http://www.dtva.rs/index_files/Matura/MaturskaPitanja_files/Osnovi/OsnoviIV1.

htm

ELEMENTI PROIZVODNJE

Faktori (elementi) proizvodnje:

1. radna snaga
2. sredstva za rad
3. predmeti rada

troe se u vidu preobraaja materijala u novi proizvod, zatim postepenog habanja

sredstava za rad, kao i zamora radnika zbog gubljenja njegove bioenergije.

Veliina troenja kao oblik ulaganja uslovljena je koliinom utroenih elemenata

utrocima i novanim izrazom njihove vrijednosti cijenama.

- Radna snaga proizvoaa je najznacajniji aktivni faktor

proizvodnje, bez ijeg angaovanja proizvodnja i proces
rada ne bi mogli da se odvijaju
- Rad, kao svjesna i svrsishodna djelatnost ljudi, je proces
u kome se troi radna snaga proizvoaa.
- Za savremenu proizvodnju karakteristian je sve vei
utroak umnog rada i smanjivanje utroka fizikog rada.
Znanje, kao poseban kvalitet radne snage proizvoaa,
postaje neiscrpan faktor proizvodnje u savremenim
uslovima.
- Posebnu vrstu rada, preduzetnitvo, odlikuju poslovi
upravljanja, organizovanja i pokretanaj radi ostvarivanja
veceg obima proizvodnje i poslovnog rezultata.
- Neki savremeni ekonomski teoreticari smatraju da je
preduzetnistvo i poseban faktor proizvodnje.

- Sredstva za rad su materijalna dobra kojima se oblikuju

predmeti iz prirode.
- U uzem smislu, sredstva za rad, obuhvataju materijalna
dobra koja se neposredno koriste u procesu rada i nazivaju
se oruima za rad ( maine, alati, ).
- U irem smislu, sredstva za rad, obuhvataju pored orua
za rad i materijalana dobra koja obezbjeuju opte uslove
za rad ( zgrade, hale, magacini).

- Sredstva za rad u svaremenoj proizvodnji omoguavaju

potpuno automatizovanu proizvodnju zbog visokog stepena
korienja raunarske tehnike.

- Predmeti rada su materije na koje ljudi djeluju sredstvima

za rad, da bi ih prilagodili svojim potrebama.
- U procesu proizvodnje prirodna dobra ne koriste se samo
u onakvom obliku u kakvom se nalaze u prirodi, ve i
odreeni proizvodi ljudskog rada postaju predmeti rada.
Oni su nastali kao rezultat rada u prethodnim procesima
proizvodnje i nazivaju se sirovinama.
- Prirodna dobra se nalaze u samoj prirodi ( kamen; drvo,
zemlja), a sirovine su materijalna dobra koja su
pretrpjela proces rada i upotrebljavaju se kao predmeti
rada (brano, koa, guma)

RADNO MJESTO je osnovna elija u procesu proizvodnje i procesu rada u cjelini.

RADNO MJESTO je najmanja tehnoloki i organizaciono zaokruena cjelina u okviru koje se
odvija jedan tano odredjen dio procesa rada.
U optem sluaju, radno mjesto se sastoji od 5 radno povezanih, a tehnoloki i
organizaciono meuzavisnih inilaca :
1. Predmet rada, proizvod ili usluga, kao polazni inilac na osnovu koga se radno
mesto i stvara.
2. Posao radnog mjesta, tano odredjeni dio cjelovitog procesa rada koji treba u
okviru njega da se izvrava. Posao radnog mjesta je cjelovit samo kada su za
radno mjesto odredjeni:
-radni zadatak
-materijal
-alat
-dokumentacija
3. Sredstva za rad koja ine: maine, uredjaji i instalacije. Za funkcionisanje
sredstava za rad koristi se odgovarajua energija.
4. Prostor za rad koji ima odgovarajue : veliinu(kvadratura, kubatura), oblik,
mikroklimu i psiholoke uslove (odnosi medju ljudima). Mikroklimu odredjuje vei
broj parametara:
-temperatura vazduha
-vlanost vazduha
-brzina kretanja vazduha
-osvjetljenje
-buka i vibracije
-istoca

