დევიდ ჰოლიდეი, რობერტ რეზნიკი, ჯერლი უოლკერი - ფიზიკის საფუძვლები (1-7 თავი)

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 230

devid holidei

robert rezniki
jerli uolkeri

fizikis
safuZvlebi
pirveli qarTuli gamocema

ilias saxelmwifo
universiteti
2010

sarCevi
nawili I

Tavi 5. Zala da moZraoba................................131

Tavi 1. erTeulTa sistema..................................9

5.1. ra aris fizika?.......................................................131


5.2. niutonis meqanika...................................................131
5.3. niutonis pirveli kanoni.....................................132
5.4. Zala............................................................................132
5.5. masa.............................................................................134
5.6. niutonis meore kanoni.........................................135
5.7. zogierTi konkretuli Zala...............................139
5.8. niutonis mesame kanoni.........................................144
5.9. niutonis kanonebis gamoyeneba..........................145
mimoxilva da Sejameba..................................................152
SEekiTxvebi........................................................................153
amocanebi..........................................................................155

1.1. ra aris fizika?...........................................................9


1.2. sidideebis gazomva....................................................9
1.3. erTeulebis saerTaSoriso sistema...................10
1.4. erTeulTa Secvla....................................................11
1.5. sigrZe..........................................................................13
1.6. dro...............................................................................14
1.7. masa...............................................................................17

mimoxilva da Sejameba....................................................18
amocanebi............................................................................18

Tavi 2. wrfivi moZraoba....................................26


2.1. ra aris fizika?.........................................................26
2.2 moZraoba......................................................................26

Tavi 6. Zala da moZraoba................................168

2.3. mdebareoba da gadaadgileba................................27

6.1. ra aris fizika?.......................................................168


6.2. xaxuni.........................................................................168
6.3. xaxunis Tvisebebi...................................................170
6.4. wevis Zala da saboloo siCqare..........................174
6.5. Tanabari wriuli moZraoba..................................177
mimoxilva da Sejameba..................................................183
SekiTxvebi........................................................................184
amocanebi..........................................................................185

2.4. saSualo manZili da saSualo siCqare.................28


2.5. myisi manZili da myisi siCqare .............................31
2.6. aCqareba.......................................................................33
2.7. Tanabari aCqareba: gansakuTrebuli SemTxveva...35
2.8. kidev erTxel Tanabari aCqarebis Sesaxeb.........38
2.9. Tavisufali vardnis aCqareba..............................39
2.10. grafikuli integrali moZraobis SeswavlaSi...42

mimoxilva da Sejameba....................................................44
SekiTxvebi .........................................................................45
amocanebi . ........................................................................ 46

Tavi 3. veqtorebi.................................................60
3.1. ra aris fizika?.........................................................60
3.2. veqtorebi da skalarebi.........................................60
3.3. veqtorebis geometriuli Sekreba......................61
3.4. veqtorebis komponentebi......................................64
3.5. erTeulovani veqtorebi........................................68
3.6. veqtorebis Sekreba komponentebis

saSualebiT.................................................................69
3.7. veqtorebi da fizikis kanonebi............................73
3.8. veqtorebis gamravleba..........................................73

mimoxilva da Sejameba....................................................78
SekiTxvebi..........................................................................79
amocanebi............................................................................80

Tavi 4. organzomilebiani da
samganzomilebiani moZraoba...........88
4.1. ra aris fizika?.........................................................88
4.2. mdebareoba da gadaadgileba................................88
4.3. saSualo siCqare da myisi siCqare........................91
4.4. saSualo aCqareba da myisi aCqareba....................94
4.5. Wurvisebri moZraoba..............................................96
4.6. Wurvisebri moZraobis analizi............................98
4.7. Tanabari wriuli moZraoba..................................104
4.8. erTganzomilebiani fardobiTi moZraoba......106
4.9. organzomilebiani fardobiTi moZraoba........108

mimoxilva da Sejameba..................................................110
SekiTxvebi........................................................................111
amocanebi..........................................................................113

Tavi 7. kinetikuri energia da muSaoba......199


7.1. ra aris fizika?.......................................................199
7.2. ra aris energia?.....................................................199
7.3. kinetikuri energia................................................200
7.4. muSaoba......................................................................201
7.5. muSaoba da kinetikuri energia..........................201
7.6. mizidulobis Zalis mier Sesrulebuli
muSaoba......................................................................205
7.7. drekadobis Zalis mier Sesrulebuli
muSaoba......................................................................209
7.8. cvladi Zalis mier Sesrulebuli muSaoba.....212
7.9. simZlavre.................................................................216
mimoxilva da Sejameba..................................................218
SekiTxvebi........................................................................219
amocanebi..........................................................................220

Tavi 8. potenciuri energia da energiis


Senaxva.....................................................231
8.1. ra aris fizika?.......................................................231
8.2. muSaoba da potenciuri energia........................232
8.3. Semnaxveli Zalebis traeqtoriisgan
damoukidebloba.....................................................233
8.4. potenciuri energiis mniSvnelobebis
gansazRvra...............................................................235
8.5. meqanikuri energiis Senaxva................................237
8.6. potenciuri energiis grafikis wakiTxva........242
8.7. gare Zalis mier sistemaze Sesrulebuli
muSaoba.......................................................................245
8.8. energiis Senaxva......................................................248
mimoxilva da Sejameba..................................................253
SekiTxvebi........................................................................254
amocanebi..........................................................................256

Tavi 9. masis centri da impulsi..................275


9.1. ra aris fizika?.......................................................275
9.2. masis centri............................................................276
9.3. niutonis meore kanoni nivTier wertilTa
sistemisTvis............................................................280
9.4. impulsi.....................................................................284
9.5. nivTier wertilTa sistemis impulsi...............285
9.6. Sejaxeba da impulsi..............................................285
9.7. impulsis mudmivoba...............................................289
9.8. impulsi da kinetikuri energia Sejaxebebis
dros...........................................................................293
9.9. araelastiuri Sejaxebebi erT
ganzomilebaSi.........................................................293
9.10. elastiuri Sejaxebebi erT ganzomilebaSi..297
9.11. Sejaxebebi or ganzomilebaSi...........................300
9.12. cvladi masis mqone sistemebi: raketa...........301
mimoxilva da Sejameba..................................................303
SekiTxvebi........................................................................304
amocanebi..........................................................................307

Tavi 10. brunva....................................................324


10.1. ra aris fizika?.....................................................324
10.2. brunvis parametrebi...........................................324
10.3. arian Tu ara kuTxuri sidideebi
veqtorebi?.............................................................329
10.4. brunva Tanabari kuTxuri aCqarebiT..............330
10.5. wrfivi da kuTxuri cvladebis erTmaneTTan
dakavSireba............................................................332
10.6. brunvis kinetikuri energia..............................335

nawili II
Tavi 12. wonasworoba da elastiuroba.....406
12.1. ra aris fizika?.....................................................406
12.2. wonasworoba..........................................................346
12.3. wonasworobisTvis saWiro pirobebi...............408
12.4. mizidulobis centri..........................................409
12.5. statikuri wonasworobis ramdenime
magaliTi.................................................................411
12.6. statikurad ganusazRvreli
konstruqcia.........................................................417
12.7. elastiuroba.........................................................419
mimoxilva da Sejameba..................................................423
kiTxvebi............................................................................424
amocanebi..........................................................................425

Tavi 13. miziduloba.........................................439


13.1. ra aris fizika?.....................................................439
13.2. niutonis mizidulobis kanoni.........................440
13.3. miziduloba da zeddebis principi.................442
13.4. miziduloba dedamiwis zedapirTan axlos...444
13.5. miziduloba dedamiwis SigniT.........................447
13.6. mizidulobis potenciuli energia.................449
13.7. planetebi da Tanamgzavrebi: kepleris
kanonebi....................................................................453
13.8. Tanamgzavrebi: orbitebi da energia..............457
13.9. ainStaini da miziduloba..................................459
mimoxilva da Sejameba..................................................461
SekiTxvebi........................................................................462
amocanebi..........................................................................464

Tavi 14. siTxeebi................................................476


14.1. ra aris fizika?.....................................................476
14.2. ra aris siTxe?.......................................................476
14.3. simkvrive da wneva.................................................477
14.4. siTxeebi uZrav mdgomareobaSi.........................479

10.7. brunviTi inerciis gamoTvla...........................336


10.8. mabruni momenti...................................................340
10.9. niutonis meore kanoni brunvisTvis..............342
10.10. muSaoba da brunvis kinetikuri energia .....345
mimoxilva da Sejameba..................................................349
SekiTxvebi........................................................................350
amocanebi..........................................................................352

Tavi 11. gorva, mabruni momenti da


kuTxuri impulsi...............................367
11.1. ra aris fizika?.....................................................367
11.2. gorva, rogorc gadataniTi moZraobis da
brunvis gaerTianeba............................................368
11.3. gorvis kinetikuri energia...............................368
11.4. gorvis Zalebi........................................................370
11.5. io-io........................................................................373
11.6. mabruni momentis xelaxla ganxilva...............374
11.7. kuTxuri impulsi..................................................376
11.8. niutonis meore kanonis kuTxuri forma.......379
11.9. nivTier wertilTa sistemis kuTxuri
impulsi....................................................................381
11.10. fiqsirebuli RerZis garSemo mbrunavi
myari sxeulis kuTxuri impulsi....................382
11.11. kuTxuri impulsis mudmivoba.........................385
11.12. giroskopis precesia.........................................390
mimoxilva da Sejameba..................................................391
kiTxvebi............................................................................392
amocanebi..........................................................................394

14.5. wnevis gazomva.......................................................482


14.6. paskalis principi................................................483
14.7. arqimedes principi..............................................485
14.8. moZravi idealuri siTxeebi..............................488
14.9. uwyvetobis gantoleba.......................................489
14.10. bernulis gantoleba........................................491
mimoxilva da Sejameba..................................................496
kiTxvebi............................................................................497
amocanebi..........................................................................498

Tavi 15. rxevebi..................................................510


15.1. ra aris fizika?.....................................................510
15.2. martivi harmoniuli moZraoba.........................510
15.3. Zalis kanoni martivi harmoniuli
moZraobisTvis.......................................................514
15.4. energia martiv harmoniul moZraobaSi.........516
15.5. kuTxuri martivi harmoniuli
oscilatori...........................................................518
15.6. qanqarebi.................................................................519
15.7. martivi harmoniuli moZraoba da
erTgvarovani wriuli moZraoba.......................524
15.8. milevadi martivi harmoniuli moZraoba......525
15.9. iZulebiTi rxevebi da rezonansi.....................527
mimoxilva da Sejameba..................................................528
SekiTxvebi........................................................................529
amocanebi..........................................................................531

Tavi 16. talRebi...............................................544


16.1. ra aris fizika?.....................................................544
16.2. talRebis saxeobebi.............................................545
16.3. ganivi da gaswvrivi talRebi.............................545
16.4. talRis sigrZe da sixSire.................................547
16.5. moZravi talRis siCqare.....................................550
16.6. talRis siCqare daWimul Tokze......................553

16.7. Tokis gaswvriv moZravi talRis energia da


simZlavre.................................................................555
16.8. talRis gantoleba..............................................557
16.9. talRebis superpoziciis principi................559
16.10. talRebis interferencia...............................560
16.11. veqtorebi.............................................................563
16.12. mdgari talRebi..................................................564
16.13. mdgari talRebi da rezonansi........................567
mimoxilva da Sejameba..................................................569
SekiTxvebi........................................................................571
amocanebi..........................................................................572

Tavi 17. talRebi............................................... 583


17.1. ra aris fizika?.....................................................583
17.2. bgeris talRebi....................................................584
17.3. bgeris siCqare.......................................................584
17.4. moZravi bgeriTi talRebi..................................587
17.5. interferencia......................................................590
17.6. intensivoba da xmamaRlobis done...................592
17.7. musikaluri bgerebis wyaroebi........................596
17.8. ritmebi....................................................................598
17.9. dopleris efeqti.................................................600
17.10. zebgeriTi siCqareebi, dartymiTi
talRebi...................................................................604
mimoxilva da Sejameba..................................................605
SekiTxvebi........................................................................607
amocanebi..........................................................................608

Tavi 18. temperatura, siTbo da


Termodinamikis pirveli kanoni ...............622
18.1. ra aris fizika?.....................................................622
18.2. temperatura..........................................................623
18.3. Termodinamikis nulovani kanoni....................623
18.4. temperaturis gazomva.......................................624
18.5. celsiusis da farengeitis Skalebi................626
18.6. Tburi gafarToeba...............................................628
18.7. temperatura da siTbo.......................................631
18.8. myari sxeulebis da siTxeebis mier siTbos
STanTqma...................................................................632
18.9. kidev erTxel siTbosa da muSaobis
Sesaxeb.......................................................................637
18.10. Termodinamikis pirveli kanoni....................639

18.11. Termodinamikis pirveli kanonis


gansakuTrebuli SemTxvevebi.............................640
18.12. siTbos gadacemis meqanizmebi........................642
mimoxilva da Sejameba..................................................647
SekiTxvebi........................................................................649
amocanebi..........................................................................650

Tavi 19. airebis kinetikuri Teoria............ 661


19.1. ra aris fizika?.....................................................661
19.2. avogadros ricxvi................................................662
19.3. idealuri airebi...................................................662
19.4. wneva, temperatura da saSualo kvadratuli
siCqare......................................................................666
19.5. winsvliTi kinetikuri energia.........................668
19.6. saSualo Tavisufali garbeni...........................669
19.7. molekuluri siCqareebis ganawileba.............671
19.8. idealuri airis moluri kuTri
siTbotevadoba.......................................................674
19.9. Tavisuflebis xarisxis da moluri kuTri
siTbotevadoba.......................................................678
19.10. miniSneba qvantur Teoriaze...........................680
19.11. idealuri airis adiabaturi
gafarToeba.............................................................681
mimoxilva da Sejameba..................................................685
SekiTxvebi........................................................................686
amocanebi..........................................................................687

Tavi 20. entropia da Termodinamikis


meore kanoni........................................696
20.1. ra aris fizika?.....................................................696
20.2. Seuqcevadi procesebi da entropia................696
20.3. entropiis cvlileba...........................................697
20.4. Termodinamikis meore kanoni...........................703
20.5. entropia realur samyaroSi: Zravebi............704
20.6. entropia realur samyaroSi: macivrebi........709
20.7. realuri Zravebis margi qmedebis
koeficientebi........................................................711
20.8. entropiis statistikuri ganxilva.................712
mimoxilva da Sejameba..................................................716
SekiTxvebi........................................................................717
amocanebi..........................................................................718

nawili III
Tavi 21. eleqtruli muxti.............................727
21.1. ra aris fizika?.....................................................727
21.2. eleqtruli muxti................................................728
21.3. gamtarebi da dieleqtrikebi............................729
21.4. kulonis kanoni.....................................................732
21.5. muxti kvantirdeba...............................................738
21.6. muxti inaxeba.........................................................739
mimoxilva da Sejameba..................................................740
SekiTxvebi........................................................................741
amocanebi..........................................................................743

Tavi 22. eleqtruli velebi......................... 7451


22.1. ra aris fizika?.....................................................751
22.2. eleqtruli veli..................................................752
22.3. eleqtruli velis Zalwirebi...........................753
22.4. wertilovani muxtiT gamowveuli
eleqtruli veli...................................................755
22.5. eleqtruli dipoliT gamowveuli
eleqtruli veli...................................................757

22.6. damuxtuli wiriT gamowveuli


eleqtruli veli...................................................759
22.7. damuxtuli diskos Sedegad warmoqmnili
eleqtruli veli...................................................764
22.8. wertilovani muxti eleqtrul velSi...........765
22.9. dipoli eleqtrul velSi..................................767
mimoxilva da Sejameba..................................................770
SekiTxvebi........................................................................771
amocanebi..........................................................................773

Tavi 23. gausis kanoni......................................783


23.1. ra aris fizika?.....................................................783
23.2. nakadi.......................................................................784
23.3. nakadi eleqtrul velSi.....................................785
23.4. gausis kanoni.........................................................787
23.5. gausis kanoni da kulonis kanoni.....................789
23.6. damuxtuli izolirebuli gamtari.................791
23.7. gausis kanonis gamoyeneba: cilindruli
simetria...................................................................794

23.8. gausis kanonis gamoyeneba: planaruli


simetria...................................................................795
23.9. gausis kanonis gamoyeneba: sferuli
simetria...................................................................798
mimoxilva da Sejameba..................................................800
SekiTxvebi........................................................................800
amocanebi..........................................................................802

Tavi 24. eleqtruli potenciali................812


24.1. ra aris fizika?.....................................................812
24.2. eleqtruli potenciuri energia....................812
24.3. eleqtruli potenciali....................................814
24.4. ekvipotenciuri zedapirebi.............................816
24.5. potencialis gamoTvla velis
saSualebiT..............................................................817
24.6. wertilovani muxtiT gamowveuli
potenciali.............................................................819
24.7. wertilovani muxtebis jgufiT gamowveuli
potenciali.............................................................821
24.8. eleqtruli dipoliT gamowveuli
potenciali.............................................................822
24.9. muxtebis uwyveti ganawilebiT gamowveuli
potenciali.............................................................824
24.10. velis gamoTvla potencialis
saSualebiT..............................................................826
24.11. wertilovani muxtebis sistemis eleqtruli
potenciuri energia.............................................828
24.12. damuxtuli izolirebuli gamtaris
potenciali.............................................................830
mimoxilva da Sejameba..................................................832
SekiTxvebi........................................................................833
amocanebi..........................................................................835

Tavi 25. tevadoba...............................................848


25.1. ra aris fizika?.....................................................848
25.2. tevadoba.................................................................849
25.3. tevadobis gamoTvla...........................................851
25.4. mimdevrobiTi da paraleluri
kondensatorebi.....................................................855
25.5. eleqtrul velSi Senaxuli energia................860
25.6. kondensatori dieleqtrikTan erTad...........863
25.7. dieleqtrikebi: atomisturi Sexeduleba.....865
25.8. dieleqtrikebi da gausis kanoni.....................866
mimoxilva da Sejameba..................................................869
SekiTxvebi........................................................................870
amocanebi..........................................................................871

Tavi 26. deni da winaRoba................................881


26.1. ra aris fizika?.....................................................881
26.2. eleqtruli deni...................................................882
26.3. denis simkvrive.....................................................884
26.4. winaRoba da kuTri winaRoba.............................887
26.5. omis kanoni.............................................................891
26.6. omis kanonis mikroskopuli ganxilva............893
26.7. simZlavre eleqtrul wredebSi.......................895
26.8. naxevargamtarebi.................................................896
26.9. supergamtarebi....................................................898
mimoxilva da Sejameba..................................................899
SekiTxvebi........................................................................900
amocanebi..........................................................................901

Tavi 27. wredebi..................................................909


27.1. ra aris fizika?.....................................................909
27.2. `amotumbuli~ muxtebi.......................................909
27.3. muSaoba, energia da emZ.......................................910
27.4. denis gamoTvla erTkonturian wredSi.........912
27.5. sxva erTkonturiani wredebi............................914
27.6. or wertils Soris potencialTa sxvaoba.....915
27.7. mravalkonturiani wredebi..............................919
27.8. ampermetri da voltmetri................................925
27.9. RC wredebi.............................................................926
mimoxilva da Sejameba..................................................930
SekiTxvebi........................................................................931
amocanebi..........................................................................933

Tavi 28. magnituri velebi..............................946


28.1. ra aris fizika?.....................................................946
28.2. ra warmoqmnis magnitur vels?.........................947
28.3. -s gansazRvreba.................................................947
28.4. mkveTi velebi: eleqtronis aRmoCena.............951
28.5. mkveTi velebi: holis efeqti............................953
28.6. wriulad moZravi damuxtuli nawilaki.........956
28.7. ciklotroni da sinqrotroni..........................960
28.8. denis gamtar mavTulze moqmedi magnituri
Zala...........................................................................962
28.9. brunvis momenti denis konturze...................965
28.10. magnituri dipolis impulsi...........................967
mimoxilva da Sejameba..................................................969
SekiTxvebi........................................................................970
amocanebi..........................................................................971

Tavi 29. deniT gamowveuli magnituri


veli.................................................................982
29.1. ra aris fizika?.....................................................982
29.2. deniT gamowveuli magnituri velis
gamoTvla.................................................................983
29.3. or paralelur dens Soris moqmedi Zala......989
29.4. amperis kanoni.......................................................991
29.5. solenoidebi da toroidebi.............................995
29.6. denis gamtari koWa, rogorc magnituri
dipoli......................................................................998
mimoxilva da Sejameba................................................1000
SekiTxvebi......................................................................1001
amocanebi........................................................................1003

Tavi 30. induqcia da induqciuroba.........1015


30.1 .ra aris fizika?...................................................1015
30.2. ori eqsperimenti................................................1016
30.3. faradeis induqciis kanoni.............................1016
30.4. lencis kanoni......................................................1019
30.5. induqcia da energiis gadacema......................1023
30.6. inducirebuli eleqtruli velebi...............1027
30.7. induqtorebi da induqciuroba.....................1031
30.8. TviTinduqciuroba...........................................1033
30.9. RL wredebi..............................................................1034
30.10. magnitur velSi Senaxuli energia...............1038
30.11. magnituri velis energiis simkvrive..........1039
30.12. urTierTinduqcia...........................................1041
mimoxilva da Sejameba................................................1044
SekiTxvebi......................................................................1045
amocanebi........................................................................1047

Tavi 31. eleqtromagnituri rxevebi da


cvladi deni...............................................1060

Tavi 32. maqsvelis gantolebebi: materiis


magnetizmi.........................................................1093

31.1. ra aris fizika?...................................................1060


31.2. L
L C rxevebi xarisxobrivad...............................1060
31.3. eleqtrul-meqanikuri analogia...................1064
31.4. L
L C rxevebi raodenobrivad..............................1064
31.5. milevadi rxevebi RLC wredSi.........................1067
31.6. cvladi deni.........................................................1069
31.7. iZulebiTi rxevebi.............................................1070
31.8. sami martivi wredi.............................................1070
31.9. mimdevrobiTi RLC wredi....................................1077
31.10. simZlavre cvladi denis wredebSi..............1081
31.11. transformatorebi.........................................1084
mimoxilva da Sejameba................................................1088
SekiTxvebi......................................................................1089
amocanebi........................................................................1090

32.1. ra aris fizika?...................................................1093


32.2. gausis kanoni magnituri velebisaTvis.......1094
32.3. aRZruli magnituri velebi............................1096
32.4. gadanacvlebis deni ..........................................1099
32.5. maqsvelis gantolebebi....................................1101
32.6. magnitebi..............................................................1102
32.7. magnetizmi da eleqtronebi............................1103
32.8. magnituri masalebi...........................................1108
32.9. diamagnetizmi.....................................................1108
32.10. paramagnetizmi.................................................1110
32.11. feromagnetizmi................................................1112
mimoxilva da Sejameba................................................1117
kiTxvebi..........................................................................1119
amocanebi........................................................................1121

nawili IV
Tavi 33. eleqtromagnituri talRebi......1138
33.1. ra aris fizika?...................................................1138
33.2. maqsvelis cisartyela......................................1138
33.3. moZravi eleqtromagnituri talRa..............1140
33.4. moZravi eleqtromagnituri talRa..............1143
33.5. energiis gadatana da pointingis
veqtori..................................................................1146
33.6. gamosxivebis wneva .............................................1149
33.7. polarizacia........................................................1152
33.8. arekvla da gardatexa.......................................1156
33.9. sruli Sida arekvla..........................................1162
33.10. polarizacia arekvliT..................................1164
mimoxilva da Sejameba................................................1165
SekiTxvebi......................................................................1166
amocanebi........................................................................1168

Tavi 34. gamosaxulebebi...............................1183


34.1. ra aris fizika?...................................................1183
34.2. gamosaxulebis ori tipi...................................1185
34.3. brtyeli sarkeebi...............................................1187
34.4. sferuli sarkeebi..............................................1189
34.5. gamosaxuleba sferul sarkeSi.......................1193
34.6. sferuli gardamtexi zedapirebi..................1188
34.7. Txeli linzebi....................................................1196
34.8. optikuri xelsawyoebi......................................1202
34.9. sami mtkicebuleba.............................................1206
mimoxilva da Sejameba................................................1208
SekiTxvebi......................................................................1209
amocanebi........................................................................1211

Tavi 35. interferencia.................................1225


35.1. ra aris fizika?...................................................1225
35.2. sinaTle, rogorc talRa.................................1226
35.3. difraqcia............................................................1231
35.4. iangis interferenciis eqsperimenti...........1231
35.5. Tanmimdevruloba..............................................1236
35.6. daZabuloba ori xvreliT
interferenciaSi.................................................1237
35.7. interferencia Txeli fenebidan..................1241

35.8. mixelsonis interferometri.........................1249


mimoxilva da Sejameba................................................1250
SekiTxvebi......................................................................1251

amocanebi........................................................................1253

Tavi 36. difraqcia..........................................1267


36.1. ra aris fizika?...................................................1267
36.2. difraqcia da sinaTlis talRuri buneba...1268
36.3. erTi xvreliT difraqcia: minimumis
mdebareobis dadgena..........................................1269
36.4. xarisxobrivi intensivoba erTi xvreliT
difraqciaSi..........................................................1273
36.5. raodenobrivi intensivoba erTi xvreliT
difraqciaSi..........................................................1274
36.6. wriuli xvreliT difraqcia...........................1277
36.7. ori xvreliT difraqcia..................................1280
36.8. difraqciuli meseri.........................................1283
36.9. mesrebi: dispersia da
gadawyvetunarianoba.........................................1288
36.10. rentgenis sxivebis difraqcia.....................1290
mimoxilva da Sejameba................................................1293
kiTxvebi..........................................................................1294
amocanebi........................................................................1295

Tavi 37. fardobiTobis Teoria..................1308


37.1. ra aris fizika?...................................................1308
37.2. postulatebi ......................................................1309
37.3. movlenis gazomva...............................................1310
37.4. erTdroulobis fardobiToba.......................1312
37.5. drois fardobiToba.........................................1313
37.6. sigrZis farTobiToba......................................1319
37.7. lorencis gardaqmna.........................................1322
37.8. lorencis formulebis zogierTi Sedegi..1324
37.9. siCqareebis fardobiToba...............................1326
37.10. dopleris efeqti sinaTlisTvis.................1327
37.11. axali Sexeduleba impulsze.........................1331
37.12. axali Sexeduleba energiaze........................1332
mimoxilva da Sejameba................................................1337
SekiTxvebi......................................................................1339
amocanebi........................................................................1340

erTeulTa sistema
1885 wlis ivnisSi GrdiloeT naxevarsferos caze adreuli RamiT Txeli,
molurjo-movercxlisfro Rrublebi gamoGnda. momdevno aTwleulebSi
aseTi Rrublebi kidev ramdenjerme SeamGnies. ukanasknel wlebSi maT
gacilebiT ufro xSirad vxedavT, rac imaze metyvelebs, rom dedamiwis
atmosferoSi mniSvnelovani cvlilebebi xdeba.

rogor anaTebs mze am Rrublebs daisis Semdeg?


pasuxs am TavSi SeityobT

1.1

ra aris fizika?

mecniereba sxvadasxva sidideebis gazomvasa da Sedarebas efuZneba. amisTvis garkveuli


wesebi gvWirdeba. aseve gvWirdeba eqsperimentebi, romlebiTac am sidideebis erTeulebs davadgenT. fizikis erT-erTi amocana swored am eqsperimentebis dagegmva da ganxorcielebaa.
magaliTad, fizikosebi cdiloben zezusti saaTis Seqmnas, raTa nebismieri dro an drois
Sualedi zustad iqnas dadgenili. ai, erT-erTi magaliTi imisa, Tu risTvisaa saWiro zusti
saaTebi: maT gareSe ver imuSavebda mdebareobis dadgenis msoflio sistema GPS, romelsac
udidesi mniSvneloba aqvs msoflio navigaciisTvis.

1.2

sidideebis gazomva

fizikis gacnoba imis SeswavliT iwyeba, Tu rogor izomeba sxvadasxva sidideebi, maga
liTad: sigrZe, dro, masa, temperatura, wneva da denis Zala.
TiToeul fizikur sidides Tavisi zomis erTeuli aqvs, romelsac etalonTan vadarebT.

zomis erTeuli sididis raodenobrivad gamoxatvis saSualebaa. magaliTad, sigrZis erTeulia metri (m). etaloni sididis zustad erT erTeuls Seesabameba. SemdgomSi vnaxavT,
rom sigrZis erTeulis etaloni, romlis sigrZe zustad erTi metris tolia, aris manZili,

10

erTeulTa sistema

Tavi 1

romelsac sinaTle gaivlis vakuumSi drois garkveul monakveTSi. zomis erTeuli da misi eta
loni CvenTvis xelmisawvdomi nebismieri gziT SegviZlia ganvsazRvroT. Tumca, es ise unda
gavakeToT, rom am erTeulis mizanSewonilebasa da moxerxebulobas msoflios yvela mecnie
ri daeTanxmos.
mas Semdeg, rac etaloni, magaliTad, sigrZis etaloni ganvsazRvreT, unda SevimuSavoT
procedura, romliTac SesaZlebeli iqneba etalonis saSualebiT nebismieri sigrZis gamoxatva, wyalbadis atomis diametri iqneba es, skeitbordis RerZis sigrZe Tu manZili romelime
varskvlavamde. sigrZis gazomvis erT-erT aseT proceduras uzrunvelyofs saxazavi, romelic sizustiT sigrZis etalons uaxlovdeba. Tumca Cveni gazomvebis didi nawili advili
Sesasrulebeli ar iqneba. SeuZlebelia, magaliTad, atomis radiusisa da or varskvlavs Soris manZilis saxazaviT gazomva.
fizikuri sidideebis didi raodenobis gamo maTi organizeba sakmaod rTulia. sabednierod, yvela maTgani ar aris damoukidebeli. magaliTad, siCqare manZilisa da drois fardobaa. amitom, saerTaSoriso SeTanxmebiT, virCevT mxolod mcire raodenobis fizikur sidideebs, magaliTad, manZilsa da dros, da ganvsazRvravT etalonebs am sidideebisTvis.
Semdeg am sabaziso sidideebisa da maTi etalonebis (e.w. sabaziso etalonebis) safuZvelze
ganvsazRvravT sxva fizikur sidideebsac.
sabaziso etalonebi unda iyos xelmisawvdomi da ucvleli. Tu manZilis etalons gansazRvravT, rogorc manZils adamianis cxvirsa da saCvenebeli TiTis wvers Soris, es etaloni
namdvilad xelmisawvdomi, Tumca sxvadasxva adamianisTvis sxvadasxvanairi iqneba. mecnie
reba maqsimalur sizustes moiTxovs, magram gansakuTrebuli yuradReba unda davuTmoT ucvlelobasac. amis Semdeg unda Seiqmnas sabaziso etalonis aslebi, romlebic yvela msurveli
saTvis xelmisawvdomi iqneba.

1.3 erTeulebis saerTaSoriso sistema


1971 wels zoma-wonis me-14 saerTaSoriso konferenciaze dadginda Svidi sabaziso sidide, romlebic erTeulTa saerTaSoriso sistemis (SemoklebiT SI) safuZvels Seadgens. 1.1
cxrilSi naCvenebia sami ZiriTadi sididis sigrZis, masisa da drois erTeulebi, romlebsac
wignis pirvel TavebSi gamoviyenebT.

SI sistemis bevri Sedgenili erTeuli am sabaziso erTeulebiT ganisazRvreba. magaliTad, simZlavris erTeuli vati (vt) ganisazRvreba masis, sigrZis da drois erTeulebiT, rasac me-7 TavSi gavecnobiT.

1 vati = 1vt = 1kgm2/w3

cxrili

1.1

SI sistemis ZiriTadi sidideebis erTeulebi


sidide

(1.1)

simboloebis es jgufi ase ikiTxeba:


kilogram metr kvadrati wam kubze.
Zalian didi da Zalian mcire sidi

erTeulis

erTeulis

saxeli

simbolo

manZili

metri

vis meTods, romelic 10-is xarisxebs

dro

wami

wm

efuZneba. am meTodis mixedviT,

masa

kilogrami

kg

deebis gamosaxatavad viyenebT ricxvebis eqsponencialuri

3560000000 m = 3,56109 m

gamoxat-

(1.2)

xolo

0,000000492 m = 4,9210-7 m

(1.3)

11

1.4 erTeulTa Secvla


am meTods kompiuterebSi zogjer sxvagvari
saxe aqvs, magaliTad 3,56E9 da 4,92E7, sadac E
`aTis xarisxs~ niSnavs. zog kalkulatorze E-c ki

cxrili

SI sistemis erTeulebis prefiqsebi

gamotovebulia.
Zalian did da Zalian patara ricxvebze muSao-

xarisxi

prefiqsia

simbolo

10

24

iota-

YY

1021

zeta-

10

eqsa-

bis kidev ufro gasamartiveblad gamoiyeneba prefiqsebi, romlebic 1-2 cxrilSia mocemuli. ro-

18

gorc xedavT, TiToeuli prefiqsi 10-is romelime


xarisxs warmoadgens. SI sistemis erTeulisTvis
prefiqsis mierTeba am erTeulis Sesabamis sidideze gamravlebas gulisxmobs. magaliTad, denis
simZlavris konkretuli sidide SegviZlia ase warmovadginoT:

1,27109 vati = 1,27 gigavati = 1,27 gvt

(1.4)

xolo drois konkretuli monakveTi ase:

2,3510-9 wami = 2,35 nanowami = 2,35 nwm

(1.5)

zogierT prefiqss albaT ukve kargad icnobT

10

15

peta-

1012

tera-

109

giga-

G (g)

106

mega-

M (mg)

103

kilo-

k (k)

102

heqto-

10

deka-

da

101

deci-

d (p)

102

santi-

c (s)

103

mili-

m (m)

106

mikro-

(mk)

10

nano-

n (n)

1012

piko-

p (p)

10

15

iseTi erTeulebis saSualebiT, rogorebicaa mi-

1018

limetri, santimetri, kilogrami da megabaiti.


a

1.4

1.2

femto-

ato-

1021

zepto-

1024

ioqto-

muqi SriftiT mocemulia yvelaze


xSirad gamoyenebuli prefiqsebi da
maTi simboloebi qarTulad

erTeulTa Secvla

xSirad gvWirdeba im erTeulis Secvla, romliTac gamoxatulia esa Tu is konkretuli


fizikuri sidide. amas jaWvuri gadayvanis meTodiT vakeTebT. am meTodis mixedviT, sawyis
sidides vamravlebT gadayvanis koeficientze, anu sidideTa fardobaze, romelic erTis
tolia. magaliTad, 1 wT da 60 wm drois erTi da igive monakveTebia, amitom

1 wT = 1
60 wm

da

60 wm = 1.
1 wT

amgvarad, wiladebi 1wT/60wm da 60wm/1wT SeiZleba gadayvanis koeficientebad gamoviyenoT. es tolobebi araviTar SemTxvevaSi ar unda davweroT ase: 1/60 = 1 an 60 = 1. yvela ricxvs
Sesabamis erTeuli unda eweros.
imis gamo, rom nebismieri sididis erTze gamravleba Sedegs ar cvlis, gadayvanis koeficientebis gamoyeneba SegviZlia nebismier, CvenTvis saWiro dros. jaWvuri gadayvanis dros
koeficientebi arasasurveli erTeulebis gamosaricxad gamoiyeneba. magaliTad, 2 wuTis
wamebSi gadayvanisTvis:

2 wT = (2 wT) (1) = (2 wT)

60 wm
1 wT

= 120 wm

(1.6)

Tu gadayvanis koeficientis Semotanis Sedegad arasasurveli erTeuli ar gabaTilda, maSin koeficienti unda SecvaloT da xelaxla scadoT. gadayvanis dros erTeulebi imave algebrul kanonebs emorCileba, rasac cvladebi da ricxvebi.

12

Tavi 1

erTeulTa sistema

danarTSi mocemulia gadayvanis koeficientebi SI sistemasa da erTeulTa sxva sistemebs,


maT Soris, aSS-Si moqmed erTeulTa sistemas Soris. Tumca es koeficientebi mocemulia ara
wiladis, aramed tolobis saxiT, magaliTad, `1 wT = 60 wm~. qvemoT moyvanili amocana aseTi
wiladis miRebis magaliTia.

amocanis amoxsnis nimuSi

1.1

Zv.w. 490 wels, saberZneTis sparseTze

amoxsna: jaWvuri gadayvanis meTodis mi

gamarjvebis Sesatyobineblad, fidipide ma

xedviT, gamoviyenoT iseTi gadayvanis koe

raTonidan aTenamde sirbiliT mivida. misi

ficientebi, rom arasasurveli erTeulebi

siCqare saaTSi daaxloebiT 23 raidi iyo. ra

gabaTildes:

idi manZilis ZvelberZnuli erTeulia, iseve, rogorc stadiumi da pleTroni. 1 raidSi

23 raidi/sT =

4 stadiumia, xolo 1 stadiumSi _ 6 pleTroni. Tanamedrove erTeulebSi 1 pleTroni


30,8 m-is tolia. gamoTvale fidipides siC-

23 raidi
h

4 stadiumi
1 raidi
30,8 m
1 pleTroni

6 pleTroni
1 stadiumi
1 km
1000 m

1h
3600 w

= 4,7227 103 km/wm 4,7 103 km/wm

qare km/wm-ebSi.

(pasuxi)

amocanis amoxsnis nimuSi

1.2

krani axlad daWerili qaSayis asawyavi

amoxsna: D danarTidan viciT, rom 1 litri =

Zveli britanuli erTeulia. 1 krani 170,464

1000 sm3. imisTvis, rom kuburi santimetrebi

litr Tevzs anu daaxloebiT 750 qaSays ud

kubur kovidoebSi gadaviyvanoT, santime-

rida. davuSvaT, britanelTa gemi, romlis

trebisa da kovidoebis fardoba kubSi unda

gembanzec 1255 krani Tevzia, saudis ara-

aviyvanoT. amgvarad, miviRebT:

beTis sabaJoze dgas, sadac Tavisi nadavli kubur kovidoebSi unda warmoadginos.
kovido sigrZis arabuli erTeulia, 1 kovido=48,26sm. ra unda daweron britanelebma
sabaJo deklaraciaSi?

1255 krani
= (1255 krani) 170.474 l
1 krani

1000 sm3
1l

1 kovido
48.26 sm

= 1.903 103 kovido 3.


(pasuxi)

amocanis amoxsnis taqtika


taqtika

1:

mniSvnelovani cifrebi da aTwiladebi

Tu 1.1 amocanaSi pasuxi damrgvalebis ga-

mxolod minimaluri raodenobaa mocemuli

reSe gamoiTvale, maSin Sens kalkulatorze

(Tumca zogjer SenarCunebulia erTi damate-

gamoCndeboda ricxvi 4,7226666666710-3. ric

biTi mniSvnelovani cifri). roca ukiduresi

xvis aseTi sizuste gamousadegaria, amitom

marcxena mosacilebeli cifri 5-is tolia an

pasuxi 4,710

km/wm-mde davamrgvaleT. ase

5-ze metia, ukanaskneli SenarCunebuli cifri

rom, siCqare 23 raidi/wm SI sistemaSi gaday-

erTiT izrdeba, winaaRmdeg SemTxvevaSi ki

vanisas ori niSniT gamoixateba, romlebsac

ucvleli rCeba. magaliTad, 11,3516 damrgval-

mniSvnelovani cifrebi ewodeba. ase rom,

deba, rogorc 11,4, xolo 11,3279 rogorc

Cveni pasuxi or mniSvnelovan ciframde davamrgvaleT. am wignSi gamoTvlebis Sedegi xSirad

11,3 (amocanebis pasuxebSi tolobis niSnad


viyenebT = da ara simbolos, maSinac ki,

damrgvalebulia da mniSvnelovani cifrebis

roca pasuxi damrgvalebulia).

-3

1.5 sigrZe
rodesac amocanaSi mocemulia ricxvi

sxvagan ar gaakeToT.

3,15 an 3,1510 , mniSvnelovani cifrebis ra-

araviTar SemTxvevaSi ar unda agverios

odenoba aSkaraa, magram rogoria es raode-

mniSvnelovani cifrebi da aTwiladebi.

noba ricxvSi 3000? aris Tu ara es raodenoba

ganvixiloT sidideebi 35,6 mm; 3,56 mm da

erTis toli (3103)? an iqneb aq oTxi mniS-

0,00356 mm. samive ricxvSi mniSvnelovani ci-

vnelovani cifria (3,00010 )? am wignSi da-

frebis raodenoba samis tolia, magram mZi-

vuSviT, rom aseT ricxvebSi yvela nuli mniS-

mis Semdeg arsebuli niSnebis raodenoba, Se-

vnelovania, Tumca girCevT, aseTi daSveba

sabamisad, erTs, ors da xuTs udris.

1.5 sigrZe
1792 wels safrangeTis axlad gamocxadebul respublikaSi SemoiRes erTeulTa axali
sistema. am sistemis qvakuTxedi iyo metri, romelic ganisazRvra, rogorc CrdiloeT polusidan ekvatoramde manZilis erTi meaTedmemilionedi. mogvianebiT, praqtikuli mosazrebebis
gamo, es etaloni Seicvala da metri ganisazRvra, rogorc manZili or xazs Soris, romlebic
amoWrilia platinsa da iridi-

cxrili

1.3

umis Senadnobisgan damzadebul zogierTi miaxloebiTi manZili


Zelakze. es metris etaloni
safrangeTSi, zoma-wonis saerTaSoriso biuroSi inaxeba. misi

sidide

sigrZe metrebSi

manZili pirvel galaqtikebamde

21026

manZili andromedas galaqtikamde

21022

manZili uaxloes varskvlav


proqsima centavramde

41016

manZili plutonamde

61012

ufro xelmisawvdomi etalone-

dedamiwis radiusi

6106

bi, ase rom, yvela Tanamedrove

mwverval everestis simaRle

9103

sazomi

am gverdis sisqe

110-4

tipuri virusis sigrZe

110-8

wyalbadis atomis radiusi

510-11

protonis radiusi

110-15

zusti aslebi mTeli msoflios


standartizaciis
riebSi
anu

laborato-

daagzavnes.am

meoradi

aslebis

etalonebis

safuZvelze Seqmnes sxva, kidev

xelsawyo

grZeli

da

rTuli jaWviT metris etalons


ukavSirdeba.
mecnierebisa da teqnikis
ganviTareba

TandaTan

ufro

zust etalons iTxovda. 1960


wels metrisTvis SemuSavda axali, sinaTlis talRis sigrZeze dafuZnebuli etaloni. am etalonis mixedviT, metri gazganmuxtvis kameraSi kripton-86-is izotopis mier gamosxivebuli
narinjisfer-wiTeli talRis sirZeze zustad 1650763,73-jer metia. es rTuli ricxvi ise iqna
arCeuli, rom axali etaloni ZvelTan maqsimalurad axlos yofiliyo.

1983 wels sizusteze moTxovnam iseT dones miaRwia, rom mas kripton-86-is etalonic veRar akmayofilebda. amitom imave wels mecnierebma Zalian Tamami nabiji gadadges. metri ganisazRvra, rogorc sinaTlis mier ganvlili manZili drois konkretul monakveTSi. zomisa da
wonis me-17 saerTaSoriso konferenciaze damtkicda:
`metri aris 1/299792458 wamSi sinaTlis mier
vakuumSi ganvlili manZili.~

13

14

Tavi 1

erTeulTa sistema

drois es monakveTi ise iqna arCeuli, rom sinaTlis siCqared miCneuli iyo:

C = 299 792 458 m/wm.


sinaTlis siCqaris gazomva sakmaod didi sizustiTaa SesaZlebeli, amitom sinaTlis siCqaris gansazRvrul sidided miCneva da misi gamoyeneba metris gansazRvrisTvis sakmaod
gonivruli gadawyvetileba iyo.
1.3 cxrilSi mocemulia sxvadasxva manZili da sigrZei, samyaros saplanetaTaSoriso sivrciT dawyebuli da umciresi sagnebiT damTavrebuli.

amocanis amoxsnis taqtika


taqtika

2 : sididis TAanrigi

sididis Tanrigi aris aTis xarisxi, ro

gis mixedviT. Cvens SemTxvevaSi A sididis

desac ricxvi mocemulia eqsponencialu

uaxloesi Tanrigia 4, xolo B-si 5. aseTi

ri gamoxatvis meTodiT. magaliTad, Tu

Sefaseba miRebulia, rodesac gamoTvlebis

A=2,3104 da B=7,8104, maSin A da B meoTxe

dros zusti monacemebi cnobili ar aris an

Tanrigis ricxvebia.

Znelad sapovnelia. magaliTi mocemulia amo

inJinrebi da mecnierebi gamoTvlebis

canis amoxsnis 1.3 nimuSSi.

Sedegebs xSirad afaseben uaxloesi Tanri-

amocanis amoxsnis nimuSi


msoflios udidesi Zafis burTis radiu-

1.3
vebs, iqneba:

si 2 m-ia. risi tolia burTSi Zafis mTliani

V = (ganivkveTis farTobi) (sigrZe)=d 2 L

sigrZe sididis uaxloesi Tanrigis TvalsazrisiT?


amoxsna: ra Tqma unda, SegviZlia bur-

es sidide daaxloebiT burTis moculobis tolia, romelic 4/3R3 formuliT

Ti davSaloT da ise gavigoT Zafis sigrZe,

gamoiTvleba, Tumca, vinaidan daaxloebiT

magram es did Zalisxmevas moiTxovs da Tan

sams udris, es gamosaxuleba SegviZlia ga-

burTis Semqmnelsac gavanawyenebT. vinaidan

vamartivoT da davweroT 4R3. ase rom, mivi-

mxolod uaxloesi Tanrigi gvWirdeba, ami-

RebT:

d2L = 4R3

tom nebismieri saWiro sididis daaxloebiT


gamoTvla SegviZlia.
davuSvaT, burTi sferuli formisaa da
misi radiusi R=2m. burTSi moTavsebuli
Zafi ar aris mWidrod Sekruli (e.i. Zafebs

an

L=

4(2 m)3
4 R3
=
d2
(4 103 m)2
= 2 106 m 106 m = 103 km.
(pasuxi)

Soris gvaqvs uricxvi RriWo). es RriWoebi


rom gaviTvaliswinoT, davuSvaT, rom Zafis

(rogorc xedavT, aseTi martivi gamoTv-

ganivkveTi kvadratia da misi gverdis sigrZe

lisTvis kalkulatori ar gvWirdeba). uax-

d=4mm ganivkveTis d 2 farTobiT da L sigrZ-

loesi Tanrigis mixedviT, burTi daaxloe-

iT, mTliani moculoba, romelsac Zafi ika-

biT 1000 km sigrZis Zafs Seicavs!

1.6

dro

dros ori aspeqti aqvs. samoqalaqo da, zogjer, mecnieruli TvalsazrisiT, drois codna
imisTvis gvWirdeba, rom movlenebi garkveuli TanmimdevrobiT davalagoT. seriozuli sa-

1.6 dro
mecniero muSaobisas gvainteresebs, ramden xans grZeldeba konkretuli movlena. maSasadame,
drois nebismieri etaloni or SekiTxvas unda pasuxobdes: `rodis moxda?~ da `ra drois manZilze?~. 1.4 cxrilSi drois zogierTi monakveTia mocemuli.

cxrili

1.4

drois zogierTi miaxloebiTi monakveTi


drois Sualedi

sidide

wamebSi

protonis sicocxlis xangrZlivoba (savaraudo)

11039

samyaros asaki

51017

xeofsis piramidis asaki

11011

adamianis sicocxlis saSualo xangrZlivoba

2109

dRis xangrZlivoba

9104

dro adamianis or guliscemas Soris

810-1

miu-mezonis sicocxlis xangrZlivoba

210-6

sinaTlis umoklesi impulsi

110-16

yvelaze aramyari nawilakis sicocxlis xangrZlivoba

110-23

plankis droa

110-43

es aris dro didi afeTqebis Semdeg, romlidan moyolebuli SesaZlebelia


fizikis CvenTvis cnobili kanonebis gamoyeneba.

nebismieri ganmeorebadi movlena SeiZleba miCneul


iqnas drois etalonad. magaliTad, saukuneebis manZilze
dRis xangrZlivobis ganmsazRvrelad dedamiwis brunvis
princips iyenebdnen. 1.1 suraTze naCvenebia dedamiwis
brunvis principze Seqmnili kvarcis saaTi. kvarcis saa
Ti, romelSic kvarcis rgoli mudmivad irxeva, dedamiwis
brunvis mixedviTaa dagraduirebuli. aseTi saaTebi la
boratoriebSi gamoiyeneba drois gasazomad. Tumca, maTi
sizuste ar aris iseTi, rogorsac Tanamedrove samecnie
ro da sainJinro teqnologiebi moiTxovs.
drois ukeTesi etalonis dadgenisTvis Seiqmna ato
muri saaTi. is moTavsebulia amerikis kolorados Statis
qalaq bulderis etalonebisa da teqnologiebis nacionalur institutSi (NIST) da miCneulia universaluri
globaluri drois (UTC) etalonad aSS-Si. misi droiTi
signalebi ismis mokletalRovan radiosadgurebSi (WWV
da WWVH) da telefonSi (303-499-7111). drois signalebi
(da drosTan dakavSirebuli sxva informacia) mocemulia,
agreTve, aSS-is sazRvao observatoriis veb-saitze http://

tycho.usno.navy.mil/time.html (saaTis zustad gasasworeblad


unda gaiTvaliswino dro, romelic am signalebis Cvenamde
mosaRwevad aris saWiro).
1.2 suraTze naCvenebia 4 wlis ganmavlobaSi dedamiwaze

sur. 1.1 rodesac 1792 wels metruli sistema SemoiRes, saaTi Tavidan
gansazRvres, ise, rom dReSi 10 saaTi yofiliyo. es idea xalxma Znelad
aRiqva, amitom am saaTis Semqmneli
Wkvianurad moiqca da patara ciferblatic daamata, romelic, Cveulebriv, 12-saaTian dros aCvenebda.
aCvenebs Tu ara es ori ciferblati
erTsa da imave dros?

15

erTeulTa sistema

Tavi 1

dRis xangrZlivobis cvalebadoba ceziumis atomuri saaTis mixedviT. aq naCvenebi cvalebadoba sezonuri da ganmeorebadia. mas mTvaris zemoqmedeba da Zlieri qarebi iwvevs.
1967 wels zoma-wonis me-13 konferenciaze ceziumis saaTze dayrdnobiT damtkicda wamis
etaloni:
`erTi wami aris dro, romelic sWirdeba cezium-133-is atomis mier gamosxivebuli
sinaTlis talRas 9 192 631 770 rxevis Sesasruleblad.~
atomuri saaTebi Zalian stabiluria. ori aseTi saaTis maCvenebels Soris sxvaoba 1 wamze
meti rom gaxdes, amisaTvis daaxloebiT 6000 welia saWiro. Tumca es sizustec ki uferuldeba
Tanamedrove saaTebis sizustesTan SedarebiT 1 wm cdomileba 11018 wm-Si (anu daaxloebiT

31010 weliwadSi).

sur. 1.2 4 wlis ganmavlobaSi dRis


xangrZlivobis cvlileba. aRsaniSnavia, rom vertikaluri RerZis sigrZe
mxolod 3 mwm-ia (0,003 wm).

gansxvaveba dRis 24-saaTian da


realur xangrZlivobebs Soris (mwm)

16

amocanis amoxsnis nimuSi

1.4

am Tavis dasawyisSi fotoze gamosaxu-

a.S. meTani atmosferoSi did simaRleze adis

li Rrublebi pirvelad 1883 wels kunZul

da qimiur cvlilebas ganicdis, rac mezosf-

krakatauze

samxreT-aR-

eruli Rrublebis formirebisTvis saWiro

mosavleTiT, iavasTan axlos) vulkanis amo-

wylis molekulebisa da yinulis nawilakebis

frqvevis Semdeg gamoCnda. amofrqveva imde-

raodenobis zrdas iwvevs.

(wynari

okeanis

nad Zlieri iyo, rom ferfli mezosferos

mezosferuli Rrublebi mzis Casvlis

(atmosferos civi fena stratosferos ze-

Semdeg moCans, vinaidan atmosferos mziT

viT) miswvda. iq dagrovili wyali ferflTan

ganaTebul zeda fenebSia. dRisiT maT ver

erTad gaiyina da gaCnda nawilakebi, romleb-

vxedavT, radgan atmosferos qveda fene-

mac pirveli aseTi Rrublebi Seqmna. mas Sem-

bi ufro mkveTradaa ganaTebuli da maTi

deg Rrublebi xSirad Cndeba ara vulkanebis


amofrqvevis, aramed atmosferoSi meTanis
raodenobis zrdis gamo, rac, Tavis mxriv,
gamowveulia

mrewvelobis

da B wertilebSi dacemuli
mzis ukanaskneli sxivebi
Rrublebi

ganviTarebiT,

nagavsayrelebiT, gamonabolqvi gazebiT da

sur. 1.3. mzis ukanaskneli sxivi A wertils ecema. mas Semdeg, rac mze kuTxiT mobrundeba, sxivi damkvirveblidan
H simaRleze myof Rrubels ecema. meti sicxadisaTvis suraTze H simaRle H da kuTxe gadidebulia.

dedamiwis
centri

17

1.7 masa
garCeva SeuZlebelia. Tu Rrublebi mzis CasgauCinarda, ra simaRlezea isini dedamiwis

kuTxe aris, agreTve, kuTxe dedamiwis


A da B wertilebSi dedamiwis r radiusebs

zedapiridan?

Soris. suraTze mocemulia marTkuTxa sam-

vlidan 38 wuTSi gamoCnda da Semdeg swrafad

kuTxedi, romlis kaTetia r, xolo hipot-

amoxsna: 1.3 suraTze naCvenebia damkvir


vebeli, romelic dedamiwis zedapiris A

enuza r+H. trigonometriidan viciT, rom


kuTxis kosinusi

cos =

wertilSi imyofeba da mezosferuli Rrublebidan H manZiliT aris daSorebuli. mzis


ukanaskneli sxivebi A wertilSi ecema. mzis

r
r+H

(1-7)

C danarTSi vxedavT, rom dedamiwis ra-

Casvlidan 38 wuTis Semdeg sxivebi, romlebic

diusi r = 6,37106 m. CavsvaT radiusisa da

mezosferul Rrublebs anaTebs, dedamiwis

kuTxis es mniSvnelobebi 1.7 formulaSi. mi-

zedapirs B wertilSi ecema.

viRebT

cos 9,5 =

1.3 suraTze mzis sxivebis am or traeqtorias Soris kuTxea . es is kuTxea, romliTac mze dedamiwis mimarT gadaadgilda 38

6.37 10 6 m
(6.37 10 6 m) + H

saidanac

wuTis ganmavlobaSi. sruli dRis manZilze

H = 8,86104 m 89 km

(pasuxi)

(daaxloebiT 24sT), mze dedamiwis mimarT


gadaadgildeba 360-iT, maSasadame t=38 wuT

Rrublebis gamoCenis gaxSireba imaze


metyvelebs, rom ukanaskneli aTwleulebis

Si mze gadaadgildeba kuTxiT

manZilze dedamiwis zedapirze meTanis ra-

= (38 wT)

1.7

1 sT

360

60 wT

24 sT

= 9,5.

odenobis zrdam mezosferozec ki moaxdina


gavlena.

masa
kilogramis etaloni

1.5

cxrili

SI sistemis masis etaloni platina-

zogierTi miaxloebiTi masebi

iridiumis cilindri (sur. 1.4) inaxeba


sxeuli

masa
kilogramebSi

CvenTvis cnobili samyaro

11053

Cveni galaqtika

21041

mze

21030

mTvare

71022

asteroidi erosi

51015

patara mTa

11012

saokeano laineri

7107

spilo

5103

yurZeni

310-3

mtvris nawilaki

710-10

penicilinis molekula

510-17

uranis atomi

410-25

protoni

210-27

eleqtroni

910-31

parizis zoma-wonis saerTaSoriso biuroSi da sayovelTao SeTanxmebiT aRiarebulia 1 kilogrami masis etalonad.
masis etalonis zusti aslebi dagzavnilia sxvadasxva qveynebis standartizaciis
laboratoriebSi.

nebismieri

sxeulis

masa am etalonTan SedarebiT ganisazRvreba. 1.5 cxrilSi mocemulia zogierTi


sxeulis masa kilogramebSi.
kilogramis etalonis amerikuli as
li inaxeba NIST-is sacavSi. weliwadSi
erTxel mas sxva aslebis Sesamowmeblad
iyeneben. 1889 wlis Semdeg etaloni orjer waiRes safrangeTSi pirvelad etalonTan Sesadareblad.

18

erTeulTa sistema

Tavi 1

sur. 1.4. 1 kg masis saerTaSoriso etaloni 3,9 sm simaRlisa da diametris


platina-iridiumis cilindri.

masis meore etaloni


atomebis masebis erTmaneTTan Sedareba ufro zustad SeiZleba, vidre kilogramis etalonTan. amis gamo arsebobs masis
meore etaloni. es aris naxSirbad-12-is atomi, romelic saerTaSoriso SeTanxmebiT miCneulia 12 atomuri masis erTeulad

(u). kavSiri or etalons Soris aseTia:

1 u = 1,66 054 0210-27 kg,


sadac aTwiladis bolo ori cifris cdomileba 10-is tolia. mecnierebs SeuZliaT maRali sizustiT gansazRvron sxva atomebis masa naxSirbad-12-is atomis masis saSualebiT. samwuxarod, aseTi sizuste dRemde miuRwevelia masis ufro gavrcelebuli erTeulebis, maga
liTad, kilogramis SemTxvevaSi.

mimoxilva da Sejameba
sidideebi fizikaSi. fizika efuZneba

erTeulTa Secvla. erTeulTa Secv-

fizikuri sidideebis gazomvas. garkveuli

la xdeba jaWvuri gadayvanis meTodiT. am

fizikuri sidideebi miCneulia sabazisod

SemTxvevaSi, sawyisi monacemebi mravldeba

(magaliTad, sigrZe, dro da masa), gansazRv

gadayvanis specialur koeficientebze da

rulia yvela maTganis etaloni da mocemu-

saTanado algebruli gamoTvlebis Sedegad

lia zomis erTeuli (magaliTad metri, wami

miiReba sasurveli erTeulebi.

da kilogrami). sxva fizikuri sidideebi ganisazRvreba sabaziso sidideebis, maTi eta


lonebisa da erTeulebis meSveobiT.

SI sistemis erTeulebi. am wignSi


ZiriTadad gamoyenebulia erTeulTa saer-

(SI) sistemis erTeulebi. 1.1

TaSoriso

sigrZe. metri gansazRvrulia, rogorc


sinaTlis mier ganvlili manZili drois zustad dadgenil SualedSi.

dro.

wami

gansazRvrulia

atomuri

(cezium-133) wyaros mier gamosxivebuli

sidideebi

sinaTlis talRis rxevebis mixedviT. atomur

gamoiyeneba pirvel sam TavSi. sabaziso

saaTze naCvenebi zusti dro mTels msofli-

sideebisTvis

oSi igzavneba radiosignalebis saxiT.

cxrilSi

mocemuli

fizikuri

saerTaSoriso

SeTanxmebiT

dadgenilia xelmisawvdomi da ucvleli et-

masa. kilogrami gansazRvrulia pariz-

alonebi. es etalonebi gamoiyeneba rogorc

Si Senaxuli platina-iridiumis etalonis

ZiriTadi, aseve meoradi sidideebis gazom-

mixedviT. atomuri masStabis gazomvebis

vis dros. 1.2 cxrilSi mocemuli mecnieruli

Casatareblad gamoiyeneba naxSirbad-12-is

Canawerebi da prefiqsebi gamoiyeneba gazom-

atomis safuZvelze gansazRvruli atomuri

vis Sedegis Caweris gasamartiveblad.

masa.

amocanebi

amoxsnebi mocemulia Student Solutions Manual-Si.


amoxsnebi mocemulia veb-gverdze http://www.wiley.com/college/halliday
ILW
Interactive LearningWare amoxsnebi mocemulia veb-gverdze

http://www.wiley.com/college/halliday.
wertilebis raodenoba amocanis sirTules gviCvenebs.
SSM

WWW

19
Tavi 1-5

sigrZe

doRis dros cxenebma 4 farlongi

sigrZis trasa unda gairbinon. ra sigrZisaa


trasa a) rodebSi da b) CeinebSi? (1 farlon-

sm-iT gadaadgilda, risi tolia es gadaadgileba a) pikebSi da b) pointebSi?

dedamiwis sferos radiusi daax-

gi = 201,168 m, 1 rodi = 5,0292 m da 1 Ceini =

loebiT 6,37106 metria. ra iqneba misi:

20,117 m) SSM WWW.


2 grai Zveli inglisuri sigrZis erTeulia da lainis 1/10-s udris. lainic Zveli

a) garSemoweriloba kilometrebSi? b) far-

inglisuri sigrZis erTeulia da udris dui-

erTeulebis gadayvana iolad

Tobi kvadratul kilometrebSi? g) moculoba kubur kilometrebSi?

SSM.

mis 1/12-s. sagamomcemlo saqmeSi sigrZis er-

SeiZleba kalkulatorisa Tu kompiuteris

Teulad gamoiyeneba pointi, romelic, Tavis

daxmarebiT, magram D danarTSi mocemuli

mxriv, duimis 1/72-ia. gadaiyvane 0,5 grai2

gadayvanis cxrilis gamoyeneba mainc unda

farTobi kvadratul pointebSi (pointi2).

SegveZlos. 1.6 cxrilSi mocemulia mocu-

mikrometrs (1mkm) xSirad mikrons

lobis erTeulebis Zveli espanuri sistema.

uwodeben. a) ramdeni mikronia 1 km-Si? 2) ram-

1 fanega = 55,501 dm3. cxrilis Sesavsebad, ra

deni santimetria 1 mkm-Si? g) ramdeni mikro-

ricxvebi (sami mniSvnelovani cifriT) unda

nia 1 iardSi ?

iqnas Setanili a) kahizis svetSi,

4 am wignis beWdvisas simboloebs Soris


manZili gamoiTvales pointebsa da pikebSi.

12 pointi = 1 pikas, xolo 6 pika = 1 duims**.


Tu gverdis koreqtirebis dros simbolo 0,8
cxrili

b) fanegas svetSi, g) kvartilas svetSi da


d) almudes svetSi? gamosaxe 7 almude e) me
dioebSi; v) kahizebSi da z) kubur santimetrebSi (sm3).

1.6

amocana 6

1 kahizi

kahizi

fanega

kvartila

almude

medio

12

48

144

288

12

24

1 fanega
1 kvartila
1 almude
1 medio

antarqtika 2000km radiusis mqone

es erTeuli 1962 wlis kursdamTavrebulis,

naxevarwrea (sur. 1.5). misi yinulis safaris

oliver rid smut umcrosis simaRlis to-

saSualo

lia. swored misi sxeuliT gazomes misma amx-

sisqe

3000 m-ia. ramden kubur santimetr

2000 km
3000 m

anagebma xidis sigrZe, Tan gzad 1 smutis sigrZis monakveTebi moniSnes. mas Semdeg, yovel
or weliwadSi erTxel studentebi am niSnebs

yinuls

Seicavs antarqtika (dedamiwis zedapiris

ganaaxleben xolme, rogorc wesi, gadat-

amozneqiloba ugulebelyofilia).

virTuli saavtomobilo moZraobis dros,

SSM.

8 mdinare Carlzze agebuli harvard-

roca policia maT xels ver SeuSlis. (poli-

is xidi, romelic miCiganis teqnologiis

cia albaT imitom iyo ukmayofilo, rom

institutis Senobas studentur sacxovre-

smuti SI sistemis erTeuli ar aris, Tumca,

belTan akavSirebs, 364,4 smuti sigrZisaa.

rogorc Cans, dRes am erTeulis arsebobas

1 iardi 0,914 m
1 duimi 25,4103 m = 2,54 sm

**

20

erTeulTa sistema

Tavi 1

isic Seegua). 1.6 suraTze naCvenebia smutebSi (S), uilebSi (W) da zeldebSi (Z) gazomili sami
paraleluri xazi. gamoxate 50 smuti a) uilebSi da b) zeldebSi.
0

32

212
258

0
60

216

Si

amerikis SeerTebul Stateb-

inJiner-hidroteqnikosebi

wylis

moculobis sazom erTeulad xSirad

W
Z

iyeneben akr-futs. akr-futi ganisazRvreba, rogorc im wylis moculoba,

sur. 1.6 amocana 8.

romelic 1 akr miwas 1 fut simaRleze

dafaravs. kokipirulma wvimam 26km farTobis qalaqi 30 wuTSi 2 duimiT datbora. gamoTvale
2

qalaqSi wylis moculoba akr-futebSi.

Tavi 1-6

10

ILW.

dro
leqciis xangrZlivoba (50wT) daax-

loebiT 1 mikrosaukunea. a) ramdeni wuTia

procentuli sxvaoba =

11

mikrosaukuneSi? b) ipove procentuli sxva


oba Semdegi formulis gamoyenebiT:

faqtobrivi miaxloebiTi

fortnaiti (fourteen nights ToTx-

meti Rame) inglisuri drois sazomi erTeulia da 2 kviras udris. drois es monakveTi,

faqtobrivi

100,

gaizarda. gamoTvale misi zrdis tempi mikrometr/wamebSi.

13

laboratoriaSi xuT saaTs amow-

Tu mas sasiamovno sazogadoebaSi atareb,

meben. ramdenime dRis manZilze, zustad

TavisTavad, sasiamovnoa, magram usiamovno

SuadRisas, romlis dadgomasac WWV drois

kompaniaSi mikrowamebis mtanjvel wyebad

signali gvauwyebs, saaTebi cxrilSi moce-

iqceva. ramdeni mikrowamia fortnaitSi?

mul dros aCvenebs. daalage saaTebi maRa-

12

yvelaze swrafad mzardi mcenare

hesperoika uiplei

14 dReSi 3,7 metriT

li sizustidan yvelaze dabal sizustemde.


daamtkice Seni arCevani. SSM.

saaTi

kv.

orS.

samS.

oTx.

xuT.

par.

Sab.

A
B
C
D
E

12:36:40

12:36:56

12:37:12

12:37:27

12:37:44

12:37:59

12:38:14

11:59:59

12:00:02

11:59:57

12:00:07

12:00:02

11:59:56

12:00:03

15:50:45

15:51:43

15:52:41

15:53:39

15:54:37

15:55:35

15:56:33

12:03:59

12:02:52

12:01:45

12:00:38

11:59:31

11:58:24

11:57:17

12:03:59

12:02:49

12:01:54

12:01:52

12:01:32

12:01:22

12:01:12

14 1883

wlamde amerikis SeerTebuli

10 saaTisgan, erTi saaTi 100 wuTisagan,

Statebis yvela qalaqs sakuTari, adgilo-

xolo erTi wuTi 100 wamisagan. risi tolia

brivi dro hqonda. dRes mogzaurebi saaTebs

a) franguli aTobiTi kviris Sefardeba eta-

mxolod maSin asworeben, rodesac gansx-

lonur kvirasTan? b) franguli aTobiTi wu-

vaveba 1 saaTi an metia. daaxloebiT grZedis

Tis Sefardeba etalonur wuTTan?

ramdeni gradusi unda gaiaro, rom saaTis

16

gasworeba 1 saaTiT mogixdes? (dedamiwa 24

atomur

saaTSi 360-ian bruns asrulebs.)

varaudod,

15

drois etalonebi dafuZnebulia


saaTze.

momavali

dafuZnebuli

etaloni,
iqneba

sa-

mbrunav

safrangeTis revoluciidan 10 wlis

neitronul varskvlavebze pulsarebze.

Semdeg safrangeTis xelisuflebam drois

zogierTi pulsari, romlis brunvis siC-

ZiriTad sazomebad daadgina aTis jeradebi:

qare Zalian stabiluria, yoveli Semobrune-

erTi kvira Sedgeboda 10 dRisagan, erTi dRe

bisas dedamiwaze radiosignals gzavnis.

21
magaliTad, pulsari PSR 1937+21 yovel

21

dedamiwis masa 5,981024 kilogramia.

1,557806448872753 mwm-Si erTxel Semobrun-

dedamiwis Semadgeneli atomebis saSualo

deba. a) ramden bruns gaakeTebs es pulsari

masaa 40 u. ramdeni atomia dedamiwaSi?

22

7 dReSi? b) ra dro dasWirdeba mas milioni

SuSis boTlis damzadebis rekordi

vadasxva tempSi muSaobs da sxvadasxva dros

1992 wels niu-jersis Statis qalaq melvilSi


damyarda. boTlis moculoba 193 aSS galoni
iyo. a) ramdeniT naklebia es moculoba 1

aCvenebs. 1.7 suraTze mocemulia saaTebis

milion sm3-ze? b) Tu boTls wyliT aavseben

Cvenebebi (magaliTad, pirvel SemTxvevaSi

1,8 g/wT siCqariT, ra dro dasWirdeba boT-

brunis gasakeTeblad?

17

sami cifruli saaTi, A, B da C, sx-

B aCvenebs 25 wm-s, xolo C 92 wm-s). Tu A


saaTze or movlenas Soris dro 600 wm-ia, ra
dro iqneba am movlenebs Soris a) B saaTze
da b) C saaTze? g) rodesac A saaTi aCvenebs
400 wm-s, ras aCvenebs B saaTi? d) rodesac
C saaTi aCvenebs 15 wm-s, ras aCvenebs B saa-

lis avsebas? 1 kuburi metri moculobis wylis masa 1000 kilogramia.

23 1

kuburi santimetri moculobis

rkinis masa 7,87 gramia, xolo rkinis atomis


masa 9,2710-26 kg. Tu atomebi sferulia da
mWidrod ganlagebuli, maSin a) risi tolia

Ti? (dros nulovan wertilamde uaryofiTi

rkinis atomis moculoba? b) ra manZilia

Cveneba mianiWe).

gverdigverd ganlagebuli atomebis cen-

312
25.0

125

512
200
142

92.0

290

A (wm)
B (wm)
C (wm)

sur. 1.7 amocana 17.

trebs Soris?

24

erTi kuburi santimetri Rrubeli

Seicavs 50-dan 500-mde wylis wveTs, TiToeulis radiusi 10 mkm-ia. a) ramdeni kuburi
santimetri wyalia 3 km simaRlis da 1 km ra-

dedamiwis brunvis TandaTano-

diusis cilindruli formis RrubelSi? b)

biT Senelebis gamo yoveli momdevno dRis

ramden erTlitrian boTls aavsebs es wya-

xangrZlivoba izrdeba: yoveli saukunis

li? g) erTi kuburi metri moculobis wylis

18

ukanaskneli dRe 1 mwm-iT ufro grZelia,

masa 1000 kilogramia. ra masa aqvs RrubelSi

vidre saukunis dasawyisSi. 20 saukunis man-

Semaval wyals?

Zilze sul ra droiT gaizarda dRis xangr-

damatebiTi amocanebi
25 Zveli inglisuri sabavSvo leqsi am-

Zlivoba?

Tavi 1-7

19

masa
a) davuSvaT, wylis kuburi santime-

tris masa zustad 1 gramia. gamoTvale wylis erTi kuburi metris masa kilogramebSi;
b) davuSvaT, wyliT savse 5700m3 moculobis rezervuaris daclas 10 saaTi sWirdeba.
risi tolia wylis masis Semcirebis siCqare
kilogram/wamebSi?

20

oqros kuburi santimetris masa

19,32 gramia. oqro yvelaze rbili liTonia


da SeiZleba misi furceliviT gabrtyeleba
an boWkosaviT gawelva. a) Tu 27,63 gr oqrosgan gavakeTebT 1 mkm sisqis furcels, risi
toli iqneba misi farTobi? b) Tu imave raodenobis oqrosgan gavakeTebT 2,5 mkm radiusis cilindruli formis boWkos, ra iqneba
boWkos sigrZe?

bobs: `patara mis mafeti Camojda da xaWos


Wama daiwyo. oboba movida da gverdiT miujda...~ oboba Camojda ara xaWos gulisTvis,
aramed imitom, rom mis mafets Tan hqonda 11
tafeti gamomSrali buzebis maragi. 1 tafeti = 2 peki = 0,5 imperiuli buSeli, xolo 1
imperiuli buSeli = 36,3687 litri (L). risi
tolia mis mafetis mwerebis maragi a) pekebSi, b) imperiul buSelebSi da g) litrebSi?

26 atomur molSi 6,021023 atomia. daaxloebiT ramdeni moli atomia did Sinaur kataSi? wyalbadis, Jangbadis da naxSirbadis
atomebis masebia Sesabamisad 1 u, 16 u da 12

u.
27 Zvelsa da axals, didsa da mcires Soris kontrastis dasanaxad waikiTxe Semdegi:
Zveli inglisis soflebSi 1 haidi (100 da 120

22

erTeulTa sistema

Tavi 1

akrs Soris) iyo miwis farTobi, romelic

erTeulebi gamoiyeneboda. ramdenime maT-

daakmayofilebda 1 guTnis mqone 1 ojaxs (1

gani mocemulia 1.7 cxrilSi. cxrilis Ses-

akri = 4047 m2). 1 vapenteiki farTobis miwa

avsebad ra ricxvebi (meaTasedis sizustiT)

daakmayofilebda 100 aseT ojaxs. kvantur

unda Caiweros a) veis svetSi, b) Caldronis

fizikaSi birTvis ganivi kveTis farTobi

svetSi, g) begis svetSi, d) potlis svetSi,

izomeba barnebSi, sadac 1 barni = 110

m .

e) gilis svetSi. 1 begi = 0,1091 m3. Zvel ing-

risi tolia 25 vapenteikis fardoba 11 barn-

lisur moTxrobaSi jadoqari saZagel siTx-

sTan?

es 1,5 Caldroni moculobis qvabSi xarSavs.

-28

28 metruli sistemis SemoRebamde aSS-

ras udris es moculoba m3-Si?

Si siTxis moculobis sxvadasxva sazomi

cxrili

1. 7

amocana 28
vei
1 vei =

Caldroni

10/9

begi

potli

gili

40/3

640

120 240

1 Caldroni =
1 begi =
1 potli =
1 gili =

29 turistma manqana inglisSi SeiZina da

desertis kovzi raodenobis bulioni. Sem-

aSS-Si miemgzavreba. manqanis instruqciaSi

deg

naTqvamia, rom swor gzaze manqana 40 milSi

Reroebi, sanam 0,5 kvarti ar dagrCeba. Re-

erT galon sawvavs moixmars. turisti ver

roebi bulionSi Cayare da daamate 1 magidis

mixvda, rom inglisuri galoni amerikulis-

kovzi moxarSuli brinji da 1 marilis kovzi

gan gansxvavdeba:

marili. aduRe 15 wuTis manZilze~. cxril-

1 inglisuri galoni = 4,5459631 litri


1 amerikuli galoni = 3,7853060 litri.
750 milis* manZilze (aSS-Si) a) ramdeni
galoni sawvavi dasWirdeba manqanas am turistis azriT? b) ramdeni galoni dasWirdeba
manqanas sinamdvileSi?

30 Zveli inglisuri receptebis wignSi


mocemulia WinWris supis recepti: moxarSe
1 sauzmis Wiqa, plius 1 Cais Wiqa, plius 1
Zveli inglisuri erTeulebi

xelTaTmanebiT

daacalkeve

WinWris

Si mocemulia Zvel britanul da amerikul


sazomebs Soris sxvaobebi. siTxeebisTvis

1 britanuli Cais kovzi = 1 amerikul Cais


kovzs. mSrali saWmelisTvis 1 britanuli
Cais kovzi = 2 amerikul Cais kovzs, xolo 1
britanuli kvarti = 1 amerikul kvarts. ramdeni a) bulioni, b) WinWris Rero, g) brinji
da d) marilia saWiro am receptiT amerikul
sazomebSi?

amerikuli erTeulebi

Cais kovzi = 2 marilis kovzi

magidis kovzi = 3 Cais kovzi

desertis kovzi = 2 Cais kovzi

naxevari Wiqa = 8 magidis kovzi

magidis kovzi = 2 desertis kovzi

Wiqa = 2 naxevari Wiqa

Cais Wiqa = 8 magidis kovzi


sauzmis Wiqa = 2 Cais Wiqa

31 Zvel xelnawerSi naTqvamia, rom mefe

bels gaaCnda 3 akri mosaxnavi miwa da piru-

arturis mmarTvelobis dros miwismflo-

tyvisTvis damatebiTi farTobi, 25 perCi

1 mili = 1,609 km

23
4 perCze. risi toli iyo mTeli farTobi

kvadratuli futis SeRebva SeiZleba. a) ga-

a) Zvel erTeulebSi rudzebSi da b) Taname-

mosaxe es sidide m2/litrebiT. b) gamosaxe es

drove erTeulebSi m -ebSi? am SemTxvevaSi,

sidide SI sistemis erTeulebiT (ixile dan-

1 akri = 404 perCi, 1 rudi = 401 perCi,


xolo 1 perCi = 16,5 futi**.
32 XX saukunis 20-iani wlebis aSS-Si

arTebi A da D). g) rogori iqneba sawyisi raode-

nobis sididis Sebrunebuli mniSvneloba?


d) ra fizikuri mniSvneloba aqvs mas?

gamoiyeneboda ori tipis bareli. vaSlis

36 warmoidgine, rom ekvatorTan axlos

bareli 7056 kuburi duimis toli iyo, xolo

plaJze wevxar da wammzoms rTav, raTa mzis

StoSis*** bareli 5826 kuburi duimisa. Tu

Casvlamde darCenili dro daiTvalo. amis

vaWari StoSis 20 barel saqonels mihyidis

Semdeg dgebi, ris Sedegadac Seni Tvalebi

klients, romelsac hgonia, rom saqonels

H=1,70 m simaRleze aRmoCndeba, da kvlav elo-

vaSlis barelebSi yidulobs, ra gansxvaveba

debi mzis wveris gauCinarebas. Tu gasuli

iqneba saqonlis raodenobebs Soris li-

dro t = 11,1 wm, risi tolia dedamiwis r ra-

trebSi?

diusi? (miniSneba: ixile amocanis amoxsnis

33 kaliforniis plaJis qviSis marcvlebi daaxloebiT 50 mkm radiusis sferoebia da

nimuSi 1.4).

37 kordi aris moWrili xe-tyis mocu-

siliciumis orJangisgan Sedgeba. 1 m3 mocu-

loba da 8 futi sigrZis, 4 futi siganisa da

lobis siliciumis orJangis kubis masa 2600

oebis farTobebis jami), romelic 1 m wibos

4 futi simaRlis xe-tyis moculobis tolia.


ramdeni kordia 1m3-Si?
38 iaponiis tradiciuli sigrZis sazomi
erTeulia keni (1 keni = 1,97 m). risi tolia

mqone kubis zedapiris farTobis tolia?

a) kvadratuli kenis Sefardeba kvadratul

kg-ia. ra masis qviSis marcvlebs eqneba zedapiris iseTive farTobi (cal-calke sfer-

34 amerikuli Tojinas saxli namdvili

metrTan da b) kuburi kenis Sefardeba ku-

saxlis 1/12-ia, xolo miniaturuli saxli

bur metrTan? risi tolia 5 keni siRrmisa da

(kidev ufro patara saxli, romelic Tojinis

3 keni radiusis cilindruli formis wylis

saxlSi eteva) namdvili saxlis 1/144-ia. da-

WurWlis moculoba g) kubur kenebSi da d) ku

vuSvaT, namdvili saxlis (sur. 1.8) sigrZe

bur metrebSi?

20 m-ia, sigane 12 m, simaRle 6 m, xolo


daxrili Weris simaRle 3 m. risi tolia

utoldeba mzomelis idayvidan Sua TiTis

a) Tojinas saxlis da b) miniaturuli saxlis

wveramde manZils. davuSvaT, rom es sidide

moculobebi kubur metrebSi?

43-dan 53 sm-mde icvleba, da warmovidginoT, rom uZveles naxatze asaxulia 9 wyrTa


sigrZisa da 2 wyrTa diametris cilindruli

39 wyrTa uZvelesi sazomi erTeulia da

boZi. rogori iqneba minimaluri da maqsima


3.0 m

luri sidideebi, Sesabamisad, a) cilindris


sigrZisa metrebSi, b) cilindris sigrZisa
milimetrebSi da g) cilindris moculobisa

6.0 m

kubur metrebSi?
20 m

40 wylis erTi molekula (H2O) Seicavs


wyalbadis or da Jangbadis erT atoms. wyal

sur. 1.8 amocana 34.

35 erT-erTi saxeobis saRebavis aRweraSi weria, rom am saRebavis erTi galoniT 460
*

1 akri = 4040 m2
1 futi 30,48 sm

**

badis atomis masaa daaxloebiT 1u, xolo


Jangbadis atomis masa daaxloebiT 16u.
a) ra iqneba wylis erTi molekulis masa kilogramebSi? b) wylis ramdeni molekulaa

StoSi tanmorCili buCqbalaxa mcenare. isxams wiTeli feris wvrilsa da


mJave nayofs. ixmareba sakvebad, saWmlis Sesakazmad. samurabed, wvnisa da
sirofis dasamzadeblad (qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni, tomi VII).
***

24

Tavi 1

erTeulTa sistema

dedamiwis wylebSi, Tu maTi mTliani masa

minis WurWelSi asxamen, romlis zomebia

1,410 kg-ia?
41 zRvaosnobaSi xSirad gamoiyeneba mo

40sm40sm30sm. WurWeli pirTamde unda

culobis sazomi erTeuli tona. Tumca misi

mocemuli zomis boTlebSi. rac ufro didia

gamoyeneba garkveul sifrTxiles moiTxovs,

boTli, miT ufro iafi jdeba Rvino. mini

vinaidan arsebobs tonis, sul cota, sami

maluri fasis misaRebad, a) ra zomis da ram-

nairsaxeoba: gadaadgilebis tona 7 bare-

deni boTli unda iqnas SeZenili? rodesac

li moculobis tolia, tvirTis tona 8

WurWeli gaivseba, ramdeni Rvino darCeba

bareli moculobisa, xolo registris tona

b) standartul boTlebSi da g) litrebSi.

21

iyos savse. Rvinis SeZena SeiZleba cxrilSi

20 bareli moculobisa. bareli moculo-

1 standartuli boTli

bis kidev erTi sazomi erTeulia da udris

1 magnumi

0,1415 m3. davuSvaT, tvirTis SekveTaSi weria


`73 tona M&M kanfeti da Tqven darwmunebuli

= 2 standartuli boTli

1 ieroboami

= 4 standartuli boTli

1 reoboami

= 6 standartuli boTli

xarT, rom SemkveTi `tonaSi~ moculobas gu-

1 maTusala

= 8 standartuli boTli

lisxmobs (nacvlad wonisa an masisa, rogorc

1 salmanazari = 12 standartuli boTli

es me-5 TavSia). Tu SemkveTi sinamdvileSi

1 balTazari = 16 standartuli boTli

gadaadgilebis tonas gulisxmobda, ramden

= 11,356 l

zedmet amerikul buSel kanfets CatvirTav

1 nabuqodonosori = 20 standartuli

gemSi SecdomiT, Tu SekveTaSi warmoidgen


a) 73 tvirTis tonas da b) 73 registris
tonas? (1m3 = 28,378 amerikuli buSeli.)

42 malaiziaSi adgilobrivi sazomiT 28,9


pikuli wonis xari iyide. 1 pikuli udris 100
jins, 1 jini 16 tahils, 1 tahili 10 Ciss da
1 Cisi 10 hunas. 1 huna 0,3779 gramis tolia.
Tu am xaris saxlSi wayvanas da ojaxis gancvifrebas ganizraxav, ramdeni kilogrami masa
unda Cawero tvirTis deklaraciaSi?

43 drois tradiciuli sazomi erTeu


lebi, magaliTad, dRis an weliwadis xan
grZlivoba,

dafuZnebulia

astronomiul

dakvirvebebze. Tumca, tibetSi SeiZleba ada


mianze dafuZnebuli drois sazomi erTeulis naxvac, sadac dibugi aris CasunTqvaamosunTqvas Soris saSualo dro. gamoTvale
dibugebis raodenoba erT dReSi.

44 brZaneba miiRe, rom Seni gemiT 24,5


mili gacuro aRmosavleTisken, sadac mekobreebis gemi CaiZira. Tumca, rodesac
im adgilas Seni myvinTavebi gemis nasaxsac
ver aRmoaCnen, mixvdebi, rom curvis manZilSi igulisxmeboda 24,5 sazRvao mili da
ara Cveulebrivi mili. gamoiyene D danarTSi
mocemuli sigrZeebis cxrili, raTa gamoTvalo, ramdeni kilometriT xar daSorebuli
mekobreTa gemidan.

45 qorwilebis dros Rvinos Tlili

boTli.

46 politikuri partiis yrilobisTvis


produqtebis SeZenisas SecdomiT SeukveTe
wynari okeanis saSualo zomis xamanwkebi
(erT amerikul pintaSi 8-12 cali), atlantis
okeanis saSualo zomis xamanwkebis nacvlad
(pintaSi 26-38 cali). xamanwkiT savse WurWlis zomebia 1m12sm20sm, xolo amerikuli pinta 0,4732 litris tolia. ramdeni
xamanwkiT naklebi SegikveTavs?

47 astronomiuli erTeuli (AU) aris


dedamiwasa da mzes Soris saSualo manZili
1,5108 km. sinaTlis siCqarea 3108 m/wm.
gamoxate sinaTlis siCqare astronomiul
erTeul/wuTebSi.

48 ra masis wyali movida wvimis dros


qalaqSi me-9 amocanaSi? erTi kuburi metri
wylis masaa 1103 kg.

49 am TavSi mocemuli monacemebis gamo


yenebiT gansazRvre 1 kg wyalbadis miRebisTvis saWiro wyalbadis atomebis raodenoba. wyalbadis atomis masaa 1 u.

50 Saqris natexis gverdis sigrZea 1sm.


Sen rom gqondes kubis formis yuTi, ro
melSic 1 moli Saqris kubebi iqneba, rogori
iqneba am kubis gverdis sigrZe? (erTi moli =

6,021023 erTeuls).
51 dietaze myofma adamianma SeiZleba
kviraSi 2,3 kg daiklos. gamoxate masis da-

25
kargvis

tempi

miligram/wamebSi,

TiTqos

56

miwis farTobis gasazomad xSirad

dietaze myofi yovel wams daklebul masas

gamoiyeneben heqtars, romelic 104 m2-ia.

grZnobdes.

qvanaxSiris Ria karieri yovelwliurad 75

52 marcvleul/Roris Sefardeba finan

heqtar miwas moixmars 26 metris siRrmeze.

suri terminia da Rorebis bazarze gamoiye

ra moculobis miwa (kubur kilometrebSi)

neba. is ukavSirdeba Roris Senaxvis xarjebs

gadaiyreba am dros?

am Roris gasayidad gamoyvanamde. marcv-

Sefardeba erTi amerikuli buSeli marcv-

57 astronomiuli erTeuli (AU) deda


miwidan mzemde saSualo manZilis 92,9106
milis tolia. parseki (pc) aris manZili, romlis toli ferdebisa da 1 sekundis toli

leulis sabazro fasTan. amerikuli buSeli

kuTxis mqone tolferda samkuTxedis fuZe

35,238 litris tolia. Tu marcvleul/Roris


Sefardeba bazarze 5,7-ia, ra iqneba metrul
erTeulebSi 1-kilogrami Roris fasis Se-

1 AU-s tolia (sur. 1.9). sinaTlis weliwadi


aris manZili, romelsac sinaTle 1 weliwadSi gaivlis 186000 mili/wm siCqariT. gamoxa

fardeba 1 litri marcvleulis fasTan?

te manZili dedamiwasa da mzes Soris a) par

(miniSneba: ixile masaTa cxrili D danarTSi).

sekebSi da b) sinaTlis weliwadebSi.

leul/Roris Sefardeba ganisazRvreba, rogorc 1460 slagis masis Roris sabazro fasis

53

saxlis Sida kibis erTi safexuris

simaRle 19 sm-ia, xolo sigane 23 sm. in-

1 pc

Jinrebi irwmunebian, rom safexurebi ufro

1 pc

usafrTxo gaxdeba, Tu maTi sigane 28 sm


iqneba. Tu kibis simaRle sul 4,57 m, rogor
gaizrdeba mTlianad kibis sigrZe, Tu axali
siganis safexurebs gavukeTebT?

54

Zlieri wvimis dros mTis ferdobi,

romlis sigane 2,5 kilometria, sigrZe 0,8km


da sisqe 2m, mewyris saxiT velze Camocurdeba da Tanabrad vrceldeba 0,4km0,4km
zomebis velze. erTi kuburi metri talaxis
masaa 1900 kg. ra masis talaxi Camova 4m2 farTobze?

55 Sen unda moamzado sadili meqsikuri


saWmlis 400 moyvarulis TavyrilobisTvis.
recepti moiTxovs erT adamianze 2 ialapenos wiwakas, Tumca Sen mxolod habaneros wiwakebi gaqvs. wiwakis sicxare izomeba skovilis sicxaris erTeulebSi (SHU). saSualod,
erTi ialapenos wiwakis sicxarea 4000 SHU,
xolo habaneros wiwakisa 300000 SHU. sasurveli sicxaris misaRwevad, ramdeni habaneros wiwakiT unda Secvalo ialapenos wiwakebi 400 adamianisTvis sadilis mozadebis
dros?

1 sekundis toli kuTxis mqone


tolferda samkuTxedi

58

1 AU

a) mikroskopul fizikaSi zogjer

gamoiyeneba drois sazomi erTeuli Seiki.


erTi Seiki 108 wamis tolia. ra ufro metia
wamSi Seiki Tu weliwadSi wami? b) adamiani
daaxloebiT 106 weliwadia arsebobs, samyaro
ki 1010 wlisaa. Tu samyaros asaks ganvsazRvravT, rogorc `samyaros 1 dRes~, romelic
Sedgeba `samyaros wamebisgan~, zustad ise,
rogorc Cveulebrivi dRe Sedgeba Cveulebrivi wamebisgan, maSin ramdeni samyaros
wamis win gaCnda adamiani?

59 mzis dabnelebis dros mzes mTlianad


mTvare faravs. davuSvaT, mzemde manZili 400jer metia mTvaremde manZilze. a) ipove mzis
diametris fardoba mTvaris diametrTan.
b) ipove mzis moculobis fardoba mTvaris
moculobasTan. g) daiWire patara moneta ise,
rom mTvare mTlianad dafaros, da gazome
Seni Tvalsawieris kuTxe, romelsac es moneta faravs. am sididesa da dedamiwasa da
mTvares Soris manZilze (3,8105 km) dayrdnobiT ipove mTvaris diametri.

wrfivi moZraoba

xSirad avtrokatastrofis dros erT manqanas meore uknidan ejaxeba.


aTwleulebis manZilze inJinrebi da medikosebi cdiloben axsnan, ra
iwvevs aseTi Sejaxebisas wina manqanaSi mjdomis kisris dazianebas. gasuli
saukunis 70-ian wlebSi daaskvnes, rom dazianebas iwvevs Tavis uecari
gadavardna savarZlis zemodan, rodesac manqana mkveTri biZgiT win
gadaadgildeba. am aRmoGenis Semdeg manqanebSi GaamontaJes savarZlis
Tavmisadeblebi, magram aman Sejaxebebis dros kisris dazianebebis
raodenoba didad ver Seamcira.
ra iwvevs sinamdvileSi am dazianebebs?
pasuxs am TavSi SeityobT

2.1

ra aris fizika?

fizikis erT-erTi amocana sxeulis moZraobis Seswavlaa, magaliTad, imisa, Tu ra siCqariT moZraobs da ra manZils gadis is drois mocemul monakveTSi. avtoinJinrebi aqtiurad
iyeneben fizikas, vinaidan misi meSveobiT adgenen manqanebis maxasiaTeblebs Sejibrebamde da
Sejibris dros. geologebi fizikas iyeneben teqtonuri baqnebis moZraobis Seswavlisa da am
gziT miwisZvrebis winaswari prognozirebisaTvis. medikosebs fizika sWirdebaT pacientebis
sisxlis mimoqcevis suraTis Sesaqmnelad, rodesac nawilobriv daxSuli arteriis diagnozs
svamen. avtomoyvarulebi fizikis saSualebiT igeben, rogor unda Seanelon avtomobili,
rodesac radiolokatori gafrTxilebas iZleva. arsebobs uamravi sxva magaliTic. am TavSi
SeviswavliT sxeulebis (avtomobilebis, teqtonuri baqnebis, sisxlis ujredisa an sxva sxeulebis) moZraobas wrfis gaswvriv. aseT moZraobas erTganzomilebiani anu wrfivi moZ-

raoba ewodeba.

2.2

moZraoba

samyaroSi yvelaferi moZraobs. erTi SexedviT uZravi sagnebic ki, magaliTad, gza, dedamiwis brunvasTan erTad moZraobs. dedamiwa mzis garSemo moZraobs, mze _ irmis naxtomis
galaqtikis garSemo, da TviT es galaqtikac moZraobs sxva galaqtikebis mimarT. moZraobebis
klasifikacia da Sedareba (e.w. kinematika) xSirad sakmaod rTulia. ras vzomavT da rogor
vadarebT erTmaneTs?

26

27

2.3 mdebareoba da gadaadgileba


vidre pasuxis gacemas SeecdebodeT, ganvixiloT moZraobis zogadi maxasiaTeblebi, romlebic sam punqtad SeiZleba Camoyalibdes:

1. moZraoba xdeba mxolod wrfis gaswvriv. wrfe SeiZleba iyos vertikaluri (magaliTad, qvis vardna), horizontaluri (magaliTad, manqanis moZraoba trasaze) an iribi,
magram is aucileblad wrfe unda iyos.

2. moZraobas Zalebi iwvevs, magram am sakiTxs me-5 TavSi ganvixilavT. am TavSi ki SevexebiT mxolod moZraobasa da cvlilebebs moZraobis dros. aCqardeba Tu Seneldeba sxeuli, gaCerdeba Tu sawinaaRmdego mimarTulebiT wava? Tu moZraoba icvleba, ra dro
sWirdeba am cvlilebas?

3. moZravi sxeuli an nawilakia (igulisxmeba umciresi sxeuli, magaliTad, eleqtroni)


an sxeulia, romelic nawilakiviT moZraobs (anu misi yvela nawili moZraobs erTnairad da erTi mimarTulebiT). magaliTad, rodesac Rori bavSvebis saTamaSo moedanze
Semorbis, is SeiZleba ganvixiloT, rogorc nawilakiviT moZravi, xolo mori, romelic
mdinares moyveba ara, vinaidan misi sxvadasxva wertilebi sxvadasxva mimarTulebiT
moZraobs.

2.3

mdebareoba da gadaadgileba

sagnis mdebareobis gansazRvra niSnavs

dadebiTi mimarTuleba

misi poziciis povnas raime aTvlis wertilis


mimarT, rogoricaa, magaliTad, 2.1 suraTze gamosaxuli x RerZis saTave (anu nulovani wertili). RerZze ricxvebis (koordinatebis)

zrdis

mimarTulebas

uaryofiTi mimarTuleba
-3

-2

naaRmdego mimarTulebas _ uaryofiTi.


magaliTad, sxeulis koordinati SeiZleba iyos x=5 m, rac imas niSnavs, rom is aTv-

xm

dadebiTi

ewodeba (suraTze _ marjvniv), xolo sawi-

-1

saTave

sur. 2.1 mdebareoba ganisazRvreba RerZze, romelzec


aRniSnulia sigrZis erTeulebi (am SemTxvevaSi metrebi). RerZis saxeli (aq x) yovelTvis iwereba dadebiT
mxares.

lis wertilidan 5 metriTaa daSorebuli dadebiTi mimarTulebiT. Tu x=5 m, ese igi, sxeuli
imave manZilzea aTvlis wertilidan, oRond uaryofiTi mimarTulebiT. RerZze 5 m koordinati naklebia, vidre 1 m koordinati, xolo orive naklebia, vidre +5 m koordinati. `pliusis dawera saWiro ar aris, magram `minusi yovelTvis unda iyos naCvenebi.

x1-dan x2-ze gadasvlas x gadaadgileba ewodeba, sadac



x = x2 x1

(2.1)
( berZnuli aso deltaa da sididis cvlilebas aRniSnavs, rac sididis saboloo da saw
yisi mniSvnelobebis sxvaobis tolia). rodesac 2.1 formulaSi x1 da x2-is nacvlad ricxvebi
Caismeba, dadebiTi mimarTulebis gadaadgileba yovelTvis dadebiTi ricxvi iqneba, xolo
uaryofiTi mimarTulebisa uaryofiTi. magaliTad, _ Tu wertili gadaadgildeba x1 = 5 mdan x2 = 12 m-sken, maSin x = 12 5 = +7. dadebiTi Sedegi aRniSnavs moZraobis dadebiT mimarTulebas. Tu wertili moZraobs x1 = 5 m-dan x2 = 1 m-sken, maSin x=15= 4. uaryofiTi Sedegi niSnavs, rom moZraoba uaryofiTi mimarTulebiT xdeba.
realuri ganvlili manZili gadaadgilebis sididesTan kavSirSi ar aris, vinaidan gadaadgileba moicavs mxolod sawyis da saboloo mdebareobebs. magaliTad, Tu wertili moZraobs x

= 5 m-dan x2 = 200 m-sken da Semdeg ukan brundeba (x = 5 m), gadaadgileba gzis dasawyisidan

dasasrulamde iqneba x = 5 5 = 0.

gadaadgilebisTvis pliusis miniWebas mniSvneloba ara aqvs, xolo minus niSani yo-

28

wrfivi moZraoba

Tavi 2

velTvis unda iyos naCvenebi. Tu gadaadgilebis niSans


(da, maSasadame, mimarTulebas) ugulebelvyofT, maSin

+1

dagvrCeba mxolod gadaadgilebis ricxviTi (anu ab-1

soluturi) mniSvneloba. magaliTad gadaadgilebis

x=4 ricxviTi mniSvnelobaa 4.


gadaadgileba veqtoruli sididis magaliTia.
veqtoruli ewodeba sidides, romelsac ricxviTi mniS-

x (t)

x(t)

vnelobis garda aqvs mimarTulebac. veqtorebs ufro

grafiki zRarbisTvis,

dawvrilebiT me-3 TavSi SeviswavliT, amJamad ki mxo

romelic uZravad dgas x = 2 m wer-

lod imis gageba gvWirdeba, rom gadaadgilebas ori

tilSi.

maxasiaTebeli aqvs: 1) ricxviTi mniSvneloba, romelic

sur. 2.2.

x-is

mniSvneloba nebismieri

droisTvis erTi da igivea.

aris manZili sawyis da saboloo mdebareobebs Soris, da


2) mimarTuleba sawyis da saboloo mdebareobebs Soris,

romelic SeiZleba warmodgenil iqnas plius an minus niSniT, Tu moZraoba erTi wrfis gaswvriv xdeba.

qvemoT xedavT sakontrolo wertils, romlis msgavsic am wignSi bevri


SegxvdebaT. TiToeuli sakontrolo wertili Seicavs erT an met kiTxvas,
romelze pasuxis gacemac garkveul msjelobas an gamoTvlas moiTxovs. sakontrolo wertili swrafad amowmebs, ramdenad kargad gaiazre ganxiluli
sakiTxi. pasuxebi mocemulia wignis bolos.

1 . mocemulia x RerZze sawyisi da saboloo mdebareobebis sami


wyvili. romeli wyvilebi gvaZlevs uaryofiT gadaadgilebas?

sakontrolo wertili

a) 3 m, +5 m;

b) 3 m, 7 m;

g) 7 m, 3 m

x (m)

2.4 s aSualo siCqare da saSualo


manZili

x (t)

mdebareobis aRweris optimaluri formaa x mde

t (wm)

bareobis warmodgena t drois funqciad x(t) (Ca


naweri x(t) niSnavs funqcias da ara x-is namravls

t-ze). amis martivi magaliTia 2.2 suraTze naCvenebi mdebareobis x(t) funqcia uZravi zRarbisTvis
(romelsac ganvixilavT, rogorc nawilaks) drois
mdebareoba t=0

7-wamian monakveTSi. zRarbis mdebareoba ucvlelia,

x = 2 m.
2.3 (a) suraTi ufro sainteresoa, vinaidan masze
moZraobaa naCvenebi. zRarbi t=0 momentSi imyofeba
x=5 poziciaze, moZraobs saTavis (x=0) mimarTulebiT, saTaves gaivlis t=3 momentSi da x-is
ufro maRali dadebiTi mniSvnelobebisken miiwevs.
sur. 2.3 (b) asaxavs zRarbis wrfiv moZraobas, rac
daaxloebiT isaa, rasac Cven davinaxavT. 2.3 (a) suraTze mocemuli grafiki ufro abstraqtulia da ara
hgavs imas, rac realurad Cans, samagierod, informaciiT ufro mdidaria. masze zRarbis siswrafec Cans.

(a)
xm

t (wm)

(b)
sur. 2.3 . a) zRarbis moZraobis x(t) grafiki
da masTan dakavSirebuli traeqtoria. b) x
RerZis qvemoT mocemuli skala gviCvenebs
im momentebs, rodesac zRarbi x-is
sxvadasxva mniSvnelobebs aRwevs.

29

2.4 saSualo siCqare da saSualo manZili


sityvas siswrafe ramdenime sidide ukavSirdeba. erT-erTi maTgania saSualo siCqare vsaS.

es aris x gadaadgilebis Sefardeba t drois Sualedze, romelSic gadaadgileba moxda:

saS =

x
t

x2 x1

(2.2)

t2 t1

mocemuli Canaweri niSnavs, rom t1 droSi zRarbis mdebareoba aris x1, xolo t2 droSi _
x2. vsaS-s erTeulia metri wamSi (m/wm). amocanebis amoxsnisas sxva erTeulebic SeiZleba Segvxvdes, Tumca forma manZili/dro yovelTvis daculi iqneba.

x-is t-sadmi damokidebulebis grafikze vsaS aris im xazis daxriloba, romelic x(t) grafi-

kis or wertils akavSirebs. erTi wertili Seesabameba x2-s da t2-s, meore wertili _ x1-s da

t1-s. gadaadgilebis msgavsad, vsaS-s gaaCnia rogorc ricxviTi mniSvneloba, aseve mimarTuleba (e.i. veqtoruli sididea). misi ricxviTi mniSvneloba daxrilobis sididea.

= am xazis daxriloba

dadebiTi vsaS (da daxriloba) gveubneba,

saS

rom xazi mimarTulia zeviT da marjvniv,

uaryofiTi _ qveviT da marjvniv. saSua-

x
t

lo siCqares yovelTvis igive niSani aqvs,

t = (s)

rac gadaadgilebas, vinaidan t 2.2 formulaSi yovelTvis dadebiTia.


sur. 2.4 gviCvenebs, rogor vipovoT

vsaS drois SualedisTvis t =1 wm-dan t =4


wm-mde. gavavlebT swor xazs, romelic
akavSirebs mdebareobis grafikis wertils drois am monakveTis dasawyisSi da

x = (t)

mdebareobis grafikis wertils am mon-

x = 2m (4 m) = 6m

akveTis dasasruls. Semdeg vipoviT swori xazis daxrilobas x/t. drois mocet=4s

mul monakveTSi saSualo siCqare tolia


saS

6m
3 wm

= 2 m/wm

ssaS saSualo siCqare wertilis moZ-

1s = 3s

sur. 2.4 saSualo siCqaris gamoTvla t = 1 wm-sa da t = 4 wm-s


Soris. saSualo siCqare im xazis daxrilobaa, romelic x(t)
grafikis Sesabamis wertilebs akavSirebs.

raobis siCqaris aRweris kidev erTi saSualebaa. Tu saSualo siCqare vsaS wertilis x gadaadg-

ilebas ukavSirdeba, saSualo manZili ssaS ukavSirdeba mTlian ganvlil manZils (magaliTad,
ganvlili metrebis raodenobas) mimarTulebis damoukideblad. anu

ssaS =

mTliani gavlili manZili

(2.3)
t
vinaidan ssaS saSualo siCqares mimarTulebas ar gviCvenebs, mas arc algebruli niSani aqvs.

zogjer ssaS da vsaS erTmaneTis tolia (niSans Tu ar CavTvliT). Tumca, rogorc amocanis amoxsnis 2.1 nimuSSi vnaxavT, rodesac sxeuli orjer gadis erTi da imave gzas, ssaS da vsaS erTmaneTisgan sakmaod gansxvavdeba.

amocanis amoxsnis nimuSi

Zveli

satvirTo

manqana

swor

gzaze

70 km/sT siCqariT migyavs. 8,4 km-is gavlis


Semdeg manqanas benzini gauTavda da gaCerda.
amis gamo daaxloebiT 30 wuTis ganmavloba-

2.1
Si 2 kilometri fexiT iare benzingasamarTi
sadguris sapovnelad.
a) risi tolia Seni mTliani gadaadgileba
mgzavrobis dawyebidan sadguramde?

30

wrfivi moZraoba

Tavi 2

amoxsna: davuSvaT, rom moZraoba xdeba x

`sadguri~. rogorc viciT, saSualo siC-

RerZis dadebiTi mimarTulebiT, saTavidan

qare

(x1=0) sadguramde, romlis mdebareoba unda


iyos x2=8,4+2=10,4km. x RerZze Seni x

xazis daxrilobis tolia. vsaS aris x-is

gadaadgilebis gamosaTvlelad meore pozi-

(x

am

ori

wertilis

SemaerTebeli

=10,4km) fardoba t-ze (t=0,62sT), anu

gvaZlevs vsaS =16,8 km/sT.

cias pirveli unda gamoaklo. 2.1 formulid) warmoidgine, rom benzinis Casasxme-

dan gvaqvs:

x=x2 x1 = 10,4 0 = 10,4

(pasuxi)

maSasadame, mTliani gadaadgileba x RerZis dadebiTi mimarTulebiT iqneba 10,4 km.


b) risi tolia t drois Sualedi mgzav-

lad, fulis gadasaxdelad da ukan fexiT


dasabruneblad damatebiT 45 wuTi dagWirda. risi tolia saSualo siCqare mgzavrobis
dawyebidan benziniT manqanamde dabrune-

robis dawyebidan sadgurze misvlamde?

bamde?

amoxsna: ukve viciT, rom fexiT siarulis


dro iyo tfex= 0,50 sT, magram ar viciT manqaniT mgzavrobis dro tman. samagierod, viciT,
rom manqaniT mgzavrobisas xman gadaadgilebaa 8,4 km, xolo saSualo siCqare (vsaS.manq.)
70 km/sT. gamoviyenoT formula 2.2. saSualo

amoxsna: am SemTxvevaSic saSualo siCqa

siCqare gamoiTvleba manqaniT mgzavrobisas

re tolia mTliani ganvlili manZilis Se


fardebisa im drosTan, rac am manZilis
gavlas daWirda. mTliani manZili tolia

8,4+2+2=12,4 km-isa, mTliani dro ki


0,12+0,5+0,75=1,37 sT-isa. maSasadame,
formula 2.3 gvaZlevs

gadaadgilebis SefardebiT Sesabamis drois


monakveTTan:

vsaS.manq. =

SsaS =

xmanq.

t manq.

12,4 km
1,37 sT

= 0.12 km/sT

(pasuxi)

aqedan gamomdinareobs, rom:


xmanq.
8.4 km
=
= 0.12 sT
t manq. =
saS.manq.
70 km/sT

satvirTo manqana gaCerda

= 0.12 sT + 0.5 sT = 0.62 sT (pasuxi)


g) risi tolia Seni saSualo siCqare (vsaS)
mgzavrobis dawyebidan sadgurze misvlamde?

manq
an
siar iT
uli

t = tmanq. + tfex.

mdebareoba (km)

fexiT

ase rom,

fardobis tolia:

vsaS = x = 10.4 km
0.62 sT
t
= 16.8 km/sT 17 km/sT
grafikulad vsaS-is
dapirvelad

(pasuxi)

sapovnelad

Tav-

avagoT x(t) funqciis grafi-

x(=10,4 km)

t(=10,4 km)

ipove pasuxi ricxobrivad da grafikulad.

amoxsna: aq mTavari kvlav 2.2 formulaa:


mgzavrobis mTliani vsaS mTliani gadaadgilebisa (10,4) da mTliani drois Sualedis

b.g. sadguri

i
siarul

dro (sT)

sur. 2.5. `manqaniT siaruliT~ da `fexiT siaru


liT~ aRniSnuli xazebi, manqanis tarebis da
fexiT siarulisas mdebareobis droze damo
kidebulebis grafikebia. aTvlis wertilisa da
benzingasamarTi sadguris damakavSirebeli xazis daxriloba mTliani mgzavrobis saSualo
siCqarea.

sakontrolo

wertili

mocemul amo-

canaSi davuSvaT, rom satvirTo manqanaSi benzinis

Casxmis Semdeg x1 wertilSi

ki, rogorc es naCvenebia 2.5 suraTze, sa-

35km/sT siCqariT dabrundi. ras udris

dac

Seni saSualo siCqare mTeli mgzavrobisa-

sawyisi

da

saboloo

wertilebia,

Sesabamisad, aTvlis saTave da wertili

vis?

