Professional Documents
Culture Documents
Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Başkanlık Sistemi (ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya Ve Nijerya Örnekleri), TBMM Araştırma Merkezi
Karşılaştırmalı Hükümet Sistemleri: Başkanlık Sistemi (ABD, Arjantin, Azerbaycan, Brezilya Ve Nijerya Örnekleri), TBMM Araştırma Merkezi
Brezilya ve Nijerya
rnekleri
indekiler
iii
ZET NDEKLER
DETAYLI NDEKLER................................................................................................................... v
NSZ.................................................................................................................................................. xiii
SUNU.................................................................................................................................................... xv
GR ................................................................................................................................................... xvii
BAKANLIK SSTEM: TEOR, PRATK VE TARTIMALAR............................................1
Halit Tunkak
ABD BAKANLIK SSTEM: AYRI AMA BRLKTE
ALIAN ORGANLAR.....................................................................................................................23
Konur Alp Koak
SYAS STKRAR LE DEMOKRATK KURUMSALLAMA ARASINDA
DENGE ARAYII: ARJANTN BAKANLIK SSTEM........................................................79
Halit Tunkak
DEVLET BAKANI EKSENNDE ANAYASAL SSTEM:
AZERBAYCAN BAKANLIK SSTEM...................................................................................137
Meltem Doan
KOALSYONCU BAKANLIK SSTEM: BREZLYA.........................................................177
Mehmet Solak
AFRKADA ABD TP BAKANLIK SSTEM:
NJERYA FEDERAL CUMHURYET......................................................................................221
Murat Bilgin
SONSZ..............................................................................................................................................253
Mehmet Solak - Murat Bilgin
DZN...................................................................................................................................................263
indekiler
DETAYLI NDEKLER
NSZ.................................................................................................................................................. xiii
SUNU.................................................................................................................................................... xv
GR ................................................................................................................................................... xvii
1. KAVRAMSAL EREVE.............................................................................................................1
2. BAKANLIK SSTEMNN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI.....................................5
2.1. Avantajlar...............................................................................................................................5
2.2. Dezavantajlar........................................................................................................................6
6. SONU.............................................................................................................................................17
KAYNAKA .........................................................................................................................................18
1. GR................................................................................................................................................23
2. ABD HAKKINDA GENEL BLG...........................................................................................25
3. ABD ANAYASASININ TARH VE SYAS ARKA PLANI...........................................27
4. ANAYASAL ORGANLAR...........................................................................................................33
vi
4.1.2. Senato........................................................................................................................ 38
4.1.3. Kongrenin Grev ve Yetkileri........................................................................... 40
7. SONU ...........................................................................................................................................67
KAYNAKA .........................................................................................................................................70
indekiler
vii
7. SONU..........................................................................................................................................127
KAYNAKA......................................................................................................................................131
4. ANAYASAL ORGANLAR........................................................................................................142
7. SONU.......................................................................................................................................167
KAYNAKA...................................................................................................................................170
indekiler
ix
7. SONU..........................................................................................................................................212
KAYNAKA.......................................................................................................................................214
EKLER.................................................................................................................................................217
4. ANAYASAL ORGANLAR........................................................................................................229
indekiler
xi
7. SONU ........................................................................................................................................248
KAYNAKA ......................................................................................................................................250
EKLER.................................................................................................................................................252
SONSZ .............................................................................................................................................253
TBMM ARATIRMA MERKEZ HAKKINDA ....................................................................261
DZN ..................................................................................................................................................263
nsz xiii
NSZ
lkemizde uzun yllardr devam edegelen hkmet sistemi tartmalar,
ou zaman teorik analizleri tekrar etmekten teye geememektedir. Maalesef
ksr kavramsal tartmalar ve anayasal mimari zerinden yaplan sistem
deerlendirmeleri, konunun bihakkn anlalmasnda yeterli olmamaktadr.
Dolaysyla zgn tarihi ve siyasi artlar ierisinde, farkl saiklerle hkmet
sistemlerinden birisini tercih eden lkelerdeki uygulamalar ve lke tecrbelerini
dikkate almak ve tartmalar sadece teorik dzeyden ibaret grmeyip sahadan
rneklerle ok boyutlu hale getirmek mecburiyetindeyiz.
Sunu
xv
SUNU
Parlamento idari tekilat ierisinde yer alan Aratrma Hizmetleri Bakanl
(Aratrma Merkezi) milletvekillerinin yasama ve denetim faaliyetlerinde bilgi
destei salamaktadr. Bu amala, hzla artan bilgi kaynaklarndan konuyla ilgili,
doru, gvenilir ve ilevsel olanlar tespit edilerek milletvekillerinin istifadesine
sunulmaktadr. Bu sunum; dokman derleme, bilgi derleme, tartma dosyas,
ksa bilgi notu, bilgi notu ve rapor gibi rn trleri ile gerekletirilmektedir.
Aratrma Merkezi ayrca gndemdeki konularla ilgili kitap almalar
da yapmaktadr. Bu kapsamda, en son yaplan kitap almalar arasnda
Karlatrmal Anayasa almalar, Yasama Dergisi zel says olarak
yaynlanan Arap Bahar ve Karlatrmal Hkmet Sistemleri: Yar-Bakanlk
Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya rnekleri) saylabilir. Yaplan bu almalarla,
gncel konularda milletvekillerinin bilgi ihtiyacnn doru, tarafsz ve gvenilir
aratrmalarla karlanmas amalanmaktadr.
Giri xvii
giri
Gnmz siyasi corafyasnda hakim eilim, demokrasiye ynelen bir
deiimi iaretlemektedir. ok partili, serbest ve adil seimlerin varl zerinden
kurumsal dzeyde tanmladmzda demokratik rejimlerin says, dnya tarihinde
hi olmad kadar artm bulunmaktadr. Yeni anayasa yapma srecinde olan ya
da siyasi reform ihtiyac iindeki tm lkeler asndan hkmet sistemi aray
nemli bir problem alan olarak ortaya kmaktadr. 3 Kasm 1982 tarihli Trkiye
Cumhuriyeti Anayasas, 12 Eyll 1980 askeri darbesinin sonucunda hazrlanm
bir anayasa olduu iin, ieriinden bamsz olarak, anayasa yapclarn
demokratik meruiyeti bakmndan gnmzde siyasi meruiyet sorgulamas
ile kar karyadr. Buna paralel olarak ortaya kan yeni anayasa araylar,
iinde bulunduumuz dnemde, Trkiye Byk Millet Meclisinde Mays 2012
tarihinde Anayasa Uzlama Komisyonunun kurulmasnda somutlamtr.1 Her ne
kadar siyasi partilerin yazl tekliflerine yansmasa da, Yeni Anayasa tartmalar
balamnda en ok ne kan konulardan biri de hkmet sistemi tartmalar ve
bu balamda dillendirilen bakanlk sistemi talebi olmutur.
Parlamento ile tant 19 Mart 1877den beri, Milli Mcadele dneminde
kuvvetler birliini esas alan Meclis Hkmeti Sistemini uygulasa da, Trkiyede
hakim hkmet sistemi gelenei, yumuak kuvvetler ayrlna dayanan
parlamenter sistem olmutur. Kuvvetler arasndaki ilikilerin nitelii zerinden
ayran hkmet sistemlerine ilikin tartmalarn gemii dnyada ok eski
olmakla birlikte, Trkiyede en fazla 1980lere kadar uzanmaktadr. Hkmet
sistemine ilikin siyaset bilimi literatr, bu sistemi hem demokrasiye gei ve
demokrasinin konsolidasyonu, hem de iyi ynetiim etrafnda gelien bir tartma
olarak ele alrken, bu tartmann dier ayaklarn da ihmal etmemektedir. Siyasi
kltr, seim sistemi ve bununla balantl olarak biimlenen siyasi parti sistemi,
hkmet sistemi tartmalarnn merkezinde yer almaktadr. lgin bir ekilde,
Trkiyede bakanlk sistemi zerine odaklanan hkmet sistemi tartmasnn,
seim ve parti sistemi tartmalarndan byk lde bamsz olarak yrtld
grlmektedir.
xviii
Giri xix
BAKANLIK SSTEM:
TEOR, PRATK VE TARTIMALAR
Halit Tunkak*
1. KAVRAMSAL EREVE
John M. Carey, Presidential versus Parliamentary Government, Handbook of New Institiutional Economics iinde, C.Menard and M.M. Shirley ed. (Netherlands: 2005),
http://www.colorado.edu/ibs/eb/alston/psci4028/fall_2010/Presidential%20versus%20Parliamentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Eriim: 16.07.2012, s. 92.
6
Juan Linz, The Perils of Presidentialism, Journal of Democracy, Cilt 1, Say 1 (K 1990),
http://scholar.harvard.edu/levitsky/files/1.1linz.pdf, Eriim: 16.07.2012, s.53.
7
Fred W. Riggs, Presidentialism versus Parliamentarism: Implications for Representativeness and
Legitimacy, International Political Science Review, Cilt 18, Say 3 (Temmuz 1997), s. 257.
8
Cheibub, Presidentialism, Parliamentarism, and Democracy, s. 34.
5
Arjantin, bakan dorudan seen bakanlk sistemine; Fransa, bakan dorudan seen yar-bakanlk sistemine; ABD, bakan dolayl seen bakanlk sistemine; Almanya, bakan dolayl seen
parlamenter sisteme rnek tekil eder.
10
Scott Mainwaring, Presidentialism, multiparty systems, and democracy: the difficult equation,
Working Paper 144 (Eyll 1990), https://correctphilippines.org/wp-content/uploads/2011/09/
Presidentialism-Multiparty-Systems-and-Democracy.pdf, Eriim: 16.07.2012, s. 5.
11
Jose Antonio Cheibub, Zachary Elkins ve Tom Ginsburg, Latin American Presidentialism in Comparative and Historical Perspective, The Law School the University of Chicago, Public Law and Legal
Theory Working Paper, Say 361 (Eyll 2011), s. 8.
12
Cheibub, Elkins ve Ginsburg, Latin American Presidentialism in Comparative and Historical Perspective, s. 8.
13
Burhan Kuzu, Trkiye in Bakanlk Sistemi (stanbul: Faklteler Matbaas,1997), s. 16.
9
16
17
14
15
2.1. Avantajlar
Dier bir argman, semenler iin daha fazla seme imkn salamasdr.
Yasama organ iin bir partinin adaylarn desteklerken yrtme organnn
seiminde baka bir partinin adayn destekleme frsatna sahip olurlar.29
2.2. Dezavantajlar
33
37
34
35
36
40
38
39
Bakanlk sistemi, ilk defa en eski yazl anayasa olarak kabul edilen 1787 tarihli
ABD Anayasas ile kabul edilmi ve hayata geirilmitir. Bu sistem, parlamenter
sistemden tamamen farkl olarak, tarihi bir gelimenin rn olmayp 1787de
Filadelfiyada toplanan Kurucu Meclisin grmeleri sonucunda oluturulmutur.43
Bakanlk hkmeti (presidential government) kavramn ilk olarak ngiliz
yazarlar Amerikan Savandan (1861-1865) nce ABDde oluan yeni siyasal
dzeni anlatmak iin kullanmlardr. Britanya ynetim sisteminin tantclarndan
olan Walter Bagehot da 1865te yazd ngiliz Anayasas adl kitabnda kendi
lkesi iin kulland kabine hkmetine karlk ABD hkmetini tanmlamak
iin ayn kavram kullanmtr. ABD Bakan Woodrow Wilson ise kitabnda
kongre hkmeti adn tercih etmitir.44 Gnmzde ABD hkmet sistemine
bakanlk sistemi ad verilmektedir. Bakan terimi Avrupada ilk kez Fransada
Beinci Cumhuriyet dneminde devlet bakan iin kullanlmtr. Latin Amerika
ile Afrika ve Asyann birok lkesinde de demokratik olsun olmasn devlet
yneticilerine bakan ad verilmitir. 45
Cheibub, Elkins ve Ginsburg, Latin American Presidentialism in Comparative and Historical Perspective, s. 5.
Ukrayna Bakanlk nternet Sitesi.
49
Riggs, Presidentialism versus Parliamentarism: Implications for Representativeness and Legitimacy, s. 265.
50
Riggs, Presidentialism versus Parliamentarism: Implications for Representativeness and Legitimacy, s. 265.
51
Riggs, Presidentialism versus Parliamentarism: Implications for Representativeness and Legitimacy, s. 266.
52
The Executive Branch, Beyaz Saray nternet Sitesi,
http://www.whitehouse.gov/our-government/executive-branch, Eriim: 11.04.2014.
47
48
10
11
12
(19462014)
(19731975), (19832014)
Arjantin
Benin
Bolivya
Brezilya
Burundi
Dominik Cumhuriyeti
(1979), (19822014)
Ekvador
(19481962), (19792014)
Endonezya
(19992014)
El Salvador
Ermenistan
Fildii Sahili
Filipinler
Gana
Guatemala
Guinea-Bissau
Guyana
(19842014)
(19911994)
(20002014)
(19461965), (19862014)
(19791980), (19932014)
Gney Kore
(19882014)
svire
(19462014)66
Honduras
Kenya
Kbrs
Kolombiya
Kosta Rika
Kba
(19832014)
(19461948), (19582014)
(19461947), (19492014)
(19461951)
Malavi
(19942014)
Mikronezya
(19912014)
Meksika
Namibya
Nijerya
Nikaragua
Palau
Panama
Peru
San Marino
Sierra Leone
Sri Lanka
Surinam
ili
Uganda
Uruguay
Venezuela
Zambiya
13
(20002014)
(19902014)
(19791982), (19992014)
(19842014)
(19942014)
(1996), (19982014)
(19892006)67
(19881989), (19912014)
(19461972), (19902014)
(19801984)
(19461972), (19852014)
(19461947), (19592014)
(19912014)
69
70
14
73
74
15
Erdal Onara gre bakanlk sisteminde zellikle yasama organ ile yrtme
organ arasnda kabilecek ihtilaflarla sistemin tkanmas riski yksektir.
Uzlama kltrnn gelimi olduu ABDde bile bu anlamda sorunlar yaanrken
Trkiyede bu sistemin baarl olmas mmkn grnmemektedir.78
16
Ergun zbudunun konu hakkndaki gr yledir: Bakanlk ve yarbakanlk sistemi Trkiye iin sakncaldr. Bakanlk sistemini dnyada
baaryla uygulayan tek lke ABDdir. Onu taklit eden Latin Amerika, Afrika ve
baz Dou Asya lkelerinde bu sistem, kriz retmeye ok msait olduu iin,
baarl ilememektedir. Yaanabilecek sorunlar diktatrle gei tehlikesinden
deil esas olarak yasama ile yrtme arasndaki kilitlenme olaslndan
kaynaklanmaktadr. Latin Amerikada bu tr krizler askeri darbeleri davet
etmitir. Benzer sorunlar yar-bakanlk sistemi iin de geerlidir. Bu nedenle
yaplmas gereken ey mevcut parlamenter rejimi daha demokratik, daha iler
klacak deiikliklerin gerekletirilmesidir.81
82
17
6. SONU
Bakanlk sistemi, genel kabul gren tanmyla, halk tarafndan sabit bir sre
iin seilen bakann hem yrtme organnn hem de devletin ba olarak grev
yapt; yasama ve yrtme organlarnn birbirinin grevine son veremedii
hkmet sistemdir. lk defa ABDnin uygulad ve gnmze kadar baaryla
srdrd bu sistemi, Latin Amerika lkeleri bata olmak zere Asya ve Afrikada
eitli lkeler benimsemitir.
Bakanlk sistemi demokratik dzenin iyi ilemesi asndan yrtmenin iki
bal olduu dier hkmet sistemleriyle kyas konusu edilmekte, eitli avantaj ve
dezavantajlarla birlikte deerlendirilmektedir. Hkmetin sabit/kat grev sresi,
bir taraftan istikrarl ynetimin forml olarak ne karlrken dier taraftan
yasama yrtme arasnda kilitlenme ve kriz nedeni olarak gsterilebilmektedir.
Ersin Kalaycolu, Siyasal Rejim Tasarm ve Demokrasi, Siyasal Rejim Tartmalar iinde, Nihal
nciolu ed. (Ankara: TESEV Yaynlar, 2000), s.118-119. Bakanlk veya yar-bakanlk sisteminin
getirilmesi yerine parlamentarizmin sorunlu ynlerinin onarlmas gerektiini belirten dier bilim
ve siyaset insanlar unlardr: Orhan Aldkat, Necip Bilge, Bahri Savc, Cem Eroul, Mnci Kapani,
Sheyl Batum, Blent Ecevit, Deniz Baykal, Mesut Ylmaz (Fendolu, Bakanlk Sistemi Tartmalar,
s. 23).
18
KAYNAKA
Abdulkadirov, Sherzod. The Failure of Presidentialism in Central Asia. Asian Journal of
Political Science, (Aralk 2009), s. 285-298.
Atav, Trkkaya. Federasyon, Bakanlk, Yar-Bakanlk. stanbul: Destek Yaynevi, 2011.
Atay, Ender Ethem. Yar-Bakanlk Rejimi ve zellikle Fransa rnei, Kamu Hukuku Arivi,
Haziran 1999, http://www.akader.info/KHUKA/index.htm, Eriim: 28.01.2011, s.141167.
Beceren, Ertan ve Gkhan Kalaan.Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemi; Trkiyede
Uygulanabilirlii Tartmalar. stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yl
6, Say 11 (Bahar 2007),
http://www.iticu.edu.tr/uploads/Kutuphane/dergi/s11/M00166.pdf, Eriim: 22.04.
2014, s. 163-181.
Beyaz Saray nternet Sitesi. The Executive Branch http://www.whitehouse.gov/ourgovernment/executive-branch, Eriim: 11.04.2014.
19
Kuzu, Burhan. Burhan Kuzu: stikrar in Tek Seenek, Bugn Gazetesi, 01.01.2011, http://
www.bugun.com.tr/haber-detay/136169-kuzu-istikrar-icin-tek-secenek-haberi.aspx,
Eriim: 31.01.2012.
____ . Trkiye in Bakanlk Sistemi. stanbul: Faklteler Matbaas,1997.
Linz, Juan. The Perils of Presidentialism. Journal of Democracy, Cilt 1, Say 1 (Winter 1990),
http://scholar.harvard.edu/levitsky/files/1.1linz.pdf, Eriim: 16.07.2012, s. 51-69.
zbudun, Ergun. Latin Amerika gibi oluruz, Vatan Gazetesi, 25.4.2010, http://haber.
gazetevatan.com/Haber/301949/1/Gundem, Eriim: 31.01.2011.
ABD
21
1. GR
24
25
26
ABD, 2013 yl itibaryla, 16.7 trilyon dolar aan mill geliriyle (GSYH),
dnyann en byk ekonomisi durumundadr. 2013 yl iin byme %1,6;
tketici fiyatlar enflasyonu %1,5 olarak gereklemitir. sizlik orannn
%7,3 olduu ABDde satn alma gc paritesine gre kii bana den gelir
52.800 dolardr.10
ABD, zgrlk Evi tarafndan yaplan sralamada, hem siyasi haklar hem
de zgrlkler bakmndan en yksek skor kabul edilen 1 puanla zgr
kategorisindeki lkelerden biri olarak deerlendirilmitir.11 ABD, The
Economist Dergisinin 2012 Demokrasi Endeksinde 21. srada, Uluslararas
effaflk rgtnn hazrlad Dnya Yolsuzluk Algs Endeksinde ise 19.
srada yer almtr.12
World Factbook: United States, Central Intelligence Agency,
https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/us.html, Eriim: 20.08.2014.
10
World Factbook: United States.
11
Freedom in the World: United States, Freedom House,
http://freedomhouse.org/report/freedom-world/ 2014/united-states-0#.U7z2sZR_vF4,
Eriim: 20.08.2014.
12
Corruption Perceptions Index 2013, Transparency International,
http://www.transparency.org/cpi2013/results, Eriim: 20.08.2014.
9
27
13
15
16
17
14
Oral Sander, Siyasi Tarih: lkalardan 1918e (Ankara: mge Kitabevi, 2007), s.151-155.
Fahir Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, 1789-1914 (stanbul: Alkm Yaynevi, 2006), s.24-26.
Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s.25.
Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s. 26.
Ksa ABD Tarihi, ABD Ankara Bykelilii,
http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/ abd_ kisa_tarih.pdf, Eriim: 20.08.2014.
28
Kongre yeleri, 1775 ylnn sonuna yaklaldnda, ngiltere ile bir uzla
ihtimlinin giderek azaldn dnmler ve ayn zamanda Fransa bata olmak
zere yabanc lkelerden yardm temin etmenin yolunu aramaya balamlardr.
