Professional Documents
Culture Documents
1 Sistem Analizi Ders Notları
1 Sistem Analizi Ders Notları
2.
3.
SSTEM ANALZ.................................................................................................................................... 15
3.1.
SSTEM ANALZ AAMALARI ............................................................................................................. 15
3.2.
SSTEM ANALZNN TEMEL FAALYETLER (GANNT EMASI) ............................................................ 16
3.3.
YEN SSTEME GE YAKLAIMLARI ................................................................................................. 16
3.3.1
Dorudan Gei ............................................................................................................................ 17
3.3.2
Paralel Gei................................................................................................................................. 17
3.3.3
Safhal (adm adm) Gei............................................................................................................. 17
3.3.4
Pilot Gei..................................................................................................................................... 17
4.
5.
VER VE BLG..................................................................................................................................... 18
BLGNN KARAKTERSTKLER ........................................................................................................... 18
YNETM VE KARAR VERME SEVYELER........................................................................................... 19
YNETMDE BLG KULLANIMI ........................................................................................................... 20
KARAR TPLER................................................................................................................................... 20
KARAR VERME PROSES ..................................................................................................................... 21
BLG SSTEMLER ............................................................................................................................... 22
Bilgi sistemlerinin faydalar.......................................................................................................... 23
5.5.3
nsann duyumsal yeteneklerinin taklidi........................................................................................ 29
5.5.4
Robotik .......................................................................................................................................... 29
5.6.
ST YNETM DESTEK SSTEMLER .................................................................................................... 29
6.
7.
Geleneksel yaklam............................................................................................................................ 45
Veritaban (VT) yaklam................................................................................................................... 46
7.2.
VERTABANI MODELLER.................................................................................................................... 47
7.2.1
Hiyerarik (Aa) Yaplar............................................................................................................. 47
7.2.2
A Yaplar ..................................................................................................................................... 47
7.2.3
likisel Yaplar ............................................................................................................................. 48
7.3.
VTYS BLEENLER............................................................................................................................ 49
7.3.1
Veri Szl (VS) Kullanma ......................................................................................................... 50
7.3.1.1
7.3.1.2
7.3.1.3
7.3.1.4
7.3.1.5
7.4.
LKSEL VERTABANI TASARIMI ....................................................................................................... 54
7.4.1
Birim liki Diyagramlar.............................................................................................................. 54
7.4.2
Normalizasyon iin Yedi Adm Metodu ......................................................................................... 57
EK1 ETL VAD RNEKLER................................................................................................................ 58
EK2 ETL YAPISAL EMA RNEKLER .......................................................................................... 65
EK3 NORMALZASYON N YED ADIM METODU ........................................................................... 70
ii
EKL LSTES
ekil 1.1 Bilimsel Evrim ........................................................................................................................ 3
ekil 1.2 Bir sistemin en temel hali....................................................................................................... 5
ekil 1.3 Geri beslemeli sistem (dinamik sistem) ................................................................................. 5
ekil 1.4 Detayl Sistem Gsterimi ....................................................................................................... 6
ekil 1.5 letme Asndan Sistem Hiyerarisi .................................................................................... 6
ekil 2.1 Bir ubuk Grafik rnei ........................................................................................................ 9
ekil 2.2 Baaba Noktas Grafii...................................................................................................... 10
ekil 2.3 Gannt emas rnei.......................................................................................................... 10
ekil 2.4 Bir A Diyagram rnei...................................................................................................... 11
ekil 2.5 Bir Karar Aac rnei ........................................................................................................ 11
ekil 2.6 Bir Organizasyon emas rnei ........................................................................................ 12
ekil 2.7 Bir Sre Ak emas rnei (Telefonla Sat) ................................................................. 13
ekil 3.1 Sistem Analizi Aamalar..................................................................................................... 15
ekil 3.2 Sistem Analizi Faaliyetleri.................................................................................................... 16
ekil 3.3 Gei Yaklamlar............................................................................................................... 16
ekil 4.1 Karar Verme (Ynetim) Seviyeleri ....................................................................................... 19
ekil 4.2 Ynetim Seviyelerinin Bilgi htiyalar.................................................................................. 20
ekil 4.3 Ynetim Seviyelerinde Karar Tipleri .................................................................................... 21
