Ursi 2008

URSI-(INTERNATIONAL UNION OF RADIO SCIENCE)
TRKYE ULUSAL KOMTES

IV. URSI-TRKYE BLMSEL KONGRES
20-22 Ekim 2008

Akdeniz niversitesi, Elektrik- Elektronik Mhendislii Blm
Antalya

NSZ
URSI (INTERNATIONAL UNION OF RADIO SCIENCE) Trkiye Ulusal Komitesi,
TBTAK altnda
rgtlenmi olup 1993 ylndan bu yana faaliyet gstermektedir. URS kendi altnda; Elektromanyetik
metroloji, alanlar ve dalgalar, sinyaller ve haberleme sistemleri, elektronik ve fotonik,
elektromanyetik grlt ve giriim, dalga yaylm ve uzaktan alglama, iyonosferik dalga yaylm,
dalgalar ve plazma, radyo astronomi ile biyoloji ve tpta elektromanyetik olmak zere 10 (on) ayr
komisyondan olumaktadr.
20-22 Ekim 2008 tarihleri arasnda dzenlenen IV. Ulusal Toplantya Akdeniz niversitesi ElektrikElektronik Mhendisliinin ev sahiplii yapmaktadr. Toplantnn amac Trkiye genelinde eitli
niversitelerde, sanayi ve aratrma kurulularnda srdrlen almalarn byle geni kapsaml bir
platformda sunulmas, yurdumuzda bu konulardaki var olan aratrma potansiyelini ortaya koyulmas,
benzer konularda alan aratrmaclarn birbirinden haberdar olmas ve bilgi aktarmn salayarak
ortak alma gruplarnn oluturulabilmesi gibi olas giriimlere zemin hazrlamaktr.
Konferans dzenleyenler olarak, siz katlmclarmzn, konferanstan ve Antalyann gzelliklerinden

keyif alacanz umuyoruz.
Sayglarmla,
Yerel Dzenleme Komitesi Adna

Yrd. Do. Dr. Seluk HELHEL

SaynKongreyeleri,

URSI Trkiye Ulusal Komitesinin 4.Ulusal Bilimsel Kongresinin dzenlenmesinden ve
kongreye Akdenizniversitesininev sahiplii yapmasndan duyduum mutluluu sizlerle paylamak
isterim. Birinci Ulusal Bilimsel Kongreyi stanbul Teknik niversitesinde, ikincisini Bilkent
niversitesinde ve ncsn de Hacettepe niversitesinde yapmtk. Her Kongrenin de
dzenlenmesinde emei geen tm meslektalarma ve bu niversitelerin yneticilerine ahsm ve
URSI Trkiye Ulusal Komitesi adna teekkr ediyorum.
Bilindii gibi; Trkiyenin URSIye yelii 1993 ylndaki URSI Genel Kurulunda kabul edildi.
Bata Kurucu Bakan Sayn Prof. Dr. Mithat DEMEN olmak zere URSI Trkiye Ulusal Komitesinin
kurulu almalarna katk yapan tm meslektalarmza topluluumuz adna teekkr bir bor
biliyorum.
Trkiye, Uluslararas URSI bnyesinde TBTAK tarafndan temsil edilmektedir; dolaysyla,
Ulusal Komite de TBTAKa bal olarak almaktadr. Ulusal Komite TBTAK Bakanlnca uygun
grlen ve 2003 ylnda yrrle giren alma lkeleri uyarnca faaliyetlerini srdrmektedir.
Ulusal Komite deyimini Trkiyede URSI ile ilgili tm kurum ve kiileri ve bunlarn oluturduu
yapnn btn iin kullanmaktayz. niversitelerdeki blmlerin ve dier ilgili birimlerin kurumsal
olarak temsil edildikleri Genel Kurul iki ylda bir Bilimsel Kongre ile ayn tarihlerde toplanmakta ve
Ulusal Komitenin ynetim organlarn semektedir. Meslektalarmzn Ulusal Komite almalarna
bugne kadar verdikleri destei bundan sonra da esirgemeyeceklerini mit ediyorum.
Bilindii gibi, URSI tm ye lkelerin katlmyla btn bilimsel komisyonlarn ilgi alann
kapsayacak genilikte bir bilimsel kongreyi General Assembly adyla ylda bir dzenlemektedir.
XXIX. General Assembly toplants ABD Ulusal Komitesi tarafndan Chicagoda dzenlenmitir. Bir
sonraki XXX. General Assembly toplants stanbulda Trkiye Ulusal Komitesi tarafndan
dzenlenecektir. Trkiye dnda in ve svein de aday olduu 2011 General Assembly yarn
Trkiye adna kazanm olmamzn mutluluunu sizlerle paylamak istiyorum. Bu toplanty URSI
tarihinde srekli hatrlanan baarl bir toplant olarak dzenleyebilmemiz iin siz deerli
meslektalarmzn yardmlarnz esirgemeyeceinize inanyorum.
Kongrenin baarl gemesini diler, bata Prof. Dr. Ayhan Altnta ve Prof. Dr. Birsen Saka, Yrd.
Do. Dr Seluk HELHEL olmak zere Dzenleme Komitesi yelerine teekkr ederim. Ayrca,
organizasyonun tm ykn eken Yerel Dzenleme Kurulu Bakan ve yelerine; toplant iin tm
olanaklarn seferber eden Akdeniz niversitesi Sayn Rektr ve yetkililerine, Elektrik-Elektronik
Mhendislii Blm Bakanlna ahsm ve URSI Trkiye Ulusal Komitesi adna teekkr ederim.
Sayglarmla,
Prof.Dr.HamitSERBEST
URSITrkiyeUlusalKomitesiBakan

IV.URSITRKYEBLMSELKONGRESDZENLEMEKURULU
Bakan
Prof.Dr. Ayhan Altnta (Bilkent niversitesi)
BakanYard.
Prof.Dr. Birsen Saka (Hacettepe niversitesi)
Sekreter
Dr. Seluk Helhel ( Akdeniz niversitesi)
Dr. Gkhan nar (Gebze Yksek Teknoloji Enstits)
Dr. Hseyin Gksu (Akdeniz niversitesi)
Dr. mer olak (Akdeniz niversitesi)
Dr. kr zen (Akdeniz niversitesi)
YERELDZENLEMEKURULU
Bakan
Dr. Seluk Helhel (Akdeniz niversitesi)
EBakan
Dr. kr zen ( Akdeniz niversitesi)
FinansYneticisi
Dr. mer H. olak (Akdeniz niversitesi)
Sekreter
Dr. Hseyin Gksu (Akdeniz niversitesi)
Dr. Ali kr Onural (Akdeniz niversitesi)
Ayhan Dolanay (EMO Antalya b. Bk.)
S.Cumhur Baaran (Akdeniz niversitesi)
.Burcu Toprak (Akdeniz niversitesi)

DANIMAKURULU

Abdurrahman KARAMANCIOLU (OsmanGazi niv.)
Levent SEVG (Dou niv.)
Adnan GRR (Nide niv.)
M. radi AKSUN (Ko niv.)
Ahmet AKSEN ( Ik niv.)
Mehmet BAYRAK (Seluk niv.)
Alinur BYKAKSOY (GYTE)
Mehmet AFAK (Hacettepe niv.)
Altunkan HIZAL (ODT)
Mete SEVERCAN (ODT)
Arif ERGN (GYTE)
Mithat DEMEN (Yedetepe Univ.)
Avni MORGL (Boazii niv.)
Muhammet KKSAL (nn niv.)
Burak POLAT (Uluda niv.)
Murat EYBOLU (ODT)
Blent ORENCK (T - TUBTAK BTAE)
Mustafa KARAMAN (Ik niv.)
Cengiz BEK (ODT)
Mmtaz YILMAZ (Ankara niv.)
Cengiz TAPLAMACIOLU (Gazi niv.)
O. Nuri UAN (stanbul niv.)
Emin ZEL (anakkale Onsekiz Mart niv.)
Oru BLG (YT)
Emre HARMANCI (T)
Osman EREZC (Sakarya Univ.)
Engin Erzin (Ko niv.)
Osman PALAMUTUOULLARI (T)
Erdal PANAYIRCI (Kadir HAS UNv.)
Sava UKUN (Gaziantep niv.)
Erdem YAZGAN (Hacettepe niv.)
Sencer KO (ODT)
Erkan AFACAN (Gazi niv.)
Sevinc Aydinlik BECHTELER (YTE)
Filiz GNE (YT)
Sddk YARMAN (stanbul niv.)
Gkhan ZGREN (st. Kltr niv.)
Taner OUZER (Dokuz Eyll niv.)
Gnl Turhan SAYAN (ODT)
Taner ENGR (YT)
Gven NBLGN (Ondokuz Mays niv.)
Tayfun GNEL (T)
Hakan ALAR (ETU)
Tuncay BRAND (ODT)
Haldun ZAKTA (Bilkent niv.)
Tuncay EGE (Gaziantep niv.)
Haluk TOSUN (Dou Akdeniz niv.)
Turgut KZ (ukurova niv.)
Hasan DNER (Kocaeli niv.)
Yahya BAYKAL (ankaya niv.)
Hayrettin KYMEN (Bilkent niv.)
Yurdanur TULUNAY (ODT)
brahim AKDUMAN (T)
Ziya DER (Bilkent niv.)
brahim TEKN (Sabanc niv.)

Kerim GNEY (Erciyes niv.)
Levent GREL (Bilkent niv.)

AKDENZNVERSTESYERLEKES

NDEKLER

ElektromanyetikMetroloji

Diffraction by a Terminated, Semi-Infinite Parallel-Plate Waveguide with Four-Layer Material Loading

ErhaoShangandKazuyaKobayashi
Design, Fabrication, and Testing of a Prolate-Spheroidal Impulse Radiating Antenna for Electromagnetic
Implosion
SerhatAltunc,CarlE.Baum,ChristosG.Christodoulou,EdlSchamilogluandSelcukHelhel
Koordinat Dnm Yntemiyle Tasarlanan Yn-baml Metamateryallerin Elektromanyetikteki Yeni
Uygulamalar
zlemzgnveMustafaKuzuolu
Orta Dalga AM Radyo Vericilerinin Byk letken Yaplarla Etkileimi ve nsan Salna Etkileri
FatihSTNER
Veri Boluklarnda Toplam Elektron Nicelii ngrm
ErdemTrkerSenalp,ErsinTulunay,YurdanurTulunay
Hava Arac Kablolarnda Krostalk lmleri ve Kablo Ayrm Kurallar
NevzatTARIM,FatihSTNER,CokunCOAR,zgrKIZILKAYA
Tbbi Uygulamalarda Hassas Mekanik Gerinim lm iin Biyo-mplant RF-MEMS Sensrler
RohatMelik,Emrenal,NihanKoskuPerkgz,HilmiVolkanDemir
1
2
9
13
17
21
AlanlarveDalgalar

Karakteristik Baz Sonlu Elemanlar Yntemi Byk lekli EM Problemlerin zmnde Kullanlan
Paralel ve zyinelemesiz Blge Ayrm Algoritmas
zlemzgn,RajMittra,veMustafaKuzuolu
Arlkl Geniletilmi B-spline Erisi ile Sonlu Elemanlar Yntemi Kullanlarak Geliigzel Yzeylerde EM
Alan Deerlerinin hesaplanmas
GkhanApaydn,NiyaziAr
Sonlu Periyodik Diyelektrik Yaplara Ait EM Geirgenlik zelliklerinin ntegral Denklemleri ve ok
seviyeli Hzl okkutup Algoritmasyla zm
SeilKln,zgrErglveLeventGrel
ok Amal Parack Sr Optimizasyonu ile ok Katmanl Mikrodalga Sourucu Tasarm
A.EgemenYILMAZ,MustafaKUZUOLU
Byk Diyelektrik Cisimlere Ait Elektromanyetik Salm Problemlerinin ok Seviyeli Hzl okkutup
Algoritmasyla zm
zgrErgl,LeventGrel
Tm-Geiren Szge Yaps ve Radyal Saplama Kullanm ile ok Geni Bant Faz Kaydrc Tasarmlar
ErkekE,BoyacogluG,DemirS.
Karmak Metamalzeme Yaplarn Dk Frekans ok Seviyeli Hzl ok Kutup Yntemiyle ncelenmesi
Alper nal, zgr Ergl ve Levent Grel
Elektromanyetik Alan Hesaplamalarnda B-spline Erisi ile Sonlu Elemanlar Yntemi
GkhanApaydn,NiyaziAr
25
29
33
37
40
44
48
52
VHF/UHF Antenlerin Gemi Direi zerindeki Yerleiminin Anten zolasyonu ve Performans Asndan
ncelenmesi MustafaDoan,Fatihstner
Lokal ntegrallenebilir Fonksiyonlarn Uzay Trevleri ve Alan Teorisi Uygulamalar
BurakPolat
nce Tel Ima Problemleri ve Yar-Uzay Analitik Green Fonksiyonlar
BurakPolat,merZor
ift Tarafl Ayrk Halkal Rezonatr Yapsnn Metamateryal Sensr Uygulamalar
EvrenEkmeki,GnlTurhanSayan
Yeni Metamalzeme: Yark gen Halka Rezonatr ve Tel erit
CumaliSABAH,SavaUKUN
56
60
61
62
66
ElektronikveFotonik

Smith Abann Yapay Sinir A Modeli ile Empedans Uygunlatrma
M.Fatihalar,FilizGne
Sanal Temel stasyonlar Ynteminde Veri Oran Baarm
ErmanAte,ArifDolma
Empedans Uyumlu Wilkinson G Blc Yntemi Glendirilmi G Kuvvetlendiricisi Tasarm
ErcanKaymakstve brahimTekin
Rleli Kanallarda Snrl Geribeslemeli Hzme Oluturma ile eitlemenin Arttrlmas
EbruS.Toker,zgrOru,MehmetE.elebi
Seri Bal, Reaktif Sonlandrlan, Tek Aamada Datlm 2-18 GHz Ykselte
OuzhanEFE,imsekDEM R
HF ve UHF Uyumlu RFID/RFTT Sistemi
SelukAydn,eraArkk,KorkutYein
IEEE 802.15.3a Standard Uyumlu, Ultra Geni Bantl- Dk Grltl Kuvvetlendirici Devresinin
Gereklenmesi
Sefazbek,IbrahimTekin
Reggia-Spencer Ferrit Faz Kaydrc Tasarm
Hakk lhanAltan,zlemAydnivi,imsekDemir
Tek Katmanl ve ok Katmanl Periyodik Yaplarn Radar Sourucu Malzeme Yapmnda Kullanm
SaimEK C ,ErdemYAZGAN
RF-MEMS Anahtarlama Teknii le AHR Tipi Metamalzemelerde Manyetik Rezonans Frekansnn Adaptif
Biimde Ayarlanmas
EvrenEkmeki,KaanTopall,TayfunAkn,GnlTurhanSayan
RF MEMS Yaplarn Glass Frit le 0-Seviye Paketlenmesi
KaanTopall, lkerComart,imsekDemirveTayfunAkn
X Bant Aktif Frekans e arpc Tasarm
smailBOZKURT,SimsekDEM R
X-Bandnda Dairesel Oyuklu Dalga Klavuzu Osilatr Kullanlarak Mesafe lm
SevinAydnlkBechteler,ThomasF.Bechteler,SaygnBildik
Minyatr Bala ve G Blc Yaplar
HakanKorkmaz,imekDemir,Blenten
Chebyshev Saysal IIR Filtrelerin Genetik Algoritma Yardmyla Tasarlanmas
TurgayKAYA,MelihCevdet NCE
Silindirik E-dzlemli Dalga Klavuzlarnn Analizi ve Gereklenmesi
VolkanAKAN,MehmetDUYAR,ErdemYAZGAN,MehmetBAYRAK
G Ykselticilerde Davransal Modelleme ile Arakipleme Bozulumunun Modellenmesi
A.HayrettinYZER,imsekDEM R
RF MEMS Teknolojisi ile S-Band Tmleik Bant-Geiren Filtre Yaps
aretintepe,imsekDemir,TayfunAkn
70
74
78
82
86
90
94
98
102
106
110
114
118
122
126
130
133
137
Yksek Kalite-Faktr iin Tamamyla ip zerinde Tmleik Rezonatrlerin Tasarm,

Mikrofabrikasyonu ve Karakterizasyonu
RohatMelik,HilmiVolkanDemir
Tekerlek Basn lme Sensrleri in oklu Anten Sistemi
MustafaMuratBilgiveKorkutYein
200-400 MHz I-Q Vektr Modlatr Tasarm ve retimi
AyseNL,imsekDEM R
HF Bandnda Cooperative Diversity ve Software Defined Radio Yntemlerini Kullanarak Kesintisiz
Muhabere Salama Teknikleri ve Donanm Gelitirilmesi
nalAkta,ArifErgin
Lineer Dizi Anten Geometrisinin Yapay Baklk Sistemi le Tasarm
HaticeTokat,YavuzCengiz,FratYcel, .BurcuToprak
Dk Grlt Ykselteci (LNA) Tasarm
SunaBeyzaArd,zlemCokun,AdnanKaya
141
145
149
154
158
162
ElektromanyetikGrltveGiriim
Optik Kuplrde Karlkl Kuplaj Yaps

N.zlemnverdi,N.Aydnnverdi
Akla Sahip Ykl Rezonatrlerde Ekranlama Etkinliinin Hibrit MoM/FEM Metodu le Modellenmesi
SibelYEN KAYA,AliOKTAY
MLGEM (Milli Gemi) Elektromanyetik Giriimin Azaltlmas ve Elektromanyetik Uyumluluk almalar
FatihSTNER,CokunCOAR
166
170
174
DalgaYaylmveUzaktanAlglama

UHF RFID Sistemleri in Dorudan ve Kuplaj Balantl Simetrik Mikroerit Anten Tasarm
YasinAvseren,AzizSleymanov,M.Fatihalar,AdnanKaya
MIMO Kanalnda Anten Dizilerinin Analiz ve Tasarm iin Doru ve Verimli bir Teknik
CelalAlpTun,VakurB.Ertrk,DefneAkta,AyhanAltnta
Bant-Durduran Yark-Halka Filtre Tasarm
EmirK.Ulusoy,AdnanSonda,MustafaH.B.UarveYunusE.Erdemli
Mikroerit Yama Dizi Anten ile RFID Sistemlerinde Mesafe Artrm
MehmetABBAK, brahimTEK N
Mikroerit Anten Uygulamalar iin Frekans-Ayarlamal SRR Altyaps
AdnanSonda,MustafaH.B.UarveYunusE.Erdemli
gen Antenlerin Analizi
SevdaBALK,AdnanKKSAL
WLAN Uygulamalar iin ift-Bant Yark-Halka Anten Tasarm
S.CumhurBaaran,Fatihstner,YunusE.Erdemli
Frekans Kaymal Dizi Anteni Sisteminin Dzlemsel Frekans Modlasyonlu aret ile Gereklenmesi
TaylanEKER,SimsekDEM R,AltunkanHIZAL
Isnm Huzmesi Ynlendirilebilen Sur Biimli Mikroerit Anten Dizisi
NihanGkalp,zlemAydnivi
Zaman Seici Snmlemeli Kanallar in 4 Verici Antenli eitleme Yntemi
GkeHacolu,AliGangal
Keyfi Kesitli Dalga Klavuzlar ve ki Boyutlu Rezonatrlerin Analitik Reglarizasyon Kullanlarak

Modellemesi
TrkerTopal,Yu.A.Tuchkin,OlgaSuvorova,FatihDikmen
Yapay Aklkl Radarda Snf Karar Algoritmas ile Hedef Belirlemenin yiletirilmesi
MesutKartal,SedefKent,E.FuadKent,SerdarKargn
SAR Grntlerinin Fourier Uzaynda Hiyerarik Gauss Markov Algoritmas ile Bltlenmesi
SedefKent,MesutKartal, brahimPapila,E.FuadKent
Ters Yapay Aklkl Radar Grntlerindeki Salma Merkezleri Analizi Yardmyla Byk ve Karmak
Platformlarn Radar Sourucu Malzeme ile Kaplanarak RKA' larnn Azaltlmas
BetlYILMAZ,CanerZDEM R
letken ve Dielektrik Ykl Karmak Hedeflerin Radar Kesit Alanlarnn Hesaplanmas ve 2-Boyutlu Ters
Yapay Aklkl Radar mgelerinin kartlmas
UurSAYNAK,AlperOLAK,YasirAVCIBAI,DenizBLKBA, .HakkTAYYAR,CanerZDEM R
oklu-Bant Yark-Halka Monopol Anten Tasarm
S.CumhurBaaran,YunusE.Erdemli
Paralel ok Seviyeli Hzl okkutup Yntemiyle eitli Hava Hedeflerine Ait Radar Kesit Alan
Deerlerinin Hesaplanmas ve Karlatrlmas
BurakTiryaki,Alpernal,zgrErglveLeventGrel
Devre Seriminin Bask Devreden Imayla Yaylan Emisyonlar zerindeki Etkisi
FatihSTNER,ErsanBARAN
DalgalarvePlazma

Ultrasonik Frekanslarn Yzey Temizlemede Kullanm Ve Sre Optimizasyonu
CemileTangel,MehmetYakut,AliTangel
Sabit Younluklu Bir Ortamdaki Akustik Basn Alanlarnn Zaman Uzaynda Kapal-Form fadeleri
FatihDikmen,H.Ardalk,A.ArifErgin
Zaman Uzaynda Gecikmeli Potansiyellerin Analitik fadesinin ntegral Denklemlerin Zamanda
Admlama Yntemi ile zmne Uygulanmas
H.Ardalk,A.ArifErgin
248
253
257
RadyoAstronomi/yonosferikRadyoYaylm

Erciyes niversitesi Radyo Dizge Teleskoplar Yazlm Tasarm
MikailSARIKAYA, brahimKK
Erciyes niversitesi Radyo Dizge Teleskoplar: Teknik zellikler
brahimKK, smailYUS FOV, nciAKKAYA,MikailSARIKAYA
Radyo Astronomide Grnt sleme ve AIPS ile Bir Uygulama
NazlDeryaDatekin, brahimKk
Meteorolojik ve Atmosferik Verilerin CBS te Btnletirilerek Topografik ve Corafik Koullarn Orta
ve Kk lekte Radyo Teleskoplarn Yer Seiminde Deerlendirilmesi ve Veri Ynetimi
kriyez
Su Buhar ve Krnm ndeksi Deerlerinin Rawinsonde ve Meteoroloji Verilerinden Hesaplanarak Radyo
Astronomi Gzlemlerinde Deerlendirilmesi
kriyez
yonosferde Dikey lerleyen HF Radyo Dalgas in T+R+D=1in Dorulanmas
AliYE L, brahimNAL
Alt yon Krede Oluan Lep olaylarnn Geici Karakteristiklerinin ncelenmesi
Murat Canylmaz, Esat Gzel
261
265
269
275
279
284
288

BiyolojiveTptaElektromanyetik
Cep Telefonlarnn Yayd Elektromanyetik Alanlarn Otonom Sinir Sistemi zerindeki Etkilerinin
ncelenmesi
MetinYldz,DeryaYlmaz
Manyetik Alann zole San Siyatik Siniri zerine Etkileri
zlemCokun,Selukmleki,OnurElmas,Suatzkorucuklu
Farkl Frekansl Kaynak Tipleri iin Antalya li Elektromanyetik Alan Seviyeleri ve Risk Analizi
krzen,SelukHelhel,S.CumhurBaaran
Atksu Dezenfeksiyonunda Darbeli Elektrik Alan Uygulamalar
GnlTurul emer,EmineCan
292
296
300
304
Diffraction by a Terminated, Semi-Infinite Parallel-Plate Waveguide with

Four-Layer Material Loading
Erhao Shang1 and Kazuya Kobayashi2
1,2
Department of Electrical, Electronic, and Communication Engineering, Chuo University

1-13-27 Kasuga, Bunkyo-ku, Tokyo 112-8551, Japan
Tel: +81-3-3817-1869, 1846 Fax: +81-3-3817-1847
1
shang@kazuya.elect.chuo-u.ac.jp, 2kazuya@tamacc.chuo-u.ac.jp
The analysis of the scattering from open-ended metallic waveguide cavities has received much attention recently
in connection with the prediction and reduction of the radar cross section (RCS) of a target. A number of two- and
three-dimensional (2-D and 3-D) cavity diffraction problems have been analyzed thus far by means of
high-frequency ray techniques and numerical methods, but it appears that the solutions obtained by these approaches are not uniformly valid for arbitrary cavity dimensions. In the previous papers [1, 2], we have considered
a terminated, semi-infinite parallel-plate waveguide with three-layer material loading as a canonical 2-D cavity
geometry, and analyzed the plane wave diffraction rigorously by means of the Wiener-Hopf technique. It has
been shown that our final solutions are uniformly valid for arbitrary cavity dimensions. As an important generalization to the geometry in [1, 2], we shall consider, in this paper, a terminated, semi-infinite parallel-plate
waveguide with four-layer material loading, and analyze the plane wave diffraction for both E and H polarizations
using the Wiener-Hopf technique.
The geometry of the waveguide is shown in Fig. 1, where Gi is the incident field of E or H polarization.
The waveguide plates at x b and the planar termination at z d1 are perfectly conducting and of zero
thickness, and the four material layers I, II, III, and IV are loaded on the terminated plate. Introducing the Fourier transform of the scattered field and applying boundary conditions in the Fourier transform domain, the problem is formulated in terms of the simultaneous Wiener-Hopf equations. The Wiener-Hopf equations are solved
via the factorization and decomposition procedure leading to the exact solution, which requires numerical inversion of appropriate matrix equations. Taking the inverse Fourier transform of the solution in the complex domain
and using the saddle point method, the scattered field inside and outside the waveguide is explicitly evaluated.
Representative numerical examples on the monostatic RCS are shown for various physical parameters and the
far field backscattering characteristics of the waveguide are discussed in detail. Our final results can be used as
reference solutions for validating more general approximate methods. Main results of this paper were already
presented elsewhere [3-5].
Fig. 1. Geometry of the problem.

REFERENCES
1. S. Koshikawa and K. Kobayashi, Diffraction by a terminated, semi-infinite parallel-plate waveguide with
three-layer material loading, IEEE Trans. Antennas Propagat., vol. 45, pp. 949-959, 1997.
2. S. Koshikawa and K. Kobayashi, Diffraction by a terminated, semi-infinite parallel-plate waveguide with
three-layer material loading: the case of H polarization, Electromagnetic Waves & Electronic Systems, vol.
5, pp. 13-23, 2000.
3. E. H. Shang and K. Kobayashi, Diffraction by a terminated, semi-infinite parallel-plate waveguide with
four-layer material loading, IEEJ Technical Report, no. EMT-07-38, May 2007.
four-layer material loading, Proc. 2007 URSI International Symposium on Electromagnetic theory (EMTS
2007), O11-32-2, July 2007.
four-layer material loading: the case of H polarization, Proc. XXIX General Assembly of the International
Union of Radio Science, No. B01.10, August 2008.
IV. URSI-TRKYE BLMSEL KONGRES, AKDENIZ UNIVERSITESI, EKIM 2008, ANTALYA
Design, Fabrication, and Testing of a Prolate-Spheroidal Impulse Radiating

Antenna for Electromagnetic Implosion
Serhat Altunc(1), Carl E. Baum(1), Christos G. Christodoulou(1), Edl Schamiloglu(1) and Selcuk Helhel*(2)
(1) Department of Electrical and Computer Engineering, University of New Mexico,
Albuquerque, New Mexico 87131-0001, USA
saltunc@ece.unm.edu
*(2) Department of Electrical and Computer Engineering, Akdeniz University, Antalya, Turkey
selcukhelhel@akdeniz.edu.tr
Abstract: Recent research has shown that it is possible to kill certain skin cancers by the application of fast, highamplitude electric-field pulses. It has been suggested that it would be desirable to be able to apply fast, high-electricfield pulses without direct contact for this biological application, i.e., to irradiate them using an antenna from a
distance. Although, Impulse Radiating Antennas (IRAs) have been generally developed for the transient far-field
region using paraboloidal reflectors, in this paper we discuss the near field region and develop the field waveform at
the second focus of a prolate-spheroidal IRA for killing skin cancer.
1. Introduction
The Impulse Radiating Antenna (IRA) is a special kind of focused aperture antenna suited for radiating very fast
pulses in a narrow beam. A fast-rising step-like signal into the antenna gives an approximate delta-function
response. IRAs are composed of two main parts, a conical TEM transmission line and a focusing optic which is
usually either a reflector or a lens. There are two types of IRAs according to the focusing optics used. Reflector
IRAs use a paraboloidal reflector and lens IRAs use lenses for focusing the fields in the aperture. Impulse Radiating
Antennas (IRAs) are designed to radiate very fast pulses in a narrow beam with low dispersion and high field
amplitude for different applications. IRAs have been developed for the transient far-field region using paraboloidal
reflectors. However, in this paper we discuss the near field region and develop the field waveform at the second
focus of a prolate-spheroidal IRA. Recent research has shown that it is possible to kill certain skin cancers by the
application of fast, high-amplitude electric-field pulses. This has been accomplished by the insertion of electrodes
near the tumor, with direct contact from a high-voltage pulse generator. It has been suggested that it would be
desirable to be able to apply fast, high-electric-field pulses without direct contact for this biological application, i.e.,
to irradiate them using an antenna from a distance. This technique is much more convenient than inserting electrodes
near the tumor [1].
In this paper, we design a reflector IRA in which a prolate spheroid is used as a reflector for this biological
application. We feed our prolate-spheroidal IRA from the first focal point and concentrate the impulse at the second
focal point [2,3].
2. Description of Geometry
We choose a special case of the prolate-spheroidal IRAs geometric parameters as in [3] and it is illustrated in
Figure 1a, where the geometric parameters are
zp
z0
<
z - coordinate of the truncation plane,
b2
1/ 2
a,b
two radii for the prolate spheroid
focal distance, " a z 0 distance can be used for normalization,
(1)
radial coordinate
For our special case in [3], we have for the present calculations
zp
0, a
.625 m, b
<0
.5 m , z 0
.375 m , " 1 m .
(2)
Figure 1. Prolate-spheroidal IRA geometry a) Side view b) Front view

Our design uses either two or four TEM feed arms. The dimensions of these feed arms are determined by 400
and 200 pulse impedances ( I 0
90 o , 60 o ). In [2] the focal fields are calculated for a two-TEM feed-arm
prolate-spheroidal IRA. However, the analytical results can be simply extended to the four-arm case [3]. Figure 1b
shows the TEM feed-arms geometry. We have an increase of 1.606 in the fields using the 60 o four-TEM feed-arm
case as compared with the two-arm case. In our design we used 60 o feed-arm because the voltage gain is nearly
maximum [2] and it was easy to construct this version.
3. Analytical, Experimental and Numerical Focal Waveforms

The analytical focal fields were calculated in [2] and they are summarized here as
EG
Ep
1 / 2

2
V0 a z0 Tc <p
cot 1 1
, Es
S f g c a z0 2 z0 z p
V0
T
tan c , Ep2
2S f g z0 2
V0
1 a z0 Tc z0 z p
cot 1
2S f g z0 z p a z0 2 <p
1
2
V0 1 b z0

1 , tan( c )
2
2S f g z0 a z0 b
1/ 2
a zp
a z p
1
(3)
a z0
b
where EG and E s are the impulse and step terms from the reflection from the prolate sphere and E p is the
magnitude of the prepulse wave from first focus (valid up to the time of aperture truncation). The detailed
calculations for tan T c / 2 are presented in [3] which is a simpler result compared with the result in [2]. E p2 is the
prepulse term after the impulse (not included in [2]and is discussed in detail [3]), T c is the angle of the feed arms
with respect to the negative z axis, c is the speed of light in free space, and f g Z c / Z 0 is the transmission-line
parameter, where Z c and Z 0 are the transmission-line and medium wave impedances, respectively. The excitation
is a 1 Volt (V0 .5 Volt) step, rising as a ramp function lasting t G 100 ps.
The experimental Experiments were performed using two-arm and 60 o four-arm prolate-spheroidal IRAs and these
results are compared with analytical results in [2]. The experiment uses three components: a prolate-spheroidal
reflector with feed arms, a sampling-oscilloscope, and a pulse generator. Figure. 2 shows the experimental setup for
two-arm prolate-spheroidal IRA.
Figure 2. Experimental setup for a two-feed arm prolate-spheroidal IRA.
We compare our analytical, numerical and experimental focal waveforms for a two-arm prolate-spheroidal IRAs in
Figure 3.
a)
b)
Figure 3. Analytical, numerical and experimental focal waveforms a) two b) four- arms prolate-spheroidal IRA.
4. Conclusion
In this paper, a new manifestation of an IRA, in which we use a prolate spheroid as a reflector instead of a
paraboloid reflector and focus in the near-field region instead of the far-field region, was investigated. The focal
waveform of the prolate-spheroidal IRA has been compared analytically, numerically and experimentally.
Analytical, numerical and experimental prepulses amplitude agree very well. The analytical and numerical
impulses amplitudes agree. However, the experimental impulse amplitude was smaller than the others. It was also
broader near the base. Our analytical result was based on idealized assumption and it did not account for the feed
arms. Finally, for all cases the postpulse behaviors were different. However, this part of the pulse was less important
for our biological application. Our concern was obtaining the largest possible impulse amplitudes at the focal point
to kill skin cancer. The analytical waveform, while simple, is still good, albeit not perfect.
5. References
[1]. K.H. Schoenbach, R. Nuccitelli and S.J. Beebe, ZAP, IEEE Spectrum, Aug 2006, pp. 20-26.
[2]. Baum, C.E. (2007), Focal Waveform of a Prolate-Spheroidal Impulse-Radiating Antenna (IRA), Radio Sci. ,
Vol. 42, RS6S27, doi:1029/2006RS003556.
[3]. Serhat Altunc, Carl E. Baum, Christos G. Christodoulou ,Edl Schamiloglu and C. Jerald Buchenauer (2008),
Focal Waveforms for Various Source Driving a Prolate-Spheroidal Impulse-Radiating Antenna (IRA), Radio
Sci.,RS003775, doi:10.1029/2007RS003775.
Koordinat Dnm Yntemiyle Tasarlanan Yn-baml

Metamateryallerin Elektromanyetikteki Yeni Uygulamalar
zlem zgn(1,2)* ve Mustafa Kuzuolu(2)
(1)
Orta Dou Teknik niversitesi, Kuzey Kbrs Kamps (ODT-KKK)

Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, Gzelyurt, KKTC, Mersin 10 Trkiye
ozozgun@metu.edu.tr
(2)
Orta Dou Teknik niversitesi (ODT)

Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, 06531 Ankara
kuzuoglu@metu.edu.tr
zet: Koordinat dnm teknii, yn-baml metamateryallerin tasarmnda kullanlan yntemlerden biridir.
Bu bildiride, yeni koordinat dnm teknikleri ve bu tekniklerin kullanld elektromanyetik uygulamalar
anlatlmaktadr. lk iki yntemde, cisimlerin ve dalga klavuzlarnn yeniden ekillendirildii algs yaratan ynbaml metamateryal yaplar tasarlanmaktadr. Son iki yntemde ise, dk-frekans elektromanyetik salm
problemlerinin etkin bir ekilde zlebilmesini ve sonlu yntemlerin hesaplama blgesinin sktrlmasn
amalayan benzetim teknikleri sunulmaktadr. Yntemlerin baars, Sonlu Elemanlar Yntemi ile test
edilmektedir.
1. Giri
Metamateryaller, doada bulunmayan elektromanyetik zellikleri sayesinde deiik ilevlere sahip
elektromanyetik aralarn tasarlanmasna imkan salad iin, son yllarda birok optik ve mikrodalga
alanndaki uygulamalarn ilgi oda haline gelmitir. Yn-baml metamateryal (YBM) yaplarn
tasarlanmasnda kullanlan yntemlerden biri, koordinat dnm tekniidir. Bu tekniin kullanld en bilinen
uygulama, elektromanyetik grnmezlik salayan metamateryal yapdr [1]. Bilinen dier bir uygulama ise,
sonlu yntemlerdeki a sonlandrlmasnda kullanlan Tamamen Elenmi Katman (TEK) tasarmdr [2].
Koordinat dnm teknii, Maxwell denklemlerinin koordinat dnm srasnda eklinin deimemesi
prensibine dayanmaktadr. Dier bir deyile, koordinat dnm teknii, orijinal ortam Maxwell denklemlerinin
saland yn-baml bir ortam haline dntrmektedir.
Bu almada, ok eitli elektromanyetik uygulamalarda kullanlabilen yeni koordinat dnm teknikleri
sunulmaktadr. lk olarak, elektromanyetik salm problemlerindeki cisimlerin yeniden ekillendirildii algs
yaratan YBM katmann tasarmnda kullanlan yntem aklanmaktadr. Bu yntemde, eer bir cisim uygun
ekilde tasarlanm bir metamateryal katmanla kaplanrsa, uzaydaki herhangi bir gzlemci onu farkl ekildeki
cisim olarak alglamaktadr. rnein, bu yntem ile, cisimlerin radar kesit alannn azaltlmas
salanabilmektedir. kinci olarak, dalga klavuzlarnn yeniden ekillendirildii algsn oluturan YBM dolgunun
tasarmnda kullanlan yntem anlatlmaktadr. Bu yntemde, eer bir dalga klavuzu uygun bir YBM ile
doldurulursa, farkl ekildeki dalga klavuzu gibi davranmaktadr. Bu yntem, dalga klavuzlarnn
minyatrletirilmesini ve dalga klavuzlar aras geilerdeki kaybn azaltlmasn salayabilmektedir. nc
olarak, dk-frekans elektromanyetik salm problemlerinin etkin bir ekilde zlebilmesi amacyla
gerekletirilen benzetim yntemi aklanmaktadr. Son olarak, sonlu yntemlerin hesaplama blgesinin
sktrlmasn ve bu sayede bilinmeyen saysnn azaltlmasn salayan bir benzetim yntemi anlatlmaktadr.
Tm teknikler, Sonlu Elemanlar Yntemi ile elde edilen saysal rneklerle dorulanmaktadr.
2. Yn-Baml Metamateryal Parametrelerinin Hesaplanmas

Yeni koordinat dnm tekniklerini aklamadan nce, bu blmde Maxwell denklemlerinin koordinat
dnm srasnda eklinin deimemesi prensibi ve YBM parametrelerinin nasl hesapland aklanacaktr.
&
&
&
), orijinal ortam Maxwell denklemlerinin
Genel bir koordinat dnm ( r o r T r ve T :: o :
saland yn-baml bir ortam haline dntrmektedir. Yani, Maxwell denklemlerinin ekli
deimemektedir. Koordinat dnmnn yaratt ortamn sallk ve manyetik geirkenlik tensrleri
aadaki gibi hesaplanmaktadr:
H/
P/
(det J ) J T J
-1
(1)
Bu denklemde, H and P orijinal ortam parametreleri, J ise Jacobian tensrdr ( J = w x , y , z w x, y, z ). Eer
orijinal ortam herhangi yn-baml bir ortam ise ( H c , P c ), YBM tensrleri aadaki gibi hesaplanmaktadr:
-1
H c J -1
det J -1
J
-1
P c J -1
det J -1
(2)
3. Elektromanyetik Saclarn Yeniden ekillendirilmesi

Bu blmde, elektromanyetik salm problemlerindeki cisimlerin yeniden ekillendirildii algs yaratan YBM
katman tasarlanmaktadr [3]. Herhangi bir cisim, uygun ekilde tasarlanm bir YBM katmanla kapland
takdirde, uzaydaki herhangi bir gzlemci onu ekil deitirmi bir cisim olarak alglamaktadr. Bu yntem,
grnmezlik salayan yaklamn daha genel bir halidir. Grnmezlik yaklamnda, YBM katman, cismi
noktaya dntrmektedir. Ancak, bu yeni yntemde, YBM katman, cismi baka bir ekildeki cisme
dntrmektedir. Yeniden-ekillendirici YBM katman tasarm ekil 1de gsterilmektedir. Bu yntemde,
: : ile gsterilen blge iindeki P noktasna
YBM katman (:M) iindeki her bir P noktas, :
M
dntrlmektedir. Bu koordinat dnm u ekilde tanmlamaktadr:
& &
& rM ry & &
&
(3)
r
& & r ro ry
rM ro
&
& & & &
Bu denklemde, r , r , r , r ve r , srasyla P, P , PM, Po and Py noktalarnn konum vektrleridir. Birim vektr
M
a , en i blgedeki herhangi bir noktadan (rnein, arlk merkezinden) P noktasna doru ynlenmektedir.
Kare kesitli silindirin embersel kesite dntrld benzetim sonular ekil 2de sunulmaktadr. Kare kesitli
silindirin grnmez yapld benzetim sonular ise ekil 3de gsterilmektedir.
4. Dalga Klavuzlarnn Yeniden ekillendirilmesi

Bu blmde, dalga klavuzlarnn yeniden ekillendirildii algsn oluturan YBM dolgu tasarlanmaktadr [4-5].
Bir dalga klavuzu uygun tasarlanm bir YBM ile doldurulursa, ekil deitirmi dalga klavuzu gibi
davranmaktadr. Dier bir deyile, orijinal ve edeer dalga klavuzlar, eit kesim frekanslarna (zdeerlerine)
sahiptir, ve bu iki dalga klavuzu iindeki dalgalar birbiriyle ilintilidir. ekil 4(a)da gsterilen bu yntemde,
: : iindeki P noktasna, u ekilde dntrlmektedir:
YBM dolgu (:M) iindeki her bir P noktas, :
M
&
& || ro || &
(4)
r
& r
|| re ||
Kare klavuzun embersel klavuza dntrld benzetim sonular ekil 4(b)de sunulmaktadr. Ayrca,
klavuzlarn minyatrletirilmesi ve klavuzlar aras geileri gsteren sonular ekil 4(c)de gsterilmektedir.
5. Dk-Frekans Salm Problemlerinin Etkin zm

Bu blmde, dk-frekans elektromanyetik salm problemlerinin etkin bir ekilde zlebilmesi amacna
ynelik benzetim yntemi aklanmaktadr [6]. Dk-frekans salm problemlerini sonlu yntemlerle zerken,
elektriksel olarak kk cismin yeterli dorulukta modellenebilmesi iin, ok fazla sayda bilinmeyen ieren ve
birbiimli olmayan a yaplarnn yaratlmas gerekmektedir (bknz. ekil 5(a)). Ayrca, bu problemlerin snrsz
uzay blgesini, TEK gibi yapay snr veya katmanlarla sonlandrrken, bu katmanlarn cisimden yeterince uzaa
yerletirilmesi gereklilii nedeniyle bilinmeyen says artmaktadr. Bu gereklilikler, dk-frekans salm
problemlerininin zmn zorlatrmaktadr. Yeni yntemde ise, orijinal problem yerine, YBM katmanlar
sayesinde gerekletirilen ve daha az sayda bilinmeyen ieren birbiimli a yapsna sahip edeer problem
zlmektedir (bknz. ekil 5(b)). Dier bir deyile, YBM katman, dk-frekans problemini greli olarak
yksek-frekans problemine dntrmektedir. Bu yntemin ilgin bir zellii, farkl ekillere sahip cisimleri,
ayn a yapsn kullanarak ve sadece YBM iindeki materyal parametrelerini deitirerek zebilmesidir. Bu
yntemde, cisimden belirli bir mesafede YBM katman oluturulmaktadr (bknz. ekil 5(b)). YBM katman (:M)
: : iindeki P noktasna, aadaki ekilde dntrlmektedir:
iindeki her bir P noktas, :
M
& &
ra rc & &
&
&
(5)
r
& & r rb rc
ra rb
Yarap O/20 olan embersel silindirik cisme ait radar kesit alan sonular ekil 5(c)de gsterilmektedir.
6. Sonlu Yntemlerde Uzamsal Alan Sktrmas

Bu blmde, sonlu yntemlerin hesaplama blgelerinin sktrlmasn ve bu sayede bilinmeyen saysn azaltan
benzetim yntemi aklanmaktadr (bknz. ekil 6(a)). D-bkey olmayan cisimlerin yer ald problemleri
zerken, hesaplama blgesi ve TEK gibi katmanlar, cisim zerine d-bkey olarak tasarlanmaldr. Bu nedenle,
serbest-uzay blgesinde ok fazla bilinmeyen olumaktadr. Yeni teknikte ise, blgeyi sktracak ekilde
tasarlanan YBM katman kullanlarak daha az bilinmeyenli edeer problem zlmektedir. YBM katman
:c :c : iindeki P noktasna, aadaki ekilde dntrlmektedir:
iindeki her bir P noktas, :
su
TEK
M
& &
& r c rb & &
&
(6)
r
& & r rb rb
ra rb
Kenar boyutu 8O olan L-eklindeki silindirik cisme ait salan alan konturlar ekil 6(b) ve (c)de
gsterilmektedir.
ekil 1. Saclarn yeniden ekillendirilmesi teknii.
ekil 2. Kare silindirin embersel silindire dntrlmesi, (a) Edeer problem benzetimi, (b) Orijinal problem
benzetimi. (Konturlar, elektrik alann reel ksmn gstermektedir. Serbest-uzay :SU iindeki deerler ayndr.)
ekil 3. Kare kesitli silindirin grnmez yaplmas, (b) Edeer problem benzetimi, (c) Orijinal problem
benzetimi. (Konturlar, elektrik alann reel ksmn gstermektedir. Serbest-uzay :SU iindeki deerler ayndr.)
ekil 4. (a) Dalga klavuzlarnn yeniden ekillendirmesi teknii, (b) Kare klavuzun embersel klavuza
dntrlmesi (Siyah ve gri eriler, srasyla edeer ve orijinal klavuz iindeki alan rntsn
gstermektedir, TM22 modu), (c) Paralel-levha klavuzun minyatrletirilmesi (:SU iindeki deerler ayndr).
ekil 5. Dk-frekans salm problemi: (a) Orijinal problem, (b) Edeer problem, (c) Radar kesit alan profili.
ekil 6. (a) Uzamsal alan sktrmas teknii, (b) Orijinal problem benzetimi, (c) Edeer problem benzetimi.
7. Aklama
Bu alma, ilk yazarn ODT Ankara kampsnde bulunduu srada gereklemitir.
Kaynaklar
[1]. Pendry JB, Schurig D., ve Smith DR, Controlling electromagnetic fields, Science, 312, s.1780-1782, 2006.
[2]. Ozgun O., ve Kuzuoglu M., Non-Maxwellian locally-conformal PML absorbers for finite element mesh truncation,
IEEE Trans. Antennas Propagat., 55(3), s. 931-937, 2007.
[3]. Ozgun O., ve Kuzuoglu M., Electromagnetic metamorphosis: Reshaping scatterers via conformal anisotropic
metamaterial coatings, Microwave Opt. Technol. Lett., 49(10), s. 2386-2392, 2007.
[4]. Ozgun O., ve Kuzuoglu M., Utilization of anisotropic metamaterial layers in waveguide miniaturization and transitions,
IEEE Microw. Wireless Comp. Lett., 17(11), s. 754-756, 2007.
[5]. Ozgun O., ve Kuzuoglu M., Form-invariance of Maxwells equations in waveguide cross-section transformations,
Electromagnetics, 2008 (baslacak).
[6]. Ozgun O., ve Kuzuoglu M., Efficient finite element solution of low-frequency scattering problems via anisotropic
metamaterial layers, Microwave Opt. Technol. Lett., 50(3), s. 639-646, 2008.
Orta Dalga AM Radyo Vericilerinin Byk letken Yaplarla

Etkileimi ve nsan Salna Etkileri
Fatih STNER
TBTAK UEKAE
Gebze, Kocaeli
fatih.ustuner@uekae.tubitak.gov.tr
zet: Yksek gl yayn yapan Orta dalga AM radyo vericilerinin inaat almalarnda kullanlan vin tr
byk yaplar stnde oluturmas muhtemel etki stanbul atalcada kurulumu devam eden rzgar enerjisi
santrali (RES) inaat srasnda somut olarak ortaya kmtr. Oluan etki insan saln tehdit edici boyutta
olmutur. Problemin tespitine ynelik lmler yaplmtr. Ayrca problemin zmne ynelik bilgisayar
simlasyonu yaplmtr.
1. Giri
stanbul atalcada kurulumu devam eden bir rzgar enerjisi santrali (RES) inaat srasnda elektromanyetik
etkileim problemine rastlanmtr. Rzgar trbini kule elemanlarnn yerine montaj esnasnda montaj
personelinin arplma, el yan gibi durumlarla karlamas zerine sahada elektromanyetik ortam incelemesi
yaplmtr. Rzgar trbinlerinin monte edilecei kulelerin montajnda kullanlan 110 m ykseklikteki vinte 702
kHz frekansnda akmlarn dolat ve vincin zellikle kanca blmnde yksek elektrik alanlar olduu tespit
edilmitir. Yaplan aratrma sonucu vincin zerindeki akmlara yol aan unsurun yaklak sekiz kilometre
uzaklkta kurulu TRT atalca Orta Dalga AM vericisi olduu tespit edilmitir. nsan sal asndan tehlike arz
etmesi nedeniyle inaat almalar durdurulmu ve alnacak tedbirlerin belirlenmesine karar verilmitir.
Problemin daha iyi anlalmas ve zme ilikin nerilerin belirlenmesi iin problemin bilgisayarda
simlasyonuna karar verilmitir.
2. Problemin Tanm
stanbul atalcada inaat eden rzgar enerjisi santrali (RES) projesinde her biri 3 MW gce sahip 20 adet
rzgar trbini kurulmaktadr. Kurulan rzgar trbinlerinin kule ykseklii 80 m ve pervane palleri ise 44 m
uzunluundadr (Bkz. ekil 1 (a)). Bu byklkte yaplarn montajnda ok byk lekli vinlerden
yararlanlmaktadr. atalca RES kurulumunda MANITOWOC 16000 modeli yaklak 110 m bom ykseklii
olan bir vin kullanlmaktadr (Bkz.ekil 1 (b)).
(a)
(b)
ekil 1 MANITOWOC 16000 Vinci (a) ve montaj yaplan bir rzgar trbini (b)
Kule elemanlarnn, trbinin ve pervane pallerinin yerine montaj esnasnda montaj personelinin arplma, el
yan gibi durumlarla karlamas zerine kurulumu yapan firmann talebi zerine bir saha aratrmas
gerekletirilmitir. Saha aratrmasnda ncelikle vin evresinde geni bantl elektrik alan probuyla elektrik
alan lm yaplmtr. zellikle vin kancas evresinde yarm metre mesafede 200 V/m seviyelerinde alan
iddeti llmtr. Ancak alan iddetinin kancadan uzaklatka hzla dt de gzlenmitir. Vincin ana
gvdesi civarnda alan iddetinin 10 V/mler seviyesinde olduu grlmtr. Bu tip yksek seviyeli elektrik
alanlarn ancak vin zerinde dolaan akmlar vastasyla oluaca temel ngrsyle vincin ana gvdesinde
tespit edilen bir noktada elektromanyetik giriim alcs ile frekans seici akm lm yaplmasna karar
verilmitir. Vin zerinde bulunan uygun bir noktaya akm probu kelepelenmi ve 100 kHz 3000 kHz
arasnda spektral akm younluu llmtr. Elde edilen akm spektral younluunda iki nokta frekansta,
akmn yksek olmas dikkat ekmitir. Bu frekanslardan birinin 702 kHzde dierinin ise 1017 kHzde olduu
tespit edilmitir. zellikle 702 kHzdeki iaretin ok gl olduu belirlenmitir (Bu frekansta elde edilen akm
seviyesi 84.3 dBuV 4.3 dB = 80 dBuAdir. Bu seviye 10 mAe denk gelmektedir). Alcda bu frekansa ayar
yapldktan sonra 702 kHzde AM demodlasyon gerekletirilmi ve dinleme yaplmtr. Dinlemede iaretin
bir radyo yaynna ait olduu tespit edilmitir. Yaplan ksa bir aratrmadan sonra bu iaretin atalcada orta
dalgadan yayn yapan bir TRT radyo vericisinden kaynakland tespit edilmitir (1017 kHzde kan iaretin ise
Mudanyadaki yine bir TRT vericisine ait olduu ayrca tespit edilmitir).
TRT radyo vericisinden yaylan elektromanyetik dalgalarn vin zerinde akm endklemesi sonucu vincin bir
yanstc gibi alt ortaya kmtr. Vincin boyutlarnn yayn frekansnn dalgaboyuyla mukayese edilebilir
seviyede olmas problemin daha yksek seviyede hissedilmesine yol amtr (702 kHzde dalgaboyu 427 mdir.
Vincin ana bomu 110 m yksekliindedir. Bir baka deyile eyrek dalgaboyu uzunluundadr).
Vincin kancasna bal olarak gelen malzemeyi yerine montaj yapmak iin temas eden personel bir anlamda
yanstc anten gibi davranan enerjilenmi yapya temas etmekte ve zerinden akm akmaktadr. Bu akm
personelin etkilenmesine neden olmakta ve temas noktasndaki deride yanklara yol aabilmektedir. Topraklama
ile bu problemin tamamen halledilmesi mmkn deildir. nk kanca topraklamas iin kullanlacak iletkenin
kendisi de oluan vin antenin bir yaps gibi davranacaktr. Yerden 80 m yksekte toprak iletkeninin gsterdii
empedans ile montaj personeli ile birlikte ayann temas ettii malzemenin gsterdii empedans arasndaki
farkllk akm paylamndaki farka yansyacaktr. Eer personel ve zerinde bulunduu yap daha dk
empedans gsterirse vincin zerinde dolaan akm personel zerinden geecektir. Montaj senaryosu ve
elektriksel edeeri ekil 2de verilmitir. Bu ngr bilgisayar simlasyonu ile sorgulanmtr.
ekil 1 Montaj Senaryosu ve Elektriksel Edeeri
10
3. Bilgisayar Simlasyonu
Problemin daha iyi anlalmas ve zme ilikin nerilerin daha iyi anlalmas iin problemin bilgisayarda
simlasyonuna karar verilmitir. TRT atalca Radyo Vericisi 702 kHz frekansnda yayn yapmaktadr. RF k
gc 550 kWdr. Verici anteni 230 m yksekliinde yaklak yarm dalga boyunda bir monopol antendir.
Monopol antenin toprak dzlemi 120 adet gml radyal telden olumaktadr. TRT atalca Radyo Vericisi
4101130 Kuzey enlemi ve 2803044 Dou boylamnda deniz seviyesinden 50 m ykseklikte yer almaktadr.
Vincin bulunduu atalca RES montaj sahas yaklak 4100900 Kuzey enlemi ve 2802535 Dou boylamnn
getii blgede yer almaktadr. Deniz seviyesinden yaklak 300 m yksekliktedir. Montaj sahasnn TRT
atalca Radyo Vericisine uzakl yaklak sekiz kilometredir. Problem NEC moment yntemi koduyla [1]
modellenmi ve zmlenmitir.
Modellemede TRT Radyo vericisi 230 metre ykseklikte bir monopol anten ve 120 adet topraa gml radyal
dalml toprak iletkeniyle modellenmitir. Toprak modelinde ITU Recommendation P527-3 dokmannda yer
alan normal nemli toprak iin verilmi elektriksel parametreler kullanlmtr (iletkenlik V = 10 mS/m , dielektrik
sabit Hr = 30 )[2]. Anten her biri yaklak 10 m olan yaklak 3000 segman kullanlarak modellenmitir. Vincin
modellenmesinde uzunluu yaklak 10 m ve ap 10 cm olan yaklak 200 segman kullanlmtr. Ana bom ve
yardmc bomun modellenmesinde kafes yap kullanlmtr.
Simlasyonda ayr durum iin farkl senaryo denenmitir. Bu durum ve senaryolar unlardr:
x Durum A: Kanca topraklanmam, personel 60 metre ykseklikte ikinci kule elemanyla nc kule
eleman arasnda
o Senaryo 1: Personel plak el ve plak ayakla kule elemanlaryla temas ediyor.
o Senaryo 2: Personel plak el ve yaltkan ayakkab ile kule elemanlaryla temas ediyor.
o Senaryo 3: Personel yaltkan eldiven ve yaltkan ayakkab ile kule elemanlaryla temas ediyor.
x Durum B: Kanca uzun bir topraklama kablosu ile topraklanm, personel 60 metre ykseklikte ikinci
kule elemanyla nc kule eleman arasnda
x Durum C: Kanca topraklanmam, personel 60 metre ykseklikte ikinci kule elemanyla nc kule
eleman arasnda, ikinci kule elemanyla nc kule eleman arasnda personele paralel bal 2 cm
apnda ve 2 m uzunluunda bir topraklama teli mevcut
(a)
(b)
ekil 4 Durum A (a) Durum B (b) ve Durum C (c)
(c)
Personeli modellemekte kullanlan empedanslar iin literatrdeki veriler kullanlmtr [3,4]. Birinci senaryoda
personel seri bal 430 ohm diren ve 10 uF kondansatrle modellenmitir. kinci senaryoda personel seri bal
430 ohm diren ve 60 pF kondansatrle modellenmitir. nc senaryoda personel seri bal 430 ohm diren
11
ve 20 pF kondansatrle modellenmitir. Elektromanyetik modelde personel 2 m uzunluunda 40 cm apnda bir

segmanla modellenmi olup senaryoya bal olarak gerekli diren ve kondansatr elemanlaryla seri
yklenmitir.
Durum A (vincin kancas topraklanmam) modeli ekil 4 (a)da verilmitir. Siyah nokta personeli
belirtmektedir. Durum B (vincin kancas uzun kablo ile topraklanm) modeli ise ekil 4 (b)de verilmitir.
Durum C (vincin kancas topraklanmam, personele paralel bir lokal ksa topraklama kablosu mevcut) modeli
ise ekil 4 (c)de verilmitir. Topraklama kablosu yaklak 10 m uzunluunda 2 cm apnda segmanlarla
modellenmitir. Kule elemanlar 40 cm apnda segmanlarla kafes yap eklinde modellenmitir. Simlasyon
sonucu personel zerinden geen akm deerleri Tablo 1de verilmitir.
Tablo 1 Personel zerinden Geen Akm Seviyeleri
Durum A
Durum B
Durum C
Senaryo 1
235 mA
214 mA
16 mA
Senaryo 2
54 mA
44 mA
2 mA
Senaryo 3
18 mA
14 mA
0.8 mA
Tabloda verilen akm seviyelerinin 700 kHzde insan zerinde ne gibi etkiler oluturabileceini ilikin literatrde
eitli yaynlar mevcuttur. Bu yaynlara gre 100 mAin stndeki akm geilerinde insan vcudu bunu
hissetmekte ve tepki vermektedir [4]. IEEE C95.1 dokmannda bu konuda verilen kavrama temas (grasping
contact) akm snr deeri 100 mAdir [5].
Elde edilen sonular nda aadaki hususlar ortaya kmtr:
1. Personelin kule elemanlaryla temas ederken yaltkan eldiven ve ayakkab kullanmas zerinden geen
akm drmektedir.
2. Uzun topraklama kablosu kullanarak kancann topraklanmas akm miktarn hissedilir seviyede
drmemektedir.
3. Kule elemanlar arasnda personele paralel ksa topraklama kablosu kullanlmas personel zerinden
geen akm hissedilir ekilde drmektedir.
5. Sonu
atalca RES kurulumunda rastlanan elektromanyetik etkileim problemi incelenmitir. ncelemeye gre
elektromanyetik etkinin kayna TRT atalca Radyo Vericisidir. Problem modellenmi ve farkl
durum/senaryolar iin bilgisayar simlasyonu yaplmtr. Sonu olarak kanca topraklamasnn tek bana
problemi zemeyecei grlmtr. Problemin zm iin alternatif yol olduu belirlenmitir:
x Vericinin montaj srasnda yaynn kesmesi
x Montaj personelinin yaltkan eldiven ve yaltkan ayakkab ile almas
x Kancann kaldrd malzemeye elektriksel balantsnn yaplmas ve montaja balamadan malzemenin
mmkn olduu kadar ksa bir topraklama kablosu ile monte edilecei elemanlara elektriksel
balantsnn gerekletirilmesi
Kaynaklar
[1]. NEC, Numerical Electromagnetics Code Version 4.1, Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvar, ABD, 1992
[2]. ITU Recommendation P527-3, Electrical characteristics of the surface of the Earth, ITU, 1992
[3]. Kanal H., Chatterjee I., Gandhi O.P., Human Body Impedance for Electromagnetic Hazard Analysis in the
VLF to MF Band, IEEE Transactions on Microwave Theory and Techniques, Vol. MTT-32, No.8, Austos
1984
[4]. Chatterjee I., Wu D., Gandhi O.P., Human Body Impedance and Threshold Currents for Perception and
Pain for Contact Hazard Analysis in the VLF to MF Band, IEEE Transactions on Biomedical Engineering, Vol.
BME-33, No.5, Mays 1986
[5]. IEEE C.95.1-2005, IEEE Standard for Safety Levels with Respect to Human Exposure to Radio Frequency
Electromagnetic Fields, 3 kHz to 300 GHz, IEEE, 2005
12
Veri Boluklarnda Toplam Elektron Nicelii ngrm

Erdem Trker enalp1*, Ersin Tulunay1, Yurdanur Tulunay2
(1) Orta Dou Teknik niversitesi
Elektronik ve Elektronik Mhendislii Blm
Ankara
senalp@eee.metu.edu.tr, ersintul@metu.edu.tr,
(2) Orta Dou Teknik niversitesi
Havaclk ve Uzay Mhendislii Blm
Ankara
ytulunay@metu.edu.tr
(*) u anda BAE Systems, Advanced Technology Centre,
Bristol, ngilterede almaktadr.
zet: Toplam Elektron Nicelii (TEC), bir ok radyo yaylm uygulamalar iin nemli bir deitirgendir.
1990lardan beri Orta Dou Teknik niversitesinde (ODT) TEC ngrm gibi iyonyuvarsal srelerin
tannmas iin veri srl benzekler gelitirilmitir. ngrlerde baarm yksektir. Veri srl benzekler
verideki boluklardan olumsuz etkilenmektedir. Olumsuz etkileri azaltmak iin veri boluklarnda TEC
ngrm bu almada sunulmaktadr. Yksek kesinlik ve duyarllk amacyla, akll teknikler kullanlmtr.
Gerekletirilen durum alsmasnda, baarm deerlendirmesi amacyla veri boluklar yapay olarak
oluturulmu ve veri boluklarnda TEC ngr sonular tartlmtr.
1. Giri
ODTde havaclk ve elektrik mhendislerinden oluan bir grup, AB-COST-TIST Eylemlerinin paras olarak
Yere yakn uzay srelerinde ngrlerde ve dizge belirlemesinde veri srl benzekleri gelitirmektedir [1][2]-[3]-[4]-[5]-[6]-[7]-[8]. Gncel almalarda Sinirsel Alar ve Ardk Benzekleme salad yksek
baarmla ne kmtr [9]-[10]-[11]-[12] -[13].
Toplam Elektron Nicelii (TEC) zellikle Yksek Frekans (HF) iletiim parametrelerini etkileyen ve iletiim
planlamasnda ve uygulamalarda ngrlmesi gereken Yere yakn uzay sreleri deitirgenlerindendir. Veri
boluklar, veri srl ngr benzeklerinin baarmn olumsuz etkilemektedir.
Bu almada yazarlarn gelitirdii ODT Sinirsel Alar ve Ardk Benzei (METU-NN-C) kullanlarak veri
bolularnda TEC ngrleri gerekletirilmitir. Yazarlarn bir nceki almasnda TEC ngrs iin sunduu
ve veri boluklarnn doldurulmasnda da kulland benzein veri tamken baarm zmlenmesi yaplm, veri
boluklarndaki baarm zmlemesi yaplmamt [13]. imdiki almada ise baarm deerlendirmesi
amacyla gne olaylarnn bozuculuunun yksek olduu rnek zaman dilimleri iin rnek TEC veri taban
zerinde yapay veri boluklar oluturulmu ve ngr deerleri gzlem deerleri ile karlatrlmtr. Elde
edilen yksek baarm umut vericidir.
Hammerstein dizge benzeklemesine dayal ardk benzeklerde veri girii ve devingen dizge zmlemesi
basittir, nk devingenlik dorusal bekte benzeklenmektedir; ve salad yapsal avantajlarla ardk
benzekler dorusal olmayan pek ok doal ve endstriyel sreler iin baaryla kullanlmaktadr [9]-[10]-[11][12]-[13]-[14]-[15]-[16]-[17].
METU-NN-Cnin yaps ekil 1de gsterilmektedir. METU-NN-C, Hammerstein dizge benzeklemesine dayal
ardk iki bekli METU-C benzeini ve ara deikenleri kestiren bek olarak kullanlan METU-NNyi
iermektedir. METU-NN bir gizli katmandan oluan ileri besleme Sinirsel A ilem grubudur (lem Grubu: 1),
ve yalnz eitimde kullanlmtr. METU-C, ilki duruk dorusal olmayan bek, ikincisi devingen dorusal bek
olmak zere ardk iki bekten olumaktadr. Benzein duruk dorusal olmayan ilk beinde (lem Grubu: 2)
13
Bezier zel erilerinin gsterimleri, ikinci bekte (lem Grubu: 3) ise devingen dorusallk kullanlmtr.
Eitimde Levenberg-Marquardt optimizasyon teknii kullanarak, beklerin deitirgenleri hesaplanmtr [18].
ekil 1. METU-NN-C yapsal izenei ve ilem gruplar

Bu durum almasnda, eitim sonras uygulamada kt olarak TEC deerleri bir saat ileri ngrlm,
gelecekteki veri boluklar sre iinde ngrlerek doldurulmutur. Veri tam ise gzlem deerleri girdi olarak
kullanlm, veri tam deilse girdilerdeki veri boluklar da nceki ngr kt deerleri ile doldurulmutur.
2. Girdiler ve Bezier Erileri Kullanlarak Dorusal Olmayanln Gsterimi
Bilgisayar grafii uygulamalarnda Bezier erileri yaygn bir ekilde kullanlmaktadr [19]. Yazarlar METU-NNCde dorusal olmayanln duruk gsteriminde Bezier erilerini de kullanmtr [10]-[11]-[12]-[13].
Eitimde 1 Nisan 31 Mays 2000 ve 2001 tarihlerinde GPS lmlerinden elde edilmi olan 10 dk. aralkl
Chilbolton (51.8 N; 1.26 W) istasyon TEC verileri; uygulamada ise 2002deki ayn aylar ieren 10 dk. aralkl
Hailsham (50.9 N; 0.3 E) istasyon TEC verileri kullanlmtr [10]-[12]-[13]-[20]. METU-NN-Cnin ilk girdisi
gncel TEC; dier drt girdisi ise dakikann ve gnn trigonometrik bileenleridir [9]-[10]-[12]-[13]. Bu girdiler,
up(k), duruk bekte Bezier erileri ile ara deitirgenleri, xq(k), gsterir (Denklem 1) [19]. Ara deitirgenlerin
gncel deerleri ile 1 ve 2 saat ncelerinin devingen bekte dorusal ilikisinden 1 saat ileri TEC ngrs
benzek kts, y(k) , olarak elde edilir (Denklem 2). Bir saat sonra TEC deeri gzlenemediyse bu ngr ile
olas veri boluu da doldurulur. Dolaysyla, veri boluu var ise, bir sonraki bir saat ileri ngrde, bir nceki
kt, y(k), benzein ilk girdisi, yani gncel TEC deeri olarak kullanlr [13].
R =5
R =5 m =3
x q (k ) = f u p (k ) = B pi .
p =1
p =1 i = 0
m!
m i
u ip (k ) 1 u p (k )
i!(m i )!
(1)
S =6 n = 2
y (k ) = hq ( j ).x q ( k j )
(2)
q =1 j =0
3. Sonular ve Yorum
Uygulamada, 1 Nisan 31 Mays 2002 Hailsham TEC verileri kullanlarak 10 dk. aralkl 1 saat ileri TEC
ngrleri yaplmtr. Gne frtnalar ve dolaysyla dizge zerinde bozucularn youn olduu 18-24 Nisan
2002de gndz ve gece her biri saatlik drt adet yapay veri boluu oluturulmu, METU-NN-Cnin bu
boluklar da dolduran ngrleri gzlem deerleriyle karlatrlmtr (ekil 1). Baarm zmlemesi iin:
ekil 1, gzlenen ve ngrlen TEC deerlerini rnek sre dilimlerinde gstermektedir; ekil 2, sanm
izenekleri ve uyum dorularn; Tablo 1, yanlg deerlerini ve arpraz ilinti katsaylarn vermektedir.
14
ekil 2. Gzlenen (kat) ve METU-NN-C ile ngrlen TEC (noktalar). (a) 18-24.04.2002; (b) 18.04.2002;
(c) 19.04.2002; (d) 23.04.2002 iin.
ekil 3. Sanm izenei ve uyum dorusu. (a) 1 Nisan 31 Mays 2002; (b) Yapay veri boluklar iin.
Sre Dilimi
1 Nisan 31 Mays 2002
Yapay veri boluklar iin
Tablo 1. Yanlg Tablosu

Normallenen Yanlg (%) Mutlak Yanlg (TECu)
5.54
1.11
5.79
1.04
arpraz linti Katsay (x10-2)

98.7
99.6
Tm uygulama sre dilimi iin ve yalnz yapay veri boluklarn ieren uygulama sre dilimi iin sanm
izeneindeki uyum dorusunun eiminin 1e yakn olmas ve dk yanlg deerleri, ngrde yanlg deer
15
fonksiyonunun evrensel en kkle geldiini gstermektedir. Yine sanm izeneindeki noktalarn uyum
dorusuna olan uzaklklarnn dkl ve yksek ilinti katsaylar ise benzein dorusal olmayanl
rendiini belirtmektedir. Bu almada, METU-NN-C ile TEC ngrleri, zellikle veri boluklar iin
irdelenmitir. Durum almas sonular olduka mit vericidir. Mutlak yanlg 2 TECudan dk olduundan
iletiim uygulamalar asndan da klgsal baarm yksektir [13]-[21]. Baarm zmlemesi iin oluturulan
veri boluklarnn sresi, her drt sre dilimi iin ardarda saatle snrl tutulmutur. Bunun sebebi ardarda
ngrlerde yanlgnn ylmasn azaltmaktr. Gelecekte, daha uzun veri boluklarnda benzein yine yksek
baarmla alabilmesi iin, buna kout olarak, srece ilikin dier dsal deitirgenler de girdilere eklenerek
dikkate alnabilir. Benzer amala gelecekte olaslk temelli yaklamlar benzee uyarlanabilir.
4. Kaynaklar
[1]. Tulunay, E., Introduction to Neural Networks and their Application to Process Control, in Neural
Networks Advances and Applications, ed. E. Gelenbe, s.241-273, Elsevier Science, B.V., North-Holland, 1991.
[2]. Altinay O., Tulunay E. ve Tulunay Y., Forecasting of ionospheric critical frequency using neural
networks, Geophys. Res. Lett., 24(12), s.1467-1470, ve COST251 TD(96)016, 1997.
[3]. Tulunay Y., Tulunay E. ve Senalp E.T., An Attempt to Model the Influence of the Trough on HF
Communication by Using Neural Network, Radio Sci., 36(5), s.1027-1041, 2001.
[3]. enalp E.T., Neural Network Based Forecasting For Telecommunications Via Ionosphere, Yksek Lisans
Tezi, (Yrtc: E. Tulunay, Ortak yrtc: Y. Tulunay), Orta Dou Teknik niversitesi, Elektrik ve
Elektronik Mh. Blm, Ankara, Trkiye, Austos 2001.
[4]. Tulunay Y., Tulunay E. ve Senalp E.T., The Neural Network Technique-1: A General Exposition, Adv.
Space Res., 33(6), s.983-987, 2004a.
[5]. Tulunay Y., Tulunay E. ve Senalp E.T., The Neural Network Technique-2: An Ionospheric Example
Illustrating its Application, Adv. Space Res., 33(6), s.988-992, 2004b.
[6]. Tulunay E., Senalp E.T., Cander Lj.R., Tulunay Y.K., Bilge A.H., Mizrahi E., Kouris S.S., Jakowski N.,
Development of algorithms and software for forecasting, nowcasting and variability of TEC, Ann. Geophys.Italy, 47(2/3), s.1201-1214, 2004a.
[7]. Tulunay E., Tulunay Y., Senalp E.T., Cander Lj.R. (2004b), Forecasting GPS TEC Using the Neural
Network Technique A Further Demonstration, Bulgarian Geophysical Journal, 30(1-4), s.53-61, 2004b.
[8]. Tulunay E., Senalp E.T., Radicella S.M., Tulunay Y., Forecasting Total Electron Content Maps by Neural
Network Technique, Radio Sci., 41(4), RS4016, 2006.
[9]. Senalp E.T., Tulunay E. ve Tulunay Y., Neural Networks and Cascade Modeling Technique in System
Identification, TAINN2005, 16-17 Haziran 2005, esme, zmir, s.286-293; Lect. Notes Artif. Int., 3949, s.8491, 2006a.
[10]. enalp E.T., Tulunay E. ve Tulunay Y., Toplam Elektron Nicelii ngrmnde Ardk Benzekleme
Teknii, 3. URSI-TRKYE'2006 Bilimsel Kongresi, s.360-362, Hacettepe niv., Ankara, 4-8 Eyll, 2006b.
[11]. enalp E.T., Tulunay E. ve Tulunay Y., Ardk Benzekleme Tekniinin Kullanm: Ters ift Sarka,
TOK06, s.533-537, TOBB Ekonomi ve Teknoloji niversitesi, Ankara, 6-8 Kasm, 2006c.
[12]. enalp E.T., Cascade Modeling of Nonlinear Systems, Doktora Tezi, (Yrtc: E. Tulunay), Orta Dou
Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Blm, Ankara, Trkiye, Austos 2007.
[13]. Senalp E.T., Tulunay E. ve Tulunay Y., Total Electron Content (TEC) Forecasting by Cascade Modeling:
A Possible Alternative to the IRI-2001, Radio Sci., 43, RS4016, 2008.
[14]. Ikonen E. ve Najim K., Learning control and modelling of complex industrial processes, Overview report
for the activities within the ESF's programme on COSY Theme 3: Learning control, ubat 1999.
[15]. Narendra K.S. ve Gallman P.G., An Iterative Method for the Identification of Nonlinear Systems Using a
Hammerstein Model, IEEE T Automat Contr, s.546-550, 1966.
[16]. Fruzzetti, K.P., Palazoglu A. ve McDonald K.A., Nonlinear model predictive control using Hammerstein
models, J. Proc. Cont., 7(1), s.31-41, 1997.
[17]. Bai E.W. ve Fu M., A Blind Approach to Hammerstein Model Identification, IEEE T Signal Proces,
50(7), s.1610-1619, 2002.
[18]. Hagan M.T. ve Menhaj M.B., Training Feedforward Networks with the Marquard Algorithm, IEEE T
Neural Networ, 5(6), s.989-993, 1994.
[19]. Rogers D.F. ve Adams J.A., Mathematical Elements for Computer Graphics, 2. bas., McGraw-Hill, Inc.,
New York, ABD, 1990.
[20]. enalp E.T., AB COST271, Cander L. ile ksa sreli bilimsel grev, RAL, ngiltere, 30 Haz. - 7 Tem. 2002.
[21]. Ciraolo G. ve Radicella S.M., zel iletiim, ICTP, Trieste, talya, 2004.
16
Hava Arac Kablolarnda Krostalk lmleri

ve Kablo Ayrm Kurallar
Nevzat TARIM*, Fatih STNER**, Cokun COAR**, zgr KIZILKAYA*
*1inci Hava kmal ve Bakm Merkezi K.l
Eskiehir
ntarim@anadolu.edu.tr
**TBTAK UEKAE
Gebze, Kocaeli
zet: Hava aralarnda kullanlan kablolarn tiplerinin belirlenmesinde ve yerleiminde fonksiyonel ve evre
artlar isterleri haricinde elektromanyetik uyumluluk isterleri de nemli role sahiptir. Bu bildiride krostalk
asndan hava arac kablolar incelenmitir. Gerek platformlarda kullanlan kablolar zerinde alnan krostalk
lmleri verilmitir. Kablo ayrm mesafesinin krostalk zerindeki etkisi vurgulanmtr.
1. Giri
Hava aralarnda kullanlan kablolarn tiplerinin belirlenmesinde ve yerleiminde fonksiyonel ve evre artlar
isterleri haricinde elektromanyetik uyumluluk isterleri de nemli role sahiptir. Elektromanyetik giriim asndan
hava aralarndaki kablolarla ilgili problemler ayr kategoride incelenebilir: (1) Platform st veya harici RF
vericilerden kaynaklanan elektromanyetik alanlarn kablolara kuplaj, (2) Kablolardan yaylan elektromanyetik
alann platform st antenli alclara kuplaj, (3) Kablolar arasnda kuplaj veya ksaca krostalk.
lk iki madde kablolarn uak zerinde yerleimi ve ekranlama gereksinimleri asndan nem arzederken nc
madde yukarda belirtilen hususlara ilave olarak farkl tiplerde kablolarn birbirine olan mesafesini belirlemede
nemli rol oynar. Havaclk terminolojisinde ksaca kablo ayrm olarak bilinen bu konu eski veya yeni
platformlarn entegrasyonunda gz nne alnan temel bir husus olup EMI/EMC kontrol planlarnn en nemli
alt balklarndan birini oluturmaktadr. Hava aralarnda kablo ayrmnda kullanlan standardize olmam ve
retici firmalarn tecrbeler sonucu gelitirdikleri ayrm kurallar vardr. Bu kurallar lkeden lkeye ve
platformdan platforma deiiklik arz etmektedir. Bu konuda evrensel baz kurallarn ortaya konmas amacyla
NATO hava aralar elektrik ve elektromanyetik faktrler alma grubunda (Air Electrical and Electromagnetics
Considerations Panel - AEP) Trkiye tarafndan bir mttefik yaynn (allied publication - AP) ortaya konmas
talep edilmitir. Byle bir dokmana temel tekil etmesi amacyla hava aralarnda kullanlan rnek kablolar
zerinde krostalk lmleri gerekletirilmitir.
2. Krostalk Olay ve Hava Arac Kablolar

Hava aralarnda birok farkl zellikteki kablo yan yana platform boyunca uzanrlar. Bu kablolar arasnda
kuplaj mutlak vardr. Ancak bu kuplajn etkinlik derecesi kablolarn fiziksel zelliklerine ve balant terminalleri
zelliklerine bal olarak deiir. Hava aracnda kullanlan kablolar ilevlerine gre aadaki ayrma tabi
tutabiliriz:
x G Kablolar
o 115 VAC / 400 Hz
o 28 VDC
x Senkro kablolar
x Ses frekans (audio) kablolar
x Grnt (video) kablolar
x Radyo frekans (RF) kablolar
x Veri kablolar
G kablolar zerinden yksek akmlarn getii zellikle dk frekansta grlt akm zengin kablolardr.
Hava arac ana g retim ve datmnda faz 115 VAC 400 Hz kullanlmaktadr. Bu kablo zerinde ncelikle
400 Hz g gerilimi vardr. Bununla birlikte hava aracnda mevcut elektrik-elektronik cihazlarn iletkenlik
17
yoluyla yayd grlt gerilimi de mevcuttur. Bu grltnn gerilim seviyesi hava arac elektriksel g
standard MIL-STD-704de tanmlanmtr [1]. Bu dokmana gre grltnn genlii frekansa bal deimekte
olup 3.16 Vrms seviyelerine kadar ykselebilmektedir (1 kHz 3 kHz aras). G kablolar dier kablolar
etkileyen unsur niteliindedir.
Senkro kablolar faz bilgisini bir noktadan bir noktaya tamak iin kullanlrlar. zellikle kokpitte kullanlan
gstergelerin hemen hepsi senkro kablolar vastasyla srlr. 400 Hz frekansnda alr. zerinde 26 VAC
genliinde iaret tanr. Bu kablolar g hattndan etkilenme riski yksek kablolardr.
Ses frekans (audio) kablolar genellikle dahili haberleme iin kullanlan kablolardr. Bununla birlikte sensr
hatlarnda da kullanlrlar. Hahili haberleme mikrofon hatlar iin 600 ohm sonlandrma empedanslar
kullanlmaktadr. Millivoltlar mertebesinde gerilim seviyesinde alabilirler. G kablolarndan ve RF verici
kablolarndan etkilenme ihtimalleri mevcuttur. Bu hat zerinde alnganlk frekans aral 30 Hz 15000 Hz e
kadar deimektedir.
Grnt kablolar RS170 protokolunda video bilgisini iletmek iin kullanlrlar. zerlerinde 5 MHze kadar
giden bir frekans spektrumunda iaret tarlar. Sonlandrma empedanslar 75 ohm seviyesindedir. Bu kablolar
zellikle glas kokpit zelliine sahip yeni nesil uaklarda kokpitte bulunan gsterge panellerini srdnden
kritik neme sahiptirler. Etkilenme riski bulunan kablolardr.
Radyo frekans (RF) kablolar hava aracnda bulunan tm antenli sistemlerde anten balantsnda kullanlan
kablolardr. Antenli sistemin niteliine bal olarak stnde tanan iaretin genlik ve frekans deimektedir.
Antenli sistem eer bir verici ise stnde 100 Vlar seviyesine varan iaret gerilimi olabilmektedir. Antenli
sistem eer bir alc ise stndeki iaretin genlii 1 uVun altna dahi debilmektedir. Dolaysyla RF kablolar
verici konumunda etkileyen alc konumunda ise etkilenen niteliine sahiptirler. RF kablolar uak zerinde ok
geni bir frekans aralnda kullanlmakla beraber esas arlkl ilgilenilmesi gereken frekans blgesi HF / VHF /
UHF bantlarn kapsayan 2 400 MHz frekans araldr.
Hava aralarnda MIL-STD-1553B standardna [2] uygun veri haberlemesi iin veri kablolar mevcuttur. Bu
kablolarda 1 MHz hznda haberleme iaretleri vardr. aret genlii 18 27 V arasnda deimektedir. Hattn
karakteristik empedans ve sonlandrma empedanslar yaklak 75 - 80 ohm seviyelerindedir. zellikle g
hatlarndan etkilenebilir.
3. Krostalk lmleri
Kablolar arasnda kuplaj seviyesini lmek amacyla EN3475-808 standardndan [3] yola klarak bir lm
dzenei gelitirilmitir (Bkz. ekil 1). Bu lm dzeneinde etkileyen kablo ile etkilenen kablo birbirine
paralel 10 m boyunca uak gvdesinin benzetimini yapan bir toprak dzlemi zerinde serilmitir. Kablolar
toprak dzleminden 5 cm yukarda tutulmutur. Kablolar arasndaki mesafe lmde deitirilen
parametrelerden birisi olmutur. farkl mesafe ele alnmtr. nce kablolar aralk braklmakszn yan yana
tutulmu, daha sonra iki kablo arasnda 2.5 cm mesafe braklm ve son olarak iki kablo arasndaki mesafe 5
cmye karlmtr. Etkileyen kablo bir iaret reteciyle srlen k empedans son derece dk bir g
ykselteci ile beslenmitir. G ykseltecinin etkileyen kablo terminalinde oluturduu gerilim seviyesi bir T
k kullanlarak yksek giri empedansl bir multimetre tarafndan llmtr. Etkileyen kablo 50 ohm
empedansyla sonlandrlmtr. 50 ohm girili bir spektrum analizr ile etkilenen kablonun srasyla her iki
terminalinde de endklenen gerilim llmtr. lmler esnasnda etkilenen kablonun botaki terminali 50
ohm ile sonlandrlmtr. lm alnan terminal etkileyen kablonun srld tarafa yaknlna bal olarak
adlandrlmtr (yakn terminal : NE - near end, uzak terminal : FE far end). Etkilenen kablonun ekran var ise
lmler farkl ekran sonlandrmas iin ayr ayr alnmtr. Birinci durumda ekran her iki terminal tarafnda
da sonlandrlmamtr. kinci durumda yakn terminal tarafndaki ekran toprak dzlemine balanrken dier
terminal balanmamtr. nc durumda ise her iki terminalde de ekran toprak dzlemine irtibatlanmtr.
lmler 300 Hz 1 MHz frekans aralnda gerekletirilmitir. lmlerde etkileyen kablo olarak ncelikle
115 VAC 400 Hz kablosu ele alnmtr. Etkilenen kablo olarak ise srasyla senkro, ses frekans, grnt, 28
VDC ve veri kablosu lme girmitir. lmlerde kullanlan kablolarn zellikleri aada verilmitir:
x MS27500-22-SB3U-23 l burgulu AWG22 lsnde ekransz kablodur. 115 VAC 400 Hz g
datmnda kullanlr.
18
x
x
x
x
x
x
MS22759/34 tekli dnn hava arac asesinden salayan AWG22 lsnde 28 VDC g besleme
kablosudur.
M27500-22-SD3T-23 senkro hatlar iin kullanlan l burgulu ve ekranl kablodur.
M27500-22-SD2T-23 kablosu ekranl burgulu ift hatl bir kablodur. Ses frekans hatlar iin kullanlr.
7530-A5314 grnt hatlar iin kullanlan triaksiyel kablodur. Dahili ekran dn hatt olarak ilev
grrken harici ekran sadece ekranlama iin kullanlmaktadr.
STM01-600 MIL-STD-1553B haberleme hatlar iin kullanlan ekranl burgulu ift hattr.
RG400 koaksiyel yapya sahip ift rgl radyo frekans kablosudur. RF hatlarnn tmnde
kullanlmaktadr.
ekil 1 Dk Frekans (300 Hz 1 MHz) Krostalk lm Dzenei

RF verici kablosunun dier kablolar zerindeki etkisini deerlendirmek iin yukarda verilen lm dzenei
test cihaz ve lm frekans aral asndan deitirilmitir. aret reteci spektrum analizr cihazlar yerine
HP 8753D network analizr kullanlmtr. Dinamik lm araln artrmak iin bir RF g ykselticisinden
yararlanlmtr. Bu kez lm 2 400 MHz arasnda yaplmtr. Bu test sadece RG400 ile M27500-22-SD2T
ses frekans kablosu arasnda yaplmtr.
Elde edilen lm sonular aadaki gibi derlenmitir:
x 115 VAC g kablosu ile dier kablolar arasndaki kuplaj seviyesi yakn terminal ve uzak terminal iin
srasyla ekil 2 (a)da ve ekil 2 (b)de verilmitir(kablolarn ekranlarnn her iki taraftan da toprak
dzlemine irtibatl olduu konumda). ekilden grld gibi krostalk seviyesi frekansla doru orantl
olarak artmtr. En az etkilenme grnt kablosunda grlmtr. Grnt kablosunu dier burgulu
ekranl yapya sahip olan ses frekans, ms1553 veri kablosu ve senkro kablolar izlemitir. En yksek
etkilenme ise 28 VDC kablosunda grlmtr.
x Yine 115 VAC g kablosu ile dier kablolar arasnda ekranlama yntemleri ve kablolar aras mesafeye
bal olarak krostalk seviyesinin deiimi ile ilgili rnek olarak 115 VAC Ses frekans kablosu
krostalk lmleri ekil 3te verilmitir. ekilden grld gibi ekrann tek veya ift noktadan toprak
dzlemine balanmas krostalk seviyesinde belirgin bir iyileme meydana getirmektedir. Kablolar
birbirinden uzaklatrma ise zellikle ilk 2.5 cmlik mesafede etkin gzkmekte (yaklak 9 dB) sonraki
2.5 cmlik mesafe artrm ok fazla bir iyiletirmeye yol aamamaktadr (yaklak 1 dB). Bu hususla
ilgili olarak dier kablolarda gerekleen mesafeye bal krostalk iyileme seviyeleri Tablo 1de
verilmitir. Tablodan grld gibi tm kablolarda ilk 2.5 cmlik mesafede yaklak 9 dBlik bir
iyileme elde edilirken 5 cmde bu iyileme 10 dB seviyesinde gereklemektedir.
Tablo 1 Mesafeye Bal Krostalk Azalmas
Mesafe
2.5 cm
5 cm
audioFEXT
8.76
9.73
audioNEXT
8.69
9.71
Ortalama Krostalk yilemesi (dB)

videovideosenkrosenkroFEXT
NEXT
FEXT
NEXT
9.21
8.98
9.51
9.04
10.17
9.91
10.31
10.03
ms1553FEXT
9.38
10.39
ms1553NEXT
9.34
10.34
19
Son olarak RF verici kablolarndan dier kablolara 2 400 MHz frekans aralnda olabilecek kuplaja
rnek olarak RG400 RF kablosu ile ses frekans kablosu arasndaki krostalk grafii ekil 4de
verilmitir. ekilden grld gibi sonular -100 ila -120 dB arasnda deimektedir. Bu sonu RG400
kablolar iin reticiler tarafndan verilen 100 dB ekranlama etkinlii deeri ile uyum iindedir. Bu
seviye 100 V seviyesinde gerilim tayan bir RG400 kablosunun yanna serilen ses frekans kablosunda
en fazla 1 mV gerilim elde edileceini gstermektedir.
4. Sonu
Bu almada gerek hava arac kablolar kullanlarak krostalk lmleri yaplmtr. Kullanlan kablolarn
nitelii olduka iyi seviyede olduundan elde edilen krostalk seviyeleri ok yksek seviyede kmamtr.
Triaksiyel veya burgulu, ekranl kablo kullanmnn krostalkn azaltlmasnda nemli rol oynad grlmtr.
Mesafenin artrlmas gibi nlemlerde ise ilk 2.5 cm mesafe artrmnn anlaml krostalk iyilemelerine yol at
ilave artrmlarn belirgin iyilemelere yol amayaca ortaya kmtr.
Kaynaklar
[1]. MIL-STD-704E, Aircraft Electric Power Characteristics, A.B.D. Savunma Bakanl, 1991.
[2]. MIL-STD-1553B, Aircraft Internal Time Division Command/Response Multiplex Data Bus, A.B.D.
Savunma Bakanl, 1978
[3]. EN 3475-808, Aerospace Series Cables, electrical, aircraft use Test methods Part 808: Cross-talk,
Avrupa Standardizasyon Komitesi, 2002
20
7EEL8\JXODPDODUGDHassas Mekanik Gerinim lm iin

Biyo-PSODQWRF-MEMS Sensrler
Rohat Melik, Emre nal, Nihan Kosku Perkgz, Hilmi Volkan Demir*
Bilkent niversitesi
Elektronik-(OHNWURQLN0KHQGLVOLL%|OP
Ankara
rohat@ee.bilkent.edu.tr, unale@bilkent.edu.tr, kosku@bilkent.edu.tr,
*Bilkent niversitesi
Elektronik-Elektronik MhendiVOLL%|OPYH)L]LN%|OP
Ankara
volkan@bilkent.edu.tr
zet: 7EELX\JXODPDODUGDRUWRSHGLN tedavilerde NDEORVX]ELUHNLOGHJHUoHN]DPDQOKDVVDVPHNDQLNJHULQLP

lmlerinde kullanOmak zere insan vcuduQD \HUOHWLULOmesi DPDoO EL\R-implant RF-MEMS sensrleri
WDVDUODGN JHOLWLUGLN, rettik ve LQVDQ YFXGX G NDUDNWHUL]DV\RQODUQ JHUoHNOHWLUGLN. Bu biyo-uyumlu
sensrlerimiz, X\JXODQDQ NXYYHW DOWQGD PHNDQLN GHIRUPDV\RQ LOH UH]RQDQV IUHNDQV GHLLPLnin monitr
edilmesi HVDVna dayanPDNWDGU Bu sensrlerimiz ile, uygulanan 400 kgf NXYYHWDOWQGDk|HOLGLNG|UWJHQVHO
mimarilerde 330 MHz ve N|HVL] (embersel) mimarilerde 500 MHz UH]RQDQV IUHNDQV ND\PDVQ PLNURGDOJD
sonda istasyonunda ltk; EX Hkilde bu sensrlerin prensipte dikdrtgensel \DSGD 0.0842 MHz/N ve
embersel \DSGD 0.1276 MHz/N GX\DUOON gsterdiklerini bulduk. Simetrik embersel sensrlerin
dikdrtgensellere gre daha iyi performans gsterdiklerini gzlemledik.
*LUL
Byk kemik NUNODUQQ L\LOHPH VUHFLQGH NUOP RODQ kemikOHULQ ND\QDPDV LoLQ implant oXEXNODU
NXOODQOU. DUWF ELU HNLOGH EX WU NHPLN NUNONODUQGD RUWDODPDGD KDVWDGDQ ELULQGH L\LOHPH
JHUoHNOHPH] 1RUPDO ELU L\LOHPH VUHFLQGH Llk bata bu implant ubuklar YFXW DUOQQ - NDW
E\NOQGH\NHPDUX]NDOUYH|QHPOLPLNWDUODUGDbklr; ancak zaman getike, kemik dokusu kaynar ve
EX HNLOGH oXEXD ELQHQ \N YH bklme PLNWDU D]DOU [1]. Btn bu sre boyunca L\LOHPH profilini
gzlemleyebilmek iin gerek ]DPDQO gerinim okuyabilecek sensrlere gereksinim bulunPDNWDGU. Bu tr bir
VHQV|U L\LOHPH JHUoHNOHPH\HQ vakaODUQ gecikme ROPDNV]Q JHUoHN ]DPDQO RUWD\D oNDUOPDVQ VDODPDN
DPDFQWDU. BXoDOPDP]GD WDVDUODGP]vHUHWWLLPL]5)-MEMS sensrlerimiz, bu problemin zmne
ynelik gerinim DOJODPDVLoLQ\DSOPWU. 'DUGDQuygulanan NXYYHWHEDORODUDNsensrlerimizin rezonans
frekanslar KDVVDV ELU HNLOGH ND\PDNWD YH EX HNLOGH GDUGDQ gerinim GHLLPLQL algODPDODU mmkn
ROPDNWDGU.
%LU EDND oDOPDP]GD, ip stne WPOHLN yksek kalite faktrl rezonatrlerimizi JHUoHNOHWLUGLN [2] ve bu
UH]RQDW|U \DSODUQ kullanan sensrlerimizin GDUGDQ kuvvet X\JXODQGQGD rezonans frekans GHLLPL\OH
gerinimi okuduNODUQ gsterdik [3]. Bu oDOPDP]GD gerek ]DPDQO gerinim okuyacak RF-MEMS biyoimplant sensrleri JHOLWLULS, bu sensrlerin simetrik embersel N|HVL] mimaride dikdrtgensel N|HOL
mimariye gre daha yksek kalite faktr ve daha ok rezonans IUHNDQV GHLLPL VDODGNODUQJ|VWHUGLN.
2. 7DVDUP ve Fabrikasyon
BX oDOPDP]GD DPDFP], WDVDUODGP] sensrlerin kk boyutlarda yksek kalite faktrlerine sahip olup,
GDUGDQNXYYHWX\JXODQG]DPDQ yksek miktarda rezonans IUHNDQV GHLLPL vermeleridir. Bunun iin, [2] ve
[3]de GHWD\OFD DQODWODQ metodolojimiz ile D\JWODUP] WDVDUODGN. Burada rnek RODUDNVHoWLLPL]ELUWDVDUP
parametre setimiz, Tablo 1de embersel ve dikdrtgensel mimari iin karODWUOPDNWDGU; burada iki mimaride
GHWDPDPHQD\QSDUDPHWUHOHUNXOODQOPWU. Ancak embersel mimari, dikdrtgensel WDVDUPSDUDPHWUHOHUL ile
D\Q olsa da dikdrtgensel mimariye gre daha az etken alan NDSODPDNWDGU. Bu yzden dikdrtgensel mimariye
gre daha az film kapasitanV YDUGU. Bu, NDUODWUPDORODUDNdaha yksek rezonans IUHNDQV (f0) VDODU. $\UFD,
embersel mimarinin daha az metal direnci ROGXX iin daha az ND\S ROPDNWDGU. Bu da embersel mimariden
daha yksek kalite faktr (K-faktr) elde edilmesini VDODU. ekil 1de J|UOG gibi embersel mimari
dikdrtgensel mimariye gre daha yksek indktr kalite faktrne ve daha yksek kendi rezonans IUHNDQVQD
sahiptir.
21
Rezonans frekans GHLLPLQH iki IDUNO DoGDQ bakOGQGD embersel mimaride daha fazla f0 ND\PDV
EHNOHGLLPL]L grrz. Birinci olarak, izotropik geometrik \DSVQGDQ GROD\ embersel mimaride deformasyon
her ynde HLW biimde olur. Hlbuki dikdrtgensel mimaride, deformasyon anizotropiktir ve ED] ynler deforme
olurken ED] ynler yeterince olmaz. Bu yzden KHULNLJHRPHWULD\Q film kapasitansna sahip ROGXX halde bile
embersel mimaride daha fazla kapasitans GHLLPL, GROD\V\OD daha fazla rezonans IUHNDQV GHLLPL gzlenir.
NLQFL olarak, HHU LNLPLPDULGHD\Q greceli frekans GHLimi RUDQQD (II0) olsa bile, embersel mimari daha
\NVHN UH]RQDQV IUHNDQVQD VDKLS ROGXX LoLQ embersel mimaride daha ok rezonans IUHNDQV GHLLPL
gzlenir. Bu iki EDN DoVQELUOHWLUGLLPL]GH, LNLQHGHQGHQGROD\embersel geometride daha fazla rezonans
IUHNDQV GHLLPL J|]OH\HFHLPL]L grrz. Bu yzden, deneysel olarak da J|]OHPOHGLLPL] ]HUH embersel
wf
wf
GX\DUOO YDUGU.
veya gerinime gre 0
geometrinin daha yksek GX\DUOO ( kuvvete gre 0
wH
wF
Sensrlerimizin \DSPLoLQLONRODUDNDOWWDQWHPL]OHQPHVLYHDUGQGDQELULQFLPDVNHPL]LOHRSWLNOLWRJUDILVL
VRQUDV VWQH PHWDOL]DV\RQ LOH P NDOQOQGD DOWQ NDSODU YH NDOGUPD OLIW off) yntemi ile bu metal
NDWPDQ HNLOOHQGLUHUHN DOW N|SU\ ROXWXUXUX] %XQXQ VWQH 3(&9' SODVPD HQKDQFHG FKHPLFDO YDSRU
deposition) kullanarak, tm yzeye Si3N4 GLHOHNWULN ILOPL NDSODU] $UGQGDQ LNLQFL RSWLN OLWRJUDILVL YH +) LOH
DQGUPD NXOODQDUDN GLHOHNWULN ILOPLQGH JHUHNOL \HUOHUGH GHOLNOHU DoDU] 6RQUD EX GHOLNOHUH GHQN JHOHFHN
HNLOGHoQFPDVNHLOHRSWLNOLWRJUDILVLYHLNLQFLELUPHWDOL]DV\RQDDPDVLOHPNDOQOQGDDOWQNaplar
YH NDOGUPD LOH GLNH\ EDODQWODU ROXWXUXUX] 6RQ RODUDN WP EXQODUQ VWQH G|UGQF PDVNH LOH optik
OLWRJUDILVL YH oQF PHWDOL]DV\RQ DDPDV LOH P NDOQOQGD VW NDWPDQ DOWQ NDSODU YH NDOGUPD LOH
embersel ya da dikdrtgensel VSLUDOVDUP\DSVQHOGHHGHUHNIDEULNDV\RQXPX]XWDPDPODU]
7DVDUP
Dikdrtgensel
embersel
Tablo 1. RF-MEMS sensrlerimizin WDVDUP parametreleri.

LC (m) WC (m) N w (m) s (m) tfilm (m)
t (m)
340
340
2
60
10
0.1
0.1
340
340
2
60
10
0.1
0.1
HNLO . Dikdrtgensel ve embersel mimarilerde RF-MEMS sensrlerimizin Qind faktrleri (indktr kalite
faktrleri).
3. Deneysel Karakterizasyon ve Analiz
Fabrikasyonu WDPDPODGP] D\JWODUP]GD, ODERUDWXDUP]GD JHOLWLUGLLPL] mekaniksel dzenek [3] ile

NRQWUROO ELU HNLOGH noktasal kuvvet uygulaGN. %X HNLOGH uyguladP] her kuvvet seviyesine NDUON S21
parametrelerini ltk ve uygulanan \NDOWQGD GHLLPlerini karakterize ettik. Bunun iin rezonans IUHNDQV ve
K-faktr GHLLPLQH bakWN. HNLO Dda dikdrtgensel geometrinin S21 parametreleri ve HNLO Ede ise
embersel geometrinin S21 parametrHOHUL EXQODUD HN RODUDN KHU LNLVLQLQ GH UH]RQDQV oHYUHVLQGH RGDNODQP
halleri grlmektedir.
Tablo 2de uygulanan kuvvet ve ROXDQ PLNURJHULQLPH EDO RODUDN 5)-MEMS sensrlerimizin rezonans
IUHNDQVODU verilmektedir. Tablo 3de ise rezonans frekanslarQQ GHLLPOHUL VXQXOPXWXU. Tablo 4de yine
uygulanan kuvvet ve ROXDQ mikrogerinimin fonksiyonu olarak llen K-faktrleri OLVWHOHQPLWLU%XWablolardan
uygulanan kuvvet DUWWNoD rezonans IUHNDQVQQ ve kalite faktrnn DUWWQ grmekteyiz. Bunun nedeni, kuvvet
uygulanPDV LOH film kapasitansQQ azalmaV ve EX HNLOGH rezonans IUHNDQVQQ ve K-faktrnn artmaVGU.
embersel geometride dikdrtgensel geometriye gre daha yksek rezonans IUHNDQV ve K-faktr elde
HGLOPLWLU. %HNOHQLOGLL HNLOGH oembersel geometride dikdrtgensel geometriye gre daha yksek rezonans
22
IUHNDQV GHLLPL J|]OHQPLWLU. embersel geometri 0.1276 MHz/N GX\DUOON gsterirken dikdrtgensel
geometri 0.0842 MHz/N GX\DUOON gstermektedir. 2OXDQ gerinime J|UH RODQ GX\DUOOD bakOUVD embersel
mimaride 2.9 MHz/mikrogerinim, dikdrtgensel mimaride ise 1.9 MHz/mikrogerinim gzlenmektedir. 3920 N
kuvvet DOWQGDNL greceli GHLLP ise, embersel geometride %4.0 ve dikdrtgensel geometride %2.9dur.
Kuvvet
Mikrogerinim
Dikdrtgensel
embersel
Tablo 2. Uygulanan kuvvet ve ROXDQ mikrogerinim DOWQGD rezonans IUHNDQVODU.

0N
1960 N
2940 N
3920 N
0
81.5
127.7
172.8
11.48 GHz
11.72 GHz
11.78 GHz
11.81 GHz
12.63 GHz
12.98 GHz
13.07 GHz
13.13 GHz
Tablo 3. Uygulanan kuvvet ve ROXDQ mikrogerinim DOWQGD rezonans IUHNDQVODU GHLLP miNWDUODU.
Kuvvet
1960 N
2940 N
3920 N
Mikrogerinim
81.5
127.7
172.8
Dikdrtgensel
240 MHz
300 MHz
330 MHz
embersel
350 MHz
440 MHz
500 MHz
Kuvvet
Mikrogerinim
Dikdrtgensel
embersel
Tablo 4. Uygulanan kuvvet ve ROXDQ mikrogerinim altQGD K-faktrleri.

0N
1960 N
2940 N
3920 N
0
81.5
127.7
172.8
59.979
70.348
74.324
76.000
72.461
91.667
93.025
93.786
(a)
23
(b)
HNLO. )DUNO\NX\JXODPDODUDOWQGD(a) dikdrtgensel ve (b) embersel mimaride RF- MEMS
sensrlerimizin frekans fonksiyonuna EDORODUDNS21 grafikleri YHUH]RQDQVoHYUHVLQGHRGDNODQPKDOOHUL.
4. Sonu
Sonu olarak, dikdrtgensel gerinim sensrlerine gre daha yksek kalite faktr veren, daha yksek rezonans
frekanV YH GHLLPL J|VWHUHQ GDKD \NVHN GX\DUOO YH GDKD \NVHN J|UHFHOL ND\PDV RODQ oHPEHUVHO RFMEMS sensrlerini WDVDUODGN, rettik ve deneysel olarak karakterize ettik.
%X HNLOGH oembersel mimari ile RF-MEMS biyo-implant sensrlerimizin performanslarQGD E\N ilerleme
VDODGN.
6. 7HHNNU
Bu oDOPD (6)(85<,7h%$*(%3YH7h%7$.((($*((((

107E088 ve 107E297 ve EU IRG MOON 021391 WDUDIQGDQ GHVWHNOHQPLWLU.
5. Kaynaklar
[1] K. Stoffel, K. Klaue and S.M. Perren, Functional load of plates in fracture fixation in vivo and its correlate
in bone healing, Injury, v. 31, Suppl. 2, 2000.

[2] R. Melik, N.K. Perkgoz, E. Unal, Z. Dilli ve H.V. Demir, Design and realization of fully on-chip high-Q
resonator working at 15 GHz with Q-)DFWRURIDQGFKLSVL]HRIP[PRQVLOLFRQIEEE

Transactions on Electron Devices, \D\PLoLQNDEXOHGLOGLEDVPGD
[3] R. Melik, N.K. Perkgoz, E. Unal, C. Puttlitz, ve H.V. Demir, Bio-implantable passive on-chip strain
sensors for the assessment of bone fractures, J. of Micromechanics and Microengineering, \D\PLoLQ
kabul edildi; EDVPGD
24
Karakteristik Baz Sonlu Elemanlar Yntemi Byk lekli

Elektromanyetik Problemlerin zmnde Kullanlan Paralel ve
zyinelemesiz Blge Ayrm Algoritmas
zlem zgn(1,2)*, Raj Mittra(2), ve Mustafa Kuzuolu(3)
(1)
Orta Dou Teknik niversitesi, Kuzey Kbrs Kamps (ODT-KKK)

Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, Gzelyurt, KKTC, Mersin 10 Trkiye
ozozgun@metu.edu.tr
(2)
Pennsylvania State University

Dept. of Electrical Engineering, EMC Lab, University Park, PA 16802
mittra@engr.psu.edu
(3)
Orta Dou Teknik niversitesi (ODT)

Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, 06531 Ankara
kuzuoglu@metu.edu.tr
zet: Bu bildiride, byk lekli elektromanyetik problemlerin etkin bir ekilde zlebilmesi iin yeni bir
blge-ayrml Sonlu Elemanlar Yntemi sunulmaktadr. Karakteristik Baz Sonlu Elemanlar Yntemi
KBSEY ad verilen bu paralel ve zyinelemesiz yntemde, Karakteristik Baz Fonksiyonlar denilen makro
dzeydeki baz fonksiyonlar sayesinde byk matris sistemleri direkt yntemlerle zlebilen kk matris
sistemlerine indirgenebilmektedir. Zaman ve bellek ihtiyacn azaltan bu yntem, hem statik hem de zamanharmonik rejimde uygulanabilmektedir. Yntemin baars, Sonlu Elemanlar Yntemi ile test edilmektedir.
1. Giri
Karmak geometrik yapda ve homojen olmayan materyal zelliklerine sahip boyutlu cisimlerin yer ald
gerek elektromanyetik problemlerin saysal olarak zlebilmesi iin, etkin ve doru benzetim tekniklerinin
gelitirilmesi gerekmektedir. Sonlu Elemanlar Yntemi (SEY), bu tip problemleri zmlemekte kullanlan
gl bir saysal yntemdir. Ancak, yksek frekans uygulamalarndaki problemlerin SEY veya dier birok
saysal yntem ile zm srasnda, elektriksel olarak byk hesaplama blgeleri, yani ok miktarda bilinmeyen
ieren matris sistemleri ortaya kmaktadr. Bu matris sistemleri, ancak zyinelemeli zm teknikleri ile uzun
srede ve ok fazla bilgisayar bellei kullanlarak zlebilmektedir. Byk matris sistemlerini etkin ekilde
zmenin bir yolu, Blge Ayrm Yntemi (BAY)ne bavurmaktr. BAY, byk elektromanyetik problemi
herbiri bamsz olarak kolayca zlebilen ok sayda alt-problemlere ayrtrmakta ve bylece bellek ihtiyacn
da byk lde azaltmaktadr. BAY, mekanik ve matematik alanlarnda ok eskiden beri ska kullanlm
olmasna ramen, elektromanyetikteki uygulamalar son birka yla dayanmaktadr.
Bu almada, hem statik hem de zaman-harmonik rejimlerindeki byk lekli elektromanyetik problemlerin
etkin bir ekilde zlebilmesini salayan, paralel ve zyinelemesiz yeni bir SEY algoritmas (Karakteristik Baz
Sonlu Elemanlar Yntemi KBSEY) anlatlmaktadr. KBSEY algoritmas, orijinal hesaplama blgesini
birbiriyle rtmeyen alt-blgelere ayrmakta ve her bir alt-blge iin Karakteristik Baz Fonksiyonlar (KBF)
denilen makro dzeyde baz fonksiyonlar yaratmaktadr. Problemin fiziine uygun olarak tanmlanm bu
fonksiyonlar sayesinde, byk matris sistemi, direkt yntemlerle kolayca ve hzla zlebilen kk matris
sistemlerine indirgenebilmektedir. KBF kavram ilk olarak Moment Ynteminde kullanlmtr [1]. Ancak
KBSEY, uygulama biimi ve hem statik hem zaman-harmonik rejimlerini kapsamas nedeniyle nceki
yntemlerden farkldr. Ayrca bu yntemde KBFler, cisimler zerine hayali olarak yerletirilen nokta-ykler
(statik rejimde) veya dipol kaynaklar (zaman-harmonik rejimde) kullanlmas esasna dayanan zel ve yeni bir
yaklamla yaratlmaktadr. KBSEYin en nemli avantajlarndan biri de, paralel hesaplama tekniklerinin
kolayca uygulanabilmesi ve bylece hem zaman hem de bellek ihtiyacnn en aza indirilebilmesidir. Bu bildiride,
statik rejim iin, boyutlu entegre devrelerin salarnn hesab ele alnmaktadr. Zaman-harmonik rejim iin
ise boyutlu salm problemleri incelenmektedir. KBSEY algoritmas, her iki durumu da kapsayan eitli
saysal rneklerle dorulanmaktadr.
25
2. KBSEY Algoritmas [2-3]

Statik rejimde, boyutlu entegre devrelerin salarnn hesapland model ekil 1(a)da gsterilmektedir. Bu
modelde iletkenler, ok katmanl dielektrik ortamda bulunmaktadr. Ortamn ak blgesi Tamamen Elenmi
Katman (TEK) ile sonlandrlmaktadr. Bu problemde, potansiyel (bilinmeyen) aadaki denklemi
salamaktadr:
&
H I r 0
(1)
&
Bu problemin snr koullar: Uyarlm iletken(ler) zerinde I r 1 (sa matrisinin hangi eleman
&
hesaplanyorsa, uyarlm iletkenler ona gre deimektedir), dier iletkenler ve toprak zerinde I r 0 .
Zaman-harmonik rejimde, boyutlu iletken cisim ieren salm problemi ekil 2(a)da gsterilmektedir.
Salan alan (bilinmeyen), serbest blge iinde (:su) aadaki vektr dalga denklemini salamaktadr:
&
&
u u Es k2Es 0
(2)
&s
&
Bu problemin snr koulu: Cismin zerinde n u E n u E gelen . SEY, (1) ve (2)yi, [A][x] = [b] ile ifade edilen
matris sistemine dntrmektedir. Burada, [A] global matris, [x] bilinmeyenleri ieren vektr, ve [b] ise snr
koullaryla hesaplanan bilinen vektrdr.
KBSEY yntemindeki ilk adm hesaplama blgesini birbiriyle rtmeyen alt-blgelere ayrmaktr. Daha sonra,
herbir alt-blge ve arayzey iin uygun Karakteristik Baz Fonksiyonlar (KBF) yaratlmaktadr. KBFleri
oluturmak iin; statik rejimde iletkenler zerine M sayda nokta-kaynaklar (bknz. ekil 1(b)), ve zamanharmonik rejimde ise cisim zerine M sayda dipol kaynaklar (bknz. ekil 2(b) ve (c)) yerletirilmektedir. Noktakaynaklar SEY ann dm noktalarna, dipol kaynaklar ise SEY andaki elemanlarn kenarlarna
yerletirilebilmektedir. Kaynaklarn oluturduu potansiyel veya alan deerleri KBFleri oluturmaktadr.
Belirtmek gerekir ki, bu hayali kaynaklarn oluturduu KBFler problemin doal fonksiyonlardr ve
problemin fiziine uygun olarak seilmitir. Ayrca, herbir kaynan oluturduu KBFler hesaplanrken,
ortamda iletkenler veya cisim olmad varsaylmaktadr. Daha sonra, herbir alt-blge ve arayzey iindeki
bilinmeyenler, bu KBFlerin bilinmeyen katsaylar cinsinden toplam eklinde yazlmaktadr. Bu seri ifadeler ve
Galerkin yntemi yardmyla, global matris daha kk boyutlu indirgenmi matrise dntrlmektedir.
ndirgenmi matrisin boyutu, arayzeyler zerindeki KBFlerin toplam kadardr. ndirgenmi matris, direkt
olarak zlerek bilinmeyen katsaylar hesaplanmakta ve bu katsaylar seri ifadelerindeki yerlerine konularak
hesaplama blgesi iindeki bilinmeyen deerler hesaplanmaktadr. KBSEY algoritmasnn temel admlar
aada daha detayl anlatlmaktadr:
Adm 1: M saydaki kaynaklar kullanlarak, herbir arayzey zerindeki M saydaki balang KBFleri
hesaplanr. Arayzeyler *D ile ifade edilmektedir (ekil 1(b)de D = {12, 13, 23, 123}, ekil 2(b)de D = {12}).
Daha sonra Tekil Deer Ayrtrmas (TDA) yntemi ile bu fonksiyonlar birbirine dik hale getirilir. Belirli bir
eik deeri verilmi TDA sonucunda, KBF says da MDya indirgenmi olur. Ksaca, herbir arayzeyin sahip
(M )
olduu KBFler u ekilde ifade edilir: u*(1)D u*(2)D ... u*D *D
ND u M D
(ND : arayzey zerindeki nokta says).
Bu adm herbir arayzey iin parallel olarak hesaplanr.

Adm 2: Herbir alt-blge (:j) iindeki KBFleri bulmak iin, herbir alt-problem, Adm-1deki KBFler snr
koulu olarak kullanlarak zlr. Daha sonra, TDA yntemi ile bu fonksiyonlar birbirine dik hale getirilir ve
herbir alt-blge iin Mj tane KBF elde edilmi olur. Herbir alt-blgenin sahip olduu KBFler u ekilde ifade
(M j )
u (2)
edilir: u (1)
j
j ... u j
N j uM j
(Nj : alt-blge iindeki nokta says). Bu adm her alt-blge iin parallel
hesaplanr.
Adm 3: Hesaplama blgesindeki bilinmeyenler, j inci alt-blge ve D nc arayzey iin yle tanmlanr:
x j
N j u1
Mj
c
i 1
(i )
j
u (ji )
ve
N j u1
x*D
ND u1
Bu ifadeler, global matris sistemindeki yerlerine konularak, > S @> c @
> e@
MD
c
i 1
(i )
*D
u*( iD)
(3)
ND u1
ile ifade edilen indirgenmi matris
sistemi elde edilir. Burada, [c] bilinmeyen katsaylar ve [e] ise yeni bilinen vektrdr. Bu yeni matris sistemi
direkt olarak zlebilecei gibi, Schur yntemi kullanlarak da zlebilir. Schur ynteminde, bilinmeyenler
26
sadece arayzeyler zerinde ifade edildii iin matris boyutu daha da klmekte ve parallel hesaplama imkan
salanmaktadr. Yeni matris sistemi zldkten sonra, hesaplanan katsaylar (3)de yerlerine konularak
bilinmeyen deerler hesaplanr.
ekil 1. (a) Entegre devrelerde sa hesab, (b) KBSEY teknii.
ekil 2. (a) Salm problemi, (b) KBSEY teknii, (c) Cismin zerine yerletirilen dipol kaynaklar.
3. Saysal Sonular
Bu blmde, KBSEY ynteminin performans test edilmektedir. lk rnek, ekil 3(a)da gsterilen kvrml ve
kesien iletkenlerden oluan yapnn sa matrisinin hesaplanmasdr. Yap, 4 katmanl dielektrik ortam iindedir.
Aadan yukarya dielektrik parametreleri: Hr = 2.2, 3.9, 4.7 ve 1dir. Hesaplama blgesi 6 alt-blgeye
ayrlmtr (bknz. ekil 3(b)). letkenler zerindeki nokta-kaynak says 2,995dir. Orijinal matris boyutu 59,252;
indirgenmi matris boyutu ise sadece 1,844dr. Sa matrisinin elemanlar Tablo 1de karlatrmal olarak
listelenmitir.
Son iki rnekte salm problemleri ele alnmaktadr. ap 6O olan kre cisme ait radar kesit alan profilleri ekil
4de gsterilmektedir. Hesaplama blgesi 16 alt-blgeye ayrlmtr. Cisim zerindeki dipol-kaynak says
13,828dir. Orijinal matris boyutu 313,958; indirgenmi matris boyutu ise sadece 16,016dr. Dier rnekte, ap
2O ve boyu 21O olan fzeye benzer cisim ele alnmaktadr. Dzlem-dalga, cisme burun blgesinden gelmektedir.
Hesaplama blgesi 25 alt-blgeye ayrlmtr. Cisim zerindeki dipol-kaynak says 39,582dir. Orijinal matris
boyutu 563,147; indirgenmi matris boyutu ise sadece 22,706dr. Radar kesit alan profilleri ekil 5de
sunulmaktadr.
4. Teekkr ve Aklama
Bu alma, TBTAK tarafndan desteklenmitir. Ayrca, bu alma, ilk yazarn Pennsylvania State
Universitynde bulunduu srada gereklemitir. ODT-KKK, ilk yazarn u anda bulunduu iletiim adresidir.
27
Tablo 1. ekil 3(a)daki yapnn 5u5 sa matrisi (femtoFarad)

KBSEY
SEY
KBSEY
SEY
C11
1.4751
1.4718
C15, C51
-0.0161
-0.0166
C22
1.0831
1.0755
C23, C32
-0.0438
-0.0444
C33
0.9626
0.9528
C24, C42
-0.1957
-0.1975
C44
0.5687
0.5661
C25, C52
-0.1985
-0.2004
C55
0.5687
0.5656
C34, C43
-0.1971
-0.1988
C12, C21
-0.4186
-0.4218
C35, C53
-0.2030
-0.2054
C13, C31
-0.2006
-0.2022
C45, C54
-0.0167
-0.0171
C14, C41
-0.0359
-0.0366
ekil 3. (a) Kvrml ve kesien iletkenlerden oluan yap, (b) Blge ayrtrmas (2 kesitsel bak as ile).
ekil 4. Kre eklindeki cismin radar kesit alan profilleri.
ekil 5. Fze eklindeki cismin radar kesit alan profilleri.
Kaynaklar
[1]. Prakash V.V.S., ve Mittra R., Characteristic basis function method: A new technique for efficient solution
of method of moments matrix equations, Microwave Opt. Technol. Lett., 36, s. 95-100, 2003.
[2]. Ozgun O., Mittra R., ve Kuzuoglu M., CBFEM-MPI: A Parallelized Version of Characteristic Basis Finite
Element Method for Extraction of 3D Interconnect Capacitances, IEEE Trans. on Advanced Packaging,
(baslacak).
[3]. Ozgun O., Mittra R., ve Kuzuoglu M., Parallelized Characteristic Basis Finite Element Method (CBFEMMPI) A Non-iterative Domain Decomposition Algorithm for Electromagnetic Scattering Problem, J. of
Computational Physics, (baslacak).
28
Arlkl Geniletilmi B-spline Erisi ile Sonlu Elemanlar Yntemi

Kullanlarak Geliigzel Yzeylerde
Elektromanyetik Alan Deerlerinin Hesaplanmas
Gkhan Apaydn, Niyazi Ar
Zrih Uygulamal Teknik niversitesi,
Uygulamal Aratrma Gelitirme Blm,
Technoparkstrasse 1, 8005-CH, Zrich, Switzerland
gapaydin@hsz-t.ch, nari@hsz-t.ch
zet: Bu almada, arlkl geniletilmi b-spline erisi sonlu elemanlar yntemi kullanlarak dalga denklemi
ve dalga klavuzlar problemleri zlp literatrde bulunan daha nceki almalarla karlatrlmaktadr.
Dalga denklemi hata analizi zmnde, gerek sonularla karlatrmak iin dairesel ve eeksenli dalga
klavuzlar seilmitir ve iyi sonular elde edilmitir. Bu yntem kullanlarak iki boyutlu dalga klavuzlarnda
enine elektrik ve manyetik mod durumlarnn dalga saylar analizleri yaplmtr. Daha sonra, normal sonlu
elemanlar yntemi ile arlkl geniletilmi b-spline erisi sonlu elemanlar yntemi kullanlarak geliigzel bir
yzeyde enine elektrik ve manyetik mod durumlarnn dalga saylar analizleri yaplmtr. Bu almada normal
sonlu elemanlar yntemine gre daha az dm kullanlarak daha ksa srede ayn sonular elde edilmitir.
1. Giri
Sonlu elemanlar yntemi ve sonlu fark yntemi elektromanyetik alan hesaplamalarnda baarl ekilde
kullanlmakla birlikte boyutlu uygulamalarda zaman sorunu yaatmaktadr. zellikle yksek frekansta
nmerik hesaplama iin oluturulan matris bymektedir. Analitik yntem kullanlarak dzgn geometriye sahip
sistemlerin zm mmkndr. Fakat, dzgn olmayan geometrik yaplarda saysal yntem kullanmamz
gerekir. Bu saysal tekniklerden birisi de sonlu elemanlar yntemidir. Bu yntem ksmi trevsel denklem
zmnde kullanlr. Elektromanyetik problemlerde sonlu elemanlar ynteminin kullanlmas homojen olmayan
ortamlarda avantaj salar. Bu almada, arlkl geniletilmi b-spline erisi sonlu elemanlar yntemi analitik
zm olmayan elektromanyetik problemlerinin zlmesi iin kullanlmtr.
Sonlu elemanlar ynteminde basit yaklam fonksiyonlar belirlenerek dm noktalar ve alar oluturulur.
Ama, a oluumu ok boyutlu problemlerin zmnde zaman kaybna sebep olur. Bu yzden gnmzde hzl
a oluumunu salamak ve a oluturmadan bu yntemi kullanmak zerine almalar yaplmaktadr [1-2]. Bu
almada; arlkl geniletilmi b-spline erilerinin sonlu elemanlar yntemine uygulanmas anlatlmtr. Daha
nce dzgn geometrik yapya sahip elektromanyetik problemlerin zmnde b-spline erileri ile sonlu
elemanlar yntemi kullanlarak iyi sonular elde edilmitir [3-4]. Fakat dzgn olmayan geometrik yaplarda bspline erisi kullanmak kolay olmamaktadr. Bu sorunlar gidermek iin arlkl geniletilmi b-spline erileri
kullanlmtr. Bylece daha az dm kullanarak daha iyi sonular elde edilmitir. Hata analizi ile ilgili detayl
bilgiler Ref. [5]de verilmitir.
2. Arlkl Geniletilmi B-spline Erileri

Dzgn geometrik yapya sahip elektromanyetik problemlerin zmnde b-spline erileri ile sonlu elemanlar
yntemi kullanlarak iyi sonular daha nce elde edilmitir. Fakat iki ve boyutta dzgn olmayan geometrik
yaplarda b-spline erisi kullanmak kolay olmamaktadr. Bunun birinci nedeni homojen Dirichlet snr koulu
iin b-spline erisinin 0 olmas, ikinci nedeni ise snra yakn b-spline erilerinin sistemde kararszlk
yaratmasdr. lk sorunu gidermek iin arlk fonksiyonu dnlmtr. kinci sorun iin de geniletilmi
katsaylar vastas ile snra yakn b-spline erileri ieriye alnmtr. ki boyutta, h para uzunluklu, n dereceli,
k = [k1 , k 2 ] Z 2 , x 2 , b n bir boyutlu h genilikli [i,i+n+1]h tanm aralkl b-spline erisi olmak zere, iki
boyutlu b-spline tensr arpm [6]
bkn ( x) = h 1b n ( x / h k )
(1)
29
olarak tanmlanr. Her b-spline (n + 1) 2 hcreyi kapsar. B-spline tensr arpm ile ilgili; a) Tanm aral iinde
pozitif, dnda sfr deerini alr, b) n-1 defa trevlenebilir, c) simetriktir, d) paral polinom fonksiyonudur.
Yntemin kullanmnda nce blge iindeki ilgili b-spline tensr arpmlar ( bk , k K ) belirlenir. Bu b-spline
erileri i ve d b-spline erileri olarak ikiye ayrlr. b-spline erilerinin ( bi , i I ) verilen blgenin iinde en
az bir hcresi bulunmas gerekir. Dierleri de d b-spline erilerini ( b j , j J ) gsterir. ekil 1(a)da standart
(), geniletilmi i () ve d () b-spline erileri gsterilmitir.
D b-spline erilerinin az etkisi olmasna ramen sistemin kararll iin dnlmesi gereklidir. Bu yzden
ei , k yaylm katsaylar olmak zere d b-spline erileri en yakn i b-spline erilerine dahil edilir ve
geniletilmi b-spline erileri [6-7]
Bi = bi +
i , k bk
for i I , k J (i )
(2)
olarak ifade edilir. Denklem (2) Neumann snr kouluna sahip problemlerin zmnde kullanlr. Dirichlet snr
koulu dnldnde geniletilmi b-spline erileri arlk fonksiyonuyla w(x ) arplarak snrda sfr olmas
salanr. Arlk fonksiyonu blge iinde srekli pozitif fonksiyondur ve snrda sfr deerini alr. Sonu olarak
xi blge iinde bulunan hcrenin ortasn gstermek zere arlkl geniletilmi b-spline erileri
Bi =
w( x)
bi +
w( xi )
i , k bk
(3)
ifade edilir. ekil 2de snra yakn arlkl geniletilmi b-spline erisi gsterilmitir.
Bu yntemi kullanmann nemi snra yakn b-spline erilerinin ieriye alnarak dm saysn azaltmak ve
daha iyi sonular elde etmektir. Bu ekilde daha hzl hesaplama yaplabilmektedir. kinci olarak da d b-spline
erilerinin kararszlk problemi zlmtr.
(a)
(b)
ekil 1. a) Standart (), geniletilmi i () ve d () b-spline erileri, b) genleme yntemi.
30
y
x
ekil 2. Arlkl geniletilmi b-spline erisi.
3. Nmerik Sonular
Dalga klavuzlarnn enine elektrik (TE) ve manyetik (TM) mod durumlarnn kesim dalga saylar Helmholtz
denklemi kullanlarak belirlenebilir. Bu blmde nce analitik zmlerle yntemi kyaslama yapabilmek iin
sonlu elemanlar yntemi kullanlarak dzgn yapdaki dalga klavuzlarnn zdeer hesaplamas ile dalga
saylar bulunmu, daha sonra geliigzel yzey iin denenmi ve standart sonlu elamanlar yntemine gre
avantaj gsterilmitir.
ekil 3te dairesel ve eeksenli dalga klavuzlarnda TM01 ve TE11 iin hata analiz sonular gsterilmitir. Daha
nceki almalara gre, arlkl geniletilmi b-spline yntemi kolay bir ekilde uygulanm ve iyi sonular
salanmtr [8-9]. Arlkl b-spline yntemine gre, arlkl geniletilmi b-spline yntemi % 20-30 daha az
dm kullanmtr ve daha kararldr.
10
Bagil Hata
10
10
10
10
-2
10
10
-6
-8
10
-4
-6
-10
-12
10
10
-2
-4
Bagil Hata
10
-8
-14
1
10
10
10
Dgm sayisi
10
10
10
10
10
Dgm sayisi
(a)
(b)
ekil 2. (a) Dairesel dalga klavuzunda TM01 mod, (b) eeksenli dalga klavuzunda TE11 mod iin gensel (),
dorusal (), karesel (), ve kbik () arlkl geniletilmi b-spline ile hata analizleri
Geliigzel yzeyli dalga klavuzu iin kesim dalga saylar nce standart sonlu elemanlar yntemi ile
hesaplanm, daha sonra gelitirilen yntemle karlatrlmtr. ekil 1(b)de 8863 dm ve 15928 gen
kullanlarak genleme yntemi gsterilmitir. ekil 1(a)da da n=3 iin 62 d b-spline erisi, 172 geniletilmi
i b-spline erisi ve 26 standart i b-spline erisi kullanlarak arlkl geniletilmi b-spline yntemi
gsterilmitir. Enine manyetik mod analizlerinde arlk fonksiyonu kullanlmtr. lk kesim dalga saylar
31
TM mod iin {1.41, 1.42, 1.61} TE mod iin {0.40, 0.47, 0.86} bulunmutur. Tablo 1de ayn sonulara ulamak
iin genleme yntemi ve arlkl geniletilmi b-spline yntemi kyaslanmtr. Gelitirilen yntem geliigzel
yzeyde daha ksa zamanda daha az dm kullanarak daha iyi sonular salamtr.
Tablo 1. Geliigzel yzeyde sonlu elemanlar ynteminin karlatrlmas

Dm says
8663
125
163
198
10061
125
163
198
Sonlu Elemanlar Yntemi

standard
linear web-spline
quadratic web-spline
cubic web-spline
standart
Dorusal web-spline
Karesel b-spline
Kbik b-spline
mod
TE
TE
TE
TE
TM
TM
TM
TM
lk kesim dalga says

0.40
0.47
0.86
0.41
0.47
0.87
0.40
0.47
0.86
0.40
0.47
0.86
1.41
1.42
1.62
1.43
1.45
1.66
1.41
1.42
1.62
1.41
1.42
1.61
Zaman (s)
2.9
0.1
0.2
0.3
4.9
0.1
0.2
0.3
4. Sonular
Bu almada, arlkl geniletilmi b-spline erisi sonlu elemanlar yntemi kullanlarak dalga denklemi ve
dalga klavuzlar problemleri zlp literatrde bulunan daha nceki almalarla karlatrlmaktadr. Dalga
denklemi hata analizi zmnde, gerek sonularla karlatrmak iin dairesel ve eeksenli dalga klavuzlar
seilmitir ve iyi sonular elde edilmitir. Bu yntem kullanlarak iki boyutlu dalga klavuzlarnda enine elektrik
ve manyetik mod durumlarnn dalga saylar analizleri yaplmtr.
Simlasyon sonular mkemmel uyuma gstermitir. Normal sonlu elemanlar yntemine gre % 20-30 daha
az dm kullanlarak ayn sonular elde edilmitir. Bylelikle, bu alma elektromanyetik uygulamalar iin
arlkl geniletilmi b-spline erisi sonlu elemanlar ynteminin kullanlabileceini ispatlamtr.
Daha sonra, normal sonlu elemanlar yntemi ile arlkl geniletilmi b-spline erisi sonlu elemanlar yntemi
kullanlarak geliigzel bir yzeyde enine elektrik ve manyetik mod durumlarnn dalga saylar analizleri
yaplmtr. Bu almada normal sonlu elemanlar yntemine gre daha az dm kullanlarak daha ksa srede
ayn sonular elde edilmitir. Bylece zaman ve masraf kazanc salanmtr.
Kaynaklar
[1]. Belytschko T., Krongauz Y., Organ D., Fleming M. ve Krysl P., Meshless methods: an overview and recent
developments, Comput. Methods Appl. Mech. Eng., 139, s.3-47, 1999.
[2]. Ho S.L., Yang S., Machado J.M. ve Wong H.C., Application of a meshless method in electromagnetics,
IEEE Transaction on Magnetics, 37(5), s.3198-3202, 2001.
[3]. Xuebiao L., Baidun J. ve Guangzheng N., The b-spline finite element method applied to axi-symmetrical
and nonlinear field problems, IEEE Transactions on Magnetics, 24(1), s.27-30, 1988.
[4]. Guangzheng N., Xiaoming X. ve Baidun J., B-spline finite element method for eddy current field analysis,
IEEE Transactions on Magnetics, 26(2), s.723-726, 1990.
[5]. Apaydin G., Seker S. ve Ari N., Application of web-spline method in electromagnetics, Int Journal of
Electronics and Communications, 62(3), s.163-173, 2008.
[6]. Hollig K., Finite Element Methods with B-splines, Frontiers in Applied Mathematics, SIAM, 2003.
[7]. Hollig K., Reif U. ve Wipper J., Weighted extended b-spline approximation of Dirichlet problems, SIAM
Journal on Numerical Analysis, 39(2), s.442-462, 2001.
[8]. Volakis J.L., Chatterjee A. ve Kempel L.C., Finite Element Method for Electromagnetics: Antennas,
Microwave Circuits, and Scattering Applications, IEEE Press, New York, 1998.
[9]. Marcuvitz, N., Waveguide Handbook, IET, 1986.
32
Sonlu Periyodik Diyelektrik Yaplara Ait Elektromanyetik Geirgenlik

zelliklerinin Integral
Denklemleri ve ok Seviyeli Hzl okkutup

Yntemiyle Incelenmesi
Seil Kln1,2 , zgr Ergl1,2 ve Levent Grel1,2
1
Elektrik ve Elektronik Mhendisligi Blm
2
Bilisimsel Elektromanyetik Arastrma Merkezi (BiLCEM)
Bilkent niversitesi
TR-06800, Bilkent, Ankara
E-posta: {kilinc,ergul,lgurel}@ee.bilkent.edu.tr
zet: Bu alsmada, dikdrtgenler prizmas s eklindeki diyelektrik katmanlarn periyodik olarak dizilmesiyle
elde edilen frekans seici yaplar incelenmistir. Sonlu sayda ve boyutlarda dielektrik katmanlardan meydana
gelen bu yaplarn gereki ve yksek dogruluktaki benzetimleri iin yzey integral denklemleri kullanlmstr.
Dalga boyuna gre kk genlerin kullanlmasyla ayrklastrlan yzeyler zerindeki esdeger elektrik ve
manyetik akmlar Rao-Wilton-Glisson fonksiyonlaryla almstr. Elde edilen byk matris denklemleri ok

seviyeli hzl okkutup yntemiyle iteratif olarak zlmstr. Iteratif
yaknsamalarn hzlandrlmas amacyla
niyilestirici tekniklerden faydalanlmstr. Salan elektromanyetik alanlarn hesaplanmasyla birlikte, esitli
gzlem noktalarndaki toplam g ve g geirgenligi degerleri elde edilmis, bu degerler frekansa bagl olarak
incelenmistir.
1. Giris
Metalik veya diyelektrik cisimlerin periyodik olarak bir araya getirilmesiyle olusturulan yaplar, frekans seici
zelliklerinden dolay antenler ve radarlar gibi esitli alanlarda kullanlmaktadr. zellikle, dikdrtgenler prizmas seklindeki diyelektrik katmanlarn periyodik olarak dizilmesiyle elde edilen yaplar, greceli olarak kolay
imal edilebilmelerinden dolay byk neme sahiptirler [1]. Bu yaplarn elektromanyetik benzetim ortamlarnda
modellenmeleri ve varolan tasarmlarnn iyilestirilmesi de son derece nemlidir. Bu alsmada, periyodik
dielektrik katmanlarn elektromanyetik geirgenlik zellikleri yksek dogrulukta incelenmistir. Problemlerin
formlasyonlar iin yzey integral denklemleri kullanlms, yzeyler zerinde tanmlanan esdeger akmlar
Rao-Wilton-Glisson fonksiyonlaryla ayrklastrlmstr. Sonlu sayda ve boyutlardaki katmanlarn yksek hassasiyetteki zmlerinde yzbinlerce bilinmeyenli matris denklemleri elde edilmistir. Bu denklemler iteratif
olarak zlms, ihtiya duyulan matris-vektr arpmlar ok seviyeli hzl okkutup yntemi (SHY) [2]
ile, zmlerin hassasiyetinden dn vermeden, hzl ve verimli bir biimde gereklestirilmistir. Ayrca, iteratif
yaknsamalarn hzlandrlmas amacyla niyilestirici tekniklerden faydalanlmstr. Gelistirilen benzetim ortam
sayesinde, diyelektrik katmanlardan olusan frekans seici yaplara ait geirgenlik problemlerinin yksek dogruluktaki zmleri elde edilmistir.

