Suliat

ni Ana T. Calixto

Suwail
ni Ana T. Calixto

Apat asin anas na mga babae an aki ni Tiyang Laureana. An
apat na iyan ay sara Matilde, Consolacion, Veronica, asin Cory. An
apat na aking ini ni Tiyang Laureana ay anas niyang mga padaba.
Alagad, sa ibong kan siring na pagkamapinadangat ni Tiyang
Laureana ay naging suliat na aki pa giraray ining si Cory.

Apat at lahat babae ang mga anak ni Tiyang Laureana. Ang
apat na iyan ay sina Matilde, Consolacion, Veronica, at si Cory. Ang
apat na anak ni Tiyang Laureana ay mahal niyang lahat. Ngunit sa
kabila ng ganitong pagmamahal ni Tiyang Laureana ay naging
suwail na anak pa rin itong si Cory.

Sa laog kan harong nara Tiyang Laureana ay si Cory an
reyna-reynahan maski na baga ngani siya an kangudhan kan apat na
magturugang. Barumbada an ugali kaining si Cory asin mayong
pamarapara kun pagtaraman nin mga mararaksok an saiyang mga
tugang asin dawa an saiyang ina.

Sa loob ng bahay nina Tiyang Laureana ay si Cory ang reynareynahan kahit na nga ba siya ang pinakabunso sa apat na
magkakapatid. Barumbado ang ugali nitong si Cory at walang
pakundangan kung pagsalitaan nang masasakit ang kanyang mga
kapatid at kahit na ang kanyang ina.

Dawa gurano karahay an mga paghulit ni Tiyang Laureana ki
Cory ay dai kaini pinagdadangog asin hinahadong;ki tama ki sala an
saiyang naiisip ay iyo niyang sinusunod. Kun minamawot kan matua
niyang tugang na si Matilde na sagwion an maraot niyang
kinagawian na kaugalian ay kunukulhaban pa niya ini asin
tinatabuga nin kun anu-anong nakahalding mga tataramon.

Kahit gaano pa kabuti ang pagpapayo ni Tiyang Laureana
kay Cory ay hindi nito pinapakinggan at sinusunod. Kung naiisip ng
kanyang panganay na kapatid na si Matilde na sawayin ang masama
nitong kaugalian ay sinisigawan pa niya ito at minumura ng kung
anu-anong masasamang pananalita.


Kina Matilde, Consolacion, at Veronica, si Cory lamang ang
hindi marunong magbasa at hindi marunong magsulat dahil sa
talagang masama ang kanyang ugali. Grade I-B pa lamang siya ay
napaalis na siya ng kanilang prinsipal sa eskwelahan.

Kara Matilde, Consolacion, asin Veronica, si Cory lamang an
ni haros dai tataong magbasa asin dai tataong magsurat huli ta
katutubong maraot an saiyang kaugalian, nasa Grade 1-B pa
lamang siya ay napahali na kan principal sa saindang eskuelahan.

Balo na si Tiyang Laureana, alagad dai man na gayo nagtitios
an saindang buhay huli ta nawalatan nin kadikit na kayaman kan
agom niyang nagadan na.

Sa pinaka puso kan saindang banwa, sa Polangue, ay may
darudakulang tindahan sara Tiyang Laureana. An nag-aasekaso kan
tindahan na iyan ay sara Tiyang Matilde asin Consolacion mantang
si Tiyang Laureana naman ay iyang naggagarugaro kan saindang
kinakakan sa aru-aldaw. Si Cory ay dai man lamang makatabang nin
pagmangno sa tindahan ta suplada ini sa mga namamakal.

Balo na si Tiyang Laureana ngunit hindi naman gaaanong
naghihirap ang kanilang buhay dahil nakapag-iwan ng maliit na
kayamanan ang kanyang asawang namatay na.

Sa pinaka-puso ng kanilang bayan sa Polangue ay may medyo
malaking tindahan sina Tiyang Laureana. Ang nag-aasikaso ng
tindahan na iyan ay sina Tiyang Matilde at Consolacion
samantalang si Tiyang Laureana naman ay iyong nag-aasikaso ng
kanilang kinakain araw-araw. Si Cory ay hindi man lamang
tumutulong sa pagtingin sa tindahan dahil suplada ito sa mga
mamimili.


Alagad sa ibabaw kan katutoohanan na mayo man lamang
nin ikinatatabang si Cory sa laog kan harong asin maging sa
tindahan, sa ngaran kan mga isinusulot nindang gubing, si Cory an
gustong laging maging pusturiosa.

Mayo siyang pinaka-oficio sa saiyang buhay kundi an
paghalat kan lamang cambio kan programa kan sa saindang
banwaan. Siisay man kara Tiyang Laureana, Matilde asin
Consolacion ay mayong makapugol sa anuman na mga kaboahan na
maisip ni Cory huli ta linilikayan na lamang nindang mamuda sinda
kan suliat na ini.

