Aleksandar Todorovi

Motor sa unutranjim sagorevanjem

Motori sa unutranjim sagorevanjem
(SUS motori) su toplotni motori kod
kojih produkti sagorevanja (koji su vieg
energetskog potencijala, nastalog
oslobaanjem toplote), svojim direktnim
dejstvom vre mehaniki rad.

Procesi SUS motora

Svaki SUS motor u toku svog rada mora
obaviti osnovnih 5 procesa:
1. usisavanje,
2. sabijanje (kompresija),
3. sagorevanje,
4. irenje (ekspanzija) i
5. izduvavanje.
Razlike izmeu tipova SUS motora su u
vremenu, mestu i nainu vrenja ovih
procesa. Neki motori vre sve procese u
isto vreme, ali na razliitim mestima u
motoru (npr. mlazni motor), a neki vre
procese na istom mestu, ali u razliito
vreme (npr. klipni Oto i Dizel motori).
Sa desne strane je primer etvorotaktnog
motora.

1. Usisavanje
Prvi proces u toku rada SUS motora
je usisavanje. U ovom procesu se
smea vazduha i goriva usisava u
motor (kod motora sa spoljanjim
obrazovanjem smee, npr. Oto
motor sa karburatorom) ili se usisava
samo vazduh, a gorivo se ubrizgava
pod pritiskom (Oto motor sa
direktnim ubrizgavanjem). Kod
nekih motora se gorivo ubrizgava
tek u procesu kompresije (Dizel
motor). Zadatak procesa usisavanja
jeste da motor obezbedi smeu
goriva ili samo vazduh za kasnije
sagorevanje. Takt br. 1 na animaciji
je proces usisavanja.

2. Sabijanje
Proces kompresije je vrlo bitan, jer
se u njemu obezbeuju uslovi za
sagorevanje. U ovom procesu motor
sabija usisanu smeu, ili samo
vazduh, poveavajui joj pritisak i
temperaturu. Vei pritisak
omoguava bre i eksplozivnije
sagorevanje, jer su molekuli
kiseonika iz vazduha i goriva zbijeni i
gorivo mnogo bre "pohvata"
molekule kiseonika, bre reaguje sa
njima pri sagorevanju. Kod Dizel
motora, pri kraju sabijanja se
ubrizgava gorivo i obrazuje smeu.
Takt br. 2 na animaciji je proces
sabijanja.

3. Sagorevanje
U procesu sagorevanja smea goriva
i vazduha se pali i sagoreva
oslobaajui ogromnu koliinu
energije. Gasovi nastali kao proizvod
sagorevanja su pod znatno veim
pritiskom i temperaturom nego
smea i imaju ogromnu potencijalnu
energiju. Nain paljenja i
sagorevanja se razlikuje meu
vrstama motora. Prvi trenuci takta
br. 3 na animaciji (bljesak)
odgovaraju procesu sagorevanja.

4. irenje (ekspanzija)
Ekspanzija je proces koji daje snagu
motoru, tj. vri koristan mehaniki
rad. Svi ostali procesi postoje samo
da bi stvorili uslove za ovaj proces. U
ovom procesu sagoreli gasovi sa
ogromnom potencijalnom
energijom se ire, potiskujui klip u
klipnom motoru, rotor u vankel
motoru, turbinu u elisnom mlaznom
motoru ili stvarajui direktan potisak
u potisnom mlaznom motoru; vrei
mehaniki rad. Ovom procesu
odgovara vei deo 3. takta animacije
(onaj posle bljeska).

5. Izduvavanje
Kad sagoreli gasovi svoju potencijalnu
energiju pretvore u mehaniki rad,
postaju beskorisni. Proces izduvavanja
je zaduen da beskorisne gasove izbaci
u atmosferu. Takt br. 4 animacije je
proces izduvavanja.
Kod klipnih motora, zbog brzine
odvijanja ovih procesa i inercije
gasova, esto se 2 procesa vre u isto
vreme (sledei pone pre nego to se
prethodni zavrio). Npr. proces
sagorevanja kod etvorotaktnih Oto i
Dizel motora se esto "preklapa" sa
procesima sabijanja i irenja.

