101

ANADOLU
EFSANES

, saim
sakaolu
f'/ 'yi-,

'

DAMLA YAYINEV
Bbli Cad. Nu. 50
Caalolu - STANBUL
Telefon: 26 21 99
Yaym Hakk (Copyright): Damla Yaynevi. Kapak:
kke Ilhan. Dizgi - Tertip - Bask: Yksel Matbaas.
Kapak basks: Kuak Matbaas Ofset Tesisleri 1970

101
ANADOLU EFSANES

DAMLA M
YAYINEV

NSZ
........................ ........ ... ............. ... 11
I
................................................... ............. .... 13
1. Gelin Talan
....................................... 15
2. Gelin Ta
........................................... 17
3. Gelin Kayalar
........................ ... 20
4. Gelincik Kayalar ........ ................... .... 22
5. Kzta
... ........................................ .... 24
0. Gelin Ta ve Dede Tepesi ............. .... 26
7. Meneke Kalesindeki Heykeller
... 29
S. Ejderha I
........................................ .... 31
9. Ejderha II
........................ .................. 33
10. Ejder ve oban
............................. .... 35
............................. .... 37
11. Ta Olan oban
.................................. .... 39
12. obandede
13. e Da
............................................ 41
14. Dikmeta - ............................................. .... 43
15. Kardeler Tepesi
............................. .... 46
............. .................. 48
16. Karde Kam
17. Sivri Tepe
........................................ .... 50
18. Alayan Kaya ....................................... 52
19. ahitler Kayas
............................. .... 54
20. Talaan Ana ile Yavrusu ............. .... 56
21. Byk ve Kk Ar ............................ 58
22. Byk Ar, Kk Ar ve
Murat Suyu ........................................ .... 60

n
1.
2.
3.
4.
5.

............................. -...............................
Olan-Kz Kabiri ................... ........
Kaybolan Nehir
.............................
oban Bartan Suyu
...................
Evrenl Da
................................ ...
Hazreti Ali ve Srs ... ...................

65^
07
69
71
73
75'

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.

...................................................................
Mersin
.............................................
Ulu Burnu
...................................
Grmeli Kprs .............................
..................................
Aa Kprs
obandede Kprs ........................
Elevl
... ..............................................
Hyarlk Dz ...................................
Yabasan-Ya-Basan Mevkii ........
Ayakbast Mevkii .............................
Hamaz akl
...................................
Ardrlk Mevkii
........................ ...
Eerim Srtlar ...................................
Sarkz Tepesi ...................................
Gelincik Ana Tepesi ........................
Sphan Da
...................................
........ ........................
Anamas ba

77
79
81
83
85j
87
89
91
93
95
97"
99
101
103
105
107
109'

1.
2.
3.
4.
5.
0.
7.
8.
9.
10.

obann badeti
.............................
Eb Hanife ile m am - afi ........
brahim Hakk ve Oullan .............
Bakkalzade Hoca Mehmet .............
Haan Da ........................................
Deve Ta
........................................
Munzur Baba
........................ ........
eyh Bilecen
...................................
Sylemez Baba ...................................
Abdurrahman Gazi
........................

m
113
115
117
119'
121
124
128129*
131
133

1.
2.
3.
4.

...................... .............................
Karakoyun
...................................
Tabebek ................... ........................
Kzlar Pnan
...................................
Al Kars
................. ! ...................

135
137'
140
142
14&

IV

5.
6.
7.
8.
9.
10.

Al Bast .............................................
Kervankran
........ ........................
Kz Kalesi
........................................
Lleta
.............................................
........................................
Karyad
ems Kuyusu
...................................

146
148
151
153
155
157

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Efteni Gl ........................................
avu Gl ve Ilgn lesi .............
Gzellik Suyu
........................ ........
Ylanl Hamam
.............................
..................................
Tortum Gl
Ilca ve Sarkz ...................................
Sesi Kesilen Aras
........................
..................................
Yavru Ceylan

159
161
168
165
165
169
171
174
176

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

...
bibik Kuu ........................................
........ ...................................
Kumru
Andur Kulan ...................................
Yusufuk Kuu
.............................
Kaplumbaa
........ ........................
Sinek Neden Vzldar?
...................
Hazreti Ali ve Kedi ........................
Ylan Neden Srnr?
............. '...

179
181
184
186
188
191
193
195
197

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Glek Boaz
..................................
Dilek Kayas
...................................
Hazreti brahim ve tde Aac ...
Yeeren Kuru Aa ........................
Pirler
............. ........................ ...
Ses karmayan Kurbaalar
........
Arap Baba ........................................

199
201
203
205
207
209
211
213

1.
2.
3.
4.
5.

Ferhat ile irin

.............................
Nazl ile Beyin Olu ............ ...........
Tortum
.............................................
Kes Doan
........................................
stanbul'un Kuruluu
..................

215
217
220
222
224
226

VI

vn

VIII

IX

3E
1.
2.
3.
4.
XI

.....................................................................226
Gelin Geldi Gl
.......................... 231
Balkl Gl
..........................................233
............................................. ..235
Bingl
Bingller ve Ku Gl ............ . ... 237

............... ..239
1. Erengruh Da, Yataan ve
Hasaneyh Kyleri
..........................241
2. Keeci Ky
.....................................243
3.

ler

................................................ ..245
............................ 247

X II

1. Kurunavu
........................ ........ ..249
2. Cell Baba ........................................ .. 251
3. kelez Da ........................................ ..253
KOTLAR - KAYNAKLAR

............................. .. 255

Anadolu batanbaa efsanedir. Halkmzn engin

muhayyilesi, az-ok bir ekle sahip olan her ta yn
iin gzei hikyeler ortaya koymutur. Gnlk hayatn
pek ok gailesi bu efsanelerde ifadesini bulmu, Anadolunun mert insanlar, zaman zaman teselliyi bun
larda aramlardr.
Efsanelerin hemen hepsinde ortak bir hususiyet
olarak, insanlarn doruluktan ayrlmamaya davet edil
diini grrz. Yalan syleyenler, tartda hile yapan
lar, emanete ihanet edenler, doru sze kulak asma
yanlar, kendini beenmiler ve daha bakalar, efsa
nelerde ya cezalandrlrlar, veya uygun bir ekilde
ikaz edilirler. Gzlerini mal hrs bryen pek ok in
san, efsanelerin byl havasnda iyilik yapmay, do
ru yola girmeyi kolaylkla reniverir.

Aslnda, efsanelerin en mhim vasf olan inan dra*

bilme, ikna edebilme hususiyeti, bizleri hudutlar izi
li bir dnyada yaamaya zorlar. Zaten efsanelerde yer
alan hdiselere inanmayan, inanmak istemeyen kim
seler iin, bu tr anlatmalar hi bir ey ifade etmezler.
Masalla efsane arasnda grlen en mhim fark da,
budur. Masal dinleyicisi, onun hakikatte cereyan et
mediini bilir, ona gre dinler. Ama, efsaneler iin
byle bir ey sz konusu deildir. Onun dinleyicileri,
iindeki hdiselerin mutlaka cereyan ettiini kabul
ederler.
Bu noktay biraz daha amak gerekirse yle diye
biliriz: Efsane bir zamana, zemine ve sahsa baldr.
Masalda se bunu bulamayz. Onlar evvel zaman iin
de vuku bulan hdiseleri anlatrlar. Kitabmzn ileri
deki sayfalarnda okuyacanz gibi, efsanelerin baz
lar, gnne varncaya kadar tarihte belirli bir yere
sahiptir.
Efsane dnyasnn kapsn bir kere amayagrn,
kolay kolay kapatamazsnz. Biz de yle yaptk. Sz
lere Anadolunun barndan koparlm 101 efsanelik bir
demet sunuyoruz. Bazlarn bildiiniz, ama pek ou
nu ilk defa burada tadacanz bu efsaneler hzinesini
zamanla daha da gelitireceiz. Anadolu insannn ef
saneleri hi bir cilde sabilir mi?
Yllardan beri derlediim efsanelerin bir blm
n nerederek emeimi deerlendiren DAMLA YAYIN
EV ilgililerine kranlarm sunmay bir bor bilirim,
Erzurum, 29 ubat 1976

Dr. Sam SAKAOLU

Anadolumuzda gelinlerle lgili pek ok efsane

nesilden nesile, dilden dile dolaa dolaa gnm
ze kadar gelmitir. Aralarnda benzerlikler bulun
makla beraber apayr motifleri iine alanlar da var
dr. Bu anlatmalardan gzel rnekleri seip sunaca
z. Baz benzerlikleri gsterebilmek dncesiyle
de ayr ayr blgelerimizde anlatlan, hemen he
men ayn adla anlan bu efsanelerimizden blrkar
ayr balklar altnda verilmitir.
Erzurum'un Akale ilesinin Kandilli bucaina
bal Merdiven kynde, evlenme ama gelen bir
delikanlya komu kylerinin birinden gzel bir

gelin getirilmektedir. Gelini getirecek alayda da

madn erkek kardei. de bulunmaktadr. Blgenin
detine gre damat, gelin getirecek alayda bulun
maz, evin damnda onlarn geliini bekler.
Gelini getiren alayn bir istirahat annda yenge
sini gren damadn kardei, onun gzelliine vu
rulur, iine bir ate der. Artk akl hep gelindedir.
Delikanl geline baktka bir ho olur; gelin de bir
mddet sonra onun baklarna karlk vermeye ba
lar. Bunlar birbirlerine baka baka kyn giri yerine
kadar gelirler.
Anlatldna gre dn alay tam kye girece
i srada gelinle damadn erkek kardei ta kesilir
ler. Kyller, giriteki bu talara Gelin Talar ad
n vermitir. Hatta, bu iki gen arasndaki, kyller
ce uygun grlmeyen ilgiden tr de buradan ge
lip geenler talara tkrr veya ta atarlarm.

 Giresun il ebinkarahisar ilesi arasnda Erbel Sradalar uzar gider. Bu, ad pek duyulmayan
sradalarn zerinde, bir yan geline benzeyen ta
ynlar vardr. Baka blgelerimizde de benzerle,
rine rastladmz bu talarn, dinleyenlerin gzle
rini dolu dolu eden ackl b ir hikyesi vardr.
Blgede zengin bir aa yaamaktadr Fakat
aann kznn hreti babasndan fazladr, ondan
daha fazla tannmaktadr. nk aann kz, nsan
deil, sanki bir melektir. Gzellii dillere destan
olmutur. Onu bir gren hemen k olmaktadr. Bu
gzellie sahip olmak steyen pek ok zengin, aa-

nn kapsn alar, damatlk dilermi. Ama kzn gn

lnde zengin filan yatma maktadr, gelenlerin hep
sini geri evirir. Babas da Bir tek kzm der, ev
ladna bask yapamaz.
Kzn gni bakasndaym meer; kz, ba
basnn obanlarndan Hekdi Isn adl bir delikanl
ya k olmu. Kz, bu delikanlya haber yollar ve
babasndan habersiz, gizli gizli buluurlar, gr
rlermi. Bu tr bulumalar bir mddet devam et
mi. Bir gn kzn babas kz ile oban arasndaki
iigiyi renir. Hemen kzn konann en st katn
daki odalardan birine hapseder.
Kz alamaya balar, gnlerce alar. Aa baba
s da merhamete gelmez bir trl. Kz, yine ala
maktan gzlerinin kzard bir gn odann atma
snda. bir p grr. Yastn yatan iine yer
letirip uyuyor gibi yaptktan sonra atmadan pi<
pencerenin okuna balar. pe tutunarak aaya
iner. obann kald yere gidip onu bulur. Aann
kz le obannn bulumalar bylece bir mddet
devam ederse de bu da duyulur. lkinde fazla bir
cezaya arptrlmayan oban bu sefer falakaya yatr
lr. oban bylece her gn dvlp dvlp sal*
verilir,
Kzn obanna vermek istemeyen aa, onu ilk
gelen dnrcye vermeyi kararlatrr. Nitekim ilk
gelen grcye Evet cevabn verir. Dn hazr
lklar balar. Dn gn gelip atar, kz almaya
gelirler.
Kzn, kendisi gibi zengin birine verdii iin
aa ok mutludur, fakat kz hi de yle deildir. Buf
sebepten kz, gelin giderken babasnn elini pp
hayr duasn almaz. yle ki babasnn yzne pil#

bakmak stemez. Gelini almaya gelenler yola koyu

lurlar. Dn alay Eribele gelince, elinin plmemeslne sinirlenen aa beddua eder ve yal gz
lerle Kzm ta ol! der. Dua kabul olunur ve kz
ile yanndaki gelinci ta olurlar. O gnden sonra
da bu taa Gelin Ta denilir.

Yozgat ilimizin bat istikmetinde Gelin Kayala

r ad verilen bir yer vardr. Yryle b ir saat ka
dar eken bu yerin yle bir efsanesi anlatlr:
Vaktiyle bu kayalara yakn kylerden birinde
gzel bir kz yaarm. Gzellii dillere destan olan
bu kz komu kylerden bir delikanlya verirler.
Dn gn gelip atar. Gelin alay hazrlanr.
Alayda hep develer vardr.
Bu gzel kz seven br bakas daha varm.
Kimsenin bilmedii bu k, dn gn adamla
ryla beraber alayn nn keser, alayda ne kadar
erkek varsa hepsini ldrr. Durumunun hi de yi

olmadn gren gelin ellerini aarak Allaha yal

varmaya balar:
Y Rabbim, eer senin sevgili kullarndan
isem beni bu zalimlerin eline brakma. Ya ku yap,
uur; veya burackta ta ediver.
Allah Tela kzn bu duasn kabul eder ve
gelin beraberindeki develerle birlikte ta olur.
Bugn kayalara bakld zaman yle bir man
zara grlr: km develeri andran yanyana s
ral iri kayalar; bunlarn orta gerisinde yalnz ba
na duran ve ellerini nne kavuturmu bir gelini
andran, tahminen insan yksekliinde dimdik
bir kaya... Uzaktan bakld zaman, efsaneyi bilen
birisi iin rperti veren bu kayalara YozgatlIlar O
gnden sonra Gelin Kayalar adn vermilerdir.

Bahekap (Orbuzu), Malatya merkezine bal

tarih bir kasabamzdr. 5000e yaklaan nfusu ile
de Dou Anadolumzun pek ok ilesinden byk
tr. Ayrca hemen yaknnda bulunan Aslantepenin
Malatyann ilk yerleme merkezi olduu da tarih
iler tarafndan kabul edilmektedir. te bu tepenin
zerinde, bir gelin alayn andran acaip kayalar
vardr. evre halknn Gelincik Kayalar adsn ver
dii bu ta ynlarnn yle bir hikyesi vardr:
Vaktiyle Aslantepe'de kz ile yaayan fakir bir
kadn varm. Bu kzn gzelliini duymayan kalma
m. Nihayet lkenin kralnn olu da bu gzellii

iitir ve grmeden ona k olur. Babast ne kadar

srar ederse de olunu bu sevdadan vazgeiremez.
Sonunda oul babay ikna eder. Kz istemeye gelen
eliler fakir anann akn baklar arasnda ondan
bir Evet cevabn alrlar. Aslnda anann gnl
yoktur kzn vermeye.
Her iki tarafta da dnler kurulur. Sonuncu
gn kz almaya gelirler. Aslantepe eteklerinde ge
lin alay grlr. Gelirler, gelini alp giderler. Ge
lin alay Gelincik Kayalar mevkiine gelince yava
lar. Alaydakilerin merakl baklar arasnda iki at
l Aslaniepeye doru sratle uzaklar. Gelin hanm,
anasinm evinde oklavasn unutmutur, onu getire,
eklerdir.
Atllar yasl anaya varrlar, durumu anlatp ok
lavay isterler. Ana oklavay gelenlere teslim eder.
Eder ama, bandan beri hi stemedii bu evlen
meye de beddua etmeden geri kalmaz:
Gelinlik tacnla, gelinlik elbisenle, askerinle,
alaynla ta kesilesin.
Anann duas kabul olur ve atllarn getirece.
i oklavay beklemekte olan alay at ile, eyas ile
ta kesiliverir.
Anadolunun pek ok yerlerinde anlatlan ben
zeri hikyelerin gzellerinden olan bu efsaneye ko
nu tekil eden talarn bir ad da Gelin Kayasdr.

Vann 50 kilometre kuzeyinde kk bir ky

vardr: Amik. Bugn dinlenme yeri olarak ok ra
bet gren bu kck kymzde Van Ginn
harikulde grnlerini deta aknlkla seyreder
siniz. Bu gzellie bir de gln kar yakasnda,
heybetli duruu ile Sphan Dan eklerseniz sey
rine doyum olmaz bir manzara ile kar karya ka
lrsnz.
Sphan Dann gney etekleri ile Van G l
nn kuzeyi arasnda yer alan, bugn daha ok ar
keolojik kazlar ile n yapan Adilcevaz ilesiyle Amik
kyn sonsuz bir ak ba le birletiren u hik-

ye Van dolaylarnda herkesin bildii, syledii bir

efsane olarak anlatlmaktadr.
Vaktiyle Amik kynden delikanlnn biri Adilcevaz dizdarnn gzel kzna k olur. Delikanl
her gece koskoca gl yze yze karya geer,
sevdiiyle grrm. Dizdarn kz da, sevgilisi,
kendisini kolayca bulabilsin diye, kydaki ykseke
bir tan gle bakan cephesinde k yaktrrm.
Bu iki sevgili byle uzun bir mddet bulumaya
devam ederler. Delikanl her gece gl yzerek ge
er, sevgilisi de kyda yakar. Ne delikanl g
ln dalgalarndan korkar, ne de dizdarn kz baba
sndan...
Bir gece kuvvetli frtna sndrr. Btn
aramalarna ramen gremeyen delikanl az
gn dalgalarla boua boua perian olur. Sonunda
kaybolup gider.
Sevdii gencin gelmediini gren gen kz sa
baha kadar bekler. Sonunda Allaha yalvarmaktan
baka are bulamaz:
Allahm, ya benm de canm al, veya beni ta
yap; kyamete kadar sevgilimin baucunda kalaym.
Duas kabul olan kz ta olur. Bugn Adilcevazda, gin kysnda bir ta vardr. Adna Kzta der
ler ve ilve ederler:
Bu, gln dalgalan arasnda kaybolan sevgi
lisini bekleyen dizdarn kzdr.

Gzel zmirimizin Bergama ve Dikili ileleri ara

snda Kaynarca denilen byk bir bataklk varm.
Sazlarla rtl olan bu bataklkta pek ok kaynak
gizliymi. Bu kaynaklara denler, tabaklanm de
riye dnerlermi.
Vaktiyle bu Kaynarca'nn olduu yerde bir mem
leket varm. Verimli tarlalar, besili hayvanlar pek
okmu. Bu memleketin halk o kadar zengin ol
mular ki, ekinlerini ekmek, hayvanlarn otlatmak
in baka yerlerden ii getirip atryorlarm. Fa
kat gelenler orann ahlkn bozmu, halk batan
karmlar.

Bir gn bu memlekete bir pr gelir, halka nasihatta bulunarak akllarn balarna toplamalarn
syler. Eu prin szlerine kimse kulak asmad gi
bi, bir de altn ve gm dolu iki kuyunun arasna
ekmek su vermemeksizin hapsederler. Prin haline
acyan bir kz, kimselere grnmeden bu ihtiyara
ekmek ve su getirir, onu lmekten kurtarr.
Bir mddet sonra bu kzn dn olur. Krk
gn, krk gece sren elencelerden sonra btn
halk sarho olur, yerlerde srnmeye balarlar. Ge
lin yeni evine gitmek iin atna biner, yola klr.
O blgenin detine gre, geline, kyn hemen ya
knnda bulunan bir kuyudan yudum su iirmek
ve ayn kuyunun etrafnda defa dolatrmak ge
rekir. Kuyunun bana gelinir, tam gelin su iicet
srada o pir karlarna kar ve der ki:
Durmadan arkamdan yryn, sakn arkanza
bakmayn. Yoksa hepiniz ta olursunuzl
Prin bu szlerinden korkan halk onun peine
taklr ve komaya balar. Arkalarndan mthi g
rltler kopar, ac lklar atlr. Buna dayanama
yan birisi arkasna dnp bakar. Evlerden sularn
fkrdn, memleketi kara dumanlarn brdn
grnce Yandm. diye kendisini yere atverir. Ne
olduunu anlamak iin hepsi arkalarna bakarlar; p
rin szn dinlemedikleri iin de ta kesilirler. Kur
tarmak istedii kzn ta kesilmesine ok zlen pr,
tepeye trmanr ve fazla gidemeden orada ruhunu
teslim eder.
Bu hadiseden sonra, kzn ta kesildii yere Ge
lin Ta, prin ruhunu teslim ettii tepeye de Dede
Tepesi ad verilir.
Bu efsaneyi tamamlayan u iki motifi de bura
ya eklemeyi faydal buluyoruz.

Kaynarcadaki memlektin batmas srasnda ba

ka bir gelin de bir katar deve iie birlikte andarlya
gidiyormu. Bu kafile de olduklar yerde ta kesil
mi. andarl yolunda, Demirtan yanndaki Katar
Kayalar adn bu hadiseden alyormu.
O byk felket srasnda Kaynarcadan kamak
isteyen bir bezirgan Kalarga Tepesine snr. Btn
eyas ile birlikte ta olmaktan kurtulamaz. Bugn
Kalarga Tepesinde grlen kayalar, halkn ifadesine
gre, birbiri stne konmu bez toplarna ve bir
adama benzemekteymi.

Mersin ilimiz 40 km. uzaklktaki Meneke Ka

lesi ad verilen tarih kalntlar vardr. Bu kale'nln
evresindeki pek ok ey gibi, hemen girite duran
biri erkek dieri kz suretindeki heykele de ev
re halk uygun hikyeler atfederler. Bunlardan biri
si yledir:
Civar kylerde oturan b ir gen kz ile delikanl
birbirlerine gnl verirler. Yalar da henz yirmi
nin altnda... Ama aileleri bu iki genci birbirine ver
meye pek raz deildir. Kzn babas vermek iste
mez, olann babas almak istemez. Sevginin te
miz ateiyle yanp tutuan gnllere kavuma

midini verecek bir su lzmdr artk. Onun da

bir tek /olu vardr: Kamak, birlikte kap uzaklara
gitmek.
Sessizliin ortal kaplad bir gecede kz, da
ha nceden hazrlad bohasn kolunun altna al>
d gibi delikanlnn kendisini bekledii yere rz
gr gibi, uar gibi gider. Binerler atlarna ve kay
bolup giderler gecenin karanl arasnda.
Neden sonra kzn babasnn haberi olur. He
men adamlarn yanma alp birka koldan kaaklan
takibe balar. Sonu belli olmayan br kovalamacadr
bu. nce gidenler atlarnn yorulmas zerine Yolla
rna yaya devam ederler. Arkadan gelenlerden bir kol
Meneke Kalesinin giriinde kstrr. Artk kurtulu
midi kalmamtr. zerlerine pek ok silah evril
mitir. Kz, kurtuluu Allaha snmakta bulur ve
balar dua etmeye:
Allahm, ya bizi bu zalimlerin nden kurta
rp birbirimize bala, veya ikimizi de urackta do
nar ta eyle.
Kzn duas kabul olur, sevdii delikanl ile bir
likte Meneke Kalesinin giriinde ta olup kalrlar.
Bugn Kaleyi ziyaret edenler, her halde bu iki
heykelin byle bir gzel hikyenin kahramanlar ol
duklarn dnmezler bile.

Dou Anadoluyu kuzeye balayan en nemli

yol Erzurum-Trabzon transit yoludur. K aylarn
daki kar frtnalar ile tannan Kop ve Zigana Ge
tiler] gibi zorlu tepelerden geen bu yol ayrca ta
bi gzellikleriyle de dikkati ekmektedir. Yol ze
rindeki Bayburt gibi irin, Gmhane, Torul gibi
sakin yerleme merkezleri, gelip geenlerin hafza
larnda unutulmayacak izler brakacak yurt kele^
ridir.
Bayburt'u Gmhaneye balayan yolun otu
zuncu kilometresinde, sa tarafta, bir dan eteinde
kurulmu Nianta (Ostuk) ky vardr. Kyn ete*-

inde kurulduu dan zerinde, ylan eklnde ve

kvrla kvrla kyn zerine doru gelen bir ta y
n vardr, iskelet de diyebileceimiz ekil ala
cak derecede bir ylana benzemektedir. Kyn ie
risinde son bulan ba ksm tam bir ylan ban an
drmaktadr. Boyu ise yz metre kadardr.
Bu ylan-ejderha zerine muhtelif efsaneler an
latlmaktadr. Bunlardan birka tanesini sunuyoruz.
Halkn ejdarha dedii byk bir ylann kye gel
mekte olduunu grenler evlerini terkedip kamaya
balarlar. Yal olduu iin fazla uzaklara gideme^
yen bir kadn, aresizlik iinde bir yere melir. h
tiyar kadn burada ejderhann gelip kendisini y&meini beklemeye balar. Dier taraftan da Allaha
dua eder, ylece yalvarr:
Allahm, ya beni ta kes, ya onu.
ihtiyar kadnn dualar kabul olunur, ejderha
gelebildii son noktada ta kesilir.
Benzer b ir anlatmada se yal kadnn yerini
hamile bir kadn alr. O dua eder; dualarnn kabul
olmas ile de ejderha ta kesilir.
. Daha deiik br anlatma ise yledr: Ejderha
kye girdii zaman, evrede bilgisi ve ermilii ile
tannan Oslu Hocaya mracaat edilir. Hoca hazr
bulunanlarn huzurunda dua edip ejderhaya dne
rek yle der:
Ya mbarek hayvan, dur!
Bunun zerine ejderha orada ta kesilir.
Bahsedilen ejderha ekil halen btn heybetiy
le kyn zerinde durmaktadr. Yalnz, nceleri sa
manlk olarak kullanlan az boluu ve ene k
smlar krlarak yerine okul yaptrlmtr.
Bayburt - Gmhane yolcular dikkatti bakar
larsa anayoldan bu ejderhay grebilirler.

Bugn Elaz ilimizin bir buca olan, eski gn

le rin aaal Harput'u ile ilgili olarak bir efsane an
la tlr:
Harputa bir ejderha musallat olur, geceleri eh
re yaklarken byk grltler, korkun homurtular
rkarr. Halk bundan son derece korkar. Ama ya
pacaklar bir ey yoktur. Ejderhann bu gelileri bir
mddet devam eder. ehir halk da, onun her geliin
de ayn korkuyu duyar.
Ejderhann, yine korkun grltler kararak
geldii bir gece, baz kimseler, devrin byk limi
Fetahmet Baba (Fatih Ahmet Baba)ya koarlar.

Durumu birka cmle ile ona an-iatrlar. Fetahmet

Baba halka korkmamalarn, ejderhann onlara bir
ey yapamayacan syler.
Gecenin karanlnda neye uradn anlamayan
ehir halk evlerinden dar kp canlarn kurtar
makla megulken Fetahmet Baba ejderhann gel
mekte olduu istikmete doru gider. Herkes ka
t iin yalnz kalan Baba avularn Allaha aa
rak dua etmeye balar. Duasn bitirip avularn y
zne srecei srada, stne gelmekte olan ejderha
da ta kesilir.
Anlatldna gre, ejderhann ekli bugn bile
canlin muhafaza etmekteymi. Fetahmet Baba
nn mezar ise halk tarafndan ziyaret ve adak yer
olarak byk ilgi grmektedir.

Erzurum - Bingl yolu zerinde kk bir ile

miz vardr: at. Erzurumdan itibaren ata kadar yol
pek iyi deildir. Fakat atdan sonra o yolu da
bulamazsnz. Kan tekerleklerinin oyduu yolun
ortas, yanlarndan yer yer 35-40 santimetre daha
aadadr. Bu yol zerinde, ata bal iki kk
ky arasnda dikkatleri zerine eken kayalar var
dr. iki ayr efsanenin birlemesinden meydana ge>len gzel br hikyeye sahip olan bu talar iin ky
ller unlar anlatmaktadr:
Kurbanl (Erzani) ky ile onun mezfa olan
Baky arasndaki eteklerde srsn otlatan oba

nn biri karsnda byk bir ejder grnce korku*

sundan ne yapacan arr. oban, Akta ad ve
rilen mevkiden ikindiye doru srsn kye do
ru getirirken grd bu ejderi ta etmesi iin Al
lah'a yalvarr, bu steinin yerine gelmesi halinde
de Ona yedi kurban keseceini adar.
obann duas kabul olur, kendisinin ve srs
nn zerine doru gelmekte olan ejder ta kesilir.
Artk rahata kavuan oban kyne dner ve kur
ban kesmeyi ihml eder. Naslsa hatrlad bir gn
salar arasnda yakalad yedi biti ldrerek ada
nn yerine geldiini1 kabul eder. obann bu hare
keti karsnda Allah da onu ve srsn ta etmek
suretiyle cezalandrr.
Bugn, at-Bingl yolundan geenler ta oban
ve srsyle birlikte ayn akbete urayan ejderi
de grrler. Yalnz u farkla ki, ejderin ba yolun
b ir tarafnda, vcudu dier tarafndadr.