ekil 4.4 Karar Verme Prosesi ........................................................................................................... 21
ekil 4.5 Yneticinin Karar Verme Prosesi......................................................................................... 22
ekil 4.6 Bilgi Sistemi eleri ve likileri........................................................................................... 22
ekil 5.1 Bir VS Uygulamasnn Yaps ............................................................................................. 24
ekil 5.2 VS, YBS ilikisi ................................................................................................................... 26
ekil 5.3 YBS ve Fonksiyonlar ...................................................................................................... 27
ekil 5.4 YBS ile VTYS arasndaki iliki ............................................................................................. 27
ekil 5.5 DSnin dier sistemlerle ilikisi.......................................................................................... 30
ekil 6.1 VAD Sembolleri ................................................................................................................... 31
ekil 6.2 Sistem Ak ve Program Ak emas rnekleri ................................................................. 32
ekil 6.3 Genel Bir VAD ..................................................................................................................... 33
ekil 6.4 VADda Seviyelendirme....................................................................................................... 34
ekil 6.5 - izimindeki Yanllklar ve Doru izim Yollar ................................................................... 36
ekil 6.6 Dntrme ve leme Merkezli Sistemler .......................................................................... 37
ekil 6.7 Karar aac rnei ............................................................................................................... 42
ekil 6.8 Bordro Sistemi iin HIPO Hiyerari Diyagram .................................................................... 43
ekil 6.9 HIPO zet Diyagram.......................................................................................................... 43
ekil 7.1 Veri Hiyerarisi..................................................................................................................... 44
ekil 7.2 Geleneksel Veri Ynetimi Yaklam ................................................................................... 45
ekil 7.3 Veritaban Yaklam ........................................................................................................... 47
ekil 7.4 VTYSnin Bileenleri ............................................................................................................ 49
ekil 7.5 Veri Ak Szlk Girii rnekleri.......................................................................................... 50
ekil 7.6 Veri Deposu Szlk Girii.................................................................................................... 51
ekil 7.7 Proses Szlk Girii ............................................................................................................ 51
ekil 7.8 Veri Yaps Szlk Girii ...................................................................................................... 52
ekil 7.9 Veri Eleman Szlk Girii ................................................................................................... 53
ekil 7.10 Veri Eleman Szlk Girii ve Kod Tablosu....................................................................... 54
ekil 7.11 Birimler ve likiler.............................................................................................................. 55
ekil 7.12 BDin Farkl Gsterimleri................................................................................................... 56
ekil 7.13 rnek BD .......................................................................................................................... 56
ekil 7.14 st ve Alt Tipler ................................................................................................................. 57
iii
TABLO LSTES
Tablo 1.1 Baz sistem rnekleri ............................................................................................................ 4
Tablo 2.1 Sre Ak emas Sembolleri (NCC) ............................................................................... 12
Tablo 6.1 ndirim Hesaplama Prosesi in Karar Tablosu .................................................................. 40
Tablo 6.2 ndirgenmi Karar Tablosu ................................................................................................. 41
Tablo 6.3 artlarn ikiden fazla olaslk tad durum iin rnek (Karar Tablosu)............................ 41
Tablo 7.1 renci Dosyas (Veri Birimi) ............................................................................................. 45
Tablo 7.2 Veri Tekrarll ve Dosyalar Aras Balant Kopukluu ..................................................... 46
Tablo 7.3 Geleneksel Kayt Yerleimli bir renci Kayt Dosyas ..................................................... 48
Tablo 7.4 likisel Veri Taban ............................................................................................................ 48
Tablo 7.5 Bir Sorgulama Sonu Raporu............................................................................................. 49
iv
DERS NOTLARI
1. SSTEM KAVRAMI
eitli sistem tanmlar:
-
1 / 78
1. Bilimin bir btn oluu: Bilim normalde bir btndr. Bilimi ayr disiplinler
iinde incelemek onu daha iyi anlayabilmek iin yaplmsa da zaman iinde
btnlk bozulmutur. Bilimi ayr disiplinler iinde ele alp incelemek
disiplinlerin evredeki olaylar anlayabilmek asndan kstl gr as
yznden yetersiz kalmas sonucunu dourmutur. Sistem dncesi bu
btnl disiplinler aras bir yaklamla amay amalar.
2. Bilimde savurganlk: Yrtlen bilimsel abalar kaynak savurganlna yol
amaya balamtr. Farkl disiplinleri bir arada ilgilendiren konular her disiplin
iinde ayr ayr ele alnp incelenmekte ve bu yzden gayretler gereksiz yere
datlmaktadr. ou kez ayn sonulara ulalmakta bu da kaynak
savurganln dourmaktadr (jeofizik, fizikokimya, sosyo-ekonomi gibi).
Sistem dncesi ile bu savurganln almas amalanmtr.
3. Bilimsel yntemin yetersizlii: Analiz ve senteze dayanan bilimsel yntem,
bilimin o gn itibariyle ulat noktada bilimsel problemlerin zm iin
yetersiz kalmtr. Sistem dncesi iinde bilimsel yntemi de ieren yeni bir
yaklam nermitir.
4. Tkenmeyen sorunlar: Yirminci yzyln ikinci yarsna gelindiinde
insanolunun sahip olduu bilgiler evredeki olaylar ok kk ayrntlarna
kadar zmeye yetecek seviyede olmasna ramen sorular ve sorunlar
bitmemektedir. Sistem dncesi ile sorunlarn daha etkin ve hzl zlmesi
amalanmtr.
Yukarda saylan sebepler sonucu gelitirilen sistem yaklamnn temel ilkesi
vardr:
1. Btnsel Yaklam: ncelenen sistem bir btn olarak grlmelidir. Sistemin
ierdii sorunlarn birbirlerinden soyutlanamaz. Sistemin ierdii bir e ancak
sistemin dier eleriyle birlikte dnldnde ilevsel bir anlam ifade eder.
Sistem, birbirleriyle etkileimli elerden olumu, evresiyle etkileimli bir
btnlktr.
