Kujtesa kolektive dhe pushteti politik.

Ajo ka ne kujtojm nga e kaluara, na bn ata q jemi, qoft si persona individual apo edhe si shoqri.
Prandaj, prvojat e s kaluars jan tejet t rndsishme n formsimin e kujtess kolektive dhe
rrjedhimisht n formimin e identitetit dhe bindjeve politike. N shoqrit e paslufts, politika e kujtess
krijon mundsin dhe paraqet mjetin efektiv prmes se cils elitat politike, synojn pushtetin dhe sajojn
legjitimitetin e nevojshm politik. Veanrisht kujtesa apo prkujtimi i lufts, prmes rrfimeve
(narracionit), prkujtimit t sakrificave dhe heroizmit sht i pranishm n betejn politike pr pushtet, si
n rastin e Kosovs s paslufts. Nprmjet artikulimit e prkujtimit t lufts, autoritetet politike ndikojn
dukshm edhe n bindjet politike dhe prkatsin partiake t grupeve t caktuara. Prandaj sht me
rndsi t analizohet lidhja mes pushtetit politik dhe kujtimit t lufts, duke shqyrtuar mnyrn se si ato
jan krijuar dhe se si jan transmetuar n shoqrin kosovare. Kshtu, kujtimet e lufts dhe prvojat
traumatike t shoqruara me humbje- si t antarve t familjes, dshmit e krimeve si dhe deportimet e
dhunshme, vazhdojn t luajn nj rol t konsiderueshme, si n raportet ndretnike ashtu edhe n
zhvillimet politike n Kosovn e paslufts.
Kujtesa kolektive, ndr t tjera, ka edhe funksionin e prkujtimit t viktimave, por edhe pr t msuar
brezat e sotm dhe t ardhshm pr t kaluarn. Kshtu q kujtimi pr ngjarjet dhe prvojat e lufts, nuk
sht vetm prkujtues i s kaluars, por bhet edhe mjet ky i formimit t identitetit kombtar. Prvojat e
t kaluars nga regjimi i Millosheviqit, veanrisht prvojat e lufts s fundit, jan qensore n formimin
e kujtess kolektive dhe n ndrtimin e identitetit n Kosov. N kt kontekst, qndrimet dhe sjellja
politike e shoqris jan t bazuara n mas t madhe n kujtimet e ngjarjeve t kaluara, pavarsisht nga
fakti nse individt vrtet i kan prjetuar apo jo ato ngjarje. Identiteti kolektiv dhe qndrimet politike t
shoqris kosovare, jan ndikuar jashtzakonisht shum nprmjet paraqitjes t kujtimit pr luftn duke
nxitur rrfimin e viktimizimit n njrn an, dhe duke e lartsuar e prkujtuar heroizmin n ann tjetr.
Kujtimi i lufts sht interpretuar dhe transmetuar nga rrfimet zyrtare dhe gjysm-zyrtare mbi kt t
kaluar, monumentet e ndryshme, mbledhjet prkujtimore dhe historiografia. T gjitha kto m qllim t
krijimit t legjitimitetit dhe konsolidimit t pushtetit politik, t nxitura nga grupet e caktuara pr t
dominuar. Si e sqarojn edhe studiuesit Ashplant, Dawon dhe Roper, autor t librit editues mbi politikn
e kujtimit t lufts (The Politics of War- Memory and Commemoration), studimi i kujtess s lufts ka t
bj me orkestrimin zyrtar dhe prcaktimin n prkujtues fizik dhe ceremonial, si dhe me modelet e
prfshirjes dhe prjashtimit q caktojn se cilat aspekte t prvojave individuale dhe kolektive jan t
pranueshme t kujtohen n dhe pr publik. Me fjal tjera, kush dhe pse vendos se ka dhe si duhet t
kujtohet n nj shoqri, prcaktohet pr nga raporti i forcave dhe pushtetit n at vend. Sipas historianit

