Parametry Technologiczne Publikacji

4.2.
Ustalanie warunkw technologicznych wykonywania

produktw poligraficznych
4.2.1. Materia nauczania
Aby rozpocz jakiekolwiek prace zwizane z ustaleniem precyzyjnych warunkw
technologicznych produkcji, kosztw oraz czasu wykonania produktu technolog poczyni
musi pewne kolejne zaoenia zwizane z produktem oraz procesami technologicznymi, ktre
bd zachodzi podczas caego cyklu technologicznego. Nale do nich:
ustalenie parametrw technologicznych produktu,
dobr materiaw do produkcji produktu,
obliczenie zapotrzebowania materiaowego,
dobr techniki drukowania,
dobr maszyny drukujcej,
dobr innych maszyn poligraficznych,
szacowanie czasu produkcji,
wykonanie kalkulacji wstpnej oraz kocowej.
Ustalanie parametrw technologicznych produktw poligraficznych
Kady wyrb poligraficzny niezalenie od jego postaci, wielkoci, wygldu, itp. daje si
do precyzyjnie opisa w sensie technologicznym. Opis taki moemy nazwa definiowaniem
parametrw technologicznych wyrobu poligraficznego.
Do podstawowych parametrw technologicznych wyrobu papierniczego nale:
format wyrobu okrelona np. w milimetrach lub w wielkoci arkusza (np. A5, B2) jego
wielko. W niektrych przypadkach podanie formatu moe by bardzo proste np.
wizytwka o formacie 90 x 50 mm, czy ksika o formacie A4. S jednak przypadki gdzie
format jest trudniejszy do zdefiniowania. S to na przykad opakowania lub inne wyroby
podlegajce wykrawaniu. W takim przypadku z punktu widzenia technologa najbardziej
istotnym parametrem jest ilo uytkw na arkuszu drukarskim. Przykadowo okrelamy,
e na arkuszu B1 mieci si 8 pudeek albo na arkuszu A2 mieszcz si 2 teczki. Zostawia
to otwart drog do dalszych oblicze materiaowych i kosztowych,
objto wyrobu jest to ilo arkuszy lub pojedynczych uytkw, z ktrych skada si
publikacja lub wyrb poligraficzny. Parametr ten stosowany jest gwnie z przypadku
wyrobw o charakterze zwartym: broszur, ksiek, gazet, czasopism, itp. Najczstszym
sposobem okrelania objtoci jest podanie iloci stron publikacji np. ksika 256 stron,
czy gazeta 16 stron. Objto zdarza si podawa rwnie jako ilo arkuszy drukowych
w danym formacie maszyny np. folder z 3 arkuszy B2,
kolorystyka parametr okrelajcy ilo kolorw wydrukowanych po obu stronach
arkusza drukowego. Najczstszy zapis ma posta np. 2 + 1 co oznacza, e arkusz z jednej
strony zosta zadrukowany w 2 kolorach, a z drugiej w jednym. Oznaczenie 4 + 4
oznacza, e arkusz zosta zadrukowany obustronnie w penym kolorze. Oczywicie
w przypadku bardziej skomplikowanych sposobw zadruku moe si zdarzy zapis
wikszej iloci kolorw np. 8 + 4,
rodzaj podoa parametr ten okrela typ i najczciej te gramatur wszystkich
materiaw jakie zostan zastosowane w produkcji, nie tylko w operacjach drukowania.
Czsto zapis ten ma bardzo prosty charakter np. papier kredowany 135 g/m2.
W przypadku bardziej skomplikowanych wyrobw tj. ksika poda musimy podoe do
produkcji wntrza ksiki, okadki, wyklejek, obwoluty i innych elementw. Dokadny
typ podoa wcznie z jego producentem ustala si w pniejszym czasie,
Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego
14
sposb uszlachetnienia jeeli wyrb lub jaka cz ma by uszlachetniana lub zdobiona

naley w opisie parametrw poda jego rodzaj, ewentualnie powierzchni
i miejsce zdobienia. Moemy wic przykadowo opisa: teczka pokryta foli matow i na
powierzchni okoo 30% pokryta wybirczo lakierem UV lub notes toczony wgbnie
klisz o wymiarach 5 x 5 cm,
sposb obrbki introligatorskiej ten parametr wpisujemy szczeglnie wtedy, gdy mamy
do czynienia z obrbk nie do koca typow, wymagajc dodatkowych kosztw.
Przykadem moe by wykrawanie wyrobu, co pociga za sob konieczno wykonania
indywidualnego wykrojnika,
nakad jest to decydujcy w praktyce parametr, ktry determinuje zarwno technologi
produkcji, rodzaj przygotowalni, rodzaj uytych w procesie maszyn, czas oraz koszt
produkcji. Nakad naley poda bardzo precyzyjnie w iloci sztuk, egzemplarzy,
kompletw, itp..
Dobr materiaw do produkcji

Na tym etapie planowania naley w sposb ostateczny i precyzyjny dobra wszelkie
materiay, ktre bd uyte w procesie produkcji. Dotyczy to gwnie podoy drukowych,
ale rwnie innych wytworw papierowych i nie tylko. Technolog dobierajc poszczeglne
materiay nie moe kierowa si tylko swoim zdaniem, ale rwnie zdaniem klienta.
Powinien peni raczej funkcj doradcz i weryfikowa moliwo zastosowania danego
materiau zaproponowanego przez klienta. Du pomoc podczas rozmowy z klientem s
wszelkiego rodzaju wzorniki materiaw oraz gotowe wyroby poligraficzne. Z punktu
widzenia interesu firmy naley proponowa do produkcji wyroby, ktrych firma standardowo
uywa np. proponowane przez wsppracujc hurtowni. Z reguy powane hurtownie
wsppracujce z okrelon firm poligraficzn zaopatruj j w zestaw prbnikw
pogrupowanych tematycznie, np.:
papiery niepowlekane,
papiery kredowane,
papiery powlekane,
kartony jednostronnie kryte,
tektury introligatorskie,
papiery i kartony ozdobne,
koperty,
wyroby introligatorskie,
inne wyroby stosowane w poligrafii.
W kadej z tych grup tematycznych znajdziemy na pewno wyrb dajcy si zastosowa
w danej sytuacji technologicznej o odpowiednich cechach uytkowych, z ktrych
najwaniejsze to: rodzaj wyrobu, producent, format, gramatura oraz sposb ryzowania.
Obliczanie zapotrzebowania materiaowego
Sprecyzowanie parametrw technologicznych wyrobu oraz dokadne dobranie wyrobu do
procesu technologicznego otwiera drog do obliczenia zapotrzebowania materiaowego. Jest
to do skomplikowana operacja technologiczna, a jednoczenie odpowiedzialna ze wzgldu
na to, e kada pomyka moe w produkcji skutkowa brakiem materiau lub zbyt jego du
iloci co w obydwu przypadkach wie si ze stratami finansowymi. Warto jednak
wspomnie, e coraz powszechniejsze staj si kalkulacyjne programy komputerowe pisane
pod ktem wykorzystania w procesach poligraficznych. Obliczenia materiaowe z reguy
sprowadzaj si do obliczenia wagi (lub iloci arkuszy) wytworu papierniczego potrzebnego
do wykonania zaoonego nakadu. Oprcz oblicze czysto matematycznych musz jednak
uwzgldnia aspekty technologiczne np. straty materiau podczas produkcji.
15
Bardzo trudno jest poda uniwersalny sposb obliczania zapotrzebowania materiaowego

wytworw papierowych, ze wzgldu na niepowtarzalno sytuacji, ale we w miar typowych
sytuacjach obliczenia mog przebiega wg nastpujcego algorytmu:
ustalenie ile uytkw mieci si na arkuszu drukarskim stosuj si w przypadku, gdy
arkusz drukowy jest wikszy ni uytek, np. na arkuszu B2 mieci si 8 uytkw A5 wraz
ze spadami i elementami dodatkowymi (rys. 4),
ustalenie z ilu arkuszy drukowych skada si publikacja stosuje si w przypadku, gdy
publikacja np. ksika skada si z wicej ni jednego arkusza. Ustalamy wtedy ile
zadrukowanych obustronnie arkuszy potrzebne jest do wykonania np. ksiki,
obliczenie ile arkuszy drukowych netto potrzebne jest do wykonania zamwienia,
w pierwszym przypadku dzielimy nakad na ilo uytkw mieszczcych si na arkuszu,
a w drugim przypadku mnoymy nakad przez ilo arkuszy, z ktrych skada si publikacja.
dodanie do iloci arkuszy drukowych procentowego lub ilociowego naddatku z tytuu
utrudnie. Jego wielko moemy ustali na podstawie norm lub przez konsultacj
z drukarzem. Przykadowo moe to by 20 dodatkowych arkuszy drukowych na
1 zadrukowany kolor lub np. 5% wicej arkuszy za druk na papierze kredowanym
powyej 90 g/m2,
przeliczenie iloci arkuszy drukowych netto wraz z naddatkami na arkusze
penoformatowe, ktre wystpuj w sprzeday hurtowej tj. na arkusze A1 brutto lub na
B1. Na przykad jeeli arkusze drukowe w naszym przypadku byy B2 to arkuszy B1
bdzie 2 razy mniej, jeli arkusze drukowe byy A4 to arkuszy A1 bdzie 8 razy mniej,
ustalenie przy pomocy znormalizowanej tabeli wag 1 000 sztuk arkuszy danego wyrobu
papierowego i przemnoy t warto przez ilo arkuszy podana w tysicach.
Rys. 4. Przykad ustalenia liczby jednakowych uytkw na arkuszach

o formacie B1 brutto i A1 brutto [rdo wasne].
16
Dobieranie techniki drukowania

Dobr techniki drukowania jest zasadniczym wyborem z punktu widzenia technologii,
jakoci opacalnoci, itp. W praktyce rzadko zdarza si, aby drukarnia dysponowaa penym
wachlarzem technik drukowania tak wic dobr techniki drukowania opiera si gwnie na
istniejcej bazie techniczno-technologicznej. Przyjmujc jednak zaoenie, e dysponujemy
pen gam technik drukowania tzn.:
podstawowymi technikami drukowania,
uzupeniajcymi technikami drukowania,
cyfrowymi technikami drukowania,
wybr nigdy nie jest jednoznaczny, albowiem determinuje go zbyt wiele czynnikw.
Teoretycznie dysponujemy kilkoma tzw. podstawowymi technikami drukowania np.:
typografi, fleksografi, offsetem i rotograwiur. W pierwszym rzdzie przy wyborze techniki
drukowania powinnimy dokona wyboru spord tych technik. W praktyce jednak technika
typograficzna przestaa si liczy na rynku poligraficznym, a technika rotograwiurowa ze
wzgldu na swoj jako, ale jednoczenie wysoka cen przygotowalni i druku stosowana jest
w specyficznych wysoko nakadowych pracach. Drukarni wklsodrukowych jest te
stosunkowo mao i zajmuj one specyficzny fragment rynku obejmujcy produkcj
wydawnictw o charakterze albumowym, wysokiej jakoci czasopism, ekskluzywnych
opakowa, itp. Technik podstawow, absolutnie dominujc na rynku jest w chwili obecnej
offset. czy ona w sobie wysok jako, pene moliwoci technologiczne i stosunkowo
niski koszt przygotowalni oraz druku. W praktyce mona j zastosowa w wikszoci prac
poligraficznych i z tych powodw wanie t technik naley w pierwszej kolejnoci bra pod
uwag przy doborze techniki drukowania.
Techniki, ktre nazywa si wsplnie uzupeniajcymi lub dodatkowymi bierze si pod
uwag wszdzie tam, gdzie z jaki powodw np. technologicznych czy finansowych nie da
si lub nie opaca si zastosowa techniki podstawowej. Ograniczenia mog wynika
z rodzaju podoa, ksztatu podoa lub niskiego nakadu. Kada technika ma swoj
specjalno, ktra decyduje o zastosowaniu w danej sytuacji technologicznej. Najbardziej
znane techniki uzupeniajce to: fleksografia, sitodruk, druk tamponowy, typooffset,
litografia. Naley pamita, e teoretyczny podzia na techniki podstawowe i uzupeniajce
ma w chwili obecnej czysto teoretyczne, przestarzae znaczenie.
Najwikszy rozwj w ostatnich latach zanotoway techniki drukowania
cyfrowego, to jest takie techniki, w ktrych zawarto stronic czy arkuszy jest
przekazywana do maszyny w formie cyfrowej. Technika drukowania cyfrowego zapenia
luk w rynku w obrbie niskich nakadw. Drukowanie cyfrowe moe by wykorzystywane
do produkcji niskich, a nawet jednostkowych nakadw, przy czym ze wzgldu na brak
kosztw formy kopiowej i drukowej cena odbitek jest niska, a termin wykonania praktycznie
natychmiastowy tzw. druk na danie. W poczeniu z wysok i cay czas wzrastajc
jakoci wydrukw cyfrowych drukowanie takie powinno by coraz czciej brane pod
uwag jako realna alternatywa dla wszelkich innych technik drukowania.
Dobieranie maszyny drukujcej
Jeeli technolog zdecydowa ju o wyborze konkretnej techniki drukowania i ma do
dyspozycji w obrbie tej techniki rnego rodzaju maszyny i urzdzenia to kolejnym
wyborem, ktry go czeka jest dobr maszyny drukujcej. Wszelkiego rodzaju maszyny
drukujce rni si wieloma parametrami technicznymi, z ktrych najwaniejsze to:
forma zadrukowywanego materiau (arkusze, zwj);
format drukowania (np. B3, A2, B1);
ilo kolorw (np. jednokolorowe, dwukolorowe, czterokolorowe);
liczba zadrukowywanych stron (druk jedno- lub dwustronny);
17
prdko drukowania;
stopie automatyzacji.
Maszyny drukujce maj bardzo rne wydajnoci i z tego powodu maszyny mniej
wydajne (arkuszowe, mniejsze formatowo, mniej kolorowe) stosuje si wszdzie tam, gdzie
nakady i oczekiwana jako wydruku jest mniejsza. We wszystkich przypadkach, kiedy
mamy do czynienia z duymi lub bardzo duymi nakadami cznymi, stosujemy maszyny
wysoko wydajne zwojowe, o duym formacie zadruku, o duej liczbie zadrukowywanych
kolorw. Dodatkowym czynnikiem jest te koszt przygotowalni np. form drukowych, ktry
jest kilkakrotnie wyszy w maszynach penoformatowych ni np. w wierformatowych.
Naley jednak przy tym wszystkim pamita, e na og im wiksza maszyna tym wysza
jako osiganych wydrukw. W obliczu takiej rnorodnoci czynnikw wpywajcych na
wybr maszyny drukujcej, czsto opiera si on na dowiadczeniu i analizie konkretnej
sytuacji technologicznej.
Szacowanie czasu produkcji wyrobu poligraficznego
Czas wykonania produktu daje si stosunkowo atwo oszacowa, przy czym naley
pamita, e zaley on od najwolniej pracujcej maszyny w cyklu technologicznym. Naley
wic wszelkie maszyny z przygotowalni poligraficznej, drukujce czy introligatorskie
dobiera tak, by nie tworzy wskich garde w produkcji. Wydajno kadej maszyny
poligraficznej mona okreli teoretycznie na podstawie wydajno z instrukcji, a praktycznie
na podstawie obserwacji. Naley wzi przy tych obliczeniach pod uwag tzw. czynnik
ludzi oraz nieprzewidziane zdarzenia.
Kalkulacja kosztu wykonania wyrobw poligraficznych
Kalkulowanie przewidywanego kosztu produkcji wyrobu poligraficznego to czynno
technologiczna stojca na pograniczu technologii i ekonomii. Nie ma standardowych
wzorcw okrelajcych koszt kalkulacji praktycznie kada firma wypracowuje swj wasny
system oceny kosztw. Najoglniej kalkulacje w poligrafii moemy podzieli na:
wstpn szacunkow, wykonywan przed produkcj,
kocow uwzgldniajca wszelkie koszty realne.
Wane jest, aby klient mia wiadomo, e kocowa kalkulacja moe si w pewien
sposb rni od wstpnej, cho podane jest by byy to rnice jak najmniejsze.
Niezalenie od sposobu liczenia w kalkulacji wyrobu poligraficznego powinny by
uwzgldnione m.in. nastpujce czynniki:
koszt zaopatrzenia materiaowego czyli koszt wczeniej dobranych i rozliczonych
materiaw (gwnie wytworw papierowych) po aktualnych cenach,
koszt projektu graficznego i wykonania przygotowalni jest to koszt robocizny
uwzgldniajcy wszelkie prace wykonane w obrbie przygotowalni. Z racji swojej
niepoliczalnoci kalkulowany z reguy ze stawki godzinowej,
koszt form kopiowych koszt wykonania nawietle wg cennika,
koszt form drukowych koszt wykonania wszelkiego rodzaju form w zalenoci od
zastosowanej techniki policzony wg cennika,
koszt drukowania koszt wydrukw uwzgldniajcy format maszyny, ilo kolorw,
jako, przygotowanie maszyny do druku itp. Czsto kalkulowany jako liczba przej
przez zesp drukowy razy okrelona kwota. Regu jest wprowadzenie tzw. minimalki,
czyli minimalnej liczby przej przez zesp drukowy, za ktra trzeba zapaci,
koszt prac introligatorskich i uszlachetniania ze wzgldu na rnorodno maszyn
kalkulowany i z liczby przej i ze stawki godzinowej,
koszt prac zewntrznych np. wykonanie wykrojnikw, klisz do tocze, itp..
18
Ze wzgldu na skomplikowany aspekt kalkulacji poligraficznych w przedsibiorstwach

poligraficznych czsto istniej etaty specjalistw ds. kalkulacji. W ostatnich latach pojawiaj
si te coraz liczniejsze programy komputerowe wspomagajce proce kalkulacji
poligraficznej.
4.2.2. Pytania sprawdzajce

