Professional Documents
Culture Documents
Gen Trị Liệu - Nguyễn Văn Kình
Gen Trị Liệu - Nguyễn Văn Kình
Sau s kin trng i - thng 6 nm 2000 khi trnh t phc tho b gen ngi c cng b
, tt c mi ngi trn hnh tinh u ch i mt ngy no con ngi c th tr c cc
bnh nan y v ngy n . Hin nay ngi ta c th chn on v iu tr c cc bnh
bng cng ngh DNA . S xut hin ca u d DNA cng vi PCR gii quyt c nhiu
vn bc thit ca Y hc , chng hn nh thay v phi ch i hng tun l c mt xt
nghim v vi khun lao th nay cng vic ch mt vi gi thm ch c th sm hn na .
iu ny gip ch cho cc bnh nhn c iu tr sm hn v trnh c s ly lan trong
cng ng . Vi phng php cha bnh bng gen hay gi vn tt l gen tr liu cha
c nhiu bnh di truyn nh bnh x nang , bnh au c Duchenne , bnh
Huntington , Hi chng gy nhim sc th X , U nguyn bo vng mc , bnh
Alzheimer , bnh x cng teo c ct bn , bnh tiu ng , bnh ung th v.v..
Trong tng lai cc bnh nh Cholesterol cao c tnh cht gia nh, cc bnh v gan
, bnh Lesh- Nyhan , bnh Gaucher v bnh a chy mu cng s c x l bng
gen tr liu .
Mi y nhm nghin cu ti Trng i hc California , Los Angles s dng liposom
c bao bi polyethylen glycol (PEG) a vo tn cc t bo no . Vic chuyn gen vo
no l mt thnh cng rt c ngha , n to tim nng cho vic tr cc bnh Parkinson
(New Scientist . Com-March 20, 2003)
iu m mi ngi ang ch i nht c l l cc bnh ung th v cn bnh th k HIVAIDS . Cho ti th im ny nhiu bnh ung th c tr bng gen tr liu v em li
nhng kt qu kh quan . Vi bnh AIDS , ngi ta cng thu c nhng kt qu rt khch l .
Chng nhng th cc th h vac xin AIDS ang c th nghim , chc chng ta ai cng ch
i ci giy pht m vac xin AIDS s thnh cng nh cc loi vac xin Vim gan B , vac
xin Cm hay mt loi vac xin hin i no ang c lu hnh .
Cun sch ny dnh cho cc bc s lm sng , nhng ngi ang ngy m theo di cc cn
bnh tng bnh nhn , lc no h cng ch i mt phng php hu hiu nht cu sng
ngi bnh . Tuy vy , sch cng gip ch cho tt c nhng ai quan tm ti Gen tr liu
mt phng php cha bnh mi hin ai v y tim nng . Sch cng gii thiu
cc dc phm c bo ch theo kiu Cng ngh DNA . Phn t Antisene l mt ch
phm thuc hon ton mi cha ng nhiu tim nng ng c quan tm . y khng ch
n thun l vn khoa hc m cn l mt lnh vc kinh t hp dn m cc nh hoch nh
chnh sch cn quan tm v li nhun thu c t cng ngh gen l khng l
.
Sch cng cp ti vic lm trong sch mi trng , ph v chu k dch bnh ca cc cn
trng v cc tc nhn gy bnh nguy him khc v.v..
Phn cui ca cun sch chng ti c cp ti mt s lnh vc mi trong cng ngh DNA
nh Tin -Sinh hc . S xut hin ca tin sinh hc lm chng ta an tm rng , mc d ta cn
ngho , trang thit b thiu thn , nhng chng ta vn c th bt tay ngay vo lnh vc gen tr
liu cha tr bnh cho cc bnh nhn . iu tht d hiu , v thi i ngy nay tt c
mi cng vic u mang tnh cht ton cu , cng ngh DNA ni chung hay Gen tr liu ni
ring cng khng ngoi quy lut y .
Vi lng mong mi chuyn ti cc thng tin cp nht nht trong lnh vc gen tr liu ti tt c
cc bn c , mc d c gng rt nhiu nhng chc chn khng trnh khi cc thiu st ,
mong bn c lng th .
Nhn y , chng ti xin chan thnh cm n Gio s o nh c , nguyn Ph Vin
Trng Vin Y hc lm sng nhit i c bn tho v ng gp nhiu kin b ch hon
thin cun sch . Chng ti cng chn thnh cm n Nh xut bn Y hc to mi iu
kin thun li cun sch sm ti tay c gi .
Tc gi xin chn thnh cm n nhng kin ng gp xy dng cun sch ngy cng c
hon chnh hn .
H ni thng 7 nm 2005.
Tc gi
Mc lc
Li ni u
Mc lc
Chng I : Nhng khi nim c bn v gen tr liu
1.1.S lc v gen tr liu
1.2.Khi nim v php cha bnh bng gen
1.3.C ch ca gen tr liu
1.4.Cc loi gen tr liu
1.5. Nhng bnh c th s dng c gen tr liu
1.5.1.iu tr cc bnh di truyn
1.5.1.1.Cc bnh di truyn gy nn bi cc locut gen n
1.5.1.2.Cc bnh do ri lon di truyn cc locut a gen
1.5.2. iu tr cc bnh do nhim trng
Chng II : Nguyn l c bn ca gen tr liu
2.1.Nguyn l ca gen tr liu
2.1.1.Cc t bo ch
2.1.1.1.Nhim sc th ca vi khun
2.1.1.2.Virut
2.1.2.Cc Enzym gii hn
2.1.3. Ligaza
2.1.4.Plasmid
2.2. Cc th nghim v DNA ti t hp
2.3. Nhng bn ci v tnh an ton trong gen tr liu
2.4. Tng lai ca cng ngh DNA ti t hp
2.5. Nhng tin b ng k trong GTL hin nay
Chng III : cc phng php ca cng ngh DNA
3.1. Thu thp gen
3.2. S la chn cc Vec t
3.3. S la chn cc t bo ch
3.4. S biu hin ca gen
3.5. Tp hp cc sn phm ca gen
3.6. Th vin gen
3.6.1.Thit lp mt th vin gen
3.6.2.Sng lc th vin gen
3.6.3. Th vin cDNA
Chng IV : Phn tch v chn on bng DNA
4.1. M u
4.2. Phng php phn tch DNA
4.2.1. u d DNA
4.2.2.Phn ng tng hp chui (PCR)
4.2.3. Khuch i tn hiu
4.2.4. Phn tch RFLP
4.3. Chn on cc bnh truyn nhim
4.3.1. Chn on Hi chng thiu ht min dch mc phi
4.3.2. Chn on bnh Lao
4.3.3. Chn on bnh Lyme
4.3.4. Chn on bnh u nh v cc bnh khc
4.4. Pht hin cc bnh do di truyn
4.4.1. Bnh x nang
4.4.2.Bnh au c Duchenne
4.4.3.Bnh Huntington
4.4.4. Hi chng gy nhim sc th X
4.4.5. U nguyn bo vng mc
4.4.6. Bnh Alzheimer
4.4.7. Bnh s cng teo c ct bn
4.4.8. Bnh tiu ng
4.4.9. Bnh ung th
4.4.10. Ngn hng gen
4.5. ng dng gen tr liu trong lm sng
4.5.1. iu tr bnh thiu ht min dich t hp trm trng (SCID)
Chng I
Nhng khi nim c bn v Gen tr liu
(phng php cha bnh bng gen) .
1.1.Lc s v gen tr liu:
Ci mc lch s l ngy 14 thng 9 nm 1990 khi cc nh khoa hc vin sc kho quc gia
Hoa k trnh by phng php gen tr liu (GTL) trn mt c b 4 tui tn l Ashanti Desiva
.Khi mi sinh ra em mc mt bnh di truyn him gp - bnh thiu ht min dch t hp
trm trng (severe combined immune deficiency SCID) ,v em b tn thng h min dch
ngay t phi thai . Tr em mc chng bnh ny thng pht trin rm r cc bnh nhim trng
v him khi tn ti ti tui trng thnh . Mt bnh thng thng nh bnh thu u cng c
th e do tnh mng , v th Ashanti phi giam mnh trong mt phng kn , trnh tip sc vi
mi ngi tr nhng ngi trong gia nh . Em c gi trong mi Trng v trng v phi
dng mt lng ln khng sinh chng tri li cc bnh thng thng .
Hnh 1.1. .nh 2 bnh nhn u tin c iu tr bnh bng gen . C gi pha bn tri l
Cynthia cn pha bn phi l Ashanti. C hai c gi ny u c cuc sng bnh thng do
nhn c cc t bo bin i gen y lui bnh do thiu ht ADA vo cui 1990 v u
1991 . Tm nh nh ny xut hin trn tp ch Time vo gia 1993.
Trong tin trnh gen tr liu , cc bc s phi rt ht bch cu ra khi c th Ashanti , ri cc
t bo ny pht trin phng th nghim v a cc gen b mt vo . Cc t bo c sa
i di truyn s c thm nhp qua mch mu bnh nhn . iu tht vui mng l cc test
phng th nghim (labor) cho thy h thng min dch ca Ashanti sau khi c tr liu kh
hn ln , em khng cn b cm cm thng xuyn na v c php ti Trng ri c tim
chng c vacxin ho g na .
Sau Ashanti l Cynthia 9 tui cng mc bnh suy gim min dch t hp trm trng cng c
cu cha bng GTL va cui 1990 u 1991.
Tuy nhin, vi GTL th khng th ch x l mt ln v cc bch cu dc x l di truyn ch
c th hot ng c trong vng vi thng nn liu trnh phi lp i lp li nhiu ln .
Cng cn phi nhn mnh rng ,tuy t c mt s thnh tu trong GTL, nhng nhng g
m ta thu c vn cn rt b nh so vi s lc quan trong mt cu chuyn di.
Nm 1999 vp phi mt kh khn v cng ln vi s c Jesse Gelsinger 18 tui b cht khi
tham gia GTL v bnh di truyn do thiu ht enzym Ornithin Transcarboxylaza (OTCD) .Jesse
b cht sau 4 ngy tr liu v c s p ng min dch mnh lit vi vt mang Adenovirut dn
n c th b hu hoi nghim trng .
Mt s kin trng i na l thng 1 nm 2003 , FDA ra lnh tm dng tt c cc GTL c s
dng vec t Retrovirut trong cc t bo ngun ca mu. S d c s c ny l do sau khi mt
em b ngi Php khi x l bng GTL li pht bnh ging nh bnh bch cu (Leukemia) .
iu ng ni l c 2 em b u pht bnh ging nhau khi dng GTL iu tr thnh cng bnh
thiu ht min dch t hp nghim trng SCID hay cn gi l hi chng Bubble Baby vo
thng 8 nm 2003.
Cng v l do ny nn U ban c vn sinh hc ca FDA cng bn lun v kh nng c th nh
lng s gen tr liu c s dng Retrovirut m bo s an ton cho GTL.
Con ng i ti s ph chun thc hin mt qui trnh GTL gp bit bao kh khn tr ngi
v cn rt nhiu vn cn tranh ci. Kha cnh Sinh hc ca GTL rt phc tp v nhiu k
thut cn phi pht trin thm cng nh cc bnh cn phi c hiu y hn na trc khi
mun ng dng php tr bnh bng gen .
Vic tranh ci cng khai xung quanh vn liu c nn s dng nhng cht liu (material) do
cng ngh gen cho con ngi hay khng th qu l qu phc tp .Tham gia tranh lun v vn
ny c cc chuyn gia nhiu lnh vc khc nhau nh Sinh hc , Qun l nh nc, Y hc ,
Trit hc , Chnh tr v Tn gio v.v.. Mi lnh vc nhn nhn mt khc v th c rt nhiu vn
cn phi tranh lun .
Mc d gp nhiu tr ngi , nhng GTL vn c nhng bc tin ng ghi nhn . Ch tnh n
cui 1994 c hn 500 bnh nhn c iu tr bng GTL vi nhiu loi bnh khc nhau ,
trong s ngi b ung th c iu tr vi liu php ny chim ti 69% ( nm 2001) , bnh
HIV-AIDS 11,8%.
Cho ti nay s bnh c iu tr bng GTL ngy cng nhiu , ngoi cc bnh ung th, SCID,
hng lot bnh khc cng s dng GTL nh x nang, thiu mu do hng cu hnh li lim,
bnh lo ho sm , bnh mu kh ng, bnh thiu ht trm trng enzym OTG ( do mt gen
trn NST gii tnh X ), bnh Huntington ( cha bng antisens RNA) (New scientist .Commarch 13.2003) . K thut to ra cc Liposom c kch thc siu nh (khong 25 nm) d dng
mang cc gen qua l mng nhn , hoc s dng vec t Liposom c bao bi mt lp v
polyethylen glycol PEG a cc gen vo t bo no cha cc bnh Parkinson.v.v..(New
Scientist .Com May 12-2002)
1.2.Khi nim v php cha bnh bng gen:
Gen l n v c s ca thng tin di truyn .Thut ng gen dng nh mt on ca thng tin di
truyn c phin m sang mt RNA n l v tip thng tin t phn t ny c dch m
sang mt protein nht nh .
Gen nm trn cc nhim sc th (NST) (v tr trn NST ni mt gen c th nh v gi l locut
ca gen ) . cc sinh vt lng bi , cc NST sp xp thnh cc cp tng ng ti cc v tr
tng ng tn ti cc dng khc nhau ca cng mt gen gi l ALEN.
Cu trc ca mt gen bao gm 3 vng chnh : Vng iu khin , vng mang m di truyn v
vng kt thc . Vng iu khin c mt s trnh t c hiu iu khin hot ng ca gen.
Vng mang m cha cc thng tin d truyn , c phin m sang RNA thng tin (mRNA) .
Gen cu trc c th c dch m to nn cc sn phm l protein . Vng kt thc mang cc
trnh t phn bit gia cc gen v cc trnh t kt thc qu trnh phin m . Cu trc ca gen
cn bao gm mt s cu trc c th nm trc,sau hoc trong gen nh cc trnh t iu ho,
vng tng cng , vng bt hot (silencer) , vng m (spacer).
Sn phm ca gen l protein mang nhng chc nng quan trng nht ca s sng v to nn cu
trc ca cc t bo . Khi gen b bin i th cc protein c m ho bi cc gen khng c
kh nng thc hin nhng chc nng thng thng ca chng - l nguyn nhn ca cc bnh
di truyn .
Php cha bnh bng gen hay cn gi l gen tr liu gen liu php v.v.. l mt k thut nhm
chun xc li cc gen b khim khuyt (l nguyn nhn pht sinh ra bnh ). Cc nh nghin cu
a ra mt s phng php chun xc li cc gen li nh sau :
*a mt gen hot ng bnh thng vo mt v tr khng c hiu trongb gen (genome)
thay th cc gen khng cn chc nng . y l cch ph bin nht .
*Mt gen d thng c th c i bng mt gen bnh thng thng qua ti t hp tng ng
.
*Mt gen d thng c th c sa cha thng qua t bin chn lc ngc (selective reserse
mutation) chuyn gen tr li chc nng bnh thng ca n .
*iu ho mt gen c bit no b bin i (mc ng, m gen).
* a mt gen bnh thng vo t bo hot ng ng thi vi cc gen gy bnh hn ch tc
ng ca gen gy bnh hoc h tr cho cc gen b h hng ,
*a mt gen bt hot vo t bo thay th cho mt gen bnh thng no nhm hn ch cc
sn phm khng cn thit ca gen lnh nhm to mt trng thi mi cho t bo.
1.3. C ch ca Gen tr liu:
Trong hu ht cc nghin cu v gen tr liu , mt gen bnh thng uc a vo b
gen(genome) thay th mt gen khng bnh thng-gen gy bnh .Phn t chuyn ch
Carrier c gi l Vec t lm nhim v chuyn gen tr liu ti cc t bo ch ca bnh nhn
. Hin nay, Vec t thng thng l cc Virut c bin i gen mang DNA ca ngi kho
mnh . Virut pht trin dn dn v cc gen ca chng c chuyn ti cc t bo ngi
Chng II
Nguyn l c bn ca Gen tr liu
2.1. Nguyn l ca gen tr liu
GTL l a mt gen mi (cn gi l gen liu php) vo trong t bo ngi lm cho n gn ng
vo v tr cn sa cha ca b gen v hot ng mt cch bnh thng trong t bo .Cc gen tr
liu ny to c cc sn phm c kh nng hn ch hoc km hm s tc ng ca cc gen
hng , do lm gim cc biu hin ca bnh .y chnh l k thut di truyn (genetic
engineering) hay cn gi l thao tc gen (gene manipulation) hay tch dng gen (gene cloning),
cng ngh DNA ti t hp (recombitant DNA technology) , sa i di truyn (genetic
modification) hoc cn gi l di truyn hc mi (new genetics).
Mc d nhiu k thut a dng v phc tp c s dng nhng cc nguyn l ca k thut di
truyn kh n gin . C s ca cng ngh ny l thng tin di truyn m ho trong DNA tn ti
dng cc gen . Cc thng tin ny c th sa i theo nhiu cch khc nhau t ti nhng
mc ch nht nh trong nghin cu c bn cng nh ng dng trong y sinh hc . im mu
cht ca k thut di truyn l tch chit mt on DNA ring bit t h gen ( l bn cht
ca tch dng gen ). Vi GTL qu trnh ny bao gm 4 bc sau y :
1.Tch dng gen tr liu (to ra cc on DNA).
2. Chn vec t chuyn gen ph hp vi gen tr liu v ni chng li vi nhau .
3. To cc vec t ti t hp v a cc vec t mang gen tr liu vo t bo ch v nhn ln .
4. Chn lc cc trnh t (sequence) quan tm ,theo di s hot ng v nhng biu hin ca
gen tr liu.
Chng ta hy lt qua i nt v
c s sinh hc ca cng ngh DNA .
2.1.1.Cc t bo ch (organnisms) :
Cng ngh DNA mi to dng c kh nng nghin cu trn vi khun v virut (Hnh 2.1.)
cng ngh DNA l Escherichia Coli.Vic s dung rng ri u d vi khun l mt bin c lch
s .Nhng cng trnh nghin cu trn nhng sinh vt ny qua hng my thp k cho php
cc nh sinh hc hiu r hn v mt Ho sinh, hnh thi, sinh l,v di truyn hc ca chng hn
bt c sinh vt no khc (k c con ngi) v chng d dng c nui cy v khng phi l
yu t gy bnh cho con ngi . E. Coli tr thnh con nga th cho cc th nghim trong
cng ngh DNA .
2.1.1.1.Nhim sc th ca vi khun c bit thch hp cho cc th nghim DNA bi v
n ch thun c DNA , cn cc t bo nhn chun nh cc t bo ng vt th phc tp hn v
NST c cha nhiu protein gn cht vo DNA . Hn na , NST ca vi khun l hon ton n l
nn n c th t biu hin c m khng b ln t bi NST th hai . Ngc li NST ca cc t
bo nhn chun li l cp i v thng mt trong s l tri . Thm na l NST ca vi
khun thng nm t do trong t bo cht v th nghin cu n d dng hn . Trong khi
NST ca cc t bo nhn chun th li c mng nhn bao quanh nhn nn cng vic kho st
gp nhiu kh khn hn . Mt l do khc na l m di truyn ca cc sinh vt ny l rt ph
thng nn vi khun c th biu hin DNA ngoi lai t bt k c th no d di n my nu
nh gn c vo DNA ca vi khun . Trn thc t, mt gen ngoi lai khi gn vo NST
ca vi khun th n s c sao chp v phin m chnh xc ging y nh DNA vi khun m.