Bu erevede, yurt dnda ngiltereye kar bamszlk mcadelesinde kendilerine
destek verecek lkelerde faaliyet gstermesi dnlen bir gizli komite (Secret
Committee of Correspondence ya da Committee for Foreign Affairs) Kasm 1775te
oluturulmutur.19 Benjamin Franklin, Benjamin Harrison, Thomas Johnson, John
Dickinson, John Jay ve Robert Morrisin yesi olduu komite zellikle Fransann
desteini almaya almtr.20
kinci Kta Kongresinde Thomas Jeffersona bamszlk ilan iin bir taslak
hazrlanmas grevi verilmi, Jefferson tarafndan hazrlanan taslak Benjamin
Franklin ve John Adams tarafndan gzden geirilmi ve kolonilerin neden
ngiltereden ayrlmak iin mcadele verdiklerini aklayan Bamszlk
Bildirgesinin niha hli 28 Haziranda Kongreye sunulmutur. Kongrede grlen
bildirge metni, 4 Temmuz 1776da kabul edilmitir.21 Siyas dnce tarihi
29
James Madison
kinci Kta Kongresi, Bamszlk Bildirgesini ilan etmenin yan sra fiilen
Bamszlk Savan yrten hkmet olarak grev de yapmtr. Sava bir
yandan srerken artk kendilerine ABD adn veren koloniler, onlar bir ulus
olarak birbirine balayan bir anlama kaleme almlardr. Konfederasyon ve
Srekli Birlik Maddeleri (Articles of Confederation and Perpetual Union)24 denilen
Anlama 1777de Eyaletler Kongresince kabul edilmi, Temmuz 1778de
resmen imzalanm ve Mart 1781de yrrle girmitir.
lk Amerikan Anayasas olarak kabul edilen Konfederasyon Maddeleri,
eyaletler arasnda gevek bir birlik kurmu ve ok snrl gc olan bir
hkmet oluturmutur. Savunma, kamu maliyesi ve ticaret gibi yaamsal
konularda federal hkmetin yetkisi eyalet yasama organlarnn insafna
braklmtr. Ksa bir sre sonra Konfederasyonun, siyas ve ekonomik adan
neredeyse karmaa iinde kald ortaya kmtr. George Washingtonun
deyimiyle, Konfederasyonu oluturan 13 eyalet sadece pamuk ipliiyle
birletirilmitir.25
Armaolu, 19. Yzyl Siyasi Tarihi, s.28.
Edward J. Erler, The American Polity: Essays on the Theory and Practice of Constitutional Government
(New York, Taylor & Francis, 1991), s.3.
24
Articles of Confederation: March 1, 1781, Yale Law School Avalon Project: Documents in Law, History and Diplomacy, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/artconf.asp, Eriim: 20.08.2014.
25
Amerikan Hkmetinin Ana Hatlar, ABD Ankara Bykelilii,
http://www.usemb-ankara.org.tr/ ABDAnaHatlar/Hukumet.htm#b1, Eriim: 20.08.2014.
22
23
30
31
Federal Kurucu Meclis, temel olarak iki farkl plan zerindeki tartmalar
zerinde younlamtr. 29 Mays 1787de ortaya konan, Virginia Plan olarak
adlandrlan ve byk eyaletlerin menfaatine olan bir sistem getiren plan
bunlardan ilkidir. Bu planda, iki kamarada da kalabalk eyaletlerin sayca
fazla temsilci bulundurmas ve dolaysyla, kk eyaletlerin sesinin kslmas
ngrlmtr. Plan gndeme geldii tarihte Virginiann en kalabalk eyalet
olmas dikkate alndnda Virginia Temsilcisi Edmund Randolphun byle bir
teklifi grmeye sunmas daha kolay anlalmaktadr.
Federalist Yazlar dhilinde 1 Aralk ile 11 Aralk 1787 tarihleri arasnda pe pee yaynlanan alt
makale, Mevcut Konfederasyonun Birliki Korumadaki Yetersizlii (The Insufficiency of the Present
Confederation to Preserve the Union) baln tamaktadr. Alexander Hamilton, bu yazlarda Konfederasyon Maddelerinin yetersizliini ve yeni anayasayla bunlarn nasl alacan tartmtr.
34
Amerikan Hkmetinin Ana Hatlar, s.5.
35
Amerikan Hkmetinin Ana Hatlar, s.5.
36
Robert Garson, The Intellectual Reference of the American Constitution, Reflections on the Constitution: The American Constitution after Two Hundred Years iinde, Richard Maidment ve John Zvesper
eds. (Manchester: Manchester University Press, 1989), s.2-4.
33
32
Kurucu Mecliste yaanan tartmalardan sonra her iki plann bir sentezi ABD
Anayasasnn temelini oluturmutur. Hlihazrda yrrlkte olan Anayasadaki
hkmler byk lde Virginia Planna benzemekteyse de, Senatonun yaps
New Jersey Planndan alnmtr. Neticede Kongre, iki kanattan olumu,
Temsilciler Meclisi eyaletlerin nfusuna oranla seilmi yelerden tekil
ettirilmi; Senato ise kk eyaletlerin taleplerini karlam olmak adna her
Bu oturumlar gizli yaplmtr ve tutanaklar yoktur. Ne var ki, baz katlmclarn ahs notlar bulunmaktadr ve en nemlisi olarak bilinen James Madisonun notlar ilk kez 1840ta yaynlanmtr.
Bu almada da Madison tarafndan alnan notlar, Yale niversitesinin Avalon Projesinden temin
edilmitir.
38
Madison Debates: May 29, 1787, Yale Law School Avalon Project: Documents in Law, History and
Diplomacy, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/debates_529.asp#12, Eriim: 20.08.2014.
39
Madison Debates: June 15, 1787, Yale Law School Avalon Project: Documents in Law, History and
Diplomacy, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/debates_615.asp#1, Eriim: 20.08.2014.
37
33
4. ANAYASAL ORGANLAR
Roger Sherman and The Connecticut Compromise, Connecticut Judicial Branch Law Libraries,
http://www.jud.ct.gov/lawlib/ History/Sherman.htm, Eriim: 20.08.2014.
41
Tanyc ve Akgn, Amerikan Bakanl, s.46-47.
40
34
Bakanlk sisteminin dier sistemlerden ayrt edici zellii olan glerin kat
ve belirgin ayrl uyarnca, yrtme yetkisini ahsnda toplayan bakan yasama
organnn yesi deildir. Yrtme organnn yasama organnn almalarna
katlmas da son derece snrldr. Yrtme organ yasa tasars hazrlayamaz,
yasama almalarna katlamaz, yasama organnn almalarn engelleyemez.
Dier taraftan, yrtme organnn yasama organ faaliyetleri ile ilgili olarak
nemli bir yetkisi vardr, o da yasalar veto etme yetkisidir. Gler ayrl ilkesinin
herhangi bir organ tarafndan ihlli durumunda oluacak problemi zmek ise
Yargya, bilhassa Federal Yce Mahkemeye dmektedir.
35
Temsilciler Meclisi iin iki ylda bir yaplan seimlerde tm yeler yeniden
belirlenmektedir. Temsilciler Meclisi yelerinin halka yakn olmas, halkn
taleplerini yanstmas amacyla dar seim blgelerinden ok sayda yenin
bulunmas ve iki ylda bir seim yaplmas uygun bulunmutur. Ulam imknlarnn
gnmzle kyaslanamayacak kadar ilkel olduu ilk yllarda Vaingtonda iki yl
iin seilen bir kongre yesi grev sresi boyunca semenlerinden uzak kalmtr.
Ne var ki gnmzde Temsilciler, iki ylda bir yaplan seimler nedeniyle destek
toplamak iin sk sk seim blgelerine gitmekte ve semenleri ile fazla vakit
geirmektedir. Hatta, seim blgelerinde geirilen zaman, Kongredeki faaliyetleri
aksatacak boyuta ulamtr.
Her eyalet, nfusuna gre belirlenen temsilci says kadar seim blgesine
ayrlmaktadr. rnein, Kaliforniya Eyaleti, 53 seim blgesine ayrlmtr ve
her seim blgesinde, tek turlu seimde basit ounluu elde eden aday seimi
kazanan kii olmaktadr. Burada, seimi kazanann parti deil kii olduunun
36
Yeniden seilme oranlarnn ok yksek seviyelerde olmasnn en nemli sebebi, eyalet yasama organlarnn, nfus saymnn ardndan temsilde adalet
ilkesinin salanaca ynndeki gerekeyle seim
blgelerinin snrlarn yeniden belirlerken grevdeki temsilcilerin menfaatine
bir dzenleme yapmasdr.
Gerrymandering olarak bilinen bu dzenlemeler, genellikle grevdeki adayn ya
da siyas partinin koltuunu korumasn amalamaktadr ve byk lde amacna ulamaktadr.
rnein; llinois Eyaletinin yasama organnda ounluu oluturan Demokratlar, 17. seim blgesindeki temsilci Philip G. Harenin yeniden kazanabilmesi iin
seim blgesi snrlarn deitirmi ve yukardaki gibi bir harita ortaya kartmtr. 2004 ylnda yaplan seimlerde 435 sandalyenin sadece 13nde parti deiiklii olmas ve seime katlan grevdeki adaylarn sadece 7sinin seimi
kaybetmesi ya da Kaliforniyadaki 53 temsilcinin tamamnn yeniden seilmesi47
bunun somut gstergesidir.
Guy Olson, USA Elections in Brief, Didem zba (ev.), ABD Dileri Bakanl Elektronik Dergisi, Ocak
2008, http://photos.state.gov/libraries/turkey/231771/PDFs/abd_secimleri_genel_bakis.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
47
Haskell, Congress in Context, s.92-95.
46
37
38
4.1.2. Senato
ABD Kongresinin st meclisi olan ve daha prestijli bir organ olarak grlen
Senato, her eyaletten gelen ikier Senatrn oluturduu 100 yeli bir meclistir.
The House Explained: Commissions, US House of Representatives, http://www.house.gov/content/
learn/, Eriim: 20.08.2014.
49
About the Commission, The Commission on Security and Cooperation in Europe, http://csce.gov/
index.cfm?FuseAction= AboutCommission.WorkOfCommission, Eriim: 20.08.2014.
48
39
Senato Bakan
Senatodaki Komiteler
50
40
Senato ve Temsilciler Meclisindeki daimi komitelerin yan sra, her iki meclisin
yelerinden oluan drt daimi ortak komite (joint committees) daha vardr:
1. Kongre Ktphanesi Ortak Komitesi (Joint Committee on the Library),
2. Basm Ortak Komitesi (Joint Committee on Printing),
Madeni para basmak, bunun deeri ile birlikte, yabanc paralarn deerini
dzenlemek ve arlk ve l standartlarn saptamak,
Birleik Devletlerin tahvillerini ve kullanlan madeni parasn taklit
edenlerin cezalandrlmasn salamak,
Postane ve posta yollar kurmak,
41
51
42
43
44
Yasama srecinin merkezinde komiteler yer alr. kisi hari dier komiteler,
alt komitelere ayrlmtr. Komiteler, bir yasa teklifi sunulduunda, konuyla ilgili
nerinin ayrntl bir biimde incelenmesinden sorumludur. Komite, bilgi edinmek
amacyla genellikle uzmanlarn dinlenecei oturumlar (hearing) dzenler. Bu
oturumlarda bilgisine bavurulan kiiler arasnda, komitenin yesi olmayan
Kongre yeleri, yrtme organ yetkilileri, zel sektr kurulularnn temsilcileri
ve tek tek vatandalar bulunabilir.
Dinleme oturumlar tamamlandktan sonra alt komisyonlar mark-up ad
verilen bir oturumda yasa teklifini mzakere ederler. Teklif detayl bir ekilde
incelenir ve mzakerenin sonucunda alt komisyonun kararnn ne ynde olaca
belirlenir. Teklif, lehinde gr belirtilip deiiklik nerilerek; aleyhinde gr
belirtilerek veya neri yaplmakszn komisyona iletilebilir. Yine alt komisyon,
teklifin komisyonun gndemine alnmasn veya sresiz olarak ertelenmesini
isteyebilir. Alt komisyonda ve komisyonda vekleten oy kullanlmas mmkn
deildir.
45
Anayasann 2nci maddesinin ilk blm, bakann nasl seileceine dair bilgiler
sunmaktadr. ABD Anayasasna gre (m. 2/1/5) bakan olabilmek iin; ABDde
domu olmak, ABD vatanda olmak, en az 35 yanda olmak ve en az 14 yldr
ABDde ikmet ediyor olmak gerekmektedir. Bakan yardmcs da ayn zelliklere
sahip olmaldr. 1951 ylnda Anayasaya getirilen 22nci deiiklik uyarnca ise,
bir kii en fazla iki dnem bakan seilebilmektedir.
ABD Anayasas kabul edildiinde siyas partiler henz olmadndan bakan
seimlerinde partilerin rol de sz konusu olamamtr. Fakat 1800lerde
kurulmaya balayan siyasi partiler, zamanla seimlerde etkin rol oynamaya
balamtr. Yllar ilerledike Cumhuriyeti ve Demokrat olmak zere iki siyasi
parti sisteme egemen olmu ve bakan adaylarn belirlemek bu iki partinin en
nemli faaliyetlerinden biri hline gelmitir.
Siyas partiler, nce federe devletler baznda bir n seim yaparak delegelerini
seerler. Bu delegeler de Federal Genel Kurulda kendi bakan adaylarn seerler.
Ancak mevcut bakann ikinci dnem iin aday olmas durumunda, bakann
Vietnam Savann yaratt huzursuzluk dneminde Kongrede kabul edilen Sava Gleri Yasasn
veto eden Nixon, Kongrede tekrar grlen yasann nitelikli ounlukla (te iki) tekrar kabul edilmesiyle veto hakkn tekrar kullanamam ve istemedii bir teklifin yasalamasna engel olamamtr.
56
Louis Fisher, The Pocket Veto: Its Current Status, Report for Congress, Congressional Research Service, (30.03.2001), http://www.senate.gov/ reference/resources/pdf/RL30909.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
55
46
mensubu olduu parti n seim yapmaz ve mevcut bakan yeniden aday gsterir.
Eyaletlerdeki bu n seimler ve parti kongreleri genellikle Ocak ve Haziran
arasnda yaplrken, federal genel kurullar Temmuz, Austos veya Eyll aylarnda
dzenlenir.
Adaylar belirlendikten sonra, her drt ylda bir
Kasm aynn ilk Sal gn semenler, bakan
seecek delegeleri (electoral college) seerler.
Tm semenler tarafndan seilen bu delegeler,
hangi aday iin seilmilerse bakanlk seiminde o adaya oy vermek zorundadrlar. Bir
adayn Bakan seilebilmesi iin, federe devletlerin Kongrede sahip olduklar Senato ve
Temsilciler Meclisi ye saysnn toplam olan
538 delegenin57 yarsndan bir fazlasnn (270)
oyunu almas gerekmektedir. Hibir adayn bu
ounluu salayamamas durumunda Temsilciler Meclisi en ok oy alan 3 adaydan birini bakan olarak seer. Bu durumda her federe devletin bir oyu vardr ve bunlarn ekseriyetinin
Barack Obama, Bakan
oyunu alan bakan seilir.
50 eyaletteki toplam senatr says (100), temsilci says (435) ile eyalet olmayp Kongrede temsil
edilmeyen bakent Vaingtonun seici ye says (3) olmak zere toplam 538 ye olmaktadr.
58
Yeminin, Yce Mahkeme bakan tarafndan yaptrlacana ilikin bir hkm olmamakla birlikte, bu
bir gelenek hlini almtr.
59
The Senates Impeachment Role, United States Senate,
http://senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/Senate_Impeachment_Role.htm#1;
Complete List of Senate Impeachment Trials, United States Senate,
http://senate.gov/artandhistory/history/common/briefing/Senate_Impeachment_Role.htm#4,
Eriim: 20.08.2014.
57
47
Bakana Anayasada verilen bir yetki onun d ilikilerde nemli bir rol
stlenmesine zemin hazrlamtr. Anayasann 2nci maddesinin ikinci blmne
gre; bakan, Birleik Devletler silahl kuvvetlerinin bakomutandr. Bakanlar,
bu yetkinin kendilerine asker g kullanmn ieren konularda mnhasr yetki
verdiini savunagelmi; bu iddia, almann nc blmnde gsterildii
zere, yasama ile yrtme arasnda cidd tartmalarn hatta krizlerin ortaya
kmasna sebep olmutur. Mezkr anayasa maddesinde, bakana yrtme
organnn her blmnn en st grevlisinden kendi blmnn ilevleri ile ilgili
48
herhangi bir konuda grn yazl olarak isteyebilme ve grevi ktye kullanma
olaylar dnda, Birleik Devletlere kar ilenmi sularda infaz erteleme ve
affetme yetkisi de verilmitir.
st dzey bir grevlinin onay almas, Kongrenin ilgili komisyonunda bakann atad kiiye szl
ve yazl baz sorular sorulmasnn ardndan yaplan oylamayla gereklemektedir. Her senatrn bu
konuda veto hakk vardr; bir senatr atamaya kesin olarak itiraz ederse o atama yaplamamaktadr. Bu sistemin yaratt sakncalar hafifletebilmek zere bakanlar, Anayasann 2nci maddesinin
ikinci blm ve nc fkras uyarnca, Kongrenin almad bir srada, geici olarak atama yapabilmektedir. Bu ekilde atananlarn, yasama dnemi bitmeden Senatodan onay almalar gerekmektedir. Tatil atamalar hakknda bilgi iin bkz. Henry B. Hogue, Recess Appointments: Frequently
Asked Questions, Report for Congress, Congressional Research Service, (12.03.2008).
http://www.senate.gov/reference/resources/pdf/RS21308.pdf, Eriim: 20.08.2014.
61
Bakan George Washington ve Bakan John Adams, mesajlarn kendileri sunmulard. Ondan sonra, yz yldan fazla bir sre boyunca, bakanlarn ou Kongrede okunmak zere yazl birer mesaj
gndermitir. Bakan Woodrow Wilson ve Bakan Franklin D. Roosevelt, mesajlarn kendileri sunmu ve Rooseveltten sonraki btn bakanlar da ayn ekilde hareket etmilerdir. Kongreye sunulan
nl mesajlar arasnda Monroe Doktrini ile Bakan Wilsonun On Drt Noktas bulunmaktadr.
60
49
bu meclis, genel olarak, itirazlar tutanaklara geirir ve yasa teklifini yeniden grr.
Yeniden grme sonunda yasa teklifi o meclisin te ikisi tarafndan kabul edilirse,
teklifi itirazlarla birlikte yeniden grlmesi iin teki meclise gnderilir. Yasa teklifi,
bu Meclisin de te ikisi tarafndan kabul edildiinde, yasalar.
50
Bakann Kabinesi
Federal yasalarn uygulanmas ve ynetimi grevi, belirgin ulusal ve uluslararas
konularla ilgilenmek zere Kongre tarafndan yaratlm olan eitli bakanlklara
(departments) verilmitir. Bu bakanlklarn banda bulunan, Bakan tarafndan
seilip nerilen ve Kongre tarafndan onaylanan bakanlar (secretary)64, genellikle
Bakann Kabinesi diye bilinen bir danmanlar kurulu olutururlar. Kabineyi
oluturan bakanlklar unlardr: Adalet Bakanl, alma Bakanl, Dileri
Bakanl, Eitim Bakanl, Enerji Bakanl, Gazi leri Bakanl, ileri Bakanl,
skn ve Kentsel Gelime Bakanl, Maliye Bakanl, Salk ve nsani Hizmetler
Bakanl, Savunma Bakanl, Tarm Bakanl, Ticaret Bakanl ve Ulatrma
Bakanl.
bykelilerini,
elilerini
ve
Adalet Bakanlnn bandaki kii Bakan deil Genel Savc (Attorney General) olarak adlandrlmaktadr.
65
Anayasadan doan davalara bakma hakk Yce Mahkemenin Kongreden geen yasalarn, anayasaya aykrln beyan hakknn temelini oluturur. Bu yarg denetimi hakk, Yce Mahkemenin 1803
ylnda Marbury-Madison davasnda ald kararla kurumsallamtr.
64
51
52
Anayasa tarafndan zel olarak oluturulan tek mahkeme olan Yce Mahkeme,
1789 tarihli Adalet Yasas (Judiciary Act) ile kurulmutur. Yarg saysn saptama
hakk Kongreye verilmitir. Sz konusu Yasa ile Mahkemenin yarg says alt
olarak belirlenmi, 1801 ylnda bee indirilmi, 1807de yedi, 1837de dokuz,
1863te ona karlm, 1866da tekrar yedi kiiye indirildikten sonra, 1869da
(Bayarg ve sekiz Yarg olmak zere) dokuza karlarak son hlini almtr.
Mahkeme yeleri kayd hayat artyla atanr; yani grevlerinden alnamazlar.
Yarglarn 70 yandan sonra maalarnda hibir azalma olmakszn kendi
istekleri neticesinde emekli olma hakk vardr. Bu dzenleme, yarglarn ok
uzun yllar grevde kalmalarn salar. Nitekim kuruluundan (1790) bugne dek
Mahkemede 17 bakan ve 100 yarg grev almtr.67
53
54
Kongreyi feshetme yetkisine sahip deildir. Glerin ayr ama eit olmas
byle bir yapy gerekli klmtr. Dolaysyla, parlamenter sistemlerde tm siyas
faaliyetlerin odanda parlamento bulunurken, ABD sisteminde byle deildir.
Gcn tek bir organda odaklanmamas, organlar arasnda hassas bir iletiimin
kurulmasn zarur klmaktadr.72 Sistem yasama, yrtme ve yarg organlar
uzlanca daha verimli ilemekte, aksi hlde kilitlenebilmektedir.73
Fahri Bakrc, Bakanlk Sistemi, Parlamenter Sistem, Meclis Hkmeti Sistemlerinin Karlatrlmas ve Trkiye rnei (Yaynlanmam Uzmanlk Tezi, TBMM Genel Sekreterlii, 1994), s.57-67.
Hasan T. Fendolu, Bakanlk Sistemi Tartmalar, Stratejik Dnce Enstits, (Kasm 2010), s.16.
74
Michael Foley ve John E. Owens, Congress and the Presidency: Politics in a Separated System (Manchester, Manchester University Press, 1996), s. 2-3.
75
Foley ve Owens, Congress and the Presidency, s.334-335.