Odpowiadajc na pytania, sprawdzisz, czy jeste przygotowany do wykonania wicze.
1. Jakie zaoenia technologiczne naley poczyni, aby precyzyjnie ustali warunki
produkcji produktu poligraficznego?
2. Jakie parametry technologiczne opisuj produkt poligraficzny?
3. Jak mona pogrupowa materiay, ktre dobieramy do produkcji poligraficznej?
4. Na jakie czynnoci podzieli mona operacj obliczania zapotrzebowania materiaowego?
5. Na czym polega ustalenie iloci uytkw na arkuszu drukowym?
6. Na czym polega ustalenie objtoci publikacji?
7. Od jakich czynnikw zaley dobr techniki drukowania?
8. Jakie czynniki decyduj o doborze maszyny drukujcej?
9. Od czego zaley czas wykonania produktu poligraficznego?
10. Jakie rodzaje kalkulacji mona sporzdza w poligrafii?
11. Jakie czynniki wpywajce na koszt ostateczny wyrobu naley uwzgldni podczas
sporzdzania kalkulacji?
4.2.3. wiczenia
wiczenie 1
Ustal parametry technologiczne wyrobu poligraficznego na podstawie przedstawionego
przykadu produktu.
Sposb wykonania wiczenia
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
Aby wykona wiczenie, powiniene:

dokadnie obejrze i przeanalizowa przedstawiony produkt poligraficzny,
zmierzy format wyrobu,
okreli objto wyrobu,
okreli kolorystyk wyrobu,
okreli rodzaj i gramatur podoa,
przeanalizowa sposb obrbki introligatorskiej oraz uszlachetnienia wyrobu,
okreli nakad na podstawie dostarczonej dokumentacji,
wypeni kart technologiczn wyrobu.
Wyposaenie stanowiska pracy:

przykadowy wyrb poligraficzny,
karta technologiczna wyrobu,
wzorniki rnych podoy drukowych,
wzorniki z przykadami uszlachetnie i zdobie wyrobw,
przymiar liniowy,
lupa,
materiay i przybory pimienne,
poradnik dla ucznia.
19
wiczenie 2
Oblicz mas surowca potrzebn do wydrukowania 8 000 ulotek o formacie A4. Podoe
stanowi papier kredowany o gramaturze 135 g/m2. Straty przyjmij na poziomie 25 arkuszy
drukowych na kolor. Druk odbywa si w kolorystyce 4 + 4 kolory na maszynie drukujcej
o formacie B2.
1)
2)
3)
4)
5)
6)

oszacowa ile uytkw mieci si na arkuszu drukowym,
obliczy ilo arkuszy netto potrzebnych do wykonania nakadu,
doliczy dodatkowe arkusze na zmarnowanie,
przeliczy ilo arkuszy drukowych na arkusze penoformatowe,
obliczy lub dobra z normy czn mas arkuszy wytworu papierowego,
zapisa ilo arkuszy i mas obliczonego surowca w karcie technologicznej.

karta zaoe technologicznych dotyczcych oblicze,
tabela okrelajca wag papieru w zalenoci od liczby arkuszy,
kalkulator,
wiczenie 3
Zaproponuj technik drukowania oraz przykadow maszyn drukujc najlepsz do
wykonania przedstawionego produktu poligraficznego.
1) dokadnie przeanalizowa przedstawiony produkt poligraficzny,
2) dokadnie przeanalizowa przedstawione zaoenia technologiczne dotyczce wykonania
wyrobu,
3) zaproponowa kilka moliwych technik wydrukowania wyrobu,
4) dobra najbardziej optymaln wg Ciebie technik drukowania,
5) zaproponowa rodzaj i wielko maszyny drukujcej,
6) uzasadni pisemnie dokonane wybory.

przykadowy produkt poligraficzny,
karta zaoe technologicznych dotyczcych procesu produkcji,
karty technologiczne, materiay informacyjne i reklamowe
drukujcych,
dostp do Internetu,
20
dotyczce
maszyn
4.2.4. Sprawdzian postpw

Czy potrafisz:
Tak
1) wymieni
czynniki
wpywajce
na
ustalenie
warunkw
technologicznych produkcji?
2) ustali parametry technologiczne produktw poligraficznych?
3) dobra materiay do produkcji wyrobu poligraficznego?
4) obliczy zapotrzebowanie materiaowe?
5) rozliczy ilo uytkw na arkuszu drukarskich?
6) dobra technik drukowania wyrobu poligraficznego?
7) dobra maszyn drukujc?
8) oszacowa czas produkcji wyrobu poligraficznego?
9) skalkulowa koszt produkcji wyrobu poligraficznego?
21
Nie
4.3. Etapy i uwarunkowania planowania technicznego publikacji

Typy, rodzaje i charakterystyka publikacji
Na rynku wydawniczym mona spotka rne typy publikacji biorc pod uwag ich form
edytorsk, ksztat i budow oraz zawarto, czyli ich tre.
Podziau wydawnictw mona take dokona biorc pod uwag czstotliwo ich
ukazywania si na rynku:
periodyki (prasa, czasopisma),
nieperiodyki (broszury, ksiki publikacje zwarte).
Natomiast wszystkie wydawnictwa, ktre nie s pras, czasopismami, broszurami,
ksikami zaliczane s do drukw akcydensowych (z aciskiego acidens co
przypadkowego, przygodnego). Wrd drukw akcydensowych wyrnia si:
akcydensy manipulacyjne suce jako pomoc przy wykonywaniu czynnoci biurowych,
druki zwizane z przebiegiem procesu produkcyjnego, dystrybucji lub te wiadczeniem
usug np. formularze, ankiety, kwestionariusze, ulotki, dyplomy, zaproszenia,
zawiadomienia, bilety wizytowe, blankiety firmowe, ktre mog mie rn form tj.
mog to by pojedyncze karty, bloki, zeszyty lub ksigi, w ktrych wydrukowane s
elementy powtarzajcej si treci (np. nagwki rubryk);
akcydensy przemysowe (np. etykiety, cenniki, katalogi maszyn, prospekty, opakowania,
okadki do ksiek, obwoluty, opaski, banderole);
akcydensy informacyjne (np. ulotki, plakaty, afisze, programy, druki reklamowe,
ogoszenia).
Przyjmujc za kryterium objto publikacji dzieowych dzieli si je na:
broszury (publikacje o objtoci do 48 stron),
ksiki (publikacje o objtoci bez okadki powyej 48 stron).
Wanym z punktu widzenia opracowania publikacji do druku jest podzia nieperiodykw,
a konkretnie ksiek, ze wzgldu na kryterium ich treci i przeznaczenia, czyli rodzaju
odbiorcw.
Biorc pod uwag powysze kryterium wyrnia si:
literatur pikn utwory klasyczne jak i wspczesne, a take oryginay jaki i ich
tumaczenia (liryka, epika, dramat) z przeznaczeniem dla dorosego odbiorcy, z punktu
widzenia wydawniczego mona j podzieli na proz beletrystyczn, dramat, i poezj
(liryk); ze wzgldu na czytelno druku wskazane jest m. in. stosowanie czcionek
z grupy antykwy renesansowej czy barokowej, 10 punktowej czcionki na 2 punktowej
interlinii, formatu podunego np. AB5 czy AB6;
literatur dla dzieci i modziey bardzo dua rnorodno publikacji od ksiek do
malowania, rysowania i wycinania do bajek i encyklopedii dla dzieci, literatura
rozrywkowa, przygodowa, fantastyczna, ksiki historyczne i podrnicze
z przeznaczeniem dla modego czytelnika. W opracowywaniu takich publikacji naley
przestrzega m.in. zasad im modszy odbiorca tym wicej ilustracji, a mniej tekstu
i odwrotnie przewaga fabuy nad stron graficzn dla starszego dziecka i zasad dotyczc
rodzajw tekstw w zalenoci od wieku dziecka dla maych dzieci teksty baniowe,
wierszowane, prosta w budowie poezja, za dla dzieci starszych stopniowe odchodzenie
od poezji i sukcesywne stosowanie prozy, dua czcionka (24, 20 punktowa) dla maych
mniejsza dla duych dzieci stopniowo mniejsza (tercjan, rednian, a w kocu cycero),
podobnie z formatami publikacji due dla maych dzieci (B4, A4, 2/3 B4,
2/3 A4);
22
podrczniki szkolne i akademickie podrczniki i tzw. lektury dla uczniw wszystkich

typw szk oglnoksztaccych i zawodowych oraz materiay dydaktyczne dla studentw
w formie podrcznikw akademickich (pomocy dydaktycznych) lub skryptw (nie zawsze
autoryzowanych); wydawane najczciej w formacie A5, z zastosowaniem m. in. rnych
krojw i odmian pisma, rnych rodzajw wyrnie;
ksiki popularno-naukowe ksiki interesujce, rozrywkowe, ale jednoczenie
ksztacce (dla modziey i dorosych), cechuje je m. in. rnorodno form edytorskich,
formatw, rodzajw wyposaenia, tworzenie bibliotek czy serii wydawniczych;
ksiki techniczne i naukowe stanowi cz dziau literatury naukowej, s
przeznaczone dla okrelonej grupy odbiorcw specjalistycznych, kompendium
wiadomoci z danej dziedziny wiedzy (wademekum, poradniki, podrczniki). Takiej
publikacji stawia si przede wszystkim wymagania dotyczce uytkowoci
i praktycznoci;
albumy i reprodukcje dzie sztuki wydawnictwa artystyczne od maych tomikw do
albumw monograficznych jednego mistrza lub tek malarstwa czy grafiki artystycznej
wcznie; publikacje, ktrych opracowanie wymaga wyjtkowego kunsztu edytorskiego
i wykonawstwa poligraficznego;
sowniki, leksykony i encyklopedie wydawnictwa leksykograficzne; sowniki
(uporzdkowany zbir wiadomoci o wyrazach, o jzyku, ktry moe by
z objanieniami, wielojzyczny, o charakterze oglnym, specjalistycznym), wydawnictwa
encyklopedyczne (leksykony, encyklopedie, sowniki encyklopedyczne) zbiory
wiadomoci o przedmiotach (encyklopedie uniwersalne lub specjalistyczne);
rnorodno wielkoci wydawnictw leksykograficznych (od malekich wydawnictw
zwanych liliputami, poprzez wydania kieszonkowe do potnych, wielotomowych
wydawanych w formacie B5 lub A4), publikacje przy ktrych projektowaniu naley
uwzgldnia m. in. rne stopnie czcionki uytej do skadu w zalenoci od formatu,
objtoci wydawnictwa, stosowa skad bez interlinii w ukadzie 23-amowym, pamita
o znaczcej roli ywej paginy;
wydawnictwa kartograficzne wydawane w formie zwartej (atlasy) lub luzem lub
w tekach jako oddzielne plany, mapy, bd jako czci skadowe, wkadki, zaczniki do
innych publikacji ksikowych; charakterystyczne dla tego typu wydawnictw jest
rozmaito ich formatw (od maych atlasw kieszonkowych do olbrzymich, czy
w kocu map ciennych) oraz zastosowanie gwnie techniki offsetowej;
wydawnictwa muzyczne zawierajce zapis nutowy, podobna technika wykonania jak
w wydawnictwach kartograficznych z zastosowaniem najczciej techniki druku
paskiego.
Uniwersalna Klasyfikacja Dziesitna (UKD) dzieli cae pimiennictwo na 10 dziaw
gwnych oznaczonych symbolami: 0 zagadnienia oglne, metodologia, dokumentacja,
pismo, rejestrowanie, zbieranie i rozpowszechnianie informacji; 1 filozofia, metafizyka,
logika, etyka, psychologia; 2 religia, teologia; 3 nauki spoeczne; 4 filologia, jzyki;
5 nauki cise: matematyczne i przyrodnicze; 6 nauki stosowane: medycyna, technika,
rolnictwo; 7 sztuki pikne, sztuka uytkowa; 8 literatura; 9 geografia, yciorysy,
historia.
Kady dzia gwny dzieli si dalej zgodnie z systemem dziesitnym symbole w postaci
liczb dwucyfrowych. Symbol klasyfikacji dziesitnej podany w ksice uatwia zorientowanie
si w jej treci, nawet bez znajomoci jzyka, w jakim jest ona wydrukowana. Jeeli ksika
zawiera wiadomoci z rnych dziedzin, to midzy poszczeglnymi znakami (symbolami)
stawia si znaki czenia (jak dwukropek, plus lub kresk ukon) np. symbol 655:676
oznacza: 655 przemys wydawniczy, drukarstwo, ksigarstwo oraz 676 przemys
papierniczy.
23
Kompozycja wydawnicza ksiki oraz typowe elementy jej budowy

Wkad i oprawa to dwa elementy, ktre decyduj o ksztacie ksiki. Wkad tworz zszyte
ze sob arkusze, opraw za twarda lub mikka oprawa, w ktrej zawieszono (umocowano)
wkad. Ksiki w swojej zewntrznej postaci s do siebie podobne, a rnica ogranicza si w
zasadzie
do
ich
wymiarw
oraz
zewntrznego
wystroju.
Inaczej
jest
z wntrzem ksiek, to jest ich tekstem, poniewa jego budowa i czci skadowe nie s
jednakowe we wszystkich publikacjach oraz mog by tak zrnicowane jak ich tematyka.
Seria wydawnicza to cykl odrbnych ksiek o indywidualnych tytuach poczonych
wspln nazw serii, numerowanych w obrbie serii bd nienumerowanych, ukazujcych si
przewanie w okrelonych odstpach czasu.
Przy projektowaniu formy zewntrznej wydawnictw wielotomowych i serii
wydawniczych naley stosowa jednakowy format, krj pisma, gatunek papieru, jednakowe
materiay na opraw oraz zblion kompozycj wydawnicz i wystrj graficzny.
Na okadce i obwolucie naley umieszcza midzynarodowy numeru ksiki ISBN (skrt
angielskiego terminu International Standard Book Number). Numer ten identyfikuje w sposb
jednoznaczny jedno okrelone wydanie ksiki lub zaplanowany przez wydawc kady
wariant jednego wydania, rnicy si postaci zewntrzn (format, papier, oprawa).
Midzynarodowy znormalizowany numer ksiki, zawsze poprzedzony jest skrtem ISBN,
a zbudowany jest z 10-ciu cyfr podzielonych na cztery czci uszeregowanych w kolejnoci:
numer identyfikacyjny grupy (zesp wydawcw wyodrbniony wedug przynalenoci
pastwowej, wsplnoty jzykowej lub innego kryterium). Dla ksiek publikowanych
w Polsce czy za granic z udziaem wydawcw polskich numerem identyfikacyjnym
(staym) jest liczba 83;
numer identyfikacyjny wydawcy (kadej osoby prawnej lub fizycznej publikujcej ksiki
do rozpowszechnienia) moe skada si od dwch do szeciu w zalenoci od
wielkoci jego produkcji wydawniczej (np. 01 Wydawnictwo Naukowe PWN,
02 Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 208 Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne),
nadawany jest przez Biuro Midzynarodowego Numeru Ksiki, jest stay dla danego
wydawcy;
numer identyfikacyjny tytuu, czyli okrelonego wydania ksiki (numery
zagospodarowywane przez wydawc w ramach przypadajcej mu liczby numerw
otrzymanych z krajowego Biura Midzynarodowego Numeru Ksiki);
znak kontrolny cyfra suca sprawdzeniu formalnej poprawnoci zapisu ISBN (cyfry
arabskie od 0 do 9 lub rzymska X na oznaczenie liczby 10).
System ISBN zosta pomylany dla ksiek do publicznego rozpowszechniania. Numeru
ISBN nie nadaje si wydawnictwom przeznaczonym dla wskiego krgu odbiorcw (np. do
uytku subowego) i nie zaliczanym do ksiek tj. wydawnictwom periodycznym i typu
akcydensowego (np. kalendarzom, reprodukcjom dzie sztuki, plakatom).
Karty tytuowe zesp kart umieszczonych na pocztku ksiki, zawierajcych
informacje o dziele, jego autorach i wsptwrcach oraz o danym wydaniu. Na karty tytuowe
przeznacza si cztery lub dwie strony i nazywa si je potocznie czwrk lub dwjk tytuow.
Karty tytuowe wewntrzne wystpuj w publikacjach wtedy, gdy w jednym woluminie
zawartych jest kilka czci ksiki z oddzielnymi tytuami dla kadej.
24
Karty tytuowe
Czwrka tytuowa
Karta przedtytuowa
Strona
Strona
przedtytuowa przytytuowa
1 strona
2 strona
Wewntrzne
karty tytuowe
Dwjka tytuowa
Gwna karta tytuowa
Strona
tytuowa
3 strona
Strona
redakcyjna
4 strona
Karta tytuowa
Strona
tytuowa
1 strona
Strona
redakcyjna
2 strona
Rys. 5. Rodzaje i czci skadowe kart tytuowych [rdo wasne].
Na stronie przedtytuowej zazwyczaj umieszczany jest tytu, nazwa serii wydawniczej