5. ovjek kao najvaniji inilac radnog mjesta objedinjuje sve ostale inioce i on
treba da ima odgovarajue :
-znanje
-sposobnosti
-psihofizike osobine
-psihosocioloke osobine itd
Gotovo radno mjesto odnosno mjesto koje ima odgovarajuu gotovost je ono koje
posjeduje sve inioce cjelovite i sa odgovarajuim svojstvima.
- za svaki inilac radnog mjesta, postoje dva pojavna oblika
-postoji
-ne postoji
- ako postoji, inilac moe biti:
-odgovarajuci
-neodgovarajuci
- 3 osnovna organizacona vida radnih mjesta:
- otvoreno (ima najnii nivo organizovanosti. Radnik samo manji dio raspolozivog
vremena koristi za rad) - radnik esto prekida rad i naputa radno mjesto, a kada radi, ini to
oteano i neefikasno, tako da mali dio ukupnog raspoloivog vremena koristi za rad pa je
samim tim i radni uinak nizak.
- zatvoreno (to je organizacioni vid radnog mjesta koji ima visok nivo
organizovanosti. Kod njega su svi uzroci prekida i neefikasnosti rada otklonjeni osim toga da
se ne prouava, ne mjeri, ne poboljava i ne humanizuje rad na radnom mjestu. Radnik ne
naputa radno mjesto, sve raspoloivo vrijeme koristi za rad, radi efikasno i radni uinak mu
je veliki.)
- stabilizovano (ima najvii nivo organizovanosti i uslov za stvaranje ovakvog radnog
mjesta jeste prethodno zatvaranje radnog mesta. Kada se kod zatvorenog radnog mjesta
studijom metoda rada, nain rada na radnom mjestu optimizira sa stanovita efikasnosti i
humanizacije rada, dolazi se do SRM. Kod njega je rad najefikasniji i najhumaniji, a radni
uinak najvei)
U naim radnim organizacijama veina radnih mjesta je otvorenog tipa.
To znai da bi mogla da se povea produktivnost ali je prethodno potrebno:
- utvrditi stepen korienja kapaciteta
- izraunati stepen otvorenosti radnih mjesta
- odrediti nivo organizovanosti
- izmjeriti uticaj najvanijih inilaca na stepen korienja kapaciteta, stepen
otvorenosti radnih mjesta i nivo organizovanosti

PROGRAMIRATI PROIZVODNJU znai odrediti na dui rok asortiman i obim proizvodnje tj

asortiman i obim proizvoda i usluga

Pre nego sto se predje na utvrdjivanje optimalnog programa proizvodnje treba izvrsiti: (to se
zove upravljanje asortimanom, tj to je podsistem sistema upravljanja proizvodnjom)
- izbor osnovnog dela programa
- rangiranje svih vrsta proizvoda ili usluga
- odredjivanje ucesca direktnih troskova (sirovine, materijali, poluproizvodi, energija,
rad masina, rad radnika) u ceni proizvoda ili usluge
Veliki obim proizvodnje gubi smisao ukoliko se prethodno ne utvrdi odgovarajuci asortiman
i optimalni plan proizvodnje
Pod upravljanjem asortimanom potpada i utvrdjivanje akumulativnosti proizvoda tj
finansijske atraktivnosti proizvoda i to je uslov za definisanje programa proizvodnje i za
utvrdjivanje optimalnog plana proizvodnje
Osnovni ciljevi stvaranja i primene modela utvrdjivanja akumulativnosti
proizvoda su sledece:
- stvaranje mogucnosti za pravovremeni uvid u akumulativnost svake vrste
proizvoda i razlicitih kombinacija vise vrsta proizvoda
- formiranje informaciono-dokumentacione osnove
- rangiranje vrsta proizvoda po kriterijumima: poslovni prinos, relativno
ucesce direktnih troskova u ceni proizvoda
Osnovni rezultat primene modela utvrdjivanja akumulativnosti proizvoda treba
da bude povecanje kvaliteta organizovanja organizacione celine u kojoj se model
primenjuje.