Sarong aldaw ay kinalentura si Tiyang Laureana. Sinabi ni
Matilde ki Cory na mangnuhon niya nguna an saindang ina ta
sindang tulo ay masyadong okupado huli ta kadakul kan mga
tawong namamakal sa tindahan. Nagsayuma si Cory asin kan
pinipirit ni Veronica ay tinampaling pa ini. Maski na baga ngani
matua ni Cory si Veronica ay nagpasensiya na lamang ini ta habung
magkagibu nin nakakasupog na escandalo kun magparaburab na
naman nin kamumuda an matagas an payo niyang nguhod.

Sarong aldaw na Dominggo naman ay naghagad si Cory ki
Matilde nin beinte pisos ta kaibahan daa siya sa sarong picnic.
Mayong kuwartang ikatao si Matilde huli ta nanagbuan kaidtong
ikipamakal nin manlaen-laen na titinda nara Consolacion asin
Veronica an gabus na kuwarta. Kaniguan na naman an pagparamuda
ni Cory asin namamalinghaw pa na iyong ikipasa padagos kan
sarong damahuanang alak na anisado.

An ginibu ni Cory ay inunas an alkansiya ni Consolacion na
nasasaray sa rugaring na aparador kaini. Laen sa hinabas na ni Cory
an nasabing alkansiya kan saiyang tugang ay naraot pa an seradura
kan aparador kan giaton an pinto kaini. Kun dai lamang nasusupog
si Consolacion na magkakaribuk nan naman sindang duwa ay inusip
na kutana si Cory ki Tiyang Laureana. Mayong ibang naginibu si
Consolacion kundi an magparahibi na lamang sa labi-labing
panganagugon sa alkansiya niyang haros ay may sangatus nang piso
an laog na ans na mga mamisetas.

Ngunit, sa kabila ng mga katotohanang wala man lamang na
naitutulong si Cory sa loob ng bahay at maging sa tindahan, sa
pasusuot ng damit si Cory ang gustong laging pusturyosa.

Wala siyang pinakagawain sa kaniyang buhay kundi ang
maghintay ng bawat palit ng mga palabas sa kanilang kabayanan.
Kanino man kina Tiyang Laureana, Matilde, asin Consolacion ay
hindi makapagpigil sa anumang kalokohan na maisip ni Cory dahil
iniiwasan na lang nilang mamura sila ng suwail na ito.

Isang araw ay nilagnat si Tiyang Laureana. Sinabi ni Matilde
ki Cory na alagaan muna niya ang kanilang ina dahil silang tatlo ay
masyadong abala dahil maraming taong namimili sa tindahan.
Tumanggi si Cory at nang pinilit ni Veronica ay sinampal pa nito.
Kahit na nga matanda kay Cory si Veronica ay nagpasensiya na
lamang ito dahil ayaw nitong makagawa ng eskandalo kung
magmumura na naman ang may matigas na ulo niyang bunso.

Isang araw ng Linggo naman ay humingi si Cory kay Matilde
ng beinte pesos dahil kasama daw siya sa isang picnic. Walang
perang maibigay si Matilde dahil nagkataon noong naipamili ng
sari-saring paninda nina Consolacion at Veronica ang lahat ng pera.
Nagmumura na naman at nagdadabog na ikinabasag tuloy ng isang
binabad na alak.

Ang ginawa ni Cory ay binutas ang alkansiya ni Consolacion
na nakatago sa sarili nitong aparador. Hindi lamang binutas ni Cory
ang nasabing alkansiya ng kaniyang kapatid kundi nasira pa ang
seradura ng aparador nang pilitin ang pinto nito. Kung hindi
lamang nahihiya si Consolacion na magkagulo na naman silang
dalawa ay sinumbong na sana si Cory kay Tiyang Laureana. Walang
ibang nagawa si Consolacion kundi ang umiyak na lamang sa labis
na panghihinayang sa alkansiya niyang may isang daang piso na ang
laman na puro manalapi.

Kara Matilde, Consolacion asin Veronica ay si Cory an nakakaurog

sa kagayunan. Dahil sa marhay na kapaladan na iyan ni Cory, dawa
15 aos pa lamang siya ay kadakul nang mga kasolterohan sa
Polangue an nag-eenres saiya. Alagad ni saro sa mga kasolterohan
na nagpahayag nin pagkamoot ki Cory ay mayo man lamang nin
nagkapalad nudi sinupog pa sinda gabus kan supladang daraga. Kun
bakung sa pagpapahalaga kara Tiyang Laureana asin sa mga
katugangan ni Cory, an sarong solterong sinupog sa atubangan kan
dakul na mga tawo ay nasalbahe na kutana siya.

