem ve aralarla kesip yaltkann soyabildiniz
mi?
3. letkenleri uygun yntem ve aralarla bkebildiniz mi?
4. Uygun yntem ve ara gerelerle dz ek yapabildiniz mi?
5. Uygun yntem ve ara gerelerle T ek yapabildiniz mi?
6. Klemensle ek doru yapabildiniz mi?
7. Kablo pabucunu uygun yntem ve ara gerelerle takabildiniz mi?
8. Kablolar terminale uygun yntem ile takabildiniz mi?
9. gvenlii tedbirlerine uydunuz mu?
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Cevaplarnzn
tamam Evet ise lme ve Deerledirmeye geiniz.
34
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen
bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz.
1.
( ) Bakrn zdirenci alminyumun zdirencinden fazladr.
2.
( ) Gm bakrdan daha iyi bir iletkendir.
3.
Tungsten metalinin ergime derecesi dktr.
4.
( ) Krom- nikel, diren teli ve rezistans yapmnda kullanlr.
5.
( ) Saf su akmlatr ve galvanoda elektrolit olarak kullanlr.
6.
( ) Ham petroln damtlmasndan meydana gelen PVC saf halde iken krlgandr.
7.
( ) Presbant elektrikli soba, t ve havya gibi cihazlarda yaltm iin kullanlr.

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.
8.
( ) Tek telli plak iletkenler ka mm kesite kadar retilmektedir?

A) 25 mm
B) 20 mm
C) 16 mm
D) 30 mm
E) 35 mm
9.
NVV (TS) kablonun VDE (Alman) sembolne gre karl hangisidir?

A) NYY
B) NYV
C) NVY
D) NYM
E) NMY
10.
I- ift eklerde, ek yerleri karlkl gelmelidir.

II- Ek yaplacak iletken d yaltkan klf renkleri ayn olmaldr.
III- Ek yaplacak iletkenlerin kesitleri ayn olmaldr.
IV- Eer ekme kuvveti fazla ise dml T ek yaplmaldr.
Aadakilerden hangileri ek yapmnda doru olan uygulamalardr?
A) I-II-III
B) I-II-IV
C) II-III-IV
D) I-III-IV
E) Hepsi
35
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz
sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap
verdiyseniz dier faaliyete geiniz.
36
RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Bu faaliyette verilecek bilgiler dorultusunda, uygun atlye ortamnda, standartlara ve
elektrik i tesisleri ynetmeliine uygun olarak, kablo deme malzemelerini seebilecek ve
demesini yapabileceksiniz.
ARATIRMA
evrenizde bulunan kablolarn denmesinde hangi malzemeler kullanlmtr,

aratrnz.
evrenizde bulunan kablo deme yntemlerini aratrnz.
Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik malzemeleri satan

iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca tesisat borular, kanal,
kroe kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza
sununuz.
2. KABLO DEME MALZEMELER

2.1. Tesisat Borular ve Ek Paralar
2.1.1. Grevi
Elektrik tesislerinde alclar ile enerji kayna ve kumanda aralar arasndaki balant,
iletkenlerle salanmaktadr. Devrenin alt srede kablolarda, evreye tehlikeli olabilecek
enerji geii vardr. Bu tehlikeli durumun ortadan kaldrlmas iin, kablolar boru ve
paralar iine alnr. Boru ve paralar da tesisin yaplaca ortama uygun zellik ve
ekillerde eitli gerelerden yaplr.
2.1.2. Tesisat Boru eitleri ve Ek Paralar

Tesisat borular, dz borular ve bklgen borular olmak zere ikiye ayrlr. Tesisat
boru ek paralar, dirsek ve muf olarak adlandrlmaktadr.
37
2.1.2.1. Dz Borular
Sert termoplastikten (PVC) veya sacdan yaplmtr. Gnmzde PVC (plastik) alev
almayan borular tesisatlarda kullanlmaktadr. PVC borular anmaya ve korozyona
dayankldr. PVC borular, eitli boyda ve aplarda retilir. PVC borularn yn deitirdii
yerlerde dirsekler, borularn ksa geldii yerlerde ek paras (muf) kullanlr. Eski tesisatlarda
sva st tesisatlarda bergman (yumuak elik sacdan, ii ziftli kartonla yaltlm boru), sva
alt tesisatlarda peel (elik sacdan, ii yaltkansz boru) borular kullanlyordu.
Resim 2.1: Dz PVC tesisat borular
Resim 2.2: Tesisat Boru dirsei ve muf
2.1.2.2. Bklgen Borular

Bklgen (spiral) borular metal ve yaltkan (PVC) gerelerden yaplr. Hareketli,
bklgen, arpma ve vurma tehlikesi olan yerlerde kullanlr. eitli aplarda ve boyda
retilir (Spiral boru standart aplar 9111418263237 mm ).
Resim 2.3: PVC ve metal spiral ( bklgen ) borular
38
2.2. Kanallar
2.2.1. Grevi
Bina ierisinde sva alt tesisat denip tamamlandktan sonra telefon, bilgisayar,
asansr, televizyon, seslendirme ve bildirim tesisatlar, kuvvet tesisatlar yaplmaktadr. Bu
tesisatlar svann zerine ve deiik ekillerde dendiinden zellikle i dekorasyonun
dzenli grnmn bozar. Bunun iin sonradan denen elektrik tesisatlar zel tayclar
kullanlarak, dekoratif grnmle uyumlu hale getirilmitir.
2.2.2. eitleri ve Ek Paralar

Kablo kanallar (PVC), kablo tavalar (sac), busbar kanal enerji datm sistemi olmak
zere genelde kanal eiti vardr.
2.2.2.1. Kablo Kanal
Genellikle seyyar tesisatlarn, dekoratif demelere uyumlu bir ekilde ekilmesini
salar. eitli boyut ve renklerde genelde 2 m uzunluunda yaplr. Pano tipi ve duvar tipi
kanallar mevcuttur. Ara blme, i ke, d ke, T ke, sonlama, priz montaj seti gibi ek
paralar bulunur.
Resim 2.4: PVC kablo kanal
Resim 2.5: Pano tipi PVC kablo kanal
39
2.2.2.2. Kablo Tavalar

Kablo tavalar, zellikle havadan veya duvardan gemesi gereken bir veya birden ok
saydaki kablolarn emniyetli bir ekilde ve bir arada tanmas iin kullanlr. Bunlar eitli
genilikte ve uzunlukta, delikli saclardan U profil eklinde yaplrlar. Tavana zel aparatlar
ile aslarak, duvara ise ayak balanarak monte edilir.
ekil 2.1: Kablo tava ve merdivenleri
ekil 2.2: Kablolarn denmesi
2.2.2.3. Busbar Kanal Enerji Datm Sistemi

Tavana monte edilen kanallar ile baral datm sistemi olan busbar sistemi
gnmzde yeni gelitirilen enerji datm sistemidir. Bu datm sistemi aydnlatma, kuvvet
ve hem aydnlatma, hem de kuvvet tesisat birlikte yaplabilmektedir. Busbar sisteminde,
atlye ierisinde bulunan makine ve tezgahlarn tamamna ulaacak ekilde, iinde enerji
tayan alminyum veya bakr baralarn bulunduu kanallar denir. Ayrca hareketli
makineler iin troley sistemi ile hareket halinde kesintisiz enerji salanmaktadr. Busbar
kanall sistemin deiik uygulama ekilleri ve bunlar uygulamaya ynelik, eitli yan
gereleri mevcuttur.
ekil 2.3: Busbar kanal yaps ve birletirilmesi
40
ekil 2.4: Busbar enerji datm sistemi uygulamalar
Resim 2.6: Busbar enerji datm sistemi uygulamalar
2.3. Ek Kutular
2.3.1. Grevi
Elektrik tesisatlarnda ierisinde iletkenlerin eklendii ve datmlarnn yapld ek
kutulardr (buatlar).
2.3.2. eitleri
Gnmzde sva alt ve sva st tesisatta kullanlan buatlar PVCden veya metalden
yaplmaktadr. 5-7 cm apnda ve deiik derinliklerde yuvarlak buatlar dnda, deiik
boyutlarda kare buatlar ve nemli yer buatlar bulunmaktadr.
41
Resim 2.7: Sva alt yuvarlak ve kare PVC buatlar
Resim 2.8: Sva st antigron buatlar
2.4. Kasalar
Anahtar ve prizlerin montaj iin kullanlan gerelerdir. PVCden sva alt ve sva st
olarak imal edilir. Normal, norm (derin kasa), gemeli ve alpan kasalar olarak eitleri
vardr.
Resim 2.9: Normal ve derin kasa
Resim 2.10: Alpan ve gemeli kasa
2.5. Kroeler
2.5.1. Grevi
Kablolarn, borularn duvar veya tavana tutturulmasna yarayan gerelerdir. PVC veya
sacdan yaplr.
42
2.5.2. Kroe eitleri

Kroeler boru veya kablolarn zelliine ve apna gre deiik byklklerde retilir.
Plastik veya sac kroe, ivili kroe, antigron kroe, ray ve tandr kroe (hava hat
iletkenlerinde kullanlr) olarak adlandrlr. Antigron kroeler en ok 30 cm aralklarla
dbellerle tutturulur. Dbeller plastikten veya elikten imal edilen, eitli boyutlarda yaplan
vida tutturma gerecidir. ivili kroeler ile kablo denmesi tavsiye edilmemektedir.
Resim 2.11: ivili kroeler
Resim 2.12: Ray ve antigron kroeler
Resim 2.13: Kroe eitleri
Resim 2.14: Plastik ve elik dbel eitleri
43
2.6. Kablo Ba ve Spiralleri

Plastik malzemeden yaplan, kilitli balar ya da spiral eklindeki eritler, kablolarn
bir arada durmasn salar. Pano gvdesine yapmalar iin altlklar da vardr. eitli boyda
ve kalnlkta eitleri vardr.
Resim 2.15: Kablo balar
Resim 2.16: Kablo balarnn kullanm
Resim 2.17: Kablo spirali kullanm
44
Kablo kanal ve antigron kroe denmesi
Resim 2.18
Antigron kroe
Buat
Kat Panosu
Antigron kroe
Priz kasas
ekil 2.5
ekil 2.6
45
Priz kasas
Resim 2.19
Resim 2.20: NVV kablo
46
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilem basamaklarna dikkat ederek uygulamalar yapnz.
lem Basamaklar
Kablo kanal montajn

yapnz.
Enerji altnda almaynz.
neriler
Uygun boyutlarda PVC kablo kanaln seiniz.
Planete veya duvara kanal gei yerini
iaretleyiniz.
Kablo kanaln ve kapan istenen uygun boyda,
dzgn olarak kesiniz (demir testeresi veya ak
ile).
Kablo kanal ularnda oluan apaklar
temizleyiniz.
Kanal, planete veya duvara montaj deliklerini
anz.
Kanal duvar veya planeteye uygun ve dzgn
bir ekilde tutturunuz.
Kanal kapaklarn taknz.
Kesici aletleri kullanrken dikkat ediniz ve
emniyet ve gvenlik tedbirlerine uyunuz.
Antigron kroe ile kablo

demesini yapnz.
3 x 2,5 antigron (NVV) kablosunu seiniz.