2. Yzey Integral
Denklemleri
Diyelektrik problemlerin zmleri iin literatrde pek ok yzey formlasyonu bulunmaktadr. Bunlardan
en ok kullanlanlar Poggio-Miller-Chang-Harrington-Wu-Tsai (PMCHWT) ve Mller formlasyonlardr. te
yandan, yakn zamanda gelistirilen elektrik ve manyetik akm birlesik alan integral denklemi (EMABAID) [3],
zellikle byk problemlere gidildike, verimlilik ve dogruluk bakmndan diger formlasyonlardan genellikle
daha stndr. EMABAIDnin RWG fonksiyonlaryla ayrklastrlmas sonucunda

12
11 Z
x
v
Z
=
(1)
21 Z
22
Z
y
w
Bu alsma, TBITAK (105E065, 105E172 ve 107E136), Trkiye Bilimler Akademisi (LG/TBAGEBIP/2002-1-12), ASELSAN ve SSM tarafndan desteklenmektedir.
33
20 GHz
30 GHz
10
10
BiCGStab
BiCGStab+4PBD
GMRES
GMRES+4PBD
BiCGStab
BiCGStab+4PBD
GMRES
GMRES+4PBD
10
Kalan Hata
Kalan Hata
10
10
10
10
100
200
300
400
Matris-Vektr arpm
500
600
10
100
200
300
400
Matris-Vektr arpm
(a)
500
600
(b)
Sekil
1. Boyutlar 0.41 cm 2 cm 2 cm olan diyelektrik prizmalardan olusan 10 katmanlk yapnn

(a) 20 GHzte ve (b) 30 GHzte iteratif zmleri.
seklinde 2N 2N boyutlarnda yogun matris denklemleri elde edilir. Bu matris denklemlerinin Krylov altuzay
yntemleriyle iteratif olarak zlmesiyle, esdeger akmlara ait bilinmeyen katsaylar (x ve y vektrleri) elde
edilir. Bylece, salan elektrik ve manyetik alanlar istenilen gzlem noktalarnda hesaplanabilir.
SHY sayesinde iteratif yntemlerin ihtiya duydugu matris-vektr arpmlar O(N log N ) karmasklgyla
gereklestirilebilir. Bu yntemde RWG fonksiyonlar arasndaki elektromanyetik etkilesimler gruplar baznda
ve ok seviyeli olarak hesaplanr. Diyelektrik problemlerin zmlerinde SHYnin hem i, hem de ds
ortam iin ayr ayr uygulanmas gerekmektedir. Bu dogrultuda, demetleme, teleme ve dagtma gibi SHY
asamalar iki farkl aga yaps zerinde gereklestirilir. Demetleme islemleriyle elektrik ve manyetik akmlardan
syan elektromanyetik dalgalar hesaplanr. teleme ve dagtma islemleri sayesinde test fonksiyonlarna gelen
dalgalar hesaplanr. Son olarak, gelen elektrik ve manyetik alanlarn test edilmesiyle matris-vektr arpmlar
gereklestirilmis olur.

3. Iteratif
zmler
Yogun matris denklemlerinin iteratif zmleri iin literatrde pek ok Krylov altuzay metodu bulunmaktadr. Periyodik diyelektrik katmanlar zerinde yaplan karslastrmalar sonucunda, GMRES metodunun diger
metodlara gre daha hzl zmler verdigi tespit edilmistir. Yaknsamalarn daha da hzlandrlmas amacyla
niyilestirici teknikler kullanlmstr. Bu teknikler arasnda zellikle drt paral blok-diyagonal niyilestiricisinin
(4PBD) zmlerin verimini nemli derecede artrdg gzlemlenmistir. Bu niyilestirici birbirlerine ok yakn
RWG fonksiyonlar arasndaki etkilesimlerin kullanlmasyla olusturulmaktadr. Ortaya kan blok-diyagonal
yapdaki niyilestirici matrisinin hem olusturulmas hem de iterasyonlar esnasnda kullanlmas son derece
verimlidir.
4. Saysal rnekler
Bu alsmadaki benzetimlere rnek olarak, boyutlar 0.41 cm 2 cm 2 cm ve 0.41 cm 4 cm 4 cm olan
prizmalardan olusan 10 katmanlk yaplar ele alnmstr. Elektromanyetik geirgenligin incelenmesi amacyla,
bu yaplar dipol antenlerle aydnlatlms ve salan elektromanyetik alanlar yaplarn etrafnda hesaplanmstr.
Frekans 20 GHz40 GHz aralgnda seildiginde, bu yaplarn dalgaboyunun onda birinden kk genlerin
kullanlmasyla ayrklastrmalar sonucunda 77,400 ve 262,920 bilinmeyenli matris denklemleri olusturulmus
ve zlmstr. Sekil
1de 0.41 cm 2 cm 2 cm boyutlarndaki katmanlardan olusan yap iin iteratif

zmler sunulmustur. Frekansn 20 GHz ve 30 GHz oldugu zmlerde, kalan iteratif hata gereklestirilen
matris-vektr arpmlarnn saysna bagl olarak gsterilmistir. Her iki frekansta da, GMRES metodunun bir
baska Krylov altuzay metodu olan BiCGSTABye gre ok daha verimli zmler verdigi gzlemlenmektedir.
Ayrca, 20 GHzde, hem GMRES, hem de BiCGSTAB zmleri 4PBDnn kullanlmasyla hzlanmaktadr.
34
20 GHz
25 GHz
6
4
x (cm)
x (cm)
4
6
6
0
z (cm)
4
6
6
0
z (cm)
(a)
30 GHz
35 GHz
6
4
x (cm)
4
6
6
(b)
x (cm)
0
z (cm)
4
6
6
0
z (cm)
(c)
(d)
Sekil

(a) 20 GHzte, (b) 25 GHzte, (c) 30 GHzte ve (d) 35 GHzte g geirgenligi.
Bu niyilestiriciden saglanan hzlanma 30 GHzde daha azdr. Ancak, 4PBDnn getirdigi hesaplama yk
son derece az oldugundan, bu niyilestiricinin her frekansta kullanlmasnda bir saknca grlmemektedir.
Sekil
2de, 0.41 cm 2 cm 2 cm boyutlarndaki katmanlardan olusan yap iin 20 GHz, 25 GHz, 30 GHz ve
40 GHzte hesaplanan g geirgenligi degerleri gsterilmistir. Dipol anten yapy sag tarafndan aydnlatmakta
ve iletim blgesi yapnn solunda bulunmaktadr. Geirgenlik degerleri frekansa bagl olarak incelendiginde,
yapnn 30 GHz haricinde saydam oldugu ve elektromanyetik dalgalar ilettigi gzlemlenmektedir. Frekans 30
GHz oldugunda ise, teorik analizlerden beklendigi gibi, yap donuklasmakta ve g geirgenligi degerleri nemli
lde dsmektedir. te yandan, katmanlarn sonsuz kabul edildigi analizlerden farkl olarak, geirgenlik degerleri iletim blgesinde dzenli olarak dsk seviyelerde degildir. zellikle yapnn kselerine yakn blgelerde
geirgenlik artmaktadr. Bu ideal olmayan durum yaplarn sonlu kabul edildigi yksek dogruluktaki zmler
sonucunda gzlemlenebilmektedir. Sekil
3te, 0.41 cm 4 cm 4 cm boyutlarndaki katmanlardan olusan

yap iin g geirgenligi degerleri sunulmustur. Yapnn bymesiyle birlikte, 30 GHzte donuklasan yapnn
glgeleme etkisi artmaktadr. Ancak, bu durumda bile yapnn solunda g geirgenliginin ykseldigi blgeler
bulunmaktadr. Ayrca, cismin saydam oldugu diger frekanslarda g geirgenligi degerleri gzlem noktasna
bagl olarak artp azalan rntler olusturmaktadr.
35
20 GHz
25 GHz
6
4
x (cm)
x (cm)
4
6
6
0
z (cm)
4
6
6
0
z (cm)
(a)
30 GHz
35 GHz
6
4
x (cm)
4
6
6
(b)
x (cm)
0
z (cm)
4
6
6
0
z (cm)
(c)
(d)
Sekil

(a) 20 GHzte, (b) 25 GHzte, (c) 30 GHzte ve (d) 35 GHzte g geirgenligi.
5. Sonu
Integral denklemlerinin ve SHYnin kullanlmasyla gelistirilen benzetim ortamnda sonlu periyodik katmanlardan olusan esitli yaplar ele alnmstr. Katmanlarn sonlu kabul edildigi benzetimler sayesinde bu yaplarn
elektromanyetik geirgenlik zellikleri ok daha gereki ve dogru olarak incelenebilmektedir.
Kaynaklar
[1] S. T. Peng, T. Tamir ve H. L. Bertoni, Theory of periodic dielectric waveguides, IEEE Trans. Microw.
Theory Tech., cilt 23, no. 1, s. 123133, Ocak 1975.
[2] J. Song, C.-C. Lu ve W. C. Chew, Multilevel fast multipole algorithm for electromagnetic scattering by
large complex objects, IEEE Trans. Antennas Propagat., cilt 45, no. 10, s. 14881493, Ekim 1997.
[3] P. Yl-Oijala ve M. Taskinen, Application of combined eld integral equation for electromagnetic scattering
by dielectric and composite objects, IEEE Trans. Antennas Propagat., cilt 53, no. 3, s. 11681173, Mart 2005.
[4] . Ergl ve L. Grel, Diyelektrik cisimlerin iteratif zmnde integral denklemi formlasyonlarnn
incelenmesi, URSI-Trkiye 2006 Bilimsel Kongresi, Ankara, Trkiye, 2006, s. 4648.
36
ok Amal Parack Sr Optimizasyonu ile

ok Katmanl Mikrodalga Sourucu Tasarm
A. Egemen YILMAZ1 ve Mustafa KUZUOLU2
1
: asimegemenyilmaz@yahoo.com, HAVELSAN A.. Bar Kartal zel Proje Mdrl, Ankara;

: kuzuoglu@metu.edu.tr, Orta Dou Teknik niversitesi Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm, Ankara.
zet: Bu almada, ok katmanl mikrodalga sourucu tasarm problemi ele alnmtr. Yansma katsays ve
toplam kalnla dayal olarak tanmlanm olan ama fonksiyonlarnn ayn anda minimizasyonu, ok amal
Parack Sr Optimizasyonu yntemi ile gerekletirilmitir. Bulunan Pareto n Yz sonular, literatrdeki
sonular ile uyum gstermektedir. Optimizasyon ilemi u an iin srekli uzayda gerekletirilmi olup, ilerleyen
aamalarda ayrk uzayda da ilem yaplmas; ayrca farkl yntemlerin karlatrlmas iin bir optimizasyon
yazlm ktphanesi oluturulmas hedeflenmektedir.
1. Giri
Mikrodalga sourucu kaplamalar, bata radar ara kesit alanlarnn drlmesi ve yansmasz odalarn tasarm
olmak zere deiiklik amalarla kullanlmakta olan cisimlerdir. Bu cisimler, Salisbury perdesi ve Dallenbch
katman rneklerinde olduu gibi tek katmanl; veya Jaumann sourucusu rneinde olduu gibi ok katmanl
olabilirler. ekil 1de, ok katmanl bir mikrodalga sourucu rnei grlmektedir. Sz konusu cisimlerin belirli
frekans bantlarnda yansmalar bastrma zelliklerinin yan sra, retim kolayl ve maliyet asndan da mmkn
olduunca ince olmalar istenmektedir. Bu iki koulun birbirleri ile eliiyor olmas, tasarm zorlatran en temel
husustur.
tN
t2
t1
nN
n2
n1
Hn ( f )
Hn ( f )
Hn ( f )
Pn ( f )
Pn2( f )
Pn1( f )
NL
NL
Mkemmel
letken
ekil 1. NL-katmanl mikrodalga sourucu.

ok katmanl bir mikrodalga sourucunun (kendisine dik bir elektromanyetik dalga ynlenmesi durumundaki)
yansma katsays, aadaki zyinelemeli denklemler ile ifade edilebilir:
Ri ( f )
~
Ri ( f )
~
j 2k i 1 ( f )t i 1
Ri ( f ) Ri 1 ( f )e
~
j 2k i 1 ( f )t i 1
1 Ri ( f ) Ri 1 ( f )e
P i 1 ( f )k i ( f ) P i ( f )k i 1 ( f )
P i 1 ( f )k i ( f ) P i ( f )k i 1 ( f )
ki ( f )
~
Yukardaki denklemlerde R0
2Sf P i ( f )H i ( f )
(1)
(2)
(3)
1 olarak seilir. ok katmanl mikrodalga sourucu tasarm problemi, aslen ok
amal bir optimizasyon problemi olup; ilgili B frekans bandnda R = 20 log10{ max [ R N L ( f ) ] | f B } ve
37
NL
deerlerinin ayn anda minimizasyonu olarak ifade edilebilir. Bu tarz problemler, genellikle tasarmcnn
i 1
deneyim ve sezgilerine dayal deneme-yanlma yntemleri ile zlebilmektedir. Ancak problemin sistematik
bulusal yntemler ile zm, daha etkin olmas dolaysyla tercih edilen bir alternatiftir.
2. ok Amal Optimizasyon
ok amal optimizasyon problemi, her biri P tane parametreye baml olan D tane farkl ama fonksiyonunun,
verilmi olan J tane kst altnda, ayn anda minimize/maksimize (bu alma kapsamnda, minimizasyon yaplmtr)
edilmesi olarak ifade edilebilir, aadaki ekilde de formle edilebilir:
vi = fi(u), u = (u1,, uP), i = 1, , D; ve ayrca ej (u) t 0, j = 1, , J olsun.
e(u) = (e1(u),, eJ(u)) t 0 kstlar altnda, v = (v1,, vP) = f(u) = ( f1(u),, fD(u) ) yi minimize et.
Vektrel ama fonksiyonu f()nin etki alan olan D boyutlu uzayda, her biri P boyutlu olan iki vektrn birbirleri
ile ilikilendirilmesi iin de aadaki tanmlarn yaplmas gerekmektedir:
Tanm 1. Herhangi iki x ve y ( RP ) vektr hakknda;
- i = 1, ..., D; fi (x) d fi (y) ise xin yyi zayfa basknlad sylenir (x % y eklinde gsterilir),
- fj (x) < fj (y) olacak ekilde en az bir j (1 d j d D) varsa, xin yyi mutlak olarak basknlad sylenir (x % y
eklinde gsterilir).
Tanm 2. Uygun zmler kmesi X ( RP )in eleman olan herhangi bir x ( X RP ) vektr iin;
- y % x olacak ekilde bir y (X) vektr bulunmamas durumunda, xin X zerinde basknlanamaz olduu
sylenir. x, Pareto-Optimal olarak; Pareto-Optimal vektrlerin oluturduu kme ise Pareto n Yz olarak
anlr.
ekil 2de, sz konusu tanmlara ait rnekler iki amal uzayda (D = 2) gsterilmitir.
ekil 2. ok amal optimizasyonda (a) Baskn gelme ilikileri; (b) Pareto n Yz tanm.
ok katmanl mikrodalga sourucu tasarm probleminde, yukardaki ama fonksiyonlarnn kullanlmas durumunda
basknlanan zmler ve Pareto n Yz, ekil 3e grld gibidir.
t (mm)
Basknlanan
zmler Blgesi
Pareto n Yz
Eriilemez
(mknsz) Blge
tmin t 0
Rmin
R (dB)
Uygun zmler
Kmesi =
Basknlanan
zmler
Pareto n Yz
zmleri
ekil 3. ok katmanl mikrodalga sourucu tasarm probleminde basknlanan zmler ve Pareto n Yz.
38
3. Parack Sr Optimizasyonu
1995 ylnda Eberhart ve Kennedy tarafndan gelitirilmi olan Parack Sr Optimizasyonu (PSO) [1], ok
parametreli ve srekli optimizasyon problemlerini baaryla zen bir yntemdir. Sr halinde yaayan canllarn
sosyal, bilisel ve rastlantsal davranlarndan esinlenilerek gelitirilmi olan PSO; srdeki bireylerin bir yandan
rasgele arama davranna devam ederken, bir yandan da arama uzaynda en iyi pozisyonda bulunan bireylere (global
klavuzlar) ve kendi hatralarnda yer alan en iyi pozisyonlara (kiisel klavuzlar) doru eilimlerinin artrlmas
esasna dayanmaktadr. Orijinal hali tek amal optimizasyon problemleri iin nerilmi olmasna ramen; ilerleyen
yllarda birok aratrmac tarafndan PSOnun ok amal trevleri gelitirilmitir. Yntemler, farkl amalarda
baarl olan bireylerin birbirleri ile karlatrlmas, global ve kiisel klavuzlar kullanlarak lokal klavuzlarn
seilmesi, yeni zm adaylarnn oluturulmas vb. admlarda farkllklar gstermektedir [2].
1990l yllarda yaplan almalarda, ok katmanl mikrodalga sourucu tasarm probleminde genetik algoritmalarn
ok amal trevleri uygulanmtr [3-7]. Yakn gemiteki almalarda ise gerek tek amal, gerekse ok amal
PSOnun ok katmanl mikrodalga sourucu tasarmlarnda uygulanabilirlii gsterilmitir [8-10].
4. Sonular ve Gelecek almalar

Bu alma kapsamnda, ilk olarak Moore ve Chapmann nermi olduu [11] ok amal PSO uygulamas
gerekletirilmitir. 4 ve 5 katmanl mikrodalga sourucu tasarmlarnda elde edilen sonular, literatrdeki sonular
ile uyumludur. ekil 4te, 5 katman iin elde edilen Pareto n Yznn, [3]te elde edilen sonular ile ayn olduu
grlmektedir. Optimizasyon ilemi u an iin srekli uzayda yaplmaktadr. Dolaysyla, bulunan zmlerdeki
materyal zelliklerinin (H, P) fiziksel olarak gereklenemez olmas ihtimali bulunmaktadr. Halen devam eden
almalarda, optimizasyon ileminin ayrk uzayda (fiziksel olarak gereklenebilir materyallerden oluan bir
veritabanndan seilerek) gerekletirilmesi hedeflenmitir. Ayrca, literatrde bulunan farkl ok amal PSO
yntemlerinin gerekletirildii bir yazlm altyapsnn kurulmas; bu altyap aracl ile de farkl yntemlerin ayn
tasarm problemleri zerinde performans karlatrmalarnn yaplmas da hedeflenmektedir.
Pareto n Yz zmleri
4
3,5
t (mm)
3
2,5
2
Pareto n
Yz
zmleri
1,5
1
0,5
0
-25
-20
-15
-10
-5
R (dB)
ekil 4. NL-katmanl mikrodalga sourucu tasarm problemi iin Pareto n Yz zmleri (NL = 5).
Kaynaklar
[1]. Kennedy J. ve Eberhart R. C., Particle Swarm Optimization, IEEE Cong Neur NW IV, 1995, cilt 4, s. 1942-8.
[2]. Reyes-Sierra M. ve Coello-Coello C. A., Multi-Objective , Int. J. Comp. Int. Res., 2(3), s. 287308, 2006.
[3]. Michielssen E., Sajer J. M. ve Mittra R., Pareto-optimal , IEEE Int. Symp. APS, Haziran 1993, s. 1167-70.
[4]. Michielssen E. ve dierleri, Design of Lightweight , IEEE Trans. Mic. Theory Tech., 41, s. 1024-31, 1993.
[5]. Weile D. S. ve dierleri, Multiobjective Synthesis , IEEE Int. Symp. APS, Temmuz 1996, s. 2106-9.
[6]. Weile D. S. ve dierleri, Genetic Algorithm , IEEE Trans. Elect. Comp., 38(3), s. 518-25, Austos 1996.
[7]. Bajwa A. ve dierleri, Design of Broadband Radar , IEEE Int. Symp. APS, Temmuz 2001, cilt 4, s. 672-5.
[8]. Cui S. ve Weile D.S., Application of a Novel Parallel, IEEE Int. Symp. APS, Temmuz 2005, cilt 2A, s. 41-4.
[9]. Goudos S. K. ve Sahalos J. N., Microwave , Mic. Opt. Technol. Lett., 48(8), s. 1553-8, Austos 2006.
[10]. Chamaani S. ve dierleri, "Design of ", AE - Int. J. Electron. Commun., 62(7), s. 549-56, Austos 2008.
[11]. Moore J. ve Chapman R., Application of , Teknik Rapor - Dep. Comp. Sci. & SW Eng., Auburn Uni., 1999,
http://delta.cs.cinvestav.mx/ccoello/EMOO/.
39
TM-GEREN SZGE YAPISI VE RADYAL SAPLAMA KULLANIMI

LE OK GEN BANT FAZ KAYDIRICI TASARIMLARI
Erkek E.1, Boyacolu G.1 , Demir .2,
1 ASELSAN, Radar Elektronik Harp ve stihbarat Sistemleri Grubu, Ankara
2 Orta Dou Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Bl. Ankara
eerkek@aselsan.com.tr, gboyaci@aselsan.com.tr, simsek@ metu.edu.tr
zet: Bu almada 2-6 GHz ve 6-18 GHz bant aralklarnda alan faz kaydrc devrelerin tasarm ve
benzetim sonular sunulmaktadr. Tasarlanan 2-6 GHz ve 6-18 GHz geni bant faz kaydrclar bitanahtarlamal saysal yapdadr. 2-6 GHz bant aral iin; tm geiren szge yaplar tek kutuplu ift yollu
(SPDT) anahtar ile anahtarlanarak 22.5, 45, 90 ve 180 faz farklar elde edilmitir. 6-18 GHz bant aral iin
ise radyal saplama iftleri Lange balatrcnn yanstc yk olarak kullanlm ve 11.25 , 22.5 ,45 ve 90
faz fark deerleri elde edilmitir.
1.Giri
Mikrodalga ve milimetre-dalga faz kaydrclar, iletiim ve radar uygulamalarnda kullanlan anten dizilerinin,
en nemli yaplarndan bir tanesidir. Elektronik taramal faz dizili antenlerin ana huzmesinin oluturulmasnda
ve istenilen alana ynlendirilmesinde faz kaydrc elemanlar kullanlr. ok geni bant alma frekans aral,
elektronik harp uygulamalar iin nemli bir lttr. Bu yzden bu tip uygulamalarda ok geni bant faz
kaydrclar sklkla kullanlr. Faz kaydrc devreler farkl teknikler kullanlarak gerekletirilebilir.
Bu almada 2-6 GHz ve 6-18 GHz frekans bantlarnda alan 4-bit faz kaydrc devrelerin tasarm
anlatlmaktadr. Farkl frekans bantlarndaki bu iki faz kaydrc iin iki farkl tasarm teknii kullanlmaktadr.
Her iki tasarmda da bit yaplar ilgili tasarm teknii kullanlarak ayr ayr oluturulur. Bu yaplar art arda
balanarak istenilen faz fark deeri gerekli bit yaplarnn anahtarlanmas ile elde edilir. Yaplan tasarm
almasnda tasarm teknii ve buna bal olarak retim teknolojisi de farkldr. stenilen doruluk ve
znrle sahip faz kaydrc tasarmnda tek tek bitlerin faz deerlerinin hassasiyeti nemlidir. Bunun
yannda, bitlerin art arda baland durumda, yansmalar nedeni ile bitler arasnda oluan etkileim de dikkate
alnmaldr. Yansmalarn azaltlmas ve ortaya kabilecek empedans uyumsuzluklarnn nlenmesi iin, bitlerin
tek balarna tasarmlarnda giri ve k geriye dn kayplarnn -20dBnin altnda olmas kritiktir.
2. 2-6 GHz Faz Kaydrc Tasarm

2-6 GHz faz kaydrcnn tasarmnda, tm-geiren szge (TGS) yapsnn [1] kullanld geni bant faz
kaydrc teknii uygulanmtr. Bu teknikte belirli frekans blgesinde sabit gecikme yaratlmas ve faz fark elde
edilirken iki hat zerindeki gecikmelerin birbirini dengeleyerek geni frekans bandnda sabit faz fark
oluturmas hedeflenmektedir. TGS yapsnn empedans uyumluluunun dier tekniklere oranla daha iyi olmas,
geni bantta istenilen faz asnn elde edilmesini kolaylatrmaktadr. Bu teknikte iki TGS yaps arasnda SPDT
anahtar ile anahtarlama yaplarak istenilen faz deeri elde edilir; ve daha geni bant faz yant elde edebilmek her
bir bitin tasarmnda, iki TGS art arda balanarak bir yap oluturulur.
Her bir TGS yapsnda, farkl faz deerlerinde kuramsal olarak irgite ve sa deerleri hesaplanmtr.
Yaplan benzetimlerde, giri ve k geriye dn kayplarn ve faz hatasn en alt seviyede tutabilmek iin
eniyileme tekniklerinden yararlanlmtr. ekil 1de 22.5 faz fark yaratmak iin tasarlanan devre emas
grlmektedir. ekil 2de ise ideal irgite ve sa deerleri iin benzetim sonucu grlmektedir. Eniyileme
sonucunda elde edilen deerler iin mevcut (COTS) devre elemanlarndan Tablo 1de grlen uygun olanlar
seilmi ve benzetimde firma tarafndan salanan S-parametreleri kullanlmtr. Kk deerdeki seri irgite ve
paralel sa deerlerini gereklemek iin, Rogers 4003 (h=8mil) taban malzemesi zerine tasarlanan mikroerit
iletim hatlar kullanlmtr. Bu yer deitirmeler sonucunda oluan sapmalar modelleyip benzetimde
gsterebilmek iin yine ekil 1de grlen geiler kullanlm, ayrca eniyileme almalar yaplmtr. COTS
deerlerin kesikli olmas ve parazitik evresel elemanlar iermesi eniyileme almasnn kritik olmasna neden
olmutur. Kullanlan her iki SPDT anahtar da Macom firmasnn MA4SW210B para numaral rndr.
Tasarmn yapld frekans aralnda anahtarn yaltmnn yksek, araya giri kaybnn ise dk olmas
seimindeki en byk etkendir. ekil 2de bu devrenin benzetim sonucu grlmektedir. Yukarda anlatld
gibi tasarlanan 22.5, 45, 90 ve 180 bit yaplarnn birbirine balandktan sonra tm devrenin 22.5 faz fark
verecek ekilde anahtarlanm olduu duruma ilikin benzetim sonucu ekil 3te gsterilmitir.
40
ekil 1. Tm geiren szge yaplar ile oluturulan 22.5o faz devresinin ematik gsterimi
(a)
(b)
ekil 2. (a) deal irgite ve sa deerleriyle ve (b) COTS devre elemanlar ve iletim hatlaryla tasarlanan 22.5o
faz devresinin benzetim sonular
Bu devrenin retimi iin ODTU-METte gelitirilen sa ve spiral irgite kullanm planlanmaktadr. Bu
konferansta sunulacak RF MEMS Teknolojisi ile S-Band Tmleik Bant-Geiren Filtre Yaps adl almada
ilgili devre elemanlarnn detayl performans bilgileri sunulmutur. Byle bir retim tekniinin kullanlmas,
41
kesikli deerlerin yaratt snrlamalar ve evresel parazitlikleri en aza indirmi olmas nedeni ile geni bantl
almaya engel olan etkenleri azaltacaktr.
ekil 3. 22.5, 45, 90 ve 180 bit yaplarnn art arda balandktan sonra devrenin 22.5 iin cevab
PIN-Diyot_1
1
Ref
Step_1
W1=4.0 mil
W2=5.25 mil
Stub1
Wi=5.25 mil
L=20.22 mil
Angle=64.17
PIN-Diyot_2
1
Ref
Step_2
W1=4.0 mil
W2=24.2 mil
Term2
Z=50 Ohm
Term1
Z=50 Ohm
Lang1
W=0.87 mil
S=0.87 mil
L=92 mil
Stub2
Wi=24.2 mil
L=14.89 mil
Angle=98.7
PIN-Diyot_3
1
Ref
Step_3
W1=4.0 mil
W2=7.85 mil
Stub3
Wi=7.85 mil
L=20 mil
Angle=82.38
PIN-Diyot_4
1
Ref
Step_4
W1=4.0 mil
W2=28.63 mil
Stub4
Wi=28.63 mil
L=11.49 mil
Angle=141.8
ekil 4. Radyal saplamalar kullanlarak oluturulan 11.25o faz devresinin ematik gsterimi
3. 6-18 GHz Faz Kaydrc Tasarm

6-18 GHz faz kaydrcnn tasarmnda 3dB, 90 Lange balatrc (LB) ve radyal saplamalarn kullanld
geni bant faz kaydrc teknii uygulanmtr [2]. Bu teknikte iki farkl radyal saplama ifti LB yanstc yk
olarak kullanlr. Yanstc yk olarak radyal saplamalarn kullanlmasnn nedeni, geni bantta sabit yansma
katsaysna sahip olmalardr. LB ve yanstc yklerin alma frekans band tm faz kaydrcnn bandn
belirlemektedir. Bu teknikte, balatrcnn giri kapsndan uygulanan iaret, istenen faz farkn salayabilecek
ekilde radyal saplamalar ile sonlandrlm direkt kap ve balaan kapdan yansyarak izole olan kapdan kar.
Her bir bit yaps iin birbirinden farkl iki saplama ifti oluturulur. Bu saplama iftleri, arada PIN diyotlar
kullanlarak LB direkt kapsna ve balaan kapsna balanr. PIN diyotlarn anahtarlanmasyla seilen
saplamalar yanstc olarak kullanlarak istenen faz fark deeri elde edilir. Her bir bitte kullanlan LB ayn;
ancak saplamalar birbirinden farkldr.
6-18 GHz faz kaydrc tasarmnda hibrid teknoloji kullanlmtr. LB ve radyal saplamalar, 10mil
kalnlnda ve dielektrik sabiti, r=9.4 olan Alumina taban malzemesi zerine mikroerit yaps kullanlarak
42
tasarlanmtr. Yksek frekansta dk kayp zellii nedeniyle taban malzemesi olarak Alumina seilmitir. LB
kaplar ile saplamalar arasna yerletirilen ve saplamalar anahtarlamak iin kullanlan anahtarlar ise Avago
firmasnn retmi olduu dk sa ve diren deerlerine sahip HPND-4038 beam lead PIN diyotlardr.
Diyotun yaltm deeri bant boyunca -10dBden, araya giri kayb ise 0.4dBden dktr. Yksek alma
frekansnda kk alanda tasarm gerekletirme ihtiyac nedeni ile saplamalar aras anahtarlamay yaparken
anahtar boyutunun kk olmas tercih edilmitir. LB hat genilikleri ile seilen diyotun genilii uyumludur.
3dB Lange balatrc 12 GHz merkez frekansnda tasarlanmtr. 11.25 , 22.5 ,45 ve 90 olmak zere 4 bit
yaps iin gerekli olan saplamalarn boyutlar kuramsal olarak hesaplanm ve benzetime dahil edilmilerdir.
Kullanlan PIN diyotlarn S-parametreleri benzetimde yer almtr. LB giri ve k geriye dn kayplarn ve
faz hatasn en aza indirmek iin eniyileme tekniklerinden yararlanlmtr. Eniyileme almasna radyal
saplamalarn balang genilikleri, uzunluklar ve alar ayr ayr dahil edilmitir. PIN diyotun saplamalara
balantlarnda diyot k ile saplama girii arasndaki devamszl modellemek iin geiler kullanlm ve
devre emasna dahil edilmitir. ekil 4te 11.25 faz fark yaratmak iin tasarlanan devre emas, ekil 5te
devrenin serim plan grlmektedir. ekil 6da ise devrenin benzetim sonucu yer almaktadr.
Saplama 1
k Kaps
Saplama 2
Lange Balatrc
Saplama 3
Giri Kaps
Saplama 4
m1
freq= 6.000GHz
faz_farki=10.864
m3
freq= 18.00GHz
faz_farki=11.713
m2
freq= 12.00GHz
faz_farki=11.195
m3
11.8
faz_farki
11.6
11.4
m2
11.2
11.0 m1
10.8
6
10
12
freq, GHz
14
16
18
dB(FinalAnalysis1.SP1.SP.S(2,2))
ekil 5.Tasarlanan devrenin serim plan (PIN diyotlar yer almamaktadr). Devre boyutu yaklak 4 x 5mmdir.
0
-5
-10
-15
-20
-25
6
10
12
14
16
18
freq, GHz
ekil 6. 11.25 faz fark iin tasarlanan devrenin benzetim sonucu

Referanslar
[1]
D.Adler and R.Popovich, Broadband Switched-Bit Phase Shifter Using All-Pass Networks, 1991
IEEE MTT-S Digest pp.265-268.
[2]
H.Kwon, H.Lim and B.Kang, Design of 6-18GHz Wideband Phase Shifters using Radial Stubs, IEEE
Microwave and Wireless Components Letters, vol.17, no.3, March 2007, pp.205-207.
43
Byk Diyelektrik Cisimlere Ait Elektromanyetik Salm Problemlerinin

ok Seviyeli Hzl okkutup Algoritmasyla zm
zgr Ergl1,2 ve Levent Grel1,2
2
Bilkent niversitesi
E-posta: {ergul,lgurel}@ee.bilkent.edu.tr
1
zet: Bu alsmada, ok byk homojen diyelektrik ve diyelektrik-metalik cisimlere ait elektromanyetik salm
problemlerinin hzl ve yksek dogruluktaki zmleri amalanmstr. Problemlerin formlasyonlar elektrik
ile gereklestirilmistir. Yksek dogruluktaki
ve manyetik akm birlesik alan integral denklemi (EMABAID)
zmler iin yzeyler dalga boyuna gre kk genlerin kullanlmasyla ayrklastrlmstr. Yzeyler zerinde
tanmlanan elektrik ve manyetik akmlar Rao-Wilton-Glisson fonksiyonlaryla almstr. Snr kosullarnn test
edilmesiyle olusturulan yogun matris denklemleri ok seviyeli hzl okkutup yntemi (SHY) ile iteratif

olarak zlmstr. Ayrca, blok-diyagonal niyilestiricilerle iteratif yaknsamalar hzlandrlmstr. EMABAID,
SHY, iteratif yntemler ve niyilesticilerin kullanlmasyla gelistirilen benzetim ortam sayesinde, milyonlarca
bilinmeyenli salm problemlerinin yksek dogruluktaki zmleri gereklestirilmistir.
1. Giris
Elektromanyetik salm problemlerinin zmnde yzey integral denklemleri ska kullanlmaktadr. Metalik
yzeyler iin elektrik alan integral denklemi (EAID), manyetik alan integral denklemi (MAID) ve birlesik
alan integral denklemi (BAID) baslca yzey formlasyonlarndandr [1]. Homojen diyelektrik cisimler iin
ise literatrde pek ok seenek mevcuttur. Bunlardan Poggio-Miller-Chang-Harrington-Wu-Tsai (PMCHWT)
ve Mller formlasyonlar yllardr esitli salm ve snm probleminin zmnde kullanlmstr [1],[2]. Son
yllarda, zmlerin dogrulugunu ve verimini daha da artrmak amacyla yeni formlasyonlar da tretilmistir.
Bunlardan, elektrik ve manyetik akm birlesik alan integral denkleminin (EMABAID) [3], zellikle byk problemlere gidildike, diger yzey formlasyonlarna gre daha stn oldugu gsterilmistir [4]. EMABAIDden elde
edilen matris denklemleri, diger formlasyonlardan elde edilenlere gre daha az iterasyonla zlebilmektedir.
stelik EMABAID, diger verimli formlasyonlardan ok daha dogru zmler sunmaktadr. EMABAID ayn
zamanda hem metalik, hem de diyelektrik paralar olan bilesik cisimler zerinde kolaylkla uygulanabilmektedir.
Bu alsmada da, ok byk diyelektrik ve bilesik cisimlere ait salm problemlerinin etkin zmleri iin
EMABAID kullanlmstr.
Elektromanyetik problemlerinin yksek dogruluktaki zmleri iin yzey integral denklemlerinin kk elemanlarla (rnegin, /10 genlerle) ayrklastrlmalar gerekmektedir. Bu dogrultuda, dalga boyuna gre ok
byk cisimlerin zmlerinde milyonlarca bilinmeyenli matris denklemleri elde edilir. Bu denklemlerin iteratif yntemlerle zmlerinde ihtiya duyulan matris-vektr arpmlar ok seviyeli hzl okkutup yntemi
(SHY) [5] ile hzl ve verimli bir biimde gereklestirilebilir. Bu yntem sayesinde, matris-vektr arpmlarnn karmasklg, sonularn hassasiyetinden dn vermeden, O(N 2 )den O(N log N )ye dsrlebilmektedir.
te yandan, verimli zmler iin SHY tek basna yeterli degildir. Hzl matris-vektr arpmlarna ek olarak,
iterasyon saylarnn da dsk seviyelerde tutulmas gerekmektedir. Genel olarak, EMABAIDden elde edilen
matris denklemlerinin zlebilirligi yksektir. Ancak, problem boyunun bymesi ve bilinmeyen saysnn
artmasyla birlikte zmler zorlasmaktadr. Iteratif yaknsamalar hzlandrmak amacyla esitli niyilestirici
tekniklerden faydalanlabilir. Bu alsmada, EMABAIDnin zmleri iin zel olarak gelistirilen drt paral
blok-diyagonal niyilestiriciler (4PBD) kullanlmstr. EMABAID, iteratif yntemler, SHY ve 4PBDnn
44
kullanlmasyla olusturulan yksek kabiliyetli benzetim ortam sayesinde, ok byk diyelektrik cisimlere ait
salm problemlerinin zmleri mmkn hale gelmektedir.

2. Elektrik ve Manyetik Akm Birlesik Alan Integral
Denklemi
EMABAIDnin Rao-Wilton-Glisson (RWG) fonksiyonlaryla ayrklastrlmas sonucunda (N +ND )(N +ND )
boyutlarnda yogun matris denklemleri elde edilir. Burada N , yzeyler zerinde tanmlanan RWG fonksiyonlarnn saysdr. Ilk ND N RWG fonksiyonu diyelektrik yzeyler zerinde tanmlanr ve bu yzeyler
zerindeki esdeger elektrik ve manyetik akmlarn modellemek iin kullanlr. Geri kalan (N ND ) RWG
fonksiyonu ise (varsa) metalik yzeyler zerindeki elektrik akmn modellemek iin kullanlr. RWG fonksiyonlar arasndaki etkilesimlerin hesaplanmasyla birlikte elde edilen yogun matris denklemleri

(1)
(12)
(11)
a(1)
Z
v
Z
N N
N ND
=
(1)
(21)
(22)
(2)
a
v (2)
Z ND N Z ND ND
s eklinde gsterilebilir. Burada, a(1) ve a(2) srasyla elektrik ve manyetik akmlarnn modellenmesinde kullanlan bilinmeyen katsaylar ieren vektrlerdir.

3. EMABAIDnin
SHY ile zm
EMABAIDden elde edilen matris denklemleri SHY ile verimli bir biimde zlebilir. Bu zmler genel
olarak su s ekilde zetlenebilir:
1) Cismin zyinelemeli olarak paralara blnmesiyle, her bir diyelektrik ortam iin ayr bir aga yaps
ortaya kar. Demetleme, teleme ve dagtma gibi SHY asamalarnn bu aga yaplar zerinde ayr
ayr uygulanmalar gerekmektedir.
2) Demetleme asamasnda elektrik ve manyetik akmlarndan syan elektromanyetik dalgalar hesaplanr.
Bir diyelektrik ortamdaki elektromanyetik alanlara sadece ortam snrlayan yzeyler zerindeki esdeger
akmlar katkda bulunur.
3) teleme asamasnda snmlar gelen dalgalara evirilir.
4) Dagtma asamasnda gelen dalgalar zyinelemeli olarak toplanr ve RWG fonksiyonlar tarafndan alnr.
Sadece diyelektrik ortam snrlayan yzeyler zerindeki RWG fonksiyonlar gelen dalgalar test etmek
iin kullanlr.
SHY sayesinde matris-vektr arpmlar O(N log N ) srede ve O(N log N ) bellek kullanmyla gereklestirilebilmektedir.
4. Blok-Diyagonal niyilestiriciler
Iteratif zmlerde ihtiya duyulan matris-vektr arpmlarnn saysn azaltmak iin niyilesirici tekniklerden
faydalanlmstr. zellikle, EMABAIDnin yapsna uygun olarak gelistirilen 4PBD ile iteratif yaknsamalar
nemli lde hzlandrlmstr. Bu niyilestirici, birbirlerine ok yakn olan RWG fonksiyonlar arasndaki
etkilesimlerin kullanlmasyla olusturulmaktadr. Elde edilen niyilestirici matris

(11)
(12)
(12)
(11)
P N N
P N ND
Z
Z
N N
N ND
(2)
P 4P =
(21)
(22)
(21)
(22)
P ND N P ND ND
Z
Z
ND N
ND ND
(11)
(22)
(12)
(21)
s eklinde yazlabilir. Burada P N N ve P ND ND matrisleri blok-diyagonal yapdadr. P N ND ve P ND N
matrisleri de bloklardan olusmaktadr, ancak bu matrisler genel olarak dikdrtgendir. niyilestirici matrisin
tersi

(12)
(11)
B
B
1
N
N
N
N
D
(3)
P 4P =
(21)
(22)
B
B
ND N
ND ND
(11) 1 (11) 1
(12)
(11)
+ P N N
P N ND
(4)
B
N N = P N N

1

(11) 1
1
1
(11)
(11)
(11)
(12)
(21)
N N = P N N
B
+ P N N
P N ND S ND ND
P ND N P N N
(5)
(11) 1

1
(12)
(12)
N N = P N N
P N ND S ND ND
(6)
B
D
45
80
70
= 2.0
60
50
20
RKA / (dB)
Analitik
EMABAD-SHY
40
30
20
10
0
45
90
135
180
Bistatik A
Sekil
1. Yarap 20 dalga boyu ve greceli diyelektrik sabiti 2.0 olan homojen kreye ait bistatik RKA
degerleri.

(11) 1
1
(21)
(21)
B
P ND N P N N
ND N = S ND ND
1

(22)
B
ND ND = S ND ND
(11) 1
(22)
(21)
(12)
S ND ND = P ND ND P ND N P N N
P N ND
(7)
(8)
(9)
s eklinde hesaplanabilir. Buradaki islemlerin hepsi O(N ) karmasklgyla gereklestirilebilmektedir.
5. Saysal rnekler
Gelistirilen benzetim ortamnn verimliligini ve dogrulugunu test etmek amacyla byk kresel cisimler ieren
salm problemleri zlmstr. Sekil
1de yarap 20 dalga boyu ve greceli diyelektrik sabiti 2.0 olan

homojen kreye ait salm probleminin zmleri sunulmus, bu heden radar kesit alan (RKA) degerleri
bistatik aya bagl olarak gsterilmistir. EMABAID ile elde edilen saysal degerlerin Mie serisiyle elde edilen
analitik degerlerle son derece tutarl olduklar gzlemlenmektedir. Bu problemin saysal zmnde 2,925,708
bilinmeyenli matris denklemi olusturulmus ve zlmstr. 4PBD ile hzlandrlms BiCGSTAB yntemiyle
gereklestirilen zmde 0.001 hataya 92 iterasyonda ulaslmstr. Ayn problemin, geleneksel formlasyonlarla
ve niyilestirici kullanmadan gereklestirilen zmlerinde ise gerekli iterasyon says 1000in zerindedir.
Sekil
2de diyelektrik kabukla kaplanms diyelektrik krelere ait salm problemlerinin zmleri sunulmustur.
Krenin ve kabugun yaraplar 5 ve 10 dalga boyudur. Saysal zmler iin cismin ayrklastrlmas sonucunda
1,264,128 bilinmeyenli matris denklemleri olusturulmus ve zlmstr. Sekil
2(a)da, krenin ve kabugun

greceli diyelektrik sabitlerinin srasyla 2.0 ve 4.0 oldugu durumda elde edilen RKA degerleri gsterilmistir.
Sekil
2(b)de ise kre ve kabugun greceli diyelektrik sabitleri srasyla 4.0 ve 2.0dir. Her iki durumda da
saysal degerler analitik degerlerle tutarldr. Bu problemlerin zmlerinde 0.001 hata iin ihtiya duyulan
iterasyon says 101 ve 283tr.
Son olarak, Sekil
3te diyelektrik kabukla kaplanms metalik krelere ait salm problmelerinin zmleri
sunulmustur. nceki rneklerde oldugu gibi, krenin ve kabugun yaraplar 5 ve 10 dalga boyudur. Ayrklastrma sonucunda 1,015,752 bilinmeyenli matris denklemleri olusturulmus ve zlmstr. Sekil
3(a) ve 3(b)de
kabugun greceli diyelektrik sabitinin srasyla 2.0 ve 4.0 oldugu durumlardaki RKA degerleri gsterilmistir.
Saysal degerlerin analitik degerlerle yine son derece tutarl olduklar gzlemlenmektedir. zmlerde 0.001
hataya ulasmak iin gerekli olan iterasyon says 75 ve 187dir.
6. Sonu
EMABAID, SHY, iteratif yntemler ve niyilesticilerin kullanlmasyla diyelektrik cisimler ieren milyonlarca bilinmeyenli salm problemlerinin zmleri gereklestirilmistir. Kurulan benzetim ortamnn hassasiyeti
ok byk kre problemleri zerinde gsterilmistir.
46
70
70
Analitik
EMABAD-SHY
r = 2.0
50
60
5
r = 4.0
10
RCS / 2 (dB)
RCS / 2 (dB)
60
40
30
Analitik
EMABAD-SHY
r = 4.0
20
50
5
r = 2.0
10
40
30
20
10
0
45
90
Bistatik A
135
10
0
180
45
90
Bistatik A
(a)
135
180
(b)
Sekil
2. Yarap 5 ve 10 dalga boyu olan diyelektrik kre ve kabuktan olusan yapya ait bistatik RKA degerleri.
Krenin ve kabugun greceli diyelektrik sabitleri srasyla (a) 2.0 ve 4.0, (b) 4.0 ve 2.0 olarak seilmistir.
70
70
Analitik
EMABAD-SHY
r = 2.0
60
50
10
RCS / 2 (dB)
RCS / 2 (dB)
60
40
30
20
10
0
Analitik
EMABAD-SHY
r = 4.0
50
5
10
40
30
20
45
90
Bistatik A
135
180
10
0
45
90
Bistatik A
(a)
135
180
(b)
Sekil
3. Yarap 5 ve 10 dalga boyu olan metalik kre ve diyelektrik kabuktan olusan yapya ait bistatik RKA
degerleri. Kabugun greceli diyelektrik sabiti (a) 2.0 ve (b) 4.0 olarak seilmistir.
Kaynaklar
[1] A. J. Poggio ve E. K. Miller, Integral equation solutions of three-dimensional scattering problems,
Computer Techniques for Electromagnetics, R. Mittra, Ed. Oxford: Pergamon Press, 1973, Blm 4.
[2] C. Mller, Foundations of the Mathematical Theory of Electromagnetic Waves. New York: Springer, 1969.
[3] P. Yl-Oijala ve M. Taskinen, Application of combined eld integral equation for electromagnetic scattering
by dielectric and composite objects, IEEE Trans. Antennas Propagat., cilt 53, no. 3, s. 11681173, Mart 2005.
[4] . Ergl ve L. Grel, Diyelektrik cisimlerin iteratif zmnde integral denklemi formlasyonlarnn
47
SHYnin verimini de olumsuz ynde etkilemektedir. Genel olaral, SHY ile, en az dalga boyu uzaklktaki
RWG fonksiyonlar arasndaki etkilesimler gruplar baznda hesaplanabilmektedir. Bu yzden, metamalzemelerin
SHY ile zmlerinde pek ok etkilesimin dogrudan hesaplanmas gerekmektedir. Bir baska deyisle, yaknalan etkilesimlerinin says normalden fazla oldugundan SHYden elde edilen verim azalmaktadr. Bu dogrultuda, zmlerin veriminin artrlmas amacyla, DF-SHY [8] gelistirilmistir. Bu yntemde, SHYden
farkl olarak, gruplar baznda hesaplanan etkilesimler iin dzlemsel dalgalar kullanlmamaktadr. okkutuplar
(multipole) cinsinden ifade edilen snmlar, dogrudan yntemlerle, yine okkutuplar cinsinden ifade edilen gelen
dalgalara evirilirler. Isnmlarn dzlemsel dalgalara evirilmemesi sonucunda da, daha fazla etkilesim gruplar
baznda hesaplanabilmekte, dolaysyla dogrudan hesaplanmas gereken etkilesimlerin says azaltlabilmektedir.
Bylece, arzu edilen verim DF-SHY sayesinde elde edilebilmektedir.
3. Saysal rnekler
Sekil
2de 11811, 21811 ve 41811 AHR ieren bir, iki ve drt katmanl metamalzemelere ait elektromanyetik problemlerinin zmleri sunulmustur. Dipol antenlerle aydnlatlan bu yaplar srasyla 16236, 32472
ve 64944 bilinmeyenle modellenmistir. Iteratif zmler 0.001 hatayla GMRES metoduyla gereklestirilmistir.
Sekil
2(a)da, tek katmanl dizge iin iterasyon saylar frekansa bagl olarak incelenmistir. SHY zmlerinde
SYTnn kullanlmasyla birlikte iterasyon saylar nemli lde dsmektedir. SHY yerine DF-SHY
kullanldgnda ise iterasyonlar biraz artmaktadr. Bunun nedeni SYTnn olusturulmasnda kullanlan yaknalan etkilesimlerinin saysnn azalmasdr. te yandan, Sekil
2(b)de gsterildigi gibi, en hzl zmler SYT

ile hzlandrlms DF-SHY ile elde edilmektedir. nk, iterasyon says ve iteratif zm sresi SHYye
gre artsa bile, kurulum asamasnda dogrudan hesaplanan etkilesimlerin says, dolaysyla toplam sre dsmektedir. Bylece, zmlerin verimi nemli lde artmaktadr. Benzer sonular iki katmanl [Sekil
2(c) ve 2(d)]
ve drt katmanl [Sekil
2(e) ve 2(f)] AHR dizgelerinin zmlerinde de gzlemlenmektedir.
4. Sonu
Dsk-frekans teknikleri ve niyilestiriciler sayesinde karmask metamalzeme yaplar ieren elektromanyetik
problemlerin zmleri verimli bir biimde gereklestirilebilmektedir. Bu teknikler sayesinde elde edilen hzlanma ok katmanl AHR dizgeleri zerinde gsterilmistir. Gelistirilen yksek kabiliyetli benzetim ortamnda
daha karmask ve byk metamalzemelerin incelenmesi amalanmaktadr.
Kaynaklar
[2] . Ergl, A. nal ve L. Grel, Byk metamateryal yaplarn ok seviyeli hzl okkkutup yntemiyle
[3] M. Gokkavas, K. Gven, I. Bulu, K. Aydn, R. S. Penciu, M. Kafesaki, C. M. Soukoulis ve E. zbay,
Experimental demonstration of a left-handed metamaterial operating at 100 GHz, Phys. Rev. B., cilt 73,
no. 19, s. 193103-1193103-4, Mays 2006.
[4] A. J. Poggio ve E. K. Miller, Integral equation solutions of three-dimensional scattering problems,
Computer Techniques for Electromagnetics, R. Mittra, Ed. Oxford: Pergamon Press, 1973, Blm 4.
[5] S. M. Rao, D. R. Wilton ve A. W. Glisson, Electromagnetic scattering by surfaces of arbitrary shape,
IEEE Trans. Antennas Propagat., cilt 30, no. 3, s. 409418, Mays 1982.
[6] . Ergl ve L. Grel, Comparisons of FMM implementations employing different formulations and iterative
solvers, IEEE Antennas and Propagation Soc. Int. Symp., cilt 3, s. 1922, 2003.
[7] L. Grel, . Ergl ve T. Malas, Byk integral denklemi problemlerinin paralel ok seviyeli hzl okkutup
yntemiyle zm, URSI-Trkiye 2006 Bilimsel Kongresi, Ankara, Trkiye, 2006, s. 3133.
[8] L. J. Jiang ve W. C. Chew, A mixed-form fast multipole algorithm, IEEE Trans. Antennas Propagat.,
cilt 53, no. 12, s. 41454156, Aralk 2005.
50
11811 AHR Dizgesi
10
SHY
SHY & SYT
DFSHY & SYT
SHY
SHY & SYT
DFSHY & SYT
Toplam Sre (saniye)
terasyon Says
10
10
10
90
11811 AHR Dizgesi
10
95
100
Frekans (GHz)
105
10
90
110
95
(a)
105
110
(b)
21811 AHR Dizgesi
100
Frekans (GHz)
21811 AHR Dizgesi
10
10
SHY
SHY & SYT
DFSHY & SYT
SHY
SHY & SYT
DFSHY & SYT
Toplam Sre (saniye)
terasyon Says
10
10
10
10
90
10
95
100
Frekans (GHz)
105
10
90
110
95
(c)
10
SHY
SHY & SYT
DFSHY & SYT
SHY
SHY & SYT
DFSHY & SYT
Toplam Sre (saniye)
terasyon Says
110
41811 AHR Dizgesi
10
10
10
10
90
105
(d)
41811 AHR Dizgesi
100
Frekans (GHz)
10
95
100
Frekans (GHz)
(e)
105
110
10
90
95
100
Frekans (GHz)
105
110
(f)
Sekil
2. Bir, iki ve drt katmanl AHR dizgelerinin zmlerde gerekli iterasyon saylar ve toplam islem
sreleri.
51
Elektromanyetik Alan Hesaplamalarnda

B-spline Erisi ile Sonlu Elemanlar Yntemi
Gkhan Apaydn, Niyazi Ar
Zrih Uygulamal Teknik niversitesi,
Uygulamal Aratrma Gelitirme Blm,
Technoparkstrasse 1, 8005-CH, Zrich, Switzerland
gapaydin@hsz-t.ch, nari@hsz-t.ch
zet: Bu almada; b-spline erileri, b-spline erilerin zellikleri, b-spline erilerin sonlu elemanlar
yntemine uygulanmas ve arlkl b-spline erileri ile sonlu elemanlar yntemi anlatlmtr. Yntem
anlatldktan sonra; sonlu fark yntemi, sonlu elemanlar yntemi, sonlu hacim yntemi ve kbik b-spline eri
aradeerleme yntemi ile gelitirilen yntem bir boyutta kyaslanmtr. Bir boyutlu uygulamalarda uygun
dmler seilerek dier yntemlerle karlatrlarak arlkl b-spline erisi kullanmann avantaj
gsterilmitir.
1. Giri
Mhendislik problemlerinin birounu saysal teknikler kullanarak zmek daha sonraki aamalarda zaman ve
masraf kazanc salamaktadr. Analitik yntem kullanlarak dzgn geometriye sahip sistemlerin zm
mmkndr. Fakat, dzgn olmayan geometrik yaplarda saysal yntem kullanmamz gerekir. Bu saysal
tekniklerden birisi de sonlu elemanlar yntemidir. Bu yntem ksmi trevsel denklem zmnde kullanlr.
Elektromanyetik problemlerde sonlu elemanlar ynteminin kullanlmas homojen olmayan ortamlarda avantaj
salar. Gnmzde Ansoft, Comsol gibi programlar sonlu elemanlar yntemini kullanr. Bu yntemde basit
yaklam fonksiyonlarn belirleyerek dm noktalar ve alar oluturulur. Ama, a oluumu ok boyutlu
problemlerin zmnde zaman kaybna sebep olabilir. Bu yzden gnmzde hzl a oluumunu salamak ve
a oluturmadan bu yntemi kullanmak zerine almalar mevcuttur [1-2].
Bu almada; b-spline erileri, b-spline erilerin zellikleri, b-spline erilerin sonlu elemanlar yntemine
uygulanmas ve arlkl b-spline erisi sonlu elemanlar yntemi anlatlmtr. ve d b-spline erilerin
belirlendikten sonra d b-spline erileri yakndaki i b-spline erilerine katlabilir. Yntem anlatldktan sonra;
sonlu fark yntemi, sonlu elemanlar yntemi, sonlu hacim yntemi ve kbik b-spline eri aradeerleme yntemi
ile gelitirilen yntem bir boyutta kyaslanmtr. Bir boyutlu uygulamalarda uygun dmler seildii takdirde
d b-spline erilere gerek olmamasna ramen, bu kyaslamada arlkl b-spline erisi kullanmann avantaj
gsterilmitir. Ayrca bu alma Ref. [3]de detayl bir ekilde incelenmitir.
2. B-spline Erileri ve zellikleri

0 ile 1 arasnda birim fonksiyon kullanlarak, n dereceli standart eit aralkl b-spline erisi [4]
b n ( x) =
x 1
b n 1 (t )dt
(1)
elde edilir. h genilikli [i,i+n+1]h tanm aralkl lekli b-spline erisi
bin, h ( x) = h 1 / 2b( x / h i )
(2)
eklinde gsterilir. bin, h b-spline erisi ile ilgili; a) Tanm aral iinde pozitif, dnda 0 deerini alr, b) n-1 defa
trevlenebilir, c) simetriktir, ve d) paral polinom fonksiyonudur. Dorusal, karesel, kbik b-spline erilerinin
polinomsal gsterimi Tablo-1de gsterilmitir.
52
Tablo 1. Polinomsal gsterim

Gsterim
x h[i, i + 1]
Dorusal
Karesel
x
i
h
bi1, h ( x) =
1 x
i
2h
x
x
1
bi2, h ( x) = (i + 1) + (i + 1) +
h
2
h
2
1 x
x
1
(i + 2) (i + 2) +
h
h
2

2

Kbik
B-spline
1 x
i
6h
3
2
1 x (i + 1) + 1 x (i + 1) + 1 x (i + 1) + 1
2h
2 h
2h
6
bi3, h ( x) =
3
2
1 x
2
x
(i + 2) (i + 2) +
2h
3
h
3
2
1 x
1 x
1 x
1
6 h (i + 3) + 2 h (i + 3) 2 h (i + 3) + 6
x
(i + 1) + 1 x h[i + 1, i + 2]
h
x h[i, i + 1]
x h[i + 1, i + 2]
x h[i + 2, i + 3]
x h[i, i + 1]
x h[i + 1, i + 2]
x h[i + 2, i + 3]
x h[i + 3, i + 4]
Sonlu elemanlar ynteminde kullanlmak zere iki b-spline erisinin arpm, trevlerinin arpm ve integralleri
[5]
sin k = bin, h bkn, h = h b 2 n +1 (n + 1 + i k )
d in k =
1
(2 sink1 sink11 sink1+1 )
h
b n1 + n2 +1 ( x) =
b
R
n1
( x y ) b n2 ( y ) dy
(3)
(4)
(5)
kullanlarak kolayca elde edilebilir. Ksmi trevsel denklem
du
d
p( x) + q ( x) u = f ( x),
dx
dx
x [ x1 , x2 ]
(6)
du
+ u = g N ) snr koullu, p( x), q( x ) C1[ x1,x2 ] , f ( x) C[ x1,x2 ] olarak
dx
verilmitir. B-spline erilerinin Dirichlet snr koulu arlk fonksiyonu ile arplarak salanr [5]. Sonlu
Dirichlet ( u = u D ) veya Cauchy (
elemanlar yntemi zm u~ =
c B
i
kullanlarak bulunur. Burada ci kullanlan Bi fonksiyonlarn
i =1
katsaylar gsterir. Ritz-Galerkin yaklam ile, yaklam zm u ile yerdeitirilir ve zlr.
53
3. Nmerik Sonular
Bu blmde, kullanlan yntem daha nceki almalarla kyaslanmtr [6-7].
[0,1] arasnda homojen Dirichlet snr koullu p( x) = e1 x , q ( x) = 0, f ( x) = 1 + e1 x kullanlrsa, gerek zm
u ( x) = x(1 e x 1 ) olarak bulunur. Daha nceki yntemlerle kyaslandnda, gelitirilen yntem ile daha iyi
sonular elde edilmitir (Tablo 2).
Tablo 2. Gelitirilen yntemin dier yntemlerle kyaslanmas
Yntemler
Sonlu Fark Yntemi
Sonlu Hacim Yntemi
Kbik b-spline eri Aradeerleme Yntemi

(Arlkl dorusal b-spline erisi)
(Arlkl karesel b-spline erisi)
(Arlkl kbik b-spline erisi)
h
0.1
0.01
0.1
0.01
0.1
0.01
0.1
0.01
0.1
0.01
0.1
0.01
0.1
0.01
Mak. hata/h2
8.24E-03
8.31E-03
6.35E-03
6.36E-03
3.18E-03
3.18E-03
2.90E-04
2.89E-06
5.37E-03
5.78E-03
2.06E-06
4.91E-08
4.77E-07
4.83E-09
ekil 1(a)da Lagrange fonksiyon, dorusal, karesel ve kbik b-spline erileri kullanlarak hata analizi
yaplmtr. Seilen h aralklar ikiye blnerek elde edilen hatalarn logaritmik oranna yaknsama oran denir.
Yaknsama oran kullanlarak yntemin ne kadar etkili olduunu anlam oluruz. h=2-l , l=1,2,5 kullanlarak
ekil 1(b)de yaknsama oran n+1 bulunmutur.
10
-2
10
n=5
-4
Yakinsama orani
H ata
10
-6
10
-8
10
-10
10
n=3
n=2
n=1
-12
10
n=4
(a)
(b)
ekil 1. a) Lagrange fonksiyon (izgi), dorusal (kesikli), karesel (nokta) ve kbik (nokta-izgi) b-spline erisi
ile hata analizi b) n dereceli b-spline erisi iin yaknsama oranlar.
54
kinci olarak; ekil 2(a)da gsterilen T kalnlkl, r ve r bal elektrik ve manyetik geirgenlikli dielektrik
katman zerine gelen birrnek dzlem dalgasnn yansmas (R) hesapland. Metal dielektrik katmandan
1
, q( x) = k 02 r , f ( x) = 0, x [0,1] ,
yansyan elektrik alan (dey polarizasyon), denklem (6) da u = E z , p( x) =
E z ( x1 ) = 0 ,
d
E z ( x2 ) + jk 0 E z ( x2 ) = 2 jk 0 e jk 0 x 2 iin ksmi trevsel denklem kullanlarak bulunur. Bu ekilde
dx
normale parallel geli al gelen dalga ( E zin = e jk 0 x ) iin yansma katsays hesaplanr [7].
Sonlu elemanlar yntemi kullanlarak gelen ve yansyan dalgann toplam bulunur. Seilen h aralklarn dalga
boyuna gre kk alarak x2 noktasndaki elektrik alan bulunur. Daha sonra da bu noktadaki yansma katsays
hesaplanr. ekil 2.(b)de T=0.25, r =4-j beta, f=300 MHz, x2=0.3, h=0.05 ve dorusal b-spline erisi
kullanlarak kayp parametresi ile yansma katsays deiimi analitik sonula karlatrlmtr. ekil 2.(c)de de
Lagrange fonksiyon, dorusal, karesel ve kbik b-spline erileri kullanlarak maksimum hata analizi
gsterilmitir. Gelitirilen yntem ile daha iyi sonular elde edilmitir.
(a)
(b)
(c)
ekil 2. a) Dielektrik katman b) Kayp parametresi ile yansma katsays deiimi (analitik deerler izgi ile,
hesaplanan deerler nokta ile) c) Lagrange fonksiyon (izgi), dorusal (kesikli), karesel (nokta) ve kbik (noktaizgi) b-spline erisi ile maksimum hata analizi.
4. Sonular
Bu almada; b-spline erileri, b-spline erilerin zellikleri, b-spline erilerin sonlu elemanlar yntemine
uygulanmas ve arlkl geniletilmi b-spline erisi sonlu elemanlar yntemi anlatlmtr. Yntem dier
yntemlerle kyaslanmtr. Bu kyaslamada arlkl b-spline erisi kullanmann avantaj gsterilmitir. Hata
analiz yntemleri ile gelitirilen yntemin faydas gsterilmitir.
Kaynaklar
[1]. Babushka I., The finite element method with penalty, Math. Comput., 22(122), s.221-228, 1973.
[2]. Belytschko T., Krongauz Y., Organ D., Fleming M. ve Krysl P., Meshless methods: an overview and recent
developments, Comput. Methods Appl. Mech. Eng., 139, s.3-47, 1999.
[3]. Apaydin G., Seker S. ve Ari N., Weighted extended b-splines for one dimensional electromagnetic
problems, Applied Mathematics and Computation, 190(2), s.1125-1135, 2007.
[4]. De Boor C., A practical guide to splines, Applied Mathematics Series, 27, Springer-Verlag, 1978.
[5]. Hollig K., Finite-element methods with b-splines. Frontiers in applied mathematics. SIAM 2003.
[6]. Fang Q., Tsichiya T. ve Yamamoto T., Finite difference, finite element and finite volume methods applied
to two-point boundary value problems, J. Comput. Appl. Math. 139, s. 9-19, 2002.
[7] Volakis J.L., Chatterjee A. ve Kempel L.C., Finite Element Method for Electromagnetics: Antennas,
Microwave Circuits, and Scattering Applications, IEEE Press, New York, 1998.
55
VHF/UHF Antenlerin Gemi Direi zerindeki Yerleiminin

Anten zolasyonu ve Performans Asndan ncelenmesi
Mustafa Doan, Fatih stner
TBTAK, UEKAE
Gebze, Kocaeli
mdogan@uekae.tubitak.gov.tr, fatih.ustuner@uekae.tubitak.gov.tr
zet: oklu anten sistemlerinin entegrasyon almalar yllardr askeri uygulamalarda nemini korumaktadr.
En az sayda antenle daha verimli bir sistem kurabilmek iin antenlerin sadece serbest uzayda tekil
davranlarn bilmek yetmemektedir. Antenlerin sistem ierisindeki dier antenlerle etkileimi, antenler aras
maya evresel faktrlerin yapabilecei olas olumlu ya da olumsuz katklar gibi birok faktr oklu anten
sistemlerinin kurulumunda nem kazanmaktadr. Bu makalede MLGEM (Milli Gemi) ba direk yapsnn
evresine yerletirilecek olan VHF/UHF antenlerinin MLGEM ba direk yaps ile entegrasyonu
almalarndan bahsedilecektir. alma kapsamnda deiik anten konumlarna gre antenlerin birbiri ile ve
ba direk yaps ile olan etkileimleri MoM analizi ile incelenmitir.
1. Giri
oklu anten sistemlerinin entegrasyon almalar yllardr askeri uygulamalarda nemini korumaktadr. En az
sayda antenle daha verimli bir sistem kurabilmek iin antenlerin sadece serbest uzayda tekil davranlarn
bilmek yeterli olmamaktadr. Antenlerin sistem ierisindeki dier antenlerle etkileimi, antenler aras maya
evresel faktrlerin yapabilecei olas olumlu ya da olumsuz katklar gibi birok faktr oklu anten sistemlerinin
kurulumunda nem kazanmaktadr.
Bu almada MLGEM ba direk yapsnn evresine yerletirilecek 100 MHz 400 MHz frekans bandnda
alan alt adet VHF/UHF antenin MLGEM ba direk yaps ile entegrasyonu almalarndan bahsedilecektir.
Tasarlanan anten yerleim planna gre antenlerin kuplaj seviyeleri, antenlerin ba direk yaps ile oluturduu
sistemin ma karakteristikleri incelenmitir. VHF/UHF antenlerin gemi direine yerletirilmesinde en temel
sorulardan birisi antenlerin yan yana yerletirildii konumla st ste yerletirildii konum arasndaki izolasyon
seviyeleri arasndaki farkllktr. Literatrde daha nce olduka ilkel bir gemi direi modeli etrafnda bu sorunun
cevab aranmtr [1]. Ancak gemi direi modelinin ilkel (primitif) olmas ayrca anten lm sonularnn
olmamas bu sorunun cevapsz kalmasna sebep olmutur.
Anten yerleim almalar kapsamnda ilk olarak TBTAK-UEKAE yar yansmasz oda (YYO) ierisinde
MLGEMde kullanlmas planlanan VHF/UHF antenlerin tekil karakteristikleri ve birbirleri ile etkileimleri
deiik konumlarda llmtr. lm sonular neticesi antenlerin VSWR deerleri, birbirlerine gre dikey ya
da yatay konumda yerletirilen antenlerin arasndaki izolasyon seviyeleri elde edilmitir. lm neticeleri baz
alnarak 100 400 MHz frekans bandnda gerek antenlerle benzer karakteristie sahip VHF/UHF antenlerinin
ve ba direk yapsnn gerek ebatlara uygun ekilde MoM modeli kartlmtr. Saysal analizler ilk olarak
serbest uzayda ba direk yaps olmadan gerekletirilmi ve elde edilen anten izolasyon deerleri ile testlerde
elde edilen izolasyon deerleri karlatrlmtr. Daha sonra antenler ve ba direk yaps, sonsuz uzunluk ve
genilikte bir mkemmel iletken toprak zerine yerletirilerek analizler gerekletirilmitir. Saysal analizler
neticesinde ana direk yapsnn antenler aras izolasyona ve uzak alan ma karakteristiine olan etkisi
incelenmitir.
2. MLGEM V/UHF Antenlerinin Testleri

TBTAK UEKAE EMC/TEMPEST Test Merkezine ait yar yansmasz odada gerekletirilen testlerde
gemide kullanlmas planlanan iki adet V/UHF antenin VSWR, reel/sanal giri empedanslar ve farkl
konumlarda kuplaj seviyeleri llmtr. Antenler birbirlerine paralel (ekil 1a,b) ve dorusal (ekil 1c,d)
konumlandrlm ve bu drt farkl durum iin 100 MHz- 400 MHz frekans aralnda anten kuplaj llmtr.
llen kuplaj deerleri ekil 2ada verilmitir. lmleri yaplan V/UHF antenler azimutta e ynl,
elevasyonda ise ynl ma yapmaktadr. Ima diyagramlarna ve anten kazanlarna bakldnda antenin
56
karakteristik zellikleri dipol antene benzemektedir. Anten kendi eksenine dik ma yaparken kendi eksenine
yaklatka ma azalmaktadr. Antenler paralel konumda iken faz deiimi kuplaj zerinde farkllk
oluturmamaktadr. Dorusal konumda yaplan testlerde antenler birbirine ok daha yakn olmasna ramen
(125cm) yine de antenlerin kuplaj paralel konum kuplajyla ya ayn km yada daha az kmtr. Bunun
nedeni olarak da antenin elevasyonda ynl davranmas gsterilebilir. Dorusal konumda faz fark zellikle 150
MHz 300 MHz aralnda etkin olmaktadr.
300cm
300cm
175cm
175cm
ekil 1. Paralel E Fazl (a), Paralel Zt Fazl (b), Dorusal E Faz (c), Dorusal Zt Faz (d)
3. V/UHF Anten MoM Modeli ve Simlasyon Test Karlatrmalar

Testlerde kullanlan antenlerin MoM modeli gelitirilmitir. Bu model gelitirilirken gerek antenin x-ray
cihazndan alnan resimleri kullanlmtr ve gerek modelle uygun ebatlarda bir model ortaya karlmtr. Bu
model yardm ile test dzenei bilgisayar ortamnda Super-NEC program ile simle edilmitir. Saysal analiz
neticesi elde edilen kuplaj (ekil 2a) ve VSWR (ekil 2b) deerleri ile lm sonular karlatrlmtr.
Karlatrmalar sonucunda llen ve analiz sonucu elde edilen kuplaj seviyeleri arasndaki 5-10dBlik seviye
farkll bulunan kuplaj seviyeleri iin yeterli grlmtr. VSWR deerlerine bakldnda lm ve analiz
sonular birbirine ok yakndr.
Kuplaj almalarna ek olarak modeli kartlan antenin 100, 200, 300 ve 400 MHz frekanslarnda 3D ma
paterni incelenmitir. 3D patern incelendiinde model antenin azimutta eynl, elevasyonda ise ynl bir anten
gibi d grlmtr. Hem tekil olarak anten MoM analizlerinin hem de kuplaj analizlerinin beklenilen
sonularla benzerlik gstermesi neticesi bir sonraki aama olan antenlerin gemi ba direinin varlnda kuplaj
seviyelerindeki deiim, antenlerin ma paternine gemi ba direinin etkisinin incelenmesi almalarna
geilmitir.
-15
-20
-25
V/UHF1
V/UHF2
MoM
8
7
6
VSWR
Kuplaj (dB)
Paralel, Es Faz
Paralel, Zit Faz
Dogrusal, Es Faz
Dogrusal, Zit Faz
Paralel, Sim
Dogrusal, Sim
-30
5
4
-35
-40
2
-45
100
150
200
250
Frekans (MHz)
300
350
400
(a)
1
100
150
200
250
FREKANS (MHz)
300
350
400
(b)
ekil 2. lm Simlasyon Kuplaj (a), VSWR (b) Deerleri Karlatrmas
4. Gemi Ba Direi ve Anten Kuplaj Analizleri

MoM modeli kartlan V/UHF antenlerin VSWR ve kuplaj analiz neticelerinin test sonular ile rtmesiyle bu
antenler gemi ba direk MoM modeline eklenmi ve ba direin antenlerin ma karakteristiine ve kuplaja
57
etkisi incelenmitir. Ba direk yapsnn MoM modeli ekil 3ada ve V/UHF antenlerinin ba direk zerindeki
konumu da ekil 3bde verilmitir. Tm anten konumlarnda ikili anten kombinasyonlar eklinde kuplaj
analizleri geekletirilmitir. Bu almann amac gemi ba direinin oluturduu araya girme kaybn bulmak
olduu iin sadece 1A-1B (ekil 4a), 2A-2B (ekil 4b) ve 3A-3B (ekil 4c) antenleri aras kuplaj sonular
verilmitir. Antenlerin birbirini gremeyecek ekilde gemi ba direinin iki yannda olduu konumda (ekil
4a,b) direin zayflatma gc ortalama 10-15 dBdir. Ba direin ksmen araya girdii konumda ise kk
frekanslar iin araya girme kayb 10 dB civarnda iken frekans arttka direin etkisi azalmaktadr.
0o
90o
(a)
(b)
ekil 3. Gemi Ba Direk ve Antenler MoM Modeli (a), V/UHF Anten Konumlar (b)
ANTEN-1A VE ANTEN-1B ARASI KUPLAJ DEGERLERi
ANTEN-2A VE ANTEN-2B KUPLAJ DEGERi
-25
-25
DiREK VAR
DiREK YOK
-30
-35
-35
-40
KUPLAJ (dB)
KUPLAJ (dB)
-40
-45
-50
-55
-45
-50
-55
-60
-60
-65
-65
-70
100
DiREK VAR
DiREK YOK
-30
-70
150
200
250
FREKANS (MHz)
300
350
-75
100
400
150
200
250
FREKANS (MHz)
(a)
300
350
400
(b)
ANTEN-3A VE ANTEN-3B ARASI KUPLAJ DEGERLERi
-15
DiREK VAR
DiREK YOK
KUPLAJ (dB)
-20
-25
-30
-35
-40
100
150
200
250
FREKANS (MHz)
300
350
400
(c)
ekil 4. Gemi Ba Direinin Anten Kuplajna Etkisi
58
5. Gemi Ba Direinin Anten Ima Paternine Etkisi

MLGEMde kullanlan V/UHF antenlerinin dipol anten gibi dndan daha nce bahsedilmiti. Bu blmde
antenin ma paternine MLGEM ba direk yapsnn etkisi incelenmitir. Bir nceki blmde antenlerin farkl
konumlar verilmitir. Analizi gerekletirilen yapnn simetrik olmasndan dolay farkl konuma yerletirilen
antenlerin elevasyon dzlemindeki deiimler 100 MHz (ekil 5) ve 400 MHz (ekil 6) frekanslarnda
incelenmitir. Anten 2A konumunda iken gemi direi ile en ok etkileim gereklemektedir ve gemi ba
direinin etkisini gzlemlemek iin bu antenin ma diyagramlar iki farkl dzlemde verilmitir. Antenin
elevasyondaki ynl ma paterni bozulmaya uramakta ve salmalar gzlemlenmektedir. Frekans ile doru
orantl ekilde salmalar da artmaktadr.
= 0o
=90o
ekil 5. Gemi Ba Direinin Anten 2A Ima Paternine 100 MHzde etkisi
= 0o
=90o
ekil 6. Gemi Ba Direinin Anten 2A Ima Paternine 400 MHzde etkisi
6. Sonu
Bu almada MLGEMde kullanlacak olan V/UHF antenlerinin gemi ba direi oluturduu sistemin
performans incelenmitir. Gemi ba direinin antenler aras etkileimi 10 15 dB kadar azaltt gzlenmi ve
antenin uzak alan ma paternine belirgin ekilde etki ettii grlmtr. Laboratuar ortamnda yaplan testlerle
modellenmi antenlerin simlasyon sonularnn benzerlik gstermesi gemide zor artlarda yaplmas gereken
testlerin bilgisayar ortamnda benzetiminin yaplabilecei gsterilmitir. Bu almann bir sonraki aamasnda
ise gemi ba direinin ve modellenen antenlerin lekli modeli (1:10) retilerek 100-400 MHz arasnda
gerekletirilen simlasyon sonular lekli model zerinde 1 4 GHz frekansnda gerekletirilecek test
sonular ile karlatrlacaktr. .
Kaynaklar
[1] Elya B. Joffe, P.E., N.C.E, A Comparison of the Coupling Between Collocated VHF Antenna on a Common
Mast in Various Configuration, IEEE Symposium on Electromagnetic Compatibility, Aug 1997
59

G
f (r ; t ) L1loc ( R ) R R 3 [0, )

!

G
G
f (r ; t )
f (r ; t )

!

"!#"
$
t
xi
"
! D

%&'("#% !
"! )

G
*

f (r ; t )
!

"+
" ! "
,
-
!

,
)

- .& !
!

!!''

"! !
!" !
!

! !" !
G
!
)* '
f (r ; t )
!

!

/
!
!

!
&

"!
!

! ) & * ! )& 0 !

&

"! ! !" ! !
'

!

* !
&
) &

!

"
!#
$%&
'(()%
*%+( #
$%& , - !&
%

. /0 1'1 1/ 2

3

60
!" # $

%

"
)*
&

* !#"! "

*
*
! *
* ) )

! 1

!

! & !

*

!
!

)"
**
*) *&

[1] R.W.P. King, M.Owens ve T.T.Wu, Lateral Electromagnetic Waves: Theory and
Applications to Communications, Geophysical Exploration, and Remote Sensing, New York,
Springer Verlag, 1992.
[2] D. Margetis, T.T. Wu, Exactly calculable field components of electric dipoles in planar
boundary , J. Math. Phys., Vol. 42 (2), pp. 713-745, 2001.
[3] H.Q. Zhang, K. Li, ve W.Y. Pan, The electromagnetic field of a vertical dipole on the
dielectric-coated imperfect conductor, Journal of Electromagnetic Waves and Applications,
Vol. 18, No. 10, pp. 1305-1320, 2004.
[4] J.H. Richmond, A wire-grid model for scattering by conducting bodies, IEEE Trans.
Antennas Propagat., Vol. AP-14, No.6, pp. 782-786, 1966.
[5] R. F. Harrington, Moment Methods for Field Problems, Wiley - IEEE Press, 1993.

61
ift Tarafl Ayrk Halkal Rezonatr Yapsnn Metamateryal Sensr

Uygulamalar
Evren Ekmeki1,2 ve Gnl Turhan-Sayan1
1
Orta Dou Teknik niversitesi

Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm
Ankara
eekmekci@metu.edu.tr, gtsayan@metu.edu.tr
2
Sleyman Demirel niversitesi

Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm
Isparta
zet:
Bu almada ayrk halkal rezonatr (AHR ya da SRR) yapsna alternatif olarak nerilen ift taraf AHR
(AHR ya da DSRR) yaps kullanlarak yeni bir metamateryal sensr modeli nerilmi ve olas sensr
uygulamalar incelenmitir. Bu amala ilk olarak AHR yapsnn nerilen sensr uygulamalar iin AHR
yapsna olan stnl ortaya koyulmu ve daha sonra nerilen modelin alma prensibi aklanmtr. Bu
modelin olas sensr uygulamalar elde edilen HFSS sonular ile desteklenmitir. Bu sonular gstermektedir ki
nerilen AHR tabanl metamateryal sensr modeli mikrodalga frekanslarnda basn, scaklk ve
konsantrasyon sensr uygulamalar iin kullanl bir yapya sahiptir.
1. Giri
Ayrk halkal rezonatr (AHR) yaps, mikrodalga frekanslarnda gsterdii srad rezonans zellikleri
nedeniyle metamateryal uygulamalarnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Dielektrik bir plaketin zerine baslan
iletken hatlardan oluturulan bu yaplar, belirli frekans bantlarnda yksek pozitif veya yksek negatif manyetik
geirgenlik deerleri gsterebilmektedir [1]. zellikle bu yaplarn sergiledii negatif manyetik geirgenlik
zellii, V. G. Veselagonun 1968de kavramsal bazda nerdii solak malzemelerin gnmzde
gerekletirilmesinde kullanlmaktadr [2]. Tipik bir AHR yapsna ait ematik grnm ekil 1(a)da
verilmitir.
AHR yapsnn iletim karakteristii (S21) bant durduran szgece benzedii iin elektriksel olarak paralel L-C
devresi eklinde modellenmektedir [3]. Burada L ve C srasyla yapnn gsterdii toplam endktans ve sa
deerleridir. L deeri tamamen ve dorudan yapy oluturan iletken hattn boyutuna ve ekline balyken, C
deeri iletken hattn yan sra, bu hattn zerine basld dielektrik plaketin kalnl ve dielektrik sabiti ile de
yakndan ilintilidir [4]. Bu nedenle; AHR yapsnn eklini bozmadan, zerinde bulunduu dielektrik plaketin
parametrelerinin deitirilmesi C deerini deitirecek ve dolaysyla w0 = 1 / LC ile ifade edilen w0 asal
rezonans frekansn da kaydracaktr [5, 6]. Bu ngrnn doruluu AHR ve AHR yaplar iin rezonans
frekansnn dielektrik plaket kalnlna gre deiiminin sunulduu ekil 2(a)da aka grlmektedir. Bu
ekilden karlacak dier bir nemli sonu, ematik grnm ekil 1(b)de verilen AHR yapsnn dielektrik
plaket kalnl deiimlerine AHR yapsndan ok daha duyarl olmasdr. ekil 2(b)de ise yine AHR ve AHR
yaplarnn rezonans frekanslarnn dielektrik plaketin greceli dielektrik sabitine gre deiimleri verilmektedir.
Her iki yapda da greceli dielektrik sabitinin deiimi rezonans frekansn benzer duyarllk seviyelerinde
etkilemektedir.
Yukardaki gzlemlerden yola karak, bu almada AHR tabanl zgn bir sensr modeli nerilmektedir. Bu
modelin alma prensibi aklanarak zellikle mikrodalga frekanslarndaki olas basn, scaklk ve
konsantrasyon sensr uygulamalar saysal HFSS benzetimleri yardmyla incelenecektir.
62
ekil 1: AHR ve AHR yaplarnn ematik grnmleri ve parametreleri.
(a) Rezonans frekansnn

kalnlna gre deiimi.
dielektrik
plaket
(b) Rezonans frekansnn plaket greceli dielektrik

sabitine gre deiimi.
ekil 2: AHR ve AHR yaplar iin rezonans frekansnn dielektrik plaket kalnl ve dielektrik sabitine gre
deiimi.
2. Tasarm
ekil 2 gstermektedir ki, AHR yaps zellikle plaket kalnlna ve ayrca plaketin greceli dielektrik
sabitindeki deiimlere olduka duyarldr. Bu gzlemden yola karak bu tr bir yapnn plaket kalnl ve
dielektrik sabitindeki deiimleri alglayabilecek yeni bir sensr uygulamasnda kullanlmas planlanmtr.
Bunun yannda pratik uygulamalar iin bir rezonatr yapsndaki plaketin greceli dielektrik sabiti ve kalnl
sabittir. Bu nedenle ekil 2deki grafiklerde gzlemlenen davranlar pratik bir uygulamada kullanabilmek iin
ekil 3te gsterilen sensr modeli nerilmitir. ekil 3(a)da modelin perspektif grnm, ekil 3(b)de ise
ayn modelin yandan grnm verilmitir. ekillerden de grlecei gibi nerilen bu model iki adet AHR ile
bunlarn arasna yerletirilmi kalnl d2 ve greceli dielektrik sabiti r2 olan dielektrik bir katmandan
olumaktadr. Bu modelde her bir AHR yaps iin dielektrik plaketin kalnl d1=0.5 mm, plaketin greceli
dielektrik sabiti r1=4.4 ve plaketin dielektrik kayp tanjant tanc=0.020 olarak seilmitir. Bunun yannda ekil
1(a)da gsterilen bakr hat yan uzunluklar l=4 mm, h=3 mm, bakr hat kalnl w=0.3 mm ve yan yana iki hat
aras mesafe de g=0.5 mm olarak seilmitir. Ayrca modelde kullanlan AHR yaplar tpk ekil 1(b)de AHR
yapsn oluturan halkalar gibi ayrk ynleri birbirine zt olacak ekilde yerletirilmitir. yle ki, d2 uzunluu
sfra yaknsadnda sensr modeli AHR yapsna yaknsayacaktr. Modelde kullanlan r2 ve d2 parametreleri
kullanlacak sensr uygulamasna gre deiken deerler alabilmektedir. yle ki r2nin sabit ve d2nin deiken
deerler almas nerilen modeli basn sensr uygulamas iin elverili duruma getirecektir. rnein ekil 3te
gsterilen ara dielektrik malzemeyi hava seecek olursak, r2 deeri yaklak 1 deerinde sabitlenecek ve d2
deeri ise uygun bir mekanik kurgu ile yapya dardan uygulanan basnca gre deiken deerler alabilecektir.
Ya da d2 deerinin sabit tutulup r2nin deiken seilmesi nerilen modeli scaklk ve/veya konsantrasyon
sensr uygulamalar iin elverili duruma getirecektir. Bu tr uygulamalarda ara katman olarak scaklkla
63
dielektrik sabiti deien polimerler ya da konsantrasyon deiimiyle yine dielektrik sabiti deien zeltiler
kullanlabilir.
(a) Modelin al grnm.
(b) Modelin yandan grnm.
ekil 3: Bu almada nerilen AHR tabanl sensr modeli.
3. Benzetim
Bu almada HFSS benzetimleri ile sensr yaplarnn karmak S-parametrelerini elde etmek iin kullanlan
kurgu ekil 4te verilmitir. Karmak S-parametrelerinden S 21 parametresi (iki kapl yapnn iletim spektrumu)
tasarlanan bu zel manyetik rezonatrn rezonans frekans hakknda yeterli bilgiyi vermektedir. ekildeki yapda
z eksenine dik olan st ve alt duvarlar mkemmel elektriksel iletken (PEC), x eksenine dik olan n ve arka
duvarlar ise mkemmel manyetiksel iletken (PMC) olarak, y eksenine dik olan sol ve sa duvarlar ise yapnn
giri ve k kaplar (input/output ports) olarak modellenmilerdir. Rezonatr bir dzlemsel elektromanyetik
&
&
dalgayla uyarlrken propagasyon vektr ( k ) y ekseni ynnde, elektrik alan ( E ) z ekseni ynnde ve
&
manyetik alan ( H ) da x ekseni ynnde olacak ekilde seilmitir.
ekil 4: Metamateryal yaplar iin benzetim kurgusu.
4. Sonular
ekil 3de gsterilen metamateryal sensr yapsnn rezonans frekans farkl d2 ve r2 deerleri iin HFSS
benzetimleri kullanlarak elde edilmi ve sonular ekil 5te verilmitir. ncelikle ara katmann r2 deerleri
eitli seviyelerde sabit tutulup, her bir seviye iin sensrn rezonans frekansnn d2ye gre deiimi incelenmi
ve d2 azaldka rezonans frekansnn deime hznn artt grlmtr. nerilen sensr modelinde ara katman
kalnl yani d2 parametresi azaldka sensr yaps giderek AHR yapsna benzer, yksek d2 deerlerinde ise
yap giderek AHR yapsna yaknsar. Bu nedenle, ekil 2(a) da verilen benzetim sonular da hatrlandnda
dk d2 deerlerinde sensrn ara katman kalnlndaki deiimlere kar ok daha duyarl olmas beklenen bir
64
sonutur. Ayrca, ekil 5te grld gibi, nerilen sensr modeli d2 deiimlerine en fazla duyarll r2=1
deeri iin gstermitir. Yani basn sensr uygulamas iin mmkn olduunca dk d2 deerlerinde
almak ve ara katman hava olarak semek en yksek alglama duyarlln salayacaktr.
ekil 5den karlan dier bir sonu da udur: Ara katman kalnl (d2) sabit tutulduunda, r2nin arttrlmas
rezonans frekansn azaltmaktadr. Btn sabit d2 deerlerinde, sensrn rezonans frekansnn r2ye gre
deiim hz r2 parametresi kldke artmaktadr. zellikle, d2nin 0,3 mmden byk olduu kalnlklar
iin, rezonans frekansnn r2a olan hassasiyeti r2 parametresi bire yaklatka alabilecei en yksek deerlere
ulamaktadr. Sonu olarak, nerilen sensr yaps scaklk ya da konsantrasyon sensr uygulamalarnda
kullanlacak ise, r2nin mmkn olduunca kk ve d2nin 0,3 mm den byk seilmesi alglama hassasiyetini
arttracaktr.
ekil 5: nerilen metamateryal sensr yaps iin HFSS ile elde edilen benzetim sonular.
5. Tartma
Bu almada mikrodalga frekanslarnda basn, scaklk ve konsantrasyon sensr uygulamalarnda
kullanlabilecek AHR tabanl yeni bir metamateryal sensr modeli nerilmitir. Bu modelin uygulanabilirliini
gstermek amacyla eitli r2 ve d2 deerleri iin HFSS benzetimleri gerekletirilmitir. Benzetim sonular
gstermektedir ki, basn sensr uygulamas zellikle r2 ve d2nin mmkn olduunca en kk deerlerinde
en hassas sonular vermektedir. Scaklk ve konsantrasyon sensr uygulamalar iinse en hassas sonular yine
r2nin kk ama d2 nin 0,3 mm den byk olduu parametre deerlerinde elde edilmitir. leriki aamalarda bu
sensr yaps iin uygun bir devre modeli nerilip hassasiyet analizlerinin daha detayl yaplmas
planlanmaktadr.
Kaynaklar
[1]. Pendry J. B., Holden A. J., Robbins D. J., ve Stewart W. J., Magnetisim from conductors and enhanced
nonlinear phenomena, IEEE Trans. Microw. Theory Tech., 47(11), s. 2075-2084, 1999.
[2]. Veselago V. G., The electrodynamics of substances with simultaneously negative values of and , Soviet
Physics Uspekhi, 10(4), s. 509-514, 1968.
[3]. Baena J. D., Marques R., Medina F., Martel J., Artificial magnetic metamaterial design by using spiral
resonators, Phys. Rev. B, 69, 014402-1 014402-5, 2004.
[4]. Bilotti F., Toscano A., Vegni L., Aydn K., Alc K. B., zbay E., Equivalent-circuit models for the design
of metamaterials based on artificial magnetic inclusions, IEEE Trans. Microw. Theory Tech., 55(12), 2007.
[5]. Marques R., Mesa F., Martel J., ve Medina F., Comperative analysis of edge- and broadside-coupled split
ring resonators for metamaterial design theory and experiments, IEEE Trans. Antennas Propag., 51(10), s.
2572-2581, 2003.
[6]. Ekmeki E., ve Turhan-Sayan G., Sensitivity of the resonance characteristics of SRR and DSRR (doublesided SRR) type metamaterials to the changes in substrate parameters and the usefulness of DSRR structure for
reduced electrical size, PIERS Proceedings, Temmuz 2008, Cambridge, ABD, s. 598-602.
65
Yeni Metamalzeme: Yark gen Halka Rezonatr ve Tel erit

Cumali SABAH
Sava UKUN
Gaziantep niversitesi
Elektronik ve Elektronik Mhendislii Blm
Gaziantep
sabah@gantep.edu.tr
savas@gantep.edu.tr
zet: Bu almada, birim hcresi yark gen halka rezonatr ve tel eritten oluan yeni bir metamalzeme
incelenmitir. Bu yeni metamalzeme halka rezonatrn ekilsel yaps temel alnarak tasarlanm ve
incelenmitir. Belirtilen yeni metamalzemenin zelliklerini gstermek amacyla S-parametreleri ve dzenlenmi
etkin malzeme parametreleri hesaplanmtr. Elde edilen sonulara dayanarak, tasarlanan yeni metamalzemenin
belirli bir frekans aralnda itf-negatif zellikler gsterdii sylenebilir. Dolaysyla, bu yeni yap
metamalzemelerin uygulama alanlarnda kullanlmak zere retilebilir. Ayrca, tasarlanan yeni metamalzeme ile
ilgili aratrmalarmz devam etmekte ve bu aratrmalarn gelecekte yaplacak olan almalara da katk
salamas dnlmektedir.
1. Giri
Metamalzeme kavram, 1967 ylnda Rus fiziki V. Veselagonun bu alandaki almalar ile balamtr [1].
Veselago, ayn anda negatif elektrik ve manyetik geirgenlie sahip olan yeni bir malzeme nermi ve
almasnda bu malzemenin genel elektromanyetik zelliklerinden bahsetmitir. Rus fiziki teorik olarak
kaypsz bir metamalzeme tasarlam ve bu metamalzemenin doada bulunmayan olaand zelliklerinden sz
etmitir. Daha sonra, Pendry ve alma arkadalar, [2] ve [3] numaral referanslarda verildii gibi, negatif
elektrik ve negatif manyetik geirgenlikleri ile ilgili almalarn sunmulardr. Pendry ve arkadalar, 1996
ylnda negatif elektrik geirgenlii elde etmek iin metalik tel dizileri [2] ve 1999 ylnda negatif manyetik
geirgenlii elde etmek iin de metal yark halka rezonatrleri [3] imal edilebileceini ifade etmilerdir. Bu
almalarn devamnda, Smith ve grubu, 2000 ylnda, e zamanl negatif elektrik ve manyetik geirgenlie
sahip olan yeni bir metamalzeme sunmu ve bu metamalzemenin farkl zelliklerini test etmek iin mikrodalga
deneyleri yapmlardr [4]. Negatif krlma ile ilgili ilk deney ise Shelby ve dierleri tarafndan 2001 ylnda
yaplmtr [5]. Bu deney, bakr erit ve yark halka rezonatrleri ieren mkerrer birim hcrelerden oluan iki
boyutlu metamaterial dizileri oluturularak yaplmtr. Bahsedilen temel almalardan sonra, metamalzemeler
ile ilgili eitli teorik ve deneysel uygulamalar gerekletirilmi ve bunlarn sonucunda metamalzemelerin birok
alanda kullanlabilecei anlalmtr [6-17]. Bylelikle, literatre yeni tr metamalzeme kazandrma ihtiyac
domu ve bir ok aratrmac yeni metamalzeme tasarlama zerine eitli almalar yapmlardr [8-17]. Yeni
tr metamalzeme retme aamasnda, farkl yark halka rezonatrlerin tasarlanabilmesi en nemli hususlardan
biridir. imdiye kadar, farkl ve yeni tr metamalzemeler retmek amacyla daire, kare, , S, U, vb. eklinde ok
eitli halka ve halka benzeri rezonatr yaplar kulllanlm ve yeni tr yaplar bulmak iin srdrlen
almalar devam etmektedir (detay iin 13 numaral referansa baklabilir). Bylece, literatrde bilinen yaplarn
nda, daha nce incelenmemi olan ve birim hcresi yark gen halka rezonatr ve tel eritten oluan yeni
bir metamalzeme oluturmaya baladk. Dolaysyla, birim hcresi yark gen halka rezonatr ve tel eritten
oluan yeni bir metamalzeme retildi. Bu almada, tasarlanan yeni metamalzeme ve bu metamalzemeye ait bir
takm simlasyonlar verilecektir. Analizde, S-parametreleri ve dzenlenmi etkin malzeme parametreleri (dalga
empedans, krlma indisi, elektrik ve manyetik geirgenlikler) hesaplanm ve sunulmutur. Simlasyon
sonularna gre, elektrik ve manyetik geirgenliklerin reel ksmnn negatif olduu frekans aralnda krlma
indisinin reel ksm da negatif olarak bulunmutur. Buna ilaveten, simlasyon sonular yeni metamalzemenin
doru bir ekilde tasarlandn gstermektedir. Dolaysyla, bahsedilen yeni metamalzemenin mikrodalga,
milimetre dalga, ve optik frekanslarnda birok uygulama alannda kullanlmak zere retilebilecei sylenebilir.
66
2. Tasarm ve Simlasyon
Doada bulunmayan ve bilinen malzemelerden farkl zellikler gsteren yapay metamalzemeler genellikle yark
halka rezonatr ve tel erit birleiminden oluan yaplar yardmyla retilmektedirler. Literatrde, bu ama iin
birok yark halka rezonatr nerilmitir. Yark gen halka rezonatr bunlardan biri olup ilk olarak bizim
tarafmzdan nerilmitir. Yark gen halka rezonatr ve tel eritten oluan metamalzemenin birim hcresi ekil
1de gsterilmitir.
ekil 1. Yeni metamalzemenin birim hcresi.

Tasarmda, kalnl 0.25 mm, bal elektrik geirgenlii 4.4 ve kayp tanjant 0.02 olan FR4 tabaka
kullanlmtr. Yark gen halka rezonatr ve tel erit, iletkenlii 5.8x107 S/m ve kalnl 0.017 mm olan
bakrdan yaplmtr. Yark gen halka rezonatrn genilii 0.4 mm olarak dzenlenmitir. Yark gen halka
rezonatr FR4 tabakann bir yzne, tel erit ise FR4n dier yzne yerletirilmitir. Tel erit, ekil 1de
grld gibi FR4 tabakann bir ucundan dier ucuna kesintisiz olarak yerletirilmitir. Bylece metamalzeme
birim hcresi oluturulmutur. Bahsedilen metamalzeme birim hcresi, sonlu elemanlar metodu (finite-element
method - FEM) prensibi ile alan ANSOFTun Yksek Frekans Yap Simulatr (High Frequency Structure
Simulator - HFSS) adn tayan ticari bir yazlm program ile tasarlanm ve simlasyonu yaplmtr.
Simlasyonda ak, elektrik, manyetik ve periyodik snr koullar kullanlmtr. Metamalzeme birim hcresi
duvarlar mkermmel elektrik ve manyetik iletkenlerinden oluan iki kapl dalga klavuzunun iine
yerletirilmitir. zerinde yark gen halka rezonatr ve tel erit bulunan FR4 tabakann pozisyonu bu dalga
klavuzunun iine ortalanm olacak ekilde ayarlanmtr. Tasarlanan yeni metamalzemenin fiziksel zelliklerini
gstermek iin birim hcrenin S-parametreleri, belirtilen snr artlar ve dalga yaylm mevcut iken
bulunmutur. Daha sonra, dzenlenmi etkin malzeme parametreleri [8], [9] ve [11] numaral referanslarda
olduu gibi S-parametreleri yardmyla hesaplanmtr. Bylece, elektrik ve manyetik geirgenlikler H n / z
and P n z eitlikleri kullanlarak hesaplanabilir. Burada, z ve n srasyla dalga empedans ve krlma indisini
gstermektedir. Tasarmda kullanlan tel eritin genilii 0.5 mmdir. Yark gen halka rezonatrn taban ve
ykseklik uzunluklar srasyla 7.794 mm ve 6.75 mmdir. Her bir yark gen halka rezonatrn tabannn
ortasnda bulunan aralk 0.3 mmdir. Tasarlanan metamalzemenin S-parametreleri ve bu parametreler yardmyla
bulunan dzenlenmi etkin malzeme parametreleri Yksek Frekans Yap Simulatr kullanlarak hesaplanm
ve elde edilen sonular ekil 2de verilmitir. S-parametreleri ve dalga empedans 0 8 GHz aralnda, krlma
indisi, elektrik ve manyetik geirgenlikler ise 2.5 GHz ve 5.5 GHz aralnda izdirilmitir. Bunu nedeni
metamalzemenin aktif olduu negatif blgenin daha kolay grlebilmesi iindir. ekil 2den de anlalaca
zere, btn sonular frekansa bal karmak fonksyonlar eklindedir. Bu da nedensellik ilkesini salamaktadr.
S21in faz asnn en kk olduu durum negatif blgenin olduu yeri gstermektedir. Tasarlanan yap iin bu
frekans 4.33 GHz civardr. Pasif malzemeler iin dalga empedansnn reel ksm ve krlma indisinin sanal ksm
sfrdan byk olmaldr. ekil 2den de grld gibi, tasarladmz metamalzeme iin bu koul salanmtr.
Krlma indisi grafiine gre, negatif frekans band 3.5 GHz ve 5 GHz arasnda bulunmaktadr. Metamalzeme
teorisine gre, elektrik ve manyetik geirgenliklerin reel ksm negatif olmaldr. Bu geirgenliklerin negatif reel
ksm belirtilen frekans bad aralnda yer almaktadr. Dolaysyla bu koul da salanmtr.
3. Sonu
Bu bildiride yark gen halka rezonatr ve tel eritten oluan yeni bir metamalzeme tr incelenmitir. Halka
rezonatr iin yeni bir yap, yark gen halka rezonatr, tantlm, tasarlanm ve modellenmitir. ncelikle,
tasarlanan yeni metamalzemenin S-parametreleri hesaplanm ve daha sonra bu parametreler yardmyla
dzenlenmi etkin malzeme parametreleri bulunmutur. S21in faz asnn en kk olduu durum gzlemlenmi
ve negatif frekans band gsterilmitir. Krlma indisi belirtilen negatif blgeyi dorulam ve krlma indisi iin
negative reel ksm bu bant civarnda meydana gelmitir. Ayrca, elektrik ve manyetik geirgenliklerin reel
ksmnn negatif olduu frekans aralnda krlma indisinin reel ksmnn da negatif olduu gzlemlenmitir.
67
Dolaysyla, tasarlanan metamalzemenin allan frekans aralnda ift negatif zellikler gsterdii
sylenebilir. Bu da modellenen yapnn iyi bir ekilde tasarland ve belirtilen frekans aralnda baarl bir
ekilde alt anlamna gelmektedir. Sonu olarak, tasarlanan yeni metamalzemenin mikrodalga, milimetre
dalga, ve optik frekanslarnda eitli ve farkl metamalzemelerin karakterizasyonuna ve retilmesine olanak
salayaca dnlmektedir. Buna ilaveten, bu yeni metamalzeme, verimi arttrmak iin, elektromanyetik
filtreler, antenler, vb. gibi bir ok yeni fonksiyonel alet ve aygtlarn retiminde kullanlabilirler.
ekil 2. S-parametreleri, dalga empedans, krlma indisi, elektrik ve manyetik geirgenlikler.
Kaynaklar
[1]. V.G. Veselago, The electrodynamics of substances with simultaneously negative values of
and , Soviet
Physics Uspekhi, 10, s. 509514, 1968.
[2]. J. B. Pendry, A. J. Holden, W. J. Stewart, I. Youngs, Extremely Low Frequency Plasmons in Metallic
Mesostructures, Physical Review Letters, 76, s. 47734776, 1996.
[3]. J. B. Pendry, A. J. Holden, D. J. Robbins, W. J. Stewart, Magnetism from Conductors and Enhanced
Nonlinear Phenomena, IEEE Transactions on Microwave Theory and Techniques, 47, s. 20752084, 1999.
[4]. D. R. Smith, W. J. Padilla, D. J. Vier, S. C. Nemat-Nasser, S. Schultz, Composite medium with
simultaneously negative permeability and permittivity, Physical Review Letters, 84, s. 41844187, 2000.
[5]. R. A. Shelby, D. R. Smith, S. Schultz, Experimental verification of a negative index of refraction,
Science, 292, s. 7779, 2001.
68
[6]. C. Sabah, S. Uckun, Electromagnetic wave propagation through the frequency-dispersive and lossy
double-negative slab, Opto-Electronics Review, 15(3), s. 133143, 2007.
[7]. C. Sabah, S. Uckun, Scattering characteristics of the stratified double-negative stacks using the frequency
dispersive cold plasma medium, Zeitschrift fr Naturforschung A (A Journal of Physical Sciences), 62a(5),
s. 247253, 2007.
[8]. R. W. Ziolkowski, Design, fabrication, and testing of double negative metamaterials, IEEE Transaction
on Antennas and Propagation, 51(7), s. 15161529, 2003.
[9]. X. Chen, T. M. Grzegorczyk, B.-I. Wu, J. Pacheco, J. A. Kong, Robust method to retrieve the constitutive
effective parameters of metamaterials, Physical Review E, 70(1), s. 016608.1016608.7, 2004.
[10]. S. Linden, C. Enkrich, M. Wegener, J. Zhou, T. Koschny, C. M. Soukoulis, Magnetic Response of
Metamaterials at 100 Terahertz, Science, 306(5700), s. 13511353, 2004.
[11]. D. R. Smith, D. C. Vier, Th. Koschny, C. M. Soukoulis, Electromagnetic parameter retrieval from
inhomogeneous metamaterials, Physical Review E, 71(3), s. 036617.1036617.11, 2005.
[12]. K. Aydin, K. Guven, M. Kafesaki, C. M. Soukoulis, E. Ozbay, Investigation of magnetic resonances for
different split-ring resonator parameters and designs, New Journal of Physics, 7, s. 168.1168.15, 2005.
[13]. N. Engheta, R. W. Ziolkowski (Editors), Metamaterials Physics and Engineering Explorations, WileyIEEE Press, Piscataway, NJ, 2006.
[14]. K. Aydin, E. Ozbay, Identifying magnetic response of split-ring resonators at microwave frequencies,
Opto-Electronics Review, 14(3), s. 193199, 2006.
[15]. Y. Liu, N. Fang, D. Wu, C. Sun, X. Zhang, Symmetric and antisymmetric modes of electromagnetic
resonators, Aslied Physics A Materials Science & Processing, 87(2), s. 171174, 2007.
[16]. H.-T. Chen, J. F. OHara, A. J. Taylor, R. D. Averitt, C. Highstrete, M. Lee, W. J. Padilla,
Complementary planar terahertz metamaterials, Optics Express, 15(3), s. 10841095, 2007.
[17]. T. F Gundogdu, M. Gkkavvas, K. Guven, M. Kafesaki, C. M. Soukoulis, E. Ozbay, Simulation and
micro-fabrication of optically switchable split ring resonators, Photonics and Nanostructures
Fundamental and Aslications, 5, s. 106112, 2007.
69

!"# $% &
'
"
($)*+, )+-)$ &,.)-/)/# $)0-1,0 .) 2)-$)+) ( ),3/$ 4$(+(# /5-#
678 '9: '"" "; 7"
+<=>$-?++</3@)3@-
'
A$3A% )0,0 &,.)-/)/# $)0-1,0 .) 2)-$)+) ( ),3/$ 4$(+(# /,2@$#
678 '"' 'B7 C8 C8D'EE"
>@,)/?*$3%)3@-
FG H
IJ H
KI
J ! L !
HM !
H H
" I#NJ $
!
H
%&'O () H
N *
+
+ 2A +0-13$> +( ),3/$,3) 4,)+$ 2- 01, $,) >)$+- 0-13$> 3).-)$)-, ,$% .)
/-A+A,3 +,()$ ,4%(+$)- >),)$$0$) /A0A=A .) +)*$$3- -%)$$0$) 0-+A0 /*A$-$ *5A$, 2@
$)+$)- ,A, .) /A0A=A$AA, 2$A= /)2)5$)-,3),3- + 2A 2@ 5-12$)+$)-, >3)-$+)/,3) ,10 *--$A
2- >-<0/)$ -,A-
5* /,- $-A,A,# 4%)$$0$) *(0/)0 3)-)=)$ 31-@/$ 1$+*, 5-12$)+$)- ,, ).-),/)$ 2- <1,0/*1,
0)/-+=/ 1$3@@ +)+0/)$ 1$-0 /5$,+AA- .$# +13)$$)- 2/ .) +13)$ >)-,)0$)+)$)- ,10
A%$A3A- 1, >(,=)$ ,$A+$-3# -,//1- >2 )+ 0< )+ 3) 5/< )$)+,$-A, +13)$$),+)/,3) P"Q# P'Q#
.) 3(%$)+/)$ +0-1)- -,/+/*1, $-A,# ) 3(%$)+$ 3$> 0A$.@%$-A, P;Q# .) /(-)0/%$0$)-,,# /5-$
212,$)-, P9Q +13)$$),+)/,3)0 >2# R ,A, /1, 3)-)=) 0@$$,A$A$A 1$3@@ >4-($+)0)3-
/)- -<,# +0-13$> <-)0,/$-A,3 -,/+/*1, $-A,A, .) @*3@-+ 3).-)$)-,, ,$%$)- ,$0
,4%(+$)+) $) >),)$$0$) /A0A=A3A- + 2A 2@ 5-12$)+$)- ,, ,10 *--$A >-<0/)$ -,A- + 2A
0@$$,A$-0 3@-, 3$> 1-,A# 0-+A0 *,/A+ 0/*A/A# )0 .) ,< *, $A @*3@-+ 3).-) ,4%(+$)- .)
3 <%$/A )$3) )3$)2$- S)-$), 2- *(0 )+5)3,/A,3, >- )+5)3,/A, 03- -,/+/*1, A 21*@,=
3)), )+5)3,/ 3)+$)- - $A0$ 20 (%)-,3) >4%$)+$),)2$- 0) *%A0 0# + 2A (%)-,3)
*5A$, +,()$ $)+$)- $) /1,@,$,2$- @,3, 31$*A# 5)0 ,10 ,$A+3# + 2A @*>@$+$-A,A,
+13)$$)+)/ $) 0-A$A$A- @,$- -/A,3# PBQ# P:Q# PCQ .) PEQ 3) )+5)3,/ @*3@-+ @*>@$+$-A .-3A-
PBQ .) PCQ 3) R ,A, $0 2$>/*- /+($/*1,@ T*1@, 1$-0 3A$+A 2$>/*- UA, 3 + 2A,A
*-A0 3))-$)- ,, +13)$$)-0),# P:Q 3 2- 0 ,4-1,$@ .15<)$3 A 11+0 )+5)3,/ @*3@-+ ,,
0@$$,A$+AA- PEQ 3) /)# )0 *, $A )+5)3,/ @*3@-+ 5-12$)+,, $) +13)$$),5 + 2A (%)-,3)
>4/)-+,,# 4-),=$)-, 4-),+)/ (%)-,3)0 )0/ -A-A$+A .) $)-,< 4-)+) )0, 1$-0
/@,@$+@@-
@ ,$A+3# )+) ,, 34- 0+,$A $)- 2)/$)+)$ !1 A 0@$$,A$+AA- A, >- 5-+)-)$)-,#
0*A5/A% $)+ A,A, <%0/)$ @%@,$@@# 0-0)-/0 )+5)3,/A .) ,$A+ <-)0,/A 1$@@-+03A- !A0A
5-+)-)$)-, /)# ,A0A *,/A+ 0/*A/A,A, >),$0 .) <%A# ,A0A )+5)3,/A,A, -))$ .) /,$ 0A/A+$-A# /1,@
0A/ 3).-) /)-V5-$)$ )0D*, @*3@-+ 51%/*1,@ .) -)0,/V/@/)5,/A# /1,@ ,A0V0A/ 3).-) ,<D*,
@*3@-+ 3).-)/ *, @%@,$@0$-A# >)-$+ 3$>/A,A, +,+@+ .) +0/+@+ >),$0$)-,, *(0) >4-)
51%/*1,$-A .) >)-$+ 3@-, 3$> 1-,A 1$@@-+03A-

2 ! 34
0-13$> 3).-)$)-,3) /A0$A0$ 0@$$,A$, -,/+/*1, A )+5)3,/$-A,A, ,(+)-0 ,4%(+$)- 2- *$
%1-3@- @ /)2)5$)# **>A, 1$-0 0@$$,A$, *4,)+# 2@ 5-12$)+$)-) >-<0/)$ ,4%(+$)- (-)), 20$-
0@$$,+0A- + 2A# )+)$ 1$-0 2((, 1$/A ,1-+$%) 5/< )+5)3,/ ".)* 3+,/# 3))-$)-,,
(+(,(,# 1-W, +)-0)%$ 2-+ *-A,5$A 3-) $,A ,,3) )+/$ )3$+)$)-3- ,# /2 3))-$)-$) 2)$-$),+
2- -,/+/*1, A,A, )- ,> 2- ,10/A,30 )+5)3,/ ".)* 3+,/# $) (%)-,3)0 3)- (+
,10$-A, )+5)3,/$-A -/A,30 2A,A*A >4/)-), )+5)3,/ ".)* 3+,/# 011-3, //)+3- +
70
2A,A, >-<0/)$ 1$@@+@,3 3034->),/)$ 5D3(%$)+ $) *,/A+ 0/*A/A 51$- 6D3(%$)+ -/A,30
34,((+ $0/ A30 3),0$)+$)-$) .)-$)2$-7

% "

% "
""#
%
"

"
"'#
2@-3 % 5 V 5 8 ,1-+$%) *(0 )+5)3,/A .) 6 *(0 )+5)3,/A 5 *) *,/A+ 0/*A/A 0), 58
0-0)-/0 )+5)3,/A- 4*$)=)# 0-+A0 5D3(%$)+,3)0# /2 -)%/,/ .) -)0,/ 31-@$-A 51$- 6D
3(%$)+,3) /2 -)%/,/ .) -)0,/ 3-)$)-,) 34,(+)0)3- ")0$ "#

+

8
+

D3(%$)+,3), D3(%$)+,) -)%/,/ .) -)0,/ 3))-$)-,, 34,((+(

)0$ ' X3) >)$-$), T,4-$ + 2AU >4-($+)0)3- @-3 2)$-$),), >-$)- 0@$$,-0 15$+ '; 3)
A0A 3)0),,, .)- @%*A,A (-)$+)0)3-
0*,0 )+5)3,/A,A#
8 A, 0-0)-/0 )+5)3,/A,A# Y
A, @%@,$@@,@# $A+ 2,3A,A# 3)- >- /) A, <%0/)$ 2(*(0$(0$)-, 2)$-+)0)3-
@ +13)$, 1$@@-@$+/A $)+,3)# 5-1>-+$+ A/A,3, 34- + .-3A- -,= +3 ,$0
<3)$)-3), .) + 2A,3, )$3) )3$), R*A )+) .) )/ +$A >-DA0A .)- @%*A 1$@@-@$+@@-
S)- @%*A,A, )+) , .)-+$ .) *))- +0-3 1$+/A , .)- (-)+,3) .)- +3),=$ 0@-$$-A,
@*@$+@@- S)- @%*A ZB8 1-,A,3 )+) .) )/ +/A , *-A$+AA- 0,= +3# .)-$)- )+
$)+,) /10@$+@@- &(,=( + )/ +/A3A- .) 3 4,=) )+) +/A,3 0@$$,A$+*, >- .)-
3))-$)-,, /1,@$-A -3)$),+- )- )/ /1,@$-A *))-$ 3))-,3), 2(*(0 /) .)- .)-+$$,
-A-A=A @*>@$+$-A, *,A,3 <-0$A )+) +)1$-A .) *5A/A,A 3)-)-)0 )/ +/A, )0--
34,($+((- 4-3(,=( .) /1, +3 /)# )/ +/A,A, +, )3), /1,@$-A,3, /1,- )$3) )3$),
)3))- +13)$ 2)$-$), 2)0$),$)- , )3)< 3))-$)- $) 0-A$A-A$+AA-
+ 2A (%)-,3) /1,/@% ,10 @%*A 1$3@@ 2$,-0), /1,/@% .)- )-3 3) *3/A,+% @ 3@-@+3
+13)$, /1,/@% *0A, 3))-$) )+) *)-,) @*>@, +0-3 .) -/>)$) /)$), )/ .)- ,10$-A,
0-A$A0 /),), A0A 31-@$@@,@, /$,+/A , .)- /)+,3) +,+%/*1, >+)0 *, ), % .) )+)
, *))-$ +0-3 .)- /) 1$@@-+0 $A+,A, $)-$)+)/ A/A,3, 4,)+$3- @,@, , 2- $>1-+
>)$-$+- P7#"8Q
@ $A+3# $)- 2)/$)+)$ 10 0+,$A $>A$*A=A ! 5 *5* /,- A 0@$$,A$+AA- @*>@$,=0
)+ .)- /) PD"#"Q -$AA,3 31-@/$ ,1-+$%/*1, 2 @@$+@@- @ $A+3 +13($)- A 1$@@-,
0 ! 0@$$,A$+AA- !A0A$-A )0D*, .) <D*, @*3@-+ @%@,$@0$-A 1$, R ,A, 0 >%$ 0+,A,3
'8 3) ,4-1, ,W,D 5)-21$0 <1,0/*1,$ 0.) )3$-0),# A0A /) /(-)0$ 31-@/$ <1,0/*1,
0@$$,A$+AA- !A0A$-A *,/A+ 0/*A/A .) A0A )+5)3,/A 1$, R ,A, 0 >%$ 0+,A,3 ;' 3) ,4-1,
,W,D 5)-21$0 <1,0/*1,$ 0.) )3$-0),# A0A /) /(-)0$ 31-@/$ <1,0/*1, 0@$$,A$+AA- ).),2)->D
-[@-3 $>1-+/A ), 0((0 )/ /A .) ), A%$A )+) , )-= )3$-0), >%$ 0+, /*A/A .)
71
,4-1, /*A$-A,A, 3 15+@+ 3))-$)- /)$+- @ $A+30 $)- 2)/$)+)$ !R ,A, 5)-<1-+,/
<1,0/*1,@# $-A, 0-)$)-,, 1-$+/A $) .)-$+-

2
13($)- )3))- +13)$ 2),)$$)-$+ )3))- +13)$ 4-$ + 2A
F !"#
$-,)0 2- )+5)3,/ @*>@,$A-+ @*>@$+/A , '9B%% 3) $A=0 0@..)$),3-= /-$,+AA- @,@,
, >$), &\;"8"" ' /$01, 251$- -,//1- )-= )3$+- &-,//1-@, S]^BS .) (]^"8+
$A+ 01@$$-A , 3A$+A 3).-) 5-+)-)$)- 0$1> 2$>/ )/5$+ .) 3).-) ,$% , $A,+AA-
/1,- >- .) A0A @*>@,$A-+ 3).-)$)- 3)$ $)+ A,A, /1,@ 0A/ 3).-) )0D*, A 1$-0
/)$+- )$), <-)0,/ 01@$/@% 0--$A $A, 0@..)$),3-=,,# @*>@,$A-+ *5A$3A0, /1,-
0%,=A & "9B3 # >(-($( <04-( ;C3 # >- 34,( 0*2A D'':3 # A0A 34,( 0*2A D'8:3 & )
* - 0@@/@ /+($/*1,@ $) )$3) )3$+- @ /1,@$- /1,@$-A $) 0-A$A-A$+/A ,# )0$;R) .)
&2$1" 3) .)-$+-