Ar, zerinde en ok efsane sylenen, ettE

vesilelerle hatrlanan bir damzdr. By ve k olmas i!e de ayrca sz konusu edilmektedir.
Nuh Aleyhisselmn teknesinin varl il de daima
hatra getirilen by, ayrca yurdumuzun en yk
sek noktas olmas bakmndan d dikkatleri zerine
eker.
Arnn eteklerinde srsn otlatan bir oban
naslsa fazlas ile ykseklere kar. Aaya inmek
gtr, imknszdr. Kurtulu midi yok gibidir. Al
laha yalvarr, dua eder, kurban kesmye karar ve
rir:

Y Rabbim, beni bu felketten kurtarrsan sa

na yedi tane kurbn keseceim.
obann duas Allah indinde kabul olur. oban
srs ite birlikte salimen aaya iner. Felketten
kurtulan oban kurbanlar unutmaz. Allaha yedi ta
ne bit kurban eder. Kurtulduktan sonra verdii s
z deiik bir ekilde yorumlayan bu oban, szde,
vaadini yerine getirmi olur. Fakat ok gemeden
hem kendisi, hem de srs Allah tarafndan ta
haline getirilir. Bylece lyk olduu cezaya arp
trlm olur.
Bugn, Ar Dann eteklerinde obann me*
zan, daha dorusu ona ait olduu sylenen bir ta
yn hl durmaktadr. Ama, bu talar, kim bllir ne
gibi bir maksatla bir arya getirilmitir, kimseler
bilmez.

Erzurum -Artvin yolu zerinde, tarih kalntlar

ile tannan irin bir kymz vardr. Vaktiyle burada
Atatrk Oniversitesince yaptrlan kazlarda pek ok
eski eser bulunmu ve yurdumuzun muhtelif yer
lerindeki byk mzelere yerletirilmiti. Erzurum
dan 15 kilometre uzaklkta bulunan ve Dumlu bu
cana bal olan Gzelova (Tufan) kynde, ya
knlarnda bulunan bir mezar il ilgili olarak bir ef
sane anlatlr. Benzerlerine baka blgelerimizde
d& rastlanlan bu efsane yledl
Mezar, kyn 5 kilometre
n eteindedir. Bu mezarda g

edilen oban, koyanlarn bu blgede otlatrm. Ak

am olunca da srsn alr, kye dnermi. Byle
ce obann ii bir mdet devam etmi.
Yine byle bir gn oban srsn alr, ky
den yola kar ve hayvanlar otlata otlata dan et&ine kadar gelir. Burada obann eceli tamam olur,
vdesi biter ve lr. obann lmnden sonra, Al
lah tarafndan, elindeki deynel aa, koyunlar!ta ve koyunlannn st gze olur.
Bugn ky halk koyunlarnn stnn oal
masn o gzenin suyunun oalmasna; azalma
sn ve kesilmesini de gzenin suyunun azalmasna
balarlar.

e kelimesinin ne mnya geldiini belki he^

pimiz bilmeyiz; ama, Arpa, buday e olur / G
zeller gle olur trksn dinlemeyenimiz yok gi
bidir. e kelimesinin ^ n gzel mns, ona en ya
kan, bence u olabilir: iftinin kavurucu yaz
gneinin altnda, alnndan damlayan ter daneleri.
Nevehirin Avanos ilesinde, halkn e Da
adm verdii bir tepe vardr. Bunun zeri, anlattk
larna gre, bir masa zeri kadar dzdr. Hi, z&>
ri dz olan da da olurmuymu demeyiniz. Elbette
olur. Hem, hikyesi bu oluu ne gzel anlatyor.
Vaktiyle iftinin biri ekinlerini harmanladktan

sonra kurttan kutan, hrszlardan korumak in b

yk bir yn haline getirir. Kendisi de banda bek
lemeye balar. Mal bu, Cann yongas demiler.
Ama herkesin yle ok mal yok ki saklasn. Fakiri
var, yoksulu var.
Bir gn biri' kar gelir iftinin karsna. Fa
kirdir, yoksuldur. Biraz buday ister iftiden. Belki o koca yndan alnd belli olmayacak kadar
az bir buday... Ama ifti hi oral oimaz. stelik
fakir kylsn bir gzelce de azarlar, sonra da ko
var. Fakirin dili yok ki bir eyler sylesin, ta yrek
li kalbi yok ki kt laflar etsin. Dedii sadece Al3ah, seni de, budayn da ta yapsn!
Bugn e Da ad verilen burada, dikkatlice
baklrsa, ayrca nsana, oraa, yabaya benzer ta
paralarnn olduu grlr. Merhametsiz ifti b
tn varl ile birlikte ta olmutur.

Gze] yurdumuzun pek ok yerinde belirli ek

le sahip talar vardr. Bynlarm her birinin kendisi
ne has bir hikyesi vardr. Aralarnda gzle grlr
bir benzerlik olsa bile hepsinin hikyesi bizim iin
ayr bir deer tar. Bu ekillerin tesirinde kalrz
zaman zaman, ster istemez baz ta kmelerini bir
eye benzetmeye alrz. lerinden sivri bir kaya
y, insana benzeyen baka birini, tatl bir hikyenin
ruh okayc havas iinde baka bir lemden gel
mi gibi seyrederiz.
Bunlardan biri de Bayburt - aykara yolu ze
rindedir, Bayburttan birka kilometre tede ve

Allk (Kestesi) kyne ayrlan yolun karsnda,

kyllerin Dikmeta adn verdikleri bir ta yn
vardr. Bu yn, oruh nehrinin tesinde ve Budayl (Danzut) kynn yolunun asndadr. Ana
yoldan geenler bu ta ynn bfirka yz metre
uzaktan grrler. Bu ta ynnn bulunduu yere
Dzkr Mevkii denilir.
Halk arasnda bu talar iin yle bir hikye
anlatir. Vaktiyle Dikmeta (Hayk) kynde zen
gin bir ermeni yaarm. Bunun geni tarlalar ve
bol bol hayvan yemi varm. Bu zengin ermeni ot
lar, samanlar evrenin hayvan besicilerine satarm.
Bir yl k mevsimi ok ar geer. Besicilerin
hayvanlara yedirecek yemleri kalmaz. Bu yem kt
lndan pek ok kylnn mallar krlr. Otun bir
demetine deer biilemez olur. Otu kalmayan mslman kyllerden biri ermenlye gider, hayvanlar
iin bir miktar ot ister. Ermeninin niyeti ktdr.
Kendisinden ot stemeye gelen kylnn ok gzel
bir kz olduunu bilir. Kzn babasna bir artla ot
vermeyi kabul eder. Eer kyl, gzellii dillere des
tan olan kzn bu ermeniye verirse o da karln
da ot verecektir.
Baba, istemeye istemeye, skla skla durum
kzma aar. Kz bu evlilie hayr derse de kardele*
rinin, ana ve babasnn a kalmamas iin kabul
eder. ok mutekit bir kz olan mstakbel gelin gn
lerce Allaha yalvarr, dua eder. Dn gn yak
latka mslman kzn dualar sklar. Bu arada
ermeninin babasna verecei otlarn ta kesilmesi
iin de dua eder. Bir gece sabaha kar Allaha y
le yalvarmaa balar:

Estir kaba yel estir

Bugn dalara destur
Gavurun ynn
Sabahnan ta kestir
Mslman kznn duas Allah indinde kabuE olu
nur ve o gece ermeninin btn otlan ynlar halinde
ta kesilir. Bunlardan bir tanesi bugn ak olarak,
ynn ba yerleri belirti bir ekilde grlmektedir.
Dier yandan ertesi sabah gney rzgr es
meye balar ve btn karlar ksa zamanda eritir.
Bir mddet sonra da her tarafta otlar bitmeye, tabi
at yeniden canlanmaya balar.

zerine efsane sylenen tepelerimiz pek ok

tur. Tokat-Turhal yolu zerindeki Dkmetepe, Kon
yann merkezindeki Aleddin Tepesi bunlardan bir
kadr. Sivas ilimizde de byle bir tepe efsanesi
anlatlr.
Anadoluda ekyalarn kol gezdii devirlerde,
can vs mal emniyetinin bulunmad yllarda, insan
larmzn korkusu, her trl tasavvurun stndedir.
Ana ile babann evldndan, kardein kardeten,
kanhn kocadan ayr kalmasna sebep olan bu ek
ya basknlar ok ocaklar ykm, pek oklarnda da
derin yaralar amtr.

Sivas Malatyaya balayan yolun Kzlrmak

Nehrini getii yerde Kardeler Tepesi ad ile an
lan bir yer vardr. Bu blgede iftilik yapan iki kar
de bir ekya baskn srasnda birbirlerinden ay
rlmak zorunda kalrlar. Herbiri bir yana kamak,,
canlarn ekyalarn errinden kurtarmak iin ura
r. Bunlar bir daha grmekten, belki de sa kalmaktan o kadar umutsuzdurlar ki ayrlrlarken bir
birlerine sz verirler:
Bir daha buluursak ta olalm.
Bir daha buluursak ta olalm.
Aradan geen zaman zarfnda her ikisi de ha
yatlar kurtarmay baarrlar. Fakat birbirlerinden ha
bersizdirler. Bir mddet ayr ayr yerlerde alrlar,
ikisi de kendi iinde gcnde iken bir gn K&Ifrmakn kenarnda karlarlar. Her ikisi de unut
mutur verdikleri sz. Orada ikisi de ta olur.
Yakn zamana kadar tepelerin ekli insana ben
zermi. Zamanla yamur, rzgr gibi tabiat hadise
leri sebebiyle bu ekil bozulmu.. Bugn bu tepele*
rin nsana benzerlii kalmamtr.

Efsanelerimizde yiitlik, kahramanlk gibi has

letlere sk sk rastlanlir. Bunlardan biri de Bergama
dolaylarnda anlatlan aadaki efsanedir:
Bergamann Kozak bucann Kaplan kyn
D ikiliye balayan yolun zerinde Karde Kan
denilen bir yer vardr. Burada, bir tepenin zerin
de yanyana duran insan eklinde kaya yardr.
Bu kayalar, boazndan kesilmi, kanlar gvdeleri
ne akm insanlara benzemektedir.
Vaktiyle burada erkek karde otururmu.
Bir gn, oturduklar tepenin karsna den Midil
li adasndan blgelerine dman kar. Gelenler

Kozak yaylasn almak iin bu tepeye kadar ilerlerler.

Bu karde dmana kar idditli bir savunma
rnei verirler. Bu srada blgenin hkimi olan Ko
zak kral da ordusu ile birlikte yetiir, byk bir sa
va olur.
Bu kardein yiite arpmas, yetienle
rin gayretleri dman denize dkmeye yeter. Bylece memleketleri dmandan kurtulmu olur. Bu
savata gsterdikleri baar sebebiyle kardele
rin n btn yurda yaylr. Yiitlikleri dillere des
tan olur. Bunlarn nlerinden kral korkmaya balar.
Bir evhamdr balar kralda, Bir gn gelir, bunlar
beni de yerimden ederler. diye.
Sonunda kral askerleriyle celltlarn alr, bu
kardein oturmakta olduu tepeye ular. Kraln ni
yetinden haberi olmayan kardeler hemen ayaa
kalkarlar, gereken saygy gsterirler. Kardeler say
g gerei balarn nlerine eince celltlar kel!&.
lerini uururlar. Fakat bu kardeler yere yklacak
lar yerde orada, bulunduklar ekilde ta kesiliverirler. Boyunlarndan akan kanlar da ayn ekilde ka
fir.
Bu blgeden geen yolcular, hl bu karde
in yiitliini ver ve aclarn hisseder. O gnden
beri de o yere Karde Kan denilmektedir,

Karadenizin incisi Trabzon'umuzun en byk

le merkezlerinden olan Vafkkebir ile Tonya arasn
da Sivri ad ife bilinen bir tepe vardr. Bu tepenin
taraflarnda dz ve geni bir ova uzanr. Vaktiyle Rum
kafirlerf bu ovada at koturur, kl kuanr, ok atar
larm, Ovadan baklnca heybetli bir grne sa
hip olan Sivrinin tam tepesinde s veliler yatarlar
m.
Bu Rum aknclar mslman Trklern zerine
seferler yapar, gafil yakaladklarn esir alrlarm.
Sivrinin eteinden geerken de atlarnn nallarn
sker, bylece grlt yapmadan geerlermi. n
k, Sivrinin tepesinde yatan velilerden korkarlarm.

Yine byle bir seferden dnen Rumlar, gafil

avladklar baz mslmanlar iplere balam, atlar
nn terkisinde getiriyorlarm. Fakat bu sefer atlar
nn nallarn skmeyi unutmular. Bir yandan zafe
rin, bir yandan da memlekete dnmenin verdii se
vinle Zito, zito diye baran, nara atan Rumlar
Sivrinin eteklerine gelince kendilerini ele vermi
ler. Tepedeki btn ermiler yerlerinden dorulmu ve kafir askerlerini taa tutmular. Krmz le
keleri olan beyaz elbise giyen veliler kr atlarna
binerek Rum kafirlerinin peine dmler. Niha
yet onlar Kumyatak Ovasnda yakalamlar. Rum
kafirleri kllarna sarlp bunlara hcum etmiler;
fakat muratlarna emmemiler. nk hepsi, veli
lerin dualar ile orada ta kesilmiler.
O gnden sonra Kumyatak Ova'snda mslman Trkler at oynatrlar. Her gece Sivri Teped eki
veliler atq yakarlarm; ertesi gn de bu atein du
manlar Sivriyi kaplar, velileri gizli tutarm.

Manisann gneyindeki daa Sipil Da adn

verirler. Bu dan eteinde herkesin dikkatini eke
cek bir yapya sahip olan bir kaya vardr; adna A
layan Kaya derler. Hi kayann alayan olur mu, dTteyiniz. ManisalIlar bilirler k bu kaya alar. Manisa
lIlar yine bilirler k bu kayann ac bir hikyesi var
dr. Sorarsanz size de anlatrlar.
Vaktiyle bu yrede, birbirinden gzel kz olan
bir ana varm. Ana ile kztar burada huzur dolu
bir hayat srerlermi. Bir gn karde dolamak,
hava almak iin krlara giderler. Bu kzlar ora se
nin, bura benim diyerek kouurlar dururlar. Br

ara otururlar bir aacn altna. Bir ylan gelir,

n de sokuverir kzlarn. de orada lverir. Kz
larnn ancak lsyle karlaabilen anann kalbini
byk bir ac kaplar. Dayanamaz bu aclara bu baryank ana. Gz yalar rmak olur, balar alayp
akmaya.
Allah, bu annenin bu 'kadar ac ekmesine razt
olmaz, onu ta haline getirir. Bugn, ManisalIlarn
Alayan Kaya dedikleri ta paras, aslnda bu
gzel kzn anasdr.
Bu kayann yl belirli gnlerinde alad
sylenir; gya o gnler, annenin talamadan evvel
alad gnlermi. ManisalIlar byle diyorlar. Onlar
dan anlatmak, bizden dinlemek. Ama isteyen inana
bilir de.

Afyon'dan kp da Ktahya yolu boyunca iler

lerken gzmze stun eklinde birka tane kaya
paras iliir. Yanlarna yaklatmzda bunlarn in
sana benzeyen alt tane ta paras olduunu g
rrz. evrede anlatldna gre bu talarn yle
bir hikyesi vardr:
Afyonun yakn kylerinden birinden 6 kii a
hitlik iin ehire inerler. Mahkemeye varrlar. Hakim
kendilerine sorar:
Doru sylsyeceinize yemin eder misiniz?
Onlar da srayla cevap verirler:
Evet doru syleyeceim, eer yalan syler
sem Alah beni ta etsin.

Hepsi de kendilerine sorulan suallere cevap ve

rirler, Hakimler mahkemeyi karara balarlar. Bun
lar da ileri bittii in yine 'hep birlikte kyn yo
lunu tutarlar. Tam, bugn ahitler Kayas denilen
yere gelince hep birlikte ta kesilirler.
Daha sonra onlarn kye gelmediini grenler,
mahkemede syledikleri szlerin yalan olmas sebebiyle ta kesildiklerin] anlarlar. Bu talar hlen
gelip geenlerin dikkatlerini ekmektedir. Belki de
ayn kyden ahitlik in Afyona gidenlere doru
sylemeleri iin ihtarda bulunmaktadr.

Masallarn, nce, dizine kadar, sonra gbe

ine kadar, derken tamamen talaan kt kalpli
padiahna karlk efsane dnyamzda da pek ok
talama motifine rastlanlr. ocukluumuzun kula
mzda kaian Sakn bunu yapma, yoksa Allah seni
ta yapar ihtar da, bu masal ve efsane dnyasnn
gnlk hayatmza aksetmi b ir sesi gibidir. Ana
dolumuzun her bir bucanda grlen Nve basit
e bile de olsa bir belirli ekle sahip olan talar
iin sylenen hikyeler, her yan dinleyebilecei
bir tazelik tar.
te byle talardan biri de Konyann Ermenek

ilesine bal Kk Karapnar kyndedir. Kyl

lerin Kale diye adlandrdklar yksek bir kayal
n tepesinde yer alan ve uzaktan baklnca, srtna
ocuunu sarm bir kadn siluetini andran bir ta
vardr. evrede bunun iin anlatlan hikye yle*dir:
Taze ocuu olan bir ana, yavrusunu bir kenara
brakr, ekmek yapmak iin hamur yourmaya ba
lar. O bu ile urarken kk yaramaz da bir ka
narda oturmaktadr. Kendini hamurun ve tandrn
telesine kaptran ana neden sonra ocuunun al
tn pislettiini farkeder. Hemen acele ile bebein
altn deitirmek Jster. Fakat yannda yresinde su
bulamaz. Ekmekler frndadr, yanabilir; ocuun al
t ak, rahatsz olabilir. Hemen gzne yaknnda
ki br kapta bulunan deve st iliir. ocuunun te
mizlini bununla yapar.
Fakat kadnn bu yapt, nimete kar lenmi
bir hrmetsizliktir. Allah Teal, bu yanl hareketi
cezasz brakmaz ve ana ile yavrusunu taa inklap
eder. Uzaktan grlen kayaln bir parasn te
kil eden bu ana ve yavru motifini canlandran ta,
kyller her zaman bu hadiseyi hatrlatr ve onla
rn nimete kar hrmetsizlik etmemelerine dikkati
eker.

Derler k, dnyada dmdz bir ovadan ykse

lerek boyunu gsteren dalarn en yksei Ar'dr.
Hatta ilve ederler, Everest tepesi bir ok dalarn
en yksek tepesidir. te, dmdz bir ovada ykselen
dalarn en ycesi ile knn hikayesi:
Vaktiyle Srmeli ukurunda iki kz karde var
m. Bunlar birlikte dolar, evlerinin odun ihtiyacn
karlarlarm. Yine bir gn evlerine gtrmek ze.
re ormanda odun hazrlarlar, odunlar balarlar. S
ra srtlarna yklemeye gelince by:
Bacm, kurbann olaym, gel u yk benim sr
tma ykleyiver.

Bacs odunlar ablasnn srtna yklemedii

gbi ac bir cevap vermekten de ger! kalmaz:
Ben senin hizmetin deilim ki kaldraym.
Kocaya gitmekte benden abuk davranrsn da bir
p m srtna ykleyemiyorsun.
Derken iki karde kavga etmeye balarlar. So
nunda dmekten yorgun derler. Fakat dilleri
hl ilemektedir, birbirlerine beddua etmece ba
larlar:
Allah seni yle bir da etsin ki yaz k stn
den kar eksik olmasn.
Sen de yle bir da olasn ki bandan ylan
yan ekstk olmasn.
Her ikisinin de dualar kabul olur. Bugn biri
Byk Ar, dieri de Kk Ar olarak ge ba
ekmektedirler. Ayrca bynn tepsi daima kar
l, k de ylanl, akreplidir.

22. BYK ARI, KK ARI

VE MURAT SUYU

Anlatldna gre Byk Ar Beyazth bir ka

dnm. Beyaztllar uzun boylu, geni omuzlu olur
lar. Bu kadn da uzun boylu, geni omuzlu, da gi
bi bir kadnm. Kocas da Beyazt taraflarndaki
pek ok airete hkmeden bir aa imi; ran hudu
duna kadar btn yaylalar bununmu.
Beyazt aasnn Dehol ve Sinek taraflarnn aa
lar ile aralarnda bir kan davas vardr. Bir gn Be
yazt aas dier aalarn srlerini obanlar le
birlikte kaldrtr. Bunun zerine kavga o!ur. Dehol
ve Sinek aalar Beyazt aasnn kardeini ldrtrler. O gnden sonra araya kan davas girer.

Bir gn Beyazt aas adamlarn alr, Dehol

taraflarna gider. Ayn gn Dehol aalar da adam
lar ile birlikte Beyazt aasnn topraklarna girer
ler. Aann karsn, yed'i olunu, yedi gelinini, y&di torununu sraya dizerler. Aa, kadna kocasnn
yerini sorar. Kadn da:
Bilmiyorum. der. Beyazt aasnn oullarn
dan, gelinlerinden ve torunlarndan birer tanesini
yedi kurunla vururlar. Kadna tekrar kocasnn ye
rini sorar. O yine: Bilmiyorum. diye cevap verir.
Olanlardan, gelinlerden ve torunlardan birer ta
nesi daha alt kurunla ldrlrler. Derken alt
ar tanesini ldrmler. Yedinci torununun ad
Muratm. Deholun aas tfeini Muratn boa
zna dayar, kadna kocasnn yerini sylemesi iin
bask yapmaya devam eder. Yerde yatan oulla
rna, gelinlerine ve torunlarna kl bile kprdama
dan gz yuman kadn alt aylk Murat'n lmesine
raz olmaz, Muratnn leceini grnce dudaklar
kprdar, bir eyler sylemek ister. Bunu farkeden
Murat: Ana, yerlerini sylersen gnahm boynuna
olsun. der. Bunu duyan kadn da gibi dikilekalr,
konuamaz. Aalar ldrlmeleri iin emir verirler.
Mavzeri Muratn boazna skarlar. Murat: Sa ol
ana. deyip yere yklr. Kadnn gzlerinden yalar
Muratn zerine damlamaya balarken aalar atla
rn srp giderier.
<
Murat, yarann tesiriyle su ister. Fakat Tendrekin (Yankukur) suyu olacak... Anas alr kucana
Muratn, Beyazttan Diyadine kadar gtrr. Yolda
Muratn kan damlar, dere olur; kant damlar gl
olur. Bir ara dinlenmek in ocuu yer koyar,
kalkt zaman orada bir gl meydana gelir. Buras

imdi Balk gldr. Balklarn rengi de Muratn ka

nndan tr hep krmzdr.
ocukla kadn Tendreke gelirler. Murat orada
ki avu su ier. ok gemeden de ruhunu teslim
eder. Kadn alar, alar. Daha sonra da Murat'n ce
sedini al ile, p ile evirir, memleketine dner. Bu
hadiseden gn sonra Tendrek dann karnndan
uzun bir su kar, balar akmaya.
Ana kadn Beyazta dndkten sonra, imdi
Byk Arnn olduu yere gelir. Gznn nnde
yedi olu, yedi gelini, yedi torunu birer birer can
lanr. Ellerini aar, Allah'a yalvarmaya balar:
Allahm, gzmn nnde oullarm, gelin
lerimi, torunlarm vurdular; evimi, yurdumu talan
ettiler; yreim kabard, da gibi oldu. Allahm,
benim canm al da bu dertlerden kurtulaym. Ca
nm almazsan beni burada da eyle de el leme
ibret olaym.
Biraz sonra bir Acem Rzgr eser, bir hitt
olur. Rzgr kadnn kulana bir ses getirir, ok
zeyf bir ses... Der ki:
Anaaa.
Kadn yfe bir bakar ki ne grsn... Murat
gelmi, dizinin dibinde durur. Kadnn duas Allah
indinde kabul olur. Kendisi banda yama ile,
olu da onun dizinin dibinde da oluverirler.
Bugn, bizim Byk Ar dediimiz da Beya
zt aasnn kars, Kk Ar dediimiz da ise en
kk olu Murattr. Kadnn Murat Tendreke gm
d yerden fkran su da Murat Suyudur.
Halkn fadesine gre bugn, Cuma geceleri
Byk Ar'dan ince bir k yaklr. O gece dadan

iniltiler gelir. Beyazt halk, kyller bilir k Murat

ackmtr. O, imdi ufak bacaktan ile anasnn ya
nna gelecektir. Ban anasnn dizine koyan Mu
rat biraz dinlenir. Anas onu emzirir, yedirir, iirir,
altn temizler; sonra Murat'n yerine brakr. te
o zaman sabah otur.
Murat Suyu da her yl Nlsan-Mays aylarnda
taar. O gnler Muratn ldrld gnlerdir. Mu
rat, acsndan alar; Murat kan alar; Murat !?an
kusar. O gnlerde su, hep Murat, Murat diye akar.

11

tt

Karsn Tuzluca lesinin idir ile hududuna

yakn bir yerinde talardan meydana gelmi bir y
n vardr. Halk bu ta ynn, mahall syleyile
Olan-giz gebri demektedir. Pek ok ta y nna atfedildii gibi bunu da gzel bir hikyeye
balamladr. Anadoluda her ta ynnn bir hi
kyesi vardr; Olan giz gebirinin de kihyesi ylecfir:
Vaktiyle evredeki kylerden birinde, delikanlun biri gnln kyn gzeline kaptrr. Kz da
jenci sever, akna karlk verir. Fakat babas bu
e Olmaz! der de baka bir ey demez. Delf-

kanlnn babas, yaknlar giderler, kz, Allah'n em

ri, Peygamber'in kvli ile isterlerse de bir netice
alamazlar. Delikanl iirt tek yol kalmtr: Kizj ka
rmak.
Delikanl ile sevgili bir olup kaarlar. Kzn ba
bas da duyar duymaz adamlar ile beraber pele
rine dor. Delikanl ile kz kaar, arkadakiler ko
valar; onlar kaar, brleri kovalar. Derken takip
iler ndekilere yetiirler. Baba delikanlya acma
d gibi evldna da acmaz, ikisini de orackta l
drrler.
Zamanla mezarlar kaybolmasn diye, delikanl
le kzn ldrld yere ta ymlar. Hatta bu
gn bile yoldan geenler oraya bir ta atmadan
yoluna devam etmez.

Gmhanenin Bayburt ilesinin Maden buca

na bal Taht kynn kuzey ve gney istikmet
lerinde pek ok tarih kalntlar vardr. Bu kalnt
lar, temellerinden anlaldna gre bir kilise ve pek
ok eve aittir. Bu kalntlar gezmek bir saat zaman
almaktadr. Bunlardan kuzeydekiiere Gobdat, g
neydekiler ise Hrsenk ad verilir. Bu adlarn, vak
tiyle kurulu olan mahallelere ait olduu sylenir.
Hrsenk ile, yine o civardaki maaralar arasnda vaktiyle keleklerle geilebllen bir su varm.
Bu su bugn bir deirmen ark eklindedir. Anla
tldna gre bunun yle bir hikyesi varm:
ft

Yakn zamanlara kadar kyn btn arazisini

sulayacak bir su kapasitesine sahip olan bu su bu
gn hemen hemen kurumu gibidir; koskoca ara
zinin iinde, deta kaybolmu gibidir. Vaktiyle Ermenilerin oturduu bu kyde bir gn, gelinlerden
biri ocuunu suyun kenarna gtrr, oraya kaka
sn yaptrr, Fakat ocuunun temizliini su ile
yapmaz, yanndaki buday ekmei ile yapar. Daha
sonra temizlik yapmak iin kulland bu ekmei
suya atar. Bu durumu gren su da gnden gne
azalr, ancak bir deirmeni dndrebiiecek kadar
kalr.
Anlatldna gre bu su akna topran altn
da devam ediyormu. Hatta, bu suyun grl grl
ak, civardaki maaralardan iitiliyormu.

Giresun'un Eribel Yaylasnn ykseklerinde,

da kenarlarnda Turna Ovas denilen bir yer var
dr. ok gzel tabi manzaralara sahip bulunan bu
ova bir asr ncesine kadar susuzmu. Bugn ise bu
rada ok souk bir su kmaktadr. Gzeden on be
ta almak mmkn deilmi, su o kadar souk
mu. Ayrca lezzetine da doyulmazm. Buraya bu
gn tatil gnlerinde kuzu evirmek, elenmek in
gelenler bu sudan ierler, fakat bir trl tadna doyamazlar.
Vaktiyle obann biri srsn otlatmak iin
buralara kadar gelir. Fakat hem kendisi fazlas ile

susamtr, hem de hayvanlarnn adm atacak hal

leri kalmamtr, stelik kendisi yemekte kavurma
yemi, daha da susamtr. Srnn de su ip yat
ma zaman gelir.
oban ellerini ap Allaha yalvarmaya balar:
Y Rabbim, ben bu srm nasl gtrrm
obama? Ne olur urada bir su hasl edlver. Sana
bir kurban keseceim.
obann duas Allah indinde kabul olur. Hemen
orada bir kaynak meydana gelir ve su grl grl
akmaya balar. Buz gibi sudan kendisi de er, s
rsndeki hayvanlara da iirir. Artk obann keyfi
yerine gelmitir. Suyu ien hayvanlar da yatak yer
lerine ekilip uykuya dalarlar.
oban keyfinden ne yapacan arr. Otu
rup ban karken eline bir bit gelir. Onu ki trna
arasnda ezer. Aklndan da bunu, Allah'a adadat kurban olarak geirir. obann Allah'a kar yap
t bu hareket hemen cevabn bulur; Azrail orack
ta canmt alverir. Zamanla oraya gelenler oban
Turna Ovasna gmerler, oradan akmaya devam
eden suya da oban Bartan Suyu adn verirler.
Bugn o sudan ienler, obana dua ederler. Ama
bazlarnnki hayr duasdr, bazlarnnki se beddu
adr.