Uygun boyda ve kesme aleti ile kabloyu kesiniz.
Kabloya uygun boyutta antigron kroeyi seiniz.
Eer kroeler byk seilirse, kablo sk ekilde
tutturulamaz.
Planete veya duvara uygun aralklarla (30 cm)
kroe montaj deliklerini iaretleyip deliniz.
Duvara montaj yaplacaksa matkab ok dikkatli
kullannz.
Kasalar ve buatlar ekle uygun olarak montaj
yapnz.
Kroeleri montaj deliklerine tutturunuz.
Kabloyu kroelere yerletiriniz ve kroe
kapaklarn taknz.
Kabloyu buat ve kasalara geiriniz.
lerinizi verilen srede yapnz.
47
KONTROL LSTES
EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz.
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. Tesisat borusu ve kablo kanaln doru seebildiniz mi?

2. Busbar kanal enerji datm sistem elemanlarn doru seebildiniz
mi?
3. Buat, kasa ve kroe eitlerini doru seebildiniz mi?
4. Kablo ba ve spirallerini doru seebildiniz mi?
5. Kablo kanaln duvara veya planeteye uygun yntemle
deyebildiniz mi?
6. Antigron kroe ile kabloyu duvara veya planeteye uygun yntemle
deyebildiniz mi?
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
tamam evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
48
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Muf, tesisat borusunun ek yapmnda kullanlr.
2.
( ) Busbar enerji datm sisteminde, enerji tanmasnda bakr veya alminyum

baralar vardr.
3.
( ) Tandr kroe kablolarn duvara tutturulmasnda kullanlmaktadr.

4.
Aadakilerden hangisi kasa eitlerinden deildir.

A) Normal
B) Derin (Norm)
C) Gemeli
D) Alpan
E) Antigron
5.
Antigron kroeler en ok ka cm aralklarla denmelidir.

A) 40- 70 cm
B) 45- 65 cm,
C) 30- 60 cm
D) 20- 70 cm
E) 35- 65 cm
Aadaki cmleleri dikkatlice okuyarak bo braklan yerlere doru szc

yaznz.
6.
letkenlerin sva stne denmelerini salayan gerelere.

ve...denir.
7.
letkenlerin, iinde ek yaplmasn salayan gerelere denir.
8.
Anahtar ve prizlerin sva altna tutturulmasn salayan gerelere denir.
9.
Kablolarn bir arada durmasn salayan gerelere ..ve ..denir.
DEERLENDRME
49
RENME FAALYET-3
RENME
RENMEFAALYET-3
AALYET-3
AMA
RENME FAALYET-3

elektrik i tesisleri ve topraklamalar ynetmeliine uygun olarak, topraklama elemanlarn
seebileceksiniz.
RENME FAALYET-3
ARATIRMA
ARATIRMA
Topraklama neden yaplr, aratrnz.
Topraklama eitleri nelerdir, aratrnz.
evrenizde bulunan topraklama yntemlerini inceleyiniz.

iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca topraklama elemanlar
kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek arkadalarnza sununuz.
3. TOPRAKLAMA VE SIFIRLAMA
3.1. Topraklama
3.1.1. Topraklamann nemi
Gerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn, uygun iletkenlerle toprak kitlesi
ierisine yerletirilmi bir iletken cisme (elektrot) balanmasdr. Topraklamann amac,
elektrikli alclar kullananlarn can gvenliini salamak ve cihazlarn zarar grmesini
nlemektir. Btn elektrik makinelerinin gvdeleri, borularn madeni ksmlar, kurunlu
kablolarn kurun klflar, tablo ve benzerlerinin metal ksmlar topraklanmaldr.
3.1.2. Topraklama eitleri

Koruma, iletme, fonksiyon ve yldrma kar topraklama olmak zere drt eittir.
50
ekil 3.1: Topraklama ekilleri
3.1.2.1. Koruma Topraklamas

nsanlar ve canllar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin iletme akm
devresinde bulunmayan iletken bir blmn topraklanmasdr. Cihazlarn gerilim altnda
olmayan metal ksmlarnn topraklanmasdr.
3.1.2.2. letme Topraklamas
letme akm devresinin bir noktasnn, cihazlarn ve tesislerin normal iletilmesi iin
topraklanmasdr. Bir iyeri veya fabrikann enerjisini salamak iin alan trafonun veya
alternatrn yldz noktalarnn topraklanmasdr. ki ekilde, dirensiz ve direnli iletme
topraklamas yaplmaktadr.
3.1.2.3. Fonksiyon Topraklamas
Bir iletiim tesisinin veya bir iletme elemannn istenen fonksiyonu yerine getirmesi
amacyla yaplan topraklamadr. Fonksiyon topraklamas, topra dn iletkeni olarak
kullanan iletiim cihazlarnn iletme akmlarn da tar.
3.1.2.4. Yldrma Kar Topraklama
Yldrm dmesi sonucunda iletme gerei gerilim altnda bulunan iletkenlere
atlamalar (geri atlamalar) geni lde nlemek iin iletme akm devresine ilikin olmayan
iletken blmlerin topraklanmasdr. Yldrm topraklamas sistemine paratner de denir.
51
Paratner sisteminde yakalama ubuu vardr ve bu ubuk binalarn en st noktasna

monte edilir, bu ubua toprak iletkeni balanr ve balanan iletken toprak iindeki elektrota
tutturulur.
ekil 3.2: Paratner tesis elemanlar
ekil 3.3: Yldrm olumas ve binann paratner tesisi
imekli ve yldrm dme riskli havalarda elektrikli cihaz filerini prizden

ekiniz.
3.1.3. Topraklama Elemanlar

Topraklama tesisinde kullanlan elemanlar; topraklama iletkeni, topraklayclar,
topraklama balant elemanlar ve zemindir.
3.1.3.1. Topraklama letkeni
Topraklanacak bir aygt veya tesis blmnn bir topraklaycya balayan topran
dnda ya da yaltlm olarak topran iinde ekilmi bir iletkendir. eitli kalnlkta
yuvarlak, rgl veya yass lama eklinde bakr veya galvanizli iletkenden yaplmaktadr.
52
Topraklama iletkenlerinin en kk kesitleri, elektrik tesislerinde topraklamalar

ynetmeliine gre;
Bakr: 16 mm
Alminyum 35 mm
elik 50 mm olmaldr.
Resim 3.1: Bakr ve galvaniz toprak iletkeni
3.1.3.2. Topraklayc (Topraklama Elektrodu) eitleri

Topraklayclar toprak ile srekli temasta bulunduu iin korozyona kar dayankl
malzemelerden olumaldr. erit, ubuk ve levha topraklayclar olmak zere eitleri
vardr. Levha topraklayclarn kullanlmas pek tercih edilmemektedir. Ayrca beton
temeline gmlen elik ve elik kazklar veya dier doal topraklayclar topraklama
tesisinin bir ksm olarak kullanlabilir.
erit Topraklayclar: erit, yuvarlak iletken ya da rgl iletkenden yaplan

ve genellikle az derine gmlen topraklayclardr. Bunlar uzunlamasna
denebilecei gibi yldz, halka, gzl topraklayc ya da bunlarn bazlarnn
bir arada kullanld biimde dzenlenebilir.
ubuk Topraklayclar: Boru yada profil elikten yaplan ve topraa aklarak

kullanlan topraklayclardr. Genellikle plak bakr veya bakr kaplamal
elikten yaplr. En az 0,51 metre derine gmlmelidirler.
ekil 3.4: Galvaniz ve bakr ubuk topraklayclar
Levha Topraklayclar: Dolu ya da delikli levhalardan yaplan

topraklayclardr. Bunlar genel olarak teki topraklayclara gre daha derine
gmlr.
53
Yeni yaplacak binalarda temel topraklayc tesis edilmesi zorunludur.
ekil 3.5: Binalarn temel topraklamas
3.1.3.3. Balant Elemanlar

Klemens, pabu ve dier yardmc balant elemanlarndan olumaktadr, bakr ve
galvanizden yaplmaktadr.
Resim 3.2: Topraklama balant elemanlar
3.1.3.4. Zemin ve zellikleri

