1

Mvzu 2.Tlb nzriyysi

2.1. Tlb v tklifin bazar qvvlri
2.2. Frdi tlbin formalamas xsusiyytlri
2.3. Tlb amillri
2.4. Elastiklik v onun ttbiqi
2.1. Tlb v tklifin bazar qvvlri
Tlb v tklif bazar iqtisadiyyatnn hrktvericisi kimi onu hrkt gtirir, istehsal olunan
mtlrin miqdarn v qiymtini myyn edir. Bu v ya digr hadisnin v ya hkumtin qbul
etdiyi qrarlarn iqtisadiyyatn vziyytin tsirini bilmk n hr eydn vvl onlarn tlb v
tklif tsirini yrnmk lazm glir.
Tlb v tklif anlaylarndan bazarda bir-birin qarlql tsir edn insanlarn davranlarn
tsvir etmk n istifad edilir. Bazar myyn bir mt v ya xidmtlrin alq v satqsn hyata
keirn insanlar qrupudur. Burada alclar mtlr olan tlbi, satclar is tklifi myyn edirlr.
Rqabtli bazar
Bazarn formalar oxchtlidir. Bzn bazarlar ox yax tkil olunurlar. ksr knd tsrrfat
mhsullar bazarlarnda vvlcdn myyn olunmu yerd v vaxtda alan v satan oxlu insanlar
qarlarlar, xsusi iilr is qiymtlrin qoyulmasna v satn hyata keirilmsin kmklik
edirlr. ox vaxt is bazarlarda hrc-mrclik hkm srr. Msln, myyn hrd dondurma
bazarnda he kim vvlcdn myyn ed bilmz ki, alc dondurman n vaxt yemk istyir.
Dondurma satcsna gzlnilmyn yerd rast glmk olar v onlar bir-birindn frqli mhsullar tklif
edirlr. Dondurmann qiymtini elan edn auksionu yoxdur. Hr bir satc mhsullara qiymt
siyahsn z asr, hr bir alc is maazada ne stkan v ya dn dondurma almaq istdiyini
mstqil hll edir.
Tkmil (mkmml) rqabtli bazar iki sas xarakterik chtl xarakteriz olunur: 1) satclar
trfindn tklif olunan btn mtlr eynidir; 2) alclar v satclar o qdr oxdur ki, onlarn he
biri bazar qiymtin tsir etmk gcnd deyillr. Tkmil rqabt raitind alclar v satclar bazar
qiymtlrini mlum bir ey kimi qbul etmlidirlr, onlar bu qiymtlri qbul ediln qiymtlr
adlandrrlar.
Real hyatda tkmil rqabt anlayna minlrl fermerin taxl satd v milyonlarla alcnn buda
v buda mhsullarn ald taxl bazar daha ox uyun glir. He bir alc v satc budann
qiymtin tsir etmir, onu mlum bir ey kimi qbul edirlr. Bununla bel, oxlu mt v xidmtlr
bazarlarnda rqabt qeyri-mkmmldir. Bzi bazarlarda ancaq bir satc olur v qiymti d o
myyn edir. Bel mhsul satan inhisar adlanr v bel bazara xalis inhisar bazar deyilir. Buna
kiik bir hrd v ya qsbd kabel televiziyas irktini misal gstrmk olar. nki televiziya
tamaalar baqa provayderin xidmtlrin mracit etmk imkanna malik deyillr.
Bir sra bazarlarda is bir ne satc olur ki, onlar da he d hmi rqabt meylli olmurlar.
Bazarn bel tipi oliqopoliya adlanr. Msln, gr iki iri hr arasnda aviasiya damalarn 2-3
irkt hyata keirirs, onlar aviabiletlrin qiymtini yksk sviyyd saxlamaq n rqabtdn
qamaa chd edirlr.
Bir ox bazarlarda bzi satclar z xarakterlrin gr frqli mtlr tklif etdiklrindn, hmin
mhsullarn qiymtlrini myyn etmk imkanna malik olurlar. Bel bazar inhisar rqabtli bazar
adlanr. Msln, proqram tminat istehsal. Bazarn bir-biri il rqabt edn oxlu mtn redaktorlar tklif
etmsin baxmayaraq, hr bir proqram z xsusiyytin gr baqalarndan frqlnir v myyn qiymt
malik olur.

2
Bazarn bu mxtlif tiplrin baxmayaraq, biz tkmil (mkmml) rqabtli bazarlarn thlilindn
balayrq, nki o, xsusi tinlik trtmir.
2.2. Frdi tlbin formalamas xsusiyytlri
1. Bdc mhdudiyyti
stehlaklarn davran nzriyysinin sasnda istehlaklar, onlarn ld ed bildiklri mt
dstlrindn n yaxlarn seirlr. Burada sas msl onlarn ld etmk imkanlar v mt
dstlrinin n yaxs ifadlrinin mzmununun myyn edilmsidir.
Hesab edk ki, istehlaknn seim ed bildiyi mtlrin oxluu vardr. Real hyatda istehlakn
obyekti kimi oxlu sayda mhsullar v xidmtlr mvcuddur. Lakin istehlaklarn davrann
yrnmk n iki mhsuldan istifad etmk mqsduyundur. stehlaknn dstini (x1, x2) iar
edk. Bu o demkdir ki, istehlak birinci mhsuldan x1 qdr, ikinci mhsuldan is x2 istehlak etmk
istyir. Hminin hesab edk ki, birinci mhsulun qiymti p1-, ikinci mhsulun qiymti is p2-y,
istehlaknn xrcly bilcyi vsaitin mbli is m- brabrdir.Onda istehlaknn bdc
mhdudiyyti aadak kimi yazla bilr:

p1x1 + p2x2 m

(2.1)

Burada, p1x1 istehlaknn birinci mty xrcldiyi pulun mblini, p2x2 is ikinci mtyy
xrldciyi pulun mblini gstrir. stehlaknn bdc mhdudiyyti tlb edir ki, hr iki mhsula
sr olunun pulun mbli onun xrly bilcyi mumi mbldn ox olmasn. stehlak n
mmkn dstlr m-dn baha olmyan dstlrdir. Bel mmkn istehlak dstlrinin oxluunu
myyn istehlaknn (p1, p2) qiymtlrind m glirind bdc oxluu adlanr.
ki mt sasnda bdc mhdudiytinin yrnilmsi istehlaklarn davranlarnn
qanunauyunluqlarnn myyn etmy imkan verir. Msln, istehlaknn sd olan tlbini
myyn etmk n x1-l onun aylq istehlakn, x2 il is bu istehlaknn istehlak etmk istdiyi qalan
digr mtlr ifad etmk olar. Onda, bdc mhdudiyti aadak kimi olur:

p1x1 + x2 m

(2.2)

Bu halda, ikinci mtni mrkkb trkibli mt kimi qbul etmk olar.