+ ,!"#
@ $A+3# + 2A,A, *5* /,- )3))- +13)$ 1$, T4-$ + 2A U ,A, .)-$),
0@..)$),3-= /-A+A $) )+5)3,/ @*>@,$A-+ <1,0/*1,@,@ 2-A $) *)-,) >)-3 )0$ ;R) .)-$),
>-<0$)-3), >4-($+)0)3- &2$1 " 3)0 /1,@$- 0-A$A-A$A-/ 2@ 3@-@+ 3 * >4-($)=)0- @,@,
*,A,3 )0$ 'R 3)0 )3))- +13)$, A0A$-A *,A ,3 .)* )0 )0 0@$$,A$-0 +0-13$> 3).-)$)-,,
,$% .) /),)%,3) 0@$$,A$2$-

-. )3))- +13)$ $) +($/*1, /1,@$-A,A, 0-A$A-A$+/A

_'"_ P3 Q _""_ P3 Q _''_ P3 Q P3 Q
3))- 13)$
"9'E
D":"9
D"'CC
;B"
& * +($/*1,@
"9B"
D'':8
D'8:8
;CB

/ $ 0
P"Q (,)# (->), ,3 % &1-5# T>,$D,1/) ,)@-$ ,)`1-0 +13)$ <1- =.) +=-1`.) 3).=)U# (
'-1=D]-=@/ ).=)/ ,3 */)+/1 S1$# "9;# 55 "DE# "77:
P'Q (,)# % &1-5 ,3 (->),# T +@$3+),/1,$ />,$D,1/) ,@-$ +13)$ <1- +=-1`.) -,//1-U#
( '-1=D]-=@/ ).=)/ ,3 */)+/ 1 .1$# "9B'# 55"""D""C# "77E
72
P;Q &(-0)-# T,$*// ,3 *, )// 1< *V=-1`.) '$,- &-,/+//1, ,)/ ` -<=$ )@-$
)`1-0/U# = )//# /@2+)3 1 $3% &)= ,=$ 2,.)-/*# )5-+), 1< $)=-1,=/ ,3
]1++@,=1, ,>,))-,># '889
P9Q ab
,> ,3 ] @5# T13)$/ <1- * ,3 =-1`.) ]1+51,),/U# )@-$ )`1-0/ <1- * ,3
=-1`.) )/>,# 1-`113# -)= %1@/)# '888
PBQ S# # '-/3 # ,3 c,># %# T + ] - -)5-)/),)3 2* ,)@-$ ,)`1-0 ,3 / 55$=1,/U#
=-1`.) *+51/@+ >)/# ( &&D (,)-,1,$# 55 "B:BD"B:E# "77'
P:Q S# # '-/3 # T@1+= (+5)3,=) = ,> ` )@-$ )`1-0U# ( =-1`.) ,3 @3)3
c.) ))-/# S1$ ;# 1 "8# 55 ;B;D;B9# 3=12)-# "77;
PCQ S# # '-/3 # T=-1`.) =-=@ ,$*// ,3 3)/>, 2* +//.)$* 3/-2@)3 =1+5@)- ,)`1-0U#
( =-1`.) & )1-* ,3 &)= ,[@)/# S1$ 9;# 1B# 55 "8ECD"879# *# "77B
PEQ %)++,>)-# &# T2,3)-/,3,> &-,/+//1, ,) (+5)3,=) = ,> 2/,> )@-$ )`1-0/ ,3
'1`)-'1,U# V( -1,)-/ , 3@=1, ]1,<)-),=)# 3=12)-# '88B
P7Q !$-# T5* ,- A $) + 2A 13)$U# A$3A% &)0,0 &,.)-/)/ ), $+$)- ,/#
101- &)%# &)++@%# '88C
P"8Q (,)# !$-# T 1.)$ )@-$ + ] - <1- 2/) , =-1`.) ]-=@-*U# (,)-,1,$
b1@-,$ 1< * ,3 =-1`.) ]1+5@)-D3)3 ,>,))-,># S1$@+) 7777# (//@) 7777# @>@/ '88E

-()*+),
-*+),
-+--*+),

&'&()*+),
&'&*+),
&'&+--*+),

!"#$%

!"#$%

&'&()*+),
&'&()*+),
&'&*+),
&'&*+),
&'&+--*+),

2

&'&+--*+),

!"#$%
=

!"#$%

3
@..)$),3-=,, 0%,=A 2 (-($( <04-( = >- 34,( 0*2A 3 A0A 34,( 0*2A
73
# 45, 50. 6,#78 9 ! " !#!
-+, )# -< 1$+

1=)$ &,.)-/)/
$)0-1,0 .) %2)-$)+) ( ),3/$ 4$(+(
1=)$
)-+,)/?>+$=1+# 31$+?01@)3@-#
F,G & 9 : ; ! <= ; =
; > = ?@ = A ! = H: ;
& 9 ; B ? @ < ?
== :!< 9 = ; NB;; ; ;; CCC
@ A << ; < = H << : = ;
> ? < = @ B
=H < BHB H; ; DE %; ? B!: H; ; %<= %; ? B!:
BB H; %= %; ? B! ? <H BB

"
@ $A+3# 05$A $, 2)-$)+)/ , 0A%A$4)/ 3$> 21*$-A,3 150 AA,$- 0@$$,, /)-2)/ @%* 150
2)-$)+) *4,)+$)-,3), 2- 1$, ,$ &)+)$ //*1,$- 4,)+ P"Q (%)-,3) 3@-@$+03A- 5$A $,$-3
2@ *4,)+ $) 0@-@$=0 2- 2)-$)+) A,A, 2-A+A,A 3))-$),3-)2$+)0 (%)-) 2- /+($/*1,
>)-)0$)-$)-)0 $)+ .)- 1-,$-A 0A*/$,+03A- 4$(+ 'R3)# ,$ &)+)$ //*1,$- 4,)+ 00A,3
>),)$ 2$>$)- /@,@$+03A- 4$(+ ;R3) 0,$ *5A/A ,$A$+0 .) .)- 1-,A ,$% $) $>$ 3),0$)+$)-
/@,@$+03A- 4$(+ 9R) /+($/*1, , /-$,, 3(%),, *-A,A$-A 1-* 01,@$+0 .) /+($/*1,3, )$3)
)3$), /1,@$- /@,@$-0 3))-$),3-$+)0)3-

# 45, 50. 6,#
- >4-( A,A, % )+, )3$)2$3 150 $-# **A$A+ 0*2A,A ), % ,3-+)0) .) //)+, *5A/A,A
2/$)-+)0)3- P:Q @,@,$ 2-$0) .)-= $) $A=A -/A, /*3+ 1$+*, <%0/)$ 2- ),>)$ >-3,3) $A=A
>4$>)$)+) )0/,) +-@% 0$+03A- P'Q

4$>)$)+) /1-@,@,@ >3)-+)0 (%)-) 2@ 24$(+3) 2- 01,-1$ //*1,@ # 2- )+)$ //*1, & .) )+)$
//*1,@, >4-( $,A -=,3) 0$, 24$>)$)- 3) 05/*=0 )0$3) %+) $,A,A >),$)), 10$@ 5/<
3A2(0)* *,$-3, 2-) /,$ )+)$ //*1,$- & )-), ,$ &)+)$ //*1,$- 4,)+ &
4,)-$+)0)3- P"Q

@ //)+3) >)%= //*1,$-A, $)5 ) -3*1 /,*$$)- (-)$- .) 2@ /,*$$)- 2- $%)- 3*1@,@ 33)
+13($/*1,@ $) +13($) )3)- .) R3)0 -3*1 /,*$$)- )-), 150 -) (-)$- -3A,3, 2@ 150 -)#
&R*) 0-A$A- .) &R3) 2@$@,, *-AD*,$- -<A,3, & /*A/A,= 24$(,(- @ 24$(,+( 3- 150 /,*$#
&R$)-) . -*(%(*$) $)$- /1,-# &R$)-# &R3), >)$), 3- AA,A + *,/A+ $) *,/AA- .)
>),$))-)0 150 /,*$ (+ %+) $,A, **- %)- 2- # &R3), >)$), 150 /,*$ 0 .)* 3 10 &
(%)-,3), $A- $A,, 150 /,*$# 150D)$)0-0 3V 34,((-(=( $) )$)0-0/)$ /,*$) 34,((-($+)0 /@-)*$)
$)5 )3$), -) )$3) )3$- @ //)+3)# -)0)$ //*1, $) *,$- -/A,3 2- .)* 3 10 %
01,@+@,3 2@$@,3@0 $)+ 0@-+0 +(+0(, 1$+03A- )0$ "

&R,, 4%)$$0$)- 4*$) /A-$,2$- P"Q
!10D*1$$@$@0 21%@$+/A, /)2)5 1$+*=0 )0$3) %+) $,A 05$A $,A, ++A,
A0-A$2$+)0)3-
)-0)%d# )0$ .) >), A$A 2- .)-= )-), 0$/0 //)+) ,%-, 150 33) *1@,$@0$-A,A, %+)
$,A 21*@,= 3$A+$-A 3 3(%),$ /)*-)+)0)3-
4$>)$)+) )0/,) 0-A 9B 0 03- 3 * 2- 3*,A0$A$A0 >4/)-)2$+)0)3-
( .)-+$ .) >), 2,$A 150 2)-$)+)*) 1$,0 /$+03A-

)%>, 1-+$-3 23 2)-$)+)/, /$+0 (%)-) A/$ )$$0 .) 24*$)=) (+ *4,$)-3) % /@,,
3-)/)$ 2- 23 3((+( 0.-+A *=A 1-* A0- @ *=A 0-A$+0 (%)-)# )0$ 'R3) >4-($3(( >2
(%)- 150 $A=A .)-= <$)-*$) 34)$ 1$, 0(-)/)$ 150 ,), 3 )-= )3$+)$3- P'Q

74
& *5A/A P"Q

3R,A, 4%)$$0$)- 4*$) /A-$,2$- P"Q

, )$.)-$ 05/+ +13)$ P;Q /*)/,3) ( 21*@$@ @%*A ), @*>@, 2+3) 05/*2$+)0)3-
350 >(=(, ), .)-+$ 2- )0$3) $)$+)/ /$,2$+)0)3-
31+0 %$+$A 3).-) *5A/A P9Q /*)/,3) $)+, /(-)0$$ )0, 2+3) 01-@,2$+)0)3-

3 *5A/A P9Q
$ &!5!
@ 2)-$)+),, ( E8'": /,3-$-A, @*>@, 3(+)/ +=A*$ 2 1-,A %3 3))-,, "8D: 1$-0
/$,+/A >)-)0- PBQ 33 0,$A , -) >(-($( 1-,A 3 ";B 3 R*) 0-A$A0 >)$+)0)3- P"Q

A3 0,$ 3- /A-/A*$ 3 .) %3 )$0$)-1 15$+ >(-($(# / 1 ,)=0 >(-($(/(# A/A$ >(-($(
)$0$)- .)-$+)0)3- P:Q1

'

3 (>
;
'
%3 F 3 # F e "

'

'
'
'
;

>

'
>
'G(> ? ' (
' '

'

9
": '
"

'

'
9 ' N &'
'
;
;
C

'

"
'
;
9
B

" $) .)-$), )$0 1-* 01*- 0 05$A $, )-/,3) $A,, )$)0-0/)$ >(=(, 0-)/ <3)/ P*'Q# 15$+
>(-($( .-*,/A Pf15$+'Q <3)/,3), 3+ ";B 3 3 *(0/)0 1$+$A3A- *2#.)- 1-,A 1$+0 (%)-) ;# 9 .)
B )$0$)- *-3A+A*$ 15$+ >(-($( .-*,/A .)- 1-,A, 2$A 1$-0 )/5$,2$+)0)3- @ /*)3) ,>
.)- 1-,A,3 >(-($(,(, ,/A$ 2- .-*,/ / 5 1$=A 0)/-$)2$+)0)3- @ 3@-@+3 2)$-$ , $A=A3
$A,+/A >)-)0), ), 3((0 1-$+ 150 >(= /A,A-$-A )0$ ; @ )$0$) 1-* A0-

> "8 : ; P Q V '8

:

75
!" S)- 1-,A, 2$A 1$, >(-($( .-*,/$-A

.) 15$+ >(-($( .-*,/A, 0-A$A0 >)$), $A,, 1-$+ 150 >( /A,A- 3))-$)-

)0$ ;# .)- 1-,A, >4-) 15$+ >(-($( .-*,/A,A, 3))-$)-, .) 2@ 3))-$)-) 0-A$A0 >)$), $A,, 1-$+
150 >( /A,A- 3))-$)-, >4/)-+)0)3-

4$>)$)+) )0/,) +-@% 1$+*, $&
4$>)$)+) )0/,) +-@% 0$, $&

(

#" $&% @*>@$,, 2- 05$A $,3 )$ >4$>)$)+) 3@-@+$-A .) )-/,3)0 &'R,A, ), 3((0
1-$+ 150 >(=( $3AA 01,@+$- $&R$)- ^;+R3) .) R$)- /) ^"+ *(0/)0$0 01,@+@,33A-$-

(2)-$)+),, .)- 1-,A,A 2)$-$)*), $A,, 150 >( /A,A-$-A# <-0$A >4$>)$)+) 3@-@+$-A $A,3 ,=)$),)2$- @
+$ .) $&R$)- -/A,3 0@-@$2$+)/ +@ )+)$ 1$, (R* 0)/)2$)=)0 2- >4$>)$)+) )0/,,
2@$@,+3AA 3@-@+ 9D$&# $) ), *0A,A,30 2- 3) $& $) -/A,3 >4$>)$)+) )0/ ,)3),*$) (R,,
0@-@$+3AA 3@-@+ ;D$&# $) ), *0A,A,30 0 3) $& $) -/A,3 >4$>)$)+) )0$)- ,)3),*$)
(R,, 0@-@$+3AA 3@-@+ 'D$&# .) $) ), *0A,A,30 ( 3) $& $) -/A,3 >4$>)$)+) )0$)-
,)3),*$) (R,, 0@-@$+3AA 3@-@+ "D$& 1$-0 3$,3A-A$+03A- @ 3@-@+$- , $A,, 1-$+ 150
>(=(, ), % 1$3@@ 01,@+$- )0$ 9R) .)-$+)0)3- (=(, ), % /).*)3) 1$+/A *,A %+,3 >)$ A/A,A,
A-0/+ A/A, ) 1$+/A, 3 2$A3A- )*$)*/) $A,, ), 3((0 1-$+ 150 >( )/2A,A A30 <3)
1-* 01*+03A-

+,> +* # +*

C
#

@-3 +* # )0$ 9R) >4-($3(( (%)-) 1$@2$)=)0 ), @%@, (R,, @%@,$@@ .) +* /) AA,$-A, $A=A*
@$AA ), *(0/)0 >)$ A/A,A )+/$ )3)- @ 0 4$( >)-)0$),3,3) $A,, ), 3((0 1-$+ 150 >(
)/5$,2$+)0)3-

#" +, , -! . ,!# #/ 50.-1
$+($/*1,@ >)-)0$)-)2$+)0 (%)-) 4$(+ ' .) ;R) 2 /)3$), /-A+ 4$($)- >4% 4,(,) $A,-0 ( 3)
05$A $, .-/*A+A *5A$+0 .) 2@ $,$- , 2)$-$),), /-A+ 5-+)-)$)- &2$1 "R3) $/)$),+)0)3-

$+($/*1,@, ,)=)/ 1$-0 ( <-0$A 21*@0 05$A $,3 )$ >4$>)$)+) 3@-@+$-A,3 )$3) )3$), 1-$+
150 >( 3))-$)- .) )0$ ;R)0 /A,A- 3))-$)- >4% 4,(,) $A,3AA,3 1-* A0, .)- 1-,A 2-A+A )0$ B $)
&2$1 'R3) /@,@$+03A-

76
&2$1 " $+($/*1, 3(%), , 2)$-$),), /-A+ 5-+)-)$)-
, #,, 8!
3 1*@$-A +
$& %-A5A =+
$)+ %-AA/A 3)-)=)
- 50 $)+ (=( +c
&' !5A =+
'S! (-0/+ 'A/A 3)-)=)
$/'/ 8
BDBD;
"8
8:
'88
B
B
,, 8
"8D"8D;
'8
8:"'B
'88
B
B
/0/ 8
'8D'8D;
;8
89:'B
'88
B
B
)0$ B $+($/*1, /1,@$-A

&2$1 ' -0$A >4$>)$)+) 3@-@+$-A , )-$)2$), .)- 1-,A 3))-$)-

3(# 1,1#1
"D$&
'D$&
;D$&
9D$&
+, , -! 3 -254
$/'/ 8
,, 8
/0/ 8
8CE
7B7
'8"
C8
88'7
8B'
"77
';B
";B*"8D;
':E*"8D;
CBE*"8D;
'B

$1,@$- 20A$3AA,3 &2$1 '# )0$ B 0((0 13 , >4$>)$)+)/% 3@-@+3 C8 42V/ >2 *(0/)0 2- .)- 1-,A
*0$,2$+)0)3- 5, 04( 3@-@+3 /) .)- 1-,A " 42V/R*) *0A, 1$@5 2)-$)+),, )+,, /$*,
,)$0) +, )3= 2- ,)=)3- &((0 133 3)- $$)-3) *(0/)0 .)- $)+ A%A /$,2$+)0)3- -
13* 20A$3AA,3 >4$>)$)+)/% 3@-@+3 ';B 42V/ /).*)/,3)0 .)- 1-,A *(0/)0 1$++0$ 2)-2)- 02@$
)3$)2$- /).*)$)-3) /)*-)+)0)3- @,@,$ 2-$0) >4$>)$)+)$ 3@-@+$-3 ' 42V/R,, $A, 3(+)/ 2@
3(%),, >4$>)$)+) 5-12$)+, % **, $,$- , *))-$ 1$2$)=), >4/)-+)0)3- (*(0 13*
20AA+A%3 *$,A%= >4$>)$)+)/% 3@-@+ , $)+, >)-)0$))2$3# 3)- 3@-@+$-3 &2V/ +)-)2)$)-,)
3(), .)- 1-,A,A, 02@$ )3$)+)% 1$3@@ 0,,) .-A$+03A- )*$)*/) 2@ 3(%),# 2(*(0 13 , )$.)-$ 2-
3(%), 3)$3- 5)- 2@ 1-+3 >4% >(.),$ $) $>$ 0*>A$- *,+A*1- .)* >)-)0$ 4,$)+$)- $A,A*1-/ 4-,
<2-0# /,* 1-+$-A $)+ 150 >(=( *(0/)$$)-)0 .)- 1-,A,3 *$)-$+) *5A$2$-

$ 0- ,
P"Q ') '# $)-2)/ 6%* 50 (2)-$)+)/,3) $,$ &)+)$ //*1,$- %4,)+# %(0/)0 7/,/ &)%# &1=)$
&,.)-/)/# ), $+$)- 5,/(/(# '88E
P'Q ')# 5# 1$+# '# T&5$A $,$-3 /,$ )+)$ //*1,$- *4,)+ $) /)-2)/ @%* 150 $)+ A
/-A+AU# (555 ": $,*$ $)+)# $)+ .) 6*>@$+$-A &@-@$*A# - 1@ &)0,0 &,# '8D'' 8/, '88E
P;Q %@0/)$# 4# '0)$$# b# &$*,-+,# $# @# # T5+$ ]1++@,=1, ]1.)->) <1- -))D$5=)D5=$
4'85& @$3,> $1=0/U# -1=))3,>/ 1< (555 65/) 8)` %1-0 c1-0/ 15 1, ]1++@,=1,/ ,3
8)`1-0,># "CD'"# '88B
P9Q '0)$$# b# 7@# ]# -*0# # %@0/)$# 4# &$*,-+,# $# @# T@$3,> $1=0/ <1- 412$) -))D
$5=)D5=$ 8)`1-0/U# -1=))3,>/ 1< ((V(555 (,)-,1,$ ]1,<)-),=) 1, c-)$)// ,3 5=$
]1++@,=1,/ 8)`1-0/ c]8# ":9D":E# @2# 6,)3 '-2 5+-)/# '88B
PBQ 50$@,3# ]# 4-0/# *# # $,`113# &# 7# c,># $# T(555 $,3-3 E8'": ' &)= ,=$ .)-.)` 1< )
c-)$)//4'8 '- (,)-<=) <1- -132,3 c-)$)// '==)//U# (555 ]1++@,=1,/ 4>%,)# 7ED"8C# '88'
P:Q & ,# b# 4# --*# b# *# Tc-)$)// ,<--)3 =1++@,=1,/U# -1=))3,>/ 1< ) (555# EB# ':BD'7E# "77C
77
Empedans Uyumlu Wilkinson G blc yntemi ile Birletirilmi G

Kuvvetlendiricisi Tasarm
Ercan Kaymakst ve Ibrahim Tekin
Sabanc niversitesi , Mhendislik ve Doa Bilimleri Fakltesi, Tuzla-stanbul
Tel: 216-483 9534, Fax: 216-483 9550, e-mail: tekin@sabanciuniv.edu
zet: Bu almann amac IEEE 802.11a standard ile uyumlu, yksek performansl, dk maliyetli, yksek
gl g kuvvetlendiricisi gereklemektir. Devreler, Cadence ve ADS tasarm / simlasyon /modelleme
ortamlar kullanlarak, 0.35m SiGe BiCMOS HBT teknolojisi ile tasarlanm / gerekletirilmitir. G
kuvvetlendiricisi devresi rettirilmi ve test edilmitir.
1. Giri
Entegre devre teknolojisinin gelimesi yksek frekanslarda alan alc verici yaplarnn saysal
devreler ile tek bir krmkta birletirilmesine olanak salamtr. Bu entegrasyon srecinde SilikonGermanyum BiCMOS teknolojisi ba ekmektedir. Bu teknolojide CMOS ve Bipolar transistrler
ayn anda kullanlabilmekte bu sayede saysal devrelerde dk g gereksinimi CMOS ile
salanrken yksek frekansl alc verici yaplar Bipolar transistorlar kullanlarak yksek performasl
hale getirilebilmektedir[1]. Bu entegrasyon srecinde RF g kuvvetlendiricisi en zorlayc
elemanlardan birisidir. Dk belverme gerilimi nedeniyle bir kuvvetlendirici bloundan elde
edilebilecek en yksek g snrldr. Bu snrlama g birletirme teknii ile alabilir. Modern
iletiim sistemlerinde veri hzlarnn arttrabilmesi ve frekans bandnn daha verimli kullanlabilmesi
iin ok dorusal g kuvvetlendiricilerine ihtiya vardr. G seviyesini artrabilmek iin, datlm
ykselte topolojileri, transformer bazl g toplama gibi teknikler kullanlmtr [2-5]. Yalnz bu
teknikler ile elde edilen devrelerin boyutlar krmk iin byk olmakla birlikte, araya giri kayplar
daha fazladr. Bu almada bu amaca ynelik olarak Wilkinson g blcler yardm ile 2 tane
kuvvetlendirici kat ip iinde birletirilmi ve 5.2 GHz yksek gl A-snf bir
g
kuvvetlendiricisi tasarlanmtr.
2. Birletirilmi G Kuvvetlendiricisi Tasarm

Birletirilmi g kuvvetlendiricisi tasarmnda e iki kuvvetlendirici katlarnn glerinin toplanmas
bu sayede bir kuvvetlendirici katndan elde edilebilecek gcn 2 katnn elde edilmesi fikri
benimsenmitir. Birletirme ilemi empedans uyumlu Wilkinson g blcler ile salanmtr. Bu
amala ncelikle kuvvetlendirici kat tasarlanm, bu kat iin en uygun kaynak ve yk empedanslar
belirlenmitir. Daha sonra bu empedanslara uyumlu iki farkl Wilkinson g blc tasarlanmtr.
Birletirilmi g kuvvetlendiricisi ematik gsterimi ekil-1 de verilmitir.
ekil-1 Birletirimi G Kuvvetlendiricisi ematik Gsterimi
78
2.1 Kuvvetlendirici Kat Tasarm

Kuvvetlendirici kat 5 tane 96 m2 emetr alanna sahip transistor parallel balanmas ile elde
edilmitir. Bu sayede toplam 480 m2 emetr alan elde edilmitir. Daha fazla transistorun paralel
balanmas kuvvetlendirici blounun daha dorusal almasn salamakla birlikte optimum kaynak
ve yk empedanslarn drmektedir. Bu da kuvvetlendiricinin giri ve k empedanslarn 50 a
uyumlatrmay olduka kaypl hale getirmektedir. Kaypl silikonun taban olarak kullanlmas
endktanslarn kalite faktrnn dmesine ve uyumlatrmann daha da kaypl olmasna sebep
olmaktadr. Kuvvetlendirici katnn kutuplama noktas en yksek gcn elde edilebilmesine olanak
salayacak ekilde seilmitir. Bu kutuplama noktasnda kuvvetlendirici katnn giri ve en yksek
gc veren yk empedans tespit edilmi ve Wilkinson g blcler bu empedans deerleri iin
tasarlanmtr.
2.2 Wilkinson G blclerin Tasarm

Birletirilmi g kuvvetlendiricisine gelen gc eit olarak ikiye blmek ve bu ekilde iki
kuvvetlendirici blounun beslenmesi esas alnmtr. Daha sonra kuvvetlendiricilerin kndaki
gler g toplayc yardm ile toplanacaktr. Gcn blnmesi ve toplanmas iin girite ve kta
kullanlmak zere iki tane Wilkinson g blc tasarlanmtr. Wilkinson g blcler
kuvvetlendirici kat tasarmnda elde edilen transistrn giri ve yk empedanslarna uyumlu bir
ekilde tasarlanmtr. Bu sayede tekrar bir empedans uyumlatrmaya gerek kalmamtr.
Birletirilmi g kuvvetlendiricisinin giri ve k 50a uyumludur.
3. lm Sonular
Tasarlanan birletirilmi g kuvvetlendiricisinin fotoraf ekil-2de verilmitir. Devrenin toplam
alan RF ve DC padler dahil 1.25mm x 1.2mm2 dir.
ekil-2 retilen ve llen Birletirilmi G Kuvvetlendiricisi devresinin fotoraf

Birletirilmi g kuvvetlendiricisinin S-parametresi lm sonular, simlasyon sonularyla birlikte
ekil-3 ve ekil-4de verilmitir.
79
ekil-3 Birletirilmi G Kuvvetlendiricisi S21 ve S12 lm ve Simlasyon sonular

ekil-3de grld gibi 5.2 GHz de 5.2 dB kazan, S21, elde edilmitir. lm ve simlasyon
sonular uyum ierisindedir. Devrenin izolasyon grafii , S12, simlasyonlarla uyum iindedir.
ekil-4 Birletirilmi G Kuvvetlendiricisi S11 ve S22 lm ve Simlasyon sonular

ekil-4de birletirilmi g kuvvetlendiricisinin giri, S11, ve k, S22, yansma katsaylar
verilmitir. Giri ve k yansma katsaylar simlasyon sonular ile nemli lde rtmektedir.
Giri yansma katsays 5.1-6.2 GHz band iersinde -10 dB nin aldnda llmtr. k yansma
katsays 3.5-7GHz bandnda -10 dBden dk llmtr.
Birletirilmi g kuvvetlendiricisinin dorusall Agilent 8267D RF sinyal reteci ve E4407B
Spektrum Analizr ile llmtr. Girie uygulanan sinyal seviyesi -14 dBm ile 19 dBm arasnda
80
deitirilmi bu sayede g kuvvetlendiricisinin 1 dB bastrma noktas(P1dB) ve katlm g

verimlilii elde edilmitir(PAE). 1 dB bastrma noktas ve katlm g verimlilik lm sonular
simlasyon sonular ile birlikte ekil-5de verilmitir.
ekil-5 Birletirilmi G Kuvvetlendiricisi 1dB bastrma noktas(P1dB) ve katlm g

verimlilii(PAE) lm ve simlasyon sonular
ekil-5de grld gibi birletirilmi g kuvvetlendiricisi 22.4 dBm k gcnde 1 dB bastrma
noktasna ulamtr. Ayrca 1 dB bastrma noktasnda birletirilmi g kuvvetlendiricisinin verimi
%17 olarak llmtr.
4. Sonu
5 GHz WLAN bandnda 22.4 dBm gc %17 PAE ile retebilen, giri ve k empedanslar uyumlu,
1.2X1.2 mm2 boyutunda bir g ykselteci tasarlanm, rettirilmi ve llmtr. G ykselteci
entegrasyonunu mmkn klacak bir tasarm olup, 802.11 band iin kullanlabilir.
Referanslar
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
John D. Cressler, Silicon-germanium heterojunction bipolar transistors, Boston, Artech

House, 2003.
Chang Kai, Sun Cheng, Millimeter-Wave Power-Combining Techniques,IEEE Transactions
on Microwave theory and Techniques, Vol: 31, No: 2, Feb. 1983
D. Gruner, G. Boeck, 6 GHz SiGe power amplifier with on-chip transformer combining,
Microwave and Optoelectronics Conference, Oct. 29 2007-Nov. 1 2007 Pages :790 794.
P. Haldi, D. Chowdhury, P. Reynaert, Liu Gang, A.M. Niknejad, A 5.8 GHz 1 V Linear
Power Amplifier Using a Novel On-Chip Transformer Power Combiner in Standard 90 nm
CMOS, IEEE Journal of Solid-State Circuits, Volume 43, Issue 5, May 2008 Page(s):1054 1063.
I. Aoki, S. D. Kee, D. B. Rutledge and A. Hajimiri, Fully Integrated CMOS Power Amplifier
Design Using the Distributed Active-Transformer Architecture, IEEE Journal of Solid-State
Circuits, Dec. 2005, Vol. 40, No:12, Pages: 2583-2597.
81
Rleli Kanallarda Snrl Geribeslemeli Huzme Oluturma ile eitlemenin

Arttrlmas
Ebru S. Toker, zgr Oru, Mehmet E. elebi
stanbul Teknik niversitesi
Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm, stanbul
tokere@itu.edu.tr, orucoz@itu.edu.tr, mecelebi@itu.edu.tr
zet: Bu bildiride, ykselt-ilet (AF) ve z-ilet (DF) ibirlii yntemleri iin eitlemeyi arttrmak zere [1]de elde
edilen huzme oluturma katsaylarnn kullanld rleli sistem ele alnmtr. Bu sistem, rlelerde kaynak-rle
aras snmlemeli kanaln (ara kanal) tam bilindii ve rle-hedef kanalnn ksmi (kuantalanm) bilindii durumlar
iin bilgisayar benzetimleriyle incelenmitir. Tm bu sistemler pratikte gereklenmesi zor olan, rlelerin tam kanal
durum bilgisine sahip olma durumuyla karlatrlmtr. Uygulanan kuantalama ilemi ile kanal snmleme
katsaylarnn genlik ve faz bilgileri eitli sayda bit ile rlelere geribeslenmitir. Benzetimler ara kanaln iaretgrlt oran (SNR) hedefteki SNRdan 10 ve 20 dB daha yksek olduu durumlar iin yaplmtr. AF ve DF
yntemlerinin her ikisinde de kanal snmleme katsaysnn faz bilgisinin genlik bilgisine gre sistemin eitleme
derecesine ve hata baarmna etkisinin daha nemli olduu grlmtr. Huzme oluturma yntemiyle AFde tam
eitleme derecesine ulalrken, DFde rlelerde olabilecek zme hatalar nedeniyle tam eitleme
salanamamaktadr. Dk SNRda DF AFden daha iyi baarm gsterirken, yksek SNRda hata yaylm
dolaysyla ktlemektedir.
1. Giri
Telsiz haberlemede, snmleme etkilerinden kurtulmann en nemli yolu eitlemeden yararlanmaktr. eitlemede
ana fikir, kaynak ve hedef arasnda birbirinden bamsz oklu snmleme yollar oluturmaktr. Uzay
eitlemesinde, vericide ve/veya alcda oklu anten kullanlr. Ancak gezgin birimlerde birden ok verici anten
bulunmas pratik olarak mmkn olmayabilir. Bu durumu gznne alan, kaynak ve hedef arasnda bota uygun
gezgin birimlerin rle (anten) grevi grebilecei ve bunun da ibirlikli eitleme ad verilen datlm bir uzamsal
eitleme yarataca fikri [2]de sunulmutur. AF ve DF ska kullanlan temel ibirlii yntemleridir. AFde rleler
kaynaktan iletilen iaretin grltl versiyonunu alr ve ykseltip iletirler, [3]. DFde ise rleler kaynaktan aldklar
bilgiyi zdkten sonra hedefe iletirler, [2]-[3]. birlikli sistemlerin daha yksek iletim hzlar saladklar ve
kanaldaki zayflamalardan daha az etkilendikleri [4]-[5]te gsterilmitir. Dier taraftan, vericide tam veya ksmi
kanal durum bilgisinin olmas ok antenli bir sistemin baarmn nemli lde iyiletirmektedir. Tam kanal bilgisi
durumu alcdan vericiye snrsz geribesleme gerektirdii iin gereki bir zm deildir. Bu nedenle birok
alma vericide ksmi kanal bilgisi olma durumunu ele almtr [6]-[7]. Ksmi kanal bilgisi kullanarak nkodlayclar tasarlanmtr. n-kodlamada, iletilen iaret, snmleme etkisini yok etmek iin kompleks bir katsay
ile arlklandrlmakta ve dolaysyla iaret kanala uyumlu bir ekilde iletilmektedir. rnein [6]da vericide ksmi
kanal durum bilgisi olmas durumunda ortalama iaret grlt oran ve karlkl bilgi miktarndaki iyileme
incelenmitir. [7]de ise kanaln ortalama ve/veya kovaryans matrislerinin vericide bilindii durumda en iyi nkodlayclar tasarlanmtr. birlikli sistemler dalm oklu antenli sistemler olarak kullanlabildiine gre, kanal
durum bilgisinin kullanmnn baarm olduka arttraca aktr. [8]da rlelerde tam kanal durum bilgisi olma
durumunda rle n-kodlayclar tasarlanmtr. Fakat rle n-kodlayclar ve alcdaki kod zc birlikte
eniyiletirilmemitir. Rlelerde ksmi kanal bilgisi olmas durumunda iki rle n-kodlaycs tasarlanm fakat
hedefteki kod zc dikkate alnmamtr. [9]da ise kanal durum bilgisinin hedefte ve rlelerdeki durumuna gre
rle n-kodlayclar ve alcdaki kod zc birlikte eniyiletirilmitir.
Bu almada rleli kanallar iin AF ve DF yntemleri esas alnm, sistem eitlemesinin arttrlabilmesi iin
tasarlanan hzme oluturma katsaylar (n-kodlayclar) rlelerde kullanlm ve bu sistem rlelerde rle-hedef
kanalnn tam veya ksmi bilgisinin olmasna gre incelenmitir. Ksmi bilgi durumunda, kanal katsaylarnn genlik
ve faz bilgileri eitli sayda bit ile rlelere geribeslenmi ve karlatrmalar yaplmtr. Farksal SNR (DSNR), ara
kanal SNRnn hedefteki SNRdan ne kadar yksek olduunun bir ls olmak zere, benzetimler 10 ve 20 dB
DSNR iin eitlenmitir.
2. Sistem modeli
Kaynak (S) ve hedef (D) arasnda iletimi salayan n rleli genel sistem modeli ekil.1de verilmitir. bi ve fi
( i = 1,2,..., n ) srasyla S - R i ( i. rle) ve R i - D arasndaki kanal katsaylarn belirtmektedir. Birbirinden bamsz
ve duruumsu kanal katsaylarnn dalmlar 0 ortalamal boyut bana 1 / 2 varyansl kompleks Gausstur. wi ,
R i de kullanlan huzme oluturma katsaysdr. Vi , i. rlede, N ise hedefte eklenen 0 ortalamal, boyut bana
82
N 0 / 2 varyansl kompleks Gauss grltlerdir.

Bu almada, koyu semboller vektrleri belirtmektedir. (.)* , (.)T ve (.) H ise srasyla kompleks elenik, transpoze
ve Hermitian alma ilemlerinin ifadesidir. a ve b vektrlerinin Hadamard arpm a b ile gsterilmektedir.
b = [b1 b2 bn ]
f = [ f1 f2 fn ]
AF : wi =
Es
fi*bi*
=
f b
fi*bi*
Es
fi bi
i =1
DF : wi =
Es
fi*
=
f
Es
f i*
n
fi
i =1
ekil 1. n rleli sistem modeli ve kullanlan huzme oluturma katsaylar.

1. zaman aralnda kaynaktan rlelere, 2. zaman aralnda ise rlelerden ayn anda hedefe iletim yaplmaktadr.
Rlelerde harcanan toplam iletim gc, kaynakta harcanan gce ( Es ) eittir. Bu g rlelere huzme oluturma
katsaylar ile datlmaktadr. w = [ w1 w2 wn ]T huzme oluturma katsaylarn ieren vektr olmak zere, rlelerde
harcanan toplam g w H w = Es ile verilir.
3. Rlelere Snrl Geribesleme

Bu blmde, hedefte tam kanal durum bilgisinin olduu, rleler ise ara kanaln ( bi ) tam bilgisine sahipken fi rlehedef kanal katsaylarnn kuantalanm versiyonu olan f qkm bilgisinin rlelere geribeslendii varsaylmtr.
Geribesleme ilemi u ekilde almaktadr: nceden belirlenmi N adet kuantalama seviyesinden oluan
Q = f qkm , 1 k N A , 1 m N P kmesi rle ve hedef tarafndan bilinmektedir ( N = N A N P ). Burada N A kanal
{ }
katsaysnn genlik deerleri iin kuantalama seviyelerinin saysn ve N P de faz deerleri iin kuantalama
seviyelerinin saysn vermektedir. Kanal katsaylarnn genlii Rayleigh dalmna, faz da dzgn dalma
sahiptir. K k , k . genlik kuanta seviyesini, m ise m. faz kuanta seviyesini belirtmek zere f qkm = K k e j m
kuantalama katsaysna ilikin kuantalama blgesi Akm ile adlandrlmaktadr. s(1) = 0 ve s( N A + 1) = olmak
zere, s(k ) genlik kuantalama blgelerinin k . snrn vermektedir. Bu durumda kuantalama blgeleri
2(m 3/ 2)
2(m 1/ 2)

) f < (
)
Akm f : s(k) f < s(k +1) , (
NP
NP

(1)
ile ifade edilmektedir. Anlk kanal katsays fi iin fi Akm salanyorsa, hedef, kanal katsaysnn genlii iin
log 2 N A bit kullanarak k indisini, faz iin de log 2 N P bit kullanarak m indisini rlelere geribeslemektedir. R i , wi
huzme oluturma katsaysn uyarlamak iin bu kuantalanm kanal bilgisinden yararlanr.
0)I
120I0
+
.
.

0I0

.
+

.
/I

ekil 2(a). Rayleigh dalmndan yararlanarak N A = 2 iin genlik kuantalama.

(b). N A = 2 ve N P = 4 iin kuantalama blgeleri.
83
N A = 2 ve N P = 4 durumunda oluan sekiz kuantalama blgesinden A11 ve A21 olarak adlandrlan ikisi
ekil.2(b)de verilmitir. Bu rnekte, fi nin genlii iin 1, faz iin 2 bit rlelere geribeslenmitir. ekil.2(a)dan
grlecei zere,
fi nin Rayleigh dalmna sahip olduu gz nne alnarak, olaslk younluk fonksiyonu
altndaki alan eit olaslkl iki paraya ayrlm ve bunun iin snr noktas olarak dalmn medyan ( s(2) )
kullanlmtr. Bu paralarn medyanlar olan K1 ve K 2 de genlik kuanta seviyelerini vermektedir. Ek olarak, fazn
da dzgn dald gz nne alndnda, kuantalama blgeleri eit sayda eleman ieren blgeler olmaktadr.
4. Benzetim Sonular
Benzetimlerde duruumsu Rayleigh snmlemeli kanal varsaym altnda, BPSK modlasyonu kullanan rleli
sistem zerinde allmtr. 10 ve 20 dB DSNRda AF ve DF yntemleri kuantalanm bilgi kullanan uygun huzme
oluturma katsaylar ile incelenmitir. Karlatrma amac ile rlelerin f i mkemmel bildii durumda da
benzetimler yaplmtr. Her iki yntemde de kanal katsaylarnn genlik ve faz iin eit sayda bit/ler rlelere
geribeslenmi ve bu sistemler 10 ve 20 dB DSNRda incelenmitir. Ayrca genlik ve faz iin farkl sayda bit/ler
geribeslendii durumda da karlatrmalar yaplmtr. ekillerde yatay eksen SNR, dikey eksen bit hata orann
(BER) gstermektedir. Bu almada, SNR, Es / N o ile verilmektedir. Ek olarak, AxPy kanal katsaysnn genlii
iin x bit, faz iin y bit geribeslendii durumu belirtmektedir.
ekil.3ten grld zere, DF yntemi iin 10 dB ve 20 dB DSNRda A3P3 A2P2 ile benzer sonu verirken
A1P1den olduka iyi baarm salamaktadr. DSNR arttrldka ve dolaysyla ara kanal durumu iyiletirildike
A1P1 durumundan A3P3e geerkenki baarm art daha belirginlemektedir. 10-3 bit hata olaslnda, 10 dB
DSNRda A3P3 A1P1den 1.5dB, 20 dB DSNRda ise 4.5 dB daha iyi baarm salamaktadr. DF yntemi ncelikle
ara kanal durumuna bal olduundan, ekil.3ten de grlecei gibi, 20 dB DSNRda 10 dB DSNR durumuna gre
A1P1den A3P3e eitleme derecesi artmaktadr. Fakat rlelerde olabilecek zme hatalar nedeniyle tam eitleme
derecesi olan 3e ulalamamaktadr. DSNR 10 dBden 20 dBye arttrnca, 10-3 BERde balayan hata yaylm
10-4 BER seviyesine dmektedir. ekil.4te, faz geribesleme bit says sabit ve 1 olunca, genlik geribesleme bit
saysn 1den 3e karmann 10-3 BERde baarm 0.5 dB iyiletirdii grlmektedir. Buna karn, genlik
geribesleme bit says sabit ve 1 olunca, faz geribesleme bit saysn 1den 3e karmak 4 dB iyileme
salamaktadr. Bylece faz bilgisinin BER baarm iin daha nemli olduu ve faz iin geribeslenen bit says
arttka eitleme derecesinin artt grlmektedir. Ayrca A3P3 durumu ile f in rleler tarafndan mkemmel
bilindii duruma da olduka yaklalmaktadr. Bununla birlikte, faz 3 bit ile kuantalamak eitleme derecesini
arttrrken, hata yaylm nedeni ile tam eitleme derecesi gzlenememektedir.
ekil 3. DF, kanal katsaylarnn genlik ve faz iin

eit sayda bit/ler, 10dB ve 20dB DSNR.
ekil 4. DF, kanal katsaylarnn genlik ve faz iin

farkl sayda bit/ler, 20dB DSNR.
AF ynteminde ekil.5teki btn geribesleme durumlarnda, 20 dB DSNR 10 dBye gore baarm art
salamaktadr. Fakat bu art DFdeki kadar nemli lde deildir. DSNR 10dan 20 dBye karldnda, 10-4
BERde A1P1 durumundan A3P3e geite baarm 6 dB iyilemektedir ve eitleme derecesi artmaktadr.
ekil.6dan aka grlmektedir ki AFde de DF ile benzer sonulara varlmaktadr. Kanal katsaylarnn genlik
bilgileri sabit olduunda faz bilgilerinin daha doru elde edilmesi tersi duruma gre sistem baarmn olduka
84
iyiletirmektedir. Bununla birlikte, DFdekinin aksine AFde A3P3 ile rlelerin rle-hedef kanalnn tam bilgisine
sahip olduu alt snr durumuna yaklalamamaktadr. Rlelerin f i mkemmel bildii ve huzme oluturma
uygulanan durumda tam eitleme derecesi olan 3e ulalmaktadr.
ekil 5. AF, kanal katsaylarnn genlik ve faz iin

eit sayda bit/ler, 10dB ve 20dB DSNR.
ekil 6. AF, kanal katsaylarnn genlik ve faz iin

farkl sayda bit/ler, 20dB DSNR.
5. Sonu
Bu bildiride, kanal katsaylarnn dalmna dayal kuantalama ilemi kullanlarak AF ve DF yntemleri iin
eitlemeyi eniyileyecek huzme oluturma yntemi incelenmitir. Ayrca AF ve DF yntemleri iin kanal
katsaylarnn genlik ve/veya faz bilgileri farkl sayda bit ile geribeslenmi ve benzetimler 10 ve 20 dB DSNR iin
eitlenmitir. AF ynteminde, rleler rle-hedef kanalnn mkemmel bilgisine sahip olduklarnda uygulanan
huzme oluturma ile tam eitleme derecesine ulalabilmektedir. Fakat DF ncelikle ara kanala bal olduundan ve
rlelerde yaplacak olas zme hatalarndan dolay tam eitleme derecesi grlememektedir. AF ve DF
yntemlerinin her ikisinde de kanal katsaylarnn faz bilgilerinin genlie gre daha iyi bilinmesi eitleme derecesi
ve BER baarm asndan daha nemlidir. Rle-hedef kanal katsaylarnn genlik ve faz bilgilerinin 3er bit ile
geribeslenmesi mkemmel kanal bilgisi durumuna olduka yaklatrmaktadr.
Kaynaklar
[1]. Toker E. S. ve elebi M. E., Rleli kanallarda eitlemenin arttrlmas: hzme oluturma ve rle seimi, SIU
2008 IEEE 16. Sinyal leme ve letiim Uygulamalar Konferans, Nisan 2008, Didim, Trkiye.
[2]. Sendonaris A., Elkip E. ve Aazhang B., Increasing uplink capacity via user cooperation diversity, Proceedings
IEEE ISIT 1998, s. 156.
[3]. Laneman J. N., Wornell G. W. ve Tse D. N. C., An Efficient Protocol for Realizing Cooperative Diversity in
Wireless Networks, Proceedings IEEE ISIT, Haziran 2001, Washington, DC, s. 294.
[4]. Sendonaris A., Erkip E. ve Aazhang B., User cooperation diversity-Part I: System description, IEEE Trans.
Commun., Kasm 2003, cilt-51, s. 1927-1938.
[5]. Sendonaris A., Erkip E. ve Aazhang B., User cooperation diversityPart II: Implementation aspects and
performance analysis, IEEE Trans. Commun., Kasm 2003, cilt- 51, s. 19391948.
[6]. Narula A., Lopez M., Trott M. D. ve Wornell G. W., Efficient use of side information in multiple-antenna data
transmission over fading channels, IEEE J. Select. Areas Commun., Ekim 1998, cilt-16, s. 14231436.
[7]. Simon S. H. ve Moustakas A., Optimality of beamforming in multiple transmitter multiple receiver
communication systems with partial channel knowledge, Proc. DIMACS Workshop Signal Process. Wireless
Commun., Ekim 2002, s. 111.
[8]. Hammerstrm I., Kuhn M. ve Wittneben A., Impact of relay gain allocation on the performance of cooperative
diversity networks, Proc. IEEE VTC, Eyll 2004, cilt-3, s. 18151819.
[9]. Yi Z. ve Kim I.M., Joint optimization of relay-precoders and decoders with partial channel side information in
cooperative networks, IEEE J. Select. Areas Commun., ubat 2007, cilt-25, s. 447458.
85
4
9 $4:

9
$

;<=> ? @$A

@% , 55# +)0 54*"
'$57$'8# *3- 5$)0-1,0 (-5 .) / 2- $/)+$)- -@2@#
',0-
1)<)?/)$/,=1+-

"
- 1@ &)0,0 &,.)-/)/
5$)0-0D5$)0-1,0 4( ),3/$ 4$(+(
',0-
/+/)0?+)@)3@-
FB,G = H : %\)H :

H
H H
H !
"# $ $%$
H &H H 'H $H (% $
H ! H %
$$$$

=" , .
)(0/)$)*$)-# )$)0-1,0 -5# 2)-$)+)# -3-# @*3@ 2)-$)+)/ .) -3- >2 2-*10 $,3 0@$$,A$,
)$)0-1,0 )$)+,$-3A- ',),$)-3), $A,, 3((0 >),$0$ -)$)-, *(0/)$$)-)0# $+* *)-/,3) 3@*-$A$A0
/).*)/,) *A0-A$-0 $),)2$- $) >)-$+)/,3)# -3- @*>@$+$-A,3 >4,3)-+)*), **A,$,=0 -),
*(0/)$$+)/,3) 2 -1$ 1*,-$-
+$)0-1,0 -5 @*>@$+$-A,3 *10 >), 2, *$A+# 4,)+$ 2- >)-)0/,+3- @ ,)3),$)#
@*>@$+$-3 0@$$,A$, *(0/)$)*$)- *10 >), 2, /-$,+03A- !10 >), 2, *(0/)$)* /-A+A,3
5)0 *10 *4,)+ 1-* A$+AA- @ *$A+3# 2@ *4,)+$)-3),# /)- 2$A -)0< 1$-0 /1,$,3A-A$+A# )0
+3 3AA$+A *(0/)$)* /-A+A )0, P"Q 0@$$,A$-0 'D"E (% 2,3A,3 *$A, *(0/)$)* /-$,A5
(-)$+-

;" , C!9 , * .- -8!,! -9 . # 8 C!,!#!. /5,' 5 ,!#!
), 2, *(0/)$)* /-A+A *, @*>@$,, )0,0$)-3), 2-/ 3AA$+A *(0/)$)*$)-3- ,AA$+A
*(0/)$)*$)-3)# -,//4-$)-, 05A$-A,A, /A* 3))-$)-,, 2, >),$, /A,A-$+/A# 2@ /A*$-A, *5*
$)+ $-A, )+$)-)0 /1,$,3A-A$+/A*$ ),>)$$),- )5* $)+ $-A,A, 0-0)-/0 )+5)3,/A# //)+,
0-0)-/0 )+5)3,/A, )$),)-)0 2, 21*@,= /2 )+5)3,/ 3))- /$,A- .) >),2, )+5)3,/
@*@+@ >)-*)0$),- @ 3@-@+3 *(0/)$)=, 2, >),$# 1$@@-@$, 2@ *5* $)+ $-A,A, 0)/+ -%$
!!. <-)0,/A*$ /A,A-$,3A-A$+AA-
S-3)) -<A,3, 3AA$+A *(0/)$)* *5A/A 0@$$,A$-0# *10 +$A *(0/)$)= 1$@@-, -,//4-$)-
2-2-,) /)- 1$-0 2$,+AA-P"Q S-3))# -,//4-$)- /)- 2$*-0 )$3) )3$)2$,)=)0 0%,=A -A-+A#
+$- -/A,3 <% A%$-A,A /2$)+) >)-)0/,+, 1-3, 0$3A-+AA- &-,//4-$)-, :3V10.$A0 0%,*
%$+/A ; +$A .) ; 10.3 *$A, 2- *(0/)$)*) 15$+3 B9 3$0 0%,* %$+/A, ,)3), 1$+03A-
S-3)) 2@ 0%,* %$+/A,A )- +3 -)0< /1,$,3A-+ *5-0 0$3A-+* .) 0%,* 3(%>(,$((,(
/$+*A +*$+AA- /)0< /1,$,3A-+ $) )- -,//4-(, 05A -. /A=A (%)-,3)0 .1$W *1$A$-0
-,//4-$)-, <-)0,/ 2$A 1$-0 %$, 0%,=A 3(%>(,$)-$- /)0< /1,$,3A-+ 2-2-,) /)- 2$A 2-
3-),* .) ->)*$) 1$@@-@$@- .) -,//4-(, 05A /A=A, 5-$)$ 2$,A- 4*$)=) 1$@@-@$, -)0<
/1,$,3A-+,A, )+5)3,/A <-)0,/ 2$A 1$-0 -=A,3,# -)0< /1,$,3A-+* 5-$)$ 1$, -,//4-
05A/A,30 /A* (%)-,3)0 .1$W 3 <-)0,/ 2$A 1$-0 -=0A- 0/)+) )0$),), -)0< /1,$,3A-+,A,
)+5)3,/A# 1,# -".R3) .)-$+-P"Q
1, ^ /.- 6 Wg2.- -".

)0$ "R3) # 2- -,//4-(, >-,) )0$),+ -)0< /1,$,3A-+ -1,. .) -,//4-(, 0(*(0D-) -/+$$
/>,$. +13)$ >4-($+)0)3-P'Q )0$ 'R3) /) 2@ 3).-),, ,$% /1,@=@# -,//4-(, 05A /A=A (%)-,3)0
.1$WA, <-)0,/ >4-) >-< >4/)-$+)0)3-P'Q
86

0(*(0D-) -,//4-
+13)$
>-
)0$ "3 /)0< /1,$,3A-A$+A -,//4-(, 0(*(0D-) +13)$

<-)0 -(%.

)0$ '3 &-,//4-(, 05A /A=A (%)-,3)0 .1$WA, <-)0,/ >4-) 3)+

)0$ "R3) >4/)-$), 3).-)3) ]>/ -,//4-(, 05A /A=A,A >4/)-+)0)3- 1, )+5)3,/A*$ )+/$
)3$), 3-),* .) ,3->),* @*>@$,, -)0< /1,$,3A-+3A- ,AA$+A *(0/)$)* *5A/A,A, >)-3 *5*
$)+ $-A /) 2 /+>)/*$) >4/)-$), ->)*- &-,//4-# 05A/A,30 /A* ]>/ (%)-,) 0@5$W 1$, .1$WA
4)D$)+ -%$%%J >+# 1-,A,3 *(0/)$)=)0- ]>/ (%)-,3) 1$@, .1$W <-)0,/ >4-) @*>@, 2-
)0$3) *-$,A-/ -,//4-$)-, <-)0,/$ %$, 0%,*$-A *$A+ 2,3A 21*@,= 3(%>(,$)-$)2$-
)0$ 'R3) >4-(,), .1$WD<-)0,/ )-/# @*>@$,, /)- 2$A# -)0< /1,$,3A-A$,# )0 +3
3AA$+A *(0/)$)* /-A+A )0,,3) 0@$$,A$-0 .) >)-)0$ >-# *A0A .) +$- -/A )+5)3,/
@*@+$@$@@ /$,-0 ; +$A# 'D"E (% <-)0,/ 2,3A,3 *$A, 2- *(0/)$)* 2),%)+$)- *5A$+AA-
),%)+$)- *5A$, 2@ *(0/)$)* 0 *-A 2, +$%)+) (%)-,) >)-*)0$),+- )-*)0$),), 0 *(0/)$)*#
2),%)+ /1,@*$-A*$ 0-A$A-A$+AA-P'Q
!" -B, # D F'/# .-1' ,!
)5A$, *$A+$-3 $0 1$-0# 2),%)+ *1$@*$ 'D"E (% 2,3A,3 *$A, 2- *(0/)$)* /-$,+AA-
&/-$,, 2@ $0 *(0/)$)=, 2),%)+ /1,@*$-A )0$ ;R) >4/)-$+-P'Q , /1,-0 *$A+$-3#
/-$,, *(0/)$)* "8 +$ 0$A,$AA,3 /49;B8 3@-13 (%)-,) >)-*)0$),+- )-*)0$),), *(0/)$)=, 4$*(+
/1,@*$-A )0$ 9R) >4/)-$+- &/-A+ .) 4$*(+ -/A,30 <-0$A$A0$-A, ,)3),$)- 4$*(+ /1,@*$-A,A,
2),%)+ *%A$A+$-A (%)-,3) 3))-$),3-$+)/ $) )/5)3$+-
0""
0''
<-)0 -(%.
<-)0 -(%.

)0$ ;3 !10 >), 2, *(0/)$)* 3).-)/ 2-,= 2),%)+ /1,@=@
87

<-)0 -(%.

)0$ 93 -,= (-)$), *10 >), 2, *(0/)$)* 3).-)/ 4$*(+ /1,@*$-A
@ )/5$)- AAA,3 *), 2- /-A+ *5A$+AA- 0,= 2),%)+3) $A,, /1,@*$- )0$ BR)
>4/)-$+- 0,= 2),%)+3) 1-* *A0, 3).-)# E +$ 0$A,$AA,3 /4988; 3@-13 (%)-,)
>)-*)0$)-$+- &-)$), 0,= *(0/)$)=, 4$*(+ /1,@*$-A )0$ :R3 >4/)-$+-P'Q

<-)0 -(%.

)0$ B3 !10 >), 2, *(0/)$)* 3).-)/ 0,= 2),%)+ /1,@=@

<-)0 -(%.

)0$ :3 0,= (-)$), *10 >), 2, *(0/)$)* 3).-)/ 4$*(+ /1,@*$-A
)(%)*) +1,)$ )$)+,$- 0@$$,A$-0 'D"E (% 2,3A,3 2-3 1$-0 *5A$, @*>@$+$-3# 1-*
*A0=0 /1,@*# /-A+A, 2-A/A 03- (-)+ )0,,) 3) 2$A3A- $0 @*>@$+3 0%,A$, )=-(2) 0,=
88
(-)+3) @*>@$,+AA- 0,= (-)+3) $A,, /1,@*$-A, 2-,= (-)+3) )$3) )3$), 2, >),$, 'D"9 (%
<-)0,/ -$AA,3, 'D": (% <-)0,/ -$AA, >),$)$+)/ 2@ )=-(2)*) 3*$A3A- 0,= (-)+ /1,@*$-A,A
2-,= (-)+ /1,@*$-A,3, (/(, 0A$, 3)- 2- 5-+)-) / 2, 21*@,= /$,, 0%,* 3(%>(,$((3(-
-,= (-)+3) 0%,* 3(%>(,$(( h9 3 3)-0), 0,= 4$*(+3) h' 3 0%,* 3(%>(,$(( /$,+AA-
'*-A= 0,= (-)+ /1,@=@,3 )$3) )3$), 3(%>(, 0%,* "C3 0),# 2-,= (-)$), *(0/)$)=, 4$*($),
3(%>(, 0%,=A "' 3 1$+@@-

5" .-1' ,
0)- 2$A -)0< /1,$,3A-A$, )0 +3 3AA$+A *(0/)$)* /-A+A*$# $AA$>)$+ &c'
- 6 !. *(0/)$)*$)-,3), *,A +*$ 3 <%$ 0%,* )$3) )3$+)0)3-P"Q &c'R$-3
05A .) 0,$ $-A,3 <% A%$-A )$)+) >)-)0/,+ -,//4-$)- /)- 2$,-0 1-3, 0$3A-A$+AA-
)-*)0$),), 2@ 3).-) )0,,, 3*,3AA -)0< /1,$,3A-+ @*>@$+/A*$# /)- 2$,,
-,//4-$)-, :32V10.$A0 0%,* %$+$-A 1-3, 0$3A-A$-0 *10 >), 2, 21*@,= 0%,* 3(%>(,$((
/$,+AA- /)0< /1,$,3A-+*A 1$@@-, /)-$),+ 3-),* .) ->)*# <-)0,/ 3*$A 2- )+5)3,/
*-+A# -,//4-(, 05A /A=A, 5-$)$$),), 2@ /1,$,3A-+*$ 05A /A=A (%)-,3)0 .1$W /$A,A+A
+,5($) )3$+- /)0< /1$,3A-+$-A, 2- 3)- *--A 3 3AA$+A 3).-) )0,,, >)-3 *5* $)+
$-A*$ 2)-2)- *10 >), 2, )+5)3,/ @*@+@,@ /$+/A3A-
),%)+$) /-$,, 2- *(0/)$)= >)-*)0$)+)0# /-A+A, 2-A/A 03- (-)+ )0,,) 3) 2$A3A-
)(0/)0 <-)0,/ /-$,, 3).-)$)- >),)$$0$) 778] )0,1$1W/*$) >)-*)0$),-0),# 2@ *$A+3 *(%)*)
+1,) )$)+,$- 0@$$,A$+AA- ,@-13 (%)-,3) *(%)*) +1,) )$)+,$-$ *5A$, >)-*)0$)+)3) 0@$$,A$,
2, +$%)+)$)- *(0/)0 <-)0,/ *$A+* @*>@, 1$, /1>)-/ 9;B8 .) /1>)-/ 988; +$%)+)$)-3- $0
>)-*)0$)+)3) "8 +$ 0$A,$AA,3 /1>)- 9;B8 0@$$,A$+AA- 9@$$,A$, 3@-13, 0$A,$AA -A0* 0*2A 3
-=A,3, 0,= >)-*)0$)+)3) 3@-13 0$A,$AA E +$) ,3-$+# 3)$)0-0 0*2A 3 % 1$, /1>)-/ 988;
2, +$%)+)/ 0@$$,A$+AA- &-)+ *5A$, *(0/)$)*$)- )0$ C .) )0$ ER3) >4/)-$+-
@ *$A+3 2-3 3).-) (-)*+ )0,*$) *(%)*) +1,) )$)+,$- 0@$$,A$-0# 'D"E (% <-)0,/
2,3A,3 *$A, /)- 2$A# -)0< /1,$3A-A$, )0 +3 3AA$+A ; +$A 0 *(0/)$)* /-$,+A .)
>)-*)0$),+- &-,//4-$)- /)- 2$,-0 )$3) )3$)=)0 0%,* -A-A$+A# -)0< /1,$,3A-+ $) 0%,*
3(%>(,$(( /$,+AA-

)0$ C3 &-)$), 2-,= *(0/)$)*

)0$ E3 &-)$), 0,= *(0/)$)*
E" ./,
@ *$A+ /(-)/,=)# (-)+ .) 4$*(+ +/A,3 0*,0$-A,A .) )//$)-, 0@$$,3AA+A% '0+20':

'R,) ))00(-$)-+% /@,-A%

$ 0- ,
P"Q '0S-3)) .) 0S-3))# T'D"E(% @$-D2-132,3 +5$<)- 3)/>, @/,> =/=3)3 -)=.)$*
)-+,)3 /,>$) />) 3/-2@)3 =1,=)5U# +$)=-1,= 2))-/# .1$;B# ,1 '9# 9/A+ "777# /'"''D'"';
P'Q ++ 4# T0)- $A /)0< 01,$,3A-A$, &)0 '+3 ,AA$+A 'D"E % )(0/)$)*U# +$)0-0D
+$)0-1,0 7( )(0/)0 2/,/ &)%# 4- ,1@ &)0,0 &,.)-/)/# &)++@% '88E

89
HF ve UHF Uyumlu RFID/RFTT Sistemi

Seluk Aydn, era Arkk* ve Korkut Yein*
Nortel Neta, COE GSM Uygulamalar Blm
stanbul
selcuk.aydin@nortelnetas.com.tr
* T.C. Yeditepe niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm,
stanbul
cerag.arikok@gmail.com; kyegin@yeditepe.edu.tr
zet: Radyo Frekans ile tanmlama teknolojisi (RFID/RFTT), radyo frekanslar kullanlarak nesnelerin tekil ve
otomatik olarak tanmlamasn salayan bir sistemdir [1]. RFTT gnmzde spermarket rnlerindeki
etiketlemelerden, kartl ve otomatik giri-k sistemleri gibi birok sektr ve alanda ska karmza
kmaktadr. Gnmzde kullanlan RFTT sistemleri LF, HF ve UHF olarak snflandrlmaktadr. Mevcut RFTT
sistemlerindeki en byk eksiklik frekans azaldka okuma mesafesinin ksalmasdr [2]. Okuma/yazdrma
mesafesini artrmak iin bugne kadar eitli almalar yaplm ama uygulanabilir sonular alnamamtr.
Ayrca imdiki sistemler ya HF ya da UHF RFTT sistemleri olarak tasarlanmtr. HF ve UHF uyumlu tmleik
RFTT sistemleri olduka yeni bir konudur. Bu almamzda HF ve UHF uyumlu tmleik bir RFTT sistemi iin
hem ucuz hem de karmak olmayan bir tag (etiket) anten yaps nerilmi ve tasarlanmtr.
1. Giri
Radyo Frekans ile tanmlama teknolojisi (RFTT/RFID), radyo frekanslar kullanlarak nesnelerin tekil ve
otomatik olarak tanmlanmasn salayan bir sistemdir [1]-[4]. RFTT sistemleri gn getike hayatmzn her
alannda yer almaya balamaktadr. RFTT sistemleri basite, bir tag (etiket) anten, etiket zerindeki veriyi
okuyan bir tmleik devre ve alc/verici nitelerinden oluur. Etiket zerinde bulunan bilgi etiket anten
yardmyla okuyucuya iletilir. Okuyucunun okuma alan kaynaktaki anten yapsna ve zelliklerine baldr.
Gnmzde en ok tercih edilen RFID sistemleri 125 KHz (DF/LF), 13.56 MHz (YF/HF), 868 veya 900 MHz
(PYF/UHF) RFID sistemleridir.
DF RFTT sistemleri dk frekanslarda alan, ok enerji gerektirmeyen ve mesafe-kstl okumaya olanak
salayan sistemlerdir. PYF sistemleri de DF sistemlere gre okuma mesafesinde biraz daha iyiletirmelerin
mmkn olduu, DF sistemlere gre daha ok enerjiye ihtiya duyan sistemlerdir.
Bu almada DF ve PYF RFTT etiketi tek bir sistem olarak tasarlanm olup, bilgisayar ortamnda
gereklenmitir. Tasarlanan sistemle PYF zerinden enerji aktarm da hedeflenmi ve YF RFTT sisteminde
kstl olan okuma mesafesi bu sistem araclyla artrlmaya allmtr. alma sonucunda basit bir yaps
olan YF ve PYF etiket anteni gereklenmitir.
2. YF ve PYF RFTT Antenin Tasarlanmas

YF veya PYF etiketi, antenden ve etiket entegre devresinden olumaktadr. Etiket entegre devresinin giri
empedans anten ile uyumlu olmas gerekir. Bu almadaki PYF RFTT sistemi anteni 50 Ohma uyum
salayacak ekilde tasarlanmtr.
Birleik anten tasarmndan nce YF anteni tasarlanmtr. YF RFTT sistemleri yakn alan enerji aktarma zerine
kurulduu iin eitli anten tasarmlar olsa da hepsi prensipte ayndr. nerilen tasarmda 13.56 MHz YF RFTT
anten iin spiral anten kullanlmtr. ekil 1a ve 1bde bu antenle ilgili tasarm ve simlasyon sonular
grlmektedir.
YF ve PYF RFTT sistemi spiral iine mikroerit yama anten konulmas ile elde edilen yap ekil 2de
gsterilmitir. Yama anten iin kullanlan dielektrik maddenin dielektrik katsays 6.15dir ve onun evresinde
spiral rg eklinde 13.56 MHzlik YF anteni bulunmaktadr.
90
Yama antenin beslemesi balant ine (pin feed) ile yaplrken, spiral antenin beslemesi kenardan ve hava
kprs kullanlarak yaplmtr. Sistem momentler yntemi (Method of Moments) ile modellenip
zmlenmitir.
3. Yama Antenin Dorusall ve Giri Empedans

Tasarlanan yama antenin dorusallk hesaplamalar da yaplmtr. Giri empedansnn frekansa bal deiimi
ekil 3de gsterilmitir. Antenin dorusall x-z ve 3 boyutta deiik kutuplanmalar iin hesaplanm ve Sekil
4de verilmitir. 13.56 MHzdeki endktans deeri, PYF antenin varl ile 2.84 uHden 1.87 uHye dmtr.
Sarm says artrlarak den endktif deer telafi edilebilinir.
4. Sonular
Bu almada YF ve PYF antenleri birlikte kullanlarak, karmak olmayan birleik bir anten tasarlanmtr.
Anten tasarmlar ve lmler zerine almalar srdrlmektedir. Daha sonraki srete elde edilen anten
boyutunun ksaltlmas iin yapda deiiklikler dnlmektedir. Bu tasarm gelitirilerek YF RFTT
antenlerdeki okuma mesafesinin mmkn olduunca artrlmas planlanmaktadr.
Kaynaklar
[1]. C. H. Cheng ve R. D. Murch, Asymmetric RFID tag antenna, IEEE International Symposium on
Antennas and Propagation (AP-S 2006), Albuquerque, USA, 9-15 July, 2006.
[2]. C. Cho ve I. Park, Design of UHF small passive tag antennas, IEEE Antennas and Propagation Society
International Symposium, s. 349-352, Temmuz 2005.
[3]. L. Yang, S. Serkan Basat ve M. M. Tentzeris, Design and development of novel inductively coupled RFID
antennas, Teknik Rapor, Georgia Institute of Technology, Atlanta, GA.
[4]. S. S. Basat, K. Lim, J. Lasker ve M. M. Tentzeris, Design and modelling of embedded 13.56 MHz RFID
antennas, Electronic Components and Technology Conference, s. 867-870, 2005.
ekil 1a. 13.56 MHz spiral anten tasarm.

3.00E-06
Endktans ( H )
2.95E-06
2.90E-06
2.85E-06
2.80E-06
2.75E-06
2.70E-06
2.65E-06
9.560E+06
1.156E+07
1.356E+07
1.560E+07
1.760E+07
Frekans ( Hz )
ekil 1b. 13.56 MHz anten iin endktansn frekans bal deiimi.
91

ekil 2a. Yama anten iin ller.
ekil 2b. 13.56 MHz spiral anten iersinde yama anten.
ekil 3a. Giri empedansnn gerel ksmnn frekansa bal deiimi.
ekil 3b. Giri empedansnn sanal ksmnn frekansa bal deiimi.
92
ekil 4a. Antenin dorusall, D ( x-z dzleminde)
ekil 4b. Antenin x-z dzleminde dorusall
ekil 4c. 3 boyutta antenin toplam dorusall (D + D).
93
IEEE 802.15.3a Standard Uyumlu, Ultra Geni Bantl- Dk Grltl

Kuvvetlendirici Devresinin Gereklenmesi
Sefa zbek ve Dr. Ibrahim Tekin
Sabanc niversitesi , Mhendislik ve Doa Bilimleri Fakltesi, Tuzla-stanbul
Tel: 216-483 9534, Fax: 216-483 9550, e-mail: tekin@sabanciuniv.edu
zet: Bu almann amac IEEE 802.15.3a standard ile uyumlu, yksek performansl, dk maliyetli,geni
bantl, dk grltl kuvvetlendirici (LNA) tasarlamaktr. Devre, Cadence ve ADS tasarm / simlasyon
/modelleme ortamlar kullanlarak, 0.35m SiGe BiCMOS HBT teknolojisi ile tasarlanmtr. LNA devresi
optimize edildikten sonra, retime gnderilmitir. 3.1 -5 GHz bandnda grlt deeri 3-4 dB arasnda
llm olup, maksimum g kazanc 15 dB olarak llmtr.
1. Giri
Entegrasyon fikrinin douundan bu yana, transistr boyutlar 25mden (1960) 90nmye (2003) kadar derek,
entegre devrelerin ok byk lde hzlanmasn salamtr. Boyutlarn klmesi, dk grltl
kuvvetlendiricinin tek bir krmk zerinde gerekletirilmesini mmkn klmtr. Ayn zamanda entegrasyon
sayesinde yksek hzl kablosuz iletiim standartlararas alabilen, dk maliyetli kablosuz yerel a balantl
(WLAN) zmler mmkn olmutur.
Teknolojinin hzla bymesiyle beraber, interaktif multimedya sistemlerde bulunan yeni nesil kablosuz
sistemlerin daha geni bantlarda alma gereksinimleri orataya kmtr. Geni bantl sistemler (UWB), daha
dk g ve daha geni frekans aral ile ksa mesafede daha yksek veri hz salar. Grnt sistemlerinde ve
birok haberleme sistemlerinde UWB kullanlmaktadr, [1]. UWB sistemler 3.1-10.6 GHz frekans aralnda
almaktadr. Bu frekans aralda eitli amalara ynelik kendi iinde dk frekans (3.1-5 GHz) ve yksek
frekans (6-10.1 GHz) bant aral olarak 2 ye ayrlr.
Bu almann amac IEEE 802.15.3a (3.1-5 GHz) standart ile uyumlu, yksek performansl, dk maliyetli,
geni bantl, dk grltl kuvvetlendirici gereklemektir. Devreler, Cadence ve ADS tasarm / simlasyon
/modelleme ortamlar kullanlarak, 0.35m SiGe BiCMOS HBT teknolojisi ile tasarlanm / gerekletirilmitir.
LNA devresi optimize edildikten sonra, retime gnderilmi ve llmtr. Genis bantl LNA tasarmlarnda
izlenilen yol, giri ve k uyumlama devrelerini bant geirgen filtreler olarak tasarlanmasdr, [2-3]. Bu
almada devrede kullanlan eleman saysn en azda tutabilmek amac ile giri uyulmama devresi yksek
geirgen filtre, k uyulmama devresi dk geirgen filtre olarak tasarlanmtr.
2. Devre Tasarm
0.35m SiGe BiCMOS HBT teknolojisi kullanlarak, IEEE 802.15.3a protokol iin 3.15 GHz frekans
bandnda alan LNA gelitirimi anlatlmaktadr. Tasarmda bant geiren filtre kullanlarak sadece istenilen
frekanslar arasndaki iaret ykseltilmitir. Ayrca giri uyumlama devresinde bulunan ve performans olumsuz
etkileyen bant geiren filtre yerine, yksek geiren filtre, kta ise dk geiren filtre kullanlmtr. Bu sayede
giri empedans uyumunda kullanlan ve devrenin performansn etkileyen bobin saysn indirgenmitir. LNA
devresini ematii ekil 1de verilmitir. Kaskot yapnn kullanld devrede giri uyumlama devresi seri Cparalel L seri C elemanlarndan oluan 3.1 GHzden balayan yksek geirgen filtre olarak tasarlanmtr.
Bunun sayesinde giris direnci drlm olup, bu sayede devreden elde edilebilecek en dk grlt faktr
elde edilmitir. Devrenin 3.1-5 GHz aralnda alsabilmesi iin k uyumlama devresi paralel C-seri Lparalel Cden oluan 5 GHzte sonlanan dk geirgen filtre olarak tasarlanmtr. Devrenin aktif yaps kaskot
olarak srlen iki grup transistorden olumaktadr.
94
ekil 1: Dk grltl ykselte devresi ematii

Devrenin belirtilen frekans bandndaki llen NF deeri ile kazan deeri llm, ve IEEE 802.15.3a
uygulamasna olduka uygundur.
ekil 2: Dk grltl ykselticinin a) serimi b) mikrofotoraf

ekil 2de rettirilen devrenin Cadence Virtuoso serim izimi ile rettirilen devrenin optik mikroskop ile ekilen
mikrofotoraf grlmektedir. Tasarlanan LNA yaps, 792 1112 m2lik alana serilmi olup, 3,3 V besleme
gerilimi altnda ve 16,17mW g harcamaktadr. Ayrca, devrenin giri ve k empedans uyumu yaplm ve
50- kaynak empedansna uygun hale getirilmitir.
3. lmler
LNA devresi 0.35m SiGe BiCMOS HBT teknolojisi kullanlarak rettirilmis olup, benzetim deerleri Cadence
yazlm kullanlarak elde edilmi olup, lmler Agilent E4407B Spectrum Analyzer ve 8720ES Network
Analyzer kullanlarak elde edilmitir. LNA devresinin 1 dB skma noktas sadece benzetim olarak verilmitir.
ekil 3te ykseltecin grlt faktrnn lm sonular, benzetim sonular ile beraber verilmitir. UWB 3.1-5
GHz bandnda grlt faktr 3-4 dB arasnda deimektedir. Benzetim ve lm sonular olduka yakndr.
ekil 4te verildii gibi UWB frekans bandnda llen S11 giri geri dnm kayb band iinde -7, -10 dB
deerleri arasnda deimektedir. Giri empedans hem grlt faktrn hem de giri geri dn kaybnda
95
olduka etkili olduundan tasarmda arlk grlt faktrnn dk olmas zerine verilmitir. Benzetim ve
lm sonular arasnda 1-2 dB farkllk gzlenmektedir. Bunun sebebi elemanlarn balantlarnda kullanlan
metallerin sadece R-C deerlerinin elde edilerek serim sonras benzetimde kullanlmalar olabilir.
ekil 3: Dk grltl ykselticinin grlt faktr deerleri
ekil 4: Dk grltl ykselticinin giri geri

dnm kayplar deerleri
ekil 5te rettirilen devrenin UWB frekans bandnda llen S22 k geri dnm kayb band iinde -7, -20
dB deerleri arasnda deimektedir. Benzetimle kyaslandnda devrenin S22 deerinin minimum noktasnda
frekansn700 MHz civarnda kayd gzlenebilir. Bu da devrenin k uyumlama devresinde benzetimlere
katlmayan parazitik elemanlarn varlna iaret etmektedir.
ekil 5: Dk grltl ykselticinin k geri dnm

kayplar deerleri
ekil 6: Dk grltl ykselticinin kazan deerleri
ekil 6da rettirilen devrenin UWB frekans bandnda llen S21 kazan deerleri gsterilmektedir. Benzetim
ile band iinde dz 17 dB olarak hedeflenen kazan deerleri 7dB- 15 dB arasndallmtr. Serim sonras
benzetimlerinde hesaba katlmayan parazitik elemanlar yznden kazan 2-3 dB civarnda debilir. Devrenin
llen kazan grafiini eklinin 5 GHz civarnda bozulmas, devrenin knda hesaba katlamam elemanlarn
olduunu gstermektedir. Hatrlanaca gibi, k uyumlama devresi 5 GHzte sonlanan bir dk geirgen
filtreden olumaktadr. Kazan deerleri 3 GHzte 15dB, 4 GHzte 14 dB, 5 GHzte ise 7 dB olarak llmtr.
ekil 7: Dk grltl ykselticinin izolasyonu
96
ekil 7de rettirilen devrenin UWB frekans bandnda llen S12 izolasyon deerleri gsterilmektedir.
zolasyon deerleri -30 dB altnda llmtr. Devrenin 1 dB skma noktas simulasyonlar ile 3 dBm olarak
elde edilmi olup, devre 3.3 V uygulandnda 16 mW g harcamaktadr.
4. Sonu
Bu almada, IEEE 802.15.3a standard ile uyumlu, yksek performansl, dk maliyetli, geni bantl Dk
Grltl Kuvvetlendirici (LNA) rettirilmi ve lm sonular verilmitir. IEEE 802.15.3a standartlar altnda
spesifik uygulamalarda kullanlmaya uygun rettirilen devrenin kazanc 15~16 dB, grlt faktr 3-4 dB
olarak llmtr. Devrenin 1 dB skma noktas simulasyonlar ile 3 dBm olarak elde edilmi olup, devre 3.3
V uygulandnda 16 mW g harcamaktadr. Tasarlanan LNA yaps, padler dahil 792 1112 m2lik alan
kaplamaktadr.
Referanslar
[1]
[2]
[3]
Yang Liuqing, G.B Giannakis, Ultra-wideband communications: an idea whose time has
comeIEEE Signal Processing Magazine, vol. 21, Issue 6, Nov. 2004 Page(s):26 - 54
Andrea Bevilacqua, Ali M. Niknejad An Ultrawideband CMOS Low-Noise Amplifier for
3.110.6-GHz Wireless Receivers, IEEE Journal of Solid-State Circuits, vol. 39, no. 12, Dec.
2004
Bo-Yang Chang, Christina F. Jou,Design of a 3.1-10.6GHz Low-Voltage, Low-Power
CMOS Low-Noise Amplifier for Ultra-wideband Receivers,APMC2005 Proceedings.
97
(( ;&-F, <, , < B $ 08!,!F!
(00A $ , '$,"#'# =%$)+ '*3A, !.' # +)0 ,)+-'

/3-# +$)0-1,0 (-5 .) / 2- &)0,1$1W$)- -@2@# '0+20':
',0- $,?/)$/,=1+-

'
4- ,1@ &)0,0 &,.)-/)/ +$)0-0 +$)0-1,0 7( ),3/$ 4$(+(
',0- )";99;7?+)@)3@- i 1%$)+?+)@)3@- i /+/)0?+)@)3@-
"
FB,G $ H jI

I% ! % 'H H $$$$
J % H ! $
' > I?@ & H A
B 'H J % B 'H % ' !
'H
=" , .
)- <% 0*3A-A=A$- *0$A0 B8 *A$3A- 2 <% 3%$ ,),$)- 1$+0 (%)-) *)$ +0-13$> @*>@$+$-3
0@$$,A$+03A- $0 <)- <% 0*3A-A=A,A, *A0+/A,3, 2@ *, <-0$A 5) .) 4%)$$0$)-3) 2-*10 <)- <% 0*3A-A=A
/-$,+AA- (,(+(%3) *10 0(*(0 21*@$-3 .) 3 >), *$A+ 2,3A, / 5 C8: 3*1 .) 778] <%
0*3A-A=A$- 1$+/A, -+), <)- <% 0*3A-A=A$- 3((0 -* >-+) 0*A5$-A .) *(0/)0 >(* /).*)$)-,3)
*$A2$+)$)-,3), 31$*A $ 0@$$,A$+03A-$-
/)>>D05),=)- <% 0*3A-A=A/A /-$,, $0 )$)0-1,0 01,-1$$( <% 0*3A-A=A3A- , 4,=)$)- <% 3%$
,),$)-3) 2- +11- -<A,3, +)0,0 1$-0 01,-1$ )3$), 3)$)0-0 *(0$( 1D 5 <% 0*3A-A=A$-
0@$$,A$+0*3A P"Q ',=0 +)0,0 <% 0*3A-A=A$- )+ 0A/ 4+(-$( 1$+$-A )+ 3) , -$+ /(-)$)-,, *10
@%@, 1$+$-A,3, 31$*A -3- @*>@$+$-A, @*>@, 3)$$)-3- /)>>D05),=)- <% 0*3A-A=A 5)-<1-+,/A,A,
*))-$ 1$3@@# *(0/)0 >(* >)-)0-), @*>@$+$-3 $ 0@$$,A$+03A-
;" < B 5 &! D E !.# ,-5 -
/)>>D05),=)- <% 0*3A-A=A/A )0$ "R3) >4-($3(( >2 3034->),/)$ 3$> 0A$.@%@ 1-/A, @%@,$+/A,
*)-$)-$+ /$,3-0 >)1+)-3)0 <)- *5A3, 1$@+03A- )- *(0$( 3$> 0A$.@%@,@, )+5)3,/ )$)+)/
<)- *@2@@, @*$-A,A, /.-$$+)/*$) /$,A- )- *@2@@ 3$> 0A$.@%@ 1-/A,3 3),>)3) @+0 +=A*$
)<$1, .)* 045(0 +$%)+) 0@$$,A$A- ,$> 0A$.@%@ )-<A, /-A$, )$$)-3), >)*), 0A+ <)- *@2@0 *,3) *@2@0
21*@,= +,*)%/*1, /$+03A- @ 0A+A, 3))- *-$,-0 &+"8 +13@,3 @*-A$, 3$> 0A$.@%@,3
)$)0-1+,*)0 3$>,A, -* >-+) <%A 3)-$-
<)-- *@2@0
045(0 +$%)+)
,$> 0A$.@%@
)0$ " D /)>>D05),=)- <)- <% 0*3A-A=A/A

,1-@/$ 51$-%/*1, / 5 3$> 1-/A, <)- *@2@0 *)-$)-$+ 3-)/)$ 2- 3$> 0A$.@%@, >-3,3)
3$>,A, 51$-%/*1, *(%)* 34,)- @ )0*) <-3* -1/*1,@ 3),+)0)3- P"Q /)>>D05),=)- <%
0*3A-A=A/A,3 0@$$,A$, 3034->),/)$ 3$> 0A$.@%@ <-3* -1/*1,@ )0/,, 2/A-A$+/A, ,)3), 1$@- @
*(%3), /)>>D05),=)- <% 0*3A-A=A/A, 2/A-A$+A -1/*1, <% 0*3A-A=A/A 3 3),+)0)3- P'Q @1, .) 2D P;Q
<% 0*+ +)0,%+/A,A <)- +$%)+),, )<)0< 5)-+)2$)/,, @*>@$,, /0 +,*)0 $, 3))-,) >4-)
3)+)/ 1$-0 *A0$3A$- @ )0,, <)- +$%)+),, 3)$)0-0 *(0$),+) 4%)$$*$) -A-A$3AA,A 2)$-$)-
C)-+)2$) -A0* <)- *@2@@, 3)$)0-0 0A$.@% 1$-0 )0/ -- @ /*)3) 3) 0A$.@% 3$> 21*@ %$A- @
98
3 )$)0-1+,*)0 3$>,A, -* >-+) <%A,A, 3)+)/,) ,)3), 1$@- 4,$-A, 2@ >4-(( b'c)// P9Q
-<A,3, 3)/)0$),3 .) c)// 5)-*130 -)%1,,/$-A, 3034->),/)$ 3$> 0A$.@%@,@, -3* -1/*1,@
)0/,3) 1$+/A,3, 0*,0$,3AA,A 0)<) /%% .) $, PBQ / ),)-W,, 2(*(0 0A/+A,A, <)- +$%)+)
(%)-,3) 15$,3AA,A# 2@ ,)3),$) 3) <)- *@2@@, 3)$)0-0 3$> 0A$.@%@ >4-). *5AA,A 2)$-$)- %
0*+/A,A, <-3* -1/*1,@ )0/,3), 0*,0$,3AA,A 4,)-3$)- (1-3# /1/),21@+ .) 1*3P'Q <% 0*+
+)0,%+/A,A >)$-30$)- 2/A-A$+A <-3* -1/*1,@ )1-/*$) *A0$3A$- ,$> 0A$.@%@,@, >-,) >)$),
31-@/$ 51$-%) &+"8 +13@ <)- +$%)+) *,3) )$50 51$-%/*1, / 5- )*A$A+A /$*, 2/0A, +13
3)$)0-0 20 *(0$( 3$> 0A$.@%@,30,) 2),%)*), 21%@$+@ &+"8R3A- ]-1//D51$-%) +13 =@D1<< $A,3
2- 2- +133@- (1-3 <% 0*+/A,A, 2/0A, &+"8 2),%)- +13 .) ).,/=), =-1//D51$-%) +13@,
)0$)+,3), 0*,0$,3AA,A .) 2@ )0$)+, @*>@$,, +,*)0 $, >4-) 3), 2)$-+- ]-1//
51$-%) +13@, =@D1<< <-)0,/A,3, 3((0 24$>)$)-3) <-3* -1/*1,@ )0/ 2/A-A$A- .) *(0/)0 <% 3)+$)-
)$3) )3$- ]@D1<< <-)0,/A (%)-,3) /) <-3* -1/*1,@ >4%$),- .) 5)-*130 -)%1,,/$- >4%),- P"Q

!" < B $ 08!,!F! 5 ,!#!
@ *$A+3# 7B (% +)-0)% <-)0,/A, / 5 Z"8 2, >),$,3) *$A,# /)>>D05),=)- 5,3) <)- <%
0*3A-A=A,A, /-A+A *)- $+03A- C-0) /)>>D05),=)- <% 0*3A-A=A/A,A, /-A+A 2%A *0$A0 )1-$)-)
3*,+03A- P"DBQ @1, .) 2DRA, >)$-3 2-,= 3)-)=) 5)-(-2/*1, )1-/ P;Q <% 0*+/A,A
5)-+)2$),, @<0 +0-3 3)+)/,) 3*,3A-+03A- % 0*+/A *0$A0 1$-0 A30 >2 .)-$)2$-

-".
8 ' '

8 -'.

'
8 -;.

9% -9.

'E 7(%V@// -B.

@ <1-+($$)-3) - <)- +$%)+),, 3)$)0-0 /2# k8 21 @%*A, 3$> 21*@# (8 @*>@$,, ,] +,*)0 $,#
9l7 <)-, +,*)%/*1, 3))-3- +, *(0/)0 <% 0*+/A 3))- 9l7 3))- 31*+ +,*)%/*1,
3))-,)-9l7/. @$AA,3 1$@-
)- +$%)+) /)*+ <)- <% 0*3A-A=A /-A+A,3 4,)+$ 2- -1$ 1*,+03A- )- +$%)+),, 31*+
+,*)%/*1, 3))-# *$A+ <-)0,/A, .) <% 0*3A-A=A >)1+)-/,) >4-) /)*$+)$3- '*,A ,3 )+ *(0/)0
+0-3 <% 0*+/A,A, )+ 3) 3((0 -* >-+) 0*2A,A /$*=0 15+$ 31*+ +,*)%/*1,@ /)*+
A30 *0$A0 <1-+($ $) 2)$-$),-3

9%
8B -B.

%+ /-A+A+A%3 7B88 % 3))-, *)-, 01*3@@+@%3 9% ":7:9 3))-, )$3) )3)-%

% 0*3A-A=A,A, 0*2A,A, 3((0 1$+/A *, 3)$)0-0 .) +,*)0 0*A5 ,W,$-A,A, 3((0 /)*$+)/
>)-)0+)0)3- )-@+D8-1, -,)-)8. +$%)+) 3((0 0*A5 ,W,$-A ,)3),*$) 3)- <)- +$%)+)$)-3),
3 (/(,3(- !$A++A%3 <)- +$%)+) 1$-0 "CE8 31*+ +,*)%/*1, 3))-,) / 5# 3)$)0-0 .)
+,*)0 0*A5 ,W,$-A 8888'R3), 3 0(*(0 1$, '& 7=-1`.) +2( <-+/A,A, ]S"E 5 ,@+-$A (-(,(
0@$$,A$+AA-
)- +$%)+) 5-+)-)$)-,, *,A /A- >)1+)-/ 3) /-A+3 4,)+$3- 9@$$,A$=0 <)- *@2@@, 15+$ *5
@%@,$@@ T3U A30 >2 1$+$A3A-PBQ3

8
"#C8:

8
"#;8E
-:.
99
'$ $+), 3((0 3))-$)-3) <% 0*+/A +0-A *10 % 1$@-0),# (/ $+), *(0/)0 *5 3))-$)-,3) <-3*
-1/*1,@,3, 0*,0$,, -* >-+) 0*2A -AA >4%$),- -^"B# k8^;":=+ -7B (% *,. 3))-$)-, *)-,)
01*3@@+@%3 A30 /1,@=@ )$3) )3)-%

89C =+ 8:' =+ -C.
)@0-A30 /1,@= >4-) 8: ++ .) 8B9 ++ *5$A @*$-A /.-$$+ 0 <-0$A /-A+ *5A$+AA- &/-$,,
5-115, .) 4$*(+ 3(%),),, <11-<A )0$ 'R3) >4-($+)0)3- &/-A+3 FD2, /,3- 3$> 0A$.@%@
-c/78. 0@$$,A$+AA- ,$> 0A$.@%@,@, ) 0$A,$AA , -$+ /(-)/, 0A/$+0 +=A*$ 8" ++ 3))-,)
,3-$+- )- *@2@@, 3$> 0A$.@%@ *,3)0 51%/*1,@,@ *-$*2$+)0 *, 5$/0 *- .3$-A
0@$$,A$+AA- )- *@2@@, @%@,$@@ -"DB. 0@$$,A$-0 CB++ =.-A,3 1$+/A >)-)0 )/5$,+AA-
++5)3,/ )$)+)* /$*, 01,0 >)* ]0& 7=-1`.) 0@31 $) *5A$, /+($/*1,$- /1,@=@ "B ++ 1$-0
2)$-$),+- G*>@, +,*)0 $,A /$*2$+)0 *, /-A+ "888 34,($( *5A$+AA-

91,-1$
/-A+$-A
C$/0 *- .3$-A

)0$ ' \&-)$), 5-115 .) 4$*(+ 3(%),)

5" F'/# .-1' ,!

&-)$), 5-115, 5)-<1-+,/$-A A3 .)-$+- )0$ ;R) -* >-+) 0*A5$-A,A, 7C(%R3), /1,- ,3),
*(0/)$3 >4%$),+)0)3- )- *@2@0 *,3) **A$, =-1// 51$-%) +13@, =@D1<< <-)0,/A,A, 1 24$>)*) *0A,
1$3@@ 3((,($+)0)3- '-* >-+) 0*A5$-A,A, -AA <-3* -1/*1,@ )0/*$) *A0$,2$-

3

3
3
3
3
4
4
4
4
4
4

)0$ ; \ E'D"'9 (% 2,3A,3 : ++ *5$A /-A+ *, -* >-+) 0*A5$-A

% 0*3A-A=A,A, E'D7C (% -/A,30 5)-<1-+,/A )0$ 9R) >4-($+)0)3- '-* >-+) 0*A5$-A ), *(0/)0
/).*)/ "' 3 1$, , *(0/)$+)$)- *5+03A- C$/0 *- .3$-A,A *-$*-0 2@ 3)+$)-, 3))-$)-,,
%$A$2$3 >4-($+((- 0'" <% >-<,3), <-0$A 0A+ 3))-$)- *, 3)), <%$- >4-($+)0)3-
)- +$%)+)$)-, 31*+ +,*)%/*1, 3))-$)- /A=0$A0 -A0* 3(+)0)3- @ 3))-, 3(+)/ +0/+@+
<% 0*+/A +0-A,A, 3(+)/,) ,)3), 1$@- % 0*3A-A=A,A, <% 0*+/A 0-0)-/,, /A=0$A >4-) 3)+
)0$ BR) >4/)-$+-
100
% 0*3A-A=A,A, 5)-<1-+,/A,A 2)$-$)*), 4,)+$ 2- <04- 3) <% 0*3A-A=A,A, , -$+ /(-)/3- /3-
//)+$)-,3) , -$+ /(-)/ , @%+),, @%*3 2- ,103, 3)-,) *4,)$+) A%A,A 2)$-$)- '>$),
+;:;"' >(* 0*,A 0@$$,A$-0 *5A$, 4$*(+$)-3) , -$+ /(-)/,, "'BD9' +/ -/A,3 3)
>4%$),+-

)0$ 9 \ E'D7C (% 2,3A,3 :++ *5$A /-A+ *, -* >-+) 0*A5$-A .) <%$-A

)0$ B \ -0$A /A=0$A0 3))-$)- *, +0/+@+ <% 0*+/A )-$)-

)- <% 0*3A-A=A$- 4%)$$0$) *(0/)0 >(* >)-)0-), >(,(+(% +0-13$> <-)0,/A @*>@$+$-A,3
0@$$,A$+03A- ,1-@/$ 1$+*, +$%)+) 4%)$$0$)- ,)3),*$) 2),%)+ .) /-A+ *$A+$-A 4,)+$3- @
*$A+3# 0@-+/$ )+)$$)-) 3*,, .) 2$>/*- 2),%)+$)- $) 3)/)0$),+ 2- /)>>D05),=)- <)- <%
0*3A-A=A /@,@$+@@- &/-A+ 2$,>A=A,30 2)0$),$)-$) @*@+$@ 2- 5)-<1-+,/ 4$*(+( >4/)-$+- %
3))-$)- -/A,3 , -$+ A%A,A, >)-3 /A,A-$+* -+), /)>>D05),=)- <% 0*3A-A=A$- /-A+ .)
>)-*)0$)-+) 01$*$AA *A/A,3, )-= )3$)2$-

$ 0- ,
P"Q 91@$ 0 9# # T7=-1`.) ,3 7$+))- c.) C /) 0 <)-/ \ S1$@+) "3 ,)$)=-= ,3 )-) C /)
0 <)-/U 1/1,# 21,3-3 '-)= (1@/)# "77"
P'Q (1-3 c +# /1/),2@+ b .) 1*3 ]/# T& )1-* 1< ) 0@55-)//)3D/11, /)=5-1=$ )-) C /)
0 <)-#U S1$ 7&&D":# 9/A+ "7:E# / 78'D7"8
P;Q @1, 9b .) 2D # UC)-@-21, & )1-* 1< ) /)=5-1=$ )-) C /) 0 <)-#U >% @@ S1$ "87#
0@55$)+), '"# "7:'
P9Q c)// b'# T' 5 ),1+),1$1>=$ & )1-* 1< ) /)>>D05),=)- C /) 0 <)-#U >%
@ S1$ 9C# (%-,
"7B7# / "";8D"";C
PBQ /%% C' .) $, # T/)=,>@$- @3) )-) C /) 0 <)-/ ++5$1*,> 21,>@3,$ 7>,)= )$3/#U
>%
@ S1$ 9C# 7- "7B7# / 99:D99C
101
Tek Katmanl ve ok Katmanl Periyodik Yaplarn

Radar Sourucu Malzeme Yapmnda Kullanm
Saim EKC, Erdem YAZGAN*
Mikrodalga Elektronik Sistemler (MKES) A.., Ankara
Tel: (312) 8475100 / 3510
saim.ekici@mikes.com.tr
*Hacettepe niversitesi
Ankara
Tel: (312) 2977050
yazgan@hacettepe.edu.tr
zet: Bilindii gibi elektronik harp alannda radar kesitinin azaltlmas iin birok teknik uygulanmaktadr. Burada
temel ama yansmay olabildiince azaltmaktr. Bu tekniklerden birisi de tek veya ok katmanl periyodik yaplar
kullanmaktr. Bu almada herhangibir yzeyden yansmay azaltmak iin drtgen iletken yamalarn kullanld
Frekans Seici Yzey (FSY) yaplar incelenmitir. FSY analizinde, izgesel alan immitans yaklam ile Moment
Metodunun birlikte kullanld integral yntemi izlenmitir. Ayrca katmanl yaplarn analizini sadeletirmek iin
iletim hatt modelinden yararlanlmtr. Yap, x ve y ynnden sonsuz periyodiklie sahip olduundan
elektromanyetik alan, Floquet modlarnn birer fonksiyonu eklinde geniletilebilmektedir. Bylelikle levhalar
zerindeki bilinmeyen akmlara ait katsaylar Moment Metodu ile bulunarak FSYye ait yansma ve iletim
katsaylar elde edilmitir.
1. Giri
ty
Periyodik yaplar temel anlamda iki ekilde uyarlr. Pasif dizide gelen dzlemsel bir dalga ile, aktif dizide ise her
elemana balanm birer rete ile uyarlma gerekletirilir. Kullanm amacna gre belirli bir frekans bandn
souran veya yanstan pasif dizilere Frekans Seici Yzey (FSY) denir. FSY zellikle haberlemede, mikrodalga
entegre devrelerde ve antenlerde kullanlmaktadr [1]-[5]. rnein, radom yaplarnda FSY, sinyalin frekans
bandnda tam iletim yaparken dier frekans bandlarnda yanstc zellik gstermektedir. Elektronik harp alannda
ise FSY, radar sourucu malzeme olarak kullanlarak dman radarlarnn alma bandnda sourucu zellik
gstermektedir.
FSYnin yansma ve iletim karakteristii; kullanlan malzemenin cinsine, katman kalnlna, dzlemsel dalgann
geli asna ve polarizasyonuna, katmanlar zerine yerletirilen metalik yamalarn boyutlar, geometrisi ile
periyodiklikliine ve simetri ekseninin konumuna gre deimektedir. Katman yapsnda, rnein; ferromagnetik
malzemeler kullanlarak yapnn iletim ve yansma karakteristii, kullanm srasnda da deitirilebilmektedir. Yine
ayn amala ara katmanlardan herhangibirisinin kalnl deitirilerek grev yaplacak blgedeki tehditlerin frekans
bandnda gelen sinyaller sourulabilir. Ancak dikkat edilmesi gereken nokta kalnlk ile sourulan band genilii
arasndaki ters ilikidir. Kalnln artmas, hem maliyeti arttraca hem de fazladan yk getirecei iin en optimum
deer seilmelidir. Bu almada, yansma katsaysn drmek iin ekil 1de verilen tek veya ok katmanl
periyodik yaplar incelenmi olup yukarda bahsedilen parametrelerin, yapnn iletim ve yansma karakteristii
zerindeki etkileri aratrlmtr.
ekil 1. (a) Tek katmanl FSY yaps, (b) ok katmanl FSY yaps iin edeer iletim hatt modeli,
(c) Dzlemsel dalgann gelme as
102
2. FSY iin Temel Formulasyonlar

Bu almada, bilinmeyen yzey akm younluu katsaylarnn hesaplanmasnda Moment Metodu kullanlmtr.
Moment Metodunda ihtiya duyulan diyadik Green fonksiyonu elemanlar, izgesel alan imitans yaklam ile elde
edilmitir. Metalik yamalar zerinde indklenen bilinmeyen akm, bilinen tam alan veya alt alan taban
fonksiyonlarnn seri toplam eklinde modellenmektedir. Elektromanyetik salma probleminin zm iin
katmanl yaplar, iletim hatt ile modellenmitir [5].
FSY analizini olduka kolaylatran Floquet Teoremine gre x-y dzleminde iki ynl snrsz periyodiklie sahip
yaplar iin herbir elemann sahip olduu x ve y ynndeki dzlemsel dalgalar yaylm katsaylar, e-ja , e-jb,
haricinde ayndr. Yani bir birim hcrenin herhangi bir noktasndaki alan ile baka bir birim hcrenin ayn
noktasndaki (nceki birim hcrede alnan noktaya gre x ve y dorultusunda bir periyodun tam katna karlk gelen
nokta) alan, yaylm katsays dnda ayndr.
Anizotropik dielektrik malzeme iin dielektrik geirgenlik tensr,
H xx 0 0
H H o 0 H xx 0
0
0 H zz
(1)
eklinde tanmlanmaktadr. Burada

o, serbest uzay dielektrik sabitini,
xx ve
zz ise srasyla x ve z ynlerindeki bal
dielektrik sabitlerini gstermektedir. Periyodik drtgen yamalar x-y dzlemine yerletirilmi olup FSY yapsnn
optik ekseni z ynndedir.
xx ve
zzin deitirilmesiyle elde edilecek farkl dielektrik malzemeler kullanlarak
istenilen iletim ve yansma karakteristikleri elde edilebilmektedir.
FSY analizinde izlenen yola genel hatlaryla bakacak olursak, kartezyen koordinat sisteminde skaler Helmholtz
Denklemi,
2 k 2 \ ( x, y, z )
(2)
eklinde tanmlanmakta olup +z ynnde ilerleyen homojen dalga denklemi (x,y,z) =

(x,y) e-jz ile
gsterilmektedir. (1)deki Helmholtz Denklemi; yapnn x ynnde a, y ynnde b periyodikliine sahip olduu
dnlerek deiken ayrma yntemi ile yeniden dzenlenirse Floquet modlarna ait izgesel deikenleri,
2mS
2nS
Dm
k xg ve E n
k yg
(3)
a
b
eklinde bulunur. Burada k xg
ko sin T sin I , srasyla, x ve y ynndeki dalga numaralar
ko sin T cos I ve k y
gstermektedir.
FSY yaps iin gelen elektrik alan u ekilde ifade edilmektedir [2]:
ij
ij
Z xy J jx j D m x En y
Eixg M f f Z xx
ij ij e
g
Eiy j 1 m f n f Z yx Z yy J jy
(4)
(4)te i alt indisi i. iletken levhay gstermektedir, i = 1,2,..M, Fourier dnmn belirtmektedir. Snr
koullarndan gelen ve yansyan elektrik alanlarn teet birleenlerinin toplamnn sfra eit olduu bilinmektedir,
s
s
Et Et 0 . Bu durumda eitliin sol taraf, herbir iletken yamann oluturduu salan alan ifadelerinin toplamna
eittir. Yamalar zerinde indklenen bilinmeyen akm bulmak iin operatr eitlii, Galerin Metodu kullanlarak
zlmtr. Bu yntemde test fonksiyonu ile taban fonksiyonu ayn seilmekte ve operatr eitlii, matris eitlii
eklinde ifade edilebilmektedir. (4)te Galerkin Metodu, uygun taban fonksiyonlar kullanlarak uygulandnda,
ij
ij

0
C xj
f J xi
J xi E xinc M f
0 Z xx Z xy J xj D mn , E mn
J E inc j 1 m f n f 0 J ij ij

0
J yj D mn , E mn C yj
yi
yi y
Z yx Z yy
(5)
elde edilir. j. yamadaki akm ile i. yamadaki salan alan arasndaki iliki kullanlarak diyadik Green fonksiyonu
elemanlar u ekilde ifade edilir:
ij
Z xx
1
2
Dm
2
En
h
2 e
ij
D m Z eqij , Z xy
En2 Zeqij
ij
Z yx
D m En
2
Dm
2
En
e
h
ij
Z eqij ve Z yy
Zeqij
1
2
Dm
En
e
2 h
D m Z eqij
E n2 Zeqij
(6)
103
e ,h
(6)da e ve h st indisleri, srasyla, TM ve TE polarizasyonlar belirtmektedir. Z eqij
, bir dielektrik katmana ait
edeer empedans deeri olup j. yamadaki akm ile i. yamadaki salan alan arasndaki ilikiyi gstermektedir:
e ,h
Z eqij
1
e, h
Ydwni
(7)
e, h
Yupi
e,h
e,h
ekil 1(b)de grld gibi Ydwni
ve Yupi
, srasyla, i. dielektrik snrdan aa ve yukar doru bakldnda
grlen giri empedans deerleridir. Buna gre;

e ,h
e ,h 1 rdwni
Yoi
e ,h
1 rdwni
e, h
Ydwni
e, h
ve Yupi
e,h
e, h 1 rupi
Yoi
e,h
1 rupi
( 8)
e,h
e,h
(8)de verilen rdwni
ve rupi
, ekil 1(b)de grld gibi dielektrik katman nedeniyle, srasyla, aa ve yukar
ynde oluan yansma katsaylardr:

e,h
e,h
rdwni
e ,h
e,h
Dielektrik katmanlara ait karakteristik admittans deerleri, Yoi
J ei
H xxi
H zzi
e ,h
Yoi Yo ,i 1 j 2J ei ,hi di
e, h Yoi Yo ,i 1 j 2J ei ,hi di
ve rupi
e,h
e,h e
e,h
e,h e
Yoi Yo ,i 1
Yoi Yo ,i 1
J hi
jZH oH xxi
jZPo
ve Yoi
J ei
D m2 E n2 Z 2 PoH oH zzi ve J hi D m2 E n2 Z 2 PoH oH xxi dir.
(5)in zlmesiyle bulunur ve yamalar zerinde indklenen toplam akm, J
(9)
olup
Bilinmeyen akm katsaylar, Cj,

T
Ci Ji ile bulunur. Burada Ji , taban
i 1
fonksiyonlarn gstermektedir.
[4]te tek katmanl yap iin verilen yansma katsays ok katmanl yaplar iin yeniden dzenlendiinde,
e, h
e,h
Rimn
e, h
WLYeq1
e,h
J ve Rimn
1 rupe,1h

e,h
1 rup1
1 rupe,1h
e,h
Ydwn 2
e,h
1 rup1
e,h
Ydwn 2
e ,h
Yo1
e, h
Yo1
(10)
e,h
e, h
e, h
elde edilir. Burada Yeqi
Yupi 1 Ydwni 1 , i. dielektrik snra ait edeer admittans deeridir. letim katsaysnn
hesaplanmasnda ise aadaki eitlikler kullanlmtr:
e, h
e ,h
timn
1
e,h
Rimn
WLY e,h J
1
eq1
ve
e ,h
timn
i 1 ise
i !1 ise
1r e
t r
e ,h
dwni
e,h
i 1, mn
j 2J ei ,hi di
e ,h e,h
dwni ti 1,mn
e j 2J ei ,hi di
(11)
Buraya kadar elde edilen eitlikler, problemin bilgisayar ortamnda kodlanmasnda kullanlacaktr. Bundan sonraki
aamada, kod kullanlarak deiik FSY yaplar modellenerek bunlarn karakteristikleri incelenmitir.
3. alma Bulgular ve Sonular

Bu almada drtgen mkemmel iletken yamalar kullanlmtr. FSY yaps, x ve y ynnde snrsz periyodiklie
sahip, kalnl ihmal edilebilir metalik yamalardan olutuu iin yamalar zerinde indklenen akmn sadece x ve y
bileeni analiz srasnda kullanlmaktadr. Aadaki grafiklerde radar sourucu malzeme olarak kullanlmas
dnlen FSY modellerine ait iletim ve yansma karakteristikleri grlmektedir. Grafikler incelendiinde istenilen
rezonans frekansn ve band geniliini elde edebilmek iin farkl yap parametrelerinin deitirebilecei ve bunlarn
104
etkileri grlmektedir. Bu zellik kullanlarak hedef radarn alma frekansn ve band geniliini kapsayan radar
sourucu malzeme tasarmnda FSY kullanlabilir. ekil 4, [3]te verilen grafikle karlatrldnda deneysel
sonulara olduka yakn olduu grlmektedir.
ekil 2. Tek katmanl FSYde TE gelen dalga iin bal

dielektrik sabitinin yansmaya etkisi
ekil 4. Tek katmanl FSYde TE gelen dalga durumu iin

katman kalnlnn iletime etkisi
ekil 5. ift katmanl FSYde TE gelen dalga durumu iin

gelme asnn yansmaya etkisi
ekil 3. ift katmanl FSYde TE gelen dalga durumu iin

st katman kalnln iletime etkisi
ekil 6. katmanl FSYde TM gelen dalga iin orta

katman kalnlnn yansmaya etkisi
ekil 7. Tek katmanl FSYde TM gelen dalga durumu iin

gelme asnn yansmaya etkisi
Kaynaklar
[1] R. Mittra, C.H. Chan, ve T. Cwik, Techniques for analyzing frequency selective surfaces: A review, Proc.
IEEE, Aralk 1988, vol. 76, s. 1593-1616.
[2] T.K. Wu, Frequency Selective Surfaces and Grid Arrays, New York: Wiley, 1995.
[3] A.L.P.S. Campos, A.G. dAssuno, ve L.M. de Mendonao, Scattering by FSS on Anisotropic Substrate for
TE and TM Excitation, IEEE Tran. Microwave Theory Tech., Ocak 2002, vol. 50, no.1, s. 72-76.
[4] J.P. Montgomery, Scattering by an Infinite Periodic Array of Thin Conductors on a Dielectric Sheet, IEEE
Trans. Antennas Propagat., Ocak 1975, vol. AP-23, no.1, s. 70-75.
[5] T. Itoh, Spectral Domain Immitance Approach for Dispersion Characteristics of Generalized Printed
Transmission Lines, IEEE Tran. Microwave Theory Tech., Temmuz 1980, vol. MTT- 28, no. 7, s. 773-736
129.
105
RF-MEMS Anahtarlama TekniCi Hle AHR Tipi Metamalzemelerde

Manyetik Rezonans Frekansnn Adaptif Biimde Ayarlanmas
Evren Ekmeki1,2, Kaan Topall1, Tayfun Akn1, Gnl Turhan-Sayan1
1

Ankara
eekmekci@metu.edu.tr, kagan@metu.edu,tr, tayfun-akin@metu.edu.tr, gtsayan@metu.edu.tr
2

Isparta
zet: Bu almada RF-MEMS anahtarlama tekni i kullanlarak AHR tipi yaplarda rezonans frekansnn
adaptif biimde ayarlanabilmesi iin gerekli n almalar yaplmtr. Bu amala, allagelmi AHR yapsna
RF-MEMS anahtarlarn yerletirilebilece i ilave ayrklar alm ve bu ayrklarn rezonans frekansna etkileri
hem deneysel lmlerle hem de saysal benzetimlerle incelenmitir.. Bu sonular gstermektedir ki, AHR tipi
metamalzemelere eklenen ilave ayrklar rezonans frekansn arttrmaktadr. Bir baka deyile ayrk saysnn
RF-MEMS anahtarlarla belirlenmesi yapnn rezonans frekansnn adaptif biimde ayarlanmasna olanak
verecektir.
1. Giri.
Negatif krlma indeksli metamateryaller hem etkin dielektrik sabitinin (etkin) hem de etkin manyetik
geirgenliin (etkin) ayn frekans aralnda negatif deerler ald zel yaplardr [1]. etkin deerlerini
mikrodalga frekanslarnda negatif deerlere ekebilmek, plazma benzeri bir yap gsteren, periyodik olarak
dizilmi ince iletken teller yardmyla mmkn olabilmektedir [2]. Negatif etkin deerleri elde etmek iinse,
ayrk halkal rezonatrler (AHR), spiral rezonatrler ve V-ekilli rezonatrler gibi zel tasarlanm yaplara
gereksinim duyulmaktadr [3-5]. nce tel ve manyetik rezonatr dizinlerinin birlikte kullanlmas ile oluturulan
solak (negatif krlma indeksli) metamalzemelerin alma frekans band ise rezonatr tasarm ile belirlenmektir.
nk, bu tip yaplarla elde edilebilen negatif etkin deerleri, negatif etkin deerlerinin elde edilebildii frekans
band ierisine den olduka dar bir frekans blgesinde gerekletirilebilmektedir. Rezonans frekansnn
kaydrlmas, negatif etkin deerlerinin gzlendii frekans bandnn kaydrlmas anlamna geldii iin, manyetik
rezonans frekans ayarlanabilir metamateryal yaplarnn tasarm nem kazanmaktadr.
AHR yapsnn rezonans frekansn kaydrmak iin literatrde eitli yntemler nerilmitir. Bunlardan ilk akla
gelen, rezonatrn birim hcre boyutunun ya da yapy oluturan hatlarn kalnlnn ve/veya bu hatlarn
birbirlerine olan uzaklnn deitirilmesidir [6]. Dier bir yntem de AHR yapsnn zerinde bulunduu
dielektrik plaketin greceli dielektrik sabiti ve/veya kalnlnn deitirilmesidir [7]. Uygulamalarn ounda,
kullanm srasnda rezonatr boyutlarnn ve dielektrik plaketin zelliklerinin deitirilmesi mmkn deildir.
Bu nedenle literatrde; AHR yaps iin dielektrik plaket kullanmak yerine dielektrik sabiti elektriksel yolla
deitirilebilen bir dielektrik ortam kullanmak ya da ayrklarn arasna sa, varaktr gibi toplu (lumped)
elemanlar yerletirmek gibi eitli yntemler nerilmitir [8, 9].
Bu almada ncelikle, allagelmi AHR birim hcre yapsnda (eitli saylarda ve konumlarda) ilave ayrk
kullanlmasnn rezonans frekansna etkileri incelenecektir. Daha sonra, ayn birim hcre yaplarna sahip 4
elemanl (2x2) dizinlerin iletim karakteristikleri deneysel yolla elde edilecektir. Son olarak da, AHR yapsnda
toplu (lumped) elemanlar kullanmak yerine ilave ayrklarla oluturulmu datk (distributed) salarn RFMEMS anahtarlarla kontrol ve bylece manyetik rezonans frekansnn adaptif bir ekilde kaydrlmasna
ynelik zgn bir yaklam nerilecektir. Bu alma iin tasarlanan yaplarn retimi Orta Dou Teknik
niversitesi Mikroelektronik Tesislerinde (ODT-MET) gerekletirilmitir.
106
2. Tasarm
Bu almada nerilen yaplarn birim hcre ematik grnmleri ekil 1de verilmitir. ekil 1(a)da
allagelmi AHR yaps, ekil 1(b)de ilave iki ayra sahip bir AHR yaps ve ekil 1(c)de de ilave drt
ayra sahip AHR yapsnn ematik grnmleri verilmitir. ekil 1de verilen btn yaplar kare ekilli olup
her birinin kenar uzunluu l=2,8 mm ve g, w, s parametreleri de 0,3 mm olarak seilmitir. Ayrca ekil 1(b)de
gsterilen B yaps iin l1=0,85 mm, l2=0,35 mm ve l3=1,25 mm olarak seilmitir. Bylelikle g ile gsterilen
ayrn sanda ve solunda bulunan ilave iki ayrn her birinin genilii 0,05 mm olmaktadr. ekil 1(c)de
gsterilen C yaps iinse l1=0,45 mm, l2=0,35 mm, l3=0,35 mm ve l4=1,25 mm seilmitir. Yine bu yap iin
ilave ayrklarn her birinin genilii 0,05 mmdir. ekil 1de gsterilen btn yaplar bir kenar uzunluu 4 mm,
kalnl 0,5 mm olan r=4,6 greceli dielektrik sabitli ve tanmc=0,01 kayp tanjantl kare ekilli cam plakalar
zerine baslmtr.
(a) Birim A Yaps
(b) Birim B Yaps
(c) Birim C Yaps
Iekil 1: (a) Birim A Yaps: Allagelmi AHR yaps. (b) Birim B Yaps: ki ilave ayrkl AHR. (c) Birim C
Yaps: 4 ilave ayrkl AHR.
3. lmler ve Benzetim
Bu almada verilen deneysel sonular Agilent 8720D network analizr ile TRL kalibrasyonu yaplarak elde
edilmitir. lm yaplacak numune 12,8 mm uzunluundaki bir X-bant dalgaklavuzuna (22,86 mm x 10,16
mm) yerletirilerek karmak S-parametreleri elde edilmitir. Karmak S-parametrelerinden S 21 parametresi
(iki kapl yapnn iletim spektrumu) tasarlanan zel manyetik rezonatrlerin rezonans frekans hakknda yeterli
bilgiyi vermektedir. Dalgaklavuzu uzunluunun 12,8 mm seilmesinin zel bir sebebi yoktur.
Bu almada birim yaplar iin elde edilen lm sonular HFSS benzetimleri ile karlatrlmtr. HFSS
benzetimleri iin kullanlan kurgu ekil 2de verilmitir. Bu kurgu karlatrma asndan deney dzeneine
benzetilmitir. ekildeki yapda benzetimi yaplacak rnek yine deney dzeneinde olduu gibi 12,8 mm
uzunluundaki bir X-bant dalgaklavuzu ierisine yerletirilmitir. Bu amala dalgaklavuzunun z eksenine dik
olan st ve alt duvarlar ve x eksenine dik olan n ve arka duvarlar mkemmel elektriksel iletken (PEC) ve y
eksenine dik olan sol ve sa duvarlar ise yapnn giri ve k kaplar (input/output ports) olarak
modellenmilerdir. Rezonatr bir dzlemsel elektromanyetik dalgayla uyarlrken yaylma vektr ( k ) y ekseni
ynnde, elektrik alan ( E ) z ekseni ynnde ve manyetik alan ( H ) da x ekseni ynnde olacak ekilde
seilmitir.
4. Sonular
ekil 1de ematik izimleri verilen birim hcre yaplar iin elde edilen deneysel ve benzetim sonular ekil
3te verilmitir. ekilden grlecei gibi AHR yapsnn d halkasna alan ilave ayrklar yapnn rezonans
frekansn arttrmtr. Bu durum ilave ayrklarn edeer devrede gsterdikleri seri sa etkisi ile
aklanabilmektedir. Bu gzlemden yola karak, her bir ayra RF-MEMS anahtarlarn yerletirilmesi ve bu
anahtarlarn konumlarnn kontrol edilmesi ile yapnn rezonans frekansnn deitirilebilecei ngrlmtr.
ekilde gsterilen iletim karakteristiklerinin rezonans iddetlerinin -3 dB ila -5 dB arasnda kmas tamamen
lm ve benzetim kurgusundan kaynaklanmaktadr. ekil 2den de grlecei gibi, lm alnan rezonatrn
y dzlemindeki kesit alan, X-bant dalgaklavuzunun kesit alanna gre olduka kktr. Bu da rezonatrn
107
maruz kald elektromanyetik alan azaltmakta ve yapnn dk seviyelerde rezonansa gelmesine neden
olmaktadr.
Iekil 2: Metamateryal yaplar iin benzetim kurgusu.
Iekil 3: ekil 1de gsterilen birim yaplar iin elde edilen benzetim ve deneysel sonular.
ekil 4te ise birim A, B ve C yaplarndan oluan ve 2x2 byklndeki dizilerden elde edilen lm sonular
verilmitir. Sz edilen 2x2 byklndeki dizinin ematik grnm yine ekil 4 ierisinde verilmitir. Her
bir dizi drt adet ayn tr birim elemandan olumaktadr. ekil 4 gstermektedir ki dizi yaplarnn rezonans
frekanslar yine kendisini oluturan birim hcre rezonans frekanslarna ok yakn deerler almaktadr. Bunun
yannda dizi yaplar birim hcre yaplarna gre daha iddetli rezonans seviyeleri ve daha geni durdurma bant
genilikleri gstermektedir.
5. Tart.ma
Bu almada AHR tipi metamalzemelere eklenen ilave ayrklarn yapnn rezonans frekansna olan etkisi hem
saysal benzetimlerle hem de bu saysal benzetimlerle ok uyumlu sonular veren deneysel lmlerle
incelenmitir. Bu sonular gstermektedir ki, yapya eklenen ilave ayrklar seri sa etkisi oluturmakta, bylece
yapnn edeer sasn azaltarak rezonans frekansn arttrmaktadr. Benzer almalar drt elemanl (2x2)
108
diziler iin de tekrarlanmtr. Burada elde edilen sonular rezonans frekansndaki kayma miktarlar asndan
birim hcrelerle benzer sonular gstermekle birlikte, dizi yaplar iin elde edilen iletim karakteristikleri daha
iddetli rezonans seviyeleri ve daha geni durdurma bantgenilikleri sergilemektedir. Ayrca bu almada elde
edilen sonular, her bir ayra yerletirilebilecek RF-MEMS anahtarlarla aktif ayrk says kontrol edilebilen ok
ayrkl AHR yaplarnda rezonans frekansnn istenilen frekansa adaptif bir biimde kaydrlmasnn mmkn
olduunu ngrmektedir. Gelecekteki aratrmalarmzda, AHR-MEMS yapsna sahip adaptif manyetik
rezonatrlerin yaplabilirlii daha detayl olarak incelenecektir.
Iekil 4: Birim yaplardan elde edilen 2x2 dizilerin deneysel sonular.
Kaynaklar
[1] Veselago V. G., The electrodynamics of substances with simultaneously negative values of and , Soviet
Physics Uspekhi, 10(4), s. 509-514, 1968.
[2] Pendry J. B., Holden A. J., Robbins D. J. ve Stewart W. J., Low frequency plasmons in thin-wire
structures, J. Phys.: Condens Matter, 10, s. 4785-4809, 1998.
[3] Pendry J. B., Holden A. J., Robbins D. J., ve Stewart W. J., Magnetisim from conductors and enhanced
nonlinear phenomena, IEEE Trans. Microw. Theory Tech., 47(11), s. 2075-2084, 1999.
[4] Baena J. D., Marques R., Medina F., Martel J., Artificial magnetic metamaterial design by using spiral
resonators, Phys. Rev. B, 69, 014402-1 014402-5, 2004.
[5] Ekmeki E., Turhan-Sayan G., Investigation of Permittivity and Permeability for a Novel V-Shaped
Metamaterial Using Simulated S-Parameters, 5th International Conference on Electrical and Electronics
Engineering, Aralk 2007, Bursa, Trkiye, s. 251-254.
[6] Aydn K., Bulu ., Guven K., Kafesaki M., Soukoulis C. M., zbay E., Investigation of magnetic resonances
for different split-ring resonator parameters and designs, New J. Phys, 7(168), s.1-15, 2005.
[7] Ekmeki E., ve Turhan-Sayan G., Sensitivity of the resonance characteristics of SRR and DSRR (doublesided SRR) type metamaterials to the changes in substrate parameters and the usefulness of DSRR structure for
reduced electrical size, PIERS Proceedings, Temmuz 2008, Cambridge, ABD, s. 598-602.
[8] Zhao Q., Kang L., Du B., Li B., Zhou J., Tang H., Liang X. Ve Zhang B., Electrically tunable negative
permeability metamaterials based on nematic liquid crystals, Appl. Phys. Lett., 90, s. 011112-1011112-3,
2007.
[9] Chen H., Wu B., Ran L., Grzegorczyk T. M., Kong J. A., Controllable left-handed metamaterial and its
application to streerable antenna, Appl. Phys. Lett., 89, s. 053509-1053509-3, 2006.
109
RF MEMS Yaplarn Glass Frit ile 0-Seviye Paketlenmesi

Kaan Topall, lker Comart, imek Demir ve Tayfun Akn
Elektronik-Elektronik Mhendislii Blm, Ankara
Tel: 0312 210 23 40 Fax: 0312 210 23 04
kagan@metu.edu.tr, e129178@metu.edu.tr
zet: Bu bildiride, RF MEMS teknolojisi ile retilmi yaplarn 0-seviye paketlenmesi iin, balayc madde olarak
glass frit (cam hamuru) kullanm zerine yaplm alma sunulmaktadr. nerilen paket yapsnda kapak pulu
olarak silisyum pul kullanlmtr. Silisyum kapak pulunun ierisine MEMS yaplarn zerini rtecek ekilde oyuklar
ve RF MEMS yaplara balantlarn alnabilmesi iin d dnya balant pencereleri anizotropik andrma ile
almtr. Paket yapsnn RF baarmnn deerlendirilmesinde edzlemsel dalga klavuzu (EDK) hatlar
kullanlm ve hatlarn cam hamuru altndan geen yerlerinde, EDK zerinde yansmay en aza indirecek ekilde,
gerekli deiiklikler yaplmtr. Paket yaps dk direnli silisyum pul ile baaryla gerekletirilmi ve RF
lmler tamamlanmtr.
1. Giri
Paketleme, Mikroelektromekanik Sistemler (MEMS) teknolojisi kullanlarak retilen dnlerler, kzltesi
dedektrler ve Radyo-Frekans (RF) devre elemanlar iin en nemli gereksinimlerden biridir [1]-[4]. RF MEMS
rnlerin kullancya sunulabilir son rn haline getirilmesi iin, rnn gereksinimlerine ve yapsna uygun
paketleme teknolojilerinin gelitirilmesi zorunludur. MEMS rnlerinin maliyetlerinin nemli bir blmn
paketleme ve paketlenmi rn test etme masraflar oluturmaktadr. Paketleme maliyetlerinin drlmesi iin
yaplarn henz ayrk yongalar haline gelmeden nce, pul seviyesinde paketlenmesi gerekmektedir. Bu seviyede
yaplan paketleme, ayn zamanda MEMS yaplarn pul kesimi srasnda oluabilecek kimyasal ve mekanik
zararlardan korunmas asndan nemlidir. 0-seviye paketleme [5]-[7] olarak adlandrlan bu srete MEMS
rnlerin bulunduu pulun zeri bir baka pul ile gerekirse bir ara malzeme kullanlarak yaptrlmakta (waferbonding) [2] veya MEMS rnlerin zerine baka katmanlar bytlmekte ve yaplarn zeri ince bir kabuk (thinfilm encapsulation) [3] ile rtlmektedir. Bu bildiride sunulan almada, RF MEMS devre elemanlarnn zerine
bir baka silisyum kapak pulunun yaptrlmasyla oluturulan paket yaps zerinde durulmutur. RF MEMS
yaplarn paketlenmesinde evresel ve mekanik etkilerden koruma gibi gereksinimlere ek olarak, paketin RF
performans da nemli bir kriterdir. Yaplan bu almada, d dnya ile RF yap arasndaki balantnn
salanabilmesi iin tasarlanan gei hattnn baarm da deerlendirilmitir.
2. nerilen Paket Yaps

RF MEMS yaplar iin nerilen paket yapsnda, RF MEMS yaplar baka bir silisyum pul ile kapatlmtr. ekil 1
(a)da nerilen paket yapsnn ematik grnm verilmitir. ekilde de grld gibi silisyum pulun ierisine
anizotroprik andrma teknii ile MEMS yaplar kapatacak oyuklar ve d dnya balant pencereleri almtr.
Silisyum kapak pul ile MEMS yaplarn bulunduu pulu birbirine yaptrmak iin MEMS yaplarn etrafn
evreleyecek ekilde cam hamuru denilen bir malzeme kullanlmtr. RF MEMS yaplara elektriksel balantlar
salayan hatlar, cam hamuru malzemesinin altndan geirilmitir. Paketleme srecinde test yaps olarak, ekil 1
(b)de gsterilen, yap kullanlmtr. Bu yapda, cam hamuru geilerinden 4 adet bulunduu iin geiteki etkilerin
daha kolay gzlenebilmesi mmkn olmutur. Paketlenmi pulun fotoraf ekil 2de verilmitir. ekil 3 (a)da d
dnya balant penceresinin daha detayl bir fotoraf, ekil 3 (b)de ise paketlenmi edzlemsel dalga klavuzu
(EDK) hattn cam pulun altndan grnm sunulmutur. ekil 3 (b)de cam hamuru geilerinin etkilerinin
azaltlmas iin geniletilen EDK hat grlmektedir. 50 hattn EDK boyutlar RF u ksmlarnda ve hcre iinde
20 m/180 m/20 m iken, cam hamuru geilerinde 100 m/180 m/100 m olarak tasarlanmtr.
(a)
(b)
ekil 1. (a) RF MEMS yaplar iin nerilen 0-seviye paket yapsnn genel grnm ve (b) Paket yapsnn RF
baarmnn deerlendirilmesi iin kullanlan test yaps.
110

ekil 2. Kapak pulunun yaptrlmasnn ardndan 0-seviye paketlenmi RF hatlar. RF
konumlandrlabilmesi iin kapak pula alan pencereler sadaki resimde detayl ekilde grlmektedir.
Anisotropik ekilde
andrlm
silisyum puldaki pencere
ularn
EDK hatlar
(a)
Boluk (Cavity)
Cam
hamuru
G
W
Gei
D dnya balant
penceresi
(pad window)
(b)
ekil 3. (a) Silisyum kapak puldaki d dnya balant pencerelerinden grlen EDK besleme hatlar ve
(b) Paketlenmi EDK hattn cam pulun alt yzeyinden grnm.
111
2. lm Sonular
nerilen paket yaps ODT MEMS tesislerinde gelitirilen RF MEMS retim sreci kullanlarak retilmitir.
retim srecinde ncelikle cam pullarn zerine 300 /5000 kalnlnda Cr/Au kaplanm ve metal ekillendirme
ilemi gerekletirilmitir. Ardndan iletim hatlarnn oluturulduu cam taban zerine kapak pulun yaptrlmas
(bonding) ilemine geilmitir. Bu ilem 425 C scakla klarak EVG 501 Wafer Bonder cihazyla baaryla
tamamlanmtr. retim almalarnn ardndan lm gerekletirilen ilk yaplar paketlenmemi puldaki
yaplardr. ekil 4te 20 m/180 m/20 m geniliklerinde ve 9244 m uzunluunda olan bu hattn Sparametrelerinin lm ve modelleme sonular sunulmutur. Cam hamuru etkilerini azaltmak iin yaplan gei
hatlarn da ieren devre modelinin genel emas ekil 5te sunulmutur. ekil 6 (a)da paketlenmemi puldaki
geili EDK yaps, ekil 6 (b)de ise paketlenmi puldaki geili EDK yaps iin lm ve modelleme sonular
verilmitir. Tablo 1de paketlenmemi geili EDK yaps iin model parametreleri sunulmutur. Tablo 2de ise
paketlenmi geili EDK yaps iin karlan model parametreleri verilmitir. Bu sonulardan grlecei gibi cam
hamuru geilerinde araya girme kayb ok yksektir. Bunun sebebi kapak pullarn direnlerinin dk olmasdr.
Kapak pullarnn z direncini farkl deerlerde alarak HFSS program ile yaplan elektromanyetik benzetimlerinde
kapak pullarn z direncinin 3 .cmye yakn bir deerde olduu anlalmtr. Kapak pullarnn direncinin yksek
olmas durumunda geilerin kayplar ok daha az olacaktr. Kapak pullarnn yksek direnli pul olacak ekilde
seilebilmesi mmkndr. Gelecek dnem ierisinde, paketleme almalar yksek direnli (>10000 .cm)
silisyum kapak pul kullanlarak tekrarlanacaktr.
0
Zo=52.5
eff =2.8
o @ 10 GHz=115 dB/m
-2
Model
lm
-20
-4
-30
-6
-40
-8
S21 (dB)
S11 (dB)
-10
-10
-50
0
10
20
Frekans (GHz)
30
40
ekil 4. Paketlenmemi puldaki 20 m/180 m/20 m geniliklerinde ve 9244 m uzunluunda EDK hattn lm
ve modelleme sonular.
Gei-1
450 m
Gei-2
1000 m
Gei-1
450 m
Hat-1
450 m
Hat-2
3222 m
Hat-2
3222 m
Hat-1
450 m
ekil 5. Cam hamuru etkilerini azaltmak iin gei tasarml hatlar iin kullanlan devre modeli.
-20
-4
-20
-6
Model
lm
-40
-50
0
10
20
Frekans (GHz)
30
40
S11 (dB)
S11 (dB)
-10
-3
-6
Model
lm
-30
-9
-8
-40
-12
-10
-50
S21 (dB)
-2
S21 (dB)
-10
-30
-15
0
10
20
Frekans(GHz)
30
40
(a)
(b)
ekil 6. (a) Paketlenmemi puldaki geili EDK hattn lm ve modelleme sonular ve (b) Paketlenmi puldaki
geili EDK hattn lm ve modelleme sonular.
112
Tablo 1. Paketlenmemi geili hatlarn lm sonularndan karlan parametreleri.
G/W/G
Zo
etkin
o @ 10 GHz
Hat 1/Hat 2
Gei 1/Gei 2
20 m/180 m/ 20 m
52.5
2.8
115 dB/m
100 m/180 m/100 m

75
2.8
50 dB/m
Tablo 2. Paketlenmi geili hatlarn lm sonularndan karlan parametreleri.
G/W/G
Zo
etkin
o @ 10 GHz
Hat 1/Hat2
Gei 1/Gei 2
20 m/180 m/ 20 m
52.5
2.8
115 dB/m
100 m/180 m/100 m

73
9
4000 dB/m
4. Sonu
Bu bildiride RF MEMS yaplarn 0-seviye (pul seviyesinde) paketlenmesi almalar kapsamnda cam hamuru
yaptrma katman kullanlarak gerekletirilen faaliyetler anlatlmtr. Paket yapsnda kapak pul olarak RF
MEMS yaplarn zerine silisyum pul yaptrlmtr. Silisyum kapak pulun ierisine anizotropik andrma teknii
ile, MEMS yaplarn zerini kapatacak oyuklar ve RF MEMS yaplara eriimin salanabilmesi amacyla d dnya
balant penceleri almtr. Paketleme almalarnda ilk denemeler tamamlanmtr. Bu denemelerde dk
direnli silisyum pullar kullanldndan, paket yapsnn RF kayplarnn fazla olduu gzlenmitir. Gelecek
almalarda yksek direnli silisyum pullar kullanlarak lmler tekrarlanacaktr.
Kaynaklar
[1] D. Sparks, N. Najafi, and S. Ansari, Chip-level vacuum packaging of micromachines using nanogetters, IEEE
Trans. Adv. Packag., vol. 26, no. 3, s. 277282, Austos 2003.
[2] J. Chae, J. M. Giachino, K Najafi, Fabrication and Characterization of a Wafer-Level MEMS Vacuum
Package with Vertical Feedthroughs, J. Microelectromech. Systems, vol. 17, no.1, s. 193-2000, ubat 2008.
[3] K. D. Leedy, R. E. Strawser, R. Cortez, ve J. L. Ebel, Thin-Film Encapsulated RF MEMS Switches, J.
Microelectromech. Systems, vol. 17, no.2, s. 304-309, Nisan 2007.
[4] A. Jourdain, P. De Moor, K. Baert, I. De Wolf ve H. Tilmans, Mechanical and electrical characterization of
BCB as a bond and seal material for cavities housing (RF-) MEMS devices, J. Micromechan. Microeng., vol.
15, s. 8996, 2005.
[5] G. Carchon, A. Jourdain, O. Vendier, J. Schoebel, and H. A. C. Tilmans, "Integration of 0/1-level packaged RFMEMS devices on MCM-D at millimeter-wave frequencies," in Electronic Components and Technology, 2005,
ECTC'05, Proceedings, s. 1664-1669.
[6] A. Jourdain, X. Rottenberg, G. Carchon, and H. A. C. Tilmans, "Optimization of 0-level packaging for RFMEMS devices," TRANSDUCERS, 12th International Conference on Solid-State Sensors, Actuators and
Microsystems, vol. 2, 2003.
[7] J. Oberhammer and G. Stemme, "BCB contact printing for patterned adhesive full-wafer bonded 0-level
packages," J. Microelectromech. Systems, vol. 14, pp. 419-425, 2005.
113
X BANT AKTF FREKANS E ARPICI TASARIMI

smail BOZKURT1, imek DEMR2
ASELSAN, Radar Elektronik Harp ve stihbarat Grubu, Ankara
2
Orta Dou Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Bl., Ankara
ibozkurt@aselsan.com.tr, simsek@metu.edu.tr
1
zet: Bu almada, X bant aktif frekans e arpc tasarm ve performans sunulmaktadr. Frekans arpc,
3100-3233 MHz frekans bandn X-bant radar uygulamalarnda sklkla kullanlan 9300-9700 MHz frekans
bandna tamak amac ile mikrodalga tmleik devre (MIC) tasarm teknii kullanlarak tasarlanmtr.
retilen frekans arpcnn nc derece harmoniin dnm kazanc (conversion gain, CG) bant ierisinde
-1.3 dB ile -3 dB arasnda deimektedir.
1. Giri
Aktif frekans arpclar, pek ok elektronik sistemde yksek frekansl sinyal salamak amacyla
kullanlmaktadr. Bu yaplar, aktif elamanlarn (rnein; HBT, MESFET, HEMT transistrler) dorusal olmama
zelliinden yararlanarak dk frekansl sinyallerin yksek katl harmoniklerini retmektedir. retilen bu
harmoniklerden istenilen biri szlerek giriteki dk frekansl sinyalden daha yksek frekansl sinyal elde
edilmektedir. Bu yaplarn temelde iki byk avantaj vardr:
Yksek frekansta alacak elemanlarn tasarmndaki zorluk ve maliyetindeki ykseklik gz nnde

bulundurulduunda, direkt olarak yksek frekansta tasarm yapmak yerine dk frekansta giri sinyali
ile alan aktif frekans arpclar kullanarak istenilen frekans elde etmek ounlukla daha az i gc
harcamak ve dolays ile dk maliyet anlamna gelmektedir.
Aktif frekans arpclar kullanlarak yksek saylabilecek glerde sinyaller elde edilebilmektedir. Pasif
frekans arpclar ve ykselteler kullanlarak elde edilebilecek sinyaller, aktif frekans arpclar ile
daha az zorlukla ve daha kk boyutlarda elde edilebilmektedir.
2. Frekans arpc Tasarm

Bu almada, k frekans band 9300-9700 MHz olan X bant aktif frekans e arpc tasarm yer almaktadr.
Tasarmda, HEMT transistr ile toplu ve dank elemanlardan faydalanlmtr.
Frekans arpc tasarmnda ilk yaplmas gereken alma; istenilen harmonii (tek veya ift derece) retecek
uygun transistor nbesleme noktalarn bulmaktr. Bu almada, nc derece harmonik retecek nbesleme
noktalarn inceleyebilmek iin ncelikli olarak ekil 1de gsterilen ideal transistr modeli kullanlmtr. Bu
model her ne kadar gerek transistr parametrelerini tam anlamyla yanstmasa da, nbesleme noktalarndaki
deiimin harmonik retimine olan etkisinin incelenmesinde ve anlalmasnda byk kolaylk salamaktadr.
Buradan elde edilen n bilgi daha sonra, gereklenen tasarmda kullanlan Fujitsu firmasnn rettii FHX35LG
model numaral transistrn ADS modeli ile uygun nbesleme noktalarnn tespitini kolaylatrmak amacyla da
kullanlmaktadr.
ekil 1: deal transistr modeli
114
Uygun nbesleme noktas tespit edildikten sonraki adm; ktaki istenilen harmoniin kazancn arttrmak
amac ile giri ve k devrelerinin tasarmdr. Giri devresinin ncelikli grevi, temel frekanstaki sinyalin
gemesine izin verirken yksek dereceli harmonikleri bastrmaktr. Benzer bir ekilde, k devresinin ncelikli
grevi ise istenilen harmoniin gemesine izin verirken dier frekans bileenlerini bastrmaktr. Bu almada,
giri ve k devreleri yanstc devre (reflector network) kuramndan [1] faydalanlarak tasarlanmtr. Bu
kuram, transistrn dorusal olmama zelliinden yararlanarak giri ve ktaki bastrlmak istenilen sinyallerin
transistre geri yanstlarak ktaki istenilen harmoniin kazancn arttrmaya dayanmaktadr. Yanstlan
sinyallerin fazlar uygun bir ekilde ayarlanabilirse; giri ve k devreleri yukarda bahsedilen ncelikli
grevleri yerine getirirken ayn zamanda istenilen harmoniin kazancnn artmasn da salayabilirler. Bu ama
ile ekil 2de gsterilen yanstc devreler frekans arpcnn giri ve k devrelerinin tasarmnda
kullanlmtr. Yanstlan sinyalin fazn, istenilen harmoniin kazancn arttracak ekilde deitirebilmek iin
yanstclardan sonra geciktirme hatlar (delay line) yerletirilmitir.
(a)
(b)
ekil 2: (a) Giri yanstc ve (b) k yanstc devreleri

retilen devrede, ikinci ve nc derece harmoniklerin yanstlmas amac ile eyrek dalgaboyu ak devre
mikroerit iletim hatt saplamalar (stub) kullanlmtr. Bu yaplar, iletim hatlarnn tekrar etme zellii
yznden, temel frekanstaki sinyali bastrmak iin kullanlamamaktadr. Temel frekanstaki sinyali yanstmak
iin ekil 3te gsterilen seri LC devre kullanlmtr.
ekil 3: Temel frekans yanstcs
3. Frekans arpcnn Gereklenmesi

Benzetim yazlm kullanlarak yaplan eniyileme almalarnn sonucunda elde edilen frekans arpc
devresinin son hali ekil 4te verilmitir. Girite ikinci ve nc derece harmonikleri kta ise temel
frekanstaki sinyali ve ikinci derece harmonii yanstmak iin yanstclar devreye yerletirilmitir. Giri ve k
115
nbesleme hatlarnda RF sinyalin DC kaynaa szmasn nlemek amac ile RF durdurma bobinleri (choke) ile
giriteki ve ktaki DC voltaj engellemek amac ile DC blok salar devreye yerletirilmitir. Devrenin
benzetimleri, arpcnn 203m kalnlnda RO4003 altlk zerine (r=3.38, tan=0.0027, t=35 m) mikroerit
hat teknii ile gereklenecei gz nnde bulundurularak, Agilent-Advaced Design System (ADS2006A)
program kullanlarak gerekletirilmitir. Devrede, daha nce belirtildii gibi ikinci ve nc derece
harmoniklerin yanstlmas amac ile ile eyrek dalgaboyu ak devre mikroerit iletim hatt saplamalar
tasarlanmtr. Temel frekans yanstcs ise Coilcraft firmasnn yzeye monteli, 201 paket bobinleri ve Vishay
firmasnn yzeye monteli, ince film salar kullanlarak tasarlanmtr. Devredeki RF durdurma bobinleri ve
DC blok salar olarak, yine yukarda bahsedilen yzeye monteli elemanlar kullanlmtr.
ekil 4: Frekans arpc devresinin eniyileme sonras ematik gsterimi

Benzetim sonucunda elde edilen eleman deerleri ve mikroerit hat uzunluklar ile ekil 5ada gsterilen X bant
aktif frekans e arpc serimi ASELSAN A.. bask devre laboratuarnda gereklenmitir. ekil 5bde, frekans
arpcnn zerine elemanlar monte edildikten ve konektrleri takldktan sonraki grnm verilmitir.
3 cm
4 cm
(a)
(b)
ekil 5: (a)Frekans arpc serimi (b) Frekans arpcnn devre elemanlar ile beraber son hali
4. Gereklenmi Frekans arpcnn lm Sonular

retilen frekans arpc performans, Agilent Technologies E4440A PSA serisi spektrum analizr, Agilent
Technologies E8267D PSG vektr sinyal reteci ve Agilent Technologies E3631A DC g kaynaklar
kullanlarak llmtr. Sinyal kaynann k 31003233 MHz frekans aralnda deitirilmi ve spektrum
analizr ile 1018000 MHz frekans aralna baklmtr. lm sonucu ekil 6 da verilmitir. ekilden
grld gibi, kta temel frekanstaki sinyal seviyesi dnda, simlasyon sonular ile lm sonular
birbirleriyle rtmektedir.
116
ekil 6: lm ve benzetim sonular; karlatrma amal olarak ayn lekte verilmitir.