Podela SUS motora

klipni (motori promenljive
zapremine), njih imamo dve vrste:

klipni

rotacioni, tj. sa obrtnim

klipovima (vankelov motor);
translatorni (linijski), tj. sa
oscilujuim klipovima. U uem
smislu, naziv klipni motori oznaava
ove motore, a koristi se i naziv
"klasini" klipni motori. U ovu grupu
spadaju oto motori i dizel motori, a
mogu biti dvotaktni i etvorotaktni.
strujni (gasna turbina, mlazni i
raketni motori);

translatorni

SUS
motori

strujni

rotacioni

Klipni motori
Klipni motori sa unutranjim sagorevanjem su motori koji se koriste na dananjim
automobilima. Osim na motornim vozilima (putnikim automobilima, kamionima,
motociklima), radnim mainama (traktorima, kombajnima i dr.) i mehanizaciji uopte,
koriste se i na brodovima (veliki, sporohodni dizel motori), amcima, a u manjoj meri i za
pogon lokomotiva i letelica. Procenjuje se da se u ovim motorima potroi preko 25%
ukupne svetske potronje energije (industrija, transport, grejanje, ...). Udrumskom
transportu troe skoro 99% energije, u vodenom preko 75%, dok u eleznikom i
vazdunom i manje od 10%. Ovi motori ostvaruju mehaniki rad na raun potencijalne
energije produkata sagorevanja.
Kod motornih vozila se u ogromnoj veini koriste "klasini" klipni motori (tj. OTO i dizel
motori), mada stalno ima pokuaja za uvoenje vankelovog motora. Postoje i pokuaji
ugradnje gasne turbine (ameriki tenk M1 Abrams ima ovakav pogon), ali to je izvodljivo
samo kod tekih vozila. U poslednje vreme prisutni su u hibridni pogon, pa i elektrini.
Automobilski motori kao gorivo koriste (motorni) benzin, dizel gorivo ili teni naftni gas TNG (tzv. plin), eventualno Komprimovani prirodni gas - KPG. Zbog nedostatka nafte kao
osnovne sirovine, automobilska industrija pokuava da nae alternativnu vrstu goriva.

Klasini klipni SUS motori

Meu klipnim SUS motorima apsolutnu dominaciju u primeni imaju
translatorni (linijski) klipni motori sa unutranjim sagorevanjem (SUS), tj.
"klasini" klipni SUS motori. Tu spadaju oto (Otto Nikolaus) - nazivani jo i
benzinski motori i dizel motori (Rudolf Diesel).
Oni se meusobno razlikuju po termodinamikom ciklusu po kojim rade (i
po kojima su i dobili imena), iz ega proizilazi i principijelna razlika u
vrstama goriva koje koriste: oto motori koriste motorne benzine, ali i
alternativna goriva, kao to su TNG, KPG i TPG, alkoholna goriva,
eventualno i biogas, dok dizel motori koriste dizel gorivo i biodizel,
eventualno delimino i KPG i TPG.
I jedni i drugi mogu biti dvotaktni ili etvorotaktni.

OTO motori
Nakon sabijanja smee goriva i
vazduha, do njenog upaljenja dolazi
varnicom, koja nastaje na sveici.
Nema eksplozije, sagorevanje se vri
po slojevima. Smea se kod starijih
modela motora formirala u
karburatoru, a danas ubrizgavanjem
goriva ("injection motori"), bilo
ispred cilindra (jedna ili vie
brizgaljki), bilo direktno u cilindar
(to je retko). Za ienje njihovih
izduvnih gasova koristi se
"katalizator".

Dizel motori
Oni sabijaju ist vazduh i nakon
ubrizgavanja goriva dolazi do
spontanog paljenja i sagorevanja,
usled poviene temperature i
pritiska, nastalih sabijanjem
vazduha. Nema sveica (osim
grejaa na nekim motorima, koji se
nakad nazivaju i dizel sveice).
Sporodohniji su i vei/tei po jedinici
snage (osim kod turbo motora), ali
efikasniji. Za filtriranje izduvnih
gasova dizel motora se koristi DPM
filter (Diesel Particulate Matter, dizel
estina materija tj. a).

V12 motor Bugatti Veyron, 16 cilindara

Izvori:

www.wikipedia.org
www.google.com
www.speed-cars.info