oraz nazwa instytucji sprawczej (odpowiedzialnej za opracowanie, inicjujcej lub zlecajcej
publikacj wydawnictwa) lub sygnet, czy te inny okolicznociowy znak graficzny.
Strona przytytuowa (kontrtytuowa) wystpuje jedynie w wydawnictwach seryjnych oraz
wielotomowych zbiorach dzie. Moe zawiera nastpujce informacje:
nazw instytucji zlecajcej lub przygotowujcej wydanie,
w zbiorach dzie jednego autora jego imi i nazwisko,
tytu zbioru dzie lub nazw serii,
imi i nazwisko redaktora zbioru dzie lub serii,
kolejny numer tomu w zbiorach dzie lub serii,
znak wydawnictwa,
miejsce wydania oraz nazw wydawnictwa, jeli tych elementw nie podano na stronie
tytuowej.
W innych publikacjach strona przytytuowa jest wakatem (niezadrukowana) lub
wykorzystuje si j na obcojzyczny tekst strony tytuowej danej pracy, czy te portret autora
lub inn ilustracj. W przypadku umieszczenia na stronie przytytuowej portretu autora
(czsto z faksymil jego podpisu) lub ilustracji tytuowej, w syntetycznej formie komentujcej
tytu i tre ksiki okrelana jest ona mianem frontyspisu (od terminu francuskiego
frontispice fasada, karta tytuowa, rycina na karcie tytuowej). Frontyspis moe take
stanowi oddzieln kart wklejon midzy okadk a kart tytuow lub midzy kart
przedtytuow a kart tytuow.
Na stronie tytuowej mog wystpowa nastpujce informacje:
nazwa instytucji sprawczej,
nazwa serii, imi i nazwisko autora,
tytu i podtytu dziea,
numer kolejny tomu lub czci dziea,
tytu tomu lub czci dziea,
numer kolejny wydania,
imi i nazwisko redaktora dziea zbiorowego, imi i nazwisko redaktora wyboru tekstw,
25
imi i nazwisko tumacza,

imi i nazwisko redaktora naukowego,
znak i nazwa wydawnictwa,
miejsce i rok wydania.
o ile nie zostay one ju umieszczone w przedtytule lub przytytule (z wyjtkiem nazwiska
autora i tytuu dziea).
Czwarta strona czwrki tytuowej zwana stron redakcyjn powinna zawiera:
nazwiska autorw i gwnych wsptwrcw ksiki nie wymienionych na stronie
tytuowej,
informacj o wydaniach poprzednich,
przy przekadach informacj o oryginale,
midzynarodowy znormalizowany numer ksiki (ISBN),
informacj o zastrzeeniu praw autorskich (Copyright),
adnotacj,
przy podrcznikach i ksikach do bibliotek szkolnych aprobat odpowiednich wadz,
informacj o wydaniu publikacji na prawach rkopisu,
nadruk Printed in Poland (w ksikach przeznaczonych na eksport),
symbol Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesitnej,
nazwiska: grafika, redaktora prowadzcego, redaktora technicznego, i korektora,
nazwiska autorw zdj,
metryk (stopk), o ile nie zostaa umieszczona na kocu ksiki (ostatniej wolnej
stronicy), ktr stanowi: nazwa wydawnictwa, miejsce i rok wydania, kolejny numer
wydania, wielko nakadu, objto w arkuszach wydawniczych i drukarskich,
oznaczenie rodzaju, formatu, klasy i gramatury papier, data zoenia zamwienia,
podpisania do druku i jego ukoczenia, numer zamwienia, nazwa drukarni, cena ksiki.
Dwjk tytuow stosuje si w wydawnictwach, w ktrych nie ma potrzeby stosowania
rozbudowanych elementw kart tytuowych i gdy rezygnacja z dwch stronic da oczekiwane
oszczdnoci (np. w wysokich nakadach podrcznikw szkolnych).
Materiay wprowadzajce to czci skadowe tekstu zawierajce oglne informacje
o ksice i autorze. Nazywane s take tekstami wprowadzajcymi, a nale do nich:
dedykacja, na ktr mona przeznaczy oddziel kart przed tekstem gwnym lub
przedmow autora. Mona j take umieci nad tytuem przedmowy autora lub nad
tytuem pierwszego rozdziau ksiki,
motto do caoci dziea umieszcza si podobnie jak dedykacj, dla jednego rozdziau
pod jego tytuem,
przedmowy nie pochodzce od autora umieszcza si po kartach tytuowych lub spisie
treci, nastpnie wstp krytyczny, natomiast przedmow autora bezporednio przed
tekstem gwnym. Posowie lub not edytorsk wstawia si bezporednio po tekcie
gwnym, a yciorys autora po wstpie krytycznym lub posowiu.
Tekst gwny to podstawowa cz dziea wyraajca jego tre. W ksikach mog
wystpi cztery rodzaje tekstw: sowny, kartograficzny, muzyczny i obrazowy. Zwykle jest
on podzielony na elementy i czony zgodnie z logiczn i merytoryczn koncepcj budowy
caego dziea na tomy, czci, dziay, rozdziay, podrozdziay, punkty, paragrafy i ustpy
(akapity). Wielostopniowy podzia tekstu i hierarchia poszczeglnych jego partii materiau
przedstawione s w jednostce moduowej 311[28].Z2.02 Przygotowanie materiaw
tekstowych.
26
Materiay uzupeniajce tekst gwny to te czci skadowe ksiki, ktrych tre

niezbdna jest dla zrozumienia poszczeglnych fragmentw tekstu gwnego lub zawiera
dodatkowe informacje tj.:
przypisy pochodzenia autorskiego lub redakcyjnego, zamieszczane u dou stronicy,
ktrej dotycz lub jeeli s obszerne mog by grupowane po tekcie gwnym i aneksach
autora. Tekst ksiki czy si z przypisami przewanie za pomoc odnonikw w postaci
cyfr arabskich, maych liter lub gwiazdek umieszczanych we frakcji grnej. Przypisy
autorskie mona grupowa przed redakcyjnymi lub przy zastosowaniu cznej numeracji
dla obu rodzajw przypisw powinno zaznaczy si od kogo pochodzi przypis;
tabele umieszczane w tekcie najbliej miejsca, gdzie jest o nich wzmianka, chyba e
warunki techniczne lub koncepcja ukadu graficznego wymagaj ich zgrupowania
i umiejscowienia oddzielnie, za tekstem gwnym lub w formie lunych wkadek przy
trzeciej stronicy okadki;
ilustracje waciwy ukad materiau ilustracyjnego zaley od liczby i rodzaju ilustracji,
stopnia powizania z tekstem, warunkw technicznych reprodukcji, jak rwnie ich
charakteru;
aneksy dodatki uzupeniajce tekst, mog pochodzi od autora (umieszcza si
je bezporednio po tekcie gwnym) lub od redakcji (po ostatnim tekcie autora);
bibliografia zacznikowa umieszcza si j po aneksach i przypisach, jeli wystpuj na
kocu tekstu gwnego.
Do materiaw informacyjno-pomocniczych zalicza si czci skadowe tekstu, ktre
uatwiaj korzystanie z ksiki, tj.:
wykazy: skrtw, ilustracji, tabel, rde itp. wykaz skrtw mona umieszcza
bezporednio przed tekstem gwnym lub w kocowej czci przed wykazem ilustracji,
sownik terminologiczny wystpuje po bibliografii,
skorowidze (indeksy) zamieszczane po sowniku terminologicznym, przed wykazem
ilustracji,
streszczenia obcojzyczne stanowi kocowy element ksiki o ile nie wystpuje po
nich spis treci,
spis treci moe by umieszczany na pocztku po kartach tytuowych, czasami po
przedmowie (w publikacjach naukowych i naukowo-technicznych) lub kocu ksiki,
a take paginacj uporzdkowany system numeracji stron, ktry wystpowa moe jako:
paginacja zwyka (bieca) zawierajca sam numeracj stron w formie cyfr arabskich
(zarezerwowana dla tekstu gwnego i wystpujcych po nim materiaw) lub rzymskich
(stosowana dla tekstw wprowadzajcych, czasami take dla stron tytuowych, czy spisu
treci); wykracza optycznie poza gabaryty kolumny i dlatego nie jest wliczana do
zwierciada zadruku; zazwyczaj umieszczana u dou kolumny tzn. w wietle
najwikszego marginesu ksiki przy zewntrznych rogach kolumn, wg ukadu
pagina dolna lewa-prawa lub wamywana jest u dou lub od gry na rodku
kolumny; nie ma elaznych zasad co do stopnia i odmiany czcionki jak naley
zastosowa dla skadu paginacji biecej,
paginacja ywa posiadajca poza numerem strony take tekst wskazujcy zawarto
merytoryczn danej strony tekstu, rozdziau czy czci ksiki; czasami ywa pagina tzw.
pagina rozumowana nie zawiera jedynie powtrzenia tytuu rozdziau, ale stanowi tytu
wymylony dla poszczeglnych stron odpowiadajcy treci kolumny nad ktr si
znajduje; zajmuje wiersz i w zwizku z tym jest czci skadow kolumny druku.
Rozrnia si trzy rodzaje ywych pagin: yw pagin otwart tekst ywej paginy
stanowi wiersz ponad kolumn tekstu do ktrego si odnosi; yw pagin podkrelon
tekst ywej paginy jest podkrelony lini i na nie jest cyfra arabska paginacji biecej,
oddzielajcej optycznie yw pagin od tekstu kolumny; yw pagin zamknit
27
jednowierszowy tekst paginy ywej wraz z pagin zwyk zamknity jest liniami od
gry i dou; wikszo ywych pagin umieszczana jest u gry kolumny wraz z pagin
zwyk lub pagina zwyka umiejscawiana jest u dou stronicy.
Wszystkie stronice ksiki s objte paginacj, chocia nie na wszystkich kolumnach jest
ona drukowana. Nie drukuje si jej na stronach czwrki i dwjki tytuowej, na stronach
wewntrznych kart tytuowych, na kolumnach wakatowych, na niepenych kolumnach
(paginy dolnej), na kolumnach pocztkowych, opuszczonych (paginy ywej). Przy
ukadzie dwuamowym numeracj umieszcza si nad kadym amem oddzielnie, zwykle
w prawym, zewntrznym rogu amu,
oraz errat wykaz pomyek w druku. Najczciej sporzdzana w formie tabelki na kartce
mniejszego formatu ni wkad ksiki, wkleja si przed kartami tytuowymi lub po ostatniej
karcie ksiki.
Na okadce i na obwolucie powinny by zamieszczone nastpujce informacje: nazwa
autora(w) i (lub) tytu ksiki, numer tomu wydawnictwa wielotomowego, cena ksiki,
numeru (ISBN) oraz dodatkowe informacje np. o autorze, dziele itp., ktre musz by zgodne
z danymi zawartymi na kartach tytuowych.
Obwoluta chroni ksik przed zbyt szybkim zniszczeniem i peni funkcje
informacyjno-reklamowe. Mona na niej zaprezentowa ciekawe, efektowne rozwizania
graficzne, a take mona j zakomponowa jako jedn cao wykorzystujc dodatkowo jej
skrzydeka. Wykonuje si j na wysokogatunkowym papierze, przy zastosowaniu
najbardziej efektownych projektw graficznych, czsto lakieruje lub powleka foliami.
Kompozycja wydawnicza okadki zaley w znacznej mierze od jej wykoczenia
introligatorskiego. W zalenoci od typu oprawy trzeba redagowa odpowiednio tre
okadki. Najwicej danych mona nanie na okadkach broszurowych i caopapierowych,
nastpnie na ppciennych, najmniej za na caopciennych. Na grzbiecie ksiki (okadki,
obwoluty) winny znale si przede wszystkim nazwa autora(w) i tytu ksiki w formie
tzw. szyldzika, czyli w poprzek grzbietu lub wzdu grzbietu od grnego do dolnego brzegu
ksiki. Jeeli grzbiet ksiki ma mniej ni 5mm, zaleca si umieszcza nazw autora i tytu
ksiki na czwartej stronie okadki i obwoluty, wzdu grzbietu ksiki, rwnie od grnego
do dolnego brzegu. Poza grzbietem dane te zaleca si podawa rwnie na pierwszej stronie
obwoluty lub okadki; jeeli nie ma obwoluty, w dowolnym miejscu, z tym, e nazwa autora
w zasadzie powinna poprzedza tytu dziea w przypadku, gdy inne ustawienie mogoby
powodowa niejasno, np. wwczas, gdy tytuem dziea jest nazwa autora.
Poszczeglne elementy skadowe ksiki naley zamieszcza w nastpujcej kolejnoci:
karty tytuowe, przedmowy (wstpy) nie pochodzce od autora, wstp krytyczny, bibliografia
zacznikowa do wstpu krytycznego, yciorys autora, nota wydawnicza (ewentualnie
w miejscu posowia), przedmowy autora dziea, podstawowy zrb dziea wraz z materiaami
uzupeniajcymi, ktre on obejmuje, lub ktre s umieszczane bezporednio po nim,
podanymi w kolejnoci: tablice, ilustracje, aneksy, przypisy, bibliografia zacznikowa do
dziea, sownik uytych terminw oraz wykazy: skrtw, znakw graficznych i innych
oznacze, posowie, yciorys autora lub nota wydawnicza (edytorska), indeksy, wykazy
ilustracji i tablic (ewentualnie po streszczeniach obcojzycznych), streszczenia obcojzyczne,
spis treci (ewentualnie po kartach tytuowych).
Przygotowanie materiaw wydawniczych
Cykl produkcyjny publikacji to og procesw wydawniczych i poligraficznych,
w wyniku ktrych maszynopis autorski zostaje przeksztacony w ksik. Mona go podzieli
na dwa etapy: autorsko-redakcyjny i techniczno-produkcyjne.
28
Badanie potrzeb rynku

Inicjatywa wasna
Planowanie wydawnicze
Wznowienia
Inicjowanie produkcji wydawniczej
Zakup praw autorskich
Opracowanie materiaw
wydawniczych
Wydawnictwa zlecone
Opracowanie techniczne
Opracowanie merytoryczne
Przekazanie materiaw wydawniczych do druku
Wykonywanie procesw poligraficznych
Upowszechnianie publikacji
Rys. 6. Elementy skadowe cyklu produkcyjnego publikacji ze szczeglnym

uwzgldnieniem procesw wydawniczych [rdo wasne].
W nadawaniu ksztatu przyszej publikacji uczestniczy w wydawnictwie zesp ludzi:

redaktor merytoryczny, redaktor techniczny, grafik, a czasami rwnie autor.
Redakcja merytoryczna - opracowanie merytoryczne przeznaczonego do druku materiau
wydawniczego, ktrym w wydawnictwie zajmuje si specjalista, nazywany redaktorem
naukowym, merytorycznym albo po prostu redaktorem. Poza sprawdzeniem rzetelnoci
podanych w materiaach do druku informacji redaktor merytoryczny czuwa nad poprawnoci
jzykow, ustala kolejno poszczeglnych elementw publikacji, ustala tekst wystpujcy na
obwolucie, okadce, dwjce lub czwrce tytuowej, decyduje o merytorycznym podziale
tekstu, o kolejnoci fabuy czy wykadu zawartego w ksice, sposobie cytowania,
o stosowanych skrtach, charakterze oraz formie graficznej bibliografii, skorowidzw
i innych szczegach opracowania.
Redakcja techniczna opracowanie techniczne materiaw wydawniczych za pomoc
umownych oznacze i okrele dyspozycji technicznych. Prace te wykonywane s przez
redaktora technicznego, ktry we wstpnej fazie swoich prac po zapoznaniu si
z materiaami wydawniczymi, sprawdzeniu poprawnoci ich sporzdzenia i kompletnoci,
uwzgldniajc podstawowe zaoenia przyjte przez wydawnictwo w zakresie zasad
wydawania publikacji, w tym czsto wzgldy ekonomiczne wydania okrela koncepcje
ukadu typograficznego caoci dziea.
29
Materiay wydawnicze opracowania (instytucji wydawniczych) w postaci

maszynopisw lub pierwodrukw, makiet, szkicw, oryginaw do reprodukcji oraz innych
materiaw niezbdnych do wytworzenia produktu poligraficznego.
Pierwodruk stronica z poprzedniego wydania przeznaczona przy wznowieniach do
skadania lub reprodukowania inn technik.
Maszynopis wydawniczy materiay wydawnicze napisane na maszynie do pisania,
sprawdzone, zaadiustowane, przeznaczone do skadania lub amania, zawierajce cz
tekstow, uzupenion (zalenie od charakteru i koncepcji danego tytuu) przez cz
ilustracyjn, tabele, wzory itp. oraz przez zaczniki niezbdne do wytworzenia produktu
poligraficznego.
25 mm
Pisany jednostronnie
na kartce papieru
biaego (zwykego
lub do pisania),
formatu A4
(210 x297 mm)
35 mm
Na stronie
maszynopisu
powinno znale si
30 wierszy, w kadym
wierszu 60 znakw
(cznie z odstpami)
= 1 800 znakw
na 1 stronie
Rys. 7. Wybrane wymagania formalne stawiane prawidowo przygotowanemu

maszynopisowi wydawniczemu [rdo wasne].
Maszynopis wydawniczy jednolity to maszynopis przeznaczony do skadania,

o jednolitym charakterze technologicznym skadu, np. sam tekst, wzory lub tabele.
Maszynopis wydawniczy niejednolity to maszynopis przeznaczony do skadania
o zrnicowanym charakterze technologicznym skadu, a wic nadajcy si do rozdzielenia
w celu oddzielnego wykonania skadu np. tekstu, tabel i wzorw.
Podstawowa cz maszynopisu niejednolitego to cz, ktra jest objtociowo
najwiksza i kwalifikuje si do skadu o jednolitym charakterze technologicznym moe to
by np. tekst w maszynopisie zawierajcym tekst i tabele.
Wydzielona cz maszynopisu niejednolitego to cz (jedna lub wicej) mniejsza
objtociowo od podstawowej i wymagajca skadu o jednolitym charakterze
technologicznym np. tabele, notki, wzory, tytuy, podpisy pod ilustracjami. Wydzielona
cz maszynopisu, ktra moe by kopi (drugim egzemplarzem) maszynopisu
podstawowego, stanowi zacznik do maszynopisu podstawowego.
Zaczniki do maszynopisu pomocniczy materia w postaci szkicw, makiet, wykazw
znakw specjalnych itp..
Jednostki i zasady obliczania objtoci publikacji
Przy planowaniu produkcji wydawniczej, przeprowadzaniu rozlicze z autorami,
tumaczami, opiniodawcami, redaktorami merytorycznymi i technicznymi, korektorami
oraz zawieraniu umw z drukarniami stosuje si oglnie przyjte na rynku
30
wydawniczo-poligraficznym jednostki obliczeniowe tj. arkusz autorski, arkusz wydawniczy,