Evren, Anadoluda halk aznda ylan, ejder

ha mnsndadr. Yurdumuzun eitli blgelerinde
bunlarla lgili efsaneler vardr. Halkmzn hayalgc,
dabalarndaki muhtelif ekillerdeki jeolojik olu
umlara uygun birer hikye hazrlamak hususun
da byk bir baar gstermektedir. Uzun yllarn
zevk szgecinden geerek gnmze kadar gelen
bu hikyelerden bazlarn aadaki sayfalarmzda
bulacaksnz:
Erzurum'un Akale ilesinin Kandilli bucana
bal Merdiven kynde de ejderha ite ilgili gzel
bir efsane anlatlr. Sylendiine gre, bu daa b-

yk bir ejderha gelmi. Fakat ejderhann ky halk

na zarar vereceini gren melekler bu duruma ra
z olamazlar; hemen, kyn daha aalarna inme
den ejderhay ge ekerler.
Kyllerin inanna gre ejderhann inebildii
yerler sonradan siyahlam, Bugn oralarda ot bit
mezmi.

Bur, Gaziantep ilimize bal, ehrin hemen

batsnda yer alan kk bir bucak merkezidir. Bu
cakta yaayan yallarn anlatt yle bir hikye
vardr; nesilden nesile anlatla gelmektedir.
Hazreti Ali dmanlar ile yapt bir sava
kazandktan sonra kendisine ait koyun ve keileri
alarak daa rkar. Daha evvel yendii dmanlar
Hazreti Aiiy beddua ederler.
Bu esnada ise Hazreti Al srdeki hayvanlan
otlamaya brakm, kendisi de alvarn ykamakla
meguldr. Dmanlarn ettii beddua Hazret! AH'
ye geer. Koyun ve keileri orman haline gelirler.
Elindeki alvar ise iki kolu olan bir dere olur.

Belli bir yerden dikkatlice bakld zaman b

tn bu ekiller grlr. Ormanlk arazi sanki bir
koyun ve kei srs gibidir. Derenin kollar se
tpk bir alvar andrmaktadr.
Hazreti Alinin bu blgeye gelip gelmedii ayr
bir mesele, yalnz halk muhayyilesinin Hazreti Ali'
yi Anadolunun drt bir bucanda at koturan bir
cengver olarak kabul etmesi, at izine benzeyen
her ekle onun atnn bir nianesi gzyle bakmas
pek yaygn bir inantr.

TTT

Gney kylarmzn incisi Mersin ilimizin ad

le ilgili eitli efsaneler anlatlr. Bunlar, daha ziya
de, ayn ad le anlan balk ve bitki ile ilgilidir. Kim
bilir belki de balk ile bitki, adlarm bu gzel ili
mizden almlardr.
Bir gn Mersinli balklar denize alrlar.
Aklarda avlanrlarken bir kpek bal srsne
rastlarlar. Bunlar avlayabildikleri kadar bal ya
kaladktan sonra akama doru kyya dnmeye ba
larlar. Tam bu srada nlerinden bir kpek bal
daha geer. unu da avlayalm. deyip arkasndan
giderler. Byk gayret gsterirler, sonunda onu da
yakalarlar.

Kyda balklarn yan almak in urarlarken,

son yakaladklar baln barsaklarnda Mersin ad
nn yazl olduunu grrler. Bu hadiseden sonra
da ilin ad Mersin olarak sylenmeye balar.
Baka bir efsaneye gre de, Mersine ilk gelen
kavimler blgeyi allarla kapl olarak bulurlar. K
mevsiminde geldikleri iinde bu allarn ne oldu
unu anlayamazlar. Yaz aylar gelince bu allardan
beyaz beyaz iekler amaya balar. Bugn blgede murt ad verilen meyve bu ieklerden meydana
gelir. Blgeye yerleenler meyvenin adn Mersin ola
rak bildiklerinden kurduklar ehrin adna da Mersin
derler.
Kim bilir daha ne gzel efsaneler vardr bu ilimizin ad ile ilgili... Belki en gzelleri daha derlen
mi bile deil. Ama, her halde, zamanla ilene ilene bu-, efsanelerin en gzelleri ortaya kacaktr.

Sft

. Yeil Giresunumuzun Karadeniz kysndaki iki

-ky arasnda, seferdeki vapurlarn ddk alarak
selmladklar bir yer vardr; Ulu Burnu. Keap il
esine bal Hisarst ky le Espiye ilesine ba
l Glburnu (Zefre) ky arasnda, Karadenizin sarp
kayalarn, oyuklarn ve yemyeil ormanlarn bir
arada grmek mmkndr. Dou ve bat istikmet
lerinde gidip gelen btn vapurlara ddk aldrp
selm verdiren bu burnun yie bir hikyesi var-,
dr:
Vaktiyle vapurun biri, dalgalarn en azgn ol
duu bir srada frtnaya tutulur. Sonunda kaptan

Glburnu kyne snmaya karar verir, Bugn Ulu

Burnu diye adlandrlan yere gelince tayfalar yoru
lurlar, son gayretleriyle kreklere aslrlar. Bir ara
krek ekenlerin yer deitirmeleri iin mola verilir.
Bu srada, denizden gelen ve karaya doru iddet
le esen rzgrn tesiriyle gemi sarslr ve dmeni
kopar. Kaptan idareden aciz kalr. Tekne alabildi
ine kayalara doru srklenmektedir. Tam kaya
lara arpaca srada geminin direinde yeil bir k
yanar. Bu inanlmaz hadise gemidekileri akna e1virir.
Sylendiine gre orada bir ulu ahsn me*
zar varm. Gemicilerin kt sonlarn gren bu ulu
zat yeil sarkl olarak tekneye hkim olmu. Hatta
tekneyi dorulttuktan baka batan dmeni de yerine
takm. Sonunda da gemicileri yolcu etmi.
Bu burun o gnden sonra gemiciler tarafndan
mukaddes bir yer olarak kabul edilir ve her gelip
geite ddk almak suretiyle selmlanr.

Bir usta ile kalfas, Mersinin Mut ilesi yakn(arnda okun bir rmak zerinde kpr yaparlar. Bu
kpr bugn Gezmeli Kprs diye bilinir. Bu kp
rnn yaplmasna byk emek veren kalfa Sley
man ustasna bir sebepten dolay darlr, yanndan
ayrlr.
Sleyman, ayn rman baka bir okun ye
rine gidip kpr yapmaya karar verir. Balar kpry
yapmaya. Ge zaman, git zaman kalfann kprs
de biter. Sleyman, eserini grmesi iin ustasna ha
berciler gnderir. Kakik bir usta olan dieri, na
kalfasnn kendisini armasna, ne de yanndan
ayrlmasna kzmayarak yeni kpry grmeye ge

lir. kalfasnn eserini grdkten sonra beendiini

belirtir, herkesin de bu kpry grmesini ster.
Kalfasna der ki:
Gzel yapmsn, eline salk- Bu kpry,
gzelliini herkes grmeli,. Bunun ad Grmeli Kp
rs olsun.
Bu grmeden sonra kprye o ad verilir.

Giresun'un Espiye ilesine bal Yaldere bu

cann hemen yaknnda, kemer tandan yaplm
bir kpr vardr. evre halkr tarafndan Aa Kpr
s, bazan da Aann Kprs olarak adlandrlan
bu kprnn yapmnda bir har eidi olan ho
rasann kullanld sylenir. Hatta ilerinden baz
lar yapm esnasnda yumurta aknn da kullanld
n sylerler. Kprnn ne zaman yapld da
belli deildir. Ancak, Aa Kprs denildii ln,
bir zengin tarafndan yaptrld tahmin edilmekte,
dir. Bu hususta birka gzel efsane halk arasnda
sylenegelmektedir. Bunlardan tanesini aaya

alyoruz. Paha mnl olduklar iin ilk ikisi bizce

daha makul grlmektedir,
Kprnn, zerine kurulduu derenin zerin
de eskiden ufak bir it varm. Sular kabarnca bu
it iini gremez olurmu. Yine byle sularn kabar
d bir gn aann kz itten geeyim derken suya
der. Btn Btn rpnmasna ramen kurtulama
yan aann kz sel sularna kaplarak boulur. Aa,
gnlerce evlt acs eker; kznn yokluunu bir tr
l unutamaz.
Bunun zerine aa, bakalarnn ocuklar da
der, o analar babalar da ac eker dncesiyle
bu kpry yaptrr. Bylece baba, hem kznn acsn
biraz olsun unutur, hem de bakalarnn ayn acy
ekmelerini biraz olsun nlemeye alr.
Dier br anlatmaya gre ise, aa, Hacca git
meye niyetlenir. Bunu renen blgenin ok sevi
len hocas aann yanna varp der ki:
Hacca gitmek de sevaptr, ayrca zerimize
farzdr. Amma, bu deremiz her yl taar, birok can
ve mal kaybna sebep olur. Eer siz buraya bir
kpr yaptrrsanz Hac sevabna nail olursunuz.
Hocann bu szlerini akla yakn bulan aa o
yl Haccia gitmez ve bu kpry yaptrr.
Baka bir anlatmada aann bu kpry yap
trdktan sonra sarholukla buradan derek ld
kaydedilmektedir. Buna benzeyen bir anlatma
da kpry yaptrdktan sonra halka zulm etmeye
balar. Buna dayanamayan halk bir gn aann yo
lunu keserler ve kprden aa atarak ondan kur
tulurlar.

Erzurum - ran transit yolunda seyredenler ok

eitli tabi manzaralarla kar karya kalrlar. Aras
Nehrinin geni yatan takip ettike her an dei
en manzara, insan, Dou'ya deil de Batya gi
diyormu gibi byler. Bu tabi gzelliklerin dn
da yol boyunca eitli tarih kalntlar da dikkatimizi
eker. Bunlardan baka bir de, bugn alt gznden
su geen yedi gzl kpr vardr. nana gre, tran
sit yolundan itibaren ilk gz olan kapalsnda, kp
rnn yklmas halinde yeniden yapmn salaya
cak para sakldr.
Pasinler-Horasan yolundan Hns ve Mu te-

tikmetlne ayrlan yolun hemen banda olan bu k p

rnn hikyesi yledir;
Bugn kprnn bulunduu yerin hemen yakn
larna bir kpr yaplmaya karar verilir. Zamann tek
nik elemanlar gelirler, lerler, bierler ve kprnn1
kurulaca yere karar verirler. Kpr inasna bala
nabilmesi iin kpr ayaklarna yer hazrlamak ge
rekir. Fakat yaplan btn almalar boa gider, bir
trl kprnn ayaklarn tutturamazlar.
Bunlar bu iin nasl olacam dnp tanr
larken, civardaki srsn otlatan bir oban yan
larna gelir. in asln rendikten sonra sama,
soluna baknr; biraz dndkten sonra .elindeki
deynei Aras Nehri'nn uygun bir yerine saplar.
Orada bulunanlarn hayret eden baklar arasnda
ayr yeri eliyle iaret edip srsnn bana dner.
oban gittikten sonra, onun iaret ettri yeri
ve ona uygun oian yerleri kprye ayak olarak seerler. Nitekim yaptklar yeni ayaklar dayankl olur'
ve bylece kpry tamamlarlar. Kprnn mey
dana gelmesinde emei olduu iin adna obamdede Kprs denilir.

Giresunun Grele ilesine eskiden Elevi de

nirmi, Anlatldna gre Elin evinden bozma
imi. Elin evi, zamanla Elevi eklini alm. Bugn
bile Grelilere Elevfi diye, aka yollu taktlrlarm.
Hikyesine gelince, vaktiyle Grelenin denize
yakn mahallelerinden birinde, bir burunda, zen
ginlerden birinin ok gzel bir kk varm. Bu
kkn gzellii dillere destan olmu. Hatta her
kes buray grmek iin Trabzona, Rizeye gider
ken deniz yolunu seerlermi. Gerekten de k
kn boyasnn gzellii, aalarnn eitlilii de-

nizden ok gzel grnrm. Gerriidekiler, kke

yaklatklar zaman hep gverteye kar, hayran
hayran seyrederlermi.
Yine byle bir yolculukta gverteye kan iki
yolcu konuurlarken uzaktan bu evi grrler. K
kn gzellii karsnda dili tutulan yolculardan biri
ancak birka kelime syleyebilir:
Bak, elin evi ne kadar gzel.
Dier yolcular da hep ayn eyi sylerler:
Elin evi ne kadar gzel!
Elin evi ne kadar gzel!
Bylece elin evi, bir kk iaret etmekten ok
bir ileyi iaret eder olmu. Bugn yallar arasn
da hl elevi olarak sylenir.

Erzurumun Horasan ilesine bal Muratba

(Maslahat) kynde Hyarlk Dz ad ile bilinen
bir yer vardr. evre halknn anlatt hikyeyi ta
rih bilgilerle birletirdiimiz zaman ortaya gze!
bir efsane kmaktadr.
28 Mart 1635te Iran Sefer-i Hmyunu iin s
kdardan hareket eden IV. Sultan Murad (1623-1640),
ay be gnde Erzurum'un lca bucana getir.
Murad Han, ayn yln 3 Temmuz gn byk bir
geit resminden sonra Erzuruma girer. Erzurum,daki dokuz gnlk bir beklemeden sonra 200.000
kiilik bir ordu ve 130 byk topla Kars istikmetin

de yola devam edilir. Alti gnde gidilen Erzurum

-Kars yolunda Murad Han, bugn Muratba diye
adlandrlan kyn dzne otam kurdurur, geceyi
orada geirirler.
Ky halknn anlattna gre Murad Han, ak
am zeri kyn dzne hyar ekirdeklerini dik
tirir. Ertesi sabah, kalkan askerler akam diktikleri
ekirdekleri hyar olarak grrler. A s k e r,bu hyar
lardan yedikten sonra ota sker ve Karsa do
ru yoluna devam eder.
te o gnden sonra Muratba kynn dzne,
Hjyarlk Dz denilmektedir.

8. YABASAN YA1-BASAN
MEVK)

sparta - Afyon karahisar l hududunda, Keibor

lu lesine yakn br mevkiin ad Yabasan - Yarbasandr. Burada br kpr, bir eme, bir de a
yrlk vardr bu adla anlan. Kyller buralara Ya
basan Kprs, Yabasan emesi, Yabasan a
yrl derler. Bu adn nereden geldiini u hikye
le aklyor kyller:
Bir ya tccar bol miktarda ya le yola kar.
Bu mevkie gelince iddetli bir yamura tutulur.
Yalar ykledii hayvanlar yol alamaz olur. Baka
are kalmadn gren tccar yalar hayvanlardan
ndirir, kendince uygun bir yere yerletirir. Fakat

yamur daha da artar, sel sular her taraf kaplar

Bu arada okun sular tccarn yalarn saklad
yere de gelr, ordaki yalar basar.
Sularn ekilmesinden sonra oraya gelen kyl
ler, tccarn btn yalarnn basldn grrler
Bu hadiseden sonra o civardaki kprye, emeye
ve ayrla ayn ad verilir.
Halk, hikyeyi byle anlatyor, ama tarih ka
ytlar hi de byle sylemiyor. Yzyllarn tesine
gidersek karmza daha baka hadiseler kyor.
Bu mevkiin adn tarihe balayan aratrclar var,
onlar da bu hususta unlar sylyorlar:
1095-1175 yllar arasnda Orta Anadoluda h
km sren Dnimendoulian Devletinin kurucusu
Emr Mehmed (Ahmed) Gz Dnimend Tayinn
torunu, Emr (sonra Melik) Gz'nin kk ounun
ad Melik Nizmeddin Ya-Basandr. Ad geen
devletin drdnc meliki oian Ya-Basan 1142-1164
arasnda Sivas-Kayseri Dnimendlerinin banda
bulunmutur. Doumu, babasnn rumlara karr ka
zand bir zafere tesadf ettii iin Ya-Basan
diye adandrld tahmin edilebilir. Babasndan
sonra devletin idaresine en fazla hkim olan Ya
-Basann sparta ilindeki mevkie gelmesi madde^
tan mknszdr. Ancak, kendisinin Konya civarna
kadar gitmi olmas, kzlarndan birini Sultan Mesudun olu Melik ehenha vermesi gibi hususlar
gz nne alnrsa, Ya-Basan adnn sparta taraf
larna ne suretle gittiini tahmin etmek pek de g
olmasa gerektir.

Tokatn Erbaa ilesinin Kozlu bucana ba

l Keeci kynn dousunda, 45 dakikalk bir me
safede, kyllerin Ayakbast Ta adm verdikleri
bir kaya paras vardr. evre halk, yryemeyen, o
cuklarn buraya getirip tan zerine bastrrlar. na
na gre ocuklar daha sonra yrmeye balar
larm. Bu ta ve bulunduu yerle lgili olarak u
hikye anlatlmaktadr:
Horasan erlerinden , Keeci Baba, mekn tuta
ca yeri bulmak iin att sopasnn peinden Ana
doluya gelir. Sopas, bugn Keeci kynn bu
lunduu yere dmtr. Buraya yaklanca bir er-

meni kyne urar. Ermeni kadnlartn birinden abdest almak iin su ister. Yaknlarndaki rma gs
teren kadn kzgn bir eda le: Gzn kr m, i
te su. der. Kadna bir ey sylemeyen Keeci Ba
ba, elindeki assn yere saplar. Hemen oradan su
fkrmaya balar. Abdestini alr, byke bir ta
parasnn zerine kp ezan okur. Namazn kl
dktan sonra Ailah'a dua eder.
Y Rabb, bu ky yerle bir et, kaybolup git*
sin.
Bugn, Keeci Babann abdest alp namaz kl
d ky mevcut deildir; onun yeri batan baa
mezarlktr.
Horasan
erinin zerine kp ezan okuduu
tan st tarafnda ayak izleri vardr. Oraya ayan
bast iin de o blgeye Ayakbast Mevkt ad ve
rilmitir.

Bergamay bucak merkezi Kozaka balayan

eski yol zerinde halkn Yeili Gedik dedii bir yer
vardr. Bu gedii getikten sonra karmza bir e
me gelir. Bunun sol ilerisinde, yoldan geenlerin
dikkatini eken bir ta yn vardr. Kozaka gelip
giden evre halk, bu ta ynna ta atmadan
gemez. Eer birisi bu i yapmadan geerse onun
sdnun bozuk olduuna hkmedilir.
Anlatldna gre bu ta ynnn bulunduu
yere, bakalarnn arkasndan konuan, onlar e
kitiren birini diri diri gmmler. Kylleri bu tr
konumalar ile kzdran bu adam, cezasn haya
t ile demi.

Bu koucu, deti zere yine kylleri birbirine

katacak bir mzevirlie giderken arkasndan yeti
en kyller tarafndan ta yamuruna tutulur. ze
rine atlan yzlerce tatan sonra, yaptklarnn ce
zasn eker ve lr.
Bu kt adamn ld yere gelenler, deta
ona ta atyormucasna o ta ynna ta atar*
yle geerler. Bu bir det olmutur.
Bu ta ynnn bulunduu yere o hadiseden
dolay da Hamaz akl (Gammaz akl) ad veril
mitir. evrede buna benzer baka akllar daha
vardr. Bunlardan Kzlukurdaki ile Bvellerdekn
sayabiliriz.

Erzincan ilimizin gneyinde merkez bal Binko (Crzn) ky vardr. Bu kyn hemen yaknn
daki dan boaz ksmnda bir trbe bulunuyormu.
Bu trbe bugn yoktur, sadece baz izleri belli be
lirsiz olarak grlebilir. Anlatldna gre burada,
halkn Acep r Gz dedii eydi Sultan gml
dr. Bu trbenin yannda bir de misafirhane var
m; bugn harap olan bu misafirhanenin civar
tamamen ardllktr. Bu aalarn orada yetimesiy
le ilgili olarak u efsane anlatlr:
eydi Sultan, askerleriyle birlikte bugn tr
besinin bulunduu yere gelir. Dmanlar ile ok

kanl bir savaa tutuurlar. Dmanlarn yenerlerse de eydi Sultann ba gvdesinden ayrlr. Sul
tan ban yerden alp koltuunun altna yerleti
rir, askerinin nne geer.
Bu durumu gren bir kadn arr, Bu ne hal
dir y Rabbim. diye dnceye dalar. Dayanamayp askerlerden birine sorar:
Bu nasl itir olum, ba koltuunda olduu
halde orduyu nasl dare ediyor?
Kadn bu szleri sylemi, ama biraz sonra
sylediine piman olmu. Bu szn zerine ey
di Sultan klcn yere saplar, orada ruhunu Allah'a
teslim eder. Askerleri de ard aac olur. te bu
ralarn ardlk olmasnn hikyesi budur,
Frat Nehri zerine kpr yaplrken bu ard
lardan istifade edilir. Aalar keserek kprnn
muhtelif yerlerinde kullanrlar. Kprnn bittii ge
ce eydi Sultan trbesinden kalkarak kpry dar
madan eder, her eyi suya atar. Oradan geen
bir yolcuyu yakalayarak, bir daha hi bir surette
ard aalarnn kesilmemesini tembih eder.
O gnden sonra bir daha ard aalarn kes
mezler. Hatta ky yolu bile bu Ardlk Mevkiinden
elli metre aadan gemektedir.

Eridir Glnn gney kylarnda, geenlere

byk korkular veren bir patika vardr. Buras, de
ta sarp yamalarda yllarn brakt izler gibidir.
Gln engel tanmaz dalgalar kyy de de bura
lar geilmez bir hale getirmitir. Yof yaplncaya
kadar, buradan gemek zorunda kalanlar, srat kp
rsn geiyormuasna rperirlerdi. Bu srtlara,
bugn blge halk, u hikyeyi anlatarak, niye bu
ad verdiini aklamaya alr:
Vaktiyle tacirin biri, kar yakadaki ilelerden
afyon satn almak iin Eridirden yola kar. Al.
tnda at, atnn terkisinde de altn dolu heybesi,..

Baka yol olmadndan bu patikadan gemesi ge

rekiyor. Akamn alaca karanlnda yoluna de
vam eder. Glde de 'kuvvetli bir lodos frtnas es
meye balar. Rzgr yiyen dalgalar bir minare boyu
ykselirler, zaman zaman da tacirin gemekte oldu
u srtlar dmeye balarlar. Tacirin at gldr,
kuvvetlidir; bu dalgalara kar koyar. Bir yandan
da dalgay yedike kinemeye, aha kalkmaya ba
lar.
Tacirle at bir mddet yollarna devam ederler.
Her ikisinde de g kalmaz, yorgunluk almetleri,
teslim olma iaretleri grlr. Srtlara arpan kuv
vetli bir dalga tacirin atn da, terkisini, ondakl bir
heybe dolusu altnn da gln kararmaya balayan
sularnn derinliklerine gmer. Zavall adam ne ya
pacan arr, Allahtan yardm ister. Ellerini ha
vaya kaldrarak duaya balar:
Allahm, bana ac, mahvoldum.
Duadan sonra atn, altnlarn alan azgn sulara
bakar, haykran seslerle barmaya balar:
Atma da acrm ama, ille de eerim.
Atnn terkisindeki servetini kaybeden, gece
nin korkun karanlnda yalnz bana kalan tacirin
ac hikyesi byledir, buradan kalmtr Eerim Srtlar'nn ad.

Bat Anadolu'da, Marmara ve Ege Blgeleri

ni birbirinden ayran Kaz Danm Edremit Krfezine bakan yamalarnda Sarkz Tepesi ad veri
len bir yer vardr. Burada, zeri akl talar il
rtl bir mezarda, ermilerden bir hatunun yatt
rivyet edilmektedir.
Anlatldna gre, evre kylerden birinde ok
gzel bir kz varm. Pek ok delikanl bu kzla
evlenmek stermi. Fakat kzn babas, bunca emekle, zahmette bytt kzn yle, kolayca gelin__a^
etmek istemez. Kzn rahat ettirecek bir koca beM^n
ler, bekler ki damad ile nsn.
ora"

Fakat, dnya ktlerin dnyasdr; yalan da on

larda, iftira da... Derler ki:
Senin kzn kt yola sapt.
Babas inanamaz, fakat ona tesir ederler. Adam
caz aresiz kalr, bu lekeyi temizlemeye ka
rar verir. Fakat yine ldrmeye kyamaz, kendi ver
medii can nasl afsn!.. Onu ancak gzden uzak
tutmak ister ki dosta dmana kar yz olsun.
Baba, kzn alr yanma, katar kazlarn nne;
doruca Kaz damn yolunu tutar. Orada bir md
det birlikte kaz otlatrlar, le olur, yemek yerler.
Derken kzn babas, evladnn bir anlk ayrlmasn
dan istifade ederek oralardan uzaklar. Yol bilme
yen, iz bilmeyen kz lme terkedilir.
Kz lmez. Dada gnlerce, aylarca yaar. Yo
lunu kaybedenlere yol, zini kaybedenlere z gs
terir, nlar kurtarr. Bilhassa k gnlerinde frt
naya tutulanlara yardm eder.
Kznn lmediini, hayatta olduunu renen
baba, dayanamaz, yollara der. Yrei evlat ate^
iyle yanmaktadr, bir solukta kznn yanna ular.
Baba, Kartaltepede lr; oraya Babatepe ad
verilir. Kzn ld ve bugn kabrinin bulunduu
yere de Sarkz Tepesi ad verilir.
Sarkzn bulunduu yer, daha hayatta ken k
l imi, ok uzaklardan orann klar grlrm.

spartann kuzeyinde bir da vardr, blgenin

nl da Davras kadar yce, onun kadar nl...
Atabey ilesine deta tepeden bakmaktadr bu yce
da. Karl ve sivri tepesiyle lenin zerinde bir
heyul gibi ykselen bu da ok uzaklardan grl
d gibi, Eridir ve Burdur glleri de altn baakl
ovalarn ortalarnda birer ayna gibi parldar bura
dan.
Gney ve batdan gelen yrkler ilkbahardan
sonbahara kadar bu dam yamalarnda yaylarlar.
Sarkeili oymann bir obas yine bir bahar gn
bu dan yamalarnda adrlarn kurar, yaz ora
da geirmeye hazrlanr.

Geen yl da ayn yere adr kuran obann ha

tr saylr delikanls burada evlenmi, gelin kadn
ilk knal parmak an orada yakt bir ocakta kotarmt. Bu yl da adrlar kurulurken gelin kadna
yemek hazrlamak der. Kaynanas da cadaloz mu
cadaloz. Geline hemen atei yakmasn, zerine sa
c koymasn syler. Gelin kadn ne yapsn, kade
ri... Dolanr sa solu, balar al rp toplamaya,
topladklarn eski ocaa yerletirir. Fakat atei yak
mann mmkn yok, esen kuvvetli rzgr atein
yaklmasn nler.
Atein hl yaklamadn gren fkeli kayna
na elindeki oklava ile gelinin zerine hcum eder,
baklar ile de gelini akna evirir. Ne yapacan
bilemeyen gelin, ban, geen yldan kalan kllerin
arasna sokup saklamak ister.
Fakat bahtszlk geiini burada da yakalar; ta
geen yldan, adrlarn skld gnden kalan
bir kvlcm gelinin salarn tututurur. Derken g.
lin yannda yresindeki al rp ile birlikte yanmaya
balar. Ksa bir mdet sonra gelin kl olup savru
lur.
Yetienler bir ey yapamazlar, ne yapabilirler
ki... Kocas bir yandan, obann gngrmleri bir
yandan geline yanmaya balarlar. Kt kalpli kayna
na da suunu anlayp af diliyor, yalvarmaya bal
yor. Gelinden arta kalan kemikleri ocaa gmyorlar,
oras, onun mezar oluyor. O gnden sonra dan
ad Gelincik Ana olarak sylenmeye balyor,
Yrkler her yl mezarn banda kurbanlar ke
serler, dua ederler, erenlere erien gelin kadndan
himmet umarlar.

Efsaneler kayna Van Glmzn kuzey-batsnda 4434 metrelik yksekliiyle, heybetli duru
u ile yurdumuzun yce dalar arasnda balarda
yer alan Sphan Damzn da ok eskiye dayanan
bir hikyesi vardr. evre halknn anlattna gre
bu damzn ad almas u hadiseye balamaktadr:
Hz. Nuh Aleyhsselm ile teknesine ald nsan ve hayvanlar tufan sular zerinde gnlerce yol
aldktan sonra bir tepeye arparlar. Sular altnda
kalan bu tepe, bir dan su zerinde kalm yk
sek tepeleridir. Teknelerinin bu tepeye arpmas
zerine Nuh Aleyhsselm, hadisenin yaratt br
anlk tereddtten sen ra. u szleri syler:

Sbhanailah (Allah' tenzih ederim, tebih ederm)

Daha sonra Nuh Aleyhisseim, sularn alalna
s ile geri ekilir. O gnden sonra teknenin arp
t tepeye Sphan ad verilir.
Halkn anlattna gre teknenin baz parala
r hl dan tepesinde mevcutmu.