76
Anayasa Tasla 16 Eyll 1778de kaleme alndnda, Anayasann hayata gemesi iin on koloniden en az dokuz tanesinin bu Tasla kabul etmesi art koulmutur. New Yorkun Anayasa Taslan
kabul etmeyecei anlalnca; Alexander Hamilton, James Madison ve John Jay, taslan New York
tarafndan da kabul edilmesini salamak zere, eitli New York gazetelerinde toplam 85 makale
yaynlayarak Anayasann ve hkmet sisteminin dayand temel ilkeleri aklamlardr. ABD sisteminin felsef altyapsn ortaya koyan bu yazlar, siyas dnceler tarihinin nemli yaptlar arasna
girmitir.
77
James Madison, The Particular Structure of the New Government and the Distribution of Power
Among Its Different Parts, Independent Journal, (30.01.1788),
http://www.constitution.org/fed/federa47.htm, Eriim: 20.08.2014.
78
Yaklak 200 yl nce getirilen anayasal dzenlemeyle hlihazrdaki pratiklerin ne derecede rtt ayr bir meseledir ve bu almann ilerleyen sayfalarnda bu konu tartlmakta; zellikle d
politika alannda yasama-yrtme arasndaki dengenin bozulduu ve bunun kanksand gsterilmeye allmaktadr.
72
73
55
56
57
Brian Duignan ed., The Executive Branch of the Federal Government: Purpose, Process, and People
(New York: Britannica Educational Publishing, 2010), s.240-248.
87
U.S. Supreme Court, Youngstown Co. v. Sawyer, 343 U.S. 579 (1952). Davann karar metnine ulamak
iin bkz. http://supreme.justia.com/us/343/579/case.html, Eriim: 20.08.2014. Davaya konu olan
Youngstown bir elik fabrikasnn ad, Sawyer ise dnemin Ticaret Bakannn (Charles Sawyer) soyaddr.
88
David L. Hudson, What is an Example of a Separation of Powers Problem?, The Handy Law Answer
Book (Canton, MI: Visible Ink Press, 2010), s.14.
89
M. J. C. Vile, Separation of Powers, Encyclopedia of the American Constitution, Leonard W. Levy ve
Kenneth L. Karst eds. (New York: Macmillan Reference, 2. Bask, 2000), 5. Cilt, s.2381-2385.
86
58
91
92
93
94
95
U.S. Supreme Court, United States v. Nixon, 418 U.S. 683 (1974). Davann karar metnine ulamak iin
bkz. http://supreme.justia.com/us/418/683/case.html, Eriim: 20.08.2014.
Kyle Blaine, Top Uses of Executive Privilege: Washington, Nixon, Obama, ABC News, 20.06.2012,
http://abcnews.go.com/Politics/fast-furious-executive-privilege-george-washington-barack-obama/story?id=16613606#1, Eriim: 20.08.2014.
Mark Rozell, The Constitution and Executive Privilege, Library of Law and Liberty, 12.07.2012,
http://www.libertylawsite.org/2012/07/12/the-constitution-and-executive-privilege/,
Eriim: 20.08.2014.
Michael A. Genovese ve Robert J. Spitzer, The Presidency and the Constitution: Cases and Controversies
(New York: Palgrave Macmillian, 2005), s. 99-103.
Aaron Wildavsky, The Two Presidencies: Presidential Power is Greatest When Directing Military
and Foreign Policy, Society, Cilt 4, Say 2 (1966), s.7.
Wildavsky, The Two Presidencies, s.9-12.
59
David G. Adler, The Constitution, Encyclopedia of American Foreign Policy: Studies of the Principal
Movements and Ideas, Alexander DeConde vd., (New York: Charles Scribners Sons, 2. Bask, 2002),
Cilt 1, s.323.
97
Louis Fisher, Foreign Policy Powers of the President and Congress, Annals of the American Academy
of Political and Social Science, Cilt 499, (Eyll 1988), s.149.
98
Stephen E. Ambrose, The Presidency and Foreign Policy, Foreign Affairs, Cilt 70, Say 5 (K 1991),
s.124-125.
99
William C. Olson, The US Congress: An Independent Force in World Politics?, Foreign Affairs, Cilt 67,
Say 3 (Temmuz 1991), s.547.
96
60
Steven S. Smith, Jason M. Roberts ve Ryan V. Wielen, The American Congress (Cambridge: Cambridge
University Press, 2006), s.293-295.
101
Jack Goldsmith, The Terror Presidency: Law and Judgment Inside the Bush Administration (New York:
W.W. Norton, 2009).
102
Executive Order 9066 - Authorizing the Secretary of War To Prescribe Military Areas, 19.02.1942.
Kararnamenin (ngilizce) metni iin bkz.
http://www.ourdocuments.gov/doc_large_image.php?doc=74, Eriim: 20.08.2014.
103
1945 sonras dnemde yaynlanan bakanlk kararnamesinin says yaklak 6000dir.
100
61
62
askerleri iin ayrlan denekte bir kesinti iermesi sebebiyle, Bakan tarafndan
ulusal gvenlii tehlikeye drmekle eletirilmi ve istenilen deiiklikler
yaplmadan kendisine imza iin sunulmas halinde teklifin veto edilecei
aklanmtr. Bakanlk aklamalar, aka Kongrenin yetki alanna girilmesi
ve gler arasndaki ayrln hie saylmasdr. Bu tavr, yrtmenin yasamaya
mdahale ederek Kongreyi etkisiz klmaya altnn somut bir gstergesidir.
Bush ynetiminin benimsedii tek-bana yrtme teorisi olarak bilinen
yaklama gre bakann ulusal gvenlik gerekesiyle yrtmeden tek-bana
sorumlu kii gibi davranmas hatta gerekli grrse ikence emri vermesi bile
kabul edilmek durumundadr.107 11 Eyll sonrasnda daha fazla kabul gren bu
yaklam, Anayasann ngrd gler ayrl ile fren ve denge sisteminden
uzaklamak anlamna gelmektedir.108 Bu erevede; tek-tarafl alnan ve bazen
de hukukilii tartlan kararlar yznden bakanlara yneltilen imparator
benzetmesi dikkate alnrsa, Anayasada kurulmaya allan yasama-yrtme
dengesinin d politika alannda salanamadn iddia etmek doru olacaktr.
Terrle Sava kapsamnda Bakan Bushun Beyaz Saray ekibinin hazrlad birok yasal grte, yeni bir terr saldrsn engellemek adna ikence yapmann gerekli ve meru olabilecei ifade
edilmitir. Mesela John Yoo, ar sorgu teknikleri ve suyla yaplan ikencelerin yasal teorilerini hazrlayan kii olarak tannmaktadr. Bu erevede John Yoo tarafndan hazrlanan u raporlar dikkat ekicidir: Response to Alberto Gonzales Request for Views on Legality of Interrogation Techniques,
United States Department of Justice, Office of the Legal Counsel, (01.08.2002),
http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB127/020801.pdf, Eriim: 20.08.2014; Memorandum for William J. Haynes IT, General Counsel of the Department of Defense, U.S: Military Interrogation of Alien Unlawful Combatants Held Outside the United States, United States Department of
Justice Office of Legal Counsel, (14.03. 2003),
http://www.aclu.org/pdfs/safefree/yoo_army_torture_memo.pdf. Ayrca bkz. Dana Priest, Justice
Dept. Memo Says Torture May Be Justified, Washington Post, 13.06.2004.
http://www.washingtonpost. com/wpdyn/articles/A388 94-2004Jun13.html, Eriim: 20.08.2014
108
Gene Healy, The Cult of the Presidency: Americas Dangerous Devotion to Executive Power (Washington D.C.: Cato Institute, 2009), s.19-20.
109
Timothy S. Boylan, War Powers, Constitutional Balance, and the Imperial Presidency Idea at Centurys End, Presidential Studies Quarterly, Cilt 29, Say 2 (Haziran 1999), s.232- 249.
110
James P. Pfiffner, Power Play: The Bush Presidency and the Constitution (Washington D.C.: Brookings
Institution Press, 2008), s.149.
107
63
Souk Sava ve terrle sava gibi ulusal gvenlik odakl meselelerin arlk
kazanmasna paralel olarak bakanlarn uluslararas ilikileri belirlemedeki
arlnn artt; buna mukabil, daha ok yerel sorunlar ve semenlerden gelen
taleplere younlaan Kongre yelerinin d politikada Kongrenin g yitirmesine
dolayl da olsa yol at grlmektedir. Anayasada d politikann yasama ve
yrtme arasnda salanacak bir dengeyle yrtlmesi ngrlmse de bu
dengenin bozulduu ve Kongrenin 1930lara kadar koruduu etkinliini zamanla
yitirdii aktr.
zetlemek gerekirse, kinci Dnya Sava sonrasnda bakanlar yrtmenin en
st makam ve silahl kuvvetlerin bakomutan olduklar iin, Kongrenin kendisini
snrlandrmasnn meru olamayaca dncesinden hareketle, tek tarafl
kararlarn uygulamaktan ekinmemitir. Ulusal gvenlik konular sz konusu
olduunda, bakanlarn bu tavr daha da katlam, Kongreyi kendi istek ve
niyetleri dorultusunda ynlendirmeye almlar ve bunda baarl olmulardr.
Bakanlarn d politika alan mnhasr yetkilerindeymi gibi davranmalar,
Kongrenin Anayasadan ald baz yetkileri kullanamayacak duruma dmesiyle
sonulanmtr.
Yasama organna kar sorumluluu olmayan, yasama tarafndan grevden
alnamayan bakann, nemli bir alanda yasamay devre d brakp tek bana
davranma ynnde bir tutum gelitirmesi, ideal bakanlk sisteminin karakteristik
zelliine aykrdr. Hatrlatmak gerekir ki, Anayasay yazanlarn fren ve denge ile
engellemek istedikleri tam da budur. Cumhuriyetin kurucularnn 18. yzylda
tehlike olarak grd bu durum, gnmzde de bakanlk sistemlerinde
geni yetkileri olan bakanlarn otoriterleecei kaygsnn temel gerekesidir.
Nitekim, Kolombiya, Bolivya ve Arjantin gibi baz bakanlk sistemi rneklerinin
111
Fred Barbash, Supreme Court Backs Civil Liberties in Terror Cases, Washington Post, 28.06.2004,
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A11657-2004Jun28.html, Eriim: 20.08.2014.
64
ABDyi baarsz sistemlerden ayr klan, Kongrenin bte hakk sayesinde lke
ii konularda bakana kar cidd bir dengeleyici unsur olarak ortaya kabilmesi,
bakana yetkisinin snr olduunu gsterebilmesidir. Hatta bir sonraki balk
altnda anlatlanlar, burada anlatlanlarn tam aksi ynde bir tablo izmektedir.
65
Son olarak 1 Ekim 2013te kabul edilip yrrle girmesi gereken bte
tasarsnn Kongrede kabul edilmesi srecinde yaanan uzlamazlk, Hkmet
ile Kongre arasnda mali kaynak krizinin tekrarlanmasna sebep olmutur. Bu
kriz, Demokrat Bakan ile Cumhuriyeti Temsilciler Meclisini kar karya
getirmise de bu durum, sadece Mecliste ounluu oluturan parti ile
bakann farkl partilerden olmas ile aklanamaz. Sorunun asl gerekesi,
Cumhuriyeti Partinin Obamann nemli bir seim vaadi olup 2010 ylnda
yasalaan ve 2014 btesiyle yrrle giren salk sigortas sisteminin
(healthcare ya da Obamacare reform) devletin ekonomideki arln/roln
artracak olmas nedeniyle kar kmasdr. Nitekim, ekonomi politikalar
asndan Cumhuriyetilerin, neoliberal bir yaklam benimsedikleri ve
minimal devleti savunuyor olduklar dikkate alnrsa, yksek gelirli kiilere
daha fazla vergi deme ykml getirilmesi ya da daha fazla kiinin sigorta
korumas kapsamna alnmas gibi yeni dzenlemelere itiraz etmeleri kolayca
anlalacaktr.
66
edilse bile bakan tarafndan veto edileceine kesin gzyle bakld iin,
Cumhuriyetiler bu yasaya ilikin nerilerini kabul ettirmek iin bte hakkna
bavurmulardr.
ABD asndan bylesi bir durumun yaanmamas, fren ve denge sisteminin iyi
ekilde yrmekte olmasnn yan sra demokrasi ve uzla kltrnn gelimi
olmasyla yakndan ilgilidir. Aksi halde, zellikle ok partili bir Kongrenin, farkl
partiden bir bakanla almak durumunda olduu durumlarda, Kongre sk
sk bte hakkna bavurarak hkmeti ilemez hale getirebilecektir. ABDde
yaananlar krizlerin birka gn srmesi, Kongrenin bunu bakan ve hkmeti i
yapamaz hale getirmek iin bir silah olarak deil, etkin bir pazarlk arac olarak
kullandna iaret etmektedir.115
Emrah Hurma vd., ABDde Bor Tavan Uygulamas, Ksa Bilgi Notu, TBMM Aratrma Hizmetleri
Bakanl, 17 Ekim 2013.
115
encan, ABDde Hkmet Kapatma, s.4
114
67
7. SONU
ngiliz Monarisine duyulan tepkinin ekillendirdii bir felsef temelde ina edilen
ABD bakanlk hkmeti sistemi; yasama, yrtme ve yarg organlarnn kat
bir ekilde birbirinden ayrt, ancak birbirlerine fren ve denge mekanizmas
ile mdahalede bulunabildii bir yap ortaya karmtr. Bu sistemin temel
unsurlarn zetlemek gerekirse;
Gler ayrl kat ve belirgindir.
Bakanlk sisteminde yasama ile yrtme arasnda hassas bir denge kurulmas
gerektii, aksi takdirde her ikisi de halk tarafndan seilen Kongre yeleri ve
bakan arasnda yaanacak fikir ayrlklar sz konusu olduunda sistemin
kilitlenebilecei ihtimali grmezden gelinemeyecek kadar ciddidir. Bir dier
ihtimal ise, Gney Amerikadaki baz rneklerde olduu zere, bakann yetki ve
sorumluluklarn fazlasyla genileterek yasamay etkisizletirmesi ve sistemde
yrtmenin/bakann baskn olmasdr.
116
James Madison, These Departments Should Not Be So Separated as to Have No Constitutional Control Over Each Other, New York Packet, (01.02.1788), http://www.constitution.org/fed/federa48.htm,
Eriim: 20.08.2014.
68
69
70
KAYNAKA
ABD Ankara Bykelilii. Amerikan Hkmetinin Ana Hatlar, http://www.usembankara.org.tr/ ABDAnaHatlar/Hukumet.htm#b1, Eriim: 20.08.2014.
____ . Ksa ABD Tarihi, http://turkish.turkey.usembassy.gov/media/pdf/ abd_kisa_tarih.
pdf, Eriim: 20.08.2014.
____ . Amerika Hakknda: Amerika Birleik Devletleri Anayasas, http://photos.state.gov/
____
Adler, David G. The Constitution, Encyclopedia of American Foreign Policy: Studies of the
Principal Movements and Ideas. Alexander De Conde, Richard Dean Burns, Fredrik
Logevall, New York: Charles Scribners Sons, 2002.
Ambrose, Stephen E. The Presidency and Foreign Policy. Foreign Affairs, Cilt 70, Say 5,
(K 1991).
Barbash, Fred. Supreme Court Backs Civil Liberties in Terror Cases, Washington Post,
28.06.2004.http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A11657-2004Jun28.
html,Eriim: 20.08.2014.
Blaine, Kyle. Top Uses of Executive Privilege: Washington, Nixon, Obama, ABC News,
20.06.2012, http://abcnews.go.com/Politics/fast-furious-executive-privilege-georgewashington-barack-obama/story?id=16613606#1,Eriim: 20.08.2014.
Boylan, Timothy S. War Powers, Constitutional Balance, and the Imperial Presidency Idea at
Centurys End. Presidential Studies Quarterly, Cilt 29, Say 2 (Haziran 1999), s. 232- 249.
Connecticut Judicial Branch Law Libraries. Roger Sherman and The Connecticut
Compromise, http://www.jud.ct.gov/lawlib/History/Sherman.htm, Eriim: 20.08.2014.
Contrubis, John. Executive Orders and Proclamations. Report for Congress, Congressional
Research Service, (09.05.1999), http://www.llsdc.org/assets/sourcebook/crs-execorders-procs.pdf, Eriim: 20.08.2014.
Da, Gray. Anayasa Yargs ve alma Esaslar. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi,
Ankara niversitesi, 2003.
Duignan, Brian ed. The Executive Branch of the Federal Government: Purpose, Process, and
People. New York: Britannica Educational Publishing, 2010.
Erler, Edward J. The American Polity: Essays on the Theory and Practice of Constitutional
Government. New York: Taylor & Francis, 1991.
71
Fisher, Louis. Foreign Policy Powers of the President and Congress. Annals of the American
Academy of Political and Social Science, Cilt 499, (Eyll 1988).
____ . The Pocket Veto: Its Current Status. Report for Congress, Congressional Research
Service, (30.03.2001). http://www.senate.gov/reference/resources/pdf/RL30909.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
Foley, Michael ve John E. Owens. Congress and the Presidency: Politics in a Separated System.
Manchester: Manchester University Press, 1996.
Genovese, Michael A. ve Robert J. Spitzer. The Presidency and the Constitution: Cases and
Controversies. New York: Palgrave Macmillian, 2005.
Goldsmith, Jack. The Terror Presidency: Law and Judgment Inside the Bush Administration.
New York: W.W. Norton, 2009.
Healy, Gene. The Cult of the Presidency: Americas Dangerous Devotion to Executive Power.
Washington D.C.: Cato Institute, 2009.
Hogue, Henry B. Recess Appointments: Frequently Asked Questions. Report for Congress,
Congressional Research Service, (12.03.2008). http://www.senate.gov/CRSReports/
crs-publish.cfm?pid=%270DP% 2BP%5C W%3B%20 P%20%20%0A,
Eriim: 20.08.2014.
Hudson, David L. The Handy Law Answer Book. Canton, MI: Visible Ink Press, 2010.
Hughes, Charles E. The Republic Endures and This is the Symbol of Its Faith, U.S. Supreme
Court, http://www.supremecourt.gov/about/constitutional.aspx, Eriim: 20.08.2014.
Hurma, Emrah, ABDde Bor Tavan Uygulamas. Ksa Bilgi Notu, TBMM Aratrma
Hizmetleri Bakanl, Ekim 2013.
Jones, Charles O. Separate but Equal Branches: Congress and the Presidency. New Jersey:
Chatham House Publishers, 1995.
Madison, James. The Particular Structure of the New Government and the Distribution of
Power Among Its Different Parts, Independent Journal, 30.01.1788,
72
Olson, Guy. USA Elections in Brief. Didem zba (ev.), ABD Dileri Bakanl Elektronik
Dergisi, (Ocak 2008), http://photos.state.gov/libraries/turkey/231771/PDFs/abd_
secimleri_genel _bakis.pdf, Eriim: 20.08.2014.
Olson, William C. The US Congress: An Independent Force in World Politics?. Foreign
Affairs, Cilt 67, Say 3 (Temmuz 1991).
mrgnlen, Uur. Amerika Birleik Devletlerinde Kamu Ynetimi. Kamu Ynetimi lke
ncelemeleri iinde, Birgl Ayman Gler ed. Ankara: mge Yaynevi, 2009.
Pfiffner, James P. Power Play: The Bush Presidency and the Constitution. Washington D.C.:
Brookings Institution Press, 2008.
Priest, Dana. Justice Dept. Memo Says Torture May Be Justified, Washington Post,
13.06.2004. http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/articles/A38894-2004Jun13.
html, Eriim: 20.08.2014.
Ritchie, Donald A. The U.S. Congress: A Very Short Introduction. New York: Oxford University
Press, 2010.
Rozell, Mark. The Constitution and Executive Privilege, Library of Law and Liberty,
12.07.2012, http://www.libertylawsite.org/ 2012/07/12/the-constitution-and-executiveprivilege/ Eriim: 20.08.2014.
Sevin, Murat. Amerikan Yce Mahkemesi. Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesi
Dergisi, Cilt 51, Say 1 (1996), s.391-407
Silverstein, Gordon. Bush, Cheney, and the Separation of Powers: A Lasting Legal Legacy?.
Presidential Studies Quarterly, Cilt 39, Say 4 (Aralk 2009) s. 878-895.
Smith, Steven S., Jason M. Roberts ve Ryan V. Wielen. The American Congress. Cambridge:
Cambridge University Press, 2006.
encan, Hdai. ABDde Hkmet Kapatma. Bilgi Notu, TBMM Aratrma Hizmetleri
Bakanl, Ekim 2013.
Tanyc, aban ve Birol Akgn. Amerikan Bakanl: Cumhuriyetten mparatorlua. Ankara:
Orion Kitabevi, 2008.
Tushnet, Mark V. The Constitutional Politics of the Clinton Impeachment. Aftermath: the
Clinton Impeachment and the Presidency in the Age of Political Spectacle iinde, Leonard
V. Kaplan ve Beverly I. Moran eds. New York: New York University Press, 2001.
73
U.S. Department of Justice Office of Legal Counsel. Memorandum for William J. Haynes
IT, General Counsel of the Department of Defense, U.S: Military Interrogation of Alien
Unlawful Combatants Held Outside the United States, (14.03.2003). http://www.aclu.
org/pdfs/safefree/yoo_army_torture_memo.pdf, Eriim: 20.08.2014.
