Muhiddin-i Arabi

OZON 0

. (LUBB'UL-LUBB)

Bahar Yayanlan: 125 T asavvuf Klasikleri: 6

~uUhkjdin-il\rabt

{:elliren:

Ismail HakJa Bursevi

Sadelestiren, AbdUlkadir AK<;it:;EK

If Dlizen:

Bahar ReJdam Ajanst .

Kapa/c

Adem SALCIoGLU

BasJa & Cilt:

HUnkar Ofset .

ISBN 975-450"()19-3

5. Besun Mart 2000

[~Ttim ~aym haklan DAMAR YAYI~I'na ai!tir I

Muhiddin-i Arabi

OZON 0

••

. U

(LUBB'UL .. LUBS)

Ceviretu ismaD Hekki Butsevi

Sedelestiren :

AbdalkJdir AK9ir;EK

BAHAR YAYINLARI Sofular Mah. Sofular Cad. Sofular Sarayt Apt. No: 40 Zemin Kat Fatih I iSTANBUL Tel: (02 12) 532 54 35 - 52 1 58 83

• Bu isleri yapan maddt yaplIDlz degildir, ona can veren mana yaptrruzdir: msanhqmuzdir. lste onu bilelim, bulahm ... 0 olahm; insan olahm.

DO~ONDOKLERiM

Madde yogunJugu arttikca, benligimiz bir yana itilmekte ve bu kahbm ozunde nelerin saklandiqi bilinmemekte, sezilmemekte .. Neden bu varhqmuz; yikamiyor ve otesinde parlayan nura doqru yol alarmyoruz! Neyimiz eksik? Akhrmz var; dusunebiliyoruz. Bir ~eye kesin karar verince, elde ediyoruz. Buna ragmen yaratihsmuzdaki, bu alerne geli~imizdeki gayeyi, bir turlu idrak edemiyoruz; hikmet-i vucudumuzu bilmek istemiyoruz. Bizden beklenen ancak talep degil rni? Ondan otesi icin gereken kudreti, kuweti Allah yarahr.

* **

Cevrerniz madde ile sanh. Herseye, g6rOnOrde gii<;lOytiz. Yapiyoruz: yikiyoruz. Hele teknik alanda

5

Oziin Ozii (Liibb'ul-Uibb)

yapttklanmlZ hayrete seza .. Dunyayt bir anda eritecek zerreler buluyoruz. Bir cok derniri, biraraya getirdik ml, gUnlerce uzay bosluqunda dolasabiliyoruz. YeryOzUnde duruyor, bizden ay~arca uzak, bir uzay yolcusunun saghglnl kontrol ediyoruz. Telsiz, kablosuz, hatta gorlintirde cereyansiz konusablliyoruz. Bunlar nedir, ne oluyoruz?

Hele bir sorahm:

- Neyiz, ne yaP!yoruz; neler yapmaya gU~Uyilz, maddi gOctirntiz nereye kadar uzanacaktu?

*

**

Evet, maddi gUcOmtiz nereye kadar uzanacak?

Elbet biz de yaratdml~1Z. Yapacagirrnz isler sirurhdtr. Bugtin Uzerinde yetki sahibi olduQumuz konu1ar t elbet bir gUn son smmna varacak .. 0 zaman da karsirmza cikan el, bize kendi gUcUnil tarutacak ..

o elin sahibi, hir isaret verecek 00: - AslJna don; ey insan!.

Diyecek ..

Bu scsi duymadan, isitmeden once, kenclimize gelsek daha iyi olur. YapbglmlZ ~Ierin hangi mer-

6

Diitiindiiklerim

kezden idare edildigini sezelim. Bir anda kainati toz haline getirecek kuweti hangi akil buluyor? Alman gldanln c;eyrek gUn lcmde et, kan, damar, kemik vs. olrnasmi kim saghyor? Alman her gldanln kuwetinden; binlerce kuweti, hangi makina cikarabiliyor?

Bu isleri yapan, yalnlZ maddi yapirruz deQildiTt ona can veren mana yaplmlZdlT, insanhglmlzd.lr. ~ te onu bilelim, bulahm .. 0 olahm; insan olahm.

*

**

Birakahm bu kahbi: biraz dalahmv Kafarruzi da

alahrn: 0 etten mamul rriaklnayr inceJiyelim. 0 incecik damarlar. Bevin ve icindeki hucreler. Ordara YJgtlan cevheder!.. iyilige ve kottililge dair enerjUer .. Nedir onlar? Butun beden yapirmzi bir bir izleyelim: Gozumuzu, kulaqrrmzi ve butun orqanlenrruzi .. Onlara, yaptiklan i~i kim beUetiyor? Gorevlerini kimden ogreniyorlar? Insan ~apISlnl, tumden ele alahm ve oyle tefekkUr edelim. Bir yavrunun ilk hali, geli§mesi, ruhi, bedeni inkisaf bu konuda incelenmeye deger. lnsanlara it; ve dis yonden bakahm. Bunlan yaptiktan sonra balimizi gorelim.

* **

7

Oziin Ozii (Llibb'iit .. Liibb)

Her olup biteni tabiat gozU He g6rrneyelim. Allah lin kuwetini ~ kud reti ni, Uzerimizdeki tecellisini sezmeye gayret edelim. lnsanhqirruzi tarumak, maddi yapirmzm derinliqinde sakh ruemi bulmak icin, bu laznn ..

Kendimizi tarnvahm. Kimiz, neyiz, nereden geldik ve nereye gidiyoruz? Iste bu eserin gayesi..

Bu eser: ask, vecd icinde yanan, mana zenginligi ile dolan bir bUyuk zatm eserirlir. Onun derinliqi, bilinen bir gen;ektir. a ask Ue dogmu~, vecd He yasarrus bir insandrr. Onun icin madde hictir. O, 51- meyen varhw. arayan ve daima hayrr yOklU kafayt tasiyan olmustur, Kapisim calan bir dilenciye, evini bagl~ladlgl bilinir. Madde, insanlann putu olduqu goo; ayaglnl yere vurdu

- lste putunuz: onu btrakm.

Dedi.. Maddi esya onun icin bir hie .. GUnkO hersey, ezeli sahibinin elinde .. 0 bunu biliyor;' atesin yakmadiquu, asil yakarnn, onun ozunde sakh ilahi kuwet oldugunu isbat ediyordu.

Hakkm ana verdigi istidad, ona verdigi fikri kabiliyet, az kimsede gortildU.. Sanki ona sahibi hazinelerini acn: ~6yl~ emretti:

- Gar gar, soyle. Oku yaz, yaz!.

8

Dii~iindiiklerim

o gen;ekten oyleydi. Yazdtgl eserler, btr msarun omrune slgamazcil. 'Omrunun her saatt icin ytizlerce sayfa diismektevdi. 0 eserlerini verirken bir guC;lilk de cekrruvordu. Resulilliah Efendimizi (s.a.v.l ruyada gorrnus:

- SOyle, yaz.

Emrini elmisn: bunun icin s5ylUyor, bunun icin yaziyordu. Derier ki:

- Kitaplanru yazdlgl kalemi dahi Resulullah Efendimizden (s.a.v.) alrrusti ..

Iste 0 eserlerden meshur olanm, bin FOsGs; digeri Futuhat-i Mekkiye .. ve Futuhat-i Mekkiye'den kti<;Uk bir bolilm alan bu eser .. Ve daha niceleri ..

lsbu zadm edi sudur: Muhiddin-i Arabi..

*

* *

Ey kardes, icine don; benliqmi maddi g6ri.i~ler-

den temizle ve oku. Arapca ashru, aym kaynaktan ilham alan bir baska bliyilk~ Turkce 've cevirrrustir. Adiru diyelim: Ismail Hakki Bursevi.. Onlann ruhaniyeti daim ve baki.. Anlayamadigm yerlerde yardim dile: anlamaya cahs. Ta kl, benligini bulasm, insan olasm ..

9

Oziin Ozii (Liibb~iil-Liibb)

lste insanhqm yolu: Yolculugunu itmam eyle.

BuI, 01 ve .. istedigini sen de soyle .. yaz ..

Bulacaqnmz ve erecegimiz alemlerin yolunu onlar Qosterdi; bizden devam .. Sir gOn, biz de murada ereriz insallah ..

1 Agustos 1963 AbdUlkadir" AKCiGEK

10

.. .. • "A

ISMAIL HAKKI BURSEVI

(1652-1728)

ismail HakJa Bursevf 30 seneden fazla Bursa'da ikarnet ettigi ve nihayet orada oldUgu "ic;in, (Bursevi) nami He tanmdig; gibi; Mesnevi sartht lsmail Ankaravi (RUsuhi Dede) den ayirrnak icin de, (Ruh'Ul-Beyan MUeUifi) diye amhr.

ismaiJ Hekks Bursevi (k.s.) yalntz 17. asnn degil, islam-TUrk tarihinin en velud .mutefekklrlennden, buyuk alimk:rinden, bilhassa tasavvuf sahasmda en mGhim sahsiyetlerdendir.

50 senelik nesir hayatmda yazdlQl eserlerin toplarrn (130) u asar, Filhakika eserleri bu miktan cok asan alimler vardir, Fakat Bursevf 'nin Kitab'Qn-Ne-

11

Oziin Ozii (Uibb'iil-Uibb)

tice'si 1400 sahifeyi, .Ruh'aJ-Beyan'ln ise 4630 sahifeyi a~tlg1nl soylersek ve bilhassa bu eserlerinin keyfiyet bakmundan cia daha GstUn bir kiymet tasidiglnl Have edersek, Ruh '01- Beyan MOellifl nin sahsiyeti hakkmda bir fikir vermis oluruz ..

* **

12

HAYATI

ismail Hekk: (k.s.) 1652' de Aydos' da doqrnustur. On bir yasmda tahsil icin, ailesi taraftndan Edirne've qonderilen gene; cocuk, zekasi ve kabiliyeti ile, Mtiderris Abdulbaki Efendiye kendini tarutrms ve ondan cok esash bir tahsil g6rmU~) sarf, nahv, mannk, hkih dersleri alnus, kelam ve tefsir sahasmda da muhim eserler okumustur, 16 yasmda sakal birakan gene; ismail Hekki, istikbale cok Umitler veren bir ilim a~lkldlr_ Hocasi Abdulbaki Efendinin tavsiye mektubu ile istanbul' a gelen (HakJa) hocanm hocasi olan Osman Fazh Efendiyi bulmus ve onun talebeleri arasmakahlrrustir, Diger taraftan baska alimlerden Farsca 'Yl pek az zamanda ogrenmi~ ve sarkm buylik hGkema ve mutasavvitlannm, mufessirlerinin, iran sairlcnnin eserlerini tamrrus ve bu arada musiki He de mesqul olmustur. _ Ayru zamanda intisab ettigi Osman Fazh Eiendi, HakklYl kendisinin mUmessili

13

OzUn Ozii (Liibb'iil-Uibb)

olarak OskOp ~ e gondermistir, Gene ~eyh kendisine verilen zaviyede vaiz ve nasihatJeriyle halki irsada baslamistir, Bu devir, ayru zamanda eserlerini vermege ba~ladlgl devirdir.

* **

Her bi.iyUk kivrnetin ilk ka~da~bgl m~kilat: Ca- .

hil ve naehillerin hasedi, ltirazlandir. Gene; vaiz, gerek onlarla, gerek Uskup ayaru ile hayli mucadele devirleri ge<;irmi~._ Diger taraftan kendisinin ilmi, ahlakl ve faziletini haber alan Usturumca ahalisinin ricasi iizerine Usturumca 'ya tayini milmkUn olmus ve Usturumca t da ders ve vaizlerine devam etrrustir, Bu nakiller, hep mursldinin muvafakati, musaadesl ile oluyordu. 30 ay sonra, 0 sirada Edirne'de bulunan Osman Fazh Efendinin davetine icabet etmis ve bir rnuddet sonra da yine mursidinin emriyle Bursa'ya gitmi~tir.

Mursidi Osman Fazh Efendi (Sumnul'ludur, Maddi ve manevi Him tahsili askiyle Istanbul's gelrnis, Zakirzade Abdullah Efendiye intisab etmis, ondan hem zahirl ilimleri ve hem de ilahi maarif tahsil etrnis. cetin riyazetlerin imtiharundan gec;:mi? ve etrafmda toplanan bUytik kitleleri irsada baslarmsti. Bir gece gordUgO rGya lie yaya olarak istanbul" a ge-

14

ismaU Hakkt Bursevi

liyor. vezir-i azam Kopruluzade Fazil Ahmed Pasarun himayesine mazhar oluyor. Bu devir, Osrnanh Hukumetlerinin siyasi buhranlar devridir, Osman Fazil Efendi, bUyOk haksizhklarla mucadele etmekte, . hatta kendisini Edirne'ye davet eden hukurndar Avci Mehmed'in huzurunda hukumeti ve adaletsizliqi tenkitten korkmamak kadar ce ladet sahibidir. Bu mOcadele nihayet onun (M. 1692) da Magosa 'ya (Klbns)a) slirgUn edilmesine sebep olmustur,

ismail Hekk: Magosa'dan kendisini <;aglran mursidinin davetine kosmus ve 1 7 gun sonra yine Bursa 'va donmus, eserlerini yazmaya ve halki irsada devam etmistir. ismail Hekkt tipki Osman Fazh Efendi gibi dinamik bir tasawuf anlayrsi He cemiyetin dert ve ihtiya<;lanna havatnu adarrns, Hakkm nzasmi halka hizmette bulmustu,

* **

lkinci Mustafa'run daveti uzerine (Nemse) ye pa-

disahla qitmis, orduyu tehyic etrnis. Elmas Pasa'run bulundugu muharebelerin hepsine istirak etmis ve birkac yerinden yaralanml~br. Tanh: Miladi, 1698.