Topran zgl elektrik direnci vardr. Bu diren kenar uzunluu 1 metre olan toprak
bir kpn karlkl iki yzeyi arasndaki direntir.
Bataklk 5- 40 ohm. m
Killi ve humuslu toprak 20- 200 ohm. m
Kum 200- 2500 ohm. m
akl 2000- 3000 ohm. m olarak direnleri tespit edilmitir.
zgl direnci az olan zemin iyi bir topraklamaya olanak verir.
54
3.2. Sfrlama
3.2.1. Sfrlama Yapm Nedenleri
Gerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn ebekenin sfrlama hattna
(topraklanm ntr hattna) veya ayr ekilmi koruma iletkenine balanmasdr. Alternatr,
trafo gibi cihazlarn topraklanm sfr (ntr) noktalarndan kan hatlara sfr veya ntr hatt
denir. Topraklamaya gre daha kolay ve ucuz olan bu korunma eklinde, elektrikli cihazda
herhangi bir kaak olduunda ksa devre meydana gelir ve sigorta atarak cihazn enerjisini
keser. Yani sfrlama yaplmakla, gvdeye kaak arzas ksa devreye dntrlerek
sigortay attrmak suretiyle devrenin enerjisi kesilmi olur. Masrafsz ve kolay
uygulanmasnn yannda, sfrlamann birtakm sakncalar da vardr.
ekil 3.6: Topraklama ve sfrlama yaplmas
3.2.2. Sfrlamann Sakncalar

Giri faz ntr iletkenleri eer yer deitirilirse alclar zerinde faz verilmi olur.
Normalde ntr hattnda enerji bulunmamaldr; ancak ebeke hatlarnn dengesiz yklenmesi
sonucu olarak ntr hattnda da enerji olabilir. Kk deerdeki kaaklar sigorta tarafndan
alglanmayaca iin cihaza dokunan kiiler iinde her zaman potansiyel tehlike oluturur.
55
Gnmzdeki ebeke su borular yaltkan malzemedendir, topraklama yapamaz.
Su borusundan topraklama yaplamaz.
56
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem basamaklarna dikkat ederek topraklama iletken balants yapnz.
lem Basamaklar
Topraklama iletkenini ekiniz.

Sfrlama yapnz.
neriler
Elektrikli bir cihaz seiniz.
Topraklama iletkenini seiniz, iletken
yaltkannn yeil- sar renk olmasna dikkat
ediniz.
Elektrikli cihazn gvdesine yaltlm telden
topraklama iletkenini balaynz. Balant
yeri eer boyal ise boya tabakasn
kazynz.
Baladnz yaltlm iletkeni datm
tablosundaki topraklama barasna veya
topraklama iletkeni bulunan buata kadar
ekiniz.
Topraklama iletken balantsn yapnz,
balantnn gevek olmamasna dikkat
ediniz.
Eer ortamda topraklama hatt yoksa
sfrlama yapnz.
Sfrlama balants iin renme
faaliyetindeki balant eklinden
faydalannz.
Sfrlamann sakncal olduunu
unutmaynz.
Enerji altnda almaynz.
gvenlii ve emniyet tedbirlerine uyunuz.
Uygun ara gereleri kullannz.
57
KONTROL LSTES
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. Topraklamann nemini kavradnz m?

2. Topraklama eitlerini kavradnz m?
3. Topraklama elemanlarn doru setiniz mi?
4. Topraklama iletkenini doru ve uygun yntemle ektiniz mi?
5. Topraklama balantsn doru yaptnz m?
6. Sfrlama yaplma nedenlerini ve sakncalarn kavradnz m?
DEERLENDRME
tamam evet ise lme ve Deerlendirmeye geiniz.
58
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
yaznz.
1.
( ) nsanlar ve canllar tehlikeli dokunma gerilimlerine kar korumak iin,

cihazlarn gerilim altnda olmayan metal ksmlarnn topraklanmasna,
denir. Boluu doldurunuz.
2.
Transformatr sarglarnn yldz balant noktasnn topraklanmasna,

.denir.

3.
( ) Bakr topraklama iletkeni kesiti en az 10 mm olmaldr.
4.
( ) Alminyum topraklama iletkeni kesiti en az 35 mm olmaldr.
5.
( ) ubuk topraklama elektrotu en az 0,2 metre derine gmlmelidir.
6.
( ) Levha topraklayclar, dier topraklayclara gre daha derine gmlmelidir.
7.
( ) Killi ve humuslu toprak zgl direnci, akl zgl direncinden daha oktur.
8.
( ) Gerilim altnda olmayan btn tesisat ksmlarnn ebekenin sfrlama hattna

(topraklanm ntr hattna) veya ayr ekilmi koruma iletkenine balanmasna
sfrlama denir.
DEERLENDRME
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz
59
RENME FAALYET-4
AMA
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-4
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3

elektrik i tesisleri ynetmeliine, Bayndrlk Bakanl Elektrik Genel Teknik
artnamesineARATIRMA
uygun olarak, zayf akm malzemelerini seebilecek ve balantlarn
yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Zayf akm tesisatlarnda neden dk gerilim kullanlmaktadr, aratrnz.
evrenizde bulunan zil tesisatnda hangi elemanlar kullanlmtr, aratrnz.
Kap otomatii nasl almaktadr, aratrnz.
Resmi dairelerde hizmetlilerin arlmasnda hangi sistem kullanlmaktadr,

aratrnz.

iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca zayf akm tesisat
malzemeleri kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek
4. ZAYIF AKIM MALZEMELER

4.1. Transformatr
4.1.1. Zayf Akm Transformatr Grevi ve Yaps
Transformatr; sarglarndan herhangi birine uygulanan alternatif gerilimi,
elektromanyetik endksiyon yolu ile dier sarglarnda ayn frekansta; fakat farkl akm ve
gerilime dntren ve hareket eden paras olmayan elektrik makinesidir. Kk gl
transformatrlere zil transformatr denilmekte ve 220 / 3- 5- 8 volt, 220 / 4- 8- 12 volt ve
220/ 24 voltluk standart gerilimlerde retilmektedir. Gleri ise 5- 10- 20- 50 watt olarak
deimektedir.
60
Zayf akm transformatr, demir nve ve sarglar olmak zere iki blmden meydana
gelmitir. Demir nve, 0,35- 0,5 mm. kalnlndaki birer yzeyleri yaltlm ince silisli
saclarn paketlenmesi ile yaplmtr. Sarglar primer ve sekonder sarg olmak zere iki
adettir.
Drc trafolarda birbiriyle elektriki balants olmayan bu iki sargdan ince kesitli
iletkenle ok sipirli olarak sarlan birinci sargya primer sarg, kaln kesitli iletkenle az sipirli
olarak sarlan ikinci sargya ise sekonder sarg denir. Zil, kap otomatii, refkontak,
numaratr, kap otomatii zayf akm trafo kna balanr (4- 8- 12 volt).
Resim 4.1: Zayf akm transformatr (raya montajl)
4.1.2. alma Prensibi

Transformatr prensip emasnda, primer sargya alternatif gerilim uygulandnda,
bobinden alternatif akm geer. Bu akm, demir nve zerinde zamana gre yn ve iddeti
deien bir manyetik alan meydana getirir. Devresini sekonder sargnn bulunduu ayak
zerinden tamamlayan deiken manyetik alan kuvvet izgileri, sekonder sarg iletkenlerini
keserek bir emk (elektro motor kuvvet) endkler.
Manyetik Alan
I1
U1
Primer
Sarg .
I2
N1
N2
Sekonder
Sarg .
U2
Nve
ekil 4.1: Transformatr prensip emas
Bu ekilde aralarnda hibir elektriki ba olmad halde, primer sargya uygulanan

alternatif gerilimin etkisi ile sekonder sargdan ayn frekansl, dk gerilim elde edilir.
Transformatrn, sekonder sargsndan dk deerli alternatif gerilim uygularsak bu defa
dier sargsnda ayn frekansl yksek gerilim alrz. Fakat fazla akm ekilemez.
61
Transformatrn bir sargsna doru gerilim uygulandnda kndan gerilim

alabilir miyiz, aratrnz.
4.2. Butonlar
4.2.1. Butonlarn Grevi
arma ve bildirim tesisatlarnda devreye enerji verip kesmeye yarayan elemanlara
buton denir. Buton, iletkenlerin baland iki vida ve yayn hareket ettirdii bir kontaktan
meydana gelmitir. Buton normalde yay tarafndan ak tutulur ve zerinden akm gemez.
Butona basldnda yay kuvveti yenilerek hareketli kontan vidalar zerine basmas, yani
devreyi kapatmas salanr. Bu durumda devreden akm geer. Zil butonu zerinden elimizi
ektiimizde yay, tekrar konta iterek devreyi aar.
ekil 4.2: Buton
4.2.2. Buton eitleri

Zil butonlar, sva alt veya sva st, yuvarlak, keli, etiketli, oklu (butoniyer)
eklinde retilir. Son yllarda butoniyerler sesli ve grntl haberlemeye olanak
salamaktadr. Ayrca kap otomatii ve merdiven otomatii butonlar, yangn bildirim
butonlar da bulunmaktadr.
Resim 4.2: Zil butonlar (hoprlrl, fotoselli, kameral)
62
4.3. Ziller
4.3.1. Zil eitleri
Zil, zayf akm tesisatnn bildirim ksmn oluturmaktadr. eitleri; elektromekanik
zil, elektronik zil, melodili ziller en ok kullanm alan bulmaktadr.
Resim 4.3: Elektromekanik ve elektronik ziller
4.3.2. Elektromekanik Zil alma Prensibi

Elektromekanik zil, elektromknats, tokmak, an ve bunlarn monte edidii kaideden
meydana gelir. Bobin ularna 8-12 voltluk alternatif gerilim uygulandnda, bobin etrafnda
bir manyetik alan meydana gelerek bobinin gbeini oluturan sac nveyi mknatslar.
Mknatslanan nve, karsndaki paleti eker ve ucundaki tokmak ana vurur. Palet ekildii
anda A konta aldndan bobinin enerjisi kesilir. Bu durumda nve mknatsln
kaybederek paleti brakr. Palet normal konumuna dndnde ise kontak kapanarak tekrar
bobine gerilim gelmesi oluur. Zilin almas, bobine gerilim uyguladmz mddete
devam eder.
ekil 4.3: Elektromekanik zil i yaps
Zil ayar vidasndan, zilin alma sesini ayarlaynz.