31

2.5 myisi siCqare

amocanis amoxsnis taqtika


taqtika 1 : gaiziare Tu ara amocana?

3: aris Tu ara Seni pasuxi


safuZvliani?
taqtika

amosaxsneli amocana xSirad Zalian iolia da mas, ubralod, ver vigebT. saukeTeso

aqvs Tu ara azri Sens pasuxs? iqneb me-

testi amis gasagebad Semdegi kiTxvaa: Segi-

tismetad grZeli an metismetad moklea?

Zlia Tu ara amocanis pirobebis aRwera?

niSani sworia? erTeulebi? magaliTad, amo-

Camowere monacemebi da gamoiyene mocemuli paragrafis simboloebi (amocanis

canis amoxsnis 2.1 nimuSis (g) nawilSi swori


pasuxia 17 km/sT. Tu miiReb 0,00017 km/sT-s,

amoxsnis 2.1 nimuSSi monacemebis saSualebiT

17 km/sT-s, 17 km/wm-s an 17000 km/sT-s, unda

SegiZlia x ipovo gadaadgileba (a) nawilSi

mixvde, rom raRaca arasworad gaakeTe. Sec-

da Sesabamisi t drois Sualedi (b) nawilSi.

domis mizezi SeiZleba iyos amoxsnis meTo-

gansazRvre ucnobi da misi simbolo (amoca-

di, araswori gamoTvlebi an kalkulatorze

nis (g) nawilSi sapovnia vsaS saSualo siCqare).

ricxvebis araswori akrefa.

Semdeg ipove kavSiri ucnobsa da monacemebs


Soris (kavSiris amsaxveli formulaa 2.2, ro-

taqtika 4: grafikis wakiTxva


2.2, 2.3a, 2.4 da 2.5 suraTebze mocemuli

melic saSualo siCqares gansazRvravs).

grafikebis wakiTxva advilad unda SeZlo.


yvela grafikSi horizontalur RerZze t

taqtika 2: sworia Tu ara erTeulebi?


darwmundi, rom ricxvebis formulebSi
Casmis dros swor erTeulebs iyeneb. amocanis amoxsnis 2.1 nimuSSi aseTi erTeulebia
kilometri (manZilisTvis), saaTi (drois
monakveTisTvis) da kilometr/saaTi (siCqarisTvis). zogjer SeiZleba saWiro gaxdes am
erTeulebis sxva erTeulebSi gadayvana.

2.5

dro gadaiTvleba, romelic marjvena mimarTulebiT izrdeba. vertikalur RerZze gadaiTvleba moZravi wertilis x mdebareoba.
am RerZis dadebiTi mimarTuleba zemoTaa.
yovelTvis daimaxsovre erTeulebi (wamebi Tu wuTebi, metrebi Tu kilometrebi),
romelSic cvladebia mocemuli.

myisi siCqare

Tqven ukve ixileT sagnis moZraobis siswrafis aRweris ori gza: saSualo siCqare ssaS (speed)

da saSualo veqtoruli siCqare vsaS (velocity). orive maTgani t drois SualedSi izomeba. Tumca

sxeulis moZraobis siCqares ukeTesad aRwers myisi siCqare (an ubralod siCqare), romelic gviCvenebs, ra siCqariT moZraobs sxeuli drois mocemul momentSi.
myisi siCqare miiReba saSualo siCqaridan, rodesac t drois monakveTi 0-s uaxlovdeba.
vinaidan t mcirdeba, saSualo siCqare uaxlovdeba zRvrul mniSvnelobas, rac swored am momentSi siCqaris tolia:

= lim

t0

x
dx
=
t
dt

(2.4)

am formulaSi myisi siCqaris ori maxasiaTebeli Cans: 1) aris siCqare, romliTac wertilis x mdebareoba icvleba drois mocemul momentSi, rac imas niSnavs, rom aris

x-is warmoebuli t-Ti; 2) nebismier momentSi aris sxeulis mdebareobis grafikis daxriloba im wertilSi, romelic am moments Seesabameba. siCqare veqtoruli sididea da, maSasadame,
mimarTulebac aqvs.

speed* aris velocity**-is ricxviTi mniSvneloba. es niSnavs, rom speed aris velocity, oRond
mimarTulebisa da algebruli niSnis gareSe (yuradRebiT unda iyoT, speed da velocity erTmaneTisgan zogjer sakmaod gansxvavdeba). roca velocity aris +5 m/wm da 5 m/wm, speed orive SemTxvevaSi aris 5 m/wm. manqanis spidometri gviCveebs speed-s da ara velocity-s (mas mimarTulebis
gansazRvra ar SeuZlia).
*

speed [sp:d] siCqare (mxolod ricxviTi mniSvneloba)


velocity [vilositi] siCqare (rogorc ricxviTi mniSvneloba, ise mimarTuleba)

**

32

Tavi 2

wrfivi moZraoba

amocanis amoxsnis nimuSi

2.2

2.6 a suraTze mocemulia liftis kabinis

RerZs zemoTaa). sur. 2.6 a gviCvenebs, rom x

moZraobis x(t) grafiki. Tavdapirvelad lif-

marTlac izrdeba 20 m-iT am SualedSi. asea

ti uZravia, Semdeg moZraobs maRla (x RerZis

Tu ise, sur. 2.6 b ar gvauwyebs x-is mniSvnelo-

dadebiTi mimarTuleba) da Cerdeba. aage (t)

bebs Sualedis dasawyisSi da boloSi. amisT-

grafiki.

vis gvWirdeba damatebiTi informacia, rogoricaa x-is mniSvneloba raime momentSi.

amoxsna: rogorc viciT, mocemul momentSi siCqare x(t) grafikis daxrilobis tolia. x(t) grafikis daxriloba da, maSasadame,
siCqare, 0 wm-dan 1 wm-mde da 9 wm-dan zeviT
bulia. bc intervalSi daxriloba mudmivia
da ar udris nuls, vinaidan liftis kabina
mudmivi siCqariT moZraobs. aqedan gamomdinare, x(t) wrfis daxrilobas gamoviTvliT

d
c
mdebareoba (m)

nuls udris, vinaidan liftis kabina gaCere-

x= 4 m
t= 3 wm

Semdegnairad:
24 m - 4.0 m
x
= + 4.0 m/wm
==
t
8.0wm3.0wm

liftis

kabina

jer

moZraobas

iwyebs, Semdeg ki neldeba da Cerdeba, amitom

icvleba, rogorc es naCvenebia SualedebSi


1 wm-dan 3 wm-mde da 8wm-dan 9wm-mde. maSasa-

c
(t)-s daxriloba

siCqare (m/wm)

vinaidan

dame, 2.6 b suraTze ufro zusti grafikia

b)
a

davbrundeT, raTa Sesabamisi x(t) grafiki


migveRo (sur. 2.6 a). Tumca, am SemTxvevaSi
ver gavigebT sxvadasxva dros x-is sxvadasxva

aCqareba (m/wm2)

qveTavSi).
2.6 b suraTzea mocemuli, SegviZlia ukan

dro (wm)

mocemuli (2.6 g suraTi ganxilulia 2.6


rodesac gvaqvs iseTi grafiki, rogoric

a)
Seneleba

dadebiTi x mimarTulebiT moZraobs. es Suulia 2.6 b suraTze. aqve unda iTqvas, rom,

dro (wm)

pliusi niSnavs, rom liftis kabina


aledebi (sadac =0-s da =4 m/wm-s) gamosax-

x(t)-s daxriloba

mniSvnelobebs, vinaidan (t) grafiki mxolod

x-is cvlilebas asaxavs. drois nebismier SualedSi x-is aseTi cvlilebis sapovnelad
saWiroa gamoiTvalos (t) grafikiT miRebuli figuris farTobi am SualedisTvis. magaliTad, 3 wm-dan 8 wm-mde, rodesac liftis
kabinas 4 m/wm siCqare hqonda, x-is cvlileba
iyo
x = (4 m/wm) (8wm 3 wm) = +20 m.
(farTobi dadebiTia vinaidan (t) grafiki t

g)
sur. 2.6 a) x(t) grafiki liftis kabinisTvis, romelic
moZraobs maRla, x RerZis gaswvriv; b) (t) grafiki liftis kabinisTvis. aRsaniSnavia, rom es aris
x(t) grafikis warmoebuli ( = dx/dt); g) a(t) grafiki
liftis kabinisTvis. es aris (t) grafikis warmoebuli (a=d/dt). grafiks qvemoT figurebi gviCvenebs,
ras igrZnobs mgzavris sxeuli aCqarebebis dros.

33

2.6 aCqareba

2.3

amocanis amoxsnis nimuSi


x RerZze moZravi wertilis mdebareoba

=0+9,2 (3)(2.1)t2 = 9,2 6,3t2.

mocemulia formuliT:

x = 7.8 + 9.2t 2.1t 3

(2-6)

Arodesac t = 3,5 wm,

(2.5)

= 9,2 (6,3)(3,5)2 = 68 m/wm

x izomeba metrebSi, xolo t wamebSi. ras


udris siCqare, rodesac t=3,5 wm-s? siCqare

(Apasuxi)

rodesac t = 3,5 wm, wertili moZraobs x-is


uaryofiTi mimarTulebiT 68 m/wm siCqariT.

mudmivia Tu icvleba?

vinaidan t sidide Sedis 2.6 formulaSi, ami-

amoxsna: simartivisTvis 2.5 formulidan

tom siCqare damokidebulia t-ze da drois

erTeulebi amoRebulia, Tumca, Tu gsurT,

mixedviT icvleba.

SegiZliaT koeficientebis nacvlad daw-

3 qvemoT mocemu
li formulebi gvaZlevs wertilis x(t)
mdebareobas oTx SemTxvevaSi (yovel for
mulaSi x izomeba metrebSi, t wamebSi,
sakontrolo wertili

eroT 7,8 m, 9,2 m/wm da 2,1 m/wm3. unda gaviTvaliswinoT, rom siCqare aris x(t) mdebareobis funqciis pirveli xarisxis warmoebuli.
aqedan gamomdinare, vwerT:

t>0): (1) x = 3t2; (2) x=4t22; (3) x = 2/t2


da (4) x=2. a) romel SemTxvevaSia wertilis siCqare mudmivi? b) romel SemTxvevaSia x-is uaryofiTi mimarTulebis?

d
dx
3
= dt = dt (7.8+9.2t2.1t ),
saidanac gamomdinareobs

2.6

aCqareba

rodesac wertilis siCqare icvleba, amboben, rom wertili ganicdis aCqarebas (anu Cqardeba). RerZis gaswvriv moZraobis dros asaS (saSualo aCqareba) t drois SualedSi tolia:

asaS =

2 - 1

=
t
t2 - t1

(2-7)

sadac 1 aris wertilis siCqare t1 droSi da 2 t2 droSi. myisi aCqareba (an ubralod aCqareba)
aris siCqaris warmoebuli droiT:
a=

d
dt

(2-8)

sxvagvarad rom vTqvaT, wertilis aCqareba nebismier momentSi aris tempi, romliTac siCqare am momentSi icvleba. grafikulad, aCqareba nebismier wertilSi aris (t) grafikis daxriloba am wertilSi.
SegviZlia SevaerToT formulebi 2.8 da 2.4 da davweroT

d
d 2x
d
dx
(2-9)
=
=
dt
dt
dt
dt 2
sxvagvarad rom vTqvaT, wertilis aCqareba nebismier momentSi aris misi x(t) mdebareobis
a=

meore xarisxis warmoebuli droiT.


aCqarebis erTeulia m/wm2. amocanebSi SeiZleba SegxvdeT sxva erTeulebi, magram forma
manZili/dro2 daculi iqneba. aCqarebas gaaCnia rogorc ricxviTi mniSvneloba, aseve mimarTuleba (e.i. veqtoruli sididea). misi algebruli niSani aRniSnavs x RerZis gaswvriv mimarTulebas, rogorc es iyo gadaadgilebisa da siCqaris SemTxvevaSi. es niSnavs, rom dadebiTi
mniSvnelobis aCqareba mimarTulia RerZis dadebiTi mimarTulebiT, xolo uaryofiTi mniSvnelobisa uaryofiTi mimarTulebiT.
2.6 g suraTze mocemulia aCqarebis grafiki liftisa, romlis moZraobac ganxiluli
iyo amocanis 2.2 nimuSSi. Seadare a(t) grafiki (t) grafiks. yoveli wertili a(t) grafikze
gviCvenebs (t) grafikis warmoebuls (daxrilobas) Sesabamis momentSi. rodesac mudmivia

34

Tavi 2

wrfivi moZraoba

(0 an 4 m/wm-is SemTxvevaSi), warmoebuli da, maSasadame, aCqareba nulis tolia. rodesac liftis kabina moZraobas iwyebs, (t) grafiks aqvs dadebiTi warmoebuli (daxriloba dadebiTia),
rac niSnavs, rom a(t) dadebiTia. rodesac liftis kabina Cerdeba, (t) grafikis warmoebuli da
daxriloba uaryofiTia da, maSasadame, a(t)-c uaryofiTia.
amis Semdeg Seadare (t) grafikis daxrilobebi aCqarebis or periodSi. liftis SenelebasTan dakavSirebuli daxriloba ufro cicaboa, vinaidan gaCerebas orjer ufro naklebi dro
dasWirda, vidre siCqaris matebas. cicabo daxriloba niSnavs, rom Senelebis ricxviTi mniSvneloba ufro maRalia, vidre aCqarebisa, rogorc es naCvenebia 2.6 g suraTze.

sur. 2.7. polkovniki j.p. stapi Cqa

is, rasac liftis kabinaSi igrZnob, zemoT mocemul

rosnul kameraSi, rodesac is aRwevs Zalian maRal siCqares da Semdeg wrafadve muxruWdeba.

suraTzea naCvenebi. rodesac kabina aCqardeba, geCveneba,


TiTqos zevidan gawvebian, xolo rodesac kabina damuxruWebas iwyebs, iseTi grZnoba giCndeba, TiTqos zeviT geqaCebian. am mdgomareobebs Soris ki bevrs arafers igrZnob.

sxvagvarad rom vTqvaT, Seni sxeuli reagirebs aCqarebaze da ara siCqareze. rodesac 90 km/sT
siCqariT moZrav manqanaSi an 900 km/sT-iT mfrinav TviTmfrinavSi xar, Seni sxeuli moZraobas ver grZnobs. Tumca, Tu manqana an TviTmfrinavi swrafad Seicvlis siCqares, maSin araTu
mkveTrad igrZnob, aramed SegeSindeba kidec. gasarTob atraqcionebze mZafri SegrZnebebi
swored siCqaris swrafi cvlilebiTaa gamowveuli. ufro saintereso magaliTi mocemulia 2.7
suraTze, rodesac Cqarosnuli kamera swrafad aaCqares da Semdeg mkveTrad daamuxruWes.
didi aCqarebebi zogjer gamoisaxeba g erTeulebSi:

1g=9,8 m/wm2

(2.10)

(g aris dedamiwaze Tavisufali vardnisas sxeulis aCqareba. amas ganvixilavT 2.9 TavSi).
atraqcion `rusul mTebze~ SeiZleba ganicado aCqareba daaxloebiT 29 m/wm2-mde, rac namdvilad amarTlebs am atraqcionis Rirebulebas.

amocanis amoxsnis taqtika


taqtika

5 : aCqarebis niSani

zogadad, aCqarebis niSans aramecnieruli


mniSvneloba aqvs: dadebiTi aCqareba niSnavs,
rom sxeulis siswrafe imatebs, xolo uar
yofiTi aCqareba niSnavs, rom siCqare klebulobs (sxeulis moZraoba neldeba). Tumca, am
wignSi aCqarebis niSani mimarTulebas aRniSnavs da ara siCqaris klebas an matebas.
magaliTad, Tu manqana, romlis sawyisi
siCqarea =25 m/wm, damuxruWda da gaCerda
5 wamSi, maSin asaS = + 5 m/wm2. aCqareba dadebiTia, Tumca manqanis siCqarem daiklo. mizezi
niSnebs Soris gansxvavebaa: aCqarebis mimarTuleba siCqaris sawinaaRmdegoa.
niSnebis gagebis swori gza aseTia:

Tu sxeulis siCqarisa da aCqarebis niSnebi


erTnairia, maSin siCqare izrdeba (matulobs
ricxviTi mniSvneloba). Tu niSnebi sxvadasxvaa siCqaris sidide mcirdeba mcirdeba.

vombati* moZraobs x RerZis gaswvriv. ipove aCqarebis


niSani, Tu is moZraobs: a) dadebiTi mimarTulebiT da siCqare izrdeba; b) dadebiTi mimarTulebiT da siCqare mcirdeba;
g) uaryofiTi mimarTulebiT da siCqare
izrdeba; d) uaryofiTi mimarTulebiT da
sakontrolo wertili

siCqare mcirdeba.

vombati CanTosani cxoveli. gavrcelebulia av


straliasa da axal zelandiaSi.
*

35

2.7 TanabaraCqarebuli moZraoba: gansakuTrebuli SemTxveva

amocanis amoxsnis nimuSi


wertilis mdebareobis cvlileba (sur. 2.1)

2.4
qariT, anu x RerZis uaryofiTi mimarTulebiT. wertilis aCqarebaa a(0)=0, vinaidan siC-

mocemulia formuliT

x = 4 27t + t3

qare ar icvleba.

a) ipove wertilis siCqarisa da aCqarebis fun-

rodesac 0 < t < 3, wertils kvlav uaryo

qciebi (t) da a(t).

fiTi siCqare aqvs da, maSasadame, uaryofiTi

amoxsna: (t) siCqaris funqciis misaRebad


vpoulobT x(t) funqciis warmoebuls droiT.

mimarTulebiT moZraobs. Tumca, aCqareba

Cvens SemTxvevaSi

= 27 + 3t2

(pasuxi)

a(t) aCqarebis funqciis misaRebad vpoulobT (t) siCqaris funqciis warmoebuls


droiT, rac gvaZlevs:

a = +6 t

(pasuxi)

aRar aris 0-is toli, vinaidan izrdeba da


dadebiTia. siCqarisa da aCqarebis niSnebi
urTierTsawinaaRmdegoa, maSasadame, wertilis moZraoba neldeba.
marTlac, rogorc ukve viciT, rodesac

t = 3wm, wertili Cerdeba. rogorc vxedavT 2.1


suraTze, am dros wertili maqsimalurad aris

b) arsebobs Tu ara dro, rodesac = 0-s?

daSorebuli aTvlis wertilidan marcxniv.

amoxsna: (t) = 0-is Casma mogvcems


0 = 27 + 3t2, aqedan gamomdinare, t = 3 wm.
g) aRwere wertilis moZraoba t 0-sTvis.

RebT, rom wertilis pozicia aris x=50m.

amoxsna: SeviswavloT x(t), (t) da a(t) funqciebi. rodesac t=0, wertili imyofeba x(0)=
+ 4m wertilSi da moZraobs (0)=27m/wm siC-

2.7

Tu x(t) gamosaxulebaSi CavsvamT t=3wm, mivimisi aCqareba kvlav dadebiTia.


rodesac t>3, wertili marjvniv moZra
obs. misi aCqareba dadebiTia da izrdeba. siCqare axla ukve dadebiTia da misi ricxviTi
mniSvnelobac izrdeba.

TanabaraCqarebuli moZraoba: gansakuTrebuli SemTxveva


,m

mis Tanabaria. magaliTad, SegiZlia manqanis aCqareba daaxloebiT Tanabari tempiT, rodesac SuqniSanze wiTels mwvane
cvlis. Seni moZraobis, siCqarisa da aCqarebis grafikebi
2.8 suraTze mocemuli grafikebis msgavsi iqneba (gaiTval-

mdebareoba

mravali saxis moZraobis dros aCqareba sruliad an TiTq-

daxriloba icvleba

iswine, rom 2.8 g suraTze a(t) Tanabaria, risTvisac, 2.8 b su-

a)

raTze (t)-s unda hqondes Tanabari daxriloba). mogvianebiT,


biT Tanabari iyos.
msgavsi SemTxvevebi imdenad xSiria, rom gamoyvanil iqna
formulebis specialuri jgufi. am formulebis miRebis

siCqare

Tu manqanas daamuxruWeb, aCqareba aseve SeiZleba daaxloe-

daxriloba = a

erT-erTi meTodi naCvenebia am TavSi, xolo meore meTodi


mocemulia Semdeg TavSi. orive Tavis wakiTxvisas da saSinao

b)

sur. 2.8 a) TanabaraCqarebulad moZravi wertilis mdebareoba x(t); b) wertilis siCqare (t) mocemuli x(t) grafikis TiToeul wertilSi daxrilobis Sesabamisad; g) wertilis aCqareba (Tanabari), tolia (t) grafikis
(mudmivi) daxrilobisa.

aCqareba

davalebebis Sesrulebisas gaiTvaliswine, rom es formule-

daxriloba = 0

g)

, wm

36

Tavi 2

wrfivi moZraoba

bi gamosadegia mxolod Tanabari aCqarebis dros (an situaciebSi, rodesac aCqarebis mniSvneloba miaxloebulia TanabarTan).
rodesac aCqareba Tanabaria, saSualo aCqareba da myisi aCqareba erTmaneTis tolia. amis
gamo formula 2.7 SegiZlia Semdegnairad SevcvaloT:
- 0
a = asaS = t - 0
aq 0 aris siCqare, rodesac t=0, xolo siCqare nebismieri momdevno t-sTvis. Cven SegviZlia es formula gadavweroT, rogorc

= 0 +at.

(2.11)

Sesamowmeblad gaiTvaliswineT, rom rodesac t = 0, = 0. Semdgomi SemowmebisTvis ga-

vawarmooT 2.11 toloba. miviRebT: d/dt=a, rac a-s gansazRvrebaa. 2.8 b suraTze naCvenebia
formula 2.11-is (t) funqciis grafiki. funqcia wrfivia da, maSasadame, grafikic wrfea.
aseTive xerxiT SegviZlia gadavweroT formula 2.2 (aRniSvnebSi mcireodeni cvlile
bebiT):
saidanac viRebT:

vsaS =

x x0
t0

x = x0 + vsaSt,

(2.12)

sadac x0 wertilis mdebareobaa t = 0 momentSi, xolo vsaS saSualo siCqare drois rome-

lime monakveTSi (vTqvaT, t = 0-sa da romelime momdevno t-s Soris).

formula 2.11-Si mocemuli siCqaris wrfivi funqciisTvis, saSualo siCqare drois nebismier monakveTSi (vTqvaT, t = 0-sa da romelime momdevno t-s Soris) aris sawyis siCqaresa (0) da

drois monakveTis bolos wertilis siCqaris () saSualo mniSvneloba. t = 0-dan t-mde saSualo
siCqare iqneba

vsaS =

1 ( + ).
2 0

(2.13)

formula 2.11-is marjvena nawilis gardaqmnis Sedegad viRebT:

vsaS = 0 +
formula 2.14-is 2.12-Si CasmiT miviRebT:

1
2

at

xx0=0t+ 1 at 2
2

(2.14)
(2.15)

Sesamowmeblad gaiTvaliswineT, rom t = 0 momentSi x = x0. amasTan, formula 2.15-is gawarmoeba gvaZlevs 2.11-s, rac asec unda iyos. 2.8a suraTze mocemulia formula 2.15-is grafiki.
funqcia kvadratulia da amitom es grafiki mrudia.
formulebi 2.11 da 2.15 TanabaraCqarebuli moZraobis ZiriTadi formulebia. maTi
gamoyeneba SesaZlebelia Tanabar aCqarebasTan dakavSirebuli nebismieri amocanis amosaxsnelad. amasTanave, SegviZlia gamoviyvanoT sxva formulebi, romlebic gamosadegi iqneba
garkveul specifikur situaciebSi. unda aRiniSnos, rom Tanabar aCqarebasTan dakavSirebul
amocanebSi SeiZleba Sediodes 5-mde sidide xx0, , t, a da 0. Cveulebriv, erT-erTi sidide
aseT amocanaSi ar monawileobs, arc cnobili da arc ucnobi sididis saxiT. amitom, gvaqvs
sami mocemuli sidide da unda movZebnoT meoTxe.
formulebSi 2.11 da 2.15 oTxi aseTi sididea, Tumca es oTxeuli erTnairi rodia. formula 2.11-Si ar gvaqvs gadaadgileba xx0, formula 2.15-Si siCqare . es formulebi SegviZlia
SevaerToT sami gziT, raTa gamoviyvanoT sami damatebiTi formula, romelTagan TiToeuli
Seicavs sxvadasxva `ararsebul cvlads~. pirvel rigSi gamovricxoT t:
2 = 20 + 2a(xx0)

(2.16)

es formula gamosadegia, roca ar viciT t da mis povnas arc gvTxoven. meore rigSi gamovricxoT a aCqareba, raTa miviRoT formula, sadac a ara gvaqvs:
xx0= 1 (0 + )t
2
dasasruls, gamovricxoT 0:

(2.17)

37

2.7 TanabaraCqarebuli moZraoba: gansakuTrebuli SemTxveva


xx0 = t 1 at 2
2

(2.18)

yuradReba miaqcieT am formulasa da formula 2.15-s Soris arsebul mcire gansxvavebas.


erTi Seicavs sawyis siCqares 0-s, xolo meore siCqares t droSi.

cxrili

2.1

2.1 cxrilSi CamoTvlilia Ta

TanabaraCqarebuli moZraobis formulebi

nabari

aCqarebiT

moZraobis

ZiriTadi formulebi (2.11 da


formulis
Nnomeri

formula

ararsebuli
cvladi

2-11

= 0 + at

x - x0

2.15) da maTgan miRebuli sxva


formulebi. TanabaraCqarebul
moZraobasTan

dakavSirebuli

2-15

x x 0 = 0t +

1 2
2 at

2-16

= 0 + 2a(x x0)

2-17

x x0 = 12 (v + v0)t

Tan gaqvs). airCie

2-18

x x0 = vt

1 2
2 at

romelSic ucnobi sidide amo-

martivi amocanis amosaxsnelad


SegiZlia

gamoiyeno

am

siaSi

mocemuli formulebi (Tu sia

canaSi

* sanam cxrilSi mocemul formulebs gamoiyeneb, darwmundi, rom aCqareba marTlac Tanabaria

ufro

formula,

sapovneli
martivia

formulebi

2.11

cvladia.

daimaxsovro
da

2.15

da

gamoiyeno isini, rodesac dagWirdeba. magaliTi mocemulia


amocanis amoxsnis 2.5 nimuSSi.
sakontrolo wertili

mocemuli formulebi gansazRvravs wertilis x(t) mdebareobas

oTx SemTxvevaSi: 1) x=3t4; 2) x=5t3+4t2+6; 3) x=2/t2 4/t; 4) x=5t23. romel SemTxvevas


Seesabameba 2.1 cxrilis formulebi?

amocanis amoxsnis nimuSi

policiis danaxvisas sakuTar porSes


amuxruWeb 100 km/sT siCqaridan 80 km/sT-mde
TanabaraCqarebulad da am dros 88 m-s ga-

2.5
formulisTvis.

t ucnobis gamosaricxad gamoviyenoT


formula 2.11 da davweroT:

t= a 0

dixar.
a) risi tolia aCqareba?

amoxsna: warmovidginoT, rom moZraoba


xdeba x RerZis dadebiTi mimarTulebiT. si-

Tu am gamosaxulebas CavsvamT 2.15 formulaSi, miviRebT:


x - x0 = 0 - 0 + 1 a - 0
2
a
a

martivisTvis, damuxruWebis dawyebis mdebareobad miviCnioT x0, xolo drod t=0.


unda gavixsenoT, rom Tanabari aCqarebis
dros manqanis aCqareba SeiZleba davukavSiroT siCqares da gadaadgilebas ZiriTadi
formulebis saSualebiT (2.11 da 2.15). sawyisi siCqare 0=100 km/sT=27,78 m/wm, gadaadg-

ileba xx0=88 m-s, xolo siCqare Senelebis


Semdeg = 80,0km/sT=22,22 m/wm. ar viciT a

aCqareba da t dro, romelic saWiroa orive

(2.19)

CavsvaT cnobili sidieebi da gamoviTvaloT a:

a=

2 - 20
2(x x0)

(22,22 m/wm)2 - (27,78 m/wm)2

2(88 m)
= - 1.58 m/wm2

(pasuxi)

gaiTvaliswine, rom a-s gamosaTvlelad


SegveZlo formula 2.16-is gamoyeneba, vinaidan t ucnobi am formulaSi ara gvaqvs.

38

Tavi 2

wrfivi moZraoba

b) ra dro dasWirda siCqaris mocemuli

Tu siCqares gadaaWarbe da Semdeg misi

sididiT Semcirebas?

Semcireba scade, gaxsovdes, rom policiels

amoxsna: ukve viciT a da SegviZlia gamovi


yenoT formula 2.19 t-s mosaZebnad:

22,22 m/wm - 27,78 m/wm


t= a 0 =
- 1,58 m/wm2
= 3,519 wm 3,52 wm
(pasuxi)

uamravi dro rCeba Seni siCqaris gasazomad.

amocanis amoxsnis taqtika


taqtika

6: Seamowme erTeulebi

siCqare aris manZili Sefardebuli drosTan, xolo aCqareba manZili Sefarde-

Teulebis

Sesamowmeblad

gaiTvaliswine,

rom x-isa da x0-is ganzomileba aris manZili,

roca formulaSi eWvi gepareba, erTeulebi

0t-s (manZili/dro)t(dro), rac Sekvecis


1
Semdeg aseve manZilia. 2 at2-s ganzomilebaa
(manZili/dro2)(dro2), rac aseve manZilia.

Seamowme.

maSasadame formula sworia.

buli drois kvadratTan. nebismier formulaSi yvela erTeuli erTnairi unda iyos.

1
formula 2.15-Si (xx0=0t+ 2 at2) er-

2.8

kidev erTxel TanabaraCqarebuli moZraobis Sesaxeb

2.1 cxrilSi pirveli ori formula ZiriTadia da maTgan gamomdinareobs danarCeni. es


ori formula SeiZleba miviRoT aCqarebis integraliT, im pirobiT, rom a mudmivia. formula
2.11-is misaRebad gadavweroT aCqarebis gansazRvreba (2.8), rogorc

d = adt
Semdeg davweroT ganusazRvreli integrali orive mxares:

d = a dt
vinaidan a aCqareba mudmivia (Tanabaria), misi gamotana integralidan SeiZleba. Semdeg miviRebT
an

d = a dt
= at + C

(2.20)

integrirebis C mudmivas gamosaTvlelad, davuSvaT, rom t= 0 da am momentSi = 0. CavsvaT es mniSvnelobebi formula 2.20-Si, miviRebT

0 =(a)(0)+C=C

CavsvaT es formula 2.20-Si da miviRebT formula 2.11-s.


formula 2.15-is misaRebad gadavweroT siCqaris gansazRvreba (formula 2.4), rogorc

dx=dt
orive mxares davweroT ganusazRvreli integrali:

dx = dt
zogadad, ar aris mudmivi, ase rom, misi gamotana integralidan ar SeiZleba. Tumca, -s
Secvla SegviZlia formula 2.11-iT:

dx = (0 + at) dt

vinaidan 0 da a aCqareba mudmivia, formula SeiZleba gadaiweros aseTi saxiT:

2.9 Tavisufali vardnis aCqareba


dx = 0 dt+a t dt
integralis aReba mogvcems

x = 0t+ 1 at 2 + C,
2

(2.21)

sadac C integrebis kidev erTi mudmivaa. t=0 momentSi x = x0. CavsvaT es mniSvnelobebi
formula 2.21 da miviRebT x0=C. formula 2.21-Si C SevcvaloT x0-iT, miviRebT formula
2.15-s.

2.9

Tavisufali vardnis aCqareba

Tu odesme raime sagani maRla agigdia an zevidan qveviT Camogigdia, SeniSnavdi, rom vardnisas sxeulis aCqareba Tanabaria. am aCqarebas Tavisufali vardnis

aCqareba ewodeba da misi ricxviTi mniSvneloba warmodgenilia g simboloTi. aCqareba ar aris damokidebuli sxeulis iseT maxasiaTeblebze, rogoricaa masa, simkvrive an
forma. is Tanabaria nebismier i sxeulisTvis.
Tavisufali vardnis aCqarebis ori magaliTi mocemulia 2.9 suraTze. aq gamosaxulia vaSlisa da bumbulis
stroboskopuri fotoebi. vinaidan es sxeulebi miwaze
ecema, amitom maTi aCqareba orive SemTxvevaSi g-s tolia.
maSasadame, maTi siCqare erTi da imave tempiT imatebs da
miwaze orive erTdroulad ecema.

g-s mniSvneloba mcirediT icvleba sxvadasxva ganedsa


da simaRleze. dedamiwis Sua ganedebze g zRvis doneze
udris 9,8 m/wm2-s. am wignSi mocemuli amocanebis amoxsnisas swored es ricxvi unda gamoviyenoT, Tu raime specialuri miniSneba ar arsebobs.
2.1 cxrilSi mocemuli TanabaraCqarebuli moZraobis
formulebi gamosadegia dedamiwis zedapirze Tavisufali vardnis SemTxvevaSi. es niSnavs, rom isini miesadageba
vertikalurad moZrav (maRla an dabla) sagans, rodesac
haeris zemoqmedeba ugulebelyofilia. gaiTvaliswine,

sur. 2.9 bumbuli da vaSli vakuumSi

Tavisuflad vardeba Tanabari g


aCqarebiT. aCqareba zrdis manZils,
yovel momdevno gamosaxulebebs Soris. haeris ararsebobis pirobebSi
bumbuli da vaSli Zirs erTdroulad daecema.

rom Tavisufali vardnisTvis: 1) moZraobis mimarTulebebi y vertikaluri RerZis gaswvrivaa x RerZis nacvlad (es mniSvnelovania momdevno TavebSi,
rodesac horizontaluri da vertikaluri moZraoba erToblivad ganixileba); 2) Tavisufali
vardnis aCqareba uaryofiTia da mimarTulia qveviT dedamiwis centrisaken. maSasadame, formulebSi gveqneba g.
Tavisufali vardnis aCqareba dedamiwis zedapiris maxloblad aris a = g = 9,8 m/wm2,
xolo misi ricxviTi mniSvneloba aris g = 9,8 m/wm2.
warmoidgine, rom pomidori maRla aisrole sawyisi (dadebiTi) siCqariT 0 da Semdeg
isev daiWire. Tavisufali vardnis dros (xelis gaSvebidan daWeramde) pomidoris moZraobas
miesadageba 2.1 cxrilis formulebi. aCqareba yovelTvis udris 9,8 m/wm2-s, uaryofiTia da
qveviT mimarTuli. samagierod siCqare icvleba, rogorc es asaxulia formulebSi 2.11 da 2.16.

39

40

Tavi 2

wrfivi moZraoba

maRla moZraobis dros pomidvris dadebiTi siCqaris ricxviTi mniSvneloba mcirdeba, vidre
0-s ar miaRwevs. vinaidan pomidori am dros Cerdeba, amitom es misi maqsimaluri simaRlea.
daSvebis dros siCqaris (axla ukve uaryofiTi) ricxviTi mniSvneloba izrdeba.

amocanis amoxsnis nimuSi


1993 wlis 26 seqtembers deiv mandei ventilaciiT aRWurvili rkinis sferoTi ni-

2.6
Zils gadioda TiToeul wamSi. gansazRvre
misi mdebareoba yoveli wamis Semdeg.

agaras CanCqerSi daeSva da 48 m simaRlidan


gadmoxta. davuSvaT, rom misi sawyisi siCqare 0-is toli iyo da ugulebelvyoT burTze
haeris zemoqmedeba dacemis dros.
a) ramden xans gagrZelda mandeis vardna
wylis zedapiris miRwevamde?
amoxsna: unda gaviTvaliswinoT, rom mandeis daSveba Tavisufali vardna iyo, maSasadame, aq 2.1 cxrilis formulebi gamogvadgeba. gavavloT y RerZi mandeis vardnis
traeqtoriis gaswvriv, y=0 iyos sawyisi
wertili, xolo dadebiTi mimarTuleba iyos
zeviT (sur. 2.10). am RerZis gaswvriv aCqareba
aris a=g, xolo wylis zedapiria simaRle

y=48m (y uaryofiTia, vinaidan (y=0)-saT-

avis qvemoTaa). davuSvaT, rom vardna daiwyo

t=0 mometSi sawyisi 0=0 siCqariT.


2.1 cxrilidan avirCevT formula 2.15s (oRond x-is nacvlad y cvladiT), vinaidan

sur. 2.10 Tavisuflad vardnili sxeulis mdebareoba, siCqare da aCqareba. am SemTxvevaSi sxeuli
rkinis sferoa, romelsac deiv mandei marTavs nia
garas CanCqerze.

is saWiro t dros Seicavs da masSi Semavali


cvladebis mniSvnelobebic viciT. miviRebT:

amoxsna: kvlav viyenebT formula 2.15-s,

y - y0 = 0t - 1 gt 2,
2
1
(9.8
m/wm2)t 2,
- 48 m - 0 = 0t 2

Tumca am SemTxvevaSi rig-rigobiT CavsvamT

da

t=1,2,3 wm-s da vipoviT

mandeis y mdebareobebs. Sedegebi naCvenebia


2.10 suraTze.

t 2 = 48/4,9,

t = 3,1 wm

mniSvnelobebs

g) ra siCqariT moZraobda mandei, rode(pasuxi)

sac wylis zedapirs miaRwia?

aRsaniSnavia, rom mandeis gadaadgileba

yy0 uaryofiTi sididea, vinaidan mandei


qveviT moZraobs anu miemarTeba y RerZis

amoxsna:

uaryofiTi mimarTulebiT. agreTve SevniS-

ladebiT da CavsvaT CvenTvis cnobili si-

noT, rom 48/4,9-s aqvs ori kvadratuli fes-

dideebi:

vi: 3,1 da -3,1. Cven avirCieT dadebiTi fesvi,


vinaidan mandei wylis zedapirs namdvilad

t=0 momentSi vardnis dawyebis Semdeg aRw-

sawyisi

monacemebiT

siCqaris

sapovnelad gadavweroT formula 2.16 y cv-

2 = 02 - 2g (y - y0 ) = 0 - (2) (9.8 m/wm2) (- 48 m),


ase rom,
= - 30.67 m/wm - 31 m/wm = - 110 km/sT
(pasuxi)

evs.
b) mandeim SeZlo daeTvala Tavisufali
vardnis sami wami, magram ver dainaxa ra man-

uaryofiTi fesvi im mizeziT avirCieT,


rom siCqares uaryofiTi mimarTuleba aqvs.

2.9 Tavisufali vardnis aCqareba


d) ra siCqariT moZraobda mandei yovel

= 0 - (9.8 m/wm2 (1.0 wm) = - 9.8 m/wm.

wams? grZnobda Tu ara is siCqaris zrdas?


amoxsna: sawyisi monacemebiT siCqareebis
sapovnelad, amocanis b) nawilSi miRebuli
mdebareobebis mniSvnelobaTa gamoyenebis
gareSe,

davuSvaT,

rom

formula 2.11-Si

a=g, da rig-rigobiT CavsvaT t-s mniSvnelobebi t = 1, 2 da 3 wm. magaliTad:


= 0 - gt

amocanis amoxsnis nimuSi

(pasuxi)

sxva Sedegebi naCvenebia 2.10 suraTze.


mandei Tavisufali vardnis procesSi
iyo da siCqaris zrdas ver grZnobda, vinaidan aCqareba yovelTvis iyo -9,8 m/wm2. Tumca
mandeim mkveTrad igrZno wyalze dacema,
radgan aCqareba uecrad Seicvala (mandei gadarCa, magram didi jarimis gadaxda mouxda
daudevari qmedebisTvis).

2.7

2.11 suraTze beisbolis momwodebeli

Tu droebiT ugulebelvyofT erTeu-

burTs isvris 12 m/wm siCqariT y RerZis gas-

lebs (im pirobiT, rom isini sworia), Segvi-

wvriv.

Zlia davweroT:
4,9t2 12t + 5 = 0

a) ra dro dasWirdeba burTs maqsimaluri simaRlis misaRwevad?


amoxsna: burTs asrolidan ukan (xelSi)
dabrunebamde aqvs Tavisufali vardnis aCqareba a = g. vinaidan aCqareba Tanabaria,
amitom am moZraobas 2.1 cxrili Seesabameba.
isic unda gaviTvaliswinoT, rom siCqare
maqsimalur simaRleze nulis toli unda
iyos. ase rom, viciT , a da sawyisi siCqare

kvadratuli gantolebis amoxsna gvaZlevs

t = 0,53 wm da t = 1,9 wm

(pasuxi)

aseTi momenti oria! es namdvilad ar


aris gasakviri, vinaidan burTi orjer gaivlis y = 5 m wertils, erTxel zeviT, meored
ki qveviT moZraobisas.

0 =12 m/wm, da veZebT t dros, risTvisac viy-

burTi

enebT formula 2.11-s, romelic oTx cvlads


Seicavs.

t=

0 - 12 m/wm
- 0
= 1.2 wm
(pasuxi)
=
a
- 9.8 m/wm 2
b) risi tolia burTis frenis maqsimal-

umaRles
wertilSi

uri simaRle?
amoxsna: burTis gaSvebis wertilad aviRoT

y0 = 0. davweroT formula 2.16 y cvladebiT,


CavsvaT yy0 = y da = 0 (maqsimalur simaRleze) da vipovoT y. miviRebT:
2

y=

2 - 0
0 - (12 m/wm)
=
= 7.3 m
2a
2(- 9.8 m/wm2)

(pasuxi)

zeviT moZraobis
dros a = g,
speed mcirdeba,
xolo velocity
naklebad
dadebiTi
xdeba.

vardnis dros
a = g, speed
izrdeba. xolo
velocity metad
uaryofiTi xdeba.

g) ra dro dasWirdeba burTs gaSvebis adgilidan 5m-is misaRwevad?


amoxsna: viciT 0, a=g da gadaadgileba

y y0 = 5 m. vinaidan unda vipovoT t, amitom


avirCioT formula 2.15. gadavweroT y-sTvis
da CavsvaT y0 = 0, miviRebT:
an

y = 0t - 1 gt 2,
2
5.0 m = (12 m/wm)t - (1 )(9.8 m/wm2)t 2
2

sur. 2.11. beisbolis momwodebeli burTs


haerSi isvris. Tavisufali vardnis formulebi gamosadegia rogorc zemoT, aseve
qvemoT moZravi sagnebisTvis, xolo haeris
zemoqmedeba SeiZleba ugulvebelvyoT.

41

42

Tavi 2

wrfivi moZraoba

sakontrolo wertili

a) mocemul amocanaSi, ra iqneba burTis gadaadgilebis niSani

zemoT asvlis dros, gaSvebidan umaRles wertilamde? b) ra iqneba es niSani vardnis dros,
umaRlesi wertilidan gaSvebis wertilamde? g) ra iqneba burTis aCqareba umaRles wertilSi?

amocanis amoxsnis taqtika


taqtika

es yovelTvis asea da ar aris damokidebuli

7 : minus niSnebis mniSvneloba

sxeulis

2.6 da 2.7amocanebSi SemoviReT vertikal-

zeviT, ise qveviT moZraobis dros.

y = 0 wertili aviReT. 2.6 amocanaSi aTvlis


wertili vardnis dawyebis wertili, xolo 2.7

taqtika

amocanaSi beisbolis burTis momwodeblis

pasuxebs, rogorc moxda, magaliTad, 2.7g

rom sxeuli imyofeba aTvlis wertils qvemoT.

amocanaSi. Tu miiRe ufro meti pasuxi, vidre

uaryofiTi siCqare niSnavs, rom sxeuli moZ-

elodi, nu uaryof im pasuxebs, romelic,

raobs y RerZis uaryofiTi mimarTulebiT anu

erTi

qveviT. es yovelTvis asea, ganurCevlad imisa,

sxeulis

Seusabamoa.

yuradRebiT

fizikuri

mniSvnelobe-

mniSvnelobac ki SeiZleba raimes niSnavdes.

rodesac amocana sxeulebis vardnas Seexeba.


erTad

maTi

bi. Tu Seni cvladi droa, misi uaryofiTi

aCqarebas uaryofiTs virCevT (9,8m/wm2),

msvlelobasTan

SexedviT,

gamoikvlie

sad mdebareobs sxeuli.

rom

8: moulodneli pasuxebi

maTematika xSirad iZleva moulodnel

xeli. y-is uaryofiTi mniSvneloba niSnavs,

niSnavs,

da

uaryofiTia (qveviTaa mimarTuli) rogorc

Tad avirCieT. Semdeg y RerZis aTvlis saTaved

aCqareba

siswrafesa

mimarTulebaze. 2.7 amocanaSi burTis aCqareba

uri RerZi y da misi zeda mimarTuleba dadebi-

uaryofiTi

mdebareobaze,

uaryofiTi dro, ubralod, aris dro t = 0 mo-

drois

mentamde, rodesac drois aTvla daiwyo.

velocity

naklebad dadebiTi an metad uaryofiTi xdeba.

2.10

grafikuli integrali moZraobis SeswavlaSi

rodesac mocemuli gvaqvs sxeulis aCqarebis droze damokidebulebis grafiki, misi integrirebiT SegviZlia vipovoT sxeulis siCqare drois nebismier momentSi. vinaidan a aCqareba
ganisazRvreba, rogorc dv , amitom

dt

1 - 0 =

t1
t0

a dt

(2.22)

gamosaxulebis marjvena mxare gansazRvruli integralia (gvaZlevs ricxviT Sedegs da


ara funqcias), 0 aris siCqare t0 momentSi, xolo 1 - siCqare t1 momentSi. gansazRvruli integrali SeiZleba gamoviTvaloT a(t) grafikidan, rogorc es 2.12 a suraTzea. kerZod:
t1
t0

a dt =

aCqarebis mrudiTa da t0-dan t1-mde


drois RerZiT SemosazRruli
figuris farTobi

(2.23)

Tu aCqarebis erTeulia 1 m/wm2, xolo droisa 1 wm, maSin farTobis sidide grafikze iqneba
(1 m/wm2) (1 wm) = 1 m/wm, rac, arsebiTad, siCqaris erTeulia. rodesac aCqarebis grafiki drois
RerZs zemoTaa, farTobi dadebiTia, xolo rodesac aCqarebis grafiki drois RerZs qvemoTaa
uaryofiTi.

43

2.10 grafikuli integrali moZraobis SeswavlaSi


analogiurad, vinaidan siCqare ganisazRvreba,

= dx/dt, amitom
x1 - x0 =

t1
t0

farTobi

(2.24)

v dt,

sadac x0 aris mdebareoba t0 momentSi, xolo x1t1 mo-

t0

mentSi. formula 2.24-is marjvena mxares gansazRvruli


integrali SeiZleba gamoviTvaloT (t) grafikidan, ro-

t1

a)

gorc es naCvenebia 2.12 b suraTze. kerZod:

farTobi

t1

farTobi siCqaris mrudsa da


v dt = drois RerZs Soris t -dan t -mde (2.25)
0
1
t0

t0

Tu siCqaris erTeulia 1 m/wm, xolo droisa - 1 wm,


farTobis sidide grafikze iqneba

t1

b)

sur. 2.12. farTobi grafiksa da hor-

t0a aCqarebis t

(1 m/wm) (1 wm) = 1 m,

izontalur drois RerZs Soris

dan t1-mde naCvenebia: a)


droze damokidebulebis grafikisT-

rac, arsebiTad, manZilisa da gadaadgilebis erTeulia. farTobi dadebiTia Tu uaryofiTi, ganisazRvreba


iseve, rogorc 2.12 a suraTze mocemuli a(t) grafikisT-

vis; b)

vis aRvwereT.

amocanis amoxsnis nimuSi

siCqaris t droze damokidebu-

lis grafikisTvis.

2.8

anebis Seswavlis mizniT moxalise qamriT


miabes manqanaSi, romelsac Sejaxebis simulaciisTvis uknidan daejaxa 10,5 km/sT-iT
moZravi meore manqana. 2.13 a suraTze moce-

aCqareba (m/wm2)

zurgidan Sejaxebis dros kisris dazi


Tavi
mkerdi

mulia moxalisis mkerdisa da Tavis aCqareba Sejaxebis dros, romelic t = 0 momentSi


daiwyo. mkerdis aCqareba savarZlis zurgma

40 mwm-iT Seayovna, xolo Tavis aCqareba kidev


70 mwm-s Semdeg daiwyo. rogori iyo mkerdis
siCqare, rodesac Tavma aCqareba daiwyo?

amoxsna: SegviZlia gamovTvaloT sxeulis


siCqare nebismier momentSi, Tu vipoviT farTobs mkerdis aCqarebis a(t) grafikze. viciT,
rom t0=0 momentSi mkerdis sawyisi siCqa-

re 0 = 0. unda gavigoT sxeulis 1 siCqare

t1=110mwm dros anu im momentSi, roca Tavi


aCqarebas iwyebs.
SevaerToT formulebi 2.22 da 2.23 da
davweroT

farTobi aCqarebis grafiksa da


10= drois RerZs Soris t0-dan t1-mde

dro, mwm

(a)

C
t

(b)

a(t) funqciis grafiki uknidan Sejaxebis simulaciis dros;


b) grafiksa da drois RerZs Soris figuris farTobis
gamoTvla.
sur. 2.13. a) moxalisisa Tavis da mkerdis

simartivisTvis grafiksa da RerZs Soris


miRebuli figura sam nawilad davyoT (sur.
2.13 b). pirvel nawils (0-dan 40 mwm-mde) farTobi ar gaaCnia:

(2.26)

farTobi A = 0
meore nawils, 40-dan 100 mwm-mde, samkuTxedis forma aqvs, romlis farTobia

44

wrfivi moZraoba

Tavi 2
1

anu

farTobi B = 2 (0,060 wm)(50 m/wm2)


= 1,5 m/wm

1 = 2 m/wm = 7,2 km/sT

(pasuxi)

Tavis moZraobis dawyebisas mkerds ukve

mesame nawils, 100-dan 110 mwm-mde, marTkuTxedis forma aqvs, romlis farTobia

aqvs 7,2 km/sT siCqare. mecnierebi amtkiceben, rom uknidan Sejaxebis dros siCqareeb-

farTobi C = (0,010 wm)(50 m/wm2) = 0,5 m/wm

Si swored es gansxvaveba iwvevs kisris da-

am mniSvnelobebisa da 0-is 2.26 formu-

zianebas. Tavis ukan gadavardna mogvianebiT

laSi CasmiT miviRebT:

xdeba da, rom ara savarZlis Tavmisadeblebi,


dazianeba ufro mZime iqneboda.

10=0+1,5m/wm + 0,5 m/wm,

mimoxilva da Sejameba
mdebareoba. wertilis x mdebareoba
aTvlis saTavis mimarT am wertilis ganla-

damokidebulia am monakveTSi wertilis mier


ganvlil manZilze:

gebaze metyvelebs. mdebareoba dadebiTi

ssaS =

an uaryofiTia imis mixedviT, Tu saTavis

si siCqare (an, ubralod, siCqare) aris

RerZis dadebiTi mimarTulebaa saTavidan

= lim

dadebiTi ricxvebis zrdadi mimarTuleba,


xolo uaryofiTi mimarTuleba _ sawinaaRmdego mimarTuleba.

gadaadgileba. wertilis x gadaadgileba aris mdebareobis cvlileba

x = x2 _ x1

(2.1)

t0

mimarTulebiT gadaadgilda, da uaryofiTia, Tu wertili uaryofiTi mimarTulebiT


gadaadgilda.

saSualo siCqare. (velocity) rodesac


wertilis mdebareoba icvleba x1-dan x2-mde
drois t=t2t1 monakveTSi, misi saSualo siCqare aris:

saS =

x
t

x2 x1
t2 t1

(2-2)

saS-s niSani asaxavs moZraobis mimarTu


lebas (saS veqtoruli sididea). saSualo

dx
x
=
t
dt

(2.4)

sadac x da t gansazRvrulia formuliT


2.2. myisi siCqare (konkretul momentSi) aris

x-is t-ze damokidebulebis grafikis daxriloba. speed aris myisi siCqaris ricxviTi
mniSvneloba.

gadaadgileba veqtoruli sididea. is


dadebiTia, Tu wertili x RerZis dadebiTi

(2.3)

t
myisi siCqare. moZravi wertilis myi-

romel mxares imyofeba wertili. mdebareoba

0-is tolia, Tu wertili aTvlis saTavezea.

mTliani manZili

saSualo aCqareba. saSualo aCqareba


tolia siCqaris cvlilebis Sefardebisa
t drois monakveTTan:

asaS =
t

(2.7)

algebruli niSani asaS-s mimarTulebas


gviCvenebs.

myisi aCqareba. a myisi aCqareba aris


(t) siCqaris pirveli xarisxis warmoebuli
da x(t) mdebareobis meore xarisxis warmoe
buli

d 2x
a = d = 2
dt
dt

(2.8, 2.9)

siCqare ar aris damokidebuli wertilis

-s t-ze damokidebulebis grafikze a aCqareba nebismier t momentSi aris grafikis

mier ganvlil manZilze, is damokidebulia

daxriloba am momentis Sesabamis wertilSi.

sawyis da saboloo mdebareobebze.

x-is t-ze damokidebulebis grafikze sa


Sualo siCqare t drois monakveTSi aris

Tanabari aCqareba. 2.1 cxrilSi mocemuli xuTi formula aRwers wertilis TanabaraCqarebul moZraobas:

daxrili swori xazi, romelic am Sualedis


sawyisi da saboloo momentebis Sesabamis
wertilebs erTmaneTTan akvSirebs.

saSualosiCqare (speed). wertilis ssaS

saSualo siCqare (speed) drois t monakveTSi

= 0 + at,
x x0 = 0t + 12 at2,
2 = 02 + 2a(x x0),
x - x0 = 12 (0 + )t,

1 2
x x0 = t - 2 at .

(2.11)
(2.15)
(2.16)
(2.17)
(2.18)

45
es formulebi gamousadegaria, rodesac aC-

aRniSvnebSi Segvaqvs ori cvlileba: 1) moZ-

qareba Tanabari ar aris.

raobas mivmarTavT vertikaluri y RerZis

aCqareba.

gaswvriv; 2) a-s CavanacvlebT g -iT, sadac

wrfivi TanabaraCqarebuli moZraobis maga-

g aris Tavisufali vardnis aCqarebis ricx-

liTia sagnis Tavisufali vardna dedamiwis

viTi mniSvneloba. dedamiwis zedapirTan ax-

zedapirisken. TanabaraCqarebuli moZrao-

los g = 9,8 m/wm2.

Tavisufali

vardnis

bis formulebi am moZraobas aRwers, magram

SekiTxvebi
1. 2.14 suraTze naCvenebia sxeulis moZraobis oTxi traeqtoria sawyisidan saboloo wertilamde drois erTsa da imave monakveTSi. es traeqtoriebi erTmaneTisgan
Tanabrad dacilebul paralelul xazebs
kveTs. daalage traeqtoriebi: a)

vsaS mixed-

viT; b) ssaS -s mixedviT dididan mcireze.

2. 2.15 suraTze mocemulia wertilis mde-

bareobis t droze damokidebulebis grafiki.


sur. 2.14 kiTxva 1.

a) ra iqneba wertilis mdebareobis niSani,


rodesac t = 0? b) wertilis siCqare dadebi-

Tia, uaryofiTia Tu nulis tolia, rodesac t = 1 wm? g) rodesac t = 2 wm? d) rodesac

t =3wm? e) ramdenjer iqneba wertili x=0

t (s)

mdebareobaSi?

3. 2.16 suraTze naCvenebia RerZis gaswvriv moZravi wertilis siCqare. wertili

1 grafikze yvelaze maRlaa, xolo wertili


4 _ yvelaze dabla, wertilebi 2 da 6 erTsa
da imave simaRlezea. ra mimarTulebiT xde-

sur. 2.15 kiTxva 2.

ba moZraoba t=0-is dros? b) wertil 4-Si?


g) eqvsi danomrili wertilidan romelSi

icvleba moZraobis mimarTuleba? d) daalage eqvsi wertili aCqarebis ricxviTi mniSvnelobis klebadobis mixedviT.

4. mocemuli formulebi gvaZlevs wertilis (t) siCqares oTx SemTxvevaSi: a) =3;


b) =4t2+2t6; g) =3t4; d) =5t23.

sur. 2.16 kiTxva 3.

romel SemTxvevas Seesabameba 2.1 cxrilis


formulebi?

5. 2.17 suraTze mandarini maRla aagdes

d) mandarinis siCqaris cvlilebis mixed-

sami Tanabari zomis fanjris gavliT. daal-

viT.

age fanjrebi: a) maTSi mandarinis saSualo

6. rodesac t=0, x RerZis gaswvriv


ravi wertilis mdebareobaa x=20 m.
tilis 0 sawyisi siCqaris (t0 momentSi)
Tanabari aCqarebis niSnebia: 1) +, +; 2)

siCqaris (ssaS) mixedviT; b) maTi gavlis drois


mixedviT; g) maTi gavlis dros mandarinis
aCqarebis ricxviTi mniSvnelobis mixedviT;

moZwerda a

+, ;

46

Tavi 2

wrfivi moZraoba

3) , +; 4) , . CamoTvlilTagan

cxisTvis (gra

romel variantSi: a) gaCerdeba

fikebi A da B,

wertili myisierad? b) gadakveTs aTvlis saTaves? g) ar ga-

C, D da E, da
aseve F da G pa

dakveTs aTvlis saTaves?

ralelurebia).

7. lurji manqanis (80 km/sT)


mZRoli ucbad xedavs, rom wi-

9.
rodesac
t=0 da x=0,

Tel manqanas (60 km/sT) ejaxeba.

uZravi lurji

Sejaxebis

manqana

Tavidan

asacile-

iwyebs

blad, ra maqsimaluri siCqare

TanabaraCqare

unda hqondes lurj manqanas,

bul moZraobas

rodesac wiTel manqanas miuaxlovdeba?

2m/wm aCqarebiT x RerZis

8. warmoidgine, rom xidis moa-

dadebiTi mi-

D
G

sur. 2.18 kiTxva 8.

jirze gadayudebuls kvercxi

sur. 2.17

marTulebiT. rodesac t = 2 wm-s, imave mi-

gagivarda (sawyisi siCqare nu-

kiTxva 5.

marTulebiT moZravi wiTeli manqana Cauv-

lis tolia), xolo meore kver-

lis x=0 wertils 8 m/wm siCqariT da 3m/wm2

cxi ganzrax isrole. 2.18 suraTis romel

Tanabari aCqarebiT. formulebis romeli

grafikebzea gamosaxuli (t) siCqare: a) ga-

wyvili unda amoixsnas imis gasagebad, rodis

vardnili kvercxisTvis; b) nasroli kver-

gaaswrebs wiTeli manqana lurjs?

amocanebi
SSM amoxsnebi mocemulia Student Solutions Manual-Si.
www amoxsnebi mocemulia veb-gverdze

http://www.wiley.com/college/halliday

ILW

Interactive LearningWare amoxsnebi mocemulia veb-gverdze


http://www.wiley.com/college/halliday.

wertilebis raodenoba gviCvenebs amocanis sirTules

ramdenime amocanaSi davalebuli gaqvs mde-

(`vazrovneb, ese igi swrafad mivdivar!~).

bareobis, siCqarisa da aCqarebis droze

2001 wels, sem uitingemma haberis rekordi

damokidebulebis grafikis ageba. rogorc

daamxo (mis siCqares 19km/sT-iT gadaaWarba).

wesi, ubralo monaxazebi sakmarisia, Tu naT-

ra droSi gaiara uitingemma 200 m manZili?

lad Cans wrfivi funqciebi da mrudebi. Tu

3 avtomobili 40 km-s gadis 30 km/sT

kompiuteri da grafikuli kalkulatori

siCqariT. Semdeg imave mimarTulebiT kidev

gaqvs, SegiZlia grafikebis asagebad gamoiy-

40km-s gadis 60 km/sT siCqariT. a) ras udris


avtomobilis saSualo siCqare 80 km-is gavlis Semdeg? (dauSvi, rom is dadebiTi x

eno.

Tavi 2-4 saSualo velocity (vsaS) da saSualo speed (ssaS).


1 Zlieri ceminebisas Tvali 0,5 wm-iT ixuWeba. Tu ceminebis dros manqanas 90km/sT siCqariT marTav, ra manZils gaivli am droSi?

mimarTulebiT moZraobs); b) ras udris saSualo siCqare? g) aage x-is t-ze damokidebulebis grafiki da aCvene, rogor vipovoT
grafikze saSualo siCqare.

SSM WWW

rekordi ekuTvnoda kris habers. misi dro

4 manqana adis borcvze 40km/sT siCqariT da Semdeg ukan brundeba 60km/sT siC-

200 m-ze iyo 6,509 wami, razec haberma aseTi

qariT. gamoTvale mTliani mgzavrobis saSu-

komentari gaakeTa: `Cogito ergo zoom!

alo siCqare (ssaS).

2 1992 wels velosipedis siCqaris

47
5 x RerZis gaswvriv moZravi sxeulis mdebareoba mocemulia formuliT x=3t4t2+t3,
sadac x izomeba metrebSi, t wamebSi. ipove
sxeulis mdebareoba t-s mocemuli mniSvnelobebisTvis: a) 1wm; b) 2wm; g) 3wm; d) 4wm;
e) ra iqneba sxeulis gadaadgileba t=0-sa da
t=4 wm-s Soris? v) ra iqneba sxeulis saSualo
siCqare t=2 wm-dan t=4 wm-mde? z) aage x-is tze damokidebulis grafiki, rodesac 0t4,

meti iyo pirveli bilikis L1 sigrZeze. ramde-

da aCvene, rogor SeiZleba am grafikiT vipo-

gvaqvs, ratom unda moiqces Citi ase). ra man-

voT v)-s pasuxi. SSM

Zils gaivlis Citi, sanam matareblebi erTma-

6 gamoTvale Seni saSualo siCqare mocemul or SemTxvevaSi: a) miseirnob 73,2 m-is


manZilze 1,22 m/wm siCqariT da Semdeg garbixar 73,2 m-s 3,05m/wm siCqariT; b) 1 wT-is ganmavlobaSi miseirnob 1,22m/wm siCqariT da
Semdeg 1wT-is ganmavlobaSi garbixar 3,05m/wm
siCqariT; g) aage x-is t-ze damokidebulebis

neTs daejaxebian?

grafiki da aCvene, rogor unda iqnas napovni

Seni saSualo siCqaris ricxviTi mniSvneloba:

saSualo siCqare am grafikze.

a) san-antoniodan hiustonamde? b) hiustoni-

nad didi unda iyos L2 L1, raTa davaskvnaT,


rom pirveli morbenali ufro swrafia? ILW.

10 ori matarebeli 30km/sT siCqariT


moZraobs erTmaneTisken. rodesac matareblebs Soris manZili 60km-ia, 60km/sT-iT moZravi Citi erTi matareblis win frindeba,
meorisken mifrinavs da, roca meores miaRwevs, isev ukan brundeba (warmodgena ara

11 san-antoniodan hiustonisken manqaniT miemgzavrebi. drois naxevars moZraob

55km/sT siCqariT, xolo meore naxevars


90km/sT siCqariT. ukan dabrunebisas naxevar
manZils gadixar 55km/sT siCqariT, xolo
meore naxevars 90km/sT siCqariT. risi tolia

7 x RerZis gaswvriv moZravi werti-

dan san-antoniomde? g) mTeli mgzavrobis

lis mdebareobis x(t) funqciaa x=46t2,

manZilze? d) ras udris Seni saSualo veq-

sadac x izomeba metrebSi, xolo t wamebSi.

toruli siCqare (velocity) mTeli mgzavrobis

a) ra dros da b) sad gaCerdeba wertili? ra

manZilze? e) aage x-is t-ze damokidebulebis

g) uaryofiT momentSi da d) dadebiT momentSi

grafiki a)-sTvis, imis gaTvaliswinebiT, rom

gaivlis wertili aTvlis saTaves? e) aage x-is

moZraoba x-is dadebiTi mimarTulebiT xdeba.

t-ze damokidebulebis grafiki 5 wm-dan +5


wm-mde; v) x(t) grafikis marjvniv dasaZravad
unda SevitanoT +20t Tu 20 t dro? z) Setana
gazrdis Tu Seamcirebs x-is im mniSvnelobas,

grafikze aCvene, rogor unda vipovoT saSua-

rodesac wertili Cerdeba?

8 intervius asaRebad unda gaemgzav


ro sxva qalaqSi 300km-ian Cqarosnul tra
saze. interviu daniSnulia 11:15-ze. Sen gegmav 100km/sT siCqariT moZraobas, amitom
saxlidan gadixar 8:00-ze. pirveli 100km-is
manZilze midixar 100km/sT siCqariT, magram
samSeneblo samuSaoebis gamo iZulebuli xar,
Semdegi 40km gaiaro 40km/sT siCqariT. ra min-

lo veqtoruli siCqare (velocity).

Tavi 2-5 myisi siCqare


12 a) Tu wertilis mdebareoba mocemulia formuliT x=412t+3t2 (sadac t izo
meba wamebSi, xolo x metrebSi), risi tolia
siCqare, rodesac t=1wm? b) x-is dadebiTi
Tu uaryofiTi mimarTulebiT moZraobs wertili? g) risi tolia misi siCqare am dros?;
d) siCqare izrdeba Tu mcirdeba? (Semdegi ori
kiTxvis pasuxis gacema scade gamoTvlebis
gareSe) e) arsebobs Tu ara momenti, rodesac

imaluri siCqariT moZraoba dagWirdeba dar-

siCqare nulis tolia? Tu arsebobs, daasax-

Cenil manZilze, interviuze rom ar dagagvi-

ele; v) arsebobs Tu ara momenti t=3wm-is

andes?

Semdeg, rodesac wertili x-is uaryofiTi

9 1 km manZilze Sejibrebisas pirvel


bilikze morbenali sportsmeni ufro swra
fad garbis (2wuTi da 27,95 wami), vidre meore
bilikze morbenali (2 wuTi da 28,15 wami). Tumca, meore bilikis L2 sigrZe SeiZleba odnav

mimarTulebiT moZraobs? Tu arsebobs, daasaxele.

13 x RerZis gaswvriv moZravi werti


lis

mdebareoba

mocemulia

formuliT

x=9,75+1,5t 3 , sadac t mocemulia wameb-

48

Tavi 2

wrfivi moZraoba

Si, xolo x _ santimetrebSi. gamoTvale


a) saSualo siCqare t=2 wm-dan t=3 wm-

tolia g) saS da d) asaS t=3wT-dan t = 9 wT-

mde? e) aage x-is t-ze da -s t-ze damokideb-

mde; b) myisi siCqare, rodesac t = 2 wm;

ulebis grafikebi, gansazRvre, rogor unda

g) myisi siCqare, rodesac t = 3 wm; d) myisi

miviRoT a)-s pasuxi d)-dan grafikis saSu-

siCqare, rodesac t = 2,5 wm; e) myisi siCqare,

alebiT.

rodesac wertili imyofeba sawyisi da sab-

19 x RerZis gaswvriv moZravi wertilis


mdebareoba, x = ct2_ bt3 formulis Tanaxmad,
damokidebulia droze, sadac x metrebSia,
xolo t wamebSi. ra iqneba erTeulebi: a) mudmiva c-sTvis da b) mudmiva b-sTvis? davuSvaT

oloo mdebareobebs Soris, t = 2wm da t = 3 wm;


v) aage x-is t-ze damokidebulebis grafiki da
aCvene pasuxebi grafikulad.

Tavi 2-6 aCqareba


14 a) Tu wertilis mdebareoba mocemulia formuliT x = 20 t 5t 3 (sadac x metrebSia, xolo t wamebSi), aris Tu ara wertilis

maTi ricxobrivi mniSvnelobebia, Sesabam-

siCqare nulis toli? Tu aris, rodis? b) ro-

wertili da e) risi toli iqneba misi gadaadg-

dis aris wertilis aCqareba nulis toli?

ileba? ipove wertilis siCqare Semdeg mo-

g) drois romel SualedSi (dadebiTSi Tu

mentebSi: v) 1 wm; z) 2 wm; T) 3 wm da i) 4 wm. ipove

uaryofiTSi) aris a aCqareba nulis toli?

wertilis aCqareba Semdeg momentebSi: k) 1 wm;

d) dadebiTi? e) aage grafikebi x(t), (t) da a(t).

l) 2wm; m) 3 wm da n) 4 wm.

15 garkveul momentSi wertilis siCqare iyo 18 m/wm x-is dadebiTi mimarTulebiT,

Tavi 2-7 Tanabari aCqareba: gansakuT

2,4 wm-is Semdeg ki misi siCqare gaxda 30m/wm

isad, 3 da 2. g) ra dros miaRwevs wertili


maqsimalur dadebiT x mdebareobas? 0-dan
4 wm-mde monakveTSi d) ra manZils gaivlis

SSM WWW.

sawinaaRmdego mimarTulebiT. ras udris

rebuli SemTxveva.
20 miu-mezoni (elementaruli nawilaki)

wertilis saSualo aCqareba drois am mon-

moZraobs 5106 m/wm siCqariT da Semdeg nel-

akveTSi? SSM

deba 1,251014 m/wm2 aCqarebiT. a) ra manZils

16 x RerZis gaswvriv moZravi eleqtronis

mdebareoba

mocemulia

formuliT

x=16tet , sadac t wamebSi izomeba. ra manZiliT iqneba eleqtroni daSorebuli aTvlis


wertilidan gaCerebis momentSi?

17 x RerZis gaswvriv moZravi wertilis mdebareoba mocemulia formuliT

x=12 t 2t , sadac x metrebSia, xolo t wameb2

Si. gansazRvre wertilis: a) mdebareoba,


b) siCqare da g) aCqareba, rodesac t=3wm;

gaivlis miu-mezoni gaCerebamde? b) aage x-is

t-ze da -s t-ze damokidebulebis grafikebi


miu-mezonisTvis.

21 eleqtroni moZraobs TanabarCqarebulad +3,2 m/wm2 aCqarebiT. garkveul momentSi misi siCqarea +9,6 m/wm. ras udris siCqare: a) 2,5 wm-iT adre da b) 2,5 wm-iT gvian?

22 mSral gzaze karg manqanas SeuZlia


daamuxruWos 4,92m/wm2 Tanabari aCqarebiT.
a) ra dro dasWirdeba 24,6m/wm siCqariT moZ-

d) ra maqsimalur dadebiT koordinats mi-

rav manqanas gasaCereblad? b) ra manZils

aRwevs wertili da e) ra dros? v) ra maqsim-

gaivlis am dros manqana? g) aage x-is t-ze da

alur dadebiT siCqares miaRwevs wertili da

-s t-ze damokidebulebis grafikebi.


23 davuSvaT, kosmosuri xomaldi moZ-

z) ra dros? T) ras udris wertilis aCqareba,


rodesac wertili ar moZraobs (t gansxvavebulia nulisgan); i) gansazRvre wertilis saSualo siCqare t=0-dan da t=3wm-mde.

18 t=0-dan t=5wT-mde kaci dgas,


t=5wT-dan t=10wT-mde ki moZraobs
wrfivad mudmivi siCqariT 2,2m/wm. risi tolia: a) misi saS saSualo siCqare da b) asaS saSualo aCqareba t = 2 wT-dan t = 8 wT-mde? risi

raobs Tanabari aCqarebiT 9,8m/wm2, rac frenis dros normaluri gravitaciis iluzias
qmnis. a) Tu xomaldi moZraobas daiwyebs
uZravi mdgomareobidan, ra dro dasWirdeba mas sinaTlis siCqaris (3 108 m/wm) erTi
meaTedis misaRwevad? b) ra manZils gaivlis
am drois ganmavlobaSi?

SSM.?

24 eleqtroavtomobili uZravi mdgo-

49
mareobidan 2m/wm2 Tanabari aCqarebiT moZ-

lazeruli Tofi mainc gaigebs). b) aage x-is

raobas iwyebs, aRwevs 20 m/wm siCqares, Semdeg

t-ze da -s t-ze damokidebulebis grafikebi

ki TanabarSenelebulad Cerdeba 1 m/wm2-iT. a)

SenelebisTvis.

ra dro gavida moZraobis dawyebidan gaCere-

29 liftis mTliani samoZrao manZilia

bamde? b) ra manZils gaivlis avtomobili

190 m, maqsimaluri siCqare _ 305 m/wT, xolo

dawyebidan gaCerebamde?

aCqareba _ 1,22 m/wm2. a) ra manZils gaivlis

25 0=1,5105 m/wm sawyisi siCqaris mqone

lifti maqsimaluri siCqaris miRwevamde?

eleqtroni Sedis L = 1 sm-is sigrZis kamera-

b) ra dro dasWirdeba 190 m-is SeuCereblad

Si, sadac eleqtrulad aCqardeba =5,710

gavlas?

m/wm-mde (sur. 2.19). ras udris misi aCqareba,

ILW.

30 manqana moZraobs x RerZis gaswvr-

(msgavsi

iv 900 m-is manZilze. moZraobas iwyebs x = 0

procesi mimdinareobs Zvel televizoreb-

wertilSi da amTavrebs x = 900 wertilSi.

Si).

distanciis pirvel meoTxedSi manqanis aC-

romelic

Tanabradaa

miCneuli?

SSM.

Tanabari moZraobis
monakveTi

aCqarebis
monakveTi

qarebaa +2,25 m/wm2, darCenil manZilze ki


0,75m/wm2. risi tolia: a) 900 m-is gavlis
dro? b) maqsimaluri siCqare? g) aage x mdebareobis, siCqarisa da a aCqarebis t-ze
damokidebulebis grafikebi.

eleqtronis
moZraobis
wiri

31 2.20 suraTze naCvenebia x Re-

x (m)

rZis gaswvriv TanabaraCqarebulad


maRali Zabvis
wyaro

moZravi

wertilis

moZraoba. ras udris


t (s)

wertilis aCqarebis
sur. 2.19 amocana 25

26 siCqaris msoflio rekordi ekuTvnis polkovnik jon p. staps, romelmac 1954

a) ricxviTi mniSvneloba da b) mimarTuleba?

32 warmoid-

sur. 2.20 amocana 31

wlis martSi reaqtiuli Zravis mqone manqan-

gine, rom manqana migyavs da mobiluri tele-

iT 1020km/sT siCqares miaRwia. manqana 1,4wm-

foniT emociurad saubrob, am dros ki Sens

Si gaCerda (ix. sur. 2.7). ramdeni g-s toli aC-

win 25 m-is daSorebiT policiis manqana mid-

qareba ganicada pilotma gaCerebisas?

is. Senc da policiac 110km/sT siCqariT moZ

27 56 km/sT siCqariT moZravi manqana 24

raobT. telefoniT laparakis gamo polici-

m-iT iyo daSorebuli barieridan, rodesac

is manqana 2 wm-is ganmavlobaSi ver SeamCnie.

mZRolma daamuxruWa. manqana bariers 2 wm-is

am 2 wamis dawyebisas policielma uecrad

Semdeg Seaskda. a) rogoria Sejaxebamde man-

daamuxruWa 5 m/wm2 aCqarebiT. a) ra manZili

qanis Tanabari aCqarebis ricxviTi mniSvn-

iqneba or manqanas Soris, roca policias

eloba? b) ra siCqare aqvs manqanas Sejaxebis

SeamCnev? warmoidgine, rom kidev 0,4 wm dag-

dros?

Wirda xifaTis gasaazreblad da amis Semdeg

SSM ILW

28 Seni manqanis muxruWebs SeuZlia

daamuxruWe. b) Tu Senc 5 m/wm2 aCqarebiT

Tanabrad Seanelos moZraoba 5,2 m/wm2-iT.

daamuxruWe, rogori iqneba Seni siCqare,

a) Tu midixar 137 km/sT siCqariT da uecrad

rodesac policiis manqanas daejaxebi?

patruli dainaxe, ra minimaluri dro dagWirdeba siCqaris 90 km/sT limitamde Sesam-

33 manqanebi A da B erTi da imave mimarTulebiT moZraobs. A manqanis x mdebareoba

cireblad? (pasuxSi Cans, rom damuxruWebas

0-dan 7 wm-mde monakveTSi mocemulia 2.21

azri ara aqvs, vinaidan siCqares radari an

suraTze. rodesac t = 0, B manqana imyofeba

wrfivi moZraoba

Tavi 2

x = 0 wertilSi, moZraobs 12 m/wm siCqariTa da


da uaryofiTi Tanabari aCqarebiT aBB. a) ras
unda udrides aB, raTa manqanebi erTmaneTis
gverdiT aRmoCndnen, rodesac t = 4 wm? b) aBs am mniSvnelobisas ramdenjer aRmoCndeba
manqanebi erTmaneTis gverdiT? g) aage x mde-

v (m/wm)

50

t (s)

bareobis t droze damokidebulebis grafiki

B manqanisTvis. ramdenjer aRmoCndeba manqanebi gverdigverd, Tu aBB aCqarebis ricxviTi


mniSvneloba d) metia da e) naklebia a) kiTxvis pasuxze?

sur. 2.22 amocana 35

36 2.23 suraTze, wiTeli da mwvane manqana erTmaneTis mimarTulebiT moZraobs

x RerZis paralelurad. rodesac t=0, wiTeli manqana xwT=0 wertilSia, xolo mwvane
- xmw=200m wertilSi. Tu wiTeli manqana
moZraobs 20km/sT mudmivi siCqariT, manqax (m)

nebi erTmaneTs Cauvlian x = 44,5 m wertilSi,


xolo Tu 40km/sT mudmivi siCqariT, maSin x =
76,6m wertilSi. risi tolia mwvane manqanis:
a) sawyisi siCqare da b) aCqareba?
t (wm)
sur. 2.21 amocana 33

sur. 2.23 amocana 36

34 a) Tu metros matareblis mgzavrebisTvis maqsimaluri dasaSvebi aCqarebaa

37 Cqari samgzavro matarebeli moZ-

1,34m/wm , xolo metros sadgurebi ganlageb-

raobs 161 km/sT siCqariT. uecrad memanqanem

ulia 806 m-is daSorebiT, ras udris matare-

SeniSna, rom mis liandagze SecdomiT gver-

blis maqsimaluri siCqare sadgurebs Soris?

didan amave mimarTulebiT moZravi lokomo-

b) ras udris sadgurebs Soris mogzaurobis

tivi Semovida da misgan D = 676 m manZilzea.

dro? g) Tu matarebeli yovel sadgurze

lokomotivi moZraobs 29 km/sT siCqariT.

Cerdeba 20 wm-is ganmavlobaSi, ras udris

swrafi matareblis memanqanem saswrafod

matareblis maqsimaluri saSualo siCqare

daamuxruWa. a) ras unda udrides Tanabari

erTi sadguridan meoremde? d) aage x, da a-

Senelebis ricxviTi mniSvneloba Sejaxebis

s t-ze damokidebulebis grafikebi gaCerebi-

Tavidan asacileblad? b) warmoidgine, rom

dan gaCerebamde.

35 ori matareblis memanqaneebma ue-

memanqane imyofeba x = 0 wertilze da t = 0,


rodesac pirvelad dainaxavs lokomotivs.

crad SeniSnes, rom maTi matareblebi erT-

aage x(t) grafikebi lokomotivisa da swrafi

maneTis Semxvedrad moZraobs. 2.22 suraTze

matareblisTvis, rodesac Sejaxeba Tavidan

mocemulia matareblebis siCqareebi, ro-

iqneba da ar iqneba acilebuli.

gorc drois funqciebi Senelebis dros. memanqaneebma matareblebis Seneleba daiwyes,


rodesac maT Soris manZili 200 m iyo. rogori iqneba matareblebs Soris manZili gaCerebis Semdeg?

swrafi
matarebeli

lokomotivi

sur. 2.24 amocana 37

51

uravidan qvas isvris 12 m/wm sawyisi siCqa-

Tavi 2-9 Tavisufali vardnis aCqareba


38 xuligani 30m simaRlis Senobis saxriT. a) ra dro dasWirdeba qvas Zirs dacemisTvis? b) ra siCqare eqneba qvas dacemisas?

39 samSeneblo moedanze qanCsaWeri gad-

t (wm)

movarda da miwas 24 m/wm siCqariT daeca. a) ra

sur. 2.25 amocana 45

simaRlidan Camovarda qanCsaWeri? b) ramden


xans ecemoda? g) aage qanCsaWeris y-is, -s

46 2.26 suraTze naCvenebia y RerZis

da a-s t droze damokidebulebis grafikebi.

gaswvriv maRla asrolili burTis siCqa-

SSM

ris y simaRleze damokidebulebis grafiki.

40 wvimis wveTebi miwaze 1700 m simaRleze myofi Rrublidan ecema. a) rom ara

yAA simaRleze siCqarea A, xolo yBB simaRleze


1/3 A. ras udris A siCqare?

haeris winaaRmdegoba, ra siswrafe eqneboda

wveTebs miwaze dacemisas? b) usafrTxo iqneboda Tu ara wvimis dros gareT gasvla?

41 a) ra siCqariT unda iqnas burTi


dedamiwis zedapiridan asrolili, 50 m simaRles rom miaRwios? b) ramden xans iqneba

1
3 A

burTi haerSi? g) aage y-is, -s da a-s t droze


damokidebulebis

grafikebi.

pirvel

grafikze aCvene dro, rodesac burTi 50 m-s

sur. 2.26 amocana 46

miaRwevs. SSM WWW

42 SeSinebuli maCvi haerSi axta da

yB

yA

or

pirvel 0,2 wm-Si 0,544 m simaRles miaRwia.

47 gasaRebi gadmovarda 45 m simaRlis

a) ras udris maCvis sawyisi siCqare? b) ras

xididan da mudmivi siCqariT moZrav navze

udris siCqare 0,544 m simaRleze? g) ra si-

daeca. gasaRebis gadmovardnis momentSi

maRleze axteba maCvi?

navi dacemis adgils 12 m-iT iyo daSorebu-

43 cxeli haeriT savse burTi 12 m/wm

li. risi tolia navis siCqare? SSM ILW

siCqariT zeviT adis da dedamiwidan 80 m si-

48 uzarmazari sahaero burTi maRla

maRleze iqidan yuTi vardeba. a) ra dro das-

adis 19,6 m/wm siCqariT. am dros masze mi-

Wirdeba yuTs Zirs dasavardnad? b) ra siC-

magrebuli instrumentebis yuTi mowydeba

qariT daecema is miwaze?

da miwaze vardeba. 2.27 suraTze mocemulia

SSM

44 50 m simaRlis xididan WanWiki Cam-

yuTis vertikaluri siCqaris damokideb-

ovarda. a) ra droSi gaivlis WanWiki dacemis

uleba droze vardnis dasawyisidan miwaze

ukanasknel 20%-s? rogori iqneba misi siC-

dacemamde. a) burTidan mowyvetis wertili-

qare, b) rodesac iwyebs dacemis ukanasknel

dan ra maqsimalur simaRles miaRwevs yuTi?

20%-s, da g) rodesac miwas miaRwevs?

b) dedamiwidan ra manZilzea daSorebuli

45 t = 0 momentSi xididan trasaze pir


veli vaSli Camovarda, mogvianebiT ki imave

mowyvetis wertili?

simaRlidan meore vaSli isroles. 2.25 suraTze mocemulia vardnis dros vaSlebis

t (wm)

y mdebareobebis droze damokidebulebis


grafikebi. daaxloebiT ra siCqariT isroles
meore vaSli?
sur. 2.27 amocana 48

49 sveli Tixis burTi miwaze 15 m simaR-

ra dro dasWirdeba moTamaSes: a) naxtomis

lidan ecema. miwasTan Sexeba burTis srul

zeda 15 sm-is gasavlelad da b) qveda 15 sm-is

gaCerebamde 20 mwm grZeldeba. a) ras udris

gasavlelad?

burTis saSualo aCqarebis ricxviTi mniSvn-

57 saxuravidan Camovardnil rkinis burTs

eloba im periodSi, rodesac is miwas exeba?

0,125 wm dasWirda fanjaramde mosaRwevad

(burTi

wertili);

da drois am monakveTSi 1,2 m gaiara. Semdeg

b) saiT aris mimarTuli saSualo aCqareba

burTi trotuarze daeca da kvlav fanjris

zeviT Tu qveviT? SSM

win axta, rasac 0,125 wm moandoma. davuSvaT,

50 qva miwidan vertikalurad aisroles


t=0 momentSi. 1,5 wm-is Semdeg qvam maRali

rom axtoma dacemis zusti analogia. dro,

koSkis wvers Cauara da kidev erTi wamis Sem-

2wm-is tolia. ra simaRlisaa Senoba?

deg umaRles wertils miaRwia. ra simaRl-

58 Soreuli mzis

isaa koSki?

sistemis erT-erTi

51 CogburTis burTi xarisxis Sesamowme-

planetis zedapir-

blad 4m simaRlidan iatakze daagdes. burTi

idan burTi ver

(m)

wrfivi moZraoba

2m simaRleze axta. burTi iataks 12mwm-is

tikalurad aisro

Tavi 2

ganmavlobaSi exeboda. a) risi tolia Sexebis

les. 2.28 suraTze

periodSi saSualo aCqarebis ricxviTi mniS-

naCvenebia y-is t-ze

vneloba? b) zeviTaa saSualo aCqareba mimar-

damokidebulebis

Tuli Tu qveviT? SSM.

grafiki burTisT-

52 43,9 m simaRlis xididan mdinareSi qva

vis, sadac y bur-

Caagdes. 1 wamis Semdeg kidev erTi qva is-

Tis avardnis simaRlea, xolo burTis gaS-

roles vertikalurad qveviT. orive qva

vebis momentSi t = 0. ras udris a) planetaze

mdinareSi erTdroulad Cavarda. a) risi

Tavisufali vardnis aCqareba da b) burTis

tolia meore qvis sawyisi siCqare? b) aage

sawyisi siCqare?

warmoidgine,

rogorc

romelic burTma fanjris qvemoT gaatara,

t (wm)

sur. 2.28 amocana 58

siCqaris droze damokidebulebis grafiki


TiToeuli qvisTvis. nulovani dro miiCnie

Tavi 2-10 grafikuli integrireba

pirveli qvis vardnis dawyebis drod.

53 onkanidan wyali 200 sm-iT daSorebul

moZraobis Seswavlisas
59 amocanis 2.8 nimuSSi Tavis maqsimal-

iatakze wveTavs. wveTebi drois Tanabar Su-

uri aCqarebis dros, risi tolia: a) Tavis da

aledebSi ecema da, amasTan, pirveli wveTi

b) mkerdis siCqare?

iataks maSin exeba, rodesac meoTxe wveTi

60 karatistis muSti dartymisas moZra

vardnas iwyebs. pirveli wveTis dacemisas

obas iwyebs welidan da swrafad win var-

ra manZiliT aris daSorebuli a) meore da b)

deba mxris srulad gaSlamde. 2.29 suraTze

mesame wveTi onkanidan?

naCvenebia muStis (t) siCqare. ra manZilze

54 sagani h simaRlidan ecema. manZilis

gadaadgilda muSti: a) rodesac t=50mwm da

naxevars is 1 wm-Si gadis. ipove: a) vardnis

b) rodesac muStma maqsimalur siCqares mi-

dro da b) simaRle. g) axseni, ratomaa dauS-

aRwia?

vebeli kvadratuli gamosaxulebidan miRebuli t-s mniSvneloba.

55 mTvlemare kata uecrad yvavilis qoTans xedavs, romelic Ria fanjris miRma jer
zeviT adis, Semdeg ki qveviT Camodis. qo-

v (m/wm)

52

Tani 0,5 wm-is ganmavlobaSi moCans, fanjris


simaRlea 2 m. ra manZiliT ascdeba fanjris
zeda mxares yvavilis qoTani?

56 kalaTburTeli 76 sm simaRleze axta.

t (mwm)
sur. 2.29 amocana 60

53
65 t = 0 momentSi kldeze mcocavs uecrad
soli Camouvarda. garkveuli xnis Semdeg

v (m/wm)

kldeze 10 m-iT maRla myofma misma partniorma soli Tavad Camoagdo. 2.32 suraTze mocemulia solebis y mdebareobebis
damokidebuleba t droze. ra siCqariTaa nas-

t (wm)

roli meore soli?

sur. 2.30 amocana 61

61 ra manZils gaivlis 16 wamSi morbenali,


grafiki mocemulia 2.30 suraTze?

romlis siCqaris droze damokidebulebis

62 rodesac fexburTeli Camowodebul


burTs Tavs urtyams, Tavis aCqareba SeiZleba sakmaod mniSvnelovani iyos. 2.31 suraTze
naCvenebia fexburTelis Tavis a(t) aCqareba,
SiSveli da qudiani TavisTvis. ra gansxvavebaa SiSveli da qudiani Tavebis siCqareebs
Soris, rodesac t = 7 mwm?

sur. 2.32 amocana 65

66 videoTamaSSi wertili daprogramebulia ekranze gadaadgilebisTvis x = 9t0,75t3


formulis Sesabamisad, sadac x aris ekranis
marcxena kididan daSoreba santimetrebSi,

qudiani Tavi

(m/wm)

SiSveli Tavi

t (wm)

xolo t mocemulia wamebSi. rodesac wertili miaRwevs ekranis kides (x = 0 an x =15 sm), t

t (mwm)
sur. 2.31 amocana 62

damatebiTi amocanebi

nulis toli xdeba da wertili kvlav iwyebs

x(t)-s Sesabamisad moZraobas. a) dawyebidan


ra droSi gaCerdeba wertili? b) x-is ra
mniSvnelobisTvis moxdeba es? g) ras udris
am dros wertilis aCqareba (rogoria misi

63 SuqniSanze mwvane Suqis anTebisas, avto-

niSani)? d) marcxniv Tu marjvniv moZraobs

mobili iwyebs TanabaraCqarebul moZraobas

wertili gaCerebamde? e) gaCerebis Semdeg?

2,2 m/wm aCqarebiT. am dros mas 9,5 m/wm mud-

v) ra dros miaRwevs wertili pirvelad ekra-

mivi siCqariT moZravi satvirTo manqana ew-

nis kides (t>0)?

eva da uswrebs. a) SuqniSnidan ra manZilze

67 Senobis saxuravidan qva vertikalurad

daeweva avtomobili satviTo manqanas? b) ra

aisroles. qvam maqsimalur simaRles 1,6 wm-

siCqare eqneba am dros avtomobils?

is Semdeg miaRwia. vardnis dros qva Senobas

64 72 km/sT siCqariT moZravi wiTeli matare-

ascda da 6 wm-Si miwaze daeca. SI sistemaSi: a)

beli da 144km/sT siCqariT moZravi mwvane

ra siCqariT aisroles qva? b) Senobis saxur-

matarebeli erTmaneTis Semxvedri mimar-

avidan ra maqsimalur simaRles miaRwia qvam?

TulebiT midian. rodesac matareblebs So-

g) ra simaRlisaa Senoba?

ris manZili 950 m-ia, TiToeuli memanqane

68 TanabaraCqarebulad moZravma manqanam

meore matarebels SeniSnavs da amuxruWebs.

or wertils Soris 60 m manZili 6 wamSi da-

matareblebi muxruWdebian 1 m/wm2 aCqarebiT.

fara. meore wertilis gavlisas manqanis

moxdeba Tu ara Sejaxeba? Tu moxdeba, ipove

siCqare iyo 15 m/wm. a) ras udrida manqanis

wiTeli da mwvane matareblebis siCqare Se-

siCqare pirvel wertilSi? b) risi tolia aC-

jaxebis dros. Tu ara, ipove matareblebs

qarebis ricxviTi mniSvneloba? g) pirveli

Soris manZili gaCerebis dros.

wertilidan ra manZilis daSorebiT iyo man-

54

wrfivi moZraoba

Tavi 2

qana gaCerebuli? d) aage x-is t-ze da -s t-ze


damokidebulebis grafikebi.

73 200 km/sT siCqariT moZravi manqanis


gaCereba SesaZlebelia 170 m-Si. davuSvaT,

69 yinulmWreli mudmivi siCqariT aR-

aCqareba Tanabaria. ipove misi ricxviTi mniS-

mosavleTisken miemarTeboda, rodesac ue-

vneloba a) SI sistemaSi da b) g erTeulebSi.

carma qarma mas Tanabari aCqareba mianiWa

g) ra Tmux droa saWiro dasamuxruWeblad?

3wm-is ganmavlobaSi. 2.33 suraTze naCvenebia

Seni reaqciis droa 400 mwm, romelic gWird-

x-is t-ze damokidebulebis grafiki, sadac


t = 0 aris momenti, rodesac qarma daubera,
xolo x RerZi mimarTulia aRmosavleTisken.

eba, raTa situacia aRiqva, fexi muxruWis

a) risi tolia yinulmWrelis aCqareba 3 wm-is

yvelaze swrafad moZraobs, jei-alaia. bur-

ganmavlobaSi? b) risi tolia yinulmWrelis

Tis siCqare 303 km/sT-s aRwevs. Tu jei-al-

siCqare 3-wamian monakveTSi? g) Tu aCqareba

ais moTamaSe, romelsac burTi uaxlovdeba,

Tanabari rCeba kidev 3 wm-is ganmavlobaSi,

Zalauneburad Tvals daxuWavs 100 mwm-is

ra manZils gaivlis yinulmWreli am meore 3-

ganmavlobaSi, ra manZils gaivlis am droSi

wamian monakveTSi?

burTi?

pedals daado da daamuxruWo.

74 sportis saxeoba, romelSic burTi

75 x RerZis gaswvriv moZravi wertilis


aCqarebaa a = 5t, sadac t mocemulia wamebSi,
xolo a - m/wm2-ebSi. rodesac t =2 wm, wer-

x (m)

tilis siCqarea +17 m/wm. ras udris siCqare,


rodesac t = 4 wm?

76 plekoptera frTebs Zlierad ver


iqnevs da amitom am mwers frena ar SeuZlia.

t (wm)

magram, rodesac wylis zedapirze imyofeba,

sur. 2.33 amocana 69

is frTebs haerSi swevs da gemiviT micuravs.


warmoidgine, rom plekoptera mudmivi siC-

70 qva Camovarda 100 m simaRlis kldidan.

qariT moZraobs garkveuli sigrZis swor xa-

ra dro dasWirdeba qvas a) pirveli 50 m-is da

zze. ialqaniviT gaSlili frTebiT am manZi-

b) bolo 50 m-is gasavlelad?

lis gavlas 7,1 wm sWirdeba, xolo dakecili

71 SuqniSanze yviTeli Suqi ainTo. Seni

frTebiT _ 25 wami. a) risi tolia fardoba

manqanis siCqare zustad siCqaris daSvebuli

gaSlili/dakecili? b) ra droSi gaivlis

zRvris, 0= 55 km/sT-s tolia. Seni manqanis

mweri pirvel 2 m-s gaSlili da dakecili

Senelebisas AaCqarebis ricxviTi mniSvnelo-

frTebiT?

ba 5,18 m/wm2-is tolia. Seni reaqciis dro

77 aSS-s nacionaluri satransporto

damuxruWebis dawyebamde T = 0,75 wm-s udris.

usafrTxoebis sabWos mier sahaero katas

SuqniSanze wiTeli sinaTlis anTebis dros

trofis kvlevisas yvelaze mniSvnelovania

xazis

asacileblad,

TviTmfrinavis frenis Sesaxeb informaciis

unda ganagrZo 55 km/sT-iT moZraoba Tu

Camwerze ganTavsebuli informacia. am Cam-

unda daamuxruWo, rodesac xazamde manZili

wers `Savi yuTi~ ewodeba, miuxedavad imisa,

da yviTeli Suqis anTebis xangrZlivoba aris

rom forToxlisferia. Camwerma unda gauZ-

a) 40 m da 2,8 wm; b) 32m da 1,8wm?

los katastrofas 3400 g aCqarebis dros 6,5

gadakveTis

Tavidan

72 matareblis ori sadguri erTmane-

mwm-is ganmavlobaSi. Tu aseTi katastrofis

Tisgan 1100 m manZilzea. Tu matarebeli

dros Camwersa da TviTmfrinavs nulovani

distanciis

aCqardeba

siCqare aqvs drois monakveTis dasasruls,

+1,2m/wm -iT da meore naxevarze Seneldeba

rogori iqneba maTi siCqare Sualedis dawye-

1,2 m/wm -iT, risi toli iqneba a) mgzavrobis

bisas?

dro da b) maqsimaluri siCqare? aage x-is, -s

78

pirvel

naxevarze

da a-s t-ze damokidebulebis grafikebi.

2.34 suraTze mocemulia wrfivad

moZravi wertilis x-is t-ze damokidebulebis

55

tilis myisi siCqare t = 4,5 wm momentSi? g)

82 2.35 suraTze mocemulia x RerZis gaswvriv moZravi wertilis a aCqarebis t droze


damokidebulebis grafiki. rodesac t = 0,

risi tolia wertilis saSualo aCqareba 0-

wertilis koordinatia 4 m, xolo siCqare

dan 4,5 wm-mde? d) risi tolia wertilis myisi

2 m/wm. a) ra siCqare eqneba wertils, rodesac

aCqareba t = 4,5 wm momentSi?

t = 2 wm? b) dawere gamosaxuleba (t)-sTvis

grafiki. a) risi tolia wertilis saSualo


siCqare 0-dan 4,5 wm-mde? b) risi tolia wer-

(m/wm-ebSi), romelic gamosadegi iqneba Su-

a (m/wm 2)

(m)

aledisTvis 2 t 4.

t (wm)
sur. 2.34 amocana 78

79 sxeulis mdebareoba mocemulia formuliT x=2t 3 , sadac x izomeba metrebSi,


xolo t wamebSi. ipove a) saSualo siCqare
da b) saSualo aCqareba t = 1-dan t = 2 wm-mde.
Semdeg ipove g) myisi siCqare da d) a myisi
aCqareba, rodesac t = 1 wm. amis Semdeg ipove
e) da v) a, rodesac t=2 wm. z) Seadare myisi da
saSualo mniSvnelobebi da TiToeul SemTx-

t (wm)
sur. 2.35 amocana 82

83 matarebelma moZraoba daiwyo TanabaraCqarebulad. garkveuli drois ganmavlobaSi matarebeli midioda 30 m/wm siCqariT, xolo Semdeg 160 m

50 m/wm siCqariT

gaiara. gamoTvale a) aCqareba, b) 160 m-is gavlis dro, g) 30 m/wm siCqaris miRwevis dro da
d) manZili, romelic matarebelma gaiara uZraobis mdgomareobidan 30 m/wm siCqaris miR-

vevaSi axseni, ratom aris erTi meoreze meti.

wevamde. e) aage x-is t-ze da -s t-ze damokide-

T) aage x-is t-ze da -s t-ze damokidebulebis

bulebis grafikebi.

grafikebi da aCvene maTze a)-s pasuxi.

80 tyviis burTi 5,2 m simaRlis tram-

84 120 m simaRlis Senobis bolo sarTulze gaCerebuli carieli liftis bagiri gaw-

plinidan tbaSi Cavarda. is wyals garkveuli

yda. a) ra siCqariT daecema lifti miwaze?

siCqariT daeca da fskerzec imave Tanabari

b) ramden xans gagrZeldeba vardna? g) rogo-

siCqariT CaiZira. burTma fskers Camovard-

ri iqneba liftis siCqare, rodesac naxevar

nidan 4,8 wm-Si miaRwia. a) ra siRrmisaa tba?

gzas gaivlis? d) ra dro dasWirdeba gzis

gamoTvale burTis saSualo siCqaris b) ricx-

pirveli naxevris gavlas?

viTi mniSvneloba da g) mimarTuleba (maRla

85 reaqtiulZraviani manqana, romelic

Tu dabla). davuSvaT, tbaSi wyali daaSres.

swor gzaze moZraobs, gamoiyeneba adamian-

tramplinidan Camovardnili burTi fsker-

ebze didi aCqarebis zemoqmedebis Seswavlis

ze kvlav 4,8 wm-Si ecema. gamoTvale burTis

mizniT. aseTi manqana 1,8 wm-Si 1600 km/sT siC-

sawyisi siCqaris d) ricxviTi mniSvneloba da

qares aRwevs. gamoTvale a) aCqareba g-s er-

e) mimarTuleba.

TeulebSi da b) ganvlili manZili.

81 1977 wlis 26 ianvridan 1983 wlis 18 se-

86 sprinteris maqsimaluri siCqarea 11

qtembramde britanelma jorj miganma fexiT

m/wm. Tu sprinteri TanabaraCqarebul moZ-

gaiara 30600 kilometri uSuaiadan (samxre-

raobas daiwyebs, maqsimalur siCqares 12 m-is

Ti amerikis ukiduresi samxreTi wertili)

gavlis Semdeg miaRwevs da am siCqares 100 m-

pradhous yuremde (aliaska). ramden m/wm-s

iani trasis bolomde inarCunebs. a) ra droSi

udris misi saSualo siCqare?

gaivlis sprinteri 100 m-s? b) drois gasaum-

56

Tavi 2

wrfivi moZraoba

jobeseblad sprinteri cdilobs maqsimal-

ze. Semdeg megobari muyaos xels gauSvebs,

uri siCqaris miRwevis manZili Seamciros.

xolo Seni amocanaa _ is rac SeiZleba male

risi toli unda iyos es manZili, rom man

daiWiro. niSani im adgilze, romliTac muy-

trasa 10 wm-Si dafaros?

aos daiWer, reaqciis dros gaCvenebs. a) mar-

87 sportuli avtomobili 60 km/sT siCqa-

cxena wertilidan ra manZilze moaTavsebdi

res 5,4 wm-Si aRwevs. a) ra aCqarebiT moZrao-

50 m/wm niSans? ra manZilze ganalagebdi niS-

bs avtomobili am periodSi? b) Tu aCqareba

nebs b) 100 g) 150, d) 200 da e) 250 mwm? (mag-

Tanabaria, ra manZils gaivlis 5,4 wm-Si? g) ra

aliTad, iqneboda Tu ara 100 mwm niSani Savi

dro dasWirdeba avtomobils 0,25 km-is gas-

wertilidan 2-jer ufro Sors, vidre 50 mwm

avlelad, Tu aCqareba a)-Si miRebuli mniSvn-

niSani?).

elobis tolia.

88

reaqciis dro (mwm)

wertili moZraobas iwyebs aTvlis

saTavidan t = 0 momentSi da gadaadgildeba

x RerZis dadebiTi mimarTulebiT. siCqaris


droze damokidebulebis grafiki mocemusur. 2.37 amocana 90

lia 2.36 suraTze. a) ra aris wertilis koordinati, rodesac t = 5 wm? b) ra siCqare aqvs
wertils, rodesac t = 5 wm? g) ra aCqarebiT
moZraobs wertili, rodesac t = 5 wm? d) ra
saSualo siCqare aqvs wertils t = 1-dan t = 5
wm-mde? e) ra saSualo aCqareba aqvs wertils
drois am monakveTSi?

91 60 m simaRlis Senobis saxuravidan qva


Camovarda. miwidan ra simaRleze imyofeba
qva davardnamde 1,2 wm-iT adre?

92 36,6 m simaRlis Senobis saxuravidan


burTi vertikalurad Camoagdes. burTma miwidan 12,2 m simaRleze myof fanjaras Camogdebidan 2 wm-is Semdeg Cauara. ra siCqare aqvs
burTs, rodesac fanjaras Cauvlis?

v (m/wm )

93 Jongliori burTebs H simaRleze isvris. ra simaRleze unda aisrolos Jongliorma burTebi, rom isini haerSi orjer ufro
didxans iyvnen?

94 ori margaliti erTi da imave simaRt (wm)


sur. 2.36 amocana 88

lidan Tavisuflad ecema 1 wm-is SualediT.


pirveli margalitis vardnis dawyebidan
ramden xanSi iqneba margalitebs Soris 10 m
manZili?

89 qva vertikalurad aisroles. zeviT


frenis dros qvam A wertils siCqariT Cauara, xolo B wertils, romelic A-ze 3 m-iT
maRlaa _

siCqariT. gamoTvale a) siCqare

da b) qvis mier miRweuli maqsimaluri simaRle.

90 2.37 suraTze naCvenebia adamianis


reaqciis drois gasazomi martivi xelsawyo.
xelsawyo ubralo muyaoa, romelzec gamosaxulia skala da ori Savi wertili. megobars muyao vertikalurad uWiravs ise, rom
misi cera da saCvenebeli TiTebi marjvena
wertils exeba, xolo Seni cera da saCvenebeli TiTebi damiznebulia marcxena wertil-

95 manqanis dasamuxruWeblad jer si


tuaciis gasaazrebeli dro gWirdeba, ris
Semdegac manqana Tanabrad Senelebulad
Cerdeba. warmoidgine, rom pirveli fazis
ganmavlobaSi

(damuxruWebis

dawyebamde)

manqanam 56,7 m gaiara sawyisi 80,5 km/sT siCqariT, xolo meore fazis ganmavlobaSi
24,2m sawyisi 48,3 km/sT siCqariT. gamoTvale
a) Seni reaqciis dro da b) aCqarebis ricxviTi mniSvneloba.

96 Tu beisbolis momwodebeli burTs 160


km/sT siCqariT isvris horizontalurad, ra
dro dasWirdeba burTs 18,4 m-iT daSorebul
bazamde misaRwevad?

57
97 x RerZis gaswvriv protonis moZraobis formulaa x = 50t+10t2, sadac x metrebSi
izomeba, xolo t wamebSi. gamoTvale a) pro-

mwm-is manZilze grZeldeba. ra manZils gaiv-

tonis saSualo siCqare moZraobis pirveli

lis daxamxamebaSi, Tu misi saSualo siCqarea

3 wm-is ganmavlobaSi; b) protonis myisi siC-

3400 km/sT?

102 Tvalis daxamxameba daaxloebiT 100


lis gamanadgurebli mig-25 pilotis Tva-

qare, rodesac t = 3 wm, da g) protonis myisi

103 ra dro moiges niu-iorkis gasasv-

aCqareba, rodesac t = 3 wm. d) aage x-is t-ze

lelidan bufalos Sesasvlelamde 700 km-ian

damokidebulebis grafiki da aCvene, rogor

monakveTze avtomobilistebma, roca niu-

SeiZleba am grafikze a)-s pasuxis povna.

iorkis avtostradaze siCqaris zRvari 55

e) grafikze aCvene b)-s pasuxi; v) aage -s t-ze

ml/sT-dan 65 ml/sT-mde gazardes?

damokidebulebis grafiki da masze aCvene


g)-s pasuxi.

104 motocikleti moZraobda 30 m/wm


siCqariT, rodesac mZRolma daamuxruWa.

98 1,2 m sigrZis lulis mqone Tofidan

damuxruWebis dawyebidan 3 wamSi siCqare 15

gasrolili tyviis siCqare 640 m/wm-ia. dauS-

m/wm-mde Semcirda. ra manZils gaivlis mo-

vi, rom aCqareba Tanabaria, da gamoTvale

tocikleti damuxruWebis dawyebidan ga-

dro, romelsac tyvia gaatarebs lulaSi gas-

Cerebamde?

105 paraSutisti TviTmfrinavidan xte-

rolis Semdeg.

99 2.38 suraTze mocemulia x RerZis

ba da 50 metrs Tavisuflad vardeba. Semdeg

gaswvriv moZravi wertilis a aCqarebis t-ze

paraSuti ixsneba da Senelebisas aCqareba

damokidebulebis grafiki. rodesac t = 2 wm,

2 m/wm2-is tolia. paraSutisti miwaze 3 m/wm

wertilis siCqarea 7 m/wm. gamoTvale werti-

siCqariT ecema. a) ramden xans imyofeba para-

lis siCqare, rodesac t = 6 wm.

