nguyn du

Kim
Vn
Kiu

Gio nh - Tng gii

hng ngn o t
kim vn
kiu
1
m
Duy
To

kim vn kiu truyn - cn gi l Truyn Kiu, c vit bi

i thi ho Nguyn Du (17651820) l mt tc phm vn chng
kinh in nht trong lch s vn hc Vit Nam. Gm 3254 cu
th c vit theo th lc bt mang m m hng ca ca dao
truyn thng. Truyn Kiu c vit bng ch Nm tng hnh,
khng phi bng ch Quc Ng, h thng ch vit c s
dng thay th ch Nm t u th k th XX. Tc phm ny
a tn tui Nguyn Du vt ra khi Vit Nam v tr thnh
mt trong nhng danh nhn vn ho th gii.
Hng trm nm qua, Truyn Kiu l mt trong s t cc tc
phm c nhiu ngi dn mi tng lp thuc lng v s
dng nh mt hnh thc vn ho vi nhiu hot ng nh :
bi Kiu, ly Kiu, tr Kiu, vnh Kiu, tranh Kiu...
hng ngn o t m duy to (1896 1988) sinh ti lng
Hng Mc, ph T Sn, tnh Bc Ninh. C thi Hng khoa
Nhm T (1921) nhng ngay sau khi cc k thi ch Nho b bi b,
c theo hc Php vn mt thi gian v tr thnh gio vin tiu
hc vo khong nm 1920. Tuy dy hc bng ch Quc ng v
ch Php, c sut i t trau gii ch Hn v ch Nm. C sang
Canada nh c t nm 1976. Ti y, c b ra hn su nm
tri hon tt cng trnh vn hc su sc cui i. l cun
Kim Vn Kiu Gio nh v Tng gii.
Cng trnh dy 570 trang ny c c thu ngi nh
my tng trang, sau c vit tay tng ch Hn v ch Nm
vo nhng ch cn thit. T thng 5-2009, phin bn in t
ca tc phm ny c gia nh c sao lu di dng ebook
v chia s min ph trn mng internet. Cun sch ny s dng
ba phn ca tc phm y, l :
Phn chnh vn
Phn gio nh - tng gii
Phn ch gii - dn in
Qu v c th tham kho v download ton b bn tho gc ca
tc phm ny vi y phn ch Hn v ch Nm ti blog :
kimvankieu.wordpress.com
chng ti thc hin cun sch th nghim Cadao mt b
font ch gm 6 kiu : book, regular, bold, italic, bold-italic &
sans c xy dng v pht trin dnh ring cho ting Vit.
y l b font ch u tin v duy nht t trc ti nay c
thit k vi mc ch gii quyt tt c cc vn ca ngn ng
ting Vit di dng vn bn.

2 nguyn du

nguyn du

Kim Vn Kiu

gio nh - tng gii

m Duy To

d. 14
amiens,
kim vn
kiu2012
3

designed & typeset by d. 14

in Indesign CS4
on an Apple Macintosh computer
all text output in Cadao
a font family specially designed
for the vietnamese language requirements
by Pham Dam Ca
Amiens,
4
nguyn
du
avril
2012

bn tho
da trn nguyn tc
Truyn Kim Vn Kiu
Gio nh & Tng gii
nh gii gi
Hng ngn o t
m Duy To
kiu ch
b font ch Cadao,
do Phm am Ca
v kiu v pht trin
bin tp & thit k
d. 14

kim vn kiu 5

1
6 nguyn du

My li phi l
trc khi
nh chnh
& ch gii
truyn Kiu

kim vn kiu 7

Truyn Kim Vn Kiu hay on Trng Tn Thanh l mt

tc phm vn chng rt Qu khng nhng l ca ring
nc Vit Nam ta, m cn l ca chung c th gii na.
Lm ngi ngoi quc cho truyn Kiu l mt quyn
truyn hay vo bc nht nh trong kho vn chng hon
cu. Mt nh vn s nc Php, ng Crayssac thn
phc truyn Kiu l hay tt bc v phng din : li
vn m p, t thm thy, t tm tnh ngi no ng
ngi y, t vic no, cnh no u kho tht r ngi
c nh c mc kch. V ng chu kh mt cng ba
nm tri din quyn truyn Qu nc Vit Nam ny ra
th th php vn thnh mt tp th dy bn nm trm
t. ng ni ng c dch ra php vn cho ngi nc Php
c thng thc ci hay ci p v gi ca vn chng
Vit Nam. Hin nay truyn Kiu cng ngy cng c
ngi ngoi quc hoan nghinh, ht thy cc nc vn
minh tn tin u ua nhau su tm kho cu truyn
Kiu dch ra ting nc mnh.
Gi tr truyn Kiu cao qu nh vy, nhng tic thay
cc bn truyn Kiu lu hnh nc Vit Nam ta by gi
c nhiu ch lch lc khc nhau, c nhiu ch nghi
mp m, khin cc nh ch gii khng nht tr. l mt
iu c th lm gim mt mt i phn gi tr cao qu
truyn Kiu. Xt ra truyn Kiu c nhng ch nghi
mp m l v cc nh ch gii khng chu suy nghi
trc sau xa gn cho ra nghi tht xc ng, ch ging gii
gng ghu xong ln. Cn v phn ch hay cu cc bn
lch lc khc nhau v cc l sau ny :
mt l : v mt cc bn chnh. Nguyn bn tho ca
tc gi mt nh, v nhng bn mi n hnh ln u
cng khng cn, ri n c cc phng bn, th nh in
theo cc bn in ln u m khc li, tuy c i ch hoc
khc sai nt, hoc in nho nhot, nhng ta cn du vt
suy xt c ch chnh ng, th nay cng li u ht c.
Hin gi ch cn nhng bn Kiu Nm do cc nh vn s
cy mnh ti gii, t theo mnh m i ba bi nhng
ch in sai, in nho ni trn, m cc ng khng nhn c
hoc khng on c ra ch g, cc ng nhn lm
i by cc ch ra nhng ch vu v v nghi, ri ng

8 nguyn du

th gii gng cho xong ln, ng th li i lun c mt

vi ch khc cho n nghi vi nhng ch . Th l cc
ng phm mt li lm ln l lm hng mt mt cu
nguyn vn rt hay thnh mt cu rt d.
Th d nh cu 247 t Kim Trng tng t Kiu thu
m mt ng Su giong cng khc cng chy nghi l
chng khng bit hm mi su li, nn n xung cho
khuy i ng li c giong con nga su cho n chy
ui theo bng Kiu mi, thnh ra mt ng, thy m
cng di thm mi. Cu ny ly cu th ca Ng T
Kinh Su trc lu thanh trng Su ui ting ng h
di di. Cu nguyn vn nghi tht p nh th m ch
v cc ng khng bit cu th c , li khng hiu nghi
ch giong l g, nn cc ng xut bn truyn Kiu. ng
th i l Su dng cng khc cng chy.ng th i
l Su ong cng khc cng y.C ng li i l Su
ong cng lc cng y.i cu nguyn vn li thanh
p nh th, m cc ng i ra nhng cu nng cn, li
th qu nh th, m cho xut bn lu hnh, tht l s
lm li c ti vi tc gi tin sinh.
hai l : v cc vn s ta xa khng bao gi ch thch
tc phm ca mnh. Ta c th ni c l tc gi thu
nht nhng li hay p trong nhiu sch Nho nh Kinh
Thi, Kinh L, Th ng, Th Tng, Tnh S, Liu Trai,
Truyn Thn Tin, Kinh Pht... c n Phng Ngn, Tc
ng, Ca dao ca ta na, kho chp ni m vit thnh
quyn on Trng Tn Thanh, ng nh li tc gi ni
khim Li qu chp nht dng di cu kt truyn. Bi
ngun in tch truyn Kiu mng mnh man mc trong
gii vn Tu, vn ta nh vy, nn phi c nhng bc vn
nhn hc lc su rng, li phi ln ln tip xc nhiu
vi dn qu ta, mi c th ch gii y c truyn
Kiu, i khi nh c Nguyn Cng Tr, Nguyn Khuyn,
Dng Khu, Chu Mnh Trinh. Nhng tic thay cc bc
thm nho ny li cho vic ch gii truyn Kiu l mt
vic khng cn, ch cc c c bit u rng truyn Kiu
s l ci hn thing qu ca nn vn chng Vit Nam
khin ngi u M by gi phi knh n vn ho Vit ta.

kim vn kiu 9

Ging gii nhng in c ly c th th cc v thm

nho tuy hc nhiu li sn sch k cu, nhng vn cha
, v cn c thm nhng in c ly phong dao tc ng
ta, ch c nhng v thm nho no tng sng nhiu
thn qu mi bit. Nn nhiu cu tc gi ly in ca dao,
tc ng ta, m t nh ch thch truyn Kiu no ni n.
Th d nh cu 1025, Kiu bo T B : S khi ong bm
i ng sau khi nng nghe m d dnh nng rng s tm
ni xng ng m g chng cho nng. Cu Kiu ni ny
nghi l : Ti s b ni y, ri li qun li ngay, ch ni i
bi la nhau mt lc cho xong ln thi.
Ch ong bm y ly in cu ca dao Ni li th gi
ly li. ng nh con bm u ri li bay Ch i ng
th ly in cu : Yu nhau bo tht nhau cng. u
ngm ra gi i ng nhau chi (i ng i ra ch i
ng cho hp vn). Xem nh cu nghe nng ni th, th
m tr li v th ngay :
Phi iu lng li di lng m chi !
Mai sau chng nh li.
Trn u c bng mt tri rng soi.
Th bit li m p li u tht r tht hay, tht khn
thit vi nhau. Trong cun truyn Thy Kiu ca hai ng
Kim K xut bn, gii nghi ch i ng l li thi l
lm, v cu S khi ong bm n li thi khng khn thit
g vi cu m ni v th di.
Li nh cu 1363 ng xa ch ngi Ng Lo tc gi
ly in cu phong dao Chi cho nc Tn sang H, nc
T sang S, nc Ng sang Lo m khng thy nh ch
thch truyn Kiu no nhc n. V nh cu 2940 My
sng cng li, my ngn cng pha ly in cu ca dao
Mt liu, hai ba bn cng liu. Nm su sng cng li. By
tm chn, mi o cng pha. Ch pha y nghi l xng
vo ni bi rm gai gc, nhiu bn Kiu, nh xut bn
i lm ra ch qua, thnh km nghi mo him. Ch
o i ra ngn hp vn.
ba l : V sao chp li mi, ch n lm ra ch kia,
ngi sau c n nhng cu lm , thy li vn khng
chy, nghi ti tm m suy xt khng ra cc ch sai lm

10 nguyn du

, bn i ba ch khc cho lin nghi vu v vi ch lm

trc, th l lm mt c li hay p ca c cu nguyn
vn trc. Th d nh cu :
y nh vang ting rui xanh,
Rng ri t liu, tan tnh ci mai.
Ch t liu l ci tri liu mp mp non ti mi tri ln
t gc cy, tng trng cho Thy Kiu, Thy Vn; ci mai
ci gc gi cng cy mai tng trng Vng b. hai cu
ny ni l sai nha n tht lc lm hai c gi tr v Vng
b s hi tan hn bt vi. Cu t cnh ny li tht hay
p, tht ng r nh vy. Th m ch v ch t liu th
in khc lm ra gii liu cho mi ngi tng lm git
liu l nhng tua gii o tht lng r xung ca n b
con gi, ri mi i ch ct mai ra lm gi mai i vi
git liu cho chnh. Ly nghi ch gi mai l do ch mai
trm dch ra, ni s vui v on t trong nh. i th
l v nghi, nhng cha v nghi bng c bn i gi
mai ra gi may li i lun c git liu ra khung dt
na, i vi gi may cho chnh hn !
i ! Cu Rng ri t liu, tan tnh ct mai nguyn
vn tht hay li p tuyt diu nh th, m ch v mt
ch t lm ra git li thay i dn mi thnh ra R ri
khung dt, tan tnh gi may sao m li vn th, nghi
d c n th ? Tht ng ch trch cc ng vn s
ngng ngu sa by !
Li nh cu 3176 Kim Trng ni By lu y b m
kim, L theo vng , phi tm trng hoa ? nghi l : Ta
s d c i d thm tm nng by lu, l v ta theo li th
nng vi nng, ch u phi v ta mn sc p ca nng.
Ch theo in lm ra nhiu tht l v nghi, m khng
ai n, ht thy cc bn Kiu Nm, hay Kiu Quc
ng u in l nhiu, tht l mt s l !
bn l : C nhiu ch trong bn Kiu nm c khc
vng in nho, ngi sau nhn khng r, mi on b ra
thnh nhng cu v nghi ri gii gng cho xui, cho
xong ln, nhng cu on lm lu truyn mi mi
trong truyn Kiu. Cng c nh xut bn bit l sai, c
sa li, in li, nhng v khng bit in c, cng li sa

kim vn kiu 11

ba, v nghi vn hon v nghi. Th d nh cu Kiu

khuyn Thc Sinh phi v ni r vic mnh lm l cho
Hon Th bit, ch khng du mi c u D m bc
r giu kim, Lm chi bng mt bt chim kh lng ? Cu
6 ch ny ly in cu ca dao v c e chng ch thm
vng vi gi :
Ny ny t bo cho hay,
Giu kim bc r cho ngy th ra !
in ny dng vo li Kiu khuyn y tht hay, tht xc
ng. Th m v ch Nm cu su ch ny rm nt kh
khc, nn cc bn Kiu Nm c u in nho nhot kh
nhn. Ngi xut bn suy nhn khng ra mi on lm
m khc li cu ny l D lo ym thm trn kim v cho
l in cu tc ng ny l : Ci ngi ta khng n,
th du nh mt ngi mc ci ym thm i qua, ngi
ta cng khng thy, nhng ci ngi ta n, th
du nh nh ci li trn kim ngi ta cng nhn r rng.
C l cc ng xut bn ny kho bi ra cu tc ng
ny lm bng c m gii nghi ci cu Kiu mp m
v nghi . Ri li c ng xut bn thy cu D lo ym
thm trn kim v nghi , li i thnh mt cu nghi
v l hn, li li qu th b D m p sm lun kim.
Nhng cun truyn Kiu do cc ng ny xut bn tht
ng x t, cho khi mang ting tc gi.
nm l : v ch Nm khng c quy tc nht nh
cho hnh ch nht tr v ting c nht tr. mt ting
c th vit thnh ra hai, ba li; li mt ch c th c
c hai, ba ting, ty theo nghi dng tng ch. Trong
cu Hn gia m ty thin th phi c l m mi ng
nghi, v m m Tin m bn b phi ty cnh ng,
m trong cu Mi Ty lnh hng nguyn th phi l
mi mi ng, v ch Mi Ty dch ch Ty Sng ra, Ty
Sng l mi nh phi ty. Ch Mi Ty lnh hng
nguyn th cc bn Kiu u dch ng, nhng ch Hn
gia m ty thin th cc bn Kiu u dch lm ra mi
ty thin tht l sai nghi.
Bi s khng nht tr ca ch Nm nh th, mt ch c
th c ra hai, ba ting - mt ting c th vit ra hai, ba ch,

12 nguyn du

 gy nhiu s kh khn cho ngi phin m ch Nm

ra ch Quc ng. Nu ngi phin m mt cun truyn
vit bng ch Nm ra ch Quc ng khng kh nng
hiu tht nghi l cu chuyn, hoc khng chu kh
suy ngh cho ra nghi xc ng ca tng ch trong cu
chuyn, th phin m d sai lm lm. Th d nh ch nn
trong cu 1390 Nn lng e p tnh bi phn ly, ch nn
Nm vit thch l t nng bn ch nng hp vi
ting nng hay ting nn ca ting Vit ta. Ch Nm trong
cu Kiu ny phi phin m l nn th mi ng nghi. V
Thc ng lc mi thy Thc, Kiu tt i, trc cn e p
dng dng khng n bt con phi b Kiu, nhng sau ng
xt ra thy con ph sn qu nhiu v Kiu, nn ng mi
nh nn lng e p y xung, m bt Thc Sinh phi
ui Kiu i. Cu ny tht hay, t r c ni phn vn
trong lng Thc ng, va c lng nhn t cha m thng
con, va c c ng gi bun bn tic ca. Th m ht thy
cc bn truyn Kiu Quc ng, k c hai cun ca ng
Trn Trng Kim v ca ng Nguyn Khc Hiu u phin
m lm ra l Nng lng e p tnh bi phn ly thnh ra
vu v v nghi. ng Hiu th chu l khng hiu ch e p
nghi l g y ng Kim th gii nghi gng ch e p l
e l, s hi v nng lng e p l ni Thc ng s ni con
c v ri m li chi bi, ly gi giang h, vy ng mi tnh
bi bt phi b ra (Li gii s 5, trang 126, cun truyn
Thy Kiu, in ln th 8, nh in Tn Vit.)
Li cn mt ni kh khn hn na cho ngi phin
dch truyn Kiu vit bng ch Nm ra ch Quc ng.
l v cc bn Kiu Nm c thng c nhiu ch hoc b
sao chp sai, hoc b khc in sai, cn phi suy ngh kho
st tn cng mi bit c. M mun kho st ci chnh
nhng ch sao khc sai lm ny ra ch chnh xc, th mt
l phi thng tho ch Nm, hai l phi bit cch vit
tho ch Hn v ch Nm, ba l phi ngh k ly nghi
ca my cu trc sau ch sai lm thnh v ngha . C
ba iu kin ti cn y th mi c th em nhng ch
sai lm y ra m phn tch m suy on, tm ly ch v
nghi ny lm hnh thc bng chng m on ngc li
ly ch chnh xc nguyn vn.

kim vn kiu 13

Di y ti xin k vi ch tht hay b ngi sao

chp lm thnh ra ch v nghi v hai ch gn ging nhau.
1/ Ch m lm ra im cu 367 Mt tng tuyt m
sng che t cnh Kim Kiu nhn ngng nhau mi m
chng thy nhau nh b tuyt sng ph kn. C bn
Kiu in lm ra l Mt tng tuyt im sng che. Ri
c my nh xut bn sau ny thy ch im v nghi,
mi i b ra l Mt tng tuyt tr sng che hay l
Mt tng tuyt n sng che. Ch n cng gn v
nghi nh ch im, c ch tr cng gn v nghi nh
vy. Ngi ta ch ni cch tr hay ngn tr mi c
nghi, ch khng bao gi ni ring l mt ch tr v
ngi ta cng ch ni che ch ch khng bao gi ni
tr che hay che tr .
Ch im tuy v nghi tht, nhng cn gi c cht
di tch nguyn vn cho ta ly n lm bng c m suy
on ra ch m, v Hn vn l m, ch Nm mn l m.
2/ Ch la lm ra la cu 3072 Khun thing la lc
nh c ni l li Thy Vn khuyn Kiu li ly Kim
Trng, ni : Trc kia Kiu hn ly chng ri gp gia
bin phi b ra i, nay bng li c gp nhau. tht l
ng Tri la chn k cng hai ngi ly nhau tht xng
ng, nn nay li cho c kt duyn. Ch la lc nghi
l kn la rt tinh t. Cu ny li tht hay, tht ng nh
vy, th m v li ngi chp lm hay ngi khc in sai la
ra la ri li v ngi phin m khng bit ngh, c theo
ch lm m dch b ra Khun thing la lc thnh v
nghi. Li c bn dm i hn l Khun thing la o
na, tht qu v nghi, li qu hn sc vi c Tri
na. Nhng cun Kiu i b bi nh th nn x t cho
ht. Nhng nh xut bn sa i cn by truyn Kiu ny
tht c ti vi nn vn chng ca ta.

14 nguyn du

3/ Ch l chp lm ra ln cu L thu thy, nht xun

sn, Hoa ghen thua thm, liu hn km xanh. Hai cu
lc bt ny dng bn ch so snh : l, nht, ghen, hn
t v p ca Kiu : V trong sng i mt th lm l c
mu trong h nc lng mu thu, v p ti ca i lng
my th lm nht c v ti p mt c ni mu xun,
mu thm hng i m lm cho hoa thua phi ghen, mu
xanh rn lng my lm cho liu phi hn tc.
Hai cu lc bt ny tht hay, v p thanh t ca
nng hn c bn cnh thanh t ca tri t, li tht luyn
v ng i t chnh, lin tip vi nhau. Hai v cu su
ch ny dch hai cu : Nh quang thu thy, Mi m xun
sn nghi l mt sng hn l nc mu thu, lng my lm
nht c mu ni mu xun. Cu nguyn vn din : l
thu thy, nht xun sn l rt ng.
Nhng sau v mt cun Kiu Nm ti bn sao khc lm
ra Ln thu thy, nht xun sn hy cn gi nguyn ch
nht (na hi m l ch nht). Ri li c ngi ti bn sau
na i lun c ch nht ra lm nt thnh ra cu ny l
Ln thu thy, nt xun sn nghe m tai, nn mi ngi
nghe quen tai, cho l phi. Nhng suy ngh cho k th tht
l lch lc, v nghi, khng thnh cu, li thiu t v
p, m li khng lu lot lin mch vi 8 cu ch di.
Cn chng c ch l rt ng l bn Kiu Nm c Ngh
V Trinh xut bn, cn nguyn ch nht i vi
ch l vit sai ra ln.

kim vn kiu 15

2
16 nguyn du

Mc ch
& Cch thc
ca s
Gio nh

kim vn kiu 17

Ti thy rng v nm l k trn m truyn Kiu b ngi

sau bi nhiu vt hoen qu, ti rt e s cho gi tr v
song ca vin ngc vn chng ny c th b tn thng
nhiu v nhng vt , nht l i vi tm mt tinh t ca
cc nh kho cu c vn u-M. H ng knh m
truyn Kiu, tm hiu ci hay, ci p trong truyn Kiu.
Ti nhng lo mi khi h thy nhng ch in sai, v nghi
hay nhng ch sa by v thc , h li ph bnh bt
li cho truyn Kiu, v c th h tin lm m khm
ngng. Bi vy ti phi nh liu khng qun hc lc
nng cn, t tng suy qun, khng s ting ch ci, m
mo mui c cng tm cch xo bt nhng vt hoen y
i, cho ngi kho cu c bt mi iu thc mc v
vic tm hiu c d dng hn, cho ngi thng thc
truyn Kiu c d hiu thu hn nghi ca nhng
cu vn cm t ny, hay, li p nh th no.
Ti s d lm tm c vic ny l nh cn c mt
quyn truyn Thy Kiu do hai ng Kim K xut bn
trong c nu qua t ch t cu di ng cc bn khc,
v may ti cn nh c t iu kho cu c khi
trc, mc d ni tr tri sch v ny. Cng vic gio
nh nh th no, nghi l vic so snh cc ch, cc cu
khc nhau tm ly mt ch hay mt cu chnh ng
nht m ci chnh li ch hay cu sai lm nh th no. Ti
xin k i khi nh sau y :
Khi gp nhng trng hp m mi bn in mt ch hay
mt cu khc nhau, th phi suy xt cn nhc r k m
la ly ch no ng , ng nghi nht trong cu, hay
mt cu no hp tnh hp l nht trong on. S suy xt
ny cng hi kh v cc bn Kiu u thng c ch
n, sai ch kia, khng chc c nht nh vo mt bn no
c. Nh xut bn no m chng khoe rng bn ca
mnh l ng theo bn c ! Th d ch ngm hay ngm
cu 147 Trng ngi li ngm n ta bn ng Kim th
l Trng ngi li ngm n ta Ti cho l ngm ng
hn ngm nhiu. V Kiu thy tng Kim Trng tt qu
chng sn ngc bi, cng nhng kim mn th nng li
ngh n tng nng c ngi thy tng on xu qu

18 nguyn du

Nghn thu bc mnh, mt i ti hoa m nng lo rng

khng bit c kt duyn vi chng c chng ? Ch
ngm n khn thit mt mch vi ch ngh v ch nh
hai cu 411 v 413 trn, v lo u cu 416 di Mt dy
mt mng bit l c nn. Cn ch ngm th khng n
nghi g vi ni lo ca nng, li khng hp vi ch ny,
v nng c ngm li tng nng lc ny u. Bi vy ch
ngm km phn thm thy, khng bng ch ngm.
C cch la chn cc cu, ti cng c cn nhc cn
thn nh vy kn ly cu tht ng l ng ch nh
vy. Trng hp mt ch Nm sao chp lm hay khc in
sai thnh ra v nghi m ngi sau suy nhn khng ra,
bn i ra ch khc khng st vi nghi trong cu, hoc
sa i ba my ch khc, thnh cu khng n nghi
vi on . Gp nhng trng hp ny, ti phi nhn r
nghi bao qut ca c on, ri nhn xt xem nhng
ch no ng ch nht trong cc cu ng d m em
ra phn tch suy ngh ly mi hnh thc bin chuyn t s
sai n n s sai kia, m tm ly ch hay nghi ng vi
c cu , ln on . Th d nh :
- Ch m trong cu
Mt tng tuyt m sng che
- Ch t trong cu
R ri t liu, tan tnh ct mai
- Ch la lm ra la cu
Khun thing la lc nh c ni
Ch Nm c nhiu ch c c thnh hai, ba ting Vit,
nu ngi phin dch truyn Kiu Nm ra Quc ng m
khng suy ngh cn thn th dch d sai lm. Bi vy,
cc bn truyn Kiu Quc ng thng lm ch sai. Th d :
C ch c th c l thot, l thot, l thot. C ch c th
c l mi l m. Li c ch c th c l nng l nn.
Trong cu Thot mua v, thot bn i ng Trn Trng
Kim dch l thot th tht ng, nhng trong cu Thot
trng nhn nht mu da v trong cu Thot trng nng
bit tnh m ng dch l Thot trng nhn nht mu
da v Thot trng nng bit tnh th tht l lm.

kim vn kiu 19

Cu Mi Ty lnh hng nguyn ng dch l mi

th ng, nhng trong cu Hn gia m ty thin hay
trong cu Gt sen thon thot do ngay m tng m
ng u dch l Mi Ty thin v mi tng th tht l sai
qu, v nghi : ci b rung v ci bc tng lm g c mi.
Cn ch thng thng c l nng, nhng trong cu
Nn lng e p tnh bi phn ly th phi c l nn mi
ng nghi trong cu. Nhng tt c cc bn Kiu Quc
ng u phin m l Nng lng e p tnh bi phn ly
thnh ra cu tht v nghi.
C nhiu ch Nm do ting Hn chuyn sang ting
Vit, tuy c hi khc nhau, nhng nghi vn ging
nhau, thng ngi ta vn ln ln. Th d nh ch giao
l cht dnh, ta ni keo sn gn b ch i bn thm
giao, tc l cu ch Hn ni Giao tt chi c - Gn bn nh
keo sn. Ta ni kep loan tc l loan giao : keo nu bng
xng chim phng. Ch khc l khi ni ting Hn th ch
giao di : Loan giao, nhng khi ni ting Vit th ch
keo trn : Keo loan. Cu Keo loan chp mi t th cy
em cun truyn Thy Kiu dch Giao loan chp mi t
tha cy em l sai ng php.
Ch tch Hn chuyn ra ting Vit l tic, ch ny c
bn Kiu l No ngi tch lc tham hng l ai. Li
c bn l No ngi tic lc tham hng l ai. nh
rng u khng sai c, nhng ti thit tng ch tch lc
hn l ch tic lc v hai ch tch lc u thun ty l
ch Hn c, nghe thun tai hn. Li nh ch trm tc l
do ch trm Hn chuyn ra, nhng trong cu 2963 Nng
giao ngc chm chu m trong cun truyn Thy Kiu
l Nng gieo ngc trm chu th sai vn php.
Ch trm chu l hai ch Hn, i vi ch gieo ngc l hai
ch Vit khng luyn m li nghi mp m d ln vi
hai ch trm chu l nh chm thuyn xung m cht.
Ni tm li, truyn Kiu nghi l su rng, li vn ngn
gn rt kh hiu r, kh ging gii, li cc bn Nm c
th ngi sao chp lm dn, th khc in sai vng, cc bn
Quc ng th ngi dch khng chu kh suy ngh ch
ng, phin m b bi xut bn ly tin th l truyn

20 nguyn du

Kiu gim mt i phn hay p, nht l i vi cc

nh kho cu ngoi quc.
Bi vy, ti phi rm li biu l, trc khi khng qun
ti hn, ra cng gio nh v ch gii.Trn y, sau khi
nu r nhng c gy kh khn cho ngi kho cu truyn
Kiu, ti k cch thc ti gio nh gip s kho cu
c d dng hn c phn no.
Di y, ti trnh by nhng cch thc ch gii
gip c gi c d hiu, d nh truyn Kiu hn.
Truyn Kiu c chia ra lm 30 on v ch gii ring
on no ngay di on y d tra kho. Mi on c
nhng phn sau ny :
phn chnh vn
phn gio nh v xc nh
phn ch gii v dn in
phn chnh vn c ghi r s tng hai cu lc bt v
c nh du nhng cu c ch nh chnh v nhng ch
s ch gii ngay di. Trn mi phn chnh vn, ti c
thm hai cu bn ch i nhau, tm tt i khi s
tch trong on, c gi d nhn, d tm v d nh.
phn gio nh v xc nh ti s nu r nhng
ch sai theo hnh thc ch Nm lm bng c m suy
xt mi l bin chuyn sai dn ra ch v nghi, ri suy xt
ngc li ly ch hnh dng tng t m nghi hay hp
nh chnh li, ch khng khi no dm t t ngt
i hn ra ch khc, tr khi gp nhng ch ti ch
xc trng thy trong mt vi bn Kiu Nm c xa.
ch gii truyn Kiu l mt s kh khn v cng, v
tc gi thu lm in c rt rng trong cc sch Kinh,
S, vn chng Nho, li c nhng phong dao, tc ng v
s tch Vit ta na. Ti thy c l cha quyn truyn Kiu
no tng ch gii c y v khng sai lm. Mc
d cc nh ch gii l C nhn, Tin s thm nho. Cc nh
xut bn truyn Kiu gn y u sao chp li nhng li
ch gii cc bn truyn Kiu c m thm bt sa cha
t nhiu vy thi.

kim vn kiu 21

Trong lc tui gi tr qun, li tay trng khng cht ti

liu no, ngoi quyn truyn Thy Kiu ni t khch
ny, ti ch c th mt phn gn nh chp li nhng cu
ch gii trong cun truyn Thy Kiu m ti sa cha
li nhng ch sai lm. Mt phn ti thm vo hoc nhng
iu ti kho cu c hay nh c cc bn Kiu
c, hoc nhng in c phong dao tc ng ta. Ti rt
ch trng n vic gii thch nhng ting c ca ta v
nhng ting ta khng hay ni n nn nhiu ngi Vit
ta khng hiu nghi. Th d nh nhng ting tha ca
ai, tht ni, rn chng rn rn trnh tha, dng ting
ho hng ra hiu, gc chi (xem gio nh cu 2853 on
XXIV) bng tu (xem li gii s 42 on VI). Ch bng tu
ny hai ng Kim K ging lm l bng tu l cy (xem s
4 trang 84 cun truyn Thy Kiu). Cp sch ci quang
cha sch nho lm bng g...
Ti bit tuy ti c ht sc lm vic ny nhng tht
chng thm thi vo u, v ti cng sc kit.
hng ngn o t
Vit hi u nm 1976 ti Toronto.

22 nguyn du

kim vn kiu 23

3
24 nguyn du

Lc thut
tiu s tc gi

kim vn kiu 25

tn tui qu qun
Tc gi truyn Kiu h Nguyn, tn hy l Du, tn t l
T Nh, tn hiu l Thanh Hin, li c bit hiu l Hng
Sn Lip H - Phng sn Ni Hng. Qu ng lng Tin
in, huyn Nghi Xun, tnh H Tnh, min Trung K. V
qu ng lng Tin in, nn mi ngi thng gi ng
l Tin in tin sinh t lng knh trng, cng nh ng
Phm Qu Thch qu Hoa ng, thng c gi l
ng Hoa ng Tin sinh.
Qu ngoi ng Du lng Hoa Thiu(1), huyn ng
Ngn, ph T Sn, tnh Bc Ninh. Sinh mu ng tn
l Trn Th Thn(2), l con gi mt h th phit
lng ng Mc, huyn ng Ngn, ni ting l mt h
vn hc trung nghi, trai gi ngi rt p. Con gi
thng c tuyn vo lm Cung phi, Vng ph(3).
B Thn ly l ng Th tng Nguyn Nghim, c bn
con trai l Tr, N, Du, c.
ng Du sinh nm t Du (1765) tc l nm th 26 nin
hiu Cnh Hng i vua Hin Tng nh Hu L (khng
u ghi chp ng sinh ngy no, thng no). ng mt nm
Canh Thn (1820) tc l nm u nin hiu Minh Mnh
triu Nguyn, th 56 tui. ng mt ngy mng 10 thng
8 m lch.

1/ Lng Hoa Thiu nguyn trc l na phi Nam ng Mc (tn Nm gi

l lng Me) thuc Tng Nghi Lp, huyn ng Ngn, ph T Sn, tnh
Bc Ninh. Cui i Hu L mi chia lng ng Mc ra lm hai, thnh lng
Hng Mc v lng Hoa Thiu. Lng Hng Mc vn gi l lng Me. Lng
Hoa Thiu tn Nm gi l lng Mc, tc l ting Mc gi trnh ra. Bi
nguyn l mt phn lng ng Mc, nn t tin h Trn l ng Tin S Trn
Ngn Hc v ng Tin S Trn Phi Nhn trong ng Khoa Lc u ghi l
ngi lng ng Mc. Chnh ti, m Duy o, ngi lng Me nn ti bit
h Trn lng Mc ny lm.
2/ Ch Thn tn sinh mu ng Nguyn Du tht ng ng l ch Tn lm
ra. Ch Tn nghi l mt bc v l cc v vua chu nghi rt hay, cn ch
Thn nghi rt d, l ci o quan c ngi cht cha chn hay chn tm.
Ti tng con gi nh sang trng khng ai t tn th.
3/ Cung phi, Vngph l cc b v l vua chu. V c vua l Hong Hu,
di Hong Hu c cc b Phi v cc b Tn. V c cc con vua gi l Phi.
V c Thi T gi l Hong Phi.

26 nguyn du

gia th
ng Du l dng di mt nh trm anh, vn chng ni
ting xa nay trong nc. C thy t pht tch u tin
khoa bng ly lng h Nguyn Tin in l ng Trng
nguyn Nguyn Thuyn, ngi lng Canh Hoch, x
Bc(4). ng Thuyn Trng nguyn hi u nh Mc
ng thi vi ng Trng Trnh Nguyn Bnh Khim. km
ng Khim my tui, nhng li trc ng Khim mt
khoa. Hai ng rt thn nhau, v u c n hn l khng
may sinh vo thi Ngy Mc, nn khi nh L Trung Hng
Thanh Ho, hai ng tuy u lm quan to, c phong
tc Hu vi triu Mc, nhng u mun vo Thanh Ho
Hiu Thun (5). Trong mt bi th ng Khim ho li th
ng Thuyn, t cho ng Thuyn bit : Th no nh L
cng ln, nh Mc cng xung, vic ng nh lm l vic rt
phi v nn lm ngay ko l, ti cng mun lm m cha
c. Th l trc ti thua ng mt bc, nay ti li phi
thua ng mt bc na.(6) ng Thuyn c li ng
ca ng Khim, lin em gia nh vo Trung quy thun
(h Nguyn Tin in bt u vo x Trung t ). ng
Thuyn i ri, ng Khim b vua Mc gi lm Qun s
trong cuc Ty Chinh (7) thnh ra khng i c.

4/ Canh Hoch l mt lng rt nhiu ngi Tin S.

5/ Hiu Thun l b triu Ngy-Mc v vi triu L-Chnh thng. Lc nh
L ni ln Thanh Ho, nhiu quan triu Mc b Mc quy thun vo vi
L. Ngoi ng Thuyn ra, sau cn my ng hiu thun rt gii na nh
ng Trng Phng Khc Khoan v ng Lng Hu Khnh vn v ton ti.
6/ Hi Si gn, ti c chp c mt tp 100 bi th ch Hn ca ng
Trng Trnh, trong c bi ho th ng Thuyn ny. Tic thay, ti qun
ht nguyn vn, ch nh i ni m sp ht, mt trng sp ln, n
chim ng cnh c dy gi cho vng ng. ng mun n cnh bnh
minh th dy sm ko mun. Th l ti li thua ng bc di na.
7/ Ty Chinh l nh Mc mang qun i nh Gia qun cng V Vn Mt
gi vng Hng Ho, Tuyn Quang chng li Mc Triu. Vua Mc c gi
Khim nn khng khin ng lm Qun S i nh L Trnh Thanh Ho.

kim vn kiu 27

ng Thuyn vo Trung, c L triu rt trng dng,

nhng n i chu khng bit v vic g m phi chu di (8),
may c mt ngi trn thot ln ra Bc vi Mc triu.
Khi Mc bi vong, gia nh h Nguyn li trnh vo Trung
v lp nghip lng Tin in v truyn k hc hnh
t c su, by i. i anh em ng Hu,(9) ng Nghim
l hi h Nguyn Tin in thnh t nht. ng Hu S
Vng ri li Tin S khoa Qu Su (1733), nhng vinh
quy ri cht ngay, vua rt thng tic, truy phong Phc
Thn. ng Nghim nm 24 tui Hong Gip khoa Tn
Hi (1731) lm quan n chc Tham Tng, Thng Th,
i T , c phong tc Xun qun cng, v tr s, sau
li khi phc lm c Tng trong 10 nm. ng lm quan
tri 3 i vua Thun Tng, Tng, Hin Tng, ti chc
gn 50 nm. Con trai c ng l ng Nguyn Khn cng
Tin S v lm n Tham Tng Thng Th. Con th hai
l ng Nguyn iu, thi Hi Tam Trng, ri i sang
ngh v, lm Trn th Hng Ho (10), c phong tc
iu Nhc Hu. Con th ba l Nguyn Dao, C Nhn,
lm Hng L T Tha.

8/ V chu cht ng Thuyn b chu di, trong cun K Yu k nim Nguyn

Du khng ni r v ti g. C l v vic mu chng Cha Trnh Tng. Trong
tp K Yu ny chp tn cc ngi th h h Nguyn t thi ng
Thuyn n i ng Du, ngi no cng t tn theo b nhn.
9/Ch nhm ng Nguyn Hu Tin in vi ng Nguyn Hu l vua
Quang Trung.
10/ S chp : nm 1786 khi qun Ty Sn tin n nh Thng Long, Trnh
Khi cho gi Hong Phng C l Trn th Sn Ty v cu, th bit ng
Nguyn iu l anh ng Du b chc Trn th Sn Ty m mang gia
nh trnh v qu x Trung ngay t nm trc ri.

28 nguyn du

ng Du, tc gi truyn Thy Kiu (11) l con th 7 ng

Nghim v l con b Trc Tht (v l) Trn Th Thn. B
c 4 con trai l Tr, N, Du, c.
ng Tr, ng N u C Nhn. Trong Vit Nam S
Lc ni : Nm Gip Thn (1784) Kiu binh Tam Ph(12)
vo ph nh quan Tham Tng, nhng ng Ly chy thot,
ri ln Sn Ty cng vi em l quan Trn th Nguyn
iu bn nh rc cha Trnh Khi ra ngoi, gi qun
cc trn v tr Kiu binh Tam Ph nhng mu c b tit
l nn s khng thnh... Li s ni quan Tham Tng
Nguyn Ly y tc l quan Tham Tng Nguyn Khn m
s gia chp lm ra Nguyn Ly. Ch ny ng l phi phin
m ra L mi ng. Hoc gi ng Khn sau i tn l L
chng ? Nhng cun ng Khoa Lc khng thy ni n
s i tn ny.
Xt trong mt h m ng thi c nhiu nhn vt ti
cao chc trng, chung vui chung bun vi nc nh th.
Tht l t c h no snh kp vy.

11/Hoa Tin l cun truyn cng vit li th lc bt nh truyn Kiu v li

vn cn vn hoa thanh tao hn, nhng knh kiu qu, rt kh hiu, ch
ring gii vn s thm thy mi hoan nghnh. ng Cao B Qut cho vn
Hoa Tin hay hn truyn Thy Kiu.
12/ Kiu Binh - Cha Trnh ch dng lnh ngi x Thanh, x Ngh lm
qun tc v canh phng Vng Ph v cc ni him yu Kinh Thng
Long gi l u Binh. Bn u Binh cy th Cha Trnh lm lm iu cn r,
n khi u Binh ng h lp c Trnh Khi ln ngi Chu, li cng kiu
ngo cn r hn, cp ph dn chng, ph nh v git my ng quan to.
S gi l l Kiu Binh.

kim vn kiu 29

tc phm
Tc gi sinh l dng di trm anh khoa bng, sn vn
chng np t, sn thng minh tnh tri, li gp hi gia
nh thnh t. Cha, anh, ch ,bc u thanh gi lng ly,
vn khng ai bng, v cng chng km ai. Tc gi tht
dng tm kho t ng vi gia th v ti hoa cng tnh
tnh ca tc gi : tht l nn ph hu, tht l bc ti danh,
tht l phong nh ho hoa.
Cc thi s ni ting xa nay phi c thin ti c bit
vy, nhng li phi c tnh cnh o le, bc ng cht
bt n iu luyn, n kch thch th mi ny ra c vn
phm tuyt tc. Tu xa th bi Quy kh lai t ca ng
o Tim, bi ng Vng Cc t ca ng Vng Bt, bi
Thc o nan ca ng L Bch, tm bi th Thu hng ca
ng Ph, bi T b hnh ca ng Bch C D, hai bi
Xch Bch Ph ca ng T ng Pha. nc Vit ta th nh
bi T tnh ca ca ng Cao B Nh, cc bi ht ni tuyt
diu ca ng Nguyn Cng Tr v ng Cao B Qut, li
cn nhiu bi th ch Hn hay v gi ca cc trung nghi th cng than th, nh bi Thut hoi ca ng ng
Dung. Nhng bi th vn tuyt phm ny u l sn
phm trong bc gian nan ca cc thi s.
ng Nguyn Du cng vy, c gp cnh long ong, nc
ph nh tan kch thch th mi vit c quyn on
Trng Tn Thanh, l cun vn th tuyt tc, hin nay lu
hnh khp th gian, vn s ng Ty u phi phc l hay
vo bc nht trong kho vn chng th gii.

30 nguyn du

ti tnh & mnh vn

Tc gi lc nh thng minh dnh ng(13), ln ln vn ti
siu vit khc ngi, tnh tnh ho hoa khong t. Ni
n cu By (v ng Du l con th by ca ng Nghim)
th ai cng phi yu qu, chu l bc phong lu Cng t
nht Kinh Thng Long.
Ting phong nh ca cu By ny cn truyn tng n
my mi nm v sau. Trong thi k tr trung vui ti
y hi vng tt p ny, c vui hy c vui ko ung
tui thanh xun, cu By u cn g vi ngh n cuc
tranh khi ot gip, v sn ti hoa, sn np t, ci cuc
Kim m-Ngc ng, cu coi nh nm vng trong tay
ri, ti g sm buc vo vng cng danh vi !
Nhng ti, mnh ght nhau. Nm 19 tui, ng va bc
chn vo ng khoa c tin thn, Tam Trng, khoa
Qu Mo (1783) th ngay nm sau, Gip Thn (1784) bn
Kiu Binh Tam Ph vo ph nh ng Tham Tng Nguyn
Khn l anh tc gi. ng Khn chy thot ri mang c gia
nh h Nguyn ln Sn Ty vi ng Trn th Nguyn
iu. Sau khi hai ng Khn, iu nh hp qun cc trn
li n Chu ra, tr qun Kiu Binh Tam Ph, nhng
c mu b tit l, vic cu Cha dp lon khng xong. Th
l gia nh tc gi ng thnh ho tan, b Thng Long v
n qu min Trung.