Eridir gl ile Beyehir gl arasnda kalan

blgede, gllere, deta paralel olarak uzanan bir
da silsilesi vardr. Burada, 2110 metrelik yksekli
iyle Anamas Tepesi dikkati ekmektedir. Bu da
ile ilgili olarak Konya ve sparta blgelerinde u
efsane anlatlmaktadr:
Bu dan eteklerinde birok kyler vardr. Bu
ralardaki halk geimini, dier da kylleri gibi
odunculukla, hayvanclkla salarlar. Fakat ou fa
kirdir, kt kanaat geinebilmektedir. Byle fakir aile*
lerden birinin kk yata bir oullar varm. An
nesi bunu daha o alarda hrszla altrr, o-

cuk, komularn kmeslerinden tavuk bulur, tavuk

alar; yumurta bulur, yumurta almaya balar.
Derken ocuk byr, onunla beraber crmler
de byk. Delikanl artk tavukla, yumurta ile u
raamaz; da balarnda yol kesmeye, adam soy
maya alr. Dpedz ekiya olur bu kk tavuk
hrsz.
Mukadder akbet onu da yaklar. Hkmet kuv
vetleri tarafndan sarlr, aresiz kalnca teslim olur.
Muhakeme edilir, iledii sular bir bir saylr. Ka
rar acdr: Eski tavuk hrsz, yeni ekiya aslacaktr!
Bunu daraacnn altna gtrrler, son arzu
sunu sorarlar. Su ister, abdest alp iki rekat namaz
klar. Namazdan sonra ellerini ge kaldrp Allaha
yalvarmaya balar
Y Rabbim, benim gnhm olmadn bilir
sin. Ben masum bir ocukken anamn zoru ile bu
yollara dtm. Y Rabbim, beni asma, anam as.
lm korkusu ve heyecan ile duasn yksek
sesle yapmaya balayan delikanly dinleyen ilgili
ler onun susuz olduunu, asl sulunun anas ol
duunu renirler. Bylece delikanl kurtulur.
te, o gnden sonra, delikanlnn ekyalk ya
pp yol kestii dalara anam astan gelen Anamas
ad verilmitir.

IV

Vaktiyle bir oban varm; her sabah erkenden

-srsn nne katar, akamlara kadar o da senin bu tepe benim demeden durmadan hayvanlar
otlatrm. Onlar otun en iyi olduu ovalara gt
rr, suyun en imlisine indirirmi. Srsndeki her
'bir koyun birer dana kadar bym, gelimi.
Bu oban ayn zamanda son derece iman ve
Itikt sahibi bir kimseymi. Allahn birliine inanr,
fakat nasl ibadet edeceini, Ona nasl kulluk ede
ceini bilmezmi. Daha dorusu dalarn banda
Skimse ona bunlar retememi.
Sonunda oban dnceye dalar. Ona gre

en kymetli ey nedir: Ya, st, yourt, vs. Va

balam Allaha dua etmeye, ibadet etmeye:
Aman Allahm geliver, sdm, yourdumu
yiyiver. dermi.
O hergn bylece ibadet eder dururmu. Bir
gn byk bir velnin yoiu bu obann bulunduu
taraflara der. Vel oban grnce onun ibadet
ekline aar. Onu bir mddet seyrettikten sonra
sorar:
Ne yapyorsun?
Allaha ibadet ediyorum.
Bunun zerine vel, obana, nasl ibadet edi
leceini retmeye balar. Bir mddet bu ile me
gul olan vel, daha sonra gidecei yere yetimek
zere oradan ayrlr. oban da rendii yeni bil
gileri tatbik etmeye balar.
Vel biraz gittikten sonra arkasndan bir sesin
kendisini ardn anlar. Dner bakar ki az evvel
bir eyler rettii oban kendisine iaret etmekte
ve bir eyler sormaktadr:
Bir yeri unuttum, bit daha anlat ver.
Vel bakar ki, az evvel kendisinin dizlerine ka
dar girerek getii glden oban adeta yryerek
gemektedir; topuklarna kadar suya ya girmitir,
veya girmemitir. Onun ibadet etmedeki samimiyetini ve ayaklar suya girmeden glden geiini bir
likte dnen vel, obana u cevab verir:
Sen yine bildiin gibi badet, bildiin gibi dua
et Allaha hepsi kabul olunur.

slm dnyasnn ulu kiilerinden, afi mezhebinin kurucusu Imam- afinin, kendi gibi byk,
ok deerli bir lim ve mezhep kurucusu olan
Imam- zam Eb Hanfe'nin vefat ettii gn do
duu sylenir.
Aradan yllar geer, Imam- afi byr, belli
bir yaa gelir. Bir yandan da Eb Hanfenin medhinl iitir. Zamanla Eb Hanfenin fikr stnl
n, meseleleri hallediindeki ustaln renir. Ona
kar byk br sayg beslemeye, hayranlk duymaya
balar. Zaman zaman onunla ayn devirde yaa
madna, karlkl sohbetlerde bulunamadna zdlr.

lmam- afi bir gn Eb Hanfenin mezarn

ziyarete gider. Bir ara elinde olmayarak yle der:
Ey koca lim! Keke seninle ayn tarihlerde
yaasaydk da, fikirlerine kar fikir kararak mna
zaralarda bulunsaydk.
Bunu der demez Eb Hanfenin mezarndan
yie bir ses gelir:
L ilahe illahlah Muhammedr-resl-ullah!
Haydi, gcn yeterse buna da bir kar tez kar!
Imam- afi, bu koca dehann, ebed uykusu
na dald mezarnda bile yenilemeyecei gerei
nin rpertisiyle olduu yere ylarak baylr, bir md
det orada ylece kalr.

Erzurum'un yetitirdii byk limlerden Hasankaleii brahim Hakk (1703-1780) evresinde ok

sevilen bir zattr. Onun nl eseri Marifetname, sa
hasnda orijinal ve daha sonra bir benzeri yapla
mayan deerli bir kaynaktr. Erzurum ve eveslnde
onun ve yaknlar hakknda pek ok efsane sylenilmektedir. Aaya bunlardan birini alyoruz:
brahim Hakknn iki olu varm. Bunlardan
byk olan kklnde balad din tahsilini
uzun yllar devam ettirmitir. O devir iin byk
iiim merkezleri olan stanbul ve Kahire gibi verlere
giderek bilgisini artrmtr.

Kk olu ise ticaret yapmaya balar. Fakat

hi bir zaman, zerine bor olan din vecibeleri ye
rine getirmekten geri kalmaz. O, iyi bir tacir oldu
u kadar dini btn bir mslmandr da.
Byk olunun iyice yetiip lim olduunu g
ren brahim Hakk onu ve kk olunu yanna a
rr. Maksad onlar mtihan etmektir, nce byk
olunu yanna arr ve der ki:
Haydi olum, u dama k ve aa atla!
Olu u cevab verir: Der lrm.
Bunun zerine brahim Hakk kk oiuna ay
n eyi syler:
Haydi olum, sen k ve aa atla!
Kk olu hi tereddt etmeden dama kar
ve kendisini aa brakverir. Fakat bir ta yn
gibi yere decei beklenirken kk oul bir ku
olup ufuklara doru kanat rpmaya balar. Biraz
sonra onun gzden kaybolduunu farkederler.

Aadaki hadse, bizim sllemizde nesilden

nesile aniatiagelmektedir. Benim annemin (Zeliha)
babasnn (Salih) annesinin (Hatice) babas devrinin nl limlerinden Bakkatzde Hoca ad ile bi
linen Mehmet Efendi'dir, Onunla ilgili olarak anlatan hadise yledir:
Mehmet Efendi, Konyann en byk ve merke.
zt camilerinden olan Kapu Camiinin imamdr.
Oturduu ev ise ehrin biraz dnda bir yaz evidir.
Bo zamanlarnda bu yaz evinde vaktini geirir, na-tnaz vakti gelince camiye gder. Oturduu evin ci
varnda devrin ileri gelenlerinin de yazlklar vardr.

Bunlar arasnda Konya Mevlevihanesi post-niini

elebi Efendi de vardr.
Bir cuma gn elebi Efendi arabas ile Meh
met Efendinin evinin nnden geerken onu grr.
Selm verdikten sonra Kapu Camiine Cuma na
maz iin gitmekte olduklarn, arzu ederse kendisi
ni de arabaya alacaklarn syler. Mehmet Efendi
teekkr ettikten sonra uygun bir dille onlarla ge
lemeyeceini beyan eder. Bunun zerine elebi
Efendi namaz vaktinin yakn olduunu, biraz daha
gecikirse camiye ge kalacan syleyerek yoluna^
devam eder. Mehmet Efendinin arabaya binme
mek stemesinden alnan elebi Efendi yanndaki
lere yle der:
Hoca deil mi, ku ku akll olur!
elebi Efendi ve beraberindekiler camiye va
rrlar. Bir de bakarlar ki Mehmet Efendi gelmi,,
minberin nndeki yerinde oturmaktadr. elebi
efendi, kendilerinin araba ile gelmelerine ramen,,
karlatklarnda henz yola kmaya hazr bile ol
mayan Mehmet Efendinin nasl olup da daha erKen geldiine arp kalr. Zira, gelecek baka yo
lu olmayan Hoca, hi bir ekilde onlar gememiii.
Biraz nce, arabasnda, beraberindekifere sy
ledii Hoca aleyhindeki szden tr son derece
mahcup olan elebi Efendi, Cuma namazndan son
ra hemsn Mehmet Efendinin yanma gider ve ken*
diinden zr diier.

Nide ilimizin kuzey-batsnda, Melertdiz Dalarnn batsnda ve Aksaray iie Ortaky arasnda
ki dzlkte 2727 metrelik yksekliiyle, Anado
lunun sayl dalarndan biri olan Haan Dann,
niye bu adla anldnn yle bir hikyesi .vardr:
Bri Aksarayda keli'kilik yapan Ali Baba, di
eri dada bir kulbede oturan iki arkada varm.
Bunlar ok iyi arkadalarm, arkadalklar mtr
boyu devam etmi. kisi de ok mtedeyyin, islma
bal kimselermi.^ Bunlarn ikisi de zamanla ererler,
halkn ermi dedii kimselerden olurlar. Ama her
ikisi de, nanmazlar dncesiyle bu zelliklerini
kimselere aamazlar.

Bir gn Ali Baba, dada oturan arkada Ha

an Dedeyi ziyarete gider. Lf arasnda Ali Baba
arkadana erdiini syleyince Haan Dede de:
Yahu, nasl erersin? Ben de erdim.
Her ikisi de durumu zah ederler. Bunlar ayn
ayr yerlerde oturduklar iin, nasl olsa bir vesileyle
arkadann ermiliini anlayacan, yle bir gnn
geleceini dnrler. Ali Baba oradan ayrlp Ak
saraya gelir.
Bir Temmuz gn, le scanda Haan Dede,
ksna dadan kar doldurup Ali Bahann dkk
nna gider. Be-on kiloluk kar ksn Ali Babann
dkknnn gne gren bir yerine asar. Fakat kar
bir trl erimek bilmez. Ali Baba da knn bir ke
narndan indekinin kar olduunu grr.
Ali Babann dkknnn yaknnda bir kadnlar
hamam varm. Hamamdan kan kadnlardan biri
arafn gererken farknda olmakszn gs a
lr. Haan Dede bu manzaray grr ve kadna karj arzu duymaya balar. Bu arada Haan Dede'nin
dadan getirdii karlar da erimeye balar. Arkada
nn bu hlini gren Ali Baba der ki:
Ya Haan Dede, Dadaki ermile ehirdeki
ermi arasndaki farka bak.
Bunun zerine Haan Dede arkadan daa
davet edip yanndan ayrlr.
Nihayet bir mddet sonra Ali Baba da dostunu
ziyaret etmeye karar verir. Avucuna bir miktar ate
alp yola kar. O uzun yolu atei sndrmeden alp
.arkadana kavuur. Haan Dedenin kulbesine gir
dikten sonra atei ona verir. Dede bakar ki Ali Ba
hann elinde ne kl var, ne de bir yara. AI Baba
der ki:

Kardeim, sen de ermisin ama, ehirdeki

ermile dadaki ermi arasndaki farka dikkat et
melisin.
Ali Baba bir mddet kaldktan sonra arkada
na veda edip dadan ayrlr. Ali Babann szlerine
kzan Haan Dede'nin kalbi bozulur. evresindeki
talarn irilerinden birini Ali Baba'nn arkasndan
yuvarlar. Meseleye hemen vkf olan Ali Baba ge
riye dnp zerine doru gelmekte olan ta tutar.
Ta da olduu yerde kalrr.
te Aksaraydaki Ali Baba Tekkesi ile civardaki
Haan Da bu karlamadan sonra kendi adlan ile
anlmaya balyor.

Seydiehir, bal bulunduu Konya limizin gney-batsnda, Beyehir ve Sula Glleri arasnda
yer alan kk lemizdi. Son yllarda burada faali
yete geen aliminyum tesisleri bu kasabann haya
tna byk bir canllk getirmi, onu her ynden kalkndrmtr. Seydiehir bugn, yzyllarn gnm
ze armaan ettii tarih eserlerle yurdumuzun en
byk sna tesislerinin kucaklat irin bir ile
mizdir. Madde le mny byk bir ustalkla bnye
sinde meczeden bu veliler yata hakknda da pek
ok ve gzel efsaneler anlatlr. Bunlardan birini
aaya alyoruz:

Halkn anlattna gre Seydiehrin kurucusu

Seyyid Harun- Veli'dr. Bu muhterem zat, bugn
kendi ad ile anlan camii yaptrrken komu yer
leme merkezi Beyehir'de hkm sren Erefolu
Beyi, camiin yapmnda kendi tuzu-biberinin de bu
lunmasn ister; tulumlar dolusu piseyi adamlar ile
Seydiehire gnderir. Harun- Veli gnderilen bu he*diyeleri kabul eder ve tulumlar adamlarna boalt
trr. Hediye kabnn bo gnderilmesi doru olma
yaca iin Harun- Veli btn tulumlarn iine birer
defa tkrr ve teekkrleriyle birlikte Erefolu Beyine gnderir.
Beyin adamlar Beyehir'e vardklar zaman u
vallarn iinin balla dolu olduunu grrler. Duruma
vakf olan Erefolu, Harun- Velinin bu hareketine
kar byk bir hayranlk duyar. Onu ziyaret etmek
iin Seydiehire gitmeye karar verir. Kendisinin de
byk bir veli olduunu gstermek iin bir arslana
biner. Harun- Veli de bir taa biner ve onu karla
maya kar. Ev sahibini bir taa binmi vaziyette
gren Erefolu daha byk bir hayrete der. Ora
da der ki:
Canlya binmek marifet deilmi. Cansza binip
onu yrtmek daha byk olmann iaretidir.
Seydiehir'in Beyehir istikmetindeki giriinde,
halkn Deve Ta adn verdii bir ta vard; bu ta
yukarda ad geen yryen ta idi. Fakat aliminyum
tesisleri ayn blgede kurulduu iin ta da yerin
den kaldrld. Bugn nerededir, ne haldedir, kesin
olarak kimse bilmemektedir.

Ovack, Tunceli ilimize bal kk bir yerle

me merkezidir. 2000i ancak bulan nfusu ile bu il
emiz de pek ok Dou Anadolu lesi gibi kendi
kaderini yeniden izmeye almaktadr. Geen yl
larda az da olsa yer sarsnts ile hasara urayan bu
ilemizin hudutlar iinde 3188 metrelik zirvesiyle
Munzur Da ve buradan karak Murat Suyuna
katlan Munzur Irma bulunmaktadr. Ovackllar,
daa ve rmaa bu adlarn verili sebebini u gzel
hikyeye balamaktadrlar:
evredeki kylerin birinde zengin bir aa ya
arm. Aann ya kemale ermi, emanetini tes-

lim etmeden bir de Hacca gitmek istemi. oluk

ocuunu brakacak kimsesi yokmu. Sonunda ka
rarn vermi, hane halkn, obanlar olan Munzura
emanet etmeye karar vermi.
Aa oluk cocuu ile helllap yola kar. ze
rine farz olan borcunu eda edecek ve Hac Aa ola
rak memleketine dnecektir.
Aa Kbede iken, bir gn kars evde helva
piirir. ocuklar ile birlikte yerken yanlarnda^ bu
lunan Munzura ltife yapmak kast ile der ki:
Munzur, bu helvadan aan da yese ne iyi olur
du. Al unu, soumadan aana gtr de o da ye
sin.
oban hemen ablasnn elindeki helvay alr
ve gzden kaybolur. Bir mdet sonra Munzur elin
de bo tabakla eve dner. Ne ablas, ne de ocuk
lar bu iten bir ey anlamazlar.
Aradan gnler geer, haclarn dnme zaman
gelir. Ky halk aalarn karlamak zere yollara
dklrler. Hac olan aalarna daha fazla hrmet
etmek, hizmetinde bulunmak iin kyller deta ya
r ederler. Fakat aa onlara Munzuru gsterir ve:
Hrmetinize lyk olan ben deil, Munzurdur.
Onun elini pn, onun hizmetine koun.
Aa, kyllerin akn baklar arasnda meseleyi ksaca anlatr. Herkes alelde bir oban zan
nettii Munzurun eline sarlr; o ise geri ekilir. Aasna ikram etmek iin getirdii st de bu arada dfcklr; kendisi de yere yuvarlanr. Munzuru, ne ora
dan kalkarken gren olur, ne de daha sonra gren;
bir daha kimseler gremez onu. Fakat bugn
onu hatrlatan iki iz hl kyllerin hafzasnda
dr. Bunlar, dklen stten meydana gelen beyaz

kpkl Munzur Ima ve derken elini dayad

kayadaki parmak izleri.
Bugn, evre halk Munzuru, onlarn deyiiy
le Munzur Babay bir evliya kadar sever ve sayar
lar. Zamsn zaman yeminlerini onun zerine syler
ler. Munzur Irmandaki balklar, Munzur Babann
kulardr, diye avlamazlar ve yemezler.
Bir inana gre de, Munzur Babay ziyaret
edenler, mutlaka ikinci bir defa daha gelirlermi.
Bugn Munzur Da karl tepelerinden sza sza akan Munzur Irmafnn ruh okayc namele
riyle belki de Munzur Babaya dua edip durmakta
dr.

Bugn Arslanl olarak adlandrlan hbiiecen

ky, Gaziantep ilimizin Ouzeli ilesine bal Doanpnar bucann 41 kynden biridir. Kye adn
veren eyh Bilecen, Anadoluda ortak bir motif ola
rak yaayan sadk hizmetkr tipinin bu yrede anla
mlan kiisidir. Yurdumuzun dier blgelerinde MunStur, Kyan gibi adlar ile anlan bu hizmetkrlarn
feahip olduklar ermilik vasf, daha sonra onlar
aalarnn, efendilerinin gznde yceltecek, srla
rnn ortaya konulmasndan sonra ise kaybolacak
tr.
eyh Bilecen, blgedeki syleyile, sessiz bir

azaptr. Bu azap, ift srd hayvanlarn gecele

ri yatt yerleri byk bir dikkatle temizler, elindeki
letlerle oralar tavsiye eder. Daha sonra da soyu
nup tesviye ettii yerde yuvarlanmak suretiyle ye
rin dzgn olup olmadn alamaya alr. Bylece
hayvanlar rahat edeceklerdir.
Bir yl, Bilecenin aas hac farizasn fa et
mek iin yola kar. Aradan haftalar, aylar geer.
Evde konuulan tek konu aann salimen dnmesi
dir.
Aann hanm bir gn kocasnn da ok sev
dii bir yemek yapar. Bilecende yanlarndadr. L
tife olsun diye ablas ona der ki:
Bilecen, imdi aan da olsayd da bu ili kf
telerden yeseydi.
Bilecen de: Bir mendile bir miktar koyun, ben
aama gtreyim. der.
Hanm, Bilecenin bir arkada ile birlikte ili
kfteleri yemek istediini sanp mendilin iine bir
miktar ili kfte koyar.
Bilecenin mendili almas ile aasnn yanna
varmas bir olur. Kftenin dumanlar hl ttmektedir. Aas kfteleri afiyetle yer.
Aradan yine haftalar, aylar geer; haclarn
dnme zaman gelir. Ky halk aay karlamak iin
yoia kar. Karlayclar arasnda eyh Bilecen de
vardr. Kyllerin eline sarlmalar zerine aa on
lara eh Bileceni gstererek: Beni deil onu kar
layn, onun elini pnz. der. O anda eyh Bi
lecen gzden kayboluverir. Bir daha da kimse onu
grmez.
Kyllerin dediklerine gre kyn hemen ya
knndaki ta yn onun mezardr. Bazlar ise onun
aas ile olan karlamas annda dp ld
n sylerler
130

Erzurumun Karayaz lesine bal Sylemez

bucanda, yurdumuzun pek ok yerinde olduu
gibi aa ve yukar diye birbirinden ayrlan, fakat
birbirine ok yakn iki ky vardr: Aa Sylemez
ve Yukar Sylemez. Bunlardan ilkinde evliyadan
bir kimse olduu sylenen Sylemez Babaya ait
olduu eskiden beri anlatlan bir trbe vardr. o
cuk isteyenler, akl hastalar ve sk sk baylanlar
tarafndan ziyaret olarak kabul edilen bu zatn tr
besinin hemen 50 metre kadar ilerisinde de onun
hanmna ait olduu sylenen Sylemez Ana tr
besi mevcuttur. Halk arasnda Sylemez Baba hak
is i

knda anlatlan pek ok hikye vardr. Bunlardan

bir tanesi yiedir:
Vaktiyle Osmanl Padiah ile ran ah birbirle
rine kervan gnderirlermi. Bu kervanlar gidip g&lirlerken, yollarnn zerinde bulunan Sylemez kyne de urar, bir mddet orada konarlarm. Os
manlIda ekerin kt olduu bir yl, Iran ah Os
manlI Padiahna bir kervan yk eker gnderir.
Kervan, deti olduu zere Sylemez kyne ko
nar.
Sylemez Baba bir ara kervann yanna gidip
kervanclara sorar:
Yknz nedir?
Kervanclar ise yolda her hangi bir baskna
uramamak iin yalan sylerler: Ykmz tuzdur.
O zaman Sylemez Baba dayanamaz ve yle
cevap verir:
Yknz tuz deil amma, tuz olsun!
Kervan uzun ve meakkatli bir yolculuktan
sonra stanbul'a varr. uvallar padiahn huzurun
da alr. Fakat grrler ki uvallarda eker yerine
hep tuz vardr. Yolda geen hadiseyi padiaha an
latrlar. Derhal tuzlar ykleyip o kyn yolunu tu
tarlar.
Kye vardklarnda Sylemez Baba yine sorar:
Yknz nedir?
Ykmz tuzdur.
Yknz tuzdur amma, eker olsun!
Bakarlar ki tuzlar ekere dnm!
htiyar da alp stanbula dnerler. Padiah,
bu ii nasl yaptn sorarsa da cevap alamaz. Onu
tekrar kyne gtrrler.
O zamandan beri bu ihtiyara Sylemez Baba,
kyne de Sylemez denilmeye balanr.

Iran ah ah Abbas, Van Kalesini almak iin

ehrin zerine kalabalk br ordu le hcum eder.
Van kalesi kuzeyinde bulunan bir kyde kararg
hn kurar. Ne kadar urat ise de kaleyi almay bir
trl baaramaz. Yapt btn hcumlar netice
siz kalr.
ah Abbas, Kaleyi nasl alacan dnrken
yanna adamlarndan biri yaklar; gereken hrmeti
gsterdikten sonra msaade alp konumaya balar:
ahm, Van Kalesinde eyh Abdurrahman
Gazi adnda ermi bir zat vardr. Onu alt etmeden
Van kalesini alamayz.

Bunun zerine ah Abbas, medhn iittii bu

zatn gerekten ermi olup olmadn anlamak iin
bir denemeye giriir. Bir kuzu kesip kzarttrr; ku
zunun byklnde bir kpek buldurur, onu da
kesip kzarttrr. Her ikisini de bir tepsiye koyup el
isi vastas ile Van Kalesine gnderir.
Van Kalesine gelen- eli, Abdurrahman Gazinin
huzuruna kp kendilerine ah Abbastan hediye
getirdiklerini syler. Abdurrahman Gazi hediyeleri
kabul eder. Tepsi zerinde duran iki paradan ku
zuya ait olann alr, dierini iaret ederek der ki:
Bunu da ahnza gtrnf
Eli, onu da almas iin Abdurrahman Gaziys
srar eder. Bunun zerine bu ulu zat, tepsinin ze
rinde duran kpek etine yksek sesle Ottt! der.
Kpek hemen eski haline gelir, havlayarak kamaya
balar.
Eli memleketine dnnce olanlar ah Abbas'a
anlatr. ah Abbas, bu olanlar karsnda Abdurrah
man Gazinin gerekten ermi bir zat olduunu an
lar ve Van Kalesini almaktan vaz geer. Zira, iin
de byle ulu bir zatn bulunduu kaleyi almak ger
ekten ok zor olacaktr.
Bu durum karsnda ah Abbas, Ko dessinler ah Abbasn ba var! diyerek muhasaray
kaldrr ve yedi yllk bekleyiten sonra memleketine
dner.

Karakoyun iin anlatlan efsane ie yaklan tr

ky bilmeyenimiz yok gibidir. Yurdumuzun eitli
blgelerinde bu efsaneye ve trksne rastlamak
mmkndr. Bunlar, esasta bir olmakla beraber te
ferruatta birbirlerinden kk farklarla ayrlan an
latmalardr. Gney-Dou Anadoluda derlenen g
zel bir karakayoyun hikyesini aaya alyoruz.
Urfaya bal Yaylaba kynn korusuna gebe bir Trkmen Beyi adr kurar. Bunun ok g
zel bir kz vardr. Kz, koyunlar nne katar, k
yn korusunda otlatr. O bir yandan koyunlarn,
kuzularn otlatrken gzellii de evrede yaylmaya
balar.

Ayn koruda koyun otlatan Yaylabal bir oban

bu kza k oiur. Kavalnn yank nameleriyle kza
derdini aan oban sonunda kzn gnln fethe
der. Artk oban ile kz korunun gzlerden uzak bir
kesinde bulumaya, grmeye balariar. Ama
kimden saklanabilir ki bu sr? Ky, birka gn iin
de bu iki sevgilinin hikyesi ile alkanmaya balar.
Bey, oban yanna arr; o da renmitir oba
nn ok yi kaval aldn. Der ki:
Sana bir artm var, eer onu yerine getirir
sen kzm senin. artm u: Koyunarm bir ahra ka
patacam, bir hafta yalnz tuz verilecek. Ondan
sonra hayvanlar salverilecek kyn deresine. Eer
onlar, o yank kavalnla sudan geirebilir veya
dndereblirsen kzm senin; bilmi ol.
Bir haftann sonunda ahrn kaps alr, ko
yunlar, yerini ok iyibildikleri dereye doru gitme
ye balarlar: oban kavaln alp almaya koyulur.
Onun yank sesini duyan koyunlar bir haftalk alk
ve susuzluu unuturlar. Suya yaklarlarsa da ime
den dnerler. Yalnz br karakoyun dereye girer,
dudaklarn suya dedirir, fakat imez. Daha sonra
ban kaldrp obana bakar, oradan da srye ka
tlr. Koyunlardan ok emin olan oban, karakoyunun haraketi karsnda bir hayli korkar. Ama so
nunda Trkmen Beyinin szleriyle kendine gelir:
Aferin oban sana, artm yerine getirdin. Bu
gnden itibaren kzm senin. Ama, o karakoyun niye
yle yapt, bana anlatacaksn.
oban da meseleyi anlatr:
Bu karakoyunun ok hain br anas vard.
evredeki tarlalara girer, oralara zarar verirdi. Bir
gn onu tarlada yakalaynca fazlaca ddm. te
bu karakoyun o zaman vakitsiz olarak dnyaya gel
di; anas da doumdan sonra ld. Bunun n kara138

koyun benden intikamn almak istedi. Ama, o da

kavalmn sesine uyup srden ayrlmad.
Bey, byk bir dn yapp kzn obana verir.
Kendisi de daha sonra yayla yayla, oba oba dola
may brakp Yaylaba kyne yerleir.
Bu gzel efsanenin, yine ok bilinen deiik
bir sonu vardr. Karakoyunun suya dudaklarn de
dirmesinin sebebi yledir:
Delikanl ile kzn gizli gizli bulutuklar gn,
bu karakoyun da tesadfen onlar grr. ki sevgi
li orada prler. Bu sahneye ahit olan karako
yun, dudaklarn suya dedirmekle, obann da kza
dudaklarn dedirdiini ihsas ettirmek ster.
Aradan bir zaman geer, kyn obanlan Beye
gelirler;
Beyim, sizin oban deli galiba, lenin sca
nda hayvanlar dere tepe dolatryor. Nerede su
lar, ne eder; akl sr ermez.
Bey bir gn sry takip eder. obana grn
meden bir aacn zerine kp ne yaptn gzet
ler. Az ilerdeki aalarn altna sry getiren o
ban onlar sulamak ister. Deneiyle yere bir izgi
eker. izgi boyunca su fkrmaya balar. Hayvan
lar sularn ierken oban da bir glgelie ekilip
onlar seyre balar. Fakat aaca saklanm olan
Beyi grr. Srrnn anlalmasna ok zlr ve yat
t yerden dorularak:
Ey mbarek hayvanlar; sz de ta olun, ben
de.
Hepsi birlikte ta olurlar. Bugn oralardan ge
enler oban ve srsn talam olarak grr
lermi.
kisi de gzel; halkm ne de gzel hikye edi
yor olaylar. Yllarca lenerek de en gzel ekle so
kul ab iliyor.
fi

Anadolu'da Tabebek efsanesi ok yaygndr.