Sutisti haerSi? b) ra simaRleze daiwyo


vardna?

a (m/wm2)

106 piloti horizontalurad mifrinavs 1300 km/sT siCqariT dedamiwidan 35 mis simaRleze (h=35). magram t = 0 momentSi
dedamiwis zedapiris daxrilobaa =4,3.
Tu piloti TviTmfrinavis mimarTulebas ar
Secvlis, ra t momentSi Seejaxeba dedamiwas?
t (wm)

h
sur. 2.38 amocana 99
sur. 2.39 amocana 106

100 maRaros urika gorakze 20 km/sT


siCqariT avida da iqidan 35 km/sT siCqariT

107 rodesac mZRoli manqanas mkveTrad

Camovida (urikis gorakis Tavze yofnis dro

amuxruWebs, gaCerebis manZili gamoiTvle-

ugulebelyofilia). gamoTvale urikis saSu-

ba `reaqciis manZilisa~ da `damuxruWebis

alo siCqare mTliani mgzavrobis manZilze.

manZilis~ SejamebiT. `reaqciis manZili~

101 1889 wels iubulporSi (indoeTi) ba-

aris sawyisi siCqarisa da mZRolis reaqciis

giris gadaqaCvis Sejibri 2 saaTsa da 41 wuTs

drois namravli. cxrilSi mocemulia tipi-

gagrZelda. gamarjvebulma gundma bagiris

uri ricxviTi mniSvnelobebi. a) ra reaqciis

centri 3,7 m-iT gadaaadgila. gamoTvale Se-

dro aqvs mZRols? b) ra manZilis Semdeg gaC-

jibris dros bagiris centris saSualo siC-

erdeba manqana, Tu misi sawyisi siCqarea 25

qare sm/wT-ebSi.

m/wm?

58

Tavi 2

wrfivi moZraoba
tempSi da b) ra iqneba saSualo siCqaris

sawyisi
siCqare
(m/wm)

reaqciis manZili (m)

10

7,5

20
30

damuxruWebis manZili (m)

gaCerebis
manZili
(m)

ricxviTi mniSvneloba m/wm-ebSi? Tu gundi

12,5

saSualo siCqaris ricxviTi mniSvneloba

15

20

35

22,5

45

67,5

TiToeul tempSi gadis 8 m manZils, g) ra dro


dasWirdeba TiToeul temps da d) ra iqneba
m/wm-ebSi?

114 motociklisti Cqardeba horizontalur swor trasaze. trasis 6 Tanabar, 10 m-iT

108 Saflbordis (samagido TamaSi) diski kiis dartymis Sedegad Tanabrad aCqardeba da 1,8 m-is manZilze 6 m/wm siCqares aRwevs.
am dros diski iwyebs Tanabarad Senelebas
2,5 m/wm2 aCqarebiT da Cerdeba. a) ra dro gava
diskis aCqarebidan gaCerebamde? b) ra manZils gaivlis diski?

109 aRmosavleTiT mimarTuli x RerZis


gaswvriv moZrav motociklets aqvs aCqareba

a = (6,112t) m/wm2, drois 0 t 6 SualedSi.


rodesac t = 0, motociklis siCqare da mdebareoba, Sesabamisad, aris 2,7 m/wm da 7,3 m.
a) ra maqsimalur siCqares miaRwevs motocikleti? b) ra manZils gaivlis motocikle-

daSorebul monakveTebze damontaJebulia


boZebi, romlebzec motociklistis moZraobis dro izomeba. cxrilSi mocemulia erTi
cdis Sedegebi. a) ipove, ras udris TiToeuli d manZili t-s mimarT da motociklis a aCqareba. b) cxrilis monacemebis gamoyenebiT
aage d -s t2-ze damokidebulebis grafiki.
g) ipove motociklistis aCqarebis ricxviTi
mniSvneloba.
boZis nomeri

ganvlili
manZili (m)

10

20

30

40

50

dro (wm)

1,63 2,33 2,83 3,31 3,79

ti t = 0-dan t = 6 wm-mde?

110 msxverplze Tavdasxmisas Cxriala


gvelis Tavis aCqarebaa 50 m/wm2. Tu manqanis
aCqarebac igivea, ra droSi miaRwevs manqana
100 km/sT siCqares?

111 giganturma avialainerma afrenisTvis 360km/sT siCqares unda miaRwios. ra minimaluri Tanabari aCqarebaa saWiro 1,8 km-is
sigrZis asafreni zolidan afrenisTvis?

112 avtomobilis mZRolma 0,5 wamSi


siCqares Tanabarad moumata 25 km/sT-dan

115 inglisis nacionalur fizikur la


boratoriaSi Tavisufali vardnis g aCqarebis gazomvisTvis vakuumur kameraSi minis
burTi maRla aisroles. 2.40 suraTze Tdab
aris burTis mdebareobis or wertils Soris droiTi intervali konkretul dabal
simaRleze, xolo T maR droiTi intervali

konkretul maRal doneze, H aris manZili am


or simaRles Soris. daamtkice, rom

55 km/sT-mde. motociklistma ki _ 0,5 wamSi

g =

0-dan 30 km/sT-mde. gamoTvale a) manqanis aC-

8H

2
Tdab
T2maR

qareba da b) motociklis aCqareba.


dros maspinZelTa

gundi mimdevrobiT oTx tempSi moZraobs: a)


swrafad (120 nabiji wuTSi, 30 duimi nabijSi),

simaRle

113 merilendSi saomari wvrTnebisas


gamarTuli Sejibris

T maR

2) swrafad da naxevari nabijiT (120 nabiji

T dab

wuTSi, 15 duimi nabijSi), 3) ormagi tempiT

dro

(180 nabiji wuTSi, 36 duimi nabijSi), 4) or-

sur. 2.40 amocana 115

magi tempiT da naxevari nabijiT (180 nabiji


wuTSi, 18 duimi nabijSi). Tu gundi TiToeul
tempSi moZraobs 5 wm-is ganmavlobaSi, a) ra
manZils (metrebSi) gaivlis gundi TiToeul

116 NASA-s uwonadobis kvlevis centrSi 145 m simaRlis koSki dgas. es aris carie-

59
li vertikaluri Senoba, romelSic SeiZleba

117 h simaRlidan 0 sawyisi siCqariT

1 m diametris sferos Camogdeba. a) ra drois

burTi vertikalurad dabla isroles. a) ra

manZilze iqneba sfero Tavisufali vardnis

siCqare eqneba burTs miwaze dacemis dros?

mdgomareobaSi? b) rogori iqneba sferos

b) ra droSi miaRwevs burTi miwas? ra iqneba

siCqare, rodesac is koSkis fskerze arsebul

pasuxebi g) a)-sTvis da d) b)-sTvis, Tu burTs

damWer mowyobilobas miaRwevs? g) daWeris

imave simaRlidan da imave siCqariT maRla

Semdeg, sfero neldeba 25 g uaryofiTi aCqa-

aisvrian? sanam formulebs dawer, moifiqre,

rebiT da bolos Cerdeba. ra manZils gaivlis

g)-s da d)-s pasuxebi meti iqneba a)-sa da b)-s

sfero Senelebis dros?

pasuxebze, naklebi Tu toli.

veqtorebi

udabnos WianWvela saharis udabnoSi cxovrobs. budidan sakvebis mosaZeb


nad gamosuli WianWvela SemTxveviTi traeqtoriiT moZraobs, rogorc es
suraTzea naGvenebi. aseTi traeqtoriiT WianWvela udabnos qviSaze zog
jer 500 m-ze met manZilsac gadis, magram rogorc ki ukan dabrunebas
ganizraxavs, yovelgvari orientiris gareSe pirdapir saxlisken mirbis.

rogor agnebs udabnoSi budisken gzas WianWvela niSnebis gareSe?


pasuxs am TavSi SeityobT

3.1

ra aris fizika?

fizikaSi gvxvdeba uamravi sidide, romelTac aqvs ricxviTi mniSvneloba da mimarTuleba.


maSasadame, am sidideebis asaxvisTvis saWiroa specialuri maTematikuri ena veqtorebis ena.
es ena gamoiyeneba inJineriaSi, mecnierebasa da yoveldRiur saubarSic _ ki. Tu odesme vinmesTvis giTqvams: `xuT korpuss rom gascdebi, marcxniv Seuxvie~, maSin swored veqtorebis
ena gamogiyenebia. zRvaosnoba mTlianad veqtorebzea dafuZnebuli. fizikosebi da inJinrebi
veqtorebs iyeneben brunvisa da magnituri Zalebis aRwerisTvis. am TavSi yuradRebas gavamaxvilebT mxolod veqtorebis enaze.

3.2

veqtorebi da skalarebi

swori xazze moZrav wertils SeiZleba hqondes ori mimarTuleba. SegviZlia erTi mimarTulebiT moZraoba dadebiTad miviCnioT, meore mimarTulebiT moZraoba ki uaryofiTad. magram, samganzomilebian sivrceSi moZravi wertilis mimarTulebis aRsaniSnavad `plius~
an `minus~ niSani sakmarisi aRar aris. saWiroa veqtoris gamoyeneba.

veqtors aqvs ricxviTi mniSvneloba da mimarTuleba. veqtori emorCileba masze moqmedebis garkveul wesebs, romlebsac am TavSi ganvixilavT. veqtorul sidides aqvs rogorc ricxviTi mniSvneloba, aseve mimarTuleba da, maSasadame, SeiZleba gamovsaxoT veqtoris saxiT. veqtoruli fizikuri sidideebia gadaadgileba, siCqare da aCqareba. am wignSi kidev
bevr veqtorul sidides gavecnobiT, amitom maTTan dakavSirebuli moqmedebebis wesebis Seswavla momdevno TavebSi Zalian dagexmarebaT.

60

61

3.3 veqtorebis geometriuli Sekreba


zogierT fizikur sidides, magaliTad, temperatu-

ras, wnevas, energias, masas da dros, mimarTuleba ar


gaaCnia. aseT sidideebs skalaruls uwodeben da maT
Cveulebrivi algebris kanonebs miusadageben. skalaruB

li sidide gamoisaxeba ricxviTi mniSvnelobiT da niSniT


(magaliTad, temperatura - 400 F).

(a)

umartivesi veqtoruli sididea gadaadgileba anu


mdebareobis cvlileba. veqtors, romelic gadaadgile-

bas gamosaxavs, gadaadgilebis veqtors uwodeben

(arsebobs agreTve siCqaris da aCqarebis veqtorebi).


roca wertilis mdebareoba icvleba A-dan B-ze (sur. 3.1
a), gadaadgilebas gamovsaxavT am wertilebis SemaerTebeli mimarTuli isriT. isari veqtoris grafikuli gamosaxulebaa. veqtoris simbolos, am wignSi mocemuli sxva
tipis isrebisgan gamosarCevad, aqvs samkuTxedis formis
isari.

3.1 a suraTze isrebs A-dan B-mde, A-dan B-mde da Adan B-mde erTnairi sidide da mimarTuleba aqvs. maSasa-

(b)

A
sur. 3.1 a) samive isars Tanabari sigrZe
da mimarTuleba aqvs, maSasadame, samive
erTsa da imave gadaadgilebas asaxavs.
b) ori wertilis SemaerTebeli samive
xazi gadaadgilebis erTsa da imave veqtors Seesabameba.

dame, es gadaadgilebis erTnairi veqtorebia da aRwers wertilis mdebareobis erTnair cv-

lilebas. veqtoris gadaadgilebisas misi ricxviTi mniSvneloba ar icvleba, Tu misi sigrZe


da mimarTuleba ar Seicvala.
gadaadgilebis veqtori wertilis moZraobis realur traeqtorias ar gviCvenebs. magaliTad, 3.1 b suraTze A da B wertilebis SemaerTebeli gadaadgile-bis samive wiri imave veqtors Seesabameba, romelsac 3.1 asuraTze vxedavT. gadaadgilebis veqtori mxolod moZraobis saboloo Sedegs asaxavs da ara Tavad moZraobas.

3.3

veqtorebis geometriuli Sekreba

davuSvaT, rogorc 3.2a suraTze naCvenebi, wertili moZraobs A-dan B-sken da Semdeg B-dan

C-sken. sruli gadaadgilebis asaxva (traeqtorias mniSvneloba ara aqvs) SeiZleba AB da BC


gadaadgilebis veqtorebis saSualebiT. am ori gadaadgilebis jami aris gadaadgileba A-dan
C-mde. AC-s vuwodebT AB da BC veqtorebis jams (an Sedegs). es Cveulebrivi algebruli
jami ar aris.

3.2b suraTze 3.2a suraTidan gadavitaneT veqtorebi


da aRvniSneT Tavze patara isriani simboloTi, rogoricaa, magaliTad,

namdvili
traeqtoria

. Tu gvsurs veqtoris mxolod ricx-

viTi mniSvnelobis Cveneba (niSnisa da mimarTulebis gareSe), viyenebT ubralod simboloebs, magaliTad a, b, s
da a.S. Tavze isriani simbolo asaxavs veqtoris orive

(a)

sruli gadaadgileba
veqtorebis jamia

Tvisebas sididesa da mimarTulebas.

3.2b suraTze naCvenebi sami veqtoris urTierTdamokidebuleba SeiZleba gamoisaxos veqtoruli for-

(b)

muliT

rac imas niSnavs, rom

(3.1)

veqtori

da

veqtorebis

sur. 3.2 a) AC veqtori AB da BC veqtorebis jamia. b) igive veqtorebi sxva


saxelebiT.

62

veqtorebi

Tavi 3

jamia. 3.1 formulaSi `+~ niSans da sityvebs `jami~


veqtorebis
jami

dasawyisi

da `mimateba~ gansxvavebuli mniSvnelobebi aqvs,


vinaidan gulisxmobs ricxviT mniSvnelobasac da

dasasruli

mimarTulebasac.

3.2 suraTze naCvenebia organzomilebiani

da

veqtorebis geometriuli Sekrebis procedura.

1) daxaze SenTvis saWiro masStabis

sur. 3.3.

da veqtorebis Sekreba SeiZleba


orive TanmimdevrobiT. ix. formula 3.2.

2) daxaze aseTive masStabis


misi

saTave

veqtoris

veqtori.

veqtori ise, rom


bolos

emTxveodes.

3) veqtoruli jami aris veqtori, romelic gaivleba -s saTavidan -s bolomde.


veqtorTa Sekrebas ori Tviseba aqvs: 1) Sekrebis Tanmimdevrobas mniSvnelobas ar aqvs.

-s

a , b da c veqtorebis Sekrebisas maTi nebismieri mimdevrobiT dalageba


SeiZleba. ixile formula 3.3.
sur. 3.4

da

-s Sekreba gvaZlevs imave Sedegs, rasac


-s Sekreba (sur. 3.3). maSasadame,

-s da

(gadanacvlebadobis kanoni)

(3.2)

2) rodesac mocemuli gvaqvs orze meti veqtori, maTi Sekreba nebismieri TanmimdevrobiT
SeiZleba. maSasadame, Tu gvinda

da

da maT jams mivumatoT , an jer

da

veqtorebis Sekreba, SegviZlia jer


SevkriboT da mere mivumatoT

da

SevkriboT

. Sedegi orive SemTx-

vevaSi erTi da igive iqneba, rogorc es 3.4 suraTzea naCvenebi.



veqtor -s aqvs

)+

+(

+ )

(uRlebadobis kanoni)

(3.3)

-s Tanabari sidide, magram sawinaaRmdego mimarTuleba (sur. 3.5). 3.5

suraTze naCvenebi ori veqtoris Sekreba mogvcems


+ ( ) = 0
maSasadame, -s damateba igivea, rac
veqtorebs Soris sxvaobis dasadgenad: Tu

anu veqtorebis

veqtorisa da

sxvaoba

-s gamokleba. veqtorTa am Tvisebas viyenebT

+( )

, maSin
(veqtorebis gamokleba)

(3.4)

veqtoris SekrebiT vipoveT. 3.6 suraTze

igive moqmedeba naCvenebia geometriulad.


iseve, rogorc algebraSi, veqtoris simbolos gadatana gamosaxulebis erTi mxaridan meoreze daSvebu-

da Tanabari sidide da urTierTsawinaaRmdego mimarTuleba aqvs.

sur. 3.5 veqtorebs

lia, magram saWiroa niSnis Secvla. magaliTad, Tu gvaqvs


formula 3.4 da gvWirdeba
+

an

-s povna, SeiZleba daiweros

miuxedavad imisa, rom mxolod gadaadgilebis veq-

63

3.3 veqtorebis geometriuli Sekreba

(a)

sur. 3.6 a) veqtorebi

da . b)

veqtors

gamosaklebad

-sTvis

veqtoris

(b)

veqtors vumatebT.

torebi ganvixileT, Sekrebisa da gamoklebis wesebi saerToa yvela tipis veqtorisTvis, iqneba es siCqare, aCqareba Tu raime sxva veqtoruli sidide. Tumca, dasaSvebia mxolod erTi tipis
veqtorebis Sekreba. magaliTad, SegviZlia SevkriboT ori gadadgileba, ori siCqare, magram
gadaadgilebisa da siCqaris Sekreba yovelgvar azrsaa moklebuli. es igivea, rom SevkriboT

21 wami da 12 metri.

sakontrolo wertili 1

+ .

da

da

gadaadgilebebis sidideebia 3 m da 4 m, xolo

-s mimarTulebebis gaTvaliswinebiT, rogori iqneba: a) -s maqsi-

maluri SesaZlo sidide da b) minimaluri SesaZlo sidide?

3.1

amocanis amoxsnis nimuSi


sportuli orientirebis gakve
Tilze Seni mizania banakidan rac

SeiZleba Sors wasvla, risTvisac

mxolod sami wrfivi gadaadgilebis

30

ufleba gaqvs. SegiZlia nebismieri

gadaadgilebebi:

, 2 km aRmosavleTiT;
, 1 km dasavleTiT.
-Ti,

ki

SegiZlia Secvalo

-Ti. rogoria is maqsimaluri

manZili, romliTac SegiZlia banaks daSorde


mesame gadaadgilebis dasasruls?

amoxsna: gavavloT veqtorebi

da , rogorc naCvenebia 3.7a suraTze. amis


Semdeg furcelze gadavaadgiloT sami veqtori da ise davalagoT, rom erTis saTave
emTxveodes meoris bolos. vipovoT am veqtorebis

masStabi km-Si

(a)

b) , 2 km, 30 Crdilo-aRmosavleTiT;
g)

(b)

TanmimdevrobiT gamoiyeno Semdegi


a)

jami. pirveli veqtoris saTave

emTxveva banakis mdebareobas, xolo mesame


veqtoris bolo gaCerebis wertils.

jam-

uri veqtori gaivleba pirveli veqtoris saTavidan mesame veqtoris bolomde. misi d si-

sur. 3.7. a)

gadaadgilebis
veqtorebi. maTgan
mxolod sami unda gamoviyenoT. b) banakidan Seni daSoreba udidesi iqneba, Tu nebismieri TanmimdevrobiT SeaerTeb , da veqtorebs.

dide banakidan daSorebis manZilia.


irkveva, rom d manZili udidesi iqneba

da

veqtorebisTvis. veqtorebis dalageba nebismieri TanmimdevrobiT SegviZlia, vinaidan jami ar Seicvleba. 3.7b suraTze naCvenebi
TanmimdevrobisTvis veqtorebis jami iqneba
=

+ ( )

3.7 a suraTze naCvenebi masStabis gamoyenebiT vzomavT veqtorebis jamis d sigrZes:

d = 4,8 k

(pasuxi)

64

veqtorebi

Tavi 3
y

(g)

(b)

(a)

veqtoris ax da ay komponentebi. b) veqtoris gadaadgilebisas komponentebi ar icvleba, Tu veqtoris sidide da mimarTuleba ucvlelia. g) komponentebi Seadgens marTkuTxa samkuTxedis kaTetebs, romlis
hipotenuza veqtoris sididis tolia.

sur. 3.8. a)

3.4 veqtorebis komponentebi


veqtorebis geometriuli Sekreba sakmaod damRlelia. arsebobs amis ufro martivi da
zusti meTodi, romelic veqtorebis marTkuTxa koordinatTa sistemaSi ganlagebas moiTxovs.

x da y RerZebi, rogorc wesi, sibrtyeze ixazeba, ise, rogorc es 3.8a suraTzea naCvenebi. z RerZi gamodis koordinatTa saTavidan, Tumca amjerad mas ugulebelvyofT da mxolod organzomilebian veqtorebs ganvixilavT.
veqtoris komponenti aris veqtoris gegmili RerZze. magaliTad, 3.8 a suraTze ax aris

veqtoris komponenti x RerZze, xolo ay

veqtoris komponenti y RerZze. RerZze veqtoris

gegmilis sapovnelad am veqtoris boloebidan RerZze perpendikularul xazebs davuSvebT.

x RerZze veqtoris gegmili aris x komponenti, xolo y RerZze y komponenti. komponentebis


povnis process veqtoris dagegmileba ewodeba.
veqtoris komponents igive mimarTuleba aqvs (RerZis gaswvriv), rac Tavad veqtors. 3.8
suraTze ax da ay dadebiTia, vinaidan
TulebiT. Tu

veqtori mimarTulia orive RerZis dadebiTi mimar-

veqtors SemovabrunebT, maSin orive komponenti uaryofiTi gaxdeba. 3.9 su-

raTze b veqtoris dagegmileba mogvcems dadebiT bx komponents da uaryofiT by komponents.


sazogadod, veqtors aqvs sami komponenti, Tumca 3.8 a suraTis SemTxvevaSi, z RerZze misi
komponenti nulis tolia. 3.8 a da b suraTebze Cans, rom Tu veqtors mimarTulebis Secvlis
gareSe gadavaadgilebT, misi komponentebi ar Seicvleba.

3.8a suraTze

veqtoris komponentebis povna SeiZleba trigonometris daxmarebiT:


sadac aris kuTxe

ax = a cos

da

ay= a sin ,

(3.5)

veqtorsa da x RerZis dadebiT mimarTulebas Soris, xolo a aris

bx = 7 m

veqtoris sidide. 3.8 g suraTze Cans, rom

veqtori

da misi komponentebi x da y RerZebze marTkuTxa samkuTxeds qmnis. suraTze aseve Cans, rom komponentebis

by = 5 m

saSualebiT SeiZleba veqtoris ageba, Tu komponentebs


ise davalagebT, rom erTis saTave meores bolos daemTxves, Semdeg ki avagebT marTkuTxa samkuTxeds, romlis hipotenuza erTi komponentis saTavidan meoris
bolosken mimarTuli veqtori iqneba.
koordinatTa RerZebze veqtoris dagegmilebis
veqtoris komponenti x
RerZze dadebiTia, xolo y RerZze _
uaryofiTi.

sur. 3.9.

Semdeg SeiZleba misi komponentebis gamoyeneba Tavad


veqtoris nacvlad. magaliTad, 3.8 a suraTze naCvenebi

65

3.4 veqtorebis komponentebi


veqtori moicema (srulad ganisazRvreba) a-Ti da -Ti. imave veqtoris asaxva ax da ay komponentebis saSualebiTac SeiZleba. monacemebis orive wyvili erTsa da imave informacias
Seicavs. Tu veqtori mocemuli gvaqvs komponenturi saxiT (ax da ay) da gvsurs misi aRniSvna

sidide-kuTxuri saxiT (a da ), viyenebT Semdeg formulebs:

ay
a = ax2 + ay2 da tg = a
x

(3.6)

ufro zogad, samganzomilebian SemTxvevaSi, veqtoris mosacemad gvWirdeba sidide da


ori kuTxe (vTqvaT, a, da ) an sami komponenti (ax, ay da az).
sakontrolo wertili 2. suraTze naCvenebi meTodebidan, romelia swori

x da y RerZebis komponentebidan

veqtoris asagebad?

ax

ax

ax

ay

ay

ay

(a)

(b)

(g)

x
ay

ax

ax

ay

x
ay

ax
(d)

(e)

amocanis amoxsnis nimuSi

(v)

3.2
y

patara TviTmfrinavi Rrublian dRes


aeroportidan afrinda. amis Semdeg TviT
mimarTulebiT

samxreTiT iyo TviTmfrinavi aeroportidan


am momentSi?

22

triT CrdiloeTiT da ramdeni kilometriT

5k

kilome-

100

21

Crdilo-aRmosavleTis

mifrinavda 22 kuTxiT. ramdeni

manZili (km)

is

200

mfrinavi SeniSnes aqedan 215 km-Si, rodesac

amoxsna: amocanaSi mocemulia veqtoris si-

dide (215 km) da kuTxe (22 Crdilo-aRmosavleTiT). unda vipovoT veqtoris komponentebi. avagoT xy koordinatTa sistema, sadac

manZili (km)

100

da x RerZis dadebiTi mimarTuleba aRmosavleTi iqneba, xolo y RerZisa CrdiloeTi


(sur. 3.10). simartivisTvis, aTvlis saTave

sur. 3.10. TviTmfrinavi aeroportidan frindeba da


garkveuli drois Semdeg P wertils aRwevs.

66

veqtorebi

Tavi 3

aeroportis mdebareobas davamTxvioT. TviT


mfrinavis gadaadgileba _

veqtori aer

Tebs aTvlis saTavesa da im wertils, sadac


TviTmfrinavi dainaxes.

veqtoris kompo-

nentebis sapovnelad, gamoviyenoT formula

3.5,
dx = d cos = (215 km)(cos 68) = 81 km (pasuxi)

amocanis amoxsnis nimuSi

dy = d sin = (215 km) (sin 68)


= 199 km 200 km,

(pasuxi)

sadac = 68 (= 9022):
maSasadame, TviTmfrinavi aRmosavleTiT 81
km-iT, xolo CrdiloeTiT 200km-iT aris daSorebuli aeroportidan.

3.3

ori aTwleulis manZilze mRvimeebis mkv-

zeviT

levarTa jgufebi eZebdnen gzas kentukiSi

Cr.

mdebare flint rijis gamoqvabulTa sistemasa da mamontis gamoqvabuls Soris. rode-

2,6 km

das.

sac, sabolood, es gza aRmoaCines, gamoqvab-

dasasruli

ulebis erTiani sistema msoflios yvelaze

25 m

aRm.
dasawyisi
qveviT

grZel gamoqvabulad aRiares (200 km-ze meti

samx.

sigrZis). gzis maZieblebma uricxv gadasasv-

(a)

lelebze xoxviTa da mokuntuli siaruliT


da 25 m zeviT. risi tolia maTi gadaadgileba
dasawyisidan dasasrulamde?

zeviT

dasasruli

gaiares 2,6km dasavleTiT, 3,9 km samxreTiT


0,025 km

d
dh

amoxsna: mocemuli gvaqvs samganzomilebiani

veqtoris komponentebi da gvWirdeba veqtoris ricxviTi mniSvneloba da ori kuTxe,

qveviT
(b)

raTa veqtoris mimarTuleba ganvsazRvroT.


Tavdapirvelad komponentebi gamovsaxoT,
rogorc 3.11a suraTzea naCvenebi. horizontaluri komponentebi (2,6km dasavleTiT da

3,9km samxreTiT) marTkuTxa samkuTxedis ka-

sur. 3.11 a) mRvimeebis mkvlevarTa jgufis mTliani


gadaadgilebis komponentebi da maTi horizontaluri
gadaadgileba dh. b) gverdiTi xedi, romelic aCvenebs
dh-s da jgufis mTliani gadaadgilebis
veqtors.

Tetebs qmnis. mkvlevrebis horizontaluri


gadaadgileba samkuTxedis hipotenuzaa da
misi dh sigrZe gamoiTvleba piTagoras Teoremis saSualebiT:

dh = (2.6 km)2 + (3.9 km)2 = 4.69 km.

gamosayeneblad,

3.11a

suraTs

SevxedoT

Crdilo-dasavleTidan. miviRebT 3.11b suraTs, romelzec vertikaluri komponenti


da dh horizontaluri gadaadgileba kidev

3.11a suraTze naCveneb samkuTxedze vxedavT,

erT marTkuTxa samkuTxeds qmnis. amjerad,

rom horizontaluri gadaadgileba mimar-

mkvlevrebis mTliani gadaadgileba samkuT

Tulia samxreT-dasavleTisken h kuTxiT,

xedis hipotenuzas emTxveva, romlis d sig-

romelic gamoiTvleba Semdegnairad:

rZe gamoiTvleba formuliT:

3,9 km
tg h = 2,6 km
cxrilidan,

h = 56

d = (4.69 km)2 + (0.025 km)2 = 4.69 km


4.7 km.

(pasuxi)

mTliani gadaadgilebis mimarTulebis sa


povnelad saWiro ori kuTxidan erTi vipo

gadaadgileba

(pasuxi)
mimarTulia

horizon

taluri gadaadgilebidan zeviT, kuTxiT.


cxrilidan = 0.3.

(pasuxi)

veT.

maSasadame, mkvlevrebis gadaadgilebis veq-

vertikaluri komponentis (25m= 0,025 km)

toris sididea 4,7km, xolo mimarTuleba

3.4 veqtorebis komponentebi


56 kuTxiT samxreT-dasavleTiT da 0,3

ba gamoqvabulidan gasasvlelis sapovnelad.

kuTxiT zeviT. saerTo vertikaluri moZ-

maT mier ganvlili gzis traeqtoria mniS-

raoba horizontalur moZraobasTan Sedare-

vnelovnad gansxvavdeba gadaadgilebis veq-

biT umniSvneloa. Tumca, es ar iyo didi nug-

torisgan, romelic ubralod swori xazia

eSi mkvlevrebisTvis, romelTac mravaljer

sawyis da saboloo mdebareobebs Soris.

mouwiaT maRla acoceba da dabla Camococe-

amocanis amoxsnis taqtika

taqtika

1:

kuTxeebi

gradusebsa

da

radianebSi
kuTxe x RerZis dadebiTi mimarTulebis
mimarT dadebiTia, Tu saaTis isris moZ
raobis sawinaaRmdego mimarTulebiT izo
meba da uaryofiTia, Tu izomeba saaTis isris
moZraobis mimarTulebiT. magaliTad, 210
da 150 erTi da igive kuTxea.
kuTxeebi izomeba radianebSic. am ori

Tad, 3.13 suraTis SemTxvevaSi am codniT


SegiZliaT daadginoT, aris Tu ara kalkulatorze miRebuli Sedegi swori. sxvadasxva
meoTxedebSi funqciebis niSnebis codnac
sakmaod gamosadegia.

taqtika 3: Sebrunebuli trigonometriuli funqciebi


Sebrunebuli funqciebis (sin1, cos1 da

erTeulis dasakavSireblad gaixsene, rom

tg1) SemTxvevaSi, kalkulatorze miRebuli

Sekruli wre 360 da 2 radiania. magaliTad,

pasuxis garda arsebobs sxva SesaZlebeli

40-is radianebSi gadasayvanad, daiwereba

2 rad
40
= 0,7 rad
360

taqtika 2: trigonometriuli funqciebi


aucileblad dagWirdebaT ZiriTadi tri
gonometriuli funqciebis sinusis, kosi-

pasuxic, romelsac kalkulatori ar iTvlis. 3.13 suraTze mocemulia Sebrunebuli


trigonometriuli

funqciebis

Sedegebis

diapazoni kalkulatorisTvis. magaliTad,

sin10,5 asocirdeba kuTxeebTan 30 (romelic


kalkulatorze moCans, vinaidan is Sedis
mis diapazonSi) da 150. orive mniSvnelobis
gasagebad 3.13 a suraTze gaavle horizonta-

nusisa da tangensis gansazRvrebebis codna,

luri xazi 0,5-is gaswvriv da daakvirdi, sad

vinaidan isini xSirad gamoiyeneba mecniere-

kveTs is sinusis funqcias.

baSi. 3.12 suraTze naCvenebia am funqciebis


gansazRvrebebi, sadac samkuTxedis gverdebi aRniSvnebis gareSea.
aucilebelia, agreTve, imis codna, Tu

rogor ganvasxvavoT swori pasuxi? swori


pasuxi isaa, romelic yovel konkretul
SemTxvevaSi ufro gonivruli gveCveneba.
magaliTad, ganvixiloT h kuTxis gamoT-

rogor icvleba trigonometriuli funqci

vlis procesi amocanis 3.3 nimuSSi, sadac

ebi kuTxis cvlilebasTan erTad. magali-

tgh=3,9/2,6=1,5. kalkulatorze tg11,5-is

sin =
cos =
tg =

kuTxis

mopirdapire kaTeti
hipotenuza

kuTxis

mimdebare kaTeti

hipotenuza

kuTxis

mopirdapire kaTeti

kuTxis

hipotenuza

kuTxis

mopirdapire
kaTeti

kuTxis

mimdebare
kaTeti

mimdebare kaTeti

sur. 3.12 trigonometriuli funqciebis gansazRvrisTvis gamoyenebuli samkuTxedi.

ixile, agreTve, danarTi E.

67

68

veqtorebi

Tavi 3

+1
-

900

sin

900

1800

2700

3600
+1

-1
- 900

(a)

cos

900

1800

2700

3600

-1

(b)

tg

+2
+1

(g)
- 900

900

1800

2700

3600

-1

sur. 3.13 sami saWiro funqcia. kalkulatoris gamoTvlis diapazoni Sebrunebuli trigonometriuli
funqciebisTvis naCvenebia grafi-kebis gamuqebuli
nawiliT.

-2

gamoTvla gvaZlevs Sedegs h = 56, magram h

reTve formula 3.6 tg-sTvis gamosadegia

= 236(=180+56) kuTxis tangensi aseve 1,5-

mxolod im SemTxvevaSi, Tu kuTxe izomeba

ia. romeli pasuxia swori? fizikuri situ-

x RerZis dadebiTi mimarTulebis mimarT.

aciidan gamomdinare (sur. 3.11a) 56 sworia,

raime sxva mimarTulebisadmi kuTxis gazom-

xolo 236 aSkarad araswori.

taqtika 4: veqtorebis kuTxeebis


gazomva

triuli funqciebi unda Seicvalos, xolo


formula 3.6-Si wiladi unda Sebrundes. bevrad iolia kuTxis gazomva x RerZis dadebiTi

3.5 formulebi cos-sa da sin-sTvis, ag

3.5

vis SemTxvevaSi 3.5 formulaSi trigonome-

mimarTulebis mimarT.

erTEulovani veqtorebi

erTeulovani veqtoris sidide 1-is tolia da romelime konkretul mimarTulebas mi-

aniSnebs. erTeulovan veqtors ar gaaCnia ganzomileba da erTeuli. misi erTaderTi daniSnuleba mimarTulebis Cvenebaa. x, y da z RerZebis dadebiTi mimarTulebis mqone erTeulovani veqtorebi aRiniSneba , da

simboloebiT, sadac `^~ niSani gamoiyeneba isris nacvlad

(sur. 3.14). 3.14 suraTze RerZebis ganlagebas marjvena koordinatTa sistemas uwodeben. es sistema aseTived rCeba RerZebis Tanabrad Semo-

brunebis SemTxvevaSi. am wignSi mxolod mxolod marjvena koordinatTa sistemebs viyenebT.


erTeulovani veqtorebi Zalian sasargebloa sxva
veqtorebis asaxvisTvis. magaliTad, 3.8 da 3.9 suraTebze veqtorebi

da

da

= ax + ay

(3 .7 )

= bx + by

(3.8)

es ori formula ilustrirebulia 3.15 suraTze.


sidideebs ax

SeiZleba gamoisaxos, rogorc

da ay uwodeben

veqtoris veqtorul

z
sur. 3.14. , da erTeulovani veqtorebi asaxavs mimarTulebebs marjvena koordinatTa sistemaze.

69

3.6 veqtorebis Sekreba komponentebis saSualebiT


komponentebs. ax da ay skalaruli sidideebia da

veqtoris skalaruli komponentebi (an

ubralod komponentebi) ewodeba.


magaliTad, amocanis 3.3 nimuSSi erTeulovan veqtorebSi gamovsaxoT mRvimeebis mkvlevagadaadgileba. Tavdapirvelad 3.11a suraTis mixedviT avagoT 3.14 suraTze naCvenebi

rebis

koordinatTa sistema. Semdeg ,

da

mivmarToT, Sesabamisad, aRmosavleTisken, zeviT da

samxreTisken. maSasadame, mogzaurobis dasawyisidan dasasrulamde

gadaadgileba erTeu-

lovani veqtorebis saSualebiT gamoisaxeba Semdegnairad:


= (2,6km)


aq (2,6km)

+ (0,025 km)

x RerZze veqtoris dx

+(3,9km)

(3.9)

komponentia, xolo (2,6 km) dx komponenti.

3.6 veqtorebis Sekreba komponentebis saSualebiT


veqtorebis Sekreba SesaZlebelia geometriulad, naxazis saSualebiT. veqtorebi aseve
ikribeba zogierTi tipis kalkulatorzec. Sekrebis mesame gza gulisxmobs maTi komponentebis Sekrebas RerZebis mixedviT, rasac axla SeviswavliT.
Tavdapirvelad, ganvixiloT toloba

romelic ambobs, rom

(3.10)

veqtori igivea, rac + veqtori. maSasadame,

veqtoris TiToeu-

+ veqtoris Sesabamisi komponentis toli:



rx = ax + bx

(3.11)

ry = ay + by

(3.12)

rz = az + bz.

(3.13)

li komponenti unda iyos

sxvagvarad rom vTqvaT, ori veqtori erTmaneTis tolia, Tu maTi Sesabamisi komponentebi tolia. formulebi 3.10-3.13 gvauwyebs, rom

veqtorebis Sesakrebad: 1) veqtorebi unda

da

davSaloT skalarul komponentebad; 2) SevkriboT es komponentebi, raTa jamuri


komponentebi miviRoT, da 3) gavaerTianoT

veqtoris komponentebi Tavad

veqtoris

veqtoris mis-

aRebad. mesame etapze SegviZlia gadavwyvitoT, erTeulovan-veqtorul CanawerSi (rogorc


formula 3.9-Si) gamovsaxoT

veqtori Tu sidide-kuTxur CanawerSi (amocanis 3.3 nimuSis pa-

suxi).
veqtorebis komponentebiT Sekrebis procedura gamosadegia veqtorebis gamoklebis SemTx-

vevaSic. gavixsenoT, rom gamokleba

+( ). gamoklebis mizniT,

da

SeiZleba gadaiweros, rogorc mimateba

SevkriboT komponentebis saSualebiT, miviRebT:

dx= ax bx, dy= ay by da dz= az bz, sadac

=dx + dy + dz .

ay

bx

(a)

x
ax

by

(b)

sur. 3.15
a)

veqtoris komponentebi;

b)

veqtoris komponentebi.

70

veqtorebi

Tavi 3

sakontrolo wertili 3.
-is da
1

-is komponentebis niSani x RerZze? b) ra iqneba


2

-is da
1

-is komponentebis niSani y RerZze? g) ra iqneba


2

a) mocemul suraTze ra iqneba

d2
d1

-is komponentebis niSnebi x da y RerZebze?

amocanis amoxsnis nimuSi

3.4
y

3.16 a suraTze naCvenebia sami veqtori:


= (4,2 m) (1,5 m)

= (1,6 m) + (2,9 m)

da

= (3,7 m)

ra iqneba veqtorTa jami

, romelic asevea

-3

-2

suraTze naCvenebi?

-1

amoxsna: sami veqtoris Sekreba SesaZlebelia

-2

RerZebze maTi komponentebis saSualebiT. x


RerZisTvis SevkriboT

da

-3

veqtorebis

x komponentebi, raTa miviRoT jamuri


toris x komponenti:

-1

veq(a)

rx= ax+ bx+ cx= 4,2 m 1,6 m + 0 =2,6 m.


aseve moviqceT y RerZisTvis:

y
2.6

ry = ay+ by+ cy = 1,5 m + 2,9 m 3,7 m = 2,3 m.


gavaerTianoT es komponentebi

-3

-2

veq

-1

-1

toris Casawerad erTeulovani veqtorebis

-2.3

-2

saSualebiT:

-3

= (2,6 m) (2,3 m)

(pasuxi)
(b)

sadac (2,6 m)

veqtoris komponenti x

aris

RerZze, xolo -(2,3 m) - y RerZze. 3.16 b suraTze naCvenebia veqtoris komponentebis dalagebis erTi meTodi

veqtoris misaRebad.

Cvens kiTxvaze pasuxis gacema aseve SesaZlebelia, Tu gavigebT

veqtoris ricxviT

sur. 3.16.

xolo kuTxe (x RerZis dadebiTi mimarTule


bisadmi)
-2,3 m

= tg1 (2,6 m) = 41,

mniSvnelobas da kuTxes. 3.6 formulidan gamomdinare, ricxviTi mniSvnelobaa

r = (2,6

m) + (2,3 m)
2

veqtori aris danarCeni sami veqtoris

jami.

(pasuxi)

`minus~ niSani gvauwyebs, rom kuTxe saaTis is(pasuxi)

ris moZraobis mimarTulebiT izomeba.

3,5 m

amocanis amoxsnis nimuSi

3.5

eqsperimentebiT dadginda, rom am Tavis

raxavs, RerZebis gaswvriv gadaadgilebebs

dasawyisSi suraTze gamosaxuli udabnos

Seajamebs da gansazRvravs veqtors, ro-

WianWvela moZraobis traeqtorias Tavis

melic pirdapir budisken aris mimarTuli.

gonebaSi arsebul koordinatTa sistemaSi

magaliTisTvis miviCnioT, rom WianWvela

avlebs. rodesac budeSi dabrunebas ganiz-

xy koordinatTa sistemaSi 3.17a suraTze

71

3.6 veqtorebis Sekreba komponentebis saSualebiT

naCvenebi mimarTulebebiT xuTjer garbis

6sm-s. mexuTe garbenis bolos, ra iqneba WianWvelas mTliani gadaadgilebis veqtoris

dasasruli
3

sidide da kuTxe? ra iqneba WianWvelas sabo


loo mdebareobis da saxlis damakavSirebeli
veqtoris

saxli

120

30

sidide da kuTxe?

(a)

dasasr.
3

Semdeg gamovTvaloT x komponentebis jami:

3.8 sm
8.2 sm

dj, x = d1x + d2x+ d3x + d4x + d5x, (3-14)


da y komponentebis jami:

(3-15)

saxli

mTliani veqtori x da y

bolos avagoT

saxli
(b)

dasasr.

dj, y = d1y + d2y + d3y + d4y + d5y.

gadaadgi

daadgilebis veqtori:
j=

30

lebis gasagebad unda SevajamoT xuTi ga

saxli

amoxsna: amocanis amoxsnis gza sami nawilisgan Sedgeba. Tavdapirvelad,

150

saxli

komponentebisgan.

(g)

formula 3.14-is gamosaTvlelad, viy-

sur. 3.17. a) xuTi garbenis saZiebeli traeqtoria;

enebT 3.5 formulas:

b) j veqtori da misi x da y komponentebi. g)


saxlTan damakavSirebeli veqtori.

d 1x = (6 sm) cos 0 = + 6 sm

saxli

d 2x = (6 sm) cos 150 = 5,2 sm


d 3x = (6 sm) cos 180 = 6 sm
d 4x = (6 sm) cos (120) = 3 sm
d 5x = (6 sm) cos 90 = 0.
amis Semdeg 3.14 formula mogvcems:

dj, x = + 6 sm + (5,2 sm) + (6 sm)


analogiurad vafasebT xuTi veqtoris

y komponentebs 35. formulis daxmarebiT.


Sedegebi 3.1 cxrilSia mocemuli. am Sedegebis 3.15 formulaSi CasmiT viRebT:

dj, y = + 3,8 sm

SualebiT

veqtoris sididisa da kuTxis

2
2
= d j,x + d j,y
= (-8.2 sm)2 + (3.8 sm)2 = 9,0 sm.

kuTxis gasagebad (x RerZis dadebiTi


mimarTulebis mimarT) aviRoT Sebrunebuli
tangensi:

= tg1
= tg1
dy

veqtori da

gasagebad gamoviyenoT formula 3.6. veqto-

3.1
dx (sm)

ris sidide tolia:

+ (3 sm) + 0 = 8,2 sm

cxrili

3.17b suraTze mocemulia

misi x da y komponentebi. komponentebis sa-

(sm)

1
2
3
4
5

+ 6.0
- 5.2
- 6.0
- 3.0
0

0
+ 3.0
0
- 5.2
+ 6.0

mTliani

- 8.2

+ 3.8

dj, y
dj, x
3,8 sm
8.2 sm

= 24.86

SeniSvna: gaixsene amocanebis amoxsnis me-3


taqtika, sadac vTqviT, rom Sebrunebuli
tangensis gamoTvlisas kalkulatorma SeiZleba swori pasuxi ar mogvces. 24,86 niSnavs, rom

mTliani veqtori x y koordi-

72

veqtorebi

Tavi 3

natTa sistemis meoTxe meoTxedSia. magram,


komponentebidan veqtoris agebis Semdeg
(sur. 3.17b) davinaxavT, rom

veqtori me-

ore meoTxedSia. maSasadame, kalkulatoris


pasuxi unda gavasworoT 180-is damatebiT:

= 24,86 + 180 = 155,14 155


WianWvelis

j-is

mimarTuleba (sur. 3.17g).

saxli

( 24,86 25). maSasadame

sawinaaRm-

j-is

sidide da

kuTxe tolia:

gadaadgilebis sidide da

saxli

= 9 sm 25 kuTxiT

(pasuxi)

udabnos WianWvela, romelic 500 m-ze met

155 kuTxiT

veqtors,

romelic

(pasuxi)
mimarTu-

lia WianWvelas mdebareobidan budisken,

amocanis amoxsnis nimuSi


am amocanaSi mocemuli veqtorebis Sek
reba kalkulatoris saSualebiT SeuZlebelia. sami veqtori akmayofilebs pirobas:

j-is

dego mimarTulebisTvis kuTxe ukve gvaqvs

kuTxe tolia:

dj = 9 sm

toli sidide aqvs da sawinaaRmdego

B=A+C

(3.16)

A -s ricxviTi mniSvnelobaa 22 erTeuli,


xolo kuTxe x RerZis dadebiTi mimarTulebis
mimarT _ 47 (saaTis isris moZraobis
mimarTulebiT). C -s ricxviTi mniSvnelobaa

17 erTeuli, xolo kuTxe x RerZis dadebiTi mimarTulebis mimarT _ (saaTis isris


moZraobis sawinaaRmdego mimarTulebiT). B
mimarTulia x RerZis dadebiTi mimarTulebiT. ras udris B -s sidide?
amoxsna: am SekiTxvaze pasuxs kalkulatorze gamoTvliT ver gavcemT, vinaidan ar
viciT C -s kuTxe. samagierod, 3.16 formula SegviZlia CavweroT x da y RerZebze veqtoris komponentebis saSualebiT. vinaidan

B mimarTulia x RerZis gaswvriv, virCevT am

manZils gadis, uamrav gansxvavebul gadaadgilebas Seasrulebs, magram bolos mainc uSecdomod gamoiTvlis

j-is

(am Tavis wakiTxvis

gareSec).

3.6
B cos 0 = 22 cos (47) + 17cos

(3.17)

B-s povna ar SegviZlia, vinaidan -jer


kidev ucnobia.
axla formula 3.16 gamovsaxoT y komponentebis saSualebiT

By = Ay + Cy
gamovTvaloT y komponentebi 3.5 for
mulis saSualebiT da CavsvaT cnobili monacemebi, miviRebT:

B sin 0 = 22 sin (47) + 17 sin ,


saidanac gamomdinareobs:

0 = 22 sin ( 47) + 17sin


-s amoxsna gvaZlevs:
= sin1 22 sin ( 47) = 71,17
17
CavsvaT es Sedegi 3.17 formulaSi da miviRebT:

B = 20,5 erTeuls

(pasuxi)

daakvirdiT meTods, romelic am amocanis amoxsnisas gamoviyeneT: rodesac x kom-

RerZs da vwerT

Bx = Ax + Cx
Semdeg TiToeuli x komponenti gamovsa
xoT 3.5 formulis saSualebiT da CavsvaT
CvenTvis cnobili monacemebi, miviRebT:

ponentebze vatarebdiT moqmedebebs, Segvxvda ori ucnobi CvenTvis saintereso B da


CvenTvis uintereso . Semdeg moqmedebebi
CavatareT y komponentebze da gamovTvaleT , Semdeg isev x RerZs davubrundiT da
gamovTvaleT B.

73

3.7 veqtorebi da fizikis kanonebi

3.7

veqtorebi da fizikis kanonebi

am wignis nebismier suraTze mocemul koordinatTa sistemaSi x da y RerZebi wignis kideebis paraleluria. maSasadame
veqtoris ax da ay komponentebic kideebis paraleluria (sur.

3.18 a). RerZebis mimarTulebis gansazRvris erTaderTi mizezi

(a)

simartivea da aq sxva raime dafaruli azri ar arsebobs. SegviZlia 3.18b suraTze mocemuli RerZebis (da ara

veqtoris)

Semobruneba kuTxiT, ris Semdegac komponentebs axali mniSvnelobebi eqnebaT. vuwodoT am mniSvnelobebs

da

. vinaidan

-s sidide usasrulo ricxvTa simravlea, aseve usasruloa

veqtoris komponentebis wyvilTa mniSvnelobebi.


romelia komponentebis `swori~ wyvili? nebismieri, vinaidan
TiToeuli wyvili erTsa da imave

veqtors gansxvavebulad aR-

wers. yvela wyvili erTnairi sididisa da mimarTulebis mqone


veqtors qmnis. 3.18 suraTze gvaqvs:
(3.18)
da

= + .

(b)

sur. 3.18 a)

veqtori da misi komponentebi. b) igive veqtori koordinatTa sistemis RerZebis kuTxiT Semobrunebis Semdeg.

(3.19)

es imas niSnavs, rom koordinatTa sistemis arCevanSi sruli Tavisufleba gvaqvs, vinaidan
veqtorebs Soris kavSiri (magaliTad, veqtorebis Sekreba 3.1 formuliT) ar aris damokidebuli aTvlis saTavis mdebareobaze an koordinatTa sistemis RerZebis mimarTulebaze. igive Seexeba sxva fizikur sidideebs Soris kavSirebs: arc erTi maTgani ar aris damokidebuli koordinatTa sistemis arCevaze. am yvelafers daumateT veqtorebis enis ubraloeba da simdidre
da mixvdebiT, ratom gamoisaxeba fizikis kanonebi TiTqmis yovelTvis am enaze. magaliTad,
mxolod 3.10 formulas SeuZlia warmoadginos sami (an meti) damokidebuleba, magaliTad,
formulebi 3.11, 3.12 da 3.13.

3.8

veqtorebis gamravleba*

veqtorebis gamravlebis sami meTodi arsebobs, magram arc erTi ar aris Cveulebrivi al-

gebruli gamravlebis analogiuri. am Tavis wakiTxvisas gaiTvaliswine, rom kalkulatori


veqtorebis gamravlebaSi mxolod im SemTxvevaSi dagexmareba,
Tu gamravlebis ZiriTad wesebs gaigeb.

veqtoris gamravleba skalarze


veqtoris s skalarze gamravleba gvaZlevs axal veqtors. am veqtoris sidide

veqto-

ris sididisa da s-is absoluturi mniSvnelobis namravlia. misi mimarTuleba emTxveva


mimarTulebas, Tu s dadebiTia, da sawinaaRmdegoa, Tu s uaryofiTia.

-s

-s s-ze gayofisTvis

-s vamravlebT 1/s-ze.

am masalas mxolod mogvianebiT (me-7 da me-11 TavebSi) gamoviyenebT, amitom Tqven maswavlebels SeuZlia am
qveTavis Seswavla im droisTvis gadados.

74

veqtorebi

Tavi 3

veqtoris veqtorze gamravleba


veqtoris veqtorze gamravlebis ori gza arsebobs. erTi gza gvaZlevs skalars (skalarul

namravls), xolo meore _ axal veqtors (veqtorul namravls). studentebi gamravlebis am


or meTods xSirad erTmaneTSi ureven, amitom yuradRebiT gaiazre gansxvaveba maT Soris.

skalaruli namravli
da

veqtorebis skalaruli namravli (sur.

3.19) iwereba rogorc

da ganisazRvreba Sem-

degnairad:


sadac a aris

= ab cos ,

(3.20)

veqtoris ricxviTi mniSvneloba,

veqtoris ricxviTi mniSvneloba, xolo

kuTxe

da

veqtorebs Soris (ufro zustad,

(a)

-s komponenti -s
mimarTulebis gaswvriv
udris acos-s.

maT mimarTulebebs Soris). arsebobs ori aseTi

kuTxe: da 360. 3.20 formulaSi orives gamoyeneba SeiZleba, vinaidan maTi kosinusebi erT-

-s komponenti -s mimarTulebis gaswvriv udris


bcos-s.

maneTis tolia.
aRsaniSnavia, rom 3.20 formulis marjvena
mxares mxolod skalarebia (maT Soris cos ). ma-

Sasadame, formulis marcxnivac

skalaruli

sididea.

(b)

sur. 3.19. a) veqtorebi da , maT Soris kuTxiT. b) TiToeul veqtors aqvs komponenti meore
veqtoris mimarTulebis gaswvriv.

skalaruli namravli ori sididis namravlia. erTi sididea erT-erTi veqtoris ricxviTi mniSvneloba, xolo meore meore veqtoris
pirveli veqtoris mimarTulebis gaswvriv skalaruli komponenti. magaliTad, 3.19b suraTze
-s skalaruli komponenti
dan

-s mimarTulebis gaswvriv aris acos . am komponents

-ze daSvebuli perpendikulari gansazRvravs. aseve,

gaswvriv aris

-s komponenti

-s bolo-

-s mimarTulebis

cos .

roca or veqtors Soris kuTxe aris 0, erTi veqtoris komponenti meoris


gaswvrivaa da, aqedan gamomdinare, veqtorebis skalaruli namravli maqsimaluria. Tu = 90, maSin erTi veqtoris komponenti meoris gaswvriv nulia da skalaruli namravli nulis tolia.
formula 3.20 SeiZleba davweroT Semdegnairad:

= (a cos (b) = (a) (b cos )

(3.21)

gadanacvlebadobis kanons skalaruli namravlisTvis aseTi saxe aqvs:

rodesac ori veqtori warmodgenilia erTeulovan-veqtoruli saxiT, maTi skalaruli namravli daiwereba Semdegnairad:

= (ax + ay + az ) (bx

+ by +bz )

(3.22)

SesaZlebelia am formulis gavrcobac jufTebadobis kanonis mixedviT: Tu pirveli veqtoris TiToeul komponents gavamravlebT meore veqtoris TiToeul komponentze, miviRebT:

= ax bx + ay by + azbz

(3.23)

3.8 veqtorebis gamravleba*


sakontrolo wertili 4.

C da D veqtorebis sidideebia, Sesabamisad, 3 erTeuli da 4

erTeuli. ras udris C -s da D -s mimarTulebebs Soris kuTxe, Tu C D tolia a) nulis,


b) 12 erTeulis da g) 12 erTeulis?

amocanis amoxsnis nimuSi


risi

tolia

kuTxe

=3 4 -sa

da

3.7
veqtoruli saxiT warmovadgenT da gamoviyenebT jufTebadobis kanons:

=2 +3 -s Soris?
amoxsna: unda iTqvas, rom aq mocemuli bevri moqmedebis Sesruleba kalkulatoriTac
SeiZleba, magram Tu gsurT ukeTesad Seiswav-

= (3 4 )(2 + 3 ) =

= 3 (2 )+3 (+3 )+ (4 )(2 )+(4 )(+3 ).


Semdeg formula 3.20 gamoviyenoT bolo

loT skalaruli namravli, kalkulators nu

gamosaxulebis TiToeuli wevrisTvis. pirve-

gamoiyenebT.
ori veqtoris mimarTulebas Soris kuTxe

li wevrisTvis erTeulovan veqtorebs Soris

skalaruli namravlis gansazRvrebaSi Sedis

kuTxea 0, sxva wevrebisTvis ki aris 90. mi-

(formula 3.20):

viRebT:

= ab cos

am formulaSi, a aris

(3.24)

veqtoris sidide,

anu

a = 32 + (4)2 = 5,
xolo b aris

(3.25)

veqtoris sidide

b = (2) + 3 = 3,61.
2

= (6)(1) +(9)(0) + (8)(0) (12)(0) = 6.

CavsvaT es ricxvi da formulebis 3.25 da 3.26


Sedegebi 3.24 formulaSi, miviRebT:

6=(5)(3,61) cos .
ase rom,

(3.26)

SegviZlia calke gamovTvaloT formula 3.24-

= cos1

6
= 109 110.
(5)(3,61)
(pasuxi)

is marcxena mxare, Tu veqtorebs erTeulovan-

veqtoruli namravli
da

veqtorebis veqtoruli namravli iwereba, rogorc

da aris

veqtori, romlis sidide:


sadac aris
da

c = ab sin ,

(3.27)

-s Soris umciresi kuTxe (mcire kuTxes imi-

tom viyenebT, rom sin da sin(360) algebruli niSniT gansx-

vavdeba).
(a)

Tu

da

paraleluria an antiparaleluria, maSin

=0.

-s absoluturi sidide, romelic asec SeiZleba daiweros , maqsimaluria, Tu da erTmaneTis

perpendikularulia.

sur. 3.20. marjvena xelis wesis ilustracia veqtorebis namravlisTvis.


(a) marjvena xelis TiTebiT
veqtori
veqtorSi gadaitaneT. gawvdili cera
TiTi aCvenebs = veqtoris mimarTulebas. b) naCvenebia, rom da
erTmaneTis sapirispiroa.

(b)

75

76

veqtorebi

Tavi 3

veqtoris mimarTuleba

-s Semcveli sibrtyis perpendikularulia. 3.20a sura-

-s da

Tze naCvenebia, rogor ganvsazRvroT

da

-s mimarTuleba e.w. marjvena xelis wesiT.

veqtorebi mimarTulebis Seucvlelad ganalage ise, rom saerTo saTavidan gamodiod-

nen. Semdeg warmoidgine xazi, romelic veqtorebis sibrtyis perpendikularulia. warmoidgine, rom es xazi marjvena xeliT giWiravs ise, rom TiTebi

veqtoridan

veqtorisken iyos

mimarTuli am veqtorebs Soris arsebuli umciresi kuTxiT. gaSlili ceri

veqtoris mimar-

Tulebas aCvenebs.
veqtoruli gamravlebis dros Tanmimdevroba mniSvnelovania. 3.20b suraTze

= -s

mimarTulebas marjvena xelis wesiT vsazRvravT. gaSlili ceri mimarTulia wina SemTxvevis
sawinaaRmdego mimarTulebiT, maSasadame = . es niSnavs, rom

= ( )

(3.28)

sxvagvarad rom vTqvaT, gadanacvlebadobis kanoni veqtoruli namravlisTvis ar moqmedebs.


erTeulovan-veqtoruli Canaweris SemTxvevaSi gvaqvs

= (ax

+ ay + az ) (bx

+ by + bz )

(3.29)

frCxilebis gaxsna SegviZlia jufTebadobis kanonis mixedviT. es imas niSnavs, rom pirveli veqtoris TiToeuli komponenti veqtorulad unda gamravldes meore veqtoris TiToeul
komponentze. erTeuli veqtorebis veqtoruli namravlebi mocemulia E danarTSi (ix. `veqtorebis namravlebi~). magaliTad, 3.29 formulis SemTxvevaSi gveqneba

ax bx = ax bx ( ) = 0
vinaidan ori erTeuli veqtori,

da

paraleluria, amitom maTi veqtoruli namravli

nulis tolia. aseve gveqneba

ax by = ax by ( ) = ax by
sididis gamosaTvlelad gamoviyeneT formula 3.27 (veqtorebs -s da -s aqvT erTeuli sidide da maT Soris kuTxea 90).

-is mimarTulebis sapovnelad gamoviyeneT marjvena


xelis wesi da davadgineT, rom is mimarTulia z RerZis dadebiTi mimarTulebiT (maSasadame
-s mimarTulebiT).

3.29 formulaSi frCxilebis gaxsna mogvcems:

= (ay bz by az) + (az bx bz ax) + (ax by bx ay)

(3.30)

veqtoruli namravlis gamoTvla, agreTve, SesaZlebelia determinantis (rogorc naC


venebia E danarTSi) an kalkulatoris gamoyenebiT.
imis dasadgenad, aris Tu ara xyz koordinatTa sistema marjvena sistema,

veqto

ruli namravlisTvis gamoiyene marjvena xelis wesi. Tu gaSlili ceri z RerZis dadebiTi
mimarTulebiTaa, maSin es sistema marjvenaa.
sakontrolo wertili 5. C da D veqtorebis sidideebia Sesabamisad, 3 da 4 erTeuli. ra
iqneba C -s da D -s mimarTulebebs Soris kuTxe, Tu am veqtorebis veqtoruli namravli

C D aris 1) nuli da 2) 12 erTeuli?

77

amocanis amoxsnis nimuSi

3.8

3.21 suraTze veqtori xy sibrtyeSi Zevs,


misi sididea 18 erTeuli, xolo daxriloba

x RerZis dadebiTi mimarTulebis mimarT _


250.

veqtoris sididea 12 erTeuli, xolo

mimarTuleba z RerZis dadebiT mimarTulebas emTxveva. rogori iqneba veqtoruli namravli

amoxsna: rodesac ori veqtori mocemulia


sidide-kuTxuri saxiT, maT veqtorul namravls vpoulobT 3.27 formulis saSuale-

veqtori (xy sibrtyeSi)


veqtoruli namravlia.

sur. 3.21.

da

veqtorebis

biT:

c = ab sin = (18)(12)(sin 90) = 216 (pasuxi)


aseTi Canaweris dros ori veqtoris

Tuli. gaSlili ceri gviCvenebs

mimarTulebas. maSasadame, rogorc suraTzea


Zevs xy sibrtyeze. imis gamo, rom

veqtoruli namravlis mimarTulebas vpou

naCvenebi,

lobT marjvena xelis wesiT. 3.21 suraTze

misi mimarTuleba

warmoidgine, rom Seni marjvena xeli

kuTxe iqneba

da

veqtoridan

-skenaa mimar-

amocanis amoxsnis nimuSi


Tu
=

=3 4 da

=2 +3 , ra iqneba

amoxsna: rodesac ori veqtori mocemulia


erTeulovan-veqtoruli saxiT, maTi veqtoruli namravlis povna SeiZleba uRleba-

-s perpendikularulia,

25090 = 160

veqtorebis sibrtyis perpendikularulia,


xolo TiTebi

veqtoris

(pasuxi)

x RerZis dadebiTi mimarTulebisadmi.

3.9
jvena xelis wesiT. aq pirveli wevrisTvis or
veqtors Soris kuTxe nulis tolia. danarCeni wevrebisTvis =90. vipovoT:

= 6(0)+9( )+8( )12


= 12 9 8

(pasuxi)

dobis kanonis gamoyenebiT. es niSnavs, rom


veqtori

SegviZlia davweroT:

= (3 4 )(2 +3 )
= 3 (2 )+3 3 +(4 )(2 )+(4 )3 .
Semdeg TiToeul wevrs gamoviTvliT 3.27
formuliT da mimarTulebas vipoviT mar-

da

veqtorebis perpendi-

kularulia. amis damtkiceba SeiZleba, Tu


vaCvenebT, rom
navs, rom

=0 da

=0. es niS-

veqtoris komponenti

-s an

-s

mimarTulebis gaswvriv ar arsebobs.

amocanis amoxsnis taqtika

taqtika

5:

dakavSirebuli
domebi.

veqtorul namravlTan
gavrcelebuli Sec-

veqtoruli namravlis povnis dros gavrcele


bulia ramdenime Secdoma: 1) rodesac veqtorebi suraTze mocemulia ise, rom erTis saTave meores bolos emTxveva, maT
sworad ar alageben. Tqven gonebaSi unda ganalagoT (ukeTesia gadaxazoT) veqtorebi
ise, rom saerTo saTavidan gamodiodnen, magram ar unda SecvaloT maTi mimarTuleba.

2) marjvena xelis wesis arasworad gamoyeneba,


rodesac xelSi kalkulatori an fanqari uWiravT. 3) zogjer namravlis pirvel veqtors
ver mimarTaven meore veqtorisken, vinaidan
es xelis saSinel daZabvas moiTxovs. zogjer
igive xdeba, rodesac veqtors warmosaxviT
abruneben marjvena xelis gamoyenebis nacvlad. 4) marjvena koordinatTa sistemasTan
dakavSirebiT Secdoma xdeba, rodesac gaviwydeba, rogor aago aseTi sistema (ixile sur.

3.14).

78

veqtorebi

Tavi 3

mimoxilva da Sejameba
skalarebi da veqtorebi. skalarebs, mag-

toruli komponentebi, xolo ax, ay da az ska-

aliTad temperaturas, mxolod ricxviTi

laruli komponentebi.

mniSvneloba aqvs. isini ganisazRvreba ricxviTi erTeuliT (10C) da emorCileba Cveulebrivi ariTmetikisa da algebris kanonebs.
veqtorebs,

magaliTad,

gadaadgilebas,

veqtorebis Sekreba komponentebiT. veq


torebis komponenturi formiT Sesakrebad,
viyenebT wesebs:

ricxviTi mniSvnelobac aqvs da mimarTule-

rx = ax + bx, ry = ay + by, rz = az + bz (3.11- 3.13)

bac (5m, CrdiloeTiT). isini veqtoruli al-

aq

gebris kanonebs emorCileba.

veqtorebis geometriulad Sesakrebad

saWiroa isini ise davalagoT, rom erTis saTave meoris bolos emTxveodes. pirveli veqtoris saTavisa da meore veqtoris bolos
damakavSirebeli
Ta jami.

veqtori aris am veqtor-

-s rom

gamovakloT, amisTvis

sawinaaRmdego mimarTulebiT
-s misaRebad. Semdeg

SevabrunoT

davumatoT

-s.

veqtorebis Sekreba emorCileba gadanacvlebadobisa da uRlebadobis kanonebs.

veqtoris komponentebi. nebismieri organzomilebiani veqtoris ax da ay skalaruli komponentebi koordinatTa RerZebis


gaswvriv moiZebneba

veqtoris boloebidan

koordinatTa RerZebze perpendikularebis


daSvebiT. komponentebi moicema formulebiT:

ax=acos

da ay=asin ,

(3.5)

sadac aris kuTxe x RerZis dadebiT mimarTulebasa da

Sesakrebi veqtorebia, xolo

veq-

torTa jami.

veqtorebis geometriuli Sekreba.


da

da

veqtorebi da fizikuri kanonebi. nebismieri

fizikuri

veqtorebs

mdgomareoba,

Seexeba,

SeiZleba

romelic
gamoisaxos

bevr SesaZlo koordinatTa sistemaSi. Cveulebriv, virCevT umartives koordinatTa


sistemas. Tumca, veqtorul sidideebs Soris kavSiri da fizikuri kanonebi ar aris
damokidebuli Cvens mier arCeul koordinatTa sistemaze.

skalaris namravli veqtorze. s skalarisa da

veqtoris namravli axali veqto-

ria, romlis sididea s. mimarTuleba emTxveva

-s, Tu s dadebiTia, da sawinaaRmdegoa,

Tu s uaryofiTia.

-s s-ze gasayofad -s vam-

ravlebT 1/s-ze.

skalaruli namravli.

da

veqtorebis

skalaruli namravli iwereba ase:

b da

skalaruli sididea, romelic moicema formuliT:

= ab cos,

veqtoris mimarTulebas

(3.20)

aris kuTxe -sa da -s mimarTule-

Soris. komponentis algebruli niSani mis

sadac

mimarTulebas aCvenebs Sesabamisi RerZis

bebs Soris. skalaruli namravli aris erTi

mimarT. komponentebis saSualebiT SesaZle-

veqtoris sididisa da am veqtoris mimar-

belia

Tulebaze meore veqtoris skalaruli kom-

veqtoris sididisa da mimarTulebis

dadgena:

ponentis namravli.

ay
a = ax2 + ay2 da tg = a
x

(3.6)

erTeulovan-veqtoruli Canaweri. erTeulovani veqtorebis ,

da

-s sidideebi

erTis tolia, xolo mimarTulia, Sesabamisad, marjvena koordinatTa sistemis x, y da

z RerZebis dadebiT mimarTulebas emTxveva.


veqtoris Cawera erTeulovani veqtorebis
saSualebiT SeiZleba Semdegi saxiT:


sadac ax , ay

= ax + ay +az
(3.7)
da az aris
veqtoris veq-

erTelovan-veqtorul CanawerSi:

= (ax +ay +az )(bx +by +bz )

(3.22)

SegviZlia am formulis gavrcoba uRlebadobis kanonis gamoyenebiT. aRsaniSnavia,


rom

= .

veqtoruli namravli. ori

da

veqto-

ris veqtoruli namravli iwereba ase:


da aris


sadac

veqtori, romlis sididea:

c = ab sin ,

(3.27)

aris -sa da -s mimarTulebebs So-

79

ris umciresi kuTxe. -s mimarTuleba

veqtorul CanawerSi

da

=(ax +ay +az )(bx +by +bz ) (3.29)

veqtorebis sibrtyis perpendikularulia


da ganisazRvreba marjvena xelis wesiT,
rogorc naCvenebia 3.20 suraTze. daimaxsovre, rom

= ( ). erTeulovan-

am gamosaxulebis gavrcobac SeiZleba uRle


badobis kanonis gamoyenebiT.

SekiTxvebi
1 floridis universitetis golfis gundma

unda iTamaSos mdeloze, romlis SuagulSi

a)

= + , aris Tu ara
+( )= + ( );

b)

=( )+ +

xy koordinatTa sistemaSi. gundis wevrebma

g)

+( )=

burTi unda Caagdon xvrelSi, romlis koor-

6 3.23 suraTze naCvenebi ori veqtori Zevs


xy sibrtyeSi. ra niSnebi eqneba x da y komponentebs a) 1+ 2-sTvis, b) 1 2-sTvis da
g) 2 1-sTvis?
y

`aligatoris ormoa~ amoTxrili. 3.22 suraTze naCvenebia golfis moednis zedxedi

dinatebia (8m, 12m). magram burTis Cagdebis


ufleba aqvT mxolod qvemoT mocemuli
gadaadgilebebis erTxel an metjer gamoyenebiT:
1

=(8m) +(6m) ,

=(6m) ,

Tu

da

= (8m)

`aligatoris ormos~ koordinatebia (8 m, 6 m).

Tu gundis romelime wevri burTs am ormoSi

Caagdebs an ormoze gadaatarebs, es moTamaSe


avtomaturad gadaecema floridis Statis
universitets mTavar mters. gadaadgilebebis ra mimdevroba unda gamoiyenos universitetis gundis wevrma, rom burTi ormoSi ar
Cauvardes?

sur. 3. 23. KkiTxva 6.

3.24 suraTze naCvenebi RerZebis romeli

ganlagebaa marjvena koordinatTa sistema?


rogorc wesi, RerZis simbolo mis dadebiT
mimarTulebas aRniSnavs.

ormo

z
`aligatoris
ormos~

sur. 3.22

kiTxva 1.

SeiZleba Tu ara, rom ori veqtoris si-

dideebis jami am veqtorebis jamis sididis

z
(a)

toli iyos? Tu ara, maSin ratom? Tu ki, maSin


rodis?

3.2 formulaSi vxedavT, rom

da

dobis kanons. niSnavs Tu ara es, rom


?

gamosaxe

a)

+ =

b)

+ = ;

g)

+ =

da

veqtorebi ise, rom

da a + b = c;

da a2+b2=c2.

(b)

(g)

veq-

torebis Sekreba emorCileba gadanacvleba-

=
y
(d)

z
(e)

sur. 3. 24. KkiTxva 7.

(v)

80

veqtorebi

Tavi 3
8

Tu

= , aris Tu ara

da

erT-

maneTis toli?

Tu

veqtori da

sxva oTxi veqtori, romelTac Tanabari

=q( + ) da

aris

-s perpendi-

kularuli, maSin rogori mimarTule-ba eqneba

10 3.26 suraTze naCvenebia

-s 3.25 suraTze naCveneb sam mdgomareo-

baSi, rodesac q mudmiva a) dadebiTia da

sidide da sxvadasxva mimarTuleba aqvT. a) am


oTxi veqtoridan romelTa skalaruli namravlia

-ze erTmaneTis toli? b) romlis

-ze skalaruli namravlia uaryofiTi?

b) uaryofiTia?
y

x
z

x
z

(1)

sur. 3. 26. KkiTxva 10.

z
(2)

(3)

sur. 3. 25. KkiTxva 9.

amocanebi
=30. gansazRvre veqtoris: a) x komponenti da b) y komponenti.

SSM

amoxsnebi mocemulia Student Solutions


Manual-Si.

www

amoxsnebi mocemulia veb-gverdze


http://www.wiley.com/college/halliday

ILW

Interactive LearningWare amoxsnebi mocemulia veb-gverdze http://www.wiley.com/


college/halliday.

gemi sawyisi wertilidan 100 km-iT aRmosav-

wertilebis raodenoba
amocanis sirTules

gemma unda gacuros 120 km CrdiloeTis

mimarTulebiT.

moulodnelma

qariSxalma

leTiT gadaanacvla. a) ra manZili da b) ra

gviCvenebs

mimarTulebiT unda gacuros gemma daniSnulebis adgilamde misaRwevad?

qveTavi 3-4. veqtoris komponentebi

ras udris xy sibrtyeze mdebare

6 3.28

veq-

suraTze mZime meqanizmi 12,5m

(d=12,5) manZilze aacures 20-iT daxril


(=20).

toris a) x komponenti da b) y komponenti, Tu

ficarze

misi mimarTulebaa 250 x RerZis dadebiTi

bidan ra simaRleze aacures meqanizmi?

mimarTulebis mimarT, saaTis isris sawinaaR-

b) horizontalurad ra manZilze gadaad

mdego mimarTulebiT, xolo sididea 7,3 m?

gilda igi?

a)

sawyisi

mdebareo-

mocemuli kuTxeebi gamosaxe radianebSi:

a) 20, b) 50, g) 100. mocemuli kuTxeebi gadaiyvane gradusebSi: d) 0,33 radiani, e) 2,1
radiani, v) 7,7 radiani.

veqtoris x komponentia 25 m, xolo y

komponentia +40 m. a) risi tolia


sidide? b) ras udris kuTxe

veqtoris

veqtorsa da

x RerZis dadebiT mimarTulebas Soris? SSM.

4 3.27

suraTze

gadaadgilebis veqtori

xy sibrtyeSi Zevs. misi


sididea 15 m, kuTxe ki

sur. 3. 28. KkiTxva 6.

sur. 3. 27. KkiTxva 4.

oTaxis zomebia 3m (simaRle) 3,70 m

4,3 m. buzi frenas erTi kuTxidan iwyebs,


x

Semoifrens oTaxis garSemo da Cerdeba diagonalurad mopirdapire kuTxeSi. a) risi


tolia misi gadaadgilebis sidide? SeiZleba

(30, 40), (bx ,70), (20, cy), (80,70). oTxi gar-

Tu ara misi traeqtoriis sigrZe b) naklebi

benis mTliani gadaadgilebis xy komponente-

iyos gadaadgilebis sidideze? g) meti iyos

bia (140, 20). risi tolia a) bx da b) cy? risi

gadaadgilebis sidideze? d) toli iyos

tolia mTliani gadaadgilebis g) sidide da

gadaadgilebis sididisa? e) airCie Sesabamisi

d) kuTxe (x RerZis dadebiTi mimarTulebis

koordinatTa sistema da gamosaxe gadaadg-

mimarT)?

ilebis veqtoris komponentebi erTeulovan-

14 gvaqvs ori veqtori,

veqtoruli saxiT. v) Tu buzi frenis nacvlad fexiT dadis, gamoTvale traeqtoriis


umoklesi SesaZlebeli sigrZe (miniSneba: am
kiTxvaze pasuxi gamoTvlis gareSe SeiZleba
gaices. oTaxi yuTs hgavs. gaSale misi kedlebi da sibrtyeze ganalage). SSM WWW.

qveTavi 3-5. veqtoris Sekreba komponentebiT

adamiani fexiT midis mocemuli marSru

=(3m) +(4m) da b =

(5 m) +(-2 m) . warmoadgine

+ b : a) erTeulo-

van-veqtoruli saxiT, ipove misi b) sidide da


g) kuTxe ( -s mimarT). axla warmoadgine b
d) erTeulovan veqtoruli saxiT da ipove
misi e) sidide da v) kuTxe.

15 mocemulia ori veqtori:


= (4 m) (3 m) +(1 m)
= (1 m) +(1 m) +(4 m)

da

tiT: 3,1 km CrdiloeTiT, Semdeg 2,4 km dasav-

erTeulovan-veqtoruli saxiT warmoadgine:

leTiT, bolos ki 5,2 km samxreTiT. a) aage

a)

+ , b)

b da g) mesame

veqtori, rom-

veqtorebi am moZraobisTvis. b) ra manZilze

lisTvisac

da g) ra mimarTulebiT gafrindeboda Citi

16 Sen akeTeb oTx wrfiv moZraobas brtyel

wrfivad imave sawyisi wertilidan imave saboloo wertilamde.

9 adamianma ganizraxa mivides 3,4 km-iT daSorebul adgilze, romelic 35 Crdilo-aR-

+ c =0. SSM.

zedapirze. moZraobas iwyeb xy koordinatTa


sistemis aTvlis saTavidan da amTavreb wertilSi (140m, 30m). moZraobebis x da y komponentebia (metrebSi): 20 da 60, bx da 70, 20 da

dasavleTiT mimarTuli quCebi. ra minimal-

cy, 60 da 70. risi tolia a) bx komponenti


da b) cy komponenti? gamoTvale mTliani
gadaadgilebis g) sidide da d) kuTxe (x Rer-

uri manZilis gavlis Semdeg miaRwevs is dan-

Zis dadebiTi mimarTulebis mimarT).

iSnulebis adgils?

17

10 manqana gadis 50 km-s aRmosavleTiT, Sem-

didea 50 m da TiToeuli xy sibrtyeSi Zevs. x

deg 30 km-s CrdiloeTiT, bolos ki 25 km-s 30

RerZis dadebiTi mimarTulebis mimarT maTi

Crdilo-aRmosavleTiT. aage veqtorebi da

kuTxeebia, Sesabamisad, 30, 195 da 215. ga-

gansazRvre manqanis mTliani gadaadgilebis

moTvale

a) sidide da b) kuTxe.

moTvale

11

gamoTvale

mosavleTiT mdebareobs. amisTvis man unda


gaiaros Crdilo-samxreTiT an aRmosavleT-

a) erTeulovan-veqtorul CanawerSi ra

iqneba jami

+ , Tu

= (4 m) + (3m) da

(13m) +(7m) ? gamoTvale

-s b) sidide

da g) mimarTuleba. SSM.

12

da

gadaadgilebebis komponentebia

c x = 7 , 4 , c y = 3 , 8 , c z = 6 , 1 ; d x= 4 , 4 , d y = 2 ,

da

veqtorebidan TiToeulis si-

+ + -s: a) sidide da b) kuTxe. ga + -s: g) sidide da d) kuTxe.


veqtoris: e) sidide da v) kuTxe,

romlisTvisac (

18

+ ) ( +

jamSi

) = 0. ILW.

veqtoris sididea 12

m, xolo daxriloba x RerZis dadebiTi mimarTulebis mimarT aris 40, saaTis isris
moZraobis

sawinaaRmdego

mimarTulebiT.

veqtoris sididea 15m, xolo daxrilo-

dz = 3,3. moZebne jamuri veqtoris a) x, b) y


da g) z komponentebi.

ba x RerZis uaryofiTi mimarTulebis mi-

13 texasuri mziT Sewuxebuli WianWvela xy

dego mimarTulebiT. ras udris

sibrtyeze darbis. oTxi mimdevrobiTi garbenis x da y komponentebi santimetrebSi aseTia:

marT 20 saaTis isris moZraobis sawinaaRmveqtoris

a) sidide da b) daxriloba (x RerZis dadebiTi


mimarTulebis mimarT)?

81

82

veqtorebi

Tavi 3

19 3.29

suraTze

da

veqtorebi Tana-

pirveli xoWos axali mdebareobis adgilze?

bari sididisaa 10 m, xolo maTi kuTxeebia

24

1 = 30 da 2 = 105. moZebne jamuri veqtoris a) x da b) y komponentebi, g) -is sidide


da d) kuTxe x RerZis dadebiTi mimarTulebis

TovaSi moyva (Tova imdenad Zlieria, rom mi-

mimarT. SSM ILW WWW.

magram, rodesac amindi gamokeTda, aRmoaCi-

bazaze dabrunebis dros mkvlevari

wis da zecis garCevac ki SeuZlebelia). mkvlevari apirebda 5,6 km-is gavlas CrdiloeTiT,
na, rom 7,8 km gaiara Crdilo-aRmosavleTi-

dan 50 kuTxiT. a) ra manZilze da b) ra mimarTulebiT unda imoZraos mkvlevarma bazaze


dasabruneblad?

25

a) 3.30 suraTze a gverdis sigrZis

kubi erTi kuTxiT exeba xyz koordinatTa


sistemis aTvlis saTaves. diagonali aris

sur. 3. 29. KkiTxva 19.

20

a) risi tolia qvemoT mocemuli oTxi

xazi, romelic erT kuTxes akavSirebs meoresTan centris gavliT. erTeulovan-veqtorul CanawerSi, ra iqneba sxeulis di-

erTeulovan-veqtoru-

agonali kuTxidan, romlis koordinatebia

li saxiT? risi tolia am jamis b) sidide,

a) (0,0,0), b) (a, 0, 0), g) (0, a, 0) da d) (a,a,0)?

g) kuTxe gradusebSi da d) kuTxe radianeb-

e) gamoTvale kuTxeebi diagonalsa da mimde-

Si?

bare gverdebs Soris. v) gansazRvre sxeulis

veqtoris

jami

: 6m +0,9 radiani

: 5m 75

: 4m +1,2 radiani

: 6m 210

diagonalis sigrZe a-s mimarT. SSM.


z

21 Wadrakis figurebi gadaadgildeba kvadratebze, romelTa gverdebi 1,0 sm-ia. mxedari


gadaadgileba Semdegi gziT: a) ori kvadrati

win, erTi kvadrati marjvniv; 2) ori kvadrati


marcxniv, erTi kvadrati win; 3) ori kvadrati

win, erTi kvadrati marcxniv. rogori iqneba


x

b) kuTxe (wina mimarTulebis mimarT) am sami

sur. 3. 30. KkiTxva 25.

svlis zedized gakeTebis Semdeg?

22 A

oazisi B oazisidan aRmosavleTiT

25 km manZilzea. aqlemi moZraobas iwyebs A


oazisidan, gadis 24km-s samxreT-aRmosavleTidan 15 kuTxiT, Semdeg ki 8km-s CrdiloeTiT. ra manZiliTaa daSorebuli aqlemi B
oazisidan?

qveTavi 3-8.
kanonebi

26 3.31

or garbens da pirvelad 1,6m-s garbis Crdilo-aRmosavleTidan 40 kuTxiT. rogori


unda iyos xoWos meore garbenis a) sidide da
b) mimarTuleba, Tu is unda dasruldes

da

suraTze 17 m sididis

fizikis
veqto-

y
y

ay

bils. pirveli xoWo garbis 0,5 m-s aRmosavleTidan 30 kuTxiT. meore xoWoc akeTebs

veqtorebi

ri mimarTulia x RerZis dadebiTi mimar-

23 ori xoWo erTi wertilidan iwyebs sirleTiT, Semdeg ki 0,8 m-s Crdilo-aRmosav-

mxedris mTliani gadaadgilebis a) sidide da

x
y

ax

sur. 3. 31. KkiTxva 26.

83

Tulebisadmi =56 kuTxiT saaTis isris


sawinaaRmdego mimarTulebiT. rogori iqneba veqtoris a) ax da b) ay komponentebi? meore
koordinatTa

sistema

pirvelis

mimarT

daxrilia =18 kuTxiT. rogori iqneba


g) ax da d) ay komponentebi am koordinatTa
sistemaSi?

qveTavi 3-8. veqtorebis gamravleba

27

veqtorebi xy sibrtyeze Zevs. maTi

da

sur. 3. 32. KkiTxva 35.

sidideebia 4,5 da 7,3 erTeuli, xolo kuTxeebi _ 320 da 85 x RerZis dadebiTi mi-

kuTxea = 30. rogori iqneba

veqtoris a) x

marTulebis mimarT saaTis isris moZraobis

da b) y komponentebi? rogori iqneba

sawinaaRmdego mimarTulebiT. rogori iqne-

ris g) x da d) y komponentebi? rogori iqneba


veqtoris e) x da v) y komponentebi?

ba a) -isa da b) -is mniSvnelobebi?

28

mocemulia ori veqtori:

da

=2 +4 . moZebne a)

g) (

da d)

=3 +5

, b)

-s komponenti

,
-s gas-

=p + q , rogori iqneba z) p-s da T) q-s

Tu

mniSvnelobebi?

36

mimebis Sexvedrisas, pirveli mimis

wvriv (miniSneba: d)-sTvis ganixile formula

gadaadgilebaa

3.20 da sur. 3.19).

orisa

29 mocemulia sami veqtori:


=1 4 +2
a)

30

=3 +3 2 ,

=2 +2 +1 . moZebne

da

), b) ( b + ) da g)
=3 2 +4

Tu

tolia (

31

)(

da

)?

+ ).

=5 +2 , risi

or mocemul veqtors Soris kuTxis

gamosaTvlelad gamoiyene skalaruli nam =ab cos da is

ravlis gansazRvreba

= axbx + ayby+azbz.

faqti, rom
+3 +3 da

32
+4 +6

da

=3 +

=2 + +3 SSM ILW WWW.

namravlSi

=q , q=2,

=2 +

=4 20 +12 , Tu Bx=By ,

rogori saxe eqneba

veqtors erTeulovan-

veqtorul CanawerSi?

33

veqtoris sididea 6 erTeuli,

veqtorisa 7 erTeuli, amasTan,


rogori iqneba kuTxe

-sa da

-is
2

=(4m) +(5m) ,

=(3m) +(4m) . gamoTvale a)

, g) (

mimarTulebis

da d)

=3 +4 +2

35 3.32

=7 8

suraTze mocemuli veqtorebis

sidideebia: a=3 m, b=4 m, c=10 m, xolo

komponenti
(miniSneba:

d)-sTvis ixile formula 3.20 da sur. 3.19).

damatebiTi amocanebi
kldis

lis
Si

ori

nawevi

mopirdapire

erTmaneTis

suraTze A
bamde

ewodeba

mimarT

da B

erTmaneTs

bzars,

mxare

rom-

warsul-

wanacvlda.

3.33

wertilebi wanacvleemTxveoda.

gadaadg-

ileba AB wanacvlebis mTlian sibrtyezea.

AB-s horizontaluri komponenti aris AC


horizontaluri wanacvleba. AB-s komponenti, romelic wanacvlebis sibrtyis qvemoTaa
mimarTuli, aris AD siRrmiseuli wanacvleba. a) gamoTvale AB mTliani gadaadgilebis

horizontaluri
wanacvleba

)?

=2 +3 4

me-

gaswvriv.

mocemuli sami veqtorisTvis, risi

toli iqneba 3 (2

xolo

=14.

-s mimarTule-

bebs Soris?

34

b)

37

veqto-

siRrmiseuli
wanacvleba

wanacvlebis
sibrtye

sur. 3. 33. KkiTxva 37.

84

Tavi 3

veqtorebi

sidide, Tu AC= 22 m, xolo AD = 17 m. b) Tu

43 3.35 suraTze mocemuli veqtorebisTvis

wanacvlebis sibrtye horizontis mimarT ga-

a=4, b=3 da c=5. gamoTvale a)


b) da g) .

daixara =52 kuTxiT, rogori iqneba AB-s


vertikaluri komponenti?

38 da veqtorebis komponentebia: ax= 3,2,


ay = 1,6, bx = 0,5, by = 4,5. a) gamoTvale kuTxe
-sa da -s mimarTulebebs Soris. xy sibrtyeze Zevs

-s perpendikularuli ori veq-

tori, romelTagan TioToeulis sididea 5 m.


veqtors aqvs dadebiTi x komponenti, xolo
veqtors uaryofiTi x komponenti. rogori iqneba

veqtoris b) x da g) y komponentebi

veqtoris d) x da e) y komponentebi?

da

sur. 3. 35. Kamocanebi 43 da 44.

44 3.35 suraTze mocemuli veqtorebisTvis


a = 4, b = 3 da c = 5. gamoTvale

-s a) si-

dide da b) mimarTuleba. gamoTvale

-s g) sidide da d) mimarTuleba. gamoTvale

-s e) sidide da v) mimarTuleba (z RerZi


ar aris naCvenebi).
P

t1 momenti

45 10 erTeulis sididis

t2 momenti

Teuli sididis

gansxvavdeba 60-iT. ipove a) am veqtorebis

sur. 3. 34. KkiTxva 39.

39 45 sm radiusis borbali horizontalur


zedapirze migoravs (sur. 3.34). t1 momentSi

borblis P wertili zedapirs exeba. t2 momentSi borbali naxevrad Semobrundeba. ro-

gori iqneba P-s gadaadgilebis a) sidide da


b) kuTxe (zedapiris mimarT)?

40

momitinge Tavisi plakatiT moZrao-

bas iwyebs xyz koordinatTa sistemaSi xy sibrtyeze. is gadis 40 m-s x RerZis uaryofiTi
mimarTulebiT, Semdeg 20 m-s marjvniv, perpendikularuli traeqtoriiT, bolos ki

25m-s zeviT, wyalsaqaCi koSkis mimarTulebiT. a) rogori iqneba plakatis mTliani


gadaadgileba erTeulovan-veqtorul CanawerSi? b) momitingem plakati wyalsaqaC koSkTan daagdo. rogori iqneba plakatis sruli
gadaadgilebis sidide misi moZraobis dasawyisidan dasasrulamde?

41 Tu
Tu

-s, miviRebT 6 + .

-s davumatebT

-s gamovaklebT

risi tolia

-s, miviRebT 4 +7 .

-s sidide?

42 Tu B -s davumatebT

=3 +4 -s, miviRebT

veqtoris sididisa da y RerZis dadebiTi


mimarTulebis veqtors. risi tolia
dide?

veqtori da 6 er-

veqtori erTmaneTisgan

-s si

skalaruli namravli da b)

veqtoruli

namravlis sidide.

46

-s sididea 12m, xolo kuTxe RerZis

dadebiTi mimarTulebisadmi _ 60 saaTis isris moZraobis sawinaaRmdego mimarTulebiT.


koordinatTa imave sistemaSi

=(12m)

+(8m) . koordinatTa sistema aTvlis saTavis garSemo SemovabrunoT saaTis isris moZraobis sawinaaRmdego mimarTulebiT 20
kuTxiT. miviRebT xy koordinatTa sistemas. rogori iqneba axal sistemaSi a)
b)

veqtorebi

da

erTeulovan-veqtorul

CanawerSi?

47 ialqniani navi eris tbis amerikuli napiridan kanaduri napiris im wertilisken


micuravs, romelic CrdiloeTiT 90 km-zea.
Tumca, mezRvauri Cerdeba sawyisi wertilidan 50 km-iT aRmosavleTiT. a) ra manZili da
b) ra mimarTulebiT unda gascuros mezRvaurma daniSnulebis adgilze misaRwevad?

48 ipove mocemuli oTxi veqtoris jami


a) erTeulovan-veqtorul CanawerSi, misi
b) sidide da g) +x-Tan kuTxe.

P : 10 m, +x-dan 25 saaTis isris moZraobis


sawinaaRmdego mimarTulebiT

85

Q : 10 m, +y-dan 10 saaTis isris moZraobis

a)

sawinaaRmdego mimarTulebiT

Soris?

R : 8 m, y-dan 20 saaTis isris moZraobis

53 mocemuli gvaqvs sami gadaadgileba me-

mimarTulebiT

trebSi:

S : 90 m, y-dan 40 saaTis isris moZraobis

sawinaaRmdego mimarTulebiT

49 mocemulia ori veqtori:


= (4 m) -(3 m)
ras

udris

=(6 m) +(8 m)

da

veqtoris

a)

da

veqtoris

g) sidide da d) kuTxe? ras udris

e) sidide da v) kuTxe? ras udris

-s
-s

z) sidide da T) kuTxe? ras udris

-s

i) sidide da k) kuTxe? l) rogori iqneba kuTxe


-s

, b)

-s mimarTulebebs Soris?

da g) kuTxe

-sa da

-s

=4 +5 6
=1 +2 +3

da

=4 +3 +2

a) rogori iqneba

sidide

b) kuTxe ( -sadmi)? ras udris

b) rogori iqneba kuTxe -sa da z RerZis dadebiT mimarTulebas Soris? g) risi tolia
komponenti

-is mimarTulebis gaswvriv?

d) risi tolia
2

-is

da

-is

-is komponenti, romelic

mimarTulebis

perpendikularulia

-is sibrtyezea? (miniSneba:


2

-isa da
1

g)-sTvis gaiTvaliswine formula 3.20 da sur.

50 cecxlovani WianWvela piknikis teri-

3.19; d)-sTvis gaiTvaliswine formula 3.27).

toriaze cxeli sousis mosaZebnad midis

54

da horizontalur zedapirze akeTebs sam

= 0,4m samxreT-dasavle=0,5m aRmosavleTiT, da 3=0,6m


2

gadaadgilebas:
TiT,

Crdilo-aRmosavleTiT
dadebiTi

mimarTuleba

60-iT. x
iyos

RerZis

aRmosavle-

Ti, xolo y RerZis dadebiTi mimarTuleba


CrdiloeTi. rogori iqneba
b) y komponentebi?

-is a) x da

-is g) x da d) y komponen-

-is e) x da v) y komponentebi? rogo-

tebi?

ri iqneba WianWvelas sruli gadaadgilebis


z) x komponenti, T) y komponenti, i) sidide
da k) mimarTuleba? Tu WianWvela pirdapir
sawyis wertils daubrundeba, l) ra manZilze
da m) ra mimarTulebiT unda imoZraos?

51 qali gadis 250m-s Crdilo-aRmosavle


TiT 30-iT, Semdeg ki 175m-s aRmosavle-

veqtorebi xy sibrtyeze Zevs.

da

-s sididea 8, xolo kuTxe aris 130.


-s komponentebia Bx=-7,72 da By=-9,2.

gamoTvale kuTxeebi y RerZis uaryofiT


mimarTulebas
Soris, (b)
g)

55

da

(a)

-s

mimarTulebas

-s mimarTulebas Soris,

( +3 ) mimarTulebas Soris.
da

veqtorebi xy sibrtyeze Zevs.

sididea 8.00, xolo kuTxe 130.

-s

-s kom-

ponentebia Bx=7,72 da By =9,2. (a) ipove

5 . rogori iqneba 4 3

(b) erTeu-

lovan-veqtorul CanawerSi da (g) sididekuTxur CanawerSi sferuli koordinatebiT


(ixile sur. 3.36)? (d) ipove kuTxe

-sa da

4 3 -is mimarTulebebs Soris (miniSneba:


dafiqrdi, sanam gamoTvlebs daiwyeb). rogoz

TiT. gamoTvale qalis sruli gadaadgilebis


a) sidide da b) kuTxe. g) gamoTvale mis mier
ganvlili manZili. d) ra ufro metia, ganvlili manZili Tu gadaadgilebis sidide? SSM.

52

gadaadgileba Zevs yz sibrtyeze,

y RerZis dadebiTi mimarTulebisadmi 63


kuTxiTaa daxrili, aqvs dadebiTi z komponenti da 4,5 m sidide.

gadaadgileba Zevs xz

sibrtyeze, x RerZis dadebiTi mimarTulebisadmi 30 kuTxiTaa daxrili, aqvs dadebiTi

z komponenti da 1,4m sidide. rogori iqneba

sur. 3. 36. Kamocama 55.

86

veqtorebi

Tavi 3

CanawerSi da (v) sidide-kuTxur CanawerSi

+ -s (a) sidide da b) mimarTuleba?


risi tolia -s g) sidide da d) mimar-

sferuli koordinatebiT?

Tuleba? TiToeuli kombinaciisTvis aage

ri iqneba

56

(e) erTeulovan-veqtorul

veqtori mimarTulia y RerZis uar

lia

veqtoruli diagrama.

veqtori

63 golfis moTamaSe burTs xvrelSi sam

x RerZis dadebiTi mimarTulebiT. ra mimar

dartymaSi agdebs. pirveli dartyma burTs

yofiTi mimarTulebiT, xolo

/(4)-s? rogori iqneba namravlis sidide (g) 1 2-sTvis


da d) 1( 2/4)-sTvis? rogori iqneba Sedegad miRebuli veqtoris mimarTuleba (e) 1
-sTvis da (v) 2 1-sTvis? rogori iqneba
2
Tuleba eqneba (a)

/4-s da (b)

veqtoruli namravlis sidide (z) (e)-Si da (T)


(v)-Si? rogori iqneba

/4)-is (i) sidide

da (k) mimarTuleba?

57 veqtori mimarTulia samxreTiT da misi


sididea 3m. ras udris 5 veqtoris (a) sidide
da (b) mimarTuleba? ras udris 2 veqtoris
(g) sidide da (d) mimarTuleba?

58 Tu

=5

maSin rogori iqneba (a)

=3

da

da (b)

=2 +4

erTeulo-

van veqtorul CanawerSi?

59

gamoTvale mocemuli oTxi veqtoris

jami a) erTeulovan veqtorul CanawerSi,


misi b) sidide da g) kuTxe.

unda davumatoT 7.0 m sididis

veqtori
veqtors.

jami gvaZlevs mesame veqtors, romelic mimarTulia y RerZis gaswvriv da misi sidide

3-jer metia -s sidideze. rogori iqneba -s


sidide?

61 sami veqtori mocemulia metrebSi:


=3 +3 +2
1

(
1

62 5m sididis

5m aRmosavleTiT da bolos

deg

6m Crdilo-aRmosavleTiT 60-iT. airCie


koordinatTa sistema, sadac y RerZi aCvenebs
CrdiloeTs, xolo x RerZi aRmosavleTs.
-is (a) x komponenti da (b) y

risi tolia

komponenti? risi tolia

-is (g) x kompo-

nenti da d) y komponenti? risi tolia

-is

(e) x komponenti da (v) y komponenti? risi


tolia wertilis mTliani gadaadgilebis
(z) x komponenti, (T) y komponenti, (i) sidide

(
1

dadebiTi mimarTulebisadmi daxrilia 63-iT,


aqvs dadebiTi z komponenti da 3,2 erTeulis
toli sidide.

veqtori Zevs xz sibrtyeze, x

RerZis dadebiTi mimarTulebisadmi 48 kuTxiTaa daxrili, aqvs dadebiTi z komponenti da

1,4 erTeulis toli sidide. ipove (a)


(b) da (g) kuTxe -s da -s Soris.
66

(a)

erTeulovan-veqtorul

rogori

=5 +4 6 ,
= 4 + 3

+
2

+ 2

iqneba

= + ,

,
Cana
Tu

=2 +2 +3

da

(b) gamoTvale kuTxe

-sa

da z RerZis dadebiT mimarTulebas Soris.

),

veqtori

samxreTiT. 4m sididis

veqtori yz sibrtyeze Zevs, y RerZis

=2 +3 +1

), (g )
3

64 wertili sibrtyeze samjer gadaad


gildeba: 14m samxreT-dasavleTiT, Sem-

werSi

=2 4 +2

da (b) mimarTuleba?

65

60 x RerZis gaswvriv mimarTuli

(b)

Casagdebad saWiro gadaadgilebis (a) sidide

imoZraos?

:5m,235

ipove Sedegebi: (a)

leTiT. risi tolia erTi dartymiT burTis

unda gaiaros da (m) ra mimarTulebiT unda

:4m,+65

xolo mesame dartyma 0,91m samxreT-dasav-

bareobaSi brundeba, maSin (l) ra manZili

=(4m) (6m)

dartyma 1,83m samxreT-aRmosavleTiT,

da (k) mimarTuleba? Tu wertili sawyis mde-

=(2m) +(3m)

gadaaadgilebs 3,66m CrdiloeTiT, meore

).
3
mimarTulia

veqtori mimarTu-

lia Crdilo-dasavleTidan 35-iT. risi to-

(g) rogori iqneba

-s komponenti

Tulebis gaswvriv? (d) ra iqneba


nenti
da

-s mimar-s kompo-

-s perpendikularulad, magram

-sa

-s sibrtyeze? (miniSneba: (g)-sTvis ixile

87

formula 3.2 da sur. 3.19. (d)-sTvis ixile

adgilebis veqtorebi mTliani gadaadgilebis

formula 3.27).

Semdegi sidideebis misaRebad: (a) 7 m, (b) 1 m da

67 8m sididis veqtori emateba veqtors,


romelic x RerZis gaswvriv aris mimarTuli.

75 bostonis centrSi banki gaZarcves (ixile

am ori veqtoris jami gvaZlevs axal veqtors,


romelic y RerZis gaswvrivaa mimarTuli da
aqvs

-ze orjer meti sidide. risi tolia

-s sidide?

68

ganvixiloT x RerZis dadebiTi mimar-

Tulebis

veqtori, y RerZis dadebiTi


veqtori da d skalari. ro-

mimarTulebis
gori iqneba

/d-s mimarTuleba, Tu d (a) da

debiTia da (b) uaryofiTia? risi tolia


(g)

/d-s sidide? ra mimar-

-s da (d)

Tuleba eqneba veqtors (e)

da (v)

(g) 5 m.
ruka 3.37 suraTze). policiisgan Tavis dasaRwevad mZarcvelebi TviTmfrinaviT gafrindnen da Seasrules sami frena: 32 km samxreTiT
dasavleTis mimarT 45-iT, 53 km dasavleTiT
CrdiloeTis mimarT 64-iT da 26km samxreTgadafrenis

Si moxda es? (ruqaze gadaadgilebebis Sesakrebad gamoiyene geometriuli meTodi).


bostoni da misi
Semogareni

salemi
voburni
leqsingtoni

/d-s T) sidide

da (i) mimarTuleba, Tu d dadebiTia?

69

mesame

bolos mZarcvelebi daakaves. romel qalaq-

(z) rogori iqneba veqtoruli namravlis sidide (e)-Si? rogori iqneba

18-iT.

aRmosavleTiT

arlingtoni

banki

medfordi

veqtoris sididea 2,5m, xolo mimar

valthami

Tuleba CrdiloeTi. risi tolia 4 -s

niutoni

(a) sidide da (b) mimarTuleba? risi tolia

velisli

3 -s (g) sidide da (d) mimarTuleba?

70 kaci seirnobas iwyebs xyz koordinatTa

bostoni

bruklini
dedhami

quinsi

sistemis saTavidan. xy sibrtye horizonta-

veimousi

luria, xolo x RerZi mimarTulia aRmosav-

uolpoli

leTisken. kacma gaiara 1000m aRmosavleTiT, Semdeg 2000m CrdiloeTiT, bolos ki

sur. 3. 37. Kamocana 75.

erTcentiani moneta 500m simaRlis kldidan


gadauvarda. (a) erTeulovan-veqtorul Cana
werSi, risi tolia erTcentiani monetis ga
daadgileba

kacis

moZraobis

dawyebidan

dacemamde? (b) rodesac kaci aTvlis saTavesTan brundeba, risi tolia misi mTliani

76

a) aCvene, rom

lia

nebismieri

b) risi tolia

( a ) nulis toda

veqtorisTvis.

( ) sidide, Tu

-sa da

-s mimarTulebebs Soris kuTxea ?

gadaadgilebis sidide?

77 aCvene, rom

71 moZebne a gverdis sigrZis kubSi diago-

xazs Soris moqceuli samkuTxedis (sur. 3.38)

nalebis TiToeul wyvils Soris kuTxe. ixile


+ =4

Sin risi tolia (a)

da (b)

73 davuSvaT,
ken,

veqtorebsa da wiTel

farTobia 1 | |.
2

amocana 25.

72 Tu =2 ,

da

da =3 +4 , ma?

mimarTulia aRmosavleTis

CrdiloeTisken, xolo

zeviT. risi

tolia namravlebis (a) ( ) (b) ( )( ) da


(g) ( ) sidide? saiTaa mimarTuli namravlebi (d) , (e) ( )( ) da (v) ( )( )?

74 ganixileba 3m da 4m sididis ori gadaadgileba. aCvene, rogor unda dajgufdes gada

sur. 3. 38. Kamocana 77.

78 aCvene, rom formula 3.29 gardaiqmneba


3.30-ad.
79 aCvene, rom formula 3.22 daiyvaneba
3.23-ze.

organzomilebiani da
samganzomilebiani
moZraoba

robi niveli `didi kanionis~ erTi napiridan meoreze gadaxta da motocikliT xtomis gasaocari rekordi daamyara _ 68 metri. robi, ra
Tqma unda, kanionis meore napirze daSvebas eswrafoda da sulac ar
undoda, rom Tundac umciresi Secdomis gamo kanionis fskerze aRmoGeniliyo.

rogor unda gansazRvros motocikliT mxtomelma naxtomis sawyisi siCqare?


pasuxs am TavSi SeityobT.

4.1 ra aris fizika?


am TavSi ganvagrZobT fizikis im nawilis Seswavlas, romelic moZraobas Seexeba, Tumca
amjerad ganvixilavT or an samganzomilebian moZraobas. magaliTad, medicinis mkvlevrebi
da aviainJinrebi did yuradRebas uTmoben or da samganzomilebian brunviT moZraobebs,
romlebic pilotebs sahaero brZolebSi sWirdebaT (moZraobis romeli parametrebi gamoiwvevs pilotis mier gonebis dakargvas?). sportuli inJinrebisTvis mTavaria, magaliTad, kalaTburTTan dakavSirebuli sakiTxebi (rodesac moTamaSe samquliani xazidan tyorcnis, ra siCqariT da kuTxiT unda gafrindes burTi, raTa kalaTSi moxvdes?).
samganzomilebiani moZraoba ioli gasaazrebeli ar aris. magaliTad, manqanas trasaze
albaT kargad marTavT (erTganzomilebiani moZraoba), magram asafren bilikze

TviTm-

frinavis dasma (samganzomilebiani moZraoba) varjiSis gareSe Zalian gagiWirdebaT.


organzomilebiani da samganzomilebiani moZraobis Seswavlas mdebareobiT da gadaadgilebiT viwyebT.

4.2

mdebareoba da gadaadgileba

wertilis mdebareobis gansazRvra

mdebareobis veqtoriT xdeba. mdebareobis veqto-

ri CvenTvis cnobil mdebareobas (Cveulebriv, koordinatTa sistemis aTvlis saTaves) am

88

89

4.2 mdebareoba da gadaadgileba


y

wertilTan akavSirebs. erTeulovan-veqtorul CanawerSi

veqtori iqneba:

= x +y +z ,
sadac x ,y

da z

(2 m)
(-3m)

(5 m)

(4 .1 )

-is veqtoruli komponentebia,

xolo x, y da z koeficientebi -is skalaruli komponentebi.

x, y da z koeficientebi gviCvenebs wertilis mdebareobas koordinatTa RerZebis gaswvriv da aTvlis


saTavis mimarT, anu wertils gaaCnia marTkuTxa koordinatebi (x,y,z).

magaliTad, 4.1 suraTze naCvenebia

sur. 4.1 wertilis

mdebareobis veqtori aris wertilis veqtoruli komponentebis jami.

wertili mdebareobis veqtoriT:

= (3m) +(2m) +(5m)


da marTkuTxa koordinatebiT (-3m, 2m, 5m). x RerZis gaswvriv wertili 3 metriTaa
daSorebuli aTvlis saTavidan ( ) mimarTulebiT. y RerZis gaswvriv wertili 2 metriTaa
mimarTulebiT. z RerZis gaswvriv wertili 5 metriTaa

daSorebuli aTvlis saTavidan +

daSorebuli aTvlis saTavidan + mimarTulebiT.


wertilis moZraobasTan erTad misi mdebareobis veqtori ise icvleba, rom am wertils yovelTvis aTvlis saTavesTan akavSirebs. Tu mdebareobis veqtori drois garkveul
monakveTSi Seicvala

-dan

-ze, maSin wertilis D gadaadgileba drois am monakveTSi

iqneba:
D r =

1.