Bu arada, Hekks iki defa Hac vazifesini yaprms ve manevi bir isaret ilzerine Sam 'a giderek orada 15

Oziin Ozii (Uibb1liil .. Uibb)

rneshur Kiteb ~aJ-Hitab' In1 yazrmsur. Bu eser onun 100. eseridir. Bunu, Kitab 'iui-Necet takip etmistir,

Sam' da hasudlann rekabet daiyeleriyle karsilasmca 1720'de Sam'i terketmis ve lstanbul'a gelmi~ ve Uskudarda yerlesmis ve bu esnada 30 kadar eser yazrrustir. Nihayet Istanbul'dan Tekirdag'ma ve oradan arnk vatan edindigi Bursa'va donuyor ..

Hakkm rahmetine kavustuqu zaman 7 5 yasmda . idi: 1728. Allah'm rahmeti Uzerinden eksik olmasin.

Hicri vefat tarihi:

Hak Hak dedi azmeyledi HakkJ Efencli giffl cennete.

Misramm gosterdigi 1137. senedir.

*

* *

ismail Hekki Bursevi (k.s.I'nin eserleri: 130 u

asar,

Tefsire ait eserleri 8 adettir. En muhimmi Ruh 'iil-Beyen tefsiridir. 6 cilttir. Ve mecmuu 4637 sahifedir.

Hadise ait eserleri: 16, Fikh'a ait 8, aka ide ait 6 eseri vardir, Tasawufa ait eserleri BOle vekmdir. Ic-

16

ismail Hakki Bursevi

lerinde en muhirnrni Ruh '-iil-Mesnevi, Seth-i Muhammediye (Ferah 'ur-Ruh), Kitsb'iin-Netice, Kitab 'iin Necet, l.abb 'Q}-Liibb -tercumedir-, Kenz-i Mahficlir_ (Kenz-i Mahffyi Uskoder'da, Miladi 1719 da bitirmistir.)

* **

ismail Hekks (k.s.) bGynk alim ve mutasawii ve mutefekkir oldugu kadar yukanda bilhassa bildirdigimiz ve hayanmn safahatmda da gordOglimilz gibi dinamik bir tasawuf anlayrsiyla halkm hizmetine kosmus, memleketin derdiyle hemdert olmus, haksizhklara karst rnucadele etrnistir, 1682-1688 aralannda memleketin dusrnan ordulan tarahndan c;ignenmesi ona cok gozya{ilan dokturrnustu. Yurdun rnudafaasi icin harb sahalanna kosan ve birkac defa yaralanan Seyb Islam tarihindc ayru zamanda bir bOytik rnutasavvif, mufessir, cehresiyle asIa unutulmayacak bir simedir,

Celal EMREM

17

ESER VE YAZARI

Bu eserin ashna yazdan isim sudun RisAle-j L.iJbb 'aJ-Lilbb ve Suriis-Sur.. Turkcesi sudun 6ziJn Oza ve Stmn Sun Risalesi.. Biz, kitap ismini uzatmamak ic;.m sadece:

- Oziin ozU ..

Dedik.. Eserden edindigimiz bilgiye g<>re, Arapcesr, Muhiddin~i Arabi tarahndan yazdml~, ismajJ Hekk: Bursevf dilimize cevirrrus: eserin basma bir de takdim yazlSl eklemistlr,

* **

Bursevi Hz. bu kuC;Uk eseri, Muhiddin-i Arabi

Hz. nin Fatuhat-l Mekkiye'sinden alrrusnr. 0 eserin yazdl~ll Muhiddin-i Arabi Hz. 'nin Mekke-i Mtikerreme t deki ikameti zemaruna rastJar.

19

... ..

Dziin Ozii (Uibb'iil .. Uibb)

Elimize geyen nusharun, 1328 hicrt yihnda baslldlgl anlasilmaktadir.

Ismail Hakki Bursevi Hz. nin hayatmr, ayn bolume alrms bulunuyoruz. Burada kisaca Muhiddin-i Arabi Hz. hakkmda bilgi vermek isteriz. Esasen, hakkmda hayti eserler nesredildiqinden burada uzun uzadiya yersiz goriiyoruz.

Muhiddin-i Arabi, hicri 560 ~ milad! 1165· de doqdu. HieTT 638~ miladi 1240 yihnda vefat etti, Hicri tarihe gore 78, miladi tarihe gore 75 ytl yasarrus oluyor.

Babasmm ach Ali'dlr. Araplar arasmda cornertligi! cengaverligi iIe meshur Tat neslindendir. Blr goe; esnasmda ispanya'ya yerlesen bu aileden Muhiddin-i Arabi Hz. dtinyaya gelmi~T.

Hazret bir kac defa evlenmis, iki ogian, bir de kiz r;ocugu olmustur,

Besvuze yakm eser vermis olup tic;:yUz kadanrn Mekke-i MGkerreme' de kale me alrrnstir.

Kabri, Sarn-i Serif'tedir. Bu biiyilk zatm, kudsiyetinin artmasnu, himmetine nail olmarmzr :/~-:e AJlah'tan niyaz eyleriz.

Abdillkadir AK<;iGEK

Muhiddin-i Arabi

OZON 0

. (LUBB'UL-LUBB)

ESERDE i$LENEN KONULAR I. Takdim

U. Ozun Ozii ve Simn Sirn Ill. Kendini Bilmek

N. Hazarat-i Hamse

V. Faydalt Bilgiler

VI. Manevi YolculukJar vu. Kaza-Kader Bahsi

- VOl. T ekvin Hakkmda IX. Hatime-Sonuc

TAKDiM

Hamd, Yiice Yaradan'm sultanhgma .. Salat onun peygamberine olsun.

Sonra .. Bu risalenin meydana gelmesine, ya_zd. masma ve tanzim sekhne, i<;ten gelen davet sudur. Kutuplann kutbu ve mutlak bir mursld alan Hazret-i Muhiddin-i Arabinin (Allah onun Ilstiin simmn kudsiyetini artirsm: dolayisiyle bizimkini de) FatOhat-J Mekkiye adh eserinde yaztlan, hakikata ve marifete dair bazi konusmamn azUnG teskil eden birkac mesele olrnustur, 0 meseleler, cok degerli ve onemlidir .. Lakin, Arap dili iizerine yazdmasl sebebi ile kardeslerden <;ogunun, ondan bir ~ey anlamasi mumktin olmuyordu; dolaviswle. 0 onemli hakikatlar bir gizli hazine gibi kahyordu. Muhalefetine kadir olmadigun t aziz efendimiz hazretleri; (Allah ana selam ismiyle tecelli eylesin) 0 gizli hazineyi Turkce'ye . cevi rmemi emir ve isaret buyurdu. Emre uyan hatah olrnaz, dusturuna uyarak, tercOmesine baslandr.

23

Oziin Ozu (Liibb'ul·Liibb)

Tercume esnasmda munasip gortildUgti yerde, bazi faydah sozler de kondu. Hakikatte bu hakir ve elindeki kalem, atici ile elindeki ok misali olduqurnuza suphe olmaya; baska turlu olacagl akla gelmeye .. Mesela zahirde bir kadeh deviren, sarhoslugu arunda, rasgele birkac kelam etse.

- Onu bade sbyletti; bu oozier 0 ickinin eseridir .. Defier. Ve bavqmdan cikan laf icin de;

- Dnu cinler s6yletiyor ..

Denir .. Dolayisiyle 0 tiirlu sozleri dinleyenler onu mazur g5ri1rler.

Yukarida anlattiqrrmz gibi muhakkak evliya:

Hakkm kudret eli ve kudret dilidir. Nitekim, bir kudsi hadiste sovle buyurulur:

- "Bir kulu seversem, onun eli ve dili OIUTU-

1)

rum.

Hal boyle olunca, bu hakir'm dilinden sayJeyen o olsa sasihr rm? Aynca:

- "Attiqm zaman sen atrnadm, Allah atti, ,(8/17)

Ayet-i kerimesi, bu mananm acik sahldi ve sozcusudur,

24

Takdim

Vine, Efendimizin isaretinc binaen bu risaleye, I'Labb 'aJ~Labb ve Sur 'us-Su' ismi verildi. Bu arada umidirniz odur ki. Hatalanmiza, af kucagi acila .. Zira insan hata, nisyan dolu degil mi?

Basan temennim, Allah'tandir, Dna dayarur ve 0' na gUvenirim.

25

QZON 6z0 ve SIRRIN SIKRI (RiSALE ... j LUBB'UL-LUBB ve SIRR'US .. SIRR)

GiRi~

Hazret-i ~h'in Fiitrlhat-l Mekkiye~sinde anlatmak istedigi husustan bir tanesi sudur:

- irfan sahibi, eger kendi oztmdeki gen;egi anlasaydi: belli bir itikada bag.ianlp kalmazdt.

Bu cUmleyi aciklayahrn, soyleki.

27

·Ozun Ozii (Uibb'iil-Liibb)

Bir irfan sahibi, zatmdaki varhqi, tam rnanast He anlar olsa, bir inane; icinde kisihp kalmaz. iman cercevesini daraltmaz. 0 bir heyula gibi olur: hangi ~ekit verilse, kabul eder, Bu sekiller dista' olur: it; atemine, ozune deqisiklik gelmez.

Kendi smmnda arif-i billah, ash ne ise, oyle kahr. Her rurln itikadi kabul eder: ama, dista c;izilen, hicbir itikadla bagh kalmaz. Zati clan ilim, yani: ilahi bilgide yeri ne ise oyle kahr, Cumle itikadm ozune vaklf olur: distru degil ic;ini gorOr. OzUnU bildigi sey, dtstan hangi Iibasa burunurse burunsun: onu tamr, Bu baptaki cercevesi qenlstir. 0 itikadlann dista giydigi kisvelere bakmadan ~ ashna bizzat erer ve her yUzeien musahedeye koyulur. .

Bir snr:

Teceinvet-, Hiida lledir, her iki cihan; Hak Cemsle nazar eyle, istedigin yandan.

* * *

Bir Hadis-i Serifte ~yle anlanhr:

- "Cennetlik kimseler, makamlanna kavustuklan Laman; VOce Hak, azametmi ve kibnyasuu gizleyen perdeyi aralar ve.

- Ben sizin, Yuceler Yucesi Rabbinizim.

28

B !~

uyurur.

Daha acik manasi ile ~yle buyurur:

- "Yillarca ah gorsem, diye arzulayip sizlandiqrmz, Pek Yuce Rabbinizim.

Buyurur. Hakkm bu tecellisi, olmaz ls gibi gelir;

inkar ederler:

- Hasa kit sen bize Rab olasml, Diyerek feryada baslarlar,

o anda tecelli tiC; defa deg:i~ir; her defasmda on-

Jar, yine inkar ederler. Sonra, Yilce Hak onlara.

- Rabbirnza dair aremzda bir isaret var rru? Oiye hitap eder.

- Evet var.

Cevabim, hep bir aQlzdan verirler. Artik bundan sonra: herkese zanrn, ltikadi, anlayis kabiliyetini nisbetinde tecelli olur. Bu tecelli sonunda:

- Sen bizim Yuceler YUcesi Rabbmuzsm. Deyip kabul ederler,"

Bu musahede icin su Hadis-I $erif vardir

- "Siz, Rabbmiza mehtaba bakar gibi, bakrp seyre delacaksimz. ,.

29

Oziin Ozii (Uibb'W-Ulbb)

Hal boyle olmasma ragmen, ehl-i irfan, Yuce Hakkr ilk tecellide tasdik ederler. <';Onkti onler, cumIe itikadi benimsemis, her tecelli i«;in yetenek kazanrmslardrr,

Bir siir:

Bogan her kim gorar yarin; GOren on/ardIr yann ..

Drda ne an/ar sevgiliden; On/ar, burada korJerden ..

Bu manayi biraz daha acahm ..

Evet .. Hazret-i Kur'an'da ~yle buyuruidu:

- "Bu alernde ama clan, obUr Alemde dahi &rna oIur. n (17/72)

Yani: Her kim kl burada, mana gozilnU acamadi: obur 8leme got;Unce, ayru sekilde ama olur. Dolayisiyle ilahi teceJliyi gormek ona nasip olmaz.