arkusz drukarski (druku), koloroodbitka, skadka (arkusz) introligatorska, arkusz skadu,
wiersz obliczeniowy, strona maszynopisu (znormalizowanego) itp..
Arkusz autorski zawiera 40 000 znakw drukarskich (typograficznych), 700 linijek poezji,
800 wierszy obliczeniowych po 50 znakw typograficznych, lub 3 000 cm2 materiau
graficznego. Przy obliczaniu arkusza autorskiego stosuje si m. in. nastpujce zasady:
za znak drukarski (typograficzny) uwaa si kad liter, cyfr, znak przestankowy oraz
odstp midzy wyrazami;
liczb znakw w wierszu okrela si przez obliczenie znakw w 10 nastpujcych po
sobie wierszach typowej czci tekstu oraz podzielenie otrzymanej sumy przez 10 (nie
obejmuje si rachunkiem wierszy niepenych, skadanych odmienn czcionk, przy
ukadzie wieloamowym liczb znakw oblicza si w kadym amie oddzielnie, wiata
midzy amami nie uwzgldnia si);
liczb wierszy tekstu podstawowego ustala si wedug ich rzeczywistej wielkoci, nie
wliczajc paginy zwykej oraz paginy ywej, ktr oblicza si wedug innych zasad i to
tylko wwczas, gdy yw pagin ukada autor, nie redakcja;
yw pagin liczy si jako 1 wiersz tylko raz, po kadej zmianie jej tekstu;
wiersze akapitowe, tytuowe, podtytuowe, wiersze koczce ustpy oraz liczby i znaki
oznaczajce podzia tekstu traktuje si jako wiersze cakowite;
wzory, tabele i zestawienia skadane czcionkami rnych rozmiarw przelicza si 8/8;
objto arkuszow przykadw muzycznych w wydawnictwach ksikowych oblicza si
tak samo jak objto materiaw graficznych (w cm2), bior pod uwag rzeczywicie
przez nie zajt powierzchni (cznie ze wiatami). Jako podstaw obliczania przyjmuje
si przecitn piciolini o rozstawie 4mm. Niepene wiersze liczy si jako cae;
tekst poetycki oblicza si wedug liczby wierszy rytmicznych. Niepenych wierszy,
powstaych z przyczyn technicznych, nie uwzgldnia si w obliczaniu;
objto utworw dramatycznych oblicza si zgodnie z zasadami obliczania tekstw
prozatorskich lub poetyckich;
utwory poetyckie zamieszczone w wypisach i zbiorach oblicza si wedug rzeczywistej
iloci caych wierszy;
objto elementarzy oblicza si przyjmujc 3 000 cm2 zadrukowanej powierzchni za
1 arkusza autorski;
ilustracje o ksztacie nieregularnym oblicza si wedug powierzchni najmniejszego
prostokta opisanego na danej ilustracji;
napisy i tytuy z ilustracjami (np. podpisy i objanienia) oblicza si wedug zasad
stosowanych do tekstw.
Arkusz wydawniczy jest to jednostka miary przyjta przy obliczaniu objtoci
wydrukowanej publikacji, w ktrej skad wchodzi w dzieo napisane przez autora (tumacza)
oraz pozostae czci materiau tekstowego i graficznego znajdujcego si w danej ksice.
Suy do kalkulacji kosztu wasnego, ustalenia ceny katalogowej i zbytu produkcji
wydawniczej, jak rwnie do wprowadzania wskanikw ekonomicznych dziaalnoci
wydawniczej. Arkusz wydawniczy, podobnie jak autorski, zawiera 40 000 znakw
drukarskich, 700 linijek poezji, 800 wierszy obliczeniowych po 50 znakw typograficznych,
bd te 3 000 cm2 materiau graficznego. Obliczanie objtoci publikacji w arkuszach
wydawniczych przeprowadza si na takich samych zasadach, jak obliczanie objtoci
w arkuszach autorskich, z wymienionymi poniej m. in. nastpujcymi uzupenieniami:
do objtoci publikacji obliczonej w arkuszach autorskich dolicza si zawarty w danej
publikacji materia nie pochodzcy od autora (np. wstp, przedmowy, posowia, przypisy,
indeksy, bibliografie). Oblicze dokonuje si w myl zasad oglnych (liczba znakw
31
w wierszu; liczba wierszy tekstu, obliczona dla kadego kroju i stopnia pisma
drukarskiego oddzielnie);
yw pagin naley doliczy do tekstu podstawowego. Pagin zwyk (biec) liczy si
jako wiersza;
stron tytuow (tekstow) okadki liczy si ryczatem jako 500 znakw, natomiast strony
drug, trzeci i czwart okadki naley liczy wedug faktycznej liczby znajdujcych si
na nich znakw;
rysunki i grafik liczy si wg faktycznie zajmowanej przez nie powierzchni;
stron tytuow i metrykaln przyjmuje si ryczatem po 500 znakw, chyba e faktycznie
maj wiksz ich liczb;
stron wakatowych oraz nie zadrukowanej powierzchni na pocztku rozdziaw nie
wlicza si do objtoci ksiki;
wiersze akapitowe, tytuowe, podtytuowe, wiersze koczce ustp oraz liczby, znaki
oznaczajce podzia tekstu przyjmuje si za cae wiersze;
jeeli tekst jest zoony pismem o normalnej szerokoci oczka mona oblicza liczb
znakw w wierszu przyjmujc, e w 1 kwadracie mieci si 8 znakw cycera,
10 garmondu, 11 borgisu, 12 petitu, 14 kolonelu, 16 nonparelu.
Arkusz drukarski jednostka zadruku zawierajca 16 stron formatu A5 lub B5, co w praktyce
stanowi jednostronnie zadrukowany papier formatu A1 (61 x 86 cm) o powierzchni 5 246 cm2
lub dwustronnie zadrukowany papier formatu A2. Zgodnie z powyszym arkusz drukarski
stanowi: 1 strona formatu A1, 2 strony formatu A2, 4 strony formatu A3, 8 stron formatu A4,
16 stron formatu A5, 32 strony formatu A6, 64 strony formatu A7, itd..
Inne zadrukowane formaty papieru powinno przelicza si na jednostk podstawow tj. na
format A1. Np. format szeregu B1 (70 x 100 cm) o powierzchni 7 000 cm2 stanowi
1,33 arkusza drukarskiego.
Arkusz introligatorski (skadka introligatorska) jednostka obliczeniowa przyjta
w pracach introligatorskich trzykrotnie zamany (sfalcowany) arkusz druku (lega) liczcy
16 stron bez wzgldu na format.
Czynniki wpywajce na sposb wydania publikacji
Na opracowanie ksztatu koncepcji edytorskiej publikacji maj wpyw m. in. nastpujce
czynniki:
przeznaczenie pracy i jej funkcje informacyjne przeznaczenie pracy dla okrelonego
odbiorcy (np. dla dzieci, specjalisty z danej dziedziny wiedzy, inaczej wydaje si
encyklopedi dla dzieci, a inaczej encyklopedi z dziedziny elektroniki),
zakwalifikowanie ksiki do okrelonego gatunku literatury (np. wydawnictwa naukowe,
encyklopedie, podrczniki dla szk, literatura popularno-naukowa, literatura dla dzieci),
objto i nakad publikacji objto decyduje czy wydamy pozycj w jednym czy
w kilku tomach, duym czy w maym, kieszonkowym formacie. Natomiast wielko
nakadu ma wpyw na dobr surowcw, technik druku, typ oprawy itp.,
zamierzony wynik ekonomiczny wydanie publikacji ma przynie zysk, czy strat?,
okrelenie czy mamy do czynienia z nowoci wydawnicz, czy te publikacj, ktra
bdzie wczona do istniejcej serii wydawniczej. Jeeli mamy do czynienia z nowoci
wydawnicz, to naley uwzgldni jej pionierski charakter. lub jeeli publikacja bdzie
wczona do istniejcej na rynku serii wydawniczej naley zachowa standard
wyposaenia danej serii,
liczba i rodzaju materiau ilustracyjnego charakter i rodzaj tekstu oraz materiau
ilustracyjnego, jego liczebno maj np. wpyw na sposb rozmieszczenia ilustracji, dobr
techniki druku.
32
Podstawowe elementy ksztatu oraz ukadu graficznego publikacji

Po przeprowadzeniu dokadnej analizy czynnikw, ktre decyduj o sposobie wydania
publikacji, naley ustali podstawowe elementy jej ksztatu i ukadu graficznego.
Do podstawowych elementw ksztatu oraz ukadu graficznego publikacji zalicza si:
format publikacji wymiary okrelajce szeroko i dugo ksiki. Powstaje on drog
skadania (falcowania) arkusza papieru, a liczba zoe zaley od zaplanowanych dla
ksiki wymiarw karty. Okrelenia formatu ksiki, jej wymiary podaje si
w centymetrach. Do wytwarzania publikacji stosowane s arkusze formatw szeregu A, B
i C. Poszczeglne formaty w ramach wymienionych szeregw tworzone s zgodnie
z nastpujcymi zasady:
ustalenie formatw arkuszy w oparciu o stay stosunek boku kwadratu do jego
przektnej, co wyraa si proporcj 1 : 2 = 1 : 1,414, czyli w przyblieniu 5 : 7,
wszystkie formaty s geometrycznie podobne,
kady kolejny format otrzymuje si przez podzielenie na dwie rwne czci formatu
bezporednio wikszego. Podziau dokonuje si zawsze rwnolegle do krtszego
boku. Powierzchnie dwch ssiednich formatw maj si wzajemnie do siebie jak 2:1,
formaty szeregu A s formatami zasadniczymi. Podstaw szeregu A jest format A0 rwny
powierzchni (x y)1 m2. Wymiary formatu A0 wynosz x = 0,841 m, y =1,189 m,
formaty szeregu B s formatami pomocniczymi, podstaw formatw z szeregu B jest
format B0, ktrego krtszy bok rwna si dugoci 1m, a duszy 1,414m,
formaty szeregu C s rwnie formatami pomocniczymi. Podstaw szeregu C jest
format C0, ktrego dugoci bokw s w przyblieniu rednimi geometrycznymi
dugoci bokw formatw szeregu A i B,
formaty czciowe otrzymuje si przez podzielenie formatw szeregu A i B na: ,
i czci, rwnolegle do duszego boku formatu; oraz czci, rwnolegle do
krtszego boku formatu.
A0
Tworzenie
formatw
pochodnych
i kolejno zoe
A1
A3
A2
3
A5
A4
5
A7
A
6
2
Rys. 8. Wyprowadzanie formatw pochodnych i kolejno zoe [15, s. 276].
33
7
6
A5
A5
A4
A3 (2A5)
A2
A6
A7
(2A4)
A4
A5 (2A7)
A6
A4
(2A6)
A8
Rys. 9. Szkic schematu tworzenia formatw pochodnych przez podzia formatu

wikszego na poow rwnolegle do krtszego boku [15, s. 280].
Aby mona byo uzyska formaty netto na rynek dostarczane s wytwory i przetwory
papiernicze w formatach brutto.
Do wytwarzania publikacji stosowany jest take arkusz o wymiarach 82 x 104 cm,
skadany na 32 karty, ktry z punktu widzenia estetyki ksiki jest korzystniejszy ni
arkusze szeregu A i B, poniewa jest w ksztacie wyduonego prostokta, o bokach
zblionych do klasycznej proporcji 5:8 (wicej informacji na temat klasycznej proporcji
zamieszczono w rozdziale 4.4.).
Najszersze zastosowanie do druku ksiek, czasopism oraz akcydensw maj papiery
w formatach szeregu A, nieco mniejsze szeregu B, za formaty szeregu C s uywane na
wszelkiego rodzaju opakowania i pomoce biurowe. Najpopularniejszym formatem dla
wikszoci wydawnictw jest format A5. W tym formacie wydawane s podrczniki
i poradniki szkolne, ksiki techniczne, beletrystyka, utwory poetyckie, literatura
popularnonaukowa, a nawet wydawnictwa naukowe, ktre maj prosty ukad treci
i niezbyt du objto oraz produkowane np. zeszyty szkolne, bruliony. Swoj
popularno format A5 zawdzicza stosunkowo niewielkim wymiarom (148 x 210 mm netto)
wygodnym w uytkowaniu, atwym do przechowywania i transportu, a take dostpnoci
papieru wyjciowego, czyli formatu A1 oraz wystpowania na rynku maszyn
poligraficznych, ktre w wikszoci s dostosowane do przerobu tego formatu. Do
produkowania w formacie A5 nadaj si wydawnictwa o redniej objtoci (do ok. 20 ark.
wyd.), w ktrych wystpuj ilustracje nie wiksze ni 11 x 18 cm oraz tekst bez
skomplikowanych i dugich wzorw chemicznych, schematw, plansz, itp.. Nieco
mniejszy ni A5 format 82 x 104/32 (wyduony) szczeglnie wygodny jest
w uytkowaniu, dlatego mona go zastosowa przy projektowaniu np. beletrystyki,
utworw poetyckich, literatury popularnonaukowej.
Format B5 mona stosowa do prac o wikszej objtoci i z bardziej skomplikowanym
tekstem i wikszymi ilustracjami np. do publikacji naukowych, encyklopedii.
Formaty A4, B4, czy 82 x 104/16 oraz inne zblione do kwadratu mona przeznacza do
druku publikacji o duej objtoci tekstu lub duym znaczeniu ilustracji w tym ilustracji
o wikszych rozmiarach). Formaty te maj stosunkowo du powierzchni zadruku
i mona stosowa je dla albumw, atlasw, wielkich encyklopedii, ksiek dziecicych,
niektrych publikacji naukowych itp. wydawnictw.
34
Mae sowniki, tomiki poezji, przewodniki, kalendarze, informatory itp. zazwyczaj

wydawane s jako tzw. wydawnictwa kieszonkowe w formacie A6 i B6.
Jeszcze mniejsze formaty tj. A7 i B7 wykorzystywane s do wydawania tomikw poezji,
niewielkich kalendarzykw itp.
Wyduone formaty pochodne (np. A4, A5, B4) stosowane s do druku
wydawnictw informacyjno-reklamowych tj. katalogi, prospekty, ulotki, foldery, itp.
format kolumny zwierciado zadruku. Zasada estetyki ukadu graficznego ksiki
stanowi, e kolumna drukarska powinna mie wymiary bokw o takiej samej proporcji
jak wymiary strony, na ktrej si znajduje. Musi istnie wywaona i harmonijna proporcja
pomidzy paszczyzn zadrukowanej kolumny i bia kartk papieru ksiki, a waciwie
marginesami tej kartki. W praktyce przyj si system, wedug ktrego najmniejszy jest
margines wewntrzny (grzbietowy), nieco wikszy margines grny, jeszcze wikszy
margines boczny (zewntrzny), a najwikszy dolny. Proporcje te mona wyrazi liczbami
(zaczynajc od marginesu grzbietowego) np. 2 : 3 : 4 : 5. Do wyznaczania wielkoci
kolumny i marginesw mona take zastosowa zasad zotego podziau odcinka, ktra
pozwala wyznaczy waciw proporcj szerokoci w stosunku do wysokoci kolumny
oraz proporcj marginesw w ksice. Szerzej zastosowanie zotego podziau odcinka w
projektowaniu publikacji zwartej zostanie zaprezentowane w rozdziale 4.4.
Kolumna pocztkowa publikacji (rozpoczynajca tekst gwny lub jego now cz) moe
by nie w peni zadrukowana od gry (kolumna spuszczona, zwana te opuszczon),
majca od gry woln przestrze (wiato). Wielko spuszczenia kolumny zaley od
stopnia czcionki uytej do skadu tekstu oraz formatu kolumny. Im mniejsza kolumna
i czcionka tym powinno by proporcjonalnie mniejsze spuszczenie i na odwrt. Wolna
przestrze od gry nie powinna przekracza caej wysokoci kolumny.
Ostatnia kolumna rozdziau lub ksiki nosi nazw kolumny kocowej albo szpicowej.
Dugo kolumny kocowej powinna wynosi nie mniej ni 1/6 penej dugoci. Jeeli
rozdziay rozpoczynaj si od nowych kolumn spuszczonych, kolumna kocowa powinna
by o 2 lub 3 wiersze dusza ni wielko spuszczenia nowej kolumny;
stopie i krj pisma przy projektowaniu czcionki dla tekstu gwnego ksiki stosuje si
czcionki o stopniach od 6 do 16 punktw. Jedynie w publikacjach dla dzieci stosuje si
czcionki wikszych stopni. Z bada nad czytelnoci druku wynika, e najkorzystniejsze
czytania z odlegoci ok. 30 cm s czcionki o stopniach od 8 do 12 punktw przy
szerokoci wiersza 9 cm. Szczeglnie zaleca si stosowanie czcionki 10 punktowej, jako
najbardziej odpowiedniej dla normalnego wzroku.
Rwnie wanym elementem co stopie pisma jest zastosowanie w skadzie tekstu
gwnego odpowiedniego odstpu midzy wierszami. Zastosowanie waciwej interlinii
ma bezporedni zwizek z szerokoci skadu, moe take by zalene od uytego kroju
pisma np. may rysunek oczka daje wraenie wikszych odstpw pomidzy wierszami
nawet bez zastosowania interlinii. Zazwyczaj, aby tekst by czytelny, stosuje si interlinie
1-, 2-punktow. W ksikach, ktre s przeznaczone do dugiego czytania
najodpowiedniejszym stopniem pisma jest garmond z 2-punktow interlini (przy
mniejszych formatach mona stosowa borgis z 1-punktow interlini), a dla mniej
wprawnych czytelnikw dobrze jest zastosowa cycero na 2-punktowej interlinii.
ksikach dla dzieci naley dysponowa skad czcionk 1620-punktow z odpowiednio
zwikszon interlini. W publikacjach z ktrych korzysta si jednorazowo i ogranicza si
do wyrywkowego czytania (np. encyklopedie, sowniki), stosuje si czcionki
o wielkociach od 6 do 8 punktw z kolumn w ukadzie dwu lub trzyamowym, a skad
wykonuje si bez interlinii.
Krj pisma kada grupa pism ma swj zdecydowany wyraz, wywouje wic okrelone
wraenia. Pisma jednoelementowe s monotonne i mczce przy duszym czytaniu,
35
dlatego stosuje si je do skadu krtszych wierszy ze zwikszon interlini tj. ksiek