(4.2)

4.1 formulis erTeulovan-veqtoruli Canaweris gamoyenebis Sedegad es gadaadgileba


Semdeg saxes miiRebs:
D = (x2 +y2
an
sadac

+z2 )(x1 +y1 +z1 )

D = (x2 x1) +(y2 y1)

(x1,y1,z1) koordinatebi Seesabameba

dinatebi

+(z2 z1) ,

(4 .3 )

mdebareobis veqtors, xolo

(x2,y2,z2) koor-

mdebareobis veqtors. gadaadgilebis Cawera aseve SeiZleba, Tu (x2 _ x1)-is

nacvlad CavsvamT x-s, (y2y1)-is nacvlad y-s da (z2 z1)-is nacvlad z-s:
D

= Dx +Dy +Dz .

amocanis amoxsnis nimuSi

(4.4)

4.1

4.2 suraTze wertilis sawyisi mdebareobis

veqtoria
1

= (3m) +(2m) +(5m) ,

xolo momdevno mdebareobis:


2

-dan

gadaadgileba
z

-mde?

amoxsna: D

sur. 4.2 D =

gadaadgileba

x
2

= (9m) +(2m) +(8m) .

rogori iqneba wertilis D


1

miiReba

sab-

1 gadaadgilebis veqtori
2
veqtoris
bolos
aerTebs 2 veqtoris bo1
losTan.

90

Tavi 4

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

oloo mdebareobis veqtoridan

-is gamo

sakontrolo wertili 1. a) Tu Ramura


(2m, 4m, 3m) wertilidan frindeba da
(6m, 2m, 3m) wertilSi gadadis, ro-

klebiT:
D =

gori iqneba misi D gadaadgileba er


Teulovan-veqtorul CanawerSi? b) aris

= [9(3)] +[22] + [85]


= (12m) +(3m)

(pasuxi)

Tu ara D koordinatTa romelime sibrtyis paraleluri? Tu aris, maSin


romeli sibrtyis?

gadaadgilebis veqtori xz sibrtyeze Zevs,


vinaidan y komponenti ara gvaqvs. es faqti
ricxobriv SedegSi ufro kargad Cans, vidre 4.2 suraTze.

4.2

amocanis amoxsnis nimuSi


melzec, raoden gasakviric ar unda iyos,

amoxsna: 4.5 da 4.6 formulebis Tanaxmad,


kurdRlis mdebareobis x da y koordi-

koordinatTa RerZebia gavlebuli. kurd-

natebi

Rlis mdebareobis koordinatebi, rogorc

komponentebia. maSasadame, SegviZlia davw-

t drois funqcia, mocemulia formulebiT:

eroT:

x = 0,31 t2 + 7,2t + 28

(4.5)

da

y = 0,22 t2 9,1t + 30

(4.6)

( -is nacvlad

kurdReli

garbis

avtosadgomze,

ro

(t) = x(t) +y(t)

a) rodesac t=15wm, rogori iqneba kur-

(t)-s imis gamo davwereT,


-ic t

veqtori erTeulo-

drois funqciaa).
rodesac

skalaruli

kompo

x = (0,31) (15)2 + (7,2) (15) + 28 = 66

CanawerSi?
y

t=15wm,

nentebia:

van-veqtorul CanawerSi da sidide-kuTxur

(4.7)

rom komponentebi da, maSasadame,

t izomeba wamebSi, xolo x da y _ metrebSi.

dRlis mdebareobis

mdebareobis veqtoris skalaruli

ym

40

40

t = 0 wm

20

20

-41

0
20

40

60

80

0
20

-20

40

60

xm

80

5 wm
-20

-40

r
10 wm

-40

-60

15 wm

-60
(a)

25 wm
20 wm

(b)

sur. 4.3 a) kurdRlis mdebareobis veqtori, rodesac t =15 wm. -is skalaruli komponentebi naCvenebia
RerZebis gaswvriv. b) kurdRlis traeqtoria da misi mdebareobebi t-s xuTi mniSvnelobisTvis.

91

4.3 saSualo siCqare da myisi siCqare


da

y = (0,22) (15)2 (9,1) (15) +30 = 57

-is komponentebis niSnebis Seswavlam


gvaCvena, rom sasurveli kuTxe meoTxe meoTxedSia, maSasadame 139180 =
41).
b) aage kurdRlis traeqtoriis grafiki t=0-dan t=25 wm-mde.

maSasadame, rodesac t=15wm,


(t) = (66m) (57m) ,

(pasuxi)

rac gamosaxulia 4.3a suraTze.


-is sididisa da daxrilobis gamo
saTvlelad gamoviyenoT veqtoruli
kalkulatori an 3.6 formulis Tanaxmad davweroT:
r=
=
= 87 m,
da

amoxsna: t-s ramdenime mniSvnelobisTvis SegviZlia a) nawils davubrundeT da avagoT grafiki. 3.4.b suraTze
asaxulia grafiki t-s xuTi mniSvnelobisTvis. aseve SegviZlia gamoviyenoT
grafikuli kalkulatori da avagoT
parametruli anu y-is x-ze damokidebulebis grafiki, romlis koordinatebi
drois funqciebis saxiT mocemulia 4.5
da 4.6 formulebiT.

(pasuxi)

(57 m)
y
= tg1 = tg1
= 41
x
66 m

(pasuxi)

(miuxedavad imisa, rom kuTxeebis 139


da 41 tangensebi erTmaneTis tolia,

4.3

saSualo siCqare da myisi siCqare

rodesac wertili moZraobs erTi adgilidan meorisken, SeiZleba misi siCqaris gageba
dagvWirdes. rogorc me-2 TavSi vTqviT, siCqares ori sidide asaxavs: saSualo siCqare da
myisi siCqare. Tumca, am SemTxvevaSi es sidideebi unda ganvixiloT, rogorc veqtorebi
da gamoviyenoT veqtoruli Canaweri.
Tu wertili D gadaadgilebas asrulebs t drois SualedSi, maSin misi
siCqarea:
saSualo siCqare =

anu

saS =

es formula gvauwyebs, rom

saS-s

saS

saSualo

gadaadgileba
drois Sualedi

D
t

(4.8)

(veqtori 4.8 formulis marcxena mxares) mimar-

Tuleba unda daemTxves D -is mimarTulebas (veqtori formulis marjvena mxares). 4.4
formulis gamoyenebiT 4.8 formula SeiZleba ase davweroT:

saS =

Dx +Dy

+Dz

= Dx
t

+ Dy + Dz
t
t

(4.9)

magaliTad, Tu wertili amocanis 4.1 nimuSSi sawyisi mdebareobidan momdevno mdebareobamde misvlas 2 wams andomebs, maSin misi saSualo siCqare iqneba:

saS =

(12m) +(3m)
D
t =
2wm

= (6m/wm) +(1,5m/wm)

anu saSualo siCqaris (veqtoruli sididis) komponentebia 6 m/wm x RerZis gaswvriv da

1,5 m/wm z RerZis gaswvriv.


Cveulebriv, rodesac wertilis siCqareze vsaubrobT, vgulisxmobT wertilis
siCqares garkveul momentSi.

aris sidide, romelsac

sac t intervali 0-mde mcirdeba.

saS

myis

zRvrulad uaxlovdeba, rode-

SegviZlia davweroT warmoebulis saxiT:

92

Tavi 4

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

d
.
dt

(4.10)

4.4 suraTze naCvenebia xy sibrtyeze moZravi werti-

lis traeqtoria. rodesac wertili gadaadgildeba


Tuli. t intervalSi mdebareobis veqtori icvleba

marjvniv, misi mdebareobis veqtori marjvnivaa mimar-

mxebi

-mde da wertilis gadaadgilebaa D .

mentSi (rodesac wertili imyofeba pozicia 1-Si), t in-

wertilis myisi siCqaris sapovnelad, magaliTad, t1 mo-

traeqtoria

-dan

sur. 4.4 wertilis D gadaadgileba t

tervals nulamde vamcirebT. am dros sami movlena xdeba:

intervalSi, t1 momentSi
mdebareo1
bis veqtoridan t2 momentSi 2 mdebareobis veqtoramde. pozicia 1-Si wertilis traeqtoriis mxebia naCvenebi.

1)

mdebareobis

veqtori

4.4 suraTze moZraobs

-sken ise, rom D mcirdeba nulamde. 2) D /t-s (da,

maSasadame,

saS-s)

mimarTuleba

uaxlovdeba

werti-

lis 1 poziciaze traeqtoriis mxebis mimarTulebas).

3)

saS

saSualo siCqare uaxlovdeba

roca t 0, gveqneba

saS

myis siCqares t1 momentSi.

, da, rac yvelaze mniSvnelovania,

saS

iRebs mxebis mi-

marTulebas, maSasadame, -sac igive mimarTuleba aqvs:


wertilis

myisi siCqaris mimarTuleba yovelTvis traeqtoriis mxebia konkre-

tul momentSi.
sami ganzomilebis SemTxvevaSi Sedegi igivea:

yovelTvis wertilis traeqtoriis mxebia.

4.10 formulis erTeulovan-veqtoruli saxiT dasawerad 4.1 formulidan CavsvaT .


d
= (x +y +z ) = dx + dy + dz
dt
dt
dt
dt
es formula SeiZleba ase gamartivdes:

=vx + vy + vz ,

(4.11)

dx
dx
dz
, v =
da vz =
.
dt y dt
dt

(4.12)


sadac

-s skalaruli komponentebia:

vx =


magaliTad, dx/dt aris

-s skalaruli komponenti x RerZis gaswvriv. maSasadame,

-s ska-

laruli komponentebis povna -is skalaruli komponentebis diferencirebiT SegviZlia.

4.5 suraTze naCvenebia siCqaris veqtori da misi


x da y skalaruli komponentebi. gaiTvaliswine, rom

y
mxebi

aris wertilis traeqtoriis mxebi konkretul mo-

vy

mentSi. aRsaniSnavia, rom mdebareobis veqtori (4.1-

vx

4.4 suraTebi) aris isari, romelic akavSirebs erT


mdebareobas (`aq~) meoresTan (`iq~). siCqaris veqtori

traeqtoria

sur. 4.5 wertilis


li komponentebiT.

siCqare skalaru-

mdebareobebs ar akavSirebs, is ufro wertilis moZraobis myis mimarTulebas gviCvenebs, misi sigrZe ki
siCqaris sidides asaxavs.

93

4.3 saSualo siCqare da myisi siCqare

suraTze naCvenebia wertilis moZraobis wriuli traeqtoria. Tu wertilis myisi siCqasakontrolo wertili

rea =(2 m/wm) (2 m/wm) , romel meoTxedSia wertili am


momentSi, Tu is wris garSemo moZraobs a) saaTis isris
moZraobis mimarTulebiT da b) saaTis isris moZraobis sawinaaRmdego mimarTulebiT? orive SemTxvevisTvis
grafikze gaavle

veqtori.

amocanis amoxsnis nimuSi

4.3
y (m )

amocanis 4.2 nimuSSi naxsenebi kurdRlisTvis erTeulovan-veqtorul CanawerSi da


sidide-kuTxur CanawerSi ipove

siCqare,

40

rodesac t =15 wm.


amoxsna:

amocanis

amoxsna

wilisgan Sedgeba: 1) kurdRlis

ori

na

siCqaris

20

povna SegviZlia, Tu Tavdapirvelad mis


komponentebs vipoviT; 2) am komponentebis

povna SesaZlebelia kurdRlis mdebareobis

20

40

60

80

x (m )

veqtoris komponentebis gawarmoebiT. 4.12


formul-is vx nawilSi 4.5-is CasmiT miviRebT -s x komponents:

vx =

dx
d
= (0,31t2+7,2t+28)
dt
dt

= 0,62t + 7,2.

-20

-40

(4.13)

rodesac t=15wm, vx=2,1m/wm. aseTive gziT


vipoviT y komponents:

vy =

-60

dy
d
= (0,22t29,1t+30)
dt
dt

= 0,44t 9,1.

-130 o

(4.14)

rodesac t=15wm, vy =2,5m/wm. amis Semdeg

4.11 formula mogvcems:


=(2,1 m/wm)
rogorc

4.6

+ (2,5 m/wm)

suraTzea

naCvenebi,

siCqare, rodesac t=15wm. si


Cqaris veqtori kurdRlis mdebareobis mxebia am mo
mentSi. aqve naCvenebia -s skalaruli komponentebi.

sur. 4.6 kurdRlis

(pasuxi)
aris

kurdRlis moZraobis traeqtoriis mxebi da


igive mimarTuleba aqvs, rogoric kurdRlis siCqares, rodesac t=15wm.

da

= tg1

(2,5 m/wm)
vy
= tg1
vx
(2,1 m/wm)

= tg1 1,19 = 130

(pasuxi)

(miuxedavad imisa, rom 50 da 130 kuTx-

-s sididisa da kuTxis gamosaTvlelad

eebis tangensebi tolia, siCqaris kompo-

gamoviyenoT veqtoruli kalkulatori an

nentebis niSnebis gamokvleva aCvenebs, rom

formula 3.6:

sasurveli kuTxe mesame meoTxedSia, maSa-

v=

sadame 50180=130.

= 3,3 m/wm.

(pasuxi)

94

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

4.4.

saSualo aCqareba da myisi aCqareba

rodesac wertilis siCqare t intervalSi icvleba

-dan

-mde, misi

saS

saSualo aC-

qareba am SualedSi iqneba:


saSualo siCqare =

anu

saS

siCqaris cvlileba
drois Sualedi

v
t .

(4.15)

Tu t-s romelime momentisTvis 0-s mivuaxlovebT, maSin am momentSi

saS

zRvrulad

uaxlovdeba myis aCqarebas (an ubralod aCqarebas), anu

d
.
dt

(4.16)

Tu siCqaris sidide an mimarTuleba (an orive erTad) icvleba, wertils aucileblad


unda hqondes aCqareba.

4.16 formulis Cawera erTeulovan-veqtoruli saxiTac SeiZleba, Tu -s nacvlad


CavsvamT 4.11 formulas:

= dt (vx +vy +vz )


dv
= dtx

dv
dv
+ dty + dtz

es gadaiwereba Semdegi saxiT:

=ax +ay +az ,

(4.17)

dvy
dvx
dvz
, ay =
dt da az = dt
dt

(4.18)


sadac

-s skalaruli komponentebia:

ax =

maSasadame,

-s skalaruli komponentebis diferencirebiT Sei-

ax

Zleba.

4.7 suraTze naCvenebia

ay
traeqtoria

O
sur. 4.7. wertilis

aCqareba da
misi skalaruli komponentebi.

ravi wertilisTvis. aRsaniSnavia, rom 4.7 suraTze


aCqarebis veqtori mdebareobebs ar akavSirebs. is mxolod wertilis aCqarebis mimarTulebas gviCvenebs,
misi sigrZe ki aCqarebis sidides asaxavs.

ipove amocanis amoxsnis 4.2 da 4.3 ninaxsenebi

kurdRlis

aCqarebis veqtori da

misi skalaruli komponentebi or ganzomilebaSi moZ-

amocanis amoxsnis nimuSi


muSebSi

-s skalaruli komponentebis povna

aCqareba,

4.4
amoxsna: amocanis amoxsna ori nawilisgan
Sedgeba: 1) kurdRlis

aCqarebas vipoviT,

rodesac t=15wm. pasuxi Cawere erTeulo-

Tu Tavdapirvelad aCqarebis komponentebs

van-veqtoruli da sidide-kuTxuri saxiT.

gavigebT; 2) am komponentebis povna Sesa-

95

4.4. saSualo aCqareba da myisi aCqareba


Zlebelia kurdRlis siCqaris komponentebis gawarmoebiT. 4.18 formulis ax nawilis
formula 4.13-Si CasmiT miviRebT

y (m )
40

aCqare-

bis x komponents:

dv
d
ax = dtx = dt (0,62t+7,2)= 0,62 m/wm2.

20

aseTive gziT vipoviT y komponents:

dv
d
ay = dty = dt (0,44t9,1)= 0,44 m/wm2.

x (m )
20

40

60

80

rogorc vxedavT, aCqareba droSi ar icvleba (Tanabaria), vinaidan t drois cvladi arc

-20

erTi komponentis formulaSi ar gamoCnda.


amis Semdeg formula 4.17 mogvcems:
= (0,62 m/wm2) + (0,44 m/wm2) ,

(pasuxi)

-40

rac 4.8 suraTzea naCvenebi kurdRlis moZraobis traeqtoriasTan erTad.


-s sididisa da kuTxis gamosaTvlelad

145 o

-60

gamoviyenoT veqtoruli kalkulatori an


formula 3.6. sididisTvis gveqneba:

a=

a aCqareba, rodesac t = 15 wm.


kurdRels traeqtoriis yvela wertilSi erTi da
igive aCqareba aqvs.
sur. 4.8 kurdRlis

= 0,76 m/wm2

(pasuxi)

xolo kuTxe iqneba:


= tg1

0,44 m/wm
ay
1
= tg
= 35
ax
(0,62) m/wm

kalkulatorze

naCvenebi

uwyebs, rom 4.8 suraTze

kuTxe

gva

mimarTulia mar-

jvniv da qveviT. magram komponentebidan


viciT, rom

mimarTuli unda iyos marcx-

niv da zeviT. im kuTxis sapovnelad, rom-

sakontrolo wertili 3. mocemulia

xy sibrtyeze moZravi hokeis Saibis


mdebareobis (metrebSi) aRwerebi:

1) x = 3t2 + 4t 2 da y = 6t2 4t
2) x = 3t2 4t da y = 5t2 + 6

lis tangensi 35-is tangensis toli iqneba,

3)

35-s davumatoT 180. miviRebT:

4) = (4t3 2t) +3

35 + 180 = 145
es

pasuxi

ponentebs.

ar

ewinaaRmdegeba

gaiTvaliswine,

(pasuxi)
-s

rom

kom

-s

si-

dide da mimarTuleba emTxveva kurdRlis


gadaadgilebas,

vinaidan

aCqareba

= 2t2 (4t +3)

TiToeuli aRwerisTvis gansazRvre,


aris Tu ara Saibis aCqarebis x da
y komponentebi mudmivi da aris Tu
ara aCqareba Tanabari.

Tana

baria.

amocanis amoxsnis nimuSi


wertilis siCqarea

=2 +4 . rodesac

t=0, is iwyebs a=3m/wm TanabaraCqarebul moZraobas x RerZis dadebiTi mimarTu

4.5
da

sidide-kuTxur

CanawerSi,

rodesac

t=5wm?
amoxsna:

Tavdapirvelad

SevniSnoT,

lebisadmi =130 kuTxiT. rogori iqneba

mocemuli gvaqvs xy sibrtyeze

wertilis siCqare erTeulovan-veqtorul

milebiani moZraoba. amocanis

rom

organzo

amoxsna

ori

96

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

nawilisgan Sedgeba: 1) vinaidan aCqareba


Tanabaria, SegviZlia gamoviyenoT formula 2.11 (v=v0+at); 2) vinaidan formula

2.11 miesadageba mxolod wrfiv moZraobas,


is unda gamoviyenoT x da y RerZebisadmi
paraleluri moZraobebisTvis cal-calke.
anu, vx da vy siCqaris komponentebi unda vipovoT formulebidan:

is x da y komponentebia, xolo ax da ay
komponentebi.

ax-isa

da

ay-is

sa-

veqtoruli kalkulatoris sa-

SualebiT davagegmiloT

Semdeg

= (12 m/wm) + (16 m/wm) .

(pasuxi)

veqtoruli kalkulatoris an 3.6 formulis gamoyenebiT vipoviT

v=

am formulebSi v0x (=2m/wm) da v0y ( =4m/wm)-s

maSasadame, rodesac t=5wm, damrgvalebis

-s sididesa da

kuTxes:

vx= v0x +axt da vy = v0y +axt

povnelad

vy = 4 m/wm + (2,3 m/wm2) (5wm) =15,5 m/wm.

an gamoviyenoT

formula 3.5:

= 19,4 m/wm 19 m/wm (pasuxi)


da = tg1

vy
= 127 130 (pasuxi)
vx

Seamowme, ra pasuxs mogcems kalkulatori, 127-s Tu 53-s. axla aage

veqtori

Tavisi komponentebiT, raTa naxo, romeli


kuTxea swori.

ax = a cos = (3 m/wm )(cos 130) = 1,93m/wm2


2

ay = a sin =(3 m/wm2) (sin130)=2,3 m/wm2


rodesac es mniSvnelobebi Caismeba vx da
vy formulebSi, miviRebT, rom, rodesac
t=5wm,

sakontrolo

wertili

4.

mawanwa-

las mdebareoba mocemulia formuliT:

=(4t32t) +3 , sadac
metrebSia,
xolo t wamebSi. rogori unda iyos koeficientebis: 4, 2 da 3 erTeulebi?

vx = 2m/wm + (1,93 m/wm2) (5 wm)= 11,65 m/wm

4.5
am
ani

Wurvisebri moZraoba
TavSi

ganvixilavT

moZraobis

organzomilebi-

gansakuTrebul

SemTxvevas.

wertili vertikalur sibrtyeze moZraobs


garkveuli

siCqariT da misi aCqareba qve-

moT mimarTuli Tavisufali vardnis

aC-

qarebaa. aseT wertils ewodeba Wurvi (rac


imas niSnavs, rom wertili isroles), xolo
mis

moZraobas

Wurvisebri moZraoba.

Wurvi SeiZleba iyos CogburTis (sur. 4.9.) an


beisbolis burTi, magram ara TviTmfrinavi

sur. 4.9 myari zedapiridan asxletili CogburTis burTis stroboskopuli foto. Sejaxebebs Soris burTi Wurvisebr moZraobas asrulebs.

an ixvi. Cveni mizania aseTi moZraobis gaanalizeba 4.2-4.4 qveTavebSi mocemuli organzomilebiani moZraobis aRweris daxmarebiT.
vuSvebT, rom haeri Wurvze zegavlenas ar axdens.

4-10 suraTze (gaanalizebulia Semdeg qveTavSi) naCvenebia sxeulis traeqtoria haeris


zemoqmedebis gareSe. sxeuli gauSves

sawyisi siCqariT, romelic asec SeiZleba daiwe-

ros:
0

0x

da

0y

= v0x +v0y

komponentebis povna SesaZlebelia, Tu viciT 0 kuTxe

dadebiT mimarTulebas Soris:

(4.19)
0

-sa da x RerZis

97

4.5 Wurvisebri moZraoba


v0x=v0cos 0 da v0y=v0sin 0
organzomilebiani moZraobis dros, sxeulis
tori mudmivad icvleba, magram

mdebareobis veqtori da

(4.20)
siCqaris veq-

aCqarebis veqtori ucvlelia da yovelTvis mimarTulia

vertikalurad qveviT. sxeuls horizontaluri aCqareba ara aqvs.


Wurvisebri moZraoba, magaliTad, 4.9 da 4.10 suraTebze, sakmaod rTuli Cans, magram
arsebobs erTi aspeqti, romelic mas sakmaod amartivebs (dadgenilia eqsperimentebis
Sedegad):
Wurvis moZraobisas horizontaluri da vertikaluri moZraoba erTmaneTisgan
damoukidebelia anu arc erTi ar axdens gavlenas meoreze.
es Tviseba saSualebas gvaZlevs, davSaloT organzomilebiani moZraobis amocana or
erTganzomilebian moZraobad erTi iqneba horizontaluri moZraoba (nulovani aCqarebiT), xolo meore iqneba vertikaluri moZraoba (TanabaraCqarebuli, qveviT mimarTuli
aCqarebiT). qvemoT mocemulia ori eqsperimenti, romliTac mtkicdeba, rom horizontaluri da vertikaluri moZraobebi erTmaneTisgan damoukidebelia.

golfis ori burTi


4.11 suraTze naCvenebia golfis ori burTis stroboskopuli foto. erTs ubralod
xeli gauSves, meore ki horizontalurad gaisroles. golfis orive burTi vertikalurad
TanabaraCqarebulad moZraobs g aCqarebiT da erTsa da imave manZils gadis drois tol

sur.

4.10.

da y0=0,

Wurvis
0

traeqtoria

wertilidan

x0=0

sawyisi siCqariT. Wurvis traeqtoriaze

naCvenebia sawyisi da momdevno siCqareebi komponentebTan erTad. rogorc vxedavT, horizontaluri siCqaris komponenti mudmivia, xolo vertikaluri siCqaris
komponenti icvleba. R aris horizontaluri manZili,

sur. 4.11. erT burTs xeli gauSves, xolo

romelic Wurvma gaiara gasrolis wertilis simaRlis

meore horizontalurad marjvniv gaisroles.


maTi vertikaluri moZraobebi erTnairia.

miRwevamde.

98

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

monakveTSi. is, rom erTi burTi vardnis dawyebamde horizontalurad moZraobs, ar axdens gavlenas mis vertikalur moZraobaze, anu horizontaluri da vertikaluri moZraobebi erTmaneTze ar aris damokidebuli.

mSvenieri gasamxneveli studentebisTvis


ro

g 0
ia

r iy
to l
aq fi
e
o
tr y

4.12 suraTs fizikis bevri leqcia gamoucocxlebia. aq gamosaxulia patara mili G, romlidanac
sulis SeberviT burTs isvrian. samiznea M magnitze
Camokidebuli yuTi da Tofic pirdapir maszea damiznebuli. eqsperimenti isea dagegmili, rom, rogorc
ki milidan burTi gamoityorcneba, yuTi agnits mowydeba.

g (Tavisufali vardnis aCqareba) rom nulis toli


yofiliyo, burTi 4.12 suraTze naCvenebi wrfivi traesur. 4.12. nasroli burTi Camovardnil yuTs yovelTvis xvdeba. TiToeuli
gadis h manZils im adgilidan, sadac
Sexvdebodnen, Tavisufali vardnis aCqareba rom ar arsebobdes.

qtoriiT gadaadgildeboda, xolo yuTi erT adgilze


ilivlivebda haerSi. aseT SemTxvevaSi burTi aucileblad moxvdeboda yuTs.
asea Tu ise, g ar aris nulis toli, magram burTi

mainc xvdeba yuTs! rogorc 4.12 suraTze moCans, burTis frenis ganmavlobaSi burTic
da yuTic nulovani g-s Sesabamisi poziciidan Tanabar h manZils gadian. rac ufro Zlierad uberavs Tofs demonstratori, miT ufro didia burTis sawyisi siCqare, miT ufro
naklebia frenis dro da h-is sididec mcirea.

4.6

Wurvisebri moZraobis analizi

axla mzad varT gavaanalizoT Wurvisebri moZraoba horizontalurad da ver

tikalurad.

horizontaluri moZraoba
rogorc 4.13 suraTze Cans, horizontaluri aCqarebis arqonis gamo Wurvis siCqaris vx

komponenti mTeli moZraobis manZilze ucvlelia da v0x sawyisi sididis tolia. nebismier

t momentSi Wurvis x x0 horizontaluri gadaadgileba


sawyisi x0 mdebareobidan mocemulia formuliT 2.15.
vinaidan a=0, amitom es formula SeiZleba daiweros
Semdegi saxiT:

x x0 = v0xt
rogorc viciT, v0x = v0cos0, amitom gveqneba:

x x0 = (v0cos0)t

(4.21)

sur. 4.13. skeitbordistis siCqaris vertikaluri komponenti icvleba, magram horizontaluri komponenti, romelic skeitbordis
siCqares emTxveva, ucvlelia. amis Sedegad skeitbordi sportsmenis qvemoT rCeba da am ukanasknels masze daxtomis saSualeba
aqvs.

99

4.6 Wurvisebri moZraobis analizi

vertikaluri moZraoba
Tavisuflad vardnili sxeulis vertikaluri moZraoba 2.9 qveTavSi ganvixileT. yvelaze
mniSvnelovania, rom am dros aCqareba Tanabaria. maSasadame, 2.1 cxrilis formulebi
gamogvadgeba. a-s nacvlad davweroT g, x ki SevcvaloT y-iT. magaliTad, formula

2.15-sTvis miviRebT:
y y0 = v0yt 12 gt2 = (v0 sin 0)t 12 gt2

(4.22)

aq sawyisi vertikaluri siCqaris v0y komponenti Canacvlebulia v0 sin 0-iT. analogiurad


gardaiqmneba formulebi 2.11 da 2.16:

vy = v0 sin 0 gt
vy2 = (v0 sin 0)2 2g(y y0).

da

(4.23)
(4.24)

rogorc 4.10 suraTze da 4.23 formulaSi Cans, vertikaluri siCqaris komponenti ise icvleba, TiTqos burTi vertikalurad maRla aisroles. is mimarTulia maRla da misi sidide
nuls uaxlovdeba traeqtoriis umaRles wertilamde. amis Semdeg, vertikaluri siCqaris
komponenti mimarTulebas icvlis da misi sididec drois mixedviT izrdeba.

traeqtoriis gantoleba
Wurvis traeqtoriis gantolebis gamoyvana SesaZlebelia, Tu 4.21 da 4.22 formulebSi gamovricxavT t cvlads. 4.21 formulidan gavigoT t da CavsvaT 4.22-Si. mcireodeni
gardaqmnebis Semdeg miviRebT:

y = (tg0)x

gx2
2(v0cos 0)2

(traeqtoria)

(4.25).

es formula 4.10 suraTze naCvenebi traeqtoriis gantolebaa. simartivisTvis davuSvaT, rom 4.21 da 4.22 formulebSi x0 = 0 da y0 = 0. vinaidan g, 0 da v0 mudmivebia, 4.25

formula miiRebs aseT saxes: y = ax + bx2, sadac a da b mudmivebia. miviReT parabolis


formula, maSasadame, traeqtoria parabolaa.

cxrili

4.1

ori burTis traeqtoria a

II
I

v0

traeqtoria I traeqtoria II
(haerSi)
(vakuumSi)

60o

areali (frenis siSore)

98,5m

177m

53m

76,8m

6,6wm

7,9wm

x
maqsimaluri simaRle

sur. 4.14

(I) burTis frenis traeqtoria


haeris winaaRmdegobis gaTvaliswinebiT. (II)
am TavSi ganxiluli meTodebiT gamoTvlili
burTis frenis traeqtoria vakuumSi. Sesabamisi monacemebisTvis ixile cxrili 4.1.

frenis dro
a

ixile sur. 4.14. gasrolis kuTxea 60, xolo sawyisi siCqare

_ 44,7m/wm.

100

Tavi 4

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

horizontaluri areali
rogorc 4.10 suraTze naCvenebi, Wurvis R horizontaluri areali aris Wurvis mier
ganvlili manZili sawyis simaRleze dabrunebamde. R arealis sapovnelad, 4.21 formulaSi CavsvaT x x0 = R, xolo 4.22-Si y y0 = 0. miviRebT:

R = (v0 cos 0)t da 0 = (v0 sin 0)t 12 gt2


formulebSi t-s gamoricxva mogvcems:

R=

2v02
sin 0 cos0
g

Tu gavixsenebT, rom sin20 =2sin 0 cos0 (ixile danarTi E), miviRebT:

R=

v02
sin20
g

(4.26)

yuradRebiT: es formula ar gvaZlevs Wurvis mier ganvlil horizontalur manZils,


rodesac saboloo simaRle ar emTxveva sawyis (srolis) simaRles.
aRsaniSnavia, rom 4.26 formulaSi R maqsimaluri iqneba, rodesac

20 =90, ese igi 0 =45.

sin20 =1, anu

R horizontaluri areali maqsimaluria srolis 45 kuTxisTvis.

haeris zemoqmedeba
aqamde vuSvebdiT, rom Wurvis moZraobaze haeri zemoqmedebas ar axdens. Tumca,
gamoTvlebsa da Wurvis realur moZraobas Soris sxvaoba SeiZleba sakmaod didi iyos,
vinaidan haeri moZraobas ewinaaRmdegeba. magaliTad, 4.14 suraTze naCvenebia burTis
frenis ori traeqtoria, rodesac burTi moZraobas iwyebs 60 kuTxiT da 44,7m/wm sawyisi
siCqariT. traeqtoria I gamoTvlilia haerSi frenis realur pirobebTan miaxloebiT.
traeqtoria II ki burTis vakuumSi frenis traeqtoriaa.
sakontrolo wertili 5.

burTi moednis farglebs gareT gaisroles. ra mou-

va frenis dros (haeris zemoqmedeba ugulvebelyavi) mis a) horizontalur da


b) vertikalur komponentebs? ra iqneba misi aCqarebis g) horizontaluri da d) vertikaluri komponentebi, zeviT moZraobis, qveviT moZraobisa da frenis umaRlesi
wertilis miRwevis dros?

amocanis amoxsnis nimuSi


4.15

suraTze

maSveli

4.6

TviTmfrinavi

mifrinavs 198km/sT (55m/wm) siCqariT da


sazRvao katastrofis msxverplisgan 500 m
simaRleze imyofeba. pilots surs maSveli
kafsulis CaSveba msxverplTan rac SeiZle-

mifrinavs Tanabari siCqariT, agdebs gadamrCenel kapsulas. kapsulis vardnisas misi horizontaluri siCqaris komponenti rCeba TviTmfrinavis siCqaris toli.

tr

ba axlos.
sur. 4.15. TviTmfrinavi, romelic horizontalurad

mx

ed

ve

lo

bi

ae

qt

sa

or

ia

re

4.6 Wurvisebri moZraobis analizi

101

(a) rogori kuTxiT unda iyos TviTmfri-

500m = (55 m/wm)(sin0)t 12 (9,8m/wm)t 2

navi msxverplis mimarT, rodesac piloti

t-s amoxsna mogvcems t=10,1wm. am Sedegis

kapsulas gadaagdebs?

4.28 formulaSi CasmiT miviRebT:

amoxsna: gadagdebis Semdeg kafsula Wurvi xdeba. maSasadame, misi horizontaluri


da vertikaluri moZraoba erTmaneTisgan

x 0 = (55 m/wm)(cos0)(10,1wm)
x = 555,5 m

anu

Semdeg formula 4.27 mogvcems:L

damoukidebelia da SesaZlebelia maTi calcalke ganxilva (kafsulis namdvili traeq-

= tg1

toria ar gvWirdeba). 4.15 suraTze naCvenebia koordinatTa sistema, romlis aTvlis


saTave

kapsulis

gadagdebis

wertilia.

rogorc vxedavT, moicema formuliT:

= tg1

x
,
h

(4.27)

sadac x aris msxverplis (da wyalze dacemuli

kafsulis)

horizontaluri

koor-

dinati, xolo h TviTmfrinavis frenis


simaRle. simaRle 500 m-ia, maSasadame -s
sapovnelad mxolod x gvWirdeba. x-is povna SesaZlebelia 4.21 formulaiT:

x x0 = (v0 cos 0)t

(4.28)
kafsula

gadaagdes, ar usvriaT, amitom misi sawyi


si

siCqare TviTmfrinavis siCqaris to-

lia. maSasadame, sawyisi siCqarea v0=55m/wm,


xolo kuTxe 0 = 0 (x RerZis dadebiTi mi

marTulebisadmi). miuxedavad yvelafrisa,


kafsulis gadagdebidan wyalze dacemamde

kafsulis

amoxsna: kafsulis horizontaluri da ver


tikaluri moZraobebi erTmaneTisgan damo
ukidebelia.

vx horizontaluri komponenti ar icvleba


da v0x = v0 cos 0 sawyisi mniSvnelobis tolia, vinaidan horizontaluri aCqareba ara
gvaqvs. maSasadame, rodesac kafsula wyalze daecema:

vx = v0 cos 0 = (55 m/wm)(cos0) = 55 m/wm.

vy vertikaluri komponenti icvleba sawyisi


v0y = v0 sin 0 mniSvnelobidan, vinaidan vertikaluri aCqareba arsebobs. 4.23 formulisa
da kafsulis dacemis t=10.1wm drois gamoyenebiT gavigebT rom, rodesac kafsula
wyalze ecema,

vy = v0 sin 0 gt

t-s sapovnelad ganvixiloT vertikal-

= (55 m/wm)(sin0) (9,8 m/wm2)(10,1 wm)


= 99 m/wm.

uri moZraoba da, kerZod, formula 4.22:


(4.29)

maSasadame, wyalze dacemis dros kafsulis siCqare iqneba:

aq kafsulis vertikaluri gadaadgileba

y y0 = 500m (uaryofiTi niSani kafsulis


qvemoT moZraobas asaxavs). 4.29 formulaSi
am da sxva cnobili sidideebis CasmiT miviRebT:

amocanis amoxsnis nimuSi

siCqare erTeulovan-veqtorul

da sidide-kuTxur CanawerSi?

gasuli t dro ar viciT.

y y0 = (v0 sin 0 t) 12 gt2

(pasuxi)

(b) wyalze dacemis dros, rogori iqneba

vinaidan aTvlis saTave kapsulis gadagdebis wertilia, amitom x0=0.

555,5 m
= 48
500 m

v = (55 m/wm)

(99 m/wm)

(pasuxi)

formula 3.6-is an veqtoruli kalkula


toris gamoyenebiT vipovoT -s sidide da
kuTxe:

v = 113 m/wm da = 60,9

(pasuxi)

4.7

4.16 suraTze naCvenebia mekobreTa xomaldi,

a) horizontaluri xazidan ra 0 kuTxiT

romelic kunZulze mdgari cixesimagridan

unda gaisrolon Wurvi, gems rom moxvdes?

560m manZilzea. qvemexi, romelic zRvis


doneze dgas, Wurvebs v0= 82 m/wm sawyisi

amoxsna: cxadia, qvemexis Wurvs Wurvise-

siCqariT isvris.

bri moZraobis formulebi Seesabameba. Cven

102

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

gvWirdeba srolis 0 kuTxesTan dakavSirebuli formula, rodesac tyvia horizontalurad gadaadgildeba qvemexidan xomaldisken.
vinaidan qvemexi da gemi erT simaRleze
arian, amitom areali iqneba horizontalu
ri gadaadgileba. Cven SegviZlia srolis 0
kuTxe R arealTan davakavSiroT 4.26 form

mulis saSualebiT:

R=

2v02
sin20 ,
g

sur. 4.16 aseT manZilze gems Wurvi ori kuTxiT

(4.30)

gasrolis SemTxvevaSi moxvdeba.

rac mogvcems:
2
gR
1 (9,8 m/wm )(560 m)
2 = sin
(82 m/wm)2
v0

20 = sin1

b) ra manZilze unda daSordes meko-

= sin1 0,816.
sin1

Sebrunebul

funqcias

ori

(4.31)

breebis gemi zarbazans, rom Wurvi ar mox-

pasuxi

amoxsna: rogorc ukve viciT, Wurvis gas-

vdes?

aqvs. erT maTgans (am SemTxvevaSi 54,7)

rolis maqsimaluri areali Seesabameba 45

kalkulatori aCvenebs. meore pasuxis gas-

kuTxes. 4.30 formulaSi 0=45 kuTxis Cas-

agebad es kuTxe 180-s gamovakloT da mi-

miT miviRebT:

viRebT 125,3-s. maSasadame, formula 4.31

R=

mogvcems:

(82 m/wm)2
2v02
sin20 =
sin (240)
9,8 m/wm2
g

= 686 m 690 m.

(pasuxi)

0 = 12 (54,7) 27

(pasuxi)

0 = 12 (125,3) 63

(pasuxi)

srolis orive kuTxe 0 =45 kuTxes uax-

cixesimagris komendants SeuZlia zarbazani

lovdeba. am kuTxis dros gemi 690m man-

am ori kuTxiT awios da Wurvi mekobreebis

Zilze iqneba. amaze ufro Sors gems aRa-

gems moartyas (Tu haeri ar SeuSlis!)

raferi emuqreba.


da

roca

jeison renis mier damyarebuli motocikliT

xtomis

rekordi.

nel-nela

kunZuls

Sordeba,

4.8

amocanis amoxsnis nimuSi


4.17a suraTze naCvenebia 2002 wels

gemi

asafreni
tramplini

dasaSvebi
tramplini

asax-

tomi tramplinebis simaRlea H=3m,


kuTxe
manZili

R =12,

xolo

D=77m.

motociklisti

maT

Soris

davuSvaT,

meore

rom

tramplinis

SuagulSi daeSva. haeris zemoqmedeba ugulebelvyoT. gamoTvale motociklistis siswrafe pirveli tramplinidan gadaxtomis dros.
amoxsna: reni da misi motocikli
Wurvia. Tu maT ganvixilavT, rogorc erT wertils, maSin SegviZlia
gamoviyenoT Wurvis formulebi.

sur. 4.17

a) asafreni da dasaSvebi tramplinebi. afrenis


b) afrenis siCqaris 0 (0 kuTxisas) x komponentia
v0cos 0, xolod y komponenti _ v0sin 0; g) daSvebis wertili tramplinis SuagulSia.
sawyisi

103

4.6 Wurvisebri moZraobis analizi


xy

sistema

dro. vinaidan horizontalur RerZze jer-

ise gavavloT, rom aTvlis saTave pirveli

jerobiT verafers mivaRwieT, amitom ver-

tramplinis Zirs daemTxvas. renis koordi-

tikalur RerZze gadavideT. 4.22 formula

natebi naxtomis dawyebisas (rodesac t=0)

v0-s akavSirebs y y0 gadaadgilebasTan:

gadaxtoma.

koordinatTa

iqneba x0 = 0 da y0 = H= 3 m. 0 gadaxtomis

y y0 = (v0 sin 0)t 12 gt2

kuTxe tramplinis R daxrilobis toli

1,5m 3m = (v0 sin 12)t 12 (9,8m/wm2)t2.

iqneba (sur. 4.17b): 0 = R = 12.

daSveba. 4.17g suraTze tramplinis sigrZe L marTkuTxa samkuTxedis hipotenuzas qmnis. reni tramplinis SuagulSi anu
wverodan L/2 manZilze wertilSi

daeSva.

SegviZlia vaCvenoT, rom daSvebis wertili


mdebareobs tramplinis H

simaRlisa da

d horizontaluri sigrZis SuagulSi, ma-

kvlav dabrkolebas mivadeqiT, vinaidan t-s


gareSe v0-s

ver gavigebT. Tumca, rogorc

vxedavT, 4.32 da 4.33 formulebSi ucnobTa


erTi da igive wyvilia: v0 (sasurveli) da t
(arasasurveli). maSasadame formula 4.32is t-sTvis amoxsna SesaZlebelia:

Sasadame, daSvebis wertilis vertikaluri

t=

koordinatia

H 3m
=
= 1,5 m
2
2
daSvebis wertilis x horizontaluri
y=

koordinatis

sapovnelad

rZe:

d=

x x0
v0 cos 0

Semdeg CavsvaT es Sedegi 4.33 formulaSi da gamovricxoT t:

y y0 = (v0 sin 0)

gamovTvaloT

dasaSvebi tramplinis horizontaluri sig-

(4.33)

= (x x0)tg 0

) (

x x0
x x0
1g
2
v0 cos 0
v0 cos 0

g(x x0)2
,
2(v0 cos 0)2

sadac gamoviyeneT igiveoba: tg0 = (sin0)/

3m
H
=
= 14,11 m
tg
12
tg R

(cos0). CavsvaT cnobili monacemebi da mi-

Semdeg vipovoT horizontaluri koordi-

viRebT:

nati:

1,5 m 3 m = (84,1 m)(tg 12)

d
14,11 m
x = D + = 77 m +
= 84,1 m
2
2

(9,8 m/wm2)(84,1 m)2


2
2 v0 (cos 12)2

v0 gadaxtomis siCqaris povna. xx0 gadaadgilebis da v0-is dasakavSireblad viyenebT

anu

v0= 43,2 m/wm 156 km/sT

4.21 formulas:

napiridan aseTi siswrafiT gadaxtoma al-

x x0 = (v0 cos 0)t

(4.32)

84,1m 0 = (v0 cos 12)t.

v0-sTvis formulis amoxsna SeuZlebelia,


radgan ar viciT renis haerSi yofnis t

(pasuxi)

baT sulisSemZvrelia. magram renis 156km/


sT-ze meti siCqare dasWirda meore napirze dasaxtomad, vinaidan haeri mas da motocikls mniSvnelovnad Seanelebda.

amocanis amoxsnis taqtika

taqtika 1 : algebra

ricxvebis nacvlad

damrgvalebasa da sxva cdomilebebis-

amomxsnelebi swored ase iqcevian. pirvel

gan Tavis dasazRvevad amocanebi algebru-

TavebSi vamjobineT amocanebi nawil-nawil

lad amoxseniT da ricxvebi mxolod bolos

amogvexsna, raTa ufro kargad Cawvdomod-

CasviT. amocanebis amoxsnis 4.6 da 4.8 ni-

iT maT mimdinareobas. SemdegSi met yur-

muSebSi es sakmaod advilia da gamocdili

adRebas algebras davuTmobT.

104

Tavi 4

4.7.

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tanabari wriuli moZraoba

wertilis moZraobas Tanabari wriuli moZraoba


ewodeba, roca wertili wrewirze an wrewiris rkalze
moZraobs Tanabari siCqariT. miuxedavad imisa, rom
siCqare ar icvleba, wertils gaaCnia aCqareba. es
SeiZleba gagvikvirdes, vinaidan aCqareba (siCqaris
cvlileba) warmogvidgenia, rogorc siCqaris zrda an
kleba. Tumca, gaixseneT, rom siCqare veqtoria da
ara skalari. maSasadame, maSinac ki, roca siCqare
mxolod mimarTulebas icvlis, aCqareba mainc arsebobs. zustad ase xdeba Tanabari wriuli moZraobis
dros.

sur. 4.18. saaTis isris moZraobis sawinaaRmdego mimarTulebiT Tanabarwriulad moZravi wertilis siCqarisa da
aCqarebis veqtorebi. maTi sidide ucvlelia, mimarTuleba ki mudmivad icvleba.

4.18 suraTze naCvenebia siCqarisa da aCqarebis veqtorebs Soris kavSiri Tanabari


wriuli moZraobis sxvadasxva periodebSi. orive veqtoris sidide moZraobis dros mudmivia, magram maTi mimarTulebebi icvleba. siCqare yovelTvis wrewiris mxebia moZraobis mimarTulebiT. aCqareba ki yovelTvis mimarTulia wrewiris centrisken. amis gamo,
Tanabar wriul moZraobasTan dakavSirebul aCqarebas centriskenul aCqarebas uwodeben.
rogorc SemdegSi vnaxavT,

aCqarebis sididea:

a=

v2
r

sadac r wrewiris radiusia, xolo

(centriskenuli aCqareba),

(4.34)

wertilis siCqare.

garda amisa, am aCqarebis mqone wertili wrewiris garSemo srul bruns asrulebs anu

2r manZils gadis Semdeg droSi:


T=

2r
v

(periodi)

(4.35)

T-s brunvis periodi an, ubralod, periodi ewodeba. esaa dro, romelic wertils
sWirdeba erTi sruli brunis gasakeTeblad.

4-34 formulis damtkiceba


Tanabari wriuli moZraobisas aCqarebis sididisa da mimarTulebis sapovnelad ganvixiloT sur. 4.19. 4.19a suraTze p wertili Tanabari

siCqariT moZraobs r radiusis

mqone wrewirze. mocemul momentSi p-s koordinatebia xp da yp.

4.3 qveTavidan gavixsenoT, rom moZravi wertilis

siCqare misi traeqtoriis mxebia.

4.19a suraTze es niSnavs, rom siCqare wertilis mdebareobaze gavlebuli radiusis perpendikularulia. maSin kuTxe -sa da p wertilze gavlebul vertikals Soris r radiussa
da x RerZs Soris kuTxis tolia.
-s skalaruli komponentebi 4.19b suraTzea naCvenebi. maTi saSualebiT

SeiZleba

Semdegi saxiT Caiweros:


= vx + vy = (v sin ) + (v cos )

(4.36)

105

4.7. Tanabari wriuli moZraoba


y

vy

ax

vx

yp

ay
x

xp

sur. 4.19. p wertili wreze moZraobs saaTis isris sawinaaRmego mimarTulebiT. (a) misi mdebareoba da
qare mocemul momentSi. (b) siCqare da misi komponentebi. (g) wertilis aCqareba da misi komponentebi.

siC-

axla, 4.19 suraTze mocemuli marTkuTxa samkuTxedis gamoyenebiT, sin SevcvaloT

yp/r-iT, xolo cos xp /r-iT, gveqneba:


vy

= p
r

) ( )
vxp
r

(4.37)

p wertilis aCqarebis sapovnelad es formula gavawarmooT drois mimarT. vinaidan


siCqare da r radiusi droSi ar icvleba, miviRebT:

d
v dyp
= dt =
r dt

) (
+

v dxp
r dt

(4.38)

axla gaviTvaliswinoT, rom yp-s cvlilebis tempi dyp /dt siCqaris y komponentis tolia. analogiurad, dxp /dt = x. 4.19b suraTidan vxedavT, rom x = sin da y = cos.
CavsvaT es yvelaferi 4.38 formulaSi da miviRebT:

v2
cos
r

) (

v2
sin
r

(4.39)

4.19g suraTze es veqtori da misi komponentebia naCvenebi. 3.60 formulis Tanaxmad,


miviRebT:

a=

v2

risi damtkicebac gvindoda.

v2
r

v2
,
r

-s mimarTulebis sapovnelad unda vipovoT kuTxe:

tg =
maSasadame, = . es niSnavs, rom

ay (v2/r) sin
=
= tg .
ax (v2/r) cos
mimarTulia 4.19a suraTze naCvenebi r radiusis gas-

wvriv wrewiris centris mimarTulebiT. swored amis damtkiceba gvindoda.

sakontrolo wertili 6. sxeuli Tanabari siCqariT moZraobs wriulad xy


sibrtyeze, romlis aTvlis saTave wrewiris centrs emTxveva. rodesac sxeuli imyofeba x=2m wertilze, misi siCqarea (4m/wm) . gamoTvale sxeulis
a) siCqare da b) aCqareba, rodesac is imyofeba y=2m wertilSi.

106

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

4.9

amocanis amoxsnis nimuSi


samxedro reaqtiuli TviTmfrinavebis
pilotebi
nicdian
dros

garkveul
mkveTrad

pilotis

diskomforts

moxvevis

sxeuli

ga

dros.

aseT

ganicdis

cen-

triskenul aCqarebas, Tavi ki mimarTulia


mrudis centrisken. tvinSi sisxlis wneva
mcirdeba, rac tvinis funqciis dakargvas
iwvevs.
pilotis

gasafrTxileblad

ramdenime

niSani arsebobs. rodesac centriskenuli


aCqarebaa 2g an 3g, piloti Tavs damZimebulad grZnobs. 4g-s dros pilotis mxedveloba Sav-TeTri xdeba da mniSvnelovnad
izRudeba.

Tu

aCqarebam

kidev

moimata,

mxedveloba qreba da piloti gonebas kargavs. am mdgomareobas g-LOC

anu `g-Ti

gamowveuli gonebis dakargva~ ewodeba.


pilotis

aCqareba g-ebSi, Tu F- 22 mifrinavs =

2500km/sT (694 m/wm) siCqariT wreze, romlis radiusia r=5,8km?


amoxsna:

miuxedavad

imisa,

rom wriul

traeqtoriaze moZraobisas pilotis siCqaris sidide mudmivia, siCqaris mimarTulebis


cvlilebis gamo warmoiqmneba centriskenuli aCqareba, romlis sidide mocemulia

4.34 formulis saSualebiT:


v2 (694 m/wm)2
a=
=
= 83 m/wm2 = 8,5g (pasuxi)
5800 m
r
Tu

uyuradRebo

piloti

sahaero

brZo-

lis dros TviTmfrinavs mkveTrad Semoabrunebs, is momentalurad gadava g-LOC


mdgomareobaSi da ver SeniSnavs gamafrTxilebel signalebs.

rogori

iqneba

centriskenuli

4.8

erTganzomilebiani fardobiTi moZraoba

warmoidgine, rom xedav ixvs, romelic CrdiloeTiT mifrinavs 30 km/sT siCqariT.


meore ixvisTvis, romelic imave siCqariT mifrinavs CrdiloeTiT, is uZravia. sxvagvarad
rom vTqvaT, wertilis siCqare damokidebulia damkvirveblis aTvlis sistemaze. Cveni miznebidan gamomdinare, aTvlis sistema fizikuri obieqtia, romelsac koordinatTa
sistemas vukavSirebT. yoveldRiur cxovrebaSi es obieqti miwaa. magaliTad, sagzao niSanze miTiTebuli daSvebuli siCqare yovelTvis gazomilia miwis mimarT. policiis oficris
mimarT siCqare sxvadasxva iqneba, vinaidan policieli siCqaris gazomvis dros imoZravebs.
warmoidgine, rom aleqsi (4.20 suraTze A

sistemis aTvlis saTaveSi) gaCerebulia trasis


ganapiras da P

CarCo

manqanis (wertilis) swrafad

moZraobas akvirdeba. barbara (B sistemis aTv-

A
CarCo

lis saTaveSi) trasaze mudmivi siCqariT midis

BA

xBA

xPB

x
xPA = xPB + xBA

da isic P manqanas uyurebs. davuSvaT, orive


maTgani adgens manqanis mdebareobas mocemul
x

sur. 4.20. aleqsi (naxazi A) da barbara (naxazi B)


P manqanas adevneben Tvals. B da P gansxvavebuli
siCqariT moZraoben orive naxazisTvis saerTo x
RerZis gaswvriv. grafikze gamosaxul momentSi
xBA aris B-s koordinatebi A naxazze. B naxazze
P-s koordinatebia xPB. A naxazze koordinatebi

xPA = xPB + xBA .

momentSi. 4.20 suraTze vxedavT, rom:


es

formula

xPA = xPB + xBA


ase

ikiTxeba:

(4.40)
`P-s koordi-

nati A-s mimarT (xPA) tolia P-s koordinats

B-s mimarT xPB mimatebuli B-s koordinati A-s


mimarT (xBA)~. wakiTxvisas yuradReba miiqcieT
indeqsebs.

4.40 formulis drois mimarT gawarmoebiT


miviRebT:

107

4.8 erTganzomilebiani fardobiTi moZraoba


d
d
d
dt (xPA) = dt (xPB) + dt (xBA).
an

(vinaidan

= dx/dt):

vPA = vPB + vBA

(4.41)

es formula ase ikiTxeba: `P-s siCqare A-s mimarT vPA tolia P-s siCqares B-s mimarT
vPB mimatebuli B-s siCqare A-s mimarT vBA ~. vBA aris B sistemis siCqare A-s mimarT (vinaidan
moZraoba erTi RerZis gaswvrivaa, SegviZlia siCqaris komponentebi am RerZis gaswvriv
gamoviyenoT 4.41 formulaSi da ugulebelvyoT veqtoris isrebi).
Cven mxolod im sistemebs ganvixilavT, romlebic erTmaneTis mimarT Tanabari siCqariT moZraobs. am SemTxvevaSi es niSnavs, rom barbara (sistema B) aleqsis (sistema A)
mimarT moZraobs vBA mudmivi siCqariT. asea Tu ise, P manqanas (moZravi wertili) SeuZlia
Secvalos siCqare da mimarTuleba (anu aCqardes).
barbarasa da aleqsis mimarT P-s aCqarebis dasakavSireblad, 4.41 formulaSi gavawarmooT dro:

d
d
d
dt (vPA) = dt (vPB) + dt (vBA).

vinaidan vBA mudmivia, amitom formulis bolo wevri nulis tolia da gveqneba:

aPA = aPB .

(4.42)

sxvagvarad rom vTqvaT:


sxvadasxva aTvlis sistemis damkvirveblebi, romlebic erTmaneTis mimarT mudmivi siCqariT moZraoben, miiReben moZravi wertilis erTsa da imave aCqarebas.

sakontrolo wertili 7. cxrilSi mocemulia bar-

mdgomareoba

BA

PA

mdgomareobaSi. ras udris cxrilSi gamotovebuli

(a)

+ 50

+ 50

sidideebi da rogor icvleba manZili barbarasa

(b)

+ 30

barasa da P manqanis siCqareebi (km/sT-ebSi) sam

da P manqanas Soris?

(g)

amocanis amoxsnis nimuSi


4.20 suraTze davuSvaT, rom barbaras
siCqare aleqsis mimarT mudmivia, vBA = 52km/

sT, xolo P manqana moZraobs x RerZis


uaryofiTi mimarTulebiT.
(a) Tu aleqsisTvis P

manqanis siCqare

vPA= 78km/sT, rogori iqneba vPB siCqare


barbarasTvis?
amoxsna: A aTvlis sistema davukavSiroT
aleqss, xolo B aTvlis sistema barbaras. vinaidan es ori aTvlis sistema erTmaneTis mimarT Tanabrad moZraobs erTi

PB
+ 40

+ 60

20

4.10
anu

_ 78km/sT = vPB + 52 km/sT

maSasadame,

vPB = _ 130km/sT

(pasuxi)

Tu P-s barbaras manqanaze TokiT mivabamdiT, 130 km/sT siCqareze Tokis kvanZi gaixsneboda da ori manqana gancalkevdeboda.
(b) Tu P manqana amuxruWebs aleqsis mimarT
(maSasadame, miwis mimarT) t = 10 wm-is ganmavlobaSi Tanabari aCqarebiT, rogori iqneba
misi aPA aCqareba aleqsis mimarT?

RerZis gaswvriv, amitom SegviZlia gamov-

amoxsna: aleqsis mimarT P manqanis aCqarebis

iyenoT formula 4.41, raTa vPB davukav-

gamosaTvlelad unda gamoviyenoT aleqsis

vPA = vPB + vBA

Tanabaria, amitom viyenebT 2.11 formulas

SiroT vPA-sa da vBA-s:

mimarT manqanis siCqare. vinaidan aCqareba

108

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

(=0 + at), raTa aCqareba davakavSiroT P-s


sawyis da saboloo siCqaresTan. P-s sawyisi
siCqare aleqsis mimarT aris vPA=78 km/sT,
xolo saboloo siCqarea 0. maSasadame, 2.11

viciT P-s sawyisi siCqare barbaras mimarT

formula gvaZlevs:

maSasadame, kvlav 2.11 formulis Tanaxmad:

aPA =

0 (78 km/sT)
1 m/wm
v v0
=
10 wm
3,6 km/sT
t

= 2,2 m/wm2

(PB = 130 km/sT). P-s saboloo siCqare bar-

baras mimarT aris 52km/sT (gaCerebuli


manqanis siCqare moZravi barbaras mimarT).

aPB =

(pasuxi)

52 km/sT (130 km/sT)


1 m/wm
v v0
=
10 wm
3,6 km/sT
t

= 2,2 m/wm2

(g) rogori iqneba damuxruWebis dros P

(pasuxi)

es Sedegi winaswar SegveZlo gvewinas-

manqanis aCqareba barbaras mimarT aPB?

warmetyvela. vinaidan aleqsi da barbara

amoxsna: barbaras mimarT P-s aCqarebis

erTmaneTis mimarT Tanabari siCqariT moZ-

gamosaTvlelad unda gamoviyenoT barbaras

raoben, amitom maT mimarT manqanis aCqa-

mimarT manqanis siCqareebi. (a) nawilidan

reba erTnairi iqneba.

4.9

organzomilebiani fardobiTi moZraoba

axla erTganzomilebiani fardobiTi moZraobidan gadavdivarT organzomilebian (da


samganzomilebian) moZraobaze. 4.21 suraTze Cveni ori damkvirvebeli P moZrav wertils
uyurebs A da B aTvlis sistemebis aTvlis saTaveebidan. amasobaSi B Tanabari siCqariT

vBA moZraobs A-s mimarT (am ori sistemis Sesabamisi RerZebi erTmaneTis paraleluria).
4.21 suraTze moZraobis erTi konkretuli momentia naCvenebi. am momentSi
B-s aTvlis saTavis mdebareobis veqtori A-s aTvlis saTavis mimarT aris . amis garda,
P wertilis mdebareobis veqtori A-s aTvlis saTavis mimarT aris , xolo B-s aTvlis
saTavis mimarT _

. Tu am sam mdebareobis veqtors ise davalagebT, rom erTis saTave

meores bolos daemTxves, maSin veqtorebs Soris damyardeba Semdegi kavSiri:

(4.43)

am formulis drois mimarT gawarmoebiT SesaZlebelia damkvirveblebis mimarT


wertilis

da

siCqareebis dakavSireba:
y

(4.44)

am tolobis gawarmoebiT ki erTmaneTs


davukavSirebT
wertilis

da

damkvirveblebis

mimarT

aCqarebas. Tumca, vinaidan

mudmivia, amitom misi warmoebuli drois


mimarT nulis tolia. maSasadame, miviRebT:
aTvlis sistema AB
aTvlis sistema AA

sur. 4.21. B sistemas A sistemis mimarT aqvs


Tanabari organzomilebiani siCqare
. B-s mdebareobis veqtori A-s mimarT aris . P wertilis
mdebareobis veqtori A-s mimarT aris , xolo
B-s mimarT .

(4.45)

iseve, rogorc erTganzomilebiani moZraobisTvis, aqac arsebobs Semdegi wesi: sxvadasxva aTvlis sistemebis damkvirveblebis
mimarT, romlebic erTmaneTis mimarT Tanabari siCqariT moZraoben, moZravi wertilis
aCqareba erTnairi iqneba.

109

4.9 organzomilebiani fardobiTi moZraoba

amocanis amoxsnis nimuSi


4.22a suraTze TviTmfrinavi aRmosav-

4.1 1
Crd

leTisken unda gafrindes, piloti ki mas


samxreT-aRmosavleTisken mimarTavs, saidanac Crdilo-aRmosavleTis Zlieri qari
uberavs.

TviTmfrinavis

siCqare

qaris

mimarT 215 km/sT-is tolia da mimarTulia


samxreTiT aRmosavleTis mimarTulebasTan

kuTxiT. qaris

aRm

20 o

(a)

siCqare miwis mimarT

aris 65 km/sT da mimarTulia 20 CrdiloaRmosavleTisken.

rogori

mimarT TviTmfrinavis

iqneba

miwis

siCqaris sidide

da kuTxe?

amoxsna: es situacia 4.21 suraTis msgavsia. aq P moZravi wertili TviTmfrinavia,

A sistema dakavSirebulia miwasTan (davarqvaT mas G), xolo B sistema dakavSirebulia qarTan (davarqvaT mas W). saWiroa

(b)

sur. 4.22. aRmosavleTisken gasafrenad TviTmfrinavis pilotma qaris mimarTuleba unda gaiTvaliswinos.

veqtoruli diagramis ageba, rogorc 4.21


suraTzea naCvenebi. Tumca, amjerad siCqa-

an 0=(215km/sT) sin+(65km/sT)(cos20).

ris sam veqtors gamoviyenebT.

-s amoxsna mogvcems:

Tavdapirvelad davweroT veqtorebis dama-

= sin1

kavSirebeli winadadeba:
TviTmfrinavis
siCqare
miwis mimarT

TviTmfrinavis
siCqare
qaris mimarT

(PG)

qaris siCqare

(PW)

miwis mimarT

(WG)

(65 km/sT)(cos 20)


= 16,5 (pasuxi)
215 km/sT

aseTive xerxiT x komponentebisTvis vipoviT:

vPG,x = vPW,x + vWG,x

es kavSiri SeiZleba gamoisaxos 4.22 b


suraTis msgavsad, xolo veqtorulad mas

vinaidan

x RerZis paraleluria, ami-

tom vPG,x komponenti vPG sididis tolia.

aseTi saxe eqneba:

(4.46)

CvenTvis ucnobia pirveli veqtoris sidide da meore veqtoris mimarTuleba. ori


ucnobis gamo veqtorul kalkulatorze

4.46 formulis amoxsna SeuZlebelia. amis

CavsvaT es aRniSvna da kuTxe =16,5, gve


qneba:

vPG=(215km/sT)(cos16,5)+(65km/sT)(sin 20)
= 228 km/sT

(pasuxi)

nacvlad 4.22b suraTis koordinatTa sis

sakontrolo wertili 8. davuSvaT,

temaze veqtorebi komponentebad unda dav

piloti TviTmfrinavs aRmosavleTisken

SaloT da Semdeg amovxsnaT formula 4.46

abrunebs siCqaris cvlilebis gareSe.

TiToeuli RerZisTvis (ixile qveTavi 3.6).

gaizrdeba, Semcirdeba Tu igive dar-

y komponentebisTvis vipoviT:
vPG,y=vPW,y+vWG,y

g) vPG? (pasuxis gacema gamoTvlebis ga-

Ceba Semdegi sidideebi: a) vPG,y; b) vPG,x;


reSec SeiZleba).

110

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

mimoxilva da Sejameba
mdebareobis veqtori. wertilis mde-

romelsac

myisi aCqareba ewodeba:

bareoba koordinatTa sistemis aTvlis saTavis mimarT moicema

mdebareobis veqto-

riT. erTeulovan-veqtorul CanawerSi:

= x +y +z ,

d
.
dt

(4.16)

erTeulovan-veqtorul CanawerSi:

=ax +ay +az ,

(4.1)

(4.17)

aq x ,y da z veqtoris veqtoruli kompo-

sadac ax = dx /dt, ay = dy /dt da az = dz /dt.

nentebia, xolo x, y da z skalaruli kom-

Wurvisebri

ponentebi (da, aseve, wertilis koordinate-

ewodeba

bi). mdebareobis veqtors aRwers sidide da

wertilis moZraobas. frenis dros werti-

erTi an ori mimarTulebis kuTxe, an misi

lis horizontaluri aCqareba nulis tolia,

veqtoruli an skalaruli komponentebi.

xolo vertikaluri aCqareba Tavisufali

gadaadgileba. Tu wertili ise moZraobs,

vardnis g aCqarebaa (zeda mimarTuleba

rom misi mdebareobis veqtori

icvleba

-iT, maSin wertilis D gadaadgileba iqne-

ba:
D =

1.

(4.2)

gadaadgileba asec SeiZleba Caiweros:


D = (x2 x1) +(y2 y1)

+(z2 z1)

= Dx +Dy +Dz

gaswvriv wertilis moZraobis formulebi


Semdegnairi iqneba:

x x0 = (v0 cos0)t

(4.4)

siCqare drois am

D
(4.8)
t
Tu 4.8 formulaSi t nuls uaxlovdeba, maSin

saS

aRwevs zRvars, romelsac siCqare an

myisi siCqare

ewodeba:

d

dt

(4.10)

erTeulovan-veqtorul CanawerSi gveqneba:

=vx + vy + vz ,
sadac x = dx/dt, y = dy/dt da z = dz/dt.

(4.11)

(4.21)

y y0 = (v0 sin0)t 12 gt2

(4.22)

vy = v0 sin0 gt

(4.23)

vy2 = (v0 sin0)2 2g(y y0).


Wurvisebri

saS

gamoisaxeba 0

luri x RerZis da vertikaluri y RerZis

(4.3)

monakveTSi iqneba:

gasrolili

sididiTa da 0 kuTxiT, maSin horizonta-

tilis gadaadgilebaa t drois monakveTSi


saS

Wurvisebri

siCqariT

aRebulia dadebiTad). Tu

saSualo siCqare da myisi siCqare. Tu weraris D , maSin misi

moZraoba.

sawyisi

moZraobis

dros

(4.24)
wertilis

traeqtoria paraboluria da gamoiTvleba


formuliT:

y = (tg0)x

gx2
2(v0cos 0)2

(4.25)

roca 4.21 da 4.24 formulebSi x0 da y0 nu-

lis tolia. wertilis R horizontaluri


areali aris horizontaluri manZili gasrolis adgilidan im adgilamde, romelzec
wertili gasrolis simaRleze brundeba

R=

myisi

v02
sin20 ,
g

(4.26)

siCqare yovelTvis wertilis traeqtoriis

Tanabari wriuli moZraoba. rodesac wer-

mxebia mocemul momentSi.

tili Tanabari siCqariT moZraobs r ra-

saSualo aCqareba da myisi aCqareba.

diusis mqone wrewirze an rkalze, es Tana-

Tu wertilis siCqare t drois monakveTSi

bari wriuli moZraobaa da misi

icvleba

sididea:

-dan

-Ti, maSin misi saSualo aC-

qareba am periodSi iqneba:


saS

v
t .

a=
(4.15)

v2
,
r

aCqarebis

(4.34)

mimarTulia wrewiris an rkalis centrisken

Tu 4.15 formulaSi t nuls uaxlovdeba,

da mas centriskenuli aCqareba ewodeba.

maSin

erTi sruli wris Semosawerad daxarjuli

saS

aRwevs zRvrul mniSvnelobas,

111
sistemis damkvirveblisa da B sistemis dam-

dro gamoiTvleba formuliT:

2r
T=
v

(4.35)

T-s brunvis periodi an ubralod periodi


ewodeba.
fardobiTi moZraoba. rodesac A da B aTvlis sistemebi erTmaneTis mimarT Tanabari
siCqariT moZraobs, P wertilis siCqare A

kvirveblisTvis erTmaneTisgan gansxvavdeba.


am or siCqares Soris Semdegi kavSiria:

(4.44)

aris B-s siCqare A-s mimarT. orive

sadac

damkvirveblis mimarT wertilis aCqareba


erTnairia:

(4.45)

SekiTxvebi
1 4.23 suraTze naCvenebia wertilis i sawyisi da f saboloo mdebareobebi. rogori

zedapirs ar ecema. daalage mdgomareobebi

iqneba wertilis (a) sawyisi mdebareobis

mixedviT.

veqtori
tori

Wurvebis saboloo siCqareebis klebadobis

da (b) saboloo mdebareobis veq-

erTeulovan-veqtorul CanawerSi?

(g) D gadaadgilebis x komponenti?


y
3m

2m
1m
4m

4m

5m

3m

(a)

(b)

(g)

sur. 4.25. SekiTxva 4.

5 vapirebT miwidan raketis gasrolas erTerTi mocemuli sawyisi siCqaris veqtoriT:

3m

sur. 4.23 SekiTxva 1.

(1)

(3)

=20 + 70 ,

(2)

=20 + 70 ,

=20 70 ,

(4)

=20 70 .

Cvens koordinatTa sistema x miwis donezea,


xolo y zeviT izrdeba. a) daalage veqtore-

2 4.24 suraTze
naCvenebia
lis
skunsis

bi Wurvis gaSvebis siCqareebis klebadobis

saWm-

mixedviT; b) daalage veqtorebi

maZiebeli
moZrao-

frenis drois klebadobis mixedviT.

bis traeqtoria i

6 xilis namcx-

sawyisi wertili-

vars erTaderTi

dan. skunss erTi

sargebeli Sur-

da igive T dro

sur. 4.24 SekiTxva 2.

sWirdeba traeqtoriaze aRniSnul yovel

Si

varjiSisas

moaqvs. 4.26 su-

c wertilebi skunsis saSualo siCqareebis

raTze

sididis klebadobis mixedviT.

bi

garkveul
=25

4,9

momentSi

burTis

siCqarea

(x RerZi horizontaluria, y

mimarTulia zeviT,

izomeba m/wm-ebSi). gai-

ara Tu ara burTma frenis umaRlesi wertili?

4 4.25 suraTze naCvenebia miwidan (erTi da


imave simaRlidan) erTnairi sawyisi siCqariTa da kuTxiT nasroli identuri Wurvebis
sami mdgomareoba. Wurvebi erTsa da imave

naCvene-

grafiki

asaxavs
lili

srola-

duliT

wertilamde misaRwevad. daalage a, b da

Wurvebis

gasronamcxvr-

sur. 4.26 SekiTxva 6.

is y simaRles da kuTxes frenis dros


siCqarisa da aCqarebis veqtorebs Soris.
(a) grafikze asoebiT aRniSnuli romeli
wertili Seesabameba namcxvris miwaze dacemis adgils? (b) grafiki 2 asaxavs srolis
imave sawyis siCqares, magram sxva kuTxes.
gasrolis adgilidan ufro Sors daecema
namcxvari amjerad Tu ufro axlos?

112
7

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4
350

km/sT

lurad

siCqariT

mfrinavma

ketebiT

horizonta-

TviTmfrinavma

saWmlis

maragi

pa-

Camoyara.

taluri siCqaris komponentebis mixedviT


da (d) sawyisi siCqaris mixedviT.
10 burTi mi- R

paketebze haeris zemoqmedeba ugulebel-

wis

yofilia. rogori iqneba paketebis sawyisi

garkveuli

(a)

yisi

vertikaluri

da

(b)

horizonta-

donidan

isroles.

ri

suraTze

iqneba

siCqaris
yuTis

horizontaluri

miwaze

dacemamde?

siCqariT

luri siCqaris komponentebi? (g) rogokomponenti

saw

4.29

na

Cvenebia

bur
sur. 4.29 SekiTxva 10.

(d) TviTmfrinavis siCqare rom yofiliyo

Tis R

450 km/sT, meti iqneboda vardnis dro, na-

cvlileba 0 gasrolis kuTxis mixedviT.

klebi Tu igive?

grafikze

8 4.27 suraTze mandarini isroles 1, 2


da 3 fanjrebis gavliT. fanjrebis zomebi

dan mciremde daalage (a) burTis frenis

identuria da vertikaluradac Tanabrad

arealis

aRniSnuli

simaRleze burTis siCqaris mixedviT.

11 4.30 suraTze

maTi avlis drois mixedviT da (b) am momen-

naCvenebia

oTxi

tSi mandarinis saSualo siCqaris mixedviT,

traeqtoria

(nax-

dididan mcireze.

evarwreebi an me

amis Semdeg mandarini Cauvlis 4, 5 da 6

oTxedi

1
2

wreebi),

fanjrebs, romelTa zomebi identuria, ma-

romelTac

gram romlebic vertikalurad araTanabar

matarebeli

manZilebzea ganlagebuli. daalage es fan-

nabari

jrebi (g) maTi Cavlis drois mixedviT da

moZraobisas. daa

(d) am momentSi mandarinis saSualo siCqa-

lage

ris mixedviT, dididan mcireze.

ebi

gadis
Ta

siCqariT
traeqtori
dididan

mciremde

sur. 4.30 SekiTxva 11.

matareblis

mixedviT.

12 4.31 suraTze P wertili

aCqarebis

sididis

Tanabarwri-

ulad moZraobs.

moZrao-

vlis

sami

aT-

saTavea.

a) -s ra mniS-

9 4.28 suraTze naCvenebia miwis doniburTis

koordinatTa

sur. 4.27 SekiTxva 8.

dartymuli

bis centri xy
sistemis

dan

didi-

mTliani drois mixedviT, (b) maqsimalur

aris daSorebuli. daalage fanjrebi (a)

wertilebi

traeqto-

sur. 4.31 SekiTxva 12.

vnelobebisTvis iqneba mdebareobis veqtoris ry ver-

ria. ugulebelyavi haeris zemoqmedeba da

tikaluri komponenti udidesi? b) -s ra

dididan mciremde daalage traeqtoriebi

mniSvnelobebisTvis iqneba wertilis siCqa-

(a) frenis drois

ris y vertikaluri komponenti udidesi? g)

mixedviT,

(b)

sawyisi

verti-

kaluri

siCqaris

komponentebis
mixedviT,

(g)

sawyisi horizon-

-s ra mniSvnelobebisTvis iqneba wertilis


aCqarebis ay vertikaluri komponenti udidesi?
1

sur. 4.28 SekiTxva 9.

13 (a) SesaZlebelia Tu ara aCqareba Tanabari


siCqariT moZraobis dros? SesaZlebelia Tu
ara rkalis Semowera (b) nulovani aCqarebiT

113
amocanebi
SSM

amoxsnebi mocemulia Student Solutions


Manual-Si.

www

amoxsnebi mocemulia veb-gverdze


http://www.wiley.com/college/halliday

ILW

Interactive LearningWare amoxsnebi mocemulia


veb-gverdze http://www.wiley.
com/college/halliday.

wertilebis raodenoba
amocanis sirTules

gviCvenebs

da (b) aCqarebis Tanabari sididiT?

qveTavi 4-2. mdebareoba da gadaadgileba


1 eleqtronis mdebareobis veqtoria = (5m) (3m) (2m) . a) ipove -is
sidide. b) aage veqtori marjvena koordinatTa sistemaSi.

2 sazamTros koordinatebia: x=5m,


y=8m da z=0m. ipove mdebareobis
veqtoris
a)
erTeulovan-veqtoruli Canaweri, b) sidide da g) x RerZis
dadebiTi mimarTulebisadmi kuTxe.
d) aage veqtori marjvena koordinatTa sistemaSi. Tu sazamTro gadaitanes
wertilSi (3m,0,0), rogori iqneba misi
gadaadgilebis e) erTeulovan-veqto
ruli Canaweri, v) sidide da z) x-is
dadebiTi mimarTulebisadmi kuTxe?

3 pozitronis gadaadgileba

= 2
3 +6 mTavrdeba =3 4 mdebareobis veqtoriT. rogori iyo pozitronis sawyisi mdebareobis veqtori?
D

5 60km/sT Tanabari siCqariT moZravi


matarebeli 40 wuTis manZilze aRmosavleTisken, Semdegi 20 wuTis manZilze
Crdilo-aRmosavleTiT 50-iT, bolos
ki 50 wuTi dasavleTisken moZraobs.
rogori iqneba mTeli mgzavrobis manZilze matareblis saSualo siCqaris
(a) sidide da (b) kuTxe? SSM

eleqtronis

mdebareoba

mocemulia

formuliT: D =3t 4t +2
2

wameb-

Sia, xolo

_ metrebSi. (a) rogori iqneba


eleqtronis (t) siCqare erTeulovan-veqtorul CanawerSi? rodesac t=2wm, rogori iqneba -s (b) erTeulovan-veqtoruli
Canaweri, (g) sidide da d) x RerZis dadebiTi mimarTulebisadmi kuTxe?

ionis sawyisi mdebareobis veqtoria

=5 6 +2 . 10 wamis Semdeg

=2 +

8 2 . rogori iqneba am 10 wamis ganmavlobaSi

saS

erTeulovan-veqtorul Canaw-

erSi?

TviTmfrinavi 45 wuTis ganmavlobaSi

483 km-s aRmosavleTiT mifrinavs A qalaqidan B qalaqisken, Semdeg ki 1,5 sT-is


ganmavlobaSi B qalaqidan C qalaqisken mifrinavs 966km-s samxreTiT. rogori iqneba
mTeli frenisTvis TviTmfrinavis gadaadgilebis (a) sidide da (b) mimarTuleba? rogori iqneba saSualo siCqaris (g) sidide
da (d) mimarTuleba? (e) rogori iqneba sa-

4 kedlis saaTis wuTebis maCvene-

Sualo manZili?

beli isari wveridan RerZamde daaxloebiT 10sm sigrZisaa. isris wveris


gadaadgilebis veqtoris kuTxe da sidide unda ganisazRvros drois sam SualedSi. ra iqneba veqtoris a) sidide
da b) kuTxe TxuTmeti wuTidan naxevar
saaTamde? rogori iqneba veqtoris
g) sidide da d) kuTxe Semdegi naxevari
saaTis ganmavlobaSi? rogori iqneba
veqtoris e) sidide da v) kuTxe Semdegi erTi saaTis ganmavlobaSi?

qveTavi 4.4. saSualo aCqareba da myisi aCqareba

qveTavi 4-3. saSualo siCqare da myisi


siCqare

losipedisti flagStokidan CrdiloeTiT

wertilis moZraobisas mdebareobis (me-

trebSi) droze (wamebSi) damokidebulebis


funqciaa = +4t 2 +t . dawere gamosaxulebebi (a) siCqarisTvis da (b) aCqarebisTvis,
rogorc drois funqciebi. SSM

10

garkveul momentSi velosipedisti

parkis flagStokidan aRmosavleTiT 40 mis manZilze imyofeba da samxreTisken moZraobs 10 m/wm siCqariT. 30 wamis Semdeg ve-

40 m-is manZilzea da aRmosavleTisken moZ-

114

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

raobs 10 m/wm siCqariT. 30-wamian SualedSi

desac A wertili y RerZs Cauvlis, B wer-

rogori iqneba velosipedistis gadaadg-

tili aTvlis saTavidan moZraobas iwyebs

=0,4m/

ilebis (a) sidide da (b) mimarTuleba? ro-

nulovani

gori iqneba saSualo siCqaris (g) sidide da

wm2 Tanabari aCqarebiT.

(d) mimarTuleba? rogori iqneba saSualo

dadebiT mimarTulebas Soris ra kuTxe

aCqarebis (e) sidide da (v) mimarTuleba?

11 xy

sibrtyeze

mdebareoba

da

-sa da y RerZis

formuliT:

(2t 5t) + (6 7t ) ,
izomeba metrebSi,
xolo t wamebSi. erTeulovan-veqtorul

siCqariT

moZravi wertilis

mocemulia

sawyisi

CanawerSi, gamoTvale (a)

, (b)

da (g)

rodesac t = 2 wm. (d) rogori iqneba kuTxe x


RerZis dadebiT mimarTulebasa da wertilis

traeqtoriis mxebs Soris, rodesac t = 2wm?

12 zomieri qari xy horizontalur


tyeze moZrav kenWs

=(5m/wm2) +(7 m/wm2)

kenWis siCqarea (4 m/wm) . ras udris kenWis siCqaris (a) sidide da (b) kuTxe, ro
desac is gadaadgildeba 12 m-iT x RerZis
paralelurad?
urika xy horizontalur sibrtyeze

moZraobs ax=4 m/wm da ay=2 m/wm2 aCqarebis komponentebiT. misi sawyisi siCqaris
komponentebia v0x=8m/wm da v0y=12m/wm.
rogori iqneba urikis siCqare erTeulovanveqtorul CanawerSi, rodesac is udides y
koordinats miaRwevs?

14 xy

sibrtyeze moZravi

siCqare

mocemulia

wertilis

formuliT: xy

= (6t4t2) +8 . m/wm-ebSi izomeba, xolo


t (>0) wamebSi. (a) risi tolia aCqareba,
rodesac t = 3wm? b) rodis aris (Tu aris)
aCqareba nulis toli? (g) rodis aris (Tu
aris) siCqare nulis toli? (d) rodis aris
(Tu aris) siCqare 10 m/wm-is toli?

15

aTvlis saTavidan wertili moZrao-

bas iwyebs

= 3 m/wm siCqariT da

= (1

0,5 ) m/wm2 Tanabari aCqarebiT. rodesac


wertili udides x koordinats miaRwevs,
rogori iqneba misi (a) siCqare da (b) mdebareobis veqtori? SSM ILW

16 4.32

suraTze A wertili y = 30m

wrfis gaswvriv da x RerZis paralelurad

=3m/wm

sur. 4.32 amocana 16.

sibr-

Tanabar aCqarebas aniWebs. rodesac t=0,

13

Tanabari siCqariT moZraobs. ro

gamoiwvevs Sejaxebas?

qveTavi 4-6. Wurvisebri moZraoba

17

brtyeli zedapiridan 45m simaRleze

mdebare Tofidan tyvia horizontalurad


isroles 250m/wm siCqariT. (a) ra drois
ganmavlobaSi iqneba tyvia haerSi? (b) gasrolis adgilidan horizontalurad ra manZilze daecema tyvia miwaze? (g) ras udris
tyviis siCqaris vertikaluri komponenti
miwaze dacemis dros?

18 1991

wels tokioSi, mZleosanTa msof

lio Cempionatze maik paueli 8,95 m-ze


gadaxta da bob bimonis mier damyarebuli
da 23 wlis manZilze xeluxlebeli rekordi

5 sm-iT gaaumjobesa. pauelis gadaxtomis


siCqare 9,5 m/wm iyo (daaxloebiT sprinteris siCqare), xolo tokioSi g = 9,8 m/wm2.
ramdenad mcirea pauelis horizontaluri
areali imave siCqariT gasrolili wertilis maqsimalur horizontalur arealze?

19

burTi

miwidan

haerSi

aisroles.

9,1m-is simaRleze misi siCqarea


+6,1 ) m/wm,
rad, xolo

= (7,6

mimarTulia horizontalu-

zeviT. (a) ra maqsimalur si-

maRles miaRwevs burTi? (b) ra horizontalur manZils gaivlis burTi? risi tolia
miwaze dacemis momentSi burTis siCqaris
(g) sidide da (d) kuTxe (horizontis mimarT)?

20

patara burTi 1,2m simaRlis magidis

115
kidesTan migorda da Camovarda. is magidis
kididan

1,52m

horizontalur

manZilze

wm

sawyisi siCqariT da horizontidan 40

kuTxiT. risi tolia srolis adgilidan

daeca. (a) ramden xans iyo burTi haerSi?

gadaadgilebis

(b) ras udrida misi siCqare magididan gad-

(b)

movardnis dros?

=1,1wm? gamoTvale

21 isari horizontalurad isroles 10 m/wm

rodesac t=1,8wm da t=5wm.

sawyisi siCqariT P wertilisken (samizne).

25

0,19 wamis Semdeg isari kidis Q wertils moxvda zustad P-s qvemoT. (a) risi tolia PQ
manZili? (b) ra manZilze ascda mizans isari?

22 4.33

suraTze qva h simaRlis kldis-

ken gaisroles 42 m/wm sawyisi siCqariT da


horizontisadmi 0=60 kuTxiT. qva A wertilSi daeca gasrolidan 5,5 wamis Semdeg.
ipove (a) kldis h simaRle, (b) qvis siCqare
dacemamde da (g) qvis maqsimaluri H si-

(a)

horizontaluri

da

vertikaluri komponentebi, rodesac t


igive

komponentebi,

myvinTavi wylis zedapiridan 10m

simaRlis platformis kididan 2 m/wm siCqariT gadmoxta. (a) kididan ra horizontalur manZilze iqneba myvinTavi 0,8 wm-is
Semdeg? (b) wylis zedapiridan ra vertikalur manZilze iqneba am momentSi myvinTavi? (g) kididan ra horizontalur manZilze Seexeba myvinTavi wyals? SSM WWW

26 matCis

dros CogburTeli burTs 23,6

m/wm siCqariT awvdis. burTis centri raketas

horizontalurad

scildeba

kor-

tis zedapiridan 2,37 m-is simaRleze. bade

12 m-is moSorebiTaa da 0,9 m simaRlisaa.


H
0

A
h

rodesac burTi bades miaRwevs, (a) gadaaxteba Tu ara mas da (b) rogori iqneba manZili burTis centrsa da badis zeda nawils
Soris? davuSvaT, burTi imave siCqariT
moawodes, magram burTi raketas amjerad

sur. 4.33 amocana 22.

horizontidan 5 kuTxiT mocilda. rodesac burTi bades miaRwevs, (g) gadaaxteba

maRle miwidan.

23

TviTmfrinavis

siCqarea

290km/sT,

xolo daxriloba horizontis mimarT _

=30. piloti TviTmfrinavidan radaris


satyuaras agdebs (sur. 4.34). horizontaluri manZili satyuaras gaSvebis adgilidan

Tu ara mas da (d) ra manZili iqneba burTis


centrsa da badis zeda nawils Soris?

27

Tanabari siCqariT moZravi TviTm-

frinavi vertikalidan 53 kuTxiT gadaixara da 730 m simaRlidan Wurvi gaisrola.

davardnis adgilamde d=700 m-ia. (a) ram-

5 wamis Semdeg Wurvi miwaze daeca. (a) risi

den xans imyofeba satyuara haerSi? (b) ra

tolia TviTmfrinavis siCqare? (b) horizontalurad ra manZils gaivlis Wurvi frenis


dros? rogori iqneba Wurvis siCqaris (g)

horizontaluri da (d) vertikaluri komponentebi miwaze dacemis dros? SSM

28

fexburTis burTi dartymis Semdeg

moZraobs 19,5m/wm

sawyisi

siCqariT

da

miwidan 45iani kuTxiT. dartymis wer-

tilidan dartymis mimarTulebiT 55 m-is


moSorebiT myofi moTamaSe burTis dasax-

sur. 4.34 amocana 23.

simaRlidan gauSves satyuara? ILW

24 t=0

momentSi

qva gaisroles 20m/

vedrad gamorbis. rogori unda iyos misi


saSualo siCqare, rom burTs miwaze davardnis dros Seexos?

116

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

Wurvis sawyisi siCqare xuTjer me-

roles. 1,5 wm-is Semdeg burTi miwaze dae-

tia, vidre misi siCqare maqsimalur simaR-

ca, Senobidan d = 25 m manZilze da hori-

leze. ipove srolis 0 kuTxe.

zontidan =60 kuTxiT. (a) gamoTvale h

29

burTi kedlisken isroles 25m/wm

(miniSneba: erTi gzaa moZraobis ukan `gad-

siCqariT da horizontidan 0=40 kuTxiT

axveva~, rogorc videofirze). risi tolia

30

(sur. 4.35). burTis srolis wertilidan


kedlamde manZilia d=22m. (a) srolis wertilidan ra simaRleze daejaxeba burTi

burTis srolis siCqaris (b) sidide da (g)


kuTxe horizontalis mimarT? (d) kuTxe
horizontis qveviT aris Tu zeviT?

kedels? rogori iqneba kedelze moxvedris

34

dros misi siCqaris (b) horizontaluri da

siCqaris droze damokidebulebis grafi-

golfis burTi miwaze ecema. misi

(g) vertikaluri komponentebi? (d) kedelze

ki naCvenebia 4.37 suraTze. t = 0 momentSi

dajaxebis momentSi gavlili eqneba Tu ara

burTi miwaze ecema. (a) horizontalurad

burTs traeqtoriis umaRlesi wertili?

ra manZils gaivlis burTi miwaze dacemamde? (b) miwidan ra maqsimalur simaRles


miaRwevs burTi?
31
29

(m/wm)

0
d

27
25
23
21

sur. 4.35 amocana 30.

19

31 SaSxana, romelic tyviebs 460m/wm siCqariT isvris, 45,7m-iT daSorebul samiznes


daumiznes. Tu samiznis centri SaSxanis si-

t (wm)

sur. 4.37 amocana 34.

maRlezea, maSin samiznidan ra simaRleze

35 4.38

unda iyos damiznebuli SaSxanis lula, rom

qariT da horizontisadmi 50 kuTxiT is-

tyvia zustad centrSi moxvdes? SSM

roles. srolis adgili aRmarTis ZirSia,

32

romlis horizontaluri sigrZea d1 = 6m,

beisbolisti burTs horizontalu-

suraTze burTi 10 m/wm siC-

rad awvdis 161km/sT siCqariT. momgerie-

xolo simaRle d2 = 3,60 m. (a) burTi aRmar-

beli misgan 18,3 m manZilzea. a) ra dro

Tis Tavze daecema Tu aRmarTze? rodesac

dasWirdeba burTs manZilis pirveli naxevris gasavlelad? b) meore naxevris gas-

daecema, rogori iqneba srolis wertilidan gadaadgilebis (b) sidide da (g) kuTxe?

avlelad? g) rogoria burTis Tavisufali


vardnis manZili frenis pirvel naxevarSi?
d) meore naxevarSi? e) ratom aris erTmaneTis toli g) da d) sidideebi?

33 4.36

burTi

d2

d1

suraTze h simaRlis saxuravis

sur. 4.38 amocana 35.

marcxena napiridan burTi marcxniv gais-

36 4.39 suraTze burTi h = 20


h

m simaRlis

saxuravze aisroles. 4 wamSi burTi saxuravze daeca. dacemamde burTsa da saxuravs


Soris kuTxe iyo =60. (a) moZebne burTis

d
sur. 4.36 amocana 33.

mier ganvlili horizontaluri d manZili


(ixile 33-e amocanis miniSneba). rogori

117
4.41

iqneba burTis sawyisi siCqaris (b) sidide

siCqariT

da (g) kuTxe (horizontis mimarT)?

naCvenebia R areali dartymis 0 kuTxes-

unda

isrolon.

suraTze

Tan SedarebiT. 0-is sidide burTis frenis


dros gansazRvravs. tmax iyos frenis maqsi-

maluri dro. risi tolia burTis umciresi


siCqare frenis dros, Tu 0 isea SerCeuli,

rom frenis dro 0,5 tmax-is tolia?


200

R (m)

sur. 4.39 amocana 36.

37

momgeriebeli
Camowodebul
burTs maSin urtyams, rodesac burTis centri miwidan 1,22 m simaRlezea.
burTi miwidan 45 kuTxiT mifrinavs.
am dartymis Sedegad, burTis horizontaluri areali (dartymis simaRleze
dabrunebisas) 107 m-ia. (a) gadalaxavs
Tu ara burTi 7,32 m simaRlis kedels,
romelic dartymis adgilidan 97,5 m-is
moSorebiTaa? (b) rogori iqneba kedlis zeda nawilsa da burTis centrs
Soris manZili, rodesac burTi kedels
miuaxlovdeba? SSM WWW

100

0
sur. 4.41. amocana 40.

41

burTi 1,52 m/wm siCqariT horizon-

talurad migoravs kibis napirisken. safexurebis simaRle da sigane 20,3 sm-ia. romel
safexurs daecema pirvelad burTi? SSM

42

gasrolidan 2 wamis Semdeg Wurvis

horizontaluri gadaadgilebaa 40 m, xolo


vertikaluri 53 m. risi tolia Wurvis
sawyisi siCqaris (a) horizontaluri da (b)
vertikaluri

rolon x m-iT daSorebuli kedlisken


(sur. 4.40a). 4.40b suraTze naCvenebia
burTis kedelze moxvedris y siCqaris y komponenti, rogorc x manZilis
funqcia. ras udris dartymis kuTxe?

maqsimaluri simaRlis miRwevis momentSi

simaRleze daiWires. burTi mifrinavs ked-

y
x
(a)

y (m/wm)

38 burTi miwis donidan unda is-

10

20

x (m)
(b)

39 fexburTels burTis dartyma SeuZlia 25 m/wm sawyisi siCqariT.


risi tolia (a) umciresi da (b) udidesi kuTxeebi, romlebiTac karidan 50
m-is daSorebiT mdgomma fexburTelma
burTs unda daartyas, rom miwidan 3,44
m-is simaRlis karis CarCoSi goli gaitanos? SSM

40

(g)

miwidan

horizontalurad ra manZilze gadaadgilda Wurvi gasrolis wertilidan?

43 4.42

suraTze

beisbolis

burTs

daartyes h=1m simaRlidan da Semdeg imave


lis gaswvriv. dartymidan 1 wamis Semdeg

-5
sur. 4.40 amocana 38.

komponentebi?

burTi miwis donidan garkveuli

burTi ascdeba kedlis wvers da 4 wamis


Semdeg Camoscdeba, rodesac kedlis gaswvriv D = 50 m manZils gaivlis. (a) ra horizontaluri manZili gaiara burTma dartymidan daWeramde? ra iqneba dartymis
Semdeg burTis siCqaris (b) sidide da (g)
kuTxe (horizontis mimarT)? (d) ra simaRlisaa kedeli?
R
h
sur. 4.42 amocana 43.

118

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

qveTavi 4-7. Tanabarwriuli moZraoba

44

risi tolia 10 m/wm siCqariT moZravi

sprinteris aCqarebis sidide, rodesac is

25 m radiusis mosaxvevs gairbens?

45 15

m radiusis `eSmakis borbali~ hor-

izontaluri RerZis garSemo yovel wuTSi

5 bruns akeTebs. risi tolia (a) moZraobis


periodi? risi tolia

umaRles wertilSi

centriskenuli aCqarebis (b) sidide da (g)


mimarTuleba? risi tolia yvelaze dabal
wertilSi centriskenuli aCqarebis (d) sidide da (e) mimarTuleba? ILW

46

centriskenuli aCqarebis moyvaruli

Tanabarwriulad moZraobs. periodi T = 2 wm da

r = 3m. t1 momentSi misi aCqarebaa

= (6m/wm2)

+(4m/wm2) ) m/wm2 risi tolia am momentSi


a)

47

da b)

kaci karuselSi vertikaluri RerZis

garSemo Tanabari siCqariT brunavs. siCqare aris 3,66 m/wm, xolo centriskenuli aCqareba 1,83 m/wm2.

mdebareobis veqtori kacs

mimarTulebas emTxveva. risi tolia wriuli traeqtoriis centris a) x da b) y koordinatebi?

51 t1 = 2 wm

momentSi saaTis isris moZ-

raobis sawinaaRmdego mimarTulebiT wriulad moZravi wertilis aCqarebaa (6m/wm2) +

+ (4m/wm2) . wertili Tanabrad moZraobs.


t2 = 5wm momentSi misi aCqarebaa (4 m/wm2) +
+(6m/wm2) . risi tolia wertilis moZraobis
traeqtoriis radiusi?

52

wertili Tanabrad moZraobs wreze,

romelic horizontalur xy sibrtyeSi mdebareobs. erT momentSi, (4m, 4m) wertilSi yofnisas, misi siCqarea 5 m/wm, xolo
aCqareba +12,5 m/wm2. risi tolia wriuli
traeqtoriis centris a) x da b) y koordinatebi?

53

biWuna qvas atrialebs 1,5m radiu-

sis wreze, miwidan 2m simaRleze. uecrad


Zafi wydeba, qva horizontalurad mifrinavs da 10m manZilis gavlis Semdeg miwaze
ecema. risi tolia wriuli moZraobisas

brunvis RerZTan aerTebs. a) risi tolia

qvis centriskenuli aCqareba? SSM WWW

-is sidide? saiT aris mimarTuli , rode-

54

sac

mimarTulia b) aRmosavleTisken da g)

samxreTisken?

48

ventilatori wuTSi 1200 bruns asru-

lebs. ganvixiloT 0,15 m radiusis ventila-

kata karuselze zis, romelic Tana-

barwriul moZraobas asrulebs. t1 = 2wm momentSi katis siCqare xy

horizontalur

koordinatTa sistemaSi aris

= (3m/wm)

toris frTis wveri. (a) ra manZils gaivlis

+ (4m/wm) . t2= 5wm momentSi katis siCqarea


= (3 m/wm) + (4 m/wm) . risi tolia (a)
2

is erTi brunis dros? rogoria misi (b)

katis centriskenuli aCqareba da (b) katis

siCqare da (g) aCqareba? (d) risi tolia

saSualo aCqareba t2 t1 drois monakveTSi?

brunvis periodi?

qveTavi 4-8. erTganzomilebiani fardobiTi moZraoba

49

qalis CanTa da safule karuselze

Tanabarwriulad moZraobs, Sesabamisad 2m


da 3m radiusiT. isini centridan erT xa-

55

dasavleTisken 20km/sT-iT moZravi man-

qanidan kinooperatori pikapze 30 km/sT-iT

zze mdebareobs. erT momentSi CanTis aCqa-

ufro swrafad morbenal gepards firze

rebaa (2m/wm2) + (4m/wm2) . amave momentSi da

iRebs. uecrad gepardi Cerdeba, aRmosavle-

erTeulovan-veqtorul CanawerSi, rogori

Tisken brundeba da misi traeqtoriis max-

iqneba safulis aCqareba?

loblad mdgari jgufis erT-erTi wevris

50

mimarT 45 km/sT siCqariT garbis. gepardis

wertili Tanabarwriulad moZraobs

horizontalur xy koordinatTa sistemaSi.

t1 = 4wm momentSi is imyofeba (5m, 6m) adg-

siCqaris cvlilebas 2 wami dasWirda. risi


tolia operatoris mimarT gepardis aCqa-

ilze, aqvs (3 m/wm) siCqare da aCqareba x

rebis (a) sidide da (b) mimarTuleba. risi

RerZis dadebiTi mimarTulebiT. rodesac

tolia jgufis aRelvebuli wevris mimarT

t2 =10wm, misi siCqarea (3 m/wm) , xolo


aCqarebis mimarTuleba y RerZis dadebiT

gepardis aCqarebis (g) sidide da (d) mimarTuleba?

119
56 navi mdinaris dinebis sawinaaRmdego mi-

imave dros gadis. A xomaldi 24 kvanZs gadis

marTulebiT (x RerZis dadebiTi mimarTule-

Crdilo-dasavleTisken, xolo B xomaldi

ba) mdinaris dinebis mimarT 14km/sT

siC-

_ 28 kvanZs 40 samxreT-dasavleTisken. (1

qariT micuravs. wyali miwis mimarT 9km/sT

kvanZi = saaTSi 1 zRvis mili; ixile danar-

siCqariT miedineba. risi tolia miwis mimarT

Ti D). risi tolia A xomaldis B-s mimarT

navis siCqaris (a) sidide da (b) mimarTuleba?

siCqaris (a) sidide da (b) mimarTuleba? (g)

navze mdgomi bavSvi win da ukan dadis navis

ra drois Semdeg daSordebian xomaldebi

mimarT 6 km/sT siCqariT. risi tolia miwis

erTmaneTs 160 sazRvao miliT? (d) rogori

mimarT bavSvis siCqaris (g) sidide da (d) mi-

iqneba am dros B-s mdebareobis mimarTule-

marTuleba?

ba A-s mimarT? SSM ILW

57

62

saeWvo garegnobis kaci moZravi bi-

likis erTi bolodan meorisken garbis 2,5

TviTmfrinavma 15 wuTi ifrina 42km/

sT siCqaris qarSi, romelic aRmosavleTidan

wm-is ganmavlobaSi. usafrTxoebis agentis

20-iT samxreTiT uberavs. amJamad TviTm-

gamoCenis Semdeg kaci isev sawyisi werti-

frinavi qalaqis Tavzea, sawyisi wertili-

lisken mirbis 10 wm-is ganmavlobaSi. risi

dan CrdiloeTiT 55 km manZilze. risi to-

tolia kacis siCqaris Sefardeba bilikis

lia TviTmfrinavis siCqare haeris mimarT?

siCqaresTan?

63

qveTavi 4-9.

organzomilebiani far-

ragbis moTamaSe burTTan erTad mowi-

naaRmdegisken mirbis x RerZis dadebiTi


mimarTulebiT. moTamaSes TanagundelisTvis burTis gadawodeba manamde SeuZlia,
sanam

mindvris

(miwis mimarT) siCqariT samxreTisken. wvima


qars samxreTisken miaqvs. TiToeuli wvi-

dobiTi moZraoba

58

matarebeli wvimaSi moZraobs 30 m/wm

mimarT

burTis

siCqares

mis wveTis traeqtoria vertikalidan 70


kuTxiTaa

daxrili miwaze mdgomi

damkvirveblis mimarT. matarebelze myofi


damkvirveblisTvis wvimis wveTebi vertikalurad ecema. gansazRvre miwis mimarT

dadebiTi x komponenti ara aqvs. davuSvaT,

wvimis wveTebis siCqare. SSM

moTamaSe garbis 4 m/wm siCqariT mindvris

64 4.43

mimarT da burTs Tanagundels awvdis sa-

uZravi

suraTze mocemul zedxedze P

da B jipi moZraobs wrfivad brtyel zeda-

-s

pirze da Cauvlian uZrav A mesazRvres.

sididea 6 m/wm, rogori iqneba pasis umci-

mesazRvris mimarT B-s siCqarea 20 m/wm,

kuTari Tavis mimarT

siCqariT. Tu

resi kuTxe wesebis darRvevis gareSe?

59

Tovlis fifqebi miwaze ecema 8 m/wm

Tanabari siCqariT. vertikalidan ra kuTxiT Cans fifqebis dacema swor gzaze 50 km/
sT-iT moZravi manqanis mZRolisTvis? SSM

60 msubuqi
qariT

TviTmfrinavi 500 km/sT siC-

mifrinavs.

daniSnulebis

adgili

zustad CrdiloeTiTaa 800 km-is manZilze,


magram piloti xvdeba, rom TviTmfrinavi
CrdiloeTidan 20 kuTxiT aRmosavleTisken
unda mimarTos, raTa pirdapir daniSnulebis
adgilisken

gafrindes.

2 saaTis Semdeg

TviTmfrinavi daniSnulebis adgils aRwevs.


risi tolia qaris siCqaris (a) sidide da (b)
mimarTuleba?

61 A da B xomaldebi portidan erTsa da

xolo kuTxe 2=30. mesazRvris mimarT P-

s Tanabari aCqarebaa 0,4 m/wm2, xolo kuTxe

1=60. garkveul momentSi P-s siCqarea

40 m/wm. risi tolia am momentSi B-s mimarT


P-s siCqaris (a) sidide da (b) mimarTuleba?
risi tolia B-s mimarT P-s aCqarebis (g)
sidide da (d) mimarTuleba?

65 A xomaldi

imyofeba B xomaldidan

CrdiloeTiT 4km manZilze da aRmosavleTiT 2,5 km manZilze. A-s siCqarea 22 km/sT


samxreTiT, xolo B-s siCqarea 40 km/sT 37
Crdilo-aRmosavleTiT. (a) risi tolia A-s
siCqare B-s mimarT erTeulovan-veqtorul
CanawerSi,

Tu

mimarTulia

aRmosavle-

Tisken? (b) dawere B-s mimarT A-s mdebareobis gamosaxuleba ( -sa da -s saSualebiT),

120

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

rogorc t drois funqcia, sadac roca t = 0,

mavlobaSi. am momentSi (a) ra manZilze xar

xomaldebi imyofebian zemoT aRweril mde-

sawyisi wertilidan? (b) moZraobis sawyisi

bareobebze. (g) ra droSia xomaldebs So-

mimarTulebisadmi ra mimarTulebiT xar?

ris daSoreba umciresi? (d) risi tolia

68 sikvdilis farda. liTonis didi aster-

umciresi daSoreba?

oidi dedamiwaze ecema da miwaSi uzarmaCrd

zar kraters amoTxris. dacemis wertiliaRm

qvebi

dan caSi didi siCqariT da did manZilze


amoifrqeva.

mocemulia 5

cxrilSi

amofrqveuli qvis siCqare da kuTxe hori-

zontis mimarT (aris sxva qvebic, sxva siCqariTa da kuTxiT). davuSvaT, Sen xar x=20km

wertilSi, rodesac asteroidi dedamiwas

sur. 4.43 amocana 64.

66 200 m

siganis mdinare 1,1 m/wm siCqa-

ejaxeba t=0 momentSi da x=0

wertilSi

riT aRmosavleTisken miedineba junglebis

(sur. 4.44). (a) rodesac t = 20 wm, rogori

gavliT. tyidan patara mindorze gamosul

iqneba

Seni

mimarTulebiT

gamosrolili

mkvlevars unda mdinaris samxreT napiri-

qvebis (A-dan E-mde) x da y koordinatebi?

dan kateriT gadavides meore napirze. kat-

(b) aRniSne es wertilebi da maTze mrudi

eri mdinaris mimarT 4 m/wm Tanabari siC-

gaavle, romelSic Sesuli iqneba sxva siC-

qariT moZraobs. CrdiloeT napirze aris


meore mindori, romelic samxreT napiris
mindvris mopirdapire wertilidan 82 kmiT aris daSorebuli dinebis sawiaaRmdego
mimarTulebiT. (a) ra mimarTulebiT unda

qariTa da kuTxiT amotyorcnili qvebic.


grafikma

unda

mogces

warmodgena,

ras

dainaxav, rodesac qvebi mogiaxlovdeba, da


ras xedavdnen dinozavrebi, rodesac uxsovar dros asteroidi dedamiwas Seejaxa.

waiyvanos kateri mkvlevarma, raTa pirda-

qvebi

siCqare (m/wm)

kuTxe (gradusi)

pir CrdiloeT napiris mindors miadges?

520

14

(b) ra dro dasWirdeba katers mdinaris

B
C

630

16

750

18

870

20

1000

22

gadasakveTad da mindvramde misasvlelad?

damatebiTi amocanebi
67 Sen politologebma mogitaces (vinaidan ganucxade, rom politologia namdvili

mecniereba ar aris). miuxedavad imisa, rom


Tvalebi akruli gaqvs, SegiZlia gansazRvro maTi manqanis siCqare (Zravis xmauriT), mgzavrobis dro (wamebis daTvliT)
da

moZraobis

mimarTuleba

(moxvevebis

damaxsovrebiT). Seni varaudiT, wagiyvanes


Semdegi kursiT: 50 km/sT-iT 2 wuTis ganmavlobaSi, Seuxvies 90 marjvniv, 20 km/
sT-iT iares 4 wuTis ganmavlobaSi, Seuxvies 90 marjvniv, 20 km/sT-iT iares 60
wamis ganmavlobaSi, Seuxvies 90 marcxniv,

50 km/sT-iT iares 60 wamis ganmavlobaSi,


Seuxvies 90 marjvniv, 20 km/sT-iT iares 2
wuTis ganmavlobaSi, Seuxvies 90 marcxniv
da, bolos, 50 km/sT-iT iares 30 wamis gan-

x
0

10

20

sur. 4.44 amocana 68.

69 burTi unda tyorcno 12 m/wm siCqariT


da moartya srolis adgilidan h = 5 m simaRleze myof samiznes (sur. 4.45 a). mizanTan miRwevisas burTs horizontaluri siCqare unda hqondes. (a) horizontidan ra

kuTxiT unda tyorcno burTi? (b) risi


tolia horizontaluri manZili tyorcnis
adgilsa da samiznes Soris? (g) risi tolia

121
burTis siCqare samiznis miRwevis dros?

wertilisken (t = 5 wT), Semdeg C wertilisken (t = 10 wT), bolos ki D wertilisken

mizani

(t = 15 wT). dafiqrdi ciyvis saSualo siCqareebze A wertilidan TiToeul wertilamde. am sami saSualo siCqaridan, rogori

iqneba umciresis (a) sidide da (b) kuTxe?

rogori iqneba udidesis (g) sidide da (d)


kuTxe?

sur. 4.45 amocana 69.