13/ Dnh ng l tr khn m mang sm v thng minh hiu bit hn ngi.

kim vn kiu 31

Tc gi tht dng tm ngm t vic Kiu Binh ph

nh h Nguyn lm tc gi v mng p cng danh tc gi
va mi bt u nm trc, bng on trong truyn Kiu
t l sai nha u tru mt nga, nch thc tay dao vo
ph nh h Vng, lm cho Thy Kiu tan duyn p vi
Kim Trng va mi nh kt m qua.
Cn thi k tui tr ti vui, v ci cuc v gic mng
vng th tc gi ng ni bng trong my cu t ting
n Kiu gy ln sau :
Khc u m m dng ho
y l H ip hay l Trang Sinh ?
Khc u m i xun tnh
y hn Thc hay hnh Quyn ?
Tc gi v hi tui tr tht m m thnh thi nh lc
ng Trang Sinh m ho bm bay ln trn hoa v lo v
s Khc u m m dng ho, y l H ip v tht
l m i xun tnh lng ng Thc trong hi lm vua
lc thi bnh, tha h hng lc th Khc u m i xun
tnh, y hn Thc .
Cn cuc v mng p th tc gi v nh ng Trang
Sinh lc tnh dy ng ngn ngn mnh li ho ra thng
Chu trm lo nghn chn v cuc i ngi : hay l Trang
Sinh v v nh Thc thc sinh ra hnh Quyn thm
su nh nc, ku : Quc ! Quc ! sut m ngy hay
hnh Quyn ?

32 nguyn du

lng trung nghi vi l hi nguyn triu

Tuy ng Hng Sn Lip H quyt nh gc b cng
danh, vui cnh ni rng gi trn nim trung nghi vi
C L, nhng khi vua Gia Long nh Nguyn dit c Ty
Sn, thng nht c sn h, mun thu phc lng ngi,
mi ban chiu ch chiu d nhng trung thn trung nghi
ca C L v nhng ngi ng n dng di th gia vng
tc ra lc dng. ng Du tht y c hai iu kin khng
th t chi ln trnh c, nn nh phi ng chiu ra
lm quan vi Nguyn triu cho gia nh c yn ton.
Cuc ng phi ra lm quan vi Nguyn triu ny chng
khc g c s Trc Tuyn Thy Kiu phi ngn th di
than m nh nhn li ly Kim Trng chiu lng cha
m. Ni kh tm nh phi ty thi tht tit vi C L
ny, ng ngm t trong li Kiu d van d trch ni
vi Kim Trng :
Ch trinh cn mt cht ny,
Chng cm cho vng li dy cho tan.
Ci s ng bt c d phi nn lng trung L xung m lm
ti nh Nguyn ny, khin ng mt lng thnh vi nh
Nguyn, nn tuy c trng dng m ng ch lm trn
chc phn, khng ni nng iu g ngoi trch nhim,
n ni c khi vua Gia Long qu ng rng : Nh nc
dng ti, c ai hin ti th dng khng phn bit Nam hay
Bc. Ngi lm n chc Khanh, h bit vic g hay
th phi ni, mi l lm ht chc trch, sao li c rt r, e
s, ch vng-vng, d-d xong ln nh th ?

kim vn kiu 33

C theo l nng ni bn ngoi m ni, th li vua qu

ng l ch ng. Nhng nu chiu theo ci kh tm T
Th quy To ca ng m xt cho su sc ng tnh l, th
li qu ny tht oan c, chng thu tnh cho ng cht no.
V ci thm tm cm vng cht ch trung cn li vi C
L lc ny ng u dm t cht no cho ai bit, nn ng
nh ngm oan vng li vua qu m mang mi ut hn
sut i, ch dm ngm t cho thin h i sau bit trong
hai cu th ng t ting n Kiu gy ln sau :
Trong sao chu donh quyn
m sao ht ngc Lam in mi ng !
Ngi ngoi v tnh th nghe ting n trong tro trn
trnh nh ht ngc ri xung mt nc khu b trong veo
di nh trng sng p, nhng c bit u di y b
c bn giao nhn vn khc, l chu ri l ch.
Ngi ngoi v tnh th ting n c ging ti vui nh
bi c xun mt ni Lam in xanh rn di nh nng
m p, nhng c bit u di mt t ni c nhng ht
ngc non mi ng b kh nng nng m lm tan thnh
khi bc ln.
Hai cu t ting n ny r rng l ng dng t cho
i bit l ch thy ng c Nguyn triu trng dng m
lm tng ng c vinh hin ti vui. Tht ra ng ch
gng v ti vui bn ngoi, nhng trong bng ng y
ni au thng, vn ti cc khc thm.

34 nguyn du

l lch trong quan trng ca tc gi

Nm 1802, Gia Long th nht, ng ra ng chiu c lc
dng b lm Tri Huyn huyn Ph Dc, tnh Thi Bnh,
c t lu thng b Tri Ph ph Thng Tn, ri ng co
bnh xin v.
Nm 1806, Gia Long th nm, phi triu vo Kinh trao
cho chc ng Cc Hc S (nm ng 42 tui)
Nm 1809, Gia Long th tm, c b ra lm Cai B
(tc l B Chnh) tnh Qung Bnh (nm ng 45 tui).
Nm 1813, Gia Long th mi hai. ng c thng ln
chc Cn Chnh in Hc S v sung chc Chnh S sang
cng Trung Hoa (ng 49 tui). i S v, ng c thng L
B Hu Tham Tri v c ngh (khng bit bao lu). My
nm c ngh ny, tc l hi ng din cun Phong tnh
lc thnh on Trng Tn Thanh, lc ng 50-51 tui.
Nm 1820, Minh Mnh th nht, li c ch sai ng i S
sang Tu, nhng cha kp i th ng b bnh mt. ng mt
vo ngy 10 thng 8 nm Canh Thn, th 56 tui.

kim vn kiu 35

4
36 nguyn du

m u
mnh ght trai ti
tri ghen gi sc

kim vn kiu 37

mnh ght
trai ti
gii gen
gi sc

38 nguyn du

1 Trm nm(1) trong ci ngi ta

Ch ti ch mnh kho l ght nhau(2)
3 Tri qua mt cuc b du(3)
Nhng iu trng thy au n lng.
5 L g b sc t phong(4)
Tri xanh quen thi m hng nh ghen(5)

kim vn kiu 39

40 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 4 Ch cu ny, nhiu bn in l m, ch c vi bn in l
. Xt ra c l ng hn, v n tip nghi vi ch mt cuc
cu trn, lm cho li than au n thm, thm thi su rng :
Mi tri qua mt cuc b du, m nhng iu trng thy
lm cho tc gi au n lng, th t xa n nay, li t nay v
sau, cn c bao nhiu cuc b du na ? Nu ch m th hai
cu lc bt ny khng khn thit vi nhau.

ch gii dn in
1. Trm nm c nhiu nghi. Ch trm nm y th nghi l
qung thi gian lu di ca mt i ngi do cu ch Nho : Nhn
sinh bch tu vi k i sng ca ngi ly trm nm lm k hn.
Ta chc cc c gi sng lu trm tui, tc l chc cc c c
sng y cuc i Tri nh. Tc gi dng ch trm nm
ch i tc gi.
2. Ti mnh ght nhau Cu ny ly mt cu sch Nho : C lai
ti mnh lng tng phng Xa nay phn ti hoa v phn s
mnh, hai bn n vn lm hi nhau i ngi.
3. Cuc b du Cng gi l cuc tang thng, nghi l cuc
bin i to i nh rung du (tang in) bin thnh b rng
(thng hi) hay b rng bin thnh rung du. Trong truyn
Thn tin, b Tin Ma C ni : T khi ta c vo hi Tin n
gi, ta thy ba ln b ng ho ra rung du ri. Do va ri,
ta i d hi o Bng Lai, ta thy nc b trong v nng bng
na ln hi trc, c l li sp ho thnh rung du chng ?.
Cuc b du ni y tc l cuc chnh bin cui L sang Nguyn.
4. B sc t phong b l phn kia; sc l bn xn, thiu thn;t
l phn ny; phong l y . Nghi bn ch ny l phn kia m
tri cho bn xn, thiu km, th phn ny Tri li cho y .
Sch nho c cu : Phong vu ti, sc vu ng nghi l y v phn
ti hoa, thiu km v phn gp g may mn.
5. Tri xanh quen thi Cu ny ly in mt cu trong Tnh
S : To vt hng nhan Th tri ghen vi m hng

kim vn kiu 41

42 nguyn du

on I

trang trng khc vi

phong lu rt mc

kim vn kiu 43

tr xanh
quen thi
m ng
nh ghen

44 nguyn du

7 Co thm(1) ln gi trc n,
Phong tnhc lc(2) cn truyn s xanh(3)
9 Rng : Nm Gia tnh triu Minh,
Bn phng phng lng, hai Kinh(4) vng vng.
11 C nh Vin ngoi(5) h Vng,
Gia t(6) ngh(7) cng thng thng bc trung.
13 Mt giai con th rt lng(8)
Vng Quan l t ni dng nho gia(9)
15 u lng hai t nga,
Thy Kiu l ch, em l Thy Vn.
17 Mai ct cch(10) tuyt tinh thn :
Mt ngi mi v, mi phn vn mi.
19 Vn xem trang trng khc vi,
Khun trng y n, nt ngi n nang(11)
21 Hoa ci ngc tht oan trang(12)
My thua nc tc, tuyt nhng mu da.
23 Kiu cng sc so mn m,
So b ti sc, li l phn hn.
25 L thu thy, nht xun sn(13)
Hoa ghen thua thm, liu hn km xanh(14)
27 Mt hai nghing nc nghing thnh(15)
Sc rnh i mt, ti rnh ha hai.
29 Thng minh vn sn t tri,
Pha ngh thi ha, mi ca ngm.
31 Cung thng lu bc ng m(16)
Ngh ring n t h cm mt trng
33 Khc nh tay la nn chng(17)
Mt thin bc mnh li cng no nhn(18)
35 Phong lu rt mc hng qun,
Xun xanh xp x ti tun cp k(19)
37 m m trng r mn che,
Tng ng ong bm i v mc ai(20)

kim vn kiu 45

gio nh xc nh
Cu 25 L thu thy, nht xun sn l din theo nghi cu
ch Nho : Nhn quang thu thy, mi m xun sn Mt trong sng
hn nc trong lng ma thu, lng my ti p hn ni c non
xanh ti ma xun. Hai cu lc bt ny t v p ca Kiu bng
bn cch so snh : mt th trong sng lm l c nc ma thu,
lng my th ti p lm nht c v ti p ni mu xun
y c non xanh ti, i m hng th lm hoa phi ghen v thua
mu thm, i lng my th lm cho liu phi hn v km mu
xanh p.

ch gii dn in
1. Co thm Co l quyn v do chnh tay ngi chp. Cc c
nh nho xa vn gp l cy trch lan vo trong sch qu tr
mt. Trch lan ngi Bc k gi l cy mn ti, l loi tho thn
c tng t, mi t c hai l mc i nhau, hnh ging l o, c
mi thm du, n c. V mu ng th cc c eo o tr
b cht, v mu h th nu tm tr gh l. Cy mn ti ch hn
cn gi l vn, nn sch mn ti gi l vn bin hay vn co.
2. Phong tnh lc l cun truyn ng Nguyn Du i s Tu mua
c. C thy Vng Thy Kiu t trong truyn cng ti cao s
km, gp cnh long ong tht ch nh c, nn mi mang v, din
ra thnh truyn on trng Tn thanh k thc tm s au
bun ca c. Ngi sau cho l c dch Thanh tm ti nhn ra l
lm. Ti s c li k r truyn tng lm ny on cui quyn
truyn Kiu ti ch gii ny.
3. S xanh Ngi xa, lc cha bit lm giy, ly mi di nhn
vit ch vo nhng thanh ct tre cn lt tinh xanh, ri khoan
l 1 u, xu li thnh sch. Nhng sch truyn bng thanh tre
xanh ngi sau gi l thanh s (s xanh). Ch sch trong ch
nho tng hnh thanh tre .
4. Hai Kinh Vua Thnh T nh Minh nguyn l con th vua
Minh Thi T, phong vng Yn Kinh, sau cp ngi vua ca
chu Nam Kinh, mi gi Yn Kinh l Bc Kinh. Bi vy nh
Minh c hai Kinh .
5. Vin ngoi T i nh Tng n i nh Minh bn Tu,
nhng ngi nh giu, ng n u gi l Vin ngoi, ch
khng phi mt chc quan Vin ngoi, Lang trung cc b.

46 nguyn du

6. Gia t l tt c vn ling ti sn ca gia nh.

7. Ngh l ting i danh t c ca ta, nh ting n, hn, hay ng
y, c y... Trong truyn xa c cu ni v b M Chu : ngh ngy,
ngh di, ngh tin ngi c y ngy, c y di, c y tin Trng Thy.
8. Rt l ngi con cui cng, cng vi nghi ch t.
9. T y nghi l tn t cho mt ngi, nht l cho con gi,
co vi t tin. Nhiu bn quc ng dch l ch. L Tu trc,
cha m khng t tn sn cho con gi lc nh. Lc sp ly chng,
hai h mi bn nhau t tn cho c du, trnh trng tn vi
cc c bn nh r. Cho nn con gi cha c chng gi l v t
(cha c tn chnh thc).
10. Mai ct cch l hnh dng ngi trng c v thanh tao lch
s nh cnh hoa mai. Tuyt tinh thn l v mt trong tinh thn
sng sa v nghim trang nh tuyt.
11. Khun trng y n nt ngi n nang Cu ny ly in
hai cu trong sch tng ni : Mt nh mt trng y, lng my
m v ngang nh con tm nm l tng tt, c lng phc hu, con
chu ng c, hu.
12.Tht l ni. Ta c cu : Bit th tha tht, khng bit th
ng da ct m nghe. Ngc tht l ni tinh nhng li ng n.
13. L thu thy l lng mt trong sng hn mt nc trong lng
mu thu, so snh vi nhau th mt nc mu thu nh l c i.
Nht xun sn l lng my c v ti p hn mt ni c c xanh
rn v mu xun, so snh vi nhau th v ti ni ma xun
trng nh nht bt i (xem li nh chnh cu ny trn).
14. Liu hn km xanh i nh ng con gi thng bi lng
my bng sp xanh. (Hai cu lc bt ny dng 4 cch so snh
t sc p ca Kiu : mt th trong sng hn thu thy, lng my
th ti p hn xun sn, sc m th p hn hoa, sc lng
my th xanh p hn l liu).
15. Mt hai nghing nc nghing thnh Cu ny ly in
cu ht ca ca s L Din Nin i Hn V (nm 140 87
tr.CN) t v p ca em gi chng cho vua nghe : Bc phng
hu giai nhn, tuyt th nhi c lp. Nht c khuynh nhn thnh,

kim vn kiu 47

Ti c khuynh nhn quc Phng Bc c mt ngi p tuyt trn

ng ring mt mnh. Nhn mt ci lm nghing mt thnh, nhn
hai ci lm nghing c nc ngi. y dng in ny t v
nhn ci p ca Kiu.
16. Cung, thng, gic, try, v l 5 m v ca nhc xp theo
ging c, trong, cao, thp. Cung l m c v thp nht, thng
c thp th hai, gic l m trung bnh gia trong c cao thp,
try trong cao bc nhn, v trong cao nht. Trong nh ting hc
bay qua, c nh nc sui mi sa na vi : trong tc l m v,
c tc l m cung.
17. Chng l mt bi ht.
Trng l mt cy n.
18. Mt thin bc mnh l bn n Kiu t ra t ni xu s
kh s ca n b, con gi.
19. Cp k l n tui sp ly chng. K l ci trm gi bi tc.
Kinh L ni : Con gi nm 15 tui th bi tc gn ln m gi ci k
vo. Bi vy gi tui y l tui cp k.
20. Tng ng ly in trong cu Mnh T ni : Du ng ln
nhi lu k x n tro sang hng xm bn ng m li con gi cha
chng ngi ta i. y ni Kiu khng n cu con tri no
ngp ngh c.

48 nguyn du

kim vn kiu 49

50 nguyn du

on II
vui hi p thanh
ving m v ch

kim vn kiu 51

tng ng
ong b
v,
mc ai.

52 nguyn du

39 Ngy xun con n a thoi(1)

Thiu quang(2) chn chc ngoi su mi.
41 C non xanh tn chn tri,
Cnh l trang im mt vi bng hoa(3)
43 Thanh minh(4) trong tit thng ba,
L l To m, hi l p Thanh(5)
45 Gn xa n nc yn anh(6)
Ch em sm sa b hnh chi xun.
47 Dp du ti t, giai nhn,
Nga xe nh nc o qun nh chen(7)
49 Ngn ngang g ng ko ln(8)
Thoi vng b rc, gio tin dy bay.
51 T t bng ng v ty,
Ch em th thn dan tay ra v.
53 Bc ln theo ngn tiu kh,
Ln xem phong cnh c b thanh thanh.
55 Nao nao(9) dng nc un quanh,
Dp cu nho nh cui ghnh(10) bc ngang.
57 S s(11) nm t bn ng,
Du du ngn c, na vng na xanh.
59 Rng : Sao trong tit Thanh Minh,
M y hng khi vng tanh th m ?
61 Vng Quan mi dn gn xa :
m Tin nng y xa l ca nhi.
63 Ni danh ti sc mt th,
Xn xao ngoi ca, thiu g yn anh(12)
65 Phn hng nhan c mng manh,
Na chng xun thot gy cnh thin hng(13)
67 C ngi khch vin phng,
Xa nghe cng nc ting nng tm chi.
69 Thuyn tnh va gh n ni,
Th trm gy bnh ri bao gi(14)

kim vn kiu 53

71 Bung khng lnh ngt nh t (15)

Du xe nga ru l m xanh
73 Khc than khn xit s tnh
Kho v duyn my l mnh vi ta !
75 khng duyn trc chng m,
Th chi cht c gi l duyn sau !
77 Sm sanh np t xe chu(16)
Bi hng mt nm mc du c hoa.
79 Tri bao th ln c t(17)
y m v ch ai m ving thm
81 Lng u sn mi thng tm
Thot nghe Kiu m m chu sa(18)
83 au n thay phn n b
Li rng bc mnh cng l li chung
85 Ph phng chi my ho cng ?
Ngy xanh mn mi, m hng phi pha
87 Sng lm v sp ngi ta(19)
Hi thay thc xung lm ma khng chng !
89 No ngi phng ch, loan chung
No ngi tch lc tham hng l ai ?(20)
91 khng k oi ngi hoi,
Sn y ta thp mt vi nn hng.
93 Gi l gp g gia ng
Ho l ngi di sui vng bit cho !(21)
95 Lm dm khn kha nh to,
Sp ngi t c(22) trc m bc ra.
97 Mt vng c y bng t(23)
Gi hiu hiu thi mt v bng lau.
99 Rt trm sn git mi u
Vch da cy vnh bn cu ba vn.
101 Li cng m mn tm thn,
Li cng ng sng(24) tn ngn chng ra.

54 nguyn du

103 Li cng dt nt hoa(25)

Su tun t ni(26) chu sa vn di.
105 Vn rng : Ch cng nc ci
Kho tha nc mt, khc ngi bng qu ! (27)
107 Rng : Hng nhan t nghn xa,
Ci iu bc mnh c cha ai u !
109 Ni nim tng n m au
Thy ngi nm bit sau th no !
111 Quan rng : Ch ni hay sao !
Mt li l mt vn vo kh nghe.
113 y m kh nng n.
Bng chiu ng dm v cn xa.
115 Kiu rng : Nhng bc ti hoa,
Thc l th phch(28) cn l tinh anh.
117 D hay tnh li gp tnh,
Ch xem t thy hin linh by gi !
119 Mt li ni cha kp tha,
Pht u ngn gi cun c n ngay(29)
121 o o trt lc(30) rung cy,
trong dng c hng bay t nhiu.
123 chng ngn gi ln theo,
Du giy tng bc in ru rnh rnh.
125 Mt nhn ai ny u kinh
Nng rng : Ny tht tinh thnh chng xa !
127 Hu tnh ta li gp ta,
Chng n u, hin mi l ch em !(31)
129 lng hin hin cho xem,
T lng nng li ni thm vi li.
131 Lng th lai lng bi hi,
Gc cy li vch mt bi c thi.

kim vn kiu 55

gio nh xc nh
Cu 42 Ch trang im cu ny, cc bn quc ng u in l
trng im, l theo mt bn in nm ca mt nh vn s theo
ty hc, t ph sa lm trang ra trng, cho khc xut bn, ri li
c mt ng vn s Php no khen ch trng im tht hay
(s ny xy ra hi 1900 1912). Ri cc nh xut bn Kiu Quc
ng khng ngh phi tri a theo li khen ca nh vn s Ty m
u in cu ny l Cnh l trng im mt vi bng hoa. Tht
l nguyn cc bn Nm c u in l Cnh l trang im mt
vi bng hoa ly in li ng Bi , l v T Tng c danh
vng i nh ng. ng c khu vn c rng mnh mng tt
thm, v ma xun, c non xanh r phng mt lt, khch xem
khen mi. ng ch l d trng v bo khch Vn ny p th l
nh cc ch ny trang im cho cnh vn p thm.
Ch trng im nghe tht ng ngh, khng ng vi li vn
ting Vit, v li ni hoa l l trng ri, cn g phi ni
trng na cho tha. Cc bn c dng hoa l trang im cho
cnh vn, mi hay.
Cu 48 Ch o qun nh chen l ly in cu ch Nho t
cnh xem Hi S n cht t Con trai con gi chen nhau nh rng
lc. Ch o tng trng cho con trai, ch qun tng trng cho
con gi. C bn in l o qun nh nm tht gng ghu v nghi.
Cu 50 Thoi vng b rc, gio tin dy bay nghi l bn to
m no cng mang no l nhng b vng m cun thnh thoi
x tung ra rc c ng cng nhng c hn, ma qu. No l
t nhng chp giy vng, giy in tin cng trc m t tin,
nhng tro tn y bc ln bay theo gi. Bn ch gio tin dy bay
nghi l th (dy l bc ln). Hai cu ny ly bi th Thanh
Minh ca Cao Cc Khanh.
Nam, Bc sn u a m in
Thanh Minh t to cc phn nhin
Ch hi phi tc bch h ip
L huyt nhim thnh hng quyn
u ni Bc v Nam c nhiu khu rung y m
n ngy l Thanh Minh,
mi ngi nhn nhp n to m cng t mt lt.
Tro tin giy theo gi bay ln trng ging nh n bm trng.
Nhng git nc mt nh mu d xung
nhum thnh mu hoa quyn.

56 nguyn du

Cu 76 Th chi cht c gi l duyn sau nghi l kip ny

v duyn vi nhau, th xin chn ct t t lm duyn c hn
kip sau. C bn in cht c l cht nh e nghi khng c
thit thc nh cht c.
Cu 78 Bi hng mt nm mc du c hoa nghi l chn
thnh mt ngi m t t bn con ng ci ln lc no cng xe
nga rm r tung bi ln, ri ging hoa c trang im cho p,
ri t bit nh khch qua ng trng nom. Cu ny t cnh tht
l th thm : mt nm m hoang nm ngay gia m bi hng
m quanh nm chng ai thm ng n. Th m nhiu bn in
i ch bi hng ra vi nng ni theo ch thin th cun Thanh
Tm Ti Nhn. i th l c hai iu lm : mt l thin th l t
nng, chn tm, khng c long mch, ch u phi vi nng; hai
l ngi khch sm np t xe chu chn ct long trng, hn
c kip sau, th sao li vi nng cho xong ln mt cch khinh
bc nh vy ?
Cu 82 Nh trong li phi l trn ni, ch c ba m : thot,
thot hay thot. Ch cu 82 phi phin m l thot mi ng
nghi : thot mi nghe, Kiu thng tm ri.
Cu 87 Sng lm v sp ngi ta. Ch sp cu ny nghi l
gi thanh lu lc sng, bt c ai n u phi lm v ngi ta c.
Nhiu bn Nm vit dch ch Hn ny l sp - Nm l sp, ch
khng vit l khp (Hn) hay khp (Nm). ch khp tht l
sai, lm v khp c mi ngi th no c.
Cu 92 Sn y ta thp mt vi nn hng. Ch thp cu
ny c bn Nm hay Quc ng u in khng ging nhau, hoc in
l thp hoc in l kim, hoc in l p. Nay xin xc nhn thp
l ng, v p th v nghi hn i ri. Cn kim th tuy c nghi,
nhng sn y ri, th e kim l tha.
Cu 102 Li cng ng sng tn ngn chng ra. Ch ng sng
nhiu bn Quc ng in l ng lng, khng ng nghi bng bn
Nm c Ngh V Trinh in l ng sng v ng sng l ng m
i v thng cm qu, cn ng lng ch l ng im thi, bng
vn tnh. Ch ng sng mi tht khn thit vi ch tn ngn.
Cu 120 Nhng bn in ngn gi cun c ng hn nhng bn
in trn gi cun c v y ch l mt lung gi lc coi nh hn
ma hin ra, ch khng phi l mt trn gi c nhiu cn lin tip.

kim vn kiu 57

ch gii dn in
1. Con n a thoi l ngy mu xun qua li, nh ci thoi dt
vi lm hnh hai con n qua li mau chng trn khung ci khi
ngi ta dt vi.
2. Thiu quang l nh sng non p ca ma xun. Chn chc
thiu quang l ba thng mu xun. Cu ny nghi l 90 ngy
ma xun qua mt hn 60 ngy, tc l sang thng ba my
ngy ri.
3. Cnh l trang im mt vi bng hoa l cc cnh l n
t hoa trang im cho bi c xanh thm p (xem li nh chnh
cu 42 trn).
4. Thanh Minh m lch chia mi nm lm 12 tit v 12 kh. Th
d thng ging bt u t ngy lp xun gi l tit, gia l ngy
Vu thy, gi l kh. Thng hai bt u t ngy Kinh chp gi l
tit, gia l Xun phn, gi l kh. Thng ba bt u t ngy
Thanh Minh, gi l tit, gia l ngy Cc v, gi l kh.
5. To m l ngy l i thm m m t tin, p im sa sang
li cho p , sch s ri cng l. p Thanh l ngy hi i do
cnh c xanh p. Xa c b Cng cha c mt khu vn hoa rt
rng p. B sai p nhng m m tng trng trn cc g ng
trong vn, ri c n ngy T sau tit Thanh Minh, th m hi
To m p thanh cho dn chng vo xem. Hi p Thanh To
m bt u hp nht t . Sau lm vo ngy tit Thanh Minh.
6. Yn anh l hai th chim nh hay bay thnh n. y l ch
nhng bn thanh nin, thanh n i chi hi.
7. Nga xe nh nc o qun nh chen Cu ny ly cu
ch Nho : Xa nh lu thy, s n cht t Xe nga ni ui nhau i
nh dng nc chy, con trai con gi chen nhau nh rng lc. o
tng trng cho con trai, qun tng trng cho con gi. (ch Nho
gi hc tr l thanh khm o xanh)
8. G ng l l lt ko nhau ln cc g ng to m.
9. Nao nao l dng nc un ln hi cong cong c v p.
10. Ghnh l mi t di ra lng ngi.

58 nguyn du

11. S s l thp l th mt t.
12. Yn anh y nghi hi khc vi ch yn anh cu 45 trn.
Yn anh y ni nhng bn trai gi i hi ng nh n chim
yn, chim anh. Cn yn anh cu 45 ni bn khch lng chi.
13. Cnh thin hng ch ngi con gi p nh cnh hoa thm
trn tri. Tnh s c cu : Thin hng nht chi Mt cnh hoa
thm p trn tri.
14. Cu 69, 70 ly hai cu ng thi : Nht phin tinh chu s
o ngn. Bnh trm hoa trit d a thi Mt chic thuyn tnh
mi ti b, Bnh chim hoa gy lu ri.
15. Lnh ngt nh t Lnh ngt nghi l vng lng lm lm cho
rng, lnh c lng khch. Ch t y tc l t tranh v, t cnh
bung m Tin sau khi nng cht, vng ngt im lng nh bc
tranh. Cc bn Quc ng khng hiu ch t ny, ging nghi lm
l nh mt t giy. Ngi ta ch ni phng nh t giy, khng ai
ni lnh hay lng nh t giy.
16. Np t l b o quan bng g t, tc l g gii, mt th g
qu lm o quan rt tt. Xe chu l ci xe linh-xa (xe rc hn)
chung quanh c rim p kt bng ngc trai. Cu ny ly in
trong Tnh S k chuyn mt ng Vng tc lm ma cho mt
ngi v l p cht tr , c my cu : T hp chu xa, tn nht
th chi ph qu Hn bng g t, xe c rim ngc trai, ht sc v
giu sang mt th.
17. Th ln c t th l mt trng, c l mt tri.
18. Chu sa l nc mt xung thnh nhng git.
19. Sp xem phn nh chnh cu 87 trn.
20. Ngi tch lc tham hng l nhng ngi tic v p mt
hoa my liu ca nng m cha c tip xc vi nng.
21. Sui vng l di m ph. Sch T truyn : Vua Trnh Trang
Cng gin m mun git mnh lp em ln thay, mi bt m
ring mt ni m th vi m rng : Bt cp hong tuyn, v tng
kin d Cha n sui vng, khng gp nhau na.

kim vn kiu 59

22. t c L xa bn Tu, phng ngi bng mt b c kt

thnh hnh sc vt m t cho vong hn.
23. C y l c mc cn ci trn t kh kit.
24. ng sng xem li xc nh cu 102 trn.
25. Nt hoa l nt mt p con gi.
26. Su tun t ni l mi su n ngh cha ht, li tip tc
ngh mi su kia.
27. Bng qu l ngi khng c h hng tnh nghi g vi mnh.
28. Th phch l thn th v phn phch (ta gi l va) tc l
phn hn ch trng v tht tnh : mng, gin, thng, vui, yu,
ght, ham mun. Cn phn hn chnh ch trng v o c, l
phn tinh anh. Khi cht th thn th v t, phch xung m ty,
hn nu hay lm th c ln tri, nu khng hay th phng pht
th gian.
29. Ngn gi cun c l lung gi lc va xoy va i. cc
truyn ma qy xa cho l hn ngi cht hin ln, ch Nho gi
l quyn k phong gi cun c.
30. Lc Ch lc y l nhng cnh l mi ny ra cn non mm.
31. U hin U l ti thuc v m, y tc l hn ma. Hin l r, l
sng sa, thuc v dng, y tc l ngi.

60 nguyn du

kim vn kiu 61

62 nguyn du

on III

t duyn k ng
gic mng on trng

kim vn kiu 63

gc cy
li vc
mt bi
c t

64 nguyn du

133 Dng dng na na v,

Nhc vng u ting nghe gn gn.
135 Trng chng thy mt vn nhn,
Lng bung tay khu(1) bc ln dm bng(2)
137 hu lng ti gi trng(3)
Sau chn theo mt vi thng con con.
139 Tuyt in sc nga cu dn(4)
C pha mi o nhum non da tri(5)
141 No xa mi t mt ngi,
Khch xung nga ti ni t tnh.
143 Hi vn(6) ln bc dm xanh,
Mt vng nh th cy qunh cnh dao(7)
145 Chng Vng quen mt ra cho,
Hai Kiu(8) e l np vo di hoa.
147 Nguyn ngi quanh qut u xa :
H Kim tn Trng vn nh trm anh(9)
149 Nn ph hu(10) bc ti danh(11)
Vn chng np t(12) thng minh tnh tri.
151 Phong t (13) ti mo tuyt vi,
Vo trong phong nh, ra ngoi ho hoa(14)(15)
153 Chung quanh vn t nc nh,
Vi Vng Quan trc vn l song thn(16)
155 Vn nghe thm nc hng ln(17)
Mt nn ng Tc, kha xun hai Kiu(18)
157 Nc non cch my bung thu(19)
Nhng l trm du thm yu chuc mng(20)
159 May thay gii cu tng phng(21)
Gp tun l(22) tha lng tm hoa.
161 Bng hng(23) nhc thy no xa,
Xun lan, thu cc(24) mn m c hai.
163 Ngi quc sc(25) k thin ti(26)
Tnh trong nh , mt ngoi cn e.

kim vn kiu 65

165 Chp chn cn tnh, cn m.

Dn ngi chng tin, dt v chn khn.
167 Bng t nh gic cn bun,
Khch ln nga, ngi cn ngh theo.
169 Di dng nc chy trong veo,
Bn cu t liu bng chiu tht tha.
171 Kiu t gi gt trng hoa,
Mt tri gc ni ching gi(27) thu khng.
173 Gng nga(28) chnh chch dm song,
Vng gieo ngn nc, cy lng bng sn.
175 Hi ng l ngn ng ln(29)
Git sng chu nng, cnh xun la .
177 Mt mnh lng ngm t nga(30)
Rn ng gn vi ni xa bi bi :
179 Ngi m n th th thi(31)
i phn hoa cng l i b i !
181 Ngi u gp g lm chi ?(32)
Trm nm bit c duyn g hay khng ?(33)
183 Ngn ngang trm mi bn lng,
Nn cu tuyt diu(34) ng trong tnh tnh.
185 Chnh chnh bng nguyt x mnh,
Ta ngi bn trin(35), mt mnh thiu thiu.
187 Thot u thy mt tiu kiu(36)
C chiu phong vn(37) c chiu thanh tn,
189 Sng in mt, tuyt pha thn(38)
Sen vng lng ng, nh gn nh xa.
191 Rc mng, on hi d la:
o nguyn lc li u m n y ?(39)
193 Tha rng: Thanh, kh, xa nay(40)
Mi cng nhau lc ban ngy qun !
195 Hn gia(41) m ty thin(42)
Di dng nc chy, bn trn c cu.

66 nguyn du

197 My lng h c n nhau(43)

My li h t (44) nm chu gieo vng(45)
199 Vng trnh Hi ch(46) xem tng,
M xem trong s on Trng c tn(47)
201 u nh qu kip nhn duyn(48)
Cng ngi mt hi, mt thuyn u xa !(49)
203 Ny mi bi mi, mi ra,
Cu thn(50) li mn bt hoa(51) v vi.
205 Kiu vng lnh bi,
Tay tin mt vy, mi khc ngm(52)
207 Xem th nc n khen thm :
Gi nh t khu, cm tm, khc thng !(53)
209 V em vo tp on Trng(54)
Th lo gii nht (55), chi nhng cho ai !
211 Thm hoa khch gi hi,
Nng cn nm li mt hai t tnh.
213 Gi u sch bc mnh mnh,
Tnh ra mi bit rng mnh chim bao.
215 Trng ra no thy u no,
Hng tha dng hy ra vo u y!
217 Mt mnh lng l (56) canh chy,
ng xa, ngh ni sau ny m kinh.
219 Hoa tri bo git rnh(57)
Bit duyn mnh, bit phn mnh th thi!
221 Ni ring lp lp sng gii(58)
Ngh i cn li st si i cn.
223 Ging Kiu(59) rn r trng loan,
Nh huyn(60) cht tnh, hi: Can c g ?
225 C sao trn trc canh khuya,
Mu hoa l hy m i ht ma ? (61)
227 Tha rng: Cht phn ngy th,
Dng sinh i n(62) tc t cha n.

kim vn kiu 67

229 Ban ngy chi m m Tin,

Nhp i, thot thy ng lin chim bao.
231 on Trng l s th no?
Bi ra th y, vnh vo th kia.
233 C trong mng triu m suy,
Phn con thi c ra g mai sau !
235 Dy rng : Mng o c u ?(64)
Bng khng mua no chuc su, ngh nao !
237 Vng li khuyn gii thp cao,
Cha xong iu ngh, o mch tng(65)
239 Ngoi song th th oanh vng,
Nch tng bng liu bay sang trc mnh.
241 Hin t gc bng nghing nghing,
Ni ring ring trch tc ring mt mnh.

68 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 150 Vn chng np t, thng minh tnh tri Ch np
cu ny nghi l l thi quen nh t giy gp thnh np
sn, lc gp li rt d. Ch t y l m m t tin tng vo c
ngi t tt, khin con chu c pht t. Vn chng np
t nghi l Kim Trng c nn np sn sng ca m t tin
pht v vn chng, nn chng hc gii. Nhiu bn Quc ng
dch l Vn chng nt t l lm, v nghi. Ch np cu ny
lin vi ch nn cu trn nn ph hu, np vn chng.
Cu 169 Di cu nc chy trong veo, Bn cu t liu bng
chiu tht tha- Hai cu ny ly hai ch cu lm ct va t
cnh chiu bun, nht l va ngm t cnh Kiu ngh theo mi
cho ti khi chng Kim qua cu v i khut bng ri, m nng
vn cn vn v ngh : th l vng chng ri, ch cn tr chic cu
khng trn dng nc trong veo, khng cn bng chng ci nga
qua cu na, v ch cn ngn liu pht ph tht tha nh a chng
i. Nhng bn i ch di cu ra di dng tht l lm, lm
mt c nghi t nh thm trm , li c th thnh ra v nghi
na : di g ?
Cu 172 Mt tri gc ni, ching gi thu khng cu ny ly
in cu th ca mt thi s i ng gi cho bn t lng mong
nh : H th ti th t qun x ? Nht nhp t song vn t chung
Nh anh nht y lc no ? Nng xin ca s, chung chiu chu
vang. Ching gi tc l chung chu nh lc chiu ti nim
Pht v gi cc c h v chu nng bng Pht. Cu ny cng
nh cu trn ni va t cnh bun, va ngm t tnh nh ca
Kiu. Nhng bn i l ching thu khng l b mt t nh
m thm nh chng Kim.
Cu 176 Git sng chu nng cnh xun la Ch chu nng
nghi l ht sng bm dn vo thnh nhng git nc di l
lm cnh cy nng tru xung. Nhiu bn Quc ng in l gieo
nng thnh ra v nghi. Ch chu cc bn Nm in l eo, hay l
gieo. C l nguyn l chiu : chu, sau ny phm hy (tn mt vua
Nguyn) mi i ra chiu : chu. Sau sao, khc lm ra chiu : gieo.
Cu 190 Hai ch lng ng cu ny ch Nm vit l lng
ng, ti ngh ch c hai ting lng ng l va hp ting va hp
hn c, v lng ng l d nh c, d nh khng, gn khng ra
gn, xa khng ra xa, ng nh hn ma hin. Cc bn Quc ng
in l lng ng hay l lng vng u khng hp vi nghi ny.

kim vn kiu 69

Cu 191 Rc mng on hi d la Ch on y nghi l on

t tnh thn Qu. Nhiu bn Quc ng dch sai ra n l tha
v ra rc mng ri cn n g na. Bn Nm vit ch ny l khu
bn n th ng l on.
Cu 195 Hn gia m ty thin Ch m cu ny cc bn
Quc ng u dch lm l mi. Thin l ci b rung, m ty
thin l bn ci b rung phi ty.
Cu 210 Th lo gii nht chi nhng cho ai Ch lo y l
gii bng vi hay giy treo trn gii thng, bin l phn thng
hng my. Trc khi ai mun tranh phn thng no th trnh
din vi ban gim kho, chp hai tay s vut ci lo gii y m
ra thi. Bi vy ta gi phn thng l gii thng, v c cu tranh
lo git gii. Ch lo cu ny, ht thy cc bn Kiu Quc ng
u dch l treo, nghi khng tri chy, v th l khng nhng
cho ai s treo gii nht, ch khng phi nhng gii nht.
Cu 231 on Trng l s th no ? Ch s cu ny ng
vi ch s on Trng cu li m Tin ni trn M xem
trong s on Trng c tn. Ht thy cc bn Kiu Quc ng
u dch ra s, tht khng khn thit vi li bo mng.
Cu 235 Dy rng Mng o c u Ch mng o cu ny c
bn vit l mng triu. Ch mng triu ch l im bo lc m
ng, ch khng c nghi h ho chng ng tin nh mng o.
Nn ch mng o ng vo nghi cu ny hn mng triu.
Cu 240 Nch tng bng liu bay ngang trc mnh C
nhiu bn Quc ng e ch mnh khng vn vi ch nghing
cu sau mi i b ra l Nch tng bng liu bay sang lng
ging tht l v ngha, mt v p v hay ca cu ny. H khng
hiu cc vn anh, inh, nh vn c vn vi ing.

70 nguyn du

ch gii dn in
1. Lng bung tay khu Tay khu l tay cm cng nga. Khi
ci nga, tay cm cng co u nga cao ln th n chy nhanh,
bung chng cng cho u nga h xung th n i chm. y
ni lng bung tay khu tc l tay cm giy cng bung tht
di cho nga i bc mt rt thong th.
2. Dm bng l ni ng phng thng rng ri d i.
3. Lng ti gi trng Ngy xa, lm v vn s phong lu i do
phong cnh vn cho ngi mang ti th i theo, ngm vnh
c bi th no th chp ng vo ti , nn c ch bn nang
phong nguyt na ti gi trng. Cu Kiu ny ni ung dung
i do cnh p.
4. Tuyt in sc nga cu dn Cu ny nghi l nga chng ci
non p sc trng ngn nh tuyt. Dn l ti p.
5. C pha mi o nhum non da tri nghi l mu o nhum
sc lam non nht, ta vn gi l mu thin thanh hay mu h thy
(thin thanh l mu xanh da tri).
6. Hi vn l giy c thu hoa rt p, lch s.
7. Mt vng nh th cy qunh cy dao Cu ny t hnh n
ng p, do in : Vng Din nh qunh lm ngc th Vng
Din p nh cy ngc dao trong rng ngc qunh. Nguyn Chn
i ng p n ni i ti u th p ly ra c mt mt nh
cy qunh cy dao.
8. Hai Kiu l hai c gi p, tc l Kiu v Vn.
9. Nh trm anh Cc quan lc trc khi mc triu phc vn gi
ci trm bi tc gi m cho ngay, v buc i gii m (gi l
anh) r xung sau lng. Nn vn gi dng di lm quan l nh
trm anh.
10. Nn ph hu nghi l nh chng c t giu c v lng t t
trung hu.
11. Bc ti danh nghi l chng ni danh ting l hng ngi
c ti hoa.

kim vn kiu 71

12. Np t xem li nh chnh cu 150 trn.

13. Phong t l v mt p y n. Ti mo l mt mi linh
li, khi ng, trng bit ngay l ngi ti gii.
14. Vo trong phong nh, ra ngoi ho hoa nghi l tnh tnh
bn trong th rt vui v nh nhn v cch n bn ngoi th trng
rt ho hoa, lch s.
15. Ho hoa l n c v ho phng, lch s.
16. Song thn Song l ca s, thn l bn thn. Song thn y
l bn hc chung bung hc vi nhau, nghi khc vi song thn
l b m.
17. Hng ln Hng l lng, ln l lng ging, lng bn.
18. Mt nn ng Tc kho xun hai Kiu Tc gi mn
cu cui cng bi th Mc vnh trn Xch Bch ni nh h
Vng c hai c gi p cha chng. Bi th nh sau :
Trit kch trm sa thit v tiu
T tng ma ty nhn tin triu
ng phong bt d Chu Lang tin
ng Tc xun thn to nh Kiu
Ngn gio gy chm ct sng mi st cha tiu ht.
Ta em ln mi ra xem v triu i no.
Nu trn Xch Bch gi ng khng gip phng tin cho Chu Du.
Th hai c gi h Kiu s b kho xun nn ng Tc
19. Nc non cch my bung thu Bung thu l bung n
b con gi ngi thu dt, ch Nho l t phng. Cu ny ly in
cu trong sch Quc Sc Thin Hng : Tng thn ch xch nhi
diu nhc sn h Gn nhau ch mt gang mt thc, m ho
cch xa nhau thm tt nh cch ni, cch sng.
20. Trm du, thm yu chuc mng Ch du y nghi l yu
mt cch su xa m m. Trm du l em lng m c ngm
vng khng dm ni vi ai. Chuc mng l ao c m mng.
21. Gii cu tng phng Kinh Thi c cu:Gii cu tng phng,
Thch ng nguyn h Tnh c gp nhau, tho lng c nguyn.