Hak Teals Hazretlerinden beklediqimiz sudur ki:

Cumle kullanrn, taklitten, gosteri~ten 6teye ger;emeyen itikattan saklaya; bu gibi seylere bagh kalmaktan koruya ..

* **

30

Gi~

Burada ~yle bir SON sorulabilir.

- Manfet haUne yetenegi olana, kendi hakikab .. m enlarnak ne ~kilde olur?

Bu soruyu $OYIe cevaplandtrmak mOmktindUr:

- Dna gerektir kl, kendi hakikatma vakIf bir arif buIa. Onu bulduktan sonra, candan, gonUlden bagianlP huylannl huy edine. irfan sahibinin ashru bulabilmesi icin, bu yolu tutmasi gerekHdir.

Su Ayet-i Kerime, bu manayt anlabr:

- "Dna gOtiirecek vesileyi arayuuz." (5/35) Bunun tefsiri !jOyIe "olabilir:

- Beni bulmus kullanm varcbr: bana varmak dllerseniz, on1an izleyiniz. Onlar, size bir vesUe olur, bana ulastmrlar,

Hal boyle olduQuna gore, 0 zatlara hlzmetle, ki~i zatma anf olur. Nereden gelip, nereye gittigini anlar, bulundugu makamr da sezer.

*

**

Bualeme gelmekteki gayeyi su Kudsi Hadis, bi-

ze anlahr:

- "Blr gizli hazine idim, bilinmek lstedim: Halki cia bilinmem ic;:in yarattim."

Oziin Ozti (Lii bb' ill-Uibb)

Bu emir boyle 1 arna, Hakki bilmek kolay is degildir; ta, kisl nefsine arif oJuncaya kadar .. Bunu da su Hadis-i Serif bize anlatir:

- "Kim nefsini (kendini) bilirse yaradaruru bilen o olur."

Aksi dahi boyledir: ehli anlar .. Bu Hadis-i Serife havas ve avamdan bir coklan akdlan yettigi kadar, mana vermislerdir, Havas katmda bir "mana insaallah beyan olunacaktir: yalmz bu makamda yedi sekil musahede edilmistir. A~glda bunlar aciklanacaktir.

32

KENOiNi BiLMEK

J

iNSANIN KENDiNi BiLMESi iC;iN VERiLEN MANA ~EKli

Bir kimse, kendi cismlndc, cesedinde alan ciiz'i ruhunu anlarsa; ki buna:

- Konusan nefis.

Dense de oJur. Han boyle alan: Birlnci mana sekli icindedir. Bu makama:

- Terakki.

Ad. verilir.

33

Oziin Ozii (Uibb9ul-'liibb)

Vahdet ehline gore; nefs, kalb, ruh, akil ve sir hep birden, tek seydir. Ancak, degi~ik sektl aldikca ayn ayn itibar edilir, birer isim verilir.

o konusan nefsin I cismi ve cant yoktur. Cesedin dismda ve icinde bir yonetici olur; tasarruf eder. Fakat ne rnekaru, ne de bir nisaru vardir. Hicblr ozel yere sahip olmadan, nereye parmak basilsa, ktilli olarak orada var olur. Aynca bolunrne, parcalanma gibi seyler onun icin yerinde saytlmaz.

Sahsm elinde tutan, gozunde bakan, dilmde soyleyen, ayaglnda yOrUyen, kulaqmda isiten ve her duygusunda tasarruf eden odur,

Beden parcalanrun her parcasmda bizatihi turnuvle mevcuttur. Butun bedeni kusatrms olarak herseyden mUnezzeh ve rnuberradir. Bir parmak, el ve ayak kesilecek olsa I ona ne noksanhk gelir; ne de bir eksilme .. Herhalde 0, eskiden oldugu gibi merkezinde claim ve kaim durur. Cesedin cUmlesine fena geise, ona ne yokluk olur, ne de zeval.. Bunu anlatabilmek icin, had ve he saba 51gmayan manalar vardir.

* **

34

Kendini Bilmek

II

iNSANIN KENOiNi BiLMESi i<;iN VERiLEN MANA SEKLi

Bu ikinci sekilde alan kimse, ufukJara bakmah ..

Yani, afakta alan kulli nefse (biitUne) nazar eYleye .. Buna:

- Akil, izafi clan kill Ii ruh.

Dahi derler; Allah-u Teala'nm halifesidir. Bu, cisim ve cis me burunrnus degildir. Yerin ve semarun dismda dahi degildir. Butun mevcudatI kusatir: onlarda tedbir ve tasarruf eder. Ona nisbetle, OstlinlUgUn en ustu ile, altm en alb esittir. Her mertebede zati He mevcut olur. Pan;alanmaya ve bolunrneve gelmez. G6k yikilsa. yeT cokse onda bir hasar 01- maz.

Meseta; Dunvavr ~ evdmlatan gUne~e, ne zarar gelir ki: alemde ne kadar evler, saraylar yapdsa, hepsine ondan 1~lk basil olur. Ancak her ev bacasina ve her saray penceresine gore l~lk ahr. 0 evlerin cokmesi, saraylann yikilrnasi He gOne~ bir ~ey olacagl akla qelrneyeceqi gibi, ana da birsey olmaz. Hak Teala, her ne kadar insan ve hayvan yaratsa, 0 cGmlesinde tedbir ve tasarruf edebilir: canhlardan ne kadan olurse olsun, 0 izafi ruh, ne halde ise, 0 halde claim ve kaim olur.

35

lste 0 ruha sahip alan, afake nazar eyledikcc, bu halleri bilirse, ikinci seklin ne olduqunu anlar.

*

**

III

iNSANIN KENOiNi BiLMESi iC;iN VERiLEN MANA ~EKLi

Bu makamda alan dahi. ytikseli~ elde ettikten sonra gerekir ki:

C .. I.

- lIZ 1..

Tabir edilen ruhunu, kolli ruhta fani ve yak gormek suretiyle, izafi ruhta zinde ola .. Yani: Ruhun, kulli ruh, akhn killH akil olduqunu hakk'al yakin musahede ede: sonra:

C·· ,.

- uz I..

Oeyimleri ata .. herseyin bOttine bagh oldugunu anlaya .. i~te ucuncu sekil de budur.

*

* *

36

Kendini Bilmek

IV

iNSANIN KENDiNi BiLMESi tctx VERiLEN MANA ~EKLi

Sonra 0 kimse bu makamda yi.ikselmeye devam ede: kendi ruhunu izafi ruhta yak olmus bula.

lzaf ruhu lse, Hakkm zatmda rnahvolmus gore ..

Parcalardan ve butunden dahi halas ola. Bunlar olunca butun isleri Hakkm fiilinde: butun isim ve SIfan, Hakkin isirn ve sifatmda, aynca bourn zatlan da Hakkm zatinda fena bulmus ve yok olmus gore ..

Bu g5rU~Unde saglam olunca, ilm'el-yakin tabir

edilen, tam musahede haline erer.

~ Ondan baska varbk yoktur.

- Varhk cubbesinde ondan baskasi yoktur. Manalanni da hal edmerek, tadarak anlar. Aynca: - "SugUn mulk kirnin? Vahid Kahhar olan Al-

lah'm .. " (40/16)

Mealini tasiyan ayet-i kerimedeki manaya da anlayis peyda ettikten sonra, dista Hakk'tan gayri !?eylerin mevcut olmadiqirn irfan yolu ile sezer: anlar ..

* **

37

Omn Ozii (Uibb'iil .. Uibb)

Buraya kadar dart sekil anlankh., Bunlan ~OyIe

ozetlemek mumkundur:

Zikri gecen sekillerden bin:

a) Enfus -i<; varhk-;

b) Afak -dl~ varhk-;

c) Enfiis ve afakm bir olmasi ..

d) Anlatdanlann hepsi, VOce Hakkm zatmda eneli ve yok olup gitti ..

* **

V

iNSANIN KENDiNi BiLMESi tctx VERiLEN MANA ~EKLi

Burasi ayle hir rnakamdir ki, buraya kadar anlatdan dereceleri birlestinp, hepsini bir gorUp musahede etmek gerekir. Bu dereceye erene:

- ibn 'aJ-Vakit..

Tabiri kullamhr.

* **

38

Kendini Bilme •.

Vl

INSANIN KENOiNi BiLMESi i<;iN VERiLEN MANA ~EKLi

Bu makamt bulan zat, herseye ayna olur. Bu rnakarmn yolcusu, yolunda zatmdan gaynnl goremez ve herseyi kendine bagh bulur. Ve:

- CUbbemin icmde Allah'tan gayn yok; iki cihanda benden baskasi olabilir mi?

Der. Yani: Hersey ona ve herseye o, bir ayna olur. Belki, ayna ve aynadaki boya, yansuna dahi kendi OIUT. Bundan once, ibn~iiJ~Vakit makarmnda idi:

- Allah'tan gayri mevcut yok.

Diyordu .. Bu makerm bulduktan sonra: - Yalruz «Bent) var.

DeT. Simd! buna.

- Eb '01- Vakit..

T abir olunur ..

* **

39

OZiin Ozii (Liibb'ill-Liibb)

VII

iNSANIN KENDiNi BiLMESi i<;iN VERiLEN MANA ~EKLi

Bu devrede salik I tam bir fena hah He yokluqa kavusur ve sade bir hh;lige erer. Bundan sonra heka icinde bekaya vanr: arnk onun icin, hal ve makam lafI edilmez. Orada ne musahede, ne de marifet kahr. Bunlann tabiri ve izahr da mumkun olmaz. Zira burasi, tam bir yokluk makarru sayihr, Hatta:

- Makarrn.

Kelimesi dahl, anlatmak icindir: zira bu halin sahibi ne makam, ne de nisan bilir. Ancak ehl-i zevk, tadis yoluyla anlar.

Allahim bu hali, bizim lcin de kolay eyle.

Arif bu makama erince, cern -birlik- alemine geymi~ olur, Ayrdma gerekirse ilahi bir varhkla suslenir. Kendi hakikatmi bilir ve dolayrsiyle Hakki anlar. Bundan sonra. zahirde anladigirmz itikadlann herhangi binyle, baqlarup kalmaz, anlatilmak istcnilen mana da bud ur.

Bir siir:

o a/maY1nea bulamsdun yolu Hakka; Orada oldum Haklo diri, buJdum, beka.

40

Kendini Bllmek .

Kendimi, kendirn yitirdim; yine bulam kendimi; Hep oJursun, hie edince, kendi kendini.

Artik, anf anlar ki, gerek enfus'te, gerekse afakta: tecelli eden tek zat, tek hakikatttr: baskasi yok .. Varhk, tek varhk, bir can ve bir tendir. Ama, hakikahn ash, ne b6IGnm~; ne de parcalanrrustir. Za- . hirde gortinen cumle ~eyler, onun teceliigahi ve aleMir.

Kainatta bulunan dlmle varhgln zerresinden, en bilytigilne kadar, hepsinde Hak esma ve sifan He tecelli eder. Bu tecelli herkesin ltikadma ve anlayisma gore olur, Her mahalde ve her makamda bir yliz gosterir.

lcte, dista, varhgm: gosterebilen; herseyde suret olan, her akilda makul, her gonOlde mana, her kulakta isltilen, her gozde goren odur .. Bir yOzde te-

celli ederse, oburunden de bakar. -

Bunlann rnanasi, yine basta soylenen cOmleye gider. Taleb edilenle edilenin: asikla masukun: itikad edenle edilenin tek ~y oldugunu bilen icin mana sudur.

- Ashnda, irfan sahib! itikedm .tek olduqunu bilince: kendisini ozel bir itikada baqlamaz.

Ostteki manalara isrk tutan bir hikaye !?6yie anlanldi:

41

Oziin .Om (Uibb'liil-Liibb)

- Birkac ~ma bir yerde otururlar. Aralannda bir konusrna getrer:

- Biz! fHi gorebilir miyiz?

Derler. Sonra, fil cobem bunlan ahr, filin yanlna gotGrGr. Herbiri filin bir yantnl bulur: tutar. Kimi, kulagma: kimi, ayaglna; kimi, karnma: kirni, hortumuna yapisir,

FHi boy Ieee bilip gec;tikten sonra, kavgaya baslarlar.

FiJin aya9tna yap~, direk gibi o!duQunu, sayler. Ku'aglna yap~, sofra bezine; karruna vapisan da kupe benzetir.

Hasrh hangi organa yapl~hlarsa, onu bildiler, itikadlan oyle oldu.

lste taklid suretiyle itikad sahibi olanlann hali budur. Muayyen birseye saplamp kahrlar. 0 ol(;oJu halde mahpus olup dururlar.

Bir siir:

Belli olt;i1de kim kahrsa bugiin mahpus:

Topraga serildikte tUmden olur me'yus ..