2. Disiplinler Aras Yaklam: Btnsel yaklamn tamamlaycsdr, yle ki;
incelenen sistemi bir btn olarak grmenin n koulu ve ayn zamanda
gerekli sonucu, o sisteme farkl gr alaryla yaklaabilmektir. Bu n koulu
disiplinler aras yaklam salar. Eer sorunlar zerine tek bir bilim dalnn
gr as ile gidilirse n yargl ve gerek d sonulara varlmas
muhtemeldir. Disiplinleri insanlar ortaya karmtr ve disiplinler doadaki
sorulara farkl gr alar ile zmler retmeyi hedefler. Disiplinler aras
yaklam sayesinde grup almas denen yntem gndeme gelmitir. Deiik
bilim dallarnda eitim grm bilim adamlar bir araya gelerek karar ve zm
retmeye ynelmilerdir.
3. Bilimsel Yaklam: Sistem yaklamnda sorunlar bir btn olarak grmenin ve
sorunlara deiik gr alaryla yaklamann somut yntemidir. Sistemler
zerinde alrken sorunlarn zm iin bilimsel yntem tercih edilir. Bu
yntem temel bilimler ve toplumsal bilimler asndan farkllk gstermektedir.
Sistem analizinde sistemin ilevine gre bu yntemlerden birisi kullanlabilir.
Temel bilimler iin uygulanan bilimsel yntem aamalar unlardr:
1. Olayn gzlenmesi, problemin tanmlanmas
2. Hipotezin gelitirilmesi.
Hazrlayan: M. Fatih Yegl
2 / 78
FELSEFE
Rnesans
1400
1600
Deneysel
Yaklam
Analitik Yaklam
Mekanik Yaklam
BLM
Endstri Devrimi
1750
TEKNOLOJ
1850
1880
Yararc Yaklam
UZMANLAMA
VERMLLK
NTELK
nsan bilimlerinin ortaya k
Pragmatist
Yaklam
1910
OTOMASYON
1940
SSTEM YAKLAIMI
3 / 78
eler
zellikler
Faaliyetler
malat
Makine
gc
Mamul
Hassas
Nitelikli
Bozuk
malat
Ulam
Tatlar
Yol
Levhalar
Hzl
Uzun
Beyaz
Tama
letiim
Mesajlar
Cihazlar
Ksa
Yeni
Haber
gnderme
4 / 78
mamuln izleyecei ilem sralar arasnda bir zaman ilikisi olabilir. Mamul X
tezgahnda ilenmeden Y tezgahnda ilenemiyor olabilir.
Neden Sonu likisi
Neden sonu ilikisi sistem eleri arasnda da bulunan nemli bir doa ilkesidir.
rnein bir ekonomik sistemde bir rnn fiyat belirlenirken herhangi bir nedenle o
rne olan talep artarsa bu nedenin sonucu olarak o rnn fiyat artacaktr.
Enerjinin Korunumu likisi
Maddenin bir biimden dierine geerken enerji ve madde korunur. Bu iliki bir doa
yasas olarak sistemler iin de geerlidir.
Mantksal liki
zellikle soyut sistemlerde grlen bir iliki trdr ve bilgisayar programlarnda
ska rastlanr.
1.2.3 Amalar
Her sistemin yneldii bir ya da daha fazla ama vardr. rnein bir otomobil sistemi
tama yapma amacna hizmet eder, retim hatt imalat gerekletirir ya da bir eitim
sistemi insanlar eitmeyi amalar.
nsan yaps sistemler iin amalar tespit etmek ok zor deildir. Zaten bu sistemler
bir amaca ulamak iin insanlar tarafndan retilmitir. Fakat, insan yaps olmayan
sistemler iin amalar tespit etmek her zaman kolay olmayabilir. nsann sindirim
sisteminin amacnn besinleri sindirip insana enerji salamak olduunu sylemek
kolaydr, ancak gne sistemi gibi daha geni sistemler iin bu amac tespit
edebilmek teolojik tartmalara neden olmaktadr.
1.3. Genel bir Sistemin ematik Gsterimi
Sre, Dntrc
GRDLER
(input)
IKTILAR
(output)
(Process)
ekil 1.2 Bir sistemin en temel hali
Sistem Kontrol
(System Control)
Ayarlama
(Adjusting)
GRDLER
(input)
Geri Besleme
(Feedback)
Sre, Dntrc
(Process)
IKTILAR
(output)
5 / 78
Sistem Snr
(System Border)
Sistem Kontrol
(System Control)
Ayarlama
(Adjusting)
KAYNAKLAR
(Resources)
Geri Besleme
(Feedback)
Sre, Dntrc
(Process)
Girdiler
(Input)
ktlar
(Output)
HEDEF
(Target)
SSTEM
EVRE (Environment)
Yerkre (Dnya)
Ekonomik Sistem
6 / 78
7 / 78
8 / 78
2. SSTEM MODELLER
Sistemlerin ileyiini ve durumlarn izah etmek ve gstermek amacyla eitli
modellerden faydalanlr. Bu modeller aadaki ekilde snflandrlabilir:
2.1. Szl (Kavramsal) Modeller
Sistem modelleri iinde en eski ve en genel olan szl, dier bir ifadeyle de
kavramsal modellerdir. Bu modeller, sistemi szcklerle aklamaya alrlar. Bu
modellerin avantajlar, dk maliyetli olmalar, kolay kurulabilir olmalar ve karmak
olmayan sistemlerde kolay anlalabilir olmalardr. Ancak szcklerin kullanld
durumlarda, farkl insanlar szcklere birbirlerinden farkl anlam ykleyebildiklerinden
yanl anlalmalarla karlalabilir.