____ . Response to Alberto Gonzales Request for Views on Legality of Interrogation Techniques,
(01.08.2002). http://www.gwu.edu/~nsarchiv/NSAEBB/NSAEBB127/020801.pdf,
Eriim: 20.08.2014.
http://history.
state.gov/
74
Wildavsky, Aaron. The Two Presidencies: Presidential Power is Greatest When Directing
Military and Foreign Policy.Society, Cilt 4, Say 2 (1966), s. 7.
Yale Law School Avalon Project. Articles of Confederation: March 01, 1781, http://avalon.
law.yale.edu/18th_century/artconf.asp, Eriim: 20.08.2014.
____ . Madison Debates: June 15, 1787, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/
debates_615.asp#1, Eriim: 20.08.2014.
____ . Madison Debates: May 29, 1787, http://avalon.law.yale.edu/18th_century/
debates_529.asp#12, Eriim: 20.08.2014.
Yoo, John. How the Presidency Regained Its Balance, New York Times, http://www.
nytimes.com/2006/09/17/opinion/ 17yoo.html?pagewanted=all&_r=0, 17.09.2006.
Eriim: 20.08.2014.
____ . Laws as Treaties?: The Constitutionality of Congressional-Executive Agreements,
Michigan Law Review, Cilt 99, Say 4 (ubat 2001), s.757-852.
arjantin
Arjantin
75
1. GR
80
Arjantin
81
1916da Arjantinin seimle gelen ilk Bakan Hipolito Yrigoyen 1930da bir
askeri darbe ile grevden alnd ve lkenin ilk askeri ynetimi kuruldu. 1932de
sivil ynetime geilse de 1943te yine askeri ynetim baa geldi. Bu ynetimin
82
nde gelen ismi Albay Juan Domingo Peron, 1946da yaplan seimde bakan
seildi ve 1954teki seimlerde bu baarsn tekrarlad.11 Peron, zellikle birinci
dnemde ar milliyeti ve sosyal kalknmac bir politika izledi. Peronun otoriter
ynetimi bir taraftan lkenin ekonomik bakmdan ilerleme kaydetmesini ve gelir
dalm dengesinin kurulmasn salarken dier taraftan hukuki istikrarn bir
daha toparlanmayacak biimde bozulmasna yol at. Kurduu siyasi parti ve
siyasi hareket gnmze kadar yaayan en gl siyasi yap oldu. Peron, 1955te
silahl kuvvetlerin mdahalesi ile grevden alnd.12
1976da yeni bir askeri rejim balad. Yeni ynetim Ulusal Yeniden Yaplanma
Sreci ad altnda btn muhalefeti bastran kanl bir dnem balatt. Kirli
Sava olarak adlandrlan iddet olaylarnda 30.000 insan ld. 1981de dorua
kan ekonomik sorunlar, yolsuzluk ve huzursuzlukla birlikte 1982de Birleik
Krallkn Falkland adalarn igal etmesi ve ekilmesi askeri ynetimin g ve
itibarn bitirdi.13
12
Arjantin
83
geldi. Menem 6 yllk ilk bakanlk dneminde belli bir siyasi istikrar salarken
Peron gibi radikal reformlara engel olarak grd Yksek Mahkemenin
yapsn deitirerek hukuki istikrarszl derinletirdi. 1994te yapt geni
kapsaml anayasal reformla yeniden bakan seilmenin yolunu at. kinci dnem
iktidarnn sonlarnda siyasi ve ekonomik gstergelerde gerileme balad. nc
kere bakan aday olmak iin dnd hukuki dzenlemeyi gerekletiremedi.
4. ANAYASAL ORGANLAR
84
grevini de yerine getiren en yksek yarg organdr.19 Her eyaletin kendine ait
bir anayasas ve bir yarg sistemi bulunmaktadr.20 Eyaletler nispi bamszla
sahip olup daha ok baz vergiler, gvenlik, eitim, salk ve adaletle ilgili yetki ve
sorumluluklara sahiptirler.21
Kongre her yl olaan yasama dnemi olarak 1 Mart ile 30 Kasm arasnda
alr. Bakan, Kongreye olaanst toplant ars yapabilir ve Kongrenin
olaan alma sresini uzatabilir. Kongreye ilikin olarak Anayasada yer alan
nemli noktalar unlardr:
Kongre yeleri yasama dokunulmazl ve sorumsuzluuna sahiptirler.
Yrtme organna yasama yetkisi devredilemez. Ancak belli bir sre iin ve
Anayasa tarafndan belirlenmi artlar altndaki dzenlemeler istisnadr.
Arjantin
85
Kongrenin her bir meclisi, grd lzum zerine bakanlar kurulu yelerini
aklama yapmalar veya rapor sunmalar talebiyle arabilir.
Temsilciler Meclisi yeleri dorudan halk tarafndan seilir. Her eyalet bir seim
blgesi saylmakta ve listeli nispi temsil sistemi uygulanmaktadr. Eyaletler kendi
nfuslarna oranla milletvekili seerler.24 Milletvekili olabilmek iin 25 yan
doldurmak, asgari drt yl Arjantin vatanda olmak ve seilecei blgede en az
iki yl ikamet etmi olmak gerekmektedir. Semen ya Kasm 2012de karlan
bir kanunla 16ya drlmtr.
Milletvekilleri drt yl iin seilirler; ancak her iki ylda bir Meclisin yars
yenilenir. Yeniden seilmeye engel yoktur. Milletvekili says lkenin 10 ylda
bir yaplan saymlardaki nfusuna gre deikenlik gsterir. Hlihazrda toplam
milletvekili says 257dir.25
86
4.1.2. Senato
Senato nfusa baklmakszn her eyalete temsilci decek ekilde toplam
72 temsilciden oluur. Bir eyalette oylarn ounluunu alan parti o eyaletin
iki senatrn karr. En ok oyu alan ikinci parti ise nc senatr karr.
Senatrler, alt yllna halk tarafndan seilmektedir. Her iki ylda bir Senatonun
te biri yenilenmektedir. Bakan yardmcs ayn zamanda Senatonun
bakandr.28
28
29
Arjantin
87
Ulusal gmrk, ihracat ve ithalat vergilerine ilikin kanun yapar; vergi koyar;
borlanmaya, ulusal topraklarn kullanlmas ve satlmasna karar verir. Federal
Bankann para basmasna karar verir. ve d borlarn denmesini dzenler, d
ticareti ve eyaletler aras ticareti dzenler. Bteyi, kamu yatrmlarn ve yatrm
hesaplarn onaylar. Arjantin yerli halknn etnik ve kltrel varln kabul eder;
kimlik, iki dilli ve ok kltrl eitime saygy gvence altna alr, topluluklarn
hukuki ehliyetlerini kabul eder. Refah, eitim, sanayi, g, demiryollar, su
tamacl, d sermayenin ithali, insan haklar, sosyal adalet, istihdam yaratma,
blgeler aras eitsizlii giderme gibi konularda lkenin gelimesini salar.
Yksek Mahkemenin altndaki mahkemeleri kurar; genel af karr. Bakan ve
bakan yardmcsnn istifalarn kabul eder veya reddeder, grev yapacak bakan
ve bakan yardmcs bulunmaynca geici bir bakan seer. Dier devletlerle ve
Papalkla yaplan szlemeleri onaylar.30
Gmrk, vergi, federal banka, borlar, bte, eyaletler aras gelir aktarm,
dviz, ticaret, vb. ekonomik alanlarda ve posta, sosyal gvenlik, refah tedbirleri,
snr gvenlii gibi konularda kanun karr. Snr gvenliini salar. Bakana
sava ilan, misillemede bulunma ve bar yapma yetkisi verir. Sava ve bar
zamannda gerekli silahl kuvvetlerin tekilat ve ileyiini dzenler. kargaa
halinde skynetim ilan eder, tatil dneminde bakann ilan ettii skynetim
kararn onaylar. Eyaletlere federal mdahalenin yaplmasn kararlatrr, bu
konuda bakann, Kongre tatildeyken verdii karar onaylar.
Kongrenin her iki meclisinin yeleri ile yrtme organ kanun nerisinde
bulunabilir.31 Bir meclis tarafndan verilen kanun nerisi orada grlp kabul
edildikten sonra dier meclise havale edilir. Dier meclis tarafndan da kabul
edildii takdirde incelenmek zere bakana gnderilir. Bakann onaylamas ile
teklif kanunlar.
nerinin sahibi olan meclis, neri dier mecliste deitirilip tekrar kendisine
gelince onu tmyle reddedemez. neriyi ikinci olarak gren Meclisin,
neri zerinde deiiklik yapmsa, bunu mutlak ounlukla m yoksa te iki
ounlukla m yapt belli olmaldr. kinci gren Meclis mutlak ounlukla
deiiklik yapmsa, neri sahibi Meclis yine mutlak ounlukla ya bu deiiklikleri
kabul eder ya da ilk halinde srar eder. Ancak eer ikinci gren Meclis, yapt
Anayasada saylan szlemeler kanunlardan stn olup anayasa hkmlerine edeerdir.
Gelir salayan ve asker almna ilikin teklifler yalnzca Temsilciler Meclisi yeleri tarafndan verilebilir.
30
31
88
Arjantin
89
90
Grev Sresi
Grevden
ayrlma nedeni
Siyasi Partisi
Raul Ricardo
Alfonsin
stifa
Grev sresinin
bitmesi
Partido Justicialista
(PJ)
Fernando de la Rua
Grev sresinin
bitmesi
stifa
stifa
stifa
Grev sresinin
bitmesi
Grev sresinin
bitmesi
Partido Justicialista
(PJ)
Arjantin
91
Bakanlarn suistimaline ak olan bu anayasal kural Latin Amerika lkelerinin hemen hepsinde
farkl derecelerle de olsa mevcuttur (Jose Antonio Cheibub, Zachary Elkins ve Tom Ginsburg, Latin
American Presidentialism in Comparative and Historical Perspective, Chicago Public Law and Legal
Theory Working Paper, No.361, The Law School The University of Chicago, (Eyll 2011),
http://www.law.uchicago.edu/files/file/361-tg-latinAmerica.pdf, Eriim: 21.02.2013, s.17).
92
Kabinede yer alan bakanlklar; Bilim Teknoloji ve novasyon Bakanl, Savunma Bakanl, Sosyal
Kalknma Bakanl, Ekonomi Bakanl, Eitim Bakanl, ileri Bakanl, Adalet ve nsan Haklar
Bakanl, Tarm Bakanl, Federal Planlama Kamu Yatrm ve Hizmetler Bakanl, Sanayi Bakanl, Dileri Bakanl, Uluslararas Ticaret Bakanl, Salk Bakanl, Gvenlik Bakanl ile alma
ve Sosyal Gvenlik Bakanldr (Arjantin Hkmeti nternet Sitesi,
http://www.argentina.gob.ar/pais/48-acerca-del-gobierno.php, Eriim: 20.12.2012).
39
Kuvvetler, Arjantin Babakanlk nternet Sitesi, http://www.jefatura.gob.ar/atribuciones_p3,
Eriim: 11.03.2014.
40
Bu imzalar izleyen 10 gn iinde sz konusu kararnamelerin Kongrenin Karma Komisyonuna sunulmas gerekir.
38
Arjantin
93
Babakan, bakanlardan farkl olarak, Kongreye kar siyasi sorumluluk tar. Babakan iin gensoru nergesi verilebilir; iki meclisin yelerinin salt ounluunun
oyuyla drlebilir.41
94
Yksek Mahkeme yesi olmak iin belli mesleki artlarn yan sra senatr
olabilmek iin gerekli artlar tamak gerekir. Bu artlar, 30 yanda olmak,
asgari alt yl Arjantin vatandal bulunmak, belli bir gelir dzeyine sahip
olmaktr. Yksek Mahkeme yeleri bakan tarafndan atanr, bu atamalar
Senatonun toplantdaki yelerinin te iki ounluuyla onaylanr. yelerin grev
sresi daimidir ancak; 75 yana geldikten sonra her be ylda bir yeliklerinin
Senato tarafndan yenilenmesi gerekir. yeler siyasi yarg (juicio poltico) olarak
adlandrlan sulandrma usul ile grevden alnabilirler. Sulandrma Temsilciler
Meclisince nerilir; yarglama Senato tarafndan yaplr. Her iki mecliste de karar
yeter says mevcudun te ikisidir.
46
47
48
Arjantin
95
Peter Calvert, Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America, The Journal of Legislative Studies, Cilt 10, Say 2/3 (Yaz-Sonbahar 2004), s. 221.
50
John M. Carey, Presidential versus Parliamentary Government, Handbook of New Institutional Economics iinde Menard and M. M. Shirley ed., (Hollanda, 2005),
http://www.colorado.edu/ibs/eb/alston/psci4028/fall_2010/Presidential%20versus%20Parliamentary%20Government%20by%20Carey.pdf, Eriim: 23.02.2013, s. 96.
51
Hernandez, Republic of Argentina, s. 7.
52
Hernandez, Republic of Argentina, s. 6.
49
96
Arjantin
97
Milletvekillerinin liste usul nispi temsil sistemine gre seiliyor olmas, siyasi
partilerin, adaylarn belirlenmesindeki roln glendirmektedir. Bu listeler
ise eyalet valileri tarafndan belirlendii iin valilerin Temsilciler Meclisindeki
oylamalarda milletvekilleri zerinde geni nfuzu bulunmaktadr. Eyalet valileri
ise vergi paylam konusundaki dzenlemeler dolaysyla merkez ynetimine
baml durumda olduklarndan, oylamalar zerindeki nfuzun kayna yine
bakan olmaktadr. Bakann bu pozisyonu bir yandan Kongrenin bakana tabi
hale gelmesi, dier yandan eyaletlerin merkeze tabi olmasna yol amakta, bylece
hem kuvvetler ayrln hem de federalizmi zayf hale getirmektedir.60
98
De la Ruann UCRsi ise onun iki yllk bakanl boyunca her iki mecliste
de aznlk partisi olmutur. Merkez-sa lke Dayanmas Cephesi ile koalisyon
kurmutur.67 Nestor Kirchnerin, 2003te kurduu yeni Peronist Parti (Frente
para la Victoria-VF) onun dneminde Kongrede ounluu salamam
olsa da en byk parti olmutur. Cristina Kirchnerin partisi Peronist VF ve
mttefikleri ise 2007den 2014e kadar sadece 2009-2011 arasnda Kongre
ounluunu kaybetmitir.68
Peronist-Anti Peronist biimindeki makro ayrmn yan sra Peronist partinin
kendi i rekabeti lkedeki siyasi rekabetin nemli bir boyutunu tekil etmektedir.
Sa ya da sol anlamnda ideolojik duruu olmayan, farkl siyasi grlerdeki insanlar
Lupu ve Stokes, The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912-2003, s. 59.
Lupu ve Stokes, The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912-2003, s. 61.
Argentina: Political Parties , GlobalSecurity. Org nternet Sitesi,
http://www.globalsecurity.org/military/world/argentina/political-parties.htm, Eriim: 23.12.2012.
65
Polity IV Country Report 2010: Argentina, Systemicpeace.org nternet Sitesi,
http://www.systemicpeace.org/polity/, Eriim: 23.12.2013, s.3.
66
Aleman ve Calvo, Analyzing Legislative Success in Latin America, s.11.
67
Aleman ve Calvo, Analyzing Legislative Success in Latin America, s.11.
68
Argentina, Inter Parliamentary Union (IPU) nternet Sitesi.
62
63
64
Arjantin
99
70
100
Ernesto Stein vd., The Politics of Policies: Economic and Social Progress in Latin America 2006 Report
(New York: Inter-American Development Bank, 2005),
http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/getdocument.aspx?docnum=1600271, Eriim: 12.02.2013, s. 55.
78
Scartascini, Stein ve Tommasi, How Democracy Works, Political Institutions, Actors, and Arenas in
Latin Amercan Policmaking, s.62.
79
Mark P. Jones, Sebastian Saiegh, Pablo T. Spiller ve Mariano Tommasi, Keeping a Seat in Congress:
Provincial Party Bosses and the Survival of Argentine Legislators, Annual Meeting of American Political Science Association Balkl Konferansta Sunulan Bildiri, 2001,
https://files.nyu.edu/sms267/public/saiegh_APSA.pdf, Eriim: 14.10.2013, s. 1.
80
Scartascini, Stein ve Tommasi, How Democracy Works, Political Institutions, Actors, and Arenas in
Latin Amercan Policmaking, s. 62.
81
Hernandez, Republic of Argentina, s. 4.
82
Gabriel Bouzat, Presidential Power and Political Crisis in Argentina, Universidad de Buenos Aires,
http://www.law.yale.edu/documents/pdf/Presidential_Power_and_Political_Crisis.pdf,
Eriim: 11.01.2013, s. 11.
77
Arjantin
101
1989-1999 arasnda iki dnem ynetimde olan Carlos Menem sper bakanlk
geleneini geri getirmitir. Hukukun stnlnden rahatszlk, hegemonik
siyasi kltr bu dnemde yeniden glenmitir. Peronist tabana dayanan Menem
yrtmeyi kontrol ederken, Kongredeki ounluu elde etmi ve st yargda
kadrolamaya arlk vermitir. Bu dnem, muhalefetteki Radikal Partinin
zayflam olmasnn da etkisiyle Menem ar gl bir bakan konumu elde
etmitir. Seim usulszlkleri ve yargya yanda atama konusunda ok rahat
davranm, Yksek Mahkemenin hkim saysn beten dokuza karm ve istedii
hkimleri atamtr.84 Yksek Mahkemede kendi lehine oluturduu bu yapnn
rahatlyla Menem, DNUlara ok sk bavurmutur. Menem 1994te yaplan
geni anayasa deiiklii ile yeniden seilmesini mmkn klacak dzenlemeyi
getirmitir.
1999da ekonomik bunalm ortamnda seilen Fernando de la Rua iki yllk
iktidar boyunca ekonomik gerilemeyi ve yoksullamay durduramaynca
2001de istifa etmitir. Bylece ikisi de Radikal cepheden gelen Alfonsin ve De la
Jason Ross Arnold, Parliaments and Citizens in Latin America, The Journal of Legislative Studies, Cilt
18, Say 3-4 (Eyll-Aralk 2012), http://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13572334.2012.7
06055#.Ukvk_tLIYSU, Eriim: 23.01.2013, s. 456.
84
Bu hkimlerden biri Menemden benim patronum olarak bahsederken, dieri nne gelen davada
hkmete kar karar vermeyeceini ifade etmitir.
83
102
90l yllarda yaygnlaan ve daha ok otoyol igali biiminde cereyan eden yoksul ve ii eylemleri (piquetero) bu dnemde hkmetin uzla ve
bar giriimleriyle azalmtr. Hkmet; isizlik
sigortas, konut yardm, yoksullara gda-giyim
yardm gibi sosyal politikalarla bu eylemleri
Carlos Saul Menem
azaltm ve eylemci kitleleri kendi destekileri
haline getirmitir. yle ki bunlardan baz eylemci liderleri eitli bakanlklarda
st dzey makamlara atanmlardr.88 Dier yandan hkmetle ibirliine gitmeyen bamsz piquetero kitleleri ve nderleri dlanarak ve sosyal yardmlardan
mahrum braklarak ibirliine zorlanmlardr.89 Bylece aslnda hkmet kart
bir misyona sahip olan bu hareket Kirchnerin siyasi yaps ierisinde eritilmitir.
86
Arjantin
103
Kirchner 2007de grevi sona erince genel siyasal artlar yeniden aday
olmasna msait olduu halde aday olmam, yerine einin aday olmasn tercih
etmitir. Bu tercihteki amac ise einin bir dnemlik bakanlndan sonra iki
dnem daha bakan olma hesab olmutur.92 Bylece 2007de yaplan seimle
Nestor Kirchnerden sonra Cristina Fernandez de Kirchner bakanlk koltuuna
oturmutur.93
104
Eyaletlerle likiler
96
Arjantin
105
Veto Yetkisi
106
107
Arjantin
107
Anayasaya gre bakan, olaanst dnem boyunca bir yetki kanununa veya ak
bir yetki devrine gerek olmakszn zorunluluk ve aciliyet kararnameleri (decreto
de necesidad y urgencia - DNU) karabilir. Bu kararnameler, istisnalar dnda,
kanunla dzenlenen konular dzenleyebileceinden ve kanun hkmnde
olduklarndan,110 bakann bu dzenlemelerle Kongrenin yasama fonksiyonuna
ilikin ayrcaln ar biimde ihlal ettii ileri srlmektedir.111
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s. 11.
James Je Heon Kim, Case for Constrained Unilateralism: Decree of Necessity and Urgency in Argentina, 1916-2004, Columbia University Department of Political Science, (Eyll 2007),
http://jcsites.juniata.edu/faculty/kim/research/wis/kim0907jt.pdf, Eriim: 12.02.2014, s.19.
111
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s. 12.
109
110
108
Arjantin
109
235
250
200
159
155
150
107
100
50
0
65
32
Raul
Alfonsin
29
Carlos
Carlos Fernando de Eduardo
Menem I Menem II
la Rua
Duhalde
Nestor
Kirchner
CrisCna
Kirchner
Son bakan Cristina Kirchnerin 2010da kamu alanlarna bir gn tatil iznini
ve Ulusal Tiyatro Kurumunun kuruluuyla ilgili karar bir DNU ile resmiletirmesi, DNUlarn karlmasnda olaanst durumlarn gzetilmediine rnek verilebilir. Yine baz bakanlarn kendi maalarn DNU ile artrmalar zorunluluk ve
aciliyet erevesinin aldn gstermitir. zellikle Menem dneminde, milli
futbol takmnn malarnn yaynlanmas ve sinema biletlerinden alnacak vergi
gibi konularn dahi DNUlarla dzenlenmi olmas ilgintir.123
110
127
Arjantin
111
Argentina: Emergency Decrees on President of the Central Bank, Payment of External Debt, Library
of Congress nternet Sitesi, 27.01.2010,
http://www.loc.gov/lawweb/servlet/lloc_news?disp3_l205401802_text, Eriim: 13.01.2014.