Bdc xtti m- brabr olan dstlr oxluu bdc xttini ks etdirir.

p1x1 + p2x2 = m

(2.3)

Bu mt dstlri, istehlaknn btn glirlrinin xrclndiyi halda ld ed bilcyi mt dstlrini

ks etdirir. kil 2.1-d ks olunmu bdc oxluunda qaln xtl ks olunan bdc xttini, yni m-
dqiq olaraq brabr olan mt dstlrini, bu xttdn aada is m-dn az olan dstlr ks
olunmudur.
(2.3) dsturunu aadak kimi dyimk olar:

x2 =

m
p2

p1
p2

x1

(2.4)

Bu dstu, istehlak birinci mhsuldan x1 istehlak etdikd, bdc mhdudiyytinin tmin olunmas
n ikinci mhsuldan n qdr istehlak etmli olduunu gstrir.

kil 2.1. Bdc oxluu

(2.4) dsturundan grndy kimi, istehlak btn glirlrini ikinci mhsula ynlts, m/p2 qdr,
ikinci mhsula ynlts is m/p1 qdr mhsul istehlak etmi olur. Bdc xttinin meyli birinci
mhsuldan imkina edib n qd ikinci mhsul lde etmk proporsiyasn gstrir. Msln, istehlak
birinci mhsulun istehlak hcmini x1, ikinci mhsulun is x2 qdr artrrsa, onda aadak
brabrliklr tmin edilmlidir:
v

p1x1 + p2x2 = m.
p1 x1 x1 p2 x 2 x 2 m

kinci dsturdan birincini xdqda aadak alnr:

p1 x1 + p2 x2 = 0
B dstur onu gstrir ki, istehlakn artmnn mumi kmiyyti sfra brabr olmaldr. Bel ki,
birinci mtnin istehlak artrsa, onda ikinci mtnin istelak azalmaldr. Bu bdc mhudiyytinin
dyimmsi il laqdardr. Bdc mhdudiyytini pozmadan ikinci mhsulun birincini vz etmsi
nisbti aadak kimi olur:
x 2
=
x1

p1
p2

(2.5)

Bu bdc xttinin meylini gstrir. Burada mnfi iar ona grdir ki, x1 msbtdirs, onda x2
mnfi olmaldr, yni bdc mhdudiyytinin sabit qald v dyimdiyi halda birinci mtnin
istehlaknn artmas ikincinin azalmas il nticlnir. Bu hm d, alternativ xrclri gstrir. Bel ki:
1. Birinci mhsuldan istehlak etmk n myyn miqdarda ikinci mhsuldan imtina etmk
mcburiyytind qalrsan;
2. kinci mtdn istehlak imkanndan imtina birinci mtnin daha ox istehlaknn hqiqi iqtisadi
xrclrini gstrir.
Qiymtlrin v glirlrin dyimsinin tsiri altnda istehlaknn ld ed bildiyi mtlr oxluu da
artr. vvlc glirlrin dyimsinin tsirin baxaq. (2.4) dmsturundan grndy kimi, glirlrin artm
bdc xttinin meylini dyimdn oxlar ksn paralarn artmasna sbb olur. Bu dyiilikliyi aadk
kild ks olunur. Mvafiq olaraq glirlrin azalmas bdc xttinin aa hrktin sbb olur.

kil 2.2. Glirlrin artmas

Qiymtlrin dyimsinin bdc xttin tsirini vvlc birinci mtnin qiymtinin artmas
nmunsind baxaq. Bu halda glirlri v ikinci mtnin qiymtini sabit hesab edk. (2.4)
dsturundan grndy kimi, p1-in artmas aquli oxla bdc xttinin ksimsin tsir gstrmir,
lakin bdc xttinin meyilliliyi dik olur. Bel ki, p1/p2 artr. gr istehlak btn glirlrini ikinci
mtnin istehlakna ynldirs., onda onun istehlak dimir, ksin birinci mtnin istehlakna
ynldirs, onda istehlakn hcmi azalr. Bu kil 2.3-d ks olunmudur.

kil 2.3. Qiymtlrin artmas

gr hr iki mtnin qiymtlri eyni zamanda t df artrsa, onda bdc xtti aadak kimi
dyiir. Hesab edk ki, ilkin bdc xtti aadak kimidir:
p1x1 + p2x2 = m.
Hesab edk ki, hr iki mtnin qiymti t df artr. Onda bu dstur aadak kimi olur:
tp1x1 + tp2x2 = m.
Bu dsturdan aadak dsturu alrq.
p1x1 + p2x2 = m/t.
Grndy kimi, hr iki mtnin qiymtlr arptdqda istehlaknn istehlaknn hcmi azalr.

2. Frqsizlik yrisi
stehlak isniln iki (x1, x2Error! Switch argument not specified.) i (y1, y2Error! Switch
argument not specified.) istehlak dstini onlarn azu olunan sviysin gr sralaya bilr. Bu halda, o
hesab edl bilr ki, bu dstlrdn biri o birin nisbtn yaxdr v ya onlarn onun n frqi yoxdur.
gr istehlak (y1, y2Error! Switch argument not specified.) v (x1, x2Error! Switch argument
not specified.) dstlrindn seim etdikd, (x1, x2Error! Switch argument not specified.) dstini
seirs, onda istehlak bu dst stnlk verir. Bu o demkdir ki, (y1, y2Error! Switch argument not
specified.) mtlr dstin nisbtn istehlak (x1, x2Error! Switch argument not specified.)
dstinin istehlak zaman daha ox mmunluq hissi duyur. Yox gr istehlak n onlar arasnda he
bir frq yoxdursa, onda hr iki dstdn ld etdiyi mmunluq hissi brabr olur. Bu halda, istehlak
baxmndan hr iki dstin faydalln eynidir. Bu zaman biz frqsizlik yrisini myyn edirik. kil
2.4-d frqsizlik yrisi verilmidir. kil 2.4-d frqzizlik yrisi zrind yerln (x1, x2) dstlrinin
faydalllqlar brabrdir. Bu kild trixlnmi sah is fqsizlik yrisin nisbtn stnlk veriln (x1, x2)
dstlrini ks etdirir v stnlk veriln oxluqlar adlanr. Bellikl, faydallqlar brabr olan mtlrin
tstlr oxluu frqsizlik yrisini formaladrr. Qeyd etmk lazmdr ki, frqsizlik yrilri ksi bilmz.