2.2. ematik Modeller
nsanlarn bilgileri gzle grerek alglama kabiliyetleri olduka yksektir. Bu nedenle
doru tekniklerle oluturulmu ekillerle anlatlan bilgileri daha kolay ve abuk
kavrayabilirler. Sistem modellemede de ematik modellerin kullanm yanl
anlamalar nlemek asndan nemlidir.
Sistem modelleme de kullanlabilecek baz ematik model teknikleri unlar olabilir:
2.2.1 Grafikler
Sistemin belirli parametreler asndan zamann bir anndaki ya da zaman
ierisindeki durumunu gstermek iin grafikler kullanlabilir. rnein, bir firmada yl
iinde yaplan satlar aylk ubuk grafik yardmyla gsterilebilir (ekil 2.1).
A Firmas 2002 X rn Satlar
(1000 Adet)
100
80
60
Dou
40
Bat
20
0
1. yrk
2. yrk
3. yrk
4. yrk
9 / 78
Maliyet
Baaba
Noktas
Toplam
Maliyetler
Sabit
Maliyetler
Birim
2.2.3 A Diyagram
Sistemdeki baz faaliyetlerin zmlenmesi ve optimal sonulara ulalabilmesi iin
a diyagramlarndan faydalanabilir. rnein bir iecek fabrikas datm sisteminde
kamyonlarn hangi rotay izleyeceini tespit etmek iin bir a diyagramndan
faydalanabilir. Aadaki ekilde rnek bir a diyagram verilmitir.
10 / 78
4
2
9
7
1
5
3
8
6
11 / 78
A Atlyesi efi
retim Mdr
Finans Mdr
B Atlyesi efi
C Atlyesi efi
Personel Mdr
Sistem Ak
Aklamas
Bilg. Program Ak
Balang / Biti
Balang / Biti
lem
lem
Karar
Karar
Dokman Belge
Girdi / kt
Bilgi depolama
Kullanlmaz
Sayfa i Balayc
Sayfa i Balayc
12 / 78
13 / 78
14 / 78
3. SSTEM ANALZ
Bu blmde sistem analizi aamalar ile yeni sistemlerin gei yntemleri
anlatlacaktr.
3.1. Sistem Analizi Aamalar
Bala
Sistemin ncelenmesi
Problemin Belirlenmesi
Hedefin Belirlenmesi
Hedef Uygun
mu?
Hayr
Evet
Alternatiflerin Aratrlmas
Alternatiflerin Deerlendirilmesi
Alternatifin Seilmesi
Alternatif
Uygun mu?
N
e
d
e
n
?
Hayr
Evet
Dzenleme
Uygulama ve zleme
Deerlendirme
Hayr
Hedefe
Ulald m?
Evet
15 / 78
Proje Balangc
Yeni Sistem
Dorudan Gei
Eski Sistem
Yeni Sistem
Yeni Sistem
Paralel Gei
Safhal Gei
Eski Sistem
Eski Sistem
Pilot
Sistem
Dorudan Gei
Safhal Gei
Paralel Gei
Pilot Gei
16 / 78
17 / 78
(ii)
(iii)
18 / 78
Bilginin lgililii: Bilginin ilgililik kalitesi, belirli bir kararda, bilginin girdi olarak
ilgili olmasna baldr. Yani bilgi, karar vericinin karar verecei konu ya da
konularla ilgili olmaldr. Eer bir restorandaki rezervasyon sistemiyle ilgili
bir karar vermeye alyorsak restorandaki bo yer says ilgili bir bilgidir,
ancak o akamki mende hangi yemeklerin olduu bilgisi bu karar
asndan yeterince ilgili bir bilgi deildir.
(v)
(ii)
(iii)
Stratejik
Taktik
Operasyonel
Veri (Kayt) leme / Operatr
19 / 78
Karar verme seviyelerinin ki buna ynetim seviyeleri de denir, ematik gsterimi ekli
4.1de grlmektedir. ekilde de grlecei gibi tm seviyelerin altnda veri ileme /
operatr ad verilen bir seviye bulunmaktadr. Bu seviye, deiik seviyelerce
verilecek olan kararlar iin ihtiya duyulan bilgi retimini gerekletirir.
4.4. Ynetimde Bilgi Kullanm
Her ynetim seviyesinde ihtiya duyulan bilgiler birbirinden farkldr. ekil 4.2de bu
farkllklar, bilgi kayna, bilgi ekli ve ynetim faaliyetleri asndan incelenmitir.