133
Merkez Bankasndan byk bir meblan bor demeleri iin kullanlmasn ngren DNU yargsal
srete deerlendirilirken, bakan, onu iptal ederek benzer bir DNU karm ve amacna ulamtr.
134
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s. 12.
135
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s. 27.
136
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s. 16.
137
Calvert, Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America, s. 219.
132
112
Arjantin
113
144
114
bana bir kiiyi olaan atama usulne uymadan dorudan atamas yetkisini
ifade etmektedir. Bu geici ve olaanst uygulamann yazmndaki boluklar
nedeniyle, bakann yapt bu tip atamalarn zorunluluu ve geicilii ilkeleri
ihmal edilmektedir. lgili metinlerde atamann aciliyeti, atamada gr
alnacak kii ve kurumlar, atananlarn liyakat kriterleri, grevden alnma artlar,
zerklikleri konusunda belirlenmi olan kriterler bulunsa da bunlardan biri veya
birka ihmal edilmektedir.147
Saytay
Saytay, Kongre tarafndan sekiz yl iin seilen yedi yeden oluur. ki Meclisten
gelen yelerden oluan karma komisyon Saytayn ulusal bteyi incelemesine
nezaret eder. Kurumun yrtmenin ekonomik tasarruflar zerindeki denetim
ve incelemelerini glendirmek iin, Anayasa Saytay bakannn muhalefet
partisinden olmasn zorunlu klmtr (m.85). Ancak 1994teki anayasa
deiikliinden sonra, anayasann sz konusu yaklamna uygun olmayan
Saytayla ilgili kanun deitirilmedii iin, bu kurum da arzulanan bamsz
kimlie kavuamamtr. Saytay kararlar ortak olarak ve ounluun kararyla
verildii iin iktidar partisi Kongrede ounlua sahipse Kurumun bamsz
hareketi kstlanmaktadr.149
Arjantin
115
Ombudsmanlk Kurumu
Argentina: Private Companies Banned From Advertising in Independent Media, Freedom House nternet Sitesi, (13.03.2013), http://www.freedomhouse.org/country/argentina, Eriim: 06.06.2013.
Argentina Country Strategy Paper 2007-2013, s. 8.
153
Roberto De Michele, The Role of the Anti-Corruption Office in Argentina: Lessons on Corruption and Anti-Corruption: Policies and Results, The Journal of Public Inquiry, (Sonbahar-K 2011),
http://www.ignet.gov/randp/f01c05.pdf, Eriim: 06.02.2013, s. 17.
154
De Michele, The Role of the Anti-Corruption Office in Argentina, s.17.
155
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s. 59.
151
152
116
Arjantin yarg sistemi genel olarak bamsz olmakla birlikte hala siyasi
yetkililerin etkisi altndadr ve yolsuzlukla maluldr. Kurumsal olarak ayrlm
olsa da yetersiz ilevsel kapasitesi nedeniyle kstlanmtr. Ayn sorunlar blgesel
dzeyde daha iddetli olarak yaanmaktadr.158
Arjantin
117
118
Yksek Mahkeme, 20. yzyl boyunca askeri darbelerle kesilen Arjantin siyasi
sisteminde yrtmeye kar bamszln korumada ciddi sorunlar yaamtr.
1947de Peron dneminde, be yeli Yksek Mahkemenin drdnn sulandrma
yoluyla grevden alnmasndan itibaren iktidara gelen hkmetlerin hemen
hepsi Yksek Mahkemeye mdahalede bulunmular; sulandrma, istifaya
zorlama gibi yollara bavurmulardr. Peronu izleyen dnem boyunca Yksek
Mahkemede gerekleen 65 deiimin yalnzca 5i olaan usulle yaplm yani
lm veya emeklilik sebebiyle gereklemitir.166 Askeri ynetim dnemlerinde
bakanlar Yksek Mahkemenin yapsna sk sk mdahale etmilerdir. 1940l
yllardan 1980lere kadar hkmetler memnun olmadklar yeleri sulandrarak
grevden alm ve bunlarn yerine daha yakn olduu yeleri atamtr.167
Arjantin
119
120
Arjantin
121
3,5
3
Karlkl bamllk
2
1
0
-1
-2
122
Siyasi stikrarszlk
Bakan, devlet bakan sfatyla btn ulusu temsil etmektedir ki bu temsil siyasi
tarafgirlik yapmaya uygun deildir. Dier taraftan hkmet bakan sfatyla bir
siyasi partinin temsilcisi rol stlenmektedir ki bu rol dier siyasi partilere kar
taraf olmay gerektirmektedir. Bu ikili roln yol at bir sorun da udur: Siyasi
partilerin ayn zamanda siyasi hareketlerle (Peronist, anti-Peronist, Radikal)
tanmland Arjantinde bakanlar kendilerini ulusun temsilcisi sayarken
siyasi rakiplerinin temsil vasfn yok saymlardr. ktidara gelen ve aslnda bir
siyasi parti ve siyasi hareketin lideri olan bakann kendini ulusal karlarn
tek temsilcisi saymas, muhalefetin de bakann meruiyetini inkr etmesine,
sadakatsiz ve ykc bir yol izlemesine neden olmaktadr. 191
Rose-Ackerman, Desierto ve Volosin, Hyper-Presidentialism, s. 71.
Huneeus, Berrios ve Cordero, Legislatures in Presidential Systems: The Latin American Experience, s. 406.
189
Filipe Campante, Brazil-Argentina: Political Instability and Economic Performance As Seen From
Brasilia and Buenos Aires, Escola de Economia de So Paulo Konferans dizisinde Sunulan Tebli, (Kasm 2009), http://www.hks.harvard.edu/fs/fcampan/Papers/BrazilArgentina.pdf,
Eriim: 05.08.2013, s. 8.
190
Bouzat, Presidential Power and Political Crisis in Argentina, s. 1.
191
Bouzat, Presidential Power and Political Crisis in Argentina, s. 15.
187
188
Arjantin
123
Bouzat, Arjantin siyasi elitinin, sfr toplaml oyun ilkesiyle alt ve lkenin
ihtiya duyduu reformlar gerekletirme kapasitesinden yoksun olduu
deerlendirmesini yapmaktadr. Bu yaklama gre siyasi elit 2001-2002de
yaanan ar krizden karlabilecek derslere ramen atmac tutumunu
deitirebilmi deildir. Latin Amerikann sosyal yaps ve siyasal kltrnn
bir neticesi olarak sosyal atmalar sert biimde yaanmakta; toplumda
bunlarn zmlenmesi veya hafifletilmesi iin resmi siyasal kurumlar iletme
kabiliyetinin dk olduu ileri srlmektedir. 193
124
Kurumsal Zayflk
Arjantin
125
126
Arjantin
127
7. SONU
128
Arjantin
129
130
Arjantin
131
KAYNAKA
ABD Dileri Bakanl nternet Sitesi. Argentina, http://www.state.gov/r/pa/ei/
bgn/26516.htm, Eriim: 23.12.2012.
Aleman, Eduardo ve Ernesto Calvo. Analyzing Legislative Success in Latin America: The
Case of Democratic Argentina. University of Maryland, http://www.gvpt.umd.edu/
calvo/aleman-calvo-in%20Odonell%20etal-lap-newvoices.pdf, Eriim: 16.11.2013.
Calvert, Peter. Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America. The
Journal of Legislative Studies, Cilt 10, Say 2/3, (Yaz-Sonbahar 2004), s. 218-229.
132
Cheibub, Jose Antonio, Zachary Elkins ve Tom Ginsburg. Latin American Presidentialism in
Comparative and Historical Perspective. Chicago Public Law and Legal Theory Working
Paper, Say 361, The Law School The University of Chicago (Eyll 2011), http://www.
law.uchicago.edu/files/file/361-tg-latinAmerica.pdf, Eriim: 21.02.2013.
CIA nternet Sitesi. Argentina, https://www.cia.gov/library/publications/the-worldfactbook/geos/ar.html, Eriim: 10.01.2014.
Gabriele, Florencia Ines. Argentinas Delegative Democracy: A Case Study. Siyaset Bilimi
Tezi, Say: 18, Northeastern University, 2014, http://iris.lib.neu.edu/cgi/viewcontent.
cgi?article=1017&context=polisci_diss, Eriim: 11.02.2014.
Gallo, Andres A. ve Lee J. Alston. Argentinas Abandonment of the Rule of Law and Its
Aftermath. Journal of Law & Policy, Cilt 26, s.153-182.
Jones, Mark P., Sebastian Saiegh, Pablo T. Spiller ve Mariano Tommasi. Keeping a Seat in
Congress: Provincial Party Bosses and the Survival of Argentine Legislators. Annual
Meeting of American Political Science Association Balkl Konferansta Sunulan Bildiri,
2001, https://files.nyu.edu/sms267/public/saiegh_APSA.pdf, Eriim: 14.10.2013, s. 1-33.
Arjantin
133
Kim, James Je Heon. Case for Constrained Unilateralism: Decree of Necessity and Urgency
in Argentina, 1916-2004. Columbia University Department of Political Science, (Eyll,
2007), http://jcsites.juniata.edu/faculty/kim/research/wis/kim0907jt.pdf, Eriim:
12.02.2014.
Levitsky Steven ve Maria Victoria Murillo. Argentina: From Kirchner to Kirchner. Journal
of Democracy, Cilt 19, Say 2 (Nisan 2008), s. 16-30.
Lupu, Noam ve Susan C. Stokes. The Social Bases of Political Parties in Argentina 1912
2003. Latin American Research Review, Cilt 44, Say 1 (2009), http://www.noamlupu.
com/social_bases.pdf, Eriim: 23.12.2013.
Mazzuca, Sebastian L. Lessons From Latin America The Rise of Rentier Populism.
Journal of Democracy,Cilt 24, Say 2 (Nisan 2013), http://www.isp.org.pl/uploads/
filemanager/TheriseofrentierpopulismSMazzucaApril-2013.pdf, Eriim: 07.02.2013,
s.108-122.
Palanza, Valeria ve Gisela Sin. Item Vetoes and Attempts to Override Them in Multiparty
Legislatures. Journal of Politics in Latin America, Cilt 5, Say1(2013), http://journals.
sub.uni-hamburg.de/giga/jpla/article/view/614/612, Eriim: 11.02.2014, s. 37-66.
Pereira, Carlos ve Marcus Andre Melo. The Surprising Success of Multiparty Presidentialism.
Journal of Democracy, Cilt 23, Say 3 (Temmuz 2012), http://www.journalofdemocracy.org/
article/surprising-success-multiparty-presidentialism, Eriim: 08.02.2013, s.156-170.
Peter Calvert. Executive Leadership and Legislative Assemblies: Latin America. The
Journal of Legislative Studies, Cilt 10, Say 2/3 (Yaz-Sonbahar 2004), s. 218-229.
RateInflation nternet Sitesi. Argentina Inflation Rate History- 2004-2014
http://www.rateinflation.com/inflation-rate/argentina-historical-inflation-rate,
Eriim: 10.01.2014.
Scartascini, Carlos, Ernesto Stein ve Mariano Tommasi. How Democracy Works Political
Institutions, Actors, and Arenas in Latin Amercan Policmaking. David Rockefeller
Center for Latin American Studies, Harvard University. Cambridge: Inter-American
Development Bank, 2010.
Schamis, Hector E. Argentinas Troubled Transition. (ubat 2008), http://www.relooney.
info/00_New_2145.pdf, Eriim: 05.03.2013.
Stein, Ernesto, Mariano Tommasi, Koldo Echebarria, Eduardo Lora ve Mark Payne. The
Politics of Policies: Economic and Social Progress in Latin America 2006 Report. New
York: Inter-American Development Bank, 2005, http://idbdocs.iadb.org/wsdocs/
getdocument.aspx?docnum=1600271, Eriim: 12.02.2013.
Sullivan, Mark P. Argentina: Political and Economic Conditions and U.S. Relations , ABD
Kongresi Aratrma Merkezi Raporu,12.10.2006, http://www.fas.org/sgp/crs/row/
RS21113.pdf, Eriim: 12.03.2013, s. 1.
azerbaycan
Azerbaycan
135
136
Azerbaycan
137
1. GR
138
Azerbaycan
139
niter bir devlet olan Azerbaycan Cumhuriyeti, 1995 Anayasas ile Nahvan
zerk Cumhuriyetinin statsn belirlemi ve devletin bir paras olarak kabul
etmitir. Anayasas ve 45 yeli yasama organ olan Nahvan zerk Cumhuriyeti,
i ilerinde belirli oranda bamsz, d ilerinde Azerbaycana bamldr.5
140
Polity IV Demokrasi Endeksinde demokrasi ve otokrasi skorlar verilmekte ve -10 (gl otokrasi)
ve +10 (gl demokrasi) arasnda skorlar yer almaktadr. Demokrasi ve otokrasi skorlar arasndaki fark ifade eden Polity Endeksi demokrasinin ok yaygn olarak kullanlan bir lmdr (Polity
IV Country Report 2010: Azerbaijan, Center for Systemic Peace nternet Sitesi,
http://www.systemicpeace.org/polity/Azerbaijan2010.pdf, Eriim: 19.07.2013).
9
Azerbaycan Yllk Raporu 2012: Azerbaycann Genel Ekonomik Durumu ve Trkiye ile Ekonomik-Ticari likileri, T.C. Bak Bykelilii Ticaret Mavirlii nternet Sitesi,
http://www.musavirlikler.gov.tr/upload/AZER/RAPOR%202012.docx, Eriim: 10.03.2014, s. 6.
10
Natig Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei (Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul niversitesi, 2009), s. 11.
11
Tunca zgii, Orta Asya Cumhuriyetleri ve Azerbaycann Parlamento Yaplarnn Karlatrmal
Analizi, Trkiyat Mecmuas, Cilt 22, (Gz 2012), http://www.journals.istanbul.edu.tr/tr/index.php/
turkiyat/article/view/18740/pdf, Eriim: 03.06.2013, s. 85; Levent Gnen, Azerbaycan Anayasas
zerine Notlar, AHFD, Cilt 47, Say 14 (1998), http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/38/294/2683.
pdf, Eriim: 29.04.2013, s. 190.
8
Azerbaycan
141
142
4. ANAYASAL ORGANLAR
4.1 Yrtme Organ
4.1.1 Devlet Bakan
Bakanlk Seimleri
Bakan, be yllk sre iin, genel, eit ve dorudan seim esasna gre serbest,
ahsi (kiisel) ve gizli oylama yolu ile seilir. Bakan seilebilmek iin bakan
adaynn oylamaya katlanlarn yarsndan fazlasnn oyunu almas gerekir.21 Bu oy
19
20
21
Sarahmetolu, Azerbaycanda Cumhurbakanl Seimleri Beklentiler ve Gerekler, s. 10-11; Republic of Azerbaijan: Presidential Election, 9 October 2013 Final Report, OSCE/ODIHR nternet Sitesi, http://www.osce.org/institutions/110015, Eriim 19.03.2014, s. 29.
Azerbaycan Anayasas, TRKPA nternet Sitesi, www.turk-pa.org/documents/turk-t.pdf, Eriim:
10.04.2013.
1995 Anayasasnda yaplan 2002 deiiklii ile te iki olan ounluk, salt ounluk olarak deitirilmitir.
Azerbaycan
143
Devlet Bakan lham Aliyev, yemin treninde Azerbaycan bayran perken (2013)
144
A.Muttalibov
8 Eyll 1991
H. Aliyev
3 Ekim 1993
. Aliyev
15 Ekim 2003
E. Elibey
H. Aliyev
. Aliyev
. Aliyev
24
%98,5
7 Haziran 1992
%59,4
11 Ekim 1998
%76,11
15 Ekim 2008
9 Ekim 2013
25
%98,8
%76,84
%88,73
%84,54
Azerbaycan
145
Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei, s. 127; Alkan, Azerbaycan Paradoksu Azerbaycann ve D Politikas, s. 97. Devlet Bakannn yasama organ tarafndan kabul edilen ve onay
iin kendisine sunulan bir kanunu onaylamay reddedip onun kanunlamasn nlemesine mutlak
veto ad verilmektedir. Buna karn, devlet bakannn kendisine sunulan bir kanunu geri gndermesinden sonra, yasama organnn ayn metni nitelikli bir ounlukla kabul edebilme yetkisi varsa,
bu durumda geciktirici vetodan sz edilebilir. Baka bir anlatmla, geciktirici veto ynteminin geerli olduu sistemlerde, yasama organnn cumhurbakannn geri gnderme kararna kar direnebilmesi iin ncekinden daha nitelikli bir oy ounluuna ulamas gerekmektedir. (eref ba,
Cumhurbakannca Yaymlanmas Ksmen veya Tamamen Uygun Bulunmayan Kanunlarn Meclise
Geri Gnderilmesi, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt 52,Say 3 (2003), s. 305).
27
Anayasal kanunlar, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasna ek dzenlemeler getiren ve Azerbaycan
Cumhuriyeti Milli Meclisinde 95 oyla kabul edilen kanunlardr (Enes Mehmetolu, Azerbaycan Anayasasnda Yrtme Erki (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Dokuz Eyll niversitesi, 2010), s. 85).
28
Hacyev, Bakanlk Sistemi ve Azerbaycan rnei, s. 127.
29
Cabir Aliyev, Azerbaycan Anayasal Yarg Sisteminde ikyet Denetim Usul: Anayasa ikayeti (Ya
ynlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, 2010), s. 75.
26
146
Azerbaycanda yerel hizmetler merkezi idarenin tara uzants olan ve Anayasada yerel yrtme organlar olarak ifade edilen icra hkimiyetleri (valilikler) ve Anayasann drdnc blmnn dokuzuncu faslnda dzenlenen belediyeler araclyla yerine getirilmektedir (Mrteza Hasanolu, Azerbaycan Cumhuriyetinde Devletin Yeniden Yaplandrlmas, Saytay
Dergisi, Say 69, s. 80, http://www.sayistay.gov.tr/dergi/icerik/der69m5.pdf, Eriim: 28.10.2014,
s. 83-84, Fikret Elma, Azerbaycanda Yerel Ynetiim ve Belediye: Bak ve Yakn Havzas rnei, Sleyman Demirel niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt 18, Say 2 (2013),
http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/files/2013-2-10.pdf, Eriim: 28.10.2014, s. 169).
Azerbaycan idari tekilat iin bkz. Levent Demirelli, Azerbaycan Cumhuriyeti Kamu Ynetimi rgtlenmesi (Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Hacettepe niversitesi, 2012).
31
Devlet Bakan, Anayasann 1, 2, 6, 7, 8, 21inci maddeleri, 3nc maddenin 3nc fkrasnda belirtilen hususlar ve 3nc faslda geen maddeler, yani Temel nsan ve Vatanda Haklar ve zgrlkleri ile ilgili maddeler hari olmak zere nemli herhangi bir meseleye dair referandum tayin
edebilir. (Mehmetolu, Azerbaycan Anayasasnda Yrtme Erki, s. 82).
30
Azerbaycan
147
32
148
Azerbaycan
149
Milli Meclisin yetki alanna giren konularda anayasal kanunlar ile kanunlar
karmak ve kararlar almak,
Azrbaycan Respublikas Milli Mclisi Daxili Nizamnamsinin tsdiq edilmsi Haqqnda Azrbaycan Respublikasnn Qanunu, Azrbaycan Respublikasnn MilliMclisi nternet Sitesi,
http://www.meclis.gov.az/?/az/content/39, Eriim: 06.06.2013.
33
150
Azerbaycan
151
152
Anayasa Mahkemesi
Azerbaycan
153
Anayasa Mahkemesinin dier bir grevi ise devlet bakan seim sonularn
seim gnnden itibaren 14 gn iinde resmen ilan etmektir (Any. m. 102/1).
Anayasa Mahkemesi, Milli Meclisin seim sonularnn doruluunu denetler ve
onaylar (Any. m. 86).
2002 ylna kadar Anayasa Mahkemesinin yetki alanna giren siyasi partilerin
kapatlmasna ilikin davalar, yaplan anayasa deiiklii ile genel mahkemelerin
grev alanna girmitir.34
Devlet bakan, yasama srecinde gletirici ve mutlak veto yetkileri gibi nemli
yetkilerle donatlmtr. rnein Milli Mecliste kabul edilen ve devlet bakannn
onayna sunulan kanun geri gnderildiinde, tekrar onaya sunulabilmesi iin
kanunun nitelikli ounluk gerektiren bir konuda, 95; basit ounluk gerektiren bir
konuda, 83 oy okluu ile Milli Mecliste kabul edilmesi gerekir. Devlet bakannn
kanunu geri gnderme yetkisi iin 56 gn gibi uzun bir sre ngrlm olmas da
(Any. m. 110) veto yetkisini glendirici bir unsur olarak karmza kmaktadr.
Aliyev, Azerbaycan Anayasal Yarg Sisteminde ikayet Denetim Usul: Anayasa ikayeti, s. 65.
34
154
35
Azerbaycan
155
Sistem zerine yaplan eletirilerin ana temas, anayasa deiiklikleri ile gittike
glendirilen devlet bakannn otoritesidir. Hatta Anayasann bakana oransz
yetkiler verdii ileri srlmtr.37 Mevcut otoriteyi daha da salamlatran
dzenlemeler 2002 ve 2009da yaplan Anayasa deiiklikleri ile gereklemitir.