70 4.46 suraTze talaxis belti wriulad


moZraobs 20 sm radiusis borbalze, romelic saaTis isris sawinaaRmdego mimarTulebiT brunavs. borblis brunvis periodia

5m/wm

(borbali

72 4.48 suraTze naCvenebia skunsis moZraobis traeqtoria, i sawyisi wertilidan


f saboloo wertilamde. kuTxeebia: 1=30,
2= 50 da 3= 80. manZilebia: d1 = 5m, d2 =

8m da d3 = 12 m. risi tolia skunsis mTliani


gadaadgilebis (a) sidide da (b) kuTxe?
y

warmovidginoT

saaTis ciberblatis saxiT). rodesac borbalze beltis mdebareoba Seesabameba saaTis

d3

ciferblatze patara isris mdebareobas xuT

d1

saaTze, belti mis zedapirs moswydeba h =

belti?

1,2 m simaRlidan, kedlidan d = 2,5 m daSorebiT. ra simaRleze moxvdeba kedels

d2

sur. 4.48 amocana 72.

73 wertili Tanabrad moZraobs wrewirze


xy koordinatTa sistemis aTvlis saTavis

borbali

garSemo, saaTis isris moZraobis mimarTule-

talaxi

biT, 7wm periodiT. erT momentSi misi mdebareobis veqtori (aTvlis saTavidan) aris

= (2 m) (3 m) . risi tolia am momentSi

sur. 4.46 amocana 70.

71 4.47 suraTze naCvenebia miwaze moZravi


ciyvis traeqtoria: A wertilidan (t = 0) B

wertilis siCqare erTeulovan-veqtorul


CanawerSi?

74 4.49 suraTze burTi miwidan vertikalurad aisroles v0= 7 m/wm sawyisi siC-

y (m)
50

qariT. amavdroulad, samSeneblo liftis

kabina miwidan zemoT iwyebs moZraobas vc =

3 m/wm sawyisi siCqariT. ra maqsimalur si25

maRles miaRwevs burTi (a) miwis mimarT da


(b) kabinis mimarT? ra tempiT icvleba burx (m)

0
25

50

-25

-50

B
sur. 4.47 amocana 71.

burTi

sur. 4.49 amocana 74.

122

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

Tis siCqare (g) miwis mimarT da (d) kabinis

romliTac Wurvi mizans moxvdeba?

mimarT?

78 mdebareobis veqtori

75 4.50a suraTze ciga Tanabrad moZraobs


x-is uaryofiTi mimarTulebiT da vs siCqa-

wertilis mdebareobas gansazRvravs, ro

riT. am dros cigidan Tovlis gunda is-

metrebSi, xolo t wamebSi. e da f koefici-

riT. rodesac gunda miwaze ecema, misi


gadaadgileba xmiwa izomeba

miwis

entebi mudmivebia. 4.52 suraTze naCvenebia


wertilis moZra

mimarT

obis mimarTule

(srolis adgilidan davardnis adgilamde).

bis kuTxe, ro-

4.50 b suraTze xmiwa mocemulia, rogorc vs-

gorc

is funqcia. davuSvaT, gunda daaxloebiT

funqcia

( izo

srolis simaRleze daeca. risi tolia (a)

meba

RerZis

v0x-is da (b) v0y-is sidideebi? cigis mimarT


gundis xciga gadaadgilebis gazomvac Ses-

dadebiTi

aZlebelia. davuSvaT, cigis siCqare gun-

gamoTvale

dis srolis dros ar icvleba. risi tolia

koeficienti

xciga-s, rodesac vs aris (g) 5 m/wm da (d) 15

b) f koeficienti,

m/wm?

erTeulebis
40

(a)

drois
0o

10

20

mimar

Tulebisadmi).

a)

-40o

da

t (wm)
sur. 4.52 amocana 78.

ga

79 qals mdore wyalSi niCbis mosma SeuZlia


x miwa (m)

40o

TvaliswinebiT.

gunda
ciga

veqtori izomeba

=v0x + v0y siCqa0

roles cigis mimarT

gorc t drois funqcias.

= 5t + (et + ft2)

6,4 km/sT siCqariT, magram amJamad 6,4 km siganis mdinareSi imyofeba, romelic 3,2 km/sT

10

20

siCqariT miedineba. davuSvaT,

mimarTulia

mdinaris erTi napiridan meoresken, xolo

mdinaris dinebis mimarTulebiT. Tu qali


-40

v s (m/wm)
(b)

yisi wertilis sapirispiro mimarTulebiT,


maSin (a) -sadmi ra kuTxiT unda mimarTos
qalma navi da (b) ra dro dasWirdeba? (g)

sur. 4.50 amocana 75.

76 xy sibrtyeze moZravi wertilis aCqarebaa


= 3t + 4t , sadac

niCbebs usvams da moZraobs wrfivad saw-

ra dro dasWirdeba qals, Tu is 3,2 km-iT


mdinares dauyveba da Semdeg dabrundeba

izomeba m/wm -Si, xolo

sawyis wertilSi? (d) ra dro dasWirdeba,

t wamebSi. rodesac t = 0, wertilis mdebare-

Tu 3,2 km-s gacuravs mdinarebis dinebis

obis veqtoria
qare

= (20 m) + (40 m) , xolo siC-

= (5m/wm) + (2 m/wm) . rodesac t = 4 wm,

sawinaaRmdego

mimarTulebiT

dabrundeba sawyis wertilSi? e)

da

Semdeg

-sadmi ra

risi tolia a) wertilis mdebareobis veq-

kuTxiT unda mimarTos navi qalma meore

tori erTeulovan-veqtorul CanawerSi da

napirze umokles droSi gadasasvlelad?

b) kuTxe x RerZis dadebiT mimarTulebasa da

(v) risi tolia es dro?

wertilis moZraobis mimarTulebas Soris?

80 vulkanis amofrqvevis dros krateri-

77 Wurvi R = 20 m moSorebiT miwaze ganlagebul samiznes esroles v0=30 m/wm sawyisi

dan myari qanis natexebi, e.w. vulkanuri

maRali traeqtoria

siCqariT, rogorc
es 4.51 xuraTzea
naCvenebi.

risi

tolia srolis (a)


umciresi
udidesi

dabali
traeqtoria

da

(b)

kuTxe,

0
0

sur. 4.51 amocana 77.

bombebi amoifrqveva. 4.53 suraTze iaponiaSi fuZaiamas mTis ganivkveTia naCvenebi. (a)
ra sawyisi siCqariT unda amovardes bombi

A gamosasvlelidan horizontisadmi = 35o


kuTxiT, raTa vulkanis B wertilSi daeces,
Tu vertikaluri manZili h = 3,3 km, xolo
A-dan B-mde horizontaluri d = 9,4km. ha-

123
A

miaRwevs r maqsimalur sidides? (d) rogori


0

iqneba es sidide da srolis adgilidan ra


manZilze iqneba qva (e) horizontalurad
da (v) vertikalurad? rodesac 0 = 80, (z)

rodis miaRwevs r maqsimalur sidides? (T)


d

rogori iqneba es sidide da srolis adgilidan ra manZilze iqneba qva (i) horizontalurad da (k) vertikalurad?

sur. 4.53 amocana 80.

eris zemoqmedeba bombis moZraobaze ug-

84 CrdiloeT naxevarsferos zomier ganede-

ulebelyavi. (b) risi toli iqneba bombis

bze grZeli gadafrenebis dros aRmosav-

frenis dro? (g) gazrdis Tu Seamcirebs

leTiT mimarTuli haeris nakadi TviTm-

haeris zemoqmedeba (a) kiTxvis pasuxs?

frinavis siCqareze gavlenas axdens. Tu

81 A oazisi B oazisidan dasavleTisken 90


km manZilzea. aqlemi A oazisidan gadis da

piloti haeris mimarT garkveul siCqares

50 saaTis ganmavlobaSi 75 km gaivlis 37


kuTxiT Crdilo-aRmosavleTiT. Semdegi 35
saaTis ganmavlobaSi aqlemi 65 km-s gaivlis
samxreTiT, Semdeg ki 5 saaTs isvenebs. risi
tolia aqlemis gadaadilebis (a) sidide da
(b) mimarTuleba A-s mimarT? A oazisidan
gamosvlidan dasvenebis bolomde risi tolia aqlemis saSualo siCqaris (g) sidide
da (d) mimarTuleba? (e) misi saSualo siCqare? aqlemma ukanasknelad wyali A oazisSi dalia da maqsimum 120 saaTi aqvs, raTa B
oazisSi dalios. Tu aqlemi B-s droulad
miaRwevs, risi toli iqneba dasvenebis Semdeg misi saSualo siCqaris (v) sidide da
(z) mimarTuleba?

82 rodesac didi varskvlavi zeaxal varskvlavad anu `supernovad~ gardaiqmneba,

ganaviTarebs,

dedamiwis

mimarT

siCqare

ufro metia, roca frena haeris dinebis


mimarTulebiTaa, da naklebia, roca haeris
dinebis sawinaaRmdego mimarTulebiTaa. davuSvaT, TviTmfrinavi 4000 km-iT daSorebul qalaqebs Soris win da ukan mifrinavs.
marSrutis pirveli naxevari haeris dinebis
mimarTulebiTaa, xolo meore naxevari
sawinaaRmdego mimarTulebiT. kompiuteri
pilots urCevs, haeris mimarT 1000 km/sT
siCqariT ifrinos, romlisTvisac wina da
ukana frenebis xangrZlivobebs Soris gansxvaveba 70 wuTi iqneba. haeris nakadis ra
siCqares iTvaliswinebs kompiuteri?

85 4.54 suraTze radiolokaciurma sadgurma

aRmoaCina

aRmosavleTidan

momavali

TviTmfrinavi. Tavdapirveli dakvirvebiT,


TviTmfrinavi

sadguridan

d1=360m man-

misi birTvi imdenad da ise ikumSeba, rom is

Zilze da 1 = 40 kuTxiT imyofeba. Semdeg

20 km radiusis neitronis varskvlavi xdeba.

sadgursa da TviTmfrinavs Soris kuTxe

Tu neitronis varskvlavi wamSi erT bruns

=123-iT Seicvala, xolo manZili d2 =

akeTebs, maSin (a) risi tolia varskvlavis

490m gaxda. rogori iqneba am drois ganma-

ekvatorze mdebare wertilis siCqare da (b)

vlobaSi TviTmfrinavis gadaadgilebis (a)

risi tolia wertilis centriskenuli aCqa-

sidide da (b) mimarTuleba?

rebis sidide? (g) Tu neitronis varskvlavi

TviTmfrinavi

ufro swrafad brunavs, (a)-s da (b)-s pasuxebi izrdeba, mcirdeba Tu igive rCeba?

83 t = 0 momentSi qva miwidan isroles 16 m/wm


sawyisi siCqariT da 0 kuTxiT. warmoidgine
gasrolis

adgilidan

qvisken

d2
das

d1
1

mimarTuli

mdebareobis veqtori. aage mdebareobis


veqtoris r sididis grafiki, Tu (a) 0 = 40
da (b) 0 =80. rodesac 0 = 40, (g) rodis

radari

sur. 4.54 amocana 85.

aRm

124

Tavi 4

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

86 ori trasa erTmaneTs kveTs, rogorc es

wrewirze

4.55 suraTzea naCvenebi. mocemul momentSi


P policiis manqana imyofeba gadakveTis

31014

adgilidan dP = 800 m manZilze da moZraobs

tolia brunvis periodi?

vP = 80 km/sT siCqariT. M manqana gadakveTis


adgilidan dM=600 m manZilze imyofeba da

90 200 m siganis mdinare aRmosavleTisken

moZraobs vM = 60 km/sT siCqariT. (a) risi

mimarT 8 m/wm siCqaris mqone navi mdinaris

tolia M manqanis siCqare P manqanis mimarT


erTeulovan-veqtorul CanawerSi? (b) 4.55

moZravi

m/wm2.

eleqtronis

aCqarebaa

(a) risi tolia eleqtronis

siCqare, Tu wris radiusia 15 sm? (b) risi

miedineba 2 m/wm Tanabari siCqariT. wylis


samxreT napiridan miemarTeba 30 kuTxiT
Crdilo-dasavleTiT.

risi

tolia

miwis

suraTze naCvenebi momentisTvis, risi to-

mimarT navis siCqaris (a) sidide da (b)

lia kuTxe (a)-Si napovn siCqaresa da ori

mimarTuleba? (g) ra dro dasWirdeba navs

mZRolis Tvalsawiers Soris? (g) Tu orive

mdinaris gadasakveTad?

manqana siCqares SeinarCunebs, gadakveTasTan miaxloebisas Seicvleba Tu ara (a) da


(b) kiTxvis pasuxebi?

91 amocanis 4.7 b nimuSSi qvemexi Wurvs 686m


horizontalur manZilze isvris. zarbazani
zRvis doneze dgas da horizontidan 45-

iTaa daxrili. ramdeniT gaizrdeba Wurvis


frenis horizontaluri manZili, Tu qvemexs 30 m-iT maRla ganvalagebT?

92 protonis sawyisi mdebareobis veqtoria


dM

bareobis

vM
P

= 2

+ 6

+ 2 .

veqtori?

(b)

romeli

sibrtyis

parale-

x luria es veqtori?

93 (a) Tu eleqtroni horizontalurad

dP

isroles 3106 m/wm siCqariT, ra manZilze

sur. 4.55 amocana 86.

daecema is horizontalurad 1 m-is gavlis

87 SaSxana horizontalurad damiznebulia 30 m-iT daSorebul samizneze. tyvia


xvdeba

veqtori

(a) rogori iqneba protonis gadaadgilebis

vP

samiznes

= 5 6 + 2 , xolo momdevno mde-

damiznebis

adgilidan

1,9sm-iT qveviT. risi tolia (a) tyviis

Semdeg?

94 Wurvis siCqare miwidan maqsimalur simaRleze 10 m/wm-ia. (a) risi tolia Wurvis
siCqare maqsimaluri simaRlis miRwevamde

frenis dro da (b) misi siCqare SaSxanidan

1wm-iT adre? (b) risi tolia Wurvis siC-

gamosvlis dros?

qare

88 swrafi franguli matarebeli 216 km/


sT siCqariT moZraobs. (a) Tu matarebeli
am dros wriulad moZraobs, xolo mgzavrebisTvis dasaSvebia 0,05 g-mde aCqareba,
risi tolia traeqtoriis mrudis umciresi
radiusi? (b) ra siCqariT unda Semouaros
matarebelma 1 km radiusis mruds, raTa
aCqarebis limiti ar daarRvios?

89 magnituri vels SeuZlia damuxtuli


nawilakis
davuSvaT,

wriuli

moZraoba

konkretul

gamoiwvios.

magnitur

velSi

maqsimaluri

simaRlis

miRwevidan

1wm-is Semdeg? Tu maqsimaluri simaRlis


wertilia x = 0 da y = 0, xolo siCqaris
mimarTuleba x RerZis dadebiT mimarTulebas emTxveva, maSin risi tolia maqsimaluri
simaRlis miRwevamde 1wm-iT adre Wurvis
mdebareobis (g) x da d) y koordinati? risi
tolia Wurvis (e) x da v) y koordinati
maqsimaluri simaRlis miRwevidan 1wm-is
Semdeg?

95 protonis sawyisi siCqarea

=4 2 +3 ,

xolo 4 wamis Semdeg =2 2 +5 (m/wm-ebSi).


am oTxi wamis ganmavlobaSi risi tolia

125
(a) protonis

saS

aCqareba erTeulovan-veqsi-

wamis srialis Semdeg kurdRlis a) siCqare

da x RerZis dadebiT

da b) mdebareoba erTeulovan-veqtorul

torul CanawerSi? (b) risi tolia


dide da (g)

saS-sa

Tulebad aiRe aRmosavleTi. risi tolia 3

saS-s

mimarTulebas Soris kuTxe?

CanawerSi?

96 P wertili Tanabari siCqariT moZrao-

99 wertili moZraobas iwyebs aTvlis saTavi-

bs r = 3 m radiusis wreze (sur. 4.56) da


erT bruns 20 wamSi asrulebs. wertili O-s
Cauvlis t = 0 momentSi. qvemoT mocemuli
veqtorebi gamosaxe sidide-kuTxur Canaw-

dan t=0 momentSi 8 m/wm siCqariT da xy sibrtyeze Tanabari (4 +2 ) m/wm2 aCqarebiT


moZraobs. rodesac wertilis x koordinatia 29m, risi tolia (a) y koordinati da

erSi (kuTxe aRebulia x RerZis dadebiTi

(b) siCqare?

mimarTulebisadmi). ipove O-s mimarT wer-

100 3,5 saaTis ganmavlobaSi sahaero buS-

tilis mdebareobis veqtori, Semdeg t mo-

ti afrenis wertils Sordeba

mentebSi: (a) 5 wm, b) 7,5 wm da (g) 10 wm. (d)

CrdiloeTiT, 9,7 km-iT aRmosavleTiT da

ipove wertilis gadaadgileba mexuTe wamis

2,88 km-iT vertikalurad zeviT. moZebne (a)

dasasrulidan meaTe wamis dasasrulamde

burTis saSualo siCqare da (b) kuTxe sa-

5-wamian SualedSi. am SualedisTvis ipove


(e) P wertilis saSualo siCqare da siCqare

Sualo siCqaresa da horizonts Soris.

Sualedis (v) dasawyisSi da (z) dasasrulSi.

Tisken mifrinavs 20 km/sT siCqariT samxre-

amis Semdeg ipove wertilis aCqareba intervalis (T) dasawyisSi da (i) dasasrulSi.
y

21,5 km-iT

101 TviTmfrinavi miwis mimarT aRmosavleTisken mqrolav qarSi. Tu qaris gareSe


TviTmfrinavis siCqarea 70 km/sT, risi tolia TviTmfrinavis siCqare miwis mimarT?

102 wriul bilikze morbenali sprinteris


r

siCqarea 9,2 m/wm, xolo centriskenuli aC-

qarebaa 3,8 m/wm2. risi tolia (a) bilikis


radiusi da (b) wriuli moZraobis periodi?
x

103 burTi horizontalurad isroles 20


m simaRlidan. misi miwaze dacemis siCqare

3-jer metia sawyis siCqareze. risi tolia


sur. 4.56 amocana 96.

sawyisi siCqare?

97 yinulmWreli gayinuli tbis zedapirze

104 1109 sm/wm sawyisi horizontaluri

qaris mier miniWebuli Tanabari aCqarebiT

siCqaris

moZraobs. garkveul momentSi yinulmWre-

horizontalur damuxtul firfitas Soris

lis siCqarea (6,3 8,42 ) m/wm. sami wamis

moZraobs. eleqtroni gaivlis 2 sm horizon-

Semdeg qaris Cadgomis gamo yinulmWreli

talur manZils firfitebis mimarT 11017

Cerdeba. risi tolia yinulmWrelis saSua-

sm/wm2 aCqarebiT. risi tolia (a) dro, ro-

lo aCqareba am samwamian SualedSi?

melic eleqtrons dasWirdeba 2 sm-is gas-

98 aRmosavleTisken 6 m/wm siCqariT morbe-

avlelad? (b) risi tolia am droSi ganv-

nali kurdReli umniSvnelo xaxunis mqone

lili vertikaluri manZili? risi tolia

yinulze

srialis

am firfitebidan gamosvlamde eleqtronis

aCqarebas

siCqaris (g) horizontaluri da (d) verti-

aRmoCndeba.

yinulze

dros qari kurdRels 1,4 m/wm

mqone

eleqtroni

liTonis

or

aniWebs CrdiloeTis mimarTulebiT. airCie

kaluri komponentebi?

koordinatTa sistema, romlis aTvlis saT-

105 Wurvi 30m/wm sawyisi siCqariT hori-

ave yinulze kurdRlis sawyis mdebareobas

zontisadmi 60kuTxiT isroles. risi to-

daemTxveva, xolo x RerZis dadebiT mimar-

lia srolidan 2wamis Semdeg siCqaris (a)

126

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

Tavi 4

sidide da (b) kuTxe? (g) horizontidan

trasis Tavze imyofeba. miwaze myofi dam-

maRlaa Tu dablaa es kuTxe? risi to-

kvirvebeli pilots gadascems, rom uber-

lia srolidan 5 wamis Semdeg siCqaris (d)

avs 70 mili/sT siCqaris qari, magram qaris

sidide da (e) mimarTuleba? (v) horizonti-

mimarTulebas ar eubneba. piloti amCnevs,

dan maRlaa Tu dablaa kuTxe?

rom, qaris miuxedavad, TviTmfrinavs 1 saa-

106 softbolis momwodebeli burTs mi-

Tis ganmavlobaSi trasis Tavze 135 milis

widan 3.0 futis simaRlidan isvris. bur-

gavla SeuZlia. sxvagvarad rom vTqvaT, mi-

Tis mdebareobis stroboskopuli grafiki

wis mimarT siCqare qaris drosac igivea. (a)

mocemulia 4.57 suraTze. monacemebi asaxu-

ra mimarTulebiT uberavs qari? (b) saiTken

lia 0,25 wamis intervalSi, xolo burTi

aris TviTmfrinavi mimarTuli?

gaisroles t = 0 momentSi. (a) risi tolia

110

burTis sawyisi siCqare? (b) risi tolia

2,24m-is imaRlezea, xolo moednis zomebia

burTis siCqare miwis donidan maqsimaluri

9m9m badis TiToeul mxares. Cawodebisas

simaRlis miRwevisas? (g) risi tolia maqsi-

moTamaSe burTs artyams miwidan 3m simaR-

maluri simaRle?

leze da badidan horizontalurad 8m-is

10

daSorebiT.

qalTa

frenburTSi

Tu

burTis

bade

sawyisi

miwidan

siCqare

y (futi)

horizontaluria, maSin (a) ra minimaluri


siCqare unda hqondes burTs, rom bades
5

gadaafrindes? (b) ra maqsimaluri siCqare


unda hqondes burTs, rom moednis meore
naxevris ukana xazs ar gascdes?

10

20

30

x (futi)

40

sur. 4.57 amocana 106.

vrebis gadasayvanad eskalatori muSaobs.


eskalatoris

gamoyenebis

nacvlad

derefans 150 wm-Si fexiT gadis. karli,


romelic eskalatorze dgas, imave manZils

70 wamSi gadis. mo eskalatorze dgas da


Tan fexiTac midis. ra dro dasWirdeba mos
derefnis gasavlelad? dauSvi, rom lari
da mo erTi da imave siCqariT dadian.

108 fexburTelma burTs ise daartya, rom


burTma haerSi 4,5 wami ifrina

B
y

dinatTa sistemaSi

107 aeroportis grZel derefanSi mgzalari

111 4.58 suraTze


naCvenebia xy koor-

da 46 m-is

moSorebiT daeca. Tu burTi fexburTelis


fexs miwidan 150 sm-is simaRleze mowyda,

moZravi

wertilis

wrfivi

traeqto-

ria. wertili uZravi mdgomareobidan

sur. 4.58 amocana 111.

Cqardeba t1 drois
SualedSi. aCqareba Tanabaria. A wertilis
koordinatebia (4m, 6 m), xolo B wertilisa
(12m, 18m). (a) risi tolia aCqarebis komponentebis Sefardeba ay /ax? (b) risi tolia wertilis koordinatebi, Tu moZraoba
grZeldeba kidev erT t1 drois SualedSi?

112 sateliti dedamiwis zedapiridan 640 km


simaRleze wriul orbitaze moZraobs 98.0-

risi toli unda iyos burTis sawyisi siC-

wuTiani periodiT. risi tolia satelitis

qaris a) sidide da b) kuTxe (horizontis

(a) siCqare da (b) centriskenuli aCqareba?

mimarT)?

113 xy sibrtyeze moZravi wertilis

109 niu-hemfSiris Statis policia TviT-

bareoba mocemulia formuliT:

mfrinavs trasaze moZraobis siCqaris kon-

[(/4 rad/wm)t] , sadac

trolisTvis iyenebs. davuSvaT, erT-erTi

wamebSi. a) gamoTvale wertilis mdebareo-

TviTmfrinavis siCqare uqaro amindSi 135

bis x da y komponentebi, rodesac t = 0,

mili/sT-ia.

Crdilo-

1, 2, 3 da 4 wm. aage xy sibrtyeze wertilis

yovelTvis

traeqtoria 0 t 4 wm SualedSi. (b) ga-

eTisken

ise

es

TviTmfrinavi

mifrinavs,

rom

mde-

= 2t + 2sin

metrebSia, xolo t _

127
moTvale wertilis siCqaris komponentebi,

10

rodesac t =1, 2 da 3 wm. (a) nawilSi wertilis traeqtoriis grafikze gaavle siCqaris
veqtorebi da aCvene, rom siCqare wertilis

traeqtoriis mxebia da wertilis moZraobis mimarTuleba aqvs. (g) gamoTvale wertilis aCqarebis komponentebi, rodesac t=

1, 2 da 3 wm.

114 golfis moTamaSe burTs 43 m/wm sawyisi

10
15
20
sur. 4.59 amocana 119.

25

30

siCqariT da horizontisadmi 30o kuTxiT

gaisroles. 4.59 suraTze naCvenebia tyviis

urtyams borcvidan. burTi horizontalu-

mdebareobebis

rad 180 m manZilze mdebare sanaosno arxSi

mdebareobebis gansazRvra xdeba 0,5-wamian

vardeba. davuSvaT, arxs swori zedapiri

intervalSi, xolo tyviis gasrolis droa

aqvs. (a) arxidan ra simaRlidan daartyes

t=0. (a) risi tolia tyviis sawyisi siCqare

burTi? (b) risi tolia burTis siswrafe

erTeulovan-veqtorul CanawerSi? (b) risi

arxSi Cavardnis dros?

tolia planetaze Tavisufali vardnis aCqa-

115 kosmonavti 5 m radiusis centrifugaSi

stroboskopuli

grafiki.

reba? (g) srolidan ra drois Semdeg daece-

brunavs. a) risi tolia kosmonavtis siC-

ma tyvia miwaze? (d) Tu analogiuri gasro-

qare, Tu centriskenuli aCqarebaa 7 g? b)

la dedamiwis zedapiridan ganxorcielda,

wuTSi ramdeni brunis gakeTebaa saWiro am

ra drois Semdeg Camovardeba tyvia?

aCqarebis misaRwevad? g) risi tolia brun-

120 sawyis momentSi (t = 0) deltaplani mi-

vis periodi?

widan 7,5 m simaRleze imyofeba, moZraobs

116 (a) risi tolia dedamiwis ekvatorze


sxeulis centriskenuli aCqareba, romelic
dedamiwis brunviTaa gamowveuli? (b) rogori unda iyos dedamiwis brunvis periodi ekvatorze myofi sxeulisTvis, raTa
mas mieniWos 9,8 m/wm2 centriskenuli aCqareba?

117 uWero lifti zeviT moZraobs 10 m/wm


Tanabari siCqariT. liftSi myofi biWi iatakidan 2m simaRlidan burTs zeviT isvris,
rodesac lifti miwidan 28m simaRleze

8 m/wm siCqariT, horizontidan 30 kuTxiT.


deltaplanis aCqarebaa 1 m/wm2 da mimarTulia vertikalurad zeviT. (a) dawere y-is
zrdis formula, rogorc t drois funqcia. (b) formulis gamoyenebiT gansazRvre

t, rodesac y = 0 (miwis zedapiri). (g) axseni,


ratom aqvs (b) kiTxvas ori pasuxi. romelia maTgan is dro, rac deltaplans miwaze
dasajdomad dasWirdeba? (d) ra horizontalur manZils gaivlis deltaplani t = 0sa da miwaze dajdomis moments Soris? e)

imyofeba. liftis mimarT burTis siCqarea

imave sawyisi mdebareobisa da siCqarisT-

20 m/wm. (a) miwidan ra maqsimalur simaRles

vis, ra Tanabari moZraoba gamoiwvevs del-

miaRwevs burTi? (b) ra dro dasWirdeba

taplanis miwaze dajdomas nulovani siCqa-

burTs liftis iatakze dasavardnad?

riT? pasuxi gaeci erTeulovan veqtorul

118 adamiani 15 m sigrZis gaCerebul es-

CanawerSi.

kalatorze 90 wamSi adis, moZrav eskala-

xolo _ vertikalurad.

torze ki uZravad mdgomi imave manZils 60

121 deteqtiur moTxrobaSi sxeuli Seno-

wamSi faravs. ra dro dasWirdeba adamians

bidan 4,6 m manZilze da Ria fanjridan 24

moZrav eskalatorze fexiT asasvlelad?

m-is qvemoT ipoves. (a) davuSvaT, msxverpli

damokidebulia Tu ara pasuxi eskalato-

fanjridan horizontalurad gadmovarda.

ris sigrZeze?

risi toli iyo sxeulis sawyisi siCqare?

119 moqmedeba xdeba mzis sistemis Soreul

(b) SemTxveviTia Tu ara sikvdili? axseni

planetaze. tyvia miwidan 2m simaRlidan

Seni pasuxi.

mimarTulia horizontalurad,

128

Tavi 4

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

122 beisbolis moTamaSes surs burTi 124

blad? (g) imave grafikze, aRniSne matare-

futiT daSorebul pirvel bazas miawvdi-

blisa da manqanis mdebareobebis cvlileba

nos. misi saukeTeso srolis siCqarea 85

drois mixedviT.

mili/sT. (a) Tu moTamaSe burTs miwidan

124

3 futis simaRlidan horizontalurad is-

sipediT

vris, pirveli bazidan ra manZilze daecema

moZraob 30 Crdilo-aRmosavleTiT.

burTi miwaze? (b) igive sawyisi simaRlidan

1. gazarde siCqare 0,4 m/wm2 aCqarebiT 6

ra kuTxiT unda isrolos moTamaSem bur-

wm-is ganmavlobaSi.

Ti, raTa sxva moTamaSem is miwidan 3 fut

sawyisi
tbaSi

wertilidan
micurav.

wylis

velo-

Tavdapirvelad,

2. am siCqariT imoZrave 8 wamis ganmavloba-

simaRleze daiWiros? (g) rogori iqneba

Si.

frenis dro am SemTxvevaSi?

3. Semdeg 0,4 m/wm2-iT Seneldi 6 wamis gan-

123 amerikis SeerTebul StatebSi yovelwliurad avtomobilisa da matareblis Sejaxebis 4000 SemTxveva xdeba. umetesoba
maSin xdeba, rodesac avtomobilis mZRoli
SeniSnavs momaval matarebels da cdilobs,
liandagze matareblis mosvlamde gadaiaros (sakmaod suleluri gadawyvetilebaa).
ganvixiloTY Semdegi situacia: am 4000-dan
erT-erTi mZRoli trasis perpendikularulad

momaval

matarebels

SeniSnavs

da

mavlobaSi.
amis Semdeg miemarTebi dasavleTisken. Semdeg ki:

4. gazarde siCqare 0,4 m/wm2 aCqarebiT 5


wm-is ganmavlobaSi.

5. am siCqariT imoZrave 10 wamis ganmavlobaSi.

6. Semdeg 0,4 m/wm2-iT Seneldi gaCerebamde.

fiqrobs, rom matareblis siCqare misi man-

sidide-kuTxur CanawerSi, risi tolia sa-

qanis siCqaris tolia da 30 m/wm-s udris.

Sualo siCqare

matarebelic da manqanac gadakveTis adgils

raobis ganmavlobaSi?

uaxlovdebian (sur. 4.60). manqanis mZRoli

125 garkveul momentSi Citebis sabanaos

gadawyvets, rom, Tu manqanas 1,5

mimarT peplis mdebareobis veqtoria

m/wm2-iT

wertilidan mTeli moZ-

aaCqarebs, maSin pirveli gadakveTs lian-

(2m) + (3m) + (1m) . 40 wamis Semdeg pep-

dags.

elas mdebareobis veqtoria

gadawyvetilebis

miRebis

momentSi

manqanisa da matareblis daSoreba gadakve-

= (3m) + (1m)

+ (2m) . gamoTvale (Tu es SesaZlebelia)

Tis adgilamde 40m-ia. manqanis sigrZea 5m,

(a)

xolo matareblis sigane _ 3m. (a) moxdeba

CanawerSi, (b) gadaadgilebis sidide, (g)

Tu ara Sejaxeba? (b) Tu ara, ra droiT

saSualo

gaaswrebs manqana matarebels? Tu ki, ra

CanawerSi, (d) 40 wamis ganmavlobaSi peplis

droa saWiro Sejaxebis Tavidan asacile-

frenis saSualo manZili.

gadaadgileba
siCqare

erTeulovan-veqtorul
erTeulovan-veqtorul

126 t = 0 momentSi kldidan burTi isroles.


burTis sawyisi siCqarea 15 m/wm, xolo kuTxe
horizonts qvemoT 20. rodesac t = 2,3 wm,
risi tolia burTis (a) horizontaluri da

matarebeli

(b) vertikaluri gadaadgileba?

127 beisbolis burTs miwidan daartyes.


burTma maqsimalur simaRles dartymidan

3 wamis Semdeg miaRwia. 2,5 wamis Semdeg


burTi dartymis adgilidan 97,5 m manZilze
manqana

aRmarTul kedels gadaafrinda. davuSvaT,


miwis zedapiri brtyelia. (a) miwidan ra

sur. 4.60 amocana 123.

maqsimalur simaRles miaRwia burTma? (b)

129
ra simaRlisaa barieri? (g) barieridan ra
manZilze daecema burTi miwas?

128 vivaraudoT, rom kosmosuri sakvlevi


raketa 20 g aCqarebas uZlebs. (a) rogori
iqneba Semobrunebis minimaluri radiusi
aseTi raketisTvis, Tu is sinaTlis siCqaris erTi meaTediT moZraobs? (b) aseTi
siCqariT moZraobisas ra dro dasWirdeba
raketas 90-iT SemobrunebisTvis?

129 manqana 12 m/wm Tanabari siCqariT wri-

sur. 4.61 amocana 132.

ulad moZraobs. garkveul momentSi manqanis aCqarebaa 3 m/wm2 aRmosavleTisken. rogori iqneba am momentSi manqanis daSoreba

Caagdos? horizontaluri manZilebia d1=1

futi da d2=14 futi, xolo simaRleebia

da mimarTuleba wrewiris centridan, Tu

h1= 7 futi da h2 = 10 futi.

manqana moZraobs (a) saaTis isris moZrao-

133 vertmfreni brtyeli zedapiridan 9,5m-

bis mimarTulebiT da (b) saaTis isris moZ-

is simaRleze wrfivad mifrinavs 6,2 m/wm

raobis sawinaaRmdego mimarTulebiT?

siCqariT. iqidan agdeben pakets vertmfre-

130 golfis moTamaSe burTebs 20m daSorebis vertikalur kedels esvris da cdilobs kedelze daxatul 30sm diametris

nis mimarT 12 m/wm sawyisi siCqariT da misi


moZraobis sawinaaRmdego mimarTulebiT. (a)
moZebne paketis sawyisi siCqare dedamiwis

wiTel rgolSi moaxvedros. samiznis cen-

mimarT. (b) rogori iqneba horizontaluri

tri miwidan daaxloebiT 1.2m simaRlezea.

manZili vertmfrensa da pakets Soris, rode-

15 m/wm

sac paketi miwaze daecema? (g) rogori kuTxe

sawyisi siCqariT, horizontis mimarT 35

iqneba paketis siCqaris veqtorsa da dedami-

kuTxiT da kedels rgolis centrze gama-

was Soris, rodesac paketi miwaze daecema?

val vertikalur xazze xvdeba. (a) ra dro

134 kinofilmebSi msaxiobebi haerSi var-

dasWirdeba burTs kedelTan misaRwevad?

debian afeTqebis, motocikliT Sejaxebis,

(b) moxvdeba Tu ara burTi wiTel rgols

tornados da bevri sxva ramis gamo. sinamd-

(gansazRvre rgolis centramde manZili)?

vileSi, msaxiobebs haerSi agdebs sahaero

(g) risi tolia burTis siCqare kedelze

tramplini, romelic Sedgeba liTonis daf-

moxvedrisas? (d) gaiara Tu ara burTma

isa da SekumSuli haeris pnevaturi cilin-

traeqtoriis umaRlesi wertili kedelze

drebisgan. rodesac msaxiobi dafas Seexeba,

moxvedramde?

eleqtroCamrTveli irTveba, haeri awveba

erTi

cdisas,

burTi

moZraobs

131 Wurvis areali ara mxolod v0-sa da 0-zea


damokidebuli, aramed Tavisufali vardnis
aCqarebis g sididezec, romelic

mxars, romelic dafas zeviT aagdebs. gebSi moZebne msaxiobis saSualo aCqareba

adgilm-

Semdeg situaciebSi: a) aCqareba grZeldeba

debareobasTan erTad icvleba. 1936wels

0,25 wamis ganmavlobaSi, msaxiobi isroles

berlinis olimpiur TamaSebze, sadac g =

9,8128 m/wm2, jesi ouensma sigrZeze xtomis


msoflio rekordi daamyara 8,09m v0-is da

-is imave sidideebis pirobebSi, ramdenad


gansxvavebuli iqneboda ouensis rekordi

1956 wels, melburnSi, sadac g=9,7999 m/wm2?


132 ra sawyisi siCqariT unda tyorcnos
4.61 suraTze kalaTburTelma burTi horizontisadmi 0=55o kuTxiT, raTa kalaTSi

patara rkalze horizontidan 30 kuTxiT, xolo misi arealia 4 m.

b) aCqareba

grZeldeba 0,29 wamis ganmavlobaSi, msaxiobi isroles did rkalze horizontidan

45 kuTxiT, xolod misi arealia 12 m.


135 bostonis stadionze beisbolis burTi
`saxlidan~ 0,762 m simaRlidan isroles.
burTis sawyisi siCqarea 33,53 m/wm da is
horizonts zemoT 55 kuTxiTaa mimarTuli.

130

Tavi 4

organzomilebiani da samganzomilebiani moZraoba

dartymidan 5 wamis Semdeg burTi unda ga-

SaSxanidan. tyviam manqanis gverdebSi gai-

dascdes 11,28m simaRlis Soreul kedels.

ara da, rogorc manqanidan moCans, Sesvlis

(a) gamoTvale manZili `saxlsa~ da kedels

da gasvlis xvrelebi zustad erTmaneTis

Soris. (b) vertikaluri manZili, romliTac

mopirdapirea. liandagis mimarT ra mimar-

burTi kedels gadaaxteba. `saxlis~ mimarT

TulebiT isroles tyvia? davuSvaT, manqa-

burTis (g) horizontaluri da (d) verti-

naSi Sevardnis Semdeg tyviam mimarTuleba

kaluri gadaadgilebebi kedelze gadaxto-

ar Seicvala da misi siCqare Semcirda 20%-

mamde 0,5 wamiT adre.

iT. davuSvaT, 1 = 85 km/sT da 2 = 650 m/wm.

136 xis satvirTo vagoni swor liandagze

(ratom ar aris saWiro satvirTo vagonis

moZraobs 1 siCqariT. am dros snaiperi mas

siganis codna?)

tyvias esvris (2 siCqariT) didi simZlavris

Zala da moZraoba
aviamzididan afrenisas mZlavri ZravebiT aRWurvil reaqtiul
TviTmfrinavs aviamzidis gembanze damontaJebuli sasroli meqanizmi
win ubiZgebs. amis Sedegad miRebuli didi aGqarebis gamo TviTmfrinavi
afrenisTvis saWiro siGqares mokle droSi aRwevs. samagierod, gembanidan
afrenis dros aseTi aGqareba pilots ubiZgebs, TviTmfrinavis cxviri
mkveTrad qveviT daxaros. pilotebs am impulsis ugulebelyofas aswavlian,
magram zogjer TviTmfrinavi mainc pirdapir okeaneSi vardeba.

romeli fizikuri movlenebi iwvevs am saSiSi impulsis gaCenas?


pasuxs am TavSi SeityobT

5.1. ra aris fizika?


rogorc ukve vnaxeT, fizikis erTi nawili moZraobasa da am dros sxeulis aCqarebas (siCqaris
cvlilebas) Seiswavlis. fizika Seiswavlis agreTve sxeulis aCqarebis gamomwvev mizezsac. es
mizezi aris Zala, romelic, uxeSad rom vTqvaT, sxeuls ubiZgebs. vambobT, rom Zala sxeulze

moqmedebs da amiT siCqares ucvlis. magaliTad, sportuli avtomobilis aCqarebisas mis ukana
saburavze amaCqarebeli Zala moqmedebs. rodesac sportuli TamaSisas erTi gundis Tavdamsxmeli
meore gundis mcvels miwaze anarcxebs, am dros Tavdamsxmeli mcvelze moqmedebs ZaliT, romelic
mcvels ukan mimarTul aCqarebas aniWebs. rodesac avtomanqana satelefono boZs ejaxeba, Zala,
romliTac boZi manqanaze moqmedebs, mis gaCerebas iwvevs. samecniero, sainJinro, iuridiuli
da samedicino Jurnalebi savsea statiebiT sxeulebze, maT Soris adamianebze moqmedi Zalebis
Sesaxeb.

5.2. niutonis meqanika


Zalasa da mis mier gamowveul aCqarebas Soris kavSiri pirvelad isaak niutonma (1642-1727)
aRmoaCina. fizikis im nawils, romelic am kavSirs Seiswavlis, niutonis meqanika ewodeba. Cven
yuradRebas moZraobis sam ZiriTad kanonze gamavaxvilebT.
niutonis meqanika yovelTvis ar gamodgeba. Tu urTierTmoqmedi sxeulebis siCqare Zalian
maRalia, maSin niutonis meqanikas ainStainis fardobiTobis Teoria enacvleba, romelic
nebismieri siCqarisTvis gamosadegia. Tu urTierTmoqmedi sxeulebi atomuri struqturisaa
(magaliTad, eleqtronebi atomSi), maSin niutonis meqanikas kvanturi meqanika cvlis. Tanamedrove
fizikosebi niutonis meqanikas am ori yovlismomcveli Teoriis kerZo SemTxvevad ganixilaven.

131

132

Tavi 5

Zala da moZraoba

Tumca, es sakmaod mniSvnelovani SemTxvevaa, vinaidan is bevr rames miesadageba, Zalian


mcire (TiTqmis atomuri struqturis) sxeulebiT dawyebuli da

astronomiuli sxeulebiT

(galaqtikebiTa da galaqtikaTa jgufebiT) damTavrebuli.

5.3. niutonis pirveli kanoni


vidre niutoni meqanikis kanonebs Camoayalibebda, miiCnevdnen, rom sxeuls Tanabari siCqariT
moZraobis SenarCunebisTvis garkveuli zemoqmedeba, `Zala~ sWirdeba. aseve fiqrobdnen, rom
uZravi sxeuli Tavis `bunebriv mdgomareobaSi~ imyofeboda. egonaT, rom sxeulis Tanabari
siCqariT moZraobisTvis saWiroa mudmivi biZgi, sxva SemTxvevaSi ki is moZraobas `bunebrivad~
Sewyvets.
es mosazrebebi sakmaod racionaluri iyo. Tu hokeis Saibas xis zedapirze gaacureb, is
Seneldeba da Semdeg gaCerdeba. Tu gsurs Saibam Tanabari siCqariT imoZraos, amisTvis mas
periodulad unda ubiZgo.
hokeis Saiba ufro Sors wava, Tu mas sacigurao moednis yinulis zedapirze gavacurebT.
SegiZlia warmoidgino ufro grZeli da xaxunisgan Tavisufali zedapiri, romelzec Saiba Znelad
Seneldeba da Zalian Sors gasrialdeba.
am dakvirvebebis Semdeg SeiZleba davaskvnaT, rom sxeuli Tanabari siCqariT imoZravebs, Tu
masze Zala ar moqmedebs. am daskvnas mivyavarT niutonis pirvel kanonamde:
niutonis pirveli kanoni: Tu sxeulze Zala ar moqmedebs, maSin misi siCqare ar
Seicvleba, e.i. sxeuli ver aCqardeba.
sxvagvarad rom vTqvaT, roca sxeuli uZravia, is uZravad rCeba, xolo roca moZraobs,
moZraobas imave siCqariT ganagrZobs (imave sididiT da imave mimarTulebiT).

5.4. Zala
axla Zalis erTeuli unda ganvsazRvroT. ukve viciT, rom
Zalas sxeulis aCqarebis gamowveva SeuZlia. maSasadame, Zalis
erTeuls ganvsazRvravT aCqarebiT, romelsac Zala 1 kg masis
sxeuls aniWebs (sur. 1.4.).
sxeuls horizontalur, xaxunisgan Tavisufal magidaze
movaTavsebT da marjvnidan ise vubiZgebT, rom 1 m/wm2 aCqareba
mivaniWoT. amis Semdeg vambobT, rom 1 kg masis sxeulze

sur. 5.1. F Zala 1 kg masis sxeuls a


aCqarebas aniWebs.

moqmedi Zala 1 niutoni (n) sididisaa.


SegviZlia amave sxeulze 2 n ZaliT vimoqmedoT, anu ise vubiZgoT, rom 2 m/wm2 aCqareba
mivaniWoT, da a.S. maSasadame, Tu standartuli sxeuli 1 kg masisaa da a sididis aCqareba aqvs,
maSin viciT, rom masze F Zala moqmedebs da am Zalis sidide (niutonebSi) aCqarebis sididis tolia
(m/wm2).
Zala mis mier miniWebuli aCqarebiT izomeba. Tumca, aCqareba veqtoruli sididea, e.i. sidide
da mimarTuleba aqvs. aris Tu ara Zala veqtoruli sidide? Zalas mimarTulebas iolad mivaniWebT
(ubralod aCqarebis mimarTulebas mivusadagebT), magram es sakmarisi ar aris. eqsperimentiT
unda dadgindes, rom Zala veqtoruli sididea. aseTi eqsperimenti ukve Catarda: Zala namdvilad

5.4. Zala

133

veqtoruli sididea, mas aqvs sidide da mimarTuleba da maTi Sekreba xdeba me-3 TavSi moyvanili
veqtoruli Sekrebis wesebiT.
rodesac sxeulze ori an meti Zala moqmedebs, veqtoruli SekrebiT jamuri Zalis anu Zalebis
tolqmedis povna SegviZlia. jamuri Zalis sididisa da mimarTulebis mqone erTi Zala sxeulze
imave zemoqmedebas axdens, rasac cal-calke moqmedi es Zalebi erTad. am movlenas Zalebis
zeddebis principi ewodeba. samyaro sakmaod ucnauri iqneboda, Tu Sen da Seni megobari 1 kg
masis sxeuls erTi mimarTulebiT ubiZgebdiT, TiToeuli 1 n ZaliT, da jamuri Zala rogorRac

14 n gaxdeboda.

am wignSi Zala veqtoruli simboloTia ( F ) warmodgenili, xolo tolqmedi _

simboloTi.

iseve, rogorc sxva veqtorebs, Zalisa da tolqmedis veqtorebsac aqvs komponentebi


koordinatTa RerZebis gaswvriv. rodesac Zalebi mxolod erTi RerZis gaswvriv moqmedebs, isini
erTkomponentiani Zalebia. am SemTxvevaSi Zalis simbolos isari SegviZlia movxsnaT da RerZebis
gaswvriv Zalis mimarTulebis saCveneblad `+~ da `~ niSnebi gamoviyenoT.
5.3 qveTavSi mocemuli formulirebis nacvlad, niutonis pirveli kanoni tolqmedi Zalis
gamoyenebiT ase SeiZleba Camoyalibdes:
niutonis pirveli kanoni: Tu sxeulze tolqmedi Zala ar moqmedebs (

= 0), maSin misi

siCqare ar Seicvleba, e.i. sxeuli ver aCqardeba.


sxeulze ramdenime Zala SeiZleba moqmedebdes, magram Tu tolqmedi Zala nulis tolia,
sxeuls aCqareba ar eqneba.

aTvlis inerciuli sistemebi


niutonis pirveli kanoni aTvlis yvela sistemas ar miesadageba, magram yovelTvis SegviZlia
iseTi aTvlis sistemebis moZebna, romelSic es kanoni samarTliani iqneba (iseve, rogorc
niutonis meqanikis danarCeni nawili). aseT sistemebs aTvlis inerciuli sistemebi an, ubralod,
inerciuli sistemebi ewodeba.
aTvlis inerciuli sistemaSi niutonis yvela kanoni samarTliania.
magaliTad, dedamiwa aTvlis inerciuli sistemaa, Tu
dedamiwis brunvas ugulebelvyofT.
es daSveba maSin gamodgeba, rodesac hokeis Saibas yinulis
mokle zolze vasrialebT. am SemTxvevaSi Saiba niutonis
kanonebs emorCileba. magram, davuSvaT, rom Saiba CrdiloeT
polusidan did manZilze gavacureT (sur. 5.2a). Tu Saibis
moZraobas kosmosSi mdebare uZravi sistemidan davakvirdebiT,
maSin Saiba samxreTisken wrfivad moZraobs, vinaidan CrdiloeT
polusis garSemo dedamiwis brunva Saibis qveS yinuls ubralod
asrialebs. Tu Saibas miwidan davakvirdebiT, maSin misi
traeqtoria wrfivi ar iqneba. imis gamo, rom dedamiwis siCqare,
romelic aRmosavleTiskenaa mimarTuli, miT metia, rac ufro
samxreTiTaa Saiba, miwaze uZravad myof damkvirvebels eCveneba,

sur. 5.2. a) kosmosis uZravi wer

rom Siaba dasavleTisken moZraobs (sur. 5.2b). Saibis gadaxra tilidan

danaxuli,
CrdiloeT
polusidan mosriale Saibis moZra
niutonis kanoniT ki ar aris gamowveuli, aramed imiT, rom obis traeqtoria. dedamiwa brunavs
Saibas moZravi aTvlis sistemidan vakvirdebiT. am SemTxvevaSi aRmosavleTisken. b) dedamiwidan
danaxuli Saibis moZraobis tra
dedamiwa aTvlis arainerciuli sistemaa.
eqtoria.

134

Tavi 5

Zala da moZraoba

am wignSi vuSvebT, rom dedamiwa aTvlis inerciuli sistemaa da Zalebs da aCqarebebs swored
am sistemis mimarT vzomavT. Tu gazomvebi Catarda, magaliTad, dedamiwis mimarT aCqarebuli
liftis kabinaSi, maSin gazomvebi Catarebula aTvlis arainerciul sistemaSi da Sedegebic
sakmaod ucnauri iqneba. amis magaliTs amocanis amoxsnis 5.8 nimuSSi vnaxavT.
sakontrolo wertili 1. eqvsidan romel suraTzea
naCvenebi, ise, rom miviRoT mesame veqtori, romelic

(a)

(b)

(g)

F1 da F2 veqtorebis Sekreba sworad


tolqmedi iqneba?

(d)

(e)

(v)

5.5. masa

yoveldRiuri yofa gviCvenebs, rom mocemuli Zala sxvadasxva sxeuls sxvadasxva sididis

aCqarebas aniWebs. beisbolisa da keglis burTebi iatakze daawyve da orives erTi ZaliT daartyi.
Sedegi winaswar ici: beisbolis burTi keglis burTze did aCqarebas SeiZens SeiZens. aCqarebebs
Soris gansxvaveba masebs Soris gansxvavebiTaa gamowveuli. ra aris masa?
SegviZlia ramdenime eqsperimentiT vaCvenoT, Tu rogor unda gavzomoT masa aTvlis inerciul
sistemaSi. pirvel eqsperimentSi Zala m0=1 kg masis sxeuls movdoT. davuSvaT, sxeuli 1 m/wm2-iT
aCqarda. am SemTxvevaSi SegviZlia vTqvaT, rom sxeulze 1 n Zala moqmedebs.

Semdeg igive Zala ucnobi masis meore X sxeuls movdoT. davuSvaT, es X sxeuli 0,25 m/wm2-iT
aCqarda. ukve viciT, rom naklebi masis mqone beisbolis burTi ufro did aCqarebas iZens, vidre
meti masis mqone keglis burTi, rodesac maTze erTi da igive Zala moqmedebs. aqedan gamomdinare,
mivdivarT Semdeg daskvnamde: ori sxeulis masebis Sefardeba maTi aCqarebebis Sebrunebuli
Sefardebis tolia, rodesac am sxeulebze erTi da igive Zalaa modebuli. X sxeulisa da 1 kg masis
sxeulisTvis gveqneba:

mx-is amoxsna mogvcems:

mx a0
m0 = ax .
a
1.0 m/w2
mx = m0 a0 = (1 kg)
= 4 kg.
0.25 m/w2
x

Cveni daskvna mxolod im SemTxvevaSia swori, Tu is Zalis sididis Secvlis SemTxvevaSic samarTliania. magaliTad, 1 kg masis sxeuls 8 n Zala movdeT da miviReT 8 m/wm2 aCqareba. igive Zala X
sxeuls movdeT da miviReT 2 m/wm2 aCqareba. Cveni daskvnis Tanaxmad:

a
8.0 m/w2
mx = m0 a0 = (1 kg)
= 4 kg.
2.0 m/w2
x

es pasuxi pirveli eqsperimentis Sedegs ar ewinaaRmdegeba. rodesac bevri eqsperimenti erTsa


da imave Sedegs gvaZlevs, es imas niSnavs, rom Cveni daskvna saimedo da samarTliania nebismieri
sxeulis masis dasadgenad.
Cveni eqsperimentebi gviCvenebs, rom masa sxeulis Sinagani maxasiaTebelia anu isaa, rac
sxeuls bunebrivad aqvs. igive eqsperimentebi aCvenebs, rom masa skalaruli sididea. Tumca kvlav
upasuxod rCeba kiTxva: `ra aris masa?~
vinaidan sityva `masa~ yoveldRiur saubarSi xSirad gamoiyeneba, albaT is ukve intuiciurad
gvesmis. ra aris masa _ sxeulis zoma, wona Tu simkvrive? arc erTi, Tumca sxeulis es
maxasiaTebelebi masaSi xSirad erevaT. mxolod imis Tqma SegviZlia, rom sxeulis masa aris
maxasiaTebeli, romelic sxeulze moqmed Zalas am moqmedebis Sedegad miRebul aCqarebasTan
akavSirebs. masas sxva gansazRvreba ara aqvs. masis fizikurad SegrZneba mxolod sxeulis
aCqarebisas SeiZleba, magaliTad, rodesac beisbolis an keglis burTs urtyam.

5.6. niutonis meore kanoni

135

5.6. niutonis meore kanoni


aqamde ganxiluli yvela gansazRvreba, eqsperimenti da dakvirveba SeiZleba Sejamdes erTi
winadadebiT:
niutonis meore kanoni: sxeulze moqmedi Zalebis tolqmedi sxeulis masisa da misi
aCqarebis namravlis tolia.
formulis saxiT gveqneba:

Fnet = ma (niutonis meore kanoni)

(5.1)

formula martivia, magram is frTxilad unda gamoviyenoT. pirvel rigSi unda ganisazRvros
sxeuli, romlisTvisac viyenebT am formulas. Semdeg unda davrwmundeT, rom

jamur veqtorSi

mxolod am da ara romelime sxva sxeulze moqmedi Zalebi Sedis. magaliTad, ragbiSi burTisTvis
brZolisas Senze moqmedi Zalebis tolqmedi Seni sxeulis mier miRebuli biZgebi da dartymebia
da ara _ sxva moTamaSeze Sens mier miyenebuli dartymebi.
sxva veqtoruli formulebis msgavsad, 5.1 formulac sami komponenturi formulis
eqvivalenturia. xyz koordinatTa sistemis TiToeuli RerZisTvis gveqneba:

Ft,x= max, Ft,y= may da Ft,z = maz

(5.2)

TiToeuli formula tolqmedi Zalis komponentebs Sesabamisi RerZebis gaswvriv mimarTul


aCqarebasTan akavSirebs. magaliTad, pirveli formula gvauwyebs, rom yvela Zalis komponentebis
jami x RerZis gaswvriv sxeulis aCqarebis x komponents ax iwvevs, xolo y da z mimarTulebebiT
aCqareba ara gvaqvs. sxvagvarad rom vTqvaT, ax aCqarebis komponenti sxeulze moqmedi Zalebis x
komponentebis jamiTaa gamowveuli. zogadad:L
mocemuli RerZis gaswvriv aCqarebis komponenti Zalebis aseTive komponentebis
jamiTaa gamowveuli da ara _ sxva komponentebiT.
5.1 formulis Tanaxmad, Tu sxeulze moqmedi Zalebis tolqmedi nulis tolia, maSin sxeulis
aCqareba

a =0. roca sxeuli uZrav mdgomareobaSia, uZravadve rCeba; roca moZraobs, moZraobas

Tanabari siCqariT ganagrZobs. aseT SemTxvevaSi sxeulze moqmedi Zalebi erTmaneTs awonasworebs
da am mdgomareobas wonasworuli ewodeba. aseve amboben, rom Zalebi erTmaneTs abaTilebs, magram
termini `gabaTileba~ ar aris zusti, vinaidan es ar niSnavs, rom Zalebi aRar arsebobs. yvela Zala
sxeulze kvlav moqmedebs.

cxrili

5.1

erTeulebi niutonis meore kanonSi (formulebi 5.1 da 5.2)


sistema

Zala

masa

aCqareba

SI

niutoni (n)

kilogrami (kg)

m/wm2

CGSa

dini

grami (g)

sm/wm2

britanulib

girvanqa (lb)

slagi

futi/wm2

1 dini = 1 gsm/wm2

1 girvanqa = 1 slagifuti/wm2

136

Zala da moZraoba

Tavi 5

SI erTeulebSi, 5.1 formulis Tanaxmad:



1 n = (1 kg)(1 m/wm2) = 1 kgm/wm2

(5.3)

Zalis zogierTi erTeuli sxva erTeulTa sistemebSi mocemulia 5.1 cxrilsa da D danarTSi.
niutonis meore kanonis daxmarebiT amocanebis amosaxsnelad xSirad Tavisufali sxeulis
grafiks vxazavT. am grafikze mxolod is sxeulia gamosaxuli, romelze moqmed Zalebsac
vkribavT. zogjer maswavleblebi Tavad sxeulis daxatvas arCeven, magram adgilis ekonomiis
mizniT am TavebSi sxeuls wertilis saxiT gamovsaxavT. sxeulze moqmedi TiToeuli Zala
veqtoriT gamoisaxeba, romlis saTave am sxeulzea. viyenebT, agreTve, koordinatTa sistemas,
xolo sxeulis aCqareba zogjer veqtoris isriTaa naCvenebi.
sistema erTi an meti sxeulisgan Sedgeba da nebismier Zalas, romelic am sxeulebze sistemis
garedan moqmedebs, gare Zala ewodeba. Tu sistemis Semadgeneli sxeulebi erTmaneTTan mWidrodaa
dakavSirebuli, maSin sistema SegviZlia ganvixiloT, rogorc erTi mTliani sxeuli da masze
moqmedi

tolqmedi yvela gare Zalis jamis toli iqneba (Sida Zalebs anu sistemis sxeulebs

Soris moqmed Zalebs ugulebelvyofT). magaliTad, erTmaneTTan dakavSirebuli lokomotivi da


vagoni erT sistemas qmnis. roca lokomotivs buqsiriT ewevian, buqsirze modebuli Zala mTel
sistemaze moqmedebs. iseve, rogorc erTi sxeulisTvis, SegviZlia sistemaze moqmedi tolqmedi
sistemis aCqarebas davukavSiroT. es xdeba niutonis meore kanonis Tanaxmad _
gare Zalac

Fnet = ma , sadac m mTliani sistemis masaa.


sakontrolo wertili 2. suraTze naCvenebia xaxunisgan Tavisufal zedapirze

mdebare

sxeulze

horizontaluri

moqmedi

Zalac

ori

horizontaluri

moqmedebs,

risi

tolia

Zala.

Tu sxeulze

F3 -is

F3

mesame

sidide da mimarTuleba, rodesac sxeuli a) uZravia da


b) marcxniv moZraobs 5 m/wm Tanabari siCqariT?

5.1

amocanis amoxsnis nimuSi


5.3a-5.3g suraTebze xaxunisgan Tavisufal
yinulze x RerZis gaswvriv erT ganzomilebaSi
moZrav Saibaze erTi an ori Zala moqmedebs.
Saibis masaa m=0,2 kg.

F1 da F2 Zalebi RerZis

gaswvrivaa mimarTuli
da maTi sidideebia

aCqareba Saibaze moqmed


SegviZlia

Zalebis tolqmeds

davukavSiroT.

Tumca,

vinaidan

moZraoba mxolod x RerZis gaswvriv xdeba,


SegviZlia yoveli mdgomareoba gavamartivoT
da

niutonis

meore

kanoni

mxolod

komponentebisTvis davweroT:

Ft,x=max

(d)

(e)

(v)

gaswvriv moZrav Saibaze moqmedeben. d)-v) Tavisufali


sxeulis grafikebi.

5.3d

suraTisTvis,

sadac

mxolod

erTi

horizontaluri Zala moqmedebs, formula 5.4


mogvcems:

F1=max
CvenTvis

cnobili

monacemebis

CasmiT

miviRebT:
(5.4)

5.3d-5.3v suraTebze mocemulia Tavisufali


sxeulis grafiki sam mdgomareobaSi. Saiba
aRniSnulia wertiliT.

(g)

sur. 5.3. a)-g) am sam mdgomareobaSi Zalebi x RerZis

amoxsna: TiToeul mdgomareobaSi, niutonis

meore kanonis F(net = ma ) saSualebiT

(b)

Saiba

F1=4n da F2=2n. F3 Zala =30 kuTxiTaa


mimarTuli da misi sididea F3=1 n. risi tolia
Saibis aCqareba TiToeul mdgomareobaSi?

(a)

ax =

F1
4n
=
= 20 m/w2
m 0.2 kg

(pasuxi)

dadebiTi pasuxi imas niSnavs, rom aCqarebas x


RerZis dadebiTi mimarTuleba aqvs.

137

5.6. niutonis meore kanoni

F3,xF2
F cosF 2
= 3,x
m
m
(1 n)(cos 30) - 2 n
=
= 5,7 m/w2 (pasuxi)
0.2 kg

5.3e suraTze Saibaze ori horizontaluri

Zala moqmedebs. F1 modebulia x-is dadebiTi

mimarTulebiT, xolo F2 _ uaryofiTi

ax =

mimarTulebiT. am SemTxvevaSi formula 5.4


mogvcems:

uaryofiTi mimarTulebis aCqarebas aniWebs.

F 1 F 2 =ma x
CvenTvis

cnobili

maSasadame, tolqmedi Zala Saibas x RerZis

monacemebis

CasmiT

miviRebT

sakontrolo

wertili

suraTze

F 1 F 2
4n2n
=
= 10 m/w2 (pasuxi)
m
0.2 kg
maSasadame, tolqmedi Zala Saibas x RerZis

gamosaxulia

dadebiTi mimarTulebiT aCqarebs.

5.3v suraTze, F3 Saibis aCqarebis gaswvriv

aniWebs. daalage mdgomareobebi a) blokze

ar

aCqarebis klebadobis mixedviT.

ax =

aris

mimarTuli.

F3,x

mxolod

aCqarebis

gaswvriv

komponentia mimarTuli ( F3

zevidan

3.

danaxuli

oTxi

mdgomareoba, sadac ori Zala xaxunisgan


Tavisufal

zedapirze

sxeuls

aCqarebas

moqmedi tolqmedi Zalis sididisa da b) blokis

Zala organzomilebiania, Tumca moZraoba


mxolod erT ganzomilebaSi xdeba). maSasadame,
formula 5.4 daiwereba Semdegi saxiT:

F3,xF2=max
suraTidan vxedavT, rom F 3,x =F 3 cos. aCqarebis amoxsna da F3,x-is Casma mogvcems:

amocanis amoxsnis nimuSi

5.2

5.4a suraTze 2 kg namcxvris qila xaxunis


gan Tavisufal horizontalur zedapirze

3 m/wm2-iT Cqardeba a veqtoris mimarTulebiT.


aCqareba gamowveulia sami horizontaluri
Zalis moqmedebiT, romelTagan mxolod oria

F1 -is sididea10 n, xolo F2 -isa


20 n. risi tolia mesame F3 Zala erTeulovannaCvenebi:

veqtorul da sidide-kuTxur CanawerSi?


amoxsna: qilaze moqmedi

tolqmedi

sami Zalis jamis tolia da a aCqarebasTan

meore kanoniTaa dakavSirebuli


niutonis

F(net = ma ). maSasadame,

F1 + F2 + F3 = ma ,
rac mogvcems:


F3 = ma - F1 - F2

sur. 5.4. a) samidan ori Zala, romlebic namcxvris

qilaze moqmedeben da mas a aCqarebas aniWeben. F3 ar

Cans. b) ma , - F1 da - F2 veqtorebis dalageba F3 -is


mosaZebnad.

(5.5)

am amocanaSi yvelaferi or ganzomilebaSi

Seikribos, rogorc es 5.4b suraTzea naCvenebi.

xdeba, maSasadame, 5.5 formulis marjvena

Sekreba SeiZleba veqtoruli kalkulatoris

mxares

saSualebiT moxdes, vinaidan samive veqtoris

veqtoruli

sidideebis

ricxviTi mniSvnelobebis CasmiT

nacvlad

F3 -s ver

vipovniT. amitom ma , F1 ( F1 -is Sebrunebuli)

da F2 ( F2 -is Sebrunebuli) veqtorulad unda

sidide da kuTxe viciT. asea Tu ise, am


SemTxvevaSi 5.5 formulis marjvena mxares
komponentebis saSualebiT gamovTvliT, jer x

138

Tavi 5

Zala da moZraoba

RerZis gaswvriv, Semdeg ki y RerZis gaswvriv.

x RerZis gaswvriv gvaqvs:


F3,x=maxF1,xF2,x

maSasadame, erTeulovan-veqtorul Cana


werSi gveqneba:

=m(acos50)F1cos(150)F2cos90.

cnobili monacemebis CasmiT vipoviT:

F3,x=(2 kg)(3 m/wm2)cos50(10 n)cos(150)



(20 n)cos90 =
=12,5 n.
aseTive meTodiT vpoulobT y komponen
tsac:

F 3,y=mayF 1,yF 2,y


=m(asin50)F 1sin(150)F2sin90=
=(2kg)(3 m/wm2)sin50(10n)sin(150)
(20 n)sin90 =
=10,4 n.

amocanis amoxsnis nimuSi

(pasuxi)

F3 -is sididisa da kuTxis gasagebad


SegviZlia veqtoruli kalkulatori gamo
viyenoT. sididisa da kuTxis (x RerZis dadebiTi
mimarTulebisadmi) dadgena 3.6 formulis
saSualebiTac SeiZleba:

da

(pasuxi)

5.3

bagiris qaCvis SejibrSi aleqsi, beti da


Carlzi avtomobilis saburavs 5.5a suraTze

aleqsi
Car

naCvenebi kuTxeebiT eqaCebian. saburavi, sami

li

Zalis moqmedebis miuxedavad,


uZravia. aleqsi
saburavs 220 n sididis

FA ZaliT
eqaCeba,
FC ZaliT.

ferso

xolo
Carlzi _ 170 n sididis

FC -s mimarTuleba
naCvenebi ar aris. risi

F
tolia betis B Zalis sidide?
amoxsna:

vinaidan

sami

aCqarebas ar aniWebs, amitom

Zala

beti

saburavs

a =0 (anu Zalebi

(b)
(a)

erTmaneTs awonasworebs). SegviZlia niutonis

meore kanonis daxmarebiTF(net = ma ) es aCqareba


saburavze moqmedi Zalebis

tolqmeds

sur. 5.5 a) sami adamiani eqaCeba saburavs.


b) Tavisufali sxeulis grafiki saburavisTvis.

davukavSiroT. niutonis meore kanoni ase


daiwereba:

an

5.5b

suraTze

naCvenebia

(5.6)
Tavisufali

saSualebiT. vinaidan

FB mimarTulia y RerZis

gaswriv, virCevT am RerZs da vwerT:

sxeulis grafiki, romelzec koordinatTa

F By =FAy F Cy

sistemis aTvlis saTave saburavs davamTxvieT,

komponentebis kuTxeebis gansazRvriT da


FA -sTvis 133 (=18047) kuTxis gamoyenebiT

xolo Fc -s kuTxe f asoTi aRvniSneT.

viciT
gvinda FB -s sididis gageba.

FA -s sidide da kuTxe, agreTve Fc -s mxolod

sidide. maSasadame, 5.6 formulis orive mxares


ucnobebi gvaqvs da veqtorul kalkulatorze
mas ver amovxsniT. amis nacvlad, formula 5.6
unda gadavweroT x an y RerZis komponentebis

miviRebT:

F Bsin(90)=FAsin133FCsinf
monacemebis Casma mogvcems:

F B=(220 n )(sin133)(170 n )sinf


magram kuTxe jer kidev ar viciT.

(5.7)

139

5.7 zogierTi konkretuli Zala


kuTxis povnas SevZlebT, Tu 5.6 formulas
x RerZisTvis gadavwerT, rogorc:
F Bx = FAx F Cx

0 = (220 n)(cos133) (170 n) cos


xolo

Semdeg gveqneba:

FBcos(90)=FAcos133FCcos
rac mogvcems:

am pasuxis 5.7 formulaSi Casma mogvcems:

FB = 241 n

(pasuxi)

amocanis amoxsnis taqtika

taqtika 1: ganzomilebebi da veqtorebi


bevri studenti ver acnobierebs imas, rom
moqmedeba erT ganzomilebaSi ar xdeba, da es
Secdoma wignze muSaobis procesSi Tan sdevs.
Zalebis tolqmedis misaRebad am Zalebis
sidideebis ubralod mimateba an gamokleba
ar SeiZleba, Tu isini erTi da imave RerZis
gaswvriv araa mimarTuli. sxva SemTxvevaSi
unda

gamoiyenoT

veqtoruli

veqtoruli

kalkulatoriT

an

Sekreba,
RerZebis

gaswvriv komponentebis povniT, rogorc es


amocanis amoxsnis 5.2 nimuSSia gakeTebuli.

taqtika

2:

ZalebTan dakavSirebuli
amocanebis wakiTxva
amocanis piroba ramdenjerme waikiTxe, raTa
kargad

gaiazro

mocemuli

mdgomareoba,

monacemebi da isic, Tu ras moiTxovs Sengan


amocana. Tu ukve ici, ras Seexeba amocana,
magram ver xvdebi, ra unda gaakeTo, maSin
amocana gverdze gadade da saswavlo teqsti
gadaikiTxe. Tu niutonis meore kanoni kargad
ver gaige, es Tavi kidev waikiTxe. Seiswavle
amocanis amoxsnis nimuSebi da daimaxsovre,
rom fizikis amocanebis amoxsnas varjiSi
sWirdeba (iseve, rogorc manqanis SekeTebas
an kompiuteruli sqemebis daproeqtebas). Sen

xom amocanis amoxsnis unari dabadebidan ar


mogyolia.

taqtika 3: ori tipis naxazi


amoxsnisas SeiZleba ori naxazi dagWirdes.
pirveli

rodesac

Zalebs

mdgomareobis
xazav,

uxeSi

eskizia.

TiToeuli

Zalis

veqtoris saTave sxeulis zedapirs an centrs


daamTxvie. meore naxazi Tavisufali sxeulis
grafikia, sadac sxeuli wertilis an martivi
figuris saxiTaa warmodgenili. TiToeuli
Zalis veqtoris saTave am wertils an figuras
daamTxvie.

taqtika 4: romelia Seni sistema?


Tu niutonis meore kanons iyeneb, unda icode,
romel sxeuls an sistemas miusadageb. amocanis
amoxsnis 5.1 nimuSSi es sxeuli hokeis Saibaa (da
ara yinuli), amocanis amoxsnis 5.2 nimuSSi _
namcxvris qila, amocanis amoxsnis 5.3 nimuSSi
ki _ saburavi (da ara adamianebi).

taqtika 5: RerZebi gonivrulad airCie


amocanis amoxsnis 5.3 nimuSSi uamravi Sroma
davzogeT, roca koordinatTa RerZebi ise
ganvalageT, rom y RerZi erT-erT
Zalis

mimarTulebas daemTxva (y RerZi

FB Zalas).

5.7 zogierTi konkretuli Zala


mizidulobis Zala
anu gravitacia

sxeulze moqmedi

Fg mizidulobis Zala anu gravitacia is Zalaa, romelic meore sxeuliskenaa

mimarTuli. wina TavebSi ar gagvirkvevia am Zalis buneba da ganvixilavdiT iseT situaciebs, sadac
meore sxeuli dedamiwa iyo. Tumca, rodesac vlaparakobT sxeulze moqmed

Fg mizidulobis

Zalaze, vgulisxmobT Zalas, romelic sxeuls dedamiwis centris mimarTulebiT ubiZgebs anu
mimarTulia qveviT. momavalSi davuSvebT, rom dedamiwa aTvlis inerciuli sistemaa.
roca m masis sxeuli Tavisufali vardnis g aCqarebiT Tavisuflad ecema, haeris zemoqmedebas
ugulebelvyofT da sxeulze moqmed erTaderT Zalad

Fg mizidulobis Zalas miviCnevT.

140

Tavi 5

Zala da moZraoba

qveviT mimarTuli mizidulobis Zala da aCqareba SegviZlia erTmaneTs niutonis meore kanonis

( F = ma ) saSualebiT davukavSiroT. vertikalur y RerZs sxeulis moZraobis traeqtoriis


gaswvriv gavavlebT da zeda mimarTulebas dadebiTad miviCnevT. am RerZisTvis niutonis meore
kanoni Semdeg saxes miiRebs: Ft ,y=may . Cvens SemTxvevaSi gveqneba:

Fg=m(g)
Fg=mg

an

(5.8)

anu mizidulobis Zala mg namravlis tolia.


imave sididis mqone mizidulobis Zala sxeulze maSinac moqmedebs, rodesac is Tavisuflad
ki ar vardeba, aramed, magaliTad, magidaze devs an magidaze moZraobs (mizidulobis Zalis
gasaqrobad dedamiwa unda gauCinardes).
veqtorul formaSi niutonis meore kanoni mizidulobis ZalisTvis ase SeiZleba Caiweros:

sadac

(5.9)

j aris zeda mimarTulebis mimaniSnebeli erTeulovani veqtori y RerZisTvis, xolo g _

Tavisufali vardnis aCqareba (veqtoruli saxiT), romelic qveviTaa mimarTuli.

wona
sxeulis wona W im tolqmedi Zalis sididea, romelic
sxeulis Tavisufali vardnis SesaCerebladaa saWiro.
magaliTad, miwaze dgomis dros burTis xeliT dasaWerad
unda warmoqmna zeviT mimarTuli Zala, romelic sxeulze
moqmed mizidulobis Zalas gaawonasworebs. davuSvaT,
mizidulobis Zalaa 2 n, maSin zeviT mimarTuli Zala

2 n unda iyos, da burTis W wonac 2 niutoni iqneba. am


SemTxvevaSi vambobT, rom burTi 2 niutons iwonis.
3 n wonis burTis gaCerebas ufro didi Zala 3 n
dasWirdeba. amis mizezi ufro didi (3 n) mizidulobis
Zalaa. am SemTxvevaSi vambobT, rom meore burTi pirvelze
mZimea.
axla ki modiT situacia ganvazogadoT. ganvixiloT
sxeuli, romlis

a aCqareba dedamiwis mimarT nulis tolia.

dedamiwas miviCnevT aTvlis inerciul sistemad. sxeulze


moqmedebs ori Zala: qveviT mimarTuli

Fg mizidulobis

sur. 5.6. tolmxariani saswori. rodesac


saswori
gawonasworebulia,
asawon
sxeulze moqmedi
mizidulobis
gL
Zala (marcxena TefSze) da miTiTebul
sxeulebze (marjvena TefSze) moqmedi
mTliani
mizidulobis Zala tolia.
gR
amgvarad, asawoni sxeulis mL masa da
miTiTebuli sxeulebis mTliani mR masa
tolia.

Zala da misi gamawonasworebeli W sididis Zala. vertikaluri y RerZisTvis, romlis zeda


mimarTuleba dadebiTadaa miCneuli, niutonis meore kanoni Semdegi saxiT SeiZleba daiweros:

F t ,y =ma y
Cvens magaliTSi es iqneba:


anu

W=F g

WF g =m0
(wona, rodesac dedamiwa aTvlis inerciuli sistemaa)

(5.10)
(5.11)

es toloba gvauwyebs, rom:


sxeulis W wona sxeulze moqmedi Fg mizidulobis Zalis sididis tolia.
5.8 formulaSi Fg-s nacvlad W-is CasmiT miviRebT:

W=mg (wona)

es formula sxeulis wonas masasTan akavSirebs.

(5.12)

5.7 zogierTi konkretuli Zala

141

sxeulis awonva misi wonis gazomvas niSnavs. sxeuls


vdebT Tanabarmxriani sasworis erT-erT TefSze (sur.
5.6), xolo cnobili masis mqone sawonebs meoreze vawyobT,
sanam wonasworoba ar damyardeba (sanam orive mxares
moqmedi mizidulobis Zala erTmaneTis toli ar gaxdeba).
am SemTxvevaSi sasworis TefSebis masebi tolia da vigebT
sxeulis masas. Tu wonasworobis adgilze g-s mniSvneloba
viciT, sxeulis wonas 5.12 formulis saSualebiT vipoviT.
sxeulis awonva SesaZlebelia zambariani sasworiTac
(sur. 5.7). sxeuli zambaras gaWimavs da masis an wonis
5.7. zambariani skala (dagra

erTeulebiT dagraduirebuli skalis gaswvriv maCvenebels

duirebuli zambara). misi Cveneba TefSze


mdebare sxeulis wonis proporciulia.
Tu
miTiTebulia
wonis
erTeuli,
skala wonas uCvenebs. Tu, piriqiT,
miTiTebulia masis erTeuli, maSin skala
sxeulis wonas uCvenebs im SemTxvevaSi,
Tu g-s mniSvneloba skalis gamoyenebis
adgilmdebareobaSi igivea, rac skalis
dayofis adgilmdebareobaSi.

gadaadgilebs (aSS-Si sasworebis umetesoba am principiT

sur.

muSaobs da dagraduirebulia Zalis girvanqebSi). roca


saswors masis erTeulebi aqvs, Cveneba mxolod maSin iqneba
swori, Tu g-s mniSvneloba sasworis damzadebis adgilsa
da awonvis adgilze erTnairia.
sxeulis

awonva

maSin

xdeba,

rodesac

sxeuli

vertikalurad dedamiwis mimarT ar Cqardeba. magaliTad,


awonva SesaZlebelia saabazanoSi an swraf matarebelSi. magram, Tu aCqarebul eskalatorze
awonvas gadawyvet, maSin Cveneba Seni namdvilis wonisgan gansxvavebuli iqneba. aseT gazomvas
moCvenebiTi ewodeba.

yuradRebiT: sxeulis wona masa ar aris. wona Zalis sididea da masasTan 2.15 formuliTaa
dakavSirebuli. Tu sxeuls gadaitan wertilSi, sadac g gansxvavebulia, maSin misi masa (Sinagani
maxasiaTebeli) ucvleli darCeba, wona ki Seicvleba. magaliTad, 7,2 kg masis keglis burTis wona
dedamiwaze 71 niutonia, mTvareze ki _ mxolod 12 n. masa dedamiwazec da mTvarezec erTnairia,
magram mTvareze Tavisufali vardnis aCqarebaa 1,7 m/wm2.

drekadobis Zala
leibze dgomisas dedamiwa qveviT geqaCeba, Sen ki mainc
uZrav mdgomareobaSi xar. amis mizezi leibia, romelic Sens
fexebs qvemoT deformirdeba da maRla gibiZgebs. aseve, roca
iatakze dgaxar, is deformideba (SeikumSeba an CaiRuneba) da
zeviT gibiZgebs. erTi SexedviT myari betonis iatakic ki aseve
iqceva (Tu is dedamiwaze myarad ar aris damagrebuli, bevri
adamianis dgomisas is SeiZleba Catydes kidec).
leibidan an iatakidan Senze moqmed Zalas

FN drekadobis

Zala ewodeba. iatakidan Senze moqmedi drekadobis Zala

sur. 5.8. a) magidaze dadebuli uZravi

iatakis perpendikularulia.

sxeuli
magidis perpendikularuli

FN drekadobis Zalis moqmedebas


ganicdis. b) Tavisufali sxeulis
grafiki am sxeulisTvis.

rodesac sxeuli zedapirs awveba, zedapiri


(erTi SexedviT

myaric ki) deformirdeba da sxeulze

FN drekadobis ZaliT

moqmedebs, romelic zedapiris perpendikularulia.


5.8a suraTze amis magaliTia naCvenebi. m masis sxeuli magidas awveba da mis deformacias

Fg

FN drekadobis ZaliT moqmedebs.


5.8b

F
suraTze naCvenebia Tavisufali sxeulis grafiki. sxeulze vertikalurad moqmedebs g da FN
mizidulobis Zalis gavleniT axdens. magida sxeulze

Zalebi. maSasadame, am SemTxvevaSi niutonis meore kanoni zeviT mimarTuli y RerZis pirobebSi

(Ft,y=may) Semdegi saxiT daiwereba:

F N F g= m a y

142

Tavi 5

Zala da moZraoba

5.8 formulidan Fg-s nacvlad CavsvaT mg, miviRebT:

F N mg=ma y

maSin drekadobis Zala iqneba:

F N =mg+ma y =m(g+a y )
(5.13)
magidis an sxeulis nebismieri vertikaluri ay aCqarebis SemTxvevaSi (magaliTad, moZrav
liftSi), Tu magida da sxeuli dedamiwis mimarT aCqarebas ar ganicdis, maSin ay=0 da formula
5.13 gvaZlevs:


sakontrolo wertili 4. 5.8 suraTze

FN=mg

(5.14)

FN drekadobis Zala mg-ze metia, naklebia Tu

tolia, rodesac sxeuli da magida liftiT zeviT moZraobs a) Tanabari siCqariT da b) zrdadi
siCqariT?

xaxuni
Tu

sxeuls

SevecdebiT,

zedapirze

sxeulsa

da

gavasrialebT
zedapirs

Soris

an

gasrialebas

winaaRmdegoba

gaCndeba (am winaaRmdegobas ufro dawvrilebiT Semdeg TavSi


ganvixilavT). es winaaRmdegoba erTi

f ZaliTaa warmodgenili

da mas xaxunis Zala an, ubralod, xaxuni ewodeba. es Zala sur. 5.9. f xaxunis Zala zedapirze

mimarTulia zedapiris gaswvriv moZraobis sawinaaRmdego sxeulis srials ewinaaRmdegeba.


mimarTulebiT (sur. 5.9). situaciis gasamartiveblad xaxuns
zogjer ugulebelyofen (da amboben, rom zedapiri xaxunisgan Tavisufalia).

daWimuloba
rodesac Toki (Zafi, kabeli
an sxva msgavsi sagani) mimagrebulia sxeulze da Zlierad iWimeba,

amiT sxeulze moqmedebs

ZaliT, romelic mimarTulia sxeulidan gareT da Tokis gaswvriv

(sur. 5.10a). am Zalas xSirad daWimulobis Zalas uwodeben, vinaidan Toki daWimulia. Tokis
daWimuloba sxeulze moqmedi T Zalis sididea. magaliTad, Tu Tokidan sxeulze moqmedi Zalaa

T=50 n, maSin Tokis daWimulobac 50 n yofila.


vuSvebT, rom Tokis masa nulovania (anu misi masa sxeulis masasTan SedarebiT umniSvneloa),
Tavad Toki ki araelastiuria. am SemTxvevaSi Toki ubralod or sxeuls akavSirebs. is orive
sxeulze erTi da imave T ZaliT moqmedebs, im SemTxvevaSic ki, rodesac sxeulebi da Toki

(a)

(b)

(g)

sur. 5.10. a) Toki daWimulia. Tu misi masa umniSvneloa, Toki sxeulsa da xelze T ZaliT moqmedebs, im SemTxvevaSic
ki, rodesac Toki uwono da xaxunisgan Tavisufal blokzea Semoxveuli, rogorc b) da g) SemTxvevebSi.

143

5.7 zogierTi konkretuli Zala

aCqarebiT moZraobs an Toki umniSvnelo masis, xaxunisgan Tavisufal blokzea (suraTebi 5.10b
da g) Semoxveuli. aseT bloks sxeulebTan SedarebiT umniSvnelo masa da xaxuni aqvs. Tu Toki
blokze naxevradaa Semoxveuli (rogorc 5.10g suraTze), maSin Tokidan blokze moqmedi Zalis
tolqmedia 2T.
sakontrolo wertili 5. 5.10g suraTze Tokze dakidebuli sxeulis wonaa 75 n. amaze
metia, naklebia Tu tolia T, rodesac sxeuli zeviT moZraobs a) Tanabari siCqariT, b) mzardi
siCqariT da g) klebadi siCqariT?

amocanis amoxsnis taqtika

taqtika 6: drekadobis Zala

oRond misi mimarTuleba ucvleli unda

formula 5.14 sxeulze moqmedi drekadobis


ZalisTvis mxolod
rodesac

maSinaa

gamosadegi,

FN mimarTulia zeviT da sxeulis

vertikaluri

aCqareba

nulis

tolia.

FN -is

darCes.
magaliTad, 5.8a suraTze SesaZlebelia

FN ise gadavaadgiloT, rom misi saTave

sxeulsa
da magidas Soris sazRvars daemTxves.

FN -is

arasworad

gamosaxvis

albaToba

sxva

yvelaze naklebia, Tu mis saTaves sxeulis

mimarTulebebis da vertikaluri aCqarebis

kideze an Tavad sxeulSi (rogorc naCvenebia)

arsebobis dros ar viyenebT. mis nacvlad

movaTavsebT. kidev ufro ukeTesia Tavisufali

maSasadame,

niutonis

am

meore

formulas

kanonisgan

FN -is axali

formula unda gamoviyvanoT.

SegviZlia suraTze

FN gadavaadgiloT,

amocanis amoxsnis nimuSi

sxeulis
grafikis ageba (sur. 5.8b), rodesac

FN -is saTave sxeulis amsaxvel wertils an

gamosaxulebas emTxveva.

5.4

afrenis iluzia. adamianis mier vertikalis

damajerebelia, amitom pilots eCveneba, rom

SegrZneba vizualur niSnebsa da Sida yurSi

TviTmfrinavi gembanidan mkveTrad maRla

ganlagebul vestibularul sistemas efuZ

aweuli cxviriT frindeba. specialuri wvrTnis

neba. es sistema siTxeSi moTavsebuli pa

gareSe piloti Seecdeba TviTmfrinavis cxviri

tara bususebisgan Sedgeba. rodesac Tavi

daxaros da pirdapir okeaneSi aRmoCndeba.

sworad giWiravs, bususebis mimarTuleba Fg

davuSvaT, piloti Tanabar horizontalur

mizidulobis Zalas emTxveva da sistema tvins

aCqarebas ganicdis da afrenis 85 m/wm siCqares

atyobinebs, rom Tavi sworad giWiravs. rodesac


Tavs raime kuTxiT ukan gadaxri, bususebi

90 m manZilze aRwevs. risi tolia pilotisTvis


moCvenebiTi daxris kuTxe?

gadaixreba da sistema tvins gadaxris Taobaze

amoxsna: saWiroa im wrfis daxrilobis

acnobebs. es bususebi aseve gadaixreba, Tu

gageba, romelzec mdebareobs

hor

Zalis moqmedebiT horizontalurad aCqardebi.

veqtori.

aris pilotze moqmedi vertikaluri

Fg

am SemTxvevaSi tvinisTvis gagzavnili mcdari

mizidulobis Zalisa da zurgidan moqmedi

signali ambobs, rom Tavi ukanaa gadaxrili da

horizontaluri

veqtorTa jamis

j=

g+

hor

mimarTulebas

povna

hor

SesaZlebelia,

Zalebis jami. kuTxis


Tu

veqtorebs

5.11b

emTxveva (sur. 5.11a). miuxedavad amisa, am mcdar

suraTis mixedviT davalagebT da Semdeg

signals goneba ugulebelyofs, Tu Tvalebi

davwerT:

xedavs, rom Tavi gadaxrili ar aris, rogorc,

tg

magaliTad, manqaniT aCqarebis SemTxvevaSi.


aviamzidis gembanidan swrafad afrenili
piloti

vizualur

niSnebs

RamiT

ver

xedavs. gadaxris iluzia sakmaod Zlieri da

an

(5.15)

144

Zala da moZraoba

Tavi 5

niutonis meore kanonis saSualebiT Sesa


Zlebelia Fhor modebuli Zalisa da pilotis ax
aCqarebis erTmaneTTan dakavSireba: Fhor=max,

a
moCvenebiTi
gadaxra

sadac m pilotis masaa. vinaidan aCqareba

hor

Tanabaria, amitom ax-is sapovnelad SegviZlia

2.1 cxrilis formulebi gamoviyenoT. cnobilia


sawyisi

siCqare

(0=0),

saboloo

siCqare

(x=85m/wm) da gadaadgileba (xx 0 =90 m), Sesaba

hor

misad, viyenebT 2.16 formulas (2= 0 +2a(xx0))


da vwerT:

(85 m/wm)2=02+2ax(90 m)
a x=40,1 m/wm2.

anu

niutonis meore kanonis Tanaxmad, Fhor=m(40

sur. 5.11. a) marjvniv mimarTuli

Zala pilotze
hor
afrenis drosaa modebuli. pilots eCveneba, rom Tavi
wyvetili zolis gaswvriv gadaixara. b) veqtorebis
jami j(= g+ hor) vertikalisadmi kuTxiTaa dax
rili.

m/wm2). CavsvaT es Sedegi da Fg=m(9,8 m/wm2) 5.15


formulaSi, miviRebT:

(pasuxi)

gadaxris iluzia eqmneba anu eCveneba, rom


TviTmfrinavis

cxviri

76-iT

aiwia.

am

TviT

iluziam pilots SeiZleba afrenis Semdeg

mfrinavis aCqarebisas pilots 76-iT ukan

TviTmfrinavis cxviris 76-iT daxra aiZulos.

maSasadame,

aviamzidis

gembanze

5.8. niutonis mesame kanoni


amboben, ori sxeuli urTierTqmedebs, rodesac es sxeulebi erTmaneTs ubiZgebs an eqaCeba,
anu TiToeuli sxeuli meoreze ZaliT moqmedebs. magaliTad, roca B wigns C yuTs miayudeb (sur.
5.12a), wigni da yuTi urTierTqmedeben. yuTi wignze
wigni yuTze _

BC

horizontaluri ZaliT moqmedebs, xolo

horizontaluri ZaliT. Zalebis wyvili naCvenebia 5.12b suraTze.


CB

niutonis mesame kanoni: ori sxeuli urTierTqmedebs ZalebiT, romlebic sididiT


erTmaneTis tolia, xolo mimarTulebiT _ sawinaaRmdego.
wignisa da yuTiTvis es kanoni skalarulad ase SeiZleba

B wigni

Caiweros:

FBC=FCB

C yuTi

(Tanabari sidideebia)

xolo veqtorulad:

BC

CB

(Tanabari sidideebi d a sawinaaRmdego mimarTulebebi)

minus niSani gvamcnobs, rom am veqtorebs urTierTsawinaaRmdego mimarTuleba aqvT. or sxeulze moqmed Zalebs
mesame kanonis ZalTa wyvili SeiZleba vuwodoT. rodesac
ori sxeuli erTmaneTze moqmedebs, am dros aucileblad

sur. 5.12. a) B wigni miyudebulia

da

yuTze. b)
CB

BC

(yuTidan wignze)

(wignidan yuTze) Zalebs

arsebobs mesame kanonis ZalTa wyvili. wignica da yuTic 5.12a

Tanabari sidide da sawinaaRmdego

suraTze uZravia, magram mesame kanoni maTi moZraobisa da

mimarTuleba aqvs.

aCqarebis SemTxvevaSic imoqmedebda.


kidev erTi magaliTis saxiT mesame kanonis ZalTa wyvilebi 5.13a suraTze naCvenebi nesvisTvis
ganvixiloT, romelic miwaze dadgmul magidaze Zevs. nesvi magidaze da dedamiwaze moqmedebs
(amjerad mocemuli gvaqvs sami sxeuli, romelTa urTierTqmedeba unda SeviswavloT).

5.9. niutonis kanonebis gamoyeneba


Tavdapirvelad yuradReba gavamaxviloT nesvze moqmed
Zalebze (sur. 5.13b).

CT

nesvi C

aris magidis mxridan nesvze moqmedi

drekadobis Zala, xolo

CE

145

_ nesvze moqmedi dedamiwis

magida T

mizidulobis Zala. aris Tu ara es Zalebi mesame kanonis ZalTa


wyvili? ara, vinaidan isini or sxeulze ki ara, aramed erTze
nesvze moqmedebs.
mesame kanonis ZalTa wyvilis sapovnelad yuradReba unda

dedamiwa E
(a)

gamavaxviloT ara nesvze, aramed nesvsa da sxva sxeuls Soris


urTierTqmedebaze. nesvi-dedamiwis urTierTqmedebisas (sur.
5.13g) dedamiwa nesvze

mizidulobis ZaliT moqmedebs,

CE

xolo nesvi dedamiwaze _

magidis perpendikularuli Zala

EC

mizidulobis ZaliT. aris Tu ara

es Zalebi mesame kanoni ZalTa wyvili? aris, vinaidan isini or

gravitaciuli Zala
(b)

sxeuls Soris moqmedebs. maSasadame, niutonis mesame kanonis


Tanaxmad:

nesvi
CE

EC

(dedamiwa-nesvis urTierTqmedeba)

magida-nesvis urTierTqmedebaSi magida nesvze


kadobis ZaliT moqmedebs, xolo nesvi magidaze _

CT

dre

TC

dre

kadobis ZaliT (sur. 5.13d). es Zalebic mesame kanonis ZalTa


dedamiwa

wyvilia da, maSasadame:L


CT

TC

(nesvi-magidis urTierTqmedeba)
(g)

sakontrolo wertili 6. davuSvaT, 5.13 suraTze


naCvenebi nesvi da magida moTavsebulia liftis kabinaSi,
romelic zeda mimarTulebiT Cqardeba. a) gaizrdeba,
Semcirdeba Tu igive darCeba

TC

-s da

CT -s

sidideebi?

b) aris Tu ara es ori Zala kvlav Tanabari sididisa da


sawinaaRmdego mimarTulebis? g) gaizrdeba, Semcirdeba
Tu igive darCeba

CE -s

da

EC -s

sidideebi? d) aris Tu ara

es ori Zala kvlav Tanabari sididisa da sawinaaRmdego


mimarTulebis?

(d)

sur. 5.13. a) nesvi miwaze dadgmuli


magidaze devs. b) nesvze moqmedi
Zalebia CT da CE . g) mesame kanonis
ZalTa wyvili nesvisa da dedamiwis
urTierTqmedebisas. d) mesame ka
nonis ZalTa wyvili nesvisa da ma
gidis urTierTqmedebisas.

5.9. niutonis kanonebis gamoyeneba


am Tavis danarCeni nawili amocanis nimuSebisgan Sedgeba. dawvrilebiT unda Seiswavlo isini
da daakvirde ara mxolod pasuxebs, aramed amocanis amoxsnis procedurebsac. gansakuTrebiT
mniSvnelovania mdgomareobis gadatana Tavisufali sxeulis grafikze ise, rom niutonis
kanonebis gamoyeneba SeiZlebodes. amocanis amoxsnis pirveli nimuSi ukiduresad detalurad
aris gadmocemuli da kiTxva-pasuxis meTods iyenebs.

146

Zala da moZraoba

Tavi 5

amocanis amoxsnis nimuSi

5.5

S sxeuli (mosriale sxeuli). is xaxunisgan

2. Toki H Camokidebul sxeuls igive T sididis


ZaliT zeviT eqaCeba. es Zala H sxeulis

Tavisufal horizontalur zedapirze mo

Tavisufal vardnas ewinaaRmdegeba.

Zraobs da meore H sxeulTan (Camokidebuli

3. dedamiwa S mosriale sxeuls qveviT eqaCeba

Fg S mizidulobis ZaliT, romlis sididea Mg.

5.14 suraTze naCvenebia M=3,3 kg masis

sxeuli) xaxunisgan Tavisufal m=2,1 kg masis


blokze Semoxveuli TokiTaa dakavSirebuli.
Tokisa da blokis masebi sxeulebis masebTan
SedarebiT umniSvneloa. H Camokidebuli sxe
uli S mosriale sxeulis marjvniv aCqarebis
dros qveviT Cadis. gamoTvale a) S sxeulis
aCqareba, b) H sxeulis aCqareba da g) Tokis

4. dedamiwa H Camokidebul sxeuls qveviT eqa

Ceba Fg H mizidulobis ZaliT, romlis sididea


mg.

5. magida S sxeulze FN drekadobis ZaliT


moqmedebs.
arsebobs

daWimuloba.

kidev

erTi

mniSvnelovani

faqtori. Cven davuSviT, rom Toki ar iWimeba

S mosriale
sxeuli

anu Tu drois garkveul monakveTSi H sxeuli

1 mm-iT qveviT Cadis, drois imave monakveTSi


S sxeuli 1 mm-iT marjvniv gadaadgileba. es
niSnavs, rom sxeulebi erTdroulad moZraobs
xaxunisgan
Tavisufali
zedapiri

da Tanabari a aCqareba aqvT.


H Camoki
debuli
sxeuli

SekiTxva: rogori klasifikacia mivaniWo


amocanas? unda mimaniSnos Tu ara man fizikis
romelime kanonze?

sur. 5.14. M masis S sxeuli blokze Semoxveuli TokiT

SekiTxva: raSi mdgomareobs amocanis arsi?


mocemuli gaqvs ori sxeuli mosriale da
Camokidebuli, magram maT garda ganvixilavT
romelic

orive

aCqarebebs. maSasadame, is unda migvaniSnebdes

m masis H sxeulTan aris dakavSirebuli.

dedamiwasac,

diax. es amocana Seexeba Zalebs, masebsa da

sxeulze

moqmedebs (dedamiwis gareSe saerTod araferi


moxdeboda). rogorc 5.15 suraTzea naCvenebi,
sxeulebze 5 Zala moqmedebs:

1. Toki S mosriale sxeuls T sididis ZaliT


marjvniv ubiZgebs.

niutonis meore kanonze,


Fnet

= ma .

SekiTxva: Tu am amocanaSi niutonis meore


kanons

gamoviyeneb,

romel

sxeuls

unda

mivusadago?
Cveni yuradReba mipyrobilia or sxeulze

mosriale

da

Camokidebul

sxeulebze.

miuxedavad imisa, rom arcerTi ar aris


wertili, mainc SegviZlia isini aseTebad
ganvixiloT,

vinaidan

erTnairad

moZraobs.

maTi

yvela

nawili

niutonis

meore

kanoni TiToeuli sxeulisTvis calke unda


gamoviyenoT.

sxeuli S

SekiTxva: blokze ras ityviT?


bloks wertilis saxiT ver warmovadgenT,
vinaidan misi sxvadasxva nawilebi sxvada
sxvanairad
sxeuli H

moZraobs.

brunvis

ganxilvis

dros blokze ufro detalurad visaubrebT.


amjerad blokis moqmedebas gamovricxavT
da vuSvebT, rom misi masa sxeulebis masebTan
SedarebiT umniSvneloa. blokis erTaderTi

sur. 5.15. 5.14 suraTis or sxeulze moqmedi Zalebi.

funqcia Tokis mimarTulebis Secvlaa.

147

5.9. niutonis kanonebis gamoyeneba

SekiTxva: keTili. rogor gamoviyeno


Fnet
formula mosriale sxeulisaTvis?

= ma

M masis S sxeuli wertilis saxiT warmo


vadginoT

da

masze

moqmedi

yvela

Zala

davxatoT, rogorc es 5.16a suraTzea naCvenebi.


es

iqneba

Tavisufali

sxeulis

grafiki.

Semdeg gavavloT RerZebi. x RerZi aviRoT


magidis paralelurad, sxeulis moZraobis
mimarTulebiT.

y RerZis gaswvriv aCqareba gvaqvs, amitom


viyenebT 5.16 formulis y nawils (Ft,y=May) da
vwerT:

TF gH=ma y
FgH-is nacvlad SegviZlia CavsvaT mg, xolo
ay-is nacvlad a (a uaryofiTia, vinaidan H
Cqardeba y RerZis uaryofiTi mimarTulebiT).
miviRebT:

Tmg=ma

(5.18)

axla gaiTvaliswine, rom 5.17 da 5.18


SekiTxva: gmadlob, magram jer ar giTqvams,

= ma mosriale sxeu

formulebi orucnobian (T da a) gantolebaTa

lisTvis. mxolod is axseni, Tu rogor unda

gamovaklebT,amiT T-s gamovricxvaT. a-sTvis

rogor gamoviyenoFnet

avago Tavisufali sxeulis grafiki.

marTalia. gamosaxulebaFnet = ma veqto


rulia, amitom misi Cawera sami komponentis

sistemas Seadgens. Tu am formulebs erTmaneTs


amoxsna ki mogvcems:

(5.19)

saxiT SeiZleba:

Ft,x=Max, Ft,y=May, Ft,z=Maz , (5.16)

sadac Ft,x , Ft,y da Ft,z tolqmedi Zalis


komponentebia sami RerZis gaswvriv. axla
TiToeuli komponentis formula Sesabamisi
mimarTulebisTvis gamoviyenoT. vinaidan S

Camokidebuli
sxeuli H

mosriale
sxeuli S

sxeuli vertikalurad ar Cqardeba, amitom

Ft,y=May gardaiqmneba ase:


F NF gS=0 anu F N=F gS
maSasadame, y mimarTulebiT drekadobis
Zalis sidide mizidulobis Zalis sididis

sur. 5.16. a) Tavisufali sxeulis grafiki, 5.14


suraTis S sxeulisTvis. b) Tavisufali sxeulis
grafiki 5.14 suraTis H sxeulisTvis.

tolia.
am gverdis perpendikularuli z mimarTu
lebiT Zala ar moqmedebs.

x mimarTulebiT gvaqvs Zalis mxolod erTi


komponenti T. amitom, Ft,x=Max gardaiqmneba
ase:

T=Ma

(5.17)

es formula Seicavs or ucnobs T-sa


da a-s. ase rom, misi amoxsna jerjerobiT
SeuZlebelia. miuxedavad amisa, gavixsenoT,
rom

Camokidebul

sxeulze

araferi

ar

gviTqvams.
esec marTalia. rogor gamoviyeno
SekiTxva:

Fnet = ma formula Camokidebuli sxeulisa

Tvis?
iseve, rogorc S sxeulisTvis. avagoT
Tavisufali sxeulis grafiki H sxeulisTvis,
es 5.16b suraTzea naCvenebi. Semdeg
rogorc

Fnet = ma davSaloT komponentebad. amjerad

5.17 formulaSi am Sedegis CasmiT miviRebT:


(5.20)

ricxvebis Casmis Semdeg gveqneba:


2,1 kg
= 3,3 kg + 2,1 kg (9,8 m/w2)

= 3,8 m/w2

(pasuxi)

da

(3,3kg)(2,1kg)
= 3,3 kg + 2,1 kg (9,8 m/w2)

= 13 n

(pasuxi)

SekiTxva: axla ki amocana amoixsna, sworia?


kargi SekiTxvaa. amocana amoxsnili ar aris,
vidre Sedegebis sisworeSi ar davrwmundebiT.
Tavdapirvelad
darwmundi,

rom

5.19

formulas

tolobis

orive

Sexede.
mxaris

erTeulebi erTnairia da a aCqareba g-ze


naklebia. es yovelTvis ase unda iyos, vinaidan

148

Tavi 5

Zala da moZraoba

Camokidebuli sxeuli Tavisuflad ar vardeba.

Camokidebul sxeulze moqmed mizidulobis

kidebuli sxeuli zeviT aCqardeboda.


pasuxebis Semowmeba aseve SeiZleba, Tu
gansakuTrebul SemTxvevebs ganvixilavT,
rodesac pasuxi winaswar viciT. martivi
magaliTia g=0-is Casma, TiTqos eqsperimenti
kosmosSi mimdinareobdes. am SemTxvevaSi
viciT, rom sxeulebi ar unda moZraobdes,
Tokis boloebze Zalebi ar unda iyos
modebuli da Tokis daWimulobac ar unda
arsebobdes. miiReba Tu ara aseTi Sedegi
Cveni formulebiT? diax, miiReba. Tu 5.19 da
5.20 formulebSi Casvam g=0, miiReb a=0 da
T=0. SegiZlia mosinjo sxva SemTxvevebic,

Zalaze.

magaliTad M=0 da m.

Toki mas zeviT eqaCeba.


axla 5.20 formulas Sexede, romelic
SeiZleba Semdegi saxiTac daiweros:

(5.21)

am gamosaxulebaSi kargad Cans, rom erTeu


lebis ganzomileba sworia, vinaidan T-sa da mg-s
Zalis erTeulebi aqvs. 5.21 formulaSi agreTve
Cans, rom Tokis daWimuloba yovelTvis mg-ze
naklebia da, maSasadame, yovelTvis naklebia
es

damakmayofilebeli

daskvnaa,

vinaidan, T rom mg-ze meti yofiliyo, Camo

amocanis amoxsnis nimuSi

5.6

5.17a suraTze M=15 kg masis B samSeneblo

amoxsna: modiT, blokidan daviwyoT, vinaidan

bloki mk masis K kvanZze TokiT kidia. Tavis

is mxolod erT Tokzea Camokidebuli. 5.17b

mxriv, es Toki ori sxva TokiT Werzea mibmuli.

suraTze,

Tokebis

gamosaxulia blokze moqmedi Zalebi:

masa umniSvneloa, iseve, rogorc

Tavisufali

sxeulis

grafikze

Fg

maTze moqmedi mizidulobis Zala blokze

(Mg sididis) mizidulobis Zala da Tokidan

moqmed ZalasTan SedarebiT. risi tolia

blokze moqmedi T3 Zala. niutonis meore

Tokebis daWimuloba?

kanonis saSualebiT F(net = ma ) SesaZlebelia


am Zalebis aCqarebasTan dakavSireba. vinaidan
orive Zala vertikaluria, amitom virCevT
kanonis vertikaluri komponentis variants

(Ft,y=may) da vwerT:
T 3 F g =Ma y .
Fg-s nacvlad Mg-s CasmiT da ay aCqarebis
nacvlad 0-is CasmiT miviRebT:
T 3 Mg=M0=0
es niSnavs, rom blokze moqmedi ori Zala
erTmaneTs awonasworebs. M-isa (15kg) da g-s
Casma mogvcems:


Semdeg

T3=147 n
ganvixiloT

(pasuxi)
5.17g-ze

naCvenebi

Tavisufali sxeulis grafiki K kvanZisTvis,


sadac kvanZze moqmedi mizidulobis Zala
ugulebelyofilia. SegviZlia kvanZze moqmedi
niutonis meore kanonis saSualebiT
sami Zala

F(net = ma )kvanZis aCqarebas davukavSiroT da


sur. 5.17. a) M masis bloki sami TokiT K kvanZzea
Camokidebuli. b) Tavisufali sxeulis grafiki blo
kisTvis. g) Tavisufali sxeulis grafiki kvanZisTvis.

davweroT:

T1 + T2 + T3 = mk a k .

ak aCqarebis nacvlad 0-is Casma mogvcems:



,
(5.22)
T
1 + T2 + T3 = 0

149

5.9. niutonis kanonebis gamoyeneba


rac niSnavs, rom kvanZze moqmedi sami Zala

erTmaneTs awonasworebs. T3 -is sidide da

kuTxe cnobilia, T1 -isa da T2 -is ki mxolod


kuTxeebi viciT. ori ucnobis gamo veqtoruli

kalkulatoris saSualebiT 5.22 formulis

152 aris T1 -sa da x-is dadebiT mimarTulebis


Soris kuTxe).
5.22 formula y RerZisTvis Semdegi saxiT
gadaiwereba:

T 1y+T 2y+T 3y=0

amoxsna am ori veqtorisTvis SeuZlebelia.

x da y
komponentebis saSualebiT gadavweroT. x
amis nacvlad, 5.22 formula

an

T3-is adre miRebuli Sedegis Casma mogvcems:


RerZisTvis gveqneba:

T1sin28+T2sin47147 n = 0

(5.24)

formulebis 5.23 da 5.24 cal-calke amoxsna

T1x+T2x+T3x=0

SeuZlebelia, vinaidan maTSi ori ucnobia,

arsebuli monacemebis Casma mogvcems:

T1sin28+T2sin47T3=0

T 1 cos28+T 2 cos47+0=0

(5.23)

(gamosaxulebis pirveli wevrisTvis alterna


tivac gvaqvs. T1cos28-is nacvlad SegviZlia
misi eqvivalenturi T1cos152 davweroT, sadac

amocanis amoxsnis nimuSi

magram es orucnobiani gantolebaTa sistemaa


da misi amoxsna SeiZleba (CasmiT, formulebis
mimatebiT an gamoklebiT, formulebis amom
xsneli kalkulatoris saSualebiT). miviRebT:

T1=104 n da T2=134 n

(pasuxi)

5.7

5.8 suraTze Tokze damagrebuli 15 kg masis


bloki =27 kuTxiT daxril xaxunisgan Tavi
sufal zedapirze uZravadaa gaCerebuli.