2.1.1.2.Virut : Cc virut thng c dng trong cc th nghim cng ngh DNA . Nhng
ht siu vi ny bao gm t hoc nhiu on RNA hoc DNA c bao trong mt ci o protein
v tu thuc vo tng loi virut m c loi cn c c mt lp lipid bao quanh. Virut sao chp
mt cch n c trong cc t bo sng. chng lt b phn v protein ca mnh v s
dng c my phn t ca t bo to nn cc virut mi .Virut DNA hay RNA hot ng nh
mt gen v ch o s tng hp cc ht virut mi . Khi cc virut RNA hay DNA tc ng
nh mt RNA thng tin cung cp cc m (Codon) cho cc protein enzym v cc thnh phn
cu trc ca virut .
i khi virut khng t sao chp tc khc m n li gn vo NST ca t bo ch v tr thnh
mt b phn ca b gen t bo . DNA ca Herpesvirus chng hn , n c th hi nhp vo b
gen ca t bo thn kinh v li nhiu nm gy nn s xm nhim tun hon herpes .Cng
tng t nh vy, virut gy hi chng thiu ht min dich trn ngi HIV chng lt b o trn
t bo ri RNA ca chng hot ng nh mt ci khun tng hp DNA. DNA ny t ci vo
genome ca t bo ch. Nh vy, t bo tr thnh vt mang virut DNA v b bnh HIV.
Kh nng virut ci c vo b gen ca t bo ch lm cc nh cng ngh DNA ch , h
nhn nhn n nh l mt cch mang gen vo trong t bo .
Nhng nghin cu nhng nm 1950 cng chng minh rng ti t hp gen cng c th xy ra
gia cc vi khun v virut.
Cc th nghim ca Griffith vi vi khun vo nm 1928 lm r s ti t hp gen v dn ti
s pht hin ca Avery v DNA l mt phn t c lin quan trong ti t hp. Cng trong
nhng nm 1950 , cc nh vi khun hc pht hin ra cc vt cht di truyn t cc mnh v vi
khun c th a uc vo cc vi khun sng , l mt hin tng t nhin . Hin tng ny
chnh l s bin np (transforrmation). Mc d s bin np ch xy ra vi t l t hn 1% trong
mt qun th vi khun , nhng iu ny dn n nhng thay i su sc trong di truyn hc .
Trong s bin np, mt s vi khun cho (donnor) b v ra v DNA ca chng c l ra thnh
cc mnh . Khi c mt vi khun nhn (recipient) th mt on DNA chui kp cha khong 1020 gen c th i qua vch v mng t bo ca chng . Mt enzym lm ho tan mt chui ca
DNA v chui cn li th i ch cho on DNA chui n trong NST vi khun nhn . Cc gen
ngoi lai ny sau t biu l trong qu trnh tng hp protein hon tt s bin np.
Di cc iu kin t nhin, s bin np xy ra nhng c th c DNA tng t .Mt trong s
cc h qu c th l lm tng tnh gy bnh cho c th nhn (trong th nghim Griffiths
pneumococci) . Mt h qu khc c th l pht trin tnh khng thuc . iu , c th gii
thch c mt s vi khun khng thuc trong nhng nm gn y nh th no .
10
Hnh 2.2. Cu trc ca cc Virut (a) Virut thc vt (virut khm c ci ). (b) Virut khm
thuc l .(c) Bacteriophage .
Tip tc nhng nghin cu trong nhng nm 1950 ngi ta ch r rng vi khun cng c
th c ti t hp bi qu trnh lin hp (conjugation) .
11
Hnh 2.4. Bin np trong t bo vi khun .(a) Mt on DNA gii phng t mt t bo cho
cht .(b)on DNA i vo cc t bo nhn ang sng. (c)Mt chui b ho tan v (d) chui
cn li th mt on ca chui trong NST t bo nhn v bin np t bo ny. Bin np c
nghin cu su t nhng nm 1950 v c chng minh nhng iu xy ra trong phng th
nghim vo nhng nm 1970.
y n c th hp nht vi NST vi khun nhn (rt him) , hoc c th tn ti t bo cht
di dng mt vng DNA di ng t do (xem phn Plasmid).
Nhng gen mi thu nhn t vi khun cho sau ny t n biu hin (Hnh 2.5.)
12
Hnh 2.5. S hp nht trong vi khun. Hai t bo Escherichia Coli ni vi nhau qua cu tng
bo .Nhng t bo pha bn phi c lng trn b mt l cc t bo cho . Cc t bo pha
bn tri l cc t nhn .S hp nht to thun li cho vic vn chuyn cc cht liu di truyn t
t bo ny sang t bo khc . l mt phng php m vi khun thu c cc gen cho php
n khng li nhiu loi thuc .
S lin hp nh m t xy ra gia cc t bo t cc loi khc nhau ca vi khun , chng
hn nh gia Salmonella v Shigella .(ngc li, s bin np ch xy ra gia cc t bo c
b gen ging nhau). Nh vy, s lin hp c th coi nh vic a mt gen vo cc vi khun
khng c quan h di truyn v coi nh l s ti t hp ca cc mu phn k (divergent)
rng.
Dng th ba ca ti t hp c pht hin vo nhng nm 1950 l ca Joshua Ledeberg
v Norton Zinder. Nhng nh nghin cu ny pht hin ra rng virut c th truyn DNA
cho cc t bo vi khun v ti t hp c hiu qu cc t bo ny . Qu trnh ny gi l s
chuyn np (transduction).
Trong chuyn np , mt virut l bacteriophage (n gin gi l phage) chui vo mt t bo vi
khun v trao i DNA ca n vi NST vi khun .Ri cc virut ny c th c tho g khi
NST vi khun , nh vy n c th mang theo mt on nh DNA ca vi khun . Khi virut sao
chp n t ti bn DNA ca chnh n cng nh DNA vi khun v ng gi DNA vo trong cc
phage mi .V khi virut chui no trong mt vi khun mi n s t gn vo NST vi khun v
mang theo DNA ca vi khun
c gn t trc . Nh vy vi khun mi ny c ti t hp , hay cn gi l s chuyn
np (transduction).
Chuyn np l mt s kin t xy ra cc t bo vi khun , kh tm c cc v d . Tuy nhin,
tim nng ca chuyn np th rt to ln bi v nhiu virut c th trao i trong cc t bo vt
ch khi phage chuyn np .Chng hn nh Bacillus diphteria l nhng bn cng cho
bacteriophage m ho cho vic to ra cc c t ca chnh sinh vt ny . Salmonnella gy
nhim trng thc phm cng c hiu l vt vn chuyn bacteriophage . i vi ngi th cc
herpesvirus c th tn ti trong cc t bo thn kinh nh cp trn .Virut gy thu
u, virut gy nhim mononucleosis v HIV l cc virut c nghin cu k lng , n c
th ci a xit nucleic ca chng vo trong cc t bo ca ngi.
13
14
Hnh 2.7.Cc Enzym gii hn . (a) Werner Arber , Hamilton Smith v Daniel Nathans nhn
gii Nobel nm 1978 v Sinh l hc v y hc vi cng trnh v cc enzym gii hn . (b) Hot
tnh ca cc enzym gii hn (hoc Endonucleaza) . Enzym gii hn ct 2 chui ca phn t
DNA to thnh 2 mnh . (c)V tr nhn dng ca mt vi enzym gii hn. Mi tn ch chc
nng ca nhng enzym gii hn khc nhau . Lu rng v tr nhn dng c bit trnh t
nucleotit ca 2 chui DNA chy theo hng i nghch nhau . S i xng ny gi l i xng
quay 2 chiu .Cng lu rng 2 enzym HaeIII v Smal to ra cc mnh vi cc u khng sc
(blunt) trong khi enzym EIoRIv HindIII to nn cc u ung a . Nhng u ung a
ny cn cho k thut gn gen . Do nhng cng trnh ny m Arber,Smith v Nathan c
nhn gii thng Nobel v sinh l hc v y hc nm 1978.
Nh cc thnh tu nghin cu trong nhiu nm , cc nh cng ngh DNA thy rng h c th
s dng cc enzym gii hn ct nh phn t DNA theo mun bt k t ngun gc no .
Tht vy, enzym ct gii hn t vi khun c th dng ct mt phn t DNA im X , bt
chp n l DNA ca thc vt, ng vt hay ngi. Chng hn nh i vi mt s cc virut th
mt enzym c th ct c DNA ca cc virut khc nhau rt nhiu v tr .Thc t l c trn
1.200 enzym ct gii hn c phn lp v lm tinh khit t vi khun .Enzym thuc nhm
15
Hai ch tip theo vit ch thng ch ging vi khun (cng ch nghing) , tip theo l l mt
ch hoa ch chng vi khun v cui cng l s La m ch th t enzym gii hn c tm ra .
Chng hn nh cc enzym di y :
EcoRI t Escherichia (E)
co(co)
chng RY13(R)
Endonucleaza th nht (I)
BamHI t Bacillus(B)
amyloliquifaciens(am)
chng H(H)
endonucleaza th nht (I)
HindIII t Haemophilus (H)
influenzae(in)
chng Rd(d)
endonucleaza th III (III)
Vi mt c ch cha c xc nh , enzym gii hn qut trn phn t DNA v dng li khi n
nhn dng c mt trnh t ca 4 hay 6 nucleotit . Trnh t nhn dng (recognition sequence)
nh tn gi ca n l ni m phn t DNA b phn ct .Trnh t nhn dng biu l s i xng
2 vng , iu c ngha l cc nucleotit ui trnh t ny l b cu cho cc nucleotit mt
u khc (H.4.8c).
Thc cht 2 chui ca xon kp li c cng mt trnh t nucleotit chy theo hng i nghch
dc theo chiu di ca trnh t . Nhiu enzym gii hn ch ct cc v tr phn ui , nhng
16
Hnh 2.8. Thit lp mt phn t DNA ti t hp i t 2 vng DNA xa l . Enym gii hn EcoRI
tch DNA c 2 vng bi v mc du chng khng c quan h vi nhau nhng nhng vng ny
vn c cc v tr nhn dng ging nhau . Cc vng by gi tr nn thng . Ti im ny cc
u c th ni vi nhau to nn phn t DNA n di . S gn kt ny c xc tc bi
DNA Ligaza . Nhng s lin kt nh th l c s cho s ti t hp gen tng hp .
Mt iu na cng rt quan trng l v tr nhn dng c t nht l mt trn bt k mt DNA
no cho bt k ngun DNA no cng c th s dng c . Mi mnh DNA c cc nucleotit
u a (dangling) gi l u dnh-stickly ends l kt qu ca s tc ng bi enzym.
V bi v cc u ca chui n l b cu cho nhau nn chng c th cp i vi nhau hoc vi
cc on DNA khc c u dnh b cu. c tnh th hai ny to cho enzym gii hn tr thnh
mt cng c v gi i vi cng ngh gen tc l d ngun gc DNA c th l ca vi khun,
chim, hoc ca cy mao lng v d di n my i na th th cc u dnh ca cc on
DNA ny vn l b cu.
2.1.3.Ligaza :
Cc on DNA b cu khng th t lin kt vi nhau . iu chc chn l lin kt hydro s
c hnh thnh gia cc baz b cu . Nhng nhng lin kt ny khng bn kt ni cc
ui ny vi nhau mt cch v tn c bit l trong cc iu kin nhit sinh l . thc
hin vic gn lu di cc u cui ca DNA th phi s dng mt enzym , l DNA ligaza.
17
Hnh 2.9. Cc lin kt dnh cc on DNA vi nhau trong phn t DNA ti t hp . Lin kt
hydro l lin kt yu gia cc baz b cu , cn lin kt bn vng c to bi Ligaza . Lin
kt ny ni cc b khung ca chui DNA .
DNA ligaza c phn lp ln u tin vo nm1960. N chng nhng c trong cc virut m
cn c c trong cc t bo nhn chun v E.Coli. N ni cc on DNA vi nhau v tham gia
cng cc enzym khc trong s tng hp DNA .
Enzym ny cng gip cho vic sa cha DNA do n gn li cc mnh v ca DNA, nh vy
m lm hi phc li cc vt thng ca t bo . Trong cng ngh DNA n ng vai tr l s
gn kt cui cng trong cc chui s kin dn n s hnh thnh mt phn t DNA ti t hp
(H4.11)
2.1.4.Plasmid
Nhng nm u ca nhng nm 1970, Paul Berg v cng tc ti Trng i hc Stanford
kho st kh nng s dng cc enym gii hn lm thay i cu trc ca DNA. Nhm nghin
cu ca Berg phn lp c NST ca E.Coli v ct nh phn t DNA bng enzym gii hn .
Tuy nhin , DNA c cc ui n gin nn rt kh gn vo cc DNA ngoi lai chng hn nh
virut (cng tng t nh vic gn mt vin gch vo cui mt bc tng) .
Mc du v, ngui ta thng li trong vic to ra phn t DNA ti t hp u tin. Sau
Berg c chia gii Nobel ho hc nm 1980 do nhng cng hin ca mnh .
Cng vo thi im c 2 s kin xy ra lm mt cuc cch mng trong cng ngh DNA
. S kin th nht l Herbert Boyer tch chit c enzym gi hn EcoRI ct b cc
ui nh kiu tho cc l mng . S kin th hai xy ra Labo Stanley Cohen thuc
Trng i hc Stanford . Cohen thu thp c cc d liu trn cc vng DNA nh b thy
t bo cht ca vi khun (khng thy cc sinh vt c cu trc phc tp) . Cc vng DNA
chnh l Plasmid . Plasmid nm ngoi NST vi khun v chc nng ca n cha c hiu r
y . Plasmid cha t th mt t m nhiu th hng hng trm gen (vi khun c khong vi
ngn gen trong NST) n chim khong 20% thng tin di truyn ca c th . Mt iu r rng l
plasmid khng cn thit cho s sinh trng ca vi khun v khi loi b n i th cng chng
gy hi g cho vi khun .
18
Hnh 2.10. Hot tnh ca DNA Ligaza . DNA Ligaza gn cc on DNA vi nhau bng cch
lin kt gc phot phat v tr 5 ca on ny vi v tr 3 ca phn t Deoxyriboza tip theo.
chnh l lin kt photphodieste. Lin kt ny chc hn lin kt Hydro , n hnh thnh gia
cc nucleotit i du .
Nm 1972, Cohen thit lp c mt plasmid mi t mt plasmid c t trc E.Coli. Plasmid
mi ny c 3 c tnh quan trng :
1.N c mt v tr nhn dng n l ch EcoRI phn ct , v th m xc nh c ni m
plasmid s m ra .
2.C mt trnh t nucleotit gi l im gc sao chp (origin of replication) , trnh t y thc
y s sao chp ca plasmid trong c th tc ch .
3.Cha mt gen khng tetraxyclin .
V vy cc vi khun cha plasmid ny th khng li tetraxyclin , cn nhng vi khun khc
khng c plasmid s cht khi c mt tetraxyclin .Cohen t tn plasmid l pSC101
(SCtc l Stankey Cohen).
Mt c trng quan trng khc ca plasmid Cohen l d dng ci vo t bo tc ch .
19
khoa hc Hawai v enzym gii hn EcoRI th Stanley Cohen cng tham gia hi ngh nhng
vi cng v l thnh gi . Sau khi kt thc din thuyt Cohen mi Boyer n tra v bc bch
rng h c th cng tc vi nhau trong hng lot cc th nghim . Sau 2 nh nghin cu
ngi li vi nhau v xem xt cc th nghim a cng ngh DNA vo mt k nguyn mi .
Cohen ch o thnh cng cc th nghim vi plasmid , nhng ng li gp kh khn khi ct m
rng cc plasmid v enzym EcoRI ca Boyer dng nh l mt gii php l tng v th Cohen
ng cng hp tc nghin cu . H dng plasmid ca Cohen v enzym ca Boyer thc hin
ti t hp DNA plasmid .
Trc tin, h s tin hnh t hp 2 plasmid to nn mt plasmid n.Nu thnh cng h s
a DNA ngoi lai vo plasmid to nn mt phn t DNA ti t hp . Boyer ng v bt
u vo cng vic .
Cc th nghim ca Boyer v Cohen c tin hnh vo nm 1973, sau 20 nm Watson v
Crick cng b trn bo v lch s cu trc DNA . Plasmid m Boyer v Cohen s dng l
pSC101 (Hnh 2.11.).
Hnh 2.11. nh hin vi in t ca Plasmid vi khun . Lu rng DNA dng vng khp kn .
Mt s vng li ni lng , trong khi c cc vng li son cht .
Trong cc th nghim u tin, Boyer v Cohen t hp thnh cng pSC101 vi pSC102 v
tch dng vi cc t bo E.Coli. Cch tip cn ca h tht l th v . Plasmid pSC101 c mt
gen khng cht khng sinh kanamyxin . Khi cc plasmid ti t hp hp nht c vi vi
khun th vi khun ny bc l kh nng di truyn mi tc l hn ch c tc dng ca c
tetraxyclin v kanamyxin.
Ri ti l th nghim th hai vi DNA ngoi lai (Hnh 2.12)
20
vin ghi ch nh sau Cng ngh sinh hc trc Cohen ( BBC Before Boyer-Cohen) v
nay l sau Cohen ( ABC tc l After Boyer-Cohen)
Cc nh sinh hc nhanh chng xem xt cc mi lin quan ca cng ngh DNA ti t hp v
khn trng tin hnh cc th nghim thao tc gen .V ch trong my tun cc nh khoa hc
pht hin ra s chuyn gen v c gng vt qua cc phn cch v mu .Trong mt th nghim
ngi ta chuyn gen ca Staphylococcus Aureus cho E.Coli. Cc nh khoa hc khc li c
nh phn lp cc gen ngi v a vo plasmid ca vi khun . Cn s khc th i su vo cc
mi lin quan cht ch gia cc th nghim trong cng ngh DNA . Chng hn nh ngi ta suy
lun rng cc gen c th c a vo cc t bo sng gii to s thiu ht di truyn cng
nh c th to c mt lng ln protein dc phm him .
Ngi ta c vng c c nhng ngun nng lng sinh hc r tin hay tr em sinh ra khng
b khuyt tt. Dng nh khng c gii hn trong nn cng ngh mi ny .
V phng din k thut Trong Gen tr liu ngi ta s dng 2 phng php chuyn gen :
Phng php chuyn gen ngoi c th (ex vivo ) v phng php chuyn gen trc tip vo c
th (in vivo) .
Mt s k thut thng dng trong gen tr liu l : K thut vi tim , K thut in xung , k
thut bn gen , k thut liposom , k thut vin gen v.v.. Nhng vn ny chng ta s bn
lun sau .
2.3.Nhng bn c i v tnh an ton trong gen tr liu.
Mc d st sng vi cng ngh DNA nhng nhiu nh khoa hc cnh bo v nhng hu qu
nguy him ca cng ngh ny gi cn phi thn trng hn vi cc xu hng nghin cu .
Chng hn nh c s bo ng khi nhm nghin cu ca Paul Berg d nh a mt gen t
virut gy ung th vo E.Coli.Cc ng nghip ca ng vch ra rnh mch rng cc t bo
E.Coli ti t hp t phng th nghim khi vo c th ngi ( chng vn sng mt cch
bnh thng) th n s biu l cc gen ung th . Berg phi xem xt nhng li phn i v
hu b th nghim ny .
Nhng nhng vn v tnh an ton vn lun c t ra . Ch mi gn y thi cc nh sinh
hc phn t li bt u tho lun v cc vn lin quan n cng ngh DNA trong mt hi
ngh c t chc di s bo tr ca vin hn lm khoa hc quc gia .Ti nm 1974 , mt s
kin cha h thy xy ra , l mt bc th c c ch k ca Paul Berg v 9 nh khoa hc
khc xut hin ng thi trn 3 tp ch khoa hc uy tn nht Th gii vit bng ting Anh l
Science, Nature v Proceedings of the National Academy of Science. Bc th ch r cc
nguy hi tim tng ca cng ngh DNA ti t hp . Bc th c on vit:
Nhng tin b mi y trong k thut phn lp v ghp ni cc on DNA ti nay cho
php kin to cc phn t DNA c hot tnh sinh hc in vitro.