156
Komisyonu (MSK) tarafndan %71; evet oylarnn ise %87,7 olduu aklanmtr.41
Devlet bakannn snrsz seilebilme hakknn demokratikleme srecinde
olan lkelerde otoriter rejime dnme tehlikesi yaratt Azerbaycan anayasal
sistemine ilikin eletirilerden biridir.42
42
43
Azerbaycan
157
2003 ylndaki devlet bakanl seiminden nce yaplan dier bir dzenleme,
milletvekili adaylarnn belirlenmesinde etkili olan ve aday olabilmek iin onay
alnmas zorunlu olan MSK ve blge seim komisyonlarnn yapsnda yaplan
deiikliktir. Seim komisyonlarnn bu stratejik konumlar onlarn statleri
konusunda tartmalarn yaplmasna neden olmaktadr.51 1994 ylnda yelerinin
tamam devlet bakan tarafndan belirlenen MSKnin yapsnda 1998 ylnda
bakanlk seimi ncesi deiiklie gidilerek; yelerinin yarsnn devlet bakan
tarafndan, dier yarsnn ise parlamentodaki partilerin ye dalmna gre
partiler tarafndan belirlenmesi ngrlmtr. Avrupa Konseyi tarafndan da
eletirilen MSKnin bu yaps, 27 Mays 2003te kabul edilen Seim Kanunu ile
deitirilmitir. Deiiklik ile ye says 15e inen MSKnin yelerinin dalmnda
parlamentoda ounlua sahip olan partiye 6, bamszlara, Meclisteki muhalefet
partilerine ve Meclis dndaki muhalif partilere ise 3er ye belirleme hakk
tannmtr.52 En son yaplan deiikliklerle Seim Kanununa gre MSKnin ye
says 18 olmutur: yelerinin 6s Mecliste ounlua sahip parti tarafndan,
6s Meclisteki sandalye says az olan partiler tarafndan ve kalan 6 yesi ise
Meclisin bamsz yeleri tarafndan belirlenmektedir.53 Ancak parlamentoda YAP
ve hkmet yanllarnn ounlukta olduu dnldnde yaplan deiikliin
MSK yapsnda sonucu etkileyici bir deiiklie yol atn ileri srmek zordur.54
Seim ncesi n eleme grevi stlenen MSK, iktidar partisinin dolaysyla
devlet bakannn gdmnde, muhalefet partilerini kstlayc kararlar
alabilmektedir. Bu yetkisini 1995 parlamento seimlerinde iki byk muhalefet
48
49
50
51
52
53
54
158
Azerbaycan
159
Parlamento ile yarg arasndaki ban kurulduu dier bir alan parlamento
seimleridir. MSK ve blge seim komisyonlar adaylara ilikin seim ncesi
eleme srecini gerekletirirken, seim sonrasnda Anayasa Mahkemesi ikinci
eleme srecini gerekletirmektedir. Seimlerin geerlilik kazanmas iin
seimleri denetleme yetkisi olan Anayasa Mahkemesinin seim sonularn
onaylamas gerekmektedir (Any. m. 86). Seim sonularn iptal edebilen
Mahkeme, bu yetkisini 2000 ylnda gerekletirilen parlamento seimlerinde
11 seim blgesine ait sonular geersiz sayarak kullanmtr. Milli Meclis
tarafndan atanan Anayasa Mahkemesi yelerinin parlamentoda ounlua
sahip Aliyevin partisi YAP tarafndan belirlenmesi, Mahkemenin devlet bakan
ve parlamento ile ilikisini ortaya koymaktadr. Dolaysyla sistemin ierisindeki
tm mekanizmalarn devlet bakan ile uyumlu ve yrtme otoritesine bal bir
parlamentonun oluumuna hizmet ettii ileri srlmektedir.58
160
Azerbaycan
161
69
162
Yrtme ile uyumlu bir parlamento, iktidara kar varlk gsteremeyen ve kendi
ierisinde atmalar yaayan muhalefet ve seimlerin effaflna ilikin kusurlar
siyasal sistemin otoriter nitelik kazanmasn etkileyen nemli faktrler olarak
ne kmaktadr. Dier taraftan, lkedeki siyasi ve ekonomik istikrarn, mevcut
iktidarn gcn artrmasna ve devamna hizmet etmesi, ekonomik gelime ile
siyasi liberalleme arasndaki elikinin gstergesi olarak deerlendirilmektedir.
Aya Ergn, Post-Soviet Political Transformation in Azerbaijan: Political Elite, Civil Society and The
Trials of Democratization, Uluslararas likiler, Cilt 7, Say 26 (Yaz 2010),
http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2013/02/post-soviet-political-relations.pdf,
Eriim: 14.03.2014, s. 85.
75
Azerbaycan
163
164
Azerbaycan
165
88
89
90
Azerbaijan Parliamentary Chamber: Milli Mejlis Elections Held in 1995, IPU nternet Sitesi,
http://www.ipu.org/parline-e/reports/arc/2019_95.htm, Eriim: 14.04.2014 ; Azerbaijan Milli
Mejlis (National Assembly), IPU nternet Sitesi,
http://www.ipu.org/parline/reports/CtrlParlementaire /2019_F.htm, Eriim: 14.04.2014.
Azerbaycan seimlerine katlm oranlarna ilikin veriler iin bkz. AGT Demokratik Kurumlar ve
nsan Haklar Brosunun seim sonularna ilikin raporlar, Azerbaijan; Voter turnout data for
Azerbaijan, IDEA nternet Sitesi, http://www.idea.int/vt/countryview.cfm?CountryCode=AZ,
Eriim: 06.06.2013.
Demirtepe, Azerbaycanda Yaklaan Cumhurbakanl Seimleri.
Bayulgen, Foreign Investment and Political Regimes The Oil Sector in Azerbaijan, Russia and Norway,
s. 98.
Ahmet Turan Esen, 2013 Seimleri Yaklarken Azerbaycanda Muhalefet Partileri, 21.
Yzyl Trkiye Enstits nternet Sitesi, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/azerbaycan/2013/04/22/6963/2013-secimleri-yaklasirken-azerbaycanda-muhalefet-partileri,
Eriim: 07.04.2014.
166
Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2001, OSCE/ODIHR nternet Sitesi,
http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/14265 , Eriim: 06.06.2013.
Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2005, OSCE/ODIHR nternet Sitesi
http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/17946, Eriim: 06.06.2013; Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2006, OSCE/ODIHR nternet Sitesi,
http://www.osce.org/odihr/elections/ azerbaijan/19596, Eriim: 06.06.2013.
93
7 Kasm 2010 seimleri iin bkz. Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report,
2010, OSCE/ODIHR nternet Sitesi, http://www.osce.org/odihr/75073, Eriim: 06.06.2013.
94
Esen, 2013 Seimleri Yaklarken Azerbaycanda Muhalefet Partileri.
95
Elhan ahinolu, Muhalefetsiz Oluan Azerbaycan Parlamentosu, 21. Yzyl Trkiye Enstits
nternet Sitesi, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/azerbaycan/2010/11/09/5882/muhalefetsiz-olusan-azerbaycan-parlamentosu, Eriim: 24.03.2014.
96
Esen, 2013 Seimleri Yaklarken Azerbaycanda Muhalefet Partileri.
97
Aras, Azerbaycan Cumhurbakanl Seimleri, 2013, s. 7.
91
92
Azerbaycan
167
7. SONU
168
102
Gnen bunu, 4nc maddede yer alan halkn setii yetkili temsilciler dnda hi kimsenin halk
temsil etmeyecei; 6nc maddede yer alan hibir kesimin iktidar zorla ele geiremeyecei ve 20nci
maddede yer alan ayaklanma ve darbe giriimlerine yardm amacyla alnan borlarn bor saylamayaca ifadelerine dayandrmaktadr (Gnen, Azerbaycan Anayasas zerine Notlar, s. 193).
Azerbaycan
169
2000 ylndan itibaren yaplan ve devlet bakan ile iktidar partisinin siyasal
sistem ierisindeki otoritesini glendiren ve sreklilik salayan anayasal ve
hukuksal dzenlemeler, lkede siyasi partilerin yaamasna izin verse de, iktidara
gelme ansn azaltmtr. lkede paralanm muhalefeti zayflatan dier bir
unsur ise 2002 ylnda kabul edilen, tm milletvekillerinin dar blge seim sistemi
ile seilmesine dair anayasa deiikliidir. ki partili bir sistemi tevik eden ve
zayf partilerin yaamasna izin vermeyen bir sistem olarak nitelendirilen dar
blge seim sistemi, yerelde gl iktidar sekinlerinin parlamentoya girmesine
zemin hazrlad iin eletirilmitir.
Azerbaycan hkmet sistemine yneltilen eletirilerin banda, devlet
bakannn otoritesinin anayasa deiiklikleriyle gittike glenmesi gelmektedir.
Hatta bakann sahip olduu geni yetkiler sebebiyle Azerbaycan hkmet
sistemi sper bakanlk sistemi olarak da nitelendirilmitir. Ayrca sert kuvvetler
ayrlnn mevcut olmamas yrtmenin erkler dengesinde daha ar basmasna
sebep olmutur. Mevcut siyasal sistem bakan denetleyecek ve frenleyecek
bir mekanizma ngrmemi, frensiz ve uyumlu bir yapnn oluumuna
hizmet etmitir. Devlet bakanna snrsz seilebilme hakk tanyan ve kalc
iktidar yolunu aan 2009 Anayasa deiiklii, d basn ve muhalefet tarafndan
eletirilmi; demokratikleme srecinde olan Azerbaycan iin otoriter rejime
dnme tehlikesi yaratt ileri srlmtr.
170
KAYNAKA
Abbasov, Shahin. Presidential and Democratization Process in Azerbaijan, FriedrichEbert-Stiftung nternet Sitesi, http://library.fes.de/pdf-files/bueros/georgien/05810.
pdf, Eriim: 03.06.2013.
Abdullayev, Cavid.Azerbaycanda Anayasallama Sreci ve Benimsenen Sistemin
Nitelii, Avrasya Dosyas, Cilt 7, Say 1, http://www.21yyte.org/assets/uploads/
files/109-131%20cavid.PDF, Eriim: 14.03.2014, s. 109-131.
Aliyev, Cabir. Azerbaycan Anayasal Yarg Sisteminde ikayet Denetim Usul: Anayasa
ikayeti. Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi, 2010.
____ .Trk Cumhuriyetlerinde Siyasal Kurumsallama Sreci: Geen Yirmi Yln Bir
Bilanosu. Bilig, Say 61 (Bahar 2012), http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article /521.
pdf, Eriim: 06.06.2013, s. 1-30.
Center for Systemic Peace. Polity IV Country Report 2010: Azerbaijan, http://www.
systemicpeace.org/polity/Azerbaijan2010.pdf, Eriim: 19.07.2013.
CIA. The World Factbook: Azerbaijan, https://www.cia.gov/library/publications/theworld-factbook/geos/aj.html, Eriim: 20.02.2014.
Azerbaycan
171
Diamond, Larry Jay. Thinking about Hybrid Regimes. Journal of Democracy, Cilt 13, Say 2
(Nisan 2002), s. 21-35.
Duverger, Maurice. Siyasi Partiler. Ankara: Bilgi Yaynevi, 1993.
http://www.electionguide.org/country.
Elma, Fikret. Azerbaycanda Yerel Ynetiim ve Belediye: Bak ve Yakn Havzas rnei.
Sleyman Demirel niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Cilt 18, Say
2 (2013), http://sablon.sdu.edu.tr/fakulteler/iibf/dergi/files/2013-2-10.pdf, Eriim:
28.10.2014, s. 163-186
Ergl, Ozan ve Cavid Abdullayev. Azerbaycan Anayasas, http://acikarsiv.ankara.edu.tr/
browse/1111/1691.pdf, Eriim: 14.03.2014.
Ergn, Aya. Post-Soviet Political Transformation in Azerbaijan: Political Elite, Civil Society
and The Trials of Democratization. Uluslararas likiler, Cilt 7, Say 26 (Yaz 2010),
http://www.uidergisi.com/wp-content/uploads/2013/02/post-soviet-politicalrelations.pdf, Eriim: 14.03.2014, s. 67-85.
Esen, Ahmet Turan. 2013 Seimleri Yaklarken Azerbaycanda Muhalefet Partileri,
21. Yzyl Trkiye Enstits nternet Sitesi, http://www.21yyte.org/tr/arastirma/
azerbaycan/2013/04/22/6963/2013-secimleri-yaklasirken-azerbaycanda-muhalefetpartileri, Eriim: 07.04.2014.
172
Heinrich, Andreas. The Formal Political System in Azerbaijan and Kazakhstan, The
Research Centre for East European Studies nternet Sitesi, http://www.forschungsstelle.
uni-bremen.de/UserFiles/file/06-Publikationen/Arbeitspapiere/fsoap107.pdf,
Eriim: 03.06.2013, s. 10-26.
IDEA. Voter turnout data for Azerbaijan, http://www.idea.int/vt/countryview.
cfm?Country Code=AZ, Eriim: 06.06.2013.
IPU. Azerbaijan Parliamentary Chamber: Milli Mejlis Elections Held in 1995, http://www.
ipu.org/parline-e/reports/arc/2019_95.htm, Eriim: 14.04.2014.
____ .Azerbaijan Milli Mejlis (National Assembly), http://www.ipu.org/parline/reports/
CtrlParlementaire /2019_F.htm, Eriim: 14.04.2014.
Nichol, Jim. Azerbaijans October 2008 Presidential Election: Outcome and Implications,
Report, Congressional Research Service, http://www.fas.org/sgp/crs/row/RS22977.
pdf, Eriim: 03.06.2013, s. 1-6.
OSCE/ODIHR. Azerbaijan, http://www.osce.org/odihr/elections /azerbaijan,
Eriim: 29.04.2013.
____ .Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2001, http://www.
osce.org/odihr/elections /azerbaijan/ 14265, Eriim: 06.06.2013.
____ .Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2005, http://www.
osce.org/odihr/elections/azerbaijan/17946, Eriim: 06.06.2013.
____ .Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2006, http://www.
osce.org/odihr/elections/azerbaijan/19596, Eriim: 06.06.2013.
____ .Republic of Azerbaijan: Parliamentary Elections Final Report, 2010, http://www.
Azerbaycan
173
nder, Tuncay. Seim Sistemleri. Siyaset iinde, Mmtazer Trkne ed., Ankara: Lotus Yaynevi,
2003, s. 293-314.
zbudun, Ergun. Otoriter Rejimler, Seimsel Demokrasiler ve Trkiye. stanbul: stanbul Bilgi
niversitesi Yaynlar, 2011.
Sedelius, Thomas. The Tug-of-War between Presidents and Prime Ministers: SemiPresidentialism in Central and Eastern Europe. rebro: rebro niversitesi Yayn, 2006.
Sultanova, Shahla. Challenging the Aliyev Regime: Political Opposition in Azerbaijan.
Journal Article Demokratizatsiya: The Journal of Post-Soviet Democratization, Cilt 22,
Say 1 (K 2014), s. 15-37.
174
Yavagel, Emine. Temsilde Adalet ve Siyasal stikrar Asndan Seim Sistemleri ve Trkiyedeki
Durum, stanbul: Nobel Yaynevi, 2004.
brezilya
Brezilya
175
Mehmet Solak*
1. GR
178
Brezilya
179
lkede ortalama yaam beklentisi 73tr. (Erkekler iin 69,48; Kadnlar iin
76,74). Okuma-yazma oran %90,4tr. rencilerin okulda geirecei ortalama
sre beklentisi 14 yldr. 9
Brezilya, 2012 yl itibari ile 2,33 trilyon dolar olan gayrisafi milli hslas
(GSMH) ile ekonomik byklkte Gney Amerikada birinci, dnyada sekizincidir.
2012 yl iin byme oran %0,9; enflasyon oran ise %5,4 olarak gereklemitir.
Brezilya, ABD merkezli zgrlk Evinin (Freedom House) 2013 yl
180
Dnyada sklkla atf yaplan bir dier endeks olan Economist Dergisinin
Demokrasi Endeksine gre ise, 2012 yl itibariyle kusurlu demokrasi
kategorisinde yer almaktadr. Brezilyann lke skoru 10 zerinden 7.12dir.11
Brezilya, Uluslararas effaflk rgtnn hazrlam olduu Dnya Yolsuzluk
Algs Endeksinde 100 zerinden 42 puan alarak 177 lke arasnda 72. srada
yer almtr.12 Polity IV Endeksine gre Brezilya en yksek derece olan tam
demokrasinin13 (full democracy) hemen altnda yer alan demokrasi rejimine
sahiptir. 2010 lke raporuna gre 8 puan almtr.14 Yukarda zikredilen endeksler
erevesinde Brezilyann ileyen bir demokrasiye sahip olduu sylenebilir.
3. SYAS TARH
Brezilya
181
Yksek enflasyon ve isizliin bir arada olduu 1960lar sancl bir dnem
olmutur. 1964te Brezilya i Partisi (PTB) mensubu Bakan Joao Goularta kar
bir darbe yaplm ve ordu ynetimi ele almtr. Askerler merkezi ekonomik
sistem temelinde brokratik-otoriter bir rejim kurmulardr. lk yl halka ok
bask yapmayan askeri rejim 1967den sonra ii ve renci hareketlerini sert
bir ekilde bastrm, skynetim ilan etmi ve Latin Amerikadaki dier askeri
rejimler gibi muhaliflerin ikence grmelerine, srgne gnderilmelerine, lm
cezas almalarna sebep olmutur. Bununla birlikte bu askeri rejimi blgedeki
dier rejimlerden ayran, seimleri ve temsili kurumlar lavetmemesi olmutur.22
Hudson, Brazil: A Country Study.
Hudson, Brazil: A Country Study.
20
Hudson, Brazil: A Country Study.
21
Hudson, Brazil: A Country Study.
22
Hagopian, Politics in Brazil, s.525.
18
19
182
Brezilya
183
I-
II-
4. ANAYASAL ORGANLAR
4.1. Yasama Organ
Federal blge, iinde bakent ile yasama, yrtme ve yarg organlarnn bulunduu lkenin 27 eyaletinden birisidir.
29
Normal kanunlardan farkl olarak Anayasada aka hangi konularda tamamlayc kanun karlaca gsterilmitir. Bu konular ancak tamamlayc kanunla dzenlenebilecektir. Yine normal kanunlardan farkl olarak tamamlayc kanun ye tamsaysnn salt ounluuyla onaylanr (m. 69). Tamamlayc kanunla dzenlenmesi ngrlen baz hususlar unlardr: Bakan yardmcsnn grevleri (m.
79), yabanc lkelerin silahl kuvvetlerinin lke topraklarndan gemesine veya geici bir sre kalmasna izin vermenin artlar (m. 84), yargnn stats (teklifi, Federal Yce Mahkeme verir) (m. 93),
seim mahkemeleri, hkimleri ve kurullarnn yetki ve organizasyonlar (m. 121), silahl kuvvetlerin
organizasyonu, eitimi ve kullanlmas (m. 142), kalknma plan kanunu, bte direktifleri kanunu
ve yllk bte kanunu (m. 166).
28
184
30
Sava amak, bar yapmak veya yabanc lkelere asker gndermek; yabanc
lke askerlerinin lkeye girii konularnda bakana yetki vermek,
Kongrenin genel yetki alanlarnda bakan veto yetkisini kullanabilirken mnhasran Kongrenin
yetkisinde olan alanlarda bakan veto yetkisini kullanamamaktadr.
Brezilya
185
31
186
BRAZIL Cmara dos Deputados (Chamber of Deputies)-Last Elections, IPU nternet Sitesi,
http://www.ipu.org/parline-e/reports/2043_E.htm, Eriim: 22.10.2013.
32
Brezilya
187
188
Bakanlarn yetki alanna giren konularda bilgi almak iin bakanlar armak,
Kongre tatildeyken her iki meclisin yeleri arasndan seilen bir ortak
komisyon Kongreyi temsil etmek zere grev yapar. Bu komisyonda btn siyasi
partilerin mmkn olduu oranda orantl bir ekilde temsil edilmesi esastr
(Any. m. 58).
Temsilciler Meclisi veya Senato yeleri, Bakan, Federal Yce Mahkeme, Yksek
Mahkemeler, Cumhuriyet Basavcs ve belli sayda vatanda kanun teklifi (normal
veya tamamlayc kanun) verebilir.
Halkn kanun teklifinde bulunabilmesinin artlar unlardr:
Brezilya
189
teklifi aynen kabul ederse, kanun bakana gnderilir. Bakan ilgili kanunu veto
eder veya yaymlar. Eer ikinci mecliste deiiklik yaplarak kabul edilirse, teklif
ilk olarak onayland meclise geri gnderilir (Any. m. 65).
Teklifi son olarak oylayan ve kabul eden meclis, kanunu bakana gnderir.
Bakan kanunu yaymlayabilecei gibi veto da edebilir.
190
Deiiklik teklifi, her iki mecliste de iki defa grlp oylanr. Karar yeter
says ilgili meclislerin ye tamsaysnn bete dr.
Anayasayla deitirilmesi yasaklanan hususlar unlardr: Devletin federal
yaps, dorudan, gizli, genel ve dzenli seimler, gler ayrl ilkesi, bireysel
haklar ve gvenceler.
Ayrca, federal mdahale, olaanst hal veya skynetim durumlarndan
herhangi biri mevcutsa anayasa deiiklii yaplamaz. Reddedilen bir teklif, ayn
yasama yl iinde tekrar verilemez (Any. m. 60).
