Ahmed Amic59f Efendi PDF

Kutbul-rifn, Gavsul-Vsiln
Mrid-i Kmil El-Hc
AHMED AM EFEND
Kaddesellh srrahul azz
(1807 - 20 aban 1338-9 Mays 1920)
Hazrlayan
hramczde
Hac smail Hakk
ALTUNTA
ISBN: 978-9944-355-16-2
ismailhakkialtuntas@gmail.com
http://ismailhakkialtuntas.com
Dizgi
Kapak
Bask- Cilt
: H. smail Hakk Altunta

: Haluk kranolu
: Gzde Matbaaclk
06.01.2012
steme Adresi:
Gzde Matbaaclk Mcellit
& Reklam Hizmetleri San. ve
Tic. Ltd. ti Tel: 0 212 481 81 69
Hazreti Raslllah sallallh

aleyhi ve sellemden bana gelinceye
kadar bu tecelliye
kimse mazhar olup erimedi.
Ben ise Rahmanirrahim
Tecellisine mazharm.
Benden er beklemeyiniz.
Ahmed Am Efendi
NDEKLER
EL- HC AHMED AM EFEND .........................11
AM KELMES ZERNE...................................44
A. AM EFENDNN ECERES.........................48
HSEYN VASSF ANLATIMIYLA ....................50
EVRANOSZDE ANLATIMIYLA ........................53
CARL VETTN HATIRATINDA ..........................65
AM EFENDNN MELML .......................73
HSEYN VASSF ANLATIMIYLA ERKEL
EYH MUSTAFA EFEND .....................................79
RSLETN F-TAHKKIT-TASAVVUF ..........82
AM EFENDNN KELM-I LLERNDEN ..87
Abdulhamid Han .......................................................... 87
Adab .................................................................................. 91
Adak .................................................................................. 94
Ahlak ................................................................................. 94
Allah Tel ...................................................................... 94
Ana-Baba Hakk............................................................ 95
Besmele ........................................................................... 96
Biat .................................................................................... 96
Bor ................................................................................... 97
Buz .................................................................................. 97
Cennetlik ve Cehennemlik ....................................... 97
Cezbe ................................................................................ 98
alma ve Gayret ........................................................ 98
Deprem ............................................................................ 99
Devriye............................................................................. 99
Eb Leheb .....................................................................100
El-Hc Ahmed Am Efendi 5
Eb Tlib Aleyhisselm ...........................................100

Eb Tlib Aleyhisselm man Etmitir. ............100
Drt Halife ....................................................................109
Dnya (lk) ...................................................................112
Ekiya .............................................................................113
Evlilik..............................................................................114
Ferset ...........................................................................120
Gayb Haberler............................................................120
Hal ....................................................................................132
Havatr ...........................................................................132
Hayvanlar .....................................................................133
Hz. Hatice Kbr Aleyhisselm ............................134
Hediye ............................................................................141
Hikmet............................................................................142
Himmet ..........................................................................143
Hizmet ............................................................................144
Hsn- Zn ...................................................................145
lim ..................................................................................145
likiler ...........................................................................145
man ................................................................................151
nsn- Kmil ...............................................................151
rade ................................................................................155
sim Koyma ..................................................................161
smail Hakk Bursevi ................................................163
-Vazife .........................................................................163
Kabir Halleri ................................................................164
Kader ..............................................................................164
Kadn...............................................................................166
6 El-Hc Ahmed Am Efendi
Kar-Koca ......................................................................166
Kelime-i Tevhid ..........................................................169
Kermet .........................................................................170
Kyamet..........................................................................172
Kibir ................................................................................173
Kitap................................................................................173
Kulluk .............................................................................173
Kurn- Kerim ............................................................174
Kutsal Meknlar .........................................................177
Latife-aka ....................................................................177
Marifet............................................................................177
Mekn .............................................................................178
Melek Ve eytan .........................................................178
Mjdeler ........................................................................179
Mrid-i Kmil ............................................................179
Muhabbet (Sevgi) ......................................................181
Namaz ............................................................................184
Rabta .............................................................................185
Raslllah Sallallh Aleyhi Ve Sellem.............186
Resim ..............................................................................188
Rzk ................................................................................188
Ricl-i Gayb ..................................................................189
Rya ................................................................................189
Salk ..............................................................................190
Sava ...............................................................................190
Selam ..............................................................................199
Seyr-u Sulk.................................................................199
Sigara ..............................................................................202
Sohbet ............................................................................203
eyh aban- Veli .......................................................203
kr ..............................................................................204
lm................................................................................204
Talebe, Salik (Dervi)...............................................205
Tasarruf .........................................................................208
Tasavvuf ........................................................................215
Tevhid ............................................................................215
Vahdet-i Vcud ...........................................................220
Vef..................................................................................226
Yaratl..........................................................................226
Yemek.............................................................................227
Zalim ...............................................................................227
Zikir .................................................................................227
Rumuzlu Kelmlar ...................................................228
AHMED AM EFEND LE AHMED AVN
KONUKUN SOHBETLER .....................................256
12 Zilkade 1337 (9 Austos 1919)....................257
12 Zilhicce 1337 (7 Eyll 1919) ..........................262
5 Rebilevvel 1338 (28 Kasm 1919) ...............266
9 Nisan 1336 (6 Nisan 1920) ...............................279
Raslllah Sallallh Aleyhi ve Sellem
Efendimize Getirilen Salvatla
Cennetteki
Makamlar Neden Artar? .........................................281
Raslllah Sallallh Aleyhi ve Sellem
Ve
mmeti Cennete Girdiklerinde ............................282
HATIRALAR ......................................................... 289
KAYNAKA .......................................................... 352
AHMED AM EFENDNN KRONOLOJS

RUM
MLD
YAI
1222
1807
1236
1821
14
1241
1826
19
1242
1827
20
1259
1844-43 37
1262
1847
40
126768
1851
44
1269
1852
45
1852
46
1269
1853
47
1269
1853
47
DURUM
Doumu:
Trnova
/
Bulgaristan
Yank
Selvi
Bektai
Dergh ziyareti
Sbyan mektebinde Muallimlik yapmaya balyor.
Kadzde mer'l Halvetiye intisab ediyor.
Kuadal brahim Efendi
Hacca gittii kafilede
bulunduu dnlyor.
Kuadal brahim Efendi
Hakk'a yrd
Kadzde me'l Halveti'
den iczet ald
Manevi iaretle Hammami Muhammed Tevfik
Bosnevi ile stanbul'da
grt. Rabta izni ve
hilafet ald.
Dnte muallimlii brakp Muhammed Tevfik
Bosnevi gibi Trnovada
hamamclk
yapmaya
balad.
Osmanl-Rus - Krm Harbine tabur imm olarak
katld.
Kadzde mer'l Halveti
Hakk'a yrd.

1270
1854
48
128283
1866
60
1283
1866
1284
1867-68 62-63
1876
63
1293
1877
1293
1877
70
1293
1877
70
1293
1878-79 72
1302
1886
1310
1893-94 88
Tekrar sbyan mektebinde muallimlik yapmaya

devam ediyor.
Zbeyde Hanm'dan kz
Aye Hanm dnyaya
geldi.
Muhammed Tevfik Bosnevi Hakk'a Yrd
Ahmed Ziyddn-i Gmhnev stanbuldan
icazet gnderdi
Yakup Han ile stanbul'da
grtler
Abdulhamid Han Tahta
kt
93 Moskof Muharebesi
80
Trnova'dan
stanbul'a
gt
Bulgarlar 13 Haziran'da
Trnova'y ele geirdiler
Trbedr Bekir Efendi
Hakk'a yrynce Fatih
Trbedar oldu.
Seyyid
Muhammed
Nur'l Arab ile Selnik'te
grt.
Lokmac Tekkesi'ne devam ettiler.
Fatih
Trbedrlna
devam etti.
1336
9 Mays
114
1920
Hakk'a yrd.

Kutbul-rifn, Gavsul-Vsiln
El- Hc AHMED AM EFEND
El-Hc Ahmed Am Efendi, Trnovaldr. Hangi

tarihte domu olduu, belli deildir. Abdlziz
Mecd Efendinin beyanlarna gre Ahmed Am
Efendi:
Tevelldm (1223) tedir, derlermi. 1
Ahmed Am Efendiye, mridi Kadzde
merl Halvet:
Ahmed senin tevelldn, belli deildir.
dermi. Bu sz mecaz ve tasavvufdir. Byle
demekle hakikati, ruh ynyle ne zaman doduun, yani mevcut olduun belli deildir, demek
istediini Abdlziz Mecd Efendi izah ederlerdi.
Memleketinde medrese tahsili grmtr. Ancak Ahmed Am Efendi, henz 14 yanda bir gen
Hicr 20 aban 1338 senesi (9 Mays 1336 9

Mays 1920) irtihal buyurduklar zaman 116 (?)
yanda olduu da rivayet edildiine gre, bu tarihlerde mesel- 1222 (1807) de domu olduklar
tahmin edilmektedir.
iken hak ve hakikat sevdas gnlne derek bir

mride ulamak ister. O srada Rumelinin Sevlievo (Selvi-Servi) kasabasnda2 Yank Selvi Bekti
Derghnda 3 Sadk Efendi adnda bir mft, ayn
SELV- BULGARSTAN
Sevlievo: Bulgarca: ya da Selvi, Bulgaristan'n orta kesimlerinde yer alan bir ehirdir.
Gabrovo iline bal 27.000 nfuslu bir yerleimdir.
Bulgaristan'n en zengin ehirlerindendir.
Osmanl dneminde Trkler tarafndan Selvi,
Servi olarak bilinen Sevlievo, Trnova Sanca'na
bal bir kaza merkezi olup 1848 nfusu 2020 kiidir. Ayn tarihte kendisine bal 35 ky bulunmaktayd ve kyleriyle beraber toplam nfusu 82.120
kiidir.
93 Harbi olarak bilinen 1877-1878 yllarndaki
Osmanl-Rus savanda Anadolu'ya ve Trakya'ya
gen baz Sevlievo'da yaayan vatandalarmz;
Trkiye'de Banarl, Bukrova (u anda ad Salamta Kasabas), Bunak (u anda ad narldere Ky) Karacaklavuz, Kak, Ferhadanl, Byk Yoncal ve Bykali kylerini kurmulardr. u anda Banarl, Salamta, Karacaklavuz, Kak, Ferhadanl
ve Byk Yoncal Belediye statsnde olup Tekirda ili snrlar iindedir.
3
Bulgaristanda Trnova kasabasnda Slovide
bir Bektai topluluu varm. Bana bu bilgileri
veren (Mithad Bey Freari), burada bir tekke olup
olmadn bilmiyor. Grce Melcan tarafnda bir
Arnavut dervii Trnovada bir tekke bulunduunu ve Balkan savandan nce ykldn syle-
zamanda uyank bir mutasavvf varm. Ahmed

Am Efendi, bulunduu Trnova kasabasndan
Servi kasabasna gidip, bu zata intisap etmeye
niyetlenir. Mft Efendi, o gnlerde ziyaretilerin
okluundan kendisini grmek istiyenlere kar
itizar (zr) edilmesini adamlarna tembih etmi
bulunur. te mft efendi bu karar verdikten
sonra 14 yanda bir gen kagelince, adamlar,
verilen emre ramen, 9 saatlik bir yoldan yryerek gelmi olan ateli bir gencin gremeden
dnp gitmesini muvafk grmeyerek keyfiyeti
Sadk Efendiye haber verirler. Gelmesine ve grmesine msaade edilir. Gen huzuruna girince:
Olum daha gensin, vaktin gelince rk temiz
birisi gelip seni bulunduun yerde ird eder.
diye tebir etmi, bunun zerine Ahmed Am
Efendi Trnovaya dnerek o vaktin gelmesine ve
rk temiz bir adamn kendisini ird etmesine intizar etmitir. Ya yirmiye geldii zaman merl
Halveti Kaddesellh srrahul azz seyahat tarikiyle Trnovaya urar, onunla grr ve onu ird
eder.
Vakay kendi azndan naklen syleyen Abdlziz Mecd Efendi bu konu hakknda derdi ki:
Ahmed Am Efendi bunu anlatrken
miti. (Von HASLUCK, Bektaliin Coraf Dalm, Geographical Distribution Of The Bektashi, TrcDzenleme: Turgut KOCA A. Nezihi ERGNSOY,
stanbul 1991, s.23)
(rk temiz) cmlesindeki ( ( ) Ayn) maruf tabiriyle atlatarak sylerlerdi.

Ya 20ye geldii zaman Kadzde merl Halveti Efendi seyahat tariki ile Trnovaya geldiinde
onunla grr ve Ahmed Am Efendiyi irad
eder.4
Mderris Ahmed Am Efendi aradn bulmu
ve ona balanm. Fakat bu sefer baka bir problem kmt. Ancak derghlara ve meayha muhalefeti olan eski medrese hocas, talebesi Ahmed Am Efendiye
Sen Hoca olacaksn! ilim ehlisin!. Nasl olur
da gider bir eyhe balanrsn ha? Eer oraya bir
daha gidersen, hakkm hell etmem sana!.,
deyip tutturmutur. Bunun zerine Ahmed Am
Efendi, zerinde emei bulunan Hocasn daha
fazla fitneye drmemek iin, dergha gitmemeye ve Kadzde mer Efendiyle grmemeye
gayret gsterirmi. Btn gayretlerine ramen,
bir gn naslsa arda karlamlar. Kadzde
mer Efendi:
Ahmed, biz senin cierine kancay taktk!
Nereye gidersen git, delik Allahtan tarafa!..
Nereye ynelirsen ynel, btn ynler Allaha demi.
Bir zaman sonra, Yank Selvi Derghnn eyhi
Sadk Efendi, son demlerinde, dervilerini toplayarak:
Bizden sonra, bizim yerimize, sizin banza
(SAYAR, 1994), s.314
bir eyh gelecek amma... Onun gelmesi biraz uzayacak! Yeni eyhiniz gelinceye kadar Ahmed Am
Efendi vekildir, o idre edecek sizi!demi.
Ondan sonra, Sadk Efendi Hakka yrynce, ite o Yank Selvi Bektai Derghnda veklet ettii
gnlerde, Ahmed Am Efendi, derghn meydancsna:
Biz geldik burada vekleten de olsa eyhlik
yapyoruz ama, canlar ne diyorlar bizim iin?
diye sormu.
Meydanc:
ok slah (ok iyi, ok gzel, ok derli topluadam) amma, ok namaz kldryor diyorlar!,
demi.
Bu arada Ahmed Am Efendi, Trnovada iken
sert bir hoca olarak tannmtr. dare ettii messese Amin Mektebi diye hret bulmutur.
Ami Efendi son derece edid bir insan olduu iin
kendisiyle geinmek olduka zordur. O kadar ki
Ahmed Am Efendi hiddetlendii zaman dvd
talebesinin zerinde sopa kracak kadar ileri giderdi. stanbula vki olan o byk gten sonra
yllar tesinden Trnovadaki sbyan mektebindeki
hocaln hatrlayan Ahmed Am Efendi tatl tatl
gler ve:
Ben kimi dvdmse okudu, adam oldu. Yalnz bir talebem vard. ok zayft. Onu dvmeye
kyamazdm. Ne var ki herkes okudu, bir tek o
okuyamad
Ancak insanlar ocuklarnn eitimi iin sbyan
mektebinde dersleri sert bir hoca olarak tannan
Ahmed Am Efendi vermekten ekinmezlerdi. 5
Ahmed Am Efendiden okuyan birok kimseler, sonralar mhim memuriyetler igal etmiler,
ayn zamanda tahsillerini ilerletmiler, ilimde, bilhassa din ve tasavvuf sahasnda da eserler brakmlardr. Bazlar unlardr.
a smail Fenni Bey: 1271 (1855) de Trnovada dodu. Daha Trnovada iken maliye hizmetine girmi, 93 harbinden sonra stanbula gelerek
divan muhasebatta almtr. En son memuriyeti
Dhiliye Nezareti muhasebeciliidir. Arap, Fars,
ngiliz ve Fransz dillerini ok iyi renmitir.
Mufassal hal tercmesiyle 13 ciltten ibaret olan
eserleri Son Asr Trk airlerinde gsterilmitir. Bu
eserlerin ancak bei baslmtr. Resm meslei
olan maliyecilikten baka edebiyatta, diyanette ve
bilhassa felsefe ile tasavvufta, hatt musikide ihtisas peyda ettii yazm olduu eserlerden anlalmaktadr.
b Mustafa Enver Bey: Medrese tahsili grm, lisan mektebine girerek franszca renmi,
posta ve telgraf memuriyetine intisap ederek muhaberat mdrlne kadar km ve 1325 (1909)
de lmtr. Profesr Doktor A. Sheyl nver, bu
zatn oludur. Ahmed Am Efendinin ynlendirmesi ile hazrlad eserleri unlardr:
1-Hikem-i Ataiyye tercmesi. (Atullah skenderaninin 310 hikemi ve felsefi sznn tercmesidir.)
2- Mizan- Hakikat (bni Kemalin bu addaki eserinin tercmesidir)

3-Tedbirat- lhiye: Muhyiddn Arabnin bu
addaki eserinin yalnz sekizinci babnn tercmesidir. Kitabn bu ksm eri ve hikemi ferasetten
bahseder. air Hakan, Hilliyesinde bu bahisten
istifade ederek o gzel beyitleri sylemitir. Mtercim; eserinde. Hakaninin beyitlerini Muhyiddn
Arabnin szleriyle karlatrmtr.
4- Hacc- sri ve manevi;
5-Mcmerat-i nabigatzzbyan tercmesi:
(Manzumdur ve 61 beyitten ibarettir.)
6-Kalb ve ruh (hya-l-ulmdan tercmedir.)
7-Levayih tercmesi (Eser Molla Caminindir);
8-Hidaye tercmesi (Esirddin Epherinin Hidaye adl kitabnn sonunun tercmesiyle birlikte
erhidir.);
9-Fen Fil-mahede tercmesi (Eser Muhyiddn Arabnindir);
10-Hilyetl-ebdal tercmesi (Eser Muhyiddn
Arabnindir.) Mtercimin yalnz bu eseri 1326
(1910) da baslmtr. Btn eserleri olunun hususi ktphanesindedir. Deerli ve faziletli olu, babasnn birok din eserleri ihtiva eden ktphanesini Bayaztteki inklp ktphanesine vakfetmitir.
(SAYAR, 1994), s.43
Bu ksmda Mustafa Enver Beyiin arkada Bayezid Ktphanesi Mdr smail Saib [Sencer]
Efendininde (d. 31 Ocak 1873te - . 22 Mart
1940) Ahmed Am Efendininde talebesi olduunu
hatrlayalm.
Bugn Beyazt Devlet Ktphanesi olarak hizmet veren Ktphane-i Umumi Osmanide ktphaneci ve idareci olarak 43 yl hizmet etmi,
srad hafzas ile tannm bir kimsedir. Kitap
toplayclarnn, aratrmaclarn, nl arkiyatclarn ve sahaflarn uzun seneler badanman olmutur. "Ayakl Ktphane, Fihrist-i Ulm,
Canl bir biblorafya ve an Cahz gibi sfatlarla anlrd.
31 Ocak 1873de Erzurumda dnyaya geldi.
Kk yata stanbula gitti. Kocamustafapaa
Asker Rtiyesini bitirdikten sonra Fatih ve Sleymaniye Camiinde renim grd. renimi
devam ederken Maarif Nezaretinin at bir snavla Bayezid Umum Ktphanesine (bugnk
Beyazt Devlet Ktphanesi) ikinci mdr tayin
edildi. Birinci mdr Hoca Tahsin Efendinin vefatndan sonra 1896da birinci mdr olarak tayin
edildi.
Arap Edebiyat konusunda bir uzman olan smail Saib, Farsa, Franszca, Almanca, talyanca,
Latince de bilirdi. Bilgisini arttrmak amacyla Tp,
Eczaclk ve Hukuk eitimi almt.
Ktphanedeki grevinin yan sra eitli medreselerde Arap edebiyat ve Arapa reten smail
Saib Efendi, 1921de stanbul Darlfnunu Edebiyat Medresesi Edebiyat- Arabiyye (Arap Edebiyat)
derslerine mderris olarak atand. Bu grevi apka
Kanununun kt 1925e kadar srdrd. Kanunun kmasndan sonra prensiplerinden dn
vermemek adna derslerine son verdi ve Beyazt
Ktphanesine ekildi
Eski melliflerin yazlarn tanmada, yazma
eserlerin bozuk blmlerini okumada, grd bir
yaznn hangi yzyla ve hatta hangi hattata ait
olduunu tahmin etmede stn bir kabiliyeti vard.
Bu zellikleri ile aratrmaclara ok byk yardm
dokunuyordu. eitli konularda geni bir bilgi birikimi olmasna ramen hayat boyunca eser vermek
yerine aratrmac ve okuyuculara yol gstermeyi
tercih etti[. Ne var ki baz eserlerin onun tarafndan dikte ettii rivayet edilir. Bu eserler arasnda
smail Hakk Uzunarl'nn "Osmanl Tarihi" ve
Bursal Mehmet Tahir Bey'in ciltlik "Osmanl
Mellifleri" vardr. Kitaplar farelerden korumak
iin ktphanede ok sayda kedi beslemesi ve
kedilere dknl ile tannrd.
1939 ylnda ktphanedeki grevinden emekli
oldu. 22 Mart 1940 tarihinde stanbulda hayatn
kaybetti. Zengin ahsi ktphanesi vasiyeti gerei
Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesine balanmtr.
c-Hasan Rza Efendi: Hattat Hasan Rza Efendi
(1848-1920)
1849 da skdar da dnyaya geldi. Babas Trnova posta mdr Ahmed Nazr Efendi, posta ve
telgraf memuru bulunduu srada Ahmed Am
Efendiden okumutur. Sonra stanbula gelerek
medrese tahsili grm, yaz meketmitir. Son
devrin en mehur hattatlarndandr. Ayn zamanda
mzehhiptir. Muzikai hmayunda vazife almtr.
smail
Fenn
Beyinde
yetitii
Kadzde
Orada imamlk ve yaz muallimlii yapmtr.

Hat yazsn nceleri Yahya Hilmi Efendi den rendi ve Hattat evki Bey ile Muzka- Hmayun da
renerek icazetini ald. Ta'lik yazy Hattat Sami
Efendi'den renmitir. Hattat efik sayesinde
Kazasker Mustafa zzet Efendiden olduka istifade
etmitir. Muzka- Hmayn de hat retmenliine
tayin edildi. 1914 ylnda alan Medreset'l Hattatin de; sls, nesih ve reyhani hocas oldu.
Sls ve Nesih' te ok yetenekli olduundan,
Hafz Osmandan sonra en deerli hattat saylr. 19
Kur'an- Kerim yazmtr. Yazlarnn gzellii, ak
ve okunakl olduu iin daima tercih edilmitir.
Sultan Read' n istei zerine 8 ciltlik Buhari-i
erif, en nemli eserlerinden saylr. 1920 de vefat
zerine Rumeli Hisar mezarlna defnedilmitir.
Hattat Halim zyazc' nn da hocasdr.
Medresetl- hattatinde de sls ve nesih gsterirdi. Musikiye de in olduunda pde edilemez.
szne istisna tekil edenlerdendir. nk mam Gazalnin Kitabl kef
vettebyin f gurril halk-i Ecmen adndaki eserini tercme etmitir. Eserin asl ile metninin gzel
yazsiyle biricik nshasn, Profesr Doktor Sheyl
nverin husus ktphanesindedir. Edebiyata da
intisab vardr. Sfiyane manzumeleri ihtiva eden
divan, olu lise edebiyat muallimlerinden Sreya
Beydedir. 2 Mart 1335 (1919) da Hakka yrmtr.
merl Halveti hakknda u malumatlar anlatmtr.

Halk arasnda eyh mer Efendi diye bilinirdi. Trnovann Bulgar mahallesinde, ehrin fatihlerinden Kavak Baba adna vaktiyle yaplm, fakat
zamanla mahv- mnderis olmu olan tekkeyi ihya
ve ina ettirerek Halveti tarikatini orada nere
balamtr. Tekkenin evkaf ise olduka zengindi.6
eyh merl Halvet, Trnovada az zamanda
feyizli bir muhit vcuda, getirerek birok irda ve
tenvire kabiliyetli ve hakikate mtak kimseleri
bana toplad gibi Hristiyanlarla Musevilerden
bir hayli kimsenin slm dinine girmelerine de sebep olmutur. smail Fenn Bey bunlarn birounun adn saymakta, hatt kendi arabaclarnn da
o mhtedilerden biri olduunu sylemektedir.
Trnovada kinci Bulgar arlndan kitabeler

tayan ve Osmanl dneminde Kavak Baba Zaviyesi Camisine (Tekye Camisi) dntrlen Sv.
etirideset Menitsi (Krk ehitler) Kilisesi (1230)
Ruslarn ehri igalinden sonra tekrar kiliseye evrildi. (Bulgaristanda Osmanl Maddi Kltr Mirasnn Tasfiyesi (1878-1908) Elimination of the Ottoman Material Cultural Heritage in Bulgaria (18781908) Akn KOYUNCU) Bu makale eitli ilave ve
deiikliklerle yazarn Prof. Dr. Bahaeddin Yediyldz danmanlnda hazrlad Kalkanlarda Dnm, Milli Devletler ve Osmanl Mirasnn Tasfiyesi:
Bulgaristan rnei,(1878-1913) balkl doktora
tezinden retilmitir. (Hacettepe niversitesi,
Sosyal Bilimler Enstits, Aralk 2005)
Yine bunlar arasnda Marko denilen biri varm.

Memleket hekimi olan bu adam; Bulgarlarn o
komitecilik ve azgnlk devrinde bile mslmanlara
iyi muamele, hatt iyi hizmet edermi. Halk; bu
trl kimselere, gizli din tar, der. Markonun bu
hizmeti eyh merl Halvet Efendinin de gznden kamam olacak ki bir gn Mridi Ahmed
Am Efendiye:
Ahmed, der, Marko hastalanm. Git, benim
adma onu ziyaret et, halini, hatrn sor ve u
pusulay kendisine ver.
diyerek gnderir. Ahmed Am Efendi; bu emir
zerine gidip Markoyu ziyaret eder ve eyhin
selmn ve afiyet temennisini syledikten sonra
pusulay da verir. Marko, derhal pusulay aar ve
iinde kelime-i ahadet yazl olduunu grnce:
Biz ona oktan inandk ve iman getirdik! 7
diyerek, bir hafta sonra da lr.
lmn haber alan eyh merl Halvet
Efendi, yine mridi Ahmed Am Efendiyi ararak:
Marko lm, git, benim tarafmdan cenazesinde bulun!
buyururlar. Bu emir zerine Ahmed Am Efendi de gidip cenaze merasimine itirk eder. Fakat
Trnova gibi bir slm muhitinde ba sarkl bir
mektep hocasnn, bilhassa papazlarla birlikte bir
Hristiyan cenazesinde bulunuunun mslmanlar
tarafndan iyi karlanmyaca da bildiinden ce-
Bu yaplan hareket imann ibraz iin iki ahit

getirilmesi hikmetini gsterir.
nazeyi bir mddet uzaktan takip eder, ayn zamanda eyhinin emirlerini harfiyen yerine getirmek arzusu da kendisini bilfiil merasime itirake ve
Markonun tabutunu bir ka adm olsun tamaa
zorladndan kiliseye yaklald bir srada yanndaki bir papaza
lmi ok iyi bir adamd, ben de son insan
hizmetimi yapmak isterim! der.
Papaz, bunun iin ndeki byk papaza mracaat etmesini syler, yle yapar ve o da msaade edince Am Efendi, Markonun tabutu altna
girerek bir mddet tar, bu suretle de eyhinin
emrini yerine getirmi olur.
smail Fenni Bey, Trnovann en hretli limlerinden Kelemeneli Hac Mustafa Efendi ile eyh
merl Halvet Efendi arasnda geen bir muhavereyi ve bir hdiseyi de u suretle anlatmtr.
Hac Mustafa Efendi; camii kebirde tefsir dersi
okuturdu. Komumuz olduu ve ulemadan bulunduu iin kendisine hrmet eder, her zaman elini
per, hatt derse giderken kocaman tefsir kitabn
elinden alp camiye gtrerek rahlesinin stne
kor ve yamn kklne, tefsir dersinden bir
ey anlamama ramen, dersi de dinlerdim.
Hac Mustafa Efendi, ihtiyar, imanca, ayn
zamanda kelli, felli bir zatt. Evi de Cami-i Kebire
yaknd. Bir gn yine evinden kp derse giderken
eyh merl Halvet Efendi ile yolda karlatlar
ve selmlatlar. Aralarnda yle bir konuma
oldu: eyh merl Halvet Efendi:
Hocam, seni artk dervi yapalm. Mustafa
Efendi:
Biz enbiyann mucizelerine, evliyann kera-
metlerine inananlardanz. Sizden de byle bir ey

grmeyince teslim olmayz!
Bir ey istemediniz ki!
Pek l. Ben Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimizi imdiye kadar ryada grmedim. Dellet ve efaat buyurunuz da bu erefe
nail olaym.
te ben de onu niyaz etmee gidiyorum.
Konuma buraya gelince eyh merl Halvet
Efendi selm vererek ayrld ve her zaman elinde
tad sasna dayanarak hzl hzl, epeyce uzakta
olan derghna doru gitti.
Hac Mustafa Efendi, o gece ryada ne grm
ve nasl grmse grm, her halde arzusuna ok
uygun olacak ki, sabaha kadar sabr ve tahamml
edemeyerek, o ihtiyar haliyle, o mlhham (iman) vcuduyla ve o azametli ulema kyafetiyle
gece yars evinden kp hayli uzakta olan dergha
gitmi, bizzat kapy aan eyhin hemen ayaklarna
kapanarak arz- teslimiyet ve inabet etmitir.
Yine smail Fenni Bey, eyh merl Halvet
Efendinin derghna kendisinin de arasra gittiini,
orada yaplan zikirleri grdn ve derviler arasnda en ok heyecan gsteren ve bu heyecanla
kademe kademe yryerek gzne girercesine
eyhe en ok yaklaann Ahmed Am Efendi olduunu grdn sylerdi.
Ahmed Am Efendi, Kadzde merl Halvet Efendi (hyt.1853)den 1851 tarihinde hilfet
almtr.8
(Carl VETT, 1993), s.247
Yine Ahmed Am Efendinin stanbula gelmeden nce Trnovada sbyan mektebi muallimlii
yaptn, bir aralk stanbula gelerek Hammam
Tevfik Efendi ile grp dndkten sonra Trnovada bir hamam kiralayp onun gibi hamam ilettiini ve daha nce tabur imaml yaparak 1269
(1853) Krm muharebesine bu sfatla, itirak etmi
olduunu da, smail Fenni Beyde haber vermektedir.
1294 (1877) de Tuna vilyetinin elden kmas
zerine Ahmed Am Efendi Trnovadan kmlardr. 9
Baz kitaplarda (DA) 1846 ylnda icazet ald

denilmektedir.
9
1294 hicri senesi Cmadelahiresi 1293 mali
yl. Hazirann onikinci gnleri, marur dman
Tunay geerek Zitoviyi zapt etti. Buray koruyan
askerlerden drtyz kadar Mslman al kana
bodu. Ahali alayarak akn ve perian yollara
dp dald. Yatak ky halkn tamamn katliam
ettiler. Servi ahalisi dahi Zitovililerden beter bir
hlde ninni ve trklerle, efkat kucaklarnda beslemekte olduklar mrlerinin meyvesi ocuklarn
yollara atarak pka Balkanndan ap Kzanlka
dkldler... Hazirann nnde Trnova ehrinin
istil edildii sylenirken, Gabrovann zapt haberi
geldi. Kalofer ve Hayn ky taraflarnda baz Kazaklarn grld de bildirildi. Bu haberler zerine ehrin ileri gelenleri kamaya karar vererek,
arabalarna az bir ey ykletip, iftlie gidecekmi
gibi hazrlanmlard. Fakat Kzanlk kazas kayma-
stanbula tekrar gelmilerdir. Ahmed Am

Efendi hakknda bilinen ey; uzun zamandan beri
Fatih trbedrlnda bulunuudur.
Bu trbede her zaman iki zat mstahdem bulunurdu. Kendileri buraya geldikleri zaman, Bekir
kam Kbrsl Akif Efendi, bu haberleri livaya ve ta

Yldza telgrafla bildirmiti. in ehemmiyeti sebebiyle Abdlhamid o gece telgrafhanede bulunmu
ve Balkan havalisindeki btn muhabere memurlar da makine banda beklemilerdi. Bunun zerine erafa da teminat verildi. Onlar da firar etmekten vazgetiler.... Eski Zarann dman eline
gemesiyle etraf Trk kylerinde yamalama, yakp ykma ve ikenceler geni boyutlara ulayor:
Zarann istils zerine intikamc ve yamac
Bulgarlar, Yaka Boyundaki Hriste, Klbe, Bkmlk, Hzr Bey Canbazren kylerine yryp para
umduklar zengince mslmanlar ikencelerle
ldrp, kadn ocuk demeyip ele geenleri katliam eylediler! Kurtulabilenler ise rlplak Zaraya can atabilmitir. Bkmlk Bulgarlar, yziki
mslman bir samanla doldurup yaktlar. lerinden drt tanesi yaral olarak kap yeni Zaraya
Rauf Paaya kmlar. Zulmden ikyet edip
hallerini bildirmilerse de benzerleri gibi bunlar da
tekdir olunarak hapsedilmilerdir. Yaralar bile
sarlmadan...Zeh insaniyet! (EDEBYATIMIZDA
BALKAN TRKLERNN GLER Prof. Dr. HayriyeMemolu-Sleymanolu Eski Zara Mftsnn
Hatralar)
Efendi adnda biri trbedr bulunuyorlarm.10

Bekir Efendi irtihal buyurduktan sonra Ahmed
Am Efendi bu vazifeye tayin olunmulardr.
Bekir Efendi Hazretleri lem-i cemle yrmeden birka gn evvel, pek sevgili mridi mkerrem
ve halef-i muhteremleri Ahmed Am Efendi Hazretlerine:
Artk ben gideceim. Benim yerime birinci
trbedr ol ve evkafa git, muamelesini yaptr.
Buyurmular. Ahmed Am Efendi emr-i cenab-
mrid-i zama tebaiyetle evkafa gitmi, fakat o
gn muamele bitmemi. Akam olup gelince, vaziyeti eyhine anlatm.
Peki, yarn muhakkak yaptr.
Buyurmu. O gn de gitmi. Bununla beraber
yine muamelesi bitmemi. Bekir Efendi daha ertesi
gn:
Git, saate kadar yaptr, gel!
demi. saate kadar da bitmedikten baka,
daha da saat geri kalm ve nihayet Ahmed
Am Efendi resmen birinci trbedr olarak trbeye gelmi; odada oturan Bekir Efendi Hazretlerinin
huzurlarna varm:
Ahmed nerede idin? saattir seni bekliyordum!
diyerek vefatlarnn bu suretle saat sonraya
braklm olduunu ihsas etmilerdir.
Hah yle!. Benim de vaktim tamam oldu!.
Eer senin bu iin olmasayd, ben ruhumu teslim edecektim ve senin bu trbedarlk iin olun-
10
Asl ad Ebubekirdir. Bekir ismiyle anlmtr.
caya kadar, burada hi lmemi gibi oturacaktm!, diyerek hemen o anda zamann sahibinin
virdi olan HAYYN KAYYUM esmasn talim buyurmular.
Ahmedim!
Artk ben gidiyorum. Senin yannda lrsem;
belki dayanamazsn. Birka dakika k da, darda
yle bir dola, gel!
demi. Ahmed Am Efendi:
Peki, Efendim!
diyerek km ve Fatih trbesini yle bir dolap geldii zaman Bekir Efendinin oturduu yerde
ruhunun lemi blya pervaz ettiini anlam. Fakat onu hl oturur vaziyette grmtr.
Ahmed Am Efendi bu bahsi anlatrken alar
ve
O, lmedi; ben ldm. O, kald.
buyururlar ve bu suretle ondan lemen eden
yksek hakikatin kendisine intikalini ifade ederlermi.
Abdlziz Mecd Efendi, mridinden naklen
derdi ki:
Trbedr Bekir Efendi, mrn kuru ekmek ile
geirmitir. Fakat kutbiyeti ve manev derecesi
itibariyle ne dese, ne istese derhal olurmu. Mesel bir szyle fakiri zengin, yoksulu bay edermi.
Bu kudret ve bu vazivet karsnda kendi fakri halini ve maiet darln hatrlyarak:
Yarabbi! Ben senin vey kulun muyum?
derlermi.
Trbedr Bekir Efendi hakknda u hatray naklederler.
Hkmet, Rusyadan Trkiyeye akn eden er-
kesleri Tuna vilyetinde olduu gibi; Giritte de

yerletirerek orada bulunan 200.000 raddesindeki
Rum ekseriyetine kar ancak 100.000 kiiden ibaret olan mslman ekalliyetini oaltmak istemi;
fakat Girit beyleri, yani ileri gelen mslmanlar bu
karara son derecede muhalefet etmiler ve olanca
kuvvet ve kudretleriyle Hkmeti, bu yolda icraatta bulunmaktan mene almlardr.
Giritlilerin Hkmete kar taknm olduklar
bu hal ve vaziyetleri Bekir Efendi Hazretlerinin
huzurlarnda bahis mevzuu olurken; sabr tkenen
Bekir Efendi elini Giride doru uzadp:
Allah bellarn versin!
demi, ok gemeden bu fen dua yerini bulmu ve zavall Girit mslmanlar beyinsiz balarnn cezasn ekmilerdir.
Bu bahsi Abdlziz Mecd Efendi de naklederler
ve sonunda:
Bekir Efendi Hazretlerini bu yolda fen dua
yapmaya mecbur eden, meclisinde sz syleyenlerdir. Evliyaullahn meclislerinde ok dikkatle
idare-i kelm etmelidir. Onlar gcendirmee
gelmez. Zira evliyann gayreti galiptir.
Bekir Efendi Hazretleri hemehrilerine ok
dknm. Bunu bilen ve huzuruna ilk kez giren
birileri, kendisine:
Nerelisin? diye sorulduu zaman, hi alkas
olmad halde:
Nideliyim! deyince, Bekir Efendi Hazretleri:
Bak bu yalan sevdim ite! der, adam korur, kollarm.
Bekir Efendi Hazretlerinin Edirnekap Msr
Tarlas Kabristann yanndaki (nceden) Bektai
Tekkesinin bahesi iinde Albay Hilmi anltopun kabri ile komu olarak aremgh ebedisinde srlanmtr.
Mezar batanda u ifde yazldr.
Tarkat- aliyye-i abniyyeden merhum Kuadal Seyyid eyh brahim Efendi Hazretlerinin hulefsndan Seyyid eyh Bosnev Hac Mehmed Tevfik Efendi Hazretlerinin hulefasndan, Sultan Ebul
Gaz Fatih Mehmed Han Hazretlerinin trbedr
eyh Bekir Efendi Hazretlerine ftiha... sene:
1296/1878
Ahmed Am Efendi Hazretleri, eyh Bekir
Efendi Hazretlerinden sz ederken:
Siz mm eyhin lezzetini bilmezsiniz! Hi
tortu kartrmadan her eyi aslndan, anasndan syler!, dermi.
Ahmed Am Efendi, Trbedr Bekir Efendinin
yerine birinci trbedr olduktan sonra, kendi yerlerine de Kayserili Mehmed Efendi getirilmitir.
Mehmed Efendi de maneviyatla megul ve kendilerine yakn bulunacak, mahremi esrar olacak kabiliyette uyank bir kimse imi.
Ahmed Am Efendi bu zata dermi ki:
Mehmed, seni yle bir yetitireceim ki, kyamette seni grenleri artacak ve bu adam
kim yetitirmitir? dedirteceim.
Bununla beraber Ahmed Am Efendi; irtihallerinden birka gn evvel, Mehmed Efendiye:
Mehmed, seni nme katardm, amma
unu bozmak lzm gelirdi. Ben nme baka
birini kattm.
buyurarak kendisinden sonra gelecek zatn yksek makamn anlatmlardr. 11

Her mridin dnyay terk ettikten sonra yaanlan bir fetret dnemi vardr. Ahmed Am Efendi
bendegnnda da bu durum zuhur etmitir. Bu
mevzu etrafnda bir gn haremi lileri (hanm) ile
grrlerken:
Artk ben gidiyorum.
Buyurmular. Haremi lileri de:
Bu ileri yapmadan nereye gidiyorsun? demiler. Cevap olarak: .
YERME ZORLU BRN BIRAKTIM. ONU YLE
BR SETM K BU LERN HEPSN TEMZLER VE
11
Mehmed Tevfik Kayseri: Kayserili olmalar

dolaysyla Kayseri lakabyla marufturlar. Gztepede tren istasyonu yaknndaki cami-i erifin bitiiindeki, (bilhare yanm olduundan imdi
mevcut bulunmayan) kkte ve ihvanndan Nzhed Hanm Efendi'nin evinde 1927 senesi Haziran
aynn 26's Pazar gn ebed leme g eylemitir.
Kabr-i erifleri Sahra- Cedid'de bulunup baucundaki mermer tablet zerinde u ifadeler yer almaktadr:
Ftih sertrbedr seyyid-l evliya Ahmed
Am Efendi Hazretlerinin halifesi erefrz-
kn, Muktedy- vasln, Pivy- ehl-i yakn,
Mikt- nuru nbvvet, Misbah- srr velayet,
Trbedr Kayserili Mehmed Efendi Hazretlerinin
ruhuna Fatiha.
Sene
26 Haziran1927 Pazar / 26Zilhicce-1345
DZELTR.
buyurmulardr.
BU ZORLU ADAM KMDR?
Bunu; Allah Teldan ve bu sz syleyen Ahmed Am Efendi ile yerine geen zattan bakas
bilemez. Ancak hatrlatmak uygun olacak ki; Ahmed Am Efendi Hazretlerinin Hakka yrynden sonra Abdlaziz Mecd Efendi bir rya gryor.
Ahmed Am Efendi, Abdlaziz Mecd Efendi'ye,
ryasnda diyor ki:
Mecd!. Benim vekilim, nedimim, mahbubum
Mehmed Tevfik Efendidir!
Abdlaziz Mecd Efendi bu ryay grdkten
sonra, Ahmed Tahir Mara Hazretlerine:
Ben, diyor, gidemiyorum! Siz gidiyorsunuz!
Bu ryam ltfen Mehmed Tevfik Efendi Hazretlerine arz edin; ben onun metbuu olaym, o benim matlubum olsun!, diyor.
Ahmed Tahir Mara Hazretleri;
Ben bu rya meselesini Mehmed Tevfik Efendiye arz ettiim vakit, hngr hngr alamaya
baladlar. ve ondan sonra da yle buyurdular ki:
Hoca!. Bu ryay ben grseydim, gider bam
Mecd'nin ayaklarnn altna koyardm!. Verilen
geri alnmaz, fakat Mecd de gelip buraya diz
kmedike menzil alamaz! buyurmular.
Yine, Babanzde Ahmed Naim Bey, Ahmed
Am Efendi damadnn kz Avniye Hanm (TayiSerinken) ile evliydi.12 Ahmed Am Efendi Hakka
12
Aratrmamza ramen Nfus kaytlarnda Avni-
yrynce Drulfnn'un ba mderrisi Ahmed

Nim Beyde mm olduu iin Mehmed Tevfik
Efendiye teslim olamamt. O da bir rya grmt.
Ryada Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizi gryor, eline varyor, fakat Efendimiz,
Ahmed Am Efendi'yi iret buyuruyor. Ahmed
Am Efendiye varyor, o da yanndaki zt gsteriyor!. Bir bakyor ki gsterilen zat, Mehmed Tevfik
Efendi!. Ondan sonra srayla, evvel Mehmed Tevfik Efendi'nin, sonra Ahmed Ami Efendinin ondan
sonra da Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizin elini pmek erefine nil olunca, ertesi gn doruca Fatih'in Trbesine gidiyor. Daha
kapdan girer girmez, Mehmed Tevfik Efendi;
Nim!.13
Ben armasaydm, sen de grmeseydin,
gelmeyecektin! buyurmular. Ondan sonra Naim
Bey de biat etmitir.
Hulsa, Ahmed Am Efendinin irtihallerinden
ye Hanm hakknda tam kesin bir bilgiye ulaamadk. Sakzaac ehitliinde Hac Sabri Efendinin
kz olarak gemektedir. Avniye Hanmn anesi
Ahmed Am Efendinin Aye Hanm olduuda
nfus kaytlarnda kesin grnmemektedir. Rivayetlerde bir kapallk grnd kesindir.
13
Naim: Taze, krpe. * Klksz, yumuak, kemiksiz. * Etli sebze.
Nam: cennet, bolluk. Nim: uyuyan. Burada
uyuyan manasnda kullanlmtr. Rya ile uyarlan kimseler iin bu durum szkonusudur.
sonra bu mesele, mensuplar ve hrmetkrlar

arasnda ok bahis mevzuu olmu, Mehmed Efendi
ahirete intikal buyurduktan sonra da yine tazelenmi ve bir takm muhipleri tarafndan birok
kimselere bu manev makam bir hsn zan ile
tevcih, olunmu ise de; dorusunu herkes tarafndan bilmek ve bulmak mmkn olamamtr.
Mesela; Hac Bayram Veli Kaddesellh srrahul azzden sonra da, muhibban ayn vaziyet ve
zanda bulunmular; emaneti kutbiyetin kime getiinde grler teettte 14 uramtr..
Trbedr Ahmed Am Efendinin manzum,
mensur bir satr yazs grlmemitir. Yalnz azdan tenvir ve irtta bulunmu; yani Hac Bayram
Velnin tavsiye ettii ekilde, sineler hkketmi,
canl kitaplar yazmlardr.
Bu trl eserlerin yazlmaynn sebeplerini bir
dereceye kadar yine byk mutasavvflarn tuttuklar yolda aramak lzm gelir. Bu byk zatlarn
dediklerine, gre: Sfiyne Hakikatler Ulu Orta
Yazlamaz, Herkese Sylenemez. Bu trl hakikatler daha ziyade azdan aza nakledilirler ve bu
suretle bu yksek hakikatler hem ehil ve erbab
arasnda dner, dolar; hem de bu fikri tayanlar
ve yayanlar zihni dar veya garazkr insanlarca iz
edilmi, cezaya arptrlm olmazlar.
Trbedr Ahmed Am Efendi; tenevvr ve
14
Teettt: Dank olma. Dallara ayrlma. atallama. Dalma. Perian olma.

mer Sikkni ve Akemseddin kaddesellh srrahumal azz arasndaki durum gibi.
yksek hakikatlere erimeyi kastederek:

Bu i kitapla olmaz; fakat kitapsz da olmaz,
buyururlarm.
Yine Ahmed Am Efendi, daha ileri giderek,
Muhyiddn Arabye atfen:
Allah tal benden ne istersin dese: Yarabbi, beni tekrar dnyaya gnder, yazdm kitaplar toplayp yakaym, demitir.15
15
Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz bu sz teyid mahiyetinde
olacak ekilde buyurdu ki;
..
mm- Gazl, Muhyiddn el-Arabye dedi ki:
Beni tanyor musun?
Muhyiddn-i Arab:
Evet tanyorum dedi.
mm- Gazl buyurdu ki:
Sen beni nasl ve ne vsta ile tandn?
Muhyiddn-i Arab cevben:
Evet zaman- tahsilimde biraz hicp vki
oldu.
mm- Gazl dedi ki:
Sen ilmini kimlerden rendin ve kimlerden iczet aldn?
Muhyiddn-i Arab cevben dedi ki
Ben imdiye kadar 700 kimsenin meclis ve
sohbetlerinde bulundum ve bunlardan ders aldm.
mm- Gazl hazretleri dedi ki:
DERS OKUDUUNUZ VE CZET ALDIINIZ
KMSELERDEN 500 KMSE EHLYET SAHB DEL
VE ONLARDAN TAHSL ETMENZ LEHNZE DEL,

ALEYHNZEDR. ONLARDAN TAHSL ETMENZ
SANA CENB-I HAKK TEL HAZRETLERNN PEK
OK ATYSINDAN MAHRUM KALMANIZA SEBEP
OLMUTUR.
Olum dinle.
Men takemmele bi sohbetil muarrizine an
rabbikm, fekat nd al nefsih. Enneh min
men ehnehullhe ve men yuhnullhu, fem
lehu min mukrimn... Cenb- Hakk Tel Hazretlerinin hududundan tecvz eden ve Hakk yolundan sapan kimselerin sohbetleri ile kendini iyi
bilen ve onlarla sohbet etmek gzel ve iyi olduuna (hsn- niyetli olan) tikat eden kimse, kendi nefsine iln etmi ki (Ey nefs sen Cenb- Hakk
Telnn zell ettii kimseden oldun) diye iln
etmi olur. Ve byle olan kimse bu yet-i
kermenin srrna mazhar olur. buyurdu. Bu
yet-i kermeyi okuduktan sonra 500 adet
ulemnn isimlerini birer birer zikr ve tdt buyurdu (sayd). TE BU KMSELERDEN LM
TAHSL ETMEK, SENN N OK ZAMAN
HDYETTEN MAHRUM OLMANA SEBEP OLDU.
Olum bizden ilim ve feyz almak isteyen
kimse Estezbillah... fe arz an men tevell an
zikrin ... (Necm,29. Ey Muhammed! Bizi anmaktan yz evirenlere ve dnya hayatndan baka bir ey istemeyenlere aldrma.) yet-i kermesinin muktezs ile amel etmek lzmdr. Bir kimse
iin s-i htimenin eshbndan birisi de bizi tasdk
etmeyen ve bizden irz eden kimselerle serbest
olarak oturup sohbet etmek ve szlerini dinlemektir. Ricl-i mmet ve ehlullhil-kirm inkr eden
chil kimselerle munese (nsiyet) ve muklete
(karma) Estezbillh... ve men yuhinullh
fem leh min mkrim (Hacc,18. Allah'n
alaltt kimseyi ykseltebilecek yoktur..) yet-i
kermesi'ne mazhar olmaa sebeb-i uzm-dr.
mm- Gazl hazretleri Ramazn- erfin
onuncu gecesinden itibren sonuna kadar bu mesele zere vaaz ve nasihat buyurdu ve Muhyiddn-i
Arab hazretlerine dedi ki: Murizn ve mnkirn
olan kimselerle munese (yani yaknlk, nsiyyet)
ve mclese etmek (yani ayn mecliste oturup
sohbet etmek) senin iin hakk ilmin husulne
mni olmutur. Olum, memleketinizden seni
buraya getiren kurtlarn kuvvetini grdn m?
Onlarn icbnda ne kadar iftiraz kuvvetine mlik
olduklarn anladn. Bu kurtlarn kuvve-i iftirasiyesinden, o murzlarn kuvve-i iftiraziyesi fazladr. Ve bir saat zarfnda binlerce insan iftiraz
ederler. Ve Tark-i Hakktan ayrrlar. Onlarla beraber oturmaktan hsl olan hastala ve o kimseler tarafndan katlolunan kimseyi ihy edecek ila
yoktur. Valiahil-azm kelmm hak ve dorudur.
Sen bana bak ve bana itb et, o zaman ben seni
bir ilm-i hakkye dellet ederim. Seni buraya
gnderen kiiden Allah rz olsun. Eer o
murizn kimselerle oturmazdan mukaddem (nce) bana gelmi olsa idin, size yle bir necbet ve
ftrat olacakt ki, benim gibi kimseleri yz sene
zarfnda ird etmee mukdedir olan bir kimse
Bununla beraber yine Ahmed Am Efendi buyururlarm ki:

TASAVVUF KTABI OKUMAYIN. ONLAR SZ
IDLL EDER. YALNIZ NYAZ DVANINI OKUYUN.16 ZRA O SLK BTRDKTEN SONRA SYLEM VE YAZMITIR.
Ahmed Am Efendi esasen az, fakat o nisbette
de ksa sz sylermi, hatt szlerinin mnas birdenbire anlalmazm bile. Hayatnn son zamanlarnda ziyaretlerinde bulunan (Fsus) ve (Mesnevi) rihi Ahmed Avni Bey merhum, baz szlerini
olacaktnz ve yani yz sene zarfnda beni irdla

megul olursanz, yine ilim ve kemltna ben
vsl olamam. Fakat ehliyetin harab olduktan
sonra tesdf ettiniz.
.
Gazl dedi ki:
Y Muhyiddn, unutmu (olduunuz) ve
kaybettiiniz ruhunuzun babasn araynz ve bulunuz. Artk benden getin.
MUHYDDN- ARAB ONDAN SONRA EB MEDYEN- MARB HAZRETLER LE MLK OLDU VE
KEMLTI ONDAN ALDI.
(Hasan BURKAY, Menkb- erefiyye *Kitap+. Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. III,
s. 7-24)
16
Baz Kaynaklarda Mesnevi diye geiyor. Fakat
biz bu rivayetin doru olduu zerinde duruyoruz.
Mesnevi de tasavvuf mesleinin seyr-i sulk meseleleri zerinde pek durulmamtr.
kayt ve zaptetmitir.17 Bundan baka uzun mddet

konumak ve grmek erefine mazhar olanlarn
da toplam olduklar baz bahis ve cmlelere rast
gelinmektedir.
Kendilerini byk bir hsn zan ile ziyarete koanlar, daima vahdete dair, tasavvuf zevk ve hali
arttrc sohbetleri ile izahlar ile tenevvr ederlerdi; hatt zirlerinden (ziyaretiler) bazlar da, her
halde bu yoldaki istidat ve kabiliyetlerinin katks
da olsa gerek, huzurlarnda havarik kabilinden bir
takm ruh hletlere ve niyetlere de mazhar olurlard; zaten maruf olan mazanna-i kiram 18 tabiri
de halkn ekseriyeti tarafndan haklarnda hsn
zan beslenen kimseler demek deil midir? Ahmed
Am Efendi merhum da manev nee ve zevkinin
ilhlii, ykseklii, incelii ile mazanna-i kiramdan
bir zat telkki ve kabul olunmakta idi. Akln, mantn ok fevkinde olan kalb halt, srr ftuhat ile
temayz etmi bulunmas, muhiplerinin saysn
gnden gne attryordu.
Trbedr Ahmed Am Efendi; damad mderrisi Ahmed Naim Beyin ehzdebanda Fevzive
ars bandaki evinde irtihal buyurmulardr..
htilaflar bulunsada Ahmed Am Efendinin
dnya hayat hakknda bendegn arasnda mr
yzyirmi ve daha fazlas olarak anlsa da kanaatimizce 114 yanda olmasdr.
17
Bkz: BARKN Sava . Ahmed Avni KONUK

[Kitap]. - stanbul: Klasik Yay. , 2011.
18
Mazanne (Maznne) Zannolunduu yer. Zan
gtren. * Ermi sanlan.
Vcud-u eriflerini Fatih mam Bekir Efendi

gasletmilerdir. Bu gasil keyfiyeti dolaysyla yle
bir fkra da nakledilmektedir:
kamet buyurduklar ev ehzdebanda olmasna ve gaslin de tabiatiyle ehzde Camii imam
tarafndan yaplmas icap etmesine ramen, o gn
bu camiin imam mahallede bulunamad iin
Fatih Camii mam Bekir Efendi getirtilmitir. Bekir
Efendi, gasil iini byk bir tazim ve itina ile yaptktan ve kefenini giydirdikten sonra, hazretin elini ve
yzn perek ayrlm ve hdiseyi gren Ahmed
Naim ve Evranoszde Sami Beylerle dier yaknlar,
Bekir Efendinin gsterdii hrmet ve tazimi ve
ayn zamanda takbil keyfiyetini hayretle karlamalar, zerine, bu zat, onlarn hayretini ve kendisinin
neden byle yapnn, sebebini u tarzda anlatmtr.
Bundan on sene nce bir sabah Sargzel Hamamna gitmitim.. Bir kurnann banda ok yal, ayn zamanda zaif ve nahif bir ztn glkle
ykanmaa altn grdm. Yanna gittim. Trbedr Ahmed Am Efendi olduunu anlaynca,
yana ve takatsizliine hrmeten, kendisini ykamak istediimi syledim ve msaadelerini rica
ettim.. Kendi kendine yava yava ykanacan ve
bu tekliften memnun olduklarn bildirdikten sonra:
Sen beni sonra bir iyice ykarsn!
buyurdular.
Ben o zaman bunun mnasn anlayamamtm. imdi bu vazife ve bu hizmet bana dnce
anladm ve kerametlerinin u suretle zuhur ettiini
grerek hayatta iken bu byk zata intisap etme-
diime cidden ok zldm. efaatine mazhar

olmak iin elini perek grdnz gibi, hrmet ve
tazim ile huzurlarndan ayrldm.
Ahmed Am Efendinin namazlarn da std
Abdlziz Mecd Efendi kldrmlardr. std bunu
anlatrken:
Pri tarikat Hazreti Nasuhiyi mna leminde
grdm.
Ahmed Am Efendinin namazn kldrmak
hususunda sana teklif vaki olacaktr. Bunu kabul
ve f et!
buyurdular.
Ben de, o esnada vki olan imamet teklifini bu
emir ve iaret zerine kabul ve f ettim. derlerdi,.
Tabutlar musalla tanda dururken:
FATH TRBEDRI AHMED AM EFEND HAZRETLERN;
HML- EMANT-I SBHNYE, CM- KEMALT-I NSANYE, KUTB-L-RFN, GAVS-LVSILN OLMAK ZERE TANIRIZ.
EY CEMAAT- MSLMN, SZ DE BYLE TANIR
VE AHADET EDER MSNZ?
diye, orada bulunan cemaate sormular, onlar
da hep bir azdan:
Biz de byle tanrz ve ehdet ederiz.
demiler, bu suretle aralarnda bulunan bir ksm ulemaya da en son dakikada ve maalesef, irtihallerinden sonra Am Efendinin yksek ahsiyetlerini ve ulu mertebelerini tasdik ettirmilerdir.
std Abdlziz Mecd Efendi bu byk zat,
yani trbedr Ahmed Am Efendiyi bir yazlarnda:
lm-i mektmu lhnin alme-i b-nazri

Zamannda kef-i hakikate nil olan ezmin
Seyyid-i Kebri;
lm-i hakki emesinin b- hayat;
Srr kinta mteallik hakki idrkin cam-i
kemlat;
Derect- akliyenin mfevkindeki makm-
bla terk-i ihtim ile krs niini;
Hulas; Zamnn hakik-bni idi 19
diye tarif ve izah etmilerdir.
Fatih camii hazresinde metfundurlar. Mezar
tandaki yaz udur ve mridlerinden Evranoszde
Sami Beyindir: (hyt: 1953)
Rh-i pk-i mrid-i yekta cenb- Ahmede.
Sye-i ar-i ilhdir mualla iyn
Matla-i feyz-i velayettir o kutbul-vsln
Srr-i ferdiyyet olurdu vech-i pkinden iyn
Rh-i bn-i Velide ekmel-i devrn olup
Ehl-i hilme kble-i irfan idi birok zaman
Ah kim ykseldi lhta, muhit-i vahdete
Oldu envr-i tecell-i bekada b nian.
Nevebr olduka envar-i cemali kalbime
Parlyor piimde evak- sayfa-y cavidan
Cezbe-i vahdetle Sami syledim tarih-i tam
19
Hakik-bn: Hakk hakikatleri grme, tanma.
= 1337 +1 = 1338
20 abn 1338/(9 Mays 1920)
Mezar batandaki yaz yledir:
Hmili emnt Sbhniyye,
Cmii makmt insniyye,
Mrebb-i slikn Rahmniyye
El Hc Ahmed Am el-Halvet e-abn
kuddise srrh hazretlerinin
rhi erifleri iin
EL-FTHA
AM KELMES ZERNE
Ahmed Am Efendinin ismi zerinde bu ek ksm uygun olacaktr, diye dnyorum. AmiAm ismi Osmanl arivlerinde aratrldnda
halk ierinde kullanlan bir isim olduu grlr.
Kelimenin hangi kkten geldii ve ne mana art hususunda tam bir kesinlik yoktur.
Mustafa KO Beyefendinin Bleybelen isimli kitabnda Am kelimesi ile uyumlu bulduumuz kelimeler unlardr.
am bkz: met yal nesne, (mebll;
nem-dr)
emi fuka ki fukadur.
m insanlar (ns); ya; ter; (ter kerden,
aeten, sden) AMEM, AMNEM, BLEM, TEREM. VEMEM;
m ya (ter); BL, TERE, VM
ma terun (enkerd, ernepz, nanut):
VEM, ZRAM
mm 1.yal, (nem-nk) 2. Musn 20
Kk itibaryla incelenince ilgili kaynaklarda u
ibareler gze arpmaktadr.
(Amuca) Trkedede esasen ayn harfi
olmamasna nazaran Arabi olan am kelimesinden
20
KO, Mustafa, Bleybelen, Muhy-i Glen, lk Yapma Dil, lk Kutsal Dil, stanbul, 2005.

alnm olmas varid-i hatrdr. (A. Ziyaeddin. S. 22) (Galatat Szlkleri)
Am kelimesinin Arapadaki am veya

amele ilgisi yoktur. Bu kelime Rumelide amca
mnsnda ammi halk aznda emmi nin tasir
(kltme) sigas olup amcack demektir. Rumelide ok sevilen ocuklar, bu tbirle arlrd. Ahmed Am Efendide Trbedr veya Trbedr
Ahmed Efendi isimleriyle de tannmaktadr.
Sheyl nver ise bir yerde bu yce kiiden
Trnoval byk amcam Ahmed Ami Efendi
diye bahsetmitir. Sheyl nverin burada onun
Ahmed Am Efendiye byk amcalk tevcihi
Rumeli Trkesinde amcalk anlamna gelen
Ami ile alakadar deildir. Zannediyorum bu tevcih
Ahmed Ami Efendi ile Babas Mustafa Enver Bey
arasndaki manev rbtaya iarettir ki zn Kuran Kerimde bulan ve ancak inananlar kardetirler (Hucurat,10) ayeti ile vurgulanan kardee
iaret olsa gerektir. Byk amcalk ise bu kardelik ba ierisinde Ahmed Am Efendinin yerini
tesbitten ibarettir.21
Konuyuyu biraz daha aacak olursak;
mm: Amca. Babann kardei. ok cemaat.
Herkese it. Umuma it. Hususi ve bazlara mahsus olmayan. Umumi.
stanbulun prprlar argosunda Aabeyciim
karl Abi denilir. Bu isim zamanmzn ayn
boydan insanlarn arasnda Abi laf deimi
Abisi olmutur. Bu sz o zamanlarn argosunda
21
(SAYAR, 1994), s.31
bir ite en mehura verilen bir isimdir.22 Bu meyanda anlalan Ahmed Am Efendide devrinin en
byk mrid-i kmilidir denilmek istenmi olabilir.
Ami: (Fr) dosta, arkadaa, cana yakn, samimi; iyi klpli, yardmsever, yumuak, ho; samimi, candan, iten; klbe g veren; dosta, dostane, barl; demektir.
Bendegnndan Em. Binba Kazm BRNn
Sohbetname- isimli notlarnda Ahmed Ammi
Efendi olarak yazldr.
Kazm BRN Beyefendinin 1942 basm tarihli
Osman N. ERGNnin Balkesirli Abdlazz Mecd
Tolun Hayat ve ahsiyeti kitab grdn ve
Ahmed Efendinin ad Ami eklinde olmasna
ramen 1953 daktilo ile yazl olan Sohbetname isimli notlarda srekli olarak isim Ammi
eklinde yazl olunca zhul veya sehven olmad
grlmektedir.
Ahmed Am Efendinin mezar batanda
(A-m-) yazmaktadr. Dursun GRLEKin hazrlam

olduu Ayakl Ktphaneler isimli eserde ise
mi olarak yazlmtr. Bu kelime Tre okunu
kurallarna gre aktarm yaplmas gerekirse
Am eklinde olmas gekirdi. Ancak birok kaynakta Ami 23 olarak gelirken, Evranoszde S-
22
(evki KOCA- Murat AI Halikarnasl Bohem

Neyzen Tevfk kllyt *Kitap+. - stanbul : *s.n.+,
2000, S.84)
23
(GRLEK, 2005),s.136
leyman Sami efendinin el notunda 24
Am
(H. Hasan KK; Halvetiye-i abaniyye Silsile ve

Evrd- *Kitap+. - stanbul: Seil Ofset) kitabnda
Am olarak yazlmtr. Kitab hazrlayan olarak
bizde Am ismini tercih ettik.
Tasir konusunda Ahmed Am Efendinin bendegnndan Kayserili Mehmed Tevfik Efendiye
balanan Ahmed Thir Efendi de onun 1927de
irtihali zerine halifesi olarak ird faaliyetine balad. Soyad kanunu knca mridinin adna telmihen (Kk Mehmed) Memi soyadn almtr.
Yukardaki bahsedilen tasgir (kltme) ile kasdedilen manadan Ahmed Am Efendinin amca
manasna gelen Ammiden tasgir olmayp tasavvuf dncesi olan vahdeti vcud felsefesine uygun olarak umum manasna Ammdan tasgirdir.
Amcann tasgir olmu olsa idi, Kazm BRNnn
Ammi kelimesi uygun olurdu. Ancak bu ismin
hret bulmadn grmekteyiz. Ayrca ileride
gelecek sayfalarda Ahmed Avni Konukun sohbetlerininde diyaloglar Hazret veya Ahmed Efendi ile yazlmtr. Buradan anlalan Am kelimesi bendegn arasnda, Trbedr ismi ise halk
iinda kullanmda olduu grlmektedir.
Dorusunu Allah Tel bilir.
24
Atatrk Ktphanesi-stanbul; Ahmed Ami

Efendi'nin hal tercmesi / Sami (. 1953 M.) Evrenesolu 92- O. Ergin Yazmalar OE_Yz_001858
A. AM EFENDNN ECERES
Ulaabildiim nufs kaytlarndan bir blm
aada sunulmutur.
Ahmed Am Efendin kz Aye Hanmefendinin Aile kabirleri stanbul Sakzaac ehitlik:
Ada: 10/Mstakil:2 bulunmaktadr.
AHMED AM EFEND
(d: R: 1222- 1807)hyt: 20 aban 1338 (9 Mays 1920-9 Mays 1336)
ei: Zbeyde Hanm
kz: Aye SERNKEN 25
(Tnova d: 01.07.1866-1938)
------------(Am Efendinin Damad)
Hasan Sabri SERNKEN (TAY)
(stanbul-1848-1902)
(ei) Aye SERNKEN (TAY)
Aye Hanmn Hasan Sabri Efendiden olan ocuklar
Olu
Dr. Ahmet Ltfi SERNKEN (1901-1989) (Sakz
Aac stanbul)26
25
Mezarlk kaytlarnda Serinken, Nfsta Tayi gemektedir.