kil 2.4. Frqsizlik yrisi

Konkret noqtd frqsizlik yrisinin meyli vzetmnin son hdd normas (MRS) adlanr. Bu
gstrici x2/x1Error! Switch argument not specified.Error! Switch argument not specified.
myyn olunur, istehlaknn birinci mtdn hr lav istehlaka gr ikinci mtdn imtinann
nisbtini gstrir.

kil 2.5. vzetmnin son hdd normas

Frqsizlik yrisi mtlr dstinin brabr faydalln gstrir. Bu baxmdan, bir mhsulun digr
mhsulla marjinanl vz etm msal onlarn faydalarnn nisbtini gstrir. Yni istehlak A
mhsulunu sonrak vahidinin istehlakn B mhsulunun sonrak istehlakna nisbtn 2 df faydal
hesab edirs, onda marjinal vzetm msal 2-y brabr olur. kil 2.5-dn grndy kimi,
frqsizlik yrisin sasn birinci mhsuldan daha ox istehlak ikinci mhsulun daha az istehlak
nticsind yaranan faydyaya brabr olur. Bu azalan faydallq qanunu adlanr. Yni bir mhsuldan
istehlakn artmas hr sonrak istehlak olunan mhsulun faydalln artrr. Yni, insan iki alma
yeyirs, birinci almann faydall ikinci amaya nisbtn yksk qiymtlndirilir. stiehlak olununan
almalarn say artdqcda, hr sonrak almannn vvlkin nisbtn faydall azalr.

kil 2.6. Optimal seim

stehlak mhsullar dstini serkn, bu, onun bdc mhdudiyyti rivsind n yksk
faydalla malik dstin seilmsi il nticlnir. Bu istehlaknn optimal seimi adlanr. Hminin,
optimal seim istehlaknn faydallnn masimalladrlmasna saslanr. Hr bir istelak malik
olduu vsaitlr hesabna onun n maksimal faydall tmin edn mhsul v xidmtlr dstini
almaa alrlar. kil 2.6-dan grndy kimi, mvcud bdc mhdudiyytind istehlak
maksimum faydalla imkan vern noqtni seir. Bu nqt budc mhdudiyyti xttinin frqsizlik
yrisin toxunduu nqtdir. Qeyd etmk lazmdr ki, mtlr tlbin hcmi yrnilrkn mtlr

7
normal v aa kateqoriyal mtlr frqlndirilir. Glirlr artdqda, normal mhsullara tlb artr,
aa kateqoriyal mhsullara tlb is azalr.

kil 2.7. Hr iki mt normal mt olduqda optimal seim.

kil 2.7-dn grndy kimi, normal mhsullara tlb glirlrin hcmi artdqca, artr.

kil 2.8. Birinci mhsul aa kateqoriyal mt, ikinci mt normal mt olduqda optimal
seim.
kil 2.8-dn grndy kimi, mtllrdn biri aa kateqoriyal mhsud olduqda, glirlr artdqca,
(yni bdc mhdudiyyti azaldqca) onun istehlak da azalr, normal mtnin istehlak is artr.

kil 2.9. Qiymtlrin dyimsinin birinci mhsula olan tlbin hcmin tsiri
kil 2.9-dan grndy kimi, qiymtlrin azalmas myyn mty tlbi
artrr. Tlbin artmna tsir edn sas amillr vzetm v glir effektlridir.
vzetm effektlri bir mhsulun digr mhsulu vzetmsi proporsiyalar sasnda
yaranr. (2.5) dsturuna gr bu qiymtlrin ks nisbt il myyn olunur. Bir
mhsulun qiymti azaldqda, onda digr mhsullar vz etmsi nticsind ondan
daha ox istehlak olunmaa balayr. Glir effekti is digr rtlr sabit qaldqda bir
mhsulun qiymtinin dyimsinin istehlaknn alclq qabiliyytin tsiri il
laqdardr.

kil 2.10. vz etm v glir effektlrinin tlb tsiri

kil 2.10-da qiymtlrin azalmasnn tlb tsiri tsvir olunmudur. Hesab edk ki, birinci mhsulun
qiymti azalr. Bu halda m glirin malik istehlak daha ox birinci mhsuldan almaq imkan ld edir.
Hminin, istehlak birinci mhsuldan almaq n daha az sayda ikinci mhsuldan imtina etmk
mcburiyytind qalr. Bu halda, vvlki qiymt sviyysind optimal seim X nqtsind olur. Qiymtlr
azaldqda vzetm effekti birinci mhsula tlbi X nqtsindn Y nqtsin keirir. Bel ki, X v Y
nqtlrindn ken bdc mhdudiyyti xtti birinci mhsulun qiymtind istehlaknn alclq
qabiliyytinin dyimdiyi bdc mhduduiyytidir. Bu onunla laqdardr ki, msln, bizim 100
manatmz var v birinci mhsulun qiymti 5 manat, ikinci mhsulun qiymti is 10 manatdr. gr birinci
mhsulun qiymti 5 manatdan 2 manata qdr azalrsa, onda vzetm effektini myn etmk n X v
Y nqtlrindn ken bdc mhdudiyyti xttin uyun glirlr myyn etmk lazmdr:
Qiymt dyimmidn vvl:
p1x1+p2x2 = m
Qiymt dyindn sonra:
p1x1+p2x2 =m
Onda, vvlki tnlikdn sonrakn xsaq, onda
(m-m) = x1 (p1-p1)
Grndy kimi, qiymtlr dyidikdn sonra vvlki hcmd mhullar alnmas n glirlrin
sviyysinin dyimsi birinci mhsulun miqdar il birinci mhsulun qiymt dyimsin brabrdir. Yni
birinci mhsulun qiymtinin dyimsi vvlki miqdarda mhsul alnmas n zururi olan glirlrin
hcmini dyiir. Bizim misalda, birinci mhsulun qiymti 5 manatdan 2 manata dyiirs, onda birinci v
ikinci mhsuldan vvlki hcmd mhsul istehlak n zuri olan glirlrin hcmi d azaldr. Bu glir
sviyysind allclq qabiliyyti qiymtdn vvlki v sonrak sviyyy brabr olur, yni real glirlr
artmr. Bu halda, X nqtsin nisbtn daha faydal Y nqtsind optimal seim edilir. Bu seimd, birinci
mhsulun qiymti azaldndan ondan daha ox, ikinci mhsulun nisbi qiymti, yni ikinci v birinci
mhsullar arasndak qiymt nisbtlri artdndan ikincidn daha az istehlak olunmaa balayr. Birinci
mhsulun qiymtinin aa dmsi istehlaknn real glirlrinin artmasna sbb olduundan, bdc
mhdudiyyti xtti d saa srr. Bel halda, optimal seim Z nqtsind olur.
Qeyd etmk lazmdr ki, qiymtlrin dyimsi nticsind vzetm effekti qiymti artan mhsula
olan tlb ks, qiymti azalan mhsula olan tlb is msbt tsir gstrir. Glir effekti is normal
mhsullara msbt ynd, aa kateqoriyal mhsullara is mnfi ynd tsir gstrir. gr aa
kateqoriyal mhsullara vzetm effekti nticsind tlb glir effektini stlyirs, onda qiymtlr
azaldqda bu mhsullara tlb artr, ks halda is azalr.