niewielkich objtociowo lub czasopism. Natomiast pisma dwuelementowe np. antykw
renesansow z powodzeniem mona stosowa do skadania utworw poetyckich,
scenicznych czy beletrystycznych, a antykw klasyczn (surow i prost w swojej
konstrukcji) do skadu prac technicznych lub matematycznych;
rodzaj skadu obecnie powszechnie stosowany skad komputerowy umoliwia
w zasadzie skad bez wzgldu na rodzaj utrudnie (np. tabele, wzory matematyczne),
zastosowanie w caym skadzie jednakowego kroju pisma (duy wybr krojw pism) dla
tekstu podstawowego, czy te wyrnie z zastosowaniem danej odmiany pisma (np.
kursywy pisma pochyego, pisma grubego), bardzo skraca czas przygotowania skadu
i amania oraz nanoszenia poprawek (korekt). Nie wystpuj w tej technice skadu
utrudnienia spotykane przy skadzie tj. linotypowym (proste teksty), monotypowym
(trudniejsze teksty), czy te mieszanym linotypowo-monotypowym lub przy fotoskadzie
(monofoto) polegajce najczciej na ograniczeniach zwizanych z moliwociami
dotyczcymi szerokoci skadu, jednolitoci kroju pisma przy czeniu technik;
technika druku od wielu lat w przemyle poligraficznym do druku publikacji zwartych
stosowane s trzy podstawowe techniki druku: druk wypuky (typograficzny), paski
(offsetowy), i wklsy (rotograwiura). Charakterystyka poszczeglnych technik druku
zostaa omwiona w jednostce moduowej 311[28].Z1.01 Charakteryzowanie procesw
poligraficznych. Przy projektowaniu ksiki naley, bra pod uwag rodzaj techniki druku
(np. wybr jednej z nich lub zastosowanie mieszania technik) jak wykorzystamy do
druku, uwzgldnia m. in. uwarunkowania zwizane z rodzajem materiaw tworzcych
tekst gwny, sposobem zamieszczania materiau ilustracyjnego, potrzeb starannego
wydania dziea (np. reprodukcje dzie sztuki w albumach), planowanym nakadem
wydania, potrzeb doboru waciwej klasy, rodzaju i gramatury papieru, potrzeb
dokonywania wznowie (dodrukw) dziea i posiadanymi zasobami ekonomicznymi;
rodzaj papieru warunkiem uzyskania waciwych efektw druku jest dobr parametrw
papieru (klasy, rodzaju i gramatury) zastosowanego do druku publikacji. Na ksiki
przeznacza si zazwyczaj papiery klasy III, IV, V, a nawet czasami stosowano VI i VII.
W grupie papierw drukowych wyszczeglni mona takie rodzaje jak: drukowy zwyky,
ilustracyjny, wklsodrukowy, offsetowy, gazetowy, mapowy, itp. Mog one mie rny
stopie gadkoci powierzchni i tak wyrnia si m. in. papier matowy, satynowany,
gadzony, ilustracyjny, powlekany, kredowany. Do druku technik offsetow
i wklsodrukow wymagane s specjalne papiery drukowe. Papier offsetowy jest szorstki
lub maszynowo gadzony, o wysokim stopniu zaklejania uodparniajcego na dziaanie
wilgoci. Papiery rotograwiurowe charakteryzuj si wiksz chonnoci (pklejone)
natomiast musz mie gadk, dobrze satynowan powierzchni. Do druku ksiek stosuje
si zazwyczaj papiery o gramaturze 40120 g/m2. Przy podejmowaniu decyzji dotyczcej
wyboru gramatury naley pamita m. in. o tym, i na to papiery bezdrzewne
o niszych gramaturach transparentuj, a papier matowy jest z reguy grubszy od
satynowego. Papier o gramaturze 6580 g/m2 przeznacza si do dzie o redniej objtoci,
z materiaem ilustracyjnym, a papier o wyszej gramaturze 100130 g/m2 uywa si dla
publikacji o niewielkiej objtoci. Natomiast w przypadku wydawania w jednym
woluminie do 100 arkuszy wydawniczych (np. encyklopedie, leksykony) naley uy
papier o niszej gramaturze np. w granicach 4060 g/m2.
sposb oprawy wybr waciwego typu oprawy dla projektowanej ksiki zaley od
przeznaczenia publikacji, jej objtoci, rodzaju i merytorycznej zawartoci. Zazwyczaj
publikacje do czstego stosowania (np. podrczniki szkolne, sowniki, encyklopedie,
albumy) i inne dziea o znacznej objtoci powinny mie opraw tward. Natomiast
opraw broszurow stosuje si do ksiek objtociowo niewielkich, literatury
36
popularnonaukowej, mniejszych monografii, beletrystyki, niewielkich zbiorw poezji,

publikacji o tematyce szybko przemijajcej. Dla zabezpieczenia okadki ksiki trzeba
uwzgldni zastosowanie obwoluty, ktra dodatkowo moe peni funkcje reklamowe.
Natomiast dla podkrelenia wyjtkowej wartoci ksiki lub te zaznaczenia do jakiej
serii wydawniczej naley dana publikacja, albo z jakiej innej okazji zostaa ona wydana
mona rozway zaprojektowanie opaski.

1. Jakie znasz typy i rodzaje publikacji?
2. Jak rol spenia zamieszczony w publikacji symbol UKD i co oznacza numer ISBN?
3. Z jakich elementw moe by zbudowana wewntrzna i zewntrzna kompozycja
wydawnicza ksiki?
4. Jakie znasz rodzaje kart tytuowych i jakie informacje mog zawiera?
5. Jakiego pochodzenia mog by materiay wprowadzajce i w jaki sposb naley
je zamieszcza w ksice?
6. Jakie znasz rodzaje tekstu gwnego?
7. Jakie elementy skadowe ksiki zaliczamy do materiaw uzupeniajcych tekst gwny
i gdzie mog by one umieszczane?
8. Jakie czci skadowe tekstu zaliczane s do materiaw informacyjno-pomocniczych
i co je charakteryzuje?
9. Jakie znasz rodzaje pagin i czym si charakteryzuj?
10. Jakie informacje powinny zawiera okadka i obwoluta?
11. W jakiej kolejnoci powinny by umieszczane poszczeglne czci skadowe i elementy
ksiki?
12. Jakie znasz etapy i elementy procesu wydawniczego?
13. Czym rni si od siebie redakcja merytoryczna i techniczna?
14. W jakich postaciach mog wystpowa materiay wydawnicze?
15. Jakie wymagania formalne stawiane s maszynopisowi wydawniczemu?
16. Jakie jednostki obliczeniowe stosowane s przy planowaniu i rozliczaniu produkcji
publikacji?
17. Jakie zasady obowizuj przy obliczaniu objtoci publikacji?
18. Jakie czynniki wpywaj na sposb wydania publikacji?
19. Jakie elementy ksztatu oraz ukadu graficznego naley bra uwag przy projektowaniu
publikacji?
20. Czym naley kierowa si przy projektowaniu podstawowych elementw ksztatu oraz
ukadu graficznego publikacji?
4.3.3. wiczenia
wiczenie 1
Spord zbioru rnych publikacji wybierz te, ktre mona zakwalifikowa do
nieperiodykw. Uzasadnij swj wybr, okrel do jakiego typu i rodzaju publikacji
mona je zaliczy.
37
1)
2)
3)
4)

rozpozna nieperiodyki,
rozpozna typy i rodzaje nieperiodykw,
uzasadni wybr publikacji i poda do jakiego typu i rodzaju mona je zaliczy,
efekty swojej pracy przedstawi na forum klasy.

publikacje,
poradnik dla ucznia,
zeszyt do wicze.
wiczenie 2
Rozpoznaj elementy budowy wewntrznej i zewntrzna kompozycji wydawniczej ksiki
znajdujcej si na Twoim stanowisku pracy. Scharakteryzuj dwa wybrane elementy budowy
kompozycji wydawniczej ksiki.
1)
2)
3)
4)
5)

dokona ogldzin ksiki dostpnej na stanowisku pracy,
rozpozna i wskaza elementy budowy zewntrznej kompozycji wydawniczej ksiki,
rozpozna i wskaza elementy budowy wewntrznej kompozycji wydawniczej ksiki,
scharakteryzowa dwa wybrane elementy budowy kompozycji wydawniczej ksiki,

publikacje,
zeszyt do wicze.
wiczenie 3
Scharakteryzuj budow publikacji zwartej znajdujcej si na Twoim stanowisku pracy.
1)
2)
3)
4)

dokona ogldzin ksiki dostpnej na stanowisku pracy,
rozpozna i wskaza elementy budowy kompozycji wydawniczej ksiki,
scharakteryzowa elementy budowy kompozycji wydawniczej ksiki,

publikacje,
zeszyt do wicze.
38
wiczenie 4
Wska etapy i scharakteryzuj przebieg procesu wydawniczego jaki towarzyszy
powstawaniu publikacji zwartej, ktra znajduje si na Twoim stanowisku pracy.
1)
2)
3)
4)

dokona ogldzin publikacji dostpnej na stanowisku pracy,
wskaza etapy procesu wydawniczego,
scharakteryzowa etapy i przebieg procesu wydawniczego,
zapisa do zeszytu etapy i przebieg procesu wydawniczego.

publikacje,
gablota pogldowa z elementami cyklu produkcyjnego publikacji,
zeszyt do wicze.
wiczenie 5
Spord zbioru materiaw znajdujcych si na Twoim stanowisku pracy wybierz te, ktre
mona zakwalifikowa do materiaw wydawniczych. Okrel ich rodzaje i sprawd, czy
maszynopis wydawniczy zosta przygotowany zgodnie z wytycznymi zawartymi w normie.
rozpozna materiay,
dokona wyboru materiaw wydawniczych,
nazwa rodzaje materiaw wydawniczych,
rozpozna wymagania stawiane prawidowo przygotowanemu
wydawniczemu,
5) oceni sposb przygotowania maszynopisu wydawniczego,
6) sformuowa wnioski i zapisa je w zeszycie do wicze.
1)
2)
3)
4)
maszynopisowi

materiay wydawnicze,
tablice wytyczne do sporzdzania maszynopisu wydawniczego ksiek, broszur
i czasopism,
zeszyt do wicze.
wiczenie 6
Dokonaj analizy zasad obliczania w arkuszach autorskich i wydawniczych objtoci
publikacji oraz oblicz objto ksiki w arkuszach autorskich, wydawniczych, drukarskich
i introligatorskich, ktra znajduje si na Twoim stanowisku pracy.
1) okreli zasady obliczania objtoci publikacji w arkuszach autorskich, wydawniczych,
drukarskich i introligatorskich,
39
2) wykaza rnice pomidzy zasadami obliczania objtoci publikacji w arkuszach

autorskich a w arkuszach wydawniczych,
3) okreli jednostki i zasady obliczania arkusza drukarskiego i arkusza introligatorskiego,
4) dokona ogldzin publikacji znajdujcej si na stanowisku pracy,
5) okreli, ktre z zasad naley uwzgldni przy obliczeniu objtoci rozpatrywanej
publikacji,
6) dokona oblicze objtoci publikacji znajdujcej si na stanowisku pracy w arkuszach
autorskich, wydawniczych, drukarskich i introligatorskich,
7) zapisa obliczenia w zeszycie do wicze,
8) efekty swojej pracy przedstawi na forum klasy.

publikacje,
miarka typograficzna,
katalog krojw pism,
zestawienie tabelaryczne liczby znakw mieszczcych si na kolumnie druku dla
najczciej stosowanych formatw ksiek, broszur i czasopism,
zeszyt do wicze.
wiczenie 7
Dokonaj analizy czynnikw wpywajcych na sposb wydania publikacji znajdujcych si
na Twoim stanowisku pracy.
1)
2)
3)
4)
5)

okreli czynniki jakie maj wpyw na sposb wydania publikacji,
dokona ogldzin publikacji znajdujcych si na stanowisku pracy,
rozpozna sposoby wydania publikacji,
scharakteryzowa wpyw poszczeglnych czynnikw na sposoby wydania publikacji,
przedstawi efekty swojej pracy na forum klasy.

publikacje,
zeszyt do wicze.
wiczenie 8
Dokonaj analizy podstawowych elementw ksztatu i ukadu graficznego publikacji na
przykadzie ksiki znajdujcej si na Twoim stanowisku pracy.
1)
2)
3)
4)
5)

okreli elementy ksztatu i ukadu graficznego publikacji,
scharakteryzowa poszczeglne elementy ksztatu i ukadu graficznego publikacji,
dokona ogldzin publikacji znajdujcej si na stanowisku pracy,
dokona analizy podstawowych elementw ksztatu i ukadu graficznego ksiki,
zaprezentowa efekty swojej pracy na forum klasy.
40

publikacje,
katalog krojw pism,
zeszyt do wicze.

Czy potrafisz:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
Tak
sklasyfikowa i rozrni rne typy i rodzaje publikacji?

okreli i scharakteryzowa budow publikacji zwartych?
scharakteryzowa przebieg procesu wydawniczego?
zinterpretowa terminy: maszynopis wydawniczy, arkusz autorski,
wydawniczy, drukarski, introligatorski?
obliczy objto publikacji w arkuszach autorskich, wydawniczych,
drukarskich i introligatorskich?
dostrzega wpyw rnych czynnikw na sposb wydania publikacji?
dokona analizy podstawowych elementw ksztatu oraz ukadu
graficznego publikacji?
okreli zasady tworzenia formatw?
41
Nie
4.4. Podstawowe zasady i sposoby opracowania technicznego

materiaw do druku publikacji
Zastosowanie rodkw wyrazu plastycznego w tworzeniu kompozycji publikacji
Najwaniejszym porednikiem w obcowaniu czowieka z otaczajcym go wiatem jest
oko. Wszystkie inne zmysy s podporzdkowane wzrokowi; jednak dopiero sia ich reakcji
jest miernikiem, czy to co ujrzane, godne byo uwagi.
W pracach nad projektowaniem publikacji tworzeniem ich kompozycji (tekstu i obrazu
w ich wielkociach i zalenociach, wzajemnych zestawieniach) naley dy do stworzenia
skutecznej, celowej jednoci jej formy, ktra bdzie odrnia j od innych poprzez
zawieranie sumy napi, harmonii i kontrastw. Od uksztatowanych kolumn publikacji
w bardzo duym znaczeniu zaley jej sukces. Kade zdjcie i kady rysunek wymaga
odpowiedniej wielkoci, umiejscowienia i kadrowania. Wybr i ukad pisma mog
oddziaywanie jakiego druku spotgowa lub zniweczy.
Kady, kto zajmuje si powizaniami pomidzy pismem a obrazem w tym redaktorzy
i wydawcy, powinien posiada taki zasb poczucia estetycznego, ktry umoliwiby mu
w kadej chwili intuicyjnie wybranie tego, co jest pikne. Nie istniej bowiem ani prawa, ani
formuy estetyczne, ktrych mona by si nauczy. Dobry smak, jeeli go mamy, chroni
przed wykroczeniami przeciwko niemu. Ksztatowaniu form moe suy otwarto na
postp, ale take przestrzeganie, m. in. nastpujcych prawidowoci i wymogw dla:
sowa powierzchnia pisma powinna pozostawa we waciwej proporcji do powierzchni
papieru; naley rnicowa krj i stopie pisma i wiersza w zalenoci od rodzaju,
formatu publikacji, czy te szerokoci skadu np.:
do skadu katalogw i prospektw nadaj si pisma od nonparelu do cycera i takich
krojach, w ktrych linie rzutowe i cieniujce s wywaone, czyli nie zrnicowane
w gruboci,
przy skadzie z dugimi wierszami, dobre efekty przynosi zastosowanie interlinii 1-,
2-punktowej (skad bez nich nuy),
przy grubych pismach dla wzmocnienia ruchu poziomego mona stosowa wiksz
interlini pod warunkiem, e wiersze s odpowiednio dugie,
rodzaj pisma (cikie, zrwnowaone, lekkie, dynamiczne) powinien odpowiada
charakterowi publikacji, np. do skadu reklam czy plakatw pismo lekkie i/lub
dynamiczne, a zrwnowaone do skadu publikacji popularno-naukowych,
akcenty i kontrasty mona uzyska za pomoc garnituru jednego pisma, poniewa
wwczas formy wszystkich liter harmonizuj ze sob (publikacje zwarte),
silne kontrasty mona uzyska poprzez wybr pism cakowicie odmiennych od pisma
podstawowego, co nieraz wykorzystywane moe by w drukach informacyjnoreklamowych.
obrazu obraz ma wicej moliwoci wyrazu ni pismo np. fotografia, obraz malowany
lub rysowany. Obraz nie zawsze jest dokadnym odzwierciedleniem konkretnych
przedmiotw, lecz czsto uwidocznionym widokiem abstrakcyjnego mylenia (nie jest
opisem lecz wyrazem czego). Sia oddziaywania obrazu wzrasta, gdy przedstawienie jest
wiernym odbiciem pierwowzoru. Oglnie rzecz ujmujc, rysunki i malowida s bardziej
statyczne przedstawiaj jaki stan rzeczy, podczas, gdy fotografia jest dynamiczna,
ukazuje ruch, ycie. Zasady doboru i krytyki rysunku oraz fotografii s takie same m. in.
przez zy wybr kadru mona fotografi przeksztaci w przeciwiestwo czego
pierwotnie zamierzonego. To, e profil zwrcony w lewo wydaje si zwrcony ku nam,
42
wie si z kierunkiem czytania, gdy tymczasem gowa patrzca w prawo wydaje si