T
Zala da zedapiridan blokze moqmedi FN
a) risi tolia Tokidan blokze moqmedi
drekadobis Zala?
amoxsna: es ori Zala da Tokze moqmedi
mizidulobis

Fg

Zala 5.18b suraTze naCveneb

Tavisufali sxeulis grafikzea mocemuli.


blokze mxolod es sami Zala moqmedebs. niu

tonis meore kanonis saSualebiT


F(net

= ma ) Zalebs

blokis aCqarebas vukavSirebT da vwerT:

T + F N + Fg = ma .

a aCqarebis nacvlad CavsvaT 0, miviRebT:


(5.25)
T + F N + Fg = 0


formula gvamcnobs, rom Zalebi erTmaneTs
awonasworeben.
5.25 formulaSi mocemuli gvaqvs ori ucnobi
veqtori, amitom veqtoruli kalkulatoris
saSualebiT misi amoxsna SeuZlebelia. maSa

sur. 5.18. a) m masis A bloki Tokze uZravadaa


mibmuli. b) Tavisufali sxeulis grafiki blokisTvis.

g) Fg -is x da y komponentebi. y komponenti mimarTulia


zedapiris Suagulisken, xolo x komponenti zeda
piris gaswvriv, magram misi daxazva samkuTxedis
gverdis saxiTac SeiZleba (orive gza naCvenebia).

sadame, formula komponentebis saxiT unda


gadavweroT. viyenebT koordinatTa sistemas,
romlis x RerZi zedapiris paraleluria,
rogorc es 5.18b
suraTzea
naCvenebi. am

SemTxvevaSi

FN

da

Zalebi

RerZebs

emTxveva, amitom maTi koordinatebis povna

advilia. Fg Zalis komponentebis sapovnelad,

gaviTvaliswinoT,

rom zedapiris daxris

F
kuTxe g -sa da y RerZs Soris kuTxecaa
(sur. 5.18g). maSin Fgx komponenti aris Fgsin,

romelic tolia mgsin. Fgy komponentisTvis


gveqneba mgcos.

150

Zala da moZraoba

Tavi 5

5.25 formula x komponentisaTvis Caiwereba

aCqarebasTan dakavSireba x komponentebisTvis

ase:

niutonis meore kanoniT SeiZleba (Ft,x=max).

T+0-mgsin=0,

miviRebT:

Fgx = ma
mg sin = ma,

saidanac gamomdinareobs:

T=mgsin
=(15kg)(9,8m/wm2)(sin27)
=67 n

anu
rac mogvcems:
(pasuxi)

y RerZisTvis 5.25 formula mogvcems:

(pasuxi)

b) Toki gadavWeriT. aCqardeba Tu ara bloki


daxril

zedapirze

(5.26)

a = (9,8 m/wm2) (sin27) = 4,4 m/wm2

FN=mgcos
=(15kg)(9,8m/wm2)(cos27)
=131 n 130 n

a = g sin

CvenTvis cnobili monacemebis Casma mogvcems:

0+F N mgcos=0
anu

Camocurebisas?

Tu

aCqardeba, risi tolia aCqareba?

amoxsna: Tokis gadaWriT blokze moqmedi T


Zala gaqreba. y RerZis gaswvriv drekadobis
Zala da Fgy komponenti kvlav erTmaneTs

awonasworebs. asea Tu ise, x RerZis gaswvriv


blokze mxolod Fgx komponenti moqmedebs.
vinaidan es komponenti mimarTulia zedapiris
gaswvriv (x RerZis mimarTulebiT), is zeda
pirze blokis aCqarebas gamoiwvevs. Fgx-is a

amocanis amoxsnis nimuSi

(pasuxi)

a aCqarebis sidide Tavisufali vardnis


aCqarebaze naklebia, vinaidan a aCqarebas

mxolod

Fg komponenti (zedapiris gaswvriv

mimarTuli) iwvevs.
sakontrolo wertili 7. suraTze

horizontaluri Zala daxril zedapirze


moTavsebul blokzea modebuli.
a) zedapirisadmi perpendikularuli

F -is

komponenti Fcos-is tolia Tu Fsin-isa?


b)

F -is arseboba zedapiridan blokze

moqmed dreka
dobis

Zalas

zrdis Tu amci
rebs?

5.8

5.19a suraTze m=72,2 kg masis mgzavri liftSi


sasworze dgas. ganvixilavT sasworis Cvenebas
liftis

uZraobisas

da

zeviT

an

qveviT

moZraobis dros.
a)

gamoTvale

sasworis

Cveneba

kabinis

nebismieri mimarTulebiT moZraobisas.


amoxsna:

mgzavri

sasworis

Cveneba sasworidan
mgzavrze moqmedi FN drekadobis Zalis
toli iqneba. mgzavrze moqmedi erTaderTi
sxva Zala mizidulobis

Fg Zalaa, rogorc es

(a)

(b)

5.19b suraTze mocemul Tavisufali sxeulis


grafikzea naCvenebi.
mgzavrze moqmedi Zalebi niutonis meore

kanonis saSualebiTF(net = ma ) mis a aCqarebas


SegviZlia davukavSiroT. magram gavixsenoT,

sur. 5.19. a) platformis saswori masze mdgomi


mgzavris wonas an moCvenebiT wonas aCvenebs.
b) Tavisufali sxeulis grafiki mgzavrisTvis.
grafikze naCvenebia sasworidan mgzavrze moqmedi

drekadobis Zala FN da mizidulobis Zala Fg .

rom am kanonis gamoyeneba mxolod aTvlis


inerciuli sistemisTvis SeiZleba. Tu kabina
Cqardeba, maSasadame, is aRar aris aTvlis
inerciuli sistema. ase rom, aTvlis inerciul
sistemad virCevT dedamiwas da mgzavris
aCqarebasac mis mimarT vzomavT.

vinaidan mgzavrze moqmedi orive Zala da


aCqareba mimarTulia vertikalurad, y RerZis
gaswvriv, rogorc es 5.19b suraTzea naCvenebi,
amitom

SegviZlia

gamoviyenoT

niutonis

5.9. niutonis kanonebis gamoyeneba

151

meore kanoni y komponentisTvis (Ft,y=may) da

Cveneba

davweroT:

moCvenebiT wonas zomavs, vinaidan gazomva

F N =F g +ma

(5.27)

formula gvauwyebs, rom sasworis Cveneba anu

FN vertikalur aCqarebazea damokidebuli.


Fg-s nacvlad mg-s Casma mogvcems:

FN=m(g+a)

wonaze

metia.

saswori

aTvlis arainerciul sistemaSi xdeba. qveda

F N F g =ma
anu

mgzavris

(pasuxi) (5.28)

nebismieri a aCqarebisTvis.
b) risi tolia sasworis Cveneba, Tu kabina
uZravia an 0,5 m/wm Tanabari siCqariT moZraobs
zeviT?
amoxsna: nebismieri Tanabari siCqarisTvis
(maT Soris, nulisTvisac) mgzavris a aCqareba
nulis tolia. 5.28 formulaSi am da sxva
mocemuli sidideebis CasmiT miviRebT:

FN=(72,2 kg)(9,8 m/wm2+0)=708 n (pasuxi)

mimarTulebiT aCqarebisas (zeviT mimarTuli


siCqaris Semcirebisas an qveviT mimarTuli
siCqaris zrdisas) sasworis Cveneba mgzavris
wonaze naklebia.
d) g) SemTxvevaSi zeda mimarTulebiT aCqa
rebisas risi tolia mgzavrze moqmedi tol
qmedi Zala Ft da risi tolia liftis kabinis

gazomili ap,kab aCqareba? aris Tu ara


sistemaSi

Fnet = map,kab?

amoxsna: mgzavrze moqmedi Fg mizidulobis


Zalis sidide mgzavris moZraobaze an kabinaze
ar aris damokidebuli. ase rom, b) nawilis
Tanaxmad, Fg=708 n. g) nawilis Tanaxmad, zeviT
mimarTuli

aCqarebisas

mgzavrze

moqmedi

drekadobis Zala FN sasworis Cvenebis (939n)

es aris mgzavris wona, romelic mgzavrze

tolia. maSasadame, mgzavrze moqmedi Zalebis

moqmedi Fg mizidulobis Zalis tolia.

tolqmedi zeviT mimarTuli aCqarebisas aris:

Ft= FNFg = 939 n 708 n = 231 n

g) risi tolia sasworis Cveneba, Tu kabina

(pasuxi)

3,2 m/wm aCqarebiT moZraobs zeviT da 3,2 m/wm -

magram mgzavris ap,kab aCqareba liftis aTvlis

iT aCqarebiT moZraobs qveviT?

sistemis mimarT nulis tolia. maSasadame,

amoxsna:

a=3,2 m/wm -isTvis formula 5.28


2

gvaZlevs:

FN=(72,2 kg)(9,8 m/wm2+3,2 m/wm2)=939 n (pasuxi)


a=3,2m/wm2-isTvis formula 5.28 gvaZlevs:
FN=(72,2 kg)(9,8 m/wm23,2 m/wm2)=477 n (pasuxi)

aCqarebuli liftis arainerciul sistemaSi

Ft ar aris map,kab-is toli da niutonis meore


kanonis gamoyeneba ar SeiZleba.
sakontrolo

wertili

8.

amocanis

amoxsnis am nimuSSi rogori iqneba sasworis

zeda mimarTulebiT aCqarebisas (rodesac

Cveneba, Tu liftis bagiri gawydeba da

kabinis zeviT mimarTuli siCqare izrdeba an

kabina Tavisuflad vardnas daiwyebs?

qveviT mimarTuli siCqare mcirdeba) sasworis

amocanis amoxsnis nimuSi


5.20a suraTze 20n sididis

mudmivi

horizontaluri Zala mA=4 kg masis A blokze


moqmedebs. A bloki mB=6 kg masis B bloks

awveba. blokebi x RerZis gaswvriv, xaxunisgan


Tavisufal zedapirze moZraoben.

zuli Secdomis Semcvel amoxsnas, Semdeg


amoxsnas.

da,

bolos,

(a)

A
(b)

FAB

B
FBA

(g)

Tanabari horizontaluri
Zala moqmedebs. A bloki B bloks awveba.

amoxsna: Tavdapirvelad ganvixilavT serio


amoxsnas

B
A

sur. 5.20. a) A blokze

a) risi tolia blokebis aCqareba?

uperspeqtivo

5.9

swor

b) A blokze
B blokidan ori horizontaluri Zala,

da F AB moqmedebs.

g) B blokze
A blokidan mxolod erTi horizontaluri

Zala, F BA moqmedebs.

152

Tavi 5

Zala da moZraoba
Zala pirdapir A

seriozuli Secdoma:

kidev erTxel x RerZisTvis vwerT:

F hor = (m A + m B)a

blokze moqmedebs, amitom niutonis meore

sworad SevusabameT mA+mB mTliani

kanonis saSualebiT am Zalas A blokis a

axla

aCqarebas vukavSirebT. moZraoba x RerZis

masis

gaswvriv xdeba, amitom viyenebT kanons x

monacemebis Casma mogvcems:

komponentebisTvis (F t,x=ma x) da vwerT:

a=

F hor=m Aa

magram es formula arasworia, vinaidan

A blokze moqmedi erTaderTi


Zala ar aris.

masze B blokidan F AB Zalac moqmedebs (sur.


5.20b).

uperspeqtivo amoxsna: axla

F AB Zalac CavTva

loT da kvlav x RerZisTvis davweroT:

F AB-s

mimarTulebis aRsa

niSnavad viyenebT). vinaidan FAB meore ucnobia,


amitom a-s gansazRvra SeuZlebelia.

swori amoxsna:

a-s amoxsna da cnobili

Fhor
20 n
=
= 2 m/w2 (pasuxi)
mA + mB
4 kg + 6 kg

maSasadame, sistemisa da TiToeuli blokis


aCqarebas x RerZis dadebiTi mimarTuleba aqvs
da misi sididea 2 m/wm2.
b) risi tolia A blokidan B blokze moqmedi

F BA horizontaluri Zala (sur. 5.20g)?

amoxsna: B blokze moqmedi Zalebis tolqmedis

Fhor FAB = mAa


(minus niSans

sistemas.

-is mimarTulebis gamo es

ori bloki mWidrod dakavSirebul sistemas


qmnis. sistemaze moqmedi tolqmedi Zalis
aCqarebasTan dakavSireba niutonis meore
kanonis saSualebiTaa SesaZlebeli. maSasadame,

aCqarebasTan dakavSireba niutonis meore


kanonis

saSualebiT

SegviZlia.

kanons

komponentebisTvis vwerT:

FBA=mBa,
arsebuli monacemebis Casma mogvcems:

FBA=(6 kg)(2 m/wm2)=12 n

(pasuxi)

maSasadame, F BA Zala x RerZis dadebiTi mimar


Tuleba aqvs da misi sididea 12 n.

mimoxilva da Sejameba
niutonis meqanika. sxeulis siCqare SeiZleba

samarTliania,

Seicvalos

ewodeba.

(sxeuls

SeuZlia

aCqardes),

rodesac masze sxva sxeulebidan erTi an meti


Zala moqmedebs. niutonis meqanika aCqarebebsa
da Zalebs erTmaneTTan akavSirebs.
Zala.

Zala

veqtoruli

misi

romelsac is 1 kg masis sxeuls mianiWebs. im


Zalis sidide, romelic aseT sxeuls 1 m/wm2
aCqarebas aniWebs, aris 1 n. Zalis mimarTuleba
mis mier miniWebuli aCqarebis mimarTulebas
Zalebze

moqmedeba

veqtoruli

algebris Tanaxmad xdeba. sxeulze moqmedi


Zalebis tolqmedi sxeulze moqmedi yvela
Zalis veqtoruli jamia.
niutonis

pirveli

kanoni.

Tu

sxeulze

an wrfivad, Tanabari siCqariT moZraobs.

sistemas,

inerciuli
romelSic

arainerciul

sistema

sistemebSi

niutonis kanonebi ar moqmedebs.


masa. sxeulis masa sxeulis Sinagani maxasia
gamomwvev ZalasTan akavSirebs. masa skalaruli
sididea.
niutonis meore kanoni. m masis sxeulze
moqmedi

tolqmedi
FnetZala
= ma aCqarebas Semdeg

nairad ukavSirdeba:

Fnet = ma


am formulis komponenturi versiebia:

Ft,x=max, Ft,y=may da Ft,z=maz

(5.1)
(5.2)

SI sistemis erTeulebSi, niutonis meore

tolqmedi Zala ar moqmedebs, sxeuli uZravia

aTvlis

aTvlis

inerciuli

Tebelia da sxeulis aCqarebas am aCqarebis

sididea.

ricxobrivi sidide ganisazRvreba aCqarebiT,

emTxveva.

aTvlis

kanonis Tanaxmad,

1 n = 1 kg 1 m/wm2
Tavisufali sxeulis grafiki aris gamar

sistemebi.

aTvlis

tivebuli gamosaxuleba, romelzec mxolod

niutonis

kanonebi

erTi sxeulia ganxiluli. es sxeuli wertilis

5.9. niutonis kanonebis gamoyeneba


an marTkuTxedis saxiTaa warmodgenili. aseT

drekadobis

grafikze mocemulia sxeulze moqmedi gare

perpendikularulia.

Zalebi, xolo koordinatTa sistemis RerZebi


iseTi

mimarTulebiTaa

gavlebuli,

rom

Zala

zedapiris

f xaxunis Zala sxeulze maSin moqmedebs,

rodesac is zedapirze srialebs an srials

amocanis amoxsna gaamartivos.

cdilobs.

zogierTi konkretuli Zala. sxeulze moqme

paraleluria

di Fg mizidulobis Zala is Zalaa, romliTac

yovelTvis

153

es

Zala
da

yovelTvis

zedapiris

mimarTulia

sawinaaRmdegod.

moZraobis

xaxunisgan

Tavisufal

mas sxva sxeuli miizidavs. am wignSi ganxilul

zedapirze xaxunis Zala umniSvneloa.

umetes situaciebSi es sxva sxeuli aris

rodesac Toki daWimulia, misi TiToeuli

dedamiwa an raime sxva astronomiuli sxeuli.

bolo

dedamiwis

mimarTulia

SemTxvevaSi

mizidulobis

Zala

sxeuls

miizidavs.

Tokis

gaswvriv

es

mizidva

da

sxeulis

mimarTulia qveviT, miwisken, romelic aTvlis

Tokze mibmis wertilSi iwyeba. masis armqone

inerciul sistemad miiCneva. am daSvebiT,

Tokis (umniSvnelo masis Tokis) TiToeul

Fg -s

sididea:

Fg=mg

(5.8)

sadac m sxeulis masaa, xolo g _ Tavisufali


vardnis aCqareba.
sxeulis

wona

zeviT

mimarTuli

im

Zalis sididea, romelic sxeulze moqmed


mizidulobis Zalas awonasworebs. sxeulis
wonasa da masas Soris Semdegi kavSiria:

W=mg

awveba,

am

(5.12)

sxeulze

im SemTxvevaSic ki, Tu Toki Semoxveulia


masis armqone, xaxunisgan Tavisufal blokze
(romelsac umniSvnelo masa aqvs da umniSvnelo
xaxuni axasiaTebs).
niutonis mesame kanoni. Tu C sxeulidan B

F BC Zala

sxeulze

moqmedebs, maSin
arsebobs

B-dan C sxeulze moqmedi

FN drekadobis ZaliT zedapiri, romelsac

sxeuli

boloSi am Zalas erTi da igive T sidide aqvs,

F CB

Zalac. es

Zalebi sididiT tolia, xolo mimarTulebiT

F BC = F CB

sawinaaRmdego:

moqmedebs.

SekiTxvebi
1. 5.21 suraTze naCvenebia oTxi mdgomareoba,

Rvre, 5.22 suraT

rodesac

ze naCveneb Tavi

Zalebi

xaxunisgan

Tavisufal

zedapirze mdebare blokze moqmedeben. Tu

sufali

Zalis sidideebi sworadaa arCeuli, maSin

grafikze

romel mdgomareobaSi iqneba SesaZlebeli

li veqtori war

a) blokis uZravad yofna da b) blokis moZraoba

moadgens

Tanabari siCqariT?

sxeulis
rome

sauke
Tesod a) F1 -s da

b)
F2 -s? risi
tolia

tolqmedi

Zalis komponenti

sur. 5.22. SekiTxva 2.

g) x RerZis gaswvriv da d) y RerZis gaswvriv?


romeli meoTxedisken mianiSnebs e) tolqmedi
Zalis veqtori da v) namcxvris aCqarebis
veqtori?

3.

sur. 5.21. SekiTxva 1.

2. ori horizontaluri Zala: F1 =(3n) i (4n) j

5.23 suraTze
F1 da F2 Zalebi

da F2 =(1n) i (2n) j , xaxunisgan Tavisufal

moqmedebs

magidaze moTavsebul namcxvarze moqmedebs.

xunisgan

kalkulatoris gamoyenebis gareSe gansaz

fal

ze,

yuT

romelic

xa

Tavisu

zedapirze

sur. 5.23. SekiTxva 3.

154

Zala da moZraoba

Tavi 5

mudmivi siCqariT misrialebs.

F1 -is sidi

dis cvlilebis gareSe unda SevamciroT

saukeTesod 5.24 suraTze da me-5 SekiTxvaSi


mocemul mdgomareobebs?

kuTxe. yuTis Tanabari


siCqariT srialis

SesanarCuneblad,

F2 -is sidide unda gavzar

doT, SevamciroT Tu SevinarCunoT?

4. t=0 momentSi mudmivi sididis F Zala


kosmosSi x RerZis dadebiTi mimarTulebiT
moZrav qvaze moqmedebas iwyebs. qva am RerZis
gaswvriv moZraobas ganagrZobs. a) rodesac

t>0, romeli x(t) funqcia SeiZleba asaxavdes


qvis mdebareobas: 1) x=4t3, 2) x=4t 2 +6t3,
3) x=4t 2 +6t3 ? b) romeli funqciisTvisaa

qvis moZraobis sawyisi mimarTulebis

sawinaaRmdegod mimarTuli?

5.

5.24

suraTze

sxeulis

grafiki

naCvenebia
oTx

Tavisufali

mdgomareobaSi,

rodesac xaxunisgan Tavisufal zedapirze


myof sxeulze ramdenime Zala moqmedebs.

romel mdgomareobaSi eqneba sxeulis a

sur. 5.25. SekiTxva 6.

7. 5.26 suraTze oTx mdgomareobaSi naCvenebia


erTi da igive yuTi, romelzec horizontaluri

aCqarebas a) x komponenti da b) y komponenti?

Zalebi moqmedebs. daalage mdgomareobebi

g)

yuTis aCqarebis klebadobis mixedviT.

TiToeul

mdgomarobaSi

aCvene

a -s

mimarTuleba (amisTvis cotaodeni gamoTvlebi


dagWirdeba).

sur. 5.26. SekiTxva 7.

8. 5.27 suraTze naCvenebia oTxi blokisgan


Semdgari matarebeli, romelsac
xaxunisgan

F Zala miaTrevs.
ra

mTliani masa Cqardeba marjvniv a) F ZaliT,


Tavisufal zedapirze

b)me-3 TokiT da g) TokiT 1? d) daalage blokebi


aCqarebis klebadobis mixedviT. e) daalage
Tokebi daWimulobis klebadobis mixedviT
(es SekiTxva 42-e da 45-e amocanebisTvis
mogamzadebs).

sur. 5.24. SekiTxva 5.

6. 5.25 suraTze naCvenebia siCqaris x(t)


komponentis

sami

grafiki

da

siCqaris

y(t) komponentis sami grafiki. masStabebi


daculi ar aris. romeli grafiki Seesabameba

sur. 5.27. SekiTxva 8.

9. zedapirze mdebare m masis blokze verti


kaluri

F Zala moqmedebs. ra mouva zeda

155
piridan blokze moqmed

FN drekadobis
Zalas,

Tu F Zalis sidide izrdeba da F mimarTulia

meoreze moqmedi

a) qveviT da b) zeviT?

blokebi

SekiTxva 43-e amocanisTvis mogamzadebs).

zedapirze mdebare

12. planeri haerSi x RerZis gaswvriv moZra

moqmedi

F sididis Zalis
marTuleba. mimar

klebadobis
mixedviT.

F , F 21 da F 32 Zalebi sididis

klebadobis mixedviT, dididan mcireze (es

naCvenebia daxril

oTxi SesaZlo mi

aCqarebis

e) daalage

10. 5.28 suraTze

blokze

F 21 ZaliT da g) meoredan
mesameze moqmedi F 32 ZaliT? d) daalage

obs. 5.30 suraTze naCvenebia planeris siCqaris

x komponenti, rogorc t drois funqcia,


rodesac planerze Fx komponentis mqone Zala

sur. 5.28. SekiTxva 10.

Tulebebi horizontaluri an vertikaluria

moqmedebs. TiToeuli drois SualedisTvis

(a da b variantebSi Zala blokis asawevad

gansazRvre, dadebiTia Fx, uaryofiTi Tu nu

sakmarisi

ar

zedapiridan

aris).
blokze

daalage

variantebi

moqmedi

drekadobis

lis tolia. agreTve gansazRvre, Fx mudmivia,


izrdeba Tu mcirdeba.

Zalis klebadobis mixedviT.

11. 5.29 suraTze


naCvenebia xaxunis
gan Tavisufal ze
dapirze

mdebare

sami bloki, rom


lebzec

F hori

sur. 5.29. SekiTxva 11.

zontaluri Zala
moqmedebs. ra masa aCqardeba
marjvniv a)

sur. 5.30. SekiTxva 12.

F ZaliT, b) pirveli blokidan

amocanebi
SSM

amoxsnebi mocemulia Student Solutions


Manual-Si.

www

amoxsnebi mocemulia veb-gverdze


http://www.wiley.com/college/halliday

ILW

Interactive LearningWare amoxsnebi mocemulia


veb-gverdze http://www.wiley.
com/college/halliday.

wertilebis raodenoba
amocanis sirTules

da b) y komponenti? g) risi tolia Zalebis


tolqmedi erTeulovan-veqtorul CanawerSi?

3. 2 kg masis xorcis saWrel ficarze ori


horizontaluri Zala moqmedebs. ficari gluv

magidaze, xy sibrtyeze Zevs. erTi Zalaa F1 =

=(3n) i +(4n) j . moZebne ficris aCqareba erTeu

gviCvenebs

lovan-veqtorul CanawerSi, rodesac meore

Zalaa a) F2 =(3n) i +(4n) j , b) F2 =(3n) i +(4n) j

da g) F2 =(3n) i +(4n) j .

qveTavi 5.6. niutonis meore kanoni


1. 3 kg masis sxeulze ori horizontaluri
Zala moqmedebs. erTi Zalis sididea 9 n, xolo

4. sami kosmonavti, romelTac zurgze Zra


vebi aqvT damagrebuli, 120 kg masis aste

mimarTuleba _ aRmosavleTiT. meore Zalis

roids kosmosuri xo

sididea 8 n, mimarTuleba _ 62 Crdilo-

maldisken

ubiZgebs.

dasavleTisken. risi tolia sxeulis aCqareba?

5.31 suraTze naCve

2. 1 kg masis sxeulis aCqarebaa 2m/wm


da mimarTulia x RerZis dadebiTi mimar
Tulebisadmi 20kuTxiT. risi tolia sxeulze
moqmedi Zalebis tolqmedis a) x komponenti

nebia asteroidze moq

medi Zalebi, F1=32 n,

F2=55 n, F3=41 n. 1=30


da 3=60. risi tolia

sur. 5.31. amocana 4.

156

Zala da moZraoba

Tavi 5

asteroidis aCqareba a) erTeulovan veqtorul


CanawerSi? risi tolia aCqarebis b) sidide da
g)xRerZis dadebiTi mimarTulebisadmi kuTxe?

5. 2 kg masis yuTze
ori Zala moqmedebs,
magram 5.32 suraTze
mxolod erTia naCve

F1=20n-sTvis
a=12 m/wm2 da =30.
nebi.

moZebne meore Zalis


a)

sur. 5.32. amocana 5.

erTeulovan-

veqtoruli Canaweri, b) sidide da g) x RerZis


dadebiTi mimarTulebisadmi kuTxe. SSM

6. 2 kg masis sxeulze sami Zala moqmedebs,

romlebic mas a =(8m/wm2) i +(6m/wm2) j aniWebs.

F2 =(12n) i +(8n) j .
da
F1 =(30n) i +(16n) j
moZebne mesame Zala.

sur. 5.34. amocana 9.

meore Zexvi gvaqvs da sistema uZravia. risi


tolia sasworis Cveneba? SSM.

7. ori Zalis moqmedebis Sedegad wertili

Tanabari =(3m/wm) i (4m/wm) j siCqariT mo

Zraobs. erT-erTi Zalaa F1 = (2 n ) i +(6 n ) j .


risi tolia meore Zala?

10. 3 n wonis bloki horizontalur zeda


pirze uZrav mdgomareobaSia. blokze 1 n ze
viT mimarTuli Zala moqmedebs, romelic
gamowveulia blokze vertikalurad mibmuli

8. 4 kg masis disko

TokiT. risi tolia blokidan horizontalur

yinulze misrialebs.

zedapirze

masze F1 da F2 ho
rizontaluri

Zale

bi

yinu

moqmedebs.

lze

gavlebulia

xy

koordinatTa sistema.

F1 -is

moqmedi

Zalis

a)

sidide

da

b) mimarTuleba?

11. 5.35 suraTze oTxi


disko
sur. 5.33. amocana 8.

mimarTuleba

emTxveva x RerZis dadebiT mimarTulebas,

xolo misi sididea 7 n. F2 Zalis sididea 9 n.


5.33 suraTze naCvenebia diskos siCqaris x
komponenti, rogorc t drois funqcia. risi

tolia kuTxe F1 da F2 Zalebis mimarTulebebs


Soris?

qveTavi 5.7. zogierTi konkretuli Zala


9. a) 11 kg masis Zexvi TokiT zambarian
sasworzea Camokidebuli, TviT saswori ki
Werze meore TokiT kidia (sur. 5.34a). risi
tolia sasworis Cveneba wonis erTeulebSi?
b) 5.34b suraTze Zexvze da blokze Semoxveulia
Toki. sasworis meore mxare kedelze TokiTaa
mimagrebuli. risi tolia sasworis Cveneba?
g) 5.34g suraTze kedelis nacvlad 11 kg masis

Tokze

kidia.

Tokis zeda, yvelaze


grZeli nawili xaxu
nisgan

Tavisufal

blokzea Semoxveuli
da kedelze 98 n Za
liT moqmedebs. mok
le

nawilebis

daWi

T1=58,8n,
sur. 5.35. amocana 11.
T2=49n da T3=9,8n.
risi tolia a) A diskos masa, b) B diskos masa,
g) C diskos masa da d) D diskos masa?
mulobebia

12. zogierT mwers Txeli totis qveda


zedapirze SeuZlia siaruli. davuSvaT, m
masis

mqone

aseTi

mweri horizontalur
totzea Camokidebuli

=40 kuTxiT (sur.


5.36).
fexi

misi

eqvsive

Tanabradaa

sur. 5.36. amocana 12.

157
horizontaluria. a) risi tolia TiToeuli

17. raketa TanabaraCqarebuli moZraobisas


1,8wm-is ganmavlobaSi 1600km/sT siCqares

wvivis Zvlis daWimulobis fardoba mweris

aRwevs. risi tolia am dros tolqmedi Zala?

wonasTan? b) Tu mweri fexebs gaasworebs,

SSM.

Zvlebis daWimuloba gaizrdeba, Semcirdeba

18. daWimulobas, romlis drosac ankesis

Tu igive darCeba?

Zua wydeba, ankesis `Zalas~ uwodeben. ra

daWimuli da sxeulTan axlos fexis nawilebi

qveTavi 5.9.

niutonis kanonebis
gamoyeneba

minimaluri `Zala~ sWirdeba ankess, romelmac

85 n wonis oraguli 11 sm-is manZilze unda


SeaCeros, Tu Tevzis sawyisi siCqarea 2,8 m/wm?

13. davubrundeT 5.18 suraTs. blokis masa


iyos 8,5 kg, xolo kuTxe 30. moZebne a) Tokis

CaTvale, rom Seneleba xdeba Tanabrad.

daWimuloba da b) blokze moqmedi drekadobis

ialqniT, romelsac mzis sinaTle awveba.

Zala. g) Tu Toks gadavWriT, moZebne blokis


aCqarebis sidide. SSM WWW.

19. `mzis iaxta~ kosmosuri xomaldia didi


miuxedavad imisa, rom aseTi miwola Zalian
mcirea, is sakmarisia kosmosuri xomaldis

14. 45 kg masis qali gayinuli tbis zedapirze

nela

aRmosavleTisken misrialebs da dasavleTisken

mimarTulebiT. davuSvaT, kosmosuri xomal

asamoZraveblad

mzis

sawinaaRmdego

mosriale 90 kg masis kacs ejaxeba. Sejaxebis

dis masaa 900 kg, xolo mzis miwola _ 20 n.

dros kaci qalze dasavleTisken mimarTuli,

a) risi tolia aCqarebis sidide? Tu xomaldi

maqsimum 180 n ZaliT moqmedebs. risi tolia

moZraobas uZravi mdgomareobidan iwyebs,

qalidan kacze moqmedi maqsimaluri Zalis

maSin b) ra manZils gaivlis 1 dReSi da g) ra

a) sidide da b) mimarTuleba? risi tolia

siswrafiT imoZravebs?

qalis maqsimaluri aCqarebis g) sidide da d)

20. 53 km/sT siCqariT moZravi manqana xidis

mimarTuleba? risi tolia kacis maqsimaluri


aCqarebis e) sidide da v) mimarTuleba?

15. horizontaluri Fa Zala 2kg masis yuTs


xaxunisgan Tavisufal zedapirze ubiZgebs.
zedapirze

gavlebulia

xy

koordinatTa

sistema. 5.37 suraTze mocemulia yuTis x da

y komponentebis t droze damokidebulebis

grafiki. risi tolia Fa -s a) sidide da


b) mimarTuleba?

moajirs daejaxa. manqanis mgzavrma gzis


mimarT 65 sm-iT win waiwia da Semdeg gaxsnilma
damcavma baliSma SeaCera. ra sididis Zala
(davuSvaT,

mudmivi)

moqmedebs

mgzavris

sxeulis zeda nawilze, romlis masaa 41 kg?

21. 712 n wonis mexanZre vertikalur boZze


3 m/wm2 aCqarebiT Camocurda. risi tolia
boZidan mexanZreze moqmedi vertikaluri
Zalis a) sidide da b) mimarTuleba (zeviTaa es
Zala mimarTuli Tu qveviT)? ILW.

22. 1,3104 n wonis manqana 40 km/sT siCqariT


moZraobs, uecrad muxruWdeba da 15 m-is
gavlis Semdeg Cerdeba. davuSvaT, manqanis
SemaCerebeli Zala mudmivia. moZebne a) am
sur. 5.37. amocana 15.

16. 5.38 suraTze 2 kg masis yuTze moqmedi


ori horizontaluri Zalidan mxolod erTia

(F1=20n) naCvenebi. yuTi x RerZis gaswvriv


moZraobs. ipove meore Zala erTeulovanveqtorul CanawerSi, Tu yuTis ax aCqarebaa:
a) 10 m/wm2, b) 20 m/wm2,

saWiro dro. Tu sawyisi siCqare orjer


metia da manqanaze damuxruWebisas igive
Zala moqmedebs, maSin ra koeficientebze
unda gamravldes g) SeCerebis manZili da
d) SeCerebis dro?

23. 1,2107 m/wm siCqaris eleqtroni hori


zontalurad moZraobs, masze ki am dros

g) 0, d) 10 m/wm2 da
e) 20 m/wm2.

Zalis sidide da b) siCqaris cvlilebisTvis

4,510-16 n vertikalurad mimarTuli mudmivi


sur. 5.38. amocana 16.

158

Zala da moZraoba

Tavi 5

Zala moqmedebs. eleqtronis masaa 9,1110-31 kg.

horizontaluri ZaliT. risi tolia a) cigis

vertikalurad ra manZiliT Seicvlis kurss

aCqareba da b) gogonas aCqareba? g) gogonas

eleqtroni 30 mm-is horizontalurad gada

sawyisi mdebareobidan ra manZilze Sexvdebian

adgilebis Semdeg? SSM.

gogona da ciga erTmaneTs?

24. 5.39 suraTze


m=100 kg masis xis

28. 40 kg masis moTxilamure xaxunisgan


Tavisufal, horizontisadmi 10 kuTxiT

yuTs

daxril ferdobze eSveba. davuSvaT, moTxi

xaxunisgan

T a v i s u f a l

lamure

daxril zedapirze

mimarTulebiT.

(=30)

sur. 5.39. amocana 24.

horizontaluri
ZaliT

awvebian.

risi tolia a) F Zalis sidide da b) zedapiridan

moZraobs

RerZis

moTxilamureze

uaryofiTi
moqmedebs

Fx komponentis mqone qaris Zala. risi tolia


Fx, Tu moTxilamuris siCqare a) mudmivia,
b) izrdeba 1 m/wm2 aCqarebiT da b) izrdeba
2 m/wm2 aCqarebiT?

kldidan Camokida lianaze, romelic xidan

29. bloks xaxunisgan Tavisufal daxril


zedapirze 0=3,5 m/wm sawyisi siCqariT zeviT
ubiZgeben. zedapiris daxris kuTxea =32.

eSveba vertikalisadmi 22 kuTxiT. davuSvaT,

a) ra manZils gaivlis bloki zedapirze?

x RerZi horizontaluria, xolo y RerZi _

b) ra dro dasWirdeba am manZilis gasavlelad?

vertikaluri. tarzanis lianaze dakidebis

g) rogori iqneba misi siCqare sawyis wertilSi

momentSi lianis daWimulobaa 760n. risi

dabrunebisas? SSM WWW

tolia a) lianidan tarzanze moqmedi Zala

30. 5 kg masis

erTeulovan-veqtorul CanawerSi da risi

yuTs

tolia tolqmedi Zalis (b) erTeulovan-

Tavisufal, hori

veqtoruli Canaweri, g) sidide da d) kuTxe

zontisadmi

yuTze moqmedi Zalis sidide?

25. 820 n wonis tarzani 20 m simaRlis

x RerZis dadebiTi mimarTulebisadmi. risi

xaxunisgan
ku

TxiT daxril ze

tolia tarzanis aCqarebis e) sidide da

dapirze

v) kuTxe?

ubiZgeben.

26. 5.40 suraTze

suraTze naCvenebia yuTis siCqaris x kom

zeviT
5.41

sur. 5.41. amocana 30.

naCvenebia xaxunis

ponenti, rogorc t drois funqcia, roca x

gan Tavisufal ma

RerZi zustad daxrili sibrtyis gaswvrivaa

gidaze

mimarTuli. risi tolia zedapiridan yuTze

dadebuli

moqmedi drekadobis Zala?

0,025kg masis li
moni da masze mo
qmedi samidan ori

sur. 5.40. amocana 26.

horizontaluri

Zala. F1 Zalis sididea 6n, xolo kuTxe 1=30.

F2 Zalis sididea 7n, xolo kuTxe 2=30. risi

tolia mesame Zala erTeulovan-veqtorul


CanawerSi, Tu limoni a) uZravia, b) moZraobs

mudmivi siCqariT =(13 i 14 j )m/wm da g) mo

Zraobs cvladi siCqariT =(13t i 14t j ) m/wm,

31. 310-4 kg masis sfero Tokzea Camoki


debuli.
msubuqi

horizontaluri
qari

sferos

mimarTulebis

ubiZgebs

da

Toks

vertikalisadmi 37 kuTxiT gadaxris. moZebne


a) biZgis Zala da b) Tokis daWimuloba. ILW.

32. 50 kg masis moTxilamure sabuqsiro


Toks eWideba da horizontisadmi 8 kuT
xiT daxril, xaxunisgan Tavisufali saTxi

sadac t droa?

lamuro ferdobze adis. risi tolia To

27. 40kg masis gogona da 8,4 kg ciga gayinuli


tbis zedapirze arian, erTmaneTisgan 15m

a) moTxilamuris siCqare mudmivia da =2

manZilze da erTmaneTTan umniSvnelo masis


Toki akavSirebT. gogona Tokze moqmedebs 5,2n

kidan moTxilamureze moqmedi F Zala, Tu


m/wm, b) =2 m/wm da siCqare izrdeba 0,1 m/wm2
aCqarebiT?

159
33. liftisa da misi tvirTis saerTo
masaa 1600 kg. gamoTvale liftis bagiris

moqmedi

daWimuloba, rodesac qvemoT moZravi lifti,

xeze moqmedi Zala.

romlis sawyisi siCqarea 12 m/wm, 42 m-is mudmivi

Semdeg gamoTvale

aCqarebiT gavlis Semdeg Cerdeba.

e)

34. lampa 2,4 m/wm2 SenelebiT zeviT moZrav

adamianisgan bolo

liftSi vertikalur Tokzea Camokidebuli.

F Zala da v) Ti

a) Tu Tokis daWimulobaa 89 n, risi tolia


lampis masa? b) risi toli iqneba Tokis daWi
muloba, Tu lifti zeviT imoZravebs 2,4 m/wm2
aCqarebiT?

35. 27,8 kn wonis liftis kabina zeviT adis.


risi tolia liftis bagiris daWimuloba, Tu
liftis siCqare a) izrdeba 1,22 m/wm2-iT da
b) mcirdeba 1,22 m/wm2iT.

36. lifts bagiri maRla eweva. liftisa da


erTi mgzavris saerTo masaa 2000 kg. mgzavrs
moneta gauvarda da kabinis mimarT 8 m/wm2
aCqarebiT iatakze daeca. risi tolia bagiris

Zala

da

d) mexuTedan meoT-

jaWvis

amwevi

rgolze

moqmedi

Toeuli

rgolis

amaCqarebeli

sur. 5.43. amocana 39.

Za

lebis tolqmedi. SSM.

40. Zvelad cxenebi arxSi gemebs 5.44 suraTze


naCvenebi xerxiT eqaCebodnen. davuSvaT, cxeni
Toks eqaCeba 7900 n ZaliT gemis moZraobis
mimarTulebisadmi (x RerZis dadebiTi mi

=18

marTulebisadmi)

kuTxiT.

gemis

masaa 9500 kg, xolo aCqareba _ 0,12 m/wm2.


risi tolia wylidan gemze moqmedi Zalis
a) sidide da b) mimarTuleba (x RerZis dadebiTi
mimarTulebisadmi)?

daWimuloba?

37. gvaqvs Toki, romelic 387 n-ze meti daWi


mulobisas wydeba. am TokiT 449 n wonis tvirTi
6,1m simaRlidan miwaze unda Camoitano.
a) tvirTis rogori aCqareba gamoiwvevs Tokis
gawyvetas? b) ra aCqarebiT da ra siCqariT
daecema tvirTi miwaze?

TokiT miaTreven. Tokze F=12 n Zala =25


kuTxiT moqmedebs. a) risi tolia blokis

bagiriTaa

aCqareba?

gadabmuli da ma
Ti amoZraveba
kabinis

zeda

nela

ba

izrdeba.

risi tolia Zala


iatakidan

kabinis masaa 1700

blokis

srulad awevis Sem

B kabinisa

1300 kg. A kabinis


iatakze 12kg masis

b)

Zalis sidide nel-

giriT SeiZleba. A
kg,

41. 5.45 suraTze m=5 kg masis bloks xaxunis


gan Tavisufal horizontalur zedapirze

38. 5.42 suraTze


A da B liftebi
mokle

sur. 5.44. amocana 40.

sur. 5.45. amocana 41.

deg? g) risi tolia


sur. 5.42. amocana 38.

yuTi devs. kabinebis damakavSirebuli bagiris

blokis aCqareba misi iatakidan srulad awevis


momentSi?

daWimulobaa 1,91104 n. risi tolia kabinis

42. 5.46 suraTze TokiT gadabmuli oTxi

iatakidan yuTze moqmedi drekadobis Zala?

pingvinia

naCvenebi,

romelTac

39. 5.43 suraTze 0,1 kg masis xuTi rgolisgan


Semdgar jaWvs a=2,5 m/wm2 aCqarebiT vertika
lurad zeviT sweven. gamoTvale a) meore
rgolidan pirvelze moqmedi Zala, b) mesamedan
meoreze moqmedi Zala, g) meoTxedan mesameze

sur. 5.46. amocana 42.

xaxunisgan

160

Zala da moZraoba

Tavi 5

Tavisufal yinulze adamiani miaTrevs. sami

Semoxveuli.

pingvinis masa da ori Tokis daWimuloba

Tebis

Semdegia: m1=12kg, m3=15kg, m4=20kg, T2=111n da

mA=30kg, mB=40kg
da mC=10 kg. ro

43.

desac

T4=222 n. gamoTvale meore pingvinis masa m2.


ori

bloki

xaxunisgan

Tavi

sufal
rogorc

5.47

su

masebia

sistema

damakavSirebeli Tokis daWimuloba? b) ra


manZilze gadaadgileba A yuTi 0,25 wm-Si (im
sur. 5.47. amocana 43.

daSvebiT, rom is bloks ar miaRwevs)?

raTze vxedavT, did blokze horizontaluri

47. 5.51 suraTze

Zala moqmedebs. a) roca m1=2,3 kg, m2=1,2 kg da


F=3,2n, gamoTvale or bloks Soris moqmedi
Zalis sidide. b) daamtkice, rom Tu imave F

naCvenebia xaxuni

sididis Zala patara blokze sawinaaRmdego

sis blokze Semo

mimarTulebiT moqmedebs, maSin or bloks

xveuli

Soris 2,1 n Zalaa modebuli, romlis sidide

d a k a v S i r e b u l i

gasxvavdeba a) nawilSi gamoTvlili sididisgan.

ori yuTi. am mo

g) axseni am gansxvavebis mizezi. SSM ILW WWW

wyobilobas etvu

44. 5.48a suraTze A blokze Fa mudmivi


horizontaluri Zala moqmedebs. A bloki B
bloks 20 n ZaliT horizontalurad marjvniv

awveba. 5.48b suraTze igive Fa Zala B blokze


moqmedebs. amjerad A bloki B bloks 10 n
ZaliT

sur. 5.50. amocana 46.

amoZravdeba, a) risi tolia B da C yuTebis

magidaze

gverdigverd dgas.

yu

horizontalurad

marjvniv

sgan

Tavisufal,

umniSvnelo

dis

ma
TokiT

manqana

ewo

sur. 5.51. amocana 47.

deba. erTi yuTis masaa m1=1,3 kg, meore yuTisa

m2=2,8 kg. risi tolia a) yuTebis aCqareba da


b) Tokis daWimuloba?

48. 85 kg masis kaci 10 m simaRlidan TokiT

awveba.

miwaze Camodis. Toki Semoxveulia xaxunisgan

blokebis saerTo masaa 12 kg. risi tolia

Tavisufal blokze da mis meore boloze 65kg

a) 5.48a suraTze maTi aCqarebebi da b) Fa Zalis

masis qviSis tomaraa dakidebuli. ra siCqariT

sidide?

daecema kaci miwaze?

49. 10 kg masis
maimuni

umniSv

nelo masis mqone


Tokze
sur. 5.48. amocana 44.

Toki Semoxveulia

45. 5.49 suraTze sam gadabmul bloks xaxu


nisgan Tavisufal zedapirze T3=65n ZaliT
horizontalurad

marjvniv

micocavs.

miaTreven.

m1=12 kg, m2=24 kg da m3=31 kg. gamoTvale


a) sistemis aCqareba, b) T1 daWimuloba da
g) T2 daWimuloba.

xaxunisgan

Tavi

sufal totze da
mibmulia

miwaze

mdgar, 15 kg masis
yuTze (sur. 5.52).
a) ra minimaluri
aCqareba

unda

hqondes

maimuns,

sur. 5.52. amocana 49.

raTa yuTi miwidan


sur. 5.49. amocana 45.

46. 5.50 suraTze sami yuTi TokebiTaa

awios? Tu yuTis awevis Semdeg maimuni co


cvas Sewyvets da Toks Camoekideba, risi
toli iqneba maimunis aCqarebis b) sidide da

gadabmuli. erT-erTi Toki xaxunisgan Tavi

g) mimarTuleba? d) risi toli iqneba Tokis

sufal da umniSvnelo masis mqone blokzea

daWimuloba? SSM

161
10kg. roca yuTebs xels gavuSvebT, risi toli

50. 5.53 suraTze


naCvenebia

iqneba marjvena Tokis daWimuloba?

skam

Camokide

53. M masis sahaero burTi qveviT mimarTuli


a aCqarebiT vertikalurad qveviT eSveba.

bulia umniSvnelo

ra masis zedmeti tvirTi unda gadmoagdon

masis

Tok

burTidan, raTa man zeviT mimarTuli a aCqareba

Se

SeiZinos? davuSvaT, rom haeridan moqmedi

xaxu

zeviT mimarTuli Zala masis Semcirebisas ar

ze mjdomare kaci.
skami

ze,

mqone
romelic

moxveulia
nisgan

Tavisufal

blokze,

xolo

misi

bolo

meore

kacs

xelSi

ravs.

icvleba. SSM ILW.

uWi

kacisa

sur. 5.53. amocana 50.

da

skamis saerTo masaa 95 kg. ra ZaliT unda


imoqmedos

kacma

Tokze,

raTa

aiwios

a) Tanabari siCqariT da b) zeviT mimarTuli

1,3 m/wm2 aCqarebiT? (miniSneba: Tavisufali


sxeulis grafiki namdvilad dagexmarebaT).
Tu Tokis marjvena mxare miwamde eSveba da
kacis mewyvile Toks qaCavs, ra ZaliT unda
imoqmedos mewvilem Tokze, raTa kaci awios

54. 5.56 suraTze naCvenebia m2=1kg masis


yuTi xaxunisgan Tavisufal, =30 kuTxiT
daxril zedapirze. es yuTi umniSvnelo masis
TokiT dakavSirebulia m1=3kg masis meore
yuTTan,

romelic

horizontalur

xaxunisgan

zedapirze

Tavisufal

Zevs.

bloki

xaxunisgan Tavisufalia da umniSvnelo masa

aqvs. a) Tu horizontaluri F Zalis sididea

2,3 n, maSin risi tolia damakavSirebeli Tokis


daWimuloba? b) ra maqsimaluri sididisa

SeiZleba iyos F Tokis gawydomis gareSe?

g) Tanabari siCqariT da d) maRla mimarTuli

1,3m/wm2 aCqarebiT? risi tolia blokis


sistemidan Werze moqmedi Zala e) a) nawilSi,
v) b) nawilSi, z) g) nawilSi da T) d) nawilSi?

m1=3,7

51.
kg

masis

yuTii

xaxunisgan

Ta

sur. 5.56. amocana 54.

=30

visufal,
kuTxiT

daxril

zedapirze

TokiT

dakavSirebulia m2

sur. 5.54. amocana 51.

55. 5.57 suraTze naCvenebia x RerZis


gaswvriv moZravi 3 kg masis yinulis blokze
moqmedi Zalis Fx komponenti, rogorc t drois
funqcia. t=0 momentSi bloki RerZis dadebiTi
mimarTulebiT 3 m/wm siCqariT moZraobs. risi

=2,3kg masis vertikalurad dakidul yuTze.

tolia blokis a) siCqare da b) moZraobis

Toki Semoxveulia umniSvnelo masis mqone,

mimarTuleba, rodesac t=11 wm?

xaxunisgan Tavisufal blokze (sur. 5.54).


risi tolia a) TiToeuli yuTis aCqareba, b)
dakiduli yuTis aCqarebis mimarTuleba da g)
Tokis daWimuloba?

52. 5.55 suraTze naCvenebia xaxunisgan


Tavisufal

blokebze

dakavSirebuli

Semoxveuli

TokiT

sa

mi yuTi. B yuTi xa
xunisgan
magidaze

Tavisufal
Zevs.

56.

yu

mA=6
kg, mB=8 kg da mC=
Tebis

sur. 5.57. amocana 55.

5.58

suraTze

naCvenebia

sabagiro

gzis monakveTi. TiToeuli vagonisa da misi

masebia

sur. 5.55. amocana 52.

mgzavrebis dasaSvebi saerTo masaa 2800kg.


bagirze moZrav vagonze moqmedebs Zala meore

162

Zala da moZraoba

Tavi 5

kabelidan, romelic

pasuxi

TiToeuli

Zvel

sistemas

efuZneboda,

sadac

vagonis

koeficienti 1,77 gamoiyeneboda ara litrebis

Tavzea mimagrebuli.

kilogramebSi, aramed litrebis girvanqebSi

davuSvaT,

kabelebi

gadasayvanad. g) sinamdvileSi ramdeni kilo

daWimulia da =35

grami sawvavi iyo TviTmfrinavSi? (garda

kuTxiTaa

mocemuli

daxri

1,77-isa,

koeficientebi

oTxi

li. rogori iqneba

niSnis sizustiT

gansxvaveba

kabe

leSi ram-deni damatebiTi sawvavi iyo saWi

mo

ro? e) monrealidan gafrenisas saWiro sa

daWimu

wvavis ra procentuli raodenoba hqonda

lis

mezobeli

nakveTebis
lobebs

Soris,

TiToeul

Tu

vagons

maqsimaluri

daamrgvale) d) sinamdvi

TviTmfrinavs?
sur. 5.58. amocana 56.

dasa

edmontonis gzaze, 7,9 km simaRleze, TviT


mfrinavs sawvavi gauTavda da vardna daiwyo.

Svebi masa aqvs da 0,81 m/wm aCqarebiT zeviT

miuxedavad

moZraobs?

imdeni moaxerxa, rom TviTmfrinavi Tanabrad

sawvavis

arqonisa,

pilotma

eSveboda. vinaidan uaxloesi moqmedi aero

damatebiTi amocanebi
57.

erTeulebis

porti

ugulebelyofa.

fizikis

mTeli kursis ganmavlobaSi maswavlebeli


erTeulebTan

yuradRebiT

mopyrobas

iT

xovs. Tumca, zogierT daudevar students


sjera, rom erTeulebi yovelTvis wesrigSia.
imedia,

realuri

cxovrebidan

aRebuli

Semdegi magaliTi am aseT midgomaze uars


gaTqmevinebs.
1983 wlis 23 ivliss aviakompania ear kanadis
143-e

reisis

TviTmfrinavi

monrealidan

edmontonamde xangrZlivi frenisTvis emza


deboda, rodesac ekipaJma aeroportis mom

metismetad

Soris

iyo,

pilotma

TviTmfrinavi Zveli aeroportisken mimarTa.


saubedurod, am aeroportis asafreni biliki
manqanebis trasad iyo gadakeTebuli da mis
garSemo rkinis jebiri iyo Semovlebuli.
trasaze daSvebisas TviTmfrinavis wina Sasi
motyda da TviTmfrinavi cxviriT trasaze
daeca.

xaxunma

TviTmfrinavi

Seanela

da

jebirTan axlos gaaCera. manqanebis mZRolebi


da mgzavrebi SeZrwunebulebi uyurebdnen
am sanaxaobas. TviTmfrinavis yvela mgzavri
cocxali gadarCa. am ambis morali aseTia:
yuradRebiT moepyari erTeulebs.

frenisTvis saWiro iyo 22300 kg sawvavi.

58. sxeulze 20 n da 35 n ori Zala erTmaneTisgan


80 kuTxiT gansxvavebuli mimarTulebiT
moqmedebs. amis Sedegad miRebuli aCqarebaa 20

maT

m/wm2. risi tolia sxeulis masa?

saxure personals hkiTxa, ramdeni sawvavi


iyo

TviTmfrinavSi.
sawvavis

ekipaJma

raodenoba

icoda,

rom

kilogramebSi

icodnen, vinaidan kanada metrul sistemaze

59. x RerZis gaswvriv moZrav 2 kg masis

iyo gadasuli. manamde sawvavi girvanqebSi

wertilze am RerZis gaswvriv mimarTuli

izomeboda. aeroportis personali sawvavis

cvladi Zala moqmedebs. wertilis mdebareoba

raodenobas litrebSi zomavda da amitom

mocemulia formuliT x = 3 m + (4 m/wm)t + ct2

upasuxa,

7682

litrio.

TviTmfrinavSi

sawvavis arsebuli raodenobisa da SesaZlo


dasamatebeli raodenobis gasagebad ekipaJma
aeroports

hkiTxa,

ra

koeficienti

iyo

saWiro litrebis kilogramebSi gadasayvanad.

(2m/wm3)t3, sadac x metrebSia, xolo t _ wamebSi.


c koeficienti mudmivaa. rodesac t=3 wm,
wertilze x RerZis uaryofiTi mimarTulebiT
36 n sididis Zala moqmedebs. risi tolia c?

pasuxi iyo 1,77 (1,77 kg _ 1 litri). a) ekipaJis

60. M masis A bloks xaxunisgan Tavisufal


horizontalur zedapirze m masis TokiT

varaudiT, ramdeni kilogrami sawvavi iyo

miaTreven, rogorc

TviTmfrinavSi? b) ramdeni litri sawvavis

es

damateba moiTxova ekipaJma?

naCvenebi.

saubedurod, aeropoertis TanamSromlebis

boloze

5.59

suraTzea

Tokis
hori

sur. 5.59. amocana 60.

163
zontaluri Zala moqmedebs. a) daamtkice,

d=11014 m diametris birTvma daatyveva.

rom Toki odnav mainc Caizniqeba. Semdeg

neitronze moqmedi Zala Tanabaria. gamoTvale

dauSvi, rom Cazneqa umniSvneloa da moZebne b)

am Zalis sidide. neitronis masaa 1,6710-27 kg.

Tokisa da blokis aCqareba, g) Tokidan blokze

65. 0,2 kg masis Saiba 2 m/wm siCqariT xaxunisgan

moqmedi Zala da d) Tokis daWimuloba mis Sua


wertilSi.

Tavisufal hokeis moednis zedapirze aRmo


savleTisken misrialebs. risi tolia im tol

61. 5.60 suraTze


naCvenebia 12kg sa

qmedi Zalis a) sidide da b) mimarTuleba,

buravi,romelsac

intervalSi Saiba dasavleTisken wavides 5m/

sami,

wm siCqariT? risi tolia tolqmedis g) sidide

horizonta

lurad

gaWimuli,

TokiT

eqaCebian.

erT

romelmac Saibaze unda imoqmedos, raTa 0,4 wm

Tokze

mocemulia.

sur. 5.60. amocana 61.

modebuli

danarCen

(F1=50n)

Zala

Tokebze

modebulma

Zalebma saburavze ise unda imoqmedos, rom


mas, sul cota, a aCqareba mianiWos. risi tolia

a, Tu a) F2=30 n, F3=20 n; b) F2=30 n, F3=10 n;


g) F2=F3=20 n?

62. ucvleli = (2 m/wm) i (7 m/wm) j siCqariT

da d) mimarTuleba, Tu Saiba am intervalSi


aRmosavleTisken wava 5 m/wm siCqariT?

66. 5.62-e suraTze 4 kg masis A bloki da 6kg


masis B bloki umniSvnelo masis ZafiTaa

gadabmuli. A blokze moqmedebs FA =(12n) i

Zala, xolo B blokze _ FB =(24 n) i Zala. risi


tolia Zafis daWimuloba?

moZrav wertilze sami Zala moqmedebs. ori

Zalaa F1 = (2 n) i + (3 n) j + (2 n) k da F2 = (5 n)

i + (8 n) j + (2 n) k . risi tolia mesame Zala?

63.

muSa

yuTs

TokiT

qarxnis

iatakze

miaTrevs (sur. 5.61). muSa Tokze F=450n


ZaliT moqmedebs. Toki horizontalisadmi

= 38 kuTxiTaa daxrili, xolo iataki yuTze


f = 125 n ZaliT, moZraobis sawinaaRmdego
mimarTulebiT moqmedebs. gamoTvale yuTis

sur. 5.62. amocana 66.

67.

5.63

suraTze

naCvenebia

xaxunisgan

Tavisufal, 1=30 daxril zedapirze mdebare


yuTi (m1=3 kg). es yuTi umniSvnelo masis TokiT

2=60 daxril zedapirze mdebare meore


yuTTanaa mibmuli (m2=2 kg). bloki xaxunisgan
Tavisufalia da umniSvnelo masa aqvs. risi
tolia Tokis daWimuloba?

aCqareba, Tu a) misi masaa 310 kg da b) misi wonaa

310 n.

sur. 5.63. amocana 67.

68. 15000 kg masis vertmfreni 4500 kg satvirTo


manqanas 1,4 m/wm2 aCqarebiT swevs. gamoTvale
a) haeridan vertmfrenze moqmedi, zeviT
mimarTuli tolqmedi Zala, b) vertmfrenisa

sur. 5.61. amocana 63.

da satvirTo manqanis damakavSirebeli bagiris

64. birTvi masSi moxvedrili moxetiale

daWimuloba.

neitronis gasaCereblad masze Zlieri Sina

69. 52 kg masis cirkis msaxiobi Tokze unda

gani ZaliT moqmedebs. es Zala, romelic


birTvebs

erTmaneTTan

`awebebs~,

birTvis

gareT daaxloebiT nulis tolia. davuSvaT,

1,4107m/wm

siCqariT

moZravi

neitroni

gavides, romelic gawydeba, Tu daWimuloba

425 n-s gadaaWarbebs. a) ra moxdeba, Tu msaxiobi


Toks uZravad Camoekideba? b) aCqarebis ra
sididiT aicilebs msaxiobi Tokis gawyvetas?

164

Zala da moZraoba

Tavi 5

70. 5.64 suraTze


naCvenebia m=4kg

moZraobs. risi tolia a) Tokis daWimuloba da

masis

75. 5.66 suraTze


m2=1 kg masis yuTze

12n sididis F Za

yuTi,

b) m2 masa?

ro

melzec xuTi Zala


moqmedebs. Zalebis
sidideebia: F1=11n,

la moqmedebs. Za

F2=17n,
F2=3n,
F4=14n da F5=5n,
xolo 4=30. mo

la
sur. 5.64. amocana 70.

Zebne yuTis aCqarebis a) erTeulovan-veqto


ruli Canaweri, b) sidide da g) kuTxe x RerZis
dadebiTi mimarTulebisadmi.

daxrili sibrtyis

sur. 5.66. amocana 75.

gaswvrivaa mimarTuli. yuTi TokiT iatakze


dadebul m1=3kg masis meore yuTTanaa dakav
Sirebuli. iataki, sibrtye da bloki xaxunisgan
Tavisufalia, xolo blokisa da Tokis masa

71. 3 kg masis y RerZis dadebiTi mimarTulebiT


3 m/wm2 aCqarebiT moZrav sxeulze ori Zala
moqmedebs. Tu erTi Zala x RerZis dadebiTi
mimarTulebiT moqmedebs da aqvs 8 n sidide,
maSin risi tolia meore Zalis sidide?

72.

=37 kuTxiT

umniSvneloa. risi tolia Tokis daWimuloba?

76. 100 kg masis yuTi satvirTo liftis iatakze


Zevs. t=0 momentSi lifti Senobis pirveli
sarTulidan moZraobas iwyebs da 8 wamis Semdeg
bolo sarTulze adis. 5.67 suraTze naCvenebia

kosmosuri

liftis siCqaris droze damokidebulebis

erT-erT

grafiki. risi tolia a) liftze moqmedi Zalis

Tanamgzavrs, kalistos uaxlovdeba. Tu misi

Fl sidide, b) liftis iatakidan yuTze moqmedi

Zrava gamoimuSavebs zeviT mimarTul 3260 n

Zalis mimarTuleba (zeviT Tu qveviT), rodesac

Zalas, maSin xomaldi Tanabari siCqariT eSveba.

t=1,8 wm? risi tolia g) Fl-is sidide da


d) mimarTuleba, rodesac t=4,4 wm? risi
tolia e) Fl-is sidide da v) mimarTuleba,
rodesac t=6,8 wm?

warmoidgine

xomaldi,

sadesanto

romelic

iupiteris

Tu motori gamoimuSavebs mxolod 2200 n


Zalas, maSin xomaldi qveda mimarTulebiT 0,39
m/wm2-iT Cqardeba. a) risi tolia xomaldis wona
kalistos zedapirTan axlos? b) risi tolia
xomaldis masa? g) risi tolia Tavisufali
vardnis

aCqareba

kalistos

zedapirTan

axlos?

73. m1 masis sxeuls


garkveuli

Zala

12 m/wm aCqarebas
aniWebs, xolo m2
masis sxeuls 3,3
2

sur. 5.67. amocana 76.

77. 5.68 suraTze daxril zedapirze mdebare

m/wm2 aCqarebas. ra
aCqarebas mianiWebs
Zala a) m 2 m 1 da
b)

m 2 +m 1

masis

sur. 5.65. amocana 74.

Tunuqis

WurWeli

(m1=1kg)

Tunuqis

meore WurWelTanaa

(m2=2kg)

sxeulebs?

bloki

mibmuli.
xaxunisgan

74. 5.65 suraTze naCvenebia m1=3 kg masis


konteineri, romelic m2 masis yuTTan

Tavisufalia

xaxunisgan Tavisufal blokze Semoxveuli

aqvs. zeviT mimar

TokiTaa dakavSirebuli. Tokisa da blokis

Tuli F=6n Zala

masebi

moqmedebs

umniSvneloa.

rodesac

konteineri

uZravi mdgomareobidan gamodis, is xaxunisgan


Tavisufal

zedapirze

1 m/wm

aCqarebiT

umniSvnelo

WurWelze,
melsac

da
masa

meore
ro
qveviT

sur. 5.68. amocana 77.

165
mimarTuli 5,5 m/wm2 aCqareba aqvs. risi tolia

a) motociklistze moqmedi Zalebis tolqmedi

a) Tokis daWimuloba da b) kuTxe?

da b) motociklidan motociklistze moqmedi

78. sxeuli liftis Werze damagrebul zam

Zala?

barian

kabinis

84. rodesac 17kn wonis avtomobili 3,66 m/wm2-

uZraobis dros saswori 65 n-s aCvenebs. risi

iT Cqardeba, risi tolia masze moqmedi Zale

tolia sasworis Cveneba, Tu kabina zeviT

bis tolqmedi?

sasworzea

Camokidebuli.

7,6 m/wm mudmivi siCqariT?


b) 7,6 m/wm siCqaris 2,4 m/wm2 SenelebiT?
moZraobs

a)

5.17

85. 85 kg masis adamiani paraSutiT xteba da


2,5 m/wm2 qveviT mimarTuli aCqarebiT vardeba.
paraSutis masaa 5 kg. a) risi tolia haeridan

suraTze me-2 Toksa da Wers Soris kuTxe me-

gaxsnil paraSutze moqmedi zeviT mimarTuli

2 Tokis sigrZis cvlilebiT SevcvaloT da

Zala? b) risi tolia adamianidan paraSutze

vuwodoT mas 2 (1-el Toksa da Wers Soris

moqmedi qveviT mimarTuli Zala?

79.

5.6

amocanis

amoxsnis

nimuSis

kuTxea 28). a) amocanis am nimuSSi mocemuli


monacemebis safuZvelze aage pirveli Tokis

T1

2-ze damokidebulebis
grafiki, rodesac 0<2<90. daaxloebiT risi
tolia T1-is a) maqsimaluri da b) minimaluri
daWimulobis

sidideebi?

aris

SesaZlebeli

g)

Tu

ara

es

maqsimaluri

fizikurad
sidide

da

d) minimaluri sidide?

86. 1400 kg masis reaqtiuli Zrava samgzavro


TviTmfrinavis
WanWikiTaa
davuSvaT,

korpusze

mimagrebuli
TiToeul

mxolod
(rogorc

WanWikze

sami
wesi).

datvirTis

erTi mesamedi modis. a) gamoTvale TiToeul


WanWikze moqmedi Zala, rodesac Tvimfrinavi
gafrenisTvis

emzadeba.

b)

frenis

dros

TviTmfrinavze moqmedebs Zala, romelic mas

80. gamoTvale 75 kg masis kosmosur xomald

zeviT mimarTul 2,6 m/wm2 aCqarebas aniWebs.

`reinjeris~ wona a) dedamiwaze, b) marsze,

gamoTvale

sadac g=3,8m/wm , da g) Ria kosmosSi, sadac

moqmedi Zala.

g=0. d) risi tolia `reinjeris~ masa TiToeul


mdebareobaSi?

TiToeul

WanWikze

amjerad

87. 12 kg masis javSnosani (cxoveli) sanadirod


tbis

gayinul,

xaxunisgan

Tavisufal

81. wertili im adgilze, sadac g=9,8 m/wm2,


22n-s iwonis. risi tolia wertilis a) wona
da b) masa iq, sadac g=4,9 m/wm2? risi tolia

zedapirze

misi g) wona da d) masa, Tu wertili imyofeba

sawyisi mdebareoba aTvlis saTaved miiCnie.

kosmosSi, sadac g=0?

cxoveli yinulze srials iwyebs, roca masze

82. 1,2106 kg masis kosmosuri xomaldi


varskvlavebis

sistemis

mimarT

uZrav

mdgomareobaSia. a) ra aCqareba dasWirdeba


xomaldis 0,1c siCqariT (c sinaTlis siCqarea

Serbis.

javSnosanis

sawyisi

siCqare, romlis sididea 5 m/wm, mimarTulia x


RerZis dadebiTi mimarTulebiT. javSnosanis

y RerZis dadebiTi mimarTulebis 17 n Zalis


qari

moqmedebs.

erTeulovan-veqtorul

CanawerSi, risi tolia javSnosanis a) siCqare


da b) mdebareoba 3 wm srialis Semdeg?

amoZravebas

88. 50 kg masis mgzavri liftiT moZraobs,

3 dReSi?

romelic pirveli sarTulidan moZraobas

b) risi tolia es aCqareba g-ebSi? g) ra Zalaa

iwyebs t=0 momentSi da bolo sarTulze 10 wm-

saWiro am aCqarebisTvis? d) Tu 0,1c siCqaris

is Semdeg adis. 5.69 suraTze naCvenebia kabinis

da

3108 m/wm-isa)

tolia

varskvlavebis

miRwevisas

sistemis

Zravebi

mimarT

gamorTes

(siCqare

Tanabaria), ra dro dasWirdeba xomalds 5


sinaTlis Tvis gasavlelad (manZili, romelsac
sinaTle 5 TveSi gaivlis)?

83. motocikli da 65 kg masis motociklisti


3 m/wm2 aCqarebiT horizontisadmi 10 kuTxiT
daxril zedapirze moZraoben. risi tolia

sur. 5.69. amocana 88.

166

Tavi 5

Zala da moZraoba

aCqarebis droze damokidebulebis grafiki.


aCqarebis dadebiTi sidideebi asaxavs mis zeda
mimarTulebas. rogoria liftis iatakidan
mgzavrze moqmedi maqsimaluri Zalis a) sidide
da b) mimarTuleba (zeviT Tu qveviT)? rogoria
iatakidan

mgzavrze

moqmedi

minimaluri

Zalis g) sidide da d) mimarTuleba? rogoria


mgzavridan

iatakze

moqmedi

maqsimaluri

Zalis e) sidide da v) mimarTuleba?

89. F Zalis moqmedebiT cdilob xaxunisgan


Tavisufal iatakze macivris gadaadgilebas.

F an horizontaluria (pirveli SemTxveva),


an kuTxiT daxrili (meore SemTxveva). a) risi

95. Tu 1 kg masis sxeuli mxolod F1 =(3 n) i +

+(4 n) j da F2 =(2 n) i +(6 n) j Zalebis zemo


qmedebiT Cqardeba, maSin risi tolia
tolqmedis a) erTeulovan-veqtoruli Cana
weri, b) sidide da g) x RerZis dadebiTi mimar

Tulebisadmi kuTxe? risi tolia a -s d) sidide


da e) kuTxe?

96. kosmosuri xomaldi mTvaridan, sadac g=1,6


m/wm2, vertikalurad frindeba. Tu afrenisas
xomaldis aCqarebaa 1 m/wm2, maSin ra sididis
ZaliT moqmedebs xomaldi pilotze, romelic
dedamiwaze 735 n-s iwonis?

ganmavlobaSi ubiZgeb? b) risi tolia es

97. laboratoriul eqsperimentSi Tavda


pirvelad uZravi eleqtroni (masa=9,111031
kg) 1,5 sm-is manZilze Tanabar aCqarebas
ganicdis da distanciis dasasruls 6106 m/wm

fardoba, Tu macivars garkveul d manZilze

siCqares aRwevs. risi tolia a) eleqtronis

ubiZgeb?

amaCqarebeli Zalis sidide da b) eleqtronis

tolia meore SemTxvevis Sesabamisi siCqaris


fardoba

pirveli

SemTxvevis

Sesabamis

siCqaresTan, Tu macivars garkveuli t drois

90. 1 kg masis sxeuli 4 m/wm2 aCqarebiT x RerZis


dadebiTi mimarTulebisadmi 160 kuTxiT
moZraobs.

sxeulze

ori

Zala

moqmedebs.

erTia F1 =(2,5 n) i +(4,6 n) j . risi tolia meore

wona?

98. gamoTvale 1,3104 kg masis raketis sawyisi,


zeviT mimarTuli aCqareba, Tu Zravis mier
warmoqmnili sawyisi zeviT mimarTuli Zalis

Zalis a) erTeulovan-veqtoruli Canaweri,

(biZgis) sididea 2,6105 n. ar ugulebelyo

b) sidide da g) kuTxe?

raketaze moqmedi mizidulobis Zala.

91. raketisa da misi sasargeblo tvirTis


saerTo masaa 5104 kg. ra sididisaa Zravis mier

99. 5.70a suraTze naCvenebia Werze Camo


kidebuli

konstruqcia.

is

liTonis

ori

warmoqmnili Zala (dartyma), rodesac raketa

nawilisgan (m1=3,5 kg da m2=4,5 kg) Sedgeba,

a) afrenis adgilis Tavze haerSi `hkidia~ da b)

romlebic

zeviT Cqardeba 20 m/wm2-iT?

TokiTaa gadabmuli. risi tolia a) qveda Tokis

92. 80 kg masis kaci 0,5 m simaRlis fanjridan


ezoSi xteba. gadmoxtomisas is muxlebs ar xris
da gaCerebisTvis 2 sm sWirdeba. a) risi tolia
misi saSualo aCqareba ezos miwis pirvelad
Sexebidan gaCerebamde? b) ra saSualo Sema
Cerebeli ZaliT moqmedebs Sida ezo?

erTmaneTze

umniSvnelo

daWimuloba da b) zeda Tokis daWimuloba? 5.70b


suraTze naCvenebia liTonis sami nawilisgan
Semdgari konstruqcia. ori maTganis masaa

m3=4,8 kg da m5=5,5 kg. zeda Tokis daWimulobaa


199 n. risi tolia g) qveda Tokis daWimuloba
da d) Sua Tokis daWimuloba?

93. 2 kn wonis motocikli 0-dan 88,5 km/sTmde 6 wamSi Cqardeba. risi tolia a) Tanabari
aCqareba da b) aCqarebis gamomwvevis Zalebis
tolqmedi?

94. davuSvaT, 5.14 suraTze sxeulebis masebia 2


kg da 4 kg. a) ra masa unda hqondes Camokidebul
sxeuls, raTa aCqareba maqsimaluri iyos?
rogori iqneba am SemTxvevaSi b) aCqarebis
sidide da g) Tokis daWimuloba?

masis

(a)

(b)

sur. 5.70. amocana 99.

167
100. 29 kg masis pingvini aRmosavleTisken
6 m/wm siCqariT moZraobs da didi farTobis
yinulze Serbis. yinulze curvis dros qari
pingvinze ucvleli sididis da mimarTulebis
ZaliT moqmedebs. 5.71 suraTze naCvenebia
yinulze curvis dros pingvinis mdebareobebi

1-wamian

SualedebSi.

RerZis

dadebiT

mimarTulebad arCeulia aRmosavleTi. pin


gvini yinuls pirvelad t=0 momentSi exeba.
rogoria

qaris

pingvinze

moqmedi

Zalis

a) sidide da b) mimarTuleba?

101. 0,2 kg masis Saiba gayinuli tbis zedapirze


2 m/wm siCqariT aRmosavleTisken micuravs.
risi toli unda iyos 0,5 wamis ganmavlobaSi
Saibaze moqmedi saSualo Zalis sidide da
mimarTuleba, raTa Saibis siCqare gaxdes
a) 5m/wm dasavleTisken da b) 5m/wm samxre
Tisken?

sur. 5.71. amocana 100.

Zala da moZraoba

bolidis usafrTxo moxveva rbolis dros xaxunzea damokidebuli. Zalian


swrafad moZraobis SemTxvevaSi, xaxuni ver asrulebs Tavis funqcias
da bolidi trasaze curdeba. adre mosaxvevSi Sesvlisas mrbolels
Zalian unda Seenelebina bolidi, dResdReobiT ki ukeTesi konstruqciis
Sedegad haeri bolids zemodan awveba da didi siGqaris SemTxvevaSic
mocurebis albaToba mcirea. qvemoT mimarTul biZgs uaryofiTi weva
ewodeba. uaryofiT wevas bolidis zemodan da qvemodan gamavali haeris
nakadi iwvevs. Tanamedrove rbolebSi uaryofiTi weva sakmaod Zlieria.
SesaZlebelia Tu ara amoyiravebuli bolidis Werze gatareba?
pasuxs am TavSi SeityobT

6.1. ra aris fizika?


mocemul TavSi yuradRebas sami saxeobis Zalas mivapyrobT. esenia xaxunis, wevis da
centriskenuli Zalebi. indianapolis-500-sTvis sarbolo manqanis momzadebisas inJinerma samive
saxeobis Zala unda gaiTvaliswinos. saburavebze moqmedi xaxunis Zala gadamwyvet zegavlenas
axdens manqanis aCqarebaze, rodesac piloti pit-stopidan gamodis an mosaxvevSi Sedis. haeridan
manqanaze moqmedi wevis Zala minumamde unda Semcirdes, winaaRmdeg SemTxvevaSi manqana bevr
sawvavs moixmars da pit-stopSi Sesvla maleve mouwevs (pit-stopSi 14 wamiT gaCerebac ki pilots
rbolis wagebad SeiZleba daujdes). centriskenul Zalas didi mniSvneloba mosaxvevebSi aqvs
(arasakmarisi centriskenuli Zalis SemTxvevaSi manqana kedels Seejaxeba).
Cvens ganxilvas xaxunis ZalebiT viwyebT.

6.2. xaxuni
xaxuni Cveni yoveldRiuri cxovrebis ganuyofeli nawilia. maTTvis winaaRmdegobis gawevis
gareSe yvela moZravi sagani gaCerdeboda. avtomobilSi moxmarebuli sawvavis 20% Zravasa da
transmisiaSi arsebuli xaxunis winaaRmdeg gamoiyeneba. meores mxriv, xaxunis ararsebobis
SemTxvevaSi avtomobili saerTod ver imoZravebda da, ufro metic, fexiT an velosipediT
gadaadgilebac ki SeuZlebeli iqneboda. ver daviWerdiT fanqars da, Sesabamisad, verc
davwerdiT. WanWikebi da lursmnebi gamousadegarebi gaxdeboda, moqsovili tansacmeli nawilnawil daiSleboda da kvanZebic ki TavisiT gaixsneboda.
amjerad Cven SevexebiT mSral, myar zedapirebs Soris moqmed xaxunis Zalebs, rodesac zedapirebi

168

6.2. xaxuni

169

erTmaneTisadmi uZravni arian an mcire siCqariT moZraoben.


CavataroT sami martivi eqsperimenti:

1. wigni grZel, horizontalur zedapirze gavacuroT. rogorc


mosalodnelia, wigni Seneldeba da Semdeg gaCerdeba. es
niSnavs, rom wigns mxebi zedapiris paraleluri da sakuTari
(a)

siCqaris

sawinaaRmdego

mimarTulebis

mqone

aCqareba

aqvs. niutonis meore kanonidan gamomdinare, wignze mxebi


zedapiris paraleluri da misi siCqaris sawinaaRmdego
mimarTulebis Zala moqmedebs. es aris xaxunis Zala.
moZraoba
ar gvaqvs

(b)

2. wigns horizontalurad ubiZgeT, raTa man mxebi zedapiris


gaswvriv mudmivi siCqariT imoZraos. SeiZleba Tu ara Tqveni
Zala wignze moqmedi erTaderTi horizontaluri Zala iyos?
ara, vinaidan aseT SemTxvevaSi wigni aCqardeba. niutonis
meore kanonidan gamomdinare, wignze meore Zala moqmedebs,
romelic Tqveni Zalis sawinaaRmdego mimarTulebis da

(g)

igive sididisaa. maSasadame, Zalebi erTmaneTs awonasworebs.


wignze moqmedi meore Zala xaxunisaa da is mxebi zedapiris
paraleluria.

3. mZime yuTs horizontalurad ubiZgeT. yuTi ar moZraobs.


niutonis meore kanonidan gamomdinare, yuTze meore Zala

(d)

moqmedebs da Tqvens Zalas ewinaaRmdegeba. ufro metic,


es Zala Tqvens sawinaaRmdegod aris mimarTuli da igive
aCqareba

sididisaa, radgan Zalebi erTmaneTs awonasworebs. yuTze


moqmedi meore Zala kvlav xaxunis Zalaa. Semdeg scadeT
da yuTs ufro Zlierad ubiZgeT. yuTi kvlav ar moZraobs.

(e)

cxadia, xaxunis Zalis sidide Seicvala da Zalebi kvlav


erTmaneTs awonasworebs. amjerad mTeli Tqveni Zala CarTeT
mudmivi
siCqare

maqsimaluri sidide aqvs da Tu am sidides gadaaWarbebT,


yuTi amoZravdeba.

(v)
fs-is maqsimaluri mniSvneloba

xaxunis Zalis
sidide

saqmeSi. yuTi moZraobas iwyebs. maSasadame, xaxunis Zalas

fk miaxloebiT
mudmivia

moZraobis
dasawyisi
(z)

6.1 suraTze naCvenebia zemoT aRwerilis msgavsi mdgomareoba.


6.1a suraTze bloki magidaze Zevs da

Fg mizidulobis Zalas

FN drekadobis
Zala awonasworebs. 6.1b suraTze gamosaxul

blokze F Zala moqmedebs da mas marcxnisken ubiZgebs.

sapasuxod f s xaxunis Zala marjvniskenaa mimarTuli da Zalas

awonasworebs. f s Zalas statikuri xaxunis Zala ewodeba.


bloki ar moZraobs.

sur. 6.1. a) uZrav blokze moqmedi 6.1g da 6.1d suraTebze naCvenebia, Tu ra xdeba, rodesac Tqven
Zalebi. b)-d) blokze modebul
gare Zalas f s statikuri xaxunis
Zala awonasworebs. -is zrdasTan
erTad fs Zalac izrdeba, vidre fs
garkveul maqsimalur mniSvnelobas
SeiZens. e) amis Semdeg bloki
is mimarTulebiT Cqardeba. v) Tu
bloki mudmivi siCqariT moZraobs,
maSin F Zala kvlav im maqsimalur
mniSvnelobamde Semcirdeba, rome
lic blokze iyo modebuli amoZra
vebamde. z) a)-v) movlenebis eqsperi
mentuli Sedegebi.

mier modebuli Zala izrdeba. Tavdapirvelad

f s statikuri

xaxunis Zalis sidide izrdeba da bloki uZravia. rodesac


Tqveni Zala garkveul sidides miaRwevs, bloki marcxnisken
aCqarebas iwyebs (6.1e). am SemTxvevaSi xaxunis Zala moZraobas
ewinaaRmdegeba da mas

f k kinetikuri xaxunis Zala ewodeba.

Cveulebriv, moZraobis dros moqmedi kinetikuri xaxunis


Zalis sidide moZraobis ararsebobis dros moqmedi statikuri
xaxunis Zalis sidideze metia. aqedan gamomdinare, Tu gsurT,
rom bloki zedapirze mudmivi siCqariT gadaadgildes, maSin

170

Tavi 6

Zala da moZraoba

moZraobis dawyebisas modebuli Zalis sidide unda SeamciroT.


6.1z suraTze naCvenebia eqsperimentis Sedegebi, rodesac
moZraobis

dawyebamde

blokze

modebuli

Zala

nel-nela

gaizarda. yuradReba miaqcieT, rom Zalis Semcireba blokis

(a)

mudmivi siCqariT moZraobisTvis aris saWiro.


xaxunis Zala sxeulebis zedapirebis atomebs Soris moqmedi
Zalebis veqtoruli jamia. Tu gaprialebuli da kargad
gawmendili zedapirebis mqone liTonebs vakuumSi erTmaneTTan
(b)

mivaaxlovebT, isini erTmaneTze ar gasrialdeba, vinaidan


erT zedapirze ganlagebuli mravali atomi meore zedapirze

sur. 6.2. srialis xaxunis me

ganlagebul mraval atomTan urTierTqmedebs, zedapirebi

qanizmi. a) zeda zedapiri qveda


zedapirze marjvnisken misria
lebs. b) naCvenebia civi SeduRebis
ori adgili. SenaduRi nakerebis
garRvevisa da moZraobis gagrZe
lebisTvis Zalaa saWiro.

wamierad

civad

SeduRdebian

da

liTonis

erTi

naWeri

warmoiqmneba. specialurad gaprialebuli dagraduirebuli


Suasadebebis erTmaneTTan miaxloebisas (haerSi),

atomebs

Soris kontaqti naklebia, magram Suasadebebi erTmaneTs myarad


ekroba da maTi gancalkeveba mxolod specialuri xelsawyoTi

SeiZleba. Cveulebriv pirobebSi atomTa Soris mWidro kontaqti ar xdeba, vinaidan Zalian
gaprialebuli zedapiris mqone liTonic ki atomur skalaze ar aris idealurad swori. ufro
metic, yoveldRiuri sagnebis zedapirebze Jangis da sxva gamWuWyianeblebis fenebia dadebuli
da civi SeduRebis albaTobac mcirea.
ori Cveulebrivi zedapiris erTmaneTTan miaxloebisas, mxolod SemaRlebuli wertilebi exeba
erTmaneTs. Sexebis realuri, mikroskopuli farTobi xilul, makroskopul farTobze daaxloebiT

104-jer mcirea. miuxedavad amisa, Sexebis bevri wertili mainc ganicdis civ SeduRebas. SeduRebis
Sedegad statikuri xaxuni Cndeba da modebuli Zala zedapirebis erTmaneTze gasrialebas
cdilobs.
rodesac modebuli Zala sakmarisad didia, SenaduRi nakerebi irRveva damoZraobasTan erTad
SemTxveviTi Sexebis adgilebi Cndeba (sur. 6.2). moZraobis sawinaaRmdego

fk

kinetikuri xaxunis

Zala SemTxveviTi Sexebis mraval adgilze moqmedi Zalebis veqtoruli jamia.


zedapirebs Soris ufro myari kontaqtis dros, civi SeduRebis wertilebis raodenoba metia da
zedapirebis erTmaneTisadmi gacureba met Zalas moiTxovs. Sesabamisad,

f s statikuri xaxunis

Zalis maqsimaluri mniSvneloba ufro metia. zedapirebis srialisas wamieri civad SeduRebis
wertilebis raodenoba metia da, maSasadame,

f k kinetikuri xaxunis Zalis sididec izrdeba.

xSirad erTi zedapiris meoreze srials, biZgebi axlavs Tan, vinaidan zedapirebi erTmaneTs
ekroba. msgavsi moZraobisas wripinis an RrWialis xma ismis. magaliTad, saburavebis xma mSral
trasaze damuxruWebisas, frCxilebis moZraoba carciT gasvril dafaze an daJanguli karebis
gaReba. ar aris aucilebeli xma arasasiamovno iyos, magaliTad violinos xemis simze gasmac
gamodgeba.

6.3. xaxunis Tvisebebi


eqsperimentis Tanaxmad, rodesac

F Zala mSrali da gaupoxavi sxeulis igive mdgomareobaSi

myof zedapirze gasrialebas cdilobs, Sedegad miRebul xaxunis Zalas sami Tviseba aqvs:
pirveli Tviseba. Tu sxeuli ar moZraobs, maSin

f s statikuri xaxunis Zala da F Zalis

zedapirisadmi paraleluri komponenti erTmaneTs awonasworebs. Zalebi sididiT tolia,


xolo mimarTulebiT urTierTsawinaaRmdegoa.

6.3. xaxunis Tvisebebi


meore Tviseba.

171

f s Zalis fs,max maqsimaluri mniSvnelobaa:

fs,max=sFN

(6.1)

sadac s aris statikuri xaxunis koeficienti, xolo FN - zedapiridan sxeulze moqmedi


drekadobis Zala. Tu

F Zalis zedapirisadmi paraleluri komponenti fs,max mniSvnelobaze metia,

maSin sxeuli zedapiris gaswvriv srials iwyebs.


mesame Tviseba. Tu sxeuli zedapiris gaswvriv srials iwyebs, xaxunis Zala fk mniSvnelobamde
swrafad mcirdeba:


f k = k F N
(6.2)

sadac k aris kinetikuri xaxunis koeficienti. amis Semdeg, 6.2 formuliT mocemuli f k
kinetikuri xaxunis Zala moZraobas ewinaaRmdegeba.
xaxunis Zalis meore da mesame TvisebebSi moyvanili FN drekadobis Zalis sidide gviCvenebs, Tu
ramdenad Zlierad awveba sxeuli zedapirs. niutonis mesame kanonidan gamomdinare, rac ufro
metia dawola, miT ufro metia FN. pirveli da meore Tvisebebi erTaderT

F Zalas axasiaTebs,

magram isini sxeulze modebuli ramdenime Zalis tolqmedsac miesadageba. 6.1 da 6.2 formulebis
veqtoruli Cawera SeuZlebelia, radgan
srials ewinaaRmdegeba, xolo

f s da f k Zalebi yovelTvis zedapiris paraleluria da

FN drekadobis Zala zedapirisadmi perpendikularulia.

s da k koeficientebs erTeuli ar gaaCnia da isini eqsperimentis saSualebiT ganisazRvreba.


maTi mniSvneloba sxeulis da zedapiris maxasiaTeblebzea damokidebuli da amitom xSirad
moixseniebian windebul `Soris~-Tan erTad. magaliTad: `kvercxsa da tefloniT dafarul patara
qvabs Soris s-is mniSvnelobaa 0,04, xolo kldeebze sacoc fexsacmelsa da kldes Soris - 1,2~.
vuSvebT, rom k-is mniSvneloba sxeulis srialis siCqareze damokidebuli ar aris.

sakontrolo wertili 1. bloki zedapirze Zevs. a) ra xaxunis Zala moqmedebs blokze


zedapiridan? b) Tu blokze 5n horizontaluri Zala moqmedebs, magram bloki uZravia,
ra xaxunis Zala moqmedebs blokze? g) Tu blokze moqmedi statikuri xaxunis Zalis fs,max

maqsimaluri mniSvnelobaa 10n, imoZravebs Tu ara bloki masze 8n horizontaluri Zalis


modebisas? d) gaeciT igive SekiTxvas pasuxi, Tu blokze modebuli Zalaa 12n. e) ra xaxunis
Zala moqmedebs g) SekiTxvis SemTxvevaSi?

6.1

amocanis amoxsnis nimuSi


avariuli damuxruWebis dros borblebi ar
brunavs da manqana gzis gaswvriv srialdeba.
saburavis nakuwebi da gzis safaris patara
gamdnari

nawilebi kvals

toveben

da

es

(a)

cxadyofs, rom srialis dros civi SeduReba


moxda. 1960 wels, inglisis M1 trasaze,
iaguarma 290m sigrZis kvali datova da
rekordi daamyara (6.3a suraTi). davuSvaT

k=0,6

da

damuxruWebis

dros

manqanis

aCqareba mudmivi iyo. ra siCqariT moZraobda


manqana borblebis gaCerebis momentSi?
amoxsna:

vinaidan

aCqarebas

mudmivad

(b)

miviCnevT, 2.1 cxrilSi mocemuli formulebis


gamoyenebiT 0 sawyisi siCqare SegviZlia
davadginoT. modiT 2.16 formulis gamoyeneba

sur. 6.3. a) manqana marjvnisken misrialebs da 290mis gavlis Semdeg Cerdeba. b) Tavisufali sxeulis
grafiki manqanisTvis

172

Zala da moZraoba

Tavi 6

vcadoT da davuSvaT, rom manqana x RerZis

6.2 formulidan gamomdinare, xaxunis Zalis

dadebiTi mimarTulebiT moZraobda:

sididea fk=kFN , sadac FN aris gzidan manqanaze

2 = 0 2 +2a(x-x 0 )

(6.3)
Cven ukve viciT, rom x-x0 gadaadgileba 290mia, saboloo siCqared 0-s miviCnevT da 0-is
gamoTvla gvsurs. manqanis a aCqareba CvenTvis
ucnobia.

a-s gamoTvlisTvis gaviTvaliswinoT, rom Tu


manqanaze haeris moqmedebas ugulvebelvyofT,
maSin a aCqarebas mxolod gzidan manqanaze
moqmedi

moqmedi drekadobis Zala. vinaidan manqana


vertikalurad ar Cqardeba, 6.3b suraTidan
da niutonis meore kanonidan gamomdinare
Zala manqanaze moqmedi

FN

Fg mizidulobis Zalis

tolia. aqedan gamomdinare, FN=mg.

amjerad 6.4 formula a-sTvis amovxsnaT da fk-s


nacvlad fk=kFN=kmg CavsvaT:

f k kinetikuri xaxunis Zala iwvevs,

a = mk =

kmg
m = kg,

romelic manqanis moZraobis sawinaaRmdegod

minus niSani asaxavs, rom aCqareba x RerZis

aris mimarTuli (6.3b suraTi). Zalas da

uaryofiTi

aCqarebas Soris kavSiri niutonis meore

mimarTulebis sawinaaRmdegoa. amis Semdeg,

kanonis (ft,x=max) saSualebiT Caiwereba:

f k =ma
xaxunis

Zalis

mimarTulebas

da 0-sTvis amovxsnaT:

0 =

gamosaxuli

qali

= 58 m/w = 210 km/sT

(pasuxi)

6.2

amocanis amoxsnis nimuSi


suraTze

siCqaris

formuliT SevcvaloT, gavixsenoT, rom =0

(6.4)

asaxavs.

6.4a

anu

6.3 formulaSi Sesuli a zemoT miRebuli

sadac m aris manqanis masa. minus niSani


kinetikuri

mimarTulebisaa

m=75kg

masis datvirTul marxils horizontalur


zedapirze

mudmivi

siCqariT

miacurebs.

marxilis kavebsa da Tovls Soris k kinetikuri


xaxunis koeficientia 0,1, xolo kuTxea 42.
a) ra

T Zala moqmedebs Tokidan marxilze?

amoxsna:

1. vinaidan

marxili

mudmivi

siCqariT

moZraobs, misi aCqareba nulis tolia.

(a)

2. aCqarebas Tovlidan marxilze moqmedi f k


kinetikuri xaxunis Zala uSlis xels.

3. marxilis aCqarebisa da masze moqmedi


Zalebis

dakavSireba

kanoniT SeiZleba ( Ft

niutonis

= ma ).

meore

marxili da tvirTi

6.4b suraTze naCvenebia marxilze moqmedi

Fg mizidulobis
Zala da

Tovlis zedapiridan moqmedi FN drekadobis


Zalebi, maT Soris

(b)

Zala. am ZalebisTvis niutonis meore kanoni


(imis gaTvaliswinebiT, rom

a =0) gvaZlevs:

(6.5)

6.5 formulas pirdapir T -sTvis ver amovxsniT,


vinaidan sxva veqtorebi ar viciT. maSasadame,
es formula 6.4b suraTze gamosaxuli x da

sur. 6.4. a) qali datvirTul marxils Tovlian


zedapirze mudmivi siCqariT miacurebs;
b) datvirTuli marxilisTvis Tavisufali sxeulis
grafiki.

173

6.3. xaxunis Tvisebebi


y RerZebis gaswvrivi komponentisTvis unda

FNdrekadobis Zalis sididezea damokidebuli.

Caiweros:

T x +0+0f k =0

maSasadame, SekiTxvaze pasuxis gacemisTvis

FN-sa da T-s Soris kavSiri unda davadginoT.

anu

amoxsna: 6.2 formulidan gamomdinare fk sidide

Tcos k F N =0

(6.6)

am formulaSi 6.2 formulis gamoyenebiT fk-s


nacvlad kFN CavsviT. y RerZisTvis gveqneba:

Ty +F N F g +0=0

es kavSiri 6.7 formuliT gamoisaxeba. 6.7


formula Semdegi saxiT gadavweroT:

F N=mgTsin
rom T-s

yuradReba

Tsin +F N mg=0,
sadac Fg-is nacvlad mg CavsviT.

(6.7)

6.6 da 6.7 formulebSi ori ucnobia - T da FN.

Tovlidan marxilze moqmedi maRla mimarTuli


Zala naklebia). vinaidan fk=kFN , amitom fk
mcirdeba.

T-s dasadgenad jer 6.6 formula FN-sTvis

sakontrolo

unda amovxsnaT da Semdeg miRebuli Sedegi 6.7

gamosaxul yuTze 10n sididis

formulaSi CavsvaT:

moqmedebs, magram

Semdeg

k mg
T=
cos+ksin
(0,1)(75kg)(9,8m/w2)
=
cos42 +(0,1)(sin42)
= 91 n

gazrdis

SemTxvevaSi FN mcirdeba (Tokis moqaCvisas

anu

(6.8)

miaqcieT,

F2

wertili
yuTi

vertikaluri

2.

suraTze

F1 Zala

uZravia.
Zala

amis

zrdas

iwyebs. vidre yuTi gasrialdeba, a) yuTze


moqmedi xaxunis Zala, b) zedapiridan
(pasuxi)

b) Tu qali Toks ufro Zlierad eqaCeba da

T Zala 91n-ze metia, fk xaxunis Zala metia,


naklebia Tu igive?

yuTze moqmedi drekadobis Zala da g)


yuTze moqmedi statikuri xaxunis Zalis

fs,max maqsimaluri mniSvneloba izrdeba,


mcirdeba

Tu

igive rCeba?

amocanis amoxsnis nimuSi


6.5a suraTze naCvenebia kuTxiT daxrili

6.3
moneta

wigni da masze uZravad mdebare m masis


moneta. kuTxis 13-mde gazrdisas mone
ta

Camosrialebis

zRvarzea

anu

am

kuTxis umniSvnelod gazrdac ki monetis

(a)

Camosrialebas gamoiwvevs. risi tolia wignsa


da monetas Soris s

statikuri xaxunis

koeficienti?
amoxsna: wigns rom xaxunisgan Tavisufali
moneta

zedapiri hqondes, moneta nebismieri daxris


SemTxvevaSi

Camosrialdeboda,

vinaidan

masze mizidulobis Zala moqmedebs. aqedan


gamomdinare,

fs

monetaze

xaxunis

Zala

moqmedebs da mis moZraobas xels uSlis.


garda amisa, vinaidan moneta Camosrialebis
zRvarzea, xaxunis Zalis sidide maqsimaluria
da

mimarTulia

gaswvriv.

6.1

maRla,

wigniszedapiris

formulidan

gamomdinare

fs,max=sFN , sadac FN aris wignidan monetaze


moqmedi

drekadobis

Zala.

gvaZlevs:

fs=fs,max= sFN ,

zemoTqmuli

(b)

sur. 6.5. a) wignze mdebare moneta Camosrialebis


zRvarzea. b) Tavisufali sxeulis grafiki mone

tisTvis. naCvenebia monetaze moqmedi sami Zala. Fg


mizidulobis Zala daSlilia x da y RerZebis gaswvriv
komponentebad da maTi mimarTulebebi amocanis
amoxsnas amartivebs. Fgsin komponenti monetas
Camosrialebisken ubiZgebs.
Fgcos komponenti
monetas wignze aCerebs.

174

Zala da moZraoba

Tavi 6

komponentebisTvis CavweroT. Fg-s nacvlad mg

saidanac viRebT:

f
s= s
FN


am

formulis

(6.9)
fs

gamoTvlisTvis

FN

da

CavsvaT da x RerZisTvis miviRebT:

fs + 0 mgsin =0
anu

mniSvnelobebi gvesaWiroeba. gavixsenoT, rom

moneta Camosrialebis zRvarzea, uZravia da

y RerZisTvis gveqneba:
0 + FN mgcos = 0

misi

a aCqareba nulis tolia. aCqareba da

monetaze moqmedi Zalebi niutonis meore


kanonis saSualebiT SegviZlia erTmaneTTan
davakavSiroT.

6.5b

suraTze

gamosaxulia

Tavisufali sxeulis grafiki monetisTvis

da Cans, rom monetaze f s xaxunis Zala,

FN drekadobis Zala da mg sididis Fg


mizidulobis Zala moqmedebs. niutonis meore
kanonidan gamomdinare gvaqvs:

fs da FN

f s + FN + Fg =0

(6.10)

sidideebis gamoTvlisTvis, 6.10

formula 6.5b suraTze gamosaxuli koor


dinatTa sistemis x da y RerZebis gaswvrivi

fs = mgsin

(6.11)

anu

FN = mgcos

(6.12)

6.11 da 6.12 formulebi 6.9 formulaSi CavsvaT


da miviRebT:

s=

mgsin
,
mgcos

(6.13)

saidanac gamomdinareobs, rom:

s=tg13=0,23

(pasuxi)

s-is misaRebad kuTxis gazomva saWiro ar


aris. Tqven SegiZliaT 6.5a suraTze naCvenebi
ori sigrZe gazomoT da Semdeg 6.13 formulaSi

tg-s nacvlad h/d CasvaT.

6.4. wevis Zala da saboloo siCqare


yvelaferi, rasac dineba SeuZlia, siTxea, iqneba es airi
Tu

Txevadi

Soris

nivTiereba.

fardobiTi

rodesac

siCqare

siTxesa

arsebobs

da

(sxeuli

sxeuls

moZraobs

siTxeSi an siTxe sxeulSi gadis), sxeulze fardobiTi


moZraobis sawinaaRmdego da sxeulisadmi siTxis moZraobis
mimarTulebis
Cven

D wevis Zala moqmedebs.

ganvixilavT

mxolod

iseT

SemTxvevebs,

rodesac

siTxe haeria, sxeuli blagvia (beisbolis burTiviT) da


ara pirwamaxuli (xelSubiviT), xolo fardobiTi moZraoba
imdenad swrafia, rom sxeulis ukan haeri turbulenturi
xdeba. aseT dros
erTmaneTs

D wevis Zala da fardobiTi siCqare

eqsperimentulad

gansazRvruli

wevis

sur. 6.6. moTxilamure ikuzeba,


kvercxis formas iRebs da misi ganivi
kveTis faqtiuri farTobi mcirdeba,
rac masze moqmedi haeris wevis Zalis
Semcirebas iwvevs.

koeficientis saSualebiT ukavSirdebian:

D= 1 CA 2 ,
2

(6.14)

sadac aris haeris simkvrive (masa moculobis erTeulze), xolo A - sxeulis ganivi
kveTis faqtiuri farTobi (

siCqaris perpendikularuli ganivi kveTis farTobi). C wevis

koeficientis mniSvneloba 0,4-dan 1-mde meryeobs da mocemuli sxeulisTvis mudmivi ar aris.


siCqaris mniSvnelovnad Secvlis dros C-s mniSvnelobac SeiZleba Seicvalos, Tumca Cven amgvar
garTulebebs mxedvelobaSi ar viRebT.
moTxilamureebma kargad ician, rom wevis Zala A-sa da 2-zea damokidebuli. maRali siCqaris
ganviTarebisTvis moTxilamure `kvercxis formas~ iRebs da A-s Semcirebis Sedegad D-sac
amcirebs.

6.4. wevis Zala da saboloo siCqare

175

D wevis Zala

rodesac blagvi sxeuli haerSi vardeba,

maRlaa mimarTuli. misi sidide sxeulis siCqaris zrdasTan


erTad TandaTanobiT izrdeba. maRla mimarTuli
qvemoT mimarTul

D Zala

Fg mizidulobis Zalas ewinaaRmdegoba. am

Zalebis da sxeulis aCqarebis erTmaneTTan dakavSireba kvlav


niutonis meore kanoniT SeiZleba, romelic y vertikaluri
RerZisTvis Semdegi saxiT Caiwereba:
(a)

(b)

(g)

sur. 6.7. haerSi vardnil sxeulze


moqmedi Zalebi a) vardnis dawyebisas
da b) odnav mogvianebiT, wevis Zalis
gaCenisas. g) wevis Zala izrdeba da
sxeulze moqmed mizidulobis Zalas
awonasworebs. amis Semdeg sxeuli
mudmivi siCqariT ecema.

D Fg = ma ,

(6.15)

sadac m aris sxeulis masa. 6.7 suraTze Cans, rom xangrZlivi


vardnis SemTxvevaSi D gautoldeba Fg-s. 6.15 formulidan
gamomdinare es niSnavs, rom a=0 da sxeulis siCqare aRar

izrdeba. amis Semdeg sxeulis siCqare mudmivia da mas t


saboloo siCqare aqvs.

t - s gamoTvlisTvis 6.15 formulaSi a=0 CavsvaT da 6.14


formulidan D aviRoT:
1 CA 2
t
2

Fg = 0

es formula gvaZlevs:

(6.16)

6.1 cxrilSi mocemulia t -s mniSvnelobebi zogierTi sagnisTvis.

cxrili

6.1

cxrili 6.1. saboloo siCqareebi haerSi


saboloo siCqare (m/wm)

manZilis 95% (m)a

paraSutisti paraSutis gaxsnamde

145
60

2500
430

beisbolis burTi

42

210

CogburTis burTi

31

115

kalaTburTis burTi

20

47

magidis CogburTis burTi

10

wvimis wveTi (1,5 mm radiusis)

7
5

6
3

sagani
tyvia

paraSutisti gaxsnili paraSutiT


a

es aris manZili, romelic sxeulma unda gaiaros saboloo siCqaris 95%-is ganviTarebisTvis.

6.14 formulaze dafuZnebuli gamoTvlebis mixedviT, katam daaxloebiT eqvsi sarTuli


unda ifrinos, raTa saboloo siCqare ganaviTaros. manamde Fg>D da qvemoT mimarTuli Zalis
moqmedebis Sedegad kata Cqardeba. meore paragrafidan gavixsenoT, rom Tqveni sxeuli aCqarebas
grZnobs da ara siCqares. vinaidan katac igives ganicdis, mas eSinia, fexebs da Tavs Sekecavs,
zurgs amozniqavs, A-s amcirebs, xolo t-s zrdis, rac dazianebis safrTxes ufro realurs xdis.

miuxedavad amisa, xangrZlivi vardnis SemTxvevaSi kata t siCqares ganaviTarebs, aCqareba qreba

da moSvebuli cxoveli saxsrebSi iSleba (am dros kata ciyvs emsgavseba). am dros A farTobi da
6.14 formulidan gamomdinare D wevac izrdeba. vinaidan D>Fg, kata Senelebas iwyebs da axal,

ufro mcire t siCqares iZens. saboloo siCqaris Semcireba miwaze daSvebisas dazianebis safrTxes
amcirebs. miwaze daSvebamde kata kvlav kecavs fexebs, raTa dacemisTvis moemzados.

176

Zala da moZraoba

Tavi 6

paraSutistebi xSirad Zalian didi simaRlidan xtebian.


1987 wels, paraSutistma gregori robinsonma SeniSna,
rom ufro qvemoT mfrinavi debi viliamsi mesame
paraSutists Seejaxa, goneba dakarga da paraSuts ver
xsnida. 4km simaRlidan momavalma robertsonma Tavi
qvemoT mimarTa, raTa A Semcirebuliyo, xolo qvemoT
mimarTuli siCqare maqsimaluri gamxdariyo. SeiZina
ra 320km/sT saboloo siCqare, man viliamss xeli staca
da gaSlilfrTebiani arwivis forma miiRo, raTa D
gazrdiliyo da viliamsis xelSi daWera SesaZlebeli
yofiliyo. dacemamde 10 wamiT adre robertsonma
viliamsis paraSuti gaxsna, Semdeg mas xeli gauSva da

sur. 6.8. paraSutisti gaSlilfrTebiani


arwivis formas iRebs, raTa haeris weva
maqsimaluri gaxdes

dacemamde 10 wamiT adre sakuTari paraSutis gaxsnac


moaswro. ugonod myofma viliamsma sakmaod mZime dazianebebi miiRo, magram gadarCa.

amocanis amoxsnis nimuSi


simaRlidan

Camovardnili

kata

97km/sT

saboloo siCqares iZens, Semdeg saxsrebSi


iSleba da A ormagdeba. risi toli iqneba axali

6.4
saboloo siCqarea t0 da tn, xolo ganivi kveTis

sawyisi da axali farTobia A0 da An, maSin 6.16


formula gvaZlevs:

saboloo siCqare?
amoxsna:

6.16

formulis

Tanaxmad,

katis

saboloo siCqare cxovelis ganivi kveTis A


farTobzea damokidebuli. Tu sawyisi da axali

amocanis amoxsnis nimuSi

es niSnavs, rom tn0,7 to anu axali saboloo


siCqare daaxloebiT 68 km/sT-ia.

6.5

R=1,5mm radiusis wvimis wveTi dedamiwidan


h=1200m simaRleze myofi Rrublidan ecema.
wveTisTvis wevis koeficienti C aris 0,6.