1988 Anayasasnda imdiye kadar 66 deiiklik yaplmtr. En son deiiklik
7 Haziran 2013te yrrle girmitir.33
Bakanlk seimleri, bir nceki bakann grev sresinin dolduu yldan bir
nceki yln Ekim aynn ilk Pazar gn yaplr. Bakan ve bakan yardmcs
birlikte seilir.
Bakan seilebilmek iin bir siyasi parti tarafndan aday gsterilmek ve
geerli oylarn salt ounluunu almak gerekmektedir. Bo ve geersiz oylar salt
ounluun hesaplanmasnda dikkate alnmamaktadr.
lk tur oylamada hibir aday salt ounluu elde edemezse, sonular
aklandktan sonraki 20 gn iinde en ok oy alan iki aday ikinci tura giderler.
kinci turda geerli oylarn ounluunu alan ye seilmi saylr. kinci tura
Constitution of the Federative Republic of Brazil, Brezilya Temsilciler Meclisi nternet Sitesi,
http://bd.camara.gov.br/bd/bitstream/handle/bdcamara/1344/constituicao_ingles_3ed.pdf,
Eriim: 26.09.2013.
33
Brezilya
191
geilmeden nce adaylardan biri lr, ekilir veya hukuken ehliyetsiz hale gelirse
kalan adaylar arasndan en fazla oya sahip aday ikinci tura katlr. Ayn oranda oy
alanlardan ya daha byk olan ikinci tura kalr.
Bakan ve bakan yardmcs greve balamadan nce anayasa ve kanunlara
uyacaklarna, Brezilya halknn genel refahn artracaklarna, Brezilyann birlik,
btnlk ve bamszln koruyacaklarna dair yemin ederler.
192
tasarruflarna
veya
herhangi
bir
finansal
Brezilya
193
IV- Kongrenin kabul ettii ancak bakann henz onaylamad veya veto
etmedii bir kanunla dzenlenmi alanlar.
34
194
4.2.2. Bakanlar
Brezilya
195
Yce Mahkeme; bakanlar, hava, deniz, kara kuvvet komutanlarn, dier Yksek
Mahkemelerin yelerini, Federal Saytay yelerini ve bykelileri iledikleri adi
sulardan ve grevi suistimalden dolay yarglama yetkisine sahiptir (Any. m. 102).
196
Brezilya
197
Serap Yazc, Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri Trkiye iin Bir Deerlendirme (stanbul: Bilgi
niversitesi Yaynlar, 2011), s.30.
37
Gabriel L. Negretto, Government Capacities and Policy Making by Decree in Latin America: The
Cases of Brazil and Argentina, Comparative Political Studies, Cilt 37, Say 5 (Haziran 2004), s. 535.
38
Carrey, Presidential vs. Parliamentary Government, s.105.
39
Constitution of Brazil, V-Brazil nternet Sitesi, 62. Maddenin Aklamas,
http://www.v-brazil.com/government/laws/titleIV.html, Eriim: 26.09.2013.
36
198
Brezilya
199
Orijinal
Orijinal
Kararname Aylk
Kararname
Ortalama
Yeniden
karlan
Kararname
Yeniden karlan
Kararname
Aylk Ortalama
Sarney (1988-1990)
125
5.2
22
0.9
Franco (1992-1994)
142
5.3
2449
13.4
3.3
363
103
3.1
2587
78.4
102
6.8
171
4.8
Collor (1990-1992)
Cardoso I. Dnem
(1995-1998)
Lula Da Silva
(2003- 12/31/2005)
Veto Yetkisi
89
160
2.9
70
2.3
35.4
Bakanlarn kanunlar ksmen veya tamamen veto etme yetkileri vardr. Ksmi
vetoda bakan, kanunun veto etmedii ksmlarn yaymlayp veto ettii ksmn
yeniden grlmek zere Kongreye gnderebilir. Kongre; ye tamsaysnn salt
ounluuyla, meclislerin ortak oturumunda, vetoyu aabilir. Tam veto daha sk
kullanlmakla birlikte ksmi veto bakana daha esnek davranabilecei bir alan
salamaktadr.
Bakann elindeki nemli bir ara da mnhasran bakana tahsis edilmi yasama
alanlar ve btenin kullanmyla ilgili yetkilerdir. Yukarda da ifade edildii gibi
Pereira, Power, Renn, From Logrolling to Logjam, s.20.
Pereira, Power ve Renn, From Logrolling to Logjam, s.5.
45
Brezilya Temsilciler Meclisi Dokmantasyon ve Bilgi Merkezi alan Afonso Camargo Taveira tarafndan gnderilen e-posta, 07.05.2014.
46
Alston vd., Political Institutions, s.19.
43
44
200
Anayasaya gre askeri, idari, mali ve yargsal baz konularda kanun teklif etme
yetkisi yalnzca bakana aittir. Bte kanunu bakan tarafndan Kongreye sunulmaktadr. Kongre, bte tasars zerinde deiiklik yapma yetkisine sahip olsa da
bu deiiklikler yine yrtme tarafndan hazrlanan ok yll bte plan ve bte
kanununda belirtilen rehber ilkelerle uyumlu olmak zorundadr. Ayrca, Kongre
bte gelirlerinin almasna neden olacak giderleri onaylayamaz.47
Bakanlk Saray
vedilik Talebi
Brezilya
201
Yasama Kaynakl
Yarg Kaynakl
Toplam
Jos Sarney
Itamar Franco
Bakan
Fernando Collor
112
185
Dilma Rousseff
124
119
435
672
570
878
3
287
1011
1556
243
202
Koalisyoncu Bakanlk
Yukarda da belirtildii gibi 1988 Anayasas ile bakana yasamayla ilgili nemli
yetkiler verilmitir: Ksmi veto, tam (total) veto, kanun hkmnde kararname
53
54
55
56
Brezilya
203
Bakanlklarn iki veya daha fazla sayda parti arasnda datld bir
partileraras uzlama,
Bakanlk alan parti lideri ve parti yeleri arasndaki parti ii bir uzlama
(oylamalarda blok halinde oy kullanlmas) olmas gerekmektedir.58
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
% T.M
% Senato
204
Baar
40
Hakimiyet
30
20
10
0
Sarney
Collor
Itamar
FHC I
FHC II
Lula I
Lula II
Ortalama
Brezilya
205
(TM %63, Senato %61) ve her iki mecliste de parti disiplininin son derece yksek
olduu sylenebilir. Ayrca 22 yllk bir sreci kapsayan bu dnemde yrtmenin
koalisyon ortaklklaryla yasama organnda istikrarl bir ekilde istedii ounluu
salamas bakanlarn kiiliklerinden ziyade sistemin zellikleriyle aklanabilir.63
Tablo 3. Yrtme Kaynakl Normal Kanunlar (1988-2011)64
Deiiklik
Yapmakszn
Kabul
Deiiklik
Yaparak
Kabul
Toplam
Sarney
Collor
Itamar
18
(%40,9)
36
(%29,8)
25
(%31,2)
44
(%100)
121
(%100)
80
(%100)
26
(%59,1)
85
(%70,2)
55
(%68,8)
FHC I
FHC II
Lula I
43
(%38,0)
91
(%47,9)
144
(%44,6)
56
(%38,1)
413
(%40,6)
113
(%100)
190
(%100)
323
(%100)
147
(%100)
1018
(%100)
70
(%62,0)
99
(%52,1)
179
(%55,4)
Lula II
91
(%61,9)
Toplam
605
(%59,4)
Brezilya tarihinde imdiye kadar sulandrmayla kar karya kalan tek Bakan
1988 Anayasas dneminde seimle gelen ilk bakan olan Fernando Collor
de Mellodur. Collor hakkndaki yolsuzluk sulamalarn kardei Pedro Collor
yapmtr. Pedro Collor, Fernando Collorun siyasi kampanya mali iler sorumlusu
ve arkada Paulo Cesar Farias bakann bilgisi dhilinde kampanya fonlarn
ahsi menfaatleri iin kullanmakla, rvet ve yolsuzluk yapmakla sulamtr.66
Bu sulamalar ortaya ktktan sonra i Partisi mecliste iddialarn
aratrlmas iin bir soruturma komisyonu (CPI) kurulmas iin nerge vermitir.
O dnemde muhalefette olan partilerin Kongredeki ounluklar meclisler
arasnda ortak bir soruturma komisyonu kurmaya yetmektedir. Bununla birlikte,
yalnzca muhalefet tarafndan nergesi verilen bir soruturma komisyonunu
kabul etmek yerine iktidar koalisyonu kendi nergesini getirerek bir soruturma
komisyonu kurulmasn salamtr.67
64
206
69
Brezilya
207
Ayrca 1988 Anayasas ile yarg erkinin kendi btesini belirlemesi ve alt
dzey hkimleri st mahkeme hkimlerinin belirlemesinin ngrlm olmas da
yrtmenin yarg zerindeki etkisini azaltmaya ve yarg bamszln salamaya
ynelik nlemler olarak deerlendirilebilir.72
208
Carlos Pereira, Timothy J. Power, Eric D. Raile, Coalitional Presidentialism and Side Payments: Explaining the Mensalo Scandal in Brazil, Oxford niversitesi Latin Amerika Merkezi nternet Sitesi,
(2008), http://www.lac.ox.ac.uk/sites/sias/files/documents/BSP-03-08%20Pereira%20C.pdf,
Eriim:28.02.2014, s.4.
Brezilya
209
Genellikle demokrasiye gei sreci (1985 sonrasnda ilk 10 yl) iin yaplan
deerlendirmelerde sistemin yapsal sorunlar ierdii, ynetilebilirliin dk
olduu ne srlm ve sistemin aksaklklar retecei ngrlmtr. 1995ten
itibaren sistemin ngrld gibi kt ilemedii, hatta Gney Amerikadaki dier
rejimlerle karlatrldnda iyi ileyenler arasnda olduu fikri yaygnlamtr.
2000 sonrasndaki almalarda daha ziyade sistemin ileyen yanlarnn n plana
karld grlmektedir.
210
Brezilya
211
212
7. SONU
Brezilya
213
1986 ylnda seilen Kongre, ayn zamanda kurucu bir meclis gibi davranm
ve 1988 Anayasasnn metnini hazrlam ve onaylamtr. Bu Anayasa ile
yrtmeye geni yetkiler verilmitir. Bunun temel sebebi, 1964 darbesine yol
aan kronik hale gelmi kurumsal istikrarszl ve bakan-kongre arasnda
yaanan anlamazlklarn sistemi kilitlemesini engellemektir. 1988 Anayasasn
yapanlar, zayf bir bakann ynetme ve kendi gndemini ortaya koyma becerisi
gsteremeyeceini dnmlerdir. Ayrca, bu Anayasa ile yarg bamszl
da teminat altna alnmtr.94 Uygulamada da yarg bamszlnn saland,
yargnn yasama ve yrtmeden bamsz kararlar verebildii rneklere bolca
rastlanmaktadr.
Brezilyada gl bir bakan bulunmaktadr. Bakann tam ve ksmi veto,
kanun hkmnde kararname karma, belli kanunlarn ivedi bir ekilde
grlmesini isteme gibi nemli yetkileri bulunmaktadr. Ayrca kanunlarn
byk ounluunun (yaklak %80) yrtme kaynakl olduu grlmektedir.
Carlos Pereira ve Marcus Andr Melo, The Surprising Success of Multiparty Presidentialism, Journal of Democracy, Cilt 23, Say 3 (Temmuz 2012),
http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2110720, Eriim:03.03.2014, s. 164.
94
214
KAYNAKA
Alston Lee J., Marcus Andr Melo, Bernardo Mueller, Carlos Pereira. Political Institutions,
Policymaking Processes and Policy Outcomes in Brazil, (Mart 2006), http://www.iadb.
org/res/publications/pubfiles/pubR-509.pdf, Eriim: 03.03.2014.
Ames,Barry. The Deadlock of Democracy in Brazil. Michigan: University of Michigan, 2001.
Brezilya Hkmeti. Galeria de Presidentes, http://www2.planalto.gov.br/presidencia/
galeria-de-presidentes, Eriim: 17.02.2014.
BBC. Q&A: Brazils Big Monthly Corruption Trial, (16 Kasm 2013), http://www.bbc.
com/news/world-latin-america-19081519, Eriim: 26.02.2013.
Hagopian, Frances. Politics in Brazil. Comparative Politics Today A World View iinde,
Gabriel A. Almond, G.Bingham Powell, Jr, Kaare Strom, Russell J. Dalton ed., Pearson:
Longman, 2004, s.521-578.
Hudson, Rex A., ed. Brazil: A Country Study. Washington: Library of Congress, 1997,
http://countrystudies.us/brazil/82.htm, Eriim: 26.08.2013.
Huntington, Samuel. Democracys Third Wave, Universite Libre de Bruxelles nternet Sitesi,
http://dev.ulb.ac.be/sciencespo/dossiers_supports/group-63.pdf, Eriim: 11.04.2014.
IPU. Brazil Cmara dos Deputados (Chamber of Deputies) - Last Elections,
http://www.ipu.org/parline-e/reports/2043_E.htm, Eriim: 22.10.2013.
Brezilya
215
Melo, Marcus Andre ve Carlos Pereira. Post-scriptumin light of June 2013 mass protests,
http://comunicacao.fflch.usp.br/sites/comunicacao.fflch.usp.br/files/postscriptum.
pdf, Eriim: 08.05.2014.
Negretto,Gabriel L. Government Capacities and Policy Making by Decree in Latin America:
The Cases of Brazil and Argentina. Comparative Political Studies, Cilt 37, Say 5 (Haziran
2004), s. 531-562.
Pereira, Carlos ve Marcus Andr Melo, The Surprising Success of Multiparty Presidentialism,
Journal of Democracy, Volume 23, Number 3 (July 2012), http://papers.ssrn.com/sol3/
papers.cfm?abstract_id=2110720, Eriim: 03.03.2014.
Pereira, Carlos, Timothy J. Power ve Lucio Renn. From Logrolling to Logjam: Agenda
Power, Presidential Decrees, and the Unintended Consequences of Reform in
the Brazilian Congress, http://www.lac.ox.ac.uk/sites/sias/files/documents/
Pereira,%2520Power,%2520Renno,71.pdf, Eriim: 07.03.2014.
216
Yazc, Serap. Bakanlk ve Yar-Bakanlk Sistemleri Trkiye iin Bir Deerlendirme. stanbul:
Bilgi niversitesi Yaynlar, 2011.
Brezilya
217
EKLER
EK 1. 1988-2010 Dneminde Brezilyadaki Koalisyonlar95
Bakan/
Koalisyon
Bakann Partisi
Koalisyondaki
Parti Says
Sarney
Anayasann Kabul
Collor 2
Collor 196
Collor 3
Collor 4
Itamar 197
Itamar 2
Itamar 3
FHC98 I99 1
FHC I 2
FHC II 1
FHC II 2
Lula I 1
Lula I 2
2
3
5
5
5
4
4
4
4
3
8
8
Lula I 3
i Partisi (PT)
Lula I 5
i Partisi (PT)
Lula I 4
Lula II 1
Lula II 2
i Partisi (PT)
i Partisi (PT)
i Partisi (PT)
6
7
8
Bakanlk seimi
Parlamento Seimleri
Demokratik Emek Partisi (PDT) ve Brezilya Cumhuriyet Partisinin (PRB) koalisyona katlmas
218
15.03.1990 - 02.10.1992
01.01.1995 - 01.01.1999
100
Grev Sresi
02.10.1992 - 01.01.1995
01.01.1999 - 01.01.2003
01.01.2003 - 01.01.2007
01.01.2007 - 01.01.2011
01.01.2011-
nijerya
Nijerya
219
1. GR
222
Nijerya
223
Nijerya, 2013 yl verilerine gre; satn alma gc paritesine gre 455 milyar
dolarlk gayrisafi yurtii haslas ile Afrikann Gney Afrikadan sonra ikinci
byk, dnyann ise 31inci byk lkesidir. Byme hz %6,3tr. lkedeki
isizlik oran %24, enflasyon oran ise %12 seviyesindedir. lkedeki satn alma
gc paritesine gre kii bana den milli gelir yaklak 2.800 dolardr. lke
ekonomisinin %31ini tarm, %43n endstri, %26sn ise hizmet sektr
oluturmaktadr. lkenin ihracat gelirlerinin %95ini petrol oluturmaktadr.
lke, Afrikann en byk petrol reticisi olmasna karn kii bana den gelir
ve insani gelimilik endeksi kriterlerine gre dnyada yoksulluun en fazla
olduu lkelerden birisi konumundadr.
Nijeryada 250den fazla etnik grup yaamaktadr. En byk etnik grup
Hausa-Fulani, Yoruba ve Igbodur. Daha ok kuzey kesimlerde yaayan HausaFulaniler nfusun %29unu oluturan en byk grup konumundadr. Daha ok
bat kesimlerde yaayan Yorubalar nfusun %21ini, ounlukla gneydouda
yaayan Igbolar ise nfusun % 18ini oluturmaktadr.
224
Nijerya
225
Douglas A. Philips, Modern World Nations: Nigeria (Philadelphia: Chelsea House Publishers, 2004),
s.106.
9
Roskin, ada Devlet Sistemleri, s.646.
10
History of Nigeria: The Evolution of Nigeria, 18491960, Nijerya Federal Cumhuriyeti nternet Sitesi, http://www.nigeria.gov.ng/index.php/2012-10-29-11-05-46/history-of-nigeria,
Eriim: 29.12.2013; Toyin Falola ve Ann Genova, Historical Dictionary of Nigeria (Plymouth: The
Scarecrow Press Inc., 2009), s. xxii.
8
226
Bamszlk sonras Nijerya siyasi tarihi, ksa sreli demokrasi dnemleri ile
bunlarn arasnda yer alan i sava veya askeri ynetim dnemlerini iermektedir.
Demokrasi dnemleri ya da giriimleri; Birinci, kinci, nc ve Drdnc
Cumhuriyet olarak adlandrlmaktadr.
Birinci Cumhuriyet dnemini 1966 ylnda art arda gelen iki askeri darbe ve 1967
ylnda dou blgesinin Biafra Cumhuriyeti ad altnda bamszln ilan etmesiyle
balayan ve yl sren i sava takip etmitir. Fransa, Byk Britanya ve Sovyetler
Birliinin farkl taraflar desteklemesi sebebiyle uzayan ve boyutlar artan kanl
i sava, 1970 ylnda ayrlklarn kesin malubiyetiyle sonulanmtr. sava,
lkenin ekonomisine ve uluslararas konumuna byk zarar vermitir.14 1966da
General Johnson Aguiyi-Ironsi hkmetine kar yapt darbe ile ibana gelen
ve i savata da kazanan taraf olmay baaran kuzeyli General Yakubu Gowon,
1975te General Murtala Muhammed tarafndan gerekletirilen baka bir askeri
darbe ile grevden uzaklatrlmtr. 1976 ylnda baarsz bir askeri darbe
srasnda hayatn kaybeden Murtala Muhammedin yerine ise General Olusegun
Obasanjo ynetime gelmitir. Obasanjo daha nceki generallerden farkl olarak
1979da sivil ynetime geie imkn tanmtr.15
Toyin Falola ve Matthew M. Heaton, A History of Nigeria (New York: Cambridge University Press,
2008), s. xvi.
Jose Antonio Cheibub, Presidentialism, Parliamentarism and Democracy (New York: Cambridge University Press, 2007), s.45.
13
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s. xxxvii.
14
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s. xxxvii.
15
Falola ve Genova, Historical Dictionary of Nigeria, s. xxxviii.
16
Peter M. Lewis, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, American Political Science Association 2010 Annual Meeting Balkl Konferansta Yaplan Konuma, (Washington DC: 2010), s.23; 1998,
2003, 2007 ve 2011 seimleri itibaryla Ulusal Mecliste yer alan partilerin sandalye dalm iin bkz.
EK 1.
11
12
Nijerya
Parti
NPN
UNP
Senato
(Toplam 95 sandalye)
Temsilciler Meclisi
(Toplam 450 sandalye)
36
168
28
111
43
NPP
16
PRP
GNPP
227
78
49
1983 ile 1999 arasndaki dnem, 1993 ylndaki aylk sivil ynetim dnda,
askeri ynetimler altnda gemitir. General Muhammed Buhari ynetimi, birtakm
nemli reformlar gerekletirmekle beraber ekonomik durumun ktlemesini
engelleyememi, demokrasiye geie ilikin net bir takvim sunamam ve 1985
ylnda gerekletirilen Nijerya tarihinin beinci askeri darbesi ile yerini General
Ibrahim Babangida ynetimine brakmtr. Uzun sre lkeyi demir yumrukla
yneten Ibrahim Babangida, 1993 ylnda genel seimlerin yaplmasna izin
vermi olsa da seim sonularnn aklanmasna frsat vermeden seimleri iptal
etmi; ancak basklar sonucu Geici Ulusal Hkmetin kurulmasna raz olmak
durumunda kalmtr. Tam olarak sonulandrlamam olsa da bu demokrasi
giriimine Nijeryann nc Cumhuriyeti denilmektedir. 1993 yl sonunda
ise Nijerya tarihinin altnc askeri darbesini gerekletiren General Sani Abacha,
yeni devlet bakan olmutur. Abacha ynetimi, tarihe Nijerya tarihindeki dier
tm ynetimlerden daha fazla yolsuzlua karm ve daha fazla insan haklar
ihlallerinde bulunan bir ynetim olarak gemitir. Abacha ynetimi 1998 ylnda
General Sani Abachann pheli lm ile sona ermitir.18
Abachann lmnden sonra gei dneminde ksa bir sre ynetimi devralan
General Abdulsalam Abubakar, yeni anayasann kabul ile demokratik seimlerin
yaplmasna imkn tanm ve Mays 1999da daha nce ynetimi sivillere brakan
eski Develet Bakan ve general Olusegun Obasanjonun bakan seilmesi ile
gnmze kadar devam eden Drdnc Cumhuriyet Dnemine girilmitir.