Ne olursa olsun: irfan sahibi, kendini muayyen bir itikada kaptrrmaz. Glinka 0, kendi zatma ariftir. 42

Kendini Bilmek

Bunu yukanda da anlatrms bulunuyoruz; bahis a<;11- dlgl icin yine tekrar ettik.

Irfan sahibinin: kendi hakikatma cia anf olmasi, yani: Kendi gen;egini anlarnasi, ozilnti bilmesi icin, saygl ile dinlemesi icap eden bes ~e ihtiyacl vardir. irfan sahibinin ermesi icin bunlann bilinmesi, btr zarurettir. Bu sebeple onlan sirasi He ahyoruz. onlara:

- Hazarat-i Hamse .. Oerler.

--0--

43

HAZARAT .. I HAMSE" (Be~ Makam)

Sunun bilinmesi gerekir ki, Allah-u Teala'rnn zatina ve sifatma bir son olmadiq; gibi I alemlerin dahi, sonu yoktur. Zira alemler. isim ve sifatlann zuhur yeridir. Zuhur eden, sonsuz olduquna gore, zuhur yerlerinin de sonsuz olrnasi gerekir.

~ "0 her an, bir san ahr ." (55/29)

Ayet-i kerimesindeki mana icabi, Hakkm tecellisine son yoktur.

Yuce Hakkm kudreti, tam, mUkemmel haldedir.

Bu yUzden~ bir kula bir tecelliyi iki defa eylemez. 0, dairna, yeni yeni tecelli eder. Ve ayru tecelli simdiye kadar, iki kula olmadigr gibi; bundan sonra da 01- maz.

On un kudreti ytice; sam btiyi.ik ve ondan baska Uah yoktur.

45

Oziln Ozu (Uibb'iil-Liibb)

Hakkm tecellisi icin son bir nokta, tecelli yerleri icinde de bir bltis olmamakla beraber; derler ki:

- Butun olarak on sekiz: parca olarak da, on sekiz bin alern var.

Bu gorti~lerini, lbn-i Abbas Hazretlerinden rivayet edilen su Hadis-i Serife istinat ettirirler; Allah . ondan razl olsun:

- "Allah-u T eala · run on sekiz bin alemi var; si-

zin su dunyamz 0 alernin ancak bin sayihr,"

Bu alemlerin cOmlesi anlatacagirmz:

- Hazarat-i Hamse.

Tabir edilen, bes bolumde toplamr,

I

GAYB·I MUTLAK Bu makama:

- Mutlak gayb~ lahut alemi, hicbir ol<;.i.iye, sekle slgmayan -Lataayyun- alemi. itlak alemi, mutlak ama, yalnlz vucut, mutlak varhk, sirf zat, umrn'ul-kltap, mutlak beyan, engin bir nokta ve Gayblerjn Gaybi ..

Derier. Nitekim, Kuran-i Kerim'de buyuruldu:

46

Hazarat -r Hamse (Ref Makain)

- "Gayb'm anahtarlan onun katinda olup onlan ancak 0 bilir," (6/59)

Yukanda zikredilen isimler, yalmz bir mertebenin adidir, Dolayisiyle Yuce Hak bu makamda tam bir izzet ve herseye karst istigna He aruhr, Ashnda bu makama: Isim, sekil, sifat ve sifatlanan sozleri yararnaz, ama, maksadi anlatabilmek icin, bazi tabirleri kullanmak icap ediyor. Zira, bu makamda Zet-i ilahf~ her seyden tenzih edilir. Cunku henliz esma ve sifat dairesine tenezzul etmemistlr, Butun Isimler, VOce Hakkm zabnda yokluqa gomli1mU~ ve istihlak haline ge<;mi~tir.

Sunaceqirmz ayet-i kerimeler, bu manayt anlabr: - "Gercekten Allah'm aIemlere ihtiyaci yoktur." (3/97)

- "Insan Gzerinden bir zaman get;medi mi ki: 0 devirde insan, arulan ~ey hit; degildi.~) (76/1)

- "Rabbin noksan sifatlardan rnunezzehtir: vashru eUikleri herseye karst bir izzete sahiptir." (37/180)

Gelelim Hadis-i Seriflere ~

- "Allah-u Teaia oyle bir halde idi ki, onunla beraber olan ~ey yoktu."

47

OZiin ozfi (Uibb'ijl .. Liibb)

- "Gizli bir hazine idirn ... "

Bu ayet ve hadislerdeki cOrnleier, anlatnqirmz makamm plamrn cizer,

Ne olursa olsun; Yuce Hakkm zatma arif, yani:

Anlayis sahibi olana deg:i~en bir ~ey yoktur. Ewel zaman ne idiyse, simdi de oyledir.

Hazret-i Ali (k.v.]:

- ,. Allah-u Teala, oyle bir halde idi ki, onunla

beraber olan sey yoktu. ~I

Hadis-i Serif isitince: - Su anda dahi oyledlr.

Dedi. Hazret, zikri gecen Hadis-i Serif adeta tasdik eder gibi konusmus ve Hadis-i Serifm bir ba~ka yUzUnU aciklarms ve serhini yaprmstir, Allah ondan razi olsun.

II

ALEM-i CEBERUT

Bu makama:

- Ceberut alemi, birinci taayyiln, birinci teceJli, ilk cevher. Hakikat-i Muharnmediye, izafi ruh, kiiUi ruh. muzaf olan gayb ve kitabul-mubin ..

48

Hazarat-I Hamse (8e$ Makam)

Derler. Umm'Iil-kitapta, hersey toplu gorOldiigti halde, kitab 1 til-mubinde tafsilata gec;ilir. 0 mm j Ul-kitap, zattir. Bu makama:

- Isimler alerni, ayan-i sa bi te , mahiyet alemi ve bUyUk berzah.

Dahi, derier. Bunlann hepsi birinci mertebenin ismidir. Ama hepsi birer itibarla soylenir; ehli icin gizli sayilmaz.

III

,A' .....

ALEM-I MELEKUT

Burasimelekut alemidir.

- Misal alemi, hayf:tJ alemi, birincilik, ikinci taayyOn, ikinci tecelli, sidre-i munteha, emir alemi, kut;i.ik berzah ve tafsil alerni ..

Dedikleri dahi vakidir.

Ozetle su mana dahi verilebilir:

- Ruhlara nefislere has alan gizli alem ..

IV

..

~UHUD-U MUTLAK

Buraya:

49

Oziin Ozii (liibb'w .. LObb)

- Sahadet aJemi,' mtilk aleml, nasut alemi~ halk alemit his alemi, unsurlar alemi, felekler ve ylldlZlar ve mevalid aJemi.

Derier. Bunlardan murad, madenler, bitkiler ve hayvanattJr. Ars-r azimi de bu makamdan sayarlar. Cisirnler aleminin hepsini bu makam kusatir,

Bunlar, sehadet alemine ait tabirlerdir. Bu aIem-

Ierin dismda kalanlar cilmlesine:

- Gayb alemi, emir alemi.

Olarak, iki isim verildigi de olur. Aynca: - Gayb ve sehedet..

T abiri kullarurlar ve:

- Dtinya ist, ahiret i!?i .. Olarak da aniablabilir.

* **

A~gl(ia anlatdacak olen, dort aIem, dort derya

mesabesindedir. Onlar sudur: Mulk, melekfit, ceberut ve lahut alernl.. Bu dart derya, ezeli ve ebedi olup eweli ve ahiri yoktur.

Soze, i~in basmdan baslayahm. 0, zat dervasidir: buna:

50

Hazarat-I Hamse (Bet Makam)

- Lahut..

Tabiri kullaruhr,

- "Gizli bir hazine idim; bilinmemi istedim . .' Diisturuna gore; Zat-i Ilahi cosarak, ceberut ale-

mini zuhura qetlrdi, buna:

- lzafi ruh ..

Dahi denir. Alem-i cebenlt cosunca da, melekutu zuhura getirdi. Melekilt aleminin cosmasivle mUlk zuhur etti. Burada cosmadan kasd, zati meyildir ve o zatm iktizasidir, Bu anlatilan Isler, goz acip kapayacak kadar az hir zaman icinde olur, belki daha da tez olur. Su ayet-i kerime bu manayr daha guzel anlatir:

- "Islertrrunn olusu, hir goz isareti kadar az bir

zamandedrr. belki daha kisa btr zamanda. ,- (16/77)

Bu bir emir i~idir. Buna:

- 01 emri ..

Denir. Kainata, goz lsareti ani gibi, az zamanda: - Ot. ..

Dedi; 0 anda hersey oldu.

* **

Oziin Om (Uibb'iil-Liibb)

Dian islerin hie; biri, yoktan zuhura gelmedi.

Hepsi bir zan Inkilaptan ibarettir.

- Yoktan oklu:

Demeden kasd:

- lab, zatmda sakh iken, iste§i He aC;lga ciktr. Demektir. Zira ne var yak olabilir: ne de yak

var olabilir. Zat deryasmda meydana gelen inkilap sayesinde alemler zuhur etti.

Mesela. Denizleri dusunelim, birinin akIttlgl su ile ikinci, ondan akanla, ucuncu sonrasi da, dorduneli olur: boylece dart derya zuhur eder.

Hava, suya; su da soguga nasil inkdap ederse, bu hailer ooylece olup gider.

Bu anlanlanlar bir nurdur. Her inkilabinda bir yeni sekil olur. Arifler katmda oncesi ne idiyse, su anda yine oyle... .

Anlatdan alemlerin cumlesi, blr nur denizidir; daima dalgalarur ve yeni, yeni tecelliler olur.

- "0 her an bir san ahr, " (55/29)

Dusturuna gOTe~ 0 il&hi dalga zattan gelir: yine zata gider. Su ci1mledeki mana da onemlidir:

- Hersey ondan geldi; yine ana gider.

52

Hazarat-i Hamse (Bet Makam)

Bundan baska

- "lslerln hepsi ona doner. II (11/123)

- "Allah, yerin ve sernalann nurudur. n (24/35)

A.yet-i kerimelerindeki mana, m~dl anlatmak

icin kaf gelir.

Bir siir:

Carnie alem zatml~; Hikmet DeryaslymJ$;

Hakka vusJat imis; Allah var, j/ah yak ..

Bir baska ~iir=

MutJak verhk, denizinde cskmc« dalga; Gizli eak:

- Hak ben ..

Simru sayler halka.

*

. * * ~te bu denizin dalgasma:

- Masiva.

53

Ozun Ozii (Uibb'iil .. Liibb)

Denir. Oerya icm de;

- Ezell ve ebedi varhk .. Dentlmis: dalgalar icin de!

- Sonradan zuhura gelen hadiseler, Ach verilmis ..

Ewe 1 flhir varhk, Ytice Hakkmdir. Var gorunen masiva ise, mutlak alan varhkta sayihr, BOllin mevcut seyler, mutlak zattan zuhura gelit. a varhqa can clan tecelli bir an kesilse, 0 anda hepsi yokluga gomtilur.

V iNSAN-I KA.MiL(l)

Burada lnsen-: Kamil anlatilacaktir. Anlatilan hazarat ve alemlerin hepsini bu insan kapsar ve benliqmde toplar. lnserr: Karoil, birlestirici mertebeye sahiptir, Isrn-i Azam makarrundadir. Ism-i Azam nasil butun isimleri ozunde toplar ise, lnsen-t Kamij de onun gibi, mulk, melekut, ceberut ve lahut alernlenni toplar. Zahirde olsun, battnda olsun, lnsen-t Kamifin kusatrnadrgi hicbir makam yoktur. Zati olan hir sirayetle, hepsinde hukmunu ge!;irir ve

. (1) iNSAN-I KAMiL, Uzerine 55. sayfada biraz daha bUgi verilm~tir .

54

Hazarat-r Hamse (Be, Makam)

hangi ~ey olursa olsun: onda ayniyle zuhur eder. Nitekim, Hazret-i Ali soyle soyledi:

Sen kendini sendm bir peres, kafiik; Halbuki sende a/em var, en buyUk.

Yani, sen kendini ufak bir ~ey samrsm: halbuki sende en bUyOk alem sakh ve gizli .. Bir murside gider 6zi.ine karsi anlevis ahrsan herseyi sende ve seni herseyde var gori.ir; yakinen bilirsin.

lnsen-t Kftmifin bGytik1tigGnU, Gstonliigilnti ~6yle tasavvur edebilirsin: On sekiz bin alern, bir havan icinde dogillse, hamur haline qelse, terkibi lnsen-:

Kfunil olur. Bu insan, on sekiz bin aIemi, on sekiz bin gazle seyreder .. Her aleme, 0 aleme has olan bir gozle bakar. Duygular aleminl, duygu g6ztiyle; akilla sezilenleri akil gozuyle, manalan da kalb g5zUyie seyreder. Oburlerini de buna ktyas et. Duygu (madde) goziiyle, manalan seyredeceklerini sanan gafiller, sadece bir limit icinde erir: bu, ehline malumduro

Bir siir.

Yiirii, bit goz buJ t;are eyle; Bu kez, ondan ona nezer eyJe.

Gayb aJemini, seyredebilmek icin, Hakkanl bir gaz gerek.

55

Oziin OZii (Liibb'iiJ. .. liibb)

Alemleri: on sekiz bin olarak hesap edenler icin temel sudur: Kulli akil, klilli nefis -bunlara levh ve kaklem de denir- ars, kursi yedi kat serna, dort tabiat unsuru ve lie; mevalid: bunlar butun olarak on sekiz eder. Teferruat itibariyle de) on sekiz bin olur. Bir cok bUyi.lkler boyle der. Gercek durumda esas olan ise ~ alemlerin I saYlya gelmeyecegidir.

56

FAYDALI BiLGiLER

Konumuza dair birkac faydah bilgi verelim. ~yleki:

Yeryilziinde bulunan cumle yaratilrruslar, sularda olanlann ancak onda bin sayihr,

Verde ve sularda yasayanlar blr arada sayilsa ~ havadakilerin ancak onda biri olabilir,

Verde, sularda, havada bulunan varhklar bir arada sayilsa, birinci kat g6kte yasayan meleklerin ancak onda birini teskil ecler ..

Verde, sularda, havada ve birinci kat g6kte yaratilrmslar toplansa: ikinci kat gbkte olanlann onda birini tutabilir. Bu kiyas yedinci kat g6ge kadar ayru sekilde devam eder.

Ve yedi kat yer derinliginde, yedi kat gokte yasayan melekler ve mahlukat ancak KOrsi'de. olan

57

Oziin Ozii (Uibb'ii1-Liibb)

meleklerin onda bir sayisuu tutar. Bir a.yet-i kerimede ~oyle buyurulur:

- "Onun Kursi' si yeri gokleri icme aldi." (2/255)

Kiirsfde, yedi kat yerde, yedi kat gokte ve denizlerde bulunanlar, arsm bir kosesine slglnan meleklerin onda biridir,

Ve bu sayilanlann ctimlesi, Miiheymm rnelaikenin onda biri olabillr.

MUheymin melaike; yarabldlgl gOOden bu yana, Hak cemalinin hoslugunu seyirden biran bile aynlrnarms, 0 cemalin seyrinde hayran olmuslardir. Ne kendilerini bilirler, ne de baskalanru. Henilz alemlelin yaratildiqmdan ve Adem peygambetin yaratildigtndan haberleri yoktur. Iblisin varhglnl da bilmezler: bunlardan asia haberdar degillerdir.

* **

RUH ADLI MElEK

Sonra Yuce Hakkm ulu bir melegi vardir: basmda hesapsiz sac bulunur. Dna nisbet1e anlatilan melekler, ars. Iers: bir insamn eline veya sacmm teline takilan inci 9 ibidir.

58

Faydalt BUgiler

Eger Hak T eala, ona bir emir verseydi, ctimle varhgl bir lokmada yutar ve boqazmdan zerre kadar bir ~ey gec;tlgini bilmezdi; bunun adi sudur: Ruh ...

,.., .

INSAN .. I KAMIL

lste bahsi ger;en cumle seyler, melek ve felek lnsen-i Kamifin kalbine konsa orada zerre kadar dahi tarti degmez. Hazret-i Beyazid, bu makama vannca ~5yle anlatrmstir:

- Ars ve ondakiler, milyon kere bUytise ve ilrifin kalbinde bir koseye konsa, orada bir sevin varhquu duymaz.

a gonw ki, yerlere ve goklere, arsa ve kilrsiye slgmayan, Yuce Hakkm azamet ve celalinin, cumle zat ve stfatmm tecelli yeri olmustur: ana bu kadar bilyiikllik cok mudur? BWlU, su Kudsi Hadis de teyid eder:

- "Goklerime, yerlerime slgamam, lakin mumin kulumun kalbine slganm.'1

Burada muminden murad, lnsen-i Kamifdir.

Kalbe slgmaktan murad ise, 0 kalbin Hak cemale ayna olrnasidir. lste su Hadis-i !?erifbunu anlatir.

~ "Mumin, mUminin aynasidir.'

59

OzUn Ozii (Liibb'iiI-Liibb)

Blrinci mtiminden I lnssn-t Kamil; ikincisinden

de, YUce Hakkin zati kasd edilir. Acik manasi:

- lnsen-i KamiJ Hakkm aynasidir.

Cumlesi olur.

Bi.1ytik mursid Muhiddin-i Arabi, Fusus'unda kalb azametini haber verirken; Bayezid Hz. nin beyanma da deginmi~, ~yle demistir:

- Onun aC;lkladlgl mana, anfin, cisirnlere nisbetle bUytikJUgOdilr. Burada ben de -?Oyie derim.

Su sonu olmadl91 anlatilan varhk icin: kendisini yaradana bakarak bir son bulunur.

lsbu hali He anlanlan varhk, Insen-t Kftmifin kalbine konmus olsavdi, onun agtrhglnl duymazdi,

Hazretin anlathgl azarnet, sayi ve hesaba ge)meyecegi gibi; vehim ve kiyasa slgar cinsten de degildir. 0, zevke dayarur. Allah-ii T eala 0 zevkleri cumlemize nasip eyleye... HQ!.

Hazret-i Bayezid, bu makamda su siiri sOylem~-

tir:

Sevgiyi, kedeh, kadeh eldun; Ne serep bitti; ne ben kandlm ..

Bu makamda anlanlan sevgi, aynen sevilendir.

Bu ~iiriyle Hazret, kalb mertebesinden haber vermis

60

Faydalt BilgUer

ve onun geni~ligini anlatrrustrr; ki bu, ehline malumduro Tefsir gerekirse, ~6yle denir:

- Kalb aynam, ezeli ve ebedi sevgilinin ·teceUi ve feyizlertne mazhar oldu. ilahi feyizler, birbirini takip ederek inip gelmekte ve kalbim onu kabul etmektedir. Ne sevgi bitti, ne de kalbimin kabulu tukendi; ttikenecek gibi de degiL.

Bunlan anlatmaktan gaye, lnssn-s Kamj/in azametini ve rnertebesini acrklamaktir, dolayisiyle Yuce Hakkm yilceligini..

Bir siir:

lnsen, keyfiyetini, bilemedikten sonra; NasIi ezel sahibi Cebbar Allah 'a vara!.

COrnie agac;lar kalem, denizler, murekkep, insenlar, bu gazle goremedigimiz melekler, cinler de katip olsa, lnssn-: Kamif in hallerini anlattp bttiremezler. Zarnanlan, dUnya kurulusundan, kiyamete kadar uzasa: bu fashn yliztindeki ince zan dahi atamazlar.

Bu fasla isaret olarak; su ayet-i kerimeyi zikredelim:

~ "Soyle: denizler mlirekkep, agac;lar kalem olsa I Rabbimm kelarm bitmeden tukenir: bir misli daha qelse, yine tukenir.' (18/109)

61

Oziin Ozu (Liibb"iil-Liibb)

Insert-s Kamifin bir ad. (Elif-Larn-Mim] dir. Nitekim, Kur 1 an-I Kerim' in basmda.

- "Elif-Lam-Mim su kitap var ya, onda suphe

yoktur." (2ft)

Buyurulur. Sir hadisi serifte. ..... II insan ve Kur 'an ikizdir. "

Buyurulur. Burada insandan murad. lnsan-l}(amil' dir. Burada ikizden kascl t aym batmda doqan ikiz kardes manasma gelir.

Hasih ..

Yukandan ben ne a nlanldivsa , hepsi birbirinin aynasldlT. Lahut'un aynasi ceberut: ceberOtun ayna-

51 melekut: melekOtun aynasi millktOr. Bunlann hepsine ayna, lnsen-t Kamifdir. Insen-t Kamilt A1- lah-u Teala'run halifesidir. Ve kendini gosteren bir aynadir. ilahi varhgl, kainati gosteren bir aynadir. lnsen-i Kamifin ozunde olmayan hicbir mertebe .. yoktur.

* **

Elde olmayan sebeplerle soz uzadi, sadede geJe-

lim. Esas mevzu, Muhiddin-i Arabi'nln su climlesi iizerineydi:

62

Faydab BUgUer

- irfan sahibi, eger kendi ozundeki gerc;egi anlasavdi, belli bir itikada baglanlp kalmazdi.

lnsarun anlatilan hale geimesi, lnsen-t KamN olmas) sayihr. Buraya kadar saydlglmlZ sevler lnsen-:

Kami/in binde bir vasfirn teskil eder. lnsan bu mertebeyi bulduktan sonra, mutlak surette Hakkm teceUigahl olur, ki, 0 hangi yonden kendisine tecelli ederse, kabullenir. Bu mertebeyi bulana:

- lnsen-i Kamil ..

Denir. Hak T eaia, bu mertebeye ermeyi cOrnle-

ize ih I' A . , H .... '

rruze I san ey esm. rruru. u ..

* * "*

Ey kardes, insafla d~Un. Hak bize biiyUk istidat

vermis, Biz ise, bunu bosa gideriyoruz; iaytk rm?

- ., Onlar I hayvan sliriileri gibidir; belki daha ~!?kin." a /179)

...

Ayet-i kerimesi ile anlatilan zi.imrenin derecesi-

ne kendimizi indiriyoruz: Bize haYlf oluyor: bize yazik oluyor.

lnsen-: Kamj} olmak kolay degil; ancak kamit bir zan bulup elini tutrnakla, ona hizmet etmekle kabil olur.

63

Oziin Ozii (Liibb'u) ... Liibb)

Ytice Hak 0 istidadi herkese verrnistir: ama, insan kendini alt dereceye dusurur: istidedim yitirir.

Kendini bir kamil mtirside teslim et. Sen dahi bir insan 01.

Asil kemal, insanhgl belH bir itikada bagh bilmemektir. Ama sandmaya ki: lnsan-: KamiJ mezhepsiz ve itikadsiz bir kisidir _ Zira I on un mezhebi ve itikadi iJahi dilekte ve iJahi emrin varhqmdadir, Onlann inamsi, mecazi mezhep ve itikad degildir. Hak erenlerinden bazisma:

- Hangi mezheptensin? Denince.

. - Huda mezhebindenim.

Derlerdi.

Bir ~iir:

Butan mezhepler kaycllndan ben ol; Tum yolculann ba$ta gideni 01 ..

* **

64

Faydah Bilgiler

BaZI bUyUklere ~oyle sordular:

- Anlatildiqma qore, irfan sahib: ozel bir inarusa bagh kalmaz; lakin halka uyar bir sekilde aC;lga «;:1- kar. Cunku:

. - "lnsanlara, akil erdirecekleri kadar konusu-

"

nuz.

Buyurulmustur. Eger kalbindekini aC;lga vurursa, onu hemen oldururler.

Durum boyle olunca, 0 irfan sahibi, munafik 01- maz rru?

Cevap ~u oldu:

- Olmaz. Zira munafik ana denir ki, giZli bir itikada sahip olur: bu itikadimn aksine arnel izhar eder. Yapnqimn yersiz oldugunu kendisi de bilir. Anf odur ki, hem izhar ettigi itikat Hak olur, hem de icinde alan itikada disi ZIt gorlinlir; ama degildir. irfan sahibinin cercevesi qenistir. Onda iki ZIt dahi birlesir, bu zitlar zahirdekilere gore olsa dahl, ana gore Zit olmaz. En iyi bilen Allah'tir.

65

MANEVi YOLCULUKLAR ( S e fer I e.r F a 5 I. )

Sirndi, bilinmesi gereken bir ~ var. 0 cia; irfan sahib in in baslanqiciru ve don~ yerini anlayip nereden gelip ve nereye gittigini bilmesidir.. Bu da asaQlda anlatilacak lie; sefere, yani: Yolculuga baghdlr. Dolayisiyle 0 seferleri, yani: Yolculuklan anlatacaglZ. Buradaki sefer:

- Insarun manevi yolcuJugu ..

Demektir. Bu yolculugun anti sonu yoktur; ancak sec;tigimiz bu tic; sefer hepsini toplarrustir, insan bu tic; seferi, bitirmedikten sonra nefsini anlayamaz ve Yaradamna karst irfan duygusunu bulamaz. Ne kendisi olqunlasir; ne de baskasma onder olabilir.

* **

67

Oziin Ozii (Liibb'iil-Liibb)

I SEFER-YOLCULUK

Bilinsln ki, her sahsm 1 zat-i Hahide bir gerc;ek yeri var. 0 ger<;eginJ Hak Teala su duygu ve sehadet alemine gelmesini ve zuhurunu dilese, ilk seklini akl-i kulde cizer: ki orasi ilahi aynadir. Ve Allah-O Teala'nm bilgi alemidir. 0 sekil: Hakkm dilediqi kadar orada kahr: sonra kulli nefsi, sonra ars ve kursi-yi asar, g6kleri~ tabaka tabaka gec;er, ates kUresine iner. Sonra havayi, suyu ge<;er topraga dilser, BUndan sonra, madenlere, bitkilere, meleklere, insanla-

. ra ve cinlere ugrar.

insan mertebesine gelinceye kadar hayli vartalar atlatrr, Her mertebede hayli guc;lukle karsilasir, Gah, yOkselir; gah, alcahr, Duse kalka gelip insanda yerlesince, yanm claire, tamam olur; ki, buna:

- Esfel-i safilin.