Efsanedeki ocuksuz kadnn pek ok Anadolu ka
dnnn kaderini paylamas, bu yaygnln balca
sebebidir. Buraya, bir de efsaneyi tamamlayc ma
hiyette olan ninnisini de lve edebiliriz. Esas fikir
de birlemelerine ramen efsanenin Anadoluda e
itli ekillere girdii grlr. Bunlardan en ok
anlatlan bir tanesini aaya alyoruz.
Birka yllk bir evii kar-kocann ocuklar ol
maz. Yllar getike gelinde bir telatr balar. Za
manla bu tela yerini zntye brakr. Gelin ocuk
suz kalaca iin alamaya, Allaha yalvarmaya ba-

lar. Dier taraftan, daha nce pek ok hemcinsinin

bana gelen ikinci kadn olmak zorunda kalmas onu
daha da zmektedir. Nitekim ok gemeden kocas
bunun zerine bir defa daha evlenir.
Kocasnn baka bir evde, yeni hanm ile ocuk
sahibi olma midi ile yaamas, bu zavall kadna
fazlas ile tesir eder. Dnr, tanr; sonunda ka
rarn verir, O kadar mahluka can veren Allah elbet
onun yontturduu bir bebee de can verir. Hemen
bir ustaya gider, kendisine bir tabebek yapmasn
syler. Mesleinin ehli otan usta ksa zamanda hazrfad bir tabebel kadna teslim eder.
Kadn o gece bebei bir gzelce kundaklar,
douraca ocuu iin aldklar beie yatrr. Onu
sabahlara kadar hem sallar, hem de ninnilerin en
lisini syler:
Akta diye beiediim,
Seni Haktan dilediim,
Ak tlbende doladm
Mevlm sana bir can versin, ninni.
Talihsiz kadn sabahlara kadar Allaha dua eder,
ler, yediler, krklar akna erenler, evliyalar, pir
ler hrmetine ocuuna can verilmesini niyaz eder,
Allah indinde bu dualar kabul olur, kadnn tabebei canlanr. Zavall kadn sevinten ne yapa
can arr. Sabah olur olmaz hemen kocasnn
yeni evine koar, ona da haber verir. Koca, ikinci
karsn boamaz, onu da- yanlarna alarak eski
evlerine dnerler. Bylece snm bir ocak yeni
den canlanr.
Yukarda bir drtln verdiimiz ninni aslnda
(Jaha uzundur. Ayrca bunun pek ok da deiik
ekli vardr. Onun iin dier drtlklerini ve dei
ik ekillerini burada vermiyoruz.

Bakentin Kalecik ilesine bal E.......... k

ynde Hasangl lkab ile anlan bir aile vardr.
Kyllerin anlattna gre bu ailenin ekmeinde,
anda hi bereket yokmu. Sebebini sorarsanz si
ze u hikyeyi anlatrlar:
Hasangiller bir akam tarladan dnmektedir
ler. Gne batmak zere, son klarn gnderiyor
dnyamza o gn iin... Yollarnn zerinde ky
mezarl vardr; mezarlktan biraz daha yaknda ise
bir pnar vardr. te Hasangiller bu pnara yakla
nca olan olur. Bakarlar ki pnarn oluunda
kz ykanyor. Bunlar hemen gizlenirler ve birden

hcum ederek kzlar yakalamaya alrlar. Ancak

bir tanesini yakalayabilirler, dier ikisi kamay ba
arr.
Bu kz kendisini brakmalar iin Hasangile
ok yalvarrsa da kabul ettiremez. Bunu alp evle
rine getirirler.
O akam evde gelinler, kzlar ekmek yapacak
larm. Balarlar hamur yuurmaya. Derken sra gelir hamurun topaklar halinde paralara ayrlmasna.
Bir ksm hamuru topaklara ayrrken bir ksm da onu
ekmek hane getirir Fakat kzlar, gelinler ne ka
dar urarlarsa urasnlar hamuru bir trl biti
remezler. Ekmek yapldka oalyor, hamur bir
trl azalmyor. Gelinler bu durumdan ikayet et
meye balarlar.
Bunun zerine pnardan yakaladklar kz bun
lara bir akt verir: Eer, der iki topa st ste ko
yarsanz hamurunuz hemen bitecektir. Dediini yapar
lar, hamur da hemen bitiverir.
Bu hadiseden sonra Hasangilin evinde bet be
reket kalmamtr.
Pnarda yakalanan kza gelince... Ertesi sabah
kz, yakaladklar pnara gtrp brakrlar. Kz, bir
denbire pnarn oluunda kaybolup gider. Kzn bu
kaybolmasndan sonra bir hafta pnardan kan gibi su
akar ve acaip grltler iitilir.
O gnden sonra da bu pnara Kzlar Pnar ad
verilir.

Al karsnn folklorumuzdaki yeri herkese bi

linir. Fakat bunun zamana ve zemine balanarak
bir efsane olarak anlatld pek duyulmu deildir.
Daha ziyade gen annelere musallat olan mevhum
varln yle bir hikyesi anlatlr.
Erzincana bal Bayrba kynde, bundan
elli-altm yl nce bir bey varm. Kyn ileri ge
lenlerinden olan bu beyin dnmlerce tarlas, ahr
larca at ve davar varm. Hizmetinde de pek ok
adam altrrm. Bu beyin ok iyi bir de at var
m ki ehire inerken daima ona binermi.
Bu bey bir gece yatarken ahrdan nal sesleri

iitir. ner, bakar ki, o ok sevdii at kan ter iin

de... Salar da rl. Bunu al karlarnn yaptn
anlar. O geceden sonra sabahlara: kadar atn bek
letir; bekletir ki al kars bir daha gelmesin.
Fakat atn beklenilmedii bir gece al kars ge
lir, at sabaha kadar yorar. Bey sabah ahra indii
zaman hayvan perian bir halde bulur. Kyn b
yklerine danr. Onlar da yaplacak iin, hayvan
al karsndan kurtarmak olduunu sylerler. Bey,
byklerin tavsiyelerine uyarak atn eerler, eerin
zerine ac sakz srer. Ahrn bir kenarnda bekle
meye balar.
Gecenin bir vaktinde al kars gelir, ata biner.
At yine tepinip zlpamaya balar. Bey atn yanna
geldii halde at hl tepinmektedir. Al karsnn
yapp kaldn anlar. Byklerin dedii gibi he
men bir ineyi karnn olmas gereken yere saplar.
Al karsna ine batrnca gze grnrm. Hemen
beyin gzne grnverir. Bey onu oradan alp
evine gtrr.
Al karsnn bulunduu evlerde bereket olur
mu, her ey ok olurmu. Bu al karsn tam yedi
yl altrrlar. (Evin btn iini grr. Bir de ekmek
piirirmi ki yemekle doyulmaz.
Bir gn bu al kars suya gider. ocuklar da ku
yunun banda oynuyorlarm. Kendisi korkusundan
kartamad in yakasndaki ineyi onlara kart
mak ister:
Parmaklarm yara olduu iin u ineyi kar
tamyorum, sen kartver.
ocuk da hemen kartr. Al kars derhal kay
bolur. Beyin adamlar gelirler, ocuklara sorarlar.
ocuklar da olanlar anlatrlar. Suya bakarlar ki kp
krmz... Meer al kars taifesi kendilerinden ayrlp
da tekrar geri dnenleri kabul etmez, ldrrlermi.

Halkmzn arasnda al bast veya al bas

mas diye adlandrlan bir hadise vardr. Gerekte
byle bir ey var mdr, yok mudur, bilinmez. Ama
Anadolu halknn muhayyilesi byle bir hadiseyi ve
onun kahramanlarn uzun yllardan beri aralarnda
yaatagelmilerdir. Gmhane ilimizin Kelkit ile
sine bal Ks bucann bekta (Gindeherek)
kynde al bast ile ilgili olarak yle bir efsane
anlatlr.
Ky halknn cin adn verdii bir mahluk 2-8
gnlk taze bir lohusay her gece rahatsz etmeye
balar. lk gnler kadn kendi gayretiyle bu mahluk-

tan kurtulur. Nihayet dayanamayp bir gece koca

sna haber verir. Bylece, koca, karsn koruyacak,
lohusay rahatsz eden g ortadan kaldrlacak ve
ya gelmesi nlenmi olacaktr.
O gece kadnn kocas odaya gizlenir ve cin
adn verdikleri mahluun gelmesini beklemeye baar. Gece yarsndan sonra cin ieriye girer ve ka
dnn boazna sarlr. Koca, sakland yerden
kar ve cinin zerine hemen bir ine takar. Bylec
cin zararsz hale getirilir.
Bu cin, zerindeki ine ile birlikte o eve yl
larca hizmet eder. Br yandan da ev sahibine yal
varr. Sonunda dayanamayp yakasndaki ineyi ka
rrlar ve o da ayrlp gider.
,
Kyllerin dediine gre eve bir daha al ka
rs gelmemitir. Zira, serbest braklan cin, o ev
halkna zarar vermeyeceklerine dair sz vermiti.

Bugn Anadolumuz bir batan br baa,

rmcek a gibi kara ve demiryolu ile rlm
tr. Ama vaktiyle bunlarn hi biri yoktu. Yolculuk
aylarca srer, beklenenler ve bekleyenler kavua
caklar gn sabrszlkla gzlerlerdi. Yk tama
iini ise kervanlar yapar, eya gtrdkleri yer
lerden aldklar lzumlu eyleri ykleyip kendi mem
leketlerine dnerlerdi. Gen kzlarn gnllerinde, ge
lecek olan kervanlardan kacak olan ipekli kuma
lar, renk renk elbiselikler, bir arslan gibi yatmak
tayd.
te, Anadolumuzda yollarn ancak kervanla-

ra msait olduu devirlerde yoia kan bir kfllenin

bandan geen ac bir olay, o devirlerin izlerini
gnmze kadar getirmektedir. Bir yldza ad da
oan bu hadise, dinleyenleri de anlatanlar kadar hz&nlendirmekte, onlar mazinin derinliklerine doru
ekmektedir. Hikye yledir:
Eyasn ykleyeli aylar olduu halde hl men
zile ulamayan bir kervan, uzun yolculuun verdii
sknt, gecikmenin verdii tasa ile olanca gcn
sarfederek yoluna devam etmektedir. Fakat mevsim,
gnein insan yakt yaz, iek kokularnn insa
n sarho ettii bahar deildir. Hava souktur, k
iyice bastrmtr. Tek kurtulu aresi ilerideki hara
belere snmak ve orada bir mddet beklemektir.
Kervann sahibi byle dnr, emir verip orada
konaklanacam syler.
Hemen bir ate yakarlar, etrafna sralanp soh
bete balarlar. Saz olan biri sazn almaya, ses!
gzel olan biri de yank yank memleket trkleri
sylemeye balar, Bylece saatler ilerler, hava a
lr. Fakat yola kmak iin sabah beklemeye karar
verirler.
Nice sonra tan yerinde bir k grnnce hep
sinin gzleri parldamaya balar. Artk sabah ol
mutur. Yola kabilirler, memlekete bir an nce va
rabilirler. Kervan hazrlanr, kfile yola revan olur.
Bir mddet gittikten sonra, tan yerinde grdkleri
n mavi bir yldz olduunu anlarlar, henz tan
vakti deildir. Derken yeniden deli bir frtna es
meye, her nne geleni saa sola savurmaya ba
lar. Kervandakiler ne nlerini grebilirler, ne de
rahat nefes almay becerebilirler. Bylece btn
kervan frtnann merhametsiz kollar arasnda ruh
larn teslim eder.

Bekleyenler ise mitlerini kesmezler ama, onca

kahredici bir ktan sonra yolda kalan br kervandan
da hayr gelmeyeceini bilmektedirler. Baharn g
zel gnleri gelince yollara dklrler, Bulurlar bul
masna aradklarn ama, hi biri sa deildir.
Bu olaydan sonra, kervan aldatp yolda telef
olmasna sebebiyet veren yldza Kervankran adn
verirler. Hatta bir trk yakarlar bu Kervankran
zerine. Ama bu trky dinleyenler bu hikyeyi
bilirler mi, bilmezler mi, oras mehul. Her hafza
da ayr bir hikye olarak ekillenecek olan bu tr
knn gftesi ve bestesi, bilenleri, frtnaya tutul
mu kadar rperticidir, korkutucudur.

Yurdumuzda pek ok Kz Kalesi vardr. Bunla

rn hepsinin, hemen hemen birbirini hatrlatan hi
kyeleri halk arasnda nesilden nesile anlatlagelmektedir. Bunlardan biri de Silifke sahilerinde, k
ydan birka yz metre uzaktadr. Uzaktan bakld
zaman deniz iindeki heybetli duruu ile dikkatleri
zerine eken; bu Kalenin yle bir hikyesi anlat
lr:
Vaktiyle, bugnk e! limizin bulunduu bl
gede hkim olan bir bey varm. Bu beyin bir kz
olur. Baba da, devrin detine uyarak kzn bir kllme gtrr ve onun gelecei hakknda bilgi edin-

mek ister. Khin, kzn 19 yana girince bir ylan

tarafndan sokulmak suretiyle leceini syler. Buna
ok zlen baba derin derin dnmeye balar. N
yapsa da kzn bu kt gelecekten kurtarsa.
Beyin aklna gzel bir fikir gelir. Denizin or
tasna bir kaie yaptracaktr. Kzn da oraya yerle
tirecektir. Ylan sudan geemeyeceine gre de k
z kurtulacaktr. Hemen bu fikrin gereklemesi in
planlar hazrlar ve bugnk Kz Kalesinin bulundu
u yerde binann yaplmasna balanr. Aradan gn
ler, aylar, yllar geer; sonunda beyin istedii Kale
ortaya kar. Artk kzn daima orada oturtmakta,
kar tarafa hi geirtmemektedir.
Beyin kz 19 yan tamamlar; onun erefine
Kalede elenceler tertip edilir. Bu elencelere davet edilen bir kyl kadn da hediye oimak zere,
bandaki nefis zmlerden bir sepet dolusu geti
rir. Fakat, kader bu ya, kadn zmleri doldururken,
dalgnlndan istifade ederek sepetin iine gizle
nen ylan grmez. zm ok seven beyin kz
da bu sepeti doruca odasna karttrr. Gece ge
vakit herkes gittikten sonra yiyecektir.
Misafirler gittikten, elenceler bittikten sonra
sonra odasna kan gen kz ok sevdii zmler
den yemeye balar.' Faka* tam bu srada sepetin
iinden kan ylan, kzcaz sokar ve lmne
sebep olur.
Bugn Akdenizin bu irin kesinden geenler
Kale y mutlaka grrler ve hikyesini renmeden
oradan ayrlmazlar. Fakat ayrlrlarken de beyin k
zna acmadan edemezler.

Lleta, yeryznde az bulunan kymetli ta

lardandr. Eskiehir limizde bulunan cinsi ise yeryzndeki benzerlerinden daha stndr, daha ky
metlidir. Yabanclarn beyaz altn adn verdii
bu ta, beyaz ve hafiftir. Yeni karld zaman yu
muaktr, deta sabun gibidir. Hava ife temasn
dan sonra sertleir. Suda batmaz, yere dt za
man krimaz. Halk arasnda lleta ile lgili y
le bir hikye anlatlr:
60-70 yl kadar nce bir yaz gn delikan
lnn biri Karatepe Mevkiinden evredeki kyler
den birine gidiyormu, le vakti delikanl ye*

meini yemek iin bir aacn altna oturur. Yemek

srasnda, nndeki deliklerin birinden sesler ii
tir, Dikkatlice baknca bir kstebein ite kaka bir
ey kardn grr. Delikanly grmeyen kste
bek kard eyle oynamaya balar. Meraklanan
delikanl kstebei kartp elindekini alr, ba
ile yontmaya balar. Taa vurur vurmaz bir ses ge
lir:
Ah insanolu, bana kymasaydn ya.
Sesten irkilen delikanl ta elinden drr.
Ta yere der dmez bir peri kz oluverir. Deli
kanl kzn gzelliine hayran hayran baknrken
peri tekrar ta olur, kt delie girerek gzden
kaybolur. Delikanl bir anlk bir duraklamadan son
ra tan girdii delii eelemeye balar. Kazar,
kazar, sonra kaybolup gider. ,
Birka gn sonra oradan geen kyller, da
rack bir kuyuda delikanlnn cesedini bulurlar:
Derisi yzlm, parmaklar kanl ve arasnda bir
ka lleta olduu halde...

Ankarada, Ulus semtinde

Karyad Trbesi
ad ile bilinen bir ziyaret yeri vardr. Bu trbe iin
u hikyeyi anlatrlar:
Osmanl Imparatorluunun ihtiaml devirle
rinde Ankara'da gzel bir Trk kz yaarm. Bu
gze! kz ayn ramanda akll, terbiyeli ve iyi kalp
li imi. Her gnle den kvlcm onunkine de
dm. Bir delikanl, kendi gibi yiit olan bu kza
gnln kaptrm.
Gen varm babasna, anlatm durumu. Ba
ba da bilir ki olunun evlenme adr. Kzn ba
basna varrlar. Allah'n emrini, peygamberin kav-

lini hatrlatrlar. Fakat kzn babasnn niyeti ba

kadr; o, kzn akrabalarndan birine verecek ve
ykl bir balk alacaktr. Kaynpeder adayn bir
trl raz edemezler. Genler Jin tek yol kalm
tr; delikanl bu yolu dener ve baarr.
Kznn karldn duyan baba buna ok k
zar. Kzna ve delikanlya yle beddua eder:
Allah cann alsn da ocuk. yz grmeye
sin!
Kaaklar gizlice evlenirler. lk gece kz, iin
de bir sknt olduunu sylerse de sebebini bir
trl anlayamazlar.'
Aradan gnler, haftalar, aylar geer; kzn ya
knda bir ocuu olacaktr. Aylardan Temmuz... Ha
va gneli, etraf bunaltc bir scak kaplamtr.
Evde gnlerini sayan hamilenin can kar yemek
ister. Ama bu havada kar bulmann
mkn m
var... Kz, ellerini ge kaldrr, Allaha niyazda
bulunur:
Allahm, imdi
bir kar yadrsan da avu
avu yesem...
Aradan fazla zaman gemez; o scak hava
kaybolmu, kar yamaya balamtr. Herkes ne
olduunu anlayamamtr. Gze! kz muradna er
mitir; avu avu, doyasya kar yer.
Kar yer yemesine ama, bir mddet sonra hastalanverir; yedii kardan tmtr. ok geme
den karnndaki ocuu ile birlikte Hakkn rahme
tine kavuur.
evre halk bunun adna bir trbe yaparlar
ve oraya defnederler. Trbenin adna da Karyad
adn verirler.

Mevlna Celleddin-i Rum'nin yakn arkada,

Tebrizl dervi emseddin'n trbesi, arkadamnkl
gibi, Konya'dadr. Bugn Karatay Lisesi o!an eski
Erkek Sanat Enstits binasnn arkasndaki bu tr
benin hemen yaknnda bir kr kuyu vardr. Suyu
oktan ekilen bu kuyudan, vaktiyle trbedr tara
fndan steyenlere su verilirmi. Benzerlerine Anado
lunun baka yerlerinde, az da olsa, rastlanlan bir
hikyesi vardr bu kuyunun.
Hac zaman Konyadan yola kan iki hac ada
y Kabeye varrlar, gerekli ziyretlerj yaptktan son
ra Zemzem Kuyusuna giderler. Bu haclardan biri

kuyudan su alrken, elindeki baba yadigr, kymetli

tas drverir. Hac zlrse de elden bir ey gel
mez. Tas karmak mmkn olmaz. Hac, baka bir
tasla kuyudan suyu alr, gereini yerine getirir.
Gnlerden sonra KonyalI haclar memleketleri
ne dnerler. Ziyretilerden vakit bulduu bir gn,
tasn kuyuya dren hac ems-i Tebriznin trbesine gider. Hac orada ne grsn, Zemzem. Kuyu
suna drd baba yadigr tas trbedrn elin
de. Trbedra hi bir ey sylemeden meselenin asln
renmek isterler:
Trbedr efendi, bu tas nereden aldnz aca
ba?
Trbenin bahesinde bir kuyu vardr, oradan
su ihtiyacmz gideririz. Geenlerde yine bir htiya
iin kuyuya su in gitmitim. Kuyunun iinde bir e
yin parladn grdm. Bu, ite o tastr.
Hacnn hayreti daha da artar, mesleyi trbed
ra aar:
Bu benim tasmdr, Zemzem Kuyusundan su
alrken drmtm, yleyse bu kuyu ile Zemzem
Kuyusu arasnda bir mnasebet olmal.
O gnden sonra KonyalIlar bu kuyudan tas tas
su imiler. Kuyu da herkes tarafndan tannm,
adna da, ems-i Tebriznin trbesi yannda olduu
iin, .ems Kuyusu denilmi.

VI

Atlas kitaplarna bakarsanz Bolu ilimizin hu

dutlar iinde fazla gl gremezsiniz. Ama, bu aa
denizinde o kadar ok kk gl vardr ki, saymakla
bitiremezsiniz. te bunlardan birka: Abant Gl,
aa Gl, ubuk Gl, Efteni Gl, Glck Gl,
Karagl, Snet Gl, Yedi gller vs. Her birinin,
seyrine doyamayacanz manzaralar vardr, szleri
gzellikleriyle adeta byleyiverirler. Her birinin ne
gzel efsaneleri vardr, bir de bunlar gllerin kycklarnda dinlediniz mi daha ok duygulanr, daha
bir baka olursunuz.
ite bu gllerden birinin, Efteni Glnn efsa-

nesi. Yurdumuzdaki pek ok gl iin anlatlann he

men hemen ayns. Benzer efsaneyi Akehir Gl
iin de sylerler, Sapanca Gl iinde...
Eftsni Glne Melen Gl de derler. Dzce l
emizin hemen yaknndadr. En derin yeri 8 metre
olan bu gln yzlm 25 kilometrekaredir, ev
resi sazlk olup her mevsim alabalk ile sarbalk av
lanr.
Vaktiyle bu gln bulunduu yer bir kym.
Anadolunun barndaki binlerce kyden biri... Hzr
Aleyhisselmn yolu bir gn kye der. Bir kapy
alar. kan kadndan bir para ekmek ister. Kadn
zaten ktnn teki, hem nereden bilsin gelenin H, zii plduunu. Yok deyip Hzra ekmek vermez.
Hzr Aleyhisselm a kalacak deil elbet, hem
onun ekmeine de muhta deildir. Ama, bir de
nemedir bu. Hzr kyden ayrlrken yle dua eder:
Allah bu ky suya garketsin!
Zamanla kyn yeri suyla dolmu ve bugnk
Efteni Gi meydana gelmi. Glde kayklar ile
balk avlayan kyllerin dedii doru ise zaman za
man, su altnda kalan kyn camiinin minaresi ka
yklarna ve kreklerine deermi; bunu tatl tatl
anlatrlar birbirlerine.

Ilgn, Konya ilimizin kuzey-batsmda yer alan

irin bir ilemizdir. Haritalarda bir bak az gibi
gsterilen avucu Glnn 5 km. gneyinde uza
nr. Bu ilemizde bu glm z hakknda ortak bir
hikye anlatlr. Benzerine baka yerlerde de rast
layabileceimiz bu hikyenin tad motifler arasnda orijinal olma vasfna sahip olanlar da var
dr.
Vaktiyle Ilgn, bugn avucu G l nn bulun
duu alanda imi. Ortasndan da nl Kral yolu ge
ermi. Bu sebeple ilenin eski hali bugnknden
farkl ve daha bykm. Devrine gre byk bir

yerleme merkezi imi. O zamanlar ehrin merke

zindeki alanda dii bir kpek yavrular ile birlikte
yaar, kimseye zarar vermedii iin de ehir halk
bunlar severmi.
ehir ukur bir alanda kurulduu iin yamurlu
geen k mevsimlerinde zaman zaman sel felke
tine urarm. Am a ehir halk ald tedbirlerle bu
felketleri ksa zamanda nlerlermi.
Bir k mevsiminde ehrin zerine kara bulut
lar kaplar. Bunlar birka gn bylece kalrlar.
ehir, gndzleri adeta gece gibi karanlklara g
mlr. Bu mddet zarfnda halkn sevdii kpek de
vaml bir ekilde havlar. Halk, bu havlamann ne
ye dellet ettiini bir trl anlayamaz. Nihayet bir
gn kpek yavrularn da peine takp ehri terke*
der. Kpein gidiini grenlerden bazlar da onla
r takip eder. Kpek, yavrular ve onlar takip eden
nsanlar bugnk llgnn kurulduu yere gelince
daha ileri gitmekten vazgeerler ve oraya yerleir
ler.
ehrin stn kaplayan kara bulutlar ise bir
ka gn sonra yam ur olup yeryzne nmiler;
bylece kpein gidiine hi bir mn veremeyen
leri btn mallar ile birlikte suya garkedivermi.
Derken bu ukur alanda bugnki avucu Gl
meydana gelmi.
Kpekle birlikte o blgeyi terkedenlere gelince,
oniar da yeni tandklar blgeyi kendilerine yurt
edinmiler ve bugnki Ilgn ilesini kurmular. Za
man zaman avucu G lne balk avlamaya gi
denler, su altnda eski yerleme merkezinin kaln
tlarn grdklerini sylerler.

Bergama - zmir yolu zerinde, nc kilomet

rede, halkn Tabaklar Ilcas veya Gzellik Ilcas
adn verdii br yer vardr. Buras le ilgili olarak
halk arasnda anlatlan gzel bir fsane vardr. Hal
kn ok sevdii bu efsane yledlr:
Vaktiyle Bergama civarnda gzelliiyle n ya
pan bir oban kz varm. Bu kz babasna da yar
dm eder, analarndan ayr olarak otlatlan kuzu s
rsnn banda gidermi. Bu kzn gzellii gn
getike dilden dile sylenmeye, kulaktan kulaa
yaylmaya balam.
Bunun gzellii kral kznn kulana da gider,

kral kz oban kzn grmek, onunla tanmak is

ter. Bunu saraya, kral kznn huzuruna getirirler
Kral kz bakar ki gelen insan de!!, sanki bir melek,
sanki bir ay paras. Kskanr onun gzelliini,
renmek ister bu gzelliin srrn. Dayanamayp so
rar:
Senin bu gzelliin nedendir, niin bu kadar
gzelsin?
Saf ve masum oban kz deta gzelliinin far
knda olmayarak:
H i, hi bir sebebi yoktur; ben kuzularm ok
seviyorum da ondan.
Aslnda oban kz gzelliinin srrn bilmiyor
du, ama kral kz, bunun mutlaka bir srr olduuna
inanyordu. oban kzn gizlice takip ettiren kral
kz sonunda, ondaki gzelliin srrn renir.
oban kz her gn kuzularn alr, bir yaman
eteine gidermi. Orada kuzularn otlatr, gnle
rini geirirmi. Bu kz bazen de yamacn eteinde
ki allarn ine girer, oradaki suda ykanrm. te
oban kzndaki gzellik bu sudan ileri geliyormu.
Kral kznn bu kefinden sonra orada binalar
ykselmi, allk yerini glstanla brakm. O ra
da ykananlar da gzelletii iin Bergam ada g
zellerden geilm ez oimu. Artk orada ykananlarn
vcutlar parlyor, derileri gzelleiyor; o sudan ien
ler g zeli e iyormu. te o gnden sonra, oban k
znn ykand yerdeki suya Gzellik Suyu ad veril
mi.

Kastamonu ilimizin Akkaya merkez bucana

Sipahi ky ile Takpr ilesine bal Kese ky
nn arasnda ifal sular le tannan kaplcalar var
dr; adna Yabanabad Kaplcalar denilir. Halk ise bu
kaplcalara Ylanl Hamam adn vermitir. Bu adn
veriliinin yle bir hikyesi vardr:
Vaktiyle bu kaplcalarn yerinde kk bir kay
nak varm. B r gn, ilerideki tepenin altnda bu
lunan yalr mezarlarnn yanndan uyuz bir kurt ge
lir. Bu kurdun vcudunda bir tek kl kalmam. Kurt
kaynaa yaslanr, saa sola dnmeye balar. Daha
sonra birka kurt daha bu ie devam eder. Zam an-

la kaynan yerinde bir gl meydana gelir. Dier

taraftan da kurtlar yava yava iyileiyor, tylen
bitmeye balyor. B ir gn geliyor ki kurtlarn ipek
gibi tyleri oluyor. Artk kurtlar buraya gelm ez olu
yorlar.
Bu kurtlarn buraya geldiklerini Sipahi kyn
den kel bir kz grr. Bu kel kz da, kurtlar gibi,
gnlerce bu suda yuvarlanr, ban ykar. Onun da
ipek gibi salar kar.
Bu hadiseler iitilince eski kaynan yerine bir
hamam yaparlar. evre kylerin halk gelip ykanr,
gelenlerden hi bir cret alnmaz. Fakat bir zaman
sonra burasnn paral olmasn isterler ve bazlarn
dan para alrlar. B ir sabah gelirler ki kapda byk
bir yian, kimseyi ieriye almyor. Derhal para al
maktan vazgeerler, ylan da bir daha gelmez olur.
Efsaneyi anlatan yal kadn, kaynaa ilk ge
len kurt iin Peygam berlerdendi demek suretiyle,
evre halknn kurda izafe ettikleri saygy belirt
mektedir.