Mc d nhng th nghim ny c v to thun li cho cc gii php v cc vn thc tin v
l thuyt quan trng trong sinh hc nhng vic to nn cc dng DNA mi m bn cht sinh
hc ca cc phn t ca chng khng th d on c mt cch y
C mt vn lin quan rt nghim tc l mt s trong cc phn t DNA ny c th c
chng minh l c nguy hi v mt sinh hc
22
Hnh 2.13. Cng ngh DNA vi vic tch dng gen ngi v cc sn phm protein sn xut vi
s lng ln c m ho bi gen ny.
Bc th tip tc hi kin cc nh sinh hc phn t trn ton Th gii liu c t nguyn tr
honmt s th nghim v DNA cho ti khi c mt hi ngh quc t nhm hp tho thun
v cc nguy hi c th v cc bin php bo v cn thit hay khng?
Cc nh khoa hc cng nhc nh cn phi thn trng vi cc th nghim c lin quan ti vic
a mt gen khng cht khng sinh vo plasmid v gn mt gen ung th vo bt k mt phn t
cht mang DNA no .
y l ln u tin cc nh khoa hc thuc nhiu lnh vc khc nhau i hn ch cc nghin
cu mc d chng c bng chng no chng minh n l nguy him .
Mc d qu trnh ti t hp khng vi phm lut php , nhng cc nh khoa hc ton Th gii
vn phi ng k cc d nh trong cc th nghim khoa hc ca mnh.Thng 2-1975 , mt
nhm gm 139 nh nghin cu t 17 quc gia hp mt trong 4 ngy Asilomar , mt
trung tm v hi ngh Pacific Grove , California nhm a ra nhng hng dn v cc khuyn
co cho vic ch o cc th nghim trong cng ngh DNA . Mt trong s nhng iu trc
tin nhng c to phi lm l cam oan vi cng chng rng vi khun dng cho cc th nghim
DNA ti t hp l nhng ni c bit v gii tr qun b nn chng khng cn tn ti
ngoi phng th nghim . Cc nh khoa hc cng vt ln vi tnh trng kh x nht l thiu
cc bng chng hoc ng h hoc phn i v bn cht gy nguy hi ca cc cng trnh v
DNA .
Cui cng , cc nh nghin cu chn bin php nhc nh v hoch nh chnh sch cho cc
cng trnh ca h . Cc th nghim DNA ti t hp phi lun xem xt ti cc ri ro cc mc
thp, trung bnh v cao v quyt nh rng bt k mt th nghim no m c ri ro (nh Berg
23
*Phong php TLG theo cch sa cha nhng sai st trong RNA thng tin ca cc gen khim
khuyt . K thut ny l tim nng iu tr cc bnh v mu nh bnh thiu mu vng bin ,
bnh x nang ( mt bnh di truyn tc ng ti cc tuyn ngoi tit ) v mt s bnh ung th .
( New Scientist ,Com october 11, 2002.)
*TLG dng trong iu tr bnh X-SCID . Tuy nhin , vic ny dng li khi mt bnh nhn
Php b mc bnh bch cu (Leukemia) . (New Scientist .Com October 3, 2003).
*Cc nh nghin cu Trng H Case Western v Copernicus Therapeutics c th to c
cc liposome nh ti 25 nanomet , n c th mang DNA tr liu qua cc l nhn t bo (New
Scientist . Com May 12, 2002)
*Cc t bo hnh li lim iu tr thnh cng trn chut ( The Science March 18, 2002).
Chng III
Cc phng php ca cng ngh DNA
3.1.Thu thp gen
Cc t bo ca c th sng bao gm hng nghn gen hoc nhiu hn na.C th chng ta c ti
100.000 gen trong b gen (genome ).Nu ch cn nghin cu mt gen n th nhim v ca
nh Ho sinh cng rt ln bi v mt gen cng c ti hng nghn milimet chiu di DNA .
Tuy nhin, cng vic ny tr nn tht n gin nh s dng mt enzym ct gii hn(restriction
enzyme) , cc enzyme ny c th ct cc phn t DNA cc v tr c hiu , iu cho php
cc nh sinh Ho tch ring c cc on DNA.Vic s dng nhiu enzym gii hn lm
tng kh nng nghin cu cc gen nm trn nhng on DNA ny .
Tuy nhin nh s dng cc phn t RNA thng tin (mRNA) nn cng khng cn thit phi tm
bng c mt gen c hiu trong cc on DNA . Nh ta bit , biu hin gen thng qua s
tng hp protein trong t bo lin quan ti s m ho ca cc phn t mRNA . Khi ta mun
tch mt gen tng hp protein X th ta phi tm kim cc t bo hot ho to nn protein X
tch ra cc phn t mRNA t t bo cht ca t bo .Khi xc nh c chnh xc cc t bo
cn nghin cu , lc ny ta ph v t bo , cc thnh phn ca t bo c x l bng hng lot
cc phng php l ho hc v thu c cc cht nh protein, cc cht bo, carbohydrat v acid
nucleic . Cc phn t mRNA c thu thp nh li th ca cc ui poly-A (poly A tails),
phn RNA c ti 150-200 nucleotit cha adenin (v th mi c tn l poly A) . Phn ln mRNA
u gn vi cc ht xenluloza m trn b mt ca chng c nhiu mnh acid nucleic cha
thimin poly T. Cc mnh v cn li s c ra loi i . V by gi c th thu thp cc
phn t mRNA t cc ht xenluloza c c mRNA c c .
Sau khi c c mRNA tinh khit th nhng thng tin Ho sinh m n cha ng c th
chuyn ngc li trong DNA . thc hin c bc ny , cc trnh t ca cc baz ni t
trong mRNA c s dng nh mt ci khun tng hp cc trnh t baz b cu trong DNA
. Mt enzym gi l Enzym phin m ngc (Reverse transcriptase) gip cho vic tng hp ny
. Chng ta nh li rng vo nhng nm 1970 Howard Temin v David Baltimore pht
hin ra v enzym phin m ngc , ngi ta s dng RNA nh mt ci khun tng hp mt
phn t DNA b cu . Khi s dng enzym phin m ngc to nn cc phn t DNA th i
hi phi c mt cht mi (Primer)-hay l cn s c mt ca cc trnh t nucleotit khi u .
25
Hnh 3.1. Phng php chung to DNA b cu (cDNA) (a) cc t bo tng hp protein nh
cc t bo tu c gi cn thn v mRNA c tch chit ra t nhng t bo ny , (b)mRNA
c x l vi enzym Transcriptaza ngc . Enzym ny s dng nhng m baz ni t trong
RNA tng hp chui b cu ca DNA . cDNA sau li dng tng hp mt chui DNA
b cu vi chui th nht .
to c mt gen lng vo t bo , ngi ta phi to ra cc phn t DNA chui kp .
hon tt qu trnh ny , vng xon nucleotit phi c t ng ch , khi phi dng enzym
DNA Polymeraza . Enzym ny s dng nucleotit vng nh mt cht mi v di chuyn xung
phn t DNA . S dng phn t ny nh mt ci khun tng hp phn t DNA b cu . Lc
ny vng xon c loi i nh nucleaza v kt qu l c mt phn t cDNA xon kp
tng t nh gen m ho nguyn gc phn t mRNA .
Tuy nhin , phn t cDNA khng c intron (trong gen nguyn gc th vn c) m n ch cha
cc exon ( Hnh 3.2)
26
Hnh 3.2. S hnh thnh mt phn t cDNA chui kp (bc 1)RNA chn c phn lp vi
ui poly-A trong phng th nghim . Transcriptaza ngc v Deoxynucleotit c s dng
tng hp DNA b cu (cDNA) trong c ui poly-T b cu .(Bc 2) phn t RNA c
phn hu bi kim , cn cDNA c cc vng hnh ci kp tc u 3 .(Bc3) cDNA va
ng vai tr l khun va l primer cho s tng hp mt chui cDNA b cu .(Bc4) vng
hnh cp tc vn gn vi nhn to mt cDNA chui kp ph hp ci vo mt vec t. Cc
cDNA ch c cc Exon.
cho cc cDNA c chc nng trong cc t bo nhn , cc phn t ny phi c kh nng t
nhn i. Di cc iu kin bnh thng , cc on DNA ngu nhin khng ti bn c
trong t bo sng .L do l enzym DNA polymeraza ch c khi ng nu c mt mt trnh
t c bit ca cc baz l cc gc sao chp ( origin of replication) . M cc origin of
replication li c cung cp bi cc DNA cht mang (carrier) , ni m cc cDNA gn vo .
Cc cht mang (carrier) thng l cc vec t.
3.2.S la chn cc vec t.
i vi cc th nghim cng ngh DNA th cc vec t thng c dng l cc plasmid.
Plasmid l mt DNA dng vng khp kn nm ngoi NST . ng quan tm l cc plasmid ca
vi khun (H nh 3.3.) , cn vi cc t bo nhn chun nh cc t bo ng vt v thc vt th
khng c plasmid .
27
28
Hnh 3.4. Tng hp v s dng Cosmid ,(a) DNA thu nhn t Bacteriophage Lamda ,(b) DNA
m ra v cc on cDNA c ci vo nh enzym ,(c) to thnh Cosmid,(d) Cc m di truyn
cha cosmid cho yu t ny i vo vi khun v nh vy l ho vi vi khun ,(e) y ngi
thng ip hnh thnh mt th ging plasmid c mang cDNA.
Mt vec t khc cng hay dng l cc Cosmid . Cosmid l mt on DNA c to ra bng
cch ci mt phn t cDNA vo gia cc trnh t Cos cui cc phn t DNA . Phn t DNA
dng to Cosmid c ly t virut, thng l bacteriophage lamda , n sao chp c trong
vi khun . Cc virut nh bacteriophage c cha cc m di truyn cho cc yu t cho php thm
nhp t bo khi sao chp . Khi bn trong t bo ch , DNA dng thng ca virut gi thng
ip ti cc vng ging plasmid do gn vo cc trnh t Cos ca n . S dng Cosmid cng
ging nh su ch vo kim ri kt li cc u lng lo to nn mt Plasmid . Cc Cosmid c
kh nng vn chuyn cc on DNA ln vo bn trongbt bo v chng c kh nng thm nhp
vo t bo mt cch d dng
Vec t th 3 l mt Virut c thit k li mang cc mu DNA ngoi lai nh
cDNA.Trong nhng nm gn y cc virut c RNA nh Retrovirut c dng chuyn
ch cc gen ti cc t bo ca ngi. Virut c th c thit lp cho vic vn chuyn m di
truyn cu cc on vi khun s dng n nh cc tc nhn gy min dch v thng gi l
vacxin vec t vi khun .N i din cho s tip cn mi vi vic tim chng cho mt qun th
dn c rng ln v cng l nguyn nhn lc quan v cc vac xin tng lai .
Mt virut c s dng rng ri vi t cch l mt vec t l Bacteriophage hay n gin
gi l Phage .Mc d khng cn thit xy ra , nhng b gen ca phage thng t sao chp
trong t bo cht ca vi khun . Nhiu dng ca phage b gen ca n li gn vi cc NST ca
Vi khun v nm lu di . V vy b gen ca phage c th dng chuyn cDNAti mt
NST vi khun . Mt qu trnh tng t nh vycng xy ra cc virut ca mt loi thc vt
hay cc virut ca ng vt (tc l retrovirut) vi cc t bo vt ch . Hn na , c mt im
gc cho s sao chp (origin of replication) th mt vec t thng ch c mt v tr n , ni dnh
cho enzym gii hn c bit , mc d enzym c th ct vec t rt nhiu im . Vec t ny cn
c mt b phn ging nh maker gene (du chun gen) gip cho vec t c th nh v c
trong cc t bo. Gen khng khng sinh l mt du chun thch hp bi v cc t bo c du
chun vn cn tn ti khi x l vi khng sinh cn nhng t bo khng c du chun th s b
cht. Gi thit l ci c mt gen th maker gene phi hot ng .
Mt yu t khc lm tng gi tr ca vec t ny l tnh thch nghi ca n vi cc t bo vt ch .
Tnh n nh ca vec t c th t c bng cch khi mun a mt gen vo th phi kim
sot cht ch thi im a gen vo sao cho ng thi k phin m , chng hn nh trong thi
k t bo sinh trng nhanh .Tiu im kim sot s biu hin gen trong cng ngh DNA l s
hot ng v tr promoter mt trnh t baz to nn s hnh thnh RNA thng tin .
Tnh n nh cng t c bng cch s dng NST thay v cc vec t plasmid .
gim bt kh nng mt ton b plasmid , cc nh cng ngh DNA a vo cc t bo
mt lng ln plasmid gi l high copy number-nhiu bn sao v c s c mt cc t bo c
cha plasmid trong lc phn chia t bo .
29
30
31
Hnh 3.6. Cc t bo ch l vi sinh vt dng cho cng ngh DNA ,(a) Escherichia Coli ,(b)
Bacillus subtilis , (c) Saccharomyces cerevisiae .
Mt bt li khi lm vic vi cc t bo VCV l thao tc rt kh khn v t tin so vi vic
s dng cc t bo vi khun . Vic nui cy cc t bo VCV cng rt phc tp v vic ci cc
32
phn t vec t vo cc t bo VCV l cc k phc tp. Tuy nhin, cc nh cng ngh DNA
phn chia ra nhiu ng hng hon tt vic tng hp protein trong cc t bo VCV bng
cch s dng cc trnh t promoter, nhng vec t mi ,v c nhng phng php mi bi
xut protein .
Khi vec t c chun b ri th vic ci n vo cc t bo hay t chc tip nhn tng i
d dng . Plasmid v Cosmid s thm nhp vo cc t bo khi lm nng ln hay lm lnh i xen
k cng vi s c mt ca can xi clorua v virut xm nhp vo t bo trong lc cc qu trnh
sao chp ca chng vn din ra mt cch bnh thng .
Mt phng php khc dng ci l n sinh hc biological bullistic , cc
phng php vi tim (microsyring injection) s c bn sau.
3.4.S biu hin ca gen
Khi chun b c vec t v ci c vo cc t bo hay t chc ca vt ch th cc nh cng
ngh DNA phi thc ti vic xem xt v mt Ho sinh v n cn gp phn vo s thnh , bi
ca c qu trnh.
Nhng bc ny cng phi thn trng nh cc bc trc bi v cc qu trnh sinh ho cn
lin quan ti s biu hin gen bn trong t bo .
Mi bc nh th ph thuc vo s nh v chin lc (strategic location), tc l phi t chnh
xc gen cn ci vo ng v tr trn plasmid (H5.9) . Khi enzym RNA polymeraza phin m
DNA thnh mRNA th cng l lc bt u qu trnh nh v mt v tr nhn dng trn phn t
DNA .V tr ny gi l v tr promoter (promoter site), l mt trnh t baz ni ln rng
enzym bt u tng hp mRNA .Enzym ny sau di chuyn dc theo phn t DNA v
tng hp mRNA cho ti khi n m kt thc. c s biu hin gen th v tr promoter phi
c t ng du (spot) trn vec t c lin quan vi gen.
33
gim bt s hu hoi tim tng cc sn phm gen cc nh cng ngh DNA s dng cc
chng vi khun khng c enzym proteaza. Hin ngi ta thng dng Escherichia Coli. Tt
nhin n l mt chng tt nht bi v n thiu hon ton enzym proteaza . Nhng nhng vi
khun ny c th b cht nu thiu s bo v nghim ngt .Mt phng php mi gii quyt
c vn ny l lm mt cu ch gia cc sn phm gen v cc protein nguyn bn khc
ca t bo .Phng php ny c s dng sn xut insulin v hormon sinh trng ca
ngi . Phng php mi nht l s dng cc t chc m cc protein ngoi lai c tch t
li mt cch tng th trong t bo cht v nh vy trnh c tc ng ca proteaza. Vic tch
chit cc protein ny cng l mt vn ,bi v cc phng php tch chit c th lm gy cc
phn t protein .
Mt vn cng cn c gii qut l s mt mt protein trong lc s biu hin gen vn
ang tip tc xy ra .Cc sn phm gen c th c tch t bn trong t bo cht ca t bo
hoc c th c a ra mi Trng bn ngoi t bo .Vic cho ra cc sn phm gen c li th
l c th lm tng sn lng sn phm ,d dng phc hi v c th lm tinh khit c .V vy
cn phi n lc tm kim cc phng php hu hiu trong vic xut khucc sn phm .C rt
nhiu cng trnh nhm vo Bacillus Subtilis , mt vi khun thng xut khu mt lng
ln protein . Cc nh cng ngh DNA khn kho a vo Bacillus subtilis cc trnh t tn
hiu kch thch s tit (secretion) m vn thng thy cc mu Bacillus khc .Cc vi
khun ny sau mc vo cc sn phm gen mt peptid tn hiu kch thch s xut khu
(Hnh 3.8.)
Hnh 3.8. S dng trnh t tn hiu v peptid tn hiu .(a)Vec t dng trong tng hp protein c
cha mt trnh t tn hiu m cho mt peptid tn hiu , n s gn vi cc sn phm , (b) peptid
tn hiu khch l s xut khu cc sn phm gen ra mi trng bn ngoi , (c) Khi xut
khu peptid ny s c loi i v sn phm gen c hi phc .
Peptid tn hiu ny s c loi i khi cc sn phm gen c lm tinh khit.
Nh vic s dng cc trnh t v cc peptid tn hiu nn nng cao c kh nng thu lm
cc sn phm gen khi t cc t bo trong cc iu kin sn xut protein. Qu trnh ny thch
hp vi vic sn xut Insulin v cc nghin cu xa hn na .
3.6.Th vin gen
Cc nh cng ngh DNA s phi i mt vi mt nhim v trng i l phn lp cc gen t cc
t bo gc phc v cho th nghim tng thi im .iu c ngha l cc gen phi c
gi an ton trong nhng kho cha sau khi chng c phn lp t DNA ca t bo v c lm
tinh khit. Cc kho cha ny c gi l th vin gen (gene libraries). Mi th vin l mt tp
hp ca cc t bo sng.
tin hnh thnh lp mt th vin gen ngi ta phi thu thp c mt khi lng ln t bo
c cha cc gen mong mun. Chng hn nh cc t bo tu ngi c cc gen ca Insulin .Vn
l ch cc t bo tu phi c khong 100.000 gen (tnh theo ton b t bo) v trong s
100.000 gen c mt th c khong 5% -10% thuc DNA ca t bo ,s cn li khong 90-95%
l cc gen lp khng c chc nng . V th gen ca Insulin phi c phn lp t mt khi
lng rt ln DNA .
By gi chng ta hay xem vn ny c hon thin nh th no ?.
3.6.1.Thit lp mt th vin.
35
36
38
Hnh 3.11. Dng u d gen nh v gen Insulin . Saukhi mt bn sao ca gen nguyn gc
c hon tt (Hnh trc) , DNA t khun lc vi khun thu nhn c s cho bit nhng t
bo ny c cha cc gen Insulin mong mun hay cha . Khi n gn vi gen kia th tn hiu
phng x s pht ra ch rng xy ra s lin kt .Trong hnh ny th u d gn vi
on #5 , l gen Insulin.
thi im ny , khun lc cha kho (key) s nh v cc a lm vic.Vi phng php
kim tra kinh in , khun lc trong cc a gc cng c th c xc nh xem c cc gen
Insulin hay khng.
Cc nh cng ngh DNA mun lm vic vi cc gen Insulin c tch chit t cc t bo hn
l vi cc t bo tu nguyn gc .
3.6.3.Th vin cDNA
Trc khi lu li khi nim th vin gen , cn phi lu rng vn cn tn ti mt dng th hai
ca th vin , dng ny bao gm cc phn t DNA b cu (complementary DNA=cDNA) .Th
vin cDNA ca cc t chc (chng hn nh E.Coli), n mang cc on DNA c chc nng t
bo c hiu.(ngc li , th vin genomic th cha cc gen m ho cho cc chc nng chung
ca t bo ). Cc gen c hiu th nm cc th vin cDNA bi v th vin cDNA c tng
hp t qu trnh phin m ngc (transcription) i t cc thng tin c hiu trong mRNA .
sng lc th vin cDNA ngi ta phi s dng mt u d c bit . u d ny c chun
b t cc plasmid c phn lp cng vi cDNA ca n ci t cc t chc vt mang (carrier
organisms).