Tabir edilir. Sonra burasi, akl-i killl, ala-i illiyyin mertebesidir.

Anlahlan isin basi su ayet-i kerime ile tesbit edilmistir:

- j; Biz insam, yaratihsm butun gUzelligine sahip olarak yarattrk: sonra, esfel-i safiline indirdik. ". (93/4-5)

68

Manevi Yolculuklar

Anlatilan bu mertebelerin hepsi; insanhk mertebesine vanncaya kadar birinci seferi teskil eder.

Eger insan, geldigi ve donecegi yeri anlamadan bu yolculuqa katihr, sadece seyir ve sulukla mesgul olur, yalmz baslangic noktasiru bulursa cern alernini bulmaktan uzak kahr, aynhkta sayihr, Buna isaret olarak:

~ Cern alemini buImadan eynhk, sirktir,

Diye anlanldi. Su ayet-i kerimede buyurulan:

- "Onlar, hayvan suruleri gibidir; belki daha saskin .. ~; (7/179)

Zumreye dahil olup oyle hasr' olur.

*

**

II SEFER-YOLCULUK

Bunun icin:

- Musahede ve terbiye seferi. .

.

Tabir edilir. Bu ikinci seferde, bir kamil mursidc

vaprsip, akl-i kUlle ucmak ve manevi bir yolculuqa girmek gerek.. ki buna:

69

Ozun Ozii (Liibb'iil-Uibb)

- Hakikat-i Muhammediye.

Dahi denir. Pirlerin himmeti ve gayreti ile buna ulasmak gerek.. Bu, ozel bir vuslatttr.

- Ancak gerc;ek durumu ile insan, oyalaYlcl seylerden birer birer gec;erken, kendi mertebesine gelinceye kadar, ugradlgl her sevden bir renk alrmsti. Her birinden yaramaz bir sifat takmrmsti. Bu yUzden;

- "Onlar hayvan sflrOleri gibidir; belki daha sasktn .. '~ (7/179)

Ayet-i kerimesi He anlatilan ziimreye kensrmsti. lste mursid-i kamile erince I 0 yaramaz ahlsk ve yaramaz huylann hepsini bir yana atti. ilk hali ne idiyse I yine oyle oldu, Esasen bu sekilde pak ve temiz olmadiktan sonra, kulli akla varmak kolay olmaz.

Bir salik dusunelim, killli akh bulmadiktan sonra, Hak ehli katmda ye~kin degildir. Yetiskin olmak icin, daha yolda iken k01Ii aida erisrnek gerek. lste vel mertebesi bu makamdir,

Bir ~iir:

Delile erenler, ergin oJurJar; Delili olmayanlar t;irkin olurlsr..

70

Manevi Yolculuklar

Salik, Klilli akh bulunca erler mertebesine erisir, Buna:

- Hakikat-r Muhamrnediye.

-Denir.

- '~A11ah, ilk once akhrru yarattt.)l

Buyurulan Hadis-i Serif cilmlesindeki mana buduro SaHk yine bu makarnda, renksiz olur ve vahdet bulur.

Bu manada gUzel bir ~iir:

Renksiz, rengi de esir edet; Musa, Musa lle cenk eder .. Renge qirmesen ho? yo} buJur; Musa-Firavun hep dost oJur ..

* **

Bu makamda salikin akil, ekil biitOnliigtinO bu-

fur. Nefsi, kUlli nefse ge.yer. Ruhu mukaddes ruh olur.

Bu makama.

- Aynhktan sonra blrlesme ..

71

Oziin Ozii (Liibb~iil .. Liibb)

Derler. Buras. Hakka meczub olanIann makarrudir. Hayret, heyhat, vehim ve akil burada olur. Bircoklan bu makamda sapitir. Nitekim, bu manada:

- Aynhk olmadan birligi aramak sapikhk olur. Denilmistir .

Hak yolcusu bu makamda kahr, ileri gec;emezse bir baskasmi kemale erdirmeve, irsad etroeye nail olamaz.

HaddizatInda bu makam son derece tath bir makamdir: Hakta ve Hakla yolculuk mertebesidir.

Cunku, Hak yolcusu salik, burada varhk zerresini ummana atip daqilrmstir. Artik ne kendinden 1 ne de alernden haberi vardir: ne de baskasmdan .. Bundan sanra herhangi bir ~en zuhd yolu He kacmamaz. Ser'i emirlerle herhangi bir kayda giremez. Ama 1 bu mekarm da birakrp qecmek gerek. Allah'm yardirru He bu makamda Hakla yok almahalini bulup sonra da onunla beka alemine ennek gerektir.

* * *"

72

Manevi Yolculuklar

III SEFER-YOLCULUK

Bu yolculuk Haktan baslar , ayru zamanda Hak'la beka rnakarrudu. Yani, Hak'tan halka yolculuktur. Birlik alemtni bulduktan sonra, aynhk haline gec;i~tir. Acikcasi. Bu yolun yolcusu, irsad icin, rnanevi bir inlsle, besariyet kisvesine biiriinilp bulundugu makamdan halk arasma kansir. Nitekim peygamberimiz:

- H Ben de sizin gibi beserim."

Buyurdu. Bu makamda yemek, icmek, uvurnak, nikahla kadm ahp evlenmek vardir: ama hicbirinde ifrat veya tefrit olmaz, tam itidal ve istikamet vardir +

Bir siir:

Ne ifrat, ne tefrit ola 'tida; Doqru yo! odur bu meyanda ..

* **

. Bu mertebeye eren, iffet ve istikamet sahibt

olur. Dini hukumlere zehiren de baghdlr; onlara tamamen uyar. Ancak farz ibadetler dismda, bazi c;esitli ibadetlere baqlarup durmaz. Hem kesret aleminde hem de vahdet aleminde daimi salat lcinde

73

Oziin Ozii (Uibb~ill-Liibb)

bulunur. Dis alemi, halka yanasik: ic alerni ise, Hakka yapisiktir. Bu zan anlamak, halk icin hayti gO~tUr. Zira bu halk, zahirde kimin ibadeti coksa, zahiri zuhdu ve takvasi <;oksa onu kamil bilir. Halbuki kamil insanm olgunlugu I bu zahirdeki duygu gozU iJe qorunmez, Onu gormek icin Hakka ulasrms goz gerek.

74

Hasih. IQrnU olaru, yine kemaIe eren gortir ve bilir.

Bu daire, cern alemmden sonra hasil alan fark dairesidir, Hazret-i Ali (k.v.) ~yle enlatti.

- Cern alemi olmadan fark, sirk; cern €llemi sonunda fark olmazsa zmdikhk, cem'i, fark't bir bulmak da tevhid sayihr. (1)

Bu tiC; makarn, anlatmak istedigimiz seyin manasidir. Aynca eyrmtilara girmeye gerek yok ..

Kamil zatm bu fark rnakarmna inisi terakki sayihr. Bu makama gelince, nefsine arif olur: acikcasi:

Kendini bilir. Esas varilga bagh okiugu icin, herhan-

(1) Hz. Aii (k.v.) bu cilml€Si ile kanaatmuzca ~Oyle demek istiyor.

- Birlik &Jemini buJup hiclik halma ermeden, varhk iddiasi ile irsed yolunu tutmak sirktir. Bu aleme jni~i kabul etmeyip hiclik Meminde kalmay. arzu, zmdikhk: hicitk He varhgl btrlestirmek tevhid olur. (Sadele~tiren)

Manevi Yolculuklar

gi hususi bir itikada bagh olmaz. En iyisini Allah bilir.

Hal boyle olmasma ragmen, Hz.~yhin anlattr- 91 gibi, hie kimseyi, beslediqi itikad dolayisr He sorguya cekrnez, kansmaz, inkar da etmez. Cunku, cilmle inarusi benliqine sindirmistlr. Acikcasi, irfan sahibi, toplayici bir g6zeyi anladi, bu yOzden toplaYICI hakikatm, her itikad b61UmOnde bir yOzU vardir, zira mutlak bir gaze dedikleri 0 ariftir. Kavrth bir yOnil bulunmayan, hicbir mutlak yoktur. Bu sebeple, her neye ibadet edilse, mutlak 0 ytize cikar, Bu durumu, itikad sahibi ve ibadet eden bilse de, bilmese de boyledir.

~h iraki ~yle der:

- Hak Teala curnle e~yaYI, zatmm aym kildi.

Hikmeti ise, kendinden gaynna ibadet olunmaya, baskasi sevilmeye .. ilahi gayret (klskan<;hk) bunu gerektirdi.

Bir ~iir:

Gayreti, yabancl komedi HakkJn; Siiphesi: o. aynl oldu e.$yanm .. Bir ba$ka siir:

Hak diled! ki, e~yayl yarata; .

75

Oziin Ozii (Liibb'iil-Liibb)

Osiuxlen gayn komedi arada. Bu a/emde tapanJar ona tapa;

Ki, her yUzde goriinen 0, halk kapa. Ki, insan iyi huyla kapabilir;

Ve dar gonD/ler onunJa yapl!Jr ..

*

**

Yukanda arz edilen hususlar, su Ayet-i Kerime-

nin bilinen mealidir.

- "Rabbm hukmu su ki, kendisinden gaynslna kulluk etmevesiniz." (17/23)

Daha acik manasi He ifade edilen mana sudur.

- Ey Peygamber, Rabbm takdir ve hukmu su ki:

Sevgide, ovmede, senada ondan baskasmi bilmeyesin, gormeyesin ve kul olrnayasm. Zaten, ondan baskasma ibadet, mumkun degildir. Hatta puta taparun taptsi bile sonucta Hakka vanr; cunku onun varhgl da Hakkmdir, Bunu anlamak icin ciimle varhk, Hakkm olduqunu anlamak ve bilmek gerekir; soziimuz onlara aynadtr.

Iste irfan sahibi, bu manayi anladiktan sonra, ne muayyen bir itikada sahip olur; ne de diger kirnselerin itikadma satasir, inkar eder. Zira: Cumleyi bir

76

Manevi y olcuIuklar

emir zincirine baqh gordO; kendisinin de, emir ve iradeden baska bir ~ey olmadiqim anladi. Mevcut, yalrnz 0 .. " Vine 0 irfan sahibi, herkesi mazhar oldugu isirn tecellisi cihetiyle itikad ve edeplerini yerli yerinde gordU.

Bir silr:

Bir zerrecik yerinden kaYlp oynasa; Alem harap olurdu, ba~tan ayaga ..

* **

irian sahibine:

- "Her ne yana donerseniz, Hakkm (tecelli) yiizO 0 yandadlr.H (3/115)

Ayet-i kerimesinin manasi zahlr olur.

Yani, zahirde ve battnda cephenizi nereye cevirirseniz, orada Hakka cikan bir yol vardir. Gercekte:

- "O~ her an, "bir san ahr." (55/22)

Kaidesine gore, makamlar ve mertebeler de bulunur.

Her makamda bir tiirlu, her mertebede bir baska ytiz gosterir. Her ytizde bir baska tDrhl glizeUik, her giizellikte bir baska ask, her askta bir turlu gam-

77

Oziin Om· (liibb'iii-Lubb)

Z€, her gamzede bir turlu isve, her isvede bir tUrlli cilve, her cilvede bir tUrIii naz, her yerde de bir turlu baslama sekli vardir. Bu yi.izden aska rnuptela olup inleyen zatlar cesitli hallere duserler. GAh, kabz ve celal sifatma mazhar olurlar. Gah, bast ve cernal 51- fati tecellisinin mazhan olur: zevk ahr, zevke dalar, safa bulurlar. Gah naza, gah niyaza kapthrlar. Bu 51- fatlar, asikin nazannda tUrlU tiirli.i hailer ahr; fakat 0 asik, hicbirini itmez. Hal boyle olunca, arif kendini nasil muayyen bir itikada kaptirsm, gitsin.

Asikm sevdigi mahbup, hangi sifati takmsa, hangi libasa burunse ve her ne sekilde tecelli etse, katiyet gaflete dusmez ve tek yUzUne baglanmaz. Aynca her yUzden onun gtizelligini g6rdUgU gibi, tek yUze baglanlp kalanlan da mazur gortir. Dairesi geni~tir. Itikad faslmda, tek yUze baglanlp kalmanm da ilahi suunattan bid olduqunu bilir ve ilahi isimlerden birinin geregi oldugunu kabul eder. Nitekim izzet sahibi Yilce Hak bu ayetinde sovle buyurdu:

- "Yeryuzunde hie bir canh yoktur ki, Hak onun nasiyesinden tutmus olmasm; kesin olarak bilinsin ki, Rabbim strat-i mustakim uzeredir." (12/6)

Bu ayet-i kerime, Hud nebinin dilinden anlatihr.