63
4.4. Kap Otomatii

4.4.1. Grevi
Apartman veya dier binalarn ana giri (cmle kap) kaplar, s kayb ve gvenlik
asndan kapal tutulmas gerekir. Bu amala kap, genelde hidrolik bir kol dzenei ile
srekli kapal tutulur. Dardan gelen kiiye kapnn otomatik olarak almasn salayan
elektrikli elemana kap otomatii denir. Kap otomatii zerinde gergi zincirleri vardr, bu
gergi zincirini ayarlayarak iyi bir alma salanmaktadr. Yeni nesil kap otomatiklerinde bu
zincir dzenei kaldrlmtr, kap otomatiine enerji geldiinde direk kap almaktadr.
Resim 4.4: Kap otomatikleri

Kap otomatii zerinde (zincirli tip) elektromknats, kurma kolu, srg kolu, yerine
getirme yay mandal, palet gibi elemanlar bulunmaktadr. Mekanik paralarn oluturduu
kilit sistemi elektromknatsn enerjilenmesi ile harekete geerek kap zerindeki kilidi aar.
Kap otomatii daima, srgl kilitle birlikte kullanlr ve alr, kapanr ve bina kapsnn i
tarafna monte edilir. Srg kolu, kk bir zincir yardmyla kilit srgsne, kurma kolu ise,
kap mesnedindeki duvara balanr. Bina kaps kapatlnca, kurma yay gergin duruma gelir
ve kurma yayna bal srg kolu ekilmek ister, fakat srg kolu pimi ve palet zerindeki
trnaa takl bulunan mandal nedeni ile ekilemedii iin srg kolu hareket edemez ve kap
almaz.
Kapnn almas iin, paletin ekilmesi ve mandaln trnaktan kurtulmas gerekir.
Kap otomatii bobini enerjilenince (butona basldnda) bobin mknatslanarak paletini
eker ekmez mandal trnaktan kurtulur. Bylece gergin durumdaki kurma yay, srg kolu
piminin mandal zerindeki yerinden kurtulmasn salar. Srg kolu ekilerek kilidi ve
dolaysyla kapy aar. Kap aldktan sonra yerine getirme yay yardmyla srg kolu
pimi, mandal zerindeki oyua girer ve kap otomatii tekrar kurularak yeniden almaya
hazr hale gelir.
64
ekil 4.4: Zircirli tip kap otomatii i yaps
4.5. Numaratr
4.5.1. Grevi
Gnmzde kullanm yeri ok azalm olan numaratr tesisat apartmanlarda kapcy,
iyerlerinde hizmetliyi armak amacyla kulanlmaktadr. Gnmzde eskiden kalma
tesisatlar haricinde kullanm azdr. Kullanlan yerler tam olarak bitmedike retimi ve
tesisat da yaplacaktr.
Resim 4.5: Numaratr

Numaratrler ve be aboneli olarak yaplmaktadr. Daha fazla aboneye ihtiya
olduunda l veya beli gruplar oluturularak say arttrlabilir. Numaratrlerde her abone
iin bir elektromknats, elektromknatsn nnde bir palet ve bu paletin zerinde dmeye
hazr bekleyen bir numara bulunur. Elektromknatslara ayr ayr butonlar kumanda eder ve
her elektromknats tek bir zile seri baldr.
65
Numaratr tesisatnda numaratr, kapc veya hizmetli odasnda, butonlar ise binalarda
daire iinde, resmi dairelerde ise ynetici odasnda bulunur. Kapc yada hizmetliyi armak
isteyen kii, numaratr butonuna basarak kapc odasndaki zili alarken kendisine ait olan
numarannda, numaratr ekranna dmesini salar. Zilin almas ile arldn anlayan
hizmetli, numaratre bakarak kim tarafndan arldn anlam olur. Numaratr kurma
kolu yardm ile den numaray yerine kaldrdktan sonra hizmeti yerine getirmek zere
gider, bu arada kendisi bakalar tarafndan aranmsa dndnde numaratre bakarak bunu
anlayabilir.
Numaralandrma kolu
Numara
Paletin ekilme yn
Tr
na
k
1
Ekran
Bobin
Mp
R
220/12 V
6/25 A
ekil 4.5: Numaratr alma prensibi
4.6. Refkontak
4.6.1. Grevi
ocuk bakm evleri, ktphane, hastane, okul gibi sessizliin nemli olduu yerlerde
arma ve bildirim amal olarak, kl arma (refkontak) tesisatlar kullanlr.

Refkontak tesisat role, arma butonu, sndrme butonu ve iki adet sinyal
lambasndan meydana gelmektedir. Role ve sndrme butonu ary yapan kiinin
odasnda, arma butonu kiinin hemen yannda bulunur. Sinyal lambalarndan biri, ary
yapan kiinin odasnn koridora bakan ksmnn stne, dieri ise arlan grevlinin
bekledii yere konulur.
Grevliyi armak iin arma butonuna baslr. Bu durumda role bobinine enerji
uygulanr ve akm geerek karsndaki paleti eker. Palete bal kontak kapandndan
refkontak lambalar yanar.
66
Butondan basn kaldrldnda bobin enerjisi kesilerek paleti brakr; fakat palet
trnaa takl bulunduundan kontak almaz ve dolaysyla lambalar yanmaya devam eder.
Grevli kii bulunduu yerdeki lambann yandn grnce koridora kar. Hangi kapnn
zerindeki lamba yanyorsa o odadan arldn anlar ve odaya gider. Oda ierisine girerek
grevini yaptktan sonra, yine oda ierisinde bulunan sndrme butonuna basar, trnaktan
kurtulur. Bylece sinyal lambalar sner ve role tekrar ilk alma durumuna dner.
ekil 4.6: Refkontak elemanlar
Gnmzde elektronik refkontaklarda retilmektedir. Elektronik refkontaklarda

mekanik role trnak dzenei yoktur. zerinde lamba, zil, sndrme butonu (Off), arma
butonu (On) ve 24 Volt gerilim balant klemensleri bulunur.
Resim 4.6: Elektronik refkontak i yaps
4.7. Diyafon
4.7.1. Grevi
Diyafon tesisatlar gnmzde numaratr ve refkontak tesisatnn kullanld yerlerde
alternatif olarak kullanlmaktadr. Diyafonda aran ve arlan kiiler birbirlerinin sesini
duyduklarndan, daha kolay iletiim kurulmakta ve zamandan tasarruf salanmaktadr.
Gnmzde grntl diyafonlarda kullanlmaktadr.
67
Resim 4.7: Bro tipi grntl diyafonlar ve santral

Diyafon tesisatlarnda bir merkez nitesi ve ona bal ube niteleri bulunmaktadr.
Merkez nitesinin zerinde her niteye ait bir buton bulunur. Konuulmak istenen ube
nitesinin anahtar kapatldktan sonra, konuma butonuna baslarak gerekli ses mesaj
ubeye ulatrlr. Merkeze bal ubelerin tamam merkezle ayr ayr grebilir. Diyafonlar
en ok ay ocaklar, brolarda, okullarda, imalathanelerde kullanlmaktadr. Diyafonlar
gelitirilerek apartman zil tesisatlar ile birlikte kullanlmaya balanmtr. Ayrca grntl
sistemde yaygnlamaktadr.
ekil 4.7: Apartman diyafon sistemi
Apartman tipi diyafon ubelerinde, kap otomatii, merdiven otomatii, konuma

butonlar bulunmaktadr.
68
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilem basamaklarna uygun olarak zil, kap otomatii, numaratr ve bro
tipi diyafon altrlmasn yapnz.
lem Basamaklar
neriler
Elektromekanik zile enerji

vererek altrnz.
Kap otomatiine enerji
vererek altrnz.
Numaratre enerji vererek
altrnz.
Bro tipi diyafon
balantsn yapnz.
Elektromekanik zile, zayf akm transformatr dk

gerilim tarafndan 12 volt uygulaynz.
Elektromekanik zilin ayar vidasn ayarlayarak sesini
ayarlaynz.
Balantlarnz enerji var iken yapmaynz.
Zincirli tip kap otomatiini seiniz.
Kap otomatiine zayf akm transformatr dk
gerilim tarafndan 12 volt uygulaynz.
Kap otomatii gergi zinciri ayarn yapnz.
Aadaki balant eklinden faydalannz.
Zayf akm trafosunun knn bir ucunu uygun
kabloyla butona balaynz.
Trafonun dier ucunu numaratr bobinine balaynz.
Bobine seri olarak zil de balayabilirsiniz.
Butonun k ucunu numaratr bobinine balaynz.
Trafoya ok dikkatli biimde 220 volt enerji veriniz.
Butona basnz, numaratr paleti derse numaratr
almaktadr.
Devreyi 3 veya 5 buton ile de yapabilirsiniz.
Diyafon merkez ve ubesini seiniz (3 ubeli).

Merkez ile ube arasnda uygun kablo ile balant
yapnz. Uygun kablo seilmezse seste bozulmalar
olabilir.
Merkez diyafona enerji veriniz, ube konuma
butonuna basarak, haberlemeyi salaynz.
69
KONTROL LSTES
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. Zayf akm transformatr alma prensibini kavradnz m?

2. Elektromekanik zil, kap otomatii alma prensibini kavradnz
m?
3. Numaratr, refkontak ve diyafonun alma prensibini kavradnz
m?
4. Elektromekanik zil, kap otomatiine doru ekilde enerji verip
almasn saladnz m?
5. Numaratr ve diyafona doru biimde enerji verip almasn
saladnz m?
DEERLENDRME
tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.
70
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Zayf akm transformatrleri standart olarak 220 / 12 veya 220 / 24 voltluk olarak
retilir.
2.
( ) Transformatr primer sargsna alternatif gerilim uygulandnda sekonderinden

deiik frekansl dk gerilim elde edilir.
3.
( ) Transformatrn sekonder sargsndan dk deerli alternatif gerilim

uygulanrsa, dier sargsnda yksek gerilim alnr; fakat fazla akm ekilemez.
4.
( ) Zincirli tip kap otomatiinde, gergi zinciri gevek olduunda kap otomatik
olarak almaz.
5.
Aadakilerden hangisi refkontak elemanlarndan deildir.