Temel frekanstaki sinyalin seviyesinin farkl olmasnn nedeni kta kullanlan temel frekans yanstcsnn
bandnda meydana gelen kaymadr. retilen frekans arpcnn nc derece dnm kazanc bant ierisinde 1.3dB ile -3 dB arasnda deimektedir. kinci ve drdnc derece harmonik seviyeleri nc derece harmonik
seviyesinden yaklak 23 dB aadadr, beinci derece harmonik seviyesi ise yaklak 15 dB aadadr.
5. Sonu
Bu almada aktif frekans e arpc devre tasarm, retim ve lm sonular sunulmutur. Temel kuramsal
modelden balayarak, benzetim yazlmlar ile tasarm almas yaplm ve lm sonular ile tasarm yntemi
dorulanmtr. Elde edilen frekans e arpcda istenilmeyen sinyallerin frekans nc derece harmonik
frekansndan olduka uzakta olduu iin, retilen aktif frekans e arpc, knda bir bant geiren filtre ile,
pek ok X bant uygulamalarnda kullanlabilir.
Kaynaklar
[1]: Thomas, D., Jr., Active and passive RF and microwave frequency multipliers, Ph.D., University of
California, 1998.
[2] Johnson, J., Theory and design of active microwave frequency multipliers, Ph.D. dissertation, University
of California, Davis, 2004.
[3]: Kevin So(Carleton University), A Novel 19 to 38GHz MMIC CPW Balanced Frequency Multiplier, 2004
[4]: Mima, J.P. and Branner, G.R., Microwave frequency tripling utilizing active devices, 42nd. Midwest
Symposium on Circuits.and Systems.(Cat.No.99CH36356.), vol. 2 pp. 1048-1051, 1999
[5] Maas, S. A., Nonlinear microwave circuits / Norwood: Artech House, 2003.
117
X-Bandnda Dairesel Oyuklu Dalga Klavuzu Osilatoru Kullanlarak

um
u
Mesafe Olc
Sevinc Aydnlk Bechteler, Thomas F. Bechteler , Saygn Bildik
Izmir Yuksek Teknoloji Enstitusu
Elektrik-Elektronik Muhendisligi Bolumu
Urla, Izmir
sevincaydinlik@iyte.edu.tr, sayginbildik@iyte.edu.tr
Izmir Universitesi
Elektronik ve Haberlesme Muh. Bolumu
Konak, Izmir
thomas.bechteler@izmir.edu.tr
Ozet:
8 12 GHz frekans bandnda, FDTD metodu kullanlarak yaplan oyuklu rezonator simulasyonlarna dayanlarak, o nce oyuklu rezonator gerceklestirilmistir. Bu rezonatorun icerisine Gunn eleman yerlestirilerek, oyuklu
osilator elde edilmistir. Bu osilator ve satn alnan mikser, lokal osilator ve gerceklestirilen ltre kullanlarak, mesafe o lcu munde kullanlacak heterodin sistem elde edilmistir. Calsmalar, rezonans frekans degerlerinin bilgisayar
ortamna gonderilmesi ve mesafe olarak degerlendirilmesi dogrultusunda devam etmektedir.
Giris
Oyuklu rezonator, kendisini olusturan paralel plakalarn tamamen ack olmas ve dolaysyla icerisine duzlemsel
malzemeler konulmasna olanak saglamas nedeniyle X-bandnda mesafe ve dielektrik o lcu mleri yapmak u zere
tercih edilmistir. Bu rezonator icerisinde yaylabilen modlar, frekans spektrumlar, uyarma sekilleri X- ve Kabandlarnda incelenerek makalelerde yaynlanmstr [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9].
Bu calsmada rezonatorun o nce saysal simulasyonlar FDTD metodu kullanlarak yaplmstr. Burada amac,
mesafe o lcu mune olanak veren rezonans spektrumunu destekleyecek en uygun rezonator boyutlarn bulmaktr.
Bu da rezonator icerisinde arzu edilen X-bandnda temiz ve net spektumu elde etmek ile mumkun olmustur.
Simulasyonlarda hucre boyutlar 0.25 mm, zaman adm ise 0.433 ps olarak alnmstr. Frekans domeninde 35 MHzlik co zunurluk gozlem suresini 28.5 ns yaparak elde edilmistir [8]. Simulasyon sonuclarna gore
oyuklu rezonator asagdaki boyutlarda gerceklestirilmistir. Mekanik olarak gerceklemede hata 0.05 mm olarak
belirlenmistir.
Tablo 1: Gerceklestirilen Oyuklu Osilatore ait Mesafeler ve Boyutlar
Ortalama oyuk cap:
Oyuk genisligi:
Plaka 1 boyutu:
D = 60 mm
w = 15 mm
200 200 mm2
Oyuk derinligi:
Plakalar aras mesafe:
Plaka 2 boyutu:
d = 5 mm
h = 13, 14 ve 15 mm
200 200 mm2
Dairesel Oyuklu Dalga Klavuzu Osilatoru
Gerceklestirilen oyuklu rezonator icerisine Sekil 1de gosterildigi gibi Gunn eleman yerlestirilerek oyuklu osilator
elde edilmistir. Uyarmlar dairesel olarak gumus bir tel vastas ile yaplmstr. Dairesel uyarmn cap 10 mm ve
telin kalnlg 0.5 mmdir [9]. Uyarma telinin bir ucu Gunn ile kontak halindedir. Diger ucu ise SMA konnektor
vastas ile, gerceklestirilen T-bias devresine gitmektedir. T-bias devresi, Gunn elemana gerekli olan DC besleme
ile osilatorde elde edilen AC isareti ayrmaktadr.
118
Sekil 1: Gerceklestirilen oyuklu rezonator ve osilatorun fotograf
Pasif rezonatorun ve aktif osilatorun rezonans spektrumlar u c degisik plakalar aras mesafe icin Network Analizator ve Spektrum Analizator kullanlarak elde edilmistir. Sekil 2de bu spektrumlar verilmistir. Gunn elemann
sadece negatif iletkenlik o zelligi olmayp, ayrca kapasitif veya enduktif o zellik gostermesi neticesinde, rezonans
spektrumlarna etkisi 25 MHz ile yaklask 80 MHzlik kaymalar seklinde olmustur. Aktif osilatorun h = 15 mm
lik plakalar aras mesafe icin Spektrum Analizatorde gozlemlenen frekans spektrumu Sekil 3de gosterilmistir.
0
S11 [dB], olcum
Rezonator olcumu
h = 13.00 mm
h = 14.00 mm
h = 15.00 mm
Osilator olcumu
-5
fres = 8.837 GHz
fres = 8.612 GHz
fres = 8.375 GHz

-10
fres = 8.587 GHz

fres = 8.400 GHz
-15
7.5
fres = 8.760 GHz
8.5
9.5
Frekans [GHz]
Sekil 2: Pasif rezonator ile aktif osilatorun rezonans spektrumlar
Sekil 3: Gerceklestirilen oyuklu rezonatorun h = 15 mmlik plakalar aras mesafe icin elde edilen frekans spektrumu
119
Heterodin Sistem
Gerceklestirilen Gunn oyuklu osilator, T-bias devresi, alcak geciren ltre ve satn alnan karstrc, lokal osilator, frekans sayc kullanlarak olusturulan heterodin sistem Sekil 4de gosterilmistir. Gunn osilatorun plakalar
arasndaki mesafeye bagl olarak elde edilen rezonans spektrumu ve dolaysyla rezonanstaki kaymalar karstrc
ve lokal osilator araclg ile 2.5 GHzin altna dusu rulur. Olas yuksek frekans gurultu etkilerini yok etmek u zere,
mikroserit bir alcak geciren ltre gerceklestirilerek, karstrc cksna yerlestirilmistir. Plakalar arasndaki mesafeye bagl olarak elde edilen rezonans frekanslar, frekans sayc ile okunmaktadr. Frekans saycda okunan
bilgilerin degerlendirilmesi ve mesafe bilgisine cevrilmesi icin bilgisayar baglants yaplmstr.
Gunn osilatoru
alcak geciren
filtre
karistirici
kalibrasyon
ve
gosterge
frekans
sayici
1234
Tbias
DC
besleme
LO
Sekil 4: Mesafe o lcu munde kullanlmak u zere gerceklestirilen heterodin sistem

Tablo 1de boyutlar verilen rezonatorun ve dolaysyla osilatorun mesafe o lcu munde kullanlp kullanlamayacagn belirlemek u zere, simulasyonlarda plakalar aras h mesafesi belirli admlarda degistirilerek rezonans frekanslarndaki kaymalar kaydedilmistir. Mesafeye bagl olarak elde edilen rezonans frekanslar Sekil 5teki
mesafe-frekans gragine aktarlmstr. Bu noktalardan yararlanp, toplam hata en az olacak sekilde interpolasyon
yaplarak mesafe bulmada kullanlacak dogru elde edilmistir. Gerceklestirilen ve o lcu m yolu ile elde edilen pasif rezonatore ve aktif osilatore ait olan mesafe-frekans noktalar ve interpolasyon egrileri de ayn sekilde karslastrmal
olarak cizilmistir. Pasif rezonator ve aktif osilator egrileri arasndaki egim ve dolaysyla frekans farkllasmalarn,
daha o nceden de belirtildigi u zere Gunn elemannn sadece negatif iletkenlik degil kapasitif ya da enduktif bir etki
gostermesinden kaynaklandg dusu nulmektedir.
16.00
simulasyon pasif (FDTD)
15.50
interpolasyon
mesafe [mm]
15.00
Olcum pasif (rezonator)

interpolasyon
14.50
Olcum aktif (osilator)

interpolasyon
14.00
13.50
13.00
12.50
12.00
8.2
8.3
8.4
8.5
8.6
8.7
8.8
8.9
9.0
9.1
9.2
9.3
9.4
frekans [GHz]
Sekil 5: Simulasyonu yaplan, gerceklestirilen ve o lcu m yolu ile elde edilen pasif rezonatore ve aktif osilatore ait
olan mesafe-frekans noktalar ve interpolasyon egrileri
120
Sonuc
Oyuklu dalgaklavuzu rezonatoru ve Gunn eleman kullanlarak yeni bir osilator elde edilmistir. Bu osilatorun rezonator plakalarnn birbirinden ayrk olmasndan faydalanlarak mesafe o lcu munde kullanlabilecegi dusu nulmustur.
Bu amacla X-bandnda heterodin bir sistem kurulmustur. Sistemden elde edilen frekans degerleri bilgisayar
araclg ile mesafe bilgisine donusturulmustur. Bu admdaki calsmalar halen devam etmektedir.
Tesekkur
ITAK tarafndan 106E100 nolu proje kapsamnda desteklenmektedir.
Bu calsmalar TUB
Referanslar
[1] F. J. Tischer: The Groove Guide, a Low Loss Waveguide for Millimeter Waves, IEEE Transactions on
Microwave Theory and Techn., vol.11, no.9, Sep. 1963, pp. 291296.
[2] J. W. E. Griemsmann: The Groove Guide, The Symposium on Quasi Optics, Polytechnic Institute of Brooklyn, Jun. 1964, pp. 565578.
[3] A. A. Oliner, P. Lampariello: The Dominant Mode Properties of Open Groove Guide: An Improved Solution, IEEE Trans. on Microwave Theory and Techniques, vol.33, no.9, Sep. 1985, pp. 755763.
[4] M. Fernyhough, D. V. Evans: Full Multimodal Analysis of an Open Rectangular Groove Waveguide, IEEE
Trans. on Microwave Theory and Techniques, vol.46, no.1, Jan. 1998, pp. 97107.
[5] A. A. Vertiy, S. P. Gavrilov, A. S. Aydnlk, S. R. Samedov: Circular Groove Shaped Resonator for Millimeter
Waves, International Journal of Infrared and Millimeter Waves, vol. 17, no. 10, October 1996, pp.1613
1637.
[6] A. Sevinc Aydnlk Bechteler: Design, Simulation and Experimentation of a Semi-Symmetrical Groove
Istanbul, Turkiye,
Guide Resonator in Millimeter Wave Band, Ph.D. Thesis, Istanbul Teknik Universitesi,
July 2003.
[7] A. S. Aydnlk Bechteler, L. Sevgi: Millimeter Waveband SemiSymmetrical Groove Guide Resonators,
IEEE Microwave Magazine, no.9, pp.5160, 2004.
[8] Thomas F. Bechteler: Analysis of Excitations for a Groove Guide Resonator at 10 GHz by means of the
FDTD Method, International Journal of Infrared and Millimeter Waves, vol.26, no.6 , pp. 819830, 2005.
[9] Thomas F. Bechteler, Alp Kustepeli, Sevinc Aydnlk Bechteler: Design of coupling structures for groove
guide resonators, Microwave and Optical Technology Letters, vol.50, no.5. pp. 14061410, 2008.
121

!" #" $%&'

(%(

!

"# o ! $ %
&

%

)*+
%,- .%(.
&/+,/' &.0(1%2
%.0 2&/ /-3%&..
3 ..&/ ,/ %
, /
+(.
%.
( /.
% % - % 3 13 % . &/ 31...
3 %
45, /31. ((
%. ((/3'
(.%.
63'
%%.&/(. / 4 3 %.+(/ .%
.&/ (.%.63'
% / 4 3 / 4 5(( %& / 4 5.
1 (. +((/..
%.+ .
(( , /%786 /-
3 3 .. &/ 31.. 78 , /% !/ 99#:99 $ , %.% &

.3(#;9 9:% &/ &. +1(%+
., /%
< %/-33 ..&/31..(.
3 %,/'
&3
,/'31.., /%+(/ . ((%(

!"#

. &/ (. / 4 3 #5% , - . 3'

%+ (( (%( / 4 .=1
3(( (%.+(/ .%
.&/%+ =1
+ / 4 5. %& ((1 .%+
=1

3= Z1 Z 2 1 2 %& 1%.1(
%& ,<5%& (+"$
%(.%.+1
%%

);99>0?9:
2 (.%.3( / 4 (. , /%

.&/4- .%:9@:9
3 1
%. (
3 &//.
.3(
>9@>9
, /%A. BC9/

&%.
#+#>53'

+'/
(/ .. .3+

122
$%&.&/(.3'
,'

$%& 3'

'/
(/ .+ 3,
3.

0.00
-0.05
ArayaGirmeKaybi_dB
-0.10
m10
freq=1.100GHz
ArayaGirmeKaybi_dB=-0.309
-0.15
-0.20
-0.25
m10
-0.30
-0.35
-0.40
-0.45
0.80
0.85
0.90
0.95
1.00
1.05
1.10
1.15
1.20
freq, GHz
$%&'63'
'/
(/ .+ 3,
3.

()%
$ /-3>%3 ..&/, /%(&/,3 .. .%&

3 .
. %( #;5 ,' %& , .% &
%
/.. ..&.3 &
%. A . .
. 3&
.% , 3 %'
3.
&
. 3..
,1
%& %
./1
%%#:5
, /31..'/
(/ .+ 3,
3.((
%.

$%&*D-AA ..&/

123
m2
m3
m4
m1
-5
m6
m5
-10
dB(S(6,5))
dB(S(4,3))
dB(S(2,1))
m7
m9
-15
-20
m8
-25
-30
-35
m1
freq=3.000GHz
dB(S(2,1))=-6.104
m5
freq=10.00GHz
dB(S(2,1))=-6.747
m2
freq=3.000GHz
dB(S(4,3))=-2.098
m6
freq=10.00GHz
dB(S(4,3))=-3.960
m3
freq=6.500GHz
dB(S(2,1))=-3.194
m7
freq=3.000GHz
dB(S(6,5))=-15.101
m4
freq=6.500GHz
dB(S(4,3))=-4.211
m8
freq=6.500GHz
dB(S(6,5))=-24.114
m9
freq=10.00GHz
dB(S(6,5))=-16.834
-40
0
10
11
12
freq, GHz
0.0
m10
m10
freq=3.000GHz
loss1=-0.218
m11
-0.5
m11
freq=6.500GHz
loss1=-0.590
loss1
-1.0
-1.5
m12
freq=10.00GHz
loss1=-1.861
m12
-2.0
-2.5
-3.0
0
10
11
12
freq, GHz
Eqn loss1=10*log(pow(10,(db(S(2,1))/10))+pow(10,(db(S(4,3))/10))+pow(10,(db(S(1,1))/10))+pow(10,(db(S(6,5))/10)))
$%&+D-33 ..&/'/

(/ .+ 3,
3.

' ,,&+,, #

$ (. &. + , / &/ 31.. 99#:99 $
, %.% ;9 % &
. &
%. <% &. (.%.&.% -
&. - ./ &
.%%
% (/.
%&. +
1( %+
. (. &
.. - &. %&
% %
#C5%&.
+'/
(/ .((
%.

$%&-99#:99$,.&/
+'/
(/ .

124
* ()%

D- 3 3 .. &/ '
% . 31.. % 3 . .. %& +
1
3- . %,/'
&%.4 ;1 (31..1 .%
, 3 %'
3. % %% #E5% , 31.. , 3 %'
3. + ,/
'
.((
%.

'

$%&.D-33 ..,/''/
(/ .

( /.
% ((
3 % . &/ 31. .% 3'
% %
/
&%. 3'
% % 4 - .% 3 ,
3. ( %
+3%
%. 6 (( /- 3 3 .. &/ 31.. '/
(/ .
.%.&.% >#C 4 %.% 1 -
% %% C 45 3 ,
3.
%% %
%. A (/
.%+
.
3 %,/'4

- .%, 3%'
3.+,/'
%%%(,/'/.
.

3,/'
,
%(. !//.
%99#:99$,
%.%%(/%&
.&/, / %(/.
,/3/ %
,/
.3(.

* /!%

78=,#F , $,#4(,= %=#(, G$( -$ 1 #H=(1

F(
HIJ"""$ K+%F =
1H LM N> $ 99M
78
$%$ "KG,-=
1 =(1 - OF11I
J""" $ K+ 3% P( L:: N * ( 399E

125
Chebyshev Saysal IIR Filtrelerin Genetik Algoritma Yardmyla

Tasarlanmas
Turgay KAYA, Melih Cevdet NCE
Frat niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm
Elaz
tkaya@firat.edu.tr, mcince@firat.edu.tr,
zet: Chebyshev filtre tasarmnda, istenen zellikleri salayacak filtre transfer fonksiyonunun pay ve payda
katsaylar, artan filtre derecesine bal olarak hesaplanmas zorlamaktadr. stenen zellikleri salayacak filtre
katsaylarnn hatasz bir ekilde hesaplanmas arzu edilen bir durumdur.
Bu almada, ilem karmaasn ortadan kaldran,her yeni istee gre deien katsay deerlerine sahip Chebyshev
yaklam ile tasarlanan IIR filtrelerde, Genetik Algoritma (GA) kullanm nerilmitir.
1. Giri
IIR saysal filtre tasarmnda temel ama, istenen zellikleri salayacak filtre transfer fonksiyonun pay ve payda
katsaylarnn hesaplanmasdr [1],[2]. stenen zellikleri salayacak filtre katsaylarnn en az hata ile hesaplanmas
istenen bir durumdur. Chebyshev filtre yaklam yntemiyle saysal filtre tasarmnda, ncelikle filtre
karakteristiini salayacak bir analaog filtre tasarlanmakta, daha sonra uygun bir dnm yardmyla (bilineer
dnm) analog filtreden saysal filtre tasarm yaplmaktadr [1],[3]. Tasarmda karlalan ilem yknden
kurtulmak iin farkl yntemler nerilmitir. Alternatif hesaplama yntemi olarak, sezgisel hesaplama
yntemlerinden biri olan GA, hesaplamalardaki ilem yknden kurtulmamz salamtr [4]. Yaplan uygulama
yardmyla istenen filtre katsaylarna ulamada baarl sonular elde edilmitir.
2. Chebyshev IIR Filtreler

Chebyshev yaklam kullanlarak tasarlanan filtreler, filtre genlik cevabnn geirme bandnda dalgalanmaya veya
deiime izin veren bir karakteristie sahiptirler [1]. Geirme bandnda ki bu dalgalanma Butterworth filtre yaklam
ile karlatrldnda, ayn zellikleri salayacak filtre karakteristiine gre daha dk filtre derecesi, dolaysyla
daha dk ilem yk oluturmaktadr. Bu zellik faz cevabnda lineer olmayan bir davran gstermektedir. Bu tr
filtre tasarmnda ncelikle, filtrenin geirme ve durdurma band kesim frekans deerleri ile geirme bandnda izin
verilen dalgalanma ve durdurma bandnda izin verilen zayflama deerleri istenmektedir. Bu deerlere gre filtrenin
geirme band ierisindeki kazan deeri aadaki formle gre hesaplanmaktadr.
= 10
0 .1 a g
(1)
Filtrenin istenilen zellikleri salamas iin gerekli filtre derecesi,
cosh 1 (10 0.1ad 1) /(10
nc =
cosh 1 ( d / g )
0.1a g
1)
(2)
ile hesaplanr. Hesaplanan filtre derecesinden sonra, filtre transfer fonksiyonunun kutup deerleri ile bu kutuplarn
yerleri aadaki denklemler yardmyla hesaplanmaktadr [1].
D=
sinh 1 ( 1 )
nc
m =
( 2m + 1)
2nc
(3)
(4)
126
m = sinh( D) sin( m )
m = cosh( D) cos( m )
(5)
B1m = 2 m
(6)
B2 m = m2 + m2
Hesaplanan bu deerlere gre filtrenin transfer fonksiyonu, filtre derecesinin tek veya ift olmasna gre ilgili
denklemde yerine yazlarak hesaplanmaktadr [1].
H C ,n ( S ) =
(10
0.05 g
). ( B2 m )
m
m=0, 1, K,
( S 2 + B1m .S + B2 m )
(n/2)-1
(n ift)
(7)
H C ,n ( S ) =
sinh( D). ( B2 m )
m
2
( S + sinh( D)). ( S + B1m .S + B2 m )
m=0, 1, K, [(n-1)/2]-1
(n tek)
(8)
Filtre genlik cevab normalize edilmi genlik cevab olup, analog filtreden saysal filtreye gei bilineer dnm
yardmyla yaplmaktadr. Bilineer dnm, analog filtre transfer fonksiyonunda sli terimler yerine aadaki ifade
yazlarak yaplmaktadr [1], [3].
s=2/T[z-1/z+1]
(9)
Sonuta, elde edilen fonksiyon saysal filtrenin giri-k ifadesini oluturacak transfer fonksiyonunu (fark
denklemi) vermektedir. Tasarmda karlalan hesaplama gln ortadan kaldrmak iin gelitirilen
yntemlerden birisi GAdr.
3. Genetik Algoritmalar
Sonuca farkl arama noktalarndan yaklaarak ulaan GA, en iyinin korunmas ilkesine dayanmaktadr. Sahip
olduu operatrler yardmyla, balangta rastgele deerlerden oluan kromozomlar zerinde ilemler yaparak
sonuca ulamaktadr [5]-[8].
GAlar ilk olarak balang poplasyonu oluturmakta, daha sonra bu kromozomlarn her biri GAda zel alan
tek birim olan uygunluk fonksiyonunda yerine yazlarak her bir kromozomun uygunluk deeri hesaplanmaktadr.
Hesaplanan bu deerlere gre kromozom kendisini bir sonraki nesillerde bulundurabilecek veya ortadan
kaybolacaktr. Uygunluk deeri iyi olan kromozomlar yeni nesilleri oluturabilmek iin kendi aralarnda aprazlama
ilemine girmektedirler. aprazlama ileminde kromozomlar, sahip olduklar kodlama yntemlerine gre farkl
farkl aprazlama ilemine uramaktadrlar.
GAnn dier bir operatr olan mutasyon ileminde ise, aramann tek bir blgede olmamas iin seilen
kromozomun genleri kodlama yntemine gre farkl bir mutasyon ilemine uramaktadr.
Basit bir GA emberi aada gsterilmitir.

ekil 1. GA emberi
Program ierisinde benzer ilemler, istenen genlik cevaplarn salayacak filtre transfer fonksiyonu katsaylarna
yaknsayncaya kadar devam etmektedir.
127
4. Gelitirilen Model Uygulamalar

Yaplan almada, Chebyshev filtre tasarm iin istenilen zellikleri salayacak transfer fonksiyonunu oluturacak
kutup deerleri, GA iin balang poplasyonu olarak 0 ila 1 arasnda rastgele deerlerden oluturulmutur [6].
Deer kodlanm kromozomlar iin bu durum aada gsterilmitir.
Kromozom 1: 0. 4321098765
Kromozom 2: 0. 5654321098
stenen zellikleri salayacak filtrenin kutup deerlerine gre transfer fonksiyonu elde edilerek salamas gereken
genlik cevaplar izdirilmi ve bu deerler program iin olmas gereken deerleri oluturmaktadr. Balang
poplasyonunda yer alan kromozom deerleri ise, uygunluk fonksiyonunda yerine yazlarak GAnn bulmu olduu
filtre genlik cevab elde edilmi, bu iki genlik cevab karlatrlmtr. Programda ama, bu iki deer arasndaki
fark en aza indirebilmektir. Bu amala, deer kodlanm kromozomlar kendi aralarnda aprazlama ilemine
uramaktadrlar. aprazlama ilemi, deer kodlanm kromozomlar iin rastgele seilen iki kromozomun yine
rastgele seilen iki nokta zerinden karlkl yer deitirmesi eklinde yaplmaktadr.
1. Kromozom
0.4 3 2 1 0 9 8 7 6 5
2. Kromozom
0.5 6 5 4 3 2 1 0 9 8
yaplan aprazlama ilemi neticesinde ise,

1. Kromozom
2. Kromozom
0.1321098665
0.5754324098
1. Kromozom
0.4321098765
1. Kromozom
0. 4341098765
eklinde olmaktadr.
aprazlama ilemi sonrasnda ortaya kan kromozom deerleri ile aprazlama ncesindeki kromozom deerleri
arasnda uygunluk deerleri en iyi olan kromozomlar bir sonraki nesil iin, yeni bir balang poplasyonu
oluturmaktadr. GA ierisinde yer alan kromozomlar mutasyon ilemine girerken, herhangi bir kromozomun
herhangi bir geni deierek bu ileme uramaktadrlar. GA iin mutasyon ilemi aadaki gibidir.
Mutasyon ncesi:
Mutasyon sonras;
Benzer ilemler istenen filtre karakteristiini salayacak genlik cevabn oluturacak transfer fonksiyonu
katsaylarna yaknsayncaya kadar devam ettirilmektedir. Program sonlandnda sonu poplasyonu ierisindeki en
iyi kromozom deeri istenilen zellikleri salayacak filtre transfer fonksiyonu kutup deerlerini temsil edecektir. Bu
deerlere gre filtre transfer fonksiyonu ve dolaysyla filtre genlik cevab elde edilecektir.
Program, Tablo 1deki balang deerleri ile alak geiren filtre tr iin altrlmtr.
Tablo 1. Alak geiren filtre uygulamas iin balang artlar.
Geirme band dalgalanmas
Durdurma band zayflamas
Poplasyon says
Generasyon says
Mutasyon oran
Filtre tr
Geirme band kesim frekans
Durdurma band kesim frekans
rnekleme frekans
-1 (dB)
-60 (dB)
12
300
1/1000
AG
1000 Hz
5000 Hz
50000Hz
Programdan elde edilen sonulara gre filtre genlik cevab ekil 2deki gibidir.
128
Filtrenin genlik cevabi

1
0.9
0.8
0.7
|H(z)|
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
0.005
0.01
Frekans
0.015
0.02
ekil 2. Alak Geiren filtre genlik cevab
5. Sonular ve neriler
MATLABda yaplan bu almada Chebyshev IIR saysal filtreler GA kullanlarak tasarlanmlardr. Tasarmda
karlalan hesaplama zorluklar, gelitirlen program yardmyla ortadan kaldrlmtr. Kullanlan GA ile farkl
noktalardan deerler retilerek sonuca ulalm ve bulunan sonular, programn her altrlmasnda farkl
olmasna ramen istenen genlik cevabna yaklamada baarl sonular elde edilmitir. Bu sonu yardmyla filtre
tasarmnda tek bir eleman deerine bamllk ortadan kaldrlm, farkl eleman deerleri ile istenen zelikleri
salayacak filtre transfer fonksiyonuna ulama imkn salanmtr.
6. Kaynaklar
[1]. Thede L., Analog and Digital Filter Design, Prentice Hall.,New Jersey,1996.
[2]. Yavuz O., Yldrm T., Chebyshev Filtre Parametrelerinin Yapay Sinir Alar Kullanlarak Hesaplanmas, 12.
Elektrik-Elektronik, Bilgisayar, Biyomedikal Mhendislii 12. Ulusal Kongre ve Sergisi, 2007, Eskiehir, Trkiye,
s.347-350.
[3]. Schlichthatle, D., Digital Filters Basics and Design, Springer, Germany, 2000.
[4]. Lee A., Ahmedi, M., Jullien, G.A., Miller, W.C., Lashkar, R.S., Digital Filtre Design Using Genetic
Algorithm IEEE, 1998, s.34- 38.
[5]. Mitchell T.M., Machine Learning, MIT Pres and The McGraw-Hill Comparies, Singapore, 1997.
[6]. Nabiyev, V.V., Yapay Zeka, Sekin Yaynclk, Ankara, 2005.
[7]. Karaboa, N. ve etinkaya, B. Genetik Algoritma Tabanl Adaptif Sistem Modelleme, 2007, IEEE 15. Sinyal
leme ve letiim Uygulamalar Kurultay, s.1-4.
[8]. Suckley, D., Genetic Algorithm in the Design of FIR Filters, 1991, IEE Proceedings, s.234- 238.
129
Silindirik E-dzlemli Dalga Klavuzlarnn Analizi ve Gereklenmesi

Volkan AKAN1, Mehmet DUYAR2, Erdem YAZGAN3, Mehmet BAYRAK4
1
TUBITAK UZAY, Uydu Teknolojileri Grubu, ODTU,
Ankara,
volkan.akan@uzay.tubitak.gov.tr
2
T.C. Sanayi Bakanl, Sanayi Genel Mdrl,
Ankara,
2
mduyar@gmail.com
3
Hacettepe niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Blm, Beytepe,
Ankara,
yazgan@hacettepe.edu.tr
4
Seluk niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mh. Blm,
Konya,
mbayrak@selcuk.edu.tr
zet: Bu almada Silindirik E-dzlemli dalgaklavuzlarnn (SEDK) analitik, nmerik analizleri ve bu yaplarn
gereklenmesi ile elde edilen deneysel sonular sunulmaktadr. allan bu iletim hatlarnn TEM modundaki
karakteristik parametreleri tatmin edici hassasiyet salayan ve Bilgisayar Destekli Tasarm (BDT) programlar iin
kapal formda zmler sunan Konformal Dnm Teknikleri (KDT) kullanlarak elde edilmitir. Analitik sonular
ticari bir benzetim arac yardmyla simle edilmi ve elde edilen sonular analitik olarak elde edilenlerle
karlatrlmtr. Daha sonra bu iletim hatlarnn prototipleri retilmi ve deneysel olarak karakteristik
empedanslar llmtr. Elde edilen analitik, nmerik ve deneysel sonularn birbirleri ile uyum ierisinde olduu
gzlenmitir.
1. Giri
Son yllardaki almalarda farkl dzlemlere adapte edilmi iletim hatlarna ilginin artt grlmektedir. Bu tipteki
iletim hatlar hava aralarnda, fzelerde, mobil haberleme aralarndaki uygulamalarda bilinen dzlemsel
gereklemelerin uygun olmad eliptik ve silindirik hacimleri epeevre saran anten besleme ve uyumlandrma
devrelerinde rahatlkla kullanlmaktadrlar [1,2]. Bugne kadar farkl dzlemler zerinde oluturulan iletim
hatlarnn karakteristik parametrelerini hesaplamak amacyla eitli almalar yaplmtr [1-5]. Bu bildiride ise
karakteristik parametreleri KDT ile elde edilmi SEDKlarn ticari bir simlatrn benzetim sonular ile
karlatrldktan sonra prototipi retilerek karakteristik empedans lm ile deneysel olarak dorulanmaya
allmtr.
2. SEDKnn Karakteristik Empedans ve Etkin Dielektrik Sabitinin Hesaplanmas

SEDKnn kesiti ve fiziksel deikenleri ekil-1de grlmektedir. Hattn karakteristik empedans ve etkin dielektrik
deerleri u ekilde hesaplanabilir:
(1)
C T C 01 C 03 C d
burada
C0 ve C d kapasiteleri srasyla birim uzunluktaki serbest uzay ve dielektrik katmandan kaynaklanan
kapasiteleri ifade etmektedir. Serbest uzay kapasite ilikisi yle yazlabilir:

C01
2H 0
K (k 0 )
K (k 0' )
(2)
2H 0 (H r 1)
K (k d )
K ( k d' )
(3)
C03
Benzer olarak dielektrik katmandan kaynaklanan kapasite

Cd
eklinde ifade edilebilir. Son olarak ise etkin dielektrik ve karakteristik empedans ifadeleri yazlabilir.
H eff
CT
C0
1 q (H r 1)
(4)
Burada q dolum faktrn gstermek zere

q
1 K ( k d ) K ( k 0' )
2 K ( k d' ) K ( k 0 )
(5)
eklinde ifade edilmektedir ve karakteristik empedans ilikisi

Z0
30S K ( k 0' )
H eff K ( k 0 )
(6)
eklinde yazlabilir. Buradaki mod k0 ve mod kd [6]daki gibi hesaplanabilir. Buna gre elde edilen karakteristik
empedans deerlerinin karlatrlmas ekil 2de verilmitir.
130
101
Benzetim
Karakterisitik Empedans (Ohm)
Analitik
100.5
100
99.5
99
0
4
5
6
Frekans (GHz)
10
ekil 2
ekil 1 SEDKnn kesiti.
SEDKnn analitik olarak ve simlatr

yardmyla elde edilen karakteristik empedans deerinin
r2=7 mm, r1=3.5 mm,
h=3.5 mm, Hr=2.08 iin
karlatrlmas .
3. 100'luk SEDK Hattnn Deneysel lm Sonular

retimi gerekletirilen SEDKnn karakteristik empedansn deneysel olarak belirlemek iin TDR (Time Domain
Reflectometry) yntemi kullanlmtr. Elde edilecek sonular daha belirgin hale getirmek iin iletim hatlarnn
sonu ak devre olarak braklmtr. Ayrca giri sinyali olarak verilen adm vurunun (step-pulse) ykseli zaman
(rise-time) znrl ykseltmek iin 44.856ps (pico second) seilmitir. VNA (Vector Network Analyzer)
zerinde ayarlanan zaman dzlemindeki sinyal, frekans dzleminde 12MHz-10GHz'lik aras band iermektedir.
Buna gre ekil 1'deki yap (teflon ii bo) iin elde edilen zaman dzlemindeki sinyal ekil 3'de grlmektedir.
Elde edilen karakteristik empedans deerleri ise ekil 4'de Smith Chart zerinde gsterilmektedir. 1 ve 2 numaral
iaretiler hattn balang ve biti noktasn ifade ederken 2 numaral iareti den sonra ak devreye gei
balamakta ve daha sonra yansma katsays bire ulamaktadr. Birden hemen nceki ykseli ise SMA konektrden
iletim hattna olan geii ifade etmektedir. Burada bu konektrn karakteristik empedansnn 50 ohm olduu ve
dolaysyla yansmann yaklak sfr olduu kolaylkla grlmektedir. letim hatt boyunca yansma katsays
yaklak olarak 0.337'dir. Buna gre iletim hattnn karakteristik empedans deeri ekil 4'de grld zere
101.04'dur. Bu lm sonucu analitik olarak hesaplanan ve benzetimle ortaya karlan deerlerle uyum
ierisindedir.
ekil 3 SEDK iin deneysel olarak elde edilen zaman dzlemindeki sinyal.
131
ekil 4 SEDK iin deneysel olarak elde edilen karakteristik empedans deerleri.
4. Teekkr
Bu alma Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrmalar Kurumu (TUBITAK) tarafndan EEEAG-105E022 nolu
proje kapsamnda desteklenmitir.
Kaynaklar
[1] N. Dib and A. Omar, Dispersion analysis of multilayer cylindrical tranmission lines containing magnetized
ferrite substrates, IEEE Trans. Microwave Tech., vol. 50, No.7, pp.1730-1736, July 2002.
[2] M. Duyar, V. Akan, E. Yazgan and M. Bayrak, Analyses of Elliptical Coplanar Coupled Waveguides and
Coplanar Coupled Waveguides with Finite Ground Width, IEEE Trans. Microwave Tech., vol. 54, No.4, pp.13881395, April 2006.
[3] V. Akan and E. Yazgan, Quasistatic TEM Characteristics of Multilayer Elliptical and Cylindrical Coplanar
Waveguides, Microwave Opt. Tech. Lett., Vol. 42, No.4 pp.317-322., Aug. 2004.
[4] E. Yazgan and V. Akan, Conformal Mapping Techniques, Encyclopedia of Rf and Microwave Engineering,
Vol. 1, John Wiley & Sons, 2005.
[5] C. Karpuz, M. Duyar and A. Grr, Analysis of Cylindrical Conductor-Backed Coplanar Waveguides,
Microwave Opt. Tech. Lett., vol.27, No:2, pp.: 144-146, Oct. 2000.
[6] H-C. Su, and K-L. Wong, Quasistatic solutions of cylindrical coplanar waveguides, Microwave and Optical
Technology Lett., vol.14, no.6, pp.347-351, 1997.
132
G Ykselticilerde Davransal Modelleme ile Arakipleme Bozulumunun

Modellenmesi
A. Hayrettin YZER(1),(2), imek DEMR(1)
(1)Orta Dou Teknik niversitesi Elektrik ve Elektronik Mh.
(2) Zonguldak Karaelmas niversitesi Elektrik ve Elektronik Mh.
yuzer@metu.edu.tr, simsek@metu.edu.tr Tel:(312) 2102340-2102354, Faks:(312)2102304
zet: Bu almada arakipleme bozulumunun bakmszlnn modellenmesi amalanmtr. Bakmszln

modellenebilmesi iin genel ssel seri alm modelinde baz dzenlemeler/eklemeler (zaman gecikmesi
eklemesi) yaplm ve bilgisayar ortamnda tasarlanan bir devre, benzetim sonularna gre her iki yntemle de
modellenmitir.Yeni modelin ssel seri alm modelinden daha az hata verdii gsterilmitir.
1. Giri
Davransal modelleme, devrenin i yaps ile ilgilenmeksizin sadece giri ve k iaretleri arasndaki
matematiksel etkileimin ifadesinin verilmesi ile yaplmaktadr. Bir g ykselticinin matematiksel
modellenmesinde kullanlabilecek yntemlerden bir tanesi ssel seri almdr. ssel seri alm (1)de verildii
gibi tanmlanmaktadr.
(1)

yukardaki denklemde Vi(t) zamana baml giri iaretini, Vo(t) ise zamana baml k iaretini
gstermektedir. ki tonlu bir giri iareti ve bu iarete karlk (1) de verilen matematiksel modelden elde
edilecek sistem cevab (2)de verilmitir. f3 frekansnda oluan arakiplemede bozulum VIMDL ve f4 frekansnda
oluan arakiplemede bozulum VIMDU olarak (3) ve (4) te verilmitir. Giri ve k iaretlerinin frekans uzay
gsterimi ise ekil 1de verilmitir.

!

" !

f1 f2
f3 f1 f2 f4
(2)
(3)
(4)
(a)
(b)
ekil 1 (a) ki tonlu giri (b) ki tonlu girie kar sistem cevabnn frekans domeyni gsterimi
G ykseltici devresinde k iaretinin daha nceki bir zamanda uygulanan giri iaretinden etkilenmesi
durumu Hafza Etkisi olarak tanmlanmaktadr. Hafza etkisi dorusal olmayan g ykselticilerinin k
iaretlerinde gzard edilemeyecek kadar byk etkiye sahip olabilmektedir. Frekans uzay analizinde ise hafza
etkisi iki tonlu uyarmal sistemlerde arakipleme bozulumunda bakmszlk (asimetri) olarak
gzlemlenmektedir. Arakipleme bozulumundaki bakmszlk ise n-bozulum (predistortion) devrelerinde
hesaplanmas gereken nemli bir parametredir. Bu nedenle arakiplemede bozulumun dier bir deyile hafza
etkisinin matematiksel modelinin karlmas gereklidir. (1) de verilen GSA (Genel ssel Seri Alm)
modeline gre ekil 1 de gsterildii gibi f3 ve f4 frekanslarnda oluan arakipleme bozulum vektrleri arasnda
bakmszlk yoktur. Halbuki g ykseltici devrelerinin benzetim ve lmlerinde arakipleme bozulumunda
bakmszlk vardr. Literatrde arakipleme bozulumunda bakmszln hesaplanabilmesi iin farkl yntemler
gelitirilmitir.
133
2. Arakiplemede Bozulum Bakmszl Hesaplama Yntemleri

Literatrde geen arakiplemede bozulum bakmszl hesaplama yntemlerinden biri Volterra Metodu
dur. 1936da Vito Volterra tarafindan ortaya atlan volterra metodu Wiener tarafndan 1960 larda dorusal
olmayan devrelere uygulanabilecei belirtilmitir[1]. Voltera metoduna gre giri ve k iaretleri arasndaki
ilikiyi gsteren matematiksel ifade (5) te verilmitir.
-
#$ % & ' % ( ) *+ ) ,)

-
.-
& & ' % ( ) % ( ) *+ ) *+ ) ,) ,)

-
(5)
.- .-
& & & ' % ( ) % ( ) % ( ) *+ ) *+ ) *+ ) ,) ,) ,)
.- .- .-
yukardaki denklemde hn (n1, , nn) ifadesi n. dereceden Volterra Kerneli veya n. dereceden drt yant
(impulse response) dr. Volterrra Metodu yksek dorulukta sonular vermesine ramen hesaplama ilemlerinde
kullanlan Volterra Kernellerin bulunmas karmak ilemler iermektedir.
Wiener-Hammerstein szgelerin frekans bamllndan faydalanarak ekil 2 deki (3 kutu) modelini [2]
gelitirmitir. Modelde gsterilen F() dorusal olmayan ssel seri alm fonksiyonudur. Wiener-Hammerstein
modeli basit ve sade olmasina ramen sadece ksa zamanl hafza etkisini modelleyebilmektedir[3].
x(t)
H1(f)
v(t)
F()
w(t
H2(f)
y(t)
ekil 2. Wiener-Hammerstein modeli

Ku [4] modeli Wiener-Hammerstein modelinin blok halinde paralel olarak birleiminden olumaktadr. Daha
geni frekans bandnda daha doru sonular elde edilmesine ramen hesaplama admlar artmtr.
3. Zaman Geciktirmeli ssel Seri Alm Modeli (ZSA)

Bu almada ssel seri alm fonksiyonunda dzenlemeler/eklemeler yaplarak karmak olmayan bir
model ile hafza etkisi modellenmeye allmtr. ssel seri alm fonksiyonundaki giri iaretlerini ifade eden
parametrelere eklenecek zaman geciktirme parametrelerinin frekans uzay analizinde her frekansta farkl faz
oluturmasndan faydalanlarak arakipleme bozulumunda bakmszln modellenebilecei ngrlerek zaman
uzay temelli yaplan ssel seri alm formlne zaman geciktirme parametreleri eklenmitir. Zaman
geciktirme parametreleri eklendikten sonra oluan matematiksel model (6) da verilmitir. ZSA ya gre
frekans uzay analizinde oluacak VIMDL ve VIMDU ise (7) ve (8) de verilmitir.
(6)
/
( 0
( 0
( 0

1( ( 0 ! 1( ( 0

" 1( ( 0 ! 1( ( 0

(7)
(8)
Bu deiikliin etkisinin benzetim yoluyla incelenebilmesi amacyla ilk nce tek tabanl mikrodalga
tmleik devre (MMIC) teknolojisi ile rnek bir g ykselticisi bilgisayar ortamnda tasarlanmtr. Tasarm
ADS2006 program ile ommic foundary kullanlarak yaplmtr. Daha sonra bu g ykselticisinin
davransal modeli olarak hem genel ssel seri alm modeli hem de zaman geciktirme parametresi ieren
deitirilmi modeli karlm ve karlatrmas yaplmtr.
G ykseltici performans 9-10 GHz arasnda optimize edildikten sonra giri-k empedans
uyumluluu 10 dB den daha iyi, kazan ise 9.8 dB 0.3 dB, Psat deeri 11.5 dBm ve k P1dB deeri 6.5 dBm
olmutur. G ykselticinin kazanc ve giri-k empedans uyumluluk grafii ekil 3 te, arakipleme
bozulumunda bakmszl ise ekil 4te gsterilmektedir.
4. Katsaylarn hesaplanmas
(3) ve (4) numaral denklemlerin zlmesi ile GSA ya ait c ve ekatsaylar, (7) ve (8) numaral
denklemlerinin lm sonularyla eitlenerek zlmesiyle de ZSA ya ait c, e, n3 ve n5 katsaylar
belirlenebilir. Bakmszln en belirgin olduu durum olan V1=V2 durumu iin (7) ve (8) denklemlerinin
134

(a)
(b)
ekil 3. G ykselticisi a)kazan ve b)giri-k empedans uyumluluu grafikleri
vektrel olarak ifade edilmi ve zm kolaylatrmak iin sade bir forma evrilmi ifadesi (9) ve (10) da
grlmektedir.
#$%&

!"
#$%'

!"
(')%&
(')%&

!"
(')%'

!"
(')%'

!"*+

!"*+
!"

,- .
./ "012
!"*+

,- .
./ "012
!"*+

#$%'
#$%&

(a)
(b)
ekil 4. G ykselticisinin arakipleme bozulumunda bakmszln gsteren k sinyali spectral

bileenleri a) 50 mV giri iaretinde temel frekans ve arakipleme bozulum bakmszl b) arakipleme
bozulumunun giri iaret byklne bal deiimi
213 41

" 213 41

burada2 5 3 ( ( 3 ( (
6

( ( ( ( 7
(9)
(10)
Herbir ton iin en yksek deeri 10 mV, 30 mV, 50 mV ve 70 mV olacak ekilde 4 farkl voltaj seviyesi
sisteme giri iareti olarak uygulanm ve genel ssel seri modeli ile zaman geciktirmeli ssel seri alm
modelleri elde edilmitir. GSA ya ve ZSA ya ait katsaylar Tablo 1de verilmitir. Her iki model iin oluan
hatalar ekil-1 de gsterilmitir.
Tablo 1 Modelleme iin bulunan katsaylar
GSA ya ait katsaylar
ZSA' ya ait katsaylar
cgerek
csanal
egerek
esanal
n3 (n sn)
n5(p sn)
0.01
-1.11
6.00
-41.03
-61.67
-6.11
0.155
24852
-67.2
0.03
-1.09
5.95
-44.79
-49.10
-5.93
0.156
2652
-66.4
0.05
-0.88
5.89
-68.85
-43.69
7.53
0.105
1106
-63
0.07
0.03
5.57
-125.58
-24.21
8.19
0.112
523
-57.4
135
!"#!""""$"%&'(
GSA iin fimdL daki
% byklk hatas
)**!"#!"""$"%&'(
GSA iin fimdU daki
% byklk hatas

!"#!"""$"&'+/
ZSA iin fimdL daki
% byklk hatas
)**!"#!"""$"&+/
ZSA iin fimdU daki

% byklk hatas

ekil 5 GSA ve ZSA iin VIMDL & VIMDU iin % byklk hatas. Burada % byklk hatas ise (11) te
verilen denkleme gere bulunmaktadr.
85

9:4;<5:==5> >:5?@ ( AB>5=>=::5?@

9:4;<5:==5> >:5?@
(11)
5. Sonu
Bilgisayar ortamnda benzetim yoluyla tasarlanan rnek bir g ykseltici iin genel ssel seri alm modeli
ile zaman geciktirmeli ssel seri alm modelleri elde edilmitir. ekil 5 ten grlecei gibi belirlenen giri
iaret seviyesi iin zaman geciktirmeli modelin genel modele gre ok daha doru sonular verdii
gsterilmitir. Zaman geciktirmeli modelin katsaylar karmak matematiksel ifadeler kullanmakszn eniyileme
yntemi ile bulunmutur. Bu yzden katsaylar iin verilen balang deerleri eniyileme srecinde hzl sonu
bulma asndan nemlidir. Her iki model iin ayr ayr 4 giri iaret seviyesi iin her katsayya ait 4 farkl deer
bulunmutur. Bu aratrmann sonucunda ede edilen model belirli bir doruluk seviyesinde ykseltici davrann
modellemektedir. zellikle AM/PM bozulum yada dier faktrleri de derlitoplu olarak ifade edecek formlasyon
zerine almalar gerekletirilmitir. Byle bir modelin gelitirilmesi dorusallatrma devrelerinin gerekci
tasarm ve benzetiminin yaplmasna olanak salamaktadr.
Kaynaklar
[1] John Wood, David E. Root, Fundamentals of Nonlinear behavioral modeling for RF and Microwave
Design, Artech House,2005.
[2] M. C. Jeruchim, P. Balaban ve K. S. Shanmugan, Simulation of Comnication systems, Kluwer, 2nd Edition
2000.
[3] Wonhoon Jang, Modelling asymmetric distortion in multichannel radio frequency comnication system,
2006.
[4] H. Ku, M. Mckinley ve J. Kenney, Extraction of accurate behavioral models for power amplifiers with
memory effects using two-tone measurements," in IEEE MTT-S Int. Microwave Symp. Dig., June 2002, s.
139-142.
136
RF MEMS TEKNOLOJHSH HLE S-BANDI TMLEIHK BANT-GEHREN

FHLTRE YAPISI
ar etintepe, imek Demir, Tayfun Akn
Orta Dou Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm, Ankara, Trkiye
Tel: (312) 210 4526, Faks: (312) 210 2304
E-posta: cetintepe@mems.eee.metu.edu.tr, simsek@metu.edu.tr
zet: Bu almada, bant-geiren zelli ine sahip ve gei band S-frekans band (2-4 GHz) olarak belirlenmi bir
filtre yapsnn RF MEMS teknolojisiyle oluturulmu toplu devre elemanlar kullanlarak tasarlanmas, retimi ve
lm sonular sunulmaktadr. Elektromanyetik (EM) benzetim ve devre zmleme aralaryla tasarmlar yaplan
mikroerit yapdaki sarmal irgite, paralel-plaka s a, parmakl s a toplu bileenlerini ieren ve edzlemsel
dalgaklavuzu (EDK) giri-klarna uyarlanan filtre, ODT MEMS Merkezi Tesislerinde retilmi ve yaplan
lmlerde tasarm hedeflerinin yakaland gsterilmitir. Tek metal katmanna sahip olmas nedeniyle retim
kolayl sa layan ve toplu devre bileenlerini tmleik olarak bir araya getiren filtre yaps, bahsedilen zellikleri
asndan zgnlk tamaktadr.
1. Giri.
RF ve mikrodalga uygulamalarnda tmleik toplu bileenlerin kullanm, tarihsel sre ierisinde, datlm devre
zmlerinin dk frekanslarda ok yer kaplamas nedeniyle ortaya km ve daha sonra bu bileenlerin ucuz
maliyet, derlitoplu serim, geni alma band sunma zellikleri sayesinde gnmzde yaygnlamtr [1]. Ayrk
bileenlerin aksine, paket parazit etkileri ve bileen rezonanslar sorunlarn en aza indirgeyen tmleik toplu
bileenler yksek frekanslarda da olurlu zmler sunabilmekte ve bylece filtre kuram gibi yerlemi toplu eleman
yntemlerinin uygulama snrn teleyebilmektedir. Standart yzey ileme yntemleriyle retilebilen bu bileenler,
RF MEMS teknolojisi ile uyum ierisinde olup ilgili sistemlere rahatlkla tmletirilebilmektedir [2]. Bu almada,
toplu devre yaklamyla n tasarm yaplm ve geii S-bandna ayarlanm bir bant-geiren filtre; parmakl sa,
sarmal irgite ve paralel plaka sa toplu bileenleri kullanlarak tmleik olarak tasarlanm, retilmi ve
llmtr. RF MEMS retim srecinin yalnzca temel metal katmannn kullanld filtre yaps, bu zelliiyle
kolay retilebilirlik zellii tamaktadr.
2. Filtreyi Olu.turan Toplu Bile.enler ve Tasarmlar
S-band tmleik filtre yapsn gereklemek iin, serimleri ve devre modelleri Aekil 1de gsterilen mikroerit
yapdaki parmakl sa, sarmal irgite ve paralel plaka sa toplu bileenlerinden faydalanlmtr. Ansoft HFSS
v9.2 EM benzetim ve devre zmleme aralarnn beraber kullanmyla, istenilen toplu devre bileen deerleri ve bu
bileen deerlerini salayan fiziksel aygt boyutlar her bileen iin dngl bir sre sonras elde edilmitir. lgili
srete uygulanan eitilmi aygt boyutu tahminleriyle bileenlerin tasarm hzlandrlmtr: Parmakl sa iin seri
sann (Cs) parmak uzunluu (Up) ve parmak saysyla (N) orantl olduu [1] varsaylp, paralel sann (Csh) ise
toplam aygt alanna ve etkin saak alan uzunluuna ball dnlm; sarmal irgitete seri irgite (Ls) deerinin
toplam aygt uzunluuyla doru orants gzlemlenmi; paralel-plaka sata da paralel sann (Csh) yine toplam
aygt alannn ve evresinin dorusal bir ilevi olduu kabul edilmitir.
Tasarlanan bileenlerin devre modeli parametreleri, EM benzetim S-parametre sonularna yaplan eniyileme sonucu
elde edilmitir. Gerekletirilen modelleme almalarnda, devre modellerine Z0=50o ideal gecikme hatlarnn
eklenmesinin faz S-parametrelerindeki uyumu artrd gzlenmitir. Parmakl sa, sarmal irgite ve paralel plaka
sa bileenlerinin EM benzetim ve devre modeli S-parametreleri srasyla Aekil 2, Aekil 3 ve Aekil 4te
sunulmaktadr. Bileen aygt boyutlar ve karlan devre modeli parametreleri izelge 1de zetlenmektedir.
Paralel plaka sa, sarmal irgite (1), parmakl sa, sarmal irgite (2), parmakl sa, sarmal irgite (1), paralel
plaka sa dizilimiyle oluturulan filtrenin EM benzetim ve devre modeli frekans yant Aekil 5te verilmektedir.
137
(a)
(b)
(c)
()
(d)
(e)
Iekil 1. Parmakl sa (a-b), sarmal irgite (c-) ve paralel-plaka sa (d-e) bileenlerinin stten grnm
ve kullanlan devre modelleri.
0
-1
-6
-3
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
-8
-4
-10
-5
10
Frekans (GHz)
15
S11, Derece
-2
100
100
-100
S21, Derece
-4
200
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
|S21|, dB
|S11|, dB
-2
200
-100
-200
-200
10
15
Frekans (GHz)
(a)
(b)
Iekil 2. Parmakl sa bileeninin EM benzetim ve devre modeli S-parametre sonular: (a) |S11| ve |S21|.
(b) S11 ve S21.
138
100
50
|S21|, dB
-10
50
-50
-50
-100
-100
S21, Derece
-5
S11, Derece
-5
|S11|, dB
100
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
-10
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
-15
-20
-15
10
-150
15
-150
Frekans (GHz)
10
15
Frekans (GHz)
(a)
(b)
Iekil 3. Sarmal irgite (1) bileeninin EM benzetim ve devre modeli S-parametre sonular: (a) |S11| ve |S21|.
(b) S11 ve S21.
0
-20
-20
-40
-40
|S21|, dB
|S11|, dB
-0.5
-15
-20
-1
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
-25
-60
-80
-100
-100
-120
-120
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
-140
-160
-30
-1.5
-60
-80
10
-140
-160
-180
15
S21, Derece
-10
S11, Derece
-5
-180
Frekans (GHz)
10
15
Frekans (GHz)
(a)
(b)
Iekil 4. Paralel plaka sa bileeninin EM benzetim ve devre modeli S-parametre sonular: (a) |S11| ve |S21|.
(b) S11 ve S21.
0
200
200
100
100
-10
-10
|S11|, dB
-40
-50
-30
-60
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
-40
-70
-90
10
-100
-100
-80
-50
0
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
S21, Derece
|S21|, dB
-20
S11, Derece
-20
-30
-200
15
Frekans (GHz)
-200
10
15
Frekans (GHz)
(a)
(b)
Iekil 5. Gelitirilen devre elemanlarnn art arda dizilmesiyle oluturulan filtre yapsnn EM benzetim ve devre
modeli S-parametre sonular: (a) |S11| ve |S21|. (b) S11 ve S21.
izelge 1. Filtre yapsnda kullanlan bileenlerin aygt boyutlar ve karlan devre model parametreleri
(250 m alumina taban: r=9.6, tanm=0.001; 1.0 m altn metal katman: fAu=3x107 S/m).
BLEEN ADI
PARMAKLI SIJA
SARMAL RGTE (1)
SARMAL RGTE (2)
PARALEL PLAKA
SIJA
FZKSEL AYGIT BOYUTLARI
DEVRE MODEL PARAMETRELER
N=21, Up=630 m, Gp=Gg=50 m,

Bp=5 m, Uk=315 m, Ug=100 m
N=2.75, Uy=560 m, Ud=560 m,
Gi=Gg=50 m, Bi=25 m, Ug=100 m
N=2.75, Uy=675 m, Ud=675 m,
Gi=Gg=50 m, Bi=25 m, Ug=100 m
Gs=900 m, Us=820 m,
Gg=50 m, Ug=100 m
Rs=0.81 o, Ls=0.13 nH, Csh=0.30 pF,

Cs=2.06 pF, p=3.510 (3 GHz)
Rs=1.40 o, Ls=2.60 nH, Csh=7.40x10-4
fF, Cp=15.92 fF, p=6.030 (3 GHz)
Rs=1.61 o, Ls=3.81 nH, Csh=3.18x10-3
fF, Cp=26.64 fF, p=8.200 (3 GHz)
Rs=1.45x10-5 o, Ls=0.41 pH, Csh=0.26
pF, p=4.090 (3 GHz)
139
3. Filtre Yaplarnn retimi ve lm Sonular

izelge 1de verilen bileen fiziksel boyutlarnn kullanlmas ve elde edilen art arda yapnn giri ile klarna
50m/120m/50m e-dzlemsel dalgaklavuzu (EDK, q50o) hatlar eklenmesiyle serimi oluturulan S-band
tmleik filtre yaps; ODT MEMS Merkezi Tesislerinde, 250m kalnlndaki alumina taban (r=9.6,
tanm=0.001) zerine iletkenlii eniyiletirilmi 1.2 m altn katmann (f=3x107 S/m) ekillendirilmesi ve tabann
arka yzeyinin 1.2 m altnla kaplanmas admlaryla retilmitir. retimi tamamlanm bir filtre yapsnn grnts
Aekil 6da sunulmaktadr.
Iekil 6. retilen filtre yapsnn grnm ve ilgili aygt boyutlar.

retilen S-band tmleik filtre yaplarnn lmlerinden nce, sarmal irgitelerin i ve d sarmlar 25 m apl
alminyum tel balamalarla balanm, EDK yan toprak hatlaryla mikroerit hatlarn topraklar iletken epoksi
araclyla yzeyi temizlenmi bir bakr zemin zerinde birletirilmitir. Yaplan lmlerde beklenmedik rezonans
davranlarnn gzlemlenmesi zerine iletken epoksinin frekansa bal davranndan tr iyi seviyede topraklama
salayamad dnlm ve toprak balantlarnn erit balamalarla yaplmas uygun grlmtr. Aekil 7den
grlebilecei gibi erit balamal durumda elde edilen lm sonular devre modeli yantna olduka yakn
sonular vermektedir. llen filtre yaps 1.2 dB bant-ii araya girme kaybna; 2.03-4.22 GHz (-10 dB yansmaya
gre), 2.27-4.07 GHz (-15 dB yansmaya gre), 2.50-3.07 GHz (-20 dB yansmaya gre) gei bandna sahip olup
bant-d bastrma 5.63 GHzte 20 dBye ulamaktadr.
250
250
0
-10
-20
-30
S11, Derece
S11, lm
S21, lm
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
-250
-500
-250
-750
-1000
-500
-30
S11, EM Benzetim
S21, EM Benzetim
S11, Devre Modeli
S21, Devre Modeli
-40
-50
-40
0
10
Frekans (GHz)
15
20
S21, Derece
-20
|S21|, dB
|S11|, dB
-10
-1250
-1500
-750
0
10
Frekans (GHz)
15
20
(a)
(b)
Iekil 7. retilen filtre yapsnn lm sonular ve devre modeli sonular ile karlatrmas : (a) |S11| ve |S21|.
(b) S11 ve S21. Yan EDK ve mikroerit toprak balantlar erit balamalar ile salanmtr.
4. Sonu
Bu bildiride gei band S-frekans band olarak tanmlanm bir filtre yapsnn, gelitirilen parmakl sa, sarmal
irgite ve paralel plaka sa toplu bileenleri kullanlarak tasarlanmas, RF MEMS teknolojisi ile tek metal katman
kullanlarak tmleik olarak retilmesi ve lm sonular sunulmutur. lm sonularnn devre modeli
sonularyla uyumluluu gsterilmitir.
5. Kaynaklar
[1] I. Bahl, Lumped Elements for RF and Microwave Circuits, Artech House, 2003
[2] G.M. Rebeiz, RF MEMS Theory, Design and Technology, John Wiley&Sons, 2003, Bl. 11-12
140
Yksek Kalite-

!
"#$

"
Rohat Melik, Hilmi Volkan Demir*
Bilkent niversitesi
Elektronik-+$)0-1,0r7( ),3/$r4$(+(
Ankara
rohat@ee.bilkent.edu.tr,
*Bilkent niversitesi
Elektronik-+$)0-1,0r7( ),3/$r4$(+(r.)r%0r4$(+(
Ankara
volkan@bilkent.edu.tr
zet: Yksek kalite-faktr elde etmek iin, klasik tas

ayarlamak zere ip-

-

!

"
&'#$%&
#$%

6.70GHzte 47.10 kalite-faktrn ve sadece 195&'()#&

(#*+, )- .(
-faktrn elde

/

-faktrn
0

"

-faktrn elde ettik.
%&'

Yksek kalite faktrl (K-faktrl) rezonatrler, mikrodalga *>A$-Andaki rezonatr uygulamalarA,3 iyi
performans elde etmek iin gereklidir. Ancak yksek frekansta kk boyutta yksek K-faktrl rezonatrlerin
*A+Ar1$3@0r%1-3@-. Genelde, yksek kalite faktrl rezonatrler iin microfabrikasyon oyuklu rezonatrler
0@$$,A$+03A- [1],[2]. Fakat @,$-A, boyutu byk (4-,),sr bir -<A *0$A0r 10x103 +r @%@,$@@,3)
1$+03A-r [1]. Bu yzden $)-,<r 1$-0r /-$r /-A+$Ar ,3(04-$)-r >)$-$+tir [3],[4]. Fakat @,$-A,
maksimum K-faktr de *0$A0 40 =.-A,3 /A,A-$Ar0$+03A-. @r$A++A%3sr@r3((0 K-<04-(r/A,A-A,Ar
mak zere *),$0r *0$A+A+A%Ar 0@$$,-0r [5],[6], tuvwr %R)r /3)=)r xyzr +r r xyzrr
+r$,Ar
kullanarak 47.10 K-faktrn hem kuramsal hem deneysel gsterdik; b),%)-r -r )0$3)sr @r *0$A+A+A%A 15
GHzte uygulayarak, daha kk alan kullanA+Ar $) s3)=)r {vxr +r r {vxr +r
r $,A nda 93.81 K-faktrn
kuramsal ve deneysel olarak elde ettik.
Klasik /-A+ *0$A+A,3 s-$r/-A+$A *A, indktr olarak 3((,($+)0)3-. Bundan rezonatr yapmak iin
ip 3AAr)0r0/4r 0@$$,A$+0 ve bu sayede rezonans <-)0,/A *-$,+03A-ur@r3@-@+3r-)%1,4r hem
++A*$ ip stnde (+$)0 olmamakta hem de rezonatr iin 0@$$,A$, alan bymektedir. Bu
$A++A%3s 0$/0r*0$A+3,r<-0$Ar1$-0srspiral /-A+$A *A*A 31-@3,rrezonatr olarak 3((,(p, ip 3AA
kapasitr $+0 yerine, *A+A%30r<$+r0/,/A,Ar ]r,0r3).-)/,,r0/,/A olarak 0@$$,3A0. Bu
)0$3), ok kk boyutlarda, ++A*$ r(%)-,3)r(+$)0sryksek frekanslarda $A,sryksek K-faktrl
rezonatrler elde ettik. Bu tr rezonatrlerimiz 3AA$+A LC devresi mimariler,3)r *(0/)0r 0A+$-A,r
,3(0$),+)/,)r %,r .)-+)+)/,)r -+),sr 10r 3)-,r |>30 dB) rezonans 3.-,AAr >4/)-+)0)3-$)-. Bu,
4%)$$0$)r )$)+)-0r $>A$+r @*>@$+$-Ar ,r zellikle ///r $>A$+*r olanak vermektedir PwQur r
*-A=sr
0$/0r/-A+r+)13@,3r<-)0,/r-A0r1*@r0(($(rK-faktr 3()-0),, bu *),$0r/-A+r+)13@muzla
klasik *0$A+A, )-/,)r <-)0,/r -A0r 1*@r 0(($(r K-faktr -A-$+)0)3- [6]. Bu $A++A%3r
/@,3@@+uz rezonatrlerimiz, bilgimiz dahilinde dnya literatrnde +3*)r 03-r -1-r )3$+r 0),3r
-)%1,,/r<-)0,/$-A iin ),%)-r1*@$@r-)%1,4-$)-r-/A,3sr),r*(0/)0rK-faktrne sahip rezonatrlerdir.
2. Teori
@r $A++A%3sr /piral /-A+$A mimariler iin, )0$ 1(a)daki gibi r (/(,)r (+$)0r ,3(04-r modelleri
$,3A. Burada Csi ve Rsi $ 0/,/A,A ve direncini, Cfilm $ ile metal -/A,3r0$,r0/,/A, Ls ve
Rs +)$,r ,3(0,/A,A ve direncini ve Cs ise /-A+ -$-A -/A,3r 0$,r 0/,/A gstermektedir. )0$
1(a),A, 1. portu 1-0$,A /3)$)-$)-)0 )0$ 1(b) elde edildi. r/1,-r)0$r{(b)deki modeli, yeniden
2-portlu devre modelimize 34,((-($(, )0$ 1(c)deki model elde edildi. Bu K-faktr )/$-A+Az iin
0@$$,3AA+A% devre modelidir. Bu devre modellerini 0@$$,-0r*>AA tasarlamak iin ise 0@$$,3AA+A% /-A+
parametreleri ise @ )0$3)r/A-$,+03A-: Lc ve Wc *>AA, toplam en ve boyu, N sarAm /*A/A, w +)$r/-A+r
141
>),$0, l +)$r /-A+r toplam boy, s +)$r /-A+$-r -/Ar -$A0, tfilm dielektrik film 0$A,$AA ve t ise metal
0$A,$AA3A-. )0$ 1(b)deki Cfilm |{}R3)0r >r )/$,A-~r Rp ve Cp ise, Cfilm, Csi ve Rsinin -$)+3- ve
/A-/A*$ (2) ve (3)teki gibi )/$,A-.
(a)
(b)
(c)
%. (a) Devre modeli, (b) 1-portlu ve /3)$)-$+ devre modeli ve (c) K-faktr hesaplamak iin
0@$$,3AA+A% 2-portlu devre modelimiz.
@r *A$-3sr ,3(04-r -faktrnn ykseltilmesi, rezonatr K-<04-(,r 3)r *(0/)$+)/,,r /$+03A-ur
Ancak klasik rezonatr K-<04-(r ,A+Asr 3).-)r )$)+,$-A,A,r 0$)r <04-(,)r )0/r $)r $>$r $>r
.)-+)+)0)3-ur @,@,r *)-,)r @r $A++A%3r 0@$$,3AA+A%r ,3(04-r -<04-(r ,A+Ar /)sr @r $,A*Ar
/$+0r .)r *>Ar -+)-)$)-,)r $Ar 1$-0r /-A+ .)r 1+%/*1,r *++A%r 1$,0r .)-+)0)3-ur
/-A+r +)-))/,3)sr (+r $>$i *>Ar -+)-)$)-r .)r 3).-)r )$+,$-Ar 0@$$,-0r ,3(04-r 0$)r <04-(sr
|y}R)0r >r )/$,A-ur r )%1,4-r a-<04-(,(r /)sr 0-A$A-+r +$Ar )1-0r .)r 3),)*/)$r 1$-0 Q=f0<r
<1-+($(,3),r )/$,A-ur@-3r<0 -)%1,,/r<-)0,/A,Ar|21 -+)-)/,,r+,+@+r>4/)-3r*)-}sr<r/)r@r
+,+@+r,103,rr3r*@0-A30r(+r>),$r>4/)-+)0)3-u
H 0 H r Aw
C film
RP
(1)
t film
Z 2 C film 2 RSi
RSi C film CSi

C film 2
1 Z C film CSi CSi RSi

2
CP
Qind
C film
(2)
2
1 Z 2 C film CSi RSi 2

2
2 CP
RS 2 CS
CP
2
u
u 1
Z LS
CS
2
RS
LS
Z L
2 RP S 1 RS
RS
Z LS
2 RP
(3)
(4)
/)3+%r-)%1,,/r<-)0,/$-A,3r+,+@+r1*@r+0/+@+r-<04-(,(r)$3)r)+)0r,r$r)0/sr,=)r
3$)0-0r<$+r)0/sr3)$)0-0r<$+r0$A,$AAsr+)$r/-A,A+r0$A,$A0sr>),$0r.)r/,A-A+r-$AA,A,r)0/sr/-A+r
/*A/A,A,r)0/srr$,A,r)0/srrA,r)0/srdevre eleman$-Arpnin ve CpR,,r)0$)-r>4%r4,(,)r$A,+AA-r
[6]. Bunun sonucu burada <-0$Arbirok *>Ar/-A+r/)$)-r *A$+AA-ur Burada bunlardan 2 tanesi Tablo 1de
/@,@$+@@-ur@r0r/-A+A,raind (indktr K-faktr) analitik )/r/1,@$-A /)r)0$rR3)r>4-($+)0)3-urr
Tablo 1. rnek iki *>AA+A%A, /-A+ parametreleri.
t (m)
/-A+ LC (m) WC (m) N w (m) s (m) tfilm (m)
1
540
540
2
100
10
0.1
0.1
2
195
195
2
35
5
0.1
0.1
142
(. /-A+ 1 ve 2nin Qind faktrleri (indktr K-faktrleri) ,$0r )/$-A.
3. Mikrofabrikasyon ve Deneysel Karakterizasyon
*>A$-A+A%A,r+0-1<abrikasyon@r,r%$)3+%r+$-rzetle @r)0$3)r/A-$,A-ur$0r1$-0s $A, stne

metalizasyon ile 0.1 m 0$A,$AA,3r$A, kaplayarak ve )0$$),3-)-)0r**r$,A*A *-A%. Bunun stne
PECVD (plasma enhanced chemical vapor deposition) ile Si3N4 3)$)0-0r<$+r0$-A%urSonra HF A,3A-+/A
ile dielektrik filminde delikler aar ve buralara metalizasyon ile 0.1 m 0$A,$AA,3r $A, 30)*r $,A$-Ar
*-A%. En sonunda, tm @,$-A, stne son metalizasyon +/Ar $) 0.1 m 0$A,$AA,3r $A, /-$r /-A+r
*A/A,Ar *-A%. Bu )0$3) mikroabrik/*1,@r >)-)0$)-$),r /-A+ 1 ve /-A+ 2nin stten
mikro<11-<$-A )0$rRte .)-$+-.
(a)
(b)
3. 0-1<-0/*1,@r*AA+A% *>A$-A+A%A, stten mikro<11-<$-A: (a) /-A+ 1 ve (b) /-A+ 2.
Bu rezantrler zerinde, network analizr ve GSG mikrodalga -1$-A kullanarak, 10-18 GHz -/A,3 801
nokta alarak S21 lmlerini >)-)0$)-30. CST M=-1`.)@31r 0@$$,-0sr @,$-A,r *-A=r /*A/$
/+($/*1,$-A,A *A0. /-A+ 1in <-)0,/A,r <1,0/*1,@r 1$-0r deneysel olarak llen ve /*A/$ olarak
hesaplanan S21 -+)-)$)-r )0$ 4(a)da /@,@$+@@-ur /-A+ 2in deneysel ve sayA/$ S21 parametreleri ise
)0$ 4 (b)de .)-$+-. Bu karakterizasyonlarda, deneysel olarak /-A+ 1 iin 6.97 GHz rezonans frekan/A
ve 47.10 K-faktr; /-A+ 2 iin ise 15.01 GHz rezonans <-)0,/A ve 93.81 K-faktr elde )3$+-ur*A/$
ve deneysel sonular birbirleriyle son derece uyumlu olup Tablo 2de gsterilmektedir.
/-A+
1
2
Tablo 2. *A/$r.)r),)*/)$r)%1,,/r<-)0,/$-Ar.) K-faktrleri.

f0 (GHz)
K-Faktr
*A/$
Deneysel
*A/$
Deneysel
6.70
14.88
6.97
15.01
52.40
98.77
47.10
93.81
143
(a)
(b)
). (a) /-A+r{Rin .)r|}r /-A+rR,rdeneysel olarak llen ve /*A/$r|nmerik) olarak hesaplanan
frekansa gre S21 parametreleri.
5. Sonu
Sonu olarak yeni /-A+ *0$A+A+A%A kullanarak yksek frekansta $A,r*(0/)0r-faktrl ++A*$ ip
(/(,3)r(+$)0rrezonatrlerimizi /-$3A0, ilgili analitik ve /*A/$ /+($/*1,$-A,A *A0, fabrik/*1,$-A,A
gere0$)-30 ve deneysel olarak karakterize ettik. @r /-A+ *0$A+A+A% ile klasik metodunun tersine
yksek frekansta operasyon iin boyutu kltrken K-faktrn 01-@+*A -3A0. Deneysel ve teorik
/1,@$-r-/A,3rson derece iyi bir uyum elde ettik. @r$A++A%3sr0endi <-)0,/Ar, dnya literatrnde
),%)-r1*@$@r-)%1,4-$)-r-/A,3r0*3)3$+ en yksek K-faktrl rezonatrleri elde ettik.
6.
Bu $A+ |}sr|}sr| &

}sr|}sr.)r &
r
r{zxzttsr{05E065, 104E114, 106E020,
107E088 ve 107E297 ve EU IRG MOON 021391 -<A,3, 3)/)0$),+-.
7. Kaynaklar
[1] C. A. Tavernier, R. M. Henderson ve J. Papapolymerou, A Reduced-Size Silicon Micromachined High-Q
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
Resonator at 5.7 GHz, IEEE Trans. Microwave Theory Tech., cilt 50, /*A 10, sayfa 2305-2314, Ekim
2002.
P. Wu ve Z. Yu, A Micromechanical High-Q Resonator Based on Hybrid Cavity, Microwave Conference
Proceedings 2005, APMC 2005, cilt 2, sayfa 3-6,
-$A0 2005.
C. C. Tang, C.H. Wu ve S.I. Liu, Miniature 3-D inductors in standard CMOS process, IEEE Journal of
Solid-State Circuits, cilt 37, /*A 4, sayfa 471-480, Nisan 2002.
W. Y. Yin, S. J. Pan ve L. W. Li, Double-level spiral inductors with multiple-via interconnects on GaAs
substrates, IEEE Trans. Magnetics, cilt 40, /*A 3, sayfa 1756-1758, MayA/ 2004.
R. Melik, N.K. Perkgoz, E. Unal, Z. Dilli ve H.V. Demir, Design and Realization of a Fully On-Chip HighQ Resonator at 15 GHz on Silicon, IEEE Transactions on Electron Devices, **A+r,r0@l edildi;
/A+3u
R. Melik ve H.V. Demir, Implementation of High Quality-Factor On-Chip Tuned Microwave Resonators at
7 GHz, Microwave and Optical Technology Letters, **A+r,r0@$r)3$3~r/A+3.
R. Melik, N.K. Perkgoz, E. Unal, C. Puttlitz ve H.V. Demir, Bio-implantable passive on-chip strain sensors
for the assessment of bone fractures, J. of Micromechanics and Microengineering, **A+r,r0@$r)3$3~r
/A+3u
144
Tekerlek Basn lme Sensrleri in oklu Anten Sistemi

Mustafa Murat Bilgi ve Korkut Yein,
T.C. Yeditepe niversitesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm,
stanbul
mbilgic@yeditepe.edu.tr, kyegin@yeditepe.edu.tr
zet: Tekerlek basn lme sistemleri (TBOS) otomotiv endstrisinde sr gvenliini ve yakt ekonomisini
artrd iin yaygn olarak kullanlmaya balanmtr[1]. Bu sistemler tekerlek basncnn yan sra tekerlek ii
scakl, pil mrn ve hatta daha gelimi sistemlerde tekerlein dinamik yaps ile ilgili bilgileri de
aktarabilmektedir. Her tekerlein iine konulan vericiler 433 MHzde aracn ierisindeki alc devresine bilgi
gndermektedir. Ancak binek arabalarndan daha byk aralarda bilgi iletiimi alc antenin bulunduu
noktaya gre ok zor olabilmektedir. Bugne kadarki almalar genelde RF alannn ara etrafndaki
dalmndan ok alcnn hassasiyeti ve konumu zerine younlamtr. Bu almada gerek bir ara boyutlar
alnp sensrden yaylan sinyal dalmnn dikey ve yatay kutuplanmalar bilgisayar ortamnda simulasyon
yardmyla hesaplanmtr.
1. Giri
Dnyann pek ok blgesinde sr gvenliini ve yakt ekonomisini arttrd iin tekerlek basn lme
sistemleri (TBOS) yaygn olarak kullanlmaya balanmtr [1]. Her tekerlein iine konulan vericiler 433
MHzde aracn ierisindeki alc devresine tekerlek basnc, tekerlek ii scakl, pil mr ve hatta gelimi
sistemlerde tekerlein dinamik yaps ile ilgili bilgileri gndermektedir. Alc devre tarafndan alnan bilgi,
ilenir ve gstergeler araclyla srcye aktarlr.
Bilgi iletiimi alc antenin bulunduu noktaya gre ok zor olabilmektedir. Binek aralarnda dahi alc antenin
konumundan ve alcnn hassasiyetinden kaynaklanan sorunlar dnldnde, minibs,otobs ve kamyon gibi
byk aralarda vericiden gelen sinyalin alnmasnda daha byk sorunlarla karlalaca anlalmaktadr. Bu
durum binek aralar iin sinyal dalmnn nemini ortaya koymaktadr.
Bugne kadarki almalar genelde vericiden gelen sinyalin ara evresindeki dalmndan ok alcnn konumu
ve hassasiyeti zerine younlamtr. Bu almada bir ara (gerek boyutlarna uygun olarak) ve tekerlek
iersine yerletirilen sensr bilgisayar ortamnda modellenerek, sensrden yaylan sinyal dalm, alan
iddetinin yzeye dikey ve yatay kutuplanmalar simlasyon yardmyla hesaplanmtr. Bu hesaplamalar alc
antenin konumu, kutuplanmas, alcnn sahip olmas gereken hassasiyetin ve n-u devrelerinin tasarlanmasnda
nemli bir rol oynamaktadr. Gelen sinyalin seviyesi ve dinamik dalmna bal olarak da bir oklu alc
sistemi ne srlmtr. alisma sonucunda alc anten konumlarnn yan sra, gelen sinyalin kutuplanmasna
bal olarak aracn n ve arka camlarnda alc anten eklileri tasarlanmtr.
2. Sensr Anteni, Tekerlek ve Arabann Modellenmesi

TBOS sensr, temel olarak basn ve scaklk sensr, RF verici kademesi ve anteninden olumaktadr. Bu
almada sensor 433 MHzde (AB ve Trkiye serbest ma frekans band) almas iin tasarlanmtr.
Bir ok TBOS sistemi verici anten olarak kk halkasal antenler barndrr. Alc ve verici arasndaki
haberleme ma yapmayan yakn alanlar ile olur. Bu tip yakn alan haberleme sistemlerinde, evre etkilerini
azaltmak iin genel olarak kk halkasal antenler tercih edilir. Modellenen sensr anteni ekil 1de
gsterilmektedir. Bu antenin boyutlar ve ekli TBOS gelitirme kitlerinde bulunan gerek halkasal antenler
dayanarak yaplmtr.
Aracn tekerlekleri 195/65R-15 tekerlerin boyutlarna gre modellenmitir. Tekerlerin iinde bulunan metal a,
allan dalga boyunun an karelerine gre ok byk olmasndan dolay dzlemsel olarak modellenmitir.
Tekerlein diyalektrik katsays 10.91 ve kayp tanjant 0.14 olarak kullanlmtr [1]. ekil 2de tekerlek ve
145
sensr ikilisi birlikte gsterilmektedir. zmlemede kullanlan gen segmanlarn boyutlar tekerlek metal
aksam ve dielektrik ksm iin /14, sensr anteni iin /10 olarak ayarlanmtr.
Aracn boyutlar gerek boyuttaki bir sedan arabaya gre ve asfalt zeminin etkisini de katmak iin sonsuz iletken
bir yzey zerinde modellenmitir. Btn aracn modeli ekil 3te gsterilmektedir. Aracn metal yzeyleri,
havada duran ve en byk segman boyutlar /5 olan metal genler olarak modellenmitir. Camlarn alan
dalmdaki etkisini gzlemlemek ve camlar modellemek iin [2]de verilen araba camlarnn elektrisel
parametreleri ve kalnlklarndan faydalanlmtr. Dielektrik yzeyleri azaltmak ve simlatrn bilinmeyen
saysn azalmak iin n camlar tek kat olarak yeniden modellenmitir. Arka ve yan camlar [2]de verilen
deerlerle ayndr. Camlarn modellemesinde kullanlan dielektrik gen yzeylerin segman uzunluklar /5
olarak ayarlanmtr. Ayn ekilde arka camda bulunan buz zc metal ubuklarn etkisini de hesaba katmak
iin 0.3125 mm kalnlnda ve segman uzunluklar /15 olan 18 adet metal tel arka camn iersine
yerletirilmitir [3].
3. Elektrik Alan Dalmlar

Alc anten iin en uygun konumun ve kutuplanmann belirlenebilmesi iin aracn n ve arka camlar zerinde
seilen 80 noktadaki alan dalmlar bir simlator aracl ile hesaplanmtr. Sensr nce yolcu taraf n teker
sonra yolcu taraf arka tekerlee yerletirerek, her bir tekerlek iin 16 farkl dn asnda toplam 32 adet
simlasyon koturulmutur. Camlarda belirlen 80 noktadaki elektrik alan iddeti, sensr n tekerlekte ve sensr
arka tekerlekte olmak zere iki grupta incelenmitir. Herbir konumda elde edilen 16 x 80 sonuun ortalamalar
alnarak n ve arka camlardaki ortalama elektrik alan dalmlar ve bu noktalardaki yatay ve dikey
kutuplanmalar hesaplanmtr. ekil 4 (a) ve (b) bu alan dalmlarn kutuplanmalarna, sensrn n ve arka
tekerleklerdeki durumlarna gre gstermektedir. Arabann simetrik yaps gerei src tarafna yerletirilecek
olan sensrlerin oluturduu alan dalmlar yolcu tarafnda elde edilen sonularn v-eksenine gre simetrii
olacaktr.
4. oklu Anten Sistemi iin Kullanlabilecek Anten Tasarmlar

Elde edilen alan dalm sonularna gre arka camda oluan alan dalm n cama gre daha kuvvetli
olmaktadr. ki camnda ortak zellii her ikisinde de camlarn yanlarnda ve stlerinde, camn metal ile birletii
noktalarda, alan dalmlarnn dier blgelere nazaran daha gl oluudur. Bu ksmlarda her iki kutuplamada
da nerdeyse yakn deerlerde alan iddeti grlmektedir. Sonu olarak iki kutuplamann da gl olduu bu
bgelerde halksal alc antenler ve oklu bir alc sistemiyle ok verimli sonular elde edilebilir. ekil 5te ve
ekil 6da gsterilen iki halkasal anten eitli boyutlarda ve konumlarda yaplan simlasyon sonularnda en iyi
sonular vermitir.
5. Sonular
Bu almada tekerlek basn lme sisteminde sensrden yaylan sinyal dalmnn yatay ve dikey
kutuplanmalar bilgisayar ortamnda simlasyonla hesaplanmtr. Bu hesaplamalar sonucunda oklu alc
sistemi iin anten ekilleri nerilmitir. Alan dalma gre farkl ekillerde ve yaplarda alc anten tasarmlar
gerekletirilebilir. Bu antenler alan dalmlarnn yatay ve dikey kutuplanmalarnn kuvvetli olduu blgelere
gre yatay ve dikey ubuklarn birleimi, E veya F ekilinde yaplar olabilirler. Anten tasarmlar ve lmler
zerine almalar srdrlmektedir. oklu alc sistemi iin ise iaret-grlt oran bazl bir anahtarlama
algoritmas dnlmektedir [4]. Bu algoritmann gelitirilerek minibs, otobs ve kamyonlar gibi byk
aralardaki haberleme problemlerinin zlmesi planlanmaktadr.
Kaynaklar
[1]. K. Tanoshita, K. Nakatani and Y. Yamada, Electric Field Simulations around a Car of the Tire Pressure
Monitoring System, IEICE Trans. Commun., Vol.E90-B No: 9, Eyll 2007.
[2]. L. Economou, R.J. Langley, Circular microstrip patch antennas on glass for vehicle applications, IEEE
Proc.-Microwave Antennas and Propagation, Vol.145, No: 5, Ekim 1998.
[3]. C.M. Butler, Equivalent Radius of a Narrow Conducting Strip, IEEE Trans. On Antennas and
Propagation, Vol. AP-30, No: 4, Temmuz 1982.
[4]. K.Yegin, N. Bally, R.J. Snoeyink, W.R. Livengood, J. P. Gleeson, R. J. Robson, , Tire pressure monitor
with diversity antenna system and method, US Patent, 20060222120.
146
ekil 1. TBOS Verici Anteni.
ekil 2. Sensr Anteni ve Tekerlek Modeli
ekil 3. Tm Ara Sensr Sisteminin Modeli
147
(a)
(b)
ekil 4. Yolcu Taraf n Tekere Yerletirilen Sensrn Arka Camda Oluturduu Elektrik Alan Dalm
(a) Yatay kutuplanm (U ynnde) Elektrik Alan Dalm (V/m)
(b) Dikey kutuplanm (V ynnde) Elektrik Alan Dalm (V/m)
ekil 5. n Cam iin nerilen Alc Anten (Tm Dielektrik Malzemeler Kapatlmtr)
ekil 6. Arka Cam iin nerilen Alc Anten (Tm Dielektrik Malzemeler Kapatlmtr)
148

Aye NL1,2 , imek DEMR2
<"H<N

= .4 (( !
&( !+ " #" $%&'

:EQ>9
(%(

(%(
P' &

%

!
(

! (
)
%
(

!
(

*##+,## -.

%

I. GR
4
%33'
% 3.,&3%3.- .
%% L'
%' ,& + -..

.
% %
& (
- . %+
31. .3 , /

%.
31... % (3,(
. +
, / &%3
.%J#R+'
%' 31.. %%78
J#R+'
%' , 3,+-,
.

%3
/. S,
( , + - -% % +' 1
.
,' 4+-.-%%(+' .% 90 -- .((( (%( (
5%/./
,'
% (+' %3-.J012 90 -- .R0P(% ( 2
%.+ (,'
31.%.&.%3,
%J#R%,
%
ekil 1: aretin e fazl (I) ve 90 faz farkl (Q) bileenleri
II. I-Q VEKTR MODLATR DEVRES VE ALIMA MANTII
149
I#R+'
%' %+ , , ' 90 '%,/ ( %
/
,/ - 90 - - . 1 /3 J + R 3 .
.%. ( %
3.-
(3,(. + 1
.
%%
+ (
/ (. %+
5%+
$%3
... 3 .3.-
..(3,(%.&.%. (
/ 0
+ 90 . SJN%3 %. .
. 90 ' (.. SJN %3 %...

,' %& % %&
%. 6%% % / .

.3 (
1%
.., 7>8
90 '- .% +> 90 ' , ., 6
90 '3.
(
., 90 '-. '%& ,3 (6
90 ', ,( 3,/
90 -- . 3 .. ( %
' 0 -&. 90 -&. * .((
.
. , 3. 4 3.3 , + -.. ( % ,' % %& % / 3 SJN
%3 .
.
. 5%%,' %& , 90 '%(.SJN %3
3% / -&.%,' %& % / 78
* .% 3.
3..0 2 90 '
1%. 0T2 + SJN
%3 .,' %&%& % 0TH2&.%%
&.%.
(Z L ZO )
(Z L + ZO )
(1)
ekil 2: I-Q Vektr modlatr devresi

( % %& % ( ,
%( (
(% 3.
3... 5 .-. ,

%( (
(%#53.&././,'
% #5,
%( (
( 180 -%'

.,
SJN %3 . %(/ % .

%& % %(/ 3 %&
(
. 3.
3... 5 3
. 3 , %3

.. 3.
.

., 0 -&.%3.3 3 ..-. , &. 3 .. 90 -
- ./..&. 90 -&., 3 ..(&, -. /..
&.3... 3 .. 90 -- .+ , &. <(/ , &. 180
-- ., (
.( +( 3% D..&.% 90 '3
, 90 -- . 1
.+/.. ((
((
150
SJN%3 .%& % .-. 3. %(/3 .

%( (
(%
3.
3..#53. (%- .(

.3... 180 -%'

3..%.&.
. , 0 - &.( 3 .. 180 -%'
90 ',
&. 3 .. 90 %-- . 90 '/..&. 90 -&.
, 3 3 .. ( & , 180 - %'
90 ' /.. &.
%& 3 .. 90 %-- . 90 ', &. (%( (
/%
90 ' , &. . -. (. + 3 % /.. &.% 90 '3
, # 90 -- . 1
.+/.. ((
((
!/ 90 ', , %3.%( (
.. ( %(((

.,
> 90 ' , , 90 ' 90 - &.% /.
.
. 3
90 ' , , 90 - - .
.%. ( %( (
J#R %3,
.% %
+' (( (

. .., (+' , SJN%3 .
.
..
%& % 90 '
1% .%0:9 2% (. %.&. 93%9
# .%,%& .%.&.,% 78
III . I-Q VEKTR MODLATORN GEREKLENMES

5% + +'
%' %+ , /
/ . %+ . . %.
90 ' $U=$-
..V<#;%(' -.13.. 33.-
.<<#
> %( 13.. . /% SJN %3 /
% % . ' SJN %3( %& %
0 5 3
/ / 3
.
. ,

%& %
.
.

%(&( %& ( %&
+
%% 3 -
. %&

%(&( /
. %( .
.% ( ' .3 ="H N -
.. ;9;;
%(SJN%3 ./%
151
ekil 3: 200, 300 ve 400MHzlerde 50uA-50mA aras deien akmlarla birim ember zerinde taranabilen alan

6%%0L'
%' 31..% (.
.3.1.%(&(((
% 2+'
%' , , ,&
(% +'
%' /...%
(
/
/% , 3.
.%. SJN%3%& %
.-. ( . %&

+ (.
. 3 ,
3.1 ..
. /..
.%& .
/
/%%/ /
% . ( %'

%%

.%& . W,'
%&..
,'
%
( %(&(
(J#R+'
%' %+ %
.
..:9(#:9
.%& /.

%.
.%>- .- /.. '/
+
%%
>5
, % %
4 - % . ..&. .
.. %&

. &.%.
4'

/. %M@M%'/
.
.. 4 / (.
%
%.
' * &. - 3
.. ,

%%& ,'
99#;99$
%.%,
-31.%.&.%1 %
%%%
%
( '/
;5% -& -. + %+ % 31.
.. / .
.