Cc cDNA plssmid sau c s l ho hc sao cho t 2 chui n c chuyn thnh dng
chui kp .Cc chui ny c gn vo giy lc nitro xenluloza . y c s pha trn cc phn
t mRNA vi giy lc .Cc phn t mRNA ny l b cu cho rt nhiu trnh t gen , v bt k
mt phn t mRNA no l b cu i vi DNA th chng s gn c. Cn cc phn t mRNA
khc s c loa khi giy lc .
Nhng phn t cn nm giy lc l mt qun th tng t cc phn t mRNA gn vi cc
phn t DNA chui n . T hp ny sau c ly ra khi giy v tch ra c RNA. Tip
theo, mRNA li c gn vo mt h thng t bo t do cng cc cht liu cn thit cho s
tng hp protein.V th cc protein c to ra l xc nh .
Ngc li,t cc protein s cho cc thng tin v cc m di truyn. V lm nh vy th cc t
bo cht mang (carrier cells) c xc nh bi v n c cha cDNA i vi mt protein
c bit .
V cDNA c xc nh theo phng php ny nn n c th dng nh mt u d gen
sng lc trnh t DNA hay RNA cho mt qun th t bo .Chng hn nh , cc sn phm c
tch chit t mt qun th t bo m ngi ta cha bt c th cho gn trn giy trn giy lc c
cDNA bit . Nu xy ra s gn b cu th cDNA trong th vin ca mt qun th t bo
cha bit s c xc nh . Cn nu khng xy ra phn ng th phi s dng cc u d khc
cho n khi xy ra s gn kt .
Mt k thut hin i l replica plating technique (k thut bc cc bn sao) c dng
sng lc mt th vin genomic hay cDNA .Trong qa trnh ny, cc khun lc ca cc t chc
vt mang (carrier organisms) s c nui cy trn mt gel a petri. Nhng phi thay vi v
39
trng bng giy lc xenluloza thu lm cc bn sao ca khun lc .Giy nitro xenluloza
c p vo b mt cc khun
lc c c cc mu sao , sau giy c lm t bi dung
dch NaCl nhit cao (65oC ) gii phng DNA khi t bo v tch cc chui ra ( tc lm
bin tnh) . By gi th cc u d gen c hot tnh phng x c a vo xem ni no xy
ra s gn b cu . to iu kin cho vic gn kt th phi iu kin thch hp (thng 24
g ) cho phn ng xy ra .
Sau thi k , cc t giy c ra loi b cc cht phng x v cc u d d tha . Sau
giy lc li c kp gia cc t phim x quang . Hot tnh phng x dng ht beta s c
gii phng khi cc u d phng x vo cc phim X quang v hin ln phim ny . Sau khi
ra phim , vng c hot tnh phng x s c cc vt sm. Bng cch so snh v tr cc khun lc
ca n trn cc a chun (original), cc nh cng ngh DNA c th xc nh c cc khun
lc c cha DNA.
Mt phng php khc dng sng lc th vin gen l vic s dng cc li th ca thiu ht
dinh dng .Chng hn nh mt vi khun t bin ch c kh nng pht trin trong mi
trng khi n c cung cp a xit amin Histidin (Cc vi khun t bin khng c kh nng t
tng hp Histidin).
Mt phng php khc cng c s dng l cc gen khng thuc.
Phng php cui cng l lm ng kh t bo . c duy tr theo kiu ny cc t bo cm
thy d chu v cc thng tin di truyn d dng c khi phc.
40
41
Hnh 3.12..Phng php sng lc mt th vin DNA , (a) cc t chc mang vt ch c cha
cc gen mong mun c nui cy trn gel nui dng. y n s hnh thnh cc khun lc
.(b) Dng mt tp giy lc nitroxenluloza t ln trn c c mt bn sao cc khun lc,
(c) bc giy lc nitroxenluloza ra khi mt gen ly cc khun lc vi khun ,(d) Giy c
x l ngt t bo v tch ra cc chui DNA . Sau t vo mt ti cht do bt kn vi
dung dch c cha u d gen c cht phng x .u d ny c hiu vi gen mong mun v s
phn ng vi DNA b cu trong thi k .(e) giy c p vi phim x quang. Nu phng x
pht ra do c s tng tc u d-gen th n s hot ho phim X quang, (f) vng ti xut hin
nhng ni c s tng tc xy ra .(g) Phim X quang c so snh vi a gc xc nh xem
cc khun lc no cha DNA pht ra phng x. Nhng khun lc ny s c vi khun c cc
gen mong mun.
Nh cp trn , c nhiu vn ny sinh trong cng ngh DNA c gii quyt nh
cc gii php thch hp . Cc nh cng ngh DNA thao tc gen gn ging nh cc chi
Ho sinh v thng li trong vic thu c cc gen theo s t cc. S pht trin thnh cng
cc phng php Ho sinh dn ti hng lot thng li trong vic s dng mt cch thc tin
cng ngh DNA ci thin cht lng cuc sng con ngi .
Chng IV
Phn tch v chn on bng DNA
4.1.M u.
T nhng nm 1950 , cc nh khoa hc pht hin ra nhiu k thut mi dng phan tch v
lm cc test trong y hc . Chng hn nh trc kia ngi ta tm thy cc khng th lin quan ti
mt bnh no mt bnh nhn th ngy nay h c th xc nh c t chc (vt) gy bnh
bng cc phng php m cc th h trc y khng th tng tng c . Trong nhiu
Trng hp , khi cn chn on mt bnh c th ch tp trung vo chnh t chc ny thi ch
khng cn phi xem xt cc bng chng khc.
Trung tm ca k thut mi ny l phn t DNA .Ngy nay ngi ta c th ti to li DNA
trong mt ng nghim , hay tch n ra thnh tng mnh , xc nh thnh phn, thay i cu
42
43
44
45
46
Hnh 4.3. Chi tit mt phn ng tng hp chui (PCR) . (a) Dng nhit tch phn t DNA
chui kp {(ds) DNA }. Trong chu k 1. Mt hn hp nucleotit , enzym Polymeraza v mt
on mi DNA c thm vo .(b) polymeraza ni rng on mi v to nn 2 phn t DNA
chui kp {(ds) DNA }. (c) Qu trnh c lp li v cui chu k 2 s c 4 phn t DNA . Lp
li chu k 3 s to c tt c 8 phn t DNA . Cc chui c tng ln dn cc chu k tip
theo .
H thng u d RNA c li th v n rt nhanh , mi vng sao chp RNA ch mt 15 n 20
giy .K thut ny cng c dng nh lng DNA ch v cc nh nghin cu chp
nhn n pht hin RNA .
47
B-C
C-D
D-E
E-F
Qua nhng khong thi gian rt di , phn t DNAc s thay i , s thay i t ng trong cp
baz m n khng chu tc ng bi cc qu trnh Ho sinh hay sinh l hc m bi s tc ng
48
BC
C-DX E
3
E- F
4
49
Hnh 4.5. Pht hin vi khun lao Mycobacterium tubercolosis . (a) Bacteriophage (phage) c
hiu cho M. tuberculosis c mang gen sn xut ra luciferaza c a vo mi trng nui
cy cng vi vi khun . Nu vi khun l M. tuberculosis th phage s gn vo thnh t bo v
b gen (genome) ca phage vo vi khun . (b) B gen ca Phage c gen Luciferaza c ci
50
vo NST ca vi khun . (c) Vi khun bt u tng hp luciferaza . (d) Khi thm luciferin v
ATP vo mi Trng th enzym ny s phn gii luciferin .(e) Kt qu ca s phn gii l pht
ra mt chp sng iu ch rng vi khun chnh l M. tuberculosis. Nu l vi khun khc
th s khng c chp sng pht ra .
Qu trnh ny xy ra nh sau : Mt Bacteriophage c hiu cho M.Tubercolosis c mang gen
Luciferaza bi cng ngh di truyn . (Phage i khi cng c hiu l Mycophage cng nh
Luciferase reporter phage). Sau mu phage c nui cy cng vi mt vi khun cha bit .
Nu mi Trng c M. Tuberculosis th phage s thm nhp vo vi khun v ci vo NST ca vi
khun cng vi gen luciferaza .Vi khun ny ngay lp tc bt tay vo vic tng hp
luciferaza . By gi th thm vo mi trng nui cy mt hp cht gn vi Luciferaza l
Luciferin cng vi phn t ATP nng lng cao . Nu c mt Luciferaza th enzym ny s
phn gii luciferin v kt qu l c mt chp sng pht ra .
Dng mt cng c chuyn dng (luminometer) pht hin tia sng s cho ngay kt qu trong
mi trng nui cy c vi khun lao hay khng . Kt qu ny gip cho cc thy thuc hon tt
vic chn on .
xc nh nhy cm hay khng thuc th quy trnh cng tng t nh trn ch tr vic a
thm thuc vo mi Trng nui cy . Nu vi khun nhy cm vi thuc th n s b cht v ni
mt cch vn v l n ht sng (light go out) . Cn nu chng khng thuc th n vn tip
tc sng v sn xut ra Luciferaza .
Ma xun 1993, cc nh khoa hc New York k Albert Einstein College of Medicine and the
University of Pittsburgh thng bo pht trin c test ny trn tp ch Nature . Khi t
successful Test c ng ti trn cc trang nht ca cc tp ch th vic chn on bnh lao
tr nn ht sc sng sa .
4.3.3.Chn on bnh Lyme.
Bnh Lyme l mt v d khc ca bnh gy ra bi vi khun c th pht hin c bng u d
v k thut PCR . l mt bnh ca m lin kt gy ra bi xon khun Borrelia burgdorferi.
Hng nm M c ti 10.000 ngi trong 45 bang mc bnh st, da ni ban v cc triu
chng khc lin quan. Nhng ngi ny khng c iu tr ngay bng khng sinh mt cch
t v din tin ca bnh l lm ui sc , i khi gy vim khp nng v cc di chng thn kinh
.
Xon khun rt kh nhn thy di knh hin vi quang hc v gn nh khng c kh nng nui
cy trong phng th nghim , B. burgdorferi cng khng phi l ngoi l (Hnh 4.6.) .
Hnh 4.6. Borrelia burgdorferi qua hin vi in t qut , l xon khun gy bnh Lyme .
Cng ngh DNA ngy nay c th pht hin nhanh vi khun ny .
Nm 1975 khi ln u tin bnh ny c xc nh , vic chn on ch da trn cc cc triu
chng , cc quan st dch t (tc l nu b ve bt cn) v cc test khng th . Phi ni rng
chng c phng php no l hon ton tin cy v khi cha c chn on th vic iu tr s
b chm tr . Tuy nhin , cc nh khoa hc phng th nghim thuc federal Rocky Mountain
51
Montana thnh cng trong vic s dng PCR khuch i DNA xon khun , h dng
u d DNA pht hin t nht l 5 xon khun trong mt mu mu ca mt bnh nhn . y
l mt test bt thng bi s xon khun trong mu thng rt t .
Thm mt gi tr na ca test l n pht hin c c nhng chng ch khc nhau cht t ca B.
burgdorferi c gy phn ng dng tnh . iu ny rt quan trng bi v khng cn thit phi
dng test khng th xc nh tt c cc chng . Hn na , test ny cn cn c th phn bit
c B. burgdorferi t cc mu Borrelia gy cm ng cc triu chng ca bnh Lyme .
Cng bng vic xc nh xon khun trc tip (hn l gin tip qua khng th) , cc nh nghin
cu s c kh nng nghin cu s pht trin bnh l hc ca bnh . Chng hn nh iu quan
trng l phi hiu c liu xon khun thc s c mt giai on mun ca bnh khi c
cc bin chng hay l cc bin chng l do cc on xon khun cn nm li sau khi n
c loi tr ?
4.3.4.Chn on bnh u nh v cc bnh khc .
Mt Test c FDA ph chun l test u d DNA dng xc nh virut gy u nh ngi
(human papilloma virut HPV) Virut ny gy nn bnh mn cm sinh dc (genital warts)
ViraPap kit l mt test dng u d DNA tm HPV trong cc mu ca m ly t c t cung ph
n .Cng ging nh test AIDS , mt u d DNA c mt trnh t baz b cu vi mt trnh t
baz ca DNA c mu m . (S khc bit hin nhin l DNA t virut gy u nh trn ngi
ch khng phi l virut AIDS) . Bi v mt s HPV cng lin quan ti ung th c t cung , v
th test ny c cc thy thuc cng nhn l c th s dng xc nh virut v lm gim
bt kh nng gy ung th .
Nhng nm gn y pht trin nhiu thuc khng virut mi (chng hn nh acyclovir ,
ganciclovir) lm tng nhu cu v cc test mi cho cc bnh gy bi virut . S d nh vy v
vic iu tr c th c bt u sm nu xc nh c bnh . cc thp k trc cc test
cng c lm phn no vi nhng ngi mc cc bnh do virut . Test HIV v HPV l nhng
test trc nht trong s cc test m chng ta mong i . Cc test u d DNA i vi vim gan
B , virut herpes simplex v cc test cho cc bnh gy bi virut tuyn nc bt cng trong
giai on thc nghim v chng s c a vo s dng trong lm sng nhng nm ti . Test
vim gan B nay tr thnh thng phm c s dng trn khp hnh tinh .
Mt test da trn c s phn tch bng u d DNA cng c dng cho cc bnh vim quanh
rng . Bnh vim quanh rng (periodontal disease) l mt bnh nhim trng gy thoi ho li
dn n rng rng . Mt cng ty cng ngh sinh hc pht trin mt u d DNA pht
hin 3 mu vi khun thng lin quan vi bnh ny . S pht hin hiu qu l cha kho chn
on bnh sm , nng cao hiu qu iu tr v phng nga tt hn vic rng rng .
4.4.Pht hin cc bnh do di truyn .
Cc test da trn c s DNA cng c gi tr trong vic pht hin s tim tng cu cc bnh di
truyn . Cc bnh di truyn thng khng th chn on ngay c cho n tn khi xut hin
y cc triu chng ca n .Tuy nhin, cc test DNA li c kh nng xc nh c s di
truyn ca nhng bnh ny .Nhng ngi mc cc bnh di truyn s c t vn v cc vn
trong tng lai cng nh c khuyn bo lm sao hn ch s di truyn ca gen ny . ng
thi cng xy dng cc phng php cha bnh bng gen .
Trc ht chng ta hy cp ti mt s bnh di truyn m u d DNA c s dng mt
cch hu hiu trong nhng nm qua .
4.4.1.Bnh x nang (Cystic Fibrosis).
X nang l mt bnh c th dng u d DNA xc nh gen gy bnh .Ngi mc bnh x
nang sn xut ra cht nhy dnh bt thng lm chn ng h hp . ( gip tr khc ra cc
cht nhy ,cha m phi v vo lng n nhiu ln).
Hng nm Hoa k c trn 30.000 Trng hp tr em b bnh x ho . Trong nhng iu kin
bnh thng mt protein (c m bi mt gen ) lm nhim v iu ho hp thu nc , gi cho
cc cht nhy chy t do dc theo b mt ca ng h hp . Nu mt protein khim khuyt
(do mt gen khim khuyt) c tng hp th nc s ra khi b mt ng h hp v lm cho
cht nhy ny cng dy ln .Mt kho st ti M cho thy c 12 triu ngi mang 2 bn sao
gen khim khuyt dn n bnh x nang .
Nm 1989 bnh x nang c Francis Collin Trng i hc Michigan v Lap chee
Tsui vin nhi Toronto xc nh gen gy bnh x ho nm NST s 7 ca ngi . Sau t
lu , u d DNA c pht trin gip cho vic nh v gen ny .Vic tng hp mt u d
DNA l bc quan trng u tin cho php cc nh nghin cu to ra c cc bn sao bnh
thng v bt bnh thng ca gen .
Nm 1990, cc nh nghin cu a cc gen CF bnh thng vo vo cc t bo b bnh ca
cc bnh nhn x nang trong cc ng nghim trong phng th nghim .H tht s tho mn khi
thy cc t bo ny hot ng ging nh cc t bo bnh thng .Chng hn nh mt c trng
52
Hnh 4.7. Di truyn gen gy bnh x nang .Bnh x nang theo di truyn , tc l bnh c
pht trin khi c c mt 2 gen di truyn . Trong hnh , c b v m u mang gen di truyn (c)
i vi bnh x nang nhng h u khng b bnh bi v mi ngi u c mt gen tri (C)
trong iu kin bnh thng .Con c di truyn theo tng cp , mt bn sao t b v mt bn
sao t m . V th c 4 kh nng xy ra : 3 con bnh thng bi v chng c mt gen tri (2 con
c mang gen CF) cn mt con di truyn c 2 gen gy bnh v v th bnh pht trin .
Trong nhng thng trc khi sinh cn phi lm test trn cc m thai thu c bng th thut
chc mng i qua bng . Cc t bo ca thai c phn lp t cc mu ca dch mng i bao
thai . Trong Trng hp l lng nhung mng m th mu ly t mng m (lp ph ny
ging nh mng m bao quanh thai) .Cc t bo t mng m cho cc thng tin tng t nh
cc t bo t dch mng i v v mng m c hnh thnh trc mng i nn s pht hin gen
CF bnh l c th c thc hin sm hn .
Mt bc tin mi v bn cht c thng bo nm 1992. Thay v ly cc t bo ca thai
lm Test xc nh gen CF, cc nh khoa hc thnh cng lm test ny trn phi giai on
8 t bo .Trong nghin cu ny cc phi c th tinh in vitro trong phng th nghim . V b
m c mang cc gen CF nn s c 1 trong 4 c hi thai mc bnh . Cc nh nghin cu
ly cc t bo t mi phi v xc nh bng u d DNA xem chng c hai , mt hay khng c
bn sao no ca gen CF. Nhng phi c 1 hoc khng c bn sao no s c cy tr li t
cung ca m . Chn thng sau , tht vui mng khi mt a tr ra i hon ton kho mnh .
4.4.2.Bnh au c Duchenne.
S khim khuyt gen cng lin quan ti bnh au c Duchenne (tn ca Guillaume
Duchenne, nh thn kinh hc ngi Php m t bnh ny nm 1968). Nhng ngi mc
bnh ny th c ca h thiu mt protein lm cng c Dystrophin (c v nh va xy dng)
. Thiu dystrophin th c thm nhp vi cc m khc , v b gin ra . Nm 1986 cc nh nghin
cu Trng i hc Harvard xc nh c gen m cho dystrophin . y l mt trong
nhng gen ln nht c xc nh trong b gen ngi .
Bnh au c Duchenne l mt bnh c bit , pht trin ngm ngm tr em . R rng l
nhng a tr ny sinh ra vn pht trin mt cch bnh thng cho ti khong 3 tui . Sau
53
55
Hnh 4.8. S pht trin ca u nguyn bo vng mc . (a) ngi bnh thng on q14 ca
NST s 13 c chc nng . (b) khi mt NST b t bin vng q14 th vn l ngi bnh thng
nhng c mang gen u nguyn bo vng mc . (c) Khi c 2 NST u b t bin th bnh mi
pht trin .
Cui cng ti nm 1986 , cc nh nghin cu Massachusetts Eye and Ear Infirmary Boston
phn lp c gen iu khin bnh u nguyn bo vng mc . Mt iu r rng l gen ny
cm ng ung th khng phi bng s c mt ca n (nh thy cc gen gy ung th khc)
m bi s vng mt hay mt chc nng ca n (do mt on b mt do t bin ).Trong Trng
hp ny , gen bnh thng chnh l gen khng ung th .
