DiYANET il;)LERi BA$KANLIGI YAYINLARI-SAYI: 123-8

SAHIH-i BUHARl
MUHTASARI

TECR1D-i SARIH
TERCEMESi
ve

~erhi

ONBIRINCI CILT
BE~iNCt BASKI

SAHIH- i BUHARI
MUHTASARI

TECRID -1 SARIH
TERCEMES1
ve

~erhi

ON BIRINCI CILT

MOELLIFl

MO'TERC1Ml

Zeynii'd-dfn Ahmed b. Ahmed

b. Abdi'l Utlfi'z- Zebfdl

ve ~ihi
KAMlL MlRAS

. BESlNCl BASKI

GAVE MATBAACILIK SANAVIi- ANKARA 1910

Bu

BAB NEBi SALLA'LI.AHU ALEYHi VE SELLEM'iN HASTALICH

VE VEFATI VAKcASINA DAiR HABERLERi MUHTEViDiR.

Bundan once Hacceti.i'l-veda< bahsinde goriildi.igi.i i.izere

Veda< haccmda !slam dininin kemale erdigi ve teblig olunan
medeniyet-i fadua ve mekarim-i ahlak ~le ni<met-i llahiyenin
nihayet buldugu Maide suresinin ii<;i.inci.i ayetiyle bildirilmi~ti.
Bu dini tekami.ili.in tebligi ile Nasr suresinin ni.izuli.i Peygamber Efendimiz'in vefat1 zamaru yakla~ugtrun hirer ifadcsi
idi. [Hacceti.i'l-Veda< . bahsine baktruz!] Her sene Ramazan
aymda Resulullah'a CibrH gelerek bir kere Kur'an mukabele edilirken bu sene iki defa< mukabele edilmesi de Resul-i
Ekrem'e vefaurun yakla~ttgt hissini verm~ti. Bunun i<;in
Ramazan aymda on gi.in devam edegelcn i<tikaf hayat1 bu sene
yirmi gi.in si.irmi.i~tu [baktruz: C. 6, S. 398 (lkinci bask1: 333) ].
Biiti.in bu vaklalardan mi.ilhem olarak Resul-i Ekrem Veda(
Haccmdaki hutbclerinde vefau zamarurun yakla~Ugtru cemaate de ihsas etmi~ti. Medine'ye geldikten sonra da Uhud
ehidlerini ziyaret edip cenaze namaz1 ktlmt~ti [Baklruz: C. 4,
S. 655 (lkinci bask!: 513)]. Hastalandtgt gi.ini.in gecesinde de
Bald' kabristaruna giderek ehl-i Baki( i<;in istigfar etmi~ti.
Azlz Peygamberimiz sanki dirilerle vedala~ugt gibi olillerle de
vedalq1yordu.

RES(JL-f EKREM'iN VEFATI HASTALIGI -

VEFATI ALAMETLERi VE TARiHl

Baki<den dondiigii gece Meymune (radiya'llahu anM)

odasmda idi. Ve hastahk burada ba~lad1 [Muslim - 1stihlaf-I
1mam baht]. Vaktdi, hastahgm Zeyneb Binti- Cahfm
odasmda ~iddetlendigini bildirir.
Hadis ve siyer alimleri, Resul-i Ekrem'in hastahgmm
mebdeini, devam1 miiddetini ve vefat tarihini ta 'yin hususunda
Ashab ve Tabii kaynaklarmdan miiteaddid rivayetler nakletmi~lerdir. ~imdi bunlan mutalaa edecegiz: Ahmed 1 b n- i
Hanbel'in Hazret-i Ai~e'den rivayetine gore Resul-i
Ekrem bir pazartesi giinii vefat edip c;:ar~amba giinii defnolunmu~tur. U rve'den gelen rivayette bunun Rebiii'l-evvelin ilk
giiniine tesadiif eden pazartesi giinii giinq zevalden guruba
meylettigi Strada vukiiunu bildiriyor. E vz a i de 0 giin, giin batmadan, diyor. E bu Ya <Ia'nm Enes 1 bn-i Malik'ten rivayetinde giindiiziin sonunda dcniliyor. Bu rivayetlerden Resul-i
Ekrem'in r-ebiii'l-evvel aymm birinci pazartesi giinii zevalden
sonra ve gurubdan once vefatt vukii< buldugunu ogreniyoruz
ki, ,en mevsuk rivayetler bunlardtr.
Vahdi'r..in Ebu Ma'~er'den rivayetine gore: Hicret'in
on birinci yth safer'inin on dokuzuncu c;:aqamba giinii Zeyneb Bint-i Cah~ (ra.diya'llahu anha) nm odasmda hastahgt
iddetlenmi~, on iic;: giin hastahgt devam edip rebiii'l-evvel'in
ikinci pazartesi giinii vefat etmi~tir. Bu rivayette hastahg-In
yth, mebdei ve devamt miiddeti de bildirilmi~tir. Yalruz
ayan-I intikad bir ciheti varsa, o da vefat tarihini rebiii'levvel'in ikinci giinii olarak bildirmesidir. Safer'in on dokuzu
hastahgm mebdei olunca ve on iic;: giin deva~1 hesab edilince
rebiii'l-evvel'in birinci giinii olmak icab eder. Meger ki safer
ayt yirmi dokuz olsun. Fakat rebiii'l-evvel'in birinci giinii hakkmdaki rivayetin kuvvetine gore safer'i yirmi dokuz hesab
etmege de liizum yoktur. Bu cihetle ehl-i intikad rebiii'l-evvel'in ikisine aid olan rivayeti za'if bulmu~lardtr. Ve kayda deger

HAKKINDAKi RivAYETLER- TARiH-i VEFATINA DAtR ;RivAYETLER.iN HULAsASI

bir cihet de Resul-i Ekrem'in hastahgmm Zeyne b Bint-i

Cah'in odasmda iddetlendigi ri~ayetidir. Mi.islim'in Hazret-i Aie'den lstihlaf-1 !mam babmdaki rivayetine gore,
hastahk H a z ret- i Me y m un e'nin odasmda balamitlr.
Sonra ezvac-1 tahiratm muvafakatiyle Hazret-i Aie'nin oda
sma naklolunmutur. V ak1d i'nin D mm-i Scleme'den gelen
bir rivayeti de boyledir.
v a kid i'nin miiteaddid rivayetlerinden, katibi 1bn-i
Sa <d'in de itirak ettigi bir rivayete gore hastahk safer'in
yirmi sekizinde halamltlr ve rebiii'l-evvel'in on ikisinde
pazartesi giinii vefat vuku< bulup c;aramba giinii defnolunml!ltur. lbn-i ishak da Medine'ye hicret ettigi rebiii'l-evvel'in on ikinci giiniidiir, diyor. Fakat V a kid i'nin, 1bn-i
Sa<d'in, lbn-i lshak'm bu miiterek rivayetleri ehl..:i intikad
nazarmda i<timad cihetiyle ikinci derecede kahr. Bir de Haccetii'l-Veda< vakfesinin cum<a giiniine miisadif oldugund'a biitiin
miisliimanlarm ittifak1 bulunduguna gore zilhicce'nin dokuzuncu giinii mebde-i hareket ittihaz edilerek ve kameri
aylarm 29, 30 olmak iizere ihtilaflarm1 da hesab ederek rebiii'levvel ayma dogru c;Iklld1gmda ou hesaplardan hic;birisi bu aym
12 sini tutmamaktad1r. Ancak Harzemi'nin aym birinci
pazartesi giinii hakklndaki rivayeti vard1r ki, hem ehl-i hadisin
rivayetlerine, hem de .kameri hesaba uygundur. Eserimizin
dokuzuncu cildinde 1442 'numara ile tercemesi gec;en Hazret-i
Aie hadisjne ve izahma da bakmtz! Orada aym zekizinci
giiniinii kuvvetli rivayet olarak bildirmitik. Onun da bir
eser-i zuhul oldugunu kaydederiz.
HuLASA: En mehur ve mevsuk rivayetlerin muhassalas1
~udur: Resul-i Ekrem Hicret'in on birinci yilmda, safer'in
19 uncu giinii Meymune (radiya'llahu anM) mn odasmda
hastaland1. Be giin sonra pazartesi giinii Hazret-i Aie'nin
odasma naklolunup sekiz gun de burada hastah~ devam etti.

FATIMA'YA VEPATINI SOYLEMESt VE ONUN DA Al:LAMAIJ

Bu hesaba ve ekseriyetle rivayet olunduguna gore, hastahk

on tic; giin devam edip rebiti'l-.evvel'in birinci pazartesi giinii
giinein zevalinden sonra, gurubdan once vefat etti. Qaramba
giinii de defnolundu.
Miiellif Buhari bu babmm unvamnda Ziimer stlreo;iilln
30 uncu ayetini zik.retmi~tir ki, 31 inci ayetlc beraber mealleri
Oyledir: "Habfbim! Elbet sen oleceksin, (oliimiinii bekliyen)
mi1Irikler de iileceklerdir. Sonra kzyamet gilnilnde Rabbinizin dvdmnda
muhdkemeye duruiacaksznu:." 1 Miiellifin bu ayet-i kertmeyi burada zikretmesi yukandaki unvamn ikinci f1krasm1 teytd
ic;indir. Binaenaleyh ayet-i kerimenin mazmununa gore Resul-:-i Ekrem'e mevt itlakl ve Peygamber vefa.t etti, demek
caiz olduguna iarettir.

TERCEMESi

Aie radiya'lldhu anha'dan oyle dedigi rivayet olunmUtur:

Neb i salla' llahu aleyhi ve sellem sebeb-i vefatl olan hastahg,.
1

~~

f.!J ~ 4-t::AJI r.x ~~

1 * ".n:-

~~

.!UI

[ 1'\ \" : .,.;II iJJ"']

srrasmda F At 1 m a radiya' llahu anha'yz yaruna ~a@rdt. Ve ona

gizli b~r ey soyledi FA.t1ma agladt. Sonra bir daha ~agmp
gizli bir ey soyledi. Bu dePa da Fattma giildii. Biz bu aglamamn ve giihnenin sebebini sorduk. Fatima: Nebt satla'llahu aleyhi ve seilem bana sebeb-i vefatt olan bu hastahk nedcesinde Hak canibine ahnacagtru soyledi. Bunun iizerine agladun.
Sonra ben, hanedammn kendisine ilk ulaam (ve Cennetlik
kadmlarm ulusu) olacagtrm s5yledi. Buna da giildiiin, dedi.
IZAHI
Tercemede kavis i~tindeki ziyade bu hadtsin diger rivayet tartJundan ahnd1. Bu rivayet tartJuna gore Fatima radiya'lliihu anh4,
Hazret-i Aie'nin sualine, Rest1lulla.h hayatta iken bu Slffl iql
edemiyecegini soylemi~, Rest1lullah'm vefatmdan sonra sordugunda
hadisdeki cevab1 ve~tir.
Bu hadisden once miiellif Buhart'nin vas1yetname yazllm.asma
dair ayn ayn iki sened ve iki metin ile rivayeti vard1r. Buhlardan
birlsi eserimizin 8 inci cildinde 1275 numara ile ge~tti. Ona ve tzahma
baktmz !. Obiiriisiiniin meali oyledir: 1b n- i Abbas radiya' llalzu ann
der ki: Resulullah'm vefau yaklaUgx ve hane-i saadette Ashab'dan
miihim baz1 kimseler bulundugu s1rada Rest1lulla h:
- Bana (yaz1 yazacak bir ey) getiriniz! Size bir kitab (vasJyetname) yaz(dlf)aytm ki~ bundan sonra yolunuzu alfnllyasJruZ, buyurdu. Fakat bazuan (Orner, orada bulunanlara):
- Resulullah'm hastahgx muhakkak agxrlamJtlf. Yanmuzda
ise Kur'an vardlf. Bize Allah kitabt yetiir, dedi. Bunun iizerine ev
halkl ihtilafa, hustlmete baladllar. Onlarm kimi: Yazt talwru getiriniz~ size vastyetname yazsm, yolunuzu 1qrrmazstruz, diyorlard!.
Kimi de bundan b~ka sozler soyliiyorlard!. Aruk kart~lk soz ve ihtillf
~~aid!. Bunun iizerine Resulullah salla'lliihu altyhi ve sellem:
- Haydi kalklruzl Benim yarumda niza' dogru d~ldir. Beni
kendi halime b1raktruz I Benim 1u i~de bulundugum miidkaba ve
Allah'a donii haz1rhgx hali, sizin beni m~IDtl etmek istedi~ IC)'lerden ha}'U'hdlf, buyurdu.
Bu vas~yetname tahrtri ve sonra geri b1rakdm:w mes'elesi ~itler

i~ Uazret-i Orner hakkmda vesile-i tec~viiz 9lmutur. Bu eseri-

mizin birinci cildinde 94 numara ile tercemesi ge~en lbn-i Abb~s

hadlsinin izalunda ~iilere icab eden cevablar verilmitir. Oraya bakmiZ!
.J.

.J." o

,.f ""' , o _,

.J.,. .:,..

t-"' ~

4-il

~Li

.J. I "'

_,

_,

o, _.

~ ~I ~J ~ J
"

,.,,f:,

...

...

,..

~..

, ,..,. ... ~,,

.1662
,

J., .,.

~,.j
,.. ~J-! '1
''
~,

"'r

.U.l:.:-1 J ~ ~~.. ,~~~ ~f ~ J~ ~J ~ ~ ~

,.,,.

.J.-J .J. .,., ,

,.,.I of

' ' .J.j. ..

._r.?- 4-il ~::.l;.i ~'11 , ~ .u~l

,,of"

~ ..

,.,.

.J._. #~ .J.

t' ~;1-JI ~ J~ ~
.J.

TERCEMESi

Yine Aie radiya'/lahu atzha'dan ioyle dedigi riviyet olunmllmr: Ben Resulullah'm: "Hic;bir Peygamber diinyi

(ni<meti) ile ahiret (saadeti) arasmda muhayyer lohnmadikc;a

vefat etmez, dedigini c;ok i~itirdim. Neb i salla' llahu aleyhi ve
sellem'in de sebeb-i mevti olan hastahgmda bogaZI klSlhp sesi
degierek ihtizar hali geldiginde: (~ .:I r-JI ~.lll e) ayetini
sonuna kadar okudugunu i~itmi~tim. Artik anlad1m ki Resulullah da bu iki dilek arasmda muhayyer b1raluhyor (da o,
Ahireti ihtiyar ediyor).
IZAHI
Peygamber Efendimiz'in ihtiza.r ha1inde okudugu bu ayet-i
kerhne Nisa' suresinin 69 uncu ayetinin bir par~astchr. Tamamuun
meali 6yledir: Her kim Allah'a ve Resulii'ne itaat ederse onlar,
Allah'm kendilerine ni<met verdigi peygamberler, sadtk kullar, tehtdler, s!lih kimselerle beraberdirler. Bunlarsa ne giizel arkadqdtrlar1.
1

.l.l,-!11_, ~4..11_, ~ill

.:r-

~ .:I r-JI .:t..lll

['': .wn ;J_,..]

e .!.WU J,.-)I_,
lAJJ

.il

r!-t 1.1" _,

~_,1 .,_. _, ~uJ

Ahmed lbn-i Hanbel'in bir riv!yeti, mevzO:umuz olan hadtsdeki duny! nimeti ile ahiret saA.detini 6yle izah ediyor: EbO: Miiveyhibe der ki: ResO:lulla.h: ''rerdeki kaz:,inelerin anahtarlan bana
.nmuldu. Sonra da Cennet teklif olunup bu haz:,inelerin anaktarlanm almt.zkla
Rabbime ve Cennet' e kavupnak aranndtJ mukayyer btraktldtm. Ben Rabbime
111 Cennet'e kaVUfmtllt iktiyar ettim, buyurdu. Abdiirrezz!k da T!vus'un bir rivayetini oyle naklediyor: ResO:l-i Ekrem: "t!mmetimin fiitdMttm goriineeye kadar Ytziamakla Rabbime miilOJd olmaya tac[
hustlsunda mu.Jw.yyer btrakzldtm. Fakat Rabbime kemen kavupnak ciketini
iktiyar ettim.'' buyurmutur. A1dz Peygamberimiz, ebediyet a.Iemine ,
intikilini Ashab'dan b!zl kim.selere bu hadislerde rivayet olunan
tekillerde bildirmi bulunuyor. .A~da terceme ettigimiz hadts de bu
ciimledendir.

TERCEMESi

Yine Aite radfya'llahu anM'dan oyle dedigi rivAyet oltmmUftur: Resftlullih salla'llahu aleyhi ve sellem s1hhatte iken
bir~ok defalar: "Hifbir Peygam/Jerin rtlhu Cennet'teki durapta
glrmedi/cp kabz:.olunma;:;. SoMa (duraAma gianek) ar.(.IUUM blf'a-

10

!I

I'

HASTALJ(:INDA REFfK-I A'LA'YA tLTiHAK

kzlzr, yahud muhayyer kzlzmr" 1 buyurmu~tu. 1 Vaktaki hastalarup

ruhu kabzolunrnak zamam gdince (mi.ibarck) ba~I benim
dizimde bulundugu bir s1rada i.izerine bir baygmhk ge1di.
Sonra aytlmca gozi.i a~1hp evin tavanma dogru dikildi. Sonra:
Allah'tm, beni Refik-1 A <}a zi.imresine kat! diye dua buyurdu.
Bunun i.izerine ben: Artik Resulullah ~imdi bizi ihtiyar
etmiyor, dedim. Ve bildim ki Resulullah'm bu temennisi,
sthhatli zamamnda vaktiyle bize soyledigi bir haber (in kendisin
de tecellisi) dir.
IZAHI
Hadisdeki: "Allah'zm beni Rejik-t A'la'ya iri~tir !" duasmdaki
Rejik-l A'la'dan murad lbn-i lshak'a ve Cevheri'ye gore Cennet'tir. ~arih Hattabi: Rejk-t A'la, Resulullah'm ruhu, ali makamlara yiikselirken kendisine yoldahk eden meleklerclir, demitir ki,
kelimenin lugavi medluliine daha uygundur. Rejik-t A'la'nm bu babdaki rivayetlere en uygun ve isabetli tefsirini il.rih Kirmant yapffiltlr. Buhar'nin bu zeki tiirk il.rihi: Rejik-t A 'Ia, Nisa' suresi ayetinde
"Gii;:,el Refik" diye tavsif buyurulan ve ehl-i Cennet alan, Peygamberler, sadtk kullar:, Chidler, salih insanlardtr, dernitir ki bu tefsir,
bundan once tercemesi ge~en Aie hadisinin tam bir ifadesidir.
Ahmed lbn-i Hanbel'in rivayetine gore bu tefsir Hazret-i
Aie'den de naklolunmutur. Aie Hazretleri: Rifik-t A'la, Nisa'
stiresi ayetiyle tefsir olunur, demitir. Bir de miiellif Buhari'nin bu
babmdaki bir rivayetine gore Peygamber Efendimiz'in Refik-t
A'la'ya iltihak temennisi yalruz ihtizar haline miinham degildi. Hastahgm seyri ve devam1 miiddetince de zaman zaman: Allah'tm, beni
Refik-1 A'la'ya kavutur, cliye dua buyurmutur.

~ ~; ~~~~~

14,

~; ~

::

--4; ~i l~l 0lS-" '):;

1 Hadisin ravilerinden birisi bu iki tAbirden: (arzusuna btraklbr, muhayyer

kllmtr, tAbirlerinden) hangisini duydu~nu iyice kestiremediginden, iki ihtimll .ile
rivlyet etJn4tir.

11

TERCEMESi

Yine Aie radiya'lltihu anha'dan geJen rivayete gore Resftlullah salla'llahu aleyhi ve sellem her zaman hastaland1~nda
Muavvize sftrelerini okuyup kendi (elleri) ne iiflemek (ve
ondan ifakat ic;in) eliyle viicudunu s1vamak i'tiyatmda idi.
Sebeb-i vefatt olan hastahga tutulunca Resulullah'm nefes
ettigi Muavvize sureleriyle ben de kendisine nefes etmege (ve
hastahktan ifakat niyetiyle miibarek) eline iifleyip kendi eliyle
viicftdunu meshetmege balad1m.
tZAHI

Kur'an- Kerim'de Muavvize sftresi ikidir: ( .;lAJI YJ. ~.,.,1 Ji) ve

(""'l:JI 1-:'J. ~_,.,I Ji) sftreleridir. Bunun ikisine tesniye sigasiyle Muavvizeteyn denilir. Bu hadis-i erifde cern' sigasiyle varid olduguna ve
Arabca'da cern', en az ii~ saytsma itlak olduguna gore lhlas-1 ertf
sft.resinin de bu saytda dahil oldugunu hadis ii.rihleri bildiriyorlar.
Res\il-i Ekrem'in bu ii~ sft.re ile nefes ettiklerine dair olan haberler
de bunu te'yid eder.

TERCEMESi

Yine Aie radiya'llahu anlzd'dan oyle dedigi rivlyet

olWlDl~tur: Neb i salla' llahu aleylzi ve sellem vef4t etmezden
once bana arkas1ru dayaml bir vaziyette ikenkendisine kulak
verdim: Allah'1m giinahlanm1 bagila bana merhamet et ve
beni Rifk-z A<fd'ya iritir, diye dua ettigini iittim.
lZAHI
Bu hadis-i ertf vhthdlr, tefstre, itAha muhtac olan bir ciheti
yoktur. Bu cihetle biz burada miiellif Zebtdt'nin ihtisar ic;in Tecrtd'e
alinad18'J. ve Res\il-i Ekrem'in cemaatle son klldlrd!gt namaza lid
bulunan Buhari'nin iki rivayetini mutalaa edecegiz. Res\il-i Ekrem hastahgmm ilk giinlerinde ve kudreti miisaade etti~ miiddetc;e
namaz klldrrml ve imamet vazifesini bizzat ve muntazaman tfl etmiti. Sonralan s1hhati musaid olmawgmdan Ebti Bekr'i istihlif
buyurmutur. Ve Buhari'nin Enes tbn-i Malik'ten rivayetine
gore, Hazret-i Ebti Bekr Res\ilullah'm yerine iic; giinde "'n yedi
vakit namaz klldlrmltlr. Bu on yedi vakit, cum<a gecesi yatSI namazmdan vefatl giinii sabah namazma kadar hesab edilmitir. Bu hesabc;a Res\il-i Ekrem'in son kUdlrdlg1 namaz, akam olmak tcab
eder. Buhart'nin gerek bu babmda, gerek Ezan bahsinde 1bn-i
Abbas vas1tasiyle tbn-i Abbas'm validesi t.Jmm-i Fadl Bint-i
Haris'ten bir rivayeti de bunu te>yid etmektedir. Bu rivayete gore
'Omm-i Fadl: "Rest2lullah hi;:,e hir akjam nama;:,tnda (ti.r .;.>')1...)1,)
st2resini okudugurm i#ttim. Bundan sonra Rest1lullah - Allah emanetini
altncaya kadar - hir daha hi;:,e cemaatle nama;:, ktldtrmadt" demitir [Bakmlz! lk.inci basla. C: 2, S. 745] 'Omm-i Fadl, Hazret-i Hadtce'den
sonra ilk miisliiman olan kadln olup [Bkz.! lkinci baslu. C: 2, S. 744]
Res\il-i Ekrem'in her zaman ziyaret ve iltifatlna nail oldugundan bu
rivAyeti hus\ist bir hymeti htiz oldugu gibi aagtda goriilece~ vec;hile
Hazret-i Aie'nin Eb\i Bekr'in imamete ilk istihlafuun bir yatsl
namazmda vAJa< olduguna dair rivayetine de uygundur 1
1 Bu huallaa dAir Buhlrt'nin KitAbu'..Salat'taki rivAyetinin hulAsast ,oylcdir:
Haztet-i Aite det ki: llest\lulliih'm haatab~t agttl.,t!At zaman: NAs namaz
blcblar IDl? diye aordu. Biz de: Ha)'U'; yA Rea6li'llihl Seni bekliyorlar, dedik.

EBU BEKR HAKIUNDA Al~'~fN t'TlzARI

13

Resfll-i Ekrem'in son imameti akam namazx olduguna dair

timm-i Fadl Liibabe'nin ri~ayetiyle yats1 namazma ~xka:maytp
Ebfl Bekr'i istihlafma dilir Hazret-i Aie'nin rivayeti arasmda
tam bir ittis~il ve miinasebet bulundugu pek a~tktlr. Ancak Hazret-i
Aie'nin diger rivayetinde Resfllullah'm son hldtrdtgl namazm
ogle namazt oldugu tasrih edilmi bulundugundan bununla Dmm-i
Fadl hadisi arasmda ihtilaJ vehm olunarak uzak yakm ihtimaller
bildirilmitir. Buhari'niri gerek bu babmda, gerekse namaz bahsinde
rivayet ettigi Hazret-i Aie hadisi hulasatan 6yledir:
Hazret-i Aie der ki: Resulullah'm hastahg1 agtrlatp agns1
iddetlenince benim odamda bak1lm~k iizere kadmlarmdan izin istedi 1 Onlar da muvafakat ettiler. Bunun iizerine amucas1 Abbas
ile baka bir kimse 2 arasmda olarak ve takatsizlikten ayaklan yerde
Oyle ise legene su koyunuz: lgtisal edeyim, belki hafiflerim, dedi. Su koyduk Resulullah oturup soguk su ile igtisal etti. Fakat kalkmaya davramrken yatagm iistiinde
baytldt, sonra aytldt. T ekrar: Cemaat mescidde namaz ktldt.lar mt? diye sordu.
Biz de yine : H aytr, ya R es ul a' ll ah! Seni bekliyorlar, dedik. Yine su haztrlanmasmt
emretti ve su haztrlam p igtisal etti. Fakat yine davramrken baytldi. Sonra aytldt.
Bu suretle sual ve cevap, igtisal ve baythp aytlmak di:irt def'a vakt' oldu. Cemaat
ise mescidde kapanarak yatst namaz1 i<;in Resulull a h '1 bekliyorlardi. Bunun iizerine Ebft Bekr 'e namaz kildJrmast i<;in haber gi:inderdi. Bu haber Ebu Bekr'e tebli~
edilince, Ebu Bekr Resululliih'm hasta bulundugl.t gi.inler namaz ktldtrdi. [Bu
badisin ikinci cildde 397 numara ile tamammm tercemesi ge<;ti. Qraya da balnmz!].
1 Resul-I Ekrem bastahgmm ilk b~ giiniini.i mu'tad vechile kadmlarmm
nobetlerinde ge<;irmi~ti. Hastahk ~iddetlenip boyle bir izin almaga li.izum gori.ince
de hi<;birisinin zerre kadar gonli.i kmlmasm diye bu izni sarih bir ~ekilde istemiyerek:
Yarm nerede kalacagtm? diye ihsas et~ti [Bakmtz: C. 4, S. 762 (lkinci bask1 601)].
Buhari'nin rivayetine gore Hazret-i Aie'nin, ismini tasrih etmedi~
kimle Hazret-i Ali'dir. Bu rivayete gore Hazret-i Ai~e'nin ravisi Ubeydulliih,
Ai,e'den ifittigi yukartdaki hadisi lbn-i Abbas'a hikaye ettiginde 1bn-i Abbas:
Hazret-iAi~e'nin ismini tasrih etmedigi zat Hazret-i Ali idi, demi~tir.
Buhlrl ~!rihi Kirmini, Hazret-i Ai~e'nin a<;Ik<;a Hazret-i Ali'yi zikretmemesinin sebebini ~oyle izah ediyor : Hazret-i Abbas Peygamber'in hastah~~ strasmda dAima yanmda bulunuyordu. Kaldtrmak icab ettiginde Resulullii.h'm
bir tarafmt tutuyordu. Obi.ir tarafmt da kAh A'li kak 0 same tutuyordu. Bu sftretle
Ali dlim.A huzurda bulunmuyordu. Bu cihetle tasrlh edilmem~tir. Yoksa Hazret-i
Aioe ile Ali aralannda mevcud adavet ve hus\\met gibi bir sebebten dolayt de~dir,
diyor. Fakat ~Arih Aynt, Kirmlnl'nin: Hazret-i Ali diima huzurda bulunmu
yordu, sozi.inU d~ bulmuyor. Ve herkesten ziyade Hazret-i All buzurda idi,
diyor ki, ~k d~dur ve gasl ve tekfin gibi Peygamberimiz'in 1011 hizmederi de
Cenlb-1 MUrtezl tarafmdan til olunm~tur.

14

RESfu.-1 EKREM'IN SON HUTBESI

sUriinerek c;tktt, benim odama gec;ti. Odamda hastahgt arttlgt gUnlerin birisinde agtzlart baglarup baglart c;oziilmeden yedi ktrba su
getirilmesini ve kendisine dokiilmesini emretti. Umanm ki bu silrede
biraz hafifleyip halka vastyet edebilirim, buyurdu. Su ktrbalart haztrlarunca Resulullah't Hafsa'ya aid bir legenin ic;ine oturttuk.
0 ktrbalann suyundan dokmeye belladtk. Doktiik doktiik. Nihayet
Resillullah eliyle bize: Arttk yetiir, diye iaret etti. Hazret-i Aie
der ki: Bundan sonra ResululHih mescide c;tktt. Ve cemaate namaz
ktldtrdt. Ve bir hutbe irad etti. [Resul-i Ekrem'in bu hutbesini,
aagtda gorecegiz. Resill-i Ekrem'in bu ktldtrdtgt namaz ogle
namazt ve Miislim'in rivayetine gore ikindi namazt idi. Buhart'nin
bu hususa dair rivayeti de 6yledir:]
Hazret-i Aie der ki: Resulullah maraz:..1 mevti olan hastahga tutuldugu giinlerin birisinde namaz vakti gelmi ve ezan okunmutu: Ebu Bekr'e soyleyin de nasa namaz ktldtrsm, buyurdu.
Hazret-i Aie babasmm imamet etmesini istemiyordu. Bunun ic;in
Hazret-i Hafsa vasttasiyle Resul-i Ekrem'e: Ebu Bekr pek
yufka yiireklidir. Makamtruzda halka namaz ktldtramaz, denildi.
Resillullah tekrar emretti. Tekrar bOyle cevab verildi. Dc;iincii bir
daha tekrarlayarak: ~iiphesiz ki siz kadmlar, Yusuf Peygamber'in gUniindeki kadmlar gibisiniz (gonliiniizdeki arzunuzun hilafiru
izhh eder ve bunda tsrar edersiniz). Haydi Ebu Bekr'e soyleyin,
namazt o ktldusm, buyurdu. Bunun iizerine Ebu Bekr ktldudt 1
Hazret-i Aie der ki: Ebil Bekr'in ktldudtgt bu namazlardan birisi strasmda Resulullah viicudunda hafiflik duyup iki
kiiye (Ali ile Fadl 1hn-i Abbas'a) dayanarak namaza c;tktt.
Takatstzhktan ayaklanru siiriiyordu. Ebu Bekr mihrabdan geri
c;ekilmek istedi. Fakat Resulullah: Yerinde dur! diye iaret etti.
Sonra gotiiriiliip Ebu Bekr'in yaruna oturtuldu. Bir rivayete gore
Resillullah'm emri iizerine Ebu Bekr'in sol tarafma oturtulmutu.
1 Buhari'nin bu babmdaki rivayetine gOre Hazret-i Ai~e bu yiiksek vazifcyi
babu1 EJJQ Bekr'in ifa etmesini istemediginin sebebini oyle bildiriyor: Beni bu
mukerrer mtiracaata cevaba sevkeden dti~tince ~u idi: ResQlullah'm maklmma
g~ecek kimseyi halkm ebedi sevebilecetini havsalam bir tilrlti alm1yordu. Oyle
samyordum ki, ResQlullib'm yenne ge~en kimse ile muhakkak balk teteUm
edeoektir, onu utursuz aayacaktu. Bunun i~in ben ResQlullih'm Eba Beltr"in
imAmetine cWr emrini ta'dn etmesini istemittim [BuMrt: Veflt-J Nebl blbl

HUTBEDE ENSARA HURMET V ASIYETI

15

lbn-i Abbas'dan gelen bir rivayete gore bu namazda Resul-i Ekrem imamet buyurmu ve E'bu Bekr'in okumakta oldugu sO.reyi
brrakt1g1 yerden okumaga devam etmitir. Hazret-i Aie'den gelen
bir rivayete gore bu namazda Ebu Bekr Resul-i Ekrem'in namazma, cemaat da Ebu Bekr'in namazma uyarak ayakta kllllllf"
lardtr. Yalmz Resul-i Ekrem oturdugu halde ktlmttlr. ~u halde
Ebu Bekr'in bu namazdaki vaziyeti tekbirleri tebligden ibaret
bulunuyor.
Namazdan sonra Resul-i Ekrem minberin alt basama~na
oturdu. Ccmaat Resul-i Ekrem'e yaklatp toplandtlar. Buhari'nin
Menaktb-t Ensar ve Cum<a bahislerindeki rivayetlerine gore, Enes
lbn-i Malik der ki: Re~ul-i Ekrem (miibarek) iki omuzuna ge~
bir rida' ahp biiriininiitii. Ve (lslam Dini'nin eref ve ihtiammt
t~tyan miibarek) bal boz bir sankla stms1kl baglanmt olarak minberde goriinmiitii. Ve bu, minberde son goriiniiii olmutu. Allah'a
hamd ii senadan sonra buyurdu ki: Ey nas! Size Ensar hakkmda
haytrh olmamz1 vas1yet ederim. Onlar benim has cemaatim ve mahrem-i esranmdtr. (Onlar sizi vaktiyle evlerinde konuklamadtlar nu?
Her hususta sizi nefislerine tercih etmediler mi ?) Ey nas! Bu giin halk
Medtne'de giinden giine c;ogalmakta, halbuki ensar yemek ic;indeki
tuz kadar azalmaktadtr. Sizden biriniz i b~ma gec;erde iyilik veya
kotiiliik edebilecek kadar niifuz sahibi olursa, Ensar'm iyilerinin iyilllderini alsm, kusurlularmm da giinahlaruu bagtlasm 1
Ashabrm! llk Muhacirlere de hiirmet etmenizi vastyet ederim.
Biitiin Muhacirler de biribirlerine hakh ve haytrh olsunlar. Her q
Allah'm izniyle, iradesiyle cereyan eder. Allah'm iznine, iradesine
galebe etmege c;ahanlar en sonu maglub olurlar. Allah't aldatmak
isteyenler de muhakkak aldamrlar. Ey nas! Peygamberinizin irtihalini
1 Resul-i Ekrem'in bu hutbesine Ensar'1 vasiyet buyurmakla b~lamasmm
sebebini Enes lbn-i Malik~oyle bildiriyor: Resul-i Ekrem'in hastahgt straamda
bir gUn Ebu Bekr ile Abbas tbn-i Abdulmuttalib Mescid-i Saadet'te toplamp agl~makta olan bir kJStm Ensar'm yanlarma ugradilar. Ve ni~in agladtklariDl
sor~ular. Onlar da: Resululliih'm huzurunda oturup iltifat ve himayelerine n1il
oldugumuz gtinleri haurlayarak agl~tyoruz, demi~lerdi. Ebu Bekr'le AbbAs
Ens:lr'm bu halini Resul-i Ekrem'e arzedince mu,fik Peygamberimiz bUIIUDA
hastahtmm harlretine ve t1katsizlitine ratmen mescide ~tkmiJ ve namazdan 10nra
lrld ettiti hutbesine Ensar hakkmda haytrh olmalanm Ashlbma vas1yyet etmekle
.Oze bqlamttlr [Buhdrt: Kit1bti'l-Cum 'a ve Mett1klb-i Ensar ].

16

ZI!.YD'IN ORDU ltOUUTAKU0I

d~iiniip

de tel~ ettiginizi iittim. Hangi Peygamber ba's olundulu

iimmeti arasmda ebedi kahruttr ki, ben de sizin araruzda ebedt
kalaytm? Biliniz ki, ben Rabbime kavuacagnn. Ve buna hepinizden
miistehaknn. Yine biliniz ki, siz de bana kavuacaksmtz. Buluaca~ yer de Kevser havuzunun kenandtr. Orada benimle bulumak
isteye1uer ellerini, dillerini giinahlardan ~eksinler! [Mevahih-i Lediinn!Yye].
Buhari'nin mevzuumuz bulunan Vefat-1 Nebi Babt'ndaki bir
rivayetine gore Resul-i Ekrem Dsame lbn-i Zeyd'in ordu
komutanhgtna ta'yinine i'tiraz edenlere de ta'riz ederek bu nutkunda oyle buyurmutur: Ey nasi Dsame lbn-i Zeyd'in emaretine i'tiraz ettiginizi iittim. (Bu bir ey degildir). Bundan ?nee babast
Zeyd'in emaretine de i'tiraz etmitiniz. Allah'a yemin ederim ki,
Zeyd emarete nasu laytksa ve Zeyd bana nastl en sevimli kimselerden ise, tte oglu V same de babasmdan sonra ban a en sevimli
kimselerdendir 1.
Miiellif Buhari'nin bu babmda Hazret-i Aie ile lbn-i
Abbas'dan rivftyetine gore Resul-i Ekrem humma ate~inin iddetinden yiiziindeki ortiiyii a~ar, atardt. Ve bu tzttrab i~inde: Allah
Yehud ve Nasara'ya la'net etsin! Onlar Peygamberlerinin kabirlerini
hirer mescid edindilerdi. Bu hutbesinde Resul-i Ekrem bunu da
irad ederek Yehud ve N asara'run miirikane hareketlerinden iimmetini
tahzir buyurmutur [Bkz.! C: 4, S: 6II (lkinci baskt: 478)].
Miiellif Buhari'nin Mevaktt-i Salat bahsinde Ebu Sa 'id-i
Hudri radiya'llahu anh'den rivayetine gore, Resul-i Ekrem bu hutbesinde Unu da soyledi: Allahu Teala bir kulunu diinya hayat ve
ni'meti ile kendi nezdindeki ahiret hayat ve saadeti arasmda muhayyer
ktldJ.. 0 da Allah nezdindekini ihtiyar eyledi. Bu soz iizerine E bti
Bekr aglamaga b~ladt. Ebu Sa'id-i Hudri der ki: Ben kendi

i MO.te muMrebesinde b~ komutan iken ehid dtien Zeyd 1hn-i HAria'e

ile MO.te tehidlerinin intikamm1 almak. iizere Res\H-i Ekrem bir ordu techtz ve
buna Zeyd'in oglu Osame'yi komutan ta'yin edip babasmm intikamm1 almaama
emretlnifti. Fakat bu ordu Medine'den hareket etmezden once hastalanllll$U.
Osime'nin pek gen~ oldugundan ve bu ordu i~inde ilk mtisltimanlardan bir ~ok
IWmeler bulundugundan bahsederek i'ticiz edenler bulunmUftu. lbn-i Sa 'd'm
. beylnma gore bu i'tiriz edenler bir takam mtinAfiklar ile de ResO.l-i Ekrem
mes'elenin askeri ehemmiyetine mebni $011 nutlr.unda bundan da bahletJ:niJtir.

17

kendime: Allah'm bir kulunu diinya ni'meti ile ahiret sa!deti arasmda muhayyer btrakmasmda, 'onun da ahiret saadetini ihtiyar etmcsinde ne var ki, o rikH.t engiz hal bu aztz ihtiyan aglattyor? diye
diiiindiim. Meger Allah'm muhayyer ktldtgt kulu Resulullah'm
kendisi imi, meger Ebu Bekr hepimizden iyi anlar ve iyi bilirm.i.
Resulullah salla'lliihu aleyhi ve Jellem Ebu Bekr'i aglar bir halde
goriince:
- Ey Eba Bekr, aglama! Gerek arkadahgt, gerek mal fedakarhgt i'tibariyle bana en <;ok verimli olan Ebu Bekr'dir 1 Ummetimden birini kendime dost edinseydim hi<; iiphesiz Ebu Bekr'i
edinirdim, lakin din kardeligi ahsi kardelikten efdaldir. Mescid'de
Ebu Bekr'in kapJSindan baka 'kapattlmadtk hi<;bir kapt kalmasm.
Bu kaptlarm hepsini taraftmdan kapatlntz, buyur.du 11
Darimi'nin Ebu Sa 'id-i Hudri'den rivayetine gore Ebu
Bekr radiya'lliihu anh aghyarak: Ya Resula'llah, babalammz, analanmtz, canlanmtz ve mallarliDlz sana feda olsun, dedi. Resulullah
salla' lliihu aleyhi ve sellem de minberden indi ve bir daha minberde
goriinmedi.
Miislim'in Sahihi'nde Ciindeb radiya'lliihu anh'den rivayetine
gore Resul-i Ekrem'in bu nutku vefaundan be giin once trad
edilmitir. ~arih Kastalani de: Oyle saruyorum ki, Resulullah'm
huzurunda vastyetname tahriri hususunda vukii' bulan, ihtilaftan ve
Resul-i Ekrem'in bu ihtilaf eden zevata: Arttk dagthruz! dedikten
sonra irad olunmutur [Bu eserimizin 8 inci cildinde 1275 numara He
ge<;en Abdullah tbn-i Abbas hadisine bakmtz!)8.
Resul-i Ekrem'in vefatmdan iki giin evvel cumartesi giinii
Usame gelmi ve batm egip Resul-i Ekrem'i operek veda' etmiti.
. 1

Abdullah lbn-i AbbAs rivayetinde: "ltUanlar arastnda nefsi ve malt cihetiyu

Kuhdfe'den ziydde ihsdm bol olan kimseyoktw" suretin-

fl.urimde Ebt2 Bekr lbn-i Ebt

dedir.
ResO.lulliih'm kadmlanna mahsO.S odalarla Muhacirlerin buyiiklerine Aid
incskenlerin Mescid-i Saadet'e a~llir ku~ hirer kapdan vard1. Buralardan kolayca
DlCIIcide girilirdi. EbO Bekr'in kaplSmdan baka kapanmas1 ' emrolunan kapdar
bunlardl.
I ResOl-i Ekrem Efondimiz'in bu mubArek hutbesini, her flkrasmda itAret
etti#imiz vec;hile Buhirt'nin Namaz, Cum 'a, Cenlze, Menalab-i Ensir, Vcflt-1
Neb! gibi muteaddid bahislerinden aldlk. Bllh4rl'nin hAricinde Mev4hib-i ~
den bir flkra aldlk ki, onun mazmQnu da aahthtir.
F. 2

18

HAZRETt ~'NtN SiNEstNDE VBI'ATI

Ordu erkarundan birc;oklart da vedA' e~lerdi. Fakat Pazar giinu

Resul-1 Ekrem'in hastahgt agul~ugmdan o giin de hareket olunmanu~ur. _ Usame'den rivayet olunduguna gore, bugiinku ziylretinde Resul-i Ekrem elini yukan kaldrr~, sonra Usame'nin
uzerine koymu~tu ki, bununla Usame'ye dua buyurdugu anl~tb
yordu. Pazartesi giinii ordu hareket etmek iizere iken Peygamber'in
irtihA.li vukii' bulmutu.

TERCEMESi

Yine Aie radiya'lltihu anha'dan rivayete gore oyle demitir: Neb i salta' lltihu aleyhi ve se/lem'in (miibarek) baI benim
~encmle gogsiim arasmda oldugu halde vefat etti. Bu cihetle
ben, Res u1u lla. h salla' lltihu aleyhi ve sellem' den sonra hi~bir
kimsenin oliimiiniin iddetinden asla korkmam.
IZAHI
Bu hadis-i erifin metnindeki HA.ktne ve ZA.ktne ta'birlerinin
lugavt medlulleri tiyledir: Hakme, bogazm aluna ve iki koprilciik
kemiklerinin arasmdaki c;ukura denir ki, gogiisten fist tarafidtr.
Zakrne de iki c;ene kemiginin birletigi yerin alt taraf1d1r. Biz1 bu iki
ta'biri Tiirkc;emize: "9enemle gogsiim arOSlnda ... " suretinde c;evirdik.
Bu yolda terceme ederken de BuMri'run bu hadtsten once bir rivlyet
tarikmde gec;en bu iki ta'btri ~A.rih Ayni'nin: (t..J.w _, 45::.- ~ ~lJ .1 =
Rest1lullah'in hll$l ;enemle gogsiim arimnda id1) suretindeki tefstrinden
istifade ettik.
,

ABBAs'IN ALf'YE Hh.AFET TEJtllPt

19

2. ~S' ~
., :_ir Gf t: . .;tllr Jw u j-:1 l>jjr ~; J 't.;
r
~~~~ ~~f Jw --~; ~:~~ ~r j.;, ~r j;~ i. ;,f

'-'

...... ,

J-

,..,

Jw z ~~ ~~ ~~? :;.-;~ ~~, :6:-u ~;~~

,
;'

J;~ l>~~ ~~; Jl; _t~i J~;. ~.;J J~

91 ; ~f j

~;~
J11~ '~;
-..,. J~ 2..:..
't;
~: ,~r
,
,. . v,
..;
r-- ,.., !;.
~~ ~
l ...l J ,. , J' , --~r
._ . i .. ,. ,r "'T-- ' .' , ,. ,.

~ ,JNI)

G:J~ 8
.....

It

t;l

~ ,

..,

l. ~

;o

~~ ~.,-I~ ~I~ 1$.

Oft"J
I
,

0\S-- ~l "'..:'Ji I~.~ ~i. ~:u 't; /I;,~~ IJ""""

~:
.....,..-~

.-,

',

.lo .-

~ JW ~ ~ju o~

,-

.-

., ..

t;?- ~ _ ~J'S' 01J

~~

' . 't.'
,-J ,../'' ~~ f: ,~r J "', ~8t ~:J -~r;

~~~:::;

~)

u ...

"'

J.;, 9r 0;~ t;lt:J ~ ,~r; J1; ;~ ;~r ~(~~ ~

TERCEMESi

Abdullah lbn-i AbbAs radiya'llahu anhumt1.'dan oyle

rivAyet olunmlltur: All 1b n- i E b t T U i b radija' llahu anh
Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in vefAn hastahgmda
yarundan ~lknutl. N As:
- YA Ebe'l-Hasen! Resulullah (bu gece) nasJ.l
sabahlad1? diye sordular. Ali:
- Allah'a hamdolsun hastahktan ifAkat bularak sabahladi

20

VE HAZUT-t

ALI'NlN

REDDl

diye cevab verdi. AI i'nin bu cevab1 iizerine onun elini (babam)

Abbas radiya'llahu anh tutarak AH'ye:
- Vallahi ii~ giin sonra bakasma kul, kole olacaksm! 1
Qiinkii ben kesin olarak sarunm ki, Resulullah bu hastahgmdan yakmda olecektir. Ben Abdii'l-Muttalib ogullanrun oliim
srrasmda yiizlerini (n ne ekil aldlklanru tecriibemle) bilirim.
~imdi sen biz (Haimiler) namma Resfllullah'a git, bu
(hilafet), i (i) kimde bulunacagtru Resulullah'a sor! Htlafet
bize aid ise bunu (Resulullah'm saghgmda) bilelirn. Bizden
bakasma aid ise bunu da ogrenelim, ve bizi ona vasiyyet etsin,
<Jedi. (Ali:
- Bu ii biz den baka uman bulunur mu? dersin, diye
sordu:
- V allahi bulunur sanmm, dedi.) Bunu iizerine Ali:
- Vallahi bu ii biz Resulullah'a sorar, o da bizi
bundan men<ederse (iyi bil ki ) Resulullah (m vefann) dan
sonra halk (bununla istidla.I ederek) hilafeti bize vermezler.
Bu cihetle ben Resulullah'a sormam (ve hilafet istemem)
diye yemin etti.
(Resulullah'm vefan iizerine Abbas) AB'ye: Elini
uzat, biat edeyim. (Beni gorerek) halk da biat edecektir,
dediyse de AI i bu teklifi de kabul etmedi.
lZAHI
Tercememizin iki yerinde kavis ic;inde goriilen uzunca ziyadeleri
lbn-i Sa 'd'in ~a 'bi'den miirselen rivayetinden alarak yazdtk. Biraz
once tt66r rakamiyle tercemesi gec;en Hazret-i Aie hadisi ile
sekizinci cildde 1275 numara ile gec;en lbn-i Abbas hadtsine ve
bunlarm izahlarma bakimz!
Restl.l-i Ekrem'in hastahgt arada Strada Hazret-i Alt'nin
bu hadisde bildirdigi vec;hile 4afifliyordu. Yukanda gordiitfimiiz
1 Hazret-i AbbAs bu 16ztiyle Oyle demek istiyor: Yann Peygamber'in
vef!u iizerine biriai bAlife olacak, aonra sen onun bir memaru olacabm I

VUJ.'n G'ONO,

AIIL\:a'JN,

IABAH NANAZI JtiLJnliiNA BAJtJP

av1NJost

21

imlmet ve hitibet-i seniyyeleri de bu hafifledigi s1rada vaJa< olmutu.

HattA vefituun tesadiif ettigi Pazartesi gtinti sabah1 da hafiflem.iti.
Buhiri'nin bu babmda Enes 1bn-i Malik'ten rivayetine gore bu
Pazartesi gtinti sabah namazmda Ebu Bekr radiya'ltahu anh Ashab'a
nam.az laldrrd1. Aradan ~ok ge~meden Resulullah Aie odasmm
kap1 perdesini a~t1, ~1Jap Ashabma baku. Onlarm namazda saf baglayarak durduklarrm gordti. (Qok sevindi) ve sesi duyulacak derecede
giildii. Ebu Bekr Resulullah'm namaz kumak arzusiyle ~1kugrm
sanarak arkasma ilk safa ~ekildi. Enes 1bn-i Malik (riviyetine
devam ederek) der ki: Peygamber'in Ashab'1 o kadar ferahlandllar
ki az kaldt namazdan ~1kacaklardi. Resul-i Ekrem salla'llahu aleyhi.
'Dl sellem bunlara mti barek eliyle: N amazm1z1 tamamlaytruz! diye
iiret etti. Sonra Hazret-i Aie odasma girdi. Ve kap1 perdesini
indirdi. Miislim'in Kitabti's-Salat'taki rivayetine gore Resulullah
tllitsiZdt, perdeyi kendi indirememiti, indirtmiti. 'Benzi kansiZdl,
(giin) yiizti bembeyazd1. Ashab'm Resulullah'1 bugtinkti gortiti,
. son gortiti idi.
"

) "'

"' "'

"'"'

"' .,

Jll" "'

"' "'"'

"''

c:>j J_,.A.i ~lS' lf-il ~ .u~l ~J ~~ if .1668

j;; ).: ; ::.1 ~r j.;, ~r :J;~ ~f

"'

~ ~r ~(:; ~

.22

,RESfu.-1 :&KREM'IN SON sozO-ALI.AinM! urix-t J.x.A'DA JtU., DUASI

TERCEMESi

A.ie radiya'lliihu anha'mn her zaman oyle soyledigi,

riva.yet olunmlltur: Allah'm bana ihsa.n ettigi ni<meilerinden
birisi Resulullah'm benim odamda, benim nobetimde (miiba.rek bat) benim gogsiimiin iistii ile gerdammm arasmda
olarak vefat etmesidir. Bir de Allah'm, onun vefa.t1 s1rasmda
benim tiikiiriigiimle onun tiikiiriigiinii bir arada birletirmesidir (~oyle ki: kardeim) Abdurrahma.n elinde bir misva.kle
odaya girmiti. Ben d~ Resulullah' 1 (gogsiime yan) dayaffiltlm. Onun mjsva.ke dikkatle bakog-tru gordiim. Misva.ki
c;ok sevdigini . bildigim ic;in: Size misvaki alaytm rm? diye
sordwn. Baiyle: Evet al, diye iaret etti. Hemen ahp sundwn.
Fakat kan gelmiti. Ya. Resula'llah! Biraz yumuataytm rm
diye sordum. Bal ile: Evet, diye ia.ret etti. Ben de misva.ki
ywnuatlp verince agzmda yiiriitiip fm;alad1. Bir de Resulullah'm yamnda sahtiyandan ufak bir su kab1, ic;inde su ile
beraber dururdu. Ara s1ra ilci elini bu kaba bannyor ve 1slanan
elleriyle yiiziinii s1vayor ve: Lillahe illa.'llah! Oliimiin de iddetleri, sademeleri var, diyordu. Sonra elini kaldrrdi. Ta
rlihu ahmncaya kadar: Allah'1m beni Refk-i A<la ca.mias1nda
ktl, dua.sma deva.m etti~ Ve bu dua. ile Hatemii'l-EnbiyA'mn
(mu<cizeler izhAr eden miibarek) eli diitii.
( ~L. ,~ .14 U.A::-

.Y ~

~I )

23

TERCEMESi '

A'ie radiya' llah'u anM.' dan oyle rivayet olunmutur: Neb i

sa(la'llahu aleyhi ve sellem (baygm bir halde) hasta iken (agzma)
ila~ koymutuk. 0 da bize: lla~ vermeyiniz, diye iaret e:tmege
balarmtl. Biz (Resulullah'm imtina1) hastalar ila<;tan holanmadl~ i<;indir, dedik (ve ila<; vermege devam ettik). Fakat
ayJlmca: Ben. sizi ila<; vermekten men<etmedim mi? diye itab '
etti. Biz yine: Hasta il~<;tan holanmaz (onun i<;in tekdir
ediyor) dedik. (Yine ila<; vermege devam etmek istedik).
Bunun iizerine Resulullah: "Ev ifinde bulunan herkes istisnasu;
bu ildftan alacakhr. l~te ben ona bakzyorum. Talmz Abbas htJ~ka.
9iinku o, beni ila;lamakta sizinle bulunmadz !" buyurdu.
lZAHI
Hadts metninde tekerriir eden (Ledid) kelimesi k~lk gibi bir
ey ile agzm bir tarafma - hastarun jradesi olmakslZm - konulan
illca denir. Bu Ledid hssasmda Resftl.;.i Ekrem: Bana ila~ vermeyiniz! demekle tedaviyi reddetmi degildir. Devayt ve ila~ diye verilen
eyi reddetmitir. Yoksa bir~ok haberlerde varid oldugu iizere tedlviyi
emre.tmi ve bi'n-nefs iltizam eylemitir. Bu valuada Rest11-i Ekrem
ila~ diye verilen eyfu ne oldugunu ve kimin sagllk verdigini sormutu.
Aile halkmm da \id-i hindi ile birka~ damla zeytinyagt oldugunu ve

Esml' Bint-i Umeys'in ta<rtf etti~ ve zA.tii'l-cenb iyin iyi oldutunu soylemeleri iizerine Res~l-i Ekrem: Hastahgm zatii'l-cenb
oJ.mac:hAuu ve bunun bir daha agzma konulmamasrm tenbih etmitti.
Fakat lile halla bu tenbihe ragmen ResiilulHih'm dalgmhgmdan
istiflde ederek tekrarlamalan iizerine aytld1gmda bu def<a artlk 4Jenilen ciirmiin misliyle cezas1 olmak iizere biitiin ev hallarun Peygamber'in gozii oniinde bu ilac;tan almalarrm emretti. Ve bu emir istisnblz inf!?; edildi. Hem o derecede ki, ReslilulHih'm kachnlarmdan
Meymiine radiya'llaku anM oruc;lu iken bu mutlak emri o da yerine
getirerek orucunu bozmutu.
Reslil-i Ekrem'in hastahgt humma idi. Ve kendisini yukanda
gordiigumiiz vechile soguk su ile tedlvt ederek hafifliyordu. Zamlnumz tababetinin de tatbtk ettigi yegane tedavl ekli de bundan
iblrettir.

TERCEMESi

Enes lbn-i. MAlik radiya'llahu anh'den Oyle dedigi rivAyet

olunmUtur: Neb t salla' llahu aleyhi ve sellem (in hastahgt veflb
giinii zevale dogru ~ok agrr]atl). AgrrlaInca (slk slk) bayilin~a
bqlad1. Bundan miiteessir olan Hazret-i Flttma: Vay
babamm tztrrAbma di (ye aglamaga baladt). Res 0.1-i E kre m
Klzrm! Bugiinden sonra babanm iizerinde hi~ tztrrab kalmiyacaktlr di (ye teselli et)ti.
lZAHI
Enet lbn-i MUik'in bu hadlsinin BuMrt metninde alt tarafi
da vanbr. Ve meili ~yledir: Enes lbn-i Mllik der ki: ReaO.li
Ekrem veflt edince Hazret-i Fltlma~ Ey Rabbin, da'vetine iclbet

25

eden babam, ey Cennetii'l-Firdevs'de makam1 olan babam, ey Cibrtl'e oliimiinii haber verdigimiz babam! diye hiiziin ve teessiiriinii
izhar etmitir 1 ve Hatemii'l-Enbiya defnolunduktan sonra da
Enes lbn-i Malik'e hitab ederek: Ey Enes! Derin bir muhabbetle
sevdiniz (o giil-gun viicudunu tozdan esirgediniz) Resulullah sal/a' lltihu aleyhi ve sellem'in iistiine toprak sac;maga gonlllniiz nasll raz1
oldu? diye bir hiiziin ve keder sorgusunda bulunmu ve fakat Enes
teeddiiben bir cevab vermemi. Bununla beraber lisan-1 hal ile:
Ha)'U', ya Fattma! Gonliimiiz hi~ raz1 olmadt. Fakat biz, Resulullah'm emrine imtisal ile ,c ebr-i nefsederek bu ii gordiik, demitir.
BuMri arihlerinin ihtarlanna gore Hazret-i Fat1ma'nm
(.~1 ":" _,)I.J = Vqy babamzn u:;tm2bzna !) diye aglamas1 ve emsali teelliimii
er<a miinaft olan matem ~1ghg1 degildir. Tabii olan bir hiiziin ve
teessiir nevhastdtr. Resul-i Ekrem'in Fattma'yt men< etmeyip:
"Kaztm bugiinden sonra babamn hif u:tzn1bz kalmtyacaktzr !" diye cevab
vermesi bunun delili9.ir. [Bu eserimizin dordiincii cildinin 386, 387
{lkinci bash: 305, 3o6) inci sayfalanna bakmlz !] .
Sahib rivayete gore Hazret-i Fattma Resulullah'm vefatmdan sonra alu ay yaarmtlr. Ve bu miiddet i~inde bir kere giildiigii goriilmemitir. Daima kendisini matem-engiz sanihau edebiye
ile avutmutur. ~arih Kastalani'nin nakline gore U beyitler de
Genab-1 Fat1ma mersiyesi ciimlesindendir .
.JI_,.-)1 ~I .J J~l ~
cJ~ )I

.#' ~

\,4...1

.Jlt_ jS'".J ~ ~ .J

~J.,s'.J .~1 Jli T ~I

4~ I.SiJI ,4..~ .f ..,; J \I I .J

!;:~ .J .)~1 J,r!

TuRK<;:ESi: 0 giin, gok-yiiziiniin ufuklan bozardt, Giin ortasmda

giinein ziyast koreldi, asr-1 evvel ve sani zamanmda kainat1 zulme~
i9nde brrakt1. Peygamber'in vefatmdan sonra kiire-i arz ona teessiiriinden ve iddetli tztlrabmdan bir kum yt~m oldu. Arttk imdi arlan,
1 Bu tercememizin Arabca ash vefat-1 Peygamberi iizerine FatlmatU'zZehra'nm sanibat-1 edebiyyesinden - bnanh goniilleri siZlatan ve gozlerinden aeyllbe-i hiiziin ve matem alntan - en yiiksek bir iir ome~idir. Ve 6yledir: ll:jl4)

( l..:i ~~ Jl ! ~I 4 'I.Jt. IJ".J.),.cJI ~ .f ! ~I lt '.~.) ~J ":'~I [.Wfa-i Bu

Mrl'nin Yllniniyye ni.ishasmdan naldolundu].

26

garbm tehirleri ona a~lasm! Mudar ve Yemen'in biitiin kabtleleri

m!tem tutsun 1
u da Hazret-i F!ttma'nm bir mersiyesinin a.heser bir beyti
olarak mehurdw :

YY 4J.r' r4~' JP ~
~,_, ~t-- ~ ~
TtilutQESi: Ozerime oyle musibetler dokiildii ki, bu mustbetler
giindilzler iizerine dokiilseydi nurlu giindiizler simsiyah gece olurdu.
~

REs'O'L-i EKREM'iN VEFATININ AsliAB tJ'zERiNDE TE'siR.i

VE EB-6 BEKiR'iN METANET VE BASiRETi: Resul-i Ekrem'in
vefa.ti haberi AshAb'1 iizerinde derin bir teessiir uyandl1'1lllti.
ZevcAt-1 TAhirAt'm ve biitiin hAnedm-1 Niibiivvetin entn-i
teessiid.ti herkesi biitiin biitiin a~ut~ti. Bu arada bir de
miinMiklann: Muhammed hak Peygamber olsayd1 olmezdi,
gibi kiista}_lca sozleri Hazret-i Orner gibi metin bir zAti
bile son derece asabtl~'tirmiti. Ve kilicm1 ~ekerek: Her kim
-Muhammed oldii derse boynunu vururum, diyordu. Bu
arada ictidAI ve metAnetini muhafaza eden yalmz E bU. Bekr
radiya'lldhu ank bulunuyordu. Miiellif BuhAri bu bAbmda
Ebft Bekr'in bu srradaki metanetini oyle rivAyet ediyor:
Hazret-i A.ie der ki: Resulullah'm irtihAli iizerine
E bft Bekr Sunh koyiindeki 1 mcskeninden anna binerek
Medtne'ye ve mescide geldi. (Mesciddeki halkm kalababgma
baknnyarak ve) kimseye birey soylemeden dogru Aite
odasma girdi. Hemen Resftlullah'a yaklati Resftlullah'm
yiizii bir biirde-i yem~i ile ortiilii idi. Yiiziinden ortiiyii kalchrdl. Niibiivvet giineinin iistiine kapandl. Ve (iki goziiniin
arasuu hiirmede) opilp a~lad1. Sonra: "Ta ResQla' ll4h
babam., anam sana kurban olsunl Vallahi Cenah-1 Hak senin ii,zerituk
iki olum birlejtirmeyecektir. Mukadder olan bu olam ge;idtni ise geprmif bulunuyorsun !" dedi.
a. Mecilne civannda Avilt denileQ bir talum k6yler varcil. Mescid-i Nebevt'ye
bir mil mcsAfede bulunan Sunh kOytl de bu avillden birisi idi.

27

lbn-i AbbAs (radiya'llahu anh) der ki: Ebti Bekr

Resulullah'1 ziyaretten ~1kt1. Orner lbn-i Hattab ise
halka: Resulullah olmedi, diyordu. Ebu Bekr: YA Orner
oturunuz, dedi. Fak.at Orner oturmuyordu. Ebu Bekr
hemen minbere ~lktl. H~ Omer'i b1rakarak. E bU. Bekr'i
dinlemege toplandilar. E bu Bekr Allah'a hamd u senAdan
sonra OY le dedi: Sizden her kim Muhammed sal/a' llahu
aleyhi ve sellem'e peresti ediyorsa, iyi bilsin ki, Muhammed _
oldu. Her kim de Allah'a ibadet ediyorsa, iyi bilsin ki, Allah
hay'dtr, olmekten mUnezzehtir. Cenab-1 Hak Kur'an-1 Miibtn'
de: "Muhammed ancak b" Peygamberdir. Ondan once nice Peygamberler geldi. Eger o oliirse, ya~ud olduri1lurse geri mi doneceksink?
Her kim geri donerse Allah'a hif bir suretle ;:,arar verme;:,. Allah ise
(islam _ni'metine) fiikredenlere mukafat verecektir" buyurmUtur. 1
lbn-i AbbAs der ki: Ashab'1, o derece aklnllk isti1a
e~ti ki, bu Ayeti Ebu Bekr okuyana kadar Allah'm bu
ayet'i inzli ettigini ..sanki bilmiyorlard1 da biitun cemaat
E bti Bekr'den ogrenm~lerdi. Ve her i~iten SahAbi bu Ayeti
okumaga b~lamttl. BuhAri'nin Said lbn-i Museyyeb'
den rivAyetine gore Hazret-i Orner o gtinku hliini oyle
anlatmltlr: Vallahi E bti Bekr Al-i lmrAn ayetini okuyuncaya
kadar Peygam ber'in vefAu hak.klnda kanaatim yoktu. Onun
okudugunu iidince dehet i~inde kaldrm. Ayaklanm beni
tutmaz olmlltu. NihAyet E bu Bekr'iu: {
r-r' ~ .:. :.- .!oUt J
= Habtbim tab sen oleceksin, onlar da olecek) ayetini okudugunu
~itince, arok Resulullah'm oldiigune kanaat getirerek bulundugum yere diitum.
~arih KastaUni'nin UyO,nu'l-Eser gibi Siret muelleflundannakline gore Resftl-i Ekrem'in veflt1 tizerine U same'nin

"*

r,wt

J::i ~' .:.t.. ;,ut J..)1 ~ ~ .:.1.- ~ J.,....) ~~ ~ t.. ~

[, t t : 4JI/ J T i,)_,...] ..r.fL:JI .it cS,;,.,- ~ ~ <lilA .j.i ~ J- ~ ~~

~ ~~~ ~

Slire 39 {Zilmer), lyet: 30.

28

anast 'Ommu Eymen ordu karargaluna birisini gondererek bu kara haberi bildirmiti. 'Osame, Hazret-i Omer ve
Ebli Ubeyde ile beraber geldikleri gibi onlan ta<ktben
ordunun kuvay-1 kulliyesi de CuruPden Medtne'ye geldi ve
bq komutanltk sancagt Alemdar Bureyde eliyle getirilip
Hane-i Saadet'in online dikildi. Bu da Medtne i~inde bliyiik
bir teessiir uyandtrdt. Qlinkli bu sancagt Resul-i Ekrem
kendi eliyle haztrlanutl. Ve kendi eliyle tJ same'ye vermiti.
Verirken de: '0 same bu bayrag1 al, Allah adtyla gazA. et,
AIJAh'a klifredenlerle vuru baban Zeyd'in ehid oldugu illere
git, seni bu orduya komutan yapttm, buyurm~tu. Bu cihetle
Reslil-i Ekrem'in hicretinde meserret ic;inde c;alkanan
Medine bu giin hlizlin ve matem ic;inde kalmttl. Ordu sancagt,
E btl Bekr'e biat olununcaya kadar Hane-i Saadet oriiinde
dikili kaldt. Sonra Halife Ebu Bekr tarafindan 'Osame'nin
evinin online gonderilip ordu hareket edene kadar orada
bulundu. Bu cihetle '0 same ordusunu tarih~iler Restllullih'm, son, E btl Bekr'in ilk techtz ettigi ordu olmak iizere kaydederler. Bu ordu buyiik bir zaferle donlip geldiginde bizzat
halife tarafmdan Muhacirtn ve Ensir'dan miirekkeb bir.
cemm-i gafir ile beraber kartlandt.
'

TERCEMESi

Aie rad~a'llahu anhci'dan Reslilullih salla'lldhu akyhi

w sellem'in at:ml ii~ yqmt tamamlayarak vefAt etd.li rivAyet
olunmUtur.

REsOl.-1 BltREM'iN GAZALARI -

EBlJ BEKR'iN HALiPE fNTIHAB OLUNMASI

29

lZAHI
Miiellif Buhari'nin bu hadisden once bu baba ve bu mevzua
d1ir Hazret-i Aie ile lbn-i Abbas'dan da miiterek bir rivayeti
vardlr. Bu rivayette de Resul-i Ekrem Mekke'de - kendisine
Kur'an nazil olarak - on ytl, Medine'de de on yJ.l meksetti (eglendi)
denilmitir ki, bu da mevzuumuz olan hadisi te'yid etmektedir. Qiinkii
ResululHi.h 40 yamda ba<s olunduguna [Bkz. C: g, H: 1448] ve iic;
senelik fastla-i vahy miiddeti de Mekke'deki on sene ikametine ilave
olunduguna gore Medine'deki on senelik hayatiyle beraber 63 sayt
doldurulmu bulu~ur. Bu cihetle ulemamn cumhuru, 63 sayxsmda
ittifak etmilerdir. Said 1bn-i Miiseyyeb, Miicahi d, ~a<bt gibi
en biiyiik Tabii alimleri kesin olarak bu sayxyt iltizam etmiler ve 65
yq olmak iizere 1bn-i Abbas' dan gelen rivayete iltifat etmem.ilerdir. Ahmed lbn-i Hanbel de bu sayuun en saglam rivayete
miistenid oldugunu soylexnitir [Bkz. C: g, H: 1447].
RESUL-i EKREM'iN GAzALARI: Bundan sonra Buhari Peygamber Efendimiz'in gazalarma dair bir bah a~arak U mealdeki
ii~hadisirivayetetmitir: 1) Ebu 1shak Sebiiderki: Zeyd 1bn-i
Erkam radiya'llahu anh'a: Resulullah ile ka~ gazada bulundun?
diye sordum. On yedi! diye cevab verdi. Resulullah bizzat ka~
gazada bulundu? dedim. On dokuz! dedi. 2) Yine Ebu 1shak Sebii
Bera' lbn-i Azib radiya'lliihu anh'den de on be gazada bulundugunu rivayet etm.itir. 3) Biireyde 1bn-i Huseyb'den de on alb
gaz!da Resulullah'm maiyetinde bulundugu rivayet olunmutur.
Resul-i Ekrem'in gaz!lan hakkmdaki rivayetler muhteliftir.
Bu on dokuz saytsmdan baka yirmi yediye, lurk kiisur sayxsma kadar
c;xkan rivayetler vardxr. 1bn-i Sa <d Tabakiit'mda bu ihtilafm sebebi
blzl rivayetlerdeki isimlerin obiir rivayetlerde dahil bulunmasxmn
neticesi oldugunu bHdirdikten sonra diyor ki: Ehl-i rivayetin bize
bildirdigi ve bizzat Res:ul-i Ekrem'in itirak ettigi gazalar yirxni
yedidir, techiz edip gonderdigi seriyyeler de kxrk yedidir, Resul-i
Ekrem'in bizzat itirak ettigi gazalarda harb ve kxtale itirak etm.itir
ki tunlardxr: Bedir, Uhud, Miireysi<, Handek, Kurayza, Hayber,
Feth-i Mekke, Huneyn, Truf gazalandxr.
Es'O BEKR'iN HALiFE iNTiHA.B oLUNMASI: Buhari'nin Ebft
Bekr'in menlhbt hakkmdaki babmda Hazret-i Ai1e'den rivayetine
gore Hazret-i Ebti Bekr Mescid-i Sa!det'teki hutbesini bitirip

so
Ashlb'm heyeciruru tesktn ettikten sonra bir de duymu~tu ki EnsAr
Bent Siid'e saktfesinde (sofasinda) [Bkz. C: 7, S: 552-555 (lkinci
Basla: 406-409)] Sa'd lbn-i Ubide'nin bama toplanarak: Biz
(Ensir) dan bir emir, siz (Muhicirler) den de bir emir nasbolunma;.
hdtr! diyorlardl. Bunun iizerine Ebft Bekr, Omer'le Ebft Ubeyde'yi yanma- alarak Bent Siid'e sofasma gitti. lrid ettigi beUg bir
hutbesinde: .Arttk Arab'm kadim bedeviyet hayitl ve her kabtlenin
bir emir ile idiresi zamiru ge~tigini ve miisltimanlarm lslim medeniyetine gore yalruz bir devlet retsinin idiresi alunda toplanmalan
zarftrt oldugunu tzih ettikten sonra: Bizden emir, sizden vezir olur,
dedi. Ve Omer'le Ebu Ubeyde'yi gostererek: lte bunlardan birisine blat ediniz, dedi. Bunun iizerine Hazret-i Omer: Yi Ebi Bekr
bu ~e sen hepimizden liytksm, diye Ebu Bekr'e btat etti. Bunu da
umftmi btat ta'ktb etti [Bkz. C: 7, S: 552-555 (lkinci basla: 406-409)].

R.Esfu.-i EKREM'iN .TECHiz VE TEKFtNt: Resftl-i Ekrem'in techtz

ve tekftni salt giinii icri edildi. Bu miihim vaztfe Resftl-i Ekrem'in
en yakm akrabist taraftndan tfi olundu: Alt lbn-i Ebt TA.lib,
Abbb lbn-i Abdul-muttalib, Fazl lbn-i Abbis, Kusem
lbn-i AbbAs, 'Oslme lbn-i Zeyd, Resul-i Ekrem'in kolesi
Ukran. Resftl-i Ekrem'in bu son hizmetini gormcge herkes can
attyordu. Bunun i~ Hazret-i Ali odanm kaplSiru kapamaga mecbur olmutu. Yalruz Ensir'dan ve Bedr miicahidlerinden Evs lbn-i
HavU Huret-i Alt'ye: Allah akma beni i~eri altruz, demesi
Qzerine Ensir ninuna bu ihtiyir miiclhid de gasl esnlsmda hazlr
bulundu. Gasle ~tirik etmedi [Sryrtti lbn-i Hi/am].
Resftl-i Ekr.em'in rllhu miibireki i9nde pervlz eden kaftam
ve izln soyuldu [Bkz. C: 8, H: 1290]. Gasle balarken HltemU'lEnbiyl'nm miibirek viicftdu bir sedir iistiine konuldu. Gasli bizzat
Hazret-i Alt, Peygamber'in miibirek cesedini bagnna basarak
lf1 etti. Abbis ile ogullan Fazl ile Kusem Peygamber'in cese-dini bir taraftan obiir tarafa ~evirmek vaztfesini gormiiler, 'Oslme
ile iikran da su dokmiilerdi. Hazret-i Aie'den riviyete gore
esnly-i gaslde Resftlullihm gomlegi ~kanlmaytp onun ils.tiinden
oplmu ve bu sftrede Hazret-i Alt'nin eli viicftdu saldete dokun
~tlr. Stir cenlzelerde goriilen eylerden onda hi~bir eser g6rillmemqtir. Ve Hazret-i Alt: Hayltlnda da plksin, mcmltmda cia
plksin, diyerck gaslctti [S(1reti llm-i Hit4m].

VE DEFNOLUNMASI

31

Gasl tamam olduktan ~onra iic; parc;a pamuklu kum~ ic;iri.e

kefinlendi [Dordiincii cild. Cenaze bahsine bkz.]. Gasl tamamlandtktan ve tekftn bittikten sonra Res\il-i Ekrem sedir iistiinde oldugu
halde evvela erkekler, sonra kadmlar ve kad1nlar bittikten sonra da
c;ocuklar miinferiden namaz klldllar ve kimse imamet etmedi. Aie
odas1 kiic;iik oldugundan, namaz kilinmas1 gece yansma kadar devam
etmitir.
Resfil-i Ekrem'in nereye defnolunacagt hakkmda miiteaddid
fikirler dermeyan edilmi ise de nihayet Hazret-i Eb\i Bekr Res\il-i Ekrem'in: "Bir peygamberin rtlhunu Allahu Teala o peygamberin
defnolunm(JS'Znt istedigi yerde kabzeder, buyurdugunu rivayet ederek
Hazret-i Aie odasmda, tistiincte vefat ettigi doegin bulundugu
yere defnolunmasmt emretti. Bu emir iizerine Ensar'dan Eb\i Talha
tarafindan oraya bir lahid kazudl. Qaramba gecesi gece yansmda
defnolundu. Hazret-i Aie'den gelen rivayete gore: Biz Res\ilulla.h'm defnolundugundan Qaramba gecesi rusfii'l-leylde kiirek
sesleri duyarak haberdar olduk, demitir [Kabr-i Saadet hakkmda:

Bkz. C: 4, H: 683].

BU KtTAB KUR'AN-I KER1M'1N TEFS1R1NE DAtR

HADIS-1 ~ER1FLER1 MUHTEVlDlR
BuMr rAvllerinden Ebft Zerr-i Herevi Besmele-i
tertfe ile unvAm bu elcilde rivayet etmi, miiellif Zebtdt
merhftm da bu rivayeti ihtiyar eylemitir. Buhar'nin obiir
rlvtleri ise once unvam, sonra Besmeleyi rivayet etmilerdir.
Y\intniyye niishasma gore basilan Buhar niishalan da Cumhimm bu rivayetine miisteniddir. Okuyuculanrmzm iki rivayet farkma bakarak bu ihtilafm bir yanhhk eseri oldugunu
sanmamalanru bildiririz.
Tefstr-i Kur'an terkibinde Kur'an lafz1 lftgaten toplamak
ma'nasma masdardtr. Sonra Hatemii'l-Enbiya Efendimize gonderilen Kitab-1 Miibm'e - birc;ok sftreleri, emirleri,
nehiyleri ihtivA ettigi ic;in - alem olmUtur. Kur'an ayru
zamanda okumak ma<nasmadrr. Ancak burada mutlak sftrette
okumak degil, bu tlahl kitabm harflerine aid ed3.slru ve
nazmuun, ma<nasmm hakktru vererek okunmas1 matlftbdur.
Miizzemmil sftresinin 4 iincii ayetinde: (-J.;j iJ T.;JI j;J .J =
Habtbim Kur' an' t terttl ile agtr ag" oku I) diye emir buyurulmUftur.
Usftl-i .fibh ulemas1 Kur'dn'1 oyle ta<rif etmilerdir: Kur'ln,
Allah Tell! tarafmdan Peygamberimiz salla' lldhu altyhi ve

KUR'AN VE TEFSiR TA'BiRLERiNiN MEDLiiLLERl

33

sellem' e gonderilen ve Peygamberimiz' den bize tevatiiren 1

naklolunagelen Kitah-1 llahfdir.
TEFSIR: Lugaten beyan demektir ki, soyliyenin meram1pl
dinliyene 1zhar etmekten ibarettir. !Irni 1stllaha gore tefs!r,_
Kur'an'm naz1m ve Iafzmm delalet ettigi ma<nadaki ortiiliigii
kald1rarak murad-1 llahl'yi iyice a<;maktrr. Kur'an-1 Kerim'in
her lafzmm ma<naya ve ariin maksadma delaleti zahir degildir.
Her edebl ifadede oldugu gibi K ur'an'm nazmmda da ma<naya ve ariin maksadma delalati cihetiyle hafl, mii~kil,
miicmel olanlan da vardtr. Bu nevr Kur'an kelimelerinin
ikalini izale ve icmalini tafslle liizum ve ihtiya<; val"d1. Bunlardan Hsani kaidelere gore izah edilebilenler bulundugu gibi
ariin beyamna muhta<; olanlar da buJunuyordu. MiielJif
Buhad'nin unvamndaki Tefsir ile kasdolunan tefs!r Peygamber Efendimiz'in bizzat beyan ve izah buyurduklan tefs!rlerle Ashab ve Tabii ulemasmdan naklolunan haberlerdir ki,
bu nevi< tefs!rlere: ( Bi'r-rivaye T ejsfrJ ad1 verilmitir. Kavad-i
lisaniye ile izah edilen nev<ine de: ( Bi' d-diraye T efsr} denilmitir ki, tefs!rin bu nev<i mevzuumuzda bizzat dahil degildir.
Bu ikinci nev<e (te>vil) de denilerek (tefs!r) ta'b!ri rivayete .
tahsis edilmitir. ' Ebu Mansur MatiiTidi (Te'vfltit}mda
tefs!r ile te'vil arG,tsmdaki far:ka oyle iaret etmitir:
Tefs!rde Allahu Teala U lafizdan U hiikmii; U ma<nayt
murat etmjtir, diye. kat<iyyetle hiikiim vardtr. Bu cihetle
tefs!r kat<i bir deltle ve ~.riin beyanma tevakkuf eder. Boyle
kat<t dellle istinad etmezse, rey ile tef3ir olur ki, er<an menhidir
Te>vn ise laftzdan murad-1 !Iahl'yi beyan da kat<iyyet bulunJUiyar&k lafzm ihtimallerinden bidsini terdhten ibarettir.
1 1s1Ami ilimlere gore tevatiir, bir cemaat ta.rafmdan rivayet olunan haberdir
ki, o c:CmAadn yalan bir haber hakkmda soz birlil~ ederek nakletm~ olmalan !detA
tasavvur olunmaz derecede muhal olur. Bu tihetle intikiid ulemasma g6re tevltiir,
tlriht viba}'l riyAzt kat'iyyet derecesine yiikselte11 bir beyyinedir, bir deJildir.

F. 3

34

BESMELE-i ERIFE'NiN TEFSIRi

BEsMELE'NiN TEFSIRi: Besmele-i erifenin Fatiha'dan bir

cuz< ve bir ayet oldugunu kabul edenlere gore Besmele Kur'an'm ilk ayeti oldugu i<;in mi.iellif Buhad Kur'an tefsirine Besmele-i erife ile ba~layarak Rahman ile Rahm'in rahmet masdadarmdan almnu iki isim olduklanm bildiriyor. Fakat Vacib
Teala'mn as1l Zat ismi olan ve bu ikisinden once bulunan Allah
lsm-i Celal'i hakkmda siikut ediyor. Rivayet ilminin alemdan
olan Buhad, Rabbimizin zatmt idrak ve ihatadan adz
olan vasita-i ma<rifetimizin, mi.ibarek isminin mahiyetini ta<yin
hususunda da mi.itehayyir olduguna kanaat ederek siikut
etmi ve lisan alimlerinin bu kelime hakkmdaki sozlerinden
hi<; birisine iaret etmemitir. Allahu Teala'nm zatm1 idrakten
acz ile has1l olan si.ikut, nas1l en derin bir idrak i<ar ederse,
mi.ibarek ism-i hassmm mahiyetini anlamaktan aciz kalarak
sukut etmek de Kemal-i belagatle derin bir hayranhk ifade
eder. Bu cihetle ulemamn Cumhuruna gore Allah ism-i erifi
ne mi.itaktir, ne de menkiildur. Belki dogrudan dogruya
Vacib Teala'nm zatma alem olmutur. Halil 1bn-1 Ahmed
Sibeveyh gibi en bi.iyi.ik nahiv ve lugat alimleriyle Ebu
H a yy an, R a.z 1 gibi mi.ifessirler ve bir<;ok usul-i.i fik1h ve hukuk-u lslamiye alimleri Allah ism-i erifinin Vacibi.i'l-Viicud'a
alem oldugunu miidafaa ederek Zat-I Bari gibi Allah isminin
de bi.iti.in esma>. ve stfat-Illahiyeye mukaddem: oldugunu kabul
etmilerdir. Allah ism-i erifi Vacib Teala'nm zatma has bir
ad1 olup bununla Hak Teala'dan baka hi<;bir ma<bud ve hi<;bir
mevcud ne hakikaten, ne de mecazen adlanmami~tir. Meryem
suresinin 64 i.incii ayetinde: Habibim! Allah i<;in bir ada
bilir misin? suretindeki inkari bir istifham ile boyle bir eyin
tarihe ge<;medigi tesbit buyurulmutur.
Kur'an-1 Mi.ibin, Allah- ismini bir<;ok esma-i stfat ile
tavsif ederek ibadette ve iiluhiyet havassmda itiraki redde
dela.Iet eden yegane biJr isim olarak tii <yin etmitir. Bu cihetle

35

(U ilt1he illt1'lliih} kelimesi ancak Allah ism-i hassiyle tevhid

iflde ediyor da Rabbimiz'in obiir isimleriyle tevhld (Allah'1
birlemek) sahih olmuyor.
Miiellif Buhari Tersiru-l-Kur't1n unvanmdan sonra (Fatihatil' l-Kitab'zn T efsiri) ba~hgtyle de bir bah a~arak bu unvarunda da Fatiha suresine (yL:S::ll r' = Kur't1n'zn Anast} diye ad
verildigini ve mushaflarda Fatiha suresiyle yaz1ya, namazda da
bununla krraate ba~land1~ i<;in Ommi.i'l-Kitab denildigini
bildiriyor.
Bundan sonra Buhad Fatiha ayetlerinden (.;:,..111 ry,. .!.llt..) kavl-i
ertfindeki Din kelimcsinin Ceza ma<nasma oldugunu bildirerek
Ayetin ma<nas1: (Allah ceza gunilnun sahibi) demek olduguna
iAret ediyor.

PA.'riHA-i ER~'NiN TEPSiRi

36

TERCEMESi

E b u Sa 1d 1b n- i M u all a rr:-diya' llahil anh' den rivayete

gor~ ~oyle demi~tir: Ben bir kere inescidde namaz kilarken
Res 0.1 u 11 a h salla' llahu alf:)hi ve sellem beni c;agirmi~ti. Ben
de icabet edememi~tim. (Namazdan sonra vardigimda): Ya
Resula'llah namaz kthyordum (gee; icapet ettim) diye i<tizar
ettim. Bunun iizerine Resul ullah: Allah (Kur'an'da): "Ey
miicminler sizi, R esu lull a h kendini;:,e hayat verecek ~f:Jlere da<vet
ettigi ;:,aman Allah' a ve Resulilne icabet edini;:, !" buyurmadum?
dedi. 1 Sonra Resulullah bana:
- Ey Said, sen bu mescidden <;Ikmazdan once sana muhakkak bir sure ogretecegim ki o, Kur'an'daki surelerin (sevab
cihetiyle) en biiyiigiidiir, buyurdu. Sonra elimi tuttu. Mescidden c;1kmak istedigi s1ra ben:
- Ya Resula'llah! Sana bir sure ogretecegim ki o, Kur'an'daki surelerin en biiyiigiidur, demedin mi? dedim. Resfilullah:
- 0 sure ~lWI '-:'J .il J.J.-1 dir ki (namazlarda) tekrar olunan yedi ayet ve (bana ihsan olunan) Kur'an'd1r buyurdu.
lZAHI
Ravi Ebu Said Resul-i Ekrem'in da<vetine icabet emrinin
namaz haricine aid oldugunu sanarak namazuu tamamlayarak bu.;.
zura gel~ ve i'tizar etmiti. Resul-i Ekrem Enfal suresi ayetini
okuyarak namazdaki musallinin de Resulullah'm da<vetine icabet
etmesi ltizumunun Resul-i Ekrem'e aid bir hususiyet oldu~a
iaret etmitir.
Fatiha'run Kur'an surelerinin en btiytigti olmast sevab cihetiyledir. Fatiha'run sevab1 obtir surelerin sevabmdan c;oktur demek,
yoksa bizatihi Kur'an olmak ve Allah kelann bulunmak cihetiyle
Kur'an-1 Kerim'in sureleri ve ayetleri arasmda faztlet farlu yoktur.
Bu noktaya tercememizde (sevab cihetiyle) kaydiyle ilret euik.
1

Bu tercememiz

Enfal SOresi'nin 114 ncillyetinin.bir ~.

BEB'UL-IO!SANt TESMiYEst- FA:riHA-1 BRIFE'NIN TERCEIO!Sl

37

Bu hadtsin bir miihim no~tas1 da Fatiha'ya seh'u' l-mesant admm

verihnesidir. Seh,' yedi saylSlrun adldrr. Fatiha da bilittiflk yedi ayettir.
~u kadar ki, Hanefiler Besmele'yi Fltiha'dan saymaillllar da en'amte
aleyhim'i bir !yet saymllardlr. ~a.fiiler ise bunun aksine Besmele'yi
Fltiha'dan bir !yet saytrular da en'amte aleyhim'i miistakil bir !yet .
saymaillllardrr.
Mesant mesnarun cem'idir. lki, ~ift ve miikerrer demektir. Fati
ha'run krraati namazm her rek'atinde tekrarlarup zammolunan s11re
ile ~iftlendigi i~in mesant denilmitir. Htcr suresinin 87 inci ayetinde:
"Hahihim, biz sana miikmer okunup katlananyedi (qyetli Fatiha) ile biiyiik
Kur'an verdik" buyurulmuturl, Seb'u'l-meslni ile Fatiha murad olundugunda mevzuu bahsimiz
olan Ebu Said hadisi nasdlr, kuvvetli bir delildir. Abdullah lbn-i
Abbas'dan gelen bir rivayete gore de seb<u'l-mesani yedi uzun
s11redir, denilmitir ki Bakare, Al-i lmran, Nisa', Maide, En'am,
A'rM, Yunus sureleridir. Bundan b&ka daha bir taktm rivayetler de
varchr. Fakat bunlardan hi~ birisi Ebu Said hadisi derecesinde kuv.veti h!iz degillerdir.
Bundan sonra Buhart (~t....ll ~J ~ y_,...llil ~) ayetine dAir de
bir bah a~arak Ebu Hiireyre'nin U hadisini rivayet ediyor: Resul-i Ekrem Efen:dimiz buyurmu ki: lmam namazda Fatiha
okurken: ( ~ull ~J ~ ":"_,...illt~) deyince ey cemaat .siz de: .Amin
deyiniz! Her kimin !min demesi, Meleklerin amin demelerine
uyarsa, onun ge~mi giinahlan magfiret olunur.
Bu hadisin iki tarik ile Ebu Hiireyre'den rivayeti bu eseriri
ikinci cildinde 435, 436 numaralarla tercemeleri ge~ti. lzablariyle
beraber onlara da baktruz. Buraya kadar miiellif Buhari'nin Fatiha-i
ertfeye dair rivayetlerinden ilham alarak Fatiha'nm bir tercemesini
bildirecegiz :

Hamd Allah'zn, 0, dlemleri nizamlayan. 9ok esirgeyen, koruyan.

Cezd gilnunan sahibi. Allah'zm yalnzz sana ibadet ederiz ve yalnu:.
senden yardzm dileriz. Allah'zm hizi dogru yola hidayet eyle. 0, kendilerine ihsdn ettigin mu'minlerin yoluna. Hzpnolunanlann tkgil,
sapklnlann da degil.
1

...

38

BAKARE SllRESt AYETLERl

BAKARA SOR.E Sl AYETLERl

"Ey insanlar sakzn Allah'a

bir Allah oldugunu bilirken- ona ben.<:,erler uydurma-

Azlz VE CELIL OLAN ALLAH'IM:

O'nun

e~si.<:,

ytnt.<:." MEALiNDEKi KAVL-i EIUFi BABI.

TERCEMESi

Abdullah (lbn-i Mesud) radiya'llahu anh'den rivayete

gore oyle demitir: Bir kere Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem' e:
Ya Resula'llah! Allah indinde hangi giinah en biiyiiktiir?
diye sordum. Resulullah: Allah seni yaratt1g1 halde Allah'a
benzer bir e uydurmand1r, buyurdu. Ben: Hakikaten bu,
biiyiik (gunah)d1r, dedim. Sonra hangi (giinah biiyiiktiir)?
diye sordum. Res u 1u 11 a h: Seninle beraber y<-mek yemesinden
korkarak ~ocugunu oldiirmendir, buyurdu. Bundan sonra
hangisi (biiyiiktiir?) dedim. Resulullah Komunun haliylesiyle zinalamand1r buyurdu.
Ayet: 112~

'

BAKARE sOREst A.YETLERI

39

IZAHI
Bu tzahmuzda miiellif Zebidi merhumun Tefsir-i Kur'an bahsinde giizel bir iislub ihtiyar ettigini bildirecegiz ki, o da miiellifin
her hadisten once 0 hadisin, tefsiriyle ilgili bulundugu ayet-i kerimeyi
hadise bir unvan, bir mukaddime olarak zikretmesidir. Buraya kadar
ge11en bahislerde Z eM d i ihtisar i11in - B u h ari'nin bablarm unvanlarmda zikrettigi - ayetleri Tecrid'e almarrutl. Tefsir bahsinde ise bu
yolda devam etmek miimkiin olmadlgmdan hadislerle beraber ayetleri de zikretmege mecbur olmutur. 1htara ayan bir cihet te Udur:
Tefsir bahsinde Buhari Peygamberimiz'den rivayet olun<>n hadislerden baka Ashab ve Tabiin'den naklolunan bi'r-rivaye tefsirleri
de Sakih'ine alrruu. Zebidt ise ihtisar ic;in iltizam ettigi eraite gore
bunlan brrakmakta idi. Buraya kadar biz bunlan tzahlanrruzda gostermege 11alluk. Fakat Tefsir bahsinde de bu yolda devam etmek
bizim i11in de miimkiin olrruyacakur. Qiinkii hadis mevzuundan biisbiitiin c;1karak tefsir konusuna gec;mi olacagtz. Bu suretle Tefsir-i
Kur' an bahsimiz cildler tekil edecekti, Aruk biz de Z e bid i mesleginde yiiriiyerek Ashab ve Tabii tef~irlerinden pek miihimlerini nakl
ile iktifa edecegiz.

Azlz VE CELIL OLAN ALLAHU TEA.LA.'NIN: [Ey Ben 1-srdtl

flzerinize o, (beyaz) hulutlan golge yaptzk. Ve iizerinize kudret
lzelvasz. ve hzldzrczn indirdik. Onlara : Haydi size nzzk verdigimiz
bu temiz ni(metlerdenyiyiniz! (dedik). Fakat (nankorliik ettiler).
bu. mretle bize zulmetmediler. Ve lakin kendilerine zulmettiler].
KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.
Ayet: 57

40

j .JM')
~ "0\i 0\l ~ .,
_u.

OAIIAM, MBNN, SBLV1

~J.

r"d'J" ~_j" 0~, .:r

,

4U _

.1674

.:~~~ ~~ ~j~; ~r ~~t~ ):) ~~,~ ~r J;, ~r

TERCEMESi

Said lbn-i Zeyd radiya'llalzu anli'ten rivAyete gore

Res ft 1u 11 ah salta' lltihu aleyhi ve sellem : "Kzzzlzmtzrak beyaz
mantar, Kudret helvasz (gibi Allah'm kiilfetsiz ni<metleri) nev<inden
bir nzzktzr. SZV'u da goz agnszna jifadzr" buyurmutur.
IZAHI
Yukandaki Ayet Bakare Suresi'nin 57 inci !yetinin bir par~cbr.
Sah/t-i Buhar metninde !yetin tamruru zikrolundugundan biz de yukanda !yeti tamamen terceme ettik. BuhArt Sahih'inde Miic.! hid'in:
"Menn, ;:;amkt arabidir; Selva da kUitur" dedigini riv!yet ediyor. Tth
sahr!smda Bent lsratl'e gonderilen nzkm birisi kudret helvast oldugu
m~hurdur. lbn-i Abbas'tan rivayete gore bu gxdA a~ac;lar iizerine
geceleri ya~ardl. Bent lsratl topla)'lp yerlerdi. 1krime de: Koyu pekmeze benzetiyor. Siiddi ise ac;1kc;a Kudret Helvas1cbr, demitir. Selva
hakkmda da birc;ok rivayetler varsa da mehur olan, bllcbrcmcbr.
Gamam da gamamenin cem'idir ki, beyaz bulut demektir. Bent 1sr!ll'i
giin~in hararetinden inuhafaza ederdi. Riv!yete gore lursh Benl
lsrAn . kudret helvasiyle bllcbrmn kebabm1 yemekle kan!at etmeyip
bunlan saklama~a, biriktirmege halanulardl, Kendilerine bOyle yapmayuuz, -taze t!ze yiyiniz, denildigi halde dinlemediler. Sonra bu
ma.ide-i semaviye kesildi. Fakr ii sef!lete diitiiler.
Hadis metnindeki (;~ = Kem'e) kelimesinin gerek lafzmm milfred veya cemi< stygasl oldugunda, gerek medlUliiniin ta<ytninde pek
.._, <;ok..ihtilaf edilmitir. ImAm Ebu Hantfe'ye gore Kem'e kelimesi
"'miifred, Sibeveyh'e gore de ism-i cemi<dir. Bu kelimenin medlftliinii
de en iyi lbn-i Be.ytar ta<rif etmitir. Miig!riin-ileyh (Ctimifl'l..,tfviye
w'l-agdiye) adh miifredatmda der ki: Kem'e, dah ve yaprati ohmyan
toparlak bir nebattu'. Rengi larnuzmwcbr. Beyaza ni!ildir. Bahar
mevsiminde biter. Qiy ve pimi olarak yenir. Suyu en iyi gOz ilAcu:hr.

~u tz!hlta gore bizim mqhur mantar dedi~ nebat olacaktu'.

Buhlrt iistld.Im alay miiftiisii Ankarah ~ukrii Efendi merhum da
bu kelimeyi ktrrmzrms1 beyaz mantar diye ta'rif et:mi oldugundan biz
de bu yolda terceme ettik.
~imdi tzaha muhta~ bir cihet kabyor ki, bu mantann hadtste
bildirildigi vechile Kudret helvas1 nev'inden olm~1dlr. Halbuki Bent
lsrltl'e gonderilen ey mantar fastlesinden biqey degil.di. Bu cihetle
hadts arihleri bu ikisi arasm~a miinasebet bulmak i~in bir taklm
miita.Iaalar dermeyan etmilerdir. Bizce mantar, ekilmeden ve kul
eme~ kartmadan hiida-yi nabit v\icude gelen bir ni'met-i 1Iaht olmaSl cihetiyle Bent 1srail'e verilen Kudret helvasma benzemekle hadtste
Kudret helvas1 nev'inden saytlmltlr. Nasu ki bAzl hadts !rihleri
Menn'i, in'lm ma'nasma hamletmiler ki, bu halde hadtsin ml'n!Sl:
Mantar, Allah'111 k\ilfetsiz verdigi ni'mederdendir, demek olur.

"'~
...
..-o ..

4..1

r !~. '~:J
. r ~ 'l J., : ~
.:. J., f,. ., -~: ,o_,..
I

.J..J.
~~ 0

"'o.J.

I , !'

fi

"'

.;~- "'

:J

Az!z VE C.EdL OLAN ALLAHU TE.AL.A'NIN: [Habtbim! (Beni

lsrAtl' e oyle) dedigimiz zamdnz da yad et : Biz onlara JU jehre (Beyt-i

Makdis'e) giriniz. Ve ni'metlerinden dilediginiz vechile bol bol, fOk

fOk yeyiniz. Ve taztm ile egilerek (ebrin) kaprszna giriniz. Ve :
"Hitta = Td Rab jdnzn gunah bagljlamaktzr!" di (yerek istigtlr
ed)iniz ki, hatalannzzt. magjiret edelim. lyilik edenlere ise ~lbet
daha fOk ihsdn e_decegk I] 1 KAVL-i ERiFi BABI.

Ayet: 58.
1

I)_,;_,

t~ '"r'yt

. [~J~]

1#,1_, 1~J

J:!S' e"'lj

(f.:.

t.r- t_,1S:; VJh 1_#-,ll:..li ~I_,

I~J .(;_AJI_.J_,..] ~I JJ_:;.... _, f~U..:. ~ _;;.l ~

TERCEMESi

E b u H ii reyre radiya' llahu anh'ten Neb t salla' llahu aleyhi

ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmutur: (Allah tarafindan) Beni 1srail'e: [Beyt-i Makdis in kap1smdan egilerek (tevazu<Ia) giriniz ve: "Hztta = Ya Rab Dilegimiz, giinahzmzzz affetmendir" deyiniz.] denildi de onlar (tersine) kl<;lan iizere imekliyerek
girdiler. Ve (emrolunduklan kelimeyi) degitirip mtta yerine
(istihfafi<;in) ~ j ~ 41.4- (miihmel kelimesin)i soylediler.
IZA.HI

Yukart unvandaki ayet-i kerime Sahih-i Buluiri metninde tamam .

zikrolundugu i!):in tamam terceme ettik. Ayetteki (ragaden) kelimesini
de Buhad'nin tefsiri vechile: (Bol bol, !):Ok c;ok) diye c;evirdik.
Tarihin her devrinde lurs ile, luyanetle tanJ.Iliill bir millet olan
Yah\Idiler vaktiyle M\Isa peygamberin niibiivveti zamanmda da
miiariinileyhin teblig ettigi her emri tersine telakki ederek bu evketli
peygambere de. tiirlii miikiilat gostermiler ve her zaman hakla batth
karltlriiUlardlr. Kur'an-t Miibin'de en c;ok bu milletin tarihinden
bahsolunmutur. Mevz\Iumuz olan Bakare S\Iresi'nin buradaki ayetlerinde on bir kadar vakla bildirilmitir ki, bunlardan birisi de yukartdaki !yetle hadiste iaret olunan vakladrr .~oyle ki: Senelerdenberi
Tih sahrasmda tiirlii giinahkarhkla gec;irilen bedevi ve serseri hayattan
kurtulup medeni bir hayata ermeleri ic;in Kudiis'e hareketleri emrolunup anca:k ehre girerken Beyt-i Makdis'in kap1s1 oniinde dindarane
bir tevazu' ve hu\1 ile vaziyet almalan ve kap1 oniinde (Httta) diyerek
tevbe ve istigfar etmeleri de emrolunmutu. Beni tsrail bu iki emri de
tersine telakki ederek tevazu<la egilecek yerde klc;m kl!):m imekliyerek
girmiler ve ( Hztta) diye istigfar edecek yerde istihza ve istihfaf ederek ,
( Hzntatiin habbetiin fi ja<aretin) denulerdir .

'

NESH

'

Anrt -

NESH HAD!st

43

Aztz VE CEilL OLAN ALLAHU TEALA.'NIN: [Biz bir tfyetten

kerkangi bir kzsmtm (veya tam~xmru) neskeder, ydhud o (nun
hiikmunu ve inza.Ii) ni te>kr edersek, ondan daka haytrlmm,ydliud
onun ben;:,erini ve dengini getiriril:,. Ey Peygamberim, bilmez misin ki
Allah ker 1eye ker zaman kadirdir} 1 KAVL-i ER.biNiN TEFShti BABI.

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Ab b~s radfya'llaku anhu~'dan riv~yete

gore Orner radfya'llaku anh oyle demitir: Bizim en diizgiin
Kur'~ okuyanuruz "Obey (lbn-i K~ cb)dll'. En is~betli
Ayet: Io6.
J.Ji "cJ- JS" ~ .ill .JI fJ (I .~ _,1 ~ ~ .::..U lAWi ,1 ~T 41" t-1' L.
Bu Ayetin vilcOhu kubt cihetiyle en zengin kelimel!i ( ~ = J(msa'h4) chr.
(Li == Nes1') den me'hOz olan bu kelimenin kriati lbn-i Kesir ve Eb'll Amr
okuyufudur. Mtiellif BuhArt Sahlh'inde te'hirmAnasma olan bu kriati ihtiyAr
ettiti i~ biz de bu Blll'etle terceme ettik. Elimizdeki Mushaflardaki As1m krrbti
ile (lt-iJ ... Ntlnsih4)drr (.WI = ins4) dan me'hOzdur. G&ltillerden ve h!fiZalardan
gidermck mA nbmadlr. Bu kriata gOre lyetin mA n1s1: (Bit bir 4ydtm hlrlum&i bir
dheti rruheder, yahud h4fu:adan silip unuttUTUTsak ) demek olur.
1

hiikiim verenimiz de Alt (lbn-i Ebt TAlib) dir. ~Uphesiz,

biz, t.Jbey lbn-i KA 'b'm usftlti lariat ve edAsmdan ~ogunu
unutuyoruz. Bununla beraber t.Jbey: Ben Resftlullah salla'llahu alryhi ve sellem'den iittigim hi~ biqeyi brrakmam ve
unutmam, iddicismdad1r. Halbuki Aziz ve Celtl olan Allahu
Teala: "Biz hir 4Jettennesheder vrya te'htr edersek . . " buyunnlltur.
lZAHI
Bu hadise gore Ubey lbn-i. Ka b Hazretleri Restil-i Ekrem'den iittigi hi~bir eyi bJraknuyacaguu soyliyerek Kur'an'dan b~
eyleri.n nesholundugunu kabftl etmiyordu. Bu cihetle Hazret-i
Omer: (~T .:r ~ \..) kavl-i ertfiy1e onu reddediyor. Qiink:ii bu ayet,
Kur'ln'm blzl Ayetleri hakkmda neshin siibutuna delalet etmektedir.
Nesih ltigatte degitirmek ve bir eyi kaldmp yerine baka birey
koymakttr. Istdahta nesh-i ~riat ve nesh-i ayet olmak iizere iki stiretle
telllit olunur. Nesh-i ertat lsllm'm kendisinden evvelki eriatleri
neshetmesidir ki, bunda iiphe ve tereddiid yoktur. Nesh-i ayet de bir
ayeti 'okuyarak ibadet etmek veyahud ayetten miistefa~ olan hiikmii
ter'l Ue amel etmek, yahut da ikisinin birden yam hem krraatla ibldetin, hem de ayet hiikmiyle amelin nihayet buldugunu beylndaQ
iblrettir. Bir lyetin miintehaYJ krriati veyahud miintehaYI hiikmil
Allihu Tella'ya maclum idi. Ancak biz onu istimrarh ve devlmh
samrken bilahare nasih ile katJlaInCa nihayete erdigini 0 vakit biliyoruz. Bu cihetle usul ulemas1 neshi, beyan-1 tebdilden saymllardu
ve bu lyetle i&tidlai ederek ulemanm cumhilru neshin cevaztm kabtil
etmilerdir. Bazdan nesh-i . ayeti inkar ederek neshi yalmz nesh-i
plate kasretmitlerdir.

Azlz VE CEdL OLAN ALLAHU TE.AL.A'NIN: [Tine o z4limllr
ne
"Allah veled edindi" dedillr, lz'ajd! Dogrusu goklerde VI

ynde

S6re:

!Z

(Bakare), !yet:

16.

45

varsalt.epsi O'nun !zepsi ona mutt<,

dir}ItAVL-i ERiFi BABI.

(~ocuk

ihtiyA.cmdan miinezz<;h)

Abdullah lbn-i AbbAs radi:Ja'lldhu anhflmd'dan Nebtsalla'lldhu aleyhi ve sellem'in oyle dedigi rivA.yet olunmuttur;
Aztz ve Celll olan Allahu Teala buyurur ki: (BAz1) Adem~lu
beni yalanlar. Halbuki beni tebib etmek ona yak1mazch.
BAzu1 da sebbeder (uluhiyet stfanm1 tenkis eder) halbuki
bana sebbetmek ona yaklmazch. Adem-oglunun beni tekzlbine
gelince: 0, (oldukten 'sonra) benim onu eskisi gibi iA.de edip
yaratmaga gucum yetmez samr. Bana sebbetmesi husftsu da
"Benim oglum var !" demesidir. Halb'uki ben zevce veya veled
edinmekten uzak bulunuyorum.
lZAHI
Aye~teki ve hadtsteki Deled, kiinin biiyiik, kii~iik, 'erkek, d.iji, bir

ve daha fazla ~ocuguna denir ki, umfuniyetle ~ocuk demektir. Bu

.sOretle ~uk edinmek fanilerin iamhr. Fena}'l, ihtiyaa miicib oJdutundan !yet-i kertmede Yehiid ve Nas!r!'mn bu nevi' isnAd ve iddillanndan Cenab-1 Hak tenzth buyurulmUtur. Kur'an-1 Miibln'in mil
teaddid !yetlerinde bildirilc:tigi iizere Yehiidilet: (U zeyir peygamber,

46

Allah'm ogludur) demilerdi. Huistiyanlar da: (Mesth ls!, Allah)m

ogludur) iddiasmda bulundular. Arab miirikleri de: (Melekler Allall'm klzlanrur) diyorlarru. Onlann biitiin bu isnad ve iddialanru red
ve Cenab-1 Hakk'1 tenzth i~in unv!ruffi!Zda terceme ettigimiz !yet-i
kerime nazil olmutur. [9 uncu cildde ge11en 1318 numarab EbO
Hiireyre hadisine de bakmtz!) ve [Bu eserimizin sonunda gelecek
olan .2178 rakamll Hazret-i Aie h!disini de okuyunui!]

c:

. ~ ~\:;l ;ru: ~

};'

Gl

IJl;.;r) :

"

""

,. ;

J.-) ;. ~;;

Aziz VE CEL!L OLAN ALLA.Hu TEJ.r.A'NIN: [(E/Muham.

med

edink !]

iimmeti) Maktim-% lbrahim'den de bir namazgah ittiMJ:.

MEALiNDEKi KAVL-i ERiFi BABI.

47

ALLAH'IN VAHYINE MUVAFAKATI

,. I

Of

~ ~:

e"'

. ~\'1 ~~ - d-: I;:>

tl

TERCEMESi

Enes lbn-i Malik radiya'lltihu anh'ten Orner radiya'lltihu

anh'in oyle dedigi. rivayet olunrnutur: '0 ~ ey (hakkmdald
dilegirn), Allah (m vahyin) e tesadiif etti. Yahud Rabbim (in
vahyi) ben (irn dilegim) e rnuvafik oldu 1 : 1) Ya Resflla'IU.h
Makam-1 lbrahim'i namazgah ittihaz etseniz, dedirn. (Bunun
iizerine: J.- ~l.;:l rt.A. <r 1~1 .J ayeti nazi! oldu) 2) Yine ben:
Ya Resflla'llah huzurunuza (rnaslahat icab1) salih, fasik
kimseler giriyor. (Kadmlarla goriiiiyorlar). 'Ornrnehat-1 Mii,mintn'e ( = mii >minlerin an alan olan kad1nlanruza) ortiinmelerini emretseniz, dedim. Bunun iizerine de Allah hicab ayetini
gonderdi 2 3) Orner der ki: Bir kere de Resulullah'm (loskan~ gosteren) bAZ1 kad1nlanna danldigtru duymutum.
Bunun iizerine onlann yaruna giderek: Kad1nlar! Ya (bu
hlr~In!Iga) nihayet verirsiniz, yahud iyi biliniz ki Allah, sizin
yerinize Peygarnber'ine sizden daha hayrrh kad1nlar verir,
dedim. Nihayet Peygamber'in kad1nlanndan birisinin ('Ornm-i Seleme'nin) yanma varrnitlrn. Kadm bana: Ey Orner!
1 Boyle iki vecihle riv~yet, rAvtnin ~tibbesinden ve Hazret-i - Omer'in bun
lardan hangisini IOyledi~ kestirememesinden n~'et etm~ bir tereddtiddtir. Bu-

hlrl'nin
( ~.J

Kit!bti's-Sal~t'taki

.:,.Ail_,) saretinde

riwyet tarlkmda birinci sfu"ete gOre tereddtidstlz:

olunmUtur ki: Arzum Rabbimin vahyine rastgeldi,

riv~yet

demektir.
HicAb, Ortrnek demektir. ~eriatte kadmlarm erkeklere ka111 vech-i rna <rif
ve DlqJ'Il < tlzere Orttinmeleridir ki, tesetttir tAbir olunur. HicAb ~yeti Ahzib Sllreai'nin
59 uncu Ayetidir lo, meMi oyledir: [Ey az;lz Peygamberl Kadanlanna, ku:.lanna VI
bQliJn mll'minlnin kadanlanna s6yu: D11 lib4slarwlan o.urkrintUki (cAr, manto gibi)
cilb4blar (mm giyimler)inl ihtim4m llsinUr I].

48

Resftlullah kadmlarma ogiit veremez mi ki, sen onlara

va<zetmege kalkiIyorsun? Ogiit vermege ne seh1hiyetin var
ki, burada bize akil hocahg1 ediyorsun? demiti. Bunun
iizerine de Aziz ve Celil olan Allah: (Ey kad1nlar! ~ayet sizi
Peygamber boarsa onun Rabb'i gerektir ki Peygamber'ine
sizlerden daha hay1rh oyle zevceler verir ki, onlar muslim mii,min, itaatli, tevbekar, ibadetli, oru~lu, dul, bakir kadinlard1r)
mealindeki ayet-i kerimeyi gonderdi.
lZAHI
Tercememizde kavis ic;inde gortilen uzunca ziyadeler bu hadisin
Kitabi1's-Salat'm K1ble bahsindeki rivayet tadkmdan ahnarak gosterilmi~tir. Bu hadisin kuvvet ve s1hhatini haizdir. Unvamm1zdaki:
(Makam-1 1brahim'den1lamazgah ittihaz ediniz !) emrindeki Makam-t
lbraMm, Hazret-i 1brahim'in Kabe'yi bina ederken iskele olarak.
kullandtgt., yahud nasi hacca da'vet ederken tizerine ;1kt1gl t~m
~ulundugu yerdir. Hala Makam-1 1hrah1m diye amhr ki, iki
rek'at tava.f namaz1mn kllmd1gt yerdir. Rivayete gore Resul-i Ekrem Hazret-i Omer'in elini tutarak: Buras1 Makam-1 1brah1m'dir, buyurmu~. 0 da: Buras1m namazgah ittihaz etseniz olmaz mt?
de~. Resul-i Ekrem de: cJyle bir ~ey ile emrolunmadtm, buyurmu. Fakat gtin batmadan bu ayet-i kerime nazil olmu~tur. Cabir'den gelen bir rivayete gore Resul-i Ekrem tava.f ettikten sonra
Maka.m-1 1hrahlm'e gelerek bunun arkasmda iki rek'at namaz ktlmt
ve bu !yeti okumu~tur . . Bu cihetle 1mam Ebu Hanife')'e gore,
tava.f namaz1 vacibdir. lmam-1 ~afii'nin iki ictihadmdan birisi -de
ooyledir, diger kavle gore mendubdur [Envarti't:.Tenzil].
HAZRET-i

cJMER'iN HiCAB AYETi llAKKINDAKi MUVAFAKATiNE

Bu ayet, Katade'ye gore Hicret'in b~inci yllmda nazi)

oldu. Ebu Ubeyde Ma 'mer tic;tincti. 1bn-i Sa 'd de dordtincti
sene Zilka'de aymda nazil oldugunu bildirmi~Ierdir. Kurt u b i'nin
beylnma gore bu tarihe kadar Restll-i Ekrem Arablar arasmda
siililp gelen hicabsiZ !dete ilipne~ti. Kadtnlann mesttire hayatlanmn daha fazUetli oldulu Restil-i Ekrem'ce de ma<itlm idi. Bununla ber!ber vahiy gelmesine intizar ediyordu. Hazret-i Omer'in
GELiNCE:

Htci..B

AYETI

49

PEYGAMBER. JtADIMLAIUNIN GAYJUTt

bu husustaki miiracaatine muvafakat buyurmamalan bu intizlrdan

dola}'l idi. Nihayet Zeyne b Bin t-i Cah~'in veltme cemiyetinde
yemekten sonra dacvetlilerden bir losnu gitmemi~lerdi. ResQ.l-i Ekrem stluhp chan ~tktlgt ve tekrar i~eri girdigi halde bu da onlar i~
medar-1 intibah olmam~tl. Bir tiirlii gitmiyorlardl. Bunun iizerinc
Hicab ayeti nazil oldu. Sonra boyle duygusuz hareket edenlere Ahzlb
SQ.resi'nin 53 iincii ayetiyle de oyle bir adab-1 muieret dersi ogretildi: "Ey tman edenler I Vaktitte bakmtyarak, yemege izin verilmetkn salem
Peygamber'in Qda/anna girmtyiniz! lAkin dacvet olundugunuz zaman girini;::.
Fa/cat yemek yediginiz vakit de hemen dagdmzz I Ey muminler, siz soz, solzbd
ipn de izinsiz girmtyiniz! (:iinkii o iz;insiz, vakitsiz gir#, Peygamber'e el.d
vmyordu. Ve siz (e evim dar, gelmeyiniz, dagmruz demek) den nkuayordu. Halbuki Allah haktan sakznmaz. Kadznlara bir fty soracagznu:. (veye
isteyeceginiz) zaman da onlara (goriilmelerine manic) bir perde arktlSlndan ,
sorup isteyiniz ! Bu yolda hareket hem sizin kalbleriniz ipn, hem kadznlann
kalbleri i;in daha temizdir" 1
Bu ayete gore izinsiz gelen kiiye, hacetten ve macrQ.f zamandan
ziyade oturan miinasehetsiz ziyaret~iye miinasih hir lisan ile izin
verilmesi bir hak ahlalo oluyor. NQ.r Sftresi'nin lslam adab-1 muretini tacltm eden U mealdeki 27, 28 inci ayet1erini de okuyaltm:
"Ey mii'minler! Kendi evlerinizden harka evlere, (huslisi odalanruzdan
baka odalara) izin isteyip sahiblerine setam vermeden girmeyinizl Bu isttz4n
ve selamtmz sizin i;in haytrltdtr. Umulur ki biiyle di.Jiiiniip anlarstniz. Eger
onlarda kimse bulamazsamz (hulunup) izin verilinceye kadar oralara girmeyiniz! Eger size: "Doniiniiz !" denilirse (tsrar etmeyip) hemen doniinik:.l
Bu diini4 sizin i;in temiz (hareket)dir. Ve Allah muhakkak ki her fiil ve
hareketinizi fOk iyi bilir" 1
HAZRET-i 0MER'iN U9UNCU :MUVAFAKATi KISSASINI ~H AYNi
(}YLE izAH EDiYoR: Rivayete gore, Reslilullah her sahah namazdan

sonra kadtnlanru hirer hirer ziyaret ederdi. Herkes odasmda ne buJunursa onunla a~lardl. Bir ara Hazret-i Hafsa'ya Nr tulum hal
hediye edilmiti. ResftlulJah'm her tertfinde ba1 erbeti takdtm
ederdi. Ve hu sliretle ResftlulHih Hafsa'mn odasmda fazlaca kahrdt.
1

JW .J_; Jl <rw. Jl

p "~Y. ,:,1 ':ll ~~1.:..-H- 1'.u ':l 1.r-1 .:,lit t.:lld

.( .ft:.,U J

~.,w

,..tlol

p~)

.(r.l- .J_,.L-; Lc .MIJ) JW ~.} Jl (~.J:! .J'.f l.i.J:! ~.U':l ~~ ~~~ t.:l ~)
F. '

50

PEYGAMBERLERE iMAN

Bunu merak eden Hazret-i Aie, hu fazla tevakkufun sehehi hal

erheti oldugunu cariyesi vasttasiyle anladt. Ve gayrete gelerek hemen
Peygamher'in ohi.ir kadmlanru toplaytp mes'eleyi anlatarak U
yolda ta'limatverdi: Res ulullah odalarma gelince: Ya Res ula' llah
agztmzda megafir kokuyor, diyecek1erdi. Megaftr, fena kokulu hir
aga~ zamkl idi. Peygamher hunun kokusunu hi~ hOlanmazdt. Bi.iti.in kadmlar hu suretle soz hirligi ettikleri gihi Hazret-i Aie de
Peygamher Efendimiz odasma geliDEe eliyle hurnunu tutardt:
Ya Resula'llah, sizde megafir kokuyor, 'dedi. Resul-i Ekrem de
Hafsa'nm odasmda hal erbeti i~tigini soyleyince Aie: Anlar o fena
aga~tan hal yapnu olahilir, dedi. Bunun i.izerine Resulullah: Bu
hal erhetini agztma koymam, diye kendisine haram ktldl. Bu hir.
Vesile-i ihras olan ikinci hir mes'ele de Resul-i Ekrem, Mukavkis tarafmdan hediye edilen Mariye'yi Hafsa'mn odasmda
istifra etmiti. Bu da H afs a'yt gayrete getirmiti. H afs a'yt memnun
etmek i~in Mariye'yi de kendisine haram ktlnutl. Fakat hununla
memnun edemeyip kadmlar Resul-i Ekrem'e karJ miitesanid hir
cephe almllardt. Bunun iizerine Res ul-i Ekrem de kadlnlartmn
yanlarma yaklamamaga yemin etti. Nihayet Tahrim Suresi'nin:
( Ey a;:;;:; Peygamber! Kadwlanmn ho$11ullugunu arayarak Alliih'tn sana
ketal kzldzgt teyi nifin haram kzlarszn?) mealindeki ilk a yeti nazil oldu.
tte hu vaktalardan Hazret-i Orner haherdar olunca Resulullah'm kadmlartmn yaruna gittigi, nastl goriitiigi.i hadisde hildirilmitir [Ayni: C: 2, S: 321, 322 Hulasa]

Aziz vE cELiL OLAN ALLAHU TEA.LA.'NIN U SURETLE TERCEME OLUNAN KAVL-i ERIFi BABIDIR:

"Ehl-i Kitab size: Yehud, yahut hzristiyan olunuz ki hidayete

eresiniz, dediler 1 Sen de onlara de ki: Hayzr biz dogru yola yonelen
Sllre: !l (Bakare), ayet: 136.
"YAhut" tA'biri tahayir i~in de~rdir. Soylenilen s<>ziin nev'ini beyan i~indir.
Binlenaleyh: "TeluldtUr ;ehiJdl olumu::, lnristiydnlar da h1ristiydn olumu:: dediler" demektir.
[Bryz.:M Tifstri].
1

51

1brd.him miluti cd.mitmndan olur-uz ki, o, hi; bir ~aman miqriklerden

olmam11hr. Ey mu>minler siz de: [ Allii.h' a man ettik,- Bi.?;e ne indirildiyse, lbrdhm'e, lsm4l'e, r a<kilb'a ve ra<k(Jb'unevlad veahfd.dana ne indirildiyse, M tl s d.'ya ve 1s d.'ya ne verildiyse, ve biitiin Peygamberlere Rab' lan td.rafindan ne verildiyse- bunlann hepsine de m4n ettik.
Biz, bu.rdardan hif birisinin arastm aytrd etmeyi~; ve hi~ Allah't
an&ak biiyle bilen maslumanla~.] Ey mu>minler I TehfJdler ve htristiyanfar biiyu si~in tmd.n ettigini~ gibi man ederlerse, muhakkak dogru.
yolu. buldu.lar. Tok yaz ftvirirlerse, hif ~uphesi~ onlar (hakkdan uzak)
daldlet ifindedirler. Onlara kar~t da muhakkak Allah sana kd.fdir.
0 (her soylenilen sozii) iyi i~tir, {biitiin temayiilleri de)
tamd.miyle bilir" 1.