Kina Matilde, Consolacion at Veronica, ay si Cory ang
siyang nangingibabaw sa kagandahan. Dahil sa magandang
kapalaran na iyan ni Cory, ay kahit 15 aos pa lamang siya ay
marami nang kabinataan sa Polangue ang nanliligaw sa kanya.
Ngunit kahit isa sa mga kabinataang nagpahayag ng pag-ibig kay
Cory ay wala man lamang na pinalad sa halip ay hiniya lamang ng
supladang dalaga. Kung hindi sa paggalang kina Tiyang Laureana at
sa mga kapatid ni Cory ng isang binatang hiniya sa harapan ng
maraming tao ay nasalbahe na sana siya.

Maging an kadaragahan man sa bilog na Polangue ay hilom na

nagkakaurungis ki Cory huli sa karaotan kan ugali kaini.

Maging ang mga kadalagahan sa buong Polangue ay lihim na
naiinis kay Cory dahil sa kasamaan ng ugali nito.

-Dai tataong makikapuwa asin mahinalangkawon si Cory. -an sabi

kan sarong daraga sa kaatubang kan naghohoruronan sinda kan
maraot na gawe-gawe ni Cory.

-Hindi marunong makikapuwa at mapagmataas si Cory, ang sabi ng isang dalaga sa mga kaharap nang nagkwekwentuhan
sila ng masamang ugali ni Cory.

- Iyo manangad! -an simbag naman kan saro pang daraga. an

Paghuna gayod ay nalulukdoon niya sa kahahalangkawan ang mga
kapuwa niya daraga.

-Talaga! ang sagot naman ng isang dalaga. Ang akala yata
niya ay makukuha niya sa pagmamataas ang mga kapwa niya dalaga.

- Ano [ako] lamang an pagsurusupladahan kan Cory na iyan ay

laomon nindong gugulukon ko an liog niya, - an sabi naman kan
saro pang daragang balding gayo sa mga maabhaw na tawo.
Ba go ma gkar usuhay an mga dara gang na g -ur ulay-ulay ay
napagkasararoan na siisay man saindang tulo an pag-apiapihon ni
Cory ay magsusururog sindang labanan ini.
Kan mag personal appearance sa Polangue an mga artista sa
pelikula na anas na mga Bikolnon (babae lalaki), ay naging kamidbid
ni Cory an sarong solterong taga-Manila na an ngaran ay Adolfo.
Ining Adolfo ay sarong guapong soltero huli ta mistisillo.
Sa madaling sabi ay inentres ni Adolfo si Cory asin huli ta nabihag
ini kan pa gka-mistisil lo kan soltero ay madali sindang
nagkaminootan. Asin poon kaidto ay pirmi nang nadadalaw sa
harong nara Tiyang Laureana si Adolfo.

-Ako ang pagsupladahan ng Cory na iyan at tandaan ninyong
puputulin ko ang leeg niya, -ang sabi naman ng isa pang dalagang
galit talaga sa mga mayayabang na tao.

Bago naghiwa-hiwalay ang mga dalagang nagkwe-kwentuhan
ay napagkasunduan nilang sinuman sa kanilang tatlo ang api-apihin
ni Cory ay magkakaisa sila sa paglaban dito.
Nang mag-personal appearance sa Polangue ang mga artista sa
pelikula na lahat mga Bikolano (babae lalaki), ay nakilala ni Cory
ang isang binatang taga-Manila na ang pangalan ay Adolfo. Itong si
Adolfo ay isang guapong binata dahil sa mestisuhin.

Sa madaling salita ay niligawan ni Adolfo si Cory at dahil sa
nabiha g ito ng pa gkamestiso ng binata ay madali silang
nagkaibigan. At simula noon ay lagi nang dumadalaw sa bahay nina
Tiyang Laureana si Adolfo.

Huli gayod ta nadutdot kaining si Adolfo an primer amor ni Cory

ay dai man lamang naglilikay ki Tiyang Laureana an daraga, mala
ngani ta kan sarong aldaw dawa itoon an gurang sa saindang
atubangan ay nagpapahadok si Cory ki Adolfo.
Kan humali si Adolfo ay pinangisugan ni Tiyang Laureana si Cory
na may kaibahan na mga mahahalagang pagpapagirumdom.
-Nabubuyo kan masyado sa mistisong iyan mantang dai mo naman
siyang gayo namimidbid tibaad kun may agom siya o tibaad kun
ano an saiyang pagkatawo, - an garing pagtataong hatol ki Cory kan
gurang.
-Anong labot nindo! - an pasilyak tulos na simbag ni Cory sa ina. Kun anuman na klaseng tawo si Adolfo dai na bali sakuya ta
namomootan ko siya; baku man na kamo an masasakitan ngapit
nudi ako!
Naghibi na lamang an maboot na babai sa isinimbag na iyan ni
Cory.