1 SJN %3 ((%(
%. SJN %3 .
.
. L LP %%. .
.
% +
% A1. %
% SJN %3
.
.. :9( :9
.%
%&
3.
3... .-. % 3.
(
3. &%.&. / (3,( %(&(
,'
%
152
ekil 4: llen I-Q Vektr modlatr kartnn fotoraf

/!%
78NS 3 *%- K %H SK
1- ( (,(QQQ
7811N- L $%( L$#$=$#Q4
7>8SJN%*(%
3 $
7;8$( $$J=L $%( , AH " +" $' &(
!+ .99;
153
HF BANDINDA COOPERATIVE D*VERS*TY VE SOFTWARE

DEF*NED RAD*O YNTEMLER*N* KULLANARAK KES*NT*S*Z
MUHABERE SA+LAMA TEKN*KLER* VE DONANIM
GEL*T*R*LMES*
nal Akta, Arif Ergin
Gebze *leri teknoloji Enstits Elektrik-Elektronik
Mhendislii Blm
uaktas@armerk.dzkk.tsk.mil.tr, aergin@gyte.edu.tr
zet : Kablosuz (HF) veri alarnda kesintisiz olarak bilgi aktarmnda sorunlarla karlalmaktadr. HF
medyasn tayc olarak kullanan alarda, a kontrol evrim Kontrol 1stasyonu (K1) tarafndan
yaplmaktadr. HF medyasn tayc olarak kullanan veri aktarm sistemlerinde, bir adet K1na ihtiya
duyulmas, K1nun evrimdeki tm istasyonlar ile pozitif irtibatta olmasna ihtiya duyulmas, HF medyas
meterolojik ve atmosferik artlardan azami seviyede etkilenmesi ve K1 ile irtibatta olmayan istasyonlarnn
verilerini aktaramamas gibi sorunlarla karlalmaktadr. Bu sorunlarn stesinden gelebilmek iin Waterson
yntemiyle HF kanal modellenmi, model ierisinde parametrelerin hesaplanmas iin algoritmalar gelitirilmi
ve gelitirilen algoritmalar, denizlerimiz zerinde toplanan veriler zeinde uygulanmtr.
Anahtar Szckler : HF, Watterson Kanal Modeli, CLEAN algoritmas, veri aktarm sistemeleri
1. Giri : 3-30 MHz arasndaki radyo frekans (RF) High Frequency (HF) olarak adlandrlr. HF muhaberesi
radyo yaynlarnn ana unsurlarndan bir tanesidir. HF muhaberesi uzun mesafeler arasnda dk data hznda
bir muhabere imkan salar. HF genellikle gemi-sahil-gemi muhaberesinde kullanlr. HF askeri maksatlarla
taktik ve stratejik veri aktarmnda, ses muhaberesinde kullanlmaktadr. HF muhaberesinin; dk data hz,
kstl link tahsis sresi, zaman ve frekans domeninde meydana gelen yaylmalar gibi dezavantajlar mevcuttur.
HF kanalnda; yer dalgas, gk dalgas ve yakn dikey dalgalar olmak zere 3 tip yaylm mevcuttur. HF
yaylmlar, dnya zerinde bulunan enleme, mevsimsel deiimlere, gn ierisindeki zaman deiimlerine,
gne sun-spot numaralarna, normal olmayan yaylm koullarna ve en nemlisi de iyonosfer etkilerine
baldr. ekil-1de HF kanalnda kullanlan bir veri aktarm sistemi grlmektedir. Bu veri aktarm sisteminde
kullanclardan en az bir tanesi K olarak grev yapmak zorundadr. K olarak grev yapacak kulancnn
seimi, veri aktarm gvenliinde nemli bir rol almaktadr. Veri aktarm sisteminde kullanlan modemlerin
otomatik olarak, HF kanaln dinleyip, HF parameterelerini hesaplayp, en optimum kullancnn K olarak
seilmesi en nemli konulardan birisidir.
HF Kanal
Modem
Tx/Rx
Sistemi
Tx/Rx
Sistemi
Modem
Veri Aktarm
Bilgisayar
Veri Aktarm
Bilgisayar
ekil-1 : Veri Aktarm Sistemi
2. Watterson kanal modeli vastasyla HF kanaln matematiksel olarak modellenmesi : HF iyonosfer kanal
hem frekans domeninde hem de zaman domeninde non-stationary bir kanaldr. Fakat modellenecek olan kanal
10 kHz ile limitlenir ve zaman olarak da 10 dadika ile kstlanr ise HF iyonosfer kanal zaman ve frekans
domeninde stationary olarak kabul edilir. Denizlerimizde HF propagasyonunu modellemek iin band genilii 10
154
kHz ile, zaman aral da 10 dakika ile snrl olan Watterson Kanal modeli kullanlm ve kullanlan kanal
modeli (1)de verilmitir [1].
L1
yi = h j xi j + ni
(1)
j =0
HF propagasyon kanaln modellenmesi iin; iyonosferden salarak alcya ulaan HF sinyallerinin says,
alcya ulaan sinyaller arasndaki zaman gecikmesi, alcya ulaan sinyaller arasndaki frekans deiiklerinden
dolay meydana gelen dopler yaylmas ve alcda eklenen toplam beyaz gauss grltsnn tahmin edilmesine
ihtiya duyulmaktadr.
3. Modeli Belirlenen HF Kanaln Tahmin Edilebilmesi iin CLEAN metodu vastasyla Uygun
algoritmalarn Tesis Edilmesi : Bu blmde HF ortamnda yaplan muhaberelerde ortaya kan multipathler
arasnda meydana gelen zaman gecikmelerinin hesaplanmas iin cross correlation ve CLEAN algoritmalarnn
kullanlarak yeni bir yntemin gelitirilmesi anlatlacaktr. Bu yeni yntemle multipathler arasnda meydana
gelen zaman gecikmelerinin yansra her pathde meydan gelen zayflatma faktrleri de hesaplanabilecektir.
Hesaplamalarmz srasnda genel cross correlation yntemi ile zaman gecikmesini ve her bir yol zerinde
meydana gelen zayflatma faktr hesaplanacaktr. Hesaplanan bu zaman gecikmesi ve zayflatma faktr
kullanlarak orjinal sinyal zerinden zayflatlm ve geciktirilmi bir sinyal retilecektir. Bu yeni retilen sinyal
ve orjinal sinyal arasnda tekrar cross correlation yaplarak dier path hakkndaki zaman gecikmesi ve zayflatma
faktr bulunacaktr. Bu yntem CLEAN algoritmalarndan esinlenerek gerekletirilecektir. CLEAN
algoritmasnda uygulanacak denklemler (2), (3), (4), (5), ve (6)da verilmitir.
x1i = [xi (k ), zeros(1, length( yi ) length( xi )) ]

Rxy =
Rxy =
(2)
L N 1
1
* x1i (k ) yi (k + l )
N l = L k =0
(3)
M 1

1 L N1
* [xi (k ), zeros(1,length( yi ) length(xi ))]xi (k + l) + ( j * xi (k + l d j )) + ni (k + l ) (4)
N l = Lk=0
j =1

[ , a ] = max(R )
(5)
d j = L 1 a j
(6)
xy j
(6)da bulunan yerel tepelerin mevkileri bulunrak hesaplanan zaman gecikmeleri CLEAN algortitmas
uygulanarak tekrar edilmektedir. Bylece alcda oluan dier yollarn da zaman gecikmeleri ve zayflatma
faktrleri bulunmaktadr. CLEAN algoritmasnnda uygulanmas ile yaplan simlasyon sonucu zaman
gecikmesi hesaplamasnda GOna gre elde edilen hata oranlar ekil 2de gsterilmitir.
155
Time Delay Calculation with respect to SNR
0.035
0.03
Error Rate
0.025
0.02
0.015
0.01
0.005
0
-30
-25
-15
-20
-10
SNR
-5
10
ekil 2 GOa gre hesaplanan zaman gecikmeleri

4. lm Dzenei : HF Kanalnda oluan parametrelerin llmesi iin birbirlerinden 300-400 km
uzaklklarda bulunan istasyonlar kullanlmtr. stasyonlar arasnda fiziksel engeller bulunmas nedeniyle HF
kanalndaki gk dalgalar verinin tanmasnda etken olmtur. lmlerde verinin annda toplanabilmesi iin
btn istasyonlar birbirleriyle fiber-optic kablo ile balanmtr. Fiber-optik kablo ile balanan btn istasyonlar
merkezde bulunan bir kontrol istasyonu vastasyla bilgisayar kontroll olarak kontrol edilmitir. lm
dzeneinde 4 adet HF alc/ verici istasyonu kullanlmtr. HF alc/verici istasyonlar arasndaki mesafe en az
500 kmdir. Kontrol itasyonunda hazrlanan bir bilgisayar araclyla HF kanala gnderilen ve alnan sinyaller
kontrol edilmitir. Bilgisayarda 2 MHz hznda bir adet DAC (Digital Analog Converter) ve bir adet ADC
(Analog Digital Converter) kartlar kullanlmtr. Bilgisayarda saysal formatta retilen sinyal 2 MHzlik DAC
kartyla analog formata dntrlerek vericiye gnderilmitir. Ayn anda ADC kart vastasyla alcdan gelen
sinyaller kaydedilmitir. Gnderilen sinyal ve alnan sinyal saysal formatta bilgisayar belleine daha sonradan
analiz etmek iin depolanmtr. lm dzeneinde alc ve vericiler dorudan balanarak sistemin sabit zaman
gecikmesi hesaplanmtr. Hesaplanan sabit zaman gecikmesi HF kanal parametrelerinin doru hesaplanmasnda
kullanlmtr. Sinyallerin gnderme ve alma zamanlarnda, istasyonlarda bulunan mini meteroloji istasyonlar
vastasyla anlk scaklk, nem ve basn deerleri kayt edilmitir. Ayn zamanda bulut ykseklikleri de not
edilmitir. Kayt edilen bu veriler CLEAN algoritmas ile hesaplanan HF parametreleri her bir istasyon ifti iin
ayr ayr tutulmutur. Elde edilen verilere gre hesaplanan HF kanal parametrelerinin, veri aktarmdaki bit hata
oranlarna etkileri ekil-3de gsterilmitir.
ZAMAN GECIKMESI-BER plotlamasi
0.7
DOPLER-BER plotlamasi
0.3
Multipath sayisi=1
Multipath sayisi=2
Multipath sayisi=3
Multipath sayisi=4
0.6
0.5
Multipath sayisi=1
Multipath sayisi=2
Multipath sayisi=3
Multipath sayisi=4
0.25
0.2
BER
BER
0.4
0.3
0.1
0.2
0.05
0.1
0
0.15
50
100
150
300
250
200
ZAMAN GECIKMESI
350
400
450
500
10
20
30
50
40
DOPLER
60
70
80
90
156
IGO-BER plotlamasi
0.4
Multipath sayisi=1
Multipath sayisi=2
Multipath sayisi=3
Multipath sayisi=4
0.35
0.3
BER
0.25
0.2
0.15
0.1
0.05
0
-30
-25
-20
-15
-10
IGO
-5
10
ekil-3 : HF Kanal Parametrelerinin Veri Aktarm Sisteminde Bit Hata Oranlrana Etkisi
5. Cooperative Diversity [2]: Gnmzde muhabere sistemlerinin efektifliini artrmak iin eitli yntemler
kullanlmaktadr. Biz bu yntemlerden zellikle partner cooperative diversity yntemi zerinde alacaz.
Bu sistemde birbirine yakn olan iki birim sadece kendine ait olan bilgileri deil ayn zamanda kendisine partner
olan birimin de bilgilerini gndermekten sorumludur. Bu sistemde partner olan birim her iki biriminde verisini
gndermek iin daha fazla g harcamakta fakat dier birim ise verisini gndermek iin gcne artrma
zorunluluu bulunmamaktadr. Bu nedenle sistem g bakmdan efektif bir sistemdir. Taktik veri aktarm
sisteminde birbirleri ile irtibatta olmayan birimler arasnda veri aktarmn salamak iin partner cooperative
diversity yntemi kullanlmtr. Bu yntemle K btn birimler ile irtibat kurarak evrimi tesis edecektir. Ayn
zamanda multipath sinyallerin tad bilgiler de incelenerek en uygun path ana path olarak seilecektir.
6. Gelecek almalar: Elde edilen verileri otomotik olarak ileyecek, bu verilere gre Knu ve ilikili
istasyon iftlerini seecek, FPGA tabanl bir modem tasarm yaplacaktr. Gelitirilecek olan bu modemle
kullanlan band geniliinden bir miktar kayp olmasna ramen, gten kazan salanacak ve kesintisiz veri
aktarm imkan doacaktr.
7. Kaynaklar :
[1]
C,C.Watterson, J.R.Juroshek ve W.D. Bensema Experimental Confirmation Of An HF Channel
Model 1970 IEEE
[2]
Aria Nostratinia, ve Ahmadreza Hedayat Cooperative Communication in Wireless Network IEEE
Communication Magazine, Ekim 2004
157
& !"#"$%"$ &% ""

=) 10" .@% ]),>%" A- (=)$'
@-=@ 15-0;
"
($)*+, )+-)$ &,.)-/)/

( ),3/$0 +-$A0 0($)/# $)0-1,0 .) 2)-$)+) ( ),3/$ 4$(+(
/5-
'
>) &,.)-/)/
$@/$--/A $>/*- ,/(/(
1-,1.# %+-
;
03),% &,.)-/)/
)0,0 $+$)- '# *1+)30$ ] % )0,1$1W/ -1>-+A
,$*

=)10? 1+$=1+ *=),>%?++</3@)3@- <*@=)$?)))1-> 2+@$@?03),%)3@-

FG ' ( )* ( + , (
- H + ,., - / , (,*
( H 0 , ( 1 (- , H(
(. IJ* ( (* (11 ( 0 0
2.( + ( ( H ,- * ,.
( . .(- . *
( 0 0 + ( H +11 (M (( .
( ,., H21 1( ,(-

3" #
,), //)+$)-,3) 2%A @*>@$+$-3 )0 2- ,), -%@ )3$), 2)0$),$)- 0-A$*+*2$- @
3)%.,W$-A 1-3, 0$3A-+0 +=A*$ * ,), 21*@$-A,3 3)0$) >3$- * 3 )$ *5A$-3 3%
,),$)- 0@$$,A$2$- ,))- 3% ,),$)-# 4%)$$0$) -3- @*>@$+$-A,3 1$3@0 **>A, 1$-0
0@$$,A$+03A- % ,),$)-, -3- //)+$)-,3) /$3AA )+)$ .,W$-# 3%3)0 2-10 ,), )$)+,A,A,
>(=(,(, 2-2-,) )0$),+)/ .) 3@-, 1$+*, .) A%$A -)0) )3)2$), 2- , @%+),,
>)-)0$)-$)2$+)/ 1$-0 /A-$,2$- %$)-, $> )0), 3)- 2- 4%)$$ 3) )$ . .) 0- -$-A
*(%)*,)# 2@ -$-A, )-13,+0 *5A$-A,A 21%+3, *)-$)-$)2$+)$)-3- P"#'Q

,))- ,), 3% /),)%,, +=A# 3%,, <%0/)$ 21*@$-A,A 2)$-$)*)-)0 /),$), AA+ 5)-,, )$3)
)+)0- /),$), AA+,A, )0$ 10 <-0$A @*>@$+ $,$-A, 2$A 1$-0 2)$-$),- !1@ /),)% +)13@# ,
2,3A, 0%, /).*)/, 01-@-0), *, 2,3$-A 2/A-+ (%)-,) 130$,+AA- )- +)13$- /) )<)0<
>-+ .) 0-AA+A 3((-+)0 , /A<A- 01,-1$ $) $>$),-$)- @ /-A+$-# $,))- 3% >)1+)-/ ,
*5A$2$- 2((, 3% >)1+)-/ (%)-,3) @,<1-+ 2- @*-A+ 3@-@+@,3*0), )$)+,$- -/A,30 21$@0
/-$,-0 *5A$2$- % AA+/A,A 01,-1$ )3), 3)- +)13$-# <% 3%$)- .)* ,1,@,<1-+ @*-A+$-$
>)-)0$)-$)2$,- P;Q

!10 0-+A0 5-12$)+$)-# 15+$ 4%(+(, 2@$@,+/A , 10 /*A3 4%(+(, 3))-$),3-$+)/, >)-)0--
-+A0 15+%/*1, 5-12$)+$)- , + 4%(+ *4,)+$)- 2$,/) 3 # A-A )/5$+ %1-@,$@$@@ 2-)-
),>)$ 1$-0 1-* A0+03A- @$$,A$A 2- + $>1-+ >)$-+)0 .) +).=@ 0*,0$-$ 2@ ),>)$$)+)$)-
1-3, 0$3A-+0 ,# /)%>/)$ +)1$-A, 00A/A >)-)0+)0)3- )%>/)$ +)1$-A 0@$$,+,A, /$3AA 2%A
.,W$- 4*$)3-

-- .)-= +)0,%+ , /3)$)-= 1$2$-
)- ,> 2- *4,)+, 5-/A 1$-0 4-),+) +=A*$ 0@$$,A$2$-
158
)- %+, +)+0/)$ <1-+($/*1, 0@-+0 10 01$* 1$+*2$- @ 2/$)-+) /1,@=@ 1$@, #
2- /)%>/)$ +)13@, /$3AA 15+$) *0A, 4%(+(, / 5 1$3@@ 3, 3 2(*(0 1$2$-

(-)./)$ 15+%/*1, $>1-+$-A 10 +13$@ .) 31-@/$ 1$+*, 5-12$)+$)-, 4%(+(,3) .)* (-).
$A,+*, <1,0/*1,$-A, 15+%/*1,@,3 -%@ )3$), 2-A*A >4/)-)+)+)0)3-$)- @ (- $>1-+$-
0-+A0 2- //)+, /3)=) 2- 5-/A,A 3)- 2- 3)*$) 2- 24$(+( 15+%) )+)0 , @*>@,3@- 4*$)
3@-@+$-3 -/>)$) -A-+$A 4-,31+D/)-= 5 15+%/*1, $>1-+$-A, * 3@*@$@-P9Q

A+ 5)-,,, )$3) )3$+)/,3) 0@$$,A$, 3% <04-( 45 <1,0/*1,@ @%0$A 2$A 2- <1,0/*1,3@-
$)+,$- -/A +)/<),, 2-2-,3), <-0$A 1$+/A,A /)3+% 3@-@+$-3 <1,0/*1,@ 4%(+( %1- 2-
5-12$)+ $,) >)$- -0$A $,$-3# <-0$A 15+%/*1, *4,)+$)- 3)0 .)-+$0) /1,@ .)-+)0)3-$)-
PBQ !$A++A%3 /1, %+,$-3 >4%) -5, $>1-+$-3, 1$, 5* AA0$A0 /)+ $>1-+/A
45 $) 3% ,), /-A+$-A *5A$+A .) 5)-<1-+,/$-A 0-A$A-A$+AA-

6" -% ""

7$% 38+)-0 1$-0 *)-$)-$+ '9 )$)+,$A 3% ,), >4/)-+
+)-0 1$-0 )0/),,) *)-$)-$+ 3% ,),$)-3) @%0 $, 3% <04-( <1-+($( A3 >4/)-$3 >2
*%A$2$-
4 5^'
=1/P
'
e =1/4 5 ! Q

"
1-+($3) , >),$0 @*-A+ 0/*A/A# ,# , /A-3 2@$@,, ,),, 1-W,) @%0$AA# !, <%A /) 3% *(%)* $)
*5A$, A*A <3) )+)0)3- )- >),$0$) .) <%$ 3)+)*), @*-A+ 1$3@@,@ <-% )3)-/)0
,^"# !,^8
02@$$)- *5A$-0 3% <04-( A30 >2 *%A$2$-
"
^'
=1/P
'
e =1/ Q
'

% >)1+)-/, 1$@@-@-0),# *$,A%= *, 2, 2/A-A+A *5A$=0/ 0@$$,A$+/A >)-)0), <1-+($ ; )
.)-$+-

"
*@+^
"
"

'
;

/),$), 24$>)3) /A<A- 3)-,$ )$3) )+)0 /*1-/0 0@$$,=A+A% <1,0/*1, A3 >4-($3(( >23-
*@+^

'
9
*= >4-) ,), /-$+0 , 2%A ,),$)- )+ 2)$-$ A$-3 /A<A- 3)-,$ /),-0), *,A %+,3 *,
2, /).*)$)-,3) 2/A-A+ /),)2$-# 2@ >2 3@-@+$-3 ; .) 9 <1,0/*1,$-A,A, 15$+A,A, 15+%)
)3$+)/ >)-)0- ;R) 2/A-A$=0 1$, 2, >),$, <3) )3)-# R*) )- 9R) # /A<A-
3)-,$ 1$+/A >)-)0), A$-A <3) )3)- -12$)+ , ,), *)-$)+$)-, <1,0/*1,$- >4-) *-$,+/A $)
4%($(-P"#:Q
$%$ %

!5* "AA0$A0 #/)+ !"# 15+%/*1, $>1-+/A# 1+@->$A$-A, 2AA0$A0 //)+,3), )/,$),$)-)0
1-* A0+AA- $+@->$A$-A, 2AA0$A0 //)+# %),>, 2- 0@-+/$ 2-0+) / 5- .) 2$>/*- 2,$A
4%(+$)+) , $ + 0*,A 1$+@@- PCQ !"## 3)0 +( ),3/$0 @*>@$+$-A, *4,)$0 >4-).$)-
159
>)-)0$)-)2$)=)0 //)+$)- >)$-+)0 +=A*$ 1->,%+$-A, >4/)-+ 1$3@@ 2AA0 4%)$$,3), <0-
$+AA- PEQ !"## "778R$-3 !5* #,- %$-A %-<=$ 9)@-$ 9)`1-0/ .) !5* &* %-<=$ '<)
>2 2*1$1W0 2,$A 2-10 )/5$+ *4,)+, 2-$)-), *), 2- //)+ 1$-0 1-* A0+AA- P7#"8Q
!5* 2AA0$A0 //)+# ,/, .(=@3@,30 31$ 2AA0$A0 //)+,, $A+ 5-),/5$)-,) >4-)
1$@@-@$+@@- S(=@0 31$ 2AA0$A0 //)+ $) $>$ 310@ .) 1->,$-
+(/ 2)%# 0)+0 $# $),<
3((+$)-# 3$0 .) 23)+=0$)-3- "AA0$A0 //)+,3) $>$ 310@# 1->,# +1$)0($ .) (=-)$)-, $A+$-A,A
011-3,) )3)=)0 2- +)-0)% 1->, *10@- "AA0$A0 //)+ 0),3 4%)$ (=-)$)- $) .(=@3 >-), *2,=A
(=-)$)- ,A- .) 1,$-A )0/% $) >)-- ()+)$ 2AA0$A0 (=-)/ $),<1/- P""Q '),<1/$)- T(U .) T"U
(=-)$)- 1$+0 (%)-) 0 /A,A< *-A$A-$- T"U (=-)$)- ,W),$)- 4%)$ ,3) /)-2)/ 1$-0 ,A*2$-0),#
T(U (=-)$)- ,W),$)-, 3)- *-3A+=A (=-)$)- -<A,3, ,AA$+/A, * 3@*-$- P"'Q 1$ 2-
2AA0$A0 )50/ 2/) @ )0$3) .)-$-) S(=@3 *2,=A 2- +1$)0($ >-3 %+,# 4%)$ +1$)0($$)-
+=-15 >)/ 2@ *2,=A +1$)0($(, )-<A,A /--0 3)- 2AA0$A0 (=-)$)-,, 1,@ >4-+)/, /$-
!-3A+=A T(U (=-)$)- 4%)$ +1$)0($$)- >4-3((,3) 2)*% 0, (=-)$)-, @*-A- .) 2@ (=-)$)- 1$A-$- T"U
(=-)$)- ,01- 3),$), 0+*/$ +33)$)- (-)+)*) 2$-$-# ,01-$- ,W),$) 2-$))-)0 ,W),, *10
)3$+)/, 3 01$* $) >)-- !-3A+=A T(U (=-)$)- -<A,3, @*-A$, *10 )3= T(U (=-)$)- ,W),,
*10 )3$+)/, /$- 1$ 2AA0$A0 //)+ (=-)$)-,, *@0-A3 ,A+$,, <$*)$)- *)-,) >)-+)/ ,
.(=@3@, 0),3 (=-)$)- $) *2,=A (=-) .) +1$)0($$)- ,W), 2-2-,3), *A- )3)2$+)/ >)-)0- S(=@3@,
0),3/,) (=-)$)- T/)$<U .) *2,=A (=-)$)- /) T,1,/)$<U 1$-0 3$,3A-A$A- T91,/)$<U (=-)$)- *10
)3$-0), T/)$<U (=-)$)-, %-- >4-+)+)/ /$,A-
1$ 2AA0$A0 //)+ )+)$$)-,) >4-) $A, *5* 2AA0$A0 //)+$)-,3) <-0$A 5 5-12$)+$)-3) 4%(+)
@$+0 , 0 <-0$A /)+ *4,)+ 0@$$,A$+03A-
)/), ,A+ 5)-, -)=1>,1,# ,1-+$$0 2)$-$)+) ,1+$* 3))=1, 5-12$)+$)-# 2$>/*- .)
>(.),$# %+, /)-$)- ,$% >2 5-12$)+$)- , ,)>< /)+ +)0,%+/A 0@$$,A$+03A- 0,= *4,)+
1$, 0$1,$ /)+ +)0,%+/A /) 4%)$$0$) 10 +$A .) 01+2,1-*)$ 15+%/*1,# 2$>/*- .)
>(.),$ .) 3),)+ 5-12$)+$)- , 0@$$,A$+03A-
!5* 2AA0$A0 //)+$)-,3) 0@$$,A$, 2@ 5-12$)+ 4%+) *4,)+$)-# ,/, .(=@3@,@, / 5 1$3@@ 31$
2AA0$A0 //)+,3)0 +)0,%+$-A *,), 0$ )+)0)3- "@ $A+3# 15+%/*1, 5-12$)+,, 4%(+(
+=A*$ 2- *$1,$ #)+ $>1-+/A ]'$9%'+ 0@$$,A$+AA-

, F-$%-

*>@$+$-3# ,), 3% )$)+,$-A /+)-0 1$-0 *)-$)-$)-)0# )/5$+ /(-)/,, *-A* 3((-($+)/
+$,+AA- *@+ <1,0/*1,$-A (%% .) .% $) 15+%) )3$+-

$0 4-,)0) "8 )$)+,$A 3% ,), >)1+)-/ P;7## "9"#Q A 3))-$)-,3) /A<A- 3)-,$,)# P'"# CB#
"8B# "B7#Q
2,3 -$AA,3 2,3 2/A-A+A, / 5 3% ,), /-A+A /1,@$-A (2$1 "R3) .) 0%, >-< 3) )0$ 'R3
.)-$+-
5)678$+
.$<=
.$<=
5)678$+

+90(:#+;0'0

+90(:#+;0'0

34 3/4
0-$% 1 "8 $)+,$A P;8# C8#Q .) P""8# "B8#Q 2,3 2/A-A+ /1,@$-A
0-$% 1/ ": $)+,$A P9"# C:#Q .) P"8:# "9"#Q 2,3 2/A-A+ /1,@$-A
160

/% 2 "8 $)+,$A P;8# C8#Q .) P""8# "B8#Q 2, 2/A-A+A , )0/),,3) V' *) >4-) *)-$)-$+ ,),
>)1+)-/
3

3

3 ;
3 9
3 B
"
'

!"# h8:B: h"889 h ''8B h ;8"' h 9;C:
0,= 4-,)0) /) ": )$)+,$A 3% ,), >)1+)-/ P9"# C:#Q .) P"8:# "9"#Q *, 2,$-A,A 2/A-+0 .) C"#
"""# A$-A,3 /A<A- 3)-,$ )$3) )+)0 , /-$,+A .) 2@$@,, ), @*>@, 3))-$)-) >4-) *)-$)+$)-
(2$1 'R3) .)-$+- *%, >-< )0$ '2R 3) >4/)-$+-

/% 1 "8 $)+,$A P9"# C:#
"8:# "9"#Q 2, 2/A-A+A , )0/),,3) V' *) >4-) *)-$)-$+ ,),
>)1+)-/
3 "
3 '
3 ;
3 9
3 B
3 :
3 C
3 E

!"# h 8'79 h "EC: h '"98 h ;EE9 h 988' h BB7C h :;"7 h C7:E

4 1'

* 3@*@$, 5)-<1-+,/ 0-)-$)-,) @*>@, ,), //)+$)-,, /-A+A# **>A, 1$-0 (%)-,3) $AA$+0
1$, 2- 01,@3@- "@ +$ <-0$A >)-)0/,+$)-) =).5 .)-)2$)=)0 10 3)0 01,<>(-/*1,$-3 ,),
3%$)- /-$,2$+)0)3- "@ $A+3 2 / >)), /-A+ 5-12$)+ *5* 2AA0$A0 $>1-+/A $)
4%($)-)0 )3)<$),), 3))-$)- /$*, ,), 3%$)- >)-)0$)-$+- -0$A /)%>/)$ 15+%/*1,
$>1-+$-A $) 0-A$A-A$3AA,3 1$2$3,=) % /*A3 )-/*1, $) )3)<$)-) @$A$+A 1$+/A# *5*
2AA0$A0 $>1-+/A,A, 3 0-+A0 3% ,), /-A+$-A,3 3 2-A $) 0@$$,A$2$)=), >4/)-+-

5 $$%

P"Q %*# T',))- %,), %$)-,3) +),)0 %$>1-+ *@$$,-0 6A+ )-, #),)%U# !A$3A% ()0,0
&,.)-/)/ ), "$+$)- ,/(/(# :;# '88C
P'Q 7%0*# # >(,)# # T-=A0 #(-( $5+%/*1,@ (2,$A ',))- % %,), (/-A+AU# #& "B !A$
.( ),3/$0 .+-$A0 #)+51%*@+@ "$3-$)- *2A ]$ 66# :'D:7# '88C
P;Q . * 13)-# ]+ ] -/131@$1@#T ',)- %--* +)1+)-* #*, )// c .,+@+ #3) $12) ').)$ ,3
9@$$ ]1,-1$ /,> -=$) #`-+ $5+%1,U# 6 (-,/=1,/ 1, %,),,/ ,3 -15>1,# S1$ S1$
B;# 91E# '88B
P9Q % %03$A# T',))- %,), %/,, +),$0 *-A+ */*A$-A,A, +),)0 .) (2@ %-A-+ %$>1-+$-A
*@$$,A$-0 $5+%) 3$+)/U# !(0/)0 '/,/ ()%# -=*)/ &,.)-/)/#"77C
PBQ ]),>%# !# +(,)# # (10# &# '88E# ',))- %,), +)1+)-/,, 2@ %-+ %$>1-+/A .) .)+)0
%$>1-+ $) #),)%# %#! '88E %0A$$A #/)+$)-3) !),$0$)- .) *>@$+$-A #)+51%*@+@# "7D'" &%-,
'88E 6/5-# ';CD'98
P:Q * +(,)*# . $,*#T %+5$@3) $,$* )-, 9@$$,> 1< ',)- %,),, %--*/ ` ) /) 1< "))/
%$>1- +U# -1>-)// 6, $)=-1+>,)=/ 8)/)-= # 6 8C8#'"\;:#'88C
PCQ '# 9 ,># !# 9 1,># # '# T%55$=1,/ 1< %-<=$ 6++@,) #*/)+/ 6, 8)+1) #),/,> 6+>)
]$//<=1,U#
PEQ ' 9 ) ]/-1# b S1, 9@2),# T')-,,> ,3 15+%1, @/,> ) ]$1,$ #)$)=1, -,=5$)U#
6 (-,/=1,/ 1, .1$@1,-* ]1+5@1,# #5)=$ 6//@) 1, %-<=$ 6++@,) #*/)+/#:;# 55 ';7D'B"
P7Q $# ,>,# %# 4*),# T%-<=$ 6++@,) #*/)+/ ,3 %55$=1,/ 6, 6,3@/-$ -12$)+/U# + b1@-,$
1< #=),=) "C") C"DE9# '889
P"8Q 9/-1@# $# />@5# # +1,%$)/# # U( ) -1+/) ,3 ] $$),>)/ 1< %-<=$ 6++@,) #*/)+
"/)3 c)2 />) .,,>) -)$+,-* 8)/@$/U c1-0/ 15 1, c)2 %,$*=/ #)=1,3 #6%. 6,)-,1,$
]1,<)-),=) 1, +,,>#.# %-$,>1,# S%# %5-$ ""D";# '88'
P""Q (-1W,1`/0# *# c)-%= 1,# #(# T#)-= ,> <1- .)+1-* , %-<=$ 6++@,) #*/)+U# ( ) $).),
6,)-,1,$ #*+51/@+ 1, 6,)$$>), 6,<1-+1, #*/)+/# b@,) ;D:# '88'
P"'Q ) ]/-1#'9 ,3 (++/ b# T% 91.)$ 55-1= 1 5)-, -)=1>,1,U# %-<=$ 9)@-$ 9)`1-0/ ,
5)-, 8)=1>,1,# ,.)-/* 1< /$)*) :CDE9# '88'
161
DK GRLT YKSELTEC (LNA) TASARIMI

Suna Beyza Ard, zlem Cokun, Adnan Kaya
Isparta
beyzaardic@hotmail.com , oulukut@mmf.sdu.edu.tr , adnan@mmf.sdu.edu.tr
zet: Bu almann amac IEEE 802.11b standard ile uyumlu 2.4 GHz frekans bandnda alan, yksek
performansl, dk maliyetli, alc verici sisteminin alt elemanlarndan biri olan, zgn dk grlt
ykselticinin (LNA) tasarm ve simlasyonlarnn gereklenmesidir. almada LNA devrelerinin tasarlanp
optimum seviyeye ulaldktan sonra retim aamasna geilmesi hedeflenmektedir.
Anahtar Kelimeler 2.4 GHz, LNA, IEEE 802.11b
1.Giri
Son yllarda daha hzl veri transferi yapmak amac ile birok modlasyon tipi gelitirilmi ve deiik
kablolu/kablosuz protokoller oluturulmutur. Cep telefonu sistemlerinin yaygnlamas ile dikkat ekmeye
balayan kablosuz haberleme sistemleri, daha hzl veri alveriine olanak salayan yaplar ile yeni oluturulan
protokoller ierisinde kullanm en hzl artan sistemler olmulardr. Kablosuz sistemler, zellikle ksa mesafe
veri iletiim sistemleri ierisinde, en az kablolu olanlar kadar hzl ve gvenilir olmaktadrlar. Kablosuz yerel
alan a (WLAN) sistemleri [1], entegre devre teknolojileri ile retilebilmekte ve bylelikle dk maliyetli
sistemler oluturulabilmektedir. Ksa mesafe, hzl veri alveriine uygun kablosuz haberleme protokol olan
IEEE 802.11b/g, 2.42.5 GHz bandnda almakta ve geni bir kullanm alanna sahip olmaktadr. ok Geni
bantl (UWB - WiMAX) haberleme sistemleri [2], ihtiyalara cevap olabilecek dzeyde kapasiteye sahiptir ve
gelecein nemli haberleme sistemleri olmaya aday protokollerdir. UWB haberleme sistemleri, 3.1-10 GHz
gibi ok geni bir frekans bandn kullanabilmektedir [3]. RF alc-verici sistemde; sinyalleri yeterli bir frekansa
dntrmek iin kartrc/sentezleyici, istenmeyen sinyal bileenlerini kaldrmak iin szge ve sinyalleri
yeterli bir seviyeye dntrmek iin ykselte elemanlar kullanlr. zellikle sistemin performansnda
ykselte (LNA) seimi nemli bir yere sahiptir.
ekil 1. RF alc-verici blok diyagram

ekil-1 de grld gibi, RF alc-verici sistemlerinde nemli bir yere sahip olan dk grlt ykselteleri,
alcdaki ilk kazan katdr. Dk grlt ykseltelerinin ald sinyal ok zayftr, mikro voltlar
mertebesindedir. Kazanlar genellikle orta derecelidir (10-20 dB) ve grlt ekilleri imkan dahilinde
olabildiince dk olmaldr (<3 dB). Dk grlt ykseltelerinde dorusallk ise nemli bir sorundur.
162
RF alanda genel olarak iki ykselte tr vardr. Bunlar kk sinyal ykselteleri ve

byk sinyal ykselteleri olarak ikiye ayrlrlar. Kk sinyal ykselteleri genelde alclarda giri ykselticisi
olarak kullanlmaktadr. Bu ykselticilerin ykselttii sinyaller gerekten dktr. Bu tr ykselteler LNA
(Low Noise Amplifier) olarak bilinirler. Byk sinyal ykselteleri ad zerinde olduu gibi sadece genlii
byk olan sinyalleri ykseltmek iin kullanlrlar. Bu ykselteler bildiimiz k katlardr, yani g
ykselticisi olarak bildiimiz katlardr. Bu iki tr ykselteler arasndaki nemli bir fark vardr. Ykselteci
tasarlarken kk sinyal ykselteci iin veri sayfasnda bulanabilecek S-parametreleri kullanabilir. Yksek
sinyal ykselteleri iin bu geerli deildir. Burada sadece kk sinyal ykseltelerine bakp IP2 /IP3
parametreleri belirlenebilir [4,5].
2. Devre Tasarm Parametreleri

RF devre tasarm ve simlasyonu iin endstride eitli yazlm paketleri bulunmaktadr. Bu almada, Moment
Metodu kullanan Applied Wave Researchs Microwave Office program, tasarm prosesinde daha fazla esneklik
salad iin seilmitir. 2.4-2.47 GHz (WLAN) frekanslarnda alan, dk grltl ykselte analizi ve
tasarm yaplmtr. FR4 cam elyaf, alt taban malzeme olarak kullanlm ve zellikleri Tablo 1de
gsterilmitir.
Tablo 1. Alt taban malzeme zellikleri
Alt Tabaka
Malzemesi
FR4 Cam Elyaf
Dielektrik
Sabiti
4.6
Kayp Tanjant
(tan)
0.001
Dielektrik
Kalnl
1.6mm
Bakr
Kalnl
1m
Dk grlt ykseltecinin, her iki katnda AT 41486 (Avago) dk grlt silikon ift kutuplu transistr
kullanlmtr. Ayrca, giri ve k empedans uyumlandrmalar, uygun kapasitr, diren deerleri ve mikro
erit hatlar kullanlarak yaplmtr. Tm devre elemanlar FR4 malzeme zerine yerletirilmitir ekil 3de
tasarlanan devre emas grlmektedir. Tasarlanan LNA yaps 5 V besleme gerilimi altnda almaktadr. DC
besleme hatt; devreden akan mikrodalga sinyallerin bu hat zerinde kaybolmamas koulu olan, yksek
empedans elde etmek iin dar seilmitir. Besleme hatt, w hattn eni, h alt taban malzemenin ykseklii olmak
zere, w/h<1 (0.25/1.6<1) oran salayacak ekilde tasarlanmtr.
ekil 3. Dk grltl ykselte tasarm
163
3. Simlasyon Sonular ve Analizi

ekil 4de,
ykselte
S-parametreleri erileri gsterilmitir.
2.4 GHz frekans bandnda
S 21 24 dB ,
S 22 -18 dB elde edilmitir.
30
S11,S21,S22 (dB)
20
10
-10
-20
2.4 GHz
1.5
2.5
Frequency (GHz)
DB(|S(1,1)|)
LNA
DB(|S(2,2)|)
LNA
DB(|S(2,1)|)
LNA
ekil 4. LNA S-parametreleri
Dk grlt ykseltecinin kazan ve grlt ekli simlasyon sonular srasyla, ekil 5-a) ve b)de
gsterilmitir.
30
5
2.401 GHz
24.2 dB
25
Noise Figure (dB)
4
Gain (dB)
20
15
10
2
5
0
1.5
2.5
Frequency (GHz)
DB(GA())
LNA
(a)
1.5
2.5
Frequency (GHz)
DB(NF())
LNA
(b)
ekil 5. a) LNA kazanc , b) LNA grlt ekli
164
Tablo 2. Dk grlt ykselteci performans

Performans Karakteristikleri
Balang Spesifikasyonu
Simlasyon Performans
S21 (Kazan)
~20 dB @ 2.4 GHz
24 dB @ 2.4 GHz
S11 (Giri yansma katsays)
<-15 dB @ 2.4 GHz
-16 dB @ 2.4 GHz
S22 (k yansma katsays)
<-15 dB @ 2.4 GHz
-18 dB @ 2.4 GHz
S12 (zolasyon)
<-40 dB @ 2.4 GHz
-43 dB @ 2.4 GHz
NF (Grlt ekli)
<3.5 dB @ 2.4 GHz
3.3 dB @ 2.4 GHz
VDD (G kayna voltaj)
5V
5V
Dk grltl ykseltecinin performans simlasyon sonular Tablo 2de zetlenmitir. 5 V besleme ile,
24 dB kazan, 3.3 dB grlt ekli, -16 dB giri yansma katsays ve -18 dB k yansma katsays elde
edilmitir. Kazan, grlt ekli ve S parametreleri deerlerinde balangtaki hedeflere ulalmtr.
4.Sonular
Bu almada, 2.4 GHz frekans bandnda alan, alc verici sisteminin alt bloklarndan biri olan, dk grlt
ykselticinin (LNA) tasarm ve simlasyonu yaplmtr. Tasarlanan ykseltecin performans parametreleri
Microwave Office Simlasyon program kullanlarak deerlendirilmitir. 2.4 GHz frekans bandnda 24 dB
kazan ve 3.3 dB grlt ekli elde edilmitir. Simlasyon sonular, tasarlanan dk grlt ykseltecinin
802.11b standard ile uyumlu alc-verici sistemlerinde etkili olarak kullanlabileceini gstermektedir.
Teekkr
Bu alma TBTAK tarafndan 107E200 nolu KARYER PROJES kapsamnda desteklenmektedir.
Kaynaklar
[1] Mona M. Hella and Mohammed Ismail, RF Power Amplifiers: Theory, Design and Implementation,
Springer, 2001.
[2] Frank Ohrtman, WiMAX Handbook, McGraw-Hill, 2005.
[3] E. YunSeong andL. KwangDu, A 2.4 GHz/5.2 GHz Power Amplifier For Dual-Band Applications, 2004,
IEEE MTT-S International, Microwave Symposium Digest, Volume 3, 6-11 June 2004, Page(s):1539 1542.
[4] IEEE Std. 802.11 Wireless LAN Medium Access Control (MAC) and Physical Layer (PHY) Specifications:
High-speed physical layer in the 5 GHz band, Sept 1999.
[5] R. L. Bunch and S. Raman, Large-Signal Analysis of MOS Varactors in CMOS Gm LC VCOs, IEEE J.
Solid-State Circuits, vol. 38, no.8, pp. 13251332, Aug 2003.
165
Optik Kuplrde Karlkl Kuplaj Yaps

N. zlem nverdi, N. Aydn nverdi*
Yldz Teknik niversitesi
stanbul
unverdi@yildiz.edu.tr
*stanbul Teknik niversitesi
Makina Mhendislii Blm
stanbul
unverdi@itu.edu.tr
zet: Bu almada, optik kuplrn alma prensibi nda, optik fiberler arasndaki modal kuplaj
incelenmitir. TE modlar arasndaki kuplaj nedeniyle meydana gelen kaybn, TM modlar arasndaki kuplaj
nedeniyle meydana gelen kayptan daha etkin olduu grlmtr. TE ift modlar arasndaki kuplajn, dier
modlar arasndaki kuplajdan daha fazla olduu sonucuna varlmtr.
1. Giri
letiim teknolojileri iinde tartmasz bir stnle sahip olan optik haberleme sistemleri, her geen gn hzla
yaygnlamaktadr. Hzl veri iletiminin saland optik alarda veri, bir noktadan birok noktaya iletilmekte ve
bu iletiim srasnda dedektr, kuplr, sensr, modlatr, filtre ve kuvvetlendirici gibi elemanlar
kullanlmaktadr. Bu almada, optik a elemanlarndan optik kuplr yaps incelenmitir. Kuplrn alma
prensibi dikkate alnarak kuplrde iletilen modlar karakterize edilmitir.
almann 2. Blmnde, zde, kaypsz, zayfa klavuzlayan, basamak indisli ve paralel iki optik fiber
arasndaki karlkl kuplaj, Kuple Mod Teorisi nda analiz edilmitir. Kayp mekanizmas, uzaydaki kuplaj
modelinde irdelenerek g kayb profili yorumlanmtr. Optik fiberlerin klf blgesinin kuplajdaki rol
aklanmtr. 3. Blmde, elde edilen sonular yorumlanarak deerlendirilmitir.
2. Optik Fiberlerde Karlkl Kuplaj Mekanizmas

Optik dorultu kuplrnn alma prensibini oluturan karlkl kuplaj mekanizmasnda temel nokta, alma
dalgaboyudur. Optik eksenler arasndaki uzakln, alma dalgaboyundan ok kk olmas durumunda, optik
fiberlerdeki klavuzlanm modlarn evanescent alanlarnn ve szntl modlarn etkileimi sz konusu olur ve
dolaysyla, optik fiberlerin alan ifadelerinde, dier optik fiberin etkisi yer alr.
ekil 1. Kuple zde, klfsz ve dzlemsel yapdaki katmanl (slab) optik fiberler.
166
Bu blmde, ekil 1deki kuple zde, dzlemsel yapdaki katmanl (slab), paralel, zayfa klavuzlayan,
kaypsz ve klfsz optik fiberler incelenerek uzaydaki kuplaj mekanizmas kapsamnda kayp analizi yaplmtr.
Optik kuplrn genel yapsn gsteren kuplaj mekanizmas, Kuple Mod Teorisi ile aklanmtr [1-7].
ekil 1deki klavuzlarda TE ift ve TE tek modlarndaki elektrik alan,
Ey
cos( Nx )
A
sin( Nx )
J x d
B e
0dxdd
(1)
d dxf
dur. Burada, d, optik fiberin ekirdek blgesinin yarap, n1 , ekirdek blgesinin krlma indisi, n2 , fiberleri
saran ortamn krlma indisi, k0 , serbest uzaydaki dalga says ve E , incelenen modun faz sabiti olmak zere,
ekirdek blgesi ve d ortama ilikin zdeerler,
n12 k02 E 2
(2)
E 2 n22 k02
(3)
2ZP 0 P
E ( 1 Jd )
(4)
cos( Nd )
A
sin( Nd )
(5)
ve
dir. Snr koullarna gre, katsaylar,
ve
olarak bulunur >2,3@. Bu koullarda, Poynting Teoreminden yararlanlarak g kayb,

2D
2
2 ImJ cos Nd 2 J x d
e
E 1 + J d sin 2 Nd
(6)
formunda bulunur.
Bu almada, Q, azimutal mod says ve Vc , normalize frekans olmak zere,
N d c # Vc
S
2
0, 1, 2, 3,...
(7)
ifadesine gre Q=1e kar gelen modlar incelenmitir [4]. Klavuzlanm modlar iin geerli olan
n2 k 0 E d n1k 0 blgesinde modlarn evanescent alanlar irdelenmitir [2-10]. alma frekans 200 THzde,
n1 =1.5, n2 =1 ve Q=1 iin yaplan analizin sonucu olarak bulunan g kayb 2 D nn optik fiberin yarap dye
gre deiimi ekil 2de grlmektedir.
167
ekil 2. Optik dorultu kuplrndeki TE modlarnn kuplajnda, g kaybnn optik fiberin yarapna gre
deiimi.
TM ift ve TM tek modlarnda magnetik alan,
Hy
cosNx
A1
sinNx
J x d
B1 e
0d xdd
(8)
d d xdf
dur ve katsaylar arasndaki bant,
cosNd
A1
sinNd
B1
(9)
formundadr. TM modlarndaki g kayb, Poynting Teoremi nda,

2D
2 ImJ
cos 2 Nd 2 J x d
n12n22 N 2 + J 2 sin 2 Nd
E d +
J n 4N 2 + n 4J 2
2
1
(10)
olarak bulunur.
ekil 3. Optik dorultu kuplrndeki TM modlarnn kuplajnda, g kaybnn optik fiberin yarapna gre
deiimi.
168
alma frekans 200 THzde, n1 =1.5, n2 =1 ve Q=1 iin analiz yaplmtr. G kayb 2 D nn optik fiberin
yarap dye gre deiimi ekil 3de yer almaktadr.
Optik fiberlerin klfl olmalar durumunda, fiberler arasndaki karlkl etkileimin azalaca aka
grlmektedir [2, 3].
3. Sonular
Bu almada, optik kuplrde yer alan zde, dzlemsel yapdaki katmanl (slab), zayfa klavuzlayan, kaypsz
ve klfsz optik fiberlerin birbirine paralel olmalar durumunda karlkl etkileim mekanizmas, modal analiz
problemi olarak dnlerek Kuple Mod Teorisi nda incelenmitir. Uzaydaki kuplaj modeli irdelenmi ve
g kayb profili yorumlanmtr.
Analizde, TE modlar arasndaki kuplajn, TM modlar arasndaki kuplajdan daha byk olduu grlm ve TE
ift modlar arasndaki kuplajn, dier modlar arasndaki kuplajdan daha etkin olduu gzlenmitir. Optik
fiberlerin klfl olmalar durumunda, fiziksel yapnn bir sonucu olarak karlkl kuplajn azalaca
belirlenmitir.
Kaynaklar
[1]. Louisell W. H., Coupled Mode Parametric Electronics, John Wiley&Sons, New York, A.B.D., 1960.
[2]. nverdi N. ., Dz ve Bklm Optik Dalga Klavuzlarnn Karlkl Kuplajna Klavuzlanm Modlarn
Evanescent Alanlarnn ve Szntl Modlarn Etkisi, Doktora Tezi, Yldz Teknik niversitesi, Fen Bilimleri
Enstits, stanbul, Trkiye, 1998.
[3]. Snyder A. W. ve Love J. D., Optical Waveguide Theory, J.W. Arrowsmith Ltd., Bristol, ngiltere, 1983.
[4]. Marcuse D., Investigation of Coupling Between a Fiber and an Infinite Slab, J. Lightwave Technol., 7(1),
s.122-130, 1989.
[5]. Sadiku M. N. O., Optical and Wireless Communications, CRC Press, New York, A.B.D., 2002.
[6]. Huang W. P., Coupled-Mode Theory for Optical Waveguides : An Overview, J. Opt. Soc. Amer., 11(3),
s.963-983, 1994.
[7]. Felsen L. B., Evanescent Waves, J. Opt. Soc. Amer., 66(8), s.751-760, 1976.
[8]. Balanis C. A., Advanced Engineering Electromagnetics, John Wiley & Sons, New York, A.B.D., 1989.
[9]. Collin R. E., Field Theory of Guided Waves, Second Edition, IEEE Press, New York, A.B.D., 1991.
[10]. Zhou K., Zhang L., Chen X. ve Bennion I., Low Thermal Sensitivity Grating Devices Based on Ex-45
Tilting Structure Capable of Forward-Propagating Cladding Modes Coupling, J. Lightwave Technol., 24(12),
s.5087-5094, 2006.
169
AIKLIA SAHP YKL REZONATRLERDE EKRANLAMA ETKNLNN

HBRT MoM/FEM METODU LE MODELLENMES
Sibel YENKAYA, Ali OKTAY
Uluda Universitesi
Elektronik Mhendislii Blm
Bursa
sguler@uludag.edu.tr, aoktay@uludag.edu.tr
zet: Akla sahip bir rezonatrn ekranlama etkinliini(SE) bulmak iin moment metodu(MoM) ile vector sonlu
elemanlar metodunu(FEM) birletiren hibrit bir formlasyon sunuldu. Rezonatrn ierisindeki elektromanyetik
alanlar sonlu elemanlar yntemi ile hesapland ve aklktaki snr koulundan elde edilen integral denklem moment
yntemi ile zld. Hibrit yntem yksz durumdaki bir rezonatre uyguland. Sonular literatrdeki sonularla
karlatrld ve aralarnda uyum olduu grlmtr. Daha sonra farkl yk ve aklk konfigrasyonlar iin
ekranlama etkinlii incelendi.
1. GR
Elektronik sistemler tasarlanrken elektromanyetik uyumluluk(EMC) snrlarnn hesaba katlmas gereklidir. Birok
EMC durumunda, zararn nlenmesi yada elektromanyetik korumann salanmas iin elektronik sistemler iletken
bir koruyucu ierisine yerletirilirler. Bu koruyucu kutu zerinde, ierisindeki elemanlar ile d ortamda varolan
alanlar arasnda kublaja neden olan aklklar bulunmaktadr. Aklklardan ieriye giren alanlarla iletken kutu
ierisindeki bir PCB, devre vb. ile etkileim gereklenir. Bu etkileimin bulunmas iin yapdaki elektromanyetik
alanlarn hesaplanmas gerekir.
Ekranlama etkinlii(SE), cihazlarn elektromanyetik uyumluluunu yanstan nemli bir parametredir. Ekran varken
gzlemlenen alanlarn ekran yokken ayn noktada gzlemlenen alanlara oran trnden tanmlanr ve dB olarak ifade
edilir [1]. EMC uygulamalarnda, ekranlama etkinliinin tahmini, cihaz tasarmnda olduka nemlidir. Bo bir
rezanatrn ekranlama etkinliini hesaplayan analitik formlasyon Robinson ve ark.[2] tarafndan sunulmutur.
Ancak bu formlasyon sadece dikdrtgen kutulara uygulanabilirdir ve kutunun temel moduyla snrldr. Bir EMC
probleminin analizinde EM alanlarn hesaplanmas yapnn karmak olmas sebebiyle analitik olarak zordur. Son
zamanlarda eitli metotlar, duvarlarnda aklklar bulunan metalik kutularn ekranlama etkinliini tahmin etmek
iin kullanlmtr. Li ve ark. [3] tarafndan ekranlama kutularndaki aklk ve yarklardan elektromanyetik ma
hem deneysel olarak hemde FDTD tekniini kullanlarak bulunmutur. Basitlii sebebiyle FDTD(sonlu farklar
zaman uzanm) EM alanlarn hesaplanmasnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Fakat kompleks geometrilere
uygulanmasndaki glkler ve zamanda bir kararllk kstlamas bu yntemin frenlenmesine sebep olmutur. [4] te
kutularn ekranlama etkinlii deneysel olarak ve moment metoduna dayanan elektromanyetik bir simulator
vastasyla numerik olarak elde edilmitir. Kompleks geometrilere uygulama kolayl ve hem zaman hem de
frekansta alabilmesi FEMin de EMC problemlerinde alan zmnde kullanlmasna yol amtr. Zaman
domeni sonlu eleman teknii kullanarak aklkl yksz bir kutu almas Benhassine ve ark. [5] tarafndan
aratrlmtr. Deshpande duvarlarnda aklk bulunan dikdrtgen kutunun SE hesaplamas problemini formule
etmilerdir. Bu formlasyonda, aklklar edeer manyetik akm kaynaklar olarak deitirmiler ve bu kaynaklar
tarafndan yan alanlar cavity Green fonksiyonlar ile ifade etmilerdir[6]. Rajamani and Bunting [7], sadece
dikdrtgen aklkl dikdrtgen rezonatrlerin ekranlama etkinliini hesaplayan Modal/MoM hibrit yntemini
aklkl bo bir rezonator zerinde sunmulardr.
Bu almada, bir aklk vastasyla dielektrik tabakayla ykl rezonatrn iine szan alanlar bulmak iin frekans
domeninde MoM/FEM formlasyonu uygulanmtr. Sunulan formlasyon bo ve dielektrik bir tabaka ile ykl
rezonatrn ekranlama etkinliini hesaplamak iin kullanlmtr. Rezonatrn bo olduu durum Robinson ve ark.
[2] tarafndan sunulan analitik formlasyonuyla karlatrlmtr.
170
2. PROBLEMN FORMLASYONU
Rezonatrn aklk bulunan yzeyi sonsuz geni mkemmel iletken yer dzlemi olarak alndnda, bu problem,
Schelkunoff edeerlik prensibine gre iki blgeye ayrlabilir. Birinci blge rezonatrn i hacmi ve ikinci blge ise
yer dzlemiyle snrlandrlm serbest yar uzaydr. Rezonatrn i blgesinde sonlu eleman formlasyonu, elektrik
alan tanmlayan frekansa baml vektr dalga denklemine Galerkin prosedrnn uygulanmasyla balar. Problem
domeni drtyzl elemanlarla ayrklatrlmtr. Ayrklatrlan domende elektrik alan,
& N &
E = w n en
(1)
n=1
&
eklinde ifade edilir. Burada, e n eleman kenaryla ilikili bilinmeyen katsays, wn at fonksiyonu ve N serbestlik
derecesidir. Ayrklatrmadan sonra, dalga denklemi aadaki matris denkleme dnr:
{[S]+ j [T ]- [T ]} e = b
2
(2)
Burada [S], [T1] ve[T2] sonlu eleman matrisleridir. b vektr ise u ekilde ifade edilir.
&
&
bi =j 0 w i n H dS
(3)
Burada b vektr, mkemmel iletkenin duvarlarnda sfra eittir ve aklk zerinde ise sfrdan farkl bir deere
sahiptir. Edeer alan teoremine gore, mkemmel iletken levha zerine alm bir yark manyetik akm dalmna
edeerdir. Aklktan hem serbest uzaya hem de rezonator ierisine olan EM ma, bu manyetik akm kaynann
yapt maya edeerdir. Aklkta teetsel manyetik alan srekli olmaldr. Buna gre aklk zerindeki snr
koulu
&
&
&
(4)
inc + nH
ext = nH
int
nH
eklinde ifade edilir. Aklk yzeyi zerindeki bilinmeyen teetsel manyetik alan
& Ns &
nH = J n f n
n=1
eklinde ifade edilerek (3) eitliinde yerine konulur. Burada
& &
n H,
(5)
&
f n , n. anm fonksiyonu ve J n bu anm
fonksiyonunun bilinmeyen genliidir. Bu aklk zerinde anm fonksiyonlar ile sonlu elemanlar ynteminin at
fonksiyonu arasnda
&
& &
wn = n f n
(6)
ilikisi vardr. (4)deki eitlik Galerkin yntemine gre seilecek test fonksiyonu ile i arpma tabi tutularak elde
edilen integral denklem aadaki matris forma dnr:
h inc + Y ext {e} = Y int {J s }
(7)
[ ][ ] [ ]
burada {e} aklktaki bilinmeyen elektrik alan genlii vektrdr. h , Y

ve Y
ise aklktaki manyetik
alanlarn i arpma tabi tutulmasyla elde edilen matrislerdir. Sonuta, aklktaki bilinmeyen elektrik alana bal
integral denklem moment yntemi ile matris denkleme dntrld. Bu matris denklem (2) eitliinin sa tarafna
yerletirilir. (5) eitlii (3d) eitliinde yerine konulursa
g
ext
int
Ns
&
b = j J j w i f jdS
j=1
(8)
Sa
elde edilir. b vektr b = [B]{J} olarak yeniden yazlrsa (2) eitliindeki frekans domeni sonlu elemanlar matrisi
([S]+ j 0 [T1 ]- 2 0 [T2 ]) {e}=[B]{J}
(9)
halini alr. (9) eitliinin sa tarafndaki matrisleri toplayp (A) matrisi olacak ekilde yeniden dzenlenirse
171
[A]{e} = [B]{J }
(10)
elde edilir. [A] ve [B] matris elemanlar i ve snr kenarlar olarak paralandktan sonra ve mkemmel iletken
duvarlar zerinde elektrik alann teetsel bileeninin sfr olduu gz nne alnarak (10) eitlii
Aii
A
si
Ais ei 0 0 0
=

Ass es 0 Bss J s
(11)
eklinde ak olarak ifade edilir. Burada i ve s, srasyla, sonlu eleman hacminin i ve snr kenarlar gstermektedir.
(7) denklemi ayn gsterimi kullanlarak yeniden dzenlenirse
0 0
=
J s 0
0
0
e + Y int 1 h g
s
[Y ] [Y ]
int 1
ext
[ ][ ]
(12)
elde edilir. Bu eitlik (11) eitliinde yerine konulursa;
Aii
A
si
Ais ei 0
=
Ass es Bss
(13)
elde edilir.
3. NMERK SONULAR
nerilen hibrit metot, dikdrtgen aklkl dikdrtgen bir reznatre uygulanmtr. Rezonatrn duvarlarnn ince
ve mkemmel iletken olduu farz edilmitir. Rezanatrn aklk bulunan yzeyine akla dik y polarizasyonlu bir
dzlemsel dalga drlmtr. Akla sahip ykl rezonatrn geometrisi, ekil 1de gsterilmitir. Rezonatr
ierisine kaypl dielektrik tabaka boyutun ikisini tamamen dolduracak ekilde yerletirilmitir. Metodun
etkinliini gstermek iin, nce 30x12x30 cm boyutlarna sahip bo bir rezonatr ele alnmtr. Aklk boyutu
10x0.5 cm dir.
ekil 1. Aklkl rezonatrn merkezindeki ekranlama etkinlii iin simlasyon sonular (10x0.5cm)
Rezonatrn merkezindeki Ekranlama etkinlii MoM/FEM hibrit metoduyla hesaplanm ve literatrdeki Robinson
ve ark. [2] (Fig. 1) sonularyla karlatrlmtr. ekil 1de grld gibi sonular arasnda uyum vardr. Ykl
rezonatr durumunda, Ekranlama etkinlii hibrit MoM/FEM tekniiyle hesaplanmtr. Dielektrik tabaka
rezonatrn xy, yz ve xz dzlemini kaplayacak ekilde ayr ayr yerletirilmitir. Tabakann kalnl 1 cm ve
tabakann dielektrik zellikleri r = 2.65 ve = 0.22 S/m olacak ekilde seilmitir. Aklk boyutunun
ekranlama etkinlii zerine etkisini gstermek iin, farkl simlasyonlar elde edilmitir. ekil 2de farkl aklk
boyutlar iin rezonatrn merkezindeki ekranlama etkinlii hesaplanmtr. ekil 2de, beklendii gibi, aklk
alan arttka ekranlama etkinliinin azald grlmektedir. ekil 2den ekranlama etkinliinin dielektrik tabakann
yerletirilme dzlemiyle dorudan etkilendii grlmektedir. Dielektrik tabaka rezonatrn yz dzlemine
yerletirildii zaman ekranlama etkinliinin en iyi durumu elde edilmitir.
172

xy dzlemi

yz dzlemi

xz dzlemi

ekil 3. Farkl aklklar iin dielektrik tabaka ieren (xy dzlemi) rezonatrn ekranlama etkinlii
a) xy dzlemi b)yz dzlemi c) xz dzlemi
4. SONU
Akla sahip ykl rezonatrn ekranlama etkinlii hibrit MoM/FEM teknii kullanlarak incelenmitir.
Literatrdeki bo rezonatrn sonularyla MoM/FEM ile elde edilen sonular karlatrld ve aralarnda uyum
olduu gsterilmitir. Ykl rezonatrn ekranlama etkinlii incelendi. Farkl aklk boyutlar ve farkl rezonatr
kesitlerine yerletirilmi dielektrik tabakann ekranlama etkinliine etkisi aratrlmtr. Ekranlama etkinlii
erisinin aklk boyutunun deimesiyle deitiini gzlemlenmitir. Ekranlama etkinlii iin en iyi durum,
dielektrik tabakann rezonatrn yz kesitine yerletirilmesiyle elde edilmitir. Aklk boyutu ayarlanarak dk
frekans SE karakteristii etkin olarak kontrol edilebilir. Bu hibrit metotla zmde gereken bilinmeyen saysnda bir
azalma elde edilmitir. Bylece kullanlan hafza ve ilem zaman azaltlmtr.
REFERANSLAR
[1] Thomas, D.W.P. ve ark. 1999. Characterisation of the shielding effectiveness of loaded equipment enclosures.
IEE EMC York 99 Conference Publication No. 464, s. 89-94
[2] Robinson, M.P. ve ark. 1998. Analytical formulation for he shielding effectiveness of enclosures with
apertures. IEEE Transactions on EMC, Vol. 40, No.3, s. 240-247
[3] Li, M. ve ark. 2000. EMI from enclosure modes of shielding enclosures FDTD modelling and measurements
.IEEE Transactions on Electromagnetic Compatibility, Vol. 42, No. 1, s. 29-37
[4] Olysager, F. ve ark. 1999. Numerical and experimental study of the shielding effectiveness of a metallic
enclosure. IEEE Electromagnetic Compatibility, Vol. 41, No. 3, s. 202-213
[5] Benhassine, S., L. Pichon ve W. Tabbara. 2002. An efficient finite-element time domain method for the
analysis of the coupling between wave and shielded enclosure. IEEE Transactions on Magnetics, Vol. 38, No.
2, s. 709-712
[6] Deshpande, M.D. 2000. Electromagnetic Field Penetration Studies. NASA/CR-2000-210297
[7] Rajamani, V. ve C. F. Bunting. 2005. Validation of Modal/MoM in shielding effectiveness studies of
rectangular enclosures with apertures. IEEE. 2005 IEEE International symposium on EMC.
173
MLGEM (Milli Gemi) Elektromanyetik Uyumluluk

ve Giriimin Azaltlmas almalar
Fatih STNER, Cokun COAR
TBTAK UEKAE, Gebze, Kocaeli
Tel: 0-262-6481202
Faks : 0-262-6481100
e - posta :fatih.ustuner@uekae.tubitak.gov.tr
zet: MLGEM Projesi milli imkanlarla yaplan bir proje olmas sebebiyle bir ok ilkleri de bnyesinde
barndrmaktadr. Bu proje kapsamnda yaplan elektromanyetik uyumluluk almalar da lkemizde bir ok
ilkin gereklemesine yol amtr. Bu almalarda ilk kez bir elektromanyetik giriim ve uyumluluk kontrol
plan gelitirilmi, detayl anten analizleri gerekletirilmi ve lekli modeller zerinde analiz sonular
dorulanmtr.
1. Giri
Bu bildiride, tamamen milli imkanlarla yaplan MLGEM sava gemisi iin uygulanan entegre elektromanyetik
uyumluluk program ve bu programn elemanlar hakknda bilgi verilecektir. Bnyesinde bir ok elektrik,
elektronik, elektro-mekanik tehizat ve alt-sistemi barndracak olan MILGEM gemisinde bu tehizat ve altsistemin hem kendi aralarnda hem de bulunacaklar elektromanyetik ortamla uyumlu almalar gemi
entegrasyon almalarnda gzetilen nemli hedeflerden biridir. Gemi st yapsnda radar ve muhabere
sistemlerine ait antenlerin optimum yerleiminin salanmas, tehizat/alt-sistem ve ara balantlarnn (kablo,
konektr topraklama gibi) tesisi srasnda gerekli elektromanyetik giriim (EMI) nlemlerinin alnmas, alnan
EMI nlemlerinin denetimleri ve muhtelif aamalarda testlerinin gerekletirilmesi, platform seviyesinde sistem
ii EMI etkileim testlerinin EMI kaynak-hedef matrisi erevesinde gerekletirilmesi, tespit edilen giriimler
ve ilgili standartlara uymayan tesisat iin gerekli iyiletirme almalarnn yaplmas ve uygulanmas, personel
ve mhimmata kar olabilecek ma zararlar testlerinin (RADHAZ ve HERO) gerekletirilmesi ve gerekli
nlemlerin alnmas gerekmektedir. Tm bu faaliyetler bir program erevesinde gerekletirilmelidir.
2. EMI/EMC Kontrol Plan

EMI/EMC faaliyetlerinin belirli bir disiplin altnda gerekletirilmesine ynelik olarak, ieriinde gemiye ilikin
tm elektromanyetik giriim ve uyumluluk elerinin yer ald bir elektromanyetik uyumluluk kontrol plan
hazrlanmtr [1]. Bu kontrol plan tm proje boyunca gncellenmektedir. Hazrlanan EMI/EMC kontrol
plannn ieriini aadaki eler oluturmutur:
x Cihaz/alt-sistem seviyesinde EMI/EMC isterlerinin saptanmas
x Gemi topraklama, balama, ekranlamas hakknda isterlerin belirtilmesi
x Gemi kablolamas ile ilgili EMI isterlerinin belirtilmesi
x Anten yerleiminin belirlenmesi
x Gemi donatm sonrasnda yaplacak EMI/EMC testleri
Cihaz/alt-sistem seviyesinde EMI/EMC isterleri asndan gverte st cihazlar ve gverte alt ancak grev kritik
cihazlar iin MIL-STD-461E uyumluluu aranmtr [2]. Gverte alt dier tehizat iin IEC 60533
uyumluluunun yeterli olaca deerlendirilmitir [3]. Gemi topraklama, balama, ekranlamas konusunda MILSTD-1310Gye uygun isterler EMI/EMC kontrol planna ithal edilmitir [3]. Gemi kablolamas ile ilgili
almalar yaplm ve bu konuda lisans altnda gerekletirilen firkateyn projelerinde elde edilen tecrbenin
kullanlmasna karar verilmitir.
3. st Yap Anten Yerleimi

Plann en nemli unsurunu platform ii uyumluluk konusunda en fazla problemin yaanaca antenlerin
yerleimi konusu oluturmaktadr. Antenlerin yerleimi konusunda aadaki unsurlar dikkate alnarak saysal
analizler gerekletirilmitir:
x Antenler aras kuplaj
174
x Anten ma rntleri ve iletiim kalitesi

x Ima zarar etkileri
Antenlerin styap zerinde optimum yerleim yerlerinin saptanmasnda saysal elektromanyetik hesaplama
yntemlerinden yararlanlmtr. Saysal analizler moment yntemi (MoM) ve geometrik/dzgn krnm teorisi
(UTD/GTD) kullanan ticari kodlar kullanlarak yaplmtr [5,6]. Hesaplamalarda gzetilen hususlar unlardr:
x Anten kaplama alannn styapda mevcut gemi direi (ana direk) gibi yaplarn blokaj etkilerinden
mmkn olduu kadar korunmas,
x Haberleme, seyrsefer ve radar antenleri iin maksimum alma menzilinin salanmas,
x Antenlerin birbirlerinin elektromanyetik giriimlerinden asgari seviyede etkilenmesi,
x Personel ve silah sistemleri zerinde olabilecek elektromanyetik alan seviyesinin asgari seviyelere
drlmesi.
MLGEMde antenler ksmda ele alnmtr:
x HF antenleri
x VHF/UHF antenleri
x 1 GHz st ynl antenler
VHF/UHF antenleri ilgili yaplan deerlendirme sonucu bu antenlerin ana direin evresine yerletirilmesine
karar verilmitir. Bu kapsamda yaplan analiz ve lm almalar yine bu konferansta sunulan baka bir
bildiride ele alnmtr [7].
HF antenleri, saylarnn fazlal ve dier alt sistemleri etkilemesi asndan tasarmnda ve yerleiminde
zellikle dikkat edilmesi gereken unsurlardr. Bu sistemlerin gemi zerindeki yerleimleri elektromanyetik
hesaplama yoluyla analiz edildii gibi, 1:50 leinde gemi modeli zerinde yaplan lmlerle de bu analizin
dorulanmas salanmtr. MLGEM elektromanyetik uyumluluk almalar kapsamnda bu lmlerin
gerekletirilmesine ynelik bir ak saha anten lm dzenei gelitirilmitir. lmn yapld saha
TBTAK Gebze Yerlekesinde mevcut ak saha test alan (ASTA) dr. ASTA 18 x 20 mlik boyutlara sahip
bir elik toprak dzleminden ibarettir. Sahann evresinde yanstc herhangi bir ykselti mevcut deildir. elik
toprak dzleminin stnde 3 m apnda bir dner tabla mevcuttur. Dner tabla ile elik toprak dzlemi arasnda
elektriksel iletkenlik iletken fralar yoluyla salanmaktadr. elik toprak dzleminin stnde 0-90 arasnda
ykselme kabiliyeti olan anten direi yer almaktadr. Anten direi ters U eklinde olup her kola bal motor
redktr ifti mevcuttur. Test anteni ters U yapsnn tabannn tam ortasnda yer almaktadr. ki koldaki
motorlarn senkronizasyonu test otomasyonunun gerekletirildii kontrol bilgisayar tarafndan
gerekletirilmektedir. Anten direinin kollarnn uzunluu 12 m olup kollar aras mesafe 7 mdir. Anten direi
elektromanyetik adan geirgen nitelikte olmas iin epoksi cam kompozit malzemeden yaplmtr. Kanlmaz
olarak metal kullanm gereken motor-redktr blgesi ise test esnasnda RF sourucu malzeme ile kaplanmtr.
ekil 1 (a)da ak saha anten lm dzenei grlmektedir. ekil 1 (b) de gemi zerinde bulunan HF1 antenine
ait 15 Mhz frekansnda gemi roll ekseninde elde edilen anten ma diyagram grlmektedir. ekilde krmz
eri ile analiz sonucu verilmi olup mavi ve siyah erilerle lm sonular verilmitir. ekil 1 (c) de ise ayn
antenin yine 15 MHz frekansnda gemi pitch ekseninde elde edilen anten ma diyagram yer almaktadr [8].
Anten yerleiminde analiz sadece anten kuplaj analizi ile snrl tutulmamtr. ekil 2 (a)da belirtildii gibi
gemiye yerletirilmesi dnlen HF telsiz sistemlerine ait parametreler kullanlarak giriim yapan sistemin
giriinden giriime urayan sistemin kna kadar utan uca ko-site analizi gerekletirilmitir. Ko-site
analizinde iki farkl giriim tipi, AYK (alc yan kanal iareti) ve VYK (verici yan kanal iareti) gz nne
alnmtr. AYK giriimi analizi iin alc belirli bir kanala ayarlanmtr (rnein 3 MHz). Verici ise alcdan
negatif veya pozitif ynde belirli bir frekans uzaklkta baka bir kanala ayarlanmtr (rnein pozitif ynde %10
frekans ayrmyla 3.3 MHze). Bu konumda vericiden yaylan iaretin birer filtre ilevi gren anten kuplrleri,
RF n seici filtre, IF seici filtreden getikten sonra alcya ulaan seviyesi hesaplanmtr. Elde edilen seviye
alc duyarllk seviyesini getii takdirde giriim vardr. Aksi durumda bir baka deyile giriim iareti alc
duyarllk seviyesinin altnda kalrsa giriim yoktur. Durumu zetleyen denklem aada verilmitir:
EMI Marjin = Pgiriim Salc
(1)
Burada Pgiriim verici iaretinin alcda hissedilen seviyesini, Salc ise alc duyarllk seviyesini gstermektedir.
Bu giriim etkisi alcnn farkl drt kanal frekans ( 3, 6, 12 ve 24 MHz) iin ve her bir farkl verici iin
hesaplanmtr. Analizlerde verici frekans alc frekansndan srasyla %20, %10, %5 uzakta tutulmutur.
175
ekil 1 lekli Model zerinde Anten lm Dzenei (a) HF1 anteni roll ekseni ma Diyagram (b)
HF1 anteni pitch ekseni ma diyagram (c) (Krmz analiz , mavi lm sonucunu gstermektedir)
ekil 1 Kosite Analizi (a) HF1 HF7 HF1 Verici Yan Kanal aret Giriim Analizi Sonucu (b)
Benzer bir giriim analizi VYK iin yaplmtr. Bu kez yine nceki giriim etkisindeki gibi alc belirli bir
frekansa ayarlanmtr (rnein 3 MHz). Verici ise alcdan negatif veya pozitif ynde belirli bir frekans
uzaklkta baka bir kanala ayarlanmtr (rnein pozitif ynde %10 frekans ayrmyla 3.3 MHze).
Vericinin alc frekansndaki genibantl k grltsnn alc IF bandgeniliinden geen ksm
hesaplanmtr. Alcya ulaan g seviyesi alc duyarllk seviyesini getii takdirde giriim etkisinin var
176
olduu kabul edilmitir. Hesaplama yine AYK giriiminde olduu gibi alcnn farkl drt kanal frekans ( 3, 6,
12 ve 24 MHz) iin ve her bir farkl verici iin hesaplanmtr. AYK analizinde olduu gibi ayn alc frekans
iin verici alt farkl kanala ayarlanmtr. ekil 2 (b)de bu analize ilikin rnek bir kt verilmitir [9].
1 GHz stnde gemi zerinde genelde radar sistemleri yer almaktadr. Ayrca uydu haberleme ve elektronik
destek sistemleri de yine 1 GHzin stnde yer alan dier sistemlerdir. Radarlarn gemi zerindeki yerleiminde
gemi st yapsnn blokaj etkileri gz nne alnmtr. 1 GHz stnde en nemli giriim mekanizmas radar ve
uydu haberleme sistemlerinin elektronik destek alcs zerinde oluturduklar giriim etkisidir. Bu problem
sadece mevcut sava gemilerimizde hissedilen bir problem olmayp dier yabanc lkelere ait sava gemilerinde
de bir problem olarak kendisini gstermitir. Bu konuyla ilgili detayl analizler yaplmtr [10, 11, 12]. Bu
analizlerde giriime yol aan ve giriime urayan antenlerin benzetimi yaplm ve UTD/GTD yntemini
kullanan saysal analiz kodlaryla etkileim seviyeleri tespit edilmitir.
4. Gemi Testleri
MLGEM projesinin ilk gemisi Heybeliada 27 Eyll 2008de denize indirilmitir. Geminin donatm yapldktan
sonra temel olarak aada belirtilen testlerin yaplmas planlanmtr:
x Tekne kaynakl intermodlasyonla giriimin (IMI) testi: Bu testte gemide bulunan HF vericileri
tarafndan retilen 19 ve daha st derecelerde intermodlasyon rnlerinin gemi HF alclar tarafndan
alglanma seviyesi aratrlacaktr.
x Sistem-ii (platform seviyesinde) EMI testi :Gemi yapm bittikten sonra gemi seviyesinde sistem-ii
elektromanyetik giriim testi gemi zerindeki tm elektrik-elektronik tehizatn etkileyen etkilenen
matrisi erevesinde etkileim testi yaplacaktr.
x Personel ve Mhimmata Ynelik Ima Zararlar Testleri (RADHAZ ve HERO testleri) :Platform
zerinde kritik noktalarda (personel ve silah sistemlerinin bulunduu noktalar) elektromanyetik alan
seviyesi llecektir.
5. Sonu
MLGEM projesinde EMI/EMC Kontrol plan hazrlanm ve bu plan dahilinde entegre bir EMI/EMC faaliyeti
yrtlmektedir. st yap anten analizleri yaplmtr. HF bandnda gerekletirilen analizler lekli model
zerinde yaplan lmlerle dorulanmtr. lekli model zerinde lmlerin yaplmasna ynelik test
altyaps gelitirilmitir. Giriim analizlerinde sadece anten kuplaj analizleri ile yetinilmemi giriim seviyesi
hakknda daha doyurucu sonular veren ko-site analizi de gerekletirilmitir.
Kaynaklar
[1]. 197-TMLG-4070-001-000-B, MLGEM EMI/EMC Kontrol Plan, TBTAK UEKAE, Gebze Kocaeli,
2007
[2]. MIL-STD-461E, Requirements For The Control Of Electromagnetic Interference Characteristics Of
Subsystems And Equipment, ABD Savunma Bakanl, 1999
[3]. IEC 60533:1999, Electrical and Electronic installations in Ships Electromagnetic Compatibility, IEC, 1999
[4]. MIL-STD-1310G, Shipboard Bonding, Grounding and Other Techniques for Electromagnetic Compatibility,
ABD Savunma Bakanl, 1996
[5]. NEC, Numerical Electromagnetics Code Version 2, Lawrence Livermore Ulusal Laboratuvar, ABD, 1981
[6]. NEC-BSC, Basic Scattering Code Version 4.2, Ohio State University, ABD, 2002
[7]. Doan M., stner F., VHF/UHF Antenlerinin Gemi Direi zerindeki Yerleiminin Anten zolasyonu ve
Performans Asndan ncelenmesi, IV. URSI Trkiye Bilimsel Kongresi, 2008, Antalya
[8]. 897-TMLG-0714-008-000-0, HF Antenlerinin lekli Gemi Modeli zerinde Ima Diyagram lm
Raporu, TBTAK UEKAE, Gebze Kocaeli, 2007
[9]. 897-TMLG-0714-006-000-0, HF Muhabere Sistemi Giriim Analizi Raporu, TBTAK UEKAE, Gebze
Kocaeli, 2007
[10]. 897-TMLG-0714-011-000-0, Uydu Haberleme (X-Band) ve Elektronik Destek (ED) Sistemleri Giriim
Analizi Raporu, TBTAK UEKAE, Gebze Kocaeli, 2008
[11]. 897-TMLG-0714-012-000-0, LPI Radar ve Elektronik Destek (ED) Sistemleri Giriim Analizi Raporu,
TBTAK UEKAE, Gebze Kocaeli, 2008
[12]. 897-TMLG-0714-013-000-0, Darbe Seyrsefer Radarlar ve Elektronik Destek (ED) Sistemleri Giriim
Analizi Raporu, TBTAK UEKAE, Gebze Kocaeli, 2008
177
UHF RFID SSTEMLER N

DORUDAN VE KUPLAJ BALANTILI SMETRK MKROERT
ANTEN TASARIMI
Yasin Avseren, Aziz Sleymanov, M. Fatih alar, Adnan Kaya
Isparta
avseren_yasin@hotmail.com, mfcaglar@mmf.sdu.edu.tr
zet: Radyo Frekansl Tanmlama (RFID) canllar veya nesneleri radyo dalgalar kullanarak tanmlayan
teknolojilere verilen genel isimdir. RFID sistemleri iin, hayvan, insan ve ara tanmlanmas, depolama ve
dkm saym, lojistik, endstriyel retim kontrol, ktphane ynetim sistemi, salk, fabrika otomasyonu,
bagaj takip, akll raf sistemleri, oteller ve tatil kyleri kullanm alanlarndandr. alma bandnda ETSInin
UHF RFID sistemler iin standartlatrd frekans aral gz nne alnmtr. Uygulama olarak, 865MHzte
alan ift yamal anten tasarm AWR Microwave Office program yardmyla yaplm ve sonular kazan,
dn kayb gibi performans parametreleri asndan karlatrlm, iyi sonular elde edilmitir. Sonuta,
tasarlanan mikroerit anten UHF RFID sistemlerde verimli bir ekilde kullanlabilir.
1. Giri
Gnmzde, RF dalgalarn kullanarak objeleri otomatik tanmlayan RFID sistemleri ok hzl ilerleyen bir
teknolojidir[1]. RFID etiket ve okuyucu tasarmna ynelik pek ok alma ve yaratlan kullanm alanlar
sistemin daha da yaygnlaacan gstermetedir[2]. Birok tanmlama biimi vardr ama en yaygn olan bir
canly ya da nesneyi tanmlayan bir antene balanm mikroip (RFID Etiketleri) iine kayt edilmi kimlik
numarasnn antenlere aktarlmas, mikroipin tanm bilgisini okuyan antenin elde ettii sinyalleri bir okuyucuya
iletilebilmesi ve okuyucunun da RFID etiketinden ald radyo dalgalarn saysal anlaml bilgiye dntrerek
bilgisayar sistemine aktarmas ile sreci tamamlayan yapnn tamamdr [3]-[4].
RFID sistemleri pek ok alanda nemli roller iin kullanlr hale gelmitir. zellikle byk alveri marketleri
zincirinde, servis endstrisinde, lojistik datmnda ve imalat irketlerinde rn tanm iin kullanlr. Ayrca
hayvan takiplerinde de kullanlmaktadr. Bu teknoloji ile irketlerin avantajlar arasnda, azalan insan gc
maliyeti, otomatik olarak stok kontrol, rnlerin takibi ve hemen ulalabilecek detayl rn bilgisidir. Ayrca
RFID sistemi sayesinde, irketlerin ilem sreleri hzlanarak raporlar sratli ve doruluu yksek bir ekilde
oluturulabilecektir.
Bu almada, UHF 865MHz frekans bandnda alan RFID etiketi alc anten tasarm yaplmtr. almay
yaparken ETSInin Avrupa iin standartlatrd UHF RFID sistemlerinin alma aral olan 865868MHz
frekans band zellikle seilmitir. Tasarm aamasnda kullanlan substrat malzeme zellikleri, anten boyutlar,
antenin geometrik ekli ve ma rnts dikkate alnmtr. Tasarmda kullanlan substrat malzeme bulunmas
178
kolay ve dielektrik olarak ok iyi bir malzeme olmayan FR4 tipi substrat olup bu malzemenin karakteristik
zellikleri r=4,6, tand=0,002 olacak ekilde seilmitir.
2. Anten Tasarm
Bu alma yaplrken Madhuri Bharadwaj Eunninin 2004 ylnda yaynlad yksek lisans bitirme tezinde
tasarlam olduu 915MHz UHF ift Yamal Dorudan Beslemeli Anten tasarm baz alnmtr. Bu tezde
tasarlanm anten ekil 1ada ve bu antenin empedans-frekans deiimi ekil 1bde gsterilmitir [5].
ekil 1a. Kuplaj beslemeli ift yamal anten [5].
ekil 1b. Kuplaj beslemeli antenin empedans [5].

Bu almada ise referans alnan antenin ekli ve boyutlar zerinde deiiklikler yaplarak UHF RFID Avrupa
standard olan ETSI 865-868MHz frekans band iin tasarm batan yaplmtr. Bu antenin tasarmnda giri ve
k yansma katsaylar, giri empedans ve ma rnts ayr ayr incelenmitir. Anten simlasyonlar MoM
Metodunu kullanan AWR Microwave Office paket programnda gerekletirilmitir. Tasarlanan kuplaj
beslemeli ift yamal mikro erit anten ekil 2de gsterilmitir ve antenin uzunluu 10,2cm ve antenin genilii
4,32cmdir.
179
ekil 2. Kuplaj beslemeli ift yamal anten.

Bu antenin yansma katsays ekil 3ada ve ma rnts de ekil 3bde ve giri empedans ekil 3cde
gsterilmitir. Ayrca yansma katsays -42.2dB olarak elde edilmitir. Bu yansma katsays bir RFID anten iin
yeterice verimlidir. Yani baka bir ifadeyle referans seviyeye gre yaklak %0.01lik g yansmas vardr.
Rezonans frekans olan 870 MHz frekans civarnda, antenin giri empedans ise 49.54-j0.6 olarak elde
edilmitir. Bu empedans deeri de sistem tasarm asndan yeteri kadar iyidir. nk empedansta sanal ksm
yok denilecek kadar azdr. Antenin empedans uyumluluu asndan da 50luk standart deere %5 hatayla
yaklalmtr. Antenin ma rnts incelendiinde =+90 ynnde maksimum ma yapt grlmektedir
(ekil 3b). Anten kazanc 6.335dB olarak elde edilmitir. 3dB demet genilii ise (90-28.7)=61.3 olmaktadr.
ekil 3a. Kuplaj beslemeli antenin s- parametreleri.
ekil 3b. Kuplaj beslemeli antenin ma rntleri.
180
ekil 3c. Kuplaj beslemeli antenin empedans.
3. Sonu
Kullanlan substrat malzemenin ok fazla iyi olmamasna ramen, elde edilen simlasyon sonularnda referans
alnan almann sonulardan daha iyi sonular bulunmutur. Yaplan anten tasarm (10,2cm4,32cm)
empedans uyumluluu asndan da istenilen seviyeye ok yakndr. Yani antenin sisteme uyumluluu asndan
50luk standart deere neredeyse elde edilmitir. Simlasyon sonularnda, anten 865MHz rezonans
frekansnda yksek performansa ulamakta ve standart frekans bandnda almaktadr. Ayrca antenin ma
rntsne bakldnda, elde edilen asal okuma ynnn tek ynl olmas farkl ynlerdeki etiketlerin
okuyucuyu etkileme ansn neredeyse yok etmektedir. Bu sonular gz nne alndnda yaplan tasarmn kap
veya depolarn giri-klarnda rn kontrol veya tannmas maksatl kullanlabilecektir.
4. Kaynaklar
[1]. Rao K.V.S., Nikitin P.V., Lam S.F., Antenna Design for UHF RFID Tags:A Review and a Practical
Application, IEEE Transactions on Antennas and Propagation, Vol. 53, No. 12, 2005.
[2]. Alien Technology RFID tags, http://www.alientechnology.com/products/rfid_tags.php
[3]. Dobkin, D. M., The RF in RFID : Passive UHF RFID in Practice, Newnes, 2008
[4]. Sanghera, P., RFID+ Study Guide and Practice Exam, Syngress Publishing, Inc, 2007
[5]. Eunni, M. B.: A Novel Planar Microstrip Antenna Design for UHF RFID Yksek Lisans Tezi, 2004
181
MIMO Kanalnda Anten Dizilerinin Analiz ve Tasarm iin

Doru ve Verimli bir Teknik
Celal Alp Tun, Vakur B. Ertrk, Defne Akta, Ayhan Altnta
Bilkent niversitesi
Elektronik-Elektronik Mhendislii Blm
Ankara
celal [at] ee bilkent edu tr,
zet: Mikroerit bask anten dizilerinin MIMO kanal kapasiteleri incelenmitir. Antenler arasndaki etkileimler ve
ma alanlar gibi elektromanyetik etkiler, kablosuz kanala doru bir ekilde eklenmitir. Gelitirilen kanal modeli
teknii literatrdeki simlasyon ve lmlerle karlatrlmtr. Ayrca, bask dizilerin dielektrik materyalin
kalnl ve geirgenlii elektriksel ve geometrik zelliklerinin MIMO kanaldaki baarma etkileri incelenmitir.
1. Giri
ok girili ok kl (multiple input multiple output - MIMO) haberleme sistemlerinde kullanlacak ok elemanl
anten dizisinin seimi kablosuz kanal davrann nemli lde etkileyebilir. Bu yzden, daha iyi bir sistem tasarm
iin alc ve vericideki antenlerin elektromanyetik etkilerinin kablosuz kanal modeline katlmas gereklidir.
nce dipol anten dizilerdeki antenlerin balam (coupling) etkilerinin kanala eklenmesi literatrde ska
incelenmitir [1-5]. Fakat, mikroerit bask antenlerin MIMO uygulamalardaki baarmlar (bu antenler dk
maliyet ve arlk, montaj yzeyine uyumluluk gibi alardan dier anten eitlerinden avantajl olmalarna ramen)
bo uzayda asl (freestanding - FS) ince dipol anten dizileri kadar incelenmemitir.
Bu almada, mikroerit bask dipol dizilerinin MIMO kanal kapasiteleri aratrlmtr. Uzay ve yzey
dalgalarndan kaynaklanan dipoller arasndaki etkileimler ve ma alanlar gibi elektromanyetik etkiler, elektrik
alan integral denkleminin (electric field integral equation - EFIE) momentler metodu (method of moments - MoM)
ile zm kullanlarak ve ma integralleri hesaplanarak, kablosuz kanala doru bir ekilde eklenmitir. Bu model
tarafmzdan ksaca channel model with electric fields (MEF) eklinde adlandrlmtr.
Gelitirdiimiz kanal modeli [6]da uyarlamal (adaptive) FS dipoller iin verilen simlasyon ve lmlerle
karlatrlmtr. Kanal modelinin doruluu bylece salandktan sonra, bask dipollerin MIMO kapasiteleri
aratrlm ve FS dipollerle karlatrmalar verilmitir. Ayrca, bask dizilerin dielektrik materyalin kalnl ve
geirgenlii ile yzey dalgalar gibi elektriksel ve geometrik zelliklerinin MIMO kanaldaki baarma etkileri
incelenmitir. Yksek kapasiteli bask dipol dizileri tasarm iin uygun dielektrik tabaka konfigrasyonlar
sunulmutur. Z asal frekans gstermek kaydyla, zamana ballk e jZt olarak alnmtr.
2. Tam-dalga MIMO Kanal Modeli (MEF)

H V tx n .
V rx
E log 2 I T HH h
T
I tx
Enp
tx
jZP0
4S
T
Ep
np
(1)
V p0,T
TI
D TT
p E p ,T D p E p ,I
(7)
(2)
V p0,I
II
D IT
p E p ,T D p E p ,I
(8)
ZtxM Z S V tx
(3)
(4)
1
( rnc ) G (rp , rnc ) drnc .
E pm
p
2
0
p ,T
Sn
jkrmp
rmp
E pm
(9)
(10)
p 1
T1p E p ,T I1p E p ,I
D TT
p
IT
D p
e
I2p Vp0,I
Em
(5)
V rx
n 1
Ap
T V
D TI
p
.
II
D p
(6)
Vm
Z L Z rx Z rxM Z L V
1
(rmc ) wm ( rmc ) drmc
Sm
(11)
(12)
182
Sac senaryosu olarak boyutlu, tek sanml bir geometrik model kullanlmtr [ekil 1 (a)]. Senaryo alc ve
verici anten dizileri ile S adet birrnek dalm saclar iermektedir. ok sanmllar da dahil olmak zere,
herhangi baka bir geometrik sac senaryosunun MEF ile kullanm da mmkndr. Snmn frekansa bamll
dz kabul edilerek (flat fading), alcdaki iaret vektr, V rx , vericideki iaret, V tx , ve toplanr beyaz Gauss
grlts vektr, n , cinsinden (1)deki gibi yazlabilir. R ve T alc ve verici dizilerdeki anten saylarn gstermek
zere, H boyutu R u T olan kanal matrisidir. Kanal bilgisinin sadece verici tarafnda olduu kabul edilerek,
ulalabilecek veri-hz (kapasite) denklem (2)de verilmitir. (2)de I birim matrisi, |.| matris determinantn,
h
PT E[(V tx ) h V tx ] toplam iletilen iaret grlt orann (SNR), (.) ve E[.] ise srasyla elenik devrik ve beklenen
deer ilemlerini gstermektedir. ekil 1 (b)de verici (TX) dizinin n. eleman iin devre modeli grlmektedir. TX
dizisine ait MoM empedans matrisi, Ztx , dizi elemanlar zerindeki akmlar, I tx , kaynak gerilimlerine, V tx , (3) ile
ilikilendirmektedir. (3)te ZS ve Z txM sfr olmayan elemanlar her bir verici antenin kaynak ve uyum empedanslar
olan kegen matrislerdir. TX dizisinin uzak alannda bulunan p. sacya n. verici antenden gelen elektrik alan
(4)te verilmitir. Burada, P0 boluun manyetik geirgenliini; J n n. TX anten zerindeki I ntx e bal akm
c
younluunu ve
(.)drnc anten zerinde alnan yzey integralini gstermektedir. Ek olarak, rp and rn p. sac ve
Sn
n. TX antenin yer vektrleri olmak zere, G (rp , rnc ) ortamn Green fonksiyonudur. p. sacya vericiden gelen toplam
alan (5)te verilmitir. T p ve I p , p. sacnn orijini TX dizinin merkeziyle akan kresel koordinatlardaki
1
ykselme ve azimut alarnn birim normal vektrleridir [ekil 1 (a)]. Her sacnn 2 u 2 boyutunda bir sanm
katsays matrisine sahip olduu varsaylm, Ap, ve elemanlar genelleme yitirilmeden bamsz zdee dalm
Gauss rasgele deikenleri olarak alnmtr. Her sac ynbamsz bir yc gibi dnlerek, p. sacdan
yarak ve m. alcya gelen apraz polarizasyonlu alan, E pm , (6)-(9)da verilmitir. k serbest uzaydaki yaylma hz
ve rmp m. alc elemanla p. sac arasndaki mesafedir. (9)daki birim normal vektrler (T2p , I2p ) , orijini alc dizinin
merkeziyle kesien baka bir kresel koordinat sistemi iin seilmilerdir [ekil 1 (a)]. m. alc anten tarafndan
alnan alan (10)da verilmitir. um antenin polarizasyon ynn gsteren birim normal vektrdr [7]. ekil 1 (c)de
gsterilen, m. antenin devre modeli kullanlarak alnan iaret vektr, V rx , (11) ile verilen dorusal denklem
sisteminden elde edilir. Z rx MoM ile bulunan verici dizinin ortak etkileimler matrisi, Z L ve Z rxM kegen yk ve
uyum empedans matrisleri, V ise MoM matris denkleminin bilinen vektrdr. V nin elemanlar alc antenlerin
aldklar toplam alanlardan (12) ile hesaplanr. wm m. antenin arlklandrma fonksiyonudur ve bir Galerkin MoM
zm elde etmek iin antenin zerindeki akm dalmyla e alnmtr.
Elektromanyetik etkileri ieren kanal matrisini elde etmek iin aadaki prosedr kullanlr:
i.
ii.
iii.
Z tx and Z rx hesaplanr.
n 1 ile balanarak,
n. verici eleman etkinletirilir ( Vntx
iv.
v.
Akm vektr (3)ten elde edilir.

(4)-(12) hesaplanr; sonra MIMO kanal matrisi elemanlar (13) ile bulunur:
hmn
vi.
1V, Vktxz n
Vmrx
, Vktxz n
Vntx
0 ).
0.
(13)
n artrlr ve (iii)e gidilir.
Bu almada, uzayda asl (FS) ince dipol antenler szkonusu iken, EFIEyi zmek ve empedans matrisi
elemanlarn Galerkin MoM uygulayarak retmek iin, serbest uzay Green fonksiyonu ve dipoller zerinde paral
sinus biimli akmlar kullanlmtr. FS bir dipoln ma alan (4)teki integral kolayca alnarak
hesaplanabilmektedir. Bask diziler sz konusu olduunda, dizi elemanlarnn aralarndaki uzaklklara bal olarak,
deiik Green fonksiyon gsterimleri hesaplamasal olarak optimize bir ekilde kullanlmtr [8-12]. Topraklanm
dielektrik tabakann Green fonksiyonu ve tek bir bask devre dipol antenin ma alan [8-10]da bulunabilir.
3. Bulgular
Bu blmde, bask devre dipollerin MIMO kapasiteleri ile ilgili ulalan sonular verilmitir. boyutlu sac
ortamnn 8 metre uzunluunda, 3 metre geniliinde ve yksekliinde bir oda iinde birrnek datlm 20
sacdan olutuu varsaylmtr [6]. Kapasite sonular 1000 farkl kanal gereklemesi zerinden ortalama alnarak
hesaplanmtr. Bu blmdeki FS dipollerin O/2 uzunlukta ve O/100 apta ince-tel elemanlardan; bask devre
dipollerin ise elektrik geirgenlii Hr ve kalnl d olan topraklanm bir dielektrik substratn zerinde konumlanm
183
Oe/2 uzunluunda ve O/100 geniliinde metallerden olutuu dnlmtr. O serbest uzay dalgaboyunu,
e / [0.5(H r 1)]1/2 ise dielektrik malzemeye bal efektif dalgaboyunu gstermektedir. Kullanlan kanal
modelinin doruluunu gstermek zere, [6]da verilen gerek hayat koullarndaki lm sonularyla
karlatrmalar yaplmtr. [13]de detaylar verilen bu karlatrmalardaki uyum, MEFin doruluunu ve
geerliliini gstermektedir (detaylar iin bkz. [13]). Bu blmde verilen tm saysal sonular iin, u alc dizi
konfigrasyonu kullanlmtr: R 2 u 2 4 adet FS dipol, verici anten dizisinin bulunduu dzleme paralel bir
dzlem iinde konumlanmtr (broadside). Burada, 2 u 2 kare matris gsterimi gibi bir konfigrasyonu temsil
etmektedir. Yani, 2 adet yanyana antenden oluan 2 ift ayn dorultuda sralanarak R 4 antenli alc diziyi
oluturmulardr (ekil 1). Elemanlarn faz merkezleri arasndaki uzaklklar hem yatay hem de dikey dorultuda
0.75O olarak alnmtr. Paralel alc ve verici anten dzlemleri arasndaki uzaklk ise 7.5 metre kabul edilmitir.
Sonlandrma empedanslar 50 : ( Z S ,n Z L ,m 50 :, alnm ve elenik uyum varsaylmtr
tx
( Z nn
Z Mtx ,n
Z S*,n
rx
50 : ve Z mm
Z Mrx ,m
Z L*,m
50 :. Ayrca, tek bir FS dipoln vericide bulunduu varsaylarak
hesaplanacak tek girili ok kl (SIMO) kapasite 4 b/s/Hz olacak ekilde verici SNR deeri sabitlenmitir.
ekil 1. (a) Sac senaryosu, verici ve alc diziler.

(b) Verici dizinin devre modeli. (c) Alc dizinin
devre modeli.
ekil 2. Dielektrik kalnlnn kapasiteye etkisi.
ekil 3. Kapasite, dielektrik sabiti ve kalnl.
ekil 4. Maksimum kapasite iin er ve d.
Substrat kalnlnn (d) kapasiteye etkisi ekil 2de grlebilmektedir. Drt deiik antenler aras uzaklk (' =
0.45O, 0.5O, 0.55O, 0.6O) iin kapasite deien dye karn izilmitir. Geirgenlik Hr = 3 deerinde sabit
tutulmutur. Belli d deerlerinin almasyla kapasite erilerinin bkld gzlenmitir. Kk d deerleri iin,
iletken topraklama yzeyine bal imgeleri, dipollerin etkilerini yok etme eilimi gstermekte, bu yzden de
kapasite dk olmaktadr. Belli kalnlk deerlerine kadar kapasite hzl bir ekilde ykselmekte (hem ykselme
hem de azimut dzlemlerinde artan nm iddeti nedeniyle), daha sonra ise yzey dalgas modlarnn artmasyla
dmeye balamaktadr [14].
ekil 3te, kapasite deien Hr ve dye gre izilmitir. Antenler aras uzaklk ' = 0.5Oalnmtr. Artan Hr bask
dipollerin azimut ma rglerinde kk artlara sebep olmakta, bu nedenle kapasite az da olsa artmaktadr [8,
15]. Kapasite erilerinin bkld maksimum noktalar aka grlebilmektedir. ekil 4, bu maksimum kapasite
184
deerlerini veren (Hr, d) konfigrasyonlarn gstermektedir. d H r1/2 c denklemiyle verilen eri, c | 0.26
alndnda konfigrasyon sonularna uydurulabilmektedir. c | 0.26, baka ' deerleri iin de geerlidir.
4. Sonular
Bask devre dipole dizilerinin MIMO baarmlar, EFIEnin MoM zmne dayanan tam-dalga bir kanal modeliyle
incelenmitir. Kanal modelinin doruluu hem lmlerle hem de benzetimlerle gsterilmitir [13]. Uzayda asl
ince-dipol (FS) dizilerle kapasite karlatmalar verilmitir. Bask devre dipollerin kanal kapasitesi asndan ortak
balamdan, FSlere gre, daha az etkilendikleri gzlenmitir. Ayrca, yzey dalgalarna dayanan balamn
MIMO kapasitesi zerinde ok nemli bir etkisi olmad gsterilmitir.
Bask dipollerin dielektrik sabiti ve kalnl gibi elektriksel zelliklerinin MIMO kapasitesi zerindeki etkileri
aratrlmtr. Yksek kapasiteli bask dipol dizileri tasarm iin uygun dielektrik tabaka konfigrasyonlar
sunulmutur.
5. Teekkr
Bu alma, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu (TBTAK) tarafndan EEEAG-106E081, EEEAG104E044 and EEEAG-105E065 kodlu projelerle ve Trkiye Bilimler Akademisi (TBA)-GEBP tarafndan
desteklenmitir. This work has been supported in part by the European Commission in the framework of the FP7
Network of Excellence in Wireless COMmunications NEWCOM++ (contract n. 216715).
6. Kaynaklar
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
J. Wallace and M. A. Jensen, Termination-dependent diversity performance of coupled antennas: Network

theory analysis, IEEE Transactions on Antennas and Propagation, 52, 1, 2004, pp. 98-105.
J. Wallace and M. A. Jensen, Mutual coupling in MIMO wireless systems: A rigorous network theory
analysis, IEEE Transactions on Wireless Communications, 3, 4, 2004, pp. 1317-1325.
T. Svantesson and A. Ranheim, Mutual coupling effects on the capacity of multielement antenna systems,
in Proc. IEEE Int. Conf. Acoustics, Speech, and Signal Processing (ICASSP'01), Salt Lake City, UT, May
2001, pp. 2485-2488.
R. Janaswamy, Effect of element mutual coupling on the capacity of fixed length linear arrays, IEEE
Antennas Wireless Propagat. Lett., 1, no. 1, pp. 157-160, 2002.
M. E. Bialkowski, P. Uthansakul, K. Bialkowski, and S. Durrani, Investigating the performance of MIMO
systems from an electromagnetic perspective, Microwave and Optical Technology Letters, 48, no. 7, pp.
1233-1238, July 2006.
M. D. Migliore, D. Pinchera and F. Schettino, Improving channel capacity using adaptive MIMO, IEEE
Transactions on Antennas and Propagation, 54, Nov. 2006, pp. 3481-3489.
C. A. Balanis, Antenna Theory: Analysis and Design, 3rd ed., John Wiley & Sons, 2005.
D. M. Pozar, Analysis of finite phased arrays of printed dipoles, IEEE Transactions on Antennas and
Propagation, 33, 1985, pp. 1045-1053.
O. Bakir, Investigation of finite phased arrays of printed antennas on planar and cylindrical grounded
dielectric slabs, Master's thesis, Bilkent University, Ankara, Turkey, 2006 [available online:
http://www.thesis.bilkent.edu.tr/0003095.pdf].
M. Marin, S. Barkeshli, and P. H. Pathak, Efficient analysis of planar microstrip geometries using a closedform asymptotic representation of the grounded dielectric slab Green's function, IEEE Trans. Microwave
Theory Tech., vol. 37, pp. 669-679, Apr. 1989.
D. M. Pozar, Input impedance and mutual coupling of rectangular microstrip antennas, IEEE Trans.
Antennas Propagat., vol. 30, pp. 1191-1196, Nov. 1982.
O. Bakir, O. A. Civi, V. B. Ertrk, and H.-T. Chou, Efficient analysis of phased arrays of microstrip patches
using a hybrid generalized forward backward method/Greens function technique with a DFT based
acceleration algorithm, Antennas and Propagation, IEEE Transactions on , 56, 6, June 2008, pp.1669-1678.
C. A. Tunc, Aktas D., Ertrk V. B., Altintas A., "Capacity of Printed Dipole Arrays in MIMO Channel", to
appear in IEEE Antennas and Propagation Magazine.
P. Katehi, N. Alexopoulos, On the effect of substrate thickness and permittivity on printed circuit dipole
properties, Antennas and Propagation Society International Symposium, 20, May 1982, pp. 70-73.
H. Nakano, K. Hirose, T. Suzuki, S. R. Kerner, and N. G. Alexopoulos, Numerical analyses of printed line
antennas, Microwaves, Antennas and Propagation, IEE Proceedings H , 136, 2, 1989, pp. 98-104.
185
Bant-Durduran Yark-Halka Filtre Tasarm

Emir K. Ulusoy, Adnan Sonda, Mustafa H.B. Uar ve Yunus E. Erdemli
Kocaeli niversitesi
Elektronik-Bilgisayar Eitimi Blm
emirkulusoy@gmail.com, asondas@kocaeli.edu.tr, mhbucar@kocaeli.edu.tr, yunusee@kocaeli.edu.tr
zet: Bildiride, yeni bir frekans-ayarlamal bant-durduran mikroerit filtre tasarm ve ilgili saysal analiz
sonular yer almaktadr. nerilen filtre, yark-halka eleman, : ekilli mikroerit hat ve bu iki yap arasna
yerletirilen metalik yklemelerden meydana gelmektedir. Ykleme konumlarna bal olarak, filtrenin bant
durdurma karakteristii 1.54.5 GHz aralnda, 30 dB bastrma seviyelerinde farkl frekans bantlarna (300
MHz veya 1500 MHzlik) ayarlanabilmektedir. Ayrca, ok aamal filtre tasarmlar ile daha geni-bantl
performans salanabilmektedir.
1. Giri
Elektronik sistemlerin boyutlarnn giderek klmesi ile birlikte bu sistemlerde, mikroerit yaplarn
kullanlmas zorunlu hale gelmitir. Mikroerit hatlar uygun bir kombinasyonda bir araya getirildiinde,
manyetik (endktif) ve/veya elektriksel (kapasitif) kuplaj etkisi gstermekte ve bu zellikleriyle de filtre
uygulamalarnda tercih edilmektedirler. Filtrenin performans, ilgili mikroerit hatlarn boyutlar ayarlanarak,
aralarndaki mesafeler deitirilerek [1] veya hatlar arasna yklemeler yerletirilerek [23] ayarlanabilmektedir.
Bu almada, yeni bir frekans-ayarlamal bant-durduran mikroerit filtre tasarm nerilmektedir. nerilen filtre
yaps, yark-halka eleman, : ekilli mikroerit hat ve bu iki yap arasna yerletirilmi metalik yklemelerden
meydana gelmektedir. Yklemeler sayesinde, yapnn endktif/kapasitif karakteristii deitirilmekte,
dolaysyla filtrenin rezonans frekans ayarlanabilmektedir [35]. Ayrca, nerilen filtre prototipini temel alan iki
aamal daha geni-bantl filtre performans da elde edilebilmektedir. nerilen filtrenin tasarm, Ansoft HFSS
simlatr ile gerekletirilmi olup, makalede saysal analiz sonular sunulmaktadr.
2. Filtre Tasarm
nerilen mikroerit filtre tasarm ekil 1de verilmektedir. Grld zere, filtre yaps, bir adet yark-halka
eleman, onu evreleyen : ekilli mikroerit hat ve bu iki yap arasna yerletirilmi metalik yklemelerden (Y1,
Y2, Y3, Y4, Y5) meydana gelmektedir. Mikroerit hatlar simlatrde modellenirken bakr malzemesi
(V=5.8e7 S/m) kullanlm ve eritler toprak altyapl Rogers RO3210 (Hr=10.2) dielektrik malzemesi zerine
yerletirilmitir.
a
Y3
Y2
d
L2
Y1
a
b
Y4
b
c
Port-1
Y5 a
Port-2
L1
ekil 1. nerilen filtre geometrisi: L1=11, L2=9, a= 1, b=0.4, c=1.5, d=1.9, e=3 (mm) ?r=10.2.
186
nerilen frekans-ayarlamal bant-durduran filtrenin iletim (S21) karakteristikleri ekil 2de verilmektedir.
Grld zere, 2 GHz frekansnda tasarlanan 0.06O00.07O0 boyutlarndaki (yklemesiz) filtre, yaklak
olarak %15lik (300 MHz) 10dB bant geniliine sahiptir. Yark-halka eleman ve : hatt arasna yerletirilen
yklemeler ile de bant-durdurma karakteristii 2 GHz tesine kaydrlabilmektedir. Her seferinde tek bir
yklemenin yer ald filtre yapsnn frekans karakteristii ekil 2de grlmektedir.
Srasyla, Y1 yklemesi 2.37 GHz, Y2 yklemesi 2.71 GHz, Y3 yklemesi 2.96 GHz, Y4 yklemesi 3.25 GHz ve Y5
yklemesi 3.56 GHz merkezli bant-durdurma karakteristii sergilemektedir. Filtre yaps, Y1, Y2, Y3 yklemeleri
iin yaklak 300 MHzlik, Y4 ve Y5 ykleme durumlarnda ise yaklak 1500 MHzlik 10dB bant geniliine
sahiptir. Farkl ykleme durumlar iin, filtrenin yzdelik bant-geniliinde meydana gelen deiim, Tablo 1de
ayrntl olarak verilmektedir.
0
S21 (dB)
-10
-20
-30
Yksz
Y2
Y1
Y3
-40
1.5
Y4
2
2.5
Y5
3.5
4.5
Frekans (GHz)
ekil 2. Mikroerit filtrenin frekans-ayarlama performans.

Tablo 1. Frekans-ayarlamal filtrenin rezonans frekans ve yzdelik bant genilii performans.
Rezonans frekans
Bant genilii
Yklemesiz
2 GHz
%15
Y1
Y2
Y3
Y4
Y5
2.37 GHz
%13
2.71 GHz
%11
2.96 GHz
%8.1
3.25 GHz
%41.5
3.56 GHz
%45
Yukarda incelenen prototip bant-durduran filtre yaps temel alnarak ok katl filtre konfigrasyonlar elde
edilebilir. Bu amala, iki katl rnek bir tasarm ve ilgili frekans karakteristii ekil 3te verilmitir. Grld
zere, iki-katl filtre tasarm, tek-katl tasarm ile karlatrldnda, bastrma bant-genilii yaklak olarak iki
katna (~ 600 MHz) karlmtr. Ayrca iki-katl filtrede ilgili yklemelerin kullanlmas sonucunda, benzer
frekans-ayarlama performans salanabilmektedir.
3. Sonular
Bildiride, yeni bir bant-durduran mikroerit filtre tasarm tantlm ve ilgili simlasyon sonular verilmitir.
Filtre yapsn oluturan yark-halka eleman ve : hatt arasna yerletirilen metalik yklemeler ile 1.54.5 GHz
bandnda 30 dB bastrma seviyelerinde frekans-ayarlamal filtre performans elde edilmitir. nerilen filtre
prototipi temel alnarak elde edilen iki-katl filtre tasarm ile bant-geniliinde iki kat kadar art salanmtr.
Ayrca yklemeli iki-katl filtre konfigrasyonu ile benzer frekans-ayarlama performans gzlenmitir.
Pratik uygulamada, nerilen yklemelerin seimine gre istenilen frekans bandnda bant-durduran filtre
karakteristii elde edilebilir. zel olarak, ilgili ykleme konumlarna a/kapa anahtar elemanlarnn
yerletirilmesi ile frekans-ayarlamal filtre performans salanabilir. Gerekleme aamasnda, yzey-uyumlu, az
kaypl anahtarlarn kullanlmas ile dinamik bir frekans kontrol gerekletirilebilir.
187
S21 (dB)
-10
-20
Yksz
-30
Y1
-40
-50
1
Tek-kat
ki-kat
1.5
2.5
3.5
Frekans (GHz)
ekil 3. nerilen iki-katl filtrenin frekans-ayarlama performans.
Kaynaklar
[1]. akr G., Gndz S. ve Sevgi L., Geni bantl mikroerit filtre tasarm, Eksen Yaynclk, 2006.
[2]. Gil I., Garcia J., Bonache J., Martin F., Sorolla M. ve Marques R., Varactor-loaded split ring resonators for
tunable notch filters at microwave frequencies, Electron. Lett., 40(21), s. 809-811, 2004.
[3]. Cenk C., Sondas A., ve Erdemli Y. E., Tunable split ring resonator microstrip filter design, Proc.
Mediterranean Microwave Symposium, Eyll 2006, Genova, Italya, s. 20-23.
[4]. Erdemli Y. E. ve Sondas A., Dual-polarized frequency-tunable composite left-handed slab,
J. Electromagnetic Waves and App., 19(14), s. 1907-1918, 2005.
[5]. Ucar M. H. B., Sondas A., ve Erdemli Y. E., Switchable split-ring frequency selective surfaces, PIERB, 6,
s. 65-79, 2008.
188
Mikroerit Yama Dizi Anten ile RFID Sistemlerinde Mesafe Artrm

Mehmet ABBAK, brahim TEKN
Sabanci niversitesi
Mhendislik ve Doa Bilimleri Fakltesi, Sabanci niversitesi
34956, stanbul, Trkiye, Tel: 216 - 4839534, Fax: 216 - 4839550
tekin@sabanciuniv.edu, metak@su.sabanciuniv.edu,
zet: Bu almada, UHF RFID sistemlerinin mesafe ve kapsama alannn artrmna ynelik, alma frekans 867
MHz (Gen 2 Protokol) olan, 2x2 mikroerit faz kaydrcl dizi anten retilmitir. Faz dizilimli anten, drt adet
mikroerit yama anten esi, adet Wilkinson g blcs ve iletim hatt faz kaydrcsnn dielektrik sabiti 4.50
olan ayn Nelco NH9450 susbtratnn zerine boyutlar 34x45 cm olarak baslmtr. Faz dizilimli mikroerit dizi
antenin ynll 12,1dB olarak llmtr ve ana ma ynnn r 30 derece ile anahtarlanabilecei ve 3dB
ma geniliinin 93 derece olduu grlmtr.
1. Giri
Gn getike RFID sistemler gnlk yaam ierisinde daha fazla yer almaktadr, yaam koullarn kolaylatrarak ve
hayat hzlandrarak. Bugn birok farkl alanda kullanm sayesinde, bunlarn arasnda retim sreleri ve depo
takibi, gvenlik kartlar ve giri-k sistemleri, perakende sektr gvenlik ve sat sistemleri vs. gibi, birok farkl
RFID sistemi gelitirilmitir. Btn RFID sistemleri de operasyon frekans ve g kayna asndan birbirinden
ayrlmaktadr. Bu projede de ETSI tarafndan 1. blge iin 865.7MHz ile 867.7MHz arasnda tanmlanan pasif UHF
RFID sistemleri kullanlmtr. Pasif sistemlerin en byk avantaj RFID etiketlerinin ucuz maliyeti ve kolay
retilebilir olmas. Ayrca, etiketlerin kk, ince ve kt yapsnda olmasndan dolay takip edilmek istenen eye
ok rahat taklabilinir olmas. Ama en byk dezavantaj da, aktif sistemlere gre ok daha dk operasyon mesafesi
ve bylece dk kapsama alan. Bu da, pasif sistemlerin birok avantajnn yannda kullanmlarn kstlamaktadr.
Pasif sistemlerin operasyon mesafesini ve kapsama alann arttrmak kolay deildir ve ayrca ETSI in pasif RFID
sistemleri kullanmn belirleyen 302208 dzenlemesi, bu frekans bandnda efektif nan gcn 2W ile
snrlandrlm olmas bunu daha da zorlayc klmaktadr. Kapsama mesafesinin arttrlmasnn bir yolu mono-statik
sistemler yerine multi-statik sistem kullanm olabilir. Eer ncelikle okuma mesafesinin bal olduu parametreleri
incelersek daha kolay anlalabilinir. Pasif RFID etiketinin operasyon mesafesi kstlamas, etiket anteninde elde
edebildii etiketteki tmleik devreye yeterli voltaj ve g salamas ile belirlenir. En basit mantkla, pasif bir
sistemin operasyon mesafesini arttrmak iin tmleik devreyi altran elde edilen g arttrlmaldr. Friis
denkleminde de belirtildii zere elde edilen g, dalga boyu, yol ve alc-verici anten kazancna baldr.
2
PR
O
PT
G0 t G0 r
4SR
( /4R)2 bo hacim kayp faktr olarak deerlendirilir ve sabit olarak dnlrse, elde edilen gcn yollanan g ve
alc-verici anten kazanlarna bal olduu grlmektedir.
2. Faz Kaydrcl Dizi Anten Sistemi

Dizi antenin ematik grnts ekil.1 de verilmitir. Faz kaydrcl dizi antende drt (2x2) adet mikroerit yama
anten, Wilkinson g blc, SPDT anahtarlarn kullanld faz kaydrc bulunmaktadr. letiim hatl faz kaydrc
kullanarak, esas ma hzmesi zere iki farkl noktaya kaydrlabilir. Ayrca mikroerit yama antenlerin genel yarm
dzleme yan rnts ekil.3 de verilmitir. Geni hzme akl olan mikroerit yama antenin hzmesi
daraltlarak ve farkl 2 noktaya ynlendirilerek operasyon mesafesi ve kapsama alan arttrlmtr. Dizi anten besleme
devresinden ma rntsn H-dzleminde 30 derece arasnda ynlendirmek zere, ekil.1de grlen anten setleri
(1,2) ve (3,4) arasnda, maksimum kazan ve minimum balam kstlamalar altnda EM simlasyonlar sonucunda
belirlenen anten elemanlar arasnda x-ekseninde 0.3 0 ve y-ekseninde 0.4 0 aralk iin, 120 derece faz fark
yaratmas beklenmektedir. H-dzleminde ma hzmesi ynlendirilmek istendii iin 1 ve 2 numaral antenler ile 3
ve 4 numaral antenler arasnda faz fark yoktur.
3. Test ve lm Sonular
Dizi anten ierisindeki her bir eleman, mikroerit yama anten, g blc ve faz kaydrc, ncelikle ADS Momentum
da tasarm yaplp, ayrca retilip sonrasnda Agilent devre zmleyicisinde s-parametreleri llmtr. Mikroerit
antenin tasarm iin birok geometrik ve materyal parametresinin tanmlanmas gerekmektedir. Literatrde [1][2],
mikroerit yama antenler iin bilinen tasarm formlleri kullanlarak ilk deerler elde edildi. lk deerler elde
edildikten sonra EM simlatrde ince ayar yaplarak mikroerit anten son haline getirilip retildi. Mikroerit anten
dielektrik sabiti 4.5 olan ve ykseklii 1.575mm olan Nelco NH9450 substratn zerine baslmtr. Antenin llen
geri dn kayb ekil.2 de verilmitir ve antenin 867MHz de -22dB geri dn kayb ile d ayrca 10dB geri
189
dn kayb bant genilii de 15MHz (%1.7) olarak llmtr. Antenin 867MHz de d grldkten sonra
yansmasz odada ma hzmesi lmleri yaplmtr ve ekil.3 de E-dzlemi ve H-dzlemi lm sonular
verilmitir. E ve H dzleminde yayndrc ynde ters polarizasyon deerlerinden 15dB den daha iyi deerler elde
edilmitir. Ayrca 3dB bant genilii E dzleminde 80 derece ve H dzleminde de 70 derece olarak elde edilmitir,
ek olarak ma rntsnden llen antenin ynll 7.5dB olarak bulunmutur.
Bir sonraki adm olarak, referans kol ile gecikme hatt arasnda 120 derece faz fark salamas istenen iletim hatt faz
kaydrc gerekletirildi, dielektrik sabiti 4.5 olan substratn zerine basld (ekil.5). Bu faz fark, anten kollar
arasnda 120 derece fark salamak iin faz fark 240 derece olan besleme devresinde gereklidir. llen faz
kaydrcnn s-parametre sonular ekil.6 da verilmitir. 867 MHz de referans ve gecikme hattnn ok dk geri
dn kaybnn olduu (S11-50dB), ve port 1 ve 2 arasndaki kaybn da S12-1.1 dB olduu llmtr. Dizi anten
besleme devresinin son paras olarak da Wilkinson g blcs tasarlanp, gereklenmitir (ekil.5). Sparametreleri lm sonucunda gcn eit bir ekilde 0.1dB kaypla blnd ve portlar aras yaltm da 867MHz de
-40dB olarak llmtr (ekil 7).
Simlasyonlar yaplan dizi anten dk kaypl Nelco NH9450 PTFE cam ve seramik rl birleiinin zerine
basld (ekil.8). Materyalin dielektrik sabiti 4.5 olup, ykseklii 1.575 mm ve dielektrik kayb 0.003 dr.
Simlasyonlara gre karlatrdmzda, operasyon band dnda beklenenden ok daha fazla kayp olduu lm
sonularnda grlmtr. Bunu ADS Momentum da uzun mikro erit hatlar zerindeki iletken kayplar ve yzey
dalgalarndan oluan kayplarn yeterince ele alp hesaplamamasndan kaynaklanabilinecei dnlmektedir. Her iki
durum iin de geri dn kayb ekil.9 da verilmitir. 867MHz de dizi antenin her iki durumu iin de -35dB geri
dn kayb llmtr. Antenin 867MHz de ma yapt grldkten sonra ma hzmesi TUBITAK UEKAE
yansmasz odada llmtr. lk olarak H dzleminde lmler yapldktan sonra ( ekil.10 ve 11), son olarak da
her iki durum iin de ayn olan E dzlemi lm (ekil 12) verilmitir. ekil.10 da verilen 1. durum iin yaplan H
dzlemi radyasyon rnts lldnde 12,1 dB ynllk ve 48 derece 3dB n genilii hesaplanmtr. Ayrca
20dB den daha fazla cocross polarizasyon fark elde edilmitir. ekil.11 de verilen 2. durum iin de yaplan lmler
sonucu 12.2dB ynllk ve 46 derece 3dB n genilii llmtr. Ayrca ekil.12 de verilen E dzleminde
yaplan lmler sonucu dizi antenin her iki durumu iin de 69 derece 3dB n genilii ve 20 dB den daha co-cross
polarizasyon fark llmtr.
Ima hzmesi lmlerini tamamladktan sonra, faz kaydrcl dizi anten gerek RFID sistemi ierisinde test edildi.
Verici anten olarak RFID sistemlerinde kullanlan standart yama anten kullanlrken, alc anten olarak da retilen dizi
anten kullanld. 5m x 5m oda lleri olan alanda yaplan test srasnda okuma alannn kstl ve okuma
deerlerindeki tutarlln arttrmak iin iletilen g seviyesi 0.5watt a kadar drld. lmler srasnda bi-statik
ALR - 8800 okuyucu ve pasif UHF ALN - 9554 etiket ekil.13 de faz kaydrcl dizi antenin her iki durumu iin de
alnan okuma deerleri ve ayrca karlatrmak asndan RFID sisteminin standart yama anteni kullanld. lm iki
farkl kurulum kurularak yapld, ilkinde alc ve verici antenler odann kar taraflarnda konumlandrlrken, 2.
durumda odann yakn olan taraflarnda yerletirildiler. Her iki lm sonucunda da RFID sistemin standart yama
antene okuma mesafesinin ve toplam kapsama alannn artt grlmtr.
4. Sonu
Faz kaydrc, g blcs ve mikroerit yama antenden oluan pasif UHF RFID uygulamalar iin 2x2 UHF
Mikroerit yama anten dizisi tasarlanp, retilip lmleri tamamlanmtr. lmler sonucunda ma huzmesinin
30 derece kaydrlabilindii ve bu ekilde pasif UHF RFID sistemlerin kapsama alannn ve operasyon eriminin
ETSI in bu bantta belirledii efektif nan g limitini amadan arttrlabilindii grlmtr.
Kaynaklar
[1]. Balanis C. A., Antenna Theory Analysis And Design, John Wiley & Sons Inc., 2nd ed., 1997
[2]. J. Bahl and P. Bhartia, "Microstrip antennas", Artech House Inc., Dehdam, Massachusetts, 1980
Bu alma (104E123) Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu TUBITAK tarafndan desteklenmitir.
190
ekil.1: Dizi Anten Diyagram
ekil.3: H-dzlemi co-pol cross-pol lm
ekil.6: Faz Kaydrc S-Parameter lm
ekil.8: Dizi Anten
ekil.2: S11dB (Mikroerit Yama Anten)
ekil.4: E-dzlemi co-pol cross-pol lm
ekil.5: Faz Kaydrc ve G Blc
ekil.7: G Blc S-Parameter lm
ekil.9: Dizi Anten S-Parameter lm
191
ekil.10: H-dzlemi lm (Durum 1)
ekil.11: H-dzlemi lm (Durum 2)
ekil.12: E-dzlemi lm
ekil.13: Okunabilir etiketlerin konum bilgisi (alc antenin iki farkl durumu iin)
192
Mikroerit Anten Uygulamalar :in

Frekans-Ayarlamal SRR Altyaps
Adnan Sonda, Mustafa H.B. Uar ve Yunus E. Erdemli
Kocaeli niversitesi
Elektronik-Bilgisayar Eitimi Blm
asondas@kocaeli.edu.tr, mhbucar@kocaeli.edu.tr, yunusee@kocaeli.edu.tr
zet: Bildiride, yark-halka rezonatr (SRR) elemanlarn temel alan altta zerine yerletirilmi mikroerit yama
anten tasarm incelenmektedir. nerilen SRR altta yaps, anten elemannn minyatrletirmesine katkda
bulunmakla birlikte, ilgili halka elemanlar arasna yerletirilen yklemeler ile de frekans-ayarlamal performans
sergilemektedir. Bildiride, SRR altyapl mikroerit anten tasarmnn saysal analiz sonular sunulmaktadr.
1. Giri
Elektronik olarak anahtarlanabilen anten yaplar, kapladklar kk alanlar ve sahip olabilecekleri
ok-fonksiyonluluk zelliinden dolay, son yllarda haberleme uygulamalarnda tercih edilmeye balanmlardr
[1, 2]. Bu uygulamalarda ounlukla anten elemannn kendisi anahtarlanrken [3], alternatif olarak antenin altta
da anahtarlanabilir. Bu almada, pratik uygulamada anahtarlamaya olanak salayacak, yark-halka rezonatr
(split-ring resonator; SRR) elemanlarn temel alan, mikroerit anten elemanlar iin yeni bir SRR altta yaps
nerilmektedir.
SRR dizileri, altyap olarak mikroerit anten uygulamalarnda, minyatrletirme [46] salamak amacyla
kullanlmlardr. Ayrca SRR yaplar, farkl filtre uygulamalarnda [79] kullanlm ve bu tasarmlarda SRR
halkalar arasna yerletirilen yklemeler ile frekans-ayarlamal performans elde edilmitir. Bu almada,
mikroerit anten dizileri iin yklemeli bir SRR altyaps nerilmektedir. nerilen SRR altyaps,
minyatrletirme, bant-geniliini artrma ve oklu-frekans anten uygulamasna olanak salamaktadr. Bildiride,
zamanda sonlu farklar yntemini temel alan CST Microwave Studio simlatr araclyla gerekletirilmi
tasarmlarn analiz sonularna yer verilmektedir.
2. Mikroerit Yama Anten/SRR Altta Tasarm
ekil 1de grlen SRR altyapl mikroerit yama anten (MYA) tasarm, yama anten eleman ile toprak dzlemi
arasna dikine yerletirilmi sekiz adet SRR plakasndan ve her bir SRR plakas da ince bir dielektrik tabaka
zerine yerletirilmi be adet SRR elemanndan meydana gelmektedir. Her bir SRR eleman ise i-ie gemi iki
adet karesel yark halka ve halkalar arasna uygun konumlara yerletirilen metalik yklemelerden (y1, y2, y3)
olumaktadr (ekil 2).
r
h2
L2
Koaksiyel
Besleme
L1
y2
L2
y2
S1
L1
h1
y1
y1
d
d
y3
ekil 1. nerilen MYA/SRR konfigrasyonu:

L1=21, L2=5, h1=0.5, h2=4.5, s=3, d=1(hepsi mm), r=2.2.
S2
y3
ekil 2. nerilen yklemeli SRR yaps:

S1=3.5, S2=2.5, w=g=0.25 (hepsi mm).
Analizlerde, mikroerit anten ve SRR elemanlar 0.05 mm kalnlnda bakr malzemesi ( =5.8107 S/m) olarak
modellenmi ve dielektrik malzeme olarak Rogers RT/duroid 5880 (r=2.2) kullanlmtr.
193
nerilen MYA/SRR tasarmna ait geri-dn kayb (S11) karakteristikleri ekil 3te verilmitir. Grld zere,
SRR altyaps eklenmesiyle, rezonans frekans 5.95 GHzten 4.4 GHze kaymakta, bylece 1.35 miktarnca
minyatrleme salanmaktadr. 4.4 GHz bandndaki S11 bant-genilii (50 sistem empedans ve |S11| <10dB
kriterine gre) ise yaklak %5tir. Ayrca, halkalar arasna yerletirilen yklemeler ile rezonans frekansnda
yukar ynde 0.2 GHzlik ince-ayar gerekletirilebilmektedir. Daha nemlisi, yklemeler, empedans
uyumlamasna katkda bulunarak S11 bant-geniliini artrmakta, zel olarak, y3 yklemesi durumunda %13lk
bant geniliine ulalmaktadr.
0
-5
S11 (dB)
-10
SRRsz
SRR (yksz)
-15
SRR+y1
-20
SRR+y2
-25
SRR+y3
-30
3
3.5
4.5
5.5
6.5
Frekans (GHz)
ekil 3. MYA/SRR tasarmnn frekans-ayarlama performans.
ekil 4te MYA/SRR tasarmna ait rezonans frekansnda (4.4 GHz) broadside ma diyagram grlmektedir.
nerilen tasarm SRRsz MYA ile karlatrldnda, ma karakteristiinde herhangi bir bozulma
gzlenmemitir. Ayrca, Tablo 1de grld zere, SRR altyapl MYA tasarmlar ortalama 8 dBilik
ynlendirme kazancna sahip olup ilgili ma verimlilikleri %95in zerindedir.
ekil 4. MYA/SRR tasarmnn rezonans frekansndaki ma rnts.

ekil 2de grld zere, anten eleman, toprak dzleminden anten dzlemine dikey olarak yerletirilmi
koaksiyel yapda bir kaynakla beslenmektedir. Bu alma kapsamnda ayrca, mikroerit beslemeli MYA/SRR
tasarm da incelenmi olup, bu besleme durumunda, SRR altyapsnn daha az minyatrletirme etkisi oluturduu
ve ilgili bant geniliinin daha az olduu gzlenmitir.
194
Tablo I. nerilen MYA/SRR tasarmnn kazan performans.

MYA/SRR Tasarmlar
SRRl
SRR + y1
SRR + y2
4.4 GHz
4.65 GHz
4.85 GHz
SRRsz
5.95 GHz
Kazan
D0 (dBi)
8.99
7.88
8.03
8.09
SRR + y3
5.0 GHz
8.14
3. MYA/SRR Dizisi
Tek bir MYA eleman altna yerletirilmi SRR altyapsnn performans gz nne alnarak, benzer bir altyapnn
sonlu MYA dizilerinin performansna etkileri incelenmitir. Bu kapsamda, ilk aamada 22lik bir anten dizisi
tasarlanmtr. ift-frekans ve ift-polarizasyon zelliine sahip bu tasarmn konfigrasyonu ekil 5de ve ilgili
S11 karakteristii ekil 6da verilmitir. Grld zere, 22lik dizi, srasyla 5.5 GHz ve 3.3 GHz bantlarnda
performans gsteren, daha kk boyutlu 12 MYA alt-dizisi (3 ve 4 nolu yamalar) ve SRR altyapl (drder adet
SRR plakas) 21 MYA alt-dizisinden (1 ve 2 nolu yamalar) olumaktadr. lgili frekanslardaki ma diyagramlar
ekil 7de verilmi olup, kazan deerleri 11 dBi seviyelerindedir. lgili alma frekanslarnda, besleme
konumlarna bal olarak, 12 MYA alt-dizisi y-dorultusunda, 21 MYA/SRR alt-dizisi ise x-dorultusunda
lineer polarizasyon sergilemekte, bylece ift-frekansl ve ift-polarizasyonlu performans elde edilebilmektedir.
Bu alt-diziler asenkron beslenmekte olup, ezamanl beslenmeleri durumunda ise mevcut performanslarnda
olumsuz bir deiim gzlenmemitir.
L2
W
L1
3
z
L1
4
d
y
W2
ekil 5. 22 MYA/SRR dizi konfigrasyonu; perspektif grn (sol), stten grn (sa). L=111, W=62, L1=21,
L2=32, W2=30, d=10, r=15 (hepsi mm). Dier fiziksel boyutlar ekil 1 ve ekil 2dekiler ile ayndr.
0
S-parametresi (dB)
-5
-10
S11
S22
S33
S44
-15
f=3.3 GHz
D0=11.5 dBi
f=5.5 GHz
D0=10.9 dBi
-20
2
2.5
3.5
4.5
5.5
6.5
Frekans (GHz)
ekil 6. ift-frekansl MYA/SRR dizisinin geri-dn

kayb karakteristii.
ekil 7. ift-polarizasyonlu MYA/SRR dizisinin alma

frekanslarndaki ma rntleri.
195
4. Sonular
Bildiride, mikroerit yama anten uygulamalar iin yeni bir SRR altyaps tantlmtr. nerilen yklemeli SRR
altyapsnn, minyatrletirme, bant-geniliini artrma ve oklu-frekans anten uygulamasna olanak salad
gzlenmitir. Bildiride, nerilen MYA/SRR tasarmlarnn, CST Microwave Studio benzetim program
kullanlarak elde edilen saysal analiz sonular sunulmutur. Pratik uygulamada, nerilen metalik yklemeler
yerine, dk kaypl ve yzey-uyumlu a/kapa anahtarlarn kullanmyla dinamik olarak frekans ayarlamas
yaplabilecei dnlmektedir.
Teekkr
Bu alma, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu tarafndan desteklenmektedir (Proje No: 107E198).
Kaynaklar
[1]. Fan Y. ve Rahmat-Samii Y., A reconfigurable patch antenna using switchable slots for circular polarization
diversity, Microwave Wireless Comp. Lett., 12, s. 96-98, 2002.
[2]. Erdemli Y. E., Gilbert R. A., ve Volakis J. L., A reconfigurable slot aperture design over a broad-band
substrate/feed structure, IEEE Trans. Antennas Propag., 52, s. 2860-2870, 2004.
[3]. Erdemli Y. E., Sertel K., Gilbert R. A., Wright D. E., ve Volakis J. L., Frequency-selective surfaces to
enhance performance of broad-band reconfigurable arrays, IEEE Trans. Antennas Propag., 50, s. 1716-1724,
2002.
[4]. Karkkainen M. K., Ermutlu M., Maslovski S., Ikonen P., ve Tretyakov S., Numerical simulations of patch
antennas with stacked split-ring resonators as artificial magnetic substrates, IEEE Int. Workshop on Antenna
Tech., s. 395-398, 2005.
[5]. Ermutlu M., Simovski C. R., Karkkainen M. K., Ikonen P., Tretyakov S. A., ve Sochava A. A.,
Miniaturization of patch antennas with new artificial magnetic layers, IEEE Int. Workshop on Antenna Tech.,
s. 87-90, 2005.
[6]. Wu M. F., Meng F. Y., Wu Q., Wu J., ve Li L. W., Miniaturization of a patch antenna with dispersive double
negative medium substrates, Proc. APMC, 1(4), pp., 4-7 Dec. 2005
[7]. Erdemli Y. E. ve Sondas A., Dual-polarized frequency-tunable composite left-handed slab,
J. Electromagnetic Waves and App., 19(14), s. 1907-1918, 2005.
[8]. Cenk C., Sondas A., ve Erdemli Y. E., Tunable split ring resonator microstrip filter design, Proc.
Mediterranean Microwave Symposium, Eyll 2006, Genova, Italya, s. 20-23.
[9]. Ucar M. H. B., Sondas A., ve Erdemli Y. E., Switchable split-ring frequency selective surfaces, PIERB, 6, s.
65-79, 2008.
196
gen Antenlerin Analizi

Sevda BALK, Prof Dr. Adnan KKSAL
Hacettepe niversitesi, Elektronik-Elektronik Mhendislii Blm,
06800, Beytepe, Ankara, Trkiye
sevda@ee.hacettepe.edu.tr , koksal@hacettepe.edu.tr
zet: Bu bildiride, gen antenler iin yaplan analizden bahsedilecektir. Analizde, deiik dalga boyu
uzunluuna ve aklk asna sahip gen antenlerin, giri empedansnn ve uzak alan rntsnn deiimine
baklmtr. Elektrik Alan ntegral Denklemi (EAD), Momentler Yntemi (MY) kullanlarak zlmtr. Alm
fonksiyonu olarak gen alm fonksiyonu (RWG alm fonksiyonu) ve besleme yntemi olarak kk yark
modeli seilmitir. EADnin zmyle giri empedans ve uzak alan rnts hesaplanarak, Makarovun
almasyla karlatrlmtr. Ayrca anten boyu ve aklk as deitirilerek parametrik alma yaplmtr.
1. Giri:
gen antenler sklkla kullanlan geni bantl antenlerdir [1]. Bu antenlerin uygulama ve modellemeleriyle ilgili
ilk alma, 1952 ylnda Brown ve Woodard [2] tarafndan yaplmtr. almalarnda, iki konili ve gen
antenler deiik aklk alar ve monopol elektriksel uzunlua sahip olduklarnda, giri empedanslar ve alan
rntlerinin deiimine bakmlardr. [1], [3] nolu almalarda, [4] nolu makaledeki yntemlerle gen anten
modellenmi ve EADnin zm kullanlarak gen antenin giri empedans ve uzak alan rntleri
hesaplanmtr.
2.Teori:
Problem, snr koullar kullanlarak elde edilen EAD ile formle edilir. Salan elektrik alan, yzey akm J
ile ifade edilirse,
j ZP
e
j
e
J
ds '
( J)
ds '
4S
R
4 SZH
R
jkR
i
tan
jkR
(1)
EAD elde edilmi olur. Bilinmeyen yzey akm, Momentler Yntemi (MY) [5] kullanlarak, Rao-WiltonGlisson (RWG) fonksiyonlar [4] ile seri olarak alrsa,
N
J( r )
n 1
f (r )
(2)
elde edilir. Burada, an bilinmeyen katsaylar ve N, bilinmeyen saysdr. E.1e alm fonksiyonlar
yerletirilirse,
N
Z
n 1
mn
(3)
matris eitlii elde edilir. Zmn empedans matrisi ve m voltaj vektrdr.
mn
Sm
f (r ) I
f ( r c )d s c d s
k R
jk R
(4)
Sn
197
E ( r ) f ( r )ds
(5)
Sm
Antenin uzak alan rnts u ekilde hesaplanr:
k K
F(T, I)
TT F(T, I) II
4S
2
f(T, I)
(6)
Burada, F vektr akm momentidir.
F( T , I )
J( r )e
a f ( r )e
ds
jk r
n 1
jk r
ds
(7)
Sn
k (a s in T c o s I a s in T s in I a c o s T )
(8)
Anten uyarm, kk yark modeli ile yaplmtr [3].
3. Sonular
Giri empedans deiik frekanslarda hesaplandktan sonra Makarovun {3] almasyla karlatrlmtr ve
sonular ekil 1de gsterilmitir. Bu karlatrma, yaplan almann doruluunun kantlanmas iin yardmc
olmaktadr. Yaplan parametrik almann sonular Tablo 1de gsterilmitir. Tabloda kullanlan ksaltmalar u
ekildedir: EHG, E-dzleminde, nm rntsnn 3dBlik hzme genilii, EYKS, E-dzleminde, nm
rntsnn ilk yan kulakk seviyesi, HHG, H-dzleminde, nm rntsnn 3dBlik hzme genilii,
EYKS, H-dzleminde, nm rntsnn ilk yan kulakk seviyesidir.
Yaplan almalarla, gen antenlerin geni bantl antenler olduklar gzlenmitir. Empedans ve uzak alan
rntlerine bakarak antenin giri empedansnn yksek olduu ve anten rntsnn ynsz olduu, 0.5-2GHz
aral bant genilii olarak tanmlanabilir. Antenin uzunluu arttka, x-z dzleminde antenin uzak alan
deerlerinin -3dBnin altna dt grlmtr. Anten uzunluu arttka antenin ynll artmtr. Anten
uzunluu dan kk olduunda y-z dzleminde uzak alan hzme geniliinin sabit olduu ve yan kulakk
seviyesinin dt gzlenmitir [6].
300
200
Tez
Makarov
Tez
Makarov
150
250
100
50
200
Im(Z)
Re(Z)
0
150
-50
-100
100
-150
-200
50
-250
0
0.5
1.5
2.5
f (Hz)
3.5
4.5
-300
0.5
1.5
x 10
2.5
f (Hz)
3.5
5
9
x 10
ekil 1 : gen antenin giri empedansnnn, gerel ve sanal ksm
4.5
198
Tablo 1. gen antenlerle ilgili parametrik almann sonular
Kaynaklar
[1]. Leat C.J., Shuley N.V., Stickley G.F., Triangular-patch model of bowtie antennas:validation against Brown
and Woodward, IEE Proc.-Microw. Antennas Propag., 145(6), 1998
[2]. Brown, G.H., and Woodward, D.H., 1952, Experimentally determined radiation characteristics of conical
and triangular antennas, RCA Reviews 13(4), 425452.
[3]. Makarov, S. N., 2002, Antenna and EM Modeling with Matlab, Wiley-Interscience.
[4]. Rao, S. M., Wilton, D. R., and Glisson, A. W., 1982, Electromagnetic scattering by surfaces of arbitrary
shape, IEEE Transactions on Antennas and Propagation ,30(3), 409418.
[5]. Harrington, R. F., 1993, Field Computation by Moment Methods, IEEE Press.
[6]. Balk S., gen Antenlerin Analizi, Yksek lisans tezi, Hacettepe niversitesi Elektrik Elektronik
Mhendislii Blm, Ankara,Trkiye, 2008
199
WLAN Uygulamalar in ift-Bant Yark-Halka

Anten Tasarm
S. Cumhur Baaran1
Fatih stner2
Yunus E. Erdemli3
Akdeniz niversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yksek Okulu

Kampus, 07058 Antalya
2
TUBTAK/UEKAE
Gebze, 41470 Kocaeli
3
Kocaeli niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi
Elektronik ve Bilgisayar Eitimi Blm
Umuttepe, 41380 Kocaeli
E-mail: cbasaran@akdeniz.edu.tr, fatih.ustuner@uekae.tubitak.gov.tr, yunusee@kocaeli.edu.tr
zet: Bu bildiride, WLAN (2.4/5.2 GHz) uygulamalar iin yark-halka elemanlarn temel alan yeni bir ift-bant
mikroerit anten nerilmektedir. Olduka kk boyutlu olan anten, ilave bir empedans uygunlatrc yapya
ihtiya duymakszn dorudan beslenmekte ve ilgili bantlarda srasyla %2 ve %3.4 empedans bant-genilii
performans gstermektedir. Ayrca, her bir frekans bandnda olduka dzgn ma performans
sergilemektedir. Fabrikasyonu gerekletirilmi olan prototip antenin lm sonular, Ansoft HFSS simlatr
ile elde edilmi benzetim sonularyla olabildiince uyumludur.
1. Giri
Yksek hz ve kolay eriim salamalar nedeniyle kablosuz yerel alan alarnn (Wireless Local Area Network:
WLAN) nemi her geen gn daha fazla artmaktadr. IEEE standartlar uyarnca tahsis edilmi olan 2.4 GHz ve
5.2 GHz frekans bantlar bu uygulamalarda youn olarak kullanlmaktadr. Sz konusu uygulamalarn tek bir
anten elemanyla salanabilmesi ancak ilgili antenin ift-bant performans gstermesi ile mmkn olabilmektedir.
Ayrca, bu uygulamalarda kullanlan dizst bilgisayar ve kablosuz ve modem gibi tanabilir cihazlarn gelien
teknolojiye paralel olarak her geen gn daha kk boyutlarda retilebilir olmas bu cihazlara adapte
edilebilecek zelliklerdeki antenlerin tasarmn zorunlu hale getirmitir. Kk hacimli olmalar, retimlerinin
kolay olmas ve dk maliyetleri sebebiyle, mikroerit antenler, WLAN uygulamalarnda zellikle tercih
edilmektedirler [14].
Bu bildiride, yark-halka (YH) elemanlarn temel alan yeni bir WLAN anten tasarm tantlmaktadr.
Metametaryal yaplarn temel yap ta zelliine sahip YH elemanlar, farkl elektromanyetik filtre
uygulamalarnda kullanlmlardr [57]. YH elemanlarn temel alan ift-bant bir WLAN anten tasarm ise
yakn gemite literatrde yerini almtr [8]. Bu almada nerilen yeni ift-bant anten tasarm, [8]deki
tasarma benzemekte, fakat daha kk boyutlu olup, daha geni-bantl performans gstermektedir.
nerilen yark-halka anten (YHA), ekil 1de grld zere, ii-ie yerletirilmi iki YH eleman ve bu
elemanlar arasnda uygun pozisyonlara yerletirilmi drt adet (s1s4) ve en ite C eklindeki bir adet metalik
yklemeden olumaktadr. Boyutlar olduka kk olan YHA, 2.43/5.28 GHz merkez frekanslarnda, olduka
dzgn ma karakteristiine sahip ift-bant performans sergilemektedir. YHAnn saysal tasarm sonlueleman metodunu temel alan Ansoft HFSS benzetim yazlm kullanlarak gerekletirilmitir. Prototipi de
gereklenmi olan antenin lm sonular benzetim sonularyla olabildiince uyum iindedir. Bildiride,
YHAnn tasarm aamalar, benzetim ve lm sonular sunulmaktadr.
2. Anten Tasarm
ekil 1de nerilen WLAN-YHAnn optimum anten parametrelerini ieren tasarm konfigrasyonu, ekil 2de
ise gereklenen prototipinin fotoraf yer almaktadr. Grld zere YHA, kalnl 1.6 mm ve dielektrik
sabiti 4.7 olan FR4 taban malzemesi zerinde 1216 mm2 alan kaplayan iki metalik yark-halka eleman ve bu
elemanlar arasna yerletirilen drt adet (s1s4) metalik yklemelerden olumaktadr. Ayrca en i ksmda C
200
ekilli bir baka metalik ykleme daha bulunmaktadr. Anten, d halka eleman zerinden, ayrca bir empedans
uygunlatrc yapya gerek duymakszn beslenmektedir.
L1
s1
w1
s3
Besleme
L2
w2
s4
s2
w3
y
z
h
x
Hr
ekil 1. WLAN-YHA tasarm: s1s4 (metalik yklemeler:

0.50.5), L1=12, L2=16, w1=w2=3, w3=1, g=1, h=1.6
(hepsi mm), Hr=4.7.
ekil 2. Koaksiyel beslemeli WLAN-YHA

prototipi.
Saysal tasarm HFSS ile elde edilen WLAN-YHAnn bir adet prototipi de gereklenmi ve ilgili S-parametre
lmleri gerekletirilmitir. Prototip anten, ekil 2de grld gibi d halka elemannn ksa devre edilmi
olan bir yarndan koaksiyel hattn canl ucu ile dey olarak beslenmektedir. Koaksiyel hattn canl ucu ksa
devre edilen yark kenarlardan birine taban malzemesinde delik oluturularak lehimlenirken, hattn asi ksm
antenin toprak dzlemiyle temas halindedir. ekil 3de YHAnn giri empedans (simlasyon) ve ekil 4de ise
geri-dn kayb (simlasyon ve lm) karakteristikleri verilmektedir. Grld zere, birinci bantta lm
ve benzetim sonular olduka uyumlu olmakla birlikte, ikinci bantta yksek frekanstaki lm hassasiyetinden
kaynakl dnlen bir miktar frekans kaymas olumutur. Simlasyon sonular incelendiinde YHA, 2.43
GHz ve 5.28 GHz merkezli, srasyla %2 ve %3.4 bant geniliine sahip ift-bant performans sergilemektedir.
Bu zelliiyle nerilen anten, IEEE 802.11a/b standartlar uyarnca WLAN uygulamalar iin tahsis edilmi olan
2.4 GHz ve 5.2 GHz merkezli frekans bantlarn olabildiince kapsamaktadr.
0
80
Reel Zgir
majiner Zgir
70
60
-5
40
S11 (dB)
Zgir (Ohm)
50
30
20
-10
-15
10
0
HFSS
LM
-20
-10
-20
2
2.5
3.5
4.5
5.5
Frekans (GHz)
ekil 3. YHAnn giri empedans (Zgir) karakteristii.
-25
Frekans (GHz)
ekil 4. YHAnn geri dn kayb (S11) karakteristii.
201
nerilen antenin ilgili rezonans frekanslarndaki ma rntleri ekil 5de verilmektedir. Grld gibi
YHAnn her iki uygulama frekansndaki E-dzlem rnts her yne karakteristik sergilerken, H-dzlem
rnts ynl karakteristik gstermektedir. YHAnn frekansa bal olarak hesaplanan ynlendirme kazan
karakteristii ekil 6da verilmektedir. Grld gibi, 2.43 ve 5.23 GHz merkez frekanslarnda srasyla 6 dBi
ve 2 dBi civarnda ynlendirme kazan deerleri elde edilmitir. Daha dk kaypl (tanG < 0.01) anten taban
malzemesi kullanlarak ynlendirme anten kazancnn daha yksek seviyelere ekilebilecei dnlmektedir.
T =0o
T =0o
30o
30o
60o
60o
90o
90o
-20
-16
-10
-8
0 dB
E-dzlemi (I=90o)
H-dzlemi (I=0o)
E-dzlemi (I=90 )
H-dzlemi (I=0o)
o
0 dB
f=2.43 GHz
f=5.28 GHz
ekil 5. YHAnn WLAN frekanslarndaki ma rntleri.
10
Kazan (dBi)
5
0
-5
-10
-15
-20
-25
2.5
3.5
4.5
5.5
Frekans (GHz)
ekil 6. YHAnn ynlendirme kazan karakteristii.