26
Ei: Hatice Melahat TAY (1915-2008)
ocuklar
Aye TAY- Hasan Sina TAY-Mehmet Nur
Kz
Fatma Ulviye TAY (1885-9 Ekim 1974-) 27
Kz
Emine Duriye TAY (1891-..)
---------Kz
Avniye (Serinken) BABAN (l:4 ubat 1966- Defin 5 ubat)- 28
TAY
27
Ei (retmen)Fahrettin TAY (d:1879-1940)
ocuklar
Hatice Atifet TAY - Mehmet Vamk TAY Ahmet Haluk TAY- Fatma Nezihe TAY
28
Kaytlara gre annesinin Aye Hanm olduunu tam olarak tespit edemedik. Konu zerinde
ayrntl aratrma gereklidir. nk yanl rivayetler oktur.
(Ei) Mustafa Zihni (BABAN) Paann olu (10
Safer 1348-17 Temmuz 1929) Ahmet Naim BABANdr. (l: 13 Austos 1934- Defin: 14 Austos)
HSEYN VASSF ANLATIMIYLA

Kuadal hazretlerinin mazhar- irfn olanlardandr. Ftih Trbedr idi. Tl-i mre mazhar
olup, 1338 senesi ehr-i abnnn yirmisinde (9
Mays 1920) irtihl-i dr- nam eylemitir. Demek
ki, azzinden sonra yetmidrt sene daha yaamtr. Sinn-i mbrekleri yz mtecviz idi. O da
Hac Mezzin gibi ocuk misli vcdca ufalm idi.
Kendilerinde nee-i melmet glib olup, zvvr-
kesrl-mikdr nush u pend kef-i zamir ile
teshr ederlerdi. Halfe brakmamlardr.
Sret ve teslk cihetiyle dahi kendisine bir ube
messisi nazaryla baklacak derecede mteceddidnden olduunu Sdk Vicdn Bey Tomrnda
yazm ise de, kendilerinden herkes istifde edebilecek bir meslek takb buyurmamlardr.
Mrdlerini halvet ve riyzet gibi mchedt-
cismniyye ile yormaz, onlarn maneviyytlarn
terbiye ve ilya kendi tevecch ve kuvve-i redetini kf bulurdu. Hatt derler imi ki,
Mchedtn bir ksmn Kuadal kaldrd,
mtebksini de ben ref ettim..
Mrnileyhin bu kabl eylerini iitenler,
maksad- rfnelerine nfz edemediklerinden
s-i zanlara dmlerdir.
Trablus nibs-sultn merhm emseddn Paa ve uref-y muharrirnden Baban-zde Nam
Bey ve Evranos-zde Sleymn Sm Bey, mrnileyhin mahzar- irfn olanlardandr. Sleymn
Sm Bey mrnileyhin menkbn cem ederek
gzel bir eser vcda getirmitir. Kermtndan
bahs olunmutur.
Elyevm Ftih Cmi-i erfi imm vekli Hfz Bekir Efendi nakl eyledi:
Hazretin irtihlinden otuz sene evvel mrnileyhe Karaman Hammnda tesdf ettim.
Ya ben seni ykarm; ya sen beni gasl edersin. buyurmu idi. Bu szn zuhr- hikmetine
mterakkb oldum. rtihlinde beni aradlar; gaslini
teklf ettiler. Otuz sene evvelki szn mazmnunu
idrk ettim. Hdmet-i gasline itb ettim. Vcd-
erfi ku gibi hafif ve nihyet derecede zaf ve
gyet nazf ve son derece nrn ve latf idi.
Tazmt ve tekrmt ile ykadm.
Hazret, ufak yapl, nr yzl, beyz sakall idi.
Ftih hazresinde medfndur. Trbesi vardr.
Mezr batandaki yazlar:
Hmili emnt Sbhniyye,
Cmii makmt insniyye,
Mrebb-i slikn Rahmniyye
El Hc Ahmed Am el-Halvet e-abn
kuddise srrh hazretlerinin
rhi erifleri iin
EL-FTHA .
20 abn 1338/(9 Mays 1920) 29
29
VASSAF Osmanzade Hseyin ve hzl. Prof.Dr.

Mehmet AKKU- Prof.Dr. Ali YILMAZ Sefine-i Evliya
[Kitap]. - stanbul : *s.n.], 2006, c. IV, s. 155-156
EVRANOSZDE ANLATIMIYLA
Ahmed Am Efendinin hayatna ve sfiyane
mesleine dair, Gazi Evranos torunlarndan Sami
Bey bir risale yazmtr. Beyanlar u ekildedir. 30
Cmi-i makamt- keml, aziz-i kuds-i hisl E
eyh Ahmed Am-l Halvetiyy aban kaddesallah srrehl-l Hazretleri Bulgaristanda Trnova
kasabasnda mehdry- lem-i vcud oldular.
Tahsil-i iptidayi bilikmal, Gelenbev smail Efendinin tilmiz-i benam olup Filibede ner-i ulm eden
Uzun Ali Efendinin yetitirdii Efadldan bir zatn
ve Vidinli Hoca Mustafa Efendi telmizinden Klemeneli Mustafa Efendinin ve sair eshab- kemalin
derslerine mdavemetle tekmil-i nsah eylediler
ve uzun zaman mektep hocal ile megul oldular.
Esasen ftratlarnda meknuz olan cezbe-i k-
lh saikasyla bir rmrebb-i manev de aryorlard. Uref-y tarikat-i Bektaiyeden Servili Sadk
Efendiye mracaat ettilerse de:
Sizin nasibiniz bizden deil, rk pklerdendir.
Yerinize gidip ona intizar ediniz. cevabn aldlar
ve bir ka sene hal-i intizarda kaldlar.
O sralarda lem-l-ird ve kutb-l-efrad
Kuadal Eeyh, Es-seyyid brahim Efendi,
mensbininden mertebe-i kemale vasl olan baz
zevat, kendilerine niyabeteh birer tarafa gnder-
30
Atatrk Ktphanesi-stanbul; Ahmed Ami

Efendi'nin hal tercmesi / Sami (. 1953 M.) Evrenesolu 92- O. Ergin Yazmalar OE_Yz_001858
dikleri gibi, Kadzde merl Halvet Hazretlerini

de Trnovaya gnderdiler. Bu suretle memuriyeti
maneviyeye irtika edenlerin her biri lem-i velayeti
alm ise de rabta telkinine salhiyettar deillerdi.
Bu meslek-i lide rabta telkin etmek her asrda
sahib-i vakitte tecelli eden bir ltf-i kbradr. Kuadal Hazretleri, hl-i haytta iken kendileriyle
eref-i mlakata nail-olmayanlann rabta etmelerini men buyururlard. Bu gibiler biat ettikleri
vekilin delletiyle lem-i slke dhil ve istidad
olanlar mertebe-i velyete vasl olurlar. Ancak
keml -bd-el-keml bulmak naib-i ekmel-i Muhammedye mlkat ile olur.
Kadzde merl Halvet Hazretleri Trnovaya
terif edince bata Ahmed Am Efendi olduu
halde ulemdan Emrullah Efendi, eraf- beldeden
Hac Abdullah olu Hac Mehmed Aa ve takriben
35 sene mukaddem stanbulda vefat eyleyen Trnoval Sleyman Efendi ve Bykada malmdrl maiyetinde mstahdem iken irtihal eden Hac
Nesip Efendi ve dier birok taliban- k- Muhammedi; Kadzde merl Halvet Hazretlerinin,
meclis-i prnur- ezkrnda sermest-i cezebat-
hakikat oldular;
1259 senesinde, Kuadal brahim Efendi, hacca
niyetle stanbuldan ktlar. Bdel-hac stanbula
avdet etmeyip amda kaldlar.31 stanbulda ve
31
Ahmed Am Efendinin hac ziyaret yapt

kesindir. Fakat zaman iin elimizde tam bir bilgi
olmasada, hac ibadetini bu seferde olabilecei
ngrlmtr. nk Sefine-i Evliyda geen
Anadolu ile Rumelinin birok yerlerinde, bulunan

dier naipleri ile Kadzde merl Halvet bilmuhabere (mektupla) emirlerini alrlard. 1262
sene-i hicriyesinde, ikinci defa olarak am kafilesiyle Hicaza hareket ettiler. Refakatlerinde am
yan- ulemasndan muhaddis eyh Kzber ve
Attarzde olduu gibi, pr-i ekremle beraber haccetmek zere stanbuldan gelen Hammam
denilmekle mehur Bosnev Muhammed Tevfik
Efendi, deba-yi ulemadan Menlikli Hac Abdi Bey
ve daha bir hayli- eshab- vecd ve hal- var idi. Medine-i Mnevvereye muvasalatla huzur- lmi-innur-i Seyyid-l-kevneynde evak-i tecelliyat-
bir bilgi bize iaret etmektedir. Bu durum Ahmed Am Efendinin ya ve kiilik ynyle
mahviyet zere olduu iin fazla dikkat edilmediidir.
*Nash-zde Seyyid Kerameddn Efendi, Kuadal hazretlerinden mazhar- feyz olanlardan
zevt- tyi kayd eylemitir:
Hammm Tevfk Efendi, Ftih Trbe-dr
Ebubekir Efendi, Ahmed Ami Efendi, Nr
Efendi, eyh zzet Efendi, Bursal evki Efendi
(Yukarda yazdm mektb shibi), Kapn
Hseyin Efendi, Ali Fethi Efendi, Keeci Ali
Efendi, Hamdi Efendi, Mustafa Efendi, Ahmed
Efendi, mer Efendi, Red Efendi.
Hammm Tevfk Efendi'den, Mustafa Enver
Efendi, ondan Ya'kb Hn, ondan Hac Kmil Efendi, ondan eyh Mahmd Celaleddn Efendi.](
(VASSAF, et al., 2006) s.119)
sbhahiyeye- daldlar ve oradan Mekke-i Mkerremeye mteveccihen yola ktlar. Yolda hazret-i
pr-i zamda kolera asar grlerek gittike istidat
32
edip hcccn ehram giydikleri, Rabi mevkiinde
masivallahtan tecerrd ettiler. Rabideki merkad-i
mnevverleri el n mevcuttur.
Envar- bakabillah; iinde srr olan hazret-i sultan Kudal, makam- niyabet-i Muhammediye
de, kalb-i lem olmak zere Bosnev Muhammed
Tevfik Efendi Hzretlerini braktlar. Hazretin gaybbet-i suriyesinden sonra, kemakn Kadzde
merl Halvet Hazretleri Trnovada ird ile
ner- feyzi ederek 1268 senesinde evvel Ahmed
Am Efendiye, biraz sonra da Emrullah Efendiye
hilfet vererek, her ikisini de irda mezun kldlar.
Bir gece Ahmed Am Efendi, stanbuldan Trnovaya gelen ihvndan iki kii ile sohbet ederlerken Muhammed Tevfik Efendi Hazretlerinin kemalt- kutsiyelerine dair sz gemi ve ayn gece
de marnileyh hazretleri zuhur ederek Ahmed
Am Efendiyi stanbula davet etmilerdir.
Ahmed Am Efendi, bu hdiseyi, mridi
merl Halveti Hazretlerine arz ederek ald
emre imtisalen stanbula gitmi ve vahid-i zaman
Muhammed Tevfik Efendi Hazretlerinden emr-i
celil-i rabtay telkkun ile Trnovaya dnmlerdir.
1281 tarihinde Muhammed Tevfik Efendi Hazretleri davet-i, lhiyeye lebbeyk zen-i icabet ol-
32
tidad: (iddet. den) iddetlenme. * Sertleme, katlama. * Byme. Artma, oalma,

ziydeleme.
duklarnda yine stanbula geldiler.33 Hazretin feyzi rabtalariyle ekbir-i evliya srasna geen skdarl Hoca Ali; Efendi, evmir mdr Rifat Efendi, skdarda Nalac dergh eyhi Mustafa Enver Bey, Kgar hkmeti sefiri sfatyla stanbula
gelerek hazret-i Bosnevden istifaza eyleyen
ezm- ulema-y islmdan ve Fsusl Hikem rihlerinden Yakup Han- Kgar 34 ve Fatih trbedr
33
smi Muhammed Tevfk'tir. Ftih civrnda

bulunan Zeyrek Hamam'n ilettii iin
"Hammm", Unkapan'nda kona olduu iin
"Unkapan" ve Bosnal olduu iin "Bosnev" nisbeleriyle anlan Muhammed Tevfk Efendi, 1785
(H.1200) senesinde Bosna'da dodu. 1866
(H.1283) senesinde stanbul'da veft etti. Kabri,
skdar'n ndiye semti Nalac Hasan sokanda
26 numaral evin yanndaki Nalac Hall dergh
bahesindedir.
34
Ya'kb Han Hazretleri
1280/(1863-64) senesinde i'ln- istikll eden
Kagar Emri Ya'kb Han'n hemre-zdesi olup,
Buhrldr ve seyyid'n-nesebdir. Emr Ya'kb
Han tarafndan Sultn Abdlazz Han'a arz-
ma'lmta ve zhr- ta'zmta memren stanbul'a gelmitir. Evvelce unvn Ya'kb Bey iken
hnla tebdl olunmu sefret-i mahssa ile
1290 senesi Cemziye'l-evvelinde (Temmuz
1873) ve 1292 Rebul-evvelinde iki def'a stanbul'a gelmi ve ninla iltfta mazhar olmutur.
Ya'kb Han bu resm geliinden de mukaddem sret-i hussiyyede stanbul'a gelmi idi. lk
terflerinde Ftih civrnda ikmet buyurmulardr. Kendileri essen tark- Nakbend'den

me'zn olup, maa-mfih burada meyh-
kirmn ileri gelenleriyle hem-sohbet olmak
rzsunda bulunmular ve Ftih trbedr Bekir
Efendi delletiyle stanbul'da bulunan mazannei kirm ziyret ve o srada mehr lim Hac
Feyzullh Efendi hazretleriyle sohbet etmilerdir.
Ya'kb, baka merebte mtekellim bir eyhe
mlkat rz ettiklerinden, kalbinde ilikili kalm ba'z mesili halledecek zt ararken
Hammm Tevfk Efendi hazretlerini bulmular
ve ilk sohbette o mesili hallediverince, te
istediim merebte, aradm eyh byle olmaldr. diye ona sarlmtr. Burada bulunduklar
mddetce meclis-i enverlerinde mlzm olup,
mazhar- feyzleri olmutur.
Hammm hazretlerinin irtihlinde Ya'kb
Han, stanbul'da bulunup iki sene sonra memleketine avdet eylemiti. Bu esnda Mustafa Bey
hazretleriyle de hem-sohbet olmular ve aralarnda sohbet-i kmile cereyn etmitir. Demek
ki, Ya'kb Han'n stanbul'a ilk gelii 1283/(186667)'ten
evveldir.
stanbul'dan
avdeti
1285/(1868-69) senesindedir. Mustafa Bey
merhmun irtihlinde ihvn mtehayyir bir
hlde iken iret-i ma'neviyye zerine Ya'kb
Han drt ay sonra stanbul'u terf eylediler.
lem-i ma'nda zuhr eden bir hlin te'sriyle
srr- hilfete shib ve esrr u kemlta vris
oldular. Tarkat-i aliyye db ve ne'esiyle

umm ihvnn ta'bir ve tesellsiyle megl oldular. stanbul'a sefretle gelip gitmeler bu sralara
msdiftir. Bir aralk stanbul'dan memleketine
azmet lzm gelerek iki sene sonra avdetle
Sultnahmed ve Mahmutpaa civrndaki konaklarnda ve en sonra Cerrahpaa'da kin konanda ird- ibd ile megl oldular.
Burada yedi sene ikmet edip, fakat Sultn
Abdulhamd-i snnin te'sr-i evhmyla icr ettii tazykta tahamml edemeyerek, Hac Kmil
Efendi merhmun tercme-i hli bahsinde dermeyn eylediim srette, stanbul'dan mufrakat etmitir. Hindistan'da Dehli'ye gitmitir. /93/
Orada yirmi sene kadar tark- a'bn'yi ner
ederek birok insnlar mazhar- feyz eyleyerek
kbet nihl-i vcd- azzleri semere-i hayt-
sriyyeden tecerrd eylemitir. Dehli'de defn-i
hk-i gufrndr.
Mrnileyh bir rivyete gre tarkat- aliyye-i Kdiriyye'nin Hindistan'da mnteir Shibiyye u'besine mensb ve bu u'benin messisi
Abdurrahmn Shib hazretlerinden de hissedr- feyzdir.
Ya'kb Han hazretleri essen ulm- Arabiyye
ve edebiyyt- Frisiyye'nin gavmzna vkf bir
zt- l-kadr olup, k, h', hd', slih bir zt-
velyet-simt idi. Bi'l-cmle ahlk- haseneyi
nefsinde cem' etmi lim, fzl bir mrid-i kmil
mkemmil idi. Buhrl kyfetiyle gezerler;
dim Buhr takkesi zerine beyz sark sarar-
Bekir Efendi kaddesallah esrarehm hazaratnn

her biri ile grerek Trnovaya dndler.
1294 (1877) senesine kadar orada ikamet ettiler. O sene Osmanl Hkmeti ile Rusya arasnda
vukubulan harp dolaysyla ailesiyle beraber stanbula hicret ettiler. Bu son gelilerinde seramedani ihvndan yalnz Rifat Efendi ile Bekir Efendiyi
buldular ve-iki sene bu iki zat- mkerrem ile
sohbet ettiler. Bazan da Kuadal Hazretlerinin
telkin-i ezkra mezun buyurduklar mstesna ricali maneviyeden Keeci Hafz Ali ve zzet Efendiler
hazaratnn metfun bulunduklar Lokmac tekkesi-
lar; Buhr hrkas giyerlerdi. Huzr- llerine

dhil olanlarda kayd- m-siv mahv olurdu.
Meclis-i sohbetlerinde bulunanlarla grdm.
O hli ve o rhniyyeti anlatmakla bitiremezlerdi. Halm, selm, fukar-perver, snnet-i seniyyeye iddetle mtemessik idi. Gyet be olup,
grenler k olurdu. Dim diz st otururlard.
Cematla ed-y salt ederlerdi. Halka-i zikirdeki
hlini vasf ede ede bitiremezler.
sr- Aliyyeleri:
- Molla Cm'nin rubiyytn Tuhfet'l-hvn
nmyla tercme eylemitir.
- Rumz- ihbeddn-i Shreverd, Lemet-
Irk zerine mkemmel erhleri.
- Fussu'l-Hikem zerine erhleri. Hindistan'da tab' olunmutur.
- Kurn- Kerm zerine yazlm tefsrleri.
- Pek mhim Mektbt- aliyyeleri. (VASSAF,
et al., 2006), c.IV, s.134-136
ne giderek halka-i ezkrda bulunurlard.35 Zaten
35
eyh Hac Tevfk Efendi

eyh Hayreddn Efendi-zdedir. 1275/(185859) senesinde tevelld edip, 1310/(1892-93)'da
pederinin yerine posta geti. Cmi' dersinden
mczdr. Hilfeti byk pederinin halfelerinden eyh brhm Efendi'dendir. Otuzdrt sene
Bb- l'de muten hdemt- Mlkiye'de istihdm olunmu ve teft hizmetiyle Musul ve
Badat'a gidip, ezze-i kirm ziyrete muvaffak
olup, iki sene kadar Mekke-i Mkerreme'de
Ayn- Zbeyde suyunun ta'mrine nezretle
Mekke-i Mkeremede bulunup, bu srada
Medne-i Mnevvere'yi de ziyretle km-yb
olmutur.
1347/(1928-29) senesinde altm yedi yanda bulunuyorlard. Beyz sakall, orta boylu el
gzl, nzik, mltefit, be, mkrim, tarkna
slik ve sdk bir zttr. Hlfeniz var m? diye
sorduumda, bir h ekerek, Derv olamadm.
Nerede kald ki eyh olup, halfe yetitireyim.
dedi ve eser-i keml gsterdi. Her Cuma gn
dergha erbb- muhabbet cem' olur, hlt ile
hizb-i zikr olunur.
Ceddinin emilini sordum: Ksaca boylu,
ahdeb, uzunca sakall ve bun smda imiler.
As ile gezerlerdi. dediler. Kr sakall ve hsn-i
cemle mlik imi. Vaktiyle zzet Efendi'nin meclisinde bulunanlarn nakline gre esn-y zikirde
hlt- acbe ve zevkyyt- latfe zuhra gelir
imi.
stanbula geldiklerinde envar-i kemal cebin-i mbareklerinde leman etmee balam ve maruz
zikir rif-i billh Sleyman Efendi kendilerine bir
hemdem-i kuds olmu idi. Sleyman Efendi Trnovada senelerce Kadzde merl Halvet Hazretlerinin huzurunda bulunmu ve Muhammed Tevfik
Efendi Hazretlerinin rihletlerinden evvel stanbula
gelmi, birka sene meclisi sahib-i zamanda bulunmu ve hazret-i Bosnevden sonra lisanl gayb tevhidin en byk tercmanlarndan madut olan
evamir mdr Rifat Efendi Hazretlerinin hem-rz
olmu idi.
te bu sralarda trbedr Bekir Efendi Hazretleri de, uhdelerinde bulunan trbedrlk cihetini
Ahmed Am Efendi Hazretlerine kasr- yed etmeleriyle Ahmed Am Efendi Hazretlerinin nam-
lileri Fatih trbedr unvaniyle ziver-i efvah oldu.
Ahmed Am Efendi Hazretlerinin tecelligh-
srr- ekmeliyet olduklarn feraset-i mneviye ile
en evvel kefeden Sleyman Efendi Hazretleridir.
Sargzelde skender paa camiinin tabutluunda
Dergha, LOKMACI DERGHI denilmesi

sebebini sordum. eyh Efendi glerek:
Ke banda lokmac dkkn olup, sokaa
ehremneti'nce Lokmac Soka tesmiyesinden kinyedir. Yoksa tekke, lokmac tekkesi
deildir. Ceddim de lokmaclkla mnsebetdr deildi. dediler. (VASSAF, et al., 2006),
c.IV, s.154
nakabil-i tahamml mcahedatla imrr- hayat

eyleyen ve pek ok tasarrfat- maneviyesi grlen
bu merd-i lhyi, aziz-i ekrem Ahmed Am Efendi
Hazretleri ok severlerdi. Onunla hemdem olduklar meclis-i hassl-hassa. Ahmed Am Efendi
Hazretlerinin hem damad- lileri, hem de mirat-
kemalleri olan Fatih ders-i mlarndan ve fetvahane msevvidlerinden Rusuklu Hasan Sabri Efendi
Hazretlerinden (damad)36 baka bir ferd dhil
olamazd.
Elhc Ahmed Am Efendi Hazretleri, zamanlarnda felek-i irfann ems-i taban idiler. Vcud-i
mukaddesleri kibrit-i ahmer ve nur i nazarlar iksiri hayat-kster idi. emsin bu lem-i nasutta vcut
bulan her ey zerinde birer vehile tesiri olduu
gibi, hazretin eiaa-i enzar- mbarekeleri de kffe-i turuk- aliyye mensubininden tecelliyat- lhiyeye kabiliyeti ezeliyesi olan her talibin kalbine
vecdefruz- k- hakik olur idi.
Trnovada bulunduklar zamanda, bir mracaat
vuku bulmakszn, ezm- meayih-i Nakibendiyei Halidiyeden Gmhaneli E-eyh Ahmed Ziyaeddin Efendi Hazretleri tarafndan bir icazetname
verildii gibi stanbula hicretlerinden sonra dahi o
zamanlar ferik bulunan mensubininden esbak
Yemen vali ve kumandan erke Abdullah Paann istirham neticesinde marnileyh ile beraber Selnie gittiklerinde Rumeli ve Arnavutlukta mnteir tarikat-i Melmiyenin mceddidi Hoca
Esseyyid Muhammed Nurl Arab-l-melm-l-
36
Hasan Sabri Efendi (stanbul-1848-1902)
mahallav Hazretleri de teberrken bir icazetnme

vermilerdir. Bununla beraber asl iltizam ettikleri
meslek-i ird, Kuadal brahim Efendi Hazretleri
ile varis-i ekmelleri Bosnev Muhammed Tevfik
Efendi Hazretlerinin slik olduklar Tarikat- aliyyei Halvetiye-i baniyyedir.
Bir gn tarikat Melmiyeye dair kendilerinden
istizahlarda bulunan bir zata, Kuadal brahimEfendi Hazretlerinin mrid-i mkerremleri Beypazarl El-hc Ali Efendi Hazretlerini al vech-ilekmeliyye hilfetle stanbula gnderen kutb-
aktab- cihan, vkf- esrar- sbhn erke Mustafa Efendi kaddesallah sirreh-l-l hazretlerinin
slke ait yazdklar kk risalenin mtalasn
tavsiye buyurdular. Pr-i marnileyh hazretleri
bu risalelerinde Melmiyeden bahsile beraber
Prn- Silsile-i Halvetiyeden Avarif-l-maarif sahibi
hazret-i eyh Sherverdinin muhakemesini iltizam
buyurarak sfiye-i kiram Melmiyyun hazratna
takdim etmilerdir.
ve

Tam tarihlerinin gsterdii 1338 sene-i Hicriyesinde 122 yan (?) mtecaviz olduklar halde ruh pkleri illiyyine uru etti. Kaddesellh srrahul
azz
Carl VETTin HATIRATINDA

Carl VETT grt eyhlerle tatmin olmaz ve
slm tasavvufunu anlamak zere halvet, zikir,
murakebe, tevecch gibi baz uygulamalar tekke
atmosferi ierisinde yapmak ister. Bir ksm eyhlerle bu hususu grr. Bunlar arasnda, Halveti
eyhi Kk Hseyin Efendi, ona, kendi derghnda halvet uygulamas yaptrmaya karar verir. Ancak, Carl VETT baz mlhazalarla bu uygulamaya
katlmaz. stanbula geleli bir ay getii halde
netice alamayan Carl VETT hedef ald almay
yapamamtr. Tam midini yitirmek zere iken,
hatratta Bey diye bahsettii, srarla adn zikretmedii, ancak resmini verdii byk devlet
adam ve bir sava kahraman olan Mahmud
Muhtar Paa (Gazi) ile karlar. Mahmud Muhtar
Paa, onu Kadir-Nakibend ekolne mensup eski
Reisl- Meyh Muhammed Esad Erbilye gtrr. Mahmud Muhtar Paa, eskiden, ei Nimet
Hanm ile Halveti eyhi Trnoval Ahmed Am
Efendiye bal iken, onun vefat zerine, yine
hanm ile birlikte Muhammed Esad Erbilye intisb etmitir.37
37
Gazi Mahmud Muhtar Paa, 1896 ylnn balarnda Msr eski Hdivi smail Paann kk kz
Prenses Nimetullah smail Hanm ile nianlanarak
ayn yl evlenmitir. Bylece Mahmud Muhtar
Paa, Hdiv ailesiyle akrabalk tesis etmi oluyordu.
Mahmud Muhtar Paann birok eseri vardr.

Ancak burada hanmnn bizzat ilgilendii eseri
yazacaz. Bu eseri La Sagesse Coranique La Sagesse Coranique claire Par Des Versets Choisis
Refltant La Philosophie Morale, Religieuse &
Sociale De LIslam ismiyle 1935 ylnda Pariste
baslmtr. smini slmn Toplumsal Din ve
Ahlak Felsefesini Yanstan Seilmi Ayetlerin
Inda Kuran Bilgisi olarak Trkeye evirebileceimiz bu kitap, Mahmud Muhtar Paann kaleme ald son eserdir. Mahmud Muhtar Paa, bu
eserini Trke ve Franszca olarak yazmaya balam, ancak Trke nshasnn houna gitmemesi
zerine Franszca olarak yazmaya devam ederek
bu ekilde tamamlamtr. Mahmud Muhtar Paa,
1935 ylnda bu kitabn tamamladktan birka gn
sonra vefat etmi olduu iin kitabn baslm eklini grememitir. Kitap, Mahmud Muhtar Paann
18 Mart 1935 tarihinde vefatndan sonra ei Prenses Nimet Hanmn giriimleriyle baslmtr.
Mahmud Muhtar Paa, bu kitabn Kuran bilgisi hakkndaki bu eseri, slm lkelerinde Gizemli nann Tarihini derin bilgisiyle aydnlatan,
La Passion dAl-Hallj n ok deerli yazar Prof.
Louis Massignona ithaf ediyorum. fadeleriyle
Louis Massignona ithaf etmitir. L. Massignon,
kendisine ithaf edilen bu kitabn, hem kendisine
ithaf edilmi olmas hem de Prenses Nimetin youn arzusu zerine, baslmasn salamay kendisine bir vazife bilmi ve yaynlanmasn salamtr.
Hayatnn son zamanlarnda tasavvufla yakndan
Gazi Mahmud Muhtar (Katrcolu) Paa

(1867- 1935)
Ordu komutanl, bakanlk ve elilik gibi
nemli devlet memuriyetlerinde bulunmu olup
Bursal Katrcolu Mehmed Paann torunu, Gazi
Ahmed Muhtar Paannda oludur. stanbulda
domu, Orta tahsilini Galatasaray Lisesinde yaptktan sonra, 1885te Harbiyeye girmi, orada
ilgilenmeye balayan Mahmud Muhtar Paa, bu

eserini Kuran- Kerimde slm dininin ahlak, din
ve sosyal felsefini yanstan ayetleri seerek meydana getirmitir. Mahmud Muhtar Paa, Kuran-
Kerimi u ekilde deerlendirmitir: Arapas ile
Kuran, insan harekete geiren bir gzellie ve
cazibeye sahiptir. Veciz ve stn stili, genellikle
kafiyeli olan birden ok anlamlar ieren ksa cmleleri, kelime kelime tercmesinde ifade edilmesi
son derece zor olan anlaml bir etkiye ve patlayc
bir enerjiye sahiptir.
Kitap, Franszca yaplan ilk basksnn ardndan
1937 ylnda John Naish tarafndan Franszcadan
ngilizceye evrilerek The Wisdom of the Quran
Set Forth in Selected Verses / Conveying the Moral, Religious and Social Philosophy of Islam. Preceded by an Introduction Expounding the Teachings of the Quran ismiyle Oxford niversitesi
tarafndan Londrada baslmtr. (Geni Bilgi iin)
Said OLGUN Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Tarih Anabilim Dal Mahmud Muhtar Paa
(1867-1935) Hayat, Asker ve Siys Faaliyetleri,
Eserleri Yksek Lisans Tezi Ankara 2006, s.46-47
okurken Metz (Almanya) Harbiyesine geip

1888de Temen kmtr. Prusya Hassa Alaynda
altktan sonra, Erkn- Harbiye Okuluna kabul
edilip, burada bir mddet grev yapmtr. Trkiyeye dnnde, nce Erkn Harbiye Dairesinde
alm, Harbiyede Erkn- Harbiyenin Vazifeleri dersini okutmutur. Carl VETTin hatratna
gre, Gazi Mahmud Muhtar Paa 1890l yllarda,
babasnn intisapl bulunduu Ahmed Am
Efendi el-Halvetye, ei Nimet Hanm ile birlikte
balanmtr. Am Efendi, 1920 senesinde vefat
edene kadar bu ballk srm, daha sonra yine
ei ile Muhammed Esad Erbilye intisb etmilerdir.
1897 Yunan Harbinde Tesalya Ordusunda,
Albaylkla Velestin, atalca ve Dmeke Muharebelerinde bulunmutur. Orada tertib ettii bir
svari hcumunda, askerinin banda bulunarak
byk cesaretini ispat etmitir. 1900deki Fransa
byk manevralarna katlarak ordumuzu temsil
etmi ve ayn yl. Piyade Dairesi kinci Reisliine
tayin olunmutur. 1908de II. Abdlhamidin tahttan indirilmesinden sonra, Birinci Ferik olarak,
Hassa Ordusu Birinci Frka Komutanlna geirilmiti. 31 Mart htillinde isyan eden askerlere
Byezid Meydannda byk bir cesaretle kar
koydu. Fakat Vkel Heyeti ehirde sava yapmaya izin vermedii iin, geri ekilmeye mecbur kalmt. O srada kan, askerlik rtbelerinin tasfiyesine ait kanun gereince, rtbesi Miralayla (Albayla) indirilmi, nce Aydn Valiliine gnderilmi, 1910 da Bahriye Nazr olmu, bir yl sonra
da Hakk Paa kabinesiyle istifa etmiti.
1912de babas Gazi Ahmed Muhtar Paa kabinesinde, tekrar Bahriye Nazr oldu. Balkan Harbi knca tekrar orduda vazife ald. nce Trakya
ark Ordusunun Sa Cenah nc Ordu Komutan, daha sonra kinci ark Ordusu Komutan oldu. Vize ile Pnarhisar arasnda Bulgar nc
Ordusu ile iddetli muharebeler yaparak dman
taarruzunu durdurmutu. Nihayet atalkaya Mdafaasnda, Sa Cenah Terkos Cephesi Komutan
iken 17 Kasm muharebesinde dman hcumlarn krd ve kar taarruza gemek zere iken, ar
yaralanarak komutanlktan ekilmee mecbur
kald. 1913te Berlin Bykeliliine tayin olunmuken bir yl sonra, bu vazifeden istifa etmiti.
1919da stanbul Hkmeti tarafndan Harbiye
Nazrlna getirilmek istenmise de, kabul etmemitir.
1920de eyhi Ahmed Am Efendi ve babas
Gazi Ahmed Muhtar Paa vefat etmilerdi. Gazi
Mahmud Muhtar Paa, 1935 senesinde skenderiyeden Napoliye giderken gemide geirdii kalp
krizinden, altm sekiz yanda vefat etmitir. 38
KELAMI DERGHINA GDERKEN (Kitaptan)
Pazar gn (Mays 1924), Mahmud Muhtar
Paann Efendisi Muhammed Esad Erbilye
hrmetlerimizi arz etmek zere, ikmet etmekte
olduu Kelm Derghna doru yola koyulduk.
Giderken, yol zerinde, Fatih Camiine uradk.
Caminin kble tarafndaki mezarlk ksmnda, Gazi
38
(Carl VETT, 1993), s.2-7
Mahmud Muhtar Paann 1912de sadrazam

olmu ve Sultan II. Abdlhamid tarafndan savataki baarlar sebebiyle madalyayla dllendirilmi babas, Gazi Ahmed Muhtar Paa (vefat:
1919)nn ve dier ecddnn kabirleri bulunuyordu. Kabristanda, onlarn ruhlarna Kurn- Kerim
okudu. Daha sonra, Fatih Sultan Mehmedin trbesine getik. Trbedr Mehmed Efendi (elHalvet) kollarn aarak, bana
slma ho geldiniz dedi. Trbedr Mehmed Efendi, son derece cana yakn bir kimseydi.
Arkadam Mahmud Muhtar Paa,
stanbuldaki kmil eyhlerden birinin de, bu
zt olduunu syleyerek daha nce trbedrlk
vazifesinde bulunmu dedelerine ve kendinden
nceki trbedar Ahmed Am Efendiye layk bir
halef olma arzusundadr diye ilave etti.
Dostum Mahmud Muhtar Paa, otuz yl sre
ile merhum Ahmed Am Efendiye intisabl iken,
onun 1920 senesinde vefat etmesi zerine,
Kelm Dergh postniini eyh Muhammed Esad
Erbilye balanm. Rahmetli Ahmed Am Efendi
ok kmil ve muhterem bir vel, Hz. Muhammed
(sallallh aleyhi ve sellem)in, Bir Allah dostu,
yzne bakldnda, Allah hatrlatan nurlu
sims ile tannr hadsiyle, kendisine iaret edilen kimselerden birisiymi.
Mahmud Muhtar Paa, sessizlik ve hu ierisinde, merhum eyhi Ahmed Am Efendinin
kabri banda, tefekkrl bir ekilde duruyordu. O
srada, Trbedr Mehmed Efendi, tatl bir ekilde
yzme bakarak glmsyordu. ok gemeden,
ben de, merhum Ahmed Am Efendinin orada
hazr olduu duygusuna kapldm. Ziyaret sonrasnda, Mahmud Muhtar Paa, rabta srasnda,
Ahmed Am Efendinin dnyadaki ekliyle, kendisine nur halinde grndn syleyince, bu
duygumun boa olmadn anladm. Orada konutuumuz diller farklyd, bu madd dil ile anlaamazken, kalp dili, anlamamza kfi geliyordu.
Trbedr Mehmed Efendi, o srada kalbimden
geenleri okudu ve Mahmud Muhtar Paa vastasyla bana,
Birok Avrupal, slm aratrmak zere, sizin gibi buraya gelmiti. Onlar dilimizi biliyor,
kitaplarmz okuyup anlayabiliyorlard. Aralarnda bizim hakkmzda kaln ciltler yazanlar da
(msterikleri kastediyor) vard. Fakat bu aratrmaclar Hakka vsl olamadlar. Zira Hakk
idrk, ancak kalp ile mmkndr. Aklla, Hakka
ulalamaz, dedikten sonra, yle devam etti:
Biz burada (Douda), limlerle, rifleri ayrrz. Arifler lim olabilecekleri gibi, tahsil grmemi de olabilirler. Fakat bu ikinci gruba giren
arifler, irfanlar ve basiretleri sayesinde, ilim
adamlarndan daha fazla olarak hakikata nfuz
edebilirler. Ancak, beni ziyaret eden teki Avrupallarda bulamadm kalp sezgisinin, sizde
mevcud olduunu gryorum. Niyetinizde de
samimi olduunuza inanyorum. nallah, bu
teebbsnz ok bereketli olacak. Ne zaman
isterseniz, buraya gelebilirsiniz. Maddi dillerimizle mmkn olmasa da, kalplerimiz vastasyla konuabiliriz.
Zaman ilerledike, Trbedr Mehmed Efendinin, kendisini ziyaret etmek zere gelen, ok
sayda mridi olduunu fark ettim. Trbeyi ziyaret

ii ve Trbedr Mehmed Efendi ile sohbetimiz
bittikten sonra, bir sre ikamet edeceim. Kelm
Derghna doru yolumuza devam ettik.39
39
(Carl VETT, 1993), s.67-69
AM EFENDNN MELML
Melmiler hakknda bal bana byke bir
eser yazarak, t balangtan zamanmza kadar
Melm tannm olan btn mutasavvflar kitabnn erevesi iine alm olan Abdlbaki Glpnarl;
Ahmed Am Efendiyi de, bu kitapta olduka tafsiltyla yazmak istemitir. defa yazmak iin
teebbs etmi, bir defasnda, elektrik kesilmi, bir
defasnda baka bir rza olmu ve bir ncsnde de daha baka bir mnia knca:
Sa iken yasak ettiini syledii bir meslein
mensuplar arasnda bulunmak istemiyor!
diyerek yazmaktan vaz gemitir. Bu kitapta
Ahmed Am Efendi hiye olarak 3, 5 satr igal
eder ve onlar da, u ekilde bu kitaba naklolunmutur.
Ahmed Am Efendi 1304 te Rumeliye gidip
Seyyid Muhammed Nura mlki olmu ve bir
hafta mumaileyhin nezdinde kalp, hilfet alarak,
stanbula dnmtr. Melmilerin ekseriyeti,
Seyyidden sonra verseti Muhammediyenin Hac
Ahmed Efendiye intikal ettiine kail iken; gult-
Melmiyenin haltndan mteezzi olan trbedr,
melmeti izhar etmezdi. Hatt defatla mridanna:
Biz o ad Melmilii yasak ettik, bir daha sylemeyin! demitir.
Melm hulefs iinde mstesna olarak saliklerini yalnz sohbet ve nazarla teslik eder ve meratip
telkin etmezdi
Abdlziz Mecd Efendi de derdi ki:
Melmilik adnda bir tarikat yoktur. Bu Seyyid Muhammed Nurl Arabnin mahlsndan
kalmadr. Benim mahlsm nasl Mecd ie, onun
mahls da Melmidir.
Ahmed Am Efendi byk bir adamdr. htiyarlndan dolay camiye gidip cemaatle namaz
klamad iin, kendisine fen gzle bakmlardr.
Kendileri tasarrufat itibariyle Kadirilikten nasibedar, fakat seyir ve slk cihetinden de Halyetilikten feyizdardr ve bir milyar Fatih hocasna muadildir.
Ahmed Am Efendi Rumeliye gidip, Seyyid
Muhammed Nurl Arab ile grtkten sonra
ayi olan bu hretinden dolay olacak ki bir gn
kendisine biri mracaat ederek:
Rumeliye giderek, Seyyid Muhammed Nurl
Arabye mlki olmak ve Melm tarikatna girmek istiyorum. Bu tarikat hakknda biraz ird ve
tenvir buyurulmaklm rica ederim.
der. Ahmed Am Efendi o srada huzurlarnda
bulunan Evrenos zade Sami Beye:
u raftaki kitab indir. Bir suretini kart, bu
adama ver.
Buyururlar. Bahsettii risale, erke Mustaf
Efendinin 3 sayfalk risalesidir. Dedii gibi yaplr,
yani risale istinsah edilip verilir ve baka bir izahat
vermez. Bu risalenin Melmilie ait ksm gelecek
sayfalarda eklenmitir.
Ahmed Am Efendi Seyyid Muhammed Nurl
Arab ile grp dndkten sonra; aleyhindeki
atp tutmalar o kadar oalr ki, talebesi olmakla
beraber, tarikat itibariyle kendisine intisab olmayan smail Fenn Bey bile, hocas hakknda syle-
nen szlere tahamml edemeyerek, buna bir nihayet verdirmek maksadyla, kendisine mracaat
eder, azlarda dolaan dedikodular anlatr ve
bunun sebep ve mahiyetini renmek ister.
Ahmed Am Efendi cevap olarak:
Davet zerine gidip Seyyid Muhammed Nurul
Arabye mlki olduunu ve onun verdii icazetnameyi teberrken ve bir hediyedir diye alm
bulunduunu; nitekim kendisi Trnovada iken ve
grmemi, grmemi, hatt istememi olduu
halde; daha nce Gmhaneli eyh Ahmed Ziyaeddin Efendi tarafndan da stanbuldan kendisine
byle bir icazetname gndermi olduunu ve hediyenin ise, ne ekilde ve ne maksatla olursa olsun,
reddi muvafk olamayacan sylemi ve Nurl
Arabnin kendisine:
stanbulda bana nispet iddia edenler ve ileri
geri sz syleyenler var; sen onlar slah et!
buyurduunu talebesine bildirmitir. Fakat ne
kadar tavzih ve tashih edilmi olursa olsun, irtihallerine kadar, Melm tbiri, muarzlar tarafndan
aleyhinde bir silh olarak kullanlm ve kendisinden sonra gelenlere de bu melmet unvan bol
keseden tevcih oluna gelmitir.
Rivayete gre, daha vapurda bulunurken,
Nurl Arab, kefen trbedrn geleceini bildiinden, her zaman bindii hayvann, mritlerinden birisiyle Selnike gndermi ve:
Falan gn, falan saatte, u ekilde, u emailde vapurdan bir adam kacak. Onu al, bu hayvana bindir, sen de rikbnda olduun halde buraya
getir.
demitir. Bu suretle trbedr, Ustrumca kasa-
basna gidip Seyyid Muhammed Nurl Arabye

mlki ve bir hafta kadar misafiri olmutur. Aralarnda samim muhabbetler ve konumalar olmu
ve bu arada Nurl Arab:
Alt ay sonra ben de sana misafir geleceim.
buyurmutur. Bu szn mnasn yanndakiler
anlyamam, nasl, niin? diye birok suller sormulardr. Fakat trbedr derhal anlam ve memnunen dnmtr.
Seyyid Muhammed Nurl Arabnin bu szden
kasdettii mna:
Alt ay sonra vefatlarn ihbar ve ondan sonra
da bu muazzam srr- ruhnin, idrk-i malde kutbiyetin kendisine intikal edeceini tebirden ibarettir.
Buna benzer bir hdise de Seyyidle ngilterenin skp konsoloshanesi kavas (elilik grevlisi) Veli arasnda olmutur. yle ki:
Hak ve hakikat aramaya kan bir ngiliz, Seyyidin hretini iitip kendisiyle grmek zere skbe gelir, konsoloshaneye misafir olur ve ertesi
gn konsoloshane kavasnn rehberliiyle Seyyidin
oturduu yere gidip grr. Sorgularna, Seyyidin
verdii izahat, ngilizi o kadar mest ve memnun
eder ki der baylr; daha dorusu cezbeye urar.
Arnavut kavas Veli de, klcna dayanm, bu hali
seyrediyormu. ngilizin b-holuu getikten ve
umduunu aldktan sonra memnuniyetle konsoloshaneye dnmtr.
Bunun zerine kavas Veli, Seyyidin nezdine gider, tabancay ekip karsna dikilerek:
O gvura verdiini bana da vermezsen imdi
seni ldrrm.
diye tehditte bulunur, bu tehdit karsnda Seyyid glerek: ,

Her eyin bir zaman vardr. Ben alt ay sonra
stanbula gideceim. Orada sana veririm.
der ve Arnavut kavasn ancak bu suretle elinden kurtulur.
Alt ay sonra vefat vuku bulunca, kavas kendisinin aldatldna zhip olur ve o srada kavasl
brakarak, ticaret kasdiyle stanbula gelir. Bir gn
Sargzelden Fatih Camiine kan, yoldan giderken, uzaktan. Seyyid Muhammed Nurl
Arabninde yukardan aaya doru gelmekte
olduunu grnce derhal karlayp:
Vay efendim, ben seni aylardan beri aryordum.
diyerek ellerini per. te o zaman trbedr,
vaz ve tavrn bozmayarak:
Biz adam stanbulda da buluruz.
der. Bu fkray nakledenler bununla da Seyyid
Muhammed Nurl Arabdeki marifet srrnn trbedra intikal ettiini ve Arnavut Velinin de, Seyyidin manev varln trbedrda grm olduunu sylerler. Arnavut Veli baba, 1926 senesine
kadar yayordu ve son zamanlarda odun yarcl
yapmakla geindii iin Oduncu Veli Baba adiyle
anlrd. Cibalide oturmutur.
Seyyid Muhammed Nurl Arab gibi kuvvetli
ahsiyetlerden hkmetlerin her zaman ne kadar
ekindiklerine ve onlar ne suretle nezaret altnda
bulundurduklarna tarih ahit olduu gibi; bu kabl
kimseler muhitlerindeki mteerrilerin de vakit
vakit tarizlerine, taarruzlarna ve iftiralarna maruz
kalrlard.
HSEYN VASSF ANLATIMIYLA

ERKEL EYH MUSTAFA EFEND
Meyh-
izm-
abnyyedendir.
Neetleri erketendir. eyh-i mkerremleri
Muhammed Efendinin vris-i kemlt olup,
ziyret-i Haremeyne dahi muvaffak olarak
kemlt- rfneleri uy bulmutur. Halka-i
irddan on halfesi yetimi 1224/(1809)
senesinde zim-i dr- ahiret olmulardr. erkete medfndur.
Oldu eyh vsl- cnn Y H
40
( = ) 1224
stanbulda bir silsile-i uref v ulem tekl

eden erkeli-zdeler mrnileyhin ahfdndandr.
Osmanl Melliflerinde, erke Mustafa
Efendi hazretlerinin irtihli 1229/(1814) gsterilmi ise de yanltr. Hz. eyhin ahvl ve asnf-
tarkata dir Risle-i Trkiyyelerinin matb
olduunu Osmnl Melliflerinde Thir Bey
yazmaktadr. Mezkr risle ahren grld,
gyet mhimdir. Teberrken ve ksmen tde
naklolundu.
/57/ erke Mustafa Efendi hazretlerinin
mrdlerinden olup, Tokatta ikmet etmekte
40
Bu ibrenin hesaplanmasndan 1145 kmaktadr. (H)
olan Cebbr-zde Sleymn Bey, azz-i mrnileyhi Tokata davet etmekle, davete r-y
icbet gsterip Tokata eref-i muvsaletlerine
msdif yevm-i mesdda btn ahl istikbline
kmlar. Hatt on dakkalk yola kadar al demilerdir. Hz. eyh, gyet mahviyyet-perver
olduundan erketeki dergh pek harb olduunu ve hatt binnn birok yerleri iplerle bal
bulunduu hlde kimseye bu bbta teklfte bulunmam idi. Hz. Azzin Tokata azmeti srasnda Sleymn Bey khyas vstasyla tevsan ve
mceddeden derhl bir bin-y l vcda getirmi ve kimin tarafndan yapldn kimseye
bildirmemi idi. Hz. eyh erkee avdet ettikte
bin-y ceddi grnce hayrette kalm ve fakat
bil-tereddt ikmet eylemilerdir. Hakkat- hli
merk ederek kendilerinden sulde bulunanlara,
Cnm biz sormadk. Girip oturduk. Siz niye
soruyorsunuz? buyururlar imi.
Bir gn hastalanmlar. Sleymn Bey, Hristiyan hekm celbedip, Hz. Azzi tedv eylemek
istemi. Hekm muyene edince Hz. eyh ona
hitben,
Hastalm tehs ettin mi? diye sorunca o
da,
Onbir de ilc tertb eyledim. ince biinyetillh f bulacaksnz. cevbn vermi
idi.
yleyse ben bu ii bir kere hastalma danaym. deyip yorgan bana ekmi, bir mddet sonra tabbe hitben,
Hastalm bana lisn- hl ile dedi ki:
Vka verilecek ilcla ben geerim. Ama senin
ile yirmi be senedir hem-bezm oldum. Benim

yerime hi tanmadn bir hastalk gelir,
tedvsi bulunmazsa ne yaparsn? Dndm
ben o ilc imekten vazgetim. demitir.
eyh Seyyid Kermeddn Efendi,
u hastalk ve tabb hikyesi Hz. Pr
Nashde de aynen vuk bulmutur. Demek ki
erke hazretleri de, eser-i cenb- Pre imtisl buyurmulardr. buyurdular. Hastalklar
kesb-i iddet edince, tcn Beypazarl Ali Efendi
hazretlerine ihsn buyurmular. Beypazarl,
azzinin huzruna gidince, azzinin kucanda
yatmakta olan geyik yavrusu hemen firr edince,
Hl adam olamamm. Geyik bile beni
adam yerine saymyor, benden kayor. demitir.
Hulefsnn en gzdeleri Geredeli Azz
nmyla benm eyh Hac Hall Efendi ile Beypazarl eyh Ali Efendidir. Bu iki halfe-i muhterem
her mansyla eyh-i mkerremlerinin feyz
kemlini hiz idiler. Her ikisinden teselsl eden
silsile-i tarkat elyevm bk olup, ehl-i tarkatn
melz- ukdr.
Sultn Mahmd- sn mrnileyhe pek
ziyde hrmet etmitir. Hatt emriyle yazd
risleden bir bahis teberrken aynen derc
olunmutur:
Ulem ve meyh arasndaki ihtilf- sr
mnsebetiyle bunun izlesine hdim olmak
zere Sultn Mahmd- snnin ricsyla yazdk-
lar Risletn f-Tahkkt-Tasavvuf 41nm rislesi vardr.

(Ahmed Am Efendi Efendinin raftan indirip
yazdrd risle budur. Melmiler hakkndaki
mteala dikkate ayandr.)
RSLETN F-TAHKKIT-TASAVVUF
Malm ola ki, erbb- kulbun tahsl ve
tahslinde say-i bel eyledikleri tasavvuf ahvl-i
selseden ibrettir. Onlar da budur:
Tecell-i efl, tecell-i sft, tecell-i zt.
Lkin hn-i ifdede ahvl-i selse ( halin)
shibleri hlt- selsede frak- dlleden frka-i btlaya mbihlerdir.
Tecell-i efl shibleri, Cebriyyeye;
tecell-i sft shibleri, Hulliyyeye;
Tecell-i zt, shibleri, lhdiyyeye mbih
(benzer) grnr.
Lkin cebr, hull ve ilhddan mberrdrlar.
(temizdir.)
Bu tecellyt- selseye mazhar olan zevt-
kirm ile tavif-i selse-i mezkrenin beynlerini
tefrk eden er-i Muhammed ve erkn- cenb-
Ahmeddir ki, eer bir kimse dire-i eratta
dhil ve merkez-i nciye-i istikmette sbit olur,
makmt- selseden ve tecellyyt- sbkadan
tekellm ederse, irfn- ilh ve esrr-
41
Atatrk Ktphanesi, stanbul; Tahkik ettasavvuf / Mustafa Halveti el-erkei, 297.7 O. E.

Yazmalar - OE_Yz_001585; 297.7 MUS, O.E. Yazmalar - OE_Yz_000059/04
Rabbndir ve kendinden zuhr eden hrk- de

kermettir. Lkin ndallh ve nder-Rasl ve
ndel-mridn mezmm ve b-edebliktir. Ve
eer dire-i erattan hric ve merkez-i ittikdan
zerre mikdr mil olursa kendisi dll ve kelm
ilhd ve ifsddr. Ve zuhr eden hrk- de sihir
ve istidrctr.
Sfiyyeden Melmiyyn Hazert avmm-
ns ndinde ve mahcbn katnda hasebz-zhir
erata muhlif akvl u efl etvr ile grnrlerse de, lkin tahkk ve tedkk olundukta
katiyyen ve ktbeten ser-i m erat- Muhammediyyeye muhlefetleri yoktur. Ancak
taby-i erfelerinde srr u ahf muhabbeti
merkz (istenilmi) olman mahcbn ndinde
zhir-i erata muhlif ve hakkatta mutbk
akvl u efl atvr ile nefislerini mestr ve
mahf klarlar. Ztlarnda bu frka mestrn-i
kmillerdir; mkemmiller deillerdir. Ve nefsinde ridler ve fakat gayr-i mridlerdir. Onlardan istid ve istird ve iktid sahh deildir. Zr tlib-i tasfiye olanlar ek ve bheye
ilk ederler. 42
Mridiyyet, ek ve bhe ilk etmek deil-
42
Aslnda bu frka ztlarnda gizlenmi kmillerdir. Ancak mrid-i kmil deillerdir. Ve nefislerini irad ederler fakat bakalar iin mrid deillerdir. Onlardan irad olmay istemek, Hakk yola
gitmek ve pelerinden gitmek sahih deildir. Zr
nefsini temizlemek isteyen tliblerini ek ve bheye drrler.
dir. Belki cem-i nsn reyb u ekkini ihrc ve

izle etmektir ve emr-i ird, Allhu zl-cell
hazretlerinin inyet-i ezeliyye ve cezbe-i
Rabbnyyesidir ki, bir kulunu eflen ve sften
ve zten kendine cezbedip, nice mddet, kasr-
cemlinde mihmn ve taht- vislinde sultn
kldktan sonra tekmlen lil-ird makm- beeriyyete inzl u irsl edip, tavif-i selse ki,
kffr, avm, havs; kffr kfrden mna ve
avmm masiyyetten tata ve havss msivdan vuslata davetle memr ve taraf-
Rabbnden hilfetle mansr ve meyyed klnmtr. Bu abd enbiydan ise, nbvvet-i
teriyye ve evliydan ise, nbvvet-i tarfiyye
tesmiye olunur.43
43
Mridlik, ek ve pheye drmek deildir.

Belki btn insanlarn ek ve phesinden karp
ve izle etmektir. Mridlik vazifesi, Allhu z'lcell hazretlerinin ezeliyye inyet-i ve cezbe-i
Rabbnyyesidir ki, bir kulunu ef'len ve sften ve
zten kendine cezbedip, nice mddet, ceml kknde misafir etmek ve visl tahtna sultn kldktan sonra kfir, avm, havs dediimiz taifeyi
ird iin tamamlanm ve grevlendirilmi olarak
beeriyyete ird emri ile gnderilmesidir. Yani,
kffr kfrden mna ve avmm ma'siyyetten
tata ve havss msivdan vuslata da'vetle
memr ve taraf- Rabbnden hilfetle yardm
edilmi ve desteklenmitir. Bu kul enbiydan ise,
nbvvet-i teriyye ve evliydan ise, nbvvet-i
ta'rfiyye tesmiye olunur.
Mrid-i kmil ve mrebb-i vsl zt- akdes-i

peygamberden hisse-mend olmalaryla enbiyy zm ne gn feriz ve vcibt ve snen ve
mstehabt ve sir erkn- erat kavmi beyninde iktid etmeleri kasdyla alenen icrsyla
memr olduklar gibi, mridler dahi evrd u
ezkr ve halvet uzlet ve feriz u nevfil ve sir
erkn- turukun mrdleri belki sir ns beyninde iktidlar kasdyla cehren ve alenen icrsyla
memrlardr. Ve mahall-i ithmdan ihtirz
mltezimlerdir ve ibdet tatlarnda ve sneni Muhammediyyeye ittiblarnda ve siyer-i
Ahmediyyeye slklarnda asl ucub u riy olmaz. Onlar bir kavimlerdir ki, ( )
44
ikrmyla mkerrem olmulardr. Kavilleri, ayn-

tevhd ve fiilleri ayn- ihlstr.
Amm grh- melhiden;45 bdt- zhiriyye, ebrrn hali; ibdt- btniyye mukarrabnin hlidir. diye itikdlar kfr ifsddr.46
bdt- zhiriyyeyi terk ayn- ilhd olduun-
44
Hazret-i Ali kerremallh veche buyurdu ki;

Grmediim rabbe ibdet etmem.
Hz. Ali, bu sz ile acaba ne anlatmak istiyordu?
Yalan ahadet Allah'a irkle bir tutulmutur!
45
Melhi:Oyunlar, elenceler. Cmbler.
Melahide: Mlhidler. Dinsizler. mnszlar.
46
Mlhidlerin, zhir ibadetler, ebrrn hali;
btn ibdetler mukarrabnin hlidir, diye sylemeleri kfr ve ifsattr.
dan m-ad safha-i kalbleri, srf dnden ve nokta-i tasavvuftan hl ve lisnlarnda nice nice
hurft ve atah ve tmt ve mun-i erat-
garr olan ulem-y etkyya buz birle marifet-i
Br ve tasavvuf iddisnda olup, tarkat- aliyyeyi, erat- garrdan ayr bir tark addedip, hl ve
zevk ile sudr eden ehlullhn kelm- mutlaklarn lisna getirip, kendilerine kl ve meyh ve
ulem beyninde mttefakunaleyh olan ibdt u
tati ve riyzt u mchedt terk ve muhtelefunfh olan baz efli vcb mertebesinde
kendilerine dt u hl ve belki masiyyete lt
klan ol zmre-i dlln ve ol frka-i hsirnden
tasavvuf dr ve marifet-i Hak onlardan
mehcrdur.
Bu cihetten ulem-y selef ve haleften bazs
tahkkan ve bazs taklden ol grh- melhideyi zecr u men hussunda rif u kmili fark etmeyip, sret-i tlkta nice resil tahrr u tahiye-i
kelimt ile takrr eylediler. Lkin rifi mahcbdan ve kmil-i nakstan mukbli merdddan
fark etmeyerek zecr red, emr-i metb olmad ecilden bu bbda eimme-i sfiyye dahi nice
kitaplar telf ve nice risleler tasnf eylediler.
Ulem ile meyh meynnda olan niz
lafzdir. Manda onlar mttehiddirler. ttihd-
manevyyeyi fehm etmeyen b-edeblerin lafzda
teksr-i nizlarna ehlullh, kaddesallhu
esrrahum, rz olmazlar.47
47
(VASSAF, et al., 2006), c. IV, s.
AHMED AM EFENDNN KELM-I

LLERNDEN
Bismillahirrahmanirrahim
ABDULHAMD HAN
Efendi Hazretleri buyurdular ki, 48
Abdlhamid Medineye ben de yava, yava
49
48
NEML NOT: (Kitabn muhteviyat aratrma

ve derleme mahiyetindedir. Baz yerlerde bilgi
zenginlii olsun iin dipnot aklamalar ile Ahmed
Am Efendimizi daha gzel tantmaya gayret edildi. Nakledilen btn kelm- erifler mmkn olduunca Ahmed Am Efendi Hazretlerinin kullanm olduu orijinal kelimeler ve kaynaklardaki ekil
zere verildi. Ancak baz szlerin Onun ahsna ait
olmamas durumu konuya arif olanlar tarafndan
tenkide urayabilir. Bu yndeki zrmz Ahmed
Am Efendinin yetitirdii talebelerininde ayn
dnce ve usulde olmasndan dolay hepsinin
hrmete haiz olacan takrir ederiz. hramczde
smail Hakk)
49
Allah Tel buyurdu ki;
Ne kadar lke varsa hepsini kyamet gnnden nce ya helk edecek veya en etin bir ekilde azaplandracaz. Bu, Kitap'ta (levh-i mahfuz'da) yazldr. sr, 58
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu
Abdlhamid imameyn mertebesine kmtr. 50

lm anlamak isterseniz Abdlhamidin
haline baknz.51
Hasan Beyeyefendiden rivayetle;
Bir gn Efendi Hazretleri nde, biz de bir iki ihvnla arkasndan yryorduk. imden
Bana bir kudret ihsan et de Abdlhamidin
tacn tahtn ykaym dedim. Efendi Hazretleri
hemen dnerek;
Hasan zulm neye derler bilir misin? buyurdular. laveten
zalim bir padiaha kar silaha sarlmak da zulmdr, buyurdular.
Allah tecellisini tekrar etmez. O geti 52
ki;
Dnyalk olan bir eyi ykselttiinde, akabinde onu tekrar alaltmak, Allah Telnn takdiridir. ihbul Ahbr, 649
50
mmeyn (ki mam ): Hazret-i Hasan ve Hazret-i Hseyin aleyhisselm Efendilerimiz. (Bazen
mm- zam ve mm- afii ve bazan, imm- Ebu
Yusuf ve mm- Muhammed iin de bu tbir kullanlmtr.
51
Hal'inden sonraki hli,
52
Trbedr Mehmed Efendi Hazretleri kalben
Abdlhamidin tekrar saltanata gelmesi iin temenniyatta bulunduklar zaman buyurmular.
Yeri uygun geldii iin bu iiri buraya naklediyoruz.
SULTAN ABDLHAMD HANIN

RUHANYETNDEN STMDAT R
Nerdesin evketlim, Sultan Hamid Han?
Ferydm varr m brighna?
lm uykusundan bir lhza uyan,
u nankr milletin bak gnhna.
Tahkire yeltenen tac- tahtn,
Denedi bu millet kara bahtn;
Snad- sillenin nerm ve sahtn,
Rahmet et sultanm suz-i hna.
Trihler ismini and zaman,
Sana hak verecek, ey koca sultan;
Bizdik utanmadan iftira atan,
Asrn en siys padihna.
Pdiah hem zlim, hem deli dedik,
htille kyam etmeli dedik;
eytan ne dediyse, biz bel dedik;
altk fitnenin intibahna.
Dvne sen deil, meer bizmiiz,
Bir rk iplie hly dizmiiz.
Sade deli deil, edepsizmiiz.
Tkrdk atalar kbleghna.
Sonra cinsi bozuk, ahlk fen,
Bir sr tredi, girdi meydana.
Nerden kt bunca veled-i zin?
Yuh olsun bunlarn ham ervhna!
Bunlar halk didik didik ettiler,
Katlima kadar srp gittiler.
Saak pmeyenler, secde ettiler.
Bir asi zabitin pis klhna.
Bugn varsa yoksa

hretinde herkes fuzuli dellal;
lem-i mndan bak da ibret al,
Uursuz taliin u gmrhna.
Haddi yok, alkla derde girenin,
Sehp-y kazya boyun verenin.
Lnetle anlan cebbirenin
Bu, rahmet okuttu en ksthna.
ok kiiye imdi vatan mezardr,
Herkesin beldan nasbi vardr,
Selmetle eren pek bahtiyardr,
Bu eb-i yeldnn en sabahna.
Milliyet dvs fska brnd,
Rid-y diynet yerde srnd,
Trkn ruhu zorla si grnd,
Hem peygamberine, hem Allhna
Sen hafiyelerle dem srdn ancak,
Bunlar her tarafa kurdu salncak;
Eli, yz kanl bir sr alak,
Kemend att dehrin mihr-u mahna.
Bu itler nedense bana salmad,
Bahalyd bam kimse almad,
Seyrandan bakaca i de kalmad;
Gurbet ellerinin bu seyyahna.
Ho oldu cilvesi Cumhuriyetin,
Tad kalmamt Merutiyetin,
Deccala dil alan byle milletin,
Bundan baka are yok slahna.
Lkin sen sultnm gavs- ekbersin
hiretten bile himmet eylersin,
ok ekti u millet murada ersin
Mehmed Efendimiz Hazretlerine merutiyeti mteakip birka kere kova ile su getirtip leene dktrp badehu (sonra) ellerini ayaklarn
suyun iine biraz zaman durdurduktan sonra
al bunu, el ayak demez bir yere dkver
buyurmular.53
ADAB
Adab Muhammediyedendir. Bir yere girdiiniz zaman namaz klyorlarsa cemaatle namaz
klm da olsanz oraya girip namaz klnz.
Bir gn huzurlarndan karken eliyle mumu sndren Nevres Beye;
yle yapma! hu diye fleyerek sndr.
Necib Beyin kardei Doktor Talat Beye
Cemil Beye benden selam syle buyurmular ve akabinde de
eyhin mi selam syledi, eyhim mi selam
syledi diyeceksin. diye sormular. Talat Beyde
eyhim cevabn vermi,
Gzel etmi.
Al veri ederseniz ilk nce paray veriniz, sonra mal alnz.
Ahmed Am Efendimiz buyurdular;
Bir gn ihvn ile eyhimizin huzurunda iken
Emrullah Efendiye
O benim hocam, dierine bu benim fakirim-
efat kl hm mededhhna.
Rza Tevfik BLKBAI
53
Bu hareket, milletin kargaadan kurtulup kan
dklmesine engel olmak iin yaplmtr.
dir. buyurdular. Ben de acaba bana ne buyuracaklar diye muztarib iken

Bu da benim ktmirimdir. buyurduklarnda
pek memnun oldum.
Yusuf Bahri Beyefendiden rivayetle;
Balkan harbinde beni tayin ettiler. Huzura gittim, efendim harbe gidiyorum dedim. Yoo, yle
harbe gidiyorum denmez. Harp bir emri azimdir,
bil talep tayin edilirse tayin edildim denir.
St ierken aznzda iyice dolatrn, lab
(tkrk) ile karsn. (hazm kolay olsun diye)
Ahmed Am Efendi Mecd Efendiye,
Mecd, sakn srr fa etme der, Mecd Efendi
acaba bir ey mi yaptm diye korktum. Benim bu
korkumu gidermek ve bir hakikat bildirmi olmak
iin buyurdular ki,
Edemezsin ki, edilemez ki, ruhunu ortaya at,
fa et anlat bakalm. Edemezsin, Oda yledir. 54
Kazm Beyefendiden rivayetle;
Sohbetlerine devam eder ve pek ok istifadeler
bulurdum. Gnler aylar getike hazretin nsiyesinde parldayan ve grmekle mtelezziz olduum
bu hakikat gneini bu olgun insani daha ok sevmeye balamtm. Huzurunda bulunduka acaba
bir hizmet emreder mi velev, bir bardak su olsun
veya abdest tazelemek iin olsun eline ayana su
dkmeyi isterdim. Ve emrine mntazr bulunuyor-
54
Bu tenvir ve irddan mlhem olarak, Mecd

Efendi derlerdi ki, Cenab Hak srr vahdetin gizlenmesini ister ve bu ii mahdut kullar ile idare
eder, ird ve idlal kendisindendir .
dum. Su ime tarzda baka trl idi. Barda iki

avucu iine alr ve evire evire suyu avcunda str
sonra yudumda bitirir idi. Ve lezzetini enisini
karda oturana bakana bile lezzet verecek derecede tam bir hevesle ierdi ve sonunda sana ok
kr derdi.55
Mabeyni Humayn tarafndan gnderilen baz
hafiyeler Hazreti Azizin odasna kimlerin girip ktn tarassut (gzetliyor) ediyorlarm. Byle zamanlarda zaillerini (srekli gelmeyenleri) kabul
etmeyerek
Burada durmayn grmyor musunuz, hafiyeler geziyor diyerek ziyaretilerini kabul etmezlerdi.
Sahavet sft- enbiydr. Sah (cmert)
adam cennete girer. Cennet de burada balar.
deti bozmayn, lemi gnahkr etmeyin.
Tevekkl babnda durmazlarsa, (o kiiye)
biraz ey verip savarlar.
Ktahyal Sleyman Beyefendiden rivayetle;
Huzurda Hazret Kuran okurken iki, defa ziyaret ettim, Kuran bitirip kapadktan sonra Bu
Kurann sevabn sana hediye ettim. buyurdular. Ben skt ettim,
yle olmaz, defa aldm kabul ettim de.
buyurdular. Ben de defa tekrar ettim.
leriye gitmeyin, ayanza basarlar; geriye
55
Suya kretmenin, Allah Telya kretmek

olduunu izah ediyor.
kalmayn tekme atarlar!.