S khm ph ra gen gy ung th nguyn bo vng mc l khuynh hng ln trong khoa hc bi
v n quan tm ti cc gen ung th do b thoi ho . ( Chng ta bit r gen gy ung th i t
cc gen tin ung th sau mi chuyn thnh gen ung th ). Cc gen ung th thoi ho l cc
gen c ng li vnh vin . Tuy nhin , mun xy ra ung th th phi c 2 bn sao . Khi c
t bin hay c s sai st ngu nhin khi sao chp th s to nn mt gen th hai gy ung th .
Vic sn lng cc gen gy ung th thoi ho khc vn ang c tip tc .
4.4.6.Bnh Alzheimer.
Alzheimer l bnh thoi ho no . Hng nm c ti 2,5 triu ngi M b tc ng bi bnh
ny .N l nguyn nhn gy cht ng hng th 4 i vi nhng ngi ga M .Tn ca bnh
c ly theo tn ca nh thn kinh hc ngi c Alois Alzheimer nhng nm u 1990.
l mt bnh i cng vi vic mt chc nng tr tu (lon tr) , mt tr nh v mt ht cc
kh nng ni chung . Bnh nhn thng khng ni c , i li kh khn hoc khng hng
c ti nhng iu tht yu nht ca h .
Qua nhiu nm , cc nh khoa hc khng gii thch c nguyn nhn ca bnh Alzheimer .
Ti nm 1987 , cc nh nghin cu mt vi vin xc nh c mt gen c hiu cm ng
cc m no c trng cho bnh ny . Hu nh ng thi , cc nhm khoa hc khc cng thng
bo rng nh vic s dng u d DNA h nh v c mt du chun di truyn (genetic
56
c mt s ngi mc bnh . Ngn hng gen m bo rng c th thu thp c DNA t nhng
ngi h hng khi h vn ang cn sng .D nhin khi bit c mt d chun ca mt bnh
no th ngi ta khng khi bn khon , nhng i vi nhiu ngi th s thiu hiu bit vn
nhiu hn l s s hi .
4.5. NG DNG GEN TR LIU TRONG LM SNG.
4.5.1. iu tr bnh thiu ht min dch t hp trm trng (SCID).
Hng nm ti Hoa k c khong 40 tr em mc bnh Thiu ht min dch t hp trm trng
(SCID) . Mt na s bnh nhn THMDTHTT c nghin cu thy c mt gen khim khuyt
trong cc t bo , v th n khng m c cho mt enzym c hiu .Nu thiu gen bnh thng
th enzym khng c tng hp . Enzym l Adenozin Desaminaza (ADA). Enzym ny
gip cho vic phn gia cc sn phm axit nucleic ca t bo . Nu khng c ADA trong
lympho T th mt enzym Kinaza s chuyn i mt sn phm chuyn ho thnh c t , v
c t ny s ph hu lympho T . Lympho T l mt t bo rt cn thit ca h min dch , n
chng nhng tham gia trc tip trong cc p ng min dch m cn kim sot s hot ng ca
lympho B loi t bo sn sinh khng th . V th thiu ht ADA s lm cho c th mt c ch
bo v ca c 2 loi t bo lympho . D nhin khi mt kh nng bo v th bnh nhn khng c
kh nng chng li s xm nhim ca cc bnh .Cht v cc bnh truyn nhim l hu qu ca
bnh SCID.
Ma h 1990 , cc nh nghin cu thuc vin quc gia y t Hoa k (National Institute of Health
NIH) nhn th ng dng GTL i vi bnh thiu ht ADA . (Gen ADA nm trn NST s
20 ca ngi v c 32.000 cp baz , 12 exon) . ng u nhm nghin cu l R.Michael
Blaese , W. French Anderson v Kenneth Culver .Cc nh nghin cu a gen ADA
vo cc t bo lympho ca cc bnh nhn SCID c chn lc . thc hin vic cc
nh nghin cu phi rt ht cc t bo lympho ra khi bnh nhn v phi by cc t bo c
hng t retrovirut c mang cc gen sn xut ADA .Sau khi cc gen ADA c a vo NST
ca t bo lympho th cc t bo ny s c a tr li cho bnh nhn . Nu mi vic xung
x , cc gen ADA s m cho enzym ADA v loi tr s thiu ht enzym ny . Sau vi tun li
lp li qui trnh ny bi v cc t bo lympho ch tn ti trong c th vi thng .
c ph chun thc nghim ADA cc nh khoa hc phi xin kin ca nhiu c quan
chc nng , trong c U ban c vn DNA ti t hp ca vin NIH (NIH recombinant DNA
advisory Commitee-RAC) , kin ca Human Gene Theory Subcommitee of RAC (tiu ban l
thuyt GTL ca RAC) , th 3 l s ph chun ca gim c NIH v th 4 l kin ph chun
ca FDA . Cng vic ny phi mt 3,5 nm mi hon tt . Cui cng , vo 14-9-1990 cc t bo
bin i gen u tin c a vo mch mu ca mt c b 4 tui l Ashanti .
Ma xun 1991, Blaese thng bo vi u ban GTL rng cc t bo lympho c thit lp li
(c cng ngh ho) sng c trong h tun hon ca c gi ny . Hn na li c bng
chng l cc t bo ny tn ti cn tt hn c cc t bo lympho ca c ta .Tuy nhin, lng
ADA c to ra bi cc t bo lympho bin i gen phi tng dn dn theo thi gian v phi
t ti 18% mc bnh thng . Thm vo ngi ta cng thy kh nng sn xut ra khng th
ca c gi ny cng tng ln ng k . Trong mt cuc tr chuyn vi cha ca c gi ng
m t gen ADA c ci vo nh l mt gen ci (laughing gene) v n l mt a tr hnh
phc hn nhng ngi khc ng ni , Bi v chu c kho hn .
Cng vo thi im mt c gi th hai 9 tui l Cynthia cng c tr liu theo cch ny .
Liu trnh bt u t 30-1-1991 .
Vi bt k mt phng php iu tr no cng vy u c cc mt vi kin tri ngc , vi
GTL trn bnh nhn thiu ht ADA cng vy .Chng hn nh ngi ta i hi cn phi ban
hnh nhng quy nh y v tnh an ton bi v cc bnh nhn SCID rt d b tn thng vi
cc bnh truyn nhim . Hn na , tnh trng cuc sng cng b e do nu virut tr gip (vec
t) li b nhim bn trong khi chun b vec t . V nu khng duy tr c mi trng v trng
trong lc ang sn xut v qun l cc vec t th cng c th dn n b xm nhim .
Cng c nhng kin i nghch cho rng vic tin hnh thay th phi c tin hnh nh th
no cho t mo him hn . Chng hn nh cy thnh cng tu xng th phi cho n
ngmdn vo bnh nhn nhng t bo bnh thng c mang gen ADA c chc nng . Mt
vn cn phi lu i vi quy trnh ny l tu xng ca ngi nhn v ngi cho phi rt
ph hp vi nhau (thng l anh ch em rut).
Mt vn khc l s loi thi t chc ghp ca bnh nhn .Nhng ngi xng ra GTL th
tranh lun rng c ch loi thi c th khng xy ra i vi GTL bi v n c truyn li chnh
nhng t bo ca c th mnh .
Mt phng php khc ca GTL l thay th enzym .Nhng nm u 1990 , FDA ph chun
cho php s dng ADA tinh khit gn vi cc phn t ha hc polyetylen glycol (polyethylene
glycol PEG). Cc phn t PEG c tc dng ko di s hot ng ca ADA trong c th . Kt
59
qu l nhng phn t PEG-ADA c th tim c cho nhng bnh nhn SCID gim nh s
thiu ht ADA .
Nhng kho st nh gi thuc hin nay tiu tn khong 50.000 USD hng nm , l mt
hnh nh r nt chng li vic dng thuc thay v s dng GTL.
Thng 9-1991 l thi im ngt ngo c bit cho 2 c b .C hai c c tip nhn cc t bo
bin i gen u c n trng , mt ti nh tr cn mt th vo lp 5 . C hai c gi u
biu l l h thng min dch du c phc hi r rt .Mt t bo ng trn trang nht vi
tiu tr li Trng hc vi nhng gen mi . iu ng vui l hin nay c hai c gi ny
u sng mt cch bnh thng nh bao nhiu ngi kho mnh khc .
4.5.2. Gen tr liu trong chng ung th .
Cng trong bui gp mt ta ni ph chun cho cc th nghim ADA , U ban c vn DNA ti
t hp ca NIH cng ph chun mt th nghim th 2 trong GTL .Th nghim ny cp ti
vic rt cc t bo lympho ca bnh nhn ung th ra v ci vo cc t bo gen khng ung th
. Cc t bo c thit k li ny sau li c a tr li cho bnh nhn vi hy vng l tc
nhn khng ung th c th git mt cch chn lc cc t bo ung th . Nhm khoa hc ny
c dn u bi Steven Rosenberg thuc NIH cng cc ng nghip, W. French
Anderson (ngi tham gia trong th nghim ADA) .Trong quy trnh th nghim ny , cc
nh khoa hc s dng mt dng lympho l lympho thm nhp khi u (tumor infiltrating
lymphocytes TIL) . l nhng t bo c bit ca h min dch . Di cc iu kin bnh
thng , TIL c kch thch bi cc yu t ho hc ca cc t bo ung th ri i vo cc khi u
rn chc v ph hu cc t bo khi u .
Mt v kh ph tr quan trng l cc yu t hoi t khi u ( Tumor necrosis factor TNF )
c gn vo cc tc nhn khng ung th . TNF l mt sn phm protein ca i thc bo - cc
t bo ca m ging nh amip s tham gia vo vic ph hu cc t bo ung th .Protein TNF
c th c sn xut bi cng ngh di truyn v c th c dng nng cao kh nng khng
ung th ca cc lympho b khi u thm nhp .
Rosenberg cng ng nghip d nh s iu tr cho nhng bnh nhn u hc sc t tin trin
(malignant melanoma) dng ung th da nguy him thng khng p ng vi bt c cch
iu tr no .
Trong gen tr liu , cc nh khoa hc ly mt mnh m ung th ca bnh nhn . H cng
phn lp TIL t mu ca bnh nhn . Cc TIL ny sau c nui cy cng vi cc t bo t
m b khi u kch thch TIL v nng cao tnh la chn ca cc t bo u hc sc t ca bnh
nhn . Ri thm c mt hn hp gi l Interleukin-2 . Interleukin-2 l mt protein ca t bo
lympho , n c tc dng thc y nhanh s nhn ln ca TIL .By gi n cng on ci gen
.Cc nh nghin cu trn TIL c kch thch vi mt s vec t retrovirut c mang gen
TNF (yu t hoi t khi u) .Cc vec t ny xm nhp vo t bo cht ca TIL v mang gen
TNF vo trong NST . Cc TIL cng ngh ho sau c nui cy mt thi gian to nn
mt qun th ca lympho thm nhp khi u sn xut TNF (TNF producing tumor
infiltrating lymphocytes ).
Ri tip tc kin nhn i vo cc bc tip theo ca th nghim . Cc TIL to TNF c cng
ngh ho s ngm dn vo h tun hon ca bnh nhn . Vi kh nng c tng cng n s
ph hu cc t bo ung th v c kh nng la chn vi cc t bo u hc sc t , TIL s tn
cng cc t bo ung th v chuyn giao tc nhn khng ung th TNF ca chng . Nhng b
phn kho mnh ca c th c th c phng trnh bi v TIL kch thch mt cch chn lc
vic tm kim cc t bo u hc sc t .
Nm 1995 nhm nghin cu ca Rosenberg thnh cng trong vic cho thm cc t bo
cng ngh ho vo hn chc bnh nhn b u hc sc t .Thng li ny iu kin tr li
cu hi liu TIL c thm vo nh v s lng v tr b u cha hoc l vn s
lng TNF cn trong tr liu cho bnh nhn . tr li cu hi ny v nhng vn khc ,
nhm ca Rosenberg lm th nghim vi cc dng vec t mi vi mc ch lm tng kh
nng ca TIL i vi s nh v .
Mt kiu GTL chng ung th km ph thng hn cng c ph chun vo nm 1993 i vi
cc th nghim trn lm sng .Cng trnh ny c thc hin bi trung tm y hc Methodist
thnh ph Iowa vi ngi ng u l Michael blaese v Kenneth Culver. H a vo
cc t bo u no mt gen m cho enzym Thymidin kinaza . Enzym ny c mt s vi sinh vt
s dng trong tng hp DNA khi phn chia t bo v n c th ngng hot ng bi thuc
Ganciclovir. iu hy vng l cc t bo ung th s gn vi cc gen ny v tr nn ph thuc
vo s hot ng ca thymidin Kinaza khi phn bo v s nhy cm vi ganciclovir ri cht .
Gen Thymidin Kinaza thng c gi l gen t st . Ganciclovir cng c dng tiu
dit cc khi u .
60
61
62
cu ti vin huyt hc, tim ,phi quc gia Hoa k m t rng cc gen m cho cc enzym ca
ngi c th c gn vi virut ng h hp Adenovirut (Hnh 4.11.)
63
64
65
5.1.M u :
Chng V
Cc dc phm ch to theo cng ngh DNA .
66
Hnh 5.1.Tinh th Insulin tinh khit c sn xut t vi khun . Cc tinh th Insulin ngi ny
c tng hp bi mt vi khun ng rut E.Coli bng cng ngh Ho sinh bng vic mang
gen v biu hin gen to Insulin .
v kh thi vic phn lp yu t ng mu t cc t bo ng vt c nui cy .
Chng ta s xem xt c 2 thnh tu ny phn sau .
Mt ci tin khc trong y hc l nng cao kh nng khng bnh ca c th . Chng hn
nh , cc t bo ca c th nh ta bit l n c th tng hp c cc cht khng virut nh
interferon . Cc thy thuc nhn thy rng cung cp interferon cho c th l mt cch hiu qu
iu tr cc bnh mn rp (herpes simplex), bnh si , thu u v vim tu xm .
Cc nh cng ngh DNA hin nay c th sn xut c Insulin vi s lng ln v c th thy
trc mt ngy no Interferon c s dng cha cc bnh do virut cng chng khc no
ta dng penicillin tr vi khun vy .
Mt cch mng trong y hc cng cn phi k n l vic thit k cc loi thuc . Cc thy
thuc c s dng cc sn phm ho hc ca cng ngh DNA lm bt hot mt phn t
n c lin quan ti bnh . Nhng loi thuc nh th gi l cc phn t Antisene , n phn
ng vi cc phn t mRNA , bi vy lm gin on qu trnh tng hp protein .
i vi vic phng bnh , cc nh cng ngh DNA mang ti mt lp vac xin hon ton mi
. Cc vac xin mi hn s kch thch h min dch hiu qu hn vac xin c v t tc dng ph
hn .Vi 2 li th nh vy cc vac xin mi s phng chng tt bnh tt trong tng lai.
Vic lm hi phc v thay th cc protein b mt nh insulin v cc yu t ng mu kch
thch c th thc hin c cc qu trnh sinh l bnh thng ca n . C th lm tng cng c
ch bo v ca c th vi interferon hoc nng cao kh nng khng li cc xm nhim mt cch
t nhin . V nh vic s dng cc thuc antisene lm bt hot mt phn t c hiu
67
68
Hnh 5.3. Sn xut Insulin E.Coli . (a) nh hin vi qut ca cc t bo E.Coli thu nhn c
khi chng ang sn xut Insulin . Nhng ch phnh trn r nt c th thy thnh t bo , c
th l hnh nh gii phng sn phm ca gen .
Hnh b sung ch cc t bo E.Coli bnh thng khng c cc ch phnh . (b)nh qua hin vi
in t vi lt ct siu mng ca cc t bo E. Coli khi ang sn xut Insulin . Nhng th ni
ln r rt (mi tn) c l lin quan ti s sn xut mnh m protein ang tip tc trong cc t
bo ny .
V tr promoter c s dng ly t Lac operon . Thay v tng hp enzym promoting tiu
ho lactoza th v tr promoter la khi u cho vic sn xut insulin ca ngi . V gen insulin
l gen ca ngi nn insulin c tng hp chc chn l insulin ngi .
Thng 7-1980 c 17 ngi tnh nguyn chp nhn tim insulin cng ngh gen bnh vin Guy
London .C l h l nhng ngi u tin nhn c cc ch phm dc sn xut theo cng
ngh DNA . Insulin ny hot ng ging nh cc insulin i t ng vt theo cch truyn thng
v nhng th nghim ny xc minh li tuyn b ca cc nh Ho sinh rng cng ngh DNA
c th c dng to ra cc cht c gi tr trong y hc cng nh thng mi .
Ngay t nhng nm sau , vic sn xut tng nhanh . Cc nh nghin cu c s sa i
plasmid vi khun bng cch thm mt on ngn DNA vo gia v tr promoter v gen cu trc
. on mi ny hng dn t bo vi khun gn vo mt peptid tn hiu gm 24 amino axit
mt u ca phn t insulin .Peptid tn hiu s kch thch vi khun tit ra insulin vo mi trng
xung quanh khi n c sn sinh , v vy gii quyt c mt tr ngi l phi thu lm insulin
t bn trong t bo . Peptid ny s c tch khi phn t insulin khi n i qua mng t bo .
Nh th ngha l vi khun li tip tc tng hp insulin mt cch cng nghip : Tc l a thc
phm vo vo mt u ca thng ln men v insulin c rt ra mt u khc .
Vic sn xut insulin cng tng nng xut bi v qu trnh to ra 2 chui ca insulin l tch bit
nhau . Trong c th ngi mt phn t ln l proinsulin c tng hp u tin .Phn t ny
gm c mt trnh t tn hiu v 3 khu amino axit . Trong tng hp insulin t nhin th trc
tin trnh t tn hiu s c loi b v to nn proinsulin. Sau mt on gm 33 amino axit
69
70
tng s tip nhn amino axit ca t bo v kch thch tng hp protein . HGH cng thc y
vic s dng cc cht bo lm nhin liu cho c th .
Khi tuyn Yn sn xut khng HGH ngay t thu nh th c th pht trin chm , khun
mt mm mm , gi l tr d mbng v cao khong 4 feet . Mc d tr no bnh thng
nhng nhng ngi b bnh ny c thn hnh khng cn xng v rt ln .
Nu hin tng ln c chn on sm khi xng cn ang pht trin th c th tim c
HGH. Vic iu tr ny rt tn km . Tuy nhin nu c t 8 xc cht th s HGH c th
dng iu tr trong mt nm cho mt ngi (bnh ny phi iu tr t 8 n 10 nm ) . iu
nguy him l no ca nhng xc cht c th b nhim bnh . V th nm 1985 vic s dng cc
m ca xc cht b hn ch Hoa k v Anh bi v c kh nng ly truyn hi chng
Creutzfeldt Jacob (CJ) . Bnh no ny gy nn bi mt virut hoc mt tc nhn tng t virut
. Bnh nhn b run , chn ng , sa st tr tu v teo c . Tht vy nm 1993 ta Php c 24
ca hi chng CJ c xc nh nhng ngi c tim HGH t cc m ca cc xc cht .
Cc nh cng ngh DNA ngy nay c th sn xut c hormon sinh trng qua c ch ca
cng ngh di truyn . Qu trnh ny cng tng t nh vi Insulin , tc l : Gen HGH c gn
vo plasmid vi khun sau a vo vi khun . Cc sn phm gen ca HGH trong trng hp
ny l mi trng ngoi t bo .
to c mt lng thch hp HGH , i hi cc nh cng ngh DNA phi thay i k thut
c bn i vi mt s vn Ho sinh .