TERCEMESi

E bft H iireyre radiya'lltihu anh'den oyle dedigi rivayet

olunmutur: Ehl-i Kitab (olan yehudller) Tevrat'1 lbrftnke
(metni) ile okurlar, Arab diliyle de miisliimanlara tefsir ederlerdi. Bu hususta Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem Ashabma siz Ehl-i'Kitab (m sozlerin)i ne tasdik, ne de tekzib ediniz.
Ancak: (BiZ Allah'a ve bize indirilen Kur'an'a iman ettik ... )
deyiniz, buyurmUtur.
1

. (r.LJI ~I .J".J) JW .J_,i Jl (~.JL...i .JI b_,. !_,;_,) I_,JU .J)

( \1''V H' o : o.JA:'I o.Jy)

52

MAHALL-1 IC'I'biADDA TJ!VAKKUP

IZAHI
Bu babm unvarunda miiellif Buhari EhJ-i Kitab'm miisliiman-

lan kendi dinlerine da'vet ettiklerine dair olan ayetin birka; kelimew
sini zikretmekle iktifa ederek gerisini miita.Iaa sahiblerine havale etm.i
bulundugundan biz de bu mevzu ile ilgili olan Bakara Sures:'nin 135,
136, 137 nci ayetlerini tamamiyle terceme ettik. Hadisde de yehudi ve
huistiyan propagandacxlan ne tasdik, ne de tekzib edilmeyip Kur'an'm
ta'ltmi ve~hile cevab verilmesi emrolundugundan, burada izalunuzda
zikredecegimiz bu ayetleri unvanda terceme etlni bulunduk.
Bu ayetlerde ta'lim buyuruldugu iizere biz miisliimanlar peygamberlere nazil olan biitiin semavi kitablara inamp !man etmege
me'mur bulunuyoruz. Fakat tarihen sabit olan bir hakikatur ki,
yehudi ahbariyle htristiyan papazlan bu semavi kitablan tahrif et:milerdir. Bu kitablar nfun ve hesabma hikaye ettikleri ~eylerin igrisini
dogrusundan ayrrdedecek ilmi bir mikyasmuz da yoktur. Bu vaziyette
biz miisliimanlara diien vazife hadiste bildirildigi iizere tevakkuftur,
ne tasdik, ne tekzib etmemektir. Qiinkii tasdik ettigimiz ~ey muharrefse
biz de onlarm tahrifine 4tirak etmi~ oluruz. Tekzib ettigimiz takdirde
caiz ki tekzib ettigimiz ~ey semavi kitabm mazmununa uygun ve
dogru olur. Bu surette de Allah'lJl iman etmemizi emrettigi ~eyi inkar
etmek vaziyetine dii~eriz. Bu cihetle Ashab-1 Kiram bu nevi' miikiil
mes'elelerde tevakkuf etmi~ler ve hemen cevab vermeyip ta'lik etmilerdir. Nas1l ki Hazret-i Osman'a, iki kardein miilk-i yeminde
cem'i cruz olup olmadlgt soruldugunda: Ne bileyim? Bunu bir ayet
hela.I., obiir ayet de haram ktlnu~tir, diyerek tevakkuf et:mitir. Abdullah lbn-i Amr'den de: Pazartesi giinleri oru; tutmay1 nezreden
bir kimsenin nezir giinii bayram giiniine tesadiif ederse, bu adamm
vaziyeti soruldugunda o da: Ne bileyim? Bir tarafta Allah nezrin
yerine getirilmesini emrediyor, obiir tarafta da Resulullah bayram
giinii orut; tutmayr yasak etmi~tir, diye fetvadan ;ekin:mitir. Diiiinmek icabeden 41erde tevakkuf, ihtiyat meslegidir ki, vera< ta<bir olunur ve: Haram i~lemek korkusiyle iipheli ~eyden sakmmak ,diye ta'rif
edilir. Boyle i11tihad mahalli olan mes'elelere cevval fikir sahibleri el
korlar ve usul kaidelerine gore i11tihad ederek iki mezheb ve deUlden
birisini obiiriisiine tercih ile hiikmii ta'yin ederler. Bu iki meslek
sMUblerinden her ikisi de niyetiyle me'cur ve miisab olurlar.

ARAB!,

IBRJ.Nt,

sURYANf LEHCELERt

53

Hadisten de anl~lldigl iizere Tevrat lbrani dili ile tebUA" olunmu~tur. Hala da Tevrat metni lbranice'dir. Miiruru zaman ile tamamen munkariz olan li5an-1 lbrfmi namma yalruz Tevrat kaliiUtlr.
Bu dil ile Arabr;a arasmda pek ziyade yaklnl1k ve benze~ vardlr.
Bir r;ok kelimelerin asdlan biraz telaffuz fark1yle her iki lisanda bir
gibidir. Fiillerin tasrifleri, ziyade ba.blan birbirlerine benzer. Arah<;a
lugat kitablarma bakarken, tefsir kitablan miita.Iaa olunurken iki dil
arasmdaki bu benzeyi~ ar;1k olarak goriiliir. Bu i~tirake Siiryanice de
ayru ~ekilde kan~1r. Gerek Arablar, gerek lbranller ve Siiryaniler en
kadim Sami kavimlerinden olmak i'tibariyle aralarmdaki benze~
bunun bir neticesi olacakur. Yoksa lbranilerle Siiryaniler en eski
kavhrJerden olmalar1 i~tibariyle bunlara aid lisanlann Arabr;arun
a5h sarulmas1 dogru deg,ildir. Qiinkii Arab-1 baidenin de Ya'riib
lbn-i Kahtan'a yiikselen bir kldemi vardir .

Azlz VE CELIL OLAN ALLAHU TEALA'NIN: [Ey Muhammed

iimmeti! Sizi dogru yola hidayette kzldzgzmzz gibi ad! ve hayzrlz hir
iimmet de kzlmz~tzdzr 1 Ta ki siz butun insanlar uzerine adil ~ahidler
olaszmz. Peygamber (iniz) de sizin uzerinize ~ahid olsun!] MEALiNDEKi KAVL i ERIFiN TEFSIRi BABI.

SOre: 2 (Bakare), Ayet: 143

Ayetteki (0...._,) kelimesinin miiellif BuhAri adAletle tc&irini rivlyet ettiti
i~ biz de adAletle tcrceme ettik.
1

54

MUHAMMED tiMMETiNiN HAZR.ET-l

NOH'A

~HJ.Dm

TERCEMESi

.Ebu Satd Hudd radiya'llahu anh'den Resulullih

salla' llahu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdugu rivayet olunmu~
tur: Ktyamet giiniinde (Allah canibinden) N uh ( aleyhi's-selam)
<;agmlacak. Nflh: Ya Rab davetine icabet ettim, dtvanma
geldim, fermaruna amadeyim diyecek. A}lahii Teala: (Emirlerimi iimmetine) tebllg ettin mi? diye soracak. Nuh da: Evet
ettim, diyecek. Bunun iizerine Allahu Teala N uh'un iimmetine
Nfth size teblig etti mi? diye soracak. Nuh'un iimmeti de:
Bizi oyle ahiret azabmdan korkutan bir peygamber gelmedi,
diyecekler. Bunun iizerine Cenab-1 Hak Nuh'a: Ey Nuh!
TebUg ettigine kim ~ahadet eder? diye soracak. 0 da: Muhammed iimmeti, diye cevab verecek. Sonra Muhammed'le
iimmeti N uh'un, iimmetine Allah'm ahkammt ~eblig ettigine
~ahadet edecekler. Peygamberiniz de sizin iizerinize bir ahid
olacaktir. (Resfll-i Ekrem buyurur ki:) l~te ~u beyarum,
( ..,..l:Jt ~ '~ t_,;_,s::J u..., 4.1 fld...o:- .!.ll.if_,) kavl-i edfinin mazmftnudur.

55

Htbn AnETi1 WZDELiFE VAXFESi

Aziz VE CELiL OLAN ALLAHU TEALA'NIN [Ey Kurey~ kabflesi

halkt! Bugiinden sonra siz de (Mi.izdelife'den degil) 1 nasm ca~fe
edip dondiigii Arafat'tan vakfe edip doniiniiz!] MEALiNDEKi . KAVL-i
ERIFiNiN TEFSIRi BABI.
.1-

tl>

"' "'

'

,..

.J.I

,..,..

o ,..

~) ~\5' ~li 4-:~ .iilf ~~ ~'

:r

., ,. ,

,.

..... ,., o..., ....

0 ~..,

.J.

J. .,., .,.,

,..... 0 ..J..

....

<J\S"J ~I 0.>--!.. 1.,_;\5' J ~~j.J~

.J.~ , .J.1

",

,I

....

t .J. '"'

o..,

,.,;,_,

~ .... ,

.J.

.1681

..... ,

,. ,

(.)J4}! ~~ 0b c:fJ

."",,

.J

,.

""

,.,."" .J.

~ '',:_;; .iill _,.1 \~~~ ;:~ t.:Jj ~t;_r; (.)J-4}! ~jJI

.,.

... ~~

~~ (

.,.,

,. ~J.

...., ....

0 ,,.

I,.

t ,.,, ,.

...... ,.

)L...
.J.I ~

~ ~! ( ~uf ~~ 01 rJ ~ .iill
TERCEMESi

Ai~e radiya'lltihu anha'dan ~oyle dedigi rivayet olunmu~tur:

Kurey~

Kurey~ dininde olan (Beni Amr, Sakif, Huzaa)

(cahiliyet devrinde) Mi.izdelife' de vakfe ederlerdi.
Ve bunlara Hums (din! hamaset) denilirdi. Bunlardan olnuyan
Arab hacllan ise Arafat'ta vakfe ederlerdi. !slam devri hulul
edince Allahu Teala, Peygamber'i salla'lltihu aleyhi ve sellem'e
Arafat'a gitmesini ve orada vakfe edip sonra oradan donmesini
emretti.

ile

mi.i~rikleri

lZAHT
Hadiste bildirilen (Hums) ham.asetten yani iddet ve salabetten
gelir. Dinlerinde salabet gosterdiklerinden bu nanu alnulard1. lbn-i
lsh.a k'm rivayetine gore Hums Fil senesi, ya biraz evvel veya sonra
KureY tarafmdan ihdas edilmi bir takun bid<atlerdir ki, hadiste
Sure: 2 (Bakare), ayet : 199.
Bak: C. 6, S. g8.

56

Dbd

.uA.xzr

DA'V.\sr- HACC BiD'ATLERiNlN KALDDUUU.II

bildirilen vakfe bid'ati de bunlardan birisidir. lbn-i lsh!k'ui bey!mna gore KureY: "Biz lbra."km evladt.ytz.. Ka'be'nin sahibiyiz., Mekkel!Yit. Arab kabileleritulen hi; birisinin efradt biz.im bulundugumuz. feref ve
ast1leti Miz degillerdir. Binaenalryh hi;:. bu ferefli mevkiimizi muMfa;:.a etmeliyiz. Bundan sonra Harem dJftnda hi; bir feye ta'zm etmeyip biitiin hiirmellerimi;:.i Harem dahilitte hasretmeliyiz.. Bu ciimleden birisi Harem haricinde .
Arafat'ta halk ile bir arada yanyana, omu;:. omu;:.a durup vakfe etmek sonra halk
ile geri diiniip Mii;:.delife'ye gelmek bi;:.im kadrimiz.i tenz{l ediyor" diyerek
Arafat'ta vakfeyi terkettller. Harem-i Mekke haricindeki Arablar [Bkz.:
C: 6, S: 44-46 (lkinci baskl: S: 32-34)] Arafat'ta vakfe ederlerken KureY
ve t!bi'leri olan Beni Amr, Sakif ve Huzaa kabileleri hal.kl, Harem hud~du d!hilindeki Miizdelife' de vakfe ederlerdi. V e oradan dagtl1p giderlerdi. Bu siiretle KureY Hazret-i 1br ah im zamarnndanberi devam edip
gelen Arafat vakfesin.j tahrif e~lerdi. Halbuki haccdan en yiiksek
gaye Arafat vakfesi idi. Bakare Suresi'nin iinv3.rnmlzdaki 199 uncu
!yeti n!zil oldu: "NG.stn vakfe edip dondiikleri Arafat' ta vakfe edip diiniinii;:..
$imd!Jie kadar Miiz.delife' de halktan ayn vakft etmekten miitevellid giinahlanm<;dan Allahu Teala'ya tiivbekar olup magjiret dileyiniz !" diye emrolundu.
Bu !yet-i kerime miicibince Resul-i Ekrem Efendimiz de Veda
Haccmda Zilhicce'nin sekizinci gi.inii Miizdelife'ye gidip orada geceyi
ge9rdikten sonra sabahleyin Arafat'a gi~ler ve tarihl hutbelerini
tr!d ettikten sonra vakfe edip alqam karanl1gmda Miizdelife'ye avdet
buyunnulardl. [Bu cildteki Haccetii'l-Veda' ' bahsine de bakmlz!]
Hatt! Resul-i Ekrem'in Miizdelife'den kalhp Arafat'ta vakfe etmesi, bu !yet-i kerimenin niizuliinden haberdar olmlyanlarm hayt;etini
m~cib olmutu [Bkz.! C: 6, S: 172, 173 (lkinci bash: 138, 139)].
KureY, Harem hududu haricindeki kabilelerin tavaflarma da
miidahale e~lerdi. Ve ilk tavafm KureY asilzadelerine mahsus
hb!s ile, bOyle bir libas1 bulamtyan erkeklecin c;1plak, kadlnlarm da
lasa bir goinlekle tavaf etmeleri adetini ortaya koyup tatbik e~
lerdi [Bkz.! C: 6, S: 45, 46, 47 (lkinci bash: 33, 34)]. ~arih Aynt'nin
beyanma gore, ihrama giren KureY'in ihrainll bulunduklar1 miiddetc;e
~ ve yagh yemek, ekit denilen ve bizim ke dedigimiz yagh yogurt
makMesinden bir ey yememek, evlerine ma'rllf kapllarmdan girmemek gibi bir taklm perhiz-karane adetler de ihdas e~lerdir.

a 4:...- y.ijl.j
_... ~ ,.

,; _..I o,.

~T ~J ll AYETiNiN TEFSiRt

,~..,.

., I

.~~~
W:UIJ
..
..
... ~It:..:;
... . J

J.

J.,;

o .,

J.....i,
..r-. d

J.

,..

57
I

,; J.

,;

. :J~ AJd
~J
.r

{Ehl-i zikirden
hir kumt da: Rabbtmtz bize hem diinyada giizellik ver, hem de Ahiret'te
giizellik ver ve bizi ate~ azabzndan koru, der] MEALiNDEKi KAVL-i
Azlz vE CELiL O:{--AN ALLA.Hu TE.AL.A'NIN:

ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

~r J;, ~r
StS-- J~ ~ -:tur ~~ ~I
, if
,.
"'t "'

,;

'to 1

..-

'..-, ,;

o~

..-

.1682

of3-~1 J, J ~- ~..UI J,. ~I

;;
,

TERCEMESi

Enes lbn-i Malik radiya'llahu anh'den oyle dedigi

rivayet olurunutur: Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem her zaman:
Ya Allah! .. Rabbumz, bize diinyada giizellik ver. Ahiret'te
de giizellik-ver ve bizi ate azabmdan esirge, diye dua ederdi.
lZA.HI
Bu ayet-i kerimeyi daha ondan onceki iki ayetle birlikte miitAlAa
edelim: "Ej hacdar! (Arafat'ta ve Miizdelife'de) hacca miiteallik ibadetlerini;:.i bitir (ip Mina'ya gel) digirti;:.de - vaktiyle babalaruuz (m mef!hirin) i yadettiginiz gibi, hatta daha kuvvetli bir surette - Allan's
;:.ikredini;:.! ln.Sanlardan ha;:.zlan: Rabbtmz;:., bi;:.e (verecegini) diinyada ver,
tier. Artzk bunlann ahirette hi; bir nasibi olma;:.. lnsanlardan hir kmns da :
Rabbzmz;:., bi;:.e !Jem dii7Vada gii;:.ellik ver, hem de D.kirette gii;:.ellik ver, ve hid
atej a;:.abmdan koru, der 1 }jte bu iki ;ejit insanlar, muhakkak bunlann
SOre: 2 (Bakare), !yet: 201.
C!hiliyet devrin<te, Arablar Hacc'a mi.iteallik ibldetlerini Minl'ya geldilr.-lerinde orada babalanrun, soylarmm mefahirini, g~mif gi.inlerin meh!sinini yAd
ederlerdi. Ayet-i kerimede : Ge~miflerin menkabelerini y!d etti~ gibi hattl
daba ~k Allih'1 da zikrediniz, buyruluyor.
Rivlyete gOre AI i raJiya'Utflw fltiJi: Di.iny!da huene fuUetli kadmchr, Ahiret'te
ba.tene de Cennet'tir, atq azlb1 da huysuz kadmchr, demiftir.
1

58

ikisinin de dileklerinden nasbleri vardzr. Allah'tn da hesahz fabuktur, (dileklerine tez iriirler), 1

Aziz VE CELiL OLAN ALI.AH'IN: [ AsM.b-t

israr ederek istemezler) MEALiNDEKi

.J.

"'

"' "'

"'

KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

J.

~r J;.,~ Jli Jli ~ '.u~f ~~

;;.;a '-ti ~

"'

0G~:..~1f:; ~~:._~tf ;~,.~ l>.Jr ,.. c if

.,

.1-_,o.,._.,.-(._,,._.

Suffe, nastan

..,

.1683

"I"Lj / ..~ ~f i:

~ ~ \ - .,..
t...r"'
1-.,.~.1o.,..,~
.,_.o/._,.,.,.
.1-_.o/..,,._.
0
'

ljr..il J 0 4,..-:_;. l>..UI

.. , . ,. I WIs. 0\i..i.UI
'lJ W..UI 'lJ
'
...,
J

r.

. t;bj1 .. ~r ~ _li~. ~ ~ J~ jj .... ~= ~~

.r..r

)-

.T~

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llii.hu anh'den Resulullah salla'llii.hu aleyhi ve sellem'in 6yle buyurdugu rivayet olunmutur:
(Kur'an'da ad1 ge~en) Miskin (halla dolaIp) halkmm kendisine bir hurma, bir iki lokma (yiyecek) verdigi U (dilenci makulesi) kimseler degildir. Hakiki miskin, (kendisini ge~indirecek
nafakaya malik olmadl~ halde) halka el a~lp istemekten ~eki
nen U iffet sahibleridir. lsterseniz (Kur'arun tarif ve tavsifini
de) okuyunuz: (Buhari'nin eyhi Said lbn-i Ebi Meryem
der ki:) Ebu Hiireyre: "lsterseniz okuyunuz!" soziyle: "Onlar
nastan israr ile istpme<,ler !" mealindeki kavl-i erifi kasdetmitir 2
1

C}r ..IJ) JW J_,i Jl

((4T (.f'.i.S"..ill l_,j'.)Li

[Y, T

~L:..;.:..;.;

T .. : ;~I

l.)li)
oJy] .( "':"UI

Stlre: 2 (Bakare), ayet: 273

Tercememizde kavis i~ind~ gasterilen ziy!deler, bu hadisin Zek!t bahsinde
ge~en di~er rivayet tadlundan almm~tlr. [Bkz.: C. 5, S. 368 (lkinci basin: 276)].
2

AIHAB-r lltlPFE

J..YETl- ASHb-r SUPFE HAltKINDA

MA'L~T

59

IZAHI
Bakata Stlresi'nin 261' inci !yetine kadar devam eden 12 !yet-i
kertmede sadaka dedigimiz i~timai yard1m hustlsuna tevik ve tergib,
bu yardlm muklibilindeki ilahi miikafat, tath dilin bile bir sadaka
oldugu, verilen sadakarun minnettarhk vesilesi lulmmamas1, sadaka
verilmenin adabt gibi bir ~ok i~timat yardlm umdeleri ve ogiitleri
bildirilmitir. Bunlardan sonra da iinva.ru.nuz4_aki: "Onlar nastan israr'
ederek istemezler !" ciimlesiru de ihtiva eden (273) iincii ayet-i kerime
zikredilmitir. Bunda da yardlma muhta~ olan hakikt miskinlerin,
fakirlerin evsaft teblig buyurulmutur ki, meali Oyledir: "Ey mii'minler! Sadakalanmzt ;ok fakirlere tahss ediniz ki, onlar nefislerini Allah yolunda ciMda ve gazaya vakfttmi#erdir. (Bu cihetle) onlar yeryiiziinde iurqya,
huraya (kesb ve ticarete) gitmege muktedir olamqyalar. Bunlann halini bilm!Jenlu - istemekten ;ekindikleri i;in - onlan zengin samrlar. Habibim!
Sen hu fakirleri sima/an (ndaki kans1zhklan) ile bilirsin! Bunlar halktan
(istemege mecbtlr olurlarsa) ilhah ve israr ile isteme;:.ler. Ey mii'minler!
Bu fakir/ere sadakadan her ne verirseni;:. muhakkak Allah o verdigini;:. sadakayt
;ok !Ji bilir." 1
Bu ayet-i kerime .Ashab-t Suffe hakkmda nazil olmutur. Suffe,
tiirk~emizde ta'dtl ile sofa dedigimiz yiiksek~e seddir ki, seki deriz.
Mescid-i Sa!det'e muttastl olan bu sofarun iistii ortiilii oh.tp etran
a~tktt. Burada kimsesiz fakir Muhacirler otururdu. Dortyiiz kiilik
kadrosu vardl. Qtkanlarm yerine yenileri ahmrdl. Bunlara ikametg!hlanna nisbet edilerek Ashab-t Suffe denilmitir. Cihad ile Kur'fm
ogrenmekle Resulullah mev'tzalartm dinlemekle megfi.l olan bu
feragatli miibarek ziimrenin matetleri eshab-1 gmarun sadakalariyle
te'mtn edilirdi [Bu eserimizin 7 nci cildinin 62, 63, 64 (ikinci bask.t:
46, 47) nci sahifelerine bakrmz!]
Bakare Suresi'nin ayetlerinin tefstrine dair Tecrid'e ahnan hadisler
burada bitiyor. Tecrd'e ahnmamt BuMri hadisleri ise bunun be on
Inisli fazladtr. Bunlann bir k.tsrm yukartlarda ge~tigi gibi bir k.tsrm da
gelecektir. Bu cihetle biz de bunlan nakletmedik. Yalruz biz burada
Bakare Stlresi'nin son iki ayetinin tercemeleriyle faziletleri hakkmda
gerek Buhart'nin gerek sair hadis miielliflerinin rivayetlerini bildirecegiz. Son ikl !yetin mea.lleri Oyledir:
1

.d-- 4!

J-l.!-1 ~ '..,iJ~I J 4~ .:,~ ~ ,.1 J:.!,..J 1_,~1 .:t...lll .I_,AA.U

..:il .J\i Jf- ~ I_,AA.:.; t. 1 , li~l ._..l:JI .:,~ ~ , ~ ~_,.v , ~ .;,- .l~l

60

BAKARE s0REStNlN SON AYETLER1NIN PAZb.BTl

"Res alull a h Rabb' inden kendisine ne indirildi ise inandt 1

MiPminler de her biri: 'Allah' a, onun meleklerine, kitablarzna, Pf:Jgamberlerine - Pf:Ygamberlerden hif birisinin arastm ayzrmayzz' diJe man getirdiler ve 'Rabb'imiz, emrine icabet ve itaat ettik; Rabb'imiz,
magfiretini dilerizl Ve (oldtikten sonra) Sana'dzr donilJI' dediler.
Allah kimseye kudretinden ote teklif etmez. Herkesin kazandzgz (hay1r)
nefinedir, yiiklendigi (~er) de zararznadzr. Rabb'tmzz, jayed yamldtk,
ydhud bi[emiJerek (bir) gtinah) yapdzksa bizi SUfUmuzla ceza[andtrma I Rabb'tmzz, hem bizden onceki (timmet) lere yukledigin gibi
hizim uzerimize agzr yiik yiikleme I Rabb'zmzz I Bize takatimiz yetiJmiJen yiikii de yiikleme I Ve giinahlarzmzzz afv eyle, bid magjiret eyle,
hize merhamet buyur I (Rabb'1rmz), Sen' sin Mevlamzz, k4firler
giirO.huna karJt da bize yardzm eyle" 2.
Bu dualar yedi kelime veya ciimle ile yapl.lnu. yedi nevi' niyaz ve
temenntlerdir.
Miislim'in rivayetine gore, Resul-i Ekrem Efendimiz bu
miibarek kelimelerle dua ettigi zaman kabul edilerek 0 kelime soylendik~e taraf-1 Ilahi'den: "Oyle yapdzm." diye icabet buyurulmutur.
Buhari'nin Fezail-i Kur'an babmda Ebu Mes'ud'tan rivayetine gore, Peygamber Efendimiz: her kim bir gecede Bakare
Stiresi'nin ahlrmdan iki ayet ok~rsa aruk ona o gece (ibadet etmek,
o gece afetlerden ve eytan erlerinden emin olmak iizere) kifayet
eder, buyurmutur. Tercemenin sonunda ka.vis i~inde gosterdigimiz
ziyadenin ilk ftkrast Abdullah lbn-i Omer'in rivayetinden almJllltlr.

,Muaz lbn-i Cebel radiya'lliihu anh de surenin nihayetindeki

bu dualan miiteakib: (Amin = ra Rab kaM.l buyur) derdi. lbn-i
Atlyye der ki: Oyle saruyorum ki, Muaz lbn-i Cebel (Amtn)
denilmesini Resulullah'dan rivayet etmitir.
1 Bu ciimle, Res1ll-i Ekrem'in tebligine me'm1lr oldugu tevhld aktdeai ve
lsllm Dint umdeleri hakkmda sarsilmaz bir kanaat slhibi oldugunu ve emriyle ,ek ve
iiphe Uzerine mtiesses bir mefk1lreden ibAret olmad1gm1 if!de eder ki, ~k mUhimdir.

(.:t.JLS::ll r_,AII .J- t;_,..-jli) Jt..; ~_,; Jl (~.) ./ '.JI Jjl Lt. J.,.-} ~T)

PEYGAMBER'fN REFht.-t

A'U'DA

!tiL, DUAst

61

Ali 1bn-i Ebi 'ralib radiya'lliihu anh'den de: (Stlre-i Bakara'nzn sonundaki iki dyeti okumadan uyuyacak aklz bajt.nda bir miisliiman bulunacagznz sanmzyorum!) dedigi rivayet olurunutur.
Hakim'in, Beyhaki'nin Ebu Zer'den rivayetlerine gore, Resul-i Ekrem: "Bu iki ayeti ogreniniz, kadmlanntza, ogullanntza da ogretiniz. (}iinkii bu qyetler hem saldtttr, hem Kur' an' dzr, hem d~dzr". buyurmutur.
Son

ii~

rivayeti tefsir kitablarmdan naklettik.

AL-1 tMRAN SORESt AYETLERl

Azlz VE CELIL OLAN ALLAHU TEA.LA.'NIN: [ Kur'

lerin) den bir kzsmt muhkem (ay.et) lerdir.J

an (ayet-

KAVL-i ERIFiNiN

TEFSIRi BABI.

TERCEMESi

'Ai~e radiya'lliihu anha'dan ~oyle dedigi rivayet olunrnutur:

Resul ullah salla'lliihu aleyhi ve sellem (Al-i lrnrau) Suresi'nin:

S<U-e: 3 {Al-i lmdn), Ayet: 7

62

(Allah,) 0 Zii'l-Celil'dir ki s~a bu (mukaddes) kitab1 indirdi.

0 (nun ayetlerin) den bir hsml muhkem (ayet) lerdir (mealindeki) kavl-i erifiyle balayan ayetini (ve hakikaten hiisn-i
nazir ve zeka sahiblerinden. bakas1 da diiiiniip anhyamaz)
ciimlesine kadar okudu. Hazret-i Aie der ki: (Bundan
sonra) Resulullah Salla'llahu aleyhi ve sellem bana: "Ta Aije
Kur'an'zn (yalmz) miitejabih ayetlerine uyan iU dalalet sahiblerini
gordugunde- ki, Allah onlarz (Kur'an'da) ;:,ikr ve ;:,em etmi.jtironlardan sakzmmz !" buyurdu.
IZAHI
Her eye takdimen Hazret-i Aie'nin hadisinde on ve son
ciimlelerini bild.innekle iktifa ettigi Al-i lmrfm ayetinin tamanunm
mealini bildirecegiz: "Habibim o Azz, Hakim alan Allah, sana kitab
indirdi. 0 (nun ayetleri) n den bir ktsmt muhkem (ayet) lerdir. Onlar (m
hepsi) Kur'an (ayetlerin) in anastdtr. Oburleri de miite1abih (ayetler) dir.
Amma iU goniillerinde 1ek ve fitneye meyl olanlar fitne pkarmak ve te>v1 aramak
i;in (muhkemleri bualarlar da) yalmz onun mute1abih olanlanna tabi'
olurlar. Halbuki miitefabih ayetlerin te>v/ini ancak Allah bilir. llimde meleke
sahibi olanlar da derler ki: Biz bu Kitab't Mubin'e inandtk. Ayetlerin muhkemirun de, miitefabihinin de her biri Rabb'imiz tarafindan (gelmi) dir. Ve
hakikaten hiisnu nazar ve zeka sahiblerinden ba[kast da hakkiyle diifiiniip
anlzyamaz."
A.yetteki muhkemat, muhkemin cem'idir. Muhkem, metin ve saglam
demektir. Nastl ki, ytlalmaktan emin ve saglam binaya muhkem denir.
Isulahta muhkem, ibaresi yam lafiZlan ve kelimeleri iriin muradma
delalet hususunda iipheden ve ariin muradmdan baka bir ma'naya
delalet ihtimllinden mahfuz olan nastu. Muhkematm mukabili miiteibihattlr. Miiteabihat da miiteabihin cem'idir. Miltefabih, ibaresinin
ma'nayt murada delaleti hus11sunda iiphe ve ihtimal bulunancbr.
Muhkem ayetler, tamamiyle vazth olup dogrudan dogruya birer
biirban-t ilmidirler. Bu cihetle bunlarm umilmuna ayetde, Ommii'lkitab adt verilmitir ki, ana ayetle_.: demektir. Bu i'tibarla tniitqibihler
muhkemlere raci' ve hirer feri bulunuyorlar. Bu sebeble de miiteahhirtn miitCabihlerin medliillerini, muhkemlerin delalederiyle ta'yin
etmilerdir. ~oyle ki:

MUHKEMLERiN VE MUTEABiHLERlN K.ISIMLARI VE HER BIRisiNiN TA'RiFLERi

63

Miiteabih, ya hem lafz1 ve hem ma<nas1 cihetiyle miite~abih

olur. Baz1 surelerin ba~lannda bulunan ( J '.r! ,.u. 'tl) gibi hurUfu
mukattaa miite~abihin bu nev<inin yegane rnisalidirler. Bunlarm ne
laftzlan, ne de ma<na.Ian bizim ic;in ma<lum degildir. Bunlarm hem
lafizlarm1, hem de medlulledni ta<yin etmek miimteni<dir. Bu mukatta<
harfler AlHihu Teala ile Peygamber'i arasmda ~ifre mesabesindedir.
Yahud miit~abih, yalmz ma<na cihetiyle miite&abih olur. (rr.-1.!1 J} ~I-I.!
= Allah'zn eli, onlarzn ellerinin iistiindedir) ayetinde (yed = el) ta<biri,
yine boyle: Seher vakti Rabb'uruzm diinya semasma inerek.: Ey kullartm isteyiniz, vereyim, mealindeki hadisde varid oldugu iizere Allah'm birinci kat gage inmesi ta<biri. Bunlar ve bunlara ben'zer. ayetler,
hadisler ma<na cihetiyle miite~a~ihtir. Bu nevi< ayetlerin, hadisl.erin
ve ihtiva ettikleri lafiZlarm lugavi ma<na.Iar1 ma<Itun ise de o ma<nalarm Cenab-1 Hak'ka isnadt muhal oldugundan bunlarm medlullerinin ta<yinini selef iilemas1 Cenab-1 Hakk'a tefviz et~l;erdir. Ebtl
Hanife~ Malik, ~afii.gibi selef iilemas1 ayetteki ( .1 ~I) istisnasmda
vakfolunmasnn iltizam ederek ( .J~I)IJ) deki (vav) mistinafiye oldugunu kabUl etrni~lerdir. Slfat-1 llahiyy~e dair olan nusus da b6yledir.
Selef iilemast bu nususa gore Cenab-1 Hakk'm alim, kadir, basir..
oldugunu kabul edip bu stfatlarm keyfiyetlerine tasaddi etmernilerdi.
Fakat obiir tarafda tevkifi kabil olmaz bir fttrat da bulunan
fikr-i be~er miite~abihat iizerinde de ~lemege b~lamqtrr. Ve en once
- ayetde ve hadisde ~aret olundugu iizere - birtabm dalalet sahibleri tiirlii tiirlii ma<nalar vermege b~lamqlardt. Bunun iizerine de
miiteahhirin miite~abih ayetleri muhkemat..1 Kur'an'iyyeye irca< ederek muhkemlerin ir~ad ve delaletleriyle miite~abihlerin medlullerini
ta<yin etrni~lerdir. Miiteahhirtnin ilmi telakkilerine gore mevztlubahsirniz olan ayet-i kerime de buna miisaiddir. Miiteahhirin (.J~I)I_,)
deki (vav) m atlfa oldugunu kabtll ederek miiteabihlerin te>vil ve
tefsirlerini AlHihu Teala bildigi gibi hiisnii nazar ve ic;tihad sarublerinin de muhkem nustlsun vaz< ve te>sis ettigi ana kaidelere gore
bilmek salahiyetini haiz olduklart neticesine varrru~lardtr. Miiteahhirinin bu yoldaki telakkileri (y~~l _,! Jl ~I f 1,. \.._,) kavli erifine de
muvaflk ve daha miinasib dii~mektedir' ki, miiteabihlerin medlUllerini AIH'ihu Teala bilir; birde ilimde riistlh ve meleke sarubleri
bilirler; zeka ve meleke-i akliyesi olmlyanlar anllyamazlar, demek
olur. Miite!hhirtnin bu ictihadlanna gore, hem bir fitne ve dalalin

64

onii aluum. oluyordu; hem de ayette i.aret olunan bCer alol ve zekasmm payt verilmi bulunuyordti. Ayni zamanda miiteabihlerin
_medllllleri ta"yin olunuyor~u.
Ayet-i kerimede iimrnii'l-kitab ad1 verilen ana ayetlerin hepsi
muhkem olmakla beraber biribirlerine hyas ve tatbik edilince aralarmda itlak takyid, umum husus, takrir tefsir, istisna veya nesh gibi
bir takun farklar goriiliir. Bu cihetle usul ulemas1 umumi surette
muhkemleri dort dereceye ayrrmllardrr ki: _zahir, nass, miifesser,
(hususi ma<nasiyle) muhkem dereceleridir. Miiteabihleri de medlullerindeki i.tibah ve ihtimale gore dort dereceye aytr~lardu ki hafi,
miikil, miicmel, (hususi ma<nasiyle) miiteabih dereceleridir.
UmUmi ma<nasiyle muhkemlerin dort derecesi, umumi ma<naca
miiteabihlerin dort derecesiyle mukayese edilince: Zahirin han,
nassm miikil, miifesserin miicmel, muhkemin miiteabih mukabili
oldugu goriiliir. Ve miiteabihlerin camiasmm iimmll'l-kitab olan
muhkemler camiasiyle izah ve tefsir olunacag1 anla1hr. ~imdi Unu
da anlaml bulunuyoruz ki, miiteabihleri muhkemlerle te>vil ve
tefsir edebilmek i-;in atideki i.aret olunan ilm-i Riisuh ve meleke,
Kur'an ayetleri arasmda bu nevi< mukayese ve mukabele yapabilmek
melekesidir.
Miiellif Buhari'nin rivayetine gore miifessir Miicahid: "Mukkem ayetler natal ve karama dair olan ayetlerdir. Miite~abik ayetler de ba;:JSl
bkmm tasdtk ve tefsir eden ayetlerdir." demitir ki, imdi bildirdigimiz,
usUl ulemasmm tzahmm bir fezlekesidir.
Abdullah !bn-i Abbas'a gore, mevzuumuz olan hadisde
Resulullah'm Hazret-i Aie'ye sahrulmasnn emrettigi sapkmlardan ilk zuhlir eden taife Haricilerdir. Devlet tekilatmda amme
velayeti (devlet riyaseti) ni kabul etmiyen bu bozguncu giiruh lslam
tarihinde ma<!Um olan (hakemeyn) mes'elesinden dolayt Hazret-i
AU'yi tekfir ederek ona karl hyam etmiler ve bozgunculuktan iddetle men< eden bunca muhkem delilleri brralup heva ve heveslerine
uymUlardJ.
Sonra Kaderiye, Mu <tezile, Cehmiyye taifeleri de Haridleri ta <kib
etti. Her birinin bir ~ok u<beleri bulunan bu lslam firkalan hadisde
vAlid oldu~ iizere yetmi. ii~ fukaya balig oluyordu. Resul-i Ekrem'in: Bunlarm hepsi Cehennemlikdir, yalruz biriSi miistesna olup

YEMiN

AYETI

65

VE HADJSt

o da benim ve Ashabtmm i~inde buluridugu fuka-i naciyed.ir, buyurdu~nu Hakim Miistedrek'inde rivayet etmitir ki, bilahare bu ftrka-i
naciye Ehl-i Siinnet ve Cemaat nannm almitlr.

[Hani ~u Allah'%n
ahdini ve kendi yem nlerini az bir paraya degi~enler . ..1 MEALiNDEKi
Aziz VE CELiL OLAN ALLAHU TEA.LA.'NIN:

KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

.1685

.J..,o,.;

lj)IJ
.J.

; "'

;.r Jw
""

,.,

.J.~

......

~?u ~J~.u

I ~ .J.O.,.

...

;_,

. _flP if.WI ~
SOre: 3 {Al-i lmrin), ~yet: 77
F. 5

66

YEMiN

AYETi

VE HADist

TERCEMESi

1 b n- i Abbas radiya' llahu anhuma' dan rivayete gore bir

kere 1bn-i Abbas'a iki kadmm da'vas1 arzolunmutu. Bu
kadmlar bir evde mest gibi sahtiyan metal dikerlerdi. Bunlardan birisinin el ayasma obiir kadm tarafmdan biz batmlmakla
mecruh kadm evden <;Ikip miicrim kadm aleyhine da'va etti.
Kadmlarm bu da'vas1 tbn-i Abbas'a :arzolundu. (Duruma
s1rasmda m~ddei kadmm beyyinesi ve ahidi bulunmadigtndan
miidde-i aleyhe yemin etmek diiIDiitii. Yalan yere yemm
etmesini onlemek i<;in) 1 b n- i Abbas Res u 1u 11 a h salta' llahu
aleyhi ve sellem'in oyle buyurdugunu hikaye etmitir.
Eger nas miicerred da'valariyle (beyyinesiz, ahidsiz)
hak kazanacak olurlarsa kavmin mallan, canlan zayi' olur.
(Binaenaleyh miiddeiden beyyine isteyiniz). Miiddea-aleyhe
(yemln tevcih ettiginde de) Allah adma (yalan yere) yemm
etmenin fenahgm1 (once kendisine) hatirlatmiz! Ve ona U
ayeti de: "Alliih'zn ahdini ve kendiyemnlerini az bir paraya degiienler
yok mu? lite bunlann ahirette hif nasibi yoktur !" 1 diye okuyunuz.
Bu ayet-i kedrpedeki tahzirler miiddea-aleyh kadma
okunup anlat1hnca derhal ciirmtinii i'tiraf etmitir. (Bu da'vada
miidde1 kadm da'vanm ibtidasmda ciirmiin miiddea aleyh
tarafmdan lka' edildigine clair yemin etmek istedi iSe de)
1bn-i Abbas miidde1 kadma da: Neb! salla'lliihu aleyhi ve
sellem: Yemin miiddea-aleyhe diie (n bir hak d1) r buyurdu,
diye cevab verdi.

1 Bu ayetin alt tarafmm meali ~oyledir: "Allah, yalan yere yemtn edenlere hitdb
(ve iltifat) da ~tmiyecek, Kvamet gunii onlar (m yiizlerin) e bakmzyacak da, kendilerini
temi~e fzkarmpacak da, onlar ifin mukadder olan alnbe,, ;ok acJ .verici bir a.tdbd~r."

67

Azlz VE CELiL OLAN ALL.AH'IN: [Bazz kimselerin ResO.lullah ile Ashabzna: "Nas (E bu Siifyan ve Mekke miirikleri)
sizin fizerinize hareket etmek fi<;ere toplandztar . .. "] AYETiNiN TEFSIRi

BABI.

TERCEMESi

lbn-i Abbas radiya'llahu anhfima'dan oyle dedigi rivayet

olunmlltur: "J:S'")I ~.J .:1 ~ = Allah bize yeti#r one gfiz:,el vekl
dir" kelamuu lbrahtm Salavatu'llahi aleyh N emrud'un ateine
ati.ldigi s1rada soylemi~tir. Bir de Muhammed_ salla'llahu
aleyhi ve sellem- kendisiyle Ashabmdan baz1 kimselere miirikler
aleyhinizde toplandilar, dedikleri ve bu suretle ' miisliimanlan
korkutmak istedikleri zaman- soylemitir. Haibuki bu korkutmak teebbiisii miisliimanlann tmanlanru ve iradelerini
arttirrmti ve J.f)I ~J .:I ~ demilerdi.
lZAHI
lbn-i Abba.s'dan riva.yet olunduguna ve lbn-i lsha.k, Miica.hid, Katade, lkrime gibi Ta.bit r!vtlerinin de hiUye ettiklerine
SOre: 3 (Al-i lmrln), lyet: 173.

68

gore, Ebu Siify~n Uhud harbinden donerken: Y~ Muhammed!

Gelecek sene Bedir panaym giinlerinde de istersen - dostlaruruz1
oldiirdiigiiniiz - Bedir mevkiinde sizinle birleelim, demiti. Bunun
iizerine de Resul-i Ekrem: ln~'-AlHih! diye cev~b vel'liliti.
Gelecek sene hulul edince Ebu Sufy~n bir klSlm Mekke miirikleriyle beraber hareket edip Merrii'z-zahran mevkiine gelip konmutu. Fakat Cenab-1 Hak bu diiman reisinin gonliine bir korku
saldl. Hemen Mekke'ye donmege karal verdi. Bu mada Eca' kabuesi
reisi Nuaym lbn-i Mes'ud yanmda bir kafile ile c;lka geldi. Medine'ye gidiyorlardl. Nuaym o s1rada heniiz Miisliiman olmamltl.
Ebu Siifyan Nuaym'e: Bu sene burada bulumak ve q:nklemek
iizere Muhammed'le sozlemitik. Fakat benim burada fazla durmaga vaktim miisaid degil. Al sana on deve. Medine'ye vardtgmda
Muhammed'i korkut! Biiyiik bir kuvvetle gelmiler, sizi bekliyorlar,
de, diye ta'lim~t verdi. Nuaym Medine'ye geldiginde Resul-i Ekrem'in asker tec;hiz etmekte oldugunu goriince: Eb6. Sufy~n Mekkelileri hama toplaYJp gelmi, bir kii geri kalmaml, vaz gec;in. Giderseniz hie; biriniz geri gelmez, diye tehdid etmiti. Bunun iizerine
Res111-i Ekrem: ( j$')1 ~~.ill l:.~ =Allah bize :veti#r, 0 ne giiz;el vektldir) buyurup maiyetiyle hareket etti. Ikdir mevkiine vardlklannda
orada diimandan eser bulamadllar. Panaymn devarm miiddeti olan
sekiz giin orada kaldllar. Ashah-1 Kiram yanlarmda ticaret mah da
getirmilerdi. Bir misli kazanct ile satarak Medine'ye dondiiler. lslam
tlrihinde bu sefer (Bedr-i Sugra=Kilfiik Bedir) seferi ile aruhr. (Bedr-i
Kiibra=Biiyiik Bedir) ise zafer menkabeleriyle dolu olan: ilk lslam
gaz~~drr.

.} . ... ._.... , . . . .r..

tp
~

,.

~w~,

Aztz

.}

'-'~1
I~J
. ,
..r

VE

f ,_.,..UI _.... :~- IJ:

11,. ,

v .. ,

~.,

{I .}; , ,,

'-'

{I ,

~...

.}.} ...

1-:-J ~ A_j.j
~ J
T

.i.r.f ~~~ 1j.Pi :r.~r ~;

CELiL OLAN ALLAH'm: [Ey mu'minler,

siz lzem

mallannl.{.da, hem canlanmzda muhakkak imtihdn olunacakstmz. Vt

SOre: 3 (Al-i lmr&o), Ayet: 186.

BU BhDA

'OsAMz

HADtsi

69

gerek sizden ifnce kitab verilen (yahudi) lerden gerek miijrik (hrristiyan)
lardan her halde sizi incitecek b'ir ;ok sozler de ifiteceksiniz! (Ey
miisliimanlar!) Siz biitiin bunlara sabredip Allah' a muhalefetten
sakznzrsanzz !Ji biliniz ki, bu (sab1r ve takva sizin i~in) yapzlman
gereken i#erdendir} 1 KAVL-i ERIFiNiN TEFSIR.i BABI.

BuhArl metninde Ayetin bir

tamAmma Aiddir.

~1

zikrolunmUftu. Tercememiz Ayetin

...

~\

~...

ii=' Y""
f. ~"

(!. \

c__ \
',..'.

(i\
!.-.

C.. -

I'li.\

t'

!.-.

(i\

" - ...\ -t-:<0. - '-<0.

e:~ t, c-:: c:__ <f.~'
t,' vr......' -~, ,.c-L.
<0.

C.."'
~t""

't:.
C..' ~~

"\' ,c-,

\. \
"fl\'0.

-J.: \ r~., c_'

v.,
" \

\.[i'.. \

\ ""- '"

1'"

~1'0. I"~

'

'h. '" c. \

"-

r... '
\t:

'-

"' '

,.-,' P.-
...
'~\,'

c" c:r-,-\

J.: \ -...!", c:_- ~ " ~,

"\ \ -: -~, ' ... '-' l''

\.' ~\
f".'"
~ , .~'

10

f: ":.
~- ,.

1""-

'Ia
\

~
c__"'

-\

C. \

t:~ \.-

<0. I
t;_\
\.
'\ '
\

.~\

....
'" }""
~'-

-~,

'Ia

~~ \

!.-.\ .L

\l::::

, \

~-: ~\
\

-\

~'"\
'-

'

~'

'-e \ \

\.

~ \

~<0.

c_\

l"' -"'
.

t:-\ '\..t' . "

t;_<0.
~\
\ \ C:~
~

\.

['

L.\

,r;:-,

r,\
(,

t;:,

f\ ~

\0

("

cr\'

".-

't:._ (;_._

\. \

V\,

~'"
.L
'-

--:-

-\

L. \
\.. o

c:_,

_ ,. . . .

. .,' ~ \ <;;.\ \ '~-... ~t\ r.~

~. \ [
.
_,. ,. l"' t-\
r ... ' ' t _,
t:, 'L 't

-r~
\~

\
\<0.

,.t:

-\

c;,

.r,

~,

<t<0.
\

~'-

'

-~

... \

1-_,<0. ..."' ,.-,;,..

~-

'---

,.. \

:t..
\

'C..

~ -~..:.~
~\ ~ \

"'
\.\
.r,
'(;) '"'
't:'~
~"' l:_<0. ,(b '"' C.' -\

01 \

t;:'

'

~t:

"'

-\

'"

,c-,

""- \

c..'

t.. \

~~

I!.'
.., t
.y-,

C\

\.
\
-G.. ~~\
t""\
\ c.. \ t
t:~
, ~ ... 'r"\"' ' \
-\

.r-,

.
c\

\
\

b"" 1'"
.. 'r. .
~ \1.\ t \ " - ' ~ \ -~
r~

C..'
~\

"' \.
~\

(' ....
:t.
~....

o,
.r, ,.. ,
" \ y "' '---

1'- \

~\

"'

_:_,<0.

-\

,.-, ' (

""- \ -~ "'

-\

..,, .- .~''" \~
S::.
~ '" r;:-'
"-t \ ""~''
"
~ 'n
~
"'"
~ C.~ -~ _'{-, \ ,.c-' \0\ t:~
'" \ .r-,
t""\
'"
"' V\' . '"
..
\\ '".
'c._
\
\
S:: ~'" ' ~-''' :'
\, ' ,<0. ~G.,
t
~
't:...: (. ,f; . '" f.., t (.
~.
'~
c;;
\
~'~"\
\ ~..,. <0. "- \
... ""- \
_,
c__\
C''
\ ~\ ~
~\ t:~
1- 't:- t \ <t<0.
\
"'"
,['
E!'\
<0. ~<0.
\ - ~ ... \
L<n" . - - ""-t '"\ \ ~ r-~' 'i;- t!.~
\
\
t
'
.L \
c__ \
"- \
t \ ~\ f'
~"' \~ C.' '. '- \ .~"'
~t "' ,cL"'\~'-"'
\.\
-~
... (

\
\

'.(

l'' ~ ~ t '
.. ... \. \
"
\
~ \ ~\\ \~,,

\... \

' f ' ~.

-t \ \

C:<0.
~"'

'""-

f
i

-.1

71

~:y.;

:r.r~~ ~ ~ :;; j): ;;.r ~f :;r Jli ~_;

~~ ~ ~r ,~

9ej\ir

TERCEMESi

Us am e 1 b n- i Z e y d radiya' lliihu anhiima' dan rivayete

gore, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem Bedir vak<asmdan
once bir gi.in Fedek dokumas1 kaph sac;akh palan vurulmu~ bir
merkeb i.izerine binip (heni.iz c;ocuk bulunan) Usame 1bn-i
Zeyd'i terkisine alarak Haris lbn-i Hazrec;: mahallesinde (ki
evinde hasta .bulunan) Sa~d lbn-i Ubade'yi iyadeye gitmi~ti. Giderken yoidaAbd ullah lbn-i Vbey tbn-i Selul 'lin
ic;inde bulundugu bir meclise ugrad1. Bu vak<a Abdullah
1bn-i Ubey mi.isli.iman olmazdan evvel idi. Bu mecliste
mi.isli.imanlardan, puta tapan mi.i~riklerden, yahudilerden
kat1~Ik birtak1m kimseler vard1. Abdullah lbn-i Revaha
da 1 bu meclisde bulunuyordu. Merkebin kald1rd1gt toz, meclisi
kaplamakla Abdullah 1bn- i Vbey kaftaniyle burnunu
kapad1. Sonra: Bizim i.izerimizi tozlatmaytmz, dedi, Resulullah onlara selam verdi. Sonra da orada durup merkebden
indi ve onlan lslam'a da<vet etti ve onlara Kur'an okudu.
Bunun iizerine Abdullah lbn-i Ubey:
- Ey ki~i! Bu soylediklerin hak ve gerc;ekse bunlardan
giizel bir ~ey olamaz. Fakat bizim meclisimjze geHp de bizi
bununla ezaland1rma. Kendi menzHine git, sana gelen olursa
ona anlat, dedi. Bunun i.izerine (biiyiik air) Abdullah 1bn-i
Rev aha:
1 Ens!rm en btiyiik ~airlerinden biri bulunan Abdull a h tbn- i Revaha'nm
hal tercemesi ic;in dordUncU cildin 157 inci sahifesinden 158 inci (ikinci bask1: Htg,
130) sahifeye kadar ve 391 den 394 {1kinci bask1: 30931 I ve 423) e kadar bakm1z!.

72

- Y~ Resula'lHih (lbn-i 'Obeyy'e bakma) meclislerimiz (e her zaman tcrifbuyur,' huzurunuz) da bizi Kur'~n
(m bel~gati) ile ort, onun nurlariyle biirii. Biz du~mz1, Kur'~n
okumamz1 c;ok severiz, dedi. Bunun iizerine miislij.manlarla
rniirikler, yahudiler soviimeye balad1lar. Hatt~ birbirlerini
oldiirmeye yaklatilar. ResftluJUih ise onlan d~im~ tesktn
buyurdu. Nih~yet yatltdar. Sonra Resftl~i Ekrem merkebine binip yiiriidii. En sonu Sa <d ibn-i Ub~de'nin evine
vanp girdi. N e bt salta' lliihu aleyhi ve sellem (Ens~r'm ve Hazrec
kabtlesinin ulularmdan olan) Sa <d' e: [Bkz. C. 8, S. 98 (lkinci
bash: 86)]
- Ey Sa <d!- Abdullah lbn-i 'Ob~yy'i kasdederek
- Ebu Hub~b'm ne soyledigini duymadm rm? (Duymu ol ki)
o, oyle oyle soyledi (diye biraz once gec;en vak<aYl anlattl)
Sa <d lbn-i Ub~de:
- Y~ Resula'llah! Siz lbn-i 'Obeyy'in kusurunu
affedin, biraz da ma<zur goriin. Sana Kur'~n indiren Cenab-1
Hakk'a yemtn ederim ki, Allah'm ir~de!'i size niibiivvet vermek
sftretiyle tecellt etti. Halbuki U beldecik (Medme) halkllbn-i
'Obeyy(in bam) a tac .giydirmege iizerine de meltke mahsfts
'sarlk sarmaga, (bu suretle kendilerine melik edinmege) haz~r
lanrmlardl. Vaktaki Allahu TeM~ size ihs~n buyurdugu hakk-1
niibiivvetle onlann bu tasavvurlanru miimteni< bir h~le koydu.
Bu mahrftmiyetle lbn-i 'Obey mahzun ve miikedder oldu.
Y~ Resftla'llah! lte bu kederle lbn-i 'Obey gordiigiinuz
~irkin harekette bulunmutur. (Siz afv buyurunuz) dedi.
Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem de afv~tti. Es~en Resft1ullah ile Ash~b1 bu hususda v~rid olan Allah'm emri vec;hile
gerek rniiriklerin, gerek ehl-i kit~bm kusurlanru avf edip
ezManna sabrediyorlard1. En sonu Allahu TeM~ (tedMiit)
harbe izin verdi. Bu miis~ade iizerine. Resulallah Bedir
gaz~1ru ihtiyh edip Allahu TeM~ lslam ordusunun eliyle
I

--

- ----~

ABDULLAH

fNB-t UBEY-

cc (J.J-~

.f,_.lJI ~';}II

AYETiNiN TEFSiRi

73

Kurey~ mii~riklerinin azm~nlanm old iiriince 1b n- i t) bey

mii~riklerden ve putlara tapanlardan

1bn-i Selul ile, onun,

yardak~1lan :

- Arttk Bedir vak<asi Miisliimanhga tevecciih etmi~ a~1k

bir galebedir, dediler ve ResululHih salla'llahu aleyhi ve
sellem'e !slam iizere biat edip miisliiman oldular 1 .

"'"'"'
[Habthim! Hani o yaptzklan htlekarltklara sevinen ve yapmadzklarz Jazfletlerle medholunmayz
seven (miinaf1k) kimseler yok mu ?' Sen onlarz azahdan selameae
sanma ! Sakzn hiiyle sanma; ;unkii onlar i;in ;ok acztzcz hir azah
mukarrerdirj KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.
Aziz VE CEL1L OLAN ALL.AH'IN:
2

tJI,

':J~J 01
"" "" "' _,-;;., ""

.1688

0ts' ~J

1 Abdullah 1bn-i Ubey 1bn-i Selul'iin ve onun riyaset ettigi habis

zUmrenill miisliiman olmalan dhiri idi. Hakikatte ki~lerini ve hustlmetlerini goniillerinde gizlemi~ler ve her vesile ile fesad ~lkarm~lardrr. Miinaf1k adiyle amlan bu
zUmrenin ve reisleriniri kirli hayatlarm1 anlamak i~in 4 iincii cildin 434 iincii sahifesinden 442 (1kinci bask1: 341-347) nciye kadar ve 8 inci cildin 105, 106 (lkinci bask1:
92, 93) nc1 sahifelerine bakmiZ!
Siire: 3 (Al-i 1mrAn), Ayet: 188.
1
Bu terceme, Ayet-i kerimenin [I _,;1 Lt. i.J_r_}.! ~.lll ~ ':J] lurlatine g6redir.

TERCEMESi

E b u Said- i H u d ri radiya' llahu anh' den rivayete gore

Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem zamanmda miinafiklardan birtaknn kimseler ResululHih gazaya ~aktigt zaman
ondan arkada kahrlard1. Ve Resulullah geri kahp (evlerinde)
oturmalarma ferahlamrd1. Resulullah muharebeden doniip
geldigi zaman da (vahi) birtakim oziir arz ile yemin ederler ve
ilemedikleri bir ~ ile kendilerinin medholunmalanm arzu
ederlerdi. Miinaf1klann bu nifak-karane vaziyetleri iizerine
bunlar hakkmda bu babm iinvamndaki ayet nazil oldu. 1
I

10

1 Teb'llk seferine ve bu seferden geri kalan mi.inif'Jkla.nn ahvAlini tasvlr eden

uncu cilddeki Kl b lbn-i MUik badisine de bakuuz!.

ABDULLAH !BN-t ABBAs HADfst

75

TERCEMESi
1b n- i Abbas radiya' llahu anhiima' dan rivayete gore (Medine valisi Mervan tarafmdan kaplClSl Rafi< vasitasiyle)
lbn-i Abbas'dan oyle bir s~rgu soruldu:
.
- (Kur'an'da bildirildigi iizere) kendisine verilen diinyahkla ferahlanan ve yapmad1gt bir ile medh olunmaga sevinen her (miisliimal}) kii azab olunacak ise biitiin miisliimanlar
her halde azab olunacak (demek) dir?
lbn-i Abbas bu suale oyle cevab vermitir:
(Al-i lmran Suresi'ndeki) bu ayetle sizin araruzda ne
miinasebet var? (Bu ayet yahudiler hakhnda nazil olmutur).
Bir kere Resulullah yahudileri ~agtnp 'onlara (Tevraftaki
evsafma clair ) bir sual sordu. Onlar da sualin haklk1 cevab1ru
saklad1lar da onun bakas1ru haber verdiler. Bununla, beraber
verdikleri bu cevab ile Resulullah mdinde takd1rde olunduklanru sand1lar ve haklkati gizliyerek verdikleri cevaba sevindiler
IZA.HI
Bu!W.ri metninde ve hadisin suret-i sevkine dair frkrasmda iaret
olundugu iizere bu suali Mervan, Muaviye'nin hilafeti zamanmda
Medine v~Usi iken 1bn-i Abbas'dan sormudur. Tariht luymetine
mebni ter~ememizde kavis ic;inde gosterd.ik.
Unvandaki Al-i 1mran ayetinin sebeb-i niizulii haklunda Buhart iki hadis rivayet etmitir ki, ikisini de terceme etmi bulunuyoruz. Birinci hadise gore ayet, munaf1kla.r hakkrnda nazil olmudur.
lkinci hadisde de 1bn-i Abbas, yahudiler haklunda nazi! oldugunu
haber veriyor. ~u halde ayet-i kerimede haber verilen ahlaki hiikiim
ve uhrevt ceza hem miinafrkla.ra, hem de yahudtlerle miirikiere !mil
l>ulunuyor. Qiinkii her iki hadisde haber verilen ciiriimler - ki, hilekarhk, gaddarhk, hak ve hakika,ti saklamak gib~ fazihalai'drr - mii. nMUda.rla yahudtler ve miirikler, hatta bunlarm ahla.Iunda bulunan
htlelli miisliimanlar arasrnda miiterek ciiriimlerd.ir. Cezalan da
yine aralarmda miiterek azab-1 elimd.ir.

....

76

NtSA. SORES! AYETLERt

/

Aziz VE CELiL OLAN ALLAin'n: [Ey yetm velleri (vel!yetinizdeki) iiksiiz kzzlann haklannda adalet edemiyeceginizi, (mihirlerini emsa.Ii. vec;hile veremiyeceginizi) bilir veya samrsanzz size

halal olan hOlka kadznlardan nikah edink !] KAVL-i ERiFiNiN TEFsbti

BABI,

sa.rC: (Ayet:

s:

BU BABDA HAZRET-t ~E HADist

77

. ,.Jl:.;Jr ; ,.Jwr ~~
TERCEMESi

Aie radiya'lliihu anha'dan rivayete gore (bir kere hemlre-zadesi) Urve, Aztz ve CeUI olan AlHih'm: (Tetimlerin
haklarzna adalet edemiyeceginizden korkarsanzz) kavl-i ertfinin
tefstrini sordu. Aie Hazretleri; oyle cevab verdi. Ey hemiremoglu, ayetteki ''yetama" ile murad olunan,. okstiz lozdlr ki,
o, velisinin velayet ve vesayeti altmda bulunup mal hissesinde
veUye ortak olur. V e mali, cema.Ii vellsinin houna gider.
Bu cihetle o sene velisi onu zevce edinmek ister. Fakat mihrinde
adalet etmek ve bakasmm verdigi kadar mihir vermek istemez.
lte (bu ayette) 0 c;eit velllerin velayeti altmdaki yedme
lozlan - haklarmda adalet ve onlann mihirlerini en ytiksek
mlkdanna ytikseltmedikc;e - nikah etmeleri nehiy olunup
bunlardan baka kendilerine halAI olan kadmlardan nikah
etmeleri emrolunmutur. Hazret-i Aie (rivayetine devam
ederek) der ki: Bu ayet nazil.olduktan sonra nas, Resulullah'a
istifta edip sordular. Bunun tizerine Aziz ve Celll olan Allahu
TeAla'da U ayeti inza.I buyurdu: "Habbim senden kadznlar
ha/ckzndafetva isterler. Onlara de ki: kadznlar (m mtras1) hakkzndaki
fetvayz Allah size veriyor. Kur'an'da size kari' okunan dyetlerde ilJl
kadznlann oksih:; kttlan halckzndadzr ki: onlara (ya ma.Iine ve

giizelligine imrenip nikAh ettigi halde) mihr-i mislini vermeyiniz ve (yAhud fakir ve ~irkin diye) nikOh etmek istemeyiniz !" 1
Hazret-i Ai~e (riva.yetine devamla) der ki: Aziz ve
medlUlu,
Celtl olan Allah'm: (.;,a.,..S:::S .JI .J~jJ) cumlesinin
i
vela.yetindeki oks\.iz la.zcagtzm ma.Ii ve giizelligi az olunca
onu nikAh etmek is~emidir. Hazret-i Aie der ki: Bu ma.I ve
cema.Ii fakir olan oks\.iz lozlara ragbet etmediklerinden dolayt
mahna ve cema.Iine ragbet ettikleri yetim la.zlan - ada.Iete
ria.ye~ etmedik~e
nikAh etmekden evliya.-yt yettm nehiy
olundular.
lZAHI
Gerek ayetin, gerek dar bir metin ile rivayet olunan girift bir
mevz\ia da.ir hadisin iyice anl~1lmas1 i~in 1slam'dan onceki yetim
luzlara aid nikah vaziyetini mtitalaa etmek kab eder. Cahiliyyet
zamamnda Arablar arasmdaki teamtile gore bir kii velayet ve vesayeti
altmdaki oksiiz luzm uzerine m~lahlm atarsa, orfen "Bu kv:. benimdir"
demek olup luzm velisinden b~ka bir kimse, onu rukaha ebedl s\irette talib olamazdl. Veli olan kii, luz giizel olurda kendisi nikah
etmek isterse, nikah ederdi. V e Jazm emsali arasmdaki taamtile gore
takdlr ve ta<ylni lazun gelen mihri vermezdi. Bununla beraber .luzcagwn vedset muktezas1 sahib oldugu malml kendi maliyle birlikte
idire ve te:Otniye ederek kendisi istifade ederdi. Okstize bir CY vermezdi. Klz giizel olmaz, dulu nikah etmek istemezse b~kasiyle evlenmesine maru olurdu. Arablar arasmda "G~eve" denilen ~apulculuk
adeti esen olarak bu yolda vesayet altma giren oksiiz klzlar ~k olurdu.
Bir vellnin velayeti altmda ona, on bCe kadar okstiz klzlar bulunduiu
olurdu. VeUler bunlarm hepsini veya arzu ettigi mikdirml. pek az
mihir - vefatmda maline varis olmak i9n - nikah edebilmek hakkml haizdi. Mallarmd~ da diledigi gibi ta8arruf ed\!rdi. Nikah etmediklerini b~kasma vermedigi gibi ma.t.u'ta bir an evvel vans olmak
.WJI 1.1~ .j '":'~I j ~ c,}:!l..J ,:x.} ~ 41 Ji .WJI J .!.U_,:.k..! J
[\TV : ,WJI aJJ"") ~)'I .;,a~ .JI .;~;.J ,jfl ~l.o ~..,Sji~ -JI
Bu Ayet-i kertmenin hadta metninde iki kelimc!ai zikredildiAi halde iyice anhr-

plmaa

~ tamAmmt

terccme ettik.

MillAs

AYETLERl

79

1~m

tiirlii ikencelerle ag1r ilerde kullarurlardl.. Hadisde zikrolunan

Ayetlerle bu insafa, adalete mugayir olan adet yasak olunup oksiiz
klzlar giizel olsun olmasm, zengin olsun olmasm miisavi ve adil bir
muameleye tabi< tutulup bunlarm emsaline gore mihir tesmiye edilerek nikah olunmalan ve mihir tesmiye olunmadan nikah olunanlann
mihr-i misle nail olmalan ve mallannda adilane tasarruf olunmalan
emrolunmutur. Hazret-i Orner bu emir ve nehiy tatbikinde yetlm
velilerine cebri tavs1yede bulunarak: Velayetinizdeki oksiiz klzlar
giizel ve zengin is(;, bakasma veriniz. Degilse kendiniz nikah ediniz;
der idi.
Mevzuu-bahs olan ve yetim k1zlan tezevviic;: etmesi melhuz olan
velUer, mutlak olmaflp ancak amuca-ogullan gibi nikah diien akrab!ldl.r.

. f;~ji ~ ~~i r~;. j;; 7

=

j:,;

Azlz VE CEdL OLAN ALLAH' IN: [ Alliihu Teata (biiyiik,

kiic;iik, k1z, oglan) hiitiln fOcuklarzmz hakkznda (minl.s1) size far;:.
kzbyor . .. j KAV-Li ERIFiNiN TEFSIRi BABI 1

.1691

Slire: 4 (Nisa'), ayet: II.

terceme edecegimiz hadisin rivayetine dair baz1 intikadlar gelecektir.
Bunlann iyice anl~llmas1 i~in bu a yet-i kerimenin sebeb-i ni.izwiinii bu h~iyemizde
bildirecegiz. ~oyle ki: tslam'dan evvel. cahiliyyet devrinde veraset biiyillt erkek
evlada miinhasir olup, k1zlar, kii~tik ~ocuklar mirastan mahrlim edilirdi. .Apg1da
Said tbn-iRubeyyi' mirasmda gorillecektir. Sonra unvammtzda bu miras ayeti
nazil olarak mtiteveffanm biiyillt, kti~illt, oglan, ktz biittin evJAdmm mirisa nail
olduklan bildirildi.
1 ~aguia

80

BU BABDAKi

"'

,,

JI~
I

JL.
I

cABiR

HADisl

_._.2, "' _., .... _., .... "'"' ,.,,

L; L. 4.J ;...ill ~.A.ilJ r.ol.-.

tj""

tfr.JI

If

~,.

....

""

. 5'~~i
_.,. L..
r , J 'f :tr .r.L-., ~. . ~~::- _? ~r
, JJ*l)
TERCEMESi

Cftbir radiya'lltihu anh'den ~oyle dedigi rivftyet olunmlltur: Beni bir hastali~mda Neb 1 salta' lltihu aleyhi ve sellem
Ebu Bekr radiya'lltihu anh ile berftber yaya . olarak Beni
Selime (yurdun) daki evime gelerek ziyftret etmi~lerdi. Restilullah be'ni bir ~ey anlamaz derecede baygm bulmu~tu . Bunun
iizerine (abdest) suyu isteyip abdest alm1~ sonra abdest suyundan bir mikdftnru benim iizerime serpmi~ti. Hemen ben aylid1m
ve: Ya. Resula'llah! Mftlimde (verftset hususunda) ne suretle
tasarruf etmemi emredersiniz? diye sordum. (~u mea.Ideki) :
"Allah fOcuklanmz hakkznda mtran emrediyor !" kavl-i ~ertfi
nbil oldu.
IZAHI
Mevztiumuz olan Gahir hadtsine gore ( f.:.\1_,1 J .itl ~Y.) lyeti
Gahir hakkmda nlzil olmutur. Fakat Gahir'in c;ocuklan olmadt~
gihi hahas1 da vefat etmiti. Binaenaleyh Gahir usul ve fiirtiu olnnyankellle idi. Bu cihetle ehl-i intikad yukandaki ayetin Gahir haklonda
n!zil olduguna dlir hu rivayete ravtnin vehmidir, diyerek Gahir
hakkmda n!zil olan ~u kelale ayeti oldugunu hildirmilerdir ki, meAli
6yledir: "Habbim, senden (ustil ve ftirtiu olnnyan miiteveffarun mtrisl
hakkmda) fetva isterler. De ki: (Boyle hahw ve c;ocuklan _olnnyan)
keltlle hakktnda Allah fOyle fetva veriyor: .." 1 M tislim'in, N ese t'nin
rivayetleri de hunu teytd eder mahiyettedir. Tirmizt'nin rivlyetine
gore Hazret-i Gahir demitir ki; Uhud gazls1 Chidlerinden Satd
11Jn-i Rtiheyyiin kan&~, Satd'den olan iki ktz c;ocugunu yaruna
ahp Restilullah'a gelerek: Ya Restila'llah, hu hzlar Uhud'da
yarunda ehtd dtien Satd'in ktzlandtr. Bunlann mallarrm amucalan
alnn, hunlara hir ey hll'akmamitir. Bunlan nik!h da etmemitir.
1

81

Bu Jazlara mal mtr~s1 dfujer mi? diye sordu. ResululHih: Biraz

sabrediniz, elbette Allah hiikmedecektir, buyurdu. Bunun iizerine
unv~zdaki: ( f.)'l.JI j .:1 ~~) b.vl-i erifiyle balayan mtrAs
Ayetleri nazil oldu. Resulullah ktzlann amucalanm ~tagutu. Satd'in
mahrun ii~tte ikisirun iki ktza, sekizde birinin kansma verilmesini; geri
kalanm da kendisine aid oldugunu bildirdi. Ve Tirmizi'nin CAbir
hadtsi vazlhan gosterir ki, unvandaki ayetin bir ciimlesiyle iaret
. olunan miras ~yeti, Said tbn-i Riibeyyi<in mtras1 hakkmda nazil
olmutur. Cabir hakkmda degil. Cabir hakkmda nazil olan kelMe
aitdir. Bu cihetle ehl-i intikad Cabir hakkmda iddia olan rivAyet,
r!vtnin vehmidir, demilerdir.

CELiL OLAN ALLAII'rn: [$iiplzesiz ki Allah, zerre

agtrlzgtnca zu/metmez) KAVL-i EIUFiNiN TEFSIRi BABI.
Aziz

, "

VE

o """ ,

, .c;; """"

, o A ,. "'

, , """

o,. ,

, ,

""i"!.,

"

~~~ \..Lii J.i J 3-!j} I ~~ "_? .li ~\:}II \ ~ ~J

0,,

..-.1

~,

~,o",. ~

... ,

f o1

, , ...

"~f

~\$' ~.. ,~1 ~ c::? I)~;. ~)~, ~~~

, of o1

~~\'1
I

.I

"

. ~r
. ~

J
"

"

,\L:...;,\'1 ~ ~~
"

fll

I)~:; ~1 ~

"

d-

"

, , ,

r;

, , .,-.,

,:,.; 1)\S' '~1 Jl.i

, "

~ 1)\S' ~. ~ ~

.J ~ "

r '~l ~ ~\:Jr ~ ~_,k.i~ ~l

"

"

fll

"

, "

,,

fll

Jt~:i ~J;Jr ;4 ...~~r ...JAl

SW'e: 4 (Nial'), lyet: 40

F. 6

82

BU B.l.BDA EBO SAID HADtst

-'

., J."

...

J. ...

!"' .,

O""

_,

o" J.

-' J. .,

t;J.

-'.,

.,

.J-' .,

o -'o.J

...

... ...

0 ~ ~~. w
~ ~

}L:JI

,....

'

"'...

;UJ

.J."' o _,,..,

Jl 0J.J::>c-:!

......

...

J.

"'

'1 j ~~ ~ ~JJ)r
,..

.J.

"""

~t

J. "" ,_,

,;

.,

o -'"'

(5 \.. rf-l
... ...
.J.>JI t.. f.JS" ~

JU-;:i ~I 0~1 r./' ~ ~ 1_,.1\.i 0J

r;

"',.

_.

"..-!..,.,

J. ... "'

"'o

,.

....

.J. "'

0J~_? '11 J~ \:_,:;~..\J ~:J ~ I_,Jli

TERCEMESi

E b 0. Said- i H u d r1 radiya' lliihu anh' den oyle dedigi

rivayet olunrnutur: Bir kere Nebi salla'lliihu aleyhi ve sellem'e
baz1 kimseler gelerek: Ya ResO.la'lHih! Kiyamet giiniinde
Rabbimizi gorecek miyiz? diye sormulard1.- MiiellifBuhart
yukarda rivayeti gec;en Rii 'yet hadisini burada tekmtl

83

zikretti - 1 Bundan sonra Res u 1- ti E kr em buyurdu ki: K.tyamet gtinti hulftl ettiginde bir della!: "Her iimmet neye ve kime tapzyor idfyse pefine diijsiin !" diye ilan edecek. Bunun tizerine Allah'dan baka eylere ve putlara, heykellere tapa-gelen ne kadar
miirikler varsa- onlardan hie; biri geri kalmaks1zm- Cehennem'e doktilecekler. Artik ortahkta yalmz Allah'a ibadet eden
gerek salih, gerek facir kimselerin (mtirik olnuyan) ehl-i kitab
balnyyelerinden baka kimse kalmaymca yahudtler'den geri
kalanlar c;agnlacak ve onlara: Siz, kime ibadet ederdiniz? diye
sorulacak. Onlar: Allah'm oglu Uzeyre, diye cevab verecekler. Bunun uzerine onlara: Yalan soyltiyorsunuz . . Allah hi~
bir e ve ogul edinmedi, denilecek. ~imdi siz ne istersiniz?
diye sorulacak. Onlar da: Ey Rabbimiz, c;ok susad1k; bize su
ihsan et, diyecekler. Bunun tizerine onlara: Haydi suya geliniz,
diye iaret olunacak. Ve Cehennem'e dogru sevk olunacaklar.
Cehennem onlara serftb gibi gortilecek. (Su sanarak) biribirlerini ~igneye.rek giderken Cehennem'e dti~ecekler. Sonra
Nasara c;agnlacaklar. Onlara da: Siz kime kulluk ederdiniz?
diye sorulacak. Onlar da: Allah'm oglu Mesih (Isa'ya) diyecekler. Onlara da: Yalan soyluyorsunui. Allah nee, ne ogul
.

1 Zebidi merhftmun yukanda zikrolundugunu bildirdigi rivllyet olunan

hadfsinin tercemesi (450) ralwniyle ge~ti. lbn-i HibbAn'm rivllyet ettigi oradaki
metin bundan da uzundur ve her iki rivilyet biribirisinden ~ok farkhd1r. Oraya da
bakmiZ! Biz bu h~iyemizde Peygamber Efendimiz'in K1yilmet giintinde Rab-bimizi gorecek miyiz? suilline ka!ll verdigi cevilb1 E bft Said-i H udri rivayetinden
naldedecegiz; Peygamber. Efendimiz cevaben buyurmutur ki : Evet, K1yilmet
gtiniinde Rabbinizi goreceksiniz (Balumz!) Gtinein Zlyasml (yazm) ogle vakti,
Onilnde hi~ bir bulut yokken - gormek i~in (itiip kak!arak) birbirinize zararve
zahmet ver (mege ltizum goriir) mtistintiz? diye sordu. Onlar: Hay1r gormeyiz,
dediler. Resftl-i Ekrem; Aym on dordiincii gecesi ontinde hi~ bulut yokken onun
lf~J gormek i~in (itiip kak!arak) birbirinize zahmet verir (ve boyle l:iir mezilhime
ltlz1lm goriir miisiintiz? buyurdu. Onlar: Hayzr gormeyiz, dediler. Bunun tizerine
-
Res'l\1-i Ekrem:
- lote bu iki kiireden herhahgi birisinin ziyAsm1 (mUzilhamesiz, mqakkatsiZ
tam bir vuzuhla) gordtl~tiz gibi, klyilmet gtiniinde Aziz ve Celil olan Allihu
TeAIA'y1 biribirinize m.ep.kkat ve zahmet v~eden a~Jkca gareceksiniz, buyurdu.

84

ALL~H'I GO RME K H USUSUN DA

edinmedi, denilecek ve ne dile~leri oldugu sorulacak. Onlar da

yahudllerin sevk olunduklan gibi Cehennem'e sevk olunacaklar
Artlk ortada salih veya fas1k olarak Allah'a ibadet ve
ubudiyyet eden mii 'min muvahhidlerden ba~ka kimse kalmaymca alemlerin Rabbi onlara (mahlukattan hi<; bir ~eye
benzememek diisturiyle) bildikleri en yakm bir s1fatta tecelH
edecek ve Allahu Teala tarafmdan bu muvahhidlere:
' - Ya siz ne bekliyorsunuz? (Goriiyorsunuz ya) her iimmet
ibadet ettigi ~eyin ardma dii~iiyor, buyuracak. Onlar da:
- Ey Rabbimiz biz diinyada bu ~irk ve kiifiir sahiblerinden - kendilerine en <;ok muhta<; olmakhgimiza ragmen
(diinyada) - ayn ya~ad1k. (Senin nzan i<;in) bunlarlagorii~medik. ($imdi onlara uyar miyiz ?) Biz ~imdi kendisine
kulluk edegeldigimiz Rabbimiz (in kerem ve inayetin) i bekliyoruz, diyecekler. Bunun iizerine Cenab-1 Hak iki, yahud ii<;
def<a:
- Ben sizin Rabbinizim, buyuracak. Onlar da her def<.;.
as1nda:
- Allah'a hie; bir ~~yi ~erik etmeyiz, diyecekler.
lZAHI
Rii 'yet hadisi rivayet tariklerinin c;oklugu ile mehflr olan hadislerdendir. Uzun, lasa bir c;ok ve birbirlerini izah eder mah.iyette metinlerle rivayet olunmulardn [450 numarah Ebu Hiireyre hadisinin
izahma bakliUZ !]~ Biitiin bu rivayetlerde Mu'tezile, Havaric, baz1
Miircie gibi ehl-i bid'ati red vard.rr. Bunlarm miidafaa ettikleri teze
gore Allahu
Teala'y1 mahlukattan
hic;bir ey goremez ve gormesi
/
.
aklen muhaldir. ~iiphesiz bu tez c;ok hatahd.rr ve cahilanedir. Qiinkii
Ahiret'te Allahu Tea.Ia'run mii'min ve muvahhid kullanna tecelU
edip goriinmesi Kitab ile, Siinnet ile ve iimmetin icmaiyle sabit bir
hakikattlr. Bunu Resul-i Ekrem Efendimiz'den yirmi bu kadar
Sahabt rivayet etmitir. Tabit ve Etba-i Tabii devirlerine aid ravilerl
ise yiizlere, binlere balig olmutur. Sonra Mu'tezile ve emsa.Jinin
iddia ettikleri muhal-i akU ise diinyadakl eYil.YI gorii artlaruruzm

' 85

iSLAM FIRKALARININ MEZHEBLERI

ru 'yetullaha ktyas ve tatbikmdan ne'et etmitir ki, gaibi ahide,

bakiyi faniye ve Vacibu'l-Vucud'u ru'yeti, hadisatJ. ru'yete ktyas ve
tatbikten ibaret olup batlld.Ir. Bir hulasasm1 arz ettigimiz bu bahis
ilm-i kelam kitablannda biitiin tafsilatiyle incelenmitir. Ahiret'te
Allahu Teala'run muvahhid kullanna goriinmesi, onlann da Cenab-1
Hakk'1 gormeleri i'tikadi bir hakikat olmakla beraber dunyada goriinmesi ve goriilmesi keyfiyeti ve bunun imkan veya imtina1, wkiiu veya
adem-i vukiiu da incelenmitir. Gerek sadr-1 1slam'daki ulemarun,
gerek sonra yetien miitekelliminin cumhurunuri mezhebi, diinyada da
ru'yetu'llahm miimkiin oldugu, fakat vakt' olmad1gt suretindedir.
1mam Ebii'l-Hasen E'ari'den ise, vukiiuna ve adem-i vukiiuna
dair miisbet ve menfi iki ictihad1 rivayet olunmutur.
~u da bilim.in ki, bu hadiste bildirilen ru'yet, Allii.h'1 gorii degildir. Bu ru'yet yalruz Allah'm kendi hass kullariyle Allah'tan baka birtaktm mahlukata kulluk edenlerin aralanru fark ve temyiz ic;in
vaki' olan tlahi b1r tecellidir. Cennet'teki ru'yet, sevab ve keramet
olarak rii 'yettir; bundan bakad.Jr.

[Habibim (K1yamet giinii)

her iimmetten (onun peygamberini) bir ~ahid getirdigimiz, seni de
onlarzn uzerine ~ahid getirdigimiz vakit (bakahm miinlcirle~in hall)
na.nl olacak ?] KAVL-i ERiFiNiN TEFsi:Ri BABI 1
Aziz vE CELIL oLAN ALLXH'IN:

.1693

~jr~
,.
"'
Sure: 4 (Nisa), ayet: 41.
.Ayetteki: Nasd olacak? Sualinin cevab1 bunu ta 'kib eden ayet-i kerimede
oyle bildiriliyor: .I iJ~'J J ...,.; J 'J 1 ~ ..;_rJ) Jy )II__,_.,. _, IJ _, 0:,..UI ,)~ .l!..~)
~J... = 0 kilfredip Peygamber' e isydn edenler k!)lamet gunil : kejke yerle yeksan edilselerdi
ve Allah' tan hi; bir so;:il saklamaga ktidir olamt.JUaklar).
1

86

fBN-t MES'Un'l.TN PEYGAMBERiMlzE NfsA' S'OREsi'Nf OKUMASI

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Mes(ud radiya'lltihu anh'den oyle dedigi

riv.yet olunmutur:
Bjr kere Neb i salta' lltiht,t aleyhi ve sellem bana:
Ey lbn-i Mes(ud haydi bana l(ur'an oku, d1ye emretti.
Ben de:
- Ya Resula'Jlah! Kur'an sana gonderildigi halde
onu size nas1l okuyacagtm? dedim. Resul-i Ekrem:
- Kur'an'1 ben bakasmdan iitmegi c;:ok holamnm,
buyurdu. Ben de Sure-i Nisa'y1 okumaga balad1m. Okurken
(I~ .'j_;. j.> ~ ~ .J ~ 4..1 JS' ,j' L;:..:- 1~1 ~) ayetine 1 gelince ResO.l-i Ekrem:
- Sus, buyurdu. 0 ~rrada gotdiim, ki Resulullah'm
iki gozii ya dokiiyordu.
IZAHI
Bu ayet-i kerime mucibince her Peygamberin iimmeti haklanda
tasdik ve tekzib suretiyle ehadet etmeleri, bundan sonra da Resul-i
Ekrem'in - ehadet iistiine ehadet olarak - ehadet buyurmas1
biitiin beeriyete arnil ve ifas1 aS"tr bir vazife idi. Resul-i Ekrem
amme ilzerine ahid oldugu gibi efaatci de idi. Bu iki vazifenin azameti kendisini aglatrmtl.

Bu !yet-i ltertm.enin tercemesi unvlndachr.

87

'

'

Aziz VE CELiL OLAN ALLAH' IN: [ $u kimseler ki, nefzslerine ;:,ulmettikleri szrada melekler canlanm almf.ilardzr. Melekler
(Klyamet'te) onlara: Si;:, ne halcle idini;:, (neye bu zulmii irtikab
edip hicret etmediniz ?) diye (itab edecek) ler. Onlar da: Bi;:, hu diyarda (Mekke' de) ;:,ayif bir halde ve maglub bir va;:,iyette hulunu
yorduk, diyecekler. Melekler de: Allah'zn yer (yiiz) u genij degil mi
idi? Oraya (Medine'ye) hicret etseni;:.di? diyecekler. l~te bu ;:.atimlerin gidecekleri yer Cehennem' dir. Cehennem' e bu gidif de ne fenadzr. J
KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

lZAHI
Bu ayet-i kertmeyi iyice anlayabi!mek i~in ayetin sebeb-i nuzftliinii bilmek gerektir. Buhart'nin sebeb-i nuzul olarak aa~da terceme edecegimiz bir rivayeti varsa da o da muhtac-J tzahtlr. Bu
cihetle ~arih Ayni'nin Vahidi'den naklettigi bir sebeb-i nuzulii
takdtmen bildirerek hadisi de izah etmi olacagtz. ~oyle ki: Bu ayet-i
kertme, Mekke'de ikamet eden ve miisliiman olduklanru soyleyen
bir talom kimseler .haklanda nazil ohnutur ki, onlar Medine'ye hicret
etmeyip zahirde tman etmi goriiniir1erdi. Hakikatta nifaklaruu gizlerlerdi. Bedir harbi a~lldl~ zaman da bunlar mii~riklerle beraber
Mekke'den ~tlap miisliimanlarla harb etmeye gehnilerdi. Fakat melekler bunlann suratlanna c;arparak, omuz koklerine vurarak bunlan
oldiirmiilerdi. Bunlar oliirken veyahud Cehennem'e sevk olunurken
meleklerin bunlara: Neye bu zulmii irtikab ettiniz? sua.Ileri ve onlann
cevablan terceme ettigimiz ayet-i kertmede bildirilmiti.
, ~

"'

~ LvU

~f

"'"' ., "'~

r ,. ,.

~,.
.

r ,.

01 ~- ...u ~J <J"~
<f. ,;r .1694
,
"' - ,.

t;l;

~J~ ~J~:rr

SOre: 4 (NiiA), lyet:

97~

e ,;~ ~. .J:~r

88

TERCEMESi

lbn-i Abbas radiya'llahu anhuma'dan rivayete gore muslumanlardan (Mekk.e'de kahp hicret etmiyen) bir takim kimseler ResululHih salla'lltihu aleyhi ve sellem zamamnda mu~rikler
le beraber olarak onlarm ~irk camiasm1 ~ogaltiyorlardi. Bedir
harbi s1rasmda du~man saflan arasmda bulunan bunlara ok
atihyor ve atlian ok vanp bunlardan birisine dokunarak
olduruyordu. Bunun uzerine Aziz ve Celtl olan AlHihu Teala'run: (~I 1-Sll.lo ~".>UI ~liy .J:,.lll.jl) kavl-i ~erifi nazi! oldu 1

<~;j Jp fPc) Jf ~~~:.ji ~ ci:Jl ~:~ji

,;I

'.1-""""

ul :J~ j;;
_,.1""

, .1- _,.,

.~J 0J..;AJ~>-!J
Aziz VE CELiL OLAN ALL.AH'IN U MEALDEKi KAvL-i ERiFi

[Habfbim! Muhakkak ki sana vahyettik. Naszl ki Nuh'a ve

Nuh'tan sonraki peygamberlere de vahyetm~tik. Tine biJyle lb rah m' e,
lsmail'e, lshak,a Ta<kub'a ve Ya<kub ogullarzna, lsa'ya,
Eyyub'e, Tunus'a, HarO.n'a, Suleyman'a da vaf.yettik. DavudJa
da ,Z-ebur'u verdik.] 2
BABI:

Bu ayet-i kerimenin meali unvammiZda terceme olundu.

" Sare: 4 (Nisi') ayet: 163.
1 Zebt1r, Aliahu Teala'mn Davud Aleyhi's-seldm'a verdigi mukaddes kitabm
ad1d1r.

HAZRET-t Y'ONus'UN BiR. MENKABESt

89

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'derr rivayete gore Neb!

salta' llahu aleyhi ve sellem : "Her kim ben run us bin Met t a' dan
hayzrlzyzm derse yalan saylem4tir" buyurmutur.
IZAHI
Hadisteki (Ben) miitekellim sigasiyle bu sozii soyleyen kiinin
, kendisi murad olunabildigi gibi Resulullah da murad olunabilir.
Birinciye gore: Hi<; bir kimse i<;in kendisini Yunus Peygamber'den
, iistiin saymak ve bOyle soylemek dogru degildir, de~ek olur. 1kinciye
gore, hi<;bir kimse is;in Muhammed Peygamber, Yunus Peygam. ber'den hayullrur, demek dogru degildir, manasma olur. 1kinci
mmaya gore, Peygamberimiz bu sozii tevazuan soyle:mitir, deriz.
Qiinkii iki cihan serveri Peygamberimiz biitiin insanlarm ye biitiin
mevcudaun hayrrbsuhr.
Bu eserimizin [c: g, s: 175 (ikinci baskt; s: 150)] nd sahifesinde
bu hadisin 1bn-i Abbas'tan gelen bir rivayet tarik1 ge<;miti. 1392
numara ile ges;en bu hadisin erhinde hayat-1 seniyyeleri yazth bulunan
, Hazret-i Yunus, Kalem Suresi'nin 48 inci ayetinde bildirildigi iizere
Cenab-1 Hak Resul-i Ekrem'e: "Rabb'inin hiikiim ve takdirine inkryad et
ve salab-i Hut (Yunus) gibi olma!. 0, Rabb'ine magmum bir hdlde iifke ile
dua etmiiti!" buyurmutu. Bu hitab-1 ilahi, Yunus Peygamber'in mertebesinin tenziline delalet eder suretinde hatira g~lmesi melhuz olan
bir vehmi kartlamak i<;in Resul-i Ekrem peygamberler arasmdan
bilhassa Hazret-i Yunus'u zikretm4tir .

..-

90

MA.tDE SORESt .AYETLERt

~ ~:11

Aziz

J)f ~ ~ ..J;)r ~f 4 :j;; ); j;j

VE CELiL OLAN ALLAH'IN U ME.ALDEKi KAVL-i Elilli-

TEFSIRiNiN BABI; Ey Peygamberim, sana Rabb'in tarafindan indirilm

(butiin lsi.am umdelerin)i tebltg et! Bu teblig va;:.ifeni yapma;:.san

Rabb'inin elfiligini ifa etmemij olursun! (Korkma) Allah seni insanlar (m taarrw:un) dan koruyacak; 0 kafirler ziimresini muradlanna
erdirmiyecektir.

TERCEME.S i .

Ate radiya'llahu anlufdan Oyle dedigi rivayet olunmlltur:

Her kim sana Muhamm.ed salla'llahu ale,yhi ve sellem --Allah'm
ona gonderdigi tslrunt umdelerden bir eyi saklam (teblig etmedi) derse, muhakkak ki o yalan s<>ylemitir. QUnku Allahu
Tea.Ia bana: "Ey Pe,ygamberim, sana Rabbin tarafindan indirilenlerin hepsini teblig et !" diye eJP,I'ederdi.
8-Qre: 5 (Mlide), lyet: 67.

91

IZAHI
Zemaheri, unvanmuzdaki ayetin Uhud harbinden sonra nazil
oldu~nu bildiriyor; Tabii tefsir alimlerinden Mukatil tbn-i Sii-

leym!n'm yehudiler hakklnda nazil olduguna clair rivayeti de bunu

te'yid eder mahiyettedir. ~oyle ki miisliimanlarm Bedr galibiyetinden
sonra pek sakin bir hal alan yehudiler Uhud maglubiyetinden sonra
Imarmaga bal_amilarru. Resul-i Ekrem'in tslam'a da<vet~ istihza ile karIlayarak: Ya Muhammed! Nasara'nm Isa'yi Allah
tarafmdan gonderilmi bir rahmet olarak kabul ettikleri gibi bizim de
seni 1lahi bir rahmet tanunarmz1 rm istiyorsun? diyecek kadar ileri
gitmilerdi. Resul-i Ekrem de bunlarm bu derece kiistahhklanna
kaqt siikut etmiti. Bunun iizerine Cenab-1 Hak unvarurmz olan ayet-i
kerime ile Resul-i Ekrem'i 1slam'a da<vet etmek .vazifesini ifay-1
emir buyurup yehudilerin tekzib ve istihzalariyle tebl~g vazifesinde
asia za<f ve ftitur gosterihnemesini emr ve tenbih buyurmutur.
Sa'lebi'nin Hasan-1 Basri'den ta'Ukan rivayetine gore Resul-i Ekrem oyie buyurmutur: Cenab-1 Hak beni risaletle me'mur
buyurdugunda ~ok stblrum. Goriiyordum ki, nastan bir ~ogu beili
tekztb ediyor. Yehudiler, htristiyanlar, KureY miirikleri de tehdtd
ediyorlarru. Bunun iizerine yukandaki ayetle teblig vazifesinin ftitunuz tfas1 emr olundu. Aruk benden o s1kmt1 ve endie tamamiyle
dil oldu. Haccetii'l-Veda' bahsinde gormiitiik ki, Resul-i Ekrem
Arafat'ta ve Mina'da irad ettikleri Ali hutbelerinin miiteaddid yerlerinde maheri cemaata kart: Nasu, teblig ettimmi? diye s1k s1k sormularru. Bazt iilema bu suallerin, unvarurmz olan a yet-i kerimedeki:
( t}-! = emirlerimi kullanma yeti;tir!) ~rmaruyle ilgili oldugunu bildirmilerdir.
.
Kayde deger bir cihet deRes:Ul-i Ekrem'in Huzeyfe 1bn-i'lYeman Hazretlerine miinaftklan ve istikbale aid bazt vabalan hususi
bildirmesi, bu mevzudan hari~tir. Mevzuumuzda teblig edilmesi emr
olunan ahkam, 1slami haklar, vazifeler, mes<uliyetierdir. Hazret-i
Fatlma'ya vefat1ru bildirmesi ve hanedanmdan en once Fattma'nm
kendisine kavuacaguu 've Hazret-i Hafsa'ya kendisinden sonra
Ebu Bekr'in, Om.er'in hjUife olacag-tm bildirmesi de Huzeyfe'ye
,vukii' _bulan hususi tebligati mahiyetindedir.
.

92

HADIMLIKTAN NEHiY HADisi

Azlz VE CELIL OLAN ALLAH'IN: [Ey o tman eden kullar,

Allah'zn istifadeniz iin halal kzldzgz leaetli ni<metleri haram ktlmayzmz f} KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Mes<ud radiya'llahu anh'den oyle dedigi rivayet olunmutur: Biz Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem
ile beraber gazaya giderdik. Bizim yarum1zda kad1nlar bulunmazdi. (Cins-i miinasebete iddetli ihtiyac; duyard1k.) Bunun
iizerine: Ya Resula'llah: Erkekliklerimizi <;Ikanp had1m
olahm m1? diye sorduk. Resulullah bizi iydilenmekten
nehyetti. Bundan sonra (muayyen bir zaman ic;in) elb1se
(gibi ii cret mukabilinde) kadm e almamtza izin verdi. Bundan
sonra Abdullah lbn-i Mes<ud L. .:...~ ly_;i'J I_;:...T .:t...UI l;:14)
(?J .ill ~~ ayetini okudu.

* S11re:

5 (Maide), ayet: 87.

MOT'A HAKKJNDA izi.HAT

93

tZAHI

'

lhtisa, medar-1 tenasul olan yumurtalan s::tkarmaktlr ki, AlHih'm

yaratt1g1 ekli tagyir ve hayvam ta<zib _ile beraber neslin inhtauu
mucib oldugundan haram kllmmlttr. Diger cihetten Mut'a ile izdivaca izin verilmitir.
Mut<a-i nisa' ki muv(!kkat bir zaman is:in iki tarafm razt oldugu
bir ucret mukabilinde kadm kiralamaktrr. Bu bir nikah degildir.
<;unku nikah, <;iftlerin ebedi yaamak iizere bir aile yuvas1 kurmalartdtr. Mut<a da, nikah da tarafeynin nzasma uygun hirer akid olmakla
beraber mut<a tevkit, nikah tevkitsiz vastflariyle b)ribirlerinden ayn iki
mefhumdur. Mut<ada ta<yin olunan bedel bir ucret, adi bir 4s:inin
kazanc1 mahiyetinde oldugu halde nikahtaki bedel-i muayyene mehir
aru verilerek yuksek bir ~eref ve hi<;bir akttte bulunmayan m'iistesna
bir asalet izafe edilmitir.
Mut<a, cahiliyet devrinde ayi< ve mu<teber olan ve uzerine birtakrm aile haklan terettiib eden cahiliyet nikahlanndan oldugu halde
lslam hukuku bunu nehyetmitir. Mevzuumuz olan hadisten anlatldtg1 uzere yalmz bilad-1 harredeki harb ve cihad zaruretine kasr ii
tahsis etmitir. Kadi Iyaz'm' beyanma gore, mut<anm ibahasi hakkmdaki hadis, lbn-i Mes<ud gibi daha birtaktm Ashab'dan da
Muslim'in Sahih'inde rivayet olunmutur. Biitiin bunlarm rivayetlerinde hal-i haztra aid olmak olmak uzere bir kaytd ve iaret yoktur.
Hepsi gaza seferlerine ve zaruret zamanlanna aid olmak iizere rivayet
olunmutur. Gerek hadis ve gerek f1k1h kitablarmda bildirildigine gore,
mut<a lslam'm ilk devirlerinde olii eti ve emsali gibi zaruret 'iizerine
tecviz olunup sonra nesh olunmutur ve ebedi haram kllmdtgt hakkmda ummetin icmat vard1r. Hiirmeti hakkmda ehl-i bid<attan ~ia
tru.fesinden baka his: bir t~lam ziimresi muhalefet etmemitir.

... .,1 ~

. ~'11
SOre: 5 (M!ide), !yet: go.

94

ARABIN SfutET-l TAHRhd

Azlz VE CELl~ qLAN ALL~H'n~~=

[Ey man eden kullar I l;ki,

kumar, dikilen putlar, butun kumar oklan. ve zarlan ieytan i# hirer
ricsdir. (Akhn igrenecegi pis eylerdir). Ey kullarzm bunlarzn her
birisinden ka;znzmz ki, yakanu:.t- kurtarasznzz I) KAVL-i ERlFiNiN
TEFSIRi BABI,l

TERCEMESi

Enes t'bn-i Malik radiya'lltihu anh'den oyle dedigi rivA-'

yet olunmutur: (!~kinin haram lohndigi s1rada) bizde Fadih
denilen (ve hurma.korugundan atede kaynatilmadan yapuan)
i~kiden baka hamr narmna baka bir ey yoktu. (Tahrim giinii) .
ben (babahg1m E bU. Talha'run evinde) E bU. Talha ile
falan ve falan Sahabe'ye Fad!h dagttiyordum. 0 s1rada hemen
birisi geldi. Ve: Haberiniz yok mu? dedi. Meclisde bulunanlar:
0 da ne haberi? 'diye sordular. 0 da: !~ki haram lohndi,
_ dedi. tret yararu bana: Ey Enes kilp biiyiikliigiine yakm
cesametteki arab destilerini dok, diye emrettiler. Ve ben de
emirlerini yerme getirdim.
1

Bundan sonraki ayette de ~yle> buyruluyor: l~de, kumarda eYtAnm aradJ.tt

mdiedet, ancak sizin aramza buguz ve adavet sokmak ve sizi Allih'1 anmaktan vc
namaz lulmaktan ablr.oymaktu". Artlk timdi siz bunlardan vaz ~tiniz mi?

j-:1.1 .J ~I Ltl A.nriNIN nn!Rt

95

Enes lbn-i Malik der ki: Bu bir adarmn sozii iizerine

meclisde bulunanlar arabm nas1l ve ne zaman haram hhndlg-tru aratrrmaya liizum gormediler ve o adamm haberinden
sonra hi~ arab i~mediler.
lZAHI
Enes 1bn-i Milik'in babahg,. Ebu Talha'nm evinde i~ki
harAm .lo.hnmazdan once kurulan iret rneclisindeki Ashib'm isimleri
Buhiri'nin rivayetinde zikrolunmai!lltlr. Bunlann, Miislirn'in
rniiteaddid rivayetlerinden toplayarak unlar oldugunu ogreniyoruz:
Ebu Eyyub, Ebu Diicane, Muaz tbn-i Cebel, Siiheyl tbn-i
Beyza>, Ebu tibeyde, Ebu Talha, tibeyy tbn-i Ka'b ratliya'llahu anhiim.
Onvanmuzdaki iyet, is;kilerin tahrimi hakkmda iis;iincli ve son
olarak nazil olrnutur. Birinci def<a: ( I_,.J...j,; ISJLS:... ;;1, ;')l....oll l.,r..).i~
*( .J)_,A; L.. = Siz sarhofken ne saylediginizi bilecek hale gelinceye kadar
n.atntzZa yakl~yt.ntZ !) ayeti nazil olmutUr. Ve bu ayetle i~kide ffrat olunmas1 nehyolunmutur. 1kinci def<ada: L-:11, ~I ~ .!.1;)~
*(~ (1 l...r.J ji = Habbim sana i;kinin ve kuman.n hiikmiinden sorarlar.
De ki, bunlan.n ikisinde de biiyiik giinah vardJT). 0 ~lincii olarak unv!mIDlZdaki a yet-i kerhne nazil olup ( ~li = Arhk bundan saktmnt<:, !)
emriyle kat'i suretle harAm klhnroltlr. V e herkes evlerindeki arabian
hac;lisde bildirildigi iizere sokaklara dokmiilerdir. Yine hadisde bildirildigi iizere i~ki i~rnekte olanlar derhal b1rakmllardrr.
0 devirde Araplar arasmda ic;:ki diikiinliigii pek ziyade idi.
MiiellifBuhari'nin bu babmda rivayet ettigi bir hadisde Abdullah 1bn-i Orner i~kinin haram kllmrug1 giin iiziimden baka be nevtc
arab_vardt, diyor. Hadis Arihleri de bunlarm: Hurma, bal, bugday,
arpa, dan is;kileri oldugunu bildiriyorlar. Hazret-i Orner'in bir
hutbesinde iiziim arabrmn da ayi' oldugu bildiriliyor. Sonra Hazret-i Orner bu hutbesinde umumi bir kaide olarak: (jA.JI .rl;.:. _,.;J1 =
Aklzn ziytl.nm orten, tefekkiiriinii izale eden her i;ki hamrdir, farabdJT !) de-

mitir.

Slke: 4 (Nisi'), lyet: 43

Slke: 2 (Bakare), lyet: 219.

96

KUMAR ENVAININ TAHRiMl -

MEYSERIN

(KUMAIUN) HUR.METi

Buhbi'nin yine bu babmda Hazret-i Omer'le Cabir'den

rivayetine gore Uhud harbi gecesi bir hs1m Ashab sabaha kadar ic;ki
ic;milerdi. 0 giin hentiz ic;ki haram kl1mmalllltl. Uhud hezimetinin
sebeblerinden birisi de bu iret iptilas1drr. Ve Uhud'u mtitellib kat't
silrette haram hhnrmtlr.
Unvarurmzdaki ayet-i kerimede ( Hamr =) ic;kiden sonra ( Meysir =) kumar geliyor. Leys tbn-i Sa'd, Ata', Mticahid, Tavus
gibi bir c;ok Tabii alimleri kumann her nev'i, ayette nehy olun~n meysirdir. Hatta c;ocuklarm oynad1klan ceviz ve yumurta oyunlan da
oyledir, dem.ilerdir. Hazret-i Ali de: "Satran; cryunu kumard~r". demitir. lbn-i Kesir'in tefsirinde beyaruna gore Abdullah lbn-i
Orner: Satranc;, tavla ve gtilbahar oyunlanndan daha er bir oyundur, diye tavsif etm.itir. Ebu Hanife, Malik, Ahmed lbn-i
Han bel satranc; oyununun haram oldugunu bildirmilerdir. lmam-1
~Hit kerahetine kail olmutur. Nerd denilen ve iki zarla oynanan
tavla ve gtilbahar oyunlanrun hurmeti ise, Muvatta' ile Kiitiib-i Sitte'de
EbCt .Musa el-E'ari rivayetiyle sabittir. Bu rivayete gore, ResCtl-i Ekrem: Her kim (nerd=) tavla oynarsa Allah ve Resulti'ne
asi olur, buyurmutur.
Miislim'in Sahh'inde Biireyde'den rivayetine gore Resul-i
Ekrem Efendimiz: "Her kim nerd-i ~r (yani tavla ve giilbahar) crynarsa, sanki o kiii elini hmz~r. etine ve kanzna bulamt~ttr." buyurmutur.
Ayetteki Ensab, nasbm cem'idir. lbn-i Es ir'in .Nihaye'sinde
beyaruna gore Nasb, mtirikler tarafmdan ihtirfu:n ic;in dikilen ve ona
kurban kesilip karu siirtilen tatlr. Bu ma'nayt miiellif Buhari de
lbn-i Abbas'tan naklediyor. Dinler tarihinde Feci denilen kitabelerdir. Nash, put demek degi~dir. Ve Putlar gibi naklh, tasvirli olmas1
art degildir. Cahiliyyet devrinde Ka'be'nin etrafmda oyle dikilmi
birtaklm talar vard1. Her birisi bir kabilenin olan bu dikili talara,
aid oldugu kabileler tarafmdan hiirmet edilir, kurban kesilirdi. Bir
kisml da umUma aid idi. Bunlara htirmet olmak iizere, kesilen hayvanlarm etlerini yemek, Kur'an lisaniyle harfu:n hlliUill ve nil;layet
Mekke'nin fethi giinii hepsi devrilmitir.
Yine unv3.rumlz olan ayet-i kerimedeki Ez:.lam da zelemin cem'idir.
tbn-i Estr'in beyanma gore lugaten z:.elem, 'heniiz yele gec;irilmemi
oktur. Yele gec;irilirse ona Sehm denir. Buhari'nin lbn-i Abbas'dan

ELZAM OKLARlYLE FAL -

RESUL-i EKREM'E LUZUMSUZ SUAL

97

rivayetine gore ezlam, muhim ilerde kendisiyle fal a<_;1hp kismet istenilen yelesiz oklardlr.
Siyer miielliflerinin bildirdigine gore, kable'l-1slam Arablar bir
sefere, bir gazaya <_;1kacaklan, nikah ve ticaret gibi miihim bir ie
teebbiis edecekleri zaman Ka'be derunundaki faklya giderek Ezlam
denilen tic; okla fal c;ekerlerdi. Bu oklardan birisinde: (( ~J J.rl = Rabbtm emrettz), obiiriisiinde: (~J Jt; = Rabbtm nehy ettz) yaz1h idi. Dc;iinciisii de bOtu. Bu oklarm bulundugu torbaya el sokulup karltmlarak
bunlardan birisi c;ekilirdi. Emir <;1karsa o ii yaparlardl. Nehiy c;1karsa
brrakrrlardl. BO c;1karsa oklan torbada c;alkalayarak yeniden bir
daha c;ekerlerdi. !slam Dini biitiin hurafata karl harb ederken
falclhgl da ihmal etmeyip unvarumlzdaki ayet-i kerime ile bu nev:i'
fal ile nzk ve hayu aramag1 nehy etmitir.
Tabii alimlerinden Miicahid, ezlam ile Arab'm. ok fall tnurad
olundugu gibi Fars'm ve Rum'un Kiap denilen miika'ab tavla zarlan
falc1hg1 da kasd olundugunu ve bunun nehy olundugunu bildirmitir.
Beer idrakinin aklbetini kestiremedigi miihim ilerde !slam Dini
istihare ile tefe'iilii ta'lim etmitir ki, istihare bu eserimizin (4) iincii
cildinde (598) numara ile gec;ti oraya bakm1z!. Tefe'iil de son cildimizde gelecektir.

Azlz VE CELIL OLAN

ALLAH' IN

MEALDEKi

KA VL-i

ERiFiNiN TEFSIRi BABI: [Ey man edenler! Oyle~eylerden sormaymzz

ki, ~ayet onlar (m cevab1) size afzlzrsa ftnamza gider ve K ur' an indirilmekte iken bayle ~eylerden sua! ederseniz size (cevablan) verilir.
(Kederlenirsiniz). Allah bunlardan ileri gelen siz (in kusurlanruz) '
affttmiitir. AUah Gafur'dur, Halmdir.]
Sllre: 5 (Maide), ayed:

IOI.

F. 7

98

SOJlULMASI NEHYOLUNDU()U

TERCEMESi

Enes tbn-i Malik .radfva'lltihu anh'den oyle dedigi rivayet olunmutur: Bir kere Res u 1ull a h salta' llahu alf:Jhi ve sellem
bir hutbe 1rad etmiti ki, ben Resulullah'm o hutbesi kadar
muessir bir hutbe hi<; iitmedim, 0 hutbesinde Resulullah
(ezciimle) : Ey Ashab'1m! Benim bildigim hakaytk-1 kainatt siz
bilseydiniz muhakkak az giilerdiniz ve hi<; iiphesiz, <;ok aglardlruz, buyurmUtu. Bu hitabe iizerine Resulullah'm Ashab'1
yiizlerine elb1selerini ortup - i<;ten gelen bir enin ile - aghyorlardi. Bu umumt teessiir srrasmda birisi: "ra Resula' llah
babam kimdir ?" diye sordu. Resul-i ~krem: "Bahan filandzr"
diye cevab verdi 1 Bunun iizerine unvandaki ayet nazil oldu.

1 Reslll-i Ekrem'in buradaki kinaye tarik1yle riv1yet olunan cevab1 diter

rivlyet tarikmde tasrih edilerek: Bahan Beni Ziihre'den HuzHe lbn-i Kaya'ur,

buyurm~tur.

Yine bu rivayete gOre, bafka birisi He ayap kalkarak: Ya Resllla 'llih, benim
babam nerede? diye SOriDUf. Reslll-i Ekrem buna da: Ceht'nnem'de, diye cevap
vermiJtir.

' 99

niiNYAYA VE AHfRETE FAYoAstz

~"

:r

..-J,

r"

.U)

"o:J;,,...

J j\J
-

_,Ofo, -

,... ,...

" o'E

_,. J.,.

~t.; ~I cit.; ~
I

.J.'to"'.,.

)1_.1

~ ...

_.

.J. ~ ~ .J. .J. ,... ,...

J.:::-")I

.,./.-..-.-_,.to..,

o ,...

J~J G tY
I

~ ......

t~l;r I_,JW\'1_,.:..1 ~~\~I ~~)II~~ ~ ~J

..

_.I o,. ..

~ 3--;)11 ~
~

.. ......

~....

)I

0,... ,. ..... ,. 0

t) ~ -r~ fl~ 0l

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan 6yle

dedigi rivayet olunmutur: Res ul ullah salta' lliihu aleyhi ve
sellem' e bir klSlm kimseler istihza i~in sua! sorarlard1. Kimi:
Baham kimdir? diyordu. Kimi devesini kaybedip devem
nerededir? der idi. Bunun iizerine Aziz ve Celtl olan Allahu
Teala tamamh:~.ymc1ya kadar u ayeti _inzal buyurdu. (Ayetin _
tamallll unvaruffilzda terceme olundu. BaklniZ.)
IZAHI
Yukanda terceme ettigimiz iki hadisde unvarumiZd~ ayet-i
kertmenin sebeb-i niizulii bildirilmidir 'ki, birinci hadisde: Baham
kimdir? diyen kimsenin Ashab'dan Kays lbn-i Hiizafe oldugu
bildiriliyor. 1bn-i Hiizafe'nin umumi bir teessiir Slrasmda bu
siialinin ne derece miinasebetsiz oldugu izaha muhtat; degildir. lkinci
hadisdeki devesini soran kimsenin adi bildirilmemitir.
Sebeb-i niizlll olarak Hazret-i Ali'den gelen rivayete gore de:
~ V"l:JI ~ ;jj J = Ka.<be'yi ziyaret etmek insanlar iizerinde Allah'tn
hakkzdtr.) ayet-i kerimesi nazil olup Resul-i Ekrem tarafmdan Hacc'm farz oldugu Mescid-i Saadet'te teblig olundugu strada, Ashab'dan
Ukae veya Siiraka tarafmdan: "ra Resula' llah! Haec her yzl mz
farz?" diye soruldu. Resululliih yerinde sorulrmyan bu suale cevab
ve'rmedi. Fakat o da sualini iit; kere tekrarladi. Bunun iizerine Resiil-i Ekrem: Hayrr, her sene farz degil, diye cevab verdikten sonra
buyurdu ki: Fa:kat; "Evet, her sene Jarz ktlzndz" demeyecegime ey nas
emtn olun: Valliihi; Evet, deseydim her sene Haccetmek farz olacakdt.

*(~I

Sdrc: 3 (Al-i lmrAn), iyet: 97

100

SUALLERDEN TAHZIR OLUNMASI

Sonra her sene Haccetmeye kudretiniz yetimiyecekdi. B1rak1p as1

olacakdm1z. Bunun ic;in benim sizi b1rak1p tekllf etmed.igim hususlarda
siz de beni halime buakuuz ve sebebsiz, liizumsuz sual sormaga
kallamaym1z. Sizden evvelki iimmetler hep boyle c;ok sorgudan ve
peygaml:>erlerine karl geldiklerinden helak oldular. Ey nas! Size bir
ey emrettigim zaman emrimi tutunuz ve giiciiniiz yettigi kadar
emrimi yerine getiriniz!. "Bit eyden nehyettigim zaman da ondan
sakmm1z! Hazret-i Ali rivayetine devam edip; Peygamberimizin
bu hutbesi iizerine bu ayet-i ker~me nazil oldu, demitir.
lbn-i Ebi Hatim'in tefsirinde Said 1bn-i Ciibeyr'den rivayetine gore saibe, bahire ve vas1leden de sormulardi. At;lk olarak
goriiliiyor ki, bu suallerden bir lasml liiz~msuz ve cehalet saikasiyle
soruldugu gibi bir k1sm1 da i~tihza ic;in soruluyordu. Kaza ve kader
mes'eleleri gibi imtihan ic;in sorulanlar da pek c;okdu. Biitiin bunlara
cevab verilmekle beraber liizumsuz eylerdi. Bu sebeble Resul-i
Ekrem boyle suallere asabi bir halde cevab verdikten sonra Hazret-i
Orner ayaga kalkarak: Biz, Rab olarak Alliih'I, din olarak Miisliimanhgl, Peygamber olmak iizere de Muhammed'i kabul etmi bir
milletiz. Fitnelerden Allah' a s1gmmz. Biz irkten !slam' a yeni -gec;tik.
Bunlar onun eseridir. Bizi afvet, ya Resula'llah, diyerek Res.u l-i
Ekrem'in gazabm1 teskin etmi ve bu ayet nazil olmudur.
Bir ciheti has.seten kaydetmek isteriz ki, bu, Resululliih'a sual
sormaktan mutlak surette tahzir ve men< etmek degildir. Qiinkii
Resul-i Ekrem'den hukiiki, diyani, ic;timai her tiirlii vak1alar
sorulur ve bunlann fetvalan ve cevablan bildirilirdi. Da<valar arzolunurdu. Adalet dairesinde hiikmolunurdu. Cahiliyyet devrinin zalimane adetleri, hurafevi gorenekleri YJklhyordu. Binaenaleyh ayetin
tebllg ettigi men< ve tahzirler ancak ve yalruz diinyevi ve uhrevi faydasl olmlyan ~mallere aid idi

EN<AM SORESt AYETLERl

t,~ r~~ ~~ ~i ~ ~;Gjr ~

Ji J;;
-

SQre: 6 (En'im), iyet: 65.

~ j;j

... _,1

.}

...

. ~-til~;;~

((

J.ll.AJI _,.

Jil)

101

AYETiNiN TEFSIRi

Aziz VE CELiL OLAN ALLA.Hu TE.AL.A'NIN U MEALDEKi

[Ya Muhammed! (Mli~riklere)

de ki: Allah size ustiiniizden veya ayaklarznzzzn altzndan zorlu bir
azab gondermege, yahua'---{mlitehalif) firkalarznzzz birbirine katzp
bazznzzzn hzncznz bdzznzza tattzrmaga kiidirdiro]
KAVL-i ERiFiNiN TEFSIRi BABI: '

"~

Jl "" .,..

.,..

..,

.,..

~I I.>~) .r.\~ if

.1701

~--

TERCEMESi

cab ir radiya' lliihu anh' den

"~;_; .:;- 411> ~ .!.."-:-~. wl ~ J.ll.All _,.

~oyle

rivayet

olunmu~tur:

Ji = Ya Muhammed de ki:

Allah size ustuniizden bir azab gondermege kiidirdir" ayeti nazil

olunca Resulullah salla'lliihu alf:Jhi ve sellem: "Rabbzm, Sen'in
zatma szgzmrzm !" dedi, "~) ~ .:;-_,I = Tahud ayaklarzmzm
altzndan bir az(lb gondermege kiidirdir" ciimlesini miitealub: "Rab
him, Senn zatma szgzmrzm !" dedi. "...,.....~ ..,....4 p. J!.~_, t..,; p _,1
= Tahud firkalarzmzz birbirine katzp bazzmzzn hznczm bazzmza tattzrmaga kiidirdir." ciimlesini miiteaiub de Resul-i Ekrem:
"Bu hafiftir,yahud bu kolaydzr !" buyurdu . .

102

VE iHTiRAsLARDAN MEN' VE TAHZiR

IZAHI
Ayet-i kerimede iistten gonderilecegi bildirilen azab Lut kavminin, Ashab-1 Fil'in b~ma ta yagdmlmas1, Niih kavminin su tufarona tutularak helak edilmeleri nev<inden azablarillr. Altdan gelen
azab da Karun'un hasf ile Al-i Fir<avn'in gark ile helak olmalan gibi.
Baz1 alimler de yukandan gelecek azabt stiltanlarla, padiahlarla ve
i b~mdaki biiyiik devlet adamlanrun zuliimleriyle, aag1dan gonderilecek azabl da ayak takirmrun c;apulculuklariyle tefsir etmi~lerdir.
Gerek riiesamn zulmii, gerek ayak taklrmrun cemiyet nizarmru bozacak bir hale gelmesi, bir milletin harabisini miicib olan en biiyiik azab
ve felakettir. Bu azab, dogrudan dogruya Allah tarafmdan gonderildigi ic;in hadisde bildirildigi iizere Peygamberimiz bu azabdan Allah'a
Slguututlr.

Ayet-i kerimenin ikinci f1krasmda bir milletin miitehalif ve birbirine z1d ic;timai f1rkalar1run saika-i ihtiras ve ihtilaf ile biribirlerine
girmeleri ve biribirlerinden intikam almalan da it;timai fevzayt miidb
biiyiik bir afet ve bir azab-1 ilahidir, deniliyor. Dinimiz hakka, adalete ermek ic;in, amme ilerinde -milletin refah ve saadeti ic;in vakl'
olan ic;tihad ve ihtilafi (genii mikyasda bir rahmet) diye tavsif ettigi
halde bu mukaddes milli gayelerden kor bir ihtiras ile has1l olan ayrtbgt ve birbirlerine salc:Urll, btiyilk bir afet ve mahv ii helaki miicib
bir azab olarak tavsif et:mitir. Bu azab, kullann biribirlerine saldrrmalariyle viiciide geldigi ic;in Peygamber Efendimiz bu hususda:
Allah'm semavi ve arzi afetlerinden ehvendir, buyurmutur.

[Bu peygamberler ma'ier,

Allah'zn hidayette kzldzgz kimselerdir. Binaenaleyh bunlann sunnetine
Habbim sen de uy!] KAVL-iERIFiNiN TEFsiRi B.Aln.
Aziz VE CELIL OLAN ALL.AH'IN:

Sure: 6 (En'am), ayet: go.

ao..\:i1

r--1~ ll AYETINiN TEFSiRI VE IKTIDA OLUNAN PEYGAMBERLER

103

TERCEMESi

1b n- i Abbas radiya' lltihu anhiima' dan rivayete gore, (bir

kere Tabil alimi Miicahid tarafmdan) Abdullah lbn-i
Abbas'a: Sad Suresi'nde (tilavet) secde (si) var rmdrr? diye
sorulmu~tu. 0 da: .Evet vard1r, dedi. Sonra lbn-i Abbas:
( y ~ .J Jl,.:'1 ~-J.J) ayetini ( .x;;1 r--1~) kavl-i ~erifine kadar
okudu. Bundan sonra lbn-i Abbas: "Ey Miicahid'le arkadajlan! Pl!Jgamberiniz salta' lltihu alf!Yhi ve sellem de, Pl!Jga111berlere
uymasz emrolunan kimselerdendir" dedi.

IZAHI
Ayet-i kerimede Resul-i Ekrem'e kendilerine uyup onlarm
tevhid ve hidayet yolunda gitmesi emrolunan Peygamberler ( 41 ~n
":"~, Jl,.:'1) kavl-i erifiyle halaytp ( .J.:i1 r--1~) emrine kadar devam
~
e_,
tl-=e _ __
eden ayetlerde ism-i erifleri zikr-2!_unan y'Uksek zatlardtr. Bu cih
o ayetleri terceme ediyoruz: "Biz (Peygamberimiz) lbriihim'e- skak
ile Ta<kub'u verdik. Hepsini kidayete erdirdik. Daha once Ntlk'a da kidayet
ettik ve onun zurriyetinden Davud'u da, Suleyman't da Eyytlb'u da, Ttlsufii de, Mtlsa'yz da, llyas'z da (hidayette luldtk). lfte biz, muksinlere
b6yle miikafat veriri;:.. <,ekeriyya'yt da, rakya'yt da, lsa'yt da, llyas't da
{hidayette luldtk) - ki, bun/ann kepsi de saliklerdendir. - lsma/'i de,
llyas't da, Ttlnus'u da, Ltlt'u da (hidayette luldtk). Bunlartn kepsini de
atemlerin uzerine faziletli ktldzk. Bu peygamberlerin babalanndan, zurriyyetlerinden vi /carde#erinden bir kzsmtnz da (hidayette luldtk) ve bun/an kep
se;tik, dogru yola kidayet ettik. 0 yol, Allah'tn hidayet yoludur. Allah bunu
kullanndan diledigine iksan eder. $ayet bunlar ftk etselerdi, i#emif olduklan
bu kadar kaytr if/eri mukakkak keba olurdu. lfte bunlar -kendilerine kitab,

104

GAYRET-i iLAHIYE'NiN BUYUKLUGU

hiikiim, niibiivvet verdigimiz kimselerdir:. Eger ~u miinkir ziimreler bu ni'mete

korliik ediyorlarsa, biz de ona korliik etmeyen bu iimmeti tevkl ederiz. l~te
o peygamberler ma'~eri, Allah'zn hidayetine eri~tirdigi kimselerdir. ra Muhammed, sen de onlarzn siinnetine tabi' ol !"

Aziz VE CELIL OLAN ALLAH' IN: [ A;zk

olsun,

gizli olsun

juh~iyata yakla~mayzmz f} KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Mes<ud radiya'llahu anh'den ~oyle

_dedigi_ri~ oluilii_!u~tur: Mu<minleri Allah'tan ziyade fenahklardan koruyan bi;--Kim.se~yoktur. MiPminlerin en bi.iyi.ik
hamisi oldugu i<;in Allahu Teaila.~tk, kapah bi.iti.in fuh~iyat1
haram ktlmi~tir. Bir de Allahu Teala'dan ziyade medh-i.i
senay1 seven kimse de yoktur. Bunun i<;:in Cenab-1 Hak k~ndisi
ni (Kur'an'da bir <_;:ok evsa.f-1 cemile ile) medhetmi~tir.
1ZAHI
Hadisdeki (.~&.I = Agyer) kelimesi gayretden gelir. Gayret, klskan<_;hk demektir. Agyer ise daha klskan<; demek olur.
Sure : 6 (En'am), ayet :

151.

<<

_,.rJ

_,A.JI .l..:.

105

A.YETiNiN TEFsiRi

Hadisin ikinci flkrasmda Allah'm medh ii senay1 sevmesi, bizim

bildigimiz gibi vesile-i intifa olan medh ii sena diiktinliigii d,egildir.
Alliih'm medh ii sena)'l sevmesi, o mcdh ii senanm - sevab1, menfeati
kullara aid - bir taat, bir ibadet olmas1 cihetiyledir. Bunun i<;in de
Kur'an-1 Miibin'de kendi zat-1 uhlhiyyetini: (GafUr, Rahim, Semi<,
Alim) gibi evsaf-1 cemileile tavsifve (El-Hamdii li'lliih, Siibhana'llah,
Allahii Ekber) gibi mehamid ve ta<zimat ile medh ii sena buyurdu ki,
bu hamd ii senalarm hay1r ve menfaati Alliih'a degil dogrudan kullara

aittir.
UnvammiZdaki a yet-i kerimede zikrolunan a<;1k, kapah fuhiyyatm
medhlllerini ta<yin hususunda miifessirler ihtilaf etmilerdir. En kuvvetli rivayequdur: Abdullah 1bn-i Abbas'dan, Hasan-1 Basri'den, Suddi'den rivayet olunduguna gore aleni zina <;irkin goriiliirdii
de gizli zina aytplanmazd1. Bti ayet-i kerime nazil olarak zinanm
aikar olam da gizlisi de nehyolundu. Hatta iki tiirlii fuhun ikisi de
nehyolundugu gibi a yet-i kerimede ;. ( Bunlara yakl~mayznzz!) buyrulduguna gore zinamn her tiirlii devai ve vesaik1 dahi haram kihnmitlr.
Zahir ve aikar olan zina umumhanelerde, gizlileri de hususi mahallerde irtikab olunan zinakarhklard1r.

A <R.AF S'ORESl'N!N B!R AYETt

Azlz VE CELIL OLAN ALLAHU TE.AL.A'NIN: [ Habbim

. ve ma<ruf ile emreyle; cahillerden de yiiz fevir!]

afvi al

KAVL-i ERiFiNiN

TEFSIRi BABI.

.1704

Sllre : 7 (A<raf), ayet : 199

106

BU AYET HAKKINDA cA'FER-i SADIX'I:oi! SENAsi VE inN-t ABBAs'IN BiR

RivAYETt

TERCEMESi

Abdullah 1bn-i' z-Z ti beyr radiya'lltihu anhiima'dan,

dedigi rivayet olunmu~tur: Allahu Teala, Peygamberi
salla' lltihu alf!Yhi ve sellem' e nasm ahlakmdan afVI iltizam etmesini emretti.
~oyle

IZAHI
Unvanumzdaki ayet-i kerimede Cenab-1 Hak Peygamberine ii~
ey emrediyor: 1) Halk ile rniinasebette afVI iltizam edip onlann kusilrunu bagllarnayt iar edinmesi, 2) rna<ruf ile emretmesi, 3) Ebil
Cehil ve etbru cahillerden yiiz c;evirrnesi. Miiellif Buhart'nin bu
babda yine Abdullah 1bn-i Ziibeyr'den bir rivayetinde 1bn-i
Ziibeyr: Bu ayeti Allah, nasm ahlak1 hakkmda inzal buyurmutur,
diyor. Ayet-i kerirnede Res ul-i Ekrern'e hitab olunmakla beraber,
biz insanlar ic;in de birbirimizin kusururnuzu affetmek, birbirim.ize
rna<rUf ogiidler verip rniinker ve fena eylerden tahzir ederek haytrh!h
olrnak, kendisini ve Rabb'ini bilrnez cahillerden yiiz c;evirip onlann
gayr-i ahlaki sozlerine ve hareketlerine rnukabele etmernek, n!s il~
rniinasebetimizde i<tibar edilecek hirer rnebde-i ahlaktdir. Bunun ic;in
Ca <fer-i Sad1k Hazretleri Kur'an'da bu ayetten ziyade mek!rim-i
ahla:k1 cern< eden bir ayet yokdur, demidir.
Miiellif Buhari'nin burada Tecrid'e gec;miyen bir riv!yeti daha
vard1r ki, unvarurniZ olan ayetle c;ok ilgili ve ibrete deger rnahiyette
olan bu rivayeti de bildirecegiz.1bn-i Abbas der ki: bir ara Uyeyne
!bn-i H1sn Medine'ye gelmi ve kardei oglu Hurr 1bn-i Kays'e
misafir olrnudu. lbn-i Kays ise Hazret-i Orn~r'in rnukarreblerindendi. Meclisinde gene;, ihtiyar birtak1rn kurra ve fukaha bulunurdu. HaUfe rniihirn -arnrne ilerini bunlarla goriiiirdii. Vyeyne,
1bn-i 'Ka ys'e: Ey kardeirn oglu! Halife'nin yanmda yiiksek mevkiin
var. Benirn ic;in bir rniisaade alsan da ziyaret etsern, dedi. 0 da miisaadeyi alru. Uyeyne huzilra girdiginde Halife'ye hitaben: Ey Orner,
bize ne bol diinyahk verirsin, ne de ararniZda adaletle hiikmedersin,

107

dedi 1 Hazret-i Orner gazaba gelerek Uyuyne'nin iizerine yiiriidii

ve ehametli HaUfe bu dagb tniitegallibeyi tepeliyecegi srrada, kardei
oglu lbn-i Kays miidahele ederek: Ya Emire'l-mii'minin! AlHihu
Teala Peygamber'ine: "Habibim! Halkm kusurlanm afv.et, ma'rd.f ile
emreyle; kendini bilmez cahillerden de yUZ ftVir /" buyurdu. U yeyne de
o cahiHerdendir, dedi. ibn-i Abbas der ki: lbn-i Kays bu ayeti
okuyunca o h<lID.etli Halife oldugu yerde ~a~ gibi irkildi. Vallihi
bir arum ileri gitmedi. Esasen Hazret-i Orner Allah kitabmm mukaddes huzurunda tevakkuf etmek i'tiyadmda idi.

***
ENF.AL SORESt AYETLERt

i\ziz VE CELIL OLAN ALLAHU TEA.LA.'NIN: [Ey mii'minler,

mi4riklere karfZ cihdd edinit:.! Td ki firk ortadan kalka ve tevhtd her
ve;hile Alliih'a miinhaszr ola. Eger mi4rikler prkten vat:; ge;erlerse
her halde Allah amellerini goriir (ve ona gore ecirlerini verir)J
KAVLi ERIFiNiN TEFSIRi BABI 2

1 Uyeyne Necid ~rafmdan ve miiellife-i kulUbden idi. Bu hqtn kabtle feyhlerinin zararlarmdan lslam'I muhafaza i~in ResOl-i Ekrem Kur'an'm emri
v~hile bunlara Beytii'l-mal'den bol hisse verirdi. Peygamber'in vefitmdan sonra
Hazret-i Omer: Artlk bu miitegallibelerin kalblerini te'life liizllm gOrmedi.
!slim dtni i'tiiA' etti, diyerek bunlarm hisselerini kesmiti. Uyeyne limdi bu sOzleriyle o mu!melenin ad!letsizliAfue ilret etmek istemiti.
(SOre: 7 (Enfll), Ayet: 39

i.J}-! Lc .-I.Jli 1_,.;;1 .Jli .ii JS" cJ...Ill i.J_,>....J

i.JA'J . ; ~);li J
.[n : JUi'Ji ;.J_,..]

Bht Hhtd lLE iBN-1 OMER'lN MUHAVERESl

108

TERCEMESi

1b n- i 0 mer rad.iya' lltihu anhiima' dan rivayete gore bir

kere !bn-i Omer'e (bir Harid tarafmdan mtisltimanlar
arasmdaki) fitne harbi hakkmda re>yin nedir, (bu k1tale nic;m
i~tira~ etmiyorsun?) diye soruldu. 0 da sorana: "Fitne nedir
bilir misin? Muhammed salla'lltihu aleyhi ve sellem miijriklerle
harb ederdi. Miijrikler ~zerine harbe girmek bir jitne (ve ~irki izale)
i;indi. Yoksa sizin kztaliniz gibi miilk ve saltanat iizerine aftlmZj
harb degildir." diye cevab verdi.

lZAHI
Abdullah lbn-i Omer'le bu rnuhavere kap1suu ac;an ahsm
bir Harid genci oldugunu rniiellifBuharJ:'nin izahiyle rnegiil bulundugurnuz hadisinden onceki rnufassal bir rivayetinden ogreniyoruz.
Bu rivayete gore harici genci lbn-i Orner'e:
- Cenab-1 Hak Kur'an'da: ( Mii.>minlerden iki tdife birbirleriyle
vur~urlarsa derhdl ikisinin arastm diizeltzniz. $dyet bunlardan birisi obiiriisii
iizerine hakstz olarak tecaviiz ederse, bu hakszz olan tarafa harb edin. -Ta ki,
Alliih'zn emrine riicu' edene kadar) buyuruyor 1 Ey lbn-i Orner! Miisliimanlar arasmdaki' harbe, cidale itirak etmekten nasll bir diiiince
seni men' etti? diye sordu 2 Abdullah lbn-i Orner de:
l..r.J...,.I ~ .Jli ~ I_,_...L...Li 1_,1::;1 ~:.._;11.:,- .:>l:.A;ll .:>I.J .[ .. : .;:...lr.~l tJy] ... .:1 _rl Jl ._;; .;~ <.S~ t,$11 l).il.U
Bakare Sl1resi'nde: l_,.;;l.:>li .: $ .:r...VI ~~J ~:i ~fo'i .;~ ("""Jl;\,; .J)
~Uill .} '11 .:>I.J..~&. )l.;) Ayetinin tefsirindeki Buhari'nin rivayetine gore 1 bn-i
1

_r~l .}

Omer'le bu mi.ilakat ve mtisihabe Abdullah 1bn-i Ztibeyr ile Yezid lbn-i

Muaviye ve Mervaniler aras~.nda harb ve cidal devam ettigi s1rada vuku'
bulm~tur. Abdullah 1bn-i Orner Cemel, SUf'~.n, Harre gibi mtisltin:anlar
aras~.nda cereyan eden kanh vak'alara - Hazret-i Ali'yi ve lbn-i Ztibeyr'i

BIR.Hhlcl ILE fBN-t OMER'lN MUHAVERE!Il

109

Ey kardeim oglu! Okudugun a yeti te>vil etmekdense hence

- pek biiyiik tehditleri ihtiv! eden - U ayetle istidlal etmek daha
dogrudur: "Her kim bir mii'mini gozederek, kollzyarak, kasdederek bile bile
oldiiriirse, onun ce;:;ast ebedi Celzennem' dir. {:iinkii Allah ona ga;:;ab etmiftir,
/a'net etmiftir. Ve biiyiik bir az;ab ha;:;trlamtjtar" 1 Bunun iizerine Harid
genci:
- Allah:(.$ .:.r..J!I <.J.,S:..., Q '-'.J~'1 ~ ~_,J.jli.,) buyurmutur,
diyor. Abdullah 1bn-i Orner de:
- Biz o harbi miisliimanlar heniiz azken miiriklere karl yaptlk (yoksa miisliimanlar bitibirlerine karl degil) miisliimanlar ~ogal
ruktan sonra fitne falan kalmad1, dedi. Harid bu hususta tbn-i
Omer'le uyuannyacagml anlaymca bu def'a mevzi'lu degitirerek
Haridlerin taht1e ettikleri Hazret-i Osman ile AH (radiya'lliilw
anhiima) haklannda ne dersin? diye sordu.
tbn-i Orner:
- Allah Osman'1 afvetti. Fakat siz holarunadlDlZ. Siz Osman'l Bedr'de bulunmadJ., Uhud harbinden ka~t1, Biat-i Rtdvan'da
yoktu, dersiniz. Bedr srrasmda Peygamber'in klz1 ve kendisinin haremi
hasta idi. Resi'llullah izin verdi. Uhud'da ordunun hezimeti srrasmda Osman da bir tarafa ~ekilmi~ti. Biat-i Rtdvan'daise Resfl.lullah
tarafmdan me'muren Mekke'ye gonderil.miti. AI i'ye gelince, o,
Peygamber'in amucas1 ogludur ve Hazret-i Fatlma'nm merkad-i miibareklerine iaret ederek: Burada yatan da Peygamber'in
lwadrr dedi.

***
takdir ettigi halde - fiilen ~tirak etmem~ti. l~te Hlrici genci bunun aebebini
soruyor ve istinad ettigi delile gore itaat olunmas1 i 'tikad olunan imAma kar1
muhllefet edenlere barb edilmesi re'yinde bulunuyor.
lbn-i Omer de ona cevlb vererek: lstinad ettigin lyetteki (fitne) ile mudd
mtisliimanlarm kendi aralarmdaki ihtilM degil, kiifiir ve ~irk demektir ki, biz Pr'ke
kar1 barb ve k1tali iniisliimanlarm en az zamlnmda yaptlk ve galebe ettik, diyor.
HULASA: Hlrici gen~ iyetteki (fitne)yi miisliimanlar arasmdaki k1yAm ve
ihtilAf ma'n!sma al1yor. lbn-i Omer ise ~irk ma'nlsma hamlediyor, ki lbn-i
Abbas. Ebu'l-Aliye,. Miiclhid,. Hasan Basrt, Katlde, Rebt' Mukitil
lbn-i Hayyln, Siiddt; Zeyd lbn-i Eslem de hep bOyle tefstr etJDiPerdir.
1

.! -'-I ., ~ .,

4J. .iI

~ .,

t,;i I.U t.:. f+:- Jl..1!-i l.w.:. L:..;. J:.it .:r- .I

.[.. \" : .u i.Jy] ~ 41.1.

110

ARABLARl>AN, MiiN.lFIKLARIN AHV.lt.hd

TEVBE SORESt AYETt

(Miinaflklardan) diger hir

takzmz da vardtr ki, onlar giinahlarzm i<tir4f ettiler. Hayzr if[e obflr
ieT iji birbirin~ karziitrdzlar. Olabilir ki, Allah onlarzn tovbelerini
kabUl eder. r;unkii Allah Gafur' dur, Rahim' dir] KAVL-i ERiFiNiN
Azlz VE CELiL OLAN ALLA.H'IN: {

TEFSIRi BABI.

~~''.f.O~.f.l,~,..

Jt; Jti ~
,,.,.., "'"'

~~~u

;-

.iill ~)

. O.f.

, ' """"'or,., "t ,,

9Y'

u;_u1

St\re: 9 (Tevbe), lyet:

O~,.,...f.~

'-:"~ ,..~ 0~
,{~""',.

,., ,.,,. ""'

~t;l l:J ~J ~

IO!Z.

:r

.ii!l

.1706
1"'-' .,.,

~ ~~ J>""J

t ASviR

111

EDEN AYET VE HADts

TERCEMESi

Semiire lbn-i Ciindiib radiJa'llahu anh'den ResO.lullah salla'llahu aleyhi ve sellem bize oyle hikaye buyurdu, dedigi
rivayet olunmutur:
Bir gece bana iki melek ge1ip beni uykudan uyand1rd1.
Bunlar beni bir ehre gotiirdiiler ki, o ehrin binalan altun ve
giimti tuglalarla yaptlmiti. Bizi orada birtaklm kimseler karIladilar ki, onlarm vticO.dlanrun yarlSl, senin gordiigiin eylerin en gtizeli hilkatinde idi. Obiir yans1 da gordiigiin en
c;irkin insana benziyordu. lki melek onlara:
- (Nic;in bu halde duruyorsunuz ?) Haydi U nehre gidip
giriniz, dediler. Onlar da nehre girdiler. Sonra bize doniip
geldiler. Bir de gordiik ki, onlardan o c;irkinlik gitmi ve en
gtizel bir insan sO.retine degimiti. Bu ikj melek bana:
- Buras1 Cennet-i Adin'dir, ~u (muhteem) bina da
senin menzilindir, dediler. Melekler (sozlerine devam ed ip) :
Rani o yan vticO.dlan gtize1 ve yan yerleri t;irkin insanlar
yok mu? Onlar da gtizel ve hay1r ileri, obiir kotii ve er ilerle
kan~ttran kiilerdi. Allahu Teala onlann (giinahlanm ictiraf
ederek ilediideri haytr ve hasenat htirmetine) kotiiltiklerini
afvetti, dediler.
IZAHI
Unvarunuz olan ayet-i kedmenin atfolunup ilgilendigi bundan
onceki ayet-i kerimede 6yle buyuruluyor: 1'Habbim dikkat ediniz!
Etrijinz;:,daki A'rabilerden miinafi~lar var, Medineliler'den de iki yiiz/iiliige
idman edenler var. Sen onlan tanzma;:,szn. Ancak biz onlan biliri;:. Biz onlan
muhakkak iki kere azab edecegi;:. Ondan sonra da daha biiyiik bir a;:aba itileceklerdir" 1
Bu ayetlerde Tebuk seferine itirak etmeyip Medine'de kalan
miinaftklarm ahvalinden bahsolunuyor. Bunlardan bir klsnu tam
1

~ ~j)l .:;LA;JI~ I_,.).J"" :;!.111Jal ,fJ .)_,Ail:... ~l_r')ll.,_. F~ ,jlJ

. (\ I: ~I ;.J_,....] ~ ~I~JI

.;_,.)J.

f ;,._;r r-t:.l.:... ~;

112

TEBfut SEFERINE iTiRAK ETMiYENLER

mtinaftk ve iki ytizliiltikde idmanh olanlardtr ki, bunlarm nifak-cuyane

halve hareketleri Kur'an diliyle a<;1klanarak zem olundugundan Tebuk seferinden Resul-i Ek:J;em doniip Medine'ye geldiginde bir. tahm vahi oztirlerle afv dilemilerdi. Bunlann mtikerrer azab olunacaklan bildiriliyor. Harbden geri kalanlann ikinci bir ktsmi ise, tahalliif
edenler hakkmda nazil olan ayetleri iitince kendilerini Mescid-i
Saadet'in direklerine baglamtlardt. Peygamberimiz bizi btrakmadtk<;a
bu halde kalacagtz, demilerdi. Resul-i Ekrem seferden doniiiinde
her zamankradeti ve<;hile dogru mescide giderek iki rekat namaz klldlktan sonra hunlan o halde gordii. Ve sebebini anlaymca Resul-i
Ekrem: Ben de .haklarmda Allah emri gelmedik<;e baglanru <;ozmem,
buyurdu. B:unun tizerine iinvarumtzda terceme~ini bildirdigimiz ayet-i
kerhn'e nazil olarak afv ve magfiret olunduklan bildirildi. Bunun
tizerine sahverildiler. Bunlar da aflanna tikran olarak biitiin mallar(ru fakirlere sadaka etmek istediler. Ve Resul-i Ekrem'e miiracaat
ederek: Ya Resula'lliih bizi gazadan abkoyan mal endiesidir.
lte mallarlffilz, fukaraya dagtt, dediler. Bunun tizerine de tinvarumiZ
olan ayetin altmdaki: ( ... ;;~ r+i_,.l"' .i,.;. = ra Muhammed, bunlann
mallanndan yalmz zekat mikdanm al, re> sii' l-mallerini kendilerine bzrak) emri
nazil oldu.

***
HOD SORESt AYETLERt

Azlz VE CELIL OL~N CEN.AB-I HAKK'IN: [Allah'tn (azamet)

Arj't su uzerinde idi. (0 zaman heni.iz yer tabakalan ve gokler
yaratllmarmti)} KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

* Sfu'e:

11

(H11d), !yet: 7

TERCEMESi

E b u H ii r eyre radiya' llahu anh' den Res u1u 1Ia.h salta' llahu aleyhi ve sellem'in ~oy1e buyurdugu rivayet olupmu~tur:
Aziz ve Celil ohm Allahu Teala: "Ey kulum sen fukaraya
nafaka ve sadaka ver ki, ben de sana vereyim!" buyurdu. Resul-i
Ekrem (devam edip) der ki:
Al1ah'm hazme-i keremi doludur, harcamak onu eksiltmez
o gece ve giindiiz daima akar. Yine Resu1-i Ekrem (devAm
edip) buyurur ki: Allah'm gogu; yeri yaratt1g1 giindenberi
infak ve in<am ettigi ni<metlerin mahiyetini bana bildirebilir
misiniz? Onun bed I< kerem ve inayetindeki ni<metlerden hi~
bir ~ey eksilme~tir. Qiinku O'nun tahti (hudutsuz ni<met)
derya (s1) iizerine ku~1m~tur. Yed-i kudretinde de mizan-1
adalet ve teraztnin gozii (gah) agar, (gah) yukan yiikselir.
(Bu suretle insanlarm kimisine ;ok, kimisine az nz1k verir).

***

Aziz

VE CELiL OLAN ALLA.H'IN U MEALDEKi KAVL-i ERiFt-

NiN TEFSiRi BABI: [(Ge~m~ iimmetleri) Rabb'inin a;:.abt. iju

sare:

11

(HM), &yet:

102.

F. 8

'

lU

cS.}II

J.:.l

'~II

AYBTININ TUBtat

bO.)'ll (bildirdigimiz gibi) dir. (Ahiltsi) .t;dlim olan memleketleri

Allah tutup a;:,db ettigJ .t;aman~ mulzakkak ki O'nun miid/za;:,tsi ;ok
ellmlidir, ;ok #tJdetlidir.]

TERCEMESi

Eb\l

M\l~e'l-E,<art

radiya'lldhu ank'den, Res\llulla.h

salla'llahu aleyhi vesellem'in oyle buyurdugu riv!yet olunm~tur:

Allah z!lime bir zaman miihlet verir, (hemen az!b etmez).
En sonu bir kere yakaladt nu, art1k bir daha onu sahverme:1.
Eb\l M\lse'I-E,<art der ki: Bundan sonra Resulullih:
(.At~ rl' .J.:.I .JI au. l.i'.J c.~~l J.:.l 1~1 ~.J J.:.l .!J.l).J) !yetini okudu.
IZAHI
Hadtsdeki A.yet-i kertmeyi unvA.nmuzda terceme ettiAimizden
bir daha terceme etmedik. Ayette azA.b olunduklanna qhet olunan
g~ iimmetler, HO.d Sfiresi'nde bildinlen: Nfih, Hfid, SA.lih, lbrlhtm, Lfid, ~uayb, MfisA. .Aleyhimil's-sel8m'm blcs olunduklan fimmetlerdir ki, bunlardan her birisinin nasd hela.k olunduklan (9) uncu
ciltde Ahadts-i Enbiya bahsinde ge~ti; oraya bakuuzl

HlCR SORESt AYETl

sare-: 15 (Bier),

&yet: 18.

..

s ..... cr
c:

::;

c;.,

::9

...

~o

~.

... r t
~ 1 !~

fi ~

~f~f

r;rl.6

~~. \ ~

I. L; ~; c:

ri ~ 1

s;;

lf.f.!
t~.f

~"I~~
lr.,fi

f ~ E:e:
"':

t~ f ' ~r

--~~ 1
ll""=

~.I: f. ~
11"~ ..

C.

t:~ uE1
'

/';.'*

\oo \

(\

'\.

\ .

t;....Q

l-.. 'f~ ~,~\~

c._\ 'C.

-"'

'a

f\~ ~._ '

q~
._
'-' (
J.: \

'

\oo \

t.,._

l~\

..l ~

'b, -

\1'

~\

\ ...

t:~
_,

t:~

~'.'{~
... L\'" ~A, ~~
-~
\
- \~
~':
_, t~
r
._ c._ ' -,.

.('* '

'

'

\ ~. \

,.._

.l.

'

~,-

~~.

c: \ ~\
_,

r.

'Y

_,

r-

(;_.,

\a.

~. \

-r~ 't\..
~.\

O'a

~\

". \

~t_. \

-~}.

'

--

--'-8

~\' ~
.-\\

\y

~ ..' -~

'to

...

..

(.'<' \
~-''

,,

'

~~

\,~
,..

al.

LO\\

\...

~~\

t:~

0
\0

o...l

"' r~ ~~
\a,\

,.-

c.__\

--

~ \ \ol

c...

~: t-~
L~ ~ ,.G"-' ~
.... ~.'
-~~

\t-\

\~t!.

). ~ ~ rc:::'' (i}t.. '\

., ~
'
,... '
._. ~
.. i7-\

L~..'

,'"' ~\ ,c_~.. t;;:: ' ..:

~
(;_.

'V
r

,,
c. \ c . \' \ ..:
c:, -L-.. , ~ ~ \ C.
-

\~Q

~
' '

(. - 'E) ~ ... ~"\ \ ' \ Ci\ ..\

'{': -- , '"'--. , - ~~, ,'.r-

~'

I - ., ''
- \ '-' b
... ,.__- ~... ~ ~ f' -
'E, '~-.. . ~ -.f-,
-tQ
v.-... ..
..
6'n.

G~
_,

\1'

... .

'(~

~\
\
\
. . . . -Ci\ .

l'' ..

J:: ~,- {}t ,-.tC.'- ~, ~," --..--, ' ~~ n :, ~ ..

'rA._
I!. l: ~ \ \
,{ \ '~01~ ,t r, 1!..'
- :t).. " \(;.. ~
.. ....

t\
\

. ,,.. -,
li"\' ~t>. ... J-:

'-'

-'
.
t.

(i)
~~ c. ~.. (;_.
~.,~'
~'
~

;}

.;;

-~
I:"'
>
c::

z~

.
~ ~
~

l' ir

il

~~

....~ ~ >
I:"'
.... ~

1:1
>!

b:l

;:,.

~
8.. ..- =

~
:"

~ 0

to!

I:"'

~ ~

- ~~
1:1

to!

I:"'
,!..

< ~ 0

>

......
jt

" O'l:ic
~

~- t-.
::-

S' ;r

""

....
....

j;f

.t:

t
.>

1'

~IHAB-1 SAKIB

116

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'lltihu anh'den oyle rivayet olunmutur ki, bu rivayetiyle E b u H ii r eyre Neb i salta' lliilzu aleyhi ve
sellem' e eriir 1:
Cenab-1 Hak gok yiiziindeki rneleklere bir emrin infaz
olunmasm1 hiikmettigi zaman Allahu Teala'nm - diiz bir
ta iistiinde (hareket ettirilen) zincir (scsi) gibi (mehabetli)
olan - bu ilahi hiikme melekler tamamiyle ink1yad ederek
(korku ile) kanadlanm birbirine vururlar. Goniillerinden bu
korku gidince de melekler, Ce brail ve Mikail gibi mukarrebin meleklerine:
- Rabb'1mz ne soyledi? diye sorarlar. Mukarrebin melekleri:
- Allah'm soyledigi hak sozdiir, diye Allah'm hiikiim ve
takdirini bildirirler ve: Allah yiicedir, Allah biiyiiktiir, derler.
Bu suretle kulak h1rs1z1 eytanlar Allah 'm o emir ve tekdirini
iitirler. 0 s1rada kulak h1rs1zl eytanlar (yerden goge kadar)
birbirlerinin iistiinde (zincirleme) dizilmi (ve kulak h1rs1zhgma
haz1rlanm1) bulunurlar. ~eytanlar bu vaziyette iken baz1
dera meleklerin muhaveresini iiten en iistteki eytana bir
. ate~ par~as1 yetiip altmdaki eytana o haberi iittirmeden onu
yakar. Baz1 dePa da ate erimeyip altmdaki eytana haberi
verir. 0 da altmdakine vererek bu suretle ta yerc kadar habet
ula.lr ve sahirin agzma veriHr. ~imdi sahir o haberle beraber
yiiz yalan uydurup (halka soyler) ve emr-i llahi yer yiiziinde
tahakkuk edince sahir dogru ~1km1 olur. V e ondan bu haberi
iitenler halka:

rgw

l $imdiy~ kadar hie; gec;miyen bu riviyet tarz1: "Resilulltila'.,. #I

yerinde dir. Me'n6s olan bu tAbirdcn udQI olunmaiuun . .ebebi,

tJulunu ipttim."

rlvt EbO. Hllreyre ile Redll Ekrem . ~ diler bir rlvtnin bulunmut
ibtimA!jndaa .dolayachr.

1 ~.J.J. ~l.j~

J.AJ _, A.YETiNlN nnhll

117

- Nasll size vaktiyle ~oyle ~oyle olacak diye bunlan hirer

hirer haber vermedim mi idi? Gordiiniiz ya sa;hirin gok yiiziinden i~ittim dedigi soziinii hak ve dogru buluyoruz, derler.

lZAHI
A.yet-i kerimede bildirilen gok yiiziindeki burc;lar, tiirlii ekiller
arzeden pld1z kiimeleridir ki, bunlardan en ziy!de mehur olanlanru
hey'etc;iler on iki burc; olarak bildirirler ve bunlart giinele seyy!relerin menazili addederek bulunduklan mmtakaya "Mzntakatii'l-burt2;."
derler. Tiirlii ekillerdeki bu nur kiimeleri ayet-i kerimede bildirildigi
iizere gok yiiziiniin en bedi1 ziynetleridir. Ve berrak bir havada
bakanlan hayrete diiiirecek derecede ibret amiz avizeler halinde
goriiniirler. Bu cihetle biz mii 'minier geceleri her bakttkc;a ehr-ay1n
halindeki bu manzarayt seyrettikten sonra: "':>\1.4 l.la .:.AJ..:. 1.. .!.li~ =
Allah'1m, bu beddyi-i kaimitz btltd ve liizumsuz yaratmadm. Medar-1 i'tibar
olarak yarattzgzn ifin Seni tesbih ve takdis ederiz !" deriz.
Ayet-i kerimede $iht1b, lugaten parlak ate Ulesine denir. ~ey
tanlar haber c;almak ic;in asiimana yiikseldiklerinden onlan def< etmek
ic;in meleklerin atttklan Clleli ate mermilerine ttlakt galib ohnutur.
Halk ona ylldtz akmas1 ta'bir ederler. Ayet-i kerimede: (~~ "r'~ ~U)
varid olmutur ki, gokten yere dogru zulmeti delip gec;en bir alev,
demektir [Kamt2s Tercemm].
~ihab hadisesinin fiziki bir tahlil ile heniiz mahiyeti aydtnlanmJ.
degildir. Bu babdaki ilmi aratlrmalar faraziyelerden ileri gec;memitir.
Bu faraziyeler ic;erisinde en kuvvetlisf hacer-i semavilerin rehberligi
ile: Fezadaki ecram-1 sagireden arzm mahrekine rast gelen bir cirmin
yiiksek hava tabakasiyle iddetli temas netiGesinde hasll olan itialden
ibaret olmastdtr. Hacer-i semavilerin de bu hadise neticesinde diimii
bt,tlunmasl<hr ki, bu nazariye Kur'an'm yukardaki "$iht1b-1 sak1b =
delip gefen alev" ta'birine uygundur.

Unvanumzdaki ayet-i kerime ile hadisi SafTat Suresi'nin 4 iincii

ayetinden i'tibaren devam eden U mealdeki ayetleri izah etmektedir:
Biz, fU yakm gogii yzld1<;larla siisleyip donattlk. Ve inadcJ her 1eytatulan koruduk, onlar Mele~i A'l4Jl yani melekleri ve meleklerin eptifim dinl!1eme~ler.
Kovulmak ipn her tarqftan (~ihab yayhmma) tutulurlar. Onlar i;in (a.hiret

118

yJII

.~1 ~j

Ul 1

AYETIIdN

nnW

de) daimi bir azab vardzr. Ancak o [eytanlardan fallp farpan hulunur. Onu
da (gokten yere dogru) delip geftn bir aleu takib eder 1
Bu ayetin de sarahati ve~hile bu kulak lurstzlan ~I~ denilen ve
. hamele-i vahiy olan meleklerin yanlarma sokulamazlar. Yalntz dtinyamtza en yakm olan birinci kat semaya yaklelabilirler. V e oradan
~ald1klan .bir ka~ kelimeyi kahlnlere yetitirerek vestle-i fesad ittihAz
ederler ki, bu da nefse'l-emirde bir ibtila ve imtihandan ibarettir.
Gortiltiyor ki, ihab denilen semavi hadiseler metafizik ilim slhasmda
vahiy diliyle daha a~1k tzah olunmutur. -

NAHL SORESt AYETLERt

Azlz VE CELiL OLAN ALLAHU TEALA.'NIN U KAVL-i Elliri-

[Si;:.den ba;:.zlannu::, da Er;:.el-i iimre (omiiliin

c;urtik ve duygusuz c;agma) diinduruluyor ki, a;:. hir jey ogrendikten
sonra artzk bir jey bilme;:. olaszm;:.J.
NiN TEFSiRi BABI:

~i; ,~i ~ ~ ~;f 1;~ ~~ ).:; -~:~ ~r J;.

G..:.ii
..
,.;;:;,,. J -u~:Ui
,.

*
*

1 iJ~'J
.)Jt. iJ~ JS"' .;,- uu.. .J
~l_,s:)l ~. l,;JII .~ ~ lil
~I ~ .;,-'}I * '":-"I_, ":"I~ ~J I.J,.,) ~l.:- JS" .:,- i.Jfo._, ~~I 'jl( Jl
. [ \.-. : .:..lil...ll i.Jy] 't""U # _,;li

Sure: 16 (Nahl}, lyet: 70

BUJWL, DIBL, EllZBL-1 OIIOa -

HAYAT, IIBIIJ.T l"trNUt

119

TER.CJUUtSI

Enes lbn-i Mllik radiJa'llalzu ank'den rivlyete g6re

Re,sulullah salla'lldlzu aleyhi ve sellem her zaman: Rabbim
- cimrilikten, agtr canhhktan, erzel-i omiirden kabir azlbmdan, deccalm (ve yalanc1 insanlarm) igfllinden dirim ve .oliim
fitnesinden - sana sig:trunm, diye duA ederdi.
IZAHI
Erzel-i omiir ta'btrindeki Erul kotii, ~iiriik, qa~ m!'nllar_ma
gelir ve dilimizde rezllet diye isti'mll olunur. Kat!de, Jomriin en
c;iiriik ve dii,iik haddi, doksan Yaftlr, demitir. Hazret-i AU yetmit
bq, Enes lbn-i Malik yiiz Yat olarak ta'ytn etmi.lerdir. lkrime'den gelen bir tebire gore, Kur'!n ok~a dev!m eden Erzel-i
Omiir'e red olunmaz. Tabaklt kitablannda hadts lle mqgiil olanlarm
c;~ uzun omiirlii olduklar1 zikrolundu~na gore hadts okuyanlarm
da erzel-:i omiirden masCiniyetlerl kabOI olunabllir.
Hadisdeki Kesel t!'btri de hayra kar1 duygusuzluk ve yapdmw
miimkiin olan bir hayra kar1 ra~betsizliktir. Bunun mu.Ubili hayrrhahhkttr. Biz daha um\imt bir t!'bir lle tenbellik diye terceme ettik.
Decca/, her devirde birtaklm deceM bulunaca~ haberdc v!rid oJdu~ndan, bunu da tercememizde ta'mlm ettik. Suhreverdt hazretleri
Hayatfitnesi'ni, tahanunill fcrs! ibtil!hkla, Mematfitnesini de Miinker,
Nekir meleklerinin kabirde sulllcrini korku Uc karplamak s\iretinde
tefsir etmi.tir.

tsRA SORESt AYETLERl

"1

~-;,.

)~

"1

"'0

.. ... -: .;... .--',

..y:.

4,j. ~

"' i>,_!
J'r:
cf,~. ~ (i:;_
. ,y
4.1_.>)
"""
"'"'

~~~ .
-.J.r

Aziz VE CELIL, OLAN .ALLXHu TEALA'NIN: [Ey NQI& ile

ber4her (gemiye)yiikledilimk (mii'min) kimselerin oplltzn, htlan!

Stu-e: 17 (lari), &yet: S

120

1 Tefsir ilimlerinin bildirdiklerine gore Nllh aleyhi's-sel4m her ne zaman bir

elbtse giyse, yihud bir yemek yese, yihud sui~ ar<h s~ra; "ElluJmdU'li'll4h = Hamd
All4h'tn" der idi. Bu sebeble Kur'An'da N llh: "9ok ~eden kul'' diye tavstf olundu.
Ve cvlid vc ahfld!na: "Ta siz MJ" pJkretmez;siniz;, Mtlklirlilk lllersiniz;?" diyc tevbih
buyuruldu.

C" c:__

"..

o'",

...

'

~ , r;:~

'

-'

. (;__

'f'
.
I~

~.,

t..

--

.._

(;_

c-,

....

~- '

....

'--'"

\t.
t-' .

--

,.. ..._ -

- \

.J.-

~~.'.

'

'

~'",

'- '

:~ ~

"o

-\

("

C '
._-

~'

-"'

C-'"

~'

~"

'

;. f,'
l.o

'

.,
(;_

'- ...

ir.
-"' '.
._

~, ' L

~.'

c" ":;flo. w..-

-::::;,

C'

'

'~~ \ (',
' : -~

...

~,

\- \

.1
...,.,

.,.._

'1::-.-\

. '
"
\

. .

a::"~-

.:_'11.

.
\

-...

r~-

-,

V\

L ...
1..t \

C-'

'
~

.,.__

"'

01 ...

"\

l\ '

1.,. ......

'

-,

'"

' - ~

'

11111

t..

.!.. \

;:::'

=~

\:~

""'

-- .

...
,.

...,'
\

c;-' - \-

'

'tl ....

1.. .

~ ...

-C- - ,.. . \a.\

\f..'
. - ,' ~c.
C \
'\ 't. ...
r
'
.
..
r . \
l.
\ V\
.._
(
~. G\,
- \
~: \ L1.1 -\ . -... .r,
... \

-\

--

'-\

'

~'" ~-

. , , ..
. .

-.

- '"

. \ C-...

..

'

...

~....., ,,.
~

J..:, --.

"\

...

.. \

J..: ~ '

"\

'\ ... ('

' -

.-...
~:, ~' 'Ll'
~.\ '-- . \

1.

' -

_,

~' t:'" :C.~ t:

~,.

l\ '

i.
(
;
_
_
,
.
'
f"
~.\ =~' 'i~-' t'
~_: 1:, '~::. . 1. . 't;~ .~~:~ l., ~.'
~
.
'i
..
,
.
.
. .~..' . 1..
t.
. .L .,-. -~ L.' ' -~~ , . ~ ~.

\ . . .\ .

'f. ,V ~ ~ ~I'; c.~

.,_, '

r.

i'" ~~~ i:\ \ -~ '

--

r... ' "- - ...:;;-

~, ~

1 ... :' -(;_

E,
:' o... ~.' E' - "' rtr..., {.\ -1 .f\ r:--~
v rt., ~ -~Ci\

'

r'

~-... (;.." _,\

~
-~

-'

...

\ '-"' 'p\,. r... ' ~ct.:.:

~ ~ '" 1:7" '"
~
-"'t
'
' ' . . \C ' ._ , t,:, ,__ ~~\c.:, ~' -C" _, r.t... "
t ~ - . ~ \ ... - . C-... - ''-''
..., c._.... 't. ....
\:,
:C.\ !:\.'
,(;'.
,r,
~ ' t..'", l.' c., ~ ... '(
~.' ... - t'
~.' e:... C'

'

C'

.,;:;::..:-

I _

~...

-~' ~. . . . , ~
r
C.
c._...
'
-~ \ ~ ~ '\

'

"'
...

\a

...

Et\
_, .r,

:~

~~.'.

-~' -~~

~.' r\\

. ' .c'

'--- - - , (;_
C-'" ~
-(;__ .,.._.:
~ ~ -- 1 ... \~
w

......

l:l

~:~

...,<

122

123

TERCEMESi

\.

Ebft Hiireyre radiya'llahu anh'den oyle rivAyet olunmUtur: Bir kere Resulullah salla'llahu -aleyhi ve sellem'in
~sofrasma et yemegi getirildi. V e kol tarafindan bir par~a aynhp
oniine konuldu. Qiinkii Resftlullah etin bu losm1ru severdi.
Ondan on dileriyle bir lokma kopard1. Sonra oyle hikaye etti:
Ben loyamet giiniinde biitiin insanlann ulusuyum. Bu
neden, bilir misiniz? diyerek oyle tzAh eyledi: DiinyAda once
ve sonra gelmi, ge~mi ne kadar insanlar varsa bunlarm
hepsini AlHihu Teala k1yamet giiniinde diiz ve geni bir sahada ~
tophyacakt1r. Oyle diiz ve geni meydan ki orada bir ~agmct
seslenince sesini herkese duyurabilecek ve bakan bir kiinin
gozii maher halkm1 bir baloda gorebilecek. (Dag tepe gibi
gormege, iitmege bir mAnt< bulunmayacak.) Bir de giine
(biitiin hararetiyie) yaklaacak 1 Artlk insanlann garm, meakkati dayamlmaz ve tahammiil olunmaz bir dereceye varacak. Bu Strada nas biribirine: "Size iriien iU fdciaft goriiyor
musunuz? Rabb'inize delalet edecek bir iefaatci bulmak faresirie n!Je ,
bakmzyorsunuz ?" diyecekler. Btinun iizerine maher hallonm
bbiSl baztsma: Haydi Adem'e gidiniz, deyip maher hallo
Adem aleyhi's-selam'a gelerek: .
- Ey insan nev<inin babast! Allahu TeAla seni yed-i
kudretiyle yaratt1 ve sana kendi rfthundan hayat verdi. Sonra
1 Buhari'nin Kitabii-z-Zekat'ta Abdullah lbn-i Omer'den gden bir
rivayetinde ~oyle . deniliyor: K1yamet gilnU ~de gilnq insanlara o kadar yakl~Jr ki, hatta hararetin te'siriyle dokiilen ter, insanm boyunca kulak ortasma kadar
~ir. 1Jte m~er halhbu elemli vaziyette bulunduklannda evvelA Adem, M6d
peygamberlerden sonra Muhammed Slllla'li4Jw III#Jiai w IIIUm'den plat clilerler.

124

EB(f HUREYRE

(R.A.) IN

meleklere emredip onlar da sana secde ettiler. Rabb'ine hakktmizda ~efaat dile. Ey atam1z, ic;inde bulundugumuz U
mti~kiil vaziyeti gormtiyor musun? Ba~1m1za gelen U musibeti
bilmiyor musun? diyecekler. Adem de:
- Rabb'im bugtin celalhd1r. 0 derecede ki, ne bundan
once boyle bir gazab etmi~tir, ne de bundan sonra bu tiirlii
gazab eder. Hem Cenab-1 Hak beni Cennet meyvasmdan
birini yemekten nehyetmi~ iken ben asi olup yemitim. (Arttk
size ~efaat edemem, ~imdi ben kendimi dtitintiyorum): Vay
nefsim, nefsim nefsim!. Siz bend en baka bh efaatci bulunuz:
Nuh'a gidiniz, diyecek. Onlar da Nuh'a varacaklar. Ve:
- Ey N uh sen yer yiiztinde Allah' dan ba~ka eye tapan
insanlara risalet vazifesiyle gonderilen peygamberlerin hie;:
tiphesiz birincisisin. Allah sana (Kur'an'da): "9ok jiikreden k-ul"
adnn verdi. Ltitfen hakkim1zda Rabb'ine efaat eyle. Ne ac1kh
vaziyette oldugumuzu gormtiyor musun, diyecekler. N uh
Peygamber de:
- Aziz ve Celil olan Rabb'im bugiin celalhd1r. Bir derecede ki, Allahu Teala ne imdiye kadar boyle gazablanmttlr,
ne de bundan sonra gazablamr. Benim de bir dua endiem
var: Vaktiyle kavminin helaki ic;:in dua etmitim. (Bu cihetle
kendimi dtitiniiyorum) : Vay nefsim, nefsim, nefsim! ~imdi siz
baka bir efaatci araytmz, lbrahim'e gidiniz, diyecek. Onlar
da lbrahim' aleyhi's-selam'a vanp:

.- Ey lbrahfm, sen yer ytiztindeki insanlardan Allah'm

peygamberi ve Allah'm dostu bir zatsm. Rabb'in Teala'ya
hakkmuzda efaat etsen. ~u actklt halimizi gortiyorsun, diyecekler. lbrahlm Peygamber de onlara:
- Bugiih Rabb'imin celal s1fat1 tecelll etmitir. Hem
bir derecede ki, ne bundan ewel boyle gazab et~tir;
ne de bundan sonra. Ben (li-maslahatin) tic;: kere yalan

EFMT-I KUBRA HAD!sl

125

soylemitim 1. (imdi ke~dimi dii~iiniiyorum): Vay nefsim,

nefsim, nefsim! Art1k siz baka birefaatci araytruz, Mlis!'y.a
gidiniz, diyecektir. Onlar da Musa All';)'hi's-selam'a vanp:
- Ey Mus a, sen Allah'm peygamberisin. Allah, risaleti
ile ve kelam1 ile seni insanlar iizerine faziletli kild1. Rabb'in
Teala'ya hakktmtzda efaat et. Goriiyorsun ne kadar IZtrrab
i;indeyiz, diyecekler. Musa Peygamber de onlara:
- Rabb'im bu giin celal stfati ile tecelU etti. Hem bir
halde ki ne imdiye kadar bu derece gazab1 goriilmii, ne de
bundan sonra goriilecektir. Ben ise helakine me>mur olmadigtm halde bir adam oldiirdiim 2 (~imdi ben nefsimi diiiiniiyorum): Ah nefsim, nefim, nefsim! Siz imdi baka bir efaatci
araytruz. lsa'ya gidiniz, diyecek. Onlar da lsa all';)'hi's-selam'a
gidip:
- Ey 1sa! Sen Allah'm Resuliisiin ve Allah 'tarafmdan
Meryem'e konulan bir mu(cize ve tekdm kthnan bir ruhsun ki, sen beikde bir sabl iken nasa soyledin. Rabb'ine haklarmzda efaat et, bak, gor ne tztirab ic;indeyiz, diyecekler. :ha
peygamber de onlara:
- Rabb'im bugiin cela.I s1fatiyle tecelll etmitir. Hem
bir derecede ki, ne bundan ewe! goriilmiitiir, ne de bundan
Hazret-i t brahim'in putperestleri ilzam i~in soyledigi ti~ yalan Udur:
i~in m~riklere ka~1: Hastay!ID deyip puthanede yalmz kalmas1
ki, hakikaten basta degildi. 2) Koca put k1rm~tlr, demesi. 3) Kans1 Sare hakkmda
he~iremdir demesi. BJl eserimizin 9 uncu cildinde Enadis-i Enbiya bahsinde
lbr!him Aleyhi's-1eldm kJ.SSaSmda ge~ti. Oraya da bak1mz!
s Kasas Suresi'nin18inci Ayetinden i'tib!ren hiklye olun,dugu tizere "Fir'a
vun'un adamlarmdan bir Ktpti ile Musa'nm kavminden bir adam dov\if\irken
kavminden olan adamm istimd!dt tizerine Hazret-i Musa yardtma kQJmUf ve
d\lfmanm g~tine vurd~ bir yumruk darbesiyle k1ptinin iini bitirivermiJti. ( Jli
~~ J~li ~ .:..J.loJI '-:'J = Rabbim, f\iph,esiz ki ben nefsime zulmettim,
beni maifiret eyle, dedi. Allah da onu matfiret etti) !yeti mucibince ma~iret
olunmUftur.
1

1) Putlan k1rmak

126

EBO HUREYRE'NlN EFAAT-l

xusR.\ HADisl

sonra boyle bir cela.I ve gaz~b1 goriilecektir, diyecek. Ve hie;

bir giinah zikretmiyecek. Ah nefsim, nefsim, . nefsim diye
endiesini 1zhar ederek: Benden baka bir efaatci bulunuz,
Muhammed salla'lliihu aleyhi ve sellem'e gidiniz, diyecek.
Onlar da Muhammed salta' lliihu aleyhi ve sellem' e gelerek:
- Ya Muhammed, sen Allah'm peygamberisin, ve
-nebiler hatimisin, Allah gec;mide ve gelecekde vukiiu farzolunan biitii~ giinahlanm magfiret etmitir. Rabb'in Teala'ya
. hakk1m1zda efaat et, goriiyorsun kine elem ve 1zttrab ic;inde.yiz,
diyecekler.
Bunun iizerine ben hemen gidip Ar-1 Rahman'm altma
varacagtm ve Aziz ve Celil olan Rabb'ime secdeye kapanacagtm. Son,ra secdemde Allah bana kendisine olunacak en giizel
hamd ii senadan oyle h\r mefhum feth ve ilham edecektir ki,
~imdiye kadar onu benden once hie; bir peygambere feth ve
ilham etmemitir. Ben miilhem oldugum surette Allah'a
hamd ii senadan sonra Allah tarafmdan:
- Ya Muhammed, baIm kaldtr, iste. Dilegin verilecektir, efaat eyle. ~efaatin kabul edilecektir, buyurulur.
Ben secdeden baIffii kaldmp:
- Ya Rab, iimmetim! Ya Rab, iimmetim! Ya Rab iimmetim! diye iimmetim hakkmda efaat edecegim. Bunun
iizerine:
\

- Ya Muhammed, iimmetinden hesab ve siiale liizumu

ohmyanlan Cennet kaptlanndan sag kaptdan Cennet'e koy.
Onlar Cennet'in bundan baka obiir kaptlar!ndan da nas ile
ortakurla~ buyurulacakt1r. Sonra Res u 1u IIa h:
- Hayaum yed-i kudretinde olan Allahu Teala'ya yemin
ederim ki: Cennet'in kap1 kanadlarmdan iki kanadm aras1
Mekke ile Himyer, yahud Mekke ile Busra aras1 kadar genitir..

127

lZAHI

Himyer, Sana ehrinin eski adxdxr. Cahiliyet zamarunda Yemen'de hiikiim siiren - ve Bag-1 !rem ve Seylii'l-Arim gibi mcdeniyet
eaerleriyle Ziilkarneyn ve .BelHs gibi hiikiimdarlarxmn menkibeleri
Kur'in'da zikrolunan - Himyer hanedaru Sebe, ehrinden sonra
San'a'Yl hiikumet merkezi ittihaz ettiklerinden, Sana ehri Himyer
adiyle de anxhrdx. Sana ehri Mekke-i Miikerreme'den 855 kilometre
mes!fede bulunduguna ve Cennet kapxsrmn iki kanadx aras1 da bu
genitlikte olduguna gore Cennet'in saha-i vasias1 hakkmda giizel
bir mikyas olur.
Hadisde adx ge~en Busra da ~am'm go kilometre cent1bu prklsinde ve Havran mmtakasmda bir ehir olub vaktiyle mamur ve
miistahkem idi. Hxristiyanhgm merkezi olup mChUr Bahira rahibin
Savmaas1 da burada idi. ~imdi bir koy halinde bulunan Busd. Asr-1
SaA.det'te en mehur ve mamftr bir ehir oldugundan, hadtsde ikinci
bir mikyas olarak adx ge~mitir. ~unu da bildirmek isteriz ki, terdid
ile iki mikyas zikrolunmas1 hadts ravilerinden birisinin 'iiphesi eseridir.
Hadisde tasvir buyrulan bu efaat, Hatemii'l-Enbiya'mn
mahferdeki buyiik efa~tidir. Maherden haJas olduktan sonra da her
peygamber Cenab-1 Hak tarafindan kendi iimmeti hakkmda late
me,ztln olacaktxr, Hatta peygamberlerden baka iihedl ve evliylmn
dahi tefaate me,zt1n olacaklarx nust1s ile sabittir.

Aziz VE CELiL OLAN ALLAH TE.ALA.'mN': [Rabh'inin seni

oturanlann Allah'a hamdettigi al bir makama gander (ip orada
oturt) mast muhakkaktJrj KAVL-i ERiFiNiN TEFSiRi B.AlJil.
SW'e: 17 (tsrl'), Ayet: 79
Ayet-i kerimedeki ( ..r" = As4) lifz1 Umidlendirmek demek olan 1 'itmA"
ma <nAama mevzO' ise de CenAb-1 Hakk'a nisbetle bu kelime ilAht hitlblarda bt'tyet
ve vUcOb iflde etti~den, biz de (muhakkakt1r) diye terceme ettik.
1

128

MAKAM-1 MAIIMUD HAKKINDA

TERCEMESi

A b d u 11 a h 1b n- i 0 mer radiya' lltihu anhilma' dan rivayete

gore ~oyle demi~tir: K1yamet giinii insanlar kiime kiime, her
iimmet peygamberinin pe~inde (ileri, geri) donii~tiiriirler
(ve biiyiik peygamberlere):
- Ey falan, ~efaat et, ey fa:lan, ~efaat et, derler. En sonu
~efaat dilegi Neb i salla' lltihu aleyhi ve sellem' e eri~ip nih a yet
bulur. Bu~efaatvakiasiAllahu Teala'nm peygamberi Muhammed Mustafa'yt Makam-1 Mahmud'a gonderdigi giin vukii'
bulur. (Ve herkes o giin Muhammed Mustafa'y1 tebcil
eder.)
IZAHI
Buhari, Kitabii'z-Zekat'ta Leys 1bn-i Sa <d'm katibi Abdullah 1bn-i Salih'in U ziyade rivayetini de ta<Ukan rivayet
ediyor ki, bu mevzuumuzu veciz bir surette tzah etmektedir. Hazret-i Muhammed (maherde bunalan) halk arasmda hemen hiikiim ve kaza (ya balamasma) efaat ve delalet etmek i~in dtvan-1
llahi'ye kadar gider. Hatta (hacet) kaplSlmn halkas1m tutar. lte
o giin AlHihu Teala Peygamber'e "Maktim-z Mahmltd" u ihsan eder,
(Bu efaat ve delaletinden dolayt) maher halklmn hepsi Hitemii'lEnbiya'ya hamdederek minnettarhklanm arzederler 1
1

.:;WI~~~ ~ ~I o%1.J .!..:111.} ~ t_~ ~.ill~ .)lj_,

(~.J~I.I_,.J] ~ e--!-1 .J-1 ~ !.)~ t..U. .ill~:! j:,;..>-} ...... L:JI ~ ~ 4 J ... cY...}

cABfR RADial

129

Miiellif Buhari yine bu Makam-1 Mahmud babmda Cabir

lbn-i Abdullah'dan da U. h<~-disi rivayet ediyor. Resiil-i Ekrem
Efendimiz buyurdu ki: [Her kim ezan okunurken tamamm1 iidip
dinledigi (ve miiezzinin soyledigi _kelimeleri soyleyip bittigi) zaman:
"Allahiimme Rabbe M;:.ihi' d-da<veti' t-tamme, ve' s-salati' l~kaime. At-i Muhammeden, el-vesilete ve'l-fadile, veb<ashii. mekamen Mahmt2den. Elle;:.i veadtehu"1 diye dua ederse o kiiye luyamet giiniinde efaat etmek bana
diier]. Bu had is ezan bahsinde gec;tigi ic;in miiellif Z e bid i burada
Tecrid'e almarmtlr. (365) numara ile terceme olunmutur. Oraya da
bakiruz!
lbn-i Esir Nilulye'sinae Makam-1 Mahmud'u oyle ta<rif eder:
0 bir yiice makamdtr ki, orada her iinunet ve biitiin beeriyet enbiya.Iar serverinin efaat ve delaletiyle acele hesablan goriiliip c;ok uzun
ve iiziicii bir vpkiif ve intizardan kurtulup ebedi rahata kavutuklanndan, bu giiniin -yegane efaatcisi olan Peygamberimize hamdederek minnettarhklanru arzederler. Baztlan da Makam-1 Mahmud'u
klsaca makam-1 efaattir, diye tefsir etmilerdir1 lbn-i Esir'in bu
tefsiri Makam,;,1 Mahmud hakkmda yukandaki hadislerden ogrendigimiz rna <xi alarm en giizel bir fezlekesidir.
Resul-i 'E krem ~endimiz'in efaat-i kiibralan ve bu vesile
ile zikrolunan Makam-1 Mahmud hakkmdaki hadis-i erif Kiitiib-i
Sitte'de miiteaddid tariklerle ve mufassal, muhtasar bir c;ok metinlerle..."''\bdullah lbn-i Mes<ud, Cabir, Ebu Hiireyre gibi miiteaddid Ashab-1 Kiram'dan rivayet olunmutur. Enes lbn-i Malik'in efaat-i kiibra hadisle~i Tecrid'in en son hadtsleridir. Cenab-1 ,
Hakk'm tevfik ve inayetiyle o kisma varmak bahtiyarbgma erdigimizde onlan da goriiriiz.

***
1

~~I_, ~~ _,

ll:-)I

T~

..:..T 4c'lAJI ;')1....11 _, ;..l:JI

;~Jll

,,a

'-:'.J ~~

~JI..J IS.lJrf,~ {.U..

Bu du~mn me!li ,udur: AlHih1m! Namaza bu tam (tevhtd ile) ~nm ve
kdmaeak namazm Rabb'i! Muhammed'e Cennet'te Ali menzile ve mertebe-i
fhda verve onu vaadettigin makim-1 Mahmud'a gonder (de dht~ kd!).

J_;. ,;,-

-...u:~t,

":"'u.'

JW'

c_:l". ~""""'!"'.ll'_,-

,_,..-J, rt.a'

( .I!'"J I .:t,~ ~t..; J .,_ U!JI _yo

JJ _, ._:,_,;_,11
F. 9

110

[Hahbim nama~ (Kur'An okurken) sesini ;ok a;zklama; gizli de okuma;

bunun artmnda hir okuytq tarzz ihtiyar et!] KAVL-i ~ERiFiN TEFSbd
BABI.
Az!z

VE CELIL OLAN ALLAHU TEALA'NIN:

TERCEMESi

lbn-i Abbas radiya'lltihu anhiima'dan oyle dedigi rivayet

olumnUtur. Bu Ayet nb:H oldugu s1ra Resulullah salla'l14/m aleyhi ve sellem (lslAni'm ilk giinlerinde) Mekke'de gizli
yapyordu. Fakat Ashabiyle namaz Jold1~ zaman Kur'an
ola\rken .sesini yiikseltiyordu. Miirikler ise Kur'An'1 duyunca
hem Kur'An'a, hem onu gonderene, hem de Kur'an kendisine
gelene kufrediyorlard1. Bunun iizerine Aztz ve Celtl olan
Allihu TeAll Peygamber'i salla'lldhu aleyhi ve sellem'e:
SGre: 17 (larA) lyet: no.

131

- Habibim! ~amazda klraatini a<;Iklama. Sonra miirikler iitirler de Kur'an'a kiifrederler. K1raatini Ashabmdan
gizleme de. Sonra onlara ~duyuramazsm. Bunun ikisi aras1 bir
"yol ihtiyar et, buyurdu.

***
K.EHF SORESt

Azlz VE CELiL OLAN ALLAHU TEA.LA.'NIN: [$unlar ki Rah'lannzn 4Jetlerine kiifUr ve ona liktiyi (yani aliireti ve sevab, giinah
gibi din umdelerini) inkar etmijlerdir, artzk onlann biitiin hayzr
ijleri sevabszz (kahp) hif olmUjlUr.} KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

J;, ~r
, ,.J;~:; ~ .~~r ~~
,.. .

i;~~ ~r
.. ~;

.1714

r~ y-t~.1r .. ~r ~J..)~ J~ J~ ~i --;:; ~}; ~~r

TERC"EMESi

E bu H iireyre radiya'llahu anlz'den rivayete gore Res u1u 11 ah salta' llahu aleyhi ve sellem'in: [ K zyamet giiniinde iri ciisseli,
semiz hir ki# (hasab yerine) getirilir, (haYir ve sevabt taruhr.
Fakat) Allahu Teala yamnda ~ir sivrisinegin kanadz agzrligznda

S!U'e: 18 (Kchf), !yet: 105.

132

(bir sevab) tartma;:.J buyurdugu rivayet olunmutUr. Sonra

E bft H iireyre: Ey miimiriler! lsterseniz (bu rivayetimi te>ytd
ic;in Hak T eala'mn:) "Kzyamet gunu biz onlann hayzr i#erine hi; bir tartt tutturmayt;:. !" kavl-i erifini okuyunuz, dem.;tir .

***
MERYEM SORESt

[Habbim! Onlar
(milrikler) gaflette iken, onlar man etme;:.lerken (keke tman
etseydik diye) hasret ;ekeceklen bir guniin dehjetiyle onlarz korkut! J
Aziz VE CELiL OLAN ALLAHU TEA.LA.' NIN:

KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI~

_,1 ,.

....

ol; ..li

,.

- -~

._,!.., "'

...
"J~

"'o.., "' I

u.,JII~

.. ,_,. ....... ,.,.. .,.,..r,. .

~JJ:i.:.: J IJJ-:;.r-zt

~J

J. ....

.1-

SO.re: 19 (Meryem), lyet: 39

. . .jA.

,. J. } ..... "'I ,. ,;. "'

.
~_,J~ l..iA IJ_,J.;A-J

,,.,

...

;L:.ll

JAf 4

"'
"'.J.

r..s~t:.J
I

~J.

r"

133

VE BU AYETfN TEFSiRi

t; )~i ~ ~l ~~rr~ ;~~f;

... ,. 0,. ...

. ~.r:~
':J

,. ...

,o~

,.

"'O ...

I :.1 ~
J W..U
I (.T
.,

J,

TERCEMESi

Ebti Said-i Hudd radiya'llii.hu anh'den rivayete gore

Restilullah salla'llii.hu aleyhi ve sellem oyle buyurmutur:
Ktyamet giinii (ehl-i Cennet, Cennet'e, Cehennemlikler de
Cehennem'e aynldtktan sonra) oliim, akh, karah alaca bir
koyun stiretinde getirilecek. Bir dellal: Ey Cennet halki, diye
bagrracak! Cennet'tekiler hemen boyunlanm uzatlp balanm
kaldtracaklar ve (bulunduklan yerden c;tkarak) bakacaklar,
~imdi dellal: Bunu bilir misiniz? diye sorar. Ehl-i Cennet'in
hepsi onu gorerek: Evet biliriz, bu oliimdiir, derler. Sonra
dellal: Ey Cehennem halki, diye yiiksek sesle seslenir! Onhir da
boyunlanm uzatip balanm kaldmrlar ..Ve (bulunduklan berzahtan c;wp korku ic;inde) bakarlar. Dellal: Bunu biliyor
musunuz, diye sorar. Onlar da hepsi onu gorerek: Evet biliriz,
bu oliimdiir, derler. Bundan sonra koyun stiretindeki oliim
(Cennet'le Cehennem arasmda) bogazlamr. Bundan sonra
dellil: "Ey Cennet halkz! Cennet'te ebed y(Jfzyacaksznzz, artzk iilum
.)Oktur. (Cehennem halklna da) Ey Cehennem'likler siz de kararg4Jnnzzda ebedsiniz, size de iilfim yoktur !" diyecek. Bundan sonra
miinAdt: 1 ( atP J ~ .1. .r'JI ~ .ll ;_rJ-1 r.>!. ~ .J.UI_,) Bu gaflettekiler
ehl-i diinyadrr P~.Y. 'J ~_,) Ayetini .okur.

***
NOR SORESt AYETLERl
Bu sftrenin Miilaane hakkmdaki iki ayetini~ tefsiri goriilecektir. Miilaane ve Lian, iki kiinin biribirine Ia<net
1 Bu Ayet-i kerlmenin tercemesi, iinvinlDllZda g~ti.

mLAM

134

HUK6KUNDA CELDE

etmesidir 1 lslam hukuku~a gore Millaanede; bir kocarun kansma zinakarhk isnadmdan miitevellid bir da<va durumasmda
hakim huzurunda la <nete mukarin olarak ve Allah adma yemin
ederek hem kanrun, hem kocanm ehadet etmeleridir. Millaane, esasmda bir az giic; bir muamele-i hukuklye olmakla
beraber as1rlarca evvel !slam hukuku tarihine kanrm bulundugundan bu hususta varid olan ayetlerin ve hadislerin anlatlmasma medar o1mak iizere mukaddeme mahiyetinde baz1
m.a<lumat ar~edecegiz.
Aagtda gorecegimiz Millaane ayetleri Hadd-1 Kaz2
ayetinden sonradtr. Hadd-i -Kazf hakkmdaki ayet-i kerimenin
meali oyledir_: Namuslu kadmlara iftira eden, soz atan, sonra
da dort ahid 3 getirmiyen U kimselere seksen celde (degnek)
vurunuz' ve bunlarm ahadet1erini ebedi kabul etmeylniz.
Bun1ar hie; iiphesiz fas1k kimselerdir 5
Narnuslu bir kadma fena soz atmarun, namuslu bir kadm
hakkmda fena soz soylemenin cezAs1 bu ayetle ta<ytncmyurulduktan sonra Ashab'dan Uveymir ile Hilal, birbirine yakm
tarihlerde kadmlanrun zinakarhklariyle kaqtlaarak milkiil bir
vaziyete diimiilerdi. ~oyleki, imdi bunlar ciirmii mehftd
halinde yakalad1klan kadmlanrun zinakarhklanru iddia etselerdi dort ahidle iddialanru isbat etmek mecbftriyetinde
Allahu Teala tarafmdan Ia 'net olunan k~iyi celai ve gazabiyle rahmetinden
ve kovmas1d1r. Kul tarafmdan Ia 'net de Ia 'net etti~i ~inin Allah'm
gazabma ugramasma dua etmesidir.
1 Kazf, ~riat orfilnde namuslu bir khmeye zina isnad edilmesjdir.
1 Bu ayetten onceki ayette zina cilrmilniln siiblltu, dort pbidin phadetleriyle
oldu~ ve cezas1 yiizer degnek bulundugu bildiril~tir.
' Celde, deynekle dovmek demek olduguna gore ayette matlub olan de~ek
darbderinin derecesi viicudun derisi miiteessir olacak derecede olmas1 etin mUteessir
olmamasu:Ur. Esasen bu celdeler ve darbeler te'dib i~indir . Ta 'zib ve ~kence i~in de~.
1

uzakl~ttrmas1

~.J ~~ (.r..H./

.1~ ~ J4 I_,Jl~ ~
( t : J.,:JI iJy) . 4J _,A..LiJI

r--JJ.!.:.I.i

r-

.:..L:.-...11 4JyJ..J.lii.J
.!.i!J.JI.J_1.1!1 ;.)~
I~

rt'

135
\

bulunacaklardt. Bu ise miimkiin olmadtgmdan hadd-i kazf

ile miittehem olarak seksen degnek yiyeceklerdi. Siiko.t
etseler bu da gayret ve hamiyetlerine el vermiyordu. Bu miikiil
vaziyetlerini Resul-i Ekrem'e arza mecbur olduklanru
aagtda terceme edecegimiz hadislerde gorecegiz. Bunun
iizerine erkek ve kadmm lianlarma dair iki ayet nazi! oldu ki,
imdi bunlan hirer ba!?m unvamnda miitalaa edecegiz. Erkegin
liaru hakkmdaki a yet oyledir:

Aziz VE CELiL OLAN ALLAHU TE.AL.A'NIN: jo kimseler ki

eiferine (zina isnad ederek fena soz) atarlar ve kendilerinden baika
da (goren), idhidler bulunmaz, yalmz kendileri giirmiii bulunurlar;
imdi bunlardan her hangi bir kimsenin (zina hakkmdaki) iehddeti,
kmdisinin muhakkak dogru sii,zliilerden olduguna dair dart de.fa
Allah adzna yemn etmesidir} KAVL-i ERIFjNiN TEFSIRi BAni.
I

..
\

c..:.

r~
\a\

'.t:,'

~~

~ tt-,~

-'--

. ...

.f~
C.\

~~
ft.

-t~

t .~

tt
~\

f.\.

o\

~.t

~\ c
.(

.\

G\~

'~
I

_,

,~._

C...'-

1'~

~:.'

0
I\

~\
-\

(.

'1

.\
\

c.~

. \ '<;..

'it>~~\

~;

\t:'.

\
\

f;
\

}.

~~

\
\

II'-

.,, t~' t-:

~\
'

,.f'

C.

!--~' q,
~~ c. \~
'-'

~:,

~
r~
):~_,
't:_, 'c. c...\ -r-~
C.\
._.--

r.~

E\. 1~

.y-, t~'
_, .
'l>c
.., t

~~'

"' t
.y-,

\ ,~t

II'-

'-'

~,
t:~
- \

,\.:

1'\... \

,c-,

\,.\

.,'

,.~
'

C...'

f''"... t ~\
~\

c:, {,'
~:, l' .,. 1-," B .,'
" _, 't:.' ~~

...

f' 1-- ,~._

~.

\...

-<;..

Jt:'

\~.:,

\~:

~~

~,' ~~
-""
~\

~\

".

C...'-

\... \

C...'

~\

t ..~

~'~ '.t
'

_,
~~
_,

~
\

-t..

r~

t:~ ~~

C'\'

['

-~

t:_,

C...''o'

\...

..
\

C...'

t:'\

f~,~~
'. ....'
\

~\

."(-:
~\

f""'

~~

t:'
\

'J:
~~
t..'",

[\
~

~\

'-'

!--~
'-'

--~; 1'- 1-~

\a\

- 1-,"

\";;

".

C...'

\ fr.'
\a\
~, [~
t:~
_,

'~._

c.~
.,._
I~

''l'\.." -

['.

\~
' ,, ~...~

~~

tt-,~' ~:,
't:_, !--~'
~

\a\

1- ~\
1~~~ ,c-, C...' !--,.,
t'"

C-'"

C...'

C...'

\a \

~\

~:, ,<r;~

.-

....

- 1~
I

~~

c;y~

C.\

'-'

~\

~,

\,.\

t:'

\;;:

C...'

.f~

C...'

\,.\

~~

~~

(l~

_,.,

_,
~-

~~

c...'"

~\

-" - t - 1'- \ \U\' 1"' .

- \~: (~- t' - 1-,"-

... -t

9\\\

'~.-

C...'

~t:,'
~~

>

~
!!

137
TERCEMESi

Sehl 1bn-i Sa cd( -i Said!) radiya'llahu anh'den rivayete

gore (Aclan ogullanndan) Uveymir, Ben! Acla'run ulusu
olan As1m 1bn-i Adiyy'e gelerek ~oyle s<;>rar:
- Siz nc dersiniz? Bir kimse kansiyle beraber bir k~iyi
(zina fizerinde) bulsa, kadnim kocasi zan1yi oldurmeli, siz de
onu (kisasen) oldurmeli misiniz? Yoksa bu kimse ne yapmah?
(Bu halde zevc, dort ~ahid getirmege gitse zan! i~ini gorfip
savuacaktir. Sukut etse namusa taalluk eden bir ~eye sukut
etm~ olacaktir.) Lutfen bu mu~kul mes>eleyi bir kere Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'e benim i~in sorsaruz, der. Bunun
iizerine ASim, Resulullah'a gelip: Ya Resula'llah! Diye
(soz b~laYJp) sordu. Fakat Resul-i Ekrem bu sorgulan
holanmay1p aYJbladil.
Sonra Uveymir, As1m tbn-i Adiyy'e: (Resulullah
ne soyledi? diye) sordu. 0 da Resul-i Bicrem'e boyle mes>eleleri ~irkin gordti ve ayibladi, diye cevab verdi. Bunun tizerine
Uveymir: Vallahi ben ~ekinmeni, bunu kendim Resulullah'a sorar1m, dedi, ve gidip:
- Ya Res u1a' 1Ia h ! Bir kimse karlSlyle beraber bir kiiyi
(zina iizerinde) bulsa, kadmm zevci zan1yi oldtirmeli, sonra siz
de (kisasan) onu oldurmeli misiniz? Yoksa bu adam ne yapmalt? diye sordu. Bunun tizerine Res-ul-i Ekrem:
- Ey U veymir! senin ve kanrun hakkinda AJlahu Teala
Kur'an (aye.ti) gonderdi, dedi. Ve bu kan, kocaya Allahu
Td.la'run Kur'an'da tacUm ettigi ve~hile mtilaane etmelerini
1 ResOl-i Ekrem'in hoflanmaytp &)'lblamast hen~ vAk1' olmadtA"m~ sandtft
b6yle bir fCYC li.izum ve ihtiya~ bulunmamas1 kanlatindendir. Sonra mUsliimanlann
uziyle, n!m.usiyle ilgili bOyle 16zler yaMdHerin ve mtinAftklarm dedikodusunu mQcib
olur endlfesindendir.

138

AYETi V.E HADist

- emreyledil. Ve .ilk once erkek kansma karIlanetle yemin etti.

(Sonra da. kadm kocasma kaq1 aag1daki hadisde bildiri1digi
ve~hile yemin eyledi). Sonra Uveymir: _
- Ya Resula'llah (bu kadmla ge~h1me savd1). Bu kadiru nikah1mda tutarsam ona zulmetmi olurum, deyip kad1ru
boad1. Ve Uveymir ile kansmm bu vak<asmdan sonra
la 'netleeri ~iftlerin - kocarun talaklyle - aynlmalan adet
oldu. Sonra Resulullah meclisde haz1r bulunanlara:
- Baklruz, eger bu kadm - viicudu siyah, gozlerinin
siyah1 koyu, ki~1run iki yam biiyiik, baldrrlan kaba- klyafette
bir ~ocuk getirirse, muhakkak ben Uveymir'in bu kadma
zina isnadmda dogru oldugunu sarunm. Eger kadm Keler
fasilesinden klz1lca kurt gibi klz1l bir ~ocuk dogurursa, bu
def'a da ben iiphesiz kadma biihtan ve iftira ettigini sanmm,
buyurdu. Sonra ~ocuk Resulullah'in Uveymir'i tasdik
yollu tasvir ettigi ekild~ dogdu. Ve bu cihetle ~ocuk anas1
(Havle kad1) na nisbet ed(ilerek: "ibn-i Havle" diye ~ag1r)Ildi 2
I

***

1 Bu hadisin unvanmda terceme ettigimiz ayet-i kerimeye gOre ilk once zevc,
d6rt kere arka arkaya hakimin huzurunda: Kartsma i~ret ederek: Kanma zinA
isnAd etmekte mahakkak ki, ben dogru s<>yliyen bir adamtm, ValHihi, diye yemln
eder. ~incide de: Eger ben yalanc1 isem Allah'm la 'neti tizerime olsun, der.
Bunun tizerine kadm kalkar. Ve kocasma ~ret ederek dart def'a: Allah adtna
yemin ederim ki, ~u kocam bana zina isnadmda yalanctdtr, der. Be~incide de: Eter
bu adam bana zina isnadmda dogru ise Alliih'm gazabt iizerime olsun, -der.
I Buraya kadar "mill44nenin = kan, koca l4'netlepnesinin" kocaya aid olan kwnml
gOrdUk. Bundan sonraki !yet ve hadisde de kadma olan mUllane sOretini g6recetiz.
SOre: 24 (N(ll-), Ayet: 8

\
isLAM HUKUXUNDA MULAANI:

Aziz

VE CELiL OLAN

Au.A.Hu

139

TEAL.A'NIN U MEALDEKi

XAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI:

[Kadzndan da (~u yolda) dort kere Allah adzna yemn etmek de

(recm) a;:.abzm giderir: Allah ailzna yemn ederim ki, bu ;:.evcim
yalanczlardandzr. Be#nt:i jehddette de kqdzn: Eger bu ;:.evcim dogru
so;:.lulerden ise Allah'zn ga;:.abzm kendisinin (kad1nm) u;:.erinedir,
diye yemn eder.]

HADD-f KAZF

TERCEMESi

lbn-i Abbas radiya'llah1f anhilma'dan rivayete gore Hila.I

lbn-i 'Omeyye Neb! salla'llahu aleyhi ve sellem'in huzurunda
kansma ~edk lbn-i Sehma' ile zina etti, diye soz att1 1
Resulu-Ilah da Hilal'e:
- Dort ahidini . haz1rla, yahud a:r:kana had (vurulur)
buyurdu. Bunun tizerine H il al :
- Ya Res u I a' I Ia h ! Bizim birimiz kansmm i.isti.inde bir
erkek gori.irse, ahid aramaga m1 gidecek? (~ahid getirinceye
kadar iini gori.ip savllmaz mi?) diye; i'tiraz etti. Resul-i
Ekrem:
- Sen ahidlerini haz1rla. Aksi ta!-dirde arkana hadd-i
kuf (seksen degnek) vurulur, demege devam etti. Bunun i.izerine -HilU lbn-i Umeyye:
- Ya Resula'llah! Seni hak peygamber gonderen Allihu Teala'ya yemm ederim ki, muhakkak ben kesin olarak
dogru soyli.iyorum. Ve em1nim ki, Allah benim arkam1 hadden
1 ~ertk lbn-i SehmA', As1m lbn-i Abdi'nin amucas1 o~ludur. Hilal
lbn-i Omeyye'nin ltar111 da As1m lbn-i Adi'nin k1Z1d1r.

HADDI KAZFfN StiRETI ICRAsl

141

kurtaracak bir vahiy, bir ay:t gonderecektir, dedi. Bu Strada

hemen Cibrll indi ve Resul-i Ekrem'e: *(~l_,ji_.J_,..J_ ..:r...UI_,)
ayetini ta ( ~;.)t....JI 0" .JLS'"' .JI ) kavl-i ~erifine varmCiya kadar getirdi. Bunun iizerine Resulullah, kadma haber gonderdi.
Kocas1 Hila! de haztr bulundu. llk once Hila! (bundan
evvelki hadisde ve ha~iyesinde goriildiigii ve<;hile) ~ehadet ve
yemin eyledi. Resul-i Ekrem: Allah muhakkak bilir ki, sizin
biriniz elbette yaJanctdtr. ~u halde ikinizden tovbekar olan ve
bu lian yemininden riicu< eden var mtdtr? buyurdu. Sonra
Hilal'in zevcesi Havle ayaga kalkarak ve (dort def<a) Han
~ehadetiyle - Allah't i~had ederek yemin ettikde be~inci yemme
stra geldiginde mecliste haztr bulunanlar kadmt durdurarak:
- Bak kadm, bu be~inci yemm azabt mucibtir, ihtannda
bulundular 1 . Ravi tbn-i Abbas der ki: Bu ihtar iizerine
kadm bir az agtrla~tp durakladt. Hatta biz kadmt yemin etmekten vaz ge<;ecek ve geriye donecek sandtk. Sonra kadm
kendini toparlaytp:

- (~imdiye kadar ~erefle ya~amt~) kavim ve kabtlemi,

ben bundan sonraki giinlerde rezil ve riisvay etmem, diyerek
lian yeminini yerine getirdi. Sonra Res u 1- i E k rem:
- - -Bu kadma baktruz. Eger gozleri siit meli, iki kt<;t iri,
baldtrlan kahn bir tipde <;ocuk getirirse, <;ocuk ~erik lbn-i
Sehma'ya aittir, buyurdu. Kadm da haklkaten boyle bir <;ocuk dogurdu. Bunun iizerine Resulullah:
- Eger Allah kit~bmm (lian) hiikmii infaz edilmemi olsaydt benimle bu kadm i<;in bir macera vardt. (Yani ben o
kadma hadd-i zina icra ederdim) buyurdu.
Sure: 24 (Nur), ayet: 6
Gerek meclisde bulunanlarm kadma bu ihtArlar1, gerek bunlardan 6nce
Realll-i Ekrem'in !ian yemininden riicii' eden var m1? auili kadmm ya1an yere
yemin etmesini 6nlemek m!lkwdm ma'tUf olacakur.
1

142

lZA.HI

Lian hssas1 Hicret'in dokuzuncu }'lh aban a}'lnda oldu. Lian

ayetinixi sebeb-i niizulunde ulemanm ihtilafi. vardtr. Uveymir hak- hnda rm nazil olmUtur, yoksa Hital 1bn-i Umeyye hakkmda
rm? Uveymir hakhnda nazil oldugunu iddia edenler yukandaki
Sehl 1bn-i Sa'd hadisindeki Resul-i Ekrem Efendimiz'in
Uveymir'e: "Allah senin ve -efin hakktnda K~r'an indirdi." kavliyle
istidlal etmilerdir. Ulemarun cumhuru ise, Lian ayetinin sebeb-i
niizulii Hilal hssas1dtr ve lslam camiasmda Hilal ilk defa mii!aane
eden kiidir, demilerdir. Davudt bu iki nokta-i nazan cern< ederek:
Bu iki hadisde haber verilea iki vaha bir zamanda vuku< bulmu ve
ayet de ikisi hakkmda nazi! olmu bulunmasl ihtimal dahilindedir,
diyor. Neve vi de ayetin iklsi hakkmda nazil oldugunu fakat Hilal'in
liaru once vukii' bulmu olmas1 ihtimalini ziyade ediyor.
hnam Ebu Hanife, Neve~i, Evzai, Leys lbn-i Sa'd,
lbn-i Rahuye,
Ebu Ubeyde, Ebu Sevr gibi eimme-i mezahib ve ic;tihad lianm
hiikmii, lian ile veya hak.imin tefriki ile kan koca aynhg1 oldugunda
ittifak etmilerdir. lmam Ebu Hanife bu ayriligm lian ile degil,
hakimin hiikmii ile vukiiu cihetini ihtiyar etmitir. Yine lmam Ebfl
Hanife'ye gore hakirriin hiikmii ile aynlchktan sonra bu kan, koca
bi:x'birlerine ebedi haram olurlar.
~afii, Malik, Ahmed lbn-i -Han bel, lshak

Qok ag1.r bir ahadet ve yemin olan bu miilaanenin kar1ya kocaya

terettiib eden ameli faidesi, kocamn hadd-i kazf olan seksen degnekten
kurtulmas1. Nasu ki Hilat lbn-i Umeyye Resfll-i Ekrem'e:
- Allah arkann hadd-i kazften koruyacak bir vahiy gonderecek,
demiti. -Ayru zamanda kad1run. kirlettigi aile namusunun te1nizlen
mesidir. Kadm miilaane ile hadd-i zinadan kurtulmu, olur.
Her iki hadisde zinakar olarak zikredilen fakat adt tasrih edilmiyen kadtrun adt Havle oldugu, U kadar ki, birinci hadtsdeki en
sahih kavle gore Havle Bint"'i Kays olup ikinci hadtsddd ~avle
Bint-i .A.Slm'dtr. ~erfk lbn-i Sehml' da her iki vaklanm zinlkan oldugu bildiriliyor.

ROM SURESt

14,1

FURKAN SORESt:

Aziz vE CELiL OLAN Au.XHu TE.ALA.'NIN: [$u yuzleri

Ustii Cehennem' e siiriiklenecek kimseler, ijte onlar yerce en kiJtu,
Jolcada fOk sapzktzr/ar} K.AVL-i EIUFiNiN TEFsiRi BABI.

TERCEMESi

Enes lbn-i MAlik radiya'lliihu anh'den rivAyete gore

bir kii: Ey Allih'm Peygamberi! KAfir, layAmet giiniinde yiiz
iistii (ve b3. 3.a~ veya siiriiklenerek) nasu harolunur? diye
sordu. Re'sftl-i Ekrem: DiinyAda onu iki aya~ iizerinde
yiiriiten Allahu TeAIA, layAmet giiniinde yiiz iistii yiiriitmeyc
kudretli degil midir? diye cevAb verdi.

..

,..

ROM SORESt:

SGre: 15 (Furkin), Ayet: Sf.

SOre: SO (!lam), &yet: 1, 1.

144

r' RO.m

maglO.b
olundu. (~urada) diinyamn (size) en yakzn yerinde. Bununla herdher onlar bu maglO.biyetlerinin ardz szra kesin olarak galebe edeceklerdir. (Hem de uzak degil) Bir ka; ytl i;inde muhakkak.
, Onilnde de, sonunda da hiikiim Allah'zndzr. 0 gun mu>minler de
Ailah't.n inayetiyle ferahlanacaklar; 0, kimi dilerse mu;:.affer ktlar.
{1Unkii 0 Aztz'dir ve Rahm'dir.] KAVL-i ERiFiNiN TEFsiRi BAni.
Aztz VE CELiL OLAN ALLAHU TEALA'NIN: [

XUR'AN'DA ZhtROLUNAN DUHAN

145

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Mescud radiya'lltihu anh'den rivAyete

gore bir kere 1b n- i Me s cud tarafmdan Kinde'de 1 birisinin
(Kur'an'da zikrolunan duhAn hakkmda:)
- KiyAmet gtinti bir dum.an gelecek. KAfirlerin, mtinAfiklann kulaklanru sag-tr, gozlerini kor edecek. MU >minier (in
s1hhati Uzerinde) yalmz nezle hastal1~ gibi mUessir olacak,
dedigi haber ahrur. Bu haberi duydugu srra lbn-i Mescfid,
bir ~eye dayanarak istirahat ediyordu. Bu sozU duyunca (c;ok
ehemmiyet verip) sinirlendi. Hemen toparlarup oturarak ~oyle
de~tir:

- Ki~i bildigini soylesin, bilmedigi mes>cle hakkmda da:

"Allah bilir" desin. Qtinkti insarun bilmedigi bir ~ey hakklnda:
"Bilmiyorum" demesi de ilimden saydrr 2 Nas1l ki CenAh-1 Hak
Pe)rgamberine: YA Muhammed, sen (kavmine}: "Kur'an'J
teblgim muktibilinde sizden bir ucret, hir takdr istemiyorum. Bilmedigim hir 1eyi size satmaga fal'ianlardan da degilim, de. " kavl-i
1 ~

Kirminl Kinde'nin KMe'de bir yerin ad1 oldugunu bildi~tir.

Aynl de bu adamm duman hakkmdaki bu sOzU Kinde kabilesinden biz1
kimseler arasmcla sOylenrnif olmas1 ihtimAli vard1t, diyor ki, Kinde Yemen'den
~Ibn en btiyillt kabUelerden oldugunclan bu ihtimil daha kuvvetlidir.
Qilnktl: "Bilmi'JtlrUm" sOzti mA 'l<unu me9tulden aYlrdetmek rnA 'nlsm1 itlde
eder ki, bu da i1min bir nev'idir.
...u; "J.,t ~ ... Bilnilm, Umita yansadar), sOzU
meael OlmUftur.
~

rn

F. 10

DunAN sOREst

146

oertfi ile hasunlarma kar~l tebligatmda samimi oldugunu yl- detmesini emretmi~tir.
(Duhan = duman mes,elcsine gelince) bu (diiny!da cerey!n etmi~tir.) Kurey~'e aid (bir vakta) dtr. (Kinde'linin sand!~ gibi k.Iyamete aid degildir.) ~oyle ki: KureY mii~rikleri
IslAm dinini kabulden c;ekinmeleri (ve muha.Iefette c;ok ileri
gitmeleri) iizerine Resul-i Ekrem:
- Allah'tm . Yftsuf Peygamber'in kavmi aleyhine verdigin yedi (yd ktthk) gibi Kurey~'e de yedi (yu yokluk azabt)
vererek bana yard1m et, diye duA etti. Bunun iizerme KureY'i iddetli bir k1thk yakalamitl. Bir c;oklan ac;hktan k.Inldl.
Olii etleri ve kemikleri yediler. Yerle gok arasmdaki hava tabakasrm herkes (goz za 'fmdan, kurakhgtn deh~etli sisinden)
duman ekli gibi goriiyordu. Bu c;ok ciddi ve iddetli hal ve
vaziyet iizerine (Kurey reislerinden) Ebu Siify!n Resftl-i
Ekrem'e gelerek: Ya lvl.uhammed, sen bize sila-i rahm
emrediyorsun. Kavmin ise (ac;hktan) k.Inlrnitlr. Aruk onlar '
c;in dua etsen, dedi. (Resul-i Ekrem'in duas1 iizerine ~aht ii gala kalku).
lbn-i' Mes<ud bu mutalaalarm ard1 s1ra: (Jt. r.Y. ~""u
~ iJl.:.~ .~1) Ayetini ( iJ~~) kavline kadar okudu 1 (Bu !yet
lerde duhan azabmm ac;Ilacagt ve ac;1ldigt bildiriliyor. .Bu duman Kindelinin dedigi gibi ahiret azabl olsaydl) bu Ahiret
az!b1 bir kere geldikten sonra KureY miiriklerinden kaldmhr
JDiydt?

SO.re: 44 (Dubin), !yet: 10

lbn-i Mes '\id'un isti~had i~in okudugu bu ayetler Duha.n S\iresi'nin 10,
n, n, 13, 14, 15 inci ayetleridir ve me!lleri ~yledir: "Gok, herlcesin gmbikuli blrn
6ir 4unumla gelerek herkesi biJrQyeceli gilniJ goz:et I $uphesiz: bu, fOk elem veren bir ~.
0 ,cmrum onlar (m~rikler): Rabb'imiz:, bu az:tlb1 biz:den kald~r (gOk ytiztinU ~. biz mU'
~) diyecekler. Fakal onlar i;in dilpbtlnd (ibret almak} nerede? Kendilerine a~lk
alillllll 6ir J19gamber
dnonrtJ ondlln 7flz puirdiler w (Wl) 1lrelilm4 (u.h) tllli tldiler.
B~ t1unurn ti.C4buu az: bir uman tlfll&ala.c. Fakal mululkkak lei sk (ey Kuren yine tirke}
1

,uu

~"

147

KUI'e}1 m~rikleri (kaht ii galadan ~urtulduktan) sonra

yine kilftirlerine, irklerine donduler. Bu donekligin cezasuu
bildiren .Allahu TeAla'run: 1 ( IS~14.!.kJI..rJ.:; r.>!) kavl-i erifmdeki intikam giinu Bedir giinudur. (Kindelinin sandigt gibi
JayAmet giinu degildir. Alman intikam da KureY'in Bedir'de
katlolunmalandir.) Lizam ilc: marad da yine Bedir giinudiir
(ve m~rikler~ Bedir'de esaretleridir) ~

lZAHI
Ram adt prkhlar tarafindan ilk once Romahlara ve bunlann
, tqkn ettikleri bUyfik devlete verilrnitir. Bu devlet ~ark ve Garb imparatorluklarma aynldtktan sonra ~ark imparatorlu~ yine bu namla,
garb imparatorlu~ Efren~t adiyle a.mlmttu. Daha sonralan ~arkt
Romahlar, Yunanhlar ve ai'k milletleriyle ihtilAt ederek Ram ac:h
Q~Ub sfiretiyle Yunanhlara verilmit ve Rfim admm eski hus(ist medlOUl biltiln biltiln unutulmutur.
UnvAnuruzdaki sareye verilen R.am adl, Yunanlllarm ihtilitl ve
eaki bir rumcanm isticmMi Uzerine vUcad bulan bu son ~arkt Ram
imparatorlu~dur. Ve bu stirenin ba!nda lrAntlerle vukuuna i~t
olunan muhirebe de mtl!dt 613 senesindl'! balaytp U~ sene devim
etudftir. Res al-i Ekrem'in nilbilvvetinin ilk ytllarma tesidiif eder.
Bu mada Rfim imparatorlu~ tahtmda Hiraki (Hraclius) bulunuyordu. IrAn saltanatmda da Husrev Perviz hilkiimr!n idi.
DUnylnln en bilyiik bu iki devleti fisllastz biribirleriyle harb
ed.egelmilerdir. Mevztiumuz olan Rtim Stiresi'nde itiret olunan bu
muhlrebede lr!ntler Rumlara galebe edip Azerbaycan, Ermenistan,
.Anadolu, Sariye ve Muu gibi Rumlann biltiln medent mmtlkalanm
iatilA ederek Rtim ordusunu denize kadar silrmtiler ve huistiyanh~
buralardaki macbedlerini ve biltiln macmtirelerini har!b et~Il4lerdi.
En IOIU'a nimus ve haysiyeti ihl!l edecek tahammU'l-fers! teriitle bir
aulh akdine icblr eylemiilerdi.
I MeAli: "Bfl70k 6ir Ulf!-fl ,ufJIIh ski ~ 6ir gfbt (gelecektir. f,te o S(lD)
......... Wik4rR ~ [Duhln Sdrai: Ayet: 16].
1 ANida ( .;- ...-) Sdrai'nde 1731 numara De tercemai gdcc:ck o1ao
lbol Meaucl hadldDi de olruyunual .

U8

RUM ADI

Rumlann 616 tarihinde sona eren bu hezimeti Mekke'de duyulunca mlirikler meserrete ve cmatet izhanna baladllat.
Miisliimanlara kaqt: Farslar bizim kardelerimizdir. Rumlar da
sizin ehl-i kitab kardelerinizdir. lranilerin Rumlan tepeledikleri gibi
biz de size galebe edecegiz, diye kendilerine lranilerin zaferinden bir
pay aymyorlard1. lte bunun lizerine Rum Su"re!.i'nin tercemeleri
unvarumtzda gec;en ayetleri nazil oldu. Ve yakm bir istikbalde Rumlarm da lranilere galebe edecekleri bildirildi. Rum imparatorlugunun
mutlak bir maglubiyeti ve bu maglubiyet iizerine Avrupa'daki ve
Afrika'daki vilayctlerinin de isyan ve ihtilaller ic;inde c;alkandtklan ve
bu suretle imparatorlugun hakimiyeti miibalagastz yalruz devlet merkezine miinhastr kaldtgt bir mada Rumlann mlistakbel galibiyetlerini
haber vermek en biiylik bir mu<cize idi.

Rum Suresi'ndeki ayetleri Reslll-i Ekrem Ashabma teblig

edip Rumlar da " ~ ~ = ilf ila dokuz ytl" ic;inde lranilere galebe
edeceklerini bildirince Ebu Bekr Hazretleri o amatact miiriklere
kaqt:
- Allah sizin gozlerinizi aydmlatrmyacak. Vallahi Rumlar ~
~ ic;inde Farshlara galebe edecekler, dedi. Buna Obey lbn-i
Halef:
- Yalan soyliiyorsun! Bu soziin tahakkuk edinceye kadar bir
zaman ta<yin et de seninle bahse girelim, dedi ve iki taraf iic; sene
miiddet ta<yin ederek on gene; ve dii deve iizerine bahse giritiler.
Ebu Bekr keyfiyeti Resul-i Ekrem'e haber verince:
- Ayetteki ~, iic;ten dokuza kadar itlak olunur. Binaenaleyh
deve saytStru artttr, miiddeti uzat, buyurdu. Bunun iizerine Eb~
Bekr, Obey 1bn-i Halef ile deveyi yiize, miiddeti dokuz seneye
c;tkardllar. Obey bahis mliddeti dolmazdan once Uhud harbinde
Resul-i Ekrem'in bir darbesinden aldlgt ceriha ile Uhud'dan dondiikten sonra oldii. Hudeybiye sulhii strasmda da Rumlann Farshlara
zafer ve galibiyetleri ayi< oldu. Bunun iizerine Ebu Bekr, bahis ic;in
merut olan yiiz deveyi Obey 1bn-i Halef'in veresesinden ald1 vc
develerle Resul-i Ekrem'e geldi. 0 da fukaraya sadaka etmesini
emir buyurdu 1.
1 Bu bahis vaktasmdan istifade ederek Eimme-i HancCiyye dlr-a harbde ukiidu
fasidenin cevbma kiil olm~lardtr. Eimme-i s1ire ix, bu viJoamn kumar baram
. ktlmmazdan once vakt ( oldu~nu iddia e~lerdk.

..,..4i ~ ':Jii 1 AYETirdN TEPStRJ

149

-----------------

Mevzfiumuz olan tbn-i Mes'fid hadisinin bir rivlyef tartla

da (535) rakamiyle tstiska bahsinde gec;ti. Oraya bakuuz

SECDE SORESt:

Aziz.

VE CELiL OLAN ALLAllu TEALA'NIN: [ Mu>minlerin

yapdzlclan ibadetleri mulcdfat olaralc onlar i;in (Allah hazinesinde)

gizlenm4 olan gozler surllru ni<metleri kimse bilmez] KAVL-i ERiFlNiN TEFSiRi BABI.

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'den rivayete gore Nebl

salla'llahu aleyhi ve sellem'den, Aztz ve Celil olan Allahu Teal!'. mn oyle buyurdugu rivayet olunmutur:
Ben, iyi kullanm i~in- goz gonnedik, kulak auymadlk
ve insan hayaline gehnedik (yakm meleklerin ve gonderilen
Sllre: 32 (Secde), Ayet: 17.

ISO

peygamberlerin bile v!lo.f olmachklan) _ t birtabm nimetleri

hazrrladun. Ey miPmin kulum, sen bildigin ni'metleri JOyle
btrak. (Onlar Alla.h'm haztnesinde gizli ni'metleri yanmda
~ok hafiftir).
RAvi Ebu Hureyre bundan sonra: (.:;- ~'It. v.Ji }-i ~
c:l~ l_,;lS"' ~
<P.I )) Ayetini okudu 1

'?.-

IZAHI
Bu hadts-i ertfi Peygamber FJendimiz Allahu Tell!'dan
riv!yet etrnitir. Bu nevi' hadtslere hadis Mimleri arasmda (kudat
hadts) denilir ki bunlar m!'n! cihetiyle Allahu TeMA'ya, llfzl c:Uletiyle de Resulullah'a ilgilidirler. Bunlann m!'n!lanm Cenlb-1 Hak
Peygamberine .ya ilham ile vey!hud rii 'y! ile bildi.nn4, Peygamber
Efendimiz de o ma'nayt kendi ibaresiyle iimmetine teblt~ etmittir.
Bu cihetle kudst hadts: M!'n!s1 Allah tarafmdan ilhlm ve W!a
ResiHullah tarafmdan terdb ve tebli~ buyurulan haberdir, diye
ta'rtf olunur. Kudst hadisin Kur'!n'dan farh 6yledir: K.ur'b'm
hem lruz1, hem rna'n!st Allah tarafindan miilhemdir. Kudat hadttfn
yalruz ma'nast, hadisi nebt ki Peygamber'in kendi i11Adl Be vlki
olan tebligaudrr, bunlarm da hem lafzt, hem mlnasl Res6lulllh'a
Aid olarak kudst hadisden fark olunurlar.

***
AHZAB SORESt AYETLERl:

Azlz VE CEL!L oLAN Au.AIIu TEAI.A'NIN

MEAI.Dut

KAVL-i ERIFi B!BI:

1 Kavis i~inde gOsterilen bu ziyAdeyi Abdullah lbn-i Mea'lld'daa pleD
rivlyet tarfkmdan aichk.
Bu &yet-i kerimenin meAii, unvAnumzda pterUdi.
Sllre: 33 (Ahzlb), Ayet: 51.

151

HAZRETt RJ!Sth.'OM Ab.a RAYlTI

[ A.tb:. peygamherim I (aile .mu~eretinde) katfznlanndan diledigi

(nin nevbeti) ni geriye bzrakabilirsin, tfiletfigini de yamna tdwnn.
(Aralannda nevbete mecbur degilsin). Geri bzraktzgtntfan yanina
almak istetfigin olursa (onu almakta da) sana bir giinah yoktur.
Td Muhammed bu mu~eret tar;:,zndan kadznlanna karit hangisini
hahfedetsen et, muhakkak (bunun ilham eseri oldugu kanaatiyle)
onlarui hepsinin go;:, aytfzn olup mah;:,fln olmamalanna ve razz olmalanna elverijlitfir. Goniillerini;:,ile sakh ~emayiillere gelince, onu Allah
bilir. 9unku Allah Alm'tfir, (gizli, ~ikar her eyi ~ok iyi bilir).
Haltm'dir (cezalan imha.I eder, ihma.I etmez,))

,, ;IJ."f ~
, ., ~li
"" ~
,., "lr,
, ,, ." ,
J:.t. ~J ~\p ,y-.
~

.1721

j_;;f; --~; ~:j;. ~r ~ ~r ~;.~

_,, ""

.~ ~"" ""~,

ll.!J ,y l~.,; ~ J

:r,

~;. ~;f ~; ~~r

~lr "J""'f ~,, ,, ., "t,or" ""f
.t.

_;;

L:J.t ~ olrJ ~

TER.CEMESi

Aite radiya'lltihu anMdan oyle dedigi rivayet olunmUtur: Ben, nefiSlerini Resululla.h salla'llahu aleyhi ve sellem'e
hibe. eden (ve mihirsiz niklh olunan) P~ygamber'in kadmm
lanm aytplarchm. Ve "Hi; kathn, katfznlzgzm (mihirsiz) hi!Je
eder mi?" derdim. Vaktaki Aztz ve Celtl olan Allahu TeAIA:
I ( ~ (\;~ ~ .:JJ-"' ~I J. 1 ol.!.i \!" .!1)1 cSJy .1 ~ ,l.!,j \!" 1 ',.-J) !yetini
I BukelirilcyiJurAatim!mlanndanHamza, K.is41, HafsuHazadttAum'dan
nalden bemzesiz ( ~j) okum\qlarchr. B\1 imAmlardan ~~ da hernze ile
( '&ft'j) Juriat elmiflerdir. Butiln BuMrt ve Teatd nUshalarmda da hernze ile
mazbuttur. Ve ikili de (teehhftr) mA CnAana IQgatur.
Bu Aya-i kertmeyi unvAmmiZda terceme ettik.

152

inzAI buyurdu. 0 zaman (anladun ki, Allah Peygamber'ine

mu 'minlerin fevklnde bir hak ve yiiksek bir irlde veilllittir)
Ben Resulullah'a: "Rabb'in Te8l8 (kadmlannm deA'il) tlll&ak
senin arzunun ta.hakkukuna miis8raat ediyor" dedim.
lZAHI
Yukandaki mevztJ.umuzun iinv1rundaki !yetler pmdi bildirecetimiz "Tahyir" !yetinden sonra n!zil oldu. ~oyle:ki: Resfll-i Ekrem'in
kadmlan, diiny! ztnetleri ve bol bir malet istemitlerdi. Bir taraftan
da birbirlerine kaqt besledikleri kadmhk ktskan~h~ ile Restil-i Ekrem'e eza etlniflerdi. Bu cihetle bt-huztir olan Restil-i Ekrem bir
ay kadar kadmlanru brrakm~J ve onlardan miinzevt bir hayat ge~ir
mifti. Bunun iizerine bu Ahdb Stiresi'nin 28, 29 uncu !yetleri nAzi!
oldu. Tahytr !yetleri diye arulan bu !yetlerin me!li ftiyledir.

"Ey peygamher I Kadtnlanna 10yle sayle: Eger diinya Juzyat ue ~lnetini

istryorsamz, Juzydi geliniz sizi donataytm ue 0 gii;;ellikle sizi katl~ayun. rok
eger Alltih't ue RestUiinii ue ~ret euini istiyorsamz, !Ji biliniz ki, sizden
giizellik edenlere Allah pek biiyiik bir ecir haztrlatmlhr" 1
Miiellif Buh!ri'nin bu b!bmda ve mevztiumuz olan hadlsden
once bir riv!yetine gore, bu !yetler n!zil olduktan sonra Restil-i
Ekrem Hazret-i Aite'den batltyarak biitiin kadmlanru muhayyer
btraktl. Hazret-i Aite: Ben Allah't, Restilullah't ve !hiret mur!dtru i~terim, dedi. Obiir kadmlar da oyle soylediler. Bu hareketleri
takdtr ve tahstn edilerek unv!rumtzdaki !yetlerle bunlardan sonraki :
" c::l_,jl .r ..x: ~ .JI )' J ~~ .r .WJI .!1 J-: )' = Azk peygamber, hundan bfllka
kadtnlar sana haltU olma.c. Ve bunlan bfllka QUCe[ere deliftirmek de olmat'
!yeti n!zil oldu. [Ahdb Stiresi: 52]
Umtimiyetle tefstr kitablarmda bildirildigine gore, o giinil Restilullah'm nik!hmda dokuz kadm bulunuyordu ki, bunlardan bqi
Kureyt'ten olmak iizere funlardt: Aite Bint-i Ebu Bekr, Hafsa
Bint-i Orner, tJ'mm-i Habtbe Bint-i Ebu Siify!n, Sevde
Bint-i Zem<a, Umm-i Seleme Bint-i Ebt Umeyye, Safiyye
1 ~I ~L.:i ~j _, l.,.i.lll ;LJ.I .J~j ;j.:) .JI ~I 1 j)' J ~ l.r,_llt
,:;:... .:.ot:.-..1 .1 ..ii.Jli ;;)'1).411.J .J_,..n ..il .J~j ~ .;1_, . ~1_,.- ~.,.-I.J
[Y A : "'="l_j.-)'I i.J_,..] l:Ju I_,.I

VE PEYOAMBER'l:N AtLE HAYATI- TAHYht . AYETI

153

Bint-i Huyey, Meymtine Bint-i Harts, Zeyneb Bint-i Cah,

Ciiveyriye Bint-i Haris Hazaratt Aie'den bakalan hep dul
olarak ve kendilerini taltif i<;in Restil-i Ekrem'in iz4!vac1 erefine
nAH olmulardtr. Yukandaki Hazret-i Aie hadisinde iaret olunduAu iizere, Meymtine Bint-i Haris gibi birtaktm kadmlar da
mehirsiz olarak Restil-i Ekrem'in eref-i izdivacma ta.Iib olmulardt. Bu dul kadtnlarm hepsi erafet ve asaleti haiz ailelere memtib
olup kefaete pek ziyade ehemmiyet verilen bir muhitte Restil-i Ekrem, eref-i izdivaciyle asaletlerini tatmin ve taltif i<;in bunlan Ailesi
ic;ine al.nut1r.

flr"'"'"'"'"' f"'

---~----

, ...... 0!
J."'"'"'f"'"'-4J J; ~

~ ~ J~J 4 ..l!J' "1 J~ ~l ~,; ~ts"'

. i~f :!J:"'' ;Jf

TERCEMESi

Yine Aie radiya'llahu anha'dan oyle dedigi riva.yet olunmUtur: 1( ~":I' I .l..!.i .:r .!.1:JI ~J,;; .J.:;.. .l~ .:r ..r.j) Ayet-i kerimesi nlzil
oldukdan sonra Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem b~ kadm1anndan nevbetindr. bulundugu kadmm giiniinde (obiir
kadma gitmege tevecciih etmek isteyince) her zaman istizAn
ederdi. Benden izin isteyince ben de ona: Ya. Resflla'llah,
l

Bu lyet-i kedmenin tercemesi

i~in unvinlDlJZ&

bakmJZ!

1St

qer izin vennek bana Aid (bir hak) ise, ben senin uzerine
bir kimseyi ihtiyar ~tmek istemem, diye cevab verirdim 1

hi~

Aziz

VE

CEilL

ItAVL-i ERiFiNiN

OLAN

Au.Auu

.... ........,,f
4-J,J

TE.ALA.'NIN U MEALDEKi

TEFSiiU BABI:

[Ey tmdn etfenler! Temege (dA<vet olunup) size izin verilmedikfe vaktine bakmak.nzzn Peygamber'in evlerine girmeyiniz. L4kin
dd'UII olundugunuz zaman giriniz. remek y!Jince de hemen dagzllnu:..
SiJ.t, sohbet ipn de izinsiz girmeyiniz. <;iinkil bu saygmzltgzmz PeygtJmber'e ezd veriyor. Ve siz (e haydi da~hruz, demek) den til
aldm)'M'. Fakat Allah hakdan (sizi te>dibden) stkzlmaz 2 Hem Pe.JgtJmber'in kadmlanndan (ev e~yAsma Aid bir ey) istfyeceginit
<.atiUZn bir p'erde arkas~ndan isteyiniz. Biiyle yapmamz hem sizin gonfllleriniz, hem de onlann gonillleri i;in daha teniizdir. ResQlull4h'a
ez8 etmeyiniz size yaklfTMZ Vefatzmn arkanndan kadmlannz. nik8h
etmenit de hif bir zaman olamaz. 9ilnku sizin nikdh etmeniz Allah
indinde fOk b~k (giinah) bulunuyorJ3.
Bu da Ai,e-i S1ddikaHazretlerinin edeb ve fet!netinin Jlheser bir ometidir.
SOre: 33 (AhzAb), Ayet: 53
1 Abdullah' lbn~i AbbAs (R.A.) dan rivAyette gore, birtakun kimseler
yemek vaktinden evvel ResOlullih'n evfne gelirler, yemek yemek i~ beldqirlerdi. Yemek yedikten sonra da gitmek bilmezlerdi. ResOl-i Ekrem bunlann bu
S&ygJilZ hAlinden ~k slk1hrdi. Bunun Uzerine terceme etmekte bulunduAuJnuz lyet
nlziloldu.
1 Mi.ifessir Mukatil'in beyAmna gore Talha lbn-i Obeydullih Rea6lull.lh veflt ederse, Ai,e'yi muhakkak ben CJ edinece#im, derdi. Bu Ayet-i kertme
mil'minlerin analan olan Peygamber kadmlarm1 nikihm hurmeti de bildirildi.
Kurtub!'nin rivlyetine gore, bu lyet nAzil olunca Talha bu tefevvUbltmdan
ned!met etmiJ ve Mekke'ye yayan edd-i rahl ederek Beytullih'da tevbekAr olup
mazhar-1 afv olmuttur.
1

ile

155

TERCEMESi

Ai~e radiya'llalzu anlzd'dan ~oyle dedigi riv!yet olunmut-

tur: Peygamberin kadmlanndan Sevde- Hicab ayeti nbil

olduktan sonra - bir liizilm ve ihtiy!~ iizerine evden ~lk
mqt1. Sevde iri yap1h bir kadmd1. Bu cihetle onu (vaktiyle)
bllenler (~araf i~inde de endamiyle) anlarlard1. Bu cihetle
Omer lbn-i Hatt!b onu goriince (onun evi d~ma) ~
masma i'tirb ederek:

Y! Sevde, iyi bil ki, Vallahi sen bizce tarunmamq

deliJsin. Diiiinsene sen, ne ces!retle evinin ~ma 9hyorsun?
dedi. Hazret-i Ai~e (rivAyetine devAm ederek) der ki: Bunun iizerine Sevde evine doniip geldi. 0 s1rada Res!llulllh

156

XADINLAJUN S0RET-t TESETIURLER1

benim odamda aqam yemeginde idi. Elinde de etli bir kemik

vard1. Bu hal de iken S e v de g'irdi ve:
- Ya Re~ula'llah! Baz1 hacetim i<;in evimden <;tkmt~
tlm. Orner bana ~oyle ~oyle soyliyerek i'tiraz etti, diye ~ikayet
eyledi. Hazret-i Ai~e der ki: Bunun i.izerine Allahu Tea.Ia
Resul-i Ekrem'e vahiy gonderdi. Vahiy asan, Resul-i
Ekrem'den kaldmldtktan sonra- ve elinde tutmakta oldugu
et par<;asmt yere koymakstzm - S e v d e'ye ~oyle cevab verdi:
- Siz kadmlarm li.izum ve ihtiya<; i.izerine (mesture
ohp-ak) evlerinden t;tkmalarma izin verildi, buyurdu.
lZAHI
Hicab ayeti ki, kadmlarm ~aJlaflarml, mantolarml giymelerin~
dair ahkanu ihtiva eder. Bunun niizulii sebebini beyfm i~in miiellif
Buhari'nin terceme ettigimiz Hazret-i Aie hadisinden b~ka
Enes lbn-i Malik (radiya'lltihu anh) den de mufassal ve muhtasar
dort tartk ile rivayeti varchr. Bu rivayetlerin hepsi kadmlarm tesettiiriine ve erkeklere karl ortiinmelerine delalet etmek hususunda Hazret-i Aie hadtsinden vaz1h bulunduklarmdan bu dort rivayetin
meallerini tevhtd ederek bildiriyoruz:
Enes lbn-i Malik der ki: Resul-i Ekrem Zeyneb Bint-i
Cah'm veltme toreninde et, ekmek ziyafeti vermiti. Ve misafirleri
da'vete ben me'mfir edilmiclm. Da'vetliler tak1m tak1m geliyorlar
ve yemek yiyip gidiyorlardl. Da'vetlilerden kimsen.in kalmachgrm ve
hepsinin yemek yiyip gittiklerini anlaymca Resul-i Ekrem'e bunu
bildirdim. 0 da: Yemek sofrasrm kaldmruz, buyurdu. Ancak da'vetlilerden ii~ grup yemekten sonra gitmeyip goriiiiyorlard1. Resul-i
Ekrem kalkmaga haz1rlamr gibi vaziyet alarak bunlarm kalklp gitnielerine iaret ettiy~e de bir tiirlii kalkmJyorlarch. Nihayet Resul-i
Ekrem kalkt1. Onlardan bir klsffil da kalk1p gittiyse de ii~ kii oturdu. Resul-i Ekrem Hazret-i Aie'nin ve diger kachnlarmm odalarma gidip hal ve hatlr sorup geldigi halde onlar ha.Ia. oturuyorlarch.
Resillulliih tekrar doniip Hazret-i Aie'nin odasma gitti. Nihayet
onlar gittikten sonra Resul-i Ekrem'e haber verdim. Geldi. Kap1run
Cigine ayagrm koyunca kap1 perdesini indirdi. 0 srrada hicab ayeti
nazil oldu.

HI cAB

AYETiNIN

TEFSiRf -

HI cAn HADisLERI

157

Miietlif Buhari'nin buradaki rivayetine gore, Sevde vakas~

hicab ayelti nazil olduktan sonradir.
Buhari'nin yukar1da 261 nurnara ile tercernesi gec;en Hazret-i
Orner hadisinde ise bu vaka hicab ayeti nazil <>lmazdan once vukilc
bulrnu~tur. ~arih Kirrnani bu iki rivayeti telfik ic;in Sevde vakastrun ve Hazret-i Orner'in itiraztrun iki defa vuku buldugunu; biri
hicab ayetinin niizuliinden evvel, . obiiriisii niizuliinden sonra oldugunu kabul ediyor. ~oyle ki:
Hazret-i Orner, ecnebi kirnselerirt Resul-i Ekrern'in fille-i
harimine rnuttali olrnalanru dogru bulmuyor, ve bunu nefretle karphyordu. Bu nefretini her vesile ile izhar ederek Buhari'nin bu babmdaki rivayetine gore: Ya Resula'llah huzuru saadetinize haytrh,
haytrSJZ kimseler giriyor, karunlanruza ortiinme}erini emretseniz, derniti.
Hazret-i Orner'in bu yoldaki rniidkaatJ tevali ettiginden,
bunu c;ok goren ve bir rniidahale addeden kadmlar da bulunuyordu.
Peygarnber'in kadmlan arasmda en zeki ve h!imi olan Zeyneb
Bint-i Cah~: Ey Hattab oglu! Vahiy bizim evlerimizin ic;ine nazH
oldugu halde bizi aytplarnaga, bize terbiye hocahg1 etmege mi kalkiyorsun? demiti. Fakat neticede vahy-i 1Iahi Hazret-i Orner'in
ictihadiru tasdik ederek unvarurmz olan ayet-i kerirne nazil olup ihticab ile emrolundu.
Mevzuurnuz olan Hazret-i Aie hadisinden anl<llldigt iizere,
Hazret-i Orner Peygarnber'in kadmlannm carve c;aTaf giyrnelerini
Ufi bulrnuyordu. Onlarm diger rnii~liiman kadmlarmdan daha fazla
muhadder olrnalanru yani onlarm car ortiilii ahlSlanm ve endimlanru - daha ac;1k bir tabtr ile - golge ve karartllanru da erkeklerin
gorrnesini rnuvaftk bulrnuyordu. Bunun ic;in Sevde'nin, evinden harice cytkmasma itiraz etmiti. Peygamber'in kadinlan sair kadmlar
gibi degildi. Onlar Peygarnber kad1ru olmak ve mii'minlerin analan
bulunmak gibi miistesna vas1flan haizdiler. Onlara yakian, evlerinde
oturmak ve ibadetle rnegiil olrnakt1. Hazret-i Orner'in bu ictihldl
da ( .J.>-:! .j <J} .J = evlerini;:;de oturunuz ! ) emri rnuktezas1 idi.
Fakat yine Hazret-i Ai~e hadisinden ogrenildigine gore, bu
emr-i 1Iahi de mutlak degildi. Bu ciheti de ResM-i Ekrem'in Hazret-i Sevde'ye: "Bir [ik;tlm ve ihtiyQ; fl.(;erine Peygamber'in katlualimntn
da mestt2re olarak evlerinden pkmalanna izin verildi" sO.retindekj cev~bl

158

!d.h etmi~tir. Bir ihtiyaty iizerine de evden ~kmamak Peygamber'in

kadmlan ityin agtr bir kiilfet ve m~ekkat idi. Onun izalesi lsllm'm
4tinld ettigi umdelerden bir miihinuni idi. ~arih Ayni'nin Kida
Iyb'dan nakline gore Peygamber'in kadmlanna mahstls olan bu
hicAb ve bu ortiinii~ keyfiyetinde yiizle eller de dahildi. S!ir kadmlardan farkh olarak Peygamber'in kadmlarma yiizlerini ve ellerini
ortmeleri de farzch. Bu hususda ulemruun ittifalu varchr. Aruk onlar
i~ ne tlhidlik, ne de baka bir sebeble yiizlerini ve ellerini a~malan
cAiz de~di. Carla, boy bir bu libas ile ortiilii olsalar bile aluslaruu
ve endlmlarm1 gostermeleri de caiz degildi. Meger ki (mevztlumuz
olan Sevde hadlsinde Restll-i Ekrem'in miisaadesi ve~hile) evden
~aga bir liizfun ve zartlret bulunsun. Nas1l ki llazret-i Hafsa,
babw Hazret-i Ome~'in vefatl giinii mesttlre olan ahs1 ve endlnu
da gorillmemek i~n kachnlar tarafindan ortiilerek evinden ~~laruf
babas1 evine gitmi~ti. Zeyneb Bint-i Cah'm vefatJ.nda da cenlzenin tabutu kubbe gibi bir mahfaza ile kapatllffiltl.
Slir lslam kachnlarma gelince, onlar ityin bu derece muhadder ve
mflnzevi bir hayat yaamalan vlcib degildir. Ulemarun bu hususda
da ittifWan varchr. Onlar da ziynetlerini te~htr etmiyerek, seainin
fitrl lhengi ile goriierck Islam ictimai hayatmda faaliyetleri tecvb
olunan her tiirlil hayat slhasmda ~ahabilirler. Kadmhk ismetini ve
herkese hilrmet telkin eden kadmhk vekanru muhlfaza ederek, beyi<
ve prl', taltm ve tedris, kefa.Iet, veka.Iet, ~irket, Chadet gibi her ncvr
medenl h41;klan haiz olarak hayatl ve i~tim!t fa!liyetlerde bulunabilirler.

Aziz VE CELiL OLAN ALL.AHu TEA.LA.'NIN U MEALDEJd
ItAVL-i ERlFiNiN TEFSiRi BABI:

[Ey mil,minler, si.t (Peygamber'in kadmlanrun nikAhma

dair) bir 1eyi (dilinizle) apklasam.t da, (gontillerinizde) gkksenk
sare: 53 (Ahdb), &yet: 54

1St

de kit pJplzesiz Alla/t, o 1eylerin lzepsine en yakzndan bilgin Ind.

nuyor 1 Peygamher'in kadznlanna - ne hahalan, ne oltJllan, 114
hirdderleri, ne biraderlerinin ogullan, ne -h.emitrelerinin ogullan, a
milslilman kadznlan, ne kendi kole ve cariyeleri (ile go~rnek ve
onlara ortiisiiz goriinmek) de gilnak yoktur ve bunlardan hQ~kalanmn sizi gormesinden de Allah'a szgzmmz! Muhakkak ki, Allllk
fur 1eye fOk yakzndan 1ahid bulunuyor ve goriiyor. J
,

I ResOlullih'm wfltmdaD IIOIU'a bdmlaruu niklh etmek barlm oldulu '

i9Jl ge9mlerinin Beytil'l-mal'clea tetmbd vtdb lnhnm1fb". Y'me lwtm CJidulu i9Jl

ltlzum yaktur.

160

StlT AMUCA KADINlNIN MAHREMi- KADININ OR'ftiNMiYECE(~H AJtR.ABAsJ

TERCEMESi

Ai~e radiya'llahu anha'dan oyle dedigi rivayet olunm~

tur: Hicab (ayeti) nazi1 o1duktan sonra (siit babam) Ebft

Kuays'in karde~i Eflah bana (ziyarete) gelip izin istemiti.
Ben:
- Bu hususta Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem' den istizan
edinciye kadar izin veremem. Qiinkii beni Eflah'm karde~i
Eb'ti Kuays emzirmedi, Ebti Kuays'in kartsl emzirdi,
dedim. Bunun iizerine Res ti 1u 11 a h geldi. Ona:
- Ya Resti1a'llah! Ebti Kuays'in karde~i Eflah gelmi benden izin istedi. Ben de senden istizan etmeden izin
vermekten ~ekindim, dedim. Resti1ullah salla'llahu aleyhi ve
sellem:
(Siit) amucana izin vermege ne mani< var? buyurdu.
Ben de:
- Ya Resti1a'llah! Beni erkek emzirmedi. Ebti Kuays'm karlSl emzirdi, dedim. Resti1ullah bana:
- Vay sag eli tozas1ca! 1 Haydi izin ver, o senm (siit)
amucandtr, buyurdu.
lZAHI
Unvanumzdaki ayet-i kerimenin niizuliine sebeb olarak tefslr
kitablarmda bildirildigine gore, bu ayetten evvelki Hicab ayeti nbil
olup bundan sonra Peygamber'in kadmlanna perde arkasmdan
soylenmesi emrolunmasl iizerine zevcat-1 muhteremenin babalan,
oAullan, kardeleri Resul-i Ekrem'e miiracaat ederek: Ya Reslila' Hall! Biz de b~kalan gibi perde arkasmdan mr konuacagtz? diye
sordular. Bunun iizerine unvammtzda terceme ettigimiz ayet-i kertme
nlzil olarak ayette ta'dad olunan yedi smlf akrabaya karl ortiiye
1 Bu cfunle hadis metninin sonundald (Teribet yemlnUki) duisuun ttrcemesidir. Arablar bu cUmlenin hakikat ma 'nAsm1 kasdetmiyerelt, zengin ol, toz, elin
toprak kadar. bol mala ersin dul ve temennisinde bulunurlar.

 ,:, ~

~"j.;. J .:I .JI AYETiNlN

161

'fEFSiRl

liizum olmad1g1 bildirildi. ~u kadar _ ki, ayette amuca ile da}'l

zikrolunmamttlr. Sebebi de amucarun baba, ve daymm kardel} gibi
olmalanndandtr. Nasll ki, yukandaki hadisde Resul-i Ekrem'in
Hazret-i Aie'ye silt amucastrun ziyaretini kabul etmesine miisaade ettigi rivayet olunmutur.
Bu vaktada silt anarun siittinden, kadmm zevci ile zevcinin kardei istifade ederek z~vc baba, karde de amuca makamma kaim olduklarmdan trza< alakasiyle buna fukaha arasmda (Lebenti'l-fuhul)
denilmitir.

Aziz VE CELiL OLAN ALLAHU TEALA'NIN: [ Bir

hakfkattir ki,
Allah ve onun m_elekleri Peygamber'e hep salat ederler (kutlularlar.) Ey mi?minler, siz de hep ona salat (ve dua) edini_;;. 1 ve hulO.s
ile selam veriniz!] MEALiNDEKi KAVL-i ERiFiNiN TEFsiRi n.ABr.

s
.,

,J..,

,.

_.~1 ~~ ;~ ;. ~:; .1725

,., ,

.J ,...,,,

,,

Jl.i oJl.:aJI ~ et.;.;_r

.,,

-:,1' .J.

,,.,

...

.J."....:

.....:~

.:W ~ \~1 ~i ~~
I

,.,... .,

~,._,.

1,.....

~,.

~_,~..,

,..

.J.

""'

JJN'J
.J. .J.

l.S ~~I ~JI ~~ ~ i*UI I_,J}

* Sure: 33

(Ahzab), ayet: 56.

Salat Juga ten dua rna 'nasmad1r. $criat orfiinde bildigimiz ve hususi erkan ve
ezkar ile kildigimlz namaz demektir. Buayetteki rna 'n:ls1 Peygamber Efendimiz'c
ta'zim ve tebrikten ibarettir. Buhari'nin ta'liken rivayetine gore lbn-i Abba3
ayetteki (,:, ~) kelimesini (Yuberrilune) ile tefsir etmi~tir ki, bu tebcik Allah'tan rahmet, meleklerden istigfar, mii'minlei"den de dua diye ifade olunur.
( ~"j.,. J ~ ..k c;.lll_,. = Ey mu'minler, Allah ve melekleri size saldt etkrkr)
kav-i ~erifinde Allah'm ve meleklerin mii'minlere salatl da rahmet ve isti~ mA 'nalarmadtr ve m~terek bir l!fzm muhtelif rna 'nalara itlalud!r.
1

F. 11

1:

162

TERCEMESi

Ka cb tbn-i U er-e radiya'lltihu anh'den ~oyle dedigi rivayet

olunmu~tur: (Bu ayet nazil olduktan sonra Ashab tarafindan):
. - Ya Resula 1 llah! Sana selam vermeyi biliyoruz.
Fakat nas1l salat edecegiz? diye soruldu. Resulullih ~u meildeki salati tacllm buyurdu:
- Allah'1m! :Muhammed ile Muhammed'in iimmeti
iizerinerahmetini di1eriz. Nastl ki, vaktiyle Sen'i 1brahim'in
iimmeti iizerine rahmet etmitik. ~iiphe yok 19 Allah'tm Sen
Hamld'sin, (rahmetinle oviilmii~siin), Medd'sin, (yiiksek
kerem ve , ~eref sahibisin). Allah'Im! Muhammed ile Muhammed'in iimmeti iizerine ~reket ihsan eyle! Nasll ki,
vak.tiyle Ibrahlm'in iimmeti iizerine feyz ve bereket ihsln
et~tin. ~iiphesiz sen Hamid'sin, sen Mecid'sin.

lZAHI
Resul-i Ekrem'e: Nasll salat edeeegiz? diye soran, Ka'b lbn-i
U ere ile bazx arkad~landxr. Bunu Buhari'nin Du! bahsindeki riviyetinden anhyoruz. Miiellifin oradaki rivayetine gore, Tabii !limlerinden Abdurrahman lbn-i Ebi Leyl! der ki: Ka'b lbn-i
U ere ile bir miilakatxmxzqa hana: ( Ey A bdurrahman, sana hir hediye
vereyim mi?) diye soze b~layxp: (Bi;:, Rest1lullah'a: Sana nasd salQI
edecegi;:, ?... ) diye sonuna kadar bu hadisi rivayet etti.
Ravi Ka <b'm: "ra Rest1la' llah, bi;:, sana selam vermeyi hiliyoru.t."
soziyle muradx; Resul-i Ekrem'in teehhiid esnasmda okunmasuu
ta'lim buyurdugu Tahiyyat duasmdaki: ( .iiiU.J .1 ..s..:JI ~I ~ r-j,Jl
~lS'" J .,) kavl-i erifidir. [459 numara ile tercemesi gec;en Abdullah
lbn--i Mes'ud hadisine bakuuz!] .

Hi3

ALLAH'IN VE MELEKLERIN PEYGAMBERiMiz'E SALATI

, o J. '

l;..lj

J. o, '.JI I .., ,

'

!IS

"'

""

~~r 1)} ~~
I o

I'

~r.l ~I
_,

J. o.,

"'

"'

~ ~I ~ J t>J:GJ.I ~ <.J I i f .1726

Jli

t,....

c.
1....

. ~.r.l~

4
"" o ~....,

"'

til

~ ~ r-~~r ~~ ~r J~~ 4
"""'

"'

,J.

"" "

,.

o...,.

" ..... .J.

~_I~ LS ~>""JJ !J;Y- ~

..... ,

_, ,....

~ ~~"' .P

1,.. ,

' ,

.J.

,,...

J&I;

~ ""

~
,

~J~ LS ~ ~~~J ~~ !J~~J

TERCEMESi

E b u Said i' I- H u d ri radiya' l(iihu anh' den rivayete _gore

demi~tir ki: Biz bir kere Resulullah'a: Ya Resula'llah
sana selam vermeyi biliyoruz. Fakat nas1l salat edecegiz? diye
sorduk. Resulullah bize U mealdcki salat-I erifeyi ta'lim
buyurdu:
- Allah'1m! Kulun ve peygamberin Muhammed'erahmetini dileriz. lbra.hime 1 vaktiyle rahmet ettigin gibi. Allarum! Muhammed ile Muhammed'in iimmeti iizerine
bereket ihsan eyle. Vaktiyle lbrahim ile iimmetine 2 bereket
ihsan ettigin gibi.
lZAHI
- Buhad'nin bu hadislerinden baka burada muallak olarak iki
rivayeti daha vard1r. Bunlardan baka Dua bahsinde de bir bu kadar
rivayetleri vard1r ki, namazlanmizm tah1yyatlannda okudugumuz ve
hepimizce ma'lum olan Salavat-1 ~erifeler bu riyayetlerin tam bir
muhassalas1rur. [9 uncu cildde ge-;en 1383 numarall Ebu Humeyd
hadisine de hakiniZ !] Bu cihetle o rivayetleri nakle liizum gonned.ik.
Bu izahimizda salavat-1 erifeye dair ahkanu bildirecegiz.
1 Tecrtd ntishalannda burada (Al-i lbrdh m) suretinde rnazbuttur. Halbuki
bUtilil Buh4rl ntishalarmda '{dl) lafz1 yoktw. Ve ma-ba 'dine gore oimama" icibeder,. Onun ic;in tercemede terk ettik.
1 Buh!rt'nin ~Ida Dul bahsindeki riviyetinde hadfain IODunda (Al-i
lbr4htm) de bulundut\mdao tercememizde gOsterdik.

164

RESUL-t EXREM'B

IALAT VB SEi.J.MIN HUKMU- PEYGAMBERIMiZ'E

SALAT

Unvamrmzdaki ayet-i kerim~ ile Peygamber Efendimiz'e

ve selamlanmtzla hiirmetlerimizi arz etmek farz klhmmtlr. Ve
bu farz, fikth 1st1lahmda farz-1 ayn denilen ve her miisliiman ic;in
bizzat ifas1 zaruri bulunan bir vazifedir. Ayet-i kerimede bildirildigi
iizere Allahu Teala Hatemii'l-Enbiya'yt rahmeti ile, nzasiyle tebcil
ve tebrik ederken, biitiin melekler dua ve istigfarlanyla ta'zimlerini
arz ederlerken bizi zulmetten nura hidayet ve iril.d eden Peygamberimize karI salat ve selamlanmizla minnetdarhklanmtzi arzetmck
en zarud vazifcmizdir. Bu cihetle Hancfi imamlanndan Gerhi,
her miisliimana en klsa ciimlc ile olsun: ( t"' J ~ ~ J..... ~I = Alliihtm
Muhammed'i rahmetinlti tebrz'k et ve onu esen kzl!) diye dua edip selamlamasi farz olundugunu bildirmitir. Ebu'~-Suud da: bu ayet-i kedme
Resfll-i Ekrcm'e salat vc l.elftm getirmek vacib oldugunun en kesin
delilidir, d\yor. ~u kadar ki, teknrr cdilip edilmiyccegi ayette bildirilmemitir. Ancak bir c;ok hadislerde salat ve selam vazifcsinin terkine
terettiib eden tekdirler, cczalar c;ok ag1r 1 olduguna gore bir kiSJID
miil:tehidler Peygamber'in ad1 her amld1kca salavat getirilip ta'zim
edilmesi vacibdir, dcmi~lerdir ve bir c;ok alimler bu ictihadl kabul
edip s1hhat ve isabetini bildinnilcrdir. Baz1lan bir meclisdc Peygamber'in adl nc kadar amhrsa andsm bir def'a salat edilmesi vacibdir, demilerdir.
~alat

Her iki ictihadm, yerine ve meclisine gore ehemmi]cti vard1r:

Alelade musahabelerde bir kere salih cdilmesi kafi gori.ilebilir. Fakat
zikr ve ibadet meclislerindc ve bilhassa Peygamber'in siretini, akval
ve ef'a.lini ta'lim ve tealli.im ic;in akdolunan ilim mcclislerindc kafi
gori.ilmcrmtir. Hadis ravileri Peygambcr'in hadislerini rivayet
ederken sozleriyle, halleriyle en bi.iyi.ik hi.irmetlerini gosterirlerdi.
Hadis-i Criflerin ahz1, h1fz1 ve teblig ve ta'Hmi s1rasmda Pcygamber'in aru ne kadar <;ok yad olunursa olunsun, her aruldikcya: (Salta' lliihu aleyhi ve sellem) diyerek ta'zimierini gostermilerdir. Abdullah
tbn-i Mes'ud, Abdullah 1bn-i Omer gibi Ashab'm biiyi.ik
alimlerinden Buhari, Mi.is.lim gibi bi.iyi.ik muhactdislcrc kadar ilmi
bir ihtimamla ve boyle salat ve selamla rivayct olunagclmi vc hadis
kitablanna bu suretle kayd olunmutur. Bu gi.in dini bir sayg1 ilc
1 Bu ctimlcden birisi Ebu Hiireyrc hadisidir ki, Tirmizi ilc Hakim'in
rivayetlerinc goreResul-i EkremEfendimiz:"ramnda benirn ad1m amlrp da bana
saltit getirmiyen kijinin burnu surtulsun hakiirete ugrasm!" buyurmu~tur.

baktp okudugumuz bu olmez eserlerdeki had is. metinl~rinde bun"- bir

ha1dkat olarak goriiyoruz. Bunlatdan Tiirkr;eye r;evrilmesine me'm\tt
olundugumuz SaMh-i Bulul.r'nin hadis metinlerini dilimize r;evirirken
gerek hiirmet duygusiyle, gerek metinlerin asillarma sadakat hissiyle
sallt ve selamlan - ne kadar tekerriir ederse etsin - aynen gostermege r;ahuk. Bunun edebi iisluba aykm ve ttnab oldugu sarulmamahdlr. Sahih-i Bulul.r'yi garb dillerine r;eviren miisterikler bile bu sadlkati tercemelerinde gosterm.ilerdir.
Salavatln namazdaki meri'iiyetine gelince, lmam-1 $q/it'ye
gore her namazm teChhiidii ahirinde salavat vacibdir, namazm cevht ir;in arttJr. Ahmed lbn-i Hanbel'den bir rivayete gore de
ooyledir. Hanefilere gore salavat, namazm siinnetlerindendir

m.U,minler
siz, MO.sd'ya ezd eden (lsrall ogul) lar (1) gibi (Muhammed'e
eia eder) olmayzntz! Onlar ezd ettiler de Allah o (peygamberi) ni
onlann isnd.d ettikleri lekeden uzak kzldz. 0 (Musa) esdsen Atlah
yanuuJa (aytbstz) gilze[ yuzlii idij KAVL-i ERlFiNiN TEFSiRi BABI.
Aziz VE CELiL OLAN ALLAHU TEA.r..A'NIN: [ Ey

TERCEMESi

Ebft Hiireyre radiya'llahu anh'den Resululla.h salla~lla

hu aleyhi ve sellem'in: "MO.sd fOk haydlz ki# idi" dedigi rivayet
olunmutur.
SOre: 3.3 (AhzAb), Ayet: 6g.

166

BENf lsRAb.'tN HAYAslzLJ6t

IZAHI
Miislim'in Ebil. Hiireyre'den rivayetine gore, Bent lsrafi edeb
yerlerini ortmeden ~1plak Yikarurlardt. Birbirlerinin edeb yerlerine
bakmaYl aYlp saymazlardt. Mus a ,aleyhi's-selam ise ~ok haya.h idi,
onlar gibi a~tk sa~ Yikanamazdt. Edeb yerini orterdi. Bunu vesfie
ittihaz ederek bir klSlm yehudUer Hazret-i Musa'ya hastahk isn!d
ettiler. Bunun i~in ortiiniiyor, dediler. Hazret-i Musa btindan
ezal~tt. Bir giin tenha bir yerde ytkanmak i~in soyunmu ve
elbtsesini bir ta iistiine koymutu. Allah'm hikmeti, ta harekete ge- .
lerek Musa Peygamberin elbisesi iistiinde bulunan ta yuvarlanmJ.tl.
Musa aleyhi's-selam <!a a&a.smt alarak tat ta'kibe balamakla bu srrada
Bent' lsrail onu Allah'm en giizel yarattt~ bir-peygamberi olarak gormiilerdi. Bu suretle Cenab-1 Hak Beni lsrail'in isnadmdan Hazret-i
Musa'Yl beri laldtktan sonra ta durmu ve elbisesini ahp git:mitir.
[9 uncu cildde Aha.dis-i Enbiya bahsinde Musa ktssasma da baktmzJ.
Resul-i Ekrem hakktndaki ayet-i kerime ile nehy olunan eza
ciimlesinden birisi Huneyn ganimetinin taksimi srrasmda bif bedevt
arab: Bu taksim Allah nzas1 gozetilmeyen bir taksimdir, demek kiistahhgmda bulunmutu. Bu miinasebetsiz soz iizerine Resul-i Ekrem
gazablanarak: AIJah Musa'ya rahmet etsin. 0, bundan daha ~k
eza.lara ugramltt, buyurup sabtetmitir. [g uncu ciltte Ahadis--i
Enbiya bahsinde Mtisa hssasma baktruz!].

SEBE, SORESt AYETl

Aziz VE CELiL OLAN ALLAHU TEA.LA.'NIN: [ Ey Kureyi

!Ji diljfl-

nfinfi.d Size iigilt veren htstmzmz ve hem;eriniz de delilikten eseryoktur 1

Stire: 34 (Sebe'), !yet: 46.
Bu Ayet Sebe' Sfu'esi'nin .pi net Ayetidir. Buraya kadar terceme de Ayetin
(~""' ~~ l.. 1_,~
kavl-i terlfine littir. Alt tarafl da. unv!nm:uzdaki
lcsmm tercemesidir.
1

r>

167

0 yaln:.t (yann) jiddetli b~r azabtn kariJStnda sizi sakzndzracak bir

/JfiJgamberdir} KAVL-i ER.iFiNiN -TEFSIRi BABI:.

TERCEMESi

lbn-i AbbAs radiya'llahu anhiima'dan oyle dedigi rivAyet olunmutur: (Habibim, en yakm kavim ve kabileni Allah'm azAbiyle korkut 1 meAlindeki Ayet-i kerime nazil oldu_gunda)2 Bir giin Nebi salla'llahu aleyhi ue sellem Safa (tepesine
ve birbiri iizerine Yigtlrm biiyiik ta kiimelerinin yanma vard1.
En biiyiik bir kaya) ya c;tkti3 Sonra: .t... ~ l~ = Ey Kureyi buraya
gelini.z! Biiyiik bir ii kar;zsznda bulunuyorsunuz ! 4 Diye seslendi.
(Ve Ey Fihr ogullan, ey Adiy ogullan, ey Abd-i Menaf ogullan, ey Abdi.tlmuttalib ogullan! Diye Kurey'i oymak oymak
1

Terci.imemizdeki bu ziylde ResOl-i Ekrem'in aleni ilk dl'vetine clAir

Buh4rl'nin. lbn-i Abbls'tan rivlyetinden alme1.

1

BuziyldedeMislim'ioKubeyaa lbni Muhayrik'tenriviyetindenalmd1.

' YA Sabih!h kelimesi, Arablar arasmda miihim bir hldise vuJ[Ounda halkm
toplanmas1 ve tedbtr almalan in kullaruhr.

168

PEYGAMBERbdz'iN YAJUN AKRABAsiNI ILK DEP<A DA<VETf

~agmnaga

balad1 1 Biitiin) Kurey Peygamber'in yamna

toplandilar. Ve: Sana ne oJdu? dlye (niye ~agrrd1g-Ini) sordular. Sonra Resul-i Ekrem (hitabete balay1p):
- Ey Kurey, bana soyleyiniz. ~imdi ben size: (~u
dagm eteginde) diiman (siivarisi var) sizi ya sabah baskinma, yahud akarri baskinma ugratacaktir, diye haber versem beni tasdik eder misiniz? diye sordu. Kurey (bir a~zdan) :
- Evet tasdik e-deriz (~iinkii biitiin tecriibelerimizde seni
dogru bulduk) dediler. Resul-i Ekrem:
- Oyle ise ben sizi iddetli bir azabm karISmda intibaha
da'vete me'murum 2, buyurdu. (Resul-i Ekrem'in bu da<veti hi~ bir muhalefetle kafIlanmadt, yalmz) Ebu L~he.b:
- Ey Muhammed (yaZik sana) helake, hiisrana ugrayasm. Bunun i~in m~ bizi buraya topladm? demiti. (Ve
yerden bir ta ahp atmak istemiti.) Bunun iizerine Allahu
Teala: (~~~I~ 4 = Ebfl Leheb'in iki eli kurusun) ayetiyle
bahyan sureyi inzal bu)rurdu.
IZAHI
Mevzuumuz olan hadis-i erif Resul-i Ekrem'in ilk deCCa niibiivvetini i'Ia.na clair oldugundan, siyer ve rivayet Alim.leri mufassal
ve muhtasar bir <;ok tariklarla ve metinlerle rivayet etrnqlerdir ki,
bunlardan pek ziyade ehemmiyetli olanlanru tercememizde ve ~Azl
h~yelerimizde gosterdik. Daha ziyade ma<l1lmat almak iizere bu eserimizin 9 uncu cildinde 1437 numara ile tercemesi ge<;en Abdullah
lbn-i Abbas hadisine ve izahma bakmlz!
~uara Suresi'nin 214 iincii ayetinde bildirildigi iizere Peygamberimizin bu ilk d'a<veti, en yakm akrabasma miinhas1r idi. Biitiin hayatl
1 Bu ziyade de Buhdr'nin aleni ilk diivete dair rivayetinden almarak g6sterildi.
Bu eserimizin g uncu cildinde (1435) numara ile tercemesi ge~ti. Oraya bakmlZ!
Ey Kure}1! S~ uykuya dalar gibi oleceksiniz. Uykuydan uyamr gibi de
dirileceksiniz. Kabirden kalk1p Allah'm divanma varmanlZ ve di.inyldaki biiti.in
ilerinizin hesA,bm1 vermeniz muhakkaktlr. Neticede haY1rlarm1zm, ibAdederinizin
mtlkMltuu, kotii iletinizin de cezlsm1 ve ~iddeili aziibm1 goreceksiniz. t1te o mi.ikAfat ebedt Cennet, mi.icazlt da diiimt .-Cehennem'dir. [Divdrz-a Hill4satll'l-Edeb].

169

herkesce sadAkatin ve em~etin en qsiz bir tims!li olarak tantndtiJ

i~ dint ve ic;tim!i en biiyiik bir iriiol!b arifesinde v!kl' olan Peygamberimizin bu tebUgi yakln akrab!sr tarafindan muh!lefede ka.rplanmadt. Resul-i Ekrem tarafmdan haz1rlattmlan tirit yemeginden
yenilip ayran ic;ilerek dagudtlar. Ebu Leheb'in kiistahAne iCUrbl
bile miiessir olmadt 1.

* .
ZtlMER SORESt

Aziz VE CELiL OLAN ALLAI!u TEA.LA.'NIN: [Ey (giinahklrhkla) kendi canlanna lllf" cindyet yapm~ olan kullanm! Alllllun
ralzmetinden iimidinizi kesmeyiniz! (;iinkiJ Allah butun giltulhltm
malftret eder. $iipktsiz ki o gafO.rdur, ralz1!uiir.] KAVL-i ERIFINiN
'l"EPShti BABI.

JAf -~
,_
.. ~ f --..,. -- -"l r - -- ,.. r ..
L.,Li <) ~ oU) ~JU'"'~ 4f. tY'
, .

t/J

.1729

,.

r...~ ~~Li t}JS'f; tjjj ; 1/~f; ,~:;~ ,;~ ~:;.,r

.....::
...~~ ,.r,. :u--J j JA-1

"', ..... -

~r--

4Jy~ ~ ~f

~~r

s, ,.,-..,.,w

, .......,. .....
~

----

"t.-.t..,
r J ...
-~f

~r

,....

(.I'

... ,. .. " .. .,. ......

J.? 0Jus"' ~ l..:! ~ \j~' ;,J ~

j; ,_;.~f ::,!~r ~:~ 4Ji J;;

~~r ;.,

l.J1 ~r ~

lr ...... . ,. ....... -"t

~ ~J<)! ~~~~

1 Eb\\ Leheb'le kansuun devim eden muhllcfederi ve ~ 9fkin lbbetleri

bu eseriinizin (4) tincil cildinin 39, 40 (lkinci bub: 36) dhifelerinde-ldh oluadu.

Oraya balwuzl
* SCire: 39 (Ztlouir), Ayet; 53

170 ~

TERCEMESi

lbn-i Abbas radiya'llihu anhiima'dan rivayete gore, m~t

riklerden birtalom kimseler adam oldiirmii~ler ve bir ~k
cinayet irtikab etmi~ler ve zina edip bunda da ~ok ileri gitmitlerdi. Bunlar bu kusurlariyle :Muhammed salla'llahu aleyhi
fJI sellem' e gelerek:
Ya Muhammed! Senin tebllg ve kendisine da'vet ettigin
lsl!m dini ~iiphesiz ki ~ok giizeldir. Eger bize vaktiyle ~ledi
timiz bunca cinayet ve sefahatin keffareti (ve annmak yolu)
bulundugunu bildirseniz, dem~lerdi. Bunun iizerine U meAl~
deki ayetler nazil oldu: Onlar ki, All~h ile birlikte baka bir
Tannya dua etmezler ve Allah'm -haram loldigl cam haksiZ
yere oldiirmezler ve zina etmezler. Her kim de bunlan yaparsa
agtr cezaya ugrar. Ktyamet giinu ona iki kat azab edilir. Ve
muhakkak azabda ebedi zelil ve haktr kahrlar. Ancak tevbe
ve tman edip hayrr ~liyenler ba~kadrr. Qunku Allah bu tovbekar mu>minlerin kotiiliiklerini iyiliklerle_degitirir, ~iinkii
Allah Gaffrr, Rahtm bulunuyorl.
.
Bir de: {.ill ~J ,:,- l)ci;'J ~I l_,t.rl .:t...lll ~,~ ~ Ji) ayet-i kerlmesi nazil oldu s.
IZAHI
Unv!nmuzdaki ayet-i kerimenin niizUliine sebeb olarak lbn-i
Abbas'dan, lbn-i Omer'den miifessir Kad.de'den miiteaddid
sebebler rivayet olunmutur ki, mevziiu-bahsimiz olan hadts, lbn-i
Abbas'dan gelen rivayetlerden birisidir. Bir rivayete gore de ehitlerin
ulusu Hazret-i Hamza'mn .katili Vaht hakkmda nazil oldup
yolundaki rivayettiT a.

'1.1 ~~ '}I .ill r~ t$11 ~I .J_P.'J .J~T 4JI.i!l t" .J.JI>J.J.'J .:t...lli.J
4-l:AJI r.n '-:"1.w1 ..J ...A~>~ t..lSt ..;.4 GJ.) ~ ,:,- .~
[v. , ,:,-1 .J ' \ : .Jli~l oJy] ~...J IJ.,.U. .ill .JlS"".J ..:.l:..- ~l:- 41 J-1:! ~.J~~ U.L;.. ':JwP
1

,:,_,;;:.

J.P .~ '-:"ts ,:,- 'JI eu4-- ..; J.l.il: .~

Bu Ayet-i kerime unvamrruzda terceme edildi.

Vah1l'ninHazret-i Hamza'}'lkatli vesonramiisli.imanhkhayatihaldonda
bu eserimizin 10 uncu .cildinde Uhud gazAs1 bahsinde 1587 numara ile teicemcsi
g~en Obeydullih 1bn-i Adiy hadi:llne bakuuz.
I

171

lbni Omer de 16ylc clcmqtir: AyyAt lbn-i Rabta, Vcltd

lbn-i V eltd ve daha bir ka~ kimse milsliimAn olmutlardt. Fakat
milriklerden gordiikleri az!b ve ikence iizerine igfa.I edilmilerdi.
Biz Ash!b_ arasmda bunlar hakkmda: Bunlar milsliimAn oldular.
Sonra bir az!b gorilnce dinlerini b1raktllar. Art1k bunlar dinlcrinc
tckrar donseler bile Allah kabQ.l etmez, derdik: Bunun ilzerine bu !yet
nAzil oldu.
Miifessir Kat!de'den naklolunan riv!yet daha umftmtdir. $(Sylc
ki, tsl!m'dan evvel c!hiliyyet zam!nmda bir c;oklan ceha.Iet cscri
birtakun agu ciiriimler, cin!yetler qlem.ilerdi. Bunlar vaktiyle irtiUb
cttikleri ciiriimlerin bir tiirlil temizlenemiyeceA'inden korkarlardt.
Btmun iizerine unvanmuzdaki !yet n!zil oldu. Bir !yet miitcaddit
sebeblerle gonderilmi olabileceginden, sebeb taaddiid edebilir.
Unvanmuzdaki !yet-i kedme ve ondaki ( 4il U.; it' ~~~ = Allah'm rahmetinden iimtdinizi kesme..:viniz I) ciimlesi Kur'An'da en ~k
Umid verici bir hitab-1 tl!ht oldugu bildirilir. ~u kadar ki, bu ziylcle,
Omid, gurftr ve maSlyete tevik degil, ancak en agu cilriim ve cin!yet
irtik!b edenlerin bile iimidsizlige diimiyerek tovbe ve istigflr ile
in!yct-i ll!hiyyeye deha.Iet etmelerini taItmden ibaret oldugu bilinmelidir.

***

Aziz VE CELiL. OLAN Au.XHu TEALA.'NIN U MEALI>EKi

KAVL-i ERiFiNiN TEFSIRi BABI: [Onlar (miirikler) Allah (1n yii-

celigin) i hakkiyle takdir edemediler. Batun yer kzydmet gutiande

Alliih'zn hir kahzasz (avucunda bir tutarm), giJklerde sag P.linde
dil.ralmiqlerdir. Onu (eksik srl'atlardan) tenzth ederim. 0, milrik-

lerin prkinden ;ok yuksektir] 1

SW'e: 39 (Ztimer), Ayet: 67 [SW'e: 6 (EnAm), Ayet: 91; Sllre: 22 (Hac),
Ayet: 741

t .:..lt)i.. .:..I_,_JI_, ~ r~
'-:'"!- v#.;"!il_, ~ ~ ..:ill:,;.li t._,
[w : _,..} :.;_,..] . !'.J..,)A,. v JW, ..:~...:-- 4.

.i

172

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Mescud radiya'llahu anh~den oyle

dedigi riva.yet olunrnUtur: Bir kere Resftlullah salla'lliillu
aleyhi ve sellem'in huzftruna yehftdt haharnlanndan bir a.Iim
geldi. Ve: Yi Muhammed, biz (kitablanrn1zda Allah'm
Oyle tavstf olundugunu) buluyoruz, diye oyle nakleyledi:
Allah gokleri bir parrnag-tnda, yer tabakalanru da bir parrnagmda, hutiin agac;:lan bir parmag-tnda, sulan _ve topraklan bir
parrnagmda, obur mahlUkati da (beinci) bir parmagmda
tutarak: Ben burun ka.ina.nn pa.dia.hiytm, der. Yehftdt a.Iiminin (Tevrat'tan naklettigi) bu haberi tasdtk ederek Nebt
salla'llahu aleyhi ve sellem o kadar giildii ki, hatta. sondaki dileri
gortindii. Sonra Resftl-i Ekrem: ( 'J.u..;... 41 l ..u.U t..J) a.yetini
okudu 1

Bu !yet-i kerlmenin tam!muu unv!numzda terceme ettik.

H ~

._,#;)IIJ

11

AYETiNIN

173

TEFSiRt

Aziz vE CELiL OLAN ALLA.Hu TEA.LA.'NIN: [ Ktyamet giinil

hiitiin yer .Alliihzn avucunda hir tutamdzr] MEALiNDEKi KAVi..-i ERiFiNiN TEFSIRi BABI.
,.

,. "'

J_,...,J

.J.

,.

,.

'o.,

o,.,,.,

.,.,

,.

Jl.i

,. .... ,1.1"' ...

~..:ill

1..,

-'

...

tsf'J

.......... .J.

' "'

0~~ ~.1 , f .1731 .

o,. .J. .J.,.,

,-:,,.,.,

""'" .JJ,,.

~,.

J, ..

~F-J u~J'il ..:ill u..;_;;;.: J~ ~J ~ .u)l ~ ~~

..;;~~i
v

~~~~
~.~f ~wi
Gi J~
~ ~ ~(' ''f
.,..,... '-' ..
,.
.r-;,. .r , . . . . .. ;. ,. _,...,.,
TERCEMESi

Ebft Hiireyre radiya'lliihu anh'den Resu1ullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in oyle buyurdugunu iittim, dedigi rivayet
oluiunutur: Allah (ktyamet giinii) biitiin yer tabakalarmi
kabza-i kudretine ahr. Gokleri de sag eli ic;ine durer, biiker
de sonra (mah~er halkma): "l~te ben kainatzn ~ehi~ahzyun!
Hani yeryuzunun (diizme) padi~ahlan nerede ?" diye hi tab eder.
lZAHI

Yukandaki iki hadis ile bunlann unvanlarmdaki ayet-i kerimede

Alliihu Teala'mn azamet ve kudretinin kemali ve bundan kainat ~e
rinde tam ve mutlak surette tasarrufu haiz bulundugu bildir~ ve
bu kudret-i mutlaka i9in kabza-i tasarrufunda tuttugu yerleri, goklerl
bir anda parc;:alamak kolay bir i~ olduguna iaret olunmutur. Ancak
en bedil bir iislub ile temsll edilerek tebllg ve ifadc olunan bu flyetlerle hadislerden Alliihu Teala ic;:in - aklen muhal olan - el, avu~,
parmak isbat edilmi olup miite~abih naslar masma girmitir. Mute~abihler hakkmda tefviz ve te'vll adiyle iki ihni tarik bulunup tefvtz
yolunu iltizam eden selef iilemas1 Cenab-1 Hakk'1 a'za ve cevhihten
Sftre: 39 (ZUmer), ayet: 67.

174

J-i J.,...JI.j ~ J 0

AYETININ TEnlnt

tenztl ederek Allah i~in miimkinattan hi~ bir eye. benzemiyen el,
parmak kabul ile beraber bunlann hakiki ma!uyetlerinin ta'yinini
Cenab-1 Hakk'a tefviz etmilerdir. Te>vil tariklru iltizam eden halef
y!ni miiteahhir ulema da bu nevi< miiteAbih laflzlan hep kudretle
tevn etmi~erdir. [Bu cildde Al-i lmran Suresi'nin tefsiri bahsinde
: 1684 numara ile tercemesi ge~en Hazret-i Aie hadisine ve izaluna
balaruz!].

***

A~lz VE CELIL OLAN ALLAHU TEALA'NIN:

[Sur'a uflenmi~tir ve goklerde kimler var, yerde kimler varsa hepsi farpzlzp ytktlmt~tzr. Ancak Alliih'zn diledigi miistesna. Sonra ona bir daha ajlenmi~tir. Bu def<a da onlar hep (kabirlerinden) kalkmz~lar, bakV'orlar.
(Ba<s i~in . em1r bekliyorlar.)j MEALiNDEKi KAVL-i ERIFi BABI.

"'"'" .J.

''t ""

o_r.~ ~~

4
.. .. f , ,
~

.J.

.J "'

"" .- "o'

o"'

o"'

'

""'

,...'Gi.,.... "'

"""

l}l.i 0.,,t-ul --~' ~ Jl.i ~ J ~

- , , .,

,..

,.,

,. .J. ......

t ,

,61

.,.

.J.

0 ,...,. ......

.,

(iS

0,

.J. ,

0J"~~ Jli ~I Jl.i 4;..... 0~~1 Jli 4,1 Jli L.J-! 0~.;'

* SQre: 39

(ZUmer), ayet: 68.

VE EBtJ HUREYRE HADfsf- ACB-f ZENB NEDi:R?

175

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den rivayete gore, Nebi

salta' lliihu aleyhi ve sellem oyle buyurmutur: lki nefha (Suta
iki iiflenme) arasmda fark vardtr. EbO. Hiireyre'nin arkadalan: Ya Eba Hiireyre (bu fark) lark tF mil? diye sordular. E bU. Hiireyre der ki: Cevab vermekten c;ekindim.
Birisi: lark sene mi? diye sordu. Ebu Hiireyre der ki: (yine)
cevab vermekten c;ekindim. Bir bakasi: lark ay rm? diye
sordu. E bO. H iireyre der ki: t(huna da) cevab vermekten
c;ekindim. (Qiinkii giinlerle, aylarla, ytllarla miiddet ta'yin
edecek bilgim yoktu.) 1 (Ebu Hiireyre rivayetine dev:am
ederek: . Resul-i Ekrem): lnsan (m viicudun) dan her
ciiz>ii c;iiriir yalruz kuyruk sokumundaki ciiz,\i c;i.iriimez~
(lkinci) lulkat o ciiz>ii ile yugrulur (buyurdu demitir).
IZAHI
St2r, diidiik gibi ~aldtklan boynuza denir. 1bn-i Orner de Peygamber Efendimiz'den bOyle rivayet etmitir. Bu ayette 1srlftl'in
silru iki nefhi, iiflemesi bildiriliyor: Birincisi Nejh-i Salk'dir ki, bununla
yerde, gokte ne kadar zi-hayat varsa hepsi sfuka (ylidrrrm) <;arpUlJ4
gibi bayiltp olecek, yalruz bundan Allah!m diledigi bahtiyarlar miistesna tutulacaklar ki, bunlar Ebil Hureyre'den rivayete gore ~etttd
lerdir. Bu ayet nazil oldugunda Resul-i Ekrem Cibrll'e: Bu birinci
nefhada oliimden miistesna olanlar kimlerdir? diye sormu. Cibrtl de:
Kilt~lan inlerinde aSih arm etrafinda dolaan ehidlerdir, buyurmtl.
lkincisi de .Nejh-i kryam'drr ki, bu nefh ile de herkes kabirlerinden kalkacak ve bas i~in sadtr olacak emr-i 1lahiye intizar edecektir. Buhart:nin mevzuubahsimiz olan hadisden once bir rivayetine gore
Resill-i Ekrem: Bu ikinci nefhadan sonra ben ilk once balmi kaldrracagtm, buyurmutur.
Hadts metnindeki Acb-i ,(,enb, kuyruk sokumundaki kemi~n bap
ve en ku<;iik bir ciiz,udiir. 1bn-i Ebt'd-Dunya'run Ebil Sald-i
1 lbn-i Abbl .. radiy4'1.14hu mah'den gelen bir rivlyete g6re mu,Arlln-Ucyh:
iki nefha aras1 lurk ICiledir, demitir.

'

176

Hudri'den rivayetine gore Resul-i Ekrem'den nedir? diye sorulmu: Hardal danesi kadar bir . ciizdiir, buyurmu. Hiilasa Kiimus
miitercimi As1m MolHi'nm ta'biri ve<;hile: Fatiha-i H1lkat ve hatime-i fena> ve ma'dumiyyet olan hurde kemiktir.

***

Aziz

{'ra Muhammed, de ki: Bu teblgime kariz sizden bir iicret istemiyorum. Ancak
karabette saygz ve sevgi isterim.} KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.
vE CELiL OLAN ALLA.Hu TE.AL.A'NIN:

TERCEMESi

l b n- i Abbas radiya' lliihu anhiima' dan oyle -dedigi rivlyet olunmutur: Kurey (kabilesin) den hi($ bir batm (oba) 1
yoktur, ancak onlar arasmda Neb i salla' lliihu aleyhi ve sellem'e
muhakkak bir karabet (soyca bir yakii'J1k) varcl1r. Qiinkii
Resulullah: "Ey Kureyi, hif elmazsa sizinlt- aramdaki karabete
riayet ediniz !" buyurdu.

* Sl1re: 42 (~l1ra '), ayet, 23.

1

Batm, kabtleden

kU~

insan

toplulu~a

denir ki, oba tabir olunur.

VB IBN-I ABBAs HADfsl

177

lZAHI
BuM.rt metninde bu hadis oyle sevk olunmUtur: (lc;lerinde

Satd 1bn-i Ciibeyr'in de bulundugu bir -meclisde) Abdullah

1bn-i Abbas'tan: {u~lj ;.)_,1.1 oyl = 'Sizden ancak akrahdltlc sqygm isterim!) kavl-i erifindehl (kur;ba _: huzmlzk) la ne kastolundugu sorulmUtu. Said 1bn-i Ciibeyr miisaraat ederek: "Peygamber'in en
yakm1 Al-i Muhammed'dir" diye cevab vermiti. Bunun iizerine 1bn-i
Abbas: "Ey Satd, acele ettin! Kurryi'ten hi; bir obayoktur ki, onlar i;inde
Peygamber'e bir karahet hulunmaszn. f;iinkii Resdlullah: Ey Kurey1 hip
olmazsa." diye yukandaki hadisi rivayet etmitir.
Ayctteki karabet sevgi ve saygiSrm Hasan-1 Basri: "Alliih'a
yak1nllk" diye tefsir etmitir. Hasan-1 Basri'ye gore ayetin ma<nas1:

Ey KureY size tebligim mukabilinde sizden bir iicret istemiyorum.

Sizden ancak AUa:h'a yalanhk sevgisi istiyorum, demektir. Haddtse
gerek lbn-i Abbas'dan, gerek Said lbn-i Ciibeyr'den rivayet
olunan karabet ise nesebi karabettir. 1krime, Miicahid, Siiddt,
Dahhak, Katade'den bu s(iretle naklolunmu'tur. ~u kadar ki,
Said 1bn-i Ciibeyr bu nesebi karabeti Al-i Muhammed'e tahsts
etmitir. 1bn-i Ciibeyr'e gore Al-i Muhammed, Peygamberimizin
Ehl-i Beyti'dir ki, kadmlariyle hzlanndan ve damadl AU tbn-i..- Ebt
Talib ile iki oglu Hasan ve Hiiseyin (radiya'lliiku anhiim) den iba
rettir. Fakat Abdullah lbn-i Abbas karabetin hududunu daha
geni tutarak biitiiri KtireY soylarma temil eylemitir Peygamberimizin hAnedlntna sadaka ve zekat ahp almamalan gibi hus\ist hii
. kiimleneiettiib eden bu konu iizerindeki ihtilafEbu Hanife, Malik,
~Afit gibi sahib-i mezheb imamlar arasmda da cerayAn etmitir.
Biitiin bu ic;tihad farklan bu eserimizin 5 inci ~ildinde 739 numara ile
tercemesi gec;en EbO. Hiireyre hadisinin tzalunda yazddl. Bu tzAiumlZl tamAmiyle okuyunuz!

***
DURAN SORESt

Sdre: 44

(~), &yet: 111.

F. l2

178

..,..f.l,,JI

l:., ...i!..>l ~ 1 )

A.vETlNlN TBPSIRI

VE lBN-1 MES'(}D HAOisl

ALLAHU TEALA'NIN: [Rabbimiz bu azabt bizden (kaldir,

gok yiiziinii) llf f Biz mfi>m.in/eriz.) KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi
BABI 1
~ ...

... "'

,.J 'I oJ_,_j'

.,, .J' " .,;
_,.,

,;

.,

"' !II ...... "' ....

"' ...

....

...

,....L.i:.JI
~-.. ...J.'J ~J..b- 4..J .1734
'
,sJ ---- ,"-'. ""
.,
,...,

, ,,.0~

-;:; ....

..

"""';'

,J. ,

,..~ ..

'

,. .... .;

4J J~ ~I..WI ~ 1 ~J I_,Jl.i ~IJ)I !~ ~ ~ljJ

;..~ ...:a~ ~~

':ti

,;~~ ~11Jr ~~~~

"' " ' .,.

.J!o~

ili 01 G!
,,.,.,.,

.J.

,,

).J..J_ \ J-!. ~~I ~l,; IJ~W ,

BuM.r metninde bu ayetin tefsirinde tbn-i Mes'ud'un
bir hadisi vard1r ki, bu hadis yukanda Rum Suresi'nin tefsirinde ge~ti 2 (Bu cihetle burada Tecrd' e ahnmad1). Miiellif
BuhO.r buradaki rivayetinde unu ziyade etm~tir: ''Milfrikler:
Rabbimiz bu azabt (bu bogucu dumaru) bizden kaldtr! Biz mii,minleriz" diyecekler. Resul-i Ekrem'e: Eger biz, bu azab1
onlann iistiinden kaldmrsak yine irke donerler, denildi. Fakat (miirikler E bu Siifyan vas1tasiyle dua temenni eylediklerinden) Resulullah Rabb'ine dua etti. Allahu Teala da
onlardan azab1 kald1rdi. Fakat onlar hemen irke dondiiler.
Allahu T eala da onlardan Bedr giinii intikam ald1.
IZAHI
Miiellif Zebidi'nin yukandaki Rum Suresi'nin tefsirinde ge~tigi
ni bildirdigi lbn-i Mes'ud hadisi (1719) numara ile ge~ti. Buradaki

-----------------------------1 M~riklerin lr.aldmlrnasmi ctiledikleri

azab, bundan onceki iki Ayette f6yle

bildiriliyor: Yl Muhammed, bir giini.i gOzle ki, o giin golr., herkesin gOrebilecegi
kahn bir dumanla gelerek herkesi bWilyecek, ~ilphesiz bu ~k elem veren bir azabdJr.
Ram Suresi'nin tefsirinde ~~ bilctirilen lbn-i Mes 'Qd'un bu hadisi
1719 numara ile terceme olundu. Gerek tercemesi ve gerek lzllu her balde mutAIAa
olunsun.

( _,-.111 '}I

t:5lr. ~ J)

179

AYETlNlN TEFSiRl

hadisin iyice anla~Ilmasi is:in yukandaki hadis ile izah1 her halde
mi.italaa olunmahdtr. Bu izah1rmzda tbn-i Mes'ud'un gerek orada,
gerek burada Tecrid'e ges:miyen bir hadisini bildirecegiz ki, meali
~oyledir:.Be~ vakia Peygamber zamarunda olmu~ ges:mi~tir. (Gelecekde vakt' olacaktlr sarulmamahdu) 1) Di.ihan azabt, 2) Rumlar'm
Farslar'a galebesi,. 3) Aym ikiye boli.inmesi mu'cizesi, 4) Kur'an'da
Ba4a-i Ki.ibra gi.inii diye arulan bi.iyiik Bedr gazasmda Kure)1
miiriklerinin yakalarup tepelenmeleri, 5) Yl.ne Kur'an-1 Mi.ibin'de
Lizam denilen Bedr gazas1 esirleri 1

***
CAS!YE SORES!

Aziz VE CELiL OLAN ALLAHU TEA.LA.'NIN: [ (Hevalanna

uyanlar) dediler ki: Hayat, yalmz bi;:.im diinya hayatzmzzdan ibarettir. Oliiriiz, ya~anz ve hi;:.i ancak Dehr (zamanm gelip gec;mesi
ve uzamas1) oldiiriir j .NAZMININ TEFSiiti BABI.

TE:aCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'lliihu anh'den riv~yete gore, Resulullah salla'lliihu aleyhi ve sellem oyle demitir:
1

.I.J.J )

r' )I .J ~I .J .rAJI .J r.J} .J ,:,~~ ._,.;. 1$.,_ ~.,-. .J, .iI

Sllre: 45 (CAsiye), iyet: 114.

Jli
.[cS)~

180

Allahu Teal~ buyurur ki: Adem oglu dehre sebb-ederek

beni ezalandmr. Halbuki -b en dehr (in yaradal).l) yun. Her
emir benim elimdedir. Geceyi, giindiizii ben idire ederim.
IZAHI
Dehr, a.Iemin yaradtllmdan i <tibaren devam eden miiddete denir.
j. = Muhakkak ki (Adem'denberi) insanlara
dehrden bir zaman (devam edip) geldi ki, o, anzlmaga deger bir fey degi/]
kavl-i erifindeki dehr, bu ma<naya mevzu<dur. Dehr, ayru zamanda
uzun miiddete de 1tlak olunur. Unvanumzdaki ayet-i kerimedeki Dehr,
bu ma<naca miiruru zaman demektir ki, tercememizde kavis isinde
dehrin bu rna<nasma iaret ettik. Dehr, zaman demek degildir ve zamArun muhalifidir~ Qiinkii zaman, hal dedigimiz az bir miiddete denildigi gibi rn:azi ve istikbal dedigimiz uzun miiddete de ttlak olunur.
Dehr ise, fasuas1z devam eden uzun miiddete denir.
Hadis metnindeki: (f"J.Ill.il = Ben dehrim) ta<birini ~arih Hatt!bi: Ben dehrin sahibi ve hahklym1 suretinde tefsir et:Initir ki, hilkati cihetiyle Allah'a nisbeti olan dehre sovmek nehy olunmutur.
Z!hiri mezhebi iilemasmdan 1bn-i Hazm, ~arih Hatt!bt gibi
tefsire liizum gormiyerek ve bu hadisin zahiriyle istidla.I ederek
dehr lafzlll,l Cenab-1 Hakk'm Esma-i Hiisnas1'ndan bir isimdir, demitir ki, ~ok hatahdrr. Qiinkii ilahi isimler tevkifidir. ~ari<in sarahatle
haber vermesine miitevakk1ft1r~
Burada ise ~ari<in dehr ile muradl,
I
dehrin sahibi ve mutasarnfl demek olduguna alt taraflndaki U iki
ciimle sarahatle delalet etmektedir: (.rl'l <S-Y. = Biitun fut2nat kahza-i
kudretimdedir) ve : (Jt.,JI _, J:lll ~~ = Em1m iizerindeki tasarrufumla gece
ile giindiizii birbirine ;evirir; diindiiriiriim).
,
Bir de hadisde: Dehre sebb ederek beni ezaland1rrrlar, ciimleaindeki eza ta<biri de izaha muhta~ur. Eza sozle, ile bakasma zor
vermek demek olduguna, Cenab-1 Hakk'1 hie;: bir eyin izran imk!n
ve ihtimali olmadtgma gore Allah' a eza vermek, Allah'm fena gordii~ii
ii Wemekten ve raz1 olmadtgx bir sozii soylemekten ibaret olur.

' *(;-JJl ,:,- ~ .JW)'l ~ Jl

***
SOre: '76 (lns!n), Ayet:

1.

AHdlr .Oust- HAZRBT-1

AJfB

HADIBt

181

AHKAFt SORESt

Aztz

VE CELiL OLAN ALLXHu TEALA'NIN U

MEALDEld

KAVL-i ERfFiNiN TEFSbti BABI:

[Ad kavmi (kendilerine mukadder olan) a;:,dhz, vadilerine

dolru gelen hir hulut hdlinde gordiikleri zaman: "Bu ufukta heliren,
bite yagmur yagdtracak hir huluttur" demiflerdi. Hayzr, o sizin acele
istediginiz fey, hir rii:::gardzr ki, onun i;inde ;ok elemli hir azah vardtr.]

TERCEMESi

Neb t salla' llaltu aleyki ve sellem'in ei Ai e radiya' llaltu

anM'dan oyle dedigi rivAyet olunmUtur:
Ben Neb t salla'llahu aleyhi ve sellem'in - kii~iik dilini
goriinciye kadar (agzm1 a~arak) - giildiigunii gormedim. 0,
yalmz giiliimserdi. Hazret-i Aie hadisin gerisini de zikretm.itir ki, hadisin bu par~aSI "Jlo.fl ~" bah.sinde ge~mitir.
1 Ahkif, lbkfm cemi' sigasuhr. Hlku, KisU'ye gore, doniip dolanan yUbc:k
k:am Yltmma denir. lbn-i AbbAs Ahlli'm UmAn ile Mehre arasmda bir vldt
oldutunu bil~tir Mukitilde daha ~lk tarif ederek: Ad diyan Yemen'de,
Hadramllde Mehre denilen yerdir ki, en cins develer buraya nisbet olunur, de-

miJtir.
S6re:

46 (AhW), Ayet: lt.f..

182

IZAHI
Miiellif Zebtdt'nin ge~~ bildirdi~ Hazret-i Ai1e'nin bu
hadisi 9 uncu ciltte 1326 rakamiyle terceme ve tzlh edildi. Oraya
bak1ruz!. Bununla berAber her iki metin birbirinden bir dereceye kadar
farkh bulundugundan, oradaki metni de terceme ediyoruz: Restllullah (yagmur hamuleli siyih) bir bulut, ylhut bir firtma gordiigiinde (ileri gidip geri gelir) ve evimize girip ~ak endife izhAr
ederdi 1 Bu endifesi sim!smda sezilirdi. Hazret-i Aige demiti ki:
- Ya Resula'llah .! Herkes (gok-yiiziinde) bulut goriince onda
yagmur bulundugunu umarak ferahlarur. Halbuki ben, bOyle bir gey
gordiigiiniiz zaman yiiziiniizde endife !sAri ms.ediyorum. Bunun
iizerine Resul-i Ekrem:
- Ya Ai1e! 0 (kara) bulutta rth-i sarsarla azab olunan bir
kavmin azab1 bulunmasmdan nasll emtn olabilirim, buyurdu

Miiellif mevzuumuz olan bu babmdan once yine .Ahkaf Stlresi'nin 17 nci ayeti hakkmda da bir bab a~ur. Ayet-i kertmenin meali
goyledir:
Anast, baba.n tarajindan Qhiret giiniine man telkin olunan IU bir (yaramaz) evltld babasma, ana.nna :
- Of size? Bana (dirilip) kabirden pkanla&alJm vtl<detmek mi istiyorsunuz? Halbuki benden once nice devirler gepniftir. (Onlardan kabrinden
kim ~dmu,ur ?) dedi. Baba, ana Alltih' a nJtmp :
- Taztklar olsun sana! lman getir, mu/uJkkak ki Alltih'n va'di hakhr.
(dediler). Fakat o da (inad edip):

- $u sizin Alltih'ln v"irdi dediginiz eskilerin masallanndan bfl/ka bir

1ey degildir, dedi. l1te bu (kafir) evlt1dlar cinden, insanlardan - kendilerinden once ge~en iimmetler i~inde - iizerlerine azab hak olmut kimselerdir. {:iinkii bunlar hii.srana diipni4 bulunuyorlar.] 1
Bu babm hadtsinde B,uhart'nin rivayetine gore Mervan,
Muaviye tarafmdan Hicaz'da Medtne va.Iisi iken (Muaviye'den
1

Kavis

i~deki

bu flkm "Bed'fl'l-Halk" bahslndeki rivAyetten almdt.

( &J_r~

l_,;lS" rrl) .J.} Jl ( u;) .jl ~JII) Jli cS.lll_,)

143

alchS"t bir mektub iizerine) bir giin hutbe ldd ederken Mu!viye'nin
oglu Yezid'e babasmdan sonra biat olurunas1 it;in propagandaya
b~la.JIUtl. (Veliahd tayini Ebu Bekir'le Ome.r'in siinnetidir, koydugu bir adettir, demi~ti. Bunun iizerine) Hazret-i Ebu Bekr'in
~lu Abdurrahman Mervan'a muhalefet edip:
- Ey Mervan, bu Ebu Bekr'in, Omer'in siinneti degildir.
Kisra'nm, Kayser'in bidatidir. Allah'a yemin ederim ki, Ebu
Bekr ne evladmdan, ne de Medine halkmdan ve hanedanmdan hi~
bir kimseyi veliahd tayin etmedi, diye baz1 sozlet soyledi. Bunun
iizerine Me rvan adamlarma: ~um.i yakalaymtz, diye emrettiyse de
Abdurrahman Hazret-i Aie'nin evine iltica edince tutmaya
muvaffak olamachlar. Bu srrada Mervan:
- Bu Abdurrahman'1 bilir misiniz? Allah bunun hakkmda:
( ~I.WI ~ ..:,I ~.VI) Jl; .s.UI_,) 1 ayetini indirdi, demi~ti. Bunun iizerine
Hazret-i Ai~e perde arkasmdan Mervan'a:
- Cenab-1 Hak Ebu Bekir hanedaru hakkmda benim bed.etim
gibi senakar ayetlerden b~ka Kur'an'da hit; bir ayet indirmedi, sozleriyle kar~1lach 2
Hazret-i Aie'nin beraeti hakkmda nazil olan ayet, (IJ~ .J:..lfi.JI
. .!.1,;':14) ayetidir.

***
SORE-l MUHAMMED SALLA'LLAHU
ALETHl VE SELLEM

ALLAHU TEA.LA.'mN; [Nas.zl (harbden) doner de (vatan) .

topragzm fesada verir ve erhamzmzz (~ocuklanruzi, kadmlanruz1,

akrabaruz1 dii~mana) par;alatabilir misiniz?J KAVL-i ERiFiNiN
TEFSIRi BABI.
Bu ayet unvamm1zda terceme edildi.
Bu Mervan hadisinin tercemesinde kavis i~inde goriilen uzunc:a ziyldc
Sahth-i Buh4rt'nin lsm!ili riv!yetinden ahnarak gasterildi.
sare: 47 (Muhammed), Ayet: ~~~.
1

186

IILA-t llAHM

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llahu anh.'den rivftyete gore, Nebt

salla'llahu aleyhi ve sellem oyle buyurmutur: Allahu Teftl!
halla yaratlp halktan farig olduktan sonra Rahm (lusmwk,
akrabfthk) ayaga kalkarak 1 Allahu Teftla'run (azamet) rid!smm, etegine sanldt. Bunun iizerine Allahu Teftlft: Ne istersin?
diye sordu. Rahm: YA Rab bu ktyftm ve iltic~m, kate- rahmden Sana s1gmmak . makaiDidtr, (sana stg-truyorum) dedi.
CenAb-1 Hak: Ey Rahm, sen rftzt olur musun? Senin Hakkma
harmet edenin ben de miikftfftoru vereyim, senin haklrtm
tarum1yant da cezftlandtraytm, buyurdu. Rahm de: Evet rtzav:un, dedi. Allahu Teftlft da: lte Sila-i rahm edenlerle
Rahim, filaad kadmm ~ yatafl olan cihlztdJr Rahim kadbet m~
olmak l'tiblriyle bJsunhta ve akrabahfa da itlak olunmuttur. Rahmin k1ylnu da
ya tecessllm veyA bir melek sOretine temesstil ttiblriyledir.
1

115

etmiyenlerin hAll boyle olcakatrr, buyurdu. Ebft Hfireyte

isterseniz ( F-1--) I~.; ""'J~I J l_,.w; ,:,I (:' .,> .JI (!- Jfi) ayetini okuyunuz, demitir. E bft H iireyre'den bir rivayete gore de
Res ftl u 11 a h salta' lltihu aleyhi ve sellem : isterseniz: ( ~ Jti)
kavl-i erlfini okuyunuz, buyurmUtur.

***
FETH SORESt AYETl .
Bu sftre-i edfe hakkmda burada Tecrtii'e hie; bir hadts
ahnmamitir. Biz Buh8rt'nin ilk hadisini alarak bu bolu~
dolduruyoruz.
Orner tbn.i Hattab radiya'lltihu anh'in kolesi Eslem'den rivayete gore (Hudeybiye seferinden doniide) bir gece
Omer, Hazret-i Resululla.h ile beraber gidiyordu. Bu .
atrada Orner tbn-i Hattab Resulullah'a bir ey sordu.
Fakat Resuhillah (vahiy ile megiil bulundugundan) 0mer'e cevab vermedi. Orner sonra yine sordu. Resftlulllh
yine cevab vermedi. (Orner Resulullah iitmedi sanarak)
bir daha sordu. Resulullah yine cevab vermedi. Bunun

iizerine kendi keridine:

- Ey Orner anan seni kaybetsin (de yok olasm!) Bak fie;
kere Resftlullah'a (sorguda) israr ettin de bunlann hepsine
Resfllullah cevab veim~di, dedi. bmer der ki: Bunun
iizerine devemi siirdiim. Sonra hakhmda (tevbth-lmtz)
Kur'An inmesinden korkarak k.ifilenin oniine gec;tim. Fabt
c;ok gec;medi, bir c;agmcwn bana seslendigini. iittim. Ve
(kendi kendime) : ~imdi hakhmda Kur'An inmi olmasmdan
haktkaten korkmahyun, dedim. (Ve bu korku ic;inde) Resftlullih'm huzftruna geldim ve sel!m verdim. Resftlullih
(son derece meserret ic;inde) bana:

186

- Ya Orner! Bu gece bana bir sOre indirildi ki o stire

bana iistiine giine dogan her eyden ~ok sevimlidir, buyurdu.
Sonra Resululla.n: * "l.:.r.- t..:i .!.lll.:...:i lit= Habtbiml Bk, senin
istikbdlin n4mt.na parlak bir feth ve zafer (kapiSlill) a;M" A.yeti.ni
okudu.
Bu hadisin bir rivayet tartla 10 uncu ciltte 1601 numara
ile terceme olundu. Onun izaluru okuyunuz .

KAF SORESt

.ALI.AHU TEA.r.A'NIN:

[Td Muhammed/ 0 giinu de

a~

ki,

bk o giin Cehennem' e "doldun mu ?" diye soracagzz, 0 da : daha

zi.Jdtfe var mt.t diyecek} KAVL-i ElUFiNiN TEFSliU BABI.

"'

"'

~ ~

"'

"'

,.

., .. "'"'

J .....

TERCEMESi

Enes lbn-i MUik radiya'llahu .anh'den Nebi salla'llahu

ale,yhi ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmutur: Ahiret'te cehennemlikler Cehennem'e atilac'illar. Ve (her miicrim atildik~a Cehennem): Daha ziyade var rm? (Yerim var
Slh"e: 4B (Feth), !yet: I.
Sare: 50 (Kif), !yet: so.

187

haydi getiriniz,) diyec<7k. TA (izzet ve evket slhibi olan

Rabbimiz)l ayagtm basacak (onu horhyacak). Bu dera da
Cehennem: Yetiir yetiir, <liyecek.
IZAHI
Cenab-1 Hak el, ayak gibi mahlO.ka aid aza ve -cevarihden miinezzehdir. Binaen-aleyh Kur'an'da ve hadtsde varid oJan bu nevi'
kelimeler miiteabihatdandtr. [Al-i 1mran SO.resi'nin tefslrine baktmz !] Bu hadisde "Rahhimizin Cehennem'e ayaiJn basman" tabtri ile
murad olunan, Cehennem'i tezltl ve tahktr eder, manastdtr. Bundan
sonra tercemesi gelecek olan EbO. Hiireyre hadtsi de boyledir.

1 Bu ziylde MUslim'in bu bAbdaki rivlyet tartkmdannaklolunarakgOeterildi.

Buhlrl'nin bu bAbdaki Ebll HUreyre'den gelen bir rivlyetinde de: (Teb!reke ve
TeAll) du.

188
TERCE.MESi

Ebti Hiireyre radiya'llahu anh'den rivayete gore .Nebt

.ralla' llahu aleyhi ve sellem oyl~ buyurmutur:
Cennet'le Cehennem biribirleriyle cenkletiler. ~oyle ki:
Cehennem ben kibirli ve zorlu kimselere tahsis olundum, dedi.
Cennet de: Bana ne oldu ki, bana nasm yalmz zayrl' ve sakat
Jwm1 dahil olur, dedi. Aziz ve Celtl olan Allahu Tea.Ia Cennet'e buyurdu ki: Sen benim rahmetim (in tecelli ettigi yer) sin.
Ben kullanmdan rahmet etmek diledigim kimselere seninle
rahmetimi izhar ederim. Cehennem'e de dedi ki: ~iiphesiz ki,
sen de- azab1m (m makarri) sin; kullanmdan azab etmek
istedigim kimselere seninle azab ederim. Cennet'le Cehennem'den her ikisi i~in dolmak hakkl vard1r. Fakat Cehennem
dolmak bilmez. En sonu Allah ona ayagtm basar, (kahr ve
tezltl eder) 0 da: Yetiir, yetiir, yetiir, der 1
l,te o zaman Cehennem dolar ve cehennemdekiler birbirlerine kanIp toplanrr. (Cehennem'e nka basa doldurulmakla) Aziz ve Celil olan Allahu Tea.Ia halktan hi~ bir kimseye zulm etmez. Cennet'e gelince (onda bo yer. kalmaz);
Allihu Tea.Ia (Cennet'in boluklar1n1 doldurmak i~in) yeniden
birtaklm halk yaratlr (bunlan iskan eder).

***
TOR SORESt

I BAz1 Buhlrl niiahalannda bu kelime iki def'a teb-lr olunmuttur. Y6nlniyye

ao.h-.md da Us dc{<a tekrlr edilmittir.
S6re: 51 (Tar), &yet: r, t.

TOR-I lbf.l, TOR-I rlN.l

189

At.LAIIu TE.AL.A'N!N: {TQr'a veyqyJlmll (a~Ihm) hir saltifiM

ytL()l~ hir kitaha (and olsun ki, Rabb'inin az!b1 muhakkak
olacak) ) KAVL-i ERiFiNiN TEFSiRi BABI.

TERCEMESi

Cubeyr lbn-i Mut'im rad!Ya'lltilzu anh'den riv!yete

gijre mtlAri.in-ileyh demitir ki: Bir alqam namazmda Nebt
salla'll4hu aleyhi ve sellem'in Tttt Stlresi okudugunu ~ittim.
Okurken U: "Toksa onlar hir menje>si;:, (Kadir ve Kayy(im olan
bir Allah'slZ) mz yarahldzlar? Toksa kendilerini yaratan onlar mzdular? Toksa gokleri ve yeri onlar ~~~ yaratttlar? - HqyJr, onlar
fUtUsu.<:,durlar.- Toksa Rahh'inin ha;:.tneleri onlann yanmda 1111?
Toksa onlar mt sulta ve velayet sa/zihleridir ?" mea.Iindeki Ayetler
gelince (lbn-i Mut'im der ki: -hayranhgundan) gonlUm artJk
u~a yaklatl'.
lZAHI
Ciibeyr 1bn-i Mut'im - ki, q'!r ve eyy!m-i Araba yakmdan vlklfu - Ttlr Suresi'nin tercem.e ettigimiz fiyetlerinden gOnlfmde
bu derece heyecan duymasmm sebebini lz!h ederek deriz ki: Bu lyetlerin en belfl bir iisltlb ile trld olunan huccetleri ihtivl etmesi ve
1bn-i Mut'im'in edebi zevk ile bunlann mazmunlanna vlbf olup

190

P'UTLAR ADINA

v:udN

h'Usnii telllit etmesi, rUhunda u~ak derecesinde miiessir olmu,tur.

Bu sftre-i erifede arka arkaya on dort def<a (rl = yoksa) ed!u ile
ve ink!rt bir istifham ile deliller trad olunmutur ki, bunlardan bq
tanesini hadtsde terceme etmi' bulunuyoruz. Bunlann hey'et-i mecmua.s1 ise edebt zevki, dint Uuru _bulunan her mii'minde lbn-i
Mut'im'in duydugu vecd ve istigrakt uyandtracagmda iiphe yoktur.
Ciibeyr lbn-i Mut'im Mekk~'nin fethi giinii miisliiman olmutu. KureY'in halim ve en vekarb bil' sim!s1 idi. Ensab ve eyyam-1
Araba vaktfu. lbn-i lshak'm beyanma gore, Res\11-i Ekrem
lbn-i MU:t'im'e Huneyn ganimetinden yiiz deve ihsan buyunnu~tu.
Unvarumtz olan sftrenin adm1 aldt&'t Tdr Nebtt bir kelimedir,

dag demektir. Her daga Tur denilirse de bu sftredeki Tftr ile mur!d-1
liMit, Sealibi ve lbn-i Hayyan gibi miifessirlerin bildirdiklerine
gore Cenab-1 Hakk'm iistiinde M fts A ale_yhi' s-selam'a hi tab ettigi
Arz-1 Makdis'delci dagdtr. lbn-i Hayyan bu Tur'un iki oldugunu bildiriyor: Tfir..,i Sina, Tur-i Tina. Bunlarda zeytin ve incir agac;lan
yetiirmi. Mekke miirikleri Res\11-i Ekrem'i ink!r edince Cenab-1
Hak bu sftreyi inzal buyurup Tur'a kasem etmitir. lbn-i Cevzt
bunun Tftr-i Sina oldugunu tasrth ediyor. Stna, SilveY korfeziyle
Akabe korfezi ve MlSlr'la ~am arasmda ~ibih Ceztre'den ibaret olup
biri SilveY, digeri Akabe korfezleri 'sahillerine muvazi iki Sira uzarup
ceztrenin cenftbunda birl~erek Tftr-i Sina'ya tekil ederler

NECM SORESt

ALI.AHU TEALA'NIN: [ (Ey Kure)1) Siz de Ut ve Uad

(admdaki putlan) g6rdanfk; tkgil mi? (Bunlara ibidet ne

bilyilk daWettir) ) KAVL-i fERlFiNiN TEFShU BABI.
Sare: 53 (Nec:m), iyet: zg.

VE BU YEMfNIN KEFFARETI

191

TERCEMESi

E bu Hiireyre tadiya'llahu anh'den rivayete gore, Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem ~oyle buyurmu~tur:

Kim ki, yemin etse ve yemininde Lat ve U zza hakkt

i~in dese (bunun keffareti i~in) hemen: "La ilahs illa'llo.Jr
desin ve ~u bir kimse de arkada~ma: "Gel seninle kumar opnyaltm" dese (oymyacag1 kumar paras1m) fukaraya sadaka
versin!
lZAHI
L~t, Uzza ve bir iic;iincii Menat, miiriklerin ibadet ettikleri
asnamd1r. Beyzavi Tif.rir'inde bu asnam hakkmda U izahau veriyor. Lat, Taif'te Sekife kabilesine, yahud Nahle'de KureY kabtlesine
aid tadan diiziilmii bir put idi. Bu kabileler halk1 ziyarete gelirler ve
tavaf ederlerdi. Dokuzuncu ~ene-i Hicriye'de Taif halkmm lslam olmalan iizerine Lat tahrib edilmitir .Uzza da Semure denilen saJuz
agac1 idi. Bu da Gatafan kabilesine aid olup bu agaca ibadet ederlerdi. Peygamber Efendimiz H~lid lbn-i Velid'i gonderip
bu agac1 kestirdi. Menat da Hiizeyl ve Huzaa kabilelerine aid ve ta
dan diiziilmii~ put idi. Bu kabileler de Menat'a ta'ztm edip namma
kurban keserlerdi. Yagmur dilerlerdi. Hiineyn zaferinden sonra bu da
ser-nigfin edildi. Mekke'nin fethi ve yiizlerle as1rdide irk abidesinin
yerlere serilmeleri iizerine Ceziretii'l-Arab'm her tarafmda tevhlde
aybn ne kadar irk nianesi varsa hepsi YJkllm!U.

UnvirumiZdaki ~yete tekaddfun eden ~yetlerde Peygamberimizin

mi'rA.Cl ve Allah divlnma kadar uzayan seyr ii seyahati ve bu seyahatin kutsal tecelliyltJ. hiilAsa ~ olup bu ulvl ahvlli miitdkip

192

mOpilderin . ellcriyle tqdan, a~a~tan diizdUkleri nemelerin zikrolUDbunlara ibldetin biiyiik bir tuursuzluk oldu~u izhlr mabacbna m!'tuftur. Buna Ayetin tercemesinde kavis i~de: (Bunlara ibAdet dalllettir) ciirnlesiyle q!ret ettik.
Hadlsde LAt; UzzA gibi pudar adma and i~se, bu and putlara tl'ztm iflde edec~den - tOvbe ve isti~ ederek - LA ilAhe
illa'Uih denihnesi emrolunuyor. Bu yemin, mezlhib-i muhtelifeye tid- .
Flklh kitablannda daha iim(illU bir tekilde Oyle tasvlr olunuyor:
JIWl,

"$u V9'a bu 4i qlersemyekt2d,ya/uul lurist!Yan olllflm,y8Juul Islam dnindm,

y8Juul Peygamber'in sannetindm u.cak balunayaml" denilir ve o it ilenirse, bu &Oz bir and olur ve yemtn keflreti lA.mn olur mu, yoksa
olmaz nu? Kiifrii tcAb eder mi, yoksa etmez mi?. tmAm MAlik ve
~ Ui l'ye ve ulem!nm ciimhiUuna gore bunun bir yemtn olmacbg,m
vc t0vbe1 istigfAr edilerek hadtsde bildirildigi ve~e LA illhe illa'llih
denilmesi liizfununu Nevevt bildiriyor. Fakat lmAm Eb~ Hantfe
bunlann hepsinde yem~ kefflreti vermek de v!cib oldu~u bildirmitir. Haneft fikhmda, kiifriin liizfun ve adem-i liizfunu ancak yemtn
edilen eyin hak oldu~ i'tikad etmek veya etmemekle tahalliif
ettili bild.irilir. Bu yemtn formiillerinden avlm. arasmda en meth~
olan formiil: '$6yle b6yle ise dninden d0nmf4 k8fir olllflml" eklidir. .
Hi~ filphesiz ki, bir miisliiman bu .sozii miisliimanhktan uzakla.pna}'l
g6ze alarak soylemi d~dir. Andma bagh kalmadJit veya mlztye
iz!fede yalanc1 oldu~ s~retde bile bunun kiifrti tdb etmiyece~
Serahst bildirmitir. HAher-zAde de -bunun isAbetli bir ictihad
olduAunu saylemittir. Tovbe ve istigfAr ederek LA il!he illa'llih demek
ve bOyle sakat sozden uzakla.pnak zariiddir.

***
lKTERABETl'S-SAA (KAMER) S"ORESl

~--f--
!-- ~ f"' .n. .., !--.~ tf
_,., J ~~ -~CJ~ -J t~,.. ~'-'

.j.!; . J'"-::bY ~1'::

4JJ'

.ALl.AHu TEAI.A'NIN: [Bu topluluk muluJkkak bozgrmluga ugr9fl"k w miljrikler arkal_anm donecekkr. Dalia tlOgrwu hyamet
S6re: 54 (Ka....)~ Ayet:

.f-6.

193

I&TERABE sORESt

giinil onlann astl azdblanmn vaad olundugu ;:amandtr. 0 sdat ise

daJza jiddetlidir ve dalza aezdzr.} KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

J,;;.

~;,

--t;
i--_
r--- .,/j~
~r c..r"

;II

. ~iJ; ~~i ~~r; ;~~ ~t.Jr

TERCEMESi

Ai~e rad!Ja'lltihu anha'dan:l (.J"IJ ..sA.)' ~LJI.J r--~.r ~WI J!)

a.yeti Mekke'de nazil oldu. 0 Slrada ben oyun oyruyan bir
Jazchm, dedigi rivayet olunmu~tur,

IZAHI
Miiriklerin ayette haber verilen bu hezimeti Bedir gazasmda
wkii' bulmutur. Ayetin Mekke'de nazil olduguna gore, Restil-i
Ekrem'in Kur'an diliyle va.Io. olan bu ihban, niibiivvet delillerinden
bir mu'cize olur. Beyzavt Tif.riri'ndeki bir rivayete gore, Omer
lbn-i Hattab der ki: "Bu cemiyyet muhakkak dagtlacak" mealindeki
ayet (Mekke'de) nazil oldugundan bu cemiyet nasu bir cemiyettir
ve ne zaman ve nerede hezimete ugnyacakur, bilmiyordum. Bir de .
Bedir giinii olunca Restil-i Ekrem'i gordiim ki, zuh giymiti. Ve:
(J.JII .J).>! J ~I rJ.r.:") ayetini okuyordu.
Buhart'nin yine bu babdaki 1bn-i Abbas'dan rivayetine gore
Restil-i Ekrem Bedir giinii (harb balamazdan once) bir ~ad!r
i~de ellerini kalduarak: (Allahzm ! Biitiin peygamberlere tevfik ve inayet
luudsundaki ahdini, bana da nusret ve ;:,afer va'dini ifa etmek ;:.amant gelmiftir.
Allab'tm I Bu giinden sonra ebedi anzlma~k, ibadet olunmamak istersen . )
diye niyaz etmege balalllltl. Diiasmda bu ciimleyi soyleyince Ebti.
Bekr RestilulHih'm elini tutarak: Ya Restila'lHih bu kadar dua
yetiir: Art1k Rabb'ine miinacatlnda ~ok ISrar ettin, dedi. Restil-i
l

Yukanda Unvlnmuzda terceme olundu.

F. 13

1M

Ekrem harb zrrlu giymq olarak ~adrrdan ~J.ku ve ~ken: ( r~

.J'"'.J ._,.,, ~WI_, 1"""-.J" ~WI J! O..~,JJJ . ,j)~.J co~') Ayetini okuyordu.

***
RAHMAN SORESt

Au.A.au TEALA'NIN: [ lki Cennet'in berisinde iki Cennet daluJ

vardzr.}

;~r

KAVL-i ERiFiNiN TEFSIRi BABI.

J~~ 0r ~ --~r Zs;~

~
""I
I ' . ,;.
. ,~r
. ,~;;
.

"

""

" ) )., I

.,'(..,

'- ;. \... J !. - ~I 4..a.; ..,. <)~

~

;:\
;

"''

,.o,~~,.

o""

~J ... \j.A.II ~

., .., v., ""

.,, .,
,.,

\...J

l.t-f \...J

"

"

Jli

"'.J..J.; I

.,'(.., "'

.1743
o"'"'

.-l

L J .s.:.1:. ~

,--

"".

;""'

f -.,c ..
IJ""'

,.._, _,

L..+-:-~1 ~~ ~ 9~J

<J~
~ J ~; I;_ ~r t,;,.J ~~;. ~~
Jl ,;.)~ ~~ ~f
~
"" . ' ' ""' . U" "" ..,
r; . ...
TERCEMESi

Abdullah lbn-i Kays radiya'lltihu anh'den Restllullah salla'llahu ali!Jhi ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmutur. lki Cennet vardrr ki, bunlann kaplan ve eyalan
giimiidendir. Diger iki Cennet daha vard1r ki, bunlann kaplan ve eyalan da altmdmdrr. Cennet-i Adin'deki ehl-i Cennet'le bunlarm Rab'lerine nazarlan ara.Smda Allah'm yiiziinde
:dday-i azamet ve kibriyas1ndan baka bir ey bulunmiyacaktlr.
lZAHI
Unv!ru.nuzdaki Ayette: "lki Cennet'in gerisinde iki Cennet daluz
card&r" buyruldu~ gore, Cennet dort oluyor. Bunlardan ikisi bun St\re: 55 (RahmAn), lyet: 6t.

195

dan &lee: ( ,:,~ . 4f.J rU. ...i~ ~i-= ktyimttte hesab ifin Rabb'inin dioamnda durupnaktan korkan kerkes ifin iki Cennet vardzr) ayetinde bildirilen
iki Cennet Adin ve Naim denilen ve mukarrebine mahsus olan Cennetler'dir ki, hadis-i Crifde bunlarm kaplan ve biitiin eyas1 alundan
oldugu haber veriliyor. Dort Cennet'ten diger ikisi de unvamnuzdaki:
".Jl~ t..r_,.:o .:,- _," ayetinde bildirile:u ve bunlann obiir iki Cennet'in
derece i'tibatiyle di'inunda bulunan Cennetlcr'dir ki, hadisde bunlann kaplan ve biitiin eyasl giimiiten oldugu bildirilmitir~

ALLAHU TE.AL.A'NIN: [ (Bu Cennetler'de ti.il) ;adzrlar ipnde

knulilerine el degmemi;, biitun hayattnz euine haglamt; hUriler vard~r]
:ItAVLi ERIFi'NiN TEFSiRi BABI. 1

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Kays radiya'ilahu anh'den ResululU.h salla'llii.hu aleyhi ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmlltur: Bir hak.ikattlr ki, Cennet'te i~i bo inciden bir ~adli'
varchr. Bunun eni altml mil mesafe devam eder. Bunun her
l H6r, HavrAnn cemi' sigastdtr ki, gOztintin beyAz1 pddetle beyaz aiyMu da
son derece kara o1an dilbel'e denilir ve llul g6zlU tabir olunur.
'
S6re: 55 (Rahmln), lyet: 46.

196

ABDULLAH IBN-I KAYS HADfsl

k~sinde bir rule bulunur ki ~akasl onlan goremezler. On-

lar birbirlerini ziyaret ederler. Hadisin bald ktsrm .Yakmda

ge~til.

***
MUMTEHlNE SORESt

n&.t&

ALI.AHU TEALA.'NIN: [Ey Tf!:ii,miriler, dii;mamm& ve diipnanadostlar yerine tutmayzmz!] KAVL-i ERiFiNiN TEFSiiU. BABI.

TERCEMESi

Alt lbn-i Ebi Talib radiya'llahu anh'den rivayete gore

mil~iin-ileyh: "Resululltih salla'llahu aleyhi ve sellem beni,
-?_iibeyr'i Mikddd't gonderdi" di (ye rivayete bala) ytp Hlttb
lbn-i Ebi Beltea vak<asiru zikretti. Ve sonunda: Hlttb
hakkmda: "Ey mii,minler dii;mantmJ ve dii;mamrnzJ dostlar ,W
tutmayuuz J" ayeti nazil o)dugunu haber V:rdi.
1 MUellifb g~ti~ni bildirdi~ badis, bundan Once terceme euilimiz 1743
numarab lbn-i Kays hadisidir.
S6re: 6o. {Milintehine), Ayet: r.

IIA.TJB'IN cAa"Osu- HATJB IBN-l EBl

BELTEA VAK'ASI

197

lZAHI
Hadtsde Hazret-i Ali'nin hikAye ettigi haber verilen Hatlb
1bn-i Ebt Beltea. vak'aSl hiilasa olarak oyledir:
Miiellif Buhart'nin "Mekke'nin fithi" b~hgiyle ac;ug1 miistakil
bir babmdaki rivayetine gore, Resulullah Mekke'nin fethi hazuhgt
ile megul bulundugu strada bu hareketini gizlemi, yalruz haz1 Ash!bma Mekke'nin fethi hazuhg1 oldugunu soylemiti. Soyledigi kiniselerden birisi de Haub lbn-i Ebi Bclte~ idi. Hat1b bunu C:>trenince Mekkelilere bir mektub yaztp Sare admda bir kadmla gondermi ve bu mektubunda Mekke iizerine harekeJ etmek ic;in Resulullah'm hazulanmakta bulundugunu bildirmitL Hattb'm bq
hareketi Resulullah'a vahy ile bildirilmekle Resul-i Ekrem bu
mektubu getirmege Hazret-i Ali'yi me'mur etmiti. Hazret-i
AU, beni, Resulullah Ziibeyr ve Talha ~le beraber gonderdi,
diye >yle rivayet ediyor:
ResululHih: ~imdi yola c;Ihruz, Hah bostanma kadar varmiZ.
Orada mahfe ic;inde yolcu bir kadm bulacakstruz. Kadmm iizerinde
bir mektub vardtr. Onu ahp bana getiriniz, buyurdu1 Ali der k.i:
Biz atlarmuz1 koturarak gittik. Bostana kadar vard1k. Hakikaten
kad.uu orada mahfe ic;inde bulduk. Kadma mektubu <;Ikarmasml soy
ledik. lptida inUr ettiyse de ettigimiz tazyik iizerine c;aresiz mektubu
s~mm hotozu arasmdan .c;tkartp verdi. Biz de ahp Resulullah'a
getirdik. Mektubun b~hgmda: Hattb 1bn-i Ebi Beltea'dan
Mekke miiriklerine, iinvaru yazili oldugundan (ve Hil.t1b Bedir
gazAsl miicahidlerinden bulundugundan) Resulullah hayret ederek
mes'eleyi bir hey'et muvacehesinde inceledi ve: H a t1 b, bu ne itir?
buyurdu. 0 da: Ya Resula'llah, maiyetinizdeki muhacirlerin
Mekke'deki ailelerini himaye edecek akrabalar1 var. Benim kimsem
yok, ailemi himaye maksadiyle Mekkeliler'in minnettarhklartru kazanmak istiyerek bu mektubu yazdtm. Yoksa bu ii ben dinimden
donmek fenahgtyle ilemedim, dedi. Resul-i Ekrem de Hattb'in bu
aoziinii kabUl etti.
Bunun iizerine unv!rumlzdaki ayetler nazil oldu ki, mealleri
toyledir: "Ey mii'minler, diipnanlanm' ve diipnanlannu:t dostlar edinmel Bu ,Jwlmm mlhiyeti ve mektllbun milndereclt1 hakkmda (10) uncu cildde
Feth-i Mekke'de tzAhAt varcbr. Oraya balwuz.

198

SELMA HADisl- XADINLAJUN BiATI

..:vini.t! Siz onlann goniillerine sevgi buakmak istryorsunu.t. Halbuki onlar

Hale' dan size gelen (kitab) a kiifretmi#erdir. Eger siz benim yolumda, benim
ru;amr dilryerek ciMda ;zktmzzsa (sakm onlara meyledip su venneyiniz!)
Siz severek onlara szr verryorsunuz. Halbuki ben sizin gizlediklerinizi de, ap.kladzklanmzt da pek ryi bilirim. Sizden her kim di4mam dost ed!nirse #Jphesiz o,
dW::. yolda la$1TmljtlT... , 1.
'
Bir ciheti hassaten kaydetmek isteriz ki, bu !yetlerin bllf tarafinda ( I_,:..T .J,_.llllr._l ~ = ry tman eden ki#ler) diye hit!b olunduguna ve
muhatablar arasmda Hattb de bulunduguna gore mii!riin-ileyhin
Aile kaydiyle ihtiyar ettigi bu kusur ve garieti tm!runa zarar vermemitir. Ozrii kabul olunmutur. Boyle gaflette bulunmamalan umftm
mii'minlere emrolunmutur. [10 uncu ciltteki Feth-i Mekke bahsine
de baktmz !] .

ALLAHU TEALA'NIN U MEALDEKi KAVL-i ERiFiNiN TEPSiRi

peygamber, iman eden kadtnlar, sana - Alltih'a kif bir"

firk ko~mzyacaklar; hzrsu:.lzk yapmzyacaklar ~ zind etmiyecekler;
fOcuklarznz oldiirmiyecekler; elleriyle ayaklan arasznda bir buhtdn
uydurup getirmiyecekler ve sana hi; bir s6retle dst gelmiyecekler 1artlan uzerine biat etmege geldiklerinde onlara bu s6retle blat ver ve
onlar i;in Allah' dan magjiret dile ! $uphesiz ki Allah gajQrdur,
rahtmdir.]
BABI: [ Ey

.1_,.. ~ .W) JW .J.} Jl ( .y_,l (~.1 cSY. I~ 'j 1_,;.-T ~.Uil-r.l ~)

.(~

Sllre: t;o {MUmtehinc), &yet:

111.

UMMi ATIYYE'NiN HAL TERCEMESI

199

TERCEMESi

Omm-i At1yye radiya'llahu anlta'dan oyle dedigi rivayet olunmu~tur: Resulullahsalla;lliihu aleyhi ve sellem'e (lslam
uzere) biat ettik. Bunun iizerine Res u 1u 11 a h bize: (A~ .JI
t~ .:4 = Allah'a hi; bir ;eyi ;erik ktlmamamzz,) hakkmdaki ayeti
okudu. Ve bizi meyyit iizerine <;Ighkla matem tutmaktan
nehyetti. Bunun uzerine kadmlardan birisi (ki, D mm-i
At1yye kendisidir) biat etmekten elini <;ekti. Ve: "Ya ResQla' lliih jilan kadtn benimle beraber (cahiliyyet matemi yapb.
Dzerimde hakki vard1r.) Ondan izin ~lmak isterim" dedi. Res ulullah salla'llahu aleyhi ve sellem D mm-i A ti yye'ye bir ey
soylemedi, (siikut etti). 1 Bunun iizerine kadm gitti. Sonra
(miisaadesini alarak) gelip Resulullah'a biat etti.
IZAHI
Hadisin ravtsi Dmm-i Attyye'nin ad1 Nuseybe'dir. Restll-i
Ekrem'e biat eden kadmlardandu. Tirmizi, Dmm-i Attyye'nin
hastalan tedavi eden bir hekim, yaralan saran bir cerrah oldugunu
bildirir. Pcygamber'in klzt Zeyneb vcfat ettiginde Resul-i Ekrem tarafindan nastl gasil edilecegi ta'rifbuyurulup Dmm-i Atlyye
tarafmdan gasil edihrutir. Bu cihetle miiarunileyharun gasl-i meyyit
hakklndaki rivayetleri Ftkhm cenaze bahsinde ilmt bir diistur olmutur. [Bu eserimizin 4 iincii cildindeki 625 numarah Dmm-i
Atlyye hadisine bakmtz!]
Unvarumlzdaki ayet-i kerimede Craiti bildirilen biat, lslAm.
tarihinde Baat-i Nisa adiyle mehurdur. Bu ayet-i kertme, Mekke'nin
fethi giinii nazi! olduguna gore, fethin ferdast giinii erkeklerden blat
1 Nesai'nin rivayetine gore, Resul-i Ekrem: Haydi git, Uzerinde mAtem
haklum afv ettir, buyurdu.

200

ahn<hk.dan sonra kadmlardan da b~ yolda blat ahnc:h. [Oiumcu. dltte

feth-i Mekke bahsine bakuuz! 4 iincii cildin 401, 402 nci sAhifderiDi
de okununuz !]

CUM<A SORESt:

ALLAHU TEALA'NIN U MEALDEKi AYETiNiN TEFSiiU BABI:

[ (0 peygamberi Allah) iimm (Arab) lardan bajka butan Ummetlere de gonderdi ki, onlar henuz bunlara ulajmadtlar 1. ]

* Sllre: 62 (Cum'a}, !yet: 3

Bu !yetin iyice anl~Ilmasi i~in bundan onceki !yeti de mutilla etm,ek tc:lb
cder ki, me!li ~yledir: "0 Allah iiyledir ki, iimmt (Arab) Jar ifinde onlardtm (ll&bt
bilgilt) bir Jl9gamber gonderdi. 0, onlara Alltih'ur 4yetlerini ohgor. Onlan (Jirk lekesinden)
Gnttp. Irmdilerinl kitab ve hikmlt 6lrllip. Halbuki onlar blllllla 8tt&l tlflk 6ir ~
;pnJ. idiler."
o Peygamber'i AUah flmmt (arab) 1arr1a NJU klllbt ;.,.,z, til ,_.li,
ltmilz. bunlara ulamadtlar, (ilerde ulatacaklar.)"
1

..w

201
TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llalzu anh'den oyle dedigi rivA.yet

olunmUtur: Biz bir kere Neb i salla' llahu aleyhi ve sellem'in
yarunda otururken Cuma Suresi nA.zil olmutu. Resul-i
Ekrem [bu surenin ( rr. ~~ u ~ cJ..f-'1, = Ashaba eripnfyen
fbnmetlere de peygamber gonderdi) ayetini okuyunca] :
- Ya Resula'lla.h! Biz Ashabma erimiyen kimseler
kimlerdir? diye soruldu. Resulullah cevab vermeden sorgucu ii~ kere tekrarladt. Aramtzda S e 1m an -1 Faris i de vardJ.
Rcsulullah miibarek elini Selman'm iizerine koydu. Sonra:
- ~unlardan oyle erler veya er 1 vardrr ki, tman, S~
rcyya (ytldtzt) mn yamnda olsa muhakkak ona yetiir, bulur,
buyurdu.
IZAHI
Unvaru.rnlzdaki lyet-i kerime ile hadtsden istifade olunan haldkat
ltea61-i Ekrem .Efendimizin niibiivveti, yalruz Arab kavmine v~
alde Ashab devrine miinham olmaytp her devre ve her millete ve
biitiin beeriyete lmil oldugudur. Kur'an-1 Miibin'deki: (..,..l:JI~I lt =
Ey insanlar) diye vlrid olan hitablarm biitiin insanlara iimrdu de
lslam Dtni'run ve Res ul-i Ekrem'in niibiivvetinin umumiligini ifade
eder. ~arih Kirmant ' Hazret-i Peygamber'in miiblrek elini
Selman-1 Farisi'nin iizerine koyarak: "Bunlardan iiyle erler vardzr
ki, iman Siirtyya' da olsa muhakkak ona yeti#,r !" buyurmasma bakarak
bunlarm Farshlar yani Acemler oldugunu iddil etmitir. Kurtubt de
buna zahib olaiak der ki, ayetteki: ( r.f... cJ,.rT, = Ashtlb devrinden arda
ktdlmlar) la murad, bu hadtsin delaleti ve~hile Farshlar'drr. Qunku
lalAm Dtnt buralarda inkiaf et~ ve btl kltada bunca llimler yetitmittir. Kurtubi'nin miitalaas1 burada bitiyor. Fakat gerek tlrih
Kirmani'nin, gerek Kurtubt'nin bu fikirlerini ayan-1 nazar ve
intikid buluyoruz. ~oyle ki:
1 Bu badlsin rlvilerinden birisi cemi veya m\ifred aigasiyle 16ylmdi#ini
keatirmediginden ilti v~le riviyet etlniftir.

202

MUNAPIKLAJUN YALAN YERE

~emseddin-i KirmAnt'nint hadtsdeki ~erefi kendi muhttine

hasretmek gayretini gosterdigi Aikard.Ir. Bunun i~ arih Ayn!,
Kirmani'nin bu fikrini Umdetii'l-Kari'de naklettikden s~nra: {)ij Y.1
~~) soziiyle buna iaret ediyor. Kurtubi'nin: "Fars'da hunca a/imler yetivni$tir" st1retinde ta<Illi de garibdir. Qiinkii Kurtubi'nin kendi
diyannda daha ~ok ye~tir. Diger 1slam ilim merkezlerindeki ve
bilhassa MaverAii'n-nehr ile Irak'taki ilim hareketi Fars'dan ~ok ge~tir. Binaenaleyll (
.;:_p.T,) kavl-i erifiyle kasdolunan, iimmetler,
Ebti Revk'in dediAi ve~hile devr-i Ashab'dan sonra k1yamet giiniine
kadar !slam camiasma giren biitUn miisliimanlardrr. Hadisde bildirilen ve Siireyya ytldtzuia kadar yiikselen tman yiiceligi !slam Dini'nin
nerine hizmetle bir millete kasr ve tahsis edilmek icab ederse, hi~
iiphesiz bu Cref, k1hciyle, ilim ve fikriyle her milletten c;:ok hizmet
ettigi tarihen sabit olan Tiirklere aittir. Meger ki, ~arih KirmAnl
ile Kurtubi fars ve acem sozleriyle Tiirkleri kasdetmi olalar. Nasal
ki, biiyiik Tiirk alimi Ciircan'h Seyyid-i ~erif:

rt--

-1.!

t'tl. ":". . . [.1, .;it jl

~ o!J1,. J.,.._,J.l j_,

~ ..,..;

..:,;4

l_r.-1

beytinde de Miilkii Acem'le Maveraii'n-nehr diyanm

kasde~tir.

***
MUNAFlKON SORESt

ALLAHU TEALA'NIN, MEALi AAGIDAKi KAVL-i ERiFiNiN

huzuruna geldikleri zaman: (Ya M uhammed) ~ahadet ederiz ki, hakkaten sen hif ~iiphesiz Alltih'm
Resuliisiin, derler. Allah da. hiliyor ki, haktkaten ve hif jiiphesiz sen

TEFsiRi BABI: [ Miinafiklar

1 Allaine Muhammed tbn-i Ytlsuf

tbn-i Alt Kirmant. KinnAn
lliin kesri ve rl'nm stiktlniyle Fan'da bUytik bir vi!Ayettir. (LiJbbu'l-Labdb)
Stlre: 63 (Mtinafikiin), ayet: I.

~"'-

fl)

fl)

::t

J;S

0..

(t

!:j

!. p n

J;S

O"'=OQ

'< '

(t

::s= ~
.... 0..

e.'<

O"'c:r~

0..

.... fl)>

J;S

~to> J;S ;::,;.

I:T'O"'S::
~ "
.... =; ;::s
0"' aq ~

~
~ 'i..
- (\- ;:::

C7'

to>

....

~
rn

to:!

a t-1~

.,

g- '

j:l.~

(t

g
......; Ji
> Ei

tI

c:r

'9 I
g: ....

!li. .

~\

\a \
l\ \

\.

. \

C. 0
(;...'

'ro

\
e. L.
L.o
\
r-WI

_,

t...

c__...
~

'~

f'

1-

' ...

"o

-to\

\, \

y~

~"\

(;_.~
.._

~._

c;\\ \\
r;:

f.'

. ,.-WI\

~ o'

_,
.~>

.!

t.'

1'-

...,

_,

C . \,

~-

f.\

r-.~ ...

-\

~--

,,

...

~~0

~\\
\
\
"-'
.<;:..," '

\a \

&- \

\\

...

... '

(;... \

"

\0
'

-\10-

\a

_,

'

L.
(. 0

'

l\ '

'01

r.

-..l

QO

1-'

c..
.
.
['
.
..
~\
~

.,..-...

~ ...
a:=t-

t \ \,. \
\.

~
~-

'C-

\'ro

c._\

' - 'ro

l .
\

y 0\

\~
l -

C-"'
"- '
""'

~ t~ ~

(to."\

L. \

o ...

e.

"

-\

...
a:=t-

L' ~'

\, \

4- ...

c_...

~ c.:.\ ~ ~ ,\t

\a\

(;...

.... \

..

0\

'a:=-

,.., \

,.-

:'(. \

-f.:.

\a \

C)oo

I}

""?1-,:0

$::h.

;:t,C)oo

a.~
~ ~

<")

;::s

\.e
~
~
;::s

<:)

s-

"" ~
~E..
~
;::s

S"

~~

~s..

!"'

0>

r, , ~~ ,,.. l\ , ~~
~
f' ~ t- --\ s-s- e
?
~\... t:~ y,. ~ ~ - ~ \ \, .\ ... ..=
. \ --\
~~
~... -t ~
't._._ ~\
'
:
b
c;;
'

\ (;:.. ~~ \, 'o' ..:....~ i

't'

-~ i
~
'~
, _,
Lo (;'t) .\, r.:t. ' '~
}.'" t ~\
'~s.
~\

.
,
G
,
"
"
,
t':.
}:
-- t
ti. ~ }:
~-:-,
- ' ' 'L '~ ,. '

(;..._

1. \

. \\ (;\~ \\.\ t'

r-"'-

\a \

~. ~ \,, ~' -

t~'

c_'ro

\ \ t;::
l" \,t ...\

~\

t:~
-\
( \ ~\
_, C-'

~ \ t:~
0

tt

\a '

t \

\~\,. ' <:i~'""' -~r... ..'

" .....'
"i

.... '
~
~, ~, -f.:.:t \
r~\
... ' , a:=\

.E::
"
.c-\

To ,.

,"' -.. \~
, c. -C.. r... ' ~ c.__-~.
.::, ,C!
~...
' ;t. t), '~- '
~'
't:-- \ -~~
\~ ~-~ ( ... . \ 'ro ~:

\\ L
- ':-\
\ \ 'f...
t:. \ ~'"' .. \ ~,.. -~ , ~~ ~\ \, \ :0
\
iP\ "' ' t ...
't.
t \
\
... c._
~ \ V'
" ' 1:1
k-Y. 't:-- (;...' "- ' ~:, ~::
~' ~'
\
\10\ l!. \
r- ...

C..'
c:, 'rC.'...

204

" ..J_,Afl:J.I !l.~ 1~1 " A.UTbdN TBI'Ibtt

SeHH'iin miinMJ.kla.ra ~oyle dedi~ qittim: "Ey cem4at!

R1sfJlullah'zn yamndakilere TUJ.jaka vmneyiniz, td ki etr4fintlan
da~Jlsnlar !" Ve "onun (Peygamber'in) yamndan Medne'ye bir
dOnersek her halde ia:.et ve kuvveti ziydde olan (yAni lbn-i Obey .
kendisi ve miinafiklar) en zeltl ve zaflf olam (Peygamberi ve
Ashlbtro) Medne' den muhakkak pkaracaktzr" 1
(Ravi Zeyd der ki) lbn-i Obeyy'in bu sozlerini ben
aJilUCam (Sa cd lbn-i Ubade'ye), ylhut Omer'e~ anlattlm.
0 da Resulullah'a arzetti. Bunun iizerine Resulullah beni
dl'vet etti. Ben de lbn-i Obeyy'in sozlerini arz ettim. Bu
deCCa da ResululHih lbn-i Obeyy ile Ashabma haber
ganderdi. Bunlar da geJerek: Biz bOyle bir ey soylemedik,
diye yemin etmeleri iizerine Peygamber beni tekzib, onlart
I
tasdik buyurdu. Bunun iizerine ben o kadar mahzftn oldum
ki, omriim i~inde o derece hi~ kederlenmedim. .Arttk eve
kapanchm, (beni yalanctbkla ithltn ederler korkusiyle evde
oturuyordum) 3 Bir taraftan da amucam:
- Ey ogul tek durmadm, en sonu Resulullah'm tekztbini ve gazabtm istedin, diledin, diye beni kederlendiriverdi.
(Son derece bunaldtgtm) bu strada Aztz ve Celtl olan Allahu
Tella: ( ..J_,A;l:.l.l !I.~ 1~1) Suresi'ni indirdi. Bu surenin gelmesi
iizerine Resulullah salla'lltilzu aleyhi ve sellem bana haber
gonderdi. (Huzura varmca) bana bu sureyi okudu. Ve:
- Yl Zeyd, .AIJ.ahu Tella seni tasdik etti, buyurdu.
1 lbn-i O'beyy'io, bU aleri bu Mlrcnin 7, 8 inci lyetlerinde hik!ye buyurulduktan sonra f(Syle cevab verilmittir: "Giilma ~~~~ 14bakalannzn ha.dneleri Allah'wlrr.
FMIIJ mlln4flklar ..........
lu.t1111 Fif ~ gllitw bu tilt Jdlla&nran All4h'zn VI Peygamberi'nin VI mfl'minlmtrdir. L4kin ~ 6Uitll tilt bilmdlm tllllluumdurl4r."
Onun boyle ,Upheli itldesini nakli, Buhlrt'nin yalmz burada rivlyetine
mOnhamdtr. Slir riv6yet tartlderinde kesin olarak Ommt diye riv!yet olunmUftur.
lllvl Zeyd'in amucam dedi#f, Hazrec kabilCiinin reisi Sa 'd lbn-i Ob!de'dir.
Sa d, Zeyd'in haldltt amucaa1 olmaflp kabUelerinin reisi olmas1 itiblriyledir.
Haldld amucau ile Slbit lbn-i Kay rtllliJC'll41111 ah'dir.
I Bu ziyide lbn~i Ebt Leyli rivlyetindeo almm.

VB DYD ...... BRL\K

205

lZAHI
Bu silrede miinafi.ldann. ve onlann reisleri Abdullah lbn-i
Obeyy'in iki yiizlii halve hareketleri ve kiistahca sozleri tChlr ed.Udi~ cihetle buna {MiinMiklar Silresi) ad.t veril.miftir. Miinlfik: sBzil,
ozii b<Lka olan ve ~~ miisliin1an, i~ kM'ir kimselerdir ki, dilimizde
iki yiizlii ta'blr olunur. Ve iki yiizliiliige de nifak denir. Riylda. cia
iki yiizliiliik vard.tr. Miiratnin de ettigi ibldette halka ve Hahk'a karp
kasd.t ve iki yiizlii niyyeti vard.tr. ~u fark ile ki, riy!, ibldete has olarak
irtiUb olunan iki yiizliiliiktiir~ Nifak ise, i'tikadda iki yiizliiliiktiir.
BinAenaleyh her miinlfik, aym zamanda miirAtdir de. Fakat her
miirAt .miinAllk degildir. Qiinkil riyA tmana muha.Iif olnuyarak amelde
olur.
Bu silrenin ikinci ayetinde de miinMiklann Res'IHullah'm Hak
Peygamber olduguna d!ir birtakun te'ktd edAtiyle ettikleri kuvvetli
yemtnlerinin mWyeti 'oyle bildiriliyor: "Miituifilc yeminlerini hir Wkan (ve yalanlanru ortmek i~ bir siper) edindiler de Allah yoluN/a
yan fkdiler. Gerfekten hun/ann i;ledikleri i; ftnadzr."
BuhArl'nin K.ita.bii'l-lmAn'da rivayet ettigi bir hadtsde, miinlfikm il~ alAmeti oldugu bild.irilmiftir: "Miinaflk so;; siiylerken yala
slyler, va'dettigi ;;aman so;;iinde du71114Z, kendisine hir i':J emanet olruul.pnda hiyanet eder" buyurulmutur. Bu hadtsin diger bir rivAyet tarlkmda dordiincii bir alAmet olarak: "Bir da'va ve durupna ~
hakdan aynlmaktzr" buyurmutur. [Birinci cildde 31, 32 numaralarla
tercemeler gec;ti. Oraya da bakmlz I]
Bu st1renin, Abdullah lbn-i Obey ile riyaset etti~ milnlfik
ziimresi hakkmda n~ oldugu hadtsde tamhniyle tasrth ~tir.
Ancak rAvt Zeyd lbn-i Erkam.'m bildird.igi bu hadisenin hangi
gazAda vAla' oldugu zikrolunma.mtttlr. Bu cihetle ehl-i rivayet arasmda ihtilafi. mt1'cib olmutur. N esa.t'nin bir rivAyetine gore Tebftk
gazasmda vala' olmutur. Megazt sWblerinin miittellkan rivAyetlerine gore, Bent Mustallk gazASld.tr. Ebti'l-Ferec'e gore Miireys!<
gazAs1d.tr ki, be yihud altmc1 sene-i hicriyeye miisadifdir.

~:t;. ~r J;, ~r t~:U J~ ~~;~ 4 ~;

.,~J)
... ,...,. ...... ""'"' ..........-.. "'
'Jj.lt rtJ ~- . . J r J
.~

1749

TERCEMESi

Yfue Zeyd lbn-i Erkam radiya'lltihu anh'den rivayete

g<>re, Zey d: Neb 1 salla' llahu aleyhi ve sellem munaftklan kendileri i~in istigfar etmege da 'wt etti de onlar ba.larrm bilkruler' demitir 1.

TERCEMESi

Yine Zeyd lbn-i Erkam radr.ya'llahu anh'den oyle dedigi rivayet olunmUtur: Ben, Resululla.h salla'llahu aleylii
.ve sellem'in: Allahm, Sen Ensar'1, Ensar'm ogullarm1 magfiret
eyle, dedigini
iittim.
Ravi Ensar'm ogullarrmn o!ullan
.
.
(yani Ensar'm torunlan) hakkmda (dua buyurulup buyuru,lmadgmda) tiphe etmitir.
lZAHI
Bu hadis-i erifin isnadmda ve sliret-i sevkinde lslam tlrthinin
aetkh bir vak'as1 miinasebetiyle rivayet olundugu bildirilmektedir.
1 Zeyd 1bn-i Erka m'm ..bu riv!yeti M{inlfikO.n So.rtsi'nin 6 nc1 Ayetinin
bir par~a111dlr. T~mm me!li ~yledir: "Miln4(J!clara: gelink ResultUl4h lizia
ipn istil.fdr edecektir denildigi zaman b4Jlanm bakerler w .glirilrsfffl ki, kibir~ Jt111
fiurrk ,gider/er."
Bundan Onceki 5 inci Ayette ise mtlnM'Iklar111 hal ve fln1 en belli bir Qll6b
ile f6Yie tezyif olunmUtur:
"~ Peygamberim! Onlan glrtlilfln vakit Ptllann -"mlan, kf74fotleri Slllt4l , . , . , lllrir.
Bir ti6111Jlmirlerse soz./erini (hayranhkla) din/ersin. FDlcal onlllo1 (insaohk samimfiilinden
mahruin) tla _J(Itlm'l kmstelmlir."

!01
~oyle ki: Enes lbn-i Malik (rtUiiya'llill# IIIlA) H~ vak'ail urasmda Basra'da bulunuyordu. Medtne'de cereyln eden bu kanh
vak'ada Enes lbn-i Malik'in Ailesinden ve amuca-zldelerinden
musab olanlann actsiyle miiariin-ileyh pek ziyade mahz1in olmt~ftu.
0 suada KUfe'de bulunan Zeyd lbn-i Erkam Enes lbn-i Malik'e gonderdigi bir mektubunda Hazret-i Enes'i ta'ziye ettikten
sonra: "Ey Enes sana miijdelerim ki, Resdlullah salla'llahu aleyM 'Ill
sellem: Allahzm Ensar't mai.firet eyle, Ensar'tn ogullannz da, Ensar'tn torunlanm da 1 mai.firet buyur !" dedigini de zikre~tir. Mecliste bulunanlar Enes !bn-i Malik'den Zeyd lbn .. i Erkam'm kim oldugunu sormular. 0 da:

- Bu mektub sahibi o kimsedir ki, Allahu Teala onu

sebebiyle tasdik buyurdu, demitir.

kula~!

Hadisin son flkras1 yam Zeyd lbn-i Er kam'm Allahu TeAll

tarafmdan kulag-t sebebiyle tasdik buyurulmas1 tziha muht~tlr.
~oyle ki: Zeyd lbn-i Erkam Resftl-i Ekrem'e Abdullah
lbn-i 'Obeyy miinAflkm sozlerini s3yleyip 0 da inkar ve yemtn ne
inklnm te'yid edince Resftl-i Ekrem Zeyd'e: Caiz ki kulalln
yanb. iit:mitir, buyurmutU. ~iiphesiz ki bu SOz, lislm oyle Zeyd
lbn-i Er kam't tekzib mahiyetinde idi. Bu sebeble ~ok miiteesir olmt~ftu. Nihayet unvarumlZda terceme ettigimiz Ayet-i kerhne nbil
olunca Peygamber Efendimiz lbn-i Erkam'm arkasmdan vanp
kuJallm tutarak, ovahyarak:
-

Ey ogul kulag-tn Allah tarafi.ndan tasdik olundu (doAru duy

mt~ftur) buyurdu. lte Enes lbn-i Malik'in mecliste bulunanlara

lbn-i Erkam't: Kulag-t sebebiyle tasdik buyurulmut bir zat olarak

tavsif ve tasdik etmesi bu mebrftr vakta i'tibariyledir.
Mevzuu-bahsimiz olan hadisi, Zeyd lbn-i Erkam'm Enea
lbn-i Malik'e yaztp medar-1 teselli olarak gondermesine vesfie olan
Harre vak'ast, Hicret'in 63 iincii yilinda Medine'de icra edilen Emevt
mezlliminin en kanltstdtr. Harre, Medine haricinde bir yerin adl(br.
K.ara tqhk bir yer oldugu i~in Harre denilmitir. Emevi fkiasmm. en
kanh kts:nu burada cereyan ettigi i~in lslam tarihinde Harre adiyle
amlmlttrr. Bu faci.anm sebebi Udur: Yeztd lbn-i Muaviye'Din
1 Mllslim'iri rivAyetinde otuJ.lann ~ ki torunlancbr, bunlar bakkwf da
dul oluodup . . . olarak rivlyet ohuunuftur.

208

II.MBI'IN, IBN-I J!.R.KAM'I SJ!.NAII -TAHafM lORa!

g(Ull-gt\n irtiklb ettigi fesld ve mezllim Medtne'deki Ashabm ma<l6~

mu olunca Yeztd'i pilafetten iskat ile Abdullah lbn-i Ziibeyr'e
blat etmilerdi. Yeztd de Muslim lbn-i Ukbe'yi bir ordu ile
Medtne iizerfue sevketmiti. Bu hareket Medtne'de duyulunca miidlfaa tedbiri alarak Abdullah lbn-i Hanzale'yi Enslr, Abdullah
lbn-i Mu'ti<i de Muhlcir kuwetleri kendilerine kumandan e~
:milerdi. Muhacirin ve Ensar'dan tCekkiil eden bu kuwet Harre
mevkiinde ~am ordusunu kaqtladtlarsa da saytca, techizatl;a ~ok flik
olan bu kuwete mukavemet edemeyip bozulmUtur. Bunun iizerine
Medtne'de katliam miibah ktlmarak Enslr'dan ve Peygamber'in
Ashabmdan bir ~ok kimseler oldiiriilmii ve Mescid-i Saadet'e siivart
hayvanlan baglamak gibi hiirmetsizlikten ~ekinilmemi~tir. [Bak:
C: 4, S: 100 (lkinci bash: 84), ve C: 8, S: 404, 405 (lkinci basb:
351352)].

TAHRIM SORESt

-.~ ~

~r j;.f t: r~ ~ ~jr ~f ~ : j~

j:,i

ALI.AHU TEA.LA.'NIN: [ Ey Peygamber! Alldlz''n sana luU4l

hld'l' fe.Ji

nipn hararn edersin, (bu sflretle) kad,nlarzmn hoprutlu(Muteessir olma!) Allah gafO.rdur, rahmdir] MEA.LiNDEKi KAVIA ERIFiNiN TEFS!Ri BABI.

pnu aramn?

sare: 66

(Tahrlm), &yet: r.

PEYGAMBER.'lN ltADINLAR.ININ GAYRETl

209

TERCEMESi

Aie radiya'lldhu anha'dan oyie dedigi rivayet oiunmutur: Resulullah salla'lldhu aleyhi ue sellem Zeyneb Bint-i
Caht'm nobetinde hal ei"beti i~erdi ve bu suretle onun yantnda ~ok kahrd1. Bunun tizerine Hafsa iie ben ittifak ederek
ik.imizden hangimizin yanma Res u I u II a h geiirse ona : Ya
Resula'llah, megaflr mil yediniz? Sizde megafir kokusu
duyuyorum, desiri., diye si>z birligi yapt1k. (Resul.:i Ekrem
geldipde Hafsa tarafmdan boyle soylendi.) Resul-i Ekrem: HayJr ben magaflr yemedim. Yalmz Zeyneb Bint-i
Cah'tn yamnda hal - ~rbeti i~mitim. Artik bir daha onu
i~mem,. diye and ~ti. Ve "liteyemfn ettim, saktn bunu (ne Aie'ye, he de) ba.(ka bir kimsrye duyurma!" diye tenbi~ buyurdu.
tZAHI
lles!il-i Ekrem'in haUl ve miibah olan bir g1day1 haram ktlmasl ve .bUnun mabrem kahnasma ihtimam buyurmas1 kadmlan
'memn.t'm etmek ve aralannda iki hizb. halinde hissolunan fltri kadmhk
gayret ve k11kan~hgmm, aile nizArtu iizerinde aksi te'sir icrasmdan
ihtirk eylemek maksadma mebni idi. Fakat bunun bir halali haram
hlacak. bir dereceye varmas1 . muvaftk olmadtgma iinvamrmzdaki
!yet-i kerimede ifAret olunmakla beraber Alliihu Teala'nm gafur
ve rahim oldugu zikrolunarak Resul-i Ekrem'in miiteessir olmam.an bildiriidi.

H~utre~-i Ai~e tarafmdan tertib olunan megiifir soziinii Reslll-i Ekrem'e sijyliyen, bir rivayete gore H:azret-i Ai~e ile
1 Megifir, rna!f~run cemi'dir. Ma~ur, yap1~kan ve tath bir zamkur. Fena
kokuru vardtr. Urfut denilen atacin usiresi idi. Bu cihetle Resul-i Ekrem bunu
hi~ hotlantnazd!.

F. 14

Hazret-i Omer'in luz1 Hazret-i Hafsa idi. Buh!rl'nin bu bAbmdaki bir rivayetine gore lbn-i. Abbas bunu bir haec seferinde
Omer'den sormu~, o. da Ai~e ile Hafsa'dtr, demi.
Di~er bir rivayete gore, yalmz Hafsa i~. Bu hadisin sonunda
Resiil-i Ekrem'in: Sakm kimseye soyleme, diye Hazret-i Hafsa'ya tenbih buyurmu oldu~na gore, bu rivayet daha. isabetlidir.
Bu cihede tercememizde kavis i~de bu rivayete qaret ettik. U~iincii
bir rivayete gore de Ai~e, Sevde, Safiyye, Hafsa idi. Bu rivayeti,
bu kadtnlanri Hazret-i Aie'nin hizbi oldu~na dair Buhari'nin
rivayeti teytd eder. Peygamber'in kadtnlarmdan ikinci hizbi de
Zeyneb Bint-i Cah'm riyaseti altmda Ummii Seleme ile Peygamber'in diger kadmlan tckil etmqlenli.
Miiellif Buhari'ye gore Haztet-i Aie'nin bu hadisi, unvAm:nuzdaki ayet-i kerimenin sebeb-i niizuliinii ifade etmektedir. ~Arih
Hatt!bi de: Ulemarun ~ogu, Resiil-i Ekrem'in cariyesi M!riyetii'l-Kibttye')i kendisine haram kllmas1 iizerine nazil -oldugWllV
iddia ettiklerini bildiriyor.
Sebeb-i niizul taaddiid e~ olabilir ve Resftl-i Ekrem'in
mahremiyetininmuhafazasrm Hazret-i Hafsa'ya tenbih buyurdugu
vllia ne olursa olsun miiariin-ileyh! muhafaza etmeyip Haz1'et-i
Aie'ye anlattl. Bunun iizerinc de U me!ldeki ayet-i kerimede hik!ye
olundugu iizere Resftl-i Ekrem'e vahy ile bildirildi: "Hani Peygamber, kadmlanmn bdzmna giz;lice bir soz; siiylemijti. Vakttiki.katbn o .nm
(gizlemeyip) kabtr vtrdi. Allah da onu Peygamber'e apklatb. Artrk Peygamber, z;evcesine i,ha ettiklerinin bir kumtna bildirdiyse rJe bir kumtna .Jfl;:;ime vurmaktan sarj-J naz;ar etti. Restllullak kadina i,ha ettigini siiyleyinel
kadm: Onu sana kim kaber verdi? diye Restllullak' a sordu. 0 da: Alina,
habir alan Allah kaber verd~. huyurdu,. 1
H azre t-i Aie ve Hafsa'run yalan soylemeleri ve Resi).l-i
Ekrem'e eza etmeleri, kadtnltk gayreti eseri olmakla beraber ezA..
kasdiyle yap1lmadt~ i~ mes,Uliyeti mftcib bir haber rivayet olunmutur.
Unvarunnzdaki !yet-i kerbne nlzil olup Resiil-i Ekrem'e:
AlHih'm sana hal!l Jaldtg. bir eyi ni~ haram edersin? istifb.Amiyle
1

;.)_,...]

.(~1

r}JI) JWot!._,i Jl

(~ ~1,;1 ~

Jl

~..1""1;1,)

[r:

(.~

211

vala' olan llahi ihtat iizerine kadmlar birbirlerine kal11 gayr~tlerinden,

ihtiraslanndan uzak bulunmak iizere Peygamberimiz bir ay i'tizll
etmiti. Miiellif Buhari bu babmda Hazret-i Omer'in .Resul-i
Ekrem'i bu uzlet hayatmdaki bir ziyarctini lbn-i Abbas'dan gelen
bir tarik ile ve uzun bir metin ile rivayct ediyor ki, hiilasast 5yledir:
ResululHih'tn yanma girdigimde altmda kuru bir hastrdan baka
bir ey yoktu. Batntn altmda ic;i lif dolu meinden bir yasttk vardl.
Ayaklarmm ucunda da dcbagatte kullamlan karez agacmm yapraklan
dokiilmiitii. Ba ucunda da ufak bir su kubas1 as1h bulunuyordu.
Gordiim ki viicudunun bir tarafma haSir te'sir etmiti. (Viicudu yol
yol olmutu). Bunu goriince aglamaga baladtm. Resulullah: Ne
aghyorsun; diye sordu. Ben de: Ya Resula'llah K.isra', Kayser diinyamn ni'meti ve ziyneti i(jinde yiiziiyorlar. Cenabtruz ise Allah'tn
Peygamberisin. (Bu ni'met ve ziynete sen miistahaksm, onlar degil)
dedim. 0: Ya Orner! Diinya ni'meti onlarm ahiret saadeti de bizim
olmasma razl degil misin? buyurdu.

NON (KALEM) SORESt

.ALLA.au TEALA'NIN: [ Hab him! $u (s1fattaki) kimselerle

a/fit etme: ;ok yemin eden, al;ak tabiatlt olan, .<;em ve kadh eden,
koguculukla gezen, hayrt men' eden haddini a~an, giinahtan ;ekinmiJen,1 katz yiirekli ve O$ln miinafik, hiitiin hunlardan sonra nesebi
gayri sahfh, SC?)'SUZ o[anj AYETLERiNiN TERCEMESi BAlli.

Sure: 68 (Kalem), !yet: 13.

Buraya kadar tercememiz, unvamm1zdaki ayete takaddiim eden U~ Ayetin
tercemesidir. UnvammiZdaki Ayetin rna 'tufiin-aleyhi olduklan i~in bunlar da terceme ettik.
1

212

( Jl,. .j6

~ (Yo ) A YETININ TEFSIRl

- TERCEMESi

Huzai Harise lbn-i Vehb (radiya'llahu anh)'den 1

~oyle dedigi dvayet oluninu~tur. Neb i salla'llahu aleyhi ve sellem;in oyle. buyurdugunu i~ittiin: Ashabr~n, haberiniz olsun,
size ehl-i Cenneti _bildireyim: Her zay1f olan ve halk tarafmdan zaytf gori.ilen (mi.itevaz1<) her mi.i~min Cennet'liktir.
(Halbuki) o mi.i,min Allah (m kerem ve inayetin~) yemin
etse, muhakka.k ki Allah onu (ihsan ve inayeti ile) yemininde
ger~ek ~1kanrd1. Ey Ashab1m, iyi dinleyiniz, size Cehennem
halkm1 da bi)direyim. Onlar da katl yiirekJi, kibirli ve hilekar,
ululuk tashyan kimselerdir.

ALLAHU TEALA'NIN: [ Artzk

perde ayzlzp . i~ giifleidigi kzydmet

s iinii . .. ] KAVL-i ERIFiNiN MA (NASI BABI.

Tarziye unvamm kavis u;me aldJgJmJz, Tecrid ntishalarmda

olmadJ~ml

fj,;f,,ir f uiishalannda da bulunmadJgl ic;indir. Halbuki Harlse 1bn-i Veh b Sahabi'

di r. KMc 'de ikamet etmi~tir. Kendisinden alu hadis rivayet olunmu~tur. Bunlardan
durL h ~ disi Duhari ile Mtisl_
i m birlikte rivayet etmi~lerdir. Bu cihetle kavis i<;inde
;,"t.i ye dtik.
* Stare:68 (Kalem), ayet :42.

' VE
,.

,.

o~

~~) L:-i~l
,

.J. .J.

,.

..- ..- - . ,.,. . ~ .J.

"

.. "'

.... . .J..J. ..

I~IJ ~

,. ..-

y J;; J

~~~ 0 t5" ~

213

l)U BABDAKi HADisLER

.J.

..-

o .J. ,.

o .J.

4,:... ~ J fir;~~
11- .,.,
....

.,. .... .,._, . . . .J.

/. .J.

... , , -:.- .,. ,

~J~ ~ ~1.:j ~

o_jfl;

TERCEMESi

E b u Said- i H u d r1 raaiya' llahu anh' den rivayete gore

mii~ariin-ileyh Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdugunu i~ittim, demi~tir: (Ktyamet giinii) Rabbimiz kendi salondan ke~if buyurd1.1gu (i~ gii<;le~tigi zaman) bar-gaht azametine her mii'min ve mii'mine secde eder, Yalmz diinyada
riya thalka gostermek) ve siimca (4alka i~ittirmek) i<;in secde
edenler secdesiz kahrlar. Ger<;i o miirailer de secde etmege
c;ah~trlar; Jakat on] ann arka'sl (amudu ftkad.si) yekpare safihaya d.oner' (egilip secde edemezler).
.

NAZlAT SORESt:

o .J OJI

Ja...Jlli

-:"" , .

o *"'; o

::

"'~"'

"

o ,-"' ... !

"" ~ -a -' . ! "' ,.;

.J '*"

~~- ~-:""~ Jli ~J ~. ~~~ ~~ J_,...,J

. .

.~

_, , . ,. "'

, ,.

. . ~l.f.$' ~t.:.l1

..... ' .J

J Ul

,.

.,

0""

.,

~.; ,

~!~ \~~~ ~ ~~ J

TERCEMESi

Sehl lbn-i Sa cd radfya'll4hu anh'den rivayete gore,

miilriin-ileylr: -Ben Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'i,

214

( ~llJI "':') ..,.l:Jl (~

~Y.. )

AYETiNIN

TEFS!Rt

luyhn.et giinii ile ben Byle bahsolundum diye ahadet parma~ ve onun yanmdaki orta parmagiyle i~aret buyurdugunu
gordiim, demitir.

***
ABESE SORESt

TERCEMESi

Ai e rad!ya' llahu anhd' dan Neb i salla' llahu aleyhi

sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmutur:. Kur'an'1 ezberliyerek (talakatle) okuyan hafiZm benzeri, vahiy getiren meleklerdir. (Fazilette ikisi beraberdi:r). Kur'an'1 hafiZ olrmyarak
okuyan ve bu suretle okumak kendisine zorluk veren kimse
i~in de iki ecir vard1r: (Kur'an okwnak ecri, zorluk ecri).
1JI

MUTAFFlFIN SORESt

ALLAHU TEALA'NIN: [ Alemlerin Rabh'i dvamnda ntis (m

hesab i~in) durduklan kzyamet giinii . .. ] KAvL-i ERiFiN.iN TEFsiRl BABI.
.
Sure: 83tMutaffifln), ayet: 6.

215

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Orner radiya'lliihu anhiima'dan rivAyete gore, Neb t salla' lliihu alrylzi ve sellem ~oyle buyurmu~tur:
N!s (hesab i~in) alcmlerin Rabb'i dlvanmda durduklan
gun o kadar bekliyecekler (ve terliyecek ki) hatta onlardan
biri iki kulagtnm yar1 yerine kadar ,kendi teri i~inde kaybolacaktrr.

tZE'S-SEMAU'N-~AK.KAT (lN~lKAK) SORESt:

Au.A.Hu TEA.LA.'NIN: [ Amma o kimse ki kitab% (defteri icmali) sag (eli) ne verilir. lite biiyle kiji kolayca bir hesaba ;ekilir.]
MEALiNDEKi KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

SOre: 84 (lllfikik), lyet: 8.

216.

. TER.CEKESi

Aie radiya'lliihu anhd'dan Resululla.h salla'lliilw. aleyhi ve

sellem'in: "Hi; bir kimse yoktur ki (hyAmet giinu) hesdba ;ekilsin
de helak olmastn" buyurdugu rivAyet olunmUtur. Bu hadtSin
geri kalan ktsm1 Kitabu'l-llim'de ge~ti.
lZAHI
Miiellif Zebidl'nin gec;tigini bildirdigi bu hadts (88) rakamiyle
_ terceme olundu. Hadisin geriye kalan ktsmuun tercemesi oyledir:

.
Hazret-i Aie der ki:
- Ya Resula'llah! Allahu Tea.Ia: "AsluJb-1 yemin kolay hesOJJ olunur" buyurmuyor mu? diye sorduni. Resulullah:
- Senin dedigin arzd1r. Yam amelleri tarnhnak iizere nism
mizana arzolunma~1drr. Yoksa her kim hesab ve sua.I hususunda miinak~aya ugrar (ince hesaba c;ekilir) se helak olur, diye cevab verdi~

Muhammed'le ummeti! Sizler de

muhakkak binip mertebeden mertebeye tahavvul ve _hataen Mle ge;eceksiniz] KAVL-i ERIFiNiN TEFSIRi BABI.
ALLAHU TEA.LA.'NIN: . [Ey

T(.k ~~ J~ ~~~ ~r ~j""'~ ~r;. ~ 11ss

ttl

-' ., ""-

,.

, .,

o~l ~~

'H

.J. A .,

..,... t

""

""

.,

1-lA Jli ~6-

...

,. ;

..uu.

...

'

.,

,..,.

,.

':JL> --~ ~-

. ;~r;
* S11re:

84 (l~ikii.k), ayet: 19.

217

EMS SURESt

'TERCEMESi

1b n- i Abbas radiya' llahu anhiima' dan rivayete gore mii~a

riin-ileyh ( ~ ,y LA~ .J:-5""~) kavl-i ~erifinin ma<nast: (Ktyamet
. giinii durak yerlerinde) halden hale, mevkiften mevkife
yiiksele (rek kurb-i Hakk'a vara) cakt1r demektir. Sonra da
lbn-i Abbas: Bu suretle yiikselen i~te Peygamber'iniz
aleyhi's-selatii ve' s-selam' d1r, demi~tir 1

~EMS SORESt:

ALLA.Hu TEA.LA.'NIN: [ (Salih peygamberin kavmi) SemO.d, azgmltkla (onu) yalanladz (lar). l;lerinden en iakisi attlzp
kzyam ettigi stra Allah'm Peygamberi onlara dedi ki: ... ] KAVL-i
ERIFiNiN TEFSIRi BABI.

, ,.,o,.

,. "" o t ""

,.~,

..,.;o,

.J I ,.

",.

..:1 .;

.J.

.J. .., ""

""""

~,~.;\ tAlA.!,\ ~..~1. ~l ~..-JJ ~;_1:. ~I~ ~I. J_,...,J JW

f~ ; ~j (Ji ~ o\kA~ j ~~: ~ )' ~; ~~ t+J

I.

_,'fl.,,.,.

o""o,.""o.,.,

"'

I"'

.J.''E""o""

-'

o""'

"~ :;t:;.,JI ~~ .WI/I . ~

r
\,..;:1

.J

\,;

.J.,.._

,J.

""

"""'""

""~

~\ ~ JW ~wr

1 Ayet-i kerimede cemi sigasiyle varid olduguna gore kurb-i llahiye bu yiikseIie Muhammed iimmeti Peygamber-i zi-~am ta 'kib edecektir, demek olur ki,
ayetin tercemesinde ipret ettik.
SID-e: 91 {~), lyet: 11.
/..

218

sALIH PEYGAMBER VE SEMUD

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Zem 'a radiya'llahu anh'den N eb1

salla' llahu aleyhi ve sellem'in bir hutbesinde (SUi h Peygamber'in) dii devesini ve onu yilnp oldiireni zikrederek oyle
buyurdugunu iittim dedigi riv!yet olunmutur: Resulullah
bu hutbesinde ( t..~r ~I .;1) kavl-i erifini okuyup !yette bildirilen akt, Semud'un ulusu ve en giic;lii ve kuvvetlisi idi.
Kavim ve kabtlesi ic;inde (Mekke'de) Ebti Zem<a gibi arkah
olan bu akt, deveyi oldiirmege lo.y!m etmiti (buyurdu ve
hutbesine dev!m ederek) kadmlardan (ve Aile muieretinden)
de bahsedip: "Sizden hiriniz karmm kole dover gibi dayakla_ dovmek ister. Caiz ki, o ganan sonunda (akammda) o, karmmn yatak
efidir" buyurdu (ki, kadmlanmza saygih olmaruZl vas1yet
ederim, demek oluyor). Bu hutbesinde Resul -i Ekrem
(!d!b-1 ictima.iyeden de bahsedip ezciimle) bir hat! eseri
yellenen kiiye giilerek onu tehtr etmec.in fena.hg,.ndan bahs
ile: Kiinin .iledigi boyle bir ie nic;in giiler (ve s!hibini utandmr) smtz? buyurdu. Bu hadtsin bir riv!yet tartlo.nda: ".(abeyr lbn-i .Avvam''n amucan EhO. ~em<a benzeri" v!rid olmutur.
IZAHI
Bu hadisin ravtsi Abdullih lbn-i Zema Jnehur bir Sahabt'dir. Anas1 Karibe kadm Peygamber'in kachnlarmdan Vmm-i Seleme (radiya'llahu anlui) run kardepdir. lbn-i Abdii'l-Berr'in bcylnma gare, Abdullah lbn-i Zem<a'nm bu hadtsden ba BuMrl'de

219

hadtsi yoktur. U rve'nin rivlyet ettiti bu hadts, ii~ hadtsin mecmuudur. Peygamber Efendimiz'in bu hutbesinde bahsettiti ii9
mevz!lu ihtiva etmektedir. Bunlardan Semud ktssasma ait olan birinci
flkras1 bu eserimizin 9 uncu cildinde Ahadis-i Enbiya bahsinde 1387
numara ile tercemesi gec;en Abdullah lbn-i Omer hadisinin
tzalunda Salih Aleyhi's-setam ile Semud kavmi arasmda gec;e:ri vak<alar
A'rif, ~uara, Neinl slireleri ayetleriyle tafsil olundu. [C: 9, S: 155 den
161 (lkinci Bash C: g, S: 134 den 139) e kadar bakt~1] . .
Satih Alvki's-selam'm mu'cizesi olan deveyi, ayaklanru btc;aklamak sliretiyle devirip oldiiren akinin adl Kudar lbn-i Salif'tir
ki, hadiste Peygamber Efendimiz tarafmdan Ebu Zem'a'ya
benze~tir. E b u Z em< a hadisin diger bir rivayet tartkmda bildirildi~ ilzere Ziibeyr lbn-i Avvam'm amucastdrr,.v.e bu hadisin
ravtsi Abdullah lbn-i Zem'a'nm biiyiik babru.td1r. Adt Esved'dir. Miisliimanlarla istihzl edenlerden birisidir. Salih Peygamber'in
devesini oldiiren bir aktnin kendisine benzetilmesi sebeblerinden birisi
budur. Mekke'de miirik olarak olmiitiir. Oglu Zem'a da Ebu
Cehl'in maiyetinde Bedir harbine itirak edip orada katlolunmutur.
Zem<a'nm oglu Abdulliih'm meahir-i Ashab'tan oldugunu gormiiftiik.

...

***
IKRA, SORESt

ALI.AHU TEALA'NIN: {Saktn me>yas olma! (Ebu Cehil

azgmh~ndan)

vaz geymezse ulfihiyetim hakkt ifin muhakkak onu

Jlerf"'linden - 0 yalanct, can ndstyesinden- pddetle yakalayzp
sflriJk[iyecegiz) 1 KAVL-i ERIFiNiN TEFSiRi BABI.
St\re: g6 (lkra'), lyet: 15.
Alt tarafmdaki lyet-i kerimede ~yle buyuruluyor: 0 vakit Ebu Cehil
Dirii'n-ncdve arkadaJlanm (imdAda) ~~1J'SU1. Biz de wb mel.eklerimizi ~ra
~lZ. Saktn onu ald1nna!
Darii'n-ncdve, c:lbiliyyet devrinde K~'in rnqveret meclisinin kunddutu
l

yerdir.

220

IKRA' VE MUDDESSIR SURESI

JP.- ;f J~. 'J~ l~ --~r ~~ '-"'~ J.f;

& ~:p ~ <Jlk'l ~~ ~ ~ I~

'II

'

'

,. ,. _,,.

__,.,.,.

_,...

1,. .

"t" t"'

" ,.

l,o,.,. _,o.,.,".,.,. .-.,..,.,,

.t~ll 4.;.1>-'J

"

.,

.,. ., .,,.

w ;.J Jw

"

_,.

.I76o

..,

"'

"""

_,.

..

t"

~~J

.,11,,., -,,., ..,.,,

~.,....::

"'

0-;J
",

~J. ~ .&1 _ ~ ~~

TERCEMESf -

lbn-i Abbas radiya'lliihu anhiima'dan ~oyle dedigi rivayet

olunmu~tur: Ebu Cehil azgtn bir taVlr .ile:
.
- Eger Muhammed'i Kacbe derununda namaz ktlar
gori.irsem muhakkak onu'!l boynunu s:ignerim, demi~ti. Bu haber Neb 1 salla'llahu alf!Jhi vesellem'e eri~ince Resul-i Ekrem:
- E bu Cehil bu ciniyeti ilerse, m~hakkak onu (azab)
melekleri yakala~, buyurdu.
'

tzA:HI
N esai'nin bu hadisin sonundaki rivayetine gore, c;ok bir zarnan
gec;meden Ebu Cehil boyle .bir fazahate ciir,et ederek narna.Zda iken
Resul-i Ekrem'e yaklapr yaklamaz hemen elini kendisine siper
ederek okc;esine basarak geri . doniip kac;m~tit. Sana ne . oldu? diye
soranlara: Benimle Muhammed arasmda ateten bir hendek . ac;tldt.
Korkunc; birtaktm kanatlar gorilndii, diye anlattt. . Resul-i Ekrem
Efendimiz de: Eger Ebfl . Cehil bana yiklaml olsayd1, melekler
onu yakalayip param parc;a edeceklq'tdi, buyilnnutur.
Bu rivayete gore ResUl-i Ekrem'e Kur'an-1 Miibtn'den ilk
nazil olan ayetler bu sureriin blllridaki be ayettir. Buhari'nin bu
babmdaki rivayetine gore, Hazret-i Aie der ki: Resulull~h
salla'llahu aleyhi ve sellem'in ilk v~yi 1lykuda sadtk (dogru) rii,ya gormek suretiyle baladi. Her gordugu rii,ya sabah aydtnltgt gibi vazm
ve Aikar idi. Bimdan sonra kalbine yalnizhk sevgisi diitii. Hrra da- .
gmda bir magaraya c;ekilir, ibAdetle megiil olurdu. Aztgt tiikenince
Hadice'nin yamna gelir .ve aztk tedarik edip avdet ederdi. Nihayet
Res~l ulla.h magarada bulundugu Strada ke:ndisine vahiy geldi.

VE TEPSlRLERl

221

~oyle ki, ona melek gelip: (Ikra' = Oku I) dedi, o da: "Ben okumak
bilmem!" diye cevab verdi. Resll.l-i Ekrem der ki: Bunun iizerine
melek beni ahp taka tim kesilinciye kadar stktl, sonra btraktp )ine:
(lkra' = Oku ! ) dedi. Ben de: "Okumak bilmem !" dedim: yine beni alip
stkti. Sonra yine btraktp (Ikra'=Oku/) dedi. Ben de "Okurnak bil
mem!" dedim. Dc;iincii def<a beni Sikdtktan ve btrakttktan sonra U
(mea.Ideki) ayetleri okudu:

"Her ~eyi yaradan Rabb'inin adiyk oku! 0, insam ~yu/m~ ue p.ktll~

kandanyarattt. Oku ki, ;okKertm olan Rabb'Jn kalemle ta'Um etti, insana
bilmedigini ogretti;"

m~

Resll.l-i Ekrem bu ayetleri telillt edip korkudan yiireAJ titreyerek Hazret-i Hadtce'nin yaruna geldi 1
Bu.h ad'nin Cabir (radiya'llahu anlt)'den rivayetine gore bundan
scinra bir miiddet vahiy kesildi 1 Cabir der ki: Resfll-i Ekrem bu
fetret-i vahiy zamamndan bahsederken bu,yurdu ki: Bir giin giderken
birdenbire gokyiiziinden bir ses iittim. B84Imi kaldmhm. Bir de
gordiim ki Htra'da .bana gelen melek yerle gok arasmda kiirsii iize_rinde oturmutu. Pek ziyade korktum. Evime doniip! "Beni iirtiinii;;,
beni iirtii.niii;!" dedim. Bunun iizerine Allihu Teala (u mea.Ideki 8 :)
"Ey 6rtiiye biiriinen adz Peygamber, kalk da sana man etmiyen(eri in.car et,
Rabb'inin ~ametinden bahset, elbtseni' tnnk. lui, putlara tajnnag1 h1rakmakta
eMim ol!" ayetleri inza.I buyurdu. Cabir der ki: Bundan sonra vahiy
ktzltl da ,ard1 arast kesilmedi (&k: C: I, S: I 4].
Bu rivayetlere gore, lkra' Sll.resi na:til oldu. Resll.l-i Ekrem'e
'niibiivvet -verildi. Sonra Miic,idessir Sll.resi nAzil olarak 'risaletle _teblige me 'mflr edildi.

1 Hadisin alt taraf1 uzundur. Tamlmm1 m,iitilla i~i~ birirtci cildde 3 rakamiy
le tercemesi ge~ti oraya bakm1z!
1 Vahyin ink1ta1 hakkmdaki rivayetler muhteiiftir. On be~ giinden ii~ seneye
kadar devamettigine dair rivayetler vard1r. Bu inkiti zamanlarmda Res u1- i E k rem
pek ziyade JZtJrabh bir hayat gec;ir~i~tir. Rivayete gore kendisini yiiksekten atmak
tehlikesini bile gaze ald1gJ zamanlar olm~tu. 0 SJralarda melek gOriinerek
men 'etmi~ti.

[ol :J~11 ;J.,.-] (Ali ;.:.)l,~)JW 41_,iJI(J.li_li ri;.u.1 ~llS

TERCEMESi

Enes lbn-i MAlik radiya'lldhu anhamd'dan oyle dedi~

rivAyet olunmutur: Neb t salla' llahu aleyhi ve sellem semAya
(ve Mt makamlara) yuce1tildigi zaman (bu mi<rAca 4.it gordiiklerini anlanrken) : Bir 1rmaga gotiiriildum ki, onun iki taraf
sAhil (saraylar) 1 ic;leri bo halis inci kubbelerdi, buyurdu.
Cibril'e bu nedir? diye sordum. 0 da: hte bu kevs~rdir,
diye cevap verdi.
... .. .. ..

~_,;

,:.r

~r J;,

'H

_. ~""

.. ..

r . .. .... . ...

.. ..... l
~ 4l

..u J
~) ~~ ,:r .1762
'~~~f ::; ~~ );Sjr !J~1~i ~lj~

,. ,.-

_..-, I

,.- ~ ~,. _.

~..

"'" .. ,.

"'

...r~' ~.f..,$' ~I._,~~~ o~\;

.. ~ ..

~.-,.

~J ~

TERCEMESi

.Aie radiya'llaku anhd'dan rivAyete gore (Ebft Ubeyde 1

tarafmdan Hazret-i) Aie'ye: (l.,s:JI !ll:.;Jull;l = ra Muhammed,
1

Bu Ebu Ubeyde Abdullah lbn-i Mes'lld (radiya'lltiku anla)'m otlu

Amr'dir. Kllfe'nin T~bii ~limlerindendir. SUnen~ Erbaa'da babas1 lbn-i Mes'lld'dan blz1 rivAyetleri vana da Sak~'de yoktur. Fakat Hazret-i Aite ve Ebll
MO.se'l-Et 'art gibi bir ~rok Ashlb'dan rivayet etmittir. Kendisinden IbrAhim,
NcbU, MUClhid gibi A.limlerin riviyetleri vanbr. Amr lbn... i MUrre'nin
bildirdiline g<>re m~riln-ileyh bir kere Amr'e: Babandan bir hadls jpdip6p'endin
mi? diye sordum. 0 da: Ha)'U" ititmedim diye cevab verdi, demiJtir.

223

emtn ol sana biz Kevser verdik !) Ayetinin tefsiri soruldu. 0 da;

''Kevser mua,ezam hir zrmakt11 ki, Peygamheriniz salla'llahu aleyhi
ve sellem' e hahjolunmu~tur. Onun iki taraf sahili, ifi ho~ halis inci
ii<,erine hina kzlznm~tzr. Bu {miibArek) nehrin bardaklan yzldzz saymncadzr", diye cevab verdi.
IZAHI
Kevser Suresi Kur'an-1 Kerim'in !yet saytsl cihetiyle en Jwa iki
sa.resinden birisidir ki, obiirii Asr Suresi'dir. Her ikisi de u~er lyetli
s\irelerdir. Kelime ve harf saylSma gore Kevser Suresi Asr'dan da
hsadlr. Asr Suresi 14 kelimeli ve 68 harfli oldu~ halde Kevser, 10
kelimeli, 42 harflidir. Bu cihetle Kevser'in butiin Kur'an surelerine
nisbede bir temayiizii, bir husustyeti vardtr.
Kevser arabcada c;okluk mlnasma delllet eden bir kelimedir.
Arablar saylSl ~ok, nukdan bol, laymeti yiiksek olan her eye kevser
lderler. Ancak bu sureye verilen Kevser admm medlftliinde ihtillf
vardlr. Yukanda terceme ettigimiz iki hadtsin , delalet ve sarahati
ve~hile ulemanm cumhuru, bunun Cenab-1 Hak tarafmdan peygamber Efendimiz'e ihsfm ouyur.ulan bir Havz oldu~mi iltizlm
etmilerdir. 1krime'den de Kevser'in niibuvvede, Kur'An'la, lsllm'la
tefalrleri rivayet olunmutur. Mucahid'den de: Butfin haytr ve
saldettir, suretinde bir tefsir nakledil~tir. Bunlardan baka: Peygamberimizin kalbinde bir nftr, Peygamberimizin tefaati, PeygamberimiziiL mucizeleri, "La iltihe llla'llah Muliammed Restllullah, tehldet kelimeleri, be vakit namaz ve daha bir hayli mlnaJar da ri-.
vlyet olunmutur. Bu miibarek kelime U tefstrlerden hangtsine hamlolunursa olunsun hepsinde mikdarca feyz ve bereket, laymet~e de
girln-baha haytr ve saadet :m:a.nls1 .vardtr ve bu mana mUllhaza
olunur. Bu kelime dilimizde de tfirk~elet~tir. Dilimizde de haytr ve
saldet manasl kasdolunur.
Kevser hadtsi miitevatiren naklolunan pek az hadtslerden birisidir. Ashab'dan Hazret-i Aite, lbn-i Omer, Enes lbn-i MAlik, lbn-i Abbas gibi ravtler bqta olmak iizere bir ~oklan tarafmdan rivayet olunmuttur. Silihatinde hi~ fdphe yoktur. Bu cihede
Kadt lyaz: "Hao;:;- Kevser luullslniDa /ufni sahthliT, Atw.c- /&evsere

224

KEVSER S0REsi'NlN SEBEBI NUZULU -

Mi.iAVVIZETEYN StHtELERi

(man farzdzr; onu . tasdik ve mevcUdiyetini kabt1l etmek imandandlr, ehl-i

siinnet ve cemaata gore, bu hususta varid olan her haber zahiritze hamlolunup
te'vil edilemez" demi~tir.
Kevser Suresi ban din dtimanlanmn Resul-i Ekrem'e bugz
ve adavetle (Ebter = sonsuz, giidiik, nesli kesik) demi olmalan iizerine
gonderi~tir. Bu babda ulemamn ittifakt oh:r.akla beraber bu adi
sozii kimin ve nastl bir vestle ile soylemi olduguna dair rivayetler
ihtilafhdlr. lbn-i Abbas'dan naklolunan rivayete gore, As lbn-i
Vail soylen:ritir. Resul-i Ekrem'in biiyiik oglu Kas1m'm vefau
iizerine lbn-i Vail: (Ashaba Muhammed'iin Ebter = Artzk Muhammed sonsuz sabah oldu) demiti. Bunun iizerine bu sure nazil olarak:
( Aziz Peygamberim biz sana Kevser verdik. Sen Rabb'in m:.asz ifin namaz ktl
ve kurban kes l $iiphesiz ki sana adavet edenler, muhakkak onlar sonsuzdur,
giidiiktiir.) mealindeki ayetlerle red olunmutur. lbn-i Abbas'dan
naklolunan bu sebeb-i niizfll Said lbn-i Ciibeyr'den, Miicahid'den, Katade'den de rivayet olunmutur. Ulemamn ekserisi bu rivayeti iltizam etmilerdir. Ukbe'nin, Kuren'ten bir ziimrenin, Ebu
Cehil'in, Ka <b lbn-i E~ref'in tefevviihau olduguna dair de rivayetler vardtr.

MO'AvvtzETEYN (= K:ut .Enz-o B1-RABB1'L-FELAK
VE KUL EOZtJ Bl-RABBl'N-NAS) S0RELER1
,

~ ,

J_,...,J

-'

o~, ,.

~L,.,

, ,.,. o"" ,. ' :. "'

Jli

2W ~ j~ Jw
,.r;;,.,.

., .

- ~,

o"'

o ""'

~ .illl ~J -~~~I ,y- .1763

,.,.

...

I,. )l

.Jl"',.,.

y;;~~r
)II,~~""'

;; . ~; ;-;1 ~~r J;, ~r

,.,.

.Jl

)I,.

)l

"'"'

~ J ~ .illl ~ ~I J~J Jli ~$' JJ.A..; c.:,~

TERCEMESi

Obey lbn-i Ka 'b radiya;llahu anh'den ~oyle dedigi

rivayet oh,mmu~tur: Ben, Resulullah salla'llahu aleyhi ve

MUAVViZETEYN SURELERi

225

sellem'e Muavvizeteyn:'i (Kur'an'dan m1 diye) sordum. Resulullah tarafmdan bana (bu iki sureyi oku!) denildi. Ben de
okudum, demi~tir. 'Obey (Hazretleri) der ki: Resulull~li'm
okudugu gibi biz de (Kur'an olarak) okuruz.
tZAHI
Buhari'nin bti babda ve terceme ettigimiz hadisden sonra daha
vaz1h ve mevzuu:rriuz olan had1si tefsir ma.hiyetinde bir rivayeti daha
vardtr. Bu rivayete gore Tabil ravllerinden Zirr 1bn-i Hiib.en
Dbey lbn-i Ka<b (radiya'llahu anh')e: Ey Eba Miinzir 1 kardein
(veilim yoldam) Abdullah 1bri-i Mesud radiya'llahu anh (Kul euzii
bi-Rabbi'l-Felak ve Kul euzii bi-Rabbi'n-Nas Surelerini) Kur'an'dan
degildir, diyor. {Siz ne dersiniz?) diye sordum. Bana Dbey cevab
verip dedi ki: Bu iki sureyi ben de Resulullah'a sordum. Cevab
olarak bana: Bunlar Kur'an'dandJ.r, oku, denildi. Ben de okudum,
buyurdu. Ubey 1bn-i Ka.<b der ki: Resulullah okudugu gibi
biz de okuruz.
~arih Ayni der ki: Muavvizeteyn hakkmda bu ihti:laf kalkarak
bu iki surenin de Kur'an camiasmdan bulundugunda icma van
olmutur. Bu cihetle bu iki surenin Kur'an'dan oldugunu inkar etmek kiiftirdiir. Miiaz 1bn-i Cebel'den de Resul-i Ekrem'in bir
namazmda Muavvizeteyn okudugu rivayet olunmutur. Sabah namazmda Muavvizeteyn surelerini okumutur.

***

1 Ebu MUnzir, Hazret- i Obe y'in ki.inyesidir. Bu btiyi.ik Kur'in iistAdmm

bir kilnyesi de E bu't-Tufeyl'dir.

F. 15

BU K1TAB KUR'AN'IN FAZ1LETLER1N1 B1LD1REN

HADlSLER1 MUHTEVlD1R
'li;~~~"'"'"'"'.f."'"''~"'

~~I
,..

:;'1

Jli Jli

,.,,.,,., .... .,.

'"'

~ .clll ~J
o_r-~<JI ,y- .1764
,

..

~ ~ ~~f ~l ~ ~}{]i ~ ~ . ;,:

. ; ~,.,, --Jtr

"'""',.;\ .-~"'"''""'-""'

:~~"'.;:.. ,,.; "'"'"'~

J':"Jj ~1 .clll ob-JI ~J .s.:~JI (.S~I 0o

Wl J_ ~l

""'

. ~Gii r~ t;.G,;:,sf ~jf ~f

TERCEMESi

Ebft Hiireyre radiyltlliihu anh'den Nebi salla'lliihu aleyhi

ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmutur: Hi~ bir
peygamber yoktur, ancak ona (bir mu<cize) verilm~tir ki,
onun benzerine beer camias1 (vaktiyle) iman etmi (de modast ge~mi) degildir. (0, devre gore yepyenidir). Hi~ iiphesiz ki, bana ihsan buyurulan (en biiyiik) harika, Allah'm bana
vahyettigi Kur'an (mu<cizesi) dir. Umanm ki, ben ktyamet
giinii biitiin peygamberlerin ~ok iimmetlisi bulunaytm.

ltUR.'AN MU'clzi!SI ILB

227

lZAHI
Ebfl Hiireyre'nin bu hadtsi dar bir metin ile riv1yet olunmUftur. Bu cihetle hadts t1rihlerinin iz1hlarmdan miilhem olarak tercememizde birtakun mu1vin kelimeler kullanma~a mecbur olduk.
~arih Aynt, hadtsden matlub olan ma<na}'l 1oyle takrlr ediyor: Her
peygambere, niibiivvet da<vasuu isbat edecek kendi zam1nma gore
adet hilafi. olan birtakun mu <cizeler veri ~mittit ki, onlan gorenler
tmana ve o peygamberi tasdtka mecbflr olmutlardu. Mesela Mflsl
Aleyhi's-selam'1n asa mu<cizesi gibi ki, o, uzun ve azgm bir ydana
inkllab etmitti ve lsr!il O~llan arasmda revac bulan sihir ve sihirbazhktan iistiin bir hlrika idi. Yine boyle 1sa Aleyhi's-setam za.Dl1runda tababet miiterakkt idi. Ona da tababet Meminde bir h!rika olan
oliileri diriltmek mu<cizesi verildi. Resfllullah zam!runda da bel1gat
methur idi. Uklz, Zii'l-Meclz, Mecenne gibi senenln muayyen mevsimlerinde kurulan pana}'lrlarda o devrin edibleri, t1irleri yazdlklan
kastdeleri, tllrleri int!d ederek mfil!are ve miinlfede ederlerdi ve
birincili~ kazanan fiirler atlas kumqlar fizerine yazUa.rak Klbe'nin
duvarlarma asili,rdl. Bu sflretle Peygamberimizin zam1nma kadar
Ka<be duvarlannda yedi pir askw toplaJlDllltl. Bu sflrede Resfll-i
Ekrem'e de s1dk-1 niibiivvetinin i<c1zllr bir burhlru olarak Kur'An-1
Miibtn verildi. Hazret--i Kur'an devrin edibler;ini, lirlerini miisabakaya da<vet etti: Kur'An'1n tamlmuun ylhut klsa bir sflresinin, hi~
ohnazsa bir ayetinin benzerini getiriniz, demifti. Fa)tat husrAn ilc
nettcelenmitti. Kur'An'm beltg uslflbuna hayrln olan yedi ash slhiblerinin kendileri veya !ileleri edebl eserlerini Ka.<be duvanndan indirdiler.
Miislim tlrihi N evevt de mevzflumuz olan hadtsi izlh ederek
diyor ki: Bu hadtsin ma<n!smda ihtillf olunup fU mutllblar dermeyln edilmiftir: I) Her peygambere, zamamna gore insanlan inanIna~a mecbflr eden birtabm mu<cize verilmittir. Benim en bfiyiik ve en
ac;lk mu'cizem Kur'An'du ki, uslflbundaki belagati ve ihtivl ettip
medent, adlt ahklml i<tib!riyle bOyle bir Kit!b-1 Mubtn bir peygambere verilmemiftir. Bu cihede ben peygamberlerin en c;ok ib:Dmetlisi oJ.aca.Aun. 2) Bana bir Kur'An mu'cizesi verildi ki, o kimseyi sihr
ile zan ve hayMe dfiiirmez, Mflsa'nm as! mu'cizesinin sahare-i
Fir'avn'm p.'bezesine velevki sflrette benzecqi gibi hie; bir IC)'e
milf!behet arzetmeyip gorenleri - acab1 diye - dUfiindUrmez ve

228

. OBUR MU'CiZELERl MUKAYESE

hataya diiiirmez. 3) Obiir peygamberlerin mu<cizeleri onlarm hayat1

zamanmda yaaml, onlar munkari~ olunca mu <cizeleri de munkariz
olmutur. Onl.:um mu<cizelerini gormek, ancak kendiieri ile yaIyanlara miinhas1r kalmitlr. Peygamberimizin Kur'an mu<cizesi ise k1yamet giiniine kadar devam edecektir. Bu hakikati Muallim Nac i
merhum U beytiyle terenniim etmitir:

~......

,.., ,

,..

J> ~~IJJ j;t

,..ot

,.'fl, .,.

..,..,

J.l,.

~"""

-'""

I.,...

J--Jll ~J ~ ~~~ .~J'""J ~ .

~~~, ~r j.;, ~r j;~ j~

~)r ~tS' ~ ~i

TERCEMESi

Enes !bn-i Malik radiya'lliihu anh'den oyle rivayet

olunmutur: Allahu Teala Resulullah salla'lliihu aleyhi ue
sellem'e vefatmdan evvele kadar Kur'~n indirdi. Hatta vefati,
vahiy en <;ok geldigi bir s1rada vuku< bulup bundan sonra
Resulullah vefat etmiti.

~ ~

....

~lk>JI ~
~

~~

.J.

.rs-

tf' .1766

j.;, ~r ~;~ ~c;. ~ 9~~r i~; f~ ~~ J. r~

Bu kelime Kur'fm'daki ( ~.1-; l_,;li) , ( i.J~ l_,;li) ' ( ~4 l_,;li) emirlerine ~rettir. Ve Ey muanzlar Kur'an gibi bir s<>z .Oyleyiniz, K1U'An'm kllla bir
suresi gibi bir sfu'e getiriniz. KJSa bir ayeti kadar bir ayet olsun Ftirirriz, demektir.
1

( ..;, _,...1 ...~ ~ .:,T~1 J..! 1)

229

HADiSiNiN TEFSiRt

f)r
~

~~~i --~; ~ ~~~

--

-- " ,

j,

0 ,

J_,...,J JW I_;A.:

~~

TERCEMESi

Cmer tbn-i Hattab radiya'llahu anh'den ~oyle dedigi

rivayet olunmu~tur: Res u 1u 11 a h salta' llahu aleyhi ve sellem'in
saghgmda (namazda) Hi~am tbn-i Hakim'in Furkan
Suresi'ni okudugunu i~ittim. Duydum ki, Hi~am bu sureyi
I

230

VEDi LEHCE NEDIR? -ARZA-1 AHfRE NEDIR?

Reslilullah'tn bana okumadtg-t birtak.tm lehcelerle okuyor.

Az kaldt iizerine anlacaknm. Fakat selam verinceye kadar
gii~iikle sabrettim. Selam verir vermez (ka<;trmamak i<;in)
hernen ridastru gogsiiniin iizerinde toparlaYJ.p:
- Bu slire"fi sana - duydugurn gibi - kim okuttu?
diye sordum. Hiam:
- Resulullah salla'lltihu alf:Yhi ve .sellem okuttU, dedi.
- Yalan soyliiyorsun. Qiinkii Resulullah bu sureyi
bana, senin okudugundan baka bir lehce ile okuttu dedim.
Ve onu yakasmdan tutarak Resulullah'a gotiirdiim:
- Ya Resula'llah, unun Furkan Suresi'ni bana okuttugun lehceden baka bir lugatla okudugunu iittim, dedim.
Resl\lullah bana: Hiam'm yakasm1 btrak, buyurdu.
Ona da:
- Ya Hiam, oku diye, emretti. 0 da iittigim ve<;hile
Resulullah'a da okudu. Bunun iizerine Resulullah:
- Bu sure boyle inzal olundu, buyurdu. Bundan sonra
bana da:
- Ya Orner .oku, diye emretti. Ben de Resulullah'm
bana vaktiyle okuttugu gibi okudum. Ba~a da:
- Bu sure boyle indirildi. Ya Orner! Bu Kur'An yedi
lugat ve yedi lehce iizerine gonderildi. Bunlardan hangisi
kolaYJ.mza gelirse onu okuyunuz, buyurdu.
lZAHI
Hadtsin sonundaki {Seb<a-i Ahriif) ta<btri yedi lligat ve yedi
lehce ve ive demektir. Her dilde telaffuz tarz1 i<tibanyle tiirlii tiirlii
selikalar ve lehceler oldugu gibi Arabcarun da miiteaddid kabileler
arasmda her kabilenin kendisine mahsus bir lehcesi ve bir telaffuz
ve tekelliim tarz1 vard1r. Buhari'nin lbn-i Abbas'dan rivayetine
gore Kur'an-1 Miibin ibtida bir lligat ve bir lehce iizerine Reslil-i
~ Ekrem'e teblig olundugu halde - ki, KurerJlehcesi idi - Reslil-i

231

Ekrcm Kur'An'm kabtleler arasma ~abuk yaymlartm.ast i9n muteaddid Arab lehceleri iizerine okunmaslill tercth ediyordu. Bu yolda isrAr
edcrek arablar arasmda taayyiin etmi. yedi kabilenin leh~esi iizerine
g6nderildi ki, KureY, Hevazin, Yemen lugatlart o ciimledendir. ~u
rau .ma<Iu.m olsun ki, Kur'an'm her kdimesi degil, bAZl kelimeleri
yedi leh~e ile okunmutur. Kur'an-1 Mubtn bu suretle intiAr ettikten
sdnra Res\il-i Ekrem'in irtihAli yihnm Ramazarunda (Arza-i ahtre}
denilen ve Cibril ile son mukabele iizerine KureY lehcesi tekarriir
etti. ~u da ma<Iu.m olsun ki bu lehce farkt bir tenevvii<den ibArettir.
M!<n! cihetiyle ten!kuzu m\icib degildir. Abdullah lbn-i Mes<Q.d
der ki: Muteaddid kabilelerin Kur'an'1 ktraatlerini dinledim. Hepsini
m!<n! cihetiyle birbirlerine yakm buldum. Araruzda (Heliimme, Akbil) demeniz gibidir ki, ikisi de (geliniz !) diye ~a~1dan ibArettir.
(Bu eserifuizin 9 uncu cildinde (I 33 I) numara ile terceme etti~
lbn-i AbbAs hadtsi ile tz!hma baktruz!]

TERCEMESi

Fittma radiya'llahu anhd'dan riviyete gore det ki: Bana;

(Baham) Nebt salla'llahu aleylzi ve sellem gizlice oyle soyledi:
Her sene Cibrtl Kur'in't benimle bir kere mukabele ederdi.
Bu sene iki dera mukabele eyledi. Oyle samyorum ki (ktztm)

ecelim

yakl~JIUtlr.

lZA.HI
Buh!rl ile Muslim'in bq hadtsden baka Hazret-i Fihma'dan riv!yetleri yoktur. Qiinku Hauet-i F!uma Res\il-i Ekrem'in vefltmdan sonra altt ay kadar lasa bir zaman muammer

232

iBN-i MES'fu>'uN RESULULLAH oiLiNDEN

olmutu. Ve bu hayat1 da tamanuyle miinzevi ge~m.i.tir. Buhari'nin

Alamat-1 Niibiivvet babmdaki rivayetine gore Hazret-i Peygamber
luzma gizlice boyle soyleyince Hazret-i Fatima aglamltl. Bunun
iizerine Resul-i Ekrem yine gizlice Fat1ma'ya: Hanedarundan ilk
kendisinin vefat edip babasma kavuacag1ru ve Cennet kadmlanrun
ulusu olacag1ru soylemiti. Bu def<a da Fai1matii'z-Zehra giilmiitil. Bu vak1alar Peygamber'in haber verdigi gibi tahakkuk
ettigiPden niibiivvet ayet ve alameti olmutur .

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Mes<ud radiya'lliihu anh'den: Vallahi

ben, Res u 1u 11 a h salta' lliihu alryhi ve sellem'in (dogrudan dogruya) a~zmdan yetmi~ bu kadar sure ogrendim, dedigi rivayet
olunmutur.
tZAHI
Bu hadisin Buhad metnindeki suret-i sevkip.e gore Abdullah
lbn-i Mes'ud Hazrctleri bu sozii bir hutbe irad ederken soyledigini
~akik lbn-i Seleme bildiriyor. Ve hutbesinin sonunda lbn-i
Mes'ud'un "Vallahi Resululliih'm Ashrib't pek iyi bilirler ki, ben Ashab'tn Allah Kitabtm fOk iyi bilen bir ftrdiyim. Fakat en haytrltsz degilim!
(Benden iyi bilen birisini duysaydtm muhakkak ona gider ogrenirdim)"
dedigini rivayet ediyqr 1
1

Kavis

al~t1r.

i~inde

g6sterdigimiz bu ziyide hadisin

b~ka

bir rivayet tarikmden

233

YJ!.TMl BU KADAR SURE HIFZI

Sonra Ra.vi ~~kik diyor ki: Bu hutbe irad edilirken ben cemaatirt
ic;inde bulunuyordum. Kulak verdim, tbn-i Mes<ud'un iftihar ic;in
degil, Allah'm ihsan buyurdugu ni<met-i ilmi yad ve tahdis ederek soyledigi bu sozlerini cemaatten hie; bir kimsenin red ettigini iitmedim .

,.,,

.J.

,,,..,

""'

o;~ I__,.A.;~
l

.J.~t

""' ""

.}o., .J.I,.,

"'
.J. "'

I"'

.J.

:..-..- "'

""'

.J.o.., ;

-GI u. .J.II ~; u. J .1769

0ts"
..-

..-

..- "'

..- # .J. ..-

..-

..- ..-

..-

.J.

.J.

~ ~J..,J ~ ul} Jl.i ~j_r;l 1.15:.. L. ~; JW ~J-!.

"'

TERCEMESi

Vine lbn-i Mes<ud radiya'llalw anh'den (Alkame lbn-i

Kays'm) rivayetine -gore Abdullah lbn-i Mes<ud ben .
Huns'da bulundugum stra Sftre-i Yusuf okumlltum. Bunun
uzerine bir kimse i<tiraz ederek:
- Hayrr, bu sure boyle nazil olmadt, dedi. lbn-i Mes<O.d da: - Ben Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'e okudum
da bana: Giizel okudun, diye tahsin buyurdu, dedi. (Ve
bOyle gorii~iirken bir de) lbn-i Mes<ud herifde ~arab kokusu
duydu. Bunun uzerine lbn-i Mes<ud:
- Be adam sen Allah Kitab1'ru yalanlamakla ~arabi~
megi cern< eder mi<lin? dedi. Ve herife hadd-i (~irb) vurdu.

234

tZAHI
Hadts tarihleri tarafmdan bu sarho miinldrin adt Niiheyk
lbn-i Sinan oldu~ bildiriliyor. Had icras1 devletin icra miimessili
olan valtnin haklu iken Abdullah lbn-i Mes'ud'un nasu miidahele ettigi incelenmitir. Bftzuart tarafmdan lbn-i Mes'ud'un Hazret-i Orner ve Osman zamanlarmda vali bulundu~ iddia olunmut ise de bu valiligi K\ife iline miinhasrrdt. HlmS ise ~am miilhakatmdan idi. lbn-i Mes'ud HtmS'da vali olarak degil, gazt olarak
bulunuyordu. Bu cihede bftzuan: "lbn-i Mes'ud mes,eleyi valfye au:.edtrek ona had vurdurdu. Ve meck.m kmdisint nisbet olundu" demilerdir

:S):JJr ~ ~f v-..;. .1110

~~;~ ~f ..~r ~ jj f~ ~~ C:;

~)-~f ~ ~r ~ j~

\..>~

t4-

~~f l:Jj

,.

.,

~)r ~~; j ~~ f:U --~; ~;1; 1r J;, ~r ~;~J1

o ..-

~... ,

~<.>fl

.-~.- .-

""

.. l ~,

I,. _.

~J ~ .ull~ ~I
I

...

_. .-

, ,

, , '.-_.

J_,...,J Jw lf-1~

.- _._. _.

""

. ~ l~f ~.u J~

"''

'+i1

~~

TERCEMESi

Eb!i Satd Hudrt radiya'llaku ank'den rivayet olunduAuna gore bir kii, obiir kiinin biitiin gece tekrarhyarak "Kul
kfJTJa'llaku akad" s!iresini okudugunu iitir. Sabah olunca Res'O.lul\ah salla'lliiku aleyki TJe sellem'e gider. Ve biitiin gece
lhlas okunmas1m azmstyarak Res'O.l-i Ekrem'e arz eder.
Resulullah da cevaben: Hayattm yed-i kudretinde olan
Allah'a yemtn ederim ki, bu stireyi okumak, biitiin Kur'an'tn
iic;de birisine muadildir, buyurur.

235

IZA.HI
Hadtsde ne biitiin gece lhlis-1 ~ertf okuyamn, ne de bunu qidip
azms1yamn adlan bildirilme.rnittir. Bunlarm adlan ~irihler tarafindan
dinliyenin riv! Eb~ Satd'in kendisi, okuyanm da Katlde lbn-i
N~'m!n olduAu bildiriliyor. lhlls-1 ~rtf S~esi'nin Jarlatinin
Kur'An'm ii~de birisini . okuma~a ru.uldil olmas1 keyfiyetini tevclh
ederek b!z1 uleml sevib cihetiyle muadil bulundu~nu bildirmilerdir.
Miinzirt de der ki: Kur'An'm muhteviyltt Kasas, Ahklm, Suat-1
llahi'ye olarak ii~ lasma aynhr. Bu s~re-i Crtfe bunlardan miinhasll'an
mat-1 llahl'yeyi ihtivi ettiii i~ taraf-1 Peygambert'den sevab ve
faztletc;e Kur'ln'm ii~de birisine muMil oldu~ bildirilm.itir

.1-J,
~r

-"' ~~
- i
~
.....

"'Jli"' "'Jli"' ~~ "'.~.f

~--) ~.-- J..
_ ~'->~

.1.771

TERCEMESi

Yine Ebti Satd Hudrt radija'llti/zu anh'den rivAyete

gore Neb t salla' lldhu aleyhi ve sellem AshAbma:

- AshAbun! Kur'An'm iie birisini bir gecede okumak
size gii~liik verir mi? diye sormutu. Bu tekltf .AshAb'a gii~
gelerek:
- YA Restila'llih! Bizim hangimizin buna giidi yetiir? demilerdi. Bunun tizerine Peygamber Efendimiz: .
- Allihii'!-vahidii's-samed Stiresi Kur'An'm ii~de birisidir, buyurdu.

236

PEYGAMBER'IN iHLAsA DEVAMI

'_,.
"'. .::,
. ~c.;.t..l 1.:
""

, ""'

~.4;

. . . .: .J.

~ ",.11

't

.,.,., ,, .., ""

., ,

"'

.,

~I 01 ~ .iill ~J ~~~ 0~ .1772

~,.
""'"' ,
"" "" ~ ~
;.,. I
i f
""'
, ,
,:J,, ,
~ ~ 31:J
~1), J1 ($JI 1.;1 0LS"" ~~ J

JS'"

il.Jr ~~,
"'

~;t

j.i;

~i --1ur ~

~
i~:i t:~f
,.
,

"' , . , ""' "'. "' ..,., ,

, ,. . ., ~ !
'iii .,. ~ ,
! .J. t
~~ ~ tlk.::..l \.. '~; ~ ( ~\J\ ~.;; ~ y-1
,.,t .,. ,
~.) ~ ~~ ~ J-:.il \..

.;

,J. .:o .,

; ,.

.,

"" ""

:,.... "" .

J ,_;.J J ~IJ

~ ~

Ji J

/,

_.~

~ ~j IJ.~~

TERCEMESi

Aie radiya'llahu anha'dan rivayete gore oyle demitir:

Neb t salla' llahu aleyhi ve sellem her gece yatagma geldigi zaman
iki elini . birletirerek bunlara nefes etmege balaYJp: Kul
Huva'llahu Ehad ve Kul EuzU Bi~Rabbi'l-Felak ve Kul EuzU
Bi-Rabbi'n-Nas (sflrelerini) okurdu. (Ellerine Uflerdi.) Sonra
iki eliyle vticudundan eli yetitigi yerleri s1vazlardt. Elleriyle
baJ,m, ytiztinii, vticudumm on kismmi meshetmege balardi.
(Sonra vUcudunun arka tarafm1 meshederdi) Ve boyle okuyup Ufliyerek vticudunu meshetmeyi ti<; def<a tekrarlard1.
"'-'

"""".,..."""

~ t-:.-:X

".J.

Jt;

.,...

_,.,,.,

o"'.J

"'

.,

""_,

~~

.)1

.J.-'o

o o.,...f o-'

~-.'ill ~J ~ ~~ if
,._,

.J. _,

.J..J. ,.- _,

0~ ~Y.:,.. ~;

""'-'9, .-_,

.,0~1

.J.

OJr" ..

.1773
o1i,. .-

F '~

f.-c.-

237

K UR 'AN'IN FAZiLETi HAKKINDA

.J.

0 ..... 0

t;,.oo ..... ,.,.

..... "' .....

~A.A~t..; Jli

(.9;J~
l

::..:j; "' t;
... ,

'Gi~ ""'

_,

'-f~ 3J.bill
,

,..

,.

.J.

.,.,. : ..... 0

,...

.J.

""'

,.

: .... 0

.J. ..... ,

..... ,.

~ t..J ~~
~ 1..1
.~I L If ~~ :J JW
J.
. L I f .if J--~

""'

.....

J!.!.~~~
0 "' ,

"

"'

.....

_,,.... .,_

0t5-';
.#

"'

~~
..

..

~ ....

..J.

~~ J;~

\67 0i
,_,,....

,;

.J.

""'

o, .....

c
...

0,1/

~t-:..ll Jll$~1 J ~ _; ~l ~ .r~U

.,

,,r

""'

fl,

,.,. ..... .-:"

"""'

o,. .J.

"' 0 t

!ll~ \.. c.S(..U J Jli \..\1) '} ~ ~_;..; --~1-~1 J!.!,;l

TERCEMESi

Useyd lbn-i Hudayr radiya'lltihu anh'den oyle dedigi

rivAyet olunmutur: Bir kere V s e y d gece vakti Baka~e Suresi
okuyordu. At1 da yanmda baglanmtti. Kur'an okunurken birden at deprenmeye baladt. Useyd sustu. 0 suslmca at da
sAkinleti. V seyd tekrar okumaga baladt. At yine ahlandt.
Useyd sustu; at da sakinleti. Bundan sonra Useyd bir daha
okumaga ba~ladt. At yine htr~mla~ti. V seyd de arttk vaz
ge~ti. U seyd'in oglu Yahya ise ata yakm bir yerde (yatmakta) idi. Atm ~ocuga bir zarart dokunmasmdan endie
ederek ~ocugu geriye ~ekti. Bu suada bami kaldmp goge
bakt1gmda beyaz bulut golgesine benzer bir sis i~inde kandiller gibi birtaktm ecramm parlamakda olduklanru gordii.
Sabah oldugunda Useyd Resulullih'a bu vah~yt arzetti.
Ncb I salla' llahu aleyhi ve sellem ona:

~----------------------------------------------------~--

238

0SEYD IBN-I HUDAYR HADfsl

- Oku ey Hudayr oglu, oku ey Hudayr oglu, di (yerek

okumaga devam edilmesi laz1m oldugunu bildir) di. Dseyd:
- Ya Resftla'llah atm Yahya'Yl ~ignemesinden endielendim. Qiinkii ~ocuk ata yakm bir yerde idi. (Onun i~in
okumaYI kesdim.) 0 s1rada baIrm goge dogru kald1rdi~mda
gokyiiziinde bulut golgesi gibi bir beyazhk i~inde kandiller
gibi ecd.nun parlamakda olduklanm gordiim. Art1k bu beyaz
golge tabakas1, i~indeki ziya manzumesi ile goge dogru ~ekilip
~:tktl. Nihayet onu gormez oldum, dedi. Resul-i Ekrem:
- Bilir misin onlar nedir? buyurdu. D seyd der ki: Ben
de: HaYJr, diye cevab verdim. Resul-i Ekrem:
- Ey D seyd onlar meleklerdi. senin sesine yaklamilardi. Eger okumaga devam etseydin sabaha kadar seni dinlerlerdi. Nas da onlara bakardl. Halkln goziinden gizlenmezdi,
buyurdu.
lZAHI
Hadlsin ravisi Useyd lbn-i Hudayr Ashab'm en meJhurlanndandlr. Akabe biatinde ve Bedir gazasmda bulurunak gibi en
yiice mertebeleri haizdir. lbn-i Hudayr'm en yiiksek bir hususiyeti
de h~ sada ve eda ile Ebfi Muse'l-E'ari derecesinde miiessir
Kur'an okumasu:hr. HO ve diiriist Kur'an okumakta Ashab'm birincilerinden idi. Resul-i Ekrem Ebu Mfisa El-E<ari'nin sadasuu: {0, Davud Peygamher'in nagmelerinden bir nagmedir) diye tavsif
buyurdu~ gibi bu ali vasf-1 lbn-i Hudayr'a da bahetmitir. Bu
cihede melekler bile okudugu Kur'an'1 dinlemege miisaraat etmilerdir. Mevzfiumuz olan hadisde rivayet olunan vakla gibi bir tecelltye de Kehf Sfiresi'ni okurken mazhar olmutu. Buhari'nin Bera'
lbn-i Azib (rtuliya'llaku anh)'den rivayetine gore Useyd evinde
gece Kehf Sfiresi'ni okumutu. Okurken dlanda bagh hayvan iirkiip
direrunege baladl. U seyd korktu . . Allah'rm, afetten selamette kll,
diye dua etmege baladl. Bu srrada bulut giJ:>i bir duman gordii. ResM-i Ekrem'e arzettiginde: Oku miibarek adam, okuf 0 Sektnedir,
Kur'An dinlemege ge1Jniiir! [Bu eserimizin 9 uncu cildinde 1475
numarah hadtse bakuuz !] .

239

Bu hadtsde bulut g()lgeai gibi gorillen feyin ach Seklne oldup

bil~tir. Seklnc kelimeai miitq!bih bir lafizchr. MedlOliinii
ta<yin i~ miiteaddid miit!lhlar 50yle~tir. Bunlardan birisi,
melekleri muhtevt bir varhk oldupdur. MevzCI.umuz olan hadls de
bunu te'yld eder mlhiyettedir.
Bu hadtsler Adem-oiullannm melekleri garmeleri diz olduAuna
del!let eder. Yine bu hadtsler Oseyd lbn-i Hiidayr'm yiiksek
fazfietine deWet eder. Bedir gaz!smdan Kudiis'iin fethine kadar
biitfin hay!tlnl cih!dla ve Hazret-i Kur'h'a hizmede ge~en bu
biiyiik sah!bt hicretin 20 inci senesi vef!t etmit ve tabutu Bakl
kabristanma konuJ.acaA! mada Emlrii'l-Mii'minln Hazret-i Q.-m.er
tabutun iki kolunu yiiklenmek sCI.retiyle yiiksek hfirmet gos~ermitir.
Buh!rt'nin Hazret-i Aite'den bir riv!yetine gore, bir kere
ResCI.l-i Ekrem, Useyd'in gece vakti mescidde Kur'tb. okudupnu
. iidince: Oseyd lbn-i Hudayr ne giizel kiidir, diye medh ii sen!
eunqtir.

' ,-.J.uf "J~~
~ ~

.~,f ~' --~~,f

~~
~. .;'

::r .1774

,,
,.- f ,
.;..,. ~

TER.QlUIESl

Eb6. BUreyre rtllli:ftill4lul al&,den R.es6.lullih sfllltil14/zu alt:Jhi VI mumm f6yle buyurd$ riviyet olunmlqtUr:

240

HAlED OLUNAN fKi HUY

Rased (hift bir eyde) caiz degildir, ancak iki (huy) hakkmda
caizdir: 1) 0 kimseye hased (g1bta) olunur ki, Allah ona
Kur'an ogretmi, o da gecenin (kutlu) saatleriyle, giindiiziin
(muayyen) zamanlarmda Kur'an okur ve komusu iidir de:
"Kejke (komum) filana verilen Kur'an ni<meti gibi bana da ihsan
olunsaydt. Ve onun mucibryle amel ettigi gibi ben de amel etseydim"
der. 2) Obiir kimseye de g1bta olunur ki, ona da Allah mal
vermitir, o da mahm hak yolunda sarfetmektedir. ~imdi
birisi: "Ke~ke jU haytr seven ki#ye verilen mal gibi bana da verilse
idi de onun haytr i;ledigi gibi ben de i;lemij olsaydtm .'" diye imrenir.
lZAHI
Hased, umumi manasmca bir kiinin elindeki ni'metin zevalini
ve kendisine intikalini temenniden ibaret kotii bir huydur. lslam Dininde olsun, sair dinler ve ahlaki meslekler nazarmda olsun, mezmumdur. Hasedin bir de hususi manas1 vard1r ki, o da bakasmm
elindeki ni'metin benzeri bir ni'metin kendisinde de husuliini.i temenniden ibarettir. Buna da g1bta denir ki, hadisde iki CY hakkmda
tecviz edilen hased, bu hususi manaca haseddir. Bu bahisde hasedin
bu mana-)'1 hass1 matlub olduguna miiellif Buhari mevzuu-bahsimiz
olan Ebu Hureyre hadisinin iinvanmdaki: [ .JT_,AJI .1~1 ._,..4 = Ki$inin
Ku.r'an sahibine gzbta etmesi btlbz] ibaresiyle iaret etmitir. Hiilasa:
Hased, zeval-i ni'meti; g1bta, husulii ni'meti temennidir .

.;

if .1775

Ju "'L"'
~
i-J,..
TERCEMEsj

0 s man radrya' llahu anh' den Neb 1 salta' llahu aleyhi ve sellem'in: Sizin haytrhmz Kur'an ogrenen ve ogretendir, buyurdugu rivayet olunmutur.

241

KUR'AN'IN FAZiLETi HAKKINDA OSMAN,

TERCEMESi

Yine Osman radiya'llahu anh'den bir rivayette de Nebi

salla'llahu aleyhi ve sellem: Siz1n en faziletliniz Kur'an ogrenen
ve ogretendir, buyurdu, demi.tir.

;r;,
...

.1111

...

TERCEMESi

lbn-i Orner radiya'llahu anhuma'dan rivayete gore Resulull~h salla'llahu aleyhi ve sellem oyle buyurmutur:
Kur'an sahibi (hafiZm) benzeri, bagh devenin sahibinin
misa.Ii gibidir. Deve sahibi devesini gozetirse tutabilir. Mukayyed olmaYJ.h brralursa kac;ar gider.

F. 16

242

iBN-i OMER, iBN-! MES'UD HADiSLERi

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Mes<ud radi;ya'llahu anh'den Nebi

salta' llahu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdugu rivayet olunmu~
tur: Kur'an sahiblerinin birisi ic;in: ~u ~u ayetleri unuttum,
demek ne fena ~eydir. Belki unutuldu, denilmek gerektir 1
Ey Kur'an sahibleri haf1zlar, Kur'an'1 daima okuyup miizakere ediniz! Qiinkii Kur'an'm, haf1z ki~ilerin goniillerinden
aynhp kac;mas1, deve (nin bo~arup kac;masm) dan daha zorludur.

TERCEMESi

Ebu Musa

el-E~<ar1

radi;ya'llahu anh'den Nebi salla'l-

lahu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdugu rivayet olunmu~tur:

Kur'an'1 muhafazaya ihtimam ediniz! Hayattm yed-i kudretinde olan Allah'a yemin ederim ki: Kur'an'm haf1zadan c;Iklp
kac;mas1; bagh devenin (ihtimams1zhk eseri) bo~arup kac;masmdaJ7. daha zorludur.

:.:;j J? ~f ~ 1r ~~ ~~ ;. ~i ;; .11so
-

--;,.l-t$!11,-'0*"'"'"""';~,,

~ IJ.. ~IS' Jw

'II

""

, , , ....

.,

.....

~~~

... .J..,

"' . "

~ .111 ~ ~~ o~:l) ~IS'

1 Bu iki tibir arasmdak.i fa;k: "Unuttum" t!biri, tes!htili.i ve muhlfazasma

ehemmiyet verilmedigini ~ 'ar eder ki, mekruhtur. Fakat "rmutuldu" ve bb1 Bull4rt
ravilerinin k1raatlerine gore: "Unutturuldu" tAbirlerinde ise bOyle bir tegafw medltilii
yoktur.

PEYGAMBER'IN, BESMELE'Yi MEDDi

24~

TERCEMESi

Enes !bn-i Malik radiya'lliihu anh'den rivayete gore:

Enes tbn-i Malik'den Nebi salla'lliihu aleyhi ve sellem'in
Kur'an okuyu~u nastld1? diye sorulmu~tu 1 o da: "Resfllullah
Kur~an okurken (meddi icab eden harfleri) meddederdi" diye cevab
verdi 2 Sonra Enes, (Misal olarak) Bismi>llahi'r-Rahmani'rRahlm'i okuyarak: ResululHih "Bismi'lla-h'' i meddederdi,
"Er-Rahman" i de meddederdi, ~'Er-Rahfm" i dahi meddederdi, demi~tir.

TERCEMESi

Ebu Musa el-E<ari radiya'lliihu anh'den rivayete gore

Neb i salta' lliihu aleyhi ve sellem ona:
- Ey Ebu Musa, muhakkak sana Davud (Peygamber) in nagmelerinden bir nagme (Bir sada ahengi) verilmi~tir, buyurdu .
.1 Buhari'nin bu hadisden onceki bir rivayet tarikmda bu soran kimsenin
KatAde oldugu bildiriliyor.
1 Med, krraat ilmi tAbtrlerindendir. Med, lugatte ~ekmek mAnAsma olup kll'iat
ilminde: bir harfin kendisinden sonra elif, vav, ya harfleri bulunursa - ki bu ii~
harfe sebeb-i med denilir- bunlarm i.ist tarafmdaki harfe ittibA ile tokca okunur.

244

ED() M'G"SA EL-E'ARi'YI SENA

!ZAHI
Hadisteki Mizmar musiki aletidir. Hususi tabiriyle Zurna, Nay
gibi iiflenen ve ses veren klsmtdl.r. Burada giizel ses, nagmesi, ses
ahengi demektir. Musiki aletiyle, musiki ahengi arasmda bulunan
alaka ve miinasebetle istiare edilmitir. Hadiste: "Al-i Davud" lafzmdaki "Al" kelimesi miistedrektir, zaiddir; Davud Peygamber'in hanedam degil; kendisi matlubtur; l1iinkii D a vu d Peygamber'in ailesi
ferdleri arasmda hil1 bir kimse giizel sesle mehO.r degildir. Bu ni<met
ancak Davud Peygamber'e ihsan buyurulmutur.

... ...

,.

"' .... "'lur

Jl.i ~
,.J.t 0

..,,.,

~L:..~

,.,.,~,..,

...

....

~J

.J."" ......... .,

e:s- JA~

0 ...

J~

"'
0"'LS::j.

,..,

" .....

~
<f. Jll
... ....
,.

....... ,.

,.

...

...

c:.r

.1782

'":..d.; ol.rl (jl

.... ~f
I
tl-f.,-o..,

ABDULLAH iBN-f AMR'IN

245

TER C EMESi

. Abdullah lbn-i Amr lbn-i As radiya'llahu anhuma'dan oyle dedigi rivayet olunmutur: Baham beni asaletli bir
aile kadmiyle evlendirdi ve her zaman ge<_;:imimiz hakkmda
goz kulak olup gelininden kocas1 (Abdullah) hakkmda sorguda
bulunurdu, Kanm da: Abdullah erkek nev<i arasmdan (sec;me) giizel bir kocad1r; Ben on a gelelib~i aile doegimize ayak
basmad1 (yatmadt), ortiilii etegimizi aratmp yoklamad1 (a<;madi) demitir 1 . Baham Amr'in bu yoldaki incelemeleri uzaymca nihayet Neb 1 salta' llahu aleyhi ve sellem' e oglunun bu halini arzetti. Resul-i Ekrem de: Abdullah'1 bana getir, buyurdu. Abdullah der ki: Resulullah'a miilak1 oldugumda
bana; nasil oru<_;: tutarsm? diye sordu. Ben de: her gun, dedim.
Nas1l hatim edersin? dedi. Her gece, dedim. Bunun iizerine
Resulullah, "Her qyzn iif gununde {}ru; tut, her ayda da bir,
Kur' an'z okuyup hatmeyle" buyurdu. Ben: bundan <_;:oguna da
giiciim yetiir, dedim. Resul-i Ekrem: Oyle ise her haftada
tic; giin oru<_;: tut, buyurdu. Ben: Bundan t;oguna da giiciim
1 Zeki kadm, kocas1 AbdulHih'm en miihi.-n ve en mahrem aile ihtiyac1 olan
kocahk hakkma riayetsizligini lisan-1 edeble ve zemmi ~ 'ar eden bir medhle ifade
ederek bu sozleriyle kocasmm namaz kllmaktan, oruc; tutmaktan, hatim siirmekten
kocahk hakkm1 tfaya vakti kalm1yor ki, demek iste~tir.

246

lB.\DBT HAYA.TI, DA.VUD OJlUCU

yetifir dedim. Resul-i Ekrem: .iki giin iftar et, bir giin tut,
dedi. Ben de: bundan ~oguna da giiciim yetiir, dedim. Resul-i Ekrem: oru~lann efdali olan Di.vud peygamber
orucu tut ki, bir giin oru~, bir giin iftardrr. Bir de yedi gecede
bir kere Kur'An okuyup hatim eyle, buyurdu.
(Abdullah lbn-i Amr lbn-i As rivayetine devi.m
ederek:) Keki ben Resulullah'm bana verdigi ruhsat ve
miishdeyi kabUl etseydim. lte imdi yaland1m, ihtiyar oldum, zaif diitiim, diye haYiflaruyordu. Bu cihetle ihtiyarhk
~da Abdullah lbn-i Amr Kur'an'm yedide birisini
giindiizden a.ilesinden bazilarmm yanmda okurdu, ve (gece)
okuyacaS"I Kur'An'1 giindiiz okuyup hazrrlard1 ki, gece okumasl hafiflesin. Oru~ husU8uuda kuvvetli bulunmak isteyince de
bir ka~ giinler arka arkaya ift3.r ederdi ve bu iftar ettigi giinleri sayard1. V.e - Resulullah'tan aynld1gt srradaki ibadet
hayAtmdan bir ey brrakmaS"I ~irkin gordiigiinden- iftar
giinleri saywnca arka arkaya oru~ tutard1 1

1 ReaOI-i Ekrem'in hayltt zamlnmda A!?dullah lbn-i Amr, savm-1

dehre devlm eder ve oru~ haram olan bayram giinleri hlri~ olmak tizere her gUn
~ tutardl. H-azret-i Peygamber'in irtihlli Uzerinefulkt zamlnmda bu i'tiyAdmt mtlmldln mertebe yerine getirmek ~ iftAr ettiJi giinlerin sayumca miitevlliyen o~ tutardl.

247

TERCEMESi

E b u Said- i H u d r i radiya' llahu anh' den oyle rivayet

olunmu~tur : Resulullah salla~llahu aleyhi ve sellem'den ~oyle
buyurdugunu ~ittirn: Sizin i<;inizde oyle zurnreler ttireyecektir
ki, siz, onlarm narnazlannm yanmda kendi namazlanruz1,
onlann oru<;lanron yanmda kendi oru<;larmizi, onlarm iyi
~leri yamnda kendl salih amellerinizi kti<;tik goreceksiniz.
Onlar Kur'an da okuyacaklar. Fakat Kur'an (m feyzi) onlarm
han<;erelerini ge<;miyecek. Onlar, okun avdan (delip) <;Iktigi
gibi dinden <;tkacaklar: Okun sahibi (av1 delip ge<;en) okunun
,dernirine bakar (kan namma) bir ey goremez. Aga<; ktsmma
bakar, orada da bir ey gorernez. Yelesine bakar onda da
(kan) bula~1g1 goreme~. Sonra avc1 (Acaba ava dokunrnad1
llli ?) tiphesiyle fok (denilen veter rnedhalin)e bakar (onida
da kan izi gortilrnez).
IZAHI
Hadis-i erif en beUg bir rniirekkeb teblh ile ifade olunrnutur:
Bir tarafta. kendisine benzetilen rniiebbehiin-bih rnanzftrnesi ki: "Hads-i ferifle tasvir buyuruldugu ii;:.ere hedefine suratle girip pkan ve bu suratinden dolayz. okun kemankef[erce rruNtlm alan Nasl, kzdh, rif, fok kmmlanndan kif bir tarafina kan lekesi bulajmryan ok kalemi", obiir tarafta rniiebbeh rnanzftrnesi ki: "]slam camiasz i;ine bir ok gibi girip pkan, rtlhunda
ve fUtlrunda miisliimanlzgzn ftyi;:.li ndrundan hi; bir eser ve i;:. giiriilmiyen betbaht hir fahts bulunuyor". Bu tasvirirniz hadtsdeki tebihin ihiiva ettigi
edebi tasvirden bir pan;achr. Gerisi hiss-i seltrne Aiddir:

248

HARtcb..ER

HAKKINDA

atv.A.YETLERi

Bu hadisi Buhari: "Kur'an'zn riya ve onunla ekl ve intifa i;in veyakut

. ftsk u fiicura ve haksu:.ltga alet edinerek okunmaszntn giinaht" hakkmda a~tJ.~
bir babmda rivayet etmitir, ve mevzilu-bahsimiz olan Ebii Said
Hudri hadisinden once Hazret-i Ali'den de U mealdeki hadtsi
rivayet etmitir: Nebi salla'llahu aleyhi ve sellem'den oyle buyurdugunu
iittim: Ahir zamanda y3.lan kti<;iik, tecri.ibeleri lot bir zi.imre yet.iecektir. Onlar Peygamber'in tebligatmdan bahsedecekler. Fakat
bunlar (iddede atuan) okun avt delerek avdan one si.ir<atle <;lktJ.gx
gibi lslam dlninden hemen ~J.loverecekler. Siz bunlan (bu harictleri)
nerede rastlarsaruz hemen oldi.iri.ini.iz! Qi.inki.i (bunlar bozguncu-:
durlar.) Bunlan oldi.irmekte oldi.iren kiiye loyamet gi.ini.inde ecir ve
sevab vardtr.
Hazret-i Ali hadtsde bildirilen tecri.ibesiz, akllsiZ gen~ler
zi.imresiyle harictleri kasdetmi~ir. Harictler Stffln vak<ast neticesinde
bu i hakeme havale edilince bir me"um hizip (haridler) "Allah'dan
bQika hakem olamaz!" diye Hazret-i AH'ye tsyan edip onu tekflr
etmilerdir. Allah'dan baka hakem yoktur, sozi.i Kur'an mea.Ii ise de
Harictler bu hak sozle batll kasdederek netkede bozgunculukla Hazret-i AH'ye 1syan etmilerdi. Millet i~n bir reise li.izum ,olmadtguu
iddia ederek bozgunculugu bir esas olarak kabill eden bu anaqist
zi.imre qihayet tenkll edilmitir. Buhari'nin bir rivayetinde Hi.izeyfe
lbn-i Yeman da birtaktm dat!er yani <;tgrrtkan hatipler ti.ireyecek,
onlar bizim dilimizle, bizim dint kaidelerimizle, bizim dint hislerimize hitab edecekler ve i.immeti Cehennem'e ve felakete da<vet edecekler! diye rivayet etmitir ki had is arihleri bunlarm baslZ yaamak
isteyen ve i.immetin i<;timat fevzasrm ihtiyar eden Haricller oldugunu
bildiriyorlar. [g uncu cildde tercemeled ge<;en 1471, 1472 numarah
hadtslere ve tzahlarma baloruz !] .

249

KUR' AN'IN FAZfLETi

TERCEMESi

E bU. Mus a el-E~<ari radiya'lliihu anh'den N e bt salla'lliihu aleyhi ve sellem'in ~oyle buyurdugu rivayet olunmu~tur:
~u

bir halis miPmin ki: Kur'an okur ve 9nun muktezasiyle

amel eder, o, tad1 giizel, kokusu guzel turunc; (meyvesi) gibidir. ~u bir mu,min de Kur'an okumaz, fakat mu<cebiyle amel
eder. Bu da tad1 guzel, fakat kokusu olm1yan hurma gibidir.
Kur'an okuyan (fakat mu<cebiyle amel etmeyen) munafikm
benzeri de kokusu guzel fakat ac1 reyhane (otu) gibidir.
Kur'an okumayan munaf1km benzeri de tad1 aCI ve kotii,
kokusu ac1 Ebu Cehil karpuzu gibidir.

~ .J. J.

,..,..

,.. >-;o.., ,.. "'1 0 .1-o..,

r_,.li ~ ~A.WI ~ 01:;JI

J.,..o,..,..

lj_}l

"' ,..{.,.. .,

"',.. .J.,I.,.

{I,.

Jli ~J ~ .u~l ~

,.o.,
4.:.P

,. ,. ...

1.,_..,_ii

250

TERCEMESi

Ciind~b

lbn-i Abdullah radiya'llahu anh'den Nebt

salta' llahu aleyhi ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmutur: Kw_:'an iizerinde goniilleriniz birletikce Kur'an okuyunuz. Kur'an hakkmda ihtilaf edince de artik kallap oradan
dagwruz!.

. I

BU KlTAB, NlKAHIN AHKAMINA DAlR

HADISLERl MUHTEV!DlR

Nikah, fukaha orfiinde bir akiddir ki,' sair medeni miinasebetlerde oldugu gibi iki tarafm icab1 ve kabulii ile mun<akid
olur ve bu suretle erkege, kadmm.kadmhk hayatmdan istiflde
etmesi halal olur. Ve ~iftler miiterek aile yuvasmm Ismetiyle
ve dahili, harici aile vazifeleriyle miikellef bulunurlar. Bu
cihetle aile kurumu bir akdin hukiiki n:eticesidir. leah ve
kabul de 0 akdin riikniidiir, illet-i maddiyesidir. lllet-i failiyesi de iki akid taraflardtr. Her iki tarafm birbirlerinden intifalan da illet-i gaiyedir. !slam Hukiiku'nun viicuduna ve
tahakkukuna ihtimam ettigi bir dordiincii illet daha vard1r ki.
o da illet-i suriye denilen ve ~iftler arasmda devarm arzu olunan irtibattir, dirlik ve birliktir.
!slam Hukiiku nikah kurumunu medeni bir muamele
olarak kabul ettigi gibi bir cihetle de ibadet adde~tir.
QUn.ku lslam Dini, aile yuvas1 kurmayt ve bu kurumun devarmna, saadetine hizmet etmeyi kiinin biitiin hayatml ibadete
vermesinden efdal ve ~ok haytrh olarak kabUl eder. Yine
bOyle Resul-i Ekrem: "Nikah4 ragbet ediniz;, fOgalzmz;! Ben
kr.ydmet giinii sidn ;oklugunu.z;la iibiir iimmetlere karl' iftihdr edecegim"

!!52

NIKAH BAHSI VE MAHIYETi

buyurmakla nil{ahm uhrevt ilgisini a~IklamitJ.r. Sonra nikahm zina gibi fazihalardan styaneti de dini bir mahiyet
arzeder. !slam Dini ~ocuk terbiyesini, aile infakmt da yiiksek
ibadetlerden, di:ni vazifeler ciimlesinden sayar. Sebeb-i meruiyeti de neslin ihtilatdan masuniyetini ve temiz bir Surette
devamt ve dolaytsiyle beeriyetin ilm-i ezelide mukadder olan
zamana kadar bekasldir.
!slam Dini, bekarhgm sahibini fuhua siiriikliyecegi samldtgt zamanda nikah1 Vacib ve mecburi bir vazife olarak kabul
ve teklif eder. Buna mukabil 'hukiiku zevciyete riayet edilemiyecegi kanaati hasil olunca da Mekruh addeder 1 . Bu iki vaziyet dtmdaki tabii hallerde nikah yine ihtiyare btraktlmaytp
siinnet-i miiekkede halinde teri< kthnmttir. ~imdi mukad
dime olarak arzettigimiz ma<Iumatt, misalleriyle birlikte aagtdaki hadislerde miitalaa edecegiz.

--------

1 Burada bir ciheti tah~iye etmek isteriz ki, o da fakirligi[l nikaha mani' t~tl
etmedigidir. Nasll ki, Kur'an-1 Miibtn'de Cenab-1 Hak: (Fakir olurlarsa Allah onlan
fa;:l ve keremiyle glint ktlar. Hayat ve majet!wine geni;lik verir) buyurmu~tur. Buhari'nin
Fezail bahsinde rivayetine gore: Res al-i Ekrem, mehr olarak kansmm parmagma
takacak demir bir halka bile bulam1yan ve bir g!inliik nafakas1 olm:yan bir fak!:rin
bile evlenmesine miisaade etmitir.

253

NiKAHA TEViK

~i J~~ ~~ l~f &j)f JU ~~:~li J/~i Gi ~ 1 0~;

1lS'.,J 1:1$' r- ill u.,
"'. ,.:Ji ~~~~i JW ~!
:4~j, "'L"'
~ ~Ji c..r-'
i"'i~J _,.

fwi; ~., tG.;!~ j! ~i;

~f; r~i ~ ~
'1-

~.JI

, o",.

o"",

.; o ,.,;

-" ~,. .J. ~ ........ t,.,.J. J.o-;.,

~i-~

~,I.""'

~~~if ~J ~~WI ,~:_J_;IJ ...UJIJ~I J

I

TERCEMESi

Enes. lbn-i Malik radiya'llahu anh'den ~oyle dedigi

rivayet olunmUtur: Bir kere (Ashab'dan) ii~t ki~i Neb~ salla'llahu aleyhi. ve sellem'in (bunlarm bilemedikleri gizli) ibadetini
sormak (ve ogrenmek) iizere Peygamber'in kadmlannm
evlerine gelmilerdi. Bunlara Peygamber'in ibadeti (nin kemmiyet ve keyfiyeti) haber verilince gliya azm~1yarak (bir agizdan): "Biz nerede, Resulullah nerede? Muhakkak. ki Allah,
Peygamber' inin ge;mij olan ve gelecekde ijlenmesi muhtemel bulunan
biitiin giinahlarzm magjiret etmijtir" dediler. (Sonra da ~oyle
ahdettiler:) l~tlerinden birisi: Ben geceleri daima namaz
kllacagtm, dedi . .Obiiriisii de: Ben de her zaman (her giin)
oru~ tutacag1m, dedi. (D~iincii) birisi: Ben de kadiiilardan
ayn yaIyacagim, hie; evlenmiyecegim, dedi. Onlar bu soz
ii:.~erinde iken Res u1u 11 a h salta' llahu aleyhi ve sellem bunlarm
yanlanna gelerek:
- Siz, oyle oyle soyliyen kimselersiniz degil mi? Fakat
unu biliniz ve iyi dii~iiniiniiz ki: Ben sizin .Allah'dan en c;ok
korkaruruz ve korunammz bulunuyorum. Bununla beraber
ben (kah) oruc; tutanm, (Baz1 gi.inlerde) tutmam. (Gecenin
bir kisroinda) namaz kilanm. (Bir kisminda da) uyurum. Kadmlarla da evlenirim. (lte benim si.innetim budur.) Her kim
benim bu yolum (da gitmez de on) dan yi.iz c;evirirse, benden
degildir, buyurdu.

254

MUsLUMANLIK.DA

fZAHI
Buhari'nin bu rivayetine gore ResOJ-i Ekrem bu ogtitlerini
hususi surette bu tic;: k~iye soyledigi anlathyor. Mtislim'in rivayetine
gore mescidde bir hitabetle umuma bildirilm~tir. Bu rivayete gore bu
tic;:. ~inin sozleri Resul-i Ekrem'e eriince umUm.a karl iradetti~
bir hutbesinde AIHih'a hamd ti sena ettikten sonra: "BJzz kimseler
lifYlt iifYle siiylemi#erdir. Bilmem ki, bu soz/eriyle ne demek istiyorlar" diye
soze balaml ve mevzuumuz olan hadisdeki sozleri soyle~tir.
Hadisdeki stinnet, tarikat ( = yol) demektir. Farz mukabili olan
siinnet ve nafile demek degildir. Binaenaleyh buradaki tartkat ve yol
d~mek olan siinnet, farza da, nafileye de amildir. .
Hadis metninde Buhari'nin (Reht) ta'btrine mukabil Muslim
Saht'h'inde (Nefer) rivayet et~tir . Reht iic;:den ona, Nefer de iic;:den
dokuza kadar ~iye 1tlak olunur. Abdiirrezzak'm Said lbn..:i
Miiseyyeb'den rivayetine gore bu iic;: kiinin AU lbn-i Ebt TAlib, Abdullah lbn-i Amr lbn-i As, Osman 1bn-i Maz'tin'dan ibaret oldugu tasrih edil~tir.
Bu hadisde Resul-i Ekrem ibadet ve istirahat hayau ile aile
ve medeni mesai hayaum bir vecize halinde, hiilasa ett1kten sonra:
"l1te benim yolum budur, bundan ayrtlanlar benden degildir" buyurmalan
miisliimanhkta riihbanhk olmad1gm1 ac;:1k bir ekilde belir~tir

. ., ;.r.

~ ..uw,
...

...

.,

.1787

TERCEMESi

Sa'd tbn-i Ebi Vakkasradb'a'lld/zuanh'denoyledediAi

riva.yet olunmlltur: Nebi salla'llahu aleyhi ve sellem OsmAn

llUHBANult . YOK

255

lbn-i Maz'un'un kadmlardan uzletini (ve evlenmekten

nehyetti. Eger Peygamber onun uzletine miisAade etseydi (biz daha ileri giderek) hadunla1rd1k.
~ekinmesini)

lZAHI
Hadisdeki tebetttil ki, kadmlardan uzlettir, uzak yaamakur,
luristiyan eriatl mevzliatmdandlr ki, Ruhbaruyet deriz. Sa 'd lbn-i
Ebt Vakkas'm rivayeti vechile Peygamber Efendimiz Ummetini
bundan men' etmitir. Bundan once Enes 1bn-i Malik hadisinde
ogrendigimiz vec;hile Resul-i Ekrem "Benim siinnetimden yiiz ftviren
benden degildir" suretinde iddetli bir tahzirde bulunmutur. !slam
ca.miasmda neslin ve ntifiisun c;ogalmas1 matliib oldugundan: "Evle-
niniz, iimmetimin fOklugu ile iftihar ederim" diye t~vik buyurmutur.
Hadis metnindeki 1htisa 4ayalan c;1karmakdrr ki, c;tkanlan insana
Hadtm, hayvana da lgdi ta'bir olunur. Fttrati tagyir ve neslin inktt~ru mucib oldugu ic;in Resul-i Ekrem nehyetmitir, ve bu, babda
Abdullah lbn-i Mes'ud'un rivayetine gore Resul-i Ekrem
(?J .I ~~ L. .::.t;.J. 1.,.. J~ 'J = Siz Aliah'm hatal ktldtgt giizel ltyleri kendinize haram ktlmayzmz) ayetini OKUIDUtur. Bundan sonraki hadis bu
nehyi te'yid eder mahiyettedir. Bu cihetle ihsa bilittifak haramdrr.

256

TAVAILiKDEN NEHiY

TERCEMESi

E bu H tireyre radiya'llahu anh'den rivayete gore oyle

demitir: Ben bir kerre Resul-i Ekrem'e: Ya Resula'llah!
Ben gen~ ~agda bir adam1m. Kotti bir ite bulunmaktan korkuyorum. Kadmlarla evlenecek dtinyahk da bulamiyorum,
dedim. (Tava! olaYim m1? demek istedim.) Resul-i Ekrem
sustu, cevab vermedi. Sonra bu suretle bir daha halimi arzettini. Vine stikut etti. Sonra bunun gibi bir daha soyledim, yine
sustu. (Dordiincti) bir daha soyledigimde Resulullah (azarlayarak) bana: Ya Eba Htireyre senin kavua~a~n mukaddera.ti yazan kalem (in mtirekkebi) kurumutur. ~u hal tizerine
sen ister had1mla, ister b1rak (miisav!dir) buyurdu.

tzA.HI
Resul-i Ekrem hu cevabiyle Ehu Hiireyre'nin tav~lligine
miisaade etmi degildir. Hatta aksine Ebu Hiireyre'yi tehdid ve
tekdir etmitir. Qiinkii Resulullah'm dort kere sorulan bir siia.Ie
siikut ile mukahele buyurdukdan soMa varid olan emri tehdiden,
iddetli bir azardan ba.ka ne olahilir. Resulullah'm tsrar ile siikutu,
siia.Iin fena.Itgmi kemali belagatle ifade ederken siialde tsrar iizerine
varid olan cevab nehiy ve tevbihten baka bir ey delalet edemez.
Ebu Hiireyre'nin J:m derece .tsra.n da oyle saruyoruz ki cahiliyet devrinde Tavailigin miiteaddid maksatlarla tatbik edilmekte
olmasma ve bunun ziihdi bir ittika ile yaptlmasrmn hiikmiinii anlamak saikasiyledir. ibn-i Sina Kanun'unda Hakim Calinus'dan
naklen o devirlerde be nevi< Tavailik tatbik olundugunu beyan ve
hirer hirer izah ettigine gore, bu vahiyane muamelenin o devirlerde
her tarafda ayi< oldugunu bildirir. Bu i<tibarla islam dininin izalesiyle megul oldugu cahiliyet adetleri arasmda Tav~i gorenegi de
bulunuyor.

HAZRET-f AfE'NfN RiVAYETfNE GORE

257

TERCEMESi

Aie radiya'lltihu anhd'dan oyle dedigi rivayet olimmutur: Bir kere Res u I u 11 a h salta' lltihu aleyhi ve sellem'e:
Ya Resula'llah lutfen bana bildirir misin? Sen bir vadiye
insen de orada iki nevi' aga~ bulsan 1) t.herindeki mahsfllii
yenilmi. 2) Mahsulii yenilmemi. Deven.i hangisinde yayar, .
otlatrrsm? diye sordum. Resulull~h: bakast t~rafmdan otlatilrmyan agac;ta, dedi. (Aie: Ben ite o agac1m, dedi.) 1
Hazre't -i Aie bu sorusu ile Resulullah'm kepdisinden
baka bakir k1z olarak kimseyi tezewiic; etmedigini kasdedi,yordu.
IZAHI
Buhart bu hadisi (Nikah-1 Ebkar) b3.hg1yle a<;t1g1 bir babmda
rivayet et.mitir. Bu unvandaki Ebkar lafz1 bikriri cem'idir. Bikr, er
gormedik gen<; laza denir. ~iiphesiz ki Hazret-i Aie: "Ben tneyfla.nna dokunulmamz1 hir agaczm" soziinii en yiiks_ek fahr ve ibtiha<; ile soylemitir. Bu cihetle Hazret-i Aie'riin bu hadisi, bikrin nikaru efdal
oldu~na delalet eder.

1 Tercememizde kavis i~de goriilen bu zivlde Eb\\ 'Nuaym'in rivlyetinden

almarak g&t~di.

F. 17

258

BAJdlll NIL\H EFDALDIR.

TERCEMESi

Yine Ai1e radiya'lltihu anha'dan 1oyle rivayet olunmU~tur:

Nebt salla'll4hu aleyhi ve sellem Ebu Bekir'den Aie'yi nikAhlamak i~in istedi. Ebu Bekr radiya'llahu anh: Fakat ben senin
kardeinim, dem~ti. Resul-i Ekrem de: Ey Ebu Bekr, sen
benim All~'m dininde ve kitabmda kardeimsin. Bu cihetle
Aie bana hala.Idir, buyurdu.

259

TERCEMESi

Yine Aie radiya'lltihu anh8'dan rivlyete gore Ebu Huzeyfe lbn-i Utbe lbn-i Rebia lbn-i Abdi ~e-ins- ki,
bu Ebu Huzeyfe Nebi salla'llahu a/eyhi ve se/lem ile beribet"
Bedir gazlsmda bulunmu~tu 1 .- Salim (lbn-i Ma<ktl) i 1
ogul edinmqti. Nasu ki Resulullah da Zeyd'i ogul edinmiti. Ayni zamanda SUim'e, kardei VeBd lbn-i Utbe
lbn-i -Rebia'run k.tzt (Hind'i) niklh etmiti. Halbuki SAlim, Ensh' dan (S ii bey t e) kadtrun kolesi idi 3 Cahiliyet
zamirunda bir kimse birisini evlad edinirse, halk evladhgt
onun adiyle anardt. (Filirun oglu filan derlerdi) ve evladhk,
(neseb cihetiyle ogul gibi) o kimsenin mirlsmdan istiflde
;derdi. Bu tore, Aziz ve Celil olan Allahu Teila: "r-f-4'J 1""_,_,1
Ebd Huzeyfe Kuren qr!fmdan ve Aahlb'm en faziletli simllarmdan
idi. Wedtne'ye ilk hicret eden ~b'dan ve iki k1bleye karf1 namaz kllan bahtiyarlardaachr. Habqistan'a da hicret etlnifti. Bedir gaz!smda bulundut\.1 gibi bUtiln
.gazllarda da Resdlulllh ile beriber bulunm~tur. YemAme harbinde Je)ltd
dilfm\ittir. 0 zaman 53 veya 54 ya,mda idi.
I sA lim, Farsh idi. KOle smumm en flzlh, Ashlb'm yiiksek stmllarmdan idi.
SAlim de Bedr harbinde bulunan bahtiyarlardandl. Ebd Hi.izeyfe gibi SAlim de
Hicret'in 12 inci yilmda YemAme'de fChid olm~tur. Bu iki aziz fehidden birisinin
ba,1 Obi.irisi.inUn iki ayat1 arasmda bulunm~tur.
SUbeyte Ebll. Huzeyfe'nin karwdu ve Medine'ye ilk hicret eden kadmlardanchr. En flzd Sahlbl kadmlardan sayi11r. Si.ibeyte, Sllim'i batlamakla
&ed Eb6 Huzeyfe onu evlld edinmifti. Sonra da kardqinin k1Z1 H!nd ile evlen
1

dinnitti

260

fSLAM'IN iLK DEVRiNDE EVLATLIK

evlatlzklarzmzt (neseben) ~abalan adiyle fagmmz !" kavl-i

erif ini ( ~1_,.. .J) kelimesine kadar inzal buyuruncaya kadar

devam etti ve bu ayetin niizulii iizerine artik azath koleler

ve evladhklar nesebl babalan adma iade olundu. BunlaTdan
babalan bilinmiyenlerin de (eski efendisine) dinde dost ve
karde oldu.
- Bu vaziyet iizerine Kureyi, sonra Amid olan Siiheyl
lbn-i Amr'in k.Iz1 Sehle- ki, Ebu Huzeyfe'nin (obiir)
karlSldir, (Sii beyte'nin de ortag1d1r) -Neb i salla.'lliihu aleyhi
ve sellem'e geldi. Ve: "Ya Resula' lliih! Biz Salim' i ogul edinmiitik. Halbuki Alliihu Teala evladltk hakkmda bildiginiz ayet-i
kermeyi indirdi. (~imdi ne buyurursunuz?)" diye sordu. (Bu-

ht1r'nin eyhi) E bu' 1-Yeman bu hadisi (miiellif Buhari'ye

bu suretle) ri'vayet etti.
IZAHI
Hadisde mebde' ve miintehasma i~aret olunan kavl-i ~erifi, Ahzab Suresi'nin dordiincii ve be~inci ayetJerinin hirer pan;as1dtr ve
meali ~oyledir: "Allah, evladlzklannu;z sizin ogullarznz;:; kzlmamljtzr. 0,
sizin agzzmzda (uydurma) lOjimzdzr. Allah ise size hakkz, hakkati bildiriyor
ve dogru y ola hidayet ediyor. (~oyle ki): e~.ZO.dltklannzzz babalarz adzna nisbet
ederek fagmmz! Eger babalanm bilmiyorsamz (yine babahk tasiamayuuz1
. Qiinkii) onlar sizin dinde kardeileriniz ve dostlarzmzdzr~"
Bu ayet-i kerime Peygamberimizin evladhg1 Zeyd lbn-i Harise hakkmda nazil olmutur. ~oyle ki: Zeyd Resulullah'm Hazret-i Hatice tarafmdan hediye edilen kolesi idi. Niib,iivvetfen evvel
Res ul-i Ekrem Zeyd'i azadla~, soma da adet vec;hile evlad edinmi~ti. Ve o tarihden i<tibaren Zeyd lbn-i Muhammed lbn-i
Abdullah diye aruur oldu. Daha soma Hazret-i Hamza ile Zeyd
anismda din kardeligi te'sis edip fakir olan Zeyd'in zengin olan
Hazret-i Hamza'run mallndan miistefid olmasrm te'min buyurdu.
Ayni zamanda Zeyneb Bint-i Cah ile de evlendirdi. Zeyneb
Beni Esed'in en erefli bir aile klZI olmakla Zeyd'i kendisine kiiftiv
ve muadii addetmiyerek huc;mhk ediyor ve bir tiirlii ge~inemiyordu.
Nihaye t Zeyd Zeyne b'i buakmakla Resul-i Ekrem izdivac ile

261

taldfbuyurdu. Bu defa yehudilerle mlinafiklar: "Muhammed, oglunun

kartst. ile evlendi." demege b<iladtlar. Bunun lizerine tercemesini bildirdigimiz ayet-i kerime nazil olup arada nesebi ve hakiki bir evladhk
bulunmaytp cahiliyet adeti lizerine tefevvuhattan ibaret oldugu bildirildi. Ve bundan boyle tebenni edilen ogulluklarm,. kendi validleri
olan babalan adiyle ~agnlmas1 emrolundu. Ve aym zamanda bu
cahiliyet c;agnsiyle beraber buna terettlib eden hukiiki mlinasebetler
de lagvolundu. Onun yerine dini kardelik ve dostluk ikame edildi.
Hadisde bildirilen vaktaya gelince bunda kadm erkek en benam
Ashab'm adlan zikrolunmutur ki, E.bu Huzeyfe ile iki karlSl: Slibeyte ile Sehle, Salim ile karlSl ve Ebu Huzeyfe'nin kardei ktzl
Hind'dir. Bunlardan Ebu Huzeyfe Salim'i - ki, Slibeyte'run
azadllSl ve Ebu Huzeyfe'nin ogullugudur - kardeinin klzt Hind
. ile evlendiriyor. Salim'in evladhk vaziyetine medeni ve i~timai bir
taktm haklar terettlib etmekte ve halk arasmda: "Ebu Huzeyfe oglu
Salim" diye arulmakta iken yukanda tercernelerini gordliglimiiz
Ahzab Suresi ayetleri nazil: olqnca bu yoldaki evladhk kalklyor. Ne
Salim lizerinde Ebu Huzeyfe'nin babahgt ve ne de Siibeyte ile
Sehle'nin anahg1 kalrmyor. Bu anahk ve babahk ve ogullugumln
devamtru arzu eden bu aile namma S.ehle 1 Resul-i Ekrem'e mliracaat ,ederek Salim'in ogullugunun devam1 c;aresini soruyor.
Buhari'nin Ebu'l- Yeman'dan gelen bu rivayetinde, Resul-i
Ekrem'in Sehle'ye ne yolda cevab verdigi bildirilmiyor. Cevab1
diger hadis miielliflerinin rivayetlerinden ogreniyoruz. Bir rivayete
gore Resul-i Ekrem Sehle'ye: Salim'i emzir, (slit anahk te>sis et!)
diye cevab vennitir. Sehle de Salim'i emzirmi ve be yudum slit
vermitir. Bu suretle Salim Sehle'nin ve dolaytsiyle ailenin slit oglu
olmutur. Diger bir rivayete gore Sehle Resul-i Ekrem'e mliracaatmda: Ya Resula'Wih! "Bu ayetle Salim evladltktan ;zktyor. Halbuki
o, erlik ;agtnda oldugu halde biz kadmlann yamna girip pktyor. Oyie samyorum ki, Ebu Huzeyfe de bu halden miiteessirdir!" demi. Resul-i
Ekrem de: "Salim'i emzir, sen ona silt ana olup haram olursun, zevcin Ebtl
Huzeyfe'de de bir enaiie kalmaz" buyurmu. 0 da Salim'i emzil'Illitir.
1 Sehle, Hudeybiyye musilahan!mesini Kure}1 namma imz! eden ve Mekke'nin fethi s1rasmda tslam olarak miiessir hitabeleriyle Islam' a biiyiik hizmetlerde
bulunan Siiheyl lbn-i Amr'in k1z1dJr. Ve Arablar arasmda yiiksek i~timU
. mevkii haiz olan bir !ileye mensubdur.

262

BU HUSOIA

DAIR . HAD!sLER -

( .y..;J.

.::..1..\ll _,JI_, ) AYETININ

fZAHI

Miislim'in bir riv!yetine gore Sehle: Y! Resllla'llah: Koca adanu ben nasll emziririm? dem~. Resul-i Ekrem de giilerek:
S!lim'in koca bir adam oldugunu ben de biliyorum, buyurmuf.
Kadt lyb der ki: Sehle'nin siitiinii bir kaba sagma.st, sonra S!lim'in i<;mesi ve bu siiretle emerken hi<; temas edilmemi olmas1 samhr. Hasan Basri'den de bu siitetle naklolunmutur.
Hazret-i Aie'den rivayet olunan bu hadise gore <rocugun
emmesiyle oldugu gibi bali~n yani erlik ~:ragmdaki kiinin emmesiyle
de hiirmet-i rada< sabit oluyor ki, Hazret-i Aie'nin, Davud-1
Zlhirt'nin mezhebi budur. Fakat Ashab'dan, Tabiin'den ve 1sllm
merakiz-i medeniyesindeki ulemadan cumhllrun mezhebine gore
rada< hiirmeti ancak iki seneden az bir zaman i<rinde emmekle slbit
olur. 1mam Ebll Hantfe iki bu<;uk sene, 1mam Zufer de ii~
yama kada:.: miiddet i<;inde nevzadm emmesiyle hiirmet-i rad!< tahakkuk eder, demilerdir. Bunlar da Bakara Sllresi'nin U mealdeki
233 iincii ayetiyle istidlal etmilerdir: "Analar ;ocuklanm - em;:;ik
zamantm tamamlamak istryenler i;in - tam iki sene em;:;irirler 1
Bu ayet-i kertme hiikmiinii te'yid eden bir c;ok ahadis-i mehiire
de rivayet olunmutur. Mevziiumuz olan Sehle kadm mes'elesine
gelince: cumhiira gore bu hadisin ifade ettigi hiikiim, Sehle ile Salim'e mahsustur. Baz1 ulema da bunun mensuh oldugunu iddia .etmilerdir. Bu cihetle Hanefi fukahas1 rada<i "Nevzddz~ bu miiddet i;inde
kadzn memesini sormandzr" diye ta<rif etmilerdir. Bu ta<rife gore bir
kaba sag1lan siidiin ic;ilmesiyle veya miiddet-i rada< haricinde emilmekle, yahut bir hayvan memesinden emzirilmekle rada<a terettiib
eden hiirmet tahakkuk etmez .

....
1

(;_AJI ;.J_,...) ( ~L; )I ~ wl .:.1.;1 .:,1. ~l,.\5" ;;.,}y- ~.:.''}_,~ .y..; J.. .:..I..I!I_,JI _,)

Yine bu ayet-i kerimede ( ~-r.,k r:~ ':>1i .JJI.;; _, l,.:.. ..,.;lj ,:r )IL...; 1.:.1.;1 wli) Eger ana ile baba mti~avere ederek rlZilariyle ~ocugu memeden ay1rmak isterlerse,
ay1rmalarmda bir giinah yoktur.

263

TERCEMESi

Yine Ai1e radiya'llahu anhd'dan oyle dedigi rivayet olunmlltur: Bir kere Resu.lul~ah salla'llahu alP:Jhi ve sellem (amu:
cas~) Ziibeyr (lbn-i Abdii'l-Muttalib) in loz1 Dubaa'nm yanma gitmi ve ona: Oyle saruyorum ki hacca gitmek
tedarikinde bulunuyorsun, demiti. Dubaa da: (Evet oyledir.
Fakat) va'llahi kendim..de hastahk hissediyorum, d~di. Re- .
siil-i Ekrem: "Ey Dubaa sen haccet. Ve (hacca niyet ederken):
r.t Rab beni men4siki haca tj"ddan (hastahk gibi bir sebeble)
menc ettigin yerde ihramdan pkacagtm !" diyerek art kll, buyurdu.
Bir de Dubaa (o s1rada) Mikdad lbn-i Esved'in taht-i
nikahmda idi.
lZAHI
Gerek bu,.gerek bundan once terc~me ettigimiz Hazret..:i Aie
hadislerini Buhart: (nikahda iimmetin icmaiyle matlub olan kefaet
din hustisundadrr) hahg1yle a~t1g1 bir babmda rivayet etroitir. Kefaet ve kiifiiv, nikah bahsinde kullarulan !slam Hukiiku lstdahlarmdand!r. Ve zevcin, zevcenin. benzeri ve dengi olmas1d!r. Bu iinvaniyle
miiellif Unu demek istiyor ki, erkegin kadma nikah hustisundaki benzerligi neseb cihetiyle degil, dln cihetiyledir. Buhlrt'nin bu babmda
rivayet ettigi ve yukanda terceme ettigimiz iki hadisde zevc tarafi

264

KEFAET HAKXINDA

ikisinde de koledir ki, birinci hadtsde Salim, bu hadisde de Mikdad

1bn-i Esved'dir, Kadm taraf1 ise' Kurey kabtlesinin en erefli hirer
a.ilesine mensub olan bundan onceki hadisdeki Sehle ile bu hadisdeki
Dubaa'drr. Her iki hadisde er~kle kadm arasmda neseb cihetiyle
hic;' benzerli'k yoktur. Buna mukabil diyanet i'tibariyle tam bir miiabehet vardrr. Her iki hadisdeki <;lftler Ashab-1 Kiram'm .en gtizidelerindendir. Birinci hadisdeki Salim'le Sehle'nin hal tercemelerini
ve dtnt mevkilerini gormiitiik. Bu hadisdeki Mikdad ile Dubaa'ya
gelince: Mikdad (radiya'llahu anh) Kindelidir. Amr 1bn-i Sa'le- .
be'nin ogludur. Esved tbn-i Abd-i Yegus'un kolesi iken az!d
edilip ogul edindigi ic;in <ma nisbet olunup. Mikdad 1bn-i Esved
diye amlnntJr. Sonra Dubaa ile evlenmitir. Dubaa Abdtilmutalib'in hafidesi olmak cihetiyle nesebce Mikdad onun hie; benzeri
degildir. Fakat dini vaziyt:tleri i'tibariyle ikisi de .c;ok yiiksektir.
,Dubaa Peygamberimizin amucas1 klz1d1r. Her zaman ziyaretleriyle
Crefbahettigi yiiksek kadmlardandrr. Mikdad hazretleri de Ashab'm
faztl, nedb, haytrh simalarmdand1r. !bn-i Mes<ud: Miisliimanhgt
ilk i'lan eden yedi zattlr, diyerek Mikdad 1bn-i Esved'i de bunlar
arasmda saynnttr. M1srr'm fethinde Chid olup Medine'ye naklolunarak Bakl'a defuolunmutur. Cenaze namaz1 bizzat Halife Hazret-i
Osman tarafmdan hhnnntlr .

TERCEMESi

Ebft Hiireyre radiya'llahu anh'den rivayete gore, Nebt

salta' lliihu aleyhi ve sellem oyle buyurmlltur: Kadm dort (hal
ve Slfan) ic;in nikah olunur: Mah ic;in, soyu ic;in, giizelligi

EBti HUREYRE HADist

265

ic;in, dtni ic;in. (Ey miimin sen-bunlardan) dinda.r olaru ele gec;irmege bak (eger dedigim gibi yapmazsan) yoksulluga diiersin.
IZAHI
Bu hadis de miiellif Buhari'nin kefaet bahsinde rivayet ettigi
hadislerden birisidir. Kurtubi'nin beyAruna gore hadisin ma'nas1:
bu dort umde bir kadlru nikah etmek hususunda ragbet edilip nazar-1
i'tibare ahnacak eylerdir, demektir. Fakat nikih hususunda i'tibar
olunan kefaet umdeleri bu dort h1sal-i hamtdeye miinhas1rd1r, saru.imamahdlr. Ve hi~ bir alim boyle bir iddiada bulunmaJIUtlr. Qiinkii
kefaetin muieret, usul ve Ad~bma gore daha miiteaddid cihetleri
vardlr. Hadisin sarahatle ifa.de ettigi bir cihet udur ki, bu dort suret
ve siret kasdiyle nikah etmek miibaht1r. Daha belig bir iislub ile
ifade ettigi ikinci bir cihet ,de din hususul].daki kefaetin obiirlerinden
ziyade ragbete ve i'tibara ayan bir umde oldugudur. Bu cihetle dini
vaziyeti yolunda olan bir kole, nesebi yiiksek bir kadmla evlenebiliyor.
Resul-i Ekrem'e: Ya Resula'llah! lazlanm1z kolelerimizle evlenebilecek midir? diye sorulmas1 iizerine Hiicurat Suresi'nin U mealdeki
I 4 iincii ayeti nazi! qlup: "Ey insanlar biz sizi bir erkekle bir di/iden yaratttk
ve si;;.i ifJ.'beler ve kabtleler (halinde boliim bOliim) kzldzk. Ta ki biribirinizi
(soyunuzla) tan!Jastm;;.. Muhakkak ki, Allah yamnda en i'tibadtm;;. en
takvab olamm;;.dtr" buyurulmutur 1.
Miiellif Buhart bu babm iinvarundaki: "dinde kefaet" bahgmdan sonra da bu hakikate i.a ret ederek Furkan Suresi'nin U mealdeki 54 inci ayetinde: "Allahu Tea/a o kudret sahibidir lei, bir katra sudan
hir he1er (bedialll) yarattt; sonra onu erkek ve di1i tarafindan iki soy ktldt.
Rahb'm ;ok kudretli bulunuyor" buyui:ulmutur.

*.

~.}'1 .JII.,iJl..:l

Jrl.:i J 4~

fL:J-. J ~IJ .}'~ ~ f~ I.; I ..,-t:JI4:_1 ~

[.:..~I

(.Jli_.AJI OJ_,..] tJ_.u .!l!J .JIS'J Tft""".J ~ 4

oJ_,..]

~I ..ill~

t_,.!plll v- .;.t.:. ~.lll_,._,

266

FAKIRLIK KEF.\ETE MANI' DElHLDIR

TERCEMESi

Sehl lbn-i Sa cd radiya'llahu anh'den oyle dedigi riv!yet

olunmutur: Bir kere Neb t salta' llahu aleylzi ve sellem'in yamn
dan zengin birisi ge~~iti. Bunun iizerine Res~l-i Ekrem:
- Bu zengin kii hakkmda ne dersiniz? diye onu t~7.kiyc:
etmiti. Meclisde hazrr bulunanlar da:
- Bu kimse bir kadmm izdiv!cma t!lib olsa nik!h olun
maga, birisi hakktndfl efaat ve tavsiye ederse afaati kabu.
edilmeye, bir miitalaada bulunsa sozii dinlenmeye , J!ytk bit
kimsedir, diye ~ahadet ettiler. Sehl lbn-i Sa cd der ki
Sonra Resulullah siikftt etti. Bu s1rada miisliiman fakirle
rinden birisi gec;ti. Bu defca da Resulullah:
- Bu fakir kii hakkmda ne dersiniz? diye sordu. Orada
bulunanlar:

- Bu kimse de bir kadmm nikahma talib olsa niklh

olunmaga, birisi hakkmda efaat ederse ~efaati kabul olunmaga, bir rey beyan ederse sozii dinlenmeye lay1k bir kimse
degildir, dediler. Bunun iizerine Resulullah salla'llahu aleylti
ve sellem:
- Bu fakir yok .mu, obiir zengin gibi diinya dolusu in!Sandan hay1rhdrr, buyurdu.

NidHDA KUAZT -PAJtlaLbt ur.bTE IIANI' DEGILDiR

267

IZAIJI
Bu hadisi de Buhlrt lsiAm'd.a kef!ete d!ir a~ttgt b!bmda rivayet
ve haynh, faztledi (aktrin fakidiAi keflete rn~ni< ve rt.ikAh1
ihlll eder bir hal olrnad1ltru bildirrnek istemittir. Bu hadisde Peygamber'in yarundan gec;ti~ bildirilen faldrin lbn-i Siiraka oldulu
haber veriliyor ki, en esk.i miiiliiinanlardan sMih bir zat olup, Uhud
harbinde Resa.lulllh'la berlber buluD.IJWftU. Arttk bunun Cfefi,
h.aleb ve neseb as&leti gibi ictimlt md'AD.irle CSl~iilemezdi. ~u da ma<l.t)m olsun ki, bu hadlsden ne faktrin zenginden, ne de fakirlilin zeh;inlikten haynh olduAu anlafllmamahdlr. Buh~rl'nin hadtsi stiret-i
4evb bunu iflde etmekle ber!ber yukanda bir c;ok bahisterde ve
hadtslerin idhlarmda bildirdi~ vec;hile fakirlik, zenginlik vaaflanrun vllaaya, zemin ve zamana nisbetle faztlet ve mezemmet cihetleri de vard1r. Zaman olm1qtur ki, Res\il-i Ekrern fakirlikten
istilze etrnitir. Yine za,rnan olrnutur ki, fakirlikle iftihAr etmi.tir.
e~tir

TERCEMESi

U sAme 1bn-i Zeyd radrya'lltiku anhfima'dan Nebisalla'l14/w aleyhi r1e sellem'in: "Benden sonra erkeklere kadJnlardan dtzluz
QJrarla fitne ve fesad (amili) ~larak hi; hir le.J bzrakmadtm" buyurdugu riv!vet olunmutur.

lZAHI
Bu hadtsi Buhlrl: "Huysw:. ve uprsw:. kadmdan saJunalmtiJl" baJhgiyle ac;tlJl bir babmda rivlyet etm.itir. Bu babm iinvlnmda miiellic:
"Ey tnii'.mkr, kad.,.L:annu:;dan .,, evladlanm.tdtm siu dilpNIII olan hir

kama& da bulundugu muhakkakhr. Arhk. bunlardan sak&mm;;.! 1" mellindeki

A.yet-i kerimeyi de zikret:n:dtir. Bu~A.yetin mazmtinuna gore mevzflu:muz olan Usame hadisindeki, kadmlann erkekler i~n fesad A.mili
olmasl umfunt degildir. Kadmlann huysuz ve ugursuz kmmd.J.r. Bu
husilsu teytd i~ Buharl mevziiumuz olan UsA.me hadlsinden once
Abdullah lbn-i Omer'le Selh lbn-i Sa <"d'den de U meA.ldeki
hadlsi rivayet ediyor: "Eger etyada /tametfarzolunursa atta, kad.nda, evdi
"' meskende aramlmaltd&r" buyurmutur. Taberant'nin ZA.tii'n-nitA.kayn EsmA. (radiya'lla/zu anka)'dan gelen bir rivA.yeti Buharl'nin bu
hadtsini tzah eder mahiyette ve U meA.ldedir: Kiirun evi, kans1, au
fenA. oln:tak, diinyA.daki tA.lihsizli~i eseridir. Evin fonA.sl sA.has1 dar, .
komulan murdar oland.J.r. Atm fenA.Sl iistiine bindirmiyendir. Kadmm
fenA.si kotii huylu oland.J.r.

Buluir metnindeki hadts metni ( ~ J ~I) ,:,I = Bir 1eyde 1omluk ve

ugursuzluk ta/unm olunursa) ibA.resiyle ifade olunduguna gore atla,
kadmla, evle teeum olunmamas1 ihbar buyurulmutur. Bunlarla
tqeiim olunmadlgma gore hie; bir ey ile tee'iim olunmaln.as1 tcab
eder. Bu cihetle ve diger A.sAr ile teeiim nehyolunmutur. [Bu eserimizin 8 inci cildindeki I2II numara ile tercemesi gec;en Abdullah
lbn-i Omer hadtsinin tzA.hml okuyunuz !].

T:ERCEMESi

Abdullah 1bn-i AbbAs radiya'lldlzu anhamd'dan Oyl~

de~ rivlyet olunmlltur: Bir kere Neb l salla' lldhu aleyhi fll
1

( \

t : .J:IJ.:SI;J~] ~_,~lip I~ f~"J_,I _, ~1_,;1 lJ" .JII_,:...T ~.lll l.el ~

sOT

sbuJ~I

Nld.HA MANi'Dill

269

sellem'e (Hazret-i Ali tarafmdan): Ya Resftla'llah! Hamza'nm ktzm1 ni<;in tezevviic etmezsin, denilmitir. Resftl-i
Ekrem: Hamza'run ktz1 siit kardeimin hz1drr; buyurdu.
tZAHI
Miislim'in Hazret-i AB'den bir rivayetine gore miiariin-ileyh
der ki: Ben bir kere: Ya Resiila'lla.h!'izdivac; erefini KureY'e tahsts eder de Bent Hflim'i nic;in mahriim edersin? diye sordugumda
Res\11-i Ekrem: Sizin ic;inizde kim var? dedi. Ben de: Hamza'mn
klzt, dedim. Resul-i Ekrem: Hamza'run klzt, siit kardeimin klzidtr, buyurdu.
~ehtdler

ulusu Hazret-i Hamza Peygamber'in hem amucaSI idi, hem de siit kardei. Eb:U Leheb'in azadhst Siiveybe kadi.n
ibtida Hamza'yt, sonra Resulullah'1 emzirmi;ti. Hamza Peygamberimizden iki YalJ biiyiiktii. Peygamber Efendimiz Hazret-i Hattce ile evlendikten sonra hem kendisi, hem Hattce hazretleri Siiveybe'ye ikram ederlerdi. Medine'ye hicret buyurduktan
sonra da daima hediye gondererek taltif ederdi. Hayber'in fethinden
sonra vefat etmitir. Hazret-i AU ResiH-i Ekrem'le Hamza
lbn-i Abdiilmuttalib arasmda boyle bir siit birligi bulundu~nu
bilmedigi ic;in H amz a'run klztyle evlenmesini teklif e~ti .

.1797

270

TERC~MESi

Aie radiya'lltihu anha'dan rivayete gore, Aie (hazretleri ,

bir kere) Hafsa'mn odas1 ontinde izin istiyen bir erkek sesi
iitmiti. Aie der ki: Ya Resula'llah, u adam evinize girmek i~in izin diliyor, dedim. Bunun tizerine Neb 1 salla'lla/u,
aleyhi ve sellem: Sarunm ki o, Hafsa'run siit amucas1 filan
kimsedir, buyurdu. Ai~e der ki: Siit amucam filan hayatta
olsayd1 benim yaruma girebilecek miydi? diye sordum. Resul ullah: Evet girebilirdi, ~iinkii siit, veladet ve nesebin
haram ktldtgt her tyi haram kllar, buyurdu.
IZAHI
Miiellif Buhart bu hadis ile bundan onceki Abdullah lbn-i
Abbas hadisini rada hiikmiine dair a<;tl~l bir babmda zikre~tir.
Rada ki, emzik c;a~daki <;ocu~n meme emdi~ zaman i<;inde bir
kadmm memeruu sormas1 ve emmesidir. Bu yolda tartf olunan
radam hiikmii Hazret-i Ai~e hadisinde bildirildigi iizere velldet
ve neseh cihetiyle haram olan her eyin radaen de haram olmas1drr.
Bu hususta ic;tihad1 haiz uleml arasmda ihtilaf yoktur, icml' vardrr.
Binaenaleyh neseben ana ve baba haram oldu~ gibi radian ana.
baba da harAm olur. Sonra bu hiirmet burada kalmaytb radian halaJ.ara, teyzelere ve amucalara, kard~lere intiar eder. Bundan sonraki
hadisi de okuyunuz!

HER EYJ HARAM KILAR

271

TERCEMESi

(Peygamberimizin kadmlarmdan) Ebu S.ufyan hz1

Umm-i Habtbe radiya'llahu anhiima'dan ~oyle dedigi rivayet
olunmutur: Bir kere ben:
- Ya Resula'llah! Ebu Sufyan loz1 hem~tremi niklh ediniz, dedim. Resulullah: Acayib siz (loskanmaytp)
bunu arzu eder misiniz? buyurdu. Ben de:
- Evet arzu ederim. Qiinkii sizin i~in ortaktan halt ve
milnferid degilim. lsterim ki size ka~1 sevgimde bari hemtrem bana ortak olsun, dedim. Bum,m iizerine Neb 1 salla' llahu
aleyhi ve sellem :
- lyi bil ki he~1ren bana helal degildir, buyurdu.
Ben:
- lyi ama biz duyuyo~ ki cenabuu;, E bU. Seleme'nin
ktzw nikah etmek istiyor m~sunuz, dedim. Resulullah:
- -(Reflkam) Umm-i Seleme'nin lozm1 IDI? diye sordu. Ben de:
- Evet dedim, Resttlullah:
- Umm-i Seleme'nin kiZI (Zeyrieb) benim vesiyet
ve terbiyem alunda ovey loz1m (dlr ve bana nikilu haramdlr.
Bayle) olmasa bile yine bana niklhl hall! obnaz. Qtinkii o,
benim siit kardeimin klz1drr: Beni ve (onun babas1) Ebft

272

PEYOAMBER'tN SUT ANASI SflvltYBE

Seleme'yi Siiveybe (kadm) . emzir~tir, dedi. Ve: Bir daha

bana lozlanmzi, loz kardelerinizi salon teklif etmeyiniz, di (ye
tevbih buyur) du.
lZAHI
~uphesiz ki Vmm-i Habtbe, iki 1uz kardeinnikahda cem'i cliz
ohnadtgtm bilmiyerek boyle bir'teklifde bulunmu. V mm-i Habtbe
Habeistan'a hicreteden ilk miisliimanlardan olup dint salabetiyle mChurdur. Ve adx Remle'dir [Bakrmz: C: 4, S: 463 (1kinci baski s. 364)].
Vmm-i Seleme de Peygamberimiz'in kadmlanndanchr. Ad1
Hind'dir. EbtJ. Vmeyye'nin luztdu. Fe~a.hat ve belagatiyle mChurdur. Once EbtJ. Seleme Abdullah 1bn-i Esed'le evle~ ve
onunla birlikte musliiman olup onu:rila beraber Habeistan'a hicret
etmiti. Ve luzx Zeyneb orada diinyaya gelmi ve (Berre) tesmiye
edilmiti. EbtJ. ,Seleme Habeistan'da vefat etmekle Vmm-i Seleme ile luz1 Berre birlikte Medine'ye gelmekle RestJ.l-i Ekrem
Vmm-i Seleme'yi eref-i izdivac ile talttf buyurmakla aruk Berre
Peygamberimizin rebibesi (uvey klz1) oldu. Ve Resul-i Ekrem tarafmdan adt Zeyneb adiyle degitirildi. Ve Peygamberimizin rebibeligi erefini izhar i~in validesine nisbet olunarak Dmm-i Seleme luzJ
Zeyneb denilir oldu. BabasJ EbtJ. Seleme'ye nisbeti birakJldt. Hadisde buna iaret buyurulmutur. Zeyneb de validesi gibi fesahat ve
belagatiyle mChurdur. Hadisden anlaudtgl iizere Zeyneb'in Restll-i Ekrem'e hiirmetini kab ede n iki sebeb vard1r: Peygamberimizin ovey luzx olmas1, bir de babasx Ebu Seleme Abdullah'm
RestJ.l-i Ekrem'in silt kardei bulunmasxdu ki, hadtsin raila bahsinde riva.yet olunmasmm sebebi budur.
Muellif Buhari sahlhinde bu hadisin sonunda U rve'den fU
ziyadeyi de rivayet ediyor: Urve der ki: Suveybe EbtJ. Leheb'in
c!riyesi idi. Bila.hare azad etti. Bundan sonra bu muhterem kadm
RestJ.l-i Ekrem'i emzirdi. EbtJ. Leheb oldukten sonra ailesi halkmdan baz1larma ruyada EbtJ. Leheb fena. bir vaziyette gosterildi.
Ona: Ne oldun? diye soruldugunda: ne olacak hi~ bir hayu gormedim.
Yalruz Suveybe'yi azadladtgundan dolayx tununla sulandtm, diye
ba parmagiyle taha.det parmagt arasmda bir delik gostermitir.

RADA'IN, AZI VE

c;:oou

HURMETl

273

MUCiBDiR

.1799
. ., , , .,'fl,. ,

J.>~'

fJ

Jw ...>i ~l ::J'w ~1 ;J...

~.

...

. ~~r~ ~~)r
TERCEMESi

Aie radiya'llahu anha'dan rivayete gore bir kere Aie'nin

odasmda birisi otururken Neb i salla,' llahu aleyhi ve s_ellem ic;eri
girdi. Resul-i Ekrem bunu ho gormedigini arz eder gibi
simasmm rengi degiti. Bunun iizerine Aie:
Ya Resula'llah bu benim (siit) kardeimdir, dedi.
Resul-i Ekrem de: Siit kardeiniz kim olduguna iyi dikkat
ediniz rada<a ancak mecaadandrr, buyurdu.
lZAHI
Hadtsdeki son ciimle edebt ve hukiiki bir vecizedir. Ve: "Kentlis!Jle kurmet sahit alan rada<, yalnu:. a;lzgmt siitle tel4fi edehilen emzik fag&ndaki nev;:.ad kakktnda mu<teherdir." demektir. Bir slit kuzusu olan c;ocu~n neV ii nemas1 ve bedeni teekkiilti yaltuz stitle te>mtn edil~
"i~in c;ocuk murdia kadtrun kendi mevludu c;ocugu gibi kendismin bir
ciiz'ti ve viici'i.dunun bir par~as1 oluyor.
Buhari bu hadisi Sakik'inde: "Rada<zn azt da, ;agu da kurmeti
utih eder" bahgJyle a~tl~ bir babmda rivayet etmitir ki, mtiellifin
iltizam ettigi.bu mezheb AU, lbn-i Mes<ud, lbn-i Orner, lbn'-i
Abbas, Said l'bn-i Mtiseyyeb, Hasan Basri, Ata', Mekhftl,
Tavus, Hakem, Ebu Hanife ve Ashaln. Leys lbn-i Sa <d, Malik, Evzai, Sevri gibi Ashab ve Tabii ulemasmdan naklolunmutur.
Bunl~a gore radac mtiddeti i~inde bir kere etrunekle de hiirmet sabit
olur. Qiinkti *" H.;l J~l ~t..-1 , = Vakt!Jle sizi emzirmij alan sfit
S!trc: 4 (NisA), Ayet: 23.
F. 18

274

(~;I J~l ~~~ 1 ) AYETiNtN TEFsiR.i-MUHARR.EM.h BAHSi

analanm.t. (m nika.lu) da (kendi analanruz gibi) hAram ktltnmtiltr." kavl-i

ertfi mutlaktlr, adedle mukayyed degildir. Adedle takyid Kur'an'm
nassma ziyade lalmaktlr.
1mam ~Hit ile ash!bt bu hadts ile ve idedi ihtiva eden diger
hadtslerle istidl!l ederek en az be def'a emzirilmesini art kllmllardrr. Fakat crocugun bedeni teekkiilii srrasmda kadmm ecza~yi bedeniyesinin .kanmast bir def<a e.mmekle de hasll olur. Yeter ki, rada'
miiddeti icrinde emzirilmi olsun.
Hazret-i A.ie'nin odasmda oturan siit kardeinin adt hadisde
bildirilmemitir. Bunun 1bn-i Ebu'l-kays olmas1 tahmin olunuyor.
Bunun anas1 Hazret-i Aie'yi emzirmitir. Ve Aie'nin siit anast
olmakla ma'ruftur.

l,.

.f.

.f.~

I~

.J.O~

.J.I,.

~~ JJ...,J ~ Jli ~~I

,J /;l~

.1800

. t;~~ jf lf-:~ j; ~f~r ~ 0f

TERCEMESi

Cabir radiya'llahu anh'den ResululHih salla'lltihu al9hi

ve sellem : bir kadmm, onun halas1 iizerine, yahud onun teyzesi uzerine nikah olunmasm1 Jlehyetti, dedigi rivayet olunm~tur.

IZAHI
Hadisdeki "yahud" . manasma olan ""_,1" edatl burada ek icrin
degildir. QiinkU bir kadtrun gerek halas1 gerek teyzesi iizerine nik!h
olunmast hiirmet hustlsunda birdir, ayn degildir. Hadisin zahiri bir
kadtnla halastrun ve bunlardan birisinin obiiriisii iizerine nikaht
har!m oldugunu" ifade eder. Yine bir kadtnla teyzesinden birisinin
once, obiiriisiiniin de sonra onun iizerine nik!ht haram oldugunu
bildirir. Sonra bundan del!leten bir kadtnla teyzesinin, bir kadmla
halasmm birden tezvk olunmalanmn hiirmeti hiikmii de miistdad

( ...

~4.-1 ~

..:;.... _r)

AYETINiN TEFSiRi

275

olur ki bu htikiim, Buh~ri'nin mevzuumuz olan hadisden once

Ebu Htireyre'den gelen bir rivayette Resut-i Ekrem'in: "Bir
kadmla onun halast,yine bayle bir kadmla onun tryzesi birlikte nikah olunmaz" ,.
buyurdugu tasrih olunmutur. ~u kadar ki, ikisi birden nikah ohindugunda ikisirun nikah1 da batJI olur. Fakat bir kadmla mesela halas1
- biris.i once, obtirtisti, sonra - ayn ayn tezvic olunursa onceki sahih,
sonraki nikah haul olur. Resul-i Ekrem mevzuumuz olan hadisi
Mekke'nin fethi strasmda irad ettigi bir hutbesinde teblig buyurmutur.

NjKJ.H

0LUNMALARI

HALAL

VE

HARAM

0LAN KADINLAR:

Miiellif Buhar1 mevzuu-bahsimiz olan Cabir (Radiyalla'hu anh) had1sini bu unvan ile ac;t1g,. bir babmda rivayet
et~t:Jr. Nikah olunmalan caiz olan ve olmtyan kadinlar Nisa
Suresi'nin 23 iincii ayetinde hiilasa buyurulmu~ oldugundan
miiellif bu babmda 0 ayet~i kerimeyi de unvan olarak zikretmitir ki, meali oyledir:
"Ey milminler! Sizlere (~u s1mf kadmlar) haram kzlzndz: Analannzz, kzzlannzz, kzz karde#eriniz, halalarzmz, teyzeleriniz, birt1derlerinizin kzzlan, hem~releriniz kz;:.larz, sizi emziren silt analarzmz,
silt' he~treleriniz, karzlanmzzn analan, terbiyeniz altzndaki ilvey
kzzlarzmz - ki, vaktiyle bunlar, kendileriyle zifaf oldugunuz kadznlarzmzdan (dogmu~) tur - ~ayet iivey kzz[arzn analariyle gerdege
girmemi~ iseniz bunlarla evlenmenizde beis yoktur. Kendi sulbilnilzden
gelmi~ ogullarznzzzn kadznlarz (ki gelinleriniz), iki kzzkarde~ araszm
(nikahmiz altmda) cemc etmeniz, - ancak cahiliyette gefmi~ olanlar
miistesnd - ona kar~z Allah gafur ve rahm bulunuyor" 1 .
.J t'll.;..l:~ .J ~~ .J ~ L; .J ~ly.I.J ~~ J ~~I ~ ..:;.... .r
~W lJ"
J J'}IJI ~4J.J ?JW .;..4.-I.J ~L; )1..,. ~ly.l .J ~.....;) J'}IJI~!PI.J
&JI.J ~">l..ol lJ" .J,..ill ?J~I j:')l.., ~ rl:..:-":>U ,x.; ~~ i_;_,5::; .Jli .:rr. ~~ J":>lll
[Tr: .WJI;J_,...] ic-J I;~ .JIS" ..:I.JI ...:.J.,.. .lil.'}l.:,.::.:.'}l ~~I~
1

.:,...,;. ')'l.::..l:~

f.)y,-

276

NESEB VE SUT CiHETiYLE HARAM OLANLAR

Bu ayette ta<dad olunan muharremata bundan sonraki

ayette, evli kadmlan nikahm da haram oldugu ilaveten bildi- .
diriliyor. Yine bu ayet-i kerimede "bunlardan baika kadmlar
size halal kzlzndz. Ta ki siz erkekler iffetinizi' muhafaza edip sefahate
diqmiyerek mehirleriniz[e kadznlarzn nikahzm dileyiniz" 1 buyurulmu~tur.

Bu iki ayette ta<dad olunan "muharremat" yani nikah1

haram k1lman kadmlar, 01;1 dorde balig oluyor. Bunlardan
yedisi neseb, yedisi sebeb, yani siit gibi miisaheretle haram
olmu~tur. Neseb cihetiyle nikahlan haram olan kadmlar
yukarda 23 iincii ayet-i kerimede ta<dad olunan analar, klzlar,
he~rreler, halalar, teyzeler, oglan karde~ klzlan, k1z karde~
klzland1r. Sebeh ve siit cihetiyle haram olanlar da - 23 ve
24 iincii ayet-i kerimelerde beyan olunan- si.it analar, siit
hem~1reler, kaynanalar, tivey klzlar, gelinler, bir arada iki hz
karde~ler, zatii'l-zevc evli kadmlardlr.
:;;imdi. aile kurumuna aid olan muharremat konusuna aid
olan bu on dort kadm s1mfm1 hirer hirer izah edecegiz ve neseb

cihetiyle haram olanlardan ba~hyacag1z:

1) ANALAR: Analarla murad, ki~inin yalmz kendi anas1
degil, kendi anasiyle beraber gerek anasmm ve gerek babas1mn
analan yani ki~inin nineleri ve bunlann - yukan dogru yiikselen- analan da haramd1r. Bu cihetle ayet-i kerimede
(~~.tot = analanmz) tabir buyrulmu~tur ki, analarla beraber gerek ana ve gerek baba tarafmdan yiikselen biitiin
nineler kasdolunmu~tur.
2) K.IzLAR: K.lzlarla murad, kendi k1zlariyle beraber,
gerek oglunun, gerek k1zmm k1zlan ve bu k1zlann k1zlan yani
ki~inin oglu ve k1z1 tarafmdan biitiin sulb1 hafideleri ( = ToRUNLARI) d1r.
1

.tJ, t.

p J..t

~ .it ......!.::)

PLc..'

.:.Sl. t.~t

.wn

[Tt: .Lili;J_,...] ~\.... .r:f ~

~ .:..t:..-11

pt.,..4

'?~ bl p~

277

MUHARREMAT BAHSi

3) Kiz KARDELER: . Bunlar da gerek .ana ve baba bir;

gerekse yalmz ana veya yalmz baba bir hemirelerdir.
4) HALALAR: Bunlar da kiinin babaJarmm ve umtl.mt
sftrette dedelednin hemireleridir. .
5) TEYZELER: Bunlar da kiinin anasmm ve umumi s\1rette ninelerinin biiyiik' ve kiic;~k ktz kardeleridir .

6) 0GLAN KARDE KIZLARI: BunJar da kiinin gerek

ana ve haba bir, gerekse yalmz ana veya yalmz baba bir oglan
kardein ktzlandtr ki, ne kadar aagt inerlerse iniJsin biitiin
yegenlerdir.
7) K1z KARDE KIZLARI: Bunlar da kiinin gerek ana ve
baba bir, gerekse yalmz ana veya yalmz baba bir ktz kardein
ktzlartdtr. Ve ne kadar aagt inerJerse insin biitiin yegenlerdir .

Bu yedi smtf kadtnlar neseb cihetiyle lustm olan mahremlerdir. ~imdi de sebeb cihetiyle nikah1 tiaram olan yedi sm1f1
bildirecegiz.
1) StiT ANALAR: Esna-yt radada ~tit emziren kadmlar ve
bu siit analarm - yukan dogru yiikselen - analand1r ki,
bil'umum siit ninelerdir. 'Bu siit analar ve nineler de nesehi
analar ve nineler makamma kaimdirler.
2) StiT HEMIRELER: Siit anamn emzirdigi klz karde
lerdir. Bu siit kardeler ister erkekle beraber emmi olsunlar,
isterse erkekten evvel veya sonra em,mi bulunsunlar hiirmette
miisavidirler. Zira bunlarda da neseb evsafve ahkami cArtdir 1
1 TENB1H Slit analar, slit he~ireler haram olunca - ncsebi karlbete
ktyAsen - siit babalar, siit ktzlar, siit halalar, siit teyzeler, siit kardqlerin ktzlarl
da haram olmak tcAb eder. (Bkz.l C. n, H. 1'196]. Bu c:ibetle, .rad&en haram
olanlar da yediye bAli~ ohir. Ayet-i Kertme'den bi'liltizlm mO.tefld olan bu htikiim
ResOI-i Ekrem'in "Nes1b t:ihltiyle baram oltmltmn lrlpsi rtul4 t:ihltiyu u barl.m olur"
.

'

278

3) KAYNANALAR: Kaynana ki,, kiinin kansmm anas1d1r.

Gerek zifaf olmazdan once, gerek zifaf oldukdan sonra olsun
menkuhelerin analan da haramd1r. Ekser fukahanm mezhebi
budur. Yalmz All, lbn-i Abbas, Abdullah lbn-i Ziibeyr, lkrime, Miicahid menkuhesinin anasm1 kable'ddiihul alabilir, demilerdir.
4) tlvEY KIZLAR: Zifaf olup harim-i ismetine girilen
kadmlarm baka kocadan olan k1zland1r ki, bunlar kiinin
reblbeleri yani iivey kizland1r ve ekseriyetle iivey babalanmn
taht-1 terbiyesinde ve yanlarmda bulunurlar. Bu cihetle ayet-i
kerimede ( tJY-- J) diye kaydolunmutur. Peygamber Efendimiz'in kadmlarmdan tlmm-i Seleme'nin kiz1 Zeyneb
gibi ki Peygamberimizin terbiyesinde bir rebibesi idi. [Bkz!
C. 11, H. 1798] Zifafa dahil olunm1yan kadmlarm kizlan
olan rebibeleri almakda giinah. yqktur 1
5) GELiNLER: Kiinin sulbiinden gelen ogullarmm veya
hafidlerinin halileleri olan kanland1r ki, biitiin torunlannm
kanlan gelin sigasmda dahildir. Ayetteki (Aslab) ta<blriyle
tebenni olunan evladhklardan ihtiraz olunmutur. [Bkz! C.
11, H, J 791].
6) lKi KizK.ARDEiN CEM(i: Hiir olsunlar, cariye olsunlar
ha.I.:.i hayatta iki hemirenin bir kimsenin nikah1 altmda birletirilmesi de haramd1r. Eserimizin bu cildinde gec;en 1798
numarah tlmm-i Habibe hadisini ve izah1m okuyunuz.
Bir de iki kadmdan birisi erkek farzedildigi takdirde obiiriisii
ile evlenmesi caiz olmayan iki kadmm bir nikah altmda
birle~tirilmesi de iki kiz kardei birletirmek gibi haramd1r.
iladtainde tasrih buyurulm~tur[*] Bu hesabca ayet-i kerimede sarahaten ti'dad
olunan on d6rt muharremlta ~ daha il!ve olunarak on dokuza bllig olur.

[Bkz:

c.

u, H. 1797, 17gSJ ;.)~_,~, r~~,. r~ ~~)I

Rebibeler hakkmda: Analanm vat etmek klZI.artm haram lular. K1Zlarm1

niklh etmek de analannt haram kllar, s6zti lsllm Hukilkunun umami kiidelcrindendir.
t

NiKAHI HA,RAM OLAN KADINLAR

279

Bunun hiirmeti de izahiyle me~gul bulundugumuz 1.800 numarah Cabir radiya'llahu anh hadisinden istifade olunrtu~tur.
Bu rivayete gore, Resul-i Ekrem bir kadmm halast veyahut
teyzesi iize~ine nikah olunmasmt nehyetmi~tir.
7) Evci KADINLAR: Bunlar da ayet-i kerimede Muhsanat tabir buyrulan hiir ve zatii'l-zevc yani kocah kadmlardtr1. Bunlan nikah da haramdtr. Ayetteki ( ~Lt_l .::..s:J.. t.. ~~)
kavl-i ~erifiyle vakt< 6l~m istisnaya gore harb esnasmda esir
olup hiirriyetlerini zayi< eden cariyelerin nikaht miistesna olmak ve haram olmamak uzere gerek muslim, gerek zimmi
veya harbi gayr-i muslim er~eklerin nikahlarmda bulunan ve
hur olan butun kadmlarm da nikahlan haram lulmmt~tlr .

Buraya kadar izah ettigimiz muharremat yani nikaht

haram olan kadmlar, on dokuz stmfa balig oluyor. Bunlardan
yedisi neseb, yedisi de nda< ve musahe1-::t sebebiyle haram olup
fldaa nesebi hurmete klyasen be~ stmf daha zam olunarak on
dokuz oluyor. Bunlara Nisa Suresi'nin 22 nci ayetindeki bir
nehiy de inzimam ederek yirmiye balig olur. Bu ayetteki nehiy
de oyledir:

",EY mu.>minler! Bir de (neseben veya,rada<en) bahalannu:.m

(ve dedelerinizin) menkO.hesi olmu~ hulunan kadznlardan hif hir
kadznz nikah etmeyiniz 1 Su kadar ki (bu fasid nikahdan cahiliyet
zamamnda) olm~ ge;mi~ otantar h~ka. Ztra (behimi adet
1 Ayet-i jc.erimede evli kadmlardan muhsanat ile ta 'bir buyurulmas1 incelenmege deger bir belagati muhtevidir. Muhsinat ta 'biri, Muh:Jandan mef'lll sigas1
. olduguna gore zevcinin nikalu ile kalelenip b~ka bir erkegin harim~i ismc:tihe girmesi
haram kthnmt~ olan kadmlar dernektir.

Evli kadm kocasmdan ayrtbp aralarmda niklh rabttast kalmazsa iddeti zamlm
ge~tikten sonra bunun nikAlu da halAl ol\lr.

280

MUHARREMAT BAHSi- NiKAHDAN GAYE NEDiR?

i.izerine ogullann veya' torunlann, atalarmm cinsi munasebette bulundugu) bu kadznlarz nikah etmeleri pek firkin bir JuhUi,
menfur ve kotii bir yol oldugu muhakkaktzr" 1
lslam'm zuhurundan once cahiliyet devrinde Arablar
veraset tamah1 ile babalarmm kanlanru tezvic ederlerdi. Bu
ayet-i ,kertme ile de bu igrenc; adet mutlak SUrette nehyolunmu~tur. Cahiliyet devrinde menfftr .bir ~ekilde cereyan eden
bir c;ok nikah nevi<Ieri arasmda babamn menkuhesini nikah
en c;irkini oldugu ic;in Kur'an-1 Mi.ibin'de muharrematm beyamna bu yasa~ teblig ile ba~lannn~t1r. Diger on dort muharremat ile levaz1m1 da bunu ta<ktb etmi~tir. Nikahlan-haram
olan bu kadm nevi<leri ta<dad olunduktan sonra bunlardan
b~kalanm nikahlamak helal oldugu Nisa Suresi'nin 24 i.inci.i
ayetinde ~oyle bildirilmi~tir:

. "Ey miiminler I Bu (saYila) ntardan geri kalan kadtnlar (1 nikAhlamak size halal ktltndt. Siz erkekler iffetinizi muhafaza (ve
nesli idame) edip sefaletten korunarak mehirlerinizle onlarzn nikahlarzm talep edesiniz. Bu hatal kadtnlardan b~risiyle (aile kurup)
miisteftd olmak isterseniz, onlarzn ecirlerini (mehirlerini) bir Jartza
olarak kendilerine veriniz I Mehr tesmiye olundukdan sonra her ikinizin
goniil hoi/ugiyle yaptzgzmz tenzl veya ibrada giinah yoktur. $iiphesiz ki
Allah almdir. (Vicdani' temayi.illerinizi c;ok iyi bilir) haktmdir.
(Her emrinde isabet vard1r)" 2

Bu ayeti kertme ile U hakikat teblig buyurulmutur:

Aile kurumundan ve nikah ile istifram teriinden gaye, nefsi
fenahkdan korumak ve neslin devallllna hizmet etmektir.
1

.l... .J ~ .J ~li .Jts"' .;.I ._&1... ...; L. ':1'1

.W!I .)-

P4T ~

L. l_,...s:;s ~..J

. [H : .W.!I :.J-":"]

a ~ ~I U ~L.. .J'f ~ p~ 4 I~ .JI p::. .I.J.J L. ~ J..I.J

~ .Jts"' .ill .JI ~,...All~~ ..Jo ~ ~lj ~;
r:l:..:- ':i.J ~) ""'J_r.l ""'~T; ,jf...
. [ yt : .WJI i.J.,.-] ~

f.J-

GAYRI M0SLilloJLE lzDivACIN H0RMETI

281

Yoksa yalruz kaza-i ehvet etmek ve nefsi korlemek degildir.

Kaza-i ehvetin akd-i nikahdaki mevkii asH degil, tali derecede anzidir ve neslin devamma muteferri<dir. Bu cihetle
cin.si mukarenet ve kaza-i ehvet niyetiyle akd-i nikah eklen
ve zAhiren sahih olursa da diyaneten halal olmaz. Hele bu
niyet kalbde gizli kalmaytp da sarahaten zikredilir veya mu..
vakkat bir zaman ile takyid edilirse, bu surette akd-i nikah
hem diyaneten, hem kazaen fasid olur. Qunku nikahdan gaye
aile kurumunun ebedi:ligi ve neslin devam1d1r.

Muellif Buhari nikah olunmalan haram ve halal o1an

kadmlar hakkmdaki buraya kadar izah ettigimiz Nisa> Suresi
ayetlerini zikrettikden sonra Bakare Suresi'hin U mealdeki bir
ayetini de zikrediyor: "Ey mflminler, miijrik (ve gayr-i muslim)
kadtnlan da man etmedik;e nikah etmeyiniz ! Gayr-i mi.islim (hur)
bir kadtn (husnu aruyle ve iyi haliyle) sizi hayretde btraksa bile
man etmij bir cariye her halde ondan hayzrltdtr. (Ey mu,minler),
miijrik (ve gayr-i muslim) erkeklere de onlar man etmedik;e (sizden
hi~ bir ktz veya kadm) nikahlamayznzz! Gayr-i muslim bir erkek
(1 !r haliyle) sizi hayrette bzraksa bile man etmi~ bir kole o kafirden
muhakkak hayzrlzdzr. {}ilnkil o tmanszz/ar sizi Cehennem' e dd<vet
ederler, Allah ise izn!Jle (emriyle) Cennet'e ve maffirete da<vet ed!Jor
ve dyetlerini ndsa beyan buyuruyor. Umulur ki, onlar bu ayetleri hattrda
tutarlar" 1
Bu ayet-i kerimedeki miijrik kelimelerini hep gayr-i mi.islim
diye tefsir ederek kavis i~inde iaret ettik. Qunku miljrik
'i.J ~I _,J.J ~ _r. ,y J'f- ;;.._;. 4.-~.J ,yJ.! ~ .:..lS"_rll I~ J.J
~J Jl.:JIJI i.>~JJ. .!.W.JI ~I_,J.J !l_r.. .YJ';!- ,y,;. .:w.JJ l_,:.._h c$o- ~)_rll I~>
.[n \: ;~ oJy] iJ.Jf~ ~ ._,..l:J .;4T ~.J 4i.)4 ;~I.J ~I Jl 1~-l!
1

282

GAYR-t WSLiMLERLB

kelimeleri mu'min mukabilinde zikrolunmu bulundugundan

butun ehl-i kitab da murik tabirinde dahil bulunuyorlar.
Yine bu ayet-i kerime iki nehyi ihtiva etmektedir: 1) Mi.t>min erkeklerin gayr-i muslim kadmlarla evlenmeleri 2) Gayr-i
muslim erkeklerle miisliiman kadmlarmm evlenmeleri. Bu iki
tarafli yasak ibtida-i lslam'da cezri hareketle te>sis ve tatbik
olundu. Sonra bu iki nehyin birincisi Maid~ Suresi'nin 5 inci
ayetindeki VC U mealdeki kavl-i erifiyle nesh Ve ta<dil buyurulmutur: "Ey mii'minler! Sizden once kendilerine kitab verilen
ummetlerin hUrre kadznlanm da - mimusunuz.u muM.jaza ederek
zina etmeksizin ve giz[i dost tutmakszzzn mehirlerini kendilerine verdiginiz takdirde - nikah etmek bu gun size haltil kzlzndz 1."
Bu ayet-i kerimenin hamda ( ~ J... t i.r.ll = Bu gun size
haltil kzltndz) kavl-i Crifiyle once Bakare Suresi'nde umumi
surette gayr-i mUslim kadmlarm haram luhndigi ihtar, imdi
de bu ayetle nesh ve ta cdn edildigi ihbar buyuruluyor.
( El-yevm = bugiin) ta<biriyle miisluman erkeklerin ehl-i
kitab kadmlan nikah edebilmelerine miisaade olundugu bugiin, Resul-i Ekrem'le Ashab'1 Medine'ye hicret edip ehl-i
kitab ile siyasi ve ic;timai miinasebet te'sisine balandigt tarihdir. Maide Suresi'nin Medin~'de ve hatta en son nazi!
olan sure olduguna clair rivayete gore de Resul-i Ekrem'in
Merline' deki hayatmm son zamanland1r. Bu s1rada Mekke
fetholunmu ve miirikler tamamen tenkil edilmi bulundugundan, semavi bir kitaba iman eden iimmetlerle hiisnu munase!>et te'sisine balanmitir. Bu ayetin ilk f1krasmda da bu
munftsebetin bir ciheti daha hatirlatilarak oyle buyuruluyor:
"Ey mu'minler size bugun Tayyibtit = biitiln temiz ni<metler de halal
1

-"f

~ .i"'J.J-:-1 .:r" ~T 1~1

f.J.; ,:,- yl::S:JI

[ o :

1_;;,1 cJ...UI ,:,- .::..L:.....1,

;..I!UI oJ,.-] ,:,I~ I tSlo..:.o 'J, .;.....tL...

HilSNU MVNAsEBET TE'sfsi

283

kt!Jndt. (Habais =pis ~f:Yler degil) 1 kendilerine kitab veri/en ummetlerin taamlan da size halaldtr. Si.zin taamzmz da onlara halaldtr 2 ."
Goriili.iyor ki, mi.i~riklerle mi.icadele eden !slam Dlni
semavi bir kitaba iman eden i.immetlerle yemek ve aile kurmak gibi en ehenuniyetli hususlarda hi.isni.i mi.inasebet te>slsine ~ah~nu~tir. Ancak bu aile mi.inasebeti te>slsi, ehl-i kitab
lozlariyle, kadmlariyle evlenmege inhisar edip onlarla miisliiman lazlarmm ve kadmlanmn evlenmelerine miisaade ohmmamt~trr. Bu husustaki hi.irmet-i asliye sabtla vec;hile ibka
edilmi~tir. Qiinki.i ( .wn ~ .J _,..1_,; J~ )I = erkekler kadtnlar uzerinde durup onlan goriip gozetirler) kavl-i ~erifine gore lslam aile
hukiikunda aile riyaseti erkege verilmi~tir. Bu cihetle miisliiman kadmlarmm ve ktzlarmm gayr-i mi.islimlerle evlenerek
onhinn velayeti altma girmelerine miisaade olunmay1p haram
lohnnu~tir.

T AADDUDU

ZEVCE:

Miiellif Buhari Muharremat babmda dort kadmdan ,

ziyade nikahm da hiirmetine i~aret ederek lbn-i Abbas
radiya' lliihu anh'in (dort kadm iizerine ziyade nikah, ~inin
- Allah esirgesin - anas1 ile, kiz1 ile, k1z karde~i ile izdivac1
derecesinde haramd1r) dedigini muallak bir surette rivayet
ediyor. Bu rivayetle mi.iellif, !slam Hukiikunmi en mi.ihim bir
fash olan taaddiidii zevce mes'elesine temas ediyor.
1 Tayyibat, kendisinde hiirtnet ~aibesi bulunm1yan taamlard1r. Habiis de
haram olan ~eylerdir ki, bu surenin tic;tincti ayetinde ta 'dad olundugu tizere zebihalarda murdar olan ~unlard1r: x) Kesilmemi~ murdar olen hayvan eti. 2) Akan kan.
3) Hmzir eti. 4) AlHih'dan b~kas1 adma kesilen hayvan eti. 5) Bogulan 6) Darbe ile
vurulup 7) Ytiksekten dii~iip 8) Tos vurup g) Canavar tarafmdan parc;alamp olm~
hayvan etkileri.
:z ~ j... ~L.!. J
J-. ..,..l;:SJI I_,.;JI .J:_.lll rl..l. J ..:..y..ll
J-.1 r.,dl

[ 0

;.~till

iJ..,.-]

284

ISLAM HUKil'KUNDA

. lslam Hukiiku lbn.-i A?bas'dan rivayet olundugu vec;hile dorde kadar nikah ve izdivaca miisaade et:m.i ise de yine
en miihim esas vahdet-i zevcedir. Birden fazlasma miisaade
ahlaki ve ic;timai en miibrim zaruretler iizerine iltizam edilmitir. Ve kadmlar arasmda adalete ve miisavi surette hiisnii
muaerete riayet olunmas1 art hhnrmtlr. Aym zamanda bunun ruhi temayiillerde miisavi surette harici asanm gostermek beer kudreti haridnde giic; bir ey oldugu da bildiril:m.itir. ~imdi bu ahkam ve eraiti, bu zaruretleri ve ferdi
i<;timai liizum ve ihtiyac;larl nikaha dair eref-varid olan ayetlerle birlikte miitalaa edecegiz:
lslam Hukiikunda taaddiidii zevceye Nisa> Suresi'nin
3 ncii ayetiyle miisaade olunmutur ki, meali oyledir: "MiPminler! Eger yetim ku:,larzn haklarznda adalet edecegitzizden korkarsanzz halinize !Ji uygun kadznlardan iki~er, ilfer, dorder kadzn nikdh
edebilirsiniz. Eger miiteaddid kadznlar arasznda da addlet edemiyeceginizden de korkarsznzz bu halde bir kadzn nikdh ediniz, yahud ellerinzzde mdlik bulundugunuz cdr!Je nikahlarsznzz. Bu bir kadzn v~a
car!Je ile iktifa, adaletten inhirdf etmemeniz iin hakka daha yakzndzr" 1
Bu ayetin mazmununu ac;Iklayan sebeb-i niizUlii hakhnda
miiteaddid rivayetler vard1r. Sahthayn'de Hazret-i Aie'den
naklolunan bir rivayete gore, Urve lbn-i Ziibeyr - ki,
, Hazret-i Aie'nin kardei Esma'mn ogludur- Hazret-i
Aie'den, terceme ettigimiz ayetin manasim sormutU. Hazr.et-i Aie oyle cevab vermitir: Ey hemire-zadem, bu
ayette zikrolunan yetimeden murad U bir kizd1r ki, 0 oksiiz
hzcagtz bir erkegin vesayet ve himayesi altinda iken hamisi
onun malma ve giizelligine imrenere'k nikah ederdi. Nikah
ederken de mehrini - ic;timai mevkii i<tibariyle- onun
emsali kizlann mihirlerinden eksik takdir ederek adaletsizlik .
1

t~JJ o!J"jS_, ~ .WJI~

?J

[.LilliJ_,...] .I_,J_,.J 'jl J.)l

":"U.L. I~IJ~l:;}IJ 1_,1.-A;'jl fb- .JI_,

.!.I~ ~Lt_l .:.$l. L. .JI ;,.1_,; I_,J..W 'jl ~ .Jli

285

ADALET ARTI

- yapardt. Bu. ayet-i kertrne na,zil olarak bu yolda mal tarnaciyle

ve ernsalinden noksan rnehr ile oksiiz ktzlan aldatarak nikah
etmek nehyolunup baka kadmlardan liizum ve ihtiyaca gore
iki, i.i~ ve nihayet dort kadmla evlenebilmeJerine miisaade
olundu.
Rivayete gore gazve adetlerindeki basktnlarla ve barb,
cihad gibi sebeblerle bir ~ok ktzlar yetim kalarak bir erkek
himayesine sigmirlardi. Bu sftretle bir erkek himayesinde ~ok
saytda ve haklarma riayet edilemiyecek miktarda toplamrdt.
Boyle yedrnlerin haklanm s1yanet i~in erkekleri bu yetimelerden baka kadi~larla ve liizumuna gore iki, ii~ ve en ~ok dort
kadtnla evlenebilmelerine miisaade olundu. Bu miiteaddid
kad1nlar arasmda da adalet te>nim edilmesinden korkulursa
bir hiir k:;tdmla, yahut bir cariye ile evlenilmesi ve bununla
iktifa olunmas1 emrolundu.
Goriiliiyor ki, miiteaddit zevceye miisaade, zevcin kadmlar a:rasmda ada.Iete riayet et:r:nesi artiyle kayitli,dir. Fakat bu
ortak kadmlar arasmda adalete riayet edebilmek miimkiin
rniidiir? Bunun beer kudreti haricinde imkansiZhgt Nisa,
Suresi'nin 129 uncu ayetinde oyle bildiriliyor: "Ey mu.>minler I
Kadtnlar arasznda - sevgi ve SqYgrya kadar, ne derece hzrslt olursanz<;
olunuz; her hususta - ne derece hzrslz olursanzz; olunu<; aralannda
adalete ve miisav harekete muktedir olamaz;sznzz;. Bari busbiitiin
birine meyletmeyiniz! Bu halde oburusunu (ne evli, ne bekar)
askzda kalmz~ gibi (miihmel) bzrakzrszmz;. Biiyle bir hal vukiiunda
boz;ulan aile dirligini diiz;eltir ve bir tarafa meyletmekten sakzmrsanzz
Allah siz;in gefmi~ kusurlarznzzz bagz#ar ve size merhamet eder" 1
'

'

Miiteaddid zevcesi olan bir erkegin kadmlan arasmdaki

adAlet ve miisavatm sevgi ve saygt ile hiisnii mucl.eret ve
1

!..J.J.l:i J:ll

JS'"

. [ .WJI

l_,.lj oj; ~.r _,J.J ,WJI ~ I_,J.W .JI I_,..J..:..i j,

T.J _,.u. .JlS" 41 ,;, li I_,A;:.; .J I_,...1...j ,;, I .J UL.JilS"

o.J,... ] ~ .J

286

ADALET ARTI

matet gibi hususlara ~iimwii varsa da htlkat ve ahla.k i'tibAriyle biribirinden farkh kadmlardan birisine erkegin gonlii
fazla meyledebilir. Bu hal insamn irAdesi haricinde tabii bir
hAlet-i ruhiyedir. Bu cihetle . ~imdi terceme ettigimiz Ayet-i
kertmede kadmlar arasmda adalet etmegi ne kadar arzu ederseniz ediniz gonliiniiziin temayiiliine hAkim ve icray-1 adAlete
muktedir olamazsmiZ, buyurulmu~tur. Cenab-1 Hakk'm insanlara kudretleri dahilinde teklifte bulunmas1 Adet-i llahiye
muktezas1 bulundugundap. erkeklere sevgi hususunda kadtnlar
arasmda adAlet ve miisAvAta riayet etmeleri teklif olunmanntir. Ancak vicdAni bir s1r olan bu kalbi temAyiil a~tga vurularak inlak ve i~ede, hiisnii mua~erette bir tarafa meyledilip
obiir tarafm miihmel b1rakilmas1 Ayet-i kedmede nehyolunmu~tur. Bu ayetin tefsirinde miifessir Beyz Avi merhumun
rivAyet ettigi bir hadiste Peygamber Efendimiz'de: Bir
er ki~i ki, iki kans1 olupta bunlardan birisine fazla meylederse,
.Io.yamet giiniinde o ki~i mah~er yerine bir taraf1 sarsak olarak
gelecelttir, buyurmu~tur 1 . Vine boyle izhar-1 temayiil edip
icrAyi1 adAlet edemiyecek olanlarm (;,_I.} I)..W \'I fb- .Jli) kavl-i
eri(i mucibince bir kadmla iktifa etmeleri emrolunmu~tur.
Cenab-1 Hakk'm bir ayette adAletle einredip obiir ayette
tam bir surette insanlarm adalete muktedir olanuyacaklafllll
bildin:nesine gore, taaddiidii zevce miiessesesi muhAle tA'lik
olunur derecede tazyik olunmu~tur . Bu da ferdi ve i~timAi
bir zarftret ve ihtiyac iizerine tecviz ve tahdid olunmu~tur.
TArihin her devrinde milletler arasmda zuhftr eden kanl1
muhArebelerin me~>um tesirleriyle erkek nufUsu azahp kadm
ni.iftisu bir ka~ misli artm1~tir. Nastlki taaddiidii zevce ayetinin
izAhmda bir erkegin velayeti altmda be~ on yetim kizm toplandtgt Hazret-i Ai.~e'deri rivayet olunmutu. Bunu biz de
1

r.>~.

.~

k"-' e J:.c.

.:,t;T/1 .J .JlS'" ..;,o

~ )..-, ~ .11

.(~~~ )_,.il]

J:l..

J..

y~'

.:r

~ +1_, U:.AJI

287

TEADDUDDE KADIN GAYRETi

gordiik: Birinci cihan h~rbini ve istikla.l sava~mi miiteakib

meb<fts olarak. Afyon Karahisar miilhakatmi gezerken koca
koylerde yirmi ya~mdan yukan ve elli ya~mdan ~agt be~, on
gen~ ancak goriilebiliyordu. Bunca ~ehidlerin dul kadmlariyle oksiiz ktzlanru aileleri arasmda himay~ edecek velileri
yoksa bunlan kim koruyacak.? Yine boyle daimi esir-fira~ bir
aile kadmma ve ev ilerine kim bakacak? l~te bunlar koy
hayatmda benzerleri pek ~ok goriilen zarfiretlerdir 1 . lslam
aile hukiiku taaddiidii zevceye bu zarfiretler karIsmda miisaade etmitir. Yoksa behimi bir arzuyu tatmin etmek i~in
degil.

Taaddiidii zevce mes>elesinde i<tiraz olunan bir cihet,

bunun kadmhk gayret ve ktskanc;hgiyle te>Uf olunamamas1
iddiastd1r. Haklkaten kadmlar f1traten ktskan~tlrlar. Ger~i
zevcin de zevcesine karI ta~km bir k1skan~hg1 vard1r. Nasu ki
miiellif Buhari'nin Gayret 2 unvaniyle a~tlgt bir babtndaki
rivayetine gore Ensar ululanndan Sa< d 1b n- i U bade bir
kere : "Karzmla heraher bir erkek goriirsem hif aman vermeden onu
kzlzctmzn keskin agziyle vurur tepelerim" demi~ti. Bunun iizerine .
Resul-i Ekrem salla'lliihu aleyhi ve sellem mecliste bulunanlara: Sa <d'm bu k1skan~hgtna ~a~1yor musunuz? Emin olunuz~
ki, ben ondan daha ktskanctm. Allah' da muhakkak benden
ziyade ktskanc;t1r, buyurmutur 3
1 Buhari'nin nikah bahsindeki rivayetine gore, Enes 1bn-i Malik (Radiya'lltihu anh) erkekle kadm ni.iflisu arasmdaki nisbetin ahtr zamanda daha ziyade artacagmi, bir ki~inin himayesi altmda elli kadma kadar s1gmacagm1 rivayet etmiJtir.
1 Gayret, ki~inin namma ve nam\lsuna halel verecek haletten hamiyyet- ve
s1yanet eylemek manf.smad1r ki, kiSkan~hk ta 'bir olunur. Ve Hak TeMA kullanna
rahmet inzil ve hay1r ve rak-1 kesir ihsan e)demek manasmad1r [Ktimus Tercemui].

Ju; ~ Jj> ...A:-'4 [4:!__,...iJ u1/l ~ ~.J ~l; _,J ' b~ iJ.

.[~.J~I oi.J.J] ~ ~l..:iii.J .c.. .;j>l L;~

.\A..

o.;j> ,:,- .:,~:;1

f.-.J

.&.....

Jli

~ .it

J..o

~I

288

GAYRBTllLAalvn

Allahu Tea.IA'run gayretiJY. ve laskan~h~ru- Ebft Hiireyre radiya'llahu anh'in rivAyetine gore- Resul-i Ekrem:
MiPminin Allahu TeAIA'run haram k.Ildigt eyleri ilememesidir, diye tefstr buyurmUtur 1. Abdullah tbn-i Mescud'dan bir rivAyete gare, Resftl-i Ekrem: "Allahu TeaM (kullan
hakkmda) herku~ ~ydtle gayret sahibi oldugu ipndir ki, kullann1
fevahij y8ni kOtll s6Q/en ve kiitu i~ten ibaret olan firkin huylan haram
k1ldi" buyurmlltur 1
Gayret ve laskan~hk umumt ve miiterek bir vasif olmakla
-berAber iiphesiz ki seriii'l-infiAI olan kadmlarm bu f1trt seciyeleri daha fazladrr. Bu sebeble miiellif BuhAr't Sahh'inde
(~n .Wll ;f = kadznlann kzska1Zf halleri, asab tabiatlan,
/Uk.un ve kederleri) bahgiyle huslist bir bAh a~MItlr.. BuhArt'nin kadm kiSkan~~na dfu rivAyetleri arasmdan Hazret-i
Aite'ye Aid olan kadmhk gayretini niimftne olarak bildirecegiz:
Hazret-i Aie der ki: Peygamber'in kadmlan arasmda Hadtce'ye kart ktskan~hg-tm kadar hi~ bir kadma gayret beslemezdim. Qiinkii Resftlullah salla'llahu aleyhi ve sellem
Hadtce'yi ~ok anard1 ve ~ok overdi. Sonra da Allah Had ice'~ Cennet'te inciden tarholunmU bir kok ile miijdelenmesini
Resftlullah'a vahyedip bildirmiti.
Vine BuhArt'nin miiteaddid bAblarmdaki rivAyetine
gore, Hazret-i Hadtce'nin hellltresi bir kere Mekke'den
Medtne'ye gelmiti. Ve Peygamber'in huzflruna girmek
ic;in kap1 oniinde izin istiyordu. Kadmm sesi de Hadtce'nin
sesine pek benzermi, Res uI u II a h kadmm sesini iidince
1

1'Jll J~ .Jt 41 o.J'f _, .;~ 41 .JI Jli ~I ).-.1 ~ 41

r_, ~;, ~I !'

.[J_.,-

~~.:r

J..o

~I .;,

'-'.JU. .1,.;] .at

r, t..

41 !' ;fl .-.1 !' L. ~ Jli ).- .1 ":). 41 J..o ~ ,y.

.( ~.,._ .J. 41 .;, '-'J.;.,II al.;.;] ..,!- .;.I,All

KADINUK

GAYRETfNIN ROLU

289

Hadtce'yi hatlrlayarak sars1lmi ve hemiresini kabul ederek

iltifat etmi. Hazret-i Aie der ki, art1k tahammiil edemiyerek: Ya Resula'llah Allah sana Kurey'in dileri dokiilmii~ ihtiyar bir kadmt yerine gencini verdi, dedim. Res ulullah: Ya Aie oyle soyleme, Radice benimle miisliimanhk ugrunda biitiin servetini feda etti, buyurdu. Ben de bundan
sonra bir daha gayret gostermedim.
lslam Hukiiku kadmlarm takm derecede gayret ve hamiyetini nazar-1 i<tibara alara$. vaktiyle erkeklerin saytstz bir
halde izdivac;lanru tahdid ederek bunun a <zami haddini dort
olarak ta<ytn etmitir. Bunu da mutlak btrakmaytp kadmlar
arasmda adalet olunmakla takyid eylemitir. Hatta erkekler
adalet icrasm1 ne derece arzu ederlerse etsinler tam bir ekilde
adalete muktedir olarmyacaklan da bildirilmi~tir ki, bu da
taaddiidii zevceden bir nevi< tahztr- mahiyetindedir. Boyle
iken lslam Hukiikunun cezri bir hareketle bu kap1y1 kapamaytp ac;tk bulundurmasmm sebebi yukanda izah ettigimiz
vec;~ile ferdi ve ic;timai vukiiu muhakkak zaruretlerin tehvtni
ic;indir.
Sonra bu kadm gayreti mes>elesi b~hca medeni ehir
kadmlan arasmda bir seciye olarak miinteirdir. Hayatln tiirlii
tiirlu .mfunet ve meakkatleri ic;inde ezilen koy kadmlannda
gayr~t duygusu pek azd1r; hatta soniiktiir. Koy hayat1run ~
aguoh~ sevkiyle koy kadmlannm kendilerin-e e ve ort~k aradlklan bile vakl<dir. Bugiin memleketimizin .medeni ve hukiiki hayatmda tarihe kanrm olan taaddiidii zevce mes>elesinin lslam Hukiikundaki tarihi mevkiini izah etmi bulunuyoruz.

F.l9

290

MUBADF.LP; s0RETtYLI! NtK.AHIN HURMETt

TE.RCEMESi

Abdullah lbn .. i Orner. radiya'llahu anhiima'dan Nebi

salla'llahu aleyhi ve sellem'in igar (s'uretiyle nikah) dan nehyettigi rivayet olunmutur.
lZAHI
Miiellif Buhad $igar'm tefsirini _de rivayet ederek: "$igar, bir
kimsenin kz.om digerine - o da kzzzm kendisine vermek jartiyle - tez;vic
etmesidir. Aralannda mehir deyoktur." 'diyor ki, degimek ta'biriyle hulA.sa
edebiliriz. !slam devrinden once Arablar arasmda bu yolda lozlanm~
lozkardelerini veya akraba kanlanm miibadele etmek ve birinin
b1d'1 (kadmhk klymeti) obiirii ic;in mehir sayuarak ~mehirsiz niklh
eylemek cari ve mu'teberdi. Miislim'in: ((>~...':/1 j ,;W '1 = miislu- .
manllkda mehirsiz degiimek suretiyle nikah yoktur) suretinde tivayeti
vec;hile bu yolda nikah yasak edilmitir.
Bu yolda miibadele artiyle ve her iki 1,araf kad1mn kadmhk klymeti bedeli niehir addolunarak akd-i nikah olunursa, bu nikah ve
izdivac haklonda ihtilaf ediimitir. Hanefiierce bu akid sahihtir. '
Her iki ta:rafic;in mehr-i misillazJm gelir. Bu ictihad Ata, tbn-i Ebt
Rebah, Amr tbn-i Dinar, Ziihri, Mekhul, Sevri gibi Tabit
ilimleriyle Kufe fukahasmdan da nak1olunmutur. Bir kls1m fukahA
d.a igar suretiyle akd-i hikah, fasid ve battl olduguna hiikmetmilerdir
ki, bu da ~afii, Ahmed lbn-i Han bel, 1shak, :Ebu Sevri'n ictihadidlr. Bu liususta iic;iincii bir ictihad daha vard1t ki, o da Oyledir:
Eger miibadiller kadmlariyle birlememJlerse nikah fesholunur ve
yeniden beyyine ile, me~ir ile nikah akdolunur. Eger birlemilerse
emr-i vlkl' kabul olunup iki taraf ic;in mehr-i misillaz1m geJir. Bu da
EvzU'nin mezhebidir.

MUT'A NiKAHI NEDIR?

MUT'ADAN NEHVE DAIR RiV.A.YETLBJl

291

TERCEMESi

Cabir lbn-i Abdullah ve Seleme lbn-i Ekva'

radiya' lliihu anhiim' den oyle dedikleri rivayet olunmutur: Biz
(Hiineyn seferi) ordusu ic;inde bulunduk. Resftlullah salla'l'
liihu aleyhi ve sellem bize gelerek: "Size mut<a suretiyle
(muvakkat
bir zaman ic;in) nikah ve izdivaca izin verildi. Muvakkat bir zaman
ifin evlenebilirsiniz !" buyurdu.
IZAHI
lmam Buhari bu hadisi: (Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem
miit'a sure~yle muvakkat nikah1 en sonu nehyetti) bllhgtyle ~UAt
bir bab1p.da rivayet etmitir. Bu iinvana gore muvakkat bir.zaman i~n
nikaha once miisaade olunup sonra nehyolundugu anla1hyor. Clbir'le Seleme'nin yukandaki rivayetleri de bu miisaadeyi a~lk bir
surette if~de ediyor.
tslam'dan once cahiliyet devrinde muvakkat nikah cari idi.
1slam'm zuhfirundan sonra da baz1 ga~alarda - gazilerin zinada
bulunmalanru onlemek i~in - miit'a denilen muvakkat nikaha miisaade olunmutu. Miiellif Buhari'nin bu bab1ndaki bir rivlyetine
gore, 1bn-i Abbas'dan miit'a nikaru soruldugunda: Resulullih
tarafmdan miisaade olundu, diye cevab vermi. Kolesi lkrime tarafmdan: "Bu miisaade kadtn ihtiyacmzn #ddeti ve onlann ~ltg& ve harb w
gaza gibi miistesna zamanlara aid degil midir ?" denilince "Evet iiyledir !"
diye tasdik etmitir. Fakat miisaad11 ve ruhsat devam etmi de~ildir.
Yine Buhari'nin bu babmdaki bir rivayetine gore, Hazret-i Ali
lbn-i Abbas'a: "Rest'Jlullah Hqyber gaztlsr. nras&nda miit'a nikamm
ve ehli merkeb etinin yenilmesini yasak etti" demitir.

292

EN AZ MEHIR

Buhari'nin yine bu babmqaki bir rivayetinde miit<arun nasJl

tatbtk edildigini goriiyoruz. Seleme 1bn-i Ekva< (radiya'llahu anh)
der ki: Resulullah Oyle buyurdu: "Bir erkekle bir kadtn so,_le#p vade
ta'ytn etmiyerek i,_divOfda mutabtk kalsalar, bunlann birlik ya;amalan miiddeti
ilf giindii. 0; -giinden sonra bu ;ijtler bu miiddeti arttrmak isterlerse arttrabilir.lerdi. 4)'1llmak isterlerse de aynlabilirlerdi." Ravi Seleme der ki: "Bilmiyorum bu miisaade bi;:e, Peygamber'in Ashabtna mt mahstls idi. Toksa biitiin
miiSliiman ummetine mi ~amildi ?" demitir. Fakat Bey h a k i 'nin Delail'inde Ebu Zerr-i G1fart'den gelen bir rivayette bu miisaadenin Ashab'a mahsus oldugu tasrih edilmitir. Bu rivayete. gore Ebu Zerr:
"Bi,_ Peygamb~r'in Ashab'ma iif giin i;in mut<a-i nisa< kaltll ktltndt. Sonra
Restllullah yasak etti" demitir.
MU:t<arun menht ve mensuh olduguna clair delillerin kuvvetine
mebnt bunun hiirmetinde iimmetin icmh bulundugu naklolunuyor.
Bu cihetle ehl-i siinnete gore mut<a suretiyle nikah sahth de~ildir.
~itler arasmda hala cart ve mu<teberdir. ~afit 'mezhebinde mut<a,
niklh-1 fasid hiikmiindedir. Bu cihetle hadd-i zina saklt olur. Mehr-i
misil lazrm gelir, iddet icabeder, miit<a kaych lagvolur. Haneftlerce de
hadd saklt olur.

ltURJ.NLA BEDEL-l MEHIR

293

TERCEMESi

Sehl lbn-i Sa <d radiya'llahu anh'den 5yle rivayet olunmutur: ResululHih salla'lliihu aleyhi ve sellem'e bir kere bir
kadm gelip kendisini (zevcelige almas1ru) teklif etti. (Res\il-i
Ekrem gozlerini indirip siikut etti.) Orada haz1r bulunan bir
Sahaht:
- Ya Resula'llah! bu kadiru bana tezvtc etseniz, dedi.
Resul-i Ekrem:
- (Mehir olarak diinyahk verecek) l?ir eyin var nu?
diye sordu. 0 Sahabi: - Hayrr ya Res\ila'llah, yarumda hict bir CY yoktur,
dedi. Resul-i Ekrem:
- Haydi git, aratir ve demir bir yiiziik olsun (bul,
getir, tak,) buyurdu. Sahabt gitti. Sonra d"onup gelerek:
- Hayrr ya Resftla'llah, dunyill bir ey, demir bir
halka bile bulamad1m. Ve lakin U izlrun (belden aJa~ ihramun) var. Bunun yansm1 verebilirim, dedi. Ravt Sehl

294

KADININ SALiH KiMSEYE

lbn-i SA <d der ki: Bu fakir Sa,hAbe'nin (izan tizerine giyecek)

ridAs1 bile yoktu 1 Bunl.ln .tizerine Resulullah:
- lyi arna izArml<~; ne i~ gorebilirsin, neye yarar? Onu
sen giyersen kadmm tistiinde ondan bir ~ey bulunmaz, ac;tkda
kahr, kadm giyerse sen c;tplak kahrsm, buyurdu. Adamcagtz
bulundugu yere oturdu. Bu oturu~u uzaymca da kalkip
(me')flis bir halde) gitti. Resul ullah bu zAtm (iimidsiz) gitti ..
gini goriince onu ya kendi c;agtrdt, yAhud birisine c;agtrtar<l;k:
- Kur'An'dan ezberinde bir ~ey var mt? diye sordu.
Fakir SahAbi:
- Ezberirnde ~ri . sure var, ~u sure var, ~u sfue var, diye
birtaktrn sureler sayrnag3; ba~lad1. Bunun iizerine Resulullah
salta' lltihu Ylleyhi ve sellem :
- Kur'An'dan ezberindeki surelerle seni bu kadma rna.Iik
ktldtm (tezvic eyledim) buyurdu.
lZAHI .
lmam Buhtlri bu hadisi: Bir kadmm salih ve iyi bir kimseye iyi
dola)'l kendisini teklif etmesine ve nikahla almastru temenni
eylemesine dair a~t1g1 bir babmda rivayet etmitir. Bu hadisi miiellif
bundan once Fazail-i Kur'an bahsinde: "Hayzrltmz Kur'an ogrenenlerdir" bahkh bir babmda da rivayet etmiti. Fakat Zebidi merhum
orada Tecrid'e almadtgtndan biz onu bir izahlffilZda nakletmitik.
Buhiri bu hadisi aynt zamanda (mehirsiz yalruz Kur'an iizerine
tezvtc) i~in a~tlgt bir babmda da rivayet eimitir ki, hadisin bu iinvlna mutabakati pek a~1kt1r. Buhari'nin buradaki unvanma gore
bir kaduun bir salih kiiye nefsini arzetmesi ta'biri bu teklifin yalruz
Peygamber'e katl degil her hangi iyi bir kimseye katt da caiz oldutunu ve hayaya, iffete menafi olmadtguu ifade eder. Bunu Buhari
bu btbmda ve bu hadisden onceki bir rivayetiyle de te'yid ediyor.
h~den

~oyle

ki:

1 Arablar arasmda en sade ve miitevhi giyim tarz1 lzar ile Rida' oldutu halde
bu faklrin mUtearef olan giyecegi bile tam degildi, denilmek isteniyl)l', tzAr belden
ap!t, Ridl 'cia belden yukan giyilen liblst1r.

NfKAH TEKLfFiNiN CEVAZi

295

Sa bit lbn-i Eslem . BiinanP der ki: Bir kere Enes lbn-i
MUik'in yarunda idim. Meclisde Enes lbn-i Malik'in lazt da
bulunuyordu. Enes U hadisi hikaye ederek dedi ki: Bir giin ResO.lullah'm huzO.runa bir kadm gelerek nefsini arzetti ve: Ya ResO.la'llah beni nikahla ahr mlSlruz? dedi. Bunu Enes'in laz1 iitince:
- Baba bu ne hayas1 klt kadl.l1llU? Vay bu ne fuhu ve fezahet,
vay bu ne fuhu ve fezahet? dedi. Enes lbn-i Malik:
- (K1znn oyle soyleme) emin ol o kadm ~enden haytrhdlr.
Qiilikii o, Resttlullah'ni niibiivvet ve risa.Iet erefine tevecciih edip
onun hanedaru arasma girmek iizere kendisini ResO.lullah'a arz ve
teklif etmitir, dedi.
MevzO..u muz olan hadisden sonra da Buhari, Haz.ret-i Hafsa'run izdivac1 vaklas1ru .rivayet eder. Bu rivayete gore A-bdullah
lbn.-i Orner der ki, henlirem Hafsa, zevci Huneys lbn-i Huzafe'den - ki, ResO.lullah'm Ashabmdan idi. Ve Medine'de vefat
etmiti - Dul kald1g1 zamanki vaziyetini babam Orner Byle t)ildirmiti: Hafsa dul kahnca Osman lbn-i Affan'e gidip onu almas1ru
teklif ettim. 0, bu i.i bir diiiineyim, dedi. Bir miiddet sonra bana
kavudugunda, Osman: diiiindiim. Bu mada evlenmemek ciheti
bana h~yrrh goriindii, dedi, Sonra EbO. Bekir'e kavutum. Ona da:
lstersen Hafsa'yt sana vereyim, dedim. Fakat EbO. Bekir siikO.t
edip miisbet veya menfi bir cevab vermedi. EbO. Bekir'e bu sO.kii tundan dolayt Osman'dan c;ok miiteessir oldum. (Osman bari menfi
olsun bir cevap vermiti). Aradan bir kac; giin gec;dikten sonra Flafsa'b.J.n izdivacma ResO.lullah talib oldu. Ben de laz1nn Peygamber'e
nikah ettim. Bunun iizerine EbO. Bekir bana bir kavutngunda: Ey
Orner oyle saruyorum ki, Hafsa'yt bana teklif ettiginde benim bir
cevab vermedigime dardm1Smd1r, dedi. Ben de: dogrudur, dedim.
EbO. Bekir 'oyle cevap verdi: 0 teklifin suasmda sana cevap vermeme hie; bir mani( yoktu. ~u kadar ki, Hafsa'yt ResO.lullah'm alaca~ biliyordum. Bu (sO.rede seni taltif edecegi) ni bana soylemiti.
t Sib i t B una n i Basra'nm en ytiksek tabii alim ve ravilerinden oldutuna
gOre, mutalia edecegimiz hadisdeki vikta Basril'da ge~~ olacakttr. Enes lbn-i
Milik'in Basra'daki i.kimeti esnismda sohbetinde bulunmu~ ve bir ~ok hadis
~enm~tir. tbn-i Omer ve AbdullAh ibn-i mufaddal gibi Ashi.b ile beri~r
bir ~ok Tabii alimlerinden de riviyet etm~ ve merviyatt iki yi.iz elli hadise balig
olm~tur. Hicret'in yi.iz yirmi yedinci ytlmda veflt e~tii-.

296

PEYOAMBBR'lN KADINLARININ TEADDUDUNDEKi iCTiMJJ GAYE

Ben de Resftlullah'm srrnru if~ etmemekle miikellef idim. Res11lullah Hafsa'Yl almaml olsayd1 ben teklifini kabul ederdim.
Hafsa'run birinci zevci Huneys, Habeistan'a hicret eden ilk
miisliimanlardan ve KureY erafmdan idi. Sonra Medine'ye hicret
edip Bedir gazasmda bulunmutu. lbn-i Abdi'l-Berr'in rivayetine gore, Uhud harbinde aldtgt bir yaradan ehid diimiitii. Hazret-i Orner hzm1 pek tabiidir ki, dini ve i~tim~i kendi ayannda
birisiyle evlendirmek zorunda idi. Bu sebeble Osm~n'a ve Ebu
Bekir'e teklif etmiti. Biitiin bunlardan haberdar olan Resul-i Ekrem Omer'in bu Istlr~biru gidermek ve bizzat taltif etmek iizere
hicretin otuzuncu a)'lnda ve bir rivayete gore ii~iincii senesinde.
Ome.r'e We erefi de bahetti. Goriiliiyor ki Resul-i Ekrem kad!nlarrm hep boyle hirer sebeble almttlr.

,,, .~ ,, ,.,..,.

.}:~

.. ,.

,.

.~-

. . . .. ""I"

"'

;1__,.1 01 ~ .u~l ~J ~ ;.:J~ ~! .1804

!~"' ,., "'
,11,, ,,
l,p"' ,.,..
~~ J.,...,J ~ ~w ~J ~ .J.\1 ~ ~ J_,...,J
0

):;

,f.l ..

"'"'"'

{._,

~ ,~r j;, ~r J;~ t;;l1 ~t;:i ~ ~ ~~

~~~r }'1; ~f~ U,li, fS ~;;; t;;J1 ~~;~,r ~:~

"'

o,..

~:Ji
_,

"'

_A.i;
,..

:r,

1- .f. .f.,.. o ,..'

"'

_,

~j~l I,"'
o~ I j I Jli J

fERCEMESi

Yine Sehl lbn-i Sa <d radiya'lliihu anh'den bir rivayete

gore: Res u I u 11 ah salta' lliiku aleyhi ve sellem' e bir kadm gelerek:
Ya Resula'llah, ben cenab1mza nefsi:mi liibe etmek (ve
kadmhk hymetimi mehirsiz bagtlamaga) geldim, demiti.

297

Resftl-i Ekrem goziinii kadma dogru kaldmp tasvtb, sonra

da indirip b~rm egmitir. Ravt Sehl lbn;.i Sa<d bundan
once ( 1803 numara ile tercemesi ge~en) hadtsi rivayet etmitir. Hadisiri sonunda da Resftl-i Ekre~n:'in: Bu sflreleri
ezbere okuyabilir misin? sualine kaq1 fa~ Sahabi'run: Evet
okurum, demesi iizerine Respl-i Ekrem'in: Kur'An'dan
ezberind~ki sftrelerle bu kadma seni mAlik hldtm, buyurdugunu rivayet etmitir.

TERCEMESi

Ma <kll lbn-i Yesar radiya'llahu anh'den >yle dedi~

rivayet olunmutur: Klz kardeim (Ciimeyl Bint-i Yesar) 1
bir ere vermidim. Bu adam hemiremi boadt. lddeti tamam
olunca da gelip yine istedi. Ben de dedim ki:' Sana vaktiyle
hemiremi tezvtc etmi ve onu sana (bir aile) firclt yapiiUf,

298

her vechile ikd.m etmitim. F~at sen (bunlara kart) kardeimi boadm. Sonra da gelip onu istiyorsun. Haytr, kardeim
sana vallahi epedt dontip varamaz.
Fakat bu adam kusursuz (iyi) bir kii idi. Hemkem de
kocasma vannak istiyordu. (Ben mAni' oluyordum.) Bunun
tizerine Aztz ve Celtl olan Allahu TeAia. U (meAldeki): "Kadanlan erleri bofayt.p iddetleri mef1'6' olan hadde bdlig olunca (yeniden
birlemek isterlerse) ~ veltler siz kad1nlann izdivaclanna mdni'
olmaytnzz!" a.yetini inzAI buyurdu. Bunun iizerine ben: Ya.
Resftla'llah imdi ne yapaytm? dedim. Resftl-i Ekrem:
HeJDkeni eski kocasma tezvic et, buyurdu .

TERCEMESI

E b ft H ii r eyre radiya' lltihu anh' den Neb t salla' llahu al~hi

ve sellem'in oyle buyurdugu riva.yet olunmutur: Dulkadm,
kendisinin sara.haten emri olmadtk~a nika.h olu.nmaz~ Er
gormedik kiz da kendisinden isttza.n olunup izni ahnmakstzm
nillh olunmaz. Meclisde haztr bulunanlar: Ya. Resftla'llah
ba.kir bir ktzm izni riasu olur? diye sorduklannda Res ft I u ll a h:
Onun izni siikftt etmesidir, buyurdu.

J;~ ~

:::ll

~li t;..~; --J,r ~~ ~~ :; .1so1

299

NfKAHDA REiDiN fZNi HAJtKlNDA

TERCEMESi

Aie radiya'llahu anha'dan oyle dedigi rivayet olunmutur: Ben bir kere: Ya R esula'llah er gormedik k.Iz utarur

(nzasmt bildiremez), dedim. Resul-i Ekrem: Bakirin

susmastdtr, buyurdu.
I

\:;. .-l..
.. _.J..
.ull~

.d.r
. J;~

..
.
~ 3 ~\11 )'I~ ~
. .
......
,. "-- ..

--~--

~..

- "lJ ~~

, ......

0
--;:,
~.

. ..

"'

.....

'\.-.;.>. ~

"'

"'

~J

n~as1

.1808

~~ ~Gf.

llit

~I

TERCEMESi

Ensar kadmlanndan Hans a, Bint-i Htzam tadiya'llahu anha'dan rivayete gore Hansa'yt babas1 (Halid) iznin\,
nzastm almakstzm tezvic etmiti. Halbuki Hans a, dul kadmdt. (muvafakatt ahnmak icab ederdi.) K~dm bu izdivact
ho gormiyerek: Resul-i Ekrem'e gidip ikayet etti. (Ve
babam beni birisine. nikah etrni. llalbuki bakasi ile evlenmek benim i<;in daha haytrh olurdu, dedi.) Resul-i Ekrem
de bu nikaht red ve iptal etti.
lZ.AHI
Birbiri ardmca terceme ettigimiz bu illS hadisi Buhari: Babarun
- bakir olsun, seyyib olsun - hz1run iznini, nzasrm almaks1zm onu
nikah etmege hakk1 olmad1gma dair a~t1g1 bir babiyle - ayet hz1run
. i?;ni olmakslZln nikah ederse bu nikahm merdud olduguna dair diger bir babmda rivayet etmitir ki, kurulacak aile hayau i'Sin ~ok
~iihimdir. Bu ii<; hadisden birincisi ile, 1mam Ebti Hanife istidlal
ederek velinin ne seyyib ,ka,d1ru, ne de bakir hz1 zorla birisine nikah
etmege hakh olmarugma, dul kadmm nikahmda onunla bi'l-isti.are
sadhaten muvafakati, bakir hzm nikahmda da onun siiklit etmek

300

sitretiyle olsun izni ahnmak veU i~ en liizumlu bir vaztfe oldu~na

hiikmeanqtir. Yine lmam EbO. H~ntfe'ye gore !lui, bAli~, rqid bir
kadm, veUsinin iznini almakstzm ba!Jh bal}ma kendisini tezvtc edebilir.
lmtrn Ebii YO.surla lmtrn Muhammed'e gore bu yolda niUh,
ancak veltnin izni llluk olmak sO.retiyle nlfiz olabilir. lmam ~!fit,
Mllik, Ahmed lbn-i Hanbel'e gore yalruz kadmm: "IJ(Jrdm"
demesiyle akdolunan niklh mu<teber de~ildir. Bu ii~ imam bu hususda: ( J.Y. ~I t:~ ~ = veltnin izni olmaks&Zn akdolunan nikah mu<teber
degildir) hadtsiyle istidlM etmilerdir. Fakat bu hadtsin rivlyetinde
mevzO.u-bahsimiz olan hadtsler derecesinde ittiflk yoktur. Ezciimle
Buhlrt ile Muslim ( J.Y. ~I t:~ ~) hadtsini Sa/zih'lerine almanuardlr.Hattl lmim Buhlrt ile Yahyl lbn-i Matn reljtdin niklhmda
veltnin izni att tJlduguna dAir sahth bir hadts yoktur, dem.ilerdir.
HUllsa: lmlm EbO. Hantfe lile kurumunun en saglanacak noktasmda hem tilmizlerinden, hem de obiii lsl!m hukuk~ulanndan daha
nliiZ bir nazarla, lslam Hukiikunun . rUhunu gorerek lile binlsuu
lile riikniiniin en hiii ve serbest riZl ve muvlfakaderi temeli
iizerine kurulmutur.

TERCEMESi

lbn-i Omer radiya'llahu anhiimd'dan oyle dedigi riv!yet

olunmlltur: Neb t salla' lltihu aleyhi ve sellem sizin b!zllUZ bir
mat! almak iizere iken obiiriisiiniin alma~a kallomasuu nehyetti. Yine bOyle kiinin (bir mii ,min) kardeinin nika.hma

SOl

t!lib oldugu bir kadint istemesi de dogru degildir. Meger ki,

ikinci istemezden once birinci t~b vaz ge~~ ola, yAhud da
birinci t!lib ikincisinin istemesine miisAade et~ ola.

.. ..

~.Lr ~: :!J- ~~r

~ ~,L ... .. ...... -:;....... ~
~ U""" ~
:_r
~ ~I ~;
o.r...;A
--,.
,
.;

t-= .,.~;::_;J, ~f J~ ji:.:; ,_of;'l,

;

; ;

f ... 1s1o
<J ~ .

..

~~-~ ~ J~

,..'1- ~ ;

. ~ ;J.i l.

,....

"'t;
,- ,~.

... ~ ;

'

,.......

lfJ W!i lf . 4~

TERCEMESi

E b t1 H ii r eyre rtidzya' llahu anh' den Neb i salta' llahu aleyhi

ve sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmUtur: Hi~ bir
kadma hz kardeinin ~anagmdaki ni<metin kendi kabma boalmasl i~in onun talAkmi istemek (ve onun yerine nikAh olunmak) helAI olmaz. Bu kadm iyi bilmelidir ki (ezelde) ne takdir
olundu ise kendisine Aid olan ni'met ondan ibarettir.
lZAHI
Bu hadlsi Buhart: (Nikahda halal olnuyan eyin art lahnmas1)
bqhgt ile a.;ugt bir bibmda rivayet etmitir. Bunun iinvamnda da
lbn-i Mes'ftd'un: "Hi; bir kadJn kJ.t kardefinin talakmJ kendini nik81a
ifin 1art ku{ITTUZ<:." dedigini rivayet ediyor. N evevl hadisdeki "kardq''
la&uun neseb, yahud rada', yahud da din cihetiyle kardee iimftlii
oldugunu, hatta bu hiikmiin gayr-i miislim kadma da iimUlii bulundugunu hildiriyor. ~u halde hadisdeki karde;le uhuvvet-i be;eriyye
kasdolunuyor. Her asrrda cemiyet hayattnda s1k stk tes!diif olunan en
menfiir bir zemime-i ahlaklye ve i~timaiye oldugu i9n lslam Dint
haram la1m1trr.

Bu fazihamn bqh bqma saik-j refah ve saadet i~inde yqamakda

bulunan bir kadtnm haiz oldugu aile ni<metinin kendisine intikalini
dilemekden ibaret oldugu hadisi ertfde edebt bir uslftb ile bildirilip
herkesin ezelde takdtr olunan ni'mete nail olacagt nasihatl verilmitir.

302

VELfMEDE DEF 9ALINMASININ CEVAZI

TERCEMESi

Ai~e radiya'llahu anha'dan ~oyle rivayet olunmu~tur:

Hazret-i Ai~e (terbiyesi altmda bulunan) bir loz1 Ensar'dan bir ki~i ile evlendirmi~ti. Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem :
"ra A i~e I Hani sizin dej falan ve ~iir si!Jliyen muganniyeniz yok

mu? Ensar'zn bi!Jle oyun

ho~una

gider" buyurdu.

lZAHI
Hazret-i Aie'nin evlendirdigi Ebu Umame Esad 1bn-i
Ziirare'nin yetim klZl Fariga'drr. Ebu Vmame'nin vefatJ iizerine
Fariga, Hablbe, Kebe adlarmda iic; k1zrm Peygamberimiz vesiyetine almltl. Bu diigiin Fariga'runw. Resul-.i Ekrem onu Ensar'dan. Nebtt 1bn-i Cabir'le evlendimi.iti. Tavzik sahibinin beyaruna gore velime cemiyetinde def ve ona benzer eyler c;ahiunasmm
caiz olundugunda ulemarun ittifakl vardrr. Nikah ilan edilmi oluyor.
Velime cemiyetinden baka zamanda clef, c;alg1 makiilesini 1mim
Ebu "Yusuf aile ic;inde kadmlarm, c;ocuklarm c;al1p eglenmelerini de
tecvtz etmitir.

KARI,

ltoCA

303

BlllLEiRKEN DUA

TERCEMESi

l b n- i Abbas radiya' llahu anhiima' dan Neb i salta' lltihu

al~hi

tJe sellem'in oyle buyurdugu rivayet olunmutur: Bir

kimse einin yawna (cinsi miinasebet i~hi) yaklaIrken: "Bismi'llah Ta Rab beni f~tandan u;:.aklaftJr, f~tam da bi,(.e ihsan ettigin
fOcukdan u;:.ak kzl !" dei'Se, sonra kan ve -kocawn bu miinasebetinden bir ftOcuk takdir olunursa, o nevzada hift bir zaman
eytan zatar veremez.

....."'

0\.oMJ
t' .

TE.RCEMESi

Enes lbn-i Malik radiya'lltihu anh'den oyle dedigi

rivi.yet olunmutur: Neb i salla' lltihu al~hi ve sellem Z eyn e b
Bint.:i GaJ:u iftin veltme ziyafeti yaptl~ gibi kadmlanndan
hift birisinin (e~efine) ziya.fet vermedi. Zeyne b'in velimesinde
bir koyun (keserek) ziya.fet vermiti.

304

VBLbm DA'VBrl VB

lc.bBTI

T~R.CEMESi

~eybe

hz1 Safiyye radiya'lltihu anM'd~n: "Neb salla'll4hu aleylzi ve sellem bdzt. kad&nlanna iki mud 1 arpa un!Jle velme
.ti14feti verdi" dedigi rivAyet olUnmlltur.

TERCEMESi

Abdullah 1bn-i Omer radiya'lltilzu anlzuma'dan Restilullah salla'lltihu aleylzi ve sellem'in: Sizden biriniz diigiin _ama
dli'vet ,olundugunda her ha1de icAbet etsin, buyurdugu rivAyet
olunmUtur 1

1 MUd, bir sl'm dortte biri mikdlnchr. Bu hesabca iki mUd yanm sA eder.
Di 'vete icabet etmek es1s itibAriyle bUtiln devlete fiimiilU olan dint bir vectbe
ve i~timAt bir vazifedir. Buhlri'nin bu hadtsden sonraki bir rivAyetine gore rivt
Abdullih lbn-i Omer -veltme ollun, ylhud ba.Jka bir ciA 'vet olsun oru~ olsa
bile yine iclbet ederdi. Bu cihetle bUtiln ulemA iclbet etmemek gUnlh oldl.J#unda
ittiflk etmitlerdir. Hattl eimme-i $Af"uye oru~u olmak ciA 'vet slhibine gti~Uk verirse
orucu da bozar demi.tlerdir.

KOMU VE KADIN HAKKI

305

TERCEMESi

Ebu Hiireyr.e radiya'lltihu anh'den Resulullah salla'lltihu aleyhi ve sellem'in oyJe buyurdugu rivayet olunmutur:
Her kimin Allah'a ve ahiret gliniine imam varsa o mu>min
kii korousuna eza ve cefa etmesin. Bir de ey mli >minier size
kadmlar hakkmda hay1rh olmamz1 vas1yet edib dilerim. Kadmlar ege kemiginden yaratllroilard1r. Bu kemigin en egri
klsm1 list taraf1d1r. Eger sen egri kemigi dogrultmaga savaIrsan onu k1rarsm. Kendi haline b1raklrsan daima egri kahr,
(ve oyle kullarursm), bu cihetle size kadmlar hakkmda hayuh
olmamz1 vas1yet ederim.
IZAHI
Tercememizde kavis i~inde goriilen ziyade Miislim'in rivayetinden ahnarak gosterildi. Hadisin bu ftkrasiyle kadm nev'inin f1traten
asabi olduguna ve fltrat1 icabx ~abuk sinirlenerek egrilik ve huysuzluk
gostermelerine iaret olunup erkeklerin kadmlar hakkmda hayxrhah
olmalar1 emrolmimutur.

Bu hadisden sonra Buhari'nin bir rh;ayetine gore Abdullah

tbn-i Orner kad!ru idareye aid, bir ana diistura iaret ederek der ki:
Resul-i Ekrem'in saghgmda biz, erlik vekanru muhafaza ederek
kad!nlanmtzla bir kadm gibi ~ene C$ahp her zaman yxlllp durmazd!k.
Resululla.h vefat ettikden sonra bu aile durumu bozuldu. Biz de
kad!nlar gibi ~ok sozlii olduk ve kad!nlanmtza biitiin biitiin a~lld!k,
'!la~1ld!k.

Bundan sonra da Buhari, aile efrad!run birbirlerine karl haklarma ve v~zifelerine ve miitekabil sevgi ve saygxlanrun esaslarina iaret
eden ve ( Ey mii'minler, hepiniz aile i;inde birer ;obanszmz biribirinizi goriip
gozetmekle miikellefsiniz!) mukaddimesiyle babyan ve erkegin, kad!nm,
aile ~ocuklariyle hizmetcinin vazifelerini ihtiva eden Abdullah
1bn-i Orner hadisini rivayet etmitir ki, bu eserimizde (487) rakamiyle ge~ti. Oraya da bakxruz .

.....
F. 20

.c-,

\C.

C!~

...

c;;,

~"
_,

~\

C..

J- \
\ \

~,-

\"
\

~\

..,

y.,

r~~

C.:
_

-00\

..,.,

-"'

" \ ..

~~

0 . ..

~ ...

~-

.O'a

t~

~--- ~-

\,

~o

,. -

~\

t'...'

\...

~.'

t,::.

c;;,

- ""'

~\\ ~~
t:.
Ol't.
.._.
-00\
~~ ._.
00

i; ,

~ \
C.\

'
~\

C.~
l;,"

C.

I
-c;.. _

'l.

.r.::
t .., ~:'

~:-\

(;:__

~,' ~.~

' c;;,

-.,

'1. r..:,

'a

L,

1.'
. .. 't,
-,.r ._c._
'
c;;,

~."

'

_.

~~ \~

"\

't.

~"
~\
_,

~ ~t.'

O'a
\

v" 't, -

\c.:.\

-\ ' ,.._

~,

~.\

-\

C.

-00\

\:.

C.

- - f,'
~: 1. G.
-

''\.

t.;.,
c;;,

f"\' 'f:,
~ ~ r-~ c;;,
~,- ~,-

- r.

( \

\a \

L.; ~.
,.1t \..
-,;,\ '( ,._

'\ r"(fl'
~\ ).\

W.
-\

("

't,
c;;,

-\

,.c \

C.

'""

~-

c;;-, '}.-, ~~

~-'

T.~

~.,

C.,~'

r,,
~\
L" ~~
c..
..
(~"

t- ..

~-'

1 "'a

.c-,
,r,

-\
,1

r~

1"'a

c;;,
.
~\fl..

c;;
..... - l ._\ -. ~C.''
.
' 'Y
r\
.
.
\
.. )\"" " ~-
.,,..
,.. ... ,r \....'.
-.r, \-~
_..,.
.. _,
y.
~,- ~ "\ f"\'
,. -"'
.
r. '(, r. t~
,'
." ,.. ...
't.
~ '~,, ~ ~-,
~ ~-~
_:t~, ~:, {~;
.~ ~ -c;:
~ , 1:-~
.n {:
~ '{:, ,.._.. -5,

--

~:- (." ~~ c.
~ \
~\
1"'a
~
t"'
to:l

c:>

"i

~ d

....

t"'

><
0

6~.

~.

t=: >
I
to:l

~. ~ ~:

lzj

to:l

g ~"
~. t"'
t::;j

to:l

o: >

to:~ ::X: N

1C

~! ~ ~.

~ b:

>!II:!

to:l

~ ~ >

~.

c::.

0: d1:11
"i, ::X:

a: ~ E

~! g &;

t::;j

to:l

z= ~

~- ~
<r
. ~ ~ >

~ ~
8' to:l

;J ~ ~-

-r,

'
~\....
--."
-....
.[

307

308

BIRTAKIM

~ILE ORNEKLERI BILDiREN

TERCEMESi
Aie radiya'lltihu anha'dan oyle hikaye ettigi rivayet olunmUtur:
B1r zaman on bir kadm bir yerde oturmular ve kocalannm hal ve amndan bir ey saklamay1p birbirlerine bildireceklerine dair aralarmda sozlemiler ve baglannulard1. Bunlardan BiRiNci kadm demi~tir ki:
Benim :kocam tahk bir dag bamdaki ank bir devenin
etidir. Kolay degil ki c_;Ibla, semiz degil ki (m1s tarafmdan
hanelerine) nakl?luna 1 1KiNci kadm da demitil" ki:
Kocanun halini izhar ve iae edemem. Korkanm ki,
onlan bir ey b1rakrnadan sayabileyim. Qunkii onun fenahk- lanm sayacak olursam gizli, aikar her halini say1p dokmek
zorunda kalacag1m. Bu ise imkans1zd1r. D9tiNcti kadm da:
',

1 Hadisin bu f1kras1 mi.irekkeb te~bih ile belig bir zemmi ifade etmektedir.
Sert ~hk dag ta 'biriyle zevcin koti.i huyluluguna, dagm yi.iksekligi ile zevcin kibir
ve gurilruna, bununla beraber ank bir deve eti ile de zevcin hayatmdan ailenin
istifade etmedigine i~ret olunmu~tur ki, mevhumu mahsllse tebihden ibarettir . .

309

Bcnim zevcim upuzun. bir sefihdir. Ay1blanm soylersem

beni bo~ar, susarsam (kocan( akh ba~mda bir kimse olmadtgmdan, biHl-scbcb beni) kendi'linden uzak hirakir. DoRDUNCU
kadm isc (zcvcini mcthederek):
Necid sahrasmm gece hayat1 gibidir. Ne sicaktir, ne soguk,
(Mu<tcdil seciycde haluk bir kimsedir.) Evimizde ne korku
vard1r, ne ktrgmhk, demi~tir. BEiNci kadm da ~oyle medhetmi~tir:

Benim kocam da evine geldiginde sanki (avdan gelen) bir

parsd1r 1 . (Avm1 bana getirir, koynumda mi~Il mi~Il uyur.)
Evden <;tkmca dt~arda o bir arsland1r. (Arslan pay_I kazamr.)
Evdeki masraftmi hie;: sormaz. ALTINCI kadm da ~oyle zem
eder:
Kocam oburdur. Yemek yerken siler siipiiriir, ic;:erk~n de
su kabm1 kurutur. Yatarken de yorganma biiriiniir, (hanenin
bir ko~esinde tck ba~ma) uyur. Ve benim hiizniimii anlamak
ve gidermck ic;:in elbiseme elini sokmaz. YEDiNci kadm da:
Kocam erlik vazifesini ifadan aciz ve i~ini bilmez ahmak
bir ki~idir. Her derd onun derdidir (viicudu hastahk makarndir ve huysuz) ba~tmi yarar, viicudumu yaralar. Her ~ey onun
vurmak yarmak aletidir, demi~tir. SEKiZiNci kadm da kocasuu
~oyle over:
Onun viicuduna dokunurken tav~ana dokunur gibi yumu~aktlr. 0 giizel kokulu bir nebat gibi ho~ kokar. DoKuzuNcu kadm da ~oyle over:
Kocamm cvi yiiksek direklidir. K1hcmm hamaili uzundur.
Ocagmm kiilii c;:oktur. Evi de mecma-i nasa yakmd1r {yani
\

1 Hadis mctnindcki Fchd kclimesini hadis ~arihleri pars diye terceme ediyorlar
ki y1rtlcl av hayvamd1r. lrak'da hala bimunla av avlandJgm1 Kiimus mi.itercimi As1m
Molla bildiriyor.Yinc As1m Molla parsm Ademoglu i~in mcdar-1 ibret ve ittisaf
hususiyetlcri oldugunu kaydcttikten sonra avm1 yemcyip sahibine getirmesi ve pis
~ey yemcyip tcmiz ct ycmcsi o ci.imledendir. Mevzuumuzla ilgili olan bir husl!siyeti
de uykucu bir mahluk olmasJd1r.

310

evi ~ahanedir, kendisi uzun. boyludur, evi de misafir kabftl

edilecek yerdedir.) ONUNCU kadm da kocasml ~oyle ovmii~tiir:
Zevcim mlliktir, hem ne kadar ma.Iik ve sahibdir? Amk
hatlr ve hayalinizden ge<;en her hayra mllik ve sahibdir.
Zevcimin bir siirii develeri vard1r ki, onlann <;okecek geni
eylek yerleri vard1r. Fakat yayhm yerleri azdrr. (Bununla
develer yayilm1ya gonderilmeyip misafire kesilmek i<;in evin
yarunda eylik yerinde bulundurulur demek istiyo"r) develer
ud sesi duyunca - ki, misafiri eglendirmek iizere saz ve
ahenk a.Iat1 <;almmas1d1r- 0 zaman develer bogazlanacak. larm~ anlarlar. ON BiRiNci kadm (ki D m m- i Z e rc' dir 1 ve
~evcinin hiisnii maa~ereti cihetiyle en bahtiyar olarudrr. Aile
hayatlru oyle anlat:rruttr.) Kocam Ebu Zerc'dir. (Aziz hemlrelerim,) bilseniz E bU. Zerc ne semahatli ve ahlakh bir
kiidir. 0 iki kulagt:rru miicevherat ile hareket ettirir. (Baktruz),
pazulanm tombullatl, (viicudwn semirdi) ve beni ferih ve
fahftr ktldt ve yiiceltti. Ben de hemen yiiceldim ve fedh ve
fahftr oldum. 0 beni, ~1k denilen bir dag kenannda kii<;iik
koyun siiriiciigu olan bir kabile i<;inde buldu. Sonra beni atlan
kiner, develeri bogiiriir, ekinleri siiriiliip daneler (samanmdan) ayrthr miireffeh ve mescud bir cemiyet ic;ine getirdi.
~imdi ben onun yarunda ne soylersem red olunmam, sabaha
kadar uyurum, (kimse beni uyand1rmaz. Bol siit) i<;erim. Arttk
i<;ecek ha.Iim kalmaz. (Bundan sonra Hazret-i .Aie Ebu
Zerc ailesinin eframru hirer hirer rivayet ediyor ve D mm-i
ZerC.. diyor ki:)
Ebu Zer"in anast var. Ah bilseniz, Dmm-i Ebi Zerc
(yam bu kadm) ne kadmdrr. Onun zahtre anbarlart, eYasmt
koydugu hararlan gayet biiyiiktiir. Evi de genitir. E b u
Zerc'in oglu, bilseniz o ne zarafetli gen<;tir. Qnun yattlgt yer
1 'Omm-i Zer 'i, ~ Ayni 'Okeymil tbn-i Slideti'l-yemeniyye'dir.
diye bildiriyor.

"(j)m-l ZER' HADisl

311

kiiici ~ekilmi km gibidir (kendisi de kilm~ gibi parlak ve

zariftir) diizgiin ve boylu boslu olup karm c;tktk degildir. 0,
dort ayhk bir kuzunun kol tarafiyle doyar (c;ok yemez). Ebii
Zer<'in k1z1, o terbiyeli kizdtr: Babasma itaatlidir, anastha da
itaatlidir. (0 ailenin zineti, babasimn, anasmm goz bebegidir) 1 0 dilber kizm viicudu elbisesini doldurur ve hiisnii am,
edeb ve iffe~i orta~mn veya akran ve emsalinin gayretini ve
hayretini celbeder. E bU. Zer<'in cariyesi, bilseniz o ne sadakatli cariyedir. Aile esranmiZl kimseye soylemez; evimizin
aztgim asia ifsad ve israf etmez. Ve evimizde c;or, c;op btrakmaz, temiz tutar. Namusludur, evimize kir getirmez.

V mm-i Zer< anlatmaga devam ,edip der ki: Bir

giin

Ebu Zer< evden c;1kt1. Her tarafsiit tulumlan, yag ~1karumak

ic;in c;alkanmakda idi. (Bolluk ve bahar mevsimi idi.) Yolda
bir kadma rast geldi. Kadmm yamnda pars gibi (c;evik) iki
c;ocugu vard1. Koltugunu~ altmdan kadmm memeleriyle oynuyorlardi. (Kocam bu kad1m sevmi) beni hirakti, onu nikah
edip aldt. Ondan sonra ben ~eref sahibi bir adamla evlendim.
0 da fiitursuz yiiriir ve en giizel ata binerdi ve Hat 2 ma<mulatmdan m1zra~m ahrd1 ve a~am iizeri deve ve st~r nev<inden bir c;ok hayvan siiriip bana gelirdi ve getirdigi her 'guna
hayvanlardan, kolelerden, cariyelerden hirer c;ift verirdi. Bu
kocam da bana: Ey Umm-i Zer< istedigin gibi ye, ic; ve akrabana ihsan et, derdi. Umm-i Zer< der ki: Bununla bera9er
ben bu ikinci kocarmn bana verdigi ~eylerin hepsini bir araya
toplasam. E bU. Zer<'in en kiic;iik kab1m doldura~az.
Hadisin ravisi olan Hazret-i Ai~e der ki: Resulullah
salla'lltihu aleyhi ve sellem (hatmnu tatyib ederek) Ey Aie,
Kavis i~tindeki bu ziyade N es !i ile Taber an i'nin rivayetlerinden almmlbr.
Hadis metnindeki Hatti kelimesi Hatta mensub m1zrak demektir. Hat, Bahreyn eyAletinin sahll k!Smma derler. Mtzra~iyle, me~tiyle m~hurdur. Bazdan da
Hindistan'dan gelip orada sat1ld1~mdan oraya nisbet olundugunu bildinniflerdir.
1

312

NhtAH

BAHSI

ben sana Ebu Zer<'in Ummii Zer"e nisbeti gibiyim. (~u

farkla ki, Ebu Zer' Ummu Zer<'i bo~aiiD~tir. Fakat ben
serunle bera.ber ya~1yacag1m) buyurdu.
1ZA.HI
Tercememizin sonunda kavis ic;inde goriilen f1kra bu hadisin
diger rivayet tarikmdan ahnarak konulmutur. Bu rivayete gore,
Hazret-i Aie de Resul-i Ekrem'e: Baham, anam sana kurban
olsun ya Resula'llah! Hatta sen bana Ebu Zer"den daha haytrhsm! diye yiiksek bir zeka ve fetanet gostermitir. Hadisin sonuna ekledigimiz bu rivayete gore Aie-i S1ddika bu on bir kadm klssas1ru
bir iir-i edeb ornegi olan yiiksek bir uslub ile huzur-1 saadetde hikaye
etmitir. Klssarun sonunda Resul-i Ekrem'in Ya Aie, benim sana
katl haytr-hahhgtm, Ebu Zer''in Dmm-i Zer<'e olan nisbeti gibidir, buyurmalan Aie'nin de ana, baba fedakarhg1yle cevab1 Resul-i Ekrem'in huzurunda hikaye olundugunu i'ar etmektedir.
Klssarun hikaye tarzmda izhar olunan fesahat ve belagat tercememizden de bir dereceye kadar anlallacaksa da hadisin ashndaki ve
metnindeki edebi san'atlarm miibalagas1z binde biri gosterilememitir. Dil aynhgt cihetiyle bilhassa sanaYJ-i lafziyenin gosterilmesi
miimkiin degildir. Hadisin ashru, tercemesiyle karllatlnlarak miitalaa etmelerini okuyuculanrmzdan hassaten rica ederiz. g uncu cildin son sahifelerinde 1518 numara ile terceme ettigimiz hadisin izalunda menklbelerini ve ali hal tercemelerini bildirdigimiz Aie Hazretlerinin iir ve edebe ve Arabm tarihinde gec;mi giinlerine aid olmak
iizere bildirdigimiz miistesna vukiifunun bu hadis canl1 bir alridid.ir.
Arabm vaklalarma, giinlerine derin bir vukiifu olan Ebu Bekr-i
S1ddik'in alim, edib bir klzt oldugunu isbata kafidir.

"~r J;, -~jr __:;, ~ "~r ~~ ;~~; 'f.i ;;. .1s1s

~G tP.-jj; ~~ ~i !i~JJ ~ ~ Ju --~; !~1;.

0

"" ,

: ji

4j

"""' .tfl" Ot

,,

"'

,-

;I' .....

~,

tJII' _,

'Gi

~ ~ 4,; il \..J ~.;~ 'Yl ~;~~ ~ ~.;L; 'YJ ~.;~ 'Yl

..... .-

.-

..-.

"

0~ ~l <S;~

f ...;lJ !;
_d.
.- "'

.. (1 .-

UMMi ZER' HADisi

313

TERCEMESi

E b u H i.i r eyre radiya' llahu anh' den rivayete gore Neb i

salta' llahu aleyhi ve sellem oyle buyurmutur:
Bir kadma zevci yanmda hazrr (ve mukim) iken onun
nzas1 olmadikc;a (nafile olarak) oruc; tutmak hala.I olmaz.
Vine bir kadm kocasmm meskenine onun izni olmadlk~
kimsenin girmesine musaade edemez. Vine bir ev kadtm kocasmm izni olmak.s1zm aile nafakasmdan (adetden fazla) sarf
ederse, fazla sarfiyatm yar1s1 zevce eda olunur.

lZAHI
Bu hadis lie; hiikmii ihtiva etmektedir:
BiRiNcisi: Ka<hrun zevci yarunda iken oru~ tutmasmm halM
olmachgt hiikmiidiir. Hadisin bu f1kras1 Ebii Davud rivayetinde
(Ramazandan b;qka bir giin) diye takyid ed.ilmi bulundu~ndan
hadisdeki hiirmet nafile orucuna aid olur. Buna tercememizde iaret
ettik. Erkegin ka<hrun yarunda bulunmas1, seferde degil muktm iken
demek oldugundan, bu da tercemede gosterildi. Binaenaleyh kocasJ
seferde bulunan kadm oruc; tutmakta serbesttir. Kocastrun nzasma
liizum yoktur. Hadisdeki: "Halal olmaz" kaydma. bakarak Haneft
mezhebi fukahas1 bu nehyi tahrlme hamlederek: Zevci yarunda bulunan kadma onun miisaadesi olmadan nafile oruc; tutmak haram<hr,
demilerdir. Baz1 ~afii fukahas1 da mekriih oldugunu kabiil etmilerdir.
lKiNcisi: Zevcin izni olmadan zevcin meskenin~ kachnm misaf'rr
kabiil etmemesi hiikmiidiir. Bu misafrr yalruz erkege miinhasrr degildir. Zevcin gelmesini istemedigi kadm da boyledir. Binaenaleyh zevcin meskenine erkek olsun, zevcin hOlanmadtg,. ka<hn olsun, girmesine
miisaade etmek hakklru kadm haiz degildir. Sebebi de fena iipheyi
ve ktskanc;hgt icab etmesindendir. Ancak zariirete miistenid sebebler
istisnA tekil eder. Mesela, miiste'cir bulunduklan evin sAhibinin bir
liiziim iizerine evi gormege gelmesine, yAhiid evin misafire mahsiis
bekleme odasma ginnesine miisAade etmesi.

314

NIKA.H

:&AHBl

_Uc;uNcusu: Hadisde, kadm lile az1~dan zevcin izni olmadan

fazla infak etmi olursa, bunun yans1 zevce eda olunur, buyuruluyor.
Hadtsin bu flkras1 burada mticmel ve muhtasar rivayet olunmUftur.
Kitabti'l-Btiyii'da'ki rivayeti daha ac;1kt1r ve oyledir: Kadlil, kocasmm kazancmdan, onun izni olmakslZm, fukaraYl nafakalandmrsa,
bunun yan ecri zevce lid olur. Buhari'nin Kitabti'z-Zeka.t'da rivayet
etti~ Hazret-i Aie hadisi ise bundan daha ac;1ktlf. Bu rivayete
gore oyle buyurulmutur: Ev kadlru evinin taammdan i~af etmiyerek
(orf ve adete gore lilesine, misafirlerine) infak ve ikram ederse onunla
me>cur olur. Bu mal1 kazandl~ ic;in de zevce, muhafaza ettigi ic;in de
hizmetc;iye bir o kadar sevab verilir. Bunlardan bhlSllllll ecir ve
sevabJ, obtirlerinin sevabmdan hie; bir ey ekSiltmez.
Erkegin kazancmdan kadlrun suret-i tasarrufu, lile haklanna,
lile dirlik ve dtizenli~e lid en mtihim ~es>elelerdendir. Bu tasarruf
keyfiyetinin yukandaki rivayetlerde bildirilen urftt ve kuyiid hud1idunu tayin etmek de en ltizumlu ictimai mes>elelerdendir. Bu hu. sflsa dair incelemelerimiz bu eserimizin beinci cildinde 704 numarah
hadtsin tzahmda gec;ti. Oraya bakJniZ !.

TERCEMESi

'0 sAme lbn-i Zeyd radiya'llahu anh'den Nebt salla'll4hu

aleyhi ve sellem'in oy1e buyurdugu rivlyet olunmutur.

NiKJ.H

BAHSl

315

Cennet kapismm iistiinde oturdum. Bir de gordiim ki,

(sorgusuz) Cennet'e girenlerin ftOgu fakirlerdir. Mal sahibleri
zenginlerse, bunlann cehennemlik olanlanndan b~kalan
(Cennet kaplSlrun oniinde, yahud arafda hesab iftin) hapis ve
tevkif olunm~lard1r. Zenginlerin (fukara hakkmi vermiyen)
ehl-i nar olanlan ise, Cehennem'e konulmalan once emrolunm~tu. Cehennem kap1smm oniinde de durdum. Bir de baknm ki, Cehenneme _gidenlerin ft?gu kad1nlardrr.

TERCEMESi

Aie radiya'llahu anhd'dan oyle rivayet olunmutur:

Neb! salla' llahu aleyhi ve sellem bir sefere ftlkmak istediginde
kadmlan arasmda kur'a ftekerdi. Bir sefer de kur'a Aie ile
Hafsa'ya isA.bet etti. ResululU.h gece olunca Aie'nin mah-

316

NiKAH

BAHSi

fesine biner ve onunla goriierek yol ahrd1. Bir giin Hafsa

Aie'ye: Bu gece sen benim. deveme binsen, ben de senin
devene binsem, sen. gormedigin manazrrt goriirsiin. Ben de
gormedigim yerleri gormii olurum, dedi. Aie: Pek ala, diye
muvafakat etti. Bunun iizerine Hafsa Aie'nin devesine
hindi. Resulullah Aie'nin devesine geldi. Halbuki onda
Hafsa bulunuyordu. Hafsa'ya selam verdi. Sonra yola devam
etti. Nihayet bir durak yerinde indiler. Bu suretle Aie Resulullah'l kaybetmiti. Durak yerinde indiklerinde Aie
(teessiiriinden intihara tasaddt edip) iki ayagtm izhir otlarlrun 1 arasma sokarak: Rabbim bana akreb yahud ylian musallat et de beni soksun. Ben Resulullah'a bir ey soylemege
muktedjr olamtyaytm, diye dua etti.
.lot o 'f .J. o
; ,.
J_,.il 0 ~
jJJ
...

,.

"'

,.

Jlj

.J. o,. .J. I .- ,.

,.