Safda duracaksnz, namazda naslsa yle...
Hizay muhafaza edeceksiniz!
ADAK
Hastalandnz zaman ar gelmeyecek,
yapabilecek bir neziri yapnz. Mesela bu hastalktan kurtulursan gnde iki rekt nafile namaz klaym, dersin.
AHLAK
Gr ge, belle ge, durma ge...
Biz kpek tabiatlyz, kuu-kuu derler geliriz, hot derler gideriz.
brhim-l mereb olunuz. Ama brahim
aleyhisselm olmadan da kendinizi atee atmaynz.
ALLAH TEL
Kelami nefs 56 her lisandan sadr olur, fakat lisan Araba brnmtr.
Kimseye nereden geliyorsun, nereye gidiyorsun diye sormak caiz deildir, eer sana
birisi sorarsa uradan geliyorum, buraya gidiyorum daha dorusu, minh ileyhi Ondan
Ona dersin.
: Allah kullarnda ltiftir, Al-
lah kullarna ltif (ltfedici) deil; nk bu isneyniyeti icap eder.
56
Kelmullah
Cemii mkevvenat Hakkn zuhurudur.

uunt lhiye irde-i zatiyedendir.
Kuadal Efendimizden;
Hep kullar Allah Teldan o da ulema kullarndan hayet eder. (korkar) 57
lah, agil 58 manasnadr
Btn arifler Allahda fen olur, Allahda
kamil de fen olur.
Mna kadmdir. Kimsenin olmaz.
ANA-BABA HAKKI
Analar Allahn rahim sfatna, babalar da
rezzk sfatna mazhar olurlar.59
Trbedr Mehmed Efendi Hazretleri bir
gn buyurdular ki,
Huzurda idim, dier bir zat da vard. Hazreti
Aziz o zata bakarak ve fakiri gstererek
57
Btn kullar Allah'tan korkar, Allah da lim

kullarndan korkar. nk lim sfat Allah
Telnn sfatlarndandr. lim ehli sebep ve sonu
ilikilerindeki banty fehmettiklerinden Allah
Telnn hikmetini ararlar. Bu nedenle Allah Tel
hikmetini idrakede ikr klmakta mecburdur.
draksizliin idrak olmas ise rza makamdr. drak
ise direk ilme bal haldir. Buna her lim ulaamad iin Allah Tel fiillerinde tedbiri ve idraki terk
etmez.
58
agil: gal eden, tutan. Megul eden, megul
edici. Megul olmay gerektiren. Bir mlkte oturan.
59
Rzk vermek klfetli olduundan babann
buzuna den hi iflah olmaz.
Ben dnyay bunun evladlarna verdim, veririm ya! Bana kim karr. buyurdular. Ben de;
kimse karamaz dedim.
BESMELE
Bismillahn manas, Allahn bendeki taayyn ile 60
BAT
Gyaben biat vermek detimiz deildir. Fakat Yz kere istifar, yzde salt-u selm okusun.
Bir de
eseri eseri ey zlike-ey
Nuru nuru ey zalike-ey 61 olduunu bilsin
buyurdu.
Kula kul olmaynca adam adam olmazm.
(Ululemirler iin) Onlar Hakkn azametine mazhar olmakla kar durmak olmaz.
60
Bu fiil ztullah, sftullah ve halkullah ile

zuhura geldi diye sylemektir.
61
Uzak illerden birinde bir zat, Ahmed Am
Efendi Hazretlerine mlki olmak istemi. Onlar da
cevap olarak: stemez, yalnz unu bellesinler
ona yeter.
Bir eyin, eyinin eyi, o eydir.
Bir nurun, nurunun nuru, o nurdur.
BOR
Bakkal yahut dier birine borcunuz olursa
aylnz alr almaz borcunuzu deyiniz. nk bu
para ile bir iki el devreder ve kr eder. Eer paray
vermezseniz haramdr.
BUZ
Hazreti Azizimiz bir gn mbarek sa ellerinin parmaklarnn ularyla mbarek vcutlarna
vurarak bazlar gelip buna saplanrlar. buyurdular.62
CENNETLK VE CEHENNEMLK
Nevres Beyefendiden rivayetle;
Cennetlik misin, Cehennemlik misin bilmek
ister misin?
Bulunduun hale bak. Bulunduun hal Cennetlik ise Cennetliksin, Cehennemlik ise Cehennemliksin.63
Vakf mala ihanet eden cehennem azabndan kurtulamaz.
Cehennemde bazs be bin, bazs alt bin
sene durur.
Allah senin iin ahirette odun kmr yakmaz.
62
Bu sz muhabbet iinde sylenebilir.

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki;
nsanlar yaadklar hl zere lrler ve ldkleri hl zere (harolurlar) toplanrlar. (Tabern, el-Mu'cem'l-evst, IX/462; Hkim, elMstedrek, III/284.)
63
CEZBE
Muhabbetin galeyan halinde hkm slikindir.
Halil Efendiye buyurmular ki
Ulan sen beni grdn zaman cezbeleniyorsun. Da, ta grdn zamanda cezbeleniyor
musun? Halil Efendi;
Hayr, demi.
yle ise olmad, ne zaman neyi grrsen hakikati ilahiyeyi mahede ile cezbelenirsen o zaman.
ALIMA VE GAYRET
Siz alrsanz ben size gelirim, almazsanz yorulur bana gelirsiniz.
Bulmal, duymal, doymal.
Bir gn ashabdan birisi
Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ben
filan zatn yannda alyorum. Yevmiye bana be
kuru veriyor, yetimiyor derler.
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimiz de
drt kurua al buyururlar. Bir mddet devam ettikten sonra gelip
Ya Resulallah yine yetimiyor. derler. Hazreti
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz
kurua al buyururlar. Bu sefer para
artmaya balar. Sebebini istizah (aklarken) Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz
Paraya gre i gremiyordu, fazlas helal olmuyordu.
Ahmed Am Efendi yine gnlerden bir gn

sordu;
Dersine alyor musun?
Evet, efendim, alyorum. Hlbuki mektep
derslerine alp almadm sormak istiyormu,
Evvela mektep dersi ikinci derecede Ruh-i
feyz- irfan bunlar bir birine kartrmamaldr,
buyurdular.64
Bir eyin olup olmamas arasnda sence bir
fark mevcutsa, nakssn, tamamlanmaya al.
alma ile olmaz, almadan da olmaz.
DEPREM
Hareket-i arz getikten sonra kendimi u
ayeti okurken buldum; Rabbena m halakte haz
btlen sbhneke fekn zben-nr. 65
Rabbimiz, Sen bunu bouna yaratmadn. Sen
mnezzehsin. Bizi atein azabndan koru.
DEVRYE
Tuizz idim, tzillye geldim. 66
64
ah Nakibend kaddesellh srrahul azizde dnya ii meguliyeti olmayana zikir dersi

vermezmi. Zamanmzdaki eyhler ise insanlarn
ahiretini kurtaramadklar gibi dnyalarn da perian etmektedirler.
65
l-i mrn, 191
66
Nevres Beyefendi'den rivayetle; Mehmed
Efendimiz'in Aziz Sultan'dan rivayetleri (Azizlikten,
zellillie; Allah Teldan kullua indim)
Tenezzl ayn terakkidir.
EB LEHEB
Biz Tebbet yed suresini hatim tamam
olsun diye okuruz.67
EB TLB ALEYHSSELM
Eb Talib radyallah anhdr.
EB TLB ALEYHSSELM MAN ETMTR.

(Fekeyfe i ci/n min kulli ummetin biehdin
veci/n bike al hul-i ehd(n)
a-Her mmetten bir ahit getirdiimiz ve seni
de onlarn zerine bir ahit yaptmz zaman
bakalm kfirlerin hali ne olacak!.. (Nisa; 41)
Maral Ahmed Thir Efendi buyurdu ki;

Abdlkadir Geylni Hazretleri lecekleri gn
kapnn eii nne uzanm, perian bir halde
alyorlarm, sormular:
Ya Abdlkadir neye alarsn. Senden bahtiyar
kimse var m? Sen zamann kutbusun.
te en son mertebeyi burada zillette buldum
demiler. Bizim Efendi Hazretleri Trbedr da zillette buldular.
67
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin amcas sebebiyle zmekten ekindiimizden dolay demektir.

b-Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurduki;
Bana gsterdiiniz titizlii, yakn akrabalarmada gsteriniz. (ihbl Ahbr, 471)
c-RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE SELLEMN AMCASI HZ. EB TLB ALEYHSSELMIN
MANLA GTTNE AHT OLARAK BZLER YAZMANI DLYORUZ.
MN
Hz. Eb Tlibin iman edip etmedii gemiten
gnmze kadar tartma konusu olmutur. En zor
dnemlerde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu fedakr koruyucusunun kfrne hkmedenler tarih, hadis ve tefsir kitaplarnda naklettikleri zayf ve mehul rivayetlere dayanmlardr.
Ancak Hz. Eb Tlibin imann ispat etmek iin
birok kitaplar, makaleler ve risaleler yazlm olsa
da zerindeki pheler kalkmamtr. Buna en
byk neden Emeviler dneminin, Hz. Ali kerremallh vecheye olan dmanlklar yznden
konu zerindeki ihtilaflar artrarak bilgi kirlilii
oluturmalardr. Muhalifler Hz. Ali kerremallh
vecheye dil uzatamaynca babasna saldrma yoluyla intikam almaya almlardr.68
68
Bunlardan Eb Turb (Topran babas,

topraa bulanm kimse) knyesi Hz. Muhammed
tarafndan kendisine verilmitir. Muhammed b.
yleki;
*Hz. Eb Tlibin, bir keresinde Raslllah sallallh aleyhi ve selleme:
Kavmin senin hakknda ne dzenler kuruyor
biliyor musun? diye sorduunu, O ise:
Evet, bana by yapmak, beni ldrmek ve
beni yurdumdan karmak istiyorlar (Enfl; 30)69
eklinde cevap verdiini, bunun zerine Hz. Eb
Tlibin:
Bunu sana kim haber verdi? sorusuna da
Rabbim haber verdi. dediini, Hz. Eb
Hasandan gelen bir rivyete gre Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Onu Eb Turab olarak
knyelemesi sebebiyle meyyeolullar minberde
Ona daha rahat svebiliyorlard. (el-sfehani,
Mektilt-Tlibiyyn, 40)
Hz. Ali kerremallh veche ise kendisine bu ismin Raslllah tarafndan verilmi olmasndan
dolay en sevdii knye olduunu sylemitir. Ali
b. shak
ayet Hz. Ali kerremallh vecheye Eb Turab sevimli gelmeseydi ve bu isimle arlmaktan
holanm olmasayd Raslllah Onu byle isimlendirmezdi. eklinde bir rivyet nakleder.
(Belzri, Ensbl-Eraf, II, 847, Zeheb,
Tarhul-slm, III, 623)
69
nkr edenler, seni balayp bir yere kapamak veya ldrmek, ya da srmek iin dzen
kuruyorlard. Onlar dzen kurarken, Allah da
dzenlerini bozuyordu. Allah dzen yapanlarn en
iyisidir. (Enfal, 30)
Tlibin:
Senin o Rabbin ne gzel Rabb imi, ona hayr
tavsiye et. szne, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem:
Ben mi Ona hayr tavsiye edeceim, hayr!
Tam tersine O bana hayr tavsiye eder buyurduunu ve bunun zerine ilgili ayetin nazil olduunu
nakletmitir.]
(Taber, Ubeyd b. Umeyre dayandrd bir Rivyet) bn-i Kesr, yukarda zikrettiimiz rivayeti
eletirmi ve bu rivayette Hz. Eb Tlibin zikredilmesi ve ayeti kerimenin sanki hicretten nce
nazil olduu zehabnn verilmesinin garip, hatta
mnker olduunu sylemitir. Zira Enfl Suresi
btnyle Medendir ve Medinede nazil olmutur. inde Mekk ayet veya ayetler yoktur. te
yandan Hz. Eb Tlib, Drun-Nedvede Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin ldrlmesi karar
alnmas ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
hicret izni verilmesinden sene nce vefat etmi
olup bu hdise ile ilikilendirilmesi mmkn deildir. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, Mekke
mriklerinin onun hakknda ne dzenler kurduklar haber verilmitir, ama bunu haber veren sahih
rivayetlere gre Cibrildir ve bu haberle birlikte
hicret iznini de getirmitir. Bu ayeti kerime ise
daha sonra Medine-i Mnevverede, Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme Allah Telnn kendisine gemi nimetlerini hatrlatma sadedinde indi-
rilmitir. 70
Mseyyeb bnul-Hazn anlatyor: Eb Tlibin
lm an gelince, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem yanna geldi. Baucunda Eb Cehil ile Abdullah bnu Ebi Umeyye bnil-Mureyi buldu.
Ey Amcacm! Bir kelimelik Lailahe illallah
de! Onunla Allah indinde senin lehine ehadette
bulunaym! dedi. Eb Cehil ve Abdullah atlarak
(Hz. Eb Tlibe):
Sen Abdulmuttalibin dininden yz m evireceksin? diye mdahale ettiler. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, (kelime-i ehadeti) ona
arz etmeye devam etti. Onlar da kendi szlerini
aynen tekrara devam ettiler. yle ki bu hal Hz. Eb
Tlibin son sz olarak, onlara:
Ben Abdulmuttalibin dini zereyim! demesine kadar devam etti. Eb Tlib L ilhe illallah
demekten kanmt. Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem:
Yasaklanmad mddete senin iin istifar
edeceim! dedi. Bunun zerine aziz ve celil olan
Allah u vahyi indirdi. (Mealen):
Akraba bile olsalar, onlarn cehennemlik olduklar ortaya ktktan sonra mrikler hakknda
Allahtan af dilemek ne nebiye ve ne de iman
edenlere uygun dmez (Tevbe 113).
Allah Tel u ayeti de Eb Tlib hakknda in-
70
(etiner, Bedrettin, Kur'n Ayetlerinin ni

Sebepleri, ar, stanbul 2002, I, 418. Taber ve
bn-i Kesrden naklen.)
dirmitir. (Mealen):
Sen, sevdiin kimseyi hidayete erdiremezsin.
Ancak Allah dilediine hidayet verir. Doru yolda
olanlar en iyi bilen de Odur (Kasas, 56 ). 71
[Bu hadisin son rvisi el-Mseyyebtir. Bu zat,
ancak Mekke fethinde babasyla birlikte Mslman olmutur. Bu husus, btn tabakat kitaplarnda yazldr. Yani bu hadisi rivayet eden elMseyyeb, olayn vukuu srasnda Mslman
deildir.
Ayrca el-Mseyyeb de bunu babasndan rivayet etmektedir ve hadisten de anlaldna gre,
babas, bu olayn grg ahidi deildir. O halde bu
olay kimden dinlemi olabilir? Elbette ki, Eb Cehil
veya onun yanndaki mrikten dinlemi olabilir.
Sonu olarak, bu hadiste farknda olunmayarak,
Hz. Eb Tlibin kfrne, Eb Cehilin ahitlii ile
hkmedilmi olur.
mam Buhari ve dierlerinin zikrettii bu hadisin sahih olduunu savunmak balamnda senedinin mrsel 72 olup son ravisinin zikredilmediini
71
Buhar, Menkbu'l-Ensar 40, Cenaiz 81, Tefsir, Beraet 16, Kasas 1, Eyman 19; Mslim, man
39, (34); Nes, Cenaiz 102, (4, 90, 91)
72
MRSEL HADS
Tabinden birinin senedinde sahabey zikretmeksizin dorudan doruya Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin adn anarak rivayet ettii hadis.
Zayf hads ksmlarndan biridir. Muhaddislere
ve usul limlerine gre ayr ayr tarifi yaplmtr.
iddia etmek ise, slama en byk hizmeti yapm

olan Hz. Eb Tlibi kfir gstermenin bo bir gayretinden baka bir ey deildir. Zira hadiste olayn
grg ahitleri olarak adlar geen yalnz Eb Cehil
ile yine onun gibi mrik olan Abdullah b. Eb
meyyedir; bunlarn dnda kimseden sz edilmemektedir. Mslman olan baka bir zatn orada
bulunmas ihtimali ile el-Mseyyebin babasnn
da, ondan rivayet etmi olmas ihtimali zerinde
hkm bina etmek ise, ilim ve insaf yolu deildir.
nk Hz. Eb Tlibin iman edip etmedii hakknda nem arzeden bir nemli mesele yle dursun,
slamda hibir hkm ihtimaller zerine bina edilemez.
Ayrca, anlan hadiste olaya bal olarak zikredilen ayet, , Cehennemlik olduklar anlaldktan
sonra, akraba bile olsalar, puta tapanlar iin mafiret dilemek nebiye ve mminlere yaramaz. 73
Bu sure ise, Kurn- Kerim sureleri ile ayetlerinin
Muhaddislerin genel tarifine gre mrsel hadis,

isndnda sahab rvisi dm olan hadistir. Tabiun neslinden birisinin hadis ald sahab ravnin
adn anmadan, onu atlayarak dorudan doruya
ki... diyerek rivyet ettikleri hadislere mrsel
denilmitir. Usul limleri kelimenin szlk anlamn
ele alarak, onunla munkat, hatt mu'dal arasnda hi bir ayrm yapmazlar (Suyt, Tedrbu'rRv, Nev. Abdulvehhab Abdullatif, Medine, 1972,
s. 196).
73
Tevbe, 113
nzul tertibi hakknda uzman olan slam limlerinin byk ekseriyetine gre, Kurn- Kerimden
en son nazil olan suredir. Baz limlere gre ise, en
son nazil olan sure, Mide sresidir; Tevbe sresi
ise, son sureden (Nasr Suresi) bir nceki suredir.
Ve hibir lim de, Tevbe suresinin her hangi bir
ayetinin, Mekke devrine nazil olduunu sylememitir.
Anlan olay ile balantl olarak Sen, sevdiini
doru yola eritiremezsin, ama Allah, dilediini
doru yola eritirir. Doru yola girecekleri en iyi O
bilir.74 zikredilen yeti ise, Mekke devrinde, fakat
bu olaydan ok sonra nazil olmutur.+75
3- Nciye bnu Kab anlatyor: Hz. Ali kerremallh veche dedi ki:
Eb Tlib lnce Raslllah sallallh aleyhi ve
selleme gelip:
Dallette olan ihtiyar amcan ld dedim. (?)
Bana:
Git baban gm! Sonra, bana gelinceye kadar
hibir ey yapma!76 buyurdular. Ben de gidip
gmdm ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
gelip haber verdim. Bunun zerine bana ykanmam emir buyurdular ve ykandm... Sonra bana
74
Kasas, 56
Ali AKIN; HZ. Eb Tlib ve Tarihte Gizli Kalm
Gerekler, stanbul: Sakaleyn, Austos 2007, 200201
76
O zaman, cenaze namaz teri klnmamt. (KKSAL), 2/124-125.
75
dua ediverdi *ancak duay ezberleyemedim+. 77

Ktb- Sittede geen Hz. Ali Kerremallh
vecheye atfedilen hadisin durumunda mkl
durumu vardr.
nk Hz. Ali kerremallh veche babasna
zlmemi, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
babam deilde ihtiyar amcan diyerek kendini aziz edip, efendimizi mahzun ederek slma
izzet mi kazandrd?
Btn Kurey bilirki Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem akrabasna ve insanlara merhametli ve
incitici deildir. Kendi elinde yetitirdii Hz. Ali
kerremallh vechenin bu ekilde konuma ihtimali ise yok denecek gibidir.
4- Hz. Abbas radiyallhu anh anlatyor:
Ey Allahn Resul dedim, amcana (istifarla
yardm) dan seni alkoyan nedir? O seni koruyor,
senin iin kfirlere kzyordu.
Evet! dedi. O atein s bir yerindedir. Eer
ben olmasaydm cehennemin en derin yerinde
olacakt. 78
Bu hadis sahih kitaplarda olmasna ramen zayf olma ihtimali yksek ve mkl ve pheli durumlar iermektedir.
Soruda, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
77
Eb Dvud, Cenaiz 70, (3214); Nes, Tahret

128, (1, 110), Ceniz 84, (4, 79).
78
Buhr, Menakbu'l-Ensar 40, Edeb 115, Rikak
51; Mslim, man 357, (209)
zlmesine sebep olacak bir durum vardr. nk,

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin amcasnn
zahiren imanna insanlar ahit tutamadndan,
iindeki sknty hatrlatacak soruyu sormaktan
sahabe (bedevi olmayp yakn arkadalar olan
kiiler) kanp hay ederlerdi.
Ayrca, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
efaat cehennemden karmak veya cennette
daha yksek makama ykseltmek iindir. Cehennemde yanacak biri iin, bu trl bir efaat noksanlk ifade eder. nk kurtulua vesile olmayan
bir durumdur. Tevbe 113 79 ayetini delil getirenlerin bu trl efaat ayn konuda zikretmeleri de
tezat tekil eder. Her adan bu hadis sahih hadis
kitaplarda zikredilse bile zayftr.80
phesiz ki, Allaha ve Resulne eziyet verenlere Allah hem dnyada, hem ahirette lnet
etmitir. Onlara aalayc bir azab hazrlamtr.81
DRT HALFE
Sairleri (Dier halife) halife-i Hakkdr,
Hazreti Ali Halife-i Rasuldr.
Hazreti Raslllah Efendimiz tarafndan
79
Cehennemlik olduklar anlaldktan sonra,

akraba bile olsalar, puta tapanlar iin mafiret
dilemek nebiye ve mminlere yaramaz.
80
Bkz: hramczde smail Hakk Altunta; HZ.
EB TLB ve Kaside-i 'biyyesi, stanbul, 28
Ocak 2010
81
Ahzab, 57
Hazreti Fatma (sallallahu tel aleyhim ve al

lihima) ya
Allah mkevvenata nazar eyledi, iki kimseyi
kendisine intihp etti(seti). Onun birisi senin baban, birisi de senin zevcindir.
eyhim bana sual buyurdu,
demden evvel din var myd?
Evet, efendim vard, Dini slm.
Hazreti Muhammed ka kiiyi ird buyurdu?
Bende korktum, lisanen syleyemedim. ehadet parmam iaret ederek bir dedim.
Evet, yalnz Hazreti Aliyi ird buyurdular.
Dier Sahabe-i Kiram, talim ve terbiye ile
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizi anladlar. Hazreti Ali kerremallh veche
aynaya bakt, kendini grd.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyururlar ki;
Biz Ali ile bir vcudduk, bu leme geldik, ba
ayrld.
Baz kiiler Hazret-i Ali Efendimizi, Hazreti
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize
ikyet ettiklerinde
Ondan bana ikyette bulunmaynz. nneh
mahssun f ztillh . buyurdular (O Allahn zatna tahsis edilmitir)
Bir gn Hazreti Ali Efendimiz
Ya Resulallah, namaz klmak istemiyorum
ama ezan okunduu zaman iim szlyor. buyururlar,
Akbetinin hayr olduuna alamettir buyurmular.82
82
Hz. Ali kerremallh veche namaz vakti gelince bir bakalar, rengi solar ve tir tir titrerdi.
Ey mminlerin emiri! Nedir bu hal? dediklerinde
Gklerin, yerin ve dalarn yklenmekten ekindikleri emanetin yani namazn vakti geldi. der
ve kendisinde grlen bu deiikliin sebebini bu
ekilde aklard. Gndzleri cenk meydanlarnda
esip grleyen Haydar- Kerrr geceleri ise bir ruhban gibi ibadetle megul olurdu. Bir gn Hz. Aie
radiyallh anha annemize hangi kadnn Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sevgisine en fazla
mazhar olduu sorulunca, annemiz tereddtsz
bir ekilde
Ftma aleyhisselmdr cevabn vermiti.
Sorunun devamn
Peki ya erkeklerden? diye getirince Ftma'nn kocas diyecek ve gerekesini de
Bildiimden beri o gecelerini namazla gndzlerini de orula geirir. buyurmutu. (Hkim,
Mstedrek 3/171 (4744)
Hz. Ali kerremallh veche namaza duracanda bir bakalar rengi solar, mehafetullah ve mehabetullah hisleriyle iki bklm olurdu. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemden bir dua renmiti
ve onu hibir gece terk etmemiti. Bir ahs Nehrivan'da Hariclerle savat geceyi kast ederek
O gece onca sknt esnasnda dua ve zikrini
terk etmedin mi? diye sorunca
Her mmin Alevdir, ama her Alev

mmin deildir.
DNYA (LIK)
Birisi yeni bir ev yaptrrsa, rtbe alrsa,
yeni bir elbise giyerse tebrik etmeyiniz.83
O gece bile terk etmedim. cevabn vermiti.

Bir gn Kfe'de sabah namazn kldrdktan sonra
oturmu cemaat de etrafnda halka oluturmutu.
Yznde hzn izgileri hkimdi. Oradakiler ilerinden acaba halifenin cann skan bir ey mi var,
neden byle mahzun mahzun duruyor diye dnyorlard. Kimseden t kmyordu. Hz. Ali kerremallh veche zgn olunca hava cemaate de
sirayet etmiti. Neden sonra halife kalkt ve iki
rekt namaz kld. Sararp solmutu. Namazn
bitirdikten sonra basn saa sola sallayarak unlar
syledi:
Allah'a yemin ederim ki ben ashab- Muhammed'i grdm ve onlarla beraber bydm.
Ancak imdi onlar gibi insanlar gremiyorum.
Onlar gzlerinde gecenin aydnlk izlerini tayarak sabahlarlard. Gecelerini Allah iin secdede
geirir, Kur'n okur ve bazen kyamda bazen de
yanlar zere olmak zere nbetlee kullukla
megul olurlard. Allah' zikrettiklerinde frtnal
bir gnde aacn sarsld gibi sarslr ve elbiseleri
srlsklam oluncaya kadar gzya dkerlerdi.
(bn Cevz, Sfat's-Suffe 1/331)
83
Kim ssl elbise-(hret elbisesi) giyerse,Allah Telnn sevdii iinde olsa da - elbiseyi
Yeni bir gmlek bile giyseniz iki rekt namaz klnz.
Ne talibi dnyayz,
Ne ragb ukbayz,
Biz k eydyz.
Hu Hu ya men h,
Leysel hdi ill H
Talibin matlubundur,
Akn seyrani H.
Bunu Hazreti Azizimiz Efendimiz, Makbule ve
Nusret Hanmlar birlikte sylerlermi. Bazen Makbule hanma;
Sen bana bir ilahi okuyuver. buyururlarm,
Makbule hanm yukardaki ilahiyi okurlarm.
nsanda en son kaybolan, manev saltanat hrsdr.
EKYA
Naks iken irda kyam edenlerin mtenebbilerle (deliler) harndan korkarm.84
karncaya kadar Allah Tel ondan yz evirir.

bn Mce, Libs,24; Irk, IV,232; hy, IV,232.
84
Naks iken eyhlie kalkanlarn delilerle harndan korkarm.

rada mezun olmad halde bana adam
toplayann, Mseylemet'l-Kezzb ile harndan
EVLLK
Dnyada eini bulamazsan, iini bilemezsen rahat edemezsin.
Allah Tel, Hazreti deme;
Ya dem sen beni eskisi gibi gremezsin,
grmek istediin zaman ferin olan Havvaya
bak. Havvaya da; Ya Havva sen beni eskisi gibi
gremezsin, grmek istediin zaman asln olan
deme bak.85 diye hitap etmitir.
korkulur.
85
(KURBANN NSA)
zdivacn mesnun ve cimn demi hicab ve
belki sebebi terakki olduu budur ki hakikat ikidir.
Biri hakikati ilhiyyeyi faile ve biri hakikati
kevniyei kabiledir ki hakikati ldan messir ve
hakikat-i saniyeden mteessir ile tbir olunur.
Hakikati failei messirinin mazhar mzekkerlikdir ki srr kalemdir. Hakikati faile-i mteessirenin
mazhar menneslikdir, iki srr levhdir. Pes srr
ilhi bu iki hakikata mnhasrdr ki biri birinin
yinesidir. Ve bu kaide zevki kurbet ve vuslat olduu budur. Zira iki hakikatn bir birine taauku
vardr ki izdiva ve muaneka ile taaukda olan
elem zail olur. Ve mltez ve mltezn bihin filhakika ayn vahide olduu srr mezkru mnafi
deildir. Zira taayyni zkuretle taayyni nuset
miyannda tefavt vardr. Hakaykn taaddd ise
esmaye ve taayynata nazrdr. Ve ill msemma
birdir. Ve srr failiyette srr 'kabiliyet dahi vardr
ki mzekkerin mennesden infialidir. Zira kadn,

tabiat kevniye suretidir ki, cemii eyann medardr. Yani cemii eya, tabiat zerine mebnidir. Ve
dnyadan acuz le tbir olunduu budur ki, hakikati kevniye suretidir. Byle iken, halk lem
onun yznden mnfail olmakda ve layiine
aldanmaktadr. Ve avreta serfuru etmek, btn
dnyaya serfuru ve inkiyad etmek gibidir ki, ol
m'na dan secde ile tbir olunur. Nitekim haleti
izdivacta maheddir ki ah ve keda ve al ve
edna ol halde sacid gibi olurlar Velkin ehli mahedenin secdesi ayn vahideye gre ve ehli
hicabn secdesi taayyni hariciyeye nisbetledir.
Ann iin, avam ns cima-. ehveti tbiiyeye ve
havas ns uhudu ruhaniyeye bina ederler ki, biri
nefsiyle ve dieri hakla harekettir. Ve nikhda
srr hakikat bulunmadka sfah gibi olur. Bu cihetten mukallide taklid olunmaz. Belki muhakkika taklid olunur. Yani sol kimsenin ki, slukten
nisbeti sahih olmaya ve belki mukallide mntehi
ola. na iradet drst olmaz. Ve ill sifah gibi
olur. Ve bu makamn anlalmas gamizdr. Hemen basireti aup, can gz ak olanlar gre
gr.
Kurban : Yaklamak fiili - Nisa: Kadn.
Gnmz Trkesiyle
KADINLA ERKEN CMASI- (YAKLAMASI)
Kadn ve erkein evlenerek cinsel ilikide bulunmas snnet ve terakki sebebi olduu ve bu
ilikiden mahrum kalmann perdelenmeye neden
oluundaki hakikat ikidir.

Biri, fail olan ilh hakikat ve dieri yaratlm
dnya hakikati mesabesindedir.
Birinci hakikati, messir (etken) ve ikinci hakikati mteessir (etkilenen) ile aklayabiliriz.
Fail olan ve etki eden, ilhi hakikatin mazhar
erkeklikdir ki srr kalemdir.
Mteessir olan yani etkilen, hakikati mazhar
kadnlktr ki, srr sayfadr.
yle ise, bu ilh sr, bu iki hakikata mnhasrdr
ki, biri birinin tecellisi olan ayna gibidir. Bu kaide
(husus) cinsel birlemedeki birlemede olduu
(iliki) gibidir. Zira iki hakikatn bir birine ak ve
sevgisi vardr. Birlemede, erkek ve kadn kollarn
birbirlerinin boyunlarna sarmak suretiyle kucaklaarak gsleri de birbirine temas ettirmesi ile
aktaki olan elem ve skntlar gider. Kadnla rahatlayp ve lezzet alan erkek ile ve bu zevkin olmasn
salayan kadn, hakikatte bir olduu srrn zikretmek yanl deildir. nk erkekliin ve kadnln
grnnde farkllk vardr. Bu hakikatlerin okluu ise, isimler ve zuhur edilerine gredir. Yoksa
isimlendirilen, ad verilmi olan, erkek kadn birdir.
Faaliyetin (Uyanmann) srrnda bir kabiliyet srr
dahi vardr ki erkein kadndan etkilenmesi ve
hareketlenmesidir. Zira kadn, tabiat kinatn suretidir ki btn yaratlm eylerin sebebi etrafnda
dnecei noktadr. Yani btn eya bu tabiat zerine mebnidir. Dnyann ihtiyar kadn ile tbir
edilmesi, kinatn hakiki suretinin bu ekilde (yani
kadn) olmasndandr. Byle iken, insanlar onun
yznden zlmekte ve ssne aldanmaktadr.

Kadna ba emek, dnyann szn dinlemek,
itaat ve balanmak gibidir. Burada ba eme secde
ile tbir olunur. Nitekim cinsel birleme halindeki
durum padiah ve dilencinin (kle) durumu gibi
rabbine (kadna) secde eden (erkek) kul gibidir.
Fakat (bu durum) mahede ehli (hakikate ulamn) secdesi bir olan ilha ve hicabn ehlinin (perdelenmi dnya ehli) secdesi dardan grlene
yaplana benzemektedir. Onun iin insanlarn
avam cinsel birlemeyi ehvet (nefsani) tabiatndan, havas (sekin ve srra ermilerin) ruhan ehveti mahede (tevhid mertebesi) ederek yaparlar.
Yani biri nefsiyle ve dieri hakla (hakikatle) harekettir.
Nikhdaki hakikat srr bulunmadka cinsel birleme zina gibidir. Bu ynden takldi cinsel birleme, taklit olunmaz (nk zinaya benzer). Bu (hakikatte) taklit etmekle de bulunmaz. Belki hakikati
taklit edilebilir. Yani bir kimsenin ki, slukten (manevi yetimede) nisbeti (yolu) sahih olmayabilir.
Belki taklit ederek, sonuca erdirse de, onun bu
istei drst olmad gibi zina etmeye benzer.
(Sahte veya naks mridlerin elinde yetienler)
Bu makamn anlalmas ok gtr. Hemen basireti aydnlatp, ap can gz ak olan kimseleri
grerek gr, (anlamaya al). (Manevi ilerde
ykselmi kiileri bulmaya al.) ( sh. 216)
KADINLAR HAKKINDA BR MLHAZA
Erkekler, kadnlarn uzun sal fakat ksa akll

olduklarn zannederler. ocuklar karnlarnda
tayan, sonra emziren ve byten kadnlar olduklar iin, onlar gzetmek, elbette erkekler zerine
den bir vazifedir. Fakat erkeklerin bu vazifelerinden dolay, kadnlar kendilerinden aa grmeleri doru mudur?
smail Hakk Bursevi kaddesellh srrahul
azz erkekle kadn arasndaki fark tespit ederken,
kadnlarn hkmet riyasetinde bulunmalar iyi
olamayacan syledikten sonra u mlhazay da
sylemekten geri durmuyor:
(Velkin kadn iki nevidir: hakik ve hkm yle ki; reculiyeti naks ve mrvveti kasr ve siyasete gayri kadir olanlar dahi kadnlara mlhaktr.
Ann iin zahirde kadn zapteden ve btnda havay nefsini sken kimse pek azdr- Ve hilaf dahi
buna kyas oluna- Yine nice kadnlar vardr ki akl
kmil ve tasarruf tam ile rical hkmndediraire Zeyneb yle diyor:
Zeyneb ko meyli zineti d n yay e zen gibi
Merdane vr sade dil ol terki ziver et.
Gnmz Trkesiyle
(Lakin kadn iki ksmdr: hakik ve hkm (gerekten kadn-hkmen kadn)
yle ki; erkeklii noksan ve insanl az ve siyasette kabiliyetsiz (geinmeyi beceremeyen erkekler) dahi kadnlar snfna dhildir. Onun iin
zahirde kadn zapt eden (ikna eden erkek) ve
btnda nefsin isteklerini gideren (tatmin) erkek

pek azdr. -Bunun tersini dahi buna kyas edin(Yani erkei ikna edip ona hkmran olan kadnda
pek azdr)
Yine nice kadnlar vardr ki, akl kmil ve tasarrufu tam ile erkek hkmndedir. aire Zeyneb
yle diyor:
Kefet nikabn yeri g mnevver et
Bu lem anasr firdevs-i enver et
Depret lebini ce getir hacz-i kevseri
Amber san z bu cinn muattar et
Hattn berat verdi saba yeline dedi
Tez er Hatay'a in'i tamam et msahhar et
Yr yolunda k ile derdinden lenin
Kim der sana ki hecr ile cnn mkedder et
Zeynep dost zlf gibi tarmarsn
Divane olma iirini divan defter et
Zeyneb ko meyli ziynet-i dnyaya zen gibi
Merdane var sade-dil ol terk-i ziver it
(Ruhl Mesneviden C- 2, S- 197)- ( sh. 131)
Kaynak:
Mehmed Ali Ayn, Trk Azizleri-1, Bursal ve
Ruhul-Beyan Mellifi smail Hakk, Marifet Basmevi,1944, stanbul,
YORUM
Bu yazda smail Hakk Bursevi kaddesellh
srrahul azz, lednni bir gerei ifa etmektedir.
Fusus-l Hikemin Muhammed Fassnda da bu
konu benzer ekilde aklanr. Bizim burada sylemek istediimiz mevzu ise, kar kocann birbiriyle
FERSET
Osmanldan szn, arifden gzn, evliyaullahdan zn saklamayazsn.
Vcuduna sz gemeyenin bakasna sz gemez.
Ahmed Am Efendi Sheyl nver (18981986) iin;
Bu ocuk byr gider, beni unutmaz Bu
ocuk hayatta bir gn piman olmaz buyurmutur.
GAYB HABERLER
am, Badat, Msr, birisi sudan, biri saikadan (yldrm) biri de hareketi arzdan (deprem) ile
harab olacaktr. Trk kavmi ebabil kuu86 ile helak
geinememesinde Rabb ile kulun arasndaki

iliki ile e manada olmasdr. Eer bir erkek, eini
sevmiyor ve ona katlanmyorsa Allah Tel ile arasnda bir kulluk sorunu olduu; bir kadn da kocas
ile geinmiyor ona sabretmiyorsa, bu da kadnn
ok noksanlk yapt ve yanl hareket ettiini
gsterir. nk rabb makamnn zelliklerinden
biri terbiye eden sahip kan demektir. Bu sebeple
kadn yuvaya sahip kmaldr. Ayrca buradan karlacak dier sonu ise; Bekr kalmann din bir
eksiklik olduu; (evlenmek dinin yarsdr) Boanmann ne kadar zararl bir durum olduu; (Boanmak Allah Telnn ho grmedii helallerden
olmas) Erkein kadn boama hakknn yalnz
zina halinde olduu; anlalmaktadr.
86
Hava harektlar ile
olacak. Trk tenassur edecek. (Trkler hristiyanlaacak) 87

Nazif Efendiye,
Ben yaknda gideceim, cenazeme gelme.
Sen tahamml edemezsin.
Ben genliimde mutaassbdm, lisan okuyanlara itiraz ederdim. eyhim bir gn buyurdu ki
Ahmed bir ngiliz, bir Fransz, bir Rus geldiler.
Fatiha-i erifeyi kendi lisanlarnda okursan Mslman olacaklar, buyurdu. Ben de durdum kaldm.88
Yzba Hilmi Beyefendiden rivayetle;89
Hazreti Azizi ilk ziyaretimizde bu milletin hali
ne olacak diye sordum.
Gvurlar girer yine kar. Allah dinini hfz
eder. buyurdular.
Yine Bulgar ihtilli zamannda Manastrda mlkiye hapishanesinin haricen bir blkle muhafazasna memur edilmitim. Muhafzlarn ekserisi Bulgar komitalar idi. Bu meyanda nezaret altnda
bulunan Trk muhibbi bir Bulgar papaz ile dost
oldum. smi Papayorgi (Florinann Nevokas ) kynden idi. Babas Trk annesi Bulgar idi. Bu papaz
87
Dier rivayetler ile karlatrma yaplnca

Trk Devleti, Trk Dili ve Milliyetilii farkl kavramlar olarak dnlyor.
88
Yabanc dil eitiminin ne kadar gerekli olduunu grmekteyiz.
89
Miralay (Albay) rtbesiyle emekli olmutur.
bana 1319 (1903) ihtilli balayaca gn ve alametlerini bildirdi. Kendisine itimat edilerek vakay
olduu gibi hocam Mekteb-i Rtiye Askeriye mdr Bursal Kolaas Tahir beye syledim. Ve o
vasta ile Valiye ve Askeri kumandanna da keyfiyeti arz eyledim. Filhakika Papazn dedii gibi ihtill
dedii gn balad Manastrda otluklu bahenin
kme halindeki otlarnn tututurulmas ve kylerde mslman hanelerinin yaklmas, Mslmanlarn katli gibi fecai ile balad. Yaplan ihbarda hkmet vaktinde tertibat alarak ihtilli bastrmaa
muvaffak oldu (Rus Konsolosunun iki Jandarma
tarafndan katli ve jandarmalarn salben (asarak)
idamlar )bu vukuat cmlesindendir.
Bundan sonra Jandarmada yaplan tensikat
(dzenlemeler) zerine mezkr mesleke girdim.
Beyrut Jandarma efrad cedide mektebi 4. Blk
kumandanlna tayin klndm. ok gemeden
talya-Trabulusgarp Harbi zuhur etti. talyanlar
harp gemileriyle Beyruta gelerek bizim Avni ilh
ve Ankara torpitolarn teslim almak istediler. Verilmeyince muharebe balad ve gemilerin zerine
ate atlar. Bizim torpitolar yaktlar. Bu meyanda
birok asker ve ahalinin ehit olmasna sebebiyet
verdiler. te byle skntl bir zamanda ve her
trl tehlikeye kar mevcut Jandarma ile memleketin dhili emniyet ve asayiini temin ile megul
iken garip bir mracaat vuku buldu. Arabn birisi
Jandarma alayna geldi cephaneliin Paratonerlerinin kesilerek tanlmaz bir hale gelmesi iin bizleri
ve zabitan uyarda bulundu. Bu mhim ve makul
talep derhal kabul ve icra klnd. talya donanmas
cephanelii atelemek iin mevkiini denizden Harp
gemileriyle pek ok arad ise de bulamad. Bylelikle memleket mhim bir itihalden kurtuldu ve
dman gemileri akamzeri gittiler.
Beyrutta bundan sonra ok kalmadm. Rumeliye skp alayna naklim iin icra klnd oraya varmamla beraber Balkan harbi zuhura geldi Komanovada ordunun malubiyete duar olmasyla
Srpllar skp zerine gelmee baladlar. Muhammed Nurul Arabn hafidi (torunu) Hac Kemal
Efendiyi talabeleri ve ailesiyle Selanike gnderdik. Fakirde bir gece sonra hareketle Selanik tarikiyle Manastra gelmi bulunuyordu. Manastrnda dmesiyle beraber Grceye kadar gitmi isemde o srada Jandarmaya mensup ve ordu
ile hi bir irtibatm bulunmad ve hastalanmam
zerine iadeyi afiyete kadar Grcede yakn akrabalarmn hanesinde misafir kaldm. Ve Grceninde dmesi zerine ve tekrar tebdilen Manastra oradan da Selanik yoluyla zmire ve oradanda stanbula geldim. Hazreti Ahmed Am
Efendime ancak 14 sene sonra tekrar kavumu
oldum.
Mbarek ellerini ptkten sonra ismimi sordu
Kazm dememle
Bizim Kazm m? diye sordu.
Neredesin? Kazm kendini ok zlettin buyurdular. Cevaben;
Ancak imdi geliyorum efendim dedim.
Rumeli ahvalinden sormas ile vekayi muhtasaran
arz ettim. Merhameti ilahiyenin bu mmeti merhumeye has bir efkatle tecellisz olmasn diledim. Bu ilerin banda kalbimden syleyerek hep
Rus frlda vardr, dedim. Cevaben
Fekatele Talute Calute ayetini (Bakara, 251)

okudu.90
90
Tlt: srailoullarnn meliki. Esas ad

Saul'dr.
Kelime olarak Tlt branice bir lakabdr.
Arapa Tl kelimesi ile alakal olup, ar derecede boylu ve kudretli anlamna gelir.
Kur'an'da iki yerde Tlt kelimesi gemektedir.
Birka yerde de, ona iaret eden zamirler bulunmaktadr.
Msr ile Filistin arasnda yaayan Amalika adl
bir kavim vard. Balarnda Clt adnda bir kral
bulunuyordu. Bunlar srailoullarna saldrp onlar
perian ettiler. srailoullar da, kendi peygamberlerinden, dmanlaryla arpmak iin kendilerine
bir kumandan tayin etmesini istediler. Onlarn bu
peygamberi, Musa aleyhisselmdan sonraki peygamberlerden biriydi. Onlarn bu talebi zerine,
peygamberleri onlarn bana, nesli Ya'kb aleyhisselm'n olu Bnyamin'e dayanan Tlt'u hkmdar olarak tayin etti. Bu durum Kur'an'da yle ifde edilmitir:
Peygamberleri onlara: Bilin ki Allah, Tlt'u
size hkmdar olarak gnderdi dedi. Bunun
zerine (onlar): Biz hkmdarla daha layk
olduumuz halde, kendisine servet ve zenginlik
ynnden geni imknlar verilmemiken, o bize
nasl hkmdar olur? dediler. (Peygamberleri):
Allah sizin zerinize onu seti. limde ve cssede
ona, sizden daha ok stnlk verdi. Allah mlkn dilediine verir. Allah her eyi ihta eder ve
her eyi bilendir dedi (Bakara, 247).

srailoullar onun kralln tasvip etmek istemediler; ii zenginlik ve ksr kavmiyet noktasndan ele
almaya altlar. Oysa ayette ifde edildii gibi,
Yce Allah, Tlt'a ilimde ve cisimde, madd ve
manev ynden bir stnlk vermiti. Madd ynden iri csseli, gl, kuvvetli ve gzel olarak yaratmt. Manev ynden de, din, siyas, fen, teknik
ve sava ilimlerinde ona stn bir baar ve maharet vermiti. Ayn zamanda o, fakirlere kar merhametli ve efkatliydi, yoksullarn dertleriyle dertlenir, skntlarn gidermeye alrd. Bir de, Yce
Allah amirlii dilediine verir. Komutanlk ve amirlik iin bunlar nemlidir. Yoksa veraset, soy-sop,
ayr nesepten gelme artlar geerli ve nemli deildir.
Tlt komutanl ele aldktan sonra, askerleriyle Clt'a kar cihada kyor ve nce askerlerini
deniyor. Askerlerinden ihlasl ve samimi olanlar
belirlendikten sonra, dmanlaryla cihada devam
ediyor. Yce Allah bu hususta Kur'an'da u aklamada bulunmutur:
Tlt, ordusuyla birlikte ayrldnda dedi ki:
Dorusu Allah sizi bir rmakla imtihan edecektir.
Kim bundan ierse, artk o benden deildir ve kim
de -eliyle bir avu avulayanlar hari- onu tatmazsa, o bendendir. Onlardan az bir blm
dnda ondan itiler. O, kendisiyle beraber imn
edenlerle onu (rma) geince, onlar (geride kalanlar): Bugn bizim Clt'a ve ordusuna kar
(koyacak) gcmz yok dediler. (O zaman) Al-
en nihayet Talut Calutu katledecek ve ancak

o zaman ferahlk olacaktr. buyurdular ve elim-
lah'a kavuacaklarna kesin gz ile bakanlar:

Nice az bir topluluk, daha ok olan bir toplulua
Allah'n izniyle galip gelmitir. Allah sabredenlerle beraberdir dediler (Bakara, 249).
Tlat ve askerlerinin, Clt ve askerlerine kar
cihada hazrlandklarnda, Allah'a kar yaptklar
niyz ve dualar, Kur'an'da yle haber verilmitir:
Onlar, (Tlt ve ordusu) Calut ve ordusuna
kar meydana (savaa) ktklarnda, dediler ki:Rabbimiz, zerimize sabr yadr. Admlarmz
sabit kl (kaydrma) ve kfirler topluluuna kar
bize yardm et (Bakara, 250).
Tlt ile askerlerinin zaferini ve Clt ile askerlerinin de ykln haber veren bir ayetin meli ise,
yledir:
Derken, Allah'n izniyle onlar bozdular.
Dvd Clt'u ldrd. Allah ona (Dvd'a) hkmdarlk ve hikmet verdi ve ona dilediini retti. Eer Allah, insanlarn bir ksmyla dierlerini
savmasayd, dnya bozulurdu. Fakat Allah, btn
lemlere kar ltuf sahibidir (Bakara, 251).
Ayette de ifde edildii gibi, Dvd aleyhisselm, Tlt'un komutasnda toplanm bulunan
srailoullarnn arasndayd ve kar ordunun banda bulunan Clt'u ldrd. Bylece srailoullar bu savata galip kt. Filistin ordusu yenildi.
Dvd aleyhisselm bilhare Tlt'un kz ile evlendi ve onun lmnden sonra da onun yerine
kral oldu.
den tutarak Fatih camii havlusunu beraberce yrdk. Esna-i rahte (yol esnasnda) eski arkadam
Veliyi sordum.
Kim bilir nerede srtyor buyurdu. Talebeliimde beni onun rehberliine vermitiniz dedim.
Biz hvanmz kendimiz terbiye eder bakalarna vermeyiz. buyurdular. Ve artk haneyi saadetlerine doru giderken msaade isteyerek tekrar veda eyledim.
Hazreti deme btn diller teklif edildi,
ama Trk lisann seti. 91 Onun iin Trk devleti
91
Ahmed mi Efendi bu sz, kuvvetle muhtemel, Osmanl Devletinin kesin dalma srecine
girdii 30. Ekim 1918in hemen ertesinde sylemitir. Trkln bekasna dair Ahmed Am Efendinin bu sz kendisinden nceki mutasavvflarda
da vard. Mesela
Ruhul Beyan Tefsirinin Mfessiri smail Hakk
BURSEV (doumu miladi 1652) Hazretleri, stanbul Ktphanesinde kaytl "HADS- ERBAN adl
eserde Bakara Suresi 31. ayetin tefsirini yaparken
yle diyor:
demin cennetten kma vakti gelince Cenab Allah bunu haber vermesi iin CEBRAL gnderir.
Cebrail durumu deme bildirir. dem tnmad
yani emri duymazlktan geldi. Cebrail durumu Allaha bildirince Allah Tel Cebraile: Git DEME
LSAN- TRK ile SYLE der. Cebrail gelir ve
Trke olarak cennetten kma emrini tebli
eder. dem cennetten lisan-i Trki ile kalk dimekle kyam idip kmtr. Zira ahir zamanda
ilelebet payidr olur.

Yerde gkte byk deiiklikler olacak.
Semvatta byk deiiklikler olacak bir
yldz peyda olacak.
Paris ehri semav bir hdise ile mahvolacak.
nc Dnya Harbi kacak, Efendim hazretleri buyurdu ki; Rusya mahvolacak, kk bir
devlet haline gelecek. Anadolu ahalisine dua
ettim, bu badirede onlara ziyan gelmeyecek. Bu
esnada avucunu skar gibi yaparak
Rusyay klttm, klttm.
Rusya darmadaan olacak! O Kremlin sokaklarnda kpekler uluyacak!..
ngiltere ve Yunanistan mahva mahkmdur. ngilizler o zaman Trk donanmasna bakp
gpta edecekler, hayflanacaklar. 92
tasarruf Trkndr.(stanbul Kt. 1317 nolu

kitap, s.26 )
Cenab- Allah, Bakara Suresi 31,32 ve 33. ayetlerden rendiimize gre: deme lim vermi,
btn isimleri ve eyann adn retmitir. Yani
deme kendi zrriyetinden gelen btn milletlerin ve bu milletleri oluturan btn insanlarn
adlar ve dilleri retilmiti. (SAYAR, 1994), s.555
92
Evliyann tasarrufuna bir misal daha verebiliriz.
17 MART 1694'TEN 18 MART 1915'E VEYA
MONDROS'TA ATILAN MZA
Bu bal yle de atabiliriz: 17 Mart 1694'ten
18 Mart 1915'e veya aya bukal bir erenin 30
Ekim 1918 de Mondros'ta attrd imza.

XVII. asrn sonlarndayz.
Devir kinci Ahmed devridir. Hazret-i Niyazi'nin
i banda bulunan hainleri Padiaha tek tek bildirecei ayias, devlet adamlar arasnda, zellikle
de Kdzdelilerden Vn-i Cn lakapl Mehmed
Efendide tela uyandrr. Sadrazam Bozoklu Mustafa Paa, Msr Efendinin duasn almak isteyen ve
sonra sefere klmasn mnsip gren Sultn II.
Ahmed'i, bu zt geldii takdirde byk bir fitne
zuhur edecei yolundaki telkinleriyle fikrinden
vazgeirir.
Hazret-i Pr, 30 Haziran 1693 Sal gn Edirne'ye gelip va'z etmek zere Selimiye Camiine
indii zaman, halk caminin etrafn doldurmu
kalabalktan ieriye girilemez olmutur. Bu durumu gren Sadrazam, Niyz-i Msr'nin eer derhl
tutuklanp srgn edilmezse byk bir karklk
kacan padiaha telkin eder; Msr'nin Limni'ye
srgn hususunda bir ferman alr. Bunun zerine
Hazret-i Msr tekrar Limni'ye srlr (1693). Hazret-i Pr bu sefer incinmitir ve giderken:
OSMANLI'NIN NKIRAZI (K) N DRDNC KAT SEMYA BR KAZIK AKTIM. BU KAZII BENDEN BAKA KMSE IKARAMAZ. der ve
ayandaki buka ile bir kou arabaya bindirilip
palas pandras yola karlr. Ve bir mddet sonra
adada (17 Mart 1694) vefat eder.
Yl 18 Mart 1915 ngiliz Agamemnon zrhls anakkale Boazna girer ve Mecidiye tabyasna
lm kusar; ancak anakkale'yi geemez. sabet
Yine Ahmed Am Efendinin ngiltere iin

u rivayeti vardr.
O zlim imparatorluk balklkla geinen kk bir ada devleti haline gelecek!.93
Ona memnunum ki sizi ok iyi gnler bekliyor. Efendim ( Mehmed Tevfik Efendi Hazretleri
nakletti):
60 - 70 sene byk iyilik olacak. Memleket
selmla idare edilecek. Ben grmem ama siz grrsnz, buyururlard. Efendim de (Hoca Efendi
alp geri ekilir. Birinci Dny Sava sonunda atekes isteyen Osmanl Devleti ile tilaf Devletleri
arasnda 30 Ekim 1918 ylnda Limni Adasnda
Niyz-i Msr'nin gmld yere bakan Mondros Limannda Agamemnon zrhlsnda yaplan
antlama ile Osmanl'nn inkraz (k) tescil
edilir.
mdi, sadede gelelim ve ricl-i devlete dnp
soralm:
Biz imdi Hazret-i Msr'den zr dileyip
Mondros'ta ayamza geirilen bukadan kurtulalm m, kurtulmayalm m?
Bu zat, zamannn byk vellerinden olup kerametleri zahir ve bahirdir, ne buyurmusa hepsi
ayniyle vuku bulmutur.+ (TATI Mustafa Niyz-i
Msr *Kitap+. - stanbul : H Yaynlar, 2010, s.92)
93
Gnmzde kan Arap Bahar Olaylar ngiltere ve dier Avrupa lkelerinin ekonomik durumunun dzeltilmesi iin yapldn grnce bu
ykmn yalatn dnebiliriz.
Hazretleri ) orada idi ama kemltndan tr ona

deil bana sylerlerdi.
Bir sabah Efendimin huzuruna girdiimde:
Mustafa ne haberler var ? diye sordular. O
sabahki gazeteler Yunanllarn Bursay igal ettiini yazyordu. Arz ettim.
Gelen kitab, biz deiliz buyurdular. Gazeteyi
kendilerine verdim. Gazetedeki resimde bir Yunan
zabiti Orhan Gazinin sandukasnn zerine oturmu, elindeki kam ile sandukaya vuruyordu. Bunu grnce mbarek gzleri doldu. Hiddetle:
Bu kfirler Anadoludan kacak! kacak! kacak! Onlar nasl katklarn; kovalayan nasl
kovaladn bilemeyecek buyurdular. Her bir
kacak lf bir seneye tekabl etti. yl sonra
Yunanllar Anadoludan kovaladk. Onlar nasl
katklarn, bizimkiler nasl kovaladklarn bilemediler.
(Bu beyan Mustafa zeren Efendiden rivayettir. Nakleden Dr. Hamdi Hizalan Beyefendidir)
1919 da Ahmed Am Efendiye: zmir igal oldu
haberi iletilince:
Muvakattir! (vakitli, geici bir zamandr) buyurup, ayn sz defa tekrarlamlar. Gerekten
zmir igali sene srm..
Ben Kureyden biri ( bir defasnda: Evld-
Rasulden birisi ) zulm ve tisafa mruz kalnca
Kay Airetine iltica etti. Mrr-i eyyam ve zaman
ile onlara ba oldu. Fakat kendileri de bilmez.
Fatih ile Yavuz Selim Han, mmeyn silkin-
dendir. 94 Trk devleti ( bir defasnda da: Trk Milleti) il yevmil-kyme baki kalr, payidar olur.
Fakat ekl-i idaresi ekilden ekile tahavvl eder.
HAL
Bizler illetten, klletten, zilletten ri olmayz, yalnz yatacak derecede hastalk vcdumuzu
istila edemez.
Benim ihvnm bahtiyardr. O bahtiyarl,
zuhurunda grrler.
Bendendirler, halka ne karrlar; halktandrlar, bana ne gelirler.
HAVATIR
Hatrat red ile urama, hatrat, ilham,
vahy hepsi birdir.95
Efendi Hazretlerine buyurdular ki;
Bir gn Hazreti Azizimizin huzuru saadetlerinde
iken
Ulan nasl idare edebiliyorum mu? Ben de
Evet efendim dedim.
Mesulmym?,
Hayr efendim.
Mesul olmadm nereden anladn? Efendim ilham zat ile hareket ediyorsunuz.
H, ilham zatde havatr olmaz. buyurdular.
Yine gnlerde bir gn hazretin Trbe de ziyare-
94
ki imam Hasan ile Hseyin aleyhimesselm

Hatra gelen eyler, vesvese bile olsa meul
omayn demektir.
95
tine gitmitim. O gn pek hararetli ve cokun bir

haldi. Anlatarak takrirlerine devam ediyor ve dinleyen ihvn mustaraki feyz-i irfan ediyordu. Bu
esnada muhabbetlerinden sermest ve cezbeli olduum halde gnlme pek tuhaf bir hatr (vesvese) geldi. yleki;
Sizdeki bu fuyuzt-i ilahiyeden velevki bir
emme-i kalil veya bir zerre kadar olsun ihsana nail
olsam acaba sizin gibi przevk ve niat olarak cuid-derya gibi bende sizin gibi muhataplarna bylece talim ve tevhime kadir ve muktedir olabilir
miyim gibi bir hatra geldi. Derekap (hemen) saniye gemeden hazret ban bana evirerek;
yapabilirmisin be..? dedi.
Mrit huzurunda yaptm bu kstahlktan
piman olarak kemali hacaletle nme baktm.
Mrit huzurunda nefes tutmann96 srr hikmetini
bu ac ihtar ile idrak eyledim ve bir daha muhabbetinden gayri hi bir eyin bir dilek veya arzunun
gnlme girmesine muvafakat etmedim.
HAYVANLAR
Meratibi hayvaniyeden insana en yakn
olan beygirdir.97
Alktan lme tehlikesi olursa kpek etini
yiyip kurtulmak varsa kpek etini yiyecek, yemez
lrse mesuldur. Domuz eti olursa yemez lrse
96
Nefsin isteklerini iten geirme

Ahmed Am Efendi, hayvan snfnda insana
en yakn gelen at dr, diyerek insann maymundan gelmediine de iaret etmitir.
97
mesul deildir, yer kurtulursa yine mesul deildir,

nk nass- kti vardr.
Bir hayvan keserken elinize ba aldnz
zaman, dur hayvan imdi seni makam insana
getireceim deyiniz, ba vurunuz.
Gvercinler ile rmcekler Allahn rahmet
askerleridir, birok evliyaya hizmet etmilerdir.
HZ. HATCE KBR ALEYHSSELM
Nusret Hanmefendiden rivayetle;
Hazreti Hatice aleyhisselm validemizin vefat
srasnda, Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimiz;
Ya Hatice, ortan olan Hazreti Meryeme
benden selam syle. demi, buyururlar. 98
98
HAZRET S ALEYHSSELMIN YARATILIINDAK SIR

Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz buyurdu ki;
Cenb- Hakk Tel Hazretlerine hamd senalar
ederiz ki, bizi fazl ve inyet-i ezeliyesi ile nimetlerin en lsna ve efdal-i lhiyye'nin en azzi olan
iman ve slamla merref kld, cmle enbiy-
mrseln hazertnn by ve kyametten sonra
dahi Cenb- Hakk Tel'nn,
-Y Habbim Muhammed, vazifeniz tamam
oldu hitb- lhsi eriinceye kadar, eriatn envr
ve fezilinin bak ve car olduu Seyyid-i Kinat
aleyhi ekmel't-tahiyyat aleyhissalt ves-selm
Efendimizin mmetinden klmtr. Elhmdlillhi
Tel.
Ve yine hamd senalar olsun ki;

Mahkeme-i Kbrda da Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimizin envr- eriat ve ba'si
(gnderilii) bak olup, o gnden sonra yine 80 bin
sene tamam oluncaya kadar efaati cridir. efaati
car olduka basi dahi bak olur. Yalnz Hakk Tel
50 bin sene sonra mezkr hitab kendisine kar
tevch buyuracaktr. O hitap tevch oluncaya kadar,
mmetinin
umuru
ile
itigl edecektir.
Kelmullhi'l- ezelin ahkm, envr ve yt dahi, o
zaman Cenb- Hakk Hazretlerinin Zt- Akdes'ine
iade olunacaktr. Cennet ve cehennem ehli arasnda da bir daha grmemek zere durum hsl
olacaktr.
Raslullh aleyhisselm, mmetine ve mmetinin hidyet bulmas iin ne kadar haristir ki,
Cenb- Hakk Tel'nn kendisine;
-Y Habbim Muhammed, vazifeniz tamam
oldu diye hitap ettii halde, daha 30 bin sene
mmetinin umuru ile itigl etmektedir.
Cmle enbiy- mrseln-i kiramdan Cenb-
Hakk, ahd-u msak alrken vk olan bir muahede
(antlama) zikrediyorum, yle ki;
Cenb- Hakk bilcmle enbiynn ervahn yarattnda evvel Raslullh aleyhisselm tasdik
ettirdi. O gn yevm'l-incildr (Cillanma, Parlama) ve hem de yevm'l-icbe'dir.
Bu ahdi almak zere Cenb- Hakk enbiy ve
mrselni davet ettiinde; muahededen nce,
Seyyidi Kint aleyhisselm dedi ki:
-Y Rab, ahd msakdan evvel mmetimin ef-
radndan sdr olacak kk ve byk gnahlar

ile o eshb seir (kk) ve kebir (byk) olan
mmetimi bana gstermenizi niyaz ederim.
Cenb- Hakk da byk ve kk gnahlarndan
bir tanesi kalmadan, mmetinden sdr olacak
gnahlar ile gnah sahiplerini gsterdi. Raslullh
aleyhisselm kere o mmet ile gnahlar zerine nazar buyurdu.
Sonra:
-Y Rab, byk riclullhn sulbne girmeden
(Hz. s aleyhisselm) ve dnyaya gelmeden
nizm- hilkatten hari kalan ve sfat- lhiyyenizin tamamn iktisap eden (kazanm) ve evsf-
beeriyyesine evsf- lhiyye ve melektiyyesi
galip olan bir hdim-i (hizmetkr) mmetim iin
balayn diye niyazda bulundu.
Bu mncaat ruhlarn ahdinden ncedir.
Zerrtn uhdu (ahitlemesi), ervahn uhdundan
binlerce sonradr. Cenb- Hakk Tel'nn tecelli-i
ilhiyyesi, ervh- enbiy- mrselne oldu. Enbiy-
mrseln de bu tecelliyi aynen hakikat- Muhammediye gibi mahede ettiler. Cenb- Hakk enbiynn iinden bir ruhu davet ederek ona Seyyidi
Kinat aleyhisselmn ruhunu gsterdi ve buyurdu
ki:
-BU SENN (RUH OLARAK) ASLINDIR VE BABANDIR.
Cenb- Hakk o ruhu, sahibi olan Nebiyy-i
znn mmetine hadim kldn da beyn buyurdu. Efendimiz de:
-Y Rab, bunu benim mmetim iin en muh-
ta olduu zamanda hadim kl ki, mmetimin

zerinde cereyan eden env- fitne ve fesd son
dereceye vardnda hadim olsun.
Cenb- Hakk da kabul buyurdu.
-Y Habbim Muhammed, yzyirmidrt bin
(124 bin) enbiynn mmetlerinin adedinde senin
mmetini ihyaya ve irada ve onlar hidyete
sevk etmee selhiyet ihsan edeceim. Arzu ettiiniz zamanda, o selhiyet-i tmme ile beraber
onu mmetinize hadim (hizmetkr) klarm.
Cenb- Hakk Rhullh s aleyhisselma buyurdu ki:
-Sen Nebiyy-i Mrselsin, benim ktb
ilhiyyemden iki kitabn faziletini duyacaksn.
Hakk Tel Hazretleri o makm- mahssta
kendisine ncl-i erf ile Kur'n- Azmn tlim
buyurdu. Cenb- Hakk kendisine muallim oldu.
Sonra kendisine drdnc semda bir makam
gsterdi ve buyurdu ki:
-Bu makm- dvet'tir, ben seni dnyadan bu
makama davet ederim. Kyamete kadar bu makamda kalacaksn. Burada bulunduunuz mddete ikinci defa yere davet edinceye kadar bu
makamda Habbim Muhammed aleyhisselmn
mmetine hadim olacaksn.
Bu minval zere cmle Enbiy- mrseln hazertndan da ahd ve msak ald.
s aleyhisselm 33 yanda iken semya ref
olunmutur. O gnden itibaren s aleyhisselmn
lem-i melektta ifa edecei vezif-i ubdiyyet,
mmeti Muhammed iin istifar olaca tesbh ve
mncaattan ibarettir. Cenb- Hakk Tel'nn

irde- i ezeliyesi s aleyhisselmn ibrazna taalluk
buyurduunda, s aleyhisselmn makam olacak
olan makm- davete, 124 bin enbiy ervah ve
199 melike taifesi imm ve reisleri ile beraber
davet olundu. Bu melaikenin her bir taifesinin
imm ve reisleri ise, mmeti Muhammed'in enfs
(yani nefesleri) adedindedir. Bu azm ictimya
nazar edince bilcmle enbiy ve mrseln-i kiram
taaccp ettiler. Meleklerle terf (Birbirini tanmak) orada hsl oldu. Cenb- Hakk bu kadar enbiya ve melikey-i kiram beyninde Cibrl-i Emn'e:
-Y CBRL, BEN SEN MERYEM BNT
MRN'A GNDERYORUM, ZUHRYET ANINDA
MAHLKTIN EKMEL VE EFDAL OLAN HABBM
MUHAMMED'N EKL ZERNE NAZL OLACAKSIN VE KENDN BEER OLARAK GSTERECEKSN.
GSTERECEN EKL VE SURET HABBMN EKL ZERE TEMSL EDERSN.. Cenb- Hakk Seyyidi
Kinat aleyhisselma hitaben:
-Y Habbim buna rzmsn Bu senin mmetinin hadimi olan ve arzun vehile slh- beere
girmeden, doru dnyaya gelecek. Bu hadime asl
ve mebde hakk olmaya raz msn?
Raslullah Efendimiz:
-Y Rabbe'l-'izze ve'l-Azame, emr-i irde sizindir. Emrinize razym. dedi.
O saatte Hakk Tel, s aleyhisselmn validesi
Meryem aleyhisselma vahiy ile Cibrl-i Emn'i
gnderdi:
-Y Meryem, Cenb- Hakk selm eder, buyu-
ruyor ki: rde-i ezeliyem ile ben, zerine bir rh

ref ediyorum. O ruhu ref ederken eref-i
mahlktm olan habbim Muhammed aleyhisselmn hakikatini sana izhr (gsterip) ve temsl
ederim. Ve o vsta ile ref olunarak senden bir
mevld zuhur ettirmek (yani bir ocuk dnyaya
getirmeni) istiyorum. Sen raz msn? Meryem
aleyhisselm da:
-Allah'n emrine razym diye cevap verdi.
Cibrl-i Emn hazreti Meryem'in rzsn arz edince
Cenb- Hakk, o 199 melike taifesine emir buyurdu:
-Meryem'i Beytullah denilen makama celp ve
dvet ediniz.
Bi-mcibi emir, hazreti Meryem'i Beytullh'a
getirdiler. Bilcmle enbiy ervah dahi makm-
davetten nazar ediyorlard. Cenb- Hakk Tel'nn
irdesi ile Hazreti Meryem'e gnderilecek olan
Hakkat- Muhammediyye'yi, enbiy hazert mahede edince, meleklerle birlikte gay ve sekrete
dtler. (hayret ve sarholua)
Bilcmle ecz-i kinat zerine bir zevk ve ne'e
sirayet etti ki, Cenb- Hakk Tel'nn, kinat halk
buyurduundan beri byle bir zevk ve srr hsl
olmamt. Cenb- Hakk 124 bin enbiy ve mrseln ve 199 taife-i melikenin huzurunda ve onlarn ehdetleri zerine ve Raslullh aleyhisselm
ile Meryem aleyhisselmn rzlar vehile hkm
hiyyesini itmm ve infz buyurdu. (tamamland
ve uyguland) Bu hkm ilhiyyenin merasimi de
lem-i melektta icra olundu. Bu tecell ve zuhu-
rat zere s aleyhiselmn ruhu hakkat Meryem

aleyhisselma nefh olundu, s aleyhisselmda 3
hakikat birleti.
Biri lh, dieri Cibrl aleyhisselmn melekt
hakkat ve ncs de Raslullh Efendimiz'in
Hakkat Muhammediyyesidir.
s aleyhisselm rahm-i mderde (ana karnnda) karar olduu lahzadan itibaren Hakkat Muhammediyye'nin 7'inci mertebedeki hulsas ile
terbiye oldu. Validesinin rahminde karar olduu
lahzadan (andan) itibaren yine o, nutfe-i thire,
mmeti Muhammed iin istifar ederdi. Makm-
davette ve yevmi ahd'de kendisine gsterilmi
olan bu mmetin byk ve kk gnahlarna
tevbe ve istifarda devam ediyordu. te bu derece
mukaddes ve mkerrem olan ve Seyyidi Kint'n
mmetine hadim olan s aleyhisselma hmile
olduunda, Cenb- Hakk Kur'n- Kerminde kendisine melike vastasyla:
-Bismillah y Meryem, innallahe's-tafki ve
tahhereki ve's-tafki al nisi'l-lemn (l-i
mrn, 42. Melekler yle demiti: Ey Meryem!
Allah seni seip temizledi, dnyalarn kadnlarndan seni stn tuttu.) diye hitap buyurmutur.
Bu kadar taltif ve tekrmin asl ve esbab ise akl-
ezeliyey-i lh ile Seyyid-i Kinat aleyhisselamn
zevcesi olduundandr. Ve kendisine hakkat- Muhammediyye'nin zuhriyyet ve ekli zere Cibrl-i
Emn aleyhisselm nazil olduundandr. Ve Seyyidi
Kinat aleyhisselamn mmetine en muhta zamanda hadim olan s aleyhisselamn validesi ol-
HEDYE
Asl hediye bizlere verilir.
(Bizden baka) birine bir ey verirken hediye
veya sadaka deyiniz.
duundandr.
Yine Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl
kaddesellh srrahul azz buyurdu ki;
-Eyyhel-ihvn ve'l-ahbb, s aleyhisselamn
bu umm hizmetinden, Rasl Ekremimizin arzu
buyurduu zamandan biri de 1353 senesinin
Rebu'l- Evvel'in 7inci (20 Mays 1934 aramba)
gecesidir. Bu geceye tesadf ile s aleyhisselamn
hizmet-i mukaddeselerine nail ve mazhar olacak
mmetin iinde bizlerin de dhil olduu muhakkaktr. Bu umm hizmetin meynnda huss hizmetler de vardr. O huss hizmetlerden birisi de
menbin (vekillik) hakkatndan anlald zere
hakkmzda if edilecek olan hizmet-i takdsedir.
Bu nmetullh cmlenize tebr ediyorum.
s aleyhisselamn zuhriyet ve hilkat-i beeriyyeti ve ne'eti hakknda beyn edilecek
hakyk oktur. Lkin imdiye kadar hukem-i
slmiyeden gelenlerin hibiri bu kadarn dahi
sylemeye ve beyna mukdedir olamamlardr.
Bu kadarlkla iktifa ediyorum. Fazla sylemek ve
beyn etmek belki mcib-i ved-i tereddt olmas muhtemeldir.
(Kaynak: Hasan BURKAY, Menkb- erefiyye
[Kitap]. - Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 19952010, c. V, s. 5-11)
Suret insann (avamn) anasn koalar.99

Kuadal Efendimiz, Sultan Selim mam
Mehmed Can Efendiye gnderilmi. Mehmed Can
Efendi imam efendiye
sizi bana gnderdiler ki kendilerini anlatsnlar.
Hicaza gidip gelen bir zat Hazret-i Azizimiz
Sultanmza bir tesbih hediye eder. Hazret de
Efendi Hazretlerinin
Mehmed ben yar ile cnbde iken stn
kopardm, sen al da bak.
...Sen de koparrsan birine ver de eksin buyururlar.
HKMET
rad, nee-i Muhammediye ile olur. O da
imdi Halvetilerde vardr. Biraz da Kadirilerde var.
Sadka yaz; yanna gelenlerin kimine cehren,
kimine kalben benden selam sylesin, kalben selam verdiklerinde ve aleykm selm diyene
rastgelir buyurdular.
Kuadal Efendimiz, Beypazar Ali Efendimiz Hazretlerine devam ederken medresede arasra zikir ederlermi. Talebeler bundan mteki olarak bir gn odada bulunmadklar bir srada eyalarn, kitaplarn dar atmlar. Kuadal Efendimiz
dnlerinde bu hali grnce hibir ey sylememiler. Dorudan Hazretin huzurlarna gitmiler.
Ah brahim ne olurdu, azn ap iki lkrd
99
Trakya Argosunda koalamak: Kovalamak.
syleyeydin. Git gr eyalarn atanlarn ikisi de

ldler. buyurmular.
Bir yerde grdm varlktan yoklua dm olanlardan birisine muavenet (yardm) etmek
isterseniz kuvvetliye muavenette bulununuz.
Gkten denin paras bulunur, gnlden
denin paras bulunmaz. 100
Ne kadar terakki edersen et, stnde yine
fahmet101 vardr.
HMMET
Bir gn huzurda birka ihvnla (Ali, Asm) beraber bulunuyorduk. Hazreti Aziz sohbet buyuruyorlard;
Bir ocuk geldi, ileriye doru giderek yksek
sesle Kuran okumaya balad. Hazret sohbeti kestiler. ocuk Kuran bitirdi, giderken
Gel uraya otur, bana ilahi oku. buyurdular.
ocuk ilahi okumaya balad. Hazret cezbelenip
100
Amasyal hattat Yakut l-Mstasim bin adet

Kuran- Kerim yazm. Lkin Allahn rzasn tahsil
edememi. Binbirinciye balam. Balarnda yazsna devam ederken bir sinek hokkadaki mrekkebe banan Yakut kalemi ucuna konmu. Yakut eliyle
yar yola getirdii kalemi ylece bir mddet tutmu. Sinek meerse susam imi. Mrekkebin
suyundan imi, susuzluunu giderince pr demi
umu... Bu suretle Yakut Tanr rzasn tahsil etmi. (SAYAR, 1994)
101
Ululuk, itibr, deer, kymet
avularnn iini, ocua ptrerek bir de tokat

atar gibi iltifat buyurarak
Haydi, (Hay de) git buyurdular.102
Ahmed Am Efendi, bazen huzurlarna girenler, ellerini uzatarak,
Beni megul etme evldm, haydi git derlerdi. Bu Haydi gitin manasn anlayncaya kadar
kafamz iti.
Ahmed Am Efendi dnya ahvalinin bozulduuna dair ikyette bulunan mridlerinden
Halil Efendiye,
Halil baksana bana, ben bir algy bozar tekrar yaparm ve alarm, senin bu ilere akln ermez der. Ve bu zataa huzurlarnda ileri geri sz
syletmezlermi.
HZMET
iniz varken brakp bana gelmeyiniz.
Efendim emret deyip durmayn, (femi saadetlerini (dudaklarn) gstererek)
Buradan bir ey kar yapamazsnz, mesul
olursunuz.
Bir gn Hseyin Avni Bey huzura gider.
Ahmed Am Efendi buyurur ki;
Ben eyle hizmet ettim, bilirim eyhe hizmet ok gtr. buyururlar.
Trbedr Ahmed Am Efendi; bir gn trbede, yannda bulunan Abdlziz Mecd Efendiye,
Fatihin sandukasn ve etrafndaki gm parmak-
102
Allah Telnn Hy ismi diyerek git hayat bul

demektir.
lklar iaret ederek:

Bunlar zait ve faydasz eylerdir, satlmaldr,
byle durdurulmamaldr demitir. 103
HSN- ZN
Sizden birisinin halini sorarlarsa tek bir iyi
halini biliyorsanz onu syleyiniz. (yi deyiniz.)
Bir gn Ahmed Am Efendiyi ziyaret
edenlerden biri cnp vaziyette imi ve bundan da
derun bir strap duymaktaym. Ami Efendi birden:
Ulan! Senin cenabetliini bir kova su paklar.
Benim cenabetliimi yedi derya paklamaz demi.
LM
deme inen ilk suhufu hesap birden dokuza kadar rakamlar, ikincisi hendese, ncs
mimaridir. Onun iin hesap kyamete kadar terakki
edecektir.
LKLER
H bende hata olmaz, bir hata varsa o da
Hac Ahmed dediimdir, buyurmu.
El ile men et, dil ile men et, kalp ile men
et, El ile men zahirnun, dil ile men ulemann, kalp
ile men evliyaullahn vazifesidir, ezafu iman (zayf
103
Zamanla szleri ksmen yerine geldi. Trbeler kapatld.
iman) yani en kuvvetlisi budur.104

i kendi haline brak, Allah en iyisini yapar.
Kendi iini kendin gr.
Kaya gibi olmal, kmldatan olursa kmldamal.
Bir gn, diyor Ahmed Am Efendi Hazretleri
nde, ben arkada gidiyordum. Yolda bir ta grdm. Gelip geenlere eza vermesin diye o ta
ayamla yle bir kenara itince, Efendi Hazretleri
bana dnerek:
Ta ta olmu yere yatm, stne basp geersin! Fakat ayanla yle itmek yok!
Elinle al bir kenara koy!
Yannzda biri Kuran yanl okursa tashih
etmeyiniz. Biz bunu byle biliyorduk deyiniz.
Tuttuunuz hizmeti namaz klmasn bilmiyor, okumas da yoksa;
Bismillahirrahmanirrahim, elhamd lillahi
Rabbil-lemni retiniz, namaz kaldrnz, sonra errahmanirrahimi sonra mliki yevmid-din ....
il ahir retiniz.105
Kir kiri ykar, kr kr yeder. Kirkora de-
104
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zayf

iman olarak hadiste buyurmas nadirattan olduu
iindir. Kalp ile tasarruf edebilmek ne byk servettir.
105
Azar azar, birer ayet reterek; Ahmed Am
Efendi namazn Arapadan baka bir ibare ile olmayacana ne gzel iaret etmektedir.
me, Kirkor deme, Kirkor yol doru gider.106

Gitme, gitme diye srar etme, bu gece hac
Ahmed ikileti.
Bir yere misafir gittiiniz zaman sigara verirlerse iiniz, menhiyattan bir ey olursa ona da
bir bahane bulunuz, haramdr diye red etmeyiniz, mideme dokunuyor, doktor men etti gibi.107
Bir kahvede oturursanz yannza birisi gelirse kahve smarlaynz. Meyhanede olursa rak
smarlaynz. Osmanllk byledir.
Bir gn ashab- kiram ile Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz Hazretleri ile
sohbet buyururlarken birisinin gelmekte olduunu
grerek.
Dnyann en erir adam geliyor. buyurdular.
Geldikten sonra riday saadetlerini o adamn altna
yayp oturttular. Kalkp gittikten sonra Sahabe-i
Kiram
Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem byle buyurdunuz, sonra da bu ikram yaptnz deyince Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimiz
O kavminin ulusudur. Ululuk Hakktan atadr.
Onu istihfaf etmek hatadr. buyurdular.108
106
107
Kiri terk eder doru yol gider.

Sr tutmak ve saklamak ne byk bir hikmet-
tir.
108
Bir gn Sahabe-i Kiram Huzuru Hazreti

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile oturur
iken ashaptan bir zat gelip Efendimiz'e sarlr. Huzurda bulunan eshab bunu terki edebe hamleder-
Mehmed Efendi Hazretleri

Efendim, Sadk Beye mracatla bir i istemek
arzusundaym. diye mracaatta bulunurlar. Hazreti Azizimiz;
Gcenmeyeceine emin isen mracaat et
buyururlar.
Bir gn zm alyorduk. zmc daneleri koyuyordu. Ben itiraz edip koyma dedim. Brak! Taneleri kime verecek. buyurdular.
Aa baa baldr. Btn ktlkler yukardan gelir. 109
ler. O zat gittikten sonra Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz yine ayn szleri
buyururlar.
109
Aranzdan yalnz zalimlere erimekle kalmayacak fitneden saknn, Allah'n azabnn iddetli olduunu bilin. (Enfal, 25)
Ayetin aklamasn Elmall Hamdi Yazr rahmetllh-i aleyh u ekilde aklar.
Yalnz ileri yerinden oynatp bozanlara mahsus bir musibet olmakla kalmaz, belki umumleir,
size de kapsamna alr. Baz gnahlar vardr ki zarar umumi olur. Sebeb olaca fitne ve ihtill, celb
edecei mihnet ve musibet yalnz o gnah yapan,
ii yerinden oynatan ve bu suretle kendine ve bakasna zulmetmi olan zalimlere mahsus kalmaz da
kurunun yannda ya da yakar.
Mesel kt eyleri aleni ilemek, Allah
Telnn emir ve yasaklar ile alay etmek, akideyi
bozmak, kelimeleri manasndan ayrmak, cihadda
geveklik bu trdendir. Bir ahsn hatas bir orduyu batrabilir.

Hadisi erifte geldii zere Raslllah sallallh aleyhi ve sellem fenalklar karsnda,
iyilerin seyirci kalmamas, ktler yznden gelecek (fitne, fesad, er vs. her eitten) itim zdrablarn, iyiler de dhil btn cemiyetin varln
tehdid edeceini ifade ederek fenlklar karsnda nemelzmcl nlemek iin zihinden kmas
zor olan bir de tebhte bulunur:
Allah'n hudduna (emir ve yasaklarna) giren
meseleleri tatbk eden (ve yaclk yaparak
msmaha ve geveklik gstermeyen iyi) kimse
ile, yasaklar ileyen kimselerin durumlar, bir
gemiye binip kur'a ekerek, geminin alt ve st
katlarna yerleen yolculara benzer. yle ki, alt
katta oturanlar, su ihtiyalarn giderirken sttekilerin yanndan geip onlar rahatsz ediyorlard.
(Alttakiler bu duruma son vermek iin) bir balta
alarak geminin dibini delmeye balasalar, sttekiler hemen gelip:
Yhu ne yapyorsunuz? diye sorunca alttakiler:
Biz su ihtiyacmz grrken sizi rahatsz ediyorduk, hlbuki suya muhtacz, imdi sizi rahatsz
etmeden yerimizi delerek bu ekilde elde edeceiz deseler ve sttekiler bu ite onlara mni olsalar hem kendilerini kurtarrlar, hem onlar kurtarm olurlar. Eer yaptklar ite serbest braksalar, hem onlar helk ederler, hem de kendilerini helk ederler.
Fakat dikkat edilmek lzm gelir ki gemiyi delmee kalkan menedelim derken karmaa ile dengeyi bozup geminin devrilmesine de sebebiyet
vermemelidir. Evvel farz kfayenin ifasn deruhde ederek farz ayn gibi icra edecek kaptan ve maiyyeti gibi Allah Telnn emir ve yasaklarn anlatan biri olarak bulunmak, saniyen herkes kendi
nefsini muhasebe etmek, cereyan eden umum
ilerden gaflet etmeyerek umumi mrakabeyle
dikkat ve intizam ve gzel ahlk ile devam ederek
bu suretle umum cezadan korunmak lzmdr. Bu
ise her mminin kendi nefsinde Allah ve Resul
iin itaat ve icbeti balanarak ve fitne vak olmamas iin kendine ve cemaatine dikkat ile gafletten
kanmasna baldr.
Bundan anlalr ki umum ceza yalnz asl gnah ileyen zalimlerin cezas deil ayn zamanda
korunmayp onu uyarmayan gafillerin gafletlerinin de cezasdr. Son nefese kadar alp da muvaffak olamayanlara gelince, zrleri ile Allah
Tel katnda sorumlu olmazlar. Bununla beraber
o zalim veya gafillerin iinde bulunup onlara yaknlk ettiklerinden dolay Dnyada o umm musibetin evreledii daireden hari kalmamalar da ihtimal olarak bulunuyor. Ahirette karln grseler
de Dnyada mihnet ekerler ve bunlarn ektikleri,
sebep olanlarn kt ve iddetli olmalarn neden
olur. Bunun iin fitne, bela ve mihnet zalimlerden
bakasna isabet etmez zannetmeyip yle bir fitneden korununuz. nk Allah Telnn azab
MAN
Kfir yoktur, senin kfir dediin iin kfirdir.
Karnzda bir adam geldii zaman yzn
grdnzde Hakk hatrlayp zikir ettiriyorsa o
mmindir. (Hadis)
NSN-I KML
Hakk insan- kmildir.
Benim yanma gelip li vechillh be dakika oturan imann kurtarmadan gitmez (... imann kurtarr).
Bizi sevenleri sevenler, imann kurtarmadan ahirete gitmezler.
Beni ok sevin cannz ben alaym, cannz
actmam.
Evliyaullahtan iki snf bahtiyardr. Biri hayat cavidaniye mazhar olanlar, dieri sine-i Resulullah (Muhammediyeyi) saran demler (Hayat-
cavidaniye mazhar olanlar yani hayat- zatiye ile
hay olanlar).
Evliyaullahtan Azer; Bizim yolumuzun
iddetlidir. Azabnn iddeti ki yalnz zalimlere

mahsus kalmaz da onlarn etraflarn ve her eylerini istl eder. Onun iin Allah Telnn korkun-saknn emrini tebli eden Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ne kadar hayatmz koruyan bir davette bulunduunu anlam oluruz.
Bkz: Hak Dini Kuran Dili Tefsiri (baz kelimeler
gnmz Trkesine evrilerek verildi.)
esas Allahtan gafil olmamak, kimseyi incitmemek. buyururlarm.

Necip Beyefendiden rivayetle;
Bir ka defa huzurlarna girdiimde
Neye geldin? buyurdular. Ben de;
Cemli b kemlinizi grmeye geldim. dedim,
Ha, sen onu gremezin, lakin lahm ve sahm
(et ve iya) grrsn. Efendime geldim de o
sana yeter. buyurdular.
Ta nur topra nur, kmil lmez, kapdan
kaba tanr.
Hoca Efendimiz Hazretleri bizzat
nsan kmil sahibinin bir sz var pek houma gider. Buyurdular ki,
Havf ve reca kaydnda kurtulmadka insan
insan kmil olamaz. Mesel yz evliyaullah idam
etseler kl kprdarsa veyahut kendisine kutbiyet
ve gavsiyet zuhuru arzusu geldiyse fakr tam sahibi olamaz.
Evranoszde Sami Beyefendiden rivayetle;
Kuadal Hazretleri sahibi zuhurdur, iki yz
senede bir zuhur eder. Karaba Veli Hazretlerinden sonra sahibi zuhur Kuadaldr. buyurdular.
Hazreti Azizimiz, Sultanmz bir gn
merl Halveti Hazretlerinin huzurlarnda bulunurken Kuadal Efendimiz Hazretlerinin sohbetlerinden bahs buyurulmu. Hazreti Azizimiz de zevki
deruni hsl olmu ve bylece zevk ve tefekkrde
iken Kuadal Efendimiz zuhur buyurmular. Vcudu Mbareklerinin sadr alilerinden yemin ve yesar
(sa ve sol) ve fevk-i tahtlarndan birer ems zuhur
ederek hepsinin ualar Hazreti Azizimizin zerinde

toplanm. merl Halveti Hazretlerine arz ettikte
marnileyhin gzleri yaarp
Ahmed, bu hali nice ehlullah arzu ederler,
muvaffak olamazlar. Cenb- Hak sana nasip buyurdu. Kuadalnn ayniyyeti kemali ile sizde
zuhur edecek. buyurdular.
Kuadal Hazretlerinin amda bulunduklar srada Hazreti Halidi Badadinin halifelerinden
mnzevi bir zat varm. Bu zat grenler hemen
vcudunun zikr ettiini grrlermi. O esnada
kaymakamlktan mazul bir zat pek elim bir vaziyette kalm, birisi kendisine burada bir eyhi Rumi
vardr. (Kuadal Efendimizi murad ederek) kendisine mracaat edersen iin olur der. O zat da Hazreti ziyarete gidip arz hal eder. Marn ileyh
Hazretleri bu zata filan zata (Halidi Badadinin
halifesi) gidiniz buyurur. Efendim oraya giremem
ki der.
Siz gidiniz, girersiniz, bizden de selam syleyiniz. buyurur. Bu zat gider hakikaten bir mnia
msadesi olmadan zatn yanna girer. Selam tebli
eder.
Biz pek ihtiyarz dar kamyoruz, ltfen terif buyururlarsa grrz derler. Bu zat da gelip
Kuadal Efendimize syler.
Pekl, gidelim. buyururlar. Bu zatla birlikte
giderek yanlarna girdikleri zaman o zat istikbal
eder, otururlar biraz sonra mazul (azledilmi) zata
bir manzara alr. Bakar ki Kuadal Efendimiz
yksek bir krsde oturuyorlar, mnzevi zat yerde
bulunuyor. Kuadal Efendimiz ellerini uzatp o
zatn elinden tutmak isterler. ncde ellerinden
tutup kendilerini yukar karr. Manzara kapanr.

Biraz daha grtkten sonra ayrlrlar. Marn
ileyh Hazretleri mazul kaymakama;
Bu zatn ird bize emr oldu. Lehlhamd bu
da oldu buyururlar.
Kuadal Efendimiz Hazretlerini bir zat davet eder. Namaz klnaca zaman ev sahibi seccadeyi serer. Kuadal Efendimiz Kbleye tam mteveccih olmak zere seccadeyi biraz evirmesini
emir buyurur. O zat;
Efendim Kble bu taraftadr. der, seccadeyi
yine ayn cihete serer. Marnileyh tekrar ihtar
buyururlar. O zat yine srar edince tm oradakilerin keiflerini aar, Kbe-i Muazzamay grrler ve
marnileyhin tayin buyurduklar mahallin hizasnda olduunu mahede ederler. Hazret
Cmlenize Hac farz oldu. Buyurur.
Kbe sizi ziyarete geldi; Sizin de onu ziyaretiniz farz oldu. Paaya hitaben;
Bunlarn parasn sen ekerek hepsini Hacca
gtrp getirirsin. buyurmular.
Hoca Efendimiz Hazretleri;
Hammam Hazretleri iin Hazreti Azizimiz Yerlerde, gklerde, dnyada ahrette zamanlarnda
ondan byk kimse yoktur: buyururlard.
nsan gnl, srr- mbhemdir. nsanla oynamaya gelmez.
Kmilin kabul, efat-i hassaya110 niliyettir.
110
Hususi efaat
RADE
nsan surette muhtar, hakikatte mecburdur.
rade, birdir, tecezzi (blnme) kabul etmez. 111
111
Ahmed Am Efendinin elini pen ve feyz

alan Hasan Basri ANTAY Hocaefendinin naklidir.
Mteerrilerle mutasavvflar arasnda iradenin
kll mi, cz mi olduuna dair ezel bir ihtilf olduu bilinen eylerdendir ve bunun hakknda kk
byk, Trke, Arapa ve Farsa belki yzlerce
kitap ve risale yazlmtr. Konuya rnek verecek
olursak;
Seyyid Muhammed Nurl-Arabnin hretini
grenler ve etrafnda toplananlarn tadklar mabadttabi, yksek fikirleri kendi kanaatlerine uygun bulmayn mteerrilerle hkmet memurlar,
Seyyidi, padiaha jurnal ederler. Padiah Abdlmecid, Seyyidin incitilmeden ve korkutulmadan,
eski tabiriyle mutayyeben ve muazzezen stanbula
getirilmesini irade eder, yle yaplr ve getirilip
eyhlislmn konana misafir edilerek, orada izaz
ve ikram edilir.
Tasavvuf fikirleri ve bilhassa irade hakkndaki
gr ve inan anlalmak iin, hissettirmeden
kendisinin imtihana ekilmesi istenilir. Bunun iin
bir ziyafet tertip ebilir ve stanbulun byk limleri bu ziyafete ve sonundaki sohbete davet edilirler.
Padiah da gelerek, konumay kafes arkasndan
dinler. Sz Allah Telnn sfatlarndan alarak,
birok vadilerde dolatrldktan ve kudret ve hayat
ve ilim gibi sfatlar geildikten sonra nihayet bahis

irade sfatna getirilir, bunun zerinde de hayli
konumalar olur. Sonunda Seyyid der ki:
Allahn btn kemal sfatlar insanda; zaif,
cz, mahdut olsa da gene vardr. Byle olunca
Zaif, cz bir iradenin elbette insanda bulunmas
lzm gelir. Fakat huzurda bulunanlarda irade
olmaz.
Dinliyenler, Seyyidin iradeyi inkr etmediini
anlamakla beraber, bu szlerine de bir mn veremezler, tavzihini (aklamasn) rica ederler, o da
der ki
Baknz biz huzur- ahanedeyiz. Tabi irademize malik deiliz, irade padiahmzndr. Gelin
buyururlar, geliriz. kn, gidin buyururlar, kar,
gideriz. Binaenaleyh urada ve u dakikada biz
irademize malik deiliz, Ne vakit ki huzur- ahaneden karz, o vakit irademize malik oluruz.
Ehlullah ise her an huzurda, huzur- lhdedirler.
Bundan dolay onlar iradelerine hi bir an malik
deildirler. Daima Allahn iradesiyle hareket
ederler. Huzurdan fri olmazlar ki iradelerine
sahip olsunlar.
Bu sz mteerrileri ikna etmi midir, etmemi
midir, bilmem. Fakat padiah ok memnun olmu
olacak ki Seyyidi taltif ederek yine geldii gibi yerine gndermitir.
rade meselesinin slm dininde ne derece
ehemmiyeti hiz olduu, siyas bir su isnadiyle
cezalandrlmak istenilen bir mutasavvfn, bilhassa
bu mevzudan imtihan edilmesiyle de sabittir. Fil-
hakika bu mevzu, 1300 ksur senedenberi slm

leminde mnakaa olunmu, kelm, akaid ve
tasavvuf kitaplarnda buna bahisler, fasllar ve
stunlar tahsis- edilmi olduu gibi; ayrca byk
kk ve says yzleri geen kitap ve risale de
yazlmtr.
Yine bu mevzuun mnakaa edilmeden Cebriyye ve Kaderiyye adlariyle anlan mezhepler ortaya
km, taraftarlarnn bir ksm ifrata, bir ksm
tefrite dmlerdir.
Kelmclar arasnda, bu mevzu etrafnda: Kul
fiilinin halik mdr, deil midir? Mnakaas ise
malmdur.
Byk mutasavvflardan Muhyiddn Arab
cz iradeyi de reddeder.
Abdlkerim Cil, vcut meselesinde olduu gibi;
bunda da Muhyiddnden biraz ayrlr ve zaif bir
irade kabul eyler.
Mteerriler ise kulun cz iradesine sahip ve
malik olduuna inanrlar ve buna aykr dnenlerin tekfirine, hatt idamna bile fetva, verirler.
std Abdlziz Mecd Efendi de cz iradeyi
kabul etmiyenlerdendir. Buyururlard ki:
Ulema, bedenle ruhun hlik Allah olduunu;
fakat irade hal kabilinden olduundan, onun hlik
kul bulunduunu sylerler. Bu, doru deildir;
bedensiz, ruhsuz hal olamyacandan yahut hal
bedenle ruhtan ayrlamyacandan, iradenin yaratcsda Allah Tel olmu olur,
rade, birdir, tecezzi (blnme) kabul etmez.
radei cziye, iradei klliyenin; iradei klliye de
iradei cziyenin ayndr.

Risale-i Tevhidde bu cihet biraz daha tafsil ediliyor ve deniliyor ki;
Hak Tel hazretleri muhit-i lemdir. mmeht yedi sfattr ki vcud- lhye dellet ettiklerinden sfat- sbutiye tbir ederler: Hayat, ilim,
irade, kudret, semi, basar, kelm.
Bu sfatlar nefslemirde birdir, taaddd
nisbdir. Bu sfatlar ve kffe-i evsaf Hakkn olup,
halkta bulunmasn hakikat kabul etmedii gibi;
akl dahi tecviz etmez.
Zira hayat sfat mahlkta olsa, helk olmamak
ve fen bulmamak, ilim sfat olsa hereyi bilmek
ve hi bir eyde cahil olmamak; iradet ve kudret
sfatlar halkta bulunsa; muradettii eye OL
demesiyle o ey husule gelmek ve her eye gc
yetip bir eyden ciz kalmamak iktiza eder. Semi
ve basar olsa rak yerden ve perde ardndan iidip
grmek, kelm olsa her kelm ile tekellm etmek
icap eder. Mahlkun ise bu meruhatn hilfnda
bulunduu delilden zadedir. Binaenaleyh abdin
bu sfatlardan nasibi ve dahli olmad gibi, her
fiilin zuhura gelmesi bu sfatlarn kllisine ve bazlar bu sfatlarn ekserisine taallku bulunduu ve
sfatsz hi bir ey vuku bulmayaca tariften mstanidir. Bunun iin abdin efalde dahi medhali
yoktur. Fail ve mevsuf Hak Tel hazretleridir.
Abid, mazhar efal ve sfttr. Sft- lhiye semav
olsun, arz olsun cziyatta zuhur ettiinden sfat
cziye ve iradei cziye tabir olunur. Yoksa
cziyatta zuhur eden irade, irade-i ilhiyeden
baka bir irade olmak yahut noksan ve tecezziyi

kabul etmiyen iradei ilhiyeden bir cz verilmi
olmak deildir.
Hsl, cz iradeye malikiyet iddia etmek: saniyede kilometrelerce hzla giden arz istediim zaman durduracam, demee benzer. Arzn bu kadar hzla hareket halinde bulunduunu bize bugn
ancak fen isbat etmitir. Bu, Allah Telnn deimiyen ezel kanunlarndandr. Btn beeriyet
bir araya gelse, bu ezel kanunu deitiremez ve
arzn hareketini bir saniye geri brakamaz. Yalnz
arzn m ya? Tramvaya binen bir kimsede, saniyede
deil, saatte ancak kilometrelerce giden bir tramvay bile bir an iin durdurmak kudreti var mdr?
Tramvay istedii zaman durduran, istedii zaman
hareket ettiren, yalnz vatmandr. (Kaptan) Binaenaleyh iinde oturanlar, vatmann hareketine ve
iradesine tbidirler. Kendilerinin hareket ve tevakkuf hususunda zerre kadar sunu taksirleri, yani
irade ve kudretleri yoktur. Bir tramvay arzusuna
rm edemiyen insan arz nasl durdurabilir?
te bunun gibi, insann istedii gibi hareket
etmek hususunda iradesi yoktur. Bunda ancak
Allah Telnn iradesi vardr. Bununla beraber,
zahir eriat korumak ve avam siyaseten ve idareten elde tutabilmek iin bir ksm mutasavvflar,
ister istemez, insanlarda da cz bir irade kabul
cihetine gitmilerdir. Bundan dolaydr ki byk
mutasavvf Erzurumlu brahim Hakknn mridi
smail Fakirullah kaddesellh srrahul azz:
Cebir meselesi; kmile nisbetle mahz- kemal
Cenb- Hakk erri Cziyi kullanr ki altndan hayr klli zuhur eder.
Cenb- Hak hayr Cziyi kullanmaz ki altndan erri klli zuhur eder diye.
rade-i teklifiye irade-i tekviniyenin zuhuru
iindir. radei teklifiye iradei tekviniyyenin ayn ise
o adam saiddir, deilse akdir.112
yyke nabd ve iyyke nestan irade-i
cziyyeyi silmi sprmtr.113
Arifler iin irade-i cziyyeyi tasdik (var demek) kfrdr. Mahcuplar (perdelenmiler) iinde
irade-i cziyyeyi ademi tasdik (yok demek) kfrdr.
Ayete baklrsa Allah kn! demedi, bir
eye ol demesini murad ettii anda olur.
radei klliyenin efrad beerde zuhuruna
o ferdin irade-i cziyyesi denir. 114
ve ihtiyar meselesi; kmile noksanlktr. Kezalik

ihtiyar meselesi; naksa nisbetle ayni kemal ve
cebir meselesi naksa mahz- hatadr. demitir.
std Abdlziz Mecd Efendi de:
radeyi inkr avam iin, ikrr da havas iin
kfrdr. buyururlard..
112
rade-i teklifiye: nsann cz-i iradesi
rade-i tekviniye: Allah Telnn yaratmasndaki iradesi
113
yyke na'bd ve iyyake nestan, yet-i
elilesi in-sanda irade-i cz'iyye mi brakmtr?
114
Nevres Bey rivayetiyle Sadk Bey'den, lkin
syleyeni mehul
SM KOYMA
Hereyin ismi lsini bil, babann verdii
isimle ar.115
Hoca Hsn Efendi huzura girdiinde Azizimiz Efendimiz
Adn ne? buyururlar. Hoca Hsn Efendi de
hangi adm soruyorsunuz? der.
Senin ka adn var. buyururlar. O da;
Bir anamn, babamn koyduu ad var, bir de
hakikat adm var, deyince yle ise
... ayetine bir mana ver. O da bir mana verir. Efendimiz
Ooo sen buna mana veremedin, yle ise hakikat ismini de bilemezsin buyururlar. 116
115
Mridin verdii isme itibar etmenin nemi

anlatlmtr. Harflerin srlar nedeniyle, ismin deimesi kaderide deitirir.
116
El -Esm- tenezzel mines -Sem-i fehvasnca, bilumum esnf- beerin (insanlarn btn
snflarnn) esmisi (isimleri), lem-i ahd-
miskda (ezelde) takdir ve tayin buyurulmutur.
Bir ocuk doduu vakit, ona isim verecek
kimselere ism-i hakiksini ilhm iin Cenb- Hakk
(c.c). melekler hlketmitir (yaratmtr). sim
tesmiye olunacak (konulacak) mahlde, muhlif era ahvl (eriate aykr haller) ile, harr (ipek)
demeler, mcessem ve tam zl suret (resim)
bulunursa, bu melekler oraya girmez, ocuun
ismi de hakk isminin muhlifi (zt-aykr) bir
Cihangirli Hasan Efendi anlattlar;
isimle tesmiye olunur. (konulur)

Bir kimseye ism-i ezelsi (Levh-i mahfuzdaki
ismi verilirse) verilirse, zek ve idrki (ve m ce
bihin-Nebiyy)ye (peygamberin getirdii eye
balanm) sret-i temessk (sarlma ekli) ve
istikmeti, muhlif isimle msemm olan (isimlendirilmi) bir kimseye nisbetle yedi derece
kmilne (stn) olur.116
sim tesmiye olunaca zaman, akdedilen (ismin verildii) cemiyyette icr edilecek edebin
derectna gre, meleklerin adedi birden bine
kadar oalr.
(Bu hikmetin anlatld mecliste Mrid-i Kmil
eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz
ihvndan ism-i hakikleri verilmeyenlere ism-i ezeliyyelerinin ir olunaca (aklanaca) beyn
buyrulmutur.)
(BURKAY Hasan Menkb- erefiyye *Kitap+. Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. I,
s. 17)
Ali Usta, Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl
kaddesellh srrahul azz Efendiye;
Senin de bir hassan yok mu eyhim? dedim.
Var, dedi.
Nakibend meclislerine, bizi anarak diz km herkese efaat etmek; ikincisi ocuklara
Levh-i Mahfuzda kaytl olan isimlerini vermek;
ncs bana ait olan mridann mrn eksik
veya ziyade etmek yetkileri, bana verilmitir. (Ali
Ustann Hatralar)
Bir gn huzura girdim. Abdlkadir Belhi Efendi

Hazretleri de huzurda idiler. Fakiri gstererek,
Bu bizim ihvnmzdr. Bak omuzu toz olmu,
silkiverin. buyurdular. Abdlkadir Hazretleri de
silkdiler. Sonra Abdlkadir Hazretlerine
sminiz nedir? diye sordular. Abdlkadir cevabn alnca
Abe benim ismim de Abdullahdr buyurdular.
Avni Beyin biraderi Selim Beyefendiden
rivayetle;
Vahidl ehadin arzu ve iradesine muhalif
hibir eyi istemem ve kabul etmem.
SMAL HAKKI BURSEV
Bursay teriflerinde tekmil ervah evliya
kendilerini ziyarete gelmitir, en sonda Ruhulbeyan sahibi, smail Hakk Hazretleri gelmiler.
Bursal smail Hakk Hazretleri Allah ile ok
urat, nihayet kul klln min indillh ... 117
dedi, iin iinden kt buyurdular.
smail Hakk Hazretlerinin eyhi, Osman
Atpazar rihletleri zamannda, smail Hakk Hazretlerini yanlarna ararak;
Kalbimi yokladm, -senin kalbin gibi kalbimi
dolduran bulamadm, nefesimi sana veriyorum.
buyurarak dillerini karmlar, smail Hakk Hazretleri pmler, gmler.
-VAZFE
Vazifeyi yaparken Ya Rabbi, sana hizmet
117
Nisa,78; Her ey Allah katndandr.
ediyorum. demeli.
Vazifeniz banda benden size selam getirip de bir ey teklif ederlerse yapmaynz.
Hilfet, ya sahhun neseb-i bil istihkak,118
ya bat- mme ve tmme119, ya da kahr galebe120
ile istihlf 121olunur. Yavuz Selim Handa bu de
tahakkuk etmitir.
KABR HALLER
Onlarn cesetleri - emr olunduu gibi - kabirlerinde krk sabah kalrlar.
KADER
Zahiren kaderiyyun, batnen ceberriyyun
ol.
Allahn senin dinine (kaderine) yazd
eyin menine Muhammed sallallh aleyhi ve
sellem bile kadir deildir.
Bu niin byle oldu, bu byle olmalyd, gibi szler caiz deildir. nk bundan Allah
Telya akl retmek kar.
As en yekreh ey en fe-hve hayrun lekm. Ve as en tuhibb eyen fe-hve errun
lekm. 122
htimal ki holanmadnz ey sizin iyilii-
118
Doru ( hakiki ) nesebe (soya) gre kazanmak suretiyle

119
Kamunun tamamnn ballk ve timdn
bildirmesi
120
Zor kullanarak stn gelmek
121
Birinin yerine gemek, halef olmak
122
Bakara, 216
nizedir. Ve ihtimal ki sevdiiniz bir ey sizin ktlnzedir. de vki olur buyurdular. Hem haz etmezsin hem de hakknda erdir.
Bir gn Mecd Efendiye rast geldim.
Efendi harp olacak m? dedim.
Sulh istiyorum, harp olmasn. Sen de dua et.
dedi. Ben de;
Biz murad Muhammediye tabiyiz, harp ve
sulhtan hangisi Muhammediyenin zuhurunu mucip ise ona talibiz. dedim.
Allah benimle kedi ile oynar gibi oynar. 123
Yaptnz kabahati kimseye sylemeyiniz.
Hkm giyer, nk ahit oluyor.
Abdlmecid Sivasi Hazretleri buyurdu ki;
Kadiri anlamaynca kader anlalmaz, kadir anlannca da kader mestur kalr.
Ahmed Am Efendinin huzurlarnda, sabk
mabeyn ktiplerinden biri, bir de sabk mebus
bulunuyordu. Mabeyn ktibi olan zat, halkn halinden ve sefaletinden ikyet edince; hazret:
Vaktiyle sen Sultan Hamidin saraynda her
gn tatllar yer ve nimetler iinde yzerken; halkn bu trl ikyetlerini duymuyordun; Hlbuki
ikyetle bahsettiin bu sefaletler, bu skntlar o
zamanlarda da vard Vaktaki halk iine kartn,
sen de feryada baladn. Onun iin duyurmak
istediklerini de imdi duymazlar. Ve isteseler de
bir ey yapamazlar.
123
Ahmed Tahir Mar u ekilde sylerdi. (Allah benimle, kedinin fare ile oynad gibi oynar;
eklindedir. Oynar oynar sonra ne yapar?... yer).
buyurdular ve ilve ettiler:

Ortalk ok bozulduysa ok dzelecek;
abuk bozulduysa abuk dzelecektir.124
KADIN
Kadnlar ila, salk vermek zere taraf risaletten memurlardr.125
Huzurlarna inabe (tevbe alp ihvn) olmak
zere gelen 14-15 yalarnda bir kza salatu selam
getir, istifar getir, Kuran oku. Sokak zerindeki
odada okuma, dardan geenler sesini duymasn,
buyurdu.
Kadnla muamelen ey iledir. dare,
mudara, dubara.
Trbeye gelen kadnlara dikkat ediyor
musun, onlarn iinde erkekleri vardr, onlara iyi
dikkat et.
KARI-KOCA
Lzum nasl olup da hareminizle (einizden)
ayrlrsanz dier bir ere varncaya kadar; ere vardktan sonra sizdeki rahat bulamazsa, onun kadar
rahat ettirecek derecede yardm etmeye mecbur-
124
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyur-
du ki;
Ey sknt, iddetlen, alrsn. ihbul Ahbr,
495
125
Allah Tel ve Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem tarfndan grevlidirler.
sunuz. 126
126
Silsile-i Meyih-i Nakibendiyyeden olan
Ykub-ul erh Hazretleri, bundan sekiz yz sene
kadar evvel yaamtr. Ailesi tartndan krk sene
mtemdiyen eziyet ve tenkitlere hedef olmutur.
Ailesi, daima,
papaz, kfir adam diye eziyet ederdi.
Mbrek zt da ona hi mukbelede bulunmazd.
Daim iyilikle mkftlandrr ve bu hl ile vakit
geirirdi.
Bir gn ilesi, ben bu adamla geinemeyeceim, diye kendisine zehir verdi. Hazret de zehiri
bilerek iti. Yarm saat sonra, vefatna yakn
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin
yz yirmi drt bin enbiy- izm hazert ile birlikte
terf ettiklerini grd. Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem Efendimiz:
Y Ykub! Rabbl-lemnden murdn var
ise dile, bizler de min diyeceiz buyurdu. Ykub
Hazretleri de:
Y Rb! Kendi hakkmda bir isteim yoktur,
hcetim yoktur. Bana eziyet ettii ve hakrette
bulunmas ve hatt lmme kastetmesi sebebi
ile imnsz gidecek olan htunun affn dilerim
demesi ile kabul cevbn alnca:
Y Rb! Bu inyetin azdr. Bana ihsn ettiin
krk senelik kutupluk inyetini ve rtbeyi o
htna da ihsn buyurmadka kabul etmem.
Oha kutupluk pye ve makmn ihsn et ki, yz-
binlerce kullarn hidyete eritirsin demesi ile

buna da muvfk cevap ald.
O saatte ilesinin kalbi alp, kendisinin ebed
cehennemlik ve imansz surette hirete intikl
edeceini ve kocasnn dus ile kurtulduu ve bu
kadar mnev ihsnta onun yznden maruz
kaldn grnce, mahcbiyetinden,
Ben buna ne yaptm, bu bana ne ihsn etti.
Bu srrn hikmetini kimse bilmeyip, eceliyle ld
sanacaklar diye trl trl mlhazalar sebebi ile
kalbi para para oldu ve kocasndan evvel veft
etti.
Bu srrn ve hikmetin hakkatn hi kimse bilmeyip, kar ve kocay beraber defnettiler. Bir ka
gn sonra Hazretin huleflar kabrini ziyret ettiler.
Y Hazret-i std! Krk sene kutupluk
makmnda vzife grdnz, yzbinlerle mmeti
hidyete sevkettiniz. Cenb- Hakk bu mddet
iinde ne gibi amelinizden rz oldu? Bizlere tavsiye et de, ona gre amelde bulunalm demeleri
ile htf zere:
Evlatlarm! Krk sene kutupluk ve mridlik
yaptm, bu kadar mmeti hidyete sevk ettim, bu
amellerden dolay Cenb- Hakk (celle cellh)
bana nazar- iltiftta bulunmad. ayet ktil,
acze ilemi affetmemi olsaydm, bu kutupluk
ve mridlikten azl olunup, cehenneme mstehak olacaktm. Aman evlatlarm en byk tavsiyem, mazarratta gayr- tahamml (ktlklere
tahammlszlk), ktlk edene iyilikten baka,
KELME- TEVHD
Yetmibin kelime-i tevhid imansz gitmi
adamn imann kurtarr.
Allah (celle cellh) ibdeti kabul etmiyor Ktlk edene iyilik yapmayan kimse krk sene Ravzai Mutahharada, krk sene de Beyt-i erfte dnya kelm sylemeden ibdette bulunsa, melekler adedince sevplar ilese ve binlerce hacc-
erf ed etse, Allah Tel kabul etmiyor. Sebebi
ise; ktlk grdnz kimsenin kalbini krmaktr. ayet iyilik yaplmazsa, o kimse de (kzgnlndan, chilliinden) Allah, n mevcuddur = yani Allah yoktur diye, nefis ve ehvete mahkm
oluyor. Kalp kran kimsenin gnah, Beytullah ile
Ravza-i Mutahhara'y ykmaktan ve zin ve trl
trl fenlk yapmaktan daha ziyde olduu hususunda sadt ve evliy-i kirmn ittifk vardr.
Bunun affnda evliy cizdir. Mahz, Allahn
merhametine kalyor.
Bir kimse gadap (fke) geldiinde, be dakika
sabredip karsndakini affederek, iyilikle mukbelede bulunsa, Hazret-i demden imdiye kadar ne
kadar insann ibdeti varsa, onlarn, sevba mstahak kabul edilmi amelleri miktrnca, Cenb-
Hakk (celle cellh) ona sevp verir. Sbirnlere
(sabredenlere) bi-gayr-i hesb (hesabsz) ecir
(sevb) vereceim diyor. Bu sebeple sizlere tavsiyem ve son vasiyetim, bu meseleye gyet ehemmiyet vererek mchedede olmanz Cenb-
Hakktan temenni ederim. (BURKAY, 1995-2010 ),
c. I, s. 104-106
La ilahe illallah daki ilah, agil manasnadr.

Ben size imdi La ilahe illallahn Trkesini syleyeceim. Yoktur, vardr, yoktur vardr; yoktur
vardr. yle de anlar be buyurdular.
Gztepe mezzininden rivayetle;
an sesini iittiiniz zaman Rabbena l tzi
kulbun bade iz hedeyten ve heb len min
lednke rahme. nneke entel-vehhb . 127deyiniz.
KERMET
Hafz Eref Ede Efendiden rivayetle; 128
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden bana gelinceye kadar bu tecelliye kimse
mazhar olup erimedi, ben Rahmanirrahim tecellisine mazharm. Benden er beklemeyiniz.
Hafz Eref Efendiden rivayetle:
"Trbedr Efendi irda, Sbit Efendi ise
icry memrdu", ve nak Kk Hseyin Efendi
(1828- 1930) iin de: "Kermet taraf ar basard" dermi.129
127
l-i mran, 9; Rabbimiz! Dorusu gelecei

phe gtrmeyen gnde, insanlar toplayacak
olan sensin. phesiz Allah verdii szden caymaz.
128
Hayat ve geni bilgi iin bkz: Ahmed Yksel
ZEMRE, skdar'n Srls, 3. basks Kubbealt
Neriyt, 112 sayfa, stanbul 2007.
129
"Ftih Trbedr" diye mruf Ahmed Ami
Hasan! Eer eriatmz msaade edeydi,

sana kendimi u havlunun zerinde gsterirdim.
Rza Beyefendiden rivayetle;
Efendi Hazretlerinin kylerinin civarnda Balmck Sultan namnda bir zat yatarm. Bir harb
vukuunda eli kll olarak grlrm ve trbesinde bulunan ibrik akamdan doldurulur, sabahleyin
bo bulunurmu. Hazreti Azize arz etmi.
Dur bakalm ulan. buyurmular. Ve iki mbarek parmaklar ile iki kalarnn arasn tutarak bir
lahza tevekkuftan sonra Haa ulan, byk zatm. buyurdular.
Bir veli Hazreti sa aleyhisselm kademine
Efendi'yi, Eyb Niancas'ndaki eyh Murad Buhr

Dergh'nn zamannn "Melm Kutbu" olarak
tannan eyhi ve Hazret-i Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin 32. gbekten torunu Seyyid
Abdlkdir Belh'nin (1839-15.03.1923); ve zamannn Gavs' olduu sylenen, ama fevkalde srl
bir zt olduu iin tekke literatrne gememi
olan Nak Mehmed Sbit Efendi'nin (?-8 ubat
1920) sohbet ve nazarlarna mazhar olan Eref
Efendi'nin bu insn- Kmil'lerin nezdinde kadir ve
kymetinin pek yksek olmu olduu rivyet edilirdi. Genliinde bir hanma k olduu, ama feyizlerine mazhar olduu mubrek zevtn kendisinin
bu hanmla evlenmesine destur vermemi olduklar da rivyet edilmekteydi. (Ahmed Yksel ZEMRE, skdar'n Srls, 3. basks Kubbealt Neriyt, 112 sayfa, stanbul 2007, s.18)
varnca kendisine maide-i sa (sofras) iner. Bana

da filan mahalde indi, lakin inen maideyi sana sylemem yalnz ift olsun.
Hoca Efendimizden rivayetle;
Fatih iin; Krk sene huzuru ruhu ile gletim
(gretim), en nihayet bana muti oldu. buyurdular.
Ehlullah yannda kerametlerin ecelli ve
zami taatlerle telezzz etmektir; halvette ve
kesrette ve her nefeste hazr olup, Allah zikreylemek kerametlerdendir.
Varidat gelip inirah hsl olduka; vakar
ve sekineti ziyade olup, edep ve hay zerine
olmak keramattandr.
Cemii ahvalde Allah taldan raz olmak keramattandr.
Yoksa mcerret hark- det zuhur eylemek keramet deildir; zira tasavvuf ehli mahcuptur.
Ahmed Am Efendi, Beni bu trbenin
trbedr zannederler, oysaki biz btn bu lemin
trbedryz buyururdu.
Bakkal dkknnda duruyordum. Bir
meczb bana Ahmed diyerek elime bir metelik
koydu. Sk tut dedi. Hayatmda bu cihetle parasz
kalmadm.
KIYAMET
Kyamet yaklatka enbiya varisleri bulunan
evliya gittike makamlar mnhal kalr gitgide yalnz varisi Muhammedi kalnca ve ona da biat eden
bulunmaynca almet-i kbray kyamet yer yer
balar, buyurmutur.
KBR
Birinci senede imam, ikincide tamam,
ncde kalpakl yuvan, drdncde bir kalbur
saman olmayn.130
Nezfeti eriyyenin haricindeki nezfetten
Allaha snrm.131
Tenezzl ayn- terakkidir.132
KTAP
Her alnan kitabn defa okunmak hakk
vardr.
Yksek hakikatlere ulamay kastederek:
Bu i kitapla olmaz, fakat kitapsz da olmaz.
KULLUK
Vabd Rabbeke hatt yetiyekelyakn.133 Sana ykin gelinceye kadar ibadet et,
yakn gelince kendisi eder.
Gne yevmi kyamette cehenneme gidecektir. nk gnee tapanlar Allahsz kalmasn
buyurdular.
Yapmakla yapmamakda muhayyer brakldmz bir ey de yapmamay tercih ediniz.
130
Zamanla hallerin adileecei bildiriliyor.

Nezafet; temizlik-gsteri
Burada bahsedilen eriatn emretmedii temizlik bile olsa errinden Allah Telya snrm.
132
Kibirden kurtulmak terakkinin kendisidir.
133
Hicr, 99
131
Kadzde merl Halveti Hazretleri buyurmular ki;

Ahmed, Ahmed! rbubiyetin ubudiyetin rbubiyetine mani olmasn.
Allah benden raz olmasayd beni dnyaya
getirmezdi. Ben Allahtan raz olmalym.
Yokuu severim, inii sevmem.
KURN-I KERM
Bir gn Kuran okuyorlard.
Ben limim siz de Kuran okursunuz amma
benim gibi deil, ben okurum, mefhumu gzmn nnden geer. buyurdular.
Hatim, fatihann ayndr.
Saadeteyn arasndaki ekavete(iki mutluluk arasnda ktle), ekaveteyn arasndaki saadete itibar yoktur.
ok Kuran okuyan bunamaz.
Namazda okunan Kurann her harfi iin (her
kelimesi) yz sevap, namaz haricinde abdestli
okunan Kurann her kelimesi iin elli sevap, namaz haricinde abdestsiz okunan Kurann her
kelimesi iin yirmibe sevap verilir. buyurdular
(Hadis).
Bir gn Hazreti Azizimizi ziyarete gelen bir
hanm, Efendimizi Kuran okurken grdklerinde,
Efendim, ne zaman gelsem sizi Kuran okurken
buluyorum. demi. Azizimiz de;
Hanm, ben baka kitaplar da okudum, aradm bunda buldum. buyururlar.
Evliyaullahtan bir zat Kuran tilaveti yznden mazhar- velayet olmu. Sonra gzleri m
tri olmu, ne vakit Kuran okurlarsa gzleri alr,

hitamnda (bitiminde) yine kapanrm.
Kuran- kapatrken Yarabbi, cmle mmeti Muhammed ile beraber ilmiyle amil eyle.
diye dua etmeli.
Kuran- Kerimde baz kelimat (kelimeler)
vardr ki takdim tehir (ne ve sona alnarak) okunursa manay hakikat zuhur eder. Bazan harfi takdim ve tehiri icap eder. Bunu arif bilir.
Abdl Gani bin smail En Nablusi Hazretlerinin134 huzurunda bir hafz Kuran okudu.
Gel br tarafa geelim bir de ben okuyaym
buyururlar. Kuran balaynca akmakta olan dere
durup ykselmeye balar. Hoca Efendimiz rivayetiyle Hazreti Azizimiz Sultanmz
Ya dnya ahdm men hademeni 135
kelami kudsisini bazan lehdm men hademe-
134
Abdlgani bin smail En Nablusi kaddesellh srrahul azz; 1670-1730 yllar arasnda
yaam olup kabirleri am'da bulunmaktadr.
Sultan'n 194 adet eseri bilinmektedir. Ukud ll'liyye f Tarik is sadet il Mevleviye adl eserin
sahibi olup Mstekimzade Sleyman Saadet tarafndan tercme edilen eseri Ankara Milli Ktphane'de HK Mf 1994 - 292 kayt no ile bulunmaktadr.
135

Ey dnya bana hizmet edene sende hizmet
et. Ve ey dnya sana hizmet edeni bitkin dr.
(ihbl Ahbr, 876)
ni136 diye buyururlarm.

Kuran okurken veya salavt- erife getirirken nefesiniz kesildii zaman, ieriye yutkunduktan sonra nefes alnz.
Kabire toprak atlrken, Sre-i Rahmn
okuyunuz.137
136
Ahmed Am Efendi Bize hizmet edene de

dnya hizmet eder
ki;
Allah Telnn sultanna ihanet edene Allah
Telda ihanet eder, Allah Telnn sultanna
ikram edene Allah Tel da ikram eder. ihbul
Ahbar, 294; A. Hanbel Msned, V-42-49
137
Allah Tel cennette Rahman Sresini
okuyacaktr. (Hadis)
Ahmed Am Efendimizin kabri saadetleri ziyaret eden mridn bir okuyu usul vardr. Dier
kabir ehlinin byklerinden yardm isteyenler ve
ziyaret edenler bu uslu uygulamalar uygundur.
Bu okuyu usul Ahmed Am Efendinin terkibidir.
Fatiha Sresi
Bakara, 284-286. ayetler
Tevbe, 128-189. ayetler
Enbiya, 104-107. ayetler
Nur, 35. ayet
ura, 23. ayet
Necm, 1-9. ayetler
Rahman Sresi
Vkia, 83-96. ayetler
Har, 21-24. ayetler
KUTSAL MEKNLAR
Medinede ln, Medinede oturmayn,
nk (durduka insan iin bu yerler) adileiyor.
LATFE-AKA
Kuadal Efendimiz ihvnla latifeyi severlerdi ve bana benzerlerdi buyurarak ve ellerini
gslerine gtrerek
Ku baba, ku baba buyururlard.
Necip Beyefendiden rivayetle;
Birka defa (Ahmed Am Efendime) tesadf ettim. Kuadal Efendimizden bahis buyururlarken
Ku baba derler ve bensiz sayha iderlerdi.
MARFET
Marifet Hakdan raz olmaktr.
Ve marifet ehli eyann ilmi ne zerine ise
hakikatle bilmi ve grmtr. Mahbb nnda
buyurur:
*Kul+ hel yestevllezne yalemne vellezne l
yalemn. Ulike humul muflihn. 138
Ve humul mhtedn. 139
L havfun aleyhim ve l humyahzenn.140
hls Sresi, (3 defa)

Fatiha Sresi
138
Zmer, 7 De ki: Bilenlerle bilmeyenler bir
olur mu? Dorusu ancak akl sahipleri t alrlar.
139
Enm, 82; Onlar doru yoldadrlar.
140
Bakara, 262; Onlara korku yoktur ve onlar
zlmeyeceklerdir.
nne ibd leyse leke aleyhim sultn.141

Ve alleme demelesme kulleh. 142 Ve nice
bunun gibi yt *yetler+ demitir. mdi tasarrufa
mail olanlardan *meyledenlerden+ olmayasn!
Kell innehum an Rabbihim yevmeizin lemahcbn. Smme innehum lesllcahm. 143
Ve marifet ehli nnda buyurur:
Masyetullhi ill biinyetillah ve l kuvvete al
ttillh ill bitevfkillh. 144
MEKN
Fatih, stanbulun Medinesidir.
MELEK VE EYTAN
yi bir i yaparsan vcud giyer, o senin hadimin olur, O melaikedir. Fen bir i yaparsan, o
vcud giyer, o senin zebanindir.
Melaikenin avam, insanlarn havassna
hadimdir. Melaikenin, havass, hassl havass insanlarn hassl haslarna hadimdir. nsanlarn has-
141
sr, 65; Dorusu Benim mmin kullarm

zerinde senin bir hkimiyetin olamaz. Rabbin
vekil olarak yeter.
142
Bakara, 31 Ve deme btn isimleri retti,
143
Mutaffifin, 15-16; Hayr; dorusu onlar o
gn, Rablerinden yoksun kalacaklardr. Sonra
onlar, phesiz, cehenneme gireceklerdir.
144
Ancak Allah Telnn inayeti ile gnah ilenir ve ancak Allah Telnn muvaffak klmas
ile Allah Telya taate g yeter.
lar, evliyaullah, hassl haslar enbiyaullahtr. Melaikenin hassl haslar Cebrail, Mikail, srafil, Azraildir.
MJDELER
Ahmed Am Efendi;
brahim aleyhisselm ile merref olduumda
uzun zaman yaayacam tebir buyurdular.
MRD- KML
Mridin vazifesi mridini kfr ve iman
ve havf ve reca kaydndan kurtarmaktr.
Mride mlaki olmayanlar eriatn tarifi
vehile kzgn sacda kalrlar, mride mlaki olanlar rahat kalrlar.
Bizim fabrikaya den pasl demir bile olsa
24 ayar altn ederiz. Bazan bakrn stne bir altn
cila vurur altn ayarnda kullanrz. Gelen domuz
ise tuzlamz vardr, oraya atar mrr- eyyam (zamanla) ile tuz olup her yemee eni verir.
Biz bir binay tamir ederken kiremitlerini
sallamayz.
Altn srr velayet, gm srr nbvvete
iarettir. 145
Mridin el ayas da srr zattr.146 Mrit,
145
Bkz: Futuhat- Mekkiyede aklamas vardr.

smail Fenni, Vahdet-i Vcud ve bn Arab, nsan
Yay. stanbul, 1991
146
Mridin elinin iini pmek levhi mahfuzu
pmektir, derler.
salikin teriini muhafaza iindir buyurmutur.