Phn t HGH t nhin bao gm 191 amino axit . Khi tng hp HGH t nhin , mt phn t
trung gian c thm 26 amino axit c m bi mt peptid tn hiu . Chui amino axit ny dn
dn s c ct i khi chng c tit ra . tng hp gen HGH , phn t mRNA m cho
HGH c s dng nh mt m hnh tng hp phn t DNA b cu (cDNA). Vn ny
xy ra khi cDNA c ci vo E.Coli .Vi khun ny p ng mt cch tht thng bi v n
khng hiu ngha ca peptid tn hiu ny v n khng loi c peptid tn hiu khi phn
t HGH trung gian .Cc nh cng ngh DNA cng kh c kh nng loi i mt cch d dng
peptid tn hiu ny trong vi khun .
gii quyt vn ny cc nh cng ngh DNA lm vic vi phn t cDNA ct i
peptid tn hiu trn HGH . Nhng ng tic l khng c enzym gii hn bit no c th thc
hin c vic . Vn ny c gii quyt bng vic dng enzym gii hn EcolRI
loi i trnh t baz ca peptid tn hiu 26 amino axit) khi phn t cDNA v c trnh t ca
24 amino axit (tng cng l 50 amino axit). Sau cc trnh t ca 24 amino axit c tng
hp v thay th trn phn t cDNA lp cng thc ca gen HGH y (Hnh 5.5) . Khi
thiu trnh t peptid tn hiu ny th c th ci gen ny vo cc t bo E.Coli sn xut HGH .
71
Hnh 5.5. Gen sn xut HGH . Phn t cDNA c s dng nh gen hormon sinh trng ca
ngi (HGH) gm c mt trnh t tn hiu m n khng c phin trong vi khun cng nh
khng c loi i mt cch thch ng bng bin php ho hc . (a) gii quyt vn ny
ngi ta s dng enzym gii hn EcolRI loi i gen trnh t tn hiu cng vi gen cho 24
amino axit trong phn t HGH chn .(b) Sau gen ca trnh t 24 amino axit c tng hp
mt cch tch bit v gn vo phn t cDNA cn li bi Ligaza. (c) Do cu trc nh vy nn
vec t biu hin (Plasmid) khng c trnh t tn hiu lm gin on qu trnh tng hp
protein v . (d) Vec t c th c ci vo mt vi khun nh E.Coli chng hn .
Cc th nghim v hormon sinh trng ca ngi c thc hin t 1985. Nhn hiu
Protropin ca cng ty Genentech l mt hormon tng hp lm tng 3 ln tc tng
trng ca nhng tr em thiu ht hormon nm th nht v tng 2 ln nm th 2 v th 3
trong liu trnh tr liu . u tin , hormon ny ch c dng cho nhng tr em t chiu cao
rt thp ch vo klhong 3 % theo gii tnh v la tui .Ngy nay ngi ta m t l nhng
a tr rt thp. t c chiu cao bnh thing phi tim thuc hng ngy trong nhiu
nm , vi gi khong 20.000 USD mi nm . V iu khng vui cho cc nhng a tr c thn
hnh cc k thp na l vin cnh thm c vi inches vi gi tin phi tr nh vy th qu l
qu t .
72
Cng d hiu l HGH cng c tc dng dng tnh v cc tr em c mc hormon bnh thng
nhng nhng li b ri xung nc cht ca ng cong chiu cao chun . Nm 1990, NIH
u cho mt cng trnh nghin cu ko di 10 nm vi 80 tr em lnla tui ln 10 . Mt na
trong s c tim hormon cn mt na th dng thuc Placebo . Tuy nhin, lut s dng
thuc nu r nhng nghin cu v tm vc thp b c th l mt bt li x hi . Tuy nhin
vn c nhng vn tri ngc cho rng nhng ngi c tm vc thp cng c th c iu tr
nh mt bnh trong y hc thng thng . Nhng vn ny vn cn ang tip tc nghin cu .
5.2.3.Yu t VIII.
Hoa k , bnh di truyn c lin quan ti s ng mu ph bin nht l bnh a chy mu
hemophilia A . Bnh ny tc ng n khong 10.000 nam gii Hoa k v do nguyn nhn
khim khuyt di truyn i vi qu trnh ng mu . S khim khuyt ny lm cho c th
khng c kh nng sn xut mt yu t quan trng trong qu trnh ng mu , l yu t
VIII.
Ri cng ngh DNA bt u c ng dng khi m yu t VIII c thu thp t cc n v
mu ngi ton phn (Cn khong 800 pint (mi pint 0,5 lit) l c yu t ng mu dng
cho mt bnh nhn trong mt nm ) . Nhng ng tic l , trong cc mu mu c th dnh c
cc tc nhn gy bnh nht l t nhng nm 1980 khi c thm ho HIV . Trong nhng nm
c hng ngn ngi bnh a chy mu khi c truyn thuc (yu t ng mu) b nhim
HIV v pht trin thnh AIDS .
Sau nhng nm 1980 , cc nh cng ngh DNA nghin cu tng hp c yu t VIII bng
cng ngh di truyn . H bit rng gen ca yu t VIII trn ngi nm nhim sc th X ,
c khong 186.000 cp baz trong 26 exon xen vi nhiu intron (Hnh 5.6)
Hnh 5.6. Phc hp gen ca yu t VIII . Gen ny gm 186 cp baz (186 kb) t chc trong 26
exon . Trong hnh thy cc exon rt di . Xen ln cc exon l intron (t th 200 m nhiu th
ti 32.000 cp baz ) . Protein Yu t VIII cui cng c m bi gen ln ti 2323 amino axit
(Insulin ch c 51 amino axit).
Sau h phn lp ton b mRNA (c m bi DNA ) v tch ring mRNA chn (ch cha
exon khng c intron). mRNA chn ny c 9000 baz v m cho yu t VIII-mt protein c
2332 amino axit . Mt phn t b cu (cDNA) s c tng hp t mRNA ny , sau c
ci vo cc t bo thn ca chut bch, n m cho protein yu t VIII. Vic s dng cc t
bo ng vt c v l rt cn thit bi v yu t VIII rt ln v phc tp , n c t nht 25 v tr
c gn cc phn t carbohydrat .
Nm 1992, hai phin bn ca yu t VIII c sn xut t 2 cng ty dc phm v c 2 u
c cp giy php Recombinate mt sn phm ca vin di truyn Cambridge,
Massachusette v Kogenate -c sn xut ti phng th nghim Miles.
5.3.TR liu trn ngi
Ha hn ca cng ngh sinh hc cn c m rng sang lnh vc iu tr bnh . Cc nh
nghin cu v cc thy thuc ang pht trin nhng thuc mi s dng cng ngh DNA
cha bnh . Hai v d v cc thuc ang si ng l yu t plasminogen ca m (tisue
plasminogen factor TPA) v Interferon . C hai thuc ny u c cung cp rt t . Ngy
nay n c sn xut vi s lng ln dng trong iu tr . Hn na , mt lp hp cht
hon ton mi gi l cc phn t Antisene cng c pht trin rt mnh . Trong phn ny
chng ta s tm hiu v qu trnh sn xut cng nh cch s dng nhng loi thuc ny .
5.3.1.Cht hot ho plasminogen ca m (tisue Plasminogen Activator
TPA).
Trong nhiu nm qua , bnh nghn mch vnh c iu tr bng Streptokinaza v cc
enzym khc ph hu cc mu ng trong mch mu . Mt loi thuc mi c thm vo
trong danh mc thuc iu tr l mt protein c tn l cht hot ho Plasminogen ca m
(TPA) . TPA l mt proteaza c trong cc t bo ng vt c v . N t gn vo cc cc mu
ng v kch thch cc thnh phn khc ca mu phn gii cc mu ng m khng lm
gim kh nng ng mu nhng ni khc trong c th . Mt enzym khc cng lin quan ti
s ng mu l Urokinaza , enzym ny lm gim kh nng ng mu khp c th nn gy h
qu l gy cha mu trong . TPA tc ng trong mch mu , trong khi Urokinaza v
73
cng ty sn xut
74
Bn M
Bn trn Th gi
Erythropoietin
Vac xin vim gan B
600
260
(T USD)
1125
724
Insulin ngi
Genentech
245
625
Genentech, Biotechnology
General
270
575
Interferon Alpha
Genentech, Biogen
Wellcome .
135
565
Yu t kch thch
Amgen
khun lc bch cu ht.
295
544
Yu t hot ho
plasminogen m .
Genentech
180
230
Yu t kch thch
khun lc i thc
bo bch cu ht .
Immunex, genetic
institute .
50
70
Interferon Gamma
Genentech, Biogen
15
25
Interleukin -2
Immunex, Chiron
20
2055
4503
Tng cng
75
(T US
Hnh 5.9. Phn t Antisense dng lm gin on s sao chp ca virut trong cc t bo
nhim HIV .(a) Trong mt t bo b xm nhim th HIV nm trong t bo dng mt phn t
DNA gi l provirut . Provirut s dng mRNA m cho protein tng hp virut mi v s xm
nhim tip tc .(b) Phn t Antisense c mt trnh t baz b cu vi mRNA . Khi n vo
trong t bo th phn t Antisense hp nht vi mRNA (phn t cn pht hin) v lm bt hot
n . V khng c mRNA nn khng tng hp c protein v s khng tng hp c cc ht
virut mi . V l thuyt th s xm nhim virut s kt thc .
Mt ng dng thc tin khc ca antisense RNA cng c cc nh nghin cu Anh thng bo
nm 1988. Khi nghin cu to ra cc ging c chua tt hn cc nh nghin cu thnh cng
trong vic s dng antisense RNA kho s hot ng ca cc gen lm nu v lm thi c
chua chn ; c ch c vic lm nu th c chua v nho s c vn chuyn bng tu bin i
bn cc nc xa xi .
Cc phn t antisense cng c s dng lm nh ch s hot ng ca cc tc nhn gy
cm ng ung th Oncogenes . Chng hn nh nm 1989 , cc nh nghin cu Trng i
hc George town s dng thnh cng antisense RNA kho s biu hin ca mt
oncogene l raf . Gen ny c cc t bo ung th thanh qun c nui cy trong phng th
nghim . DNA ca antisense RNA c ci vo cc t bo ny sao cho cc t bo c th t sn
77
78
79
Loi vac xin ny ang c s dng mt cch rng ri v chc chn n s cn c s dng
trong tng lai .
5.4.1.Vac xin vim gan B
Vac xin vim gan B th h mi c sn xut bng cng ngh DNA . Thnh phn chnh ca vac
xin ny l protein b mt ca virut vim gan B l HBsAg (khng nguyn b mt vim gan
B) . Protein ny l mt mnh virut thu nhn trc t mu ngi v c s dng lm vac xin .
Cc nh cng ngh DNA xc nh c gen ca HBsAg v dng cc t bo nm men to
ra cc bn sao ca khng nguyn dng trong vac xin di n v .Nm men c s dng
sn xut ra vac xin l Sacharomyces cereviciae mt loi nm men v hi dng trong ln men
v lm bnh m .
to cc di n v , gen HBsAg c ci vo mt vec t biu hin (plasmid) t mt t bo
nm men , cc nh Sinh ho s dng v tr promoter t gen ca nm men m cho enzym
alcohol dehydrogenaza; trn vec t plasmid cn c mt trnh t kt thc t gen nm men v
mt nguyn mu bn sao ca vi khun . Thm vo , vec t ny cn c c cc du chun
(markers) khng khng sinh v mt gen ch pht trin c khi c mt mt amino axit l xin .
Plasmid c cu trc nh th s c ci vo cc t bo nm men . Cc t bo nm men ti t
hp ny s c chn ra bng cch nui cy trong mi trng khng c l xin . Sau cc t
bo s pht trin dy c trong cc bnh ln men cng nghip . Mt trong s cc protein m
chng sn xut ra c xc nh l HBsAg . Di n v ny hin nay c th c tch chit
ra v s dng lm vac xin .
Nm 1987 , vac xin vim gan B tng hp u tin c php s dng trong cng ng .
Nhn hiu Recombivax v Engerix B l 2 sn phm ca 2 cng ty sn xut vac xin .
l cc vac xin an ton bi n khng cha ton b virut hoc virut c kh hot tnh hoc
lm gim hiu lc. Vac xin ny cng khng c kh nng gy phn ng d ng vi cc thnh
phn ca m sng (bi v n l vac xin ch cha cc virut c nui cy ) v n cng khng
b nhim cc cht bn t cc thnh phn ca nm men hoc ln cc protein khng mong mun .
Ngay t nhng nm u tin s dng , vc xin ny tr thnh mt v kh c chp thun
gii hn s lan trn ca virut vim gan B . N c dng tim chng cho nhng ngi lm
cng vic bo v sc kho nh cc bc s , cc phu thut vin , y t , bc s rng ming , cc k
thut vin trong phng th nghim. N cng c khuyn co cho bt k ai c tip sc vi mu
v cc cht tit ca c th , chng hn nh cc k thut vin lm nhim v cp cu hay nhng
ngi lm cng vic tang l , lnh cu ho , cng an v.v..
Cc bc s nhi khoa cng khuyn nn dng vac xin cho c tr s sinh , hin nay a vo
chng trnh tim chng m rng cho tr s sinh Vit nam .
Nhng vn cn tn ta mt vn l liu c m bo chc chn rng vac xin ny n vi tt
c nhng ngi cn phi gip khng ?
Vac xin ti t hp phi c tim 3 ln trong thi hn 6 thng . Nhng c nhiu ngi khng
c tim liu . Vn a c chua vim gan B vo s dng , cc nh khoa hc cng ty
cng ngh sinh hc Texas thnh cng trong vic ci gen vim gan B vo trong cc t bo ca
cy c chua . Nhng cy c cng ngh ho nh th s sn xut ra cc khng nguyn vim
gan B cng vi cc khng nguyn ca chnh chng . Cc nh cng ngh ca cng ty nhn
thy trc mt ngy no vic tim chng vim gan B s n gin nh khi chng ta n c
chua trong mt ba n tra .
5.4.2.Vac xin AIDS.
Nhng kinh nghim thu c i vi vac xin vim gan B khch l cc nh khoa hc s dng
cng ngh DNA sn xut cc loi vac xin khc . u tin nht trong s l vac xin AIDS .
Mt s vac xin AIDS hin nay ang pht trin hoc ang trong giai on th nghim . Trong
vac xin ny c cc di n v , c bit l cc glycoprotein gn vi HIV .
C 2 glycoprotein l gp 120 v gp 41 v HIV. Trc ht ta thy gp 120 c mt nhng mm
nhn trong lp v . Th nh l gp 41 nm di gp 120 . Khi HIV gn vo t bo lympho trong
c th th phn t gp 120 gn vi v tr receptor . Sau phn t gp 41gn vo mng t bo ch
v gip cho virut i vo t bo cht .
Cc nh sn xut vac xin nhn nhn qu trnh ny nh l mt con ng rng mnh mng trong
vic c ch HIV . H cng xc nh c gen ca phn t gp 120 v gp 41 v ci c
nhng gen ny vo cc t bo E.Coli . Vi khun ny sn xut ra mt lng ln gp 120 v gp
41 s dng nh mt vac xin . Khi tim vo nhng ngi tnh nguyn , cc glycoprotein s
kch thch to khng th gn vo cc glycoprotein tng ng . Kt qu l trung ho cc v tr
gn gp 120 v gp 41 v trnh cho HIV gn vo cc lympho-T ca tc ch (Hnh .5.11)
80
Hnh 5.11. Vac xin khng HIV hot ng nh th no ? (a) Khi HIV gn vi t bo ch ca n
th phn t gp 120 trong lp v ca virut gn vi v tr receptor CD4 trn b mt t bo ch .
(b) Vic gn khi u ny vn khng che khut phn t gp 41 cng trn v virut . Khi gp41
gn vo b mt t bo ch n m ng tin vo cho virut . (c) Mt vac xin khng HIV c th
cha cc phn t gp 120 v gp 41.Phn t gp 120 s kch thch h min dch ca c th to
ra cc khng th khng gp 120, trnh to lin hp gp20-CD4 .(d) Phn t gp 41 cng kch
thch h min dch to ra cc khng th khng gp41. Cc khng th ny trnh cho s lin
hp Virut t bo .Nu phng chng c s lin hp ny th s xm nhim s khng xy ra
na .
Trc khi vac xin AIDS tr thnh hin thc th c v s cc vn thit thc cn phi gii
quyt .Chng hn nh cc phn t gp120 v gp 41 l nhng cht kch thch rt km i vi h
min dch v th cn phi nh v c mt phn t cht mang (carrier) thch hp . Ri cn vn
test , bi v m hnh test trn ng vt ni chung l khng thch hp i vi cc th nghim
vc xin . Hn na HIV vn cn sng trong cc t bo ch di dng mt phn t DNA m cc
khng th th li khng vo c bn trong cc t bo ch . Cn mt vn na l HIV cng
c t bin do n cng lm gim tc dng ca vac xin . Cui cng l s thch thc v liu
lng HIV c th khng c qun l bi nhng ngi tim chng mt cch mo mui vac xin
ny . Tuy nhin, ch ring ti Hoa k hin nay c ti 20 tri ngi cn vac xin AIDS v th
vic pht trin vac xin ny vn l mt u tin hng u . n thi im ang vit cun sch ny
th c nhiu vac xin AIDS ang c th nghim trn ngi v chng ta hy vng chng s
sm c s dng mt cch hiu qu v an ton nh vac xin vim gan B .
5.4.3.Cc loi vac xin khc .
Cng ngh DNA cng c s dng trong nghin cu vac xin Influenza v herpes simplex. Mt
dng vac xin mi ang c nghin cu i vi nhng bnh ny . Vac xin ny bao gm vac xin
u b ( c Jenner s dng) c ni vi b gen (genome) ca mt s virut .Virut u b
l mt vt mang tt bi v chng khng nguy him v cc tnh cht Ho sinh c bit r .
81
Hnh 5.12. Sn xut vec t u b s dng trong vac xin . (a) virut u b ti c x l
loi i DNA v cho thm vo cc gen vim gan B (HEP) .(b) Sau cc gen t virut herpes
Simplex(HER) v (c) v t virut Influenza (INF) c gn vo . Cc on DNA u b sau
c phn dng trong cc t bo E.Coli tng thm s lng v sn xut cc vec t ci
plasmid . (d) Cc plasmid c a vo cc t bo ch ng thi vi cc virut u b , Virut
u b ny cm ng DNA cu t bo m cho cc virut du b mi , (e) trong khi tng hp
Virut , plasmid gn vi cc DNA u b bnh thng sn xut ra cc virut u b ti t hp
. (f) Cc virut c gii phng ra t cc t bo c s dng nh cc vac xin .
82
S hp nht ny xy ra vng gen m cho enzym Thymidin kinaza (TK) lm cho gen ny s b
mt i v virut ti t hp ny s khng sn xut c Thymidin kinaza . Lm mt kh nng ny
c 2 tc dng ln : Th nht , v khng c enzym nn virut ny xm nhim t hn cc virut u
b bnh thng . Th 2 , c th nui c cc t bo virut ti t hp c chn ra t cc qun
th khi thm acyclovir vo . Acyclovir l mt thuc khng virut , n tiu dit cc t bo b
nhim cc virut biu hin thymidin kinaza .Thuc ny v hi vi cc t bo nhim cc virut m
khng tng hp enzym ny .
T cui nhng nm 1980 , cc vac xin kiu u b c sn xut khng li bnh vim
gan B , herpes Simplex , Influenza , bnh st rt cng nh khng li cc bnh di ng vt v
cc bnh mn nc ming . Cho ti thi im 1996 cha c loi vac xin no c cp giy
php ca FDA bi v n cn lin qua ti vn an ton . (Tuy nhin , cc vac xin da trn c s
virut i vi bnh thng hn th c cp php t nm 1990).
Cc tranh lun cho rng virut ti t hp c th pht tn vo ngi v gy nn nhng hu qu
bt ng hoc nhng bin chng e do ti cuc sng nh bnh vim no chng hn .
Nhng ngi xng ra loi vac xin ny ch r rng h sng lc cn thn v cc vn
tim n ca vac xin cng nh lm hn ch ti mc cao nht i vi c 2 vn lin quan .Mt
vn tim n na l vac xin ny c th khng c hiu qu i vi nhng ngi tim chng
vac xin u b phng trnh bnh u ma . Tuy nhin , tr em by gi khng cn dng vac
xin ny na nn iu ny khng cn lin quan g na trong tng lai .
tip tc cc vn lin quan ti virut u b , mt cng trnh nghin cu rng ln c
thc hin vi vic s dng virut Fowlpox nh mt cht mang .