A) Role
B) Lamba
C) arma butonu
D) Sndrme butonu
E) Butoniyer
DEERLENDRME
71
RENME FAALYET-5
RENME FAALYET-5
AMA
elektrik i tesisleri ynetmeliine uygun olarak, aydnlatma ve priz devre elemanlarn
seebilecek ve balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
evrenizde bulunan lamba eitlerini aratrnz.
evrenizde bulunan priz eitlerini aratrnz.
evrenizde bulunan aydnlatma kontrol elemanlarn aratrnz.

iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca aydnlatma ve priz
tesisat malzemeleri kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor haline getirerek
5. AYDINLATMA VE PRZ DEVRE

ELEMANLARI
5.1. Filer
5.1.1. Grevleri
Fi, bir aygt veya uzatma kablosundaki iletkenleri, prizdeki kontaklar aracl ile
elektrik tesisi iletkenlerine birletirmeyi veya bunlardan ayrmay salayan bir aratr.
5.1.2. Yaplar Bakmndan Fi eitleri

Normal fi, toprakl fi, fazl fi, telefon fii, yeni sistemde Amerikan ve Avrupa
fileri (bu filer adaptr ile bizim kullandmz prizlere dntrlmektedir) olmak zere
eitleri kullanlmaktadr. Fi gvdesi bakalit, sert PVC, termoplastikten yaplmaktadr. Fi
kontaklar printen yaplmaktadr.
72
Resim 5.1: Normal, toprakl ve telefon fii
Resim 5.2: fazl yuvarlak ve yass filer
5.1.3. Enerji Al ekillerine Gre Fi eitleri

Erkek fi, dii fi olmak zere eitleri bulunmaktadr.
Resim 5.3: Dii filer
Resim 5.4: oaltc filer
5.1.4. Jaklar ve eitleri

Antenden gelen (TV) yksek frekansl sinyali yabanc d sinyallerden korumak iin,
koaksiyel kablo kullanma mecburiyeti vardr. Televizyonlarn anten tesisatlar ile TV cihaz,
koaksiyel kablo ve anten jak aracl ile irtibatlandrlr. Kablonun orta ucu (canl u) anten
jaknn ortasndaki canl ula irtibatlandktan sonra, kablonun hasr rgl ksmda anten
73
Jaknn asesi ile irtibatlandrlarak balanr. Elektronik cihazlarn birbirine

balanmasnda ve osilaskop gibi cihazlarn sinyal girilerinde kullanlan BNC jakn
balarken de benzer yntem kullanlr.
Resim 5.5.a: Anten jak
Resim 5.5.b: BNC connector
Resim 5.6.a. ve b.de anten kablosunun jaka taklmas gsterilmektedir, inceleyiniz.
Resim 5.6.a: Anten kablosunun jaka taklmas
Resim 5.6.b: Anten kablosunun jaka taklmas
5.2. Prizler
5.2.1. Grevleri
Elektrik cihazlarna, bir elektrik devresinden fi aracl ile dorudan veya uzatma
kablosu ile enerji alnmas iin kullanlan aratr. D erevesi sert PVC madde, bakalit veya
termoplastik malzemeden yaplmtr, enerjinin balanaca kontak yuvalar dzenei,
yanmaz zellikli PVC veya porselen malzemenin iinde bulunmaktadr.
74
5.2.2. Kullanm Yerlerine Gre Priz eitleri

Kullanm yerlerine gre prizler; sva alt, sva st, etan (Antigron), seyyar grup prizi
olmak zere eitleri vardr.
Resim 5.7.a: Sva alt priz
Resim 5.7.b: Sva st priz
Resim 5.8: Antigron prizler
Resim 5.9.b: fazl yass priz
Resim 5.9.a: Grup prizler
5.2.3. Yaplar Bakmndan Priz eitleri

Yaplar bakmndan prizler; normal, ups, toprakl, fazl, telefon, data, mzik yayn,
uydu tv prizi olmak zere eitleri vardr.
75
Resim 5.10.a: Priz eitleri
Resim 5.10.b: Priz eitleri
76
Resim 5.10.c: Priz eitleri
5.3. Duylar
5.3.1. Grevi
Duy, elektrik lambasnn, vidalanmak veya takmak suretiyle elektrik tesisine
balanmasn salayan aratr. letken ksmlar genellikle pirinten yaplr ve anahtardan
gelen iletken, mutlaka duyun orta (i) kontak ksmna balanr.
5.3.2. Yapm Gerelerine Gre Duy eitleri

Porselen ve bakalitten yaplm eitleri bulunmaktadr. Ayrca bronz ve kauuktan da
yaplmaktadr.
Resim 5.11: Porselen ve bakalit duylar
77
5.3.3. Yapllarna Gre Duy eitleri

Sngl ve vidal duy olmak zere eitleri vardr.
Resim 5.12: Sngl ve vidal duy
5.3.4. Kullanm Yerlerine Gre Duy eitleri

Asma duy, tavan duy, bahe duy, donanma duy, braol duy olmak zere eitleri
vardr.
Asma duy
Bahe duy
Duvar glop duy Tavan glob duy
Braol duy
Nemli yer duy
Donanma duy
Tavan duy
Duvar duyu
niversal duy
Resim 5.13: Kullanm yerlerine gre duy eitleri
5.3.5. Byklklerine Gre Duy eitleri

Minyonet duy, minyon duy, normal duy, golyat duy olmak zere eitleri vardr.
Resim 5.14: Minyon duy
78
5.3.6. Soketler
zellikle fluresant, halojen, ralina armatrlerde kullanlr. Uzun (dz) fluoresant ve
dairesel (simit) fluoresant lamba soketleri bulunmaktadr.
Resim 5.15: Fluoresant ve halojen ampl soketi, ralina ampl soketi
5.4. Lambalar (Ampl)

5.4.1. Grevi
Elektrik enerjisini k enerjisine eviren gerelere ksaca, lamba veya ampl
denmektedir.
5.4.2. Lamba eitleri

Akkor flamanl, fluoresant, civa buharl, sodyum buharl, metal buharl, halojen, neon,
led lambalar olmak zere eitleri vardr. Bu ampllerden en ok kullanlan akkor flamanl
ve fluoresant ampllerin i yaps incelenecektir.
Akkor flamanl ampl i yaps
Elektrik akm bir iletken zerinden geince, iletkenin cinsine bal olarak deien bir
s ve daha fazla akm geirilirse, iletken akkor hale geleceinden s ile birlikte kta
samaya balar. Ancak bu ilem ak havada yapldnda, ksa zamanda iletkenin
kopmasyla neticelenir. Bu ilem, k elde etmek iin kapal bir ortamda ve zel seilmi
gazlarn iinde yaplmaldr.
Akkor flamanl lambalarn kzaran teli tungsten (volfram) metalinden yaplmtr.
Flamann yapl ok basit olmayp nemli teknolojik aamalardan gemektedir. Tungsten
metalinin ergime derecesi yksektir. 3410 C derecede eritelemediinden sktrlarak ve
ezilerek ilenmektedir. Bu ilemler sonucunda boyu 2 metreye, ap 1 mmye getirilen
tungsten metali yaplan ok ince iilik ve teknoloji ile, boyu uzatlm ap da inceltilmitir.
220 volt 15 wattlk lambann flaman kalnl 15 mikron uzunluu ise 30 cmdir.
Yaklak 1000 saat mr olan akkor flamanl ampller daha ok i aydnlatmada
kullanlr. Is kayplar fazladr, fazla g harcarlar. Bu sakncalarna ramen stnlkleri de
vardr; maliyeti ucuzdur, rettikleri k ynlendirilebilir, k ayar yaplabilir, az yer
kaplarlar.
79
Resim 5.16: Akkor flamanl ampl i yaps
Resim 5.17: Halojen Ampller
Fluoresant ampl i yaps
Silindirik bir cam boru eklinde yaplan fluoresant ampln, her iki banda
tungstenden yaplm ift sarml flamanlar vardr. Flamanlar sndnda elektron yayma
zellii kazanmas iin zerileri oksit tabakas ile kaplanm ve ular lamba bal
zerindeki lamba ayaklarna balanmtr. Boru eklindeki cam tpn i yzeyi floresan ve
fosfor madde ile kaplanm ve tpn iindeki hava alnarak yerine argon gaz doldurulmu,
kk bir damla da civa konulmutur.
Fluoresant ampln stn zellikleri unlardr; rettikleri k miktar fazladr,
mrleri uzundur, s eklindeki kayplar azdr, az g harcarlar.
Fluoresant ampllerin olumsuz taraflar da vardr; armatrnn ilk kurulu maliyeti
fazladr, ok yer kaplarlar, rettikleri k ynlendirilemez, dk gerilimlerde almazlar,
fazl aydnlatmada gerekli nlem alnmazsa stroboskobik (gz yanlmas- dnen
paralarn duruyormu gibi grnmesi) oluur.
80
ekil 5.1: Fluoresant ampl i yaps
Fluoresant ampllerin, dz uzun boy (36- 40 W), ksa boy (18- 20 W), dairesel (32 W)
ve tasarruflu (kompakt 8- 10- 14- 18- 20- 24 W) olarak eitleri vardr.
Resim 5.18: Fluoresant ampller
Resim 5.19: Kompakt fluoresant lambalar
Kompakt fluoresan (tasarruflu) lambalar, ampl ve elektronik devreden oluur.