17
18
228
Birinci Cumhuriyet
Parlamenter Sistem
1960-1966
Askeri Ynetim
1966-1979
kinci Cumhuriyet
Bakanlk Sistemi
1979-1983
Askeri Ynetim
1983-1993
Asker/Sivil
Olmas
Grevde
Kalma
Sresi
Tafawa Balewa
Sivil
6 yl
Johnson Aguiyi-Irons
Asker
6 ay
Murtala Muhammed
Asker
7 ay
Olusegun Obasanjo
Asker
3 yl 6 ay
Shehu Shagari
Sivil
4 yl
Muhammed Buhari
Asker
1 yl 8 ay
sim
Yakubu Gowon
Ibrahim Babangida
Asker
Asker
19
9 yl
8 yl
Grevden
Ayrlma Nedeni
Nijerya
Asker/Sivil
Olmas
Grevde
Kalma
Sresi
Muhammed Buhari
Asker
1 yl 8 ay
Ernest Shonekan
Sivil
3 ay
Sani Abacha
Asker
4 yl 6 ay
Olusegun Obasanjo
Sivil (asker
kkenli)
8 yl
Goodluck Jonathan
Sivil
4 yl
2015 yl itibaryla
halen grevde.
Dnem
Askeri Ynetim
1983-1993
nc Cumhuriyet
Bakanlk Sistemi
1993-1993
Askeri Ynetim
1993-1999
Drdnc
Cumhuriyet
Bakanlk Sistemi
1999-
sim
Ibrahim Babangida
Abdulsalam
Abubakar
Asker
Asker
Sivil
8 yl
1 yl
3 yl
229
Grevden
Ayrlma Nedeni
stifa etti.
Kalp hastal
neticesinde ld.
4. ANAYASAL ORGANLAR
1999 ylnda karlan ve halen yrrlkte olan Anayasaya gre federal dzeyde
yasama yetkisi Ulusal Meclise, yrtme yetkisi bakana ve yarg yetkisi federal
mahkemelere aittir.
230
Nijerya
231
Nijerya Ulusal Meclisi lke ierisinde bar, dzen ve iyi ynetimin salanmas
amacyla tm lkede geerli yasalarn karlmasndan sorumludur. Nijerya
Anayasas belirli alanlardaki yasama yetkisinin yalnzca Ulusal Meclis tarafndan
kullanlabileceini belirtmitir. Sz konusu alanlar Anayasada uzun bir liste
halinde sralanmtr. Bu alanlar zetle Federal yrtme ve yargnn tm
kurumlarnn dzenlenmesi, savunma, havaclk, icra iflas, bankaclk, uluslararas
finans, vatandalk, telif haklar, iktisadi rekabet, sermaye hareketleri, para
politikas, eyaletlerin kurulmas, gmrk, uluslararas ilikiler vb. olarak
sralanabilir.25 Ulusal Meclis, bu listede saylmayan alanlarda da yasama yetkisine
sahiptir ancak sz konusu alanlarda eyalet meclislerinin de yasa karma yetkisi
bulunmaktadr. Eyaletlerin yasalar ile Ulusal Meclis tarafndan karlan yasalar
arasnda bir eliki olmas halinde Ulusal Meclis tarafndan karlan yasa esas
alnmaktadr (Any. m. 4).
Federal dzeydeki tm harcamalar, Ulusal Meclisin onay ile yaplmak
durumundadr (Any. m. 80). Uluslararas bir anlamann yasa gcnde olmas iin
Ulusal Meclis tarafndan yasalatrlmas gerekmektedir (Any. m.12). Bakann
yapt st dzey atamalarn pek ou Senatonun onayna tabidir. Ayrca Ulusal
Meclis, bakan ve bakan yardmcsn grevi ktye kullanma sulamas ile
sulandrlabilmekte ve grevden alabilmektedir.
22
232
Anayasann deitirilmesi Ulusal Meclisin her iki kanadnn ayr ayr te iki
ounlukla karar almas ve ayrca eyalet meclislerinin te ikisinin Anayasa
deiikliini onaylamas ile mmkndr. (Any. m. 9) Anayasa deiikliklerinde
bakann onay gereklidir. Anayasann baz ksmlarnn deitirilmesi iin ise tm
aamalarda te iki yerine bete drtlk oy gerekmektedir. Sz konusu maddeler;
anayasann deitirilmesine ilikin madde, yeni eyaletlerin nasl kurulacan ya
da eyaletlerin snrlarnn nasl dzenleneceini belirleyen madde ve temel hak ve
hrriyetlerin dzenlendii Sekizinci Blmdeki tm maddelerdir.
Nijerya
233
Anayasaya gre bakann bir lkeye sava ilan edebilmesi ancak Ulusal Meclisin
her iki kanadnn ortak katlm ile dzenlenen zel birleimde bu ynde bir karar
alnmas ile mmkndr (Any. m. 5). Anayasaya gre ayrca bakann yurtdna
muharip birlik gnderebilmesi, acil durumlar hari olmak zere, Senato onayna
tabidir. Acil durumlarda ise bakan 14 gn ierisinde Senatodan onay almak
zorundadr (Any. m. 5).
Anayasaya gre Ulusal Meclis, bakann silahl kuvvetlerdeki atamalarnn
herhangi bir etnik grubun ya da eyaletin lehine olacak ekilde yaplmadndan
emin olunmasn salamak adna bir komisyon kurabilmektedir (Any. m. 219).
Sonny Gwanle Tyoden, ed., Legislators and Legislature: A Guide for Legislators in Nigeria (Kuru: The
National Institute Press, 2014), s. 143-145.
234
Nijerya
235
Bykeliler veya lkeyi yurt dnda temsil edecek dier temsilciler de bakan
tarafndan atanmaktadr. Bu atamalara Senatonun onay vermesi gerekmektedir
(Any. m. 171).
Bakan ayrca bir yasa ya da meclis kararyla belirlenecek sayda zel danman
atayabilmektedir. Sz konusu zel danmalarn da greve balamadan nce mal
varlklarn ve mali ykmllklerini beyan etmeleri ve greve balarken yemin
etmeleri gerekmektedir (Any. m. 151, 152).
Bakan, silahl kuvvetlerin bakomutandr. Genelkurmay bakan ile kara,
hava ve deniz kuvvetleri komutanlar bakan tarafndan atanmaktadr. Bakan
silahl kuvvetlere operasyon izni verme yetkisini uygun grd komutana
devredebilmektedir (Any. m. 218).
Bakan veya bakan yardmcs, Ulusal Meclisin her iki kanadnn yelerinin
te birinin imzasyla istenen ve te ikisinin oyuyla oluturulan bir soruturma
komisyonunca grevi ktye kullanma sulamas ile soruturulabilmekte ve
soruturma sonucunda sulu bulunmalar halinde Ulusal Meclisin her iki kanadnn
yelerinin te ikisinin oyuyla grevden alnabilmektedir (Any. m. 143).
236
Nijerya
237
Nijerya hukuk sistemine ilikin dier bir nemli husus ise mahkemelerin
Anayasada detayl ekilde tanmlanan yetki alanlarnn Ulusal Meclis tarafndan
anayasa deiiklii yaplmad srece deitirilemeyecek olmasdr.
Nijeryada sivil ynetime geile birlikte yrrle giren ve birok zellii ile 1979
Anayasasnn devam olan 1999 Anayasas; yarg bamszlnn bulunduu,
bakann hem devlet bakan olarak hem de hkmet bakan olarak yasamadan
bamsz ekilde kullanabildii geni yetkilerle donatlm olduu, yasamann
yrtmeden kesin izgilerle ayr olduu te yandan da her iki erkin/organn
birbirlerini dengeleme ve denetleme imknlarnn bulunduu, ABD sisteminden
esinlenen, bir bakanlk sistemi ngrmtr.28 Buna gre yasama, yrtme ve yarg
yeleri yalnzca tek bir organda grev yapabilmektedir. Bakann Parlamentoyu
feshetme yetkisi yoktur. nceki blmde de anlatld zere bakan ve Ulusal
27
28
Enyinna Nwauche, Nigeria Inroductory Notes, Rivers State University of Science and Technology,
Nijerya, http://www.icla.up.ac.za/images/country_reports/nigeria_country_report.pdf,
Eriim: 11.09.2014, s.26.
S. Akinboye ve R. Anifowose, Nigerian Government and Politics, Elements of Politics iinde, Anifowose R. ve Enemuo F. ed. (Lagos: Sam Iroanusi Publication, 1999), s. 238-260.
238
Nijerya
Bu dnemde Ulusal Meclisin bakan ile ters dt ilk konu bakann bakan atamalar olmutur. Senato,
bakanlara ilikin atamalarn onaylanmasn geciktirmitir. Bu durumun
glkle almasnn hemen ardndan
bir dier kriz de bakann oluturduu
baz kurumlara sz konusu kurumlarn
Anayasada yer almad gerekesiyle
parlamento tarafndan denek verilmemesi zerine yaanmtr.31
239
Shehu Sagari
32
240
Nijerya
241
242
Yasama ve yrtme arasndaki en byk kriz ise 2010 ylnda bakan YarAduann salk durumu nedeniyle yaanmtr. Tedavi nedeniyle geici sreyle
grev yapamayacan Temsilciler Meclisi ve Senato bakanlarna bildirmesi ve
gerei halinde grevini geici olarak bakan yardmcsna brakmas gereken
YarAduann Anayasada belirlenen bu ilemleri yapmamas ve Anayasada bu tr bir
durumda ne yaplacann belirlenmemi olmas, lkede bir g boluuna neden
olmutur. Ulusal Meclisin ve yarg kurumlarnn uzun sre sorunu zememesi
nedeniyle askeri darbe tehlikesi ba gstermitir. Sorun, sonunda Ulusal Meclisin
Anayasay -anayasaya aykr ekilde- bakann imzas olmakszn deitirmesi ve
Lewis, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, s.15.
Adejumobi, Governance And Politics in Post-Military Nigeria, s.11.
47
M. Peter Lewis, Nigeria Country Report (Cape Town: University of Cape Town Centre for Social Science Report, 2011), s.11.
48
Fashagba, Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System,s.449.
45
46
Nijerya
243
244
54
Nijerya
245
246
Nijerya
247
68
69
248
7. SONU
Oda van Cranenburgh, Big Men Rule: Presidential Power, Regime Type and Democracy in 30 African Countries, Democratization, Cilt 15, Say 5 (2008), s. 952 - 973.
Nijerya
249
Nijerya, yasama yeleri de dhil olmak zere lkenin ynetici kesimi arasnda
yolsuzluun ve kiisel kar peinde komann olduka yaygn olduu bir
lkedir. Bakanlar demokratik bir lkede olmas gerektiinden ok daha gl
ve mdahalecidir. Yasama yeleri tm ulusun ya da kendisine oy verenlerin
karlarn savunmaktan ok kendi karlarn gzetmektedir. lkedeki seimler
olduka aibelidir. Ancak bunlarn hibiri dorudan bakanlk sisteminin bir
kusuru olarak nitelendirilmemektedir, zira parlamenter sistemlerde de benzeri
sorunlar yaanabilmektedir.
250
KAYNAKA
Ameh, John. Reps May Soon Drop Impeachment Threat Investigation. Punch, 04.07.2012.
Adejumobi, Said. Governance And Politics in Post-Military Nigeria, New York: Palgrave
Macmillan Publications, 2010.
Ajaero, Chris Paralysis, Newswatch, 23.01.2012
Cheibub, Jose Antonio, Presidentialism, Parliamentarism and Democracy, New York: Cambridge
University Press, 2007.
CIA. The World Factbook, https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/
geos/ni.html, Eriim:05.01.2014.
Cranenburgh, Oda van. Big Men Rule: Presidential Power, Regime Type and Democracy in
30 African Countries, Democratization, Cilt 15, Say 5 (2008), s. 952-973.
Dakolo, Dianam. The Siege is OverLet the Bench say Hurray, Daily Independent,
31.05.2007.
Ekwowusi, Sonnie. Executive Lawlessness Vs Rule of Law, allafrica nternet Sitesi,
http://allafrica.com/stories/200607190163.html, Eriim:23.05.2014.
Falola, Toyin ve Ann Genova. Historical Dictionary of Nigeria, Plymouth: The Scarecrow
Press Inc., 2009.
Falola ,Toyin ve Matthew M. Heaton. A History of Nigeria, New York: Cambridge University
Press, 2008.
Fashagba, Joseph Olayinka. Legislative Oversight under the Nigerian Presidential System,
The Journal of Legislative Studies, Cilt 15, Say 4 (Aralk 2009), s. 439-459
Lewis, M. Peter, Rules and Rents: Legislative Politics in Nigeria, American Political Science
Association 2010 Annual Meeting Balkl Konferansta Yaplan Konuma, Washington DC:
2010.
Nijerya Federal Cumhuriyeti. History of Nigeria: The Evolution of Nigeria, 1849-1960,
http://www.nigeria.gov.ng/index.php/2012-10-29-11-05-46/history-of-nigeria,
Eriim: 29.12.2013.
Nijerya
251
Nwauche, Enyinna, Nigeria Inroductory Notes, Rivers State University of Science and
Technology, Nijerya,
http://www.icla.up.ac.za/images/country_reports/nigeria_country_report.pdf,
Eriim: 11.09.2014.
Okoosi-Simbine, A. T. Understanding the Role of the Legislature in the Fourth Republic:
The Case of Oyo State House of Assembly, Nigeria Journal of Legislative Affairs, Cilt 3,
Say 1 (2010), s.1-27.
Philips, Douglas A. Modern World Nations: Nigeria, Philadelphia: Chelsea House Publishers,
2004.
Roskin, Michael G., ada Devlet Sistemleri, ev.Bahattin Seilmiolu, Ankara: Adres
Yaynlar, 2009.
252
EKLER
EK 1. 1999, 2003, 2007 ve 2011 Seimleri tibaryla Ulusal Mecliste Yer Alan Partilerin
Sandalye Dalm
Senato
(Toplam 109 sandalye)
Temsilciler Meclisi
(Toplam 360 sandalye)
PDP
59
206
AD
20
68
Yl/Partiler
1999
ANPP
Dier
29
74
2003
PDP
76
223
AD
34
ANPP
Dier
27
12
96
2007
PDP
87
263
30
ANPP
14
Dier
2011
PDP
62
202
CPC
35
15
24
ACN
ACN
ANNP
Dier
18
7
63
4
66
25
Sonsz
253
SONSZ
Mehmet Solak*
Murat Bilgin**
Bakanlk sistemi, genel kabul gren tanmyla, halk tarafndan sabit bir sre
iin seilen bakann hem yrtme organnn hem de devletin ba olarak grev
yapt; yasama ve yrtme organlarnn birbirinin grevine son veremedii
hkmet sistemidir. lk defa ABDnin uygulad ve gnmze kadar baaryla
srdrd bu sistemi, Latin Amerika lkeleri bata olmak zere Asya ve Afrikada
eitli lkeler benimsemitir.
254
Sonsz
255
256
Brezilyada tam veto ve ksmi veto olmak zere iki veto tr bulunmaktadr.
Tam vetoda kanunun tamam veto edilmekteyken ksmi vetoda kanunun belli
maddeleri veto edilmektedir. Veto, Kongrenin salt ounluunun gizli oyuyla
alabilmektedir. Tam veto daha sk kullanlmaktadr. Bununla birlikte ksmi
veto, bakana daha esnek davranabilecei bir alan salamaktadr. 1988-2013
dneminde toplam 1.091 tam ve ksmi veto kullanlmtr. 1988 Anayasas ile
vetonun almas nispeten kolaylatrlm olmasna ramen Kongre bu yetkisini
ok da sk kullanmamaktadr. Bu da yelerin ounluunun birlikte hareket etme
maliyetine katlanmak yerine statkonun srmesine itiraz etmedikleri eklinde
aklanmakta ve vetoyu gl bir ara haline getirmektedir.
Nijeryada da bakann veto yetkisi bulunmaktadr. Bakan, veto yetkisini
kullandnda vetonun alabilmesi iin Ulusal Meclisin her iki kanadnn te
iki oyu gerekmektedir. Nijeryada veto yetkisi bakan tarafndan zaman zaman
kullanlmaktadr.
Sonsz
257
258
ABDde yarg bamszl iin salanan gvenceler iyi bir ekilde ilemektedir.
Ayrca, yarg anlamazlklarn zmnde etkili bir mekanizmadr ve Federal
Yce Mahkeme verdii kararlar ile sistemin ileyiinde karlalan sorunlarn
almasnda ya da belirsizliklerin giderilmesinde rol oynamtr. Yce Mahkemenin
bakann gcn snrlad rnekler yargnn bakan karsndaki bamszln
gstermektedir.
Sonsz
259
260
ARMER
261
262
Grand National Assembly of Turkey, Karlatrmal Hkmet Sistemleri: YarBakanlk Sistemi (Fransa, Polonya ve Rusya rnekleri).
Dizin
A
Abubakar, Abdulsalam , 227, 229
Adams, John Quincy, 28, 39, 41, 48
Af yetkisi, 3, 48, 87, 91, 147, 149,
184, 235, 243
Afrika, 8, 10, 11, 15-17, 165-166,
221-223, 247, 253
AGT, 165-166
Alfonsin, Raul Ricardo, 82-83, 90, 98,
101, 105, 108-109, 116, 118-119,
123-124, 128
Aliyev, Haydar, 139, 141-142, 155,
158, 162
Aliyev, lham, 137-139, 141-143,
155, 162
Amerikan Bamszlk Sava, 25,
27-29
Amerikan devrimi, 27, 29
Anayasa deiiklii, 11, 88-89, 101,
104, 108, 114, 116, 144, 151, 153,
155, 169, 190, 192, 198, 232, 237,
239, 255, 260
Anayasa inas, 24
Anayasa Mahkemesi, 83, 105, 108,
116, 129, 143, 145, 147, 149, 151153, 158-159, 165-166, 168, 195,
258
Anayasal denetim, 24, 52-53, 94,
121, 129, 152, 195-196, 207, 237,
259
Anayasal kanunlar, 145, 149, 151
Antlamalar, 4, 42, 48, 50, 55-56, 61,
88, 91, 142, 146, 149, 151-152, 167
Askeri darbe, xxvii, 12, 16, 64, 79, 81,
93, 99, 118, 128, 141, 210, 226-227,
228-229, 242, 245-248
Askeri ynetim, 81-82, 118-119, 128,
177, 213, 221, 226-229, 233, 240,
245, 257
Asya, 8, 11, 16-17, 253
Atama, 4, 11, 37, 48, 55, 86, 91-92,
263
264
Dizin
Haklar Bildirisi, 25
Halkn Demokratik Partisi (PDP),
231, 240, 242, 245, 252
Hasanl, Cemil, 142, 164, 165
Hesap verebilirlik, xviii, xix,
Hibrid/Karma rejim, 137,161-162
Hukuk devleti, 103, 137, 167, 169,
187, 244
Hkmet istikrar, 5,16
Hkmet istikrarszl, 15
265
I
Independence Hall, 33
266
Kabine hkmeti, 8
Kamu yarar davalar, 116, 129
Kanun hkmnde kararname, 11,
91, 95, 107, 128-129, 192, 197, 199,
202, 211, 213, 257, 259
Kanun nerisi, 3, 5, 87-88, 128, 144,
150, 154, 158, 168
Kanun teklifi bkz. yasa teklifi, 92, 97,
103, 110, 129, 188-189, 255-256,
260
Kanun yapm sreci bkz. Yasama
sreci, 87, 150
Karma Komisyon, 91-92, 106, 108,
114
Kar imza, 91-92, 106, 112, 128129, 137, 194, 248, 259
Katlk, 5-6
Kazanann her eyi almas, 8, 123
Kazuistik anayasa, 24
Kendi geleceini belirleme hakk,
183
Ksmi veto, 11, 85, 88, 90, 105-106,
129, 189, 191, 199, 202, 213, 256
Kirchner, Nestor, 83, 90, 98-99, 102103, 105, 109, 116, 119-120, 122,
124-126, 128, 257
Kirchner, Cristina Fernandez de, 80,
83, 89-90, 98, 103, 107, 109-111,
117, 122, 124-125, 127-128
Kitle partileri, 210
Klasik bakanlk sistemi, 103, 105,
111-112, 128-129
Koalisyon, 15, 38, 98, 105, 124, 202205, 208, 211-213, 217, 242, 260
Koalisyoncu bakanlk, 177, 202203, 212
Kohabitasyon, 125
Komisyonlar, 4, 38, 44, 100, 128, 184,
187-188, 201-202, 208, 242, 247
Komiteler,38-40, 44
Konfederasyon Maddeleri, 29-33
Konfedere yap , 30-31
Dizin
267
192
Ombudsman, 114-115, 121, 129,
149, 244
Oturum (hearing), 44, 247
Oy hakk, 92, 234
268
Dizin
U
Ulusal Meclis, 221, 222, 226, 229243, 246-248, 252, 256, 258
Uluslararas effaflk rgt, 26, 81,
180
United States v. Nixon Davas, 57-58
Uzla Kararlar, 43
Uzlama Komisyonu, xvii
Uzlama kltr, 15, 125, 130
269