Mi lin quan gn gi vi cc virut u b l virut Fowlpox ch nhn ln chim . Cc th
nghim ca Enzo Paoletti nm 1992 xc nh rng virut Fowlpox vn cn hot tnh
chuyn cc gen di n v thnh tc nhn gy bnh di .
Mt cht mang khc c th l mt vi khun , cc nh cng ngh DNA hin nay ang nghin
cu s dng BCG mang cc gen k sinh trng . BCG tc l bacille Calmette Guerin , l
mt chng Bacillus lnh tnh trn ng vt c dng nhiu ni trn Th gii (ngoi tr
Hoa k) gy min dch khng bnh lao . Cc nh cng ngh DNA thit k li Bacillus
ny bng cch thm mt gen t k sinh trng protozoa Leishmania tropia . K sinh trng ny
gy bnh Leishmaniasis , mt bnh mu tc ng n quan i trong cuc chin vng vnh Ba
t . BCG cng ngh ho biu hin gen k sinh trng trn b mt ca n v cm ng p ng
cc lympho T . Cc test trn ng vt ang c thc hin vi loi vac xin ny .Mt loi vac
xin ton phn khc c chun b bng cch lm thay i b gen ca t chc . lm tng kh
nng ng ch ngi ta thy rng trong cc nghin cu v vac xin trc cc nh khoa
hc chun b c mt chng gy bnh yu bng cch ko di qu trnh nui cy c th l
sau nhiu tun , nhiu thng hay nhiu nm mt t chc th s lm cho t chc y mt kh nng
gy bnh nhng vn gi c kh nng tc ng nh mt tc nhn gy min dch . Ngy nay
cc nh cng ngh DNA c th ct b cc gen ca mt t chc m cho cc protein cm ng
bnh .
Vac xin bnh t l mt v d v k thut theo kiu nh th thu c thng li . Bnh t l
mt bnh gy ra bi Vibrio Cholerae , n c trong nc v thc phm b nhim bn . Khi vo
trong ng tiu ho ca ngi , V.Cholerae sn xut ra mt protein c t lm cm ng cc t
bo thnh ng tiu ho , gii phng mt lng ln natri, bicacbonat ,v cc ion khc . Nc
cun i cng cc ion v bnh nhn sm b tiu chy t vi lng nc b mt t 8 n 10
Quart (n v o lng ca Anh bng 1,14 lit) trong vng vi gi v tnh mng bnh nhn lun
b e do .
gy min dch chng li bnh t , ngi ta vn dng vibrio Cholerae cht . Nm 1992 , cc
nh nghin cu Trng i hc Maryland xc nh c gen ca protein c t ny , sau
loi b nhng gen trong V. Cholerae ti phng th nghim .(Hnh 5.13)
83
85
Thc hin vi tim rt mt thi gian v tn km ng thi cng lao ng li cao. Tuy
nhin, n li c nhiu li th bi v DNA t b mt hn so vi phng php dng can xi
v phng php ny khng o hi mt cch tuyt i v du chun gen ch r t bo
no a c DNA vo . Tuy nhin, t l hp nht DNA vi nhn t bo ng vt c
th tng i cao, tu thuc vo iu kin th nghim .Nh cp , phng php hp
nht DNA tr thnh mt cng c thch hp i vi chuyn gen ng vt.
i vi cc phng php i hi c du chun th ngi ta thng dng cc t bo ng
vt c gen m ho cho enzym Thymidin kinaza(TK). Chc nng ca enzym TK trong
cc t bo ng vt l rt ht cc nucleotit thymidin t cc DNA s dng t trc v
hp nht chng thnh cc phn t DNA mi . Thng thng th cc t bo ng vt
khng cn enzym TK bi v chng c cch thay th hon thnh mc ch .V vy
khi dng cc cht c ch (inhibitor) , cc nh cng ngh DNA c th git cht cc t bo
c s dng enzym TK v cho thy s chuyn ho thymidin bng cc phng php thay
th .Nh vy nhng t bo cn sng st sau qu trnh chn lc ny c cha cc phn t
thymidin l do chng t tng hp c ch khng phi a t bn ngoi vo.
tng hp thymidin , cc t bo phi c cc sn phm th t mi trng s ti . Tuy
nhin, nu Hypoxanthin v aminopterin c mt trong mi trng th chng s c ch
tng hp thymidin v t bo khng pht trin c . Vy bt buc trong trng hp
khng c thymidin trong mi trng th cc t bo s phi s dng cc cht trn.Tuy
nhin iu li khng xy ra , bi v cc t bo thiu enzym TK th li cn b sung
thm thymidin. V vy trong phng th nghim mt mi trng bao gm hypoxanthin
(H), aminopterin(A) v Thymin(T) gi l mi Trng HAT th cc t bo khng pht
trin c (Hnh 5.15).
86
87
Hnh 5.16: Nhng ng vt chuyn gen u tin . y l nhng con chut cng la ,
chut bn phi l bnh thng cn chut bn tri c gen ca hormon sinh trng c
ci vo trong t bo v th nn kch thc hai con chut khc hn nhau.
88
89
91
93
hng ngn con d bin i gen trn mt trang tri Massachusett. Nhng con d ny sn
xut ra cc protein trong sa ca chng iu tr v chn on bnh cho con ngi .
Cc sn phm ny tr thnh thng phm t nhiu nm nay.
5.5.4.Cc cht thay th mi trng.
Vic ph v cc chu k sinh bnh trong t nhin vn c cc nh cng ngh DNA xem
xt t m .Chng hn nh mt con c sn chuyn gen tm thng cng c th ngt c
chu k sng ca cc k sinh trng gy bnh sn mng (schistosomiasis) .Cc nh nghin
cu Php ngy nay c nh pht trin mt loi c sn chuyn gen khng li s xm
nhp v pht trin ca cc Schistosoma . Khi th vo mi trng nhng con c sn
chuyn gen ny n c th bao quanh cc con c sn t nhin v v th m ph v c
chu k ca giun k sinh ny .
Mi nm c chng khong 100 triu ngi trn ton Th gii mc cc bnh st, cm
lnh, vim ng rut v tiu chy gy ra bi Schistosomiasis .
Mt kch bn tng t c p dng cho mui chuyn gen , c bit l ging
Anopheles. Chng truyn k sinh trng protozoa gy bnh st rt . Cc nh nghin cu
xc nh c mt gen c nng lc vec t (vec t competence gene) , gen ny lm cho
mui anopheles c kh nng u li v truyn k sinh trng st rt. C l nn bin i
nhng gen c th to c cc cn trng t bin th vo vi mt slng ln ,
nhng con mui ny c th lm long bt hoc chn vi qun th mui t nhin v
cng nh c sn , n ph hu c mt chui truyn bnh .
95
Hnh 5.19. Mui Anopheles truyn plasmodium gy bnh st rt . Nhng con mui bin
i gen vi cc vec t thiu nng s c thay th cc mui t nhin ph v chu k
sng ca k sinh trng st rt .
Chng VI
D n b gen ngi -nh cao ca Di truyn hc hin i
6.1. nghi y sinh hc .
Nhng thng tin v vic xc nh cc trnh t b gen ngi v cc t chc khc s lm thay i
ln trong sinh hc v y hc . Chng hn nh vi vic i chiu vi b gen ngi , ang bng
n nhng thng tin mi v ngun gc s sng ca chng ta , v cc gen gy bnh hay vic
chn on v nhng kh nng tin ti tr liu . Nhng tin b t c trong cc lnh vc nh
h gen , Proteomics (h protein) , tin sinh hc (bioinformatics) , h gen cc ch phm thuc
(pharmacogenomics) cng tng ln rt nhanh .
97
Trong chng ny chng ti gii thiu mt cch vn tt nhng pht hin chnh ca d n b
gen ngi ( The Human genome Project) (HGP) v nhng mi lin quan ca chng vi sinh , y
hc .
6.2.D n b gen ngi c nhiu mc ch .
D n b gen ngi bt u t nm 1990 , l mt n lc quc t m mc tiu chnh l xc
nh trnh t ton b b gen ngi v b gen ca mt vi t chc khc c cc c s v
nghin cu di truyn ( nh Escherichia Coli , nm men (Sacharomyces cerevisae) , rui dm
(Drosophila melanogaster) , giun a (Caenorhabditis elegans) v mt loi chut nh thng
gp (Mus Musculus).
Cho ti nay nhng mc tiu chnh ca d n c hon tt . Ti hoa k , trung tm quc gia
nghin cu b gen ngi (the National Center for Human Genome Rearch) (NCHGR) c
thnh lp nm 1989, khi u c hng dn bi Jame D. Watson v sau ny l Francis
Collins . NCHGR gi vai tr hng u trong vic nh hng cc n lc quc gia i vi d
n b gen ngi . Nm 1997 c quan ny tr thnh vin nghin cu quc gia b gen ngi (the
National Human Genome Rearch Institute NHGRI ), trong c s cng tc quc t ca cc
nhm t Hoa k , Anh , Nht bn , Php , c v Trung quc v n tr thnh mt tp on
quc t xc nh trnh t b gen ngi (The International Human Genome Sequencing
Consortium) (IHGSC ) . Lc u c quan ny ch t ra mt s mc tiu ngn hn nh to ra
bn b gen ngi vi cc du chun (marker ) 2-5 xng ti morgan (cM) ring r ri xy
dng nn mt bn vt l ca tt c 24 NST (22 nhim sc th thng v 2 NST gii tnh l X
v Y ) vi cc du chun c khong 100.000 cp baz (bp) . ( Hnh .1 ) Tm tt nhng im
khc bit gia bn di truyn , bn di truyn t bo v bn vt l ca mt
NST . Nhng mc tiu ny v nhng mc tiu ban u thu c thnh qu vt tri vo
nhng nm gia 1990 . Nm 1998 mt mc tiu mi ca HGP quc gia c thng bo .
l vic mong mun hon tt ton b trnh t vo cui 2003 hoc sm hn . Nhng mc tiu
c bit khc c lin quan ti cng ngh xc nh trnh t , so snh cc h gen , tin sinh hc ,
cc vn lin quan ti lun l v cc vn khc .
Hnh 6.1 Cc phng php chnh xc nh v phn lp cc gen bnh thng v gen gy
bnh .Vi bn di truyn , v tr ca mt vi du chun di truyn (marker) gi thuyt oc
ch r cng vi cc khong cch di truyn tnh bng xng ti morgan . Vng trn ch v tr ca
tm ng (centromere) . Vi bn di truyn t bo nhng v tr gn chnh xc ca cc du
chun c ch r cng vi cc khong cch vt l tng i tnh bng cp megabaz .
Nhng v d v bn gii hn , im tip cn (contig) v bn STS cng u c ch r .
Ma thu 1998 , c khong 6 % trnh t b gen ngi c hon tt v s t ra c s cho
nhng cng vic tng lai . Mt tin trin na l c mt nhm th 2 , l mt cng ty t nhn
Celera Genomics ng u l Craig Venter thng bo s nhn trch nhim xc nh trnh
t b gen ngi . Nm 1995 Venter v ng nghip xut bn cng trnh v trnh t ton b
b gen ca Haemophilus influenza v Mycoplasma genitalium , l cc mu u tin c
xc nh trnh t gen .Mt yu t quan trng mang li thng li cho nhng ngi lm cng vic
98
Ghi ch
Nh trng hp t nh bng Xp 21.2 c lin quan n
gen gy bnh au c Deuchenne.
Dng u d xc
nh cc locus du chun
Lp bn lai bc x
(radiation hybrid mapping)
S dng cc t bo lai
sinh dng ca ngi
hay loi gm nhm.
Hunh quang trong lai
situ.
NST i do
NST nhy
Phn dng qua YAC,
BAC, Cosmid , Phage,
v plasmid .
Pht hin s biu hin
ca mRNA trong cc
m bi cch thm
Northern khi dng mt
hay nhiu on ca gen
nh l mt u d .
PCR
Xc nh trnh t DNA.
C s d liu
99
100
S %
12.809 (41 %)
2.308 (7,5 %)
1.850 (6%)
1.534 (5%)
1.227 (4,0 %)
988 (3,2 %)
902 (2,8%)
876 (2,8%)
868 (2,8%)
102
chn on cc bnh c lin quan ti gen v cc gen lin quan trc tip n cn nguyn ca cc
bnh c bit . Trong lnh vc Dc phm (pharmacogenomics) cng ang c m rng v c
kh nng trong tng lai thuc s c bo ch iu tit nhng bin i trong cc
enzym v cc protein khc c lin quan ti hot ng v chuyn ho ca thuc
trong cc c th . Nghin cu v gen cn lin quan ti cc hnh vi c th hiu bit su sa
hn na v cc cn nguyn v kh nng iu tr cc bnh tm thn .
Nhiu vn thuc lun l , s ring t v vic s dng thng tin h gen vi mc ch thng
mi cng phi c cp .
Mt im na cng quan trng l mang nhng li ch v y hc v kinh t cho nhng ngi
thuc Th gii th ba trong cc lnh vc dch v y t , chn on v iu tr bnh .
103
G
gene
mt on DNA cung cp thng tin ho hc cho vic tng hp protein trong t bo ;
tp hp cc gen v xen vo cc trnh t DNA hp thnh mt NST .
gene bank ni cha cc kho t bo ca c th sau ny c th tin hnh phn tch di truyn
.
gene library mt dy cc t bo hoc cc c th n bo thng cha cc gen t cc t bo
ngoi lai ; cc gen ly t cc t bo ca th vin gen c dng trong cc th nghim cng
ngh DNA .
104
L
lactoferrin
mt protein c trong sa c kh nng gn cc phn t st ; lactoferrin c
sn xut bng cc t bo ng vt chuyn gen .
M
mammalian ng vt c xng sng , mu nng c tuyn v , c lng tc ,chng hn nh
loi gm nhm , ng vt nui , ng vt bc cao v ngi .
mega YAC mt loi nm men ln t gp c NST nhn to .
messenger RNA (mRNA)
phn t RNA c tng hp vi cc baz ni t m b cu vi
DNA ; mRNA mang cc thng ip ti t bo cht ca t bo tng hp protein .
105
microinjection
mt k thut Ho sinh trong mt xy lanh nh c s dng thm
nhp vo trong t bo v y cc on DNA vo nhn ca t bo .
mus musculus
mt loi chut thng dng trong cng ngh DNA .
mutation thay i c tnh ca mt t chc do thay i cc gen trong t chc .
N
nanometer
n v o lng tng ng vi mt phn t met .
nucleic acid
mt hp cht hu c cu thnh t cc nucleotit ni vi nhau bi cc lin kt
phot phat .
nucleotide mt n v cu thnh ca axit nucleic .
O
oligonucleotide
cc on tng hp nh ca RNA hoc DNA ; mt dng ca gen tng
hp ; cng c gi l oligo ; cng l cc on nh DNA hot ng nh cc phn t antisene.
ongogenes
gen gy khi u hay ung th .
oncomouse chut bin i gen c kh nng b ung th v cao .
operator
mt dy cc baz ni t trong DNA ca mt operon protein c ch hay hot
ho c th iu chnh s biu hin ca gen .
operon phc hp cc gen cu trc v gen iu ho trong NST .
origin of replication mt trnh t baz ni t trn phn t DNA lm tn hiu cho im bt
u ca s sao chp ca phn t DNA .
P
peptide mt protein nh .
phage
vit tt ca bacteriophage ; mt virut sao chp trong vi khun hoc hp nht axit
nucleic ca n vi b gen vi khun ; c dng nh mt vec t .
pharm animal ng vt chuyn gen sn xut ra mt sn phm thuc xc nh .
phosphate group mt phn t gm phot pho , oxy , v nguyn t hydro i t axit phot pho
ric n c mt c trong RNA v DNA .
phosphodiester bond lin kt ho hc hnh thnh gia 5 phot phat t do ca mt nucleotit
v deoxyriboza ca nucleotit th hai .
physical map bn NST trong v tr ca gen hot ng c xc nh v bit s
baz gia cc gen hot ho .
plasmid mt vng ng cht ca DNA cha khong trn mi gen v cc bn sao nhn ln
trong tbo cht ca vi khun ; n c th l mt vec t ca gen trong cng ngh DNA .
poly A tail
mt trnh t ca nucleotit cha adenin cui phn t mRNA khng r v
chc nng nhng c th c dng trong cng ngh DNA xc nh phn t mRNA .
polygalacturonate mt enzym c trong thc vt c th tiu ho c pectin .
polymer mt phn t ho hc bao gm cc n v lp i lp li ca mt cht c bit .
polymerase chain reaction mt qu trnh sinh ho trong mt on DNA c nhn ln
hng triu ln nh s hot ng ca enzym polymeraza .
primer DNA mt on DNA khi u tng hp DNA , chng hn nh trong phn ng
chui PCR .
procaryote mt t chc m cc t bo ca n c nhn ri rc (chng hn nh vi khun ) .
prokaryotic thuc v mt t chc n gin m cc t bo ca n thiu nhn hoc cc bo
quan , nhn ln bng cch sinh sn n gin , n c cc c im khc bit hn so vi cc t
bo nhn chun . Cc t bo vi khun l nhn ri rc .
promoter site
mt trnh t ca nucleotit khi u cho s phin m ca mt m di truyn
trong DNA thnh mRNA .
protease mt enzym tiu ho protein ; vi khun , proteaza thng tiu ho cc protein
ngoi lai .
pseudomonas syringae
mt protein u my vi khun gy cm ng hnh thnh cc
tinh th mt cc t nhin . vi khun c th c bin i gen cm ng hnh thnh cc
tinh th nhit thp hn .
purine mt baz ni t . Vd nh adenin v guanin .
Q
Q-beta replicase mt enzym xc tc tng hp RNA s dng RNA nh mt ci khun ;
dng khuch i tn hiu trong PCR .
R
RAC U ban c vn ti t hp DNA ; mt nhm chuyn vin trong vin y hc quc gia Hoa
k NIH . Nhm ny c quyn ph chun hoc bi min cc d kin thc nghim c lin qua ti
gen tr liu .
106
V
variable number tandem repeat ( xem VNTR) = on lp di .
vector thc cht ca vic vn chuyn DNA ngoi lai vo trong mt t bo ca mt t chc,
DNA c biu hin .; mt plasmid , cosmid hay mt virut c th nh l mt vec t .
vector incompetence khi mt t chc khng c kh nng t thit lp trong vt ch (bt lc
).
virus
mt on axit nucleic c bao quanh bi mt lp protein bao ngoi , trong mt s
Trng hp c c mt lp v ; c kh nng sao chp trong cc t bo vt ch v gy bnh trong
mt s Trng hp ; mt khc , axit nucleic ca virut c th hp nht vi NST ca t bo ; virut
thng c s dng nh cc vec t .
VNTR (variable number tandem repeat) mt on DNA c cha mt s c
bit cc trnh t baz ni t lp i lp li . VNTR c dng trong k thut in vn tay DNA
.(on lp di)
Y
yeast artificial chromosome (YAC) mt on DNA t mt t bo nm men v c
dng nh phn t c s gn vo cc on DNA khc .
PH LC
Tin sinh hc : khi nim v ng dng .
108
http://www.ebi,ac .uk/embl/databases.
v http://www.ddbj.nig.ac.jp.
D . D liu b gen ngi c th truy cp vo cc a ch sau :OMIM:
http://www3.ncbi.nlm.nih.gov/Omim.
GDB: http://www.gdb.org.
C s d liu v vi khun E.Coli
:
http;//www.susi.bio.unigiessen.de/ecdc/ecdc.html.
http://cgsc.biology.yale.edu/top.html
PubMed
All Databases
Search
SITE
MAP
Alphabetical
List
Resource Guide
About
NCBI
An introduction
to
NCBI
GenBank
Sequence
submission
support
and
software
BLAST
OMIM
Books
TaxBrowser
Structure
for
Hot Spots
What does NCBI do?