72 nguyn du

22. l Trong nhng dp do cnh xun, thng c nhng

cuc l vi nhau. Mi ngi mang mt ci ti, gp th cy,
c no s hi mt tm l b vi ti. Ct phi hi cho nhanh, ko
ting hiu gi v hi khng kp. Khi v u nhau, ai c nhiu
th hn ngi kia th c cuc.
23. Bng hng l bi ch m nhn hng nh bng hng ca
m nhn tc l bng dng p ca n b con gi.
24. Xun lan, thu cc Vua Hu Ch nh Trn b nh Ty bt,
vua nh Ty hi Hai ngi i Phi ca nh ngi ai p hn ai?
Hu Ch tha : Xun Lan thu cc giai nht th chi t d Hoa lan
mu xun, hoa cc ma thu u l th hoa p nht mt mu.
ni mi ngi p nht mt v, khng th no phn b hn
km c.
25. Quc sc l ngi con gi p ni ting trong nc.
26. Thin ti l ngi c ti hoa tri cho, hn mi ngi.
27. Ching gi l ting chung chu, thu khng l nh lc ht
ngy. cc vm lnh canh lc chp ti, nh trng bo ht ngy
gi l trng thu khng, nh bo ht m gi l trng tan canh.
28. Gng nga l mt trng.
29. Hi ng l ngn ng ln Mt trng bui chiu ti hm
Thanh Minh, u thng ba, ng phi ty, nn bng ngn cy
hi ng trng nh l v phi ng. Cu ny cn dng t
ngm : th l lng Kiu ng v ng ln ri.
30. T nga cng l mt trng nh gng nga.
31. Ngi m n th th thi ch m Tin.
32. Ngi u gp g lm chi ch Kim Trng.
33. Trm nm ch duyn v chng.
34. Tuyt diu l cu vn th hay tt bc, ly in ch : tuyt
diu ho t li hay rt mc. in tch nh sau : To Tho c
mt tm bia, thy c li Si Ung ph tm ch Hong quyn la
vng, u ph thiu n, Ngoi tn chu ngoi, T cu ci gi

kim vn kiu 73

gng t. Tho khng hiu nghi mi hi nng Si Vn C cu

cha nng ph th nghi l g ? Vn C khng bit, Dng Tu tha
l bn ch Tuyt diu ho t v chng ging cho To Tho
nghe: La vng l ti sc (sc t tm) hp thnh ch tuyt. Thiu
n l con gi nh hp thnh ch diu. Chu ngoi hp thnh ch
ho. Ci gi gng l th tn ( chu cay) hp thnh t. Tho
git mnh v chu Dng Tu l thng minh, ti on.
35. Trin l chn song ca s ng thnh hnh ch trin (i
khi nh ch th hnh trn, ch phc hnh vung).
36. Tiu Kiu l ngi con gi tr. Ly in i Kiu, Tiu
Kiu, l hai c gi h Kiu (xem li gii s 18 trn)
37. Phong vn l c v phong nh, ti hoa. Thanh tn l c v
tr trung lch s nh con gi cha chng.
38. Sng in mt, tuyt pha thn l ngi p trong trng
nhng c v lnh lng nh sng nh tuyt, ly su ch ny t
v p ca ngi con gi ma tht ng.
39. o Nguyn Nghi en l ngun o : mt ngn sui hai b
trng ton o i nh Tn (205 420) c ngi ng ph ngc
thuyn ln mi vo mt ci sui hai b ton nhng o hoa n
rt p, mn cnh vt mi ln vo mt khu ng phong cnh
rt p, dn c rt vui v, thi bnh, tranh nhau n tip ng ph.
H k cho nghe l t tin h trnh lon nh Tn (221 206 trc
CN) vo . c ng ph k cho chuyn ngoi : Tn mt, Hn
ln, Hn mt, Tn ln, h rt thch. Khi ng ph v thm nh, ri
mun mang gia nh ln th khng tm c li ln ngun o
na. Ngi sau dng ch o nguyn ni cnh tin.
40. Thanh kh Kinh Dch ni ng thanh tng ng, ng kh
tng cu Hai ting nhc cng m lut th vang ng vi nhau, hai
vt cng kh cht th tm ht nhau. y ni v Kiu cng chung
mt tm tnh vi m Tin nn cm mn nhau.
41. Hn gia nh rt lnh, thng l li ni khim tn ku nh
mnh l nh ngho khng c m p. Nhng y th ch hn
gia r hp vi cnh mt ngi m quanh nm lnh lng chng ai
hng khi thm cng.

74 nguyn du

42. Ty thin Bn bn b rung th hai b u Nam u Bc gi

l thin, hai b u ng u Ty gi l mch. Cu ny ch c
su ch m t r c m nng mt m bn b phi Ty u
Nam u Bc.
43. My lng h c n nhau nghi l em tm lng Qu ho
bit bao nhiu m ci xung oi nhn n ti.
44. My li h t l my bi th ban xung cho ti. Hai ch h
c, h t ng vi ngi di m ni vi ngi trn.
45. Nm chu gieo vng l ni hai bi th Kiu gc cy
tng nng m Tin, li hay lm nh vng nh ngc tun ra.
46. Hi ch l b ch Hi on Trng. Ch on Trng ly
ngun gc truyn mt con vn m thy con mnh b ngi
bn cht, n m ly thy con ri ku thm thit m ln ra cht.
Khi ngi ta m n ra thy rut t thnh nhiu on. Sau c
vn s dng ch on Trng Thanh ting t rut m t tn
cho mt cun sch ng ta vit. Bi th ng Nguyn Du mi t
tn truyn Kiu l Ting t Rut Mi.
47. S on Trng l s bin tn nhng ngi s mc kip
on trng hoc qua i, nh m Tin, hoc cn sng m
cha gp kip on trng nh Kiu.
48. Qu kip nhn duyn Theo sch nh Pht ni th kip ny
mnh c sung sng hay phi kh s l ci qu bo ca vic
thin hay vic c mnh lm kip trc. Bi vy, ta hay dng
ch qu kip ni s kh nhc l ci qu bo chuc li ti
c mnh lm kip trc. Cu m Tin ni ny nghi l chng
ta ch l v c ci nhn duyn cng chung mt kip qu bo vi
nhau m c gp nhau y.
49. Mt hi mt thuyn l ni k trc ngi sau chung mt
s kip trong hi on Trng, cng nh cng i vi nhau trong
mt chic thuyn trn bn m.
50. Cu thn Nhng cu th hay nh c thn gip mi lm
c, ngi ta gi l thn c.

kim vn kiu 75

51. Bt hoa L Bch xa lc tr m thy ci bt ng ng vit

bng mc ci hoa p, t ng ny ti lm th ni ting khp
nc, nn ngi sau gi bt ngi ti th l bt hoa.
52. Khc ngm l bi th, bi ht.
53. T khu cm tm T khu l li th ming ra p nh thu
hoa. Cm tm l th ngh trong bng ra p nh dt gm.
54. Tp on Trng l tp th ca nhng khch on trng
t cnh au thng ca mnh a cho ch hi on Trng.
55. Lo gii nht xem li nh chnh cu 210 trn.
56. Lng l l suy lng, lo ngh. Bn Nm in l lng l, khng
ng nghi ch ny, v lng l l dng dng cha bit theo
ng no trong hai ng.
57. Hoa tri bo git l kip long ong kh s nay y mai
nh hoa tri theo ging sui, bo git theo lung gi thi.
58. Lp lp sng gii l cha ht iu lo n, li dn n iu
lo kia, nh cnh bo mt sng ht ln sng n n ln sng kia
gin chm xung.
59. Ging kiu l ging non tr ca con gi, khng phi c Kiu.
60. Nh Huyn l m, do ch huyn tht dch ra. Kinh Thi c
cu : Yn c huyn tho, ngn th chi bi c sao c cy c
huyn ging trc bung hng bc (tc l bung m ).
Bi vy cc vn s sau mi gi m l huyn ng hay l huyn
tht (nh huyn). C huyn gn ging cy hu, l hnh li gm,
hoa 6 cnh my vng hay , n c, phi kh gi l kim chm.
Cy huyn xanh sut nm, nn ngi xa trng trc nh m
chc m kho mnh lun lun.

76 nguyn du

61. Mu hoa l hy m i ht ma Bi Trng Hn Ca ca

Bch C D t hnh Dng Qu Phi cung tin khc khi thy s
gi ca Minh Hong n tm, c hai cu :
Ngc dung tch mch l lan can,
L hoa nht chi xun i v
Mt ngc bun, nc mt m i,
Nh mt cnh hoa l mang nhng git ma xun.
62. Dng sinh i n ta thng ni cha sinh, m dng.
63. Mng triu l im bo trong gic m.
64. Mng o l s m o trong gic mng chng ng tin.
65. Mch tng l ngun cn tng t Kim Trng. Ch mch
tng ly in cu th Tng t c : Qun ti Tng giang u,
Thip ti Tng giang v. Tng c bt tng kin, ng m tng
giang thy Chng u sng Tng, Thip cui sng Tng.
Trng nhau chng thy nhau, Cng ung nc sng Tng. Do
mch tng l tro trt lng nh.
Nhiu bn Kiu ging lm ch mch tng l nc mt khc
ly in truyn hai b Nga Hong, N Anh khc vua Thun
b sng Tng. Nh th khng ng vi trng hp Kiu, v khi
Kiu ch ao c ly c Kim Trng g s bc mnh, ch
khng khc.

kim vn kiu 77

78 nguyn du

on IV
giong su ui bng
nh ca gp ngi

kim vn kiu 79

ni ring
ring trc
tc ring
mt nh

80 nguyn du

243 Cho hay l ging hu tnh(1)

ai g mi t mnh(2) cho xong !
245 Chng Kim t li th song,
Ni nng canh cnh(3) bn lng bing khuy.
247 Su giong(4) cng khc cng chy,
Ba thu dn li mt ngy di gh !(5)
249 My ln(6) kha kn phng the,
Bng hng liu no i v chim bao(7)(8)
251 Tun trng khuyt, a du hao(9)
Mt t tng mt, lng ngao ngn lng.
253 Bung vn hi lnh nh ng,
Trc se ngn th(10) t trng phm loan(11)
255 Mnh tng(12) phn pht gi n,
Hng gy mi nh, tr khan ging tnh(13)
257 V chng duyn n ba sinh(14)
Lm chi em thi khuynh thnh tru ngi ?(15)
259 Bng khung nh cnh, nh ngi,
Nh ni k ng(16) vi di chn i.
261 Mt vng c mc xanh r,
Nc ngm trong vt, thy g na u !(17)
263 Gi chiu nh gi cn su,
Vi l hiu ht nh mu khy tru(18)
265 Ngh ring nh t, tng nhiu(19)
Xm xm no Lam kiu(20) ln sang.
267 Thm nghing, kn cng, cao tng,
Cn dng l thm(21) dt ng chim xanh(22)
269 L th t liu bung mnh,
Con oanh hc ni trn cnh ma mai(23)
271 My ln ca ng, then ci,
Dy(24) thm hoa rng, bit ngi u ?
273 Tn ngn ng trt gi lu(25)
Do quanh, cht thy m sau c nh.

kim vn kiu 81

275 L nh Ng Vit thng gia(26)

Bung khng , ngi xa cha v.
277 Ly iu du hc(27) hi thu,
Ti n, cp sch(28) hu (29) dn sang.
279 C cy, c (30) sn sng,
C hin Lm Thy nt vng cha phai.
281 Mng thm suy ch bi,
Ba sinh u hn duyn Tri chi y!
283 Song h (31) na khp cnh my(32)
Tng ng gh mt, ngy ngy hng trng.
285 Tc gang ng kho Ngun phong,
Tt m no thy bng hng vo ra.
287 Nhn t qun khch ln la,
Tun trng thm thot nay thm hai(33)
289 Cch tng phi(34) bui m tri,
Di o dng thy bng ngi tht tha.
291 Bung cm, xc o, vi ra,
Hng cn thm nc, ngi vng tanh.
293 Ln theo tng gm(35) do quanh,
Trn o nhc thy mt cnh kim thoa.
295 Gi tay ct ly(36) v nh,
Ny trong khu cc(37) u m n y ?
297 Ngm u ngi y, bu ny,
Chng duyn cha d vo tay ai cm !
299 Lin tay ngm ngha, bing nm,
Hy cn thoang thong hng trm cha phai.
301 Tan sng thy bng ngi,
Quanh tng ra tm ti ngn ng.
303 Sinh c i ch,
Cch tng ln ting xa a m lng(38) :
305 Thoa ny bt c h khng(39)
Bit u Hp Ph (40) m mong chu v ?

82 nguyn du

307 Ting kiu nghe lt bn kia :

n lng qun t s g ca ri !
309 Chic thoa no ca my mi(41)
M lng trng ngha, khinh ti, xit bao ! (42)
311 Sinh rng: Ln l(43) ra vo
Gn y, no phi ngi no xa xi !
313 c ry nh cht thm ri,
K thiu no lng ngi by nay,
315 By lu mi c mt ngy,
Dng chn, gn(44) cht nim ty(45) gi l !
317 Vi v thm ly ca nh,
Xuyn vng i chic, khn l mt vung.
319 Bc my dn bc ngn tng (46)(47)
Phi ngi hm n r rng chng nhe ?
321 Sng sng(48) gi rt r,
K nhn r mt, ngi e ci u.
323 Rng: T ngu nh(49) gp nhau.
Thm trng, trm nh, by lu chn(50)
325 Xng mai, tnh r mn,
Ln la, ai bit hy cn hm nay !
327 Thng trn nh gi cung my,
Trn trn mt mc p cy liu(51)
329 Tin y xin mt hai iu :
i gng(52) soi n du bo(53) cho chng !
331 Ngn ng nng mi tha rng :
Thi nh bng tuyt(54) cht hng ph phong(55)
333 D khi l thm, ch hng(56)
Nn chng th cng ti lng m cha.
335 Nng lng xt liu, v hoa,
Tr th bit u m dm tha !
337 Sinh rng : Ry gi, mai ma(57)
Ngy xun d tnh c my khi !

kim vn kiu 83

339 D chng(58) xt tm tnh si,

Thit y m c ch g n ai !
341 Cht g gn b mt hai,
Cho nh, ri s liu bi mi manh.
343 Khun thing(59) du ph tc thnh,
Cng liu b qu xun xanh mt i.
345 Lng xun(60) du quyt hp hi,
Cng eo ui chng thit thi lm ru !
347 Lng nghe li ni nh ru,
Chiu xun(61) d khin, nt thu(62) ngi ngng
349 Rng : Trong bui mi l lng,
N lng, c l cm lng cho ang !
351 lng qun t a mang,
Mt li vng tc vng thy chung.(63)
353 c li nh ci tm lng,
Gi kim thoa vi khn hng(64) trao tay.
355 Rng : Trm nm(65) cng t y,
Ca tin, gi mt cht ny lm ghi !
357 Sn tay b qut hoa qy(66)(67)
Vi cnh thoa y, tc th i trao.
359 Mt li gn b tt giao(68)
M sau dng c xn xao ting ngi.
361 Vi vng l rng, hoa ri,
Chng v vin sch, nng di lu trang.

84 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 247 Su giong cng khc cng chy Ch giong y nghi
l bung th cho chy, nh ta ni tru giong b dt, giong cng
cho nga chy nhanh v nghi c cu l : chng Kim khng bit
nn hm lng su nh Kiu cho khuy i ng, li c bung th
mi con nga su nh trong lng ra v giong cho n chy ui
theo bng Kiu, nhng mong chng sng m i tm nng, thnh
ra li cng thy mi trng canh mi di mi ra. Cu ny tc gi
ly cu th ca thi s Ng T Kinh : Su tng lu thanh trng
Ngi m th lng su cho ui th gi, th cng thy ting nc ng
h gi git cng ko di thm mi.
Ch giong Nm nu l chnh mnh i nh giong giui, giong
mt th vit tc l chn bn ch ng. Ch giong ny hay dng
nn nhiu ngi bit.
Nu ch giong l lm cho con vt chy nh cu Kiu ny, th
ch Nm vit th l tay bn ch ng. Ch giong ny t dng
nn t ngi bit.
Cu 250 Bng hng liu no i v chim bao- Hai cu lc bt
ny ly hai cu kt bi th ca T An Trinh i ng, t tnh
thi s m nghe c gi hng xm gy n tranh v nghi l : Kim
Trng ngh rng chc Kiu cng mun gp mnh lm m khng
sao c, nn nh kho ca i ng (my ln kho kn song the)
may ra mng hn i, v c vi mnh. Ch bng hng cu
250 tc l mng hn ca Kiu.
V chng tng l hn mng Kiu s tm n vi chng nh
vy, nn khi chng thy Mnh tng phn pht gi n chng
yn ch l hn Kiu n, nn chng t hng cho, pha tr
mi, th thy mi hng cng nng nhng mi thm ca nng
lc chiu, v tr chng ung cng c Kiu mi m ho ra m
khan ln nhng ging tnh t.
Cu 264 Ch khy tru cu ny nhiu bn Quc ng dch l
khi tru e khng xc ng, v hai ch khi truch c nghi l
tru ngi thi. Cn khy tru ng m vi ch Nm khi
niu li ng nghi hn : ngn lau sy hnh nh n thy chng
ng ngn tn t, n bn pht ph t ch nho tru gho chng.
Ch khy l c tru a cho tc thn.
Cu 281 Bn ch suy ch bi cu ny cc bn Nm u
khc ch suy lm ra chn, cn ch th cng c l y. Cc bn
Quc ng u theo bn ch Nm m dch ra mng thm chn
y ch bi thnh ra gn nh v nghi.

kim vn kiu 85

Suy ch bi nghi l suy ch bin l Lm Thy hin

(ni mi hin ngi chi m v bng mt ly nhng cnh hoa c
xanh p). Nhng chng cho l ci hin v ly cc c Thy
Cu 285 ng kho ngun phong nghi l ca ng Thin
Thai th kho li, ngun nc o Nguyn th lp i. Nhiu bn
Nm khc ch ng lm ch ng, ngi phin m trc khng
bit c dch theo ch ng, thnh ra bt buc phi dch cu
ny l Tc gang ng to nguyn phong v gii nghi l ci
kho ng vn cn kho kn nguyn vn nh c. Nn cn phi
nh chnh li cho r nghi.
Cu 286 Ch tt m nghi l xa xi, bit thm, i li vi ch tc
gang l rt gn cu trn : ch gn th m thnh xa xi v chng.
Cu 287 Ch nhn cu ny bn Nm vit l nhn ch khng
vit l nhn. Ch nhn nghi l tt c, l ht sc kin nhn
m ch i. Nhiu bn Quc ng in l nhn t, cng c nghi
l tnh ra t, nhng li khng mnh v khng xc ng bng
nhn t.
Cu 295 Ch ct cu ny nghi l dng tay s sng cn thn
nhc ln cho khi gy khi ri. t ch ct vo tnh trng ng
nng niu u ym ny tht hay v cng.
Cu 307 Ch ting kiu y l ting c ging trong tro tr trung
non mm ca con gi. Ch kiu y nghi l non mm.
Cu 322 Ch tn mt cu ny nhiu bn in l r mt l sai. V
chng c nhn tn mt th nng mi phi e l ci u, v phi
cn nhn tn mt cho bit r rng l ngi hm n ri mi dm
ng li ni chuyn.
Cu 325 Ch r mn y nghi nh gy mn, nhng ch r
mn xc ng hn v ta thm c mi mt nh cu th
ng m tc gi dng lm in : Mai ct xu nan chi Vc
xng thanh lch nh cnh mai, gy qu i nh khng ng c.

86 nguyn du

ch gii dn in
1. Ging hu tnh l hng ngi ti hoa. Sch Nho c ch ni :
Hng Thnh nhn th khng c tnh, hng ngu n th khng bit
tnh l g, ch c hng ti hoa mi l hng ngi hu tnh. Bi vy
ngi ta gi bn ti hoa l tnh chng ging a tnh. y ni Kim
Trng, Thy Kiu u l tnh chng.
2. Mi t mnh l si t rt mng manh m kh dt t c,
tc l s t tnh, khng trng thy m g khng ra, dt khng
t c.
3. Canh cnh l vng vt nh gi bm vo lng.
4. Su giong xem li nh chnh cu 247.
5. Ba thu dn li mt ngy Kinh Thi c cu : Nht nht bt
kin nh tam thu h Mt ngy khng thy mt nhau, lu bng ba
thng ma thu. (cng c ngi ging tam thu l ba nm). Ch dn
nghi l rn ci que st cho nh li v di ra.
6. My ln hai cu ny din theo hai cu kt bi th nghe gy
n tranh (cu 249 v 250) :
My ln kho kn Ngn thc trng quan.
Liu no i v chim bao Bt nh min kh mng trung khan
7. Bng hng l hnh bng ngi con gi p.
8. Liu no l on chng c l bng va nng s tm n y vi
ta, trong lc nng m ng (xem li xc nh cu 250).
9. i du ngi xa t n bng du ht, du vo i ri
th bc vo, mt u bc h trn ming m t.
10. Trc se ngn th bt vit ch Hn qun lm bng ging
trc, ngi lm bng lng th. Cu trc se ngn th ni khi
chng mun lm th, th ngh khng ra, hnh nh ngi bt n
kh mc li vit khng c.
11. Phm loan phm n hnh u ngoi thng lm hnh u
chim phng. T chng phm loan ni khi chng mun gy
n cho khuy th gy khng ra ting, nh dy n chng c i.

kim vn kiu 87

12. Mnh tng l mnh lm bng nhng ging trc con, da c

vn i mi, tin ra tng on ngn, ri xu li thnh tng dy
di m treo nhiu dy r xung thnh bc mnh che ca, khi gi
thi vo ting trc ng nhau ku xoang xong nh ting n.
13. Hng gy mi nh, tr khan ging tnh xem li xc nh
cu 250. Chng Kim thy gi ng mnh ku cho l mng hn
Kiu n vi mnh, vi vng t hng ln mng v pha tr
cng ung. Chng thy mi hng thm nng ngy ln nhng
mi chng nh ngi c lc chiu, v v nc tr m qu
nh khan hng nhng ging tnh trc mt nng.
14. Duyn n ba sinh Ba sinh l ba i, ba kip : i tnh nhn
th c m khng ly c nhau th phi tri qua ba i li
th y mi tan. Tnh s : L Nguyn v Vin Trch yu nhau tha
thit. Khi nng Vin m nng gn cht hn vi chng L 12 nm
sau th n Hng Chu gp nhau. Lc chng n Hng Chu ch
gp thng b chn tru ht rng :
Tam sinh thch tng cu tinh hn
Thng nguyt ngm phong bt yu lun
Tm Qu c nhn vin tng phng
Th thn tuy d tnh trng tn.
Tinh hn trn ba sinh
Thng trng ht gi, k tnh na chi !
Thn mnh gp bn c tri
Thn ny d khc, tnh kia vn cn.
15. Thi khuynh thnh tru ngi nghi hai cu ny ni : Nu
khng c duyn n kip trc vi nhau, th lm g nng li nhn
theo ta nh vy lng ta vng vt. Ty Sng K ni : lc Thi
Oanh Oanh thy Trng Hng vo, vi trnh vo bung, nhng
li ng li nhn chng mt ci lm cho chng say sa v ngh :
Ng minh nht, thy ct ty, tng t bnh trin.
Chn ng tha lm kh, thu ba n nht chuyn.
Ng tin thit thch nhn, nh tnh khin.
Ngy mai ta s mc bnh tng t thm vo n xng ty.
Ta chu sao ni ci kho mt ca c ta khi lnh i,
li ng li lic ra mt ci.
Ta du c l ngi st cng phi vng tnh.
16. K ng l cuc gp g l lng, tnh c.

88 nguyn du

17. Nc ngm trong vt ni ch thy nc im lng trong vt

m chng c bng ai nh chiu hm qua na.
18. Khy tru l c a ct tru gho cho tc, thn.
19. Nh t tng nhiu tht ra ch c nh t nhng c tng
tng thm mi, thnh ra cng nh nhiu.
20. Lam Kiu tc l cu Lam. Bi Hng i ng gp c gi
tin tn l Vn Kiu phu nhn, c cho chng mt bi th trong
c cu : Lam Kiu bn th Thn tin qut Cu Lam l ch t thn
tin . V sau, mt hm chng i qua cu Lam, vo mt qun xin
nc ung, gp nng tin Vn Anh p lm, chng c ao mun
ly. B m nng bo nu tm c ci chy ngc b tn thuc
th b g nng cho. Chng c mt b Tin cho chy ngc, em
li np ly c Vn Anh. Ch Lam Kiu y ch nh Thy Kiu.
21. L thm i vua ng Hi Tng, Vu Hu vt c mt ci l
ng ng mu t ngi nc trong cung vua chy ra, trn l
c bi th hn ai bt c l ny th kip sau s ly lm chng.
Hu qu lm, v gi cn thn, v cng ly ci l ng khc
th ho li, ri ln on ngi trn cung vua m th xung cho
tri vo. Sau c lnh thi cc cung n cho ra ly chng, Hu ly
c c h Hn, v c hai bn u cn gi hai l th.
22. Chim xanh Vua Hn V mt hm i chi xa, bng thy
hai con chim xanh con vt bay vo hnh cung ng Phng Sc
ni : l s gi ca b Ty Vng Mu a tin bo trc. c
mt lc sau, qu nhin b n tht.
23. Mi mai l ch ci, ch nho. Sng tm Kiu nh b lau sy
trn ci ngoi ng, tra tm Kiu th nh b chim oanh ci
ch trc cng nh Kiu.
24. Dy l y. Ta hay ni y dy.
25. Trt gi lu l ng trn vn lu mt gi.
26. Ng Vit thng gia l nh bun bn vng t Ng t
Vit, l vng phi ng nam nc Tu, t Bc Kinh xung Ng
Vit rt xa.
27. Du hc l xa n tr hc.

kim vn kiu 89

28. Cp sch y l ci quang treo sch ch Nho, lm bng g,

di c ci vn g rng 2 gang, di 3 gang, 2 u c c 2 ci
l la 2 thanh g ln lm thnh ci quang xp 2 chng sch
vo. Khi nh th treo ln, khi i u th gnh cho tin.
29. hu y nghi l dn sch v c sang nh tr mt
cch ng hong c cho ai cng bit, hng a tin n hai c
lng ging r chuyn mnh n .
30. y l cnh ni non b cht gia ci h con.
31. Song h l ca s, cnh c dn mt th giy pht du cho
trong, nh sng c th qua c cho sng nh.
32. Cnh my l cnh ca trn gc cao.
33. Thm hai Thm y nghi l sp sa. Thm hai l sp sa
c hai thng ri.
34. Phi nghi l bt k gp phi. Truyn Kiu c my ch ch
phi nghi l : tht ra l hu tnh m lm ra nh c v v tnh m
xy ra nh vy.
Ch phi trong cu Bung the phi bui thong dong cng
dng nghi ny, ni:Gp bui Tt oan Ng thong dong vng
khch, nn Kiu v tm trn khng ng ca, ch tht ra Kiu
dng tm lm ra v Thc Sinh c nhn r tm thn thot
y ca mnh c kt lng chng m ht sc ra tay cu mnh khi
lu xanh.
35. Tng gm l bc tng c p hnh my, hnh trin ni.
36. Ct ly l ly tay s nhc cao cnh thoa ln m ly ra mt
cch rt nh nhng, nng niu khi gy khi ri.
37. Khu cc l bung gc n b con gi rt lch s.
38. m lng l th ni d xt xem lng nng ra th no.
39. H khng l bng dng.
40. Hp Ph Hp Ph xa kia thuc v Giao Chu tc l nc
Nam ta trc, nay thuc min gip b tnh Qung ng, bn
Tu. Hi Bc thuc quan Tu tham nhng bt dn Hp Ph m

90 nguyn du

ngc trai em np. Cc loi trai c ngc b i ni khc ht. Sau

c quan Th S l Mnh Thng lm quan thanh lim, loi trai
ngc li tr v Hp Ph. Ngi sau c cu : Chu hon Hp Ph
Ngc trai li v Hp Ph ni ca Qu ca ai li tr v ngi y.
41. No ca my mi nghi l chic thoa ny no c ng gi
l bao nhiu u.
42. Trng nghi khinh ti l lng t t ng n bit trng iu
nghi m khinh ca ci.
43. Ln l ln l hng xm, l l lng.
44. Gn l hi t m, r rng mi iu.
45. Nim ty l lng ring t trong bng.
46. Bc my y tc l nhng hnh my p ni ln mt
tng gm c th dng lm bc leo ln c.
47. Dn bc l tro mt cch nhanh l.
48. Sng sng l ngng nghu, e thn.
49. Ngu nh l tnh c, khng hn m bng dng gp nhau.
50. chn l lu, mi mt lm.
51. Cung my, p cy Cung my l cung trng, trn my, ni
ch ngi p nh c Hng Nga trn cung trng. p cy ly
tch ch : th chu nhn ngi gi gc cy.
Xa c anh th cy ngi ngh gc cy, bng mt con th s
ch sn chy m u vo gc cy cht, anh bt c. T hm
ngy no anh ta cng ra ngi gi gc cy y i bt th. Bi
vy truyn Kiu ch Hn c c cu : Nht nguyt gian, k tm vu
nguyt cung, nh th chu nhn nh Sut mt thng, lc no ti
cng bng ngh n cung trng, r nh anh m gn ngi gi gc
cy i th. ni Kim liu cng hng thng mong may ra
c gp Kiu.
52. i gng cng nh lu trang l ting tn trng ni ch n
b con gi . y l li tn trng gi Kiu.

kim vn kiu 91

53. Du bo l ting Kim Trng nhn mnh, coi mnh hn mn

nh ci bo u tri n.
54. Thi nh bng tuyt ni vn l nh n np ng n.
55. Cht hng ph phong ni nhn mnh l mt gi qu ma
bit gi l nghi. Kinh Thi c cu : Thi phong, thi ph, v d h
th Hi rau phong, hi rau ph, ch v phn di cng n khng
ngon m b. Rau ph, rau phong ngn gc u n c, nhng
phn gc lc gi n khng ngon, nn b b. ni v chng phi
ly nghi m yu nhau sut i, ch c khi tr p th yu, khi
gi xu th b.
56. Ch hng l duyn v chng, do in tch Vi C nh sau :
Vi C hc gii ang kn v. Mt hm thy ng c gi ngi di
bng trng gi mt cun sch ra coi, bn mnhc mt ti ch .
C hi sch g, th ng bo l tp s bin nhng cp v chng
phi ly nhau. Khi ta bin tn v chng vo s ny v ly hai si
ch hng ti ny m se vi nhau, th d hai bn giu ngho,
sang hn khc nhau th no, cng phi ly nhau thnh v chng.
C hi u ng c se ti ly ai ? th ng c ch ly a con gi rch
bn, m t ngi b rung m hi rau ri ng c bin tn v
ly hai s ch se vi nhau. C gin lm, thu ngi git con b,
v yn tr l con b cht ri. Sau C long ong mi khng tm
c v, k cc vn phi ly ngi con gi c tho mang tai v
nng ni lc b b tn gic chm nhng may khng cht.
57. Ry gi mai ma ni vic i thay i bt k, nay may gp
nhau, ri sau y khng gp c na.
58. D chng nghi l nu khng. Trong truyn Kiu, c nhiu
ch d nghi l nu nh vy. Nh Khun thing d ph tc
thnh, Th trong d ln hn ngoi .

92 nguyn du

59. Khun thing tc l tri. y m ch cha m, tr li cu

Kiu ni : Nn chng th cng ti lng m cha. Nhng khng
dm ni thng l cha m ph lng, e bt nh, phi ni trnh ra
l nu tri ph lng.
60. Lng xun l lng rng ri, bao dung, do ch : Xun
c hi hm Hi xun nui mun vt, lng b cha mun sng.
61. Chiu xun tc l lng xun, do ch xun t hay xun tnh.
62. Nt thu do ch : thu ba sng ma thu dch ra tc l dng mt
trng nhn c tnh t.
63. Tc vng l nhn li mt cch trnh trng nh khc vo
bia , bin vng.
64. Khn hng y tc l khn vung gi i xuyn vng.
65. Trm nm l s kt duyn lm v chng.
66. B l ly hai tay nng ln m a nh dng ln trao mt
cch rt trnh trng. Khi hai tay nng chn ru ln mi khch
gi l b tu hay b trn.
67. Qut hoa qy l ci qut giy p Kiu c v hnh ci hoa
qu (l mt ging hoa sen thm, p lc no cng hng v mt
tri) t lng lc no cng ngng m chng. B qut hoa qy
nghi l hai tay nng chic qut hoa qy ln m dng cho chng
lm k nim.
68. Tt giao Tt l sn, giao l keo. Tt giao l hai th nha
gn b rt chc. y ni Kim Kiu th c vi nhau rt cn thn.

kim vn kiu 93

94 nguyn du

on V
vng n cn
tc t cn vn

kim vn kiu 95

chng v
vin sc
nng d
lu trang

96 nguyn du

363 T phen bit tui vng(1)

Tnh cng thm tha, d cng ngn ng.
365 Sng Tng mt di nng s,
Bn trng u n, bn ch cui kia.
367 Mt tng tuyt m sng che.
Tin xun(2) u d i v cho nng !
369 Ln ln ngy gi m trng,
Tha hng rm lc(3) chng xun qua.
371 Ngy va sinh nht ngoi gia(4)
Trn hai ng(5) di na l hai em.
373 Tng bng sm sa o xim,
Cn dng mt l, qu em tc thnh(6)
375 Nh lan(7) thanh vng mt mnh,
Ngm c hi ng(8) rnh hm nay.
377 Th trn thc thc sn by(9)
Gt sen thon thot do ngay m tng.
379 Cch hoa s dng(10) ting vng(11)
Di hoa thy c chng ng trng :
381 Trch lng h hng vi lng,
La hng(12) chc lnh lng by lu !
383 Nhng l p nh i su,
Tuyt sng nhum na mi u hoa dm.(13)
385 Nng rng : Gi bt, ma cm(14)
cam(15) t vi tri m by chy.
387 Vng nh, c bui hm nay,
Ly lng gi cht ra y t lng.(16)
389 Ln theo ni gi(17) i vng,
Cui tng dng c no thng mi ro.
391 Xn tay m kha ng o,
R my trong t li vo Thin Thai(18)
393 Mt nhn mt, cng thm ti,
Bn li vn phc, bn li hn huyn(19)

kim vn kiu 97

395 Snh vai v chn th hin,

Gp li phong nguyt(20) nng nguyn non sng.
397 Trn yn, bt gi, thi ng(21)
m thanh(22) mt bc tranh tng treo trn.
399 Phong sng(23) c v thin nhin,
Mn khen(24) nt bt, cng nhn cng ti.
401 Sinh rng : Phc ha va ri(25)
Phm (26) xin mt vi li thm hoa(27).
403 Tay tin gi tp ma sa(28)
Khong trn, vy bt tho v bn cu.
405 Khen : Ti nh ngc phun chu(29)
Nng Ban, T cng u th ny !(30)
407 Kip tu xa v cha dy,
Phc no nhc c gi ny cho ngang ?
409 Nng rng : Trm lic dung quang(31)
Chng sn ngc bi(32) th phng kim mn(33)
411 Ngh mnh phn mng cnh chun,
Khun xanh bit c vung trn m hay ? (34)(35)
413 Nh t nm hy th ngy,
C ngi tng s (36) on ngay mt li :
415 Anh hoa pht tit ra ngoi(37)
Nghn thu bc mnh mt i ti hoa.
417 Trng ngi li ngm n ta,
Mt dy, mt mng, bit l c nn ?
419 Sinh rng : Gii cu l duyn,
Xa nay nhn nh thng thin cng nhiu(38)
421 V d gii kit(39) n iu,
Th em vng m liu vi thn.
423 iu trung khc n cn(40)
Lng xun phi phi, chn xun tng tng.
425 Ngy vui ngn chng y gang,
Trng ra c ngm gng non oi(41)

98 nguyn du

427 Vng nh chng tin ngi dai,

Gi chng, nng mi kp di song sa.
429 n nh va thy tin nh :
Hai thn cn gi tic hoa cha v.
431 Ca ngoi vi r rm the,
Xm xm bng li vn khuya mt mnh.
433 Nht tha, gng git u cnh(42)
Ngn n trng lt trng hunh ht hiu(43)
435 Sinh va ta n thiu thiu,
D chiu nh tnh, gi chiu nh m.
437 Ting sen(44) s ng gic he(45)
Bng trng x hoa l li gn(46)
439 Bng khung nh Gip, non Thn(47)
Cn ng gic mng m xun m mng.
441 Nng rng : Khong vng m trng,
V hoa nn phi nh ng tm hoa(48)
443 By gi r mt i ta,
Bit u ri na chng l chim bao !
445 Vi mng lm l rc vo,
i sen(49) ni sp, song o(50) thm hng.
447 Tin th (51) cng tho(52) mt trng,
Tc my mt mn, dao vng chia i.
449 Vng trng vng vc gia tri,
inh ninh hai ming, mt li song song.
451 Tc t cn vn tc lng,
Trm nm tc mt ch ng n xng(53)

kim vn kiu 99

gio nh xc nh
Cu 374 Ch cn dng nghi en l dng mt m rau cn, nghi
bng l ni khim dng mt l qu ma n bc. Ch cn dng
ny ly in sch xa ni : C mt ngi trng c rau cn,
mnh n thy ngon, mi mang mt b to i biu quan, quan n
ch khng ngon, ngi kia xu h tr v. Sau ngi ta dng ch
cn ni khim l vt qu cp ca mnh cho ai.
Qy em tc thnh nghi l em t tm lng thnh knh
mn h ngoi nh hoa qunh no cng hng v mt tri.
Cu 376 Ch rnh vi ch nh, cc bn Kiu Nm thng khc
l nh c. Suy xt th ch cu ny l rnh ng nghi hn.
Cu 404 Tam Quc c cu : Vn bt gia im, nht huy nhi lu
Vn khng chm thm vo, mt vy bt l xong, t ti Hm
an Thun 13 tui, vng lnh quan tho bi bia k nim Hiu n
To Nga.

ch gii dn in
1. bit tui vng ni Kim Trng gn hi bit ch xc
c lng Kiu ri nh dng th bit ch xc c vng my
tui. Trc kia ngi bun vng ta vn dng mt hn mu
en vch thi vng ln xem vt vng mt m nhn bit
tui vng l bao nhiu : vng nguyn cht l vng 10 tui, cng
pha nhiu ng ch th tui cng gim i. Th d ni vng 7 tui
l vng c pha 3 phn ng, ch c 7 phn l vng.
2. Tin xun l tin tc th t k tm tnh yu nh nhau.
3. Tha hng rm lc Tha hng l hoa t i, rm lc l l
cy mc nhiu v mu xanh thm hn. Cu ny ly cu
chuyn Ty Sng K : Lc m, hng hi, xun kh gi L cy mu
xanh sm, hoa cy tha, th l mu xun i ri.
4. Sinh nht ngoi gia l l sinh nht nh h ngoi.
5. Hai ng l hai cha m, ch Hn l song ng tc l
nghim ng cha v t ng m; hay xun ng cha v
huyn ng m.
6. Tc thnh l tm lng thnh knh.
7. Nh lan ch Hn l lan tht, nh c hoa lan thm. tc l nh
c v vui p, tao nh.

100 nguyn du

8. Hi ng l hp mt chuyn tr vi nhau mt bui.

9. Th trn, Thc thc Th trn l nhng n ngon Qu trong
mu nh cc th tri cy. Thc thc l th n th kia. Tc gi t
phng tinh t ca Kiu. Trc khi sang hi ng vi Kim Trng,
nng sp sa vic nh chu o phng khi cha m v khi ng
nng b nh c ngy. Nng by sn mt bn bnh tri khi v,
ai cng tng l nng vn lun lun i cha m v cc em.
10. Dng l s (kh) ho mt ting lm hiu trc khi ni.
11. Ting vng l ting trong vang, m i d nghe.
12.La hng l ci tnh yu th vi nhau, do ch hng ho
tnh dch ra. Hng ho tnh l tnh khi la, v lc th vi nhau
vn thng t hong m cng th trc tri t, qy thn.
13. Hoa dm Bc Vit c cy dm, nh hoa ci trng ci en,
mc thnh chm ln ln nhau, nn ngi tc d bc d en gi
l u hoa dm.
14. Gi bt ma cm cu ny ly in t cu th Tin Khi i
ng : Ch sch su phong v, Khung L bt kh ng Ch gn
trong gang tc thi m bun ni v ma gi m khng ln c ni
Khung L.
15. Cam l chu li, tri m. B Nha gy n, Chung T K nghe
ting n bit l B Nha bng ngh g. B Nha lin kt bn vi
Chung T K, gi l bn tri m, nghi l bn bit lng nhau.
16. T lng l t li ph lng mong i nhau.
17. Ni gi l ni cht bng lm cnh trong vn.
18. Thin Thai ni Thin Thai tnh Trit Giang bn Tu,
phong cnh rt p. Tng truyn i nh Hn c Lu Thn v
Nguyn Triu vo ni Thin Thai hi thuc gp hai nng tin,
lu li na nm ri xin v. Khi v n nh th ra c 7
i. Bi vy sau gi cnh tin l Thin Thai.
19. Vn phc, hn huyn l l Tu. Vn phc l li n b cho
ai, t chc mng. Hn huyn l li n ng cho ai, t hi thm
sc kho : hn rt; huyn m th no.

kim vn kiu 101

20. Gp li phong nguyt. nghi en l k nhng cu th vinh

gi thng trng, nghi bng l ni n nhng chuyn tnh t
vui v vi nhau. Cu ny ly in cu th a mc ng l thn
kip sau ca nng Vin Trch c khi thy chng L Nguyn
(tnh nhn kip trc) li thm.
21. Bt gi, Thi ng Bt gi l ci gi gc bt. Thi ng l ci
ng ng nhng bi vn, th vit vo giy cun li. Bt gi, thi
ng l hai th trang sc by trn n th ca vn s.
22. m thanh l li v bng mc nht lng, thng gi l tranh
thy mc. Tranh tng l tranh v cy thng.
23. V phong sng l v gi cng v chu nhiu phen gi bo
to, sng tuyt lnh ca cy thng. Ngi xa Qu cy thng v
cy thng thng cng, cao vng, li chu c sng tuyt, ma
ng vn xanh tt v nh ngi qun t kh khi, thng thn.
24. Mn khen l khen mt cch mn m, thnh tht.
25. Phc ho l v mt cch th s, ly hnh i khi, cha t
im cn thn li, y dng ni khim l v th vng.
26. Phm l mt bi th ph vnh khen ngi kho p th
no.
27. Thm hoa l lm cho p thm ln, ly in ch : Cm
thng thim hoa Thm hoa trn gm.
28. Gi tp ma sa l ni vit tho a bt nhanh nh gi v
nt mc i n u nh ma ti hoa n .
29. Nh ngc phun chu l ni th hay nh nh ngc
trong bng ra, li th li p nh phun ngc trong ming ra.
30. Nng Ban, T Nng Ban Chiu, i Hn v nng T o
Un i Tn, u l nhng ti n ni ting thng minh t nh.
Ban Chiu c vua Hn vi vo cung dy Hong hu v
Cung phi. Nng vo tra kho sch v tip tc lm xong b S
ca anh l Ban C.
Nng T o Un th bn vn th khin bn vn s tr danh
phi phc.

102 nguyn du

31. Dung quang l hnh dng vi mu sc v v thng minh

hin ra mt. Lic dung quang tc l xem tng mt.
32. Ngc bi Sch L K c cu : Qun t b ngc Ngi qun
t eo ngc, t phi gi c hnh mnh trong Qu nh ngc.
Sn ngc bi l ni sn tinh nhng ngi p ngc tc l ni triu
nh, v cc quan vo chu u c eo ngc trc b o chu.
33. Kim Mn Vua Hn V bt c con nga thn, sai c
tng nga ng trc ca cung V ng, gi ca l Kim
m mn hay l Kim mn ca nga vng. Cc quan hc s phi
ngi trong nh gn ca Kim mn i lnh vua sai khin. Ch
phng Kim mn y tc l hng quan vn hc gii.
34. Khun xanh cng nh khun thing, tc l tri.
35. Vung trn l c nn v nn chng t t.
36. Tng s l thy xem tng ngi.
37. Anh hoa pht tit ra ngoi l v thng minh ti hoa tit l
ra ngoi qu l tng xu, nht l v phn con gi.
38. Nhn nh thng thin nghi l ngi ta c quyt tm m
lm cho k c, th c th thng c s tri.
39. Gii kit Gii l ci ra, kit l nt oan nghit. Gii kit l li
c lm ba m ci b nhng nt oan nghip cho khi gp
nhng s tai v sau ny. Tc ta xa, trc khi ni, th d nhng
cu qui g c d, thng ni m trc rng Ni gii kit
i, nu sau ny c xy ra s ngng qui lm cho i ta khng ly
c nhau, th quyt gi lng bn vng nh vng m liu b
mt i khng ly ai na.
40. Trung khc Trung l nhng iu trong lng, khc l
nhng iu kn o cha mt ni khut khc trong lng. Trung
khc l nhng tm s rt tht trong tng.
41. Ngm gng non oi l mt tri ln xung bn kia dy
ni phi ty. Cu ny ly cu th c : Ty sn dc hm bn
bin nht Ni phi ty mun ngm kn na vnh mt tri.

kim vn kiu 103

42. Gng git u cnh ly cu th c : Nguyt minh ti

thng liu sao u Sng trng va mi ln ti ngn cy liu.
43. Trng hunh i xa Trc Dn nh ngho khng c tin
mua n du, phi bt om m lm n hc m m thnh ti,
cho nn ngi sau mi dng ch trng hunh mn om m
ni bung hc.
44. Ting sen l ting chn Kiu i. i Nam Bc Triu, ng
Hn Hu, lc cn lm vua nc Nam T, yu nng Phan Phi, git
vng thnh hnh hoa sen nn bung cho nng i ln, v ci
ni : Mi bc chn nng i sinh ra mt hoa sen vng. Ngi
i sau mi dng ch sen vng hay gt sen ch chn n b i.
45. Gic ho l gic m ng. Truyn xa k Thun Vu Phn
nm ng gc cy ho, m thy c vua vi vo lm Ph M,
c phong lm cha t t Nam Kha (cnh pha Nam). Chng
lm cha vinh hin hn 20 nm, bng c tin cp bo c con
rng vo ph kinh , Cng Cha yu cu chng v cu Vua,
chng git mnh tnh dy th thy mt con rn ln ng ph ci
t kin to trn gia ngn cy, m mnh th nm ng di bng
cnh phi Nam. Chng lin tro ln nh cht rn cu n
kin. Vn s sau ly in ny mi gi m ng l gic ho.
46. Bng trng x hoa l li gn Cu ny ly hai cu
th c :
Nguyt i hoa nh ngc nhn lai
Nguyt i l nh thng lan can
Trng a bng hoa v ngi mt ngc li.
Trng a bng hoa l ln bc lan can.

104 nguyn du

47. nh Gip non Thn Vua Tng Vng nc S i du lch,

n dy thc V Hip (ta thng c l Vu Gip) ng Trng
Giang (tnh T Xuyn) nm m thy mt ngi n b p li
chi, Vua hi l ai, th nng ni : Thip l gi thn nh ni
Vu Gip ny, sm lm my, ti lm ma, sm sm ti ti lc no
cng di ni Dng i. Non Thn tc l Vu Sn ch Thn
N ny .
48. nh ng nghi l va i va d ng v m ti.
49. i sen cy n bng ng hnh hoa sen cm nn m t.
50. Song o l ci l hng bng ng t trm hng, hnh
qu o, np c tr l thng khi ging hnh ca s c trn song.
51. Tin th l t vn t vit li th.
52. Tho y l vit.
53. ng l ch ng tm kt. L xa khi trai gi thun tnh
ly nhau, th bn trai a cho bn gi hai gii la iu p c
gi kt mt nt p ni hai gii vi nhau thnh mt gii di gia
c tht nt ng tm .

kim vn kiu 105

106 nguyn du

on VI
ngn khc tiu tao
trng li oan chnh

kim vn kiu 107

trm n
tc mt
ch ng
n xng.

108 nguyn du

453 Chn h(1) snh ging qunh tng(2)

Gii l hng ln(3) bnh gng bng lng(4)
455 Sinh rng : Gi mt trng trong,
By lu nay mt cht lng cha cam.
457 Chy sng cha nn cu Lam,
S ln khn qu ra sm s chng ! (5)(6)
459 Nng rng : Hng dip xch thng(7)
Mt li cng ting rng tng tri.
461 ng iu nguyt n, hoa kia(8)
Ngoi ra, ai li tic g vi ai.
463 Rng : Nghe ni ting cm i(9)
"Nc non lung nhng lng tai Chung K.(10)
465 Tha rng: Tin k s chi !(11)
lng dy n, dy th phi vng.
467 Hin sau treo sn cm trng(12)
Vi vng Sinh tay nng ngang my.
469 Nng rng: Ngh mn ring ty(13)
Lm chi cho bn lng ny lm thn !
471 So dn dy v, dy vn(14)
Bn dy to nh theo vn cung thng.
473 Khc u Hn, S chin trng,
Nghe ra ting st, ting vng chen nhau(15)
475 Khc u T M Phng cu(16)
Nghe ra nh on, nh su, phi chng ?
477 K Khang ny khc Qung Lng(17)
Mt rng Lu thy, hai rng Hnh vn(18)
479 Qu quan(19) ny khc Chiu qun(20)
Na phn luyn cha, na phn t gia.
481 Trong nh ting hc bay qua,
c nh nc sui mi sa na vi(20)
483 Ting khoan nh gi thong ngoi,
Ting mau sm sp nh tri ma(21)

kim vn kiu 109

485 Ngn n khi t khi m,

Khin ngi ngi cng ng ngn su.
487 Khi ta gi, khi ci u,
Khi v chn khc(22) khi chau i my.
489 Rng : Hay th tht l hay,
Nghe ra ngm ng, nut cay th no.
491 So chi nhng khc tiu tao(23)
Dt lng(24) mnh li nao nao lng mnh.
493 Rng : Quen mt nt i ri,
T vui, thi cng tnh tri bit sao !
495 Li vng(25) vng lnh cao,
Ha dn dn bt cht no c khng.
497 Hoa hng cng t thc hng(26)
u my, cui mt, cng nng tm yu.
499 Sng tnh dng xiu xiu,
Xem trong u ym, c chiu l li.
501 Tha rng : ng ly lm chi(27)
D(28) cho tha ht mt li nao !
503 V chi mt a yu o(29)
Vn hng, chi dm ngn ro chim xanh(30)
505 cho vo bc b kinh(31)
o tng phu(32) ly ch trinh lm u.
507 Ra tung Trn Bc, Trong du(33)
Th con ngi y ai cu lm chi.
509 Phi iu n xi th(34)
Tit trm nm(35) n b i mt ngy !
511 Ngm duyn k ng xa nay,
La i ai li p ty Thi, Trng ?(36)
513 My ma nh vng,
Qu chiu nn chn chng yn anh.
515 Trong khi chp cnh, lin cnh(37)
M lng r rng dnh mt bn !

110 nguyn du

517 Mi ty(38) lnh hng nguyn,

Cho duyn m thm ra duyn b bng.
519 Gieo thoi(39) trc chng gi ging,
sau nn thn cng chng bi ai ?(40)
521 Vi g p liu hoa ni,
Cn thn t mt n bi c khi.
523 Thy li oan chnh d nghe(41)
Chng cng thm n, thm v mi phn.
525 Bng tu(42) va nht v ngn(43)
Tin u thy ca ngn gi vo.
527 Nng th vi tr bung thu,
Sinh th do gt sn o vi ra.
529 Ca si(44) va ng then hoa,
Gia ng(45) vo gi th nh mi sang.
531 em tin thc ph t ng(46)(47)
B v l thn tha hng hu (48)
533 Liu Dng(49) cch tr sn kh,
Xun ng kp gi Sinh v h tang(50)
535 Mng tin xit ni kinh hong,
Bng mnh ln(51) trc i trang t tnh.
537 Gt u mi ni inh minh,
Ni nh tang tc, ni mnh xa xi.
539 S u cha kp i hi(52)
Duyn u cha kp mt li trao t,
541 Trng th cn tr tr,
Dm xa xi mt, m tha tht lng !
543 Ngoi nghn dm chc ba ng(53)
Mi su khi g cho xong cn chy !
545 Gn vng gi ngc cho hay(54)
Cho nh lng k chn my, cui tri.
547 Tai nghe rut ri bi bi,
Nhn ngng, nng mi gii by trc sau.

kim vn kiu 111

549 ng T gng qui chi nhau ?

Cha vui sum hp su chia phi !
551 Cng nhau trt nng li,
Du thay mi tc(55) dm di lng t(56)
553 Qun bao thng i nm ch,
Ngh ngi n gi nm ma, xt thm(57)
555 nguyn hai ch ng tm,
Trm nm th chng m cm thuyn ai(58)
557 Cn non, cn nc, cn di,
Cn v cn nh n ngi hm nay.
559 Dng dng cha n ri tay,
Vng ng trng ng ngay gc nh.
561 Ngi ngng mt bc mt xa,
Mt li trn trng, chu sa hai hng.
563 Buc yn(59) quy gnh, vi vng,
Mi su x na(60) bc ng chia i(61)
565 Bun trng phong cnh qu ngi,
u cnh quyn nht, cui tri nhn tha(62)
567 No ngi c gi tun ma(63)
Mt ngy nng gnh tng t mt ngy.

112 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 526 Ch gi cu ny c bn Kiu in l g, e khng hp nghi
vi ch ny v ca ngn ch l th ca tm phn cch a gii
bng nhng thanh g tha tht, lm g c cnh g t t m g, ch
ng ngoi gi th d v rt thong, trng rt r.
Cu 548 Nhn ngng l nn lng cm ng lo bun mun khc
ca mnh i, gii by rnh r mi iu v cng lm ra v
bnh tnh m yn i lng chng. t ch nhn ngng vo y t
c lng Kiu va thng tnh Kim Trng, va lo bun mun
khc cho s phn trc tr ca mnh.
Cu 560 Vng ng trng ng ngay gc nh nghi l mt
tri mc ln ngang vi gc mi nh. Nhiu bn Kiu phin m
ch gc ra ch nc e lm qu, v Kim Trng ln sang vi Kiu
bo tin v dn d mi iu th ch kp nh Kiu chc lt ri i,
c u dm li lu n lc Vng ng trng ng ngay nc
nh tc l tri gn tra ri.

ch gii dn in
1. Chn h l chn lm bng th ngc thch hng hng nh
mu rng bui chiu lc mt tri sp ln. Ch Hn l h bi h
l rng, bi l chn.
2. Qunh tng l ru trong nh ngc qunh. Th ng c
cu : Nht m qunh tng bch cm thi Mt khi ung ru
trong nh ngc qunh th lng sinh trm mi tnh cm.
3. Gii l hng ln Gii l : ch Hn l la i, nhng gii dy
lng bng la r xung trc ngi. Gii l hng ln l mi
thm cc gii dy lng hai ngi ln ln vi nhau v gn nhau.
4. Bnh gng bng lng Bnh gng ch Hn l ngn bnh.
Cnh bnh phong bng bc lm bng nhn bng c th soi gng
c nn cn gi l knh bnh bnh gng. Bnh gng bng lng
l bng hai ngi chiu chung nhau trong mt tm bnh phong
bng bc nh bng.
5. Ln khn l c ci n li i ci kia, khng bit n nhau.
6. Sm s hay sm s l khng bit gi l php, ng n.
7. Hng dip xch thng tc l l thm ch hng. y ni

kim vn kiu 113

tuy cha thnh v chng nhng c duyn nh ri, tr li

cu : Chy sng cha nn cu Lam Kim Trng ni trn.
8. ng iu nguyt n hoa kia tr iu hoa nguyt ra, th
khng cn tic iu g lm vui lng nhau. y l Kiu hiu
lm cu ln khn, sm s ca Kim Trng m t ni ngn
nga trc.
9. Cm i l ch ng thi ni ch T M Tng Nh ngi
gy n quyn r c Trc Vn Qun. Ngi sau dng ch cm
i gi ch ngi gy n.
10. Lng tai Chung K l mun c lng tai nghe bn gy n.
11. Tin k l ngh hn mn, xong, chng ng k.
12.Cm trng l cy n nguyt.
13. Ngh mn l ting ni khim nhng. Liu Trai c cu : Khu
khu tiu k, khng ph lng cm Ngh nh mn ca ti ch s
ph cy n tt ny.
14. Dy v l dy to trn mt n, dy vn l dy nh.
15. Ting st ting vng ting st l ting st pht nh ting
gm do nh nhau trong chin trng. Ting vng l ting ho
du nh ting chung ting lnh bng ng nh thu qun.
16. T M Phng cu T M l T M Tng Nh i Hn.
Phng cu l khc n Phng cu hong, i bi n ny ni :
Mt con phng mi bay b v, mun tm bn hong (hong l
phng mi) m mi cha c, lng nhng bun b c ao nu
m tm c s st cnh m bay ln chm bng trn tri cao
tht vui sng bit bao.
Khi Tng Nh d tic nh i ph ho Trc Vng Tn
chng gy khc n ny quyn r c con gi Trc Vng
Tn l Trc Vn Qun trn i theo chng ngay m hm .
17. K Khang, Qung Lng K Khang, ngi i nh Ngy, c
thy dy gy khc Qung Lng ngay t lc nh, nn n rt hay.
18. Lu thy Hnh vn Sch L th Xun Thu ni : B Nha ngi
gy n, bng ngh n cnh ni cao, Chung T K ngi nghe ni :

114 nguyn du

n gy hay qu ! Ting nghe cao vi vi nh ni Thi Sn. Lt

sau B Nha va gy va ngh n cnh my bay nc chy, T K
li khen : n gy hay qu ! Ting nghe mng mnh nh nhng
nh nc chy. Khi Chung T K cht, B Nha tho n, ct dy
ni : Thin h ai bit ting n ca ta na m gy. Ngi sau
mi gi my khc n ca B Nha gy cho T K nghe l khc
Hnh vn v khc Lu thy.
19. Qu quan, Chiu qun Chiu Qun tn l Vng Tng, mt
cung phi ti sc v song i nh Hn, b ho s Mao Din Th bo
th, chm mt im nt rui di mt, bin hnh nng thnh
tng st phu, nn khng c vua yu, ri li b g cho cha
nc Hung N. Lc cho vua ra i, vua mi bit l Din Th v
oan cho nng v tic lm. Lc qua ca i, nng nh vua, nh nh
qu ngi trn lng nga gy mt khc n t b nghe rt bun
thm. Ngi sau gi khc n l khc Qu quan (qua ca i).
20. Nc sui mi sa na vi. Vi l ch cao lm. Cu ny nghi
l nc sui chy t ca thc nh tri xung n na chng
sn ni nghe thnh ting c .
21. Sm sp nh tri ma cu ny mn t ting n t b
trong bi T b hnh ca Bch C D : i huyn to to nh co
v Ting dy to nghe m m nh ma dn dp xung.
22. V chn khc Chn khc y l chn khc rut. V chn khc
tc l bun ru ri rut.
23. Tiu tao l bun b lo u.
24. Dt lng cng ni l cht d, nghi l khi mnh nghe thy
iu g c bo im tai nn cho mnh, th mnh git mnh sinh
lng lo s. Kiu gy khc bc mnh, chnh Kiu cng cht d.
25. Li vng l li khuyn rn Qu bu nh cho vng ngc.
26. Hoa hng cng t thc hng hoa hng l ni Kiu sc
p nh hoa, ti thm nh hng. Thc hng l v p, v hay.
Cu ny nghi l Kim Trng cng tip xc vi Kiu cng thy v
p ca ti sc Kiu.
27. ng ly lm chi nghi l ch coi vic l thng. y
l li Kiu cnh co, cn dp ci sng tnh l li ca Kim Trng.

kim vn kiu 115

28. D l hy nn lng bng bt y xung, ng nng ny th.

29. Yu o Kinh Thi c cu : o chi yu yu Cy o lc non
rn rn, ni ngi con gi tr mn m n tui ly chng. Ta
vn dch l o non.
30. Vn hng chi dm ngn ro chim xanh cu ny khng
bit tc gi ly in u, cn nghi i khi th rt d hiu l :
Kiu trc hy ni nhn mt cu l u dm ngn cn nh ro
vn hng li, khng cho chim xanh vo, sau gii by nhng
l khng th no qu chiu nhau nh th c.
31. B kinh l ni tt ca ch B qun kinh thoa Qun bng vi
thng, thoa gi tc bng cnh gai cy kinh. Nng Mnh Quang
l con gi mt v Tng Quc, ly n s Lng Hng. Lc v nh
chng b ht qun o gm vc v cc trang sc bng vng
ngc, mc qun vi, gi thoa gai theo chng i n vui cnh ngho.
Ngi sau dng ch b kinh ni ngi v hin.
32. o tng phu l o con gi vi chng. Trinh y l tm
lng bn vng, gi ngha trung thnh vi chng mi mi.
33. Trn bc, Trong du do ch Tang gian Bc thng dch ra.
i Xun Thu, nc V c t Tang Gian v t Bc Thng rt
rm rp khut khon, rt tin cho trai gi hp ring vi nhau,
nn trai gi rt dm ng, c nhiu cu ht dm tnh hn h
nhau. Bi vy ta dng ch Trn bc, Trong du gi trai gi
lng l h hng.
34. n xi th l ch n vi nhau t lu ri chn b nhau. Ta
ni mun da mui c n xi l thi v mun mt cch chng
c n, n tm vi ngy th ht, lu khng c.
35. Tit trm nm l n vi nhau ng l nghi trong sut i.
36. Thi,Trng i nh ng c nng Thi Oanh Oanh
v chng Trng Hng l i trai gi u ti mo song tuyt,
gp nhau cha ri t tnh vi nhau hin mi Ty chu. Sau
Trng v Kinh thi Hi lm quan, b l Thi, mc d Thi vn
th t tha thit nh mong. Lc Thi ly chng ri, Trng ly
c l anh h ngoi n thm, ao c mun gp mt Thi, nhng
Thi khng ra cho, ch a mt bi th t bit, trong bi th c
cu : V lang tiu ty khc t tu lang Vng v v anh li xu h
khng dm thy mt anh.

116 nguyn du

37. Chp cnh lin cnh cu ny ly cu trong bi Trng

Hn Ca : Ti thin nguyn tc t dc iu, Ti a nguyn vi lin l
chi tri th xin lm i chim lin cnh, t th xin lm i cy
lin cnh. Cu Kiu ny ni trong khi say sa n nm vi nhau,
m trai c khinh r gi ri.
38. Mi Ty ch Hn l Ty Sng, tc l ch Thi - Trng
trc th vi nhau m sau b khng gi li th na.
39. Gieo thoi T Cn tr hc vn rm ng mt c gi hng xm.
Mt hm Cn thy c ta ngi dt vi mt mnh nh, mi sang
nh tn tnh, lin b c gi nm ci thoi vo mt gy mt my
ci rng.
40. Nn thn cng chng nhc ti in Thi Oanh Oanh v
Trng Hng cu 512.
41. oan chnh l thng ngay, ng n.
42. Bng tu tu u l phin g di chn dui mi nh phi
trc mi nh, ch gn git ngi.
43. V ngn l mu sng mt trng. Cu ny ni trng trn x
thp lc gn sng.
44. Ca si l ci cng hng ro trc sn, cnh lm bng
nhng thanh g ghp dc tha tht, thng gi l cng chng.
45. Gia ng l a trai tr tui.
46. Thc ph l ch, em trai b, cn anh trai b l b ph (bc).
47. T ng nghi en l t gi nh b i, nghi bng l cht.
Cn ch t ng vit theo ch Hn th nghi l nh th. Cht ta
cn gi l t trn (b i) th thng thng hn, nhng y v p
vn nn gi l t ng.
48. L thn tha hng hu l l qu ngi, thn l cn chn
tm. L thn l cn qun qu ngi. Tha hng l ni lng
khc, ni qu ngi. hu y l bn v con cn b v, nheo
nhc qu ngi, ch khng phi l ung dung ng vui.
49. Liu Dng l tnh pha ng Bc nc Tu, xa Bc Kinh.

kim vn kiu 117

50. H tang l i gip trng coi mi vic trong m a ma

t xa v lng.
51. Ln l s i ring mt mnh khng ai bit.
52. i hi l lo liu, bn nh mi vic. y l bn nh v vic
mi manh su ci.
53. Chc ba ng nghi l mt lt lu bng ba thng bun ma
ng. Nhiu ngi ging l ba nm, e lu qu.
54. Gn vng gi ngc cho hay Vng ngc y l tm thn
Qu bu nh vng nh ngc. Kim Trng mun khuyn Kiu
phi gi mnh cho vui v, kho mnh chng xa c yn
lng. Cu ny l lng rt hay, va khuyn nng ch nh thng
chng qu m sinh m au, va c khuyn nng ch v xa
chng m khng gi c tm lng vng cho trn vn.
55. Thay mi tc l n lc tui gi, tc en ho tc trng.
56. Di lng t l i lng gn b lc th.
57. n gi nm ma t cnh kh cc khi i ng, ly in
cu th c : L tc phong san lc bch l Phi nm ng ngoi
ung, phi ngi n trc gi, trong cuc i 600 dm ng. y
i ch sng ra ch ma cho c vn, m li thm vt v hn.
58. m cm thuyn ai C thi c cu : Mn bo t b qu bit
thuyn N m n t b i sang thuyn khc ch ngi n
b v vng chng m i theo ngi khc. Cu th ny ly in
truyn ng Bch C D k trong bi T B Hnh, i khi ni :
ng t tic tin khch di thuyn, bng nghe thy ting n
t b gy rt hay mt chic thuyn gn , ng nh thuyn
li mi mi mi c ngi n b m n sang thuyn ng m
gy, nghe rt no nng. Ngi y k xa nng vn l tay gi n
ni ting, Kinh lc tui tr, lc lung tui c n qu phi
ly mt ngi li bun v thng phi mt mnh di thuyn.
ng rt thng cm mi lm bi T B Hnh tng.

118 nguyn du

59. Buc yn l ng yn ln lng nga.

60. Mi su x na nghi l ni su nh chia i, chng mt
na, nng mt na, nh si dy t ra lm i m chia cho nhau.
61. Bc ng chia i l khng n i, mi bc ch ngn c
mt na, cn na na li li vi nng.
62. Quyn nht, nhn tha quyn nht l ting cuc ku mau,
nhn tha l ting chim su lc n l loi, ku tha tht ting
mt. Cu tm ch ny t cnh bun khi chng Kim i ng,
nghe ting cuc ku rn rp trn cy th nh nh, nghe ting
su l loi ku tha tht no tri xa th thng cnh mnh b v
dc ng.
63. C gi tun ma i vi ngi phi king trnh nng gi th
ngi ta gi 7 ngy l mt c, 10 ngy l mt tun. Sau ngi ta
dng ch c v ch tun ni s king nng gi. Nh ni n b
l c; ngi ln u phi cm c; thy cng nh no hay ca
bung ai c treo cnh a l da cm c th ngi l ch vo.
Cu No ngi c gi tun ma ny dng ch c v ch tun
l king nh vy. Nghi hai cu ny ni Kim thng Kiu phi
v mnh m gi gn king trnh mi iu, khng dm i chi bi
tiu khin u, ch nhng m thm ngi nh cng ngy cng
nh mnh kh lng thm mi.

kim vn kiu 119

120 nguyn du

on VII
sai nha quen thi
kiu n bn mnh

kim vn kiu 121

mt ngy
nng gn,
tng t
mt ngy.

122 nguyn du

569 Nng cn ng ta hin ty

Chn hi(1) vn vt nh vy mi t.
571 Trng chng khi ngt song tha(2)
Hoa tri trt thm, liu x xc vng.
573 Tn ngn do gt lu trang,
Mt on mng th ngoi hng mi v (3)
575 Hn huyn cha kp di d,
Sai nha(4) bng thy bn b xn xao :
577 Ngi nch thc, k tay dao(5)
u tru, mt nga(6) o o nh si.
579 Gi giang(7) mt lo mt giai,
Mt dy v li(8) buc hai thm tnh.
581 y nh vang ting rui xanh(9)
Rng ri t liu, tan tnh ct mai.
583 t nhuyn(10) ca ring ty,
Sch snh sanh vt cho y ti tham(11)
585 iu u ai buc ai lm ?
V ai m gim, t gim bng dng ?
587 Hi ra sau mi bit rng :
Phi tn xng xut (12) l thng bn t (13)
589 Mt nh hong ht, ngn ng,
Ting oan dy t(14) n ng la my(15)
591 H t (16) van v sut ngy,
ic tai ln tut(17) ph tay ti tn(18)
593 Ging cao rt ngc dy oan(19)
Du l cng nt gan, l ngi !
595 Mt trng au n rng ri,
Oan ny cn mt ku Tri, nhng xa.
597 Mt ngy (20) l thi sai nha,
Lm cho khc hi(21) chng qua v tin.
599 Sao cho ct nhc vn tuyn,
Trong khi ng bin tng quyn bit sao ! (22)

kim vn kiu 123

601 Duyn hi ng, c c lao(23)

Bn tnh, bn hiu, bn no nng hn ?
603 li th hi minh sn(24)
Lm con, trc phi n n sinh thnh(25)
605 Quyt tnh, nng mi h tnh :
D cho thip bn mnh chuc cha ! (26)
607 H Chung c k Li gi(27)
Cng trong nha dch(28) li l t tm,
609 Thy nng hiu trng tnh thm,
V nng, ngh cng thng thm xt vay.
611 Tnh bi lt , lun y,
C ba trm lng (29) vic ny mi xui.
613 Hy v tm ph giam ngoi(30)
Dn nng quy liu(31) trong i ba ngy.
615 Thng lng con tr th ngy,
Gp cn v gi, tai bay bt k(32)
617 au lng t bit sinh ly(33)
Thn cn chng tic, tic g n duyn !
619 Ht ma(34) s ngh phn hn,
Liu em tc c, quyt n ba xun(35)
621 S lng(36) ng vi bng nhn(37)
Tin sng(38) n i, xa gn xn xao.
623 Gn min c mt m no,
a ngi vin khch(39) tm vo vn danh(40)
625 Hi tn, rng : M Gim Sinh
Hi qu, rng : Huyn Lm Thanh(41)cng gn
627 Qu nin(42) trc ngoi t tun,
My ru nhn nhi, o qun bnh bao.
629 Trc thy, sau t xn xao,
Nh bng a mi, rc vo lu trang.
631 Gh trn ngi tt s sng(43)
Bung trong mi gic nng kp ra.

124 nguyn du

633 Ni mnh thm gp ni nh,

Thm hoa mt bc, l hoa my hng(44)
635 Ngi ngng dn gi e sng,
Ngng hoa bng thn(45) trng gng mt dy.
637 Mi cng vn tc, bt tay,
Nt bun nh cc, iu gy nh mai(46)
639 n o cn sc, cn ti,
p cung cm nguyt, th bi qut th.
641 Mn nng mt v mt a,
Bng lng, khch mi ty c dt du(47)
643 Rng: Mua ngc n Lam Kiu(48)
Snh nghi(49) xin dy bao nhiu cho tng ?
645 Mi rng : Gi ng nghn vng,
Nght nh, nh lng ngi thng dm ni !
647 C k bt mt thm hai,
Gi lu ng gi(50) vng ngoi bn trm.
649 Mt li thuyn m gim(51)
Hy a canh thip(52) trc cm lm ghi.
651 nh ngy np thi vu qui,
Tin lng(53) c, vic g chng xong !
653 Mt li cy vi Chung cng,
Kht t tm lnh(54) Vng ng v nh.
655 Thng tnh con tr, cha gi,
Nhn nng, ng nhng mu sa, rut ru :
657 Nui con nhng c v sau,
Trao t phi la, gieo cu ng ni(55)
659 Tri lm chi cc my tri ?
Ny ai vu thc(56) cho ngi hp tan ?
661 Ba ru bao qun thn tn,
N y a tr, cng oan khc gi !
663 Mt ln(57) sau trc cng l,
Thi th mt khut chng th lng au.

kim vn kiu 125

665 Theo li cng si dng chu,

Liu mnh, ng d gieo u tng vi.
667 Vi vng k gi, ngi coi,
Nh to, nng li tm li khuyn can :
669 V chi mt mnh hng nhan,
Tc t cha cht n n sinh thnh.
671 Dng th thn nng Oanh(58)
Li thua L bn mnh hay sao ?(59)
673 Ci xun tui hc cng cao(60)
Mt cy gnh vc bit bao nhiu cnh !
675 Lng t (61) du chng dt tnh,
Gi ma u hn tan tnh nc non !
677 Th rng liu mt thn con,
Hoa d r cnh, l cn xanh cy.
679 Phn sao nh vy cng vy,
Cm nh chng (62) nhng ngy cn xanh.
681 Cng ng tnh qun, lo quanh,
Tan nh l mt, thit mnh l hai.
683 Phi li ng cng m tai,
Nhn nhau git ngn, git di ngn ngang.
685 Mi ngoi h M va sang,
T hoa(63) k, cn vng mi trao !
687 Trng gi(64) c a lm sao
Cm dy chng la, buc vo t nhin !
689 Trong tay sn ng tin,
Mc lng i trng thay en kh g(65)
691 H Chung ra sc gip v !
L tm(66) t, tng k (67) cng xong.

126 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 586 Gim l ci vt to an bng tre m c. Ming
gim hnh bn nguyt di chng gn 2 m, buc ngang trn u
ci cn di. Khi bt c, ngi ta cm u kia cn, t nghing
ming gim xung phi ngoi mt gc ao c ri ly chn lu c
vo gim m nhc ln. Gim l mt th li rng bt chim.
Ngi ta t li ch rung mi gt xong, ri t chim mi v
rc nhng r la cn thc d n chim tri xung n, m bt
k git li p bt. Ta hay ni m gim t gim l m t
ni by mu k m vu ngi mc vo ti v. Cu Kiu ny ct
hai ch m t bng dng ra ti v cho ngi.
Cu 646 Ch nght bn Nm in l ngt v nghi l xi, l d.
V ch ny t dng, t ngi bit chnh m l g, nn mi ngi
phin m mt khc : l ngt l dp u xa nguyn m ch ngt
c. Ch c ch nght l va ng m ng nghi. Dn qu ta
thng dng ch nght ni khi nh gp cn vn hn tng
bn. V d nh ngi kht n ni : Nh ti do ny vn hn mi,
tht tnh nght qu, vy xin ng khoan hn t lu, ti s xin tr
dn.
Cu 665 Ch si ny bn Nm c in l thy bn su. Ch su
l lng t sc vt cng t dng nn t ngi bit. Hi nm 1947, c
huyn Ph Lu Hong Mng L tn c v nh ti lng Hng
Mc, thng hay bn truyn Kiu vi ti.
Mt hm c ni vi ti : Ti kho cu truyn Kiu 50 nm
nay ri, m c mt ch ti vn khng hiu c l g cho ng.
l ch chm thy bn ba ch mao ri c gi cun Kiu Nm c
ch cho ti xem ch ny. Ti lin gi Khang Hy t in ra tra, ni
ch m l su. Ti ngh mt hi ri ni vi c : C l l ch
si do ch sui c trnh ra v nghi l chy ra nh sui. C
bt ci ni : Ti cng ngh th mi ng ri c ni tip : Th
m cc nh ti bn h khng bit, h i b ra si, ra chy, ra
ri, tht mt c hay.
C c hn ti s c cho ti chp li nguyn vn bn Kiu c
nht ca c. Nhng cha kp th c mc bnh l ri cht. Vy y
xin ghi my li lm k nim.

kim vn kiu 127

ch gii dn in
1. Chn hi l 9 khc rut, do ch Hn l cu hi trng dch ra.
C nhn cho trong bng ch trng s t tng m trong bng
th c chn khc rut xp thnh chn ln.

2. Trng chng khi ngt song tha cu ny dch cu c ch

Hn : S song ch kin yn cao Trng ra ngoi ca s c nhng
trn song tha, ch thy khi cao. ni trng chng thy bng
Kim Trng u, ch thy khi bc cao m mt.
3. Ngoi hng l lng bn h ngoi.
4. Sai nha bn lnh trng to n sai v.
5. Ngi nch thc, k tay dao nhng lnh trng quan sai v
dn trc thng v trang bng tay thc v m tu. Tay thc
l mt thanh g di 1m, rng 4cm v dy 2cm, bo nhn,
sn bng, mt u di l xu dy eo ln vai c v cp vo
nch. M tu l th dao to ca lnh mang lm nghi v v
nh nhau.
6. u tru mt nga sch Khuyn thin xa ni to Dim
Vng di m ph c nhng lnh qu s a th u tru c hai
sng, a th mt nga mm di, u rt d di tn c.
7. Gi giang ch Hn gi l ci gng eo vo c, giang l ci cm
kho vo hai tay. y dng lm ng t, ni ng gng, ng
cm vo Vng ng v Vng Quan.
8. Dy v loi, thm tnh v loi l khng nhn c nh loi
ngi. Dy v loi l ci dy tn c ch tri ngi, tc l ci
thng ci chc ca l sai nha v nhn o. Thm tnh l hai b
con h Vng.
9. Ting rui xanh Kinh Thi c cu : Sng nhng chi thanh
Ting ng ng ca n rui xanh, rui nhng. ni ting l tiu
nhn tham lam bn thu tht lc n o nh n nhng.
10. t nhuyn ch Hn t l nh, nhuyn l mm. t
nhuyn l nhng b nh m Qu bu nh tin, vng bc
d ly, d giu hay nhng mm do d v cun gi bc mang
i nh la gm qun o.

128 nguyn du

11. Ti tham ch Hn c cu : Tham lam v Ti tham khng

c y.
12.Xng xut l gi tn ra, nghi l ngi t ti n gi tn ai ra
l ng ng vi n. Thng l lm vic quan tham nhng vn
bt k t gi tn vu cho ai lm tin hay bo th.
13. Thng bn t Triu nh Minh nc Tu rt ght nc Nht,
mun hm nn k ngh Nht, nht l ngh dt t la ca Nht,
nn cm dn bn nguyn liu cho Nht, ai phm ti ny phi t
hnh. Nhng v ngi Nht mua t rt t, nn vn nhiu ngi
bn t lu cho Nht. Mt ngi bun lu t vi Nht b nh chc
trch theo di, c vo d ba tic th, ngi n vi b con Vng
ng. Khi ra b bt, nhn thy nh Vng ng cng hi giu, bn
tham quan li mi bt n tiu xng l bun t chung vi b con
h Vng, h ly c bt oan m lm tin.
14. Ting oan ry t l ting ku oan rung ng c t.
15. n ng lo my l lm ti ngi mt cch oan c, khng coi
php lut v tri t ra g. Sch Nho c ch ch bn gian li l :
Nht th gi thin nghi l mt bn tay ca k gian li che kn
c c tri, lm cho k b ti oan nh vng my khng th ku
ln tri c.
16. H t l dng nhng li chu h mnh xung bc thp hn
ku van cho bn sai nha thng.
17. ic tai ln tut ln tut l thng xt ngi kh. Tai ln
tut l tai nghe ngi kh ku th bit thng xt. L sai nha ny
nghe ngi kh ku van n chng thng cht no, nh n ic.
18. Ph tay ti tn ti tn l nh ti bi tn bo. Ph tay ti tn
l ci tay nh ngi tn c th tht ph phng.
19. Ging cao, dy oan ch ging y l ci s ngang cao
nht gian gia nh, hai u ging ng vo u hai ct ci.
Dy oan than th ni ci dy thng dy cho di dng tri,
treo lm au n oan kh ngi ta.
20. Mt ngy y nghi l t lu ri, xa nay ci l sai nha
n tn c th, ch u phi mi c mt ngy nh th.

kim vn kiu 129

21. Khc hi l d c tn hi.

22. Ng bin tng quyn ng bin l gp lc tai bin xy ra bt
thng. Tng quyn nghi en l theo ci cn cn, nghi rng
ra vic i l : gp vic g bt thng xy ra, ta phi suy ngh k,
nh dng ci cn m nhc ln xem ng no nng hn th theo.
23. c c lao c lao l kh nhc. c c lao l cng c cha
m nui con kh nhc. Kinh Thi c cu : Ai ai ph mu, sinh ng
c lao Thng thay, thng thay, cha m nui sng ta kh nhc.
24. Th hi minh sn th l ly li ni m th, minh l git chn
ru cng khn, ri th v cng ung vi nhau. Tnh s c cu
Hi th sn minh Ch b m ng li th, ch ni m ung ru th,
bao gi ni mn ht , b cn ht nc th li th mi tan.
25. Sinh thnh sinh l ra v nui cho sng. Thnh l chm
nom dy bo con nn ngi.
26. D cho thip bn mnh chuc cha cu ny Kiu ni t t
Kim Trng v nghi l : xin chng hy nn lng, ng gin trch
thip m cho thip c bn mnh chuc i ca cha.
27. Li gi ch Hn l lo li, l ngi lm vic giy t lu
vn phng cc quan to.
28. Nha dch l nhng ngi lm vic vn phng cc quan
hnh chnh, to n.
29. Lng hay lng, l mt n v ca php cn ta, nng chng
37,5 g. Xa kia ta ch c tin bng ng, bng km tiu, cn bc
hay vng th vn, mi khi tiu phi dng cn con m cn. Trong
sch Tu hay sch ta thng hay ni nghn vng, tc l nghn
lng bc, khng phi nghn lng vng.
30. Tm ph giam ngoi nghi l ng h Chung bo m em
Vng ng v Vng Quan v gi tm nh ng i xt x,
ch khng phi b gng cm trong ngc na.
31. Quy liu l lo chy ng hn cho s tin em np.
32. V gi tai bay ch Hn l : Honh ha phi tai Tai v bng
dng xy ra nh gi a n.

130 nguyn du

33. T bit sinh ly t bit l chia r nhau bi k cht, ngi sng;

sinh ly l li r nhau bi ngi nh, k phi b nh ra i, lc
cn sng.
34. Ht ma nghi bng ch ht ma y l thn phn con gi.
V phong dao ta c cu ni v con gi rng : Thn em nh ht ma
ro, Ht ri xung ging, ht vo vn hoa. ni c no s tt
th nh ht ma ri vo vn hoa, va sch s va thm tho; c
no xu s th nh ht ma ri xung ging, ti tm, chm m
chng ai ng n na.
35. em tc c n ba xun th thi s Mnh Giao i ng c
cu : Thy ngn thn tho tm, Bo p tam xun huy Ai bo
tc rut c, bo p li c kh sng tt p ba thng mu xun.
Trc kia ta dng bc rut c lm mi t n du ht.
C kh sng p ba thng xun th c mi ln c, ni v : C
cng cha m sinh dng th con mi thnh ngi c. Vy con
phi ht lng bo o cng cha m cng nh c n em rut bc
ra t n soi sng bo p li kh sng mu xun.
36. S lng do ch tm s, l vic mnh nh lm trong bng.
37. Bng nhn ch Hn l ngi ng trn ln nc . Nghi
bng l ngi lm mi. Xa c ngi nm m thy mnh ni
chuyn vi mt ngi ng trn bng, mi nh ngi on
h xem l im g, th thy on mng cho bit l im sp c
ngi lm mi v cho, v ngi ng trn mt bng l dng,
bng ngi di mt bng l m, tc l ni m dng lin
vi nhau. Sau qu nhin c ngi lm mi v cho tht.
38. Tin sng ch Hn l sng tn, tin tri bo trc l sp c
ma sng m n, nh thy chim le chim su phng Bc bay
v, th liu sm sa mi s phng rt. y ni tin Kiu nh bn
mnh n vang y .
39. Vin khch l ngi khch l phng xa n.
40. Vn danh trong vic ci xin ca Tu trc c su l :
Np thi ng li kn chn, tc l l gim ca ta.
Nhp ct nhn li cho bit l tt i.
Vn danh hi tn tui du r hai bn lm l co t tin
Np trng dn ci, ta gi l dn ci.
Thnh k xin nh gi nh ngy ci l hm no,
ta gi l xin ci.

kim vn kiu 131

 Thn nghinh nh trai n du v.

Cn nh gi th gi l Vu quy a con v nh chng.
41. Lm thanh l mt huyn gn Bc Kinh, cn qu tht M
Gim Sinh th huyn Lm Chi, rt xa. Nhng hai ch tn hai
huyn ny th vit ch khc nhau c na ch.
M Gim Sinh ni di c hai mc ch la nh gi, va
nh gi tng gn d bng lng, va sau ny kh tm, khi
sinh kin co. V vy sau ny Kim Trng tm mi mi my nm
khng thy Kiu u.
42. Qu nin l ng tui qu tui thanh nin, nhng
cha gi.
43. S sng l tr tro, th b khng c l lch s.
44.L hoa l nc mt m i trn mt nng nh nhng git
ma ng o hoa r di ma.
45. Ngng hoa bng thn nghi l va ngi ngng d i d
ng, va nhn xung dy hoa thy bng mnh trn hoa m
thn vi hoa. Trc kia thy bng mnh ln vi hoa th vui p
th, m by gi thy bng mnh nh b hoa n mi mai.
46. Nt bun thu cc, iu gy nh mai cu ny theo cu ch
Hn : Dung m nh cc, cch xu nh mai V mt bun nht
nh hoa cc, hnh dng kh gy nh cnh mai, t v bun ca c
gi thanh tao lch s tuyt hng m gp cnh ch nhc nh, tuy
bun ru gy v m vn nguyn v thanh cao.
47. Dt du l li ni n o, la m ty c m c.
48. Lam Kiu l ni c ni Lam in trng ngc, l ni tin .
49. Snh nghi l l ci, l dn ci.
50. Ng gi l m c thnh gi, i bn cng tho thun.
51. m gim tc ng ni : Bung tay gim, cm tay li nghi l
khi li m c vi khch hng thnh gi ri, th b tay gi ci
hm thuyn ra, cm ly mi cho cho thuyn i.
52. Canh thip l t thip bin nin canh, tc l tui nm v
tn ca hai du r.