odwraca od obserwatora; pejza, ktrego motyw pierwszoplanowy znajduje si po lewej
stronie, a ku prawej rozpywa si w dali nazywamy otwartym, podczas, gdy ten sam obraz
odwrcony przedstawia krajobraz zamknity; jeeli kadr wytnie si zbyt wsko, zdjciu
bdzie brakowao przestrzeni; przy zdjciach z profilu trzeba przede wszystkim zachowa
zawsze dostatecznie du przestrze przed twarz; to samo dotyczy zdj ruchomych.
koloru i barwy kolor moe zintensyfikowa sowo i obraz udzielajc skadowi czy
ilustracji swych waciwoci, lecz moe take wystpi jako samodzielny element
ksztatujcy. W przeciwiestwie do sowa i linii kolor przekazuje przede wszystkim
wartoci emocjonalne, niezbdne w propagowaniu. Niektre zestawienia barw:
daj silniejszy kontrast (np. barwy przeciwstawne, naprzeciwlege), prowokuj
wzrok, ale przy duszej obserwacji dziaaj nuco,
wzmacniaj efekt, np. gdy kolor janiejszy pooony jest na ciemnym tle (pismo biae
lub te na czarnym tle dziaa mocniej ni dua jasna paszczyzna),
ukazuj bardziej intensywnie ten kolor, ktrego sama barwa przeciwstawna nie
zawiera np. na podou niebieskofioletowym kolor topomaraczowy wydaje si
bardziej ty ni jest w rzeczywistoci,
zblionych s dranice np. jasnego brzu, cynobru i rowego, np. odcieni
niebieskiego i tego wywouje mniejszy niepokj,
zasadniczych s stosowane jako zamane biel lub czerni lub mieszane ze sob,
a 50-procentowe poczenie barwy czarnej i biaej daje idealn szaro. Czer
wszystkim pooonym przy niej kolorom nadaje wiksz wietlisto, kolory
pastelowe ukazuje jako jeszcze bledsze, a na biaym tle bardzo efektownie wygldaj
(oprcz tego i zamanych biel odcieni) wszystkie kolory.
Barwa przez sam sw obecno moe np.:
dziaa uspakajajco lub podniecajco, zimo lub ciepo, silnie lub delikatnie,
opierajc si na pewnych upodobaniach odbiorcw zastpowa niekiedy abstrakcyjne
pojcia tj. spokj, ruch, niebezpieczestwo lub mier,
by identyfikowana z pewnymi stanami duchowymi i nastrojami np. czerwie jest
barw tego co dynamiczne i podliwe zagusza inne kolory, dlatego nadaje si jako
to lub podoe; niebieski jest pasywny, rozmarzony i izolujcy, nawet jak jest
rozjaniony biel; ziele jest kolorem bliskim naturze i uspokaja, ma odpowiedni
temperatur,
przemawia do wzroku bardziej bezporednio ni czer czy biel, utrwalajc przy tym
w podwiadomoci formy rysunkowe lub sowa,
identyfikowa si z pojciami otaczajcego nas wiata np. mwimy, e co jest
koloru kawy, jesieni itp.,
powodowa jej kojarzenie z jakim produktem.
harmonii i kontrastowoci ustalenie, gdzie ma dominowa obraz lub tekst zaley od
wielu czynnikw. Zawsze jednak wane jest, aby oba te elementy wspdziaay ze sob
i nie wywoyway niesmaku. Pojcia takie jak spokj i ruchliwo, monotonia
i rnorodno mona przedstawi rodkami rysunkowymi i s one zawsze rozumiane tak
samo np.:
pozioma linia dziaa przez swj spokj, rwnomierny rytm poziomych linii,
a wic i wierszy pisma dziaa uspokajajco,
linia ukona jest niestaa, niespokojna i zmierza ku upadkowi stanowi symbol
ruchu, w kompozycji wymaga przeciwwagi, ktra zrwnowayaby jej niepokj,
prostokt jest zamknity w sobie, uformowany z linii spokojnych i ywych przez co
forma ta dziaa uspokajajco i jest predestynowana do zamykania elementw
ruchliwych,
43
punkt jest form wyraajc spokj,

obracajce si koo najprostsz form trwajcego ruchu.
Rozrnia si nastpujce podstawowe formy kontrastu:
kierunku (dwie proste przebiegaj w rnych kierunkach),
ruchu (wznoszca si i opadajca zygzakowata linia),
ciaru (np. pojedynczy wiersz przeciwstawiony powierzchni zdjcia),
ksztatu,
kolorw i odcieni (np. zestawienie czerni i bieli),
paszczyzn (przeciwstawienie paszczyzn o rnej zawartoci i wadze) uwidocznia

si tutaj wana przy projektowaniu zasada: biaa przestrze ma t sam funkcj
i znaczenie co zadrukowana, nie jest jak reszt, lecz wyrwnaniem i kontrastem do
aktywnoci obrazu i skadu,
podzia paszczyzny poza nielicznymi wyjtkami zadrukowana paszczyzna stanowi
prostokt lub kwadrat. Na tej paszczynie naley interesujco rozmieci tekst
i ilustracje lub sam tekst. Sposoby podziau paszczyzny:
podzia przez poowienie (najlepsze rozwizanie) przez rodek prostokta przeciga

si pionow lub poziom lini, a uzyskany w ten sposb prostokt ponownie mona
dzieli w tym samym kierunku. Jeeli w taki sam sposb podzieli si paszczyzn
w przeciwnym kierunku, to uzyska si raster z szesnastu prostoktw jednakowej
wielkoci. Przesunicie wszystkich lub niektrych linii w dowolnym kierunku
spowoduje powstanie prostoktw lub kwadratw o rnej wielkoci,
inne podziay np.: ukone linie rwnie zwikszaj napicie, a krzywe, koa i owale
daj przyjemne podziay (naley uywa ich z du ostronoci i eby kada z tak
uzyskanych czci miaa zdecydowan form); ustala si mniej wicej miejsce
i wielko najwaniejszej ilustracji i przedua jej krawdzie na cay format papieru,
co moe by wykorzystane przy dalszej kompozycji inne metody.
Rodzaje ukadw typograficznych i ich parametry

Dobrze zaprojektowan publikacj nazwiemy tak, w ktrej opracowanie graficzne jest
adekwatne do treci, ukad przejrzysty, a cao uksztatowania typograficznego odznacza si
walorami estetycznymi. Osiga si je przede wszystkim przez przemylany ukad
typograficzny polegajcy na odpowiednim doborze czcionki, prawidowych wymiarach
i ustawieniach kolumny, waciwych proporcjach odstpw, waciwym rozmieszczeniu
ilustracji, itp..
Ukad typograficzny rozmieszczenie skadu, ilustracji, ornamentw, rnych elementw
graficznych itp. na paszczynie stronicy ksiki, czasopisma, gazety i in. uwzgldniajce
format papieru, format kolumny, wielko marginesw, krj i stopie pisma, usytuowanie
tytuw itp. Dobranych odpowiednio do treci i przeznaczenia publikacji.
W praktyce stosuje si nastpujce ukady typograficzne:
ukad osiowy klasyczny (statyczny) przez rodek kolumny przebiega pionowo o
symetrii, na ktrej po obu stronach zbudowana jest caa architektura umieszczonych
porodku wszystkich wierszy tekstu. Przy rozwizaniach symetrycznych najlepiej
zastosowa do skadu wersaliki pism dwuelementowych;
ukad osiowy blokowy rwnie ma o symetrii przebiegajc pionowo przez rodek
kolumny, z tym e dla poszczeglnych czonw tekstu (grup wierszy) ukada si rwnej
dugoci bloki. Do kompozycji ukadw blokowych mona zastosowa wszystkie kroje
pism, ale najkorzystniej pisma jednoelementowe;
ukad asymetryczny (dynamiczny) blokowy brak w nim centralnej osi symetrii caego
ukadu, moe mie dwie lub kilka osi symetrii, wystpujce w nim utworzone bloki tekstu
s dosuwane do lewego lub prawego marginesu. Kompozycj ukadu mog wiza dugie
44
wiersze skadane na ca szeroko kolumny. Do ukadw blokowych asymetrycznych

najlepiej nadaj si pisma jednoelementowe, bezszeryfowe;
ukad asymetryczny dowolny (swobodny) odznacza si brakiem z gry narzuconych
kanonw i pozwala na swobodne operowanie plam tekstu, ilustracj i barw, a take nie
ma rygorw dotyczcych osi symetrii czy okrelonych krojw pisma. Odmian ukadu
dowolnego jest ukad chorgiewkowy, w ktrym wszystkie wiersze, bez wzgldu na
dugo s dosunite do lewego lub prawego marginesu. Ukad taki najlepiej prezentuje
si z zastosowaniem skadu zwyk odmian pisma;
ukad wieloamowy odnosi si do rozmieszczenia tekstu i ilustracji na kolumnie.
Pozwala na zamieszczenie duej iloci materiau tekstowego na stosunkowo maej
powierzchni stron (np. dla uzyskania maej objtoci publikacji), poniewa przy krtszy
wierszach mona zastosowa pisma o wskim oczku i mniejszym stopniu pisma 68 punktw.
W ksikach (sowniki, encyklopedie) najczciej stosowane s ukady 2- oraz
3-amowe. Odstpy midzy amami ustala si nie wiksze ni 612 punktw.
Do podstawowych parametrw ukadu typograficznego nale:
format kolumny,
krj pisma podstawowego,
stopie pisma i stopie wiersza,
wielko wci akapitowych,
rodzaj stosowanych wyrnie,
sposb rozmieszczania tekstu na kolumnie,
rodzaj paginy,
rozmieszczenie tytuw,
przypisy i bibliografie.
Koncepcja ukadu typograficznego tekstu powinna uwzgldnia oprcz wymienionych
powyej elementw, take takie jak: szeroko skadu, ukad wylicze w tekcie, cytatw,
a w pracach z wzorami matematycznymi sposb ich ustawienia lub w przypadku
wystpowania tabel naley zaplanowa sposb ich ukadu (np. osiowy, asymetryczny,
z liniami czy bez nich). Ponadto projekt ukadu typograficznego powinien zawiera ustalenia
dotyczce stopnia i rodzaju czcionek do tytuw, sposobu ich umieszczania wraz
z okreleniem odstpw midzy nimi a tekstem oraz uwzgldnia wszystkie konieczne
elementy amania. W publikacjach z materiaami ilustracyjnymi naley rwnie przygotowa
projekt rozmieszczania ilustracji w tekcie.
Zastosowanie zasady zotego podziau odcinka w projektowaniu publikacji
Generalna zasada estetyki ukadu graficznego ksiki stanowi, e kolumna powinna mie
proporcje kartki, na ktrej si znajduje, a wic powinna by niemal fotograficznym
zmniejszeniem rozmiarw stronicy. Klasyczna teoria tzw. zotego podziau odcinka (sectio
aurea), wyprowadzona przez Euklidesa z Aleksandrii, daa podstawy do znalezienia
waciwej proporcji szerokoci w stosunku do wysokoci kolumny.
45
K la s y c z n a te o ria tz w . z o te g o p o d z ia u o d c in k a
g o s i, e o d c in e k je s t w te d y p o d z ie lo n y n a d w a
m n i e js z e z z a c h o w a n ie m z o te j p r o p o rc ji , g d y
s to s u n e k d u g o c i m n ie js z e j c z c i d o w i k s z e j je s t
r w n y s to s u n k o w i w i k s z e j d o c a e g o o d c in k a
a
1
b
2
W w a r to c ia c h lic z b o w y c h z o t y
p o d z ia w p rz y b li e n iu o d p o w ia d a
n a s t p u j c y m p ro p o rc jo m
8
a : b = b : (a + b )
3 : 5, 5 : 8,
8 : 1 3 , 1 3 : 2 1 itp .
Rys. 10. Zoty podzia odcinka [15, s. 379].
Zasad zotego podziau odcinka wykorzystuje si do projektowania rozmieszczania

tytuw i ilustracji na kolumnie oraz marginesw. Na przykad przy szerokoci kolumny
wynoszcej 3 kwadraty wysoko jej powinna wynosi 5 kwadratw, przy szerokoci
5 kwadratw wysoko kolumny 8 kwadratw, przy podstawie 8 kwadratw wysoko
13 kwadratw itd. Odnoszc zasad zotego odcinka do proporcji marginesw bocznych (obu
razem) oraz do grnego i dolnego, to przy zaoeniu stosunku tych marginesw np. 5 : 8 sum
wiata (rnica po odjciu szeroko kolumny od szerokoci strony) dla obu marginesw
dzielimy przez 13. Tak otrzyman warto jednostki mnoymy przez 5 wielko marginesu
wewntrznego, grzbietowego) i przez 8 jednostek wielko marginesu zewntrznego.
W podobny sposb obliczamy wielko marginesu grnego i dolnego.
3
Zoty podzia
odcinka
w projektowaniu
publikacji
Zoty podzia
odcinka
w projektowaniu
publikacji
Rozmieszczanie tytuu
Rozmieszczanie ilustracji
4 cyc.
4 cyc.
Zoty podzia
odcinka
w projektowaniu
publikacji
Zoty podzia
odcinka
w projektowaniu
publikacji
5 cyc.
3
cyc.
3
cyc.
5 cyc.
Rozmieszczanie
marginesw
(format A5,
kolumna 24x36cyc.)
Rozmieszczanie ilustracji
7 cyc.
7 cyc.
Rys. 11. Zestaw przykadw (szkicw) prezentujcych zastosowanie zotego

podziau odcinka w projektowaniu publikacji [rdo wasne].
Adiustacja maszynopisu wydawniczego

Maszynopis wydawniczy przekazany do skadu musi zawiera wskazwki i objanienia
dotyczce formatu, rodzaju skadu, kroju i stopnia pisma, interlinii, wyrnie w tekcie,
wielkoci wci akapitowych, sposobu justowania tytuw itp. oznaczenia techniczne
46
w maszynopisie wykonywane s za pomoc specjalnych znakw adiustacyjnych i znakw

korektorskich.
Przy adiustacji okadki, czwrki czy te dwjki tytuowej niezbdne jest zachowanie
jednolitoci ukadu oraz zgodnoci stylu pisma do skadu przedtytuu, kontrtytuu i tytuu
ksiki w przypadku projektowania czwrki tytuowej oraz karty tytuowej w przypadku
dwjki tytuowej. Karta tytuowa czwrki czy te dwjki tytuowej stanowi gwny element
kompozycyjny w zwizku z tym ukad graficzny karty tytuowej jest najwaniejszy przy
projektowaniu arkusza tytuowego i powinien stanowi bezporednie nawizanie do treci jak
i kompozycji okadki. Dyspozycje szczegowe nanosi naley bezporednio przy
elementach, ktrych dotycz.
Gwny materia ksiki adiustuje si jednolicie, konsekwentnie, na ten sam format
skadu (stopie i krj czcionki), identyczn wysoko kolumn itp. Na lewym marginesie
pierwszej kartki maszynopisu naley poda:
format kolumny (w cycerach) oraz liczb wierszy pisma podstawowego w kolumnie
z zaznaczeniem czy wysoko kolumny liczona jest z pagin, czy te bez np. w formacie
B5 28 x 40 cycer bez paginy,
krj pisma podstawowego oraz jego odmian i rodzaj wyrnie np. Times z kursyw,
stopie pisma i stopie wiersza np.: 6/8, 10/10 lub 10/12,
wielko wci akapitowych tylko w przypadku, gdy wcicie ma by inne ni 1 firet przy
skadzie na szeroko do 24 cycer i 1,5 fireta przy skadzie na szeroko wiksz ni
24 cycera.
Zasady zamieszczania dyspozycji dotyczcych tekstu podstawowego dla:
szerokoci skadu lub amu podstawowego, odmiany pisma podstawowego i rodzaju
wyrnie, stopnia pisma i stopnia wiersza, wielko wci akapitowych w przypadku
maszynopisu ksiek , broszur i czasopism na 1 i co 10 kartce tekstu, a jeeli wystpuj
rozdziay na pocztkowej i co 10 kartce kadego rozdziau. W przypadku adiustacji
czasopism na pocztkowej kartce kadego artykuu tego periodyku,
kroju i odmiany pisma podstawowego oraz rodzaju wyrnie w grnej czci lewego
marginesu,
innych szczegw ukadu typograficznego w kadym miejscu ich wystpowania np.
dla:
odstpw w tekcie oraz przed i po tytuach przy kadym odstpie okrela si jego
wielko w punktach typograficznych,
inicjaw na marginesie przy kadym inicjale, naley poda krj odmian i stopie
pisma oraz rozmieszczenie inicjau,
tytulariw przy kadym tytule wystpujcym w tekcie. Z uwzgldnieniem

nastpujcych zaoe: dugo wierszy zajmowanych przez tytuy nie powinna
zajmowa penej dugoci wiersza, wyrazw w tytuach nie dzieli, w przypadku
umieszczania tytuw na marginesach wypuszczanie tytuu na margines na
okrelon wielko np. do 1 kwadratu,
tekstw wyrnionych wciciem dokadnie oznacza si wiersze, ktre naley

wci, a na marginesie podaje si wielko wcicia w punktach typograficznych,
rozmieszczenia ilustracji w tekcie na marginesie maszynopisu, gdzie ma by

umieszczona ilustracja podaje si jej numer i sposb wamania,
ilustracje w tekcie zaznaczenie sposobu ich obamywania z zachowaniem zasady,