Da da, ta ta grdke bir eyhe muhtasn.
u yle olsun, bu byle olsundan kurtulancaya kadar eyhe muhtasn.
Kendinle konuancaya kadar eyhe muhtasn.
Ahmed Am Efendinin mritlerinden birisi, kefinin almas, baz hakikatlere erdirilmesi
hususlarnda kendisine yalvarr, hatt iza edermi. Bir gn yine byle yapnca:
Kartrmakta olduu helvaya ne zaman eker
konulacan helvac bilir.
demitir.147
Onlarn kabul hereyden ldr. Asl bahtiyarlk odur.
Damad Hasan Efendi iin bir gn de mrid deildir, mrid muavinidir. (Sebebi iin) Hasan Efendi hazretleri cemiyyete nail olmular,
tenezzl etmemiler. (Cem-fark)
Efendi Hazretleri bir gn Hazreti Azizimiz
Sultanmz Efendimize;
Efendim, sizin karnza gnde bu kadar zevat
gelir, onlarn ne hlakta, ne halde olduunu nasl
anlarsnz? Glmler de;
Onlar kendilerini bana anlatr. buyurmular.
nsanlarn bazlar, kendilerini kurtarmadan bakalarn kurtarmaya kalkyor.
147
Bu suretle bu iin zamanla, fakat zorlamakla

deil, ancak Allah Telnn takdiri ve iradesiyle
olacan anlatmak istemitir.
MUHABBET (SEVG)
Tilvet-i Kuran, mushabeti-l ihvn,
mlkatr-rahmn.148
zkrullaha inde klli hacerin ve ecerin149 Zaman, mekn, ihvn.
Her eyin muhabbeti fen bulur, mrid
muhabbeti fen bulmaz, gittike artar.
Benim ihvnm seven, bendendir.
Yzba Hilmi Beyefendiden rivayetle;
nc defa ziyaretlerine gittiimde kalbimden
Ben mrid-i kmil istiyorum. Beni kabul et.
diyordum.
Sen mrid istiyorsan ben de seni kabul ettim. imdi ayaklarn omuzuna vur, git. buyurdular.
Aziz Sultan Efendi Hazretlerine Bana kavutuuna kr eder misin? buyururlar.
Ederim efendim,
Bana kavumasaydn ve senin halin ne olurdu?
Kmilin kabul, efaat- hceye nailiyettir.
(kavumak)
Bir gn muhabbet hakknda kalbimde hsl
olan akideyi tayarak huzura girdiimde muhabbet ziyade noksan kabul eder. ... illel-meveddete
148
nsan, Kurn- Kerimi okumaya, arkadayla

sohbet etmeye ve Allah Tel ile konumaya doyamaz.
149
Her tan ve aacn altnda Allah Tely zikredin.
fl-kurb 150 buyurdular.

Hoca Efendimiz Hazretleri hkim iken Azizimiz Sultanmz Hazretlerinin haki paylerine yz
srp biraz hediye takdim ederler. Mehmed Efendimiz Hazretlerine Bunu kim gnderdi? buyurdular. O da
Efendim, ihvndan hkim Ahmed kulunuz.
der.
Sen onlara selam yaz, dikkat et Kuadalnn
glleridir. buyurdular.
Yine gnlerde bir gn mektep arkadalarmdan
Remzi isminde biri var idi. Kendisi Nakibendi Halidi tarikina intisap etmi idi. Bir gn bu zat
Seni eyhime gtreyim gelir misin? dedi gidelim dedim. Tekkeye gittik bizi o tarika mensup
olmadmz iin zikirlerine sokmadlar. Harite
zikir hitame erinceye kadar bekledik. Bir gnde
Remziye bu haftada;
Benim eyhime gidelim dedim muvafakat etti. Her ikimiz huzura vardmzda hazret bana
hitaben
Muhabbet iki trldr; birisi, hi bir itiraz ve
illet kabul etmeyen muhabbetirki lill fillh srf
Hakk iin muhabbettir. Bu Allah Telnn Ya Vedud isminden alnmtr. Ehlullah buna meveddeti hakikiyede derler. Dieri sadece muhabbettirki
her trl avariza maruzdur, illet peyda eder. Me-
150
ra, 23; Ey Muhammed! De ki: Ben sizden

buna kar, yaknlara sevgiden baka bir cret istemem.
sela: Sevgilisinde grd ve beendii her hangi

bir eyin zavaliyle o muhabbette mahkumi inkirazdr. Birinin hsnne, parasna veya mansbna
muhabbet.... . gibi bunlardan her hangi birinin
zevaliyle muhabbete arza gelmi olur ki, bu ksm
muhabbet doru deildir.
Sonra bana dnerek
Sen zanneder misin ki senin muhabbetin gibi
herkeste seni ylece seviyor. Bu yle deildir.
Aldanmaa gelmez buyurdular, nitekim o arkada ile muhabbetimiz bundan ileri gidemedi o
benden bende ondan uzaklatk.
Her eyin ba Ehl-i Beyt e muhabbetdir.
Dualarn en hayrls nedir? diye sorulduunda yle buyurdular:
Yarabbi bizi Ehl-i Beyt kapsndan ayrma.
(Dilekleriniz olursa) Hazreti Fatma radiyallah anha Anamzdan dileyin. O ok merhametlidir. Kendisinden niyaz edileni geri evirmez.
Mustafy, Murtezy bir bilmeyen
azabtan kurtulamaz.
Aynada baktm zme, Ali grnd gzme
Gittiiniz yerde, gnl safs bulabiliyorsanz oraya devam ediniz. Gittiiniz yer buras dahi
olsa, gnl safs bulamyorsanz sizin iin buraya
gelmenin bir faydas yoktur!
Muhabbette fni olan, vuslatta bki olur.
Bu yolun sermayesi kuru muhabbettir.
Muhabbetin ya da olur mu? Olur ya! Tarikat
eyhlerini grmyor musun?
NAMAZ
Ben, namazdan ziyade namaz klan severim. 151
Cemaatle namaz klarken imam cehren
okursa dinleyiniz, cehren okumuyorsa kendi virdinizle megul olunuz.
Bir gn abdest almlard. Kurulanmadlar
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
bazen byle yaparlard buyurdular.
Hayye ales-salh mminleri salta, hayye
alel-felah mnkirleri felha davettir.
Namaz kldktan sonra seccadeyi kaldrmaynz, gelecek namaz klana kadar namaz klnm
gibi sevap yazlr.
Hakikatte salt insan- kmile bir tek secdeden ibarettir. O secde ruhun ruhu zm inkiyadndan ibarettir.
Elest birabbikm de ruhun belsn burada izhardan ibarettir.
Gnlerde bir gn hazreti, odasnda namaz klarken grdm. Yann ihtiyar olmas iktizas olarak odasnda oturak, namaz klyorlard. Odada
baka kimse yok idi. zendim. Arkada msait bir
yer bularak, kendiine iktida eyledim. Beraberce
oturak namaz kldk. Badesselam enseme hafife-
151
Bu sz Eb Tlib radiyallh anhe aittir.

nk imann aklaynca sorun kacandan bu
ekil ifadelere mecbur kalyordu. (Hazrlayan)
vurarak iltifat etti.

Sen gensin kyamda rkda vaki hareketleri
emr olunduu gibi ayakta yapacak idin buyurdular. Bende cevaben;
Efendim oturak namazna zendimde, sana iktida eyledi dedim.
Birey demedi.
Namaz klmazsan iine eytan, klarsan
Rahman karr.
Velnin namaznda, Hakk ile arasndaki hil
(perde) kalkar. Hakk ile kar karya, hda gelir.
Bu hd da mutlaka namazda olur.
RABITA
Rabta rabta derler, Hakdan gafil olmamak
demektir.
Ahirete intikal etmi mride rabta olmaz,
eer olsayd Resul Efendimizden bakasna olmazd.
Huzurda tevecch olmaz.
Asl rabta eyhinin uluhiyyetini tasdiktir.
Nevres Beyden;
Bir gn Hazret-i Aziz ile birlikte giderken yolda
bir kk ocua rast geldik. Hazret dillerini kararak ocua bh buyurdular. ocuk da adn
dedi. O zaman;
Hazret-i Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimiz Bazan ocuklara dillerini karrlard,
bylelikle ocua rabta verirlerdi. buyurdular.152
Hammam Tevfik Efendi Azizimizin mridanndan birine rabta halinde giderken semavat mnkeif
olmu, rabtadan gaflet etmi huzura girdiinde Siz
rabtay erifeyi bir temaaya feda ettiniz. buyurmular.
RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE SELLEM

Ahmedin mimi kalkarsa Ehad olur. O
vakit bir olur.
(Ahmed) = ( Ehad)
Mim kalkar m?
Kalkar a. O vakit sen kalmazsn! Fakat bununla
vcudunn kalkmas lzm gelmez; vcudunla
beraber sen kalmazsn. O vakit sende mahfi olann kim olduunu bilirsin. buyurdular.
Tuz iki madenden mrekkeptir. Her birisi
ayr ayr alnrsa ldrc birer zehir olduklar halde, ikisinin birden alnmas yle deildir, bilkis
fayday muciptir. diyen bir doktora kar:
Allah (Celle cellh) ile Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) de yledir, buyurmulardr.
(L tkeddimu beyne yedeyillahi verresul)153 ayeti celilesi Allah ile Muhammed sallallh
152
Albert Einstein (14 Mart 1879 - 18 Nisan

1955), Yahudi asll Alman teorik fiziki. Dilini karm olduu fotorafndan karmamz gereken
ok manalar var demektir.
153
Ey iman edenler! Allah'n ve Reslnn
nne gemeyin. Allah'tan korkun. phesiz Allah iitendir, bilendir. (Hucurat, 1)
aleyhi ve sellemi tefrik etmeyiniz manasnadr.

Ravza-i Mutahharay ziyaretle namaz kldm. Dua ediyordum. Hazreti Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimiz sa tarafmdan zuhur
ile u ayeti kelimeyi okuduklarn iittim;
vel teseln ma leyse leke bihi ilmn 154
eyhimin mertebesi Hakk, Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimizin Hayy, Allahn mertebesi Hudur, buyurmu.
Bir yere giderken Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimiz Mekkeden Medineye
hicret buyurduklar gibi hicret ediyorum, deyiniz.
Evden karken hicrete niyet ediniz. (Naim
Bey Rivayetiyle) Efendimize ubudiyetine,
Dier verese-i enbiya kendi mridlerini daire-i mezuniyetleri kadar terakki ettirirler. Varisi
Muhammede hudud yoktur. (Son yoktur.)
nn le-ecid nefessu r-rahmn min kbeli
l-Yemen Hazreti Muhammedin kbna halel
vermez.
Trbede bir gn Sakal- erif ziyaret edilirken salat selam esnasnda;
Medineye gidip Raslllah sallallh aleyhi
ve sellemi topran altnda aramaynz.
Medinede minber ile mihrap arasndan
tevecch ettiinde Hazreti Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimiz zuhur buyururup ve
baz iltifatlarda bulunurlar. Hazreti Azizimiz de
154
(Hd, 46), yleyse bilmediin eyi benden

isteme.
kendilerinden ey sual buyururlar. Birisi Usame

Kareni ile mlakatlardr. Hakikatinde sual buyurmular; O benim velayet-i mmeme kadehimiz
gibidir, buyururlar.
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
muhabbet vcipdir. Eer Reslmze muhabbet
ak derecesini bulursa, o vakit nsan benim gizli
hazinem, ben insann gizli hazinesiyim hadsi vardr, onun srr tahakkuk eder.
Her saadetimiz Resl-i Ekreme muhabbetimizledir.
Her velnin kemli, Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemi anlay nisbetindedir.
RASLLLAH SALLALLH ALEYH VE
SELLEM ALLAHIN HAREM DARESDR.
RESM
Eski peygamberler zamannda mmetleri
kendilerini unutmamak iin resimleri yaplyordu.
Fakat Muhammed sallallh aleyhi ve sellem bunu
men etti. nk mmeti Muhammedden bir
adam eer alrsa her istedii peygamber kendisine temessl eder, grnr ve peygamberin kendisi ile grr. O halde resme hacet kalmaz.
RIZIK
Nasib olursa, nasibini yer altnda da bulur.
Bak, sana ksaca syleyeyim: Allah latifn biibdihi yerzku men ye. Ama rzk, yalnz yemek deildir. Sylemek, dinlemek, grmek, oturmak, yatmak vs. hepsi rzktr.
Vali ismi, Esm-i Hsndandr. Vali, halka
hizmetle mkelleftir. Rzk sknts ekmekten
berdir.
RCL- GAYB
Allahn yle nedimleri vardr ki, Muhammedden dahi gizlidir.
Allahn yle kullar vardr ki Allahn zerine yemin verseler, behemehl Allah onlarn yeminini icra buyurur. (Kutb- Sitte)
Rical (adam) nnde kantar 155 bulunan
deildir. Ricln l tlhihm ticaretn vel beyin
an zikrillh ...156 ayeti ile tarif olunandr! Erkekten
olduu gibi kadndan da olur.
RYA
Ryada ldm. Akam ile yats aras bir
bahenin arasndan gidiyorum. Yolda bir hocaya
rastgeldim.
Bana ne var? diye sordu:
Ben de bilmem ben evden ktm, arkamdan
alayorlard dedim, ayrldk. Ben kendi kendime, bu ne anlayacak, ben lemi letafette, bu
lemi kesafette dedim ve
Kabrime girdim. rtldm. Mnker Nekir
gelmedi.
Ryam Efendi Hazretlerine arz ettim.
Efendim Mnker Nekir gelmedi dedim,
Ulan kim kime ne soracak buyurdular.
155
Argoda tenasl uzvu

Nr, 37; Bunlar ne ticaret, ne de al veri
Allah ' anmaktan, namaz klmaktan, zekt vermekten alkoyar.
156
Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin

grnd ryann sahibi Muhammed sallallh
aleyhi ve sellemdir, onu kimse tefsir edemez.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizi ryada gren mnkir ise mslim, fsk
ise salih, salih ise evliyaya terakki eder, mlhak
olur.
SALIK
ifay iladan deil anda mtecelli olan
Hakkdan beklemeli.
Hafz Eref Ede rivayetiyle:
Bir gn Baharc Mustafa Efendi ile birlikte huzura girdik. Hazreti Aziz biraz vcuda rahatsz grnyorlard. Mustafa Efendi;
Efendim vcuta biraz n-holuk var galiba
dedi. Hazreti Aziz defa
Mustafa, sen Allahn iine karma. buyurdular.
Hastay sk ziyaret ediniz, yannda ok
durmaynz. Kendisine hissettirmeden okuyup
alnn okayarak knz.
Kalb safas, beden hafiflii iste.
SAVA
Gmsuyu Asker Hastanesi, Batabibliinden emekli, Albay Doktor Hamdi Hzalan Bey,
Ahmed Am Efendiden naklen anlatyor:
Edirnekap dnda kabri bulunan Bekir Nidevnin kabri yannda, Am Efendinin talebele-
rinden Hilmi anltop Beyin kabri vardr.157 Hilmi
157
Albay Mehmet Hilmi anltop, 1884 ylnn

balarnda Manastr'n Knal Ky'nde, kendisini
bekleyen uzun ve zorlu yaamdan habersiz dnyaya gzlerini at. Doduu yllarda, Osmanl mparatorluu artk gcn iyice yitirmi, askeri ve siyasi ynden kmaza girmi durumdayd. Trk milletinin iine dt bu durumdan kabilmesi iin
vatansever genlerden baka umudu yoktu.
Manastrl Mehmet Hilmi de, ncelikle vatan ve
millet iin almay kendine ilke edinerek askerlik
mesleini seti. 1905'te Harbiye Mektebi'nden
mezun olunca anakkale'ye tayini kt. 1911'de
katld talyan Harbi, yllar boyu srecek 'cepheden cepheye bir mr' dneminin birinci adm
oldu. 1912 ylnda Balkan Sava'nda ilk madalyasn ald. Mecidiye Bataryas Grup Komutan olarak
katld anakkale Sava sonras, belki de btn
mcadeleyi etkileyen baarsndan dolay, biri Sultan Reat'tan, ikisi Almanlardan olmak zere
madalya daha kazand. 30 Ekim 1918'de imzalanan
Mondros Mtarekesi'nin ardndan yabanc glerin etkisiyle bir sre rtbeleri sklm ve maa
kesilmi bir sivil olarak geim derdine dt. Zorunlu bir aradan sonra Dou ephesi'nde balayan
yeni dnemle birlikte nce Binba olmann, ardndan Krmz eritli stikll Madalyas kazanmann onurunu yaad.
Kabir Batanda u ibareler yazldr.
18 Mart 1915 anakkale Harbinde Fransz Bve (Bouvet) Zrhlsn Batrp Dierlerini Kamaya
Mecbur Ederek Deniz Zaferini Kazanan Mecidiye

Bataryasnn Kahraman Komutan Tarikat abaniye Piranndan Fatih Trbedr Ahmed Am
Efendinin Hlefa- Bendegnndan Emekli Albay
Manastrl Mehmet Hilmi ANLITOP Ruhu in
Fatiha
22 Nisan (Pazartesi) 1946
20 Cemaziyelevvel 1365
FRANSIZ BVE (BOUVET) ZIRHLISININ BATI HKAYES
Mecidiye tabyas anakkale'nin tam karsnda,
Kilitbahir'deki tabyalardan biriydi. Alak bir tepenin stndeydi. Az ilersinde Hamidiye Tabyas;
nnde, deniz dzeyinde Namazgh tabyas vard.
Ahmed Am Efendinin ihvan Komutan Yzba Hilmi anltop, iinin ustas, alkan, retmen ruhlu, yurtsever, sakin bir askerdi.
Balkan Sava'n grm, kepazelii yaamt.
yi eitilmemi, disinlinsiz, bilinsiz, bilgisiz askerin
ne kadar kolay bozulduuna, srye dndne,
utanlacak kadar bencilletiine tank olmutu.
Hurafeciliin halk ilkelletirdiini biliyordu. Bu
nedenle askerlerini her frsattan yararlanarak aydnlatyor, eitiyor, onlar iyi, uyank, yurtsever,
bilinli asker yapmaya alyordu.
Bu sabah Mstahkem Mevki alarm verince mrettebat dakikada topba yapmt. Ka zamandr buna alyorlard. Ama bugne kadar hi ylesine hzl olmay baaramamlard.
Hilmi Bey hepsine teekkr etti, yardmcs
Temen Fahriye de usulca, Bugn akam yeme-
ine irmik helvas ekleyelim.. dedi, ..hak etti

ocuklar.
Cebinden para vererek gereken malzemeyi aldrmasn rica etti.
Trk ordusunda karavana ok sadeydi. Fazlasna devletin gc yetmiyordu. Asker hi ikyeti
olmaz, bu kadar verebilen devletine dua ederek
karnn doyururdu.
rmik helvas byk olayd.
Rumeli Mecidiyesi Komutan Yzba Hilmi anltop subaylarn, yeni gelen subay adaylarn ve
askerleri toplad. Son bir konuma yapt:
Kardelerim, ocuklarm!
Bu sava ok nemli. Burada yenilgi baka yenilgilere benzemez. Devletimiz yklr. Sava ok
sert geecek. Dman gl. Ama biz de ok kararlyz. nk vatanmz savunacaz. inizde
kendine gvenemeyen varsa, sylesin, deitireyim. Sava srasnda kimse yaral ve ehitlerle
uramayacak. Ben lrsem zerime basp gein,
iinize bakn. Yaralanrsam yine nem vermeyin.
Ben de byle yapacam. ehit olacaklar ve yaralanacaklarn yerini alacak olanlar belirlenmitir.
Baka bir eyle ilgilenmeden grevinizi yerine
getirin.
lmeden savamay brakmayacaklarna yemin
ettiler.
Yzba Hilmi anltop gzne, Erenky Koyuna
ekilmeye alan Bouvet zrhlsn kestirdi. SON
MERM ONA ATILDI. Kl pay boa gitti. Yzba
geminin uzakln ok iyi hesaplamt.
Ah, birka mermi daha olsayd!

Ama mermi tayan vagoncuk paralanm, ray
dalmt. Bu topun mermileri onlarsz tanamayacak kadar ard. Topun aresiz kal sra eri
Edremitli Seyit'in iine dokundu. Cephanelie kotu. 275 kilo arlndaki dev mermi, rayn tahrip
olmas yznden cephaneliin kapsnda, kaldraca
bal, havada duruyordu. Daha nce 215 kiloluk
mermileri kaldrmlard. Seyit bu gvenle, mermiyi iaret etti:
Srtma verin!
Cephaneciler, Bunu tayamazsn Seyit! dediler.
Tayamazsn ne demekti? u canavara benzeyen gemi kurtulacak myd? Top boynu bkk m
kalacakt? Sava heyecan iindeydi. Sada solda
mermiler patlyor, zerlerine ta toprak yayor,
yzlerine patlaylarn akntlar yansyor, biri
vecde gelmi gzlerinden ip gibi ya akarak ezan
okuyordu. Seyit'in ii dolup tat. Bard:
Siz verin! Haydi, abuk!
Hay lgn!
Koca mermiyi usul usul Seyit'in srtna indirdiler. Mermiyle birlikte yere kapaklanr diye mermiyi
kaldracn asklarndan ayrmadlar. Seyit iki eliyle,
anasn kucaklar gibi mermiyi kavrad. Tartt. Kemikleri zangrdad, eklemleri ezildi, dizleri titredi.
Zorlukla da olsa ayakta durabildi. Mermiyi zdler. Damarlar atlyordu. Burnundan kan boand.
Besmele ekip yrd, ge kalyordu, hzland.
Mermiyi topun asansrne yerletirdi.
Deli Mustafa ile Deli brahim bile bir olaanstle tank olduklarn anlayarak bir keye sinip
nefeslerini tutmulard. Kanayan burnunu koluna
silerek koa koa geri dnd. Cephanecilere de
gven gelmiti. Mahzenden bir mermi daha kardlar. O mermiyi de srtlayp koar adm asansre
ulatrd. nc mermi ar geldi. Glkle, dizleri
zle zle tad, mermiyi topun asansrne
koydu, oraya kt. lk mermi geminin kulesini
yaralamt. kinci mermi ba taretini paralad.
Srada son mermi vard. Dualarla uurland.
Son mermi Bouvet'nin su kesiminin biraz altna isabet etti. Gvdesinin alt ksmnda byk bir
yara alm olmal ki dev gemi nnda yana yatt.
Mecidiye mrettebat sevin sarhou oldu. Deli
Mustafa ile brahim gerekten delirdiler.
Kader Bouvet'nin ar ar batmasn uygun
grmedi. Gemi Karanlk Limana kayyordu. Orada
Nusrat'n hl kefedilmemi 18 mayn vard. O
kutlu suyun derinliinde kuzu kuzu yatmaktaydlar.
Srklenen Bouvet'nin yaral gvdesi bunlardan birine dedi. G atlatacak iddette bir patlama oldu. Havaya kzl bir duman ykseldi. 45
denizci denize dkld. Gemi ancak iki dakika su
zerinde kalabildi, birdenbire alabora oldu, Kaptan
Rageot, 20 subay ve 600 erle birlikte batp gzden
kayboldu.
Saat 14.10'u gsteriyordu.
Bouvet'nin battn gren akl, gezgin, sahte
bataryalarn mrettebat, gzcler, subaylar, erler
aa ktlar, sevinleri yreklerine smyordu,
binlerce azdan gk grlts gibi bir sevin haykr, bir kran l ykseldi:
Allah- ekber!
Yorgun gazilere yeni bir can geldi.
Sa kalanlar kurtarmak iin torpidobotlar olay
yerine mlerdi.
Not: Edremitli Mehmet olu Seyit konusu ilgin
bir konu. Gya btn tabyann subaylar, erleri
ehit olmu ve ar yaralanm, Seyit ile bir arkada sa kalmlar. Bir bakyorlar ki bir zrhl -yzlerce
mayna ramen- Boaz' gemi, stanbul'a doru
gidiyor. Gidebilse yenilmi olacakmz. Allah
Teldan Seyit bu gemiyi vurmaya karar veriyor.
275 kiloluk mermiyi arkadann yardm ile srtlyor, merdivenle topa kyor, 275 kiloluk mermiyi
topa yerletiriyor, topu subaylarn birka ylda
rendikleri hesaplar yapmadan, nasl yapacak ki,
okur yazar bile deil, dev topu altrp nianlyor,
gemiye ate ediyor, bu ilemi ardarda kez yapyor, ncde sapanla ku vurur gibi gemiyi vuruyor, bu nedenle gemi Boaz geemiyor, sonu
olarak 18 Mart zaferini kazanyoruz. Abartla abartla, akl d ayrntlar eklene eklene, byle komikletirilmi, hurafeletilmi bir olay. Rahmetli Seyit'in ansna da, geree de, topuluk bilimine de
saygszlk.
Bataryadakilerin toptan ehit olduu ve ar yaraland doru deil. Her yazan, olay biraz deitiriyor, Seyit'e trl trl kitabi nutuklar attrlyor.
Seyit'in ku gibi vurduu geminin ad da ayn kalmyor, deiiyor. Ksacas hurafeci kafas bu gzel
olay da bir masala eviriyor.

(Turgut zakman diyor ki:) Bu konuda en doru tank Seyit'in komutan Hilmi anltop olabilir.
Ben Seyit olay hakknda Hilmi anltop'un anlarnda verdii kk bilgileri esas aldm. Konuyu,
olaylarn akn, mekn ve kiileri dikkate alarak
hikyeletirdim. Tabii bu da, esas doru olmakla
birlikte, ayrntlar bakmndan gerein glgesidir.
Mehmet olu Seyit Edremit/Havrann amlk
(Manastr) kyndendir. Bu olay duyan Ordu Foto
Merkezi 275 kiloluk mermiyi kaldrrken fotorafm
ekmek ister ama psikolojik artlar deimitir,
Seyit mermiyi kaldramaz, ya merminin ii boaltlr, ya benzeri yaplr, bylece ekilen fotoraf basna verilir. Mstahkem Mevki Komutanlnca
onba yaplr.
Onba Seyit abuk soyadn alm, 1939 ylnda
lmtr (Kaynak: smail Bilgin, anakkale Destan,
s.97).
Baz kitaplarda Atatrk'n 1936 ylnda Edremit'e/Balkesir'e geldii, Seyit'i buldurup konutuu yazlyor (Bir rnek: M. Turan, Destanlaan anakkale, s.102). Atatrk, yalnz 1936 ylnda deil,
1935 ve 1937 yllarnda da Edremit'e/Balkesir'e
gelmemi, Seyit'le grmemitir (U. Kocatrk,
Kaynakal Atatrk Gnl). Biri bir masal uyduruyor, her masal denetlemeden kabul etmeye hazr masalc kalemler de kapp yayyorlar.
(Geni Bilgi iin bkz: Gazanfer ANLITOP, anakkale Geilemedi, Yzba Mehmet Hilmi, Goa
Y., stanbul, 2006; Turgut ZAKMAN, DRL a-
Bey anakkale Savanda Fransz zrhlsn Boazn

sularna gmen mehur askerdir.
Siz harbin fecaatini bilmezsiniz. Ben Rus (Krm) harbinde yarallar srtmda tadm. Harbin
fecaatini yakinen bilirim. Sakn harbi, temenni
etmeyin.
1897 Dmeke Muharebesi kt zaman,
Nevres Beyefendi, ehzdebandaki Askerlik
ubesine doru giderken:
Gideyim ubeye de, gnll olarak askere
nakkale 1915, Mart 2008)

Bouvenin 700 kiilik mrettebatndan sadece 50 kiinin kurtulduu bildirildi. eklinde haberler verilmitir. (Ruskoe Slovo, 20 Mart 1915)
Boazda batan Fransz gemisi Bouveden yaral olarak kurtulan az saydaki Fransz askerinden
biri yle anlatyor; Gemi btn hz ile boazda
ilerliyordu. Biz Trklerin Hamidiye bataryasn
top ateine tutuyorduk. Trklerde bize ate ediyorlard ki gemide baz patlamalar oldu. Komutanmz geminin ynn deitirmek iin emir
verdi ve gemi manevra yaparken ok byk bir
patlama daha oldu ve gemi hzla batmaya balad. Ne olduunu anlayamadan birok arkadamz
sulara gmld. (Novoe Vremya, 23 Mart; Mehmet Ali BNGL; Rus Kaynaklarna Gre anakkale Sava, Marmara niversitesi Trkiyat Aratrmalar Enstits Atatrk lkeleri Ve nklp Tarihi
Anabilimdal, Yksek Lisans Tezi / 209904, stanbul
-2006)
yazlaym, muharebeye katlaym!, diye kendi

kendine karar vermi. Fakat hemen sonra:
Buraya kadar gelmiken, nce trbeye urayaym, (Ahmed Am) Efendimi ziyret edeyim,
sonra dnte kaydm yaptrrm!, diye dnerek, Fatihe km. Meseleyi orada, trbede anca, Ahmed Am Efendi Hazretleri:
Zbit, muharebeye gnll deil, emirle gider!, buyurmular. Bu mevzuda yle buyururlarm zaman zaman, Ahmed Am Efendi yukarda
geen kelam tekrarlarm. Harbi temenni etmeyin!...
SELAM
Mehmed Efendi anlatyor.
Aziz Sultanmz bir gn birisini sordular.
Efendim selamlar var dedim.
yle ey istemem, bana selam gndermeyenden selam getirmeyiniz. Birisi beni sorarsa selam
var deyiniz.
SEYR-U SULK
eyhim beni demirci dkknna gtrd. Kzgn
demiri rse koyduktan sonra be, alt ekicin ayn
noktaya dtn gstererek te Ahmed, sulk
byle olacak. buyurdular.
Osman Efendi (merhum Erzincanl Tevfk
Beyin arkada) medresede okurken Hazreti Azizimizi ziyarete gider, kendisine;
Sen medresede okuyorsun, tahsilini bitir, buraya yle gel, yalnz sana bir ders vereyim, kimseyi incitme, avclkla uan kulara bile dokunma
buyurmular.
Mehmed Efendimiz buyurdular,

Bir gn huzurda iken gnlmden fakirde kefi
keramet olsa diye geirdim.
Ulan keif, meif ne yapacaksn sen bana bak
ben sana bakaym, bu sana yetmez mi? buyurdular.
Vuslat hakiki olmadan evvel Azizimiz Sultanmz drt defa kendilerini envar Ahmediyeleri
ile bana gsterdiler.
Yzmeyi renmeden denize girerseniz,
boulursunuz.
Yine gnlerden bir gn hazretin ziyaretine gitmitim odasnda dier bir ihvnda var idi, elini
perek teehht mikdar (az bir zaman) huzurunda
oturdum. O srada: Ellerini kulaklarna kadar kaldrarak Allahu ekber deyip secdeye vard ve tekrar
Allahu ekber diyerek doruldu. Ve defa elini
bana vurarak bir iaret verdi. Ve huzurdan ayrlmaklgmz iin elini uzatt ve elini perek her ikimizde dar ktk. Bilhare Bahriye kolaalgndan
emekli ve ismi Mehmed Efendi olduunu anladm bu zat bana hitaben
Bu iaret sana m, bana m? diye sordular.
Bilmem dedim ve ilaveten
Siz bu iareti ne anlyorsunuz dedi secdeye
kapandna nazaran siz namaz klyor musunuz?
diye sordu cevaben dedim ki
hi bir eybilmiyorum.
Tekrar sordu; Mutlaka bir ey sylememi dilediki bunun zerine cevaben mrit bir nur-u
azamdr huzuru mride girdiiniz zaman bu lahuti
feyze bakarak o huzurda eiliniz kendinizin mev-
hum ve sahte varlnz vesair gayri mstahsen

halat ve muvarnz zerinizden atnz. Sizde yalnz
hakkn varl ve bu ilahi varln muazzam sevdas
kalsn. Eer byle yaparsanz elini defa bana
koyduu gibi sizler de ba tac olmanz ima ve
remzen beyan buyuruyorlar, dedi.
Mehmed Efendi bu tevcihi ok beendi ve tekrar tekrar teekkrler ederek ayrld.
Zabit olduktan sonra arz- veda iin hazrete
gitmi idim. Elini ptkten sonra bu mfarkatn
(ayrlmann) aclklarn hissederek huzurunda gayri
ihtiyari alyordum. Bir hafta kadar bu zntm
devam etti, kendileri hi bir ey sylemez ve yine
yal gzlerimle kalkar giderdim. Nihayet bir gn
sordu.
Ne alyorsun be ocuk dedi. Bu iltifat celile
kar gzlerim bir sel gibi coarak
Efendim ben alamaym da kim alasn diyebildim. Manevi ryam hatrlayarak
Gzlerimin kapankl henz tamamen zail
olmam iken prtaksir (kusurlu) sizden ve huzurunuzdan ayrlyorum teessfm bu yzdendir
dedim. Hazret cevaben;
Helvac helvasna eker katacak zamann bilir ne sklyorsun be
Senin isteinle olmaz onun isteiyledir.
Her eyin zaman vardr kederlenme buyurdular. Ve nereye tayin edildiimi sordular. Cevaben skpe dedim.
Oh desene Mekkeye gidiyorum, desene oralar Muhammet Nurul Arabn (Koca Arabn) ayak
bast mbarek yerlerdir. Ne gzel, gle gle git.
Ferahlanrsn ve iaret ederek biz sizden asla

mnfek (ayr) deiliz ki nereye gidersen git bizi
kendi nurunda, kendi ruhunda, manevi varlnda
grr ve bulursun diyerek izhar- teselli ve beaet (mjde) buyurdular. Artk sylenecek sz kalmamt tekrar tekrar ve doya doya mbarek ellerini perek arz veda eyledim.
hvanma kt ruhlar (ve cinler) musallat
olamaz. Aman diyecek kadar hastalanmazlar. Seyri slku itmam etmeden bu dnyadan gmezler.
nsan yolunda yuvarlanmal. Yuvarlandka
toparlanr.
Baz insanlarn gz, bazlarnn sz, bazlarnn da z deer. z deenler evliyullhtr.
Hepimizin hats var. Hi kimse hatadan
mnezzeh deildir. Tvbekr olunursa Allah affeder. rtidd baka; tvbe edilse bile kabul olunur
mu bilmem! 158
Bir eyin olup olmamas arasnda sence bir
fark mevcutsa, nakssn, tamamlanmaya al.
SGARA
Onlar muhammivil- el ahvaldrlar. Haram
helle tahvil ile ierler.
Mrid buna sigara i der o brakamaz;
birine ime der o da iemez buyurdular. Huzurda
158
Allah Tela kyamet gn, kimsenin hatrna gelmeyecek ekilde byk umm bir af ilan
edecek, hatta eytan bile bu aftan kendisine bir
ey isabet eder mi diye mitlenecektir. Irk,
IV,151; hy, IV,151.
bulunan ihvndan Tahir Efendi;

Evet, efendim takdiri hdadr bozulamaz dedi.
SOHBET
"Biz tarikat kaldrdk, yerine sohbeti
koyduk. Bizim yolumuzu arayanlar sohbette bulunurlar"159
Benim sktumdan anlamayan kelammdan bir ey anlamaz.
Szn gelini nikh edebildiindir.
eriat tut, hakikati yut, selmet andadr.
Erce mi konualm oyuncaka m? Erce
aklca, oyuncaka hakikate.
Allah Teldan gafil olarak ft desen, o
dahi gnahtr.
Ahmed Am Efendi, muazzam meselelerin
vcudunda zuhurundan evvel sohbetini buyurmazlard. Bir gn bir mesele zuhur etti, arz ettiim
zaman Ha ... daha yle olacak, byle olacak
diye sohbetini buyurdular.
Bazen huzura gittiimizde d kapy kapat,
i kapy aralk brak, buyururlard.
Bir yere girdiiniz zaman kapy nasl bulursanz yle braknz.
Eve girersen halvet, karsan celvet.
EYH ABAN-I VEL
159
(ZEMRE, 2007), s.58
Kastamonuya giden ihvndan birisine

aban- Veliyi ziyaret et benden selam syle,
redd-i selam oluncaya kadar ayrlma. buyururlar.
O zat da ziyaret eder ve selam alilerini tebli eder.
Biraz bekledikten sonra Hazret-i aban- Veli zuhur
ederek;
ve aleyhisselam buyururlar.
KR
krn-nimet, ryetl mnim.160
LM
Sekerat- mevte (lm sarholuu) denlerin yannda dilindeki kuvvete gre ya la ilahe
illallah veyahut Allah deyiniz. Bir defa la ilahe
illallah veya Allah derse laf kesiniz. ayed o
adam bundan sonra dnya kelam ederse, yine
tekrar la ilahe illallah deyiniz. Yine bir defa Allah
deyince yine kesiniz buyurdular.
Onlarn kabirleri teslimi ruh ettikleri mahaldir.161
Kamillerin irtihalden sonrada saliklerine feyzi
devam eder, slkde vefat edenlerin terakkiyt
devam ettii gibi.
hvanm, tekmili mertib etmeden ahirete
gitmesin, sflilere uramasn, son derece mzaya-
160
Nimete kr, vereni grmektir.

Nebiler ve Allah Tel dostlar teslim-i ruh
ettikleri meknda srlanrlar. Bu nedenle makam
denilen yerlerde bu srlar vardr.
161
kaya (zor durumda kalmak) dmesin.

Efendimiz Hazretleri buyurdular ki;
Bir gn huzura girdim, baktm Efendi Hazretleri
gitmek arzu buyuruyorlard. imden feryat ettim.
Aman efendim. O zaman
Ulan, tecelli-i kemldeyim, makam mntehideyim, bu akam baktm. Hac Ahmed ikilemi.
Birini ykn nnde grdm. Artk bana gitmek
lazm geldi. Elemlenme mahcub deilsin, muhta
deilsin, hocan yok, ne demleniyorsun? buyurdular.
Hazret-i Azizimiz lemi cemale intihalleri
yaklat zamanlarda;
Benden sonra benim gibisini bulamazsnz
Birka defa da;
Nefesimi ieri alacam, dar vermiyeceim buyurdular.
Nusret Hanmfendiden rivayetle;
Bu lemden giderken, insan kuruturlar yahud
limon gibi skarlar.
TALEBE, SALK (DERV)
Dershanede senin karna gelip oturan talebenin indallahta (Allah Tel yannda) senden
byk olduunu unutma.
Dersi hazrlayp, derse girmeyin. Dershaneye girerken siz kalben talebeye biat edin. Onlar
kendilerine lazm olan eyi size sylerler.
Asl dervi, bayram namazn klar klmaz
eyhinin elini pmeden yerinden kalkmaz.
Salik; ne sofu, ne sefih ikisi ortas olmak gerektir.
Gztepe Mezzininden rivayetle;

Beni evlendirdiler, gerdeye koydular. Seccadede iki rekt namaz kldm. Baktm cemaatm
ayakta duruyor. Bir mihrabiye okudum. Ondan
sonra iki ellerimi ileriye uzatarak badehu geriye
uyluklara doru ekerek (aban tarikince krek
ekme zikri denirmi) Kelime-i Tevhid zikrine baladm. Cemaatim de bana uymasn m
Efendi Hazretleri bir gn Yakacka giderken
birdenbire cezbelenip;
hvan bahtiyardr, o bahtiyarl zuhurunda
grrler. buyurdular.
Damad alileri, Hasan Efendi hazretlerine;
Hasan, ha sen ha ben buyururlarm.
Birgivi Mehmed Efendiye Bana sarlsaydn daha iyi olurdu ama Halile sarldn. Benden
Halile, Halilden sana buyurmular.162
Zlfl smail Paann Hanm, Kk Hseyin Efendi Hazretlerinin dervii imi. Bir gn
Hazreti Azizin dervilerinden baz hanmlar, bu
hanma gel trbeye gidelim, bizim eyhimizi de
gr demiler ve gitmiler. Hanmlar yed-i mbareke-i azizi pmler. Bu hanm durmu, Hazret
de;
Sen de gel hanm buyurarak davet etmiler
162
(Mustafa Ozeren Efendimizden; Ya yol verir, ya vermez ilavesi vardr). (Halil Efendinin eitli hallerini gren Mehmet Efendi Halil sen bana
Efendiden daha ileri geliyorsun dermi, onun zerine yukardaki kelm zuhur etmi - Ahmed Erdem).
ve Sen dervi misin? diye sormular.

Evet Efendim.
Kimin?
Kk Hseyin Efendinin.
Benim de derviim ol.
Efendim iki zata dervi olunur mu? Olur.
Sen ok Kuran okuyorsun, onu biraz azalt. Kalbini daima Hakla bulundur. O vakit herey Kuran
olur, iin dn Kuran olur buyurmular.
erkei Azize bir dervi gelmi, biraz oturup giderken, Efendim derghn masrafna yardm
olmak zere hediyem olsun size biraz altn yapaym der. Tam bu srada Hazretin mridanndan biri
ieri girer ve torba iinde koca bir kitle halinde bir
ey getirir. Efendim rabta-i erifeye mlazemetle
ift srerken sapana bu takld, fakir de Efendime
getirdim der. Bir de torbay aar bakarlar ki yekpare bir altn kitlesi. Dervie;
Baknz bakalm hakiki altn m buyururlar.
Dervi bakar,
Evet, Efendim hakika altn der. Ben de;
Bir bakaym buyururlar. Bir de dervi bakar ki
kum. O zaman Azizimiz Bizim dervilerimiz nefeslerini kimya ederler, siz de byle yapnz. buyururlar.
Salihler, yollarn dorultmulardr. Bize
kp dibindekiler lazmdr.
Ahmed Am Efendi tarikat ehli iin buyururdu ki;
Yedi gbek yukardan, yedi gbek aadan
kabul edilmi bahtiyar kullardr. Derece derece,
bu kiilerden kimi bilir, kimi bulur, kimi olur. En az
nasbdar olan bile, bu yce zevatn nazarlarna
mazhar olduklar iin akbetleri nallah hayra

evrilir.
Gelen defterle gelir, nce elenip sk dokunmaz.163
TASARRUF
Mustafa zeren Efendi;
Muhammed Tevfik Efendi Hazretleri, Bir Arifin
gnlne girmek iin ya siyim siyim alamal ya
haline acndrmal, ya da pein pein saymal.
(Hoca Efendim Hazretlerinin bu sz iin, Arifinin bunca eserlerini inceledim. Hakikatlar bu dereceye kadar sinesinde cem eden bir kelm-liye
rastlamadm.)
Size kimlerdensiniz diye sorarlarsa,
Ahmed Am kullaryz dersiniz buyurmulardr.
Azizanmzn gc her eye yeter.164
163
Kaderine, nasibine nazar edilir.

EVLYANIN TASARRUFU
Mrid-i Kmil eyh erfeddin Bingl kaddesellh srrahul azz anlatt.
164
*Bed'r-Reyhn da bilcmle ricallere vekleten

buyurdu ki:
-Y brahim Hallallh, mmet-i Muhammed'den bir kimse 124 bin gnh- kebir ilese
ve tevbe ve istifar etmeden lse, birimizin
ehdeti zerine, Cenab- Hakk onu af buyurup,
gufrn- lhiyyesine mazhar klar, ikinci defaki
ehdetimizle, onun seyyit hasenata tebdl
olur. Bizlerin mnct zerine, mmet-i Mu-
hammed'in zerinde ne kadar hukuku lh ve

hukuku ibd varsa, cmlesi affa mazhar olurlar.
Bu hakkat ilmi, eratn zahiri ile llemez. Bu,
ilm-i hakkata mahss sr bir ilimdir.
Cenab- Hakk ftrat- slm'n ihtiyarn da bizlere ihsan buyurmutur. Bu inayet, zamann fetreti sebebi ile Cenab- Hakk Tel'nn kullarna
olan merhameti ve Muhammed aleyhisselmn
mmetine olan efkat ve harsli sebebi ile onlarn d-i erbaaya (yani drt dmana) esir olduklar bir zamanda bize bu selhiyet verilmitir
dedi. Ve hir zamandan bahis ile devamla buyurdu
ki:
-Bu zamanda madd fen ve terakk sayesinde
bir sr insanlar faydalar gryorlar. Zamana
gre madd ve manev ilimleri Cenab- Hakk kullarna ihsan etmektedir. Bizlerden sonra gelecek
evliyalar da, insanlar gibi dima terakk edip, ne
gibi fen ve icdlarda bulunacaklardr. Evliyalar da
dima terakk edeceklerdir. Terakk nisbetinde
merhamet-i ilh olup, kullar affa vesle klacak
evliyalara da selhiyet verilecekdir. BZLERDEN
SONRA GELECEK RCALLERE BZ DE MUHTA KALACAIZ. Bu zamanlar Cenab- Hakk Tel'nn,
ceml tecellsini mutlak olarak ihsan buyurmasndan, bu merhamet sayesinde Raslllh'n has
mmet ricallerine bu kuvveti ihsan buyuruyor.
Ftrat- slm'n ihtiyarn bizlere vermitir. Bunun
mns eratla llmez. Bu sr hakkat ilminden
bir srdr. mmet-i davet olanlara da uml vardr. Hazreti Musa'nn fer'inden kelmna sebep,
Benim eyhim Bekir Efendi stanbul ile

Manisaya hkm ederlerdi, ben her yere hkmederim.
Gam gam stne, gam gam stne veririz.
165
Gelene sevinmeyinceye, gidene yerinmeyinceye kadar.
Biz bir evi temelinden tepesine kadar deitiririz, kiremiti kmldatmayz.
Kapal kutuya mal konmaz, domuza inci
taklmaz.
Beykozlu Ali Beyden;
Ben sa iken kimseden korkmayn. Kimse size
bir ey yapamaz. Ben ldkten sonra hepten
ihvanmzdan brahim'l-Ahzb olmutur. Bu zat,

brahim aleyhisselm nra (atee) atldnda
sabr, tefvz, teslm ve itlkna sebep olmutur. O
zatlarn kendi peygamberlik inayeti kf gelmedi.
BU DA MMET- MUHAMMED'N SON ZAMANLARINDA BULUNANLARA KISMETTR. SAHBE-
KRAM DA, BU ZAMANDAK, CENAB-I HAKK
TEL'NIN CEML- MUTLAK TECELLSNE METFUN VE IKLARDI. BU ZAMANDA BULUNMAKLII ARZU ETTLER diye enbiylara Bed'r-Reyhn
hazretleri beyantta bulundu. + (Kaynak: Hasan
BURKAY, Menkb- erefiyye *Kitap+. - Ankara
(Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. V, s. 2425)
165
(Allah) size keder stne keder verdi ki,
bundan dolay gerek elinizden gidene, gerekse
banza gelenlere zlmeyesiniz. Allah yaptklarnzdan haberdardr. Al-i mrn, 153
korkmayn. Maherde ilerimiz d, dlarmz i

olacak. 166
merl Halveti Hazretleri bir gn Ahmed, sen ok ricale mlaki olursun, onlarda benim meslekimi ara, merebimi arama buyurdular.
Mehmed Efendimiz buyurdular ki kpekleri topladklar zaman Hazreti Azizimize arz ettim.
Ulan! Allah yerden talar alr, insanlarn zerine yadrr. Allah insanlara gelecek belay bunlara ykletti, sus buyururlar.167
emseddini gndermezdim ama Hazreti
166
ki lemde tasarruf ehlidir ruhu veli

Deme kim bu mrdedir, bunda nice derman
ola
Ruh imiri Huddr ten glaf olmu ana
Dhi l kr eder bir t kim ryn ola
(Mfti-is-sakaleyn Kemal Paazde)
167
Bela Gerdan (Belalar Defeden)
Bir defa, Hce Muhammed Behddin Nakibend Hazretleri (kaddesellh srrahul azz) buyurdu ki,
Cenb- Hak bana yle bir ihsanda bulundu
ki, benim araclm ile bellar kalkar. Belya
derseniz bana snnz. Arzularnza kavuursunuz.
Beyt:
Yere yamur gibi, bellar yasa,
Beheddin onu defeder, Hakka.
(Kaynak: Reahat, haz: Sleyman Kuku,s.81)
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem istedi, gnderdim. (Vezir emseddin Paa Trablusgarbte
bulunmutur.)
Tunuslu Hasan Efendiden rivayetle;
Nasreddin ah,168 imann kurtararak gitmi-
168
1836'de Feht Ali ah'n yaklak 100 ocuundan Muhammed ah tahta kmtr. Bu dnemde Britanya gneyden ran' yar smrgesi
yapmaya balamtr.
smaililiiin nderi Aa Han isyan ettiyse de
bastrlarak Hindistan'a snmtr. 24 Mart
1844'de Seyyid Ali Muhammed vahiyin indiini ve
kendisinin gayba eden imam olduunu iddia ederek Babiliini rgtlemeye balamtr. Babiler
Kaarlarn siyasetini, mevcut iiliini ve bata Rusya ve Britanya olmak zere Avrupallarn smrgeciliklerini eletirmitir.
1848'de Muhammed ah ldnde Babiler isyan etmi ve Nasreddin ah Rusya'nn yardmyla
Babileri bastrmaya almtr. Babileri bastrmakla baarl olan sadrazam Emir Kabir ran'n slahatn balatm ancak 1852'de Nasreddin ah tarafndan ldrlnce slahat hareketi de sona ermitir.
1870'da Kacar Hanedannn ekonomisi ifras
etmi ve Avrupal yatrmclara ekonomik ayrcalk
haklarn vermeye balamtr. Bylece ran, Rusya
ve Britanya'nn yar smrgesi haline gelmi ve
dnya ekonomisinin de paras olup dardan
ucuz mallar girdikleri iin ran'n ekonomik gc
zayflamtr.
tir. nk emseddini severdi. Bizi sevenleri sevenler imann kurtarmadan ahrete gitmezler.
buyurdular. O zaman Tunuslu Hasan Efendi,
Efendim, ya seni seven deyince Hasan efendinin yzlerine elleriyle beray iltifat vurarak Sus,
oraya laf yok. buyururlar.
Hoca Efendim Hazretleri (mam Ziya efendi
den);
Bir gn huzurda idim.
Saatin var m? buyurdular, ben de
Var, Efendim dedim.
imdi buraya bir bahriyeli geldi, saati ilemiyormu, saatini ilettim, ayaklarn omuzuna ald
gitti. buyurdular.169 (Ayni durum fakire de vaki
oldu. Fikret, ben ve baka birisi; belki Besimdi.
Huzurda idik. Fikrete
Saatin var m?
diye sordu. Yok dedi. Elleriyle Fikretin bileini
tutarak
te saatin alyor ya. buyurdular. Fakire
de senin saatin de alr nk ben kurdum buyurdular - Ahmed Erdem).
Britanya'ya gizlice ttn retimi ve satnn 50

yllk hakkn tekel olarak verilmitir. 1890'de stanbul'da kan Akhtar gazetesi tarafndan bu ortaya karlnca ran'da ulemalar ve bazariler 'Ttn Kyam' adl protesto hareketini balatm ve
Kacar Hanedan ttn ile ilgili ayrcalk haklarn
Britanya'dan geri almtr.
169
Kalbin manevi yolculuk iin kabiliyet kazanmas.
Bir gn Sreyya Bey ile Mehmed Efendimiz

huzurda bulunurlarken, Efendi Hazretleri, Hazreti
Azizin sohbetinde cezbelenmiler. Sreyya Bey bir
iki defa Efendi Hazretlerinin yzlerine muterizane
bakm. Hazreti Aziz
Ne bakp durursun. Onun velayetinin nbvveti zuhur edecek, vucud-u mutlak olacak, onu
kimse anlamayacak buyurmular.
Efendim Hazretleri : lmimi Sreyyaya verdim buyururdu. Bir gn Beyaztda rastlamtk.
Beyaz sakall gzel bir yz vard. Efendimin elini
pt, Efendim her zaman kalbimdesin dedi.
Efendim de :
Ah Sreyya, kalbindeyim ama bilsen orada nasl kalabiliyorum buyurdu. Bir sabah Efendim:
Sreyya her sabah benden st istemiye gelirdi.
Bu sabah gelmedi. Bakn, acaba bana bir ey mi
geldi ? buyurdular. Gittik tahkik ettik ki, vefat
etmi. Kabrine Makm- Sreyya derler.
Gztepe Mezzini Efendiden rivayetle;
Hareketi arzdan birka gn sonra huzura gittiimizde;
Ananz sizi beiinde sallad m? buyurdular.
Nevres Bey rivayetiyle Mehmed Efendimiz
Hazretleri;
eyhime ya ondur, ya ldr, ya seyahat ver
diye ricada bulundum. ki sene Trabzon havalisine
seyahat kt. Bir zata;
Sen saz almasn bilir misin?
Evet Efendim.
Nasl alarsn bildiin gibi mi?
Bildiim gibi
Yok, olmad, ben krk senedir alarm lakin
bulduum gibi alarm. buyurdular.

Yine bir gn Mecd Efendiye,
Bu adamlar getirip durma, herkes buraya giremez, biz istemeliyiz, Biz isterken de istediklerimizi getirmeye muktediriz buyurmulardr.
TASAVVUF
Bu nee-i Muhammediye bir zamanlar
Arabistanda alkaland, nihayet meczuplua mncer 170 oldu, rana intikal etti. Orada da ilhada
mncer oldu. Trkistana intikal etti. Orada da
taarruzlara mncer oldu. Yine Arabistana intikal
edecektir.
TEVHD
Yer taban, gk tavan, iindeki kffe-i mahlkat
(btn) ihvn (karde) olmadka tevhid kokusu
duyulmaz.
Ye Allah iin, i Allah iin, otur Allah iin,
gez Allah ile.
Haydin haydin kapular kakalm, yri canda
kstrp anda halvet edelim.
Allahtan gayr bir ey yoktur. Allahn ayn
da yoktur.
Esma-i ilahiye zt- ilahiyenin libasdr. Her
an bir libas ile zuhur eder. Onun hkm bitince
dier bir ismiyle tecelli eder.
170
Mncer: dayanmak, nihayet bulmak; bir tarafa ekilmek, srklenme, sona eren, neticelenen.
Efendi Hazretleri buyurdular ki;

Bir gn huzurda idim. Hazret-i Azizimiz yle
buyurdular;
Allah bu dnyada esma ile tecelli buyurur,
hangi esma ile zuhur ederse dierleri ona tabi
olurlar.
Efendim ... mni ismiyle mi mtecelli dedim?
Evet buyurdular.
Efendim ya rahman, rahim isimleri var.
Haa ulan onlar Esma-i Muhammediyedendir,
onunla zuhur edince tadndan yenmez. buyurdular.
ve le-sevfe yutke Rabbke fe-terd . 171
ltifatnda dedim ki
Ya Rab bir vcud bul da onu raz et. buyurdular.
Kuadal Efendimiz Beypazarl Ali Efendimize hizmetleri esnasnda bir gn kahve ocanda
yemek yerken;
brahim diye Efendimiz Hazretleri seslenmiler. Hemen lokmalarn yutmadan komular.
brahim, yemek mi yiyordun, tevekkeli deil
benim de azmdan iki lokma geiyordu. ki vcud bir oldu, artk burada durman olmaz. imdi
iskeleye binip gideceksin buyurmular. O da boyun eerek Msra hareket eden vapura binip Msra gitmiler. Sonra Beypazar Ali Efendimiz Hazretlerinin terifi bek buyurduklar gn stanbula
171
im.
Duh, 5; T raz oluncaya kadar verece-
gelerek namazlarna yetimiler.

Sen verdin biz yedik, vermesen ne yerdik?
Tevhid lastik gibidir, uzatrsan kinat ierisine alr, daraltrsan birok eyi almaz.
Sfat- cell, ceml; ikisi birledirir keml.
Zat grnr bilinmez, sfat bilinir grnmez.
eyh Bekir Efendimiz Trbedr Azizimiz
Sultanmza buyurmular;
Beni put yap, ya sen bana bir tekme atarsn,
sen kalrsn ya ben sana bir tekme atarm ben kalrm.
Mtecelli vhid, mecl mteaddiddir.
(Yani, Allahdan tecell eden tektir, bize ise eitli
yollarla, eitli ekillerde ular.)
Hazreti Ahmed Am Efendi; Tevacd,
vecd, vcud der. Sonra eliyle diline iaret ederek
ve parmaklarn diline getirerek
Hal dili ile buradan tesi sylenemez ki
dermi.172
172
std Abdlziz Mecd Efendi bunu naklederken, buyururlard ki:

Peygambelere vahiy, vellere ilham vaki olaca zaman, onlara bir sallanma, bir titreme rz olur.
Bu hdise; Allah denilen o kll kudretin o anda bir
nebi veya velide husus ve fazl bir mahiyette tecellisinden, galebe-i zuhurundan ileri gelir. Tecell
vaki olmadan, titreme ve sallanmaya tevact denilir ki bu, biraz da sundir. Tam tecelli haline vecd,
tecelliden sonraki hale vcud, yani varlk denilir.
nsanlarn ou mbd-i mevhuma tapar.173
te tarif edilemeyen hal de budur. Tarif edilemez

demek, o hal kendisinde tahakkuk edemeyenlere
anlatlamaz, demektir.
173
Kutsi bir hadiste yle denilir: Ben kulumun
zann zereyim. Belki hibir hadis sflerin Tanr
tasavvurunun teekklnde bunun kadar etkili
olmamtr. Vka, ilk dnemlerden itibaren
sfler, insan inancnn Tanr tasavvurunda etkin
olduunu kabulde gr birliine varmlardr. Bu
durum, bir anlamda, Saysz Tanr tasavvurunun imknn kabul demektir. Baka bir hadiste
ise, Tanrnn kymet gn kullarna tecelli edecei ve ancak inanlarndaki sretlere gre tecelli
ettiinde Onu Rab kabul edebilecekleri belirtilir.
Bu ve benzeri rivayetler, sflerin ilh-
mutekad diye isimlendirdikleri Tanr tasavvurunun genel erevesini belirlemi, bn'l- Arab konuyu en geni anlamda ele alm ve varlk grnn odana bu terimi yerletirmitir. lh-
mutekad, bn'l-Arabnin Tanr ve insan ilikileri grndeki ana kavramlardan birisidir. Bu
balamda konuyla ilgili pek ok terim kullanr ki,
bunlara ilh- mahlk *yaratlm ilh+, ilh- mecl
*yaratlm ilh+, el-Hakkul- itikad *inanca bal
Hak], el-Hakkul-mutekad fil-kalb *kalpte inanlm Hak+, el-Hakkul-mahlk veya el-Hakkulmahlk fil-mutekad *inanta yaratlm Hak+ terimlerini rnek verebiliriz. En genel tanmyla inanlan ilh (ilh- mutekad), kulun akl veya taklit
Ak gnl istil edince nefis lr.

Abdlazz Mecd Beyefendiye yle buyurmular:
Zt, l-taayynta girmedike olmaz.
gcnn yaratp kalbine sdrd Hak sretidir.

bn'l-Arabnin tanmlamasyla Kulun kendi dncesiyle veya taklit ederek kalbinde yaratt
Hak, inanlan ilhtr. (Bkz. bn'l-Arab, Fussu'lHikem, 225 (tah. E. A. Aff, ).
nanlan Tanry ortaya kartan ey, her insann Rabbine dair bir fikrinin bulunmas gereidir ve
insan ancak bu tasavvura gre Allaha ynelir ve
onda Rabbini arar. Bu ynyle inanlan Tanrnn
says, inan sahiplerinin saysyla artar.*5+ te
insan, tapt ilhnn sretini yarattnda bu ilh,
baka bir ifdeyle sret, ilh- mutekad diye isimlendirilir.
(Metin iin bkz. Abdlgan en-Nabls, Gerek
Varlk (ev. Ekrem Demirli, z Yay. 2003) s. 89.
Terim hakknda bkz. Suad el-Hkim, el-Mucem,
87 vd; Ebul-Ala Afifi, Fussu'l-Hikem Okumalar
in Anahtar (ev. Ekrem Demirli, z Yay. 2000), s.
54 vd. Vahdet-i vcd ve ilh- mutekd hakknda
bkz. Abdlgan en- Nabls, Gerek Varlk, 76 vd;
Konevde lh- mutekd ve sbjektif Tanr tasavvuru iin bkz. Nihat Keklik, Sadreddin Konevnin Felsefesinde Allah-Kainat ve nsan, s. 51
vd.; Ekrem Demirli, Sadreddin Konevde Mrifet
ve Vcd, s. 145 (doktora tezi, M. . S. B. E.,
2003).
VAHDET- VCUD
Ben bazen, bensiz Allah derim.
Her ne zaman elimi duaya kaldrrsam bir
de bakarm ki, btn mkevvenat dileklerini (bu)
fakire arz ediyorlar.
Hakk luhiyeti hi kimseye vermez fakat bazan (bu) fakirden tecelli eder buyururmu.174
174
RFN MAHLKU OLUR MU?

Hce Ubeydullah Ahrar (kaddesellh srrahul
azz) buyurdular: Baz riflere, dilediini halk
etme [yaratabilme+ kuvveti vermilerdir. Ve hak
mahlkuyla rif mahlkunun fark, rif onu hazarttan (mertebelerden) birinde isbat ettike
rifin mahlku devaml olur.
Bu szn aklanmasnda Mevln Radyyuddin
Abdlgafr buyurdular ki:
rif kendi mahlkuna hissi ve ehd tevecchle ynelmi olmas lzm deildir. Belki o mevcd
ehdinin hrici varlnn ibkasnda *devam etmesinde+ hazreti mislde o rifin misl sretinin tevecch kfdir. Mdem ki, rifden o mevcd
hissye hazreti mislde *misl lemindeki huzurda+,
yahut hazreti ehdette *dnyadaki beraberlikte+
o tevecch devam eder o mevcd da hazreti
ehdette *dnyda+ bki olur. Ve o tevecch kesildii zaman, hemen o mevcd da tamamen
madm *yok+ olur. unu da arz edelim ki, Mevln
Nizmeddin Hmu hazretlerinin Usameddin hakknda: Zmnmda (iimde ) tuttum, hayat buldu.
Zmnmdan kardm, hemen dt ld buyur-
duklar da bu kabldendir. Bunun hikmeti odur ki,

slik seyr-i ilallah tamamlayp cem-l cem makamna vsl olunca, ztn tecellisine mazhar olur.
Bu makamda bulunan vel kendisini, btn varlklara ilemi ve hepsinde kendini tedbr shibi grr
ve btn varlklar kendinin azas bilir. Ve eyadan
bir ey dier bir eye yaklasa, o veli o eyi kendine
yakn grr. Hakk sbhnehnn ztyla kendi
ztn, sfatyla kendi sfatn ve fiiliyle kendi fiilini
bir grr zir o tevhd deryasna gark olmu, vahdetten bakasn bilmez. Ve insann tevhd ve vuslatta bundan al *yce+ mertebesi olmaz. Bu
mhadenin izh, mahlk olan kulun hlk olmas
deildir. Yahud hdisin *sonradan olan, yaratlan+
kadm olana bitiik olmas, yahud da kadmin
hadse hull etmesi deildir. Allah Tel bunlardan
ok yksektir. Beyt:
Hull ve birleme burada muhaldir,
Ki vahdetde ikilik ayn- dalldir.
O hlde byle bir tecelliye mazhar olan her
kmil ferdin manev her ey ile ittihd *birlemesi+ olur. Ve her eyle birlemesi, her eyle ayr
olmasna glib olur. Taayyun mahbusu ve cismin
ve cismnilerin ba olmaz. Tasarrufunun
mahkmu olmak bakmndan kendinin taayyunu
ile bakasnn taayyunu beraber olur. Tevecch
ettii btn nlara hkm cri olur. Bunlardan
kimi, blnemeyen en kk zaman kadar bir zamanda eitli yerlerde grnebilir. Kimi sa mehedli ve merebli olur da, bir lye Allah Telnn
izniyle kendi hayat madeninden hayat verir.
Ahberetir-rusl tahavvlel-hakki bissuver. (Raslllah sallallh aleyhi ve sellem haber

verdi, neyi de ben ilve ettim.) Allah suretle zahir
Velhsl bunlar bostan- ilhnin bostan bekileridir. Meyvesiz bir insana nazar ve inayetleri olursa, onlara kendilerinin semere [meyve] dolu
hakkatlarndan bir hisse *nasb+ ala salar, o
vucd meyve vermezken, yemi vermee balar
ve her lye kendi hayat zmnndan hayat verseler, dirilir. Mevln Nizmeddin hazretlerinin
zmnnda olmak yahd zmnna almak menkbesi ve Hce Ubeydullah hazretlerinin rifin
mahlku olur buyurduklar bu kabildendir. Lkin
edeb odur ki, byle yerlerde halk rife nisbet
edip, Hak mahlku mukabelesinde rif mahlku
denilmeye. nk avam, szlerin arasn bulamaz,
birini dieri zanneder de yanlrlar. Hlk olmak
*yaratmak+ Hak sbhneh ve telya mahsstur.
Bir kulunu, ihsn ile hlklk (yaratclk) tecellisine mazhar etmekle, o kul hlk olmak lzm gelmez. Nitekim Razzak Hak tel iken bir kulunu rzk
datc etmitir. Kullarna rzk onun yznden
verir. O kulu, insanlara rzk taksm edicisi klmakla
Razzak olmak lzm gelmez. Bu gibi szlerin Allah
Teldan bakasna kullanlmas mecazdr. Lkin
Hakk Tel bir kulunu bu kadar kemlta mazhar
ederse, onun da hakkn yitirmek rev deildir. Her
iin bir kaps vardr. Hakk Telnn inyetine
mazhar olmann yolu da, bir rif kulun nazarna
erimektir. (Kaynak: Reahat, Sleyman Kuku,s.179 kaife,18)
oldu.
O, bu hep O derler. O, bu hep bu imi, bunu anlaynca, sene gkyzne bakamadm.
Syleyene bakma, syletene bak. derler, dorusu syletene bakma, syleyene
baktr.175
Allah mkevvenat zulmette halk etti, zulmet vahdet demektir.
Ebu Hreyye radiyallh anh bir gn Sahabe-i kirama
Yetenezzell emr ma beynehnne176 bu ayeti Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
bana tabir ettii gibi size sylesem boazn iaret
ederek kesersiniz buyurdular.
Hazret-i Aziz burada emr zt demektir
buyurdular.
Rzgr uultusu kap gcrts, sinek vzlts
hep Hakktr; kmil bunlardan Hakk sima eder.
(iitir ve grr) 177
Kll msallin immn velev kne mnferiden (Hadis) (Her namaz klan, tek bana bile
175
Syleyende syletende Allah Teldr.

Talak, 12 Yedi g ve yerden de bir o kadarn yaratan Allah'tr, Allah'n hereye Kadir
olduunu ve Allah'n ilminin hereyi kuattn
bilmeniz iin Allah'n buyruu bunlar arasnda
iner durur.
177
Bir gn mbarek parmaklar ile enfiye alp;
Arif, te bu zerreden bile hakk sima eder
rzgr iniltisi, kap gcrts, sinek vzlts hep Hakdr.
176
olsa imamdr.)
mam metbu demektir, cemaat de kendi vcududur.
Grnen mertebedir, hakikati Hakkdr.
(Arapa fiil )Knenin manas idi dir, oldu manasna deil. 178
Nevres Bey Harbiye mektebinde Franszca
muallimi idi. Ahmed Am Efendiye birok konuyu
danyordu. Bir seferinde;
mtihanda talebeye ka numara verelim diye
mmeyyizlere sorduun zaman ne verirlerse onu
ver, vermeyecek isen sorma. Szn nereden geldiini bil buyurdular.
Daha sonra Bursa Erkek Lisesi Franszca Muallimliinden, Binba Hasan Nevres emekli olmutur. Fakat soyadn Onba almt.
Onba ismi, soyad kanunundan ok nce
Ahmed Am Efendi tarafndan bir nevi knye olarak verilmitir. Ahmed Am Efendi, ona;
Seni onba yaptm! buyurmular.
Gztepe Mezzini Mehmed Efendi rivayetiyle;
Bir gn Sami Beyle birlikte huzuru Hazreti
Azizde idik. Buyurdular ki;
Bir bekta fakiri skdardan Beiktaa gitmek zere kaya biner, giderken kaykya, u
karki saray kimin diye sorar. O da padiahn der.
teki O da onun, daha teki; O da onun, ya en
teki; O da onun deyince, o gn alm olduu
178
Sonradan oldu demek deil.
yeni oraplar ayandan karp, bunlar da ona

ver diye denize atar. buyurdular.
Bir gn Mecd Efendi huzurda iken Efendi
Hazretleri
Ben Allahm, ben Allahm ben Allahm buyurarak;
Ben Allahm demekle insan Allah olur mu?
buyurmular.179
Bir gn bayram ziyaretine gittik. Yarm
saat kadar sohbet buyurdular. Sonra kalkp mbarek parmaklaryla oynar gibi neelendiler.
Ben neelendim ki lem de neelensin. buyurdular.
Eref Efendi rivavetiyle;
Bendendirler, halka ne karrlar, halkdandrlar bana ne gelirler, gtrrler getirirler,
gtrrler getirirler, gtrrler getirmezler.
Olmu olmutur, olacak da olmutur, olacak bir ey yoktur
Kuadal Aziz tarafndan hilafet verilerek
Trnovaya ird iin gnderilen Kadzde merl
Halvet Hazretlerine intisab eden Ahmed Am
Efendiden medresedeki hocas buna raz deildir.
Ahmed Am Efendi zntldr. Hocasnn hatrn da krmak istemez. Nihayet bir gn Kadzde
merl Halvet Hazretleri ile ni karlarlar. Halvet yle buyurur:
Biz senin kalbine kancay taktk. Ne tarafa
dnsen delik Allahtan tarafadr!.. Ahmed Am
179
Vahdet-i vcud meselesini azlarna lakrt

edenler iin sylemektedir.
Efendinin gnlnden geirir ki, medrese hocas da

Kadzde merl Halvet Hazretlerine biat eylesin.
Gerekten de yle olur.
Buna benzer Nevres Bey rivayetiyle Mehmed
Efendimiz Hazretleri;
Kendilerinden kaardm, yolumu deitirdim
Bir gn hap hap kar geldi. Ben senin cierine
kancay taktm, nereye gidersen git, delik Allahadr. buyurdular.
Kuadal Efendimiz, Mehmed Can efendiye
Hicazda ta atarken talayan ile talanann
kim olduunu grdn m? buyurdular.
Allahn akvel kuv, cizl ciz olduunu
anlaynca hah dedim.180
VEF
Girdiin kapy, geldiin yolu sakn unutma ha!
(Mrid ile eriat Ahmed) buyurmulardr.
YARATILI
Ezelde hilkat yoktur, zuhur vardr.181
Tata hayati ilhi olmasayd Musann esvabn (elbiselerini) alp kaar myd?
Tabiatnda sekr vermek istidad olan bir
eyi imekten imemei tercih ediniz, buyurdular.
Eer senin srrnda iret etmek yoksa kimse
senin yannda iret edemez. buyurdular.
180
Akve'l kuv = Gllerin en gls 'ciz'l

'ciz = cizlerin en cizi
181
Bize grnen ey o takdirin gereklemesidir
YEMEK
Biz yemei azmza koyarken sabret seni
makam insana getireceim deyiniz, lokmay aznza koyunuz.
Her ne yerseniz sadaka diyerek yeyiniz.
Yediim yemek Allah zikr etsin. Ben de
telezzz ederek kredeyim.
eyhleri kendilerine buyurmular,
Ahmed aln aklna gelirse benden deilsin.
ZALM
Bir zalimin karsna ktnz zaman defa ez bike minke (Ondan, Ona snrm.)
deyiniz buyurdular.
ZKR
Ahmed Am Efendi Minel bd ilel zl,
ila ma-lyetenhin mstecmiu bi cemiissfat,
Allah diyerek lafza-i celal zikrine balard.
(Ebedlikten ezele, sonsuz olan btn sfatlarn
hepsini toplayan, Allah) (Kullarndan Allah Telya
da manas verilebilir.)
RUMUZLU KELMLARI
Trbedr Ahmed Am Efendinin, kapal ve
herkesin zahir meslek ve kyafetine gre sz syledii gibi anlalamayan ve aleyhinde atp tutmay, dedikoduyu mucip olan szleri oktur. Bazlar
unlardr.
Fatih dersimlar ve hocalar, Ahmed Am
Efendiye iyi bir gzle bakmazlar, onunla grmezler, hele ziyaret etmei asla hatrlarna getirmezlermi. Bir gn Abdlziz Mecd, Ahmed Am
Efendinin manev yksekliinden, hrmete ve
ziyarete deer bir zat olduundan Recep Arusana
bahsetmi. Bunun zerine onda, trbedra kar
hafif bir meyil ve incizap belirmi ise de, karar
verirken; yine eski bildikleri ve iittikleri eyler
galebe alarak, gidip grmee cesaret edememi; fakat Darlfunn felsefe mderrisi Ahmed
Naim Bey, trbedrn damad ve mftnn de,
szne son derecede itiinat ettii samim ve dindar bir arkada olduu iin trbedr bir kere de
ondan tezkiye etmek istemi. Ahmed Naim Bey,
herkesin zndk182 diye grmek istemedii hazre-
182
Milleti, Hz. Trbedra, zndk demeleri zerine buyururlard ki;

Secdelerin, rklarn kime olduunu bilmezler de konuurlar.
Abdulkadir Geylni kaddesellh srrahul azz
Hazretleri,
Hi bir Cami yoktur ki orada bana secde olmasn demitir.
ti fevkalde meth- sena ile mahza bu zatn tevecchn kazanmak iin damad olmak erefini alm, olduunu da szlerine ilve edince, bu beyanat, Recep Arusann, Ahmed. Am Efendi hakkndaki fikrini biraz daha deitirmitir.
Zihni ve fikri bu muhtelif rivayetleri birbiriyle
telife akrken; gnn birinde komusu ve arkada bulunan Abdlziz Mecd Efendi ile Fatihe
kan yolda, bir ikindi vakti karlarlar. Recep
Arusan, bu vakitte bu tarafa byle nereye gittiini
sorar. Abdlziz Mecd Efendi Trbedr Ahmed
Am Efendiyi ziyarete gitmek istediini syleyince, Recep Arusanda zihnen megul olduu ziyaret
meselesine kat kararn verir ve birlikte giderler.
Abdlziz Mecd Efendi, Recep Arusan trbedrn huzuruna gtrp, Fatih hocalarndan
Recep Efendi olduunu syler, kendisi de geride
ayakta durur.
Ahmed Am Efendi, kendisini ziyaret edenin
zahir ilimleri tedris eden, ill ve idamla, sarf ve
nahivle uraan bir kimse olduunu bu suretle
anlaynca, onun seviyesine inip, ilk sz olarak
Allah ekber de, Mfaddaln aleyh nedir?
(
lafznda Mfaddaln aleyh nedir?) diye
sorar. Byle bir suale maruz kalacan aklna getirmeyen Recep Arusan:
Allah; f haddi zatihi Ekberdir bu efl, tefil
(babnda) ve mfddaln aleyh aranmaz, siz ararmsnz? (Yani, biz hocalar aramayz, siz mutasavvflar arar msnz?)
diye o da trbedra sorar. Hazret:
Ben de zaten bu suale byle cevap vermeni
beklerdim.
diyerek mfty takdir eder, hatt arkasn okar ve alnndan per. Anlalan Fatih hocalarndan
birisinin, eytann ayan krarak, kendisini ziyarete gelmesi, hazretin de houna gitmi ve sonra da
elinde tuttuu enfiye kutusunu aarak bir tutam
enfiye vermitir.
O srada geride ayakta duran ve bu muhavereyi
dikkatle dinleyen; Abdlziz Mecd Efendiye de
bir tutam enfiye vererek ekmek zere iken o, fart
muhabbetle birdenbire bir sayha kartarak trbedrn zerine atlr, kucaklar, kemiklerini kracak
derecede skar ve sonra ayrlacak b-hu bir halde
yere serilir.
Bu srada Recep Arusan, trbedrdan grd
takdir ve iltifata gvenerek ve Abdlziz Mecd
Efendinin geirmi olduu hali de bir trl kavrayamyarak;
Byle delibozuk adamlar mrit edineceinize
adam akll kimseleri edinseniz daha iyi olmaz
m?
der, trbedr hazretleri de bu suale glmekle
mukabele eder.
Abdlziz Mecd Efendi b-h bir halde yatadursun, ikisi arasnda yle bir konuma balar.
Recep Arusan sorar:
Hangi tarikattensiniz?
Halveti tarikatindenim, seyir ve slk
merl Halvetiden grdm. Daha ilersini ararsan
abaniye tarikatine ve aban- Velye mntesibim.
Sizin iin Arap Hoca ile grmtr ve
Melmidir diyorlar
Melmet adnda bir tarikat yoktur. Bununla

beraber umumiyetle tarikatte Melmet byk bir
makamdr. Tarifat Seyyide bak; Arap hoca dediiniz Seyyid Muhammed Nurl Arab ise ok
byk bir zatt. Ben onunla grtm. O benim
sohbet eyhimdir.
Sz buraya gelince Abdlziz Mecd Efendi de
kendine gelerek birilikte kp giderler.
Meer Abdlziz Mecd Efendinin bir sayha
kopararak Ahmed Am Efendinin zerine atlmasnn ve onu kucaklamasnn sebebi; o, srada Ahmed Am Efendinin:
Enfiye yle ekilmez, byle ekilir.
demesinden ileri gelmi. Bu davet dille deil
gnlle olmu olacak ki, Recep Arusan iitmemi.
Fakat Abdlziz Mecd Efendi byle olduunu sylerdi.183
183
Abdlziz Mecd Efendi ile Recep Arusan ne

zaman bir arada grsem, bu hdiseyi tekrar ederler, bu htray tazelerlerdi ve bu srada orada
std bir enfiye eker ve:
Enfiye, sebebi saadetimdir.
buyururlard.
Yine kendileri de ara sra bu hadiseyi bakalarna naklederler ve meczub olmak istemem, cazib
olmak isterim derlerdi ve byle demek ile Trbedr'daki bakasn cezbede bilmek kuvvet ve
kudretini haiz olmay arzu ederim, demek isterlerdi. Abdlziz Mecd Efendi bu cezb hadisesini u
cmleler ile izah ederlerdi.
Bazen mrid btn kuvvet ve kudretini bir
Trnovada kendisinden ilk defa Elifba,

okumu olan smail Fenniye stanbulda ilk telkini:
Elif : Zta iarettir.
Ba : Zt maas sfattr. (Zt ile beraber sfat)
tarzndadr. ...
Abdlziz Mecd Efendi de, Trbedr Am
Efendiye ilk intisabnda Bina yahut Emsile okuyup
an iin mridine verir, mrid o kuvvet ile yle bir

aka der ki kendisini hemen mridinin zerine
atar onu per, srr ve kemiklerini karacak derecede skar, ite cezb budur ve bunu mrid yapar, yani kuvvet ve keramet mridde deil mriddedir.
Ahmed Am Efendi de bu hal defa vaki olmutur.
Biri Balkesirli Halil Efendi, Am Efendiyi o kadar skm ve srm ki baz dileri dklmtr.
Bir defasnda Nevres Bey sarm ve skmtr. O
derecede ki Am Efendinin zerinde bulunan bir
madeni kalem krlm ve pantolon asksnn demiri
kemiklerine batarak zedelemitir,
ncs de Mecd Efendi le vaki olmutur.
Abdlaziz Mecd Efendi de iki zat bylece cezb
ettii, hatta Rt adnda birisinin skndan srtnda ki kemiklerin hayli zedelendii ve irtihallerinden drt be ay nce sanatkr bir gen muallimin birdenbire Mecd Efendinin zerine atlarak
dilerini kanatt grlmtr. u halde Mecd
Efendi de cazib olmak hususundaki arzularna
nail olmulardr demek olur.
okumadn sormu; o da:

Okudum demi; bunun zerine buyurmular
ki:
Orada bir nasara var. Bunda nassrunda var,
mensurunda da var, yensuruda var, lemyesuruda
da var lemma yensuruda da var. te o bir maddedir ki hepsinde var, hepsi ondan oluyor. 184
Bu kadar sylemi. Alt tarafn getirmemi. Abdlziz Mecd Efendi derdi ki;
Ben hoca mesleinde ve kyafetinde olduum
iin, bana byle hitap etti. Maksad: Allah byledir, her eyde vardr, her ey ondandr ve odur,
demekti. 185
184
Arapadaki sarf bilgilerinden bir kelimeden

tretilen yzlerce kelime bilgisi. Kendisi hoca mesleinde ve kyafetinde olduu iin bana boyle hitap
etti.
Maksad Allah Tel byledir, hereyde vardr, her ey ondandr ve Odur, demek idi.
185
Abdlziz Mecd Efendi, bu anlat, bahsi
geen hocadan dinleyince, bunu zahirine deil,
seyir ve slkteki merhalelere iaretle: .
nasara yansuru, celese yeclis, hele feteha
yeftahu ftuhat olduuna, avamil (kitab) anlayamadna da alemdeki hadiselerin niin trl
trl olduunu kavrayamadna iarettir, buyurdular. Baka ehlullahn da bu yolda szler syledii, (Mevlana) Kk Hseyin Efendi ile Fatih mderrislerinden ehr Ahmed Efendi arasnda geen
u konumadan anlalyor:
Mritlerinden birisi, ehr Ahmed Efendiyi K-
Yine ilk defa kendisine intisap etmek istiyen dier bir hocaya da kendi hayatn, daha dorusu seyir ve slkn u tarzda anlatmtr:
Hocam bana nasara yansuru yu verdi. Sonra
celese yeclis y verdi.
Daha sonra feteha yeftahu verdi. Onlar sktm. Maksudun (Kitab) mutellt (illetli harfler)
k Hseyin Efendiye gtrr. Hazret; ehr Ahmed Efendi gibi kelli, felli bir hocann kendisini
ziyarete gelmek tenezzlnde bulunduunu grnce; odasnda en iyi yeri, oturmak, zere ona
gsterir. Kendisi de karsna melip, yerde oturur. Mevlana Kk Hseyin Efendi; ufak tefek bir
tipte olduu gibi usul dairesinde medrese tahsili
grmemi, uzun boylu tedris hayatnda da bulunmam, yalnz sbyan mekteplerinde kalfalk, yani
hoca yamakl yapmtr.
ehr Ahmed Efendi, ilk sz olarak, yani lf olsun diye, cami derslerindeki sray kast ile;
Nereye kadar okudunuz?
diye sormu. O da:
Maksuda kadar.
demitir. Buna kar ehr Ahmed Efendi de:
Ha, u Bina (kitabn)dan sonra gelen kitap m?
Pek az okumusunuz!
demitir.
Hlbuki Kk Hseyin Efendinin, Maksud
dan kasdettii mna, medreselerde okunan ders
kitab deil maksud- hakik olan sr- lhiyetti.
te u konuma bile mteerrilerle mutasavvflar arasndaki incelii ve dnce farkn gsterir.
bahsi beni ok yordu. Kale ( )asl Kavele ()

imi. Bu kl kalleri ve bu tr eyleri anlayamadm. zhar (kitab) mzaheret 186 ile getim.. Fakat
avamil (kitab)i bugn hala anlayamadm. Niin
baz kelimelerin sonu mazmum veya meftuhdur.
Bir trl anlayamadm, buyurmular.187
Abdlziz Mecd Efendi, Giritte talebesi ve
Mecliste arkada ve sonrada Osmanl Hariciye
Nazr olan Giritli Ahmed Nesimi Beyi, Ahmed
Am Efendiye gtrmek, onu da halk-i tevhide
sokmak ister ve grmee, istifade etmee tevik
edermi. Bir gn zihni bununla megul olarak,
keyfiyeti ap izin almak maksadiyle huzurlarna
girerler.
O srada Ahmed Am Efendinin elinde bir
mhladz yahut mhladzl bir demir bulunuyormu.
Mhladz iviye doru uzatnca mhladz onu ekmi ve ite o zaman;
Bakn, demi, mhladz demiri nasl ekti. Ben
istersem, istediimi byle ekerim. Siz tekini,
berikini getireceiz! diye, neye urar, durursunuz?
Yine bir gn Abdlziz Mecd Efendiye hitaben
186
Muzaheret: isim, eskimi (muza:heret)

Arapa: Destekleme, yardm etme, arka kma
187
Harf, kelime ve cmle srlarndan bahseden
sarf ile asllar ilmi olan yaratl hikmetlerine iaret
edilmektedir. Bu szleri zahirine hkmetmemelidir.
bu mevzuda;
Mecd! Bana bu adamlar getirip durma. Herkes buraya giremez, biz istemeliyiz, biz isterken
de, istediklerimizi getirmee muktediriz. Buyurmutur.188
Allah olmak kolaydr, fakat Muhammed
olmak gtr.
Abdlziz Mecd Efendi bu sz yle tefsir
ederlerdi:
Allah Telda cemal ve cell tecellileri vardr.
Kfr de, iman da halk eden odur. Bununla beraber kfre raz deildir. Muhammediyet mertebesi
ise yalnz cemal tecellisidir. Muhammed ancak
kfr olmayan eyleri yapmakla mkelleftir; bu ise
zordur.
Buna benzer bir sz Ayal akir Efendinin
sylediini, yine Abdlziz Mecd Efendi nakil ve
tefsir ederlerdi. akir Efendi dermi ki:
Siyaset velyetten yksektir.
Bunun, mnas: Velyet; Allahn cemal tecellisi
olduu iin; hep iyi eyler dnr, iyi eyler yapar. Siyaset ise; Allahn hem cemal, hem cell te-
188
te gerek mridinin bu szlerinden, gerekse kendi kanaat ve tecrbelerinden mlhem olarak, std da buyururlard ki:
Bu yola istiyen giremez. Bu yola adam seerler. Bu, havas yoludur, avam yolu deildir. Biz
ancak havas-sl-havassa alrz!
cellisi olduundan; bir siyas, Allah Telnn zuhur

ve taayyn itibaryla bu birbirine zt sfatlarna ne
derece yaklarsa; o kadar muvaffak olur. Hazreti
mer radiyallh anh demitir ki,

Yemin ederim ki, Allah Telnn hkmet
kuvvetiyle menettii ey, Kurann yetiyle
menettiinden ziydedir.
te grlyor ki, ayn mevzuu, mtefekkir
ayr ayr ifadelerle, fakat hepsi aa yukar ayn
mnaya yakn olarak sylyorlar. Binaenaleyh,
byk adamlarn, bu trl szlerini birdenbire
baka mnaya atfederek, inkr cihetine gitmemek
lzm gelir. Hazreti mer radiyallh anhn, bu
szne misal istenilirse, Atatrkn icraat gsterilir.189 Atatrk, siyas bir adamd. Onun 15 sene
iinde siyaset kuvvetiyle yapm olduunu, her
hangi bir velinin velyet kuvvetiyle yapmasna
imkn var mdr? phesiz yoktur. nk ezel ve
ilh knun byledir. Velvet kuvvetiyle hareket
eden bir kimseden, mekteplerden din derslerini
kaldrmak, mukaddes sanlan. rap harfini terk
ederek, yerine Ltin esasndan baka bir harf kabul
etmek, slm serpuu sanlan fes 190 ve sar, bra-
189
Bkz: Kurana aykr olarak neler yaptn,

Trkiye Maarif Tarihi adl eserimin nc cildinin
919-923 nc sahifelerinde, bir mnsebetle izah
edilmitir. Merak eden okuyucular ltfen o sahifelere bakabilirler. (Osman Nuri Ergin)
190
Yunan fesi
karak halka apka giydirmek beklenebilir mi? Fakat

Atatrk, byle yapmakta idareten ve siyaseten
fayda grm ve bir an tereddt etmeksizin bunlar yapmtr.
Bu mevzua bir misl olarak;
II. Abdulhamid zamannda, huzur dersinde bir
mukarrire 191 vekleten derse kan Tokatl Ahmed
Efendi, takrir esnasnda:
Padiahn iradesi; peygamberin snnetinden
stndr.
Snnet terkedilir ama irade-i seniye hilfna
bir ey yaplamaz!
demi. O zamana kadar dersi sknetle dinlemekte olan hkmdar birdenbire ban kaldrarak:
Ne gibi mesel, izah ediniz!
demesi zerine, Ahmed Efendi de:
Mesel sakal salvermek snneti seniyedir.
Sakal saliverilse de olur, salverilmese de. Fakat
geceleri u saatte sokakta gezmek irade-i seniye
ile yasak edilmi olsa, buna herkes itaate mecburdur.
Tarznda izah etmesi hkmdarn houna gitmi ve dersten onra, teki hocalar, hep bir arada,
kendilerine, gsterilen yerde iftar ettikleri halde;
Ahmed Efendi, II. Abdulhamid ile birlikte yemek
yemi, fazlaca ihsan alm ve mnhal olan mukarrirlie de asaleten tayin edilmitir.
191
Mukarrir: (Karar. dan) Yerletiren. Takrir

eden. Sabit klan. Dersi tekrar ederek anlatan mderris.
Ahmed Am Efendi, mutasavvflar arasnda tasarrufa kadir, velilerden bilinir.

Azmdan kan szleri zamanla unuturum.
Fakat ne sylersem ldisat lem ylece zuhur
eder. buyururlarm.
Kendisini grenler, konuanlar ve istifade edenler, bu mevzu etrafnda birok eyler sylerler,
vakit vakit dediklerinden sonradan kan bir hayli
vakalardan bahsedilir.
Ali Kemli Efendi Sivasldr. Konyada yerlemi, oradaki lisede din bilgileri ile Arap ve Fars
dilleri mderrisliinde bulunmu, 1323 (1907) de
Konyada bir Hukuk Mektebi alnca orada da
Osmanl Meden Kanunu olan Mecelle-i Ahkm
Adliye mderrislii grevinde bulunmutur.
Bu zat, Meczub akir Efendiye hizmet etmekle
de kendisinden bahse hak kazanmtr. akir Efendiyi cezbe halinde ailesi bile terk etmi; olduu
halde Ali Kemli Efendi ile Mevlevi Stk Dede onu
brakmamlar ve hizmetinde kusur etmemilerdir.
akir Efendi bir gn bu hizmetlerine mukabil Ali
Kemli Efendiye;
Elimden gelse seni de de ldrrdm
demitir.
Ali Kemli Efendi bir aralk mebus olmu, stanbula da gelmitir. Abdlziz Mecd Efendi arkadan alp mridi Ahmed Am Efendiye gtrm.
Ali Kemli Efendi elini pp diz kerek karsna
oturduu zaman hazret:
Rahmetmetullahi, aleyhi rahmeten vasaten

192
den baka bir sz sylememi, oradan ikisi birlikte ayrlp kmlardr. ..

Bu iki fkrayi nakleden Abdlziz Mecd Efendi
derdi ki:
akir Efendinin Ali Kemli Efendiye; seni para para ederim, demesi: kendisine yapt hizmetten dolay ehit olarak hayata veda etmesini ve o
erefe nailiyetini temenniden ve Ahmed Am
Efendinin Rahmetmetullahi, aleyhi rahmeten
vasaten
demesi de bu mertebeye ereceini
kefen tebirden ibarettir.
Bu zat Mill Mcadele zamannda Deliban
Konyada kard isyanda:
ttihatdr, eski mebustur, diye ehit edilmitir.
Trbedrn huzurundan ktktan sonra yine
std, Ali Kemli Efendiye intihalarn ve mridi
hakkndaki mtalasn sormu, o da ksaca:
Bu kadar uzun mr srdne gre manev
bir memuriyeti olsa gerek, demitir.
Ali Kemli Efendinin mezar tanda u yazldr:
Burada cehlin tasallutu ve taassubun kini
meknuz isyanda darben ehid edilen Mdafaa-i
Hukuk Cemiyeti Konya heyeti merkeziyesi reisi
ulemadan Sivasl Ali Kemli Efendi metfundur.
Dmanlarn affeden,193 bu ruhun aff lhiye
192
Allah Telnn byk rahmeti zerine olsun.

Son nefesinde yannda bulunan dostu postahane memurlarndan s Ruhi'ye Msebbib
cehalettir. Aileme syleyiniz davac olmasnlar.
diye vasiyette bulunur.
193
mazhariyetini dua et.

Yevm-l-isneyn 4 Terinievvel 1336
Abdlziz Mecdi Efendi bu zat iin buyururdu
ki:
Konya Mevlnadan sonra bir tek byk adam
yetitirmiti. Konyallar Mevlnann kymetini takdir edemedikleri gibi bununkini de edemediler,
ehid ettiler.
Konyallarn tabi cahil ve mutaassp ksmnn
Mevlna dmanln ve taassuplarnn derecesini
muhterem fzl Erzurumlu Salih Yeil de yle
anlatr:
Salih Yeil, Mill Mcadele zamannda Byk
Millet Meclisinde za ve vazifeten Konyada memur bulunduklar srada Konya ulemasndan birisile konuurken:
Elimden gelse Hazreti Mevlnann cesedi eriflerini buradan kaldrr, Medine-i Tahireye gtrr, sonra da bu Konya ehrini atee veririm.
Der. Bu sz zerine muhatab da:
te imdi kfir oldun!
diye mukabele eder. Salih Efendi;
ki tahta parasn yakmakla insan neden
kfir olsun?
slmiyet o kadar dar bir din midir ki?
demi. . Hoca buna da cevap olarak:
Hayr... Onu kasdetmiyorum. Mevlna dediinizi Medine-i Tahireye gtrmek ve orada civar
Hazreti Muhammede defnetmekle kfir oldun,
demek istedim.
te Ali Kemli Efendi byle bir ortamda pek
kapal bir hayat geirmi, tasavvufla itigalini, manev megalesini Konyallara hissettirmemi, btn
yaad mddete kendisini zahir ilimlere mensup
bir hoca olarak tantmtr. Bundan dolay kimseyi
irdda bulunmam ve telli bal bir eser de yazmamtr. Ancak Hayalt adnda tasavvuftan bhis
kk bir risalesi bulunduunu Abdlziz Mecd
Efendi sylerdi. Bu risaleyi okuyan bir arkadamz
yksek bir eser olmadn sylerdi. Ben grmedim. Bir ey diyemem. u kadar ki Abdlziz Mecd
Efendi; Ali Kemli Efendinin, yaradl itibaryla
akrak, samim bir zat, sfiyne muhitte ak ve
serbest konuur bir vel olduunu sylerdi.
Sivasl Ali Kemli Efendi; tasavvufa slknden
dolay geni dnceli ve serbest fikirli bir adam
olduu iin dar dnceli kimselerle, dolu olan
Konya muhitinde Kzlba Hoca diye anlrm.
Yine bu zat uzun mddet muallimlik, mderrislik hatt mebusluk yaptktan sonra mill mcadele
sralarnda Konyaya ekilerek btn maiet kaplar kendisine kapanm bulunduu bir srada orada sarraflk eden birisinin dkknna devam ile
onun iine yardm eder ve ald be kurula
hayatn idameye alrm. Sarraflarn faizcilik
yapmas dolaysyla onun bu ite almasn ho
grmeyenler tezyif ve tahkir maksadile ona Sarraf
Hoca da demee balamlardr.
Abdlziz Mecd Efendinin damad Bankas
memurlarndan Abdullah Emr Konyaldr ve Ali
Kemli Efendinin komusudur. Kk yandan
beri hocaya hrmet ve hizmet eder, ufak tefek aile
ve ev ilerini grr ve bu suretle tevecchn

kazanmak ve duasn almak istermi. Msrdan
geldikten sonra Konyaya gittikleri zaman yine
hocay aram ve onu ihtiyar haliyle, o ulema kisvesiyle sarrafn kirli altnlarn ykayp temizlemekle
megul grnce bu vaziyetten mteessir olmu,
fakat cahiller ve mutaassplar, gibi sarrafn yannda
altndan dolay deil, bu kadar fazl ve keml
sahibi bir adamn maiet yznden zamanla bu
hale dm olmasna zlmtr. Ayn zamanda
aralarnda yle bir muhavere (konuma) cereyan
etmitir:
Bademin kabuunu yalaya yalaya dilimiz
and. Lbbnden ne zaman tattracaksnz?
Ben stanbula geldiimde o i de olur. Seninkinin bir baltalk ii kald. Onu da indirince tamamdr.
Sivasl Ali Kemli Efendinin burada seninkinin sz ile kasdettii zat; Abdullah Emrin kayn
babas std Abdlziz Mecd Efendidir.
Bu sze gre Abdlziz Mecd Efendinin bu sradaki manev derecesi Ali Kemli Efendimden
dn bir mertebede imi.
Ali Kemli Efendi bu rumuzlu ve kapal sz
syledikten sonra ok yaamam, ehid olmu ve
tabi stanbula da gelememitir.
Diyanet leri Reisi olan erefeddin Yaltkaya, Darlmualliminde okumu, medrese tahsilini de usul dairesinde bitirip icazet alm deerli
bir limimiz olup kendi sahasnda esiz bir mtefekkirimizdir.
Darlmuallimin mezunu olmak itibariyle nce
muallimlie slk ederek, Marif Nezaretince rtiye muallimliine tayin edilmi olduu gibi; ayn
zamanda camilerde lisan ve din bilgiler okutmak
zere mderris de olmutur.
Yine bu zat, son zamann mehur mutasavvflarndan Cerrahpaa hatibi Arif Efendi merhumun
olu olmak itibar ile aile ve muhit icab olarak
tasavvufa ve manev ilimlere de yabanc olmadndan, tekkelere devam eder, mutasavvflarla
grr, dervilerle der kalkar, hsl eski kltrmzn byk sahasnda maharetle at oynatr
bir ilim ve irfan kdr.
Bu nc meslei dolaysyla mutasavvflar ziyaret ettii srada, devrinin bu yolda en byk
adam bulunan Ahmed Am Efendinin huzurlarna da, Sami Evranosun delletiyle gidip,
Ahmed Am Efendiden manen istifade etmek
ister.
Sami Evranos; erefeddin Yaltkayay:
alkan; okumaa, yazmaa merakl ve yetiecek bir ilim k, Bandrma rtiyesi muallimi
evveli.
diye, hazrete takdim eder ve huzurlarnda biraz bulunduktan sonra elini pp arkada ile birlikte karlar.
Ahmed Am Efendi, kedisiyle grenlere yahut huzuruna bu suretle getirilenlere ok kerre ya
maddiyat yahut maneviyatna dair baz, tebirlerde bulunurmu ve bunlar bazan grt kimseye vecahen bazan da gyaben sylermi.
Ahmed Am Efendi, erfeddin Yaltkayaya,
vechen byle bir tebirde bulunmaynca, ertesi
gn, Sami Evranos, yalnz giderek, hazreti ziyaret
edip, onun hakkndaki tebirlerini renmek ister

ve:
O, bulunduu meslein en son mertebesine
kar.
Mjdesini, alr ve hdise de hakikaten buyurduklar gibi kar. yle ki:
erefeddin Yaltkaya, ilk intisap ettii rtiye
mallimliinden sonra idadiye ve lise hocalna,
daha sonra da bu meslein en son mertebesi olan
niversite profesrlne knca, bu hdiseyi
bilenler ve bu neticeyi grenler, Ahmed Am
Efendinin uza grmekteki kudret ve kuvvetini
yd ve tasdik etmilerdir. ,
Yine bu zat ayn zamanda medreselerde ders
okutmak hak ve salhiyetini de haiz bir mderristir
demitim. O, bu sfat ve salhiyetle, bugne kadar
evkaf hzinesinden maa almaktadr. Hatt Tevhidi Tedrisat Kanunu ktktan ve medreseler kapatldktan sonra bile; Fatih camiinde, bilhassa ramazan aynda, halka vz ve nasihatlerde bulunurdu.
Son gnlerde niversite profesrlnden Diyanet
leri Reisliine de geince, ilmiye mesleinin son
mertebesi ve eski eyhlislmln karl olan bu
makama km olmas da, pek yerinde olarak yine
Ahmed Am Efendinin uza grmekteki kudretine affolunmu ve hdise, hakikaten marnileyhin, buyurduklar gibi, 30 sene sonra da olsa yine
zuhur etmitir.
Yine bu zatn, Mustafa Kemalin, son din tazim
olan cenaze namazn da, Dolmabahe saraynda
kldrmak erefine mazhar olduunu biliyoruz.
Meslek veya diyanet icab, arasra yapmakta olduklar imametin son mertebesi de, phesiz bir
milletin en bynn namazn kldrmaktr.

Ahmed Am Efendinin, yalnz mteerrilerin (erit sahipleri) deil, bir takm mutasavvflarn bile kolay kolay anlayp hazmedemiyecekleri
birok szleri azlarda dolamaktadr. Ehli ve erbab bu szlerin her biri iin birer vecih bulmakta
iseler de, havsalas dar bulunanlar trl trl tefsirlere kalkrlar, aleyhinde atp tutarlar. Mesela:
Bir gn yannda damad Darlfunn mderrislerinden Ahmed Naim Bey bulunduu srada huzuruna bir gen gelir, elini per, karsnda durur.
Ahmed Efendi, bu gence hitaben:
Haydi, git, yine eskisi gibi krhanelerde,
meyhanelerde, gez, dur.
der. Gen, tekrar elini per, kalkp gider.
Mderris Ahmed Naim Bey, bu vaziyetler, b
szler karsnda hayretler, iinde kalr. Bunu anlyan Am Efendi, onun hayretini gidermek iin der
ki:
Bunun yan- sabitesinde krhanelerde,
meyhanelerde gezmek vardr. Nasl olsa bunu
yapacak. Ben byle sylemekle, hi olmazsa gnahtan kurtulmu olur. nk bu takdirce yaptklarn emirle yapm oluyor.194
194
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem

bir gn Ya Kerme'l-afv dedi. Cebril aleyhisselm
Bunun ne demek olduunu biliyor musun?
Bu gnahlar rahmetiyle affeder, keremi ile
Bunu bylece nakleden std Abdlziz Mecd

Efendi, bu ahsn hal bu yolda gezmekte olduunu sylerdi.
Yine bir gn, bir kadn mracaat ederek,
herhangi manev bir arzusunun husul iin Medine-i Mnevvereye gnderilip orada Ravza-i Mutahhareye konulmak zere bir arzuhal yazlmasn
rica eder, trbedr Am Efendi de iki satrlk bir
pusula yazp eline sktrr. yetli, hadisli ve tumturakl ifadeli bir ey bekleyen kadn, bu kadar
sade ve iki satrlk bir pusula ile savuturulduunu
grnce, dileinin yerine gelemiyeceini dnerek:
Bu kadar makbule geer mi?
diye sorar. Ahmed Am Efendi de:
Kadn; ben onu zatmdan, Muhammedime
yazdm. Senin o kadarna akln ermez, haydi git,
elbette messir olur.
buyurdular.
Konyal Topuzde Mehmed Arif Efendi
adnda ok fazl bir zat vard. 195 Ahmed Am
de sevaba evirir demektir. hy, IV, 148; Irak,

IV,148.
195
Topuzde Mehmed Arif Bey: Hicri 1287

(Miladi 1870) ylnda Konyada domutur. Babas
Topuzade smail Hakk Efendidir. lk tahsilini ve
hafzlk eitimini Uzun Hafz Mehmed Efendiden
tamamladktan sonra Rtiye Mektebini bitiren
Mehmed Arif Bey, Baarlzade brahim Hakk
Efendinin hat derslerine devamla sls, talik ve

nesih yazlarda icazet almtr. 1306 ylnda tamir
edilen Alaaddin Camii duvarlarndaki yazlar o zaman gen bir hattat olan Mehmed Arif Beye aittir.
Daha sonra stanbula gelen Mehmed Arif Bey,
Fatih Medresesinde Mderris Arif Efendiden ve
Dastanl Halis Efendiden derslerini ikmal ederek
icazet ald. Farsa, Arapa, ngilizce, Franszca ve
Rumca renen Mehmed Arif Bey, okuduunu bir
defada ezberleyecek kadar gl bir hafzaya sahipti. Hafz Divan, Mesnevi ve Glistan gibi eserleri ezbere bildii kendi talebelerinin bizzat naklidir.
Bir haftada Rumca
Girdii tm imtihanlar kazanarak dersim olan
Mehmed Arif Bey, Sarayda mderrislik vazifesinde
de bulunur. stanbulda eitli okullarda Arapa ve
Farsa hocal yapar. Bu dnemde Darafakada
da vazife alr. Pek ok dergi ve gazetede iir ve
makaleleri neredilir. Cemiyet-i slamiye bakanl
vazifesine getirilir. Bu vazifesi srasnda katld bir
toplantda Rum Patriinin yapt konumaya bir
hafta iinde Rumca renerek Rumca cevap vermesi mehurdur. Daha sonra Ankara hkmeti
tarafndan Ankaraya davet edilen Mehmed Arif
Bey, Evkaf Nezareti Yayn Mdrl, eriye
Vekleti Yayn ve lmi Aratrmalar Mdrl,
Diyanet leri Bakanl Mavere Kurulu Azal,
Diyanet leri Bakanl Tefsir Komisyonu Azal
gibi vazifelerde bulunur. Ancak inklaplar ile birlikte kurulan yeni dzene intibak edemez. Mehmed
Akif Ersoya Safahattaki Umar mydn iirini
yazdran halet-i ruhiyenin bir benzeri iinde inzivaya ekilmeyi tercih eder. Tm resmi vazifelerden
ayrlarak stanbula dner. Darafaka Lisesinin
iinde, ktphane mdrl vazifesi ile iktifa
eder. Yetim ve ksz talebelerin safiyeti arasnda
teselli bulur.
Mderrislii dneminde Fatih Trbedar Ahmed Am Efendiye intisab olan Mehmed Arif
Bey, daha sonra Ahmed Ami Efendinin halifesi
Mehmed Tevfik Efendiden seyr-u slukunu tamamlamtr. Balangta tasavvuf hakknda menfi
grleri olan Mehmed Arif Beyin bu yaklam,
Ahmed Am Efendi ile tannca deimitir. O
dnemde Ahmed Am Efendinin sohbet halkasnda Yakup Han Kagari, Abdlaziz Mecd Tolun,
Bursal Mehmed Tahir Bey, Babanzade Ahmed
Naim Efendi, Ahmed Avni Konuk, Hseyin Avni
Konukman, Evrenoszade Sami Bey, smail Fenni
Erturul ve bir rivayete gre Elmall Hamdi Yazr
gibi devrin byk lim ve mtefekkirleri bulunmaktayd. Mehmed Arif Beyin sahip olduu yksek idrak ve ilmi anlay, Ahmed Am Efendinin
sohbetleri ile yeni bir alm kazanm, Mehmed
Arif Bey tasavvuf vadisinin en zorlu zirveleri olan
bn Arab ve Abdlkerim Cilinin eserlerinin tetkik,
tahkik ve tercmesiyle megul olmaya balamtr.
Hakkaa yrmeden bir sre nce Konyaya
dnen Mehmed Arif Bey, erafettin Cami ile Kap
Camiinde vaaz ve sohbetlerde bulunur. 15 Muharrem 1361 (1 ubat 1942) de irtihal eden Mehmed Arif Bey, Musalla Mezarlna defn olunmu-
tur.
Yetim talebelere alakas
Mehmed Arif Bey, ktphane mdr iken, o
dnemde Darafaka Lisesinde talebe olan Ahmed Sadk Yivlik ile hususi olarak ilgilenir. stanbul
emberlitataki Kara Baba Derghn, vefat ettii
14 ubat 2002 tarihine kadar sohbetleriyle aydnlatan Ahmed Sadk Yivlik, Mehmed Arif Beyin
hatrasn ve kendi zerindeki emeini yle naklederlerdi;
Ahmed Sadk Yivlik kk yata yetim ve ksz
kalnca, stanbulda halas Fatma Hanmn yanna
yerletirilir. Fatma Hanm son derece disiplinlidir.
Komular olan Kara Baba Dergh eyhi Ali Haydar
Efendinin kefaletiyle Ahmed Sadk Yivlik, Darafaka Lisesine kaydolur. Buradaki talebeliinin ilk
yllarnda, halasnn disiplinli tutumundan kurtulmann etkisiyle olduka haar bir renciye dnerek hocalarn canndan bezdirir. O kadar ki,
yetim ve kszn halinden anlayan ve ayn zamanda Abdlhakm Arvsi Hazretlerinin de mridanndan olan Muallim Rfk Bey bile hiddetlenip
Senden adam olmaz, eyalarn topla defol git
diyerek kr.
Bu hadise duyulup da konu okul ynetimine intikal edince, Mehmed Arif Bey araya girerek Ahmed Sadk Yivlikin sorumluluunu stne alr. Onu
nce Eyp Sultan Camiinde Abdlhakim Arvsi
Hazretlerinin sabah namazn mteakip verdii
hadis derslerine gtrr. Daha sonra ise Fatih Tahir Aa Derghnda, eyh Ali Behet Efendiye
Efendi ile arasnda bu meyanda yle bir vaka

gemitir.
Medrese tahsili grm, ayni zamanda dier
medrese mensuplar gibi yalnz Arap dilini deil,
Trkeyi de ok iyi renmi olan bu zat, bu meziyetleri dolaysyla, genliinde baz byklerin
ocuklarna husus muallimlik edermi. II. Abdulhamidin ktiplerinden Brhan-l-meyyed mtercimi Kudsl Kadri Beyin olunu okuttuu srada ocuun ahvalinde grlen gayritabi bir halin
izalesine dua etmesini rica etmek zere, Kadri
Beyin mntesip olduu Ahmed Am Efendi nezdine gnderilir.
Arif Efendi kalkar, trbeye gider, Am Efendinin huzuruna girip Kadri Beyin selmn ve arzusunu arzeder. Fakat yle bir cevap karsnda kalr
ki, o zamana kadar okuduklarna, edindii din
kanaatlere gre, o trl szleri ancak Allah syleyebilir, insan deil. Mesel:.
Verdim, olsun! gibi bir sz.
O zaman, mutaassp ve havsalas dar olan
Arif Efendi, hi ummad ve beklemedii bu cevap
zerine, hemen oradaki iskemleyi kaparak Ahmed
manevi olarak teslim eder. Bir hafta iinde okuldan atlmak zere olan o haar talebe bambaka
bir insana dnr. Mehmed Arif Bey, Darafaka
Lisesinin ktphanesinde Ahmed Sadk Yivlike
hususi dersler de verir. Bu derslerde tutulmu
notlardan oluan birok defter merhum Ahmed
Sadk Yivlikin ailesi tarafndan muhafaza edilmektedir.
Am Efendinin zerine hcum ile

Vay! Tevekkeli senin iin ..demiyorlar?
diyerek onu ldrmek ister. Bu vaziyet karsnda, Ahmed Am Efendi hi bir tel ve korku
eseri gstermiyerek, sadece;
Vaktin gelince sen de anlarsn!
demekle iktifa eder ama, Hazretin banda paralamak zere havaya kaldrd iskemle, kendi
banda patlam gibi baylr.
Arif Bey o halde ne kadar kaldn bilemeyecek
kadar kaldktan sonra, yznde, scak, yumuak,
efkatli bir el hisseder.
Arif evldm, yeter artk kalk!. Kalk yavrum,
kalk!,
Arif Efendi gzn aar bakar ki, iskemle yerinde ve Ahmed Am Efendi postunda duruyor. Hemen kalkp, Ahmed Am Efendinin eline eteine
sarlsada, af dilesede, olan olmutur...
Arif Efendi, sonralar bu vakay hatrladka veya bir sras gelip de syledike pimanlk almetleri gsterir ve o zamanki zihniyeti ile sonrakini
mukayese ederek tasavvufun, teerruun 196 ok
ilerisinde olduunu itiraf ederdi.
te bu Arif Efendi, zamanla tasavvufa da slk
ederek, Ahmed Am Efendinin irtihallerinden
sonra yerine trbedr olan Mehmed Efendiye
intisap etmi ve dier mutasavvflarla dp kalkmaa balamtr. Bunlardan baka, nce, Muhyiddin Arabnin vahdet-i vcut yolundan gittii
iin Ahmed Am Efendiyi ldrmek istiyen bu zat,
196
Teerru: eriata uygun davranma.
sonralar eyh Ekberin Tuhfe-i Sefere sini ve

yine bu muharririn vhdet-i vcudn ta kendisini
gsteren
veci-
zesini erh ve vahdet-i vcut nazariyesini izah etmek zere, Salhaddin Uak tarafndan arapa
yazlm olan Mifthul Vcud il nihyetil
Maksd adndaki risalesi Trkeye evirmi, Abdlkerim Ceylnin nsan- Kmil inden ruh bahsini tercme etmitir. Yine Muhyiddn Arabnin en
mehur eserlerinden olan da Trkeye evimee
balam ve 18 sahifesini bitirmiti, stanbulu terketmesi zerine tercmeye devam edemedi. Kendi
el yazs ile olan bu tercmeler husus ktphanemdedir.
Arif Efendinin tasavvufa slk ettikten sonra
dnndeki
deiiklii
belirtmek
iin
Mifthul Vcud il nihyetil Maksd tercmesinin bana geirmi olduu u birka satr;
Bu kitab- gzin eyh-i hakikatbn Abdullah
salhi Hazretlerinin bir eser-i hakikat-rehberidir ki
eyh-i ekber ve esrar- hakayika mazhar Muhyiddn
Arab Efendimizin baz chel-y ulema arasnda
bir hayli itirazata sebep olan ve maazalik mahz-
hakikat bulunan bir nutk- lisini erh ve izah iin
yazlmtr.
bu eser, mrid-i li-himmet Behet Efendi
Hazretleri tarafndan tercme iin cizlerine emir
ve tevdi buyurmulardr. Ben de nefsimden havi ve
kuvveti tecrit ederek eyh Ekberin fyzat ruhaniye ve Cenb- Salhinin imdad- ruhanisinden
istiane ile mtevekkilen alellah-il- kerim tercmesine baladm.
Bir gn, Ahmed Am Efendi, yemek yenilmek zere tam sofraya oturduu srada, evde
ekmek olmadn refikas (hanm) haber verir.
Ekmek almak iin bakkala gnderilecek o srada
evde baka kimse de bulunmad iin, gidip kendisinin almasn hazret, refikasna syler. O da cevaben: hemen dar kmak iin arafl olmadn,
imdi falann geleceini ve ona aldracan sylerse de, Ahmed Am Efendi beklemek istemeyerek:
BYLE IK AL, BES YOK!
der ve refikas da bana yle bir rt atarak,
fakat stne bir ey giymeyerek, evdeki kyafetiyle
gidip bakkaldan ekmei alr, gelir.
Ertesi gn, trbede, ziyaretine giden std Abdlziz Mecd Efendiye, Ahmed Am Efendi, bu
hdiseyi olduu gibi naklederek:
Bir kerre azmdan km bulundu. Sylememeli idim. Fakat herhalde sylediini gibi olacak, araf; kalkacaktr.
demitir. Cumhuriyet devrinde sznn nasl
ve ne suretle km olduunu bilmem ki izaha
hacet var m?
Byk Hanmefendiden rivayetle;
Leylek leylek lprdek, 197
Hani bana ekirdek,
ekirdein ii yok,
Kara kzn sa yok.
197
Lopur: isim Bir eyi yerken veya yutarken kan ses.
Dervi dervi devrilmi

Kabeye gitmi kurulmu.
Karnn doyuncaya kadar ye (nsha; lnceye
kadar ye)
Seni Salih baba m dvd?
Seni Salih baba m dvd? 198
Mehmed Efendiden rivayetle;
Bir gn huzurda bulunurken kendimi zabt edemeyerek sarldm, bir mddet sonra efendim gelip
kapdan karken,
apkn dur na iyice bir enfiye ekeyim buyurarak parmaklar ile enfiyeden alp yle bir nazar
buyurdular ki kendimi gayb edip huzurda bulunan
ihvndan Feyzi Bey koluma girip beni Karakulak
Hanna kadar getirmi.
198
Kelmn hikmeti iin Meczup smail ile ilgili

dip nota baknz.
AHMED AM EFEND LE AHMED

AVN KONUKUN SOHBETLER
*Ahmed Am Efendi, Konukun mridi olmamasna ramen, onunla tasavvuf sohbetler yapmtr.+ 199
199
Sohbetlerin Osmanlcalar iin bkz: Atatrk

Ktphanesi, stanbul; Ahmed Ami Efendi ile
sohbetler / Ahmed Avni (1868 - 1938) Konuk 297.7
1337 H. - O. Ergin Yazmalar- OE_Yz_001688
*Gerek Ahmed Avni Bey'in tasavvuf ynn ortaya koymak gerekse Am Efendi'nin manev sohbetlerinden birer rnek vermek asndan ok deerli olan bu notlarn bir ksmn Ahmed Gner
Sayar Trk Edebiyat dergisinde yaynlad. Sayar,
bu notlarn dorudan Glpnarl tarafndan kendisine verildiini yazmaktadr. Sayar, ayn sohbetlerin yazma kaydn Sheyl nverin de kendisine
okuduunu belirtmektedir. Ahmed Avni Beyin
kaydettii be sohbetin ne bu ekilde ulam
olduk.
Biz de geriye kalan iki sohbeti, yani aadaki ilk
(9 Austos 1919) ve son sohbeti (6 Nisan 1920),
Abdlbk Glpnarl'nn Konya Mevln Kitapl'nda bulunan yazma mecmuasndan alarak bugnk alfabeye evirdik. Aaya ekliyoruz. Bylece btn sohbetleri okuyucuya intikal ettirmi
oluyoruz. Fakat sohbetlerden anladmz kadaryla
Ahmed Avni Bey, aada ilk srada yer alan 9
12 Zilkade 1337 (9 Austos 1919)

335 senesi Austosi efrenciyyenin sekizinci ve
337 sli hicrsi Zilkadesinin (9 Austos 1919) on
ikinci Cuma gn kablez zuhr Hseyin Avn Bey
biraderimizle yz yirmi yan mtecaviz bulunan
ve zamanmzda vcdi erifi ile teberrk olunan
insn kmil Ftih Trbedr Hac Ahmed Efendi
Hazretlerinin huzr eriflerine gittik. Kimse yoktu.
Mbarek elini ptk. nne oturtup yakna gelmemizi iaret buyurdu. Aadaki mklemt cereyan etti.
Hazret: Niin geldiniz? Maksadnz, emeliniz
Austos 1919 tarihinde kaydedilen ilk sohbetten

nce Ahmed Am Efendiyi en az iki kez daha ziyarete gitmi olmaldr, nk sohbetin sonunda
Fakirin huzru erifine nc defa gidiim idi
demektedir.
Ahmed Am Efendi'nin trbedrln yapt
Ftih Sultan Mehmed'in trbesinde yaplan sohbetleri Konuk kar kmaz not almtr. Konuk'un
bu kaydetme titizlii bizim amzdan ok nemli
bir kiilik ipucu vermektedir. Deerli her eyin
yerini ve gelecee aktarlmasn nemseyen Konuk'un sohbetlerdeki ifadeleri de ne kadar yksek
bir tasavvuf olgunlua sahip olduunu gstermektedir. Am Efendi'nin remzi (sembolik) sorularna
o da remzi cevaplar vermektedir. Sohbetlerde
Konuk, mtevaz, edeb ve manev derinlik sahibi
yce bir kiilik olarak hemen kendini gstermektedir.] Sava afak BARKN. Ahmed Avni KONUK,
stanbul, Klasik Yay. , 2011. , s.211-224
nedir, ne istersiniz?
Fakr: Maksudumuz Hakktr.
H: Hakk var m, Hakk nerede?
F: Her taraf Hakla dolu, ondan gayr bir ey
yok. La mevcde ill h *Allahtan baka varlk
yoktur].
H (Glerek): yle y, Ondan gayr bir ey
yok...
(Hseyin Avn Beye hitaben) smin nedir?
H: Hseyin Avn...
H (Fakire hitaben): Senin ismin ne?
F: Ahmed Avn...
H: O, benim. Ben beraberim. Ahmed benim.
Avniyi sonra getiriverirsin olur gider. (Hseyin
Avn Beye hitaben): Nerede oturuyorsun?
Sultan Mahmud trbesinde.
Trbenin iinde de mi oturuyorsun?
Hayr, efendim, trbenin civarnda...
Ooo, byk yer! Sultan Mahmud. Sznn
eri ise. (Fakre hitaben): Sen nerede oturuyorsun?
Unkapannnda.
(Unkapan lfzm telffuz edemez gibi birka
defa tekrar ettiler).
Oo, oras ok uzak... buyurdular. Sonra:
Hangi milletlerle grp konuuyorsunuz?
Yetmi iki milletle grp konuuyoruz.
Kh talim ve kh teallm ediyorsun, deil
mi?
Evet, efendim, kah talim ve kh teallm ediyorum.
nneke meyyitn ve innehm meyyitn
smme innekm yevmelkymeti inde rabbikum
tahtesmn. (phesiz sen de leceksin, onlar da

lecekler. Ey insanlar! Sonra siz, kyamet gn
Rabbinizin huzurunda durumaya kacaksnz.
Zmer 30-31) te bu yet tam sana gredir.
(Bu cevab zerine fakirin kalbinde bir ukde
peyda oldu. Acaba mrmn hir olduuna m,
yoksa Mt kable en temt srrna mazhariyete
mi iaret buyurdular? dedim.)
Geceleri ne yapyorsunuz?
Evliyullhn nuruyla mstenr oluyorum.
ok ldr, sadettir. Elhamdlillah.
Validenizi gryor musunuz? (Yani, ansr
erbaann ahkmn vcdunuzda gryor musunuz?)
Her vakit temastayz. Gryoruz efendim.
(Hazret gldler. Fakire hitaben): Bak, sana
ksaca syleyeyim: Allahu latifn biibdihi yerzuku men ye. (ura, 19) Allah denilen man latiftir; biibdihi, ibdna... B, mlbese (Benzeyen iki eyin birbirinden ayrt edilmeyerek kartrlmas) iindir. Yerzuku men ye, dilediini rzk
eder, amma rzk, yalnz yemek deildir. Sylemek, dinlemek, grmek, oturmak, yatmak... ilh.
hep rzktr.
Hususuyla huzr linizdeki istikmetimiz al
rzktr.
te rzkn ls odur ya! En al rzk, rzk
manevdir. (Biraz skttan sonra) Syleyiniz
bakalm! L tdrikhlebsr ve hve ydriklebsr ve hvellatfil habr. (Gzler Onu
grmez, O btn gzleri grr. O Latiftir, haberdardr. Enam, 103)
(Hseyin Avn Beye hitaben): Ne diyor? bu-
yurdular. Hseyin Avn Bey yeti kermeyi tekrar

etti.
Hah! te yle... Bmlbese iindir. Bismillhideki b gibi. Bismillah budur.
(Biraz murkb oturdular, ondan sonra) Syleyin bakalm! buyurdular.
Zt liniz buyurun, dinleyelim!
(Hseyin Avn Beye hitaben) Ne sylyor?
Zt liniz...
Zt li, zt li! Sen de mzmzsn... buyurdular. Bir mddet bir ey sylemediler. Sonra tekrar
buyurdular ki: Geceleri uyuyor musunuz? Yoksa
h... h... diye baryor musunuz?
Kh uyuyoruz, kh baryoruz efendim.
yle olmal. Nasl geliyorsa yle yapmal, deil mi? Ananz gryor musunuz?
Gryoruz efendim.
(Fakire hitaben): Nerede oturuyorsun?
Unkapannda...
Oras ok byk yerdir. ars var, pazar var.
ok aydnlkt bir yerdir.
Evet, efendim. Kesret vardr.
(Badehu biraz yattlar, murkb bir halde kaldlar. Yatarken rahatsz olmamalar mlahazasyla:)
Efendim rahatsz olmayn; gidelim mi, oturalm m?
Yoook. Sakn bu sz bir daha hibir yerde,
hibir kimseye syleme! Herkes, ztnda muhayyerdir. Dilediini iler. ster gider, ister oturursun... (deyip bize mteveccihen sa taraflarna
yattlar. Be dakika kadar ylece murkb kaldlar.
Biz de skitne oturduk. Badehu birden bire kalkp oturdular. ki ellerini atlar. Du vaziyeti ald-
lar. Biz de ona muvfakaten ellerimizi atk. Tatl

tatl gldler de buyurdular ki):
min ama neye min?
Duya deil mi?
Hangi duya?
(Fakire nazar edip) mrn tavl olmasna
min, deil mi? Bak! Bu Kurndr. Tb limen
tle umruh ve hasune ameluh. (mr uzun
ameli gzel olanlara ne mutlu Hadis-i erif) Tb,
mbalaa ile sadet, limen tle umruh, mr
uzun olan ve ameli gzel olan kimse iindir. mr
uzun olmak ve ameli hasen olmak byk
sadettir.
(Skt ettik. Biraz zaman geti).
Syleyin bakalm!
(Biz tebessmle yine skt ettik.)
Sizin raklarnz var m?
Kendimiz raz, efendim. Bizim ramz yoktur.
Hepimiz rak (dedikten sonra) htiyarlk
var serde... Ben, ihtiyar deil miyim?
Hayr, efendim ihtiyar deilsiniz.
(Hazret gldler. Badeh Hseyin Avn Bey biraderimiz kyam edip elini pmee kast ettikte
Hazret onun elini mbarek eli iinde tutup buyurdular ki):
Ben du ediyorum. Fakat benim dum yalnz sana deil... Benim dum, mmdr. Hepinize
du ediyorum.
(Hseyin Avn Beyden sonra fakr yedi erifini
takbl ettim. Fakire hibir ey sylemediler. Kemli
db ile buzr eriflerinden ktk. Fakirin huzr
erifine nc defa gidiim idi).
12 Zilhicce 1337 (7 Eyll 1919)

Hseyin Avn Bey biraderimizle 120 yan mtecaviz *akn+ bulunan ve zamanmzda vcdi
erifi *erefli vcudu+ ile teberrk olunan *bereket
bulunan+ insn kmil Ftih Trbedr Ahmed Am
Efendinin huzru eriflerine gittik. Hazret yalnzd.
tideki *aadaki+ mklemt *konuma+ cereyan
etti.
Hazret: Saf geldiniz, bayrm erifiniz mbarek olsun.
Bizler: Teekkr ederiz efendim.
Hazret: Nerede eleniyorsunuz?
Fakir (Ahmed Avn): Hakkda eleniyoruz efendim.
Hazret: Kira ile mi?
Fakir: Kira ile.
Hazret: Pek al! smi erifiniz?
Fakir: Ahmed Avn.
Hazret: Ben de Ahmedim.
Fakir: Biz Ahmede Avnlik *yardmc olma+ de
ilhak ediyoruz [ekliyoruz]. Acaba bu ilhak kendi
haylimiz mi? Yoksa hakikaten Avnlik var m efendim?
Hazret: Nene lzm? Orasn kartrma. L ilahe illallah Muhammedn Reslullah. Bu kfidir.
Sonra vekilleri Trbedr Mehmed Efendi geldiler. Ona
Ne var? buyurdular.
Biz de destur alp huzurlarndan ktk. Bu drdnc ziyretimdi.
5 Sefer 1338 (31 Ekim 1919)
Hseyin Avn Bey ve Hayri Bey biraderlerimizle
Cuma namazn Abdlhay Efendinin *ztoprak+

mescidinde edadan sonra Trbedr Hac Ahmed
Am Efendi hazretlerinin ziyaretine gittik. Fakirin
beinci ziyaretim idi. eriye girdiimizde yalnz
olup, gzleri kapal mstarak *kendinden gemi+
bir hlde idiler. Bir mddet ayak zerinde durduktan sonra nne oturduk. Mbarek gzlerini at
ve bize nazar etti ve fakire hitb ile sordu:
Nerede sakinsiniz? Nerede tavattun ediyorsunuz [oturuyorsunuz]?
imdilik hazreti ehdette, lemi nefisde tavattun ediyoruz.
M allahu kne ve m lem yeelem yekun
*Allah neyi dilerse o olur, dilemedii ey olmaz+.
Hakkn diledii olur, diledii mevcd olur, dilemedii mevcd olmaz. Ve bilkaderi hayrihi ve
errini, bu kelmn tefsiridir buyurdular.
Bir mddet murkb olup *manev tefekkre
dalp+ tekrar sordular:
Niin geldiniz?
Zt linizle erefyb olmak iin geldik. Zt
linizle merref olmaa
Ziyaret... Ziyareti bilir misiniz? Ben ziyaret
bilmem.
Tekrar murkb olup gzlerini atlar: Allahmme salli al Muhammedin ve al lihi Muhammed 200dediler. Ondan sonra Allah sizi Zt-
200
NE SURETLE SALVT-I ERFE GETRLMES

EYH ERFEDDN kaddesellh srrahul azz
BUYURDU K;
Birok Eshb- Kirm ve Sddk- Ekber Hazret-
na mazhar buyursun diye du ettiler.
leri, Fahr-i lem Efendimize ne ekilde salavt

getirilmesini sordular. Cenb- Raslllah sallallh aleyhi ve sellem:
ALLAHMME SALL AL MUHAMMEDN VE
AL L- MUHAMMEDN VE SELLM, diye salt
ve selm ediniz buyurmulardr.
Virdde SEYYDN ibresi ilve edilirse,
ubdiyyet (ar derecede kulluk) neesi kalmaz.
Fahr-i lem Efendimiz ise, ubdiyyeti ihtiyar
buyurmulardr (semilerdir). Nee-i ubdiyyeti
her needen ok severlerdi. Bu salavt- erfeyi tlim buyurduklar mecliste hzirna
hitben:
Cenb- Hakk beni abdiyyet (kulluk), saltanat
ve nbvvetle (peygamberlikle) tahyr buyurdu
(sememi istedi). Ben; Y Rabbi, hakkatte saltanat sana yakr, bana abdiyyet ve nbvvet
ihsn buyur dedim.
Sana, kendi saltanatmdan vereyim buyurdular. Ben yine
Y Rabbi, saltanat (kullar iin) rzdr ve (gerekte ise) sana mahsustur. Bana abdiyyet ve nbvvet kfidir dediimde; Tahkk, sana Sleyman Aleyhisselm vermediim saltanat ve
ncekilerin gbta ettii ve hasret kald Makm-
Mahmdu verdim. buyurmulardr.
(BURKAY Hasan Menkb- erefiyye *Kitap+. Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. I,
s. 16)
Fakir: Duy liniz berektyla inallah mazhar ismi Zt oluruz

Badehu *sonra+ bir hayli mddet gzleri kapal
murkb oturdular, sonra gzlerini ap salavt
getirdiler.
Syleyiniz erkekler! buyurdular.
Syletiniz de syleyelim efendim dedim. Hi
cevap vermeyip yine murkb oldular, gzlerini
atktan sonra tekrar salevt getirdiler. Fakre
Sizin taraflarnzda yangn var m?
Bizim taraflar masun kald *yangndan etkilenmedi) efendim.
Hazret gldler. Allah if versin buyurdular.
Ondan sonra yine bir mddet murkb oldular,
bdehu gzlerini ap yine salavt getirdiler.
Fakr: nmemalkevn fil hayti ve hve hakkun
fil hakka [yani, Dnyada varla ait ne varsa
hayldir, fakat hakikatte hakdr+ dedim. Dikkatle
dinlediler de Peki, peki dediler. Bdehu:
ok sularnz var m?
Var efendim
Kendi kendine akan sular var m?
Bazen bulunur efendim dedim. ,
Bunun zerine Hazret, Fakirin nne doru yz zerine eildiler. Bir mddet yle durdular.
Fakr btnnda *iimden+ Cenb Mevln Efendimiz ile mridim Esad Dede hazretlerine mteveccih oldum *gnlm baladm+. Bdehu [sonra]
kalktlar.
nneke meyyitn ve innehu meyyitun [Sen
de lsn, o da ldr+. Biz skt ettik. Sonra buyurdular ki:
Romatizma, romatizma derler... nsan uyank
iken gelir ise uyutmaz. Uyurken gelir ise uyandrr. Rum rum yapar.201
Romatizma hararet ister efendim
Biz harareti bulamyoruz ki...
Bir hayli mddet yine murkb durdular.
Bdehu gzlerim ap salavt getirdiler. Skt
zere oturduk. Bdehu:
Haydi olum! Ben abdest bozaym. Ben abdest almam, bozarm buyurdular. Biz de ellerini
pp kalktk. Huzurlarndan ktk.
5 Rebilevvel 1338 (28 Kasm 1919)
Salim Efendi ile beraber Trbedr Efendi hazretlerinin ziyaretine gittik. Yalnzdlar. Huzuruna
girdiimizde kendilerine yaklamamz iaret buyurdular. Gayet yakn olarak diz dize nlerine
oturduk. Hazret, Salim Efendiye Saf geldiniz
buyurdular.
Biz de Safa bulduk efendim dedik.
Salim Efendi: Ben sensiz olamam, sen de bensiz olamazsn dedi.
Hazret: yle ya!
Fakire hitaben: Nerede tavattun ediyorsunuz? Fakr: Hakta tavattun ediyoruz.
Tavassul mu ediyorsunuz *ulayor musunuz]?
Evet efendim! Tavattun ve tavassul ediyoruz.
Glerek fakire hitaben: Bu hoca kim? Salim
201
Ahmed Am Efendi konuyu romatizmaya

balayarak edeb-i huzur-u mrid konusunu izah
klmtr.
Efendi.
Allah bu hocay mertebesinde dim buyursun. Salim Efendiye hitaben, Fakr iin: Bu efendi kim?
Salim Efendi: Bidatn minn [Bizden bir paradr+. Bizim nurumuzdan Ahmed Avn Bey. Posta
mdr muavini.
Fakire: Ben de Ahmedim, sen de Ahmedsin.
Ahmed iki mi? Sen sensin, ben benim.
Fakr: Ahmedin mimi kalknca ahad [bir] olur.
O vakit bir olur.
Hazret: Mim kalkar m? Kalkar a! O vakit sen
kalmazsn. Fakat bu vcdunun kalkmas lzm
gelmez. Vcdunla beraber sen kalmazsn. O
vakit Hak sende mahf *gizli+ olann kim olduunu
bilirsin. 202
Vcdda mahf olann kim olduunu bilmekle
beraber senlik vehmi kalyor efendim. Vehim ise
sultn kuvdr *kuvvetlerin sultan+.
Ben konuurken yoruluveriyorum. Siz konuun, ben dinleyeyim.
Salim Efendi: Sylemenizi bize intikal ettirin,
syleyelim ve konualm.
Fakire hitaben: Oooo Nr Paa! Syle bakalm.203
202
Ahmed Am Efendi der ve sonra eliyle diline iaret ederek ve parmaklarn, diline dedierek, hal diliyle:
Bundan tesi sylenmez ki!
203
Ahmed Am Efendi burada bir zuhururata iaret etmitir. Fakat ne olduunu o kiilerde anla-
yamlar. O gnn olaylarna baknca Nuri Paa ve

Mustafa Kemal hakknda u bilgileri buraya koymak uygun olur zannediyorum.
[Kuvay- Milliyenin tohumlar, Kasm 1918de
mttefik dman filolarnn Boaza girmesiyle
atlmtr. Kuvay- Milliye bir ahsn deil, bir milletin eseridir. Bu milletin iinde Mustafa Kemal de
vardr, Sultn Vahidddin de vardr. Dman toplarnn Saraya evrildiini gren Vahidddin ve
Osmanl kurmaylar, btn gayretlerini, Anadoluya gnderilecek bir komutanla bamszlk tohumlarnn yeertilmesi iin harcamlardr. Nitekim Osmanl kurmaylar Mart 1919un bir gecesinde Erenkyde yaptklar bir toplantda liderliin Nuri Paaya m, Miralay Refet Beye mi yoksa anakkalede gz dolduran Mustafa Kemale
mi verileceini tartmlardr. Sadrazam, Mustafa
Kemal Paay Padiaha gtrm ve askerlerin
istedii insan olarak takdim etmitir. Sami Bey ve
Harbiye Nzr kir Paa, Mustafa Kemalin Cumhuriyeti olduunu ve Hnedn devre d brakabileceini hatrlatmlarsa da, Padiah nemli olann Hnedn deil vatan ve devlet olduunu ifade
etmitir. te bu artlar altnda 9. Ordu Ktalar
Mfettii kisvesiyle Anadoluya gnderilmesi kararlatrlan Mustafa Kemal ile Sultn Vahidddin
defalarca zel olarak grmlerdir.+ (Bardak,
Murad, ahbaba, Osmanoullarnn Son Hkmdar VI. Mehmed Vahidddin Hann Hayat, Hatrlar
ve zel Mektuplar, stanbul 1998, sh. 413, 416)
*Mttefik Devletler'in stanbul'u igalinin aka-
binde, igalden yaknmakta ve devletin bekas iin

endielerini izhr etmekte olan ihvanna Mehmed
Sbit Efendi:
"Hadi, hadi zlmeyin! Biz o ii Selnik'li, mvi
gzl bir sarna havle ettik. O bu iin stesinden gelecek" demi.
skdar Emetullh Gln Vlide Sultan Camii
(Yeni Cmi) ba imm ve geen yzyln en byk
tlik hat ve ebr std Necmeddin Okyay Hocaefendiden (1883- 1976) neet eden ve bunu teyid
eden bir baka rivyeti de hocann kymetli talebesi Prof. Dr. Ali Alpaslan nakletti:
"Sbit Efendi bzen Necmeddin Efendi'nin Toygar'daki evine urarm. 1919 ylnda bir gn gene
bir ziyretinde, Necmeddin Efendi:
"Amca, dman dretnotlar Dolmabahe'nin
nnde. Ne olacak bu memleketin hli?" diye
sorunca Hazret:
"Sen merak etme! Ben bu defa iimi mvi gzl bir Selnikli ile halledeceim" diye cevap vermi. Necmeddin Hoca:
"Ben bunu bir yerlerde sylersem, bana glerler mi acab?" diye sorunca, Sbit Efendi buna
celllenerek, Necmeddin Efendi'ye:
"imdiye kadar sen benim yalan sylediimi
hi grdn m?" diye km".+ (ZEMRE, 2007),
s.21
*I. Cihn Harbi srasnda bir gn Eyp'de eyh
Murad Buhr Dergh'ndaki bir sohbette, lm-i
Ncm'daki bilgisinin enginliini bilenler, anakkale Harbi esnsnda hreti artm olan Mustafa
Salim Efendi: Efendim, Nr deil, Avni;.