* Bilgi Kayna Asndan
Stratejik Seviye
D Bilgi
(evresel)
Bilgi
Taktik Seviye
Operasyonel Seviye
Detayl Bilgi
Taktik Seviye
Operasyonel Seviye
Denetim
Taktik Seviye
Operasyonel Seviye
20 / 78
tabanl kararlar olarak da alnrlar, zira karar verici rasyonel bir karar vermek iin
bilgiye ihtiya duyar. Bu bilgi ihtiyac, karar verme prosesinde yneticinin yarg ve
sezgisini kullanma ihtiyacn ortaya karr. Baka bir ifadeyle yapsal olmayan
kararlar, doru cevab bilmenin mutlak bir yolunun olmad ve ortada birok
doru karar olabildii durumlarda sz konusu olan kararlardr. Hibir kriter ya da
kural, iyi bir zm garanti etmez. Piyasaya yeni bir rnn srlp
srlmeyeceine dair karar, yeni bir pazarlama kampanyasna giriilmesi, irketi
imajnn deitirilmesi gibi kararlar bu tip kararlardr.
ekil 4.3te farkl ynetim seviyelerinde kullanlan karar tipleri gsterilmitir.
Yapsal
olmayan
kararlar
Stratejik
Taktik
Yapsal
Kararlar
Operasyonel
SEENEK
ARATIRMASI
Seenek 1
Sonu 1
Seenek 2
Sonu 1
Seenek n
Sonu n
SEM
IKTILAR
PROBLEMN
BELRLENMES
Kstlar ve dier
zellikler
KARAR
MODELLER
Ksa ve Uzun
Vadeli Amalar
Gereksinimlerin
Yerine Getirilmesi
Sonularn
Deerlendirilmesi
BLG
BRKM
renme
GEREKSNMLER
21 / 78
Resmi
Raporlar
Ynetimin eitli
yollardan elde ettii
bilgiler
Zeka
eitim
tecrbe
kiilik
KARAR VERME
PROSES
KARAR
Gzlem sonucu
toplanan bilgiler
Donanm
Yazlm
Personel
kt
VER
BLG
Prosedrler
Dosyalar (VT)*
22 / 78
ii)
iii)
Rekabet avantaj
iv)
Daha az hata
v)
vi)
Verimliliin artmas
x)
xi)
23 / 78
Olay
Bildirir
VS
Veri
Olay
Cevap
Cevap
VS
Program
VS
Veri
Rapor(lar)
24 / 78
YBS, sadece yetkili ahslarn eriimine imkan veren sistem gvenlii salar.
25 / 78
VS, tek bir fonksiyonel alan desteklemeye ynelmitir, YBS ise fonksiyonel
alanlar arasndaki bilgi akn btnletirir.
VS kaydi ileme yapar. VS, bu ekilde YBS iin bir veritaban oluturur.
VSin ktlar YBS iin girdidir. YBS, VS verilerini ynetimin karar vermesi
iin bilgi retiminde kullanr.
VS
YBS Dosyalar
Sipari
leme
Sistemi
Sipari
Dosyas
Malzeme
Kaynak Pl.
Sistemi
retim Ana
Dosyas
Defter-i
Kebir
Sistemi
YBS
Sat
Verisi
Birim rn
Maliyet
Verisi
YBS
Raporlar
rn
Deiim
Verisi
Harcama
Verisi
Muhasebe
Dosyas
26 / 78
YBS
Pazarlama
Bilgi Sistemi
Finansman
Bilgi Sistemi
Muhasebe Bilgi
Sistemi
retim Bilgi
Sistemi
Personel Bilgi
Sistemi
Alacak
Hesaplar
Bor Hesaplar
Bordro
Ana Defter
Maliyet
Muhasebesi
Veri
Dzenleme
Ana Dosya
Gncelleme
Bordro fii
retici
Rapor retici
gc dalm
VTYS
retim
Uygulamalar
VER
TABANI
Mhendislik
Uygulamalar
Personel
Uygulamalar
27 / 78
alanlarn
zamanlarn
ayarlamalarn
28 / 78
5.5.4 Robotik
Robotikte esas ama, insann fiziksel hareketlerinin taklit edilmesidir. YZ alanndaki
en byk baarlar robotlardr. Otomotiv endstrisi gibi eitli endstrilerde pek ok
ilemde (boyama, vida skma, tama, kusurlu para tanma vb) robotlardan insan
gc yerine faydalanlmaktadr.
5.6. st Ynetim Destek Sistemleri
st dzey yneticiler, karar vermek iin st Ynetim Destek Sistemlerini (DS)
kullanrlar. DS, yeni vergi yasalar veya rakip firmalar gibi d olaylar hakkndaki
verileri birletirmeyi ve bunlar YBS ve KDSden elde edilmi zet bilgilerle birlikte
faydal hale getirerek st dzey yneticilere sunmay amalar.
DSnin dier bilgi sistemleriyle ilikisi ekil 5.5te gsterilmitir.
29 / 78
DS
YBS
D (evresel)
Bilgiler
KDS
VS
ekil 5.5 DSnin dier sistemlerle ilikisi
30 / 78
Program ak emas
Proses
Veri Ak (Data Flow)
31 / 78
32 / 78
Veri
Kayna
Proses 1
VA1
Proses 2
VA2
VA4
D1
Veri Deposu 1
VA3
Veri
Hedefi
VA5
D2
Veri Deposu 2
VA: Veri Ak
33 / 78
34 / 78
VER DEPOSU
D. Veri, bir veri deposundan dierine dorudan tanamaz. Veri bir prosesle
tanmaldr.