i najwsze wiersze obok ilustracji musz mie przynajmniej po 25 znakw tzn.
np.: w skadzie garmondowym 10 cycer, petitowym 8 cycer, nonparelowym 6
cycer,
47
podpisw pod ilustracjami w tekcie na marginesie pierwszej kartki maszynopisu

z podpisami wyznacza si rodzaj i stopie pisma oraz sposb skadania, a przy
kadym podpisie okrela w cycerach szeroko skadu.
Materiay wprowadzajce pochodzce od autora mona opracowa tak samo jak tekst
podstawowy. Krtkie przedmowy mona skada na wszy format ni caa kolumna. Jeeli
w ksice rozdziay gwne zaczynaj si od nowych opuszczonych kolumn to i materiay
wprowadzajce powinny zaczyna si w ten sam sposb. Jedynie specyficzny charakter
wstpw krytycznych naley podkreli odrbnym opracowaniem typograficznym
zastosowa mniejsz czcionk ni dla tekstu podstawowego, lub bez interlinii, jeeli samo
dzieo skadane jest na interlinii. Natomiast teksty napisane przez inne osoby powinno
odrni si od materiaw autorskich przez inny stopie pisma mniejszy lub przez
zastosowanie odmiany pisma np. kursywy.
Dedykacj mona zaadiustowa, gdy dysponujemy oddzieln kart, czcionk wiksz np.
12 punktw, wersaliki, kursywa, umieszczon na wysokoci 1/3 od dou kolumny,
z wyrwnaniem tekstu do prawego marginesu. Natomiast, gdy umieszczamy j u gry upustu
nad pierwszym rozdziaem ksiki, wwczas adiustujemy skad wersalikami kursyw, ale
mniejszym stopniem pisma (810 punktw).
Motto dla caej ksiki umieszcza si na oddzielnej kartce lub na grnej czci opustu,
jaki tworzy si na pocztku publikacji tzn. przed pierwszym rozdziaem, a dla poszczeglnych
rozdziaw w jednakowy sposb, na ich pocztku. Skada si je czcionk mniejsz od tekstu
podstawowego (68 punktw) na lub bez interlinii, na szeroko znacznie mniejsz ni
szeroko kolumny. Zazwyczaj zajmuje od do formatu kolumny. Podpisy pod mottem
(autor lub rdo skd motto zostao zaczerpnite) skada si inn odmian pisma ni tekst
motta.
Dyspozycje techniczne dotyczce wybranych elementw ukadu typograficznego
materiaw uzupeniajcych mona scharakteryzowa w nastpujcy sposb dla:
przypisw na marginesie przy kadym przypisie naley poda krj, odmian i stopie
czcionki, sposb amania i oddzielenia od tekstu, szeroko skadu oraz sposb skadania
odnonikw. W przypadku przypisw stanowicych oddzieln cz maszynopisu, na
pierwszej stronicy podaje si stopie czcionki, szeroko skadu, wielko wci akapitu
oraz sposb umieszczania przypisw w tekcie;
tabeli przy kadej podaje si jej numer (o ile s numerowane), rodzaj tabeli (otwarta,
zamknita), odmian i stopie pisma przewidzianego do jej skadu, rodzaj linii, szeroko
tabeli i orientacyjne szerokoci rubryk oraz rozmieszczenie tabeli (np. pionowe, poziome).
Ukad tytuu i tekstw w tabeli powinien by zgodny z zaprojektowanym ukadem caoci
publikacji. W pracach, w ktrych s czci skadow publikacji skada je si pismem o 1
lub 2 punkty mniejszym ni tekst podstawowy. Grubo linii w tabelach powinna by
zharmonizowana z obrazem pisma tekstu, a ich rnorodno w jednej tabeli ograniczona
do najwyej dwch rodzajw. Due tabele mona projektowa na rozwarciu na dwch
ssiadujcych stronach, a dusze ni jedna kolumna przenoszone na nastpn stron
z powtrzeniem gwki tabeli lub numeracji rubryk;
ilustracji ukad ilustracji powinien by oparty na tych samych zaoeniach co ukad
tekstu. Ukad osiowy pozwala na zamieszczanie ilustracji zajmujcych ca szeroko
stronicy lub caa jej powierzchni. Natomiast ukad asymetyczny pozwala na wpuszczanie
ilustracji w marginesy lub przesuwanie ich do bokw kolumny. Opracowujc
rozmieszczenie ilustracji naley rozpatrywa jednoczenie dwie biece obok
siebie kolumny (na rozwarciu), poniewa odbierane s one przez czytelnika jako
cao. W pracach 2- lub 3-amowych wielko ilustracji podporzdkowana jest
szerokoci jednego, dwch lub trzech amw, co uatwia uzyskanie rytmiki ukadu.
W komponowaniu ukadu ilustracji pomocnym moe si okaza schemat (podzia
48
paszczyzny kolumny na pewn liczb jednakowej wielkoci pl) wymiarowania

i rozmieszczania ilustracji. Ukad ilustracji w ksice moe by:
dynamiczny niespokojny, wielopostaciowy, stwarzajcy dodatkowe akcenty

graficzne. Wymaga kompozycji, w ktrej biae nie zadrukowane powierzchnie bd
stanowiy przeciwwag dla ciemniejszych plam tekstu i ilustracji,
statyczny spokojny, zrwnowaony, teksty i rysunki znajduj si prawie zawsze

w obrbie tej samej kolumny.
Przy ustalaniu miejsca na stronie dla ilustracji naley kierowa si nastpujcymi
zoeniami:
ilustracje jasne jako lejsze ustawia si od gry, a ciemne u dou kolumny,
wystpujce na ilustracji osoby powinny patrze do rodka ksiki, a nie na

zewntrz,
lepiej jeli idce osoby czy jadce pojazdy znajdujce si na ilustracji wchodziy,
wjeday do ksiki,
krajobrazy z du paszczyzn nieba lepiej umieszcza od gry, natomiast ilustracje

ukazujce przedmioty czy krajobrazy z gry umieszcza si u dou kolumny.
aneksw na og skadane s czcionk o stopie mniejsz ni tekst gwny lub tak
sam ale bez interlinii. Jeeli aneksy sporzdzane s w formie tabel czy ilustracji w ich
sporzdzaniu kierowa si naley zachowaniem takiego samego ukadu typograficznego
jak w tekcie gwnym publikacji.
bibliografii (spis literatury, wykaz rde, pimiennictwo itd.) z reguy dysponuje si
zastosowanie mniejszej czcionki ni skad tekstu podstawowego, z wciciami
akapitowymi lub bez nich, wyrnienia (najlepiej kapitaliki lub kursywa) stosowane do
autorw lub tytuw ich dzie. Skad jednoamowy na szeroko kolumny lub dwuamowy
dla formatw wikszych (np. A4). Zazwyczaj stosuje si ustawiana alfabetycznie
zarwno w caoci, jak i w obrbie zagadnie czy rozdziaw, a niekiedy w kolejnoci
powoa w tekcie.
Adiustacja materiaw informacyjno-pomocniczych m. in. powinna uwzgldnia to, i:
ukad typograficzny skorowidzw (indeksw) zaley od pojemnoci (obszernoci) hase
i ich dugoci, formatu kolumny oraz stopnia pisma do skadu tekstu podstawowego.
Zazwyczaj do skadu indeksw stosuje si petit lub nonparel w ukadzie 2- lub
3-amowym, w ktrym odstpy midzy amami nie powinny by mniejsze ni
kwadratu, mona poszczeglne amy oddzieli pionow cienk lini, co uatwi szybsze
odszukiwanie hase. W skorowidzach rzeczowych mog wystpi mylniki (pauzy)
zastpujce sowa z hasa poprzedniego. A gdy zawiera duo krtkich hase mona
je skada w cigu. Pomidzy poszczeglnymi grupami hase mona wstawi liter
(wersalikow), ktra spenia rol tytuu dla nowej partii tekstu skorowidza. Liter
t wamuje si bliej lewego marginesu danego amu (np. z wciciem 1,52 kwadraty);
streszczenia obcojzyczne projektuje si o 1 lub dwa stopnie mniejszym pismem ni
tekst podstawowy i na wszy format, a tekst streszczenia justuje si na rodku kolumny.
Jeeli streszczenie jest w kilku jzykach to umieszcza si je w cigu w kolejnoci
alfabetycznej poszczeglnych jzykw;
wykazy (spisy) skad projektuje si mniejsz czcionk ni tekst podstawowy lub tym
samym stopniem pisma ale bez interlinii. Przy obszernych wykazach adiustujemy skad na
szeroko kolumny, a gdy wikszo objanie jest zwiza , a ilo pozycji (wierszy)
dostatecznie dua, wwczas mona adiustowa ich skad na 2 amy (dla formatu A4, B4
nawet na 3 amy);
spis treci ukad typograficzny uzaleniony jest od wielkoci samego spisu i miejsca
jakim dysponujemy oraz powinien odpowiada oglnej koncepcji typograficznej
realizowanej przy adiustacji wszystkich elementw budowy ksiki. Najczciej skad
49
dysponuje si mniejszym stopniem pisma ni tekst podstawowy (inaczej w albumach

i ksikach artystycznych), a do wyrnienia waniejszych rozdziaw stosuje si grubsz
czcionk, wersaliki mniejszych stopni, wiksze wiata nad i pod nimi;
paginacja zazwyczaj wielko i krj czcionki dla zwykej paginacji projektuje si tak jak
dla wielko tekstu podstawowego lub o stopie mniejsz lub ewentualnie
w ksikach dla dzieci mona zastosowa wiksz ni stopie pisma podstawowego.
Natomiast rozmieszczenie paginy zwykej moe by rnorakie (wyrodkowane; od
lewego lub prawego brzegu kolumny z wciciem lub bez, na marginesie zewntrznym
lub wewntrznym; nad lub pod kolumn) w zalenoci od ukadu typograficznego
publikacji. Zazwyczaj odstp paginy zwykej od kolumny wynosi jeden wiersz.
Dla tekstu paginy ywej stosuje si czcionk tego samego kroju, ale o stopie mniejsz
ni tekst gwny, a dla wyrnienia rne odmiany kroju pisma (kursyw, kapitaliki czy
wersaliki maych stopni). Tekst paginy ywej zazwyczaj umieszcza si u gry kolumny,
oddzielony od tekstu gwnego odstpem nie wikszym ni 1 wiersz. Moe by
podkrelona lini, ktrej grubo powinna by dobrana odpowiednio do oczka pisma.
Rozmieszczenie tre ywej paginy naley ustawia osiowo w pracach rozwizanych
symetrycznie, a z przesuniciem do zewntrznych lub wewntrznych bokw kolumn
w ukadzie asymetrycznym. Tekst ywej paginy powinien mieci si w jednym wierszu
takiej dugoci, aby odstp pomidzy nim a cyframi paginy wynosi ok. 2 firetw. Tekst
ywej paginy i cyfra paginy powinny mie wyrwnan lini pisma niezalenie od uytych
na nie stopni czcionek.
Szkic wydawniczy
Szkic wydawniczy to dyspozycja rysunkowa lub czciowo wyklejona, okrelajca ukad
graficzny publikacji lub jej czci dotyczy moe ukadu i ustawienia kolumn, amw,
tytuw, inicjaw, ilustracji, podpisw, itp. elementw okrelonej pozycji wydawniczej
(ksiki, broszury, plakatu, formularza itp.).
Wyrnia si dwa rodzaje szkicw:
szkic oglny prezentujcy graficzne ujcie elementu powtarzajcego si w caej
publikacji np. ustawienia kolumn, rozmieszczenia tytuw, rozdziaw, ilustracji,
przypisw itp.;
szkic szczegowy podajcy graficzne ujcie cile okrelonego przypadku
wystpujcego w publikacji jednokrotnie np. karty tytuowe, umieszczenia inicjau,
ilustracji itp..
Szkic moe zawiera nastpujce elementy: rysunkowe oznaczenia adiustacyjne kolumn,
amw, tytuw, ilustracji, tabel, podpisw itp. elementw graficznych publikacji oraz linie
ograniczajce (wyznaczajce) np. format kolumny, amu, strony.
Szkice sporzdza si w skali 1:1 (zmniejszony format moe dotyczy szkicw gazet lub
czasopism typu gazetowego), na papierze o formacie publikacji przed obciciem.
W przypadku, gdy szkic przedstawia jedn kolumn i np. szeroko marginesw, wwczas na
szkicu naley oznaczy grzbiet wydawnictwa literk G. Ponadto na marginesie kadego
szkicu naley poda nastpujce dane:
tytu lub skrt tytuu wydawnictwa,
kolejny numer szkicu, a w przypadku szkicw szczegowych dodatkowo numeracj
kartki maszynopisu, kolumny, do ktrej si odnosi.
Przy wykonywaniu szkicw naley posugiwa si oznaczeniami adiustacyjnymi, Szkic
rysuje si czarnym owkiem HB na papierze dowolnego rodzaju i klasy o barwie jasnej oraz
gramaturze nie mniejszej ni 60 g/m2. Te elementy, ktre s w kolorach naley obwie na
szkicu czerwonym lub niebieskim kolorem, a blisze okrelenie koloru, ktry ma by
zastosowany w druku, naley poda w sposb umowny na marginesie szkicu lub
w specjalnym zaczniku.
50
Zasady i etapy korekty merytorycznej, typograficznej i graficznej

Korekta wnoszenie poprawek na odbitkach skadu przy uyciu znakw korektorskich
umieszczanych w miejscach popenionych bdw i powtrzonych na marginesie odbitki
szpalty lub kolumny, z zaznaczeniem lub wskazaniem prawidowej postaci tekstu.
Znaki korektorskie dzieli si na znaki przeznaczone do korygowania:
tekstw, wzorw, tabel, itp. np. znaki zmiany, usunicia i wstawienia, przestawiania
tekstu, umieszczenia wskanika i indeksu, zmiany odstpw, akapitw, rodkowania
i zmiany pisma (kroju, odmiany), usuwania usterek technicznych (np. korytarzy,
zmiany linii), znaki uniewaniajce naniesion korekt,
materiaw ilustracyjnych np. osabienia nasycenia, kontrastu, wzmocnienia nasycenia
barwy, kontrastu, zwikszenia lub zmniejszenia ilustracji.
W procesie wydawniczym stosuje si kilka rodzajw korekt ze wzgldu na miejsce jej
wykonywania i tak wyrniamy:
korekt wydawnicz - obejmujc wszystkie fazy korygowania skadu (dokonywane przez
wydawnictwo lub pod jego opiek). Og tych procesw korektorskich podzieli mona
na trzy etapy:
korekta autorska (tekstw autoryzacja maszynopisu wydawniczego, grafiki

korekta i akceptacja do druku odbitki z prb kolorw akceptacja sposobu i formy
odtworzenia dziea w druku metodami poligraficznymi),
korekta redakcyjna (merytoryczna, jzykowa, w tym weryfikacja korekty autorskiej),
korekta techniczna (zgodno skadu z treciami maszynopisu wydawniczego

i dyspozycjami redaktora technicznego),
korekt wasn (domow) likwidacja wasnych bdw popenionych w czasie skadu
(wykonywana przez skadajcych tekst np. drukarni).
Autor jak i redaktor merytoryczny maj obowizek przeprowadzania tylko jednej korekty
(albo w szpaltach, albo w kolumnach, po zamaniu dziea), natomiast korektor techniczny
musi j wykonywa wielokrotnie, a do momentu, gdy tekst bdzie wolny od bdw i bdzie
kwalifikowa si do podpisania do druku.
Wszystkie znaki korektorskie i poprawki powinny by napisane wyranie i czytelnie.
Przyjto system przeprowadzania korekty nastpujcymi kolorami: bdy drukarni oznacza
si owkiem czarnym, bdy redaktora merytorycznego niebieskim, autora dugopisem, za
korektora i redaktora technicznego owkiem czerwonym.
Prace korektorskie wykonywane s w rnych fazach produkcji publikacji poczwszy od
szpalt, przez zamanie kolumny a do rewizji arkusza na maszynach drukujcych, a take
korekty czystodrukw, czyli wydrukowanych arkuszy, w celu sporzdzenia wykazu
dostrzeonych bdw i ewentualnego sporzdzenia ich wykazu tzw. erraty.
Metody przeprowadzania korekty:
tekstw czytanie z lektorem, czytanie ciche, jednorazowe czytanie przez jednego
korektora, rozwizania mieszane;
materiaw ilustracyjnych porwnywanie odbitek prbnych z oryginaami m. in.:
w zakresie nasycenia poszczeglnych barw skadowych, kontrastu, ostroci rysunku;
dyspozycjami dotyczcymi m. in. oznacze znajdujcych si na rysunkach, waciwego
ich zamieszczenia w tekcie, na kolumnie.

1. Jakie prawidowoci i wymogi su estetycznemu ksztatowaniu kompozycji publikacji?
2. Co okrela termin ukad typograficzny?
3. Jakie znasz rodzaje ukadw typograficznych?
51
4.
5.
6.
7.
Jakie elementy powinna uwzgldnia koncepcja ukadu typograficznego?