1) Fg=mg, sadac m aris wveTis masa; 2) wvimis

dauSviT, rom wvimis wveTi sferos formisaa.

w=m/V. maSasadame:L

wylis w simkvrivea 1000kg/m3, xolo haeris a


simkvrivea 1,2kg/m3.

wveTis moculobaa V=3 R3 da 3) wveTSi wylis


4

simkvrive masaa moculobis erTeulze anu

Fg = Vwg = 3 R3wg
4

zemoT miRebuli formula, A-s gamosaxuleba

a) risi tolia wveTis saboloo siCqare?


amoxsna: wvimis wveTi saboloo t siCqares
maSin SeiZens, rodesac mizidulobis Zala da

da monacemebi 6.16 formulaSi CavsvaT. a haeris


simkvrive da w wylis simkvrive erTmaneTSi ar
avurioT da miviRebT:

haeris wevis Zala erTmaneTs gaawonasworebs


da

aCqareba

nulis

toli

gaxdeba.

amis

Semdeg, niutonis meore kanonis da wevis


Zalis formulis daxmarebiT t-s gamoTvla
SesaZlebeli gaxdeba, magram 6.16 formula
yvelafers amartivebs.
6.16 formulis gamoyenebisTvis wvimis wveTis
ganivi kveTis faqtiuri A farTobi da Fg
mizidulobis Zala gvWirdeba. vinaidan wveTi
sferos formisaa, wris A farTobia (R2),
romlis radiusi sferos radiusis tolia.

Fg-s gamoTvlisTvis gamoviyenoT sami faqti:

=
= 7,4 m/w 27 km/sT
yuradReba
Rrublis

miaqcieT,
simaRle

ar

(pasuxi)
rom

gamoTvlebSi

dagvWirvebia.

6.1

cxrilidan gamomdinare, wvimis wveTi saboloo


siCqares ramdenime metris gavlis Semdeg
iZens.

6.5. Tanabari wriuli moZraoba

177

b) ra siCqare eqneba dacemamde wvimis wveTs


wevis Zalis ararsebobis SemTxvevaSi?
amoxsna: Tu vardnisas wevis Zala wveTis
siCqares

ar

amcirebs,

is

Tavisufali

vardnis aCqarebiT imoZravebs da 2.1 cxrilSi


moyvanili formulebi gamosadegi gaxdeba.
vinaidan viciT, rom aCqareba g-s tolia, sawyisi
siCqare nulia da xx0 gadaadgileba h-ia, -s
gamoTvlisTvis 2.16 formula gamoviyenoT:

=153 m/w 550 km/sT


sakontrolo

wertili

3.

(pasuxi)
dedamiwis

zedapirTan axlos wvimis didi wveTebis


siCqare mcire wveTebis siCqareze metia,
naklebia Tu igivea? dauSviT, rom wvimis
yvela wveTi sferos formisaa da maTi
wevis koeficientebic Tanabaria.

6.5. Tanabari wriuli moZraoba


4.7 paragrafidan gaixseneT, rom rodesac sxeuli wreze (an wriul rkalze moZraobs) mudmivi
siCqariT moZraobs, amgvar moZraobas Tanabarwriuli moZraoba ewodeba. am dros sxeuls
centriskenuli (wris centrisken mimarTuli) aCqareba aqvs, romlis sididea:

a=

2
R

(centriskenuli aCqareba),

(6.17)

sadac R aris wris radiusi.


modiT Tanabari wriuli moZraobis ori magaliTi ganvixiloT:

1. moZraoba manqaniT. Tqven manqanis ukana savarZlis centrSi zixarT da manqana swor gzaze
mudmivi siCqariT moZraobs. Semdeg mZRoli marcxniv uxvevs da wriul rkals Semowers. am dros
Tqven savarZlis marjvena mxareze gacurdebiT da mTeli mosaxvevis ganmavlobaSi fanjaras
aekrobiT. ra aris amis mizezi?
rodesac manqana wriul rkals Semowers, is Tanabarwriulad moZraobs. es niSnavs, rom manqanas
wris centrisken mimarTuli aCqareba aqvs. niutonis meore kanonidan gamomdinare, aCqarebas
Zala iwvevs. garda amisa, es Zala mimarTulia wris centrisken da maSasadame centriskenulia.
moyvanil magaliTSi centriskenuli Zala gzidan saburavebze moqmedi xaxunis Zalaa.
Tu manqanasTan erTad Tanabar wriul moZraobas ganicdiT, maSin centriskenuli Zala Tqvenzec
moqmedebs. savarZlidan Tqvenze moqmedi xaxunis Zala ar aris sakmarisad didi, raTa manqanasTan
erTad wriulad imoZraoT. aqedan gamomdinare, savarZeli Tqvens qvemoT curdeba da manqanis
marjvena fanjaras ejaxebiT. Semdeg fanjridan miRebuli biZgi saWiro centriskenul Zalas
qmnis da Tqven manqanis Tanabar wriul moZraobas uerTdebiT.

2. dedamiwis garSemo moZraoba. amjerad warmoidgineT, rom kosmosur xomald atlantisis


mgzavri xarT da dedamiwis garSemo moZraobisas kabinaSi tivtivebT. ra aris amis mizezi?
kosmosuri xomaldi da Tqven Tanabar wriul moZraobas asrulebT da wris centrisken mi
marTuli aCqarebebi gaqvT. niutonis meore kanonidan gamomdinare, am aCqarebebs centris
kenuli Zalebi iwveven. amjerad centriskenuli Zala dedamiwidan moqmedi mizidulobaa,
romelic dedamiwis centrisken aris mimarTuli.
orive zemoT moyvanil SemTxvevaSi, Tqven Tanabrwriulad moZraobT da Tqvenze centris
kenuli Zala moqmedebs, Tumca SegrZnebebi erTmaneTisgan gansxvavebulia. manqanaSi jdomis dros
fanjaras ekrobiT da Zalas grZnobT, xolo kosmosuri xomaldSi Zalis SegrZneba ar arsebobs.
ratom xdeba ase?
amgvari gansxvaveba ori centriskenuli Zalis bunebiTaa gamowveuli. manqanaSi centriskenuli
Zala Tqveni sxeulis im nawils waubiZgebs, romelic fanjaras ekroba, xolo kosmosur xomaldSi

178

Zala da moZraoba

Tavi 6

centriskenuli Zala dedamiwis mizidulobaa da is Tqveni


sxeulis yvela atomze moqmedebs. swored amitom sxeulis
arc erTi nawili masze moqmed Zalas ar SeigrZnobs (amgvar
mdgomareobas `uwonoba~ ewodeba, Tumca dasaxeleba ar
niSnavs, rom dedamiwa Tqvenze ar moqmedebs).
centriskenuli Zalis kidev erTi magaliTi 6.9 suraTzea
naCvenebi. hokeis Saiba mudmivi siCqariT wriulad moZraobs
da

masze

mibmuli

Toki

wris

centrzea

damagrebuli.

centriskenuli Zala radialurad centriskenaa mimarTuli


da Tokidan Saibaze moqmedebs. am Zalis gareSe Saiba wrfivad
gasrialdeboda da wreze ar imoZravebda.
yuradReba

miaqcieT,

rom

centriskenuli

Zala

ar

aris Zalis axali saxeoba. saxelwodeba ubralod Zalis


mimarTulebas asaxavs. centriskenuli Zala SeiZleba iyos
xaxunis Zala, mizidulobis Zala, manqanis fanjridan an

sur. 6.9. horizontalur, xaxunisgan

Tavisufal zedapirze R radiusis


wriuli traeqtoriiT da mudmivi
siCqariT moZravi hokeis Saibis
zed

xedi. Saibaze Tokidan T centri


skenuli Zala moqmedebs, romelic
mimarTulia Saibaze gamavali r ra
dialuri RerZis gaswvriv.

Tokidan moqmedi Zala da saerTod nebismieri saxis Zala. yvela SemTxvevaSi:


centriskenuli Zala sxeulis veqtoruli siCqaris da ara skalaruli siCqaris
mimarTulebas cvlis da ase aCqarebs sxeuls.
niutonis meore kanonidan da 6.17 formulidan (a = 2 /R) gamomdinare, centriskenuli Zalis F
sididea:

F=m

2
R

(6.18)

(centriskenuli Zalis sidide)

vinaidan siCqarea mudmivia, Zalis da aCqarebis sidideebic mudmivebia.


centriskenuli aCqarebis da Zalis mimarTuleba mudmivi ar aris. is sinusoidalurad icvleba
da yovelTvis wris centrisken aris mimarTuli. swored amitom, Zalis da aCqarebis veqtorebs
xSirad gamosaxaven r radialuri RerZis gaswvriv, romelic sxeulTan erTad moZraobs da 6.9
suraTis msgavsad wris centridan sxeulisken aris gadaWimuli. RerZi mimarTulia radiusis
gaswvriv centridan wrewirisaken, xolo aCqarebis da Zalis veqtori radialurad SigniT aris
mimarTuli.

amocanis amoxsnis nimuSi


igori saerTaSoriso kosmosuri sadguris
kosmonavtia. sadguri h=520km simaRleze

=7,6km/wm

mudmivi

siCqariT

dedamiwis

garSemo wriul orbitaze moZraobs. igoris m


masaa 79kg.

6.6
(7,6 103 m/w)2
6,37 106 m + 0,52 106 m

= 8,38 m/w2 8,4 m/w2

(pasuxi)

miRebuli pasuxi igoris yofnis simaRleze


Tavisufali vardnis aCqarebaa. Tu igori

a) risi tolia igoris aCqareba?


amoxsna: igori Tanabarwriulad moZraobs da,
maSasadame, 6.17 formuliT (a = 2/R) mocemuli
centriskenuli aCqareba aqvs. misi moZraobis
radiusia RE+h,

sadac RE

aris dedamiwis

radiusi (6,37 106 m). aqedan gamomdinare:

a=

2
2
=
R
RE + h

am

simaRleze

asvlis

ar

imoZravebs,

is

Semdeg

dedamiwis

orbitaze
centrisken

vardnas daiwyebs da misi aCqarebis sawyisi


mniSvneloba zemoT miRebuli pasuxis toli
iqneba. gansxvaveba imaSia, rom igori drois
nebismier

momentSi

traeqtoriis

mxebis

mimarTulebiTac moZraobs, vardnasTan erTad


gverdiTac

gadaadgildeba

da

dedamiwis

garSemo mrud traeqtorias Semowers.

179

6.5. Tanabari wriuli moZraoba


b) ra ZaliT moqmedebs dedamiwa igorze?


amoxsna:

Tanabarwriuli

moZraobis

gamo

igorze centriskenuli Zala moqmedebs. es


Zala dedamiwidan moqmedi
romelic

brunvis

Fg mizidulobaa,

centrisken

(dedamiwis

centrisken) aris mimarTuli. niutonis meore


kanonidan gamomdinare, am Zalis sididea:

amocanis amoxsnis nimuSi

Fg = ma = (79 kg)(8,38 m/wm2)



= 662n 660n
(pasuxi)
Tu igori h=520km simaRlis koSkze dadgeba,
sasworis Cveneba 660n iqneba, magram orbitaze
moZraobisas saswori da igori Tavisufal
vardnas erTdroulad ganicdian, kosmonavtis
fexi saswors ar awveba da Sesabamisad Cvenebac
nulia.

6.7

1901 wels Semdgari sacirko warmodgenisas,


alo

diavolom

rgolis

formis

trasaze

velosipediT gaiara (sur. 6.10a). davuSvaT


rgoli R=2,7m radiusis wre iyo. ra umciresi
siCqare unda hqonoda diavolos rgolis zeda
nawilSi, raTa qvemoT ar Camovardniliyo?
amoxsna: diavolos triuki warmovidginoT,
rogorc nivTieri wertilis Tanabari wriuli
moZraoba rgolSi. aqedan gamomdinare, rgolis
zeda nawilSi nivTier wertils 6.17 formuliT
mocemuli

a aCqareba aqvs, romelic rgolis

centrisken aris mimarTuli.


rgolis

zeda

nawilze

yofnisas

nivTier

wertilze moqmedi Zalebi 6.10b suraTze


gamosaxul Tavisufali sxeulis grafikzea

Fg mizidulobis Zala
da rgolidan
nivTier wertilze moqmedi FN drekadobis
naCvenebi.

Zala y RerZis gaswvriv, qvemoTaa mimarTuli.

niutonis meore kanoni y komponentebisTvis


gvaZlevs:

FN Fg = m(a)
da
rodesac

FN mg = m(2/R)
wertils

rgolTan

sur. 6.10. a) diavolos reklama da b) Tavisufali

(6.19)

sxeulis grafiki cirkis msaxiobisTvis.

kontaqtis

SenarCunebisTvis saWiro umciresi siCqare


aqvs, is rgolidan Camovardnis zRvarzea anu

velosipedis

FN=0. 6.19 formulaSi FN=0 CavsvaT, -sTvis

Camovardnis Tavidan acilebisTvis mxolod

amovxsnaT da Semdeg cnobili monacemebi

zemoT

SevitanoT:

saWiro.

= 5,1 m/w

masas

miRebuli

mniSvneloba
siCqaris

ar

aqvs,

gadaWarbebaa

sakontrolo wertili 4. `eSmakis bor


(pasuxi)

balze mudmivi siCqariT moZraobisas ra

rgolis zeda nawilSi 5,1m/wm-ze meti iqneboda

a aCqarebas da Tqvenze

moqmed FN drekadobis Zalas, rodesac

da Camovardnis safrTxe ar daemuqreboda.

a) umaRles wertils da b) udables wertils

yuradReba miaqcieT, rom diavolos da misi

CauvliT?

diavolo winaswar darwmunda, rom misi siCqare

mimarTuleba eqneba

180

Tavi 6

Zala da moZraoba

amocanis amoxsnis nimuSi

6.8

atraqcionebis gamobrZmedili moyvarulebic


ki fiTrdebian rotoris gagonebaze, romelic
sakuTari

centraluri

RerZis

garSemo

mrbunavi, didi, carieli cilindria (sur. 6.11).


atraqcionis dawyebamde adamiani cilindris
gverdiTi karidan Sedis da tiloTi dafarul
kedelTan

dgeba.

karebis

CaketvisTanave

cilindri brunvas iwyebs, xolo adamiani,


kedeli da iataki masTan erTad moZraobs.
garkveuli siCqaris ganviTarebis Semdeg iataki
uecrad vardeba, xolo cilindri brunvas
ganagrZobs.

gasaocaria,

magram

adamiani

dacemis nacvlad kedels ekroba, TiTqos


raRac uxilavi Zala akeTebs amas. mogvianebiT
iataki Tavis adgilze brundeba da cilindris
brunvac neldeba.
davuSvaT adamianis tansacmelsa da tilos

sur. 6.11. rotori gasarTob parkSi. naCvenebia

adamianze moqmedi Zalebi. centriskenuli Zala FN


drekadobis Zalaa, romliTac kedeli adamianze
moqmedebs.

Cven gvWirdeba siCqare, rodesac adamiani

Soris s statikuri xaxunis koeficientia 0,4,

dabla Cavardnis zRvarzea.

xolo cilindris R radiusia 2,1m.

Tavdapirvelad adamianze gamavali y verti

a) ra minimaluri siCqare unda hqondeT

kaluri RerZi gavavloT da Semdeg niutonis

cilindrsa da adamians, raTa iatakis gamoclis


Semdeg adamiani dabla ar Cavardes?
amoxsna: Tavdapirvelad davsvaT SekiTxva:
`ra Zala icavs adamians Cavardnisgan da
rogor ukavSirdeba es Zala siCqares, rodesac
adamiani

cilindris

centraluri

RerZis

garSemo wriulad moZraobs?. am SekiTxvaze

meore kanoni y komponentebisTvis Semdegi


saxiT CavweroT:

fs mg = m(0),
sadac m aris adamianis masa, xolo mg _

Zalis sidide. am formulaSi fs-is nacvlad

sFN maqsimaluri mniSvneloba CavsvaT da


miviRebT:

sFN mg = 0

pasuxis gasacemad sami faqti moviSvelioT:

1. adamianze moqmedi Fg mizidulobis Zala


mis qvemoT Cagdebas cdilobs, magram
am Zalas kedlidan moqmedi da maRla
mimarTuli xaxunis Zala ewinaaRmdegeba.

2. Tu adamiani Cavardnis zRvarzea, maRla


mimarTuli Zala sFN maqsimaluri mniS

vnelobis mqone

f s statikuri xaxunis

Zalaa, sadac FN aris cilindridan adamianze

Fg

anu

mg
FN =
s

(6.20)

Semdeg adamianze gamavali r radialuri RerZi


gavavloT da niutonis meore kanoni am RerZis
gaswvrivi komponentebisTvis CavweroT:

( R )

FN = m

(6.21)

FN-is nacvlad 6.20 formulis Casma da -sTvis


amoxsna mogvcems:

moqmedi drekadobis Zala.

3. drekadobis Zala cilindris centraluri


RerZisken horizontaluradaa mimarTuli
da, maSasadame, centriskenuli Zalaa, rac
wriuli traeqtoriiT moZraobs iwvevs.
centriskenuli aCqarebaa a=2/R da Zala
wris centriskenaa mimarTuli.

= 7,17 m/w 7,2 m/w

(pasuxi)

yuradReba miaqcieT, rom pasuxi adamianis


masaze damokidebuli ar aris da sumoistidan
dawyebuli

patara

bavSviT

damTavrebuli

yvelas SeuZlia rotoriT garToba.

181

6.5. Tanabari wriuli moZraoba


b) Tu adamianis masaa 49kg, ra centriskenuli

nebis mizezi is aris, rom adamiani aTvlis

Zala moqmedebs masze?

arainerciuli

amoxsna: 6.21 formulis Tanaxmad:


(7,17 m/w)2
2
FN = m
= (49 kg)
2,1 m
R

1200 n

sistemaa

da

am

sistemidan

gazomili Zala realuri ar aris.


sakontrolo wertili 5. Tu rotori
(pasuxi)

es Zala mimarTulia centraluri RerZisken,


magram adamians iseTi SegrZneba aqvs, TiTqos
masze moqmedi Zala radialurad centridan
moSorebiT aris mimarTuli. amgvari SegrZ

amocanis amoxsnis nimuSi

Tavdapirvelad arCavardnisTvis saWiro


minimaluri siCqariT moZraobs da Semdeg
Cqardeba, a)

f s -is, b) FN -is da g) fs,max-is

mniSvnelobebi izrdeba, mcirdeba Tu ar


icvleba?

6.9

6.12a suraTze gamosaxuli, m=600kg masis


bolidi R=100m radiusis wriul, brtyel
trasaze moZraobs. bolidis formisa da masze
damagrebuli frTebis gamo haeri qvemoT
mimarTuli

FL uaryofiTi weviT moqmedebs.

saburavebsa da trasas Soris statikuri xaxunis

0,75 (dauSviT, rom oTxive

koeficientia

(a)

saburavze moqmedi Zalebi identurebia).


a) Tu bolidi mosaxvevSi mocurebis zRvarzea,
rodesac misi siCqare 28,6m/wm-s aRwevs, ra

sididisaa FL ?
amoxsna: Cven

FL vertikaluri Zala bolidis

(b)

sur. 6.12. a) bolidi brtyel, uswormasworo


trasaze

mudmivi siCqariT gadaadgildeba. f s xaxunis Zala r

radialuri RerZis gaswvriv mimarTul centriskenul


Zalas uzrunvelyofs. b) Tavisufali sxeulis grafiki
bolidisTvis.

wriul horizontalur moZraobas da im faqts


unda davukavSiroT, rom bolidi mocurebis

es Zala simrudis centridan manqanis gavliT

zRvarzea.

gadaWimuli r radialuri RerZis uaryofiTi

Tavdapirvelad

moZraobasTan

horizontalur

dakavSirebuli

oTxi

faqti

mimarTulebisaa da 2/R sididis centriskenul

CamovweroT:

aCqarebas iwvevs. Zalasa da aCqarebas Soris

1. bolidze centriskenuli Zala moqmedebs,

kavSiri r RerZis gaswvrivi komponentebisTvis

vinaidan is wriul rkalze moZraobs. es

niutonis meore kanonis Caweris saSualebiT

Zala rkalis simrudis centrisken aris

davadginoT:

mimarTuli.

2. bolidze moqmedi erTaderTi horizon


taluri Zala trasidan saburavebze moqmedi
xaxunis Zalaa. maSasadame, centriskenuli
Zala xaxunis Zalaa.

3. vinaidan bolidi ar curdeba, xaxunis Zala

f s statikuri xaxunis Zalaa (sur. 6.12a).


4. bolidi mocurebis zRvarzea, amitom fs
Zalis mniSvnelobaa fs,max=sFN, sadac FN aris
trasidan bolidze moqmedi drekadobis
Zala.
6.12b

( R )

fs = m

(6.22)

fs-is nacvlad fs,max=sFN CavsvaT da miviRebT:


sFN = m

( R )
2

(6.23)

amis Semdeg bolidze moqmedi vertikaluri


Zalebi

ganvixiloT.

6.12b

suraTze,

FN

RerZis dadebiTi mimarTulebisken. Fg = mg

mizidulobis Zala da FL uaryofiTi weva


drekadobis

Zala

mimarTulia

maRla,

mimarTula qvemoT. y RerZis gaswvriv bolidis


aCqareba nulia, amitom y RerZis gaswvrivi

suraTze

gamosaxul Tavisufali
sxeulis grafikze f s xaxunis Zalaa naCvenebi.

komponentebisTvis niutonis meore kanoni ase


SeiZleba Caiweros:

182

Zala da moZraoba

Tavi 6

FN mg FL = 0

ZAalis Sefardeba ukve miRebul FL wevis Zalaze

FN = mg + FL

anu

(6.24)

(=28,6m/wm siCqareze) Semdegia:

(90 m/w)2
FL,90
=
(28,6 m/w)2
FL

amjerad SegviZlia ori RerZisTvis miRebuli


Sedegi gavaerTianoT. amisTvis 6.23 formulaSi

FN-is nacvlad 6.24 formula CavsvaT da FLsTvis amovxsnaT:

FL = m

2
g
sR

= (600 kg)

CavsvaT FL=663,7n da FL,90-sTvis amovxsnaT:

FL,90 = 6572 n 6600 n

(pasuxi)

aris Tu ara amgvari uaryofiTi weva sakmarisi

(28,6 m/w)2
9,8 m/w2
(0,75)(100 m)

= 663,7 n 660 n

(pasuxi)

bolidis Werze gatarebisTvis? Tavdapirvelad


gaviTvaliswinoT,

rom

bolidze

moqmedi

mizidulobis Zalaa

Fg = mg = (600 kg)(9,8 m/wm2)

b) uaryofiTi wevis FL sidide da wevis Zala

bolidis siCqaris kvadratzea damokidebuli

bolidis amotrialebis SemTxvevaSi uaryofiTi

(6.14 formula). maSasadame, uaryofiTi weva

weva 6600n sididis maRla mimarTuli Zalaa.

metia, rodesac manqana swrafad moZraobs.

es Zala 5880n sididis qvemoT mimarTul

ra sididisaa uaryofiTi weva 90m/wm siCqaris


SemTxvevaSi?

mizidulobis Zalas aWarbebs. maSasadame, bo


lids Teoriulad SeuZlia amotrialebulad

amoxsna: FL proporciulia -is. maSasadame,


2

=90m/wm siCqareze FL,90

uaryofiTi wevis

amocanis amoxsnis nimuSi


trasis

=5880 n.

mosaxveviani

nawili

gadaadgileba, Tu misi siCqare daaxloebiT

90m/wm-ia (324km/sT).

6.10

yovelTvis

daxrilia, raTa manqana ar mocurdes. mSral


amindSi saburavebsa da gzis safars Soris
moqmedi

xaxunis

Zala

mocurebas

xels

uSlis, magram wvimian amindSi xaxunis Zala


SesaZloa umniSvnelo gaxdes da am SemTxvevaSi
trasis daxra aucilebelia. 6.13a suraTze

(a)

gamosaxulia R=190m radiusis wriul, daxril


trasaze =20m/wm mudmivi siCqariT moZravi m
masis manqana (es manqana sportuli ar aris da
amitom haeridan moqmedi vertikaluri Zala
umniSvneloa). Tu trasidan moqmedi xaxunis
Zala umniSvneloa, ra kuTxiT daxraa saWiro
mocurebis Tavidan asacileblad?
amoxsna:

manqana

wriuli

traeqtoriiT

(b)

moZraobs da amitom masze centriskenuli


Zala moqmedebs. am SemTxvevaSi trasa daxrilia
da manqanaze moqmedi

FN drekadobis Zala

wris centrisken aris gadaxrili (sur. 6.13b).


aqedan gamomdinare,

FN Zalas FNr sididis

centriskenuli komponenti aqvs, romelic r

radialuri RerZis gaswvriv, SigniTken aris


mimarTuli. Cven unda davadginoT daxris

kuTxis sidide, rodesac centriskenuli

sur. 6.13. a) manqana wriul, daxril trasaze


mudmivi siCqariT moZraobs. daxris kuTxe sicxadis
mizniT gadidebulia. b) Tavisufali sxeulis grafiki
manqanisTvis. daSvebulia, rom saburavebsa da trasas
Soris moqmedi xaxuni nulia da manqanaze uaryofiTi
weva ar moqmedebs. drekadobis Zalis radialurad
SigniTken mimarTuli (r radialuri RerZis gaswvriv)
FNr komponenti saWiro centriskenul Zalas da
radialur aCqarebas uzrunvelyofs.

183

6.5. Tanabari wriuli moZraoba


komponenti, xaxunis aucileblobis gareSe,

xolo y RerZis gaswvriv manqanis aCqareba nulis

manqanas wris formis trasaze Seakavebs.

tolia. yovelive zemoTqmulidan gamomdinare,

6.13b suraTidan Cans, rom vertikalsa da

y RerZis gaswvrivi komponentebisTvis niuto

FN Zalas Soris kuTxe trasis daxris

nis meore kanoni aseT saxes iRebs:

kuTxis tolia. maSasasadame, FNr radialuri


komponenti FNsin-is tolia. amis Semdeg r

FN cos mg = m(0)

RerZis gaswvrivi komponentebisTvis niutonis

saidanac gamomdinareobs:

meore kanoni Semdegi saxiT Caiwereba:

( R )

FN sin = m

(6.25)

am formulas -sTvis ver amovxsniT, vinaidan

FN da m ucnobia.
modiT y RerZis gaswvriv arsebuli Zalebi
da aCqareba ganvixiloT. drekadobis Zalis
vertikaluri komponentia FN,y = FN cos, man
qanaze moqmedi mizidulobis Zalis sididea mg,

FN cos = mg

(6.26)

miRebuli formula kvlav Seicavs FN

da

m ucnobebs, magram 6.25 formulis 6.26


formulaze gayofa orive ucnobs abaTilebs.
amis Semdeg (sin )/(cos ) SevcvaloT tan -iT
da -sTvis amovxsnaT:

= tg1

= tg1

2
gR

(20 m/w)2
= 12 (pasuxi)
(9,8 m/w2)(190 m)

mimoxilva da Sejameba

xaxuni. rodesac F Zala sxeulis zedapirze


gasrialebas cdilobs, zedapiridan sxeulze

swrafad mcirdeba:

fk = kFN

(6.2)

xaxunis Zala moqmedebs. xaxunis Zala zedapiris

sadac k aris kinetikuri xaxunis koefi

paraleluria da srials ewinaaRmdegeba. am

cienti.

Zalas sxeulisa da zedapiris Sewebeba iwvevs.


Tu sxeuli ar moZraobs, xaxunis Zala

fs

statikuri xaxunis Zalaa. moZraobis Sem

TxvevaSi xaxunis Zala f k kinetikuri xaxunis


Zalaa.

arsebobs, sxeulze moZraobis sawinaaRmdego


da siTxis dinebis mimarTulebis

xaxunis

Zala

F -is zedapirisadmi

da

paraleluri komponenti tolia, xolo

f s Zalis mimarTuleba F-is komponentis

sapirispiroa. komponentis zrdisas fs-ic


izrdeba.

fs,max = sFN ,

sadac

aris

statikuri

(6.1)
xaxunis

koeficienti, xolo FN - drekadobis Zala.

F -is zedapirisadmi paraleluri

komponenti

fs,max-s

D Zala da fardobiTi siCqare

aWarbebs,

wevis koeficientis saSualebiT ukavSirdeba:


D = 1 CA2,
(6.14)
2
sadac aris siTxis simkvrive (masa moculobis
erTeulze), xolo A sxeulis ganivi kveTis
faqtiuri

farTobi

siCqaris

perpen

dikularuli ganivi kveTis farTobi).


saboloo siCqare. rodesac blagvi sagani

2. f s Zalis fs,max mniSvnelobaa:


D wevis Zala

erTmaneTs eqpserimentulad gansazRvruli C

1. Tu sxeuli ar moZraobs,
f s statikuri

Tu

raime sxva siTxes) Soris fardobiTi moZraoba

moqmedebs.

xaxunis sami Tviseba:

wevis Zala. rodesac sxeulsa da haers (an

sxeuli

zedapirze moZraobs.

3. Tu sxeuli zedapirze moZraobs, xaxunis


Zalis sidide fk mudmiv mniSvnelobamde

haerSi

didi xnis ganmavlobaSi vardeba,

D wevis Zala da sxeulze moqmedi Fg

mizidulobis Zala Tanabrdeba. amis Semdeg


sxeuli t saboloo siCqariT vardeba:

Tanabarwriuli

(6.16)


moZraoba.

Tu

wertili

wreze an R radiusis wriul rkalze mudmivi


siCqariT moZraobs, wertili Tanabrwriulad

184

Zala da moZraoba

Tavi 6

moZraobs. am SemTxvevaSi wertils

a cen

a=

F=m

triskenuli aCqareba aqvs:

centriskenuli Zala iwvevs:


R
2

(6.17)

centriskenul aCqarebas wertilze moqmedi

2
,
R

(6.18)

sadac m aris wertilis masa. a da F


veqtoruli sidideebi wertilis traeqtoriis
simrudis centrisken aris mimarTuli.

SekiTxvebi
1. bloki zedapirze Zevs da masze sam eqspe
riments atareben, romelTa drosac blokze

5. meoTxe SekiTxvas Tavidan gaeciT pasuxi,


roca wina variantisgan gansxvavebiT.

sami sxvadasxva horizontaluri Zala mo

maRlaa mimarTuli.

qmedebs. ZalTa sidideebia F1=12n, F2=8n

6.

da

F3=4n. arcerT eqsperimentSi bloki

moZraobas ar iwyebs. daalageT Zalebi a) zeda


piridan blokze moqmedi fs statikuri xaxunis

Zalis mixedviT da b) am Zalis fs,max maqsimaluri


mniSvnelobis mixedviT dididan mcireze.

dan moqmedi xaxunis Zala m masis


bloks

uZravad

sur. 6.16. SekiTxva 6.

F Zala iwyebs mo

qmedebas. am Zalis zrdis dros rogor icvleba


blokze moqmedi xaxunis Zalis sidide da

F1

mimarTuleba?

Zala yuTzea mo

sur. 6.14. SekiTxva 2.

debuli, romelic

ar moZraobs. amis Semdeg vertikaluri F2

Zala iwyebs moqmedebas. a) yuTze moqmedi f s


xaxunis
Zala, b) zedapiridan yuTze moqmedi

FN

suraTze

daxrili sibrtyi

aCerebs. amis Semdeg blokze

2. 6.14 suraTze
10n sididis hori

zontaluri

6.16

F Zala

drekadobis Zala, g) yuTze moqmedi

statikuri xaxunis Zalis fs,max maqsimaluri

7. meeqvse SekiTxvas pasuxi Tavidan gaeciT,

F Zala sapirispirod

mimarTeT. F -is zrdasTan erTad rogor


oRond

amjerad

icvleba blokze moqmedi xaxunis Zalis sidide


da mimarTuleba?

8. 1987 wels, orma paraSutistma helouinis*

mniSvneloba izrdeba, mcirdeba Tu ucvleli

aRsaniSnavad gogrebi daiWira da ise gadmoxta.

rCeba? d) iwyebs Tu ara yuTi moZraobas?

mogvianebiT, ukan momavalma paraSutistma

3. Tu yuTs kedelTan miitanT da xels


ise
ra
Tze

miaWerT,

rom

mimarTuleba
moqmed

fs

yuTi

eqneba

ar
a)

Camovardes,

kedlidan

statikuri

xaxunis

yu
Za

las da b) kedlidan yuTze moqmed FN

drekadobis Zalas? ufro Zlierad miwo

sakuTari paraSuti gaxsna da gogra xelidan


gausxlta. gogram daaxloebiT 0,5km ifrina,
saxlis

saxuravs

daeca,

samzareulos

fanjaraSi Sevarda da yvelaferi mosvara.


ratom gaeSva xelidan gogra paraSutists
gogris da paraSutistis TvalTaxedvidan?

lis SemTxvevaSi rogor Seicvleba g) fs,

9. 6.17 suraTze 10kg masis firfita xaxunisgan

4.

100n sididis horizontaluri Zala iwyebs


moqmedebs. firfitaze 10kg masis blokia

d) FN da e) fs,max?
6.15

suraTze

yuTi uZravia da

moTavsebuli. bloksa da firfitas Soris

horizontalsa da

Zalas

Soris

Tavisufal zedapirze uZravad devs da masze

xaxunis koeficienti ucnobia da bloki


sur. 6.15. SekiTxva 4.

kuTxe izrdeba.
a) Fx, b) fs, g) FN, d) fs,max izrdeba, mcirdeba Tu
ucvleli rCeba? e) Tu yuTi moZraobs da

sur. 6.17. SekiTxva 9.

izrdeba, yuTze moqmedi xaxunis Zala izrdeba,


mcirdeba Tu ucvleli rCeba?

helouin (Halloween) _ yvela wmindanis dRis wina dRe.

185
SeiZleba

gasrialdes.

a)

mniSvnelobaTa

ra arealSi SeiZleba moxvdes firfitis af

eqtoria R0, 2R0 da 3R0 radiusebis xuTi


wriuli rkalisgan Sedgeba. daalageT rkalebi

aCqarebis sidide? (miniSneba: mravalricxovani

adamianze

gamoTvlebi

mixedviT dididan mcireze.

saWiro

ar

aris.

ubralod

-s ukiduresi mniSvnelobebi ganixileT).


b) mniSvnelobaTa ra arealSi SeiZleba moxvdes
blokis ab aCqarebis sidide?

moqmedi

centriskenuli

Zalis

11. eSmakis borbalze mjdomi adamiani zeda,


qveda da Sua mdebareobebs gadis. borbali
Tanabari

tempiT

moZraobs.

daalageT

10. 6.18 suraTze

es sami mdebareoba a) adamianze moqmedi

naCvenebia

parkSi

centriskenuli aCqarebis, b) adamianze moqmedi

moseirne adamianis

jamuri centriskenuli Zalis sididis da g)

traeqtoria.
miani

ada

adamianze moqmedi drekadobis Zalis sididis

sur. 6.18. SekiTxva 10.

mudmivi

mixedviT dididan mcireze.

siCqariT moZraobs da misi moZraobis tra

amocanebi
SSM

amoxsnebi mocemulia Student Solutions


Manual-Si.

www

amoxsnebi mocemulia veb-gverdze


http://www.wiley.com/college/halliday

ILW

Interactive LearningWare amoxsnebi mocemulia


veb-gverdze http://www.wiley.
com/college/halliday.

wertilebis

raodenoba

gviCvenebs

amocanis sirTules

paragrafi 6.3. xaxunis Tvisebebi

sur. 6.19. amocana 4. ram gadaadgila qva?

1. WurWelsa da masSi Calagebul kvercxebs


Soris statikuri xaxunis koeficientia 0,04.

kaliforniaSi,

horizontisadmi ra umciresi kuTxe gamoiwvevs

rCeba, rom isini gadaadgildebian (sur. 6.19).

WurWlis fskerze kvercxebis gacurebas?

wlebis ganmavlobaSi es movlena saidumloebiT

2. m=79kg masis beisbolis moTamaSe meore


bazaSi misrialebs da 470n sididis xaxunis

iyo moculi. erT-erTi ganmartebis Tanaxmad

Zalis winaaRmdegobas ganicdis. risi tolia

gadaadgilebdnen qvebs da udabnos gaSrobis

Semdeg kvali rCeboda. gazomvis Sedegad

moTamaSesa

da

miwas

Soris

arsebuli

`sikvdilis

velSi~,

qvebi

udabnos qviSaze kvals avleben da STabeWdileba

Zlieri qarebi wvimisgan darbilebul miwaze

dadginda, rom qvebsa da svel miwas Soris

kinetikuri xaxunis koeficienti?

3. sawol oTaxSi 45 kg masis komodi uZravad


Zevs. komodi gamosawevi ujriTa da tansacmlis
CamosakidiT aris aRWurvili. a) Tu komodsa da
iataks Soris statikuri xaxunis koeficientia

0,45, ra minimaluri horizontaluri Zalaa

kinetikuri xaxunis koeficienti daaxloebiT

0,8-ia.

ra

horizontalurma

Zalam

unda

imoqmedos 20kg masis qvaze, raTa qarisgan


amoZravebulma

qvam

moZraoba

ganagrZos?

(istoria 35-e amocanaSi grZeldeba).

saWiro komodis gadaadgilebisTvis? b) komods

5. adamiani 55kg masis yuTs 220n ZaliT

17kg masis gamosawevi ujra da tansacmlis

horizontalurad

ubiZgebs.

kinetikuri

Camosakidi moxsnes. amjerad ra minimaluri

xaxunis koeficientia 0,35. a) ra sididisaa

Zalaa saWiro komodis gadaadgilebisTvis?

xaxunis Zala? b) risi tolia yuTis aCqareba?

SSM WWW

SSM ILW

4.

idumalebiT

moculi

moZravi

qvebi.

6.

vagoni-platforma

yuTebiT

aris

186

Zala da moZraoba

Tavi 6

datvirTuli, romelTa statikuri xaxunis


koeficienti

zedapirTan

48km/sT

matarebeli

aris

siCqariT

0,25.

Tu

moZraobs,

ra manZilze SeiZleba matarebeli mudmivi


aCqarebiT

ise

gaCerdes,

rom

yuTebi

gasrialdnen?

ar

da zedapirs Soris xaxunis koeficientebia

s=0,4 da k=0,25.gamoTvaleT blokze moqmedi


xaxunis Zala, Tu P Zalis sididea a) 8n, b) 10n da
g) 12n.
11. muSam 35kg masis yuTs 110n ZaliT
horizontalurad ubiZga. yuTsa da zedapirs

7. 3,5kg masis bloks 15n sididis F Zala


horizontisadmi =40 kuTxiT ubiZgebs

Soris statikuri xaxunis koeficientia 0,37.

(sur. 6.20). bloksa da zedapirs Soris kine

g) risi tolia zedapiridan yuTze moqmedi

tikuri

xaxunis

xaxunis Zala? d) warmoidgineT, rom meore

a) risi tolia fs,max? b) amoZravdeba Tu ara yuTi?

0,25.

muSa yuTs maRla awveba da pirvels exmareba.

gamoTvaleT a) zeda

ra umciresi vertikaluri biZgia saWiro,

piridan

raTa pirveli muSisgan modebulma 110n Zalam

koeficientia

blokze

moqmedi xaxunis Za

yuTi gadaaadgilos? e) Tu meore muSa yuTs


sur. 6.20. amocana 7.

la da b) blokis aC
qareba.

8.

pirvels, ra umciresi biZgi aamoZravebs yuTs?

6.21

lis

12. 1915 wels, fi

suraTze

gamosaxulia

sria

ladelfieli

moyvaruli

Rori,

35

horizontalurad ubiZgebs da ise exmareba

sincoski

romelic

henri

koWebze

orive xeliT Camo

daxris

mqone

ekida. aRsaniSnavi is

sasrialoze

or

aris, rom sincoskis

met

droSi

cera TiTebi koWebis

srialdeba,

vidre

erT mxareze hqonda

jer
mas

dasWirdeboda

xaxunisgan

moqceuli,

xolo

Tavisu

danarCeni TiTebi -

fali zedapiris mqo

meore mxareze (sur.

ne igive sasrialoze.

6.23). sincoskis masa


sur. 6.21. amocana 8.

risi tolia Rorsa

79kg iyo. Tu xelsa

da sasrialos Soris

da

arsebuli kinetikuri xaxunis koeficienti?

statikuri

9. Saflbordis TamaSis dros, studentebma

koeficientia

saerTo

sacxovreblis

gadaadgilebisTvis

koridorSi

cocxis

wignis

gamoyeneba

gadawyvites. maT 3,5kg masis wignze 25n


horizontaluri

ZaliT

imoqmedes,

wignma

koWas

Soris
xaxunis

sur. 6.23. amocana 12.

0,7,

ra umciresi drekadobis Zala moqmedebda


TiToeuli cera TiTidan koWaze? (Camokidebis
Semdeg sincoski xelebze aiwia da koWebze
gadaadgileba daiwyo. Tu ggoniaT, rom es

0,9m gaiara da Semdeg 1,6m/wm siCqare SeiZina.

Zalian advilia, scadeT da igive gaimeoreT).

risi tolia wignsa da iataks Soris arsebuli

13. 68kg masis yuTze horizontisadmi 15-iT

kinetikuri xaxunis koeficienti?

daxrili Tokia mobmuli da yuTs zedapirze

10.

miaxoxeben.

2,5kg

masis

bloki

horizontalur

zedapirze uZravad Zevs. Semdeg blokze 6n


sididis

ho

Tu

statikuri

xaxunis

imoqmedos Tokidan, raTa yuTi amoZravdes?


b) Tu k=0,35, ra sawyis aCqarebas SeiZens

rizontaluri Zala

da P vertikaluri

yuTi? SSM

ZalebiT imoqmedes
(sur. 6.22). bloksa

a)

koeficientia 0,5, ra umciresma Zalam unda

sur. 6.22. amocana 10.

14. 6.24 suraTze naCvenebia mTis gverdze


gamavali gzis ganivi kveTi. AA wrfe sibrtyes

187
asaxavs,

ro

yuTsa da zedapirs Soris statikuri xaxunis

melzec

sriali

koeficientia 0,35. a) ra kuTxe unda iyos

SesaZlebelia. gzis

horizontalsa da Toks Soris, raTa qviSis

Tavze ganlagebuli

udidesi SesaZlo raodenobis gadatana gaxdes

B bloki zeda kldi

SesaZlebeli? b) risi tolia yuTisa da qviSis

sgan didi napraliT


aris

sur. 6.24. amocana 14.

gamoyofili

da amitom mxolod bloksa da sibrtyes


Soris arsebuli xaxuni uSlis xels blokis
Camovardnas. blokis masaa 1,8107kg, sibrtyis

daxris kuTxea 24, xolo bloksa da sibrtyes


Soris statikuri xaxunis koeficientia 0,63.
a) daamtkiceT, rom bloki ar Camovardeba.
b) napralSi wyali Cavida da gaiyina. gayinvis
Sedegad

gafarToebuli

wyali

blokze

AA-s paraleluri F ZaliT moqmedebs.


ra minimaluri F Zala gamoiwvevs blokis

wona am mdgomareobaSi?

18. avariis dros A manqana wiTel Suqze


gaCerebul B manqanas uknidan Seejaxa. gza
gorakze Cadis da misi daxrilobaa =12.
manqanebs Soris d=24m manZili iyo, rodesac
A manqanis mZRolma daiwyo damuxruWeba. A
manqanis

siCqare

damuxruWebis

dawyebisas

=18m/wm iyo. ra siCqariT Seejaxa A manqana


B-s, Tu kinetikuri xaxunis koeficienti iyo
a) 0,6 (mSral gzaze) da b) 0,1 (sveli foTlebiT
dafarul gzaze)?

Camovardnas?

15.

5n

wonis

bloks
horizontaluri
Zala

12n

sur. 6.27. amocana 18.

vertikaluri

kedlisken

awveba

(sur. 6.25). kedelsa da

sur. 6.25. amocana 15.

bloks Soris statikuri xaxunis koeficientia

19.
6.28 suraTze gamosaxul 45n wonis blokze

P Zala moqmedebs. bloki horizontalisadmi

=15-iT

daxril

0,6, xolo kinetikuri xaxunis koeficientia


0,4. davuSvaT bloki Tavdapirvelad uZravia.

sibrtyeze uZravad

a) amoZravdeba Tu ara bloki? b) risi tolia

sibrtyes Soris xa-

kedlidan blokze moqmedi Zala erTeulovan-

xunis koeficiente-

veqtorul CanawerSi? SSM

da
sur. 6.28. amocana 19.

bia s=0,5 da k=0,34. ra xaxunis Zala mo


sibrtyidan

veqtorul

CanawerSi,

a) (5n) , b) (8n)

izontaluri Zala

blokze

erTeulovan-

rodesac

aris

da g) (15n) ?

gada

20. marxili da masze damjdari pingvini 80n-s


iwonis. marxili horizontalisadmi =20-iT

6.26

daxril sibrtyeze uZravad Zevs (sur. 6.29).

moqmedebs da ze
adgilebs.

bloksa

qmedebs

16. 4,1kg masis


blokze 40n hor

dapirze

Zevs.

suraTze

gamo

saxulia

blo

sur. 6.26. amocana 16.

marxilsa da sibrtyes Soris statikuri xaxunis


koeficientia 0,25, xolo kinetikuri xaxunis

kis siCqaris t droze damokidebulebis

koeficientia 0,15. a) sibrtyis paraleluri

grafiki,

ra umciresi

rodesac

gavlebuli
risi

tolia

bloki

zedapirze

x RerZis gaswvriv moZraobs.


bloksa

da

zedapirs

Soris

arsebuli kinetikuri xaxunis koeficienti?

17.

Tavdapirvelad uZravi qviSis yuTi

Tokis meSveobiT unda gadaaadgilon da Tokis


daWimulobam 1100n-s ar unda gadaaWarbos.

F Zalaa saWiro, raTa marxili

ar Camosrialdes? b) ra umciresi sididis F


Zala aitans marxils
maRla?

g)

ra

Zalaa saWiro, raTa


marxilma

mudmivi

siCqariT imoZraos
maRla?

sur. 6.29. amocana 20.

188

Zala da moZraoba

Tavi 6

21. 6.30 suraTze


gamosaxuli B blo
kis
wonaa
711n.

25. 3,6n da 7,2n wonis ori bloki umniSvnelo


masis TokiTaa gadabmuli da 30-iT daxril

bloksa

magi

Soris kinetikuri xaxunis koeficientia 0,1,

das

da

Soris

sibrtyeze srialebs. msubuq bloksa da sibrtyes

stati

xolo mZime bloksa da sibrtyes Soris igive

kuri xaxunis koe

koeficienti 0,2-ia. davuSvaT msubuqi bloki

0,25,

mZimeze win aris. gamoTvaleT a) blokebis

ficientia

30, xolo
B-sa da kvanZs Soris
kuTxea

aCqareba da b) Tokis daWimuloba. SSM

sur. 6.30. amocana 21.

gabmuli Toki horizontaluria. gamoTvaleT

A blokis maqsimaluri wona, romlisTvisac


sistema uZraobas SeinarCunebs. SSM WWW

26. 6.34 suraTze gamosaxuli ori yuTi


erTmaneTTan blokze gadakidebuli TokiT
aris dakavSirebuli. A yuTis masaa 10kg, xolo

A-sa

da

daxril

22. 6.31 suraTze gamosaxulia `Ciriouzebis~


yuTi (mc=1kg) da `uitiebis~ yuTi (mw=3kg).

sibrtyes

Soris

Zala moqmedebs da

daxris

yuTebi aCqarebulad

30. A yuTi mudmivi

moZraobs. `Ciriuo

siCqariT

`Ciriouzebis~

yuTze

horizontaluri

zebis~ yuTze moqme

sur. 6.31. amocana 22.

di xaxunis Zalaa 2n,

xolo `uitiebis~ yuTze 4n sididis xaxunis

F Zalis sididea 12n,

kinetikuri xaxunis

0,2.

koeficientia

kuTxea
qvemoT

srialdeba. ra masa
aqvs B yuTs?

sur. 6.34. amocana 26 da 27.

sami

27. 6.34 suraTze gamosaxuli A yuTi


102n-s iwonis, xolo B yuTis wona 32n-ia.
A-sa da daxril sibrtyes Soris xaxunis
koeficientebia s=0,56 da k=0,25. kuTxea
40. risi tolia A yuTis aCqareba erTeulovanveqtorul CanawerSi, Tu Tavdapirvelad a) A

bloki 0,5m/wm2 aCqa

uZravia, b) daxril sibrtyeze maRla adis da

rebas iZens. pirveli

b) qvemoT srialdeba? SSM

Zala moqmedebs. Tu

ra Zala moqmedebs `Ciriouzebis~ yuTidan


`uitiebis~ yuTze?

23. 6.32 suraTze


gamosaxuli

masaa

M,

meore

da

blokis
xolo

sur. 6.32. amocana 23 da 79.

mesame blokebis masebia 2M. risi tolia meore


bloksa da magidas Soris arsebuli kinetikuri
xaxunis koeficienti?

28. 6.35 suraTze


gamosaxuli A blo
kis
wonaa
44n,
xolo
B
bloki
22n-s iwonis. a) ra

24. 6.33 suraTze

minimaluri

gamosaxulsamyuTs

unda

440 n sididis hori

bloks, raTa A ar

zontaluri

F Zala

sur. 6.33. amocana 24.

betonis zedapirze

wona

hqondes

sur. 6.35. amocana 28.

gasrialdes? magidasa da A-s Soris statikuri


xaxunis koeficientia 0,2. b) davuSvaT C bloki

yuTs Soris kinetikuri xaxunis koeficientia

A-dan aiRes. ra aCqarebas SeiZens A bloki,


Tu A-sa da magidas Soris kinetikuri xaxunis
koeficientia 0,15?

0,7. a) ra F32 Zala moqmedebs mesame yuTidan

29. 6.36 suraTze

gadaadgilebs.

yuTebis

masebia

m1=30kg,

m2=10kg da m3=20kg. zedapirsa da TiToeul

meoreze?
zedapirze

b)

Tu

yuTebi

moZraoben,

sadac

gaprialebul
kinetikuri

xaxunis koeficienti 0,7-ze naklebia, F32 Zalis


sidide metia, naklebia Tu ar icvleba?

gamosaxuli
bloki

ori

(m1=16kg

da M=88kg) erT
maneTze

damagre

sur. 6.36. amocana 29.

189
buli ar aris. blokebs Soris statikuri
xaxunis

0,38,

koeficientia

xolo

34. davuSvaT 6.14 formula pilotsa da

mo

katapultirebad savarZelze moqmed wevis

zrdili bloki xaxunisgan Tavisufal ze

dapirzea ganlagebuli. ra minimaluri F

Zalas gvaZlevs, rodesac piloti 1300km/

horizontaluri Zalaa saWiro, raTa patara

gadmoxteba. savarZlisa da pilotis masa da

bloki dididan ar Camosrialdes? ILW

wevis

30. 6.37 suraTze gamosaxuli m1= 40kg


masis

firfita

xaxunisgan

zedapirze

uZravad

Zevs,

siCqariT

moZravi

koeficientebi

TviTmfrinavidan

Tanabaria.

pilotis

masa Tqven SearCieT, xolo Sesabamisi t 6.1


cxrilidan aiReT. gamoTvaleT a) pilotze
da savarZelze moqmedi wevis Zala da b) maTi

Tavi

sufal

sT

sur. 6.37. amocana 30.

xo

horizontaluri Seneleba TviTmfrinavidan


gadmoxtomis dros.

F horizontaluri Zala

35. meoTxe amocanis gagrZeleba. amjerad


6.14 formula 20kg masis qvaze moqmed haeris
wevis Zalas gvaZlevs. qvas 0,4m2 farTobis
vertikaluri ganivi kveTi aqvs da misi C wevis
koeficientia 0,8. haeris simkvrivea 1,21kg/

moqmedebs. risi tolia a) blokis da b)

m3, xolo kinetikuri xaxunis koeficientia

lo firfitaze m2=10kg masis blokia gan


lagebuli.

bloksa

da

firfitas

Soris

statikuri xaxunis koeficientia 0,6, xolo


kinetikuri xaxunis koeficientia 0,4. blok
ze 100n sididis

firfitis aCqareba erTeulovan-veqtorul

0,8. a) dedamiwis gaswvriv qaris ra V siCqarea

CanawerSi?

saWiro, raTa qva moZraobis dawyebis Semdeg ar

31. 1000kg masis navi 90km/sT siCqariT


moZraobs, rodesac misi Zrava gamorTulia.

wyalsa da navs Soris arsebuli f k xaxunis Zala

navis siCqaris proporciulia da fk=70,


sadac m/wm-ebSia, xolo fk niutonebSi. ra

droSi Semcirdeba navis siCqare 45km/sT-mde?


SSM

gaCerdes? dedamiwis gaswvriv mqrolav qars


dedamiwa anelebs, amitom qaris siCqare xSirad

10m simaRleze izomeba. davuSvaT qaris siCqare


dedamiwis gaswvriv siCqaresTan SedarebiT

2-jer metia. b) a) kiTxvaze pasuxisTvis qaris


ra siCqare gaizomeba Stormis dros? g) aris
Tu ara es siCqare realuri? (istoria 53-e
amocanaSi grZeldeba).

paragrafi 6.4. wevis Zala da saboloo


siCqare

32. gaSlilfrTebiani arwivis mdgomareobaSi


paraSutistis saboloo siCqarea 160km/sT,
xolo pikirebis dros igive siCqare 310km/
sT-s aRwevs. davuSvaT paraSutistis C wevis
koeficienti sxvadasxva mdgomareobaSi ar
icvleba. gamoTvaleT orive mdgomareobis
ganivi kveTis faqtiuri A farTobebis Sefar

paragrafi 6.5. Tanabari wriuli moZraoba

36. saburavebsa da gzas Soris statikuri


xaxunis koeficientia 0,6 da manqanaze uar
yofiTi weva ar moqmedebs. ra siCqaris dros
iqneba manqana mosrialebis zRvarze, Tu is

30,5m radiusis rkals Semowers?


37. ra umciresi radiusis mqone mosaxvevSi
SeZlebs Sesvlas velosipedisti, Tu is 29km/
sT siCqariT moZraobs, saburavebsa da trasas

deba.

Soris statikuri xaxunis koeficientia 0,32

33. gamoTvaleT 1000km/sT siCqariT da 10km

da trasa daxrili ar aris? ILW

simaRleze mfrinav reaqtiul TviTmfrinavze


moqmedi wevis Zalis Sefardeba amis naxevar

38. bobsleis Sejibris dros iamaikelebis


gundi 7,6m radiusis mosaxvevSi 96,6km/sT

siCqareze da simaRleze mfrinav propelerian

siCqariT Sedis. gamoTvaleT am gundis aCqareba

TviTmfrinavze moqmed wevis ZalasTan. 10km

g-s erTeulebSi.

simaRleze haeris simkvrivea 0,38kg/m , xolo

5km simaRleze 0,67kg/m3. davuSvaT, rom

39. kata uZravad gaCerebul atraqcionze


Tvlems da atraqcionis centridan 5,4m

orive TviTmfrinavis ganivi kveTis faqtiuri

manZiliT aris daSorebuli. Semdeg atraqcioni

farTobi da, agreTve, C wevis koeficienti


erTi da igivea.

CarTes da is yovel 6 wamSi erT srul bruns

190

Tavi 6

akeTebs.

ra

Zala da moZraoba

umciresi

koeficienti

unda

statikuri

arsebobdes

xaxunis

katasa

da

atraqcions Soris, raTa kata uZravad darCes?

Zelakidan

kabinaze,

Tu

kabinis

siCqarea

=5m/wm? ra g) sididis da d) mimarTulebisaa


igive Zala, Tu =12m/wm?

40. atraqcion `rusuli mTebis~ manqana


1200kg-s iwonis, rodesac mgzavrebiT savsea.
18m radiusis wriuli borcvis mwvervalze

45. 660n wonis studenti `eSmakis borbalze~

gavlisas manqanis siCqare ar icvleba. ra

556n-ia. a) am dros studenti `simsubuqes~

a) sidide da b) mimarTuleba aqvs trasidan

zis.

umaRles

wertilSi

savarZlidan

studentze moqmedi FN drekadobis Zala


grZnobs Tu `simZimes? b) ra sididis

FN Zala

manqanaze moqmed drekadobis Zalas borcvis

moqmedebs atraqcionis udables wertilSi?

mwvervalze, Tu manqana =11m/wm siCqariT

Tu borblis siCqares gavaormagebT, ra iqneba

moZraobs? ra g) sidide da d) mimarTuleba aqvs

FN sidide g) umaRles da d) udables wertilSi?

drekadobis Zalas, Tu =14m/wm?

SSM ILW

41. 6.38 suraTze gamosaxuli manqana wriuli


formis goraksa da velze mudmivi siCqariT

46. manqana 9,1m radiusis brtyel mosaxvevSi


16km/sT siCqariT Sedis. vertikalisadmi ra

moZraobs.

kuTxes adgens Tavisuflad Camokidebuli

gorakis

mwvervalze,

manqanis

savarZlidan mZRolze moqmedi drekadobis


Zala nulis tolia. mZRolis masaa 70kg.
ra drekadobis ZaliT imoqmedebs manqanis
savarZeli mZRolze, rodesac manqana velis
udables wertils gaivlis?

usafrTxoebis Rvedi?

47. TviTmfrinavi
horizontalur wre
ze 480km/sT siCqariT
mifrinavs (sur.6.39).
misi frTebi hori
zontisadmi

40

kuTxiTaris

daxrili.

ri

sur. 6.39. amocana 47.

sitoliawrisra
sur. 6.38. amocana 41.

diusi?dauSviT, rom saWiro Zalas frTis

42. damnaSavisTvis dadevnebuli policiis

zedapirisadmi perpendikularuli `aerodina

oficeri 300m radiusis mosaxvevSi 80km/sT

mikuri weva~ uzrunvelyofs. SSM WWW

mudmivi siCqariT Sedis. misi masa 55kg-ia.

48. WanWiki viw-

risi tolia oficridan manqanis savarZelze

ro,

moqmedi jamuri Zalis a) sidide da b) kuTxe

luri Zelakis erT

(vertikalis mimarT)? (miniSneba: ganixileT

bolozea damagre

horizontaluri da vertikaluri Zalebi).

buli

43. 80kg masis adamiani `eSmakis borbalze~


10m radiusis vertikalur wreze 6,1m/wm

meore bolos gar

mudmivi siCqariT moZraobs. a) risi tolia

lurad

moZraobis periodi? ra drekadobis Zala

inJineri stroboskopul sanaTs Zelaksa da

moqmedebs savarZlidan adamianze, rodesac

WanWiks

savarZeli

ganaTebis tempi imgvaria, rom Zelaki da WanWiki

wriuli

traeqtoriis

umaRles

wertils da g) udables wertils gaivlis?

44. atraqcionis kabina vertikalur wreze


moZraobs. kabina xist Zelakzea damagrebuli.
manqanis da mgzavrebis saerTo wonaa 5kn, xolo
wris radiusia 10m. wris umaRles wertilSi ra
a) sididis da b) mimarTulebis Zala moqmedebs

Semo

WanWiki

horizonta

da

Zelaki

Zelaki

ganaTebis
poziciebi

horizont
a

sur. 6.40. amocana 48.

brunavs.
anaTebs

da

moZraobas

akvirdeba.

erTi sruli Semobrunebis ganmavlobaSi 8-jer


naTdeba (sur. 6.40). ganaTebis tempi wamSi 2000
ganaTebaa. WanWikis masaa 30g, xolo radiusia

3,5sm. ra Zala moqmedebs Zelakidan WanWikze?


49. m = 1,5kg masis Saiba xaxunisgan Tavisufal
magidaze r=20sm radiusis wreze srialebs

191
da M = 2,5kg masis

balansiris

Camokidebul cilin

masa umniSvneloa da misi sigrZea L=0,9m.

drzea damagrebuli.

balansiri 0,94m sigrZis wriul traeqtorias

Toki magidis Sua

Semowers. risi tolia a) Tokis daWimuloba da

gulSi

b) moZraobis periodi?

gakeTebul

xvrelSi

gadis

xolo

Tokis

amoucnobi movlenis meore axsna imaSi mdgo

siCqaris SemTxvevaSi
cilindri

0,04kg,

53. me-4 da 35-e amocanebis gagrZeleba.

(sur. 6.41). Saibis ra


iqneba

masaa

sur. 6.41. amocana 49.

uZravi? SSM

50. trasis mosaxveviani nawili daxrilia


da 60km/sT siCqariT moZraobisTvis aris
gankuTvnili. mosaxvevis radiusia 200m. manqana
wvimian dRes 40km/sT siCqariT moZraobs. ra
minimaluri xaxunis koeficienti unda iyos
saburavebsa da trasas Soris, raTa manqana
mosaxvevSi ar mosrialdes? (davuSvaT, rom
manqanaze uaryofiTi weva ar moqmedebs).

mareobs, rom qvebi mxolod maSin moZraobs,


rodesac Stormis Sedegad darCenili wya
li yinulis did, Txel firfitad iqceva.
qvebi yinulSi rCeba. Semdeg, rodesac qari
wamouberavs, yinulze da qvebze moqmedi
haeris

wevis

Zala

orives

gadaadgilebs

da qvebic nakvalevs tovebs. haeris wevis


Zala Dice=4CiceAice2, sadac Cice aris wevis

koeficienti (2103), - haeris simkvrive


(1,21kg/m3), Aice yinulis horizontaluri far
Tobi da qaris siCqare yinulis gaswvriv.

51. 6.42 suraTze


gamosaxuli 1,34kg

davuSvaT

yinulis

firfitis

zomebia

ZelakTan masis ar

400m500m4mm, miwasTan misi kinetikuri


xaxunis koeficientia 0,1 da simkvrivea
917kg/m3. aseve davuSvaT, rom meoTxe
amocanaSi mocemuli qvebis identuri 100 qva

mqone, L=1,7m si

yinulSia darCenili. firfitis moZraobis

grZis ori TokiTaa

SesanarCuneblad ra siCqaris qaria saWiro

masis

burTi

tikalur,

ver

mbrunav

dakavSirebuli.

a) firfitasTan axlos da b) 10m simaRleze?

Zelakze

g) aris Tu ara realuri miRebuli mniSvnelo

Tokebis

damagrebebs
ris

So

sur. 6.42. amocana 51.

manZilia

d=1,7m.

zeda

Tokis

daWimulobaa

35n.

bebi Stormis SemTxvevaSi?

54.

trasis

manqana

mosaxvevis

mosaxvevSi

daproeqteba.

metismetad

Tu

swrafad

risi tolia a) qveda Tokis daWimuloba,

F jamuri Zala da

g) burTis siCqare? d) ra mimarTuleba aqvs F

Sedis, mocurebis albaToba didia. daxrili

b) Tokidan burTze moqmedi

mosaxvevis

Zalas? SSM ILW

ewinaaRmdegeba. ganvixiloT R=200m radiu

6.43

mosaxvevSi

moZraobs
brun

vasTan erTad Toki


Semowers).

Sedis.

max-is kuTxeze damokidebulebis grafiki


s=0,6 (mSrali trasa) da s=0,5 (sveli an
yinuliani trasa) koeficientebisTvis. max
siCqare =10 daxrisTvis da g) s=0,6 da
d) s=0,5 koeficientebisTvis km/sT-ebSi

wreze mudmivi si

konuss

msgavsad

zRvarzea. b) aageT 0-dan 50-mde arealSi

horizontalur

(balansiris

suraTis

gamosaxuleba, rodesac manqana mocurebis

Camokidebuli

CqariT

6.13

a) daadgineT manqanis maqsimaluri max siCqaris

mlis balansiri Tok


da

manqanaze xaxunis Zala moqmedebs da mocurebas

statikuri xaxunis koeficientia s. manqana

konu-

suri qanqara, ro
zea

moZrav

xe, rodesac saburavebsa da trasas Soris

suraTze

gamosaxulia

swrafad

sis wriuli mosaxvevi da daxrilobis kuT

damatebiTi amocanebi.

52.

SemTxvevaSi

sur. 6.43. amocana 52.

192

Zala da moZraoba

Tavi 6

gamoTvaleT (axla xom xvdebiT ratom xdeba

dapiris gapoxva 1-s gazrdis, Seamcirebs Tu ar

avariebi moyinul gzaze, rodesac mZRolebi

Secvlis? d) risi tolia 1, rodesac s=0,6?

safrTxes ar iTvaliswineben?)

59.

55. 556n wonis karada iatakze uZravad Zevs.

mosamsaxure

daudevari

massa da iataks Soris statikuri xaxunis

Sva
bris tars F Za

koeficientia 0,68, xolo kinetikuri xaxunis

liT

koeficientia 0,56. karadas a) 222n, b) 334n,

vertikalisadmi

g) 445n da d) 556n horizontaluri ZalebiT

kuTxes adgens, xo

ubiZgeben. gamoTvaleT iatakidan karadaze

lo s

da k

moqmedi xaxunis Zala TiToeul SemTxvevaSi.

brasa

da

e) romeli mcdelobis Sedegad daiZvreba

Soris

karada?

da

56. manqana SuadRisas quCazea gaCerebuli,


romelic horizontisadmi 35-iT daxril

Svabras

gorakze Cadis. am dros quCasa da saburavebs


Soris statikuri xaxunis koeficientia 0,725.
SEebindebisas wvima wamovida, temperatura
daeca da xaxunis koeficientic Sesabamisad
Semcirda. ra procentiT unda Semcirdes
koeficienti, raTa manqanas Camosrialebis
safrTxe gauCndes?

57.

6.44

suraTze

gamosaxul

sur. 6.44. amocana 57.

0,2.

ra a) sidide da b) mimarTuleba aqvs blokis


aCqarebas, Tu bloki qvemoT curdeba? ra
g) sidide da d) mimarTuleba aqvs blokis
aCqarebas, Tu bloki sibrtyeze maRla adis?

58.

6.45

statikuri

xaxunis

taris

xaxunis
masa

koeficientebia.

ugulebelyaviT

da

dauSviT, rom mTeli m masa Svabras bolozea


koncentrirebuli.

a)

Tu

Svabra

iatakze

mudmivi siCqariT moZraobs, risi tolia F?


b) daamtkiceT, rom Tu kuTxe garkveul 0
mniSvnelobaze naklebia,

Zala Svabras

gadaadgilebas ver SeZlebs. gamoTvaleT 0.

60. Surdulis msroleli 0,01kg masis Sur


dulSi 0,25kg masis qvas debs da qvis sasrolad
0,65m radiusis vertikalur wres akeTebs.

qvis srolis siCqares nel-nela zrdis. a) wris


umaRles wertilSi gawydeba Toki Tu udables
wertilSi? b) qvis srolis ra siCqareze
gawydeba Toki?

61. mt=4kg masis


bloki mb=5kg masis

sasrialeblad (qve
das daZvris gareSe)

yuTsa

da zedapirs Soris

kinetikuri

blokis qvedaze ga

yuTze F Zala mo
da

sur. 6.46. amocana 59.

statikuri

blokze Zevs. zeda

suraTze

gamosaxul m masis
qmedebs

iataks

gadaaWarbebs. davuSvaT Surdulis msroleli

Soris

koeficientia

Sva

da gawydeba, Tu misi daWimuloba 33n-s

da 60-iT daxril
kinetikuri xaxunis

tari

Surdulis gaWimuli Tokis masa umniSvneloa

bloksa

sibrtyes

awveba.

sur. 6.47. amocana 61.

zeda blokze sul mcire 12n horizontalurma


sur. 6.45. amocana 58.

koeficientia s. kuTxe Tavdapirvelad nu


lis tolia, xolo Semdeg ise izrdeba, rom
Zalis veqtori saaTis isris moZraobis mimar
TulebiT brunavs. brunvis dros Zalis F
sidide ise icvleba, rom yuTi yovelTvis

Zalam

unda

imoqmedos.

blokebi

ganla

gebulebia horizontalur, xaxunisgan Tavi


sufal magidaze (sur. 6.47). gamoTvaleT:
a) maqsimaluri

horizontaluri Zala,

romliTac qveda blokze unda vimoqmedoT,


raTa orive bloki erTdroulad amoZravdes

gasrialebis zRvarzea. Tu s=0,7, a) aageT

da b) Sedegad miRebuli blokebis aCqareba.

F/mg-s -ze damokidebulebis grafiki da


b) gansazRvreT 1 kuTxe, rodesac es fardoba

62. 6.48 suraTze m1=2kg masis pirveli yuTi


da m2=3kg masis meore yuTi umniSvnelo masis

usasrulo mniSvnelobas uaxlovdeba. g) ze

TokiT aris gadabmuli da ar moZraobs. meore

193
yuTi =30 kuTxiT

horizontalur zedapirs Soris kinetikuri

daxril, xaxunisgan

xaxunis koeficientia 0,2. risi tolia Tokis

T a v i s u f a l

daWimuloba?

zedapirzea

67.

lagebuli.

gan
pirvel

sur. 6.48. amocana 62.

yuTsa da horizon

talur zedapirs Soris kinetikuri xaxunis


koeficientia 0,25. blokis masa da xaxuni

6.50

suraTze

yuTi

daxril

RarSi

misrialebs. yuTsa da Rars Soris kinetikuri


xaxunis koeficientia k. risi tolia yuTis
aCqareba k-s, -s da g-s erTeulebSi?

umniSvneloa. yuTebis amoZravebis Semdeg risi


tolia Tokis daWimuloba?

63. foladis 8kg masis bloki horizontalur


magidaze uZravad devs. bloksa da magidas
Soris

0,45.

statikuri

xaxunis

koeficientia

risi tolia blokze moqmedi Zala,

Tu a) horizontalurad mimarTuli, b) ho
rizontalidan maRla 60-iT gadaxrili da
g) horizontals qvemoT 60-iT gadaxrili
Zala bloks gacurebis zRvarze aCerebs.

64.

konservebiT

datvirTuli

sardafSi

Cavarda.

68.

6.51

daRmarTi

horizontalisadmi 40 kuTxes adgens. risi

suraTze

gamosaxuli m1=1,65
kg

masis

pirveli

yuTi da m2=3,3kg
masis

yuTi

daRmarTze Casrialda da 0,75m/wm2 aCqarebiT


sabaylos

sur. 6.50. amocana 67.

meore

daxril

yuTi

sibrtyeze

sur. 6.51. amocana 68.

misrialebs. yuTebi
masis

armqone

da

sibrtyis

paraleluri

ZelakiT aris gadabmuli. daxris kuTxea 30.

tolia daRmarTsa da yuTs Soris arsebuli

pirvel yuTsa da zedapirs Soris kinetikuri

kinetikuri xaxunis koeficienti?

xaxunis koeficientia 1=0,226, xolo meore

65. aeroportSi tvirTis gadatana eskala

yuTsa da sibrtyes Soris kinetikuri xaxunis

2=0,113.

toriT xdeba. erT adgilze tvirTi daRmarTze

koeficientia

Cadis, romelic horizontisadmi 2,5 kuTxes

Zelakis daWimuloba da b) yuTebis aCqareba.

adgens.

g) rogor Seicvleba wina kiTxvebze pasuxi, Tu

dros

davuSvaT,
tvirTi

ar

amgvari

mcire

srialebs.

daxris

gansazRvreT

69.

xaxunis Zala, rodesac yuTi daxril monakveTs

gamosaxuli

b) 0,65m/wm da mudmivi, g) 0,65m/wm da 0,2m/wm2


tempiT zrdadi, d) 0,65m/wm da 0,2m/wm2 tempiT
klebadi da e) 0,65m/wm da 0,57m/wm tempiT
2

6.52

mB=2kg. B yuTsa
da

horizontalur

iqneba

kinetikuri

daRmarTis

gaswvriv

6.49

sur. 6.52. amocana 69.

Soris
xaxunis

koeficientia

k=0,5.

sibrtyis daxrilobaa 30 da is xaxunisgan

mimarTuli?

66.

A yu

xolo B yuTis masaa

sibrtyes

Zala

suraTze

Tis masaa mA=4kg,

zrdadi. v) zemoT CamoTvlil romel variantSi


xaxunis

a)

yuTebi adgilebs gacvlian?

eskalatoridan 69n wonis yuTze moqmedi


gadis da eskalatoris siCqarea a) 0 da mudmivi,

gamoTvaleT

Tavisufalia.

suraTze

gamosaxuli m1=2kg
masis pirveli blo
ki da m2=1kg ma

bloki

mxolod

yuTebis

damakavSirebuli Tokis mimarTulebas cvlis.


gamoTvaleT
sur. 6.49. amocana 66.

a)

Tokis

daWimuloba

da

b) yuTebis aCqareba.

sis meore bloki erTmaneTze umniSvnelo

70. studentma ficarsa da yuTs Soris

masis TokiT aris gadabmuli. meore blokze

arsebuli kinetikuri da statikuri xaxunis

20
n sididis da =35 kuTxiT daxrili

koeficientebi unda gansazRvros. man yuTi

Zala moqmedebs. TiToeul bloksa da

ficarze dado da ficris erTi bolo aswia.

194

Tavi 6

Zala da moZraoba

rodesac daxris kuTxem 30-s miaRwia, yuTi

la kedelze da T) qvemoT kedelze? i) ro

4 wamis ganmavlobaSi 2,5m manZilze mudmivi

mel

aCqarebiT Camosrialda. risi tolia a) sta

mimarTuli?

tikuri xaxunis koeficienti da b) kinetikuri

75.

xaxunis koeficienti yuTsa da ficars Soris?

eqsperimentSia

gzis

xaxunis

mSeneblobis

Zala

adgilze

qvemoT

TamaSis

dros bavSvi horizontisadmi 35-iT daxril

71. 5kg masis qviT

ormoSi Cavarda. Casrialebis ganmavlobaSi

xexaven Weris hori

bavSvis aCqarebaa 0,5m/wm2 da misi mimarTuleba

zontalur zedapirs

srialis sawinaaRmdegoa. ra kinetikuri xaxu

(sur. 6.53). Tu kine

sur. 6.53. amocana 71.

tikuri xaxunis koe

ficientia 0,65 da qvaze moqmedi Zala =70


kuTxiTaa daxrili, ra Zalam unda imoqmedos
qvaze, raTa man mudmivi siCqariT imoZraos?

nis koeficienti arsebobs bavSvsa da daxril


zedapirs Soris?

76. orTqlmavali 25 vagonian matarebels


swor liandagze aCqarebs. TiToeuli vagonis
masaa 5104kg da yvela maTganze f=250 xa

72. trasis mosaxveviani monakveTi 60km/sT si

xunis Zala moqmedebs, sadac siCqare m/wm-

Cqarezea gaTvlili. davuSvaT, mosaxvevSi Se

ebSia, xolo f Zala niutonebSia. rodesac

sul manqanebze uaryofiTi weva ar moqmedebs.

matareblis siCqarea 30km/sT, misi aCqareba

a) Tu mosaxvevis radiusia 150m, ra kuTxiT unda

0,2m/wm2-s aRwevs. a) risi tolia orTqlmavalsa

iyos daxrili trasa? b) trasis dauxrelobis

da pirvel vagons Soris jaWvis daWimuloba?

SemTxvevaSi

b)

ra

minimaluri

xaxunis

koe

Tu

es

daWimuloba
moqmedi

orTqlmavalidan

ficienti unda arsebobdes saburavebsa da

matarebelze

trasas Soris, raTa 60km/sT siCqariT moZravi

tolia, ra maqsimaluri siswrafiT SeiZleba

maqsimaluri

Zalis

manqanebi mosaxvevSi ar mocurdnen?

orTqlmavalma ubiZgos 30km/sT-iT moZrav

73. kuTxiT daxril sibrtyeze mudmivi


siCqariT mosriale bloks 0 sawyisi siCqariT

matarebels?

bloki gaCerebamde? b) gaCerebis Semdeg bloki

77. 2g masis moneta horizontaluri mbrunavi


magidis centridan 5sm manZilze moaTavses,
romelic 3,14 wamSi sam bruns asrulebs. aseT

kvlav

pirobebSi moneta ar curavs. risi tolia

ukan ubiZgeben. a) ra manZils gaivlis sibrtyeze


Camosrialdeba

Tu

ara?

SekiTxvas

argumentirebuli pasuxi gaeciT.

monetis a) siCqare, aCqarebis b) sidide da

74. 6.54 suraTze


22n wonis bloki

60n sididis F ho

g) mimarTuleba da monetaze moqmedi xaxunis

rizontaluri
liT

centridan

uZravad

gaCerebuli.

10sm

manZilze

ganlagebis

dros moneta mocurebis zRvarzea. v) risi

Za

tolia monetasa da magidas Soris arsebuli

vertikalur

kedelze
aris

Zalis d) sidide da e) mimarTuleba? magidis

statikuri xaxunis koeficienti?


sur. 6.54. amocana 74.

78. 6.1 cxrilis monacemebze dayrdnobiT 16

kedelsa da bloks Soris statikuri xaxunis

funtiani tyviis diametri daadgineT, Tu

koeficientia 0,55,

C=0,49 da haeris simkvrivea 1,2kg/m3.

xolo kinetikuri xa

xunis koeficientia 0,38. blokze eqvsi eqs


perimenti tardeba da masze kedlis pa
raleluri

da sxvadasxva sididis meore

P Zala moqmedebs. am Zalis sidideebi da

mimarTulebebia: a) 34n, maRla, b) 12n, maRla,


g) 48n, maRla, d) 62n, maRla, e) 10n, qvemoT,
v) 18n, qvemoT. TiToeul eqsperimentSi ra

79. 6.32 suraTze pirveli, meore da mesame


blokebi umniSvnelo masis TokebiTaa gada
bmuli. blokebis amoZravebis Semdeg maTi aCqa
rebebia 1,5m/wm2. blokebis masebia m1=2kg,

m2=4kg da m3=4kg. ra xaxunis Zala moqmedebs


meore blokze?

romel

80. oTxkaciani bobslei (630kg mTliani masis)

eqsperimentSi gadaadgileba bloki z) maR

moZraobas swor trasaze iwyebs. trasis am

xaxunis

Zala

moqmedebs

blokze?

195
monakveTis sigrZe 80m-ia da horizontisadmi

mudmivi aCqarebiT misrialebs. yuTis mdeba

10,2 kuTxiT aris daxrili. davuSvaT xaxuni


da haeris weva bobsleize 62n mudmivi ZaliT

reoba

moqmedebs, romelic daxris paralelurad

iwonis, ra sididis kinetikuri xaxunis Zala

da bobsleis moZraobis sawinaaRmdegod aris

moqmedebs yuTze?

mimarTuli.

83. Tovlze dadebuli Txilamuri droTa

upasuxeT

Semdeg

SekiTxvebs:

a) Tu moZraobis dawyebisas bobsleis siCqarea

6,2m/wm, ra droSi gaivlis is trasis swor


monakveTs? b) davuSvaT sportsmenebma xaxunis
da haeris wevis moqmedeba 42n-mde Seamcires.
igive sawyisi siCqaris pirobebSi ra droSi
gaivlis bobslei trasis swor monakveTs?

0,5wm-is

SualediT

fiqsirdeba.

a) ra aCqareba aqvs yuTs? b) Tu yuTi 240n-s

ganmavlobaSi

Tovls

ewebeba,

magram

mo

Zraobis dros Txilamuri Tovls aTbobs da


nawilobriv adnobs, rac kinetikuri xaxunis
koeficients
srials

amcirebs

aadvilebs.

da,

Sesabamisad,

Txilamuris

cviliT

dafarva mas wyalgaumtars xdis da wylis

81. saxli gorakis wverzea aSenebuli, xolo


axlomdebare daRmarTi =45 kuTxes adgens

fenasaTan

(sur. 6.55). Seswavlis Sedegad dadginda, rom

Txilamuri gansakuTrebulad wyalgaumtaria

es daRmarTi unda Semcires, vinaidan masze

da alpebis 200m-ian saTxilamuro trasas

ganlagebuli miwis zeda fenebi qveda fenebze

axali

curdeba. Tu or amgvar fenas Soris statikuri

42 wamSi dafaravT. gamoTvaleT saSualo

xaxunis koeficientia 0,5, ra umciresi daxra

aCqareba a) standartuli Txilamurebis da

unda hqondes daRmarTs, raTa miwis Cacureba

b) axali Txilamurebis pirobebSi. davuSvaT

Tavidan aviciloT?

saTxilamuro trasis daxrilobaa 3. gamo

xaxunic

mcirdeba.

reklamaSi

amtkiceben, rom axali saxeobis plastmasis

TxilamurebiT

TvaleT
g)

kinetikuri

standartuli

61

wamis

xaxunis

nacvlad

koeficienti

TxilamurebisTvis

da

d) axali TxilamurebisTvis.

84. risi tolia 6kg masis, 3sm radiusisa da


1,6 wevis koeficientis mqone sferos formis
burTis

saboloo

siCqare?

burTi

haerSi

vardeba da haeris simkvriva 1,2kg/m .


3

sur. 6.55. amocana 81.

82.

yuTebi

sardafSi

tvirTisgan

daxrili

dacales

sibrtyis

da

saSualebiT

Caasriales. 6.56 suraTze gamosaxulia 2,5m


simaRlis daxril sibrtyeze Casrialebuli
yuTis

gadaadgilebis

grafiki.

davuSvaT

yuTi moZraobas iwyebs, rodesac t=0

da

85. 1,5kg masis yuTi horizontalurzedapirze


uZravad Zevs. rodesac t=0, masze F =(1,8t) n
horizontaluri Zala iwyebs moqmedebs. yuTis

a =0, rodesac 0t2,8wm da

a =(1,2t2,4) m/wm2, rodesac t>2,8wm. a) risi

aCqarebaa

tolia yuTsa da zedapirs Soris arsebuli


statikuri xaxunis koeficienti? b) risi
tolia yuTsa da zedapirs Soris arsebuli
kinetikuri xaxunis koeficienti?

86. 26kg masis bavSvi `eSmakis borbalis~ 12m


radiusis vertikalur, wriul traeqtoriaze

5,5m/wm mudmivi siCqariT moZraobs. ra Zala


moqmedebs bavSvze savarZlidan a) borblis
umaRles wertilSi da b) borblis udables
wertilSi?

87. 10,7kn wonis da 13,4m/wm siCqariT moZravi


manqana 61m radiusis swor (daxris gareSe)
sur. 6.56. amocana 82.

196

Tavi 6

Zala da moZraoba

mosaxvevSi Sedis. a) ra xaxunis Zalam unda

koeficientebi SeiZleba arsebobdes amocanis

imoqmedos saburavebze, raTa manqanam wriuli

pirobidan gamomdinare?

traeqtoria SeinarCunos? b) Tu saburavebsa da

93. 25kg masis skamze horizontisadmi kuTxiT


daxrili 100n Zala moqmedebs. Tu =0, risi
tolia a) modebuli Zalis Fh horizontaluri

gzas Soris statikuri xaxunis koeficientia

0,35, SeZlebs Tu ara manqana mosaxvevSi


Sesvlas?

88.

komponenti da b) iatakidan skamze moqmedi

bavSvma

kalaTa

atraqcionis

gare

fersoze dado. atraqcionis radiusia 4,6m


da yovel 30 wamSi erT srul bruns akeTebs.
a) ra siCqariT moZraobs ferso? b) ra umciresi
statikuri

xaxunis

koeficienti

unda

arsebobdes kalaTasa da atraqcions Soris,

FN drekadobis Zala? Tu =30, risi tolia


g) Fh da d) FN? Tu =60, risi tolia e) Fh da
v) FN? amjerad davuSvaT, rom skamsa da iataks
Soris statikuri xaxunis koeficientia 0,42.
rodesac aris z) 0, T) 30 da i) 60, skami
iatakze gasrialdeba Tu adgilze darCeba?

raTa kalaTa ar Camovardes?

94. 220n wonis Cemodani uZravad Zevs.

89.

Cemodansa

6.57

suraTze

manqana

horizontalurma

gviZlia miviCnioT. ra udidesi siCqariT Sei


moZraobdes

manqana,

raTa

gorakis

wverze gzas ar acdes?

90.

studenti 5kg masis

daxrili

kuTxiT

P ZaliT

unda

imoqmedos

daZvris Semdeg ra Zalam unda imoqmedos,


raTa

man

mudmivi

siCqare

SeinarCunos?

g) Tu Cemodnis daZvrisas modebuli Zala ar

95. 40n wonis bloki horizontisadmi 25iT daxril sibrtyeze 0,8m/wm2 aCqarebiT

ganerviulebuli

da =70

Zalam

Seicvleba, ra aCqareba eqneba Cemodans?

gamocdebisgan

bloks 80n sididis

statikuri

Cemodanze, raTa is daiZras? b) Cemodnis

sur. 6.57. amocana 89.

radiusis wred Se
Zleba

Soris

xaxunis koeficientia 0,32. a) ra minimalurma

R=250m

kveTi

iataks

xaxunis koeficientia 0,41, xolo kinetikuri

gorakze

adis, romlis gani


vi

da

moZraobs. aCqareba mimarTulia aRmarTisken.


ra kinetikuri xaxunis koeficienti arsebobs

sur. 6.58. amocana 90.

bloksa da sibrtyes Soris?

Werze awveba (sur. 6.58). Tu bloksa da Wers


Soris kinetikuri xaxunis koeficientia 0,4,
ra iqneba blokis aCqareba?

96. foladis 11kg masis bloki horizontalur


magidaze uZravad Zevs. bloksa da magidas
Soris statikuri xaxunis koeficientia 0,52.
a) ra horizontaluri Zala miiyvans bloks

91. maRaziis gamyidveli 40kg masis yuTze


85n horizontaluri ZaliT moqmedebs. Tav

amoZravebis zRvarze? b) ra 60-iT maRla

dapirvelad yuTi horizontalur zedapirze

zRvarze? g) Tu Zala 60-iT qvemoT aris

uZravad Zevs. 1,4m-iT gadaadgilebis Semdeg

gadaxrili, ra maqsimaluri sidide SeiZleba

yuTis siCqarea 1m/wm. risi tolia yuTsa da

hqondes mas ise, rom blokma ar imoZraos?

zedapirs Soris moqmedi kinetikuri xaxunis


koeficienti?

97. 6.59 suraTze gamosaxul 5kg masis blokze


50n sididis horizontaluri F Zala

92. 140n wonis bavSvi horizontalisadmi 25-

moqmedebs da bloki

gadaxrili Zala miiyvans bloks amoZravebis

iT daxril sasrialoze zis da wonasworobas

=37 kuTxiT da

xelebiT inarCunebs. Camosrialebis Semdeg

xril

bavSvis mudmivi aCqarebaa 0,86m/wm2. a) risi


tolia sasrialosa da bavSvs Soris arsebuli
kinetikuri

xaxunis

koeficienti?

b)

ra

maqsimaluri da minimaluri statikuri xaxunis

sibrtyeze

maRla adis. bloksa


da sibrtyes Soris
kinetikuri xaxunis
koeficientia

0,3.

sur. 6.59. amocana 97.

197
ra a) sididis da b) mimarTulebisaa blokis

statikuri xaxunis koeficientia 0,51, xolo

aCqareba? blokis sawyisi siCqarea 4m/wm.

kinetikuri xaxunis koeficientia 0,32. Tqven

g) ra manZils gaivlis bloki sibrtyeze? d) am

gan yuTze modebuli Zala horizontaluria.

manZilis gavlis Semdeg bloki gaCerdeba Tu

a) ra Zala miiyvans yuTs gaxoxebis zRvarze?

ukan Camocurdeba?

b) Semdeg ra ZaliT unda waubiZgoT yuTs, raTa

98. vagoni mudmivi siCqariT 470m radiusis

man mudmivi siCqariT imoZraos? g) Tu yuTze

brtyel,

horizontalur

wreze

moZraobs.

Tavdapirvelad modebuli Zala ucvlelad

vagoni 51kg masis mgzavrze ZaliT moqmedebs,

moqmedebs, ra iqneba misi aCqareba?

romlis horizontaluri da vertikaluri

104. 110g masis Saiba yinulze srialebs da 15m-

komponentebi Sesabamisad aris 210n da 500n.

is gavlis Semdeg xaxunis Zalis moqmedebiT

a) ra jamuri Zala moqmedebs mgzavrze? b) ra

Cerdeba. a) Tu Saibis sawyisi siCqarea 6m/wm, ra

siCqariT moZraobs vagoni?

xaxunis Zala moqmedebs masze? b) risi tolia

99. velosipedisti 9m/wm mudmivi siCqariTY


25m radiusis wreze moZraobs da velosipedTan erTad misi masaa 85kg. gamoTvaleT

Saibasa da yinuls Soris arsebuli xaxunis

a) gzidan velosipedze moqmedi xaxunis Zala da

iataks Soris statikuri xaxunis koeficientia

b) gzidan velosipedze moqmedi jamuri Zala.

0,42. 6.61 suraTze gamosaxuli bavSvi Tokis

100. 53sm diametris raketa dabal simaRleze,


sadac haeris simkvrivea 1,2kg/m3, 250m/wm
siCqariT gadaadgildeba. dauSviT, rom C=0,75

saSualebiT yuTis gadaadgilebas cdilobs.

da gamoTvaleT raketaze moqmedi wevis Zala.

101. manqana =94km/sT maqsimaluri SesaZlo


siCqariT R=220m radiusis brtyel mosaxvevSi
Sedis. ra jamuri Zala moqmedebs m=85kg

koeficienti?

105. saTamaSoebis yuTis wonaa 180n. yuTsa da

a) Tu =42, ra

F ZaliT unda imoqmedos

bavSma Tokze, raTa yuTi moZraobis zRvramde


mivides? b) dawereT am F Zalis kuTxeze
damokidebulebis

funqciis

gamosaxuleba.

gamoTvaleT g) -is mniSvneloba, rodesac

minimaluria

da

d)

F-is

minimaluri

mniSvneloba.

masis mgzavridan manqanis savarZelze?

102. 49kg masis mTamsvleli napralSi adis


(sur. 6.60). fexsacmelebsa da kldes Soris
statikuri xaxunis
koeficientia

1,2, xolo zurgsa


da kldes Soris
igive koeficienti

0,8-ia.

Semdeg

sur. 6.61. amocana 105.

mTamsvlelma sax
srebi
da

106. warmoidgineT, rom standartuli kilo

moaduna

gramis masis sagani dedamiwis ekvatorze

Camovardnis

moaTavses, sadac is dedamiwis brunvis Sedegad

zRvarze mivida. a)

465m/wm mudmivi siCqariT 6,4106 m radiusis

aageT Tavisufali
sxeulis

sur. 6.60. amocana 102.

grafiki

mTamsvlelisTvis.

b)

ra

ZaliT

awveba

mTamsvleli kldes? g) misi wonis ra nawils


exmareba fexsacmelebze moqmedi xaxunis Zala?

103. Tqven 165n wonis yuTi navsayudelisken


unda gaaxoxialoT. yuTsa da zedapirs Soris

wreze moZraobs. a) ra sididis centriskenuli


Zala

imoqmedebs

brunvis

dros

saganze?

davuSvaT, igive sagani zambarian sasworzea


Camokidebuli da dedamiwis brunvis gareSe
misi wona zustad 9,8n-ia. b) ras aCvenebs
saswori anu ra sididis Zala moqmedebs
sagnidan sasworze?

198

Tavi 6

Zala da moZraoba

107. Toki 40n maqsimalur daWimulobas


uZlebs. bavSvma am Toks 0,37kg masis qva moaba
da Tokis meore boloTi qvas 0,91m radiusis

mudmivi

vertikalur

asrulebs

wreze

atrialebs.

bavSvi

siCqariT

mifrinavs.

Tokis

horizontalur
meore

bolo

wreze
miwazea

damagrebuli. TviTmfrinavi wuTSi 4,4 bruns


da

frTebis

Sedegad

horizontaluri

qvis siCqares Tokis gawyvetamde zrdis. a)

ganlagebis

traeqtoriis ra adgilze iqneba qva Tokis

vertikalurad maRla awveba. a) risi tolia

gawyvetisas? b) ra iqneba qvis siCqare Tokis

TviTmfrinavis aCqareba? b) risi tolia Tokis

gawyvetisas?

daWimuloba? g) ra jamuri maRla mimarTuli

108. 0,75kg masis saTamaSo TviTmfrinavi 30m


sigrZis Tokzea gamobmuli da 18m simaRleze

(wevis)

Zala

frTebze?

haeri

moqmedebs

TviTmfrinavs

TviTmfrinavis

kinetikuri energia da muSaoba

mSobiarobis dros qirurgs an anesTeziologs gautkivarebis wamali


pacientis sxeulSi nemsiT Seyavs. nemsis wveri zurgis tvinis garSemo
ganlagebul arxSi arsebul epiduralur sivrceSi unda moxvdes. es
procedura sakmaod xangrZliv praqtikas moiTxovs, raTa eqimi mixvdes Tu
rodis Sevida nemsi epiduralur sivrceSi. winaaRmdeg SemTxvevaSi, sakmaod
seriozul garTulebebs SeiZleba hqondes adgili. dResdReobiT, eqimebi
gamocdilebas praqtikaSi iZenen, magram momavalSi albaT SesaZlebeli
gaxdeba virtualur modelze varjiSi da mxolod amis Semdeg darTaven
eqims nebas cocxal pacients Seuyvanos ineqcia.
rogor unda aigos virtualuri modeli, raTa eqimma
sworad Caataros epiduraluri procedura?
pasuxs am TavSi SeityobT

7.1. ra aris fizika?


fizikis erT-erTi fundamentaluri amocana energiis Seswavlaa. marTlac, Cveni civilizacia
energiis miRebasa da efeqturad gamoyenebaze Zalian aris damokidebuli.
magaliTad, yvelam icis, rom nebismieri saxis moZraoba energias saWiroebs. wynar okeaneze
gadafrena, Senobis zeda sarTulze tvirTis atana, kosmosuri xomaldis moZraoba dedamiwis
orbitaze, burTis srola da a.S. energias moiTxovs. energiis miRebasa da gamoyenebaze uzarmazari
resursebi ixarjeba. Tanamedrove omebi swored energoresursebis gamo iwyeba da erT-erTi
mxaris mier resursis Warbad gamoyenebis Sedegad sruldeba kidec. nebismierma adamianma icis
energiis da misi gamoyenebis magaliTebi, magram ras niSnavs termini energia realurad?

7.2. ra aris energia?


energiis cneba Zalze farToa da misi zustad gansazRvra sakmaod rTulia. formalurad energia
aris erTi an meti raodenobis sagnis mdgomareobasTan asocirebuli skalaruli sidide, Tumca
es gansazRvreba metismetad bundovania da Znelad Tu dagvexmareba energiis aRqmaSi.
modiT zemoT moyvanili gansazRvreba odnav ganvavcroT da energiis Seswavlac ase daviwyoT.
energia erTi an meti raodenobis sagnis sistemasTan dakavSirebuli ricxvia. Tu Zala erT-erT
sagans cvlis (magaliTad, amoZravebs), maSin energiis ricxvi icvleba. uricxvi eqsperimentebis
Sedegad mecnierebi mixvdnen, rom Tu energiis ricxvebis miniWebis sqema kargad aris dagegmili,
ricxvebi eqsperimentebis Sedegebis winaswarmetyvelebisTvis SegviZlia gamoviyenoT da, rac

199

200

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba

ufro mniSvnelovania, SesaZlebeli xdeba meqanizmebis, magaliTad, safreni mowyobilobebis


ageba. mecnierebis warmateba Cveni samyaros erT SesaniSnav Tvisebas efuZneba: energia erTi
saxeobidan meoreSi da erTi sagnidan meoreze gadadis, magram misi mTliani raodenoba ucvlelia
(energia inaxeba). energiis Senaxvis kanonis gamonaklisi aRmoCenili ar aris.
energiis sxvadasxva saxeobebi sxvadasxva saxis sabanko angariSebze Senaxuli fulis amsaxvel
ricxvebad SegviZlia warmovidginoT. arsebobs wesebi, Tu ras niSnavs fulis amsaxveli ricxvi
da rogor icvleba is. fulis raodenoba erTi angariSidan meoreze an erTi sistemidan meoreSi
SegviZlia gadavitanoT, magram mTliani raodenoba yovelTvis inaxeba.
mocemul TavSi aqcents mxolod erTi saxeobis energiaze (kinetikur energiaze) da energiis
gadacemis erT saSualebaze (muSaobaze) gavakeTebT. momdevno TavSi ramdenime saxis energias
ganvixilavT da vnaxavT, Tu rogor SeiZleba energiis Senaxvis kanonis formulebis saxiT Cawera.

7.3. kinetikuri energia


K kinetikuri energia moZrav mdgomareobaSi myof sagnebs axasiaTebs. rac ufro swrafad
moZraobs sagani, miT ufro metia misi kinetikuri energia. rodesac sagani uZravia, misi
kinetikuri energia nulis tolia.

m masis da sinaTlis siCqareze naklebi siCqariT moZravi sagnisTvis:


K = 1 m2

(kinetikuri energia)

(7.1)

magaliTad, rodesac 3kg masis ixvi 2m/wm siCqariT mifrinavs, misi kinetikuri energiaa 6kgm2/wm2
anu ixvis moZraoba am ricxviT xasiaTdeba.

SI sistemaSi kinetikuri energiis (da yvela sxva saxeobis energiis) erTeuli joulia (j). es
erTeuli me-19 saukuneSi moRvawe ingliseli mecnieris - jeims preskot joulis sapativcemulod
aris SemoRebuli. 7.1 formulidan gamomdinare jouli masis da siCqaris erTeulebiT
ganisazRvreba:

1 jouli = 1kg m2/wm2


maSasadame, mfrinavi ixvis kinetikuri energiaa 6 j.

amocanis amoxsnis nimuSi

(7.2)

7.1

1896 wels, texasis Statis qalaq vakoSi,


uiliam kraSma ori orTqlmavali 6,4km sigrZis
liandagis mopirdapire boloebze gaaCera,
daqoqa da erTmaneTisken mTeli siCqariT
daZra (sur. 7.1). am yvelafers daaxloebiT

30000 TviTmxilveli Seeswro. aTasobiT ada


miani orTqlmavlebis namsxvrevebma daaziana,
ramdenime daiRupa kidec. davuSvaT TiToeuli
orTqlmavalis wona 1,2106n iyo da isini

0,26m/wm2 mudmivi aCqarebiT moZraobdnen.


ra jamuri kinetikuri energia hqonda orive
orTqlmavals Sejaxebamde?
amoxsna: 7.1 formulis saSualebiT TiTo
euli

orTqlmavalis

SegviZlia

kinetikuri

gamovTvaloT,

magram

energia
amisTvis

sur. 7.1. orTqlmavalebis Sejaxebis Sedegi

7.4. muSaoba

201

orTqlmavlebis siCqare Sejaxebamde da maTi

TiToeuli orTqlmavalis masis dasadgenad

masa gvWirdeba. vinaidan davuSviT, rom TiTo

maTi wonebi g-ze gavyoT:


1,2106 n

euli orTqlmavalis aCqareba mudmivia, 2.1

m=

cxrilis saSualebiT siCqareebis gamoTvla

= 1,22 105 kg

SesaZlebelia. Cven 2.16 formulas virCevT,

Semdeg

radgan -s garda yvela mniSvneloba viciT:

orTqlmavalis jamur kinetikur energias

2 = 02 + 2a(x x0),

= 40,8 m/wm (daaxloebiT 150 km/sT)

saSualebiT

orive

K = 2(1 m2) = (1,22 105 kg)(40,8 m/wm)2


2

= 2 108 j

mTliani manZilis naxevari):

anu

formulis

gamovTvliT:

sadac 0 = 0 da xx0 =3,2103 m (liandagis

2 =0 + 2(0,26m/wm2)(3,2103m)

7.1

9,8 m/w2

(pasuxi)

miRebuli Sedegi cxadyofs, rom orTql


mavalebis Sejaxeba bombis afeTqebis magvari
iqneboda.

7.4. muSaoba
Tu saganze ZaliT imoqmedebT da mis siCqares gazrdiT, sagnis kinetikuri energiac gaizrdeba.
aseve, Tu saganze ZaliT imoqmedebT da mis siCqares SeamcirebT, kinetikuri energiac Sesabamisad
Semcirdeba. kinetikuri energiis cvlilebis SefasebisTvis vambobT, rom Zalam energia Tqvenidan
saganze an piriqiT gadaitana.
Zalis saSualebiT energiis gadacemis dros Zala saganze W muSaobas asrulebs. muSaobis
gansazRvreba Semdegia:

W muSaoba aris saganze moqmedi Zalis saSualebiT sagnidan an sagnisTvis gadacemuli


energia. sagnisTvis gadacemuli energia dadebiTi muSaobaa, xolo sagnidan gamosuli
energia - uaryofiTi muSaoba.
maSasadame, `muSaoba~ gadacemuli energiaa, xolo `muSaobis Seasruleba~ - energiis gadacemis
procesi. muSaobis erTeuli energiis erTeulia da muSaoba skalaruli sididea.
termini gadacema sakmaod damabneveli SeiZleba gaxdes. is ar niSnavs, rom raime nivTiereba
saganze gadadis an sagnidan gamodis. energiis gadacema, magaliTad, wylis dinebas, sulac ar
gavs. es ufro bankis erTi angariSidan meoreze fulis eleqtronuli gadatanis msgavsia. erTi
angariSis ricxvi mcirdeba, xolo meorisa izrdeba, sinamdvileSi ki or angariSs Soris araviTari
nivTiereba ar moZraobs.
yuradReba miaqcieT, rom sityva `muSaoba~ ar niSnavs fizikurad an gonebrivad Sesrulebul
samuSaos. magaliTad, rodesac kedels Zlierad awvebiT, kunTebis permanentuli daZabvis Sedegad
daiRlebiT anu muSaobT, magram es ar niSnavs, rom Tqvensa da kedels Soris energiis gadacema
xdeba anu kedelze muSaoba sruldeba.
gaugebrobis Tavidan asacileblad W simbolos mxolod muSaobisTvis gamoviyenebT, xolo wonas
misi eqvivalenturi mg simboloTi warmovadgenT.

7.5. muSaoba da kinetikuri energia


muSaobis gamosaxuleba
modiT, ganvixiloT gaxvretili burTula, romelic horizontaluri x RerZis gaswvriv
gadaWimul, xaxunisgan Tavisufal
mavTulze misrialebs (sur. 7.2). burTulaze mavTulisadmi

kuTxiT daxrili, mudmivi F Zala moqmedebs da mas mavTulis gaswvriv aCqarebs. Zalasa da
aCqarebas Soris kavSiris dasadgenad x RerZis gaswvrivi komponentebisTvis niutonis meore

202

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba


kanoni CavweroT:

Fx = max ,

(7.3)

sadac m aris burTulis masa. Zala d gadaadgilebis


gavlis Semdeg burTulis siCqaris

sawyis mniSvnelobas

raime sxva mniSvnelobiT cvlis. vinaidan Zala mudmivia,


aCqarebac mudmivia. aqedan gamomdinare, x RerZis gaswvrivi
sur. 7.2.
mavTulze mosriale burTu

laze d gadaadgilebisadmi
kuTxis

mdgeneli F mudmivi Zala moqmedebs


da mis siCqares
-dan
-ze cvlis.
0
`kinetikuri energiis sawyao~ burTulis
kinetikuri energiis cvlilebas asaxavs.
Ki sawyisi kinetikuri energiaa, xolo Kf
saboloo kinetikuri energia.

komponentebisTvis 2.16 formula SeiZleba Caiweros:

2 = 02 + 2axd.

(7.4)

am formulis ax-sTvis amoxsna, Semdeg 7.3 formulaSi Casma


da gardaqmnebi mogvcems:

1 m2
2

1 m02 = Fxd
2

(7.5)

formulis marcxena mxaris pirveli wevri d gadaadgilebis

bolos burTulis Kf kinetikuri energiaa, xolo meore wevri - Ki kinetikuri energia gadaadgilebis
dasawyisSi. 7.5 formulis marcxena mxare gvauwyebs, rom kinetikuri energia Zalis moqmedebiT
Seicvala, xolo formulis marjvena mxaris Tanaxmad es cvlileba Fxd-s tolia. maSasadame, Zalis
mier burTulaze Sesrulebuli W muSaobaa:

W = Fxd

(7.6)

Tu Fx da d sidideebi viciT, maSin am formulis gamoyenebiT Zalis mier burTulaze Sesrulebul

W muSaobas gamovTvliT.

moZraobisas Zalis mier saganze Sesrulebuli muSaobis gamoTvlisTvis mxolod


gadaadgilebis gaswvriv Zalis komponents viyenebT. gadaadgilebis perpendikularuli
Zalis komponenti muSaobas ar asrulebs.
7.2 suraTze Cans, rom Fx = Fcos, sadac aris kuTxe

d gadaadgilebis mimarTulebasa da F

Zalas Soris. 7.6 formula ufro zogadi saxiTac SeiZleba Caiweros:

W=Fdcos (mudmivi Zalis mier Sesrulebuli muSaoba)

(7.7)


es formula gamosadegia, Tu F, d da sidideebi viciT. vinaidan formulis marjvena mxare F d
skalaruli namravlis tolia, amitom:

W= F d

(mudmivi Zalis mier Sesrulebuli muSaoba),

(7.8)

sadac F aris F Zalis mniSvneloba (sidide). 7.8 formula gansakuTrebulad maSin xdeba

mosaxerxebeli, rodesac F da d erTeulovan-veqtorul CanawerSi aris mocemuli.

gafrTxileba: 7.6-7.8 formulebis gamoyenebaze ori SezRudva arsebobs: 1) Zala unda iyos
mudmivi anu misi sidide sagnis moZraobis dros ar unda icvlebodes da 2) sagani nivTieri
wertilis magvari unda iyos anu is unda iyos myari da misi yvela nawili erTdroulad moZraobdes.
mocemul TavSi mxolod nivTieri wertilis magvar sagnebs
da mudmivi Zalis SemTxvevebs ganvixilavT.

muSaobis niSani. Zalis mier saganze Sesrulebuli


muSaoba SeiZleba iyos dadebiTi an uaryofiTi. magaliTad
Tu 7.7 formulaSi kuTxe 90-ze naklebia, maSin cos da
Sesabamisad muSaobac dadebiTia. rodesac kuTxe 90-ze
sur. 7.3. sawolebiT rbolis monawile.
sawoli da misi mgzavri nivTier
wertilad SegviZlia miviCnioT, raTa
monawilis Zalis mier Sesrulebuli
muSaoba gamovTvaloT.

metia (180-mde), cos da Sesabamisad muSaobac uaryofiTia.


zemoT miRebul Sedegebs martiv wesamde davyavarT.
muSaobis niSnis gasagebad Zalis veqtoris gadadaadgilebis
paraleluri komponenti unda ganvixiloT.

203

7.5. muSaoba da kinetikuri energia


Zala dadebiT muSaobas asrulebs, rodesac misi veqtoruli komponentis mimarTuleba
gadaadgilebis mimarTulebas emTxveva da uaryofiT muSaobas asrulebs, rodesac
veqtoruli komponentis mimarTuleba gadaadgilebis mimarTulebis sapirispiroa.
veqtoruli komponentis ararsebobis SemTxvevaSi Zala muSaobas ar asrulebs.

muSaobis erTeulebi. SI sistemaSi muSaobis da kinetikuri energiis erTeuli joulia. 7.6 da


7.7 formulebidan Cans, rom joulis eqvivalenturi erTeulia nm, xolo britanul sistemaSi
futifunti. gavSaloT 7.2 formula da miviRebT:

1j = 1kgm2/wm2 = 1nm = 0,738 futifunti

(7.9)

ramdenime Zalis mier Sesrulebuli jamuri muSaoba. rodesac saganze ori an meti Zala moqmedebs,
jamuri muSaoba calkeuli Zalis mier Sesrulebuli muSaobaTa jamis tolia. jamuri muSaoba
ori meTodiT SegviZlia gamovTvaloT: 1) gamovTvaloT TiToeuli Zalis mier
Sesrulebuli

Ft gamovTvaloT,

Semdeg ki 7.7 formulis gamoyenebiT F-is nacvlad Ft CavsvaT, xolo -s nacvlad - Ft -sa da d -s
muSaoba da Semdeg SevkriboT, 2) Tavdapirvelad am Zalebis tolqmedis sidide
Soris kuTxe.

muSaoba-kinetikuri energiis Teorema


7.5 formula burTulis kinetikuri energiis cvlilebas burTulaze Sesrulebul W (=Fxd)
muSaobasTan akavSirebs. nivTieri wertilis magvari sagnebisTvis am formulis ganzogadeba
SesaZlebelia. davuSvaT, K aris sagnis kinetikuri energiis cvlileba, xolo W masze
Sesrulebuli jamuri muSaoba. amis Semdeg SegviZlia davweroT:
K = Kf Ki = W

7.10 formulis Tanaxmad:


wertilis kinetikuri

energiis cvlileba

) (
=

wertilze Sesrulebuli
jamuri muSaoba

(7.10)

7.10 formula asec SeiZleba daiweros:


es formula gvauwyebs:
kinetikuri energia jamuri

muSaobis Sesrulebis Semdeg

Kf = Ki + W

) (
=

kinetikuri energia jamuri


muSaobis Sesrulebamde

) (
=

(7.11)

Sesrulebuli jamuri
muSaoba

zemoT moyvanili mtkicebebi muSaoba-kinetikuri energiis Teoremis saxeliT aris cnobili.


is gamosadegia, rogorc dadebiTi, aseve uaryofiTi muSaobisTvis. Tu wertilze Sesrulebuli
jamuri muSaoba dadebiTia, maSin wertilis kinetikuri energia muSaobis odenobiT izrdeba. Tu
jamuri muSaoba uaryofiTia, maSin wertilis kinetikuri energia muSaobis odenobiT mcirdeba.
magaliTad, Tu wertilis kinetikuri energiaa 5j da mas 2j energia gadaecema, saboloo kinetikuri
energia 7j iqneba. 2 j energiis gamosvlis SemTxvevaSi wertilis saboloo energia 3 j gaxdeba.
sakontrolo wertili 1. wertili x RerZis gaswvriv moZraobs. rodesac wertilis siCqare
icvleba a) 3m/wm-dan 2m/wm-mde da b) 2m/wm-dan 2m/wm-mde, misi kinetikuri energia izrdeba,
mcirdeba Tu ar icvleba? g) TiToeul SemTxvevaSi wertilze Sesrulebuli muSaoba
dadebiTia, uaryofiTia Tu nulis tolia?