Assembly
Established in 1988 as a national resource for
molecular biology information, NCBI creates Archive
public
databases,
conducts
research
in
computational biology, develops software tools for
Clusters
of
analyzing genome data, and disseminates
orthologous
biomedical information - all for the better
understanding of molecular processes affecting groups
human health and disease. More...
Coffee
Break,
Genes & Disease,
NCBI Handbook
Literature
databases
PubMed,
OMIM, Books,
and
PubMed
Electronic PCR
Entrez Home
Entrez Tools
110
Central
Entrez Tools
Molecular
databases
Sequences,
structures, and
taxonomy
Gene expression
omnibus (GEO)
Genomic
biology
The
human
genome, whole
genomes,
and
related resources
Malaria genetics
& genomics
Tools
Data
Human genome
resources
Map Viewer
mining
dbMHC
Research
at
NCBI
People, projects,
and
seminars
Mouse genome
resources
My NCBI
Software
engineering
Tools,
R&D,
and
databases
Education
Teaching
resources
and
on-line tutorials
ORF finder
May
2005
News
available
online
Rat
genome
resources
Reference
sequence project
FTP
site
Download data
and
software
Retrovirus
resources
Contact
information
How to reach us
SAGEmap
SKY/CGH
database
Trace archive
VecScreen
NCI-CGAP
National Center for Biotechnology Information
U.S.
National
Library
of
Medicine
8600 Rockville Pike, Bethesda, MD 20894
Copyright, Disclaimer, Privacy, Accessibility
CONTENTS
* 1 RELEASE 64
o 1.1 Nine Billion Nucleotides
o 1.2 Draft Human Genome
112
Plants
68,956 221,131,770
Prokaryotes
86,977 218,928,626
Rodents
55,263 92,528,729
STSs
116,671 51,039,988
Synthetic
3,838
9,763,762
Unclassified
1,174
1,869,994
Viruses
102,523 90,011,114
Other Vertebrates
23,945 27,697,947
------------ --------------Total
8,344,436 9,650,223,037
1.1 Nine Billion Nucleotides
On 07-JUL-2000 the number of nucleotides in the EMBL Database has passed
the
9,000,000,000 mark. Over the last 12 months (compare Oct 1, 1999: 3.6
Gigabases)
the database size has increased by more than 160%.
EMBL database statistics are available at URL:
http://www3.ebi.ac.uk/Services/DBStats/
1.2 Draft Human Genome and HTG division
The completion of the human draft genome sequence has been announced on
26-June-2000. The draft sequence data is available from the EMBL Database
HTG and HUM divisions.
The total size of the euchromatic portion of the genome is estimated to be 3.2
Gbases. The fact that the total score (FIN + UNFIN) exceeds the size of the
genome is due to redundancy, the general assumption is that about 30% - 40%
of
the bases are redundant.
Below are the database statistics for finished and unfinished human sequence
in EMBL database from September 19, 2000.
YEAR
FIN_TOTAL UNFIN_TOTAL FIN + UNFIN
------ --------- ----------- ----------9/2000 910 Mb 3505 Mb 4415 Mb
See also the Genome Monitoring Table for further detailed information
available from the EBI at URL
http://www.ebi.ac.uk/Databases/Genome_MOT/genome_mot.html
1.2.1 Base quality values
Quality scores from draft HTG data are available on the EBI FTP server. The
gzip'ed files in the directory contain base quality values for unfinished human
sequences from Japanese, US and European sequencing centres. The FastAtype
headers contain the EMBL accession number/version of the corresponding
database
entries.
Example:
>AL009030.9 Phrap Quality (Length:229022, Min: 3, Max: 99)
In order to keep the size of the files within reasonable limits for handling
purposes, files which in uncompressed form are bigger than 1 Gb, are split
into smaller files.
114
Directory: ftp://ftp.ebi.ac.uk/pub/databases/embl/quality_scores
Current Files: /htg_sanger1.qscore.gz - /htg_sanger3.qscore.gz
/htg_genoscope1.qscore.gz
/htg_mpimg1.qscore.gz
/htg_gbf1.qscore.gz
/htg_japan1.qscore.gz
/htg_us1.qscore.gz - /htg_us9.qscore.gz
Quality score files are updated on a daily basis.
1.2.2 Ensembl automatic annotation
Ensembl provides automatic annotation to the human draft genome data
including
information on confirmed peptides, confirmed cDNAs and also predicted
peptides.
Additionally, repeat prediction along with integration of map information and
SNPs are available.
Updated human genome resources spanning the entire working draft are now
available. Ensembl has released its automatic annotation for a June 15th
"frozen" data set at http://freeze.ensembl.org. This URL will now be the stable
location for all subsequent "frozen" dataset updates.
The Ensembl web site is available at URL http://www.ensembl.org/
Ensembl is a joint project between the Sanger Centre and EMBL-EBI.
1.3 Genome WEB Server
Access to completed genomes
The first completed genomes from viruses, phages and organelles were
deposited
into the EMBL Database in the early 1980's. Since then, molecular biology's
shift to obtain the complete sequences of as many genomes as possible
combined
with major developments in sequencing technology resulted in hundreds of
complete genome sequences being added to the database, including Archaea,
Eubacteria and Eukaryota. Recent additions include Buchnera sp. APS
(acc# BA000003) and Pseudomonas aeruginosa (acc# AE004091).
EBI's Genome Web Server provides easy access to completed genome
sequences and
is available at URL: http://www.ebi.ac.uk/genomes/
Genome Monitoring Table
The Genome MOT presents the status of a number of large eukaryotic genome
sequencing projects. The tables are updated daily and also provide access to
EMBL database entries. The Genome MOTis available at URL:
http://www.ebi.ac.uk/Databases/Genome_MOT/genome_mot.html
1.4 Cross-Reference Information
Links to a growing list of external databases have been expanded allowing
integration with specialised data collections, such as protein databases,
species-specific databases, taxonomy databases etc. The WWW-based
sequence
retrieval system (SRS) enable users to easily navigate between cross-referenced
database entries.
EMBL links to other databases:
Database Nr of links
---------- ----------RZPD
2002574
TrEMBL
338688
115
Demeter
175252
SWISS-PROT 143124
MaizeDB
65929
FLYBASE
40968
IMGT/LIGM
37286
MENDEL
21033
GDB
8430
MGD
7998
TRANSFAC
6620
SGD
6029
EPD
3094
IMGT/HLA
2628
---------------------Total
2859653
A list of URLs which conform with current DR line references is available:
Demeter http://ars-genome.cornell.edu
EPD
http://www.epd.isb-sib.ch
FLYBASE http://www.fruitfly.org
GDB
http://www.gdb.org
IMGT/HLA http://www.ebi.ac.uk/imgt/hla
IMGT/LIGM http://imgt.cines.fr:8104
MGD
http://www.informatics.jax.org
MaizeDB http://www.agron.missouri.edu
MENDEL http://mbclserver.rutgers.edu/CPGN
RZPD
http://www.rzpd.de
SGD
http://genome-www.stanford.edu
SWISS-PROT http://www.expasy.ch
TRANSFAC http://transfac.gbf.de/TRANSFAC
TrEMBL http://www.ebi.ac.uk/swissprot/Information/information.html
1.5 Database Files
In order to keep the size of the data files within reasonable limits for
handling purposes, additional division files will be added in subsequent
releases as appropriate.
1.5.1 EST Database Files
EST files are now split according to taxonomic subdivisions following the
model
of the taxonomic split of all other EMBL database divisions, e.g. Release 64
includes files
est_fun.dat
Fungi ESTs
est_hum1.dat - est_hum23.dat Human ESTs
est_inv1.dat - est_inv4.dat
Invertebrate ESTs
est_mam1.dat - est_mam2.dat
Mammal ESTs
est_pln1.dat - est_pln8.dat
Plant ESTs
est_pro.dat
Prokaryote ESTs
est_rod1.dat - est_rod19.dat Rodent ESTs
est_vrt1.dat - est_vrt2.dat
Vertebrate ESTs
This should reduce significantly the volume of data users have to parse in
order to extract ESTs for specific groups of organisms.
1.5.2 GSS Database Files
The GSS division has been split into 18 files (gss1.dat-gss18.dat).
116
accordingly e.g.
HTGS_PHASE0 sequences will be included in files htgo_hum.dat, htgo_inv.dat
htgo_rod.dat etc, while htgo.dat will include all remaining HTGS_PHASE0
entries.
HTGS_PHASE1 - HTGS_PHASE2 sequences will be included in files
htg_hum.dat,
htg_inv.dat, htg_rod.dat etc while htg.dat will include all remaining HTG
entries.
GSS sequences will be included in files gss_fun.dat, gss_hum.dat etc, while
gss.dat will include all remaining GSS entries.
2.5 Next version of SRS indices
Please note that the next version of SRS indices will be for version 607x and
not 606.
3 SEQUENCE SUBMISSION SYSTEMS
3.1 Checking Sequence Data For Vector Contamination
We urge submitters to remove vector contamination from sequence data before
submitting to the database. To assist submitters the EBI is providing a Vector
Screening Service using the latest implementation of the BLAST algorithm and
a
special sequence databank known as EMVEC. EMVEC is an extraction of
sequences
from the SYNthetic division of EMBL containing more than 2000 sequences
commonly used in cloning and sequencing experiments. EMVEC is by no
means a
complete vector databank but EBI believes it is representative of the kind of
material used in modern sequencing and should be useful to submitters. The
databank will be updated with each release of EMBL and made publicly
available
on the EBI's ftp server for those who wish to have it.
The interactive WWW service can be found at:
http://www.ebi.ac.uk/embl/Submission/webin.html
http://www.ebi.ac.uk/blastall/vectors.html
The results will list sequences producing significant alignments and associated
information like vector name, score, alignment etc
3.2 WebIn - WWW Sequence Submission System
WebIn is the preferred WWW Sequence Submission System for submitting
nucleotide
sequence data and associated biological information to the EMBL Nucleotide
Sequence Database at the European Bioinformatics Institute(EBI). To access
WebIn
at the EBI please use the following URL:
http://www.ebi.ac.uk/embl/Submission/webin.html
Database entries submitted to the EMBL Nucleotide Sequence Database at the
EBI
will be exchanged and shared among the International Collaboration of
Nucleotide
Sequence Databases (DDBJ/EMBL/GenBank).
WebIn guides the user through a sequence of WWW forms allowing the
submission
of sequence data and descriptive information in an interactive and easy way.
119
ALIGNMENT FORMATS:
As well as your alignment data we require information describing your
alignment
(see table below) Please provide information for all fields.
Description Field
TITLE:
SUBMITTER:
Information required
Title of alignment
Name, Affiliation, Phone, Fax, Email
RELEASE DATE:
Public Immediately / if Confidential please
provide hold date
CITATION:
DESCRIPTION OF
Describe sequences aligned, including accession
ALIGNMENT:
numbers (if known) and abbreviation of clones or
taxon used in alignment file. If your alignment
contains sequences derived from multiple
taxoonomic sources, please provide the full name
of each organism
FILE FORMAT:
We suggest submission in STANDARD ALIGNMENT FORMATS eg.
(NEXUS, PHYLIP,
CLUSTALW etc) or Sequin output.
A sample alignment in NEXUS format can be viewed at
ftp://ftp.ebi.ac.uk/pub/databases/embl/align/ds32096.dat
NOTE 1: Alignments can be created within Sequin or imported into Sequin
from
files in a standard alignment format like NEXUS or PHYLIP.
NOTE 2: If reporting new primary sequence data, we suggest that you submit
the complete individual sequence files (e.g. via Sequin or WebIn), in order to
include the sequence data as individual entries in the EMBL database. If gaps
have been introduced for the alignment, please leave them out when sending
the
individual sequence files.
SENDING ALIGNMENT DATA to the EMBL Nucleotide Sequence Database
Sequence alignment data can be sent to the Nucleotide Sequence Database by
Electronic mail to datasubs@ebi.ac.uk
ACCESSING ALIGNMENT DATA
Alignment data and additional information are available via the EBI servers:
EBI WWW server:
http://www.ebi.ac.uk/embl/Submission/alignment.html
121
ftp://ftp.ebi.ac.uk/pub/databases/embl/align/
EBI FTP server: by anonymous FTP from FTP.EBI.AC.UK in directory
pub/databases/embl/align
EBI File server: by sending an e-mail message to netserv@ebi.ac.uk
including the line HELP ALIGN or GET ALIGN:DS8200.DAT
123
Description
Number of Records
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
Entries
Nucleotides
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
568
811
1481
1698
2378
4835
5789
6395
7630
8817
11621
12706
14397
15344
17961
19592
20695
22938
585433
1114447
1654863
2147205
2874493
4567592
5622638
6353040
7813214
9766948
12189783
13638061
16023478
17272160
20318442
22625941
24211054
27249830
06/1982
04/1983
12/1983
08/1984
04/1985
08/1985
12/1985
04/1986
09/1986
12/1986
04/1987
07/1987
10/1987
01/1988
05/1988
08/1988
11/1988
02/1989
126
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
05/1989
08/1989
11/1989
02/1990
05/1990
08/1990
11/1990
02/1991
05/1991
09/1991
12/1991
03/1992
06/1992
09/1992
12/1992
03/1993
06/1993
09/1993
12/1993
03/1994
06/1994
09/1994
12/1994
03/1995
06/1995
09/1995
12/1995
03/1996
06/1996
09/1996
12/1996
03/1997
06/1997
10/1997
12/1997
03/1998
06/1998
09/1998
12/1998
03/1999
06/1999
09/1999
12/1999
03/2000
06/2000
09/2000
24365
26223
28679
31508
34902
37784
41580
43745
46871
54558
57655
63378
72481
79377
89100
99591
108973
127933
146576
167777
182615
209352
230950
303206
420111
506190
622566
701246
827174
928067
1047263
1187455
1432941
1787004
1917868
2125225
2330040
2689618
3046471
3272064
3952878
4719266
5303436
5865742
6760113
8344436
29066676
31240948
34748087
38165786
42923803
47354438
52900354
55859549
59915244
70448052
75400487
83574342
94390065
101292310
111413979
121420828
131880111
145401156
158171400
177550115
192195819
211017104
226259607
262559786
315840053
363273777
427620278
473691480
550739395
608931850
696183789
789755858
931351601
1181167498
1281391651
1427634373
1607673907
1904091473
2164718256
2355200790
2924568545
3543553093
4508169737
6120908677
8255674441
9650223037.
C s d liu CIB-ddBJ .
center for Information Biology and DNA Data Bank of Japan
(CIB-DDBJ) l c s d liu ca trung tm thng tin Sinh hc , vin Di truyn
Quc gia Nht bn .
127
CIB DDBJ l c s d liu cng ngh Sinh hc quan trng v l c s d liu DNA duy nht
Nht bn . Bn cnh CIB-DDBJ , vin Di truyn Quc gia Nht bn cn qun l nhiu mng
d liu khc cng rt quan trng nh World Data Center for microorganisms
(www.wdcm.nig.ac.jp) , Genetic Resources Database SHIGEN (www.shigen.nig.ac.jp).
C s d liu v D n b gen ngi v Gen tr liu .
y l c s d liu y nht lin quan ti D n b gen ngi v Gen tr liu . Chng ta c
th tham kho v lm vic vi bt k mt b phn no bt k quc gia no thng qua cc
trang Web ca h . y l mt phng php tit kim nht , ng thi cng l hiu qu nht ,
c bit vi cc nc m trang thit b th nghim cn b hn ch bi s eo hp v ti chnh .
Human Genome Project Information Genomics:GTL
Microbial Genome Program home
skip navigation
Gene Therapy
Subject
128
Basic Information
FAQs
Glossary
Acronyms
Links
Genetics
101
Publications
About the Project
What
is
it?
Goals
Progress
History
Ethical
Issues
Benefits
Genetics 101
disease?
129
Students
Webcasts
Audio/Video
Images
Videos
Chromosome
Poster
Presentations
Genetics
101
Gentica
Websites
en
Espaol
Research
Home
Sequencing
Instrumentation
Mapping
Bioinformatics
Functional
Genomics
ELSI
Research
Recent Abstracts
US,Intl. Research
Sites
Funding
Publications
Human Genome
News
Chromosome
Poster
Primer Molecular
Genetics
To
Know
Ourselves
Your
Genes,
Your
Choices
List
of
All
Publications
Adenoviruses - A class of viruses with doublestranded DNA genomes that cause respiratory,
intestinal, and eye infections in humans. The virus
that causes the common cold is an adenovirus.
Herpes simplex viruses - A class of doublestranded DNA viruses that infect a particular cell
type, neurons. Herpes simplex virus type 1 is a
common human pathogen that causes cold sores.
130
Site Stats
Credits
and The Food and Drug Administration (FDA) has not yet
approved any human gene therapy product for sale.
Current gene therapy is experimental and has not proven
very successful in clinical trials. Little progress has been
made since the first gene therapy clinical trial began in
1990. In 1999, gene therapy suffered a major setback with
the death of 18-year-old Jesse Gelsinger. Jesse was
participating in a gene therapy trial for ornithine
transcarboxylase deficiency (OTCD). He died from
multiple organ failures 4 days after starting the treatment.
His death is believed to have been triggered by a severe
immune response to the adenovirus carrier.
Another major blow came in January 2003, when the
FDA placed a temporary halt on all gene therapy trials
using retroviral vectors in blood stem cells. FDA took this
action after it learned that a second child treated in a
French gene therapy trial had developed a leukemia-like
condition. Both this child and another who had developed
a similar condition in August 2002 had been successfully
treated by gene therapy for X-linked severe combined
immunodeficiency disease (X-SCID), also known as
"bubble baby syndrome."
FDA's Biological Response Modifiers Advisory
Committee (BRMAC) met at the end of February 2003 to
discuss possible measures that could allow a number of
retroviral gene therapy trials for treatment of lifethreatening diseases to proceed with appropriate
safeguards. FDA has yet to make a decision based on the
discussions and advice of the BRMAC meeting.
What factors have kept gene therapy from becoming an
effective treatment for genetic disease?
131
132
133
FDA Information
134
Professional Associations
Gene
Therapy
Journals
(Scientific, peer-reviewed publications targeted to
clinicians and researchers. Access to full-text articles in
these journals typically requires a subscription.)
Mu d (U D) axit nucleic
Lai phn t axit nucleic c dng chn on cc trng hp nhim khun m nhng
phng php kinh in khng th pht hin c gen gy bnh .
chn on s nhim khun v nhiu ng dng khc na , ngi ta s dng mt thit b
mi , l u d axit nucleic .
C 3 loi mu d DNA : (1) cDNA
(2) DNA h gen v
(3) cc nucleotit .
Cng c th dng cc mu d RNA , nu c s ph hp .
Mc hiu qu ph thuc vo s hiu bit ca chng ta v trnh t gen ch . Nu cDNA
c xc nh th cDNA c th s dng sng lc th vin gen v tch chnh on trnh t
gen .Tc l cDNA c th to ra t qun th v em s dng , khng cn tch dng cc cDNA .
K thut ny thng c dng di tn phng php sng lc cng/tr . Nu dng quan
tm c cha mt on ch biu hin trong nhng iu kin xc nh th mu d c th to ra
t cc qun th mRNA ca cc t bo biu hin gen ny (mu d cng) v t cc t bo khng
biu hingen ny (mu d tr) . Bng cch lai ghp cc dng c th c xc nh thng qua
cc kiu lai ca chng vi cc mu d cng v tr .
Cc mu d DNA h gen thng l cc on ca cc trnh t tch dng c s dng nh
cc mu d d tng ng hoc xc nh cc dng khc c cha cc phn b sung ca gen
nghin cu .
Trong k thut ny Chromosome walking (NST i b) v Chromosome jumping (NST nhy)
gip cho vic xc nh cc on trnh t gi ln nhau v sau nu ni cc mu li s c cc
mch DNA di c xc nh .
136
Mexico City
138
139