Yukarda performans analizi sunulan WLAN-YHAnn tasarm, uygulama frekanslarnn ve giri empedans
seviyelerinin istenilen deerlere optimizasyonu sonucu elde edilmitir. Bu srete, anten taban malzemesinin
kalnl ve dielektrik sabiti (h, Hr), halka boyutlar (L1, L2, w1, w2, w3), halka yarklar ve metalik yklemelerin
konumlar (s1s4 ve C-ekilli ykleme) optimize edilen balca parametrelerdir.
Tasarmn ilk adm olarak yalnzca en dtaki halka eleman ele alndnda, 3.7 GHz civarnda ve yaklak
1800 : empedans seviyelerinde tek-bant performans elde edilmitir. Baz yark halka filtre uygulamalarnda
[57], halka elemanlar arasna metalik yklemelerin ilave edilmesiyle hem frekans ayarnn yaplabilecei hem
de ift-bant performans elde edilebildii grlmtr. Bu almada da, (2.4/5.2 GHz) WLAN uygulama frekans
bantlarnn elde edilebilmesi iin, ikinci bir halka eleman ve bu elemanlar arasndaki uygun yerlere s1, s2 metalik
yklemeleri ilave edilmitir. Bu durumda, 2 GHz ve 4.3 GHz merkez frekanslarnda yaklak olarak 600 : ve
1200 : empedans seviyelerine sahip ift-bant performans elde edilebilmitir. Besleme civarna s3 ve s4 metalik
yklemelerinin ilave edilmesi ile empedans seviyeleri 120 : civarna drlm, rezonans frekanslar ise
2.3 GHz ve 5.2 GHz merkez frekanslarna kaydrlmtr. Son olarak, ikinci halka elemannn i ksmna
202
yerletirilen C-ekilli metalik ykleme hassas frekans-ayar salayarak ekil 3de grlen empedans
karakteristii elde edilmitir. Sonuta, nerilen WLANYHA konfigrasyonu 2.4/5.2 GHz frekanslarnda
ift-bant bir performans sergilemektedir.
3. Sonular
Bildiride, yark-halka elemanlarn temel alan yeni bir ift-bant WLAN mikroerit anten tantlmtr. nerilen
anten i-ie gemi iki yark halka eleman ve bu elemanlar arasnda uygun pozisyonlara yerletirilen metalik
yklemelerden olumaktadr. Olduka kk boyutlardaki anten 50 : sistem empedansna uyumlu bir
karakteristik sergilemekte, herhangi bir empedans uygunlatrc yapya ihtiya duymakszn beslenmektedir.
2.43 GHz ve 5.28 GHz merkez frekanslarnda srasyla %2 ve %3.4 bant genilii performans gsteren anten,
her bir frekans bandnda olduka dzgn bir ma karakteristii sergilemektedir. Prototipi de gereklenmi YHA
tasarmnn lm ve HFSS simlasyon sonularnn olabildiince uyumlu olduu gzlenmitir.
Teekkr
Bu alma, Akdeniz niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Ynetim Birimi tarafndan desteklenmektedir.
Kaynaklar
[1]. Liao W.-J., Lu Y.-C. ve Chou H.-T., A multiband microstrip dipole antenna, IEEE Antennas and
Propagation Society International Symposium, Temmuz 2005, 1A, s.462465.
[2]. Pan C.-Y., Huang C.-H. ve Homg T.-S., A new printed G-shaped monopole antenna for dual-band WLAN
application, Microwave Opt. Tecnol. Lett., 45(4), s.295297, 2005.
[3]. Chen H.-M., Chen J.-M., Cheng P.-S. ve Lin T.-F., Feed for dual-band printed dipole antenna, Electronics
Lett., 40(21), s.13201322, Ekim 2004.
[4]. Rmili H. J., Floch M., Besnier P. ve Drissi M., A dual-band printed dipole antenna for IMT-2000 and
5-GHz WLAN applications, Proc. of the 9th European Conference on Wireless Technology, Kasm 2006.
[5]. Erdemli Y. E. ve Sondas A., Dual-polarized frequency-tunable composite left-handed slab, J.
Electromagn. Waves and Appl., 19(14), s.19071918, 2005.
[6]. Cenk C., Sondas A. ve Erdemli Y. E., Tunable split ring resonator microstrip filter design, in Proc.
Mediterranean Microwave Symposium, 1921 Eyll 2006, Genova, talya.
[7]. Ucar M. H. B., Sondas A. ve Erdemli Y. E., Switchable split-ring frequency selective surfaces, PIERB, 6,
s.6579, 2008.
[8]. Basaran S. C. ve Erdemli Y. E., Dual-band split-ring antenna design for WLAN applications, Turkish J.
Elec. Engin. Comp. Sci., 16(1), s.7986, 2008.
203
Frekans Kaymal Dizi Anteni Sisteminin Dorusal Frekans

Modlasyonlu aret ile Gereklenmesi
Taylan EKER**, imek DEMR*, Altunkan HIZAL*
*Ortadou Teknik niversitesi, Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm, Ankara, Trkiye,
** ASELSAN A.., ANKARA, TRKYE
Tel: +903122104526, Fax: +903122102304, Email: taylane@aselsan.com.tr, simsek@metu.edu.tr,
hizal@metu.edu.tr
zet - Frekans Kaymal Dizi kullanmnn getirecei yararlar, daha nceden [1-4] eitli yaynlarda
belirtilmitir. Fakat bu sistemin kurulumunda bir takm zorluklarla karlalmaktadr. Bu almada
ise bahsi geen huzme oluturma sisteminin oluturulmasna ynelik bir yap sunulmaktadr. Yap
temel olarak seri (ya da paralel) beslenen bir anten dizisinde, antenler arasndaki gecikmelerden
faydalanmaktadr. Anten dizisi, besleme giriinden dorusal frekans modlasyonlu (LFMCW) bir
iaretle beslenirse ve antenler arasndaki gecikme miktarlar tm anten dizisi boyunca ayn yaplrsa,
antenler arasndaki periyodik frekans kaymalar salanm olacaktr. Bu sayede frekans kaymal bir
dizi sistemi daha basit yntemlerle kurulabilir hale getirilmitir.
1. GR
Daha nceden frekans kaymal bir anten dizisinin uzak alan rnts Mustafa Semen ve
arkadalar tarafndan kaleme alnmt [1]. ekil 1de bu dizi yaps ve anten elemanlarnn
beslenmesi gsterilmitir. Bu ekilde her bir anten eleman (N tane) farkl frekansta ve e (ya
da e olmayan) genlikte iareti yaynlamaktadr. Antenler arasndaki uzaklk ise hep ayn
kabul edilmitir. Ayrca ninci antenin faz da n = n olarak alnmtr. Buna gre elde
edilmi olan uzak alan rntsnn matematiksel ifadesi
N 1
a
E A = n f e ( + n )e j ( +n )t e j ( k +nk ) Rn e jnh (1)
Uzak Alandaki
n=0 Rn
Gzlem
Noktas
eklinde olacaktr. Bu ifadede
an
:n inci antenin genlik katsays
f e ( + n ) :n inci antenin uzak alan rnts
Anten
Elemanlar
Rn
:n inci antenin gzlem noktasna
olan uzakl
k
:dalga numaras
ekil 1: Frekans Kaymal Anten Dizi Sistemi

ve k =
dir.
k=
c
c
Bu denklem dzenlendiinde (tm antenler ayn genlik ile beslenirse), elde edilen uzak alan
rntsnde dizi faktrnn reel ksm (2)deki gibi olacaktr:

sin N
2
N 1
1
N 1
fA =
cos + (
) t kR0 +
(kd sin ( ) kR0 )
R0
2
2
sin
Bu sonuca gre frekans + ( N 1) olan bir iaret

2
+ mt (
( n , t ) 0
d sin ( ) cT ) +
(2)
mTR0
nin parametreleri tarafndan genlik modlasyonuna girmektedir. Bu da zamanda, menzilde ve

bak asnda modlasyon anlamna gelmektedir. Bu modlasyonun zellikleri, kritik
parametreler ve simulasyon sonular [1]de yer almaktadr.
204
2. DZNN KURULUMU VE LFMCW ARET KULLANIMI

Dizinin kurulumu iin eitli yntemler ne srlebilir. Bu yntemlerden bir tanesi, frekans
dnmleri ile (mikser kullanm ile) frekans farknn elde edilmesidir, fakat imaj
frekanslarnn k frekansna yakn olmas, bu tekniin kullanm pratiklii asndan
seilmesini engellemektedir. Bir dier yntem ise DDS kullanmn gerektirir. Fakat bu
yntemde de her kanal iin DDS kullanmak gerekmektedir ve sistem yine pratiklikten
uzaklamaktadr.
Bir dier yntem ise LFMCW tekniinin kullanmdr. Bu yntemde dizi yaps ekil 2de
grld gibidir.
ekil 2: LFMCW teknii kullanm ile oluturulan frekans kaymal dizi yaps
Bu yapda, antenler seri olarak beslenmektedir ve n inci anten ile kaynak arasndaki gecikme
tn
kadardr. Bununla birlikte antenler

arasndaki uzaklk ise ddir. Buna gre
her bir anten elemanndaki besleme
(3)teki gibi yazlabilir.
Wn = an e
j 0 (t t n ) + ( t t n ) 2
2
(3)
Bu denklemde an genlik katsays, m ise

kaynaktan verilen LFMCW iaretin
frekans zaman dorusunun eimidir.
Bu eim ekil 3te daha ak bir biimde
grlmektedir.
Kaynaktan
kan
iaretin
anten
ekil 3: LFMCW iaretin frekans zaman dorusu
elemanlarna beslenmesi srasnda oluan
gecikme ayn zamanda kaynaktan kan iaretin anlk frekansnda da frekans zaman
dorusunun eimine bal olarak deimeye neden olmaktadr. Bu sayede anten elemanlarnn
anlk frekanslar arasnda kayma yaratlabilmektedir. (1) ve (2)den farkl olarak, frekans
srekli kaymaktadr. Beslemede toplam frekans kaymas oransal olarak balang frekansna
gre daha kk ise, antenlerin uzak alan huzmelerinde ok byk deiimler olmayaca
varsaylabilir. Bu nermelere gre, dizi uzak alan rnt denklemi (4)teki gibi yazlabilir:
a j 0 (t t n )+ 2 (t t n )
E= n e
f e ( 0 + m(t t n ))e j (k n (t )Rn )e jn
n = 0 Rn
N 1
(4)te
k n (t ) =
0 + m(t t n )
c
(4)
: n inci antendeki, t anndaki dalga numaras
f e (0 + m(t tn )) : ninci antenin, t anndaki uzak alan rnts
: antenler arasndaki faz fark

Rn :n inci antenin gzlem noktasna olan uzakl
205
(4) numaral denklemde t n = nT olarak kabul edilebilir. Yani ardk antenler arasndaki
gecikme T kadardr. Bununla birlikte antenlerin uzak alan rntsn tm frekanslarda sabit
kabul edersek ve kabul edilebilir varsaymlar yaplrsa uzak alandaki reel dizi faktr (5)teki
gibi elde edilir:
N
sin
mR0 2
m mR0 m N 1
1
0 R0 N 1
E

cos 0 + t
+

(d sin ( ) cT )t
T 0
R0
c
c
c
T
2
2 c

2
sin
2
+ mt
(d sin ( ) cT
( n , t ) 0
)+
mTR
c
(5)
(6)
(5), (2)ye yap olarak ok benzemektedir ve frekans 0 + m t mR0 m N 1(d sin( ) cT) olan
2 c
bir tayc iaret, nin parametreleri tarafndan (6) genlik modlasyonuna girmektedir.
Dikkat edilirse (6)da nemli parametreler zaman, menzil, gzlem noktas asdr. Bununla
birlikte, ekil 3teki frekans-zaman dorusunun eimi de, modlasyon parametrelerine
girmektedir. Modlasyon zamanda ve menzilde tekrarlamaktadr. Aslnda radar terimi olarak
bu tekrarlama huzmeler aras sreye (PRI) karlk gelir.
Antenler arasndaki gecikme sresi daha nceden de T olarak alnmt. Buna gre
cT = sd olarak yazlrsa (s katsays, antenler arasndaki iletim hattnn elektriksel
uzunluuna bal bir parametredir), menzil ve zamandaki tekrarlama sresi (PRI) (7)deki
gibi bulunur.
2c
t =
msdk ( )
(7)
2c 2
R =
msd
sin ( )
Bu denklemlerde k ( , s ) = s 1 dir. Yani, PRI zamanda bak asna bal olarak
1
kadar
Tk ( )
kaymaktadr. Dikkat edilirse bu deer LFMCW iaretin frekans-zaman eiminden
bamszdr.
(5) numaral denklem ayn zamanda, bilinen bir menzilden, belli bir anda alnan
iaretin belli bir adan geleceini bize gstermektedir.
deiim gstermektedir. Bunlarla birlikte, bir PRI iinde, kaynak frekans F
3. UYGULAMALI ALIMALAR VE SONULAR

u ana kadar olan matematiksel ifadelerin uygulamaya geirilmesi iin bir huzme oluturma
devresi kurulmu ve lmleri yaplmtr. ekil 4te blc yaps yer almaktadr. Bu yapda
Sinyal jeneratr
FM IKI
E
KABLOLAR
E GECKMEL BLC
GECKMEL BLC
ekil 4: Tasarlanp retilmi olan blc yaps

OSLOSKOP
antenler (k kollar) aras gecikme sresi T = 0.55

ns kadardr. Bu lme gre daha nceden de
bahsedilmi olan s parametresinin deeri 6.6
DEDEKTR
ekil 5: Kurulmu olan d zenek
206
olmaktadr.
Blcnn testi iin ekil 5teki dzenek kurulmutur. Bu dzenek sayesinde blc
arkasnda anten varm gibi davranmakta ve uzak alanda oluan huzmede ( = 0 o ) genlik
modlasyonu grlebilmektedir (tablo 1deki toplam frekans kaymas boyunca kullanlan
malzemelerin zelliklerinin deimedii lmlerle grlmtr). aret Kayna olarak
E8257D kullanlmtr. Bu sinyal jeneratrnde yer alan analog frekans kaydrma opsiyonu
sayesinde minimum 10 ms iinde istediimiz frekans bandnda kaydrma yapabiliyoruz. Bu
amala, 0.55 nslik gecikme iin 1.818GHzlik frekans kaymas 10 ms sre iin verilmektedir.
Tablo 1de ise var olan parametreler ve llmesi gereken sonular yer almaktadr.
Tablo 1: lm parametreleri
Frekans Ba lang (GHz)
0,035
Frekans Biti (GHz)
7,818
0,03
Sweep Sresi (ms)
10
0,025
m (2piHz/s)
s katsays
1,14E+12
6,6
Antenler aras uzaklk(mm)
25
Antenler aras gecikme (ns)
0,55
Antenler aras frekans fark (Hz)
99,99
0,02
0,015
0,01
Huzme Periyodu (ms)

Menzil periyodu(km)
Null to Null zaman (ms)
10,001
3000300
5,0005
0,005
0
0,00E+00
2,00E-02
4,00E-02
6,00E-02
8,00E-02
1,00E-01
1,20E-01
-0,005
ekil 6: lm sonucu elde edilen dalga formu
Bu tabloya gre elde edilen modlasyon dalgas ise ekil 6da yer almaktadr. Bu grafikte
elde edilen sonular zamandaki modlasyonu dorulamaktadr. zellikle ana blmedeki
0dan 0a (null to null) sre asndan istenilen sonular elde edilmitir. Yalnz huzme
periyodu iin benzer sonular alnamamtr. Bunun nedeninin kullanlan sinyal jeneratrnn
zamandaki davranlar olduu dnlmektedir.
4. GELECEK DNEMDEK ALIMALAR VE SONULAR

Gelecek dnemde, ilk olarak sinyal jeneratr yerine, davran zellikleri bilinen bir
sinyal jeneratr tasarmna girilecektir. Bu sayede daha doru sonular alnmas
beklenmektedir. Bununla birlikte, ekil 4te yer alan blc antenler ile birletirilecek ve
uzak alan testlerinde kullanlacaktr. Bu testlerde de benzer lmler tekrarlanacaktr.
Bu alma nda, frekans kaymal dizi yapsnn LFMCW kullanm ile kurulmas
sayesinde faz kaydrc kullanm olmakszn daha basit yaplarla huzme ynlendirme olana
ve tm uzaya ayn anda bakabilme olana elde edilmitir.
REFERANSLAR
[1] Secmen M., Demir S., Hzal A., Eker T., Frequency Diverse Array Antenna with Periodic Time Modulated
Pattern in Range and Angle, Radar Conference 2007
[2] P. Antonik, M. C. Wicks, H. D. Griffiths, C. J. Baker, Frequency Diverse Array Radars, Proc. 2006 IEEE
Radar Conference, pp. 215-217, Verona, NY, April 2006.
[3] W. H. Kummer, A. T. Villeneuve, T. S. Fong, F. G. Terrio, Ultra-Low Sidelobes from Time-Modulated
Arrays, IEEE Trans. on Antennas and Propagation, vol. 11, pp. 633-639, November 1963.
[4] P. Antonik, M. C. Wicks, H. D. Griffiths, C. J. Baker, Multi-Mission Multi-Mode Waveform Diversity,
Proc. 2006 IEEE Radar Conference, pp. 580-582, Verona, NY, April 2006.
207
Inm Huzmesi Ynlendirilebilen Sur Biimli Mikroerit Anten Dizisi

Nihan Gkalp1,2, zlem Aydn ivi2
Radar, Elektronik Harp ve stihbarat Teknolojileri Grubu, ASELSAN
Ankara
ngokalp@aselsan.com.tr

Elektrik Elektronik Mhendislii Blm
Ankara
ozlem@metu.edu.tr
zet: Bu almada, nm huzmesi ynlendirilebilen sur biimli mikroerit yryen dalga anten dizisi X-bant
uygulamalarnda kullanlmak zere tasarlam, retilmi ve llmtr. Anten Inm huzmesinde istenilen
ynlenmeyi salayabilmek iin mikroerit hat zerinde faz deiimini salayacak varaktr diyotlar kullanlmtr.
Yaplan EM benzetim ve lmler sonucu sur biimli anten dizisinde nm huzmesinin diyot kontrol ile istenilen
dorultulara ynlendirilebildii gsterilmitir.
1. Giri
Gnmzde mikroerit antenler dk retim maliyetleri, sisteme kolay entegre edilmeleri, hafif ve yzeysel
olmalar, huzme ekillendirici sistemlerle beraber kullanlabilmeleri nedeniyle askeri ve endstriyel alanlarda ska
tercih edilmektedir. Bu avantajlarnn yan sra yryen anten dizileri yksek kazanlar, dk yan huzme deerleri
ve ayarlanabilen nm polarizasyon zellikleri ile radar uygulamalar iin uygun anten tipleri arasndadr [1-4]. Bu
bildiride radar uygulamalarnda kullanlabilecek nm huzmesi ynlendirilebilen sur biimli yryen dalga anten
dizisinin tasarm, retim ve lm aamalar anlatlmtr. Anten dizisinin nm huzmesinin ynlendirilmesi
mikroerit hattn zerine varaktr diyot yerletirilerek salanmtr. Tasarlanan ve retilen anten dizisinin fiziksel ve
elektriksel zellikleri aadaki blmlerde anlatlmtr.
2. Sur Biimli Mikroerit Anten Dizisi

Inm huzmesi ynlendirilebilen yryen dalga anten dizisi sekiz adet sur biimli yapdan olumaktadr, sekiz adet
varaktr diyot ekil 1de grld gibi sur dizilerinin zerine bulunmaktadr. Anten dizisinin alma frekans Xbant radar uygulamalarna uygun olacak biimde 10 GHz seilmitir. Anten taban malzemesi olarak yksek frekansta
alan, dk kaypl 15 mil kalnlnda dielektrik sabiti 2.2 olan Rogers 5880 Duroid kullanlmtr. Yryen anten
dalga dizisi 50- ykle sonlandrlarak anten sonuna ulaan dalgann geri yansmas engellenmektedir. Anten
dizisinde kullanlan varaktr diyotlar voltaj ile kontrol edilebilen ve kapasitanslar uygulanan voltaj ile orantl olarak
deiebilen yaplardr. Mikroerit anten dizisi varaktr diyotlarla yklenerek nm huzmesinin istenilen dorultuya
ynlendirilmesi salanmtr.
Varaktr
Diyot
DC Besleme
RF Giri
50
Ohm
ekil 1 Inm huzmesi ynlendirilebilen, varaktrl mikroerit anten dizisinin ematik gsterimi
Sur biimli mikroerit anten dizilerinin birim eleman drt keli sur biimli yapdan oluur. Kelerdeki keskin gei
geri dn kaybn artrmaktadr, [1]. Bu kayb azaltmak amacyla keler kesikli yaplandrlmtr. Sur biimli
mikroerit anten dizisinde ma bu kelerden kaynaklanmaktadr [1]. Mikroerit zerindeki manyetik akmn
208
kenin i ve d kenarlarnda ilerlerken ald yol farkldr. Bu farkllk ekil 2de grlecei gibi manyetik akm
vektrleri olarak modellenebilir. Sur biimli mikroerit antenin ma zellikleri, polarizasyonu ekil 2-b de
gsterilen birim elemann s,l ve d deerleri ile belirlenebilmektedir. rnein, s= /2, l= /4 ve d=3 /4 deerleri iin
yaylan manyetik alann yatay ve dikey bileenleri arasnda doksan derecelik bir faz fark oluur ve dairesel
polarizasyon elde edilir. Bu almada tasarlanan anten dikey polarizasyondadr.
M
s
Je
J
s
l
(a)
Birim Eleman
(b)
ekil 2 (a) Sur biimli anten dizisindeki ke yapsnda elenik akm dalm (b) Drt keli sur biimli anten
dizisinin birim eleman
Antenin d uzunluunu deitirerek nm huzmesini istenilen yne ynlendirmek mmkndr. Anten dizisindeki
birim eleman says arttka anten dizisinin kazanc artar, yan huzmeleri klr ve anten dizisinin sonundaki 50-
yke ulaan sinyal seviyesi de azalr.
Bu almada anten elemannn elektriksel boyu, zerine taklan varaktr diyotlar ile ayarlanmaktadr. Bu anten
dizisinde kullanlan varaktr diyotlar kapasitans deerleri 0.3 pFtan 2.4 pFa kadar deiebilen MICROSEMI
MPV2100-206dr. 0 volt besleme voltaj altnda 2.4 pF, 20 volt besleme voltaj altnda 0.3 pF kapasitans deerini
salayabilmektedir.
Anten dizisinin tasarmnda Momentler metoduyla (MoM) alan Ansoft Designer v3, bilgisayar yazlm
kullanlmtr. Varaktr diyotlarn S-parametreleri mikroerit hattn zerine yerletirilerek tm yapnn EM benzetimi
yaplmtr.
-10
-10
-20
-20
-30
0.3 pF
-40
2.4 pF
S21(dB)
S11(dB)
0.3 pF
-30
0.5 pF
0.5 pF
2.4 pF
-40
-50
-50
9
9,5
10
frek (GHz)
10,5
11
9,5
10
10,5
11
frek (GHz)
ekil 3 EM benzetimlerle elde edilen S11 ve S21 deerleri
Farkl kapasitans deerleri iin anten dizisinin S-parametresi deerleri ekil 3te gsterilmitir. Bu sonulara gre 10
GHzde anten dizisinin S11 deeri -10 dBnin altndadr. S21 deeri ise -3 dB civarndadr.
209
|E| (dB)
-10
-20
Varaktr C=0.3 pF
-30
Varaktr C=0.5 pF
Varaktr C=2.4 pF
-40
-90
-60
-30
30
60
90
A (Derece)
ekil 4 Varaktr kapasitans deeri 0.3 pF, 0.5 pF ve 2.4 pF kapasitans deerleri iin E dzlemi nm rnts
Farkl kapasitans deerleri iin nm huzmesinin dnd elektromanyetik benzetimlerle gsterilmitir. Bu
simlasyon sonularna gre varaktr diyotun kapasitans deeri 0.3 - 2.4 pF arasnda deiirken nm huzmesi
30den 19ye dnmektedir. Inm rntlerinin farkl kapasitans deerleri iin dn ekil 4te gsterilmitir.
Prototip anten dizisi retilmi ve elektriksel parametreleri llmtr. ekil 5de retilen varaktr diyotlu anten
dizisi grlmektedir.
ekil 5 Prototip olarak retilen nm huzmesi ynlendirilebilen anten dizisi
-10
-10
-20
-20
S21(dB)
S11(dB)
retilen anten dizisindeki varaktr diyotlarn kapasitans deiimleri varaktrlerin iki kollar arasna farkl voltaj
deerleri uygulanarak salanmtr. Anten dizisinin S-parametreleri farkl voltaj deerleri iin lm sonular ekil
6de sunulmutur. S-parametresi lm sonular 10 GHzde antenin geri dn kaybnn -10 dBnin altnda olduunu
ve varaktr diyotlarn araya girme kayplarnn toplam 7 dB civarnda olduunu gstermektedir.
0 Volt
-30
10 Volt
-40
20 Volt
-30
0 Volt
-40
20 Volt
10 Volt
-50
-50
9
9,5
10
10,5
11
Frek (GHz)
9,5
10
Frek (GHz)
10,5
11
ekil 6 llen S11 ve S21 deerleri

210
Anten dizisinin E-dzleminde nm rntleri farkl voltaj deerleri iin 10 GHzde llmtr ve ekil 7de
verilmitir. Simlasyonlarda olduu gibi lmde de antenin nm huzmesi 10den fazla dnmektedir. Simlasyon
sonular ile lm sonular benzerlik gstermektedir. Elektriksel alan lmlerinden antenin apraz polarizasyonun
-15 dBden dk olduu gzlenmitir.
0
-5
-10
|E| dB_
-15
-20
-25
-30
0 Volt
-35
10 Volt
20 Volt
-40
-45
-50
-90
-60
-30
30
60
90
A (Derece)
ekil 7 Farkl voltaj deerleri iin anten dizisinin elektrik alan lm
3. Sonu
Bu makalede nm huzmesi ynlendirilebilen sur biimli mikroerit yryen dalga anten dizisi anlatlmtr. Anten
dizisinde istenilen nm huzmesi ynlendirilmesi mikroerit hat zerine yerletirilen varaktr diyotlarla salanmtr.
Varaktr diyotlarn kapasitans deiimleri DC besleme yaps ile kontrol edilmektedir. Anten dizisinde kapasitanslar
deiebilen varaktr diyotlar yerine kapasitanslar deiebilen RF-MEMS yaplar da kullanlabilir [4]. Varaktr
diyotlara gre ok dk araya girme kaybna sahip olmalar nedeniyle MEMS kapasitrlerin kullanm antenin
toplam kazancn da ykseltecektir.
Bilgi
Bu alma TUBITAK-107E090 - COST-ASSIST (Antenna Systems & Sensors for Information Society
Technologies -IC 0603) tarafndan ksmen desteklenmitir.
Kaynaklar
[1] . Dural,G., Theory and Design of Microstrip Rampart Line Arrays, Yksek Lisans Tezi, ODT, 1983
[2] . R. Ratmon, I. Oz, C. J. Samson, Comparision of Resonant and Travelling-Wave Meander-Line Antenna
Electrical & Electronics Engineers in Israel,1991, 17th Convebtion of. 5-7 Mart 1991 s:149-151
[3] . M. Tiuri, S. Tallqvist, S. Urpo, Chain Antenna 1974 Antennas and Propagation Society International
Symposium, vol. 12, Haziran 1974 s:274 277
[4] . E. Erdil, K. Topalli, M. Unlu, O. Aydin Civi, ve Tayfun Akin, Frequency Tunable Microstrip Patch Antenna
Using RF MEMS Technology, IEEE Transactions on Antennas and Propagation, vol.55, no.4, s.11931196, Nisan
2007
211
Zaman Seici Snmlemeli Kanallar iin Drt Verici Antenli eitleme

Yntemi
Gke HACIOLU1, Ali GANGAL2
Karadeniz Teknik niversitesi
Mhendislik Fakltesi
Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm
Trabzon
1
e-posta : gokcehacioglu@ktu.edu.tr 2e-posta: ali.gangal@ktu.edu.tr
1
2
Telefon : (0462) 8716922
Telefon: (0462) 3772990
zet: Uzay Zaman Blok Kodlama (STBC) ve Hadamard yayma matrisinin bir arada kullanlmas ile 4 sayda verici
anten kullanabilen bir eitleme yntemi nerilmitir. nerilen yntem 4 verici anten iin Rotasyonlu Szde Dikgen
Uzay Zaman Blok Kodlama (QOSTBC) ile ayn baarma ve ayn alglama karmaklna sahiptir. STBCde ikiden
fazla verici anten kullanlmas iletim hznda dmeye sebep olurken, nerilen yntemde hzda herhangi bir dme
olmaz. STBC ve QOSTBCde kanaln sabit kabul edildii sre anten saysna gre artarken, nerilen yntemde
anten saysndan bamsz olarak kanaln sadece iki sembol periyodu kadar sabit kabul edilmesi yeterli olmaktadr.
ki verici antenli STBCnin Dikgen Frekans Blml oullamada (OFDM) kullanld Uzay-Frekans
eitlemesi, nerilen yntemle birlikte daha fazla sayda verici anten iin OFDMde kullanlabilir. Bylece daha
yksek eitleme kazancna ulalabilir.
1. Giri
Alc ve vericide birden fazla sayda anten kullanarak yaplan eitlemeye uzay yada boluk eitlemesi
denilmektedir. Kaynak [1-2]de oklu anten ieren sistemlerin tek anten ieren sistemlere gre ok byk bir
potansiyel kapasite kazancna sahip olduu gsterilmitir. Alc tarafta ok sayda anten kullanlmas, hem toplam
maliyeti hem de fiziksel bykl ve g tketimini arttrd iin ou kez tercih edilmemektedir.
Uzay-Zaman Kodlama verici taraftaki oklu anten ile eitleme kazanc salayan bir yntemdir. Kaynak
[3-4]te Uzay-Zaman Kodlar iin temel baarm lt belirlenmitir. Kaynak [1-2]deki servis kesilme (outage)
kapasitesine yaklaan bir kapasiteye sahip olan Uzay-Zaman Kafes kodlar [4]te sunulmutur. Uzay-Zaman Kafes
kodlarnn alglanma karmaklklar eitleme mertebesi ile stel olarak artmaktadr. Alamouti tarafndan 2 verici
antenli ve m adet (m=1,2M) alc antenli bir eitleme yntemi nerilmitir [5]. Bu yntem ile semboller
birbirinden bamsz olarak alglanlabilmektedirler. Alamouti tarafndan nerilen yntem, daha sonra herhangi bir
saydaki verici anten iin V. Tarokh, H. Jafarkhani ve A.R. Calderbank tarafndan genelletirilerek Uzay-Zaman
Blok Kodlama (STBC) olarak isimlendirilmitir [6].
STBCde kanal sembol periyodunun belli bir kat sre sabit kabul edilmektedir. Bu sre eitleme
mertebesi ile artmaktadr. STBC, 2den fazla sayda verici anten iin gerekletirildiinde veri hznda dmeye
sebep olabilmektedir [6]. Bu sorunu amak iin Szde Dikgen Uzay-Zaman Blok Kodlar (QOSTBC) nerilmitir
[7-8-9]. QOSTBC; eitleme kazancnda bir miktar dme ve alglama karmaklndaki art ile beraber ikiden
fazla sayda verici anten iin hzda dmeye neden olmayabilir.
STBC yada QOSTBC kanaln bir ka sembol periyodu kadar sabit kabul edilemedii sistemlerde dorudan
kullanlmaya uygun deildir. Bu tarz sistemlerden biri olan Dikgen Frekans Blml oullamada (OFDM),
STBCnin kullanlabilmesi iin iki verici antenli Uzay-Frekans eitleme yntemi nerilmektedir [11]. UzayFrekans eitlemesinin kullanld oklu taycl sistemlerde, ardl iki alt tayc ayn kanal koullarndan
geiyor kabul edilir.
Yaplan almada; Alamouti tarafndan nerilen, 2 verici antenli STBC [5], Hadamard yayma matrisi ile
birlikte daha ok sayda verici anten iin kullanlmaya allmtr. nerilen yntemde veri hznda herhangi bir
dme olmazken, QOSTBCde de olduu gibi alglama karmakl artmtr. nerilen yntemin 4 verici anten iin
benzetimi yaplp, QOSTBC ile kyaslanmtr. nerilen yntemde kullanlan anten saysndan bamsz olarak
kanaln sembol periyodunun iki kat kadar bir sre sabit kabul edilebilmesi gerekmektedir. Ardl iki alt taycnn
tad sembollerin ayn kanaldan geiyor olmas varsaym; nerilen yntemi 4 sayda verici anten iin UzayFrekans eitlemesi olarak OFDMde kullanmaya olanak tanr.
2. Uzay-Zaman Blok Kodlama

Bir kablosuz haberleme sisteminde n adet verici anten ve bir adet alc anten olduu varsaylsn. Kanalda dz
Rayleigh snmlemesi olsun ve jinci verici anten ile alc anten arasndaki kanal katsays j olsun. Kanal
katsaylar birbirinden bamsz karmak Gausssian rastlantsal deikenleri olarak modellenmitir. Kanal
katsaylarnn gerel ve sanal ksmlarnn varyanslar 0.5tir. Grlt ise ortalamas 0 olan N 0 varyansna sahip
212
karmak Gaussian olarak modellenmitir. Aada byle bir sistem iin alcda alnacak olan vektr
gsterilmektedir.
Y = CH + N
(1)
Yukardaki denklemde; C iletilecek olan sembollerin hangi sembol periyodunda, hangi anten tarafndan ve ne
ekilde iletileceini gsteren pxnlik matristir. Burada p; C nin iletimin ka sembol periyodu sreceini
gstermektedir. Y , N ; al ve grlt vektrlerini gstermektedir. STBCde kanal szde duraan (quasi-static)
snmlemeli kanal olarak modellenmektedir. Yani C kod matrisinin tamam iletilinceye dek kanal katsaylar
deimiyor olarak kabul edilmektedir. Kod matrisi C dikgen bir matristir ve aadaki zellie sahiptir.
C C = S 0 + S1 + + S k 1 I
H
Yukardaki denklemde; I , pxp lik birim matrisi
(2)
H , Hermitian ilemini gstermektedir. C Matrisinin tad
semboller eer gerel deerli ise C matrisinin nasl bir yapya sahip olduu Hurwitz-Radon teorisine dayanarak
[6]da tamamen aklanmtr. Gerel deerli semboller iin C matrisi k adet sembol k adet sembol periyodunda
iletebilecek yapda olmaktadr; yani hz drmemektedir. Kod matrisi karmak deerli semboller ieriyor ise iki
verici antenden daha fazla sayda verici anten iin iletim hznda dme olmaktadr [6]. Karmak sembollerde hzda
dme olmadan kullanlabilecek tek bir kod matrisi vardr; bu da Alamouti [5] tarafndan gsterilen 2x2lik kod
matrisidir. eitleme mertebesindeki bir miktar azalma ve alglama ilem miktarndaki bir miktar art sonucunda
hz drmeden ikiden fazla verici anten kullanabilen QOSTBC ortaya srlmtr [7,8,9].
3. nerilen Yntem
letim hzn drmeyen ve verici anten says 4 olan, m adet alc antenli eitleme yntemi nerilmektedir.
nerilen yntemde Alamouti kodu ila beraber Hadamard yayma matrisi kullanlmtr. letilecek olan drt adet
sembol ieren vektr aadaki gibi olsun.
S0
S
S = 1
S 2

S3
(3)
Alamouti kodu ve Hadamard matrisi ile denklem (3)teki vektrln elemanlarn kodlayp gnderdiimizde kod
zme ileminden sonra alcda aadaki vektr elde edilebilir.
x1 q ( S 0 + S1 ) n~0
x d ( S S ) n~
0
1
2 =
+ 1
x3 q ( S 2 + S 3 ) n~2

~
x4 d ( S 2 S 3 ) n3
Denklem
A1 = 1*
2
(4)te
2
,
1*
q = 1 + 2 , d = 3 + 4 ,
A2 = 3*
4
(4)
~
n~0
H n1
H n0 n1
,
=
A
A
=
2
1
n
n~
~
3
2
n2 n3
ve
4
eklindedir. Denklem (4)ten aadaki ifadeleri elde edebiliriz.
3*
x1 q
x = d
2
q S 0 n~0
,
+
d S1 n~1
x3 q
x = d
4
q S 2 n~2
+
d S 3 n~3
(5)
213
Denklem (5)ten de grlecei gibi S 0 , S1 ve S 2 , S 3 sembolleri ikili gruplar halinde alglanabilirler. Bu da

alglamadaki ilem karmakln ayn sayda verici anten kullanan QOSTBC ile ayn yapar.
Hadamard yada Ayrk Fourier Dnm matrisi gibi dikgen matrisleri kullanarak eitleme yapldnda;
eitleme kazancndan daha iyi faydalanabilmek iin Rotasyon yaplmas [10]da nerilmitir. Ayn ilemi bizim
yntemimize de uygulamak mmkndr. Denklem (3)te S1 yerine S1e
rotasyon ilemi gereklemi olur.
ve S 3 yerine S 3 e
kullanlrsa
4. Sonu
nerilen yntem ile rotasyonlu QOSTBC bilgisayar benzetimi ile 4 verici anten iin kyaslanmtr. Elde edilen
sonu aadaki grafikte gsterilmektedir.
0
10
Rotasyonlu QOSTB
Rotasyonlu Hadamard Alamouti
-1
10
-2
10
-3
BER
10
-4
10
-5
10
-6
10
-7
10
15
10
20
25
SNR
ekil 1. 4 Verici, 1 Alc Anten iin 2b/s/Hz Spektral Etkinliinde QOSTBC ve nerilen Yntemin SNR-BER
Grafii
Elde edilen grafikten, nerilen yntemin QOSTBC ile yaklak olarak ayn baarma sahip olduu grlmektedir.
nerilen yntem iin kanallarn sabit kabul edilmesi gereken sre anten saysndan bamsz olarak iki sembol
periyodudur. Bu sebeple nerilen yntem [11]de gsterildii biimde OFDMde verici anten eitlemesi olarak
kullanlabilir. nerilen yntemdeki kod matrisinin elemanlarnn genlii eit olduunda denklem (2)yi
salamaktadr oysa QOSTBC denklem (2)yi salayamaz. nerilen yntem denklem (2)yi saladndan kanal
kestirimi yapmakszn sembollerin alglanabilmesi iin daha nce STBC iin nerilen yntemler iin kullanlmaya
elverilidir.
Kaynaklar
[1]. Telatar E., Capacity of Multi Antenna Gaussian Channels, AT&T Bell Labs, Tech. Rep., ABD, 1995.
[2]. Foschini G.J., & Gans M.J., On Limits of Wireless Communications in fading Environment when Using
Multiple Antennas, Wireless Pers. Commun., Vol-6,s.311-335, 1998.
[3].Guey J.-C., Fitz M.P., Bell M.R.,& Kuo W.-Y., Signal Design for Transmitter Diversity Wireless
Communication Systems over Rayleigh Fading Channels, IEEE Trans Commun., Vol-47,s. 527-537, 1999.
[4]. Tarokh V., Seshadri N., & Calderbank A.R., Space-Time Codes for High Data Rate Wireless Communication :
Performance Criterion and Code Construction, IEEE Trans Inform. Theory, Vol-44, No-2, s.744-765, 1998.
[5]. Alamouti S., A Simple Transmit Diversity Technique for Wireless Communications, IEEE J. Select. Areas
Commun., Vol-16, No-8, s.1451-1458, 1998.
[6].Tarokh V., Jafarkhani H., & Calderbank A.R., Space Time Block Codes from Orthogonal Designs, IEEE
Trans. Inform. Theory, Vol-45, No-5, s.1456-1467, 1999.
214
[7]. Jafarkhani H., A Quasi Orthogonal Space-Time Block Code, IEEE Trans. Commun.,Vol-49,s. 1-4, 2001
[8]. Tirkkonen O., Boariu A., & Hottinen A.,Minimal Nonorthogonality Rate 1 Space Time Block Codes for 3+ Tx
Antennas, IEEE 6th Int. Symp. Spread Spectrum Techniques and Applications, Eyll 2000, ABD,s.429-432.
[9]. Papadias C.B., & Foschini G.J. ,Capacity Approaching Space-Time Codes for Systems Employing Four
Transmitter Antennas, IEEE Trans. Inform. Theory, Vol-49, s.726-732, 2003.
[10]. Bury A., Diversity Comparison of Spreading Transforms for Multicarrier Spread Spectrum Transmission,
IEEE Trans. Communications, Vol-51, N0-5, 2003.
[11]. Lee K. F., & Williams D. B., A Space-Frequency Transmitter Diversity Technique for OFDM Systems,
Global Telecommunications Conference,2000,ABD,Vol-3,s.1473-1477.
215
Keyfi Kesitli Dalga Klavuzlar ve ki Boyutlu Rezonatrlerin Analitik

Reglarizasyon Kullanlarak Modellemesi
Trker Topal 1 , Yu. A. Tuchkin 1,2 , Olga Suvorova 1,2 , Fatih Dikmen 1 ,
1
Gebze Yksek Teknoloji Enstits Elektronik Mhendislii Blm Kocaeli
2
Institute For Radiophysics and Electronics,12 Akad. Proskury Str ,61805,Kharkov, Ukraine
zet: Bu almada keyfi kesitli dalga klavuzlar ve iki boyutlu rezonatrlerin nerik benzetimleri iin
matematiksel olarak gl nmerik olarak verili bir yntem sunulacaktr. Yntem Analitik Reglarizasyon
temelinde gelitirilmitir. Dalga klavuzlarnda e-polarize dalga yaylm iin nmerik sonular verilmitir.Elde
edilen sonular sunulan yntemin doruluunu ve verimliliini kantlamaktadr..
1.
Giri
Kapal kesitli dalga klavuzlarnn hassas ve etkin benzetimi mikrodalga uygulamalarnda nemli bir
gerekliliktir. Dalga klavuzunun kesit eklinin kanonik geometrilerden birinden (dikdrtgen, dairesel, v.b.) ibaret
olmas durumunda kesim frekans ve alan byklkleri Deikenlerine Ayrtrma Yntemi ile elde edilebilir.
Ancak modern mikrodalga sistemleri ou zaman kanonik olmayan kesitlerdeki dalga klavuzlarndan
oluabilirler ve bunlarn analiz edilmesi nmerik yntemleri gerektirir [1-5]. Bu trden yntemlerin ounun
birinci trden bir lineer cebrik denklem sisteminin zmn gerektirdiine dikkat ekilmelidir. Bu trden bir
sisteme ait boyutlarn artmas, zm srecinin kararszl ve gerek zmn artan yuvarlatma hatalar ile
tahrip olmas ile sonulanr. Krnm teorisinde Analitik Reglarizasyon Yntemleri olarak anlan istikamette,
ele alnan snr deer problemi ikinci trden bir lineer cebrik sisteme indirgenir. Buradaki ana fikir, [6,7]de
derinlemesine aklanmtr. Bu yntem boyutlar arttka ters almaya duyarll (condition number) dzgn
snrl kalan bir lineer cebrik denklem sistemi retir. Bu ise istenilen kadar byk boyutlardaki sistemlerin
zmnn kararlln, mevcut bilgisayar hafza ve ilemci yetenei ile snrl klan bir niteliktir.
2.
Teori
Analitik Reglarizasyon Ynteminin standart elektrik alan integral eitliine uygulanmas sonucu elde edilecek
fonksiyonel eitlik
( I + H (k )) x = b, x, b l2 .
(1)
eklindedir. Burada H, matris operatr l2 uzaynda kompakt operatrdr. I birim operatrdr, x ise bilinmeyen
( indklenen yzey akmlarna kar gelecek olan) vektr stunudur. Gsterilebilir ki H(k) operatr sadece
kompakt olmayp her dalga says k iin iz (trace) snfndandr. Bu, denklem (1)in sadece kompakt operatrler
manasnda deil, iz operatrleri manasnda da ikinci trden olduu anlamna gelir. Bu nedenle sonsuz matris
operatr I + H (k) nn determinant det(I + H (k)) limit manada aadaki gibi mevcuttur.
det( I + H (k )) = lim det( I + H N ( k ))

N
(2)
Burada HN(k) ( lim N

||H(k) HN(k)|| = 0) N boyutlu sistemdir. Dolaysyla, yeteri kadar byk N boyutundaki
sisteme ait det(I+ HN(k)) fonksiyonunun kk det(I +H(k)) fonksiyonunun kkne yaklam olarak bulunabilir.
yi bilinen Dirichlet snr deer problemi integral eitlii ile balayarak;
G ( k q p ) Z ( p ) dl
2
= u 0 ( q ) , q L ;
i 1
G2 (t ) = H 0( ) (t ) ,
4
(3)
216
eitlii yazlabilir. Burada H 0(1) ( t ) sfr indisli Hankel fonksiyonunu gsterir. Bir sonraki adm -eer analitik
olarak elde edilemiyorsa- snr evresinin uygun parametrizasyonun bulunmasdr. Bu tr bir parametrizasyon
Hermit nterpolasyonu, Spline nterpolasyonu gibi interpolasyon yntemleri ile salanabilir. 2 periyotlu
dzgn parametrizasyon olan ( ) = ( x ( ) , y ( ) ) , [ , ] yardmyla (3) nolu eitlik aadaki standart
integral eitlii ekline yeniden yazlabilir.:
G ( kR ( , ) ) Z
( )dt = G ( ) ,
[ , ]
(4)
zD ( ) burada bilinmeyen fonksiyondur.(4) numaral denklemin ana tekilliini tekil eden G2 ( kR ( , ) ) daha
nce detayl olarak incelenmitir[4].Ayn yntem ile (4) nolu integral eitliinin kerneli tekil ve dzenli
ksmlarna ayrlabilir.
G2 ( kR ( , ) ) =
+ H 0 ( , ) , [ , ]
ln 2 sin
2
2
(5) numaral eitlikte grlen H 0 ( , ) , ln 2 sin
(5)
fonksiyonuna kyasla daha dzgn olarak kabul edilebilir

2
nk srekli trevleri mevcuttur. Buradan hareketle logaritmik fonksiyonun integral denkleminin
ekirdeindeki ana tekillik olduu anlalmaktadr. Dolaysyla, (5) numaral eitlikteki terimleri Fourier
serilerine ap, Z D ( ) iin ilgili Fourier almlarn kullanarak, birinci trden cebirsel sistemde sonucu elde
edebiliriz.Yeni deikenler zm = 1 zm tanmlayarak ve basit matematiksel ilemler yardmyla [4], yeni cebirsel
sistemimiz;
zs +
z = 0
s,m m
s = 0, 1, 2,... ,
m =
(6)
eklini alr. Eitlik (7) eitlik (1) ile ayn yapdadr. Bu eitlik iin kullanlan n = max 1, n
12
),
n = 1, 2,... ,
ks , m = 2 s m ks , m , ks , m = ks , m + (1 2) s ,0 m ,0 formulleri ile elde edilir. m, n kronecker deltasdr.

Sunulan yntemde sadece 2 periyodik, dzgn H 0 ( , ) i fonksiyonu iin Fourier katsaylarnn
hesaplanmasna ihtiya duyulduunu belirtmekte fayda vardr. Ayrca bu fonksiyonun tekil ksmnn zmn
bildiimiz [4] iin daha dzgn olan fonksiyon iin nmerik zm ok daha kolay bir ekilde yapabiliriz..
Bilindii zere F(k) kompleks dzlemde analitik bir fonksiyondur. k j , j = 1, 2,3... kklerini hesaplamak iin
Newton Yntemi kullanlmtr.
3.
Nmerik Sonular
log10(abs(error))
-4
2a
-5
-6
-7
-8
0
50
100 150 200

N
ekil 1 Dairesel dalga klavuzu iin z

mod frekans hesaplanmasnda
hata- sistem boyutu grafii.
Sunduumuz yntem ile elde edilen sonular klasik

yntemler ve bilinen dier nmerik yntemler ile elde edilen
sonularla karlatrlmtr. zelikle dairesel dalga klavuzu iin
ilk z frekans N=4 gibi bir sistem boyutunda bile 4 doru
rakamla elde edilmitir. rnek vermek gerekirse moment ve
sonlu farklar gibi yntemlerde ayn dorulukta bir sonu elde
edebilmek iin sistem boyutunu yze kadar karmak
gerekebilmektedir. [1,2]. Elde ettiimiz nmerik sonularn
gsterdii zere sunulan yntemin incelenen dier dalga
klavuzlar yaplar iin de benzer avantajlar olduu
anlalmaktadr. Yine hesaplamalar sonucu z-mod frekanslarnn
hesaplanmasndaki hata logaritmik bir ekilde azalmaktadr. ekil
1 de hata-sistem boyutu grafii grlmektedir.
217
16
J11
(+)
J
J
11
(-)
(-)
2 J01
21
(+)
11
abs(det)
cutoff frequency, ka
5 J21
2a
12
2b
8
4
21
0.0 0.4 0.8 1.2 1.6 2.0
0.0
0.1
0.3
0.4
1/N
b/a
ekil 2 Kenarlar yuvarlatlm dikdrtgen
dalga klavuzu iin en kk z mod
kesim frekansndaki spektrum
0.2
ekil 3 Kenarlar yuvarlatlm dikdrtgen dalga klavuzu

iin determinant ile sistem boyutu grafii
Sunduumuz yntem dhilinde incelediimiz bir dier dalga klavuzu kenarlar yuvarlatlm dikdrtgen dalga
klavuzudur. Bu dalga klavuzu ile ilgili birok makale ve alma bulunmaktadr. Bu sayede elde ettiimiz
sonular mevcut sonular ile karlatrlmtr[2]. ekil 2 de ilk birka z mod frekans iin bulunan sonular
grlmektedir. b=0 durumunda dalga klavuzu dairesel dalga klavuzu olmaktadr. Bu yzden b=0 durumunda
rezonans frekanslar Bessel fonksiyonu Jn(ka)nn sfr deerlerini alr. Bu deerler iyi bilindii zere iki boyutlu
z-mod frekanslardr. b katsays bydke dalga klavuzu dnel simetrisini kaybeder. Bu da iki boyutlu zmod frekanslarnn iki kolda tek boyutlu z-mod frekanslarna dnmesine yol aar. Bu fiziksel yap ekil 2 de
aka grlmektedir. J01 grafiinde [2] elde edilen sonular ekil 2 ile ayn dorultudadr. Kenarlar
yuvarlatlm dikdrtgen dalga klavuzunda determinant ile ka arasndaki iliki ekil 4 de, rnek bir z mod
grafii ekil 5 te grlmektedir.
Eitlik 2 de grlen formln yaknsama zelliini gstermek iin ekil 3 verilmitir. Sonsuz sistemin
determinantnn eitlik 2 de verildii gibi bir limite yaknsad grafikte grlmektedir. Balangta teorik olarak
kabul ettiimiz gibi kk 1/N deerleri iin elde edilen sonular neredeyse lineerdir
ekil 4 Kenarlar yuvarlatlm dikdrtgen dalga klavuzu iin determinant ile ka arasndaki iliki .
218
ekil 5 Kenarlar yuvarlatlm dikdrtgen dalga klavuzu iin rnek TM mod grafikleri.
Kaynaka
[1.] Ye. V. Shepelskaya, Yu. A. Tuchkin and V. P. Shestopalov. Spectrum of normal TM-mode of open waveguide of
arbitrary profile, Doklady Akademii Nauk Ukrainskoy SSR, series A, no.10, 1989 (in Russian).
[2.] M.M. Ili, A.. Ili, B.M. Notaro, Efficient large domain 2-D FEM solution of arbitrary waveguides using
prefinementon generalized quadrilaterals, IEEE Trans. Microw. Theory Tech., vol.53, no. 4, pp. 1377 1383, April 2005.
[3.] Zh. Shen, X. Lu. Modal analysis of a rectangular waveguide with rounded sides, Microwave Opt. Thechnol Lett., vol.
33, no. 5, pp. 365 368, June 2002.
[4.] N. G. Don, A. Ye. Poyedinchuk, V. I. Tkachenko. Numerical-Analytical Computation Method for Cutoff Wavenumbers
of Waveguides with Complicated Cross-Section, Telecommunication and Radio Engineering, vol. 62, issue 1, pp. 10- 25,
2004.
[5.] D.L. Young, S.P. Hu, C.W. Chen, C.M. Fan, K. Murugesan, Analysis of elliptical waveguides by the method of
fundamental solutions, Microwave Opt. Thechnol. Lett., vol. 44, no. 6, pp. 552 558, March 2005.
[6.] Ye. Poyedinchuk, Yu. A. Tuchkin and V. P. Shestopalov. New Numerical-Analytical Methods in Diffraction Theory,
Mathematical and Computer Modeling, Vol.32, p.1029-1046, 2000.
[7.] V. P. Shestopalov, Yu. A. Tuchkin, A. Ye. Poyedinchuk and Yu. K. Sirenko, Novel methods for solving direct and
inverse problems of diffraction theory, Publishing house Osnova, Kharkov, 1997.
219
Yapay Aklkl Radarda Snf Karar Algoritmas ile Hedef Belirlemenin

*yiletirilmesi
Mesut Kartal, Sedef Kent, E. Fuad Kent*, Serdar Kargn**
Istanbul Teknik niversitesi
Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm, Istanbul
kartalme@itu.edu.tr, kents@itu.edu.tr,
* Istanbul Teknik niversitesi
Makina Fakltesi, Istanbul
kente@itu.edu.tr
** Hava Harp Okulu, Yeilyurt, Istanbul
s.kargin@hho.edu.tr
zet: Bu almada radar ile hedef belirlemede yapay sinir alar kullanan yeni bir snflandrma algoritmas
gelitirilmitir. Yntem, uak modelleri zerinde denenmitir. Grntleme algoritmas iin Fourier dnmne
dayal temel algoritma kullanlmtr. llen verinin snrl bir frekans bandnda ve bak a aralnda olmas
durumunda radar hedef kestirim doruluu azalacaktr. Verinin grltl olmas da sonular etkileyecek ve
hedefin belirlenmesini gletirecektir. Yapay sinir alar ile snflandrma yapan karar kural elde edilen
grnty veri bankasndaki grntlerle karlatrarak hedef tanma doruluunu arttrmaktadr. Grlt etkisi,
frekans ve bak as snrlamalar gz nne alnarak karar doruluu incelenmi ve sonular sunulmutur.
1. Giri
Bu almada yapay aklkl radar (YAR) grnt ileme algoritmasnda hedef belirleme doruluunu arttracak bir
snflandrma yntemi nerilmitir. Ama YAR sistemi ile toplanan veriyi kullanarak nokta hedef dalmnn
belirlenmesidir. Pratikte kullanlan birok yntemde Fourier uzay lm verisi ile doldurulur. ki boyutlu ters
Fourier dnm ile hedef dalm bilgisi hedef uzaynda elde edilir. znrl arttrmak iin Fourier uzaynn
olduka geni bir frekans aralnda doldurulmas gereklidir. Birok uygulamada lm verisi frekans ve bak as
olarak snrldr. Bilindii gibi llen verinin frekans band ve bak a aral snrl olduunda menzil ve apraz
menzil dorultusunda znrlk azalmakta ve hedef belirleme doruluu bu nedenle dmektedir. Verinin snrl
olmas durumunda znrl arttrmak iin eitli almalar yaplmtr [1, 2]. Bu almalarda deiik spektral
kestirim yntemleri incelenmitir. Ancak bu yntemlerin ou grltye kar hassastr ve zellikle grlt seviyesi
yksekse hedefin tannmasn gletirir. Doruluu arttrmak iin daha nce nerilen almalarn byk ounluu
zellikle grlt seviyesinin yksek olduu durumlarda iyi sonu vermemektedir.
Bu almada radar ile hedef belirlemede yapay sinir alar kullanan yeni bir snflandrma algoritmas
gelitirilmitir. Korelasyona ve piksel bazl karlatrmalara dayal dier karar kurallar da incelenmi ve sonular
yapay sinir alarna dayanan algoritmalarla karlatrlmtr [3]. Yntem, uak modelleri zerinde denenmitir.
Grntleme algoritmas iin Fourier dnmne dayal temel algoritma kullanlmtr. Snflandrma
algoritmasnn rettii karar kural kullanlarak oluturulan veri bankasndaki grntler ile ilenen grnt arasnda
bir karlatrma yaplmakta ve hedef tanma doruluu arttrlmaktadr. Sonular nerilen yntemin hedef tanmada
yeterli baarma ulatn gstermektedir.
2. Problemin Formlasyonu
YAR grntleme sistem geometrisi ekil 1de verilmitir. Grntlenecek hedef xy-koordinat sisteminde A
yarapl bir daire iine yerletirilmitir. Burada x ve y srasyla menzil ve apraz menzil dorultusunu
gstermektedir. Hedefin ayrk sac merkezlerinden olutuu varsaylmtr. Hedef alan sabit frekansl bir iaret
ile aydnlatldnda (x,y)de bulunan hedeften yansyan iaretin faz gecikmesi
(1)
= 2k ( X 1 x) 2 + (Y1 + u y ) 2
eklinde yazlr. Burada k=/c serbest uzay dalga says, c k hz, is asal frekans, X1 ve Y1 radarn konumunu
gsteren koordinatlardr. Hedef u dorultusunda hareket eden YAR anteni tarafndan aydnlatlmaktadr. Yapay
aklk boyunca (u [0,L]) kaydedilen iaret
(2)
s(u, w) = "" dxdyf ( x, y) exp j 2k ( X1 x)2 + (Y1 + u y)2

eklinde yazlabilir [4]. Burada f(x,y) cismin yanstma fonksiyonudur. (2)deki stel terim [5]te olduu gibi
220
exp
[j 2 k
( X
x )2 + ( Y1 + u y )2
(3)
2
= " dk u exp j 4 k 2 k u ( X 1 x ) + jk u ( Y 1 + u y )

yazlabilir. Burada ku u iin uzamsal frekans bileenidir. Bu ifade (2)de yerine konur ve dzenlenirse
s (u, w) = " exp( j 4k 2 k u2 X 1 + jk u Y1 ) exp( jk u u ) [ " " f ( x, y ) exp[ j ( 4k 2 k u2 x + k u y )]dxdy] dk u
(4)
s( u , w ) = " exp( j 4k 2 ku2 X 1 + jkuY1 )F ( 4k 2 ku2 , ku ) exp( jkuu ) dku
(5)
elde edilir. Yine burada F(), f(x,y)nin Fourier dnmdr. (5) denkleminin uya gre Fourier dnm alnrsa,
S ( k u , w ) = exp( j 4 k 2 k u2 X 1 + jk u Y1 ) F (
4 k 2 k u2 , k u )
(6)
RADAR UU YOLU

y
(X1,Y1+L)
A
(X1,Y1)
x
Hedef
(X1,Y1-u)
(X1,Y1-L)
ekil 1. SAR grntleme geometrisi
S(ku,w), s(u,w)nin uzamsal Fourier dnmdr. f(x,y)nin 2B Fourier dnm (6) yardmyla
2
2
F ( 4k 2 ku , ku ) = exp j( 4k 2 ku X 1 + kuY1 ) S ( ku , w )

(7)
F (k x , k y ) = exp j (k x X 1 + k yY1 ) S (k u , w)
(8)
burada k x = 4k 2 k u 2 ve k y = k u .
Klasik Fourier domeni YAR grntleme ynteminde duraan hedefler iin bilinmeyen yanstclk fonksiyonu
f ( x, y ) = F21 F (k x , k y )
(9)
-1
olarak tanmlanr. F2 2-B ters Fourier dnmn gsterir. Yntemin baars iaretin band genilii ve yapay
akln uzunluuna baldr. lme sistemi bandgenilii veya aklk asndan yeterli genilikte deilse
algoritma yeterli dorulukta olmayacaktr. zellikle nokta saclarn yerleri doru olarak bulunamayacaktr [6].
Bu almada farkl hedef dalmlar incelenmitir. Snrl veri alnd durumda, nerilen hedef atama kural elde
edilen grntye uygulanarak sonucun bilinen bir hedef dalmna uydurulmas salanr. Belirli sayda bilinen
hedef dalmn ieren veri bankas geleneksel Fourier yntemiyle elde edilen hedef ile karlatrma amacyla
kullanlr. nerilen yntem farkl dalma sahip hedeflere ilikin sonular karlatrarak bir karar kuralna gre
sonucu bir hedefe atar. Karar kural sonular, grnt ve piksel bazl hata kriteri arasndaki ilikiye gre yapay sinir
alarna dayanan snflayc yardm ile karlatrr. Yapay sinir al snflayc olarak ileri ynl basit bir sinir a
221
seilmitir. Karlatrma ve atama ilemi iin sonu grnt ve veri bankasndaki grntnn piksel deerleri
arasndaki karesel farkn ortalamasn hesaplayan piksel bazl bir hata kriteri kullanlmtr. Sonular, nerilen yapay
sinir al snflaycya dayal karar kuralnn, snrl ve grltl veri durumunda hedef modelini belirlemek iin
daha iyi bir atama performans sergilediini gstermitir.
3. Modelleme Sonular
Benzetim iin seilen hedef dalmlar hedef A, B, ve C iin srasyla ekil 2, ekil 3 ve ekil 4te gsterilmitir.
Veri bankas farkl bak alarna sahip bu farkl hedef ile oluturulmutur. Frekans band 8.5 GHz - 13.5 GHz
arasnda deiecek ekilde seilmitir ve bak a aral 21o alnmtr. Frekans artm aralklar
f x = f y = 100MHz olacak ekilde seilmitir. Frekans band ve bak as hedef tanmada yeterli znrl
verdiinden karar kuralnn uygulanmasna gerek grlmemitir.
Dier bir benzetim almas dar frekans band ve bak as iin yaplmtr. Frekans band 8.5 GHz - 9.5 GHz,
bak a aral 6o alnmtr. Frekans artm aralklar nceki durumda olduu gibi alnmtr. llen veri zerine
grlt bindirilmi ve sonular elde edilmitir. Bu amala iaret/grlt oran 3 dB olacak ekilde dar bandl veriye
sfr ortalamal beyaz grlt eklenmitir. Tannma doruluuna grltnn etkisi incelenmi ve sonular Tablo
Ide verilmitir. Tablo Ideki hesaplanan deerler, grltl halde de doru modelin bulunmasnda yntemin baarl
sonu verdiini gstermektedir.
Test ilemi, snflandrcya grlt eklendii durumda hedefin tam olarak belirlenemedii B ve C hedefleri zerinde
uygulanmtr. ekil 5 ve 6da hedef B ve C iin snflandrma sonular grlmektedir. Sonular, hedef tanmada
yapay sinir alarna dayal snflandrma ynteminin en iyi doruluu verdiini gstermektedir. Yntem YAR
grntleri iin uak tanma problemlerine baar ile uygulanabilir. Sonular ayn zamanda korelasyon tabanl karar
kuralnn piksel bazl kurala gre daha doru sonu verdiini gstermektedir. Bu durum zellikle hedef B iin daha
belirgindir.
ekil 2. Hedef modeli A.
ekil 3. Hedef modeli B.
ekil 4. Hedef modeli C.
222
ekil 5. Grltl veri durumunda hedef B iin snflandrma sonular.
ekil 6. Grltl veri durumunda hedef C iin snflandrma sonular.

Bir YAR grntsne ilikin menzil ve apraz menzil znrl lm sisteminin kstlamalarndan etkilenir.
Baz uygulamalarda, zellikle snrl veri durumunda radar grntsn tanmak olduka gleir. Bu almada
nerilen yntem hedef tanma asndan nemli stnlklere sahiptir. Korelasyon ve hata deerleri hesaplandktan
sonra karar kural korelasyon iin en yksek, hata iin en dk deeri kullanarak radar grntsn veri bankasnda
bulunan doru modelle eletirir. Beklenecei zere, veri bankasndaki model saysnn artmas, llen verinin
yeterli olmamas veya grlt seviyesinin beklenenden yksek olmas durumunda yntemin doruluu azalacaktr.
Bu gibi durumlarda tanma doruluu grntnn dier zellikleri kullanlarak arttrlabilir.
Tablo I. Dar band (DB) uygulamalar iin radar grntleri ve veri bankasndaki modeller arasndaki korelasyon ve
piksel bazl hata deerleri
Hedef A
Snflandrma Doruluu
DB Korelasyonu
DB Hata
Hedef B
Snflandrma Doruluu
DB Korelasyonu
DB Hata
Hedef C
Snflandrma Doruluu
DB Korelasyonu
DB Hata
Model A
Model B
Model C
0.75
0.3349
0.1271
0.05
0.0381
0.1728
0.20
0.1341
0.1552
0.04
0.0786
0.2832
0.81
0.2878
0.2345
0.15
0.2130
0.2505
0.06
0.1320
0.1897
0.05
0.1218
0.1866
0.89
0.3987
0.1358
5. Kaynaklar
[1] Walton, E.K., Comparison of Fourier and maximum entropy techniques for high resolution scattering studies,
Radio Sci., 22, s.350-356, 1987.
[2] Walton, E.K., Moghaddar, A., High resolution imaging of radar targets using narrow band data, Proceedings of
IEEE AP Society International Symposium, Haziran 1991, Ont., Canada, s. 1020-1024.
[3] Kargn, S., Kartal, M., Kurnaz, S., Target Detection Accuracy Improvement in Synthetic Aperture Radar,
RAST 2003, Kasm 2003, Istanbul, Trkiye, s.20-22.
[4] Munson, D.C., OBrein, J.D., Jenkins, W.K., A Tomographic Formulation on Spotlight Mode Synthetic
Aperture Radar, Proc. of the IEEE, 8, s.917-926, 1983.
[5] Morse, P., Feshbach, H., Methods of Theoretical Physics, New York Mc.Graw Hill, 1968.
[6] Mensa, D. L., High resolution radar cross-section imaging, Artech House, MA, 1991.
223
SAR Grntlerinin Fourier Uzaynda Hiyerarik Gauss Markov Algoritmas

ile Bltlenmesi
Sedef Kent, Mesut Kartal, brahim Papila, E. Fuad Kent,*
Istanbul Teknik niversitesi
Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm,
Istanbul
kartalme@itu.edu.tr, kents@itu.edu.tr, papila@cscrs.itu.edu.tr
* Istanbul Teknik niversitesi,
Makina Fakltesi,
Istanbul
kente@itu.edu.tr
zet: Bu almada Fourier uzaynda gizli Markov aa modeli kullanlarak ok spektrumlu grnt zerinde
denetimli doku bltlemesi yaplmtr. Dalgack dnm katsaylarna benzer olarak hiyerarik bir aa modeli
kurulmu ve gerel ayrk Fourier uzay fonksiyonlarndan yararlanlmtr. Tekillikleri belirlemek iin alak ve
yksek geiren filtreler kullanlmtr. Gizli Markov Aa (GMA) modelinde Fourier katsaylar Gauss dalmlar
ile modellenmitir. Her doku iin GMA modeli iteratif beklenti maksimizasyonu algoritmas ile eitilmitir. Doku
snflandrmas farkl leklerde gerekletirilmitir. Bu ok lekli snflandrlmalar Bayes olaslk kuralna gre
birletirilerek gereki bir grnt ortaya karlmtr.
1. Giri
Gizli Markov Aa (GMA) modelinde Fourier katsaylar Gauss dalmna gre byk katsaylar (kenar) iin
byk varyans, kk katsaylar (dz blge) iin kk varyans deerleri alnarak modellenir [1]-[5]. Model her
katsaynn gizli durum deikeni iin olaslk fonksiyonunun hesap edilmesini gerektirir. Her gizli durum
deikeninin byk (L) ve kk (S) olmas durumuna gre olaslklar belirlenir. Her doku rnei iin eitim verisi
seilip GMA modeli, iteratif beklenti maksimizasyonu (EM) algoritmas [2] yardmyla iteratif bir ekilde ayr ayr
oluturulur. Doku snflandrlmas her lekte ayr ayr gerekletirilir. Bayes olaslk kuralna gre farkl
leklerdeki snflandrmalar birletirilerek, Fourier uzaynda sktrlm grntden dorudan gvenilir bir
bltleme elde edilir.
2. Fourier Uzaynda ok Spektrumlu Grnt Bltlenmesi
Algoritma her dokuya ait homojen dalml grntlerin GMA model katsaylarn belirleyecek ekilde, Fourier
uzaynda bu modelin eitimiyle balar. teratif beklenti maksimizasyonu (EM) algoritmas ile her spektrumda her
grnt hcresi iin olaslklar hesaplanr. Bu olaslklar grnt hcresinin hangi snfa atanmasnda kullanlr.
2.1 ok Spektrumlu Fourier Dnm

Bu almada sktrlm grnt zerinde bltleme yapldndan, sktrlm grntnn yeniden oluturulmas
zelliinden burada yararlanlmamtr. Parack dnmnde olduu gibi Fourier dnmnde de bu zellii
salamak mmkndr [6]-[8].
Sktrma adm 1-B iin Alak Geiren Filtre:
X FFT LP IFFT 2 ile azaltma Xlpdec (Ximag(N/4+1) sakla)
Yeniden Oluturma 1-B iin Alak Geiren Filtre:
Xlpdec+Ximag(N/4+1) FFT sfr ekleme IFFT Xreconlow
Sktrma adm 1-B iin Yksek Geiren Filtre:
X FFT HP IFFT 2 ile azaltma Xhpdec (Ximag(N/4+1) sakla)
Yeniden Oluturma 1-B iin Yksek Geiren Filtre:
Xhpdec+Ximag(N/4+1) FFT sfr ekleme IFFT Xreconhigh
Yeniden oluturma iin gerek art X(N/4+1)deki sanal deerin saklanmasdr. ki boyutlu iaret iinde her bir satr
tek boyut iaret olarak alnp algoritma teker teker her satra uygulanr. Filtrelenmi grntnn evrii alnarak
filtreleme ilemini satrlarda uygulamaya devam edilir [9]-[10].
224
2.2 Fourier GMA Modeli

Fourier katasylarnn wi Gauss dalml, i,m ortalamal ve i2,m varyansl olduunu dnr ve ayrk gizli durum
katsays Sinin kk ve byk deerleri iin m=S,L deerlerini aldn dnrsek olaslk dalm fonksiyonu
f ( wi ) =
Ps (m) f ( w
i
| S i = m)
(1)
m=S , L
olur. Fourier aa yaps iinde yksek lekten bir alt lee geerken kullanlan hcreler aile ve ocuk hcre
olarak adlandrlr. Her aile ocuk ifti iin bir ift gizli durum katsays belirlenir ve bunlar da durum gei
olaslklar ile ifade edilir. Aile durum katsays byk, ocuk durum katsays byk, aile kk ocuk kk, aile
kk ocuk byk ve aile byk ocuk kk olmak zere drt ayr olaslk belirlenir. Her i iin durum gei
olaslk matrisi
i,S( i ),S
( i ), L
i , S
eklinde ifade edilir. GMA modeli ise
i, L( i ), S

i, L(i ), L
(2)
= {Psi (m), i,m(i),m , i ,m , i2,m | m = S , L}

katsaylarn her bir hcre iin hesaplanmas ile oluturulur. Alt bandlarn birbirinden bamsz olduu varsaym
altnda:
f ( w | M ) = f ( w LH | LH ) f ( w HL | HL ) f ( w HH | HH )
eklinde hesaplama kolayl getirilebilir. Fourier katsaylar ayn lekte benzer istatistiksel karakteristikler
gsterdiinden bu parametreler kullanlabilir.
3. Parametre Kestirimi
Alnan eitim verisi iin elde edilen model parametreleri (M), iteratif beklenti maksimizasyonu (EM) algoritmas
yardmyla, Bayes olaslk kuralna gre yerel optimum noktalar bulunur. Balang deeri olarak btn olaslklar
0.5, ortalamalar 0 ve byk katsaylar iin byk varyanslar seilir. Her iterasyon aa yaps iinde yukar ve aa
admlarn ierir. E admnda olaslk dzlemi belirlenirken, M admnda olaslklar maksimize edecek ekilde
eitim verisinin parametreleri gncellenir.
3.1 EM Algoritmas
Her iterasyonda: E admnda gizli durum katsaylar iin birleik olaslk younluk fonksiyonu p(S | w, l )
hesaplanr. M admnda l +1 = arg max E s [ln f ( w, S | ) | w, l ] deeri belirlenir. Deerde bir yaknsama olursa
iterasyona son verilir, aksi durumda iterasyon bir arttrlarak devam edilir.
f ( w | ) = f (1 | ) =
p(S
= m, 1 | )
m= L ,S
( m) ( m)
i
(3)
m=S , L
burada
i (m) = p( S i = m, 1\i | ) . Koullu olaslklar ise

i ( m ) i ( m)
p ( S i = m | w, ) =
(4)
i (m) i (m)
i ( m ) = g( wi ; i ,m , i2,m ), m = S , L
ve
m= S , L
p ( S i = m, S p (i ) = m | w, ) =
i ( m) ip,m(i ),m i ( m ) p(i) \i ( m )
(5)
(m) (m)
m = S , L
Yukar Adm:
J. lekte m=L,S iin btn durum deikenleri iin
i , p ( i ) (m) = f (i | S p (i ) = m, )
225
p(i) (m)
i, p(i) (m)
p(i) \i (m) =
deeri hesaplanr.
Aa Adm:
J. lekte m=L,S iin btn durum deikenleri iin
i ( m) =
m = S , L
p ( i ),m
i ,m
p (i ) (m) p(i) \i (m)
deeri hesaplanr.
E Adm:
p ( S ik = m | w k , l ) ve
p( S ik = m, S pk (i ) = m | w k , l ) k aa numarasn gsterecek ekilde, olaslklar
hesaplanr.
M Adm:
K
1
K
Psi (m) =
p( S
p( S
k =1
w
= m, S pk (i ) = m | w k , l )
p ( S ik = m | w k , l )
k
i
k =1
KPsi (m)
K
i2,m =
k
i
KPs p ( i ) (m)
i ,m =
| w k , l )
k =1
ip,m( i ),m =
k
i
(w
k
i
i ,m ) 2 p ( S ik = m | w k , l )
k =1
KPsi (m)
deerleri gncellenir ve Bayes olaslk kuralna gre snflandrma gerekletirilir.
4. Saysal Deerler
almada optik ve radar ile elde edilmi iki bltleme sonucu verilmitir. Optik veri Samos adasnn SPOT-4 seviye
1A ktsdr, ekil 1(a). Yer ve deniz iin GMA modeli eitilmitir. Elde edilen sonu yerdeki baz hatal ksmlar
hari temiz bir bltleme salamtr ekil 1(b). Beton binalarn dz deniz doku istatistik deerleri vermesi sonucu
bu blgelerde hatal bltleme olumutur. Algoritmay sentetik aklkl radar (SAR) grnts zerinde denemek
iin de RADARSAT ince demet SGF kts ele alnmtr. ekil 2(a). Blge olarak stanbul seilmitir. Yine deniz
ve kara olmak zere iki dokusal yapdan eitim verisi alnmtr. Benek grltsnn varl sonular
etkilemektedir. Bu yzden bu grltnn daha youn olduu ilk katmanlarn katsaylar atlm sadece en st 5
katmann katsaylarnda algoritma uygulanmas sonucu daha iyi sonular alnmtr.
5. Tartma
ok spektrumlu GMA bltleme algoritmas doku grntlerinde grbz ve gvenilir sonular vermitir. Algoritma
radar ve optik grntlerde ayr ayr denenmitir ve sonular olduka cesaretlendiricidir. Optik veriden farkl olarak
radar verisindeki benek grltsnn etkisini azaltmak iin daha st katmanlardaki katsaylar kullanlmtr.
Bltleme sktrlm grnt zerinden yapldndan Fourier uzaynda geri dnm zellii kullanlmamtr.
Algoritma performansn arttrmak iin, fzyon algoritmalarnn kullanlmas ile beraber karar aamasnda komu
hcrelerinde etkileri hesaba katlmas dnlebilir.
226
Dalgack dnmnde olduu gibi Fourier uzaynda da her satrda X(N/4+1)deki sanal deerin saklanmas
kouluyla geri oluturma zelliinin saland gsterilmitir.
(a)
ekil 1. a) SPOT 4 verisi
(a)
(b)
b) Bltleme sonucu
(b)
ekil 2. a) Radarsat Verisi, b) Bltleme sonucu
Kaynaklar
[1] Choi H, Baraniuk RG, Multiscale image segmentation using wavelet-domain hidden Markov models, IEEE
Trans. on Image Processing, 10(9), s.1309-1321, 2001.
[2] Crouse M, Nowak R, Baraniuk R, Wavelet-Based Statistical Signal Processing Using hidden Markov Models
IEEE Trans. on Signal Processing, (46),4, 1998.
[3] Sarkar A, Biswas M, Kartikeyan B, Kumar V, Majumder K, Pal D, A MRF Model-Based Segmentation
Approach to Classification for Multispectral Imagery, IEEE Trans. on Geoscience And Remote Sensing, (40)5,
2002.
[4] Ainsleigh P, Kehtarnavaz N, Streit R, Hidden Gauss-Markov Models for Signal Classification IEEE Trans. on
Signal Processing, 50(6), 2002.
[5] Kim, A. Krim, H., Hierarchical Stochastic Modeling of SAR Imagery for Segmentation and Compression IEEE
Trans. on Signal Processing, 47, s.458-468, 1999.
[6] Crochiere, Ronald E. and Rabiner, Lawrence R., Multirate Digital Signal Processing, Prentice Hall Inc., 1983.
[7] Rauter M., Feldbauer C., Witrisal K., Rank E., Multirate Signal Processing, DSP Laboratory Handout, Graz
University of Technology, 2006.
[8] Akansu A., Haddad R., Multiresolution Signal Decomposition, Academic Press Inc., 1992
[9] Ersoy O., A Comparative Review of Real and Complex Fourier-Related Transforms, Proc. IEEE, 82(3), 1994.
[10] Ersoy O., Fourier-Related Transforms, Fast Algorithms and Applications, Prentice Hall, PTR 1997.
227
Ters Yapay Aklkl Radar Grntlerindeki Salma Merkezleri Analizi

Yardmyla Byk ve Karmak Platformlarn Radar Sourucu Malzeme ile
Kaplanarak RKAlarnn Azaltlmas
Betl YILMAZ, Caner ZDEMR
Mersin niversitesi
Elektronik-Elektronik Mhendislii Blm
Mersin
betuly@mersin.edu.tr, cozdemir@mersin.edu.tr,
zet: Bu bildiride, nmerik olarak elde edilen ters yapay aklkl radar (TYAR) grntlerine, salma merkezleri
analizi (SMA) uygulanarak, uak ve gemi gibi byk ve karmak hedeflerin zerlerinin mkemmel sourucu
malzemelerle kaplanmasyla, sz konusu hedeflerin radar kesit alanlarnn (RKA) azaltlmas amalanmtr. TYAR
grntlerini elde etmek zere, fiziksel optik (FO) ve seken n yntemi (SIY) temelli bir elektromanyetik salma
kodu kullanlmtr. rnek bir platformun, salan elektrik alan hesaplanm ve sonrasnda TYAR grnts elde
edilmitir. Matematiksel karm da verilen SMAnn TYAR grntsne uygulamasndan sonra, platform
zerindeki salma merkezleri tespit edilerek, bu blgeler mkemmel elektrik sourucu (MES) malzemelerle
kaplanarak, platformun RKAs baarl bir ekilde azaltlmtr.
1. Giri
Ters yapay aklkl radar, TYAR (Inverse Synthetic Aperture Radar, ISAR) grntlemesi, bir hedefin menzilyanca profillerini iki boyutlu (2-B) olarak radar grnts olarak salayabilen bir elektromanyetik (EM)
grntleme tekniidir [1]. Tespit ve snflama uygulamalarnda kullanlan TYAR grnts, hedefin oklu-frekans
oklu-a 2 B elektrik alan salma alanna 2 B Ters Fourier Dnm (TFD) uygulanmasyla hzl bir ekilde
oluturulabilmektedir [1]. TYAR grntleri genel olarak, olduka s imajlardan olumakta; dier bir deile,
grntler de noktasal saclarn salad enerji, tm grnt enerjisinin hemen hemen tamamn oluturmaktadr
[2, 3]. Salma merkezleri olarak adlandrlan [4] bu noktasal saclarn, TYAR grntsnden ekilmesiyle
olduka seyrek bir TYAR gsterimi elde edilebilmektedir. SMA, TYAR grntlemede; veri sktrmas, elektrik
alan deerinin hzl oluturulmas gibi nemli avantajlar salayan nemli bir analiz yntemidir [2 4].
Bu bildiride; nmerik elektromanyetik yntemler kullanarak gemi ve uak gibi byk ve karmak platformlarn
TYAR grntlerinden, SMA kullanlarak hedef zerindeki salma merkezlerinin tespit edilmesi ve ayklanmas
rnek bir uak modeli zerinden gsterilecektir. Bu almada, uak modelinin srasyla, elektromanyetik salan
alan benzetimi, 2 B ve 3 B TYAR grntlerinin elde edilmesi ve salma merkezleri analizi yaplmtr.
Ayklanan salma merkezlerinin bulunduu blgeler MES malzemelerle kaplanm ve yeni platformun, salan
elektrik alan benzetimi tekrar gerekletirilerek, 2-B yeni TYAR grnts karlmtr. Hedefin eski ve yeni
TYAR grntlerinin karlatrlmasyla; salma merkezleri analizinin RKA deerinin azaltlmasndaki
performans incelenmitir.
2. Salma Merkezleri Analizi

TYAR grntlerinden, salma merkezi modelini elde etmek iin birok yntem mevcuttur. Bu almada 2 B ve
3 B TYAR grntlerinde baskn salma merkezlerini bulmak iin bir grnt ileme algoritmas olan CLEAN
algoritmas kullanlacaktr [2]. CLEAN algoritmas, iteratif olarak grntdeki en byk noktay bulan, bunu bir
salma merkezi olarak kabul eden ve bu noktay ilgili noktasal yaylm fonksiyonu ile birlikte grntden ayklayan
bir sinyal ileme tekniidir. Buna gre CLEAN tekniinin n. iterasyonunda, 3 B kalan TYAR imaj aadaki
formlle bulunmaktadr.

(1)
Burada , n. salma merkezinin karmak genliini, noktas ise yerini belirtmektedir.
!"#$ % &'()&')* (+&')* (,, radar literatrnde noktasal yaylm fonksiyonu (NYF) olarak bilinen
fonksiyondur [2 4]. (), dalga-saysndaki; (+, dikey a blgesindeki; (, ise yatay a blgelerindeki bant
228
geniliklerini vermektedir. Ayklama ilemi, grntdeki en yksek iddetli noktann kullancnn belirledii bir
eik deerinin altna dnceye kadar devam eder. Bu eik deeri genel olarak grntnn arkasndaki grlt
seviyesi olarak alnr. Daha sonra sadece toplam N adet salma merkezi iin deerleri
kaydedilmesiyle CLEAN ilemi sona erer.
3. Uygulama rnekleri
Bu bildiride amalanan almann gerekletirilmesi amacyla, BDT izimi ekil 1ada verilen ve 7 m x 11.6 m x
3.3 m boyutundaki uak modeli kullanlmtr. Uak modeli tamamen mkemmel iletken olan toplam 1214 adet
kk gen paralarndan olumaktadr. lk olarak uan elektrik alan salma benzetimi, bir fiziksel optik (FO) ve
seken n yntemi (SIY) [5] temelli elektromanyetik salma kodu ile gerekletirildi. Uak modelinin EM
benzetimi 6 GHz orta frekansnda ve 0.3875 GHz bant genilii kullanlarak yapld. Elektrik alan salma verisi
uan burun hizasndan + -./ , ./, dikeyde 0123/ bant genilii iin elde edildi. Daha sonra, elde edilen bu
oklu-frekans oklu-a salma verisine 2 B TYAR grntleme algoritmas [6] uygulanarak uan 2 B TYAR
grnts oluturuldu (ekil 1b). Bu grntye CLEAN algoritmas uygulanarak grntden toplam 50 adet SM
karld. Ayklanan SMlerin genlikleri ekil 1cde verilmektedir. Daha sonra ayklanan SMlerinin bulunduu
blgeler MES malzeme ile kaplanmtr. Elde edilen MES malzemeli uak modeli ekil 1dde grlmektedir. MES
malzeme kapl blgeler koyu renkle gsterilmitir. Bu yeni hedefin EM benzetimi ayn frekans ve a parametreleri
iin tekrarlanmtr. Benzetim sonras elde edilen yeni TYAR grnts ekil 1ede verilmektedir. Bu ekil, ekil
1b ile karlatrldnda, MES malzeme sayesinde, salan alann iddetinin yaklak 40 45 dB kadar baarl bir
ekilde azaltld grlmektedir.
Dier bir rnek uygulama da, ayn uan 3 B SMA analizi bu sefer 6 GHz orta frekans ve + 2./ , ./
bak as iin yaplarak, RKA azatlm almas gerekletirilmitir. Uan EM benzetimi frekans blgesinde
0.3875 GHz, dikey a blgesinde 1045/ ve yatay a blgesinde 0123/ bant genilikleri iin yaplarak 3 B oklu
frekans oklu a geri salma verisi elde edildi. Daha sonra 3 B TYAR grntleme [6] algoritmas uyguland.
ekil 2ada uan 3 B TYAR grntsnn 6 izdm grlmektedir. Daha sonra CLEAN ile toplam 100
adet SM, 3 B TYAR grntsnden ekildi. Ayklanan SMlerinin genlikleri ekil 2bde verilmitir. ekil 2cde
ise 3 B uzayda ekilen SMlerin yerleri, 3 B TYAR grntsnn srasyla 6 , 7 ve 6 7 izdmleri
zerinde gsterilmitir. Sonrasnda, ekilen SMlerinin bulunduu yerdeki BDT gensel blgeleri MES malzemeye
dntrlerek, yeni BDT modeli ekil 2dde gsterildii gibi oluturulmutur. Son olarak, bu yeni modelin EM
benzetimi ayn frekans ve a parametreleri iin yaplarak, 3 B TYAR grnts elde edilmitir. Elde edilen 3 B
TYAR grntsnn 2 B 6 izdm ekil 2ede verilmektedir. Uan eski ve yeni TYAR grntleri
karlatrldmda, uaktan salan azami elektrik alan deerinin en az 20 25 dB kadar azaltld aka
grlmektedir.
4. Sonular
Bu almada, TYAR grntlerindeki salma merkezleri analizi kullanlarak, byk ve karmak platformlardaki
radar kesit alan deerinin azaltlmasna ynelik bir alma yaplmtr. lk olarak rnek cisim olarak seilen bir
uak modelinin elektromanyetik benzetimi, FO SIY temelli yksek frekans elektromanyetik benzetim program ile
gerekletirilmitir. rnek cismin 2 B ve 3 B TYAR grntleri baarl bir ekilde elde edilmitir. Daha sonra
SMA uygulanarak, bu grntlerde, RKA deerinden sorumlu olan scak noktalar, TYAR grntlerinden CLEAN
algoritmas sayesinde ayklanmtr. Elde edilen salma merkezleri civarna, mkemmel elektrik sourucu
malzemelerin konulmasndan sonra, EM benzetim kodunun yeni modeller zerinde tekrar altrlmasyla yeni
TYAR grntleri elde edilmitir. Eski ve yeni TYAR grntleri karlatrlm ve hedeften salan elektrik alan
deerinin, yaklak olarak son ayklanan salma merkezi mertebesine kadar baarl bir ekilde drld aka
gzlemlenmitir. Bilindii zere, uak ve gemi gibi askeri platformlarn RKAlarnn azaltlmas iin radar sourucu
malzeme (RSM)ler kullanlmaktadr. Ancak bu malzemelerin fiyatlarnn olduka yksek olmas, bu malzemelerin
sadece nemli salmalar salayan blgelerinde kullanlmasn gerektirmektedir. Bu bildiride yaplan bu alma, bu
problemin zmne ynelik olarak allmtr.
Kaynaklar
[1] zdemir, C., Chang, K. (Ed), Synthetic Aperture Radar, The Wiley Encyclopedia of RF and Microwave
Engineering, New York: Wiley-Interscience, 2005.
[2] zdemir, C., Bhalla R., Ling, H., A Radiation Center Representation of Antenna Radiation Patterns on a
Complex Platform, IEEE Trans. on Antennas and Propagat., 48, No. 6, 992-1000, 2000.
[3] Su, T., zdemir, C., Ling, H., On Extracting the Radiation Center Representation of Antenna Radiation
Patterns on a Complex Platform, Microwave Opt. Tech. Letters, 26, No.1, 47, 2000.
229
[4] Bhalla, R., Ling, H., A fast algorithm for signature prediction and image formation using the shooting and
bouncing ray technique, IEEE Trans Antennas Propagat., 43 , 727731,1995.
[5] Ling, H., Chou, R., and Lee, S. W., Shooting and bouncing rays: calculation the RCS of an arbitrary shaped
cavity, IEEE Trans Antennas Propagat., 37, 194205,1989.
[6] Ylmaz, B., zdemir, C. Nmerik Yntemlerle Salan Alan Hesab, 3-B Ters Yapay Akl Radar
Grntlerinin Elde Edilmesi ve Salma Merkezleri Analizi, 4. Savunma Teknolojileri Kongresi (SAVTEK
2008), Ankara, Trkiye 26-27 Haziran 2008.
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
ekil 1. (a) Model uak modeli, (b) Uan 2 B TYAR grnts, (c) CLEAN kullanlarak ayklanan SMlerin
genlikleri, (d) SMA analizi sonras MES malzeme kaplanm uan modeli, (e) MES malzemeli uan 2 B
TYAR grnts
230
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
ekil 2. (a) Uan 3 B TYAR grntsnn 2 B 6 izdm, (b) CLEAN kullanlarak ayklanan SMlerin
genlikleri, (c) TYAR grntsnn srasyla 6 , 7 ve 6 7 izdmleri (d) MES malzeme kaplanm
uan modeli, (e) MES malzemeli uan TYAR grntsnn 2 B 6 izdm
231
letken ve Dielektrik Ykl Karmak Hedeflerin Radar Kesit Alanlarnn

Hesaplanmas ve 2-Boyutlu Ters Yapay Aklkl Radar mgelerinin
kartlmas
Uur SAYNAK(1), Alper OLAK(1), Yasir AVCIBAI(1), Deniz BLKBA(1),
. Hakk TAYYAR(1,2), Caner ZDEMR(1,3)
ugur.saynak@bte.mam.gov.tr, alper.colak@bte.mam.gov.tr; yasir.avcibasi@bte.mam.gov.tr,
deniz.bolukbas@bte.mam.gov.tr; tayyar@gyte.edu.tr;cozdemir@mersin.edu.tr
(1) TBTAK MAM, Biliim Teknolojileri Enstits, 41470,Gebze, Kocaeli
(2) Gebze Yksek Teknoloji Enstits, Elektronik Mh. Blm, Kocaeli
(3)Mersin niversitesi, Elektrik-Elektronik Mh. Blm, Mersin
zet: Radarla bir hedefin uzak mesafelerden tespit ve tehis edilmesi, o cismin Radar Kesit Alan (RKA)
deerinin byklne baldr. Etkin bir yksek frekans teknii olan Seken In Yntemi (SIY), bir cisimden
salan elektromanyetik alann bulunmasnda ve dalga boyuna gre byk olan cisimlerin RKA deeri
hesaplamalarnda kullanlmaktadr [1]-[2]. SIY metodunda, kaynaktan gnderilen nlarn hedefin zerinde
geometrik optik kurallarna gre takip edilmesi ve her bir nn salan alana katksnn toplanmasyla RKA
deeri hesaplanmaktadr. Bylece Fiziksel Optik (FO) gibi cismin sadece aydnlk yzeylerinden tek katk
alnarak yaplan RKA hesaplarna gre birden ok sekme ve glge blgelerinden de gelebilecek sekmelerin RKA
analizine katks salanmakta ve dalga boyuna gre byk ve karmak geometrilerde olduka hzl, gvenilir
sonular elde edilmektedir. Hedefin uzaktan tespit ve tehisinde kullanlan Ters Yapay Aklkl Radar(TYAR)
imgesi ise hedefin farkl frekans ve bak alarnda RKA deeri kullanlarak elde edilebilir[3]. TYAR imgesi
hedefin zerinde bulunan ve RKA deerine en fazla katky yapan salma merkezlerinin konumunu ve
bykln de gstermektedir. Bu almada, test hedefi olarak seilen model uan 2-B TYAR imgesi elde
edilecek ve hedefin ksmen veya tamamen Radar Sourucu Malzeme (RSM) kaplanmasnn TYAR imgesine etkisi
incelenecektir.
1. Giri
Radar uygulamalarnda hedefin kefi ve tanmlanmas nemli bir yere sahip olup bunun iin genellikle hedefin
2-B TYAR imgelerindan yararlanlmaktadr. TYAR imgesi hedef cismin yanstclnn bir fonksiyonudur ve
cisim zerindeki ana salma merkezlerinin yerini nemli lde gsterir. Bylelikle salan enerjinin byk
blmnn kayna olan salma merkezlerinin konumu tespit edilebilmektedir. RKA deerini drmeye
ynelik RSM kaplama almalarnda salma merkezlerinin yerinin bilinmesi byk ve karmak hedefler sz
konusu olduunda byk nem tamaktadr. Tm hedefi RSM malzemeyle kaplamak masrafl olacandan
tespit edilen bu salma merkezlerine RSM kaplamak RKA deerinin azaltlmasnda yeterli olmaktadr.
Genellikle 2-B TYAR imgeleri, menzil ve yanca boyunca eitli frekans ve bak alarnda geri salan alann
hesaplanmas ile retilir [4]. Bu almada, FO ve SIY kullanlarak dalga boyuna gre byk ve karmak yapya
sahip olan bir test hedefinin 2-B TYAR imgesi elde edilecek ve hedefin iletken olmasnn ve ksmen ya da
tamamen RSM kaplanm olmasnn TYAR imgesine etkisi aratrlacaktr. FO ve SIY metodu ile 2-B TYAR
imgesi formlasyonu Blm 2de, model uaa ait benzetim sonular Blm 3te ve sonulara ynelik
yorumlamalar ise Blm 4te yer almaktadr.
2. Fiziksel Optik ve Seken In Yntemi

Elektromanyetik dalgalarn mkemmel elektrik iletken bir cisimden salmas, hedefi aydnlatan kaynan cisim
yzeyi zerinde endkledii elektrik akm nedeniyle olumaktadr FO metodunda, yzey akmlarnn sadece
gelen dalga ile aydnlatlan yzeylerde olutuu, karanlk yzeyde ya da glgede ise akm olumad varsaylr
ve bu yzey akmlar yaklak olarak aadaki gibi kabul edilir:
232
2n u Hi aydnlk
J|
karanlk
0
M
(1a)
(1b)
Burada J elektrik yzey akm, M magnetik yzey akm, n yzey normali ve H i ise cisme etkiyen magnetik
alan gstermektedir. RSM malzemeyle kapl yzeylerde ise yzey akmlar aadaki gibi yazlr:
i
(1- *
P, D )n H
J|
0
K n u J
M| r
0
aydnlk
(2a)
karanlk
aydnlk
(2b)
karanlk
Burada * P , D paralel veya dik polarizasyon iin yansma katsaylar, K r ise RSM kapl malzemenin yzey
empedansdr ve deeri referans [5]de gsterildii gibi yaklak olarak hesaplanabilir. Bu yzey akmlarnn
salan alana katks uzak alan yaklamyla aadaki integral ifadeyle gsterilebilir:
Es r ,T , I
fo
jk0 Z jk0 r
e
4S r
k s u k s u J rc k s u M rc e
jk0k s r c ds c
(3)
Yukardaki denklemde, k0 bo uzayn dalga says, k s orijinden gzlem noktasna doru birim vektr ve Z ise
dalgann yayld ortamn karakteristik empedansdr. (3) entegrali analitik olarak hesaplanabilir [6].
Bir yksek frekans teknii olan SIY, geometrik optik tabanl n izleme yntemidir. Bu teknik 1990 ylndan
itibaren yaygn olarak dalga boyuna gre byk olan cisimlerin RKA deeri hesaplamalarnda ve bir cisimden
salan elektromanyetik alann bulunmasnda kullanlmaktadr. SIY metodunda elektromanyetik dalgay temsil
eden nlar vericiden hedef cisme doru gnderilir. Inlar cisim zerinde sektike geometrik optik kurallarna
gre takip edilir. Her sekmede na ait genlik ve faz bilgileri gncellenir. Bir nn salan alana katksn
bulmak iin nn cismi terk ettii noktada n-tp entegralleri yaklak olarak hesaplanmakta ve bu ilem tm
nlar iin yaplp toplandnda toplam salan alan ifadesi elde edilmektedir. Herhangi bir i. nn salan
alana katks A vektr potansiyel olmak zere aadaki ekilde bulunabilir:
Eis
ve
AT i
AI i
e jk0 r s
[T AT i I s AI i ]
r
&
BT i jk0
jk0 ks rAi
'
(
,
)
A
S
e
T
I

i
i
BI i 2S
(4a)
(4b)
&
(4b) ifadesinde rA inci nn orijinden son arpt noktaya doru olan vektr ve 'Ai inci n-tpnn
i
kesit alandr. BT i , BI i ve Si (T , I ) ifadeleri referans [7]de tanmlanmtr. Cisim ile etkileimi olan her n
iin salan alan hesaplanarak toplam salan alan bulunur:
E ssy (r )
Eis (r)
(5)
i. n
233
Bir hedefin 2-B TYAR imgesi yukarda aklanan toplam salan alan ifadesi kullanlarak 2-B Fourier dnm
integrali yardmyla elde edilebilir [4].
TYAR ( x, y )
f f E
s ( k , I ) e j 2 k x e j 2 k cI y d k d k I
c
(7)
3. TYAR mgesi Analizleri

Bu blmde ekil-1de grlen bir uak modelinin 18 GHz frekansnda dikey-dikey polarizasyonda elde edilen
TYAR imgelerinin analizi yaplmtr. TYAR imgesi oluturmak amacyla salan alan deerleri, yanstcnn
elektromanyetik dalga ile yalnzca ilk etkileiminin hesapland FO yntemi ve birden fazla sekmeli
etkileiminin hesapland SIY olmak zere iki farkl metotla hesaplanmtr. Uan boyutlar 10O x 8O x3O dr.
Model uan tamamen mkemmel elektrik iletken olduu durumda FO ve SIY kullanlarak elde edilen salan
alan hesaplamalarndan elde edilen TYAR imgeleri srasyla ekil2 ve ekil3te grlmektedir. ekil-3den
grld zere, oklu yansma etkilerinin de FO deerine eklenmesiyle, TYAR imgesinde yeni sac
merkezleri belirmi, eskileri ise daha belirgin hale gelmitir.
Modelin tamam kalnl d = 3.3 mm, rlatif dielektrik sabiti Hr=2.5-j1.25 ve rlatif manyetik geirgenlii
Pr=1.6-j0.8 olan RSM malzemeyle kaplandnda FO yntemi kullanlarak TYAR imgesi oluturulmutur. Bu
durumda cismin TYAR imgesindeki salma merkezlerinin genliklerinin mkemmel iletken durumla
karlatrldna byk oranda azald ve baz blgelerde tamamen kaybolduu ekil4de grlmektedir.
Modelin uak motorunu temsil eden ve oyuk yapya sahip olan ksmlar ayn RSM malzeme ile kaplanarak FO
yntemi ve SIY ile salan alanlar hesaplanm ve TYAR imgeleri elde edilmitir. Elde edilen imgeler srasyla
ekil5 ve ekil6 da grlmektedir. Her iki ekilden de grlecei zere, cisme kaypl RSM malzemesi
eklendiinde, salan alan deerinin olduka dt ve dolaysyla TYAR imgelerinin de olduka snmlendii
aktr.
4. Sonular
Bu bildiride, bir model uan iki farkl salan alan hesaplama metodu olan FO ve SIY kullanlarak 2-B TYAR
imgesi oluturulmutur. Model uan iletken, ksmi RSM kapl ve tam RSM kapl olmas durumlarnn TYAR
imgesine etkisi karlatrmal grafiklerle analiz edilmi ve salma merkezlerinin RSM kaplanmas ile
snmlendii durum gsterilmitir. Bu zellikleriyle TYAR imgesi analizi, platformun geometrik zellikleri ya
da kaplama malzemesi nedeniyle deikenlik gsteren salma merkezlerinin incelenebilmesini salamakta, yeni
tasarlanan ve RKA deeri dk olmas hedeflenen platformlara tasarm kriteri oluturulmasnda
kullanlabilmektedir.
ISAR TT image
-1.5
0
-5
-1
-10
---> Y (m)
-0.5
-15
-20
-25
0.5
-30
1
-35
ekil 1 Model uak geometrisi

-1.5
-1
-0.5
0
---> X (m)
0.5
-40
ekil 2 Model mkemmel iletken iken FO yntemi ile

oluturulan TYAR imgesi.
234
ISAR TT image
-1.5
ISAR TT image
-1.5
-5
-5
-1
-1
-10
-10
-0.5
-15
-20
---> Y (m)
---> Y (m)
-0.5
-15
-20
-25
-25
0.5
0.5
-30
-1.5
-30
1
-35
-1
-0.5
0
---> X (m)
0.5
-40
ekil 3: Model mkemmel iletken iken SIY ile

oluturulan TYAR imgesi
ISAR TT image
-1.5
-1.5
-35
-1
-0.5
0
---> X (m)
0.5
ekil 5: Model tamamen RSM ile kapl iken FO

yntemi ile oluturulan TYAR imgesi
ISAR TT image
-1.5
0
-5
-5
-1
-1
-10
-10
-0.5
-15
-20
-25
0.5
---> Y (m)
---> Y (m)
-0.5
-15
-20
-25
0.5
-30
-30
1
-1.5
-35
-1
-0.5
0
---> X (m)
0.5
-40
ekil 4 Model ksmen RSM kapl iken FO yntemi ile

-40
-1.5
-35
-1
-0.5
0
---> X (m)
0.5
-40
ekil 6 Model ksmen RSM kapl iken SIY ile

Kaynaklar
[1]. Lee S.W., Ling H., ve Chou R., Ray Tube Integration in Shooting and Bouncing Ray Method, Microwave
Opt. Tech. Letter, No.1, s.285-289, Ekim 1988.
[2]. Ling H., Chou R.C., ve Lee S.W., Shooting and Bouncing Rays: Calculating the Arbitrary Shaped Cavity,
IEEE Trans. Anten. Prop., 37(2), s.194-205, 1989.
[3]. Weinmann F., Ray Tracing with PO/PTD for RCS Modelling of Large Complex Objects, IEEE Trans.
Anten. Prop., 54(6), s.1797-1806, 2006.
[4]. zdemir, C., Syntetic Aperture Radar, Editor: K. Chang, Encyclopedia of RF and Microwave Engineering,
Wiley Interscience, s.5067-5080, 2005.
[5]. Senior T.B.A., ve Volakis J.L., Approximate Boundary Conditions in Electromagnetics, IEE
Electromagnetic wave series, London, s.17-33, 1995.
[6]. Bolukbas, D., ve Ergin A. A., A Radon Transform Interpretation of the Physical Optics Integral,
Microwave and Opt. Tech. Letters, 44(3), s.284-288, 2005.
[7]. Bhalla, R., ve Ling H., Image Domain Ray Tube Integration Formula for the Shooting and Bouncing Ray
Technique, Radio Science, 30(5), s.1435-1446, 1995.
235
oklu-Bant Yark-Halka Monopol Anten Tasarm

S. Cumhur Baaran1
Yunus E. Erdemli2
Akdeniz niversitesi, Teknik Bilimler Meslek Yksek Okulu

Kampus, 07058 Antalya
2
Kocaeli niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi
Elektronik ve Bilgisayar Eitimi Blm
Umuttepe, 41380 Kocaeli
E-mail: cbasaran@akdeniz.edu.tr, yunusee@kocaeli.edu.tr
zet: Bu bildiride, PCS, UMTS, WLAN ve WIMAX uygulamalar iin, yark-halka elemanlarn temel alan yeni
bir oklu-bant monopol anten nerilmektedir. aamal ve kvrml yapdaki bir mikroerit hat ile beslenmekte
olan anten, 1.852.97 GHz ve 4.865.36 GHz bantlarnda, 50: empedans uyumlu ve yksek kazanl her-yne
ma karakteristii sergilemektedir. nerilen antenin tasarm ve analizleri Ansoft HFSS benzetim yazlm
araclyla gerekletirilmitir.
1. Giri
Kullancya hareket serbestlii salamalarnn yan sra, bilgiye her ynden ve hzl eriim olana sunan
kablosuz haberleme uygulamalar geni bir yelpazede kullanlmaktadr. PCS (Personal Communication
Systems), UMTS (Universal Mobile Telecommunication Systems) ve WLAN (Wireless Local Area Network)
kablosuz haberlemenin nemli uygulama alanlarndandr. Bu uygulamalarda kullanlan cep telefonu, dizst
bilgisayar ve kablosuz modem gibi tanabilir cihazlarn olabildiince kk boyutlarda ve deiik biimlerde
retilmesi, sz konusu cihazlara adapte edilebilecek boyutlardaki fonksiyonel antenlerin tasarmn zorunlu hale
getirmitir. Ayrca, IEEE standartlar uyarnca eitli frekans bantlarnda gerekleen kablosuz haberleme
uygulamalarnn tek bir anten elemanyla salanabilmesi ilgili antenin oklu-bant veya geni-bant performans
gstermesi ile mmkn olabilmektedir. Kk hacimli olmalar, retimlerinin kolay olmas ve geni-bant
performans sergilemeleri sebebiyle, mikroerit monopol antenler kablosuz haberleme uygulamalarnda zellikle
tercih edilmektedirler [13]. Bununla birlikte her-yne ma performans sergilemeleri nedeniyle monopol
antenler, hava alanlar, oteller ve byk al-veri merkezleri gibi kapal ortamlardaki uygulamalar iin olduka
elverilidir.
Bu bildiride, yark-halka (YH) elemanlarn temel alan yeni bir oklu-bant monopol anten tasarm
tantlmaktadr. 0etametaryal yaplarn temel yap ta zelliine sahip YH elemanlar, farkl elektromanyetik
filtre uygulamalarnda tercih edilmilerdir [46]. YH elemanlarn temel alan ift-bant bir WLAN anten tasarm
ise yakn gemite literatrde yerini almtr [7]. Bu almada nerilen yeni oklu-bant anten tasarm, YH
elemanlar asndan [7]deki tasarma benzemekte, fakat daha basit yapl ve monopol yapsnda olup, daha
geni-bant performans gstermesi nedeniyle daha fazla alanda uygulama imkan salamaktadr.
nerilen yark-halka monopol anten (YHMA), ekil 1de grld zere, ii-ie yerletirilmi iki YH eleman
ve bu elemanlar arasnda uygun pozisyonlara yerletirilmi drt adet (s1s4) metalik yklemeden olumaktadr.
50 : sistem empedansna uyumlu -aamal ve kvrml yapdaki mikroerit hat ile beslenmekte olan YHMA,
2.41 GHz ve 5.36 GHz merkezli srasyla %46 ve %9.3 empedans bant genilii performans gstermektedir. Bu
zelliiyle nerilen anten, IEEE standartlar uyarnca tahsis edilmi olan; PCS (1.851.99 GHz), UMTS
(1.922.17 GHz), WLAN (2.42.48 GHz /5.155.35 GHz) ve WIMAX (2.52.69 GHz) frekans bantlarn
btnyle kapsamaktadr. Her bir uygulama frekansnda olabildiince dzgn ma karakteristii sergileyen
antenin ynlendirme kazan deerleri de olduka yksektir. YHMAnn saysal tasarm sonlu-eleman metodunu
temel alan Ansoft HFSS benzetim yazlm aracl ile gerekletirilmitir. Bildiride, YHMAnn tasarm
aamalar ve elde edilen optimum anten konfigrasyonu incelenmekte ve benzetim sonular sunulmaktadr.
236
2. Anten Tasarm
Bir dizi parametrik alma sonucunda, uygulama frekanslarnn ve geri-dn kayb seviyelerinin istenilen
deerlere optimizasyonu sonucunda ekil 1de verilen anten konfigrasyonu elde edilebilmitir. Bu srete,
anten taban malzemesinin kalnl ve dielektrik sabiti, halka boyutlar, halka yarklar ve metalik yklemelerin
konumlar, toprak dzleminin konumu ve boyutlar ile mikroerit besleme hattnn yaplandrlmas optimize
edilen balca parametrelerdir.
L1
s1
g
s3
s4
w2
L2
s2
w1
f3
Hr
h
f2
Mikroerit
besleme
y
f1
ekil 1. oklu-bant YHMA tasarm: s1, s2, s3, s4 (metalik yklemeler: 11), L1=28, L2=15, w1=3.5, w2=2, g=1,
f1= 13, f2= 16.5, f3= 2, h=0.4 (hepsi mm), ?r=4.4.
Tasarmn ilk adm olarak yalnzca en dtaki halka eleman ele alndnda, |S11|10 dB kriterine gre,
2.42.7 GHz ve 3.23.7 GHz frekans bantlarnda ift-bant performans elde edilmitir. kinci bir yark-halka
eleman ve halka elemanlar arasna metalik yklemelerin (s1s4) ilave edilmesiyle, birinci frekans band 2 GHz
merkez frekansna kaydrlrken ikinci bantta belirgin bir deiiklik olmamtr. Son olarak, mikroerit besleme
hatt aamal ve kvrml ekilde yaplandrldnda, 1.852.97 GHz ve 4.865.36 GHz frekans bantlarnda
ift-bant performans elde edilmitir. Bu optimum anten konfigurasyonu, PCS, UMTS, WLAN ve WIMAX
uygulama frekanslarnda, istenilen oklu-bant alma zelliini gstermektedir.
ekil 1de grld zere, i-ie yerletirilmi iki yark halka eleman ve bu elemanlar arasnda uygun
pozisyonlara yerletirilen drt metalik yklemeden (s1s4) oluan YHMA, 50 : sistem empedansna uyumlu
aamal ve kvrml bir mikroerit besleme hattna sahiptir. nerilen antende taban malzemesi olarak, kalnl
0.4 mm ve dielektrik sabiti 4.4 olan FR4 kullanlmtr. 3242 mm2 alan kaplayan dk maliyetli malzemenin
bir yzeyinde YH elemanlar ve besleme hatt bulunurken, dier yzeyinde ise 3224 mm2 alan kaplayan ve
mikroerit besleme hatt hizasnda oluturulan toprak dzlemi bulunmaktadr. Besleme hattnn birinci aamas
13 mm ve ikinci aamas 16.5 mm uzunluunda iken, her iki aama da 2.5 mm geniliindedir. Yark-halka
eleman ile fiziksel temasn olduu son aama ise, 2 mm uzunluunda ve 3.5 mm geniliindedir. YHMAnn
HFSS kullanlarak elde edilen giri empedans ve geri-dn kayb karakteristikleri srasyla ekil 2 ve ekil 3te
verilmektedir. Grld zere YHMA, 1.852.97 GHz bandnda 1.12 GHz, 4.865.36 GHz bandnda ise 500
MHz gibi olduka yksek bant genilii performans gstermektedir. Bu zelliiyle de, IEEE standartlar
uyarnca tahsis edilmi olan; PCS (1.851.99 GHz), UMTS (1.922.17 GHz), WLAN (2.42.48 GHz /5.155.35
GHz) ve WIMAX (2.52.69 GHz) frekans bantlarn btnyle kapsamaktadr. Antenin 1.92 GHz, 2 GHz, 2.44
GHz, 2.6 GHz ve 5.2 GHz frekanslarndaki ma rntleri ekil 4de verilmektedir. Grld zere her bir
frekansta, E/H dzlem malar yaklak her-yne karakteristik sergilemektedir.
237
60
Reel Zgir
majiner Zgir
50
-5
40
-10
-15
20
S11 (dB)
Zgir (Ohm)
30
10
0
5.36 GHz
4.86 GHz
-20
-25
-30
-10
-35
-20
-30
1
2.97 GHz
1.85 GHz
1.5
2.5
3.5
4.5
5.5
-40
1.5
Frekans (GHz)
2.5
3.5
4.5
5.5
Frekans (GHz)
ekil 2. YHMAnn giri empedans (Zgir)

karakteristii.
ekil 3. YHMAnn geri dn kayb (S11)

karakteristii.
T =0o
T =0o
30o
30o
60o
60o
90o
-40 -30
-20 -10
0 dB
90o
-40 -30
-20 -10
0 dB
120o
120o
150o
150o
180o
180o
(a) f=1.9 GHz
(b) f=2.05 GHz

T =0o
T =0o
30o
30o
60o
60o
90o
-40 -30
-20 -10
0 dB
90o
-40 -30
-20 -10
0 dB
120o
120o
150o
150o
180o
(c) f=2.44 GHz
180o
(d) f=2.6 GHz
T =0o
30o
0 dB
-10
-20
-30
-40
60o
90o
120o
H-dzlemi (I=0o)
E-dzlemi (I=90o)
150o
180o
(e) f=5.2 GHz

ekil 4. YHMAnn uygulama frekanslarndaki ma rntleri.
238
10
10
Kazan (dBi)
Kazan (dBi)
YHMAnn ynlendirme kazan karakteristikleri ekil 5de verilmektedir. Grld zere, hesaplanan anten
kazanc, PCS ve UMTS uygulama frekans bantlarnda yaklak 9 dBi, WLAN (2.4 GHz) bandnda 7 dBi,
WIMAX uygulama frekansnda 6 dBi ve WLAN (5.2 GHz) bandnda 8 dBi seviyelerindedir.
6
5
4
6
5
4
1.8
1.9
2.1 2.2
2.3 2.4 2.5
Frekans (GHz)
2.6 2.7
2.8
5.1
5.15
5.2
5.25
5.3
5.35
5.4
Frekans (GHz)
(a) 1.82.8 GHz band

(b) 5.15.4 GHz band
ekil 5. YHMAnn kazan performans.
3. Sonular
Bildiride, PCS, IMTS, WLAN ve WIMAX uygulamalar iin yark-halka elemanlarn temel alan yeni bir oklubant mikroerit anten tasarm tantlmtr. nerilen anten monopol yapda olup, 50: sistem empedansna
uyumlu -aamal ve kvrml yapdaki bir mikroerit hat ile beslenmektedir. -ie gemi iki yark halka
eleman ve bu elemanlar arasnda uygun pozisyonlara yerletirilen metalik yklemelerle elde edilen optimum
anten konfigrasyonu, 2.41 GHz ve 5.36 GHz merkezli srasyla %46 ve %9.3 empedans bant genilii
performans gstermektedir. Ayrca her bir uygulama frekansnda, yaklak her-yne ma rnts sergileyen
antenin kazan deerleri 59 dBi seviyelerindedir. Tasarm ve analizleri Ansoft HFSS kullanlarak elde edilen
oklu-bant YHMAnn gereklenerek ilgili lmlerinin yaplmas plan dhilindedir.
Teekkr
Bu alma, Akdeniz niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Ynetim Birimi tarafndan desteklenmektedir.
Kaynaklar
[1]. Wong K.-L., Wu C.-H. ve Su, S.-W., Ultrawide-band square plana metal-plate monopole antenna with a
trident-shaped feeding strip, IEEE Trans. Antennas Propagat., 53(4), s.12621269, Nisan 2005.
[2]. Pan C.-Y., Huang C.-H. ve Homg T.-S., A new printed G-shaped monopole antenna for dual-band WLAN
application, Microwave Opt. Tecnol. Lett., 45(4), s.295297, 2005.
[3]. Zaker R., Ghobadi Ch. ve Nourinia J., A modified microstrip-fed two-step tapered monopole antenna for
UWB and WLAN applications, Progress In Electromagnetics Reseach, PIER 77, s.137148, 2007.
[4]. Erdemli Y. E. ve Sondas A., Dual-polarized frequency-tunable composite left-handed slab, J.
Electromagn. Waves and Appl., 19(14), s.19071918, 2005.
[5]. Cenk C., Sondas A. ve Erdemli Y. E., Tunable split ring resonator microstrip filter design, in Proc.
Mediterranean Microwave Symposium, 1921 Eyll 2006, Genova, talya.
[6]. Ucar M. H. B., Sondas A. ve Erdemli Y. E., Switchable split-ring frequency selective surfaces, PIERB, 6,
s.6579, 2008.
[7]. Basaran S. C. ve Erdemli Y. E., Dual-band split-ring antenna design for WLAN applications, Turkish J.
Elec. Engin. Comp. Sci., 16(1), s.7986, 2008.
239
Paralel ok Seviyeli Hzl okkutup Yntemiyle esitli Hava Hedeerine

Ait Radar Kesit Alan Degerlerinin Hesaplanmas ve Karslastrlmas
Burak Tiryaki1,2, Alper nal2 , zgr Ergl1,2 ve Levent Grel1,2
1
2
Bilkent niversitesi
E-posta: lgurel@ee.bilkent.edu.tr
zet: Bu alsmada, esitli hava hedeerini ieren salm problemlerinin yksek dogruluktaki zmleri gereklestirilmistir. Gereki frekanslarda ele alnan bu hedeere ait radar kesit alan degerleri yksek dogrulukta hesaplanms ve farkl hedeer iin elde edilen degerler birbirleriyle karslastrlmstr. Benzetimler iin olusturulan
on milyonlarca bilinmeyenli matris denklemleri paralel donanmlar zerinde ok seviyeli hzl okkutup yntemi
(SHY) ile zlmstr. SHYnin yksek verimle alsabilmesi iin etkin paralellestirme yntemleri gelistirilmis ve kullanlmstr. Yaplan karslastrmalarda, ele alnan hedeerin ziksel optik gibi yaklask tekniklerle
analizlerinde her zaman yeterli hassasiyetin elde edilemedigi gzlemlenmistir. Bu baglamda, parallel SHY
ile gereklestirilen benzetimler, karmask yaplara sahip hedeer iin son derece nemli bilgiler sunmaktadr.
1. Giris
Karmask geometrilere sahip hava hedeerini ieren elektromanyetik salm problemlerinin zmlerinde,
ziksel optik (FO) gibi yaklask teknikler her zaman basarl degildir. Bu hedeerin yksek dogrulukta incelenebilmesi iin Maxwell denklemlerinden dogrudan tretilen yzey integral denklemlerine ihtiya duyulmaktadr. te yandan, gereki frekanslarda ele alndklarnda, hava hedeerinin boylar birka yz dalga boyuna
ulasmaktadr. Dolaysyla, integral denklemlerinin kullanldg zmlerde, bu hedeerin ayrklastrlmalar sonucunda milyonlarca bilinmeyenli matris denklemleri ortaya kmaktadr. Bu denklemlerin zmlerinde dogrudan
yntemler yetersiz kalmakta ve ok seviyeli hzl okkutup yntemi (SHY) [1] gibi iteratif zclere
gereksinim duyulmaktadr.
Elektromanyetik salm problemlerinin iteratif zmlerinde kullanlan SHY, N N boyutlarndaki yogun
matris denklemlerine ait matris-vektr arpmlarn, sonularn hassasiyetinden dn vermeden, O(N log N )
srede ve O(N log N ) bellek kullanmyla gereklestirebilmektedir. te yandan, ok byk hava hedeerini
ieren salm problemlerinin zmnde SHY bile yetersiz kalmakta, dolaysyla bu algoritmann paralellestirilmesine ve paralel donanmlar zerinde alstrlmasna ihtiya duyulmaktadr. Bu konuda, yerel belleklere sahip islemcilerin Inniband gibi hzl aglarla birbirlerine baglandg, greceli olarak ucuz bilgisayar
kmeleri tercih edilmektedir. te yandan, SHYnin bu tr sistemler zerinde paralellestirilmesi son derece
zordur. zellikle, islemciler arasnda gerekli olan iletisimler yznden, paralellestirmeden saglanan verim nemli
lde dsmektedir. Bu dogrultuda yaplan alsmalar sonucunda, SHYnin ok seviyeli yapsna uygun olan
sradzensel (hierarchical) paralellestirme teknigi gelistirilmistir [2]. Bu yeni teknik sayesinde, hesaplamalarn
islemciler arasnda yksek verimle dagtlmas saglanms, ihtiya duyulan haberlesmelerin says da azaltlmstr.
Bylece, milyonlarca bilinmeyenle modellenen hava hedeerine ait salm problemleri yksek dogrulukta
zlms, esitli hedeer iin hesaplanan radar kesit alan (RKA) degerleri birbirleriyle karslastrlmstr.
2. Parallel ok Seviyeli Hzl okkutup Yntemi