Dahil siguro natamaan nitong si Adolfo ang primer amor ni
Cory ay hindi man lamang nag-ingat kay Tiyang Laureana ang
dalaga. Isang araw nga kahit na naroon ang matanda sa kanilang
harapan ay nagpapahalik si Cory kay Adolfo.

Nang umalis na si Adolfo ay pinaggalitan ni Tiyang Laureana
si Cory at binigyan ng mahahalagang paalala.

- Ma s y a d o k a n g n a h u h u m a l i n g s a m e s t i s o n g i y a n
samantalang hindi mo naman siya masyadong kilala na baka kung
may asawa siya o kung ano ang kanyang pagkatao. ang sa wari ay
pagpayo kay Cory ng matanda.

-Anong pakialam ninyo! ang pasigaw agad na sagot ni Cory
sa ina. Kung anuman na klaseng tao si Adolfo hindi na bale dahil
minamahal ko siya, hindi naman kayo ang mahihirapan kundi ako.

Kan may limang bulan na an pag-iba ninda saka ni Adolfo ay

namamatean na ni Cory an pamumurak kan mga hasok saiya ni
Adolfo. Alagad kan makaagi pa an sarong bulan, ay haros
madesmayo si Cory kan si Adolfo ay dakupon kan duwang sekreta
sa sala daang panghahabon sa sarong dakulang bodega kan mga tela.

Umiyak na lamang ang mabait na babae sa isinagot na iyon
ni Cory.


Isang araw kumalat na lamang sa Polangue na si Cory ay
nakipagtanan sa mestiso sa Maynila. Nalungkot ang mga kapatid ni
Cory sa nangyaring ito.

Sa simula ay masayang-masaya si Cory dahil sa isang magandang
chalet siya dinala ni Adolfo sa Quezon City. Lubusan noong
nalimutan ni Cory ang kanyang ina at mga kapatid sa Polangue.

Nang may limang buwan na ang pagsasama nina Cory at Adolfo ay
naramdaman na ni Cory ang ibinunga ng ginawa sa kanya ni Adolfo.
Ngunit nang makaraan pa ang isang buwan ay halos mahimatay si
Cory nang si Adolfo ay dakipin ng dalawang sekreta sa sala daw na
pagnanakaw sa isang malaking bodega ng mga tela.

Urog nang marunot an daghan ni Cor y kan si Adolfo ay

masentensiyahan kan Hukuman na mapreso nin 14 aos sa
Muntinlupa.

Labis na nadurog ang puso ni Cory nang si Adolfo ay
masentensiyahan ng Hukuman na mabilanggo ng 14 aos sa
Muntinlupa.

Sarong aldaw napabalangibog na lamang sa Polangue na si Cory ay

napatabag sa mistiso sa manila. An mga tugang ni Cory ay
nagkapurungaw sa siring na nangyari.
Sa enotan maugmahom si Cory ta huli ta sa sarong chalet siya
dinara ni Adolfo sa Quezon City. Kaidto ay biyo nang nalingawan ni
Cory an saiyang ina asin ma [mga] tugang sa Polangue.

Garing sungusungo kan kapaladan ni Cory, pinahali pa siya kan

kagsadiri kan chalet niyang ineerokan huli ta dai na siya makabayad.
Sa tahaw kan mayong patud na mga pagluha ni Cory ay saka lamang
niya nasabutan na anas na tutuo an mga ihinulit saiya kan saiyang
ina asin kan saiyang mga tugang.
Alagad, nasusupog na siyang magbalik sa saiyang ina huli sa
dakulang kadesonrahan na nangyari sa saiyang buhay, kadesonrahan
na bunga kan suliat niyang kaugalihan sa saiyang ina patin sa
saiyang mga tugang na ngunyan lamang niya nasabutan na may mga
tanos na kaisipan palan ki sa saiyang tikong mga kaisipan.

Parang kasukdulan ng kapalaran kay Cory, pinalayas pa siya
ng may-ari ng chalet na tinitirahan niya dahil hindi na siya
makapagbayad.


Sa gitna ng mga walang tigil na mga pagluha ni Cory ay saka
lamang niya naunawaan na totoong lahat ang mga ipinayo sa kanya
ng kanyang ina at ng kanyang mga kapatid.


Ngunit nahihiya na siyang magbalik sa kaniyang ina dahil sa
malaking kahihiyan na nangyari sa kanyang buhay na bunga ng
suwail niyang kaugalian sa kanyang ina pati na sa kanyang mga
kapatid na ngayon lamang niya naunawaan na may mas tuwid pagiisip pala kaysa kanyang baluktot na mga pag-iisip.