132 nguyn du

53. Tin lng l tin sn c trong tay lo mi vic.

54. Kht t tm lnh lm n xin mang tm Vng ng v nh.
55. Trao t, gieo cu sch Thin Bo D S chp : ng Trng
Gia Trinh i ng c nm con gi, mun g mt c cho Quch
Nguyn Trn l mt thanh nin ti mo hn ngi. ng a cho
mi c cm u mt si ch to di mu khc nhau, ngi nh
trong, ri ng dng cc si t ra nh ngoi, bo Nguyn Trn
chn ly mt si, ng si c no th ly c y. Nguyn Trn rt
si mu , ly c c th ba l c p nht. l tch trao t.
Sch Tam Hp Bo Kim chp : Vua Hn V mun kn
Ph M. Cho Cng chu ngi trn lu, nm mt qu cu bng
gm thu xung l con trai vua kn, i li di, tin ngi
no th ngi y c lm Ph M. l tch gieo cu.
56. Vu thc l t ra ti m vu cho ngi ta phi chu.
57. Mt ln y l mt ln cht.
58. Nng Oanh truyt Lit N ca Lu Hng chp : i vua
Hn Vn , Thun Vu b ti t hnh. Con gi l nng
Oanh dng th ln Vua xin np mnh vo quan t a sut i
mt s cng, chuc ti cho cha. Vua xem th rt thng, lin
tha cho cha nng v h chiu b ti cht.
59. L sch Tng Th i ng chp : nng L K nh ngho
tnh nguyn bn mnh lm l cng thn rn ly tin nui cha
m. Sau nng git c rn thn v ly c vua Vit Vng.
60. Ci xun, tui Hc nghi bng l cha gi lm ci gc cho gia
nh. Theo Trang T ni : Cy xun sng rt lu, ly 8000 nm
lm ma xun, 8000 nm lm ma thu nn trong vn chng
gi cha l xun ng (nh xun hay nh thng) t chc
mong cha sng lu mi mi.
Ngi xa ni chim hc v con ru u sng hng nghn nm,
nn trong vn chng gi tui gi l hc ton tui hc hay quy
linh tui ra.
61. Lng t l lng vng vt v tnh.
62. Chng l chng nui c, cht ngay t lc mi .

kim vn kiu 133

63. T hoa l t vn t bn Kiu, vit bng giy hoa tin mt

th giy vit th c in hnh cnh hoa .
64. Trng gi do ch nguyt lo dch ra, tc l nguyt h lo
nhn, ng gi ngi di trng se ch kt duyn v chng cho mi
ngi.
65. i trng thay en y l cu tc ng ni l tham quan
li bng dng buc ti cho ngi do nt lm tin, th l i
trng ra en; khi c tin ri th li xo ti i, th l i en
ra trng.
66. L tm l ca t lt thm kn.
67. Tng k l vic kin co phi n hu kin to n.

134 nguyn du

kim vn kiu 135

136 nguyn du

on VIII
nh em gi nghi
mc bm bun hoa

kim vn kiu 137

l t
t,
tng k
cng xong.

138 nguyn du

693 Vic nh tm thong dong,

Tinh k (1) gic gi hu mong v.
695 Mt mnh nng ngn n khuya,
o dm git ti, tc se mi su.
697 Phn du, du vy cng du(2)
Xt lng eo ng by lu mt li
699 Cng trnh k bit my mi,
V ta khng kht(3) cho ngi d dang(4)
701 Th hoa(5) cha ro chn vng,
Li th, thi ph phng vi hoa !
703 Tri Liu(6) non nc bao xa,
Ngh u r ca, chia nh t ti !
705 Bit bao duyn n th bi,
Kip ny thi th th thi cn g !
707 Ti sinh(7) cha dt hng th,
Lm thn tru nga n ngh trc mai(8)
709 N tnh cha tr cho ai,
Khi tnh mang xung tuyn i cha tan(9)
711 Ni ring ring nhng bn hon,
Du chong trng a(10) l trn thm khn.
713 Thy Vn cht tnh gic xun,
Di n gh n n cn hi han :
715 C tri du b a oan(11)
Mt nh ch ring oan mt mnh.
717 C chi ngi nhn tn canh,
Ni ring cn mc vi tnh chi y ?
719 Rng : Lng rn r thc y,
T duyn cn vng mi ny cha xong.
721 H mi ra cng thn thng,
lng th ph tm lng vi ai!
723 Cy em, em c chu li,
Ngi ln cho ch ly ri s tha

kim vn kiu 139

725 Gia ng t gnh tng t(12)

Keo loan(13) chp mi t tha mc em.
727 K t khi gp chng Kim,
Khi ngy qut c, khi m chn th.
729 S u sng gi bt k,
Hiu, tnh khn l hai b vn hai.
731 Ngy xun em hy cn di,
Xt tnh mu m, thay li nc non.
733 Ch du tht nt xng mn,
Ngm ci chn sui(14) hy cn thm ly.
735 Chic vnh vi bc t my(15)
Duyn ny th gi, vt ny ca chung.
737 D em nn v, nn chng,
Xt ngi mnh bc, t lng chng qun.
739 Mt ngi cn cht ca tin,
Phm n vi mnh hng nguyn ngy xa(16)
741 Mai sau, du c bao gi,
t l hng y, so t phm ny.
743 Trng ra ngn c l cy,
Thy hiu hiu gi th hay ch v.
745 Hn cn mang nng li th,
Nt thn b liu, n ngh trc mai.
747 D i(17) cch mt khut li,
Ry xin chn nc cho ngi thc oan !
749 By gi trm gy gng tan(18)
K lm sao xit mun vn i n !
751 Trm nghn gi ly tnh qun(19)
T duyn ngn ngi c ngn y thi !
753 Phn sao phn bc nh vi !
nh nc chy, hoa tri l lng(20)
755 i Kim lang ! Hi Kim lang !
Thi thi, thip ph chng t y !

140 nguyn du

757 Cn li, hn ngt mu say,

Mt hi lng ngt, i tay lnh ng.
759 Xun, huyn cht tnh gic nng,
Mt nh tp np, k trong ngi ngoi.
761 K thang, ngi thuc bi bi,
Mi tan cn vng, cha ngui git hng(21)
763 Hi : Sao ra s l lng ?
Kiu cng nc n, ni khng ra li.
765 Ni nng, Vn mi r tai :
Chic thoa ny vi t bi y !
767 Ny cha lm li duyn my,
Thi th vic y sau ny em !
769 V ai rng ci ri kim(22)
con bo ni my chm v ai ?(23)
771 Li con dn li mt hai,
Du mn bia , dm sai tc vng ! (24)
773 Ly thi, nng li rn chng :(25)
Nh cha tr c ngha chng cho xui.
775 S chi thn phn ti i,
Du rng xng trng qu ngi, qun u !
777 Xit bao k ni thm su !
Khc canh(26) gic nam lu(27) my hi.
779 Kiu hoa u n ngoi,
Qun huyn(28) u gic ngi sinh ly !
781 au lng k , ngi i,
L ri thm (29) t chia r tm(30)
783 Tri hm my ko ti rm(31)
Du du ngn c, m m cnh sng.
785 Rc nng v n tr phng(32)
Bn b xun ta, mt nng trong.
787 Ngp ngng thn lc e hng(33)
Ngh lng li xt xa lng i phen.

kim vn kiu 141

789 Phm tin ri n tay hn,

Hoi cng nng gi ma gn vi ai !
791 Bit thn n bc lc loi(34)
Nh o th b cho ngi tnh chung !
793 V ai ngn n gi ng(35)
Thit lng khi , au lng khi i.
795 Trng phng (36) du ha c khi,
Thn ny thi c cn g m mong !
797 sinh ra s long ong,
Cn mang ly kip m hng c sao ?
799 Trn yn sn c con dao,
Giu cm nng gi vo cho khn.
801 Phng khi nc n chn(37)
Dao ny th liu vi thn sau ny.
803 m thu, mt khc mt chy(38)
Bng khung nh tnh, nh say mt mnh.

142 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 694 Ch v c bn in l tr v. Xt ch st nghi vi
ch tinh k hn : k l hn, l lc lc hn v.
Cu 706 C bn in l Kip ny thi th th thi cn g, mi
nghe th tng l hay th cng nh nhau c. Nhng suy lun th
thy Kip ny thi th l thi cn g c than tic su xa hn v
mnh v ti trong vic ph tnh. Nu l Kip ny thi th th
thi cn g th c mnh hi hn l mnh phm li.
Cu 721 Ch h cu ny, bn Nm vit khu bn ch ha cng
c th c l h. Bi vy cc bn Quc ng u dch l h mi.
Nhng h mi mi l ni nhng iu thm vng ng thn ca
mnh cho ngi khc bit. Cn h mi th lc nghi y. Ta
ch dng mi h rng lnh ni lm mt ngi che ch cho
mnh, tc l lm hi mnh.
Cu 726 Ch keo loan nhiu bn Quc ng l giao loan.
Nguyn ch Hn giao l keo, m ch Nm cng vit keo l giao.
Keo loan l th keo nu bng xng con phng mi (loan). Nu
ni ch Nho th phi ni l loan giao, nhng nu ting Nm
Vit ta th phi ni l keo loan mi ng.
Cu 730 Ch khn ny cc bn Nm c thng in l c, l
theo li vn c trc thng ni c tc l khng th c c.
Nhng chc ngi sau thy li ni ny c qu, kh hiu nn i
ra l khn cho thng thng d hiu.
Cu 762 Ch ngui ny nhiu bn l git hng, ti e v nghi,
v git hng y l nc mt, ch u phi mu m phai
c, hoc gi nghi l nc mt vn trn tra th thm nh
mu, nhng nghe nghi khc kh qu, kh hiu.
Cu 796 Ch cn g c bn in l ra g. Xt ra ch cn g mi st
nghi vi tnh l tic tm thn trong trng lc ny. Cn ch ra
g khng n nghi cht no vi s tic thn hin ti.

kim vn kiu 143

ch gii dn in
1. Tinh k l gi n du v nh r. Hn l ni : Hn gi kin tinh
nhi hnh. Nghi l l ci thy sao mc, mi a du i. V du
l con gi thuc v m, nn rc du ban m mi hp l tri.
2. Phn du du vy cng du nghi hai cu lc bt ny l
Kiu ngh : phn mnh d au kh sao cng nh chu vy, ch
thng xt cho chng Kim, ri c gi mi li th khng kht vi
mnh m d dang sut i.
3. Khng kht l th bi gn b cht ch vi nhau lm.
4. D dang l khng ly ai na, thnh c i khng v con.
5. Th hoa l li th vit trn giy hoa tin.
6. Tri Liu l t Liu Dng, ni Kim Trng i h tang. Ni
tri Liu l t xa thm tn chn tri.
7. Ti sinh l kip th hai, tc l kip sau.
8. Lm thn tru nga n ngh trc mai cu ny ly in
cu chuyn sau : Mt ngi vay ca bn mt s tin to i
bun, khng may thua l mt ht c, tuy bn khng i, nhng
anh ta vn n hn mi v lc gn cht vn nhn li bn l s tr.
c t lu, bng mt hm ngi bn m thy anh ta vui v n
tr n. Sng sau, ngi bn thy con tru ni nh mnh mt
con tru c con rt mp mp, bit l bn n tr n, chm nui
rt t t. Con tru ln ln rt ngoan, ko cy rt kho.
Mi khi tru mt, ko cy c chnh mng, th cy ni n
n th tru li c ko. Ngi ch thy vy rt thng tnh. Mt ti
n mi bo tru rng : Bc tr n ti th l ht ri, t mai khng
phi i lm na, y chi vi ti cho vui. Sng hm sau, tru
cht lc no khng ai bit. Ngi ch chn cho t t.
9. Khi tnh Tnh s chp : Mt c gi phi lng mt chng li
bun thuyn bn trc nh, sm ti m mt v ting so
chng thi. Sau chng ch thuyn i ni xa khng v, c tng
t m nng, ri gi mi tn chng m cht. Cha m em ho tng,
xng tht chy ht, m cn li mt cc rt cng trong nh ngc,
trong c hnh ngi li thuyn thi so. Cha m gi li th.
Khi ngi li bun tr li nghe chuyn vo hi thm, thng
c lm, cm khi ngc m khc, nc mt gi vo khi tnh
y tan ra thnh mu.

144 nguyn du

10. Du chong trng i l n t chong chong mi khng tt

du cn ht, h trng c chn i.
11. a oan oan l u mi si t, si ch. Ngi ta v vic tri
nh mt m t c nhiu u mi, kh tm c u mi si no
ch no. Vic tri nh cng vy, tht l lm tr, ta kh bit trc
tm li trnh.
12.Gia ng t gnh tc ng ta c cu : Khng may n t
gnh gia ng ni s v chng phi li r nhau lc ng
th, nht l ch s v chng k cht ngi cn. Bi vy nhng n
gnh gy hay quang t b gia ng khng ai dm nht.
13. Keo loan keo nu bng xng chim loan (con phng mi).
Hn Th ni : c ngi Hn V th keo ny gn dy cung
hay n t. Mt hm Vua i sn, dy cung t, Vua sai ly keo
ny gn li, qu nhin li bn c nh thng, v gn dy n
t li c nh c. Vn s sau mi dng ch : Loan giao tc
huyn Keo loan ni dy n t ch s v cht hay chng cht
li ly v khc, chng khc.
14. Ngm ci ni chn sui nghi l du cht xung m ph
cng vn c vui lng. Ch Hn l : Hm tiu cu tuyn.
15. Chic vnh, T my tc l chic xuyn vng Kim Trng gi
vo chic khn hng a cho Kiu vi chic thoa (cu 354).
T my do ch vn tin vn l my, tin l t giy p vit
th vn. Vn tin l giy c in hnh my hoa nn cng gi l hoa
tin. y tc l bi vn khn hm th c.
16. Mnh hng nguyn l mnh g trm t trong l hng
cng th cn gi li lm k nim (xem cu 446).
17. D i l nn m, tc l chn m ph nh cu nguyn.
18. Trm gy gng tan tc xa bn Tu, lc v chng hay i
tnh nhn phi li r nhau v bin lon, thng b chic trm gi
u, mi ngi gi lm k nim v so li khi ti ng xem ng
khng, cho c chng c.
19. Tnh qun nghi nh tnh lang nhng trn trng hn.

kim vn kiu 145

20. Nc chy hoa tri do ch : Lu thy lc hoa Ci hoa cy

rng rng xung dng sui chy, tri i khng bao gi v li gc cy
c na. ni ngi n b con gi lu lc nay y mai khng
tm c v qu cha m na.
21. Git hng xa c ngi con gi b kn vo lm Cung phi, nh
cha m khc nhiu nc mt qu phi ly chu hng. Nc mt
nng ng li thnh mu nh mu. Vn s sau dng ch git
hng ni nc mt khc thm thit.
22. Rng ci ri kim sch Nho c cu : H phch thp gii, t
thch dn chm Ngc h phch ht ht ci, nam chm ht kim
st. Cu Kiu ny ni v ai lm cho h phch phi b ht ci
rng xung, nam chm phi b ri kim. l v ai vu thc
lm cho Kiu phi ct duyn vi Kim Trng.
23. Bo ni my chm bo ni l lu lc y nh cnh bo
trn mt sng. My chm sa ng o y nh bng my di
y nc.
24. Tc vng l tm lng thnh tht, gi bn li ha hn.
25. Rn chng Rn l dng thong th, ging s sng. Chng
hay ching tc l trnh. Ta thng ni trnh ting trnh ra ting
ching hay chng nh my cu ca dao : Ching lng, ching
phe, nghe ti gio tru. La tt bng u, C bay thng cnh...
hay nh Anh c i cy, Ch c em cm, Ra b xi xi m m,
Chng anh hy ngh si cm em v.
26. Khc canh Khc l nhng vch khc trn mi tn chia th
gi ng trong ng h bng nc thi c. Nc r y dn, nng
mi tn ln cao ln h dn tng khc ch canh. Li canh cc
n tri lnh trc chia m lm 5 canh, mi canh lu 2 gi ng
h by gi. T 7h ti n ht 8h l canh mt; t trng cm canh
nh mt ting, gi l canh mt. Ri tip tc t 9h ti n ht 10h
l canh hai, trng nh hai ting...Lc ht 5h sng l ht canh 5,
th hi trng tan canh.

146 nguyn du

27. Nam lu l lu cm canh phi Nam thnh, tc l lu cm

canh chnh ra hiu trng cho cc lu khc nh theo.
28. Qun huyn qun l ng tc l so, huyn l dy, tc l n.
Qun huyn l ting n so bt m.

29. L ri thm l nc mt khc nhiu ri xung lm t

c mt ng.
30. T chia r tm l au thng qu ho qut c rut gan nh
con tm ko ht t, mnh tm l r xung nh cht.
31. Tri hm my ko ti rm cu ny dng ch tri hm t
thm cnh thm m cuc chia ly v ly cu th c : Hong
hn dc v hc nh lam Cnh bun nh lc sp ti, tri gi ma
trng en xm nh mu lam.
32. Tr phng l nh tr c mt dy bung ring nhau cho
ngi thu t lu.
33. Thn lc e hng ch lc y l lng my do ch lc liu (lng
my ti xanh nh l liu) v ch hng l m o do ch hng
nhan. Thn lc e hng l trng thy my mt mnh m thn vi
my mt mnh, tic cho my mt mnh.
34. Lc loi l gp bc ch nhc nh.
35. V ai ngn n gi ng Kiu ngh hi hn ci lc sng tnh
xiu xiu, u ym c chiu l li, sao mnh li ngn li.
36. Trng phng l gp li ln sau.
37. Nc n chn ta vn hay ni cu : phi phng b t
trc, ch nc n chn mi nhy th khng kp na.
38. m thu mt khc mt chy th ng c cu : Thu tiu
ch v nht nhn trng m mu thu ch di cho ring mt ngi.

kim vn kiu 147

148 nguyn du

on IX
sui l phn ly
li dao oan nghit

kim vn kiu 149

bng khung
n tn,
nh say
mt mnh.

150 nguyn du

805 Chng ng g M Gim Sinh,

Vn l mt a phong tnh(1) quen.
807 Qu chi(2) li gp hi en(3)
Quen mui li kim n min nguyt hoa.
809 Lu xanh c m T B,
Lng chi gi(4) v gi ht duyn.
811 Tnh c chng hn m nn,
Mt ca mp ng(5) i bn mt phng.
813 Chung lng(6) m mt ngi hng,
Quanh nm bun phn bn hng l (7)
815 Do tm khp ch th qu,
Gi danh hu h(8) dy ngh n chi.
817 Ri may u cng s Tri,
on trng li chn mt ngi v duyn.
819 Xt nng cht phn thin quyn,
Cnh hoa em bn vo thuyn li bun.
821 Mo la mc vo khun,
Snh nghi(9) r gi, nghinh hn sn ngy.
823 Mng thm c n tay(10)
Cng nhn v ngc, cng say khc vng(11)
825 nn quc sc thin hng(12)
Mt ci ny, hn nghn vng chng ngoa !
827 V y, nc trc b hoa,
Vng Tn(13) Qu khch, t l ua nhau.
829 Hn ba trm lng km u,
Trc va vn, cn sau l li.
831 Ming ngon k n tn ni,
Vn nh cng tic, ca tri cng tham.
833 o tin bn tay phm(14)
Th vin cnh qut(15) cho cam s i.
835 Di trn my mt lng chi,
Chi hoa, d my ngi bit hoa.

kim vn kiu 151

837 Nc v lu, mu mo g(16)

Mn mu chiu tp li l cn nguyn(17)
839 Mp m nh ln con en(18)
Bao nhiu cng by nhiu tin, mt chi !
841 M gi hoc c iu g,
Liu cng mt mt bui qu m thi.
843 V y ng s xa xi,
M ta bt ng(19) na ngi sinh nghi !
845 Tic thay mt a my,
Con ong m ng i li v.
847 Mt cn ma gi nng n,
Thng g n ngc, tic g n hng.
849 m xun mt gic m mng,
uc hoa(20) , mc nng nm tr.
851 Git ring tm t tun ma,
Phn cm ni khch, phn d ni mnh.
853 Tung chi l ging hi tanh(21)
Thn nghn vng danh m hng(22)
855 Thi cn chi na m mong,
i ngi thi th l xong mt i.
857 Gin duyn, ti phn, bi bi,
Cm dao, nng toan bi quyn sinh(23)
859 Ngh i ngh li mt mnh,
Mt mnh vy, hai tnh th sao ?(24)
861 Sau d sinh s th no,
Truy nguyn(25) chng ko ly vo song thn.
863 Ni mnh u cng gin dn(26)
Kp chy, thi cng mt ln m thi !(27)
865 Nhng l o n ngc xui,
Ting g nghe gy si m tng.
867 Lu mai(28) va rc ci sng,
M Sinh gic gi vi vng ra i.

152 nguyn du

869 on trng thay lc phn k(29)

V cu khp khnh, bnh xe gp ghnh.
871 B ngoi mi dm trng nh(30)
Vng ng m tic tin hnh a theo.
873 Ngoi th ch khch dp du,
Mt nh huyn vi mt Kiu trong.
875 Nhn cng l ch git hng,
R tai, nng mi gii lng trc sau :
877 H sinh ra phn th o(31)
Cng cha, ngha m kip no tr xong ?
879 L lng nc c, bi trong(32)
Trm nm mt tm lng t y.
881 Xem gng trong by nhiu ngy,
Thn con chng ko mc tay bm gi !
883 Khi v, b bng trong nh,
Khi vo dng dng, khi ra vi vng.
885 Khi n khi ni l lng,
Khi thy khi t xem thng xem khinh.
887 Khc mu k qu, ngi thanh,
Ngm ra cho k nh hnh con bun.
889 Thi con, cn ni chi con,
Sng nh t khch, thc chn qu ngi !
891 Vng b nghe by nhiu li,
Ting oan mun vch tri ku ln(33).
893 Vi tun(34) cha cn chn khuyn,
Ngoi hin ngh gic lin rui xe.
895 Xt con lng nng ch ch,
Trc yn ng nn n thp cao :
897 Cht thn yu liu th o,
Nght nh n i gin vo ti ngi.
899 T y gc b bn tri,
Nng ma thui thi, qu ngi mt thn !

kim vn kiu 153

901 Nghn tm nh bng tng qun,

Tuyt sng che ch cho thn ct ng.(35)
903 Cn li khch mi tha rng :
Buc chn, thi cng xch thng nhim trao(36)
905 Mai sau du n th no,
Ka gng nht nguyt n dao qu thn.(37)
907 ng ng gi gic, my vn(38)
Mt xe trong ci hng trn nh bay(39)
909 Trng vi gt l chia tay,
Gc tri thm thm, thng ngy m m(40)
911 Nng th ci khch xa xm,
Bc phau cu gi(41) en rm ngn my.
913 Vi-l san st hi may(42)
Mt tri thu ring say mt ngi(43)
915 Dm khuya ngt tnh m khi(44)
Thy trng m thn nhng li non sng.
917 Rng thu r bic u hng,
Nghe chim nh nhc tm lng thn hn(45)
919 Nhng l l nc, l non,
Lm Chi va mt thng trn ti ni.
921 Xe chu dng bnh ca ngoi,
Rm trong thy mt ngi bc ra.
923 Thot trng ln lt mu da,
n g cao ln, y lm sao !
925 Trc xe li l han cho,
Vng li nng mi bc vo tn ni.
927 Bn th my my ngi,
Bn th ngi bn nm ngi lng chi.
929 Gia th hng la hn hoi.
Trn treo mt tng trng i lng my(46)
931 Lu xanh quen thi xa nay,
Ngh ny th ly ng ny Tin S.

154 nguyn du

933 Hng hoa hm sm phng th,

C no xi va c tha mi hng.
935 Ci xim, lt o chn chng,
Trc thn, s nguyn mnh hng lm rm(47)
937 i hoa lt xung chiu nm,
Bm ong bay li m m t vi !
939 Kiu cn ng ngn bit g,
C li ly xung, m th khn ngay :
941 Ca hng bun bn cho may,
m m Hn thc, ngy ngy Nguyn tiu(48)
943 Mun nghn ngi thy cng yu,
Xn xao anh yn, dp du trc mai.
945 Tin nhn vn l th bi(49)
a ngi ca trc, rc ngi ca sau.
947 L tai nghe cha bit u,
Xem tnh ra cng nhng mu d dang.
949 L xong hng ha gia ng(50)
T B vt nc(51) ln ging ngi ngay.
951 Dy rng : Con ly m y,
Ly ri sang ly cu my bn kia.
953 Nng rng : Phi bc lu ly,
Phn hn vng cam b tiu tinh(52)
955 iu u ly yn lm anh(53)
Ngy th chng bit l danh phn g ?(54)
957 iu np thi vu quy,
khi chung ch, li khi ng ngi.
959 By gi thay bc i ngi,
Dm xin gi li mt li cho minh.
961 M nghe nng ni hay tnh,
By gi mi ni tam bnh(55) m ln :
963 Ny ny ! S qu nhin,
Thi cp sng ca min i ri !

kim vn kiu 155

965 Bo rng : i do ly ngi,

em v rc khch kim li m n.
967 Tung v s bt nhn,
Bun mnh trc tn mn th chi !
969 Mu h (56) mt i ri,
Thi thi vn ling i i nh ma !
971 Con kia bn cho ta,
Nhp gia(57) phi c php nh tao y !
973 Lo kia c gi bi by,
Chng vng vo mt sao my li nghe ?(58)
975 C sao chu tt mt b ?
Gi t m nga ngh sm sao !
977 Phi lm cho bit php tao !
Chp b tin rp sn vo ra tay.
979 Nng rng : Tri thm t dy !
Thn ny b nhng ngy ra i !
981 Thi th thi c tic g !
Sn dao tay o, tc th gi ra.
983 S gan, nt ngc liu hoa,
M cn trng mt, nng qu tay.
985 Thng i, ti sc bc ny,
Mt dao oan nghit, dt dy phong trn !(59)
987 Ni oan v l xa gn(60)
Trong nh ngi cht mt lu nh chen.
989 Nng th bn bt gic tin(61)
M th cm cp, mt nhn hn bay.
991 Vc nng vo chn hin ty,
Ct ngi coi sc, rc thy thuc thang.

156 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 808 Ch mui ny cc bn Nm vit khu bn mi nn
c th phin l mi hay mui hay mi. Nhng theo ting thng
thng ta hay ni l mui, v d nh quen mui nh mo thy
m , quen mui thy mi i mi, ch t khi ni quen mi
hay quen mi .
Cu 845 my l mt th cy cnh c hoa p hay trng
thnh gin trong vn cnh.
Cu 872 Ch gnh tic ny nhiu bn Nm in l m tic. Ch
gnh tic y ng vi tnh cnh bun thm vi vng. Nhng
bn in l m tic nghe lch s v trang trng hn, nhng li
lm mt tnh ca tc gi.
Cu 873 Cu ny nghi l ngoi nh th Vng ng v M
Gim Sinh ung ru tin bit rt i rt li mi mc ln nhau
t tnh thn nh cho nhau.
Cu 898 Nghi l v tnh th nh eo nght qu n ni n phi
t liu thn bn mnh chu kip ti i nhc nh.
Cu 917 Cu ny t cnh rng bt u iu tn v hi sng
lnh ma thu, ch th nhng chm l xanh bic lm m
im nhng l vng nh ngi mt r, ch th nhng l xm li
thnh mu a bun.
Cu 934 Ch xi vi ny cc bn Quc ng u dch l xu vi.
Nhng xu vi khc vi xi vi.
Ngi xu vi l ngi tri sinh ra c ci hn vi xu,
chuyn tr giao thip vi ai l lm ngi ta xi quy gp nhng
s khng may; ngi xu vi th khng th no cha c.
Ngi xi vi l ngi b ngi xu vi lm cho xi quy, gp
s khng hay, nh bn hng th hng , sinh th con si m...
Ngi b xi vi th c th cha c bng cch t vi, ph
phui hay bng cch cu cng nh cc c xi vi cu ny.
Cu 967 Truyn Tu, vn gi nhng thng n ng u cng
lm ngh d gi, la gi, dt gi cho trai kim tin l v s
khng bit xu h hay l vong bt nghi l qun c tm c tnh :
hiu, , trung , tn, l, nghi, lim s v thng ni trnh ra l
thng vng bt. Cng nh ta ni thng u, thng ma c.

kim vn kiu 157

ch gii dn in
1. Phong tnh l k n chi ch thch nhng cuc trng hoa trai
gi v t cho mnh l hng phong lu tnh t.
2. Qu chi l n chi qu thnh ht ca.
3. Hi en l lc vn xu, gp s khng may, hao tin tn ca.
4. Lng chi gi v gi xu, khch chi khng ai ng n
na. Gi nghi l t gi.
5. Mt ca mp ng truyn c tch ta ni : Mt ngi em
mt ca ra ch bn gi lm cm v mt ngi em mp ng ra
ch bn gi lm da chut, nhng u c. Lc ch gn tan, hai
bn gp nhau cng ni kho bn ln cho nhau, cng mng thm
l nh la c nhau. Lc v nh mi bit l cng b la.
Sau hai ngi gp nhau cng o ra ci v cng chu nhau l
ti la bp, mi kt bn vi nhau i la thin h.
6. Chung lng l gp tin vn vi nhau bun bn.
7. l l quen, thnh l thi ngn trong ngh.
8. Gi danh hu h l mn ting mua gi v lm v l la
nh c con gi.
9. Snh nghi l s tin nh trai phi np cho nh gi sm sa
cho c du. Nghinh hn l l n du.
10. C n tay tc ng ta c cu c n tay ai th ngi
pht.
11. Khc vng nguyn l tm lng, cng gn nh tc vng, ng
tin cy. Nhng y tc gi i ra khc vng t mi mai v
tm lng tham bn thu.
12.Quc sc thin hng bi cu ch Hn : Nht tiu thin kim
Mt ci ng nghn vng. Xa vua U Vng nh Chu thng
mt nghn lng vng cho ngi lm c Bao T ci mt ci.
13. Vng Tn l ni nhng khch n chi phong lu nh con
chu nh vua.

158 nguyn du

14. o tin, tay phm Cu ny c l tc gi dng in truyn

ng Ngu ca ta : B Ngu bay ln Tin mt, ng Ngu b con ln
c cung Tin tm thy v. B Ngu a cho qu o tin, ng
Ngu khng bit cch n cho lch s, vi vng cng con gm n
th b, b cc nng Tin ch ci, b Ngu li dng dy cho hai b
con xung ci phm. cu ny than tic cho Kiu gp k phm
phu khng bit i i nng mt cch thanh lch xng ng.
15. Vin cnh qut cu ny ly in cu th T ng Pha : Lo
nhn du h nh ng t, bt trit mai chi trit qut chi Ngi gi
m chi u nh tr con, vo vn hoa chng bit b cnh hoa mai
trng p m ngm cho vui mt, li b cnh qut ly qu n cho
sng ming.
Tc gi dng cu th nychi ma M Gim Sinh l k tc
phu, ch bit ci th th tc nh tr tham qut, khng bit hng
ci th thanh tao nh ngi tao nh thch ngm hoa mai.
16. Nc v lu, mu mo g sch Bc L ni : gi thanh lu
vn nu nc v lu cho c ra ch kn cho co gn li nh gi
thanh tn v cha ngm sn mu mo g khi tip khch xong,
th ngm mt cht vo m ni l mi b khch ph trinh.
17. Chiu tp, cn nguyn l sa cha gn gng li. Cn nguyn
l nguyn vn nh con gi thanh tn.
18. Con en do ch kim l hay l nguyn dch ra, u nghi l l
dn cn en u, kh kho.
19. Bt ng l khng lm g.
20. uc hoa do ch hoa trc dch ra. Hoa trc l cy nn c
hnh cnh hai hoa trang im qun qut chung quanh. Tc xa,
trong bung du r m tn hn vn t cy uc hoa lm l
hp cn ri lun sut m trong bung v chng mi.
21. Ging hi tanh th ng T ng Pha c cu : Nh phi k nhn
thn tinh chin My phi l ngi, thn my hi tanh lm.
22. danh l lm d bn mt c ting thm ca khch m o.
23. Quyn sinh l b i sng, tc l t t.
24. Mt tnh vy, hai tnh th sao ch tnh cu ny nghi

kim vn kiu 159

l ci tnh l. L ny l kia s xy ra sau ny theo tnh th vic

mnh lm.
Mt tnh vy nghi l vic mnh t vn nu theo mt l
nng ni mi ngh l cht i th ht m m i, th l cht c.
Hai tnh th sao nghi l s mnh t vn ngh li cho k th c th
xy ra tnh l th hai na, l M Sinh s sinh s kin co b m
mnh l la n, nh vy th cht khng xong.
25. Truy nguyn nghi en l xt li n tn ngun gc.
26. Gin dn tc l ngui dn bt ni cng thng trong lng.
27. Mt ln cu ny l chng cht trc th cht sau, th no
cng mt ln cht l xong.
28. Lu mai l lu lnh canh bui sng sm. Ci sng l hi ci
lnh canh rc bo lc tan canh, hi sng m gn tan.
29. Phn k phn l chia, k l ch ng r lm i ng. Nghi
hai ch phn k l chia r nhau mi ngi i mt ng.
30. Trng nh hay trng nh. Hn s chp : ng quan l
trc, c 5 dm t mt qun ngh nh gi l on nh, 10 dm
th t mt qun ngh ln gi l trng nh.
L tin bit nhau, thng a nhau n mi dm th t bit;
nu c tic tin bit th t trng nh.
31. Th o l phn con gi hy cn tr di yu ui.
32. Nc c bi trong cu ny ly in cu th trong Tnh
S ca mt ca k tin tnh nhn i Kinh thi Hi. Nng chc rng
th no chng cng v lo s b ri mnh, nn th nng tin c
cu : Thip vi trc thy n, Qun vi thanh l trn Thip l bn
ng mi di nc c bn, Chng l bi c gi a i trn
con ng trong sch.
33. Vch tri ku ln Vch my cho h tri ra m ku ln cho
tri nghe ting oan kh.
34. Vi tun y tc l tun ru. Mi ln ch rt ru mi
khch v khch mi li l mt tun ru.
35. Ct ng Ct l cy sn dy, ng l my th cy dy leo

160 nguyn du

cun gc cy khc. Ct ng ni n b con gi lm l mn.

36. Nhim trao l trao li cho nhau mt cch nhim mu nh
c tri nh sn.
37. Gng nht nguyt, dao qu thn M Sinh ch mt tri
mt trng xin chng minh cho li th hn ca n, v khn qu
nu n khng gi li th hn th s b cht m cht chm.
38. Gi gic my vn cu ny ly in cu ch Hn : Vn tr
phong trc My chy gi ui nghi l n gic i cho mau nh
my bay gi thi.
39. Ci hng trn l vng lm nhng bi bc ln v ng
ngi ua nhau xe nga giong rui ngc xui mu cu danh
li sa hoa.
40. Thng ngy m m ngy no, lc no lng Kiu v lng
b m cng thng nh nhau khn kh.
41. Cu gi l nhng cu c sng trng ph nh bng ng
trn mt. Gi l sng ng thnh vng. Trong cu ny, tc gi
dng ch bc phau cu gi tng thm ni lng but lnh ca
Kiu v ch en rm ngn my tng thm nt mt u bun
ca nng.
42. Vi l san st hi may vi l l cc loi lau sy v mu thu th
bt u kh tn. San st l ting l kh gi a c st vo nhau.
Hi may l hi gi kh lnh ma thu lm cho ngi xa nh
cm nh n cnh m cng ca gia nh.
43. Mt tri thu ring say mt ngi cnh thu bun ai cng
chn, nhng ring Kiu by gi thy n hp vi ni lng mnh,
nn c thch ngm, nh n chia s ni bun vi mnh, nhng
cng ngm th cnh thu cng lm cho nng bun t ti.
44.Dm khuya ngt tnh m khi dm khuya l ng i
lc m khuya, ngt l tri cao ngt; tnh l tri khng c my,
m khi l tri khng cao tt m xa thm.
45. Tm lng thn hn thn l bui sm, hn l bui ti. L xa
ni con nui cha m gi, sm dy phi cho hi cha m xem m
ng c ngon khng, ti phi n hi xem cha m ngy hm c

kim vn kiu 161

c vui khng, n c ngon khng. Nu cha m c iu g bun

th khuyn gii, nu mnh c iu lm l th xin li.
46. Tng trng i lng my sch Gi Hoch Bin ni : Cc
nh thanh lu th thn Bch my xch nhn Mt lng my
trng lm Tin S. Tc ta hay Tu trc ngh g cng c th mt
ng Tin S tc l ng sng lp ra ngh .
47. Lm rm ta c cu tc ng : lm rm nh khn Tin s .
48. Hn thc, Nguyn tiu l hai ngy Tt rt vui v, no nhit
v ma xun.
Tt Nguyn tiu vo m rm thng ging, c cuc treo n
khp nh khp ph, yn tic khp ni.
Tt Hn thc vo ngy mng ba thng ba (tc l Tt Thanh
Minh) c nhng cuc p thanh, to m.
Hn thc vui v ban ngy, Nguyn tiu vui v v ban m.
Cu ny ni ng khch vui v lun lun, bt phn ngy m,
lc no cng nh Tt.
49. Tin nhn vn, l th bi tin nhn l th khch xa a ti.
L th l nhng th tnh xng ho hn h nhau. y dng ch
l th ly in truyn L thm th gia Vu Hu v cung nhn
l Hn Thi.
50. Gia ng l ban th trong nh.
51. Vt nc l ln ngi mt cch oai v ch cao Qu nht t
ra mt b ch tn trng nht trong nh, trm lp c mi ngi
nh nc nh trm lp c nh vy.
52. Tiu tinh nghi en l sao nh, nghi bng l v l. Kinh Thi
c cu : Tu b tiu tinh Ngi sao b nh kia ni cc v l nh
ngi sao nh.
53. Ly yn lm anh ly chim n lm chim anh (con vt). ni
i v l ho ra con nui.
54. Danh phn danh l tn gi, phn l phn quyn li, l bn
phn. Danh phn y l c xp vo hng ngi no trong nh.
55. Tam Bnh l thn Bnh. Sch Pht ni : trong ngi ta c
ba ci thn l Bnh Kiu, Bnh C, Bnh Cht; ba thn ny hay

162 nguyn du

xi ta lm iu c, ri c n ngy Canh Thn th ln tu Ngc

Hong Thng . Bn o gio th gi l Tam Thi.
56. Mu h trong ngh bun bn, thng h hng ho cho p
bn. Hng ho mt mu h th kh bn. y l li T B
chi M Gim Sinh lm mt mu h ca Kiu.
57. Nhp gia tc ng c cu : o giang ty khc, nhp gia ty
tc Thuyn ti sng no th phi ch theo chiu cong khc sng
; ngi vo nh ai th phi theo tc nh y.
58. Vng vo mt l vng nhng li th tc ra m chi vo mt.
59. Dy phong trn qung i nhc.
60. V l l tin Kiu t t h tung ra nhiu ngi bit.
61. Gic tin y l gic m lm i chng bit g coi nh thot n
i ln cnh tin.

kim vn kiu 163

164 nguyn du

on X
li hn tin ng
mo la ngng bch

kim vn kiu 165

ct ngi
coi sc,
rc ty
thuc thang.

166 nguyn du

993 No hay cha ht trn duyn(1)

Trong m dng(2) ng bn mt nng.
995 R rng : Nhn qu(3) d dang,
toan trn n on trng c sao !
997 S cn nng nghip m o(4)
Ngi du mun quyt(5) tri no c cho !
999 Hy xin ht kip liu b (6)
Sng Tin ng s hn h v sau.
1001 Thuc thang sut mt ngy thu,
Gic m nghe giu giu va tan.
1003 T B chc sn bn mn,
La li khuyn gii mn man(7) g dn :
1005 Mt ngi d c my thn,
Hoa xun ng ching, ngy xun cn di.
1007 Cng l l mt lm hai,
vng sao n p ni ma my(8)
1009 L chn trt vo y,
Kha bung xun i ngy o non(9)
1011 Ngi cn th ca hy cn,
Tm ni xng ng lm con ci nh(10)
1013 Lm chi ti bo oan gia(11)
Thit mnh m hi n ta hay g ?
1015 K tai my ni nn n,
Nng nghe dng cng th phi rch ri(12)
1017 V chng thn mng my li,
Tc nhn(13) u cng c tri trong.
1019 Kip ny n tr cha xong,
Lm chi thm mt n trng kip sau !(14)
1021 Lng nghe thm tha gt u,
Tha rng : Ai c mun u th ny !
1023 c nh li th l may,
Hn rng mai c nh vy cho chng ?

kim vn kiu 167

1025 S khi ong bm i ng(15)

n iu sng c, sao bng thc trong !
1027 M rng : Con hy thong dong,
Phi iu lng li di lng(16) m chi !
1029 Mai sau chng nh li,
Trn u c bng mt tri rng soi.
1031 Thy li quyt on hn hoi,
nh lng, nng cng s ngui ngui dn.
1033 Trc lu Ngng bch kha xun(17)
V non xa tm trng gn chung(18)
1035 Bn b bt ngt xa trng,
Ct vng cn n, bi hng dm kia(19)
1037 B bng my sm n khuya(20)
Na tnh na cnh nh chia tm lng.
1039 Tng ngi di nguyt chn ng(21)
Tin sng lung nhng ry trng mai ch.
1041 Bn tri gc b b v,
Tm son gt ra bao gi cho phai ?
1043 Xt ngi ta ca hm mai(22)
Qut nng p lnh(23) nhng ai gi ?
1045 Sn Lai(24) cch my nng ma,
C khi gc t va ngi m !(25)
1047 Bun trng ca b chiu hm(26)
Thuyn ai thp thong cnh bum xa xa.
1049 Bun trong ngn nc mi sa,
Hoa tri man mc(27) bit l v u ?
1051 Bun trng ni c(28) du du,
Chn my mt t mt mu xanh xanh.
1053 Bun trng gi cun mt donh(29)
m m ting sng ku quanh gh ngi.
1055 Chung quanh nhng nc non ngi,
au lng lu lc nn vi bn cu.

168 nguyn du

1057 Ngm ngi r bc rm chu,

Cch tng, nghe c ting u ha vn(30)
1059 Mt chng va trc thanh xun,
Hnh dong chi chut o khn du dng.
1061 Ngh rng cng mch th hng(31)
Hi ra mi bit rng chng S Khanh.
1063 Bng Nga thp thong di mnh,
Trng nng, chng cng ra tnh eo ai(32)
1065 Than i ! sc nc hng tri,
Tic cho u bng lc loi n y !
1067 Gi nh di nguyt trn my(33)
Hoa sao hoa kho a y my hoa !
1069 Ni gan(34) ring gin tri gi(35)
Lng ny ai t cho ta, hi lng !
1071 Thin quyn v bit anh hng,
Ra tay tho ci s lng nh chi !
1073 Song thu(36) khp cnh ngoi,
Tai cn ng vng(37) nhng li st anh(38)
1075 Ngh ngi thi li ngh mnh,
Cm lng chua xt, nht tnh b v(39)
1077 Nhng l ln la nng ma,
Kip phong trn bit bao gi l thi !
1079 nh liu nhn mt hai li,
Nh tay t vt ngi trm lun(40)
1081 Mnh tin(41) k ht xa gn,
Ni nh bo p, ni thn lc loi.
1083 Tan sng va rng ngy mai,
Tin hng(42) nng mi nhn li gi sang.
1085 Tri hm lng ng bng vng(43)
Phc th(44) thy tin chng n ni.
1087 M xem mt bc tin mai(45)
Rnh rnh "Tch Vit" c hai ch (46)

kim vn kiu 169

1089 Ly trong t m suy :

Ngy hai mi mt Tut th phi chng ?
1091 Chim hm thoi thp(47) v rng,
a my ngm trng na vnh.
1093 Tng ng lay ng bng cnh(48)
R song, thy S Khanh ln vo.
1095 Sng sng(49) nh dn ra cho,
Ly thi nng mi r trao n cn.
1097 Rng : Ti bo bt cht thn,
Lc n(50) mang ly n nn yn anh.
1099 Dm nh ct nhc t sinh(51)
Cn nhiu kt c ngm vnh v sau.(52)
1101 Lng ngi lm nhm gt u :
Ta y no phi ai u m rng !
1103 Nng bit n ta chng ?
B trm lun(53) lp cho bng mi thi.
1105 Nng rng : Mun s n ngi(54)
Th no xin quyt mt bi cho xong ?
1107 Rng: "Ta c nga truy phong(55)
C tn di trng(56) vn dng kin nhi(57)
1109 Tha c (58) ln bc ra i,
Ba mi su chc, chc g l hn ?(59)
1111 Du khi gi kp ma n(60)
C ta y cng chng can c g ! (61)
1113 Nghe li, nng sinh nghi,
Song qu i, qun g c thn.
1115 Cng liu nhm mt a chn,
Th xem con to(62) xoay vn n u !
1117 Cng nhau ln bc xung lu,
Song song nga trc, nga sau mt on.
1119 m thu khc lu(63) canh tn,
Gi cy trt l, trng ngn ngm sng.