Hazret: Avn mi?
Fakr: Efendim, zt lilerinin tevecch buyurduklar Nrlii kabul ettim.
Kabul etmeseydin ne olacakt?
Hi bir ey olmayacakt. u kadar var ki, tevcihi
lilerini *yksek tevecchnz+ kemli hondiyle
*byk bir memnuniyetle+ kabul ettiimi arz ediyorum.
Pek l! Darda souk var m?
Hayr efendim.
Rahmet var m? K ortas derler, geldi mi?
Hayr efendim. Hararet var. Yaaa!
Biraz murkb olup, badehu salavt getirdiler.
Sonra da L ilahe illa hver Rahmn [Rahman
olan Allahtan baka ilh yoktur+ buyurdular. Ondan sonra: Ben hep byle sylyorum. Allahmme salli al Muhammedin ve al li Muhammed. *Allahm! Muhammed aleyhisselma ve
onun ailesine, soyuna, ehli beytine selm olsun!+
te bu kelime. Gecegndz bunlar sylyo-
Keml'in zyiesini (horoskop'unu) karp tisini

istihrc etmesi iin Eref Efendi'ye destr vermesini Seyyid Abdlkdir Belh'den istirhm etmiler. O
da destr verince, Eref Efendi, hemen orackta,
birka saat sren hesaplar sonunda u neticeye
varm:
"Eer bu zt gnln mn lemine evirirse:
Vel; eer dnyya evirirse padiah makamna
shib olacaktr".+ (ZEMRE, 2007), s.27
rum. Bunlar okuyorum.

Fakire ellerini uzattlar. Tuttum. Oturduklar
mahalde doruldular: Tub, tb, tb derler.204
204
EYH ERFEDDN BNGL KADDESELLH

SIRRAHUL AZZN RASLLLAH SALLALLH
ALEYH VE SELLEMN HCRETNDE ZUHUR EDEN
HALLERDE TB NIN SIRRINA U EKLDE ARET EDYOR.
Cibrl-i Emn aleyhisselm, emr-i Hakk zere
Risletmeb aleyhisselm Hazretlerine nzil olup,
Mekke-i Mkerreme'den ayrlmak ve Medineye
gitmek iin emr-i lh sdr olduunu ve tebli iin
geldiini Reslullaha arzetti. Ve bu hicret dolaysyla Cenb- Hakk, gerek Risletmeb Hazretlerine
ve gerekse il yevm-l kyam (kyamete kadar)
gelecek bilumum efrd- mmetine ihsn edecek
olduu fezil ve atyy- ilhiyyenin kffesini ve
hatta her bir fert iin hsl olacak fazileti dahi
beyn buyurdu.
Hicretle memur olduu gecede Resl Ekrem
aleyhisselm Hazretlerine Cibrl-i Emn tekrar tekrar nzil oldu. Resl Ekrem aleyhisselm da, Cibrl
aleyhisselmn byle tekrar tekrar nzil olmasndan mutlaka bir Emr-i Hakk olacan idrak etti. O
gecede Mekke'de, cin tifeleri Resl- Ekrem
aleyhisselma zarar ve ziyan vermek iin toplandlar. Maksatlar, frsat bulurlarsa Resl Ekrem
aleyhisselm helk etmek idi. Bu cin tifeleri de
Harkaz -Zendil denilen tifeden olup, dokuz yz
bin kii vard. Ve yedi yz bin kii de Mridlerden
vard. Be yz bin kii de Gaffriyetlerden vard.

Bu cinler insan ekline girip Kureyilerln mrikleriyle ve kfirleriyle sk sk gryor ve Resl
Ekrem aleyhisselm Mekke'den tard-u ihra (atmak, karmak) iin trl trl hileleri retiyorlard. Resl Ekrem aleyhisselmn idam veyahut
nefyi (srgn edilmesi), veyahut lnceye kadar
hapse atlmas; bu fikir zere Kureyilerin ileri
gelen takmlarn Darun -Nedve denilen
rethneye204 toplamak tedbiri de cin taifelerinin telkini ve ilhm ileydi. Cenb- Hakk Tel,
Cibril aleyhisselm vastasyla Kureyiler'in kararn
ve cin tifelerinin itimlarn bildirdi. Seyyid-i
Kint aleyhisselm Hazretlerinin kalbine biraz hzn ve keder rz oldu. Bu, kendi vatann terk
ederek diyr- gurbete gitmek icap ettiinden veya
kendi vcd-u sadetlerine o kffr- Kureyten
bir zarar dokunacak diye dndnden de deil;
ancak mmet-i merhmenin (mslmanlarn)
halini dnmekden rz oldu. Ol gece Mekke'ye
gelip toplanan cin tifelerinin adveti, il yevm-l
kyam gelecek mmetine kar da dim ve bki
olduundan, bu muzur ve kuvvetli mahlklarn
errinden mmetimi nasl muhafaza edeceim ve
bunlara kar mmetimin hali ne olacak diye tefekkre dald. Cibrl-i Emn aleyhisselm, Seyyid-i
Kintn hzn ve teessfne muttal olunca dedi
ki:
Y Muhammed!
Cenb- Hakk sana, Ebul -Beer dem aleyhisselma, Neciyyullah Nuh aleyhisselma, Hallul-
lah brahim aleyhisselma, Kelmullah Musa

aleyhisselma, Rhullah s aleyhisselma ihsn
buyurulmam olan huss inyet ve meskeniyyeti ihsn buyurdu. Neden mahsn ve mkedder
oluyorsun? Resl Ekrem aleyhisselm buyurdu
ki:
Y Sefr-l azm! Benim dncem ve kederim udur ki, ben dr- dnyadan intikal ettikten
sonraki asrlarda dnyaya gelecek olan efrd-
mmetin halini dnyorum. Bu tife-i cin ve bu
dmanlar, onlara tasallut ederse, bunlarn errinden nasl kurtulurlar. Efrd- mmetimden ok
kimseler, bunlarn advetinden obansz kalan
davar gibi mahvolur ve helk olur diye dnyorum. Yalnz kalan mmetim bunlarn errinden
ne suretle hals yolunu bulacaklar diye tefekkr
ediyorum. Bu dmanlar mmetimin zerine
saldrp, efrd- mmetimi dr-l kermetten
mahrum edecek fitne ve fesda sevke- decekler
diye korkuyorum.
O halde Resl- Ekrem aleyhisselmn zerinde
bulunan hzn ve teessf haline Cibril aleyhisselm da duar oldu. Hatta bilcmle melekler de
ayn hale mruz oldular. O hzn ve teessfle Cibril aleyhisselm, evmir-i ilhiyyeyi telakk etmek
iin durulacak olan makm zerinde Hakk Tel
Hazretlerine Habib-i Ekrem aleyhisselm Hazretlerinin halini arzetti. Biraz sonra Resl Ekrem aleyhisselmn huzuruna geldi ve dedi ki:
Y Reslullah! Cenb- Hakk Tel Hazretleri
sana ve senin refk-i hsn olan Sddk- Ekber'e
selm etti. l yevm-il kym mmetinizden olup,

hcre-i sur ve hcre-i kbr ile merref olacak
olan riclullah ve ekbir mmetinize de selm
etti. Sonra bana emretti. l yevm-l kym biset
ve risletinizi tasdik edip, mmetlie kabul edeceiniz bilcmle efrd- mmetinizi huzrunuza
davet etmek iin, bu mmet-i merhmenin iinden en zayf olan mmetinizi de ve mmetinize
hdim olacak ricl mmetini de gstermek iin
emretti.
Emr-i Hakk zere Cibrl aleyhisselm, bilcmle
efrd- mmetin zerrelerini davet ederek huzr-u
Reslullaha dizdi. Ve her tifeyi kendine mahsus
makm ve fazilet itibriyle, derece derece olmak
zere Reslullaha takdim ve arz etti. Resl Ekrem aleyhisselm, Sddk- Ekber ile kalkp beraberce, bir koyun srsnden, zayf olan koyunlarn seer gibi en zayf mmetlerini tefrk ettiler
(ayrdlar). Sonra ekbir riclullah hazertndan bir
ka zt davet ederek, birer tife olarak taksim ve
tevz etti. Herkese, Bu sana gsterdiim mmetin haline ve ilerine bakacaksn diye emir ve
tavzf buyurdu. Sonra Cibrl aleyhisselm, o riclullah ve havs mmetten doksan dokuz zt,
Reslullah aleyhisselm Hazretlerine takdim etti.
Ve dedi ki:
Y Muhammed! Bunlar, Cenb- Hakk'n, krk
bin enbiy ve mrseln-i kirm hazertna balam olduu rahmet ve inyet (ltuf), kendilerine
ihsn edilmi olan riclullahtr. Ve havs mmetinizdir. Ulul Azm hazertna muhss olan inye-
tin fazletine de mterek olan riclullahtr. Bu

inyet, dr- dnyaya gelip, orada if edilecek
cihad ve vezif-i ubdiyyet zere deildi. Srf
Mevhbe-i lhiyye (Allah vergisi) olarak vcutlarna ruh nefh olunurken, beraberinde bu inyet
de bunlara ihsn edilmitir. Y Muhammed, bu
sana gsterdiim doksan dokuz riclullahtan birisinin bir nefesi sayesinde, efrd- mmetiniz, o
dmanlarn errinden yedi sene emn olurlar. Ve
onlarn errinden yedi sene emn olacak gyret-i
ilhiyyeye (Allah urunda aba gsterme kabiliyetine) mazhr olurlar. Bu kuvve-i kudsiyyeye mlik
olan riclullah, Allah'n emirlerine en ziyde dikkat gsteren byk peygamberler: Hz. Nuh,
Hz.brahim, Hz. Mus, Hz. s, Hz. Muhammed
sallallh aleyhi ve sellem mmetinizin iinde
bulunduu iin, o kadar mahzun ve mkedder
olmamanz gerekir. Cenb- Hakk bylece sana
arzetti.
Resl Ekrem aleyhisselma, Cibrl aleyhisselmn tebrt zerine teselli ve itminn- kalb
hsl oldu. mmetini, o dmanlarndan kurtaracak hdimlerin, mmetin iinde bulunduuna
kanat hsl oldu. Cibrl aleyhisselm dedi ki:
Y Muhammed! O riclullaha mahsus olan
yedi fazlet vardr ki, baka evliy ve riclullaha
nasip olmamtr.
BRNC FAZLET : Cenb- Hakk onlara, kendilerini vcde getirmezden mukaddem (nce),
velyet-i uly (yce evliyalk) makmn tevch ve
ihsn buyurmutur. Halbuki baka evliylarna
velyet, hilkatten (yaratldktan) sonra ihsn buyurulmutur.

KNC FAZLET : Cenb- Hakk onlarn zerreLrini
halk ve icd buyurduu lhzadan itibaren, Resl
Ekrem aleyhisselm ile itim ve mlkt- beriyye
(toplanp karlkl konuma) hsl oluncaya kadar,
Reslullah aleyhisselmn mmetini hatmederek
du ve mncaat ediyorlard. Bu riclin zerre-i
eriflerinden sdr olan bir mncaat zere efrd-
mmetten krk bin kii ehli sadete ilhk ediliyordu.
NC FAZLET: Cenb- Hakk zerrelerini halk
ve icd ettii zamandan itibaren her gece yedi bin
kere Kur- n- Kermi hatmederlerdi. Hatm-i eriflerini dinlemek Melel -Al nm makm-
mbrekde bulunan melike-i kirma kuvvet ve
gda idi.
DRDNC FAZLET: Kendileri dr- dnyaya
teriften itibren her yirmi drt saatte semdan
nazil olacak yirmi drt bin bel ve mesibe ve arzdan hsl olacak yirmi drt bin musbetten dahi
mmet-i Muhammedin selmeti iin mncaat
ederler. Ve o mncaat sayesinde, o kadar
bellardan mmeti-i Muhammed selmet bulurlar. Hussen Haremeyn-i erifin (Mekke ve Medine) ahlisine bundan baka hizmette bulunurlar.
BENC FAZLET: Kendilerine kar zerre miktarnda olsun rbta ve muhabbet eden ve dirhem
kadar olsun kendilerine hizmet eden efrd- mmete Resl Ekrem Hazretlerinin maiyyetinde
Bedir ve Uhud ve Hendek muhrebelerinde bulu-
nan mchidin-i kirma olan sevab ve fazletini

temine selhiyettar olmaktr. Ve o fazleti de,
dim kalacak fazlet nevinden klarlar.
ALTINCI FAZLET: Yz yirmi drt bin enbiy-
mrseln-i kirm hazertndan, mddet-i mr ve
hayatlarnda, gerek kendi ztlarna ait olsun, ve
gerekse mmet ve kavimleri hakknda olsun, ne
kadar mncaat sdr olmusa kffesine (tmne)
vkf olurlar. Ve icbnda, Cenb- Hakk Tel Hazretlerine onlarn yaptklar ekilde mncaat eder
ve o yz yirmi drt bin enbiynn mncaatn bir
lhzada hatmetmee muvaffak olurlar. Halka
nashata baladklar zaman, bilcmle enbiylarn
zerine nazil olan gayret, birden bire onlara nzil
olur.
YEDNC FAZLET: Her vakt-l imsakta mmetin, birinci neferden balayp kffesini zikreder. Ve
her ahsn ismini zikrederek, mnsip hidyet ve
sadeti Cenb- Hakk'tan niyz ederler. Bu mmeti merhumeyi bir saat zarfnda hatmedip ikml
ederler. Bu ekbir evliyullah, mncaata baladklar zaman Cenb- Hakk, kfir ve mriklerden
bile gadab ref (kaldrr) ve tahff eder (hafifletir).
Ve o mncaat zere efrd- mmete Asr- Sadetinde bulunup Resl aleyhisselma imn ve itb
etmi kadar fazlet hsl olur. Cibrl-i Emn aleyhisselm diyor ki.
Y Muhammed! Bu gece gibi, Harem-i erf,
Harkaz -Zendil ve dier tife-i cinnin hcumlarna mruz kald zamanda bu zikrettiim riclullah, Medine-i Mnevvere'de tesis edilecek olan
Mescid-l Kubda itim ederler. Ve bilumum

mmet-i Muhammed ve ehl-i imnn sadet ve
selmeti iin pek mukaddes hidamt (hizmetler)
if ederler. Bu riclullahn asrnda bulunup, bunlara itb ve muhabbete muvaffak olan efrd-
mmetinize, TB, SMME TB, SMME TB
(gzellik, iyilik, holuk; sonra iyilik, holuk; sonra)
ve mjdeler olsun.
Bu TB kelimesini, Cibrl-i Emn aleyhisselm
yz yirmi drt bin kere tekrar buyurdu. Bu kadar
ok tekrar edilmesinin hikmet ve sebebini de zamanmzn riclullahndan birisi beyn buyuruyor:
Bu riclullh-l kermeye, itb etmee, emirlerine devam etmee ve hizmetine muvaffak olan
kimseye, yz yirmi drt bin kere Cihd- Ekber
fazletine mudil (eit) fazilet verilir.
Resl- Ekrem aleyhisselm Hazretleri, bu riclullah hazertndan kendi mmetlerine ve hussan
zuaflarna (zayflarna) hidemt- mukaddeseyi
(mukaddes hizmetleri) mhede buyurunca msterih oldu. Ve Ce- nb- Hakk'a hamd- senlar
etti.
O ricllullahn zerre-i erifleri Resl- Ekrem
aleyhisselma dediler ki:
Y Reslallah, y Rahmeten lil -lemn-i Ersel- allah! Cenb- Hakk bizi demden vcda
ibrz (meydana kard) ve ihra buyurduu
lhzadan itibren gerek zerrelerimizden ve
ervhmzdan (ruhlarmzdan), ve gerekse
ecsdmzla (vcudumuzla) beraber ruhlarmzdan
sdr olacak bilcmle hidemtn (hizmetlerin)
mr uzunluu imi. Tb limen tle umruh ve

hasune ameluh. Byle uzayp gidiyor.
Badehu yine murkb oldular, yine salavt getirdiler ve L ilhe illa hver Rahmn buyurdular. Ellerini uzatr vaziyetinde bulunmakla Fakir
ellerini ptm. Salim Efendi de pt.
Kalktk. Kalkarken: Ben umma *herkese+ du
ederim. Baka bir ey elimden gelmez. Cmleniz
iin du ediyorum buyurdular. Badehu huzurlarndan ktk.
9 Nisan 1336 (6 Nisan 1920)
17 Receblmrecceb 338 ve 9 Nisan 336 Cuma
(6 Nisan 1920) gn Trbedr Efendi Hazretlerinin ziyaretine Salim Efendi (merhum) ile birlikte
gittik. Hazret Ho geldiniz, saf geldiniz! buyurdu. Biz de Ho bulduk, saf bulduk, efendim
dedik.
Hazret:
Veyetn lemlleyl,Neslehummhunnebra
(,..)Veklln felekin yesbehna (Yasin: 3740)205kadar tilvet buyurdu. Sonra Ve kllhamd
faziletini mmetinize baladk. Kabul buyurunuz.

Resl- Ekrem aleyhisselm son derece
memnn oldu ve memnniyyetini izhr buyurdu
ve bu hediyeyi de kabul buyurdu. (BURKAY Hasan Menkb- erefiyye [Kitap]. - Ankara (Be
Cilt) : nar Yaynlar, 1995-2010, c. I, s. 166-172)
205
Onlara bir delil de gecedir; gndz ondan
lillhillezi sadekan vadeh (...)kylelhamd lillahi

Rabbillemin (Zmer; 74-75) 206 kadar okuyup
tekrar Ve yetn lehmlleyl, neslehu . okudu.
Ysn erifin sonlarna doru geti. Sonra tekrar
bu yetten balad. Ve klln fi felekin yesbehn.. a kadar birok defa tekrar etti. Biz de
huzurdan kalktk. Bu hal, belki ryek devam
etmiti. Hazret 9 Mays 1336 tarihinde, yani bundan tam bir ay sonra intikl buyurdular. 130 yanda idiler. (?)
Kaddesenllhu biesrrihi azzamellhu zikrahu
ve nefaan bifiiyztihi y hvelMun (Allah bizi
onun srlaryla kutsasn. Allah zikrini azz etsin.
Feyizleriyle bizleri faydalandrsn. Ey Mun olan
Allah!)
syrrz da karanlkta kalverirler. Gne de yrngesinde yryp gitmektedir. Bu, gl ve bilgin

olan Allah'n kanunudur. Ay iin de sonunda kuru
bir hurma dalna dnecei konaklar tayin etmiizdir. Aya erimek gnee dmez. Gece de gndz
geemez. Her biri bir yrngede yrrler. (Yasin:
37-40)
206
Onlar: Bize verdii szde duran ve bizi bu
yere varis klan Allah'a hamdolsun. Cennette istediimiz yerde oturabiliriz. Yararl i ileyenlerin ecri
ne gzelmi! derler. Melekleri, arn etrafn evirmi olduklar halde, Rablerini hamd ile verken
grrsn. Artk insanlarn aralarnda adaletle hkm olunmutur. vg, Alemlerin Rabbi olan
Allah iindir denir. (Zmer; 74-75)
RASLLLAH sallallh aleyhi ve sellem

EFENDMZE GETRLEN SALVATLA
CENNETTEK MAKAMLAR NEDEN ARTAR?
Abdlziz Debba kaddesellh srrahul azze
Abdullah b. Mbarek sordu ki:
Efendim, neden cennetteki makamlar
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize
getirilen salvat- erife ile artar da tespih ve
benzeri zikirlerle artmaz?
Oda u cevab verdi:
nk cennetin asl Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimizin nrundandr. ocuk
nasl babasna iten ballk duyar ona mtak
olursa, cennet de Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimizin nruna ylesine mtaktr.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem anldnda
cennet bu zikri iitince deta rpnp ona doru
umak ister. nk o nurun suyuyla sulanr.
eyhim bu cevab verdikten sonra yemine itiyak duyan bir hayvan misal olarak verdi ve yle
buyurdu:
Hayvan yemine ok istek duyuyor, kendisine
arpa ve benzeri yem getiriliyor, bu srada o hayvan olduundan ok daha a bir vaziyettedir.
Yemin kokusunu alnca ona doru sratle yaklar, yem ondan uzaklatrlnca da peine taklp
ulancaya kadar takip eder. Cennetin evresinde
bulunan melekler de byledir, onlar de Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin zikriyle
megul olurlar, Ona salt selm getirirler. Cennet de bu zikre son derece itiyak duyar, ona
doru yrr ve her cihette bu zikir bulunduu iin

genilemeye balar. (te cennetin artmas, onun
bylece genilemesi demektir). Eer bu konuda
Allahn irdesi ve engellemesi olmasayd cennet,
hayatta iken dnyaya kar ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellem nereye giderse o da
onunla birlikte olurdu. Ne var ki Allah onu dnyaya kmaktan menetmitir, tki gayz yolu zere Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize iman edilmi ola.
RASLLLAH sallallh aleyhi ve sellem
VE MMET CENNETE GRDKLERNDE
ve Onun mmeti cennete girdiinde cennet onlarla ferahlk duyar ve onlar iin geniledike geniler.
ylesine bir sevin duyar ki bunu snrlamak mmkn deildir. Dier peygamberler ve onlarn mmetleri girdikleri zaman ise cennet bir eit bzlr kalr. Bunun sebebi sorulunca u cevab verir:
Ne ben sizdenim, ne de siz benden... Dier
mmetlerin peygamberleri Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimizden istimdat etmeleri
sebebiyle bir ayrm meydana gelir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize getirilen salvat- erife herkesten kesin
olarak makbul tutulur. diyenlerin bu iddias hakknda eyhimden iittim, yle buyurdu:
phe yok ki Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimize getirilen salvat- erife amellerin en stndr. Hem salvat, cennetin evresin-
deki meleklerin zikridir. Bu salvatn bereketiyledir

ki melekler her defasnda Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemi andklarnda cennet artar da artar, geniler. Melekler de bir an olsun onu anmaktan bo kalmazlar; bylece cennet de durmadan
geniler. Onlar bir nevi cenneti ekip dururlar,
cennet de onlarn arkasndan akp gider, durmadan geniler. Sz edilen melekler tesbihlere geinceye kadar bu hal srp gider. Ama melekler
de, Cenb- Hak cennet ehline cennette tecelli
edince ancak salvattan tesbihe gei yaparlar.
Cenb- Hak cennet ehline tecelli ettiinde melekler bunu mahede edince artk tesbihe balarlar
ve cennet de yerinde durur, artk genilemez. Eer
o melekler yaratldklar zaman tesbihe balasalard cennet genileyip artmazd. te cennetin bu
kadar genilemesi Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimizin bereketiyledir.
Yaplan her salvatn mutlaka kabul olunacan kestiremeyiz. Ancak tertemiz zattan, temiz bir
kalpten yaplan salvat mutlaka makbuldr. nk
salvat- erife tertemiz zattan knca gsteri,
kendini beenmilik gibi hastalklardan uzak ve
sade olarak kar. Bu tr manev hastalklar oktur,
ama tertemiz olan zatta bulunmaz, temiz bir kalpte de yeri yoktur. te hads-i eriflerde:
KM L LAHE LLALLAH DERSE CENNETE GRER mealindeki szn manas budur. (Buhari)
yle ki: Bunu syleyen zat tertemiz olur, kalbi
de temiz bulunursa, o takdirde bunu her trl
riyadan uzak ihls zere sylemitir. Bununla beraber yegne hkmran olan Allah Telnn satvet ve kahrna, kulun kalbinin Onun iki parma
arasnda bulunduuna ve bu kalbi diledii gibi

evirdiine, kt amellerini ona sslediine, o
kadar ki bu hlinin kendisi iin en uygun hal bulunduunu zannetmesine baktnda, anlarsn ki,
Allah Telnn dzeninden ancak dnya ve hirette zarara urayanlar gven iinde kendini hissedebilir (vurdum duymaz olur). (Salih kullar ise Hakkn
dzenini hatrlar ve kendi bulunduu hlin uygun
olduunu sanmaz, daha iyi olmaya alr). Allah
Tel daha iyisini bilir.
Ahmed bin Mbarek diyor ki:
eyhimizin salvat- erifenin kabul olunmas
hakkndaki szlerinde hibir phe yoktur. Nitekim
bu birinci mesele hakknda slih limlerden Seyyid
Muhammed bin Yusuf Es- Sns (Allah ondan raz
olsun) den sorulmu, soran yle sylemi:
Fukahdan bazs, Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem Efendimize getirilen salvat herkesten
makbuldr ve her hl krda reddolunmaz,
demilerdir.
Siz bu hususta ne buyurursunuz? Bu soruya
Es-Sns Hazretleri u cevab vermitir:
tibiyye rihi Eb shak da byle bir soruyla karlamtr. Eer salvat getirenin mutlaka salvatnn kabul olunduunu kestirip atarsak,
o kimsenin hsn-i hatime (mrnn sonunun iyi
hal zere kapand) zere bulunduunu da kestirmek gerekir. Hlbuki bir adamn mrnn sonunun iyi veya kt olaca mehuldr, bu hususta limlerin ittifak vardr.
Bylece eyh Muhammed bin Yusuf bu konuda
iki mkln bulunduuna dikkati ekmitir ve
bunlar birer cevapla cevaplandrmaya almtr.
Gerekte ise bu iki mkl bir takm ihtimallerdir,

akla dayanmaktadr, eriatta delili yoktur. O halde
bilinmeyen bir kabul babnda bu iki mkl kabul
olunmaz, ancak eriat ynnden bilinirse kabul
olunur.
Birinci Cevap:
Salvatn kabul olunmasnn manas, Cenb-
Hak salvat getiren kimsenin hsn-i hatimesine
hkmetmise, kader izgisini yle hazrlamsa, o
takdirde Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimize vermi olduu salvatn sevabn makbul bir lde bulur. Bunda hi phe yoktur. nk Allah Telnn fazl u keremi sonsuzdur. Ama
dier iyilikler byle deildir, nk onlarn kabul
olunacana dair bir gvence yoktur, sahibi iman
zere bile lse. Bu cevap zerinde durmak gerek.
nk byle bir ayrm tevkifidir, ancak eriat ile
bilinebilir. O halde byle bir ayrmn doru olduuna dair eriatta bir nass bulmak ve bu hususta
stn gayret sarf etmek lzmdr. Eer byle bir
nass bulunursa mesele halledilmi saylr. Bulunmad takdirde akl yoldan yrmekle er
meseleler karmak, eriatta olmayan akl ile ortaya koymak eriata mdahale saylr. Akln eriata
dahli olamaz.
kinci Cevap:
Salvatn kesinlikle kabul olunmasnn manas
udur: Salvat eer sahibinden Reslllaha olan
sevgiyle karsa, o takdirde onun kabul olunduu
kesinlikle sylenebilir. Sahibi hirette bundan yararlanr. Bu yararlanma azabn hafiflemesi eklinde
olsa bile.. Eer Cenb- Hak ebediyen azbda kalmas hususunda bir hkmde bulunsa bile yine de
hafifleme sz konusu olabilir. eyh Snus bu cevab belirttikten sonra Eb Lehebin durumuyla
kyas yapyor. yle ki: Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem Efendimizin doruluunu mjdeleyen
cariyeyi hrriyetine kavuturmas sebebiyle ebed
azab iinde kalmasna ramen her pazartesi bu
sebeple azab hafiflemi oluyor. Tabii bir sevgiyle
yararlanma meydana geliyorsa, mminin varlk
leminin efendisi Muhammedi (sallallh aleyhi ve
sellem)i sevmesinden nasl bir yararlanma meydana gelmez?
..
Hafz Syt Ed-Drerl-Mntesire Fil-Ahdsil
- Mnteire adl eserinde:
mmetimin amelleri bana arz olundu; onlardan makbul ve merdud olanlarn buldum, ancak
bana olan salt mstesna mealindeki hads zerinde aklama yaparken diyor ki: Bu hadsle ilgili
herhangi bir senedi tesbit edip bulamadm. Temyizt-Tayyib Minel-Habisi Fm Yeduru Al Elsinetin
Minel-Hads kitabnn sahibi ise yle diyor:
Her amelde makbul ve merdud olan vardr,
ancak bana getirilen salvat mstesna. nk o
makbuldr, merdud deildir.
bn Hacer bu hads iin zayftr demitir. Seyyid Semhur, El-Gammaz all-Lemmaz adl kitabnda, yukarda belirttiimiz hads zerinde tahlilde bulunurken bn Hacerin bu hadsin zayf olduunu kaydetmitir. Et-Temyz kitabnn sahibi de
bu hadsin hads olmayp Ebu Sleyman-
Drnnin sz olduunu sylemitir. Gazali bu
hadsi hya adl eserinde merfu olarak belirtmitir.
eyhimiz ise,
Ben byle bir hadse vkf olamadm, Eb

Derd Hazretlerine aittir, demitir. Eb
Derddan yaplan rivayete gre yle demitir:
Allahtan bir hacetinizin yerine getirilmesini
istediiniz zaman, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimize salvat ile balayn. nk
Cenb- Hakk kendisinden iki hacet istenildiinde
birini yerine getirmekten, dierini de reddetmekten ok daha keremli ve merhametlidir. Yni her
iki istei de kabul buyurur. (Salvat herhalde kabul edeceine gre onunla birlikte dier hacetin
de yerine getirilmesine imkn verip onu da kabul
eder.) 207
te sen bu rivayet ve delilleri anladn takdirde, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize getirilen salvatn mutlaka makbul olmadn
renmi olursun. Evet, kabul olunmas daha ok
umulur ve zan babnda bunun daha ok medhali
vardr. (Sylenecek ok sz vardr.) Allah Tel
daha iyisini bilir. 208
207
eyhimizden maksad, El-Makasid'l-Hasene

sahibi Eblhayr emsddin Muhammed bin Abdurrahman bin Muhammed es-Sahav'dir. Seyyid
Semhur'nin hadste eyhidir.
208
Kaynak: Abdlaziz Debba trc: Celal YILDIRIM Kitab'l briz *Kitap+. - stanbul: Demir Yaynlar, 1979. 2.Cilt, c.II, s.507-513
HATIRALAR
Kuadal hazretlerine nakl-i kelm olundukta buyurdular ki:
Kuadal hazretleri, Hz. Pr Nash (kuddise
srrhul-l)yi ziyret kasdyla bir gn skdara
zim olmular. Berberlerinde Zeyrekteki Kilise
Cmii kayym Hac Efendi bulunur imi. Kaykla
Kz Kulesi civrna geldiklerinde,
Hac! Edebini takn. Zr Hz. Prin kyne
yaklatk. buyurmular. Hnkh- erfe vusllerinde cmle kapsnn nnde ayakkablarn
karp, mest ile ieri girerler imi. Ne zamn Hz.
Pr Nash ve Hz. Mevlnnn esm-i mbrekeleri yd olunsa alnlarnda bir damar zuhr
edip vecd zuhra gelir imi ve Bunlarn esm-i
erfesi mesmum olunca kendimi gib ederim. buyururlar imi.
(Hseyin Vassaf Efendi diyor ki:) Hz. Ftih
trbedr Ami Efendi merhmda da bu hli
grdm.( Hnkh- erfe vardklarnda cmle
kapsnn nnde ayakkablarn karp, mest ile
ieri girerler imi. )
Ahmed Am Efendinin ziyretine gitdim.
Benim evld- Prden olduuma muttali oldukta, vecd zuhra geldi ve bana hitben,
Sen mrsyedisin, senden korkarm. dediler. Dahas var, fakat bu kadar elverir.209
209
(VASSAF, et al., 2006), c.IV, s. 83
290 Babanzde Ahmed Naim Efendi
Ahmed Am Efendi Trnovada bir camide

imam bulunduklar sra da fazlaca alkol alm ve
sokakta dm bir ahsn etrafna halk toplanm
kendisine hakaret ederler. Bunu gren hazret:
Onu benim srtma bindirin evine gtreyim
buyurur ve adam srtlayp evine yatana tar.
Adam sabah uyandnda anasndan bir hayli
ikyetler iitir ve ok mahcup olur ve yle der:
Tevbeler olsun bir daha imeyeceim!..
Adam gerekten bu felaketten kurtulur. Ahmed
Am Efendiye balanr.
Rt Bey ile beraber bir gn Ahmed Am
Efendinin huzuru saadetine gittik.
Ulan bana boza getirdin mi? buyurdular. Ben
de
Getireyim efendim dedim.
Boza der demez aklnz bozac dkknna
gitmesin. Mrid ne demek istiyor onu anla, szn anla, onlar bo sylemezler. Ben de
Evet, efendim ve m yentiku an-il-heva dedim.
Mbarek ahadet parmaklarn azlarna gtrerek iaretle sus buyurdular.
O yalnz Muhammed sallallh aleyhi ve selleme mahsustur. Mridler hakknda da yledir.
Biz ihvnmzdan byle sz sudurunu severiz.
Lkin herkesin yannda sylenmez.
eyhim bana dedi ki
Allahtan korkar msn?
Hayrdedim.
Benden korkar msn?
Senden korkarm dedim. Ben de;

Efendim ben ne senden korkarm ne de Allahtan korkarm nk sizden bana zarar gelmez
ki.
Mahdumu lileri Ali Beye hitaben;
Ali bana bu benim, babamdr, bu benim hocamdr, bu benim eyhimdir diye hizmet edeceksen hizmet etme buyurdular.
Bir gn huzuru saadetlerine girdim, kalabalk idi. Ellerini pp ihvn araladm, oturdum.
Vakti saadette bir gn sahabeden birisi gelip
huzuru saadette oturan ashab aralayp oturdu,
bu gnde ayndr, buyurup
Biz bir an zikirden hli deiliz. Bir sayha ile
Allah dediler. Bu da,
vele zikruilhi ekber 210Allah zikretmek en
byk (ibadet) tir. buyurdular.
Bursa Lisesi Franszca muallimi Nevres
Beyden rivayet:
Benim eyhim derdi ki,
Ahmed birisi senin yannda benim aleyhimde
bulunursa beni mdafaa etme buyurdu. Nevres
Bey iinden
Ben bu naneyi yiyemem diye geirince Ahmed Am Efendi Efendi Hazretleri derhal
Ben de eyhime Efendim ben bu naneyi yiyemem dedim. eyhim bana sen bu naneyi yiye-
210
Ankebut, 45
mezsen sen de benim dediim gibi adam olamazsn. buyurdu.

Biz, bizim lafmz olduu zaman sklp
kaandan korkarz buyurdular.
Bende (Nevres Bey) iimden hakikaten byle
bir hali kendisinde grdm bir arkada dndm.
Eyvah bizim arkada helak oldu dedim. Derhal Efendi Hazretleri
Eh eh korkma ona da bir zat tecellisi yapar,
kurtarrz. buyurdular.
Ellerini gslerine vurarak bu (Ahmed) ism-i
zikretsinlerde aleyhim de bulunsunlar buyurdular.211
211
Zikrin hakikati nedir sorusuna verilecek cevap iki dili birletirmektir.

*Bu manay namazda Fatihada
Ancak Sana kulluk eder ve yalnz Senden yardm dileriz. ayeti okunduunda kendisine Ey
yalanc denilen ehlullhdan birinin hali bunu teyid eder. Muhakkak dil ile sylenen sz hak szdr. Fakat sylenirken kalpten gelmemitir. Allah
Telnn vcudu hakkni vcud ile mevcud olduunu (bulmu ve bilmiken) hangi ey seni Ondan
bakasna meylettirebilir. Onun iin mukaddes
ynden ona yalanc denilmitir. Buradan bilinmelidir ki;
(Kim) Allah Telnn muhabbetini, marifetini
ve tevhidini iddia ediyor ve Allah Teldan ba-
Hazreti Ali kerremallh veche buyurduki,

Dnyada iki eyden korkmam. Biri Allah takdir ettii, dieri de etmedii eyden. Bunu bir
yerden okudum. Ahmed Am Efendi Efendim Hazretlerine arz ettim. Buyurdular ki
Allahn takdir etmedii vukua gelmez, takdir
ettiinden korkmak da kfrdr.
Bir gn ashabdan Hz. Reba radiyallh
anh Hazreti Fahri lem Efendimize sallallh aleyhi ve selleme
Ya Rasllallah, Reba bendeniz rica eder ki
fakir haneyi terifle cemaatle namaz klasnz.
Hazret Peygamber Efendimiz sallallh aleyhi ve
sellem
Peki ya Reba geliriz. buyurdular.
Bir gn mescidde eday salatten (namaz klndktan ) sonra
Ya Reba sana geleceiz buyurdular ve hane-
kasna meylediyorsa, ona niin yalanc denilmesin.

(Tefsirul-Fatiha ved-Duh /elebi Halfe
Ceml-i Halvet)]
Maral Ahmed Thir Efendi buyurdu ki;
Zikir ektirmek eyhin kuvvetine, kmilliine
baldr. smi eriflerden hangisini sylersen olur.
Hatta eyh kmil olunca (ta, ta) diye zikir ektirse, iler gene olur. Mritlerinden birisi Kuadal
Hazretlerine sormu; onlar da (Gnde 15 defa
brahim eksen sana kfi) demiler.
yi Rebaya terif buyurdular. Eshab kiram da gelirler. Hazreti Peygamber Efendimiz sallallh aleyhi
ve sellem Hazreti Rebann radiyallh anhn gsterdii odada cemaatla nafile namaz klarlar.
Badesselat (Namazdan sonra) duyan ashap ta
gelirler. Hazreti Reba taam hazrlar. Hazreti Rasulullah Efendimiz sohbet buyururlarken ashapta bir
zat keke filan da bulunsayd der. Orada bulunan ashabden dier biri
Hayr, o mnafktr der. Rasul Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem
yle deme! buyururlar. Sohbete devam
ederler. Birinci zat yine keke filan da bulunsayd der, dier zat da
Hayr, o mnafktr der. Onun zerine Hazreti Fahri lem Efendimiz
HAYIR, YLE DEME, LA LAHE LLALLAH DYEN CENNETE GRER buyururlar. nc defa ayn
surette tekrar eden muhavere zerine...
yle deme, la ilahe illallah diyenin cesedine
Allah atei haram kld. buyururlar.
eyhim dedi ki;
Ahmed ay ol ay. rkdm. Sonra dnd:
Yani zurnac nasl alarsa ona ayan uydur.
Aynn otuziki trks varm onun da hepsi ahlat
(yaban armudu) zerine imi, Talip de byle olmal.
(Nevres Bey) Bir gn huzur- saadetlerinde
yalnzdm.
Efendim ahrette de byle birleip konuacak
myz? dedim.
Ulan Allah Allah, birde birlemek olur mu?
buyurdular.
(Nevres Bey) Yine bir gn huzurda iken kademi saadetlerini tutarak
Ulan Kurandaki vel-teffetis-sku bis-sk
, 212 O burasdr diye topuklarn gsterdiler, ben
de hemen tutup ptm, hafife bir tokat ltfettiler.
kr Beyin rahatszl esnasnda uradm korkudan dolay huzur- saadetlerine girdiim
zaman
Amirin emri ile hareket ettiini bilsene buyurdu. Sol omuzuma vurarak l havfn aleyhim ve
l-hm yahzenn, 213
Makbule Hanm huzuru saadette iken yine
huzurda bulunan Sreyya Bey,
Efendim ben yaan kara dur diyorum, duruyor... yle ediyorum, byle ediyorum diye syler. Efendimiz de
Ben de kimsesizlere merhamet ederim buyurdular.
Makbule hanmefendiye gitmeleri iin msaade buyurdular. Hemen huzurdan ayrlmamak
212
Kymet, 29; Ayak ayaa dolat zaman

bilir misin?
213
Bakara, 38 Onlar iin korku yoktur. Onlar
zlmeyeceklerdir.
ve dayanamad sohbeti mbarekede devam

edebilmek zere gecikirken Sreyya Bey,
Efendim benim samalarm dinlemek istiyordur, der. Efendimiz de;
onun senin samalarn dinlemeye ihtiyac
yok buyururlar.
Yine bir gn hanmefendiye, Seni alatmam buyurdular.
Efendi Hazretleri Aziz Sultanmzn teriflerinde
Nusret Hanma;
Ben herkesi affettirdim, yalnz sen kaldn.
buyururlar.
Azizimiz, Sultanmz, Efendimiz trbede
iken bir zat gelir, Efendimize mteveccihen namaza dururlar. Orada bulunan ihvna
Bu zat ii doru yapt amma git kbleyi dzelt. buyururlar.
Kuadal Efendimin mridanndan birisi
adalardan birine kaymakam tayin edilir. Oradan
Efendim burann ahalisi gavur, hayvanlar
domuz diye yazar.
Ben de beni onlarda da grsn diye gnderdim. buyururlar.
Ahmed Am Efendi anlatyor.
emseddin Paa Bkrete iken
Efendim, yle zamanlar oluyor ki dnya ileri
ar basyor hiret ilerini ihmal etmek zorunda
kalyorum. Bazen de hiret ileri ar basyor, o
zaman da dnya ileri aksyor! ki karpuz bir kol-
tua smyor efendim!, diye Kuadal Efendim

Sultana mracat ederler. Azizimiz Efendimiz de
ki karpuzu bir etsin. buyururlar.
Btn hocalardan elif okudum, (Seyyid
Muhammed) Nurul arabdan btn okudum.
Bosnevi Hac Muhammed Efendimiz Hazretlerine pirdalarndan birisi dil uzatrlarm. Marnileyh bir gn
Azizimizin ihsan buyurduu geri alnmaz yalnz sylemesin buyururlar. O anda o zatn dili
tutulur.
emseddin Paa trbede Kayserili Mehmed Tevfik Efendi Hazretlerini grerek
Efendim trbede bir zat var, kimdir? diye
sormular. (Ahmed Am Efendi iin)
O benim vekilimdir. Bedelimdir. Bedel mbeddel mislin ayndr buyurmular.
Nevres Beye;
Sen imam ol, emseddin de sana cemaat olsun, yabanc deil ya...
Ahmed Naim (Babanzde) Beyefendi ryalarnda Hazreti Azizi grmler,
Nevres benim kutbumdur buyurmular.
Remzi Efendiyi huzura gtrdk, iltifattan
sonra Ahmed Am Efendi
innem yahallhe min ibdihil-ulemu. 214

ayetini okumuyoruz. Her frsatta bilirim innem
yahallhe min ibdihil-ulemu, kraati de vardr.
Allah alim kullarndan hayet eder. Hayet eder
de titrer mi? Padiahn vezirini saymas gibi sayar
buyururlar.
Ahmed Am Efendi;
Bir gn balarn kaldrp ben yaz tahtas deilim buyurdular.
Benim verdiim Ali Paa vergisi deildir.
Bir gn Mehmed Efendimize
u eyi sana vereyim mi? buyururlar.
Ver Efendim. dedim.
Bana kim karr ulan?
Mehmed Efendimiz bir gn;
Efendim benim Allahu ekbere kanaatim yok.
derler,
yleyse hadsiz, hududsuz, kenarsz, snrsz,
Allah de. buyururlar.
Mehmed Efendi kalben kefinin almasn
istemiler.
O zaman keif meif ne olacak, sen bana bak,
ben sana bakaym buyururlar.
Ahmed Am Efendi buyurdu ki;
Beni senin elinden yine sen kurtarrsn.
214
Ftr Suresi, 28
Halil Efendiye;
Ulan karma, ben bu saz bozuk dzen de alarm.
Bir gn huzura giren birisi Azizimiz Efendimize birtakm tefevvhat na-lykada (Dil uzatma. Mnsebetsiz sz syleme) bulunur. Hazret;
Olum beni sana yanl anlatmlar. buyurur.
Bu kadar bile ok grd, akabinde;
Bir zat gelip esnay kelamnda Kuadal Efendimizin huzuru saadetlerine birisi gelip birok namuvafk (uygunsuz) tefevvhatta bulunur. Hazret
hi itiraz etmeyip ellerini gsne vurarak eyvah
buyururlar, dedi.
Mahdumu lileri Ali Beyin vefat zerine
kabirlerinin mahallerini tayin zmnnda ihvn arasnda mnakaa olurken bazlarnn Efendi Hazretlerine de bir yer ayralm mtalas geer. Huzura
giren Nevres Beye daha kapy aar amaz
Onlarn kabri teslim-i ruh ettikleri mahaldir
buyururlar.
Nevres Beye;
Bizim tarikimiz Nuh Gemisi gibidir, buyurdular.
Ben de binenler selameti bulmutur dedim.
Evet binenler selameti bulmutur.
Nevres Beye;
eyhim beni ingenelere dvdrd. ingeneden dayak yiyen pezevenk de kibir mi kalr?215
Mehmed Efendi rivayet etti.
Bir gece Asm beye gidiyordum, yatsya yaknd.
Hazreti Azize Hafz Paa Caddesinde, Kumrular
mescidine yakn bir yerde rast geldim.
Nereye gidiyorsun diye sordular.
Asm Beye gideceim i syledim.
Selam syle buyurdular. Sonra anladm ki
Efendi Hazretleri Karagmrkten geliyorlarm. O
gn buyurdular ki evkafdan maam geldi, ge
vakitte eve geldim, kapy aldm,
Beni yemee beklemeyin dedim. Karagmre gittim, bizim bakkaln evini buldum ve borcumu verdim. Ben de bu paray sana demezsem
bana haramdr dedim. Bakkal kilisede vaaz eden
papaza;
Papaz Efendi, seninkiler lafta kalyor, Mslmanlar yapyor. Paray evime kadar getirdi
demi.216
215
PEZEVENK: Farsa, pejvendden bozma bir

kelime olup, kadn tccarl yapan, fuhu pazarlamaclar iin kullanlan bir tbirdir. Bu mnasebetle, zellikle, tasavvuf ehli yol gstericiler, rehberlik yapanlar iin bu tbir kullanlmtr. Hatt
medih olmak zere koca pezevenk tbiri de
kullanlr. (Prof. Dr. Ethem CEBECOLU, Tasavvuf
Terimleri ve Deyimleri Szl, maddesi)
216
Bakkal yahut dier birine borcunuz olursa
aylnz alr almaz borcunuzu deyiniz. nk bu
Nusret Hanm bir gn kerimesi (kz) Aye

Hanmla birlikte huzuru saadete giderler,
Efendim blblnz hastaland der. Aziz Sultan;
Ya ylemi? Sen hasta msn buyururlar. Aye
Hanmda
Hayr, efendim, hasta deilim der, bunun
zerine Aziz Sultan
Bak benim blblm hastal kirletmiyor
buyururlar.
Huzura girdim, iimden;
Efendim ben bu Mslman dmanlarna
kar altm. ahsi menfaat gzetmedim. Sen
sahibi zaman deil misin? Nasl olurda senin bir
bendeni, bi-gayri hak bu herifler sryorlar da
sen beni kurtarmyorsun?
Aziz Sultan ihvna kar sohbet ederken szn kesti ve fakire bakarak;
Allahn senin alnna yazd eyin menine
Muhammed sallallh aleyhi ve sellem bile kadir
deildir. Ben buna kni olamadm, kalben yine
tevecch ettim; Bu sefer de yine bendelerine tevcihi hitap buyurarak u ayeti tilavet buyurdular.
nneme n-necv mine -eytani li-yahzne
llezine men 217
para ile bir iki el devreder ve kr eder. Eer paray

vermezseniz haramdr.
217
Mcadele, 10;
Ben yine kani olmadm, yine yklendim, bu defa da;

Gam, gam, bade gam, kambur zerine kambur verir buyurdular. Yine kni olmadm, bu defa
da
Leyse bi-drrin lehum ey en ill bi iznillh218
Buna da kni olmadm. Bu defa Ahmed Am
Efendim gayet iddetle
in yensurkmullhe fe-l galibe lekm. 219
Allah yardm ederse size kimse galebe edemez.
Allah sana yardm etmiyor, fazla lafa lzum yoktur, gideceksin.
Mahdum- lleri Ali Beyin nutk- lleri
Anaym ben kim dourdum anam
Yine anamdan doup ben dourdum atam
(anam)220

(Gizli toplantlar, inananlar zmek iin eytann
istedii eydir. Allah'n izni olmadka eytan onlara bir zarar vermez.)
218
Mcadele, 10;
219
l-i mran, 160
220
Arif-i billah ve vsl- illallah Selanikli Hac Ali
rfi kaddesellh srrahul azz Hazretlerinin seyri
slkde etvar- bedia ve slub- gzideyi cami gazelleri de bu beyte benzer.
Babam da ben baba iken baba dourdu anam
Anam da meme emerken anam dourdu babam
Hastaym Raslllah sallallh aleyhi ve

sellem Efendimiz yanmda oturuyorlard.
Ben, aman Ya Raslllah, aman Ya Raslllah diyordum, yanna gelenler beni sayklyor zan
ediyorlard.
Hasta idim. Doktorlar geldiler, muayene
ettiler, yava sesle be dakika kadar yaar, yaamaz dediler (Hastann yannda en hafif lisanla bile
konumaynz nk iitir). Ben bunun iitince
kendi kendime
tu ... sana atal bak Ahmed herkes senin
leceini biliyor da senin haberin yok...
O anda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimiz
Sen daha huzurda bulunacaksn buyurdu,
ben kalktm, oturdum ve bana pirzola getiriniz
dedim. Doktorlar da katlar.
(Nevres Bey) Bir bayram gn Beykozlu Ali
Bey ile birlikte (Ahmed Am Efendimin) devlet-
Babam anam dourdu, anam babam bytt.

kisi de birlik idi talk etmezden evvel anam
Byle bir zde-i mder deilim sanma ben ebter
Babamla ahd ettim ol demki doursun o anam
Babam bana veled dedi her emrine mtekidem
Anama mahrem dedi grmedim vech-i anam
(Bu gazeli eyh Hac Maksud Hulusi Piritinevi
erh etmitir).
hanelerine gittik. Ellerini ptk. Kendileri odadan

aa indiler, baheden iki iek koparmlar, getirdiler, birisini bana birisini de Ali Beye verdiler.
Tu ... grdn m bunu senin iin, bunu da
bunun iin koparmtm. Patlayp durma seninki
sana gelir buyurdular (Beykozlu Ali Beye buyurdular).
Rus vapuru ile Hicaza gidiyordum, vapurun davlumbaznda namaz klmak istedim. Yolcular
sakn oraya kma, kaptan seni denize atar,
dediler. Ben kaptana mracaatla ve iaretle orada
namaz klmak istediimi anlattm. Kaptan msaade
etti. Ertesi sabah birde baktm bir Rus tayfas omuzunda pekir, elinde ibrik yanma geldi. Her ne
kadar srar ettimse de kabul etmeyerek kendisi
dkerek abdest aldm. Vapurda su sknts vard.
Kaptan bana bir srahi su gnderdi. Hemen bir
fincan buldum. O suyu herkese dattm.
Bir gn Efendi Hazretlerinin huzuruna gittim, efendim am dedim, keselerini karp bana
uzattlar.
Efendim yle istemem hem iim a hem gzm a dedim.
Ulan kftehor ben seni yle de doyururum
byle de. buyurdular.
Bir bayram gn bayram namazn,
badel-eda trbede ziyaret gittim. Trbeden ktlar, ben de beraberdim. Cami etrafnda nbet bekleyen askerler nbetlerini bitirmi gidiyorlard.
Trbenin Akdeniz cihetindeki zincirli kapdan geti-
ler. O zaman Hazret-i Aziz yle buyurdular;

Siz camide iken bunlarn bekledii nbet senin yetmi senelik ibadetinden efdaldir.
Bursa da erbeti Ahmed Efendinin rivayetiyle;
Bir gn huzurda iken Hazreti Azizimiz tarafndan
Ahmed, tanbura alar msn? buyurdular
(Ayn zamanda kendileri dmbr dmbr diye terennm buyurdular),
dzeyim deme ha koparrsn, nasl bulursan
yle al.
Yorganc Trnoval Nuri Usta, merl Halveti Hazretlerinden Hazreti Azizle pirdamlar. Bu
zatn irtihalini haber vermek zere huzura giren
yorganc Hac Efendiye - daha bir ey sylemedenNuri Ustann vefatn haber vermeye geldin,
O kendi kuan kendi skt, hayatn ald. Azraile
cann vermedi. buyururlar.
Yine Ahmed Efendi den
hvandan Firuzaal Hasan Efendi anlatmlar,
Birok ehlullaha hizmet ettim. Sonra, Yarabbi
beni yle bir zata ulatr ki emirlerini sylemeden
ben yapaym dedim. Duam kabul oldu. Hazreti
Azize mlaki oldum. Hakikaten iimden su vereyim
gelir, kalkp veririm buna mmasil birok arzu buyurduklar hizmetlerini ifahen buyurmadklar
halde yapardm. Bir gn birka arkada hendeseden bahs ettik, kalktm huzura geldim, gelirken
vapurumuz dier bir vapurla hemen msademe
edecekti (arpacakt). Ben korktum, huzura girer

girmez.
Ulan ben sana l demedim mi? buyurdular.
Biraz sonra murakabe vaziyeti aldlar. Bize de bir
uyku hali geldi. Birde baktm ki be alt deniz grdm. Hazreti Aziz elimden tutarak o denizleri birer
birer derken ikier ikier, er er ve en nihayet
hepsini birden atlattlar. Kendime geldim. Bizde
Aziz murakebe vaziyetini terk buyurmular. Fakire
bakarak
Ulan Hasan bu, senin grtn hendeseye
benziyor mu? Buna ehlullah hendesesi derler.
buyurdular.
Firuzaal Hasan Efendi rivayetiyle;
hvandan Mustafa Efendinin haremi (ei) vefat
eder. Aras biraz getikten sonra nefis galebe edip
bir kadn getirip hem-bezm (muhabbet; yiyip ime)
olmak ister. Kadn yataa yatar, Mustafa Efendi de
kadna yaklamak isteyince birde bakar ki yatakta
hazret yatyor. ki defa bu vaka tekrar edince
hemen parasn verip kar. Bir buuk ay kadar
huzura gidemez. Ondan sonra bir gn Hasan Efendi huzura girdiklerinde
Oh oh Mustafa, Mustafalar ... olur.
Benim ihvndan bir Mustafa vard, ok haar
idi, klhanda bir akam beni dzeyazd buyurur.
Sonra da dier ihvna bakarak
Akrabanzdan biri vefat etmitir, gidip cenazesini kaldrnz buyururlar.
221
Salih -Omurtak- Paa,221 Tekirda yresin-
Orgeneral Salih OMURTAK Paa

1889 ylnda Selanik'te dodu. 1907 ylnda
Harp Okulu'nu Temen rtbesi ile bitirdi. Ayn yl
girdii Harp Akademisi'ni 1910 ylnda bitirerek
Kurmay oldu. 1920 ylna kadar eitli karargh ve
birliklerde grev yapt. 22 Ocak 1920 'de grevle
geldii Ankara'da kalarak Milli Ordu'ya iltihak etti.
1926 ylna kadar eitli birliklerde komutanlk
yapt. 1926 ylnda Tmgeneral (Mirliva), 1930
ylnda Korgeneral ve 1940 ylnda Orgenerallie
ykseldi. Tmgeneral rtbesi ile 8 nci Kolordu
Komutanl, Korgeneral rtbesi ile 9 ncu ve 3 nc
Kolordu Komutanl grevlerinde bulundu. Orgeneral rtbesinde Yksek Askeri ura yelii, Genelkurmay II nci Bakanl ve 1 nci Ordu Komutanl yapt. 29 Temmuz 1946 tarihinde Genelkurmay
Bakanlna atanarak 8 Haziran 1949 tarihine
kadar Genelkurmay Bakanl yapt. Rahatszl
nedeniyle 1 Ocak 1950 tarihine kadar shhi sebepten izinli bulundu. Yksek Askeri ura yelii grevinde ikeni, 6 Temmuz 1950 tarihinde istei ile
emekli oldu.
Franszca, Almanca bilir. 23 Haziran1954 tarihinde Hakka yrd. Ankara'da Devlet Mezarl'nda topraa verildi.
Bir Hatras
19 Mays 1934 ylnda bir darbe yapan Bulgar
Ordusu, kurdurduu geici hkmet sayesinde
Hitler Almanyas'nn safnda yerini alm, Bulgaristan Trkleri arasnda yaygnlaan Turan Genlik
ve Spor Cemiyetleri Birliine kar polis takibatna geip ikence ile ldrmeler oalmt. Ayrca
Bulgar kylerinden tekil ettikleri etelerle toplu
katliama balamak zereyken, Trk istihbarat bu
haberi Atatrk'e iletir.
Atatrk de, o sralarda Trakya'da asker tatbikat
yapmakta olan 3. Ordu Komutan Salih Omurtak
Paa'ya, biraz Bulgar snrn ihll ederek Bulgarlar'a gzda vermesi konusunda talimat verir.
Yamurlu bir gecede akamdan Bulgar snrn sapa
bir yerden geen askerimizin nc birlikleri, sabah
ortalk aydnlandnda Filibe yaknndaki Hacilyas
(Prvomay) kasabasna varmlardr. nce kendi
askerleri sanan Bulgarlar, hava iyice aydnlannca,
Filibe'ye doru ilerleyen birliklerin Trk askeri olduunu fark etmiler ve olay Bulgar kralna iletilmi.
Telefona sarlan Kral III. Boris, Atatrk'le yapt
grmede, Ekselanslar acaba Bulgaristan'a
harp mi iln ettiniz? diye sorar tella. Atatrk,
Neden byle bir ey yapalm ki! deyince,
Kral Boris:
Askerleriniz Filibe nlerinde ve Sofya ynnde ilerliyorlar! diye cevap vermi. Atatrk
Yolu armlardr, Kral Hazretleri, imdi olay tetkik eder, Hametmeaplarna malmat arz
ederim diyerek teselli etmi ve Salih Omurtak
Paa'ya:
Maksat hsl olmutur, geri dnn, talimat
gnderilmitir. Bu gzda zerine, Kral hemen
duruma el koymu ve kitle halinde yaplmas
de vazife yapt yllarda, Ahmed Am Efendi Hazretlerinin nn duymu. Sonra, stanbulda olduu gnlerde bir gn, Ahmed Am Efendi Hazretlerinin ziyaretine giderek:
Hocam, demi, beni de derghnza kabul
edin!. Paann i halini okuyan Ahmed Am Efendi;
Olur, demi, hay hay!. Fakat, ters giden bir
ey olursa biz adam vururuz haa!. Haberiniz
ola!. Salih Paa;
Olsun efendim,
Tabii, eyvallah!. Elbette!. Bizim orduda da
byledir bu!, diyerek intisab etmi. Bu szde
yle bir espiri zannetmi.
Meer Salih Paa epey hovarda bir adamm.
Bir gn yine bir yerlerde hovardala soyunduu
bir anda, grnmeyen bir elden paann belinden
aaya vzr vzr kurun yamaya balam.
Bu esrarengiz kurunlanma iinde nce kendinden geen, sonra kendine gelen Salih Paa,
bakm ki bedeninde kurun murun yok ama,
belinden aasna boaltlan o manevi kurunlarn
tesiriyle bir mddet fel de geirmi. Sonra Ahmed
Am Efendinin syledii kelamn hakikatinin ne
olduunu grmtr.
Nevres Beyle Beykozlu Ali Bey bir gn Aziz
Sultan ziyarete giderler ve giderken
Kyamet ne ise bize tarif buyursun diye konuurlar. Huzura girdiklerinde;
plnlanan Trk katliam da durdurulmutur.
Kyamet ilerin d, dlarn i olaca gndr. buyururlar.