*

**

78

Manevi Yolculuklar

Herkes, bir ismin mazhan olup onun tasarrufu altmda bulunur. Celal, cernal, hadi, mudill, bunlann hangisi olursa olsun, onun dogru yoludur. Itikad bahsinde de ayrndir. Bir kimsenin itikadi, diger sahsa gore aynhk tasisa bile, ashnda mazhan olduqu 15- me bmaen, dOgTU yoldadir: onun mustakim sifati odur. Mesela, yaym dogrulugu egri olrnasmdan anlasihr, Saskmhk, hakktn mudill ismine gore dogrudur, hadi ismi onu, egri bilse de, yine doqru sayihr. Iste, arif kisi, bu manaya vakif oldugu tcln, hie kimsenin dinine satasmaz ..

* **

Burada bir soru akla gelir. 0 sorunun cevabiru kader simna asina olmayan vermeye kadir olamaz, ehli olana kolaydir.

Sual sudur:

- COrnie ibadet ve diger butun ahval, ilahi esma tecellisi geregi oluyor ve kulun da onlan yapip yapr'namakta bir secrne ehliyeti olmuyor. Bunda anlasihyor ki, herkes bulundugu i~i yapmaya mecbur.. Bu da cebre girer ve zUlum olur.

Cevabt ~oyle olabilir.

79

Oziin Ozii (Liibb'ill-Liibb)

- Yukanda sorulan sorunun tahklk neticesinde iki durum hasil olur. Blr defa mahiyetler, onceden yapilrrus degildir. Ikincisi ise, ilrnin, bilinen §eye tabi olmasidir. Bu iki duruma vukuf peyda olunca az da olsa, kader sirnna vukuf peydah olur, Beyan edilen iki ?eyi ashna uygun sekilde anlamak icap eder. Onlara vukuf peyd'ah olunca ~ Allah; In yardimi He kader sirnna da nufuz peydah olur, Cunku bunlar anahtar mevkiindedir.

Yukanda:

- Mahiyetler.

Diye arz edilen kelimenin rnanasi sudur.

- Esyamn ilahi bilgi denizinde mevcut olan suretleri ...

Ama ilimle sirurh suretleri.. Mahiyetlerin bir adi da avan-t sabite, olarak anlatihr. Orada Hakkm ilmi zatmm ayrndir. Bu hal; Insan-: Kamil icin dahi boyledir. Diger bir itibarla da, Him zata aynadir. 0 rnahiyetlere Haktan gelen feyz: yine onlann zatmda mevcut alan. istidat ve kabiliyete gore geJir. itikad ve diger hallerde. onun disma cikamaz. isyan, kufur, itaat bunlann her biri, 0 mahivetin, kabiliyetine gore isternis olduqu seylerdir. Istidadr nisbetinde Hak'tan ne diledi ise 0 verilmistir, Meseta; Bugday 80

.Manevi Yolculuklar

da istidad, bugday olmak: arpanmki arpa, danmnki de dan .. digerlerini de var buna kiyas eyle.

Eger arparun dill olsa, ekene itirazla: - Beni nicin bug day yapmadm? Desc, ekinciden alacaqi cevap:

- Senin istidadm, kabiliyetin buydu ...

Olur. Aynca arpa, tohumunu ektikten sonra, bugday ummak ahmakhk sayihr, Bu anlatilanlara gore, herkesin rnahiyeti. ayan-i sabitesi ezelde her ne hal ve ozellikte idiyse. hangi isrnin tecel1isi kismetine dustu ise, bu alernde onu gosterebilir. Her~y ezelde verilen sekilde asikar olur. ilahi bilginin ona bir tesiri yoktur.

- "Isleri yerli yerince yapicrlara yemin olsun. H (79/5)

Manasmi tasiyan ayetteki kurala gore, arif olanlar bu srrra vakilur. Haddizatmda, malum olan bir ~ey 'ne halde ise 1 ilahi bilgi onu ilqilendirir ve 0 esrna ve sifatm iktizasi olarak zuhura gelir. Ve:

- Bilgi bilinene baghdlT ...

Demeden maksat cia, bunu ifade 'etmektir.

-0-

81

KAZA-KADER BAHSi

Kazarun manasi sudur: Biillin e~yat Hak bilgisinde, ne halde olmussa; to pta n , 0 olusan hallerine gore verilen hukum ..

Kaderin manasi sudur: Her varitgln; istidadi nisbetinde parca parca, sonra yapdacak tafsH uzere his ve sehadet atemine zuhur ederek gelmesi. _ 0 seylerin zuhura gelmesi de, nicin ve kimde zuhur ediyorsa, onun istidadi nisbetinde olur.

Soyle bir som sorulabilir:

- Buraya kadar yapdan beyanlardan anla~lldlglna gore; olan her ~pv kisinin istidadma gore oluyor. DIan hailer; koforl iman, itikad, hayir, ser ve diger cesitlerdendir. Bunlann cOmlesi; kimde zuhura gelecekse, onun hal dili He: Hak'tan talebine bagh oluyor. Zatmda mevcut istidat ve kabiliyete gore zuhur ediyor. Hatta soylediklerimiz dahi, Hakkm yarathgl

83

Ozun Ozu (Liibb'iil-Liibb)

ve yapbgl oluyor. Istidadr veren dahi Hak'tir: bu da bir mecburiyet olmaz rm?

Ostteki sorunun cevabi soyle olabilir:

- BUUrn itikad fashru inceleyen zatlar katmda istidat yapilrms ve varanlrrus degildir. Zira, birseyin mahiyetini yapma olmadiqma gore on un zatmda var alan istidat ve kabiliyeti de yapma olmamasi gerekir.

Mahiyet, ilahi suretlerine derler ki: onlarda, henGz yapma ve yaratma fash yoktur. Herkesin, sabit durumu ne gerektirirse, onu yapmaya mecburdur. llahi kaderin sim boyle iktiza eder.

Her ~ey istidada bagh ve merbut oldugunu bilerek sabit clan durumu ne ise islerini ona gore yapar. Haline muhalefet edemez. Kendinde pespese, zarnarn geldik<;e, olacak seyler olur. 0 zat, bu yoldaki tstidadmm noksan oldugunu sezerse sadece elern ceker. Bu olusma, kendi smm tcindedir: hie cebir yoktur.

CEBiR Cebir iki kisundir: soyleki:

a) Makbul..

b) Merdud ...

84

Kaza-Kader Bahsi

iman sahibi, ilahi emirlerin cilmlesine yapl~lp yasaklan terk etlikten sonra, zatma has bir kudret isbat ehneden cUmle Isler! Hak'tan bilmeli, bu iyidir.

Ikinci cebir ise: kul, bourn hatalan yapar, ne yasak bilir, ne emir tarur. Bundan baska yaptlgl butun fesat isleri Hakka atarsa; bu, edep dis: bir hareket olur. Bu turlu cebir gayet kotudiir,

Bu makamda, hayti sua! ve cevap vardir: onlar

.da ehline malum .. ,

Bir eren kisive:

- Hakka zulum isnadmdan nasil kurtuldun". Diye sorrnuslar: su cevabi alrmslar:

- Hakkm mulkiinde zatmdan baskasnu birakmadim. Cumle rnulk, onun olduquna g5r~, zulmU kime yapar? Herkes mulkiinu arzu ettigi gibi kullarur.

Bu mevzuda soylenenler kafi, gec;elim.

*

* *

Eries b. Malik (r.a.] bir rivayete gore on sene

Peygambere (s.a.v.) hizmet ettL Bunu Enes (r.a.) anlatirken ~oyle diyor:

- Hz. Peygambere on yIl geceli gilndilzlti hizmet ettim. Yaptiqun Isler icin bir kere olsun:

85

- Nicin yaptln? veya nicin yapmadm? Gibi I bir soz isitrnedim.

Bu hal, Hz. Resul'un (s.a.v.) kader srrnna vOkufu olduqundan ileri geliyor.

Ostteki manada Hazret-i ~yh Muhiddin-i Arabi Nefahat'mda !?oyJe der:

- Hak Teala, peygamberlerinden yapttklan davet zamarunda bazi esran sakh tutar: bunlardan birl de kader sirndir. Zira, istidadi kUfre ve kotGIUge meyya) olana davetin yaran olmadiqma vi..ikuf hasd olunca, davet edemez; aciz ve mUtehayyir olur. Peygamberlere kader sirn ancak davet son bulup kafir, milmin ~ mtmahk, salih kistler belli olduktan sonra bildirlimistir, -

***

irfan sahibi daima hal degi~tirir; bunu, Muhiddin-i Arabi Hazretlerinin su sozleriyle anlatebiliriz:

- Sonra, irfan sahibi butun itikadr cami olan bir halde kahrsa, Rabla mukayyet bir hal almasindan korkulur. Daima renk degj~tlrerek yuruyen ve bu hale tam vaklf olan kimse muayyen bir halde kalamaz. Kalacak olursa mutlak Rab He olduqunu tahayyO) eder. Halbuki haya] hakikat degildir. lcinde bu-

Kaza-Kader Bahs ..

lunduqu kendi zanmdir. Yani, kendi tasawurunda meydana getirdigi Rabbi He olur. COrnie Rablann Rabbi He olamaz.

irfan salubi herseyin acik manasma vardlgtnda, itlak ve kayttslzhga gec;:tiginde, Hakki 0 zanru olarak kabul edip ibadet ederek mukayyed'e ge<;ebilir ki, Bunda korku vardir, Zira, itlak haHne baglanlp kahrsa korkudan emin olamaz. Bu korkulu hal, taa, Yakin gelinceye kadar devam eder; Yakin ise, zati ile, - sifati He Hak T eala ! dir,

YAKiN ..

Burada bir mikdar yakin hali Gzerine bilgi verdim.

Bilinmell ki, ehl-i yakin olanlar, Yakin halini Uc;e

ayirrmslardir; ~6yle ki:

a) Bilgi He yakin haUni bulmak ..

b) G6rerek yakin halini bulmak ..

c) Gercek yUzUnU bularak, yakin halini bulmak .. Bunlan orneklerle anlatahrn, ~byle ki:

Bir kahramanhqm varhqim bilrnek, 0 kahramanhga bilgi He varmak olur.

87

OZiin Ozii (Liibb ~u"'·Uibb)

Bir baskasmm kahramanhqim gbrmek ise, gorme He ana varmak kabul edilir.

Aym kahramanhqi kendisi yaparsa, bizzat tadar; ne olduqunu ger<;ek manasi He bilir. ilahi marifet dahi bu usul Uzerine devam eder; anlayan anlar.

*

* *

Burada, herseyi ozime alan hakikattn; itlakmm,

takyidinin nasil olduqunu anlatmak gerekiyor.. Korkudan kurtulup yakin halini bulmak icin ne gibi bir itikada sahip olmak icab ettigini de anlatacagrz .. Ama once bir mukaddime sunahm ..

Bilinmeli ki 1 her seyi ozunde toplayan hakikat:

Hz. Seyh Muhiddin-i Arabi'nin de yukanda anlattiqt gibi buna:

- Hakikat-i camia.

Derler ki, bu cok isimle andan musarnmadir.

Bazi arifler bunu:

- Ask ..

Olarak yorumladilar.

Seyh I raki'yi, ana tabi olanlan bu yorumu yapanlar arasmda sayabiJiriz.

Diger bazi buyukler ise:

88

Kaza-Kader Bahsi

....;. Ezeli kuwet ve nutuk..

Olarak yorumladilar. Bu yorumu yapanlar da; Muhiddin-i Arabi, Sadreddin-i Kunevi ve bunlan izleyen zatlardir.

Gerek Muhiddtn-i Arabi,gerek Sadreddin-i Kunevi, gerek diger zatlann bir muradt vardir: 0 da:

Tek zat ve tek hakikathr.

Bir siir:

Husntin tek, ama ibadetler c;e$it t;e$jt; Her $€yin 0 cemaJe tsereti sebit.

* * *

Bahsedilen hakikatm Arapcada tabiri sudur: Vucud .. Turkce tabiri sudur: Varhk .. Farsca tabiri ~udur: Hesti .. Ama, hakikatte I 0 varhk hepsinden milnezzehtir, Su var ki, anlatmak icin:

- Vucud, ask, nur, nefs, Rahman ..

Derler; hepsinden murad bir zatm isrmdir. 0 da sudur: Hak.

Varhgl:

- Mutlak (baqunsiz) ..

89

Gziin Ozii (Liibb'iil .. Liibb)

Diye yorumlayanlara gelince, onu bir kayda

. baqlarrus oIurlar. ltlaktan ve itlakla takyidin birlesmesinden 0 varhqm manasim cikarrmslardrr, Ama, bu cnmleden ve tenzihten, bir baska rnutlak itibar etm islerdir, Ve tenzihten dahi tenzih etmislerdir,

Hatta:

- 0 varhgl bir kayda iletirken bile yeni, tenzih gerektir.