E. Veri, dorudan bir dsal kaynaktan bir veri deposuna tanamaz. Dsal
birimden veriyi alan ve veri deposuna yerletiren bir prosesle tanmaldr.
F. Veri, bir veri deposundan dorudan bir dsal birime tanamaz. Veri bir
prosesle tanmaldr.
G. Bir veri deposu isim szck bekli bir isme sahip olmaldr.
DISAL BRM
H. Veri dorudan bir dsal birimden dierine tanamaz. Veriler sistemle ilgiliyse,
bir prosesle tanmak zorundadr. Deilse zaten VAD iinde gsterilmez.
I. Bir dsal birim isim szck bekli bir isme sahip olmaldr.
VER AKII
J. bir veri ak, semboller arasnda tek bir ak ynne sahip olmaldr. Bir
proses ve veri deposu arasnda, veri deposundan okuma ve proseste
gncellemenin gsterilmesi iin her iki ynl ak olabilir, ancak bunlarn iki
ayr ok eklinde gsterilmesi gerekir.
K. atall bir veri aknn anlam, ayn verinin ortak bir lokasyondan iki ya da
daha fazla farkl prosese, veri deposuna yada dsal birime gitmesi demektir.
L. Veri aklarnn birlemesinin anlam, ayn verinin herhangi iki ya da daha fazla
farkl prosesten, veri deposundan ya da dsal birimden, ortak lokasyona
gelmesidir.
M. Bir veri ak, dorudan ayn prosese geri dnemez. Veri akn alp, baka
veri aklarn reten ve balad prosese orijinal veri akn getiren en az bir
prosesin olmas gerekir.
N. Bir veri aknn veri deposuna gitmesinin anlam, gncellemedir.
O. Bir veri deposundan veri aknn kmasnn anlam, getirme ya da
kullanmadr.
P. Bir veri ak, isim szck bekli bir etikete sahip olmaldr. Birden fazla veri
ak isim szck bei, tek bir ok zerinde grlebilir.
Bunlarn dnda;
-
VAD zerindeki birimler tek isme sahip olmaldr. rnein ayn isimli iki proses
sahip olmann anlam yoktur. VAD izilirken karkln nlenmesi iin veri
deposu ve dsal birimler tekrar edebilir. Eer iki ok ayn veri ak ismine
sahipse, bu aklarn tamamen ayn olmalar gerekir. Bir ak ismi her zaman
ayn eyi ifade etmelidir.
35 / 78
36 / 78
Girdi Prosesler
37 / 78
Yapsal dil normal olarak READ, WRITE, SORT, MOVE, MERGE, SUBTRACT,
MULTIPLY, DIVIDE, DO, FINE gibi ngilizce fiilleri kullanr. Ayrca deikenler iin
MUSTERI_ADI, MUSTERI_ADRESI gibi etiketler kullanlr. Sfat ve zarf kullanlmaz
ve kullanlan isimler veri szlnden (ileride anlatlacak) alnrlar.
Bilgisayar programlarndaki tipik 3 prosesin gsterilmesinde YD kullanlabilir. Bunlar:
[1] Sra (sequence), [2] artl ifadeler (conditional statements), [3] tekrar (repetition).
Sra, programlamada zel bir yap gerektirmeyen sral ilemleri ifade eder;
lem 1...
lem 2...
lem 3...
gibi.
artl ifadeler ise herhangi bir mantksal ya da matematiksel ifadenin farkl
durumlarnda ne yaplmas gerektiini gsterir. rnein;
IF art A doruysa
lem Ay yap
ELSE lem Byi yap
END IF
IF Stoktaki_Miktar, Min_Stok_Miktar ndan kkse
THEN Yeni sipari ret
ELSE Bir ey yapma
END IF
artl ifadelerin bir dier ekli de programn izleyebilecei birok farkl yol olduu
zamanlarda kullanlr. Bunun iin CASE ifadesi kullanlr, yle ki;
SELECT CASE
CASE 1 (art 1)
art 1 iin yaplacak ilemler
CASE 2 (art 2)
art 2 iin yaplacak ilemler
.
.