170 nguyn du

1121 Li mn(64) c nht mi sng(65)

Lng qu i mt bc ng mt au.
1123 Ting g xao xc gy mau,
Ting ngi u m sau dy dng.
1125 Nng cng thn thc gan vng,
S Khanh r dy cng li no.
1127 Mt mnh khn bit lm sao,
Dm rng bc thp bc cao hi hng.

kim vn kiu 171

gio nh xc nh
Cu 1004 Ch la cu ny c bn in l du, ch khuyn gii c
bn in l n tho, u khng c xc ng. La li khuyn
gii l tm li hp tnh hp l m d dnh khuyn nh cho va
lng. ch n tho mt m iu, li khng khn thit lm
vi ch la li. Cn ch du th hnh nh th v c ch
mn man di tc l du ri.
Cu 1006 Ching l mi n ng lc ti p.
Cu 1057 L Kiu vnh th xong ri sinh bun chn mi ng
ngm ngi thng thn nh nh. C bn i ch ngm ngi
lm tn ngn e khng khn thit bng.
Cu 1092 Gi my l gin hoa my. Cy my mm yu m
mc cao, phi bt gin cao .
Cu ny do in trong Tnh S : nng Vng Kiu hn vi tnh
lang rng : Phi trc ca s bung thip c gin my, phi
sau gi my c gian nh mt nh, chung quanh nhiu cy kn
khut. Ti nay lc trng na vnh mc th chng n di gin
my i, thip s h ca s m ch .
Cu 1094 Ch r song nhiu bn Quc ng dch l y song, l
y cnh ca s vo. Tht lm v cnh ca s u m ra ngoi,
mun m th phi r hai cnh ra, ch y khng hp l.

ch gii dn in
1. Trn duyn l cuc tnh duyn ca mnh cn vng vt ci
trn tc cn phi tr cho xong.
2. Dng l hnh nh.
3. Nhn qu nhn l ci nhn ci mm mnh gy ra t kip
trc; qu l ci kt qu mnh phi chu trong kip ny. Nhn
qu l ci s phn tri theo vic kip trc mnh lm m nh
cho mnh phi chu kip ny.
4. Nghip m o do ch hng nhan bc mnh dch ra v nghi
l gi m o hay xu s hnh nh hay b tri bt phi chu kip
oan nghip kh s.
5. Quyt l t t do ch t quyt dch ra v nghi l t quyt
nh lm cho mnh cht i.

172 nguyn du

6. Kip liu b liu b l n b. Tc ng c cu : Xu s mi

phi lm n b. Kip liu b tc l kip kh s vt v ca n b.
7. Mn man l s s thm d t m dng li m ngt d dnh
vut ve cho va lng ngui d.
8. vng , my ma vng l tm lng gi bn cht ly
trinh tit. My ma l s trng hoa trai gi. Vua S Tng Vng
i thuyn chi vng thc Tam Hip sng Trng Giang, mt
m m thy Thn N nh Vu Sn n hu v bo vua rng :
Thip l Thn n ch chuyn vic sm lm my, ti lm ma.
Cu ny nghi l c quyt lng bn gi trinh tit th u ta n
bt tip khch na.
9. Ngy o non l ngy con gi i ly chng.
10. Lm con ci nh l lm du con nh ngi ta.
11. Ti bo oan gia l t ti ra m vu cho nh ngi ta mc ti
oan, ni lm g m phi t t bo th cho ta phi ti oan.
12.Th phi rch ri th l phi, phi l tri. Th phi rch ri l bit
r rng mi l phi tri.
13. Tc nhn tc l c, nhn l mm trong ht. Tc nhn l ci
mm ti nghip c mnh gy ra cho mnh t kip trc, nn
tri bt kip ny mnh phi n ti.
14. N trng l n kip n trng ln kip kia. N kip trc cha
tr, li gy thm n kip ny na, kip sau chu my ln n
chng cht ln nhau.
15. Ong bm i ng ch ong bm cu ny khc nghi vi
ch ong bm l khch lng chi cu : Bm ong bay li m
m t vi. Ch ong bm ny ly in cu ca dao : Ni li th
gi ly li, ng nh con bm u ri li bay. Tc gi i ch
con bm ra ong bm cho li vn c chi chut thanh nh v
trnh ch con bm l ting lng th tc.
Ch i ng nghi l kho ni i bi trc mt ly lng
nhau mt lc cho xong ln, ri sau u li hon y. Ch ny ly
in cu ca dao : Yu nhau bo tht nhau cng, u ngm ra
gi i ng nhau chi ! nghi l ch ni di nhau, th no mai
sau cng phi l s gi di ra, nh ht u ngm vo nc th th

kim vn kiu 173

no cng nt mm th ui r ra m mc thnh rau gi. i ng

l i ng, tc gi i i ng ra thnh i ng hp vn.
16. Lng di lng l lng ti ngh th no th ti ni th, ch u
phi chuyn u m dm ni di la nhau.
17. Ngng bch l tn cn lu Kiu cm cung v nghi l lu c
cnh trc trn th c tri, di th c b cao rng xanh bic.
Ngng l ng li, bch l mu xanh bic.
18. V non xa, tm trng gn chung ch non xa v ch trng
gn cu ny u c nghi en v nghi bng. V non xa nghi
en l cnh ngy ngy Kiu ngi bun ngm dy ni phi xa
bn kia sng m nh nh. Nghi bng l i lng my ti p
ging nh hnh dy ni xanh xanh xa. Th c thng dng
vin sn (ni xa) t lng my p.
Trng gn nghi en l m m ngi bun ngm mt trng
chiu trc ca coi nh ngi bn c duy nht ca mnh khi
cn nh cha m. Nghi bng va l ci gng trn, va l
khun mt y n sng sa ca mnh.
Nghi en cu ny t cnh c n ca Kiu, phi ngy th ly
ni, m th ly trng lm bn, coi ni l bn trung gian t,
trng l bn trung gian tri lin lc tinh thn gia mnh v
gia nh. Nghi bng cu ny t cnh c c, nh nh thng
thn, ch nhng quanh qun ra vo ngm gng trn vch ly
bng mnh lm bn vi mnh.
19. Ct vng cn n bi hng dm kia cu ny nghi en t
cnh tht hin trc mt : ch th bi ct vng vng v qunh
hiu, ch th ng xe nga lm bi hng nhn nhp. Nghi bng
l ci cnh bung tay xung nm di bi ct bng kia n lin
ngay vi cuc xe nga ua tranh trn ng danh li, khin lng
Kiu cng thm bun chn cnh i ngn ngi.
20. My sm n khuya cu ny t cnh bun ch nhng b
bng vi my bui sm, vi n cnh khuya. Trc kia trong
cnh on vin gia nh, mi bui sm dy cng nhau ti ci
ngm ng my hng phng ng v mi khi bui ti, c nh
sum hp chuyn tr trc ngn n khuya sao vui v m m
th. M nay y my sm, n khuya ch b v l loi mt mnh.
21. Di nguyt chn ng l chn ru cng th ng tm
di trng. My cu ny ni nh thng Kim Trng.

174 nguyn du

22. Ngi ta ca tc l cha m, ly in truyn Vng Tn

Gi i Chin Quc : Vua Mn Vng nc T b No S cp ngi
phi nc i trn. Vng Tn Gi lm quan to khng theo vua,
m mng rng : Bui chu sm, bui chu chiu, bui no ta
cng ra ta ca ngoi i my v. Th m by gi sao my li bt
trung b vua nh vy ? Vng Tn Gi t t m ri i khi qun
git c No S.
23. Qut nng p lnh do ch Kinh L L : ng n, h sanh
Ma ng lm cho cha m c m, ma h lm cho cha m c
mt. Truyn Nh thp t hiu k : Hong Hng cn b th cha
m rt hiu. Ti ma ng vo nm trc ging b, ging m
cho nng ch, khi b m vo ng c m p. Ma h thng
qut cho b m c mt m.
24. Sn Lai truyn Cao S ni : i nh Chu c ng lo Lai 70
tui vn cn cha m. ng thng mc o sc s m a ma nh
tr con ngoi sn cha m vui lng qun cnh gi nua. nn
ngi sau gi ni con nui cha m gi l sn Lai.
25. Gc t va ngi m sch Chu T Gia Hun c truyn : Mt
ngi hc tr i hc xa, mi khi v nh thng thy cha ngi i
mnh di gc cy t cy th ging trc ca nh. Khi b mt
ri, mi khi ng v ti nh li m gc cy t m khc. Khi ng
t lm quan to v gc cy t va ngi m, mi khi v
ng vn m cy m khc nh trc.
26. Ca b chiu hm cnh ca b lc chiu ti, Kiu thy cnh
ai ai cng tr v nh sum hp vi gia nh, li cng thng thn
lu lc.
27. Hoa tri man mc thy hoa b nc a ra b, mi ci mt
ni, Kiu cm thy cnh mnh cng vy, chng bit ri s lu lc
n u nn cng thm lo s cng thm au lng.
28. Ni c l cnh ng c. Ni l cnh ng, ngoi ng.
29. Mt donh l mt nc sng b mnh mng.
30. Cch tng nghe c ting u ho vn cu ny ly in
Ty Sng K c cu : Cch tng nhi th ho o thin sinh
Cch tng m ngm th sng ho vi nhau cho n sng.

kim vn kiu 175

31. Mch th hng l dng di con nh hc hnh t t. Mch

l mch t, th hng l ting thm v sch v.
32. eo ai ni bn lng vng vt thng xt, mun cu gip.
33. Gi nh di nguyt trn my phm gi bc ti sc ny
tht ng cung ni Qun Ngc trn my, hay Giao i trong
cung trng. Qun Ngc Giao i l hai cung trn ci tin c nhiu
tin n . Cu ny tc gi t theo hai cu cui trong mt bi
Thanh Bnh iu ca L Bch t sc p ca Dng Qu Phi,
c vua Minh Hong rt hn thng. Hai cu y nh sau :
Nhc phi Qun Ngc sn u kin
Hi hng Giao i nguyt h phng
Nu khng thy Qu Phi trong my tin ni Qun Ngc,
Th nn i v Giao i di cung trng l gp.
34. Ni gan tc ng ni : Gin ni rut ni gan ln nghi l
gin qu gan rut nng si ln nh nc si.
35. Tri gi do ch Lo Thin dch ra. Ch Hn c cu : Lo
thin liu nhn a c thi Tri gi tru ngi nhiu thi c.
36. Song thu l ca s v mu thu. Mu thu bun b lnh lo
khin ngi xa hay sinh lng nh nh, thng ngi trong ca
s m ngm cnh bun, ngm ngh nh nh.
37. ng vng l nghe nh cn ting vang vng vng bn tai.
38. Li st anh ch Hn c cu : K ngn nh trm inh tit
thit Li ni quyt on nh cm gm chm inh cht st. Nghi
l ni sao th quyt lm c nh vy.
39. Nht tnh b v cu ny nghi l Kiu nghe thy S Khanh
ni c cay chua, thng xt mnh m rt cm ng, nh nht
bt c ni lng b v l loi ca mnh.
40. T , trm lun t l cu vt ngi sp cht ui m
em ln b. Trm lun l b chm m di nc.
41. Mnh tin l t giy nh vit th c v hoa.
42. Tin hng tin l nhn dp thun tin nh ngi a h.
Hng l chim ngng tri. Chim hng ma rt bay v Nam , ma

176 nguyn du

nng li bay v Bc. Ch hng tin ta ni l tin hng, nghi l

nh chim Hng a th.
Ch ny ly in truyn T V i Hn V . T V sang
s nc Hung N. Vua Hung N thy ng gii, d ng hng, ng
khng chu mi y ng ln vng Mc Bc v ni di vua Hn l
ng cht ri. ng ly la vit th buc vo chn chim hng. Khi
chim hng bay v Nam, vua Hn bt c th, sai s sang i
ng. Vua Hung N s lm phi tha ng v.
43. Lng ng bng vng l lc mt tri ln ri, tri sm sm
vng ti dn dn. Lng ng cng c th ni l lng ng.
44.Phc th l t tr li.
45. Tin mai ch Hn l mai tin tc l giy vit c in hnh cnh
hoa mai cho p v lch s.
46. Tch Vit th S Khanh tr li Kiu ch c hai ch Tch Vit;
phn tch hai ch ny ra th ch Tch c ba ch : chp nht nht
ngy hai mi mt. Ch Vit c hai ch : Tut gi tut v tu
chy. Hp li thnh nm ch : Chp nht nht tut tu. Tc l S
Khanh hn ngm vi Kiu n gi tut (trc na m) ngy 21
th hn mang Kiu i trn.
47. Thoi thp l c v mt mi mun v t ngh.
48. Tng ng lay ng bng cnh Ty Sng K c cu :
Cch tng hoa nh ng Cch tng bn kia c bng hoa ng
lung lay.
49. Sng sng l c h thn ngng nghu nhng nh bo
dn ra cho.
50. Lc n l lu lc ra khi gia nh, qu qun.
51. Ct nhc t sinh l li rt ngn cu : Ct nhi nhc chi, t
nhi sinh chi Lm cho xng li mc tht, cht li ho sng. ni
xin cu vt cho thot khi nn to, nh ci t hon sinh.
52. Kt c ngm vnh hai ch ny u nghi l bo n.
in tch kt c : Ngy Th ngi Tn thi Chin Quc c
ngi v l tr p, lc gn cht dn con l Ngy Kho em ngi
v l chn theo mnh. Nhng Ngy Kho khng nghe li cha

kim vn kiu 177

dn, cho ngi v l v nh cha m nng. Sau Ngy Kho lm

ting, phi nh nhau vi mt dng tng nc Tn l Hi
trn bi c, bng Hi chn vng c ng, b Kho m cht.
m hm y, Kho ng m thy cha ngi v l bo cho Kho
bit rng : V Tng qun tha khng chn sng con ti, nn ti
kt c lm Hi vng ng bo n ng.
in tch ngm vnh : Dng Bo i ng Hn mt hm i
chi thy mt con chim s vng b chim ct nh ri xung t,
Bo cu ly em v nui, khi lnh mnh th cho bay i. Sau bng
c a tr mc o vng ming ngm 4 chic vng ngc n biu
Bo v ni : Ti cm n ng c lng nhn c cu ti thot
nn, li chm nui ti nn nay ti xin em ngc ny n t n
ng. ng c ngc ny con chu ng s i i vinh hin.
53. B trm lun l ci b lm cho ngi ta phi m ui cht
chm. cu ny ni : ta phi quyt cu cho nng thot khi ch
y o nhc ny mi thi.
54. Mun s ngi ch ngi y l ting tn trng gi
ngi m mnh rt qu trng coi nh ng Thn, qu trng hn
ting ngi mt bc.
55. Nga truy phong truy l ui, phong l gi. Nga truy
phong l nga chy nhanh nh gi, ui kp gi bo.
56. Tn di trng l a hu t thn nh lnh hu trong
nh quan, ta thng gi l th h hay trng h.
57. Kin nhi l ngi c sc vc kho mnh. Kin l kho, nhi l
ngi. Kin nhi tc l trng s.
58. Tha c l nhn dp may, c hi tt.
59. Ba mi su chc i Nam Bc triu, n Cng bo Vng
Knh Tc : Tam thp lc k, tu vi thng sch Trong ba mi su
chc ch c chc chy trn l hay nht.
60. Gi kp ma n l nhng s him nguy dn dp n.
61. Can c ch Hn l ti v v vic ny. Ta hay ni can phm
l k b ti, v can l ngi xt ra khng c can h g n n ny.
62. Con to tc l ng Tri do ch to vt dch ra.

178 nguyn du

63. Khc lu l ci ng h o th gi i xa bng nc r git

dn xung ci chu ng gia c ci que khc th gi. Th ng
h xa ny c nhiu kiu, kiu thng thng ng nht c ba
ci chu. Hai chu trn u c l rt nh y nc chu trn
nht r xung chu hai, nc chu th hai r xung chu th ba.
chu ba c que khc gi, pht, cm ng thng trn ci phao,
nc y phao ni ln dn, gi pht no que khc th gi ngang
vi ming chu tc l gi pht y.
Mun cho nc chu hai r u n xung chu ba th gn
ming chu hai ny c ci l, h nc y n l ny th trn ra
ngoi, lm cho mt nc chu ny lc no cng ngang vi l ny.
Chu th hai thng k chch ra ngoi ming chu di v l
y chu lm thnh hnh vi rng dn nc r xung chu th
ba. Bi vy c cu Git rng canh im ba cu 1865.
64. Li mn l li ngi ta i mi thnh mn phng nhng
min rng ni.
65. C nht mu sng l c c sng m ma thu thm vo,
trng mu sc nht nht.

kim vn kiu 179

180 nguyn du

on XI

cha lng trinh bch

tr n phong trn

kim vn kiu 181

d rng
bc thp
bc cao
hi hng

182 nguyn du

1129 Ha nhi(1) tht c n lng,

Lm chi y ta o hng(2) lm nao ?
1131 Mt on n trc sau(3)
Vut u xung t, cnh u ln tri
1133 T B tc thng n ni(4)
Hm hm p iu mt hi li nh.
1135 Hng hng chng hi, chng tra,
ang tay vi liu, gip hoa ti bi.
1137 Tht da ai cng l ngi,
Lng no hng rng thm ri chng au ?
1139 Ht li th phc(5) khn cu,
Un lng xng n, ct u mu sa.
1141 Rng : Ti cht phn n b,
Nc non la ca la nh n y.
1143 By gi sng thc tay,
Thn ny n th ny th thi !
1145 Nhng ti c s chi ti,
Thn ti vy, vn ngi u ?
1147 Thn ln bao qun lm u(6)
Trt lng trinh bch t sau cng cha ! (7)
1149 c li m mi ty c,
Bt ngi bo lnh(8) lm t cung chiu(9)
1151 By vai(10) c M Kiu,
Xt nng ra mi nh liu chu oan(11)
1153 M cng k nht, k khoan,
n ro n mc nng nn mi tha.
1155 Vc nng vo ngh trong nh,
M Kiu li ng ra dn li :
1157 Thi mc ln th thi(12)
i u chng bit con ngi S Khanh ?
1159 Ph tnh ni ting lu xanh,
Mt tay chn bit my cnh ph dung !(13)

kim vn kiu 183

1161 ao(14) lp sn chc dng,

L g mt ct mt ng xa nay !(15)
1163 C ba mi lng trao tay,
Khng dng(16) chi c truyn ny tr kia
1165 Ri ra tr mt tc th,
Bt li, liu ch try chi m i ! (17)(18)
1167 Nng rng : Th tht nng li,
C u m li ra ngi him su ?
1169 Cn ng suy ngh trc sau,
Mt mo(19) thy u dn vo.
1171 S Khanh ln ting ru rao :
N nghe rng c con no y.
1173 Phao cho(20) quyn gi r my,
Hy xem c bit mt ny l ai ?
1175 Nng rng : Thi th th thi !
Rng khng ! th cng vng li rng khng !
1177 S Khanh qut mng ng ng,
Bc vo va rp th hng ra tay(21)
1179 Nng rng : Tri nh c hay ?
Quyn anh r yn s ny ti ai ?
1181 Phnh(22) ngi giy xung ging thi(23)
Ni li ri li n li c ngay !
1183 Cn tin Tch Vit tay,
R rng mt y, mt ny ch ai !
1185 Li ngay(24) ng mt trong ngoi,
K ch bt ngha, ngi ci v lng
1187 Ph tnh n(25) r rng,
Nh tung ngh mi kim ng tho lui(26)
1189 Bung ring, ring nhng st si,
Ngh thn m li ngm ngi cho thn.
1191 Tic thay trong gi(27) trng ngn(28)
n phong trn cng phong trn nh ai !

184 nguyn du

1193 T vui cng mt kip ngi,

Hng nhan phi ging i mi ru ? (29)
1195 Kip xa vng ng tu,
Kip ny chng ko n b mi xui !
1197 Du sao bnh v ri(30)
Ly thn m tr n i cho xong !
1199 Va tun nguyt sng trong gng(31)
T B gh li thong dong dn d :
1201 Ngh chi cng lm cng phu,
Lng chi ta phi bit cho iu.
1203 Nng rng : Ma gi dp du,
Liu thn th cng phi liu th thi
1205 Qu (32) rng : Ai cng nh ai,
Ngi ta ai mt tin hoi n y !
1207 trong cn lm iu hay,
Ni m(33) khp m, ni ngy ring chung.
1209 Ny con thuc ly lm lng :
Vnh ngoi by ch(34) vnh trong tm ngh. (35)
1211 Chi cho liu chn hoa ch,
Cho ln lc , cho m mn i !(36)
1213 Khi khe hnh, khi nt ngi(37)
Khi ngm ngi nguyt, khi ci ct hoa.
1215 u l ngh nghip trong nh,
ngn y nt, mi l lng soi.
1217 Ci u vng dy my li(38)
Dng chau nt nguyt, dng phai v hng(39)
1219 Nhng nghe ni, thn thng,
Nc i lm ni l lng kht khe !
1221 Xt mnh ca cc bung khu(40)
V lng, hc ly nhng ngh nghip hay !
1223 Kho l mt dn my dy,
Kip ngi n th ny th thi !
1225 Thng thay thn phn lc loi,
Du sao cng tay ngi bit sao !

kim vn kiu 185

gio nh xc nh
Cu 1134 Ch hm hm cu ny nghi l nt mt gin d
bm c v tn bo ng s. C bn Kiu dch l hm hm l sai
nghi v hm hm nghi l hm h, hng hi, lm le mun lm
mt s vui thch tri vi gin d cnh ny.
Cu 1140 Ch xng n cu ny cc bn Kiu Nm hay Quc
ng u in l tht , gn nh v nghi. Ti c tiu thuyt Tu c
cu t ngi b n au rng : Chu thn cn bt, ct tit cch cch
a hng Khp mnh mu cun cun nh mun to ra, cc khp
xng n ku lc rc khi c ng. Ti mi bit Un lng xng n,
ct u mu sa l ng.
Cu 1145 Ch nhng cu ny nhiu bn dch l nhng. Nhng
ti nghi l c nhng nh ring phn ti, th no c ng k g,
cht cng c, ch ni ti cht th vn b b ra mt khng. Nu
ch nhng th ht khn thit su sc.
Cu 1154 n ro l n trc ro sau. T B k cc l bt M
Kiu lm t cam oan phi chu trch nhim mi l trc sau
tht kn o cht ch, khng thiu l g hng lt la c. Nhiu
bn i n ro ra gn gng l sai nghi, v gn gng ch l li
tra hi cn k, ch khng phi l li vit t cam oan.
Cu 1172 Ch n nghe t r khu khiu (ging ni) ca k ngng
cung ra b hng hch ngi trn, bc chn vo nh chng
cho hi ai, ln mt tht ngay, t li mnh m cng rn ca
k ngng lm b. Nhiu bn i thnh nghe nh, li tht yu t,
khng ng ging ca S Khanh by gi.
Cu 1216 Ch lng soi cu ny nhiu bn l ngi soi khng
st nghi. Lng soi l hng lng chi mnh kho, ng lm
gng trong lng chi. Cn ch ngi soi th nghi vu v.

186 nguyn du

ch gii dn in
1. Ho nhi l ng Tri tr con. Ch ho nhi dng trong vn th
t nhng than th tri u tru lm kh ngi nh a tr.
2. y ti a hng l y o lm kh ngi con gi p.
3. n l o t chy ti nh nc trn cao xung.
4.Tc thng l chy mau mt mch n. Tc l nhanh.
5. Th phc th l th ti mnh trt lm; phc l chu ti,
khng dm chi ci na.
6.Thn ln bao qun lm u con ln thng rc chui
di bn, nn ta c cu tc ng ny ni nh chu thn phn
kh cc lm than.
7. Trt lng trinh bch t sau cng cha tm lng trinh bch
l tm lng bn gi mt nim trong trng cao Qu. S trinh trng
ca n b ng Qu bit bao, th m y phi ni vt i; tnh
cnh tht l ht sc th thm. Cu ny l mt li on trng
ma mai thi i u tham li h hip bt ngi t t phi b
lng tm o nghi.
8. Bo lnh bo l gi, lnh l em v cai qun. Ngi bo lnh l
ngi xin vi ngi trn tha ngi c ti, giao cho mnh em v
trng coi v chu trch nhim bt ngi c ti theo ng php.
9. T chiu cung l t khai th nhn ti li v xin chuc ti.
10. By vai l ngi ngang vai vi nhau.
11. Chu oan do ch cam oan dch ra, l lm t cam kt bt
Kiu phi lm ng nh li trong t cung chiu v li T B yu
cu.
12.Mc ln tc l b la, tc ng thng ni Thua la mc ln.
13. Cnh ph dung tc l ni gi p m mnh bc. Hoa ph
dung bui sm n rt p, ri chiu n tn ho ngay.
14. ao l ming v him, ko l thanh long ao gi v thua
chy la tng ch ui n gn m ht ao ln chm git.

kim vn kiu 187

15. Mt ct mt ng ct l b ct th thn n b, ng l ng
ng th thn n ng. Khi cng khn th thn nhp vo b hay
ng ny m phn mi iu cho ngi ku cn bit. L ng ct
thng thng tin ngm cho nhau bit, khi ai cn hi c i
bn, th ni cng ng la ngi tin l li phn ng. Ch mt
ct y l T B, mt ng y l S Khanh.
16. Khng dng nghi l nu khng c ma la nh sn th u
c chuyn S n la.
17. Try chi l giy chi, ni ng chm n. M Kiu khuyn
Kiu nhn ch ni ng chm n S Khanh na, ch giy vi n,
trnh xa n ra.
18. M i tc l b i, cht.
19.Mt mo khi c k lm vic g by b xu lm, ngi ta
thng ni r tht l eo mt mo ni phi eo mo kn mt
cho ngi ta khi ph nh vo mt. K lm vic xu m khng
bit xu h, ngi ta gi l a mt mo nghi l a mt nh c
mo eo sn. y ni S Khanh.
20. Phao cho nghi l th li ni cho ai cng bit.
21. Th hng l cy th kho mnh.
22. Phnh l tn tng, khen ngi ngi ta cho tin yu mnh ri
tm cch la ngi ly li vo mnh. Ch phnh ny ni n
nhng li S Khanh khen Kiu l sc nc hng tri, Hng Nga
trong cung Giao i, tin t trn cung my. Ch phnh cu ny t
Kiu trch mng S Khanh l thm c, u gi l nng.
23. Giy xung ging thi ging thi l ging ming hp v rt
su, quanh nm c nc sch. Cu Kiu ny ly in cu trong
sch Mnh T : Thi nhn nhp tnh, nhi h chi thch y ngi
xung ging, ri qung xung.
24. Li ngay l li c l thng, l phi.
25. n l kt ti v vic g.
26. Nh tung tho lui l S Khanh t thy mnh l xu xa
nh nhuc. Tho lui l vi vng rt lui ra ngoi.

188 nguyn du

27. Trong gi gi l nc ng thnh bng tuyt. Trong gi l

tm thn trong sch nh bng nh tuyt.
28. Trng ngn ngn l bc, do ch ngn c trnh ra. Trng
ngn l trng p nh mu bc.
29. Hng nhan phi ging i mi ru cu ny ly cu : T
c hng nhan a bc mnh T xa khch hng nhan hay xu s,
v nghi l phi chng khch hng nhan l ci ging tri sinh ra
chu s kip cc kh i.
30. Bnh v ri cu ny ly truyn : Hai ngi cng i
ng, ngi i trc quy ci ch sau lng, bng ch ri v.
Ngi i sau hi : Ch anh ri v ri, anh c bit khng m
khng thy anh ngonh li ?. Ngi kia ni Ch v ri, cn
lm g na m ngonh li. Ngi bn phc l t l bit vui yn
phn. Cu Kiu ny nghi l ci s kip mnh tri bt phi kh
nhc ri, v nh ci bnh p v ri th cn tic lm g na.
31. Nguyt sng gng trong nghi bng cu ny l khi Kiu
bnh phc hn, mt my ti p sng sa nh mt trng
ht my m li sng, nh gng lau ht bi li trong.
32. Qu l qut mng mt cch oai nghim.
33. Ni m l cc cch tip khch ban m, tc l tm ngh
vnh trong ni cu tm ch di. Khp m l khi th khp cht
khi th m rng chiu khch.
Ni ngy l cch i i khch ban ngy, tc l by ch vnh
ngoi li gii 34 di y.
Ring chung l cch kho t chung tnh ring c bit vi
khch, ai cng tng l ch ring mnh c ta c bit yu
Qu nht. Cng theo nghi chm chnh th tc ca hai ch khp
m ny m ngi ta c lm cu i dn ca ngy Tt cho mt
thanh lu rng :
Ti ba mi, ng cho r kht kht khn khin,
chng ko Ma Vng em qu li.
Sng mng mt, m cho r tong toang toc toc,
cho To Ho ht xun vo.
34. Vnh ngoi by ch tc l by cch dng bn ngoi lm
cho khch phi quyn luyn khng b c mnh, l :
Khp khc si st ( lm cho khch sinh lng thng mn)

kim vn kiu 189

 Tin ct (ct tc tng v th vi khch)

Thch m, trch (ly mc trch tn khch vo cnh tay)
Thiu t (t hng th s ly khch)
Gi ly chng (hn h s kt duyn lm v khch)
Tu chy (hn s trn chy theo khch )
T cht (lm b s t t v tnh vi khch)
35. Vnh trong tm ngh tc l tm cch tip khch trong
bung. V tc qu khng th k r c, i khi l phi ty sc
vc, ty lc lng, ty tnh tnh, ty s thch m kho la cch
lm cho khch tht tho mn dc tnh.
36. Ln lc cho m mn i nghi l lm cho tng cng
phi ln lc v tnh, ngi sng phi m mn nh tng .
37. Khi kho hnh khi nt ngi khi kho hnh l s nhon
ming ci n cho p nh ming qu hnh o chn nt
quyn r khch phi say sa ngm.
Khi nt ngi l khi th s nhu i lng my cho tht duyn
dng, ri s a cp mt lic mt cch rt tnh t a tnh
ring cho mt ng khch, t ra nh mnh ch yu mt ng y hn
c mi ngi.
38. Vng dy l knh vng nghe li dy.
39. Dng chau nt nguyt dng phai v hng nt nguyt l
i lng my cong nh hnh mt trng li lim. Cu ny t lng
Kiu au n hin ra ngoi mt, i lng my p nh mun cau
c li, i m ng hng phi xanh ti i.
40. Xt mnh ca cc phng khu l mnh nhng thng mnh
l con gi nh khu cc lch s. Ch cc cu ny cc bn Nm u
dch l gc cho d c, thnh ra xa vi con nh khu cc.

190 nguyn du

kim vn kiu 191

192 nguyn du

on XII
lu xanh vui gng
phn bc lo xa

kim vn kiu 193

du sao
cng
tay ngi
bit sao !

194 nguyn du

1227 Lu xanh, mi r trng o,

Cng treo gi ngc, cng cao phm ngi(1)
1229 Bit bao bm l ong li,
Cuc say y thng, trn ci sut m.
1231 Dp du l gi cnh chim(2)
Sm a Tng Ngc, ti tm Trng Khanh(3)
1233 Khi tnh ru, lc tn canh,
Git mnh, mnh li thng mnh xt xa.
1235 Khi sao phong gm r l(4)
Gi sao tan tc nh hoa gia ng ?
1237 Mt sao dy gi dn sng !
Thn sao bm chn, ong chng by thn !
1239 Mc ngi ma S, my Tn(5)
Nhng mnh, no bit c xun l g !
1241 i phen gi ta, hoa k
Na rm tuyt ngm, bn h trng thu(6)
1243 Cnh no cnh chng eo su ?
Ngi bun, cnh c vui u bao gi !
1245 i phen nt v, cu th,
Cung cm di nguyt, nc c trong hoa(7)
1247 Vui l vui gng ko l,
Ai tri m mn m vi ai ?
1249 Th gi trc ma mai(8)
Ngn ng trm ni, gii mi mt thn.
1251 Ni lng i on(9) xa gn,
Chng v m ri, chng dn m au.
1253 Nh n chn ch cao su(10)
Mt ngy mt ng bng du t t(11)
1255 Dm nghn nc thm non xa,
Ngh u thn phn con ra th ny ?
1257 Sn he(12) i cht th ngy,
Trn cam(13) ai k thay vic mnh ?

kim vn kiu 195

1259 Nh li nguyn c ba sinh,

Xa xi ai c bit tnh chng ai ?
1261 Khi v hi liu Chng i(14)
Cnh xun b cho ngi chuyn tay.
1263 Tnh su, mong tr ngha dy,
Hoa kia chp cnh ny cho cha ?
1265 Mi tnh i on v t,
Gic hng quan(15) lung ln m canh di.
1267 Song sa v v phng tri(16)
Nay hong hn , li mai hn hong(17)
1269 Ln ln th bc c vng(18)
Xt ngi trong hi on trng i cn
1271 cho ly ch hng nhan,
Lm cho, cho hi, cho tn, cho cn.
1273 y vo kip phong trn,
Sao cho s nhc mt ln mi thi.
1275 Khch du(19) bng c mt ngi,
K Tm h Thc(20) cng ni th hng.
1277 Vn ngi huyn Tch, chu Thng(21)
Theo nghim ng m ngi hng Lm Chi(22)
1279 Hoa khi m ting Kiu nhi,
Thip hng tm n hng khu gi vo(23)
1281 Trng t(24) gip mt hoa o,
V no chng mn, nt no chng a !
1283 Hi ng mn mn cnh t,
Ngy xun(25) cng gi, cng ma cng nng
1285 Nguyt hoa, hoa nguyt no nng,
m xun ai d cm lng c chng ?
1287 L g thanh kh l hng(26)
Mt dy mt buc, ai ging cho ra !
1289 Sm o, ti mn, ln la(27)
Trc cn trng gi, sau ra vng.

196 nguyn du

1291 Dp u may mn l dng,

Li va gp khong xun ng lai qu !
1293 Sinh cng mt tnh mi m,
Ngy xun, lm lc qun v vi xun.
1295 Khi gi gc, khi trng sn,
Bu tin chuc ru, cu thn ni th (28)
1297 Khi hng sm, khi tr tra,
Bn vy(29) im nc, ng t ha n.
1299 Mit mi trong cuc truy hoan(30)
Cng quen thuc nt, cng dan du tnh.
1301 L cho ci sng khuynh thnh,
Lm cho qun xiu nh nh chi.
1303 Thc sinh quen thi bc tri,
Trm nghn mt trn ci nh khng.
1305 M cng t lc, chut hng,
Mu tham h thy hi ng th m(31)
1307 Di trng quyn gi h(32)
u tng la lu(33) lp le m bng.
1309 Bung the phi bui thong dong(34)
Thang lan r bc trng hng tm hoa(35)
1311 R mu trong ngc trng ng,
Dy dy sn c mt ta thin nhin(36)
1313 Sinh cng t nt cng khen,
Ng tnh tay tho mt thin lut ng.
1315 Nng rng : Vng bit chng,
Li li chu ngc, hng hng gm thu(37)
1317 Hay hn l cng ni iu(38)
Ni qu ngh mt hai iu ngang ngang.
1319 Lng cn gi m my Hng,
Ha vn(39) xin hy chu chng hm nay.
1321 Rng : Sao ni l lng thay !
Cnh kia chng phi ci ny m ra ?

kim vn kiu 197

1323 Nng cng dt thu ba(40)

on trng lc y d m bun tnh !
1325 Thip nh hoa la cnh,
Chng nh con bm ln vnh m chi.
1327 Cha xun(41) nh c ni,
Ngn ngy, thi ch di li lm chi !
1329 Sinh rng : T thu tng tri,
Tm ring, ring nhng nng v nc non(42)
1331 Trm nm tnh cuc vung trn,
Phi d cho n ngn ngun, lch sng.
1333 Nng rng : Mun i n lng,
Cht e bn th, bn tng d u !(43)
1335 Bnh Khang(44) nn n by lu,
Yu hoa, yu c mt mu im trang.
1337 Ri ra lt phn, phai hng,
Lng thm gi c thng thng mi chng ?
1339 V chng thm qu cung trng(45)
Ch trng nh ch Hng trong.
1341 By lu khng kht di ng(46)
Thm ngi, ngi cng thm lng ring ty.
1343 V chi cht phn bo my(47)
Lm cho b i(48) khi y khi vi.
1345 Trm iu ngang nga v ti(49)
Thn sau(50) ai chu ti tri y cho ?
1347 Nh chng c vng tay co(51)
Mi phn cng p im cho mt vi.
1349 Th trong(52) d ln hn ngoi,
Trc hm s t gi ngi ng la(53)
1351 Ci u lun xung mi nh(54)
Gim chua li ti bng ba la nng(55)
1353 V trn cn c nh thng(56)
Lng trn trng xung, bit lng c thng ?

198 nguyn du

1355 S chi liu ng hoa tng,

Lu xanh, li ph ra phng lu xanh !
1357 Li cng d dng di hnh,
nh thn phn thip, ngh danh gi chng.
1359 Thng sao cho vn th thng,
Tnh sao cho vn mi ng th vng.
1361 Sinh rng : Hay ni chng(57)
Lng y, lng y cha tng hay sao ?
1363 ng xa ch ngi Ng Lo,
Trm iu hy c trng vo mt ta !
1365 a gn chi c iu xa,
vng cng quyt, phong ba(58) cng liu.
1367 Cng nhau cn vn n iu,
Ch non th b nng gieo n li.
1369 N non m ngn tnh di,
Ngoi hin th non oi ngm gng.

kim vn kiu 199

gio nh xc nh
Cu 1282 Ch nt cu ny nhiu bn Kiu dch l nt, e khng
hp l, v Thc mi gp Kiu bit th no c cc nt Kiu.
Nt y l hnh dng mt my, hnh th nh nt v.
Cu 1294 Ngy xun lm lc qun v vi xun nghi l v say
sa cuc xun m qun c ngy, coi ngy cng nh m. Cu
ny ly cu trong bi Trng Hn Ca : Xun nht xun du d
chuyn d Ngy xun chi xun nh m n lin vi m kia.
Cu 1303 Bc tri l tng bc ngi ta cao ln nh n tri,
ri cu li vi ngi ta. Thc Sinh quen thi bc tri nghi l
Thc Sinh b T B phnh bc mi nn quen i, tng mnh ti
gii cao c nh tri, thnh tnh ngng i ra tay ho phng vt
ca khng tic. Ngi Bc K gi li ci phnh bc nhau l
ci bc tri. V d ni Anh ny ch ci bc tri l kho thi
V ting tri d ln vi ting ri nn cc bn Kiu u in lm tri
thnh ri.
Cu 1310 Thang lan l nc nu cy trch lan tm tr gh l.
Cy trch lan l loi tho, ting Bc gi l cy mm ti, l ging
l o nhng rng ca to hn, thn mm c nhiu t. L trch
lan c mi thm, n c. Tc Tu trc mng 5 thng 5 vn nu
nc trch lan tm tr gh l. Ch hoa cu ny nghi l thn
th p ca con gi, nht l ca k n.
Cu 1319 m my Hng l m my trn dy ni Thi Hng.
ng ch Nhn Kit i ng i lm quan xa nh b m, khi
trng thy m my trn ni Thi Hng, thng ch m my
m ni : Cha m ta di m my kia .
Cu 1337 Cu ny Kiu ni : Ti e chng ch yu ti v phn vt
cht trang im, ri khi chng chn ti ri, th du ti nh
phn kho th no chng cng cho l nht nho chng p; du
ti c bi nc hoa th no, chng cng thy thong khng,
chng thm na. C bn i ch lt phn ra l phn, tc l tui
gi da kh nhn nheo, bi phn khng n na. Nh th l lm.
Cu 1342 Nhng bn i cng thm ra cng chia th li vn
thnh ri rc m li tha ch chia, v ty l chia ri.
Cu 1356 Ch ph nghi l ui v, tr li c theo lut php.
C bn i ch ph ra b thnh gn nh v nghi.