204

kinetikuri energia da muSaoba

Tavi 7

7.2

amocanis amoxsnis nimuSi


ori Spioni 225kg masis seifs d=8,5m manZilze

001

12n sididis da

horizontalidan qvemoT 30-iT daxrili F1


ZaliT moqmedebs, xolo 002 Spioni 10n sididis

da horizontalidan zemoT 40-iT daxrili F2


miacurebs.

Spioni

ZaliT cdilobs seifis mitanas daniSnulebis


adgilamde.

moZraobis

dros

am

Zalebis

sidideebi da mimarTulebebi ar icvleba, xolo


seifsa da zedapirs Soris xaxuni ar arsebobs.

F1 da F2 Zalebi

seifze d gadaadgilebis ganmavlobaSi?


a) ra jamur muSaobas asruleben

amoxsna: ori Zalis mier seifze Sesrulebuli

W jamuri muSaoba calkeuli muSaobebis jamis


tolia. garda amisa, seifi nivTieri wertilia
da Zalebis sidideebi da mimarTulebebi ar
icvleba.

maSasadame,

muSaobis

gamoTvli

sTvis 7.7 (W=Fdcos) an 7.8 formula (W=


F d )

SegviZlia

b) Tavisufali sxeulis grafiki seifisTvis

mimarTuleba ar icvleba, maT mier Sesru


lebuli muSaoba 7.7 formuliT SegviZlia
gamovTvaloT. mizidulobis Zalis sididea mg
da gveqneba:

Wgmgd cos 90 = mgd(0) = 0

da

WN = FN d cos90 = FN d(0) = 0 (pasuxi)

(pasuxi)

vinaidan

amgvari Sedegis winaswar gamocnoba namdvilad

Zalebis sidideebi da mimarTulebebi viciT,

SegveZlo. vinaidan es Zalebi seifis gadaad

7.7

am

gilebis perpendikularulad aris mimarTuli,

formulidan da 7.4b suraTze gamosaxuli

seifze muSaobas ar asruleben da energiis

Tavisufali
sxeulis grafikidan gamomdinare

gadacema ar xdeba.

formula

gamoviyenoT.

sur. 7.4. a) ori Spioni seifs d manZilze gadaadgilebs.

ufro

mosaxerxebelia.

F1 Zalis mier Sesrulebuli muSaobaa:

W1 = F1d cos 1 = (12 n)(8,5 m)(cos 30) = 88,33 j

F2 Zalis mier Sesrulebuli muSaobaa:

W2 = F2d cos 2 = (10n)(8,5 m)(cos 40) = 65,11j

g) seifi Tavdapirvelad uZravia. ra iqneba misi

f siCqare 8,5 m-is gavlis Semdeg?


amoxsna:
seifis siCqare icvleba, vinaidan

da

F1

F2 Zalis mier energiis gadacemis dros

maSasadame, jamuri W muSaobaa:

misi kinetikuri energia icvleba. siCqaresa da

muSaobas Soris kavSiris dasadgenad 7.10 da 7.1

W = W1 + W2 = 88,33j + 65,11j
= 153,4j 153j

(pasuxi)

8,5m manZilze gadaadgilebis ganmavlobaSi


Spionebi seifs 153j energias gadascemen.
b) gadaadgilebis ganmavlobaSi ra Wg muSaobas

asrulebs Fg mizidulobis Zala da ra WN

muSaobas asrulebs FN drekadobis Zala


seifze?
amoxsna: vinaidan am ori Zalis sidide da

amocanis amoxsnis nimuSi


yuTi Stormis dros molipul avtosadgomze

formulebi gavaerTianoT:

W = Kf Ki = 1 mf2 1 mi2
2

sawyisi i siCqare nulis tolia, xolo mTliani

Sesrulebuli muSaobaa 153,4 j. zemoT miRe


buli formulis f-sTvis amoxsna da monacemebis
Casma mogvcems:

= 1,17 m/w

(pasuxi)

7.3

d = (3
m) manZilze gadaadgildeba da masze
qari F =(2n) +(6n) ucvleli ZaliT moq

a) ra muSaobas asrulebs qari yuTis gadaadgi

medebs. 7.5 suraTze gamosaxulia mocemuli

da

viTareba da koordinatTa RerZebi.

ar icvleba, muSaobis gamoTvlisTvis 7.7

lebis dros?
amoxsna: vinaidan yuTi nivTieri wertilia
qaris

Zalis

sidide

da

mimarTuleba

205

7.6. mizidulobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba


kuri energia

d -s bolos?

amoxsna: vinaidan Zala yuTze uaryofiT

sur. 7.5. d manZilze gadaadgilebisas F ucvleli


Zala anelebs yuTis moZraobas.

(W=Fdcos ) an 7.8 (W = F d ) formula


SegviZlia gamoviyenoT.

F da d erTeulovan-

veqtorul CanawerSi gvaqvs mocemuli, amitom


7.8 formulas virCevT da vwerT:


W = F d = [(2 n) + (6 n) ] [(3 m) ].

, da k k ar aris nuli toli (ix. E

damateba). am SemTxvevaSi viRebT:


(pasuxi)

asrulebs da yuTis kinetikur energias 6j-s


b) Tu

rema 7.11 formulis saxiT gamoviyenoT da


miviRebT:

Kf = Ki + W = 10j + (6 j) = 4 j

(pasuxi)

kinetikuri energia 4 j-mde Semcirda da yuTic


Senelda.

saxulia oTxi mdgomareoba, romlebSic


yuTze Zala moqmedebs da yuTi xaxunisgan
Tavisufal zedapirze d manZils mar
jvnisken gadis. Zalebis sidideebi Tana

maSasadame, Zala yuTze uaryofiT 6j muSaobas


aklebs.

mcirdeba. muSaoba-kinetikuri energiis Teo

sakontrolo wertili 2. suraTze gamo

SesaZlo skalaruli
namravlebidan mxolod

W = (2 n)(3 m) + (6 n)(3 m)
=(6 j)(1) + 0 = 6j

muSaobas asrulebs, yuTis kinetikuri energia

baria da maTi mimarTulebebic naCvenebia.


daalageT mdgomareobebi gadaadgilebis
dros yuTze Sesrulebuli muSaobis mi
xedviT dididan mcireze.

d gadaadgilebis dasawyisSi yuTis

kinetikuri energiaa 10 j, risi tolia kineti

(a)

(g)

(b)

(d)

7.6. mizidulobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba


modiT, mizidulobis Zalis mier saganze Sesrulebuli muSaoba
ganvixiloT. 7.6 suraTze naCvenebia m masis pomidori, romelic

0 sawyisi siCqariT da, maSasadame, Ki=1 m02 kinetikuri

energiiT maRla aisroles. maRla asvlisas pomidors

Fg

mizidulobis Zala anelebs anu mizidulobis Zala pomidorze


muSaobas asrulebs da kinetikuri energia mcirdeba.
vinaidan pomidori nivTier wertilad SegviZlia CavTvaloT,

d gadaadgilebis dros masze Sesrulebuli muSaoba


7.7

formuliT (W = Fd cos ) SegviZlia CavweroT. Fg Zalis


sididea mg da am Zalis mier Sesrulebuli Wg muSaobaa:

Wg= mgd cos (mizidulobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba) (7.12)

sur. 7.6. m masis maRla asrolil

pomidorze Fg mizidulobis Zala


moqmedebs da misi siCqare d ga
daadgilebis dros 0-dan -mde mci
rdeba. kinetikuri energiis sawyao

kinetikuri energiis Ki(=1 m02)-dan

2
maRla asrolili sagnis SemTxvevaSi Fg Zala d gadaadgilebis K (=1 m2)-mde cvlilebas asaxavs.
f
2

sapirispiro mimarTulebisaa, = 180 da gveqneba:

Wg = mgd cos180 = mgd (1) = mgd

(7.13)

minus niSani gvauwyebs, rom maRla asvlis dros saganze moqmedi mizidulobis Zala sagnis
kinetikur energias mgd raodenobas aklebs da, Sesabamisad, sagani neldeba.
mas Semdeg rac sagani maqsimalur simaRles miaRwevs, is vardnas iwyebs da

Fg Zalasa da d

gadaadgilebs Soris kuTxe nulis tolia:

Wg= mgd cos0 = mgd(+1) = +mgd

(7.14)

plius niSani gvauwyebs, rom mizidulobis Zala sagnis kinetikur energias mgd raodenobis
energias umatebs. aqedan gamomdinare sagani Cqardeba.

206

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba

sagnis awevasa da dabla dawevaze Sesrulebuli muSaoba


warmovidginoT, rom nivTieri wertilis magvar saganze

F vertikaluri ZaliT vmoqmedebT da mas maRla vwevT.

gadaadgilebis dros Cveni Zala saganze Wa dadebiT muSaobas

asrulebs, xolo mizidulobis Zala - uaryofiT Wg muSaobas.


Cvens mier modebuli Zala sagans energias gadascems, xolo
mizidulobis Zala sagnisTvis energiis warTmevas cdilobs.
7.10 formulidan gamomdinare, energiis gadacemebis Sedegad
sagnis kinetikuri energiis K cvlilebaa:

K = Kf Ki = Wa + Wg ,

(7.15)

sur. 7.7. a) modebuli


F Zala sagans

wevs. sagnis d gadaadgileba


sadac Kf aris kinetikuri energia gadaadgilebis dasasruls, maRla

mizidulobis
Zalisadmi f=180
F
g
xolo K kinetikuri energia gadaadgilebis dasawyisSi. igive
i

kuTxes

adgens.

modebuli

Zala

formula sagnis dabla dawevis SemTxvevaSic gamosadegia, saganze dadebiT muSaobas asrulebs.

Tumca am SemTxvevaSi mizidulobis Zala sagans energias b) modebuli F Zala sagans dabla

gadascems, xolo Cvens mier modebuli Zala sagans energias wevs. sagnis d gadaadgileba Fg
mizidulobis Zalisadmi f=0 kuTxes
arTmevs.
adgens. modebuli Zala saganze
gavrcelebuli SemTxvevaa, rodesac awevamde da awevis uaryofiT muSaobas asrulebs.
Semdeg sagani uZravia. magaliTad, warmovidginoT, rom wigns
iatakidan Taroze debT. am SemTxvevaSi Kf da Ki kinetikuri energiebi nulis tolia da 7.15
formula Semdeg saxeze daiyvaneba:

Wa + Wg = 0

anu

Wa=Wg

(7.16)

yuradReba miaqcieT, rom igive Sedegs miviRebT, Tu kinetikuri energiebi erTmaneTis tolia.
orive SemTxvevaSi miRebuli Sedegi niSnavs, rom modebuli Zalis mier Sesrulebuli muSaoba
mizidulobis Zalis mier Sesrulebuli muSaobis Sebrunebulia anu modebuli Zala sagans
igive raodenobis energias gadascems, rasac mizidulobis Zala sagans arTmevs. 7.12 formulis
gamoyenebiT 7.16 formula ase SeiZleba Caiweros:

Wa =mgd cos (awevasa da dawevaze Sesrulebuli muSaoba; Kf=Ki)

(7.17)

sadac aris kuTxe Fg -sa da d -s Soris. Tu gadaadgileba vertikalurad zeviT aris mimarTuli

(sur. 7.7a), maSin = 180 da modebuli Zalis mier Sesrulebuli muSaobaa mgd. Tu gadaadgileba
vertikalurad qvemoT aris mimarTuli (sur. 7.7b), maSin = 0 da modebuli Zalis mier Sesru
lebuli muSaoba mgd-s utoldeba.
7.16 da 7.17 formulebi nebismier mdgomareobas Seesabameba, rodesac sagans maRla an dabla weven
da awevamde da awevis Semdeg sagani uZravia. formulebi modebuli Zalis sidideze damokidebuli
ar aris. magaliTad, Tu iatakidan Wiqas aiRebT da Tavs zemoT daiWerT, Tqveni Zala awevis dros
mniSvnelovnad Seicvleba. miuxedavad amisa, awevamde da awevis Semdeg Wiqa uZravia da Tqveni
Zalis mier Wiqaze Sesrulebuli muSaoba 7.16 da 7.17 formulebiT gamoiTvleba, sadac mg aris
Wiqis wona, xolo d - awevis manZili.

amocanis amoxsnis nimuSi

7.4

tvirTebis awevaSi legendad iqca (sur. 7.8).

1sm simaRleze
awia. platformaze mTlianad 27900n wonis

erT-erTi misi Sedegi dRemde rekordia.

avtomobilis nawilebi da tyviiT savse seifi

anedersoni xis platformis qveS moixara,

iyo ganlagebuli.

50-ian wlebSi, pol andersoni uzarmazari

xelebiT patara taburetebs daeyrdno da

platforma

daaxloebiT

7.6. mizidulobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba

207

a) tvirTis awevis dros ra muSaoba Seasrula

Fg mizidulobis Zalam tvirTze?

amoxsna: tvirTi erT nivTier wertilad


SegviZlia miviCnioT, vinaidan misi nawilebi
erTdroulad moZraobdnen. amis Semdeg 7.12
formulis (Wg = mgd cos) saSualebiT

Fg Za

lis mier tvirTze Sesrulebul Wg muSaobas


gamovTvliT. qvemoT mimarTul mizidulobis
Zalasa da zemoT mimarTul gadaadgilebas
Soris kuTxea 180. es da sxva monacemebi 7.12
formulaSi CavsvaT da miviRebT:

Wg = mgd cos = (27900 n)(0,01 m)(cos180)


= 280 j

(pasuxi)

sur. 7.8. pol andersonma platforma da moxaliseebis


jgufi zurgiT awia

b) ra muSaoba Seasrula andersonis mier


Sebrunebulia. 7.16 formula swored amgvar

modebulma Zalam tvirTis awevaze?


amoxsna: andersonis mier tvirTze modebuli
Zalis

gamosaxuleba

gvqondes,

misi

Zala

ar

gvaqvs

da

namdvilad

romc

ar

iyo

mdgomareobas asaxavs:

WA = Wg = +280 j

(pasuxi)

miRebuli raodenobis muSaoba skolis gate

mudmivi. aqedan gamomdinare, 7.7 formulaSi

nili

Zalis sididis Casma da muSaobis gamoTvla

ki sakmarisia. maSin ratom iyo andersonis

SeuZlebelia. miuxedavad amisa, viciT, rom

Sedegi gasaocari? pasuxi is aris, rom muSaoba

awevamde da awevis Semdeg tvirTi uZravia.

da Zala sxvadasxva sidideebia. andersonis

aqedan gamomdinare, andersonis


Zalis mier

miRwevas ar sWirdeboda didi raodenobis

Zalis

Zala namdvilad aucilebeli iyo.

Sesrulebuli WA muSaoba Fg mizidulobis


mier

Sesrulebuli

muSaobis

amocanis amoxsnis nimuSi

zurgCanTis

iatakidan

aRebisTvisac

energiis gadacema, samagierod, uzarmazari

7.5

15kg masis Tavdapirvelad uZrav yuTs Tokis


saSualebiT xaxunisgan Tavisufal daxril
zedapirze d=5,7m manZilze gadaaadgileben.

h=2,5m simaRleze yuTi Cerdeba (sur. 7.9a).

zedapiri

a) ra Wg muSaobas asrulebs yuTze Fg mizi


dulobis Zala gadaadgilebisas?
(a)

amoxsna: Cven SegviZlia yuTi nivTier wer


tilad miviCnioT da

Fg Zalis mier masze

Sesrulebuli Wg muSaobis gamoTvlisTvis


7.12 formula (Wg = mgd cos ) gamoviyenoT
miuxedavad imisa, rom

Fg -sa da d -s Soris

kuTxe ar viciT. 7.9b suraTze gamosaxulia


Tavisufali sxeulis grafiki yuTisTvis da
Cans, rom =+90, sadac aris sibrtyis
daxris kuTxe. 7.12 formula gvaZlevs:

Wg = mgd cos (+90) = mgd sin

(b)

sur. 7.9. a) yuTi xaxunisgan Tavisufal


daxril

(7.18)

sibrtyeze sibrtyisadmi paraleluri T Zalis moqme


debiT gadaadgildeba. b)
Tavisufali sxeulis grafiki
yuTisTvis. naCvenebia d gadaadgilebac.

208

kinetikuri energia da muSaoba

Tavi 7

zemoT miRebuli formulis gamartivebisTvis

cvlileba nulis tolia. yuTze Sesrulebuli

trigonometriuli

jamuri W muSaobis gamoTvlisTvis yuTze

igiveoba

gamoviyeneT.

miRebuli Sedegi erTi SexedviT arafers

moqmedi

ar gvaZlevs, vinaidan ucnobia, magram 7.9

muSaoba
unda SevkriboT. a)-dan ukve viciT, rom

suraTze Cans, rom d sin = h, sadac h CvenTvis


cnobili sididea. amis Semdeg 7.18 formula
mogvcems:

Wg = mgh

= (15 kg)(9,8 m/wm2)(2,5 m)

= 386 j

(7.19)
(pasuxi)

mier Sesrulebuli Wg muSaoba vertikalur


damokidebuli

Zalis

mier

Sesrulebuli

Fg mizidulobis Zalis mier Sesrulebuli Wg

muSaoba 386j-ia, sibrtyidan yuTze moqmedi

FN drekadobis Zalis mier Sesrulebuli

WN muSaoba nulis tolia, vinaidan FN Zala


gadaadgilebis

7.19 formulis Tanaxmad mizidulobis Zalis


gadaadgilebazea

samive

da

perpendikularulia.
Cven

mxolod T -s mier Sesrulebuli WT muSaoba


dagvrCa. muSaoba-kinetikuri energiis Teo
remis Tanaxmad:
K = WT + Wg + WN

ara

horizontalur gadaadgilebaze.
b) ra WT muSaobas asrulebs yuTze Tokidan

moqmedi T Zala gadaadgilebis dros?

amoxsna: 7.7 formulaSi (W = Fd cos ) F-is


nacvlad T-s ver CavsvamT, vinaidan T-s mniS
vneloba ar viciT. samagierod SegviZlia yuTi
nivTier wertilad miviCnioT da mas muSaobakinetikuri energiis Teorema(K=W) mivu
sadagoT. awevamde da awevis Semdeg yuTi
uZravia, amitom misi kinetikuri energiis K

amocanis amoxsnis nimuSi

anu

0 = WT 368j + 0

da

WT = 368 j

(pasuxi)

sakontrolo wertili 3. davuSvaT, yuTs


igive h simaRlemde, oRond ufro grZel

daxril sibrtyeze vamoZravebT. a) T Zalis


mier Sesrulebuli muSaoba metia, naklebia
Tu ar icvleba?
b) yuTis moZraobisTvis

saWiro

T Zalis sidide metia, naklebia Tu

ar icvleba?

7.6

m=500kg masis lifti i = 4m/wm siCqariT qvemoT



Cadis, gvarli fuWdeba da kabina a = g / 5
mudmivi aCqarebiT vardeba (sur. 7.10a).
a) d = 12m manZilze vardnis
ganmavlobaSi ra

Wg muSaobas asrulebs Fg mizidulobis Zala


kabinaze?
amoxsna: kabina SegviZlia nivTier wertilad
miviCnioT da

Fg Zalis mier Sesrulebuli

Wg muSaoba 7.12 formuliT (Wg = mgd cos )


gamovTvaloT.
7.10b suraTidan Cans, rom
Zalasa da

Fg

d gadaadgilebas Soris kuTxe 0 -ia.


0

maSasadame, 7.12 formula gvaZlevs:

Wg = mgd cos0 = (500 kg)(9,8 m/wm2)(12m)(1)


= 5,88104 j 59 kj

(pasuxi)

b) 12m-iani vardnis ganmavlobaSi ra WT muSao


bas

asrulebs

kabinaze

liftis

gvarlis

gaswvriv zemoT mimarTuli

T Zala?

amoxsna:

(W=Fdcos)

7.7

formulis

sa

(a)

(b)

sur. 7.10. liftis kabina i siCqariT qvemoT eSveba da



aCqarebas iwyebs. a) kabina d manZils a = g/5 mudmivi
aCqarebiT gadis. b) Tavisufali sxeulis grafiki
kabinisTvis. naCvenebia gadaadgilebac.

209

7.7. drekadobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba


SualebiT

WT

Tavdapirvelad

muSaobas

gamovTvliT,

Tu

T sididis gamosaxulebas

Sesabamisad, kinetikuri energiac icvleba.


aqedan

gamomdinare,

7.16

formula

am

miviRebT. am gamosaxulebis miReba y RerZis

SemTxvevaSi gamousadegaria.

gaswvrivi komponentebisTvis niutonis meore

g) ra jamuri W muSaoba sruldeba kabinaze

kanonis CaweriT SeiZleba:

T Fg = ma
es formula T-sTvis amovxsnaT, Fg-s nacvlad

mg CavsvaT da miRebuli Sedegi 7.7 formulaSi

vardnis ganmavlobaSi?
amoxsna: jamuri muSaoba kabinaze moqmedi
Zalebis mier Sesrulebuli muSaobebis jamia:

W = Wg + WT = 5,88104 j 4,7 104 j

gadavitanoT:

= 1,18104 j 12 kj

WT = Td cos = m(a+g)d cos


Semdeg qvemoT mimarTuli a aCqarebis nacvlad

d) risi tolia kabinis kinetikuri energia

kuTxis nacvlad 180:

amoxsna: kabinis kinetikuri energia icvleba,

g/5 CavsvaT, xolo T da mg Zalebs Soris

4
g
WT = m + g d cos = mgd cos
5
5
4
= (500 kg)(9,8 m/w2)(12 m) cos 180
5
= 4,7 104 j 47 kj
(pasuxi)

yuradReba miaqcieT, rom WT ar aris Wg-s


Sebrunebuli. amis mizezi is aris, rom kabina
vardnis dros Cqardeba, misi siCqare da,

12m-iani vardnis dasasruls?


vinaidan masze jamuri muSaoba sruldeba. 7.1
formulidan gamomdinare, vardnis dasawyisSi
1

kinetikuri energiaa Ki= 2 mi2. amis Semdeg 7.11


formula aseT saxes iRebs:

1
2

Kf = Ki + W = mi2 + W
1
2

= (500kg)(4m/wm)2 + 1,18104 j
= 1,58 104 j 16kj

(pasuxi)

7.7. drekadobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba


am TavSi cvladi Zalis garkveuli saxeobis, kerZod, drekadobis Zalis anu zambaridan moqmedi
Zalis mier nivTieri wertilis magvar saganze Sesrulebul muSaobas ganvixilavT. bunebaSi
arsebul mraval Zalas drekadobis Zalis magvari maTematikuri forma aqvs. aqedan gamomdinare,
am Zalis Seswavlis dros mravali sxva Zalis bunebas gavigebT.

drekadobis Zala
7.11 suraTze naCvenebia moSvebul mdgomareobaSi myofi zambara anu rodesac zambara SekumSuli
an daWimuli ar aris. zambaris erTi bolo damagrebulia, xolo meore boloze nivTieri wertilis
magvari sagani, magaliTad, blokia mibmuli. Tu bloks marjvniv gavwevT da zambaras davWimavT
(7.11b suraTi), zambara bloks marcxnisken ubiZgebs (vinaidan drekadobis Zala zambaras pirvandel
mdgomareobaSi abrunebs, mas aRmdgen Zalasac uwodeben). Tu bloks marcxnisken vubiZgebT da
zambaras SevkumSavT (7.11g suraTi), zambara bloks marjvnisken ubiZgebs.
zambaraze
Catarebuli mravali eqsperimentiT gamarTlebulia daSveba, rom zambaridan moqmedi

Fs Zala zambaris Tavisufali bolos d gadaadgilebis proporciulia.


(7.20)
Fs = - k d (hukis kanoni) ,

sadac Fs aris drekadobis Zala. es formula hukis kanonis saxeliTaa cnobili. robert huki
ingliseli mecnieri iyo, romelic me-17 saukuneSi moRvaweobda. 7.20 formulaSi gamoyenebuli
minus niSani gvauwyebs, rom drekadobis Zala yovelTvis zambaris Tavisufali bolos
gadaadgilebis mimarTulebis sapirispiroa. k mudmivas zambaris sixiste ewodeba da igi zambaris
elastiurobis maxasiaTebelia. rac ufro metia k, miT ufro araelastiuria zambara anu miT
ufro meti Zalaa saWiro mocemuli gadaadgilebis misaRwevad. SI sistemaSi k-s erTeulia n/m.

210

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba


7.11 suraTze x RerZi zambaris sigrZis paraleluradaa
gavlebuli da misi aTvlis saTave (x=0) zambaris Tavisufali
bolos mdebareobas emTxveva, rodesac zambara moSvebulia.
amgvari ganlagebis SemTxvevaSi 7.20 formula Semdegi saxiT
SeiZleba Caiweros:

Fx = kx (hukis kanoni).

(7.21)

wina formulisgan gansxvavebiT, amjerad indeqsia Secvlili.


Tu x dadebiTia (zambara x RerZis marjvniskenaa daWimuli),

Fx uaryofiTia (biZgi marcxniskenaa mimarTuli), xolo Tu


x dadebiTia (zambara marcxniskenaa SekumSuli), maSin Fx
dadebiTia (biZgi marjvniskenaa mimarTuli).
gaiTvaliswineT, rom drekadobis Zala cvalebadia, vinaidan is
zambaris Tavisufali bolos x mdebareobis funqciaa. aqedan
gamomdinare, Fx Zala F(x) simboloTi SegviZlia aRvniSnoT.
aseve yuradReba miaqcieT, rom hukis kanoni Fx-sa da x-s Soris
sur. 7.11. a) zambara moSvebul

mdgomareobaSi. x RerZis aTvlis


saTave zambaris blokTan mierTebis

d
bolos emTxveva. b) bloki
manZilze gadaadgildeba, zambaris
gaWimvis
sidide x dadebiTia da

Fs drekadobis ZaliT moqmedebs.


g) zambaris SekumSvis sidide x
uaryofiTia da am SemTxvevaSic
aRmdgeni Zala moqmedebs.

wrfiv damokidebulebas asaxavs.

drekadobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba


7.11a suraTze gamosaxuli blokis moZraobis dros drekadobis
Zalis

mier

Sesrulebuli

muSaobis

gamoTvlisTvis

ori

mniSvnelovani daSvebis gakeTebaa saWiro: 1) zambaras masa ar

gaaCnia anu misi masa blokis masasTan SedarebiT umniSvneloa da


2) zambara idealuria anu is hukis kanons zustad emorCileba.

garda amisa, davuSvaT, rom bloksa da zedapirs Soris xaxuni ar arsebobs da bloki nivTieri
wertilis magvari sagania.
Tavdapirvelad bloks vubiZgoT marjvnisken da avamoZraoT. bloki marjvnisken gadaadgildeba,
masze Fx drekadobis Zala muSaobas asrulebs da blokis kinetikuri energia (maSasadame siCqarec)
mcirdeba. 7.7 formulis saSualebiT am muSaobis gamoTvla SeuZlebelia, vinaidan formulaSi
mudmivi Zala unda Sediodes, drekadobis Zala ki cvalebadia.
zambaris mier Sesrulebuli muSaobis dadgenas gamoTvlebi dasWirdeba. modiT blokis sawyisi
mdebareoba xi simboloTi aRvniSnoT, xolo momdevno mdebareoba xf simboloTi. Semdeg am or

mdebareobas Soris manZili Zalian mcire x sigrZis segmentebad davyoT. es segmentebi xi-dan

dawyebuli 1, 2 da a.S. ricxvebiT aRvniSnoT. blokis mier TiToeuli segmentis gavlis dros
drekadobis Zala ar icvleba, vinaidan segmentis zomis simciris gamo x TiTqmis ucvlelia.
aqedan gamomdinare, segmentSi moqmedi Zalis mniSvneloba mudmivad SegviZlia miviCnioT. Zalis
mniSvneloba segmentebis mixedviT iyos Fx1, Fx2 da a.S.
vinaidan TiToeul segmentSi Zala mudmivia, 7.7 formulis saSualebiT TiToeul segmentSi
Sesrulebuli muSaobis gamoTvla SesaZlebeli xdeba. am SemTxvevaSi, = 180 da cos = 1. pirvel
segmentSi Sesrulebuli muSaobaa Fx1x, meore segmentSi Sesrulebuli muSaoba _ Fx2x da a.S.
zambaris mier Sesrulebuli jamuri Ws muSaoba xi-dan xf-mde am muSaobebis jamis tolia:

(7.22)

sadac j aris segmentebis rigiTi nomeri. zRvarSi x nulisken miiswrafis da 7.22 formula aseT
saxes iRebs:

(7.23)

211

7.7. drekadobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba


7.21 formulidan gamomdinare Fx Zalis sididea kx da gveqneba:
x

= ( 1k)[x2]xf = ( 1k)[x2]xi ( 1 k)(xf2 xi2).

(7.24)

gadamravlebis Semdeg miviRebT:

Ws = 1 kxi2 1 kxf2

(drekadobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba)

(7.25)

drekadobis Zalis mier Sesrulebuli Ws muSaoba SeiZleba iyos dadebiTi an uaryofiTi, rac

imazea damokidebuli blokidan gamodis energia Tu bloks gadaecema. gafrTxileba: xf saboloo


mdebareoba 7.25 formulis marjvena mxaris meore wevria. aqedan gamomdinare, 7.25 formula
gvauwyebs:

Ws muSaoba dadebiTia, Tu bloki moSvebul mdebareobasTan (x=0) ufro axlos Cerdeba,


vidre Tavdapirvelad iyo. Ws muSaoba uaryofiTia, Tu bloki x=0 mdebareobidan
moSorebiT Cerdeba. Tu x=0 mdebareobidan manZili ucvlelia, maSin Ws muSaoba nulis
tolia.
Tu xi = 0 da saboloo mdebareobaa x, maSin 7.25 formula gvaZlevs:

Ws = 1 kx2 (drekadobis Zalis mier Sesrulebuli muSaoba)


2

modebuli Zalis mier Sesrulebuli muSaoba


amjerad warmoidgineT, rom bloki x RerZis gaswvriv gadaadgildeba da masze

(7.26)

Fa Zala moqmedebas

ganagrZobs. gadaadgilebis dros Cvens mier modebuli Zala blokze Wa muSaobas asrulebs, xolo

drekadobis Zala - Ws muSaobas. energiis gadacemis Sedegad blokis kinetikuri energiis K


cvlilebaa:

K = Kf Ki = Wa + Ws ,

(7.27)

sadac Kf aris kinetikuri energia gadaadgilebis bolos, xolo Ki - kinetikuri energia


gadaadgilebis dasawyisSi. Tu gadaadgilebamde da gadaadgilebis Semdeg bloki uZravia, maSin Kf
da Ki nulis tolebia da 7.27 formula Semdeg saxeze daiyvaneba:

Wa = Ws

(7.28)

Tu zambaraze mimagrebuli bloki gadaadgilebamde da gadaadgilebis Semdeg uZravia, modebuli


Zalis mier Sesrulebuli muSaoba drekadobis Zalis mier Sesrulebuli muSaobis Sebrunebulia.

gafrTxileba: Tu bloki gadaadgilebamde da gadaadgilebis Semdeg moZraobs, maSin zemoT


moyvanili mtkiceba marTebuli ar aris.
sakontrolo wertili 4. 7.11 suraTze gamosaxuli blokis x RerZis gaswvriv sawyisi da saboloo
mdebareobebia: a) 3sm, 2sm; b) 2sm, 3sm da g) 2sm, 2sm. TiToeul mdgomareobaSi drekadobis Zalis
mier blokze Sesrulebuli muSaoba dadebiTia, uaryofiTia Tu nulis tolia?

amocanis amoxsnis nimuSi

7.7

kanfetebiT savse paketi xaxunisgan Tavisufal

amoxsna:

magidaze devs da zambaris Tavisufal bo

drekadobis Zala masze 7.25 an 7.26 formuliT

loze 7.11a suraTis msgavsad aris mibmuli.

mocemul muSaobas asrulebs. sawyisi xi koor

x1=12mm koordinatze paketis gaCerebisTvis


marjvnisken moqmedi Fa=4,9n Zalaa saWiro.
a) ra muSaobas asrulebs drekadobis Zala
paketze, Tu paketi x=0

koordinatidan

x2=17mm koordinatze gadaadgildeba?

rodesac

paketi

gadaadgildeba,

dinatia 0, xolo saboloo xf kordinatia 17mm.


zambaris k sixiste ucnobia.

7.21 formuliT k-s gamoTvla SesaZlebelia.


Tu paketi x1=12mm koordinatze uZravad aris
gaCerebuli, drekadobis Zalam modebuli Zala

212

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba

unda gaawonasworos. maSasadame, Fx drekadobis


Zala 4,9n unda iyos. 7.21 formula gvaZlevs:

F
4,9 n
k= x =
= 408 n/m
x1
12 103 m
rodesac paketi x2=17mm kordinatzea, 7.26

amoxsna: amjerad xi =+17mm da xf =12mm. 7.25


formula gvaZlevs:

Ws = 1 kxi2 1 kxf2 =1 k(xi2 xf2)


2

Ws = 1 kx22 = 1 (408 n/m)(17 103 m)2


2

= 0,059 j

(pasuxi)

b) Semdeg paketi marcxniv gadaadgildeba

x3=12mm koordinatze. ra muSaobas asrulebs


drekadobis Zala paketze am gadaadgilebis
dros?

amocanis amoxsnis nimuSi

= 0,03 j = 30 mj

formulidan gamomdinareobs:

= 1 (408 n/m)[(17 103 m)2 (12 103 m)2]


(pasuxi)

drekadobis Zalis mier Sesrulebuli muSaob


a
dadebiTia, vinaidan drekadobis Zala xi=+17mm
koordinatidan moSvebuli mdgomareobisken
gadaadgilebis

dros

ufro

met

dadebiT

muSaobas asrulebs, vidre moSvebuli mdgo


mareobidan xf=12mm koordinatze gadaad
gilebis dros uaryofiTi muSaoba sruldeba.

7.8

7.12 suraTze m=0,4kg masis yuTi xaxunisgan


Tavisufal

horizontalur

zedapirze

=0,5m/wm siCqariT misrialebs da k=750n/m


sixistis zambaras kumSavs. rodesac zambara
yuTs aCerebs, ra d manZiliT aris zambara
SekumSuli?

zedapiri

sur. 7.12. m masis yuTi k sixistis zambarisken


siCqariT moZraobs.

amoxsna:

1. drekadobis Zalis mier yuTze Sesrulebuli


Ws muSaoba da saWiro d manZili erTmaneTs
7.26 formuliT ukavSirdeba (Ws=1 kx2),
2
sadac d cvlis x-s.
2. Ws muSaoba da yuTis kinetikuri energia
erTmaneTs 7.10 formuliT (Kf Ki = W) ukav
Sirdeba.

3. yuTis
sawyisi
kinetikuri
energiaa
1
2
K= m , xolo saboloo kinetikuri energia

energiis Teorema Semdegi saxiT CavweroT:

Kf Ki = 1 kd2
2

Semdeg, mesame punqtSi moyvanili mniSvnelo


bebi gaviTvaliswinoT da miviRebT:

0 1 m2 = 1 kd2
2

gamartiveba, d-sTvis amoxsna da cnobili mniS


vnelobebis Casma gvaZlevs:

(gaCerebis momentSi) - nuli.


zemoT CamoTvlili pirveli ori punqti gava
erTianoT da yuTisTvis muSaoba-kinetikuri

= 1,2 102 m = 1,2 sm

(pasuxi)

7.8. cvladi Zalis mier Sesrulebuli muSaoba


erTganzomilebiani analizi
modiT 7.2 suraTze gamosaxul mdgomareobas davubrundeT. amjerad Zala x RerZis dadebiTi
mimarTulebisaa, xolo misi sidide x mdebareobasTan erTad icvleba. burTulis moZraobasTan
erTad muSaobis Semsrulebeli Zalis F(x) sidide icvleba. xolo mimarTuleba ucvleli rCeba da
nebismier mdebareobaSi Zalis sidide ar aris damokidebuli droze.
7.13a suraTze gamosaxulia erTganzomilebiani cvladi Zalis grafiki. Cven unda davadginoT am
Zalis mier nivTier wertilze Sesrulebuli muSaobis gamosaxuleba, rodesac wertili xi sawyisi

7.8. cvladi Zalis mier Sesrulebuli muSaoba

213

mdebareobidan xf saboloo mdebareobisken gadaadgildeba.


am miznis misaRwevad 7.7 formulas (W=Fdcos) ver gamo
viyenebT, vinaidan is mxolod

F mudmivi ZalisTvis aris

gamosadegi. modiT 7.13a suraTze gamosaxuli mrudis qveda


areali x siganis viwro zolebad davyoT (sur. 7.13b). x
sakmarisad mcirea, raTa am SualedSi F(x) Zala mudmivad
miviCnioT. Fj,saS aris F(x)-is saSualo mniSvneloba romeliRac

j rigis SualedSi da 7.13b suraTis SemTxvevaSi j rigis zolis

(a)

simaRlea.
Tu Fj,saS mudmivia, Zalis mier j rigis SualedSi Sesrulebuli
Wj muSaobis nazrdi 7.7 formulis saSualebiT miaxloebiT
gamoiTvleba:

Wj=Fj,saSx

(7.29)

Fj,saS

7.13b suraTze Wj aris j rigis marTkuTxedis farTobi.

nivTieri wertilis xi-dan xf-mde gadaadgilebis dros Zalis


mier Sesrulebuli jamuri W muSaobis gamoTvlisTvis xi-sa da

xf-s Soris ganlagebuli yvelaze zolis farTobi SevkriboT:


(b)

(7.30)

7.30 formula miaxloebiTia, vinaidan marTkuTxa zolebis


mier moxazuli `konturi~ realur F(x)

mruds mxolod

uaxlovdeba.
Sedegi realurTan ufro miaxloebuli iqneba Tu zolis
x

siganes SevamcirebT da raodenobas gavzrdiT (sur.

7.13g). zolis sigane zRvarSi nulisken miiswrafis, zolebis

(g)

raodenoba usasrulod didia da ufro zust Sedegs viRebT:

(7.31)

es zRvari xi da xf zRvrebs Soris F(x) funqciis integrals


niSnavs da 7.31 formula aseT saxes iRebs:

(muSaoba, cvladi Zala).

(7.32)

Tu F(x) funqcia cnobilia, maSin mas 7.32 formulaSi CavsvamT,


integrirebis Sesabamis zRvrebs SemovitanT da, integrirebiT
muSaobas gamovTvliT. geometriuli TvalsazrisiT muSaoba
aris F(x) mrudsa da x RerZs Soris arealis farTobis toli (xi
da xf zRvrebs Soris, sur. 7.13d).

samganzomilebiani analizi
amjerad ganvixiloT nivTieri wertili, romelzec samganzo
milebiani Zala moqmedebs:

(7.33)

sadac Fx, Fy da Fz komponentebi wertilis mdebareobaze


aris damokidebuli anu TiToeuli komponenti mdebareobis
funqcia SeiZleba iyos. Cven sami gamartiveba Semogvaqvs: 1) Fx
SeiZleba damokidebuli iyos x-ze, magram ara y-ze an z-ze; 2) Fy

(d)

sur.
7.13. a) erTganzomilebiani

F (x) Zalis x gadaadgilebaze da


mokidebulebis grafiki. wertili
xi-dan xf-mde gadaadgildeba. b) gra
fikis qveda areali viwro zolebad
aris dayofili. g) grafikis qveda
areali kidev ufro viwro zolebad
aris dayofili. d) zRvruli Sem
Txveva. Zalis mier Sesrulebuli
muSaoba 7.32 formuliT gamoiTvleba
da x RerZsa da grafiks Soris ga
muqebuli farTobis (xi-sa da xf-s
Soris) tolia.

214

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba

SeiZleba damokidebuli iyos y-ze, magram ara x-ze an z-ze; 3) Fz SeiZleba damokidebuli iyos z-ze,
magram ara x-ze an y-ze. am SemTxvevaSi wertilis gadaadgilebis nazrdi iqneba:

(7.34)

dW = F dr = Fxdx + Fydy + Fzdz

(7.35)

dr gadaadgilebis dros wertilze F Zalis mier Sesrulebuli dW muSaobis nazrdi 7.8

formuliT gamoiTvleba:

ri sawyisi mdebareobidan
(xi, yi, zi koordinatebi) rf saboloo mdebareobisken (xf,yf,zf koordinatebi)
gadaadgilebis dros F Zalis mier wertilze Sesrulebuli W muSaobaa:

(7.36)

Tu F -s mxolod x komponenti aqvs, maSin 7.36 formulaSi y da z wevrebi nulis tolia da formula
7.32 formulamde daiyvaneba.

muSaoba-kinetikuri energiis Teorema cvladi Zalis SemTxvevaSi


cvladi Zalis mier nivTier wertilze Sesrulebuli muSaoba erTganzomilebian SemTxvevaSi
7.32 formuliT gamoiTvleba. modiT davrwmundeT, rom gamoTvlili muSaoba marTlac nivTieri
wertilis kinetikuri energiis cvlilebis tolia, rogorc amas muSaoba-kinetikuri energiis
Teorema amtkicebs.
ganvixiloT m masis nivTieri wertili, romelic x RerZis gaswvriv moZraobs da masze RerZis
gaswvriv mimarTuli jamuri F(x) Zala moqmedebs. am Zalis mier nivTier wertilze Sesrulebuli
muSaoba xi sawyisi mdebareobidan xf saboloo mdebareobamde gadaadgilebis ganmavlobaSi 7.32
formuliT gamoiTvleba:

(7.37)

sadac niutonis meore kanonis gamoyenebiT F(x) Zala ma-iT SevcvaleT. 7.37 formulaSi madx
sidide ase SeiZleba Caiweros:

dv
dx
dt

(7.38)

dv dv dx dv
= = v ,
dt dx dt dx

(7.39)

dv
v dx = mv dv,
dx

(7.40)

madx = m

gamoTvlis jaWvuri wesidan gamomdinare:


7.38 formula aseT saxes iRebs:

madx = m

7.40 formula 7.37 formulaSi CavsvaT da miviRebT:

= 1 mvf2 1 mvi2
2

(7.41)

yuradReba miaqcieT, rom rodesac cvladi x-dan -ze SevcvaleT, aucilebeli gaxda integralis
zRvrebis axali cvladiT gamosaxva. aseve gaiTvaliswineT, rom m mudmivia da misi integrals
gareT gatana SesaZlebelia.
7.41 formulis marjvena mxares gamosaxuli wevrebi kinetikuri energiebia da viRebT:

W = Kf Ki = K ,
es formula muSaoba-kinetikuri energiis Teoremas asaxavs.

215

7.8. cvladi Zalis mier Sesrulebuli muSaoba

amocanis amoxsnis nimuSi


epiduraluri

proceduris

dros,

7.9

eqimis

mxridan nemsis SeRwevis SegrZneba cvladi

xi=0-dan xf=0,3m-mde gadaadgilebis

Zalaa, romelmac nemsze unda imoqmedos,

Cven

raTa man qsovilebSi SeaRwios. 7.14a suraTze

ganmavlobaSi Sesrulebuli muSaoba gvWir

gamosaxulia Zalis F sididis nemsis wveris x

deba.

gadaadgilebaze damokidebulebis grafiki.

integralis gamoTvla SesaZlebelia, Tu 7.14a

rodesac x 0-dan zrdas iwyebs, kani nemss

suraTze gamosaxuli grafikis qveda arealis

ewinaaRmdegeba, magram x=8mm mdebareobaze

farTobs gamovTvliT:

Zala sakmarisad Zlieria da nemsi kanSi aRwevs.

W=

amis Semdeg saWiro Zala Semcirebas iwyebs.


nemsi zurgis tvinis iogs gakveTs, rodesac

x=18mm,

xolo

rodesac

x=30mm,

farTobi Zalis grafiksa da

x RerZis Soris, xi-dan xf-mde

Cveni grafiki wrfivi segmentebisgan Sedgeba,

nemsi

amitom SesaZlebelia, rom grafikis qveda

SedarebiT myar myesSi SeaRwevs da Semdeg

areali marTkuTxa da samkuTxa regionebad

nemsis wveri epiduralur sivrceSi xvdeba.

davyoT (sur. 7.14b). magaliTad, samkuTxa A

swored am momentSi Zalis sidide mkveTrad

regionis farTobia

ecema. damwyebma eqima Zalis gadaadgilebaze

farTobiA=1 (0,008m)(12n)=0,048nm=0,048j

damokidebulebis

Tviseba

kargad

unda

Seiswavlos, raTa mixvdes rodis Sewyvitos

mas Semdeg rac yvela dasaTaurebuli regionis

nemsis wveris Seyvana. ra W muSaoba unda

farTobs gavigebT, jamuri muSaobis gamoTvla

Seasrulos nemsze modebulma Zalam, raTa

ar gagviWirdeba:

nemsis

wveri

x=30mm

mdebareobaze

anu

epiduralur sivrceSi moxvdes?


amoxsna: cvladi F(x) Zalis mier Sesrulebul
muSaobas gamovTvliT, Tu gamoviyenebT 7.32
formulas:

W= (A-K regionebis farTobebis jami)


=0,048+0,024+0,012+0,036+0,009+0,001
+0,016+0,048+0,016+0,004+0,024
=0,238j

(pasuxi)

(a)

(b)

sur. 7.14. a) epiduraluri proceduris dros nemsis x gadaadgilebaze Zalis F sididis damokidebulebis grafiki.
b) grafiksa da gadaadgilebis RerZs Soris teritoria regionebad aris dayofili, raTa farTobis gamoTvla
SesaZlebeli gaxdes.

amocanis amoxsnis nimuSi

F =(3x2n) +(4n) Zala, sadac x metrebSia,

7.10
amoxsna: amocanaSi moqmedi Zala cvladia,

nivTier wertilze moqmedebs da mis kine

vinaidan misi Fx komponenti x-is mniSvnelo

tikur energias cvlis. ra muSaoba srul

bazea

deba wertilze, rodesac is (2m,3m) koor

Sesrulebuli muSaobis gamoTvlisTvis 7.7 an

dinatebidan (3m,0m) koordinatebze gada

7.8 formulebs ver gamoviyenebT. samagierod

adgildeba? wertilis siCqare izrdeba, mcir

SegviZlia 7.36 formula gamoviyenoT:

deba Tu ar icvleba?

damokidebuli.

aqedan

gamomdinare,

216

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba


dadebiTi Sedegi niSnavs, rom

=3[ 1 x3]23 +4[y]30 =[33 23] + 4[03]

energias gadascems. aqedan gamomdinare, wer

=7j

F Zala wertils

(pasuxi)

tilis kinetikuri energia da siCqare izrdeba.

7.9. simZlavre
muSam jalambaris saSualebiT agurebi Senobis saxuravze unda aitanos. Cven SegviZlia
jalambaridan tvirTze moqmedi Zalis mier Sesrulebuli muSaoba gamovTvaloT, rac tvirTis
awevisTvis aris saWiro. miuxedavad amisa, muSisTvis muSaobis Sesrulebis temps ufro aqvs
mniSvneloba, vidre mis sidides. Cndeba SekiTxva: 5 wuTs waiRebs samuSao Tu mTel kviras?
Zalis mier muSaobis Sesrulebis temps simZlavre ewodeba. Tu Zala t droSi W muSaobas
asrulebs, saSualo simZlavrea:

PsaS =

W
Dt

(saSualo simZlavre)

(7.42)

P myisi simZlavre muSaobis Sesrulebis myisi tempia:


W

P=
(myisi simZlavre)
(7.43)
Dt
davuSvaT Zalis mier Sesrulebuli W(t) muSaobis droze damokidebulebis funqcia viciT.
magaliTad, t=3wm droSi P myisi simZlavris gamoTvlisTvis W(t)-s pirveli rigis warmoebuli
unda gavigoT da Semdeg t=3wm drosTvis gamovTvaloT.
SI sistemaSi simZlavris erTeulia j/wm. es
erTeuli Zalian xSirad gamoiyeneba da amitom mas
vati (vt) ewodeba. jeims uati cnobili mecnieri iyo,
romelmac orTqlis Zravebis muSaobis tempi Zalian
gazarda da amiT gaiTqva saxeli. britanul sistemaSi
simZlavris erTeulia futifunti/wm. aseve xSirad
gamoiyeneba cxenis Zalac. erTeulebs Soris Semdegi
urTierTkavSiria:

1 vati = 1vt = 1j/wm = 0,738futi funti/wm (7.44)


sur.

7.15.

satvirTo avtomobilis Zalis


Sedegad miRebuli simZlavre tvirTze Zalis
mier muSaobis Sesrulebis tempia

da

1 cxenis Zala = 1cxZ = 550futi funti/wm


= 746vt

(7.45)

7.42 formulaze dakvirveba cxadyofs, rom muSaoba droisa da simZlavris namravlia. aqedan
gamomdinare:

1 kilovati sT = 1kvt sT=(103vt)(3600wm)=3,6106j=3,6mgj

(7.46)

vati da kvtsT ZiriTadad eleqtroxelsawyoebTan asocirdeba, Tumca maTi gamoyeneba sxva


xelsawyoebisTvisac SeiZleba. magaliTad, iatakidan wignis aRebisa da magidaze dadebis Semdeg
SegiZliaT TqvaT, rom Tqven 410-6kvtsT muSaoba SeasruleT.
Zalis mier nivTier wertilze muSaobis Sesrulebis tempi am Zalisa da nivTieri wertilis
siCqaris saSualebiTac SeiZleba gamoisaxos. wertilisTvis,
romelic wrfivad moZraobs da

masze am wrfisadmi raime kuTxiT mimarTuli mudmivi


saxes iRebs:

P=
anu

F Zala moqmedebs, 7.43 formula Semdeg

( )

dW Fcos dx
dx
=
= Fcos
dt
dt
dt

P=Fcos

(7.47)

217

7.9. simZlavre
7.47 formulis marjvena mxare

skalaruli namravlis saxiTac SegviZlia warmovadginoT:

P= F

(7.48)

(myisi simZlavre)

7.15 suraTze gamosaxuli satvirTo avtomobili drois romeliRac momentSi

siCqariT moZrav

tvirTze F ZaliT moqmedebs. F -iT gamowveuli myisi simZlavre drois momentSi F -is mier
Sesrulebuli muSaobis tempia da 7.47-7.48 formulebiT gamoiTvleba. xSirad misaRebia gamoTqma:
`satvirTo avtomobilis simZlavre~, magram unda gvaxsovdes, rom simZlavre Zalis mier muSaobis
Sesrulebis tempia.
sakontrolo wertili 5. wris centrze damagrebuli Toki blokzea mibmuli da bloki
arwriulad moZraobs. Tokidan blokze moqmedi Zalis Sedegad miRebuli simZlavre
dadebiTia, uaryofiTia Tu nulis toli?

amocanis amoxsnis nimuSi


7.16 suraTze naCvenebia yuTze moqmedi

F1 da

7.11

F2 Zala, rodesac yuTi xaxunisgan Tavisufal

zedapirze Tqvengan marjvniv misrialebs. 2n

F1 Zala horizontaluria, xolo 4n

sididis F2 Zala zedapiridan maRla 60-iT


sididis

aris gadaxrili. garkveul momentSi yuTis


siCqarea 3m/wm.

xaxunisgan
Tavisufali
zedapiri

sur. 7.16. yuTze moqmedebs ori F1 da F2 Zala,


rodesac yuTi xaxunisgan Tavisufal zedapirze
Tqvengan marjvniv misrialebs. yuTis siCqarea .

a) risi tolia am momentSi yuTze moqmedi


Zalebis Sedegad miRebuli simZlavreebi da
jamuri simZlavre? icvleba Tu ara jamuri
simZlavre am momentSi?

nulis tolia. yuTis kinetikuri energia

(K=1 m2) ar icvleba da misi siCqarec


mu

2
F
F
dmivia 3m/wm-ia. vinaidan 1 da 2 Zalebi

simZlavre

siCqaris msgavsad ar icvleba, 7.48 formulis

da ara saSualo simZlavre drois raime

Tanaxmad P1 da P2 simZlavreebic (maSasadame

amoxsna:

Cven

gvWirdeba

myisi

SualedSi. garda amisa, viciT yuTis siCqare.

Pj-ic) ucvlelia.

modiT TiToeuli ZalisTvis 7.47 formula


gamoviyenoT.

F1 Zala

siCqarisadmi 1=180

P1=F1cos1=(2n)(3m/wm)cos180
=6vt
(pasuxi)

miRebuli uaryofiTi Sedegi gvamcnobs, rom

F1 Zala yuTs energias 6j/wm tempiT arTmevs.


F2 Zala siCqarisadmi 2=60 kuTxes adgens

da gveqneba:

F2 Zalis sididea 6n, risi tolia jamuri

simZlavre da icvleba Tu ara is?

kuTxes adgens da gveqneba:

b) Tu

P2 =F2cos2=(4n)(3m/wm)cos60
=6vt
(pasuxi)

amoxsna:

F2 Zalis Sedegad miRebuli simZlav

rea:

P2= F2 cos2 =(6n)(3m/wm)cos60=9vt

F1 ZaliT gamowveuli simZlavrea P1 = 6 vt da


jamuri simZlavrea:

Pj = P1 + P2=6vt+9vt=3 vt

(pasuxi)

dadebiTi Sedegi niSnavs, rom F2 Zala yuTs

maSasadame, yuTisTvis energiis gadacemis

energias 6j/wm tempiT gadascems.

kinetikuri energia da siCqare izrdeba. 7.48

jamuri simZlavre calkeuli simZlavreebis

formulis

jamis tolia:

erTad P1 da P2 sidideebic icvleba. aqedan

Pt = P1 + P2 = 6vt + 6vt = 0

(pasuxi)

maSasadame, energiis gadacemis jamuri tempi

jamuri tempis mniSvneloba dadebiTia. yuTis


Tanaxmad,

siCqaris

zrdasTan

gamomdinare, Pj=3vt Sedegi mxolod 3m/wm


siCqaris ganviTarebis momentSi fiqsirdeba.

218

kinetikuri energia da muSaoba

Tavi 7

mimoxilva da Sejameba
kinetikuri energia. m masis da siCqariT
moZravi wertilis K kinetikuri energiaa:
K=1 m2 (kinetikuri energia)

cvlilebas Semdegi formuliT ukavSirdeba:


K = Kf Ki = Wa + Wg

(7.15)

(7.1)

Tu moZraobis dawyebisa da dasrulebis Semdeg

muSaoba. W muSaoba aris saganze Zalis

kinetikuri energiebi Tanabaria, 7.15 formula

moqmedebis Sedegad sagnidan miRebuli an

aseT saxemde daiyvaneba:

sagnisTvis gadacemuli energia. sagnisTvis

gadacemuli

energia

dadebiTi

Wa = Wg

(7.16)

muSaobaa,

am formulis mixedviT, modebuli Zala igive

xolo sagnidan miRebuli energia - uaryofiTi

raodenobis energias gadascems sagans, rasac

muSaoba.

mizidulobis Zala arTmevs.

mudmivi
mu

Zalis mier Sesrulebuli


Saoba. F mudmivi Zalis mier d gadaadgilebis

drekadobis Zala. zambaridan moqmedi Fs

dros wertilze Sesrulebuli muSaobaa:


W=Fdcos= F d

(muSaoba, mudmivi Zala) (7.7,

7.8)

aris mudmivi kuTxe


F-sa da

d -s Soris. saganze muSaobas F Zalis d gadaa

sadac

drekadobis Zalaa:

Fs = k d

(7.20)

(hukis kanoni) ,

sadac d aris zambaris Tavisufali bolos


gadaadgileba moSvebuli mdgomareobidan
(rodesac zambara SekumSuli an daWimuli ar

dgilebisadmi gaswvrivi komponenti asru

aris), xolo k sixistis mudmivaa (zambaris

lebs. rodesac saganze ori an meti Zala

elastiurobis sazomi). Tu x RerZi zambaris

moqmedebs, jamuri muSaoba Zalebis mier cal

gaswvriv aris gavlebuli da misi aTvlis saTave

calke Sesrulebuli muSaobebis jamia da

Ft

zambaris Tavisufali bolos mdebareobas

tolqmedi Zalis mier saganze Sesrulebuli

emTxveva (moSvebul mdgomareobaSi), maSin 7.20

muSaobis tolia.

formula asec SeiZleba Caiweros:

muSaoba da kinetikuri energia. wertilis


kinetikuri energiis K cvlilebasa da wer
tilze Sesrulebul jamur W muSaobas Soris

Semdegi kavSiria:

lebasTan erTad icvleba.

K=KfKi=W (muSaoba-kinetikuri energiis Teorema) (7.10)


sadac Ki aris wertilis sawyisi kinetikuri

energia, xolo Kf - kinetikuri energia muSaobis

Fx = kx (hukis kanoni)

(7.21)

maSasadame, drekadobis Zala cvladia. is


zambaris

Tavisufali

bolos

gadaadgi

drekadobis Zalis mier Sesrulebuli


muSaoba. rodesac sagani zambaris Tavisufal
bolozea

damagrebuli,

drekadobis

xi

gvaZlevs:

mdebareobisken gadaadgilebis ganmavlobaSi

Kf = Ki + W

(7.11)

mizidulobis Zalis mier Sesrulebuli

d
muSaoba. m masis wertilis magvar
saganze

gadaadgilebis ganmavlobaSi

Fg mizidulobis

Zalis mier Sesrulebuli Wg muSaobaa:

Wf = mgdcos

sadac aris kuTxe Fg -sa da d -s Soris.

sawyisi

sagnis awevasa da dabla dawevaze Sesru


lebuli muSaoba. modebuli Zalis mier
sagnis awevis an dawevis dros Sesrulebuli Wa
muSaoba mizidulobis Zalis mier Sesrulebul

Wg muSaobas da sagnis kinetikuri energiis K

saboloo

saganze Ws muSaobas asrulebs:

Ws=1 xi2 1 kxf2


2

(7.25)

Tu xi=0 da xf=x, 7.25 formula aseT saxes


iRebs:


(7.12)

mdebareobidan

xf

Zala

Sesrulebis Semdeg. 7.10 formulis gardaqmna

Ws = 1 kx2
2

(7.26)

cvladi Zalis mier Sesrulebuli

muSaoba. rodesac saganze moqmedi F


Zala sagnis mdebareobazea damokidebuli,
mis mier saganze Sesrulebuli muSaoba ri
sawyisi mdebareobidan (xi, yi, zi) rf saboloo

mdebareobamde (xf, yf, zf) Zalis integrebis


saSualebiT gamoiTvleba. Tu davuSvebT, rom

219

7.9. simZlavre
Fx komponenti mxolod x-zea damokidebuli
da ara y-ze an z-ze, Fy komponenti mxolod yzea damokidebuli da ara x-ze an z-ze, xolo Fz
komponenti mxolod z-zea damokidebuli da
ara x-ze an y-ze, Sesrulebuli muSaoba iqneba:
W=

(7.36)

Tu F -s mxolod x komponenti aqvs, maSin 7.36

tempia. Tu t drois SualedSi Zala W muSaobas


asrulebs,

drois

simZlavrea:

PsaS =

am

SualedSi

saSualo

W
Dt

(7.42)

myisi simZlavre muSaobis Sesrulebis myisi


tempia:

P=

W

Dt

(7.43)

formula martivdeba:

Tu

lebisadmi kuTxes qmnis, myisi simZlavrea:

(7.32)

simZlavre. Zalis Sedegad miRebuli simZlavre


saganze Zalis mier muSaobis Sesrulebis

Zala

sagnis

moZraobis

P=Fcos = F ,

sadac

aris sagnis myisi siCqare

mimarTu

(7.47, 7.48)

SekiTxvebi
1. qvemoT moyvanili siCqareebi kinetikuri
energiis

mixedviT

daalageT,

romelic

=4 +3 ,
=3 4 ,

siCqaris dros eqneba wertils: a)

=4 +3 , g)

b)

am

=3 +4 , d)

kidebulebis sami grafiki. romeli grafiki


Seesabameba Semdeg mdgomareobebs: a) F1=F2,
b) F1>F2, g) F1<F2?

e) =5 da v) =5m/wm da horizontalisadmi

30 kuTxes adgens.

2. F mudmivi Zalis mier wrfivi d gadaad


gilebis dros wertilze Sesrulebuli muSa
oba dadebiTia
Tu uaryofiTia, rodesac a)

d -s Soris kuTxea 30, b) igive kuTxea

-4i?
100 da g) F = 2i 3
- 3 j da d =4

sur. 7.18. SekiTxva 4

-sa da

3. xaxunisgan Tavisufal yinulze mosriale


Saibaze horizontaluri Zala moqmedebs da
mis siCqares cvlis. 7.17 suraTze gamosaxulia
Saibis i sawyisi siCqare, f sabolo siCqare
da siCqaris veqtorebis mimarTuleba sam
mdgomareobaSi.

daalageT

mdgomareobebi

5. 7.19 suraTze gamosaxul goWs miwaze


Camosrialebis
variantSi

sami

goWi

arCevani
xaxunisgan

aqvs.

samive

Tavisufal

zedapirze unda Camosrialdes. daalageT es


variantebi mizidulobis Zalis mier goWze
Sesrulebuli muSaobis mixedviT dididan
mcireze.

Zalis mier Saibaze Sesrulebuli muSaobis


mixedviT dididan mcireze.

sur. 7.17. SekiTxva 3

4.

7.18a

suraTze

naCvenebia

sur. 7.19. SekiTxva 5

xaxunisgan

Tavisufal zedapirze marjvnisken mosriale


bloki,

romelzec

ori

horizontaluri

Zala moqmedebs. 7.18b suraTze gamosaxulia


blokis K kinetikuri energiis t droze damo

6. 7.20 suraTze naCvenebia cvladi Zalis Fx


komponentis (x RerZis gaswvrivi komponentis)
wertilis x mdebareobaze damokidebulebis
oTxi grafiki. daalageT grafikebi x=0 da

220

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba

x=x1 mdebareobebs Soris wertilis gada

fiki (K kinetikuri energiis t droze da

adgilebis dros Zalis mier Sesrulebuli mu

mokidebuleba)

Saobis mixedviT dididan mcireze.

romel grafiks Seesabameba?

7.21b

suraTze

gamosaxul

8. A zambara B zambaraze naklebad elastiuria


(kA>kB). romeli zambaris drekadobis Zala
Seasrulebs ufro met muSaobas Tu a) zambarebi
erTi da igive manZiliT SeikumSa da b) zamba
rebi erTi da igive Zalam SekumSa?

9. talaxis wveTi kldidan Camovarda an


gadmoagdes. 7.22 suraTze gamosaxuli romeli
grafiki (an grafikebi) SeiZleba asaxavdes
talaxis

kinetikuri

energiis

cvlilebas

vardnis ganmavlobaSi?

sur. 7.20. SekiTxva 6

7. 7.21a suraTze gamosaxulia oTxi mdgo


mareoba, rodesac uZrav blokze horizon
taluri Zala moqmedebs. ZalTa sidideebia

F2=F4=2F1=2F3. 7.21b suraTze naCvenebia


igive oTxi mdgomareobisTvis blokis siCqa
ris horizontaluri x komponenti. a) 7.21b

sur. 7.22. SekiTxva 9.

suraTze gamosaxuli romeli grafiki Seesa

10. 7.23 suraTze gamosaxulia Zalis Fx

bameba

7.21a

suraTze

gamosaxul

Zalebs?

b) 7.21g suraTze gamosaxuli romeli gra

komponenti, romelic wertilze moqmedebs.


Tu wertili moZraobas iwyebs x=0
bareobidan,
rodesac

ra
mas

iqneba

misi

mde

koordinati,

a)

udidesi kinetikuri

(a)

energia, b) udidesi
siCqare da g) nu
lovani
eqneba?

siCqare
d)

ra

m i m a r T u l e b i T
imoZravebs wertili
(b)

(g)

sur. 7.23. SekiTxva 10.

x=6m koordinatis
gavlis Semdeg?

sur. 7.21. SekiTxva 7.

amocanebi
SSM

amoxsnebi mocemulia Student Solutions


Manual-Si.

www

amoxsnebi mocemulia veb-gverdze


http://www.wiley.com/college/halliday

ILW

Interactive LearningWare amoxsnebi mocemulia


veb-gverdze http://www.wiley.
com/college/halliday.

wertilebis raodenoba
amocanis sirTules

gviCvenebs

paragrafi 7.3. kinetikuri energia


1. Tu apolos kosmosur xomaldsa da masze
damagrebul Saturn V (saturni V) raketas
erToblivi masaa 2,9105kg da xomaldis
siCqarea 11,2km/wm, ra kinetikuri energia
eqneba mas?

221
2. 1972 wlis 10 agvistos, aSS-sa da kanadis
CrdiloeTiT uzarmazarma meteorma gaifrina.
cecxlovani burTi imdenad naTeli iyo, rom
dRis sinaTlezec ki Canda da misi simkveTre
Cveulebrivi meteoris mier datovebul kvals
bevrad aRemateboda (sur. 7.24). meteoris masa
daaxloebiT 4106kg iyo da 15km/wm siCqariT
moZraobda. atmosferoSi vertikalurad Se
svlis SemTxvevaSi meteori dedamiwis ze
dapirs igive siCqariT Seejaxeboda. a) gamo
TvaleT

SesaZlo

vertikaluri

sur. 7.24. amocana 2. meteoris kvali dRisiT

Sejaxebis

SemTxvevaSi meteoris kinetikuri energiis


danakargi (joulebSi). b) miRebuli Sedegi
1 megatona trotilis afeTqebis energiis
(4,21015 j) jeradis saxiT CawereT. g) xiro
simaSi atomuri bombis afeTqebis energia
daaxloebiT

13

kilotona

trotilis

afeTqebas udrida. ramdeni atomuri bombis


afeTqebis eqvivalenturi iqneboda meteoris
Sejaxeba?

3. protoni (m=1,671027kg) 3,61015m/wm2-iT


wrfivad Cqardeba. Tu protonis sawyisi si
Cqarea 2,4107m/wm da 3,5sm manZils gadis,
risi tolia misi a) saboloo siCqare da b) ki
netikuri energiis nazrdi? SSM

4. 1,8102kg masis naxvretiani burTula x


RerZis dadebiTi mimarTulebiT mavTulze
moZraobs.

rodesac

t=0,

burTula

x=0

mdebareobas 12m/wm siCqariT gaivlis da


masze mudmivi Zala moqmedebs. 7.25 suraTze
naCvenebia burTulas mdebareoba, rodesac

t=0, 1, 2 da 3wm. rodesac t=3wm, burTula


wamierad Cerdeba. ra kinetikuri energia eqneba
burTulas t=10wm dros?

paragrafi 7.5. muSaoba da kinetikuri


energia
6. 2kg masis bidoni xy sibrtyeSi moZraobs da
masze 5n sididis erTaderTi Zala moqmedebs.
bidonis sawyisi siCqarea 4m/wm x RerZis
dadebiTi mimarTulebiT, xolo garkveuli
drois Semdeg - 6m/wm y RerZis dadebiTi
mimarTulebiT. ra muSaobas asrulebs bidonze
5n Zala am drois ganmavlobaSi?

7. moneta xy koordinatTa sistemis aTvlis


saTavidan (3m,4m) koordinatebisken xaxu
nisgan Tavisufal zedapirze misrialebs da
masze mudmivi Zala moqmedebs. Zalis sididea

2n da x RerZis dadebiTi mimarTulebisadmi


100 kuTxes adgens saaTis isris moZraobis
sawinaaRmdego mimarTulebiT. ra muSaobas
asrulebs

Zala

monetaze

gadaadgilebis

dros?

8. motivtive
yinuls wylis dineba napiris

gaswvriv d =(15m) (12m) manZilze gadaad


gilebs. wyali yinulze F =(210n) (150n)
ZaliT moqmedebs. ra muSaobas asrulebs Zala
yinulze gadaadgilebis dros?

9. 3kg masis sxeuli xaxunisgan Tavisufal,


horizontalur
sur. 7.25. amocana 4.

5. mama da Svili erTmaneTs sirbilSi


ejibrebian. mamis kinetikuri energia Svilis
kinetikuri energiis naxevaria, xolo Svilis

zedapirze

uZravad

da masze x RerZis dadebiTi mimarTulebis,


mudmivi

F horizontaluri Zala moqmedebs.

7.26 suraTze naCvenebia sxeulis mdebareobis


stroboskopuli grafiki.

F Zala moqmedebas

masa mamis masis naxevaria. rodesac mama 1m/wm


siCqares ganaviTarebs, misi kinetikuri energia
Svilisas utoldeba. ra sawyisi siCqareebi aqvT
a) mamas da b) Svils?

Zevs

sur. 7.26. amocana 9.

222

kinetikuri energia da muSaoba

Tavi 7

iwyebs, rodesac t=0 da sxeulis mdebareoba

a)

0,5wm-ian SualedebSi
fiqsirdeba. ra muSaobas

asrulebs F Zala sxeulze 0-dan 2wm-mde

Saobas

SualedSi?

daadgilebis

10. 8kg masis sagani


x RerZis dadebiTi

mavlobaSi? b) yuTis

mimarTulebiT
Zraobs.

masze

moqmedebas.

sur. 7.27. amocana 10

kinetikuri

mudmivi

Zala

iwyebs

suraTze

gamosaxulia

mdebareobaze

energiis

damokidebulebis grafiki x=0


mdebareobebs

gamosaxul
ze

ga

7.27

gan

sur. 7.29. amocana 13.

14. 7.30 suraTze

Cauvlis,
mimarTuli

asrulebs

sami Zala yuTze ga

deba? SSM

mde

RerZis

swvriv

mu

izrdeba Tu mcir

rodesac

bareobas

jamur

kinetikuri energia

mo

sxeuli x=0

ra

Soris.

amis

da x=5m

Semdeg

Zala

moqmedebas ganagrZobs. ra siCqare eqneba


sagans, rodesac is x=3m mdebareobas ukan
ubrundeba?

11. 85kg masis moTxilamure daRmarTidan


swor trasaze 37m/wm sawyisi siCqariT gadis.
Tu Zala mas 2m/wm2 aCqarebiT anelebs da
Semdeg aCerebs, a) ra F sidide aqvs Zalas,
b) ra d manZils gaivlis moTxilamure Senelebis
ganmavlobaSi da g) ra W muSaobas asrulebs
moTxilamureze Zala? risi tolia d) F, e) d da
v) W, Tu Senelebisas aCqareba 4m/wm2-ia? ILW
12. WanWikebiT da
qanCebiT savse yuTi

sami

yuT
horizon

taluri (F1, F2 da

F3)

debs.

Zala
yuTi

moqme
Tav

dapirvelad uZravia

sur. 7.30. amocana 14.

da Semdeg xaxunisgan
Tavisufal zedapirze gadaadgild
eba. F1 =3n,

F2 =4n da F3 =10n, xolo naCvenebi kuTxeebia


2=50 da 3=35. ra jamur muSaobas asrulebs
sami Zala yuTze pirveli 4m-is gavlis dros?
15. ucvleli
mimarTulebis da 12n sididis

(2i 4
- 4 j+3
+ 3k)m gadaadgilebis dros
Zala d = (2
wertilze muSaobas asrulebs. ra kuTxea Za
lasa da gadaadgilebas Soris, Tu wertilis
kinetikuri energiis cvlilebaa a) +30j da
b) 30j?

paragrafi 7.6. mizidulobis Zalis mier


Sesrulebuli muSaoba

manqanebis saxelos-

16. a) 1975 wels, monrealis velodromis


360kn wonis saxuravi 10sm-iT maRla aswies da

noSi, xaxunisgan Ta

gaaswores. ra muSaoba Seasrules saxuravze

visufal zedapirze,

masze moqmedma Zalebma? b) 1960 wels, flo

x RerZis gaswvriv
2m manZilze gadaad
gildeba.

7.28

ridis Statis qalaq tampaSi, dedam Svilze


sur. 7.28. amocana 12.

su

Tu qalma 4000n-is (manqanis mTliani wonis

raTze naCvenebia mudmivi horizontaluri


Zalis mier yuTze Sesrulebuli W muSaobis

x mdebareobaze damokidebulebis grafiki.


a) ra sididisaa es Zala? b) Tu yuTis sawyisi
kinetikuri energiaa 3j da x RerZis dadebiTi
mimarTulebiT

moZraobs,

dacemuli manqanis erTi mxare maRla aswia.

ra

iqneba

misi

kinetikuri energia 2m-is gavlis Semdeg?

13. 7.29 suraTze gamosaxul yuTze sami Zala


(F1, F2 da F3) moqmedebs da is xaxunisgan
Tavisufal zedapirze marcxnisken 3m manZils
gadis. F1 =5n, F2 =9n da F3 =3n, kuTxea =60.

daaxloebiT 1/4-is) 5sm simaRleze aweva SeZlo,


ra muSaoba Seasrula misma Zalam manqanaze?

17. vertmfrens 72kg masis adamiani okenidan


Tokis saSualebiT 15m simaRleze ayavs.
adamianis aCqarebaa g/10. ra muSaobas asrulebs
adamianze a) vertmfrenidan moqmedi Zala da
b)

mizidulobis

Zala?

vertmfrenSi

Cajdomamde risi tolia adaminis g) kinetikuri


energia da d) siCqare? SSM WWW

18. 7.31 suraTze, 20n sididis Fa hori

223
zontaluri

3kg

masis

Zala

mi Tokis saSualebiT maRla swevs. samaSvelo

wignze

operacia sami stadiisgan Sedgeba da TiToeul

moqmedebs da wigni

stadiaze speleologi 10m vertikalur man-

xaxunisgan

Zils gadis. samaSvelo stadiebi Semdegia:

Tavi

sufal

daxril

a)

(=

sibrtyeze

uZravi

speleologi

m/wm siCqares iZens; b) 5m/wm mudmivi siCqariT

d=0,5m man

30)

Tavdapirvelad

sur. 7.31. amocana 18.

speleogols maRla sweven; g) speleologis

jamur muSaobas asrulebs wignze Fa Zala,

siCqare nuli xdeba. ra muSaoba sruldeba

mizidulobis

ganmavlobaSi?

Zilze adis. a) ra

Zala

da

drekadobis

Zala

gadaadgilebis dros? b) Tu gadaadgilebis


dasawyisSi wignis kinetikuri energia nulis
tolia, ra iqneba misi siCqare gadaadgilebis
dasasruls?

80kg masis speleologze TiToeuli stadiis


23. 7.34 suraTze
gamosaxuli 0,25kg
masis bloki 900kgiani liftis kabi

19. M masis bloks Tokis saSualebiT


g/4 aCqarebiT vertikalurad dabla weven.

naSi

Zevs.

kabina

sur. 7.34. amocana 23.

Sesrulebuli muSaoba, b) mizidulobis Zalis

d1=2,4m da
Semdeg d2=10,5m manZilze gvarlis saSulebiT
vertikalurad maRla adis. a) d1 gadaadgilebis

mier blokze Sesrulebuli muSaoba, g) blokis

dros iatakidan blokze moqmedi drekadobis

kinetikuri energia da d) blokis siCqare,

Zalaa FN=3n. ra muSaobas asrulebs kabinaze

gamoTvaleT a) Tokis Zalis mier blokze

rodesac bloki d manZils gaivlis. SSM

20. 7.32 suraTze, 82n sididis Fa mudmivi


Zala 3kg masis yuTze =53 kuTxiT moqmedebs
da

yuTi

xaxunisgan

Tavisufal

daxril

jer

gvarlidan moqmedi Zala? b) d2 gadaadgilebis


dros gvarlidan kabinaze moqmedi mudmivi
Zala 92,61kj muSaobas asrulebs. risi tolia

FN ?

maRla

paragrafi 7.7. drekadobis Zalis mier


Sesrulebuli muSaoba

adis. ra muSaobas

24. zafxulis semestris dros studenturi

asrulebs

saerTo sacxovreblis binadrebi erTmaneTs

sibrtyeze mudmivi
siCqariT

Fa

Zala yuTze, vid

didi

re yuTi h=0,15m
vertikalur

sur. 7.32. amocana 20

manZils gaivlis?

Fr

21. 7.33 suraTze


gamosaxuli bloki

miliTaa

Seqmnili. SeRebili wyliT savse buSti milTan


dakavSirebul CanTaSia moTavsebuli, xolo
mili oTaxis mTel sigrZezea gadaWimuli.
davuSvaT mili hukis kanons emorCileba da

moTavsebul buStze, vidre mili pirvandel

ze maRla mimarTumoqmedebs.

katapulta

Seasrulebs milidan moqmedi Zala CanTaSi

aldeba da muSa mas-

ZaliT

ebrZvian.

damagrebuli

Wimaven da Semdeg xels uSveben, ra muSaobas

ril sibrtyeze sri

Fr

CarCoze

zambaris sixistea 100n/m. Tu mils 5m-iT

=50 kuTxiT dax

li 50n sididis

katapultebiT

fanjris

mdgomareobas daubrundeba?
sur. 7.33. amocana 21.

25. 7.11 suraTze gamosaxuli blokis x= 2sm


mdebareobaze uZravad gaCerebisTvis masze

sibrtyeze d=0,5m
manZilis gavlis Semdeg yuTis kinetikuri

80n sididis ZaliT unda vimoqmedoT. Semdeg

energia 80j-iT izrdeba. ramdeniT ufro


meti

blokis sistema +4j muSaobas asrulebs.

kinetikuri energia eqneboda yuTs

Fr Zalis

ararsebobis pirobebSi?

22. dazaralebul speleologs maSvelTa raz-

bloks nela gadavaadgilebT da zambaraamis Semdeg bloki kvlav uZravad Cerdeba. ra


mdebareobazea bloki? (miniSneba: pasuxi oria).

224

kinetikuri energia da muSaoba

Tavi 7

26. zambara da bloki 7.11 suraTze gamo

30. 7.11a suraTze gamosaxuli bloki xaxu

saxulis msgavsad aris ganlagebuli. ro

nisgan Tavisufal, horizontalur zedapirze

x=+4sm

koordinatisken

Zevs da zambaris sixistea 50n/m. Tavdapirve-

gamovwevT, mis gasaCereblad 360n Zalaa

lad zambara moSvebul mdgomareobaSia da

saWiro. Cven bloki x=11sm koordinatisken

bloki x=0 mdebareobaze imyofeba. amis Semdeg

gamovwieT da xeli gavuSviT. ra muSaobas

3n mudmivi sididis Zala bloks x RerZis dadebi

asrulebs zambara blokze, rodesac bloki

Ti mimarTulebiT ubiZgebs da zambara blokis

xi

gaCerebamde iWimeba. gaCerebis Semdeg a) ra

desac

bloks

=+5sm

koordinatidan

b)x=3sm,

x=5sm

g)

a)

da

d)

x=+3sm,
x=9sm

mdebareobazea bloki, b) ra muSaoba Seasrula

koordinatisken gadaadgildeba?

modebulma Zalam blokze da g) ra muSaoba

27. 7.35 suraTze


naCvenebia Fx dreka
dobis Zalis x mde

Seasrula drekadobis Zalam blokze? blokis

bareobaze

gadaadgilebis dros d) ra mdebareobazea


blokis kinetikuri energia maqsimaluri da
e) risi tolia kinetikuri energiis maqsimaluri

damo

kidebulebis

mniSvneloba?

gra

fiki 7.11 suraTze


gamosaxuli ganla

sur. 7.35. amocana 27.

gebisTvis. Cven bloki x=12sm koordinatisken

paragrafi 7.8. cvladi


Sesrulebuli muSaoba

mier

31.

gamovwieT da xeli gavuSviT. ra muSaobas

10kg masis
aguri
x RerZis

asrulebs zambara blokze, rodesac bloki

gaswvriv moZraobs.

xi=+8sm sawyisi koordinatidan a) x=+5sm,


b) x=5sm, g) x=8sm da d) x=10sm

Zalis

7.37 suraTze naCve


nebia aguris aCqa

koordinatisken gadaadgildeba?

rebis aguris mde

28. 7.11 suraTze

bareobaze

gamosaxuli

debulebis grafiki. ra muSaobas asrulebs

bloki

sur. 7.37. amocana 31.

damoki

x=0 koordinatidan
x=+3sm
koordi

agurze

natisken

gadaadgilebis ganmavlobaSi? ILW

gadavaa

raTze

naCvenebia

sur. 7.36. amocana 28.

Saoba. Semdeg bloki x=+5sm koordinatisken


da

xeli

Zala

x=0

koordinatisken

32. 5kg masis blo

Cveni Zalis mier blokze Sesrulebuli mugavwieT

gamomwvevi

x=8m

koordinatidan

dgileT da uZravad
gavaCereT. 7.36 su

aCqarebis

gavuSviT.

ra

muSaobas

Seasrulebs zambara blokze, rodesac bloki

xi =+5sm sawyisi koordinatidan a) x=+4sm,


b) x=2sm da g) x=5sm koordinatisken

ki

xaxunisgan

Ta

visufal,

hori

zontalur

zeda

pirze

wrfivad

moZraobs da masze
Zala

sur. 7.38. amocana 32.

moqmedebs.

7.38 suraTze gamosaxulia am Zalis cvlileba


blokis mdebareobis cvlilebasTan erTad.

gadaadgildeba?

ra muSaobas asrulebs Zala, rodesac bloki

29. 2kg masis sxeuli x RerZis dadebiTi

aTvlis

mimarTulebiT moZraobs da masze erTaderTi

gadaadgildeba?

Zala

moqmedebs,

romlis

komponentia

Fx=6xn, sadac x metrebSia mocemuli. x=3m


koordinatze sxeulis siCqarea 8m/wm. a) ra
iqneba sxeulis siCqare x=4m koordinatze?
b) x-is ra dadebiTi mniSvnelobis dros iqneba
sxeulis siCqare 5m/wm? SSM ILW WWW

saTavidan

x=8m koordinatisken

33. wertilze moqmedi Zala x RerZis gaswvrivaa


mimarTuli da F=F0(x/x0 1) formuliT aris
mocemuli. gamoTvaleT Zalis mier wertilze
Sesrulebuli

muSaoba,

rodesac

wertili

x=0 koordinatidan x=2x0 koordinatisken


gadaadgildeba. amisTvis a) aageT F(x) grafiki

225
da muSaoba grafikis mixedviT gamoTvaleT da

mibmuli Toki. yuTi

b) moaxdineT F(x) integrireba. SSM WWW

xaxunisgan

34. sardinebiT savse bidoni x=0,25m koor


dinatidan x=1,25m koordinatisken gadaad
gildeba da masze F=exp(4x2) Zala moqme
debs, sadac x mocemulia metrebSi, xolo F
niutonebSi. ra muSaobas asrulebs bidonze

sufal,

horizon

talur

zedapirze

Zala?

35. 3kg masis nivTieri wertilis magvar


saganze erTaderTi Zala moqmedebs da sag
nis

mdebareobis

droze

damokidebulebis

funqciaa x=3t4t2+t3, sadac x mocemulia


metrebSi, xolo t wamebSi. ra muSaobas Sea
srulebs saganze Zala 0-dan 4wm-mde drois
SualedSi?

36. 1,5kg masis bloki xaxunisgan Tavisufal,


horizontalur

zedapirze

uZravad

aris

ganlagebuli da masze x RerZis gaswvriv


mimarTuli

horizontaluri

Zala

iwyebs

moZraobs,

Tavi

romlis

gaswvriv x RerZia

sur. 7.40. amocana 39.

gavlebuli. Tokis marcxena bolo umniSvnelo


masis da xaxunis mqone blokzea damagrebuli.
bloki h=1,2m simaRlezea ganlagebuli da
yuTi x1=3m koordinatidan x2=1m koor
dinatisken gadaadgildeba. moZraobis gan
mavlobaSi Tokis daWimuloba ar icvleba

25n-s tolia. gamoTvaleT yuTis kinetikuri


energiis cvlileba moZraobis ganmavlobaSi.

paragrafi 7.9. simZlavre


40. liftis 3103kg masis datvirTuli kabina
23 wamis ganmavlobaSi mudmivi siCqariT 210miT maRla adis. ra saSualo tempiT asrulebs
muSaobas gvarlidan moqmedi Zala kabinaze?

(x)=(2,5x2) n formuliT
gamoisaxeba, sadac x mocemulia metrebSi,
xolo blokis sawyisi mdebareobaa x=0. a)
ra kinetikuri energia eqneba bloks x=2m

41. 100kg masis bloki 5m/wm mudmivi siCqariT

koordinatis Cavlisas? b) ra maqsimaluri

muSaobas Zala blokze? SSM ILW

kinetikuri energia eqneba bloks x=0 da x=2m

42.

koordinatebs Soris?

xaxunisgan Tavisufal aRmarTze adis. aRmarTi

moqmedebas. Zala

sur. 7.39. amocana 37.

koordinatisken gadaaadgilebs. ra muSaoba


Seasrula Zalam wertilze, rodesac wertili
a) x=4m, b) x=7m da g) x=9m koordinats
miaRwia? ra siCqare aqvs wertils da ra
mimarTulebiT moZraobs, rodesac is d) x=4m,
e) x=7m da v) x=9m koordinats miaRwevs?

38. F =(cx3x2) Zala wertilze moqmedebs


da wertili x RerZis gaswvriv gadaadgildeba.

F Zala niutonebSia mocemuli, x metrebSia,

xolo c mudmivaa. x=0 koordinatze wertilis


energiaa

Tokis

saSualebiT

paralelurad

aris

gadaWimuli

manZilis gavlis dros Tokidan moqmedi Zala

la moqmedebs da x=0 koordinatidan x=9m

kinetikuri

moTxilamure

da 1m/wm mudmivi siCqariT moZraobs. 8m

rode

sac masze Fa Za

122n Zala moqmedebs. ra tempiT asrulebs

aRmarTis

wertilis

aCqareba,

masze horizontisadmi 37 kuTxiT daxrili

horizontisadmi 12 kuTxiTaa daxrili. Toki

37. 7.39 suraTze


naCvenebia
2kg
masis

horizontalur zedapirze gadaadgildeba da

20j,

xolo

x=3m

koordinatze _ 11j. gamoTvaleT c.

39. 7.40 suraTze naCvenebia yuTi da masze

moTxilamureze 900j muSaobas asrulebs.


a) Tu Toki 2m/wm mudmivi siCqariT imoZravebs,
ra muSaobas Seasrulebs igive manZilis gavlis
dros Tokidan moqmedi Zala moTxilamureze?
ra tempiT asrulebs muSaobas Tokidan moqmedi
Zala moTxilamureze, rodesac Toki b) 1m/wm
da g) 2m/wm mudmivi siCqariT moZraobs?

43. 15kg masis uZrav sxeulze 5n Zala moq


medebs. gamoTvaleT Zalis mier Sesrulebuli
muSaoba a) pirvel wamSi, b) meore wamSi, g) mesame
wamSi da gamoTvaleT d) mesame wamis dasasruls
Zalis Sedegad miRebuli myisi simZlavre. SSM

44. a) garkveul momentSi, nivTieri wertilis

magvar saganze F =(4n) (2n) +(9n) Za


la moqmedebs da sagnis siCqarea =(2m/wm)
+(4m/wm) . ra myisi tempiT asrulebs muSaobas

226

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba

Zala saganze? b) raime sxva momentSi siCqares

7.41 suraTis mixe

mxolod y komponenti aqvs. Tu Zala ar icvleba

dviT

da myisi simZlavrea 12vt, ra siCqariT

x=0 koordinatze

moZraobs am dros sagani?

sxeulis

45. satvirTo liftis nela moZravi kabinis


masaa 1200kg da 54m manZils 3 wuTSi gadis,
ris Semdegac Cerdeba. liftis sapirwonis
masa mxolod 950kg-ia, amitom lifts Zrava
esaWiroeba. ra saSualo simZlavre unda uzrun
velyos gvarlidan kabinaze moqmedma Zravis
Zalam? SSM

46. 0,3kg masis sagani xaxunisgan Tavisufal,


horizontalur
erTi

boloTi

zedapirze

srialebs

horizontalur

da

zambarazea

(k=500n/m) mimagrebuli. zambaris meore bolo


fiqsirebulia.
(sadac

wonasworul

drekadobis

Zala

mdebareobaze
nulis

tolia)

sagnis kinetikuri energiaa 10j. a) ra tempiT


asrulebs muSaobas zambara saganze, rodesac
sagani wonasworul mdebareobas miaRwevs?
b) ra tempiT asrulebs muSaobas zambara sagan
ze, rodesac zambara 0,1m-iT aris SekumSuli
da sagani wonasworul mdebareobas Sordeba?

47. meqanizms tvirTi di =(0,5m) +(0,75m)


+(0,2m) sawyisi mdebareobidan (rodesac
t=0) d f =(7,5m) +(12m) +(7,2m) saboloo
mdebareobisken (rodesac t=12wm) gadaaqvs.

tvirTze modebuli Zalaa F =(2n) +(4n)


+(6n) . gamoTvaleT a) meqanizmis Zalis mier
tvirTze Sesrulebuli muSaoba da b) meqanizmis
Zalis saSualo simZlavre am gadaadgilebis
dros.

48. 2kg masis moZrav saganze F =(3n) +(7n)


+(7n) Zala moqmedebs. sagani d i =(3m)
(2m) +(5m) sawyisi mdebareobidan d f =
(5m) +(4m) +(7m)
saboloo mdebareo
bisken 4 wamSi gadaadgildeba. gamoTva
leT: a) Zalis mier saganze Sesrulebuli
muSaoba
Sedegad

4 wamis ganmavlobaSi, b) Zalis


miRebuli

saSualo

simZlavre

drois igive SualedSi da g) kuTxe

d f -s Soris.

di -sa da

damatebiTi amocanebi
49. 2kg masis sxeuli x RerZis gaswvriv
moZraobs da masze moqmedi erTaderTi Zala

icvleba.
siCqarea

4m/wm. a) ra kineti

sur. 7.41. amocana 49.

kuri energia aqvs


sxeuls

x=3m koordinatze? b) x-is ra


dros eqneba sxeuls 8j

mniSvnelobis
kinetikuri

energia?

g)

ra

maqsimaluri

kinetikuri energia eqneba sxeuls x=0 da

x=5m koordinatebs Soris?


50. 250g masis bloki
k=2,5n/sm sixistis
vertikalur

zam

baraze daeca (sur.


7.42). zambara 12smiT SeikumSa da wa
mierad

gaCerda.

zambaris SekumSvis

sur. 7.42. amocana 50.

ganmavlobaSi ra mu
Saobas asrulebs blokze a) mizidulobis Zala
da b) drekadobis Zala? g) risi tolia blokis
siCqare zambaraze dacemis momentSi? (xaxuni
ugulebelyaviT). d) Tu Sejaxebis siCqares
gavaormagebT,

ra

maqsimalur

manZilze

SeikumSeba zambara?

51. 45kg masis bloki xaxunisgan Tavisufal


daxril sibrtyeze srialebs. sibrtyis sigrZea

1,5m, xolo simaRle 0,91m. muSa bloks maRla


awveba da bloki mudmivi siCqariT srialebs. a)
gamoTvaleT muSis Zalis sidide. ra muSaobas
asrulebs blokze b) muSa, g) mizidulobis Zala,
d) zedapiridan blokze moqmedi drekadobis
Zala da e) jamuri Zala?

52. 50kg masis yuTis xaxunisgan Tavisufal,


horizontalur zedapirze gadaadgilebisTvis
muSa yuTze horizontisadmi

20 kuTxiT

daxrili 210n sididis ZaliT moqmedebs.

3m-is

gavlis

ganmavlobaSi

ra

muSaobas

asrulebs yuTze a) muSa, b) mizidulobis Zala


da g) zedapiridan yuTze moqmedi drekadobis
Zala? d) ra mTliani muSaoba sruldeba
yuTze?

53. gaxvretil burTulaze Fa Zala moqmedebs


da burTula
swor mavTulze +5sm manZils

gadis.

Fa Zalas garkveuli fiqsirebuli

227

mniSvneloba
xolo

aqvs,

Fa -sa da

burTulis

56. F =(4n) +c Zala wertilze moqmedebs


da wertili d =(3m) (2m) gadaadgilebas

gada

asrulebs (wertilze
sxva Zalebic moqmedebs).

adgilebas Soris

risi tolia c, Tu

kuTxis arCeva Sesa


Zlebelia. 7.43 su
raTze gamosaxulia

F Zala wertilze a) 0, b) 17j

da g) 18j muSaobas asrulebs?


sur. 7.43. amocana 53.

Fa Zalis mier burTulaze Sesrulebuli W

57.

7.46

suraTze

naCvenebia

xaxunisgan

Tavisufal zedapirze marjvnisken mosriale

muSaobis -ze damokidebulebis grafiki. ra

yuTi. yuTi d=20sm manZils gadis da masze sami

da b) 147?

maTi sidideebia F1=5n da F2=1n. mesame Zala

muSaobas asrulebs

Fa , rodesac aris a) 64

54. 7.44a suraTze gamosaxuli 4kg masis


bloki, romelzec 2n Zala moqmedebs. bloki
xaxunisgan Tavisufal zedapirze marjvniv 1m
manZils gadis, xolo Zala horizontisadmi

kuTxes adgens. daadgineT gadaadgilebis


bolos blokis f siCqaris gamosaxuleba, Tu
blokis sawyisi siCqarea a) 0 da b) 1m/wm. g) 7.44b

Zala moqmedebs. ori Zala horizontaluria da

=600 kuTxiT dablaa daxrili da misi sididea


F3=4n. a) ra jamur muSaobas asrulebs yuTze
mizidulobis

Zala,

drekadobis

Zala

da

samive modebuli Zala 20sm gadaadgilebis


ganmavlobaSi? b) Tu yuTis masaa 2kg da sawyisi
kinetikuri energiaa 0, ra iqneba misi siCqare
gadaadgilebis dasasruls?

suraTze naCvenebia analogiuri mdgomareoba,


oRond amjerad Zala mimarTulia marcxnisken.
daadgineT

1m-iani

gadaadgilebis

bolos

blokis f siCqaris gamosaxuleba. d) aageT f-s


grafikebi kuTxis 0-90 arealisTvis.

sur. 7.46. amocana 57.

58. x RerZis dadebiTi mimarTulebis F Zala


RerZis gaswvriv moZrav saganze moqmedebs.
Zalis sididea F=10ex/2n, sadac x mocemulia
sur. 7.44. amocana 54.

metrebSi.

gamoTvaleT

Zalis

mier

55. 2kg masis yuTi xaxunisgan Tavisufal


zedapirze x RerZis dadebiTi mimarTulebiT
moZraobs. t=0 droidan dawyebuli, qari x

Sesrulebuli muSaoba x=0 koordinatidan

RerZis uaryofiTi mimarTulebiT uberavs.

RerZebis SemosazRvruli arealis farTobi

7.45 suraTze naCvenebia yuTis x mdebareobis

gamoTvaleT.

t droze damokidebulebis grafiki. grafikze

moaxdineT integrireba.

dayrdnobiT gamoTvaleT yuTis kinetikuri

59. muSa 25kg masis yuTs xaxunisgan Tavisufal


daxril zedapirze 209n ZaliT ubiZgebs.
daxris kuTxe 25-ia. yuTi 1,5m manZils gadis.

energia, rodesac a) t=1wm da b) t=5wm. g) ra


muSaobas asrulebs yuTze qaris Zala t=1wmdan da t=5wm-mde SualedSi?

x=2m

koordinatamde.

a)

amisTvis

F(x)

grafiki aageT da grafikiTa da sakoordinato


b)

muSaobis

gamoTvlisTvis

ra muSaobas asrulebs am dros yuTze a) muSis


Zala, b) mizidulobis Zala da g) zedapiridan
moqmedi drekadobis Zala? d) ra jamuri
muSaoba sruldeba yuTze?

60.

=(3 +7 +7 )n Zala 2kg masis saganze

moqmedebs, romelic 4 wamis ganmavlobaSi d i = (3i - 2 j + 5k)

(3 2 +5 )m sawyisi mdebareobidan d f = (-5i - 4 j + 7 k)


(5 +4 +7 )m saboloo mdebareobisken gada
sur. 7.45. amocana 55.

228

kinetikuri energia da muSaoba

Tavi 7

adgildeba. gamoTvaleT a) Zalis mier saganze

Tokidan blikze Tokis daWimulobaze orjer

Sesrulebuli muSaoba drois am SualedSi, b)

meti jamuri Zala moqmedebs).

Zalis Sedegad miRebuli saSualo simZlavre

64. 2kg masis sagani Tavdapirvelad uZravia,


Semdeg Tanabrad Cqardeba da 3 wamis gan
mavlobaSi 10m/wm siCqares anviTarebs. a) ra

drois igive SualedSi da g) kuTxe

di da d f

veqtorebs Soris.

61. 7.11a suraTze,


m masis bloki xa

muSaobas asrulebs saganze misi amaCqarebeli

xunisgan

Zala 3 wamis ganmavlobaSi? risi tolia am

Tavisu

Zalis Sedegad miRebuli myisi simZlavre

fal,

horizon

b) Sualedis dasasruls da g) Sualedis pirveli

talur

zedapir

sur. 7.47. amocana 61.

ze Zevs da hori
zontaluri zambaris (k sixistis) erT bo
lozea damagrebuli. zambaris meore bolo
fiqsirebulia. bloki Tavdapirvelad uZravia

(x=0),

xolo Semdeg x RerZis dadebiTi

naxevris dasasruls?

65. ra muSaobas asrulebs F =(2xn) +(3n)

Zala (x metrebSia), romelic sagans ri =

(2m) +(3m) mdebareobidan r f =(4m) (3m)


mdebareobaze gadaadgilebs?

moqmedebas ganicdis. 7.47 suraTze naCvenebia

66. lifts 660n wonis 100 mgzavri 60 wamis


ganmavlobaSi 150m simaRleze mudmivi siCqa

blokis kinetikuri energiis x mdebareobaze

riT ahyavs. ra saSualo simZlavre unda uz

mimarTulebis

horizontaluri

Zalis

damokidebulebis grafiki. a) ra sididisaa F ?


b) risi tolia k?

62. 10n Zala xy sibrtyeSi moZrav 2kg masis


saganze moqmedebs da x RerZis dadebiT

runvelyos wevis Zalam?

67. yuTebi sawyobSi eskalatoris saSualebiT


gadaadgildeba, romelic 0,5m/wm mudmivi
siCqariT moZraobs. erT-erT adgilze eska

150 kuTxes adgens. ra

2m sigrZis da horizontisadmi
10-iT daxril aRmarTze adis, Semdeg 2m-s

muSaobas asrulebs Zala saganze, rodesac

horizontalurad moZraobs da sabolood

mimarTulebasTan (saaTis isris moZraobis


sawinaaRmdegod)

latori

sagani aTvlis saTavidan im wertilisken

2m sigrZis da horizontisadmi aseve 10-

gadaadgildeba, romlis mdebareobis veqtoria

iT

(2m) (4m) ?

eskalatoriT 2kg masis yuTi gadaadgildeba

g) daRmarTze Cadis?

68.

erT

yinulmWreli

blokze m=20kg ma

gayinul

sis sagania Camokide

qari

buli, xolo Tokis

uberavs

F Zala moqmedebs.

iyos F Zala, raTa

tbaze

dauberavs.

xaxunisgan

uZravad
qari

dgas,

Tavisufal
rodesac

aRmosavleTisken

200n ZaliT
moqmedebs. qari yinulmWrels 8m manZilze

Tavisufal boloze

a) ra sididis unda

davuSvaT

marTze adis, b) horizontalurad moZraobs da

masis

armqone blokebzea
damagrebuli.

Cadis.

eskalatoris Zala yuTze, rodesac yuTi a) aR

xaxunisgan

Tavisufal,

daRmarTze

da ar srialebs. ra tempiT asrulebs muSaobas

63. 7.48 suraTze,


Toki

daxril

da

yinulmWrelze

wrfivad gadaadgilebs da es wrfe Crdilosur. 7.48. amocana 63.

aRmosavleTiT 20 kuTxiTaa mimarTuli. ra


kinetikuri energia eqneba yinulmWrels am

sagani mudmivi siCqariT maRla aiwios? b)

manZilis gavlis Semdeg?

sagnis 2sm-iT maRla asawevad ra manZilze unda

69. bavSvi sasrialoze erToba da, rom

gamoiwios Tokis Tavisufali bolo? maRla

ar SeSindes, deda iWers. dedidan Svilze

awevis dros ra muSaobas asrulebs saganze

100n Zala moqmedebs, romelic srialis

g) Tqveni Zala da d) mizidulobis Zala?

sawinaaRmdegod

(miniSneba: rodesac Toki blokzea Semoxveuli,

1,8m manZilze srialdeba da misi kinetikuri

aris

mimarTuli.

bavSvi

229
energia 30j-iT izrdeba. a) ra muSaobas
asrulebs bavSvze mizidulobis Zala am drois
ganmavlobaSi? b) Tu deda gaiweva, ramdeniT
gaizrdeba bavSvis kinetikuri energia igive

72.
wertili
wrfivad gadaadgilda

d =(8m) +c da masze F =(2n) (4n)


Zalis moqmedebiT (wertilze sxva Zalebic

moqmedebs). risi tolia c, Tu wertilze

manZilze Camosrialebis dros?

Zalis mier Sesrulebuli muSaoba a) nulia,

70.

b) dadebiTia da g) uaryofiTia?

grZis

yuTs

73. liftis 4500kg masis kabina maqsimum


1800kg masis tvirTs uZlebs. Tu srulad
datvirTuli kabina 3,8m/wm siCqariT maRla

ZaliT

adis, ra simZlavre unda uzrunvelyos kabinis

230kg masis
yuTi L=12m si
dia.

Tokze
Tqven

cvladi

ki

ubiZgeT da d=4m

mamoZravebelma

manZiliT

SenarCunebisTvis?

gverdze

gadaadgileT (sur.
7.49). a) ra sidide
aqvs

F Zalas, ro

Zalam

amgvari

siCqaris

74. wertili x RerZis gaswvriv moZraobs da


sur. 7.49. amocana 70.

desac yuTi gadaad


gilebis saboloo wertils miaRwevs? yuTis
gadaadgilebis ganmavlobaSi b) ra jamuri
muSaoba sruldeba masze, g) ra muSaobas
asrulebs yuTze mizidulobis Zala da d) ra
muSaobas asrulebs yuTze Tokidan moqmedi
Zala? e) gadaadgilebamde da gadaadgilebis
Semdeg yuTi uZravia. gamoiyeneT b), g) da

d) pasuxebi da Tqveni F Zalis mier yuTze

masze RerZis dadebiTi mimarTulebis Zala


moqmedebs. 7.51 suraTze naCvenebia F Zalis
wertilis x mdebareobaze damokidebulebis
grafiki. F=a/x2, sadac a=9nm2. gamoTvaleT
Zalis mier wertilze Sesrulebuli muSaoba,
rodesac

x=3m

wertili

x=1m

koordinatamde

koordinatidan
gadaadgildeba.

a) muSaoba grafikis saSualebiT gamoTvaleT


da b) muSaoba Zalis funqciis integrebis
saSualebiT gamoTvaleT.

Sesrulebuli muSaoba gamoTvaleT. v) ratom


ar aris Tqveni Zalis mier Sesrulebuli
muSaoba horizontaluri gadaadgilebis da
a)-s pasuxis namravlis toli?

71. maCvenebliani zambara milimetrebSi da


graduirebuli skalis gverdiT aris Camo
kidebuli. 7.50 suraTze naCvenebia zambaraze
Camokidebuli sami sxvadasxva yuTi. a) skalis
romel niSnuls miuTiTebs maCvenebeli, ro
desac zambaraze yuTi ar kidia? b) risi tolia
mesame yuTis W wona?

sur. 7.51. amocana 74.

75. sagani x RerZis dadebiTi


mimarTulebiT

misrialebs da masze

Fa Zala moqmedebs.

Zala x RerZis gaswvrivaa mimarTuli da misi x


mm

mm

mm

komponentia Fax=9x3x2, sadac x mocemulia


0

metrebSi, xolo Fax

niutonebSi. sagani

moZraobas x=0 koordinatidan iwyebs da


30
40

garkveuli drois mere Cerdeba. a) aageT saganze


moqmedi

60
110 n

Fa Zalis x-ze damokidebulebis

grafiki. b) romel koordinatzea Sesrulebuli


muSaoba

maqsimaluri

da

g)

risi

tolia

muSaobis maqsimaluri mniSvneloba? d) romel


240 n

sur. 7.50. amocana 71.

koordinatze xdeba muSaoba nulis toli?


e) romel koordinatze Cerdeba sagani?

230

Tavi 7

kinetikuri energia da muSaoba

76. ricxviTi integreba. yuTi x RerZis


gaswvriv x=0,15m koordinatidan x=1,2m

qari mociguraves dasavleTisken ubiZgebs. 7.52

koordinatamde

t droze damokidebulebis grafiki, sadac


t=0 qaris amovardnis droa, xolo x RerZi

gadaadgildeba

da

masze

F=exp(2x ) Zala moqmedebs, sadac x moce


mulia metrebSi, xolo F niutonebSi. ra
2

suraTze naCvenebia mociguravis x mdebareobis

aRmosavleTisken

aris

mimarTuli.

a)

ra

kinetikuri energia aqvs mociguraves, rodesac

muSaobas asrulebs Zala yuTze?

77. cxeni urems 40 funti ZaliT eqaCeba. Zala


horizontidan maRla, 30-iT aris gadaxrili

t=0? b) ra muSaobas asrulebs qaris Zala


mociguraveze 0-dan 3wmde drois SualedSi?

da uremi 6mili/sT siCqariT moZraobs. a) ra

79. dedamiwis doneze momxdarma afeTqebam

muSobas asrulebs Zala 10 wuTis ganmavlobaSi?

Rrmuli datova, romlis diametri afeTqebis

b) risi tolia Zalis saSualo simZlavre (cxenis

energiis

ZalebSi)?

megatona trotilis afeTqeba 1km diametris

78. 50kg masis mocigurave xaxunisgan Tavi

Rrmuls tovebs. miCiganSi, huronis tbis

sufal

gayinul

tbaze

mudmivi

siCqariT

aRmosavleTisken srialebs. uecrad monaberi

1
3

xarisxis

proporciulia.

fskerze 50km diametris Rrmulia, romelic


meteoris Sejaxebis Sedegad aris darCenili.
risi tolia amgvari Sejaxebis kinetikuri
energia? pasuxi a) megatona trotilis (1
megatona 4,21015 joulia) da b) xirosimaSi
afeTqebuli bombis (daaxloebiT 13 kilotona
trotilis) energiis saSualebiT gamosaxeT?
(meteoris an kometis Sejaxebam SesaZloa
mniSvnelovnad Secvala dedamiwis klimaturi
pirobebi da, arc is aris gamoricxuli, rom
dinozavrebis da sicocxlis sxva formebis
gaqroba gamoiwvia).

80. 1200kg masis manqana trasaze 120km/sT


siCqariT
sur. 7.52. amocana 78.

moZraobs.

risi

tolia

manqanis

kinetikuri energia trasis ganapira mdgomi


adamianis TvalTaxedviT?

You might also like