CASE n (art n)
art n iin yaplacak ilemler
END CASE
Bir rnek verecek olursak;
READ Stoktaki_Miktar
SELECT CASE Stoktaki_Miktar
CASE 1 (Stoktaki_Miktar, Min_Sipari_Miktar ndan byk ise)
Hibirey yapma
38 / 78
4.5
allan_Hizmet_Yl
Prim
Hesapla
Prim
39 / 78
KURALLAR
ARTLAR
1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 1 2
Satn alma<100$
E E E E E E E E E E E E E E E E H H H H H H H H H H H H H H H H
zel Teklif
E E E E E E E E H H H H H H H H E E E E E E E E H H H H H H H H
ndirim<2$
E E E E H H H H E E E E H H H H E E E E H H H H E E E E H H H H
ndirim Sonras>45$
E E H H E E H H E E H H E E H H E E H H E E H H E E H H E E H H
7 Gn iinde deme
E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H E H
FAALYETLER
2$ indirim
X X X X
%5 indirim
X X X X X X X X
%7.5 indirim
X X X X
%8 indirim
X X X X X X X X X X X X X X X X
Ekstra %1 indirim
40 / 78
ndirim Hesapla
KURALLAR
ARTLAR
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Satn alma<100$
E E E E E E E H H
zel Teklif
E E E E H H H -
ndirim<2$
E H H H - - - -
ndirim Sonras>45$
- E - H - E H -
7 Gn iinde deme
- E H - H E E E H
FAALYETLER
2$ indirim
%5 indirim
X X X
%7.5 indirim
X X X
%8 indirim
X X
Ekstra %1 indirim
alan Tipi
<40
<40
40
40
>40
>40
allan saatler
FAALYETLER
Taban creti de
X
X
X
X
X
X
X
S: Saat cretli
Tablo 6.3 artlarn ikiden fazla olaslk tad durum iin rnek (Karar Tablosu)
6.6. Karar Aalar
Karar aalar da karar tablolar gibi ok sayda artl ifadelere sahip proseslerin
tanmlanmasnda kullanlabilir. Karar aalar, karar tablolar iin bir alternatif aratr.
Programlarn daha etkin yazmnda karar tablolarndan ziyade karar aalarnn daha
faydal olduunu gsteren aratrmalar vardr. Bunun nedeni grafiksel gsterim ve
admlarn aknn grlebilmesidir.
Bu karar aalar ynetim biliminde kullanlan karar aalarndan farkl olarak olaslk
iermezler. nk sistem analizindeki karar aalarnn amac karar prosesindeki
artl durumlar ve faaliyetleri tanmlamak ve organize etmektir. Bir karar aac rnei
ekil 6.4te verilmitir.
41 / 78
=40 / <40
Maal
Saatlik
1: alan Tipi
2: allan Saat
>40
<40
=40
>40
42 / 78
Bordro
Sistemi
0.0
Bordro Girdi
Verilerini Dzenle
1.0
deme Makbuz
Miktarn Hesapla
2.0
Brt demeyi
Hesapla
2.1
Bordro Kaytlarn
Gncelle
3.0
deme Makb. ve
Bor. Rap. Hazrla
4.0
Net demeyi
Hesapla
2.2
Tarih 12.12.2001
Sayfa: 2 / 8
GRD
alan
Veritaban
Vergi
Tablolar
PROSES
IKTI
deme
Makbuzu
alan
Veritaban
43 / 78
Veritaban
(Database)
Dosyalar
(Files)
Kaytlar
(Records)
ENM458
ENM312
ENM403
Ders_kodu
ENM458
Ders_ad
YBS
Pazarlama
retim
Ders_ad
YBS
Alanlar
(Fields)
Karakter
(Bytes)
Bit
Kredisi
Dnemi
Derslik
3-0
3-0
3-0
2
1
2
129
130
115
Kredisi
Dnemi
Derslik
3-0
129
1,0
44 / 78
iin kullanlan, kayttaki bir alana ya da alanlara birincil anahtar (primary key)
denilmektedir. rnein Tablo 7.1deki renci No, her bir renci iin benzeri
olmayan bir saydr. Bu say renciyi tarif etme imkan tanyan birincil anahtardr.
Ayn isimli ya da soyadl renciler olabilse de ayn numaraya sahip rencilerin
olmas olanakszdr. Buradan yola karak her bir veri birimin bir birincil anahtar
olmas gerektii sylenebilir. Ancak bir veri birimi, hibiri birincil anahtar olabilecek
durumda olmayan zelliklerden meydana gelmise bir kayd dierinden ayrmak
zorlaacaktr. Bu gibi durumlarda ounlukla bir sra numaras birincil anahtar olarak
veri birimine eklenmektedir.
renci No
2011203
2011223
2011234
2011324
Soyad
Kadir
Zekeriyagil
Selamiolu
Kadir
Ad
Muharrem
Fatma
lyas
Fatma
Dier zellikler...
*
*
*
*
Dosyalar
Uygulama
Programlar
Kullanclar
Bordro
Program
Raporlar
Satn alma
Program
Raporlar
Stok kontrol
Program
Raporlar
Faturalama
Program
Raporlar
Bordro
Satn alma
Stok kontrol
Faturalama
45 / 78
Ad
zel Sigorta
Blm
2314232
Aye
2,30
Yok
123
1242343
Fatma
4,20
Var
342
2341332
Selden
6,45
Var
323
Ad
Blm
Doum Tarihi
e Giri Tarihi
*
b) Personel Dosyas
Sosy. Gv. No
2314232
Aye
123
1242343
Fatma
342
2341332
Selden
323
46 / 78
Arayz
Uyg. Prog.
Bordro Verisi
Satn alma
Verisi
Kullanclar
Bordro
Program
Raporlar
Satn alma
Program
Raporlar
Stok Kontr.