200 nguyn du

ch gii dn in
1. Phm ngi ch Hn l nhn phm, l gi tr ca ngi theo
giai cp v phn ti nng, o c. y th theo ti sc.
2. L gi cnh chim nng Tit o i ng c ti lm th.
Nm mi ln 7 tui, mt hm thy cha lm th vnh cy liu
trc nh, mi vit c hai cu, nng lin vit tip theo h cha
hai cu sau l : Chi nghinh Nam Bc iu, Dip tng vng lai phong
Cnh n chim Nam, Bc, L a gi li qua. ng b thy hai cu
th nng vit vy, bit cuc i xon sau ny s khng ra g. Sau
qu nhin, cha cht sm, m con lu lc, nng bn mnh lm k
n trong gio phng ca mt v quan to sng mt i sa o.
3. Tng Ngc, Trng Khanh Tng Ngc ngi nc S i
Chin Quc. Trng Khanh tc l T M Tng Nh. Hai ngi
u rt p trai v ho hoa, nhiu gi m.
4.Phong gm r l nghi l gi gn thn th mt cch Qu
trng cn thn, nh ly gm ly l m bao bc kn o.
5. My Tn vua Mc Cng nc Tn ng mt gic lu 5 ngy
mi tnh, m gp mt c gi rt trng p, mc li Vng Phi n
n vua cng ci my bay ln tri chu Thng . Lc ra v
bo vua : Thip l Bo Phu nhn, vua nn lp n th thip,
thip s gip vua lm nn nghip B.
6.Gi ta hoa k, tuyt ngm trng thu dng bn cnh
p nn th trong vn chng l : phong, hoa, tuyt, nguyt t
cnh vui chi vi khch trong thanh lu.
7. Nt v cu th, cm di nguyt c trong hoa dng bn th
cm, k, thi, ho t cnh mua vui vi khch trong thanh lu.
8. Gi trc ma mai gi trc l gi m m mu xun thi vo
cnh tre xanh p. Ma mai l ma mt ma h lm mai chn
vng p. l hai cnh ma gi lm cho ngi ta say m, hay
ngm th vnh gi, ung ru nm qu m.
9. i on truyn Kiu hay dng ch i thay ch nhiu.
10. Chn ch cao su l chn ch t ni kh nhc nui con ca
cha m. Kinh Thi c bi th ca ngi con v vic cng phi i
xa khng nh chm sc cha m c, c lm bi th ny t

kim vn kiu 201

cnh cha m nui mnh kh nhc bng chn ch :

Sinh v nui cho con sng
Cc ci xung m nng niu chm cht
Ph vut ve v v
Sc chm nui b mm
Trng nui dy cho khn ln nn ngi
Dc nui dy cho nn ngi c ti c
C sn sc trng nom
Phc xem xt tnh tnh m dy bo
Phc gi gn trng nom
11. Bng du t t cu ny c ni cha m gi chng suy yu
nh mt tri khi x xung ti ngn dy du phi ty th
chng ln lm. in ny ly cu ch Hn : Nht lc tang du
Mt tri x mau nh ri xung dy du dy du.
12.Sn ho l sn c ba cy ho, nghi bng ni l cha m nui
con mong cho con thnh t. ng Vng Hu i Tng c cng
to, vua khng thng. ng ni : Th no tri cng thng thay
cho ta trong ba a con ta, th no cng c a thnh t to.
ng mi trng ba cy ho sn v ni : ba cy ho ny m tt th
li ta ni ng. Sau qu nhin con ng l Vng n Trng
Nguyn lm T Tng. Ngi sau dng ch Tam ho nh ch
nh c ba con trai.
13. Trn cam trn l nhng n Qu ngon, cam l nhng
n ngt. Ta dng ch trn cam ni nhng n ngon ngt con
nui cha m.
14. Liu Chng i Hn Honh i ng c tnh nhn l k
n h Liu ng Chng i.
Khi Honh phi i i lm quan xa, vit th cho nng vn gi
nng l Chng i Liu cy liu Chng i. Liu th mt
mnh c my nm th b Phin tng l Sa X L bt i.
Khi Honh c i v gn ni Phin tng ng, bit vy
thng tic lm.
C ngi B tng l Ha Tun thy vy mang c ca Honh
i n nng. Tun gi trang lm b h ca Phin tng, phi nga
n dinh ca Phin tng ni Phin tng ng nga gn cht,
cp tc n nng cho kp gp mt.
Nng c th ca Honh, gi cch khc, vi v ra i. Th
l li c on t vi nhau. Cu Kiu ny ly bi ca lc xa
Honh gi cho nng rng :

202 nguyn du

Chng i Liu,
Tch nht thanh thanh kim ti ph ?
D ng phn trit tha nhn th ?
Hi cy liu Chng i ?
Xa kia xanh xanh th
By gi cn khng ?
Rt e tay khc b i ri !
15. Gic hng quan l gic ng m v qu nh.
16. Song sa v v phng tri song sa l ca s c mn the p.
Th xun on ca Lu Phng Bnh i ng c cu : Sa song
nht lc tim hong hn, Kim c v nhn kin l ngn ! Ngy ngy
ngi mt mnh trong ca s m nhn thm thm phng tri qua
bc mn the, cho n lc mt tri x xung v bng ti vng sm
dn dn. Th m trong cn nh vng ny, chng h c ai thy vt
nc mt ca mnh bun khc.
17. Nay hong hn , li mai hn hong cu ny ly mt
cu th i Tng :
Khp tn song mu, trng dc on.
Ph hong hn o hu hong hn
Khc sng i m mt, rut mun t.
Ch s bui hong hn ny n, ri li bui hong hn kia n,
ln lt mi khng thi.
18. Th bc c vng trong vn chng ta vn gi mt trng l
ngc th con th ngc v gi mt tri l kim con c vng, con
qu vng. V ngi xa tin rng trong mt trng c con th ngc
gi thuc; trn mt tri c con qu vng ba chn. Ch th bc cu
ny nghi l mt trng lc gn sng sc trng nht i. Ch c
vng nghi l mt tri lc chiu hm vng i.
19. Khch du l khch n chi nay y mai .
20. K Tm h Thc Thc Sinh tn l Thc Th, t l K Tm.
Nghi c bn ch Thc Th K Tm l b gi lng mnh. im
bo trc l s v, phi b gi lng mnh cho kn, khng dm ni
cho v bit.
21. Huyn Tch l huyn V Tch, theo a l Tu th tnh
Giang T, thuc Chu Thng.

kim vn kiu 203

22. Lm Chi thuc tnh Sn ng, l ni hi, nguyn trc l

kinh nc T. Lm Chi cch xa V Tch mt thng ng b.
23. Thip hng, hng khu l t danh thip, vit vo giy
t gii thiu. Hng khu bung thm, tc l bung con gi.
24.Trng t l mn c rim tua kt p, r xung chung quanh
phi trn. Ch trng t ny ly in cu trong khc ca Ph
Nam ca Vng Duy : Thy v lu t trng Ci mn c rim
gii r xung kt bng la xanh bic nh lng chim ph thy.
25. Ngy xun l nhng ngy c ma ho gi m ca ma xun.
26. Thanh kh l hng thanh l ng thanh tng ng ting
cng mt thanh th vang ng vi nhau. Kh l ng kh tng cu
cc vt cng mt kh th tm ht ly nhau. Hai cu ng thanh
tng ng, ng kh tng cu nghi bng ni hai ngi cng
mt tnh tnh vi nhau th yu mn quyn luyn nhau ngay.
L hng l l thng, l t nhin.
27. Sm o ti mn Kinh Thi c cu : u chi d o, bo chi d
l Trai a cho qu o th gi cho li qu mn. Cu ny ni lc
mi ch yu nhau l ph th thi, sau ln la thnh quyn luyn
th tht nng li.
28. Cu thn ni th cu thn l nhng cu th hay, coi nh
thn gip mi lm c. Ni th l li vui chi bng th : mt
ngi ngh cu u, ngi kia ngh nhanh ly hai cu tip theo,
ri ngi th nht li tip theo ngay hai cu na. Li chi th ny
ch Hn gi l lin ngm.
29. Bn vy l nh c vy.
30. Cuc truy hoan l cuc vui chi ht cuc n n cuc kia
lin tip nhau.
31. Hi ng l tin, do ch ng x mi tanh hi tin ng.
32. Quyn gi h quyn l chim cuc. V ma h, chim cuc
thng ku sut m, ting nghe rt bun.
33. La lu do ch lu ho dch ra. Cc vua i xa bn Tu
theo tng mu mi nm m khoan mt th g ly la ban cho

204 nguyn du

dn dng. V ma h th khoan g lu ly la, gi l lu ho. Cu

ny mn ch l lu t cnh hoa lu p v mu h.
34. Bung the phi bui thong dong ch bui cu ny l ni
ngy 5 thng 5 tt oan Ng. Dn ta v dn Tu xa tin rng ngy
Tt oan Ng phi king vic v chng. Trai gi nu khng king
th ch trong ba thng th no cng cht mt hay c i. Bi vy,
Kiu c thong dong vng khch.
Ch phi nghi l c, cng nh ch phi cu ch ngp
phi rui nghi l may m c.
35. Trng hng tm hoa ch hoa cu ny nghi l thn hnh
p ca con gi, nht l k n.
36. Mt to thin nhin ch to y l mt to tng, mt pho
tng. Mt to thin nhin tc l pho tng nguyn nh tri
sinh ra, khng cht qun o trang im. Cu Kiu ny kho dch
nghi cu trong Ngc Trai tp : Tr tu thin nhin nht dng
ct tng c thnh mt thn hnh thin nhin.
37. Li chu ngc, hng gm thu cu ny t theo nghi
trong cu ch Hn : Cm tm t khu Bng ngh p nh gm,
ming ni p nh thu.
38. Ni iu nghi en ch ni iu l ly ui ch ni vo ui
iu th, nghi bng l ho th li mt cch vng km, khng
hay (li ni khim). Ngun gc ch ni iu nh sau : i nh
Tn, Ng S l chc quan danh gi nht, chm m lm bng i
iu th, mt loi sc. Khi gp hi lon, cc quan v cy cng
ua nhau xin vua phong chc Ng S nhiu. Nhm qu, ngi
nc Tn mi c cu : iu bt tc, cu v tc ui iu khng
, ui ch ni vo, ch ci l Ng S nhm . Ngi sau
mi dng ch tc iu, ni iu ni khim l mnh ni vn
th mt cch vng v, chng xng ng vi bi th trc.
39. Ho vn l theo my ch gieo vn ca ngi ta m lm bi
th ca mnh tr li li ngi ta.
40. dt thu ba thu ba l lng mt trong nh sng nc ma
thu. dt thu ba l hai mt xung trng bun b ngh ngi. Bi
v Kiu cm thy Thc Sinh ch l mt ngi tm thng, khng
c con mt tinh i, ch bit phn p vt cht, ch khng nhn
ra phn p tinh thn. c nhn r v ng ngc ca Kiu m

kim vn kiu 205

vn yn ch Kiu l con ca m T. Nghe nng t nh cha

m li ngc nhin tng l nng ni di. Nn ang vui ho bun.
41.Cha xun l Thanh , thn coi v mu xun. Nghi bng
ca ch cha xun cu ny l ngi n ng c v ri.
42. Nng v nc non nghi l nng v nhng li ch ni ch sng
m th.
43. Bn th, bn tng th l ly v, tng l ly chng.
44.Bnh Khang l ph c cc thanh lu. i ng Trng
An c ph Bnh Khang l ni cc k n , nhng tn khoa Tin s
thng ti vui chi. Bi vy sau gi thanh lu l Bnh Khang.
45. Thm qu cung trng do ch Nguyt cung Qu in n
Qu trn cung trng dch ra, nghi l dinh Hng Nga mt trng.
Nghi bng l nh Thc Sinh vi v c.
46. Khng kht gii ng l hn Tu trc, khi lm l nh hn,
nh trai a cho nh gi hai gii lu c du ni li bng mt
nt p gi l ng tm kt nt ng tm, thnh mt gii di gi
l ng tm i gii ng tm. Gii ng y tc l gii ng
tm. Khng kht gii ng nghi l v chng rt thn thit tin
cn nhau.
47. Phn bo my l thn phn lu lc nh cnh bo mt nc,
bi my trn tri.
48. B i l tnh v chng yu nhau su rng nh b, ch Hn l
i h sng yu hay tnh hi b tnh.
49. Trm iu ngang nga v ti ngang nga y l v chng
sinh chuyn lng cng khng ho vi nhau. cu ny Kiu s
ly Thc Sinh s lm cho gia nh Thc Sinh phi ln xn.
50. Thn sau l kip sau.
51. Vng tay co l vng tay co ko, bnh vc cho nng.

206 nguyn du

52. Th trong tc l th lc ca v; th ngoi l th lc ca chng.

53. S t, ng la nghi bng y l v c d di lm cho chng
phi s. in tch gi v d l s t ly cu th ca T ng Pha.
Bn ca ng T ng Pha l Trn Qu Thng, ngi H ng c
v rt d, ting rt to. ng T ng Pha c my cu th a bn
rng : Ht vn H ng s t hng, tr trng lc th tm mang
nhin Cht nghe con s t gm ln, ri mt gy ng chng tay,
bng th s hi nh m i.
ng la l my loi tho dy leo cun gc cy to, cc vn
s thng dng gi nhng n b lm v l. Kinh Thi c cu :
Nam hu c mc, ct ly luy chi t Nam c cy to, dy sn dy
bm qun leo gc.
54. Ci u lun xung mi nh sch Nho c ch ni : V l
vi v c, lc no cng phi khm nm nh vo nh mi thp
phi ci u xung. Trng Thon i ng lm chc B
huyn Hoa m b vin Th lnh bt nt, than ni di mi
nh thp ny khng th ngc u ln c, lin b chc i.
55. Gim chua, la nng V Hu ghen qu, git my b Phi ca
vua Cao Tng, ngm thy trong gim. y ni gim chua l kip
kh nhc ca v l b v c nh ghen.
La nng l do ch ho khang hang la dch ra. ni cnh
thanh lu nng nh hang la.
56. Nh thng l nh cha, do ch xun ng dch ra. Xun l
loi thng sng hng my vn nm.
57. Ni chng l ni on chng trc nhng s s xy ra.
58. Phong ba l sng gi. y ni nhng s nguy him trong
cuc ly nhau ny nh i thuyn gp sng bo.

kim vn kiu 207

208 nguyn du

on XIII
nghim ph phn ly
ph quan tc hp

kim vn kiu 209

ngoi hin
th
non oi
ngm gng

210 nguyn du

1371 Mn iu trc vin tha lng(1)

Rc v hy tm giu nng mt ni.
1373 Chin, ha, sp sn hai bi,
Cy tay thy th, mn ngi d la.
1375 Bn tin(2) n ca T B,
Thua c, m cng cu ha, dm sao.
1377 R rng ca dn tay trao(3)
Hon lng(4) mt thip, thn(5) vo ca cng.
1379 Cng t i l u xong(6)
Gt tin pht thot vng trn ai.
1381 Mt nh sum hp trc mai,
Cng su ngha b, cng di tnh sng.
1383 Hng cng m, la cng nng(7)
Cng si v ngc(8) cng lng mu sen(9)
1385 Na nm hi ting va quen(10)
Sn ng cnh bch chen l vng(11)
1387 Giu thu va ny chi sng(12)
Xe b thy xun ng n ni.
1389 Phong li(13) ni trn bi bi,
Nn lng e p, tnh bi phn chia.
1391 Quyt ngay bin bch mt b (14)
Dy cho m phn li v lu xanh.
1393 Thy li nghim hun rnh rnh(15)
nh liu sinh mi ly tnh ni ku.
1395 Rng : Con bit ti nhiu,
Du rng sm st, ba ru cng cam(16)
1397 Trt v tay ging chm(17)
Di ri cn bit khn lm sao y !
1399 Cng nhau v ting mt ngy(18)
m cm ai n t dy cho nh !
1401 Lng trn quyt chng thng tnh,
Bc in thi c tic mnh lm chi !
1403 Thy li st tri tri(19)
St gan, ng mi n qu ca cng.

kim vn kiu 211

1405 t bng ni sng ng ng(20)

Ph ng sai l phiu hng thi tra(21)
1407 Cng nhau theo gt sai nha,
Song song vo trc sn hoa ly qu(22)
1409 Trng ln mt st en s(23)
Lp nghim(24) trc , ra uy nng li :
1411 G kia di nt chi bi,
M con ngi th l ngi ong a !
1413 Tung chi hoa thi, hng tha,
Mn mu son phn nh la con en !
1415 Suy trong tnh trng nguyn n(25)
B no th cng cha yn b no.
1417 Php cng chiu n lun vo,
C hai ng, mun sao mc mnh :
1419 Mt l c php gia hnh,
Hai l li c lu xanh ph v !
1421 Nng rng : quyt mt b,
Nhn ny vng ly t kia my ln ?(26)
1423 c trong thn cng l thn,
Yu th vng chu trc sn li nh.
1425 Dy rng : C php gia hnh !
Ba cy(27) chp li mt cnh mu n.
1427 Phn nh chi dm ku oan,
o hoen qun(28) m, liu tan tc my.
1429 Mt sn lm ct y,
Gng l nc thy, mai gy vc sng.
1431 Ngh tnh chng Thc m thng,
No xa trng thy lng cng xt xa.
1433 Khc rng : Oan khc v ta(29)
C nghe li trc, ch ly sau.
1435 Cn lng(30) chng bit ngh su,
ai trng ti, hoa su v ai ?
1437 Ph ng nghe thong vo tai,
ng lng li gn n li ring ty.

212 nguyn du

1439 St si chng mi tha ngay(31)

u ui k li s ngy cu thn(32)
1441 Nng tnh ht xa gn,
T xa nng bit thn c ry !
1443 Ti ti hng ly mt tay,
nng cho n ni ny v ti.
1445 Nghe li ni cng thng li,
Dp uy mi dy n bi gii vi(33)
1447 Rng : Nh hn c th th,
Trng hoa song cng th phi bit iu !
1449 Sinh rng : Cht phn bt bo,
Theo i v cng t nhiu bt nghin.(34)
1451 Ci rng : th th nn
Mc gi(35) hy th mt thin trnh ngh !
1453 Nng vng ct bt tay ,
Tin hoa trnh trc n ph(36) xem tng.
1455 Khen rng : Gi ng Thnh ng(37)
Ti ny sc y nghn vng cha cn.
1457 Tht l ti t giai nhn,
Chu Trn no c Chu Trn no hn !(38)
1459 Thi ng rc d cu hn,
Lm chi l dp cho n ngang cung !
1461 a n trc ca cng,
Ngoi th l l, song trong l tnh.
1463 Du con trong o gia nh,
Thi th dp ni bt bnh l xong !
1465 Kp truyn sm sa l cng,
Kiu hoa(39) ct gi, uc hng im sao.
1467 By hng c xy xn xao(40)
Song song a ti trng o snh i.
1469 Thng v nt, trng v ti,
Thc ng thi cng dp bi phong ba.
1471 Hu lan(41) sc nc mt nh,
Tng cay ng li mn m hn xa.

kim vn kiu 213

gio nh xc nh
Cu 1388 Xe b ch Hn l b xa ci xe vnh bnh qun l c b
ngi gi i cho m.
S k ni : Khi i t Phong Thin t tri t, ngi xa lm
xe b i khi nt ca t, nt cy c ca Tri. Sau vua Hn
Tuyn dng xe b tin thy hc l S Quang v S Th v
hu. T xe b hay dng ch ngi gi i xa.
Cu 1390 Tc gi dng ch nn lng e p l ni Thc ng
cng c cht thng Kiu, trc cn dng dng khng n ui,
sau v gin Thc Sinh ph nhiu ca qu, mi nh nn lng m
bt Thc phi ui Kiu. V v c cht lng thng y m sau
ny khng ku ni g khi quan cho Thc, Kiu on t.
Cu 1402 Hai ch bc in cy ny ch Hn l bc bn sng v
in nh ni cao. Nh vn hay dng ch bc in ni s t
t v tnh. Bc l ra bn nhy xung sng, in l ln ni nhy
xung t.
Cu 1404 Ch n qu cu ny c bn in l co qu, li c bn
in l thn qu. Xt ra u c nghi ging nhau l lm n a ln
quan m kin. Nhng co qu th c nghe khng m tai,
m nghi cng khng tri chy. Nu thn qu th nghi kh
hiu cho ngi khng tho ch trong vic quan. Ch c n qu
l thng dng li d c.

ch gii dn in
1. Trc vin th lng l i hng mt ni nh chi vui, chung
quanh c tre tt mt m.
2. Bn tin l a tin cho bit mt cch mau l, kn o.
3. Ca dn l a tin n tr tn nh.
4. Hon lng l cho gi thanh lu c v ly chng, thnh
ngi t t. Lut Tu xa gi thanh lu phi c giy quan cho
php mi c hon lng.
5. Thn l a ln trnh quan xin php.
6.Cng t i l cng tc l giy php quan ph cho c hon
lng, T tc l hai bn giao nhn tin chuc cho nhau.

214 nguyn du

7. Hng m la nng nghi en l hng chy m chm

thm ngt, la chy n sng. Nghi bng l cuc tnh duyn
cng m thm, do ch hng ho l tnh v chng.
8. Si v ngc l v p pht hin tng bng ra ngoi.
9. Lng mu sen l sc mt p nh hoa sen lng ly ni ln.
Hai cu lc bt ny ni tnh duyn cng nng m, sc p
cng lng ly.
10. Hi ting va quen ta vn thng hay ni : v chng
quen hi bn ting nhau ri.
11. Sn ng cnh bch Trong tm bi th t cnh thu ca
Ph c cu : Bch ng th lo phng hong chi C cy ng ng
nhng cnh mu bch, l nhng cnh m xa kia chim phng
hong u mi gi sm. Ch cnh bch do ch bch ng dch
ra. Cnh cy ng ng ma xun non th da v mu lc v nhn
bng; mu thu th mu d lc d xanh sm c ht mu nhn
bng, c v gi cng.
12.Giu thu, chi sng giu thu do ch thu ly dch ra, Ly l
hng ro thp ngn cc lung hoa cc trong vn khi . V
mu thu cc hoa u tn, ch c cc thng vn ny nhng chi
non, ngi ta gi l chi sng hay gi sng. Th T ng Pha
c cu : Cc tn do hu ngo sng chi Cc tn nhng hy cn
nhng chi coi thng kh sng lnh.
13. Phong li phong l gi bo, li l sm st. Cu ny nghi l
cn gin ni ln m m nh gi bo sm st.
14. Bin bch l ni r rng hn hoi.
15. Nghim hun l li dy bo nghim khc ca cha.
16. Sm st bu ru sm st l chu ti vi tri, ba ru l chu ti
vi ngi, vi l lut php.
17.Tay ging chm ngi th nhum khi ging tay vo
nc chm nhum vi th kh ra c tay sch ht mu
xanh, nn ta vn ni : ch ging tay vo chm t khuyn
ngi ch lm vic d, nht l ch u vi gi m quen i, kh
cha c na.

kim vn kiu 215

18. Ting mt ngy tc ng ta c cu : V chng mt ngy nn

nghi. Hai cu lc bt : Cng nhau v ting mt ngy, m cm
ai n dt dy cho nh nghi l v chng trt ly nhau ri
th du mt ngy cng nn nghi vi nhau ri, sao li n dt
duyn m b nhau c.
19. Tri tri tc l tr tr mt mc, nht nh khng nghe li.
20. t bng ni sng do cu ch Hn : Bnh a ba o dch ra.
21. Phiu hng, thi tra Phiu hng l giy quan a cho dn
ng nhiu du , t khn cp. Thi tra l thc gic n ca
quan tra xt.
22. Sn hoa i xa dinh quan ph huyn hay trng hoa o
nn gi l o vin. Sn hoa tc l sn trc to n ph.
23. Mt st en s ng Bao Chng i Tng l Gim st Ng S,
l chc thay vua i xt x cc vic hnh n kh khn oan c. ng
tra n rt nghim minh thng cng, ai cng s. V mt ng en v
lnh lng t ci, nn ngi ta gi ng l Thit din Ng S ng
Ng S mt en v lnh nh st. Tc gi mn in ny t v
oai nghim ca quan ph.
24. Lp nghim l t v oai nghim cho dn knh s.
25. Nguyn n l n kin ca bn nguyn. Trong s tha kin
nhau c bn nguyn n v bn b co, gi tt l bn nguyn v
bn b. Bn nguyn bt u a n khi vic kin, bn b l
ngi b kin.
26. Nhn ny vng ly t kia my ln cu ny ni quyt
mt b dt b lu xanh m ly Thc Sinh, th nht quyt khng
v lu xanh na. Ca dao c cu : Lm thn con nhn my ln
trng t nghi l thn ngi con gi ly ai th ly hn mt
ngi, ch c phi con nhn u m dt li t ny li i trng
li t khc.
27. Ba cy do ch tam mc dch ra. Tam mc l ba th g
gng cm ti nhn.
l nu cm tay, gi gng c, cht cm chn.
28. Hoen qun hoen l lm bn nhem nhuc, qun l nhn nh

216 nguyn du

 ti. Cu ny nghi l m o ca nng th nhem nhuc ti,

my liu ca nng th nhn nh xc x.
29. Oan khc l b ti nh oan au n.
30. Cn lng l lng nng ni, khng bit ngh l su xa.
31. Tha ngay l dch cu thng dng trong giy t vic quan :
C tht tng khai Khai r theo ng s tht. Ch lm ra nghi l
vi vng k li ngay lp tc.
32. Cu thn l s bn nh t xin ly nhau.
33. Gii vi l ci m vng vy ra, nghi bng l g ra khi ti.
34. Theo i bt nghin y tc l theo i vic i hc t t.
35. Mc gi l ci gng bng g cng. Quan Ph bo Kiu lm
mt bi th vnh ci gng.
36. n ph l bn giy quan ngi ph phn xt x.
37. Thnh ng th i nh ng (618908) l th hay nht
nc Tu. Ngi ta chia th i ng ra lm ba thi k, thi k
gia hay nht gi l Thnh ng.
38. Chu Trn tnh Sn ng c thn Chu Trn. Trc kia hai
h Chu v Trn i i trai gi ly nhau, nn sau dng ch Chu
Trn gi i v chng.
39. Kiu hoa ct gi, uc hng im sao l quan lm l ci,
kiu hoa uc hng l nghi l a du. Ct gi l rc mt cch
vui v, phi phi trc gi. im sao l rc v ban m, n
uc lp lnh ln vi sao trn tri. L ci xa vn a du v
ban m, bi vy ch n vit bn hn l ti. Do cn Bc K, ti
thy dn Bc Giang vn theo l a du ban m.
40. C xy c l nh cc th trng, xu l thi kn so v gy
n. y ni cc phng bt m rc du t cch quan sa son
l ci rt trang trng.
41. Hu lan vn chng dng ch hoa hu, hoa lan ni n
b con gi c hin c lch s, trang qu.

kim vn kiu 217

218 nguyn du

on XIV
xa xi lo phn
thm lng la chng

kim vn kiu 219

tng cay
ng li
mn
hn xa.

220 nguyn du

1473 Mng vui ru sm c tra,

o phai thm, sen va ny xanh(1)
1475 Trng h (2) vng v m thanh,
E tnh(3) nng mi by tnh ring chung :
1477 Phn b t vn ch tng,
i thay nhn yn(4) hng y nin(5)
1479 Tin nh ngy mt vng tin,
Mn tnh ct ly nht tnh tao khang(6)
1481 Ngh ra tht cng nn dng(7)
Tm hi(8) ai k gi ging cho ta !
1483 Trm nghe k ln(9) trong nh,
vo khun php ni ra mi ging(10)
1485 E thay nhng d phi thng,
D d rn bin, khn lng y sng(11)
1487 M ta sut mt nm rng,
Th no cng chng giu xong c no.
1489 By chy cha t tiu hao(12)
Hoc l trong c lm sao chng l ?
1491 Xin chng liu kp li nh,
Trc ngi p (13) sau ta bit tnh.
1493 m ngy gi mc giu quanh,
Nay ln mai la, nh hnh cha thng.
1495 Nghe li khuyn nh thong dong,
nh lng Sinh mi quyt lng hi trang(14)
1497 Sng ra gi n xun ng
Thc ng cng ri gic chng ninh gia(15)
1499 Tin a mt chn quan h(16)
Xun nh thot do ra Cao nh(17)
1501 Sng Tn mt gii xanh xanh(18)
Li thi b liu my cnh Dng Quan.
1503 Cm tay di ngn th than,
Chia phi ngng chn, hp tan nghn li.

kim vn kiu 221

1505 Nng rng : Non nc xa khi,

Sao cho trong m, th ngoi mi m.
1507 D m bc r giu kim !
Lm chi bng mt bt chim kh lng ?(19)
1509 i ta cht ngha o bng,
n nh, trc liu ni sng cho minh(20)
1511 Du khi sng gi bt tnh(21)
Ln ra oai ln, ti nh phn ti.
1513 Hn l giu ngc giu xui,
Li mang nhng vic ty tri n sau.
1515 Thng nhau xin nh li nhau,
Nm chy cng chng i u m chy !
1517 Chn a nh ba hm nay,
Chn mng xin i ngy ny nm sau.
1519 Ngi ln nga, k chia bo(22)
Rng phong thu nhum mu quan sn(23)
1521 Dm hng(24) bi cun chinh an,
Trng ngi khut my ngn du xanh(25)
1523 Ngi v chic bng nm canh(26)
K i mun dm mt mnh xa xi.
1525 Vng trng ai x lm i,(27)
Na in gi chic, na soi dm trng ?
1527 K chi nhng ni dc ng,
Bung trong ny ni ch trng nh :
1529 Vn dng h Hon danh gia(28)
Con quan Li B tn l Hon Th.
1531 Duyn ng thun no gi a(29)
Cng chng kt tc, xe t nhng ngy.
1533 n th nt cng hay,
Ni iu rng buc th tay cng gi.
1535 T nghe vn mi thm hoa,
Ming ngi lm, tin nh th khng.
1537 La tm cng gip, cng nng,
Trch ngi en bc(30) ra lng trng hoa.

222 nguyn du

1539 V chng th tht cng ta,

Cng dong k di mi l lng trn.
1541 Di chi chng gi ly nn,
Hay chi m rc ting ghen vo mnh.
1543 Li cn bng bt giu quanh,
Lm chi nhng thi tr ranh nc ci !
1545 Tnh rng : Cch mt, khut li,
Giu ta, ta cng liu bi giu cho.
1547 Lo g vic y m lo,
Kin trong ming chn cn b i u ? (31)
1549 Lm cho nhn chng c nhau,
Lm cho y a ct u chng ln,
1551 Lm cho trng thy nhn tin(32)
Cho ngi thm vn bn thuyn bit tay ! (33)
1553 Ni lng kn chng ai hay,
Ngoi tai mc gi bay m ngoi.
1555 Tun sau bng thy hai ngi,
Mch tin, cng liu bi tng cng.
1557 Tiu th ni gin ng ng :
Gm tay thu dt ra lng tru ngi
1559 Chng tao no phi nh ai !
iu ny hn ming nhng ngi th phi !
1561 Vi vng xung lnh ra uy,
a th v ming, a th b rng.
1563 Trong ngoi kn mt nh bng,
No ai cn dm ni nng mt li !
1565 Bung o khuya sm thnh thi,
Ra vo mt mc ni ci nh khng.
1567 m ngy lng nhng dn lng(34)
Sinh v n lu hng xung yn.
1569 Li tan hp, ni hn huyn,
Ch tnh cng mn, ch duyn cng nng.
1571 Ty trn(35) vui chn thong dong,
Ni lng ai trong lng m ra !(36)

kim vn kiu 223

1573 Chng v xem t nh,

S mnh cng rp ln la gii by.
1575 My phen ci ni tnh say,
Tc t bt ng my may s tnh.
1577 Ngh bng kn ming bnh(37)
No ai c kho(38) m mnh li xng !
1579 Nhng l e p dng dng,
Rt dy s na ng rng li thi(39)
1581 C khi vui chuyn mua ci,
Tiu th li gi nhng li u u.
1583 Rng : Trong ngc, , vng, thau(40)
Mi phn ta tin nhau c mi.
1585 Khen cho nhng ming dng di,
Bm ong li t nhng li n kia.
1587 Thip du vng chng hay suy,
d bng ngh, li bia ming ci !
1589 Thy li thng thnh nh chi,
Thun li chng cng ni xui n(41)
1591 Nhng l ci phn ct son,
n khuya chung bng, trng trn snh vai.
1593 Th qu thun hc bn mi(42)
Ging vng rng mt vi l ng(43)
1595 Chnh nim nh cnh giang h,
Mt nim quan ti(44) my ma gi trng.
1597 Tnh ring cha dm r rng,
Tiu th trc liu chng nh qua :
1599 Cch nm, my bc xa xa,
Lm Chi cng phi tnh m thn hn.
1601 c li nh ci tc son,
Roi cu(45) thng rui nc non qu ngi.
1603 Long lanh y nc in tri,
Thnh xy khi bic, non phi bng vng.
1605 Roi cu va ging dm trng,
Xe hng(46) nng cng thun ng qui ninh(47)

224 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 1493 Ch m ngy c bn in l v bng. Xt thy ch m
ngy xc ng hn v lin nghi vi my ch nay ln mai na
cu sau, li c nghi l lo ngy lo m, khng lc no yn tm.
Cu 1502 Ch li thi ny c nhiu bn Quc ng phin m l
loi thoi. Th l lm v loi thoi l hnh dy liu l th cao thp
khng u, c trng thy t ng xa. Cn y t cnh liu
ni tin bit nh Dng Quan, n c nhng cnh r xung di
li thi trc mt. i vi ngi i nh c tnh lu luyn gi li
khi gi ngc; nh c thn mn tin theo khi gi xui. Lm
cho ngi i thm lng nh tic li thi mi.
Cu 1507 Cu ny ly cu tc ng giu kim bc r c ngy
li ra v nghi rt gin d l khng th giu c mi.
Cu 1534 Ch gim nghi en l ly ci r con an bng tre gi
l ci gim m bt vo mm tru b cho n khi v la; nghi
bng l tm li chn ln khng cho ngi ta ni, nh bt ming
ngi ta li. Hai cu ny nu ra ci o ca Hon Th : k
bn ngoi th cch n i vi chng rt hay, rt c l , nhng
tm tr rt thm him khn ngoan khi chuyn tr kho tm li l
chn ln, nh bt ming chng li khng cho chng ni.
Ch buc th nghi l kho dng mu mo lm nh tri buc
tay chng li khng cho lm c vic g ngoi nh ca nng.

ch gii dn in
1. o phai thm, sen ny xanh hoa o n v xun, o phai
thm tc l ht ma xun. Sen n hoa v ma h, sen bt u
ny l xanh tc l sang mu h.
2. Trng h l bc mn che ca bng vi mng pht h cho
gi m bung vn sng.
3. E tnh l lo ngi cho tnh hnh ca mnh.
4.i thay nhn yn nhn l vt tri. Gia ma thu th nhn
n yn i. Yn l chim n, gia mu xun th yn n, nhn
i. Ch Hn c cu : Nhn yn i phi Chim nhn chim yn thay
nhau m bay ni ht ma n n mu kia.
5. hng y nin l sp c y mt nm.

kim vn kiu 225

6.Ct ly, tao khang l hai th cy dy leo : cy sn dy v cy

l bc thau, hay cun leo gc cy to. Kinh Thi c th Ct ly
khen b Hu Phi c lng bao dung cc v l : Nam hu c
mc, Ct ly luy chi t Nam c cy to, dy ct dy ly qun vo
cy . Nn ngi sau dng ch ct ly ch v l, c mc
ch v c.
Tao khang nghi en l b ru v tm cm, n nui ln;
nghi bng l v ly t lc cn ngho phi n tao khang. Vua Hn
Quang V c b Cng Cha l ch vua ho chng, mun ly ng
Tng Hong. Vua b ch ng khut trong mn, v gi ng
Tng Hong li hi : Ta nghe nh c cu tc ng ni : giu i
bn, sang i v c phi khng ? ng tha : thn khng nghe
thy cu y, ch nghe thy cu Bn tin chi giao bt kh vong, Tao
khang chi th bt kh h ng Bn c lc ngho hn khng c
qun, V c lc cn n cm b vi mnh, khng c ui xung
di thm nghi l b. Vua ngonh li bo b ch : Vic khng
xong ri !
7. Nn dng l ng ngi, ng m lo.
8. Tm hi nghi bng l tin tc, hi ting. Nghi en th tm l
nhng bt c lm ni ln trn mt nc, ngi i cu vn tm ch
nc no c nhiu tm xi ln th th cu. Hi l nhng mi con
vt li li n i hay ch n . Ta vn dng ch tm hi vt
sn, nh cy, co, chim chc...
9. K ln y l v c, tc l Hon Th.
10. vo khun php l n phi ng vo trt t trong l
php, trn di r rng.
Ni ra mi ging l ni ra nhng oai quyn khun php
u vo y cho ngi di phi theo, nh cm ci dy ging
li m ko th c cc mt li phi cng i.
11. Rn b, y sng rn b l ch su nht ca b, y sng l
ng su nht ca sng. Ngi ta v lng ngi him su kh
d, kh o c cng nh kh d c rn b, kh o c y
sng. Cu ny theo cu tc ng : Sng su cn c k d, lng
ngi h d ai o cho cng.
12.Tiu hao l nhng tin tc bo cho bit mi s bin chuyn
ri may, hay d s xy ra th no.

226 nguyn du

13. p l lm cho vui lng va .

14. Hi trang l sp sa cc hnh trang v.
15. Ninh gia l v thm nh qu qun.
16. Chn quan h l cuc ru tin bit ngi i xa. V cuc tin
bit ny hay qun ru gn ca i quan hay trn bn sng h
nn gi l chn quan h.
17.Xun nh, Cao nh xun nh l ch vui chi; cao nh l
ni tin bit. Gi l Cao nh v qun ny hay t ch giang cao
ch b sng un cong.
18. Sng Tn mt gii xanh xanh cu ny ly in cu ht c
: Dao vng Tn xuyn, Can trng on tuyt Xa trng sng Tn
gan rut nh t thnh tng on.
19. Bng mt bt chim y l cu tc ng ch ngi ngu n
t di mnh trc di ngi : Mun bt con chim ang u, s
n trng thy mnh n bay, li bt mt mnh li. Cu bc r giu
kim trn th ni khng th giu lu c; cu ny th ni ngi
ta bit tha i ri, li cn t di mnh coi nh ngi ta khng
bit giu ngi ta.
20. Ni sng l ni cng khai s tht trc mt mi ngi cho
ai cng bit. Sng l phi by ra, nh ni : Sng tin ra coi hay
mua bn sng phng.
21. Bt tnh l bt k ngoi s mnh tng on.
22. Chia bo bo l vt trc o di mc ngoi. Chia bo l v
chng chia tay nhau khi tin bit, ch Hn l phn mu chia vt o.
23. Rng phong thu nhum mu quan sn phong l loi
cy to, l hnh bn tay c bay hay nm mnh, n mu thu th
l mu p. Nhng cui thu th tn rng rt bun. Cu Kiu
ny dng in mt cu trong Ty Sng K : Thu lai thy nhim
phong lm thy Ma thu n, cn ai nhum c sc rng phong
cho n xanh tr li.
24. Dm hng l ng i bi bc ln bi xe, nga.

kim vn kiu 227

25. Trng ngi khut my ngn du xanh cu ny dng

in ng Lu B tin T Th thi Tam Quc. Khi T Th phi b
ng Lu B v vi m bn Ngy, ng Lu B tin T Th i ri
ng nhn theo mi n lc Th i khut my ngn du xanh
ri vn cha v, ri gin my ngn du , sai ngi cht ht.
26. Chic bng l l loi mt mnh lc m khuya; trc kia c
hai bng trc n, by gi ch c mt bng mnh.
27.Vng trng ai x lm i th c c cu vnh cnh trng
na vnh h tun : Thy b ngc bi phn lng on, Bn trm
thy bn ph khng Ai em chn ngc ny chia lm hai na,
mt na chm y nc, mt na ni trn khng ?. Hai cu ny
dng th t cnh m t tnh nh nhau. Kiu trng trng th ngh
trng ng soi ng Thc i, Thc trng trng th ngh trng
ng soi bung Kiu lc canh khuya.
28. Danh gia l nh dng di quan sang, danh gi, ni ting.
29. Duyn ng thun no gi l duyn t tri, s tri dt li.
Cu ny ly th trong bi Bch u ngm ca L Bch :
Th ty c v tnh
Ty phong nhim in o
Thy s n la chi
Nhi lai cng oanh bo
Cy dy th ty vn trc n khng c tnh g c
N c ng nghing theo gi a i u th i
Ai sui khin cnh cy n la kia
M n n c tnh m cun ly
30. en bc l ngi bng d in o, bi bc.
31. Kin b ming chn ni vic khng th no trnh thot ra
khi tay mnh c, nh con kin b p trong ming ci chn th
cn chy i u c na, m ra bt lc no chng c.
32. Trng thy nhn tin l trng thy ngay trc mt.
33. Thm vn bn thuyn cu ny ly cu tc ng : Cha
thm vn bn thuyn. l Thc Sinh ly Kiu cha tht
chnh thc php i vi gia nh, m qun v c.

228 nguyn du

34. Lng dn lng l Hon Th lc no lng cng inh ninh li

dn nh mnh rng phi gi cho kn ng h cho ai bit nh
la chng ca mnh.
35. Ty trn l ba tic n mng ngi i xa v. Nghi en ch
ty trn l ra cho sch bi khi i ng; nghi bng l ra cho
ht s mt nhc khi i ng.
36. Ni lng ai trong lng m ra tc ng c cu : No c
trong lng nhau ra u m bit nghi l c vo c trong lng
nhau m bi tm c s b mt ca nhau, th lc ra mi bit
c. Cn nh khng trong lng nhau m ra, bit c lng
nhau th no.
37. Bng kn ming bnh cu ny nghi l Thc Sinh ngh rng
ta giu kn c vic ly Kiu, Hon Th khng bit cht tm
hi no, nh bnh ru kia ta nt kn khng bc cht hi no
ra ngoi, th ta c gi cho tht kn ming nh gi kn ming bnh
ru. Hu ht cc bn Kiu Quc ng dn in cu : Th khu
nh bnh khuyn ngi ta ch hay ni, phi gi ming cho kn,
cho im nh ming bnh. Nh th, khc vi nghi tnh trng
Thc Sinh lc ny, ng l phi ni th li khng ni.
38. Kho l tra hi.
39. Rt dy ng rng tc ng c cu : Ch rt dy m ng
rng nghi en l khi vo rng ch rt nhng dy leo m h bo
ra nguy him lm; nghi bng y l s ni n chuyn ly
Kiu, th Hon Th gin d ln.
40. Ngc, , vng, thau sch Nho c cu : V phu lon ngc
v phu p ln vi ngc. Ca dao ta th c cu :
Trch cha trch m trch chng,
Cm cn chng bit rng vng hay thau,
Tht vng chng phi thau u,
ng em th la m au lng vng.
cu ny Hon Th ni v chng chng ta tin nhau lm ri,
chng cn cht ng lng nhau l tht hay gi di na.
41. Ni xui n nghi l theo li theo nng m ni xui
i mt chiu cho xong ln, nng ng vc iu g m tra hi.

kim vn kiu 229

42. Th qu thun hc bn mi th qu l ci s thch c

ni qu nh mnh. Thun l th rau mc nc n v ma thu.
Hc l th c n gi. Cu ny dng in Trng Hn i Tn.
Hn qu t Ng Trung vo lm quan Lc Dng, thy gi
thu thi, nh n canh rau thun, gi c l, bo mi ngi rng :
Ngi ta sng trn i qu nht l c thch ch mnh, hi u
lm quan xa cu ting ho huyn. cu ny ni Thc Sinh
thy cnh thu, nh thng Kiu.
43. Ging vng rng mt vi l ng ging vng do ch Kim
tnh dch ra. Xa c ci ging v mu thu th nc trong mu
vng, nn gi l kim tnh. Vn s i sau hay dng ch kim tnh
lm in t ma thu. C thi c cu : Ng ng nht dip lc, Thin
h cng tri thu Cy ng ng rng mt l, ngi thin h bit l
ma thu n.
44. Quan ti quan l ca i, ti l ch b ci xa. Quan ti l ni
ca i ch bin thy xa xi. Cu ny ni cnh i ng ni xa
l. ht ni l ny n ni l kia.
45. Roi cu cu l con nga non.
46. Xe hng l xe lch s ca n b i thi c. ng Thi c
cu : Du bch hng xa bt ti phng Khng gp li ci xe thm
ngoi sn du bng na.
47. Quy ninh n b ly chng, khi v thm cha m gi l quy
ninh v thm xem cha m c c vui khng.

230 nguyn du

kim vn kiu 231

232 nguyn du

on XV
bt ngi tro xc
nh khch tm hn

kim vn kiu 233

xe hng
nng cng
tun ng
qui ninh

234 nguyn du

1607 Tha nh huyn ht mi tnh,

Ni chng bc, ni mnh chu en.
1609 Ngh rng : Nga gh, hn ghen(1)
Xu chng m c ai khen chi mnh
1611 Vy nn ngnh mt lm thinh,
Mu cao vn rp ranh nhng ngy(2)
1613 Lm Chi ng b thng chy,
M ng hi o sang ngay th gn.
1615 Dn(3) thuyn la mt gia nhn,
Hy em dy xch(4) buc chn nng v.
1617 Lm cho : cho mt, cho m,
Lm cho : au n ch cho coi.
1619 Trc cho b ght nhng ngi,
Sau cho mt tr ci v sau.
1621 Phu nhn(5) khen chc rt mu.
Chiu con mi dy mc du ra tay.
1623 Sa sang bum gi lo my,
Khuyn, ng li la mt by cn quang(6)
1625 Dn d ht cc mi ng,
Thun phong mt l(7) vt sang bn T.
1627 Nng t chic bng song the(8)
ng kia ni n nh chia mi su.
1629 Bng du x ngang u(9)
Bit u m lnh, bit u ngt bi.
1631 Tc th chm ngang vai(10)
No li non nc, no li st son.
1633 Sn bm cht phn cn con,
Khun duyn bit c vung trn cho chng ?
1635 Thn sao nhiu ni bt bng(11)
Liu nh cung Qung Hng ngh sao ?(12)
1637 m thu gi lt song o,
Na vnh trng khuyt, ba sao gia tri(13)

kim vn kiu 235

1639 Nn hng n trc Pht i,

Ni lng khn cha cn li vn vn.
1641 Di hoa dy l c nhn(14)
m m khc qu kinh thn mc ra.
1643 y sn gm tut sng la,
Tht kinh nng cha bit l lm sao.
1645 Thuc m u ti vo,
M mng nh gic chim bao bit g.
1647 Vc ngay ln nga tc th,
Phng o vin sch, bn b la giong.
1649 Sn thy v ch bn sng,
em vo ln sng ai hay(15)
1651 Ti i phch lc hn bay,
Pha cn(16) bi c gc cy n mnh.
1653 Thc ng nh cng gn quanh,
Cht trng ngn la tht kinh rng ri.
1655 T thy chy thng n ni,
Ti bi ti la tm ngi lao xao.
1657 Gi cao, ngn la cng cao,
Ti i tm nng no thy u.
1659 Ht h ht hi nhn nhau,
Ging su, bi rm, trc sau tm qung.
1661 Chy vo chn c phng hng,
Trong gio thy mt ng xng chy tn,
1663 Ngay tnh, ai bit mu gian,
Hn nng, thi li cn bn rng ai !
1665 Thc ng si st ngn di,
Ngh con vng v, thng ngi nt na.
1667 Di hi nht sp v nh,
No l khm lim no l tang trai(17)
1669 L thng mt hai,
Lc trnh(18) chng cng n ni by gi.