"f ;

~ _.iill ~J
... ~
,

:r

.1821

~~ ~~l ~~ J~ ~; . .~ ; ~; .J.~r J;, ~~ J~

, ~~ ~~ rtif ~~~~ ~~ ~~l; i~~M ~~ r~f J_}r

TERCEMESi

Enes tbn-i Malik radiya'llahu anh'den (rivayet eden

E b u K a 1abe) demitir ki: lsteseydim aagtdaki hadtsi
~ 41 J.... I.S~I Jli = Kale'n-Nebiyyu sallil'llahu aleyhi ve sellem"
de (ye merfUan rivayet ede)rdim. Lakin Enes tbp.-i Malik (siinnet ta(blriyle) oyle rivayet etmiti: Siinnet olan
(bir kii dul iizerine) bakir bir lozla evlendiginde (nevbete
tabi( olmayarak) yedi giin onun yarunda ikamet edebilirdi.
(Sonra nobet ta'ytn olunurdu.) (Bakir iizerine) seyytb bir kadmla evlenirse onun yarunda iic; giin kabnak hakloru haizdi.

r-'

lzhir, kokulu bir ottur. Bu otun arasmda ekseriyetle hevam ve, haerAt bu
bildiriliyor.

lundu~

317

lZAHI
Her eyden once bu hadisin tivayet ilmi baknmndan.ilk def'a
tesadiif ettigimiz rivayet eklini izah edecegiz: Hadisin isnad.I Tecrid
metninde ihtisar i<;in bualulrm bulundugundan Tecrtd'deki: ( ._,..jl ,:.r
Jli ~ .iii ~ J An Enesin radiya'llahu anhu kale) ibaresinde bulunan
"Jli kale" kelimesindeki zamirin merCii "Enes" dir, samhr,. halbuki
oyle degildir. Belki Enes tbn-i Malik'in ravisi Ebu Kalabe'dir.
Yahud da Ebu Kalabe'nin ravisi olan Halidu'l-Hazza'd.Ir. Biz
tercemede birinciyi gosterdik. Qiinkii Ebu Kalabe Enes'in birinci
ravtsidir. Hadisin bu suretle sevkine gore Ebu Kalabe diyor ki:
Ben hadisi, hadis rivayetinde mu'tad olan ekle gore: ( ,:.r ._,..jl .:r
t--.J ~ .ill J..- ~I An Enes ani'n-Nebiyyi "salla'Uahu aleyhi ve sellem")
diye merfllan rivayet etmedim. ( 4.:...JI Jli Kiile es-siinnetii... = Enes
der ki: siinnet olan ... ) diye rivayet ettim. Qiinkii Enes 1bn-i Malik
(siinnet) ta'biriyle rivayet etmiti. Benim i~in telakki ettigim lafzt
muhafaza ederek aynen nakletmek gerektil. Neve v 1 -der ki:, E b u
Kalabe'nin: "istesrydim (..si-11 Jli =) Kiile'n-Nebi" diye rivayet edebilirdim, sozii bu hadisin isnadmm Resululliih'a yiikseldigini ifade
eder. Qiinkii rivayet ilmi baktrrundan Sahabi olan ravinin: "Siinnet
olan fUdur, fU if siinnet ciimlesindendir" ta'biri, hiikiim cihetiyle
u( ~~ Jli=) Kiile'n-Nebi = Prygamber dedi ki" kuvvetindedir. ~u halde
N evevi'nin dedigi vec;hile mevzuumuz olan hadis de merfll' hadis
demek olur. ~u kadar ki, "(..sill Jli =) Kiile'n-Nebi" lafzan "siinnet
olan fUdur" ta'biri ic;tihadan merfu' olur.
Bu hadisi Buhari, iki tarik ile ve farkh iki metin ile iki babmda
rivayet etmitir. Tercememizde kavis ic;indeki ziyadeleri bu bablarm
iinvanlariyle Tecrid'e gec;miyen rivayet tarikmdan naklederek gosterdik.

1 Bu mtinAsebetle rivayet alimlerinin Peygamberimizin hadislerini zabt ve
naklederken metinlerin laftzlanna da ihtimam ettiklerini kaydetmek isteriz. 0 derece
ihtimAm ki, ravi mesela ( ..si-11 Jli Kale'n-N e b i) diye rivayet ettiyse bunu dahl
aynen muhafaza edip bunun yerine (.ill JyJ Jli Kale . Res11lullah) ta 'biriyle
nakletmemiflerdir. Ma 'na cihetiyle hadis nakli, - nikil !lim olmak prtiyle c!izdir. Fakat lafz ve mi 'ni cihetiyle menkw olandan kuvvett;e ~agtdtr.

318

DAIR BIR. Y0Hbom

-'

,_,. ""'

~j.; ~ ~~~ . . ;
.J.'!J."".J.o,..,..fl,.. .-

,_

"".J.

01 c~

"" .J.I,..fl,..

,. ""'.,

o , ,

tt'.:;; "'

~ ~ o~ ~
~~.J.

.J.-'"

""

._.,

I ,_ "'

.J. ,

,.

01 ~~ J.,..,) '-:!
o.J.

11,...- 0 ...

P I ~J~~~~~IJ_,..,)JW~~~I.r.:&.

TERCEMESi

(Zatti'n-nitakayn) Esma' radiya'lltihu anha'dan oyle nvayet olunmutur: Bir kadm (Esma''run kendisi):
- Ya Resula'llah, benim eim var. (Ka~mhk gayretiyle) kocam (Ztibeyr) in bana vermedigi eyi (verdi diye)
zevcimden yana eime gosteri yapsam bana gtinah1 var
rmd1r? diye sordum. Resul-i Ekrem:
- Verilmemj bir ey ile sus satmak, yalandan iki elbise
giymek gibidir, buyurmutur.
IZAHI
Bu hadisde Resul-i Ekrem'in sozii: (.uj ~.Y ~ -jS' ~ r~. ~1)
ciimlesid.ir. "~" karru ac;ken tokluk gostermek, ziigiirtken zenginlik satmak ma<nasmad1r. ".;.Jj ~_;" da yalanc1 iki elbise demektir
ki, bir gomlegin koluna baka bir kumatan ikinci bir kol eklenerek
iki kat gosterilen elbised.ir. Malik olmad.lg1 niiruz ve servet, ilim ve
faziletle tefah-qr eden kii, boyle yalandan iki kat e~bise giyen kalpazana tebih olunur ki, ilim, servet, fazilet sahtekarlan hakkmda soylenilen ve yiiksek bir belagati ihti\'a eden bir ~eseldir .

OAYRETU'LLAH'IN

MA'NAII

319

TERCEMESi

Ebfl Hureyre radiya'llahu anh'den Nebi salla'llahu alt:Jhi

w sellem'in Oyle buyurdugu rivayet olunmutur. Allah Tebareke ve Tea.Ia (her eyden ulu ve yiice Allah) mu>minler hakJanda gayret ve hamiyet gosterir (hayrr ve saadet diler) ve
Allihu Tea.Ia'nm gayreti, Allah'm haram k1ld1~ fena eyleri
mu >minin ilememesi i~indir.
lZAHI
Buhlrt bu hadist (gayret) bllhgiyle a~t:Igt bir babmda-rivlyet
etmitir. Bu kelimenin Allahu Teall'ya ve insanlara nisbetle ma'nas1
baka bllkadlr. lnsanlar arasmdaki gayret kadrmn kocas1 iizerindeki,
kocarun da kans1 haklanda duydugu iddetli heyecandrr ki, nefsin bu
nevi' infill ve teessiiriinii dilimizde (ktskan~hk) kelimesiyle iflde
ed.eriz. Gii.yesi de klskan~ kadmm kocasmt, kocamn da kaduum. kOtUliikten eairgemesidir. Nasd ki, miiellif Buhari (gayret) in bu ml'nlya dellletini iflde ve lzlh etmek i~in Mugtre 1bn-i ~ftbe'den
fU hadlsi rivlyet ediyor. Bu rivlyete gore Ensar'dan Bent S!ide'nin
relsi Sa'd lbn-i Ublde: "Eger kanmm yanznda (yabanct) bir erkek
g6rsem onu lalJtzmmn geni; yiizu ile degil, keskin tarafi ile uurur olduriirilm"
demitir. Bunun iizetine Resfil ... i Ekrem de: Sa 'd 1bn-i Ub!de'nin bu gayret ve hamiyetine taacciib mii ediyorsunuz? (~llma-Ytmz.)
Qilnkii biz (ben) Sa 'd'den daha ktskanctm. Allahu Teall da benden
kukan~trr! buyunnuturl,
1 Sa d lbn-i Ublde Akabe biatinde Hazrectlerden beni Slide'nin naldbi
o1arak bulunmUftUr. Bedir harbinden i'tiblren btitiin gazllara itirlk etmiJtir.
Meldre'Din tethi gQnU Hazrecllerin bayralm1 Peygamberimiz Sa d'e ven:nitti.
[Oraya babuzl] ve [bb1 C. 8, S. g8 (lkinci bash ~ C. 8, S. 86)]

320

iNSANLAR ARASINDA GAYRET

Buhari'nin yine bu M.bm4a Hazret-i Aie'den bir rivayetine

gore Resul-i Ekrem: "Ey Muhammed iimmeti, bir mii'min kulun
veya kadmzn zinakf1rltgz iizerine Allahu Teala derecesinde kimse gayretli ve
hamiyetli degildir" demitir.
~u kadar ki, Cenab-1 Hak asabi teheyyiic;ten, ruhi infial ve teessiirden miinezzeh oldugu ic;in AlHihu Teala'ya nisbet olunan gayretle
insanlardaki teessiir ve infialin laz1m1 olan AlHih'm kullarma merhameti ve hayu, saadet dilemesi ma<nasl kasd olunur ki, tercememizde
kavis ic;inde bu ma<naya iaret ettik. Goriilen her hangi bir fenabga,
bir zulme karl dilimizdeki: "Gayret-i l!ahiye" soziiniin rna <nas1 budur,
gayretin l~zmud1r.

::.J~ ~:~~ --.tur .~~

""'

J:: ui

I.

~~ ~ci:; 1824
,

~ ~; ~Jl:; ~; ~~ ~ ~~~~ ~ ~~;

NlKAH

BAHSi

321

TERC'EMESi

Ebu Bekr'in kiz1 Esma> radiya'lltihu anha'dan oyle dedigi rivayet olunmutur: Ziibeyr lbn-i Avvam benimle
evlendi. 0 zaman Ziibeyr'in yer yiiziinde mal namma, kole
ve cariye narmna, hiilasa diinyahk olarak su <;ekilen deve ile
atmdan baka bir eyi yoktu. Atmm otunu, yemini de ben
bulup verirdim, ben sulard1m. Su k1rbasm1 (sokiildiigiinde)
ben diker.dim. Ben hamur yogururdum. Yalruz ekmek yapmayt
'beceremezdim. Onu da Ensar'dan kolllulanm kadmlar yaplverirlerdi. Bunlar (kollluluk hakklru gozeten) iyi kadmlard1.
Sonra Resulullah Ziibeyr'e bir mikdar hurma!Ik aymp
vermiti 1 .
Ben Ziibeyr'in bu hurmahgmdan (deveye yedirmek
i<;in) baImtn iistiinde hurma <;ekirdegi tarrdtm. Bu. hurmaltk,
1 ResiUulHih'm Ztibeyr'e ihsin buyurdugu bu hurmahk Beni Nldir tehctr
edildikten sonra Allihu Teila'nm Fey' olarak Resll.l-i Ekrem'e tahsis buyurdutu
Bent Nadir hurmahklarmdan, aynlm~ bir par~ idi. Ztibeyr'in bu hurmahp
nAil olmas1, Reslll-i Ekrem'in Medine'ye hicretinin ilk zamanlarmda idi.

F. 21

322

EIMA'

VE Z'OBEYR.'.IN

HAL TERCEMELERl

meskenimden bir fers~ ii~de ikisi uzakhkda idi 1 Yine

bOyle bir giin batmda hurma ~dcirdegi yiiklii olarak evime
gelirken (yolda) Resulullah'a kavutum. Yarunda Ensir'dan birtalom kimseler vardt. Resulullah beni ~a~rd1. Sonra
beni ark~smda terkisine almak i~in devesine: th, th dedi 1
Fakat ben erkeklerle beraber yolculuk etmekten utand1m.
Ayru zamanda Ziibeyr'i ve onun loskan~h~ru hatrrlachm.
Qiinkii Ziibeyr hallon en loskancl idi. (Ben Peygai:nber'in
da'vetine icabet edemeyince) Resulullah salla'llahu aleyhi ve
sellem benim utandt~rm anladt ve devesini siiriip gitti. Z iibeyr'in yaruna geldigimde ona: "Bu gun ResO.lullah bapmda
kurma ;ekirdegi yuklU olarak bana rastladt. Tamnda Ashdb'tndan bir
cemdat de vardt. Beni bindirmek i;in devesini ;okertmek istedi. Faktzt
ben utandzm. Aym zamanda senin kzskan;lzgzm da hatzrladzm" dedim.
Bunun iizerine Ztibeyr: "Vallahi senin hurma ;ekirdegi yii.kiin
bana ResO.lullah ile hert2her deveye binmenden daha gu; oldu'' dedi.
Ravt Esma, der ki: Bu aile yiiktinti Ebft Bekir at seyisligi
edecek bir hizmet~i gonderinceye kadar ~ekdim. Baham (hizmet~i gondermekle) sanki beni cariyelikden azadlamtdl.

1 Bir ferslh ~ mil, bir mil dort bin hatve olduguna gore, bir ferslhiD Ue
Wsi lekiz bin hatve eder.
Reslll-i Ekrem'in EsmA'y1 devesine bindirmek istemesi mtiiriln-ileybi
mahnemi oldugu i~dir. QUnkii Esma'mn klZ kard~i Aie Reslll-i Ekrem'in
nMhmda idi. lsllm tirihinde ZAtii'n-nitakayn diye amlan Esma'nm yi1bek haylbm m.OtAIAa i~ bu eserimizin d6rdtlncii cildinde 675 numara ile terceme etdlimiz
Esm& badlsine balumz, Ve 816, 851 numaralarla tercemeleri g~ rivlyetlerini
de okuyunuz, ZAtii'n-nitakayn UnvAnmm sebeb-i tesmiyesi i~ de balwuzl [C. 8,
H.Ill50].

Jdd.H BAJDl

3%3

TERCEMESi

Aie rad!Ja'lliihu anM'dan rivlyete gi>re; Oyle demitir: _

Bir kere Resulullah salla'lliihu aleyfzi ve sellem bana: Ey Aite
benden memnftn oldugun zamAw ve bana kar1 gazabh bulunduAun vakti pek iyi anlanm, buyurdu. Aie der ki, ben de:
YA Resula'llah, bunu nasd bilirsin? diye sordum. Resitl-i
Ekrem Oyle cevlb verdi: Benden rhi ve memnitn oldu~da (ve bir eyinklr ederken): "iJ. Y.J., "i = M uhammed'in
Rabb'i hakkt ifin iiyle degildir" dersin. Bana karl asabi -oldugun
zaman da: "r.-'.;:' Y.J .J"i = lbrdhtm'in Rabb'i hakkt ifin iijle
degildir" dersin 1 (adlrm anmazsm). Aie der ki: Ben de: Evet
yl Resula'llah, vallahi oyledir. Fakat ben (asabt halde)
yalmz sizin adlruz1 btrakmm. (Sevginizse gonlumde yaar,}
diye saygirm arzettim.

1 Hazret-i Aite'nin peygamberler anwndan lbrlhtm t1Uylta"~lll4fiim

iJmini intihlb etmesi Peygamberimizin ve tevhtd dtninin bClyOk babul olmall
cihetiyledir ki bu intihlb Hazret-i Aite'nin ytlbelt fetlnet ~ 2-Ckhmm bir bllrhamcbr

su

TERCEMESi

Ukbe lbn-i Amir radiya 1lliihu anh'den rivayete gore

Neb t salta' lliihu aleyhi ve sellem (bir hutllesinde) : Ashab1m
. (yamnda mahremi bulunmaksizm) kadmlarm yamna girmekden saklmmz, buyurmutur. Bunun iizerine Ensar'dAn
birisi: YA Resula'llah! Ya erkek akrabasma ne dersiniz?
diye sordu: Resulullah: Onlarla halvet oliimdiir, buyurdu.
IZAHI
Bu hadisi Buhar.i 1) yanmda nikah ge~mez mahremi bulunnuyan bir kadmla bir erkegin bir arada yalruz bulunmasJ, 2) kocas1
evde yokken bir kadmm yaruna girilmesi caiz olmad1gma .clair a~tJ.~
bir babmda rivayet et.mi.tir. Bu iinvarun ihtiva ettigi iki hiikiimden
birindsi yukandaki Uk be . hadisinin sarahatinden anlatlmaktadtr.
lkinci hiikiim de hadisin delaletinden istinbad olunmutur. Yalruz
tzlha muhtac olan bir ciheti Ensar'dan bir zatm siiali ve Resul-i
Ekrem'in cevabtdtr. ~oyle ki:
Resul-i Ekrem: Yarunda mahremi bulunmayan bir kadmm .
yamna bir erkegin girip yalruz bulunmalanndan sakmmtz! buyurunca: Ya Resula'llah, ya zevcin yakm erkek akrabasma ne buyurulur? Bunlar da gelinlerinin ve yengelerinin yanina yalruz giremiyecekler mi? diye soruhnutur. Hadis metninde (Hamiv) lafziyle sorulan
hu sulli ta<yin i~in bu lafzm medlUlunii ta<ytn etmek icabeder. Lugat
kitablanna baktldtgmda ilk once bu kelimenin erkegin babw ve
kadmm kaym babast demek oldugu goriiliir. Tirmizt de boyle deJili4tir. Fakat Miislim'in Leyt lbn-i Sa <d'dan rivayetine gpre,
erkegin kardei ile buna benzer akrabastdtr. Neve vi hamivi daha
a~ tzah edip der ki: Hadtsdeki hamivden mudd zevcin baba ve
biiyiik babasiyle ogullarmdan bqka akrabAstdtr. Zevcin babw, biiyiik babas1, ogullan zevcenin mahremleridir. Baba ve biiyiik baba ile

NfxAH

BAHSf

325

gelinin yalruz baflanna bir arada oturmalan, yine boyle iivey evlldlariyle iivey anarun halvetleri c~zdir. Zevcin bunlardan baka halvet
sahth ve caiz olnuyan akrabastrun da taaddiidii: "zevcin erkek kardeP,,
karde1 ogullart, amucasz, amuca ogullan, ktz kardejin ogullan ve bunlann
emsali - ;:,evce nikdhlt olmasa - te;:,vi;leri haldl olan akrabast oldugunu"
bildirir. Nevevi devam edip der ki: Halk bu hususta kotayhk iltizam
ederek kardele karde karlSlrun bir arada yalruz bulunabilmeleri
adet olmutur. tte bu hayau, Resulullah mevte tebih etmitir.
Hadis metnindeki Peygamber Efendimiz'in: ( .:..._,li_,.J-1) vectzesinin ma<nast: "Zevcin babasz, biiyiik babasz ve ogullan ki, mahremleridirler, bunlardan hajka akrahasiyle zevcenin hir arada halveti oliime ve aile
filaketine miieddi olur, demektir ki, su-i zan ve kzskan;lzk gihi hirtaktm sebeb_lerle nice ailelerin yzktldzgt giiriilmiijtiir."

TERCEMESi

1b n- i Me scud radiya' llahu anh' den Neb i salta' llahu ~hi

ve sellem'in soyle buyurdugu rivayet olunmlltur:
Kadm kadma miibcl.eret etmesin, (c;tplak siirtmesin,)
Sonra kocasma obiir kadtru - kocast ona baktp goriiyorcasma- vastf ve tacrif eder (de bir fenahga sebeb olur).
lZA.HI
Hadts metnindeki (:rniibcleret) kelimesini Ragtb ve Ruhar Arihleri, iki kadlrun bir craraf, bir yorgan icrinde birbirlerine tenleriyle
dokunmalan ve siiriinmeleri diye ta'rtf ettiklerinden tercememizde

326

bu ml'nlya qlret ettik. Kabust der ki: Bu hadts kendisiy1e meflsidden en iyi korunulan haberler ciimlesindendir. E~er kadm zevcine
temls ettigi kadmm giizelligini ta'rif ve tavstf ederse, zevci o kachmn
hiisnii inm.a aldanarak kendisini bop.)'lp onu almas1, hatti evli ise
kocasmdan hoanmak ~Arelerini aramas1 umulur ki, biitiin bunlar
kadmm kadma miibleretinin tevltd ettigi Aile fellkederidir

TERCEMESi

Clbir 1bn-i Abdullah radrya'lltihu anh'den rivlyete

g()re, Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem oyle buyurmlltur:
Sizden birisi aileden, aynhgtm uzattJ.gt zaman evine gece
vakti ansiZm gelmesin.

.1829

. . .....-r, ...............
.k."- .- J W
- .. . r
~

~
,

,, . .-..J

<w

... ,

TERCEMESi

Yme Cabir tbn-i Abdullah radiya'llahu anh'den rivAyete g6re, Nebt salla'lltihu aleyhi ve sellem f(>yle buyurmUftUr:
(Ey Clbir Medtne'ye) gece varch~da hemen Ailenin yanma

(baslan. yapar gibi ansJ.1;m) girme, (lbtidi gel<fiAini duyur).

Tiki zevcinden uzak diien kadm ustura tut (up temizlen) sin
ve da~ sa~lanm tarasm.
lZAHI
Muellif Buhari bu hadisler i~in a~tJ.gi babm tinv3.nmda uzun
seferden donen erkegin, kartst yanma gece vakti anstzm varmamiwnm
sebebini bildirerek diyor ki: Gece vakti habersiz baskm yapar gibi
vart, zevcin uzun zaman gayb\i.beti masmda kansmm htyanetinden
korkusunu ve iiphesini i<ar eder ki, dogru degildir. Nastl ki, miiellifin Haec bahsinde ge~en bir rivayet tarikmde yine Cabir 1bn-i
Abdullah'm rivayetine gore, Peygamber Efendimi.z'in liri
Abdullah 1bn-i Revaha uzun bir seferden dondiigtinde geceleyin evine. gelmiti. Bir kadm da o Strada kar1suun sa~m1 tanyordu.
Gece karanhginda onu erkek sanarak ktlmcrm ~ekip kadmm iizerine
yiiriimiitii. Fakat yanh hareketini anhyarak bir faciarun oniine ge~
miti. Bu vakta Resli.l-i Ekrem'e arzolundugunda Resli.l-i Ekrem
uzun seferden donen kiinin gece vakti ailesi yanma girmesini yasak
etmitir.
Miiellif Buhari bu iinv3.nmda bu yasagm ikinci bir sebebine de
iaret ederek: "Gece anm;zn gelmek kadzmn ufak tefek kusr2runu aramtzk
demek oldugu i;in" dogru degildir, diyor. Az ~ok her ailede goriilen bir
_ haldir ki, aile retsi seferde bulundugu giinlerde ev kadrm evin nizim
ve intizamma o kadar ihtimam etmez~ kendi durumu ile de geregi gibi
megiil olmaz. Erkek gece habersiz ~tka gelince evin nizamSIZhgindan,
kadmm bu dagmik vaziyetinden muteessir olabilir. Bu cihetle Resli.l-i Ekrem Efendimiz Cabir'le beraber bir seferden dondiigunde ona: Ey Cabir! Medtne'ye varmca hemen evine gitme, gidersen kanrun yaruna ginne! Varsm kadm sa~rm, barm diizlesin,
temizlensin; sonra yanma gir! buyunnUtlU'.

.....

BU KlTAB, TALAK'A DAlR HtJKtlMLERlN lSTlNAD

ETTlKLERl HADlSLERl MUHTEVlDlR

Tatak, lugatta her hangi bagh bir .eyin ba~m c;ozmek

ma<nfunnadir. lslam hukiikuna gore tatllk ma<nasma b~r
isimdir. Tatlik de, nikah ba~ru c;oziip sahvermektir ki, dilimizde bo~amak ta<bir olunur. lslam 'eriati zaruret zamarunda
talala bir mahlas-1 hukiiki olarak kabUl et~ ve bu hakki
zevcin eline verm~tir. Binaenaleyh talak ~er<an miibahdtr,
halaldtr. Fakat en menfur bir halaldtr. Bir hadis-i ~erifde
Peygamber Efendimiz talakl, AlHih'm bugz ve adavetini
mftdb bir halaldtr, diye ta<rifbuyurmu~tur. Diger bir hadisde:
"Nikahlanzp fiftlejiniz ve evleniniz, fakat kurdugunuz hu aile yuvtmm
talak ile yzkmayznzz ! Onun ta"akaszndan arj-t ilah titrer" buyurm~tur. Vine bir hadisde Peygamber Efendimiz: "Kadznlannzzt ancak zina tohmetiyle hojayahili~siniz, buyurm~tur. Yine
bir hadisde Resul-i Ekrem: "Talak uzerine yemn - ki:
fi!Jle yaparsam kanm hoj olsun, gihi soz/erle - ancak miin4ftk olan
kii yemfn eder" demi~tir.
Bunlar ve bunlann benzeri bir c;ok hadislerle fazahati
bildirilen talaka yalmz miibrim bir zarliret iizerine miisAade
olunm~tur ki, bu zarure~ bamda kadmm Aile nlm6.sunu
kirletmesi 'fazihas1 gelir.

329

KITABU ' T-TALAK

Erkek, melek degil ya, Onun da fazahati ve gec;imsiz

halleri olabilir. Buna kaq1 da kadmm fesh-i nikah hakk1
vard1r. ~u fark ile ki, kadm bu hakk-1 feshini, erkegin talak
hakhm kulland1g1 gibi bizatihi kullanamaz. Hakim vas1tasiyle isti<maJ eder. Fakat lslam hukiiku bu hakk-1 feshi erkek
ic;in de tanmutlr. ~u halde talak ,erkek ic;in fazla ve hakimin
hiikmiine muhtac; olmaks1zm mutlak bir hak olarak kahyor.
Bu sebeble asr-1 haz1r meden! hukiikunda zevc; ic;in hakk-1
talak kabul edilmemitir. lslam hikmet ter~ine clair miiellefatta erkegin hakk-1 talak1 haiz olmas1 hususunda deniliyor ki:
Kadmm erkege nisbetle ictimai durumu c;ok naziktir. Kadmm
namusiyle, isinetiyle ilgili oyle vaktalara tesadijf olunur ki,
bunl~n, fesh-i nikah ic;in erkegin mahkeme kapllarma gotiirmesi kad1mn miistakbel hayau ic;in c;ok tehlikelidir. Yeni bir
aile kurmasim imkansiZ bir hale sokar. Bu tehlike1i .vaziyeti
onlemek ic;in lslam hukiikii - her tiirlii fenahga ragmen talaklm kabul etmitir.
Tala.k hakkl kadm ic;in de kabUl edilerek iki taraf arasmda
nic;in adalet te>min edilmemitir? sua.Iine kaq1 da kad1mn
f1traten seriii'l-infia.I olmas1 gebelik ve aybal rahats1zhklarmda
bu infial ve teessiiriiniin daha ziyadelemesi sebebiyle hakk-1
tala.kln kadm elinde -su-i isti<male daha ziyade miisaid olacagi
smetinde cevab veriliyor ki, bu da ayan-1 ehemmiyet bir
miitalaad1r. Hatta kadmm elinde boyle bir hak olmad1gi
halde erkegin elindeki bu hakdan, teessiir zamamnda istifade
etmek istiyerek zevcine: Art1k beni b1rak, dedikleri va.kl'dir.
Bunun ic;in Res u 1- i E k rem: Ai.Ie gec;imsizligi iddetlenip de
aynhk bir zarftret haline gelmet;iikc;e bir kadm zevcinden
tala.k1m isterse, ona Cennet kokusu haram olur, buyurmUtur 1 Birtaklm huysU7 erkeklerin ve bilhassa aile kurumunun
1

~~.) ~

r'.ri (.) ..~ IS')

<.)"~ J'f er li~ ~J.i .:.Jt.. .t.,.tLc_l

[ ~p~l .:,:-11 ..,...~ .J ..~.t-1 .I.J.J ~I

330

dtnt ve milU kudsiyyetiru anlanuyan ~ehvet dii~~iinlerinin ellerinde vesile-i mefsedet oldugu muhakkak olmakla berAber
yukanda bHdirildigi iizere kad1mp. miistakbel hayatl namma
mahkeme huzurunda tehiri caiz olmlyan hususlarda talAk
bir mahlas-1 hukiiki olarak kabUl edilmitir.
Bununla beraber Islam camias1 i~inde talak vaklalaniun
en biiyiik ictimai afetlerdendir. Cemiyetler ailelerden teekkii1 ettiklerine gore, cemiyetlerin salabet ve metAnetleri aile kurumlanmn s-aglam, devamh ve dayamkh olmalariyle miitenasib bulunur. Bir cemiyet i~iri.deki aile yuvalan
zam!mn iddetli f1rtmalanna kar1 ne kadar mukavemedi
bulunursa, hey>et-i ictimaiye de o derece medn olur. Bu me. tAneti te>min eden birlnci art, ailenin iki riiknii ve bti kutsal
miies5eseyi destekliyen iki direk olan kan, koca arasmda bu
yuvayt ebedi yaatmak kasd1 ve hunun yegane istinatgam olan
~iftler arasmda i~li sevgi ve saygtdir. Ailenin saadeti namma
~~erin birbirleriyle hiisnii muAeretleri ve aile niza1m dairesinde teaviin ve tesaniidleri, aile namftsunu temiz tutmalan,
ailenin metanet ve rasaneti i~in viicudu muktazi en kesin
~ardardir . ( 41--J .J e.)_,. ~ ~ .J) kavl-i erifi mucibince aile i~inde
sevgi ve saygt, ailenin hiisnii muAereti ve tahareti, Al.lah'm .
ihsAn buyutdugu en biiyiik ni<metler ve saldet niAneleridir.
Bu stl.retle .ancak aile refah i~inde yaar. Cenab-1 Hakk'm
[ ~ c:,. 41 ~ .I__.Ai 1_,;~ ~~ = Ey muminler (aile kurunuz,) fakir
bulunuyorsanzz (korkmaym1z,) Allah, fazl a keremi (hazinesi) nden
sk:i gan kzlarJ vaadi mucibince fakr ii ihtiyac i~inde kurulan
a.ile yuvas1, refah ve saadete kavuur. Ebu Davud'un Urve'. den gelen bir rivayetine gore ( JU4 ~~ v;li .l...ill !.P.-JJ = kllllmlarla evleniniz! r;anku (ge~i~ecek) mal ilt her8her gelirltr) buyurul
mlltur. Bu bir hakikat ki, her zaman gozlerimizin oniinde
~ogalmas1

san:: so (Ram), &yet: 1u.

* SOre: 24 (Ndr), Ayet: 32.

331

tahakkuk eden saytSIZ orneklerini gormekteyiz. Yine bu sftrede tilenin kii~iik rQkiinleri ye~erek nesil devam eder. Ve
Peygamberimiz'in: "Ey ummetim, (evleniniz ve ~ocuk, torun
sAhibleri olup) neslinizi ureterek fogalznzz! Ben ummetimin' foklup
ile iftihar ederim" emir ve te~vtki mucibince iftih!r ettigi M uhammed iimmeti ~ogahr.
Aile kurumunun lz~h ettigimiz bu hayrrh maksad ve
giyderi gozetilmiyerek yalruz telezziiz ve tesktn-i ~hvet
arzusu iizerine kurulan aile miiessesesi su iizerine atd.nn binldan ibarettir ki, bir riizgarla yllulmaga mahkftmdur. Bunun .
i~in Islam aile hukiikuna gore, Slrf cinsl bir itiha kasdiyle
yapuan nikah - bu maksad haft olursa - kazaen cai.z ise
de, diyaneten fasiddir, ~ok siirmeden yililmaga mahk\imdur.
A~Iktan art klhrursa - mut<a 1'dan ibaret oldugundan hem
kazaen, hem diyaneten fasiddir ve boyle bir ~ah ile zina
arasmda hi~ fark yoktur. Tebarant'nin, Suheyb (R:A.) den
rivayetine_ gore, Resul-~ Ekrem: "Bir kimse yalmz tatmtn-i
1ehvet ifin nikah eder, mehrini de vermezse, o kimse zindkar bir milcrim
olarak olar" buyurmutur. Yine bOyle diger bir hadts-i erifde:
.:.lii~J .:;;t~l .ill .:t-1 = szk szk kadzn bo1ayan felnici erkeklerle szk szk
koca degiltiren fepzici kadtnlara Allah ta<net etsin !) buyurmUtur.
Ric<t olan talak vaklalannda, talak ile kadm kocasmdan .
biitiln biitiin ve derhal aynlnn da degildir. Kadm, kocasmm
diliyle, eliyle taarruzundan ~ekinmedik~e iddet miiddeti olan
ii~ aym sonuna kadar Aile yuvasmda oturabilir. A~Ik bir ge~
sizlik ve terbiyesizlikte bulurunadlk~a bu, kadmm hem hakb,
hem de vaztfesidir. Aym zamanda erkelc de kanstru evinin bir lasmmda oturtmakla miikelleftir. Talak Stiresi'nin biririci Aye- .
1 MUt'a kadmt intifl maksadiyle muayyen bir zaman i~ muayyen bir me~
muklbilinde teAr ve isdcArdan.iblrettir ki, hllA tran'da RMizHer arasmda
MUt"a, c:lbiliyyet Arabian arumda cAri olan nikAhlardan birisidir. BAzt gazAlarda
mOsbde olunduysa da Hayber gazismda ve Mekke-i
MUkei:reme'nin fethinde
haram bluttnq_ttr.

meveuttur.

332

tinde bu hakikat Oyle bildiriliyor: "ey Peygamber (ve iimmeti)

sk miislumanlar kadznlanm;:.z bojamak istedigini;:.de onlan iddet
muddetlerini gii;:.eterek bojayznz;:. ! ve bu muddeti sayznz;:., (hesabla}'lWZ) ve Rabb'znz;:. olan Allah' dan korkunu;:. da onlan evlerinden 1
pkarmayznz;:., onlar da pkmasznlar! Meger ki, ayzk bir hirpnlzk yaptp
gitm~ olalar. (Bu suretle siikna ve nafaka haklam zayi< etmi
olurlar.) lite talak hakkzndaki bu emirler Allah'zn ta<yn ettigi hududdur.2"
Mutallaka bir kadmla kocasmm bir arada ot:urmalan,
iiphesiz ki, akd-i nikahm ifade ettigi miilkiyetin iddet i~inde
bekasm1 ve devam etmekte oldugunu ifade eder. Bu cilietle
erkek ile kadm aile yuvasmda eskisi gibi oturmak ve birbirlerini goriip goriimek hakkm1 haizdirler. Hatta bu ii~ ayhk
dargmhk - diyebilecegimiz bir nevi< sogukluk - srrasmda
erkegin kansma: ."Hantmczgzm, talakzmdan va;:. .ge;tim, eski hayahmt;:.a avdet edelim" gibi kavlen veyahud karlSlmn elinden
tutmak ve okamak gibi fiilen miiracaati iizerine tala.k ile
hA.dis oJan bu sogukluk zail olarak yeniden ve daha sevimli
bir rule hayatl balar 3 ve talak tamamiyle zail olur. lslA.m
1 Bu ayette aile yurdunun kadma izafe olunmast, i.izerinde durulup incelenecek
bir t!birdir. Islam hukukunda ~ile ~eskeni ailenin in!ak ve i~i erkege aid vaztfelerdendir. Bu cihetle aile meskcni erkektir. BOyle iken bu ayeue kadma nisbet olunmast1 mu~llika kadmt iddet miiddetince mesken ve nafaka cihetiyle himiye ve
siy!net i~indir.

F..)

~ "1
..:ll_,zr_, .WI 1.,.._.1_, .:;; .w ~~ .un ~ 1.;1 l..f~llt:_l ~
;).rJ- ~ .:,- _, ..ill ;).1 .!liJ _, ;,;~ ~ ~ ~;~ .:,I "}I ,r.): "}_, LJi..H. .:,- ~.r. ji.
[ 1 : J')ll.JI ;.J_,..] ~ fli' .1M ..ill
Bakare Suresi'nin 228 inci ayetinde >yle bildiriliyor: .j-A-! ~ ..:..LC.U.ll_,).
r.Jdl _, ..4 .;,-Y. ;.,) .JI .J+-l-) .j ..:I JL:. L.. .;,.;:S; .JI .Jfl ~ "}_, ._,)~~ ~4
( 1.-~11_,.)1) .:,1 dJI.)j ~.)J .rl .:;J_,..~ _,.,.:."11 = BojaMnkadmlariif hayz (ii~ !det)
g6rllnciye kadar nefislerini, (erk~~e kaqt temayiillerini) z;aptedip beklerler. Bu idtl.t 111 imiz4r isn4suula kadmlara - Alliih'a ve ahiret gilnilne m4n ediyorlarsa - All41&'111 ~
yarattJl (gebe!ik ve hayz halleri) ni saklamalan ha/41 olmaz:;. Erkekler rU (bozulmata
yilz tutan) 4ile dirlilini diiz;elt!Mk isterlerse kadznlcmna mflrtleaat etllrek tmltJn uki 4ill
duTU111U114 i4de etmege haklan vardtr. [Bakare Siiresi].

333

hukiikunda erkegin kansma ~u miiracaatma- aile diizenligi

namma - 0 kadar ehemmiyet verilmitir ki, kadm inad edip.
de erkegin bu miiraca(\tma muhalefet . ederse, kadmm muhalefetine ehemmiy~t verilmeyip erkegin miiracaatma ve taWun
zeva.Iine hiikmolunmUtur. Ancak iddet miiddeti olan uc; aym
httAnnndaki zevcin miirlcaatma i<tibAr edilebilmek ic;in kachnm muvlfakatl ve akd-i nikahm yenilenmesi arttir.
Goriiliiyor ki, bu iic; ayhk iddet miiddeti, bir tarafdan
kachmn yiiklii olup olmad1gmi tatyine yaramakla bed.ber bir
tarafdan da ytkllmaga yiiz tutan: Aile yuvasm1 desteklemege
mA~tftf bulunuyor. Ve erkegin ric<ati ve kansma miiracaati ile
c;ifderin eski Aile hayadanna avdet etmeleri umuluyor. Bu
cihede iddet .esnlsmda erkegin cinsi arzusunu celb edip ric<at
ve miirlcaatlm te,min ic;in kad1mn giizel giyinmesi ve tuva.Ietine ihtimlrtt etmesi mendftb ve mtistahsendir.
Yine goriiyoruz ki, bu i<tiblrla tallk, fesh-i nikahdan
tamAmiyle farkhd1r. Birincisi Aile ky,rumunu t~enni ile ve
karl-kocamn kendi elleriyle diizeltici bir sistemdir. dbiiriisii
mahkemelerde ~ ylr, agylr kai'Ida kirli c;amaIrlar ortaya
konularak tutulan kesin ay1nc1 bir yoldur.
Uc; ayhk iddet miiddeti bittikten sonra Ailenin hukiikt
ve ahllki vaziyeti de Bakare Sftresi'nin 231 nci Ayetinde oyle
bildiriliyor: "Kadtnlan bo1adtgtm;:., onlar da bekledikleri iddet
mUddetlerinin sonuna iriltikleri ;:.aman (bu iddet miiddeti bitmeden)
htmen kadtnlanm;:. (a miiracaat edip. onlar) ' gU;:.el bir sQrette
tutunu;:., ydhut da adet ve;hile serbest btraktm;:. ve haklanna tecavil;:.
lbnek ve ;:.arar vermek maksadiyle onlan tutmaytnzz! 1 Her kim biiyle
.

BooanDUJ kadmlara zarar vermek maksadiyle tutmak (lyle olur: Kadm ilk

iallkm iddetihi bekleyip bitirirken erkek kadma miirlcaat edip kartsiyle birlqir;

Sonra bir ikinci talik vererek ikinci bir iddete kadm1 mecbOr eder. Bu iddetin huAouna yabn yine miirlcaai edip birlqtikden sonra U~cil bir tallk ile 'U~cU iddete
mecbOr eder ki lyet-i kerimede nehyolunan izrlr bu ~kin ve zllimlne harekettir.

6ir

i~rdr

luueketinde bulunursa, muhakkak o, kendisine

.

'

, , . , 1.

~ultnebnii

Bu iyetin tercemesinde (b~ iddet muddeti bitmeden)

siiretinde bir ka)'ld koyd~gumuz iddet muddetinin lutaJIDndan
sonra zevcin kansma muricaatJ. bizitihi muessir -degildir.
Bunun mu'teber olmas1 i~in kadrmn muvafakau arttJ.r. Ve
kadm muvafakat ettigi surette yeni bir nikah ile aile kurumuna.girmi olurlar. Bu da Bakare Stiresi'illn 232 nci ayetinde
fOyle bildiriliyor: "Ey mu,minler! Kad,nlan boiadzgznz~, onlar da
idiUtJerini bitirdikleri vakit kan, koca aralannda md'rfij ve mepil'
bir s6rette ~tuklannda (Ey veliler!) erkeklerin kadznlannz yeniden
-nik8k e~lerine mdni' olmtlfln~! 2"
9imdi bir de bU' husiiSa diir Talak SU.resi'nin ti meildeki
ikinci Ayetini okuyahm: "Mutalldka kadznlar iddetlerini doldurmaga yakl~d~lannda onlan nz4<rfJj ve;hile tutunu~, ydhud gikellikle
aft,UUJ&.?:. Tlendilerinden addlet s8kibi iki kimseyi de idhid tutunu~ ve
ieh4deti J.llah &pn (dogru) edini~! 3;'
9imdi kan koca birbirlerinden tamimiyle aynlrm ve dlin
tilten bir aile ocagt bugun butun buttin son~li btdundugimdan, iilenin iki ruknu olan kan, koca teselUye' muhta~ bir
haJde bulunuyQrlar demektir ki Talak Sftresi'rule bu mustbet zede ~iftler ~yle tesellt olunmlltur: ( ~J~.J ~~ ~ ~ ..1.?. ~.J
~ .1 o!.r ~ ...... Her kim Allah' dan korkarsa, Allah. ona - d\itu~
girtveden kurtulacak - bir lialds yolu yarahr ve onu hahruula
gepniyen bir cihettm mer~tlk eder) ~

?11.

~~ .r;,l ..;,.J~. ~ ~ li ~~ ~ .wn

lli.J
[i.;JI iJy] w.;
.W ..!ll J..i! ~.J I.J~ IJI~ ~~

"l, ..;,.J.rt.

,l,.;lj Ill ~I.JJI ~ .;,1 ~~ ~ ~I

p;

crw. .WJI . ~ lli.J

[;.;J! $Jy] ..;,.J_,..l~ trri

""- ~ IMI.J ,j.J~ \J".JJ u.JI oJ.J.JM. .)A.,f.-\; ~I .:A uu
.

[,:;~ ;,.~_,...] .i i.\~ 1~1 j

(.;..

xtrbO'T-TALAK

335

Buraya kadar terceme ve tzah olunan talaka dlir Ayetlerde arza ayan miihim bir dhet vard1r ki, lslam hukilkunda
taWo mubah kilan biitiin bu ayetlerde talak.In ric<ate mukarin
olarak yani talak ile talaki bozan ric<atin birlikte zikrolunmUJ
bulunmasidir. Bu o demektir ki, talakm me~ruiyeti zev~e
iddet esnasmda karlSlna miiracaat etmesiyle meruttur. Bu
ise. aile kurumunun devaiDI namma pek biiyiik ehemmiyeti
ha.izdir. Bu i<tibar ile talak, ge~imsiz bir aile kadmma karp
ihtar mahiyetindedir. Bu ihtardan sonra zevc tarafindan
iddet i~inde kanya miiracaat edip aile dirliginin eski hAline
iade edilmesi emrolunuyor. Kadm, ii~ kere tekrar edilen bu
ihthlardan miitenebbih olniadi~ surettedir ki, kat<-i miinlsebet demek olan "B4Yin TaMk" tahakkuk ediyor.
Buraya kadar devam eden tzahatiiDizda gortildiigii iizere
Kur'an-1 Miibin'in aile ge~hnine dair hukiiki emirlermden
ba~ka birtakim da ahla.ki vasiyet ve nasihatlan varchr. . Bu
hususta eref-varid olan ayetleri de terceme edecegiz. On1arm
muta.Iaasmdan anlaIlaca~ iizere bu ayetlerde gerek erkek,
gerek kadm huysuzluk gosterdiklerinde hemen talaka, ya.hud
fesh-i nikah i~in mahkeme kapilanna miiracaat edilmeyip ya
dogrudan dogruya kendi aralannda~ yahud her iki tarafin
ta<yin edecegi hakemler ma>rifetiyle sulh olmalan tavsiye
olurunu~tur.

Her eye takdtn\en Nisa Sftresi'nin 34 iincii ayetinde vectz

bir ifade ile ta<rif olunan Aile kadmma aid U iki ciimleyi
okuyahm: "..I~ Lt,..:\.:JJ.:.. Uail.. ' .::.l:ili ~U..L...Jli = En iJi aile kuran
kaduzlar, Allah' a ve kocalarma itdat ve muhabbet eden. Allah''n tevftk
w inayetiJle kocasznzn gzyabznda (onun mahm, caruru, nAudisunu) muhafaza edenlerdir" Taberani'nin Abdullah lbn-i
SelAm'dan sahib bir sftrette rivlyetine gore, Peygamberimiz
de f()yle buyurmUJtur: Kadmlann ha}'ll"hsl yiiziine bakuAm
zaman seni mesr6r eden, bir tekltfde bulundukta onu kabUl

ve is<a.f eden, bir de senin g~ya,bmda mahru, camm, n!mftsunu

muha.faza eden kadmlardrr.
Goriiliiyor ki, bu !yet-i kerimec;ie ve tah.iye ettigimi.z
hadts-i erifde Aile ge~iminin isn!d ettigi bahca iki miihimme
ta<lim buyurulm'!!tur ki: Allah'a ve kocasma it!at, gty!bmda
kocas1m ve namusunu s1yAnet. Bugiin hayat s!hasmda gordiigiimiiz aile facialanna sebeb olan kadinlar, Allah korkusu ve
koca sevgisi duymayan; kocas1mn gtyabmda kazanc1m gayr-i
meru< bir surette sac;1p savuran ve aile doegini namussuz. lukla kirleten kadmlardrr. Bunun mukabilinde de bu seciyede
erkeklerin sebebiyet verdigi facialar vard1r.
Vine bu ayette erkeklerin itaatsiz kadmlanna karI sftret-i
hareketleri oyle ta<lim buyuruluyor: "Ey erkekler kadznlarmu:.zn
itdatsi.e;liklerinden, hzrpnlzklanndan endijelendigini.e; .e;aman (ilk once)
onlara vaz.e; (giizel ogut) verini.e;! (Sonra) yataklannda ytdm.e;
bJrakmz.e;! (Dah.a sonra da haflfce) dogunu.e; 1 Bunun u.e;erine onlar
si.e;e it4at ederlerse, arhk onlar aleyhinde bulunmak ipn (eski hatrralardan) vestle aramayznz.e;! !Ji bilini.e;.ki Allah ;okyuksek, pek bilyUk
bulunuyor" 1 .
Erkegin huysuzluguna ve gec;imsizligine karI kadma da
Nisi Suresi'nin 127 nci !yetinde oyle nasihat ediliyor: "Her
hangi bir kadzn kocasznzn gepmsi.e;liginden ve kendisinden yU.e; ;evirmesinden korkarsa, pftlere aralanm bir sulk ile dii.e;eltmelerinden dolayt
gan4hyoktur. Her halde sulk (gec;imsizlikten ve aynlmaktan) haytrltdtr" 8
1 Bu dayak avam arasmda "yi' oldugu iizere kadm1 incidecek -ve izzet-i nefsini
bracak ,ekilde bir dayak olmay1p kadm i~ vesile-i intibih olaca.k sllrette baflf
dokunmaktan iblrettir.

P I .Jli ~~~1_, t'="l..AI.I.j ~_,~1_, ~_,IW ~j_,.!.i .J~~ J-jJI_,

[.WJI ;.Jy] I~ ~k .Jl) ail .JI ~ ~ I~ ':Iii

l..1..!

.Jl ~ C~ ':)li \..;l_rl _,1 lj_,.:..; ~ .J' .:..il.:. ;IJ"'I .:,1_,

[ .WJI e.Jy] Jf-

eL-'1 .J

~ ~

337 .

Aile ge~imsizliginin bir hakem hey'eti Id'rifetiyle JSlalu

~A.resi de gt>sterilerek Nis~ Sfircsi'nin 35 inci ayetinde Oyle
buyuruluyor: "Ey miJ>minler, kan ile kocam.n aralan aplmasuulan
korkarsanu:,, erkegin akrabdstndan bir hakem 1 kadznuz akrabasuzdan da
bir hakem (intihap edip) gonderini;:.! Eger bu iki ho.kem (kan ko- .
camn) aralaruzz dii,zeltmek isterse, Allalz iki tarajin. aralannz te>lif eder.
9Unku Allalz Altm'dir, (te>Iifyollanm ~k iyi bilir). Habtr'dir, (her
iki tarafm rfthi tem~yiillerine ~ok valafnr)" 2
lslam hukiikundaki talruc mes>elesine dlli bir mukaddirne
h~ndeki izalunuzt burada bitiriyoruz. Bir lostm garb muellefannda intikada ugrayan talalan ~e kurumunu destekleyen
ve aile bagtru son haddine kadar ~oziilmekten s1yanete ~ahan
bir miiesses~ bulundugunu izah etm.i ve yapuan intikadlann
ne kadar yersiz ve vukufsuz oldugunu tebhiiz ettirmq oldugumuzu zannediyoruz. Bir cemiyette umfimt ahlruc diizgiin
olursa talruc, hllim huzfirundaki fesh-i nikahtan ~ok iyidir.
Fakat ahlruc-1 umOmiyesi bozuk olan cemiyetlerde hakk-1
talAk, ferdlerin elinde sfi-i isti'ma.le miis!id bulundugundan
~k tehlikelidir, bu cihetle de h!kimin feshi daha isibetlidir.

t Hakem, .h lkimdemektir. Fakat baltem,hAkimdendaha belfAdir. Her vechile

beyln-a re'yc ve ltl-yi htlkme me<zan kimle demektir.
I
~~I 1-'!J .JI l.tl-1 ~ ~ ~ ~I ~ ~ ~\i ~ JW ;.-. -:.tl..,

[ .wJ1 aJ~] I~ ~ iJIS' .il -:.tl ~ 4il Ji.M

F. U

338

TERCEMESi

Abdullah lbn .. i Orner radiya'llcihu anhiima'dan rivayete gore, lbn-i Orner, Resulullah salla'llcihu aleyhi ve sellem
zarnarunda kansm1 hayz h~inde iken bo~arn1~n. Orner lbn-i
Hattab oglunun bu hareketinin hiikmiinii Resulullah'a
sordugunda ~oyle cevab verrni~tir:
Oglun Abdullah'a soyle, kansma geri donsiin, sonra
kad~ temizlenip tekrar adetini goriip sonra tekrar temizleninceye kadar onunla birlik ya~asm. lkinci adetinden temizlendikten sonra dilerse, aile hayan devam etsin ve dilerse
- cinsi bir silrette yakla~makstzm - bo~asm. l~te kadmt~ bu
iki kirlenmesi ve temizlenrnesi zarnam, erkeklerin kadmlan
tatllk etrneleri i~in Allahu Teala'run emrettigi iddet 1 miiddetidir.
lZAHI
Miiellif Buhart bu hadisin iinyarunda Talak Suresi'nin U mealdeki ilk ayetini zikretmitir: "Ey Pogamber, kadzn boiamak .?;orunda kaldzgznu:.da onlarz iddetlerine dogru boiayzmz! ve iddet (miiddetini) saytp
hesablqyzmz !'' z.
1

'

lddet; nikihm zevAlinden sonra kadmm muayyen bir zamAn i~ intizlndlr.

[ \

: JjJ.J\

t.J _,.. ) i.A.Jl I~I_,

,;,;..-1

~ _,.&ll.i

.WJI

1.)1 ~ ~I

Bu ayet-i kerime ile hadls-i erlfin mazmunlanna gore mesnQn

yam miistahsen olan talak, kadunn ay bamda kirlendi~ zaman de~,
tuhflr halinde temiz iken ve kendisine cinsi mukarenette bulunnuy'arak
tka' edilen talaktlr. Binaenaleyh kadm hayz i~nde hasta bir halde
iken, yahud tuhflr halinde olan kadma cinsi mukarenette bulunup da
bOamak haramdtr. Buna eriat orftinde bid'i talak denir ki, biiyiik
giinahlar ciimlesindcn saythr.
*(~J, ;.)_,. H. ~ -' = Allah aranu:,da sevgi ve birbirinize rakmet ve
fefkatyarath) kavl-i erlfi mflcibince aile kurumu it;inde Allahu TeAIA'run yaratt1g1 sevgi, kaduiin tuhtir hAlinde anzas1z tam ve kamil bir
halinde bulunuyor. Bu cihetle aile kurumu t;iftlerin arasmdaki se'Qi
ve saygtya istinad ettikt;e gayetle saglamdtr. Ufak, tefek saygutzhklarla bu metin bina sarstlmaz. Fak.at Ailenin kurucul~ arasmda
sevgi zail olursa, mesnedsiz kalan bina yUahr ki, bu bir tabii tallkur.
Her iki tarafm kendilerfne yeni birer yuva kurabilmeleri it;in 1s1Am
huktiku o tabii talaka ert bir tallk kabfll ederek ekil vermitir.
Miiellif Buhart terceme ettigimiz ayet-i kerimeden sonra. bidet
talak mukabilinde kullarulan siinnl talakl tarif ederek: "Hdl-i tUMrtla
ve cinsi miindsebette bulunmaksz.vn ' iki jtlhid ijhM. ederek verilen taltlluhr"
diyor. Bu i'tibar ile siinnt tabtri, farz mukabili olan sfuinete mensub
demek olmaytp bidat mukabili olduguna iaret et.mi bulunuyor ki,
miistahsen demektir. Talak nefse'l-emirde t;irkin bir hareket olmakla
beraber bunun nevt<leri arasmda erin tahsin etti~ nevine siinnt
talak deniliyor ki, giizel ve merti' talak demek oluyor. 1mam :MAlik
talakm bu giizel ve metfl' eklini Oyle ta'rtf ediyor: "Kijinin kansma
tuhtlr nalinde ve cins( miinasebette bulunmakszzzn bir talOk ile bojamasular "'
sonra kadtn iif kayu; gorerek iddetini tamamlamasultr. T alOktn bu 1ekli ~
en giizelidir." del:rlijtir. tmam-1 A zam'dan naklolunan bir rivlyctc
, gore de: "karmni iif talOk ile bQjamak ist!Jen kimsenin, ilf talOkt Uf tuhtlrda
ayn ayn - cins( muamelede bulunmaksu:,tn - ;vermesi mesntln ve mep1l<
tala! cinsindendir," demitir. En benam Hanefi imamlarmdan Murginanil der ki: tmam Ebti Hanife'nin ashlbma gore, tallk ii~
ve~hile tka olunur: Ahsen, hasen, bid't. Bunlardan ahsen ylnt en gii..:

* Sllre: 30 (Rdm), lyet: 21.

MOriya T\lrkistan'm Fergane mmtlkasmda buyiik bir ~ olup vaktiyle
milstakil bir lsllm ve Ttlrk devleti olan Havkend ban1Jtuun dAbilindedir. Bu isim
Ltlbb-al-lilbdb'da meyhin fethi ile mazbuttw.
1

zel ve We hakkmda en hayu-h ve .elverili olan tal!k, kqinin istifrlUldaki kansuu ti~ tuh-ftr hllinde bir tal!k
bofaYJ.p iddeti bitinciye
kadar bli'akmasJ<hr. Hasen ylni giizel tal!k da ~ istifrlmdaki
bnsuu ti~ tuhfu' i~de ii~ kere boamasic:hr ki, buna hidt mukabili
aiinnt denilir. Bid't tal!k da bir sozle ti~ tallh birden tuhftr hllinde
vermektir. Get~- bu talAka i'tibh olunur. Fakat slhibi gtinlh ilemq
olur.
~u iki halde ylni: 1) Kadm aybap hllinde kirli iken, 2) Yihud
temiz olupta ciust mullienette bulunduktan sonra kadlru boamak
harlm oldu~un sebebine gelince, birinci halde Adet _giinleri kadm
hasta4u', en bakmwz, en d\l4kiin ve erke~ ehevi arzftsunu tatmln
~demiyecek .en. soniik zamlmdU'. Buna mukabil kadln, viicftdundaki
gayr-i s1hht kandan kurt\llup tarlvet kesbettikten ve boy abdesti ile
temizlenip kadlnhk tuvlletini yaptlktan sonraki hiisnti am da en
cbib zaln.Aru.dU'. Yukandaki mukaddemede izah ettigim:iz vec;hile
talAk, dirliksiz bir Ailenin bir ihth ile ge~imsizligini gidermek ve aile
durumunu diizenlemek maksadiyle tCrt' klhndl~a gore, ldet hllinde basta ve diikiin bir kadma tallkml vermek Aile ge~imini destekleme~ gayesiyle degil, en ~k tehevt bir ihtirls ile olur. Bu cihede
ve bu diiktin vaziyette ,kad1D1 terketmek menftlr
bir ha. ve mfultekreh
,.
reket olur. Ve bunun i~in haram klhnmltll'. Diger taraftan kaduun
tuhft.r hllinde hiisnii Am yerinde iken en d.zib zamlrunda boamak
ise sevk-i ihtirls ile degil, belki tehevt ihtirlsma galebe ile suf kadlrun
lur~~dan nC'et et~den: tuhftr hllinde Ailenin selameti nlmma tal!k miistahsen gor1ilmiitiir.
lkinci cihete ylni kadmla hil-i tuhft.rda cinst mtinasebette bulunduktan sonra boamanm hikmet-i. htirmetine gelince, bunu da eser-i
tehvet ve sevk-i tabtat sayabiliriz. i>yle ki, erkek ehevt ihtiyaCIDl
tatmln ettikten sonra onun Cine karp sevk-i tabtatla olan ltCIn sevgisi azal!r ve oyle aag1 tabiatta kimseler bulunur ki, kendisine ihtirls
hili gelinciye kadar kadlm bir kalk diimam ve Ailenin :taid bir ferdi
sayar. Bunun i~ cinsi miinlsebette bulunduktan ve ehevt ihtirlsJ
wndtikten sonra tka-1 tal!k etmek haram klhnarak kaduun tarlveti
yolunda iken clzib zamlrunda - suf Mlenin sallhl nlmma ihtirlsa
galebe ederek - tkii.-1 tallh mesnftn ve miiatahsen . addolunmUtur

ile

Ml

Izlhiyle megiil bulundugumuz Abdullah lbn-i Omcr hadtsi, riv!yet tartklerinin c;oklu~ ile ~tih!r eden hadtslerdcndir.
Tahlvl merhfun, hepsi de sahth olmak iizere sekiz tarlk ilc rivlyct
e~tir. Ve fU hiikiimleri ihtivl etmektedir:
1) Hadts metninde Resill-i Ekrem'in Hazrct-i Omer'c:
(~I~ .I"' = Oglun Abdullah'a emret de adetini gormekte iken bo1adlg&
kanslna miiracaat etnn!) emrini lmlm MAlik viicO.be l),amlederek
~nin adet ic;inde bofadt~ kansma miiracaat etmesi cebr olunur,
dem.iftir. lbn-i Ebl Leyla, Evzat, ~afit, Ahmed, lshak, EbO.
Sevr ve Ko.fe alimleri bu emri mendtib telllit ederek o ~ye karwna
miiracaat etmesi emrolunur, cebr olunmaz, dem.iflerdir.
Burada en methO.r bir mes'ele-i ustiliye mevzO.-i bahs e~tir
ki, Udur: Bir kimsenin obiir kimseye: "Falan adama 16.Jle emret!" diyc
cmretmesi me'muriin-bih olan o teyi emir midir? Uso.Iii fikha dlir
miiellefltta uzun uzad1ya incelenen bu bahisde Fahreddtn Rlzl
miisbct ictihatta bulunup: Bir CY ile emretmeyi emir, o Cyi emirdir!
demit, lbn-i H!cib merhtim da nienft ictihatta bulunup: ~dir!
de~tir. ~u halde lbn-i Omer hldisesinde Rlzt'ye gore ,ReSO.l-i
Ekrem'in babas1 vas1taslyle emri lbn-i Omer'e billvwta cmrctznitce kuvvcti h!izdir, lbn-i H!cib'e gore deA"ildir.
2) HafiZ halinde talak haramdtr, fakat mu'teberdir, vlkl'dir.
Zlhirtlere gore vlh' deA'ildir. Zahirtlerin bu mezhebi, bAzl Tlbit
llim.lcrinden de rivlyet olunmu ise de tlrih Aynt tlzdtr, asia lyln-1
iltiflt deA'Udir, diyor.
3) Restil-i Ekrem'in lbn-i Omer'e kaduurul miiracaat etmesini emrettiA'ine gore, lbn-i Omer'in bu tallkl blyin bir tallk
olmadl~dan kadmm nza ve muvlfakatma liizum olma~ da anlaflhyor. Kadmm muvlfakat1 ancak tallk, aynhk tamamiyle tahakkuk
edip yeni bir nikaha liizum tahakkuk ettiA'i zaman araruhr.
4) EsnaYJ avdette zevcin: "KanctiJm, talaktmdan l1a.t geftim!" diye
kavlen miir!'Caatl sahihtir. Bu blbda eimme-i mezahib arasmda ihtillf yoktur. lhtillf ancak kansmm elinden tut:Itl.ak, oqamak gibi flilt
miiracaatlarda vardtr. tmam Ebti Hanlfe'ye gore, kavlt miirlcaat
gibi ililt miir!caat da mu'teberdir. lmlm-1 ~!fit ise iillt milrlcaatl
kabo.I eimemittir.
5) lmam Ebti Hanlfe bu hadls ile isti~ ederek: "Xili
kansln& ha.~ h4linde ho1arsa, gfiMh etm~ olur. Bu cihetll derluJl

milT,_,

ulip 4ile dirligini

d~ltmek

tcQbeder. Bu milracaan yajlrruJ.(. da iddtt mildtkti

milracaatm:. geferse, kadJn hir talak ile hoi olur" dem.itir.
6) Miiellif Buhari'nin tzah etmekte bulundu~muz 1bn-i
Orner hadtsinden sonra Oyle miihim bir unvan ile de bir bah ~
t1r: Hayu; gormekte olan kadm hayu; h!linde boamrsa, kadm bu
gayr-i merli< tal!k iizerine iddet bekler. Qiinkii h!l-i hayu;de ~!k
harlm. ve giin.!h olmakla beraber mft<teberdir. ~!rih Aynt bu hususta fetva sahibi Tabit alimlerinin ve diger ulemanm ittifalo. vardlr,
' diyor. Yalmz Zahirtler'in, H!rictler'in, R!fiztler'in muh!lefet ettiklerini ve bunlara gore talak v!ki olmadtguu bildiriyor.

, .i~ {."" ._.,, "J:: , ., ,J.r ."

U......ua.:J; ~
- le. ~.,
... <>
li ~ ~ '--=':,..
. ~J

~ ...

,~
., J.,

.1831

TERCEMESi

Yine 1b n- i 0 mer radiya' lliihu anhum4'dan gelen bir rivAyete gore lbn-i Omer'in: "Kadtmn iki kere kirlenmesinden ve
temklenmesinden sonraki taldk benim uzerime (Res uJ-i . Ekrem
tarafindan) bir talak hesab olundu, (ii~ degil,)" dedigi rivAyet
olunmutur.

TERCEMESi

Aie radiya'lliihu anha'dan rivAyete gore Cevn loz1

('Omeyme) ResftluiHih salla'lliihu aleyhi ve sellem (e nikAh
olunup) hu.zftra konulmlltu. Resftl-i Erkem yanma yakla
mca Omeyme:

- Senden .Allah'asl~ dedi. Resul-i Ekrem de:

- Ey U meyme, sen (am) biiyiik olan (Allah) a sigmdm, art1k ailenin yamna git, buyurdu.

TERCEMESi

'

Ebu Useyd radiJa'lltilzu ank'den rivayete gore Umeyme

Reslilullah'm yamna konuldu. Yamnda ebesi, dacbs1 da
bulunuyordu, Neb i salla' llahu aleyhi ue sellnn :
- Nefsini bana bag-t}aytmz, diye talttfbuyurdu. Umeyme:
- Hi~ melike bir kadm nefsini teb<asma bagqlar nu?
diye ka1'1lad1. Ravt Ebu Useyd der ki:
Bunun iizerine Reslil-i Ekrem kadlmn asabiyetini yatltJ.rmak i~in elini uzaop bama koymak iste~de Umeyme:
- Senden AHih'a Siguunm, dedi. Reslil-i Ekrem de:
- Ey Umeyme, sen yiice bir makima s1gmdm, buyurdu. Sonra Reslilullih bizim yanumza 9kn. Ve bana:

- Ey EbA Useyd, sen Umeyme'ye rizikiye (denilen

beyaz keten kum~dan bi~ilmi) iki kat elbtse giydir ve Ailesine
gijtiir, buyurdu.
IZAHI
Bu ilci hadisin tallk -bahsinde rivAyet olurunastnm ve~hi, birinci
hadtsdeki: A.ilenin yamna git! sazil, ikinci hadtsde de: YA Eba
U seyd, ailesi evine gotiir! emri kinaye silretiyle talak olmas].(hr. Bu
ikinci hadtsin silret-i sevkindeki Buhari'nin rivayetine gore Omeymel Cevn ~anndan Nfllllin 1bn-i ~erahil'in kwchr. Cevn
opllan lbn-i Estr'in beyaruna gore, Ezd soyundan bir kabiledir.
Cevn. ogullan Kinde iimerasmdan idi.
Riv~yete gore Kinde emtri Peyg<l'mber'le ~arabet te'sis etmek
i~ dul klZl Omeyme'yi Resill-i Ekrem'e arzetti. 0 da muvAfakat buyurdu. Es~sen Hazret-i Hadice ile Aie'nin izdiva~lan
han~ olmak iizere Peygamber Efendimiz'in biitiin kadmhm hep
bOyle hattr holugu i~in Peygamber'in ailesi cmuasma ahDlilllarc:h. 1bn-i Sad'm, Hiam'dan rivayetine gore, Omeyme'nin
nikah1 icra olunup kesb-i katiyyet edince, Peygamber'in kac:hnlarmdan Aie ile Hafsa gayrete gelerek ve Umeyme'nin yamna
giderek ontin balnl taraytp kmala.m.1lard1. Sonra Hazret-i Aite
Umeyme'ye: Resillullah yanina girdiginde: Senden Allah'a SI~t
mrrmL derse bu sozden memniln olur, diye bOyle soylemesini tenbth
etti. 0 da boyle soyledi. Resill-i Ekrem de aile nizann tizerinde
milcssir olmamak i~in 0 meyme'nin baba$1 yamna gotiiriilmesini
emretti.
Gevn klzt 0 meyme'ye aid ~lan bu iki hadtsdeki "Ailenin yamna
git !" ve "aileSlne giitiir !" ta~birlerinin kinai talak olduklal'UU bildirm.itik. Kinai lafi.zlar, talak Iafzl gibi sarth olmad1gmdan fi.klh kitablarmda kinai talaka aid pek ~ok misaller irad.edilmitir. Bu misallerin
~ogu dilimizde ve orftimiizde ayi olmad1gmdan kinaye bahsini biraz
incdiyecegi.z.
Kinaye tabtrinin lilgavt, edebi, erf ayn ayn ma<na.Ian vana
da biz burada mevzilumuz itibariyle talaka aid olan kinayeyi ta'rtf
edece~ ki, talaka, talaktan baka manaya delalet eden ve miitekellimin maksadl bu iki mana i~de gizli bufunan llfi.zdaJt iblrettir.
l

Bu kaduun ach Eaml'

oldu~

da rivlyet olunmuttur.

KlTABO'T-TALAK

Nastl ki hadisdeki: "Ailenin yamna git !" t~<btri tal~k ,kasdiyle soylenve tal~k ifade ettigi gfbi kadmm aile ziy~retine gitmesine milsaade
ma<nasma da delalet eder. Bu cihetle kiniii elfh ile verilen talaklarda
miltekellimin niyetine ve zahir haline i<tibar olunur. Talaka niyet
et:mi olmasiyle diyaneten talak vak1 olur. Fakat kazaen vaJu< olmaz.
Meger ki zevc, talaka niyet ettigini izhar ve i<tiraf eylem.i, zahiri ve
harici ahval talak kasdiyle soylendigin~ delalet etmi bulunsun. Nastl
ki, Umeymc hadisinde Resul-i Ekrem'in: Ailenin yaruna git;
sozilnil Umeyme'nin: Senden Allah'a Slgtnmm! demesi Resul-i
Ekrem'in de: Sen am alt Allah'a Slgmdm! dedikten sonra: Ailenin
yaruna git! buyurmas1; yukandaki muhavere ve delaletiyle Resul-i
Ekrem'in talaka niyet et:mi olmasiyle tal~k hukmiinil ifade ediyor.
Bu cihetle kinai elfaz ile verilen tal~klarda: 1) Mutekellimin kasd ve
ir~desi ile, 2) Harici ve zahiri hal ve hareketi ile miihim amil ve
milessirdir. Bu iki hukiiki miihimmesine binaen kinai sozler ne diyineten, ne de kazaen bir hiikiim if~de etmez.
Kinai talaklarda lm~m-1 ~afii z~hir h~lin delaletine i<tibh
etmeyip yalruz niyeti nazar-1 i<tibara alm.ttlr. Fakat niyet, nufiizu
nazar miimkiin olmlyan vicdani ve batmi bir emir oldugundan zihir
ha.J.in delaleti ondan daha kuvvetli bir deltl oldugu muhakkaktlr. Bu
cihetle sad~t-1 Hanefiyye, zahir halin .delaletine daha ziy~de ehemmiyet vermiler ve her iki delilden istif~de etmilerdir.
di~

Kin~i talak pek ~oktur. F1k1h kitaplarmda duzinelerle nilmuneler

gosterilm.itir. Fakat bu ~ok miihim i~timai mes'ele misaller ir~esiyle
tamamen hal edilemiyeceginden miitekellimin zahir haline ve soylenen. kinayeli soziln nev<ine gore muttarit kaideler aluna almaga ~ah
~lardrr. Ezciimle Hanefi fukahas1 kinayeli elfaz ile talak veren
zevcin hand ve zahiri hal ve vaziyetini inceliyerek ii~ ttev<e a~
lardrr: 1) Talak veren zevcin nza ve siikunet ha.J.i, 2) Guab ve asabiyet hali, 3) Talak milzakere ve muhaveresi esnasmdaki halve vaziy~i ki, biitiln bu hailer kinayeli soz soyleyen zevcin sarfetti~ sozUniln
medluliinil ta<yin etmekte, binaenaleyh talakm vukiiunda ve adetp-i
vukiiunda miiessir olan en ehemmiyetli :mlkyaslardandlr.
Yine boyle sarfedilen kinayeli talak lafizlanru da ii~ gruba ayuUUflardu': BiRiNcisi cevab olmaga elverili olup muhitahl reddet:JJiete
ve ona sebb ve sitem eyleme~e sA1ih olmlyan elfb ve tAbirAttu'.seiA erkek kansma: (trAden e!W.dedir) gibi telvtyeli bir_cuml, sad etse

346

bu soziin kadma tefvtz-i talak ohnasma da, hakk-1 tasarrufa izin vermi bulunmasma da ihtimali vard1r. Bu iki ihtimalden birisini soz
sahibinin iradesiyle zahir hali ve harici vaziyeti taytn eder. Hal-i
siikun ve nzayla soylenen bu nevt kinayeli sozlerle - zevc tallli
niyet etmedikc;e - ne talak vak1< olur, ne de kadma verilen hakk-1
tefvtz mu<teber olur. Binaenaleyh zevc: Bu nevi' kinayeli sozlerle ben
tal!k kasdetmedim! derse hem diyfmeten, hem de kazaen soziine
itibar edilip tasdik olunur. lKiNcisi cevaba ve siteme elverili olup
redde salihiyeti ohn1yan fabirlerdir. V<;:tiNctisu de cevab te redde
sa.J.ih olup sebb ve siteme miisaid olm~yan kinayeli lafizlardu.
Goriiliiyor ki, kinayeli elfftz ile verilen .talaklar hakkmda taytn-i
hiikiim etmek sarih talak gibi kolay degilcijr, c;ok giic;tiir. Kinaye suretiyle verilen talakm vukiiunu veya adem-i vukiiunu - miitekellimin
niyetine ve siikun veya asabt halde soylenmi ohnak gibi zahir haline
gore - a}'ll'd etmek !slam h'llkiikuna dair esash bilgiye, zamanm orfti
hakkmda derin vukiifa, bunlarla beraber ince zekaya tevakkuf ed.er.
Bl!giin memleketimizde hukiiku aile mes,elesi medent kanun ile
taytn edildiginden talak mes>elesi bu kanunun haricinde olup hukiikan metr!ik ohhakla beraber her hangi bir miisliimamn vicdan-1 medentsini tatmtn ic;in aiim tarudtgt bir zata aile hayatmm boyle bir
safhasnn sorabihnesi varid-i ham oldugundan, aile nidnuna ait olan
bOyle mes>elelerde vukiifu ohnakS!Zm beyan1 fikir etmekten sakmm:ahdlr.

.,

TALJ.tt BAHSf

347

TERCE.MESi

Aie radiya'llahu anha'dan rivayete gore Kurazi Rifaa'mn kans1 (Temime) Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'e
gelerek:
- Ya Resula'llah! Rifaa beni bo~arm~ti. (Ve iic; talak
ile) talak-1 kat<t kiirru~ti. Sonra ben de Kurazi Abdurrahman !bn-i Ziibeyr ile evlenm~tim. Fakat Abdurrahman'm erligi ~u elbtse sac;ag. gibi (ge~ek) dir. (Erlik vaztfesini goremiyor) dedi. Resul-i Ekrem:
- Samnm ki sen (eski zevcin) Rifaa'ya varmak istiyorsun. Fakat (ikinci zevcin) Abdurrahman senin balcagazmdan, sen de onun balcag.zmdan tatmad1kca bu olamaz
(varamazsm) buyurdu 1,
IZAHI
Bu kaduun ad1 Temime oldugu Taberani'ninMu'cem-iEvsat'mdaki rivayetinde tasrih edildiginden, tercememizde gosterdik. Hadisdeki balcag'lZ ta'biri cinsi birlemeden kinayedir.
Bu hadisi Buhari (ii~ talakm bir def'ada verilmesini caiz gorenlerin beyaru) bahgiyle a~t1g1 bir babmda rivayet etmitir. Ayni,
tbn-i Hacer gibi Buhari arihleri de miiellifin bu iinvan ile Selef
dedigimiz Ashab, Tabii ve Etba-1 Tabii iilemasmdan bir klsmmm bir
arada verilen ii~ talakln ii~iiniin birden vukiiunu tecviz etmiyenlerin
mezhebine iaret ettigini bildirmilerdir.
~u halde pek muhtasar olan bu iinvaniyle miiellif Buhari
Oyle demek istiyor: Kanstm bir def'ada ve bir sozle: (0~ kere
bosun!) diyerek boayan kimsenin bu talaklm selef iilemasmdan
tecviz edenler ve ii~ talak vakl' olur, diyenler oldugu gibi tecviz etmiyenler ve yalmz bir talak vakl' olur, ictihadm.da bulunanlar da
varc:hr.
Bu iinvanm ifade ve delalet ettiAi iizere bu miihim ve ictimat
mea'ele iizerinde Kurunu Selbe dedigimiz Ashab ve Tabit ve Etba-i
1

Balca~1z

ta 'biri cimldan kirtlyedir.

TAbU devirlerinde ihtilaf cereyan etnlif ve bu ihtilafBuhArt'nin yaasr-1 hicrt ortalarina kadar devhn edip gelerek mezAhib-i fikhiyye iilemast miisbet ve menft ictihadlarda bulunmularchr.
Hatta burada da durmtyarak Kurunu ahirede bir ~ok tefstr, hadts,
fiJah alimleri eserlerinde bu bahsi incele~ler ve bir lusnu da miistakil eserler yazm.I.lardtr. Bilhassa Hanbelt meayihinden lbn-i Teymiyefttva'siyle sAir miiellefatmda, tilmtzi allAme lbnii'l-Kayyim
Jclamii'l-Miivakkun ile Zadii'l-MatUI'inde, ~afiilerdeii Haf1z lbn-i
Hacer Tuhfetii'l-Muhtac ile di~er eserlerinde, Haneftlerden lbn-i
Hiimam Fethii'l-Kadir'inde, lbn-i Abidtn Diirrii'l-Muktar Htijiyesr:'nde, .Ahist de mehur Tif.rir'inde bu bahse drur her iki tarafm miitekibil deltllerini ve cev~blanru tzAh ile beraber her biri bir ziimrenin
mezhebini ihtiyir etmilerdir. Her devirde ictimat ehemmiyetini artlran bu mes'ele, zaminlmlzda da Transval Cenubt Mrika gibi memleket haricindeki bir lslAm cemiyeti bile Dlileri Bakanh~ vbtasl
ile Diylnet 11~ Bakanb~~ndan sorulmu ve bu vesfie ile Diylnet
Retsi. flzlh muhterem Ahmed Hamdi Akseki tarafu1<lim da.--miikemmel bir eser yazthnl ise de heniiz tabc edilmemitir.
adt~ ii~iincii

Goriiliiyor ki, Asr-1 Saadet uzaklqchk~a ve o nisbette fesid-i

ahlAk taammiim ettik~e bu mes'elenin ehemmiyeti artm1ft:U'. lfin
daha aclkh ciheti ii~ talak ile ve bir sozle aile yuvas1ru ytkan bedbahtlann - gtiyA dtnt bir en:dte ile dtnin ve Miisliim~ telctn ettili hulle fAciasma ba vurarak tamtr etmek fazthasma diipeleridir. Bu
nevtc fazthalan onlemek i~in olsa gerekdir ki, Mwr hiikfunetinin bbl
ahkAm.;l ahsiyyeye dAir 1929 t!rih ve 25 numara ile nqrettili bir
klnOnun 3 iincii maddesinde: (Saymya siz_le oeya i18rttle ta'.Jin lilmk
U ediltn tizlak ill yalmz. hir talak vlhc olur) deniliyor 1. BU: tArihlerde
nqrolunan bir klstm M1s1r miiellefat-1 ftkhiyye ve hukiikiyesinde de
her halde bu nevic zaruretlerin ilcaatiyle kinunun bu maddesiyle teabit olunan talak tezi miidAfaa olunmntur.
Bugiin memleketimizde miinAkehAt ve miifarekat me!eleleri medent kinftn hiikiimlerine tAbic oldu~na gore, bizim i~in bir zarfiret
yoktur denilebilirse de kinun dllnda sakh olarak nice miinAkehAt ve
m~kat vaktalan cereyln etmekte oldu~ ve Adliye Vekaletince
1

K.in6n maddesioin arabca metni

~edir:

-.1_, ~I ~ ~ o.JUI Jl UUJ ~ _iJ;,.J.I Jji.JI

OQ TALAKIN

BIRDEN VERlLMESi

349

onJenmete c;al~1ldtit ma'lfundur. Gt?riiliiyor ki, esas1m ve ehemmiyetini bir dereceye kadar tevih ettigimiz bu mes'ele biitiin Islam a.Ieminde umfuni bir ibtila halindedir. Bu cihetle biz de bu mes'eleyi
incelemege c;al~acagu. ~u kadar ki, mes'elenin ictimai ehemmiyetine
kapdarak ilmin hududu haricine c;IkmlyacaglZ. Mes'elenin ictimAl
ehemmiyetini ilmin hudlldu dahilinde tedkike c;al~acailZ. Tevftk
ise Allih'dandtr.

Bir def'a da bir sozle verilen iic; talak, bir talak addolunur, diyenler Ashab'dan Ziibeyr lbn-i'l-Avvam, Abdurrahman lbn-i
Avf ve bir rivayete gore Ha~ret-i Ali ile lbn-i Mes'lld'dur.
Tabit alimlerinden Tavus, lkrime, Muhammed lbn-i Ishak,
Hacd.c lbn-i Ertat, N ehai, Siileyman lbn-i Mukitil ile
Zlhirtlerdir. Hanefi, Malikt, Hanbell ulemasmdan bAzilart da bu
mezhebi ihtiyar ve miidafaa ederek ric'i bir talak vakl' olur, diye fetvl
vermitlerdir. Ahmed lbn-i Hanbel'in kendisinin de bu mezhebde
olduiu hakkmda .da bir rivlyet vardu.
Bunlara mukibil bir c;ok Ashab ve Tabii Mimlerine ve ezciimle
Evzll, Sevrt, Nehai ve Eimme-i Erbaa ile bun1arm ashabmm,
lshlk lbn-i Rahllye'nin, Ebll Sevr'in, hiilasa Cumhuru ulemlmn mezhebine gore, bir def'ada iic; talak vermek bid~at, menht ve
harlm olmakla beraber bir degil, iic; talak vakl' olur 1
~imdi her iki tarafin delillerini ve suret-i istidla.Ilerini goreceiiz.
~u kadar ki, miiellifBuhari Cumhllrun mezhebini ihtiylr ve miidMaa
ettigi ic;in ibtidi 'b unu takrtr edecetiz.
Bu babm iinvamnda miiellif Buharl Cumhllru miidafaa ederek
Bakare Sllresi'nin 229 uncu ayetini zikretmitir ki, meali Oyledir:
"Kadzn bo1amak ikidir. Ontlan sonra erkegin vazifesi ya iyi yQ~amak i.(pe
{miiracaat edip) kansznz (nikihmda) tutmak, yakud giizellikle {kadma
zarar vermeden) bzrakmakhr" 1
1 Bu mevzQun en esasb bu iki mezhebinden bafka fU iki tezi mudifaa edenler
de varcbr: 1) Bu fe]illde tal1k vennek bid'at ve harlm oldutundan merddd olup
hi~ bir tallk vlk1' olmaz. 2) Tadik edilen kadm medhlll bihl ise ti~ tal1k vlkl' olur,
cletil ile yalnlZ bir tal1k vlk1' olur. Fakat bu iki mezheb tlyin-1 iltitlt olmadklanndan bunlan tetktk etmiyeceliz.
-

(;.;i.:JI

;.)_,..] ( ~L-4

t-~ Jl ..)J..f'A. ~l....li ~1.;.r J')II.JI )

350

(.Jl,;>" J~l) .A.YETININ TEPSfRi

Bu Ayet-i kertmenin maksa~a delMeti iyice anlllllabilmesi i~in

her eye tercihan sebeb-i niizuliinii bildirecegiz. ~oyle ki: Cahiliyet
zamArunda talak bir adedle tahdid olunmallllti. Erkek kansxru saywz
bir surette boar, sonra doniip tekrAr ahr dururdu. Cahiliyet adetine
gore erkek i~in sonsuz ve ' saylSlz talak ve miiracaat haklarx vardx.
~iiphesiz ki bu tttiradsxz hal ve vaziyet devamh ve mes'ud bir Aile
kurmaga mAni' idi. Ayru zamanda kadm ic;in de bir zuliim idi. Kadmt
miikiil bir vaziyette bxrakxyordu. Giiniin birisinde bu vaziyetten bunalan bir kadm Hazret-i Ai~'ye gelerek kocasxrun bu halinden
iUyet etti. 0 da Resul-i Ekrem'e arzeyledi. Bunun iizerine
( ,:,t_~ t.-~ Jl ..jJ~. !lL....li .Jl;J" ..;~1) ayeti nazil olarak "erkegin kan.nn&
botamasl ve sonra miiracaat edip almasl ikidir" diye tahdid olundu. Bundan sonra erkege diien en medeni vazife, ya karxsma miiracaat edip
giizel y<lamak iizere aile nizA.mlru yeniden diizenlemek, yahud da
hi~ miirAcaat etmiyerek veyA iic;iincii bir talak vererek 1 giizellikle ve
kadmt 1zrAr etmiyerek b1rakmaktir, buyuruldu.
MiiellifBuhari'nin bu Ayet-i kertmeyi (.!.~I J~ jy:- .r ":-'4) iinvArundan sonra zikrettigine gore, bir def<ada verilen ii<; talakm cAiz
ve mu'teber olduguna Cumh\ir hesabma bu ayetle istJdlal etmi bulunuyor. Kur'An-1 Miibin'in i'cAzl eseri olarak bu ayetin Cumhurun
muhAliflerine de deUl oldugunu ve ancak hadis ile istidlM hususunda aynldlklarmt gorecegiz.
'
Bu Ayetle istidlM ekline gelince: ( .JlsJ" J')I.I.JI) kavl-i erifinin zAhirinden miistefad olan hiikme gore kar1sma: (Sen bosun, sen bosun!)
diye ayn ayrt iki talak ika1 cAizdir, sahihdir, vakx'dir. Bu yolda boamak cAiz olunca, iki talakm ikisini birden ve bir sozle: (Sen iki kere
bosun!) diyerek boamak da cruz ve sahih olmak lazxm gelir. tki tala.Ian bu s\iretle bir arada bir sozle verilmesi sahih olunca (sen ii~
kere bosun!) diyerek ii<; talakm birden verilmesi de caiz olur. ~u
kadar ki, bu talaklar ayr1 ayr1 zamanlarda iic; tuhurda verilmek icab
ederken bir meclisde ve bir arada cem'i ve bir sozle verihnesi Haneftlere gore bid'idir, menhidir, harAmdJr. Ve AshAb'dan bir c;oklanrun
mezhebi budur [A.hkamii'l-Kur'an: Cessas] ve [Envarii't'Ten;:;il:
BeyzAvl].
t Tercememizde g&terditimiz terdidli bu iki ml 'n! .Jl-~ t.-~
,edfi hakkmdaki iki tefaire gi)redir.

kav,l-i

CUMH0RUN iSTiDLALI

. 351

Gortiltiyor ki, bu istidlal ekli ~ldukc;a dolambac;hdtr. Bunun daha

basit ve ftrih Ayni'ye gore daha gtizel bir istidlal ekli vardt ve OYledir: ( .Jl-4 t.r-J _,1) kavl-i Crifi mutlakdtr, amdtr. Ve mesnu'n. olan
tic; tuhurda ayn ayn tic; talaka amil oldugu gibi bir def'a da bir sozle
bir tuhurda verilen tic; talaka da timulti vardtr. Qtinkti ayette roesnun, gayri mesnun ve mtibah, haram diye bir tefrik yoktur. Ancak bu
istidlalin sihhati ( .Jl...-4 t...r-J Jl ) kavl-i erifi ile talak kasdolundugnna
goredir. Gerc;i talak kasdolunduguna da Enes lbn-i Malik'in U
hadisi ile istidlal edilmi.tir: Resul-i Ekrem'e birisi gelerek: Ya
Resula 'Bah, bu ayette Allah talakt iki olarak zikret:rhitir. Uc;tinctisti nerede? diye sormu. Res ul-i Ekrem de: ( .Jl-4 t..rJ _,I) dtr,
buyurmu. Fakat bu hadisin senedi sahih olmakla beraber ittisali sabit
degil.dir. Soma ( .JL-4 t_.,.J .11 ), uc;tincti bir talakdtr, denilirse aagtda. ki ( .... 4AlJ. .Jt;) dordtincti talak olmak icabeder. Bu cihetle Suddi,
Dahhak gibi bir <;ok selefmufessirleri ( .Jl...-4 t...r-J Jl) kavlini talak ile
degil zevcin adem-i mtiracaatt ile tefsir etmilerdir. Ayette bildirilen
talak, ric'i talak olmakla ayetin m~ast: Zevc iki talaktan sonra ya
kansma mtiracaat edip gtizel gec;inir, yahud da mtirac~t etmeyip
iddet mtiddetini gec;irir ve bu suretle iki talak kat'iyyet kesbeder;
demek olur. Bu sur.e tte tic;tincti talak, iki talaktan sonra Fa-i ta'kibiyye
ile gelen .J I ~~ c.~ ~ L.,m. ',:,t; ~ ' ~ Jj ~ ~ .u.~. .;,- .J ~ ":>\i t.A.U. .Jli )
*( .itl ,_,_,_ ~ .JI l;.J,;. .JI L..~lfi. kavl-i erifinin delalet ettigi talakur.
Ayetin me ali oyledir: l{,evc kartstm iki talaktan sonra bir daha boiarsa
art&k bundan sonra kadzn erkege }telal olmaz, ~a ki kadzn ondan b~ka bir
kocaya vannczya kadar. Bu (ikinci koca) da kadt~t boiarsa ilk kan koca
Atlah'tn hududu dahilinde iyi ge;ineceklerini samrlarsa evvelki aile kurumuna
dOnmelerinde giinah yoktur 1 Bu iki ayet arasmdaki ( l_,.i.:.~ .JI ~ ~ 'J.1)
kavl-i erifiyle de ( ~ = hul')yani mal bedeli mtilk-i nikaru izale
htikmti bildirilmitir.

* Sure:

2 (Bakare), ayet: 230.

da malum olsun ki kadmm ilk kocasiyle evlenebilmesi ikinci zevcin boJamasma mtinhas1r degildir, Zevcin oltiniti, irtidad1 gibr mucib-i iftirak hailer de talak
gibi kadmm ilk kocasiyle evlenmesini mtibah k1lar.
1 ~u

( .rf ~Jj 'C.~ .;_. ) kavl-i ~rifi ile tilt talak verilmekle hisd olan htirmetin
mtinteh1s1 bildirilmitir. Bu ikinci koca.siyle kadmm cinsi mtinasebetiyle htirmet kat. byor, yalmz bir htirmet kahyor ki 0 da zevci aherin taht-1 nikahmda bulunmasldlr.
lkinci zevcin bu niklh1 tallk, oltim, riddet, ktifur ve ,irk gibi her hangi . bir sebeble
mtirtefi olur ve iddet mtiddeti de ge~terse kadmm ilk kocasma nikAh1 beta! olu&.

352

Hiilasa: ( .Jt-4 t.~.r-J _,1 ) c~esi ister iic;iincii tala.k mA.nasma

olup ( 4lU- .Jli ) onu beyandan ibaret olsun ister adem-i ~iirkaat
manasma olup uc;iincii talik (~ .J\i) dan miistefad olsun nasam
UJU\im ifade ettigine gore bu iic; talalun ayn ayn vech-i mesnilll iizere
old~ gibi bir def'ada bid'! olarak veri~ olmasma da dela.Ieti
kabul olunmlltur.
Uc; talikm bir arada bir sozle ikat, bid'i olmakla beraber muteber
olduguna dlir buraya kadar takrir ettigimiz istidlal eldi Cumhur
hesabma oldugu gibi muhalifleri ic;in de delil olabilir. Onlarda iic; '
tala.km bir arada tUt ca.iz ve muteber olduS"'!nu kabul ederler. Ancak
lka< edilen bu iic; talik, bir talik mt i'tibar edilecek, yoksa iic; tala.k
mt? MuhMifler bir talik tezini miida.faa ederek Riikane ile EbQ.'sSahba' hadisleriyle istidla.I et.milerdir.
Riikane Hadtsi: Ahmed lbn-i Hanbel'in ve Beyhaki'nin
lbn-i lshak tariluyle lbn-i Abbas (radiya'lltihu anh)'den rivayetlerine gore Riikane lbn-i Abdi Zeyd bir mecliste ka.rwm iic;
tala.k ile bOamttt. Sonra da (bu yaptl~ miinasebetsiz hiU'eketinden)
son derece mahzun ve miiteesSir olup ResfilulHih stilla'lltihu aleyki w
sellem'e arz-1 hal etti. Resul-i Ekrem: Nastl bopdm? diye sordu.
0 da: Uc; talak ile! dedi. Res\il-i Ekrem bir mecliste mi boadm?
diye sordu. 0 da: Evet bir mecliste! diye tasdik etti. Bunun iizerine
Res\il-i Ekrem: Bu bir ric't talikur: istersen karma miiracaat
edebilirsin! buyurdu. Bu miisaade iizerine Riikane de kariSma miiracaat etti 1
EbU's-Sahba' Hadisi: Miislim'in Ebu Dav\id'un, Nesat'.nin,
Hakim'in Ebu El-sahba' vasttasiyle lbn-i Abbas (radiyalltihu
ank)'denrivayetlerine gore lbn-i Abbasoyle demitir: Res\ilullah
salla'.Zlahu aleyhi ve sellem'in niibiivveti ile E b\i Bekr'in hila.feti; iki
sene de Omer'in .z amanlarmda iic; talik bir talik saythrdt. Sonra
Omer: Nas zevcin miiracaatma intidr ic;in bakiye-i istimta< miih.;
leti varken ve teennt ile hareket edip er'in miisaadesinden istiflde
tcab ederken bil<aJcis nas isti<cai ve s\i-i istimal ederek iic; talik vermege miisaraat ettiler. Artlk bunlarm aleyhlerinde iic; tala.Iu iic; tala.k
1 iJj-J .-.I.J ~- J l:';ll: ~T_,.I ~j;, i.f. ~IS'_, J.ll. Jl.i ..,.~ .J,' .;,
JW l,"';ll: ~ Jli lt:AlJ. ..:4' ~_, ~ .il J.- .il J_,..._, ~Li Jli .I~~ t;~ ~
( .a-1 .I_,J] ~I) Jli .:.~ iJI ~_,li ;"'--1_, ~ Lili J.li ~ Jli Y"'-"'-' ~ J

olarak kabul etmek zamam hulM edince biz de aleyhlerinde bir utAbet olmak iizere bu stu'ede im.d ve tasdik ettik 1

Cumlutr nanuna inti/cad: Bu ik.i hadlsin i~ de :milnker oldup

ve ihtic!ca sllih olmadt~ iddi! ~erek Oyle denilmitir:
Evvel! Said lbn-i Ctibeyr gibi bir ~ok TAbU Al.inilcri lbn-i
Abb!s'm RtiH.ne hadtsine mu!nz fetv!stm. riv!yet etmitlerdir.
Ezciimle Ebti DA.vtid"tm Mtic!hid'den rivayetine gore kanmu U~
talAk ile boayan bir kimsenin istiftAsl iizerine 1bn-i A b b ls: Sea.
Rabb'ine isy!n etmisin, karm tal!lt-1 b!yin ile senden boftur! demit
ve: *( ~.W .;,a_,A.Il.i .WII ;.,u. 1:,1) ayetini okumutur.
Saniyen Ebu's-Sahb!' hadtsine gelince: Bu hadlsin son fikrau:
(~ .u;,-1) .~; Jl.tj) stiretinde riv!yet olunmUtur. Bunun mAnAII
da: Sadr-I lslam'da nis ti~ talak ile boprlardt. Hazret-i Omer de
bu stu'etle onlara tic; talakm vuktiunu c!iz gordti ve infb eyledi, demektedir 1 Bu riv!yete gore tic; talakm vuktiu Restil-i Ekrem za-
manmda da A.yi idi, demek olur.

Buna da y~ni Asr-1 Sa!det'te tic; talllan bir meclisde ikl' ~di~
pne Cumhur he5abina Buhlrl'nin Sahth'inin mtiteaddid b!blarmda
rivlyet ettiAi Acllnl Uveymir hadlsiyle istidlll olunmUtur.
Sehl lbn-i 'Sacd'm rivlyetine gore Acllnt Uveymir karuma
kezf edip zinl isn!d etmesi iizerine Li!n !yeti nhil olarak Uveymir
.
1 Nevevi (OUI) kelimesini (~1)1 ).J,o:.; ~ t~l Y! J ~ <$1) l1betiDde
tefiir ettitinden hadisin ~n flkrasuu . flrih Nevevl'den mtilhem olarak tczd:me

ettik. Hadls metni f(Syledir.:

t-,

.il J,.,.....~ ~ J- ..;~' .JlS" Jli .;~ .;.' .;,a ~~ .;,a ~,u. .;,a
"1;.11 .JI yll.;.JI iJ. _,; JIM ;~I_, .!.'j!JI J)U. / ~ J ~, ~ ,~I,
.1_,.1] ~ L.-.li ~ ~I fi ;l.il 4) ~ .:...i\5' J6 _,.1 ~
Sdre: 65 (TaWt), &yet: 1.
.

.J. .il J,-

1~1 Ji

.[r--

~ l.toj~l_, 1,~ .J~ ltl ~~U4 .l:.a..

(rt:'-

U_r.l)) .J_j

. [ ~1.-. : .JT_,JII ~i ]
Bu badll BubAr t'nin NarSare.i'nin tefiirinde ve i tidm, ~ Mubln'biD
bahialerinde mtlteaddid metinler ve lleDedlerle rivlyet olunm~.

F. JS

CUMHUR UN HADiSiYLE !STiDLALl

\ 354

ile kans1 arasmda miil~ane icra edilmiti. Bade'l-mulaane Uveymir:

Ya Resftla'llah, imdi ben kar1m1 nikahrm altmda tutacak olursam
ona zulmetmi olurum. Kendim de ona karl yalanc1 mevkiinde tohmetli bulunurum, diyerek Resul-i Ekrem emretmeden kansm1 us:
talak ile b~aiiU.ljtlr. Resul-i Ekrem de u~ talak olarak tenfiz buyurmutur1.
.
Bu rivayetlerinde Buhari lbn-i ~ihab Zuhri'nin J. 4:.... .::..;l~)
( ~)1.:11 t.i ~~ .Jl.S"' dedigini naklettigine gore bu suretle yani bade'l-~
laane kansma ii~ talak verip aynlmak ve hakim tarafmdan infaz edilmek bir adet olarak devam edip gelmidir. Hazret-i Omer de bu
~det-i cariyeye istinad ederek u~ talak vukuunu tercihen iltizam etmi
olacaktlr. Qunku Uveymir'in Hazret-i Peygamber emretmeden
ii~ talak vererek kansmdan kati surette aynlmaga teebbus etmesi u~
talak vukuunun yalruz mulaanenin bir fert olmayip clyi bir adet
oldugunu ifade eder. Hazret-i Omer'in hukmune Ashab-1 kiramm
siikutu bunu teyid eder.

* *
Aclant Uveymir hadisinden sonra da miiellif Buhari Cumhur hesabma istidlal ederek astl mevzuu bahsimiz olan Rifaa hadisini rivayet ediyor. Bu rivayette Rifaa'nm karlSl Resul-i Ekrem'e
gelerek: "Rifaa beni bofadJ ve talakJ kat' ktldt" 2 demiti. ~uphesiz ki
katt talak sozu bir defada verilen u~ talak ihtimali oldugu gibi ayn
ayn tka edilen u~ talak ihtimali de vardtr. Birinci ihtimale gore
Asr-1 Saadette bir def<ada tka edilen u~ talakm us: olarak muteber
olduguna delalet eder. Hadisin Cumhur hesabma istidlal i~in sevk
olunmasmm sebebi de budur.
1 Bu eserimizin bu cildinde I 7 I 6, I 7 I 7 numarah tercemelerimizle izahlartmtza
bakmtz.
Buhiri talak bahsinde de ve buradan bir ka~ bahis ~agtda .Jl.BI ..,..~)

.JWI ~ .;u. .:,- _,) iinvaniyle bir bib a~arak lmam Ebu Han ife ile Siifyin
Se'vri'nin mezhebine i~aret etmi~tir ki bunlara gore lian ile kart koca arasmda
iftiri.k hast! olmaytp ya hakimin tefriki ve yahud zevcin bade'l-miilaane tatlikt"
ile ayrthk hast! olur. Bu iinvandan sonra da Buhari bir hiilasasmt bildirdi~imiz
Uveymir hadisini rivayet etmi~tir ki bu da Ebu Hanife mezhebinin isibetine
delllet etmektedir. lmam Malik'le ~afii nefs-i lian ile bade'l-miiliane iftirakm
husOliine hiikmetmi~lerdir [ '\ , '\ ~ \ ( ~).All ;.v ]

RIF.u HADfst ILE isTlDI..\L

355

Buhart'nin bu hadtsden so:o.ra yine Hazret-i Aie'deil bir

riviyetine gore bir kimse kanstru ii~ talak ile boallll, sonra kadmla
b<Lka erkek evlefllni ve boamt. Bu ikinci zevci kadtru boadtktan
sonra kadtrun ilk kocasma varmas1 helai olur mu? diye Resul-i Ekrem'e sorulmu. Resul-i Ekrem de: Ikinci erkek, kadtrun birinci
kocast gibi balcagtzJ.ndan tatmadtk~a helal olmaz! buyurmu 1
Hazret-i Aie'nin bu iki hadisi arasmdaki miihim fark birincide ( j')U.. ~ , ~A.IJ.) suretinde, ikincide de ( 1:">1~ -.;T.;-1 Jll.) ibaresiyle
rivayet olunmastdtr ki a!ih Aynt'nin beyaru ve~hile ikinci rivayet
ii~ talakm bir arada verilmi olmasma delalet hususunda daha a~tktJ.r.
Miiellif Buhari'nin Cumhur-t ulema nam ve hesabma ayetle
ve hadtsle vaki< olan istidlal hususu burada sona ermi bulunuyor.
~irih Ayn 1 de bu -viicuh-i istidlale zamtme olarak eimme-i selef
lisarundan U miihim tenbih ve ihtart naklediyor: Bu mes~lede Cumhur'a muhalefet Ehl-i Siinnet'e muhalefettir. BOyle muhalifbir ictihAd
yolunu ise ancak ehl-i bid<at olanlar ihtiyar eder. Kitab't ve Siinnet-i
Seniyye'yi tahrif etmek hususunda birlCmeleri caiz ve miitesawer
olmtyan icmaa muhalefet eden ehl-i bidatin ictihadtna ise asla iltiflt
olunmaz.

~imdi bir de bit sozle bir defada tka <edilen ii~ talllm bir talik addo-.
lunacaguu kabul eden ekaliyet hizbinin istidlallerini mutalaa edeceliz:
Yukapda iaret ettigimiz ve~hile ( ... .Jl;.;- J)ll.ll) ayet-i kerbnesiyle cumhur-1 ulema ihticac ettikleri gibi ekalliyet ulemast da ihtid.c
etmilerdir. Bu cihetle Asr-1 Saadette ii~ talakm bir sozle, bir defada
tka' olundugu beyne'l-Eimme medar-i ihtilaf degildir. 1htilaf ancak
bu yolda tka< edilen talakm bir mi, yoksa ii~ mii itibar edilecegindedir.
Bu hususdaki ihtilaflanna, her iki taraf yukanda bildirdigimiz hadlslerle istidlal etmilerdir. ~u kadar ki Cumhur namma Buh!rt'nin
rivayet ettigi hadbler, muhaliflerinin istinad e,ttikleri Riiklne ve
EbQ.'s-Sahba' hadtslerinden isnad ve sihhat itibiriyle daha kuvvetlidir. Nasu ki Cuhnwr n!mm.a trad olunan intikadi yukanda gordiik.

..,i'l J:-i Jlloi

~_,:,;; t:~ ~l./'1 .;1J. ~J .JI ~.iii .,;.j ~ ~

l.rJ:- .,;,A;~ Jli .J.J~ ~t f-.J ~ 41J....

["'--'l;-.11 .I.JJ] J.J~I Jl~

,-

If

356

u~ talakm birden ikrum bir ~alak itibar eden ekalliyetin istinad

ettikleri bir de Iayas delHi varchr. ~oyle takrir olunur: Miilaane esnasmda lian ahadetinin dordtinti birden bir kelime ile getiren kimsenin
bu toplu ehadeti dort ehadet addolunmaytp bi'l-icma< bir ehadet
addolunur. Yine bOyle menasik-i haec ifa edilirken Cemre'de yedi
~alal bir defada atilirsa bu da bi'l-icma< bir addolunup toptan atilmasl tecviz edilmemitir. Yine boyle bir"kimse Peygamber Efendimiz'e
bin kere sala.vat-1 erife getirmeyi nezretse de ( .r LAJI .,s;!l ~ J... ~I
= Allab'zm Peygamher'e bin kere rahmet eyle!) dese yeminini yerine getii'Dli olmaz. l3irer hirer bin defa salavat~i erife getirmesi vacib olur.

Cumhur hesabma bu Iayas delillerine de Oyle cevab verilmitir:

Bir kere Kitab ve Stinnet'e mtistenid bir mesele, Iayas ve ictihad mazmnesi olamaz. Sonra bu layaslar da farkh hirer layasdrrlar. Evvela:
Lilnda bir ailenin namt1su mevzuu bahis oldugundan zevcin zma
isnlc:hndan rtict1u timidiyle dort ehadetin ayn ayn ika edilmesi teft<
ktlmmltir. Saniyen: Remy-i cemerat ve bunun yedi olmas1 taabbtidi
bir emirdir. Salisen: Salavat-1 terife saytsl kast vo iradenin, orf ve
Adetin muktezas1drr.

Buraya kadar- Cumht1r'un ve muhlliflerinin nokta-i nazarlanm

ve st1ret-i istidlAllerini htilasa olarak takrir e~ bulunuyoruz. ~tip
hesiz ki Cumhur nam ve hesabma mtiellif Buhari'nin rivayet ettigi
deliller kuvvetlidir. ~imdi bu bahsimizin ibtidas1nda izah ettigimiz
ve~hile bir sozle tka' edilen ii~ talakm zamarunuzda lslam a.Ieminde tka' ettigi aile faci~an ne olacak? Bu husfts i9n mahlas-i
ter'iyyi biz ti~ talalan bir talak itibar edilmesjnde degil - c;tinkii
miiellif Buhart'nin bu babda rivayet ettigi dellller buna miisaid
degildir - bundan iki hadts sonra miiellifBuhari'nin (gazab, ikrah,
se&, ciinftn gibi kasd ve iradeye makrt1n olmlyarak ika' edilen talWar) 1 haklanda a~tigt bir babmda gayr-i uU.ri tka' edilen talaklarm luymet-i er<iyyesi olmadigtDl bir c;ok Ashab ve Tabii ulema
smdan muallak bir tartk ile rivayet etmekte bulundugundan bu
1

.J~ .J

JJ;JI, ~_,.1 .J .J~I , .Jij:...tl_, o_}:JI , J~ )'I.J J-;.1.11 "':"'4

[ t.eJl$; ] -"} _, !l..r~ll _, J'j.I.JI .J

GAZAB

HALiNDE TALAKIN HUDJU

357

ictimlt zarurete bu yolda bir mahlas-i er't bulma~a ~alqa~.

Nastl ki muhaklak 1bnii 'l-Kayy1'm de (.JL4Jl1 4~~1) m~ bu mak.sadla
yazmltlr.

* * *
Tetkikine baladt~mlz bu bahsi fasilaya ugratmamak i~
miiellif Buhari'nin aag1daki tinvaruru da burada nakl ve izah edecegiz.

Miiellif Buhal)i: ( J~l _, J")I.WI = gazab halinde ika' edilen taltiktn

hiikmu) iinvaniyle Hazre t-i Aie'den rivayet olunan ~ ..;~ 'J .J ..;~ 'J)
J':ll~l .= hal-i . gazabda t"ka' edilen talaka ve kole azadzna itibar olunmtJ.i:.)
hadtsine iaret etmitir. Bu hadisi Ahmed tbn-i Hanbel, Ebu
Davud, tbn-i Mace siinenlerinde rivayet etmilerdir. Bu hadis
hakkmda Hakim sahihdir, demidir. Buhari'nin rivayet artlru ha.iz
olmad1gt ic;in ~ahihine almmutlr. Fakat btitiin btitiin de ihmal
etmeyip adet-i vec;hile babmm iinvanmda zikrederek mtictehid ic;in
medar1 ihticac olacak derecede ilmi bir ash ha.iz bulunduguna, kendisi de bu kanaatte olduguna iaret etmitir. Bu cihetle ~arih lbn-i
Hacer bu babm iinvamru erh ederek der ki: Mtiellif Buhart'nin
bu tercemesi bir c;ok ahka.mt ihtiva etmekte olup bunlarm hey'eti
mecmuas1 U umumi ka.ide altmda toplarur: Her hiikiim ve hitab
aktl,
ve irade sahibi UUrlU mtikellefe tevecctih eder. Qiinkii
akllstz ve aztmsiz, iradesiz kimsenin ne soyledigi sozde, ne de iledigi
ite kasid ve niyeti yoktur. Bu iinvana gore Buhari'nin mezhebi netice itibariyle asabiyyet buhraru ic;indeki talakm adem-i vukuuna
kail olan ulemarun mezhebi ile beraberdir.
~imdi Hazret-i Aie hadisinin maksada delalet edebilmesinin
ayan-1 tetkik bk ciheti kahyor ki o da hadisdeld (tglak) kelimesinin
medlultinti tayin keyfiyetidir. Filhakika lugat ve ictihad Ashab1 bu
kelimenin manas1ru tayin hususunda viicuhu miiteaddide serd ve
beyan etmilerdir. Buhari erhlerinde me'haz-i itikaklariyle tafsil
edilen bu viicuh-1 ihtilaf1 Metali-i Envar sfthibi ~ tic; noktada toplamltlr: lglak'1 Hicaz ulemas1 ikrah ile, Irak ulemas1 gazab ile, bir
las1m alimler de bir meclisde bir sozle verilen uc; talak ih~ tefstr etmiler [ ..Jl4\ll ;,;~1 ].
Hazret-i Aie'nin bu hadisini rivayet edenlerden Ahmed
tbn-i Han bel, Ebu Davud bu kelimeyi gazabla tefsir etmilerdir.

azim

358

lmam ~ afi i de asabt bir halde e~en bir yemtne ve nezre, yemin-i
galak, nezr-i galak demitir. Eimme-i lugatten pek c;oklan da bu kelimeyi gazabla tefsir etmilerdir. ~u kadar ki ehl-i lugatm bu tefstrleri
manaYl laz1m1 ile tefsirdir. Nastl ki lbn-i Dureyd, Ebu Tahir,
Ebu AbdulHi.h gibi nahiv a.I.i.mlerine Aie hadtsindeki iglakm ma1
nisl nedir? diye soruldugunda ikrah manasmadrr, gazab da bu man!da dahil olur, demilerdir. lbn-i Esir de NiM.ye'de galak-1 zth
sic:br ve hllet-i sab1r diye tefsir etmitir. Ebu Bekr de kesirii'l-gazab
demitir. Haftz lbn-i Hacer de diyor ki~Buhari'nin bu (J J'.lllall ~4
.}:11 .J J~l ) iinvanmdaki ( }') kelimesini ( J~l J iizerine atfetmi olmaSl iglak kelimesi ile gazab manaSlnl kasdettigine sarahaten delalet eder.
lkrah "i~amn taban vtry(l.leran istemedigi ltrye sevk ve icbtlr edilmesi"
diye tarif olunduguna ve gazab da gayr-i iradi hasJl olan teheyyiicden
ibiret bulunduguna gore gerek hal-i gazabda, gerek hil-i ikrahdaki
talak, iradeye muka.rin olmamak neticesinde birleir.
Bir cihet hassaten ayaru kaYlddtr ki ahl ve U.uru selbetmiyen
ve agudan c;tkan soziin rnahiyetini idrak edemiyecek bir derecede
bulunmtyari asabiyet halinde tka. .edilen talak muteberdir. Bu hususda
iiphe ve ihtilafyoktur. Ancak ihtilafuuru kasid ve iradeyi selb ederek
cinnet derecesinde bulunan gazab ve asabiyet .halinde ika.< edilen
talak hakkmdadtr ki bu da bir nevt ikrahdrr ve kiinin istemedigi
bir akibete diimesidir. Boyle hil-i gazab ve ikrahdaki uursuz ve ifadesiz tka. edilen talaka AU lbn-i Ebi Talib, Abdullah lbn-i
Orner, Abdullah lbn-i Ziibeyr, Orner 1bn-i Abdulaziz,
Dahhak, Ata' 1bn-i Ebt Rebah, Hasan lbn-i Ebu'l-Hasan,
Abdullah lbn-i Abbas ve Orner lbn-i Hattab gibi en benam
sahabi ve tabii fukahas1 itibar etmemilerdir. lmam Malik, Evzat,
~afii, Hasan lbn-i Hay, Ebu Siileyman ve Ashab1 da bu tezi
miidafaa etmilerdir. ~abi, lbrahim Nehat, Ebu Kalabe,
Said lbn-i Miiseyyeb, Kadt ~iireyh Ziihri, Katade, Said
lbn-i Ciibeyr gibi yiiksek tabii miictehidleri de hal-i gazab ve ikrahdaki talak caiz ve muteberdir, demilerdir. lmam Ebu Hanife
ile ashab1 da bu ictihadda bulunmulardtr. Ferec lbn-i Fedale'nin
Amr lbn-i ~urahil'den rivayetine gore bir kadtn kocasuu ikrah
ve igzab edib talaka icbar etmesi iizerine lm yolda ika edilen talak
Hazret-i Omer'e arzolundugunda bu talah tasdik etmitir [Umdetii'l-Kari: 9-556].

SERHO~UN TALAKI

359

LA_,5::._,J_, t'l~ Jil" (-'j J5"' J')IJ. ~_,)

metniyle bir tarafdan taHik i~in alal ve
biilug ~art k1hnd1g1 ve sabl ile mecnunun talaklarma itibar edilmedigi halde obiir tarafdan irade ve ~uurdan miicerred mekrehin
ve sarho~un talakma itibar olunuyor. ~erhlerde de mukreh JSU)
( ~.)IJ'il serho~ da ( J.WI JSij) olarak ta'lil olunuyor. Bu ta'Iile gore
de mukrehin, serhoun talakma itibar olunmamak gerekti. Nas1lki
Tahavi gibi ashab1 ihtiyar olan Hanefi imamlan sekrarun talAla
meselesinde - talakm kasd-1 sahiha makrun olmasm1 iltizam
ve her nev'i Jlledeni . tasarruflarla dini hususlarda akd artlna
itibar ederek - talakm adem-i vukuuna hiikmetrn.ilerdir ....Jci----bir
kavle gore 1mam ~afii'nin mezhebi de budur. Meayih-i Hanefiye sekir halini kiinin kendi eser-i ihtiyari lpr kusur addederek
zecren talakm vukuunu iltizam etmilerdir. Nasd ki ikrah ile ve
tedavi kasdiyle i~ilen miiskirat ile vukua gelen sekir halindeki talak
hakkmda Haniye'de sahih olan talakm adem-i vukuudur deniliyor.
Yine Fetavayi Haniye'de deniliyor ki: Hububattan ve baldan yapuan miiskirat isti'maliyle vukua gelen serholuk srrasmda vettilen
talakm hiikmii tmam-1 Azam'la Ebu Yusuf'e gor~ sahih olan
talalan adem-i vukuudur. 1mam Muhammed muhalefet edip talak
vaki' olur, demitir. E$bah ve Cevhere ile sa'ir kiitiib-i Haneftyede bu
mevzua dair miisbet, menfi bir ~ok tafsilat vard1r ki bunlarm hiilclsasl
bir k1s1m eimme-i Hanefiyenin i~ilen eyin hiirmetine bakarak tarik-1
zecri ihtiyar etrn.i olmalan,' diger bir k1sm1 da irade ve ihtiyar ile
Uura ehertuniyet ve~ bulunnialand1r ki ~mdi gorecegimiz lil)
(.~4 Jl.J'"}I hadisi bu ziimre-i aliyenin nokta-i nazanru teyid eder.
Bu cihetle Hanefl

kitablaru:~.da

( .JP. _, ~~ J-:JJ,.'i .JI~ _,1

***
Sonra Buh ar i ( ~.,.;t.. ~_,.1 fiJ _, 4i-l4 Jl.J'"}I Lc'l) hadisini rivayet ve
bununla istidlal ediyor. Bu hadis-i erif mucibince kiinin her nev't
hal ve hareketinin laymeti niyetinin nevine bagh bulunduguna ve
her kesin sevab ve ikabe mazhariyeti niyetettigi hayrr ve erden ibaret
olduguna gore her nev'i hareketimiz iizerinde niyetin pek biiyiik tesiri vard1r. Boyle,yiiksek bir hakikatl bildirmekde oldugu i~in Jl.J'"}I Lc'l)
( ~4 hadisini hadis miiellifleri kitablanrun bama ge~irmilerdir.
MiiellifBuhari Sahih'in~ bu hadis ile balamlt1r. Haf1z 1bn-i
Mehd i kitab yazmak istiyen her miiellif eserini yazmaga bu hadis ile

,.

360

( .;,l::J4 Jl..r)ll Lit)

HADisf fLE !STfDLA.L- MUHTiNfN, NASINiN TAUlti

b~lasm! tavsiyesinde bulunmutur. Ebu Davud da oyle demi~tir:

ResC.l-i Ekrem'in be ytiz bin hadisini yazdrm. Sonra bunlardan
ahkama dair olan dort bin sekiz ytiz hadis intihab ettim. Ztihde,
fazaile d!ir olanlan tahric etmedim. Bu hadislerden dordii insarun
dint hususlarmda kafidir,- demi~ ve ( .:..l,.:J4 JL..r)ll ~1) hadisini bu
dort hadis ir;inde birinci olarak zikretmitir, Bu mtibarek hadisi erif
hakkmda ehl-i ilmin bir r;ok takdirleri vard1r.

Btittin bunlann sebebi bu hadis-i erifde vicdani temaytillerimizin, medeni miinasebetlerimizin hayrr veya erre mukarin iyi
veya fena olmasmm yegane miyan, niyetlerimiz oldugunuri ve her
fiil ve hareketin icab veya terkinde niyetin hakim bulundugunun
tcbltg buyrulmu olmastdu.
Bundan sonra Buhari'nin tallkan rivayetine gore Sabi'den
Nasinin, Muhtinin talakt sorulmu o da ( ut~t .JI ~ .JI L;.i.:-1_;.;)1 ~.J =
Rabbimi;:; Iayet yanzldtk, yahud dilemiyerek bir kata ettikse bi;:;i ce;:;alandtrma I)
lyetini okuyup unutarak iradesiz, yahud hata ederek dileksiz tka'
edilen talakm adem-i vukuu ile cevab vermitir.
Daha sonra Buhari mecnunun talakmm adem-i vukuuna iaret
cderek itiraft ziinub eden bir zinakar kimseye Resul-i Ekrem'in:
( <Jp.- .!.~.! T = Sen deli misin?) buyurmasiyle istidlal etmitir. Qtinkti bu
zinA.karm cununu sabit olsaydt Resul-i Ekrem hadd-i zina}'l iskA.t
edecekti. Bunun da sebebi, delinin meslubiilihtiyar olmas1dtr.
Bunlardan sonra Buhad bir de Hazret-i Osman'm: Mecnunun, sekrarun ika< ettikleri talak muteber degildir! dedigini ta<Ukan
rivA.yet ediyor ki bu da uur ve irade ile ilgilidir.
Bir hii.lasa: Gazab, sekir, ikrah halindeki kiinin ve sabl ile
mecnunun verdikleri talaklann - buraya kadar devam eden tzarumtza ve bir r;ok meahiri hanefiyyenin de itirak ettiklerine gore
- kas1d ve iradeye mukarin olmamak illetiyle muteber olmadtguu
gormii bulunuyoruz. Bunlar boyle olunca bir meclisde bir kelime ile
il~ talakt, asabiyyet buhraru ir;inde birden ika< eden kimsenin bu
80zti bir heyecan ile uursuz ve iradesiz deli gibi agzmdan savurduAunu itiraf ettigi ve harici ahva.Ide bunu teyid eyledigi surette bunu
kabul ederek: (hit; talak vaki< olmaz ve aile hayatl devam eder) demek ve bu suretle lslA.m alemindeki ictimai ceriha}'l tcd!vi etmek
ilmih hududu dahilinde bir hareket olur. Bu suretle mevzuu ba~

-\

.
f:

c... "-l!,_':
'r ' ..
e,' ..

.-;,._

k-'
I

,.. . .

,..._

'-" ~
I

I ._
\

1.

'(

..
\,..,\

,f-,
t '

"t..

t ~ ~~

01 ... .

),
-

q \ -\

"''
['

q\
[:.

C.\

..

c..
~
~ '

..

a::'-

i .' _, -

c:._- (.' <;_~,

t.. et: ( .. T. \ 1'\ ',\.. '

,o

,.., - ,.

\tt,--

"'

01\

,o

"

~\

-.:...'

.s:-

-\

~\

\.,

\~

~-.~

l,o

~\

~
. _, ~~
~ ~\
~~

c;;' \

_,

' ..

"'

-\1--

'0

r-

,....

l- \

~-

\0

""-...:~

..

'--"

'..

t .. ,

\.

...

~' ~

-\1--

L- \

'

"'

'- \

r-

...

[,

'

.,__,

~'

~
'

...

,,

L..

t ..: ,G) ~\

G:, ,,..
a::t-

\1',--

!~

I'-

!,

'

"''

~'

.!

y ' \'""\.

',

_,

~-

'~

c.n

CJ.)

00

1-'

,
.
.
_.
.
,
_,,
l
.
'f -\
1
[
"
'
C}.
1;'
'
f
a r.
,
.
\
.
~,
c, %- ,rl " ,
' c:, %-,' c-,
{'
..
"' -. 'r T'\ \_, . r. ' , f'- \ \ ..,\ T.'' t-'
\
t"
'
.
.
.
_t:- .t, ~
c.. ' "' ~\ .
T .,. 't \
't.-..
... \ - \ [:.. t''
~~ ~
c. \ \~r- ~'
- \r.
'""\. r~
. .\ ~- (',\ t:t
"-'"''
"'-

\...

(:. \

f r.
'
c;;,
.~\ ("0.. fi!, (' ,, r.-' ~,' L~~, c~,
'
.. , '"-'t
. , ,
'~,
~',.r
~~,
t:~
~.'
,
_;
~t.\
t~ c~'
~~t
\ t:,c;; \ '(
~\ r- -<D _t:T\
_t:t
}. -\
~
~

.r, '"
.c-,
_..,.
o C.
"' _..,,
't~

C ..'

't .. \ f'
,.. ..
1'- \

''-1

0\' -~.
o ~t''
~~
_,.,
.t:w"'
1,

~-

.: ~ ~ ,'-t... -~,
'( ' !::=\
.'
.,. \
.
'r...
c..._
.t\'
,~'
!::=\
..

..
\
"'t... \ .. \' ~I\ , ,
l;"' . ~\
c..
{
' t-o\' (- o \'""\.
r.
c.. ~''a c. '
q\
' "'~,
1..."
C.\ J:- \
~'
y. ~ \

c..:--~.

't,. \ ~: t, ~ 'f"'

{ : ;.t 't:w-

*
*

!!!

<

....

e.o

c-

Ill

ff. g.

,....

c:.

;>

""'
en

Ill

e:l

Ill
Ill
0

S:::

Ill>

P..b:l~
Ill

o8'"~
e......
e:Ill 5~ ~

~[Ill
. -::I

e:

<

Ill

P..[~
Ill Ill>::r
~ Ill>

:=1-10"'
~
l:j'

~00

p.. l:j'

o-e
""C"'o

..n

. ,. .... a

::rill
g'lll

Ill

p.. p.. ~

~o::r

"'~ \1(11

_o

C. Ill
. ( oq

...--.::r~=,.

- p.. p.. I.(')

Ill Ill ~

g.
c-~ p..~
~ s:::> ~ s::::

[as

...~

Ia

til

~11'1.

-1

~
e

o()

362

KiTABU'TTALAK

.J. o.J.

.J.'o""""

o.,"'

1.~~,.

.J..,

,..,.

~}J o~.r- ..Lil ~I J o~ r

,J.

.J.,.,

o ,.,...,.

..,.,

,. ..,

_J_,;.; ~ Li ;.:~ ~ ~I> \'

.,

J Li

. ~~r t;J
I

TERCEMESi

Ai~e radiya'llahu anha'dan ~oyle dedigi rivayet olunmu~

tur: Resulullah bah ve helvay1 severdi. tkindi namazmdan
dondiigii zaman kadmlanmn yanma girerdi. Ve kadmlarmdan
birisinin yanma yakla~Ird1. Bir kere Resulullah Omer'in
kiz1 Hafsa'nm yanma girmi~ti. Orada her zamankinden c;ok
kald1. Bunu ben kiskandim. Ve bunun sebebini soru~turdum.
Bana bildirildigine gore Hafsa'ya akrabasmdan bir kadm
kiic;iik bir c;omlek hal hediye etmi~di. 0 da bu baldan ~erbet
yap1p Resiilu llah'a ic;irmiti 1 Ben de kendi kendime: Vallahi bunun ic;in muhakkak bir hile yapanm, dedim. Bunun
iizerine Zem <a kiz1 Sevde'ye ~oyle ta<Iimat verdim: Biraz
sonra sana Resulullah gelir, yakla~ttgmda: Ya Resula'llah,
megafir mi yediniz? dersin 2 0 da sana hayxr, der. Bunun
iizerine sen de: Ya sizden bana gelen bu koku nedir? diye
Bu cildde 1751 numara ile terceme ettigimiz Ai~e hadisinde Restil-i
Ekrem'e hal ~erbeti ikram eden kadmm Zeyneb Bint-i Cah~ oldugu rivilyet
olunmu~tur. Oraya bakm1z.
2 Megafir Urfud denilen agacm zamk1d1r. Fena kokusu vardu.
1

363

sorarsm. 0 da sana tabii: Hafsa hal erbeti ic;irmi.ti, diyecektir. Sen de: Oyle ise o hahn arlSl, onu Urfud agacmdan
toplanutir, dersin. Bana geldiginde ben de boyle diyecegtm.
Safiyye, sen de boyle soyle, dedim.
Bti ta(limatm tatbiki suretini Hazret-i Aie oyle anlatrmtir: Sevde dedi ki: Vallahi c;ok gec;medi ResululU.h
kaptmm oniinde durdu. Ya Aie senden korkumdan bana
emrettigin sozii he men Res u 1u 1Ia h' a soylemege azmettim.
Resulullah Sevde'ye yaklamca: Ya Resula'llah, Megafir -zamlo nu ye9,iniz? demi. 0 da: Hayu, diye cevab vermi..
Sevde: Sizden gelen bu koku nedir ya? denu. ResQJ-i
Ekrem de: Hafsa hal erbeti ic;ir~di, buyurmu. Sevde:
0 bah eek ansi Urfud agacmdan toplarmtlr, demi. Resftlullah benim odama doniip geldiginde ben de boyle soyledim.
Safiyye'ye gittiginde o da boyle soylemiti. Sonra Resftlullah doniip Hafs~'mn nobetinde yamna vardtgtnda Hafsa:
Yl Resula'llah! Bal erbetinden cenab1ruza ic;ireyim mi?
dediginde: Haytr bana onun liizumu yoktur, buyurdu. Aite
(rivayetine son vererek) der ki: Sevde bana: Vallahi Resftllullah'a biz hal erbetini haram ettik, diyordu. Ben de ona:
Sus, dedim. (Ve Hafsa hakkmdaki hile ve .t edbmmin duyulmasiW istemedim).

,.-

364

KiT ABi.i'T-TALAK

TERCEMESi

lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima'dan rivayete gore Sabit lbn-i Kays'm kans1 1 Neb! salla'llahu aleyhi ve sellem'e
gelerek: Ya Resula'llah zevcim Sabit tbn-i Kays ahWc., dVrl (diizgiin bir kimsedir. Bu) hususda ona danliru
degilim. Lakin ben (zevcimi rulkaten c;irkin gordiigiimden)
Miisliimanhk hayaumda kiifrii (kab eden bir harekette bulunmaYI) c;irkin buluyorum. (Bu cihetle kocamdan aynlmak istiyorum) dedi. Resul-i Ekrem: Sabit'in vaktiyle mehir
verdigi. bostamm kendisine iade etmek ister misin? diye sordu.
Kadm: Evet ederim, dedi. Resulullah salla'llahu aleyhi ve
sellem Sabit lbn-i Kays'e: Bahc;eyi al, bir talak ile bu
kadlm b1rak, buyurdu. (Kadm bahc;eyi, Sabit de tala.Jam
verdi.)
lZAHI
Hadtsde goriildiigii iizere mal mukabilinde zevcin miilki, nikllu
idle etmesine lslam hukukunda hulu' denir. Kan-kocarun nikllu
feshetmelerine de muhalaa ta'bir olunur. Resul-i Ekrem'in Slbit
lbni Kays'e: Bostaru al, talaklm ver! buyurmalan icabt bir emir
deiildir. Sevimsiz vaziyette nikahm devarm her iki taraf is:in fesadt
m!icib olacagmdan, iki tarafm tslah-t hali is:in iqadi bir emir ve
tavstyeden ibarettir.

1 Bu. kadmm adt hakkmda inuhtelif rivayetler bulunacagmdan tercememizde

bunlardan birisini tercth ederek zikretmegi muvAflk bulmad1k.

365

TERCEMESi

Yine lbn-i Abbas radiya'llaku anhuma'dan rivayete gore

(Hazret-i AieJnin cariyesi) Bertrenin kocast, Mugiys
denilen bir kole idi. (Berire'yi c;tlgmca severdi). Ha.Ia goziimiin oniinde goriir gibiyim. Zavalh Mugiys aghyarak ve goz
yqlan sakahna dokiilerek Berire'nin arkasmda doner dolafll"dt (Be ri r e ise hie; holanmazdl). Bir kere Neb i salla' lltihu
~hive sellem (babam) Abbas'a:
- Ey Abba$! Mugiys'in. Berire'ye atn sevgisine,
Berire'nin de ona olan bugzuna, nefretine hayret etmez misin? buyurdu. Sonra da Berire'ye~ Keki U Mugiys'e rucft'
etsen olmaz m1? buyurdu. Berire de:
- Ya Resula'llah! Miiracaatum emrediyor musunuz?
dedi. Resul-i Ekrem:
- Haytr ben (emretmiyorum;) efaat ve iltimas ediyorum, buyurdu. Bunun iizerine Berire:
- Oyle ise o adama benim ihtiyac1m yoktur, dedi.

J~ ~ ~J,r ~\.::1':,
~~ ~~tlr
~ ,v
. ~. ,~
~~~u vo..;. .1838
, ,
#I

,~r &~;

uf

,~; ~~';. ~..tr

j.;,

~r j_,:~ J~

. ~ ,~;~ [!; ~;r; ~'~~. '~ ~uf; ,~ ~'J

366

X iTAl!u'T-TALAK

TERqEMESi

Sehl, 1bn-i Sa 'd es-Saidi radiya'lltihu anh'den rivAyete gore Resul ullah salla'lltihu aleyhi ve sellem: "Ben, yetim
ijine bakan kimse ile beraber Cennet'te ii!Jle bulunacagzz. !" buyurmU ve anadet parmag1yle orta parma~ru bir az ac;arak
iaret etmi (ve halka gostermi) dir 1 .

~r Ji ~~

0f ~ - ~..tr ~~ ;:;.; L1i :; .1839

,a, .,
, , l, ,
Jw .)_,.:.,, ,~~~J i' J.,...,) ~ Jw ~J ~ -~~~
~ J~ ~ J~ ,,;if t:. Jli .? Jli ~~l ~ ~ j;
j~, ~~ ~i:J Jli ;!.u1
~~ ~.,
, Jli J~ ;;
r Jli J~jf v....
Ill"

.,.

, ., .,,

._

.,. ,.

,.

.J.

'

, ""

_,.

""'

.J

, ,.

~,,.,

..-I

"' '"" ~ _.,., "'

J~ ~ _;.; t.l.- ~I

JAli

,.

Jli

TERCEMESi

Ebft Hiireyre radiya'llahu anh'den rivAyete gore (BAdiye

halkmdan) bir kii Neb t salla' lltihu aleyhi ve sellem' e gelerek:
-. Ya Resula'llah! Benim siyah c;ocugum oldu. (Karundan iipheleniyorum) dedi. Resul-i Ekrem de:
- Senin develerin var nu? diye sordu. Bedevt:
- Evet var, dedi.
- 0 develerin renkleri nasudrr? diye sordu:
- Klrnuztdrr, diye cevab verdi
- Bunlann ic;inde beyaz1 siyaha c;alar boz deve var
muhr? dedi.
t Res1ll-i Ekrem'in iki p~mm arasm1 bir az ~ cemAateptermcsi
peygamberlerle ilmmetin ferdleri arasmdaki derece farkma iflret ~dir.

361

Evet vard1r, diye cevab verdi. ResO.l-i Ekrem:

- o boz renk nereden oldu? diye sordu. Bedevi:
- Soyunun bir damanna ~ekm~ olsa gerek, dedi. Bunun.
uzerine ResO.l-i Ekrem:
- Oglun da eski bir soy kokune ftek~ olabilir, buyurdu.

....

~J...\.>

JI

"").:;

~~~~ --~,

""

.,

.,, .J.

.~

_rS- ,.~I ,.~

J;,

.1840

~~ ~;~ Ju Ju . .;.~~~~

:!] J~ ~ ~~~ Ll'~f ~~

Lk;~ . .~;.zj~

TERCEMESi

Abdullah lbn-i Orner radiya'llahu anhumd'dan gelen

- biribirlerine la(netle ahadet eden kan koca hak,kmdaki
hadisde- ResO.lullah salla'lltihu aleyhi JJe sellem'in la(net1een
kan ile kocaya oyle dedigi rivayet olunmUtur:
- (Allah bilir ve bu cihetle) hesabm1z Allah' a aittir.
(Kulun bildigi udur ki:) lkinizden biri yalancidir. (Ve zevce
hitAb ederek: Mtilaaneden sonra) kadm tizerinde ala.kan ve
koca!Ik hakkm kalmaz, (aynhrsiruz,) buyurdu. Bunun tizerine
zevc:
- YA ResO.la'llah! Ya benim (mehir olarak verdigim)
mahm ne olacak? dedi. ResO.l-i Ekrem:

368

- 0 mal sana aid degildir. Qunku sen kadma zinl isnl.;,

chnda dogru olsan bile, o mab sen, kachrun ll'Zllll kendine halll
kllmak mukabilinde vermidin (ve kad1run olmUtu). Eger sen
zinl isnadmda yalanc1"-isen mehir mabru istemek sana daha
uzakdrr, buyurdu.
lZA.HI
Bu hadisde zikrolunan Lian hadisi Nur Suresi'nin 6 net ayetinin
tefsirine dair muellif Buhari'nin a-;ttg1 bir babmda rivayet ettiAi
Sehl lbn-i Sa 'd hadisidir ki, terceme ve iziht bu eserimizin bu
cildinde (I 7 I 7) rakamiyle ge-;ti.
Kansma zina isnad edip de ne erkek iddiasmt, ne de kadm
beraetini uhf.td ile isbat edemedikleri sf.trette tarafeynin miilaaneleri
yam la'nete makrf.tn yemin ile milekked ahadetlerinin keyfiyeti NOr
Smesi ayetinin tefsirinde ve Sehl hadisinin izihmda bildirildi. Oraya
bakuuz. Burada biz miiellif .Suhiri'nin miilaanede bulunan kadmln
mehrine diir olan babmdaki bir rivayetinde bulunan U mal\unati
nakledecegiz:
Said lbn-i Ciibeyr der ki: Abdullah lbn-i Omer'e, kansma zina isnad eden kimse hakkmdaki htikmil sordum. lbn-i Omer
bana (lyle cevab verdi: Resf.tl-i Ekrem Aclan ogullanndan bir
kan-kocarun zina tohmetinden dolayt aynhgma hiikmetti. ~oyle ki,
Resulullah miilaaneden once: Ey kart koca, Allah bdir ki, ikinizden
biriniz yalanctdrr. Binaenaleyh ikinizden biriniz tovbeUr olup da
miilaaneden sarf-1 nazar eder mi? diye u-; kere sordu. Fakat her .
def<asmda ikisi de imtina ettiler. Bunun iizerine ResUl-i Ekrem
ba'de'l-miilaane bu kan kocarun ayriligma hiikmetti. Ve kocaya:
Aruk bu kadtn iizerinde alakan kalmadt, buyurdu. Bunun iizerine
erkek: Ya Resf.tla'llah, ya b~nim haiim (verdigim mehir bedeli) ne
olacak? diye sordu. Resf.tl-i Ekrem izah etmekde , bulundugumuz
hadisdeki cevabt verdi.

369

TERCEMESi

Umm-i Seleme'rad!Ja'lltihu anhd'dan rivAyete gore, koolen bir kaduun akrabAsl, onun gozlerinin agrunasmdan
endie ederek Restilullah salla'llahu aleyhi ve sellem'e gelip
kadmm gozlerine siirme ~ekmesine izin istecliler. F,a kat Restil-i Ekrem izin vermedi, Oyle buyurdu: 0 kailin iddet
i~inde siirme ~ekemez: Hem ey kadmlar! (CAhiliyet zamirunda) sizden biriniz (in kocas1 oldugunde) en kotii elbfsesi
i~inde ve evinin ~n fen! bir tarafinda bir sene beklerdi (ve
koku siiriinmez, kocasrmn bir sene mAtemini tutardt). Bir sene
tamAm olup da yanmdan bir kopek ge~ip gittigi srrada kadm
yerden bir deve tezegi (ahp kendi omuzundan arkaya) atan:h.
(Ve bu sftretle mAteminden ~ardt). HiilAsa bu kadm .kocaSirun vefAtmdan i'tibAren dort ay on giin ge~edik~e gozlerine
surme ~ekemez.
Casi

IZAHI '
Kadtnlann iddeti keyfiyeti - ki, nikMun zevili iizerine kadmm
. muayyen bir zaman evi i~inde intizandtr- lsllm'dan onceki dCvirlerde kadtmn bu intizh zamiru liizumundan fazla uzardt. Ve clhi.llne !Jartlar i~inde ge~erdi. Kocasmm oliimii iizerine kadm en deAeniz
bir elbtse i~inde evinin en karanhk bir koesine ~ekilirdi. Tam bir
sene bir tarafa ~1kmazdt. Buh!ri'nin ge~ek bu b!bmdaki, gerek Cenbe bahsindeki riv!yetlerine ve diger rivayet alimlerinin iza.hlarma
gore, bu uzun miiddet zarfmda kadm ne yikarurdi, ne de. tunaicianm
keserdi ve ne de viicfldunun temizlenmesi tclbeden yerlerini temizliyebilirdi. Koku siiriinmek ve her nevi' kadm tuvlleti yasak.tt. B6yle
F. 24

370

. en

agu mahbes hayatlru ta.mamhyan kaduun yanma merkeb, koyun,

kl.i~ nev<inden bir hayvan getirilirdi. Kadm afsunlarur gib! o hayvaru

viicuduna meshederdi. Bazx def<a zavalh bir kuca~zt kadxn edeb
yerine kadar stirterek oldtirtirdti. Sonra kadxn mal1.besinden 9-kardx.
Bu def<a kadxrun cline bir hayva.'1, bir deve tersi verilirdi. Kadm onu
ya ontin,e veya arkasma atardx 1 Bn merasimden sonra hdxn temizlenir ve istedigi gibi siislenm.ek ve izdivacmx talib olanlara goriirunek
hak.\xru kazamrdx.
!slim devri hulUl ettikten sonra biittin bu vahiyane adetlere
nihayet verildi ve kadxnm kocasx i~in iddeti ve matem hayatx dort ay
on giine indirildi. Giyinmesi ve evi dxmda gezinrnesi, sti!llenmesi
sldelikle ve ciddi, liizum ile tahdid olundu ki, kadxrun epne ve hayat
yoldClliUn t;ok act olan oltim musibetine kaT~ bu yolda teesstir gostermesi pek tabii ve makul idi.
1ddet mtiddetinin dort a.y on gtine indirilmesi de bu miiddetin
tamammda ceninin tamam teekkiil etnu ve hayat asan tezahtir edip
gebelik anlaplnu1 ohnasma mebnid.ir. Qiinkti iddetin hikmet-i m~
ruiyeti kadrmn karrurun yiiklti olup olmadxvrun a."llaxlmasx idi. Kadtnm .bu hali, talak ile aynhkta u~ hayzla ti~ ayla tahdid edildigi.
_halde oltim a}Tlh~da musibet-:ede kadmm matemi ve centnin tam
t~ekkillii nazar-1 i<tibare ahnarak dort ay on giin olarak tahdtd
olunmutur. [Bakare Stlrtii: Ayet 239].

1 Kadmtn deve ter.~i atmas1 kq.fiyeti uzun .re ~k iizucu iddet hayltmrbir deve
teni kacla: ehemmiyetsiz g~e iflret oldutu bildiriliyor.

~Bu KiTAB NAFAKALARIN HU!diMLEPjNi BiLDiREN HADis-i

ERlF~ERi: MUHTEviDiR.

Nafaka, zarftri ihtiyal$ ve maiete sarfolunacak paraya

ve azik ncv'ine denir. Bu Unvanda "Bulzar niishalapnqa: Aile
nafakasznzn ve aileyi infJkzn Jazlctine ddir hadisleri mv.htevdir."
ziyadesi de vardrr. Miiellif Buhad bu iinvanlan mutea.kib
Baltare Sflresi'nin (219) uncu ayetini zikretmitir ki,- meili
oyledir: "Habbim, mumin,ler ne infak edeceklerini (fukaraya
nasil mal sadaka vereceklerini) sorarlar. Sen de: ,Zar6r ihti;'8C1.nt?.dan Jazlasznz sadaka ediniz, diye cevab ver." Bu ayetin niizliIune sebeb olarak lbn-i Ebi H~tem unu rivayet e~tir:
Muaz lbn-i Cebel ile Sa {lebe, Hazret-i Peygamber'e:
"Ta Res{lta' llah, ko!elerimiz, akrabalanmzz var. Bunlara malamu:da!'l. ne sO.rttle ve ne mikdJr infak ederiz ?" diye sorm~lard1.
Bu ayet nazil olup afvi yani gma derecesinden ve aile ge~i~
minden fazlas! sadaka cdilmesi emrolundu. Zeccac der ki:
Zekat farz kilirunc1ya kadar nas mahrun fazlas1ru infak etmekle emrolunmUtU. Kazan~ srubleri her giinkil kazan~
larmdan kendisine yetiecek kadanru ahr, gerisini tasadduk
ederdi. Altm, giim~ gibi na.kid sahibleri de bir senclik ge~
mini aymr, gerisini sad.U.a ederdi.

m
.J.l ... ...
...
1J
... 0' 0...
.J. ...
.. ...
~ 4U I ~ J (,>~\....:a,;~ I ;_,._. Jl ~ .1842

.J. 0...

lo

i"';~; "'~. :ir ~f ~~1 J~

TERCEMESi

Ensar'dan Ebu Mes<ud (Ukbe) radiya'llahu anh'den rivlyete go!e, Neb 1 salla' llahu aleyhi ve sellem oyle buyufmutur:
Her hangi bir miisliiman kendi ehline - Allah'm nzasuu
bsdederek - infak edip zarftri ihtiyac;lanru te>min ederse,
bu intak o miisliiman ic;in sadaka olur.
lZAHI
Mugrib sahiQi, kiinin ehlini: KarlSI, ~ocugu ve nafakas1 kendisine
aid olan oglan ve laz kardCleri amucas1 ve amucas1-oglu ve evinde
besledigi yabanc1 fakir ~ocukdan ibaret aile halkldu, diye ta<rif etmifr ki, hadisdeki ehillMzmm medlulii bu ma~nayt amdu.
Kiinin ehil ve 1ya.Iini beslemesi bi'l-icma vacibdir. ~u halde
nafakas1 iizerine vacib olanlan infa.ka hadisde sadaka denilmesi,
iileyi infa.k vecibesinin ifas1 ecirsiz ve sevabs1Zdrr zannolunmamaSl
i~dir. Aileyi infak ile aile reisinin me'cur olacagt hakkmda bir
haber de Buhart'nin bu hadisden sonra rivayet ettigi Ebu Hiireyrc
hadtsidir. Bu kudsi hadise gore Resul-i Ekrem salla'llalzu alejhi ue
sellem Allahu Teala'nm: "Ey Adem oglu sen aileni infak et ki, sen de AIW
tartgindan infak olunup me'ct2r olasr.n !" buyurdugunu haber verm.qtir.

NAFAKA BAHSl

373

Ebu Hiireyre radiya'lltihu anh'den rivayde gore, Nebl

salla'llahu aleyhi ve sellem Oyle buyurmutur:
Dul kadmlann ve bir giinliik. ge~imi ohruyan fakirlerin
nafakalanru kazanmaga koan miisliiman~ Allah yo~unda harb
eden miicahid gibidir. .Yahud gece namazh, giindiiz oru~u
kimse gibidir.
IZAHI
Buhari'run Tecrid'e burada ahrumyan ii~ miihim rivayeti vardtr. Bunlardan birincisi kiinin biitiin mahru ve yahud malmm yanSlnl viicuhu hayre tasadduku vas1yet etmesinin men'ine dair Sa 'd
1b n- i E b t V a kk as hadisidir ki, bu eserimizin dordiincii cildinde
642 numara ile tercemesi ve tzahl gec;di. Oraya bakuuz.
1kincisi, nafaka verilmesi vacib olanlara dair E bu Hiireyre
hadtsidir ki, Resul-i Ekrem (lyle buyurmutur: Sadakarun efdali,
sadakarun sahibi:ni gani brrakan ve fakirlige diiiirmiyen sadakadtr.
Qiinkii veren el, alan elden hayuhdlr, iistiindiir. Ey mii'min, nafaka
vermege nafakas1 iizerine vaci~ olan aile efradtnla bqla, sonra bakalanna sarf et! Aile efradmm nafakalan verilmezse kadm der ki: Ya
beni besle, yahud yakann brrak! Hizmetc;i de: Beni besle, beni c;alqdrr, der 1, c;ocuk da: Beni besle, beni kime brraklrsm? der! Bu hadtsi
rivayet ederken Ebfi Hiireyre'nin yarunda bulunanlar:
- Ya Eba Hiireyre, bu hadi~i bu suretle Resulullah'dan
iptdin mi? demilerdi. Ebu Hiireyre de bu sua.Ie si:nirlenerek:
- Hayrr, bu hadis Ebu Hiireyre'nin cebinden uydurmadrr!
diye suali inkar ve ta<rtz ile kailllam!dlT.
Vc;iincii hadts de: Sadakarun efdali kuvvetli bir mala arka veren
sadakadtr. Ey mii'min, sadaka ve nafaka vermege nafakas1 Uzerine
vacib olanlarla bala, mealindedir ve ikinci hadisin medltllilDde.
dahildir.
1

Ttirk~emizdeki:

flkranm en kuvvetli ve

Karnum doyur, boynumu vur! st\retindeki atalar s6zii bu

bir tertemesidir.

beli~

( .ill,l,;l

374

1_.) AYETININ TEFSiRf

------------------.1844

TERCEMESi

0 mer 1b n- i Hat tab radiya' lliihu anh' den rivayete gore

Neb i salta' lliihu aleyhi ue sellem (kendisine mahsus olan) Bent
Nadir hurmahgtnm hurm.a mahswiinii satard1 v-e ailesinin bir
senelik nafakasm1 muhafaza ederdi.
IZAHI
Beni Nadir, Hayber yahudllerinden bir kabiledir. Medine
ku:un idi: Beni Nadir, Beni Kureyza, Beni Kaynuka'.
Bunlar Medine'nin en eski sekenesi idiler. Medine'nin biitiin san<au,
ticareti, ziraati bunlann ellerinde idi. Peygamber E(endimiz
Medine'ye hicret ettiginde bunlarla ayn ayi-1 muahadeier akdetmiti.
Fakat Miisliimanlarm en miikiil zamanlarmda nakz-1 ahd ettiklerinden yahudilerin hurmahklan klsmen (Fey' = Resulullah'a has)
olarak Peygambe'rimiz'e ge~di ki, Bent Nadir hurmahklan da
bunlar arasmdadlr. Bir Io.snn da gaziler' arasmda takstm olundu.
Harbsiz alman arazi Fey' idi. Harb ile almanlann bede dordii gazilere takstm olunurdu. Humsu yam 1x!e biri de Allah'a, Resulullah'a aid idi. Hadisdeki Bent Nadir ile Fedek arazisi harbsiz almDlltl. Harb ile ahnan Hayber ile Bent Kureyza arazisi idi. Bunda da
Resuhillah'm bede bir sehimi vard1. Hasr Suresi'nin altlncl ii.yetincleki ( ,;.)JI jl.l ,:,- 4.1 yJ ~ .:ill .L.tl L..) kavl-i erifindeki ehl-i kurayi
lbn-i "Jbas Bent Kureyza, Bent Nadir, Fedek, Hayber arazisi
ile Ureyne koyleri olarak tefstr etmitir. Bu arazinin gelirleriyle Re_..
sulullah kadmlanmn bir senelik nafakalanru aymr ve i~ iicretlerini verirdi. Geriye ne kahrsa onu da lslam miicahidlerine ve di~er
mesalih-i miislimine sarf ederdi._[Bkz! C: 8, H. : I 1 73].
yahudil~ri ii~

375

NAFAKA B.\HSI

Bu arad Resul-i Ekrem tarafUJ.dan bu suretle idare olundugu

gibi Ebu Bekr ve kxsmen Orner zamamnda da bu suretle idare
olunmutur. Sonra Ali ile Abbas'm muracaatlan iizerine bu arizt
kadim teamiilii ve11hile idare olunmak iizere Peygamber Efendimiz'in hanedaruna blralalm!.ttr. Abbasiler zamamna kadar da
Hazret ~ i Ali ile .evlad ve ahfad1 taraOarmdan idare olunup sonra
Abbasilerin idaresir..e ge11midir. [Bkz: C: 8, H.: 1288].

BU KlTAB YEN1LECEK ~EYLER1N ENVAINA VE

YEMEK YEMEN1N ADABINA VE BUNLARA
BENZER BlRTAKIM H'OK'OMLERE DA1R
HAD1SLER1 MUHTEV1D1R
'Onvandaki "WI = af<ime" kelimesi taanim cem'idir.
TaAm., yenilen ~eylere itlak olunur. Miiellif Buhari (At'ime)
,unvam~ izah i4Yin Kur'an'm ~u mealdeki ii4Y ayetini zikret~tir: 1) "Ey mil'minler, size ru:.tk olarak verdigimiz halal mallanmzdan yryiniz de Alliih' a iilkrediniz ! Eger Alliih'a kulluk etmek
isterseniz". 2) "Ey mil'minler halal kazanczmzz (siz yediginiz gibi)
muhlaflara da yediriniz !", 3) "Ey Peygamberler_, halal nziklardan
yeyiniz ve ryi i$ i$leyiniz" 1 .
Bu ayetlerin teblig ettikleri umfuni hiikiimler ~unlard1r:
Yenilecek nzkm hala.I kazan~ olmas1, yedigimiz ni'metler Allah'm lutuf ve inayeti eseri oldugu, bu cihetle Allah' a kulluk
e~q olmak i~in ona ~iikrolunmasi, halal kazanc1ID1Zdan ken~miz yedigimiz gibi cemiyetin diikiin suuflanna da yedirilmesi liizfunu, Peygamber'in de iimmetler gibi hala.I nziklardan miistefid olmalanmn mubah oldugu.
1

,(

41 ?S" <JI . 1_,~1 _,

fL:,;.i.Jl.. .:..Y,..:,.. 1_,1) I_,:.T cJ..llllt:_l 4)

. ( lj.LJ 1_,1;1_, .;..l:J.JI.:r- 1_,1) J.-)I lr..' 4) ' ( ~L. .:..Y., .:r- l_,u;l )

<JJJ.:Aj

Sute: 2 (Bakare), ayet: 172, 267; SOre: 23 {MU'minOn), lyet: ..

377

AT'bm BAHsi

Bundan sonra l ma m B ~h lr t bu babm ilk hadtsi olarak

Ebii Miisa el-Ecari'nin U hadtsini rivayet ediyor: Ey
mti >minier ac;lar1 doyurunuz, hastalan ziyaret edip hallerini
ve hatrrlanm sorunuz, esirleri de azadlaytn~z 1 .

~~ ~c,i J~ ~ ,J,r &;~ ;;.;

. .r ,!,
. . ._. . . ..-: , . . . ,J.......
4,1\ ...4!....1U ~ ~I
I

4lJ

"'

.....

.t-: 'r

.Is4s

... . . ,, ,~I ."'-:"'

..
4..\.t ..U...\,!,
I.

'AJ/1)
\..:1'; ,I...JUa:>..l

.,.--- ~

l)i :;
........&.

v'..J.

J-

.,

.; , .,. ,,, , . . . . .

,, ""'""' 1-".,,, ,, ' , ; , . . .

;;., ~~ ~ ..i ~ ~J o)~ ~ ~ J :;- ~I
J. .. , , ....

.... ....

ttl

, ,.. ....

~I J_,..,J ~~~ . .t~l

~ ;"'"',
'./"!.~

. .)_r

'r . .

'-:"L;f ~

. , , .. . . , . .
"'

~ ~ ~~ U.J:fJ ~

Gf G- Jlai 4Y. t~) c..r

I;_ "'li
r-; .:t"'
r- J

-r . . ,, . . . . . . ,. .

~.u

. ....

.,

. . . . . . ,. . . . . . , . .

~ ~~ u~"'-

.. -

I ......

....

r;; ....

~\il.i ~~ J>.Li ~~ J ~I J_,..,J ~J

- .J .Jo
.J
"'"'
_,;, o
'$.J
,,t.,
, I
"'"'" o'f"
,.J
~
~?
~
~
~
J.;-Li
~)
Jll-1
J.lk.il.i
\)
\
,
,
~
""
*" I
"""'
t.
,.
,

"' ., ,

"'

.J" ,

"' "' ~ ,

"' ,

.J.

.J." "'"' o",

"j ., , ,. .,
4J$;. J\i

..:...~? ~..w ~ Jt; ,.J ~? ~..w 0..r.~ ~

"'

"' ,

.;

~-.?~ J

, , .}

rs-

;,-

_,

.,

_,

~; 1 4li J\i ,

, , f , ., ., , , .JJ. r r;;,.,

~ ~\5" , f ~~ ~

J.,;

O"'

_,

""

"'

0 ,

I ,

.,,

c.4LS' )t..,a; ~ ~~r ~

I

,., , "'.,
~ ~J

., ,

, ,.,

~~;'.~ ~\5" <->~r ;u

~ ~ \fJ f}r G~; ~~~ ~f~~~r ~ ~~; ;;. 4~.i=! ~.,

"' ,(""'"' . i . ~"' ' ,. f "' ,.,. t "' , i 0., J. .. "' ,., , "' .,
J ~Y'-! ~ ~ Jl ~~ ~~ ~~ ~~~I J .rW J\i
I

.
1

Jli . JW1 1_,s:;j ~;11,,~, e~~ 1,...1o1

,-s.. .J

~-~1 ~

,\

.J.

1~ ...
1.r;

r-, ~ .;1 ~ ""Jli

[ &~.J~

I.J.J] .J!"'~I JWI, : i.!~

378

TERCEM.ESi

E bli H tireyre radiya'lliihu anh'den

~oyle

dedigi rivayet

olunrnu~tur: Bir gun son derece acikmitUn~ Yolda Orner 1bni-

Hattab tadiya'lliihu anh'e kavu~dum. Aziz ve Cclil olan AJlah'm kitabmda (ve Al-i lmrin Suresi'nden) bir ayeti bana
okumasm1 (ve istifade etmemi) rica ettim. Omer evine girdi.
Ve o ayeti bana okudu. (Halbuki maksad1m okumak degildi,
karnum doyurmakdt. Om e r bunu anlamamidtl, evden aynhpr uzak gitmeden (iddetli a($hkdan) ytiz tistli diitiim. Bu
baygmhk srrasmda Res ul ulUi h salla' lliihu aleyhi ve selle'tfl'in
ba~ ucumda dikilerek bana: Ya Eba . Hiireyre diye seslendigini duydurn. Hemen ben: Buyur ya ~esula'llah> emrine
hazmm, her saadet senindir, dedim. Resulullah elimi tuttu,
beni kaldtrdt. Ve bu di.ikiin vaziyetimi anlad1. Beni evinc
gotiirdii. Hemen biiytik bir bardak slit i<;memi emretti. Onu
i~dim. Soma: Tekrar i~ ya E ba H iireyre, buyurdu. Bir
bardak daha i<;dim. Sonra bir daha slit emretti. Ben de tekrar
i~dim. Art1k karmmm vaziyet:i diizeldi, bir ok gibi di.imdiiz oldu. E bu H i.ireyre (rivayetine devam ederck) der ki: Bir miiddet SOJ4a Omer'e kavumu~tum. Ve ba~u:ndan ge<;en bu vaklaYl anlatarak: "ra Omer, Allah benim karmmz doyurmaga senden daha
layzk bir zatt, (Resul~i Ekrem'i) me>mur etti. Valltihi ben senden
bana bir 4Jet okuyup ogretmeni rica etmi~~dim. Ha.lbuki ben o ayeti senden
daha diiz;giin okurdum !" dedim. Bunun tizerine 0 mer, "Valliihi
yz Eba Hiireyre, seni evimekoyup doyurmak benim ifin kzzzl develer
misali kzymetli diinyalzga malik olmakdan .daha sevimlidir !" dedi .
.J.

o,J.

"""'

..,

.J.o,. .J.I.,..,

.,

'

,....,,..,

~Jli ~ .JJI ~J ~ Jl
,;

"""'

""' .,

"'

.,..~,. ,

o "'""' ..JJ,""'

f.S~ ~l$'"" J ~ J ~
1

JJll

~,.

'

c.

c:r.
.,
J...,

-'"'.J

,.

~ 0~ .1846
.J. ,

~ ~I ~YJ

Kavis ic;:indeki bu ziyade Ebu Nuaym'in Hifye'sinden

o "'

r->- cf
ahnnu~ttr.

f$

.J.

~~

NAFAKA BAH~i

'*

379

- - -------------------

.J. .f. ;.

..:ill J_,.....)
"

TERCEMESi

E bU. Selen1e'nin ~glu (ve Peygamberimizin ogullugu)

Orner radiyll'llahu anh'den rivayete gore ~oy~e demi~tir:
Ben R c suI u 11 a h salta' llahu-aleyhi ve sellem'in terbiyesi altmda bir ogland1m. Yemek yerken elim yemek kabmm her
tarafinda dola~Irdi. Resul ullah bana:
- :'Ey ogul, (yemege ba~larken) Allah adznz an, (Bismi'llahi'r:Rahmani'r-Rahim de) sag elinle ye ve 'sana yaktn olan tarafdan ye !" buyurdu. Bundan sonra ben her zaman Besmele
ile, sag elimle, oniimden yemek ycdim.
IZAHI
Bu hadtsi Buhari, yemege balarken Besmele denilmesine dair
bir babmda rivayet etmitir. Besmele'ye dair hadtsdeki Peygamber'in emri vacib derecesinde kat'i olmamakla beraber ulemarun cumhuruna wyahud ittifakma gore mtistehabd1r. Yani Peygamberimizin tevik ve tergib buyurdugu adab-1 diniyemizdendir. Yemegin sonunda Allah'a hamdetmek (ve El-Hamdii li'llah) demek de
ayni derecede mtistehabdlr, mergubdur. Sofrada -bulunanlarm Besmele'yi unutmalan ihtimaline mebnt cehren soylernek d~ aynca
mtistehabd1r. Yemegin ontinde unutulur da ortasmda _veya sonunda
hatJrlarursa hatu-landigt zaman soylenmesi de mtistehabdlr; ~iiphesiz
ki, yedigimiz ni<metlcri ihsan eden Rabbimtz't yad t>derek yemek
yemek en medent insanbk iand1r. Bu cihetle Sa <di merhum bir
rmsramda: "E_y insan oglu, eline aldtgm bir lokma ekmegi Allah't unutarak
yeme !" diye tenbih eder. Zamarurmzda lngilizler, Amerikahlar ve
Alm.anlar gibi btittin medeni milletlerin aileleri de yemeklerinin
ac;t1~

380

NAFAXA BAHSI

on.iinde ve sonunda Allah'a dul edt:rek yerler. Bu cihetle Allah ad.iyle

yemek yemeklik medent milletler-aras1 rilyet' olunan ldlb1 umllmiyedendir.
Yemegin sag el ile ve oniine tesldiif eden cihetden yenilmesi
de en mi.ihim ldlb-1 medeniyyedend.ir. Bu ehemmiyetine mebni
lmlm-1 ~Hit hadisdeki emri "El-Umm" de vi.icube hamletmitir.
Fakat Hanefi ulemasmdan pek ~ogu ve Gazali ile Nevevi mendfib
oldu~nu tasrih etmilerdir. Sag elin sol elden daha kuvvetli ve daha
ziylde bereketli olmas1 ciheti ile yemek vazlfesine tahsis olunmutur.
Miislim'in Saht'h'indeki bir rivayetine gore, Resfil-i Ekrem birisinin sol eliyle yemek yed.igini gormi.i ve sag eliyle yemesini emretc "Sag elimle yiyemiyorum!" demi ve
miti. :Fakat herif kibirlenerel_
&esfil-i Ekrem de: Evet yiyemezsin! buyurmutu. 0 zamandan
sonra bu kibirli adam sol elini agzma gotiirememitlr. Resfil-i Ekrem abdestte, gusulde, ayakkab1 giymek, yiiri.imek gibi bir ~ok ilere
sag tarafla balardl. Asr-1 Saadet'de Arab kavmi iimmi bir iimmet
olup ibtidf11 bir hayat yaamakta bulunduklanndan bunlann yemek
ve i~ek gibi adab-1 umfimiyelerine pek ziyade ihtimam ve bilhassa
onden yenilmesini her vesile ile bir ~ok kimselere ogretmitir. tmam
Buhlri bu husustaki rivayetlere ehemmiyet vererek Saht'h'inde miistakil bir bah a~mltrr.
Mevzuumuz olan hadisin rlvist Omer, Ebfi Seleme'nin ogludur. Vllidesi de Peygamberimizin kadlnlarmdan Umm-i Seleme'dir. Bu kan-koca Habeistan'a hicret etmilerdi. Omer orada
diinylya gelmitir. Ebu Seleme HabCistan'da vefat etmekle bu ana
o~l Medine'ye geld.iklerinde Resfil-i Ekrem Umm-i Seleme'yi
-niUh edip kadlnlar1 arasma almak s-breti ile bu edibe kadlru taltif
buyurdu. Bu suretle Omer, Peygamber Efendim~z'in ogullu~
eTef'lni kazand1. Ve Resfil-i Ekrem'in terbiyesi altmda biiyi.idi.i.
lbn-i 'Abdi'l-Berr'in beyanma gore, Resfil-i Ekrem'in vefltmda Omer dokuz yamda idi. Hicret'den iki sene once dogduguna
. dA.ir de rivayet vardlr.

NAFAKA .BAHSi

381

TERCEMESi

Aie radtya'llahu anhd'dan: "Biz Esvedeyn denilen - hurma ile

srga doyup kandzgzmzz zaman Res alull a h sallil' llahu alf:)hi ve sellem
vefdt etti" dedigi rivayet olunmutur.
IZAHI
Esvedeyn, siyah ma<nasma olari Esved'in tesniye sigastchr. Ve iki
kara demektir ki, hurma ile sudur. Bu iki ni<metten siyah olan yalruz
hurma olmakla beraber edebi bir san<at olan taglib tarikiyle hurma
ile suyun ikisine Esvedeyn denilmitir. Taglib san<att ki, herkesce bilinen
iki eyden birisjni obiiriisiine iistiin ktlarak zikretmektir ve Arabca'da
pek ayi<dir~ Baba ile . anaya ebeveyn, giinele aya kamereyn, Ebfl
Bekir'le Omer'e Omereyn denilir. Arabm yemek, ic;mek husflsunda yegane medar-1 hayatt hurma ile su oldugundan bu iki ni<met
hadisde taglib tariktyle zikrolunmutur.
Bu hadisde . Hazret-i A ie, Hazret-i Peygamber''in hlnedAnmm yaadtklart ziihdi hayatt bildiriyor ve Resulullah'm vefa-

ttndan evvel hoi hurma ve suya kavutuklaruu anlattyor ki, bu hurma

bollugu Hayber'in fethi iizerine miiyesser olmutu. Nas1l ki, Hazret-i
Aite'den gelen bir habere gore, Stddika Hazretleri: Hayber feth
olununca: "Artr.k jimdi biz hurmaya doyanz, dedik" demitir. Abdullih
1bn-i Omer de: "Bi;:. Hayber'"i fethedinciye kadar hurmaya doymadalc,
de~tir. Bu da Resulullah'm vefatmdan ii~ y1l evveline tesadiif
e~tir.

TERCEU:ESi

Enes lbn-i Mllik radiya'llahu anh'den riv.yete gore

miiariin-ileyh:

382

NAFAKA BAHSt

"Neb salla' llahu aleyhi v~ sellem Allah' a kavUfana kadar l'. t

M.lis bugday unundan yaptlmtj ince yufka ekmek, ne de kzzarttlTml
korpe kuzu kebabz yedi" dem4tir.

TERCEMESi

Yine Enes !br..-i Malik radiyo/llahu anh'den gelen bir

rivayctte, mi.i~ari.i n- ileyh ~oyle demi~tir:
Ben Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem'i.n siiki.irriice (denilen
kii<;iik sofra gibi yemek tekne~in) den ycmek yedigini bilmiyorum. Halis bugday unundan yufka elonek yapdd1gnu da
hat1rlannyorum. Yiiksek masa iistilnde yemek yedigini de
bilmiyorum.

TE I<. C EMESI

.E b u H ii r eyr e radiya' llahu anh' den rivayete gore, Res U.1u 1lli h salta' lltihu aleyhi ve sellem :

"lki ki#nin taamz, U.f ki.jiye kifayet eder (doyuru.r). Of kijinin

taamt. da dort ki#ye kifilyet eder" buywmUtur.

NAFA&A BAHSi

lZAHI
:Bu hadisi Buhari: "Bir ki;inin taamt iki ki;iye kifd_pet edtr" iin.raniyle ac;t1g1 bir babmda rivayet e~tir. Miiellif bu iinvaruyle 1bn-i
M~ce'nin Hazret-i Omer'den rivayet ettigi bir hadise iaret et:mi
ve Ebii Hiireyre'nin rivayetini tamamlamt bulunuyor. J'aberant'~
nin de Abdullah lbn-i Omer den bir rivayetine gore, Resftl-i
Ekrem: "Ey mii'min(er yemeginizi ailecek toplu yiyiniz, Q)'Trlmaymzz!
p.inkii (toplu yemekte bereket vard1r.) Bir ki;inin taamz iki kijiyeyeti~r !"
buyunnutur. ~iiphesiz ki, bu hadis ile kifayet derecede doymaga
kanaat edilerek. ac; fakirlere ~ardun olunmas1 g[bi ictimai ve ulvi bir
gaye kasdolunuyor.

TERCEMESi

1 bn- i 0 mer radi;,a' lliihu anhuma' dan rivayete gore: 1 b n- i

0 mer beraber yemek uzere scfrasma bir fakir getirilmedikc;e
yemek yemezdi. Yine boyle bir giin birisi 1bn-i- Omer'in
sofrasma getirildi, onunla beraber yedi. Fak.at adam ~ok yedi.
Bunun lizerine 1bn-i Omer hizmetcisine: Bu adarm bir
daha yamma koyma, Qiinkii ben Neb i salta' ll!ihu aleyhi ve
sellem'in: "Mu'min bir mi<desine koymak ipn ycr. K4fir ise karmndaki yedi bagtrsizg!m doldurmak (karmm ~i.irmek) ifin yer"
buyurdu~u i.itdim, de~tir.

384o

lZAHI
Bu hadtsde naSll bir ma<nA kasdolundu~nu taytn husOsunda
ihtilM' olunmu~tur. Bunlar i~nde en isabetlisi mii 'minin ihtirasattan
ferlgati, illirin ve miinafikm da doymak bilmiyen lurS1 i~in bir mesel
ve en belt~ bir omek olaralt irad olnnm3.$Jchr. Tamavt'nin lbn~i
Ebt tmran'dan nakletti~ m!'n! da bu mea.J.dedir. Hadts ile bir
ihtir!s ve feragat meseli kasdeden ulema hadisdeki taam ile haktkt
ma'na kasd etmemilerdir. Qiinkii nice mii'minler varchr ki, k!firlerden ~ok yerler; nice kafu-ler de varchr ki, Slhhatine ri!yede, perhizklrhkla, mide zaafiyle mii'minlerden az yerler. Bu cihede hadtai
haktkat man3.81na hamletmek m~kiildiir.

TERCEMESi

Ebfi Cuhayfe radiya'lltlku anh'den ~yle dedigi rivlyet

olumntqtur: Ben bir kere Neb i saUa' llalzu aleyhi ve sellem'in
yamnda idim. Meclisde bulunan -birisine: Ben bir yere bagdq
kurup geregi gibi ye:deip ~okerek yemek yiyemedim, buyurdu.
lZAHI
Bu hadtsi Buhart bir yere ittik!' ederek yemek yemenin hiikmiine dair a~tl~ bir babmda riv!yet et:midir. Hadisde ittika' ederek
yemek yenilmesi a~~ nehyedilmedi~ i~ ulem!nm CumhurO kerAhetine hiikmet:milerdir. Tirmizt de bu hadtsin iinvanmda kerahet
oldu~u sarAhaten bild.inn4tir. Yalmz ihtil!f olunan bir cihet varsa,
o da nehyolunan ittik!mn mahiyetidir. B!zJJ.an ittika}'l miitearef
. olan bir ~eye sovkenip dayanmak m!'n!slna hamlet:n.Uerdir ki, hadbde nehyolunan bu deglldir. Qiinkii lbn-i Ebt ~eybe'nin MusanJtd'indeki rivayetine gore Ash!b ve T!bitn'den ~ bu yolda ittilt!~
ederek yemek yemilerdir. Bu cihede Kimus .Wbi: lttik!}'l bu yolda
tefstr etmek avam talebeni zaamchr, diyor. En doAfusu lbn-i Estr'in

TAAM BAHSl

385

Nih4Ye'sinde, Ragtb'm da Mijfredat'mda bildirdiklerine gore ittiki>

vika maddesinden miitak olan bag manastdtr. Bu i<tibar ile hadtsin
ma<nast: Resul-i Ekrem'in: "Ben taam ettigim .taman ii.terinde bulun. dugum diiieyt, filteye bagd~ kurup geregi gibi fiikerek yerime baglt bir halde
oturmadzm!" buyurmu olmastdtr ki, Resul-i Ekrem'in sofraya .oturdugunda hemen bir iki lokma yiyip kalkacak vaziyette ~_;omeldigi
ifade olunup sofra bama ~_;okerek alrl bir itiha ile ttka b~sa yemekden
nehiy manasml tazammun eder. $u uzun izahtmtza tercememizdeki:
"Bagd~ kurup, geregi gibi yerltfiP fiikerek yemek yemedim !" ciim.lesiyle
iaret ettik.

TERCEMESi

E b u H ii r eyre radiya' lltihu anh' den: Neb t salta' llahu

aleyhi ve sellem hie; bir yemegi hie; bir zaman ay1blamarm~, yermernitir. 0, holarursa yerdi, holanmazsa biralorch, yemezdi,
dernitir.
lZAHI
Bu hadisde adab-1 ictimaiyeden bir miihimmeye daha temas
edilmitir ki, taam a)'lblanmamastdtr. Taamki, yenileneydir. Peygamberimizin bunu aytblamamast ve kusur bulmamast miibah olan taama
aiddir. Haram olam ise hem zem eder, hem de yenilmesini nehyeylerdi. Sonra bir taamt - Allah'm eser-i hilkati oldugu i~in - yaradtlqt cihetiyle zemmetmek caiz degildir. 1nsanlarm sanat-I eseri
olmak itibariyle kusur bulmak mekruh olmamakla berabet misafir
tarafindan aytblanmast edebe muhalifdir. Ne.vevt mis!l. ile tzAh
ederek: Bu yemek tuzludur, tuzsuzdur, ekidir, kattdtr, olmam14t1r._
pimemitir gibi birtaktm kusurlar bulmamak ve aytblamamak ldlb-1
ta,a..ndandlr, demiJtir.
/

F. 25

386

TMM BAHSl

TERCEMESi

Sehl (1bn-i Sa <d) radiya'lldhu anh'den rivayete gore

(Ebu HaZim tarafmdan) Sehl tbn-i Sa<d'a:
- Siz, Neb 1 salta' lltihu aleyhi ve sellem zamarunda (elenm.i undan yapilrm) an beyaz ekmek gordiiniiz mii? diye
sorulmu. 0 da:
- Hayrr gormedik, diye cevab vermi. Sonra:
- Siz arpaYJ. (degirmende ogutiildiikden sonra) eler
miydiniz?
- Ha}'lr elemezdik, fakat (kabugu gitsin diye) iiflerdik,
demitir.

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'den' oyle dedigi rivayet

olunmutur: Bir. kere Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem Ashab'1
arasmda hurma taksim etti. Herkese yedier hurma verdi.

TAAM

BAHSt

3'87

Bana da yedi hurma verdi. . Bunun birisi agacmda kemaJe

crmeden kurumu koruk hurma idi. Fakat bu hurmalarm
i~inde, bana oadan sevimlisi yoktu: Qignerken o, (sahz gibi
dayamr) agz1mda ~abuk erimezdi 1

TERCEMESl

Vine boyle E b u .H ii r eyre radiya' llahu anh' den rivayete

gore bir kere miiariin-ileyh .onlerinde koyun kebabl yemekte
olan bir cemaate ugrarmtl. Bunlar E bU. H iireyre'yi dacvet
ettilerse de miiariin-ileyh icabet etmeyip: "Valla.hi ResfJlullah salla'llahu aleyhi ve sellem iU dilnyddan arpa ekmegi ile karm
doymadan ;tktp gitti l" demitir.

TERCEMESi

Aie radiya'llahu anhd'dan: "Muhammed salla'llahu aleyhi

ve sellem'in dli, Medne'ye hicret ettikleri zaman vefdt edinceye degin
miitevdliyen ii; giin bugday ekmegi ile kannlanm doyurmadtlar" dedigi
rivayet olunmUtur.
Bu hadisi Buhirt Reslllullah ile Ashib'mm c;ok kere huima ile tagaddl
ve bundar1 az bir g1di ile iktifi ettiklerine diir ac;u~ bir bibmda riviyet et:miJtir.
1

~-

- ----------------------------------------------------------

388

TERCEMESi

Vine bOyle A.ie radiya'llahu anM'dan rivayete gore bir ev

halkmdan birisinin vefati iizerine tacziye iftin kadmlar toplamp sonra dagdarak yalri.J.z hane halh ve hlSlmlan kaldtklanuda emrettim: Bir ftOmlek iftinde telbine 1 bulamact piirildi.
Sonra tiridi yapthp telbtne onun iizerine dokiildii. Sonra:
Haydi bu tiritten yiyiniz, Qiinkii ben Resulullah salla'llahu
aleyhi 71e sellem'den: Telbine; hastamn kalbine rahat verir. Bir
lostm hiiziin ve kederi giderir, diye iittim.

Telbtne: Un, aUt, baldan mOrekkeb pitiriJen muhallebiye benzer bii nev'l
SUt gibi beyaz oldup i~ bu-adla IUlllnutnr.

bnlam~cbr.

389

TMIII BAHSl

TE~CEMESi

Huzeyfe radiya'llahu anh'den Resulullah salla'llahu aleyhi

ve sellem'in ~oyle buy~rdugunu ~ittim, dedigi rivftyet olunm~
tur: (Eri~i ve argac1 ipek olan) hartr ve (yine eri~ ve argac1 ipek
olan) atlas elbise giymeyiniz. Ve altm, giimii~ kapdan i~meyi
niz, giimii~ (ve altm) tabaklardan yemek de yemeyiniz. Giimii
(altm) diinyftda kafirlerin, Ahiret'te de biz miisliimanlanndll'.
lZAHI
Bu hadis erii ve argact ha.Iis ipekde~ dokunmu kumil elbtse
giymek haram olduguna, yine bOyle altm ve giimii kaptan su i~mek
ve yemek yemek haram bulunduguna delalet eder. Ashab ve Tabit
fukahasmdan s:ogu ve imam Ebii Hantfe, Malik, Ahmed lbn-i
Hanbel hadisdeki nehyin hiirmetine hiikmetmilerdir. lmam-1
~afii, kerahet-i tenzihiyye oldugunu kabiil etmitir ki, ~UH'nin
kavl-i kadimidir. -(Giyim husiisuna dair 3 iincii cildde 483 rakamb
hadisin izahmdaki bir notumuz miitalaa olunsun!), (Gerek giyim,
gerek altm ve giimii eyarun isti<maline dair 4 iincii cildde 619 numarah hadisin tzahma da bahruz!).

390

TAAM BAH5l

TERCEMESi

Ensar'dan Ebu Mescud (Ukbe) radiya'llahu anh'den

6yle dedigi rivayet olunmu~tur: Ensardan E b u ~ u a y b
denilen bir ki~i ve onun kasab bir kolesi vard1. (Bir giin) E b u
~uayb kolesine: Bana (be kiilik) yemek yap. Ben Resullullah salla'llahu al,eyhi ve sellem'i be kiinin beincisi olarak dacvet
cdecegim, dedi. Ve bu sftretle Resulullah'I be kiinin beincisi olarak dacvet etti. Resul-i Ekrem yamnda dort dacvetli ile yanlanna (alnnc1) bir kii tak1ld1. E b u ~ u a y b'm
evine yanld1gmda Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem : Ey E b u
~ u a y b sen bizi be ki~i olarak da cvet etmitin. ~u (altmc1)
kii bize takihp gelmi (bir tufeyli) dir. Bak dilersen izin ver
girsin, istersen b1rak gitsin, buyurdu. E b u $~a y b: Onu
b1rakmam ya Resula'llah, izi~ verdim, dedi!.
,.,,,..,,

.,

.il ~) ..~u,

~6}r jS'~

'f.' ..~

r. .
""'"

!.- "' "'

~ ~\ ~ if .1861

):; ~;I~ --j,r J;, ~r J.,:~

~f~ J~ ~:~~~

TERCEMESi

Cacfer lbn-i Ebi Talib'in oglu Abdullah radiya'lldhu anhuma'dan: "Resulullah salla'llahu aleyhi ve sellem'i ye#l
hurma ile hvar yerken gordum" dedigi rivayet olunmlltur.
IZAHI
Bu hadisin baZI rivayet tariklerinde Resftl-i Ekrem'in hurma
ile hlyan, bir ondan, bir obiiriisiinden yemek sftretiyle bir arada te1 Da 'vet yerine, da 'vetsiz tufeyli -olarak gitmek haramd1r. Me~er .ki hlne
sahibi ile tufeyli arasmda eski dostluk bulunmaSl ve bu cihetle ziyafet sahibinin rlzf
ve memmln olaca~1 ma 'hlm ola. Bu silretle clizdir.

391

n!vtil buyurmaslllln sebebi, hurma taban har!ret verdiginden taban

b!rid olan luyarla hurmarun har!retini gidermektir, denilm~tir.
Nastl ki, Hazret-i Aie'den gelen bir rivayet tarilanda da karpuzla
taze hum1ayt birlikde yedigi ve luyan tuzla tenaviil buyurdugu da
rivayet olunmutur. Yalruz ~arih Aynt, tbn-i Hibban'm nvayet
ettigi bu Hazret-i Aie hadisinin senedindeki ravilerden Yahya
tbn-i Haim'in baz1 ehl-i intikad tarafmdan kizb ile itham uldigini haber veriyor.
.

392

TMY BAHSi

~J~~Jr ~ ~\k~Jr ~rill ~~~~t ~~~ir~ ~ti f5 ~

,~~...l>J
. . ..........
...... .r .. (1,,
. """). . . .
~I..W I e ~ r..ru
l>-. \.., Jli f " Wl!.ll
J ~
. .r.
.,
~

U'
~

;Ill'

fl

fl fl

J.

~ ~
~
,.
,
I ,

. ~I

fl.,

.,

fl..,

J.

~..

., , .

.. .. ..

, J.

.. ...

..

~.

J>- ~}-J il!-, ~J c.:~\..~

'!-t
!"
J _,. . ,J J I ..l._!.l J W ...;_r..:.; ~ J ~ ~I

J.

J. "'

J. "'

"

"'

"' "'

J. J. o (I

,...- "'(I"'

"'

o "'"' -'

\
TERCEMESi

CAb i r 1b n- i A b d u 11 a h radiya' llahu anhuma' dan ~oyle

dedigi rivAyet olunmu~tur: Medine'de bir yehudi vard1. 0
yehudi bana her sene -burma harmam zamanma kadar va <de
ile parcl ikrh ederdi. Cabir'in Rume kuyusu yolunda hurma
bah~esi vard1. Bir sene Cabir'in hurmahgt mu<tad derecede
mahsUl vermedi. Borcun odenmesi teehhiir etti. Bunun iizerine yehudi harman vaktinde geldi. Borcumdan bir ~ey veremiyecegimi sanarak gelecek harman zamanma kadar tecilini
ricA ettim. Fakat yehudi imtina etti. Bunun iizerine ~u mii~kiil
vaziyetim Resulullah'a arzolundu. 0 da bazt Ashabma:
Haydi yiiriiyiiniiz, gidelim de Cab i r i~in yehudide!J. borcun
te,cUini istiyelim, buyurdu. Ve Resul-i Ekrem Ashabiyle
hurmahgtma geldiler. Neb i salta' llahu aleyhi ve sellem yehudiye
{te,dl i~in) soyledilerse de yehudi: Ey Ebe'l-kastm miihlet
veremem, dedi. Resul-i Ekrem yehudinin isranm goriince
kalktt. Ve hurmahkda ~oyle bir dola~d1. Sonra geldi. Yehudiye
bir daha va<de teklif ettiyse de yine imtina eyledi. Ben de
kalkttm. Resulullah'a bir mikdar ya~ hurma getirdim ve
Resftlullah salla'llahu aleyhi ve sellem'in ka~ISina koydum.
Resftl-i Ekrem hurmayt yedi. Sonra ya Cabir senin bostan
~ardagtn nerede? diye sordu. Ben de (urada diye) haber
verdim. Haydi orada bana bir yer doe diye emretti. Ben de

393

ACVB HUilUASI

hemen doedim. ResQ.l-i Ekrem ~ardaga girip bir az uyudu.

Sonra uyand1. Ben gidip bir avu~ daha hurma getirdim,
ondan da yedi. Sonra kalktt. Yehftdtye bir daha te,cil tekllf
etti. Yehudi yine imtina eyledi. Sonra Resftlullah kalktt.
Hurmah~n i~inde ikinci bir daha dolach. Sonra: Ey Cabtr
aga~daki hurmalar1 toplaytp yehftdtnin borcunu ver, dedi.
(Ben toplaytncaya kadar) hurma harmarurun bamda durdu.
1te bu toplad1~m hurmadan yehftdtye borcumu Yerdim.
Borca verdigim kadar da arta kald1. Sonra bostandan ~1klp
dogru Neb t salla' lliihu aleyhi ve sellem'in huzftruna geldim. Ve
bu bereketli vaziyeti miijdeledim. Bunun iizerine Resul-i
Ekrem: "Sahadet ederim ki, muhakkak ben Alliih'tn Resalu'yiim"
buyurdu 1

. . .tY'
....

....

"

. r-:

~~

,1; .,. , ..J....I . . u'

,~,

....

.1863

, . . [
r

~J ~ .. \ J. ~.)-~ o~
TERCEMESi

Sa <d tbn-i E bt Vakkas radiya'lliihu anh'den Resu

lullah salla'lliihu aleyhi ve sellem'in: "Her kim her giin sahahlan
a; karmna yedi tane (Medtne'nin) Acve hurmastndan yerse, o gO.n
i;inde o kimseye ne sem, ne sihir zarar vermez" buyurdugu rivayet
olunmutur.
1 ResOl-i Ekrem Efendimizin Hak Peygamber oldutuna bu vlha tizerine
teh!det buyurmast, bu vA1ttanm her kesin g6zti Ontinde cereyan etmit Adet hi1lf1
olmas1 ve Peygamberimizin ntibtivvet delnlerinden ~tk bir mu 'cize bulunmas1
cihetiyledir.

394

TAAM BAlDi

IZAHI
Miiellif Buhart bu hadisi, acve hurmasuun sair hurrnalar iizerine riicharuru beyan ve onun yenihnesine tevik hususunda ac;tlgi bir
babmda rivayet etmitir. Acve, Medine hurmalaruun nefts bir nev'idir.
Siyaha rnaildir. Ahmed lbn-i Hanbel'in bir rivayetine gare:
Acve Cennet'den gelen bir meyvadl.I'! buyurulmutur. lbnii't-Tiyn'in nakline gore, acvenin agactru Peygamber Efendimiz garsetmitir .ASim Molla'nm bildirdigine gore bu hurma nev'ine dilimizde Balc;1k hurma tabir olunur. Bu hurmanm semden, sihirden
masuniyet temtn etmesi Resftl-i Ekrem'in bu hurma hakkmda
dua buyurmasmdan dolayt teberriik cihetiyledir. Yoksa bunun hilkati ve tabiau cihetiyle degildir. Bu masuniyetin Medine hurmasma
tahsisi ve saytsxnm yedi olmas1 sebebi ve hakikati Resul-i Ekrem'ce
ma'lum umurdandxr. Bizce hiikmii, ma'lUm olan umurdan degildir.
Nasxl ki, namaz rekidaruun saytst, zekit nisablarx da ooyledir.

f
. '+'L
, .J
""

OJ.

TERCEMESi

lbn-i Abbas radiya'llahu anhiima'dan rivayete gore

Neb t salla' llahu aleyhi ve sellem : "Si~den birini~ yemek yedigi (ve
elini: ytkamak miimkiin olmad1~) ~aman yemek yedigi parmaklanm yalamadzk;a, ydliud (ailesinden birisine) yalatzp temi~le
medik;e hir he~le silmesin!" buyurmlltur.
IZAHI
~arih Hattabt bir kJ.sun refAh sihiblerinin kibirlenerek parmak
yalamak husftsunu i~enc; goriip aytpladtklarliU bildiriyor. Sonra~
"Bu gifrJler yalanan 1eyinyenilenyemegin bir ciiz'u oldugunu bilmiyorlar m1?"
diye cevab veriyor. Fakat bu cevab ne derece m.a'kftl olursa olsun,

395

mes'elenin zamanuruz ictimlt hayltmdaki ebemmiyetine gore klfi

de~dir. Peygamberimizin zamlruD.daki yemek tarz1 ve en slde
mai~etiyle zamlnuruzm lile mutfa~da, yemek nevi<Jerine, yemek
tarz1na, yemek odas1 te~ktlltma ve btittin bunlarm levlzrm ve teferru~tma lid ictimAi gorenekleri birbirleriyle ol~tilemiyecek dereced~
degq~tir. ~oyle ki, tercemesi bundan sonra gelecek olan Clbir
hadisinde .bildirildigi Uzere Peygamberiinizin Asbab1 atede pi.m~
yemek ytizti pek az gortirlerdi. Pek ~ok vakitleri arpa kavutu, burma,
slit gibi ele bul3.11Uyan taamlan tagaddt ile ge~erdi. Yanlannda mendilleri ve silecek bezleri de bulunmazdl. Bu derece yokluk ve yoksulluk i~inde y~1yau ve barb, cihld meydanlarmda .sudan ntabrum
bulunan bir ceiniyet efrad1, arada yedikleri bir et yemeginin parmaklarmdaki bul~1~ru ne ile giderebilirlerdi? Ya kendisi yahyarak,
ylhud devesine yalatarak izlle edecekti. Arkasma giydigi ibrlmma
stirecek de~di ya. t~te Resftl-i Ekrem barb ve gaza meydanlannda binde bir s1cak yemek ytizti goren gaztlere bul~1k parmaklanm
ihrimlarma dokundurmadan iyice yalamalarmt tavs1ye e~tir.
(Bal tutan parma~ yalar) en mCbur mesellerimizdendir. Bal tutan
parm~ yalanmas1 aytblanmay1p da yemek yen:ilen parmaklarm
o devrin ictimat bayat ve zarftreti Uzerine yalanmas1 neden mtistekreh
addolunsun?. ~Upbesiz ki bu hissi yukanda iAret ettigimiz ve~hile zamlnuruzdaki tarz-1 ma~etin farkh olmasmdandu. Yoksa zarurete mtistenid bir haktkat-i ictimliye olmas1 bOyle bir ta<ytbe mtislid degildir.
~unu da hlssaten bildirmek isteriz ki, normal zamaruardaki
tsllm medeniyetinde rilyet olunan esas edeb-i ictimat, yemegin yalmz
sonunda de~, hem ontinde hem de sonunda ellerin ytkanmas1d1r.
Sonra bu temizlik yalmz ellere miinhasll' olmaytp dqden urnaga kadar
btitiin viicftdumuzun. baftada bir kere temizlenmesi ve boy abdesti
ile vticftdun her tarafinm ytkanmas1 Peygamberimizin stinnetlerindendir [Bkz! C: 3, Ciim<a bahsi].

.1865

396

YEMEKTEN SONRA DUA

TERCEMESi

Cab i r radiya' llahu anh' den: "Neb salta' ltahu aleyhi ve

seltem zamamnda bizim (silinecek) mendilterimiz hulunmazdt. Bi.i:.
(abdest aldtgmuzda) ellerimizi, koltanmtzz, ayaklarzmzzt meshederdik" dedigi rivayet olunmu~tur.

TERCEMESi

E bU. V marne (BahiB) radiya'ltahu anh'den N e bt salta'llahu aleyhi ve seltem yemegini (yiyip yayglSlm) kaldtrdt~ strada
~oyle dua buyurmak i'tiyadmda oldugu rivayet olunmutur.
- Allahtm hamd Sen'indir. Sana ~ok, (riyadan) temiz
ve kendisinde feyz ve bereket olan hamd iJe hamd ederiz.
- Rabbimiz (dtvanmdan) red.dolunrmyan (kabul buyurulan) ve
terk olunrmyan, (iltizam buyurulan) ve kendisinden miistagnt
olunmayan hamd ile hamd ederiz.

"t,; ~~;_ --~r i: ~.

:~~i ~f ~t:1;J J ~f 8-;
,-

,. ..

G1;~f;

(..$""""'

..

Gli" ~~r ~
I

""

'

..

.1867

~r J~ "~w,
\ .. ~) ~~l ~\5'"
"
v, ~
.-!c" ~" :~ .:"~ ".~
~J~ ' J ~~
TERCEMESi

Yine boyle Ebu Umame radiya'ltahu anh'den Nebt

salta' llahu aleyhi ve sellem taamtm yedikten . sonra oyle dul
buyumak i'tiyldmda oldugu rivayet olunmlltur:

,..

r-.

:8

=
Q,)

_tl

~""']

~
I

QO
QO
1"""4

\0

.J

'

.......

\o

\
,,

\-

-
.., ~
.

'""' ,,~

.\, . 1l

,,

\ ~

...

J.

.-'"')\

......

l)

")

'_l'

'\

...

"

'\

"')

...

\ ~ \ ..
,._.

"

"

""

...

~ ''"

10\

..... ,

,\

\ ~ -

\ ) . ....

\~
-~, '~
... ~'..
I
... '\
~

\
.

\ J'~

(1\-

\~ \ ~ \ ' \ "') "~ \ l'

'\~
.
'
1
'"'A
'
~ '. ~ '"' 1(_ J
l \ ~ . . \.,

... . _

',"l \

"]

... ) .

'"'
, A , --:>
olt,

~-=r . ..,.j

...

'~....

-.A

... ~

:1'.J \ . . \..J , . ~ "'-

, ..::J
.1
\

, ....
,.f(J
......,
\~
\,.
... ' - '..l' \ ~

\ ._ ~f(J"

\
-.
'

-~, ...

"~

,_
\

,,

"-\...
\

'1~ . . . l.... \ ~ \~ ~ ~

\~ ~~

\
\

j \ ,~-\_ \ ' ' ,,0 \

\

._

'.~'

'- \

~\ .!~, ~.l. ~.l \''\~ "3 \'~." ''

'-f
~
~ \ .
. \ \ i.J . 1...
, .'l.- , \ '~ ' ...:r . ", ~~J >'
~~

..::J

~'

_j

...
'.

~\

j'' "'"")
:3\ ' \\ 3 \ ~ "

~ J.
o

'

,"f\ "~ \ \..

~ ,,'\"':-1 ~~ -.--:>
..J
\-

' '1 \a~)

_)'\;'
1. ;.~

~a![
rn
.,.. ....._...

; .1j ~ ~

'~

''1""

\ _

1=<

"0
c=!

\~

....

\J '

'"...:J
-~ "~ \~
\ :-:-~\''
... 'l:J ~~ ~:\
..,._ . . "'
.
_..
:l ,~ - ,.""-',~
,. '~ ~ ' ,)
'.u \\_

\q

"7'(1\-

~~ ~ l'
\ ~ "':J

'=:=i
.

-.1

-.1

"~
~
l
~
\ -"'
\ ~~ \
\..,
.!=a.... \ ~..::ll ~ \. ~ ~ ~ ' .A. ~ ,. -. ~ ,. '
'J
...
~
u ... ~ - ...
...

~
'....;~_ ' l"') 'J
... ~,.

~,

'.:.l

,==)

\ ...

- 't

... .

,_

o'J

Q,)

"0

Q,)

Q,)

Q,)

~~~

\~

....N

..c..c::e

~ .]

'dQ,)

0 tl
Q,)

'i: "0

"'tb
~ ::S

..

= =
Q,)>

~ .!::!
,.Q

t)
c=!

l=l

:-a
Q,)'

Q,)

...,.

"'e~
~ ~ Q,)
~ ..c: ~~
Q,)

"0..>-e
....... a"

~:e

Q,)

;.tl"'

- ~~~:a

,.Q

:s

Q,)

I ~ N~

!:I

"d"'-tl

;.; I

-6!:1 ]5

.aa lit~

-c::

-~
~
~

l~~
t

~ :~ :i 1

ill

... !

Jt -"

=~

.tl

,,

II

l .

i-

~II~
~

~ ~ ~~~

~ ~
~
E-4 -~
...

~ ~~~-~

<:I !
..a::J:

... .!.l.

~ J 1:t'

11
.... ~::_Ji
d

.,

,J:l

Q,)

~J.::
.~.]

-!

~L

398

ktssaszm herkesten V'i bilirim. lJbeyd lbn-i Kd<b (bile) bu vdluayz

bana sormUJtu" diye oyle anlattlgt rivc\yet olunmutur:
Resulullah s-alla'llaltu aleyhi ve sellem Zeyneb Bint-i
Cah ile evlendigi gun - ki, Medine'de tezevviic etmitigiin yiikseldikten sonra nfun yemege ~agt.rrruti. Yemekden
sonra Resulullah oturdu. Dc\<vetliler de kallap gitdikten
sonra bc\z1 kimseler gitmeyip Peygamber'in yanmda otui-dular. Nihc\yet Resululla.h kallop yiiriidii. Ben de berc\ber
gittim. Hazret-i Aie'nin odas1run kapiSma kadar gitti.
Sonra bu oturanlann ~Ihp gittikleririi 'sanarak geri dondii.
Ben de berc\ber dondum. Geldigimizde bu misa.firlerin hlll
yerlerinde oturduklari gorwdii. Resul-i Ekrem ikinci def<a
geri dondti. Ben de berc\ber dondiim. Hazret-i Aie'nin
odasmm kap1s1 online eriti. Sonra onl~m ~1k1p gittiklerini
sanarak geri dondii. Ben de berc\ber dondiim. Bu sefer onlann
kallap gittikleri goriildii. Bunun iizerine Resulullah benim!e
kendi arasma bir perde gerdi. Bu s1rada Hicc\b ayeti inzll
olundu.
IZAHI
Hicab ayeti kadmlarm ortiinmelerine dair ayet-i kerimedir ki,
mea.Idedir: "Ey mii'minler siz, yemegnfa'"<vel (1/umruubkca, yemek vakti11i
beklemeksizin Peygamber'in evlerine girmeyiniz. Fakat da<vet olundugunuz
vakit de (icabet edip) gidiniz! remek yeyince de hemen daitltnzz! Soze,
sokbete dalmaytmz ! 9iinkii sizin izinsiz ve vakitsi;:; gitmeniz ve sokbete dalmam;:; Peygamber'e eza veriyordy. 9unkii 0 si;:; (e girmeyiniz, ~
demek) den stktltyordu. Allah ise hakdan stkzlma;:;. Kadtnlardan bir meta<
istiyeceginiz, bir iey soracag,.m;:; ;:;aman onlara artzk bir perde arkaszndan $0
runuz ! . Boyle yapmam;:; hem sizin, hem de onlann goniilleri i;in daha z!Jtlde
U

temt~liktir" 1.

1 .l;l ~.)oU Jf iW. Jl

~.l,Y. ~I ')'I ~1.:..>.:! 1_,1.:.~ ")' I_,:..T ~.ill ~I 4
~ r..J~ ~~ ~.lJ! ~lS"' p.l ~I .!.t~ ~L ")' .J l_;~t;
l.lli I_,L;.,)t; ~,) l.ll ;fJ .J
[or: ':-'1_;.")'1 i.;y] ':"'l.:- .I.;.J.J' ~.)W~t:.~_;t't..l.li.J .~1..;,-~")'..iii.J

f-J-

399

Bundan be ayet sonra da ~cabm ekli ta<rif ve ta<Itm olunarak: "Ey Peygamberim, kadznlanna, kzzlanna, biitiin mii'min kadznlanna
si!Jle, i; libaslan ik;erlerine cilbablanm (~araf, car' ferace, manto gibi
~ ve boy libaslaru;u) g!Jsinler (ziynetJerini gostermesinler) buyurulmutur1.

.....

'

BlJ KlTAB AKIKANIN AHKAMINI BlLDlREN

HADISLERl MUHTEVlDlR
Aktka ~ocugun dogdugu zaman bamda bulunan sac;a
denir. Dog,unun yedinci giinii nevzadm sac; kesildigi s1rada
kesilen kurban koyununa da Akika denilrnitir. Akikarun
hiikmiinde ulema ihtilaf etmilerdir. Malik, ~afii, Ahmed
lbn-i Hanbel'e gore Akika kurbaru siinnettir. Hali ve vakti
yerinde olan kimse ic;in Akika kesmemek caiz degildir. Ahmed lbn-i Hanbel: Bence Akikanm parasm1 fukaraya
daS"Itmak daha giizel bir harekettir, demi~tir. Ashab'dan
lbn-i Abbas, lbn-i Orner, Ai~e, Fatima (R.A.) da
Aktkay. meruc gormiilerdir. Zahirtler ise daha ileri giderek
vacibdir, demilerdir. lmam E bft Hanife'ye gore, siinnet-i
miiekkede degildir. lmam Ebft Hanife'nin: Aktka .bidcattrr,
dedigine dair sahib-i Tav<,h'in isnad1 iftiradan ibarettir 1
Abdii'r-Rezzak'm bir rivayetine gore, Peygamber Efendimiz: Her kim ~ocugu i~in Akika kurbaru kesmek isterse,
oglan ~ocugu i~in iki, klz c;ocugu i~in bir kurban kessin,
buyurmlltur. Bu hadts Akikarun miistehab olduguna dela.Iet
eder.
1

.[711 a. 9 C.] : IS.JUII i.V

,.-

AKiKA BAHSi

401

TERCEMESi

E bu Mus a el-E~<ari radiya'llahu anh'den ~oyle dedigi

rivayet olunmu~tur: Bir oglum dogdu. Ben hemen nevzad1
ahp Nebt salla'llahu aleyhi ve sellem'e gotiirdiim. Resulullah
ogluma 1brahtm ad1 verdi. Ve hurma ile ~ignem yap1p
agzma ~ald1. Ve yavruya hay1r ve bereket dua buyurdu.
Sonra bana iad e etti
IZAHI
Miiellif Buhari bu hadisi: "Eger Akfka kurbam kesilmiyecekse,
fOcuk dogdugu vakit ad konulmast ve agztna tatlz faltnmast" bahgt ile
ac;tlgt bir babmda rivayet etmitir. Bu iinvandaki: "Akfka kurbam
kesilmiyecekse" kaydma gore, dogdugu vakit ad konulmas1 anlathr ki,
hadisden anlatlan da budur. Eger akika kesilecek olursa, dogumun
yedinci giinii kurban kesilir ve ad konur. Bczzar'm ve lbn-i Hibban'm Sakih'lerinde Hazret-i Aie'den rivayetlerine gore, Resul-i Ekrem torunlan Hasan ile Hiiseyin (radiya'llahu anh)'in
dogumlarmm yedinci giinii Akikalanru kesmi ve adlanru koymutur.
Tirmizi'nin Abdullah lbn-i Orner radiya'llahu anhiima'dan rivayetine gore, Resul-i Ekrem: Mevludun dogumunun yedinci giinii
olunca kurban kesiniz ve c;ocuga ad veriniz, buyurrnutur. Siinen-i
Erbaa sahiblerinin Semure !bn-i Ciindeb (radiya'llahu anh)'den
rivayetlerine gore, Peygamber Efendimiz: Dogan c;ocuk akikasma baghdrr; bu kurbanm kesilmesi lazrmdir. Dogumun yedinci giinii kesilir.
Tirmizt'ye gore yedinci giinii kesilemezse on dordiincii giinii, o giin
de kesilemezse yirmi birinci giinii kesilmelidir.
F. 26

402

Hldtsdeki: "Hurmadan pgnem yap1l1p fOCUgun ag~1na faltnmtm"

hustisu da tzlha inuhta~tlr: Nevddm agzma hurma ~ignemi siiriilmesi tagaddt maksadiyle degildir. Qiinkii ~ocugun ana siitiinden
baka ey ile tagaddi ~agt ~ocugun bedeni kabillyetine ve sthht durumuna gore ya bir doktor, ylhud tecriibeli kadmlar tarafmdan ta'yin
olunur ki, iki ya, bir az aa~ ve yukan olabilir. Korpe yavrucagm
agzma az bir mikdar hurma ~gnemi ~almmast - hakkmda Resul-i
Ekrem'in sen! ve ehadeti olan - hurma ile Peygamberimizin miibhek agzt suyu ile teberriik i~dir.

TERCEMESi

Ebft Bekr'in ktz1 Esma radiya'lltihu anhuma'mn Abdullah lbn-i Ziibeyr'i (hicret s1rasmda Kuba'da) dogurdugu husftsundaki hadisi yukanda Hicret bahsinde . ge~ti.
Buradaki Esma hadisinin rivayetinde U ziyade varchr: Abdullah'm dogumu ile Muhacirler son derece ferahland:tlar.
Qiinkii Yehudtler tarafmdan muhacir miisliimanlara: Artik
size sihir ettik. Hundan sonra sizin nesliniz i~in erkek ~ocuk
dognuyacaktrr, denilmiti.
lZ.AHI
Miiellif Zebtdt'nin Hicret bahsinde ge~tigini haber verdigi
&ma hadtsi bu eserimizin 10 uncu cildinde 1554 numara ile terceme olundu. Bu rivlyete gore Zatii'n-nitakayn Esma (radiya'llahu anh) der ki: Ben Mekke'den hicret edip ~tktlgunda hamilelik

AdJtA BAHSl

403

giinlerimi tamamla.uutun.. Bu cihede Medtne'ye ve Kubl k.oyiine

geldigi.mde dogurdum. Ve ~~u ResfilulU.h salla'lliltu aleym '
ve sellem'e getirip kucaAma verdim. Resfil-i ' Ekt.em. ~ugu alch.
Sonra bir hurma istedi. V erilen hurma)'l ~gneyip tathslildan aAzma
~alch. Bu sfiretle ~ocu~ karnma ilk giren CY Peygambet'in
tiikriiiu ve hurma taw oldu.

TERCE:MESi

Dahbt Sel.m!n lbn-i Amir radiya'lldhu anh'den Resftlullah salla'lltihu aleyhi ve sellem'in: '.'Erkek ;ocugun dolumu
ile ber4her Aktka vardt.r. Onun n4mt.na aktka kant. diJkiln~! w.;oalktan ezdyt. gideriniz !" buyurdugunu i~ittirn, dedigi riv!yet olunmu~tur.

IZAHI
Bu hadtsin ilk ciimlesiD.e ve "oglan fOCU!,u ip:s ilktA:a 'Oardu-" kavlinin zthirine bakarak Hasan Basrt ile Katlde: hz ~ocugu n.Amma aktka yoktur, demilerdir. Fakat iilemlnm Cunihilru bu hu
sfisda vlrid olan bir ~ok hadtslere bakarak hem erkek, hem 1az 9lCUP
i~ aktbmn mesnfin oldugunu kabfil et:milerdh. Bu ciimleden biriai
Titmtzt'nin Hazret-i Aite'den rivlyet ettigi bir hadtse g<Sre
ResM-i Ekrem..: Erkek ~ocuk i~ - ikisi birden kesilmek iizere iki ko}'Ull-, k1z ~ocugu i~ de bir koyun kesihnesini emret:lnitir. Sflnen-i Erhaa slhiblerinin de bu yolda rivlyederi varchr.
Mevzfiumuz olan hadts metininde izllesi emrolunan (Ezl}
medlUlii miikiil bir tlbirdir. Arih Hattlbl'nin beylnma g&-e,
Muhammed lbn-i Shin gibi yiiksek bir rivlyet llimi: "B ~
dsi hi(. qitince kadtsdeki (ezlYI izlle) nin mtl'ntinn& hilm hirisim arathk _

hulamadzk" demitir. Bu cihede bu t!birin med.lilliinii ta'ytn husOsunda

.Higat , ve _riv~yet ilimleri miiteaddid fikirler dermeyan etm.ilerdir.
.Bu:ril3J:in hadd-i miitereki 9JCU~n ana rahmindeki bul3.1ktan temizlerunesidir.

TERCEMESi

Ebu Hiireyre radiya'llahu anh'den rivayete gore, Neb!

salla'll4h.u aleyhi ve sellem: (lslam'da) ne fera<, ne de attre
yokdur (yini bu kurbanlar vacib degildir)._ Fera<, deve ve
koyun makiilesi hayvanlann ilk yavrusudur. (Cahillyet devrinde) miirikler bu yavrulan putlarma kurban ederlerdi.
Atire de Receb'de kesilenlerdi.
lZA.HI
Metn~i

hadtsin sonundaki Ferae ve Attreye aid iki tefstr, bu

hadtsin r!vtlerinden Z i.i h r t'nindir. lmim-1 ~a. fit, ca.hiliyet devrinde mucta.d olan bu iki ~qid kurbamn 1sla.m devrinde tertc kilinma~ ictiha.dmda bulunmu ve hadtsdeki nefyi nehye haml, tmemitir. Bu ba.bda va.rid olan birtaklm riva.yetler de ~a. fi i, Hazretleri'nin bu ictiha.dllll te'ytd etti~den tercememizde bu ciheti (bu
kurbanlar tsla.m'da va.cib detildir) suretinde gosterdik. Bina.enaleyh
ca.hiliyette putlar i~ kesilen bu iki nevic kurbanm 1sia.m devrinde Allah nza.s1 i~in kesilip etlerinin fukara.ya da~blmas1 mublh
olur.

. ....

F1HR1ST

SARlH TERCEMESt ve lZAHI'NIN

ONB!RtNCt CtLDt FtHRlSTt

NEBl SALLA'LLAHU ALEYHt VE SELLEM'!N

HASTALICI VE VEFATI BAHSt

Sahife

Reslil-i Ekrem'in vefau hastah~ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Vefau alametleri v~ tarihi hakkmdaki rivayetler . . . . . . . . . .
Tarih-i vefatma dair rivayetlerin hul!sasJ. . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hazret-i Fatlma'ya vefatuu soylemesi ve onun da aglamas1
Yalanda kendisine miilaki olacaguu soyleyince de giilmesi . .
V astyetname yaztlmas1 hakkmda Ashab arasmda ihtilaflar . . .
Reslil-i Ekrem'in diinya ni'metiyle ahiret saadeti arasmda Allahu Teala tarafmdan muhayyer btraktlmasma dair rivayet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reslil-i Ekrem'in hastahgmda Refik-i A 'la'ya iltihak dua.st . .
Magf'tret ve rahmet temerinisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nebt salla'llahu aleyhi ve sellem'in cemaate ktldtrdt~ son namaz.
Reslil-i Ekrem'in Ebli Bekr'i imamet i~in istihlaf _buyurmasJ..
Ebli Bekr'in imameti hakkmda Hazret-i ~'nin i'tizan . . . .
Reslil-i Ekrem'in sOn hutbesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hazret-i Peygambe_r'in bu hutbede E:risar'a hiirmet vasJ.y.eti.
Zeyd'in Ordu Komutanh~ . . . . . . . . . . . . . .. . . .. .. .. . . . . . .
Nebt salla'llahu aleyhi ve sellem'in Hazret-i Ebli Bekr haklandaki menmliniyetini izhar buyurmasJ. . . . . . . . . . . . . . . .
Peygamber Efendimiz'in Hazret-i ~'nin stnesinde vef!.:~ . .
Hazret-i Abbas'm Hazret-i Alt'ye hilafet tekltfi ....... ~ . . .
Hazret-i Alt'nin hilatet tekltfini reddi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

4
5
5
6
7
7

8
10
II

12
12

13
14
15
16
7
18
19
I

20

408
Sahife

Resul-i Ekrem'in vefau giinii Ashab-'111 namazt kild1~a baklp

sevinmesi ............ , ............................ .
Resw-i Ekrem'in son sozii - Hazret-i Muhammed'in "Allah'zm!
Beni Rejfk-i A'la camiasznda kzl!" duist ............ .
Resulullah'1n hastahgt humma idi ...................... .

21

22

Hazret-i Fauma'mn, babasuun rahatstzh~dan dogan teessiirii

ve Peygamberimizin tesellisi ....................... .
Hazret-i Fauma'nm iD.ad ettigi mersiyeleri ............... .
V efat-1 Peygamberi iizerine Ashab-1 K.iram'm teessiirii ve a
lonhgt ...........................................
Hazret-i Ebu Bekr'in tanhi hitabeti
Peygamberimizin altml ii~ ya!Dda vefau rivayeti
Resul-i Ekrem'in gaza.Ian
Ebu Bekr'in halife intihab olunmasma dair rivayetler
ResUJ-i Ekrem'in techiz ve tekfin ........................ .
Ve defnolunmas1. . ..................................... .

.KUR'AN-I KERlMtN TEFSlRt BAHSt

Kur'an lafztmn lugavi ma'nast ...................... ... .
Kur'an ve tefsir ta'birlerinin medlUlleri ................. .
Besme1e-i ~erife'nin tefsiri ....................... . ..... .
F.ATiHA-i ~ERIFE'nin tefstri ............. ............... .
Fatiha'ya Seb' u'l-mesani denmesinin sebebi ............. .
Fatiha-i terifenin tercemesi ............................ .
BAKARE ~" .ESi ayetleri ............................... .
Gamam, Menn, Selva .................... ..............
Ni'metlerinin Bent lsrail'e verilmesi ............ ; ......... .
Bent lsratl'in fesadl .................................. ..
Bent lsratl'in bir kiistahhgt .................. , ......... .
Nesh ayeti . , .........................................
.;

32
33
34
35

37
37
38

40
41

42
42
43

Sahife

Nesh hadisi
Nesh-i eriat ve Nesh-i ayet ............................ .
Allahu Teala'Yl tenzth ................................ .
Hazreti Orrier'tn ii9 dile~inin ........................... .
Allah'm vahyine muvifakati ............................ .
Makam-1 1br!h.tm .................................... .
Hicab ayeti ........................................... .
Peygamber'in kadmlarmm gayreti ......................
Allah'a ve Peygamber'e tman ................. . ...... , ..
Tevrat metninin lbrant diliyle yazlliD.14 olmas1 ve Yehlidtler'in
Arabca tefstrleri .......................... .... , ... .
Mahall-i ictihadda tevakkuf ........................... . .
Arabt, lbrant, Siiryant leh9eleri ........................ .
Muhammed iimmetinin Hazret-i Nlih'a ahadeti ......... .
Hums adeti ve Miizdelife vakfesi ....................... .
Dtni asalet da'vas1 .................................... .
Cahiliyyet zamanma ait Haec bid'aderinin kaldmlmas~ .... .
( 4;._ L:;.UI J l:..iT ~.) ) ayetinin tefstri
..................... .
( liU.I ..,..~JI .J.A-! ')' ) ayetinin tefstri ...................... .
Ashab-t Suffe ayeti ................................... .
Ashab-1 Suffe hakkmda ma'llimat ...................... .
Bakare Sliresi'nin son ayetlerinin faztletleri hakktnda rivayetler.
AL-i bn~AN SUR.ESi ayetleri ..... ' ...................... .
Miiteabih ayetler .................................... .
Muhkem ayetler ..................................... .
Muhkemlerin ve miiteabihlerin klstmlan ................ .
Ve her b;risinin ta'rtfleri .............................. .
lslam ftrkalan ...... .................................. .
Yemtri ayeti ve hadtsi ................................. .
( J:S'")I ~ J ..II+-) ayeti ............................... .
Yehlidtlerin ve miiniflklann miisliimanlara eza.lan ........ .

43
44
45

46
47

48
49
49

50

,10
Sahife

Bu bAbda tlsa.me hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Abdullah lbn-i Obey . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
( ~~A ~lll ~ ~ ) lyetinin tefstri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ve EbO. Satd hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Abdullih lbn-i Abbls hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
NtsA SlhtESi: lyederi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .
Yettm mahnm s1ylneti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bu blbda Hazret-i Ailje hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cihiliyyet devrinde yettm hzlarmm niUhlannda velUerinin
zulmii ..............., . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . ... . . . . . . . .
MtrAs lyetleri ..... .- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
Bu blbdaki Clbir hadtsi . . .. .. .. .. .. . . . .. . . . . . .. .. . .. . .
(iJ~ JLC. ~ ~ 41 ~I) lyetinin tefstri .. .. . . .. . . . .. .. .. . .. . .
Bu bAbda EbO. Said hadtsi . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .
Allihu TeMl'yt ruyet hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
AU.ah'1 golmek husO.sunda lsla.tn firkalannm mezhebleri . . . .
lbn-i Mes<O.d'un Peygamberimize NisA SO.resi'ni okumaSl . .
Medtne'ye hicret etmiyen miinlfiklann feet Ahbetleri . . . . . .
Hazret-i Yftnus'un bir menkabesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
MAiDE St1RESi lyederi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ResM-i Ekrem'in tebltg-i ahka.tnda sadlliti . . . . . . . . . . . . . . .
Hi~ bir haktkat saJdanmamltlr .. . . . . . . . . . . . . . .. .. .. . .. .
Hadlmhktan nehiy hadtsi ............. : .. . . . .. .. .. . . .. .
Miit<a hakkmda tzAhAt . . . .. . . . . . . . . . . . .. .. . . .. . . . . . . . .
( _AI_, _,.;;Jilil ) lyetinin tefstri . .. .. . .. .. . . . . . . . . .. .. .
~arabm sftret-i tahrtmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
}(~ envlmln tahrtmi ............ ...... ....... ......
Meysirin ( = kumann) hiirmeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ezla.m oklariyle fal . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ResM-i Ekrem'e liizumsuz suM sorulmasmm nehyolunmas1 . .
DiinyA ve Ahiret'te flidesiz suallerden tahztr olunmas1

6g
73
73
74

75
76
76
77
78
79
8o
81
82

83
85
86

87
89
go
go
91
92
93
94
95
g6
g6
97
97
99

Sahift~

ENcAM Sii'RESi Ayederi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

( J~UJI_,. Ji) ayetinin tefsiri ve ihtiraslardan menc vetahziri.
( ... .\:ii ~t.y) ayetinin tefsiti ve iktidA olunan peygamberler.
Gayret-i ilahiyenin biiyi.iklii~ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
NRAF Sii'RESi'nin }>ir ayeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
( J"I.J _,A.J1 .l.:.) Ayetinin tefsiri
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I oo
IOI

103
104
105
I05

Bu !yet hakkmda CA'fer-i SAdlk'm senisl ve lbn-i AbbAs'm bir

rivayeti ................................... .. ... , . . . 1 o6
ENFAL Sii'RESi Ayederi .......................... ; . . . . . . . I07
( ::i ~.fo<.J ~ ~_,tli_,) Ayetinin tefsiri .. .. . .. .. . .. .. .. .. .. I07
Bir hArict ile lbn-i Omer'in muhAveresi . . . . . . . . . . . . . . . . . . Io8
TEVBB Sii'RESi Ayetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 10
Arablardan miinMiklann ahvAlini tasvtr eden ayet ve hadts. I IO
Tcbrut seferine itir!k etmiyenler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I I 2
H'OD Sii'RESi Ayetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I I2
(.ut J- 4J~ .J\S"_,) Ayetinin tefstri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I I3
( .!.i!J .l.:-1 .!llS'_,) Ayetinin tefstri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I 14
HicR Sii'RESi Ayederi ............ ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I I4
( c:-11 J;..t ~':II) ayetinin tefsiri .. .. .. . . . .. . . . . . .. . .. . . . . .. II.')
~ihAb-1 SAklb
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .I I 6
( 1,;..\11 .~1 ~ ~ .lAJ .J) ayetinin tefstri . . . . .. . . .. .. .. . . .. .. . . I I 7
{ l:i.lll.~ ~J lJI) ayetinin tefsiri . , .. .. . . . . .. .. .. . . .. . . . . . . u8
NAHL Sii'RESi Ayetleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I I8
Buhl, Kesel, Erzel-i Omiir . . .. .. . . . . . .. .. . .. .. .. .. .. .. . 119
Haylt, memlt fitnesi . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. . . . . . . . . . . . 119
1SRA, Sii'RESi Ayederi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119

( c_,;

~ W... ~ ~Ji ) lyetinin tefstri ve bu

hadtsi
~bt-i

blbdaki Ebti Hiireyre

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . .

Kiibra hadlsi

I20

..... , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I22

Ebti Hiireyre radiya'llihu anh'in eflat-i KiibrA hadtsi . . . .

Makam-1 Mal.mtid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I 24-

I27

412

FiHRfsT

Sahue

Makam-1 Mahmud hakkmda Cabir hadisi ............... 128

( . ~~ ~ '1.,) ayetinin tefs1ri ve tbn-i Abbas hadtsi .. . 130
KEHF SuREsi ......................................... . 131
( lij_, 4-YJI p~ ~ ~ ~) ayeti ........................... . 131
MERYEM SuREsi ...................................... . 132
( ;_,-JI r..1!. ~~.liiJ) ayeti ve bu ayetin tefsiri .............. . 132
NuR SuRESi ayetleri ................................... 133
!slam hukiikunda celde ............................... . 134
Miilaane ayeti ve hadisi .............................. . 135
hu ku-kunda mu.: laane
tslam
139

'!

Hadd.-i. kazf ...... ~ ................................. .

Hadd-i kazfm suret-i icras1 ............................ .
Miilaane ayeti ve hadisi . . ............................
FuRKAN SuREsi ......................................... :
ROM SuRESi ve 1bn-i Mesud hadisi ..................... .
Kur'an'da zikrolunan duhan ........................... .
DuliAN SuREsi ....................................... .
Duhan Sflresi tefsiri ................ .................. .
Rum adtntn izaht ....................................
Rum ayetinin tefsiri ..................................
Kudst hadis .......................................... .
AHzAB SuRESi ayetleri ................................ .
Hazret-i Reslll'iin aile hayatt .......................... .
Ahzab Sflresi ayetinin tefsiri: ........................... .
Ve Peygamber Efendimiz'in aile hayatt ................. .
Tahyir ayeti ..................... : ................... .
Hane-i Saadet'e girme adabt ........................... .
Hicab ayeti ..........................................
Kadmlarm sflret-i tesettiirleri .......................... .
Hicab ayetinin tefsiri ................................. .
Hieab hadisleri ...................................... .

140
141
142
143
143
145
146
146
147
149
150
150
151
152
153
153
154
155
156
157
157

Sahife

Peygamber'in kadmlarmm ihticab1

" ~ 1,~ .JI " ayetinin tefsiri
Siit-amuca kadnurun mahremi
Karurun ortiinmiyecegi akrabast
" .J~ ci:,o.y.. , .ill .JI " ayetinin tefsiri ................. .
Resulullah' a salat ve sel!m ............................ .
Allah'm ve meleklerin Peygamberimize salatl
Resul-i Ekrem'e salat ve selamtn hiikmii
Peygamberimize salat ve selam hakkmda rna Jl1mat
Hazret-i Musa'run hayas1
Beni 1srail'in hayas1zhgt
SEBE, SuREsi ayeti
"~_;~I .!.!.;~ .).iii,, ayetinin tefsiri ............. ......... .
Peygamberimizin yakm akrabasrm ilk def<a 1slam'a daveti
ZiiMER SuRESi ayetleri ................................ .
"1_,;__,.;1 <%..ill cS.)~ ~, ayetinin tefsiri ...................... .
" .ill ~.) ~ 1_,1.:..;,; ~, ayetinin tefsiri ................... .
" .).)# . ..;.... .ill .).)# L. , ayetinin tefsiri ...................... .
Ve Abdullah tbn-i Mesud hadisi ..................... ..

158
159
16o
16o

161
162
163
164
165
165
166
166
167
168
16g

169
170
171
172
1 73
CC
-~~
~ t
... .;...... J.,.cJ z:4', aye tmin' t e1s
n ................... . 1 74
Ve Ebu Hiireyre hadisi ........................ . ...... . 175
Acb-i Zenb nedir? ................ ..................... . 1 75
~uRA. SuREsi ............................ .. ............
176
"~,..JI j ;,_,J.I~I" ayetinin tefsiri ...................... ..
176
Ve tbn-i Abbas hadtsi ................................ . 177
DuHA. SuREst
178
" "':"I.WI L:,. ....A.!) I ~.;" ayetinin tefsiri .................. . 178
Ve tbn-i Abbas hadtsi ................................ . 178
CAsiYE S'UREsi
179
" ... .J''" ~I ~ \,..J " ayetinin tefsiri .. .. .. .. . .. . .. .. .. .. .. I 79
0

"

414
Sahif'e

uI " hadtsinin tevcthi ... , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I 8o

AlutAF S'OR.ESI
Hazret-i Aie hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mervln'm Yeztd'e blat talebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I 8I
181
I82
I83
I83
I 84
I85

" J".lll

M~ s~

............................. .......

Ve Eb~ Bekr'in oglunun muhMefeti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Sda-i rabm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
FEm

..........................................

s~

KAF S'OltEsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
"JV 4" j- J.>Ai .,,'' lyetinin tefstri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ve .Eb~ Hiireyre hadlsi . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . ..

Tiht SihtEsi

I88
I88
I8g

...........................................

T~ S~esi'nin

tefstri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
T~-i Stnl, T~r-i Ttnl ........................... ; . . . . .
NECK SihtEsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Putlar achna yemtn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Vebuyetntninkefilreti ................................
~Men!~ 1Jzzl putbul ..............................
KAMBll SihtEsi . : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
RAlDrAN SihtEsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
CC
ld'l

_r_tri . . . .
.. r-=-1,)
.-. .)~ .)~ UA"yetinin
t~CU

86
I86

I87

Igo
Igo
I9I
192
I 93
I 94
I95
196
197
.I97
197
1g8

Abdullih lbn-i Kays hadlsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .

MibrrEHiNE SihtEsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Abdullah lbn-i Ebt Beltea vak(as1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
HltJ.b'm dsusu Sebuil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kadmlarm ResM-i Ekrem'e btatleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Umm.-i AtJ.yye'nin hal tercemesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I99
0611'A Sthu!:st 200
"t""f: I~ U rf-- iJofl-'" lyetinin tefatri
.......... , . . . . . . . 201
MUnAitkiin S~esi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
MUnAfi.k.lann yalandan ResMullah'1 taadlkleri .. . . . . . . . . . . . :202

415

Sahife
"c) _,.Ql:.ll !).~ 1~1,

ayetinin tefsiri ............. ' .......... .

Ve Zeyd 1hn-i Erkam hadisi .. .. ........................ .
Zeyd 1bn-i Erkam'm hal tercemesi ........... , ......... .
Resfllullah'm Ensar'a ve ogullarma duas1 ................ .
Enes'in 1bn-i Erkam'1 senas1 ........................... .
TAHRiM &uREsi .............. . ........................ .
Peygamber'in kadmlanrun gayreti ...................... .
Ve iki hizbe ayrllmalar1 ............................... .
Tahrim Sflresi'nin niizfllii ............................. .
NuN (KALEM) SuREst ................................. .
"r}J ~.) ~ J-~" ayetinin tefsiri ......................... .
"Jl.. .:r ~ i Y.." ayetinin tefsiri ....................... .
V e bu babdaki hadisler ............................... .
MuTAFFiFiN SuREst
" ~WI ~) ..,..l:JI i ~ i Y.. " ayetinin tefsiri ................. .
1NiKAK SuREst. ....................................... .
"~ ~t- o.:-ls: ..:,_,...;, ayetiniri tefstri
...................
"~ .:r ~ "'.);J " ayetinin tefsiri ....... ' .............. .
~EMs SuREst
......................................... .
Salih Peygamber ve Semfld kavmi ......................
lKRA) SURESi ........................................
1KRA, VE MunnEssiR SuRELERi ve tefsirleri
~VSER SuRESi ve ayetlerinin tefsirleri
Kevser kelimesinin ma<nalar1 ........................... .
Kevser Sflresi'nin sebeb-i niizfllii ....................... .
MuAvvizATEYN SURELERi

204
205
2o6

207
208

2o8
209
210

210
- 211
211

212
213

214

214
215
lU5

216
217
218
219
220

222
223
224
225

KUR'AN-I KERtM1N FAZ1LETLER1 BAHSl

Cenab-1 Peygamber'in Kur'an mu<cizesine dair Ebfl Hiireyn
hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. .

416
Sahife

Kur'ln. mu'cizesi ile obiir mu'cizeleri mukayese Kur'an'm iislCtbundaki belagati ve medent, adlt bir ~ok ahkhru ihtiva
et:In.esi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
" ...:.~' ~ J- ~T_,.n JJI " hadtsinin tefstri ........ ; . . . . . . . . .
Yedi lehce nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Arza-i Ahlre nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hazret-i FA.tuna'nm bir hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
lbn.:.i Mes'Ctd'un ResCtlullah dilinden yet.m.i bu kadar s\tre lufZl.
lhlA.s Sfiresi'nin faztleti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
- lhlA.s Sfiresi Kur'ln.-1 Kertm'in ii~te birine muadildir . . . . . . .
. Peygamber Efendimiz'in lhlA.s okuma~a devA.m buyurmas1 . .
Kur'ln'm faztleti hakkmda 'Osevd lbn-i Hudayr hadtsi . . . .
Vseyd'in hal tercemesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sektne nedir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hased olunan iki huy .... 1
Kur'ln'm faztleti hakkmda Osmln., lbn-i Orner, lbn-i Mes<etd
hadtsleri .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .
Peygamber'in Besmele-i ~ertfe'yi med edip ~ekmesi . . . . . . . .
Ebfi M\tsi el-E<art'yi ResCtl-i Ekrem'in seni buyurmas1 . . . .
Abdullah lbn-i Amr'm ibA.det hayA.u ve Davud orucu . . . . . .
Eb\t Satd Hudrt'nin, Ali'nin
HA.rictler hakkmda rivayederi . .
I
Kur'ln-1 Kertm'in faztleti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ciindeb bahsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..

~27

229
230
230
231
232
234
235
236
237
239
239
240
241
243

244
246
2.4 7
249
250

NlKAH BAHSl
NikA.h akdinin mA.hiyeti ............ , . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
NikA.ha tqvtk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Miisliimanhkda riihbA.rihk yoktur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Tev!tlikden nehiy .................................
Hazret-i Aie'nin rivlyetine gore bA.kiri nikA.h efdaldir

'

251
253
254
256
257

417
Sabile

Ebu Huzeyfe'nin hal tercemesi

!slam'~ ilk devrinde evlatb.k
.. ~4'i !""_,...,, " ayetinin tefsiri .......................... .
Bu hus\lsa dair hadWer ............................... .
" . ,y...; J .:..l.iJI)I.J" ayetinin .tefslri ..................... .
lslam'da kefaet .................... , ....... ; ......... .
Kefaet hakkmda Eb\1 Hiireyre hadtsi .................... .
Faktrlik kefaete maw< degildir ......................... .
Nikahda kefaet ........................ ~ .............. Kachnla tee,iim olunmaz ............................. .
Kadmlardan fitne hnili olanlar . ...................... .
Siit birli~ nikaha maru<dir ............................ .
.Rada, nesebin haram klld.l~ her eyi haram Jular : .... : .. .
Peygamberimizin siit-anast Siiveybe ................ ~ ... .
Radhn a.zt da, ~~ da hiirmeti miicib oldu~ ........... .
'.' ~JI J'.lUI ~lt-I.J., ayetinin tefslri ..................... .

259

26o
261
262
262

263
264

266
267

268
268

26g

270

272
273
274

MUHARREMAT BAHSt
~lt-1 ~ .;_._,. ,

ayetinin tefstri ........................

Neseb ve siit cihetiyle haram olanlar ................... :.
Tenbth ............. ................................. .
Neseb cihetiyle nika.Ju haram olan kachnlar ............
Siit cihetiyle haram olanlar ............................ .
N'tkahdan gaye nedir? ................................
Gayr-i miislimle izdivicm hiirmeti ............... _. ......
Gayr-i miislimlerle hiisnii miinAsebet te'stsi .............. .
cc

275

276
277
278

279
28o
281
282

TEADDVDU ZEVCE BAHSl

lslim hukilkunda a<Wet artl .. .. .. .. .. .. .. .. .. . .. .. ..
Teaddiidde kad.ln gayreti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

283
1.187
F. 27

418

Sahife

288
289

Gayret-i ilahiye haklunda rlvAyetler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Kachnhk gayretinin rolii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Miib~dele suretiyle nikahm hurrneti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Miit'a nikah1 nedir? ............................ . . . . . . .
Miit'adan nehye dair rivayetler ........ ~ ...... :.........
En az mehir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kur'an'la bedel-i mehir ......................... ~ ......
Kachrun salih kimseye nikah tekHfinin cevazt rivayeti : . . . . .
Peygamber'in kachnlarrmn teaddiidiindeki ictimat gaye . . . .
NiUhda veltnin izni . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

297

Niklhda seyyibin, bakirin izni hakkmda Ebu Hiireyre, Ai~e,

Hansa' hadisleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

298

290
291
291
292
293

294
296

Nikahda reidin izni hakkmda mezahib-i erbaa sahiblerinin

ictihadlart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 299
Karde~n

talaki ~artiyle nikah haramchr . . . . . . . . . . . . . . . .

Velimede def 1Jalmmasmm cevazt ....................... .
Kart, koca birle!irken dua ............................. .
VeUme da'veti ve icabeti ............................ 1
Ko~u ve kadtn haklu .............. ................... .
Aile efradtmn miitekabil vazifeleri ...................... .
K.iin.in hayat yold~1 ile mu~eretine dair Omm-i Zer' hadtsi.
N'J.klh bahsi ................................... .......
Omm-i Zer hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Niklh bahsi ............................... : . . . . . . .. . . .
Omm.:.i.Zer ~hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Niklh bahsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ebu Hiireyre hadisi . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cennet'liklerin IJOgu fakirler, Cehennemlik'lerin IJOgu ise kadmlarchr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hazret-i A4e'nin intihara tqebbilsii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rivlyet ilmine d!ir bir miihimme . . . . . . . . . . .. . . . . .. . .. . .

301
302
303
304
35
307

soS
309
311
312
313
313
313
315
315
317

Sahife

Gayretu'llah'm ma'nas1 .... , . . . .. .. . . . . .. . . . . . . . . . . . . ..

lnsa~ar arasmda gayret . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nikah bahsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Esma> ve Ztibeyr'in hal tercemeleri ... : . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Yanmda mahremi bulunm~yan . kadmlarm yanmda bulunmanm
nehyine dllir Ukbe lbn-i Am.ir hadisi . . . . . . . . . . . . . . . .
NikAh bahsi . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

319
320
321
322
323
324

KlTABV'T-TALAK
Tala.km lugavi ma'nast
Tala.Ian hukiiki ma'nast
Resul-i Ekrem'in "Aile gepmsizligi jiddetlenip de. aynl1k bir zartiret
hdline gelmedikfe bir kadm zevcinden taltlk1m isterse, ona Cennet
kokusu haram olur" buyurmast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Alllih'm ve Peygamberimizin evlenmeyi tavsiye buyurmalart.
lddet mtiddeti ve bu hususta P~ygamber Efendimiz'den sadtr
olan htikiimler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Erke~n iddet mtiddeti i~erisinde kar1sma mtiracaatl tizerine
tallkm zAil olmas1 ......................... ~ . . . . . . .
Talakm, fesh-i niUhdan farkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nisa Stiresi'nin aile kadmmt tarifi ve .yine bu ayet-i kerimede
erkeliu itaatsiz kadmtna kaq1 takbth edecegi hareket
tarzrm ta 'yini . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aile ge~imsizliginin bir hakem hey>eti marifeti ile kaldtrllmasl. .
Abdullah lbn-i Orner hadtsi . . . .. . .. . . .. . . .. . . . . . . . . ..
lbn-i Orner ve Hazret-i Aie hadisleri . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ebt Vseyd hadtsi .. . .. .. . .. .. . . .. . . .. .. . .. .. . . .. .. .. ..
Hazret-i ~e hadtsi ..................... , . . . . . . . . . . . .
Hazret-i Hafsa'ya karl Resii.lullah't so~tmak i11in digerka
dmlarm nastl harekete ge11tiklerini gosteren Hazret-i
Aie hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

329
330
332
332
334

335
337
337
342
343
346

362

,20
Sahife

lbn-i Abbis hadtsi ...................... . .... . .... ...

. Res!il-i Ekrem'in, Ahiret'te, yetim ilerine bakanlarm yarunda
bulunacag-tru miijdelemesi .............. . ......... .
Eb\1 Hiireyre hadtsi .................................. .
Liln hadtsi ......................................... .
Omm-i Seleme hadtsi
NAFAKA BAHSl
Ehlini infik eden miisliimamn bu infakmtn sadaka olarak
kabU11 olunmast ............................ , . . . . . . 372
Dullarm ve faktrlerin nafakas1ru kazanan miisliiman, Allah
yolunda harb eden miicarud gibidir . . . . . . . . . . . . . . . . 373
Orner lbn-i Hattab hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374
TAAM BAHS1
378
ResUl-i Ekrem'in Ebu Hiireyre'nin karmru doyurmas1
Peygamber Efendimiz'in Orner radiya'llahu anh'e yemek
adabl ve Besmele ~ekmenin fazileti .hakkmdaki ogiitleri. 3 79
Hazret-i Aie hadtsi ............ : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . g8o

Res!il-i Ekrem'in yemek hususunda ne derece kanaatkar oldu~u gostereli Enes lbn-i Malik hadtsi . . . . . . . . . . . . .
/ Aym mevzilda Enes lbn-i Malik'in diger bir hadtsi ve Ebu
Hiireyre hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
lbn-i Omer'in fukarayt infakx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Eb\1 Cuhayfe hadtsi .. . . . .. . .. . . .. . . . . . .. .. . . . . . . . . . . . . .
Hi~ bir yemegin aytblanmamasma dair Ebu Hiireyre hadisi.
Sehl lbn-i Sa'd hadisi .................. . ..............
Ebil Hiireyre'nin iki hadtsi .......... . .........._.......
Aym mevzilda Hazret-i AiC hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

381
382

383
384

385
386

386
387

Sahife

Hazret-i Aqe ve Hazret-i Huzeyfe hadtsleri . . . . . . . . . . . . . . .

Eb~ Mes~d hadtsi
. . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .. . . . . . .
Ca<fer lbn-i Ebt Talib'in oglu Abdullah radiya'llahu anh hadisi
Hazret-i Peygamber'in bir mu'cizesini anlatan CA.bir lbn-i
Abdullah hadtsi ...................... : . . . . . . . . . . .
Acve hunnaswn muhassenatma dair Sa'd lbn-i Ebt Vakkas
hadtsi . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
lbn-i Abb!s hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cabir lbn-i Abdullah ve Ebft Umame hadlsi ....... ~.....
Bir di~er Ebft Umame hadisi
.........................
Hic!b A.yetinin nuzftlune dair Enes lbn-i MA.lik hadtsi

g88
389

ggo
39 I
393
394
395
396
397

AK.lKA BAHSl
Aktkamn ma'nasl
Ebft Mfts! el-Eart hadisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 401
Dabb-i SelmAn lbni Amir hadbi . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . 403
lsllm'da Fera ve Atire bulunmadl~na dair Ebft Htireyre
hadtsi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 404