10

2.3. Tlb amillri

Qiymt. Qiymt qalxdqda tlbin sviyysi aa dr, qiymt ddkd is ksin, artr. Demli,
tlbin hcmi mtnin qiymti il trs mtnasibdir. Qiymtl tlb arasnda bu asllq ksr mtlr
n dorudur, faktiki olaraq o hr eyi hat etdiyindn, iqtisadlar onu tlb qanunu adlandrrlar.
Bu qanunun mahiyyti ondan ibartdir ki, baqa rtlr dyimz olduqda, mtnin qiymti
yksldikd, hmin mty olan tlbin hcmi aa dr.
Glir. Glirin azalmas sizin xrclrinizin d ixtisar olunmasna sbb olduundan, siz ksr
mtlrin istehlakn da mhdudladrmal olacaqsnz. Glirlrin aa dmsi nticsind istehlaklarn mtlr olan tlbi azaldqda, bel mtlr normal mtlr adlanr.
Bazarda normal mtlrl yana, el mtlr d vardr ki, glirlrinin aa dmsin
baxmayaraq, ona olan tlb artr. Bel mtlri aa kateqoriyal (ucuz) mtlr adlandrrlar. Aa
kateqoriyal (ucuz) mtlr misal olaraq, avtobuslarda gedilri gstr bilrik. Glirlriniz aa
ddkd, siz avtomobil alma txir salrsnz, taksi xidmtindn istifad etmyi lv edib,
avtobuslarn marrutlarn yrnmli olursunuz.
Qarlql laqli mtlrin qiymti. gr bir mtnin qiymtinin aa dmsi o biri mty olan
tlbin azalmasna sbb olursa (v ya trsin), hr iki mt qarlql vzolunan mtlr adlanr. Baqa
mtlr, msln, sviter v yun kynk, xot-doq v qamburqer, kinoteatr bileti v videokasetlr d
qarlql vzolunan mtlrdir.
gr bir mtnin qiymtinin aa dmsi baqa mtlr olan tlbi artrrsa (v ya trsin),
bel mtlr qarlql bir-birini tamamlayan mtlr adlanr. Bir-birini qarlql tamamlayan
mtlr misal olaraq, benzin v avtomobili, kompter v proqram tminatn, da xizyi v qaldrc
qurunu gstr bilrik.
Zvqlr. nsann tlbini myyn edn n mhm amil onun zvqdr. nsanlarn zvqlri tarixi
v psixoloji amillrin tsiri altnda formaladndan, onlarn tdqiqi iqtisadi nzriyynin
predmetindn knardadr v iqtisadlar bir qayda olaraq, onlar izah etmy chd etmirlr. Bununla
bel, iqtisadlar zvqlrin dyimsinin nticlrini yrnirlr.
Gzlntilr (gzlmlr). Glck gzlntilr d sizin mt v xidmtlr olan tlbiniz tsir gstr
bilr. Msln, gr siz gln ay tqadnz lav olaraq valideynlrinizdn pul gndrii gzlyirsinizs,
cari mantlrinizin bir hisssini dondurma n istifad etmkdn imtina etmycksiniz. Dondurmann
qiymtinin sabahdan balayaraq aa ddyn bildikd is yqin ki, bu gn ondan daha az miqdarda
alacaqsnz.
Tlb cdvli v tlb yrisi
Tutaq ki, mtnin qiymtindn baqa digr dyin amillr sabitdir. Bu rtlr daxilind tlbin
hcmin qiymtin sviyysinin nec tsir etdiyini thlil edk.
Cdvl 2.1.-d Ketrinin mxtlif qiymtlrd hr ay ne stkan dondurma almas haqqnda
mlumatlar verilmidir. gr dondurma pulsuz paylansa idi, Ketrin ayda 12 stkan dondurma yeyrdi.
1 stkan dondurmann qiymti 0,5 manat olduqda o, 10 stkan dondurma alr. Qiymtin qalxmas il o,
daha az dondurma almaa balayacaqdr. Qiymt 3 manata atdqda is Ketrin onu rasionundan
xaracaqdr. Cdvl 2.1.-d mtnin qiymti il onun tlb olunan miqdar arasnda asll ks
etdirn tlb cdvli tsvir edilmidir.
Cdvl 2.1
Ketrinin tlb cdvli

1 stkan dondurmann qiymti, man.

0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
3,0

Dondurmaya olan tlbin hcmi

12
10
8
6
4
2
0

11
Qrafik 2.1. cdvl 2.1.-in mlumatlar sasnda trtib olunmudur. Adtn dondurmann qiymti
aquli oxda, tlb olunan dondurmann miqdar is fqi oxda qeyd olunmudur. Qiymt v tlbin
hcmi arasnda asll ks etdirn xtt is tlb yrisi adlanr.
1 stkan dondurmann qiymti
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Dondurma stkanlarnn miqdar
kil 2.12. Ketrinin tlb yrisi
Yadda saxlayn ki, btn tlb yrilri trtib edilnd oxlu dyin amillr sabit gtrlr. Ketrinin
tlb yrisi (kil 2.12.) dondurma il qarlql laqli mtlrin qiymti, gzlntilr, glirlr, zvqlr
sabit qald v dondurmann qiymti dyiildiyi raitd onun miqdarnda n dyiiklik ba verdiyini
gstrir. Bu halda hesab edilir ki, qiymtdn baqa digr rtlr sabit qalr. Real hyatda is oxlu
dyin amillr eyni vaxtda dyiirlr.
Bazar tlbi v frdi tlb
Bazarn faliyytini thlil etmk n biz bazar tlbini myyn etmliyik. Bu, myyn mt v
xidmtlr olan btn frdi tlblrin cmindn ibartdir. Cdvl 2.2.-d iki xsin = Ketrin v
Nikolasn dondurmaya olan tlbi haqqnda mlumat verilmidir. Bazar tlbi bu iki frdi tlbin
cmindn ibart olacaqdr.
Cdvl 2.2
Frdi v bazar tlbinin cdvli
1 stkan dondurmann qiymti
Ketrin
Nikolas
Bazar
0
12
+
7
=
19
0,5
10
6
16
1,0
8
5
13
1,5
6
4
10
2,0
4
3
7
2,5
2
2
4
3,0
0
1
1

Bazar tlbinin sasnda frdi tlb dayanr, demli, o, ayr-ayr alclarn tlbin
tsir edn amillrl myyn olunur. Bazarda tlbin hcmi yalnz mtnin
qiymtindn asl deyildir, hminin alclarn glirindn, onlarn zvqndn,
gzlntilrindn, bir-biril qarlql laqli mtlrin qiymtindn v istehlaklarn
sayndan asldr (gr Ketrin v Nikolasa bir ne tlb d qoularsa, hr bir mmkn
qiymtd bazar tlbinin hcmi artar). 2.2. tlb cdvli digr dyin amillr sabit qalldqda, qiymt dyiknliyinin tlbin hcmin nec tsir etdiyini gstrir.
klin 2.13-d tlb cdvlinin mlumatlarna uyun olaraq, tlb yrisi tsvir
olunmudur. Bazar tlbi yrisini almaq n biz fqi xtt zr frdi tlblri
cmlyirik. Bazar tlbi yrisi mtnin qiymtinin dyimsi il tlbin mumi
hcminin nec dyidiyini gstrir.

12

kil 2.13. Frdi tlblrin cmi kimi bazar tlbi

Tlb yrisinin dyimsi
Frz edk ki, hkimlr gzlnilmdn yeni kf haqqnda mlumat verir ki, daim dondurma
yeyn insanlar ox yaayr v salam olurlar. Bunun tsiri altnda insanlarn zvq dyiir, dondurmaya olan tlb artr. Alclar indi mnasib qiymtd daha ox dondurma tlb edirlr v
mhsula tlb yrisi saa doru dyiir.

1stkan dondurmann qiymti

13

Tlbin artmas
Tlbin azalmas

Tlb yrisi D2

Tlb yrisi D1
Tlb yrisi D3
Dondurma stkanlarnn miqdar

kil 2.14. Tlb yrisinin dyimsi

Tlb tsir gstrn istniln hr bir qeyri-qiymt amilinin dyimsil d tlb yrisinin yeri
dyiir. stniln mmkn qiymtd mtlr olan tlbin hcmini artran hr bir dyiknlik tlb
yrisini saa doru dyidirir (kil 2.14). Analoji olaraq, mty olan tlbin hcmini azaldan
istniln dyiiklik tlb yrisini sola doru dyidirir.
Cdvl 2.3-d bazarda tlbin hcmini myyn edn v tlb yrisind dyiikliy tsir edn
dyin amillr gstrilmidir. mumiyytl, tlb yrisi tlb tsir gstrn digr dyinlr sabit
qaldqda, qiymtlrin dyimsi il mtlr olan tlbin hcmind n ba verdiyini gstrir. Qeyriqiymt dyinlrinin hr hans birinin dyimsi tlb yrisinin yerinin dyimsil nticlnir.
Cdvl 2.3
Tlbin amillri
Tlbin hcmin tsir gstrn dyinlr
Tlb yrisinin dyimsi
Qiymt
Tlb yrisinin hr trf dyimsi
Glir
Tlb yrisi yerini dyiir
Bir-birini tamamlayan mtlrin qiymti
Tlb yrisi yerini dyiir
Zvqlr
Tlb yrisi yerini dyiir
Gzlmlr
Tlb yrisi yerini dyiir
Satclarn say
Tlb yrisi yerini dyiir

2.4. Elastiklik v onun ttbiqi

Bazar raitinin dyimsin alclarn v satclarn reaksiyasn ln elastiklik anlaynn
ttbiqi tlb v tklifin thlilinin dqiqliyini artrmaa imkan verir.
Tlbin elastikliyi
Tlb determinantlarna baxarkn qeyd etdik ki, alclarn glirlri artdqda, vzlyici
mtlrin qiymti yksldikd v ya bir-birini tamamlayan mhsullarn qiymti aa ddkd,
istehlaklar daha aa qiymtl ox miqdarda mt ld etmk istyirlr. Biz hminin, tlb
kmiyyt trfindn deyil, keyfiyyt trfindn baxdq, onun miqdarnn yox, dyimsi
istiqamtini thlil etdik. qtisadlar tlbi myyn edn amillrin dyimsin tlbin reaksiyasn
lrkn, elastiklik konsepsiyasndan istifad edirlr.
Tlbin qiymt elastikliyi v onun determinantlar
Tlb qanunu tsdiq edir ki, mtnin qiymtinin aa dmsi tlbin hcmini artrr. Tlbin
qiymt gr elastikliyi tlbin hcminin mtnin qiymtinin dyimsin olan reaksiyasn myyn
edir. gr qiymt dyidikd tlbin hcmi hmiyytli drcd dyirs, mty olan tlb elastik
adlanr. ksin, qiymt dyidikd tlbin hcmi nzrarpmayacaq ld dyirs, tlb qeyrielastik adlanr.

14
Hr bir mty olan tlb istehlaklarn istyindn daha ox asl olduundan, qiymt elastikliyi
insann istyini formaladran bir ox iqtisadi, sosial v psixoloji amillrl myyn olunur. Bununla
bel, tcrby saslanaraq, tlbin qiymt elastikliyini myyn edn bzi mumi qaydalar gstr
bilrik.
n zruri mhsullar v zint yalar. n zruri mtlr olan tlbin qiymt elastikliyi aa, zint
yalarna olan tlbin is elastikliyi is ykskdir. Tibbi xidmtin qiymti daim yksldikd bel,
xstlr hkim mracit etmyi tin ki, azaltsnlar. ksin, yaxtann qiymtinin artmas tlbin
hcmini hmiyytli drcd azaldar. Bu onunla laqdardr ki, ksr insanlar hkim getmy bir
zrurt kimi, yaxtaya sahib olmaa is cah-calal kimi baxrlar. lbtt, bizim mhsullar n zruri
mtlr v zint yalarna aid etmyimizi onlarn daxili keyfiyytlri deyil, istehlak hmiyyti
myyn edir. Mhkm salamla malik olan hris dniz gzintisi hvskar n qeyri-elastik tlb
malik n zruri ya yelknli qayqdr, yksk elastiklikl xarakteriz olunan israflq is hkim
getmkdir.
Bir-birini vz edn yaxn mtlrin mvcudluu. Bir-birin yaxn olan mtlr daha elastik
tlbl frqlnir, nki istehlaklar he bir tinlik kmdn bir mhsulun yerin digrindn istifad
ed bilirlr. Msln, bir-birini asan vz ed biln mhsullar kr ya v marqarindir. Maarqarinin
dyri dyimdiyi halda kr yann qiymtinin czi artmas onun sat hcmini hmiyytli
drcd azaldacaq. ksin, yaxn vzedicisi olmayan yumurtaya olan tlb yqin ki, yaa olan
tlb nisbtn az elastikdir.
Bazarn myyn olunmas. mty olan tlbin elastikliyi hr bir bazarn hdudlarn bizim
myyn etmyimizdn asldr. Mhdud bazar bir-birini vzlyn mtlrin asan tapld geni
bazarla mqayisd tlbin daha elastikliyi il seilir. Msln, geni mt kateqoriyas kimi qida
mhsullar vzlyicilri olmadndan, praktiki olaraq qeyri-elastik tlb malikdir. Mhdud mt
kateqoriyasna aid olan dondurma is baqa desert mhsullar il asan vz oluna bildiyindn, daha
elastik tlb malikdir. Daha mhdud kateqoriyaya aid olan vanilli dondurma tamamil elastik tlbl
xarakteriz olunur, nki dondurmann baqa nvlri praktiki olaraq onun tkmillmi vzlyicisidir.
Zaman dvr. Uzun vaxt ksiyind mtlrin qiymtin gr tlbin elastikliyi qsamddtli dvr
rzin nisbtn hmiyytli drcd ykskdir. Benzinin qiymti qalxdqda ona olan tlb ilk aylarda
bir qdr azalr, myyn vaxtdan sonra insan daha qnatcil avtomobil alr, tez-tez ictimai
nqliyyatdan istifad edir v ya i yerin yaxn yer kr. Bir ne il rzind benzin olan tlbin
dinamikasna baxdqda grrk ki, onun istehlak hmiyytli drcd azalmdr.
Qiymt gr tlbin elastikliyinin hesablanmas
Tlbin qiymt elastikliyini faiz ifadsind tlbin hcminin dyimsinin faiz ifadsind qiymtin
dyimsin nisbti kimi hesablanr.

Frz edk ki, 1 stkan dondurmann qiymti 2 manatdan 2,2 manata qalxmdr, indi ayda 10 stkan
deyil, 8 stkan dondurma alrsz. Biz faizl ifad olunmu qiymtin dyimsini hesablayaq.
(2,20 2,00)
100 10%
2,00
Uyun olaraq, faiz ifadsind dondurmaya olan tlbin hcmini dyimsini myyn edirik.

Qiymtin dyimsi =

Tlbin hcminin dyimsi =

(10 8)
100% 20%
10

Bu halda qiymt gr tlbin elastikliyi tkil edckdir:

15
Tlbin qiymt elastikliyi =

20%
2
10%

Bizim misalda qiymt gr tlbin elastikliyi 2-dir. Bu o demkdir ki, tlbin hcminin dyiilmsi
mtnin qiymtinin dyimsindn 2 df oxdur.
Bellikl, mty olan tlbin hcmi onun qiymtin ks mtnasibdir, faiz ifadsind tlbin
hcminin dyimsi hmi faiz ifadsind qiymtin dyimsin ksdir. Bizim misalda faiz ifadsind
mtnin qiymtinin dyimsi msbt 10% (qiymtin artmas), faiz ifadsind tlbin hcminin
dyimsi mnfi 20% (tlbin azalmas) tkil edir. Bu sbbdn d qiymt gr tlbin elastikliyi
bzn mnfi dd hesab olunur. Bu kitabda biz tcrbd mumi qbul olunmu qaydan sas
gtrrk, qiymt elastikliyini msbt dd hesab edcyik (riyaziyyatlar bunu mtlq qiymt adlandrardlar). Bel bir raitd qiymt gr tlbin elastikliyinin byk hmiyyti qiymt dyiknliyi
il mqayisd tlbin hcminin daha ox dyimsin mtnasibdir.
Orta nqt sulu il elastikliyin hesablanmas
gr tlb yrisinin iki nqtsi arasnda qiymt gr tlbin elastikliyini hesablamaa alsanz,
siz o dqiq xoaglmz problemi mahid edcksiniz. A nqtsindn B nqtsindk hesablanm
elastikliyin qiymti B nqtsindn A nqtsindk hesablanm elastikliyin qiymtin uyun
glmyckdir. Misal n, aadak mlumatlara diqqt yetirk.
A nqtsi: qiymt 4 manat, miqdar 120
B nqtsi: qiymt 6 manat, miqdar 80
A nqtsindn B nqtsin doru yri boyunca hrkt zaman qiymt 50% artr, mtnin miqdar
is 33% aa dr: qiymt gr tlbin elastikliyi 33/50 v ya 0,66 tkil edir. ksin, B
nqtsindn A nqtsin hrkt zaman qiymt 33% aa dr, mtnin miqdar is 50% artr:
qiymt gr tlbin elastikliyi 50/33 v ya 1,5 olur.
Bu problemdn hlli sullarndan biri orta nqt sulundan istifad edilmsidir. Bu sul
elastikliyin, qiymtin ilk v son nqtlrd dyimsinin yrinin orta nqtsind qiymtin
dyimsin olan nisbti (faizl) kimi myyn olunmasn nzrd tutur. Msln, 4 v 6 manat
arasnda orta nqtd qiymt 5 manatdr. Demli, 4 manat nqtsindn 6 manat nqtsindk hrkt
zaman qiymt 40% artr (N n? Ona gr ki, (6-4 man.)/5 man.100% = 40%). Analoji olaraq, 6
manatdan 4 manata doru hrkt zaman qiymt 40% aa dr.
Madam ki, orta nqt sulu yrinin hrkt istiqamtindn asl olmayaraq, dyiikliyin qiymtini
tapmaa imkan verir, ondan daha ox iki nqt arasnda qiymt gr tlbin elastikliyinin
hesablanmasnda istifad edirlr. Bizim misalda A v B nqtlri arasnda orta nqt aadak
kimidir:
Orta nqt: Qiymt = 5 manat, miqdar = 100
Orta nqt suluna sasn, A nqtsindn B nqtsin hrkt zaman qiymt 40% artr, miqdar is
40% azalr. Analoji olaraq, B nqtsindn A nqtsin hrkt zaman qiymt 40% aa dr,
miqdar is 40% artr. Hr iki istiqamtd qiymt gr elastiklik 1- brabrdir.
Tlb yrilrinin nvlri
Tlb yrilrini onlarn elastikliyin uyun olaraq tsnifldirilir. gr elastiklik 1-dn yuxardrsa,
mty olan tlb elastik kimi qiymtlndirilir. Yni, faiz ifadsind mtnin miqdarnn dyimsi
faiz ifadsind onun qiymtinin dyimsindn nisbtn ykskdir. Tlbin elastikliyi 1-dn aa
olduqda, tlb qeyri-elastik adlanr. Baqa szl, mtnin miqdarnn dyimsi onun qiymtinin
dyimsindn nisbtn aadr. gr elastiklik 1- brabrdirs, mtnin miqdar onun qiymtinin
dyimsin tam uyun olaraq dyiir v tlb vahid elastiklik kimi xarakteriz olunur.
Qiymt gr tlbin elastikliyi mty olan tlbin hcminin qiymtin dyimsindn aslln
gstrir v o, tlb yrisinin meylliliyi il sx baldr. Burada byk barmaq qaydasna ml etmk
srflidir: hmin nqtdn ken tlb yrisi n qdr ox maillidirs, tlbin elastikliyi bir o qdr
ykskdir; mvcud nqtdn ken tlb yrisi n qdr srtdirs, qiymt gr tlbin elastikliyi bir o
qdr azdr.

16
kil 2.15-d tlb yrisinin be nv tsvir olunmudur. Ekstremal raitd mty tlbin sfr
elastikliyi tamamil qeyri-elastikdir, tlb yrisi is aqulidir (hr bir mmkn qiymtd tklif olunan
mtnin miqdar dyimir). Elastikliyin artd ld tlb yrisi daha ox mailli olur.
(b) Qeyri-elastik tlb;
elastiklik 1-dn

(a) Tamamil qeyri-elastik tlb;

elastiklik 0-a

Qiymt,
man.

Qiymt,
man.
Tlb

5
5
4

4
Tlb

1. Qiymtin
artmas

1. Qiymtin
22% artmas

10
2. tlbin
hcmin tsir etmir

Miqdar

90

100

2. tlbin hcminin 11%

azalmasna sbb olur
() Elastik tlb: elastiklik 1-dn artqdr

(c) Vahid elastikliyi xarakteriz edn tlb;

elastiklik 1- brabrdir

Qiymt,
man.

Qiymt,
man.

5
5
4

Tlb
Tlb

1. Qiymtin
22% artmas

1. Qiymtin
22% artmas

100

Miqdar

2. tlbin hcminin 0
22% azalmasna sbb
olur

50

100

2. tlbin hcminin 67%

azalmasna sbb olur
(d) Tamamil elastik tlb: elastiklik sonsuzlua doru
meyl edir

Qiymt,
man.

1. 4 manatdan yuxar istniln qiymtd

tlbin hcmi sfra brabrdir

4
Tlb
2. Qiymt qti surtd 4 manata brabr olduqda,
istehlaklar istniln miqdarda mt alrlar
3. mtnin qiymti 4 manatdan aa
olduqda, tlbin hcmi sonsuzlua
doru meyllidir

0
Miqdar

Miqdar

Miqdar

17
kil 2.15. Qiymt gr tlbin elastikliyi
Elastikliyin artmas il tlb yrisi daha ox mailli olur. Ekstremal hallarda tamamil elastik tlb
xas olan qiymt gr elastiklik sonsuzlua doru meyl edir. Bu halda tlb yrisi absis oxuna nisbtd
fqi vziyytd olur v onu ks etdirir ki, qiymtin czi dyimsi tlbin hcminin hmiyytli
drc dyimsin sbb olur.
Satdan mumi glir v tlbin qiymt elastikliyi
Bazar tlbi v tklifinin dyimsini thlil edrkn, alclar trfindn dniln v mt satclar
trfindn ld ediln pul mbli kimi dyin amilin tsirini nzr almaq zruridir. Hr bir bazarda
satdan mumi glir: PxQ - mtnin qiymtinin satlm mtlrin miqdarna olan hasilin
brabrdir.
Satdan mumi glir qrafiki (kil 2.16) tlb yrisi altnda dzbucaql kimi tsvir olunmudur.
Onun hndrly P-, uzunluu is Q- brabrdir. RxQ kimi hesablanan dzbucaqlnn sahsi bu
bazarda ld olunmu satdan ld olunan mumi glir brabrdir. gr R=4 manat, Q=100 olarsa,
mcmu Qiymt
mdaxil 4 manat x100 v ya 400 manata brabr olacaqdr.
man.

Tlb

4
P x Q = 400 man.

(mdaxil)
10
Q
0
kil 2.16. Satdan mumi glir

Miqdar

Tlb yrisi boyunca hrkti zaman satdan mumi glir nec dyiilir? Bu, qiymt gr mty olan
tlbin elastikliyindn asldr. gr tlb qeyri-elastikdirs (kil 2.17), qiymtin artmas satdan mumi
glirin artmasna sbb olur. Qiymtin 1 manatdan 3 manata qalxmas tlbin hcminin 100-dn 80 vahid
enmsin gtirib xarr, mumi mdaxil is 100 manatdan 240 manata qdr artr. P-nin artmas il mqayisd
Q nisbtn az azaldndan, mtnin qiymtinin artmas P v Q-nin hasilinin artmas il nticlnir.
Qiymt

Qiymt
man.

Tlb

man.

Glir= 100 dol.

1
0

Tlb

100

Miqdar

Glir= 240
.

80

Miqdar

kil 2.17. Qiymtin dyimsi il satdan mumi glirin dyimsi: qeyri-elastik tlb
gr tlb elastikdirs, biz ks ntic alrq: qiymtin artmas satdan mumi glirin azalmas il nticlnir.
Ms: gr mtnin qiymti 4 manatdan 5 manata, tlbin hcmi 50-dn 20 vahid drs, mcmu mdaxil 200
manatdan 100 manata qdr azalr (kil 2.18). Bellikl, tlb elastik olduundan tlbin hcminin azalmas o
qdr bykdr ki, mtnin qiymtinin artmasn rtr. Baqa szl, P-nin artmas il mqayisd Q-nin
azalmas ox olduundan, qiymtin artmas P v Q hasilinin azalmasna sbb olur.
Qiymt
man.

Qiymt
man.
mdaxil = 200 man.