POJAM PROIZVODA
Proizvod je sredinja taka svake proizvodnje. Kvalitetan i jeftin proizvod je
osnova razvoja svake kompanije i garancija njenog opstanka na tritu, zbog ega
se
razvoju proizvoda unutar kompanija posveuje posebna panja. Na globalnom
tritu
samo neznatan broj kompanija ima privilegiju da njihovi proizvodi doivljavaju
neznatne ili male promjene, dok je velika veina kompanija, u cilju postizanja i
odranja svojih konkurentskih sposobnosti na tritu, suoena sa stalnim i estim
izmjenama svojih proizvoda. Razlozi za ovo su viestruki i mogu se sagledati iz
razliitih
uglova kao na primjer: razvoj novih tehnologija i materijala, modni trendovi,
promjena
svijesti korisnika proizvoda, itd.
Bez obzira na navedene razloge sredinja uloga u determinisanju karakteristika
i konanom uspjehu nekoga proizvoda lei na krajnjem korisniku. Shodno naprijed
iznesenom, moe se konstatirati da proizvod predstavlja nain na koji kompanija
usklauje svoje mogunosti sa potrebama i zahtjevima kupaca, jer u konanici
potrebe
korisnika ne postoje zbog proizvoda, ve proizvodi postoje zbog potreba korisnika.
Naime, korisnici kupovinom proizvoda zadovoljavaju svoje specifine potrebe i
elje,

pa tako u proizvod spada sve to se moe ponuditi korisniku u cilju

zadovoljavanja
njegovih potreba i elja i za koji je korisnik spreman platiti odreenu cijenu,
financijsku
ili neku drugu. Dakle, pod pojmom proizvod podrazumijeva se sve ono to se
moe
prodati bilo da se radi o idejama, uslugama, robi, ili bilo koja kombinacija
navedenih
pojmova, pri emu isti slue za zadovoljenje ljudskih elja i potreba svojim
sveukupnim
opipljivim i neopipljivim karakteristikama, ukljuujui funkcionalne, socijalne i
psiholoke koristi i zadovoljstva. U literaturi se povremeno umjesto pojma
proizvoda
susreu i koriste drugi termini kao ponuda ili rjeenje.

Ideja kao proizvod

Pojam same ideje i ideje kao proizvod u mnogome se razlikuju. Kada se
posmatraju kao proizvodi ideje predstavljaju koncepte, filozofije ili odreene
zamisli
koje se mogu trino valorizirati. Prihvatanje ideje kao proizvoda sa trinom
vrijednosti je novijeg vijeka, a povezano je sa pojavom patentnih prava (slika 2.1)
i
organizacija koje se brinu o njihovoj zatiti, ime je ideja postala vrijednost koja
se
moe naplatiti. U skladu sa tim moe se konstatirati da patentiranjem ideja
dobiva
javnu dimenziju, ali njena upotreba je ograniena tj. uslovljena kupovinom. Dakle,
ideja postaje trini proizvod tek onda kada je vlasnik proda, odnosno ustupi
prava na
njeno koritenje. Naravno put koji ideja proe od trenutka nastanka ideje kao
misaone
fikcije, preko njene razrade, patentiranja, pa do ideje spremne za trite je esto
dugotrajan i trnovit. Prema nekim pokazateljima, koji istina nemaju vrsto
uporite u
provedenim istraivanjima, najvei broj ideja, njih cca. 70% propada i prije nego
to
dou na trite, dok od onih ideja i koje dospiju na trite njih cca. 20% nikada ne
nae kupca, odnosno, zainteresiranog korisnika koji je spreman da za njih plati,
pa se
moe govoriti i o pojmu "smrtnosti ideja".