Bu alsmada, hava hedeerine ait salm problemlerinin saysal zmleri iin hedeerin yzeyleri dalga
boyuna gre kk genlerle ayrklastrlmstr. Iletken yzeyler zerinde indklenen elektrik akm RaoWilton-Glisson (RWG) temel fonksiyonlaryla almstr. Momentler metodunun uygulanmasyla elde edilen
240
40
20
FO
SHY
168
20
40
60
80
0
168
RKA (dBm )
RKA (dBm2)
20
40
FO
SHY
20
40
60
45
90
135 180 225

Gzlem As
270
315
360
80
0
45
90
Gzlem As
(a)
135
180
(b)
Sekil
1. Boyu 168 dalga boyu olan NASA Almond geometrisine ait RKA degerleri. Hedef (a) yandan (90) ve
(b) burundan (0 ) aydnlatlmstr.
yogun matris denklemleri, BiCGSTAB gibi iteratif yntemlerle zlmstr. Iterasyonlar iin ihtiya duyulan
matris vektr arpmlar ise SHY ile hzl ve verimli bir biimde gereklestirilmistir. SHYde, matris
elemanlarnn RWG fonksiyonlar arasndaki elektromanyetik etkilesimlere karslk geldigi gz nne alnr.
Problemde ele alnan hedef zyinelemeli (recursive) olarak paralara ayrlr. Paralama islemine hede iine
alan bir kutuyla baslanr ve dolu kutularn alt kutulara blnmesiyle, ok seviyeli olarak devam edilir. yle
ki, en alt seviyedeki kutular ierisinde 20-30 ayrklastrma eleman bulunmaktadr. Ayrca, aga yapsndaki
her kutu iin snm ve gelen dalga rntleri tanmlanmaktadr. Bu s ekilde kurulan ok seviyeli aga yaps
zerinde alsan SHY, ayrklastrma elemanlar arasndaki etkilesimleri gruplar baznda yaparak, matrisvektr arpmlarnn karmasklgn O(N 2 )den O(N log N )e dsrebilmektedir.
SHYnin paralellestirilmesi bu yntemin karmask yapsndan dolay son derece zordur. ok seviyeli aga
yaps islemcilere esit olarak dagtlsa bile, islemciler arasnda gerekli olan iletisimler yznden, paralellestirmeden saglanan verim nemli lde dsmektedir. Kutularn islemcilere dagtldg basit paralellestirme teknikleri,
zellikle islemci saysnn artmasyla birlikte, son derece verimsiz hale gelmektedir. Yakn zamanda SHYnin
paralellestirilmesinin iyilestirilmesi amacyla karma (hybrid) teknikler gelistirilmistir [3][5]. Aga yapsnn st
seviyelerinde kutular yerine snm ve gelen dalga rntlerinin islemcilere dagtlmasyla birlikte, paralellestirmeden elde edilen verim artrlmstr. te yandan, hava hedeeri gibi karmask geometriler ieren problemlerin
zmlerinde karma teknikler bile yetersiz kalmaktadr. zellikle, islemci saysnn 32den fazla oldugu durumlarda, arzu edilen hzlanma saglanamamakta ve islemci basna kullanlan bellek miktar istenilen seviyelere
dsrlememektedir. Bu dogrultuda, var olan tekniklere alternatif olarak gelistirilen sradzensel paralellestirme
tekniginde, hem kutular, hem de kutularn rntleri ayn anda islemcilere dagtlmaktadr [2]. Bylece, paralellestirmeden saglanan verim nemli lde artmakta ve literatrdekilerden ok daha byk problemlerin yksek
dogruluktaki zmleri mmkn hale gelmektedir.
3. Saysal rnekler
Bu alsmada incelenen hedeere rnek olarak radara grnmezlik zelligine sahip olan Stealth Flamme, literatrde ska kullanlan bir degerlendirme (benchmark) geometrisi olan NASA Almond ve askeri alanda byk
neme sahip olan Generic F-16 saylabilir. Sekil
1de boyu 168 dalga boyu olan NASA Almond geometrisine

ait salm problemlerinin zmleri sunulmustur. SHY ile gereklestirilen zmler iin geometri 6,056,484
bilinmeyenle ayrklastrlmstr. Hedef yandan ve burundan olmak zere iyi farkl adan dzlem dalgayla
aydnlatlmstr. Her iki durumda da, SHY ve FO ile elde edilen RKA degerleri bistatik aya bagl olarak
incelenmistir. Sekil
1(a)da gsterildigi gibi hedef yandan aydnlatldgnda, iki metodla elde edilen sonular
birbirleriyle olduka tutarldr. Ancak, Sekil
1(b)de gsterildigi gibi hedef burundan aydnlatldgnda ise,

FOnun hassasiyetinin bozulmas nedeniyle, sonular arasndaki farkn arttg gzlemlenmektedir. Bu aydnlatma
241
40
45
20
FO
SHY
10
FO
SHY
168
168
55
RKA (dBm )
RKA (dBm )
50
60
65
10
20
70
30
75
80
0
10
20
Gzlem As
30
40
150
160
170
180
Gzlem As
(c)
(d)
Sekil
2. Boyu 168 dalga boyu olan ve burundan aydnlatlan NASA Almond geometrisine ait (a) 0 30 ve
(b) 150 180 alarndaki RKA degerleri.
iin elde edilen RKA degerleri Sekil
2de geri salm (0 ) ve ileri salm (180) alar civarnda daha yakndan
incelenmistir. FO ile elde edilen degerlerin sadece 170180 aralgnda SHY ile elde edilen degerlerle tutarl
olduklar gzlemlenmektedir.
Sekil
3te, boylar 320 dalga boyu olan Stealth Flamme, NASA Almond ve Generic F-16 hedeeri iin
SHY ile hesaplanan RKA degerleri karslastrlmstr. Hedeer burundan 30 ayla gelen dzlemsel dalgayla
aydnlatlms ve elde edilen RKA degerleri bistatik aya bagl olarak incelenmistir. Olusturulan ve zlen matris
denklemlerindeki bilinmeyen saylar, Stealth Flamme, NASA Almond ve Generic F-16 iin srasyla 24,386,412,
19,817,088 ve 21,550,104tr. Literatrde ayn hassasiyetle yaplan diger zmlerle karslastrldgnda, bu
hedeer ilk defa bu kadar yksek (ve gereki) frekanslarda incelenmistir. Benzetimler sonucunda elde edilen
bulgulardan bazlar sunlardr:
1) Generic F-16 hedenin RKA degerleri ileri salm as (210 ) dsnda baz yansma alarnda ykselmektedir. zellikle 150 ve 330 de yksek RKA degerleri elde edilmistir.
2) Sekil
3(a)da gsterildigi gibi, Generic F-16 ve NASA Almond iin geri salm as (30 ) civarnda elde
edilen RKA degerleri olduka farkl seviyelerdedir. F-16 iin elde edilen degerler yaklask 20 desibel (dB),
yani 100 kat daha fazladr. NASA Almond geometrisi iin ileri salm asndan 90 ye kadar greceli
olarak yksek RKA degerleri elde edilmektedir. Ancak, geri salm as dahil olmak zere 90 den
kk alarda hesaplanan RKA degerleri ok dsk seviyelerdedir.
3) Sekil
3(b)de gsterildigi gibi, Stealth Flamme hede iin 120 , 190 ve ileri salm as civarlarnda
yksek RKA degerleri elde edilmektedir. Radara grnmezlik zelliginden dolay bu heden RKA degerleri bu yansma alar dsnda ok dsk seviyelerdedir.
Her biri yaklask 20 milyon bilinmeyenle modellenen bu hedeere ait RKA degerleri 64 islemcili paralel
donanmlar zerinde toplam saatten ksa srede hesaplanmstr.
4. Sonu
Parallel SHY ile milyonlarca bilinmeyenle modellenen karmask hava hedeerine ait salm problemlerinin
zmleri mmkn hale gelmektedir. FO gibi hassasiyeti snrl yntemlerle elde edilmeyen bu hassas zmler
sayesinde hava hedeerinin gereki frekanslardaki elektromanyetik tepkileri daha iyi anlaslmaktadr.
Kaynaklar
[2] . Ergl ve L. Grel, Hierarchical parallelisation strategy for multilevel fast multipole algorithm in
computational electromagnetics, Electron. Lett., cilt 44, no. 1, s. 35, Ocak 2008.
242
100
Generic F16
NASA Almond
80
30
320
300
330
320
RKA / (dB)
60
30
40
20
20
30
60
90
120
150
180
210
Gzlem As
240
270
360
(a)
100
Generic F16
Stealth Flamme
80
60
30
30
300
330
320
320
RKA / (dB)
40
20
20
30
60
90
120
150
180
210
Gzlem As
240
270
360
(b)
Sekil
3. Boylar 320 dalga boyu olan Stealth Flamme, NASA Almond ve Generic F-16 geometrilerine ait bistatik
RKA degerleri. Hedeer burundan 30 ayla aydnlatlmstr.
[3] S. Velamparambil ve W. C. Chew, Analysis and performance of a distributed memory multilevel fast
multipole algorithm, IEEE Trans. Antennas Propag., cilt 53, no. 8, s. 27192727, Agustos 2005.
[4] L. Grel ve . Ergl, Fast and accurate solutions of integral-equation formulations discretised with tens
of millions of unknowns, Electron. Lett., cilt 43, no. 9, s. 499500, Nisan 2007.
[5] . Ergl ve L. Grel, Efcient parallelization of the multilevel fast multipole algorithm for the solution
of large-scale scattering problems, IEEE Trans. Antennas Propagat., cilt 56, no. 8, s. 23352345, Agustos 2008.
243
Devre Seriminin Bask Devreden Imayla

Yaylan Emisyonlar zerindeki Etkisi
Fatih STNER, Ersan BARAN
TBTAK UEKAE
Gebze, Kocaeli
zet: Bu bildiride, farkl devre seriminin bask devreden yaylan elektromanyetik emisyonlarn seviyesi
zerindeki etkilerinden bahsedilecektir. Devre seriminin bask devreden may dorudan etkileyen bir faktr
olduu bilinmektedir. Ancak bu etkilemenin nasl gerekletii konusunda karlatrmal bir almaya ihtiya
duyulmutur. Bu bildiride ayn topolojiye ve devre elemanlarna sahip ancak farkl devre serimine sahip bask
devreler karlatrmal olarak incelenmitir. Bask devreler iin nerilen elektromanyetik uyumluluk tasarm
kurallarnn deneysel gsterimi yaplmtr. Bask devre elektromanyetik ma mekanizmalar konusunda eitli
modeller vardr. Ancak bu modellerin gerekle balantsn kurmak ou kez zordur. Eitimde karlalan bu
sorunlarn giderilmesine ynelik bir eitim kiti hazrlanmtr.
1. Giri
ster askeri ister sivil cihaz olsun tm elektrik-elektronik cihazlardan istenen temel evresel gereksinimlerden
biri cihazn ortama yayd elektromanyetik emisyonunun belirli bir seviyenin altnda tutulmasdr. Bu
gereksinimin temel gerekesi haberleme ve benzeri faaliyetler iin kullanlan elektromanyetik spektrumun
kirletilmesini snrlamaktr. Elektronik cihazlardan yaylan elektromanyetik emisyonun temel kayna cihaz
iindeki bask devreler ve onlara bal kablolardr. Bask devrelerden ve kablolardan kaynaklanan
elektromanyetik emisyonun hangi mekanizmalar vastasyla ortaya kt literatrde olduka fazla aratrmaya
tutulmutur. Bask devrelerden may anlamak iin temel k noktamz zamanla deien akmlarn yan
elektromanyetik alanlara yol aaca bilgisidir. Bask devre zerindeki bask devre hatlar veya zerinde akm
dolaan herhangi bir iletken yap (rnein soutucu) yacaktr. Bask devredeki iletken unsurlar birer istemsiz
anten gibi davranacaklardr. Cihaz tasarmcsnn cihazn masn azaltabilmesi iin bask devrelerdeki mevcut
istemsiz anten yaplarn mmkn olduu kadar verimsiz hale getirmesi gerekmektedir. stemsiz antenlerin
verimsizletirilmesi iin bu antenlerin ma zelliklerini incelemek yerinde olacaktr. Bask devrelerden ma
temel olarak iki ksmda deerlendirilir (bkz. ekil 1):
x
x
Fark modu mas

Ortak mod mas
ekil 1 Fark Modu ve Ortak Mod Ima
244
Fark modu masnn kayna bask devrede dolaan fark modu akmlardr. Fark modu akmlar bir devrede
akan ilevsel akmlardr. Bir devre elemanndan dier bir devre elemanna akan ve dnn genelde bask
devrenin iaret toprandan gerekletiren akmlardr. Genelde halka anten olarak modellenirler. Ortak mod
mann kayna ise ortak mod akmlardr. Bu akmlar iaret dn hatt net olarak tanmlanmayan ancak
parazitik kapasitelerle modellenebilen ve cihaz kasas, gerek toprak zerinden dnn tamamlayabilen
akmlardr. Bu akmlar genelde ilevsel akmlar deildir. Ortak mod ma dipol anten ile modellenir. Ortak mod
mada d balant kablolarn sren ana etken devrenin iaret toprandaki grlt gerilimidir. Ortak mod
akmlar genelde fark modu akmlarndan ok daha kktr. Bununla birlikte yol atklar mayla emisyon
seviyesi ok daha yksektir [1].
2. Deneysel alma
Elektronik cihazlardan yaylan elektromanyetik giriim emisyonlarnn kkeninde bask devre zerinde dolaan
fark modu akmlarnn ve bask devreye bal kablolar sren ortak mod akmlarnn olduu bilinmektedir.
Ancak bu bilginin kapsaml elektromanyetik teori bilgisi bulunmayan rencilere veya tasarm mhendislerine
aktarlmasnda sorunlar yaanmaktadr. Bu sorunu amak maksadyla bir eitim kiti gelitirilmitir. Bu eitim
kiti ayn ilev ve elektriksel devre yapsna sahip drt farkl serimdeki devreden olumaktadr. Devre 9 Vluk bir
pil ile beslenen basit bir saysal devreden olumaktadr. Devrenin ematik gsterimi ekil 2de verilmitir.
Deneysel almann kontroll olmas iin sadece 7404 tmdevresi iindeki evirici kap ile diren arasndaki
balantnn serimi devreden devreye farkllk gstermitir. Devrede osilatr frekans 20 MHz seilmitir.
Devreden 20 MHz ve harmoniklerinde ma llmtr.
ekil 2 Saysal Devre ematik Gsterimi

lk devre seriminde fonksiyonel akm gidii ve dn yollar birbirinden mmkn olduu kadar uzakta tutulmu
ve bask devre zerinde bir halka anten yapsnn olumasna ynelik bir devre tasarlanmtr (ekil 3a). kinci
devrede akm gidi ve dn yollar birbirine yakn olarak ekilmitir (ekil 3b). nc devrede devredeki
kaynak ve yk yaps arasndaki mesafe azaltlmtr (ekil 3c). Drdnc devrede ise gidi yolu ikinci tip
devreyle ayn tutulmakla beraber dn tm bask devreyi kaplayan bir toprak dzlemi zerinden
gerekletirilmitir (ekil 3d). Bu konfigrasyonlarda fark modu mann daha baskn olaca ngrlmtr.
Devreye bal herhangi bir kablo yoktur. Bu konfigrasyonlarda devre TBTAK UEKAE ETTM
Laboratuarnda yansmasz odada mayla emisyon testine tabi tutulmutur. Elde edilen sonular farkl
konfigrasyonlar iin srasyla TB_A1, TB_B1, TB_C1 ve TB_D1 olarak etiketlenmitir. Imayla emisyon
testinde test altndaki numunenin yerleimi tm lmlerde sabit tutulmutur. Emisyon testi 1 m mesafeden
yaplmtr. lm yaplan frekans aral 30 MHz 200 MHzdir.
Daha sonra devrelerin akm dn yoluna (toprana) 50er cm uzunluunda iki adet tel balanmtr. Tellerin
bask devreye giri noktalar birbirine geometrik olarak 180 derece olacak ekilde yaplmtr. Devreler bu
konfigrasyonda yeniden mayla emisyon testine tabi tutulmutur. Elde edilen sonular farkl konfigrasyonlar
iin srasyla TB_A2, TB_B2, TB_C2 ve TB_D2 olarak etiketlenmitir. Bu durumda ortak mod akm kaynakl
emisyonun etkisinin fark modu emisyonuna gre daha baskn olmas ngrlmtr.
Daha sonra bask devreler Faraday kafesi nitelii tayan bakr bir kutunun iine konulmu ve mayla emisyon
testleri tel balanm ve balanmam konfigrasyonda ayr ayr tekrarlanmtr. Bu konfigrasyonlar srasyla
TB_A3, TB_B3, TB_C3, TB_D3 (tel balanm) ve TB_A4, TB_B4, TB_C4, TB_D4 (tel balanmam) olarak
245
etiketlenmitir. Son olarak telli ve kutulu konfigrasyonda kutudan kta teller feedthrough filtrelerden
geirilerek test tekrarlanmtr. Elde edilen sonular farkl konfigrasyonlar iin srasyla TB_A5, TB_B5,
TB_C5 ve TB_D5 olarak etiketlenmitir. Bylece her bir farkl serime sahip bask devre kart be ayr
konfigrasyonda teste tabi tutulmutur.
ekil 3 Farkl Devre Serimleri
3. Karlatrmal Sonular
lk olarak TB_A1, TB_B1, TB_C1 ve TB_D1 kendi aralarnda karlatrlmtr (ekil 4). Bu karlatrmada
gidi ve dn hatlarnn biribirinden ayrlmas sonucu fark modu mann etkisinin artt grlmektedir. En
yksek ma TB_A1 konfigrasyonunda elde edilmitir. En dk ma ise TB_C1de elde edilmitir. Toprak
dzlemi fark modu masn azaltc ynde rol oynamtr. kinci olarak TB_B1 ile TB_B2 arasnda
karlatrma yaplmtr. TB_B2deki ykselme ortak mod akmnn ne kadar baskn olduunu gstermektedir
(ekil 5). nc olarak TB_A1 ile TB_A4 arasnda karlatrma yaplmtr (ekil 6). Cihaz ekranlamasnn
bask devreden yaylan emisyonlar ne kadar etkin ekilde bastrd bu ekilde ortaya kmtr. Drdnc
olarak TB_B2 ile TB_D2 arasnda karlatrma yaplmtr (ekil 7). Grld gibi her ne kadar ortak mod
akmlarn emisyonu sz konusu olsa da ortak mod akm src toprak grltsnn toprak dzlemi
kullanmyla drlmesi emisyonun 20 dB drlmesine yol amtr. Beinci olarak TB_A2, TB_A3 ve
TB_A5 arasnda karlatrma yaplmtr (ekil 8). Grld gibi kablolu devrelerde ekranl kutunun varl
herhangi bir iyiletirme salamamtr. Ancak kutudan kta kullanlan feedthrough filtreler vastasyla grlt
filtrelemeye tabi tutulmu ve ma azaltlmtr. Altnc olarak TB_D2, TB_D3 ve TB_D5 arasnda karlatrma
yaplmtr (ekil 9). Grld gibi bask devrede alnan topraklama nlemi tek bana emisyonlar tamamen
bastrc olmamaktadr. Kutudan kta filtreleme kendisini bir ihtiya olarak hissettirmektedir.
4. Sonu
Bu almada devre seriminin bask devreden oluan mayla emisyona yapt katk farkl serime sahip devreler
kullanlarak gsterilmitir. Bu hususun zellikle elektromanyetik uyumluluk eitiminde vurgulanmasna ynelik
bir eitim kiti gelitirilmitir. Ortak mod akmlarn bask devreden mayla emisyonda oynadklar baskn rol
ortaya konmutur. Gidi dn hatlarnn birbirine yakn tutulmas, topraklama, ekranlama ve filtreleme gibi
nlemlerin mayla emisyonun azaltlmasndaki ilevleri deneysel olarak gsterilmitir.
Kaynaklar
[1]. Paul C., Introduction to Electromagnetic Compatibility, Wiley, Massachusetts, A.B.D., 1996
246
80
70
Elektrik Alan iddeti (dBuV/m)
70
60
50
40
30
60
50
40
30
20
20
10
40
60
80
100
120
140
160
180
40
200
60
80
100
120
140
160
180
200
180
200
180
200
Frekans (MHz)
Frekans (MHz)
A1
B1
C1
B1
D1
ekil 5 TB_B1 ve TB_B2
ekil 4 TB_A1, TB_B1, TB_C1 ve TB_D1

80
70
70
60
60
80
50
40
30
50
40
30
20
20
10
0
40
60
80
100
120
140
160
180
10
200
40
60
80
100
120
Frekans (MHz)
A1
140
160
Frekans (MHz)
B2
A4
D2
ekil 7 TB_B2 ve TB_D2
ekil 6 TB_A1 ve TB_A4

60
90
55
80
50
70
B2
60
50
40
30
45
40
35
30
25
20
20
10
15
10
0
40
60
80
100
120
140
160
180
200
40
60
80
100
A2
A3
120
140
160
Frekans (MHz)
Frekans (MHz)
A5
ekil 8 TB_A2, TB_A3 ve TB_A5
D2
D3
D5
ekil 9 TB_D2, TB_D3 ve TB_D5
247
Ultrasonik Frekanslarn Yzey Temizlemede Kullanm ve Sre

Optimizasyonu
Cemile Tangel, Mehmet Yakut, Ali Tangel
Kocaeli niversitesi
Elektronik-Haberleme Mhendislii Blm
zmit
c_tangel@hotmail.com, myakut@kocaeli.edu.tr, atangel@kocaeli.edu.tr
zet: Bu almada ultrasonik frekanslarn yzey temizliinde kullanm konusu ele alnmtr. Konuyla ilgili
yerli literatrde kapsaml bir incelemeye rastlanamamtr. Bu aratrma makalesinin amac ultrsonik temizleme
sistemleri konusuyla ilgilenmek isteyen aratrmaclara k tutacak bir referans kaynak oluturabilmektir. Bu
zet makalede, temel alma prensiplerinden balayarak, uygulama alanlar, transducer ve temizleme tanklar
ile ykama svs hakknda faydal bilgiler verilmitir. Ayrca etkili ve verimli bir temizleme yaplabilmesi iin gz
nnde bulundurulmas gereken noktalar bir optimizasyon problemi yaklamyla ele alnmtr. Sre
optimizasyon probleminde kritik deikenler; alma frekans, g kontrol ve zamanlama, temizleme tank ve
transducer fiziksel boyutlar, sv scakl ve kullanlacak zelti seimi olarak belirlenmitir.
1. Giri
Ultrason, insan kulaAnAn duyabilecei frekans aralAAnAn tesinde iletilen ses dalgasAdAr. Ultrasonu temizlik
amacA iin kullanmanAn altAnda yatan prensip udur. SAvA iersinde oluturulan yksek frekansta (20KHz400KHz) milyonlarca vakum enejisi ieren mikroskobik hava kabarcAAnAn (kavitasyon) kirli yzeylere arparak
patlamasA sayesinde ya, kire, pas ve istenmeyen dokularAn sratle yzeyden uzaklatArAlmasA ilemidir [1], [2].
Basit olarak bir ultrasonik temizleyici, paslanmaz elikten oluan metal bir tank ve bu tankAn tabanAna veya
yanAna yapAAk piezo seramik bir dntrc (transducer) den oluur. Ultrasonik dntrc bir elektrik sinyali
ile uyarAldAAnda aniden eklini deitirebilme zelliine sahiptir. Elektrik sinyal jeneratr kullanAlarak yksek
frekanslA sinyaller elde edilir (20-400KHz), ve dntrcler ise zerlerine uygulanan bu sinyallerle temizleme
tankA iindeki sAvAda basAncA artArAlmA ve azaltAlmA dalgalar meydana getirirler. ekil 1.a da bu durum
grlmektedir [3].
(a)
(b)
ekil 1. a) SAkAtArAlmA ve basAncA azltAlmA dalgalarAn ultrasonik bir frekans etkisiyle oluumu b) SAvA iinde
kavitasyon sonucu meydana gelen patlama [3]
SAvA yksek basAn dalga fazAnda sAkAtArAlmA, alak basAn dalga fazAnda ise aniden bArakAlmA olur. SAvAdaki
basAn azalArken mikroskobik ekirdekteki boluklar geniler ve kritik maximum ap deerine ulaArlar.
ArdAndan gelecek yksek basAnta ise bu boluklar daraltAlAr ve patlatAlAr. Literatrde kavitasyon denilen bu
olayda yayAlan enerji ok gldr fakat mikroskobik blgelere, atomik yzeylere daAldAAndan temizlenecek
paralar iin gvenlidir. Kavitasyon yalnAzca sAvA iindeki yerel basAncAn sAvAnAn buhar basAncAndan daha dk
bir deere azaltAldAA zaman meydana gelir. Dntrc tarafAndan meydana getirilen ultrasonik dalgalarAn
gcnn bu artA yerine getirecek byklkte olmasA gerekir. Kavitasyonu balatmak iin gerekli minumum g
her sAvAya gore deiiklik gsteren bir kavitasyon eik parametresine balAdAr. AynA zamanda ultrasonik
248
temizlemenin gerekleebilmesi iin de bu eik deerin ok zerinde bir g uygulanmalAdAr. Ancak, eik
deerinin zerindeki ultrasonik enerji miktarA kavitasyon kabarcAklarAnAn oluumunu ve ultrasonik temizlemeyi
gerekletirecek olan kAsAmdAr.
Kavitasyon sArasAnda sAvA iinde oluan kabarcAklarAn ne kadar byyecei dntrcye uygulanan sinyalin
genlii ve frekansAna balAdAr. Patlama sonucunda kabarcAklar etrafAnda 5000 qC civarAnda bir sAcaklAk etkisi
oluur. Oluan bu patlama ve sAcaklAk etkisi sAvA iindeki objelere arpar. TankAn iinde bu kabarcAklardan her
saniyede milyonlarcasA meydana gelir ve tekrar yok olurlar, yani patlarlar. Bu ekilde ultrasonik temizleme
ilemi gereklemi olur. ekil 1.b de bu patlama durumunun oluumu gsterilmitir [3].
zellikle eriilmesi zor olan blgelerdeki kir ve pasA hAzlA bir ekilde tamamA ile temizleyebilme zelliinden
dolayA ultrasonik temizleme makineleri yAllardAr endstride ve laboratuarlarda kullanAlmaktadAr. 20kHz den 400
kHz e kadar uzanan bir frekans aralAAnda ultrasonik sistemler vardAr. Hangi frekans aralAAnAn seilecei, ne tr
bir temizlik yapAlacaAna ve paranAn ne kadar temizleneceine balAdAr. 20-40 kHz sistemler aAr ilerde
kullanAlAr, mesela motor bloklarA, aAr metaller, aAr ya pisliklerinin temizliinde kullanAlAr. 40-70 kHz
aralAAndaki sistemler hassas makine paralarAnAn yzey temizliinde, optikte, tAp alanAnda ve di hekimliinde,
kuyumculuk sektrnde paracAklarAn temizlenmesinde kullanAlAr. 70-400kHz aralAAndaki sistemler ise ok
kk boyutlu malzemelerin, disk srclerinin, yarA iletken teknolojisindeki hassas temizleme ilemlerinde
kullanAlAr. Bugnk gelimi sistemlerde genellikle birden fazla frekans kullanAlAr. Bunlara oklu frekanslA
(multi-frequency) zellikli ultrasonik temizleme sistemleri adA verilir. AaAdaki blmlerde verimli bir
temizleme iin etkili faktrler ayrA balAklar halinde ele alAnmA olup bunlarAn herbiri birer optimizasyon
problemi olarak ele alAnabilecek birer aratArma konusudur.
2. Ultrasonik Dntrcler ve eitleri
Bir ultrasonic dntrc (transducer), piezo seramik bir materyaldir ve bir pulse tarafAndan uyarAldAAnda
fiziksel olarak eklini deitirir [4], [5]. Bunun tersi de dorudur. Yani bir ultrasonic dntrcye fiziksel bir
kuvvet uygulandAAnda bu fiziksel kuvvetin bykl ile orantAlA olarak dntrc bir gerilim retir.
Dntrcnn fiziksel ktlesi ve ekli onun rezonans noktasAnA belirler. ou dntrcler birden fazla
doal rezonans noktasAna sahiptir. 40kHz lik bir dntrc iin ikinci rezonans noktasA 68KHz veya 170 KHz
olacak ekilde imal edilebilir. Burada ikinci frekansta bir g kaybA vardAr fakat bu durumun temizlemeye etkisi
azdAr.
Dntrc 1. rezonans frekansAna gelindii zaman jeneratrn AkA frekansA ile uyum iinde olan hAzlA sAkAma
ve genileme hareketi sayesinde ultrasonik titreimler yayar. Newtonun 2. yasasAna gre (F=m.a), ktlesi byk
ve ivmesi fazla olan dntrcler ktlesi kk ve ivmesi az olanlara gre daha fazla temizleme gc retirler.
Bir rezonans ktlesi hassas bir ekilde imal edilmi elik ya da paslanmaz metal bir bloktur, ve dntrc
yapAsA ile rezonansa gelecek ekilde bir geometriye sahiptir. Bunun tek amacA dntrc dzeneine bir aArlAk
ilave etmektir. nk 40KHzlik bir dntrc kk boyutta ve hafiftir. 25KHzlik bir dntrcnn
rezonans ktlesi 40 KHz lik olanAn yaklaAk 6 katAdAr. O zaman neden olduka byk bir rezonans ktlesini
herhangi bir transducer dzeneine yerletirmeyelimki sorusu akla gelebilir. Cevap rezonans kelimesinin iinde
saklAdAr. Bir metal obje sadece kendi ktlesine ve geometrisine balA olan bir temel frekansta titreebilir. Eer
seilen rezonans ktlesi zerine konacaA dntrcnn hem birinci hem ikinci rezonans frekansAnda
rezonansa gelebilecek ekilde tasarlanmamAsa, dntrcnn hareketine zAt ynde kuvvet oluturacaAndan
verimliliin dmesine sebep olur. Bu nedenle rezonans ktlesinin tasarAmAnda, ait olacaA dntrcnn
alAacaA frekans aralAA dikkate alAnmak zorundadAr.
Newton un 2. yasasAnAn ikinci boyutu da ivme ile ilgilidir. Dntrc daha fazla ivmeleniyorsa daha fazla
kuvvet retecektir. 170 KHzlik sistemler 40 KHzlik transducerlara gre saniyede yaklaAk 4 kat daha fazla
titreim reteceinden, daha fazla ivmelenecek, bunun sonucunda da daha fazla temizleme gc retecektir.
170kHz lik sistemlere parmak daldArAldAAnda iddetli bir temas deil yumuak bir temas hissedilir, bylece
hassas metaller deformasyona (kavitasyon erezyonu) uramadan bu sistemlerde kullanAlabilir, fakat alak
frekanslA sistemlerde temas sert olur ve deformasyon olayA gzlenebilir. Temizlenecek para tank iinde uzun
zaman kalArsa kavitasyon erozyonu para zerinde etkili olur.
Bir ultrasonik sistemin gc ve frekansA, temizlenecek paranAn zelliklerine uygun ekilde ayarlanarak
zedelenme olmadan temizleme yapAlabilir. Yksek frekanslarda g daha dzgn yayAlAr, ve bu da paranAn daha
iyi temizlenmesine vesile olur. AyrAca yksek frekanslar, daha kk kavitasyon kabarcAklarA oluturarak daha
249
ince paralarAn temizlenmesine olanak salar. AaAdaki grafiklerde (ekil 2.a ve ekil 2.b) sArasAyla frekansa
balA olarak yzey geriliminin deiimi ile ses dalgasAnAn yzeye yakAnlAAnAn ilikisi gsterilmitir[3].
(a)
(b)
ekil 2 a) Yzey geriliminin alAma frekansAna gre deiimi b) alAma frekansAna gre oluan yzey
dalgasAnAn yzeye yakAnlAA [3]
Piezo elektrik dntrcnn enerji transferi ayrA bir faktrdr. nk enerji tankAn iindeki malzemeler
tarafAndan absorbe edilir. Kavitasyonu devam ettirebilmek iin tanka belli bir miktar enerji vermek gerekir. Eer
bu olmazsa tank hassas yklemeli olacaktAr, yani temizlemek iin fazla elemanA tanka daldAramayacaAz
demektir. Dntrcnn titreiminin en iyi ekilde tanka iletilebilmesi iin dntrcnn diyaframA
yuvarlak olmalA ve tankAn tabanAna yerletirilmelidir. Bu durumda tankAn iine enerjinin yayAlAmA daha etkili olur.
Piezo elektrik transducerlarAn orta yerinde empedans uyumu iin alimnyum bir malzeme yerletirilir (burada
radyasyon diyaframAna enerji transferi vardAr), fakat ktlesi hala dktr. Bu dk ktle tankAn iine transfer
edilen enerjiyi sAnArlar. Piezo elektrik transducerAn dk ktlesi sebebi ile reticiler tanklarAnda ince diyafram
kullanmak zorundadArlar. KalAn tabaka kolay bklemez ve rahat titreemez, dolayAsA ile orada bir geri basAnca
sebep olur.
3. Ultrasonik Temizleme Srecinde Optimizasyon
3.1 Svdan Gaz karma (Degassing) Olay ve Temizlemeye Etkisi
Her sAvA zlm oksijen ierir [4]. Ultrasonik temizleyicinin iyi bir ekilde alAabilmesi iin bu zlm
oksijenin (veya baka gazlarAn) zeltiden dAarA atAlmasA gerekir. Ultrasonik tankAn temizleme gc
kabarcAklarAn ne kadar iddetli patladAAna balAdAr. Eer temizleme sAvAsAnAn iinde herhangi bir zlm gaz
varsa bu blgenin basAncA decek ve baloncuklarAn gl bir ekilde patlamasAnA engelleyecektir, bu da tankAn
temizleme gcnn azalmasA demektir.
Bir ultrasonik alanda degassing yzeyden sAvA iine doru yayAlan akustik dalgalarAn geiinden ortaya Akan gaz
kabarcAklarAnAn hAzlA titreimi sArasAnda meydana gelir. Bunun sonuncunda yan yana gelen ve birbirine dokunan
ve hatta birleerek byyen kabarcAklar ortaya Akar. Bu olay devam ederse kabarcAklarAn boyu gittike
byyerek yerekimine karA gelebilecek boyuta ulaArlar ve sAvA iinden yzeye doru ykselirler. Burada
kavitasyon sonucu meydana gelen kabarcAklarla sAvA iinde doal olarak meydana gelmi olan kabarcAklarA veya
ultrasonik eylem sonucu meydana gelmi olanlarA birbirinden ayArmak lazAmdAr. Kavitasyonla oluan
kabarcAklarAn boyutlarA 40 mikro metre apAndan balar ve byr ve de ancak yzeyde yayAlan dalgalar
baladAAnda ortaya Akar. Ultrasonik enerji kaynaAnAn gc kesildiinde de aniden dururlar. Doal olarak
meydana gelmi (yani ultrasonik enerji olmadan da oluabilen) hapsedilmi hava ile dier gazlardan dolayA
oluan kabarcAklar sAvA tankAnAn iine dklm taze sAcak su durumunda ortaya Akar. Bunlar sAvA yzeyinin
hemen altAnda veya yan duvarlara yapAmA bir vaziyette duran kk boyutlu kabarcAklar eklindedirler.
Ultrasonik eylem sonucu yani mekanik eylem sonucu harici yollarla oluan kabarcAklar ise gaz-sAvA arayznde
(yani yzeyde) oluur ve sAvA iinde yzebilen formda olabilir ve hatta kpk oluumuna sebep olurlar. Her
durumda da kabarcAklarAn birleerek bymesi ok hAzlA olur ve gzle grlr hale gelirler.
BaarAlA bir degassing ileminde bir kritik faktr, kabarcAklarAn bymesi, ykselmesi ve yzeyden AkAp gitmesi
meselesidir ve aynA zamanda sAcaklAk, viskozite, buhar basAncA ve yzey tansiyonu gibi parametreler de kritik
faktrler arasAndadAr. Bu durumda kabarcAklarAn yzeye ulaana dek kat edecei mesafe nemli olmaktadAr.
250
Buradaki gei sresine (transit time) izin verecek ekilde sre tasarlanmalAdAr. Bunu salamak iin de peryodik
olarak enerjinin kesilmesi gereklidir. Yani bu ultrasonik radyasyonlar darbeler (pulse) eklinde retilip
uygulanmalAdAr [5],[6],[7]. Meseleyi daha karmaAk hale getiren bir ey de kavitasyon olayAnAn hem kabarcAklarA
daAtma hem de birletirmeye sebep olduudur. Bu durumda da enerji younluunun uygun seilmesi yani g
kontrol gereklidir.
Darbelerin oluumu yaygAn olarak ultrasonik jeneratr devresi iinde entegre edilmi darbe reteci devreleri
sayesinde elde edilir. Bu amala kaliteli olan jeneratrlerde mikro denetleyiciler kullanAlmaktadAr [6]. Dk
akAmlA devre blmnde darbe genilikleri ve darbe boluklarA hassas bir biimde ayarlanabilmekte, daha sonra
bu AkAlar kullanAlarak yksek akAm ve gerilimli ultrasonik enerji pulslarA retilip kontrol edilebilmektedir.
Degassing ilemi iin darbe yapAsA kAsa sreli, kkten balayAp normal seviyeye kadar ykselen enerji
younluu, bunu takiben de kabarcAklarAn ykselip yok olabilmesi iin nispeten daha uzun sreli bekleme
(recovery) peryodu eklinde olmalAdAr.
3.2 Bir Ultrasonik Tank *in G Kontrol veDoru G Seviyesini Semek
Ultrasonik sistemlerin galon baAna ortalama g deeri 50100 watt arasAnda olmalAdAr. Bu ortalama bir orandAr
ve temizlemenin uygulama alanAna gre ayarlanabilir. Gerekli gc hesaplamak iin u forml kullanAlAr [4]:
L x(in). Wx(in). (Hx 2) /231*100=Ort. Watt
Ultrasonikle uraan irketler ultrasonik enerji gcn iki yolla hesaplarlar. Bunlar tepe (peak) ve ortalama
deerleridir. Tepe gc operasyona balamak iin gerekli enerjiyi salar. Ortalama g ise operasyonu devam
ettiren gtr. Btn temel hesaplamalar ortalama g zerindendir. ou irketler bir seenek olarak g
younluu kontrol sunarlar. Bu kontrol ultrasonik gc azaltarak g erisi zerinde gc istenen bir dzeyde
sabit tutmaya alAAr. Enerji %50nin altAndaysa dntrcy aktive edebilecek yeterli enerji olmaz; rnein
100 wattlAk ultrasonik bir tankta g 50 wattla 100 watt arasAnda ayarlanabilir [4]. Eer hassas paralar
temizleniyorsa kavite erezyonu engellenmesi aAsAndan, veya ultrasonik kaplama iinde kullanAlArsa ya da dier
kimyasal uygulamalarda g kontrol nemli bir seenektir. BazA jenaratrlerde anahtarlama vardAr ve bunlar
ultrasonic dntrcye giden dalgalarA keserek yarAm dalga halinde gnderir. Bylece gazAn zelti iinden
ok daha hAzlAca AkmasAna (degas) izin verilmi olunur [4].
3.3 Temizleme Tanklar ve Yklenmeleri
Ultrasonik tanklar ekil 3 de grld gibi genellikle dikdrtgen eklinde olurlar ve herhangi bir byklkte
imal edilebilirler [4]. Bunlar genellikle 316L paslanmaz elikten imal edilirler. Temizlenecek alan in2 olarak
lldnde bu, in3 olarak llen tankAn hacminden byk olmamalAdAr. TankAn hacimsel olarak her bir
galonunun temizleme kapasitesi 230 in2 dir. TankAn bykl yle bir lde olmalAdArki, sepet yklendii
zaman sepet sAvA yzeyinden en az 1.5 in aaAda, tabandan da 2 in yukarda olmalAdAr.
ekil 3. rnek bir temizleme tankA ve jeneratr [4]

Temizlenecek paralar asla tankAn dibine konulmamalAdAr, nce zel yapAlmA bir sepet iersine dizilmelidir. Bu
sepet de paslanmaz elikten olmalAdAr. Plastik gibi yumuak malzemeler enerjiyi absorbe eder. Eer para ok
kolay izilebilen veya hasara urayabilecek yapAda ise o zaman teflon gibi malzemelerden kaplamalA sepetler
veya para dizme dzenekleri kullanAlAr. Yerletirme ilemi tek bir katman halinde olmalAdAr. Bu, temizleyici
sAvAnAn daha kolay sirkulasyon yapmasAna ve enerjinin kirli blgeye hemen ulamasAna sebep olur. ParalarA
tanktaki sAvAdan AkarArken de tek katman yerletirmenin avantajlarA vardAr.
251
3.4 Ultrasonik Temizlemede Sv ve zeltiler

Temizleme uygulamalarAnda kullanAlacak olan sAvAnAn statik koullarA ve akA karateristii ultrasonik alan iddetini
karakterize eden duran dalga rnts oluumu ile ilikili olup bu artlar altAnda kavitasyon iddeti maximize
edilebilir. Modern ultrasonik temizleme amalA zeltiler eitli deterjanlardan, sAvA yzey gerilimini azaltan
maddelerden ve dier aktiviteyi artArAcA maddelerden oluur. zeltinin amacA pislik ile para arasAndaki baA
koparmaktAr. Suyun tek baAna temizleme zellii yoktur. Ultrasonik aktivitenin (kavitasyon) birinci amacA
zeltiye bu ii yapmakta yardAmcA olmaktAr. Bir ultrasonik zelti iinde temizleme ilemini optimize etmek iin
eitli maddeler vardAr. Mesela; sAvA yzey gerilimini drmek kavite seviyesini artArAr. Ultrasonik zelti sAvA
yzey gerilimini drc maddeler ierir.
yonizeden arAndArAlmA yani saf su kullanAmA kaliteli bir temizlik iin tavsiye edilir. Bu, suyun iinde bulunan
pek ok mineral ve zlm iyondan suyun temizlenmesi demektir. ArAtAlmA su paranAn zerinde hibir artAk
bArakmaz, bylece para kuruduktan sonra zerinde leke olmaz. Deterjan ya da dier temizlik maddeleri arAtAlmA
su ile daha iyi bir zelti oluturur. Temizleme kalitesi artar ve deterjan ziyan olmadan maksimum verimlilikte
kullanAlAr. Efektif bir temizleme iin ayrAca sAvAnAn dzenli olarak devam eden arAndArma ilemine tabi tutulmasA
da nemli bir konudur. Mesela her dakikada bir tankAn hacminin %50 sinin filtreden geirilmesi daha iyi bir
performans iin gereklidir [4]. Filtre edilen sAvA uygun bir ekilde tankAn iine aktarAldAA zaman ok az ya da hi
kavitasyon kaybA olmayacaktAr. AslAnda homojen bir temizlemeye bu sistem kullanAlarak ulaAlabilir.
zeltinin sAcaklAA temizlemenin verimliliini etkileyen faktrlerden birisidir. Genel olarak yksek sAcaklAkta
daha fazla kavitasyon oluumu ve efektif temizleme gerekleir. ou deterjanlar yksek AsAlar iin retilmitir.
Eer damAtAlmA su kullanAlArsa bu yksek AsAda dk AsAya gre ok daha etkili olur. zel paralar mesela ya ya
da pislikler sAcak sAvAda daha abuk zlrler. Degas olayA da daha abuk gerekleir. Bununla birlikte eer
sAcaklAk sAvAnAn kaynama noktasAna ok yaklaArsa sAvA ses dalgalarAnAn dk basAn meydana getirdii
blgelerde kaynamaya balayacaktAr. Bu durum o blgede kavitasyonu azaltAr veya tamamen yok edebilir. Su
iin kavitasyon oluumu aAsAndan en tavsiye edilebilir sAcaklAk 70 qC (180F) civarAdAr. Dier taraftan verimlilii
artArsAn diye kullanAlan deterjan gibi kimyasallarAn da en etkili olduu sAcaklAk gz nne alAnArsa bu deer 82C
(180F) ye Akabilir. zcler kullanAldAklarA sAvAnAn kaynama noktasAnAn yaklaAk 6 C aaAsAnda kullanAlArsa
daha faydalA olurlar [2].
Tehlikeli olmalarAna ramen yanAcA zcler bazA zel amalar iin gereklidirler [4]. Bu tr zelti kullanan
tanklarAn yapAsA, transducerin zerlerine monte ekli zeldir. Sistemde elektriksel bir kAvAlcAm ihtimali minimuma
indirilecek ekilde her trl nlem tankAn ve sistemin tasarAmA sArasAnda gz nne alAnmalAdAr. ou yanAcA
zcler ok dk younlukta olduklarAndan, ultrasonik enerjiyle tetiklendiklerinde sAvA yzeyinde hava ile de
temas halinde olduklarA iin patlama meydana gelme ihtimali yksektir. Bu nedenle tanklar paslanmaz elikten
yapAlmA muhafazalA bir yapA iine monte edilmelidirler. Jeneratrleri de ayrA bir yerde olmalAdAr.
Teekkr
Bu alAma Sanayi ve Ticaret bakanlAA ve Everest Elektromekanik San. Tic. Ltd. ti. tarafAndan desteklenen
126.STZ.2007-2 sayAlA SANTEZ projesinin birinci alAma raporu zetidir. Yazarlar ilgili kurum ve kurululara
desteklerinden dolayA teekkr eder.
Kaynaklar
[1] http://www.natclo.com/dp/ultra.html
[2] http://www.bluewaveinc.com/reprint.htm
[3] http://www.bransoncleaning.com/ultrasonic_technology.asp
[4] http://www.tmasc.com/ultrasonic_cleaning_process.htm
[5] Fabijanski, P., Lagoda, R., Series resonant converter with sandwich-type piezoelectric ceramic
transducers, Proceedings of The IEEE International Conference on Industrial Technology, 1996, s. 252 256
[6] Buasri, C. Jangwanitlert, A., Comparison of switching strategies for an ultrasonic cleaner, 5th
International Conference on Electrical Engineering/Electronics, Computer, Telecommunications and Information
Technology, ECTI-CON 2008. s. 1005 1008, 2008.
[7] Ishikawa, J. Mizutani, Y. Suzuki, T. Ikeda, H. Yoshida, H. High-frequency drive-power and frequency
control for ultrasonic transducer operating at 3 MHz, Industry Applications Conference, 1997. 32. IAS Annual
Meeting, IAS '97.,vol.2, s. 900 905, 1997.
252
Sabit Younluklu Bir Ortamdaki Akustik Basn Alanlarnn Zaman

Uzaynda Kapal-Form fadeleri
Fatih Dikmen, H. Arda lk, A. Arif Ergin
Gebze Yksek Teknoloji Enstits
Kocaeli
dikmen@gyte.edu.tr, haulku@gyte.edu.tr, aergin@gyte.edu.tr
zet: Bu almada darbe ile uyarlm paral tanml srekli tetrahedron temel fonksiyonlarndan dolay
oluan gecikmeli basn alanlarnn sabit younluklu bir ortamdaki zaman rneklerinin elde edilmesinde yeni
bir analitik yaklam sunulacaktr. Yaklam, ele alnan temel fonksiyonlarn temsil ettii skaler alanlarn zaman
bamllna ilikin herhangi bir varsaym yapmadan dorudan zaman uzaynda formle edilmitir. Alann,
merkezi gzlem noktas olan ve c, ortamdaki ses hz olmak zere, R=ct yarapl kre ile tetrahedral temel
elemann kesiimi sonucu oluan kresel yzey paras ile ilikili olduu gsterilmitir., Detayl olarak, basn
alanlar Rye gre deien kresel alan paralarnn deiimi olarak ifade edilebilir. Ayrca temel fonksiyon
olan tetrahedral eleman ile R yarapl krenin kesiiminin belirlenmesi iin analitik ifade sunulmutur. Elde
edilen zaman uzay formllerinin dorulamas frekans uzaynda nmerik integrasyon ile elde edilen ve zaman
uzayna dntrlen veriler ile yaplmtr.
1.
Giri
Zamanda admlama yntemi (ZAY) geni bant dalga yaylma ve salmasn incelemede kullanlan gl bir
zaman uzay yntemidir[1]. Bu yntemde, ilk adm bilinmeyen skaler alan ele alnan cisim ile etkileirken
uzamsal temel fonksiyonlar fn(r) aracl ile ayrklatrmaktr. In(t) n inci uzamsal temel fonksiyona kar gelen
zamana baml katsay olacak biimde tek tabaka potansiyeli (r,t) herhangi bir noktada yle yazlabilir:
( r, t ) = t1
1
4 b0
I n ( t ) fn ( r )
n
(t R c)
dV
(1)
Burada R=|r-r`|, c integrasyonun yapld ortamda sesin hz ve zamansal konvolusyonu gsterir. (1)de, b0
geri plandaki ortamn sktrlabilirlii ve -1t zamana gre integrasyonu belirtmektedir. Ele alnan durumda bu
temel fonksiyonlar aadaki ekilde gsterilen biimde tetrahedron hacmi zerinden tanmlanr (ekil 1):
f n ( r ) = 1;
f n ( r ) = 0; dier yerlerde .
r V ,
(2)
Burada (2) de (1)nin sabit younluklu bir ortamda yazld durumda ele alnmaktadr.
(1)deki hacim integrali ZAY algoritmas uygulamalarnda kullanlabilecek biimde kapal formda tretilecektir.
Bu integral, alm katsaylar In(t)den bamsz olduu iin, sonular bilinmeyen fonksiyonun zaman
bamllna n koul koymamaktadr. Basite, (2) (1)de yerine yazlr ve aadaki ifadenin kapal form ve
kesin ifadesinin bulunmas iin dzenlenir:
H ( t ) = ( t R c ) R 1dV
(3)
(1) ile ifade edilen probleme dair integral denklem ZAY ile ele alnrken kararszlklar ngrlebilir[2]. (3)
kapal bir biimde ifade ederek, ZAY matris elemanlarnn allagelen saysal yntemlerden daha kesin
hesaplanmas sayesinde ZAY zmlerinin kararllk ve kesinliine katk yaplmas beklenmektedir.
253
2.
H(t)nin bulunmas
Bu blmde H(t)nin kapal form ifadesinin karlmas anlatlacaktr. [3]te, H(t)nin frekans uzay
karl, keyfi bir tetrahedral hacim V iindeki dzgn yk dalm olarak anlmtr. Dolaysyla, H(t)
homojen, isotropik, ve dispersif olmayan bir ortamda sese neden olan V iinde geici darbenin yol at bir
basn dalmna kar gelir. Dolaysyla keyfi bir r konumunda zamana bal bir basn dalmna dair skaler
potansiyel zamana bal basn deiiminin (3)te verilen H(t) ile konvolsyonu olarak tanmlanabilir. H(t)yi
deerlemek iin u ifadenin geerli olduunu fark etmek nemlidir[4][5]:
H ( t ) = t 1 ( ct R ) dV
(4)
(4) integralini deerlemek iin merkezi gzlem noktas rde olan (R, , ) kresel koordinatlarn gz nnde
bulundurmak gerekir (ekil 1). Buna gre aadaki ifade elde edilir:
H ( t ) = t 1 ( ct R ) R 2 sin d d dR
(5)
Bu sayede grlr ki integral iki hacmin kesiimi sonucu oluan bir kresel alan parasna baldr: Vn ve tparametrik ct = R hacmi. Bu balamda H(t) fonksiyonu tetrahedron Vnin radyal yn R boyunca kresel Radon
dnmdr. Vnin ynelimine, gzlem noktasnn konumuna ve tnin deerlerine bal olarak, iki hacmin
kesiimi birden fazla alan parasnn ortaya kmasna neden olabilir. Bu blmdeki tretmelerin basitlii
asndan sadece ekil 1deki alan parasnn olutuu kesiim kullanlacaktr. (5)deki integrasyonun snrlar
dikkate alnarak, (5)deki integrandn Rden bamsz olduunu gz nne aldmzda, i integral
( R) =
st ( R ) st ( )
sin d d
(6)
alt ( R ) alt ( )
olur. (R) R1, R2, R3 vektrlerinin (ekil 1) Vn iinde belirledii kat adr. Kalan d integral iin snrlar gz
nne alndnda u yazlabilir:
Rst
( t ) = t 1
( R ) R ( ct R ) dR
2
(7)
Ralt
Buna gre,
H (t ) = c 2t ( t ) , Rmin < ct < Rmax ;
H (t ) = 0, dier durumlar
(8)
biiminde yazlabilir. c bir sabit olduu iin (t) (ct) yi kastetmektedir. Rmin (Rmax) tetrahedronun gzlem
noktasna en yakn (en uzak) mesafesidir. (8) zaman baml skaler potansiyelin kesin kapal form ifadesidir. Bu
ifadede belirlenmesi gereken ifade kat a (t)dr.
3.
(R)nin analitik deerlenmesi
(R) y deerlemek iin ekil 1den R1, R2, R3 vektrleri belirlenmelidir. Sonrasnda [6]dan iyi bilindii gibi,
( R ) = 2 tan
R1 [ R 2 R 3 ]
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
R
+
+
+
[
]
[
]
[
]
3
2
1
1
2
1
3
2
3
1 2 3
(9)
nokta arpm ve vektr arpm ve R=|R1|=|R2|=|R3| olmak zere elde olunur. Ancak Vn iin muhtemel
dier durumlarda kesiim noktalarnn 3den fazla olacaktr ve bu uygun byklklerin uygun toplanmasn
gerektirir. Buna gre i, i=1,2,3,4 rnin Vn tetrahedron hacmi iin hacim koordinatlarn gsterecek olursa, bu
tanmlamalar ile (R)
254
r4
Vn
R1
R 1 = R 2 = R 3 = R = ct
r3
R2
r
n
R3
r2
r1
v
ekil 1 V tetrahedronu ile merkezi rdeki gzlem noktasnda yer alan krenin kesiim mekanizmas.
.
8
x 10
F
T
2.5
H (t )
1.5
0.5
-0.5
4
10
11
12
13
ct
ekil 2 Yeni algoritma (T) ve Frekans uzayndaki veriler ile (F) H(t)nin hesaplanmas. Koordinatlar(x,y,x):
Gzlem Noktas (5.0, 0.0, 1.0), Tetrahedron Keleri (10.0,0.0,1.0), (15.0,-5.0,1.0), (15.0,5.0,1.0), (15.0,0.0,3.0).
255
(R) =
sgn( ) ( R)
i
(10)
i =1
sgn(i) aadaki tanm ile elde olacaktr.
1
sgn( ) =
1
<0
0
(11)
i(R) burada r noktas ve i inci tetrahedron yz iin kresel alan fonksiyonudur. Dier bir deyile, gzlem
noktasna merkezli krenin Vn tetrahedronunun yzlerinin her biri ile yapt kat alarn uygun hacim
koordinatnn gerektirdii iaret ile katk yapt bir ifade (R) yi oluturur
4.
Sonular
Bu almada darbe ile uyarlm paral tanml srekli tetrahedron temel fonksiyonlarndan dolay oluan
gecikmeli basn alanlarnn sabit younluklu bir ortamdaki zaman rneklerinin elde edilmesinde yeni bir
analitik yaklam sunulmutur. Temel fonksiyon olan tetrahedral eleman ile R yarapl krenin kesiiminin
belirlenmesi iin analitik ifade sunulmutur. Elde edilen zaman uzay formllerinin dorulamas frekans
uzaynda nmerik integrasyon ile elde edilen ve zaman uzayna dntrlen veriler ile yaplmtr(ekil 2)
Kaynaka
[1] A.A. Ergin, B. Shanker ve E. Michielssen, Analysis of transient wave scattering from rigid bodies using a
Burton-Miller approach, the Journal of the Acoustical Society of America, vol. 106, no. 5, pp. 2396-2404,
November 1999.
[2] Manara, G., Monorchio, A., and Reggiannini, R., A Space-Time Discretization Criterion for a Stable TimeMarching Solution of the Electric Field Integral Equation, IEEE Trans. Antennas and Propagation, Special Issue
on Advanced Numerical Techniques in Electromagnetics, 45(3), 527-532, 1997.
[3] D. R. Wilton, S. M. Rao, A. W. Glisson, D. H. Schaubert, 0. M. Al-Bundak, and C.M. Butler, "Potential
integrals for uniform and linear source distribution on polygonal and polyhedral domains," IEEE Trans.
Antennas and Propagation, vol.AP-32, pp. 276-281, Mar. 1984.
[4] A. C. Ycel and A. A. Ergin, Exact evaluation of retarded-time potential integrals for the RWG bases,
IEEE Trans. Antennas Propag., vol. 54, no. 5, pp. 14961502, May 2006.
[5] H. A. lk ve A. A. Ergin, Analytical Evaluation of Transient Magnetic Fields Due to RWG Current
Bases, IEEE Trans. Antennas Propag., vol. 55, no. 12, s. 35653575, Aralk 2007.
[6] Van Oosterom, A. and J. Strackee, "The Solid Angle of a Plane Triangle." IEEE Trans. Biom. Eng., Vol.
BME-30, No. 2, 1983, pp. 125-126
256
Zaman Uzaynda Gecikmeli Potansiyellerin Analitik fadesinin ntegral

Denklemlerin Zamanda Admlama Yntemi ile zmne Uygulanmas
H. Arda lk, A. Arif Ergin
Gebze Yksek Teknoloji Enstits
Istanbul Cad. No: 101, 41400 Gebze, Kocaeli.
haulku@gyte.edu.tr, aergin@gyte.edu.tr
zet: Zamanda admlama yntemi (ZAY), en ok kullanlan zaman uzay zm tekniklerinden biridir. Rao-WiltonGlisson (RWG) fonksiyonlar ise mkemmel iletken yzeyindeki akm younluunu modellemek iin sklkla
kullanlan fonksiyonlardr. Ancak ou durumda zaman uzay integral denklemlerin ZAY ile zm kararsz sonu
vermektedir. Kararsz sonu elde edilmesinin nedenlerinden biri ZAY matris elemanlarnn tam dorulukta
hesaplanamamasdr. Bu almada ZAY matris elemanlarnn hesaplanmasnda manyetik alann analitik ifadesinin
kullanlmas anlatlmtr. Analitik formllerin kullanlmas ile matris elemanlarndaki hata azaltlm ve daha
verimli ve kararl sonular elde edilmitir.
1. Giri
Zamanda admlama ynteminde (ZAY), yzey akm younluunu modellemek iin Rao-Wilton-Glisson (RWG)
temel fonksiyonlar sklkla kullanlmaktadr [1]. RWG akm younluklarnn oluturduklar, gecikmeli
potansiyellerin analitik olarak belirlenmesi [2]de ve bu potansiyeller aracl ile manyetik alann analitik ifadesi
[3]te gelitirilmitir. Ancak, gelitirilen bu formllerin ZAY algoritmasna uygulamas henz gsterilmemitir. Bu
almada, gelitirilen analitik formllerin manyetik alan integral denkleminin (MAD) ZAY ile zmne
uygulanmas gsterilmi ve zm algoritmas anlatlmtr. MAD iin anlatlan zm algoritmas, elektrik alan
integral denkleminin (EAD) zm iin de kullanlabilir. Ayrca, sunulan algoritmann avantajlar ve zayf
noktalarna deinilmitir.
2. MAD iin ZAY Algoritmas

ZAYda bilinmeyen akm younluu J (r, t ) aadaki gibi ayrklatrlabilir:
J (r , t ) = I n,i Ti (t )fn (r ) ,
i
(1)
burada fn (r ) , n. uzaysal temel fonksiyonu, Ti (t ) , i. zamansal temel fonksiyonu ve I n,i ise bu temel fonksiyonlara
ilikin bilinmeyen katsayy belirtmektedir.
MADi zmek iin kullanlan geleneksel ZAY algoritmasnda integrallerin deerlendirme sras
Z mn, ji =
1
2
fm (r) fn (r)Ti (t j )dr
Sm
(2)
(t R / c)
fn (r)Ti (t ) 4 R t =t dr dr
Sm
Sn
j
eklindedir. Burada fm (r ) , m. test fonksiyonunu, n m. test fonksiyonuna ilikin normal birim vektr ve
zamana gre konvolsyon ilemini belirtmektedir. Denklem (2)de integraller soldan saa doru belirlenir: ilk
olarak zamana gre konvolsyon integrali analitik olarak belirlenir, bunun ardndan dier integraller nmerik olarak
hesaplanr. [3]te gelitirilen formlleri ZAY algoritmasnda kullanmak iin integrallerin deerlendirme sras
aadaki gibi deitirilebilir:
f m (r ) n
257
Z mn, ji =
1
2
fm (r) fn (r)Ti (t j )dr
Sm
fm (r ) n [Ti (t ) H n (r, t ) ]t =t dr
(3)
Sm
burada,
H n (r , t ) =
fn (r)
Sn
(t R / c)
dr ,
4 R
(4)
ve H n (r, t ) nin analitik ifadesi [3]te verilmitir. Ayrca zamana gre temel fonksiyonlar paral tanml polinom
fonksiyonlar ise denklem (3)te keli parantez ierisindeki ifade analitik olarak belirlenebilir. Bylece hem temel
fonksiyon zerinden olan integral hem de zamana gre konvolsyon integrali analitik olarak belirlenmi olur.
Zamana gre temel fonksiyonlar lineer olarak seildiinde konvolsyon iin gerekli olan temel integraller [3]te
verilmitir. Yksek dereceli polinomlar iin formller ksmi integrasyon ile tretilebilir. Son olarak, test integrali
standart ZAY algoritmasndaki gibi nmerik olarak hesaplanr.
nerilen algoritma ile denklem (3)te keli parantez ierisindeki ifade, Sn zerinden nmerik integral
hesaplanmas yerine analitik olarak belirlenmitir.
EAD iin ZAY algoritmas, tam olarak MAD iin izlenen yol ile gelitirilebilir. Ancak, EAD iin gerekli zamana
gre konvolsyon integralleri [3]te verilen integrallerden farkllamaktadr. Yine de gerekli integral ifadeleri benzer
yolla kolayca belirlenebilir.
3. Nmerik Sonular
[2] ve [3]te belirtildii gibi, analitik ifadelerin kullanmyla ZAY matris elemanlarndaki nmerik hatann
azaltlmas sonularn kararlln arttraca ve matris doldurma zamanna katkda bulunaca dnlmektedir. Bu
blmde, nerilen algoritmann kararlln ve verimini incelemek iin MADin nerilen ve standart algoritmalar
ile zmlerini ieren iki rnek sunulmutur. Bu rneklerde, zamana gre temel fonksiyonlar, [4] ve [5]te srasyla
verilen, paral tanml lineer veya paral tanml ikinci dereceden polinomlar olarak seilmitir. rneklerde gelen
alan ifadesi, denklem (5) ile verilen modle edilmi Gauss darbesi seilmitir.
H (r, t ) = (k p ) cos 2 f0 (t r k / c) e
i
(t t p rk / c ) 2
2 2
(5)
Burada, f0 gelen alann merkez frekans, k yaylma yn ve p polarizasyonudur. = 6 /(2 fbw ) , t p = 3.5
olarak seilmitir. fbw ise gelen alann bant genilii olarak adlandrlacaktr. rneklerde, nmerik integrallerin
hesaplanmasnda gen iin tanml 7-noktal Gauss integral kural kullanlmtr.
lk rnekte, 2976 RWG temel fonksiyonu ile modellenmi 1 m yarapl kre incelenmitir. Gelen alann zellikleri,
f0 = 200 MHz, fbw = 150 MHz, k = z ve p = x olarak seilmitir. Bu koullar altnda genlerin en uzun
kenar, minimum dalga boyu olmak zere, yaklak 0.2 dr. Gelitirilen metodun verimliliini incelemek iin,
bir matris elemannn zaman deerleri, gelitirilen metot ile ve geleneksel metot ile retilmitir. Geleneksel metodun
verimini arttrmak iin, Sn zerinden olan nmerik integrasyon fazla rnek says kullanlarak hesaplanmtr.
ekil 1de grld gibi, rnek nokta says arttka, seilen matris elemannn deerleri, analitik integrasyon ile
elde edilen deerlere yaknsamaktadr. Ayrca, Tablo 1de lineer paral tanml zaman temel fonksiyonu iin matris
doldurma zamanlar verilmitir. kinci dereceden fonksiyonlar iin matris doldurma zamanlar Tablo 1de verilen
deerler ile neredeyse ayndr. Tablo 1de grld gibi, 7 nokta ile hesaplanan integral hzl sonu vermektedir.
Buna karn, ekil 1de grld gibi 7 nokta ile hesaplanan integralin hatas olduka fazladr. 112 noktada
hesaplanan integralin sonucu analitik sonu ile neredeyse ayndr. Bu durumda ise matris doldurma zaman analitik
integrasyonun neredeyse iki katdr.
258
Zaman
Tablo 1. Matris doldurma zaman (dakika).

Analitik
7 nokta
28 nokta
112 nokta
418
56
200
822
-5
-5
448 nokta
3232
x 10
6
analitik
448 numerik
112 numerik
28 numerik
7 numerik
x 10
analitik
448 numerik
112 numerik
28 numerik
7 numerik
Zmn
Zmn
-2
-2
-4
-4
0.5
-6
1
1.5
t [ns]
0.5
2.5
1.5
t [ns]
2.5
(a)
(b)
ekil 1. Matris elemanlarnn (a) lineer ve (b) ikinci dereceden paral tanml
polinom zaman temel fonksiyonlar iin karlatrlmas.
kinci rnekte, 1152 RWG fonksiyonu ile modellenmi, boyutlar 1 m x 1 m x 1 m olan kp incelenmitir. Bu
rnekte, gelen alann zellikleri f0 = 100 MHz, fbw = 40 MHz, k = z ve p = x olarak seilmitir. Bu durumda
gelen alann frekans band, sacnn hibir rezonans frekansn iermemektedir. ekil 2de, MADin ZAY ile
zmnden elde edilmi olan bir RWG fonksiyonu zerinde gzlenen akm verilmitir. Bu almada nerilen
algoritma ile akm younluunun hem lineer hem de ikinci dereceden zaman temel fonksiyonlar iin daha kararl
olduu grlebilir. Ek olarak, gelen dalgann frekans band, sann rezonans frekansn ieriyorsa, hem geleneksel
metot hem de nerilen algoritma salnan sonular vermektedir. Bu problem MAD ve EADin birlikte kullanld
birleik alan yaklam ile zlebilir.
2
10
TD_a2
TD_n2
TD_a1
TD_n1
10
-2
Akim [A/m]
10
-4
10
-6
10
-8
10
-10
10
0.5
1.5
t [s]
2.5
3.5
-7
x 10
ekil 2. Birim kp zerindeki akmn kararll.
4. Sonular
Nmerik sonulardan da grld gibi, RWG temel fonksiyonlarndan dolay oluan potansiyellerin ve alanlarn
analitik hesaplanmas, daha verimli ve kararl ZAY zm salamaktadr. Ayrca nerilen algoritma ile nmerik
integrasyon says azaltlmtr. Sadece test integralleri nmerik olarak hesaplanmaktadr.
259
Kaynaklar
[1]. S. M. Rao, D. R. Wilton, ve A. W. Glisson, Electromagnetic scattering by surfaces of arbitrary shape, IEEE
Trans. Antennas Propag., vol.30, no. 3, s. 408-418, Mays 1982.
[2]. A. C. Ycel ve A. A. Ergin, Exact evaluation of retarded-time potential integrals for the RWG bases, IEEE
Trans. Antennas Propag., vol. 54, no. 5, s. 14961502, Mays 2006.
[3]. H. A. lk ve A. A. Ergin, Analytical Evaluation of Transient Magnetic Fields Due to RWG Current Bases,
IEEE Trans. Antennas Propag., vol. 55, no. 12, s. 35653575, Aralk 2007.
[4]. S. M. Rao ve D. R. Wilton, Transient Scattering by Conducting Surfaces of Arbitrary Shape, IEEE Trans.
Antennas and Propag., vol. 39, s. 56-61, Ocak 1982.
[5]. G. Manara, A. Monorchio ve R. Reggiannini, A Space-Time Discretization Criterion for a Stable TimeMarching Solution of the Electric Field Integral Equation, IEEE Trans. Antennas and Propag., vol. 45, s. 527-532,
Mart 1997.
260

ERCYES NVERSTES RADYO DZGE TELESKOPLARI
YAZILIM TASARIMI
Mikail SARIKAYA1 ve brahim KK1, 2
1
Erciyes niversitesi, Astronomi ve Uzay Bilimleri Blm,Talas Yolu,

38039, Kayseri, asterpanic@gmail.com
2
kucuk@erciyes.edu.tr
zet: Bu bildiride, Erciyes niversitesi Radyo Astronomi Gzlemevi (ERAG) radyo teleskop dizgesi iin
tasarlanm, mekanik duyarlln en iyi ekilde salanabilecei teleskop takip sistemi kurulumu ve teknii
anlatlmaktadr. Takip sistemi iyi bir mekanik hareket sisteminin yannda bunu kontrol edebilecek bilgisayar
yazlm gerektirir. Bir radyo teleskopta bilgisayar yazlm ile mekanik sistem bir btnlk arz eder; ikisi birbiri
ile senkronize alr. Bu yzden program her teleskop iin yeniden dzenlenmelidir. Tasarlanmakta olan yazlm
ile teleskoplarn denetlenmesi ve kontrol salanacaktr. Program Visual Basic dilinde yazlmakta olup,
bilgisayarn paralel portundan, teleskoplarla ana kumanda merkezi (ERAG) arasndaki balantda veri kaybn
en aza indirmek iin radyo frekans (RF) alc-vericileri kullanlacaktr. Sinyallerin karmasn nlemek iin
ifreleme yaplacaktr. Balant ularna eklenecek olan evresel Arabirimleri Denetleme Eleman (PIC)
entegreli devrelerle komutlar yorumlatlarak, teleskoplarn senkronize altrlmalar salanacaktr. Bylece
alt teleskopun tm ile yada istenilen
teleskoplarla gkyz taranabilecek yada sabit gzlemler
yaplabilecektir.
Anahtar Kelimeler:Radyo Astronomi, Radyo Teleskoplar, Radyo Dizge.
1. GR
Radyo teleskoplarla yaplan gzlemlerin daha verimli olmas iin radyo teleskoplarmzn sinyal
lmlerindeki hassasiyetini artrmamz gerekmektedir. Byle bir lm yapmak iin teleskopun yn
diyagram ve yzey przllnn iyi olmas gerektii gibi antenin sinyal toplama yzeyinin
genilii de nemlidir. Erciyes niversitesi bnyesinde hizmet veren ERAG gzlemevinde eitli
boyutlarda (5 ve 13 metre) radyo teleskoplar bulunmaktadr. Bu teleskoplardan ERT-5 ile uan aktif
gzlem yaplabilmektedir, dier 5 teleskop yapm aamasndadr. Bu teleskoplarla daha verimli
gzlemlerin yaplmas iin interferometre sistemi eklinde kullanlmas dnlmektedir. Bu bildiride
yaplacak interferometre sistemi iin bilgisayar yazlmnn temelleri zerinde durulacak.
Bir radyo teleskobun almasndaki en nemli unsurlardan biri ona hareket ve hedefi takip
etme zellii veren takip sistemidir. uan ERT-5 teleskobu iin takip sistemi mevcut olup, gzlemler
yaplmaktadr. nterferometre gibi daha karmak sistemlerde mevcut takip sistemi alamaz, Erciyes
niversitesine kurulacak interferometre sisteminde 6 teleskop olacak ve tasarlanacak olan teleskop
takip sistemi ile bu teleskoplar ayn anda gkyznde hedefe ynelip sinyal alacak, uan ERT-5 deki
mevcut sistem tek teleskobun almasna ynelik ve ERT-5 zerindeki kurulu sisteme uygun ekilde
hazrlanmtr, bu yzden interferometre sistemini verimli bir ekilde altracak yeni bir bilgisayar
program yazlmal. Bu bilgisayar program gzlemler srasnda gzlemcilerin ihtiyalarn
karlayacak ekilde tasarlanacak.

IV. URSI-TRKYE
BLMSEL KONGRES, AKDENIZ UNIVERSITESI, EKIM 2008, ANTALYA
261
2. TELESKOP TAKP PROGRAMININ ALIMA EKL

nterferometre sistemini kontrol edecek program her teleskop iin ayr kontrol arayz ierecei
gibi tm teleskoplar kontrol etmek iin farkl bir arayz kullanacak. Programn her arayznde
teleskop konumu, ynlendirme paneli gibi tm arayzlerde ortak paneller olacak. nterferometre
sistemi 6 teleskoptan oluacandan en az 7 gzlem arayzne sahip olacak bunlardan 6 tanesi her bir
teleskop iin kullanlrken 7. arayz ise ister tm teleskolarla isterse birka teleskopla gzlem yapma
imkan sunacak. Bu gzlem arayzlerinin dnda bu teleskoplarn kalibrasyon ilemlerinin yaplmas
iinde 7 tane kalibrasyon arayz hazrlanacak. Teleskopun kalibrasyonu, yapm aamasnda yaplan
ve srekli yaplmas gereken kalibrasyonlar olarak ayrabiliriz. Sistem ierisinde para deiimi yada
farkl bir nedenden dolay kalibrasyon yaplmasna ihtiya duyulduunda bu arayzler kullanlarak
ilemler basite indirgenecek. Tm radyo teleskoplar kontrol edecek 7. arayze rnek olarak basit bir
grnm ekil 2.1 verilmitir.
ekil 2.1 Radyo teleskop takip sistemi iin rnek program tasla
Gzlemler srasnda radyo teleskobun kolayca kontrol edilmesi iin program eitli panellerden
olumaktadr. Bu panellerde gzlemciden veri girii ve gzlemciler iin veri klarnn gsterilmesi
gibi fonksiyonlar yaplr. nterferometreyi oluturan radyo teleskoplar sistemin bir parasdr ve bu
teleskoplarn hepsi birleerek bu komplike sistemi oluturuyorlar. Radyo teleskop dizgesinde her bir
teleskop birbirinden bamsz bir teleskop gibi hareket edecek. Teleskoplar arasndaki balant
sadece bilgisayar program zerinden salanacak. Yani teleskop zerindeki ara iletiim devreleri her
teleskop iin zel olarak tasarlanacak. Bu ara iletiim devresi, bilgisayar program ile teleskop
kaidesinde bulunan motor,encoder,LNB gibi cihazlar kontrol etmemizi salayacak.

IV. URSI-TRKYE

262
Bilgisayar program arayzleri ile gzlemciler istedikleri teleskoplar setiklerinde program

verileri gnderirken zel bir ifreleme yaparak kullanlacak teleskoplar ve o teleskop zerindeki
cihazlar bilgisayar kodlarna dntrlr. Bu yazlan ifreli kodlar ara iletiim devresinde bulunan
PIC entegresi ile zlr ve altrlmas gereken cihazlar altrlr. Bu alan cihazlardan k
verileri tekrar PIC ile farkl bir kod ile ifrelenerek bilgisayar programna gnderilir ve bilgisayar
program da, gelen bu veriyi gerekli paneller ierisine yazar. Ayrca program gzlem verilerini access
veritabannda yada istenildii takdirde txt dosyas olarak ktsn verecek.
Yaplacak program zerindeki paneller ile haritalama (mapping), sabit hedefi izleme (trace) gibi
gzlemler yaplacak. Bu gzlem trlerinden haritalama gzlemi yazlm asndan tasarm nemlidir,
bu tr bir gzlemde gkyz satr ve stunlar eklinde blgelere ayrlp sinyaller alnr, alnan
sinyaller satr ve stun konumlarna gre kaydedilir. Bu satr ve stun taramalarnda motor hareketleri
ve verilerin okunmas gibi ilemler belli bir srayla ve hzl bir ekilde yaplmal bunun iin en uygun
algoritma ile yazlarak ERT-5 de karlalan hatalar nlenmi olacak.
Haritalama gzlemleri ve dier gzlemler iin verilerin girii gzlem arayz program ierisinde
farkl bir pencere alarak girilecek. Program ierisine girilen verilen ERT-5 gzlemleri srasnda
gzlemcinin girdii standart veriler olacak, ayrca gzlemcilerin ihtiyalar dorultusunda program,
periyodik olarak gncellenmeye en uygun ekilde tasarlanacak.
3. BLGSAYAR LE TELESKOP ARASINDA BALANTININ KURULMASI VE

SSTEMN ALITIRILMASI
Bilgisayar program ile teleskoplar arasndaki iletiim kabaca ekil 3.1 de ematik olarak
gsterilmitir. nterferometre sistemini oluturan teleskoplar arasndaki mesafelerin en by
yaklak 700 metredir. Byle byk bir mesafe iin normal bir kablo ile veri iletilemez. Biz bu
interferometre iin RF alc-vericiler veya RS485 protokol kullanmay dnyoruz. Bu balant
ekillerinden en salkl olan RF alc-vericiler ile kurulan balant eklidir. nterferometre gibi
sistemlerde veri gecikmesi en byk problemlerden biridir. RF balantsnda veriler radyo dalgalar ile
iletildiinden veri gecikmesi minimuma indirilmi olacak.
Bilgisayar program gzlemcinin girdii verileri teleskopa seri porttan gnderecek. seri port
RS232 protokol kullanyor, bu yzden veri kayb olmakszn 10-15 metreye kadar veri gnderilebilir.
Seri port kn RS485 protokolne evirip veri kayb olmakszn verileri 1200 metre uzakla kadar
gnderebiliyoruz. Bilgisayardan gelen kablolarn teleskop tarafndaki ular ara iletiim devresine
balanacak ve bylece bilgisayar balants kurulmu olacaktr. Bilgisayar program komutlar
gnderdiinde komutun yanna hangi teleskopun alacan, hangi eksen motorunun dneceini veya
hangi LNBden sinyal alnacan yazacak, bu komut bilgisayara balants olan tm teleskoplara
gnderilecek, ancak her teleskop zerinde bulunan ara iletiim devresi bu komutlar yorumlayacak
hangi devrelerin alacan belirleyecektir. Bu ilem ara iletiim devresi ierisine yazlacak yazlm
ile zlecektir.

IV. URSI-TRKYE
>
263
ekil 3.1 nterferometre sisteminin balant emas
Sistem ierisinde RF kullanlacandan dolay bilgisayar balant ucundaki RS485 eviri

devresine RF verici balanp, bunun dier ucu olan, her bir teleskopun balant ucuna RF alc
konulacaktr. Bu alc tekrar RS485 protokolne evrilip ara iletiim devresine balanacaktr. Bu
ilemlerin ayns veri gndermek iinde yaplr, Her bir teleskopun RS485 eviri devresinin ucundaki
RF alcsnn yanna birde RF verici eklenir. Bilgisayar balant ucunda bulunan RF vericisinin yanna
RF alc eklenerek RS485 evirici devreye balanr. Bu ekilde teleskoplara veri gndermek ve
teleskoplardan veri almak iin kablosuz balant kurulmu olur. Ancak ayn frekanstaki radyo sinyali
ile veri gnderileceinden sinyallerin karmamas iin komutlar ifrelenecek ara iletiim devresinde
bu ifreler zlerek ilem yaplacaktr.
4. KAYNAKLAR
KK ., YUSFOV ., ZEL M.E., METE M., Erciyes niveristesi ERT-5 Radyo Teleskopu
almalar, 2002,Union Radio Science International (URSI), stanbul Teknik niversitesi, stanbul, 1820 Eyll 2002.
2. Rohlfs, K. & Wilson, T.L., 1996, Tools of Radio Astronomy, Springer.
3. KK ., YUSFOV ., SARIKAYA M., YILDIZ M.K., AVCI A., SNMEZ T., ERT-5 Radyo Teleskop:
Teknik zellikleri ve Kalibrasyon Gzlemleri, 2007, 24 th International Physics Congress of Turkish
Physical Society, Malatya-Trkiye,28-31 Austos 2007.
4. YAZICI ., 2007, Visual Basic 2005 , Nirvana.
5. ALTINBAAK O., 2007, PicBasic Pro le PIC Programlama , Alta.
6. BRAHM D., 2004, PIC Adm Motor Kontrol , Bileim.
7. SEYBOLD J.S., 2005, Introduction to RF Propagation , Canada, Wiley.
1.

IV. URSI-TRKYE
;
264
Erciyes niversitesi Radyo Dizge Teleskoplar: Teknik zellikler

brahim KK1, smail YUSFOV2, nci AKKAYA1 , Mikail SARIKAYA1
1
Erciyes niversitesi
Astronomi ve Uzay Bilimleri Blm
38039, Kayseri
kucuk@erciyes.edu.tr, iakkaya@erciyes.edu.tr, asterpanic@gmail.com,
2
Azerbeycan Bilimler Akademisi, Azerbeycan
zet: Bu bildiride, Erciyes niversitesi Radyo Teleskoplar (ERT-5) alma sistemleri ve

elemanlar anlatlmaktadr. ERT-5_1 ve ERT-5_2 radyo teleskoplar gkyznn taranmas
iin uygun Ykseklik Azimut dnme mekanizmas, alclar odak noktasna yerletirmek iin
alc-destek ve odaklama sistemi ile ynlendirme kontrol iin optik klavuz destekleme
mekanizmasndan olumaktadr. Radyo Frekans (RF) alclar LNB bloklar modifiye edilerek
yaplm, step-motor kontrol devreleri ise 16F877 mikrodenetleyiciler olarak hazrlanmtr.
Teleskoplarn alma frekanslar 4.5, 11 ve 20 GHztir. Alclardan gelen sinyaller bilgisayar
ortamnda yada avometre zerinde takip edilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Radyo Astronomi, Radyo teleskoplar, Radyo Dizge
1. Giri
Developing radio astronomy and constructing radio telescopes (especially, big ones) are complicated and
expensive task. At present time, only economically developed countries have big radio telescopes. Radio
astronomical studies in Turkey began nearly 10 15 years ago in TUBITAK with 2m radio telescope purchased
from Ukraine. But due to the problems of electronic systems and limited financial support, the project vas
terminated. In this contribution we report about the 5m diameter Erciyes University Educational Radio Telescope
Project (ERT-5), as the first working radio telescope in Turkey. Telescope was constructed by financial support of
Erciyes University Research Development Projects Department and 5m satellite antenna which is presented by
Turkish TELECOM. Converting satellite antenna to radio telescope include constructing rotation system with step
motors and encoders for the precise pointing of the telescope to the celestial bodies, developing PC controlled
electronics and the receiver system and software for the general control of the telescope. Receiver of ERT-5
mainly consists of low noise block ( LNB ) of satellite TV receivers, intermediate frequency amplifier ( IFA ),
band limiting filters (BLF), compensating amplifier (CA), detector, DC amplifier, analog digital converters (ADC).
For receiver we have used 4.5 and 11 GHz LNB blocks which have output in the ranges of frequencies 950MHz
and 1.95GHz. In the 1st stage for the calibrating observations we have excluded BLF and CA from the system and
we obtain extremely wide band radiometer with central frequencies of o = 1.5GHz and bandwidth = 1GHz.
These and other technical parts of ERT-5 radio telescope are constructed in the various companies by Turkish
industry in Kayseri. More detail descriptions of technical properties and constructive peculiarities of ERT-5 radio
telescope may be found in Yusifov et al. 2006. Building up of ERT-5 in general had finished in the middle of 2006
and at the last quarter of 2006 we began general test of functionality of equipment of ERT-5. During test works we
have revealed some problems in gearing, tracking and receiving system, which require further improvements and
adjustments. Details of these stages of telescope adjustment and other related studies may be found in ERT-5
Annual Report-2006 (Yusifov and Kk, 2006). In this paper we describe some further results of calibrating
observations of ERT-5 which have been constructed in 2007.
3. ERT-5 Anten Patern lmleri

Anten kalibrasyon ilemlerinin nemli problemlerinden biri de anten patern lmdr. Genel olarak kalibrasyon
iin baz gl kaynaklar kullanlr. Bu amala 10mW gcnde ve 11GHz frekansta iletim jenerator kullanld.
Jeneratr Erciyes niversitesinden yaklak 5km uzaklktaki Ali Dana konuldu.. Elde edilen patern ekil 1de
265
grlmektedir. Fit verisinden de grld gibi antenin Yar G In Genilii (HPBW) yaklak 30 olup,
1.02 /D bantsndan elde edilen 21 teorik deerden yaklak %50 daha fazladr [1].
P(T )
burada,
2 J 1 (U ) / U
(1)
SD sin(T ) / O
(2)
Bu eitliklerde J1(U) 1. derece Bessel Fonksiyonu, n ekseninden olan a, D teleskop ap ve dalgaboyudur.
B
G a u s s fit o f M e a n D ia g _ B
1 ,0
0 ,8
Y Axis Title
0 ,6
0 ,4
0 ,2
0 ,0
-1 0 0
-8 0
-6 0
-4 0
-2 0
20
40
60
80
100
X A x is T itle
ekil 1. ERT-5 in anten paterni . Gzlem verilerine yaplan Gauss fit dairelerle gsterilmitir.
4. ERT-5 Radyo Teleskopunun Balant emas

ERT-5 radyo teleskopu ERT5.exe program ile kontrol edilmektedir. ERT5.exe program ile teleskopun gzlem
yaplacak blgeye ynlendirilmesi, taranacak blgenin asal geniliini belirterek taranmas gibi ileri yerine
getirir. Ayrca yaplan gzlem sonularnn bir dosyaya kaydedilmesini salar. Elde ettiimiz gzlem sonular
eitli grafik analiz programlaryla allarak analizleri yaplr. Burada teleskopla programn nasl iletiim
kurduu zerinde duracaz. ERT5 programnn kolay kullanml arayz sayesinde kolayca gzlem yaplabilir.
Gzlemci gerekli gzlem verilerini programa girdiinde program bilgisayarn paralel portunu kullanarak
verileri gndermeye balar. Serial porttan kan bilgi makine dilindedir yani 1010101010 eklindedir.
Bilgisayarn serial portu RS232 iletiim protokol ile 15 metre uzakla kadar kaypsz veri gnderilebilir.
Radyo astronomide bu yeterli uzaklk deildir. nk teleskop ile gzlemevi aras bazen 2 metre olduu gibi
birka kilometrede olabilir. ERT-5 teleskopunda veri iletimini salamak iin RS485 protokol kullanlr,
RS485 protokol ile 1200 metre uzakla kadar veri gndermek mmkndr. Bilgisayarn serial portundan
kan veri bir konverter (dntrc) ile RS232 den RS485 e evirilir [2].
266
ekil 2. Devre girileri

Encoder devresi 3 adet yeil soket ve 3 adet RJ45 soketi bulunmaktadr. Yeil soketlerden biri motor, biri encoder ve
dieride 12 volt DC giriidir. RJ45 soketlerinden biri Bilgisayardan gelen veri kablosu, dier soket ikinci encoder
devresine giden kablo iindir ve son RJ45 soketide kumanda ile kontrol etmek amaldr. Resim 5 de bu yerler
gsterilmitir. Encoderler kumanda ettikleri motora gre isimlendirilmitir, azimut motorunu kontrol eden encoder
ve altitute motorunu kontrol eden encoder olmak zere iki tane encoder devresi kullanlmtr. Bu encoder devreleri
birbirine baldrlar, gelen veriler azimut encoderi aracl ile azimut encoderi ve azimut motorunu altrr yada
azimut encoderi zerinden altitute encoderine geer ve altitute enkoderini ve motorunu altrr. Azimut motoru
170 volt ile almakta bu yzden bir trafo ile 220 volttan 170 volt elde edilir. Ayrca azimut motor bir step motor
olduundan bu motora gelen verileri motor zerine uygulayacak bir src devresi vardr. Resim 6,7,8 de bu
cihazlar gsterilmitir. ERT-5 teleskopunda kullandmz step motoru 1.8 hassasiyetle dnmektedir. Motorun ka
derece dndn verilen adm says ile belirleyebildiimiz gibi salamas eklinde encoderler aracl ile
teleskopun ka derece dndn grebiliriz. Ayrca motor dili sistemi aracl ile teleskopu hareket ettiriyor
dolaysyla motor bir adm (yani 1.8) dnerse teleskop ayn derece dnmez. Bu yzden teleskopun dnd eksene
direk bal encoderler ile teleskopun ka derece dndn belirleriz. Enkoderler , encoder devresi zerindeki yeil
soket balantlaryla bilgisayara veri gnderirler. ERT5.exe ile motorlarn kontroln saladktan sonra srada
LNBden gelen verinin bilgisayara tanmas vardr. ERT-5 teleskopuyla iki eit yol kullanlmtr, bunlardan
birincisi direk koaksiyel koblolar yardmyla ana merkeze (gzlemevine) gelip buradan avometre yardmyla
okunmas salanr. Dier yntem anolog-dijital eviriciler (ADC) kullanlarak LNB den gelen veri saysallatrlr
(100101010101 eklinde kodlanr) ve encoder devresi aracl ile bilgisayara gnderilir.
267
ekil 3. Radyo Teleskop Kontrol Arayz
Kaynaklar
[1]. Yusifov, I., Kk, I., Eyybov, C., Mete, M., Sapanc, R., Parak, H. and Yusifov, A. 2006, From the Satellite
Antenna to Radio Telescope: Technical Properties of ERT-5, XV National Astronomy Conference, 28 August - 1
Sep. 2006, Istanbul Culture University, Istanbul, Turkey, pp. 939-946.
[2]. Yusifov, I. and Kk, I. 2006, Radio Telescope / Interferometer Project, Annual Report, 2006,
http://www.yusifov.info/researchinterests/ERT5_AnnRep_2006.pdf.
268
Radyo Astronomide Grnt leme ve AIPS ile Bir Uygulama

Nazl Derya Datekin, brahim Kk
Erciyes niversitesi, Fen Edebiyat Fakltesi,
Astronomi ve Uzay Bilimleri Blm
Kayseri
systemofuniverse@gmail.com, kucuk@erciyes.edu.tr
zet: 1930lu yllardan nce, astronomi dendiinde akla gelen, gece grlebilir cisimler ile almakt. Aslna
baklrsa hala ou insann dnd budur. plak gzler, mercekler ve teleskoplar ile gkyzne bakmak,
gzlem yapmak. Hatta 1886da Heinrich Hertz birka santimetre dalga boyundaki radyo dalgalarn rettiinden
beri radyo frekans hakknda da bilgimiz vard. Fakat eksik olan bunlar grebilecek gzler ve grnmeyen
gkyzn kefetmekti. Sonunda gzlem aralarnn ve tekniklerinin gelimesiyle, astronomik gzlemler
elektromagnetik spektrumun her blgesinde yaplyor. Radyo astronomi, gk cisimlerinin radyo blgesindeki
malarnn radyo teleskoplar ile alnmas, kaydedilmesi ve deerlendirilmesi ile yaplmaktadr.
Astronomical Image Processing System (AIPS) (Astronomik Grnt leme Sistemi), Fourier sentezi metodu
kullanarak, interferometrik verilerin kalibrasyonunu, dzeltmesini, analiz ve grnt oluturmasn yapan bir
paket programdr. Bu almada nce AIPSin yaps ve alma prensibi anlatlacak ardndan da uygulama
olarak basit yapl bir radyo kayna olan DA 193n VLBI gzlemi verilerinin analizi yaplacaktr.
1. Giri
Yazmna Charlottesville, Virginiada 1978 ylnda balanan AIPS bugn hala Socorroda astronomlar ve
programclar tarafndan gelitirilmektedir. 1140000 satr koda sahip olan AIPS her geen gn yeni bileenleri ile
gelimektedir ve UNIX tabanl sistemlerde (Linux, Solaris, Mac OS/X) alan AIPS, yeni gncellemeleri
internet zerinden vermektedir. AIPS, 405e yakn ayr bileene sahiptir. Bu bileenler komutlar ve her
yaplacak grevi iletir.
AIPS, 1983teVLBA iin balca indirgeme program olarak kullanlmaya balandndan beri radyo
interferometrik kalibrasyonun her seviyesi iin gelitirilerek hem srekli hem de spektral izgiler iin
kullanlmaya baland. AIPS paketi VLA ve VLBI verileri iin etkileimli bir takm metotlar ieren kalibrasyon
ve dzeltme blmlerine sahiptir. VLBI iin MkII, MkIII ve VLBA formatlar okuyabilir.
Her bilgi alan iin kalibrasyon metotlar - kalibrasyon kayna iin realistik modelleri ve selfkalibrasyon iin
iterasyon modelleri- kullanmn destekler.
2. VLBI Verilerinin AIPS ve DIFMAP Kullanlarak ndirgenmesi

Bu almada, basit yapl bir radyo kayna olan DA 193n gzlem verilerinin analizi yaplacak. Sadece bir
rnek oluturmas iin ksa gzlem zamanl basit bir kaynak seilmitir ve toplamda yaplm admlarn saedece
zeti verilecektir. Bu gzlemin hedef kayna NGC1052dir. DA193 kalibrasyon iin gzlenmitir. Gzlem
VLBA istasyonlar kullanlarak yaplmtr. Gzlem zaman 20 dakika ve gzlemin yapld frekans 15,4
GHzdir. Dier gzlem parametreleri ise yledir: Gzlem Tarihi: 17 Austos 2001, VLBI Dizgesi: VLBA (10
istasyon), Gzlem Frekans: 15,4 GHz, Bant Genilii: 16 MHz x 2 IF, 64 frekans kanal /IF, Veri Boyutu: 97,3
MB.
GRNRLERE AYRILAN YER ve SPEKTRUMU GRMEK
(u, v) grnrlerin uzaysal frekansdr. Dou-bat bileen u ve kuzey-gney bileen vdir. Bunlar boyut
deerleri deildir, gzlenen dalgaboylarna ait taban izgisi uzunluklardr.
nterferometri gzlemlerinde eitli uzaysal frekanslarn grnrlklerini leriz ve bunlardan grnt elde
ederiz. Uzaysal frekanslarn menzili genitir, uzaysal znrlk klr. Bylece grnt kalitesi artar.
Grnrler, frekansn bir fonksiyonudur. Grnrlerin genlik ve fazlarnn frekanslara bal olarak izilen
planlarna (harita, grafik) g spektrumu (ya da tayf) denir. Burada ki tayfa bakarsak amplitude deerleri
olduka dz fakat geirme kuann altna doru azalmaktadr. Bunlar frekans filtrelerinin karakteristii
olmaldr. Tm bunlar AIPSin bandpass calibration ilevi ile kalibre edebiliriz. Faz deerleri frekansa kar
sabit bir eime sahiptir. Bu, gecikmenin izinden kaynaklanr. Bu gecikme izini fringe fitting ilevi ile kalibre
ettikten sonra fazlar daha dz hale gelecektir.
269
ekil 1: u,v plot ve spektrum

GENLK VE GRNRLER KALBRE ETMEK
Kalibrasyonun tanm gerek girdi deerleri ve gzlenmi deerler arasndaki fark hesaplamak olarak basit
haliyle yaplabilir. Genel olarak gzlenen deerler, transfer fonksiyonu tarafndan deiime urar. Transfer
fonksiyonu girdiler ve ktlar arasndaki ilikidir. rnek olarak interferometre ile llen grnrler, gerek
grnrler ve antenin karmak kazancnn sonulardr. t zaman, v frekans, i,j anten numaralar, g anten kazanc,
V gerek grnr ve
gzlenen grnr olmak zere formulasyon aadaki gibidir:

(1)
270
Doru grnrleri tahmin edebilmek iin antenin kompleks kazancn kalibre etmek gerekir. Anten kompleks
kazanc kompleks salardr. (formlden grebilirz.) Grnrlerin kt verileri Fourier transferi ile normalize
edilmi fonksiyonlardr. Ak younluunu (birim: Jy) oaltc ortam SEFD (System Equivalent Flux Density)
ile elde edebiliriz.
(2)
SEFD sistem scakl ile gsterilir.
(3)
Burada Ae anten etki alandr, kB = 1.38103 Boltzmann sabiti, 1 Jy = 10-26 W Hz-1 m-2 Tsys, Yer atmosferini de
kapsayan grlt scakldr. Frekansa gre deiir ama dar bir IF bant aralnda sz konusu olduunda
zamana bal deien bir fonksiyon olarak yazabiliriz.
Tsys verileri gzlem verileri soncunda llr ve TY tablosuna kaydedilir.
Gerek anlamda AIPSin temel kalibrasyon konsepti orijinal grnrleri modifiye etmeden kaydetmektir.
Kalibre edilmi grnrleri nasl elde ederiz? AIPSte kalibrasyon iin bir kalibrasyon tablosu oluturulur.
Bu tablolarda anten kompleks kazanc g-1/2 olarak kaydedilir. gi-1/2, gj-1/2 ve i,j, hesaplanr fakat gzlenmi
grnrler modifiye edilmeden ayrca kaydedilir. nk kalibrasyon tablolar tekrar oluturulabilir. Bu sayede
eer hata yaplrsa geri dn olacaktr.
Her kalibrasyon tablosunun sonuca ularken geilmesi gereken admlar vardr. rnein birinci versiyonda
(admda) normalizasyon yaplr, ikinci versiyonda (admda) genlik kalibrasyonu, nc admda fazdaki zaman
gecikmesi kalibre edilir gibi...
AIPSte kompleks kazanlar g(v, t) kalibrasyon tablosu olarak adlandrlr ve iki ksmdan oluur: frekansa bal
terim ve zamana bal terim
(4)
B(v) frekansa bal olan terimdir ve BP extension tablosuna kaydedilir, G(t) ise zaman bal terimdir ve CL
extension tablosuna kaydedilir
Gzlenmi grnrler korelasyon ilevinde normalize olurlar fakat bize tam bir normalizasyon ilemi
gerekmektedir. Gzlenmi grnrler (
I, j
) Fourier transferi ile elde edilir:

(5)
apraz korelasyon fonksiyonunun normalizasyonu, korelasyon fonksiyonunun =0 daki deerinin geometrik

anlam ile blnr.
(6)
Normalize edilmi grnrler SEFD ile Jy birimindeki grnrlere kalibre edildi. SEFDler anten kazanc (etkin
aklk alan) ve system scakl (Tsys) deerlerinden kestirlirek bulunur. VLBA den dolay Tsys gzlem
srasnda llr. Demek ki Tsys + Ta llr yani saedece Tsys deil. Burada Ta kaynan anten scakldr.
Ak younluu S olan bir kaynak gzlerken anten scakl Ta = Ae S / 2 kB olur. ok gl bir kaynak
gzlemlemiyorsak Ta y ihmal edebiliriz.
nk Tsys >> Ta dr. Fakat ok sk bir kalibrasyon yapabilmek iin Ta y kalibre etmeliyiz.
271
SAAK DZELTMES (GECKMENN KALBRASYONU)

Faz kalibrasyonunda iki ama vardr:
(1) Grnrlerin fazlar radyo kaynaklarnn pozisyonunu yanstr. Bylece bizim doru pozisyon ve yapy
tahmin edebilmemiz iin kalibre edilmi grnrlere ihtiyacmz var.
(2) Grnrleri tutarl olarak integre edebilmemiz iin fazlar sabit deerler olmal.
kinci ama zerinde duralm. Sinyal/grlt (S/N) orann dzeltmek iin grnrleri intergre etmeliyiz. Fourier
dnm ile grnt oluturma ilemi aslnda integrasyondur (Fourier dnm ounlukla Fourier
integrasyonu olarak ta anlr).
Eer grnrlerin zamanla deiimi integre edilirse grnrlerin genliinde bir d olur. Grnrlerin
genliinde, gerek deerden kadar bir kayma olduunda, grnrlerin etkin deeri, doru grnrlerin
izdmdr, V cos . Faz deerlerinin (), kadar bir satandart sapmas olduunda, grnrlerin genlikleri
yle verilir:
Saak (giriim) dzeltmesi, grnrlerin fazlarn, gecikme artklarn (izlerini) ve zaman gre trevlerini kalibre
ederek yasslatrma ilemidir. Bundan sonra grnrleri integre edebiliriz. Gecikme artklar, korelasyon
ileminden arda kalanlardr. Korelasyonda ki gecikme izlemesi, antenlerin zamanlama dengesinden dolay yada
mkemmel deildir.
gecikme art ise, faz kaymad frekansn, , bir fonksiyonudur.
Gecikme artklar zamanla
, gecikme artklarnn trevi olsun. Alt indisteki 0n
deitiinde
anlam, t0daki deerler anlamndadr.
Grnrleri vektrler ile gsterelim ve fazlar oklarn ynleri olsun.
ekil 2:
Kalibrasyondan nce
Kalibrasyondan sonra
VLBA olmasndan dolay gecikme artklar normal olarak +/- 100 nsecdr. Gecikme artklarnn zaman gore
trevleri ise normal olarak +/- 50 mHztir.
imdi srada bant geirim (band pass) kalibrasyonu var. Bant geirim karakteristii B(v) genlik ve fazlara sahip
olan kompleks deerlerdir. Gzlem grnrlerini normalize ettiimiz zaman, spektrumlar dz olan srekli
kaynaklarn bant geirim karakteristikleri olmak zorundadr. Genlik terimleri iin z-korelasyon kullanmak
mmkndr ve daha iyidir.
272
ekil 3: Kalibrasyondan nceki spektrum.
ekil 4: Kalibrasyondan sonraki spektrum.

Burada analiz srasnda veri ilemeden kaan baz noktalar gzmz ile grerek dzelteceiz. Sonunda tm bu
grafiklerden bir harita elde edeceiz fakat ilk nce kirli harita (dirty map) yapalm. Kirli (dirty) demek ile neyi
kastediyoruz? Eer uzaysal frekanslardan (u, v) kaybmz yoksa tamamlanm bir harita yapabiliriz. Fakat gerek
gzlemlerde (u, v) kapsam birok eksie (delikler) sahiptir ve tamamlanm bir sonu alamayz. Uzaysal
frekanslar birok delie sahipse sentezlenmi n B(l, m) birok yan lopa sahiptir. Bu durumda haritamz gerek
parlaklk dalmna I(l, m) ve sentezlenmi na B(l, m) ait kvrmlara sahiptir. Bu yan loplardan kaynaklanan
durum iin kirli terimini kullanrz. Bu kirli ksmlardan kurtulabilmek iin CLEAN komutunu kullanrz. Buna
tersevriim (deconvolution) denir. Kirli harita, grnrlerin Fourier dnmnde ters ilem yaplmas ile
273
yaratlr. Bundan sonra haritann toplam piksel saysn ve boyutunu ayarlayacaz. Piksel saysn uzaysal
znrlkten (sentezlenmi ndan) daha kk ayarlamalyz. Sentezlenmi nn FWHMsinin yarsndan
daha byk olmamal.
Bu gzlem, 2cm dalga boyunda, VLBA (9000 km baseline) istasyonlar kullanlarak yaplmtr. Sentezlenmi
n boyutu (dalgaboyu) / (baseline) (birim: rad) olmak zere, 0.02 9,000,000 = 2.2 10-9 rad = 0.46
mas. Demekki piksel saysn 0.1 mas olarak ayarlayabiliriz. Grnt alann 256 x 256 piksel olarak ayarlarsak
bu 25.6 x 25.6 mas demek olur.
ekil 5: Kirli harita.

znde CLEAN, ayn ilevi iterasyon metodu ile tekrar tekrar yapar ve kirli haritamz fazlalklardan ve daha
nceki balk altnda bahsi geen deliklerden arndrr.
z-kalibrason, her antenden kaynaklanan gecikmeleri hesaba katp yaplan kalibrasyon metodudur.
ekil 6: SON GRNT.
274
Meteorolojik ve Atmosferik Verilerin CBS te Btnletirilerek Topografik

ve Corafik Koullarn Orta ve Kk lekte Radyo Teleskoplarn Yer
Seiminde Deerlendirilmesi ve Veri Ynetimi
kriye z
Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl,
Aratrma ube Mdrl
soz@meteor.gov.tr
zet:Radyo Teleskoplarn kurulmas iin yer seimi alma ve uygulamalar gnmzde pek ok alanda
kullanlan Corafi Bilgi Sistemlerinde yaplmtr. Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl ne ait tm Trkiye
yi temsil ettii dnlen homojen dalm yaklak 285 noktasal meteoroloji istasyonun 1976-2006 yllar aras
30 yllk periyodu ieren scaklk, basn, nem vb. meteorolojik veriler ile bu verilerden elde edilen atmosferik
veriler Corafi Bilgi Sistemlerinde 1/250000 lekli saysal ykseklik haritas ile btnletirilerek birinci, ikinci,
nc derecede olmak zere orta lekte blgeler belirlenmitir. Blgeler meteorolojik ve atmosferik verilerin
analiz sonularna gre indirgenerek derecelendirilmesi ile nokta seimler olarak enlem-boylam ve ykseklik
olarak belirlenmitir. Mikro lekte ise 1/25000 lekli saysal ykseklik haritas ile seilen blgenin eim,
ykseklik , ormana yaknl, arazi rts, nehir yada rmaklar yada en yakn kasaba ve ehre uzakl vb gibi
koullar yaplacak olan kurulum ncesi lmler iin deerlendirilmektedir. Ayrca meteorolojik radarlar, toz
verileri, askeri blgeler, deprem vb veri tabanlar ile btnletirilmesi gerekletirilmektedir. alma ve
uygulamalar srmektedir.
Anahtar Kelimeler : Radyo Astronomi, Corafi Bilgi Sistemleri, Atmosferik ve Meteorolojik Parametreler
1. Giri
Radyo Astronomi Gzlemevi Yer Seiminde deerlendirilmesinde iklim ve atmosfer zelliklerinin
belirlenmesi gerekmektedir[1][2]. Alt yap hazrlklarnda arazi koullar, deprem riski, ykseklik gibi topografik
artlar uzun vadede deerlendirilmelidir. Ayrca askeri blgeler, meteorolojik radarlar, telekomnikasyon vb.
kurum ve kurulularnn bulunmad blgeler seilmelidir.
klim ve atmosfer zellikleri yer seimi parametreleri radyo astronomi gzlemlerinde kalite ve sreklilii
salamaktadr. Blgenin iklim koullar bu nedenle nemlidir. Kaynak aratrmalarnda radyo astronomi gzlemevi
yer seimi alma ve uygulamalarnda her lkenin kendi iklim ve topografik artlarna gre belirledii grlmtr.
Ya, scaklk, rzgar hz, nem, basn, gnelenme sresi ve iddeti ile bulutluluk verilerinin uzun periyoda ve
anlk verileri deerlendirilmitir. Bu nedenle ncelikle veri ve parametreler ile belirlenecek kriterlerin hangi yazlm
yada programlarla yaplabilecei iin n aratrma yaplmtr. Yer seimi ve gzlemlerde gerekli olan su buhar ve
radyo krnabilirlii ve krnm indeksi deerleri hesaplamtr[5][6]. Trkiye topografyasnn yzey ekilleri
kompleks bir yapdadr. klimi ise eitlilik gstermektedir. rnein dier lkelerin ya verilerinin maksimum,
minimum ve ortalama deerleri Trkiye nin ya deerlerinden farkllklar gstermektedir. Su buhar ve radyo
krnabilirlii deerleri nem, scaklk ve basnca baldr. Ayn zamanda ykseklik, enlem ve boylama gre
deimektedir. Uygun yerlerin seilmesi iin bu parametreler hesaplamtr[5][6]. Orta ve kk lekte seimi
yaplacak blgenin iklim ve atmosferik zelliklerinin uzun ve ksa vadede belirlenmesi ve Trkiye artlarna uygun
kriterlerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle Radyo Astronomi Gzlemevi Yer Seim alma ve uygulamalar
gnmzde pek ok alanda kullanlan Corafi Bilgi Sistemlerinde yaplmtr. CBS atmosfer bilimi ve modellerinde
de kullanlmaktadr [3]. Fonksiyonel olarak veri aktarma, depolama, veri ileme, corafi analiz ve sunma imkanlar
neticesinde ile hzl ve verimli bir ekilde karar vermeyi salamaktadr. Yersel ve alansal analizlerini topografyann
zellikleri ile birlikte analiz etmek mmkn olmaktadr[7][8][9][10].
275
2. Metot ve Uygulamalar
klim ve atmosfer zellikleriyle parametrelerinin uygun yer seimi iin Devlet Meteoroloji leri Genel
Mdrl nn 1976- 2006 yllar arasnda 30 yllk periyodu ieren 187 ila 285 adet deien sayda noktasal
meteoroloji istasyonu verileri deerlendirilmitir[4]. Kompleks bir topografik yapya sahip olan Trkiye yi temsil
edecek ekilde seilen istasyonlarn buharlama, bulutluluk (7,14,21 saatleri), gnelenme iddeti, gnelenme
sresi, scaklk (ortalama, minimum ve maksimum), sisli gnler says, orajl gnler says, dolulu gnler says,
frtnal gnler says , ya, kar kalnl, rzgar hz ve yn, bal nem ve basn verilerinin analizleri ve
dalmlar Corafi Bilgi Sistemlerinde yaplmtr. Yzey atmosferik zellikleri belirlemek iin nem, basn ve
scaklk verileri radyo krnrl ve su buhar basnc gncel formlleri[5][6] fortran program yardmyla
hesaplanarak Corafi Bilgi Sistemlerinde analizleri ve dalmlar yaplarak haritalandrlmtr (ekil 1. ve 2.).
Kk lekte noktasal dey atmosfer zelliklerinin belirlenmesi iin 1 mb seviyesine kadar ana basn
seviyelerinde (900, 850, 700, 500, 300, 200, 100 mb) 16 km ykseklie kadar olan ve ortalama 1994 ylndan
itibaren yaplan Ankaraya ait rawinsonde verileri deerlendirilerek yine fortran program ile su buhar ve radyo
krnabilirlii hesaplanm ve grafiklendirilmitir [11].
Uygulama iin katman olarak hazrlanan parametre ve veriler CBS te deerlendirilmek zere gerekli
formatta bir veri taban oluturulacak ekilde sorgulamalar yaplmak zere hazrlanmtr. Orta lekte yzey
dalmlar Invers Distance Weigth metodu ile her veri ve parametre iin dalmlar haritalandrlmtr. Her
parametre iin kriterler elde edilen dalmlarn snflandrlmalar yaplmtr. Snflandrmay temsil eden grafikler
eklenmitir. Yer seiminde karar verme aamas iin veriler istatistiksel olarak da analiz edilmi ve histogramlar
(frekans dalm) izilmi minimum, maksimum, ortalama ve standart sapma deerleri gsterilmitir. Snflama ve
frekans analizlerinin sonular, yer seimlerinde kritik deer ve blgelerin belirlenmesinde kullanlmtr. Radyo
krnabilirlii dalm ekil 1. ve su buhar basnc dalm haritas ekil 2. de verilmitir. Koyu renkli blgeler
rnein Akdeniz ve Ege ile bat Karadeniz Blgelerinin kyya yakn yerleri radyo krnrl yksek olan blgeleri
gstermektedir. Dou Anadolu ve Gney Dounun bir blm ile Anadolu nun i ksmlar bu parametre iin
uygun blgeler olarak grlmektedir. Verilerin yersel ve corafik trendleri yaplmtr (ekil 3 ve 4). ekil 3
Trkiye nin bat-dou yz ve kuzey-gney xz ekseni ynnde gzlem verileri ve trendleri grlmektedir. Batdan
douya radyo krnabilirlii azalmaktadr. Kuzeyden orta Anadoluya doru azalmakta ve gneyde tekrar
artmaktadr. Radyo krnabilirlii su buhar deerlerine bal olduundan ekil 4. de benzeri bir dalm
gstermektedir.
Topografya analizleri iin 1/250000 lekli ve kk lekte lokal analizler iin 1/25000 lekli Harita
Genel Komutanl nn saysal ykseklik haritas sorgulamalar ve deerlendirilmeler iin hazrlanmtr (ekil 5
ve 6.). ekil 5. 1/250000 lekli Saysal Ykseklik >= 900 m olan yerler tespit edilerek analizlere gre ya < 50
mm, rzgar hz < 30 m/sn , nem< 61%, bululutluluk < 3, su buhar < 14 mm ve yzey radyo krnrl < 251
kriterleri ncelikli parametre ve deerler olarak birlikte sorgulanm ve Karaman- Aksaray Blgeleri belirlenmitir.
Saysal deprem haritasnda sorgulamaya dk riskli blgelerin seimi de dahil edilmi ve deprem riski olarak uygun
grlmtr. Bu blgelerin kk lekte arazi artlarnn belirlenmesi iin maden karm sahas, inaat sahalar ile
ormanla kark tarm alanlar sorgulamalar vb birlikte sorgulanarak uygun yer seimi belirleme uygulamalar
yaplmaktadr (ekil 5 ve 6.). ekil 7. da ilk aamada seilen blgenin topografyas ve konumlandrlmas
grlmektedir. Ayrca meteorolojik radarlar, toz verileri, askeri blgeler, deprem vb veri tabanlar ile
btnletirilmesi gerekletirilmektedir. alma ve uygulamalar srmektedir.
276
ekil 1. 187 adet meteoroloji istasyonunun 1976-2006 yllar aras ortalama radyo krnabilirlii dalm
ekil 2. 187 adet meteoroloji istasyonunun 1976-2006 yllar aras ortalama su buhar basnc dalm
ekil 3. Radyo Krnabilirlii yersel trend analiz analizi
ekil 4. Su buhar basnc yersel trend analizi
ekil 5. Karaman Blgesi SYH ve arazi snflandrlmas
ekil 6. SYH e ykselti haritas ve konumlar
ek
277
ekil 7. Karaman ve civar arazi ve topografik artlar
Kaynaklar
[1]. Prof. Dr. N. Krishnaier, Prof. Dr. M. Emin Ozel, Site Selection Considerations for the Proposed
Radio Telescope Marmara Resarch center Technical Report TR-05, Ja. 1993.
[2]. C. Muoz-Tun, A.M. Varela & B. Garca Lorenzo, ATMOSPHERIC PARAMETERS FOR SITE
SELECTION, Instituto de Astrofsica de Canarias, cmt@ll.iac.es, E-38205 La Laguna, Tenerife, Spain.
[3]. Stefano Nativi, DIFFERENCES AMONG THE DATA MODELS USED BY THE GEOGRAPHIC
INFORMATION SYSTEMS AND ATMOSPHERIC SCIENCE COMMUNITIES, University of Florence, Prato,
Italy; and M. B. Blumenthal, J. Caron, B. Domenico, T. Habermann, D. Hertzmann, Y. Ho, R. Raskin, and J. Weber,
Last Modified: November 3, 2003.
[4]. Devlet Meteoroloji leri genel Mdrl, www.dmi.gov.tr
[5]. The ITU Radiocommunication Assembly, THE RADIO REFRACTIVE INDEX: ITS FORMULA AND
REFRACTIVITY DATA, Rec. ITU-R P.453-7, RECOMMENDATION ITU-R P.453-7, 1999.
[6]. Jean M. Reger, Refractive Index Formula efor Radio Waves, JS28 Integration of Techniques and
Corrections to Achive Accurate Eng., FIG XXII International Congress, Wasington, D.C. USA, April 19-2002.
[7]. . Z , Z. AKYREK, Prof. Dr. A. nal ORMAN , 2000, Esri User Conference Analysing ECMWF
Gridded Air Temperature and Snow Data, Using GIS Techniques, Case Study: Karasu Basin, ESRI European,
Middle Eastern, and African User Conference, Istanbul, Turkey, October 18-20, 2000.
[8]. z ., Corafi Bilgi Sistemleri Meteorolojik Uygulamalar , Fatih niversitesi, II. GISDAY Biliim
Gnleri Toplants, 2002.
[9]. z ., M. Arkan " Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl Meteoroloji stasyonlar Dalmlarnn
Corafi Bilgi Sistemi ile Analizi " , Fatih niversitesi Corafya Blm, stanbul, GISDAY 2004.
[10]. z ., Altan . , Onay S., Kk ., Radyo Astronomi Gzlemevi Yer Seiminde Meteorolojik ve
Atmosferik Kriterlerin Corafi Bilgi Sistemlerinde Yersel ve Alansal Dalmlarnn
Belirlenerek
Deerlendirilmeleri , XVI. Ulusal Astronomi Toplants, anakkale, 8-12 Eyll 2008.
[11]. z ., Su Buhar ve Krnm Indeksi Deerlerinin Rawinsonde ve Meteoroloji Verilerinden Hesaplanarak
Radyo Astronomi Gzlemlerinde Deerlendirilmesi, IV. URSI- Trkiye Bilimsel Kongresi, Ulusal Genel Kurul
Toplants, , Akdeniz niversitesi Elek. Elekt. Mh. Antalya, 20-22 Ekim 2008.
278
Su Buhar ve Krnm Indeksi Deerlerinin Rawinsonde ve Meteoroloji

Verilerinden Hesaplanarak Radyo Astronomi Gzlemlerinde
Deerlendirilmesi
kriye z
Devlet Meteoroloji Isleri Genel Mdrlg,
Arastrma Sube Mdrlg
soz@meteor.gov.tr
zet: Radyo Astronomi Gzlemevinin yer seiminde ve gzlemlerinde eitli frekanslardaki radyo dalgalarnn
krnmna sebep olan atmosferik koullarn belirlenmesi nemlidir. Bu koullar nem, basn ve scakla bal
olarak deimektedir. Bunun iin yurt ii ve d teorik ve deneysel yaklamlar ile elde edilen deterministik ve
emprik formller ve geliimleri aratrlmtr. Buna gre Trkiye iin veriler zamansal ve alansal
deiimlerini de deerlendirilmek zere yzey ve yzeye yakn deerler iin Devlet Meteoroloji Genel
Mdrl ne ait noktasal meteoroloji istasyon verileri, atmosferin dikey deerlerinin elde edilmesi iin de
rawinsonde verileri deerlendirilmi ve hesaplanmtr.
Anahtar Kelimeler: Rawinsonde
Sistemleri
verileri,
Su buhar , Krnm Indeksi, Radyo Dalgalar, Cografi Bilgi
1.Giri
Radyo astronomi gzlemlerinde uygun yer seimlerinde etkenlerden olan meteorolojik ve atmosferik
parametrelerin radyo dalgalarna nemli etkileri vardr. 0.5 mm ile 10m arasnda frekansna sahip olan radyo
dalgalar dnya atmosferine girmesinden itibaren krnm, yansma ve sourulmaya urarlar. Bu etkiler yer
yzeyi ve atmosferdeki scaklk, nem, ya, basn, rzgar hz ve yn parametreleri ile bunlarn
deiimlerinden kaynaklanmaktadr. Ksaca seilecek blgenin yersel iklimi nemli rol oynamaktadr. klimi
oluturan hava olaylar atmosferin troposfer tabakasnda meydana gelmektedir. Bu tabaka yer yzeyinden
itibaren kutuplarda 9 km ve ekvatorda 16 km dr. Youn olan bu tabakada CO2, NO, NO2, O2, ve O3,. vb.
elementler bulunmaktadr. Su buharnn youn olarak bulunmas nedeniyle radyo dalgalarnn en fazla krld
ve ksa dalga boylarnn ise sourulduu tabakadr. Su buhar ve dier elementlerin gelen radyo dalgalarnn
frekansna bal olarak krnabilirlii deimektedir. Krnabilirlik yada krnm indeksi ayrca ykseklik ve
enlem boylama gre deimektedir. Bu nedenle gzlemevinin belirlenmesinde yer yzeyi krnabilirliin dk
olmas gerekmektedir. Gzlemlerde gerekli olan ise blgenin dey atmosferik artlarna gre deien
krnabilirlik ya da krnm indeksi deerleridir. Standart Scaklk T=0C ve basn P=760mm of Hg olmak
zere atmosferdeki krnm indeksi deeri n hava =1.00029 dir. 25 cm den byk dalga boylar krlmadan
troposferi geerken O2, H2O, ve havadaki yamur, sis vb. zayflatmaktadr. 3 cm den kk radyo dalgalarn su
buhar sourur. 3 cm ile 50 cm arasndaki dalga boylar gzlemleri atmosferik artlardan etkilenmemektedir. 50
cm den byk olan dalga boylar 100 km ykseklikten balayan ve bulunduu ykseklie bal olarak eitli
younluklarda elektron ve iyon ieren iyonosfer tabakasndan etkilenmektedir. yonosferdeki krnm
troposferden daha fazladr. 40 Mhz altndaki frekanstaki radyo dalgalar krlr. Yksekliklerine gre srasyla D,
E, ve F tabakalarn ieren iyonosfer 80-100 km den balamaktadr. Bu tabakalar gne patlamalarndan ve
uzaydan atmosfere giren kozmik nlarn atmosfere yakn olan D katman ile E katmanndaki elektron
younluklarnn deimesine neden olmaktadr. Gece ile gndz arasnda da deimekte olan elektron
younluklarnn neden olduu sourmann gzlemlerdeki etkisi belirlenmelidir. Bu almada atmosferik su
buhar ve krnabilirlik deerleri hesaplanm ve elde edilmitir.
2. Data ve Metot
Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl ne ait 187 noktasal istasyonun 1976-2006 periyodu ieren
nem, basn, scaklk verileri yzey su buhar ve krnm indeksi hesaplanmak zere deerlendirilmitir.
Meteoroloji istasyonlarn seiminde verinin eksiksiz olmasna ve istasyonlarn dalmlarnn Trkiye yi
temsil edecek ekilde olmasna dikkat edilmitir(ekil 1.). stasyonlarn bulunduklar konum ve yksekliklerine
gre yzeydeki su buhar basnc, doymu buhar basnc, yaa geen su miktar ve krnabilirlik hesaplanmtr.
279
30 yllk periyot ieren ve gnmz formllerinden yararlanlarak elde edilen deerlerin hesaplanmasnda
kolaylk salamak ve gncelletirilmesini salamak zere fortran program gelitirilmitir. Deerler Corafi
Bilgi Sistemleri yazlmlaryla Invers Distance Metodu kullanlarak dalmlar ve analizleri yer seiminde
kullanlmak zere hazrlanmtr (ekil 1). Su buhar basnc (e, mb), krnabilirlik (N) (ekil 2), ykseklie bal
krnabilirlik (Ns), Yaa geen su buhar (IPWV, mm) dalmlar haritalandrlm ve uygun yer seimi iin
deerlendirilmitir. ekil 2. haritasnda ak renkli blgeler krnabilirliin az olduu blgeleri temsil
etmektedir.
ekil 1. Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrl ne ait verilerinin deerlendirildii istasyonlar ve
dalmlar
ekil 2. Yzey Krnabilirlii dalm
3. Rawinsonde Gzlemleri ve krnm indeksi

Atmosferdeki dikey su buhar ve ona bal krnm, doymu su buhar ile yaa geen su miktar
hesaplamalarnda rawinsonde verilerinden yararlanlmtr[7]. Rawinsonde nem, scaklk, basn, basn
ykseklii, iba scakl ile rzgr iddeti ve yn verilerini iermektedir. Devlet Meteoroloji Genel
Mdrlne ait Ankara, stanbul, zmir, Isparta, Samsun, Adana ve Diyarbakr a ait 7 istasyonun verileri
bulunmaktadr. Bu almada Ankara Rawinsonde verileri deerlendirilmitir. 00 ve 12 saatleri arasnda gnde
iki kere Rawinsonde balonu ile veri alnmaktadr. Veri 16 km ykseklie kadar 1 mb aralklarla 1971 ylndan
itibaren tropopoz tabakasna ait bilgileri salayacak veriler elde edilmesini salayacaktr. Bu almada 1994-
280
2007 periyodu 900, 850, 700, 500, 300, 200, 100 mb ana seviyeleri verilerinden yararlanlmtr. Su buharnn
youn olarak bulunduu ve hava olaylarn etkin olduu 700 mb basn yksekliidir. Ana seviyeler iin her yl
iin ve uzun yllar periyotlar iin grafikleri izilmitir[ekil. 3 ve 4].
4. Atmosferde Radyo Krnm ndeksi

Atmosferik krnabilirlik formlne gre n krnm indeksi ve N krnabilirlik aadaki formle gre
bulunur (1) . (2) numaral forml atmosfer ve iyonosferik toplam krnmdr. Burada 1. terim su buhar basncna
gre yani nemli havadaki krnm ve 2. terim basn ve scakla gre krnm indeksi ve 3. terim iyonosferdeki
elektron younluunun sebep olduu radyo dalgalar frekansna bal krnm terimidir.
(1)
(2)
e su buhar basnc (mb)
T scaklk (K)
p atmosfer basnc (mb)
Ne serbest elektronlarn younluu (m-3)
f radyo frekans (MHz)
Yukarda verilen formller [1] [2] [6] kaynaklarna gre deerlendirilmitir. Buna gre 1951 ylndan bu yana
radyo krnrl formlne gnmz teknolojinse gre eitli terim ve katsaylarn eklendii grlmektedir[6].
4. 1. Iyonosferik Krnm indeksi

yonosferik krnm indeksi elektron younluuna (elektron says m_3 ) bal olan yksekliin bir
fonksiyonu olarak deiir ve yle ifade edilir. h (m) yer yzeyinden olan ykseklik,
(3)
n(h) yksekliin bir fonksiyonu olarak krlma indeksi, N(h) yksekliin fonksiyonu olarak electron younluu
m-3, ve f gzlem frekans (Hz)dr. Eitlik 1 den, n(h) nin maksimum deerinin 1 olabilecei ve genellikle 1 den
kk olduu fark edilebilir. f= 327 Mhz de faktr 81 N(H)/f2 ok kktr (<10-3) ve bu sebeple n(h) = 1
40.3 N (h)/f2 eklindedir. yonosfer deki elektron younluklarna bal olarak gece ve gndz iin gelen radyo
dalgalarnn frekanslarna gre belirli ykseklikler iin krnm indeksleri hesaplana bilinir.
4.2. Troposferik Krnm ndeksi

N radyo krnabilirlii olmak zere;
(4)
Kuru terim(5): P basn (mb), T scaklk (K) olmak zere
(5)
Islak terim (6): P: basn (mb), e: su buhar basnc (7) (mb), T scaklk (K), es: doymu buhar basnc (8) ve
H bal nem (%) olmak zere formller hesaplamalarda kullanlmtr.
281
(6)
(7)
e=H*es / 100
H: bal nem (%), es: doymu buhar basnc (mb), T: scaklk (K )
es = 6.112 e(17.67 T/(243.5 + T))
(8)
20
400
15
300
10
200
100
0
891
Radyo Krnrl
(N)
Su Buhar (IPWV
mm)
Su buhar ve Krnabilirlik (2006)
1493 3071 5675 9296 11935 16303

Ykseklik (m)
ekil 3. Ankara rawinsonde deerlerinin ykseklie gre su buhar ve krnm indeksinin deiimi
Krnabilirlik (N)
1994-2007 Yllar Aras Krnabilirlik