Normal fluoresan lambalarda bulunan starter, balast, soketler bulunmad iin kapladklar
alan kktr.
81
5.5. Armatrler
5.5.1. Armatrlerin Grevi
Armatrler, lambalarn bir veya birden ounu bnyesinde tayan onlara dekoratif bir
grnm veren ve bazen de olumsuz d etkilerden koruyan aydnlatma aralardr.
5.5.2. Armatr eitleri

Gnmzde ok eitli ve gzel grnml armatrler yaplmaktadr. Bunlarla
lambann rettii k istenen yere odaklanabildii gibi, kamuflaj yaplmakta, n gze
verecei zarar ortadan kaldrlmaktadr. Armatrler deiik harflerle isimlendirilerek
standartlatrlmtr. eitleri olarak en ok kullanlan eitleri, fluoresant armatr, etan
armatrler, bahe aydnlatma armatrleri, d aydnlatma armatrleri (yol vb.), atlye
aydnlatma armatrleri, dekoratif i aydnlatma armatrleri, bina acil k gsteren
armatrler bulunmaktadr.
Resim 5.20: Dekoratif i aydnlatma armatrleri
Resim 5.21: D aydnlatma armatrleri
82
Resim 5.22: aydnlatma armatr eitleri
Resim 5.23: Bahe aydnlatma armatrleri
Resim 5.24: Atlye aydnlatma armatrleri
Resim 5.25: Bina acil k ynlendirme armatrleri
83
Acil durum aydnlatma niteleri, ebeke geriliminin yangn, deprem, sabotaj, su

baskn, elektrik arzas gibi nedenlerle kesilmesi ve normal aydnlatma sisteminin devre d
kalmas durumunda otomatik olarak devreye girerek asgari dzeyde bir aydnlatma salayan
cihazlardr. Acil durum ynlendirme niteleri ile birlikte binalarda can kayb, panik ve
izdiham nlemek, hzl ve gvenli bir tahliye salamak iin kullanlrlar. kincil (acil durum)
aydnlatma enerji kayna, merkezi olarak yerletirilmi bir besleme kayna olabilir
(merkezi batarya sistemi), veya her bir armatrn iine yerletirilebilir (kendinden bataryal
cihazlar).
Resim 5.26: Fiber optik ve ledle aydnlatma sistemi
Floresant armatr elemanlar
Fluoresant armatr devre elemanlar starter, balast, soketler ve ampldr. Soketler ve

ampl daha nceden incelenmiti, imdi starter ve balastn yapsn inceleyeceiz.
Balast: Birer yzeyleri yaltlm silisli saclarn paketlenmesi ile oluan

demir nve zerine gcne uygun zellikte bobin sarlarak yaplmtr.
Balast fluoresan lamba devresinde, gerilimi ykselterek gerekli
atelemeyi salar. Lamba yandktan sonra, devrede seri bal endktif
diren gibi grev yaparak lamba zerindeki gerilimi % 50 orannda
azaltp dengede tutar. Standart gleri 20- 32- 40- 65 Wtr. Gnmzde
starter gerektirmeyen elektronik balastlarda kullanlmaktadr.
ekil 5.2: Bobinli balast i yaps
Resim 5.27: Elektronik balast
84
Starter: Silindir eklindeki bir cam tp iinde iki elektrotlu bir kontak
yerletirilerek, havas alnm ve iine neon gaz doldurulmutur. Kontak
elektrotlarndan biri, uzama katsaylar farkl iki metalin birlemesinden
meydana gelen, bimetalden yaplm ve hareketlidir. Starterde ateleme
annda oluan arktan dolay parazit meydana gelir. Oluan paraziti
nlemek iin kontak ularna paralel balanr.
ekil 5.3: Starter i yaps
Resim 5.28: Starter
ekil 5.4: 1x40 W fluoresan lamba balant emas
5.6. Aydnlatma Kontrol Elemanlar

5.6.1. Anahtarlar
5.6.1.1. Grevi
Elektrik devrelerinde el ile kumanda edilmek suretiyle enerjiyi ani olarak ama ve
kapama grevi yapan devre elemandr. Yaltkan ksmlar bakalit, sert plastik ve
porselenden, metal ksmlar ise nikel kapl pirinten yaplmtr.
85
5.6.1.2. Anahtar eitleri

Elektrik tesisatnn ekline gre; sva st, sva alt, etan (Antigron) anahtar olarak
yaplr. Kullanldklar devreye gre ise eitleri; adi (tek kutuplu), komitatr (iki alcya ayr
ayr kumanda eden), vaviyen (bir alcya iki ayr yerden kumanda eden), dimmer (elektronik
ayarl) anahtarlar bulunmaktadr.
Butonlar ile anahtarlarn fark; butonlar basldklar srece devreyi altrrlar,
anahtarlar ise kalc tiptir.
Resim 5.29: Sva alt anahtarlar
Resim 5.30: Sva st antigron anahtarlar
86
Resim 5.32: Komitatr ve vaviyen anahtar
Resim 5.31: Arapuar ve pano anahtar
5.6.2. Merdiven Otomatii

ok katl binalarda merdiven boluunun aydnlatlmasnda kullanlan ve zaman
ayarl elektronik bir cihazdr. eitli firmalarn rettikleri merdiven otomatiklerinin
balants deiiklik gstermekle birlikte balant emalar klemens kapa ierisinde
verilmitir.
Resim 5.33: Merdiven otomatii
5.6.3. Darbe Akml Role(mpuls Role)

Darbe akml role tesisat bir veya birden ok lamba veya lamba grubunu ikiden ok
yerden yakp sndrmeye yararlar. Darbe akml role, buton (liht) aracl ile kendisine
ulaan akmn her geliinde (darbesinde) bulunduu konumu deitirme zelliine sahiptir
5.6.4. Zaman Saati

stenen zaman aralnda lambalarn yaklp sndrlmesi ilemini yapar. Mekanik ve
dijital olarak eitleri vardr.
Resim 5.34
87
5.6.5. Sensrler
Bir yere girildiinde zerlerindeki alglayclar vastasyla lambalarn yaklmas ve
sndrlmesinde kullanlr. Ia, sese ve sya duyarl tipleri vardr. Ortama girildiinde
zerilerindeki alglayclar vastasyla aydnlatma sistemine kumanda ederler. Aydnlatma
sisteminin yanma sresi ayarlanabilir. Yeni binalarda merdiven otomatiine alternatif olarak
kullanlabilmektedir.
Resim 5.35: Sensrl aydnlatma kontrol
ekil 5.5: Toprakl fi ve priz kablo balants (uygulama faaliyeti ekli)
88
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilem basamaklarna dikkat ederek uzatma kablosu, anten kablosu ve duy
kablosu taklmas uygulamalarn yapnz.
lem Basamaklar
Seyyar grup prizine uzatma

kablosunu taknz.
neriler
Tv anten uzatma kablosu

yapnz.
Asma duy kablosunu

taknz.
3x1,5 kabloyu seiniz.

Kabloyu 3 metre kesiniz.
Uygun toprakl fi ve 3l grup prizi seiniz.
Kablonun iki ucundaki d yaltkan klf uygun ve
dikkatli olarak karnz. letkenin zedelenmemesine
dikkat ediniz.
Fii anz ve kabloyu fie taknz, toprak kablosunu
fiin toprak ksmna taknz. (ekil 5.5. baknz)
Fiin kapan kapatnz.
Seyyar grup priz kapan anz
Kabloyu grup priz klemenslerine taknz.
Toprak kablosunu doru yere taknz.
Grup priz kapan kapatnz.
Yaptnz ii son kez kontrol ediniz.
Uygun anten jakn seiniz. (dii ve erkek)
Uygun tv anten kablosunu seiniz.
Anten kablosunu 3 metre kesiniz.
Anten kablo iki ucunu da uygun bir ekilde anz.
letkenin zedelenmemesine dikkat ediniz.
Anten kablosunun bir ucunu dii jaka taknz.
Anten kablosunun dier ucunu erkek jaka taknz.
Yaptnz ii son kez kontrol ediniz.
Uygun asma duy ve kabloyu seiniz.
Kabloyu 30 cm kesip ucunu anz.
Duy arka kapan kartnz.
Duy klemensine uygun bir ekilde kabloyu taknz.
letkenlerin birbirine dememesine dikkat ediniz.
Duy kapan kapatnz.
Deiik duy eitlerine uygun kablo takma
uygulamas yapnz.
89
KONTROL LSTES
EVET ve HAYIR kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. Filerin ve prizlerin eitlerini seebildiniz mi?

2. Duylarn ve lambalarn eitlerini seebildiniz mi?
3. Armatrlerin eitlerini ve fluoresan armatr elemanlarn doru
olarak seebildiniz mi?
4. Aydnlatma kontrol elemanlarn doru seebildiniz mi?
5. Seyyar grup priz kablo balantsn yaptnz m?
6. Anten uzatma kablosu ve duy kablo balantsn yntemine uygun
yaptnz m?
DEERLENDRME
tamam evet ise bir sonraki faaliyete geiniz.
90
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
yaznz.
1.
Bir aygt veya uzatma kablosundaki iletkenleri, prizdeki kontaklar aracl ile elektrik
tesisi iletkenlerine birletirmeyi veya bunlardan ayrmay salayan araca
denir.

2.
( ) Anahtardan gelen iletken duyun i orta klemensine balanmaldr.
3.
( ) Akkor flamanl ampln havas boaltlmtr.
4.
( ) Floresant ampln iinde neon gaz vardr.
5.
( ) Elektronik balastl fluoresan armatrde startere gerek yoktur.
6.
( ) Starterde arktan dolay oluan paraziti nlemek iin kondansatr seri olarak
balanr.
7.
Aadakilerden hangisi kullanm yerlerine gre priz eitlerinden deildir?

A) Sva alt
B) Sva st
C) Etan
D) Grup priz
E) Energy saver
8.
Aadakilerden hangisi kullanm yerlerine gre duy eitlerinden deildir?

A) Asma duy
B) Braol duy
C) Bahe duy
D) Golyat duy
E) Tavan duyu
9.
Aadakilerden hangisi akkor flamanl ampl stnlklerinden deildir?

A) Maliyeti ucuzdur
B) I ynlendirilir.
C) Ik ayar yaplabilir.
D) Is kayb azdr
E) Az yer kaplar.
91
10.
Aadakilerden hangisi fluoresan armatr sakncalarndan deildir?