5
Tlb

4
Tlb
Glir= 100
0

50

Miqdar

20

man.
Miqdar

18
kil 2.18. Qiymtin dyimsi il satdan mumi glirin dyimsi; elastik tlb
kil 2.17 v 2.18- d gstriln misallar son drc tsadfi olsalar da, onlar mumi qaydalar ks
etdirirlr:
- qiymt gr tlbin elastikliyi 1-dn az olarsa, mtnin qiymtinin artmas satdan mumi
glirin artmna, qiymtin azalmas is onun azalmasna sbb olur;
- tlbin qiymt elastikliyi 1-dn ox olarsa, mtnin qiymtinin artmas satdan mumi glirin
azalmas, qiymtin azalmas is onun artmas il nticlnir;
- tlbin qiymt elastikliyinin 1- brabr olduu xsusi hallarda mtnin qiymtinin dyimsi
satdan mumi glir tsir gstrmir.
Elastiklik, satdan mumi glir v tlb yrisi
Tlb yrisi he d hmi elastiklikl xarakteriz olunmur. Dyin elastiklikl tlb yrisin misal
kil 2.19-da gstrilmidir. Xtti tlb yrisi daim mailliy meyllidir. yrinin mailliyi qiymtin
dyimsinin mtnin miqdarnn dyimsin nisbti kimi myyn olunur. Bu halda, qiymtin hr
bir manat artmas tlbin hcminin 2 vahid azalmasna sbb olduundan, tlb yrisinin mailliyi sabit
kmiyytdir.

kil 2.19. Xtti tlb yrisi

Tlb yrisinin daim mailli olmas o demk deyildir ki, onun elastikliyi d sabit kmiyytdir. Bu,
onunla laqdardr ki, elastiklik faizl ifad olunmu dyinlrin dyimsi nisbti kimi myyn
olunduu halda, maillilik iki dyinin dyimsi nisbtini ifad edir. 2.4 cdvlind verilmi
mlumatlar v kil 2.16-da mvafiq tlb yrisin v qiymt gr tlbin elastikliyin dair
hesablamalara baxaq. Aa qiymt v tlbin yksk nqtsind tlb yrisi qeyri-elastikdir. Yksk
qiymt v tlbin kiik nqtsind tlb yrisi elastikdir. Cdvl 2.4-d satdan mumi glirl
elastiklik arasnda qarlql laqni ks etdirn tlb yrisinin hr bir nqtsind satdan mumi glir
verilmidir. Mssln, qiymt 1 manata brabr olduqda, tlb qeyri-elastikdir, qiymtin 2 manata
qalxmas satdan mumi glirin artmas il nticlnir. mtnin qiymti 5 manat olduqda, tlb
elastikdir, qiymt 6 manata yksldikd is satdan mumi glir aa dr. Qiymt 3 manatdan 4
dolllara atdqda, tlbin elastikliyi vahid brabr olur, satdan mumi glir is hr bir qiymtd
dyimz qalr.

19
Xtti tlb yrisinin elastikliyinin hesablanmas Cdvl 2.4

Qiymt Miqdar mumi mdaxil

Qiymtin
man.
(qiymt x miqdar) dyimsi, %
0
14
0
200
1
12
12
67
2
10
20
40
3
8
24
29
4
6
24
22
5
4
20
18
6
2
12
15
7
0
0

Tlbin hcminin ElasTlbin

dyimsi, %
tiklik xarakteristikas
15
0,1
qeyri-elastik
18
0,3
qeyri-elastik
22
0,6
qeyri-elastik
29
1,0
vahid elastik
40
1,8
elastik
67
3,7
elastik
200
13,0
elastik

Glir gr tlbin elastikliyi

Qiymt gr tlbin elastikliyindn baqa elastikliyin digr gstricilrindn d istifad edilir.
Bunlardan n maraqls glir gr tlbin elastikliyidir, yni istehlaklarn glirlrinin dyimsindn
mt tlbinin hcminin aslldr. Glir gr elastiklik aadak kimi hesablanr:
,%
Glir gr elastiklik =

, %
mtlrin ksriyyti normal mtlr kateqoriyasna aiddir: istehlaklarn glirlrinin artmas
onlara olan tlbi artrr. Bel ki, tlbin hcmi v glir bir istiqamtd dyiir, normal mtlr glir
gr msbt elastiklikl xarakteriz olunur. Bir sra mt v xidmtlr, msln, avtobusda gzinti
aa kateqoriyal mtlr aiddir: istehlaklarn glirlrinin artmas tlbin hcminin azalmasna
sbb olur. Bellikl, tlbin hcmi v glir mxtlif istiqamtlrd dyiir, aa kateqoriyal
mtlr glir gr mnfi elastiklikl xarakteriz olunur.
Normal mtlrin glir gr elastikliyi hmiyytli drcd frqlnir. stehlak pul glirlrinin
hcmindn asl olmayaraq, onlardan bir nesini ld etmy mcbur olduundan, geyim v qida
mhsullar kimi n zruri mtlr glir gr aa elastiklikl xarakteriz olunur. Balq krs v xz
kimi tmtraql yalar is glir gr byk elastiklikl xarakteriz olunurlar, nki istehlaklarn
glirlri azaldqda onlar fikirlirlr ki, bahal olmayan mtlrsiz d kein bilrlr.
Qiymt gr tlbin arpaz elastikliyi
Bir mty tlbin hcminin baqa mhsullarn qiymtinin dyimsindn aslln myyn
etmk n qiymt gr tlbin arpaz elastikliyi gstricisindn istifad edilir. O, birinci mty
olan tlbin hcminin faizl dyimsinin ikinci mtnin qiymtinin faizl dyimsin nisbti kimi
hesablanr:
Qiymt gr tlbin arpaz elastikliyi =

mty olan tlbin hcminin faizl dyimsi

mty olan tlbin hcminin faizl dyimsi

arpaz elastikliyin kmiyyti myyn mtlrin bir-birini vz etmsindn v ya onlarn birbirini tamamlamasndan asldr. Bir-birini vz edn mtlr qamburqer v ya xotdoq kimi biri
digrinin vzind istifad oluna biln mtlrdir. Xotdoqun qiymtinin artmas insanlar daha ox
qamburqer almaa vadar edir. Xotdoqun qiymtinin qalxmas il qamburqer olan tlb bir
istiqamtd dyin qdr bu mtlr n qiymt gr arpaz elastiklik msbt olacaqdr. Eyni
zamanda, kompter v proqram tminat kimi adtn birg istifad olunan mtlr bir-birini
tamamlayan mtlr adlanr. Bel mtlr n qiymt gr arpaz elastiklik mnfi olacaqdr. Bu,
z ksini kompterin qiymti qalxdqda proqram tminatna olan tlbin azalmasnda tapr.