36,8
36,6
36,4
36,2
36,0
35,8
35,6
1994
1996
1998
2000
2002
2004
2006
2008
Yl
ekil 4. 1994-2007 periyodunda Rawinsonde verilerine 100 mb basn yksekliine gore hesaplanan ortalama
Radyo Krnabilirlii .
5. Sonular
Troposferik krnabilirlik basn, scaklk ve nem meteorolojik faktrlere baldr. Su buhar nem ve scakla
baldr ve krnm dorudan etkileyen parametredir. 187 istasyonun yzey iin elde edilen nem, basn,
scaklk ve bu parametrelerden elde edilen su buhar basnc, doymu buhar basnc, yaa geen su buhar, ile
krnabilirlik deerleri aadaki tabloda verilmitir. Krnabilirlik (N) maksimum Anamur, minimum Bakale
istasyonundadr. Dier iklim blgelerine gre Gney Dou Anadolu ve Anadolu Blgesi krnabilirlik
deerleri gzlemevi yer seiminde nceliklidir. ekil 2. Kulu bata olmak zere Nevehir, Aksaray, Karaman
blgeleri krnabilirlik deerleri ile su buhar verileri ve topografya, deprem vb parametreleri de gz nne
alnarak tercih edilmitir[8].
282
stasyon
Ad
BASKALE
ANAMUR
Yukseklik
2400
4
Scaklk
6,04
19,08
Basn
818,4
1012,8
Nem
57,2
71,6
Doymu
B. B
9,38
22,08
B. Basnc
5,36
15,85
Yaa
Geen
Su
Buhar
(IPWV)
11,86
27,27
Ykseklie
bal
krnabilirlik
(Ns)
230,89
319,83
Radyo
Krnablrlii
(N)
253,23
338,46
Ankara Rawinsonde verilerinden yukardaki formllerle hesaplanan eitli basn seviyelerindeki krnabilirlik
ve su buhar basncnn dikey deiimi grafiklendirilmitir. Rawinsonde verileri 1 mb yaklak 16 km ye kadar
tropopoz seviyesinin bilgilerini elde etmemizi salar. Atmosferde yksekliin artmas ile scaklk azalrken su
buhar ve radyo krnabilirlii azalmaktadr (ekil 3). 9 km den sonra su buhar basnc
deerleri
azalmaktadr. Krnabilirlik verilerinin uzun yllardaki ortalama deerleri ekil 4. te verilmitir. alma ve
uygulamalar devam etmektedir. Dier 6 Rawinsonde istasyonun verileri deerlendirilmektedir. eitli basn
yksekliklerindeki veri ve deerlerinden tropopoz ve enverziyon bilgilerini de salamak mnkn olacaktr.
Radyo astronomi gzlemlerinde gncel olarak deerlendirilmesi ve sreklilii salanmas hazrlanm olan
fortran algoritmas gelitirilmektedir.
Kaynaklar
[1]. Prof. Dr. N. Krishnaier, Prof. Dr. M. Emin Ozel, Site Selection Considerations for the Proposed
Radio Telescope Marmara Resarch center Technical Report TR-05, Ja. 1993.
[2]. The ITU Radiocommunication Assembly, THE RADIO REFRACTIVE INDEX: ITS FORMULA AND
REFRACTIVITY DATA, Rec. ITU-R P.453-7, RECOMMENDATION ITU-R P.453-7, 1999.
[3]. C. Muoz-Tun, A.M. Varela & B. Garca Lorenzo, ATMOSPHERIC PARAMETERS FOR SITE
SELECTION, Instituto de Astrofsica de Canarias, cmt@ll.iac.es, E-38205 La Laguna, Tenerife, Spain.
[4]. Stefano Nativi, DIFFERENCES AMONG THE DATA MODELS USED BY THE GEOGRAPHIC
INFORMATION SYSTEMS AND ATMOSPHERIC SCIENCE COMMUNITIES, University of Florence,
Prato, Italy; and M. B. Blumenthal, J. Caron, B. Domenico, T. Habermann, D. Hertzmann, Y. Ho, R. Raskin, and
J. Weber, Last Modified: November 3, 2003.
[5]. WMO by the Steering Group on RadioFrequency, Coordination (WMO SGRFC). WMO Space
Programme, and Space Agencies have established the Space Frequency Coordination Group (SFCG) to
coordinate their activities in this respect. The fifteenth World Meteorological Organization Congress (Geneva,
May 2007).
[6]. Jean M. Reger, Refractive Index Formula efor Radio Waves, JS28 Integration of Techniques and
Corrections to Achive Accurate Engineering, FIG XXII International Congress, Wasington, D.C. USA, April 192002.
[7]. Devlet Meteoroloji leri genel Mdrl, www.dmi.gov.tr
[8]. z ., Altan . , Onay S., Kk ., Radyo Astronomi Gzlemevi Yer Seiminde Meteorolojik ve
Atmosferik Kriterlerin Corafi Bilgi Sistemlerinde Yersel ve Alansal Dalmlarnn
Belirlenerek
Deerlendirilmeleri , XVI. Ulusal Astronomi Toplants, anakkale, 8-12 Eyll 2008.
283
YONOSFERDE DKEY LERLEYEN HF RADYO

DALGASI N T+R+D=1N DORULANMASI
Ali YEL & brahim NAL*
Frat niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Fizik Blm, 23169 Elaz, TRKYE
*nn niversitesi, Eitim Fakltesi, lkretim Fen Bilgisi retmenlii Blm, 44280 Malatya, TRKYE
ayesil@firat.edu.tr & iunal@inonu.edu.tr
zet: Radyo dalgalar, iyonosferik plazma ierisinde ilerlerken sahip olduklar dalga frekansna, plazma
ortamndaki elektronlarn salnm frekansna, elektronlarn dier paracklarla arpma frekanslarna ve
ortamn krlma indisine bal olarak deiik davranlar gsterirler. Bu davranlara bal olarak dalgalar
krlr, yansr ve ortam tarafndan sourularak zayflatlrlar. Bu almada iyonosferde dikey olarak ilerleyen
HF radyo dalgasnn iletim (T), yansma (R) ve snm (D) katsaylar dalgann frekans ve iyonosferik plazma
ortamnn parametreleri cinsinden analitik olarak elde edildi. Her ykseklik iin International Reference
Ionosphere (IRI)-Model kullanlarak saysal analizler yapld ve T+R+D=1 ifadesi doruland.
Semboller Listesi
R
T
: Yansma katsays
: Gei katsays
D : Snm katsays
m e : Elektronun ktlesi
Ve : Elektronun hz
t : Zaman
q e : Elektronun yk
E : Plazmann elektrik alan
B 0 : Yerin manyetik alan
e : Elektronun arpma frekans
: Dalga frekans
J : Akm younluu
N e : Elektron younluu

pe
: letkenlik
: Plazma titreim frekans
: Serbest uzayn dielektrik katsays

: Elektron siklotron frekans
: Dell operatr
: Dalga vektr
: Serbest uzayn manyetik geirgenlik katsays
: Ik hz
: Elektron-iyon arpma frekans
: Elektron-ntr arpma frekans
: Ntr younluk
: Elektron scakl
ce
0
c
ei
en
Nn
Te
1. Giri
yonosferik plazmann radyo dalgalarn yanstabilen, krabilen ve zayflatan bir ortam olduu ok iyi
bilinmektedir. yonosferde ilerleyen radyo dalgalar, elektron younluunun deiimlerinden etkilenir ve bu
deiimler radyo dalgalarnn davrann belirler [1]. Bu etkilenme sonucunda dalga yansr, krlr ve sourulur.
Buna gre, yansma (R), gei (T) ve snm (D) arasndaki iliki, R+T+D=1 eklinde ifade edilir. Bu ifadeye
gre, R ve T katsaylar dalgann rezonans noktalarnn ve dalgann enerji kaybnn bir gstergesidir [2]. Bu
nedenle ortam ierisinde kaybolan enerji, dalgann snm katsaysnn ls olarak ta dnlebilir. Ayrca bu
enerji ortamdaki paracklara momentum olarak aktarldnda, paracklarn kinetik enerjilerini arttracak,
ortalama arpma sreleri ksalacak ve ortamn krclk zelliini deitirecektir. Bunun yan sra, akm
younluu ve elektrik alan iddeti arasndaki iliki yani iletkenlik yansmann karakteristiini belirler [3].
Bylece, iyonosferik plazmadaki radyo dalgasnn ilerlemesinde ve yansmasnda etkili olan en temel parametre
ortamn iletkenlii ve buna bal olan krlma indisidir.
Bu almada iyonosferik plazma ierisinde dikey ilerleyen yksek frekansl (HF) dalgalar iin T, R ve
D katsaylar hesapland. Bu sonularn iyonosferik plazmada yaylan radyo dalgalar iin yaplan analitik
hesaplamalarn doruluuna katks tartld.
284
2. Kutuplanm Dalgalarn T, R ve D Katsaylar

2.1. yonosferik plazmann iletkenlii
HF dalgann iyonosferik plazma ierisindeki davran incelendiinde, memi olduundan sadece
elektronun hareketi gz nne alnacaktr [4]. Paracklarn sl hareketlerinin ihmal edilmesiyle souk plazma
yaklamnn yapld iyonosferik plazmada elektron zerine etki eden kuvvetler aadaki gibi yazlabilir [5].
me
dVe
dt
q e E Ve u B 0 m e e Ve
Burada hz, elektrik ve manyetik alanlarn zamanla e

alndnda bu ifade,
iVe
it
(1)
e olduu gz nne
eklinde deitii ve q e
e
E Ve u B 0 e Ve
me
(2)
eklini alr. Seilen kartezyen koordinat sisteminde x-ekseni corafik douyu, y-ekseni corafik kuzeyi ve zekseni ise dey dorultuda yukar yn gstersin. Buna gre dalgann elektrik alan E xE x yE y zE z ve
elektronun hz V
xVx yVy zVz olur. J akm younluunun J
eN e Ve olduu gz nne alnp, Yerin
manyetik alannn z ynnde olduu kabul edilirse, genelletirilmi Ohm kanunu

alnarak (2) denkleminden,
xx
yx
0
ifadesi elde edilir. 2pe

xx
yy
>
e2Ne
ve ce
me
0
0 2pe e i
2
ce
e i
, xy
yx
xy
yy
0
>J @ >@ >E@
0
zz
dikkate
(3)
e B0
olmak zere, buradaki iletkenlik tensrnn bileenleri
me
>
0 2pe ce
2
ce
e i
ve zz
0 2pe
e i
dir.
2.2. yonosferik plazmann krlma indisi

Plazmann krlma indisi elektromanyetik dalgann davrann belirleyen Maxwell denklemleri
kullanlarak ifade edilen dalgann ayrlm bantsndan elde edilir. Maxwell denklemleri,
wB
wt
uE
uB
0J 0
0
(4)
wE
wt
(5)
dir. (4) denkleminin rotasyoneli alnp bu ifade ierisinde (5) denklemi yerine yazlrsa,
u uE
i
0
0 2 I
E
~
0
(6)
elde edilir. Burada I birim tensrdr. Buradaki elektrik alan konuma gre e ikr eklinde deitiinden
ik
olarak alnabilir. Bu durumda yukardaki denklem,
285
2
i
I
E
2 ~

c
0
k 2 E - k k E
(7)
kc
z

olduu gz nne alnp, (3) denklemiyle verilen iletkenlik ifadesi bu denklemde yerine yazlrsa, aadaki gibi
matris formda bir ifade elde edilir.
eklinde yazlr. Bu ifade elektromanyetik dalgann ayrlm bants olarak bilinir. Krlma indisinin n
M xx
M
yx
0
0 E x
0 E y
M zz E z
M xy
M yy
0
i 1
, M xy
0
ve buradaki katsaylar determinant sfra eitlenirse,
Bu matrisin bileenleri M xx
n 2 1
M yy
(8)
M yx
i 2
0
ve M zz
i
i

i

1 0 n 2 1 1 2 n 2 1 1 2

0
0
0
0
0
1
i 0
eklindedir
0
(9)
bants elde edilir. Buradan saa ve sola kutuplanm iki dalga elde edilir. n2, reel ve sanal ksmlarna ayrlm
olarak saa ve sola kutuplanan dalga iin,
A iB (saa)
n 12
n 22
ve
E iF (sola)
(10)
eklinde elde edilir. Buradaki A, B, E ve F ifadeleri aadaki gibidir.
2
2
2pe ce ce
2pe 2 e ce e ce
e2 2 2 e2
e2 2
,
A 1
B
2
2
2
2
e2 2 4 2 e2
e2 2 4 2 e2

ce

ce
E 1
2
2pe ce ce
e2 2 2 e2
ve F
2
2
2 2
2 2
4 e

ce e
2pe 2 e ce
2
e2

ce

4
2
ce
2 2
2
e
2
e
2.3. yonosferik plazmada dalgann yansma, gei ve snm katsaylar
i eklinde ifade edilirse, rnein sola
Krlma indisi reel ve sanal ksmna ayrlm olarak n

kutuplu dalga iin yukarda elde edilen denklemlerden hareketle,
n2
i 2
A B
(11)
bants yazlabilir. Bu ifadeden sola kutuplu dalga iin ve deerleri aadaki gibi bulunur.
2
1 2
E F2
2
E
2
1 2
E F2
2
E
(12)
Burada dalgann ilerleyen ksmn ise dalgann snme urayan ksmn temsil etmektedir.
Eer bir dalgann k ilerleme vektr bu almada kabul edildii gibi bir dzlemin normali ile sfr
derece ile a yapacak ekilde ise bu durumda yansma ve gei katsaylar iin genel ifade,
R
n 1 n 2 2
n 1 n 2 2
ve
4n 1 n 2
n 1 n 2 2
(13)
eklinde verilir. Dalgann ilerleyen ksmndan krlma indisinin reel ksm () sorumlu olduundan, bu
ifadelerdeki n yerine yazlr ve dalgann snm katsays ise dalga frekansna ve k hzna bal olarak elde
edilirse genel olarak T, R ve D iin aadaki ifadeler elde edilir.
286
1 2 2
1 2 2
4 1 2
1 2
ve

c
(14)
3. Nmerik Analiz ve Tartma

Bu almada, iyonosferik plazma ierisinde dikey ilerleyen yksek frekansl (HF) dalgalar iin T, R ve
D katsaylar ykseklikle incelendi. yonosferik plazma ierisindeki farkl yksekliklerdeki elektron younluu
farkl olduundan farkl krlma indisine sahip olacaklardr. Bunun sonucu olarak dalga her noktada farkl
yansma ve gei katsaylarna sahip olmaldr.
Hesaplamalar, Gne aktivitesinin minimum (R#10) olduu yllarda 38O 41' D ve 39O 14' K corafik
koordinatlarda yapld. Hesaplamalar, denklem (14)teki ifadeler kullanlarak sola kutuplanm dalga iin
yapld. Bu hesaplamalarn yaplabilmesi iin ce ve pe gibi plazma parametrelerinin yannda elektron
arpma frekans da bilinmelidir. Elektron arpma frekans, elektron-iyon ve elektron-ntr parack arpma
>
3
6 3 2
frekanslarnn toplamdr. Bu frekanslar ei
N e 59 4.18log Te N e x10 Te
ve en 5.4 u 10 16 N n Te1/2
ifadeleri ile verilir [6]. Tm hesaplamalar iin gerekli olan iyonosferik parametreler International Reference
Ionosphere (IRI) Modeli kullanlarak elde edilmitir.
5 MHzlik dalga iin, 140 km den itibaren her 5 km ykseklikteki T, R, D ve bunlarn toplam deerleri
aadaki tabloda verilmitir. Elektron younluklarnn her ykseklikte farkl olmas dolaysyla iletkenlik ve
krlma indislerinin farkl olmas nedeniyle bu parametrelerin her ykseklikte farkl deerler aldklar
grlmektedir. Ayrca tablodan R+T+Dnin deerinin ise ihmal edilecek derecedeki bir hatayla (milyonda 0,4-1
aralnda) 1 olduu grlmektedir. Bu sonu, yaplan analitik hesaplamalarn doruluunu kantlamaktadr.
Ayrca bu metodun daha komplex dalga zmlemelerinde bir test teknii olarak kullanlabileceini
gstermektedir.
Tablo: 21 Haziran Yerel Zaman saat 12.00 da 5 MHzlik sola kutuplu dalga iin R, T ve D deerlerinin
ykseklikle deiimleri.
Ykseklik (km)
140
145
150
155
160
165
170
175
180
185
190
195
200
R (Yansma Katsays)
1,8553130E-07
2,2298740E-07
2,7667150E-07
3,5060420E-07
4,6175680E-07
6,4080300E-07
9,6747440E-07
1,7445450E-06
5,1697780E-06
1,7230970E-05
1,9542320E-05
5,4828100E-06
6,2462180E-05
T (Geme Katsays)
9,9999980E-01
9,9999980E-01
9,9999970E-01
9,9999960E-01
9,9999960E-01
9,9999930E-01
9,9999900E-01
9,9999820E-01
9,9999490E-01
9,9998280E-01
9,9998040E-01
9,9999450E-01
9,9993750E-01
D (Snm Katsays)
9,8410850E-07
8,1893510E-07
7,0137850E-07
6,1537880E-07
5,5141190E-07
5,0382050E-07
4,6944410E-07
4,4777280E-07
4,4458450E-07
4,8760300E-07
5,4088600E-07
5,7569290E-07
6,5217140E-07
R+T+D
1,0000010
1,0000008
1,0000007
1,0000006
1,0000006
1,0000004
1,0000004
1,0000004
1,0000005
1,0000005
1,0000005
1,0000006
1,0000006
Kaynaklar
[1]. Zernov, N. N. ve Lundborg, B., The influence of ionospheric electron density fluctuations on HF pulse
propagation, Journal of Atmospheric and Terrestrial Physics, 57(1), s.65-73, 1995.
[2]. Budden, K. G., The theory of radio Windows in the ionosphere and magnetosphere, Journal of
Atmospheric and Terrestrial Physics, 42, s.287-298, 1980.
[3]. Poeverline, H., Low-frequency reflection in the ionosphere, Journal of Atmospheric and Terrestrial
Physics, 12, s.236-247, 1958.
[4]. nan, U. S. ve nan, A. S., Electromagnetic Waves. Prentice Hall Inc., New Jersey, 2000.
[5]. Dendy, R.O., Plasma Dynamics. Clarendon Press, Oxford, 1990.
[6]. Rishbeth, H. ve Garriott, O. K., Introduction to Ionospheric Physics. Academic Press, New York, 1969.
287
ALT YONKREDE OLUAN LEP OLAYLARININ GEC

KARAKTERSTKLERNN NCELENMES
Murat CANYILMAZ, Esat GZEL
Frat niversitesi
Fizik Blm
Elaz
mcanyilmaz@firat.edu.tr, eguzel@firat.edu.tr,
zet: Bu almada, Frat niversitesinde kurulu VLF Alc Sistemi ile Avrupada bulunan drt verici
istasyonundan alnan VLF sinyalleri kullanlarak oluan LEP olaylarnn geici karakteristikleri korelasyon
yntemi ile incelenmitir. LEP olaylarnn karakteristikleri Oluum sresi, Gecikme zaman, Oluum
iddetindeki deiim miktar ve Geri dn zaman kavramlardr. Bu karakteristikler LEP olaynn fiziksel
mekanizmasnn temel unsurlardr. VLF sinyal datalar incelenirken bu karakteristikler yardm ile LEP olay
tanmlanr.
LEP olayna ait geici karakteristikler arasndaki Korelasyon katsaylar sfra yakn hesaplandndan
aralarnda herhangi bir ilikinin olmad sonucuna varlmtr.
1.
GR
Bu tip olay ilk olarak Mike Trimpi

tarafndan Antarktikadaki VLF verici sinyalleri
gzlemleri yaplrken tespit edilmitir[1]. VLF
olaylar ile ilgili 19701980 yllar arasndaki
literatrlerin ounda Trimpi olaylar olarak
tanmlanmtr. VLF verici sinyal tedirginlikleri,
salan enerjili elektronlar tarafndan VLF yansma
yksekliindeki ikincil iyonlama olarak tanmlanr
[2].
LEP olarak bilinen VLF olaylar bir yldrm
boalmasyla birlikte bir balang gecikmesi
(birka yz milisaniyeden 1 sn), balama sresi
(tipik olarak 0.51.5 sn) ve 10100 sn bir geri
dnm periyodu gsterir [3].
LEP olaylarnn fiziksel mekanizmas
manyetokresel dalga-parack etkileim srecini
kapsar. Bir yldrm boalmas ile yaylan enerjinin
bir ksm manyetokreye kaar ve burada slk
(Whistler) dalgalar olarak yaylr. Yerin
radyasyon kuandaki tuzaklanm elektronlarla
etkileir ve eim alarn (pitch angle) deitirir.
Kayp konisine yakn elektronlarn alt iyonkreye
yamasna sebep olur. Bu yaan yksek enerjili
elektronlar ikincil iyonlamaya neden olur[4].
Bu olaylar dorudan oluan olaylardan
ayran nemli iki fark vardr. Birincisi, neden olan
yldrm boalmas dorudan tedirginlie uram
blgenin altnda olmas gerekmez ve bunun yerine
daha alt enlemlerdedir. kincisi ise salan
blgelerin bykl genellikle ~100 km den ok
daha byktr. ekil 1de alc ile verici arasndaki
Yer-iyonkre dalga klavuzunda oluan yldrmetkili elektron ya, dakikalk zaman
periyodunda oluan sinyal deiimi ve stel olarak

eski sinyal seviyesine dnm, olayn geici
karakteristikleri ve olaya neden olan yldrm
darbesi gsterilmitir. Bir LEP olayn tanmlayan
drt adet geici karakteristik deer vardr. Bunlar;
1. Gecikme Zaman (t): LEP olayna sebep olan
yldrm boalmas ile VLF sinyalinde LEP
olaynn etkisinin olumaya balamas arasndaki
zaman gecikme sresi olarak tanmlanr. Bu sre
srasyla yldrm boalmas tarafndan retilen
slk dalgasnn manyeto krede yaylmas,
dalgann radyasyon kuaklarndaki elektronlarla
etkilemesi ve Yerin manyetik alan izgilerinden
salan elektronlarn iyonkreye yamaya
balamasna kadar geen zamandr.
2. Oluum Sresi (td): Olayn balamas ile genlik
deiimindeki artn son bulmas arasndaki
zaman olarak tanmlanr. Genlikteki art pozitif
veya negatif olabilir. Ayrca bu zaman
iyonkreye ne kadar sreyle elektron ya
olduunu gsterir.
3. Oluum iddetindeki Deiim Miktar (A):
Meydana gelen LEP olaynn sinyal genliindeki
deiim miktardr ve dB cinsinden tanmlanr.
Pozitif veya negatif ynde deiim olabilir. Onun
iin mutlak deer olarak tanmlanr.
4. Geri Dn Zaman (tr): Sinyalin tekrar eski
haline dnmesi iin geen zaman olarak
tanmlanr. yonkrenin tekrar normal haline
dnmesi iin geen sredir.
Tablo 1de LEP olayn tanmlayan bu
karakteristiklerin deiim aralklar verilmitir.
288
elektromanyetik alan deiimlerinden elektriksel

sinyaller oluur. n ykseltici sinyali fazla
grlt iermeden ykseltir ve hat alcsna
gnderir. Hat alcs sinyali filtreler ve veriyi GPS
zaman sinyaliyle senkronize bir ekilde iler ve
bunlarn
hepsi
bilgisayara
gnderilir.
Bilgisayardaki yazlm kullanlarak sinyal ve
zaman kaydedilir.
ekil 2de bu aratrmada kullanlan 4
VLF verici istasyonu ve alc istasyonun yerleri
ar kodlar ile birlikte harita zerinde
gsterilmitir. Bu drt sinyalin frekanslar, ar
kodlar yerleim yerleri ve alcya olan uzaklklar
Tablo 2de verilmitir.
Tablo 1. LEP olayn tanmlayan karakteristiklerin

deiim aralklar [4]
LEP Karakteristikleri
Deiim Aralklar
Gecikme Zaman
0.2 sn t 2.5 sn
Oluum Sresi
0.5 sn td 5 sn
Oluum
iddetindeki 0.5 dB A 10
dB
Deiim Miktar
Geri Dn Zaman
10 sn tr 100 sn
HWV
HWU
46
EN LEM
44
42
ICV
40
ELAZIG
38
SIC
36
10
20
15
25
30
35
40
BOYLAM
ekil 2. VLF vericileri ve alcsnn harita

zerinde gsterimi
ekil 1. LEP olaynn genel gsterimi. a) Alc ve

verici arasndaki yaylm yolu ve yldrm-etkili
elektron ya b) Sinyalin 3 dak. rnei ve tr geri
dnm sresi c) Ortadaki olayn bytlm hali
ve neden olan yldrma bal olarak td sresi,
olayn bykl A ve balang gecikmesi t
karakteristikleri ile birlikte bir LEP olay rnei
d) Yldrm darbesinin sinyal zerindeki grnm.
2- Deneysel Sistemler
VLF Alc Sistemi Anten, n Ykseltici,
Hat Alcs, Kresel Konum Sistemi Anteni ve
bilgisayardan
olumaktadr.
Antende
Tablo 2. Vericiler ile alcnn frekans, ar kodu,

yerleim yerleri ve verici ile alc arasndaki
mesafeler
Frekans
ar
Mesafe
Yerleim
(Hz)
Kodu
(km)
Le Blanc,
18300
HWU
Fransa (460 37
3220
D, 10 05 K)
Rosnay, Fransa
3220
20900
HWV
(460 42 D, 10
05 K)
Sardegna,
20270
ICV
talya (400 55
2550
D, 90 45 K)
Sicilya, talya
2155
45900
SIC
(370 06 D, 140
15 K)
Elaz, Trkiye
(380 40 D, 390
FF
-------Alc
12 K)
289
sonular daha nce yaplan almalar ile uyum

ierisindedir [5].
3. Sonular ve Tartma
Bu blmde Temmuz-Austos-Eyll 2005
dneminde tespit ettiimiz LEP olaylarnn geici
karakteristikleri incelenerek aralarnda bir iliki
olup olmad aratrlmtr.
70
LEP Olay Says
3.1. Gecikme Zaman (t)

Avrupadaki 4 vericiden alnan aylk
VLF verilerinin analizi yaplrken toplam 405 adet
LEP olay tespit edilmi fakat bunlarn 69 tanesinin
Meteorageden alnan yldrm verileri ile ilikili
olduu saptanmtr. Bu sebeple gecikme zaman ile
ilgili istatistikler sadece yldrmlarla balantl LEP
olaylar iin incelenmitir. ncelenen LEP
olaylarnn 21i HWUda , 20si HWVde, 22si
ICVde ve 6 tanesi ise SIC verici sinyalinde tespit
edilmitir. ekil 3te drt farkl verici sinyali
zerinde yldrm boalmalarna bal olarak tespit
edilen LEP olay saylarnn gecikme zamanna
gre dalmlar gsterilmektedir.
0.5-1
LEP Olay Says
3
2
1
0
1.5-2
2-2.5
2.5-3
3-3.5
Gecikme Zaman (sn)
3.2. Oluum Sresi (td)

Oluum sresi istatistikleri iin sinyallerin
zerindeki 405 adet LEP olay incelenmitir. ekil
4te drt fakl sinyal zerinde tespit edilen LEP
olay saylarnn oluum zamanna gre dalmlar
gsterilmektedir.
LEP olaylarnn oluum zamanlarnn
yaklak %90 0.5-3 sn ve %10u da 3-5 sn
aralnda deimektedir. Tespit ettiimiz bu
3-4
4-5
3.3. Oluum iddetindeki Deiim Miktar (A)

ekil 5de drt farkl sinyal zerinde
tespit edilen LEP olay saylarnn oluum
iddetlerindeki
deiime
bal
dalmlar
gsterilmektedir. Tespit edilen LEP olaylarnn
oluum iddetindeki deiim miktarlarnn %89u
0.5-7 dB, %6s 7-9.587 dB ve %5i ise 0.175-0.5
dB aralnda deimektedir. Literatrdeki benzer
almalar incelendiinde oluum iddetindeki
deiim miktarnn 0.5-10 dB aralnda deitii
ve bunun sebebinin kullanlan bilgisayar
programnda 0.5 dBden kk LEP olaylarnn
ihmal edilmesidir [5]. Bizim almamzda ise bu
deiim miktarnn 0.5 dBden kk olabilecei
tespit edilmitir.
ekil 3. Drt fakl sinyal zerinde yldrm

boalmalarna bal olarak tespit edilen LEP olay
saylarnn gecikme zamanna gre dalmlar
30
HWU
HWV
ICV
SIC
25
LEP Olay Says
Bu LEP olaylarnn gecikme zamanlarnn

yaklak %96s 0.25-2.5 sn ve %4 de 2.5-3.2 sn
aralnda deimektedir. Bill ve arkadalar 2004
ylnda yapm olduklar benzer almada gecikme
zamanlarnn 0.2-2.5 sn aralnda deitiini
belirtmilerdir
[4].
Farkl
olarak
bizim
almamzda 2.5-3.2 sn aralnda gecikme
zamanlarna sahip 3 adet LEP olay tespit
edilmitir.
2-3
ekil 4. Drt fakl sinyal zerinde tespit edilen LEP

olay saylarnn oluum zamanna gre dalmlar
1-1.5
1-2
Oluum Sre si (sn)
0.5-1
30
0-0.5
40
10
HWU
HWV
ICV
SIC
ICV
SIC
50
20
9
8
HWU
HWV
60
20
15
10
0
0-0.5
0.5-1
1-2
2-3
3-4
4-5
5-6
6-7
7-8
8-9
9-10
Oluum iddetindeki De iim (dB)

olay saylarnn oluum iddetindeki deiim
miktarna gre dalmlar
74. Geri Dn Zaman (tr)
Sinyalin tekrar eski haline dnmesi iin
geen zaman olarak tanmlanr. ekil 6da drt
farkl verici sinyalleri zerinde tespit edilen 405
adet LEP olaynn geri dn zamanlarna bal
dalmlar gsterilmektedir.
290
35
HWU
HWV
ICV
SIC
30
LEP Olay Says
25
20
15
10
5
0
5-10
10-20
20-30
30-40
40-50
50-60
60-70
70-80
80-90
90-100
100-150
Geri Dn Zaman (s n)

olay saylarnn geri dn zamanlarna bal
dalmlar
Tespit edilen LEP olaylarnn geri dn
zamanlarnn yaklak %98i 10100 sn ve %2si
de 100150 sn aralnda deimektedir.
Literatrdeki benzer almalar incelendiinde geri
dnm zamanlarnn 10100 sn aralnda
deitii grlmtr. Bir olayn geri dn zaman
7.5 saniye olarak bulunmutur. 8 adet LEP olaynn
geri dn zamanlar ise 100150 sn arasndadr.
3.5. Geici Karakteristikler Arasndaki liki
Bu ksmda yukarda verilen LEP
olaylarna ait geici karakteristikler arasndaki iliki
(ortak
deiim)
Korelsyon
yntemi
ile
incelenmitir. X ve Y gibi iki seri arasndaki
ilikinin derecesini oransal olarak veren Korelsyon
Katsays ile gsterilir ve yle tanmlanr.
xy
2
x y
(1)
Bir seri ile birden fazla seri arasndaki

ilikinin llmesi istendiinde oklu Korelsyon
Katsays kullanlr. X1 serisi ile X2, X3 serileri
arasndaki oklu korelasyon katsays Denklem 7.4
ile hesaplanr.
1.23 =
2
2
12
+ 13
21213 23
1 223
(2)
Korelsyon katsays daima -1 ile +1 arasnda

deer alr, yani -1 +1 dir [6].
Yaplan
Korelasyon
katsays
hesaplamalar sonucunda oluum iddetindeki
deiim miktar ile oluum sresi arasndaki
Korelasyon katsays A-td -0.0434, oluum
iddetindeki deiim miktar ile geri dn zaman
arasndaki Korelasyon katsays A-tr -0.1408 ve
oluum sresi ile geri dn zaman arasndaki
Korelasyon katsays ise td-tr 0.0143 olarak
bulunmutur. Bununla birlikte, gecikme zaman ile

dier geici karakteristikler arasndaki Korelasyon
katsaylar hesaplandnda srasyla t-A 0.0535
t-tr -0.0009 dr.
, t-td -0.0524 ve
Yukarda yaplan basit Korelsyon
hesaplamalarnn yan sra oklu Korelsyon
hesaplamalar yapldnda A-tdtr 0.1463 , tve
Atd 0.0728 , t-Atr 0.0529
t-tdtr 0.0519 olarak bulunmutur.
Bu hesaplamalardan elde edilen sonulara
gre deerleri sfra ok yakn kt iin
incelenen geici karakteristikler arasnda herhangi
bir iliki olmad sonucuna varlmtr.
4. Teekkr
Bu alma 104E005 nolu proje
erevesinde TUBTAK ve NSF (National Science
Foundation) tarafndan desteklenmitir.
5.Kaynaklar
[1]. Johnson, M.P., Inan, U.S., Lev-Tov, S.J., Bell,
T.F., 1999, Scattering pattern of lightning-induced
ionospheric
disturbances
associated
with
Early/Fast VLF events Geophysical Research
Letters, Vol:26, No:15, 2363-2366.
[2 Helliwell,R.A., Katsufrakis, J.P., Trimpi, M.L.,
1973, Whistler-induced amplitude perturbation in
VLF propagation J. Geophysical Research,
Vol:78, No:22, 4679-4688.
[3]. Burgess, W.C., Inan U.S., 1993, The role of
ducted whistlers in the precipitation loss and
equilibrium flux of radiation belt electrons
J.Geophysical Research, Vol:98, No:A9, 1564315665.
[4]. Peter, W.B., Inan, U.S., 2004, On the
occurence and spatial extent of electron
precipitation induced by oblique nonducted
Whistler waves J. Geophysical Research, Vol:109,
No:A12215, 1-17.
[5].Peter, W.B., 2007, Quantitative measurement
of lightning-induced electron precipitation using
VLF remote sensing Phd. Thesis, Stanford
University.
[6].Karagz, M., 2006, statistik Yntemleri Ekin
Kitabevi Yaynlar, Bursa.
291
CEP TELEFONLARININ YAYDII ELEKTROMANYETK ALANLARIN

OTONOM SNR SSTEM ZERNDEK ETKLERNN
NCELENMES
Metin Yldz, Derya Ylmaz*
Bakent niversitesi,
Mhendislik Fak. Biyomedikal Mh. Blm
Ankara
myildiz@baskent.edu.tr
*
Bakent niversitesi,
TBMYO Biyomedikal Cihaz Teknolojisi Program
Ankara
derya@baskent.edu.tr
zet: Bu almada, otonom sinir sisteminin (OSS) giriimsiz bir gstergesi olarak kabul edilen kalp hz
deikenlii (KHD) analizleri kullanlarak cep telefonlarnn OSS zerindeki etkisi incelenmitir. Kalp hz
deikenliini etkileyen fizyolojik ve psikolojik faktrler dikkate alnarak dzenlenen deneyde gen ve salkl 17
gnll GSM900 tabanl cep telefonu ile ok dk (cep telefonunun beklemede: CTb) ve nispeten yksek gl (cep
telefonu aranrken: CTa) elektro manyetik alana maruz braklmtr. Verilerin analizi, ortalama RR aral ve
standart sapmas ile KHD g spektrumunun parasempatik sinir aktivitesi ile ilikili ksmnn gcnn CTa
durumunda CTb ye gre deitiini gstermitir. Bu sonular, GSM900 tabanl cep telefonlarnn rettii nispeten
yksek gl elektromanyetik alanlarn OSS aktivitesini etkilediine iaret etmektedir.
1. Giri
Cep telefonlarnn beyin ve sinir sistemi zerindeki etkileri konusu son on yl ierisinde nemli bir aratrma konusu
haline gelmitir. Cep telefonu (CT) kullanmnn beynin uyarlabilirliini [1] ve dinlenme durumunda kan basncn
arttrd [2], beyin kan ak hznda [3,4,5] ve elektriksel aktivitesinde deiimler meydana getirdii [6]
gsterilmitir.
Kalp hz deikenlii(KHD) analizleri, salkl ve hasta kiilerde kalp ve otonom sinir sisteminin (OSS) durumunun
dolayl yoldan giriimsiz olarak belirlenmesine imkan veren bir yntemdir [7-9]. KHD analizleri cep telefonlarnn
kalp ve OSS zerine olan etkilerini belirlemek zere kullanlabilir [10, 11]. KHD sinyallerinin spektral analizi
OSSnin sempatik ve parasempatik dallarnn birbirine gre durumlar hakknda bilgi vermektedir. KHD g
spektrumunun 0.04Hz ile 0.15Hz arasndaki blgesinin gc (LF) sempatik ve parasempatik, 0.15Hz ile 0.5Hz
arasndaki blgesinin gc (HF) parasempatik sinir sisteminin aktivitesi hakknda bilgi tamaktadr. LF ve HF
glerinin oran simpato-vagal balans olarak isimlendirilmektedir [7-9]. KHD analizleri konusundaki son yllardaki
almalar solunum parametrelerinin KHD analizlerini byk oranda etkilediini, KHD analizlerinin solunumda
dikkate alnarak yaplmas gerektiini [12] gstermitir. Ayrca, kat yiyecekler yenmesi durumunda yemekten sonra
OSSde deiimler olduu tespit edilmitir [13, 14].
Cep telefonlarnn, kardiovaskler sistem ve OSS zerindeki etkileri konusunda literatrde sadece birka almaya
rastlanmaktadr. Bu almalarn sonular ise tartmaldr [11]. Huber ve ark., 2003 ve Mann ve ark.,2005 uyku
srasnda batan uzaa yerletirilen cep telefonunun yayd dk gl elektromanyetik alanlarn kalp atm hzn
etkilemediini rapor etmilerdir [15,16]. Uyank ve cep telefonunun kafaya yakn olduu durum ise daha
tartmaldr. Braune ve ark, 1998 cep telefonunun yayd elektromanyetik alanlarn sempatik tonda arta neden
olduunu [2], Wilen ve ark. ise cep telefonu ile ilgili znel rahatszlklarn belirten deneklerin LF/HF orannda, cep
telefonu ile ilgili znel rahatszlklarn belirtmeyenlere gre, sempatik sistemin basknl ynnde bir deiim
gzlendiini belirtmilerdir [17]. Tahvanainen ve ark. 2004, cep telefonu kullanmn kan basnc ve kalp atm hzn
etkilemediini [18], Atlasz ve ark. 2006 ise KHD parametreleri ve kalp atm hz dzenlenmesini etkilemediini [10]
iddia etmilerdir. Parazzini ve ark.2007 cep telefonunun yayd elektromanyetik alanlarn ou KHD parametresini
etkilemedii fakat baz KHD parametreleri ile elektromanyetik alana maruz kalma arasnda zayf bir iliki olduunu
rapor etmilerdir [11].
Cep telefonlar elektromanyetik alanlar toplayan ve yayan dk gl radyo cihazlardr. Mevcut standartlara gre,
Avrupann ou lkesi ve Trkiyede 900 MHzde alan cep telefonlarnn en fazla 2 W, 1800 MHzde
292
alanlarn 1W ile yayn yapmasna msaade edilmektedir [19]. Fakat zaman blml oklu eriimin kullanm
sebebi ile bu maksimum deerler hi bir zaman k gcnn sekizde birini amaz. Ayrca aktarmdaki
sreksizlikler ve adaptif g kontrol sebebi ile bu deerler iletiim srasnda daha da der [20]. letiimin
balangcnda 2 W civarnda olan k gc grme baladktan sonra 100 mW seviyelerine der. Malaric ve ark.,
(2004) deiik durumlar iin cep telefonunun yayd elektromanyetik alann gcn lmler ve cep telefonun
aldrlmas ncesi iletiim ile ksa mesaj gnderilmesi durumlarnda cep telefonunun yayd elektromanyetik
alann gcnn konuma anndakinden ok daha yksek olduunu tespit etmilerdir [21].
Bu almada, cep telefonlarnn OSS zerindeki etkileri, KHD analizleri kullanlarak incelenmitir. Gerekletirilen
deney dzenei ve verilerin analizi srasnda KHDyi etkileyebilecek faktrler gz nnde bulundurularak,
sonularn gvenilirlii tartlmtr.
2. Materyal ve Metot
Gerekletirilen deneye 8'i bayan, 9'u erkek olmak zere ya ortalamas 212.2, kilo ortalamas 6812 kg olan 17
gnll katlmtr. Deney en yakn baz istasyonundan yaklak 150 metre uzaklkta, 4 kattaki laboratuvarda
gerekletirilmitir. Kalp hz deiiklii sinyallerini etkileyebilecek parametreleri kontrol altnda tutmak zere,
deneyler deneklerin en son yemeklerinden en az saat sonra olmak zere a karnna yaplm, deneklerden deney
boyunca konumamalar ve hareket etmemeleri istenmitir. Deneyde GSM900 tabanl mobile iletiim servisi ve
SAR deeri 0.78 W/kg olan ticari bir cep telefonu (Nokia 1110i) kullanlmtr. Cep telefonu tamamen sessiz
konuma alnarak (zil sesi ve titreim kapal) deneklerin cep telefonunun aranp aranmadn anlamalar
engellenmitir. Denekler oturur pozisyonda iken cep telefonu sa kulaklar zerine bir bone ile tutturulmu, 5 dakika
beklendikten sonra deneye balanmtr. Deneklerden 7 er dakikalk 3 periyottan oluan 21 dakikalk
elektrokardiogram (EKG) sinyali ve solunumlarn kontrol etmek iin ezamanl olarak solunum sinyalleri
kaydedilmitir. Deneyin ilk periyodunda tm denekler cep telefonu bekleme durumunda tutularak ok dk bir
manyetik alana maruz braklmlardr. Rasgele olmak zere, deneklerin 9'u iin deneydeki zaman periyodunun
ikincisinde, 8'i ncsnde olmak zere, deneklerin kulana dedirilen cep telefonu tekrar tekrar aranarak nispeten
yksek gl elektromanyetik alana tabi tutulmulardr.
Deneyden sonra deneklere cep telefonundan kaynaklanan herhangi bir ses, titreim veya snma alglayp
alglamadklar, algladlar ise hangi deney periyodunda algladklar sorulmutur. Deneklerden hi biri deney
boyunca herhangi bir titreim yada ses alglamadklarn belirtmilerdir. 17 denein sekizi herhangi bir ses
duymadklarn, 9 tanesi ise bzlama eklinde sesler duyduklarn belirtmilerdir. Fakat bunlardan sadece 3 tanesinin
arama periyodunda ses duyduklarn belirlenmitir. Bu durum deney sonularnn cep telefonundan kaynakl
herhangi bir ses, titreme veya snma hissinden etkilenmediini gstermektedir.
EKG ve solunum sinyallerinin kaydedilmesi MP30 (BIOPAC Systems, Inc., Goleta, CA) veri toplama sistemi
vastas ile yaplmtr. EKG kaytlar iin tek kullanmlk gm-gm klorr elektrotlar kullanlarak, DI
derivasyonu kaydedilmitir. Solunum takibi iin ise gs kafesi evresine yerletirilen elastik bir bant zerine
monte edilmi solunum efor dntrcs kullanlmtr. EKG ve solunum sinyalleri 1 KHz ile rneklenerek 10 bit
znrlkle bilgisayara aktarlmtr. KHD sinyalleri birbirini takip eden kalp atmlarndaki R-R dalgalar
arasndaki zaman farknn bulunmas ile elde edilmitir. RR aralklar bulunurken grltlere kar baklnn
yksek olduu bilinen bir algoritma kullanlmtr [22]. Analizler iin 180 saniyelik duraan KHD sinyalleri
seilmitir. Solunum sinyalleri bu seim srasnda kullanlmtr. Solunumdaki kk dahi olsa bir dzensizlik KHD
de byk deiimler oluturmaktadr [12]. KHD sinyalleri 2 Hz ile interpole edilirken, solunum sinyallerinin
rnekleme frekans 2Hze drlmtr. G spektral younluklar bulunmadan nce sinyallerin ortalamas
atlmtr. G spektral younluu (GSY) kestirimleri sinyallerin frekans bileenleri ve gleri hakknda bilgi salar.
Bu almada, KHD ve solunum sinyallerinin GSYsi bulunurken, daha dzgn spektral bileenler oluturan [7],
Burg AR metodu kullanlmtr. Task Force, 1996 tarafndan belirlenen yntemle KHD sinyallerinin ortalama RR
aralklar (ortRR), RR aralklarnn standart sapmas (stdRR), KHD GSY sinin LF ve HF blgelerinin gleri,
LF/HF oran hesaplanmtr. Solunum sinyallerinin GSY sinden ise solunum sinyallerinin dominant frekans (sdf)
tespit edilmitir.
Anderson Darling normalite testi uygulanarak verilerin normal dalma sahip olduu grlmtr. Cep telefonunun
aranmasnn ncesi ve arama durumlar arasnda istatistiksel adan deiim olup olmadn tespit iin student t-test
kullanlmtr. P<0.05 deerleri iki grup arasnda anlaml farkllk olduu eklinde yorumlanmtr.
3. Deney Sonular
Cep telefonlarndan yaylan nispeten yksek gl radyasyonun KHD zerinde deiimler oluturup oluturmadn
anlamak iin; tm denekler iin aramadan hemen nceki bekleme (CTb) ile cep telefonunun aranmas (CTa)
293
srasndaki KHD parametreleri birbiri ile karlatrlmtr (Tablo 1). Ortalama RR aralklarnn sresi, standart
sapmalar, ve HF blgesinin gcnde arama ncesine gre anlaml farkllklar gzlenmitir. Ayrca LF te de
istatistiksel adan anlaml olmasa da (P=0.058) bir art gzlenmitir. Bu sonulara gre; OSS nin sempatik ve
parasempatik aktivitelerinde cep telefonundan yaylan daha yksek EMF ye maruz kalma durumunda art olduu
sylenebilir. LF/HF orannda (sempato-vagal balans) bir deiim olmadn grlmtr. Solunum dominant
frekansnda solunumun 17.28 solunum/dak. dan 16.68 solunum/dak. ya olmak zere bir deiime iaret edecek
ekilde anlaml bir deiim gzlenmitir. Heyecanlanma srasnda solunum hznda bir art sz konusu olmakta
iken, solunum hznn azalmas KHD parametrelerindeki deiimin heyecanlanmadan kaynakl olmadn
gstermektedir.
Tablo 1. CTb ve CTa durumlar iin hesaplanan parametreler ve student t-test sonular
N = 17
CTb
CTa
ortRR (ms)
773.4189.49
785.8285.54*
stdRR (ms)
38.178.99
43.479.80*
2
526.44267.44
681.84362.74 (P=0.058)
LF (ms )
490.73344.25
625.55450.25*
HF (ms2)
LF/HF
1.651.24
1.881.90
Sdf (Hz)
0.2880.059
0.2780.060*
*
P<0.01
Deney sonucunun gvenilirlii iin, Tablo 1 deki CTc durumundaki deiimlerin cep telefonundan yaylan
nispeten yksek gl elektro manyetik alanlar sebebi ile mi yoksa uzun sre oturur vaziyette beklemeden mi
kaynaklandn tespit etmek gereklidir. Bunun iin cep telefonunun aranmasndan nce iki adet 7 dakikalk bekleme
periyodu ieren denek grubunun iki bekleme arasndaki verileri hesaplanp karlatrlmtr. Hi bir parametrede
istatistiksel adan anlaml bir fark grlmemesi sebebi ile 21 dakika gibi bir beklemenin KHD zerinde bir deiim
oluturmad sonucuna varlmtr.
4. Tartma ve Sonu
Arama annda kalp atm hz ok az olmak zere dmtr. Bu almann kalp atm hz ile ilgili sonucu, Braun ve
ark., 1998 ile uyumlu iken [2], Tahvanainen ve ark., 2004 ve Atlasz ve ark., 2006 ile ters dmektedir [10, 18]. Asl
incelediimiz konu olan kalp hz deikenlii ile ilgili literatrde bildiimiz kadar ile sadece alma
bulunmaktadr. Mann ve ark. cep telefonlarnn uyku srasnda OSS yi etkileyip etkilemediini incelemilerdir [16].
Fakat cep telefonun deneklerden 40 cm uzaa yerletirilmesi, yazarlar tarafndan da belirtildii gibi muhtemel sl
etkileri gz ard etmek manasna gelmektedir. Bu almada ise cep telefonu direkt kulaa uygulanmamtr. Wilen
ve ark., 2006 cep telefonu ile ilgili rahatszlklar bulun ve bulunmayan kiilere uyguladklar cep telefonu kaynakl
elekromanyetik alanlarn, cep telefonu ile ilgili rahatszlklar bulunan grupta LF/HF orann sempatik aktivitenin
arttn gsterir ynde deimitir [17]. Bu almada, CT ile aranmann hemen ncesindeki bekleme durumunda
1.651.24 olan LF/HF oran, CTa durumunda 1.881.90 olmu fakat istatistiksel adan anlaml bir fark
gstermemitir. Parazzini ve ark. 2007 ise almalarnda cep telefonlarnn yayd 2W gcndeki manyetik alana
maruz braklan deneklerin KHD LF gc ve baz zaman dzlemi lmleri arasnda zayf bir iliki olduunu
belirtmilerdir [11]. Bu almada ise, ortRR, stdRR, HF ve LF blgesi glerinde deiimler olduu grlmektedir.
Bu almada elde edilen sonularn daha nceki almalar baz alardan destekleyip baz alardan farkllk
gsterdii grlmektedir. Bunun sebebi olarak daha nceki almalarn hibirinin yemekten sonar KHD analiz
sonularnn deiebileceini ve solunumun KHD zerindeki etkilerini dikkate almam olmalar olabilir. Bu
almada ayrca KHD analiz sonularn etkileyebilecek dier etmenlerin etkili olup olmadna da baklmtr.
Oturur vaziyette beklemenin (21 dakika civarnda), cep telefonundan kaynakl ses, s veya titreim etkisinin KHD
yi deitirmedii tespit edilmitir. Ayrca CTa durumunda, CTb ye gre solunumda bir hzlanma gzlenmedii, kalp
atm hznn artmad grlmtr. Bunlarda deneklerin deney srasnda heyecanlanmadnn bir iaretidir.
Bu almann sonularna gre, cep telefonlarndan aranma anlarnda yaylan nispeten yksek gl
elektromanyetik alanlarn KHDyi dolays ile OSSyi etkiledii sylenebilir. Bu etkinin baa uygulanan
elektomanyetik enerjinin dokularn ssn arttrmas, genileyen damarlar sebebi ile kan ak ve basncnda
deiimler olumas ve kardiovaskler ve solunum kontrol sistemlerinin bu sl etkiyi kompanze etmek zere
faaliyet gstermesinden kaynaklandn dnyoruz. Bu alma srasnda ayrca, 7 dakika gibi bir sure iin cep
telefonundan yaylan elektromanyetik radyasyona maruz braklan genlerde ektopik atm, taikardi veya bredikardi
gibi durumlarn olumad gzlenmitir. Bundan sonra, kardiovaskler sistem veya OSSile ilgili rahatszlklar
bulunan kiiler zerinde benzer bir alma gerekletirilebilir.
294
Kaynaklar
[1]. Ferreri, F., Curcio, G., Pasqualetti, P., Gennaro, L.D., Fini, R., Rossini, P.M., Mobile phone emissions and
human brain excitability. Ann. Neurol., 60, 188-196, 2006.
[2]. Braune, S., Wrocklage, C., Raczek, J., Gailus, T., Lcking, C.H., Resting blood pressure increase during
exposure to radiofrequency electromagnetic field. Lancet, 351, 18571858, 1998.
[3]. Haarala, C., Aalto, S., Hautzel, H., Julkunen, L., Rinne, J.O., Laine, M., et al., Effects of a 902MHz mobile
phone on cerebral blood flow in humans-a PET study. Neuroreport, 14, 20192023, 2003.
[4]. Huber, R., Treyer, V., Borbely, A.A., Schuderer, J., Gottselig, J.M., Landolt, H.P., et al., Electromagnetic fields,
such as those from mobile phones, alter regional cerebral blood flow and sleep and waking EEG. J. Sleep Res., 11,
289295, 2002.
[5]. Huber, R., Treyer, V., Schuderer, J., Berthold, T., Buck, A., Kuster, N., et al., Exposure to pulse-modulated
radio frequency electromagnetic fields affects regional cerebralblood flow. Eur. J. Neurosci., 21, 10001006, 2005.
[6]. Croft, R.J., Chandler, J.S., Burgess, A.P., Barry, R.J., Williams, J.D., Clark, A.R., Acute mobile phone affects
neural function in humans. Clinical Neurophysiology, 113, 1623-1632, 2002.
[7]. Task Force., Heart rate variability: Standards of measurements, physiological interpretation, and clinical use.
Task Force of ESC/NASPE (European Society of Cardiology/North American Society of Pacing and
Electrophysiology). Circulation, 93, 1043-1065, 1996.
[8]. Gang, Y., Malik, M., Heart rate variability analysis in general medicine. Indian Pacing Electrophysiol J., 3, 34
40, 2003.
[9]. Kleiger, R.E., Stain, P.K., Bigger, J.T., Heart rate variability: measurement and clinical utility. Ann. Nucl. Eng.,
10, 88-101, 2005.
[10]. Atlasz, T., Kellenyi, L., Kovacs, P., Babai, N., Thuroczy, G., Hejje, L., Hernadi, I., The application of surface
plethysmography for heart rate variability analysis after GSM radiofrequency exposure. J Biochemical and
Biophysical Methods, 69, 233-236, 2006.
[11]. Parazzini, M., Ravazzni, P., Tognola, G., Thuroczy, G., Molnar, F.B., Sacchettini, A., Ardesi, G., Tommaso,
M., Electromagnetic fields produced by GSM cellular phones and heart rate variability. Bioelectromegnetics, 28,
122-129, 2007.
[12]. Yildiz, M., Ider, Y.Z., Model based and experimental investigation of respiratory effect on the HRV power
spectrum. Physiol. Meas., 27, 973-988, 2006.
[13]. Lu, C.L., Zou, X., Orr, W.C., Chen, J.D.Z., Postprandial changes of sympthovagal balance measured by heart
rate variability. Dig. Dis. Sci., 44, 857-61, 1999.
[14]. Friesen, C.A., Lin, Z., Schurman, J. V., Andre, L., Mccallum, R.W., Autonomic nervous system response to a
solid meal and water loading in healthy children: its relation to gastric myoelectrical activity. Neurogastroenterol
Motil, 19, 376382, 2007.
[15]. Huber, R., Schuderer, J., Graf, T., Jtz, K., Borbely, A.A., Kuster, N., Achermann, P., Radio frequency
electromagnetic field exposure in humans: Estimations of SAR distribution in the brain, effects on sleep and heart
rate. Bioelectromagnetics, 24, 262276, 2003.
[16]. Mann, K., Connemann, B., Rschke, J., Cardiac autonomic activity during sleep under the influence of
radiofrequency electromagnetic fields. Somnologie, 9, 180-184, 2005.
[17]. Wilen, J., Johansson, A., Kalezic, N., Lyskov, E., Sandstro, M., Psychophysiological tests and provocation of
subjects with mobile phone related symptoms. Bioelectromagnetics, 27, 204-214, 2006.
[18]. Tahvanainen, K., Nino, J., Halonen, P., Kuusela, T., Laitinen, T., Lansimies, E., Hartikainen, J., Hietanen, M.,
Lindholm, H., Cellular phone use does not acutely affect blood pressure or heart rate in humans.
Bioelectromegnetics, 25, 73-83, 2004.
[19]. CENELEC (European Committee for Electrotechnical Standardization). 2001. Basic standard for the
measurement of Specific Exposure Rate related to human exposure to electromagnetic fields from mobile phones
(300 MHz 3 GHz). (EN 50361: 2001E).
[20]. IEGMP (lndependent Expert Group on Mobile Phones). 2004. Mobile Phones and Health 2004: National
Radiological Protection Board, 15, 1-114, http:www.nrpb.org
[21]. Malaric, K., Bartolic, J., Malaric, R., Measurement of GSM phone emission. Instrumentation and Mesurement
Techonology Conference - IMTC 2004, Como, Italy 18-20 May 2004.
[22]. Freisen, G.M., Jannett, T.C., Jadallah, M.A., Yates, S.L., Quint, S.R., Nagle, H.T., A comparison of the noise
sensitivity of nine QRS detection algorithms. IEEE Trans. Bio. Med. Eng., 37, 8598, 1990.
295
Manyetik Alann zole San Siyatik Siniri zerine Etkileri

zlem Cokun
Biyomedikal Cihaz Teknolojisi Blm
oulukut@mmf.sdu.edu.tr
Seluk mleki
Elek. ve Hab. Mhendislii Blm
scom@mmf.sdu.edu.tr
Onur Elmas
Fizyoloji Blm
oelmas@med.sdu.edu.tr
Suat zkorucuklu
Fizik Blm
osuat@mmf.sdu.edu.tr
zet: Bu almada manyetik alann izole san siyatik siniri zerine etkisinin incelenmesi amalanmtr. zole
sinir 30 saniye 1mT Helmholtz bobini ile manyetik alana maruz brakldktan sonra 0.1-0.5 ms sreli eik ve
supramaksimal pulslarla uyarlm ve hcre d izole kayt yntemi kullanlarak deerler kaydedilmitir (n=20).
Elde edilen kaytlardan ileti zaman fark, max genlik fark, min genlik fark, depolarizasyon sresi,
repolarizasyon sresi ve hiperpolarizasyon sresi llmtr. leti hz her bir sinir iin, sinir uzunluu ve
latans kullanlarak hesaplanmtr. Manyetik alan uygulanan sinirlerde, sinir ileti hznda bir deime
olmamtr. Ancak manyetik alan uygulanan sinirlerde; min genlik fark ve repolarizasyon sresi artarken, max
genlik fark, depolarizasyon sresi ve hiperpolarizasyon sresi anlaml olarak azalmtr(p<0.05).
Anahtar KelimelerManyetik alan, sinir iletimi, siyatik sinir
1.Giri
nsanlar doal ve insan yapm kaynakl elektrik ve manyetik alanlarn dahili veya harici olarak etkisi altndadr.
Fakat ne insan yapm kaynaklarn ne de doal kaynaklarn oluturduu manyetik ve elektrik alanlar gzle
grlmez. nsan sal zerinde; elektrik alanlarn muhtemel sala zararl etkileri hakknda ilk incelemeler,
1960larn sonu 1970'lerin balarnda yaynlanmtr. Bu almalar ile 2.6 kV/m'ye kadar elektrik alanna maruz
kalan alt sahasnda alan iilerde; ba ars, sindirim bozukluu, kardiyovaskler deiimler, uykusuzluk,
sinirlilik artmas gibi maruziyetle ilgili
semptomlar ortaya konulmutur. Bu bulgular, eitli lkelerde
aratrmalarn artmasna neden olmutur. Manyetik alanlar, insan organizmasnda byk lde karkla sebep
olabilirler. rnein vcudun molekl ve atomlar arasndaki denge kaybolabilir, biyokimyasal faaliyetler
etkilenebilir ve en nemlisi hcrenin, dolaysyla dokularn ileyiinde nemli olan elektriksel yap bozulabilir.
Kalp dolam sistemi, baklk sistemi ve sinir sisteminde buna bal bozukluklar ortaya kabilir. Vcudun
baklk sisteminin srekli zayflamasnn kanser oluumunu artran veya kanseri balatan ya da tetikleyen bir
etki yapaca konusu gndeme gelmi konulardandr. nsan sal asndan kritik bir risk faktr oluturan, bu
alanlarn biyolojik etkilerini aratran almalarn says, hzla artmaya balamtr [1].
2. Manyetik Alann Sinir Sistemi zerine Etkileri

Manyetik alana maruz kalan canllarda, vcut ii molekllerin elektriksel olarak ykl olmalar nedeniyle,
elektrik akmlar oluur. Tm vcut deiken manyetik alan etkisinde kaldnda aada belirtilen snrlar
dahilinde vcutta baz deiiklikler olduu bilinmektedir [2]. En bilinen etkiler aada verilmektedir;
50/60 Hzde 0.5-5 mT zerindeki manyetik alan veya 3 Hz de 10-100 mTlk manyetik alann vcut
iinde oluturduu 1-10mA/m2lik akm younluu ikinci derecede biyolojiksel etkiler meydana getirir.
50/60 Hzde 5-50 mT zerindeki manyetik alan veya 3 Hz de 100-1000 mTlk manyetik alann vcut
iinde oluturduu 10-100mA/m2lik akm younluu grmeyi ieren dokular ve sinir sisteminde tedavi
edici zellikleri vardr. Ayrca kemik krnda onarlma hzn artrr.
50/60 Hzde 50-500 mT zerindeki manyetik alan veya 3 Hz de 1-10 Tlk manyetik alann vcut iinde
oluturduu 100-1000mA/m2lik akm younluu, uyarlabilir dokular stimle etmektedir
50/60 Hzde 500 mT den byk veya 3 Hz de 10 Tlk manyetik alann vcut iinde oluturduu
1000mA/m2lik akm younluu akut salk riskleri meydana getirmektedir.
296
60 Hz frekansta 28mTlk alanlara maruz kalmak uyku bozukluklarna sebep olur. Ancak alana srekli maruz
kalndnda bu sorun kesinlikle ortadan kalkar [3]. 50 Hz frekansl 100 mT manyetik alann, bu alana maruz
kalan insanlarn tepki zamanlarnda zerinde bir deiiklik yapmad ancak hafza zerinde olumsuz etkiler
yaratt belirtilmitir [4]. Sanlar zerinde yaplan bir aratrmada, 200 mTlk manyetik alan maruz kalan
deneklerde hafza zayfl gzlenmitir [5].
Salkl gen insanlardan seilen gnlllerden yaplan almada, 50 Hz frekans altnda, 1 mT manyetik alana
65 saat maruz kalan deneklerde kavrama fonksiyon testleri uygulanm ve herhangi bir olumsuz etkileim
grlmemitir [6]. Gnlllerle yaplan bir baka almada, denekler 50 Hz frekansa sahip 14 veya 28 mT
aralnda alana maruz braklmtr. alma sonucunda sinir bozukluklar olmad ve sinir iletim hznda bir
deiiklik meydana gelmedii grlmtr [7].
3. Materyal ve Metod
Bu alma, Sleyman Demirel niversitesi Tp Fakltesi, Fizyoloji Anabilim Dal Laboratuarnda
gerekletirilmitir. Deneyler Sleyman Demirel niversitesi Etik Kurulu ynergesine uygundur. almada,
arlklar 270-300 gram arasnda deien salkl 20 adet dii Wistar Albino tr san denek olarak
kullanlmtr. Tm denekler, standart laboratuar koullar altnda retim yapan Sleyman Demirel niversitesi
Tp Fakltesi Hayvan laboratuarndan temin edilmitir. Denekler aratrma sresince plastik kafeslerde, her
kafeste en fazla 5 adet olacak ekilde tutulmular, bu sre ierisinde istedikleri kadar su iip yem
yiyebilmilerdir. Barndklar oda, 12 saat aydnlk 12 saat karanlk olacak ekilde ayarlanmtr. Ayrca deney
ortam scakl alma sresince 23 1oC aralnda tutulmutur. Deneklerin tamam maruziyet (manyetik
alan) grubu (n=10) ve kontrol grubu (n=10) olarak ikiye ayrlmtr.
Deneyde manyetik alan oluturmak iin Helmholtz bobin takm dzenei kullanlmtr. Bu dzenekte;
birbirine paralel iki embersel akm kayna arasnda uygun bir a uzakl olduunda, oluacak ak
younluunun ok az deiecei ve bylece manyetik alann homojen olaca varsaylr. Helmholtz bobin
takm dzenei ekil 1de gsterildii gibidir.
ekil 1. Helmholtz bobin dzenei
Helmholtz bobin dzenei olarak kullandmz halkalarn ap 10 cm ve halkalar arasndaki mesafe 10 cmdir.
Bu halkalar arasna rahata girebilen pleksiglass kutu biimindeki sinir banyosu (10x15x0.7 cm) ve bu kutuya
siyatik sinirleri sabitlemek iin plastik kelepe dzenei hazrlanmtr. 25 V, 50 Hz deiken alternatif g
kayna (Philip Haris, England) nn k gerilimi ayarlanarak bobinler arasndaki manyetik ak younluu
1mT olacak ekilde ayarlanmve manyetik alan Probu (Philip Haris, England) knda indklenen RMS
gerilim, saysal gerilim ler (Chavin Arnoux max 300 TRMS, France) ile kontrol edilmitir. Ortamda baka
manyetik alana neden olacak cihazlarn bulunmamasna zen gsterilmitir.
Deney ortamnda umulmadk bozucu frekanslardaki alanlarn ve radyo frekans etkenlerin olabilecei
dnlerek niversitenin Elektronik ve Haberleme Mhendislii Blm laboratuar cihazlar ile deney
sresince rasgele zamanlarda lmler ve gzlemler yaplmtr. Tm hayvanlar dekapitasyondan sonra disseke
edilerek 3 cm uzunluundaki siyatik sinir demetleri alnmtr. Bu iftlerden hasarsz ve deneye uygun olanlar
ile lm yaplmtr.
297
ekil 2. San siyatik sinirinin karlmas
Alnan sinir demetleri Ringer zeltisi ierisinde 1 saat bekletilmi ve daha sonra kurutma kad ile
kurutulmutur. Elektriksel balantlar da kullanm klavuzunda belirtilen kurallara uygun olarak
gerekletirilmitir. Daha sonra izole sinir, sinir banyosuna yerletirilerek 0.1-0.5 ms sreli ve 0.05 V genlikli
pulslarla uyarlmtr. Stimlasyon ve ktlar iin Powerlab 8/30 (AD Instruments, Colorado) kayt cihaz, bu
cihazn dual bioamp seti, sinir banyosu ve ChartPro yazlm kullanlmtr.
Uyardan hemen sonra ilk kayt alnmtr. Daha sonra 30 saniye sre boyunca, 1 mT manyetik ak younlu olan
Helmholtz bobin takmna maruz braklan sinirden tekrar bir kayt alnmtr. Kontrol grubu yine ayn
ilemlerden geirilmi ve farkl olarak sadece 30 s, 1 mT manyetik ak younluuna maruz braklmadan kayt
alnmtr. Kaytlar bilgisayar ortamnda Chart 5.4 program kullanarak, Chart dosyas olarak kaydedilmitir.
Daha sonra ise Matlab yazlm ile Matlab dosyas haline dntrlmtr.
Channel-1
100
mV
50
-50
4
3
time (microseconds)
Channel-2
4
3
time (microseconds)
Channel-1+Channel-2
4
3
time (microseconds)
60
40
mV
20
0
-20
-40
100
mV
50
-50
ekil 3. Elde edilen bir kayt rnei
ekil 3de bir rnei grlen kaytlardan; ileti zaman fark, max genlik fark, min genlik fark, depolarizasyon
sresi, repolarizasyon sresi ve hiperpolarizasyon sresi llmtr. Daha sonra tm parametreler ayr dosyalar
altnda Excel programna kaydedilmi ve bu deerlerin ortalamalar alnmtr. Bu deerler T-testi yaplarak
istatistiksel olarak karlatrlm ve p<0.05 anlaml kabul edilmitir.
298
4. Bulgular
Parametre
leti Zaman Fark (mikrosn)*
Kontrol Grubu
Manyetik Alan Grubu
0.080.04
0.080.02
29.8614.54
25.6616.91
18.159.70
19.8210.28
0.360.06
0.350.03
0.310.02
0.320.02
1.840.46
1.430.24
Max Amplitdler Fark (mV)*
Min Amplitdler Fark (mV)*
Depolarizasyon Sresi (mikrosn)*
Repolarizasyon Sresi (mikrosn)*
Hiperpolarizasyon Sresi (mikrosn)*

(*) Ortalama +-Standart Sapma
5. Sonular
Manyetik alanlarn insan sal zerindeki etkileriyle ilgili birok alma yaplm olmasna ramen, elde
edilen bulgular tatmin edici deildir. Hatta baz almalar manyetik alana maruz braklmada, manyetik alann
hcre yapsna veya dokulara zarar vermediini ne srmektedir. Bu almada bozucu olmas muhtemel 1 mT
d manyetik etkenin, izole san siniri zerine etkisi gsterilmitir. Elde edilen kaytlardan ileti zaman fark,
max genlik fark, min genlik fark, depolarizasyon sresi, repolarizasyon sresi ve hiperpolarizasyon sresi
llmtr. leti hz her bir sinir iin, sinir uzunluu ve latans kullanlarak hesaplanmtr. Manyetik alan
uygulanan sinirlerde, sinir ileti hznda bir deime olmamtr. Ancak manyetik alan uygulanan sinirlerde; min
genlik fark ve repolarizasyon sresi artarken, max genlik fark, depolarizasyon sresi ve hiperpolarizasyon
sresi anlaml olarak azalmtr (p<0.05). Sonu olarak manyetik maruz kalma artlar incelenmeli ve bunlara
gre gerekli dzeltmeler yaplarak, ulusal standartlar belirlenmelidir. Bu konuda yaplacak aratrmalarn devam
etmesi, bilimsel ve toplum sal asndan nemlidir.
Kaynaklar
[1]. eker. S., erezci O., 1997. evremizdeki Radyasyon ve Korunma Yntemleri, Boazii Yaynlar.
[2]. Villa, M., Mustarelli, P., Caprotti, M., 1991. Biological Effects of Magnetic Field, life Sciences, 49:85-92.
[3]. Graham, C., Cook, MR., 1999b. Human Sleep in 60 Hz Magnetic Field, Bioelectromagnetic, 0:277-283
[4]. Podd, J., Abbott, J., 2002. Brief Exposure to a 50 Hz, 100 mT Magnetic Field Effect on Reaction Time,
Accuracy and Recognition Memory, Bioelectromagnetic, 23: 189-195.
[5]. Mostafa, RM., Mostafa, YM., 2002. Effect of Exposure to Extremely Low Frequency Magnetic Field of 2G
Intensity on Memory and Corticosterone Level in Rat, Physiol Behav, 76:589-595.
[6]. Delhez, M., Legros, JJ., 2004. No Influence of 20 and 400 mT, 50 Hz Magnetic Field Exposure on
Cognitive Function in Human, Bioelectromagnetic, 25:592-598.
[7]. Graham, C., Cook, MR., 1999a. Human Exposure to 60 Hz Magnetic Field Neurophysiological Effects, Int J
Psychophsicol 33:169-175.
299
Farkl Frekansl Kaynak Tipleri iin Antalya li Elektromanyetik Alan

Seviyeleri ve Risk Analizi
kr zen1, Seluk Helhel1 ve S. Cumhur Baaran2
Akdeniz niversitesi, Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm, 07200/Antalya
2
Akdeniz niversitesi, TBMYO, Antalya
sukruozen@akdeniz.edu.tr, selcukhelhel@akdeniz.edu.tr, cbasaran@akdeniz.edu.tr
1
zet: Bu almada, Antalya li yerleim alannda farkl frekansl elektromanyetik alan kaynaklarnn neden
olduu alan seviyeleri llerek belirlenmitir. Yerleim alanlarndan geen enerji iletim ve datm hatlar ile
TV vericileri, radyo ve telsiz antenleri ile cep telefonu baz istasyonlar iin lmler yaplmtr. Bu kaynaklara
yakn yerleim alanlarnda ve konutlar iersindeki alan seviyeleri llerek gvenlik limitleri nda
deerlendirilmitir.
1.Giri
Son zamanlarda biyoelektromanyetik alannda yaplan aratrmalar dikkate alndnda, elektromanyetik
alanlarn biyolojik etkilerinin aratrlmasna dnk almalar ne kmaktadr[1, 2, 3]. nk yaplan deneysel
ve epidemiyolojik alma sonular muhtemel olumsuz etkileri sunmaktadr. Amerika milli evre sal
bilimleri enstits (NIEHS) 0.3-0.4T< deerli ELF elektromanyetik alanlar, muhtemel kanserojen olarak kabul
edip Dnya Salk rgtnn (WHO) bir birimi olan uluslararas kanser aratrmalar ajans (IARC) tarafndan
belirlenen 2B-Grubuna dahil edilmitir[2-4]. Yine bu alanda radyo frekansl kaynaklarn yaydklar alanlara
ilikin ok sayda alma gze arpmaktadr[5-7]. Frekans tiplerine gre tm kaynaklarn yaydklar alan
seviyelerinin belirlenmesi yaplan almalar asndan ve risk faktrlerinin ortaya konmas bakmndan nem
arz etmektedir.
Yaplan aratrma ile Antalya ilindeki elektromanyetik alan (EMA) kaynaklar frekansa bal olarak
gruplandrlm ve bu kaynaklarn oluturduklar elektromanyetik kirlilik seviyeleri incelenmitir. Dk
frekanslar blgesinde (zellikle 50Hz) kent merkezinde ve yerleim alanlar yaknndaki enerji iletim ve datm
hatlar evresinde EMA lmleri yaplmtr. Televizyon, radyo, telsiz vericileri ile cep telefonu baz
istasyonlar ise radyo frekans (RF) blgesini kullanan kaynaklar olarak ayr bir grupta deerlendirilmitir. Tm
kaynaklarn yakn evresinde bulunan konutlarda da EM alan lmleri detayl olarak yaplm ve gvenlik
limitleri bakmndan risk analizinin yaplabilmesine olanak salanmtr. alma, lke genelindeki
elektromanyetik kirlilik ile ilgili aratrmalara k tutabilmek maksadyla, Antalya iin zel verileri
yanstmaktadr.
2.EMA lmleri
almada elektromanyetik nm kaynaklar frekans zelliklerine gre snflandrlarak gruplandrlmtr.
Dk frekanslar (ELF) blgesinde yksek gerilim (YG), orta gerilim (OG) ve alak gerilim (AG) enerji iletim
ve datm hatlar bir grupta deerlendirilmitir. Radyo frekans (RF) blgesinde younlaan TV, radyo ve telsiz
vericileri ile cep telefonu baz istasyonlar da ayr bir grupta incelenmitir. Manyetik alan lmlerinde NARDA
firmasnn rn olan ELT-400 Manyetik Alan lm cihaz, elektrik alan lmlerinde ise NARDA Firmasnn
rn olan EMR-300 elektrik alan lm cihaz ve 100 kHz - 3 GHz frekans aralna duyarl Tip-18C elektrik
alan probu kullanlmtr.
2.1 Enerji letim ve Datm Hatlar (50Hz Frekansl Kaynaklar)
Yenimahalle Recep Grbz Parkndan geen 34.5 KV Enerji Datm Hatt iin, , hattn park ierisinden
geiyor olmas nedeniyle manyetik alan lmleri yaplmtr. Bu blgede iki adet 34.5 kV luk EH yerleim
alann ierisinde bir koridor kullanlarak geirilmitir. Bu hattn tam altnda kalan blgede Kepez Belediyesi
Recep Grbz Park mevcuttur. Nfuz younluu ve ocuk oyun alan zellii ile hattn manyetik alan dalm
incelenmitir. Bu blgeden geen Orta Gerilim Havai hat dzeni ve manyetik alan deiimi ekil 1. de
verilmitir. lmler direklere yakn blgede yaplmtr. Sehim blgesi de park sahas iersinde kalmaktadr.
Dolays ile mevcut alan, hattn yklenmesine ve sehime bal olarak direkler aras blgede daha da yksek
deerlere ulaacaktr. Antalya ana indirici g merkezi olarak ilev gren Varsak Trafo Merkezi balantl
154kV enerji iletim hatlar baz ksmlarda yerleim alanlar ve konutlara yakn gemektedir. Manyetik alan
bakmndan incelenmeye deer byle bir blge ekil 2. de verilmitir. ekil 2. de grlen iyerlerinde ve
apartmanlarda manyetik alan seviyeleri llmtr. Hat altnda bulunan iyerlerinde 0.3-1.2 T aralnda
300
deien manyetik alan deerleri llmtr. Hattn hemen yanndaki ok katl bina ierisinde hatta yakn
dairelerde her oda ierisinde manyetik alan deerleri llm ve manyetik alan iddetleri Tablo 1. de
verilmitir.
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
0
12 16 20 24 28 32 36 40 44 48
Mesafe (m)
a) Recep Grbz parkndan geen OG hat dzeni

b) Manyetik alan deiimi (T)
ekil 1. Recep Grbz parkndan geen OG hat dzeni ve manyetik alan lmleri
Tablo 1. Varsak Trafo Merkezi balantl 154kV Enerji letim Hatt
yaknndaki Aparman ierisinde yaplan manyetik alan lmleri
Katlar
1
3
4
6
7
9
11
14
Oturma Od.
0.39
0.41
0.54
0.55
0.63
0.75
0.83
0.51
Balkon
0.41
0.45
0.71
0.72
0.87
0.94
1.03
0.54
ocuk Od. Merdiven

0.38
0.48
0.43
0.38
0.45
0.38
0.5
0.41
0.52
0.43
0.54
0.47
0.7
0.45
0.35
0.47
ekil 2. Yerleim alan ierisinden geen 154kV EH

Tablo 1. den de grld gibi apartman ierisinde llen manyetik alan deerleri 0.38-1.03 T arasnda
deiim gstermektedir. ocuk odalarnda llen deerler ise 0.38-0.7 T aralnda deimektedir. Bu
deerler hattn yklenme oranna bal olarak daha da yksek deerlere ulaabilir
2.2 TV, Radyo, Telsiz Vericileri ve Baz stasyonu Elektrik Alan lmleri
ekil 3. Mazda (Kepez) Blgesinde bulunan Telsiz, Radyo ve TV vericilerin grn

Antalya da zellikle Mazda (Kepez) blgesine hakim tepe olma zellii nedeniyle ok sayda Radyo, Telsiz
ve Televizyon verici antenleri tesis edilmi bulunmaktadr. Blgede tesis adilmi olan ve zerinde radyo, telsiz
301
ve televizyon vericilerini bulunduran bir kule ekil 3 de gsterilmitir. 15m yksekliindeki kulede bulunan bu
antenlerin hemen yannda evler bulunmaktadr. Bu evler ile kule aras mesafe 5-15 m arasnda deimektedir.
Antenlerin ortamda oluturduklar Elektrik alan iddetleri (V/m) llmtr. Kule alt blgede yerden 1m
ykseklikte maksimum 10-11.3 V/m ve ortalama 9.5 V/m E-alan deerleri llmtr. Kuleden 15m mesafede
konut yannda 10.42 -12.3 V/m aralnda deien iddetlerde maksimum deerli Elektrik alan llmtr.
Emax(V/m)
Mazdanda bulunan TV verici kulelerine ok yakn blgede ok katl konutlar bulunmakta ve yeni konutlarn
da yapm devam etmektedir. Blgedeki nfuz younlu nemli lde artmaktadr. Mazda yerleim
alanlarnda TV vericilerinin (450 MHz) blgede yaratt Elektrik Alan deerleri llerek incelenmitir. TV
kulesi 70m ykseklikte olup TV+GSM antenlerini iermektedir. lmler yerden 1 m ykseklikte ve kuleden
farkl mesafelerde yaplmtr. Ayrca kuleye yakn binalarda ve bu binalarn ierisinde farkl katlarda Elektrik
alan iddetleri llmtr. TV kuleleri ve yaknna ina edilen konutlarn grnmleri ekil 4 de verilmitir
6
5
4
3
2
1
0
5
20 50 100 200 300 400 500 600 700 800

Kulden Uzaklk(m)
ekil 4. TV kulelerinin grnm
ekil 5. Elektrik alann TV kulesine olan mesafeye gre deiimi
TV vericilerinin ortamda oluturduu Elektrik alan iddeti kuleye olan mesafeye bal olarak llmtr
(Baknz ekil 4). lmler yerden 1m ykseklikte 800m mesafe iin alnmtr. Yerden 1m ykseklikte
maksimum elektrik alann TV kulesine olan mesafeye bal deiimi ekil 5 de grafik olarak verilmitir.
Kulelerin bat tarafnda bulunan ok katl konutlarda Elektrik alan seviyesi llmtr. lm kuleye yaklak
80m mesafede bulunan binada yaplmtr. Kulelere en yakn binalarn mesafesi ise yaklak 30-40m dir.
lmler her katta kuleyi/antenleri gren Gney/Dou (GD) cepheli daireler ile antenleri grmeyen Gney/Bat
(GB)cepheli dairelerde yaplmtr. GD cephede kalan katlarda llen elektrik alan deerleri 1.24-2.6 V/m
arasnda deiirken GB cepheli dairelerde 0.24-0.44V/m arasnda deimektedir. Buradan anlald gibi,
antenleri tam cepheden grmeyen GB cepheli dairelerde bina duvar kayplar ile E alan nemli lde kayba
urayarak zayflamaktadr. Binalarn kuleye gre yerleimleri, dairelerin cephe konumlar ve kuleye yaknlklar
orannda, dairelerde farkl iddetlerde E alan deerleri gzlenebilecektir.
Kent merkezinde ve yerleim birimlerine tesis edilmi baz istasyonlarnn oluturduu elektrik alan iddetleri
aratrlmtr. Bu kapsamda farkl yerlerde tesis edilmi bulunan baz istasyonlar seilerek elektrik alan deerleri
llmtr. Bu lm sonularndan hareketle, 900MHz ve 1800 MHz frekans bandnda baz istasyonlar iin
mevcut durum tespit edilerek elektromanyetik kirlilik seviyesine katklar aratrlmtr.
ekil 6. Bina atsna tesis edilmi tipik bir baz istasyonu

Tm kent merkezi taranarak lmler alnmtr. Cadde zerlerinde yerden 1m ykseklikte alnan lmlerde
genel olarak 0.1-0.7V/m aralnda elektrik alan iddetleri llmtr. Risk ve tesis yerleimi bakmnda zel
bir rnek tekil edecei dnlen ve ekil 6. da plan verilen bir baz istasyonu iin yaplan lm sonular ise
Tablo 2. de verilmitir. Antenin ma dorultusunda kalan dairenin balkonunda llen deer 4.56-5.26V/m
deerine ulamtr.
302
Tablo 2. ekil 6 da grlen apartmana ait 6. kat 19 nolu dairede elektrik alan deerleri
lm Yeri
Elektrik Alan iddeti (V/m)
Salon
1.43-2.74
Salon balkonu
4.56-5.26
ocuk odas
0.3
Oturma odas
0.6
Oturma odas balkonu
2.1
Benzer ekilde antenlerin atya tesis edildii ok sayda bina taranarak at blgelerinde elektrik alan deerleri
llmtr. Bu lm sonularna gre, antenlerin atya tesis edildii binalarda anten yaknlarnda 1-10 V/m
arasnda deien elektrik alan deerleri llebilmitir.
3.Tartma ve Sonu
Enerji iletim ve datm hatlarnn getii blgelerde ve konutlar ierisinde 0.4-1.1 T (ocuk odalarnda llen
deerler ise 0.38-0.7 T) arasnda llen manyetik alan seviyeleri genel halk maruz kalmas iin ICNRP limit
deeri olan 100 T [8] deerinden olduka kk kalmaktadr. Ancak son zamanlarda srdrlen almalara
gre zellikle genel halk ve ocuklar iin enerji hatlar evresinde 0.4 T ve zerindeki manyetik alan
deerlerinin leukemia riskini artrdn gstermektedir. Hollanda 0.4 T deerinin temel standart alnmas
ynnde almalar yaplmaktadr. Benzer yaklamlar dier lkelerde de srmekte, gvenlik limitlerinin
yeniden gzden geirilmesi, elektromanyetik alanlara hassas gruplar (ocuklar ve hamileler vb.) iin daha zel
standart tanmlamalarnn yaplmas ynnde talepler gndeme gelmektir. Enerji nakil hatlar iin, zellikle yeni
projelendirilecek hatlarn bir gvenlik koridorundan gemesi ynnde yeni standart yaklamlar bulunmaktadr.
Uluslar aras standart kurulularca kabul edilen limitler ile yrtlen bilimsel alma sonularnda bahsedilen
riskler ve alan seviyeleri arasnda ciddi dzeyde farklar bulunmaktadr.
Radyo antenleri ve telsiz haberleme frekans blgesi iin genel halk maruz kalma limit deeri 28V/m (10400MHz iin) ve TV yaynlar iin ise limit deer 29.1682 V/m (450MHz iin) olarak belirlenmitir. Bu
standartlar yaam alanlarnda llen deerlerle karlatrlrsa llen deerlerin limit deerleri amad fakat
ortamdaki deerlerin ok da kk deerler olmad grlebilir.
Baz istasyonlar iin Antalya genelinde yaplan lmlerde, Elektrik alan deerlerinin genel olarak 1-5V/m
arasnda kald grlmtr. Ancak ok nadiren de olsa bina montajl antenlerde yakn blgelerde 5-10 V/m
deerleri llebilmitir. lkemizde kabul edilmi olan gvenlik limitleri, 900/1800MHz iin ortamn gvenlik
limit deeri 41.25/58.33 V/m ve tek bir cihaz iin limit deeri 10,23/14.47 V/m dir. llen deerler limit
deerlerin altnda kalmaktadr. Nfusun youn olduu yerler ve zelikle ocuk park ve baheleri ile okul ve kre
yaknlarnda, anten tesisleri iin yer seimi titizlikle yaplmal ve antenlerin ma dorultularnn bu alanlara
ynelmemesi salanmaldr. Tm frekans bantlar iin, Dnya genelinde kabul edilen EM radyasyona maruz
kalmaya kar htiyat lkesi prensibi dikkate alnmaldr.
4. Kaynaklar
[1] P. Sarma Maruvada, Characterization of power frequency fields in different environments, IEEE Trans. Power Deliv. 8(2)
598-605, 1993.
[2] Greenland, S., Sheppard, A., Kaune, W., Poole, C. and Kelsh, M. A pooled analysis of magnetic fields, wire codes, and
childhood leukemia. Epidemiology 11, 624634 (2000).
[3] Ahlbom, A. et al. A pooled analysis of magnetic fields and childhood leukemia. Br J. Cancer. 83, 692698 (2000).
[4] kr zen, Evaluation and Measurement of Magnetic Field Exposure at a Typical High Voltage Substation and Its
Power Lines, Radiation Protection Dosimetry, 128(2): 198-205, 2008
[5] Abdulaziz Salem Al-Ruwais, Measurements Of RF Radiation Near MW And SW Radio Broadcast Stations, IEEE
Transactions On Broadcasting, Vol. 44, No. 4, Page 470-477, December 1998.
[6] Paolo Bernardi, Marta Cavah-gnaro, Stefano Pisa, and Emanuele Piuzzi, Human Exposure to Radio Base-Station
Antennas in Urban Enviroment, vol.48,no.11, pp.1996-2001, November 2000.
[7] Charles V Sammut and Alfred Micallef, An Extensive RF Emissions Survey at Cellular Mobile Phone Base Station Sites
in Malta, Biological Effects of EMFs 2nd International Workshop, Rhodes, Greece, 7-11 October, 2002.
[8] ICNIRP, Guidelines for limiting exposure to time-varying electric, magnetic, and electromagnetic fields (up to 300 GHz.,
Health Physics. 41,449-522 (1998).
NOT: Bu alma, Akdeniz niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Ynetim Birimince Desteklenmitir
303
ATIKSU DEZENFEKSYONUNDA DARBEL ELEKTRK ALAN

UYGULAMALARI
Gnl Turul emer Emine Can
Akdeniz niversitesi
evre Mhendislii Blm
gicemer@akdeniz.edu.tr emn_can@hotmail.com
zet: Atksu artma tesisi ilem ve prosesleri sonucunda oluan artlm atksu ve atkamur, kullanlan
proseslere bal olarak, organik maddeleri, karbon, azot, fosfor, iz elementler, ar metaller gibi inorganik
maddeleri, toksik, organik ve inorganik maddeleri ve patojen mikroorganizmalar iermektedir. Bu patojen
mikroorganizmalar insan saln tehdit edici birok hastala neden olmaktadrlar. Gnmzde, depolanarak
veya tarmsal arazilere dearj edilerek bertaraf edilen artma amurlar ierdii patojenlerin, ekonomik ve
pratik ekilde halk sal asndan tehlike yaratmayacak dzeylere indirilebilmesi dezenfeksiyon sistemleri
sayesinde gerekleir. Bu nedenle artlm suyun ve amurun yararl kullanmlarn salamak amacyla
artmadan kan suda ve amurda, evresel ve salk asndan risk oluturan, greceli olarak yeni bir teknoloji
olan ve gda sanayinde yaygn olarak kullanlan, Darbeli Elektrik Alan ile mikroorganizmalarn giderim
olanaklarnn incelenmesi amalanmtr.
GR
Tarm alanlar veya dier amalarla kullanlan artma amurlarnda bulunan eitli kimyasallar ve
mikroorganizmalar halk saln etkileyebilir. Endstriyel atksularda kimyasal maddelerin etkisi, toprakta uzun
sre kalmalar gb. etkileri tartlrken evsel kaynakl atksularn tekrar kullanlmas evresel etkiler asndan
kabul edilebilir bir duruma gelmitir. Son yllarda, barajlarn ou faydal mrlerini dolduracandan tarm ve
kullanma suyunda skntlar yaanmas beklenmektedir. Bu nedenle artlm sularn dearj ncesi dezenfekte
edilmesiyle kullanma ve sulama suyu oluturulmas son yllarda nem kazanmtr. Ayrca Trkiye de yaklak
600,000 ton/yl ehir artma amuru, 161 ton/yl endstriyel amur olumaktadr[1]. ehir artma amurlar A
snf biyokat olmas durumunda depolama ve tarm alanlarnda toprak iyiletirici olarak kullanlmakta ve
patojen mikroorganizmalar ile metaller asndan sorun oluturmamaktadr. Biyokatlarn A snf olmas ise,
patojenlerin dezenfekte edilmesi ile mmkn olmaktadr.
Gnmzde, ime suyu ve atksu artma tesisleri k suyunun dezenfeksiyon seenekleri arasnda eitli
kimyasal ve fiziksel yntemler bulunmaktadr. Fiziksel artma sistemi olarak ultraviyole nlar (UV),
ultrasonikasyon, manyetik alan (MF), darbeli plazma (PP), s, filtrasyon ve ktrme gibi yntemler
kullanlmakta olup, sk kullanlan bu artma seeneklerinden bazlar avantaj ve dezavantajlar dikkate alnarak
aada aklanmtr.
Kimyasal Artma Yntemleri olarak artmada klor, kire ve ozon olmak zere farkl yntem kullanlmaktadr.
Ancak kalnt brakmas, atk hacminde art vb etkiler dezavantajlar arasndadr.
Isl artma yntemi, organizmalar ldrmek iin suyun scaklnn ( 60C ) deitirilmesini esas almaktadr.
Organizmalar ldrebilmesinde s iin gereken elektrik enerjisi 90 MW dr .
Ultraviyole nlar ile artm ime suyu, atksu ve amur artmnda yaygn yntemlerden biridir. Ancak suda UV
nlarna dayankl trlerin olmas, suyun bulankl ve fazla miktarda kat madde iermesi artma verimini
dren etkenlerdir. UV nlar ve filtrasyonun birleimi ile katlarn giderimi de salanabilir. Bu da artm
maliyetini artrmaktadr.
Ultrasonikasyon: Bir sv iinde yksek frekansl enerji ile kavitasyon (kabarck) oluumuna neden olarak
yaratt ses dalgalar ile hcrenin fiziksel ve kimyasal yapsnn bozulmas prensibine dayal olarak alr.
Oluan kavitasyon ile sv iindeki organizmalarn hcre membranlarnn krlma, kopma ya da atlamasna
neden olup organizmalarn ldrr. Laboratuar testleri iyi sonu verse de artma sularnda verimlilikleri henz
yeni uygulanmaya balanmtr.
Darbeli Elektrik Alan(DEA-PEF Pulsed Electric Field), artm greceli olarak yeni bir teknolojidir ve
uygulanmas henz artma suyunda test aamasndadr. Plazma olarak da isimlendirilmektedir[2]. Yksek
younluklu darbeli elektrik alan prosesi iki elektrot arasna yerletirilmi materyale yksek younluklu elektrik
alan (tipik olarak 20-80 kV/cm) uygulanmas ilemidir. Darbeli elektrik alan dzenei be temel bileenden
oluur: yksek voltaj enerji kayna, kondansatr, muamele hcresi, materyali hcreden geirmek iin pompa,
soutma dzenei, voltaj, akm, scaklk lm dzenei, sistem kontrol iin bilgisayar. Darbeli elektrik alan
eksponansiyel azalan darbe, kare darbe, bipolar darbe ve titreimli darbe eklinde uygulanabilmektedir .
304
Bunlardan kare ve eksponansiyel azalan darbe tipleri yaygn olarak kullanlmaktr. Bu sistem 25,000 amperde
500V voltaj yaklak 400 mikro saniye iin iki elektrot arasnda ok yksek plazma kavisi reten bir alan
oluturup iyonlamay salamaktadr. ok yksek- enerji plazma yay ok dalga basnc retir ve bu dalga hcre
yaps ve dokularn fiziksel bozulmasna yol aarak hedef organizmalar ldrr.
DEA kuvvetinin hcreye etkisi:

Gda endstrisinde zelikle st ve meyve suyu artmnda yaygn olarak kullanlan PEF artmnn esas, hcre
membranlarnda bulunan porlarda gerekleen transmembran zelliinin bozularak hcre duvarlarnn
krlmasdr. Bu teknik elektorporasyon olarak bilinmektedir. PEF ile artm ile mikrorganizmalar iki ekilde
zarar grmektedirler; birincisi hem hcre duvarnn hem de hcre zarnn yapsal zarar grmesidir. kinci zarar
ise, enzim DNA, ribozom ve hcrenin dier yap fonksiyonlarnn etkilenmesidir.
ekil 1. Membranlar zerinde d elektrik alan etkisinin ematik gsterimi[3].

Darbeli elektrik alan prosesinde hcre zar yksek younluklu elektrik darbelerine maruz kalmaktadr.
Uygulanan elektrik alann younluuna bal olarak hcrede meydana gelen zararlar deimektedir. Biyolojik
hcrelerin hcre membranlar dk elektrik iletkenlikli dielektrik materyali ile dolu bir kapasitr gibidir ve
dielektrik sabiti 2 aralndadr. Proseste kritik elektrik alan(Ekr) deeri nem kazanmaktadr. Uygulanan elektrik
alan kritik deerin altnda ise (ekil1-a) hcre zarar grmemektedir, kritik deerden fazla ise (ekil1-b) hcrede
porlar olumaktadr. Bu durumda tersinir bir paralanma olumakta ve daha sonra hcre kendini
yenileyebilmektedir. Uygulanan elektrik alan kritik deerin ok ok zerinde ise (ekil1-c) hcrede tamir
edilemez porlar olumakta ve hcre paralanmaktadr.
Darbeli elektrik alann mikroorganizma dezenfeksiyonda kullanm

Elektrik alann inaktivasyona etkisi 1900lerde gzlenmeye balanm ve 1960larda hcreler zerinde porlar
oluturmak iin hcreler elektrik alana maruz braklm. Hcre elektrik alana maruz brakldnda hcre
zerinde porlar olumakta ve uygulanan elektrik alan belli bir eik deeri atnda hcre paralanmaktadr.
Elektroporasyon olarak bilinen bu yntem; biyoteknolojide hcre iine yabanc DNAlarn sokulmasnn yan
sra mikroorganizma inaktivasyonunda da kullanlmaktadr (ekil 2.). Bu yeni teknolojiler sl ilemlerin
gerekletirdii kadar byk oranda inaktivasyon etkisine sahip olmamasna ramen, gdalarn fiziksel ve
besleyici zelliklerini olumsuz etkilemedii iin bu teknolojilerin uygulamalar aratrlmaktadr.
305
ekil 2. Gda, biyo-ve atksu proses uygulamalarnda elektrik alan gc ve enerji girdileri ve elektrik alana
maruziyet sonras hcrelerde meydana gelebilecek deiiklikler [3].
Gdalarn mikrobiyal gvenliini arttrmak ve raf mrn uzatmak iin kullanlan geleneksel sl yntemler
gdalarn besleyici, fiziksel kimyasal ve biyolojik zelliklerini olumsuz etkileyebilmektedir. Bu nedenle gda
endstrisinde sl olmayan yntemlere ihtiya duyulmaktadr. Bu yntemlerden bazlar nlama, yksek basn
ilemi(HHP), darbeli k, ultraviyole (UV), statik ve manyetik alan, ultrases ve darbeli elektrik alan
(DEA)dir. Bu teknolojilerden yksek basn ve darbeli elektrik alan ilemleri yksek dozda uygulandnda
inaktivasyonda olduka etkilidir.
Tablo 1. eitli aratrclar tarafndan Darbeli Elektrik Alan kullanarak gda sanayisinde uygulanan elektrik alan
kuvvetine gre deien mikroorganizma azalma (log ) oranlar.
Tr
Escherichia coli
E. coli
Pseudomonas aeruginosa
Citrobacter freundii
Bacillus subtilis sporlar
Bacillus stearothermophilus
Naegleria. lovaniensis
Enterobacter sakazakii
Saccharomyces cerevisiae
Yersinia enterocolitica
Lactobacillus leichmannii
Listeria monocytogenes
E. coli
Saccharomyces cerevisiae
Bacillus subtilis
Listeria monocytogenes
Lactobacillus plantarum
Staphylococcus aureus
E. coli
E. coli O157:H7
Salmonella serotype senftenberg 775W
Yersinia enterocolitica
Uygulanan elektrik alan

(kV/cm)
20
25
25
20
12
80
2
40
28
28
20
20
20
30.9
25
25
25
25
25
25
25
25
Log azalma (D)
Yazar
4,4
6,7
5,9
5,8
0,3
4.0
5.0
2,7
3,4
6.0
1.5
2.1
2.9
4.5
4.1
4.7
5.6
5.5
6.2
4.5
4.3
5.9
[8]
[8]
[8]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[15]
[15]
[16]
[17]
[17]
[17]
[17]
[17]
[17]
[17]
[17]
Kaynak taramas sonularna gre, elektrik alan muamelesi ile mikroorganizma ldrlmesi ile ilgili almalar
ounlukla gda endstrisinde alanndadr. Bu almalar arasnda atksu ve atk amurdaki mikroorganizmalarn
dezenfeksiyonu zerine olduka snrl sayda almaya rastlanmtr. Genellikle gda endstrisinde mikrobiyal
inaktivasyon zerine yaplan aratrmalar Tablo 1de zetlenmitir. Bu konuda yaplan almalarda
306
mikroorganizma tr, uygulanan elektrik alan, scaklk, pH, iletkenlik, ak hz, darbenin dalga eidi, darbe
says ve skl, toplam muamele sresi vb. parametrelere bal olarak eitli inaktivasyon oranlar salanmtr.
Bu aratrmalara gre, 5-8 log mikroorganizma azalmas DAEnn gelecekte alternatif zm olabileceini
gstermektedir.
Atksu ve artma amuru zerine yaplan almalar

Darbeli elektrik alann mikroorganizmalar zerindeki inaktivasyon etkisi dikkat ekmi ve bu prosesin atksu ve
artma amurlarna uygulanabilirlii aratrlmaya balanmtr.
Mikrobiyolojik su kirliliine temelde atksu dearjlar nemli katkda bulunmaktadr. Atksu dearjlar ile ilgili
Amerikada yaplan bir almaya gre, evsel atksu artma tesisleri zerinde sel suyunun youn etkisi her yl
nemli miktarda (1,26 milyon galon) artlmam atk suyun dearj edilmesine neden olmaktadr. Bu dearj ile
verilen bakteriyel ykleme, 2000 ylnda 2200 den fazla plajn kapanmasna, kabuklu yetitirme yataklarnn
kapanmasna ve su kalitesinde bozulmasyla sudaki canl topluluklarn etkilenmesine dorudan katkda
bulunduu rapor edilmitir. Bu alanlarn 200 den fazlas nemli nfus barndran alanlardr Kempkes [4], PEF
ileminin, klor ve ozondaki zararn ciddi dezavantaj olmakszn bakteriyal ykleme iin kombine atksu artm
yapabilen yeni bir teknoloji olacan bildirmitir. Koners ve ark.[5][6] aktifamurda filamentli
mikroorganizmalarn oluturduu amur imesi ve/veya kpe 70 KW yksek elektrik alan uygulayarak, flok
yapsn mikro flok haline getirdiini ve suda partikl madde konsantrasyonunun ykseldiini rapor etmitir.
lkemizde yaplan almalarda ise, artma amurlar ile ilgili ilk verileri[7], 50Hz sinuzoidal karakterli (AC) 0,6
kV/cm elektrik alan gerilim kuvveti uygulayarak Salmonella spp % 94, E. coli % 99,2 lm oranlarn bildirdi.
Darbeli Elektrik Alannn ticari uygulamalar ve maliyet hesaplar dikkate alndnda, ABDde Ohio State
niversitesi Gda Bilimi ve Teknolojisi blm tarafndan retilen 5002000 litre/saat kapasiteli DEA
hcrelerinin ticari olarak kullanm mevcuttur. Bu sistemin maliyeti ise son rnn litresi bana $0.03 $0.07
dr[18]. Almanya da ise, amur depolama iin ortalama maliyet 50 /ton aralndadr. Orijinal kuru maddenin
ton bana mekanik olarak susuzlatrlm amur yakma iin 300750 aralnda maliyet hesaplanmtr. DEA
ile artmda ise kuru madde olarak ton bana 155 olarak hesaplanmtr. Ancak bu hesaplar lab-ya da pilot
skalada enerji ihtiyacn ve maliyetini gstermektedir.
Sonu
Artma tesislerinde kullanlan mevcut dezenfeksiyon yntemlerine alternatif olarak da gda endstrisinde
kullanlan darbeli plazma sisteminin atk suda bulunan patojen mikroorganizmalar ldrmek iin ideal bir
yntem olarak grnmektedir. Bu yntemde
kimyasal atk olmamas,

ok ksa srede (mikrosaniye) patojen mikroorganizmalar ldrmesi
artma tesisinin farkl noktalarna monte edilebilmesi
amur imesi ve kpk oluumunun engellenmesi vb
temiz bir teknoloji olmas
nedeniyle artma tesisleri iin yeni bir yaklam olarak deerlendirilmektedir. Bu yntem ile dezenfekte edilecek
dearj sular, turizm aktiviteleri ve hassas deniz alanlarnn mikrobiyolojik kirlilie kar korunmasnda katk
salayaca beklenmektedir. Ayrca, paket artma kullanan oteller ve yeralt suyunun artlmasnda da etkili
olabilecek bir teknoloji olduu dnlmektedir.
Kaynaklar
[1]. Filibeli A. ve Ayol A. Historical development of sludge management in Turkey. In Editors (Filibeli, A,
Sanin, F.D., Ayol, A., Sanin, S.L.) Facing Sludge Diversities: Challenges, Risks and Opportunities. International
Water Association, Proceedings, Antalya, s.39-44, 2007.
[2]. Kinetics of Microbial Inactivation for Alternative Food Processing Technologies, U. S. Food and Drug
Administration Center for Food Safety and Applied Nutrition June 2, http://www.cfsan.fda.gov/~comm/ifttoc.html , 2000.
[3]. Tpfl S. PulsedElectric Fields(PEF) for Permeabilizationof Cell Membrans in Food-and BioprosessingAplications, Process and Equipment Design and Coast Anaysis.Doktora Tezi, Technichen Universitt Berlin,
Fakultt III-Prozesswissenschaften, Berlin, 2006.
[4]. Kempkes M.A. Wastewater treatment by pulsed electric field processing-Phase I(68D02089),2002.
307
http://cfpub.epa.gov/ncer_abstracts/index.cfm/fuseaction/display.abstractDetail/abstract/5603/report/F , Last
updated on Wednesday, November 7th, 2007
[5]. Koners U., Heinz V., Knorr D., Lffler M., Schmidt W. ve Knorr D. Impact of pulsed electric field (PEF)
particle size of activated waste water treatment sludge. Partec ,27-29 March, Nuremberg, Germany, 2002.
http://metclub.kriss.re.kr/file_download.html?bf_mask=20071023000006900000908&club_idx=0
[6]. Koners U., Schmidt W., Lffler M., Heinz V. ve Knorr D. The effect of implemented pulsed electric field
(PEF) treatment on the dehydrogenase activity of activated sludge. In: Editors (Brebbia, C.A, Antunes do
Carmo, J.S.,) Water pollution VIII, Modeling, Monitoring and Management. WIT Press, Bologna-Italy, s.379388, 2007.
[7]. Keles C., Turul-emer G. ve Ozen S. A new Approach for Wastewater and Sewage Sludge Disinfection:
Inactivation of Salmonella spp by low Frequency Electric Fields. 14 th International Symposium on
Environmental Pollution and its Impact on Life in the Mediterranean Region. October 10-14, Seville, Spain
Absract Book, s.353, 2007.
[8]. Wesierska E. ve Trziszka T., Evaluation of the use of pulsed electrical field as a factor with antimicrobial
activity, Journal of Food Engineering, 78, s.13201325, 2007.
[9]. Sasagawa A., Yamazak A., Kobayash A., Hoshno J., Ohshma T., Sato M., Fuj T ve Yamada A.,
Inactivation of Bacillus Subtilis Spores by a Combination of Hydrostatic High-Pressure and Pulsed Electric
Field Treatments, Review of High Pressure Science and Technology, 16(1), s.45 53, 2006.
[10]. Katsuki S., Majima T., Nagata K., Lisitsyn I., Akiyama H., Furuta M., Hayashi T., Takahashi K ve Wirkner
S., Inactivation of Bacillus Stearothermophilus by Pulsed Electric Field, IEEE Transactons On Plasma
Scence, 28(1), s.155 160, 2000.
[11]. Vernhes M.C., Benichou A., Pernin P., Cabanes P.A. ve Teissie J., Elimination of free-living amoebae in
fresh water with pulsed electric fields, Water Research, 36, s.34293438, 2002.
[12]. Pina Perez M.C., Rodrigo Aliaga D., Ferrer Bernat C., Rodrigo Enguidanos M. ve Martinez Lopez A.,
Inactivation of Enterobacter sakazakii by pulsed electric field in buffered
peptone water and infant formula milk, International Dairy Journal, 17, s.14411449, 2007.
[13]. Cserhalmi Zs., Vidacs I., Beczner J. ve Czukor B., Inactivation of Saccharomyces cerevisiae and Bacillus
cereus by pulsed electric fields technology, Innovative Food Science & Emerging Technologies, 3, s.4145,
2002.
[14]. Alvarez I., Raso J., Sala F.J. ve Condon S., Inactivation of Yersinia enterocolitica by pulsed electric
fields, Food Microbiology, 20, s.691700, 2003.
[15]. Unal R., Yousef A.E. ve Dunne C.P., Spectrofluorimetric assessment of bacterial cell membrane damage
by pulsed electric field, Innovative Food Science and Emerging Technologies, 3, s.247254, 2002.
[16]. Donsi G., Ferrari G. ve Pataro G., Inactivation kinetics of Saccharomyces cerevisiae by pulsed electric
fields in a batch treatment chamber: The effect of electric field unevenness and initial cell concentration,
Journal of Food Engineering, 78, s.784792, 2007.
[17]. Garcia D., Gomez N., Raso J. ve Pagan R., Bacterial resistance after pulsed electric fields depending on
the treatment medium pH, Innovative Food Science and Emerging Technologies, 6, s.388 395, 2005.
[18]. Ramaswamy R., Jin T., Balasubramaniam V.M. ve Zhang H., Pulsed Electric Field Processing Fact Sheet
for Food Processors, Ohio State University Extension Fact Sheet, http://ohioline.osu.edu/fse-fact/0002.html,
2008.
308
SM NDEKS
A. Arif Ergin
A. Egemen YILMAZ
A. Hayrettin YZER
Adnan Kaya
Adnan KKSAL
Adnan Sonda
Ali Gangal
Ali OKTAY
Ali Tangel
Ali YEL
Alper OLAK
Alper nal
Altunkan HIZAL
Arif Dolma
Arif Ergin
Ayhan Altnta
Ayse NL
Aziz Sleymanov
Betl YILMAZ
Burak Polat
Burak Tiryaki
Blent en
Caner ZDEMR
Carl E. Baum
Celal Alp Tun
Cemile Tangel
Christos G. Christodoulou
Cokun COAR
Cumali SABAH
ar etintepe
era Arkk
Defne Akta
Deniz BLKBA
Derya Ylmaz
E. Erkek
E. Fuad Kent
Ebru S. Toker
Edl Schamiloglu
Emine Can
Emir K. Ulusoy
Emre nal
Ercan Kaymakst
Erdem Trker Senalp
Erdem YAZGAN
253,257
37
133
162,178
197
186,193
212
170
248
284
232
48,24
204
74
154
182
149
178
228
60,61
240
122
228
2
182
248
2
17,174
66
137
90
182
232
292
44
220,224
82
2
304
186
21
78
13
102,13
Erhao Shang
Erman Ate
Ersan BARAN
Ersin Tulunay
Esat Gzel
Evren Ekmeki
Fatih Dikmen
Fatih stner
Frat Ycel
Filiz Gne
G. Boyacolu
Gke Hacolu
Gkhan Apaydn
Gnl Turul emer
Gnl Turhan-Sayan
H. Arda lk
Hakan Korkmaz
Hakk lhan Altan
Hatice Tokat
Hilmi Volkan Demir
. Burcu Toprak
. Hakk TAYYAR
brahim KK
brahim Papila
brahim TEKN
brahim NAL
lker Comart
nci AKKAYA
smail BOZKURT
smail YUSFOV
Kaan Topall
Kazuya Kobayashi
Korkut Yein
Levent Grel
M. Fatih alar
Mehmet ABBAK
Mehmet BAYRAK
Mehmet DUYAR
Mehmet E. elebi
Mehmet Yakut
Melih Cevdet NCE
Mesut Kartal
Metin Yldz
Mikail SARIKAYA
Murat Canylmaz
Mustafa Doan
1
74
244
13
288
62,106
216,253
9,17,56,174,200,244
158
70
44
212
29,52
304
62,106
253,257
122
98
158
21,141
158
232
261,265,269
224
78,94,189
284
110
265
114
265
106-110
1
90,145
33,40,48,240
70,178
189
130
130
82
248
126
220,224
292
261,265
288
56
Mustafa H.B. Uar

Mustafa Kuzuolu
Mustafa Murat Bilgi
N. Aydn nverdi
N. zlem nverdi
Nazl Derya Datekin
Nevzat TARIM
Nihan Gkalp
Nihan Kosku Perkgz
Niyazi Ar
Ouzhan EFE
Olga Suvorova
Onur Elmas
mer Zor
zgr Ergl
zgr KIZILKAYA
zgr Oru
zlem Aydn ivi
zlem Cokun
zlem zgn
Raj Mittra
Rohat Melik
S. Cumhur Baaran
S. Demir
Saim EKC
Sava UKUN
Saygn Bildik
Seil Kln
Sedef Kent
Sefa zbek
Seluk Aydn
Seluk mleki
Seluk Helhel
Serdar Kargn
Serhat Altunc
Sevda BALK
Sevin Aydnlk Bechteler
Sibel YENKAYA
Suat zkorucuklu
Suna Beyza Ard
imsek DEMR
kriye z
kr zen
Tayfun Akn
Taylan EKER
Thomas F. Bechteler
186,193
5,25,37
145
166
166
269
17
208
21
29,52
86
216
296
61
33,40,48,240
17
82
98,208
162,296
5,25
25
21,141
200,236,300
44
102
66
118
33
220,224
94
90
296
2,3
220
2
197
118
170
296
162
86,98,110,114,122,204,133,137
275,279
300
106,110,137
204
118
Turgay KAYA
Trker Topal
Uur SAYNAK
nal Akta
Vakur B. Ertrk
Volkan AKAN
Yasin Avseren
Yasir AVCIBAI
Yavuz Cengiz
Yu. A. Tuchkin
Yunus E. Erdemli
Yurdanur Tulunay
126
216
232
154
182
130
178
232
158
216
186,193,200,236
13
erit Hatlarn Karakteristik Empedanslarnn Bulank Mantk Sistemine

Dayal Uyarlanr Alar ile Hesaplanmas
Mustafa Trkmen, Sabri Kaya, Celal Yldz, Kerim Gney
Erciyes niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Elektrik-Elektronik Mhendislii Blm
Kayseri
turkmen@erciyes.edu.tr, sabrikaya@erciyes.edu.tr, yildizc@erciyes.edu.tr, kguney@erciyes.edu.tr
zet: Bu almada erit hatlarn karakteristik empedanslar bulank mantk sistemine dayal uyarlanr a modeli
kullanlarak hesaplanmtr. Oluturulan modelin parametreleri, en kk kareler metodu ile geri yaylm
algoritmasnn birlemi hali olan melez renme algoritmas (Hybrid Learning; HL), genetik algoritma (Genetic
Algorithm; GA), benzetilmi tavlama algoritmas (Simulated Annealing; SA) ve en kk kareler algoritmas (Leastsquare; LSQ) gibi drt farkl renme algoritmas kullanlarak belirlenmi ve algoritma performanslar kendi
aralarnda deerlendirilmitir. Elde edilen karakteristik empedans sonular literatrdeki mevcut sonularla
karlatrlm ve ok iyi bir uyum ierisinde olduklar grlmtr.
1. Giri
letken kapl iki dielektrik plaka arasna ince bir iletken eridin yerletirilmesinden meydan gelen erit hatlar
(H), 1950li yllarn banda Barrett ve Barnes [1] tarafndan tasarlanmtr. erit hat teknikleri ilk olarak, bask
devre iin gelitirilen bakr kapl levhalarn kullanlmasyla ortaya kmtr. Hlarn en nemli zellii, hat
karakteristik empedansnn merkez erit aral ile kolay bir ekilde kontrol edilmesidir. H devre
konfigrasyonunun iki boyutlu yaps, d iletken korumalarn kesilmesine gerek kalmadan, birok elemann ara
balantsna ve giri k portlarnn rahat bir ekilde yerletirilmesine imkn salamtr. Hlarn hat
karakteristiklerinin detayl bir ekilde hesaplanmas, ilk olarak 1950li yllarn ortasnda Peters ve arkadalar [2]
tarafndan yaplmtr. Ayn yllarda Cohn [3] ve Begovich [4] tarafndan yaplan almalarda ise, Hlarn
karakteristik empedanslar farkl yntemlerle hesaplanmtr. 1978 ylnda ise Wheeler [5], Hlarn karakteristik
parametreleri iin kapal-form CAD formller sunmutur. 1987 ylnda Nauwelaers ve Capelle [6], Hlarn
karakteristik empedanslar iin erit geniliinden bamsz ifadeler sunmulardr.
Literatrde, Hlarn analizi birok aratrmac tarafndan ele alnm ve bu hatlarn analizi iin bir takm
analitik ve nmerik ifadeler sunulmutur [1-7]. Bu almada ise, Hlarn karakteristik empedanslar bulank
mantk sistemine dayal uyarlanr alar (BSA) ile hesaplanmaktadr. BSA yaplar hem bulank mantk sistemlerin
hem de yapay sinir alarnn cazip zelliklerini tek bir modelde birletirirler. Hzl ve doru renmesi, genelleme
yapabilmesi, problemle ilgili hem verileri hem de var olan uzman tecrbelerini bir arada kullanabilme kabiliyeti,
kesin olarak bilinmeyen verileri tolere etmesi, lineer olmayan fonksiyonlar modelleyebilmesi ve esnek bir yapya
sahip olmas, BSAnn yaygn olarak kullanlmasnn en nemli sebepleridir [8, 9]. BSA modelinin parametreleri
drt farkl optimizasyon algoritmasyla belirlenmi ve algoritma performanslar kendi aralarnda deerlendirilmitir.
Ayrca elde edilen sonular, literatrde mevcut olan sonularla karlatrlm ve olduka iyi bir uyum ierisinde
olduklar grlmtr.
Sonu olarak, BSAlarn bilinen cazip zellikleri kullanlarak Hlarn karakteristik empedanslar baaryla
hesaplanmtr. Elde edilen sonularn literatrdeki mevcut sonularla iyi bir uyum ierisinde olmas sunulan
modelin bu tr yaplarn analizinde kullanlmakta olan mevcut yntemlere alternatif yeni bir yntem olarak
kullanlabileceini gstermektedir.
2. erit Hatlarn Quasi-Statik Analizleri

ekil 1de erit hatlarn kesit grnm verilmektedir. Bu ekilde, r dielektrik malzemenin bal dielektrik
sabitini, b dielektrik malzemenin kalnln, W erit geniliini, a eritle alt ve st korumalar arasndaki uzaklklar
ve t ise erit kalnln gstermektedir. erit hatlarn quasi-statik analizleri literatrdeki mevcut CAD formller
kullanlarak yaplmaktadr.
IV. URS TRKYE BLMSEL KOGNRES, AKDENZ NVERSTES, EKM 2008, ANTALYA . sayfa 309-312
ekil 1. erit hattn kesit grnm

erit hattn karakteristik empedans (Z0) iletim hattnn elektriksel zelliklerine ve geometrik boyutlarna bal
olarak aadaki ifadeler kullanlarak elde edilmektedir [5]:
Z0 =
4 2a t
ln 1 +
r
We
30
8 2a t + 8 2a t + 6.27
W
We
(1)
We
W
W
=
+
2a t 2a t 2a t
(2)
m
2
x 1 x 0.0796 x
W

=
+
1 ln
2a t (1 x ) 2 2 x W 2a + 1.1 x
(3)
m=
2
1 + 2 x 3 (1 x )
(4)
x=
t
2a
(5)
3. Bulank Mantk Sistemine Dayal Uyarlanr A Modelleri

Bulank mantk sistemleri; bulank kme teorisi, bulank eer-ise kural dizisi ve bulank muhakeme
kavramlarna dayanr. BSA, bulank mantk sistemlerine fonksiyonel olarak edeer olan bir eit uyarlanabilir
adr. BSAnn temel amac, edeer bulank mantk sisteminin parametrelerini, giri-k veri kmelerini kullanp
bir renme algoritmas vastasyla optimize etmektir. Parametre optimizasyonu, gerek k ile hedef k
arasndaki hata deeri minimum olacak ekilde yaplmaktadr. Hzl ve doru renmesi, genelleme yapabilmesi,
problemle ilgili hem verileri hem de var olan uzman tecrbelerini bir arada kullanabilme kabiliyeti, kesin olarak
bilinmeyen verileri tolere etmesi, lineer olmayan fonksiyonlar modelleyebilmesi ve esnek bir yapya sahip olmas,
BSAnn yaygn olarak kullanlmasnn en nemli sebepleridir [8-10].
4. BSAlarn Probleme Uygulanmas

Bu almada BSA modeli, erit hatlarn karakteristik empedanslarnn hesaplanmas iin uyarlanmtr. ekil
2de grld gibi BSA modelinin girileri r, W/a ve t/b, model k ise erit hattn karakteristik empedansdr.
BSA modelinin eitimi iin 1071 veri seti, test ilemi iin de tamam eitim setinden farkl olmak zere 384 veri seti
kullanlmtr. Veri aralklar ise 2 r 50, 0.1 W/a 4, ve 0 t/b 2.75tir. Giri deikenleri olan r ve t/b iin
3er adet genelletirilmi an yelik fonksiyonu, W/a iin de 4 adet genelletirilmi an yelik fonksiyonu
tanmlanmtr. Modellerin kural says 36 (3x4x3 = 36)dr. Dolaysyla modelin toplam parametre says 210 olup
bunlardan 30 (3x3+3x4+3x3 = 30)u lineer olmayan, 180 (5x36 = 180) ise lineer parametreleridir.
r
W/a
BSA
MODEL
Z0
t/b
ekil 2. Sunulan BSA modeli
5. Sonu
Bu almada, erit hatlarn karakteristik empedanslar BSA ile oluturulan modelle hesaplanmtr. BSA
modelinin parametrelerini belirlemede drt farkl renme algoritmas kullanlm ve algoritma performanslar kendi
aralarnda deerlendirilmitir. Bu algoritmalar, en kk kareler metodu ile geri yaylm algoritmasnn birlemi
hali olan melez renme algoritmas (Hybrid Learning; HL), genetik algoritma (Genetic Algorithm; GA),
benzetilmi tavlama algoritmas (Simulated Annealing; SA) ve en kk kareler algoritmas (Least-square;
LSQ)dr. Bu algoritmalarn eitim ve test hata oranlar Tablo 1de verilmitir. Algoritma performanslar kendi
aralarnda deerlendirildiinde en iyi sonular eitimi HL algoritmas ile gerekletirilen BSA modelinden elde
edilmitir. ekil 3te HL algoritmasyla eitilen BSA modelinden elde edilen karakteristik empedans sonular,
literatrdeki mevcut CAD [5] forml sonularyla karlatrlm ve olduka iyi bir uyum ierisinde olduklar
grlmtr. Elde edilen sonularn literatrdeki mevcut sonularla iyi bir uyum ierisinde olmas sunulan modelin
bu tr yaplarn analizinde kullanlmakta olan mevcut yntemlere alternatif yeni bir yntem olarak
kullanlabileceini gstermektedir.
Tablo 1. BSA modellerinin RMS ve yzde hata sonular
RMS Hatalar
Yzde hatalar (%)
Algoritmalar
Eitim
Test
Eitim
Test
HL
GA
SA
LSQ
0.010
1.459
2.599
2.918
0.136
1.479
4.264
2.910
0.008
1.220
0.986
1.848
0.091
1.303
2.261
1.993
80
200
70
180
60
160
50
140
40
120
30
100
20
10
80
0.1
W/b
a)
BSA modeli sonular (W/b = 0.1 ~1.0 iin)
0.1
1
W/b
10
b) BSA modeli sonular (W/b = 0.5 ~10 iin)
CAD + + +
BSA t/b = 0 iin
- - CAD
BSA t/b = 0.15 iin
CAD
BSA t/b = 0.05 iin -- -- CAD
BSA t/b = 0.20 iin
- - - - - - - - CAD
BSA t/b = 0.10 iin
CAD
BSA t/b = 0.25 iin
ekil 3. erit hatlarn karakteristik empedans sonularnn CAD [5] forml sonularyla karlatrlmas
6. Teekkr
Bu alma Erciyes niversitesi Bilimsel Aratrma Projeleri Birimi tarafndan desteklenmektedir. (#FBT-06-28)
Kaynaklar
[1]. Barrett, R. M. ve Barnes, M. H., Microwave circuits, National Conference on Airborne Electronics, IRE,
Ohio, May 1951.
[2]. Peters, R. W. ve ark., Handbook of tri-Plate Microwave Components, Sander Associates, Nashua, New
Hampshire, 1956.
Karakteristik Empedans () .
Karakteristik Empedans ()
renme
[3]. Cohn, S. B., Problems in strip transmission lines, IEEE Trans. Microwave Theory Tech., 3(2), s. 119-126,
1955.
[4]. Begovich, N. A., Capacity and characteristic impedance of strip transmission lines with rectangular inner
conductors, IEEE Trans. Microwave Theory Tech., 3(2), s. 127- 133, 1955.
[5]. Wheeler, H. A., Transmission-line properties of a strip line between parallel planes, IEEE Transactions on
Microwave Theory and Techniques, MTT-26, s. 866-876, 1978.
[6]. Nauwelaers, B. ve Capelle, A. V. D., Characteristic impedance of stripline, Electronics Letters, 23(18), s. 930931, 1987.
[7]. Gupta, K. C. ve ark., Microstrip Lines and Slot Lines, Artech House, Boston, 1996.
[8]. Jang, J.-S. R., ANFIS: Adaptive-network-based fuzzy inference system, IEEE Trans Systems Man and
Cybernetics, 23, s. 665 -685, 1993.
[9]. Jang, J.-S. R., Sun, C. T. ve Mizutani, E., Neuro-Fuzzy and Soft Computing: A Computational Approach to
Learning and Machine Intelligence, Prentice-Hall, Upper Saddle River, NJ, 1997.
[10]. Yildiz, C., Guney, K., Turkmen, M. ve Kaya, S., Adaptive neuro-fuzzy models for the quasi-static analysis of
microstrip line, Microwave and Optical Technology Letters, 50(5), s. 1191-1196, 2008.

Ursi 2008

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ursi 2008

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

URSI-(INTERNATIONAL UNION OF RADIO SCIENCE)

TRKYE ULUSAL KOMTES

20-22 Ekim 2008

URSI (INTERNATIONAL UNION OF RADIO SCIENCE) Trkiye Ulusal Komitesi,

Konferans dzenleyenler olarak, siz katlmclarmzn, konferanstan ve Antalyann gzelliklerinden

Yerel Dzenleme Komitesi Adna

Levent SEVG (Dou niv.)

Adnan GRR (Nide niv.)

M. radi AKSUN (Ko niv.)

Ahmet AKSEN ( Ik niv.)

Mehmet BAYRAK (Seluk niv.)

Alinur BYKAKSOY (GYTE)

Mehmet AFAK (Hacettepe niv.)

Altunkan HIZAL (ODT)

Mete SEVERCAN (ODT)

Arif ERGN (GYTE)

Mithat DEMEN (Yedetepe Univ.)

Avni MORGL (Boazii niv.)

Muhammet KKSAL (nn niv.)

Burak POLAT (Uluda niv.)

Murat EYBOLU (ODT)

Blent ORENCK (T - TUBTAK BTAE)

Mustafa KARAMAN (Ik niv.)

Cengiz BEK (ODT)

Mmtaz YILMAZ (Ankara niv.)

Cengiz TAPLAMACIOLU (Gazi niv.)

O. Nuri UAN (stanbul niv.)

Emin ZEL (anakkale Onsekiz Mart niv.)

Oru BLG (YT)

Emre HARMANCI (T)

Osman EREZC (Sakarya Univ.)

Engin Erzin (Ko niv.)

Osman PALAMUTUOULLARI (T)

Erdal PANAYIRCI (Kadir HAS UNv.)

Sava UKUN (Gaziantep niv.)

Erdem YAZGAN (Hacettepe niv.)

Erkan AFACAN (Gazi niv.)

Sevinc Aydinlik BECHTELER (YTE)

Filiz GNE (YT)

Sddk YARMAN (stanbul niv.)

Gkhan ZGREN (st. Kltr niv.)

Taner OUZER (Dokuz Eyll niv.)

Gnl Turhan SAYAN (ODT)

Taner ENGR (YT)

Gven NBLGN (Ondokuz Mays niv.)

Tayfun GNEL (T)

Hakan ALAR (ETU)

Tuncay BRAND (ODT)

Haldun ZAKTA (Bilkent niv.)

Tuncay EGE (Gaziantep niv.)

Haluk TOSUN (Dou Akdeniz niv.)

Turgut KZ (ukurova niv.)

Hasan DNER (Kocaeli niv.)

Yahya BAYKAL (ankaya niv.)

Hayrettin KYMEN (Bilkent niv.)

Yurdanur TULUNAY (ODT)

brahim AKDUMAN (T)

Ziya DER (Bilkent niv.)

brahim TEKN (Sabanc niv.)

Diffraction by a Terminated, Semi-Infinite Parallel-Plate Waveguide with Four-Layer Material Loading

Yksek Kalite-Faktr iin Tamamyla ip zerinde Tmleik Rezonatrlerin Tasarm,

Optik Kuplrde Karlkl Kuplaj Yaps

Keyfi Kesitli Dalga Klavuzlar ve ki Boyutlu Rezonatrlerin Analitik Reglarizasyon Kullanlarak

two radii for the prolate spheroid

focal distance, " a z 0 distance can be used for normalization,

Bu denklemde, H and P orijinal ortam parametreleri, J ise Jacobian tensrdr ( J = w x , y , z w x, y, z ). Eer

3. Elektromanyetik Saclarn Yeniden ekillendirilmesi

4. Dalga Klavuzlarnn Yeniden ekillendirilmesi

ekil 1. Saclarn yeniden ekillendirilmesi teknii.

Orta Dalga AM Radyo Vericilerinin Byk letken Yaplarla

ekil 1 Montaj Senaryosu ve Elektriksel Edeeri

ve 20 pF kondansatrle modellenmitir. Elektromanyetik modelde personel 2 m uzunluunda 40 cm apnda bir

ekil 1 Dk Frekans (300 Hz 1 MHz) Krostalk lm Dzenei

Ortalama Krostalk yilemesi (dB)

Bu oDOPD (6)(85<,7h%$(%3YH7h%7$.((($((((

resonator working at 15 GHz with Q-)DFWRURIDQGFKLSVL]HRIP[PRQVLOLFRQIEEE