A) G tketimi fazladr
B) Kurulu maliyeti fazladr.
C) ok yer kaplarlar.
D) Dk gerilimle almazlar.
E) I ynlendirilemez.
DEERLENDRME
92
RENME FAALYET-6
RENME FAALYET-6
AMA
elektrik i tesisleri, topraklamalar ynetmeliine uygun olarak, datm tablolar, temel
elektrik kumanda ve koruma elemanlarn seebilecek ve balantlarn yapabileceksiniz.
ARATIRMA
evrenizde bulunan, datm tablolar ve iinde hangi malzemeler bulunuyor,

aratrnz.
Elektrik kaa ve ksa devrelerine kar hangi koruma elemanlar kullanlr,

aratrnz.

iyerlerini, elektrik tesisat taahht firmalarn gezebilirsiniz. Ayrca datm tablolar,
sigortalar, kaak akm roleleri malzemeleri kataloglarn incelemelisiniz. Aratrmanz rapor
haline getirerek arkadalarnza sununuz.
6. DAITIM TABLOLARI, KUMANDA VE

KORUMA DEVRE ELEMANLARI
6.1. Datm Tablolar
6.1.1. Grevi
Bina iindeki tesisatn enerjisi kolay, gvenli ve kesintisiz bir ekilde datm tablosu
aracl ile salanmaktadr. Datm tablolar, bal olduklar tesisata enerji datrken
tesisatn ve tesisat kullanan kiilerin gvenliklerini salayc koruma elemanlarn da
zerinde bulundurur.
6.1.2. Yapldklar Malzemeye Gre Datm Tablolar

Sac ve yaltkan malzemeden yaplan eitleri vardr. Ayrca etan tabloda
eitlerindendir.
93
Sac tablolar: 1-2 mm kalnlnda DKP sacdan yaplr. Kk boyutlu sva

st ve gmme tipleri, dzgn kvrml ve nokta kayna ile salamlatrlm,
kapal ve ak tipte yaplr. Byk olanlar ise kebent demirleri ile
desteklenerek dayanmlar arttrlr ve pano tipi olarak yaplr. Frnlanm
elektrostatik boya ile boyanr.
Yaltkan malzemeli tablolar: Sert plastik, pertinaks, fiber ve polyester gibi

maddelerden retilen bu tablolar, kumanda ve kontrol elemanlarnn yerleimi
iin yaplr. Yksek dayankllk isteyen yerlerde sac korumalarla desteklenir.
Etan tablolar: Yaltkan malzeme veya sacdan yaplabilirler. Kapaklar

contaldr. Kimyasal madde, nem ve mekanik etkilere kar korunmas gereken
yerlerde kullanlr. Anahtar ve alterlere kapak almadan ulalabilir.
Resim 6.1: Yaltkan malzemeli ve sac tablolar
6.1.3. Kullanm Yerlerine Gre Datm Tablolar

Aydnlatma tablolar, kuvvet datm tablolar, kumanda devreleri tablolar, kontrol
devreleri (Plc, pnomatik kontrol vb.) tablolar, antiye tablolar olmak zere eitleri vardr.
Ayrca kk lekli kombinasyon kutular (tablo) kullanlmaktadr.
Resim 6.2: Aydnlatma (saya), antiye, kumanda tablolar
94
Resim 6.3: Sigorta, deme st priz ve kombinasyon priz tablolar (kutular)
Aada rnek olarak montaj yaplm bir datm tablosu verilmitir, inceleyiniz.
Resim 6.4: rnek montaj yaplm bir datm tablosu
6.2. Sigortalar
6.2.1. Grevi
Besleme hatlarn ve bal bulunduu alclar ar yklere, ksa devre akmlarna,
bunlar kullanan insanlar, kullanldklar iletmeleri de olabilecek kazalara kar korumak
amacyla kullanlan koruyucu devre elemandr. Koruduklar alclarn akmlarna uygun
seilmelidir.
95
6.2.2. Sigorta eitleri

Buonlu sigortalar, anahtarl otomatik sigortalar, NH (bakl) sigortalar, yksek
gerilim sigortalar, cam sigortalar, diren sigortalar, fili sigortalar, sofit (oto sigortas)
sigortalar olmak zere eitleri vardr. eitli amperlerde yaplr, amper miktar arttka
boyutlar da artmaktadr. Gnmzde yeni yaplarda buonlu sigortalarn kullanlmamas
istenmektedir.
Resim 6.5: Cam ve fili sigortalar
Resim 6.6: Anahtarl otomatik ve buonlu sigortalar
Resim 6.7: NH (bakl) ve YG sigortalar
Kablolar kemirgenlerden korunmal ve kapasitelerinden fazla yklenmemelidir.

96
6.3. Kaak Akm Koruma Roleleri

6.3.1. Grevi
Elektrik tesisatnda kk grlen; ancak zararlar bakmndan hi de
kmsenmeyecek kaak akmlar fark ederek devreyi aan anahtarlara kaak akm koruma
anahtarlar (diferansiyel koruma cihaz) denmektedir.

Kaak akm koruma anahtarlar, herhangi bir tesisatn hattndan gelen ve dnen
akmlarn toplamnn sfr olmas esasna gre alr. Normal bir tesisatta gelen akmlarn
meydana getirdii manyetik alanla giden akmlarn meydana getirdii manyetik alan
birbirine eit ve zttr. Burada tesisatn bir veya fazl olmas sonucu deitirmez. Kaak
akm koruma anahtarnn akm bobini, bir fazl devreler iin faz ile ntr, iinden geecek
ekilde balandndan, tesisata gelen ve giden akmlarn bilekesinden etkilenmektedir.
Belirttiimiz gibi gelen ve giden akmlar birbirine eit ise bileke alan sfr
olacandan, cihazn akm bobinine etki eden alan bulunmayacaktr. Ancak tesisatn
herhangi bir yerinden kk bir kaak (hata akm) akm varsa, gelen akm giden akma eit
olmayacandan cihazn akm bobini zerinde fark alan (bileke alan) meydana gelerek bir
emk endkler. Bu emk, kaak akm koruma anahtarnn ama snrna (30 mA) ulatnda
devreyi otomatik olarak kesmektedir. 300- 500 mAde devreyi aanlar yangn koruma
anahtar olarak isimlendirilir. Kaak akm koruma anahtar evde ve iyerinde tesisatn ana
giriine, yangn koruma anahtarlar ise ana kolon hatt giriine balanmaldr.
ekil 6.1: Kaak akm koruma rolesi alma prensibi
Kaak akm koruma rolesinin tam grevini yapabilmesi iin tesisin topraklamasnn
iyi yaplm olmas ve topraklama iletkeninin yaltlm iletkenden olmas gerekir.
97
ekil 6.2: fazl ve bir fazl K.A.K. rolesi
ekil 6.3: Kaak akm rolesinin tesisata balants
98
6.4. Roleler Grevi ve alma Prensibi

Elektrik devrelerini ap kapamaya yarayan ve bir tahrik sistemi ile uzaktan kumanda
edilebilen kk gl elektromanyetik anahtarlara role denir. Elektromknats, palet ve
kontaklar olmak zere ksmdan olumaktadr. Bobinine enerji verildiinde bobin nvesi
elektromknats zellii kazanr ve nve paleti eker, palete bal kontaklarda konum
deitirir, yani ak kontaklar alr kapal kontaklar alr. Role bobinleri hem doru hem de
alternatif akmda alr.
Bobin doru akma balanacaksa demir nve bir paradan yaplr. Demir nvenin n
yzne plastikten yaplm bir pul konur, bu pul bobin akm kesildikten sonra artk
mknatsiyet nedeniyle paletin demir nveye yapk kalmasn nler. Bobini alternatif akma
balanacak rolelerin demir nveleri sac paketinden yaplr. Demir nvenin n yznde alan
oyua bakrdan yaplm bir halka geirilir. Bu bakr halka konmazsa alternatif alan
nedeniyle palet titreim yapar. Kontaklar alp kapanr ve role grltl alr.
Resim 6.8: Elektromanyetik role ve montaj soketi
6.5. Kontaktrler Grevi ve alma Prensibi

Byk gteki elektromanyetik anahtarlara kontaktr ad verilir. Roleler de olduu
gibi kontaktrler de elektromknats, palet ve kontaklar olmak zere ksmdan oluur.
Kontaktr bobinleri de doru veya alternatif akmla alr. Her iki akmla alacak
kontaktrlerin demir nveleri genellikle E eklinde yaplr. Eer bobin doru akmla
alacaksa E eklindeki demir nve yumuak demirden ve bir para olarak yaplr. Demir
nvenin d bacaklarna plastikten yaplm iki pul konur, bu pullar bobin akm kesildikten
sonra kalan artk mknatsiyet nedeniyle paletin demir nveye yapk kalmasn nler.
Bobini alternatif akma balanacak olan kontaktrlerin E eklindeki demir nveleri,
silisli saclarn paketlenmesiyle yaplr. Bylece manyetik devrenin demir kayplar en kk
deere indirilmi olur.
99
Bir kontaktr bobini alternatif gerilime balanrsa bu bobin alternatif manyetik alan
oluturur. Frekans 50 olan bir ebeke de bu manyetik alan saniyede 100 kere sfr olur, 100
kerede maksimum deere ular. Manyetik alan maksimum olduunda palet ekilir, sfr
olduunda da palet braklr. Bu nedenle palet titreir, kontaklar alr ve kapanr, kontaktr
ok grltl olarak alr.
Bu sakncay gidermek iin demir nvenin d bacaklarnn n yzlerinde alan
oyuklara kaln bakr halkalar taklr. Bir trafonun sekonder sargs gibi alan bu bakr
halkalarn her birinde gerilim indklenir. Halkalar ksa devre edilmi olduklarndan,
indksiyon gerilimi halkalardan akm dolatrr ve halkalar ek bir manyetik alan oluturur.
Oluan bu manyetik alanla palet srekli ekili kalr.
Resim 6.9: Kontaktr ve i yaps
6.6. Selenoidler
zerindeki bobine enerji verilince kullanld yere gre sv ve hava geiini kontrol
etmeye yarayan elektromekanik vanadr.
Resim 6.10: eitli selenoidler
6.7. alterler, Grevi ve eitleri