Dernislerdir; c;unkti bUJ zevke dayanan bir istir. Bu duruma gore 6yie bir zat mulahaza olunmah ki ~ vus 'an en geni~ ve herseyi muhit ola: aynca butUn mertebeleri benliqinde birlestire ... Bu anlatilan mertebelerin hem aym ala; hem de onlann ctimlesinden mOnezzeh ola. Bu takdirce hem mukayyed,. hem mutlak, hem carni, hem mimezzeh o1ur. Itlak hasebiy1e izzet ve istigna He aziz ve herseyden mustagni olur; ona ne naz, ne de niyaz erisir. i.~te bu manaya delalet eden ayetler:

- ,. Allah, alernlere muhtac degiJdir. H (3/97)

- "Rabbm, onlann yakistirrneya cahstirdtklan

seylerden yana tam bir ustunluk sahibi ve ternizdir." (37/180)

Su da ayru manalan aciklayan bir Hadis-i $erif-

tiro 90

Kaza-Kader Bahsi

- "Allah, Allah idi; onunla es alan ayn bir ~ey yoktu.'

* * *

Bu makamda ne isim, ne resim, ne naat, ne de srfat vardir, 0, cumleden munezzeh, beri - ari itibar olunur. Cumle mertebelerde seyreden ve tecelli eden odur, her mertebenin aymdir. Hepsini toplayiCl bir vasifta olrnasi itibariyle: her isimle ~gnlan, resimle cizilen, <;e~itIi ad ve sifatla andan mevsuf odur. 0, her mertebeye tenezztil eder; onun tenezzulu dahi bir olgunluk nisamdrr. Onun tenezzulunu su kudsi hadis aciklar:

- "Hasta oldum gelip sormadm: ac oldum, beni doyurmadm. It

Hak; sifat, tenezzill ve mertebelerde zidlan kabul eder. GiinkU ona gore ZId diye bir ~ey yoktur. Hakkm hicbir sifati yoktur ki, zid He kansrms olmaya .. Bu manayi hastan da has olanlar anlar.

Burada anlanlanlar 1 irfan sahipleri icin bir tenbih olur ki, bu kadan onlara yeter.

Iste anlattlan manalan daha acik Hade eden bir ayet-i kerime:

91

Oziin Ozii (Uibb'ii1-Uibb)

- "Ewell 0, ahiri 0, zahiri 0, batim 0 .. 0 herseyi

zan ile bilir," (57 /3) .

*

* *

itIak ve takyidin ne olduqunu, mOmktin oldugu

kadar beyan ettik. Bilinsin ki, itlakla bagh kahmrsa; bu itlak, takyid gibi olur: halbuki onu: hit; bir hale baglamamak gerekir. Cunku Hak, her mertebeyi kusatrmstn. Iste bunu beyan eden bir ayet-i kerime:

- "Ne yana donerseniz, Hakkm o_ yonde bir tecelli yi.izO vardir." (21/15)

Bu hukme gore her mertebede bir tecelli yi.izO vardir, Birine inamp, oburuntl inkar etmekle, Hak ortulmus olur, bu da kufUr sayihr,

Mesela- Puta ibadet eden ibadetini ona tahsis ettigJ ve halini ona bagladlgl icin baskasim inkar eder: dolayisiyle kafiderden sayihr, Bir musluman, Hakkm zuhur etmekte olduqu varhklardan birini inkar ederse: Din, ona:

- Musluman .. Demez.

Bir siir.

KliEr-a batIl; mutlak HakJ{J ortmiistiu:

92

Kaza-Kader Bahsi

Kufr-ii hsk, kendini Hakla ortmu$tiir. Ey ogul, anlahlan mana:

- "Rabbm hukrnu su kl, ancak ana ibadet edesi-

niz .. ~I (17/23) Ayetinde sakhdir.

Bir siir:

Cihemn yiicesi, engini sensin:

Yerler ne bilmem, madem verhk sensin. Itlak halinin ozune erene:

- Arif I veli ve Hak ehli..

Denir. Bunlar icin su ayet-i kerime vardir:

- "Ayik olunuz ki, Hakkm veli kullanna korku olmadiqi gibi, onlar mahzun da olamazlar, ') (10/62)

Irfan sahipleri, veli kullar, bu zUmreye dahil olunca, korkudan ve tehlikeden hales olurlar. Aliahirn, bize 0 halleri nasip eyle ...

*

* * Muhiddin-i Arabi soyle yazrrnstir:

- Iste kendini yarahcl tarntanlann da Rabbi alan Hak Teala'ya karst irfan duygusu elde edenlerin 50n hali budur.

93

Oziin Ozi.i (Lilbb'iil .. Liibb)

Yani, mutJak Hakka ibadettir. Muayyen ve rnukayyed bir varhga ibadet edenler, kendi zihinlerinde can verdikleri bir puta taparlar. Onlann taphgl, ce~itli ilahlardir. Bu manada bir ayet-i kerime soyledir:

- "0 cesitli ilahlar rru hayirh, yoksa, Vahid Kahhar Allah rm"." (12/29)

Elbette bir ve Kahhar olan Allah hayirhdir. Mill ... kunde zatmdan gayn kimse yoktur. Onun sualine cevap veren yoktur. Kendisi sorar, cevabim yine kendisi verir.

Gercekten bunda onernli bir ima ve isaret vardir ki: 0) Vahid ve Kahhar olan Allah, bir bendesine Kahhar slfatJ He tecelli eylese, onun gozUnde cumie ewa helak olur. Sonra:

- "Onun YUzunden gayn hersey yokluga doni.ik .. " (28/88)

- YeryUztinde olan hersey, fena bulacak: celal ve ikram sahibi olan Rabbm yOzG 'kelacak. 11 (55/26)

Mealine gelen bu ayet-i kerimelere gore, bu gUn, pesinen olmek gerek. Bu olum, irade He olmahdir. Bu oltim hali , kirnde meydana gelirse." Hak'tan gayn cumle esyarun helakini goriir ve kendisi de yok olur + Bu yok1uk , tam bir yokluktur. Fena fiUah makarrudir. Orada Hakkm cernalinden baska bir sey kalmaz.

94

Kaza-Kader Bahsi

Anlattlan makama cikan kul, bu makamda hayti zaman kahr, btiyUk cezbeye kapihr, Orada ne zaman vardir: ne mekan.; Ne felek olur 1 ne melek ... o zaman yalruz Hak kahr, lste 0 zaman, Alleh-u T eala, varhgmda ~oyle seslenir:

- "Bu gUn mulk kimln?" (40/16)

Bu hitap karsismda cevap veren kimse C;tkmaz.

Bu kez, yine Hak Teala kendi azameti He zabndan zatma soyle buyurur:

- "Vahid, Kahhar olan Allah'm .. " (40/16)

Bu hitap karsismda cevap veren kimse cikrnaz.

Bu kez, yine Hak Teala kendi azameti ile zatmdan zatma ~yle buyurur:

irfan sahibi, bu 0100 islerde, yokluga gomOliip gitmi~tir. Hal boyle iken, Hak kendi varhqmdan, ana bir varhk ihsan eder; ilahi renge boyar. lcinde ve dismda alan butun vasiflar degi~ir. Ve:

- "0 gUn yer bir baska olur, semalar cia Byie ...

Hepsi Vahid ve Kahhar Allah'm varhgl ictn meydana cikarlar." (14/48)

Ayetin asil rnanasi belli olur.

Bundan sonra Hak T ealtI 0 irfan sahibine ilahi bir gazl kulak, dil verir: sual ve cevaba baslatrr. B6y~ Ieee kul, yokluk halinden qecip, varhk alemine er-

95

Oziin Ozti (Ltlbb'til-Ltibb)

dikten sonra, Hak varhgl ile var olur. Asrl bilisi, anlaYl~l bundan sonra baslar, Ama I 0 ilk tecelli arunda ne ilim, ne marifet, ne de suur vardir. Orasi tam yokluk alemidir.

Zikri qecen ayet-i kerirne halle daha iyi anlasihr.

Onun derin manasmi bundan daha fazla dile getirmek doqru degildir; izin yoktur. Onu okuyanlar: dil-

siz, gon01sUz okur ve kulaksiz isitirler, Buna: '

- Ilme '1- Yakin ..

Denmez. <;GnkU bunda: Ayn'el-Yakin, Hakk'elYakin hali varchr. Kul bu makama vardiktan sonra, . korkudan ve umittcn halas olur. Ilham halini veren 0; irsad eden, hidayete erdiren Vine 0.. Arhk onun icin hangi sifati dilersen soyle ...

*

**

Muhiddin-i Arabi) devamla ~oyle anlatiyor:

- Ehl-i Keshn btitiin mezheplere ve makamlara karst anlayisi vardir. Onlar gerek ilaht rna kamlara, gerekse yarahlml~ ahvale karst anlayis sahibidir. Hicbir seye karsi bHgi yoksunu degildir. Onlann bilgisi herseyi kusatir.

Allah-u Teale hakkmda ve yaratilrms hakkmda, kesil sahipleri bos SOZ etmezler. Sozunu ettikleri se-

96

Kaza-Kader Bahsi

ye karsi tam kesfe sahip olur; sonra sOylerler .. 0 sozu eden, ne mertebeden ve ne makamdan soz ettigini hangi kaynaktan aldiqnu bilir. Sonra onlar herhangi bir yanhs soz edeni de ayiplamazlar. Mazur gaTOr, bosuna yaratilrrus da saymazlar. Zira, Hak Teala, bosuna blr ~ey yaratmarrustrr.

irfan sahibinin bu hale gelmesi, bircok sebeplere dayarur. Onlann basta geleni, Hakkm cUmle esmasma olan bilqisidir. 0 bilir ki: Cumle makamlar ve mertebeler 1 ilahi isimlerin geregidir; curnle esya ilahi isimlerin mazharlendir. Vine bilir ki: ilahi isimlerin herhangi bir yerde zuhuru, 0 yerin istidat ve kabiliyetine goredir.

Hak T eala 0 irfan sahibine isimlerin derinliginde sakh alan manalann tefsir usultinU ihsan etmistir. Okur. anIar, aciklar 1 aciklar.. Dolayisi He herseyi varhgma alabilir. Cercevesi genistir herseyi kusatir.

Resulullah (s.a.v.) Efendimiz bir Hadis-i Serifinde soyle buyurmustur:

- "Bana ilk verilen, cevam-i kelimdir."

Bunun manast sudur: Az sozle cok sey anlatrnak ..

o irfan sahibi ise Hazret-i Resul'im (s.a.v.) varisidir: 0 BUyiik Peygamber'in hakikatma vasil olmustur.

97

Oziin Ozll (Liibb'iil .. Uibb)

Hak T eaJa 'run dilegine uygun olarak bu s6ylenen seyleri anla.

*

**

Muhiddin-i Arabi devamla ~6yle anlabyor:

- lrfan sahibi ve kemale eren olgun bir zat:

-0 ..

Dedigi zaman, 0 olur. Ve bu s6zU kemal hafinde sarfederse, kendisi arada kalmaz; o olur,

Sunu bilesiniz ki; burada anlatilan. marifet halini bulma srrianndandir. Herkes bunu anlayamaz. Hak ehlinden, buna isaret eden dahi olmarrustir. Sebebi:

Ya bir cekimserlik, yahut bir korkudur. Cunkt; buncia tehlikeye dusme ihtimali mevcuttur. Zira, bu rnakamda kuldan tekvin sifau zahir olur. Cunku.

-0 ..

Dedigi zamanda, kulun dilinden soyleyen, Uahi . kuwet ve kudrettir.

Ostteki mana Uzerinde biraz durahm. Cunku burada tekvin meselesi vardir ve 0 kulda bizzat Allah-ti Teala'nm tekvin sitati tecelli etmektedir. Sozlerin dermllqindeki mana budur. Ama, bu makarnda sow

98

, -,

Kaza-Kader Bahsi

biraz daha gerc;ege iletmek ve rnerarm aciklemak gerekir. Her ne zaman kernel derecesini bulan bir salus:

- 0 ..

Dese; butun varhqiru ifna etmesi yokluga gam ...

mesi bek1enir. Bu bir olumdur, ama:

- "Olmeden ewe) olunuz."

Hadis-i Serifindeki manada bir olurndur.

Kernal sahibi, bunu yaphgl an? iradeye dayanan bir olumle, zahir ve batm varhgmdan eser kalmadan, bassiz ve ayaksiz kendini:

-0 ..

Dediqinin deryasma atar. Bogulur t rnahvolur: narm nisarn kalmaz. Kendi de 0 olur. <;nnkil damla, deryaya dustu. ayru derya oldu. Burada:

-0 ..

Tabin ile anlatdan deryadan murad vahdet alemidir, asktir 1 mutlak varhknr, nur deryasrdir.

Hazret-i Peygamber (s.a.v.) bizleri irsad icin, duasmda dairna:

- "Allahim beni nur eyle._l1

99