Gllerimizle ilgili ok gzel ve mnl efsane

ler anlatlr. B in g l ilimizin adn almas, bu gzel
hikyelerden birine baldr. Aada hikyesi pek
duyulmam bir glm zn hikyesini sunuyoruz.
Ayn hikye, belki baka bir glm z iin de anlatlabilir.
Erzurum un Tortum lesinin Uzundere (Azort)
bucana bal Uluda (Hars) kynden bir oban
srsn otlatrken kulana br ses gelir:
. Gelireeeem (geliyorum )
oban, sana soluna baknr; hi bir kimseyi
gremez. Kendi kendine vehmettiini zanneder. S-

rsn akama kadar otlatr, akam olunca da, deti

zere kye dner.
oban, ertesi gn, yine ayn yerde o sesi bir
defa daha itir:
Gelireeeem .
Yine etrafna baknr; fakat hi kimseler yoktur.
Bu hadise nc gn de aynen cereyan edin
ce oban, kyndeki ihtiyarlara durumu anlatr, i
lerinden gn grm biri obana yle der:
Evlat, yarn da ayn sesi itirsen cevap ola
rak G e l bakalm ne yapacaksn. de, bakalm' ne
olacak.
Drdnc gn oban, ihtiyarn dedii gibi, sesi
jitir iitmez barmaya balar:
G el bakalm ne yapacaksn.
oban bu szleri syler sylemez eteklerinde
srsn otlatt dan yars kopar ve aadan
akmakta olan Tortum aynn nn kapatr. By
lece, bir tarafta gl meydana gelir, bir tarafta da
bu kayalardan sular taarak Tortum ellasini mey
dana getirir.

Ktahya ilimizin evresinde, halkn tatil gnle

rinde gittii pek ok mesire yeri vardr. Koru, zbek,
Hdrlk, Bayramlk, idemlik, Krklar, ler, Dam
larca, Sahandurmaz, Katrcpmar ehre yakn olan
mesire yerlerinden birkadr. Daha uzaklarda, eh
rin dnda da sz edilmeye deer yerler vardr.
Ilca, Yoncal, am lca gibi.
Bunlardan Ilca ile ilgili olarak anlatlan efsa
ne, motif bakmndan iki ayr efsanenin birlemesin
den meydana gelmi hissini uyandrmaktadr. Ut
a, Ktahya - Eskiehir karayolunun otuz drdn
c kilometresine 4 kilometrelik bir yolla baldr.

evresi ormanlarla kapl olan llcada bugn mo

dem tesisler vardr. Suyu ve amuru ifal olduu
iin ayrca hastalar iin de ilgi ekicidir. Kalorifer
li olduu iin k mevsiminde de istifade etmek
iin llcaya gelenler eksik olmaz.
Vaktiyle evre kylerin birinde sar sal bir
kz ninesiyle birlikte yayormu. Bunlarn bir d
sar inekleri varm, Sarkz gndzleri ineini ot
latr akam edermi. Stnden yourt yapar, ya
yapar, geinip giderlermi.
Y in e gzel bir bahar sabah sarkz ineini
nne katp otlatmaya gtrr, le ye kadar a
yrlarda, imenlerde dolar. Yemek zaman gelin
ce uzaklardan bir ses gelir kulana, derinden, ok
uzaklardan...
Geliyorum Sarkz, geliyorum. Alayarak m ge
leyim, alayarak m ?
Sesin nereden geldiini anlayamayan Sarkz
ok korkar, ne yapacan bilemez. Hemen ineini
nne katp ninesinin yanna gelir. Ninesine bir ey
sylemez.
Ertesi gn ayn sesi yine duyar:
Geliyorum Sarkz, geliyorum.
geleyim, grleyerek m i?

Harlayarak

Sonunda Sarkz duyduklarn ninesine amaya

karar verir. Evlerine gelince bana gelenleri bir bir
anlatr. Bunlar bir yandan konuurlarken grnm ez
bir el de Sarkz deta inein yanna eker. Hemen
ineinin yanna inen Sarkz yine an sesi duyar. Da
yanamaz, cevap verir:
Harlayarak gel, harlayarak.

Kz bunu der demez kayalar atrdamaya ba

lar, her yandan aldayan sular alev alev yanarak
Sarkz sarar. Sarkz ne olur, nereye gider, kim
seler bilemez. Bilinen bir ey varsa o da salarnn
rengini bu sulara vererek kaybolduudur, kalbinin
ateini bu sulara vererek srrol d uudur, Onun iin
llcann sular sar ve scak akarm.
Ninesi ile ineini de bir daha kimseler grme*
mi, onlar da kaybolup gitmiler.

Gzel yurdum uz bir utan bir uca nehirlerle

kapldr. Zaman zaman oup taan, zam an zaman
kurumaya yz tutan bu nehirlerimiz zerine sylen
mi pek ok trk, efsane vardr. Dou Anadolum uzun kar sularn barna basp sessizce akan Aras
Nehrimiz zerine de sylenmi gzel br efsane
vardr. Bir bar yank anann bedduasn dile geti
ren bu efsane yledir:
Vaktiyle Aras Nehrinin kenarnda Bedevlet adn
da kck bir ky varm. Nehrin kysnda ev!
elan yal bir kadnn da son zamanlarnda bir o
cuu olur. Bu ocuk naslsa bir gn kimseden ha

bersiz nehrin kysnda oynarken suya dverir.

Kimseler grmedii in ocuk azgn sular arasn
da kaybolur gider.
Neden sonra ocuunun Aras tarafndan yutulduunu renen gz yal ana nehrin kysna ge
lir. Orada da bir mddet alayp szlandktan son
ra nehre dnerek:
A ras, Aras! Sesin kesile, e mi A ra s!
diye beddua eder. Bar yank anann dualar kabul
olunur. te o gnden beri Aras Nehri sessiz sed5 i z akp gitm ektedir

Mersin ilimize 40 km. uzaklkta bulunan Menek

e Kalesinin civarnda vaktiyle pek nl avclar
varm. Avclk o ylarn en yi mesleklerinden biri
imi. evrenin nl avclar vurduklar, avladklar
hayvanlarn hikyelerini anlata anlata bitiremezler
mi. En ok avladklar hayvan da ceylan imi. Fakat
bir hadiseden sonra, artk ceylan avlanmaz, eti de
yenilmez olmu. O gnden sonra da Meneke Kalesinin civarnda yaayan ceylanlar rahata kavumu
lar.
Avcln en yaygn olduu yllarda Sar Avc
cisnilen ve sadece ceylan avlayan bir avc varm.

Bu avcnn n, sadece ceylan avlamasndan leri

gelirmi. nne kan baka hayvanlara dokunmaz
m bile.
Sar Avc avlanmaya kt bir gn ceylan s
rsne rastlar. H er attn vuracak kadar usta ol
duundan nne gelen btn ceylanlar avlar. Bu
avlama ii bylece bir zaman devam eder. Ortalkta
(azla ceylann kalmad bir srada nne bir yavru
ceylan gelir. Ta b i onu da vurur.
Nihayet ortalkta ceylan filan kalmaz. Dnmeye
karar veren avc, ileride, yksek bir tan tepesinde
bir ceylan tekesi grr, Onu da vurup yle dnmek
isteyen avc ne kadar urarsa da bir trl isteine
ulaamaz. ok uzaklardan gelen bir ses d Sar
A vcy rpertir:
S e n yavru ceylan ldrdn, senin de kk
olun evde atee dp ld!
Btn avlar unutan Sar Avc var gcyle evi
ne koar. Daha evine girmeden ierden gelen a
lamalardan ac gerei renen Sar Avc kk o
lunun lsyle karlar.
Bu hadiseden sonra Sar Avc da bir daha ava
gitmez.

vn

Anadolum uzda hayvanlarla lgili pek ok efsa

ne anlatlr. Bunlar arasnda tavann, nsanlardan
ok kt muamele gren eein bir dua sonucu
girdii yeni ekli; kedinin, insanolu elinde zebun
oian arslann kle kle girdii son ekli olduu
sk sk anlatlan hikyelerdendik bibik kuu ile il
gili olarak anlatlan hikyelerin s a ys 'd a az deil
dir. Ayr blgelerden derlenen kisini aaya alyo
ruz. '
bibik ku olmadan nce ok gzel bir kz imi.
Gzellii ile pek oklarnn akln balarndan alr
m. Gnn birinde hayrl bir kismeti kar ve evle-

nir. Her gzelin bir kusuru olur, derler ya, bunun da

kusuru bir deil ki imi. Hem tembelmi, hem de
kokarn biri imi. Yeni gelinin bu tembellii kayna
nas ile, gormceleri ile aralarnn almasna sabep
olur.
Gelinin bu tembelliine, kokarina dayanama
yan kaynana bir gn namazdan sonra Allah'a yal
varmaya balar:
Y Rabbim, ben kulunu bu tembel, kokar ge
linin elinden kurtar. Ben senin o kadar kt bir ku
lun mu idim de bana byle bir gelini yazdn.
Kadnn duas Allah ndinde kabul olunur ve
gelini bir ibibik kuu olarak uup gider. Ku dner,
dolar; kaynanasnn bahesine gelip aalardan
birine konar. Gelinin yine geldiini gren kaynana,
bu sefer de beddua etmeye etmeye balar:
Benim evimi kokuttun, senin evine de kokudan
girilmesin: Hi bir yerde yuva tutamayasn. Yavru
larn pisliini yemeden temesin. Cm le lem sen
den kasn.
Kaynanann bedduas kabul olur. Onun iin
bu kuun yuvas ok fena kokar. 0 kadar pistir kf
yanna yaklamann mknr yoktur.
ibibik kuu ile ilgili bir de u hikye anlatlr.
Vaktiyle ibibik kuu yeni bir gelinmi. Gzelli
ini grmek, daha da gzellemek iin sk sk ay
nann karsna geer, kendisini seyredermi. Yine
bir gn aynann karsna gemi, salarn taryormu. O, bu ii dalgn dalgn yaparken kap alr ve
ieriye kaynpederi girer. B ir an geleni farkedemeyen gelin salarn taramaya devam eder. Ta b i bu
arada kaynpederi de gelini ba ak olarak grr.

Gelin bu duruma ok zlr, ii iini yemeye ba

lar:
Kaynbabam beni ba ak grd; aman y
Rabbim, ben bundan sonra yzne nasl bakarm .
Gelinin bu samim utanmas karsnda Allah
onu ibibik kuu haiine getirir. Kuun bandaki ke
pezi de san tararken banda kalan tara imi.

A nkarann kylerinden birinde bir kz ocua

ile erkek kardei, vey anneleri ile birlikte yaar
lar. vey annleri ok insafszdr, ocuklar ezercesine altrmaktadr. Zaten vey annesinin iyisi ma
sallarda bile bulunmaz. Sabahn erken saatinde on
lar kaldrr, akamn ge vaktine kadar altrrm.
Ne desin zavalllar, tiraz etmek hadlerine mi? Olan
ca gleri le durmadan alrlarm.
Bir sabah yine erkenden kaldrlrlar. Ovey an
ne kendisi suya gideceini iin onlarn da, kendisi
gelinceye kadar bo durmalarn istemez. Kza der
k:

B e n

gelinceye

kadar bazlamann

yan

eri

tin!
O gitmi iinin bana, ocuklar balamlar
ya eritm eye... Olan, tavann sapm tutarm, kz
da ya kartrrm. Fakat nasl olmusa olmu,
Olan bir ara tavann sapn brakm, o srada aya
a kalkan kzn da etei tavann sapna taklnca
bazlama iin eritilen yalar ocaa dklvermi.
Bunlar telae ile ne yapacaklarn arrlar, a
kn akn tava ile ocak arasnda dolarken ocakta
ki ayak boyunlarna geiverir. Bu kzgn alet bo
yunlarnda siyah bir iz brakr. ocuklar iinde bu
lunduklar kt durumu anlar ve kurtulma arelerini
aratrmaya balarlar. Bilirler ki vey anneleri geline etmediini brakmayacaktr. Her iki karde
kurtuluu A laha snmakta bulurlar. Bir keye e
kilerek dua etmeye balarlar:
Allahm , bizi bu kt kadnn elinden kurtar;
bizi kumru ya p!
Dualar kabul olunur ve hemen o anda kumru
haline geliverirler. Bu kumrular daha sonra her gn
evlerinin karsndaki ceviz aacna gelip terler:
G u g u k guguk, ya kim dkt?
G u g u k guguk, ya kz dkt.
diye trler.
Bugn kumrularn boyunlarnda grlen siyah
halka da, kz ile olann telae ile dolarlarken bo
yunlarna geen ayan izidir.

Gen-Kaynana anlamazl gnm zde sk sk

zerinde sz edilen konulardan biridir. H er eyi tat
lya balayan masal ve hikyelerde de byle at
malara rastlarz. Aadaki efsanede byle bir gelin-kaynana atmasnn nasl bir ac sonla bittii
gzel bir ekilde anlatlmaktadr.
Vaktiyle kadnn biri oluna gzel bir gelin alr.
Gelinin huyu da kendi gibi gzeldir. Byle bir gelin
le geinm eye ne va r demeyiniz. Kaynana birazck
geimsizmi, gelinine etmediini brakmaz. Gl yz
l, melek huylu gelin bu huysuzluklara bir dayanr,
dayanr, be dayanr, sonunda dayanam az hale
gelir.

Bir gn. A llaha yalvarr ve kendisinin bu durum

dan kurtarlmasn niyaz eder:
Y Rabbi, beni yle bir ku yap ki kaynanam
beni hep ansn, hi unutmasn.
Gelinin dilei kabul olur ve ku olup uar. Bu
ku uarken de daima A n .a n der durur.
yi kalpli, gzel huylu gelinin gidiine dayana
mayan kaynana da dua eder, o da bir ku olur. Bu
ku da, gelinini yakalayabilmek iin daima D ur,
d ur diye tmeye balar. O , bir yandan byle ter
ken dier yandan da gelinini aramay ihmal etmez.
Ete bundan dolay arka arkaya ten ve biri die
rini takip eden kulara A ndur kular denilir. Bu
kular bazen Angrt veya Angut diye1 de anlr
lar.

Anadoluda kular hakknda pek ok hikye an

latlr. Bilhassa guguk, ibibik ve yusufuk gibi ku
lar hakknda anlatlanlar pek eitlidir. Her blgede
anlatlan birbirinden farkldr. Kua dnme motifi
nin bu kadar ok olmas, Anadolu insannn nce ze
kasnn tabi bir tezahr olsa gerek. Aada, yu
sufuk kuu ile ilgili 2 ayr hikyeyi vereceiz. Bunfarn dnda daha pek ok yusufuk efsanesi an
latlr Anadoluda
Yusufuk vaktiyle o k yaram az bir ocukmu.
Annesi yemek piirirken gelir, yemein zerinden
yermi, olmadk yaramazlklar yaparm.

Bir gn annesi st piirirken Yusuf st imeye

alm. Annesi de elindeki kepeyle bana vurup
yle demj:
Sen ku olup prlayasn, bir dah gzm gr
m eye!
O anda Yusuf ku olup umu. Annesi de yandm-yandm a dm. Elindeki kepeyle bir de ken
di bana vurm u ve A llahm beni d ku eyle.
demi. A nne de ku olup um u; balam Yusuf
unu aramaya. Bir yandan onu ararken bir yandan
da yle barrm:
Yusuuuf, gel, i... Yusuuuf, gel st i.
Yusufuk kularnn balarndaki beyazlk da
kepenin iziymi.
Yusufuk kuu hakknda anlatlan ikinci hik
ye de yledir:
Vaktiyle bir beyin ki oban varm. Tesadf
bu ya, her ikisinin de ad Yusufmu. Bu obanlar,
beyin srlerini alr, tarlalarda, meralarda otlatrlar
m.
B ir gn Yusuflardan biri srsn adatna b
rakarak bir dne gitmi. O , dnde elenmekte
oisun, dierini d bir gaflet basm, derin bir uyku
ya dalm. Hayvan bu, obann banda bekleye
cek deil ya; aim ban, ekip gitmi.
Akam vakti Yusuflar sklm pklm beylerinin
karsna kmlar. Aann sz ksadr: Y a s
rlerimi bulacaksnz, veya ben edeceimi bilirim i
obanlar balamlar srleri aramaya. Biri git
mi bir tepeye, br gitmi bir tepeye; durmadan
birbirlerine barrlarm:
(Yusuuuf! Buldun m u?
Yusuuuf! Buldun m u?

Bulamamlar tabi srlerini, ama Allah Tela

onlara acm ve her kisini de ku yapvermi. Yu
sufuk kularnn t, birbirine baran iki obann
seslerinden iz tarm:
Yusuuuf, bulu bulu!..
Yusuuuf, bulu bulul..
diye tmeleri hep bu aramalarnn neticesiymi.

Masaldaki tembel tavan geen kaplumbaay

hepimiz hatrlarz. Ayn hzla menzile ulaan bu hay
vann, stirahatna dkn olan tavan yenmesi,
onun, hayatnn daha sonraki devrelerine rastlar.
nk kaplumbaa da vaktiyle bir insand. Yapt
yanl bir yznden cezalandrld ve bugnk
ekline dnderildi.
Kaplumbaa vaktiyle buday satan bir tccar
imi. Bakalarndan ald buday kr ile yine ba
kalarna satarm. Am a ii fesat doluymu bu tc
carn, gzn abuk zengin olma hrs brm.
ok satmasna ok satarm ama, tccar daha da
ok kazanmak stermi.

Dnyada mal mlk edinmek iin ihtiraslarn bi

le kendisini durduramad insanlar ne yaparlarsa
o da onu yapm: Al-verie hile katm. Balam
byk lekle alp kk lekle satmaya. Satma
sna satm, kandrmasna kandrm -be kiiyi
ama, Allah da kandracak deil ya.
Allah, gz dnm bu haris tccar, ona
en yakan ekilde cezalandrm: Buday alrken
kuland byk lei srtna, buday satarken kul
land kk lei de karnnn altna koyup bugnk ekline inklap etmi. Ayrca en byk ceza
olarak da onu kyamete kadar yerlerde srndr
mesini uygun bulmu.

. Hayvanlarla ilgili efsaneler daha ziyade, onla

rn bir zelliinin aklanmas eklinde olurlar, iyi
ce aratrlrsa her hayvanla ilgili bir veya iki ef
sanenin tesbit edilecei muhakkaktr. Bunlarn hep
si, o hayvan hakkndaki msbet bilgilerimize ere
ve vazifesi gren birer hikyeden baka bir ey de
irdir .
Vaktiyle herkesin sevdii iyi kalpli bir zat krda
lr. Fakat onu sevenler bir trl cesedini bulamaz
lar, btn aratrmalar boa gider. Am a onu, bu iyi
kalpli dostlar kalplerine gmerler.
Ku ile sinek arkadamlar, hem de cancier

kuzu sarmas cinsinden bir arkadalkm bunlarmki.

Bu iki ahbap cesedi bulurlar ve banda bir md
det beklerler. Fakat bakarlar ki ne gelen var ne de
giden. kisi de dayanamaz, adamn etinden birazck
yerler. Ama bilirler ki bu i doru deildir. Piman
olurlar vs- kimseye sylemeyeceklerine dair birbir
lerine sz verirler.
Ku i!e sinek bir mdet sonra adamn kyne
varrlar. Adamn yaknlarn bulup lm haberini ve
yerini sylerler. Fakat kyller bu habere inanmak
istemezler. Israrlar da bir netice verm eyince sinek
dayanamaz ve onu grdklerini, hatta ku ile1 bir
likte onun etinden birazck yediklerini syleyiverir.
Ku bu sze kzar. Zira, sinek hem sznde dur
mamtr, hem de her ikisi de insan eti yedikleri
iin ebediyyen insanolu tarafndan yadrganacak
tr. Hemen sinein burnuna bir gaga vurur ve si
nek vzldamaya balar, te o gnden beri sinek v
zldar dururmu..

Islmn ulularndan, drdnc halife ve Pey

gamberimiz Hazreti M uham m edin damad Hazret!
A ite ilgili olarak anlatlan pek ok menkabe var
dr. Islmn bu gl klc, her evde, her mslmanda birka efsane ile gnm ze kadar dillerden
drlmemitir. Aada, onun hakknda anlatlan
efsanelerden birin! veriyoruz:
Hazreti Ali bir gn namaz klarken yanna zehir
li bir ylan yaklar. O, bu durumdan habersiz nama
zna devam etmektedir. Ylann Hazreti Al'ye yaklamakta olduunu gren ve ayn yerde bulunan bir
kedi hemen srayarak ylan yakalar ve boar. Ha

life, bu manzaradan son derece mtehassis otur

ve kediyi tutarak srtn svazlar:
Senin srtn hi bir zaman yer gelm esin!
diye de duada bulunur.
Gerekten de bir kediyi yksek bir yerden aa
ya btrakttmz zaman onun srt st dmediini
grrz. Kedi gbi drt ayak stne dmek deyi
mi de bu hadisenin gzel bir ifadesidir.

Hazreti dem Cennette iken eytan onu kandr

mak iin eitli hileler dnr. Eer Cennet'e gi
rebilirse yasak meyveden dem e yedirecek ve onun
da gnahkr olmasn salayacaktr,
Cennetin kapcs ise ylandr. eytan btn
gcn ve kandrcln kullanarak ylan ikna eder.
Y an, eytan srtna alr v e , srnerek gizlice i&riye girer. eytann girdiini kimse grmemitir.
eytan Cennet girdikten sonra hemen Hazreti
dem i kandrmann yollarn aratrmaya balar. N e
ticede bu uursuz ite baar gsterir ve Hazreti
dem e yasak meyvelerden yedirir. O, bu gnah i
ledii iin Cennetten kovul

Ylana gelince, Allah Teal tarafndan cezalan

drlr. O, mademki srnerek eytan Cennet sok
mutur, kyamete kadar srnmelidir. Ondan sonra
da ylanlar eski yrylerini terkederler ve bugn
k ekilleriyle srnmeye balarlar.
Pek ok hayvann yaratl ekillerini akla
mak amac ile anlatlan benzeri efsanelerin ne d &
rece gerek pay tadn bilemeyiz. Am a, bu ve
benzeri dier btn aklayc hikyeler, phesiz,
iyi ve doruyu bizlere gzel rneklerle gstermek
tedir. Efsanelerin tabi dinliyicileri zerinde bu hik
yelerin ok msbet tesirleri olmaktadr.

VIII

Gney Anadolu ile I Anadoluyu birbirinden

ayran To ro s Dalan, ancak pek az yerde geit ve
rir. Bu geitler yardm ile ulam salanr ve T o roslarn zmrt barndan geilerek bir utan b
rne gidilebilir. Bu geitlerin en nls, ilk akla
geleni phesiz Glek G eididir. Daha ok Glek
Boaz diye bilinen geit, Bolkar Dafarnn dou
sunda yer alr. Glek Boaz ile ilgili olarak anla
tlan o kadar ok efsane vardr ki, anlatlmakla biti
remezsiniz. Bunlardan birini aaya alyoruz:
Vaktiyle To ro s Dalan geit vermezmi. nsan
lar Anadoludan Akdeniz sahillerine inebilmek

iin tepelerden gemek zorunda imiler. Am a bir

gn Toroslarda yaayan br dev, istemeden, bilme
den insanlara yardm edivermi.
B u,de v, ailesi ile birlikte Toroslann gney etek
lerinde otururmu. Ne olmusa olmu, bir gn dev
ile kars kavga etmiler. Bu duruma kzan devin
kars, kzn ald gibi kap gitmi. Dev eve gel
mi, bakm ki evde kimsecikler yok. Hemen anla
m bana gelenleri. Takip etmek iin yola koyul
mu. Dev bu, yorulacak deil ya, uzun mesafeleri
bile ksa zamanda avermi.
Zavall kars ise kocasnn kendilerine yeti
mekte olduunu grnce kzn sarp kayalardan aa
atverir, kendisi ise kamaya devam eder. Kz
nn zor durumda olduunu gren dev, hemen btn
gcyle da ortasndan ayrr ve yavrusunun ya
nma varverir.
fte byle bir hadiseden sonra Glek Boaz
meydana gelir ve bir dev ailesinin mutsuzluu ze
rine, binlerce aileyi birbirine balayan bir geit ku
ru luverir.
Bir gn yoiunuz G lek Boazna derse, ev
re kyllerine sorunuz, size o devin zlerini gster
sinler: Kocaman kocaman ayak izleri.

Kayseririn Dere Mevki'nde byk bir kaya

paras vardr, Blge halk buna Dilek Kayas adn
vermitir. Anadolumuzun drt bir yanndaki binlerce
kayaya olduu gibi bu kayaya da ze! bir ad verilmeinin gze! bir hikyesi vardr:
Vaktiyle obann biri bu kayann zerine kar
ve Allaha yle duada bulunur:
Y Rabbim, senden bir dileim. Bana kara
kal, kara gzl bir yr verm endir.
Daha sonra da iinden yle bir dnceyi ge
irir: E e r duam kabul olursa bu kaya sallansn.Derken kaya sallanmaya balar, iinden o ba-

mn istedii gibi bir gzel kar. oban buna ok

sevinir ve bu sefer yle duada bulunur;
Y Rabbi, sen bizim duamz kabul eyledin,
dileimiz yerine geldi. Bundan sonra bu kayaya
kp senden dilekte bulunan kullarnn dileklerini de
kabul eyle. Onlar da bu kayann zerine knca ka
ya sallansn.
Bugn bu kayann zerine klnca sallanr.
Sallanr ama sebebi bilinmez. Kayann yerlemesi
dengesizdir de ondan mdr, yoksa kanlarn dilei
hep kabul oluyor da ondan mdr, biz bilemeyiz. Di
leimiz, oraya kanlarn hepsinin dileklerinin Allah
indinde makbul olmasdr.

3. HAZRET BRAHM VE
IDE AACI

Hazreti brahimin Nem rud'un putlarn krd

ve halk doru yola davet ettii hepimizin bildii
bir olaydr. Urfa ilimizdeki nl Balkl Gl bunun
gzel bir armaandr. Hazreti brahim ile ilgili ba
ka bir hikye daha vardr ki dieri kadar anlatlmaz.
Ayn zamanda ide aacnn bugnk eklini al
nn da hikyesi olan bu efsane yledir:
Nemrut, Hazreti brahimi ate atmaya karar
verin Byk bir ate yaktracak ve brahimi iine
atarak din diri yakacaktr, Nem rutun adamlar ate
in yaklabilmesi iin aa toplamaya balarlar. Fa kaf pek ok aa byle uursuz bir i iin yanmaya
raz olmazlar.

Atein byk olmas iin odun toplayclar uzun

ve dzgn aalar tercih ederler. O zam anlar uzun
ve przsz olan ide aac bu ie gnll olarak
talip olur. evredeki ide aalarn hep keserler
ve atee atarlar. Bir ara ate o kadar byr ki Hazreti brahim'i atee atmak iin yanna yakIaamazIar.
Hemen bir mancnk hazrlayp brahimi onun vas
tas ile atee atarlar.
brahimin dt yerin gzel bir bahe, atein
gl ve odunlarn da gldeki balklar olduu hepi
mizin bildii eylerdir. Am a ya ide aalar...
Evet, o gnden sonra ide aalarnn ne dzgn
l kald ne de dikensizlji... Bugn ide aalar
eri br ve dikenlidir. Bu yzden de yaklmak
iin pek tercih edilmez. nk Hazreti brahim, i
de aacnn fazla s vermesi karsnda Allaha yal
varr ve bu aacn cezalandrlmasn ister.

Vaktiyle g n a h k r'b ir adam varm. Bu adam,

cannn istediine ser, cannn istediini dver,
hatta ldrrm. evresindekiler bu adamdan kor
kar, ona kar koyamazlarm.
Herkesin gnahkr olarak bildii bu zai, bir ge
ce ryasnda ak sakall bir pr grr, Pr. bu adama
der ki:
Y o l stnde bulunan tarlandaki kurumu aa
cn yeerdii gn btn gnahlarn affolacaktr!
Bunun zerine bu adam yol stndeki tarlasn
ekip bim eye balar. Tam yedi yl buraya kavun
karpuz eker; kavun karpuzun olgunlat mevsim-

de yoldan geenlere ikram etmeye balar. Btn

yolcular son derece memnun olurlar.
B ir sabah yine erkenden kalkp gelen geene
kavun karpuz vermeye balar. Fakat yolculardan
biri bunun ikramn kabui etmez. Kavunlarn sahibi
ne kadar srar ederse de adam almaz. Bu, onun g
cne gider. Serde kabadaylk da var ya, eker b
an adam ldrr:
B u gne kadar ldrdm 99 id, sen ola
sn yznc.
B ir de bakar k yllardr yeermesini drt gzle
bekledii kuru aa yeermi! Nasl sevinir, tarif
lere smaz. Birden, yedi yl nce ryasna giren
ak sakall zat ortaya kverir. Der ki:
B u adam ldrmen Allah katnda makbul bir
itir. nk bu adam, iki kiinin arasn bozup on
lar dtrmek iin gidiyordu.

Konya Ovas gneye inildike'dzln kay

bederek Toroslarn eteinde rengini yeile terkeder.
Konya il hududunun Antalya ve el il hudutlarna
yakn olduu blgelerde kk fakat ok irin ile
merkezleri yer alr. Buralar, nfuslar az, fakat g
nlleri zengin insanlarn yaad yurt paralardr.
Yeilin, am kokusunun, temiz navann en bol ol
duu; gzlerin pnar sularnn berrakl ile kama
t, kulaklarn tabiatn tatl nameleri ile skn
bulduu bu blgemizle igili olarak yle bir efsa
ne anlatlr:
Vaktiyle

iki oban oluk-ocuunu

alp Erme-

nekin ormanlk bir blgesine yerleir. Zamanla bu

iki obann ocuklar oalr ve orada bugnk K
k Karapnar ky kurulur. Ky halk burada ya
amalarna devam eder.
Bir gn ky kadnlar pnarda i grrlerken
iki pr gelir, bunlardan su isterler. Kyl kadnlar da
elenmek amac ile bunlarn iecei suyun zeri
ne er p atarlar. Bu duruma kzan prler derler
ki:
O nm an, bitmen; bundan yukar gitm en!
Pirlerin bu karg sebebiyle olacak ki kyn
nfusu bir trl artmaz, lm ler, baka yerlere g
ler, derken pirlerin dedii gibi bu ky bir trl on
maz.
Ayn pirler oradan kalkp eski ad Pirlerkondu
olan bugnk Takent kyne varrlar. Burann ka
dnlar da pnara gelmilerdir. Pirlerin su isteine
gayet nazik bir ekilde mukabelede bulunurlar ve p
narn zerine -bo am yapra atarlar. Prler bu
nun sebebini sorunca da yle cevap verirler:
Yo rgun ve terlisiniz; hemen bu sudan ierse
niz hasta olursunuz. Fakat bunlar temizleyinceye
kadar teriniz sour, diye dndk.
Bu cevaptan ok memnun kalan prler yle
hayr duada bulunurlar:
am larnz kurumasn, gzelleriniz farmasn!
Ora halknn inancna gre baka yerlerdeki bir
am aacnn dl kesilirse o aa hemen kurur;
fakat kendi ormanlarndaki amlarn dallar kesildi
inde kurumaz, bilakis yeniden srer. Kadnlar ise
yalansa d a-d in ve gzel kalrlar.