Enerjinin alp kapatlmas iin kullanld devrenin bana konur. Tek hareketle
devre akmn ani olarak keserler. Genellikle elle kumandal olmakla birlikte otomatik olarak
da devreyi aabilir. Alclarn rahata alabilecekleri akm snrlar iinde seilmelidir.
Kullanldklar yerlere gre yk alteri, pako (paket), buton tipi ve evirmeli motor
koruma, termik manyetik, nihayet (snr) alteri olmak zere eitleri vardr.
100
Resim 6.11: Yk alteri ( sigortal), motor koruma alteri ve snr anahtarlar
Resim 6.12: Paket (pako) alterler
ekil 6.4: Paket (pako) alter i yaps
101
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
Aadaki ilem basamaklarna dikket ederek role, kontaktr, selenoidlere enerji
vererek altrma ilemlerini gerekletiriniz.
lem Basamaklar
Roleye enerji vererek

altrnz.
Kontaktre enerji vererek

altrnz.
Selenoide enerji vererek

altrnz.
Datm tablo eitlerini
seiniz
neriler
12 ve 24 voltluk doru akm ve alternatif akmla
alan role seiniz. Doru akm ve alternatif akml
role yaplarnn farkn hatrlaynz.
Role etiket anma deerlerine uygun gerilim kayna
kullannz.
Kesinlikle enerji var iken balantlar yapmaynz.
Role bobin ularna enerji kablolarn balaynz.
Role ak kontaklarna dk gerilimli bir alc
balaynz.
Roleye enerji vererek alcnn altn grnz.
Doru ve alternatif akml kontaktrleri seiniz.
ebekeye balayacanz kontaktrn anma gerilimi,
ebeke gerilimine uygun olmaldr.
Enerji varken kontaktr balantlarn yapmaynz.
Kontaktr bobinine ebeke enerji kablolarn
balaynz.
Kontaktr normalde ak kontaklarna uygun alcnn
bir ucunu balaynz.
Alcnn dier ucunu ebekeye balaynz.
Kontaktre dikkatli biimde enerji veriniz ve alcnn
enerjilendiini grnz.
Selenoid etiket anma deerlerine uygun gerilim
kayna kullannz.
Kesinlikle enerji var iken balantlar yapmaynz.
Selenoid bobin ularna enerji kablolarn balaynz.
Selenoide enerji vererek altn grnz.
Yapldklar malzemeye gre tablolar seiniz.
Kullanldklar yere gre tablolar seiniz
102
KONTROL LSTES
Deerlendirme ltleri
Evet
Hayr
1. Datm tablo eitlerini doru setiniz mi?

2. Sigorta eitlerini doru setiniz mi?
3. Kaak akm koruma rolelerinin yapsn ve balant eklini
kavradnz m?
4. Role ve kontaktr yapsn kavradnz m?
5. Selenoid ve alter eitlerini doru setiniz mi?
6. Role, kontaktr ve selenoidi enerji vererek altrabildiniz mi?
DEERLENDRME
Yaplan deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden
tamam Evet ise modl deerlendirmeye geiniz.
103
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1.
( ) Etan tablolar, kimyasal madde, nem ve mekanik etkilere kar korunmas gereken
yerlerde kullanlr.
2.
( ) Besleme hatlarn ve bal bulunduu alclar ar yklere, ksa devre akmlarna

kar korumak amacyla kullanlan devre elemanna kaak akm rolesi denir.
3.
( ) Diferansiyel koruma cihaz kaak akmlara kar koruma elemandr.
4.
( ) 30 mA kaak akm rolesi ana kolon hatt giriine balanr.
5.
( ) Doru akm role bobin nvesi sac paket eklinde yaplr.
6.
( ) Alternatif akm role nvesinde bulunan bakr halkann grevi palet titreimini
nlemektir.
7.
( ) Aadakilerden hangisi kullanm yerlerine gre alter eitlerinden deildir.

A) Yk alteri
B) Snr alteri
C) Sva alt alter
D) Paket alter
E) Termik manyetik
DEERLENDRME
Cevaplarnz, cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek
verdiyseniz uygulamal teste geiniz.
104
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
ki Trifaze ve ki Monofaze Prizli Kombinasyon Kutusu Kablo Balantlarn Yapmak
Malzemeler
Kombinasyon kutusu (2 trifaze, 2 monofaze prizli)

2,5 mm kesitinde ok telli kablo (yeterli boyda)
2 adet 16 Amper trifaze anahtarl otomatik sigorta
2 adet 10 Amper monofaze anahtarl otomatik sigorta
Torvida, pense, kargaburun, yankeski, kablo soyma pensi, kablo yz, kablo
ba
105
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Doru
Doru
Yanl
10

1
Doru
Doru
Yanl
C
KanalKroe
Buat
6
7
8
9
Kasa
Kablo BaSpirali
106
Koruma
Topraklamas
letme
topraklamas
Yanl
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Doru
1
2

1
Doru
Yanl
Doru
Doru

1
Fi
Doru
Doru
Yanl
Doru
Yanl
10
107

1
Doru
Yanl
Doru
Yanl
Yanl
Doru
108
KAYNAKA
KAYNAKA
YILMAZ nsal, Hayati DURMU, Elektrik Tesisat Projesi Meslek Resmi
Kitab, Ankara, 2002.
YAVA Hakan, Elektrik Tesisat Malzemeleri Ders Notlar, Bursa, 2005.
GRKEM Abdullah, Atelye 1 Ders Kitab, Ankara, 2000.
NAYMAN Muhsin, Atlye 1 Ders Kitab, Ankara, 2002.
HRER Ali, Elektrik Tesisat Bilgisi Kitab, G..Teknik Eitim Fakltesi
Matbaas, Ankara.2007
Tuzla teknik lise JICA (Japon Uluslararas birlii Kuruluu), Dearj Lambalar ve
Tesisatlar, stanbul, 2007
109

Temel Elektrik Malzemeleri PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Temel Elektrik Malzemeleri PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

TEMEL ELEKTRK MALZEMELER

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49

5.2.3. Yaplar Bakmndan Priz eitleri ...................................................................... 75

Temel elektrik malzemelerini standartlara uygun semek ve

retmen, modl sonunda size lme arac ( oktan semeli,

Elektriin akas olmaz, her zaman dikkatli olunmaldr.

letken ve yaltkan eitlerini aratrnz.

letkenleri hangi yntemlerle ekleyebiliriz, aratrnz.

Aratrma ilemleri iin internet ortamn kullanabilir, elektrik-elektronik malzemeleri

1.1.2. letken Gereler

Resim 1.1: Ham ve ilenmi bakr iletken

Resim 1.2: Alminyum iletken

Resim 1.3: Gm gere ve gm alam kontaklar

Resim 1.4: Civa

1.2.2. Yaltkan Gereler

Resim 1.5: PVC (Polivinil Clorr) ham maddeleri

Resim 1.6: Porselen gereten yaplan izolatrler

Resim 1.7: Cam gereten yaplan izolatrler

Resim 1.8: Presbant eitleri ve motorda kullanm

Resim 1.9: Makaronlar

Resim 1.10: Aa direkler

Resim 1.11: zolebant eitleri

1.3. letken Snflar

1.3.1. plak letkenler ve zellikleri

ok Telli plak letkenler: letken kesiti bydke ilemek zorlatndan,

Resim 1.12: ok telli alminyum ve bakr plak iletkenler

1.3.2. Yaltlm letkenler ve eitleri

Resim 1.13: Tek ve ok telli yaltlm iletkenler

1.3.2.2. Damar Saysna Gre Yaltlm letkenler

Resim 1.14: ok damarl iletkenler

1.4. Kablolar eitleri ve zellikleri

Resim 1.15: Deiik kablo eitleri

Kablolar; TS (Trk standartlar), VDE (Alman standartlar), IEC (nternational

1.4.1. N Kablolar (TS)

1.4.2. Y Kablolar (TS)

rnek 2: YE3SV(TS) VDE karl 2XSY;

ekil 1.3: YE3SV kablo

YE3SV kablo zellii: ok telli, bakr iletkenli, dielektrik kayplar ok kk

rnek 3: YSLTK-JZ (VDE);

YSLTKJZ kablo zellii; nce ok telli bakr iletkenli, protodur yaltkanl,

1.4.3. H Kablolar (TS)

ekil 1.5: HO5V-U kablo

HO5V- U kablo zellii: Kapal ve kuru yerlerde, sabit tesislerde, datm

rnek 2: H03VV-F (TS) Eski TS sembol FVV;

1-nce ok telli bakr iletken

HO3VV- F kablo zellii: Mekanik zorlamalarn az olduu kapal ve kuru

rnek 3: H05RR- F (TS );

ekil 1.7: HO5RR-F kablo

HO5RR- F kablo zellii: Kalayl, ince ok telli, bakr iletkenli lastik

ekil 1.8: HO5VV5-F kablo ( kumanda ve kontrol kablosu )

1.4.4. Dier Kablolar

Alpek Kablolar: Alpek tipi hava hatt kablolarnda, plastik yaltkanl

ekil 1.9: Alpek kablo ( alminyum yaltlm kablo )

Scakla dayankl kablolar: Yksek ortam scaklnn bulunduu kuru

ekil 1.10: SA kablo (silikon, yanmaz kablo )

ekil 1.11: KPD-V kablo

Koaksiyel kablo: Anten kablosu olarak kullanlmaktadr. Empedans 75 ,

ekil 1.12: Koaksiyel kablo

Fiber optik kablo: Cam fiberden yaplmtr, k aktarm yaplmaktadr,