Ahmed Halilolu Beyefendinin rivayetiyle;
Ahmed Am Efendi Balkan Savanda Bulgar
askerlerinin Edirneyi de igal ettiini, Selimiye
Camini topa tuttuklarn atalca nlerine geldiklerini ve stanbulunda dmek zere olduunu anlaynca akamzeri saat be alt gibi trbeyi kapatr
Kayserili Mehmet Tevfik Efendiyi yerine brakp;
Darul Hilfeye Bulgarlar m sokacaz der
ve gece vakti seccadesinin zerinde tazarru kapsnn tokmana sarlr. yle bir hal alr ki gznden
yalar sanak sanak boalmakta, srtndan ter
oluk oluk akmaktadr. Sk sk amar deitirmek
zorunda kalr. stnden kan amarlar sksanz
suyu kacaktr. Yeni amarlar giyer ve yine seccadesine dner. Dudaklar kpr kpr yalvar halindedir. Sabaha kadar devam eden tazarru, dua
ve niyazlar dergh- ilahide kabule ayan olmu;
naz makamndaki bu velinin duasna icabet edilmitir. Ayanda ar, matarasnda suyu, torbasnda az kalmam Osmanl Askerleri ne olduysa
birden ahlanr ve Darul Hilafeti Bulgar igalinden
kurtarrlar.
Hafz Bekir Efendiden rivayetle;
Bir gn Doktor Talat Beyle birlikte rahatszlklarna mteessifane haber aldmz Hazreti Azizin
devlethanelerine gittik. Kapy Cici at. simlerimizi
syledik, arz ettiler, gelsinler buyurmular. Huzura
girdik, kendilerini kesbi afiyet etmi bularak mesrur olduk. Derecesi 43e km. Nafiz Paay ge-
tirmiler, muayene ederek;

Allah sizlere mr versin, hasta artk gitmek
zeredir dedi. Kendisini kovdum, evdekilere
byle sylenir mi? dedim. Derken Hazreti Rasl
Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem, Hazreti
mer radiyallh anh ve Hazreti Osman radiyallh anh ile birlikte zuhur ederek uraya oturdular.
Size bir kadn lahana turusu suyu getirecektir, red etmeyin iin buyurdular. Hakikaten ertesi
sabah bir hanm kapy alarak Efendi Hazretlerine
ila getirdim, lahana turusu suyu getirdim dedi. Evden almamak istediklerini iittim, getir getir
dedim, itim. 43 hararet hemen 37 ye indi buyurdular. Sonra da doktora (Talat Bey) tevcih-i
hitap ederek; doktor, sakn eyhime iyi geldi diye
her hastaya lahana turusu suyu tavsiye etme
buyurdular.
Hoca Efendimiz Hazretlerinden rivayetle;
Ben o pezevenge haber gnderdim. Dedim
ki:
Memuriyetin ne ise onu elinden geldii kadar
yap. Aklnn ermedii yerde erenden sor, baka
eye parman sokma dedim. O dinlemedi gitti,
kard imdi pezevenk odasndan odasna korkusundan gidemiyor.
Bir gn merl Halveti Hazretleri abdest alacaklard. Su dkmek zere ibrii almaya kotum.
Benden evvel Bulgar Ayvaz ibrii kapt. Ben almak
istedim. Brak buyurdular ve ayn zamanda Bul-
gara bir nazar buyurdular. Gece oldu, benim

odamn kaps alnd. Baktm bir Bulgar,
Byc msnz bizim ayvaz deli oldu dedi,
gittim baktm.
Allah, Allah diye zikrediyor.
Bir gn Makbule Hanm kerimesi Nusret
Hanmla huzura girer. Hazret-i Aziz rahatszlarm.
Doktorlar zatrre demiler. Hanmlar mteessirlermi. Byk hanma hitaben
Korkma, merak etme, hastalk bu vcudda
hkmn icra edemez, size merhameten duruyorum buyururlar.
Akrabalar arasnda Kuru Nimet Hanmn
daysnn kz dargn iki kiiyi yle yapar, byle yapar bartrrm. Bir gn hasta imi,
Bu hanm ryada Hazret-i Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimiz mbarek yedi eriflerini
takbil (pmek) etmiler. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz de
Senden bu hastalk gitsin, selamette ol. buyurmular. Filhakika hanm iyilemi ve yed-i erifin mbarek kokusunu imdi her yerde duyuyorum
diyormu.
Nevres Beyefendiden rivayetle, Mehmed
Efendi Hazretlerinden;
Bir gn Efendi Hazretleri
Abdulehad Nuriye git benden selam syle
buyurdu, ben de gittim trbeye yaklatmda
trbedr kapy at, bana
Buyurunuz. dedi. Kendisi girmedi. Ben girip
Kutbul-arifin, gavsul vasilin biraderiniz Ahmed Am Efendi Hazretlerinin selam var. dedim. Onlar da
aleykmselam ve aleyhisselam buyurdular.
Hac Necip Bey huzura ilk gidilerinde;
Ne istiyorsun? buyururlar.
Dua isterim dedim.
Camiye git, yetmi bin kii dua ediyor.
Efendim, Bursadan Halil Efendiden selam getirdim dedim.
Ya ... buyurdular. hvan sordular
Zikir ediyor musunuz buyurdular. smi zt
(Allah) telkin buyurdular.
Orada Hanc smail Aa vardr. Benim sarhoum. Ben onun hannda misafir kaldm, tanyor
musun?
Evet efendim ...
Ona selam gtr.
Tuzcu Hasan Efendiyi tanyor musun? Pazar
yerinde tuz satar. O bize Tirnovada ilahi okurdu.
Gzel sesi vard, tanyor musun? Ona da selam
gtr. Ilcalara giderken yolda kahve satar, iki
kollar yok brahim vardr, onu da tanr msn?
Ona da selam gtr. buyurdular.
Bir gn huzurda bulunuyordum. Namk Kemal
Beyin Vatan Yahut Silistresinde askerlerin
Allah muinimiz olsun szlerine kar Abdullah avuun
Allahn iine karmayacaz, yoluna gideceiz dediini arz ettim, ellerini vurarak tam sz
budur buyurdular
erbeti Ahmed Efendi biraderimiz rivayetiyle;
Bursadan araba ile dnerken arabac uyumu,
arabada yolun kenarna gelmi, lakin o uyumam, selametle geldik, buyurdular.
Bursada iki eli bilekten kesik brahim Aa
namnda bir zat varm. Ona gider misiniz buyurdu.
Bak biz Rumelide kahveye arkada oturup
kahve smarladk. Dier bir arkada geldii zaman
ben kahvemi o zata verirdim. yle holanrd ki
gnln alrdm buyurdular. li-key l te sev al
m-ftekm ve l tefrah bim etkm.222
Elinizden bir ey giderse yerinme, bir ey gelirse sevinme buyurdular. Ben de gayri ihtiyari
Efendim bu Allah mertebesidir. dedim.
Evet Allah mertebesidir. buyurdular. ve
Bunu birini yaptm, birini yapamadm buyurdular. Lakin hangisini yapamadm buyurduklarn hatrlamyorum.
Hoca Efendimiz rivayetiyle Halil Efendi
merhumdan Azizimiz Sultanmza biattan birka
gn sonra huzurlarna girdiimde
Nihakszsn, nihakn yok buyurdular ve bunu
222
Hadd, 23 Bu, kaybettiinize zlmemeniz

ve Allah'n size verdii nimetlerle marmamanz
iindir. Allah, kendini beenip nen hi kimseyi
sevmez;
birka defa gidiimde tekrar buyurdular.

Hoca Efendimiz Hazretlerinden rivayetle;
Merutiyetin ilannda Mehmed Efendimiz Hazretlerini birtakm kendini bilmezler rencide ettiklerinden huzura geldiklerinde Aziz Sultan
Cenab- Hak yerden talar alr, gkten yadrr. Nitekim mem-i salifede olmutur. Ne yapalm Allah Fe-cs hille d-diyr ve kne vaden
mefle.223 deyiverdi.
Memleketine git, gel deyinceye kadar otur.
buyurdular. Mehmed Efendi Hazretleri de kylerine giderler. sene kadar kalrlar. Bir gn o civarda bir tepede bulunurken Azizimiz huzur ile Gel
diye iaret buyururlar. Hemen Ben stanbula
gidiyorum. diye veda ederken, efrad- aileleri
gitmemeleri hakknda srar ederler, dinlemezler.
stanbula gelirler. Huzura girdiklerinde
Daha vakit de vard. Seni benim misafir etmekliim lazm gelirse de evin msaadesi olmadndan seni Hasana misafir edeyim buyururlar.
Orada nasl geindin diye sorarlar.
Efendim evvela bilezik, kpe gibi ziynetleri,
sonra hallar ondan sonra bakrlar sattk. deyince
Desene Allahn keyfini getirdin buyururlar.
223
Aziz Sultana merl Halveti Hazretleri
sr, 5 Onlar memleketlerinizde her keyi

kontrollerine alacaklar...
Ahmed bana ardan iki horoz al, gel buyururlar.

Hazreti Azizde birisi iki, dieri bir kurua horoz
alp getirirler. merl Halveti Hazretleri horozlarn birini bir eline dierini de dier eline alarak
Ahmed bunlarn hangisi iyi? buyururlar.
Efendim, bunu iki kurua dierini bir kurua
aldm. derler. Ben sana ne soruyorum, sen ne
sylyorsun buyururlar. Tekrar hangisi kt derler.
ncde yine Hazreti Azizimiz
Efendim, ne bileyim bunu iki kurua bunu bir
kurua aldm. buyururlar. Onun zerine Hazreti
merl Halveti Kaddesellh srrahul azz Hazretleri tebessm buyurarak
Ahmed buna kt, una iyi deseydin, seni
derghtan kovardm. buyururlar.
Trnovada iken omuzlarnda iki kova ile
saadethanelerine su getirirlermi ve Kmile Hanmn bezlerini de bazen bizzat emede ykarlarm.
Bir gn eme civarnda bulunan bir zata selam
vermiler, o zat iitmemi
eme tann bana reddi selam ettiini iittim. buyururlar. Bunun zerine Mehmed Efendimiz;
Efendim nasl oluyor? diye sorarlar. Vakti gelince anlarsn buyururlar.
Mehmed Efendimiz Hazretleri buyurmular ki;
Ulan, her gelen beni senin gibi anlasa yakam
paam yrtarlar.
Bir gn araba getir buyurdular, arabay

getirdim. Baktm aranyorlar.
Efendim ne aryorsun? Ulan, Cici araba paras koymam.
imden Efendim, hlikiyet yok mu? Yarat
diye yklendim. O esnada minderin altn kaldrp
iki eyrek kardlar. Ha, ulan burada imi. buyurdular.
Vekil!, vekil! Dnyada, ahrette senden ayr
deilim, beni meydana sen kardn.
Bektai eyhlerinden birisi dervii ile beraber Frat kenarnda balk tutup kzartp yerlerken
derviin gnlne
Efendim terifi beka buyururlarsa yerine kim
gelir diye bir hatra gelir. Hazret bu vakay sana
kim haber verirse ona yap. buyurur. Aradan
seneler geer. Hammam Hazretleri ihvn ile amlca taraflarnda bir tenezzhe karak yemekten
sonra zikirederek hitamnda o civarda bulunan
mezkr Bekta fakirini yanlarna ararak
Frat kenarnda filan zamanda yediimiz balkta yanmzda bulunan fakir deil miydi diye
kulana syleyince derhal ayaklarna kapanp
bende olmulardr.
Avni Beyin kardei Abdullah stanbulda
askerlik ediyordu. Bir gn Mehmed Efendi Hazretleri havalarn scak olmas mnasebetiyle Abdullaha birka gn geceleri sen trbede yatar msn?
buyurdular. Abdullah da yatarm dedi ve yirmi gn
kadar getikten sonra Abdullah, sen artk iine
bak, ben yatarm buyurdu ve sonra fakire hita-
ben Hoca burada yirmi gn terledi, Azraile can

vermesin buyurdular (ne ltuf).
Mehmed Efendi Hazretleri buyurdular ki,
Bir gn huzurda bulunuyordum. Bir ocuk
Kuran okuyorlard. Dier bir adam geldi. Cameknn kapsn ak brakarak trbeye girdi. Badezziyaret yine kapy ak brakp gitti. ocuk kalkp ve o adamn hareketine kzar gibi yaparak kapy kapad. Hazreti Azizimiz
u adamn istidatszlna ve u ocuun istidadna bakn. buyurdu.
Beykozlu Ali Beyden;
Amcam Miralay Hasan Beyi maiyetindeki Kaymakam Salih Bey jurnal eder. Amcam da zntsnden felce urad Hazreti Azizimize teriflerini
rica ederek fakirhaneye getirdim. Evde dier bir
odada Hasan Beyin kz son nefesinde yatyordu.
Hasan Beyin odasna girdiler ve secdeye kapanarak biraz durduktan sonra hastay yukar kaldrn
buyurarak dier hastann odasna terif buyurdular. Hlbuki biz kendilerine ondan hi bahsetmemitik. Ve kzcaza;
Pelte yapacak msn?
Evet efendim.
Kendi elinle getirecek misin?
Evet efendim.
Ben brek de isterim.
Peki efendim.
Efendi Hazretleri terif buyurdular. Komumuzda bulunan bir kz ocuu vefat etti, bizim kzcaz
kurtuldu. Jurnal eden Salih Bey kapsnn nnden
geerken orada bulunan Hseyin Beyin avuuna;

Bey nasl oldu? diye sorar. avu da
Elhamdlillah iyileti der.
Bekle onun mddeti krk gndr, krk gn
sonra lr der. Lakin gn gemeden kendisi
ld gitti.
Hoca Efendimiz Hazretleri;
Bir gn Efendi Hazretleri huzuru Hazreti Azizde
cnbleirken Cici Sultan ieri girmi.
A! ayol ne oluyorsunuz demi. Hazreti Azizimiz de
Biz Vekil ile grrken dnya ve ahireti unuturuz. buyurmular.
Bir gn Firuzaal Hasan Efendi huzurda
iken kap alr, ieri bir hamal girip batrbedr
burda mdr? der. Hazrette
Ba yok, k burdadr., buyururlar,
Ne istiyorsun?
Efendim, su getirdim, nereye koyaym. Onun
zerine Hasan Efendiye,
Hasan efendi bunu eve gtrver ve Hasan
Efendi fy kendi gtrmek ister. Hamal vermez.
Eve gelip te fy indirince Hasan Efendi hemen
arkal kapp benim de hizmetim olsun der, fy
arkasnda tar. Dnte hamal
Bu zat sizin nenizdir? Hasan Efendi de
Bizim efendimizdir, huzurlarnda mtenaim
(nimetlenen) oluruz der.
Acaba ben de gelsem kabul eder mi? der,
Evet der. Hamal trbeye gelince
Ben abdest alaym der. Hasan efendi huzura
girer.
Hasan, hamaldan holandn m? Apartalm
m? buyurur. Hamal gelipte mbarek ellerini
pnce elinden tutup huzurlarnda oturturlar.
Ben ne dersem sen de onu syle buyururlar.
Nasara buyurur, hamalda
nasara.
Celese
celese
feteha
feteha
buyurduktan sonra bir nazar buyururlar. Hamal
Allah deyip mai aleyh olur (baylr), biraz sonra
hamal sahve (uyannca)gelince,
Ben seni sevdim, sen de beni sevdin mi? buyururlar. Hamal da
Sevdim efendim der.
Sen ara sra buraya gel. buyururlar. Alt ay
sonra da iini ikmal ile memuren memleketine
gnderirler. Hamaln ismi izolu Osman imi.
Firuzaal Hasan Efendi Hazreti Nurularabn mahdumlar Hac erif Efendi ile Kerim
Efendi derghnda iken inkiaf hsl olmu, baz
uygunsuz hal grmler. erif Efendi
Kalk Hasan bir daha bu dergha girmen olmaz demiler, Hazreti Azize gelmiler.
lim irfan demektir.
rfan Hakk bilmektir.
Eer Hakk bilmezse
Ha bir kuru emektir.
Ahmed Am Efendi anlatrd;
Hammam Tevfik Efendimiz Hazretleri bir gn

ihvn ile birlikte Kathanede teferrce karlar.
Be on gn kalrlar. O zaman Karyad Tepesinde
de Bektai canlarndan bir zat varm. Orada tepeye kar demlenirmi ve bu zevata da hay huyenlar dermi. Bir gn Hazret abdest alp o Cann
bulunduu tarafa doru gider ve onun kulana
bireyler syler. O can hemen Hazretin ayaklarna
kaparak
Vallahi budur, billahi budur, bundan baka
yoktur. diyerek biat eder ve o dergh terk ederek Hazrete kul olur. Sorduklar zaman 45 sene
evvel eyhin alemi cemali terif buyururken senin
kulana kim
Ta nur, topra nur, kmil lmez, kabdan
kaba tanr szn sylerse senin slkun onun
elinde biter buyurdu. 45 senedir buna muntazr
idim.
Bir gn Makbule Hanm kz Nusret Hanmla birlikte huzura giderler, giderken de iki hevenk
vez 224 gtrrler, huzura brakrlar.
Evkaftan bana haber gnderdiler, Efendim sen
Sleyman Bey, stanbulda azizanmzdan istekte
bulunup Ktahyada yalnzm, konuacak, grecek kimse yok, bana bir ihvnmz gnderseniz
derler. Bir mddet sonra Mustafa zeren Sultanmz Ktahyaya tayin olurlar, Ktahyaya vardklarnda bir mddet (9 gn) Sleyman Beyin evinde
224
Hevenk: Bir ipe geirilmi veya birbirine balanm ya yemi veya sebze ba
kalrlar, sohbet ederler. Sleyman Bey, 1940-1945

yllar arasnda Ktahyada bulunan Mustafa zeren Sultanmza
Beni burada srlamadan seni bir yere gndermem. derler. Nitekim Sleyman Bey vefat
eder, zeren Sultanmz Sleyman Beyi kendi
elleriyle defnederler. htiyarladn, yerinize bir vekil
tayin edin, etmezseniz biz tayin edeceiz. Dndm, onlarn tayin ettikleri benim iime gelmez,
ben kendime vekil tayin ettim.
Elvekil ke-l asl, vekil aslnn ayndr. Trkler
bunu bilmez. buyurunca Makbule Hanm,
Efendim, kimse sana vekil olamaz demi.
Sonra Hazreti Aziz Nusret Hanma
Git, trbede benim vekilim vardr. ar lakin
Vekil Efendi de haa! buyurmular. Nusret Hanm,
trbeye girip Mehmed Efendimize; Efendim aryor der.
Kz senin Efendin kimdir? buyurur. Nusret
Hanm
Efendim ite der. Marn ileyh de hemen
koar, huzura girer, al bunlar eve gtr. buyurur.
Marn ileyh de hevenklerini birini bir eline dierini dier eline alr. Bu srada Hazreti Azizimiz Sultanmz mbarek ellerinin ayalarn yere tevcih
buyurarak saa sola meyi ederek marn ileyhe
nazar buyurunca Mehmed Efendimiz de neelenerek iki tarafa raks ederek epey mdded mecbubu
nee ile pr zevk ve neelenir.
Vekil, vekil; beni meydana sen kardn. Dn-
yada, ahrette senden ayr deilim, buyururlar.225

Kayserili Mehmed Tevfikin Ahmed Am Hazretlerine intisab bizzat kendilerinden rivyeten
Nevres Bey tarafndan naklolunduu na gre;
Mehmed Tevfik (Kayser) Hazretleri bir gece
rya grrler. Ryada Ayasofya ile Sultanahmed
Camisi arasnda byk bir kalabalk toplanm,
tellallar
Hazret Muhammed sallallh aleyhi ve selleme kurban olacak kimse yokmu? diye baryorlar. Hemen Kayserili Aziz, kalabaln arasndan
syrlp:
Ben varm diye kyor. Bunun zerine
mndler Mehmed Efendiyi kalabaln ortasnda
kurulmu bir tahtn nne getiriyorlar. Elinde kl
225
Mehmed Tevfik Efendi Hazretleri, Sultan

Abdlhamid Han'n sofra hizmetlerini grmekte
bulunduklar sralarda gnl muhabbeti ile megul
olmular, bilahare Sultan Abdlhamid'in tahttan
ayrlmasn mteakip saray erkn ve personel
dalmtr. Mehmed Efendi ise, zaman zaman
iltifatlarna mahzar olduu Ahmed Am Efendinin
tavsiyesi zerine bir ara Kayseriye git miler ve bir
mddet sonra dnmlerdir. Kayseri dn Ahmed Am Efendi Hazret kendilerine hal hatr sorduklarnda u cevab verirler:
Efendim, tencere iki ise birini sattm, yatak
iki ise birini sattm, ba da tefeciye verdim sonra
geldim!. derler.
Ahmed Am Efendi kendisine:
yi yapmsn buyururlar.
tutan ihtiyar bir zat:

Muhammed sallallh aleyhi ve selleme kurban olacak sen misin? diye soruyor.
Evet, benim cevabn alnca, elindeki klla
Kayserili Azizi kurban ediyor. Ertesi gn Fatihe yolu
den Mehmed Efendi Hazretleri, trbeden ieri
girince kendisini mn leminde kurban eden zt
karsnda anszn buluveriyor ki, bu zt Ahmed
Am Hazretlerinin ta kendi leridir!.. Ahmed Am
Efendi Hazretleri ise:
Gel bakalm Muhammed sallallh aleyhi ve
selleme kurban olan! deyiverince i anlalyor ve
Kayserili Azizde bylece aradn buluyor. Derhal
mbarek elini pp kendilerine teslim olmutur.
Cafer Beyefendiden rivayetle;226
Harbiye Mektebinde ilk defa snf arkadam
kkten beri tandm Kazm Bey delaletiyle Ahmed Am Efendimizin Trbedeki zaviyesinde ziyaret erefine nail oldum Cemaline nazar ettim yle
bir halde mahade ettimki o ana kadar ve halada
bu gne kadar hibir insanda o nee-i kemali gremedim. Tahminen 35 yalarnda atei ak ile
yanmakta olan beyaz sarkl bir hoca hazreti trbedrn dizlerine kapanm muttasl alyor ve
feryad derununu gz yalaryle izhar ediyordu.
Oda glerek kendisini okuvor mukabil sevgi, ve
muhabbetler ishar ederek bu mnasebetle
226
Emekli Binba olup 1953 yllarnda Bilecik

nn nahiyesinde mtemekkinen sakinlerindendir.
Evliyaullah said miyim aki miyim diye alarlar buyurdular. Hayalimde tam manasyle yer etmi olan bu ulvi manzara hi bir vakit hatramdan
silinmemi ve daima ayn ile baki kalmtr.
Cafer Beyefendiden rivayetle;
1325 Rumi (1909) senesinde Evronoszde Sami
Bey delaletiyle kendisine intisap ettiim zaman
fakiri bendelige kabul srasnda u sz sarf etmitir.
Bunuda ky namna alalm buyurdular. Bu
sebeple Cafer Bey non nahiyesinden bir trl
ayrlamam ve orada sakin kalmtr,
1328 (1912) senesi kodrada muhasarasnda
bulunduu zamanlarda bana bir hal arz olmutu.
imden Allah ile mcadele ediyordum. yleki;
Ey ulu Kudret bende ne kuvvet varki iyi veya
kt olabileyim. Btn kudret ve kuvvet senindir.
Sen yardmcm olmaz isen ben ne yapabilirim
diyordum.
Bir Sene sonra tekrar stanbula geldim. Ahmed
Am Efendimi ziyaretim esnasnda yannda dier
muhatap ve ziyaretileride vard. Birden bire bir
ayet okudu ve dedi ki;

Allah dedi ki: Benim katmda ekimeyin; size bunu nceden bildirmitim. Benim katmda
sz deimez; Ben kullara asla zulmetmem
der.227 dedi ve yzn bana dnerek glmsedi

anladm ki kaifi kulub olan Halifeyi Rasul raz derunuma vakf ve benim halimi bana sylyordu.
Bir gn Mehmed Efendi hazretleriyle birlikte
huzuri mride giderek elini pp oturduk. Derhal
bilmnasebet dnerek
Bir mminin yetmi bin mmine efaati vardr. Benim ise yetmi kere yetmi bin mmine
efaatim olacaktr. buyurdular.
Ayn zamanda elinide bana kadar kaldrdlar.
Huzurlarndan ktktan sonra
Mehmed Efendi grdnz m efendi hazretleri elini bana gtrd bu iaret sizi kabul ve efaatlerine mazhar buyurduklarna delalet eder buyurdular.
Haza min fazli rabbi228
Kazm Birn Beyefendiden rivayetle;229
(Bu hatra Hazret ile 1311 rumi (1895) senesinde Mektebi harbiyeye girdiim zamanda vaki oldu.)
Ahmed Am Efendimin Fadl kemalini Manastrda Askeri idadi mektebinde iken iittiim ve
kendisini grmek istediim hazret ile ilk mlakatta
huzuruna girdiimde elini pmeyerek mensup
227
Kf, 28-29
Bu Allah Telnn byk ltfudur.
229
Kazm bey Emekli binba olup 1953 ylnda
Bilecik vilayeti merkezinde mtemekkiren sakindir.
228
olduum tarikati halvetiye usul zere avcunun

iini ptm. Derekap (arkasndan) elimi yakalayarak
Sen kimsin be diye sordu. Hviyetimi tesbit
ederek Manastrdan yeni geldim diye cevap verdim. Kaifikulub olan bu sultani alian o zaman ki
mcahedatmn temamen aynn ifade buyurarak
bana hitaben
Geceleri tehecct namazna kalkarak karanlk
yerlerde kuru tahtalarda Allah zikir eylemekten
ise benim gibi pamuk ilte zerinde zikir yapsanz
daha iyi deil midir?
Bian art Allah Tely bilmek ilmel yakn,
aynel yakin, hakkal yakn ile bilmek lazmdr.
imdi seninlen biraz kelimeyi tevhit zikrine
devam edelim. diyerek kendisini lailaheillallah
diyerek zikir etmee balad, fakirde ihfaen (iimden) devam ediyordum. Birka defa tekrar eyledi
tekmil vcudum sanihay feyzinden duari imbisat
oldu. 230 Vcudunda gayri ihtiyari bir sallanma
hareketi ba gsterdi bu kadarck bir vakfe bile bizi
canlandrmaa kfi geldi.
Odasnda ziyaret iin gelenler bizim gibi Harbiye Mektebi talebelerindendi. Onlara sordu.
Siz de efendiyi tanyor musunuz? onlarda
cevaben
Hayr, yeni gelmi bilemiyoruz. dediler. Bunun zerine baha hitaben
Benim bir tahririm var sen onu bilirmisin?
diye sordular ve fazla tafsilata ve izahata lzum
230
Hayat veren feyzinden geniledi
grmeden szn kestiler ve elini perek ayrldk.

ok gemeden bir gece ryamda gzlerimin arl olduunu grdm manada ihtiyar bir zat sordu.
Gzlerinin tedavisi iin bir tabibe mracaat
etmedin mi? (Manevi gzlerimi)
Kast ve murat ederek sordu
Hayr, etmedim dedim.
Geen hafta gittiin Fatih trbedrna git ve
syle o tabibi haziktir senin gzlerini ifayap
eder buyurdular. Bunun zerine gittim ve Trbede huzurlarna girdim ryam kendilerine syledim.
Ryada grlen zatn kim olduunu bilebilir
misin? diye sordu.
htiyar bir zat idi diyebildim. Gldler,
yle ise diz dize gelde dua edelim ifalar isteyelim buyurdular ve arapa olarak bir dua
okuyrak bana trkesi mnfehim oldu. (anladm)
Yannda bulunan kiiler min dediler. Ve bana hitaben gnlk vakit bulduka 30 istifar 50
salavat-i erife ekmekliiimi ve arada kendilerini
ziyaret etmemi tembih buyurdular.231 Artk muntazaman ziyaretine gidiyordum.
Gnlerde bir gn benden karpuz istedi Fatih
Camii havlusunda kme halinde satlmakta olan
231
Mrid mrid olursa bu kadar da yeter.

Olmazsa zikir ek ek dur, ne faide olur ki;
karpuzlardan bir tane setirerek aldm ve gtrdm eve gtr brak ve gel dedi yle yaptm huzuruna geldiimde bana hitaben;
Elin olu karpuza bir baknca tanr ve eliyle
skmakszn olgununu seer sende bylece yapabilirmisin buyurdular.
Bir gn huzuruna bir fakir gelmiti sadaka istiyordu iimden geti ki; bana emretse ben versem bana hitaben;
olum iki kuruunuz varsa bu fakire ver buyurdular, sevinerek verdim.
Bir gn bana sordu.
zerinde giydiin elbise kimindir? Sana kim
verdi?
O zamann usul ve kaidesinece
Padiah verdi, onundur dedim.
Cebindeki para kimindir?
Padiahndr dedim.
cabnda kann onun urunda feda edecei
ne dair sizin birde yemininiz vardr onuda yapacakmsn? dedi hayhay dedim.
O halde kurulacak senin neyin kald be diye
buyurdular.
Bir gn bana hitaben
Talime kyor musunuz? diye bana sordu.
Mektebi harbiyede talebe bulunduumuzdan
her gn kyoruz diye cevap verdim.
Taburun hep birden yrdnde ayaklarn

rap, rap diye zikreylediini iitiyor musun? diye
buyurdular.
Yine gnlerden bir gn huzura girdiimde
Kazm sen Arnavuta bilirmisin diye sordular. Cevaben
Bilmem efendim dedim. Hazret
Bir arnavuda sordum kiut nedir? cevaben
bu imi diye syledi.
Kurbalara dikkat ediyor musun bunlar hep bir
azdan bu imi bu imi diye nasl baryorlar buyurdu.
Bir gn huzurda sohbetlerini dinliyordum. Beni
daha ziyade kendi arka tarafna alr ve muvacehesinde bulundurmaktayd. nk Onun yzne
baktka -gayri ihtiyari cezbeleniyordum. Sohbet
bitti herkese yol verdi sra bana gelmiti. Fakat
huzurlarnda diz oturmak mutat olduu iin dizlerim uyumu idi bir trl kalkamadm o vakit glmsedi
ayaklarn kapya doru uzat, ban da dizime
koy dedi uyuukluk geince gidersin. Bu teklif
canma minnet idi mrit dizinde bamn kaldn
hi hatrlamamtm. stediim oldu emirleri gibi
yaptm dizlerimin uyuukluunu gidermee alr
iken bam mbarek eliyle bol bol okad bana
muhabbeti ilahiyenin yksek tadn veriyordu.
Biraz sonra ayaa kalktm ve mbarek ellerini perek gzm yal ayrldm.

Harbiye mektebi nc snfna geerken kinci
vatanmz kabul ettiimiz Rumelinde eski nc
ordu merkezi Manastr ehrine slaya gittim.
Orada iki arkadam vard. Biri Recep Fehmi, dieri
Niyazi Beylerdi. Bir gece evvel Recep Fehmi Efendi
bir rya grm bize anlatt. Yine bu arkada bir
mesire mahallinde hep beraber gezerken, kurun
yamuruna tutulmuuz yanmzdan kurunlar geerken bizlere hi bir ey olmuyormu. O srada bir
zat peyda olmu. Recep Fehmi Efendiye hitaben
Korkmayn sizlere bir ey olmaz, sahibiniz
yerde gkte kuvvetli ve ok byk bir zattr
demi.
O akamzeri birleerek Manastrn ehir Alt
nam mesiresine gittik. Bir yerde mola vererek tarafmzdan bir ilahi okundu ve akabinde zikrullaha
baladk. Karmzdaki tarlann iinde birok mandalarda var idi. mandalarn balarn saga sola oynatarak bize mareketle zikrimize onlarnda itirak ettiklerini gryorduk. O srada silah sesleri
duyuldu. Kurunlarn uzaktan atlmasna ramen
yanmzdan vzr vzr geiyorlard.
Niyazi Bey zikirden fari olmu ve bizlere hitaben
Hepimiz vurulacaz, aaya hendee girelim
bize siperlik yapar ve hemen uzaklaalm diye
bard. Ve ylece yaptk. Allah Telnn izniyle
bizlere hi bir zarar olmad. Meer kurunlar ciheti
askeriyenin endaht (silah talimi) mahallinden geliyormu. Bizim bulunduumuz yeri tutuyormu.
Recep Fehmi Efendinin ryas ayniyle zuhur etti.

Bir gn arkadam Veli Aa ile mektebi harbiyede talebe iken sohbet arkadam idi. Bu zat ile
birlikte ve dier arkada da dhil olmak zere
Edirnekap sur haricine yakn bir medresede sakin
mnzevi Ahmed Efendi namnda birinin ziyaretine
gidiyorduk.
Veli aa son zamanlarda, Cibali de odunculuk
yapan Veli baba namyla maruf idi. Bu zat ile yolda
giderken bizden biraz ileride dier arkada,
gidiyorlard. O srada gzel bir koku duydum. Bu
kokukun nereden geldiin aratrmakta iken, arkadam Veli aa seslenerek
Biraz geri kal dedi. Avucunun iini koklatt
ayn zamanda ggsn da at kokladim rayihay
tayibenin aynn veriyordu. Dayanamyarak bu
gzel kokuyu bende isterim dedim. Cevaben
Bu rayihann memba hazretin vcudu mbareklerindedir ve oradan isteyiniz dedi. Bundan
sonra Ahmed Am Efendi Hazretin ziyaretine gittiimde elini perken bu rayihay tayibeninde geldiini duyardm. Bu rayihadan
Banada ver diyemedim ve isteyemedim. Hazretin temerkz eden vo gittike oalan yksek
muhabbet bana hereyden stn geliyordu.
Zabit ktktan sonra Rumelide ok kara gnler
geirdik. Arnavut ihtilli, Bulgar ihtilli, iln hrriyet, Balkan harbi gibi ard aras bitmeyen tkenmeyen azim ihtilller ve harplar iinde yaadk. Bu
kemekete stanbula gitmek yasa konuldu-
umdan artk aresiz bu muhitte har ve neir

oluyorduk. Bunlardan uzun boylu bahsetmeyeceim. Yalnz kk bir ksmn hatrat kabilindeyazarak geeceim.
1319 (1903) Bulgar ihtillinde Sorovi imendifer (Demiryolu) kpsn bir blkle muhafa etmee memur oldum. Sa ve soldaki istasyonlarda
bulunan Karakollarmz Bulgar ekiyas tarafndan
birer birer baskna urad sra bizim bulunduumuz imendifer kprsn bombalanmasna gelmi idi. Kprnn mnaasip mevkilerinde pusular
ve istihkmlar tertip edilmiti. Geceleri uyku yok
idi, Hazreti Azizin ruhaniyeti mridanelerine tevecch srasnda manada uyur uyank bir halde
zuhur ederek
Korkuyor musun be.. diye sordular.
Korkma korkma birey olmaz buyurdular.
Hakikaten o gece sabaha kar Bulgar ekiyas bir
cemmigafir (ounluk) halinde kpry berhava
etmek (havaya uurmak) iin geldiler ise de basiretkr bulunmamz ve istihkmlarda yaplan yaylm ateler ile ekiya dayanamayarak ve bir ey
yapamadan kap ricat eylediler.
Hazretin Bizi her an kendi manevi varlnda
bulursun sznn birinci iareti zuhur etti artk
ferahladm.
Birinci Harbi umumide Trabzonda Jandarma
karakol kumandanlar mektebi mdr idim. Seferberlik vukuunda Trabzon depo taburu kumandan oldum. Trabzon ve havalisinde icra klnan Rus
harbi safahatn grdm. Muharebe sona erince
binbala terfiimi beklerken Yzbalk rtbesinden emekliliim icra klnd znt ile stanbula
geldik. O srada Hazreti Ahmed Am Efendimin
damadnn damad Naim Beyin hanesinde ikamet
buyuruyorlard. Bir gn huzuru mride dhil oldum. Kendileri tevecchte idi. Fakirde karsnda
diz kerek oturdum ve iimden i durumumu
hikyeye baladm. Hemen mbarek gzlerini atlar ve bana hitaben
Git kapnn sprgeliinde dur, oradan syle
biz her yerden iitiriz. buyurdular. yle yaptm ve
orada yine iimden sylyordum.
Beni erken emekliye sevkettiler yam henz
hizmete msaittir. Hi olmazsa binbalk ile emeklilie sevkedilse idim daha rahat bir emekli maana nail olur evlad iyalimi daha ferih ve fehur beslerdim. demekliim zerine Ahmed Am Efendim bulunduu yerden defa;
Slavat diye emir buyurdular. Bu salavat
beraberce ektik:
Allahmme salli ala Muhammedin ve ala li
Muhammed akibinde yle bir
H ekti
Yer gk inlesin ve arkana bakma git. Buyurdular. bu emir zerine yksek sesle bir H
ektim ve arkama bakmayarak hatta elinide pmeyerek ayrldm ve gittim. imden bu dileimin
husule geldiini bana srren ima edlliyordu. Artk
bundan sonra kendi raz derunuma tabi olmu
idim. Ertesi gn bir istida yaparak Jandarma Mfettii umumisi General Folona (Fransz Generali-
ne) gittim ve dilekemi verdim. General Folon beni

Edirne Mlhakln232 dan tanyordu. Alay kumandanm idi. gn sonra kendisini grmekligimi
bildirdi. Benim bu suretle vaki olan mracaatm
haber alan ve beni emekliye sevkeden ube mdrleri General Folona girmek iin gn sonra
kapsnda beklerken kendi odalarna ararak beni
tekrar vazifeye alacaklarn sylediler ve bir muvafakat senedi aldlar ve yarn daireye gelmemi bildirdiler. Ertesi gn daireye gittiimde iradeyi seniyesi km ve emekliliimin hi olmam gibi saylarak tekrar Trabzon alayna sevk ve istidamm
bildirdiler ve emri resmiyeyi elime verdiler. Bunun
zerine General Folona verdiim dilekemin takibinde sarfnazarla doruca Trabzona mteveccihen hareket eyledim.
Trabzon alay kumandan bizimle Ponts ekiyasnn tenkili 233 hususunda ciheti askeriyeyle mtereken takibatta bulunmamz emreyledi. Tabur
merkezi Maka kazas idi. Bu kazann slam ve Hiristiyan kariyeleri heyeti ihtiyariyelerinin merkebe
celbi ile tarafmzdan nasayh messirede bulunulmas ve ekiyann istiman eylemek suretiyle
hkmete teslim olmalarn daha ziyade faideli
olacan gz nnde tutarak hemen harekete
geildi. Merkezi kazadan gelen heyeti ihtiyariyelere nasayhi lazime icra edimekte ve ekiyann tes-
232
Mlhak: isim, askerlik Bir asker kararghnda

subay yardmcs.
233
Dman veya zararl kimseleri topluca ortadan kaldrma.
lim olmalar iin kendilerine 20 gn gibi az bir

mddet iinde arkasnn alnmas tebli edilmekte
idi. Cenb- Hakka binlerce hamdu senalar olsun.
bu mddet dolmadan gayri mslim ekiyalar
birer birer ve ete halinde silah ve tehizatlaryle
birlikte kaza merkezine gelerek teslim olduklar
grld. Durumu Maka kazas kaymakam vilayete bildirdi. Vilayet bunlarn silahlarnn alnarak
kendilerinin hudut d karlmak zere merkezi
vilayete sevklerini ve teslim olan slam etelerinin
de tfekleriyle beraber Ankara cephesine sevk ve
yollanmasn emir buyurdu. Verilen emir ifa edildi.
Az zaman sonra ekiyann arkas alnd ve bylelikle Trabzon mntkas Ponts ekiyasnn istilasndan
kmilen temizlenmi oldu. Bu suretle Erzurum
Trabzon yolu alm ve ordudan Jandarma alay
kumandanlna bir takdirname gnderilmesine
kar alay kumandan benide Binbala terfi ettirilmek zere inha eyledi.234 O srada vilayetlerin
stanbul ile alaka ve muhabereleri kesilmi olduundan Mustafa Kemal Paann iradeyi milliyesiyle Trabzon taburuna Binba olarak terfi ettirildim.
Bir mddet sonra merkez Trabzon taburunun kadrosunun lavi ile Bayburt tabur kumandanlna
yine bununda laviyle Erzincan mstakil tabur
kumandanlna tayin edildim. Erzincanana ulamamdan bir sene krt ekyasnn takibatnda bulundu Birinci mraniye hadisesi namyla yad olunan
i bu isyanda mutasarrf Ali Rza Beyin hakimane
234
nha: Resm bir greve atama veya bir st

aama iin yazlan yaz:
tetbirleri sayesinde ekiyalarn Erzincana girmeleri

tehlikesi de bertaraf edildi. Bir zaman sonra jandarma dairesince kadro dzenlemeleri icra klnm
ve 25 seneyi ikmal edenlerin emekliliinin yapld
bildirilmiti. Tarafmza tekrar Binbalk rtbesinden emeklilie sevkedildiim resmen bildirildi,
Hesap ettim 3 seneyi gemi idi. ite salavtn
srr hikmetini bu suretle anlyorum ve tekrar
emekli olarak stanbula ulanca Sevgili azizimiz
Hazreti Ahmed Am Efendimin bir sene evvel
irtihali dar-i beka buyurduu haberini kemali teessrle rendim. Fatihteki medfeni mbarekesine
giderek ziyaretlerinde bulundum ve pek ac gzyalar dktm. Cenb- Hakk efaatlarn ve yardmlarn zerime sayaban buyursun. Rahmetullahi aleyhi ve rahmeten vsiaten.
Bir hafz bir gn Ahmed Am Efendi Hazretlerinin huzurlarna giderek;
imden dodu, size bir Kuran okuyaym
Efendim. demi. Onlar da: Hafz, bir nokta, iki
nokta, nokta demiler. Hafz; Evet demi.
Sonra,
nokta, iki nokta, bir nokta demiler. Hafz gene:
Evet demi. Devamla: ki nokta, bir nokta
demiler. Hafz,
Evet demi. Ellerini vererek
Haydi, git demiler ve iini halletmi.
Efendim:
Onlar bazen dolarlar, saacak yer ararlar, neresi olursa saverirler.
O zaman olurdu, ama imdi pek olmaz. Zira o
zaman harman zaman idi, imdi baak zaman,

hafza olan da iin harman.
Ahmed Am Efendi trbede otururken bir
gen yanndan geereken sordu;
smin ne? dedi gen cevaben;
smail dedi
smail gibi kurban olabilecek misin? dedi.
Sultan Abdlhamid devrinde, Sarayda da
vazife yapan Trbedr Mehmed Tevfik Efendi bir
gn pazardan iki tavuk alm, Ahmed Am Efendi
Hazretlerine gtrerek:
Hangisini piireyim efendim? diye arz- niyaz
etmi. Ahmed Am Efendi Hazretleri de:
Hangisi daha iyi ise onu piir! deyince,
Mehmed Tevfik Efendi:
Efendim, birini krk paraya, tekini elli paraya
aldm! demekle yetinmi. Ahmed Am Efendi
yine ayn ekilde:
Olum, hangisi daha iyi ise onu piir! deyince,
Efendim, birini krk paraya, tekini elli paraya
aldm! diye cevap vermi.
te bunun zerine Ahmed Am Efendi Hazretleri:
Aferin olum! Hakkn mahlklar arasnda
ayrm yapmamay renmisin!
Ahmed Am Efendi, 100 yan gekin bir
ihtiyar olduu iin sz arasnda snmaktan bahseder ve iyi bir krk olsa snrm, buyururlar.
Bu kadarck ima ve iaret zerine std derhal
arya giderek muhtelif neviden ve cinsten

krk getirip nne kor. std, bunun zerine aralarnda yle bir konuma olduunu sylerdi:
te efendim krk. Bu 50 lira, bu 30 lira, bu
da 25 liralktr, dedim. Bunun zerine Ahmed
Am Efendi;
stemem, gtr.
Dedi. lk arzu ile bu red karsnda hayrette kaldm. Fakat sebebini de sormadm, soramadm ve
bunda elbette bir hikmet vardr diyerek emirleri
zerine krkleri gtrp sahibine geri verdim.
Aradan bir ka gn geti, yanna gittim. Bana:
MECD; CEHENNEMN MDDET KA SENEDR BLR MSN?
65,000 SENEDR.
dediler. Baka bir gn de durup dururken yine
bu suali irad buyurdular. Fakat bu sefer mddeti
6,500 seneye indirdiler. Esasen birok mutasavvflar hep bu yolda giderler, sz hep byle etrafta
dolatrrlar.
Bu srada mebusluk, memurluk ve ticaret gibi
bir megalem de olmadndan stanbulu terk ile
memleketim olan Balkesire ekildim. Orada yerleir yerlemez bu sefer Balkesiri de terk ile Msra gitmek arzusu bende belirdi. Bunun tedarikleriyle ve tedbirleriyle zihnen megul iken bir gn
Balkesirin mehur meczubu smail, evin kapsn
alarak:
Uzun yola, uzun yola. Haydi... Hayrl ola!
diye seslendi, geti. Hlbuki ben kararm henz
aileme bile amamtm. Meczup smailin de bu
ihbar ve ihtarm duyunca artk kat kararm vererek, deta hkmet kuvvetiyle cebren memleket-
ten karlyormuum gibi alelacele ailemi, ocuklarm alarak hep birlikte Msra gittik.235
Abdlziz Mecd Efendi, Msra gider gitmez
1914 Cihan Harbi de patlak yermi, yollar kapanm, orada maietini ticaretle ve bilhassa uzun
senelerdenberi yapm ve alm olduu zahire ve
un ticaretiyle temine mecbur kalmtr.
Yabanc bir muhitte kendisini tantncaya ve
memleketin ticarette gidiini kavrayncaya kadar
hayli sknt ekmi, fakat alm, muvaffak olmu
ve 6,5 sene bu vaziyette Msrda kalarak; nihayet
Trkiyede mtareke olunca stanbula gelmi ve
tabi ilk evvel ziyaret ettii zat yine mridi Ahmed
Am Efendi olmutur. Elini pp de halini ve bandan geenleri anlattktan sonra ald izahattan:
235
eyh Brhaneddin dermi:

Meczuba elinizden gelen her yardm yapnz.
Faydasn grrsnz. Fakat kendi ile konumaktan bir fayda gremezsiniz. nk maneviyatnz
denk deildir.
Abdlziz Mecd Efendi de, derlerdi ki:
Bu trl meczuplar kendiliklerinden hi bir
ey yapamayp kuvvetli bir vel bunlarn iradesini
selbederek bu hale gelmilerdir; bunlarn syledikleri szler ve gsterdikleri fevkalde haller
kendiliinden deil o velden akseder, binaenaleyh bunlardan bir ey beklemek, bir ey ummak
doru deildir. u kadar ki kendilerin satamamak, eziyet ve hakaret etmemek lzm gelir. ayet edilirse meczubun deil, onu idare eden
velnin sillesine arplmak korkusu vardr.
Cehennemin mddetinin 65;000 sene oluudan

bahsedii, kedisinin 6,5 sene mridinden uzak
yaadna ve bu suretle bir cehennem hayat geireceine iaret olduunu, yani mridinin kendisine krlarak SEYAHAT CEZASI verdiini ve buna
sebep de krkleri nne serdii zaman onlarn
fiyatn sylemi olmasndan ileri geldiini anlamtr.236
236
[Cehennemin de mrnn sayl ve snrl olduuna inanan Sheyl nver yukarda szn ettiimiz Amerika hatralarn ieren Cehennemnme
defterinin balang sayfasna u notu dmtr:
Bunu naizane olarak (Cehennem alt bin sene
sonra yklr) buyuran Trnoval Ahmed Ami
Efendi Hazretlerinin ruh-i lilerine takdim edebim
Cehennemin mr zerinde naklettii bu sz
aslnda Ahmed Ami Efendi tarafndan Abdlaziz
Mecd Efendi'ye Msr Seyahati hakknda sylenmiti. Sheyl nver ise kendi cehennemini Cenab-
Hakk tarafndan grevlendirilmesine balamaktadr. Onun szlerini zikredecek olursak:
... Ben yle bir cehennemde uzun mddet (380
gn) Cenab- Hak tarafndan memur imi gibi yaadm ve onun iin cennete mekik dokudum. Birok ruhi inkiaflar oldu. Anladm ki ok defa cehennem azap yeri deil, bir pime yeri. Tam piip
de Hakkn ltfuyla buradan kurtulabilenlerin tadna doyum olmayacak gibi... Cehennem ve onun
azaplar bir gn kalkar. Devresini geirenler de
zaman zaman cennetin ebed ltfuna karr. Ama
il-nihye cehennemde deildir+ (SAYAR, 1994),
Dar olduu bu cezadan, dolay mridine

kar zerre kadar krgnlk duymak yle dursun
bilkis daha ziyade feyiz vermek iin byle yapm
olduunu std sylerdi ve Msrdan dnnde
bu feyzi umduundan ok fazla aldn da szlerine ilve ederdi.
Abdlziz Mecd Efendi, vakit vakit bu hdiseyi
tekrarlar ve izah ederken derlerdi ki:
Ben bu kadar gizli kapakl sz sylemem. ok
kere muhatabmn idrakine ve kabiliyetine gre
ak da sylerim, Fakat bu yol, yani mridle mridin temas keyfiyeti barutla pamuun bir arada
bulunmasna benzer. Bazan hi bilinmeyen bir
sebepten dolay barut birdenbire ate alverir.
Bu ate al mridin lehine olduu kadar aleyhine de kabilir. Yani mridin nelerden holanmad, ne gibi eyleri beendii bilinemez. Ani bir
hareketi kalbiyye her eyi altst edebilir ve neticesinde mrid ya manen olur yahut manen lr.
Binaenaleyh her zamanda, her temasta ve her
hitapta, mridin karsnda son derecede dikkatli,
uyank ve tetik davranmak lzm gelir.
Abdlziz Mecd Efendi, 6,5 sene Msrda bulunduu halde asla siyasetle uramam, oraya
muhtelif tarihlerde her biri bir suretle snm
olan muhalif fikirli Trklerle de temas ve ihtilt
etmemi ve kendi bana sessizce ticaretle uramtr.
Msrda bulunan Trklerden en ziyade grp
konutuu balca iki kiidir. Birisi; Abdlhamidin
s.408
uzun mddet eylhislmln yapm ve o srada

Msra ekilmi olan Cemaleddin Efendi, tekisi de
Msr Hidivinin saray hocas ve imam Gmhaneli dergh eyhi Dastanl mer Ziyaeddin Efendidir.
te bu yola gidilerinden dolaydr ki Umum
Harpte Trkler ngilizlerle harp halinde bulunduu
ve bu yzden Msrdaki Trk tebaas esir saylp
kamplara sevkedildii halde stada ne ngiliz, ne
de Msr hkmeti bu bapta bir mklt gstermemitir.
Fakat dindar oluu, ulema kisvesini tay, hele
Arab dilini btn fesahat ve belatiyle konuabilmesi yznden Arap limleriyle vakit vakit camilerde ve husus toplantlarda buluur ve din mbahaseler ederlermi.
Abdlziz Mecd Efendi, Arab limlerinin biz
Trklerden ok mutaassp ve daha inhisarc olduklarn sylerdi. Mesel ne zaman Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden bahsetseler
nebiyyna elarab (Peygamberimiz Araptr)
derlermi.
Bu sz Arab limlerinden sk sk iiden ve tabi
ierleyen std; gnn birinde son olarak bir daha
iidince kzarak ve sabredemiyerek hemen ilve
etmi;
Allahmz da Trktr.
Bu hakl mukabele zerine grp konutuu
Msrllar nebiyyna elarab szn bir daha
azlarna almamlardr.
Sunullah Gaybnin u beytinide hakikati ak
sylemekteki tehlikeyi anlatyor.
Sunullah Gayb Kaddesellh srrahul azz bu-
yurdu ki;
Bamz meydana koyduk, kef-i esrar eyledik;.
Enbiya-v evliyann ketmettii mna budur!
Abdlziz Mecd Efendi derdi ki:
Bir gn mridim Ahmed Am Efendi:
Mecd, sakn srr f etme!
dedi.
Acaba bir ey mi yaptm? diye korktum. Benim korkumu gidermek ve bir hakikat bildirmi
olmak iin buyurdular.
Edemezsin ki, edilemez ki, ruhunu ortaya at,
fa et anlat bakalm. Edemezsin, Oda yledir.
Bu tenvir ve irddan mlhem olarak, Mecd
Efendi derlerdi ki,
Cenb- Hak srr vahdetin gizlenmesini ister ve
bu ii mahdut kullar ile idare eder, ird ve idlal
kendisindendir.
Albay erafeddin Uurluteinde rivayetle;
Ahmed Am Efendi Hazretleri bir gn, mridn
ve muhibbanyla bir yerde sohbet ediyormu.
Bir albay gelmi, ulatrma albay, Ahmed Am
Efendiyi ok seven, ama harbt bir adam. Baka
kimseye zarar dokunmayan, kendini harab eden
bir harbt adam. Gelmi, elini pm, diz km oturmu, mahviyyet iinde. Sohbetten nasibini alarak, bir mddet sonra destur alp kp giderken, Ahmed Am Efendi:
Ulan aygr, hadi git bugn de ne halt edeceksen et bakalm! Benden sana izin!, demi.
Bu harbat albay, boyun bkp bel krarak, derin bir huu iinde huzurdan kp gidince, hazretin
etrafndaki derli toplu derviler:
Efendim, demiler, nasl olur bu? Bu harabt

aygrnn haramatna destur verdiniz adeta siz!..
Mridan ve muhibban byle syleyince, zamirlerin kifi, byk veli Ami Efendi:
Siz, demi,
O haytann zhirine bakmayn! D bozuk
ama, ii prlanta onun!.. amura dm bir cevher o!. Nasl olsa edecek o haytal!. O amurla
ii bitmedi daha onun!. Bizim destur vermemizin
sebebi, onun ykn hafifletmek iindir!.
Nak-Hlid meyihinden Mehmed Esad
Erbil (1847-1931) Muaviye'ye ihtirm ile tannan
biri idi. 1930 sonlarna doru, bir vesiyle gene
Muaviye'yi gklere karm olduu Sbit Efendi'nin kulana gidince, Hazret'in byk bir celliyetle: "Ben bu krd burada brakmam" dediini
ve aradan bir ay gemeden eyh Esad Efendi'nin
tevkif edilerek stikll Mahkemesi'nde idam talebiyle yarglanmak zere Menemen'e gtrlm
olduunu Eref Efendi nakletmitir. eyh Esad
Efendi stikll Mahkemesi'nde idama mahkm
olmu, cezs mebbed hapse evrilmise de
tedv edilmekte olduu Menemen Asker Hastahnesi'nde 4 Mart 1931 trihinde Hakka yrmtr.
Mehmed Sbit Efendi, Eref Efendiyi bir gn:
"Erefim, kalk! Seninle bir zt ziyrete gideceiz" diyerek Ftih Trbedr Ahmed Am Efendi'ye gtrm. Ahmed Am Efendi Sbit Efendi'yi
grnce ayaa kalkp ellerini gsne kavuturmu; Sbit Efendi de ayn ihtirm duruunu izhr
etmi. Her ikisinin de sessiz ve szsz bir yarm
saat kadar durumlarn muhfaza etmelerinden
sonra Ahmed Am Efendi'nin huzurundan ayrlan

Sbit Efendi:
"Erefim grdn m? Ne can bir zt, deil
mi!" demi. Eref Efendi'nin Ahmed Am Efendi'ye muhabbet ve hayranl da ite byle balam.
Bir gn Eref Efendi Ahmed Ami Efendi Hazretlerini ziyret etmek zere Seyyid Abdlkdir
Belh'ni yanndan ayrlrken, Hazret onu:
"Erefim, Ahmed Am Efendi zamann Kutbu'dur diyerek kaz etmi. Eref Efendi'ye byle
nereden geldiini soran Ahmed Ami Efendi ise,
onun Murat Buhr Dergh'ndan geldiini renince, hrmetle: "Erefim, Seyyid Abdlkdir
Belh Hazretleri zamann Kutbu'dur" demi.
Mustafa Dzgnman'n rivyetiyle, Eref Efendi
gen iken bir gn Sbit Efendi:
"Erefim; fakr Amerika'ya gideceim" demi.
Aradan bir mddet getikten sonra bir baka gn
de: "Erefim ben artk Amerika'ya gidiyorum"
dediinde Eref Efendi Sbit Efendi'nin dizlerine
kapanm: "Sultnm fakri brakp da gitmeyin!"
diye alayarak yalvarm. Hl-i hayatnda Amerika'ya gitmemi olduuna gre, Sbit Efendi'nin bu
szleriyle neyi m etmi olduu bugne kadar
hep speklsyon konusu olmutur.237
Aktar Sim Efendi'nin byk olu Ahmed
aabey (do. 1917) bir gn Hafz Eref Ede Efendi'ye:
237
Amerikann kuvvet kazanacana iaret

edilmi olabilir. (ZEMRE, 2007), s. 22-25
"Amcacm, siz Trbedar Ahmed Am Efendi,

Seyyid Abdlkdir Belh, Mehmed Sbit Efendi
gibi ok byk ztlara yetimi, nazarlarn almsnz. Bu zevt gtklerinde ben daha ocuk
yanda imiim. Ne olurdu ben de onlarn nazarlarna mazhar olsaydm!" diye serzenite bulununca, Eref Efendi celllenerek o fevkalde nfiz
nazarlarn Ahmed Dzgnman'a dikip:
"Evldm, bu zevtn nazarlarna mazhar olmu olan nazarlar grdn ya!" diyerek onu ikaz
etmi.
Attr Dkkm'nda Eref Efendi'ye: "Yahu amcacm! nsan dilhn eden bu Kerbel vak'as
niye vuku bulmu ki? Bunun hikmeti nedir?" diye
soran Ahmed Dzgnman:
"Evldm Kerbel vak'asnn zuhurunun hikmeti hakk mslmanlarn sahtelerinden tefrik
edilmesi iindir. Bak sen de Kerbel'nn bahsi
geince nasl elem duyuyor, nasl muzdarb oluyorsun!" cevbn alm.
Yine Ahmed Dzgnman, bir gn Eref Efendi'ye:
"Amcacm, Kur'n- Kerm'de Hazret-i Ali
hakknda hi yet var mdr? diye sorduunda:
"Evldm Mide sresinin 55. yeti Hazret-i Ali
hakknda inmitir" cevbn aldn beyn etmektedir.238
238
Bu yetin meli: "Sizin velniz: evvel Allah,

sonra Resl', sonra o mn etmi olanlardr ki
namaza devm ederler ve rk hlinde zekt
verirler" eklindedir (Orijinal Elmall Hamdi Yazr
Niyzi Sayn Kerbel'dan sz ald zaman Eref Efendi'nin gzlerinin kpkrmz kesildiini ve
mutlaka birka damla yan sakallarna szldn hatrlamaktadr. Ayrca, Eref Efendi'nin Fash
Ahmed Dede'nin : 239
Bu mtemde olan, derd ile hicrna dev olmaz.
Bu feryd- Hseyn'dir. Buna uk, nev olmaz.
Hasan ile Hseyin'dir ol Resl'n kurret-l ayn,
Sevenler l-i evldn eiinden cd olmaz.
Tevellsn, teberrsn bilen uka ak olsun!
Tarikatta budur erkn; buna ill ve l olmaz.
Vukut- Hseyn-i Kerbel'mn mtemengzi
meli). Abdlbk Glpnarl Kur'n- Kerm ve

Meli (Remzi Kitabevi, stanbul 1958) balkl eserinin 2. cildinin LIX. sayfasnda bu yetin aklamas bbn da aynen yle yazmaktadr:
"Bir gn, mescide bir yoksul gelmi, Allah iin
bir ey istemiti. Namazda bulunduklarndan, hi
kimse bir ey verememi, yoksul da Ya Rabb,
Tank ol! Peygamber'in mescidine geldim, bana
bir ey veren olmad demiti. Bunun zerine Hz.
Ali kerremallh veche, rkda iken elini uzatm;
yoksul, parmandaki yz alp gitmiti. Bu yet
Ehl-i Beyt immlarna, Sa'lab'ye, Taber'ye Eb
Bekr-el Rz'ye gre bu olay zerine inmitir".
239
Fash Ahmed Dede (hyt. 1699): Galata Mevlevhnesi hazresinde medfn, melm-mereb,
Ehl-i Beyt-i Reslullh , dvan shibi ve hattt
bir mevlev dedesidir.
Sem v hme
240
v savt hurf ile ed olmaz.
Fash, nh felek ykut rmmn241 ile pr242

olsa,
O mihr-i lemin bir katra knna bah olmaz.
eklindeki gazelini ind ederken, bu sefer,
hngr hngr alam olduuna hit olduunu
da beyn etmektedir.243
Necmettin Okyay Hoca Eref Efendi'den
kendisini Trbedr Ahmed Am Efendi'ye gtrmesini ok istermi. Ama bu arzusunun bir trl
gereklemediini grnce bir gn Eref Efendi'ye
trizde bulunmu. Bunun zerine Eref Efendi,
eriat taraf ar basan Necmeddin Hoca'ya:
"Birder; sen orada konuulanlara hit olsan
bizim kfrmze kail olursun" demi.244
Hammami Muhammed Tevfik Efendi Kaddesellh srrahul azz buyurdular ki;
Kamil Velilere makbul hediye ahde vefadr.
Ves-selam ala men ittebeal Hda
240
Hme: Kalem.
Rmmn: Nar.
242
Pr: Dolu.
243
(ZEMRE, 2007), s.39-42
244
(ZEMRE, 2007), s.44
241
Ben seni sevdim,

Sen de beni
sevdin mi?
Ahmed Am Efendi
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem

buyurdu ki;
Deerli insann
deerini,
ancak
deerli insan bilir.
245
ihbul Ahbr, 729
245
KAYNAKA
Abdlaziz Debba trc: Celal YILDIRIM
Kitab'l briz *Kitap+. - stanbul : Demir Yaynlar,
1979. - Cilt I-II.
AKIN Ali HZ. Eb Tlib ve Tarihte Gizli Kalm
Gerekler" *Kitap+. - stanbul : Sakaleyn, Austos
2007.
BARKN Sava . Ahmed Avni KONUK
[Kitap]. - stanbul : Klasik Yay. , 2011.
BRN Em. Binba Kazm Sohbetname
Ahmed Ammi Efendi *Kitap+. - Bilecik : [s.n.],
1953.
BURKAY Hasan Menkb- erefiyye
[Kitap]. - Ankara (Be Cilt) : nar Yaynlar, 19952010 .
Carl VETT trc: Prof.Dr.Ethem CEBECOLU,
Kelmi Derghndan Hatralar( stanbul - 1925)
[Kitap]. - Ankara : [s.n.], 1993.
CEBECOLU Prof. Dr. Ethem Tasavvuf
Terimleri ve Deyimleri Szl *Kitap+.
ERDEM Ahmed Fatih Sertrbedr Ahmed
Ami Efendinin Kelm- Alilerinden Zaptedilen
Bazlar *Kitap+. - Ankara : SBN: 975-7852-85-6,
Tarihsiz.
ERGN O. Nuri Balkesirli Abdlazz Mecd
Tolun Hayat ve ahsiyeti *Kitap]. - stanbul : [s.n.],
1942.
GRLEK Dursun Ayakl ktphaneler
[Kitap]. - Kubbealt-stanbul : [s.n.], 2005.
KO Mustafa Bleybelen, Muhy-i Glen,
lk Yapma Dil, lk Kutsal Dil *Kitap+. - stanbul :

[s.n.], 2005-Klasik Yay..
KKSAL M. Asm slam Tarihi [Kitap]. stanbul : Kksal Yaynlar.
Muallim Cevdet Mderris Ahmed Naim
[Kitap]. - stanbul- lk Matbaas : [s.n.], 1935.
ZDAMAR Mustafa Ahmed Am Efendi
[Kitap]. - stanbul : Krk Kandil, 1997.
ZEMRE Ahmed Yksel skdar'n
Srls *Kitap+. - stanbul : 3. basks Kubbealt
Neriyt, 2007.
SAYAR Ahmed Gner A. Sheyl nver
Hayat, ahsiyeti ve Eserleri *Kitap+. - tkenstanbul : [s.n.], 1994.
TOYGAR mer Lutfi Muhabbet zerine
[Kitap]. - stanbul : Seil Ofset, Ocak-2009.
VASSAF Osmanzade Hseyin ve hzl.
Prof.Dr. Mehmet AKKU- Prof.Dr. Ali YILMAZ
Sefine-i Evliya [Kitap]. - stanbul : [s.n.], 2006.

Ahmed Amic59f Efendi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Ahmed Amic59f Efendi PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmed Amic59f Efendi PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kutbul-rifn, Gavsul-Vsiln

Mrid-i Kmil El-Hc

: H. smail Hakk Altunta

Hazreti Raslllah sallallh

El-Hc Ahmed Am Efendi 5

Eb Tlib Aleyhisselm ...........................................100

6 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 7

AHMED AM EFENDNN KRONOLOJS

El-Hc Ahmed Am Efendi 9

Tekrar sbyan mektebinde muallimlik yapmaya

El-Hc Ahmed Am Efendi, Trnovaldr. Hangi

Hicr 20 aban 1338 senesi (9 Mays 1336 9

12 El-Hc Ahmed Am Efendi

iken hak ve hakikat sevdas gnlne derek bir

El-Hc Ahmed Am Efendi 13

zamanda uyank bir mutasavvf varm. Ahmed

14 El-Hc Ahmed Am Efendi

(rk temiz) cmlesindeki ( ( ) Ayn) maruf tabiriyle atlatarak sylerlerdi.

(SAYAR, 1994), s.314

El-Hc Ahmed Am Efendi 15

16 El-Hc Ahmed Am Efendi

Ahmed Am Efendi vermekten ekinmezlerdi. 5

El-Hc Ahmed Am Efendi 17

2- Mizan- Hakikat (bni Kemalin bu addaki eserinin tercmesidir)

18 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 19

20 El-Hc Ahmed Am Efendi

Orada imamlk ve yaz muallimlii yapmtr.

El-Hc Ahmed Am Efendi 21

merl Halveti hakknda u malumatlar anlatmtr.

Trnovada kinci Bulgar arlndan kitabeler

22 El-Hc Ahmed Am Efendi

Yine bunlar arasnda Marko denilen biri varm.

Bu yaplan hareket imann ibraz iin iki ahit

El-Hc Ahmed Am Efendi 23

24 El-Hc Ahmed Am Efendi

metlerine inananlardanz. Sizden de byle bir ey

(Carl VETT, 1993), s.247

El-Hc Ahmed Am Efendi 25

Baz kitaplarda (DA) 1846 ylnda icazet ald

26 El-Hc Ahmed Am Efendi

stanbula tekrar gelmilerdir. Ahmed Am

kam Kbrsl Akif Efendi, bu haberleri livaya ve ta

El-Hc Ahmed Am Efendi 27

Efendi adnda biri trbedr bulunuyorlarm.10

Asl ad Ebubekirdir. Bekir ismiyle anlmtr.

28 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 29

kesleri Tuna vilyetinde olduu gibi; Giritte de

30 El-Hc Ahmed Am Efendi

El-Hc Ahmed Am Efendi 31

buyurarak kendisinden sonra gelecek zatn yksek makamn anlatmlardr. 11

Mehmed Tevfik Kayseri: Kayserili olmalar

32 El-Hc Ahmed Am Efendi

Aratrmamza ramen Nfus kaytlarnda Avni-

El-Hc Ahmed Am Efendi 33

yrynce Drulfnn'un ba mderrisi Ahmed