Krehire veya eski syleniiyle Krehrine bu

adn verildiine bakp da onun kr olduunu san
maynz. O, tarihimizin G lehridir. Yaylalar ile,
kavak aalar ile bir balk baheliktir Krehir.
Onun asl hretini salayan taraf, Horasan'dan
kalkp buraya yerletikten sonra hllk tekilatn
kuran h Evreni barnda saklamasdr, XIV. yz
yldan kalan cami ve trbesi ile h Evren, Kire*
hr ilimiz iin ayrca bir cezbe kaynadr. H er yl
onun adma tertip edilen toplantlar, bu ulu kiiyi
ve kurduu tekilat binlerce kiiye anlatmaktadr.
A h Evren, Horasandan gelen pek oklar gibi

vel bir zattr. Onun da etrafnda kendisi gibi vel

olan dostlan, uzaktan ziyaretine gelen ahbaplar
vrdtr. Bylece Glehri velilerin zaman zaman bir
araya gelip grtkleri bir yerdir.
Bir gn h Evren bir dere kenarnda veller
den biri ile sohbet etmektedir. Fakat dereden de
durmadan kurbaa sesleri etrafa yaylmakta, konu
ulanlar anlamakta glk yaratmaktadr. Bu ses
lerden rahatsz olan h Evren bir ara dereye dner
ve kurbaalara hitaben der ki:
Y a siz tmenizi kesin, biz konualm; veya
biz konumamz keselim, siz tn!
Ta b i konuma kesilmez ve dostlar arasnda
uzun mddet devam eder. Ya kurbaalarn tmesi
derseniz, Krehirliler u cevab verirler:
O gnden sonra o derede bir daha kurbaa
sesi duyulmamtr.
Yolunuz bir gn Krehire derse siz mese
leyi daha yakndan aratracaksnz; bize anlatlan
lar byle sylyor.

Harput, Elaz ilimizin hemen yannda tarih

bir bucamzdr. Onun bir akhava mzesi ol
duunu sylersek yanlmam oluruz. Ovaya yay
lan Elaz iline tepeden bakan bu eski yerleme
merkezi tarih zenginliinin yannda efsane ynn
den de zengindir. Saatler boyunca gezdiiniz her
eski eser iin yerli halk, size bir eyler syleyebi
lir. Onlardan biri aadadr:
Harputu gezenlerin mutlaka ziyaret ettii yer
lerden biri Arap Babadr. A rap Baba kimdir, diye
sorarsanz onlar da size kati bilgiler veremeyecek
tir. Anlattklarna gre Arap Baba, devrinin saylan
ve sevilen kiilerinden biridir.

Yllarn birinde Harput ve evresinde byk

bir kuraklk olur. Buna bal olarak da ktlk, alk
ve perianlk birbirini takip eder. Halkn durumu
hi de i ac deildir.
Harputlu kadnlardan biri ryasnda A rap Baba'y grr. Kadnn inanna gre, ryasnda gr
d bu kiinin ban keser, kuru bir ay yatana
atarsa durum dzelecek ve yam ur yaacaktr.
Grd ryann tesirinde kalan kadiri Arap Ba
hay bulur ve ban kesip kuru bir ay yatana
atar. Bir mdet sonra yam ur yamaya, bolluk gel
meye balar.
Ayn kadn A rap Babay bir defa daha ryasn
da grr. A rap Bahann tehdit edici sesi yle de
mektedir:
Bam getir, vcuduma ekle; yoksa ben ya
pacam bilirim .
Korkuya kaplan kadn, Arap Bahann ban
att yerden alp getirir ve istenilen yere kor. By
lece, belki de yeni bir felketin nne gem i olur.
Baz deiik anlatmalara gre ise de fazla ya
murun meydana getirdii hasar, Arap B abann ba
nn yerine konulmas ile nlenmi olur.

IX

Amasya Beyinin, gzellii dillere destan olan

bir kz vardr; bu gzel kzn ad irindir. Kimler ta
lip olmaz ki bu gzel kza. Aalar, beyler, daha
kimler kimler... Bir de garip Ferhat vardr, o da k
olur irin'e. Ama kzn babas hi verir mi Ferhat
gibi fakirin birine. Vermez elbet. Ferhat yle sradan
bir k deildir, delicesine sevmektedir irin ini.
Amasya Beyi kzn Ferhat'a vermeyecektir, ama
yine de zor bir art ileri srmekten kendini alamaz.
arr bir gn Ferhat huzuruna, der ki:
Ferhat! Kzm istediini bilirim; onu sana ve
receim, ama bir artm var. Eer onu yerine geti
rirsen irin senin, sen irinin.

Ferhat ne desin bu teklife, elbette kabul ede

cektir. Sesini karmaz. irinin babas artn
ortaya koyar:
Biliyorsun, Amasyamzn suyu azdr. Eer Kazankaya Mevkindeki suyu krk gn inde ehrimi
ze getirebilirsen irin senin, bilmi ol!
Kazankaya Mevkii dedikleri yer de yle pek ya
kn deildir Amasyaya- Ama, baka bir mit yoktur
irine kavumak iin. Peki. der Ferhat ve balar
almaya.
Zora dalar dayanmaz, demiler. Ferhat da b
tn gcyle almaya balar. Nihayet in sonuna
yaklar. Suyun Amasyaya gelmesi gn meselesi
dir. Ferhatn iinde irinin ak, elinde kayalar par
alayan grz, suyu ehre getirme azm... Ama konrtazlar ki sevdallar kavusun. Araya bir cad ka
rsn sokarlar. Cad kadn varr trin'in yanna, sanki
dnyalar bana yklm gibi perian bir halde s
ze balar:
Ah kzm, sorma bamza gelenleri... Ferhat
suyu getiremedi; hem de kendini kayalardan aa
ya atarak ldrd.
irin nasl dayansn byle bir acya, o nazl kalp
nasl atar bundan sonra. Artk irine de yaamak
haramdr, o da kyar canna.
Cad ise ini baarmtr; imdi sra Ferhatta
dr. Varr Ferhatn yanna. zntldr, mahzun
dur, nerdeyse dili tutulacaktr, bir trl syleyemez
Ferhata:
Ferhat, Bey kzn bakasna verdi, sen daha
fie alrsn?
Dalar Ferhatn bana yklr. Bundan sonra
su getirmesinin de bir mns yoktur artk, O da
kyar tatl canna orackta.

Derler ki, Ferhat Dann tepesinde mezar

vardr. Yaz gelince, bunlardan yan tarafta olanla
rndan ki gl fidan biter. Biri krmz, biri beyaz
aar. Ama tam kavuacaklar srada ortadaki
zardan bir diken kp bu kavumaya engel olur.
Anlattklarna gre bugn, Ferhat'n getirdii
suyun akt yerler hl grlmekte ve oralara Ferfrat Aras denilmektedir.

Evliya elebiye gre, Egenin byk ite mer

kezlerinden olan Nazilliye bu ad, nazl kzlarnn
ok olmasndan dolay verilmitir. Gya, asl Naz
l li imi, oradan da bugnk ekle girmi!
Nazilli evresinde ise bu ad ile ilgili, ilenin
kuruluunu anlatan u efsane dillerde dolap dur
maktadr:
Nazillinn ilk kurulu yeri olan Pazar Yerine,
Pazar Bey birka obas ile birlikte gelip yerleir.
Buras ticaret iin mhim bir kavak yeri olduun
dan her hafta panayr kurulur. evre halk bu pa
nayra gelir, ihtiyalarn giderir.

Bir de civardaki da kylerinde yaayan bir

gzel vardr. Gzellii dillere destan olan bu kzn
adna Nazl derler. Pazar Beyin olu dalara gez
meye kt bir gn Nazl ite karlar; grr gr
mez de vuruluverir. Nazl da gen, onun da kalbi
var; byle bir babayiide vurulmayacak kz jn var
ki? Nazl ile Beyn o!u gizli gizfi buluurlar, g
rrler, Ama bir gn bu gizli bulumalar delikanl
nn babas tarafndan duyuluverir. Bey, oluna kati
emir verir:
Bu kzla bir daha bulumayacaksn, bu kyl
Kzn sana almam!
Nazl gnlerce bo yere bekler durur Bey o
lunu. Sonunda hasta olup yataklara der. Sevda
llar yataktan ancak kavumann sevinci kaldrabi
lir, bir de emr-i Hak.
Nazlnn lm haberini alan delikanl deliye
dner, Menderes Nehrinin kysna gelip saa sola
koumaya balar. Nazlsn bir de buralarda arar;
ama bulamaz, Menderes Kprsnn stne tkar
ve kendisini oradan sularn serin koynuna brakve
rir.
Burann ad da, kavumayan sevgililerden hat
ra olarak gnmze kadar sylenmi, durmu: Naz
i'n in lil

Erzurum'un, daha ok ellesiyle tannan k

k bir ilesi vardr: Tortum. Erzurum-Artvin yo
lunun altmnc kilometresinde kurulmu olan bu
irin ilenin ad ile ilgili yle bir hikye anlatlr:
Ongzek Kalesi (Aca - Kala) beyinin Tortum
adl ok gzel bir kz varm. Bugnk Tortumdaki
kalebeyinin olu, gzelliini duyduu bu kza k
olur. Btn uramalarna ramen kza kavuamaz,
kz buna vermek istemezler.
Bir yiit kar, der ki:
Bana ok iyi br at verin, bir torba da para...
Ben size kz getireyim.

Buna istedii gibi bir at verirler, bir torba da

para. Yiit doru Erzurum'a gider: Pek ok kuma#
alarak bir seyyar satc olarak dner. Doruca ngzek Kapasna gider, mallarn] tehir eder. Bunu
duyan kz da bir eyler almaya gelir. Kz mallara
bakarken delikanl da etrafn tenhalamasn bek
ler. Kimselerin kalmad bir srada kz ata bindir
dii gibi kaar. Mallara filan kim bakar artk.
Kz sevdiine verirler. Verirler ama fazla ya
amaz. Krk gn hasta yatan kz lr. lmeden
nce etrafndakilere yle bir vasiyette bulunur:
Beni bu hallere siz getirdiniz, genliime ky
dnz, Hi deilse bu memlekete benim adm verin,
ac bir hatra olarak kalsn.
O gnden sonra kzn ld yere Tortum der
ler. Kzn vasiyeti bugn fazlas ile yerine gelmi
olur. nk, onun ld yerden daha ok tannan
ayn addaki bir elle, Tortum ellesi herkes ta^
rafndan bilinmekte, gezilip grlmektedir.

Divrii, Sivas ilimizin en byk ile merkezi

dir. Zengin tarihiyle boy lecek abidelere sa
hiptir. Zengin demir madenlerine sahip olmas onun,
Cumhuriyet devrinde de byk ilgi taplamasna ve
sile olmutur. Bu ilemizin Trk topraklarna ka
tlmas ve o gnlerle ilgili bir ak hikyesi Divri
i!ilerin dillerinden dmemektedir.
Seluklular, 1071 .Malazgirt zaferinden ' sonra
Anadolu lerine doru aknlara balarlar. Bu sra
larda Divrii Kalesi de BizanslIlarn elindedir. Div
rii Kalesi, kayalk bir tepe zerinde kurulmu, ka
im surlarla evrilidir. Bu sebepten alnmas uzun
srer.

Trkler de bu 'kalenin karsna bir kale yapr*

iar. Bu iki kalenin kurulduu tepelerin arasnda at
t Suyu gemektedir; birbirine kar karyadr.
Rum beyinin gzel bir kz, Trk beyinin de
Doan adnda gayet yakkl gen br olu vardr.
ki' tepenin zerindeki kalelerde yaadklar iin
uzaktan birbirlerini grrler. Aradan zaman geer
ve her kisi de anlarlar ki, gnlleri kar tepeye
dmtr. Babalar sava halinde olduklar in
evlenmeleri imknszdr. Yaplacak tek ey vardr:
Kz karmak! Bu da ancak iki kale arasna ip ger
mek suretiyle olacaktr.
Bir sabah erkenden Doan ki kale arasna ip
gerer ve Rum beyinin gzel kzn kendi topraklarna
karmaya teebbs eder. Tam kaarlarken Rum
beyinin askerleri ipi ve zerindekileri grrler, ba
larlar ok atmaya. Durumu gren kz Doana:
Kes Doan! diye ipi kesmesini syler. Bylece ok yamurundan kurtulacaklardr. Doan ipi ke
ser, fakat ikisi birlikte aaya dp paralanrlar.
te, bu hadiseden sonra buraya Kesdoan ad
verilir.
Ayn hadiseyi deiik ekillerde ileyen hikye
ler de vardr, fakat yukardaki en gzellerinden bi
ridir.

stanbulumuzun kuruluu ile lgili o kadar ok

ey anlatlr ki, hepsini toplarsak bir cildi dol
durabilir. Elbette byle gzel bir ehrin kuruluunun
pek ok hikyesi olacaktr. Nas! ki gzelleri seven
ok olursa gzel ehirlerin hikyeleri de ok olur.
Tabiat ile tarihin, yeil ile mavinin barndan kopup
ykselen stanbulumuz iin anlatlan yle bir ku
rulu efsanesi vardr:
nsanolunun henz yaratlmad gnlerde yer
yznde cinler yaarmr. Bunlar, tpk bugnki in
sanlar gibi cemiyetlere, yaay tarzna sahiplermi.
Kendi aralarnda elenceler tertip eder, dnler
yaparlarm.

Bunlardan birinin olu dierinin kzna k

olmu. Kzn babas, vermesine verecek yavrusunu
ya, bir art vardr: Kendilerine dnyann en gzel
yerinden bir saray yaptrlacak!
Olann babas buna rza gsterir, balar dn
yay dolamaya. Baba btn dnyay dolatktan
sonra en gzel yerin, bugnki stanbul ehrinin bu
lunduu blge olduunu anlar. Oraya bir saray yap
trr; kzn babasna haber gnderir. Oda sarayn
yerini beenir ve kzn verir.
Onun iin derler ki, stanbul dnyann en g
zel yerlerinden biri o la n . Boaziinde kurulmu
tur. Zaten bizler de, stanbulumuzu Boaziinin
iki yakasnda kurulmu bir ehir olduu iin yery
znn incilerinden biri olarak kabul ediyoruz.

 Erzurum'a girerken mutlaka inden getiimiz

irin bir bucamz vardr. Gerek karayolu, gerek
demiryolu bu kasabamzn iinden geer ok uzak
lardan dikkatimizi eken eker Fabrikasmn bacas
ile, llcaya yaklatmz anlarz. Bugn Ilca istas
yonunun bulunduu yer vaktiyle bir glm, zaman
la kaybolan bu gln yerine istasyon kurulmu. Bu
gln ad ile ilgili u gzel efsane anlatlr:
evredeki kylerden birinde gzel bir kz var
m. Bu kza komu kylerden bir delikanl k olur.
Kzn da gnl delikanlda. Durumlarn ailelerine
aarlar. Bu iki gencin evlendirilmesine karar verl-

lir. Fakat araya delikanlnn askerlii giriverir. Kz

ile delikanl murat alp veremeden ayn ayr der
ler. Kz babaevinde, delikanl asker ocanda kavu
acaklar gn beklemeye balarlar.
Bir gn kye delikanlnn ehit olduuna dair
bir haber gelir. Gelinlik giymeyi bekleyen gen kz,
bu haber karsnda sarslr. Ama elden ne gelir ki.
Artk sevgilisi lmtr; alamann, Szlamann bir
faydas yoktur.
Kzn yeni talipleri olur, babas bunlardan birine
kzn verir. Dn kurulur, Davular vurulup zurna
lar flenmeye balanr. Gelin alay vakti gelince ge
linin atn eker ve yola karlar. Alay yolda bir g
ln kysna gelince bir mdet dinlenmeye karar ve
rilir. Atndan inip gln berrak sularna dalgn dal
gn bakan gen kzn akl hep eski sevgilisindedir,
onu dnmektedir. Gln prl prl sularna bakar
ken Onu, sanki suyun iindeymi gibi grverir.
Hemen dorulur, suya doru komaya balar. Sula
rn sakin gzelliini boza boza ilerler ve alayda
ki 1erin akn baklar arasnda gzden kaybolur.
Kafiledekiler her an gelinin sudan kacan
mitle beklemeye balarlar. Glde grlen herhan
gi bir deiiklik gelinin geldiine yorulur ve bekle
enler;
Gelin geldi!
Gelin geldi!
diye haykrmaya balarlar. O gln ad da, kayboluncaya kadar Gelin Geldi olarak sylenir.

Erzuruma bal Ilca bucana 8 km. mesa

fede irin bir Dou Anadolu kymz vardr. Bugn,
dzgn yollarla il ve bucak merkezlerine bal olan
kyn gneyinde bulunan kk bir gl, evre sa
kinlerinin, etrafnda dinlendii bir mesire yeridir. Bu
g!n teekkl u gzel efsaneye balanr:
Gln olduu yer, vaktiyle, mezarlk ile ky
arasnda, gen bir kar kocann huzur iinde yaa
d br ev, bir hayvan dam ve merekten meydana
gelen kk bir yuvann kurulduu dzlkm. Bir
gn gelin, kocas ite iken kapnn nne kar; efen
disinin gelip gelmediine bakmak ister. O, kapnn

nnde dururken oradan gemekte olan bir ermeni

delikanls gelinin gzelliine hayran kalr,' iinden
gelini pmeyi geirir Der ki:
Gelin karde, Allahn seversen getir yzn
bir peyim.
Gelin de, delikanl Allahn adm and, diye y
znn plmesine msade eder:
Kocas gelince olanlar ona anlatr:
Allah'n adn and, ben de pmesine msaade
ettim.
Ya, sen Allah o kadar ok seviyorsun, yle
mi?
Koas darya kar, -kapnn nne byk bir
ate yakar. Biraz sonra karsn yanma arr. Ona
der ki:
Kar, Allahn seversen kendini u atee at.
Gelin gzn krpmadan kendisini atee atar.
O daha kendisini atee atar atmaz oras bir gl olu
verir, gelin de bir balk.
Kyllerin anlattna gre bu balklar mukad
desmi, avlanp yenilmezmi. Kyn Rus igli es
nasnda, komutan, bu balklardan askerlerine yedi
rir. Fakat btn asker bir-iki gn iinde telef olup
gider.
Bir sylentiye gre de, bu balklarn bir ksm
yeil sarkl birer asker olup harbe gitmiler, orada
yaralanp gelenlerin, bugn gldeki yaral balklar
olduu hususunda halk arasnda yaygn bir kanaat
vardr.

Bingl ile ilgili olarak pek ok efsane anlat

lr. Bunlarn bazlar belirli kiilere balanarak daha
fazla inandrclk kazandrmaya allr. Bingllerin meydana gelmesiyle ilgili olarak Evliy eiebi"nin
anlatt efsanedeki avc, baka anlatmalarda yeri
ni, halk iirimizin gr sesi Kroluya brakr.
Krolu, bir gln civarnda ahit olduu ola
anst bir olay babasna anlatr. O da, grd
gln hayat suyu ile dolu olduunu syler. Daha
sonra o glden imek zere giderse de bulamaz,
nk gl bin paraya blnm, ve hayat suyunu
saklayan hangi gldr, bir trl bulamaz. Hatta

gl ilk grlerinde Krolunun atnn bu sudan

itii iin lmezlie kavutuu sylenir. Hl da bu
atn hayatta olduu halk arasnda, bilhassa hikye
anlatclar arasnda sylenip durur.
Bingl i!e Krolu arasnda yle bir bant da
ha vardr. Yolu Bingl'e den Krolu, orada akp
gden bir rmakta kpk grr. Bunlar ier ve
u zellie sahip olur: lmszlk, yiitlik, irlik.
Bingle adn verdiren efsaneye gelince... Onun
da gzel bir hikyesi vardr.
Bu blgede savamakta olan iki ordudan birin
de su sknts balar. Savan nisbeten hafifledii
bir srada su sknts ekmekte olan ordunun bir
kolu, su bulmak in dalara kar. Nitekim gzel
bir su bulur ve ierler, Dier arkadalar iin de
bir miktar yedeklerine a|jp yola karlar. Fakat, bir
dahaki sefere kolay bulunmas iin de suyun yanna
bezden bir iaret koyarlar.
Birliklerine dnen askerlerin yerine dier bir
kol su imek in dalara ' trmanmaya balar,
bandaki komutan bir tepeye kp da yzlerce g
l ayn anda grnce hayretini yle ifade eder;
Buras bir gl deil, bin gl.
Ve bylece o savan yapld blgedeki eh
rin ad Bingl olarak sylenmeye balar.

Bilgi ilimize adn veren gllerin ayr ayr adla

r ve zellikleri vardr. Evliy elebinin adlarn an
d bu gllerden bazlar unlardr. Er Gl: Bu g
le girip ykanan adamlarn gc kuvveti artar; Miskin
Gl: Bu glden su ien adam czzam (iletinden
kurtulur; Muhannes Gl: Bu glden su ien adam
korkak olur; Kanl Gl: Bu glde her yl bir adam
boulur; Hatun Gl: Bu glden su ien kadn ha
mile kalr vs.
Bunlardan Ku Glnn yle bir hikyesi varclr, Ha!k arasnda anlatla gelen bu hikyenin kay
naklar ta Evliy elebiye kadar kar.

Bingl Dalanna ava giden bir avc, uzun uzun

takipten sonra istedii gibi bir ku vurur. Taze av
n hemen yemek niyetinde olan avc, kuu yaknda
ki bir gin suyunda temizlemek ister. Tylerini
yolduu kuu gin suyu ile ykamaya balar. Kuun
cansz olduunu bildii iin de fazla sk tutmaz.
Fakat daha kuu suya daldrr daldrmaz canlanp
elinden uup gider. Hadise karsnda aran av
c, bu gln, teden beri iittii hayat suyu ile dolu
olduunu anlar. Fakat gl, bu srr anlalnca biri
paraya blnr, her bir gl ayr bir zellik tama
ya balar.
Avcnn kuu elinden kard yerdeki gln
adda Ku Gl olarak bilinir. Bugn, hangi gln
hayat suyu il dolu olduu bilinmemektedir.

XI

1. ERENGRUH DAI,
YATAAN VE HASANEYH KYLER

Konyann Kzlren (Kzlviran) bucana ba

l Yataan kynn gneybatsnda Erengruh Da
vardr, Kye yarm saatlik mesafede olup aatan
ve bitki rtsnden mahrumdur. Dan ad eren ve
gruh kelimelerinden meydana gelmektedir. evre
halknn anlattna gre bu adn alnmasnn yle
bir hikyesi vardr:
Aralarnda Mevlna Celleddin-i Rmnin de bu
lunduu birka kiiden meydana gelen bir erenler
gruhu Horasan taraflarndan yola karlar. Bu eren
ler kh yryerek, kh uarak Konya evresine ka
dar gelirler. Mola vermek dncesiyle Yataan k

ynn hemen yaknndaki tepeye konarlar. Burada

bir mdet ibadet ve tat ile megul olduktan sonra,
havalanarak yollarna devam, ederler. Havalanmala
rndan bir mdet sonra, ilerinden en yal olant,
eyh Ahmet Mrsel, arkadalarna dnerek:
Yataym nri?
diye sorar. Onlar da cevaben:
Yat aam.
derler. Bu cevap zerine eyh Ahmet Mrsel yere
iner ve o kye yerleir.
Ayni gruhtan dier bir zat, eyh Haan, Ya
taan kyne bir sat mesafedeki bir kye iner, oraya yerleir.
Kfiledeki dier zatlardan Seyyid Hrun-r Velt
bugnk Seydiehir ilesine; Mevlna Celleddin-
Rm ise Konyaya inerler, oraya yerleirler,
Dan ad, erenlerin gruh halinde gelip kon
malarndan ileri geliyor. Yataan ise, eyh Ahmet
Mrsel'e arkadalarnn verdii Yat aam ceva
bnn deitirilmesiyle ortaya kmaktadr. Bu ere
nin adgeen kyde trbesi vardr. Bilhasa ocuu
olmayanlar tarafndan ziyret edilir. eyh Hasann
indii kyn ad ise, Hasaneyh, veya blgedeki
syleyile Hasanh olarak kalr.

Tokat'n Erbaa ilesinin Kozlu bucana bal

Keeci kynn ad He ilgili olarak yle bir hik
ye anlatlr:
Horasan erleri, Anadoluya gelmeden nce ne.
reye gideceklerini tesbit etmsk iin yle bir yola
ba vururlar: Herkes elindeki sopasn atacaktr,
sopa nereye derse sahibi de oraya gidecektir,
oray mekn tutacaktr. Horasan erlerinden Keeci
Baba (eyh Mahmd Vel Sultan) da sopasn fr
latr. Sopa, bugn Keeci kynn bulunduu yere
der. Bu sopann dt yerde bugn byk bir
ta vardr. Kyller buna Adak Ta adn verm-

lerdir. Bunun ykseklii 170 santimetre kadardr,

bir insan iki kolunu ap kucaklayamaz. Keeci
Baba lnce bu kye gmlr, trbesi hlen bir
yeil sahann ortasndadr, ad geen ta da bu ye
il sahadadr. Halk, bu trbeye eitli adaklar iin
gelir, dua ederler.
Bu Horasan erleri le ilgili pek ok efsane var
dr. Bunlardan Konya'daki ler Mezarl le ilgi
li olann da ayrca zikredeceiz. Yalnz her birinin
hikyesi daha deiik, daha ilgi ekicidir. Bunlar,
Horasandan gelenlerin yerletikleri blge skinleri
nin hikye etme gcne balayabiliriz.

, yedi ve krk saylarnn slm dninde b

yk bir deer tad bilinmektedir. Halk arasnda
sylenen lere, yedilere, krklara karmak do.
yim bunun en gzel rneidir. Bu saylardan en
k e ilgili olarak yle bir efsane anlatlr.
Horasan erlerinden , mritlerinin vasiyeti
zerine, onun lmnden sonra Konyaya gelirler.
Gnlerce sren meakkatli bir yolculuktan sonra
geldikleri Konyada bunlar dervie benzeyen birisi
karlar. Kale kapsndan itibaren bunlarla lgile
nir. Horasan erleri yz bir pee Ne rtl olan bu
zat takip ederler. Dervi bunlara der k:

Ben de gnlerden beri szleri bekliyordum,

ho geldiniz.
Bunlar bir yandan konuurlar, bir yandan da
yrrler. Konuma srasnda dervi bu misafire
fazlasiyle ilgi gsterir, onlara yardmda bulunur.
Kendisinin Mevln Dergh dervilerinden olduu
nu syledikten sonra der ki:
Szer de benim derghmn dervilerisiniz, sizlerin nasibi de oradadr.
Daha sonra yzndeki peeyi kararr. Gelen
ler bakarlar ki kendilerini karlayan dervi, defne
dip yola ktklar mritleri. arrlar, hemen yere
kapanrlar. Balarn kaldrdklar zaman mritle
rinin karlarnda olmadn grrler.
Daha sonra, bugn kendi adlar ile, ler Me
zarl diye anlan yerin karsna bir zaviye kurar
lar. ldkleri zaman da oraya gmlmelerini vasi
yet ederler.
te, bugn Konyann ortasnda, geni bir yer
kaplayan mezarln ad bu Horasanl dervi
ten gelmektedir.
Mehmet nderin tesbitlerine gre adlar Mahmud, Mehmed ve Ahmed olan u derviin biri
dierinin olu imi. Mevlndan tahminen iki yz
yl sonra, Fatih Sultan Mehmet devrinde vefat et
miler.