Usluga kao proizvod

Sa aspekta proizvoda pod uslugom se moe tretirati svaka radnja ili izvedba
koju jedna strana moe ponuditi drugoj, rezultat primjene ljudskih i mehanikih
napora prema osobama i objektima, uglavnom je neopipljiva i ne rezultira
vlasnitvom
bilo ega. Shodno tome, usluge su nematerijalni proizvodi ija se konzumacija
odvija
na mjestu i u vremenu kada se i gdje se generiraju to implicira da se njihova
proizvodnja moe, ali i ne mora biti vezivati za fiziki proizvod. Upravo zbog ove

injenice ponekad je veoma teko napraviti razliku izmeu usluge kao proizvoda i
samog fizikog proizvoda tj. robe. U daljnjem tekstu su prezentirane neke
osnovne
specifinosti koje odlikuju usluge i na osnovu kojih se usluge razlikuju od roba fizikih
proizvoda.
Usluga kao proizvod ima neopipljiv, nematerijalni karakter to znai da se ne
moe vidjeti, opipati ili probati prije nego doe do realizacije samog procesa
kupovine,
konzumacije ili koritenja. Nedostatak opipljive fizike dimenzije koju uzrokuje
poveava nivo neizvjesnosti kod korisnika pri kupovini usluge. Klasian primjer
prezentirane specifinosti predstavlja nemogunost testiranja kvaliteta popravka
odreenog ureaja sve dok se usluga u potpunosti ne realizira.
Neodvojivost procesa proizvodnje od procesa potronje usluge je druga vana
specifinost usluga u odnosu na robu - fiziki proizvod. Naime, u cilju potpunog
obostranog zadovoljstva korisnika kupca i pruaoca odreene usluge zahtijeva
se
njihova apsolutna saradnja sve do njene konane realizacije. U sluaju usluga
line
prirode sama karakteristika usluge implicira prisustvo korisnika tokom cijelog
procesa
izvoenja usluge, npr. predavanja studentima na fakultetu (slika 2.2). Naravno, u
odreenim sluajevima kada ne postoji potreba za visokim stepenom kontakata
izmeu korisnika i pruaoca usluge postoji mogunost razdvajanja procesa
proizvodnje
i potronje usluge, kao na primjer u sluaju usluge servisiranja automobila koja se
na
osnovu odreenih opaanja korisnika automobila moe naknadno realizirati, a
korisnik
automobila dolazi tek po zavretku servisa.

Nemogunost razdvajanja nastanka i konzumacije, odnosno pruanja i

potronje usluge, od prisustva korisnika-kupca usluge je sljedea vana
karakteristika
usluge, kojom se usluga u potpunosti izdvaja od robe. Ova specifinost
svojstvena je
velikom broju razliitih usluga i esto podrazumijeva direktno uee korisnikakupca u
nastanku, realizaciji i pruanju usluge. Klasian primjer ove karakteristike ogleda
se u
interaktivnom odnosu uitelj-uenik tokom izvoenja nastave. Naime, uitelj ne bi
mogao da prui svoju edukativnu uslugu razredu bez uenika - doslovno ne bi
imao
kome da prui uslugu.
S obzirom na neophodnost prisustva korisnika usluge u njenom
nastankukonzumaciji,
pruanju - potronji, nekonzumacija usluge u trenutku nastanka rezultira
njenim gubitkom to predstavlja sljedeu karakteristiku usluge. Tako na primjer,
neiskoriten teretni prostor u prekooceanskom brodu predstavlja klasian gubitak

usluge, jer ne postoji mogunost njene nadoknade, bez obzira na injenicu da je

usluga
ipak pruena tj. konzumirana.