Program
Raporlar
Faturalama
Program
Raporlar
VTYS
Stok Verisi
Dier Veriler
Sorgulama Dili
(SQL)
Kullanc
Raporlar
47 / 78
Ad_Soyad
Not_Ort
Ders_Kodu
Ders_Ad
Not
r. Gr.
2011029
lker Day
2.67
ENM302
Sistem Analizi
F. Yegl
2011029
lker Day
2.67
ENM314
Etd
Y. Babayev
2011312
Dilek Glen
2.89
ENM302
Sistem Analizi
F. Yegl
2011134
Turul Kele
3.12
ENM412
Pazarlama
Y. Karaman
2011134
Turul Kele
3.12
ENM307
Kalite Kontrol
S. Kurt
Ad_Soyad
lker Day
Dilek Glen
Turul Kele
Ders_Kodu
ENM314
ENM302
ENM412
ENM307
Ders_Ad
Etd
Sistem Analizi
Pazarlama
Kalite Kontrol
renci_No
2011029
2011029
2011312
2011134
2011134
Ders_Kodu
ENM302
ENM314
ENM302
ENM412
ENM307
Not_Ort
2.67
2.89
3.12
a) renci Dosyas
r. Gr.
Y. Babayev
F. Yegl
Y. Karaman
S. Kurt
Not
A
B
B
A
C
b) Ders Dosyas
c) Kayt Dosyas
48 / 78
Tablo 7.4te renci dosyas, Kayt dosyasyla renci_No alan vastasyla, Kayt
dosyas da Ders dosyasyla Ders_kodu alan vastasyla ilikilendirilmitir. Byle
tasarlanm bir veri tabanndan sorgulama yoluyla rapor ekmek mmkndr.
rnein Sistem Analizi dersini alan rencilerin renci_No, Ad_Soyad,
Ders_Kodu ve Notlarn bir tabloda grmek mmkndr.
renci_No
Ad_Soyad
Ders_Kodu
Not
2011029
lker Day
ENM302
2011312
Dilek Glen
ENM302
Uygulama
Programlar
Program 1
VYTS
Veritaban
Veri Tanmlama
Dili (VTD)
Program 2
Program 3
Veri Manplasyon
Dili (VMD)
Veri
Szl
ekil 7.4 VTYSnin Bileenleri
49 / 78
Veri szl iin 5 tip giri yaplabilir; (1) veri aklar, (2) veri depolar, (3) proses, (4)
veri yaplar, (5) veri elemanlar.
7.3.1.1 Veri ak szlk girii
Bir Veri Ak Diyagramndaki her bir veri akn tanmlar. Bu akn nereden nereye
olduu, verinin yapsnn ne olduu (kompozit [K] yada elemanter [E]) gibi bilgileri
aklar. Baz rnekler ekil 7.5te verilmitir.
Veri Ak Szlk Girii
Veri Ak Ad
Tanm
Nereden
Nereye
Veri Yaplar
Aklama
: SATI SPARLER
: Mterinin satn almak istedii rnler ve her biri iin gereken miktar
gsteren ve mteri tarafndan doldurulan dokmanlar
: 1.0 Mektubu A Prosesi
: 2.0 Sat Sipari Verisini Gir
: Sat Sipari Kayd (K)
: ..............
: FATURA
: Mteriye fatura edilecek dokman iin gerekli bilgiler
: 3.1 Faturay hazrla
: 3.2 Fatura numaras ata
: Fatura Detaylar (K)
Mteri Detaylar (K)
: ..............
50 / 78
51 / 78
52 / 78
: MUSTERI_NO
: Mteriyi tanmlayan numara
: NUMERIK
:6
:
: MSTR_NO
: 0001-9999
:
53 / 78
: OGRENCI_EV_POSTA_KOD
: rencinin kald ev ya da yurdun posta kodu
: NUMERIK
:5
:
:
:
: Deerler Posta Kodu Tablosu ndan alnacaktr.
Kod Tablosu
Kod Tablosu
Tanm
Tip
Uzunluk
Desimal Poz.
Dier Adlar
Kod
06570
06571
06572
06573
54 / 78
Bir iliki, iki ya da daha fazla veri birimi arasndaki mantksal etkileimdir. BD, hem
birimleri hem de ilikileri gsterir. likiler karo (ekenar drtgen) sembol ile
gsterilir.
ki birim arasnda genelde 3 tip ilikiden sz edilebilir:
i) Bire-bir (one-to-one) iliki (1:1)
ii) Bire-ok (one-to-many) iliki (1:M)
iii) oka-ok (many-to-many) iliki (M:M)
ekil 7.11de bu ilikiler sembollerle gsterilmitir.
BRM 1
liki
BRM 2
ALIAN
1 1
ARABA
SATICI
1 M
SPAR
KTAP
M M
YAZAR
55 / 78
KTAP
erir
YAZAR
KTAP
YAZAR
KTAP
YAZAR
ALIAN
ARABA
ekil 7.12 BDin Farkl Gsterimleri
ekil 7.13te Doktor, Hasta Tedavi ve Reete birimleri iin rnek bir BD verilmitir.
DOKTOR
REETE
M
M
1
M
HASTA
M M
TEDAV
56 / 78
ALIAN
TP
BUROMEMURU
MUHENDIS
57 / 78