Jakie znasz sposoby rozmieszczania rnych elementw graficznych na stronach?
Jaka teoria daa podstawy do okrelenia proporcji szerokoci do wysokoci kolumny?
Jakie znasz przykady zastosowania zotego podziau odcinka w projektowaniu ukadu
typograficznego publikacji?
8. Jakie wskazwki i objanienia winien zawiera maszynopis przekazany do skadu?
9. W jaki sposb adiustuje si gwny materia publikacji?
10. O jakich zasadach naley pamita przy zamieszczaniu dyspozycji technicznych
dotyczcych wybranych elementw ukadu typograficznego?
11. Co okrela termin szkic wydawniczy i jakie s jego rodzaje?
12. Jakie znasz rodzaje i etapy korekty?
4.4.3. wiczenia
wiczenie 1
Na przykadzie znajdujcej si na Twoim stanowisku pracy publikacji rozpoznaj
zastosowany w niej rodzaj ukadu typograficznego i scharakteryzuj jego parametry.
1) dokona ogldzin publikacji dostpnej na stanowisku pracy,
2) rozpozna i wskaza rodzaj ukadu typograficznego publikacji dostpnej na stanowisku
pracy,
3) rozpozna i scharakteryzowa parametry ukadu typograficznego publikacji dostpnej na
stanowisku pracy,
4) efekty swojej pracy przedstawi na forum klasy.

publikacje,
gabloty pogldowe z przykadami ukadw typograficznych,
katalogi krojw pism,
tabelaryczne zestawienie wielkoci kolumn,
zeszyt do wicze.
wiczenie 2
Wykonaj szkic szczegowy dla strony publikacji o formacie A5, na ktrej poza tekstem
zamieszczona zostanie ilustracja zdjcie, ktre znajduje si na Twoim stanowisku pracy.
1)
2)
3)
4)
5)

umiejscowi na szkicu kolumn,
dokona ogldzin zdjcia,
okreli proporcje dla elementw graficznych,
umiejscowi ilustracj na szkicu,
52

zdjcia,
papier formatu A4,
przybory do rysowania,
tabelaryczne zestawienie wielkoci kolumn,
przykady szkicw szczegowych,
zeszyt do wicze.
wiczenie 3
Wykonaj adiustacj materiau wydawniczego znajdujcego si na Twoim stanowisku
pracy zgodnie z zaczon typograficzn koncepcj wydania publikacji.
4)

dokona ogldzin materiau wydawniczego,
zapozna si z typograficzn koncepcj wydania publikacji,
wykona adiustacj materiau wydawniczego zgodnie z typograficzn koncepcj wydania
publikacji,

materia wydawniczy,
typograficzna koncepcja wydania publikacji,
przykady stosowania znakw i oznacze adiustacyjnych,
przykady stosowania znakw korektorskich,
przybory do pisania
zeszyt do wicze.
1)
2)
3)
wiczenie 4
Zaprojektuj wydanie publikacji z uwzgldnieniem podstawowych zasad typograficznych,
estetyki i czytelnoci druku. Do projektowania wykorzystaj materia wydawniczy, ktry
znajduje si na Twoim stanowisku pracy.
1) dokona ogldzin materiau wydawniczego dostpnego na stanowisku pracy,
2) rozpozna i scharakteryzowa rodzaj publikacji zwartej,
3) dokona analizy czynnikw, ktre naley uwzgldni przy opracowanie ksztatu
koncepcji danej publikacji,
4) scharakteryzowa prawidowoci i wymogi estetyczne jakie naley uwzgldnia przy
tworzeniu kompozycji formy publikacji,
5) dobra rodzaj ukadu typograficznego i jego parametry do treci i przeznaczenia
publikacji,
6) zaprojektowa wydanie publikacji z uwzgldnieniem podstawowych zasad
typograficznych, estetyki i czytelnoci druku,
53
7) nanie dyspozycje techniczne na materia wydawniczy publikacji,

8) wykona szkice dla powtarzajcych si elementw publikacji,
9) wykona skad komputerowy kart tytuowych zgodnie z opracowanym projektem,
10) efekty pracy przedstawi na forum klasy.

materia wydawniczy,
katalogi krojw pism,
tablice: zestawienie wielkoci kolumn, rozmieszczania tekstu
tablica zestawienie wymiarw formatw,
tablica przykady zastosowania zasady zotego podziau odcinka w projektowaniu
publikacji,
tablica znaki i oznaczenia adiustacyjne,
papier i przybory do pisania i rysowania,
stanowisko komputerowe,
drukarka,
zeszyt do wicze.

Czy potrafisz:
Tak
1) okreli i scharakteryzowa elementy ukadu typograficznego?

2) umiejscowi elementy graficzne na stronach oraz okrela ich
proporcje?
3) wykona adiustacj materiau wydawniczego?
4) wykona adiustacj materiau wydawniczego?
5) zaplanowa etapy kontroli technicznej?
6) zaprojektowa wydanie publikacji z uwzgldnieniem podstawowych
zasad typograficznych, estetyki i czytelnoci druku?
54
Nie
5. SPRAWDZIAN OSIGNI
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Przeczytaj uwanie instrukcj.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kart odpowiedzi.
Zapoznaj si z zestawem zada testowych.
Test zawiera 20 zada. Do kadego zadania doczone s 4 moliwoci odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidowa.
Udzielaj odpowiedzi na zaczonej karcie odpowiedzi, stawiajc w odpowiedniej rubryce
znak X. W przypadku pomyki naley bdn odpowied zaznaczy kkiem, a nastpnie
ponownie zakreli odpowied prawidow.
Zadania wymagaj prostych oblicze, ktre powiniene wykona przed wskazaniem
poprawnego wyniku. Tylko wskazanie odpowiedzi, nawet poprawnej, bez uzasadnienia
nie bdzie uznane.
Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy bdziesz mia satysfakcj z wykonanego zadania.
Jeli udzielenie odpowiedzi bdzie Ci sprawiao trudno, wtedy od jego rozwizanie
na pniej i wr do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.
Na rozwizanie testu masz 45 min.
Powodzenia!
Materia dla ucznia:
instrukcja,
zestaw zada testowych,
karta odpowiedzi.
55
ZESTAW ZADA TESTOWYCH

1. Ksika o objtoci 64 stronic i formacie A5 skada si z
a) poowy arkusza penoformatowego.
b) 1 arkusza penoformatowego.
c) 2 arkuszy penoformatowych.
d) 4 arkuszy penoformatowych.
2. Oznaczenie kolorystyki wyrobu jako 4 + 0 oznacza, e
a) jest on z jednej strony czterokolorowy, a z drugiej niezadrukowany.
b) jest on z obu stron czterokolorowy.
c) wystpuj na nim co najmniej 4 kolory.
d) w produkcji uyto cznie 4 rnych farb Pantone.
3. Wybr podoa drukowego zaley
a) wycznie od klienta.
b) wycznie od technologa.
c) dobierany jest z Norm Branowych.
d) ustalany jest pomidzy technologiem i klientem.
4. Drukujc wizytwki o formacie brutto 90 x 50 mm na arkuszu o formacie A3 moemy
przyj, e zmieci nam si okoo
a) 10 uytkw wizytwek.
b) 12 uytkw wizytwek.
c) 20 uytkw wizytwek.
d) 32 uytkw wizytwek.
5. Masa 1 000 arkuszy B1 papieru kredowanego o gramaturze 90 g/m2 to w przyblieniu
a) 33 kg.
b) 51 kg.
c) 63 kg.
d) 90 kg.
6. Najbardziej optymalna technika do wydrukowania penokolorowego albumu z malarstwem
w nakadzie 100 000 sztuk to
a) rotograwiura.
b) typografia.
c) fleksografia.
d) druk cyfrowy.
7. Aby wydrukowa 20 zaprosze A5 wielobarwnych najlepiej zastosowa technik
drukowania
a) rotograwiurowego.
b) cyfrowego.
c) tamponowego.
d) offsetowego.
56
8. Do wydrukowania 10 000 wizytwek dwukolorowych najbardziej optymalne jest

zastosowanie maszyny:
a) zwojowej, penoformatowej, dwukolorowej.
b) arkuszowej, penoformatowej, jednokolorowej.
c) arkuszowej, pformatowej, 4 kolorowej.
d) arkuszowej, wier formatowej, jednokolorowej.
9. Czas zadruku 24 000 plakatw (A2, 4 + 0 kolorw) na 4 kolorowej maszynie
penoformatowej o wydajnoci 8 000 odbitek na/godzin wynosi
a) 0,5 godziny.
b) 1,5 godziny.
c) 3 godziny.
d) 4 godziny.
10. Koszt wydrukowania nakadu zaley od
a) iloci agregatw drukujcych maszyny oraz moliwoci lakierowania.
b) jakoci wydruku oraz pensji drukarza.
c) iloci arkuszy, formatu arkuszy oraz kolorystyki produktu.
d) ceny wyjciowej maszyny drukujcej.
11. Podstawowe kryteria podziau publikacji to
a) technika druku, ksztat.
b) rodzaj odbiorcw, forma edytorska.
c) czstotliwo ukazywania si publikacji, objto publikacji.
d) zawarto publikacji, technika oprawy.
12. Do gwnych elementw wkadu ksiki zalicza si
a) czwrk tytuow, materiay wprowadzajce, tekst gwny, aneksy, obwolut,
materiay informacyjno-pomocnicze.
b) okadk, materiay wprowadzajce, tekst gwny, materiay uzupeniajce tekst
gwny, materiay informacyjno-pomocnicze.
c) karty tytuowe, motto, tekst gwny, materiay uzupeniajce tekst gwny, paginacj,
bibliografi.
d) karty tytuowe, materiay wprowadzajce, tekst gwny, materiay uzupeniajce tekst
gwny, materiay informacyjno-pomocnicze.
13. Inicjowanie produkcji wydawniczej moe dotyczy
a) inicjatywy wasnej, wydania wznowienia, zakupu praw autorskich, wydania publikacji
zleconych.
b) opracowania materiaw wydawniczych, wydania wznowienia, zakup praw
autorskich, wydanie publikacji zleconych.
c) planowania wydawniczego, dokonania wznowienia, wydanie publikacji zleconych,
wykonywania procesw poligraficznych.
d) badania potrzeb rynku wydawniczego, dokonania wznowienia, zakup praw autorskich,
opracowania technicznego.
57
14. Arkusz autorski zawiera

a) 35 000 znakw typograficznych, 800 linijek poezji, 700 wierszy obliczeniowych
50 znakw typograficznych, lub 300 cm2 materiau graficznego.
b) 48 000 znakw typograficznych, 700 linijek poezji, 800 wierszy obliczeniowych
60 znakw typograficznych, lub 4 000 cm2 materiau ilustracyjnego.
c) 40 000 znakw typograficznych, 700 linijek poezji, 800 wierszy obliczeniowych
50 znakw typograficznych, lub 3 000 cm2 materiau graficznego.
d) 40 000 znakw typograficznych, 800 linijek poezji, 800 wierszy obliczeniowych
50 znakw typograficznych, lub 3 000 cm2 materiau ilustracyjnego.
po
po
po
po
15. Objto 240 stronicowej ksiki wydanej w formacie A5 w arkuszach drukarskich

wynosi
a) 7,5 ark.
b) 15 ark.
c) 16 ark.
d) 30.
16. Z arkusza papieru formatu A1 mona uzyska
a) 4 arkusze formatu A2, 16 arkuszy formatu A4, 32 arkusze formatu A5
b) 2 arkusze formatu A2, 8 arkuszy formatu A4, 16 arkuszy formatu A5.
c) 4 arkusze formatu A2, 12 arkuszy formatu A4, 24 arkuszy formatu A5.
d) 8 arkuszy formatu A2, 32 arkusze formatu A4, 64 arkusze formatu A5.
17. Do rozmieszczania elementw graficznych na paszczynie stronicy publikacji stosuje si
nastpujce ukady typograficzne
a) dowolny, nieokrelony, swobodny, otwarty.
b) asymetryczny, dynamiczny, zamknity, wielopaszczyznowy.
c) statyczny, mieszany, czony, dowolny.
d) osiowy, asymetryczny blokowy, asymetryczny dowolny, wieloamowy.
18. Problem dobrego rozmieszczenia np. tytuw mona rozwiza poprzez zastosowanie
zotego podziau odcinka, ktry wyraony w wartociach liczbowych w przyblieniu
odpowiada nastpujcym proporcjom
a) 3 : 5, 5 : 9, 9 : 18, 18 : 21 itd.
b) 3 : 8, 8 : 13, 13 : 26, 26 : 37 itd.
c) 3 : 5, 5 : 8, 8 : 13, 13 : 21 itd.
d) 2 : 3, 3 : 5, 5 : 7, 7 : 13, 13 : 21 itd.
19. Wytyczne adiustacyjne jakie naley umieci na lewym marginesie pierwszej kartki
maszynopisu to m. in.
a) wielko odstpw w tekcie oraz przed i po tytuach, krj pisma podstawowego
i odmiany pisma, stopie pisma i wiersza dla przypisw.
b) format kolumny oraz liczba wierszy pisma podstawowego, krj pisma podstawowego
i odmiana pisma oraz rodzaj wyrnie, stopie pisma i wiersza, wielko wci
akapitowych.
c) format kolumny, krj pisma podstawowego oraz rodzaj wyrnie, stopie pisma
i wiersza, rodzaj i stopie pisma oraz sposb rozmieszczania inicjaw.
d) liczba wierszy pisma podstawowego, odmiana pisma oraz rodzaj wyrnie, stopie
pisma i wiersza dla tytuw oraz tekstw wyrnionych wciciem.
58
20. Kontrola techniczna prac zwizanych z przygotowaniem publikacji wykonywana jest po

korekcie
a) autorskie i redakcyjnej.
b) autorskiej a przed korekt jzykow.
c) autorskiej, redakcyjnej i w trakcie korekty domowej.
d) merytorycznej i domowej.
59
KARTA ODPOWIEDZI
Imi i nazwisko ...............................................................................
Planowanie technologiczne i techniczne publikacji

Zakrel poprawn odpowied.
Nr
zadania
Odpowied
Punkty
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
d
Razem:
60
6. LITERATURA
1. Assadi B., Gruman G.: QuarkXPpress do Windows. Teksty. Fonty. Grafika.
Wydawnictwo PLJ, Warszawa 1993
2. Blatner D.: Skanowanie i ptony. Letra Graghic, Krakw 1995
3. Boratyski K., Kwintkiewicz M.: Maszyny i urzdzenia reprodukcyjne. WSiP, Warszawa 1985
4. Chwakowski R.: Typografia typowej ksiki. Helion, Gliwice 2002
5. Cichocki L., Pawlicki T., Ruczka I.: Poligraficzny sownik terminologiczny. Polska Izba
Druku, Warszawa 1999
6. Czichon H., Magdzik S., Jakucewicz S.: Formy drukowe. WSiP, Warszawa 1996
7. Instrukcje obsugi urzdze nawietlarek, drukarek, skanerw i inne. Katalog krojw
czcionek
8. Jakucewicz S., Magdzik S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1997
9. Koak J., Ostrowski J.: Maszyny drukujce. WSiP, Warszawa 1987
10. Krupa R., Stanuch S.: ABC komputerowo-drukarsko-wydawnicze. Sponsor, Krakw 1994
11. Magdzik S., Jakucewicz S.: Podstawy poligrafii. WSiP, Warszawa 1999
12. Marszaek L.: Edytorstwo publikacji naukowych, PWN, Warszawa 1986
13. Parker Roger C.: Skad komputerowy w minut. Intersoftland-Prentice Hall International,
PolskaAnglia 1994
14. Poligrafia procesy i technika. Tumaczenie ze sowackiego. COBRPP, Warszawa 2002
15. Trzaska F.: Podstawy techniki wydawniczej. IWZZ, Warszawa 1987
16. Wojeski J.: Technika liternicza. PWE, Warszawa 1990
61

Parametry Technologiczne Publikacji

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Parametry Technologiczne Publikacji

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

4.2.

Ustalanie warunkw technologicznych wykonywania

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

sposb uszlachetnienia jeeli wyrb lub jaka cz ma by uszlachetniana lub zdobiona

Dobr materiaw do produkcji

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Bardzo trudno jest poda uniwersalny sposb obliczania zapotrzebowania materiaowego

Rys. 4. Przykad ustalenia liczby jednakowych uytkw na arkuszach

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Dobieranie techniki drukowania

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Ze wzgldu na skomplikowany aspekt kalkulacji poligraficznych w przedsibiorstwach

4.2.2. Pytania sprawdzajce

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Wyposaenie stanowiska pracy:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.2.4. Sprawdzian postpw

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

4.3. Etapy i uwarunkowania planowania technicznego publikacji

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

podrczniki szkolne i akademickie podrczniki i tzw. lektury dla uczniw wszystkich

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Kompozycja wydawnicza ksiki oraz typowe elementy jej budowy

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Gwna karta tytuowa

Rys. 5. Rodzaje i czci skadowe kart tytuowych [rdo wasne].

Na stronie przedtytuowej zazwyczaj umieszczany jest tytu, nazwa serii wydawniczej

imi i nazwisko tumacza,

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Materiay uzupeniajce tekst gwny to te czci skadowe ksiki, ktrych tre

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Badanie potrzeb rynku

Przekazanie materiaw wydawniczych do druku

Wykonywanie procesw poligraficznych

Rys. 6. Elementy skadowe cyklu produkcyjnego publikacji ze szczeglnym

W nadawaniu ksztatu przyszej publikacji uczestniczy w wydawnictwie zesp ludzi:

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Materiay wydawnicze opracowania (instytucji wydawniczych) w postaci

Rys. 7. Wybrane wymagania formalne stawiane prawidowo przygotowanemu

Maszynopis wydawniczy jednolity to maszynopis przeznaczony do skadania,

wydawniczo-poligraficznym jednostki obliczeniowe tj. arkusz autorski, arkusz wydawniczy,

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Podstawowe elementy ksztatu oraz ukadu graficznego publikacji

Rys. 8. Wyprowadzanie formatw pochodnych i kolejno zoe [15, s. 276].

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Rys. 9. Szkic schematu tworzenia formatw pochodnych przez podzia formatu

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Mae sowniki, tomiki poezji, przewodniki, kalendarze, informatory itp. zazwyczaj

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

dlatego stosuje si je do skadu krtszych wierszy ze zwikszon interlini tj. ksiek

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

popularnonaukowej, mniejszych monografii, beletrystyki, niewielkich zbiorw poezji,

4.3.2. Pytania sprawdzajce

Projekt wspfinansowany ze rodkw Europejskiego Funduszu Spoecznego

Sposb wykonania wiczenia

Aby wykona wiczenie, powiniene:

Wyposaenie stanowiska pracy: