Teorija sistema i upravljanja

Prof.uro Miki
Ispitna pitanja
B.Luka: 2008/2009od (III god).
1. Sistemi i sistemsko miljenje
Sistem je kompleks elemenata, neki dio svijeta ili itav svijet koji se nalazi u meusobnoj
povezanosti, a mogue ga je bez zaustavljanja u ma koje vrijeme posmatrati i opisivati. ILI sistem
je skup (cjelina) meusobno povezanih elemenata sa o odreenom strukturom i sposobnou
funkcionisanja, koji se nalaze u interakciji.
Sistem je pomona apstraktna konstrukcija predstavljena skupom elemenata povezanih relacijama koja za
ostvarenje cilja podrazumijeva odgovarajuu sloenu funkciju upravljanja
Struktura apstraktnog sistema dobija se uoptavanjem odnosa pretpostavljenog sistema odreenog na
sintetiki nain i to samo kada nije odreena konstanta sistema koja predstavlja skup koeficijenata odnosa
hipotetikog spoja (poretka)
Cilj predstavlja viziju budunosti, odnosno postavljeni skup taaka kojem se tei svjesnim djelovanjem a
da bi to bilo mogue takoe je neophodno identifikovati i ciljeve okruenja do razliitih dubina i granica
Strukturu relacije sistema predstavljaju odnosi u funkcionisanju sistema koji se svode na primanje i
davanje informacija, resursa i rezultata, stvarajui na taj nain nove kategorije uzajamnog djelovanja
Svi elementi sistema i potencijalnih veza nemaju isti znaaj, tako da je funkcionisanje uslovljeno
hijerarhijskim primatom elemenata, tj. primatom dinamikog optimuma onog sistema koji je na viem
nivou, koji ima vei broj eleinenata i njihovih funkcija, koji je dugoroniji i koji diktira jainu promjena.
Posmatranje sistema kroz neka njegova svojstva omogucava rjeavanje nekih naunih fenomena, tako
da se npr. preduzee moe posmatrati kao sistern u kojem se prikupijaju i obrauju informacije, donose
odluke, izraavaju akcije i na taj nain mijenjaju stanja. Upravo su razliite karakteristike objekata koji
se posmatraju kriterij kiasifikacije sistema na osnovu kojeg razuikujemo prirodne i vjetake sisteme kao
dijelove svijeta to nas okruuje.
Sistensko miljenje je skup teorija koje imaju zajedniko objanjenje i opis obiljeja pojedinih
klasa sistema i osnovni mu je zadatak da precizno objasni zakone postanka, organizacije,
ponaanja, razvoja i djelovanja realnih sistema koritenjem apstraktnog sistema koji nastaje kao
rezultat matematikog opisa dijela stvarnog svijeta
Sistemsko miljenje polazi od toga da je svaki sistem istovremeno podsistem, tako da sistemska analiza
vidi okruenje kao kljuno mjesto u odnosu na dio koji se posmatra sa aspekta promjene i prilagodavanja.
2.Matematiki aspekt teorije sistema
Upoznavanje metodologije matematikog modeliranja u svojstvu je sticanja sposobnosti istravanja
procesa i pojava raz1iite fizike sadrine koja se moe apstraktno opisati jednoznanim matematikim
simbolima. Ovakvim postupkom formira se matematiki model realnog sistema ija slinost ponekad
dozvoljava odreivanje apsolutno adekvatne kopije originala koja omoguava koritenje ponaanja
modela u svrhu ocjenjivanja autentinih svojstava konkretnog sistema.
Matematiki model koji formalizacijom opisuje funkcionisanje sistema izraava osnovne karakteristike
zakonomjernosti funkcionisanja u vremenskom intervalu (t0 t1).
Matematiki model funkcionisanja sistema je skup odnosa karakteristika stanja koji je u zavisnosti
od poetnih uslova, izlaza, ulaza i parametara sistema.
Stanje posmatranog sistema moe se okarakterisati veliinama
Z1(f)=x, Z2(f)=y, Z3(f)= dy/dx sa parametrima k1 i k2

Y
D

A je ulazni signal X i izlazni signal y ali kao povratna veza. Znai

razika X-Y predstavlja ulazno dejstvo iji je koeficijent k1. identino
se formira dejstvo signala na elementu B u obliku k1(y-y). Kako na
elemenat B djeluje i elemenat D sa koeficijentom k2, novoformirani
signal na elemenat B dejstvuje intezitetom k1k2(x-y). Opisana
zavisnost moe se izraziti u obliku diferencijalne jednaine.
dy
dx
=k1k2(x-y) ili
+k1k2y=k1k2x
dx
dy

Relacije predstavljaju meusobne odnose kako izmeu elemenata tako i unutar elemenata i skupa, a
injenica da neki elementi (ej) pripadaju ili nepripadaju odreenom skupu S moe se napisati Ej pripada
S ili obrnuto. Skupovi mogu biti Identini, ekvivalentni, nejednaki..., a odnosi njihove meusobne
ureenosti definisani su aksiomima refleksivnosti, simetrinosti, tranzitivnosti, transpozitivnosti,
aritmetikom, algebrom..
3.

Sistemski pristup sinergetski efekat

Teorija sistema tijesno je povezana sa razvojem informatike i sistemskim pristupom naunom
istraivanju, ije je osobine mogue djelimino uoiti, opisati i shvatiti koristei samo deskriptivne i
analitike mctode. Kompleksnost prirode sistema se zbog dinamike ne moe do kraja opisati, tako da je
neophodno znati sljedee injenice u cilju pojednostavljivanja i potpunijeg razumijevanja sistemskog
pristupa:
- Sinergija je efekat zajednikog djelovanja elemenata
- Dinamiko posmatranje pojava podrazumijeva jedinstvo vremena i prostora
- Holistiko posmatranje podrazumijeva sistem kao ukupnost
- Relativnost sistema proizilazi iz prirodnih zakona
U sistemskom pristupu su integrisane opta teorija sistema, kibernetika, teorija informacija, semiotika
kao nauka o znakovima i znakovnim sistemima, to znai da sistemski pristup koji se ostvaruje uz
pomo intelekta ini metodoloke osnove svih sistemskih nauka a sam koncept izvoenja zasnovan je na
sistemskom miljenju, tj. U kontekstu sistemskog pristupa moraju postojati odreeni elementi, relacije,
zajednika svrha-cilj, pravila funkcionisanja, odreena struktura koja vri zadanu funkciju, proizvodnja
i distribucija informacija, relativna izolacija u okviru koje se odreuju svojstva elemenata ponaanja i
funkcionisanja cjeline
Sinergetski efekat u sistemskom pristupu moemo oekivati samo ako postoji harmonija izmeu
elemenata sistema, tj. Minorna snaga jednog neophodnog elementa dozvoljava kompoziciju koja daje
vei efekat od snage zbira.
Sinergetski efekat svoju primjenu objanjava metodom dedukcije koja pretpostavlja donoenje zakljuka
od opteg ka pojedinanom. To znai da dijelovi cjeline funkcioniu istovremeno i kao uzorak i kao
posljedica, tako da je zbirni efekat cjeline vei od zbira pojedinanih efekata
Sistemski pristup temelji se na dijalektikom zakonu o meusobnoj povezanosti i uslovljenosti, uzima
se u obzir i povezanost sa uticajem okruenja. Pri tome nastaje skup-cjelina, meusobno povezanih
elemenata sa odreenom strukturom i sposobnou funkcionisanja koju nazivamo sistem. Osnovno
svojstvo sistema je interakcija elemenata koja predstavlja cjelinu sloeniju od elementarnog zbira, tako da
se ne moe rastavit na sastavne dijelove a da pri tom ne izgubi svoja osnovna obiljeja.
Sistemski pristup sa aspekta organizacije sugerie optimalno ponaanje cjeline koje se jedino moe
ostvariti uzajamnim usklaivanjem svih funkcija. Sa aspekta cilja sistema tei optimalizaciji procea
funkcionisanja itavog sistema.
Sinergetski efekat predstavlja da je optimum cjeline jednak zbiru suboptimuma (parcijalne
optimizacije) i predstavlja se nejednainom f(a, b, c)>f(a)+f(b)+f(c)
4. Sistem i okolina

Odreivanje okoline sistema, a time i njegovih granica koje nisu egzaktne prirode, je vana etapa u
procesu istraivanja sistema, a posebno bitna dimenzija je vrijeme u kome se mijenjaju ulazi i izlazi, a
time i sam sistem kao i okruenje.
Okruenje sistema je skup svih neukljuenih sistema sa kojima je posmatrani sistem u aktivnom,
pasivnom ili interaktivnom odnosu za vrijeme istravanja tokova ulaza i izlaza kao medija razmjene.
Okolina je uvijek integralni dio sistema jer promjene u okruenju imaju direktne manifestacije na ulaznoizlazni odnos to lanano i povratno stvara potrebu regulisanja relacije sa okruenjem.
Istraivanje meuzavisnosti sistema i okoline slui za dobijanje podataka u cilju postavljanja funkcije
kriterijuma i odreivanja osnove za prijektovanje informacionih tokova strukture sistema

5. Ulazi i izlazi sistema

Ulazne veliine mogu biti date u obliku materijalnih, energetskih i signalnih veliina odredenih sadrajem
informacija. Osnovni oblici ulaznih veliina pojedinih sistema mogu se predstaviti odgovarajuim
funkcijama, Izlazi (y) su reagovanje sistema na odreeni intenzitet pobude, to ima za rezultat neku
koliinu stvaranja novog kvaliteta iz datih sastojaka, tj. ko1iine ulaza. Nain na koji ulaz biva
transformisan u izlaz, naravno pod uslovom da ni razvoj ni istraivanje nisu dijelovi sistema, predstavlja
tehnologiiu koja takode djelimino ini okolinu.
U skladu sa navedenim moe se uoptiti sledee:
-ulaz (x) i izlaz(y) kao stanje sistema, imaju svoje viedimenzionalne promjene u vremenu
-ulaz zavisi i realizuje se prema potrebi sistema, zahvaljujui neogranienom izvoru materije, energije,
informacija i ideja,
-izlazi su reakcije sistema na ulazno, interno ili eksterno dejstvo,
-svaki sistem izbaen iz ukupnosti je podsistem,
granice sistema obuhvataju sve ulaze i izlaze relevantne za ostvarivanje cilja,
-elementi stanja sistema su akumulacija u sistemu u kojem se akumulira razlika ulaznih i izlaznih
promjena
-upravljanjem se rjeava savladavanje prorauna ogranienih ulaza i neogranienih potreba.
Uproeni model procesa poslovnog sistema moe se prikazati na sljedei nain:
ULAZ X
Resursi
-materija,
-energija
-informacija
-rad

IZLAZ Y
Okruenje
Proizvodni sistem

Roba i usluga

trite

6. Osnovni principi teorije sistema

Osnovni principi sistemskog pristupa su

1. sistem je vie od sume njegovih dijelova
2. sistem zahtijeva istragu sa vie aspekata
3. prouavani sistem mora pokazati izvjesnu sposobnost predvianja I uenja
4. podsistem je uvijek dio nekog ireg I vieg reda
5. parcijalni ciljevi se uvjek rtvuju za globalni cilj
6. svaki sistem je I informacioni, tako da mora preispitati koliko su iskoriteni simboli odgovarajui
7. otvoreni sistem je veoma povezan sa okolinom
8. sloeni sistem se moe razloiti na podsisteme pogodne za analizu I razumijevanje
9. sistem se sastoji od paleta ciljeva I njihovih odnosa
10. sistem je dinamina mrea meusobno povezanih odnosa, promjene na jednom elementu proizvode
promjene na ostalim
11. ako su podsistemi poredani u seriji, tada je izlazna vrijednost jednog podsistema ulazna vrijednost
drugih
12. svi sistemi tee ravnotei, to je rezultat izjednaenosti pojedinih sila unutar I van sistema
13. granice sistem mogu se iznova crtati po volji u intervalu od nedjeljivosti do beskonanosti
14. da bi bio odriv, sistem mora biti okrenut cilju, voen povratnom informacijom I imati mogunost
adaptiranja promjena koje su jedina konstanta
Neki od principa koje moemo dodatno navesti su:
Princip sloene stvarnosti
Princip povezanosti i medusobnog djelovanja
Princip neprekidnih promjena

Princip poimanja funkcionalnog sklada

Princip uticaja okoline na promjene oblika postojanja
Princip strukturne analize sloenosti
Princip internog uticaja u prostoru i vremenu

7. Zakoni opte teorije sistema

Zakoni opte teorije koji vae za sve sisteme pri razlicitim uslovima ponaanja i ispitivanja su:
- zakon zavisnosti; svakom sistemu ili njegovom elementu mogue je nai sistem koji posjeduje
bar jedan element ili obiljeje sa kojim je u vremenskoj ili funkcionalnoj vezi. Razlikujemo
simetrinu, asimetrinu, krutu I elastinu zavisnost)
- Zakon razlike, odnosno jednakosti ( raspodjela razlika, opti zakon)
- Zakon promjene, odnosno stabilnosti. Kad statika ili dinamika relacija pretrpi odreenu
promjenu tada se govori o struktualnim promjenama koje mogu bit: kvalitativne, kvantitativne,
pozicione i struktualne promjene
- Zakon neprekidnih promjena. Razlikujemo spore I postepene promjne, brze I nagle promjene
8. Osnovne karakteristike sistema
Osnovna sistemska svojstva svakog sistema su:
- funkcija (funkcionalna struktura i elementarne funkcije), zasniva se na principu finaliteta
I razvoja kroz odnos sa okruenjem, tako da funkcionalni parametri gornje I donje granice
sistema rastu vremenom a njihovo podeavanje se vri automno I vjetai. Za svaku funkciju,
podfukciju ili parcijalnu funkciju treba utvrditi svrhu, raspored I ulogu, izvriti sistemazizaciju
klasa elementarnih funkcija (promjena vremeskih koordinata, promjena prostornih koordinata,
projena veliine stanja, promjena svojstava I promjena oblika postojanja)
- ponaanje (stnuktura ponaanja i elementarne transformacije)
- graa (struktura grae i elementarni nosioci), grau sistema ine elementi razliitih nivoa
srazmjernosti u logikom poretku u kom se odvijaju prirodni procesi koji ostvaruju ukupnu
funkciju sistema
9. Osnovne osobine (obiljeja) sistema
1. izolovanost
2. stabilnost- stabilnost stanja sistema je obrnuto proporcionalna stepenu izolacije
3. ravnotea- odreena je poljem doputenog odstupanja u odnosu na funkcionisanje sa stabilnom

ravnoteom
4. samoudesivost-sposobnost da iskljuuje spoljne uticaje koji u zoni stabilnosti izazivaju
poremeaje funkcionisanja
5. odreenost
6. adaptivnost
10. Klasifikacija sistema
Klasifikacija sistema predstavlja formiranje skupova za koje je nuno prethodno usvojiti kriterijume
slinosti kao zajedniku osobinu povezanu logikim iskazima ili njihovim alternativama.
Podjela sistema prema broju veza sa okolinom, pogodna za prouavanje i rezonovanje je:
- monovarijabilni sistem, jedna ulazna i jedna izlazna veza
- konjuktivno-disjunktivni sistem,vie ulaznih i jedna izlazna veza
- distributivni sistem, jedna ulazna i vie izlaznih veza
- multivarijabilni sistem, vie ulaznih i vie izlaznih veza
klasifikacija sistema na globalnom nivou sa aspekta unutranjih karakteristika i njihovog
okruenja

1. prema globalnim obiljejima

a) prema nainu nastanka
b) prema pojavnom obliku
c) prema stepenu sloenosti
d) prema povezanosti sa okolinom (otvoreni, zatvoreni i poluotvoreni)
e) prema funkcionisanju
f) prema kompleksnosti ponaanja(samoreguliui,adaptivni,samoobuavajui,samorazvojni)
g) prema buldibgovoj klasifikaciji
2. prema internim obiljejima

klasifikacija sistema na globalnom nivou sa aspekta unutranjih karakteristika i njihovog

okruenja
1. prema okruenju ( prirodni, tehniki i organizacioni)
2. prema karakteru relacija izmeu elemenata sistema (linearni, nelinearni, deterministiki i
stohastiki)
3. prema ponaanju povratnog dejstva u sistemu
4. prema strukturi (jednostavni i sloeni)
5. po dinamici ponaanja (stabilni i nestabilni)
6. po mehanizmu zakljuivanja (kibernetski)
11. KRITERIJI KLASIFIKACIJE SISTEMA
-

prema nainu ponaanja: prirodni i vjetaki

prema obliku postojanja: realni i apstraktni
prema aktivnosti i ponaanju: pasivni statiki i aktivni dinamiki koji po ponaanju moe biti
stohaistiki i deterministiki
prema stabilnosti: nestabilni, stabilni
prema nainu organizovanja: samoorganizujui, sistemi koji se spolja organizuju i sistemi koji se
sami i spolja organizuju
prema povezanou sa okolinom: samoupravljivi, upravljivi i regulacioni

sisteme prema nastanku dijelimo na prirodne i tehnike, na organizacione (vjetake) te prema

funkcionisanju, na proste i sloene itd.
Prirodni sistemi obuhvataju geoloke, atmosferske, kosmike, bioloke i druge sisteme, a zakone
njihovog postanka i opstanka izuavaju brojne prirodne nauke.
Tehniki sistemi su djela ljudskog stvaralatva koja se baziraju na eksploataciji prirodnih zakona
Organizacioni sistemi predstavljaju sve materijalne, umne i moralne tekovine koje je stvario ljudski
mozak. Dijele se na moralne (politiki sistem), instrumentalne (raunarski program) i materijalne
(poslovni sistem)
esta je podjela i na- Prosti sistemi I Sloeni sistemi, a znaaj podjele zavisi od kriterijuma za izraavanje
stepena sloenosti od kojih je to najee struktura sistema ili broj upravljakih jedinica
Takoe esta podjela je na
Dinamiki sistem-pripadaju kategoriji sistema sa otvorenim problemom upravljanja, odnosno procesom
upravljanja promjenama koje po svojoj prirodi mogu biti endogene ili strukturalne, egzogene ili
funkcionalne i sa manifestacijom na odnos ulaz-izlaz.
Statiki sistemi-nema potrebe za upravljanjem jer ostaju izvan domena i interesa kibernetskih upravljakih
rjeenja
Sa aspekta mogunosti predvianja i odredivosti ponaanja razlikujemo
-Deterministiki sistemi-karakterie ih stabilne transformacije, stabilna pravila ponaanja i precizan
upravljaki isho
-Stohastiki sistemi-oni sistemi ije je ponaanje za upravljaa nepredvidivo zbog nedovoljnog pznavanja
pretpostavki funkcionisanja

prema kriterijumu otvorenosti

-Otvoreni sistemi-sistem koji moe da vri razmjenu materije i energije i informacija i ideja sa okolinom ili
drugim sistemima
-Zatvoreni sistemi-ne prpmaju niti distribuiraju energiju materija, ideja i informacija
Svi sistemi se razlikuju po veliini, broju, funkciji i nainu povezivanja elemenata, pa prema stepenu
apstrakcije dijele se na apstraktne i na konkretne
12. Logika nastanka i funkcionisanja sistema
Apstraktni sistemi su istraivake konstrukcije, formalne. uoptene, misaone, idejne i matematike
prirode, odnosno oni su opti, formalni, misaoni, idejni i matematiki. Svrha im je da opiu realne
sisteme i da bez mnogo trokova eliminiu nejasnoce i logike greke kroz isto formalne veze u okviru
istraivake apstrakcije.
Za objanjavanje opteg apstraktnog sistema kao univerzalnog modela za sve sisteme, neophodna je
primjena matematike teorije koja postaje formalni i opte priznati univerzalni jezik, indukovano koriten
za efektivnu proceduru.
Orijentisani opstraktni sistemi predstavljaju skup ureenih parova odsjeaka funkcije vremena koji nisu
kontradiktorni, tako da svakom ulaznom dejstvu odgovara skup razliitih izlaznih dejstava i svakom
fiksiranom izlaznom dejstvu odgovara skup razliitih ulaznih dejstava
Osnovne karakteristike apstraktnog sistema su
- ima logiku ponaanja
- predstavlja skup uzajamno dejstvujuih elemenata
- zahtijeva sloenost funkcija za izvravanje postavljenog cilja
- posjeduje mogunost dekompozicije na podsisteme
- zahtijeva upravljanje pomou informacione mree
- zahtijeva identifikaciju interakcije unutranjih faktora kao i rezistenciju na sluajnu komponentu
- bazira se na zakonima organizacije
- odreen je koncepcijom i strukturom
Koncepcija funkcionisanja sistema predstavlja dinamiku zbira koncepcija funkcionisanja pripadajuih
podsistema (funkcija) tako da za svaku sledeu funkciju spoljni zahtjev predstavlja rezultat
funkcionisanja prethodne funkcije, a sve koncepcije funkcionisanja imaju svoj vijek, svoje odstupanje,
svoju dinamiku promjena, elastinost u prostoru i vremenu, reformulaciju itd.
Osnovni cilj obezbjeenja funkcionisanja sistema u smislu promjene stanja sistema podrazumijeva tenju
upravljanja sa svhom osiguranja novog kvaliteta i kvantiteta
13. Struktura apstraktnog sistema
Nain spajanja dijelova u sistem predstavlja njegovu strukturu koja u odreenom poretku elemenata
oznaava organizaciju povezivanja u ureenu cjelinu. Dakle, struktura predstavlja logiki red elemenata
koji zadovoljavaju niz uslova kao to su preglednost, fleksibilnost, funkcionalni sklad, blokiranje
neproduktivnog ulaza, razvijanje odbrambenog mehanizma i imuniteta od remetilakih faktora,
upravljivost, odrivost itd. Struktura sistema je skup i poredak svih veza i relativno stabilan raspored
uloga elemenata unutar kojih postoji odredena zakonitost svojstvena datom sistemu kao integralnoj
cjelini.
Struktura apstraktnog sistema predstavlja kvantitativno odreen I relativno stabilan poredak unutranjih
relacija elemenata stanja sistema, kao I posjedovanje sposobnosti da izmjeni svoje stanje do potpuno
nove strukture. Sistem koji ima stabilniji poredak unuranjih odnosa izmeu elemenata tee podnosi
radikalnije promjene, dok sistemi koji imaju sposobnost adaptacije svojih glavnih koordinata, lake to
podnose
Osnovni principi strukture apstraktnog sistema su:
- svojstvo autoregulacije-omoguava samoorganizovanje
- svojstvo transformacije-omoguava strukturama da se razlikuju od statikih formi
- svojstvo totaliteta strukture- asocijacija elemenata nezavisna od cjeline ali da su ti elementi
podreeni zakonima koji odreuju sistem kao cjelinu
Tri bitna principa svakog sistema

princip ouvanja automnosti

princip nekontradiktornosti
princip slobode kretanja
14. Funkcionisanje apstraktnog sistema

U povezivanju sistema sa njegovim okruenjem interakcije su uslovljene, to ukazuje da postoji vei broj
principa i pravilnosti po kojima se regulie i odvija funkcionisanje sistema.
Umnoavanjem interakcija povecava se i potreba za njihovim regulisanjem, jer promjene na jednom
elementu izazivaju promjene na vie drugih elemenata istog sistema. Preputanjem namnoenih
interakcija prirodnoj regulaciji, funkcionisanje sistema tei nuli, a sistem odumiranju, to je naroito
tipino i oigledno kod vjetakih sistema.Broj faktora koji utiu na funkcionisanje sistema, a preko toga
i na njegovo ponaanje praktino je neogranien i stalno se poveava, sa jedne strane zbog namnoavanja
promjena, a sa druge zbog namnoavanja praktike primjene naunih fondova.
Funkcionisanje sistema mora da ima svoju koncepciju funkcionisanja u pripadajuem okruenju
sa kojim razmjenjuje rezultate funkcionisanja za uslove funkcionisanja. Funkcionisanje sistema
podrazumijeva kibernetsku strukturu koja obuhvata koncept funkcionisanja, informacije o
funkcionisanju i intervencije za odravanje funkcionisanja sistema, jer cilj kibernetskog pristupa je
prouavanje razvoja, reprodukcije i interakcije sa okruenjem iji je dio funkcionisanje sistema sa
svim njegovim komponentama
Koncepcija funkcionisanja sistema posmatra se kao sistem ideja koje moraju da zadovolje odreene
standarde i uslove. Svaka devijacija se mora registrovati, mora postojati protokol izvjetavanja,
sistem prijavljivanja i intervencija u svrhu korigovanja devijacija, procedura pripremanja i donoenja
inicijativnih odluka..., jer funkcionisanjem sistema treba da se osigura njegov opstanak i olaka razvoj.
Za funkcionisanje sistema vai drugi zakon termodinamike uz odgovarajuu analogiju koja glasi da se
entropija sistema moe smanjivati samo ako se u njega ulae energija potrebna za to smanjivanje
Funkcionisanje sistema predstavlja funkcionalni zbir svih njegovih elemenata, ija se sutina sastoji
u dinamikim promjenama koje se deavaju kako u elementima tao i u meusobnim odnosima-bez
promjnea nemaq funkcionisanja.
Osnovni principi funkcionisanja su: postojanost, dostupnost, definisanje lemenata i njihovih funkcija,
raspored funkcija po izvriocima, vremenski raspored funkcija, sankcije za odstupanje i devijaciju,
hijerarhija odluivanja i informacije i definisane relacije
Vrijednost pokazatelja efikasnosti sistema je njegova funkcionala koja zavisi kako od strukture i
parametara sistema tako i od karakteristika odstupanja u ponaanju elemenata sistema.
15. Stabilnost i ponaanje sistema
Nain na koji sistem preslikava ulazne u izlazne veliine odreduje njegovo ponaanje, odnosno
prilagodavanje i usklaivanje tog ponaanja sa funkcijom prilagoavanja sistema okolini, promjeni
okoline ili promjeni svojstava i stanja. Odredenost ponaanja sistema je stohaistike prirode, tako da se
odredenost smanjuje poveanjem broja veza sa okolinom, a redukcijom veza sistem se smanjuje.
Ukupno ponaanje sistema sastoji se od ponaanja njegovog okruenja, ponaanja njegovih ulaza,
ponaanja njegovih izlaza, pretvaranja ulaza u izlaze I naina promjene njegovih internih obiljeja,
odnosno stanja. Sistemi koji mogu beskrajno dgo da funkcioniu imaju deterministiko ponaanje, dok
sistemi koje karakterie neizvjesnost, nesigurnost I dilema u pogledu ishoda imaju stohaistiko ponaanje
16. Povratna sprega (dejstvo) sistema
Sistemi kod kojih relacije izmedu elemenata mogu biti takve da jedan element posredno, preko drugih
elemenata, utie sam na sebe, posjeduju povratno dejstvo, Sistemi sa povratnim dejstvom imaju tacno
reprodukovane ulaze, smanjene efekte nelinearnosti i poremecaja, ispoljenu tendenciju ka oscilacijama i
nestabilnosti, mogucnost ponovnog uspostavljanja ravnotenog stanja itd.
Povratna sprega je relativno izolovan sistem iji su elementi devijacija, informacija, regulator i
intervencija. Regulator informaicije pretvara u odluke, a intervencije su postupci korigovanja devijacije,
Vane osobine sistema sa povratnim dejstvom su: poveanje tanosti, precizne specifikacije ulaza
(reprodukovanje), smanjenje efekta nelinearnosto, poveanje obima fluktuacije poovjnog ulaza, saznanje
o sopstvenoj preciznosti koja se postie funkcionisanjem pod uticajem greke.

17. Entropija
Norbert Viner potvrujr sljcdeom reenicom; Kao to je entropija mjera dezorganizacije, tako je
i informacija mjera organizacije.Viner primjeuje da odgovori o funkcionisanju jednog skupa sistema
vae kao moguci odgovori i za iri skup sistema, postajui vjerovatniji ukoliko sistemi postaju stariji, a
sama mjera ove vjerovatnoe naziva se entropija, Viner dalje konstatuje da dok entropija raste, svemir i
svi sistemi u njemu prirodno tee ka raspadu u gubitku svog entiteta, odnosno da iz stanja organizacije
i diferencijacije preu u stanje jednoznanosti i haosa. Haos je statiko stanje sistema koje troi
energiju neophodnu za odravanje ureenosti, tj, suprotstavljanje rastu entropije kao prirodne tenje ka
beivotnom. Sistem sa vecom entropijom je i manje elastian pa mu je potrebna i intenzivnija regulacija
za borbu, odnosno funkcionalnu ravnotu tako da bi bilo pretjerano oekivati apsolutno jasnu definiciju
entropije.
Potencijal organizacionog sistema izraava stepen efikasnosti u osvarivanju sistemskih ciljeva, a njegova
dinamika izraava se dinamikom entropije
Entropija se definie kao mjera neizvjesnosti deavanja sluajnih dogaaja (Xi) i=1,2..n razliitih
vjerovatnoa (Pi) i=1,2...m
Veliina entropije je vjerovatnoa stanja sistema izmeu ekstremnih sluajeva devijacije
18. Organizaciona forma sistema
Simbiozom prirodnih, tehnikih i upravljakih kao povezujuih podsistema, nastaju organizovani sistemi
a najvei dio obiljeja apstraktnih sistema su istovremeno i obiljeja organizovanih sistema. Takoe su
im svojstvena i neka druga obiljeja vezana za njihovu specifinost u pogledu zakona organizovanja,
kao npr, da su stvoreni svjesnom ljudskom aktivnocu, da im je zadan cilj prije njihovog stvaranja i da ih
projektant svojom upravljakom akcijom neprestano usmjerava ka eljenom cilju.
Zbog znaaja cilja, kao motiva stvaranja organizacione kompozicije sistema, cilj se moe uzeti i kao
osnovni kriterijum klasifikacije, prema kojem sve organizovane sisteme moemo posmatrati kao
- Moralni sistem, nastali i nastaju radi ostvarivanja moralnog cilja pod kojim podrazumijevamo
sve ono ijim ostvarenjem se uspostavlja izvjesna ravnotea i odnosi meu ljudima. Rezultat
funkcionisanja su moralne norme i vrijednosti koje se ispoljavaju kroz afinitete izmeu ljudi
- Instrumentalni sistem predstavljaju svi sistemi organizacione forme ija je namjena da slue kao
instrument razvoja bilo kojoj drutvenoj aktivnosti gdje se zajedniki ostvaruju ciljevi
- Materijalni sistem oni koji konstituiu i funkcioniu na materijalnom ulazu i izlazu
Materijani i moralni sistemi su sistemi cilja koji se postie njihovim funkcionisanjem tako da imaju
karakter funkcionalnih organizovanih sistema, a izlazima kao efektima funkcionisanja ostvaruju svoj cilj

Promjene u toku funkcionisanja dijelimo na: evolucione promjene strukture, adaptivne promjene
strukture sa reverzibilnim dejstvom sredine i revolucionarne promjene strukture sistema nastale kao
posljedica intercepcije jednog sistema u druge
Uspjenost sprovoenja principa komponovanja i funkcionisanja moralnih, materijalnih i instrumentalnih
organizacionih formi sistema, predstavlja kvalitet koji odraava odreeno kvalitativno stanje sistema,
tako da se stopa promjene kvaliteta u dinamici izraava diferencijom sukcesivnih kompozicija
Modeli organizovanja sistema su
- funkcionalna organizacija- karakteristike su funkcionalna podjela rada, vertikalna koorinacija i
formiranje tapskih funkcija, primjenjuje se kod manjih sistema i relativno stabilnog okruenja
- diviziona organizacija-odlika je postojanje odjeljenja sa automnom strukturom funkcionisanja
- projektna organizacja-odlika je projekat kao izdvojena organizaciona jedninica ciljno
orijentisanog dijela iz matinog sistema, sa vlastitim funkcionanim odjeljenjem
- matrina organizacija- kombinacija funkcionalne i projektne strukture i manifestuje se kao
kombinacija postojeih funkcija i formiranih projektnih grupa
- inovativna organizacija- predstavlja strukturu koja ubrzava transformaciju istraivakih i
razvojnih aktivnosti u nova znanja

19. Principi i pravila organizovanja sistema (modeli organizovanja)

Prema izdiferenciranosti njihovih karakteristika, principe organizovanja sistema moemo posmatrati kao
principe cilja, principe kompozicije (konstitucije) i principe funkcionisanja.
1. Princip cilja je elementarna i eliminatorna pretpostavka za stvaranje i nastanak novog
organizacionog modela sistema iju struturu i funkcionisanje treba prilagodavati zakonima reda.
Razlikujemo
Princip maksimuma-je zajedniko obiljeje svakog organizacionog zadatka sistema koji slui za
postizanje postavljenog cilja i rijetko se poistovjeuje sa optimumom koji je u praktinom ivotu vezan za
razna ogranienja. Ostvarenje maksimalnog izlaza iz sistema pokazatelj je efikasnosti ostvarenja cilja koji
esto je neogranien a tenja ka maksimumu beskonana
Kod moralno-organizacionog modela sistema trai se odredena ravnotea kroz balansiranje zahtjeva za
maksimalnim izlazima i drutveno ogranienim ulazima. Ravnotea se uspostavlja na nivou optiuma
mjerenog podsistemom kvaliteta koji se kvantitativno izraava kao rutvena valorizacija ulaza I izlaza
Princip minimuma
Princip optimuma
2. princip kompozicije predstavlja strukturu i funkcionalne efekte organizacionog aspekta koje je
potrebno ukljuiti od momenta startovanja na putu organizacione ureenosti apstraktnog sistema.
Kljunu ulogu imaju principi:
-potpunosti- znai ukljuivanje podsistema iji bi pojedinani izopstanak naruavao ili umanjivao
funkcionalna svojstva a time i sistem inio inferiornim u odnosu na postavljeni cilj
-sveobuhvatnosti- precizno regulie organizacioni status svakog elementa ili podsistema datog sistema,
struktualno ili funkcionalno
-optimalnog razvoja podsistema i sistema je uslov stabinosti organizacionog stanja sistema. Cilj
primjene je obezbjeenje optimalnog razvoja podsistema
principi optimalnog razvoja sistema su uslovljeni principima razvojnog optimuma njegovih podsistea
sa kojima mogu biti i u suprotnopsti, a od stepena njihove usklaenosti zavisi stepen stabilnosti
organizacionog reda
princip ravnotee podsistema u organizcionom dejstvu sistema zasniva se na oranju sistema u granicama
dejstva zajednikog cilja svih posistema, sve dok se odrava organizaciona ravnotea izmeu motivisanja
minimalnog razvoja jednih i ogranienja maksimalnog razvoja drugih podsistema.
3. Osnovni principi funkcionisanja su: postojanost, dostupnost, definisanje lemenata i njihovih
funkcija, raspored funkcija po izvriocima, vremenski raspored funkcija, sankcije za odstupanje i
devijaciju, hijerarhija odluivanja i informacije i definisane relacije
20. Organizacija kao sistemska zakonitost
Zakonima organizovanja se ostvaruju postavljeni ciljevi, a nakon realizacije oni gube smisao i
opravdanje, a gaenje cilja, odnosno prerastanje u ciljeve podsistema vodi samounitenju sistema.
Potencijalni broj upravljakih informacija je uslovljcn organizacijskom sloenou sistema, kao i nivoom
njegove entropije ije povecavanje i smanjivanje se regulie dodavanjem ili oduzimanjcm upravljake
inteligencije. U procesu razvoja sistema njegovi pojedini organizacioni nivoi se supstituiu tehnikim
podsistemima cije su upravljake funkcije tehnizirane. Time je proces supstitucije organizacionih zakona
tehnikim istovremeno i proces tehnizovanja upravljake funkcije iji vii nivo znai manje potreban broj
upravljakih akcija, odnosno nii nivo entropije.
21. Modeliranje organizacionog sistema

Modeli stanja sistema definiu ono to upravlja eli da ostvari pri funkcionisanju sistema, dajuci tako
okvire za tipsko upravljako stanje koje moe da se oekuje u datim okolnostima. U praksi najceci oblici
ovih modela su
- pozitivnopravni propisi, predstavljaju norme pozitivnog prava kojima se regulie status pojedinih
organizacionih varijanti, tj. Modela organizacionih stanja tih sistema
- matematski modeli,
- simulacioni modeli, - predstavljau matematike obrasce za simuliranje
- simboliki modeli, - su modeli stvarnih ili eljenih stanja sistema tako da slue I kao kontrolni

instrument stvarnog ponaanja I njegovog odstupanja od standardne organizacione eme

- metode scenarija
i drugi teorijski modeli organizovanja.
Kibernetsko kolo povratne sprege predstavlja postavljanje sprege izmeu sadanjeg stanja I eljenog
ponaanja sistema u kojoj sadanji rezultat uslovljava budue stanje izmeu rezultata funkcionisanja.
Sutina kib. Kola povratne sprege je to se u njemu izvrava simbioza informacija o sadanjem stanju
sistema s porukama o buduem ponaanju, to se moe ostvariti samoregulaciono I upravljaki
Proces prilagoavanja postupka upravljanja organizovanog funkcionisanja samoregulacionog centra
naziva se proces kibernetizacije upravljnja
22.Upravljanje tokovima i prenosom organizovanja
Pretpostavka odravanja organizacionog reda je komponovanje upravljakog podsistema od kojeg dolaze
upravljake akcije i gdje se esto kreiraju upravljake odluke na osnovu kojih nastaju upravljaki impulsi
U zavisnosti od odnosa izmedu centra kreiranja upravljaih odluka i adrese preko koje se upravljake
akcije, u cilju izvrenja tih odluka, prenose, razlikujemo
- decentralizovano upravljanje, je upravljaki podsistem preko kojeg se odluke prenose na
konkretan organizacioni sklop a uslov za to je postojanje elemenata ulaza i izlaza, na osnovu
kojih se moe donositi globalna ocjena dinamike kvaliteta, a znaajni su sa aspekta zatvaranja
kibernetskog kola povratne sprege koje se moe samo djelimino zatvoriti u odreenom
organizacionom poretku
- delegiranje upravljacke vlasti - vri se indirektno vjetako djelimino zatvaranje u kojem se
kreiraju upravljake odluke i prenose upravljaki impulsi, sopstveog i gdrugog sistea. Ova forma
ima za posljedicu inverziju upravljake vlasti jer tako upravljanjem podsistemima iz jednog
podsistema u stvari upravlja i viim sistemom
- centralizovano upravljanje- ostvaruje se kada se iz upravljakog podsistema upravlja ne samo
njegovim ponaanjem ve i ponaanjem svih njegovih podsistema koji mogu da imaju svoje
upravljake centre. Obezbjeuje vii stepen priliva informacija, objektivna mjerila, nesmetan ra
upravljakog centra a time i potentnost sistema u pogledu upravljakog kapaciteta
podsistemi upravljanja su uslov za funkcionisanje dinamikih organizacionih sistema a podsistemi
kvaliteta uslov za funkcionisanje podsistema upravljanja
23. Hijerarhijeska struktura organizovanja
U organizacionom redu hijerarhijska struktura se vidi gotovo eksplicitno i uzima kao da apriori postoji u
prirodi upravljanja svake funkcionalnc cjeline.Sa gledista optc teorije sistema preduzece se posmatra kao
postojanje mnotva podsistema sa hijerarhijski ureenim ciljevima. Iako postoje pravila koja odreuju
koje su jedinice vieg, a koje nieg nivoa, to jo uvijek ne dokazuje da su hijerarhijski odnosi jedini i
najpovoljniji sa gledita upravljanja.
Iz ovakvog shvatanja proizala je teorija gdje se hijerarhija eksplicitno prouava kao prirodni fenomen,
na osnovu ega otpada imperativ hijerarhijskog uredenja. Svakako da hijerarhijska struktura ne
predstavlja izdvajanje upravljakih objekata u vidu posebnih dijelova sistema. Hijerarhijske jedinice
u organizacionomznaenju treba da budu zamijenjene koorinacijom delagiranja izvrenja izvjesnih
upravljakih aktivnosti i pokretanja organizacionih tokovoa
24. Upravljanje sistemima koncept upravljanja
Sistem upravljanja ine uprav1jaki i upravljani dijelovi sistema, ali da bi dolo do promjene mora
postojati i izvrni organ koji posjeduje uprav1jako dejstvo. Izmeu upravljanog i upravIjakog organa,
kao i izmeu uprav1jakog i izvrnog organa instaliran je tok informacija.
Upravljanje je izbor akcije kao nosioca promjene, jer gdje nema akcije nema ni promjene, a gdje nema
izbora nema ni adekvatnog upravljanja.
Upravljanje predstavlja izbor dejstva na osnovu raspoloivih informacija u cilju realizacije postavljenog
programa, dok kibernetsko (optimalno) upravljanje predstavlja minimiziranje odstupanja programiranog
djelovanja izmeu optimalnog i realizovanog programa, jer ekstremizira funkciju cilja
Jedna od moguih varijanti rada i funkcionisanja sistema upravljanja

Definicija cilja (kriterija)+ prikupljanje informacije+ analiza informacija+modeliranje+razvoj alternative

Izbor alternativa+ donoenje odluke (odluivanje)+akcije+mjerenje rezultata (kontrola)+korekcija
Tri osnovne vrste sistema upravljanja su
Otvoreni sistem upravljanja- su sistemi u kojima se u postupku upravljanja ne koriste informacije o
vrijednostima izlaznih veliina ostvarenih u toku procesa upravljanja
Zatvoreni sistem upravljanja- sistemi u kojima se za formiranje upravljakih dejstava koriste
informacije o vrijednostima izlaznih (upravljanjih) veliina
Kombinovani sistem upravljanjaPozitivna povratna sprega-je povratna sprega kojom se uveava uticaj ulaznih dejstava na rad sistema i
uveava njegovo iskustvo
Negativna povratna sprega- kad se signalima koje dobivamo kanalom povratne sprege suprostavljamo
uticaju ulaznih dejstava, tj onome to sistem ve radi.
25.Sistem informacija
Informacije o buducnosti su se prikupljale jo u starom vijeku, to je bilo objanjavano proroanstvom
kao rezultatom mate, intuicije i nadahnuca, pa sve do naeg vremena predvianja koje se zasniva na
podacima, informacijama i njihovom logikom povezivanju sa zakonima prema kojima funkcionie
sistem.
Slav o futuristikim informacijama je stav prema upravljanju iznenadenjima, odnosno buduem
dogadanju u sistemu u kojem e se odvijati naa buducnost, tj, njen konaan dio oznaen kao bliska, dalja
ili daleka perspektiva.
Upravljanje funkcionisanjem sistema i promjena uopte, prvenstveno zavisi od broja i kvaliteta
informacija kao stimulansa iji je obim potrebno poveati pri onoenju poslovnih odluka. Povezanost
informacija a time i pojava na koje se odnose, ubrzano raste po vrsti i trajanju, tako da svaka nova
informacija utie na strukturu prehodnih veza, to znai da ih treba neprestano proizvoditi, aurirati i
osvjeavati u borbi protiv zablude
26.Koncepcijske osnove modeliranja
Provjeravanje planiranih pretpostavki u realnom svijetu i koritenje matematikih modela za izvodenje
korektivnih akcija utie na smanjenje sluajnosti i stihijnosti u upravljanju sistemom, u skladu sa
promjenama.Matematifiki model za formalizovano opisivanje realnog sistema koristi se onda kada
sloenost dozvoljava apstraktni opis sistema, tako da se matematikom metodom vri adekvatno
modeliranje posmatranog konkretnog sistema, u svrhu izraavanja zakonomjeraosti fuikcionisanja u
odredenom vremenskom intervalu posmatranja.
27. Modeli i metodologija modeliranja
Metoda modeliranja je najire koriteni postupak ispitivanja raznih pojava i procesa, posebno u
dananjim uslovima koji se karakteriu promjenama i uticajem sluiajnih faktora irokog spektra.
Razlikujemo fiziiko modeliranje koje se bavi procesima prirodnog oblika, gdje se prave modeli u
obliku maketa (maketa aviona umjesto stvarnog aviona, djeiji automobil umjesto stvarnog automobila)
i matematiko modeliranje koje se bavi imaginacijom stvarnosti. Fizikim modeliranjem vri se prirodno
eksperimentisanje, ali uslovi realizacije modela (kopije) mogu se znaajno razlikovati od uslova originala.
28.Formalizacija sistema modeliranja
Pri formalizaciji sistema radi se o operacionalizaciji matematike analogije, tj. neki fiziki problem se
prevodi i predstavlja kao matematiki, pri emu definisanje sistema moee zapoeti formalizaciju ulaza i
izlaza.
29.Matematiki opis modeliranja sistema
Izgradnja matematifikog modela koji treba da sadri sva pitanja operativne i razvojne strategije. Dakle,
matematiki model poslovnog sistema treba biti tako napravljen da se mogu istraivati brojni problemi
uslovljeni uticajem raznih promjena, kao to su lansiranje novog proizvoda, nova struktura organizacije,
novi kriteriji odluivanja, kadrovske promjene itd.

30.Jednaine elemenata stanja sistema

31.Jednaine elemenata promjene stanja sistema
U formi jednaina elemenata stanja sistema kao i jednaina promjene elemenata stanja sistema nema
posebnih ogranienja. Promjena jednaine elemenata stanja sistema ne sadri vremenski interval, ne moe
joj se pojaviti neki element promjene stanja sistema na desnoj strani.
Prema tome, jednaina elementa promjene stanja sistema je iskaz o tome kako se informacije sistema
prevode u odluke i akcije prikazujui kako sistem sam sebe kontrolie, odnosno, kako kod organizacionih
sistema ljudska zapaanja o stanju sistema dovode do odluivanja. Jednaina elemenata promjene
stanja sistema pokazuje kako se promjene u tokovima sistema kontroliu i zavise od stanja sistema
i upravljakih konstanti, tako da se u jednainama promjene stanja nalaze te veliine. Prema tome,
vrijednosti elemenata promjene stanja sistema za interval K,L se izraunava u momentu K koritenjem
informacija o vrijednostima odgovarajuih stanja, tako da jednaima ima oblik:
PSS.KL = f(SS.K; parametri sistema), odnosno PSS.KL = DT (OSS.K-S.K) gdje je
PSS.KL promjena stanja sistema u intervalu K.L
OSS.K ostvareno stanje sistema u K
SS.K eljeno stanje sistema u momentu K
Jednaina elemenata stanja prikazuje nivo elemenata stanja u odreenom momentu, jednaina
elemenata promjene stanja prikazuje promjenu koja se odigrava na nivou elemenata stanja u jednom
vremenskom intervalu, a pomone jednaine pomau da se formuliu i razumiju jednaine pomonih
elemenata promjene stanja.

32.Modelska podrka odluivanju

Opti model donoenja odluke pri neizvjesnosti moe se formalno opisati samo onda kad postoji:
O - objekt na koji se odnosi odluka
Y - skup moguih odluka koje nam stoje na raspolaganju pri izboru ulaznih upravljakih akcija.
X - skup mogucih ishoda u zavisnosti od odabrane odluke (izlazne veliiine; upravljane veliine)
M - skup mogucih poremeajnih dejstava iz okoline koja mogu da utiu na ishod odluke
F - transformacija kojom se odluke u neizvjesnosti preslikavaju u ishod.
Sutina odluivanja sastoji se u tone, da se izabere takva odluka za koju e efikasnost koja se postie
upravljanjem biti unutar tolerancije poslovnog odluivanja.
Kod svakog odluivanja je bitno:
- eliminisati neizvodljive odluke
- eliminisati osluke za koje nemamo sredstva (resursa)
- eliminisati odluke koje izazivaju velike promjene
- jasno definisati cilj
- dovoljno poznavanjeresursa koji su nam na raspolaganju
- privrenost lanova organizacije cilju
Kaemo da model postoji ako izmeu dva objekta moemo ostvariti slinost koja analognim
zakljuivanjem omoguava razmjenu informacija o parametrina koje ispitujemo. Cilj modeliranja je
najee da ustanovimo ili poboljamo strukturu i ponaanje sistema do nivoa optimalnog upravljanja
sinhronizovane organizacije. Modeliranje se provodi sljedeim koracima:
- prikupljanje saznanja o pojavi ili objektu
- definisanje elemenata I njihove strukture
- izgradnja modela
- izbor (optimalnog) modela
- prenoenje rezultata sa modela na orginal
- postoptimalna analiza
Model je dobar samo ako se ponaa u skladu sa ciljem, tj. onako kako se ponaa (og) orginal I ako prua
mogunost razvoja novih osobina na objektu.

33.Optimalno upravljanje sistemima

Princip optimizacije treba staviti u odnos prema problemu neutralizacije posljedica i karakterisati
nainom i
ansom kojim on tu svoju funkciju ostvaruje.Dakle, tehnika optimizacija nije nikakva kompenzacija
naune istine jer cilj navodi protiv tvrdnje da pojedini parcijalni izrazi poslovnog uspjeha mogu utemeljiti
optimalnu ispravnost pojedinanog djelovanja, Sto je ispravno, ali gubi polemiki karakter. Optimizacija
iziskuje opreracionalizovanje u smislu empirijskih fiksiranja kriterijuma uspjeha jer se inae ne moe
izvesti jednoznano odredeno deavanje. Upravljanjem pokuavamo ostvariti unaprijed zadano ponaanje,
sa vie alternativnih puteva, na stratekom, taktikom I operativnom nivou. Naini upravljanja su:
programsko (unaprijed odreen algoritam), sa slijeenjem (slijedi se dinamiki postavljen program),
anticipativno (posmatranje buduih promjena I relacija), kompleksno (na bazi vie definicija, ciljeva)
I kompromisno (kompromis ciljeva). Takoe, optimalno upravljanje u kontekstu regulacije moemo
posmatrati kao:
- samoregulie, samooptimizujue, samoorganizujue.
Optimalno upravljanje je takvo upravljanje gdje se pri zadatim spoljanjim uslovima postie
maksimalna vrijednost kriterijuma efikasnosti poduzetih akcija, u skladu sa postavljenim ogranienjima
u sistemu. Kriterijum efikasnosti je i funkcija korisnosti odnosno veliina koju treba maksimizirati ili
minimizirati radi izbora odgovarajueg rjeenja, iji je osnovni zadatak da podrava osnovni cilj akcije.
Mjerenje efikasnosti se moe vriti raznim postupcima, a tri su osnovna indikatora efikasnosti:
- pitanje determinisanosti
- pokazatelj koritenja resursa
- mjerenje smetnji.
Kriterijumi efikasnosti upravljanja u praksi mogu se pojaviti npr. kao novani rashodi i deficitarni
materijal, novani rashodi i modernizacija orua za rad itd.
34.Automatsko upravljanje sistemima
Automatsko upravljanje je upravljanje koje se ostvaruje bez neposrednog uea ovjeka. Prave se
sistemi
sa elementima koji mogu sami da ga kontroliu, upravljake odluke i izvrne odluke se samostalno
donose i
provjeravaju. Kod automatske regulacije moemo imati otvoren i zatvoren sistem automatskog
upravljanja. Ako je sistem otvoren onda postoji neki algoritam program upravljanja, ureaj za pamenje
(koji je zapamtio program) i postoji izvrni ureaj (koji e izvriti kontrolu ureaja).
35.Kibernetika kao upravljaka disciplina
Osnovna tri obiljeja kibernetikih sistema, kako ih je definisao Viner, sloenost, stohastinost i
autoregulacija. Na osnovu toga je mogue razgraniiti tri osnovna metodoloka aspekta kibemetskog
uenja: metoda tlcrne kutije", teorija informacija i povratna sprega (autoregulacija). Kibemetika
je nauka o optim zakonima procesa upravljanja, komunikacije i organizovanja sistema (tehnikih
i prirodnih) i njihovom medusobnom odnosu u pogledu naina primanja, predaje, uvanja, obrade i
koritenja informacija. .
36.Istraivanje sistema metodom crne kutije
Metoda cme kutije" (Black Box Method) se primjenjuje da bi se prevaziao problem velike sloenosti
stanja sistema, tako da se posmatra redukovan broj ulaznih i izlaznih veliina i pokuavaju se otkriti
zakonitosti procesa
transformacije. Ova metoda se koristi i u svakodnevnoj praksi to se moe ilustrovati brojnim primjerima
iz medicine (ljekar pacijentu daje test -ulaz i na bazi odgovara - izlaz uspostavlja dijagnozu), u nastavi
(provjera znanja na ispitu), u upravljanju poslovnim sistemiraa (menader primjenjuje logiku crne
kutije"), kod upotrebe raunara itd. Analogno pojmu crne kutije uveden je i pojam BIJELA KUTIJA gdje
su poznati zakoni ponaanja i procesa u dinamikom sistemu. Tako se problem kompleksnosti rjeava

metodom crne kutije, a problem stokastinosti se rjeava teorijom informacija.

37.Kibernetski sistem
Jedna specifiina klasa sistema oznaava se teraunima kibernetski, upravljivi ili sistem sa povratnom
informacionom vezom. Odlikuju se mehanizmom kojim se ostvaruje funkcija upravljanja po principu
samoupravljivosti koju najee izvravaju sami elementi sistema naimenovani za upravljanje.
Kibernetski sistem je ekvivalent samoupravljivog sistema gdje je objekt upravljanja baza, a upravljaki
subjekt nadgradnja organizovana kao informacioni, upravljaki i izvrno-kontrolni sistem, povezani u
kibernetski redoslijed.Kibemetski sistem se moe razdvojiti na objekat kojim se upravlja i nadgradnju
koja upravlja, kao dva dijela iste cjeline, tako da se jedan broj elemenata odnosi na upravljake objekte, a
drugi na upravljanje.
Osnovna karakteristika kibemetskih sistema je da se jedan broj elemenata odnosi na upravljake, a drugi
na upravljane objekte. Izmeu upravljakog I upravljanog dijela postoji dvojna relacija, gdje preko jedne
upravljani dio daje informacije o svom stanju, a preko druge upravljaki dio djelimo na promjenu
stanja.

38.Poslovni sistem (PS)

Funkcionisanje poslovnog sistema moe se posmatrati kao adaptivni i racionalni proces sklon reakcijama
na mnotvo unutranjih i spoljnih uticaja u realizaciji postupka odluivanja i dolaenja do upravljakih
rjeenja.. Poslovni sistem je ciljem orijentisan sistem, iskazan paketom resursnih vrijednosti, odreenim
ekonomskim efektima koji se moraju nai u granicama drutveno priznatih veliina. Poslovni sistem je
kompleks pod sistema za rjeavanje razliitih poslovnih problema koji podstiu iz raznovrsnih promjena,
ije uticaje opisujemo informacionim tokovima rasporeenim u vidu informacionog sistema. Time IS
kao pod sistem PS dobija ulogu da upravlja tokovima informacija od izvora do donosioca odluke, sa
ciljem davanja pravovremenog odgovora na informacione zahtjeve i formiranje dokumentacione osnove
poslovnih promjena. Struktura upravljanja poslovnog sistema principijalno se ispoljava kao IS.
39.Proces modeliranja i odluivanja u poslovnom sistemu
Sa aspekta odvijanja procesa odluivanja prioritet imaju spoljanja dejstva koja se ralanjuju na
pojedine oblike meduzavisnosti sa sistemom, to se moe pokazati slikom modela pojednostavljene
stvarnosti, zbog ega se sa siguraocu moe reci da je faza modeliranja u procesu odluivanja
kritina i zahtijeva posebnu opreznost. Prema Rivetu, u procesu modeliranja sistema polazi se od
realnog problema, koji je primjenljiv, mjeriv i sistematian. Tako da se nakon definisanja realnog
problema odluivanja moe vriti klasifikovanje skupa uzoraka, skupa stanja i skupa kriterijuma.
Model se uvijek namjenski odreuje za rjeavanje konkretnog problema procesom odluivanja i
ne moe se univerzalno koristiti tretiranje veeg broja orginala. Posmatranjem i analizom moguih
ema odluivanja dolazimo do zakljuka da se proces odluivanja zapravo sastoji od poznavanja
mnogih strategija, baza podataka iz okruenja, baza podataka oekivanih rezultata, prognoze i
pretpostavki i kriterijuma odluivanja.
40.Struktura poslovnog sistema
Transformacija ulaza u izlaze odvija se kroz sloenu strukturu poslovnog sistema koja se formira od
tokova materijalnih i nematerijalnih resursa i u sebi sadri kriterijume odluivanja kao instrumente
indeksa promjena elemenata stanja. Relacije elemenata i stopa njihovih promjena formiraju dva kola
povratnog dejstva, gdje prvo nastaje kao posljedica medusobne prirodne zavisnosti elemenata sistema,
pa tako dobijamo prirodnu strukturu. Drugo nastaje kao posljedica ugradnje kola povratnog dejstva
sa ciljem kontrole stanja sistema, pa tako dobijamo kontrolna kola koja sa prirodnom strukturom
formiraju takode strukturu preduzeca sa pretpostavkom optimalnog upravljanja. Dakle,promjena veliine
bilo kojeg elementa stanja poslovnog sisitema moe se kontrolisati ili formiranjem spregnutog kola
iliformiranjem kontrolnog kola, koje
ujedno kontrolie i prirataj kvaliteta upravljanja na svim elementima. Dakle u upravljanju poslovnim

sistemom postoji unaprijed odabrani skup ciljeva (eljena stanja) koja se odnose na ulaze i izlaze, kao i
stanje sisitema, ali se istovremeno provjeravaju pretpostavke tog sistema.
41.Informacioni sistemi
Sistemi, pored materije i energije, sa okruenjem razmjenjuju ideje i informacije. S obzirom na odnos
ulaznih i izlaznih informacionih veza, mogue je razlikovati informisane (informaciono pasivne, tj.
postoji samo informacioni ulaz), informirmiue (informaciono aktivni, tj. postoji samo informacioni
izlaz) i informacione sisteme (sa ulazno-izlaznim informacionim vezama) koji su najei u stvarnosti.
Informacioni sistem, djelujui u okviru poslovnog sistema, omoguava unutranju komunikaciju, kao i
komunikaciju sa okruenjem, to potvrduje konstataciju da neposredno doprinosi kvalitetu uprav1jakih i
izvrnih funkcija.
Procesom transformacije ostvaruje se informacioni sinergetski efekat kojim sistem ovladava dijelovima
okruenja I postaje upravljaki informacioni sistem (M.I.S.)
Informacioni sistemi mogu se podijeliti na:
- operativne informacione sisteme-imaju zadatak da obezbijede zapisivanje, organizovanje,
memorisanje I obradu podataka koji nastaju I koriste se za proizvodnju informacija(operativnim
nivoima procesa)
- sistemi za podrku odluivanja u menadmentu-potenciraju menadersku orijentaciju,
preferirajui informacione tehnologije (MID, DSS, ES) u odnosu na intuiciju I iskustvo
Da bi informacioni sistem bio eksterno kvalitetan kao informacioni resurs, mora biti intrno kvalitetan to
se obezbjeeuje parcijalnim kvalitetom strukture svih komponenata, a to su
- hardver -fizike jedinice sistema
- softver raunarski programi
- dejtaver- podatci, informacije, znanje
- lajfver- kadrovski resursi
- orgever organizaciono-koordinisani rad
- netver-raunarske mree
tj, informacioni sistem mora biti u funkciji menadmenta, to podrazumijeva permanentno prilagoavanje
njegover strukture upravljakim potrebama i zahtjevima.
Informacija je podatak ureen s ciljem da pomogne u izboru neke promtne ili budue akcije odnosno
ne-akcije, jer u procesu korporativnog upravljanja i u kontekstu procedura razmatranja, kao i evalvacije
poslovnih informacija, izbor akcije ili ne-akcije naziva se proces poslovnog odluivanja
Informacijsko preoptereenje-nepovoljni efekt koji nastaje zatrpavanjem prekomjernih podataka. Za
potrebe menadmenta slue informacije a ne podatci.
42.Informacioni sistemi za podrku menadmentu
Informacioni sistem za podrku menadmentu (Management Information System - MIS), podrazumijeva
se kao sistem s osnovnim zadatkom prikupljanja informacija neophodnih u rjeavanju problema. MIS je
mehanizam za detekciju problema koji sadri sve neophodne elemente problemske strukture, odnosno
jedan mehanizam za analizu problema koji obezbjeduje neophodne podatke menaderima koji donose
odluke, tj MIS kao mehanizam za donoenje odluka ukljuuje neophodne strukturisane metode ili
algoritme za izbor najbolje od raspoloivih alternativa, a pore toga posjeduje modul ta-ako, koji
omoguava menaderrima da eksperimentiu i provjeravaju ta se deava kod razliitih vrijednosti
parametara koje utiu na sam finalni ishod saniranja otkrivenog problema
43.Sistemi obezbjeivanja i ininjeringa kvaliteta
Jedan od najznaajnijih standarda je svakako usvajanje koncepta kvaliteta. U prilog toga je vodeci
autoritet u oblasti upravljanja kvalitetom Vilijem Edvards Deming primjetio da kada se unapreuje
kvalitet, lanano se unapreuje bogatstvo i znanje.
Implementacija i unapredivanje sistema kvaliteta stvaraju uslove za razvoj ostalih faktora koji utiu na
postizanje konkurentske sposobnosti, odnosno na rast i uspjenost poslovnog sistema jer su direktno
povezani sa stratekim funkcijama i njihovom koordinacijom i optimizacijom.

Optimizacija pojedinih poslovnih funkcija podrazumijeva ulaganje izuzetnih naunih napora u pravcu
zajednikog djelovanja na planu istraivanja koncepta kvaliteta koji se ogleda u ostvarivanju vlastitog
razvoja i postizanja fleksibilnosti razvojnog potencijala
Kvalitet je skup svih karakteristika izlaza koji se odnosi na definisane potrebe
Moderni koncept poimanja kvaliteta svoje interesovanje sa tehnilokog aspekta proirue i prenosi na
nivo menadmenta, gdje se dugorono posmatra kvalitet poslovanja kroz trinu, poslovnu i drutvenu
perspektivu kao dimenziju koja se odnosi na trinu poziciju (konkurentsku prednost), poveanje
efikasnosti (profit) i zatitu ljudi i sredine (uvanje prirodnih i drutvenih dobara)
Osnovni efekti standardizacije su racionalizacija rada i sredstava, unapreenje ekonomije zaliha,
potpunije koritenje svih kapaciteta i fondova, olakano servisiranje, ujednaavanje kvaliteta, zatitia
ljudi i dobara, funkcionisanje po svojenim principima, ujednaavanje uslova i metoda rada, olakanje
razmjena informacija i robe, internacionaliozacija, unifikacija, tipizacija, standardi tza tehniko
sporazumijevanje i poslovno komuniciranje, sistem upravljanja poslovanjem, metod kontrole, nain
pakovanja...
Standard kao nauno-pravni dokument sadri precizno definisane zahtjeve koje mora da ispuni odreeni
izlaz iz sistema kao i sam sistem, tako da ga usvaja samo nadlena organizacija a moe biti interni,
nacionalni i meunarodni.
Britanski zavod za standardizaciju izrauje dokumentacionu bazu za nastanak serije standarda ISO 9000,
kao bitan momenat u kome je opredmeen i publikovan razvoj koncepta upravljanja kvalitetom.
Serija meunarodnih standarda je orijentisana na menadment pristup upravljanja kvalitetom kroz
potivanje i zadovoljenje zahjteva kupaca, a u cilju unapreenja konkrentske prednosti i trine pozicije
Nova verzija standarda zasniva se na principima: liderstvo, ukljuenost ljudi, procesni pristup, sistemski
pristup, stalna unapreenja, injenini pristup odluivanju i reciprotet sa poslovnim partnerima
Meunarodni standardi ISO 9000 iz 2000.godine imaju sledeu strukturu
ISO 9000:2000-sistem upravljanja kvalitetom( osnove i rijenik)
ISO 9001:2000-sistem upravljanja kvalitetom( zahtjevi)
ISO 9004:2000-sistem upravljanja kvalitetom( upustva za unapreivanje)
Upravljanje kvalitetom na bazi standarda ISO 9000 podrazumijeva dokumentovani pristup, jer
organizacija mora da izgradi dokumentaciju sistema kvaliteta u skladu sa zahtjevima standarda.
Dokumenta kvaliteta treba da prikau ta i kako se radi u organizciji a struktura dokumentacije sistema
ima tri nivoa: poslovnik o kvalitetu, proceduru i radna upustva, a kao 4 nivo uzima se i baza podataka
Proces uvoenja sistema kvaliteta sastoji se od 4 faze: priprema za razvoj sistema kvaliteta, razvoj
sistema kvaliteta, uspostavljanje i odravanje sistema kvaliteta i atestiranje sistema
Provjera sistema kvaliteta vri se na 2 naina: provjerom dokumentacije sistema kvaliteta i provjerom
primjene dokumentacije sistema kvaliteta.
Provjere sistema kvaliteta mogu biti
-interne provjere- obavljaju se unutar organizacije od zaposlenih
-provjere preko druge strane- jedna organizacija provjerava drugu
-provjera tree strane-nezavisna provjera s ciljem dobijanja sertifikata od akreditovanih sertifikovanih
tijela
Koncept TQM- upravljanje totalnim kvalitetom-japanska i amerika strategija za unapreenje kvaliteta
poslovanja
EFQW-evropska fondacija za upravljanje kvalitetom, odreuje TQM kao metod menadmenta u
kompaniji za ostvarivanje poslovne izvrsnosti, zasnovan na fokusu kupca, partnerstva sa dobavljaima,
razvoju i ukljuivanju zaposlenih
Evropska fondacija za upravljanje kvalitetom EFQM je usvojila Evropski model za ocjenu izvrsnosti
preduzea i sastoji se od elemenata: liderstvo, upravljanje zaposlenim, politika i strategija, resursi,
procesi, zadovoljstvo zaposlenih, zadovoljstvo kupaca, uticaj na druto i poslovni rezultat
Alati kvaliteta su
- dijagram toka procesa, najednostavniji i najkoriteniji alat kvaliteta za analizu toka svih resursa
i procesa. Osnovni elemeti pri izradi procesa toka ovog dijagrama: odreivanje ulaza i izlaza,

efinisanje svih aktivnosti procesa, grafiko prikazivanje procesa, utvrivanje meu zavisnosti u
elementima ijagrama i provjera loginosti toka aktivnosti.

lista sakupljenih greaka-alat kvaliteta koji sakuplja sve vrste greaka i njihovu uestalost u nekom
procesu
- histogram-alat kvaliteta koji prikazuje distribuciju greaka u tabelarnoj ili grafikoj formi
- pareto dijagram-alat kvaliteta koji se koristi za identifikaciju relativne vanosti odreenih
podataka, utvrivanje prioriteta u masi injenica, s ciljem korektivnog djelovanja
- iikava dijagram- alat kvaliteta koji na jednostavan, sistematizovan i uoljiv nain stvara
preduslove za analizu problema otkrivajui stvarne uzroke nastalih posljedica
- koleracioni dijagram-alat kvaliteta koji omoguava analizu uzajamne povezanosti dvije
kvantitative promjenjive sa dvije grupe podataka, na osnovu kojih se izraunava stepen koleracije
varijacija posmatranih pojava
- kontrolne karte kvaliteta-alat kvaliteta koji se koristi za ocjenu stabilnosti nekog procesa
Demongov model za unapreenje kvaliteta poslovanja: PDCA= planiranje, izvoenje, provjera i
kontrola
-

44.Marketing informacioni sistem

Marketing informacioni sistem obezbjeuje pravovremene i istinite informacije o marketing prilikama
unutar preduzea, kao i njgovog odnosa sa okruenjem, na bazi ega se obezbjeuje dotok informacija
iz podsistema internih i eksternih marketing izvjetaja, podsistema marketing istraivanja i podsistema
marketing analize i kontrole
Pogledaj sliku strana 282.
45.Sistem menadmenta menadersko odluivanje
Funkcija menaderske sposobnosti je u neposrednoj ulozi ostvarivanja preduzetnikih i organizacionih
aktivnosti i rasporedivanja raspoloivih potencijala, omogucila preduzetniku uspjenost iskazanu
visokom efikasnou i efektivnou. Menaderske slabosti mogu izazvati zaostajanje u poslovanju,
gubljenje pozicije na tritu, ispadanje iz trinog mehanizma, poveanje ansi za rizik i neuspjeh, gubitak
nade za profitabilne ideje i kreativnost, odnosno, jednom rijeju, preduzetniku krizu. Ciljevi procesa
odluivanja proeti su tenjom za angaovanjem potrebnih resursa, tako da menaderi imaju razliitu
odgovornost i funkcije koje su odreene hijerarhijskim nivoom i irinom njihovog djelovanja, pa u skladu
s tim razlikujemo vrhovni menadiment (top managers), srednji nivo menadimenta (middle managers) i
menadere prve linije (first-line managers).
Odluivanje i odluke prate glavni cilj menadmenta koji se odnosi na promjenu situacije u
eljenom pravcu u smislu obezbjeivanja konkurentnosti, poveane prouktivnosti, rentabinosti,
lividnosti, efiksnosti, profitabilnosti i finansijske snage