gjerman Wolfgang Hoepken, n procesin e formimit t shteteve, kujtimi i lufts bhet, gramatika e
nacionalizmit n diskurset politike dhe rrfimet thelbsore n at publike. Lidhja midis kujtess kolektive
dhe pushtetit politik prbhet zakonisht prmes legjitimitetit. Kjo mund t arrihet duke evokuar t
kaluarn dhe promovuar dhe manifestuar kuptimin e caktuar ideologjike t saj, pr qllime apo prfitime
politike. N rastin e kujtimit t lufts, kto kujtime zakonisht jan diametralisht t kundrta dhe t
kontestuara mes palve q ishin n konflikt, por ndonjher edhe brenda vet nj grupi. Thn ndryshe,
kujtimi i lufts sht betej e vazhdueshme e grupeve t ndryshme etnike apo dhe politike pr
(ri-)krijimin e nj versioni t caktuar t s kaluars, me qllimin pr t arritur pranimin sa m t gjer
publik mbi bazn e se cils synohet t krijohet legjitimiteti politik. N kt kontekst, ngjarjet e lufts n
Kosove ishin dhe mbesin pjes e rndsishme e rrfimeve, si n sfern private (pra n rrethin familjar, n
mesin e shoqris etj.) ashtu edhe n sfern publike (mediat, sistemi arsimor, diskurse politike). Kto
rrfime, t kombinuara me prmendoret publike, simbolet dhe ritualet prkujtimore, kan pr qllim
krijimin e kohezionin social dhe pr t fuqizuar ndjenjn e prkatsis n mesin e shoqris. Sidomos n
procesin e shtet-ndrtimit, aktort e rndsishm politik dhe social jan t prfshir n (ri)ndrtimin e s
kaluars dhe n artikulimin e kujtess s lufts, n at mnyr q mund sht e dobishme pr qllime
politike. Kshtu, autoritetet shtetrore kan rol t rndsishm dhe thelbsor n transmetimin e kujtimit t
lufts. Prmendoret e monumentet publike dhe rrfimet rreth lufts n Kosov, jan t prqendruara
kryesisht n heroizmin e ushtarve t rn pr liri dhe sakrifics s shumt n luftn lirimtare.
Kjo politik e kujtess sht manifestuar n mbledhje t ndryshme dhe t vazhdueshme komemorative,
pastaj me emrtimin e hapsirave publike (rrugve, shkollave dhe institucioneve tjera), si dhe me an t
simboleve dhe ceremonive tjera t prkujtimit t lufts. N kt kuptim, kujtesa kolektive pr luftn
shrben edhe si themel ideologjik dhe komponent ky i legjitimitetit politik pr formimin e shtetit. N
rastin e Kosovs, simbolikisht i titulluar NEWBORN, pra i porsalindur, ekspozuar prmes monumentit
emblematik n qendr t Prishtins ditn q Kosova shpalli pavarsin e saj. Theksimi i heroizmit,
glorifikimit t ngjarjeve epike, vendeve dhe vlerave t lufts lirimtare prbjn pjes e atribute t
rndsishme n formimin e legjitimitetit politik, duke e konvertuar kt version n luftn historike t
popullit pr liri dhe pavarsi t shtetit. Nprmjet ktyre nderimeve simbolike, pothuajse t gjith
monumentet e t kaluars komuniste jugosllave dhe t regjimit serb n hapsirn publike jan
zvendsuar me ato n prkujtim t lufttarve t UK-s dhe figura t tjera kombtare shqiptare. Po
ashtu shumica nga rrugt kryesore, sheshet dhe shkollat jan emruar n nder t ushtarve t rn.
N krahasim me kt peizazh kulturor t hapsirs publike, n vendbanimet dhe komunat e populluara
kryesisht me serbt e Kosovs, monumentet dhe emrat e rrugve jan n prkujtim t figurave kombtar
serb, si pr shembull me ngritjen e monumentit n Graanic t Milosh Obiliqit dhe s voni n veri t

Mitrovics prurimi i statujs disa metrash t lart t car Lazarit. Gjithashtu rrfimi serb pr luftn, sht
n kundrthnie t plot me at q e kultivojn shumica n Kosov. Duke e kujtuar luftn kryesisht si
viktima t saj dhe pak e hi si pjesmarrs e n mjaft raste edhe abuzues t saj. Kshtu kto dallime dhe
kontradikta rreth kujtess s lufts ndikojn ende n ndasi t madhe politike dhe distancn etnike mes
tyre, n kuptimin q kjo v n pah jo vetm dallimet substanciale dhe simbolike, por edhe n ndarje
territoriale mes tyre n t ashtuquajtura enklava. Praktika dhe simbolet e deritanishme t kujtess
kolektive n Kosov, paraqesin sfida t vshtira pr drejtsin tranzicionale dhe pr ballafaqimin e
mirfillt me t kaluarn, sidomos aspektet q kan t bjn me krime t lufts dhe akte t tjera t
dhunshme gjat dhe pas lufts.
Pr t ilustruar ndikimin e ktij lloj prkujtimit t lufts mbi baza etnike, partiake dhe t instrumentalizuar
n zhvillimet shoqrore e politike, vlen t analizohet debati antagonist n politikn dhe opinionit publik,
n lidhje me ndjekjet penale dhe gjykimet e krimeve t lufts n Kosov. Polemika e ashpr deri n
krcnime rreth prgjegjsis pr krimet e lufts t on n mohimin e krimeve t lufts nga pjestaret e
nj grupi dhe akuza pr ato krime t kryera vetm nga pjestart e grupit tjetr etnik apo politik.
Hulumtimet e opinionit publik, t kryera n periudhat 2007 dhe 2012 nga UNDP rreth perceptimit t
drejtsis tranzicionale n Kosov, demonstrojn viktimizimi i lart i dhe mohimi kategorik i t berit
eventual t krimeve t lufts nga pjestart e grupit t vet sht gati mes i njjt mes dy palve. Kjo
situat dhe ky lloj trajtimi i politizuar i s kaluars, jo vetm q e thellon ndarjen etnike dhe sforcon
nacionalizmin n mesin e shoqris, por i mban edhe elitat e paprgjegjshme n pushtet, duke iu siguruar
kshtu legjitimitet dhe pushtet politik t mtejshm. Prandaj mediet, sistemi edukativ, qarqet akademike
ashtu edhe historiografia duhet t mbshteten n t dhna e fakte t besueshme dhe t vlefshme pr te
kaluarn n mnyr q kujtesa kolektive t merr kuptimin e duhur dhe jo t jete n shrbim t pushtetet
dhe pr interesa t tyre

Prof. Bekim Baliqi,

07.11.2016