TTTT
a m

t&nfok

Serhat ehrimiz Kars, yiitlik destanlar ve ef

saneleriyle doludur. Yarm asra yakn karagnlerde kalan Karsmz, bugn, ebediyyen Trk olmann,
Trk kalmann gururu le dou hudutlarmz bek
lemektedir. Bu ilimizin Posof ilesine bal pek ok
kymzden birisi de Secedir. Bu kymzn ad
bugn deimitir. Kahraman br mehmetiin akl
almaz cesaretiyle gsterdii yiitlikten sonra, za
ten bu kyn ad ayn kalamazd, kalmamalyd.
Bu kymzn hemen yaknnda bir hudut
karakolumuz vardr. Burada her zaman bir miktar
askerimiz bekilik ve koruyuculuk yapmaktadr. Biz-

ler tatl uykularmz onlara borluyuz, onlarn fe

dakrlklarna borluyuz.
Bu karakolumuzdaki askerlerimizden birinin
nbeti kald bir gn, dierleri hemen yakndaki
kye giderler. Maksatlar kylyle sohbet etmek,
onlarla grmek. Nbeti askerimiz ktsa boylu,
ufak tefek bir mehmettir. Bulunduu yerde ufka ba
kp memleketini dnen nbeti, zaman zaman
dalp gitmektedir. unun urasnda ne kalmtr as
kerliinin bitmesine, yuvasna dnmeye...
Derken kulana bir ses gelir, hemen dma
nn gelebilecei istikmete gzlerini evirir. Uzak
larda, ta kar tepelerde bir blk kadar dman
askeri grr. Kye inen arkadalarna silh ile ha
ber eder. Fakat onlar gelinceye kadar da dmann
nc birlikleri karakolu sarar. Yardma gelen ar
kadalarnn geri ekilmesini sylemelerine aldr
bile etmez Olanca gcyle kar kor Rus birliine.
Bir anda pek ok kuruna hedef olur.
Dman ekilip gittiinde karakolun yaknnda,
deta kurundan bir ceset meydana kmtr Ce
sur mehmetin btn vcudu kurunlarla dolmutur.
Bu yiit evldmzn cesedi bugn Posof ehitliindedir; orada, gen arkadalarna, kardelerine yurt
savunmas in gzle grlr bir rnek tekil et
mektedir.
Bugn, Secenin ad, o mehmetiimizin hatra
sna hrmeten Kurunavu olarak deitirilmitir.

Dou Anadolumuzun serhat ehr Kars, 40

y! karagnlerde kaldktan sonra tekrar bizim ol
mu, bu arada yiit Trk evld pek ok kahraman
lklar gstermitir. Trklerin Anadolu'ya aldklar
kap olan Kars ilimizde her tan, her ke-bucan
bir hatras vardr. Nice nice Trk evld bu top
raklar uruna tertemiz kanlarn aktmlardr.
ehre, bir fatih edas ile tepeden bakan Kars
Kalesinin giri kapsnn hemen sanda bir trbe
vardr. Bu trbenin Cell Baba adl bir zata alt ol
duu sylenir ve hakknda u hikye anlatlr:
Ermeni Harbi (?) esnasnda Cell Baba, Kars

Kalesinin kap muhafz olarak vazife alr. Ermeniler Karada istikmetinden kalabalk bir ordu ha
finde Kaleye taarruza geerler. Cell Baba da sa
atlerce arpr. Sonunda bir Ermeni, bunun arka
sndan gelerek ban gvdesinden ayrr. Bann
yere dtn anlayan Cell Baba hemen onu
Koltuunun altna alr ve dmanla dmeye de
vam eder. Bu durumu gren dman kamaya ba
lar, ehre hakim olamadan ekilip giderler.
ehrin dmandan temizlendii haberini alan
Cell Baba olduu yere dp kalr. Onu oraya
gmerler. Dp ld yerin Kale kapsnn he
men giriinde olmasn ise halk, onun, lmnde
bile kendisine emanet edilen yeri terketmedii ek
linde deerlendirir.

al, balt bulunduu Denizli ilimizin 67 km.

kuzeyinde, kelez Da eteklerinde kurulmu k
k bir ile merkezimizdir, kelez Da, Byk
Menderes Ovasmn ortasnda ykselir. Bu daa bu
adn verilmesinin, benzer motiflerle ssl ok hi
kyesi vardr. Aada bunlardan birini veriyoruz:
Vaktiyle mslman Trklerle kffar arasnda
bir sava yaplmaktadr. Zamanla sava bu dan
eteklerine intikal eder. arpma esnasnda TDrkterden Eltez adl bir yiidin kafas kopar. Ellez bu
duruma ramen hemen den kafasn koltuunun
altma alr ve dmann zerine doru komaya ba
lar.

Yiit Ellezin komutam se onun bir ara kt du

rumda olduunu grr; dmandan kendisini ko
rumas iin de arkasndan barr:
k Ellez, k Ellez!
Bu emir zerine hemen Eilez olduu yere ker
ve o anda ruhunu teslim eder, ehitlik mertebesin
ular.
Zamanla bu hadise unutulmaz ve yiit er Ellezin
ehit dt bu tepeye kelez / kelez Da
adn verirler.

Bu kitapta yer alan efsaneler eitli kaynaklardan isti

fade edilerek hazrlanmtr. Bir ksm, evvelce neredilen
kitap, dergi, gazete ve kaynaklardan alnmtr. Basl ol
mayan renci mezuniyet tezlerinden alnanlar da bu
arada sayabiliriz. Efsanelerin byk bir ksm ise, bizim
bizzat derlediimiz veya rencilerimize derlettiimiz,
ilk defa burada yer alan metinlerdir. Aada her efsane
hakknda ksa bilgiler verilecektir.

I.
1. Gelin Talan.
Mcahit Killeri, Merdiven Ky Folklor ve Etnog
rafyas. Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi me
zuniyet tezi,. Erzurum, 1972, s. 56. Bu efsaneyi ayn
kyde oturan 90 yalarndaki ahin Tozan anlatm
tr. . Tozan ifti olup okuryazarl yoktur.
2. Gelin Ta.
Ural etiner, Giresun

Folkloru ve Halk Edebiyat

rnekleri. Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi
mezuniyet tezi, Erzurum, 1972, s. 71. Bu efsaneyi Gi-

resun-1929 doumlu mer Kgk anlatmtr. . K

k lise mezunudur.
3. Gelin Kayalar.
Hayrettin Bayman, Yozgat Folkloru. Atatrk ni
versitesi, Edebiyat Fakltesi mezuniyet tezi, Erzurum,
1970, s. 127. Anlatc kaytl deildir.
4. Gelincik Kayalar.
Ahmet entrk, Gelin Kayas (Gelincik Kayalar).
Trk Folklor Aratrmalar, c. 14, nr. 283, ubat 1973,
s. 6561-62.
5. Kzt a.
Kemal Gngr, Van Efsaneleri II. lk, seri; 2, c.
5, nr. 59, 1 Mart 1944, s. 19.
6. Gelin Ta ve Dede Tepesi.

Osman Bayatl, Bergama'da Efsaneler detler. stan

bul, 1941 (d kapakta 1942), s. 28-29.
- 7. Meneke Kalesindeki Heykeller.

Bu efsaneyi eski rencimiz, edebiyat retmeni Na~

bl Belekolu Mersinden gndermitir. Mersinde otu*
ran 98 yandaki Kmil Pire anlatmtr, K. Firenin
okuryazarl yoktur, bu efsaneyi babasndan dinle
mitir. Derleme tarihi: Ocak 1972.
8. Ejderha I.
Bu efsaneyi eski
rencimiz, edebiyat retmeni
Hamdi Gle 17 Austos 1969 gn kayalar uaktan
gsterirken anlatmt. H, Gle Bayburtun Allk
(Kesteci) kynden olup 1947 doumludur. Ayn ef
saneyi, yine eski rencilerimizden, Edebiyat ret
meni Edip Timuin de mezuniyet tezine almtr:
Bayburt Folklorundan
rnekler. Erzurum, 1971, a.
73. Burada anlatc kaytl deildir.
9. Ejderha II.

Bu efsaneyi eski rencimiz, edebiyat retmeni Hayrulah zmen 4 Haziran 1973 tarihinde anlatmtr.

10. Ejder ve oban.

Bu efsaneyi eski rencimiz,
edebiyat retmonl
Mahmut Alt dur 15 Haziran 1973 tarihinde anlatm
tr. O da at ilesinin Kurbanl kynden 1931 do
umlu Haan Sebiten dinlemitir. H. Seblh ifti
olup okuryazardr.
11. Ta Olan oban.
Abdullah Adm, Tuzluca Forkloru. Atatrk niver
sitesi, Edebiyat Fakltesi mezuniyet tezi, Erzurum,
1970, s. 90. Bu efsaneyi Erekdere kynden 1918 do
umlu Huri Seilmi anlatmtr. H. Seilmi ev ka
dm olup okuryazarl yoktur,
12. obandede,
mran Tanalp, Gzelova (Tufan) Ky Folkloru
ve Etnografyas. Atatrk niversitesi, Edebiyat Fa
kltesi mezuniyet tezi, Erzurum, 1972, 8. 38. Bu efsa
neyi ayn kyde oturan 1954 doumlu Sevgi Eser an
latmtr, S. Eser ev kadn olup okuryazarl yoktur.
13. e Da.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf

rencisi Necml Recep Gnerden 18 Kasm 1975 tari
hinde derlenmitir. N. R. Gner Nevehirin Avanos
ilesinde 1956da domutur.
14. Dikme ta.
Bu efsaneyi 1969 ylnn Haziran ve Temmuz ayla
rnda Bayburt'un Allk (Kes tesi) kynde eitli
kiilerden dinledik.
Mustafa Gle, Ham di Gle,
Mslim Yarar vs. Bu efsane ayrca u kaynaklarda
da yer almaktadr: llian Yardmc, Byk Halk a
iri Bayburtlu Hicrani. stanbul, 1938, s. 34-35: Hain
di Gle, Bayburtta Dikme t a efsanesi. Trk Folk
lor Aratrmalar, c. 12, ur. 248, Mart 1970, s. 5562.
Bu kaynakta anlatc olarak Allk 1925 doumlu
Mustafa Gle
zikredilmektedir. M. Gle ilkokul
mezunu olup, iftilik yapmaktadr. Edip Timuin.
Bka. I, 8, s. 84. Burada anlatc kaytl deildir.

15. Kardeler Tepesi.

Dr. M. kr (Akkaya), Orta Anadoluda Bir Dola
ma, Ankara, 1934, s. 38. Bu efsaneyi Sivasl Hanm
Teyze anlatmtr,
16. Karde Kan.
Bkz. I, 6, s. 20,
17. Sivri Tepe.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 4. snf

rencisi Yaar Ramazanoludan 12 Kasm 1975 tari
hinde derlenmitir, Y, Ramazanolu Trabzonun Vak
fkebir ilesinde 1953te domutur. Bu efsaneyi, ayn
ilede doan 45 yandaki annesi Asiye'den dinledi
ini syleyen Y. Ramazanolu, onun da kendi anne
sinden dinlediini ilve etmitir.
18. Alayan Kaya.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 4. snf
rencisi Mehmet Kahramandan 12 Kasm 1975 tari
hinde derlenmitir, M. Kahraman Manisann Kula
ilesinde 1952de domutur,
19. ahitler Kayas.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf

rencisi Mehmet nceden 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. M. nce Afyon'da 1954te domutur.
20. Talaan Ana ile Yavrusu.
Bu efsane, Atatrk niversitesi, slm limler Fa
kltesi asistanlarndan Dr. brahim Canan tarafn
dan yazlarak bize verilmitir. Dr. Canan Konyann
Rrmenek ilesine bal Kk Karapnar kynde
1940ta domutur. Derleme tarihi 1973 yazdr,
21. Byk ve Kk An,
Targan cal, dr Folkloru ve Etnografyas. Atatrk
niversitesi, Edebiyat Fakltesi mezuniyet tezi, Er
zurum, 1970, s. 37. Anlatc kaytl deildir. Ayn e f
saneyi, eski rencilerimizden edebiyat retmeni
Necmi Kale de 1973 sonbaharnda, o yl Ziraat Fa
kltesi son snfta renci olan arkada Murat Kesikolundan dinleyerek bize nakletmiti.

22. Byk Ar, Kk Ar ve Murat Suru.

Ayhan Kutlay, Ar Folkloru ve Halk Edebiyat r
nekleri
Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi
mezuniyef tezi, Erzurum, 1972, s, 92-93.
Efsaneyi
1952 doumlu N. Taner anlatmtr. N. Taner lse me
zunudur.

n.
1. Olan - Kz Kabiri.
Bkz, I, II, s. 91. Bu efsaneyi Tuzittcanm Hadimli k
ynden 1904 doumlu Kerim Turan anlatmtr. K,
Turan ifti olup okuryazarl yoktur.
3. Kaybolan Nehir.
Orhan Ardahan - Abdurrahman ksz, Hkye-Efsane ve Masallarmz. Bayburt Postas, 19 Austos
1968 tarihli 1787 numaral nsha. Derleyici olarak
Necdet Alpin ad kaydedilmitir. Anlatc olarak isim
zikredilmemitir.
3. oban Bartan Suyu.
Bkz. I, 2, s. 40. Bu efsaneyi Gneykyden 1942 do
umlu Kzm Keskin anlatmtr, K. Keskin ilkokul
mezunudur,
4. Evrenli Da.
Bkz. I, 1, s. 57, Bu efsaneyi ayn kyden 50 yalarn
da Ali Gney anlatmtr. A. Giey ifti olup ilk
okul mezunudur.
5. Hazreti Ali ve Srs.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi Bayram Gkten 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. B. Gk Gaziantepte 1955te domutur.

1. Mersin.
Bkz. I, 7.
S. Ulu Burnu.
Bkz, I, 2, s. 69. Bu efsaneyi 1909da Zefrede doan
Haan aya anlatmtr. H, aya emekli baklavuz
kaptan olup okuryazarl yoktur.
3. Grmeli Kprs.
Seluk Es, Byk Konya Ansiklopedisi. Yeni Konya
gazetesi, G. Harfi. Anlatc kaytl deildir.
4. Aa Kprs.
Bkz. I, 2, s. 80. Anlatc da ayndr.
5. obandede Kprs.
Bu efsaneyi halk airi mmani Can 1 Haziran 1973
tarihinde Erzurumda anlatmtr. 1915te Erzurum
un Tortum ilesinde doan . Can deirmen ilet
mekte olup Arap ve Ltin harflerini hem okumakta
hem de yazmaktadr.
6. Elevi.
Bkz. I, 2. s. 78. Anlatc da ayndr'.
7. Hyarlk Dz.
kr Grmiig, Azap Ky (Horasan) Folklor ve
Etnografyas. Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakl
tesi mezuniyet tezi, Erzurum, 1972, s. 65. Bu efsane
yi ayn kyden 1944 doumlu Abubekir Polat anlat
mtr. A. Polat ilkokul retmenidir. Derlemeye il
ve edilen tarih bilgi iin bkz. T, Ylmaz ztuna, Ba
langcndan Zamanmza Kadar Trkiye Tarihi, c.
3, stanbul, 1966, s. 56.
8

Yabasan Yajh-basan Mevkii.

Rza Kutlutan, Ya Basan Ya Basan. n (s
parta), C. 5, nr. 52-53, Temmuz-Austos 1938, s, 74-75.
Tarihi bilgi iin bkz. III, 7, c, 2, stanbul, 1964, s.
119-120.

9. Ayakbast Mevkii.
Bu efsaneyi eski
rencimiz, edebiyat retmeni
Muhsin Pehlivan 5 Haziran 1973 tarihinde Erzu
rum'da anlatmtr. M, Pehlivan Tokatn Erbaa ile
sinin Kozlu bucann Keeci kynde 1948de do
mutur.
10. Hamaz akl.
Bkz. I, 6, 8. 21.
11. Ardlk Mevkii,

Targan cal, Erzincan Folklorundan rnekler. Ata

trk niversitesi, Edebiyat Fakltesi mezuniyet tezi,
Erzurum, 1971, s. 80-81. Anlatc kayth deildir.
12. Eerim Srtlar.
Naci Kum, Davras-Anamas-Eerim-Gelincik
Ana.
n (sparta), C. 4, nr. 42, Eyll 1937, s. 610-11.
13. Sarkiie Tepesi.
Dr. Hikmet Tanyu, Ankara evresinde Adak ve Adak Yerleri. Ankara, 1967, s. 175-76. Bu efsane ile
ilgili dier kaynaklar iin ayn sayfalardaki 42.-45.
notlara baklabilir.
14. Gelincik Ana Tepesi.
Bkz. III, 12, s. 611.
15. Sphan Da.
Bkz, HI, 5.
16. Anamas Da:
Bkz, III, 12, s. 610. Biz de, ocukluumuzda Konya
merkezinde bu efsaneyi eitli kimselerden dinlemi
tik.

1. obann badeti.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi smail Dzagaldan 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir, i. Dzaal Afyonda 1956da domutur.

2. Eb Hanfe ile tmm- afi.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi Mehmet Selhaddin imekte 11 18 Kasm
1975 tarihinde derlenmitir, M. S, imek; Adapazarnda 1953'te domutur.
3

brahim Hakk ve Oullar.

Bu efsaneyi Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf

rencisi Ali Osman Alanda arkada niversite
rencisi Air Baoldan dinlemi, bize 29 Kasm 1975
tarihinde yazl olarak vermitir. A. Ba ol da bu e f
saneyi bir mddet evvel Erzurumda Vatan Kahve
hanesinde adn hatrlayamad birinden dinlemi.
A, O, Alanda Yozgatn ekerek ilesinin Sarkaya
kynde 1956da domutur.
4. Bakkalzade Hoca Mehmet.

Bu efsaneyi bana, 22 Ocak 1974 tarihinde, efsanede

ad geen Salihin oul torunu, ayn zamanda aa
beyimin ei olan Feride Sa&aolu anlatmtr, F. Sa
ka olu Konyada 1923te domutur. Efsane daha zi
yade Konya evresinde anlatlr.
5. Haan. Da.
Bu efsaneyi eski rencimiz, edebiyat retmeni a
ban Balbay hemehrisi olan Ahmet Biliciden der
lemi, 1973 gznde bize yazl olarak vermitir. A.
Bilici 1948 doumlu olup efsaneyi dedesinden dinle
mitir, Benzer bir derleme iin bkz. Mehmet nder,
Anadolu Efsaneleri. Ankara, 1966, s. 83-85.
6. Deve Ta.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1, snf

rencilerinden Durmu
Kahramandan 18 Kasm
1975 tarihinde derlenmitir. D. Kahraman Konyann
Seydiehir ilesinin
Gkehyk kynde 1956da
domutur.
7. Munzur Baba.
Ali Rza nder, Munzur Efsanesi. Erciyes (Kayseri),
yl: 3, nr. 31-32, Austos-Eyll 1945, s. 19-20.

8. eyh Bilecen.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Bolm 4. snf
rencisi Kadir Arcdan 12 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. K. Arc Gaziantepte 1951'de domu
tur.
9. Sylemez Baba.
Bu efsaneyi Edebiyat Fakltesi asistanlarndan Dr.
Efrasiyap Gemalmaz, 1973 yaznda Sylemez kyn
den geerken anlatmt. Daha sonra isteimiz ze
rine yazarak bize verdi. E. Gemalmaz Erzurumda
1936'da domutur,
10. Abthrrahman Gazi.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 4. snf

rencisi Ylmaz naydan 12 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. Y. nay Van'da 1953te domutur. An
latc Mevlt Okayer Van doumlu olup emekli
retmendir.

V,
1. Karakoyun.

Ylmaz nar, Urfa Yrelerinde Karakoyun Efsanesi.

Trk Folklor Aratrmalar, c. 14, nr. 276, Temmuz
1972, s. 6374-75; M, Zeki Oral, Kara Koyunun Suya
nmesi. Akpnar (Nide), nr. 18, Austos 1936, s. 912; nr. 19, Eyll 1936, s. 11-14.
2. Tabebek.
M. akir lk t asr, Tabebek Efsanesi. Halk Bilgisi
Haberleri, yl: 7, nr. 82, Austos 1938, s. 217-19. Bu
efsanenin pek ok neri vardr.
3. Kzlar Pnar.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf

rencisi Cihan zdeni irde 13 Kasm 1975 tarihin
de derlenmitir. C, zdemir Ankarann Kalecik il
esinde 1957de domutur. Efsaneyi ayn yerde do

an annesi Glsiimden dinlemitir. G. zdemlr ev

kadn olup okuryazarl yoktur.
4. Al Kars.
thsan Bayraktar,
Erzincan Merkez lesi zml
Ky Az. Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi
mezuniyet tezi, Erzurum, 1973, sayfalar numarasz
dr. Bu efsaneyi Bayrba kynden 67 yandaki H
seyin Gl anlatmtr.
5. Al Bast.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi Bekir Karakotan 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. B, Karako Gmhanenin Kelkit le
sinin Kse bucanda 1957de domutur. Bu efsane
yi 1971de dinlemitir.
6. Kervankran.

Eski rencimiz, edebiyat retmeni Aysel Erdener

6 Mays 1968 tarihinde kompozisyon devi olarak bu
efsaneyi yazmtr. fadesine gre 10 yalarnda iken
anneannesinden dinlemitir.
7. Kz Kalesi.

Bu efsaneyi eski rencimiz, edebiyat retmeni Nabi Belekol Mersinden gndermitir. Mersinde otu
ran 68 yandaki Seher Ergene anlatmtr. S. Ergene
ev kadn olup rtiye mezunudur. Derleme tarihi:
Ocak 1972.
8. Lleta.

Bu efsane Trk Diii ve Edebiyat blm 1. snf

rencisi Hayreddin Gleryz tarafndan 1972-73 ders
ylnda Eskiehirde derlenmitir. Anlatc kaytl de
ildir.
9. Karyad.
Bu efsane. Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi Ulvi akrdan 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. U, akr Krklarelide l&54te domu
tur. Efsaneyi birka yl evvel Ankarada dinlemi.

Mehmet nder, Konya Efsaneleri. Konya, 1963, <

80-81.

1. Eftenl Gol.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 4. snl

rencisi lhan Genten 12 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. . Gen Bolunun Dzce ilesinde 1056da domutur. Efsaneyi 15 yl evvel ninesi Hanife
Gen'ten kynde dinlemitir. Hanife Gen ev ka
dndr. Derlemeye lve edilen coraf bilgi in bkz.
Hayat Trkiye Ansiklopedisi, 1970, s. 92.
2. avua Gl ve Ilgn lesi.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi Osman Kamc'dan 18 Kasm 1975 tarihin
de derlenmitir. O. Kane Konyann Ilgn ilesin
de 1957'de domutur.
3. Gzellik Suyu.
Bkz. I, 6, S. 14-15.
4. Ylanl Hamam.
Haan Fehmi (Turgal), Anadolu'da Boakurt Efsane
si. Halk Bilgisi Haberleri, yi: 1, nr. 1, Terinsani
1929, s. 2-4.
5. Tortum Gl.

Bkz. III, 5,
6. Ilca ve Sarikiz.
Efltun Cem Gney, Folklor Ktahyas. lk, seri:
2, c. 10, nr. 118, Austos 1946, s. 12-13.
7. Sesi Kesilen Aras.
Bkz. lir, 7, s. 65. Anlatc da ayndr.
8. Yavru Ceylan,
Bkz. I, 7.

1. bibik Kuu.

Nevzat Gzaydm, Uar Hayvan Efsanesi. Trk

Folklor Aratrmalar, c. 12, nr. 244, Kasn 1969, s.
5467; Cemil Cahit Gzelbey, Gaziantepte Kimi Hay
vanlara likin Efsaneler. Ayn dergi, c. 12, nr. 249,
Nisan 1970, s. 5588.
Z. Kumru.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. smf

rencisi Halil Salt an 18 Kasm 1975 tarihinde derlenmitir. H. Sal Krkkalede 1954'de domutur.
3. An dur Kulan,

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf

rencisi Osman Bakrdan 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. O. Bakr Afyonda 1956da domutur.
Efsaneyi annesi Ayeden dinlemitir, A. Bakr ev
kadm olup 1920de Afyonda domutur.
4. Yusufuk Kuu.

Birinci Anlatma, Trk Dili ve Edebiyat Blm 1,

smf rencisi N. Hikmet Polattan 18 Kasm 1975
tarihinde derlenmitir. N. H. Polat Erzurumun Oltu
ilesinde 1955te domutur, kinci anlatfnay ayn
snf rencilerinden Sleyman Eren, yine ayn gn
anlatmtr. S. Eren Manisann Turgutlu ilesinde
1954te domutur. Bu efsaneyi babas Turguttan
5-6 yl evvel dinlemitir. T. Eren Turgutluda 1936da
domutur.
5. Kaplumbaa,

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm rencisi

Mehmet Gerekten 12 Kasm 1975 tarihinde derlen
mitir, M. Gerek Mardinin merli ilesinde 1952de
domutur. M. Gerek bu efsaneyi ocukluunda ay
n ilede ninesinden dinlemitir.
6. Sinek Neden Vzldar?
Bu efsaneyi Trk Dili ve Edebiyat Blm ren
cisi Cell ahin 18 Kasm 1975 tarihinde anlatm-

tr. C. ahin Trabzonun aykara ilesinde 1954'te

domutur. Bu efsaneyi
ocukluunda ahinkaya
(Trabzon - aykara) kynde dinlemitir,
1. Hazreti Ali ve Kedi.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf

rencisi Enver Aktunadan 18 Kasm ,1975 tarihinde
derlenmitir. E, Aktuna Manisann Grdes ilesin
de 1952de domutur.
8. Ylan Neden Srnr?
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi Recep Toparldan 12 Kasm 1975 tarihin
de derlenmitir. R. Toparlt Sivasta 1955te domu
tur.

VII f.
1, Glek Boaz.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi Macit Altmtaldan 18 Kasn 1975 tari
hinde derlenmitir. M. Altn tal Antakyada 1956da domutur.
Z. Dilek Kayas.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1, snf

rencisi Ahmet Efeden 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. A. Efe Kayseride 1954te domutur,
3. Hazreti brahim ile de Aac.
Bu. efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. snf
rencisi Vasfi Adiktiden 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir, V. Adikti Yozgatn Yenipazar buca
nda 1956'da domutur. Efsaneyi Yozgat taraflarn
da dinlemi.
4. Yeeren K um Aa.
Bu efsaneyi Trk Dili ve Edebiyat Blm I. snf
rencisi Ali Osman Alandan arkada niversite -

rencisi Ali Kzm Grcliden dinlemi, 28 Kasm

1975 tarihinde yazl olarak bize vermitir. A.K. G
rc Yozgatn Akdamadeni ilesinde 1954te do
mutur.
5. Pirler.
Ekz. I, 20.

6. Ses karmayan Kurbaalar.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1, smf
rencisi H. Feridun G-iivenden 28 Kasm 1975 tari
hinde derlenmitir. H, F. Gven Kayseri'nn Tomar za ilesinde 1955te domutur. Bu efsaneyi Kre
hirde iken dinlemitir.
7. Arap Baba.
Eski rencimiz, edebiyat retmeni Gner Erol 6
Mays 1968 tarihinde kompozisyon devi olarak bu
efsaneyi yazmtr. G-. Erol Elzda 1948de do
mutur.

[X.
1. Ferhat ile irin.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm renci
leri Ahmet ner ve Nedim ekerden 18 Kasm 1975
tarihinde derlenmitir. A. ner Amasyann Taova
ilesinde 1945te, N. eker Amasyada 1957de domu
tur.
2. Nazl ile Beyin Olu.
Bu efsane Trk DUl ve Edebiyat Blm 1. smf
rencisi mer Durak'tan 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. , Durak Denizlinin al ilesine bal
sabey kynde 1957'dedomutur. Bu efsaneyi Na
zillide dinlemitir.
3. Tortum.
Bu efsaneyi Erzurumun- Tortum ilesine bal Uzundere buca ilkokulu retmenlerinden Mehmet

Karde 6 Haziran 1873 tarihinde gndermljtlr. II.

Karde Uzunderede 12 ubat 1935te domutur.
4. Kes Doan.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 2. snf
rencisi aban Abuoludan 28 Kasm 1975 tari
hinde derlenmitir, . Abuolu Sivas'n Divrii il
esinde 1954te domutur.
5. stanbul'un Kurutua.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1, snf
rencisi Metin Kocakayadan 18 Kasm 1975 tari
hinde derlenmitir, M. Kocakaya Denizlinin Saray
ky ilesinde 1957de domutur.
X.
1. Gelin Geldi Gol.
Erzurum, Kaplan ve Efsaneleri. Hyk (Ankara),
Yl: 1, nr. 2, Kasm 1965, s. 19,
2. Balkl Gol.
Kenan zmen, Stl Kt Folkloru ve Etnograf
yas. Atatrk niversitesi, Edebiyat Fakltesi me
zuniyet tezi, Erzurum, 1973, s. 60 ve 63, Bu efsaneyi
Hatice Utan anlatmtr, H. Utan (1904) ev kadn
olup okuryazarl yoktur, Efsanenin sonundaki de
iik ekli ise Neet Glm anlatmtr. N. Glm
(1910) ifti olup okuryazarl yoktur.
3. Bingl.
Bingl l Yll 1967 YY, ty, Grsoy
irketi, s. 56.

Matbaaclk

4. Bin gller ve Ku Gl.

Bkz. X, 3, s. 57,
N

XI.
1. Erengiiruh Da, Yataan ve Hasaneyh Kyleri.
Mustafa Ataman, Eren gruh Da. Trk Folklor ATatrmalar, c, 12, nr. 22,9, Austos 1968, s. 5025-20.

2. Keeci Ky.
Bkz, III, 9.
, 3, ler.
Bkz. V, 7, s. 78-79.

XII.
1. Kurutavu.

Bu efsaneyi makine mhendisi Stk Y. Kseolu as

temen olarak vazife yaparken ad geen kyde Ma
ys 1973te
dinlemitir. S.Y,
Kseolu Mersinde
1943te domutur.
2. Cell Baba.

Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 1. sm f

rencisi Gndz Atbatan 18 Kasm 1975 tarihinde
derlenmitir. G. Atba
Karsn Arpaay ilesinde
1953te domutur.
3. kelez Da.
Bu efsane Trk Dili ve Edebiyat Blm 4. snf
rencisi Ahmet Faik Sabuncudan 12 Kasm 1975 ta
rihinde derlenmitir. A. F. Sabuncu Denizlinin al
ilesinde 1954te domutur.