236 nguyn du

1671 Bc vo chn c lu xa,

Tro tn mt ng, nng ma bn tng.
1673 Sang nh cha, ti trung ng(19)
Linh sng(20) bi v, th nng trn.
1675 Hi i ! Hi ht s duyn,
T tnh t rut, la phin chy gan.
1677 Gieo mnh vt v khc than :
Con ngi th y, thc oan th ny !
1679 Chc rng mai trc li vy,
Ai hay vnh quyt(21) l ngy a nhau !
1681 Thng cng ngh, ngh cng au,
D ai rp thm, qut su cho khuy !
1683 Gn min nghe c mt thy.
Phi ph tr qu(22) cao tay thng huyn.
1685 Trn Tam o di Cu tuyn(23)
Tm u th cng bit tin r rng.
1687 Sm sanh l vt rc sang,
Xin tm cho thy mt nng hi han.
1689 o nhn phc trc tnh n(24)
Xut thn(25) giy pht cha tn nn hng.
1691 Tr v minh bch ni tng :
Mt nng chng thy, vic nng tra :
1693 Ngi ny nng nghip oan gia,
Cn nhiu n lm, sao thc cho !
1695 Mnh cung(26) ang mc nn to,
Mt nm na mi thm d c tin.
1697 Hai bn gip mt chn chn,
Mun nhn m chng dm nhn l thay !
1699 Nghe li ni l dng ny,
S nng th, li thy dm tin !
1701 Chng qua ng ct qung xin,
Ngi u m li thy trn ci trn ?
1703 Tic hoa, nhng ngm ngi xun,
Thn ny d li my ln gp tin !

kim vn kiu 237

gio nh xc nh
Cu 1671 Ch lu xa cu ny c bn in l lu th, li c bn in l
lu th. Chc i ra th cho ng vi ch phong o vin sch
trn, nhng e cu n qu v khng c thanh thot bng chn
c lu xa.
Cu 1693 C bn in l Ngi ny nng kip oan gia. Ch nghip
n nghi vi ch oan gia hn l ch kip.
Cu 1697 Gip mt chn chn l gip mt nhau gn gn qu,
gn nh hai mt st vo nhau, ng vo nhau. Hai ch chn chn
nguyn m Hn l chin chin, nn nhiu ngi c chn chn
ra chin chin.

ch gii dn in
1. Nga gh hn ghen tc ng thng ni : Nga nh nga gh,
n nh n ghen nghi l gh nga th gi khng chn tay, cn
ghen ni ln th nh khng mi tay, nht l v c ghen v l.
2. Rp ranh l sp sa nh liu lu.
3. Dn dp ht c khng cn trong thuyn i cho lanh l.
4.Dy xch l ci dy buc chn li, nh ci xch, cho khi
trn. y dng ni i bt v gi li, ch khng phi dng dy
buc chn li tht.
5. Phu nhn y tc l Hon B, m ca Hon Th.
6.Cn quang l hng ngi cn , trm cp. Ch Hn l
quang cn, ting Vit nay l du cn.
7. Thun phong mt l l ko bum thuyn dng ln ch mt
ln, ri thun gi mt chiu m i, rt thun li.
8. Chic bng song the l mt mnh trong bung, lc no
cng ngi bun b trong ca s ngoi che mn the.
9. Bng du x ngang u ni : cha m tui gi nh mt
tri bui chiu x xung ngang u trn ngn dy du trng
phi ty nh che nng bui chiu. Ch du ni y l loi
du bt (hay dm bt), ch Hn l tang du. Cu ny ly in
cu : Nht lc tang du Mt tri x xung ngn dy du bt.

238 nguyn du

10. Tc th chm ngang vai l ch chn mn tc nng ct

th vi Kim Trng, by gi mc li di xung n vai ri. ni
nng rt n hn v ni s kip khin nng khng ly c Kim
Trng mc d th cn thn vi chng.
11. Ni bt bng y l nhng nng ni oan kh m s mnh
bt nng phi chu, khin lng nng lc no cng n hn lo bun
khng yn tnh.
12. Cung Qung Hng cung Qung l Qung Hn in trn
mt trng. Nghi en ch Qung Hn in l ton n mnh
mng lnh lo.
Hng l nng Hng Nga. Truyn thn tin xa ni : Hu
Ngh c b tin Ty Vng Mu cho gi thuc bt t. B v
Hu Ngh l Hng Nga ung trm ri trn bay ln mt trng
in Qung Hn.
c li cu Kiu n o mun t hn vi Thc Sinh trc :

V trong thm Qu cung Trng,

Ch trng nh ch Hng trong

th bit ch Hng ny tc gi dng ch Hon Th, v ch

Cung Qung ni nng b chng b lng sut mt nm.
13. Na vng trng khuyt, ba sao gia tri ba sao l ba ngi
sao to sng u nhau, li ng thng hng gn nhau, cch qung
rt u thnh chm sao p nht trn bu tri. Thin vn Tu
gi l sao Tm, tc l ba ngi sao ng thnh ci ai lng chm
sao cm kim m ta vn dng lm ch ngm hng. Ngi Sao
Ba ny lc na m do thng 8, thng 9 ng gia tri ta trng
thy rt r.
Cu ny ly in bi th Khuyn Thin ca ng Trn on
i Tng nh sau :
Hu tm v tng tng tc tm sinh
Hu tng v tm tng ty tm dit
Tam im nh tinh tng
Honh cu bn nguyt t
Phi mao tng th c
T Pht gi cho tha
C lng m khng c tng, tng s theo lng sinh ra,
C tng m khng c lng, tng s theo lng tiu dit.
Tng ngoi sng p nh hnh Sao Ba,
M trong lng th c c nh trng li lim nm ngang,
Khi bi lng xem tng ai, th c xt ch l c,
D ai ngoi mt lm ra b hin lnh nh Pht, cng mc.

kim vn kiu 239

Bi th ny khuyn ngi ta phi gi lng cho ngay thng t t

th mi c hay, c kh. Nu trng tng tt tht, nhng lng
him c th cng s kh s chng lm nn iu g.
14. Dy l c nhn ch dy ny nghi l ni dy, bng hin ra.
15. Ln sng hay ln sng, l tro ln nh la ngay trc
mt m ng.
16. Pha cn l xng ba vo.
17. Khm lim, tang trai l tang ta, ngi cht ri, ra mt,
ct mng tay chn, mc qun o t t; nm ngay ngn; ly
giy trng ph mt. Trc khi vo o quan, tri hai bc mn vi
xung t, bc rng mu vng gi l ai khm di, bc hp
hn mu trng trn gi l tiu khm hay lim y; di tiu khm
t sn ba bng vi. Ri lm l Phn Hm b vng ngc hay tin
go vo mm, v h th t ngi cht xung t trn hai bc
mn. Gi bc tiu khm li, buc cho vung gn, ri gi con chu
thn cn chung quanh bc i khm m s khing ln t vo
trong o quan. L gi bc thy ma nh th gi l khm lim.
Tang trai l cc l chn ct v tng kinh cng l.
18. Lc trnh l ng trn cn, hay ng b.
19. Trung ng l nh gia. y l Thc ng thng Kiu
qu, t bn th nng chnh nh sang nht. ng l phn l
mn ch c th nh ngang, nh di.

240 nguyn du

20. Linh sng l bn th ngi mi cht.

Bi v l ci bin g nh bin tn tui ngi cht, thng t
trn ci ngai trn cng bn th.
21. Vnh quyt l li dn li khi cho nhau ra i ln cui cng,
nht l lc sp cht.
22. Phi tr tr qu l php t t giy ba a hn ngi
sng i tm hn ngi cht v ca cc thy ng. Tc gi l nh
ng thip. Thng huyn l giao thng vi hn ngi cht.
23. Tam o, Cu tuyn tam o l ba ni tin trn tri ngoi
b : Bng Lai, Phng Trng v Doanh Chu.
Cu tuyn l ci m ph, v di chn ln sui.
24. Tnh n l bn th rt thanh tnh lp ra cng cu thn
thnh.
25. Xut thn l th hn mnh ra khi xc i tm hn ngi
cht m hi han.
26. Mnh cung t vi c 12 cung nh Thn cung ni v cha m,
Mnh Cung ni v thn mnh, Bo cung ni v anh em... Sch ni
Mnh Cung m khi c sao Bt ti th c tai nn vo thn.

kim vn kiu 241

242 nguyn du

on XVI
oai b li b
nhc kip thanh y

kim vn kiu 243

thn ny
d li
y ln
gp tin !

244 nguyn du

1705 Nc tri hoa rng yn(1)

Hay u a ngc(2) min nhn gian !
1707 Khuyn, ng t mu gian(3)
Vc nng a xung an di thuyn.
1709 Bum cao lo thng cnh suyn(4)
chng huyn Tch, bng min vt sang.
1711 D , ln trc snh ng(5)
Khuyn, ng, hai a np nng dng cng.
1713 Vc nng tm xung mn phng(6)
Hy cn thim thip gic nng cha phai.
1715 Hong lng(7) cht tnh hn mai,
Ca nh u mt, lu i no y ?
1717 Bng hong(8) d tnh d say,
Snh ng mng thy i ngay ln hu.
1719 Nha hon(9) lin xung gic mau,
Hi hng nng mi theo sau mt ngi.
1721 Ngc trng(10) ta rng dy di,
Thin quan Chng t (11) c bi treo trn.
1723 Ban ngy sp thp hai bn,
Gia ging tht bo(12) ngi trn mt b.
1725 Gn gng ngn hi ngnh tra,
S mnh nng c m gi tha.
1727 Bt tnh ni trn gi ma,
Dc(13) rng : Nhng ging b th quen thn !
1729 Con ny chng phi thin nhn,
Chng phng trn ch(14) th qun ln chng.
1731 Ra tung mo m, g ng(15)
Ra tung lng tng chng xong b no.
1733 em mnh bn ca tao,
Li cn khng khnh lm cao th ny !
1735 No l gia php n bay,
Hy cho ba chc, bit tay mt ln !

kim vn kiu 245

1737 Nha hon trn di d rn,

Du rng trm ming khn phn l no !
1739 Trc cn ra sc p vo,
Tht no chng nt, gan no chng khinh !
1741 Xt thay o l mt cnh,
Mt phen ma gi tan tnh mt phen.
1743 Hoa n, truyn dy i tn,
Bung the dy p vo phin th t(16)
1745 Ra vo theo l thanh y(17)
Di du tc ri, da ch qun bao !
1747 Qun gia c mt m no,
Thy ngi thy nt ra vo m thng.
1749 Khi ch chn(18) khi thuc thang,
em li phng tin m ng hiu sinh(19)
1751 Dy rng : May ri nh,
Liu b mnh gi ly mnh cho hay.
1753 Cng l oan nghit chi y,
Sa c mi n th ny chng dng.
1755 y tai vch mch dng(20)
Thy ai quen thuc cng ng nhn chi.
1757 Ko khi sm st bt k,
Con ong ci kin ku g c oan !
1759 Nng cng git ngc nh chan,
Ni lng lung nhng bn hon nim ty.
1761 Phong trn kip chu y,
Lm than(21) li c th ny bng hai !
1763 Phn sao bc chng va thi ?(22)
Khng khng buc mi ly ngi hng nhan !
1765 nh tc tri tin oan(23)
Cng liu ngc nt hoa tn m chi !
1767 Nhng l nng nu qua th,
Tiu th phi bui mi v ninh gia.

246 nguyn du

1769 M con tr chuyn ln la,

Phu nhn mi gi nng ra dy li :
1771 Tiu th di trng thiu ngi,
Cho v bn y, theo i lu trang.
1773 Lnh li, nng mi theo sang,
Bit u a ngc, thin ng l u ?
1775 Sm khuya khn mt, lc u,
Phn con hu gi con hu dm sai.
1777 Phi m m chiu tri,
Trc ty(24) hi n ngh chi mi ngy.
1779 Lnh li nng mi la dy,
N non thnh tht, d say lng ngi.
1781 Tiu th xem cng thng ti,
Khun uy dng cng bt vi bn phn.
1783 Ca ngi y a cht thn,
Sm than th bng, khuya nn n lng.
1785 Lm Chi cht ngha o bng,
Nc non ch tng phng kip sau.
1787 Bn phng my trng mt mu(25)
Trng vi c quc(26) bit u l nh.
1789 Ln ln thng trn ngy qua,
Ni gn no bit ng xa th ny.

kim vn kiu 247

gio nh xc nh
Cu 1727 Ch gi ma c nghi l gin d. Nhiu bn in lm ra
my ma, tht khng hp nghi ch ny.
Cu 1784 Nghi l ban ngy thy bng mnh trc nng li
thng mnh ch dm than th vi bng mnh, khng dm ai
bit. Lc canh khuya cng vy, ng khng c m ch nhng
mnh li nn n ni au xt vi chnh lng mnh, chng dm ni
cng ai. T cnh c n kh cc v cng.

ch gii dn in
1. Nc tri hoa rng ly in cu ch Hn : Lu thy lc hoa
Hoa rng vo sui nc chy, phi chm chm ni ni m chng
bit tri i u.
2. a ngc nh giam t ci m ph.
3. t mu gian l lm tri chy c cc mu chc gi
di nh bun bn c t hng.
4.Thng cnh suyn Suyn l i tht nhanh mt mch. Thng
cnh suyn l gi thun thi vo cnh bum i nhanh nh bay.
5. Snh ng l ni quan lm vic cng. Tc gi dng ch ny
t s hng hch qu php ca Hon B. Cc b quan hay c
thi lm quyn nh vy.
6.Mn phng l cn phng giam gi phm nhn gn cng
canh trc dinh cc quan.
7. Hong lng nghi en l k vng . Ngy xa L Sinh i nh
ng, thi hng v gp ng L Tin mt qun n. ng thy L
bun chn, mi cho mn chic gi, bo L gi u m ng cho
phin. Lc ngi ch qun mi quy ni cho k vng. L
mi gi u nm, lin thy ly c v h Thi rt p, rt giu;
li Tin s c vua yu cho lm quan to; li c cng ph c
gic Nhung, c lm T Tng hn 10 nm, c 5 con trai u
lm quan to, c 10 chu trai u lm r nh quan sang; sng hn
80 tui mi cht... th bng tnh dy, thy ni cho k vn cha
chn. L qui l hi L Tin, th L ni : L g, cuc ph qu i
ngi u nh th c, ta cn ham mun lm g cho nhc bng.
Do truyn ny ngi sau mi gi gic m ng l gic Hong
lng. Ci gi L Tin a cho L Sinh nm ng c gic m

248 nguyn du

ph qu y lm bng g cy mai, nn cc vn s sau gi gic

mng l Hn mai.
8. Bng hong l hy cn say nh m, lc mi tnh dy c v
ng ngc lo s.
9. Nha hon nhiu ngi c tri i l A hon, l a hu t gi,
tc cn en nh qu (nha l qu) v kt thnh hai mn tri o
hnh nh ch nha l vt c phn ngn chia hai nhnh. Li c
ngi nhn lm ch nha ra tiu m c lm ra l tiu hon.
10. Ngc trng l s hi qu, ch dm hi a to mt ln m
nhn, ch khng dm nga hn mt ln.
11. Thin Quan Chng T l chc quan cao nht triu nh
xa. Nh Chu t ra chc Thin Quan Chng T cai qun tt
c cc quan. V i Minh, cc quan hi cao B Li u lm
xng l Li B. V B Li l B gi vic tuyn b thng ging cc
quan, nn nh h Hon dm lm quyn treo bng Thin Quan
Chng T cho oai.
12. Ging tht bo l ging p sang nht hng, c khm by
th vng ngc qu bu.
13. Dc quan mng, quan gt gi l dc. Tc gi dng ch ny
t ni bt v hch dch ca b Li B h Hon.
14. Trn ch tc Tu xa, ch nh giu sang hay xut tin ra
mua con gi nh ngho v lm ti i; nu khng c tin chuc
ra, th phi hu h sut i. Nu ch c lng thng ngi
th cn kh, nhng phn nhiu h cy ca hnh h bt nhn.
Nn hay c nhng v gi ngho trn ch ra i, nu ch bt c
th b ti v kh s.
Ln chng l b chng c trn i ly chng khc.
15. Mo m g ng l ni nhng gi du ng, giang h, v gia
nh sng vt v h hng nh con mo gi ho co nh m m
ngoi ng. G ng l loi g rng, d bt v chm nui th no
cng khng quen, th ra l bay.
16. p vo phin th t l bin tn vo s hu gi. Ch p tc l
p danh bin tn vo s.

kim vn kiu 249

17. Thanh y tc Tu trc, cc ti t trong nh vn mc o

xanh, nn gi l l thanh y. Ch phin tc l cc th t phi ct
phin nhau m hu.
18. Ch chn l chn tr chn cho chm nom lc Kiu m n.
19. em li phng tin m ng hiu sinh li phng tin
l nhng li theo chiu hng thun tin m khuyn nh cho
ngi hiu mi l. (phng chiu hng)
M ng hiu sinh l khuyn nh khin cho Kiu khi chn
i m li mun c sng.
20. Tai vch mch dng vch l nhng bc thun chia ngang
nh ra lm cc phng. Dng l nhng bc vch dc ng sau
nh lm bng nhng thanh tre an dng vi nhau, ngoi cht
t cho kn phng.
Tc ng c cu : Dng c mch, vch c tai nghi l ngoi
bc vch chung quanh ch ta , thng c k p tai nghe, gh
mt dm rnh ta, nn ta phi gi gn.
21. Lm than do ch than dch ra. l bn lm mt ng,
thn l than tro. Nghi bng ch lm than l kh s nhc nh
nh phi ln ln mt ng nhng than bn en bn.
22. Bc chng va thi nghi l sao s phn bc qu, bc th.
23. Tc tri tin oan nghi l n c lu, hay oan nghip t
kip trc, by gi phi tr, phi n.
24. Trc ty trc l tre, tc l ci ng so, ty l t tc l n.
25. Bn phng my trng mt mu th c c cu : T c bch
vn m Ng trng bn b ch thy my trng m mt mt mu,
chng bit qu cha m u.
26. C quc nghi en l nc c; nghi rng l ni qu qun
cha m ca mnh.

250 nguyn du

kim vn kiu 251

252 nguyn du

on XVII
thp cao chung s
au sng khc lng

kim vn kiu 253

ni gn
no bit
ng xa
th ny.

254 nguyn du

1791 Lm Chi t thu uyn bay(1)

Bung khng, thng k thng ngy chic thn.
1793 My xanh trng mi in ngn(2)
Phn tha hng c(3) bi phn xt xa.
1795 Sen tn, cc li n hoa(4)
Su di ngy ngn, ng sang xun.
1797 Tm u cho thy c nhn ?
Ly cu vn mnh(5) khuy dn nh thng.
1799 Trnh nim nh cnh gia hng,
Nh qu chng li tm ng thm qu.
1801 Tiu th n ca d d (6)
Hn huyn va cn mi b gn xa.
1803 Nh hng(7) cao cun bc l,
Bung trong truyn gi nng ra ly mng.
1805 Bc ra mt bc mt dng,
Trng xa, nng t chng no xa :
1807 Phi rng nng qung n la(8)
R rng ngi chng l Thc sinh ?
1809 By gi tnh mi t tnh,
Thi thi mc vo vnh chng sai !
1811 Chc u c chc l i !
Ngi u m li c ngi tinh ma !
1813 R rng tht la i ta,
Lm ra con ch nh i ni !
1815 B ngoi thn tht ni ci(9)
M trong nham him, git ngi khng dao !(10)
1817 By gi t thp, tri cao,
n lm sao ni lm sao by gi ?
1819 Cng trng mt, cng ngn ng,
Rut tm i on nh t ri bi.
1821 S oai dm chng vng li,
Ci u np xung sn mai mt chiu.

kim vn kiu 255

1823 Sinh phch lc, hn xiu :

Thng i ! chng phi nng Kiu y ?
1825 Nhn lm sao n th ny ?
Thi thi ta mc tay ai ri !
1827 S quen dm h ra li(11)
Khn ngn git ngc st si gi sa.
1829 Tiu th trng mt hi tra :
Mi v c vic chi m ng dung ?(12)
1831 Sinh rng : Hiu phc va xong(13)
Suy lng trc d, au lng chung thin ! (14)
1833 Khen rng : Hiu t nn,
Ty trn mn chn gii phin m thu.
1835 V chng chn tc chn th(15)
Bt nng ng chc tr h hai ni(16)
1837 Bt khoan bt nht n li,
Bt qu tn mt bt mi tn tay.
1839 Sinh cng nh di nh ngy,
Git di, git ngn, chn y, chn vi.
1841 Ngnh i cht ni cht ci,
Co say chng gim(17) bi lng ra.
1843 Tiu th vi tht : Con Hoa,
Khuyn chng chng cn th ta c n !
1845 Sinh cng nt rut tan hn,
Chn mi, phi ngm b hn(18) ro ngay.
1847 Tiu th ci ni tnh say,
Cha xong cuc ru, li by tr chi.
1849 Rng : Hoa n mi ti,
Bn n th do mt bi chng nghe.
1851 Nng than hon t m
Vng li ra trc bnh the(19) vn n.
1853 Bn dy nh khc nh than,
Khin ngi trn tic cng tan nt lng !

256 nguyn du

1855 Cng trong mt ting t ng(20)

Ngi ngoi ci n, ngi trong khc thm.
1857 Git chu l ch khn cm,
Ci u chng nhng gt thm git sng(21)
1859 Tiu th li tht ly nng :
Cuc vui gy khc on trng y chi ?
1861 Sao khng bit t g ?
Cho chng bun b ti th ti ngi !
1863 Sinh cng thm thit bi hi,
Vi vng gng ni gng ci cho qua.
1865 Git rng canh im ba,
Tiu th nhn mt dng cam tm.
1867 Lng ring tp tnh mng thm,
Vui ny b au ngm xa nay !
1869 Sinh th gan ho, rut y,
Ni lng cng ngh cng cay ng lng.
1871 Ngi vo chung gi loan phng,
Nng ra ta bng n giong canh di(22)
1873 By gi mi t tm hi,
Mu ghen, u c l i nh ghen !
1875 Chc u r thy, chia uyn(23)
Ai ra ng ny, ai nhn c ai ?
1877 By gi mt vc, mt tri(24)
Ht iu khinh trng, ht li th phi !
1879 Nh nh bc, nng nh ch,
G cho ra na, cn g l duyn !
1881 L lng cht phn thin quyn,
B su sng c, c tuyn c vay ?
1883 Mt mnh m canh chy,
a du vi nc mt y nm canh.
1885 Sm khuya l ti y donh,
Tiu th chm mt(25) tnh hi tra.

kim vn kiu 257

1887 La li, nng mi tha qua :

Phi khi mnh li xt xa ni mnh.
1889 Tiu th hi li Thc Sinh :
Cy chng tra ly thc tnh cho nao !
1891 Sinh rut rt nh bo(26)
Ni ra chng tin, trng vo chng ang.
1893 Nhng e li ly n nng,
nh liu mi s la ng hi tra.
1895 Ci u qu trc sn hoa,
Thn cung(27) nng mi dng qua mt t.
1897 Din tin trnh vi tiu th,
Thot xem dng c ngn ng cht tnh.
1899 Lin tay trao li Thc Sinh,
Rng : Ti nn trng, m tnh nn thng,
1901 V chng c s giu sang,
Gi ny du c nh vng(28) cng nn !
1903 B trn(29) chm ni thin quyn,
Hu ti thng ni v duyn l i !
1905 Sinh rng : Tht c nh li,
Hng nhan bc mnh, mt ngi no vay !
1907 Nghn xa u cng th ny,
T bi u liu bt tay mi va.
1909 Tiu th rng : trong t,
Rp em mnh bc xin nh ca Khng(30)
1911 Thi th thi cng chiu lng,
Cng cho cho ngh trong vng bc ra.
1913 Sn Quan m Cc vn ta(31)
C cy trm thc, c hoa bn ma(32)
1915 C tho th, c sn h,
Cho nng ra gi cha tng kinh.
1917 Tng tng tri mi bnh minh,
Hng hoa ng cng sm sanh l thng.

258 nguyn du

1919 a nng n trc Pht ng,

Tam quy ng gii(33) cho nng xut gia.
1921 o xanh i ly c sa,
Php danh(34) li i tn ra Trc Tuyn.
1923 Sm khuya tnh du n,
Xun, Thu(35) ct sn hai tn hng tr.
1925 Nng t lnh gt vn hoa,
Dng gn rng ta(36) dng xa bi hng.
1927 Nhn duyn u na m mong,
Khi iu thn phn, ti hng th thi.
1929 Pht tin thm lp su vi,
Ngy pho th t(37) m ni tm hng(38)
1931 Cho hay git nc cnh dng(39)
La lng(40) ti tt mi ng trn duyn.
1933 Nu sng t tr mu thin(41)
Sn thu trng vi phen ng u,
1935 Quan phng(42) then cht li mau,
Ni li trc mt, ri chu vng ngi.
1937 Gc kinh vin sch i ni,
Trong gang tc li gp mi quan sn.

kim vn kiu 259

gio nh xc nh
Cu 1851 Than hon l bnh trng gi lm cho tr c m sng
v ngi co run. y ni Kiu c lnh gy n cho Thc Sinh
nghe, git mnh nh b trng gi, ngi run ln.
Cu 1885 Cu ny ly cu ch Hn : Su l thng doanh
khung Nc mt su ti thng a ra y trong vnh mt.
Khung l hai m mt, donh l vng b. Mt donh l mt b.
Sch thuc gi mt l Ngn hi b bc. Trong vn chng, mt
ngi kh cc khc nhiu vn gi l L hi b nc mt.
Cu 1893 Ch nhng cu ny, cc bn Kiu u phin m l
nhng, thnh ra nghi cu ny khng lin tip vi my cu trn
v di. Phi l nhng mi tht ng.
Cu 1915 C tho th nghi l c cnh hoa c p, cy ci mt.
C bn in ch tho th l c th, nghi khng p bng, i li
khng chnh vi hai ch sn h.
Cu 1916 Ch chp kinh c bn in l c kinh, c bn in l vit
kinh u lm c. Ch c th tht sai hn nghi, cn ch vit th
khng xc ng bng ch chp. V vit kinh cn c nghi l sng
tc ra mt quyn kinh. Bn Pht gio c tc chp kinh Pht
phn pht cu phc. C ngi thu chp hng trm quyn kinh
pht cho dn chng.

ch gii dn in
1. Uyn bay uyn ng l loi chim chn vt, c lng p, sng
sng h, i no ring i y, lun bn nhau. Nn vn s vn
dng ch uyn ng ch v chng. y ni uyn bay nghi
bng l Kiu b bt i.
ng l ni ng bay mi ng, v ng mi l con mi.
Nhng v ting ng nghe khng p, v gn ch ng ngnh hay
tai ng nn con gi ch t tn l uyn cho p. Tc gi cng theo
tc y, ni uyn bay
2. Trng mi in ngn ni Thc Sinh mi khi trng thy trng
u thng hnh cong nh cnh cung, li nh n i lng my
p ca Kiu ging nh vy.
3. Phn tha hng c vn ch Hn c cu : Thng phn d
hng Phn hng cn tha ca ngi v mt i lm cho
chng trng thy, ngi thy li cng thng nh kh s.

260 nguyn du

4.Sen tn cc li n hoa sen n v ma h, cc n v ma thu.

Nghi bng l ma h ht, li sang ma thu ri. nghi thm
thy ca cu ny ni : Ci tnh m thm nh hoa sen, i vi
Kiu th tn ri, v ci tnh nht nho ng n nh hoa cc
i vi Hon Th li sp sa ny n tr li.
5.Vn mnh tc l vn hn s mnh do tri nh cho mnh,
mnh phi chu khng th trn trnh c.
6.D d l vui v nim n.
7. Nh hng l nh c hoa lan thm, do ch lan tht dch ra,
nn bn kinh nguyn ch l nh lan, tc l cn nh lch s
sch thm tip khch.
8. Nng qung n lo nghi l b nng lm cho qung mt,
b n lm cho lo mt. cu ny ni : no c phi mt Kiu b
nng, b n lm cho qung lo u. R rng Kiu trng thy
Thc Sinh ngi hn hoi.
9. Thn tht l ci ni t ra mt cch vui v bn ngoi.
10. Git ngi khng dao ch Hn c cu : St nhn v ao kim
Git ngi khng cn dng n dao gm.
11. S quen ni Thc Sinh s v thnh thi quen ri, khng
cha c.
12. ng dung l i nt mt v lng thng cm.
13. Hiu phc l con mc qun o tang m. Xem cu ny th bit
Thc Sinh ly Kiu trong khi cn tang m l tri l tri lut, nn
li s Hon Th khng dm nhn Kiu l v l.
14. Trc d, chung thin trc d nghi l nh b m. Trong Kinh
Thi c my bi th ca ngi lnh th phng xa t lng nh m,
c cu : Trc bi d h, Chim vng m h Ln ni kia ny, trng
ngng m ny.
Chung thin, sch Nho gi con tang cha m l Chung thn
ch tang Cuc tang ch sut i. Nn gi cha m l chung thin
nghi l cho n lc ht tui tri cho.
15. Chn tc chn th tc l ru mi, th l ru mi tr li.

kim vn kiu 261

16. Tr h l ngi cm h ru m ng hu, thy chn ai cn

th n rt mi thm.
17. Gim l ni m trc. Gim bi lng ra tc l Thc Sinh t
mnh ung say ri, thi khng mun ung na Kiu khi
phi ng hu.
18. B hn l th qu cy hnh trn v cng c ht en nh qu
nhn, nhng v c nhiu nha rt ng v dng git qun o
c. Qu b hn trong rt ngon, tr con khng bit b vo mm
n l vi nh ra ngay. Cho nn khi ta gp vic ng cay au kh
m c phi nh chu th ni l ngm b hn.
Ca dao c cu : ng cay em ngm qu b hn, Con nh gia
th m chng con km ngi.
19. Bnh the tc l bc bnh phong bng the cng trong my
khung g.
20. T ng ch ng y l cy n lm bng g cy ng ng.
Ting t ng l ting n gy. Sch Hn ni : C ngi t g
ng ng nu cm. ng Si Ung nghe ting la n ku sang
sng bit l g lm n tt, lin i g ci khc, xin v lm n,
qu nhin ting n gy rt hay. Ngi sau mi bit dng g cy
ng ng lm thn cy n.
21. Git sng l git nc mt c km hm li ch cn nh ht
sng bm vo cnh hoa.
22. n giong l ngn n t sut m.
23. R thy chia uyn thy l phi thy, uyn l uyn ng. Phi
thy v uyn ng l hai ging chim u c lng p v u i
no ring i y sut i vi nhau. R thy chia uyn nghi l
lm chia r i v chng ra mi ngi mt ni.
24. Mt vc mt tri l cao thp cch nhau xa qu nh trn
nh tri vi di y vc. Ch Hn c cu : Thin uyn tng
kh Tri vc cch nhau.
25. Chm mt l gp mt nhau.
26. Rt rut nh bo au n nh rut b bo, b no.

262 nguyn du

27. Thn cung l t khai by t s lng v nguyn ca mnh.

28. c nh vng lc vua Hn V cn nh, mi lm Thi t,
mt hm n chi nh b Trng Cng cha, b ch my ngi
th n tht p m hi a Thi t c mun ly c no khng.
Thi t u lc u. B mi ch con gi b mi ln 7 tui, m hi
mun ly Kiu khng ? Thi t ni : Nu chu ly c Kiu,
th chu c nh vng cho . V chuyn ny ngi sau mi c
cu : Kim c tr Kiu c nh vng cha nng Kiu.
29. B trn ch Hn l trn hi, l b bi v ngi ta sng i
nh sng trong vng rng nh b, y nhng kh s.
30. Ca Khng ch Hn l Khng mn ca Pht, v o Pht
cho ci g cng l khng c.
31. Quan m Cc l lu th Pht Quan Th m.
32. Cy trm thc, hoa bn mu cu ny mn trong kinh
Pht : B bch sch th, lin to t th hoa B l cy cao
trm thc, to sen l hoa n bn mu.
33. Tam Quy, Ng Gii Tam Quy l : Quy y Pht, Quy y Php, Quy
y Tng, nghi l pht nguyn em c thn v lng hng v Pht,
hng o Pht, hng v cc v s chn chnh.
Ng Gii l nm gii :
Gii dm rn m trai gi
Gii tu rn ung ru
Gii vng rn ngh by
Gii o rn trm cp
Gii st rn st sinh
34. Php danh tn t lc xin theo o Pht. Bn o Pht,
ci g thuc v Pht cng u gi l Php, nh con nui S gi l
Php T, o mc l Pht gi l Php y, cc c th Pht gi l
Php kh.
35. Xun, Thu l tn hai a hu gi coi sc Kiu, gi l Xun
Lan, Thu Nguyt.
36. Rng ti trong tiu thuyt Ty Du K c ch : T trc lm
Rng tre ti l ch Pht Th m . Ch rng ti ny t cnh Pht,
i li vi ch bi hng l ci tc.

kim vn kiu 263

37. Pho th t l b sch tay nng chp.

38. Ni tm hng l ni hng do tm nim thnh knh m
nng t tng nn hng cm vo cu nguyn.
39. Git nc cnh dng cnh dng tc l cnh dng liu.
Ch ring l dng liu mt trn bc, hi trng m mt di li
xanh, c hng v ci m, v linh hn. Nn Pht Quan m
dng cnh l dng liu vy nc cam l vo chng sinh cho linh
hn ngi sng k cht u c mt m hay siu sinh tnh th.
40. La lng l lng nng ny bng bt, n sui ngi sinh lng
ham mun tnh dc.
41. Mu thin l n mc theo li tu hnh nh qun o nu sng,
n chay da mui.
42. Quan phng l canh gi phng b khng cho Thc Sinh v
Kiu gp nhau.

264 nguyn du

kim vn kiu 265

266 nguyn du

on XVIII
nghe ngm bit ht
ci him da chi

kim vn kiu 267

trong gang
tc li
gp i
quan sn.

268 nguyn du

1939 Nhng l ngm th, nut than,

Tiu th phi bui vn an(1) v nh.
1941 Tha c, Sinh mi ln ra,
Xm xm n m vn hoa vi nng.
1943 St si d ni on trng,
Git chu tm t m trng o xanh(2)
1945 cam chu bc vi tnh,
Cha xun ti mt mnh cho hoa.
1947 Thp c thua tr n b,
Trng vo au rut, ni ra ngi li.
1949 V ta cho ly n ngi,
Ct lm ngc trng, thit i xun xanh.
1951 Qun chi ln thc xung ghnh,
Cng toan sng thc vi tnh cho xong.
1953 Tng ng(3) cht cha cam lng,
Nghin rng b mt ch ng lm hai.
1955 Thn mnh nt vng phai,
Trm thn, d chuc mt li c sao ! (4)
1957 Nng rng : Chic bch(5) song o,
Ni chm cng mc lc no ri may.
1959 Cht thn qun qui vng ly,
Sng tha cn tng n ry na sao !
1961 Cng liu mt git ma ro(6)
M cho thin h trng vo cng hay.
1963 Xt v cm bn dy,
Chng trm nm cng mt ngy duyn ta.
1965 Liu bi m ca cho ra,
y l tnh nng, y l n su.
1967 Sinh rng : Ring tng by lu,
Lng ngi nham him, bit u m lng.
1969 Na khi ging t ph phng,
Thit ring y cng li cng cc y.

kim vn kiu 269

1971 Liu m xa chy cao bay,

i n ta c ngn ny m thi.
1973 By gi k ngc ngi xui,
Bit bao gi li ni li nc non ?
1975 Du rng sng cn, mn,
Con tm n thc cng cn vng t.(7)
1977 Cng nhau k l sau xa,
Ni ri li ni li cha ht li.
1979 Mt trng tay chng n ri,
Hoa t ng ting ngi no xa.
1981 Nhn ngng nut ti ng ra,
Tiu th u r hoa bc vo.
1983 Ci ci ni ni ngt ngo,
Hi chng mi chn no li chi ?
1985 Di quanh Sinh mi liu li :
Tm hoa qu bc, xem ngi vit kinh.
1987 Khen rng : Bt php(8) tinh,
So vo vi thip Lan nh(9) no thua !
1989 Tic thay lu lc giang h,
Nghn vng tht cng nn mua ly ti !
1991 Thin tr cn nc hng mai(10)
Thong dong ni gt th trai cng v.
1993 Nng cng e l ,
R tai hi li Hoa T trc sau.
1995 Hoa rng : B n lu,
Dn chn(11) ng np u na gi.
1997 Rnh rnh k tc chn t,
My li nghe ht d t tng.
1999 Bao nhiu on kh tnh thng,
Ni ng vt v ni nng th than.
2001 Dn ti ng li mt bn,
Chn tai ri mi bc ln trn lu.

270 nguyn du

2003 Nghe li kinh hi xit u,

n b th y thy u mt ngi !
2005 y mi gan y mi ti,
Ngh cng thm ni sn gai(12) rng ri !
2007 Ngi u su sc nc i,
M chng Thc phi ra ngi b tay !(13)
2009 Tht tang(14) bt c dng ny,
Mu ghen ai chng chau my nghin rng.
2011 Th m chng ni chng rng,
Cho mi vui v ni nng du dng.
2013 Gin du ra d th thng(15)
Ci du mi thc khn lng him su.
2015 Thn ta ta phi lo u,
Ming hm nc rn u chn ny.
2017 V chng chp cnh cao bay,
Tro cy lu cng c ngy b hoa ! (16)
2019 Phn bo bao qun nc sa,
Lnh nh u na cng l lnh nh !
2021 Chn e qu khch mt mnh,
Tay khng cha d tm vnh m no.
2023 Ngh i ngh li quanh co,
Pht tin sn c mi kim ngn.
2025 Bn mnh git h thn(17)
Ln nghe canh mt phn trng ba.
2027 Ct mnh qua ngn tng hoa.
Ln ng theo bng trng t v ty.
2029 Mt m dm ct i cy,
Ting g im nguyt, du giy cu sng(18)
2031 Canh khuya thn gi dm trng,
Phn e ng s, phn thng di du.
2033 Tri ng va rng ngn du(19)
B v no bit u l nh.

kim vn kiu 271

2035 Cha u trng thy no xa,

Rnh rnh Chiu n Am(20) ba ch bi.
2037 Xm xm g mi ca ngoi,
Tr tr (21) nghe ting rc mi vo trong.
2039 Thy mu n mc nu sng,
Gic Duyn S trng lnh lng(22) lin thng.
2041 Gn gng ngnh ngn cho tng,
L lng nng hy tm ng ni quanh :
2043 Tiu thin qu Bc Kinh,
Quy s, quy Pht(23) tu hnh by lu.
2045 Bn S(24) ri cng n sau,
Dy a Php bo sang hu S huynh.(25)
2047 Ry vng din hin(26) rnh rnh,
Chung vng khnh bc bn mnh gi ra.
2049 Xem qua s mi dy qua :
Phi Ni Hng Thy l ta hu tnh(27)
2051 Chn e ng s mt mnh,
y ch i S huynh t ngy.
2053 Gi thn c chn am my,
Mui da p i thng ngy thong dong.
2055 K kinh cu c thuc lng,
Hng n vic c, trai phng quen tay(28)
2057 Sm khuya l bi(29) phn my,
Ngn n khu nguyt, ting chy nn sng(30)
2059 Thy nng thng tu khc thng,
S cng n mt nng cng vng chn.

272 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 1981 Nghi cu ny l nhn ngng ht c s th than v
nut ht c s ti cc i m ng xa nhau ra. C bn Kiu Quc
ng dch ch nhn ngng ra nhn ngng v ging nghi nhn
l nn xung, ngng l thng xt, nhn ngng tc l nn s
thng xt xung. Ging th tht l gng ghu.
Cu 2050 Ch Ni Hng Thy cu ny nhiu bn Quc ng
dch l Ni Hng Thy thnh ra v nghi. Ch ni y dng
nguyn ngha l S b.

ch gii dn in
1. Vn an l v qu nh hi thm cha m v anh em c c
bnh yn khng.
2. Git chu tm t m trng o xanh nghi l nc mt
ri xung m t c vt o n mc ngoi. Cu ny ly in
cu cui cng bi T B Hnh ca Bch C D :
To trung khp h thy ti a ?
Giang chu T M thanh sam sp.
L ai chan cha hn ngi ?
y quan T M m mi o xanh.
3. Tng ng l nh th cng t tin, cu ny l Thc Sinh
ni cha c con trai ni di tng ng, th cng t tin nn
khng n mang Kiu b nh i c.
4.Trm thn d chuc mt li c sao nghi l d em trm
ln thn mnh chuc ci li th y cng khng c. Cu ny
ly in cu trong Kinh Thi : Nh kh thc h, Nhn bch k
thn Nu m c th chuc c, th mi ngi ai cng em trm
ln thn mnh ra m chuc.
5. Chic bch l chic thuyn lm bng g bch. Bch l mt
loi thng g nh m dai bn, lm thuyn rt tt. Ch chic bch
ly in ch Bch chu trong Kinh Thi, tng trng cho ngi
n b go chng nh chic thuyn g bch lnh nh gia
dng sng.
6.Cng liu mt ht ma ro cu ny ni Kiu mun nhy
xung ging m t t cho ht i.

kim vn kiu 273

7. Con tm n thc cng cn vng t cu ny ly in cu

th nh tnh nhn ca L Thng n :
Tng kin th nan, bit dic nan
ng phong v lc, bch hoa tn
Xun tm o t ti phng tn
Lp c thnh hi l thy can
Lc gp nhau kh, lc t gi nhau cng kh
Gi ng tuy ho m, nhng khng gi c trm hoa tn
Con tm ma xun n lc cht mi ht t
Ngn nn n lc bc ho tro git nc mt mi kh.
8. Bt php l php cm bt vit. Php cm bt lng vit
ch Hn rt kh. Khi cm bt nghing, khi cm bt thng, khi
nhn mnh ngi bt, khi nhn nh, khi a nhanh, a chm...
9. Thip Lan nh ch Hn l Lan nh thip. Vng Hi Chi
ngi i Tn, c ting l tay ch tt p nht xa nay. ng c
lm bi ta tp th vnh hi Lan nh ng cho l thn gip mi
lm c bi ta hay nh th. Cho nn ng mi kn dng giy
bt, mc u l hng tt nht vit thnh mt tp. Khi vit
xong, ng cho l tp vn hay ch tt tuyt bc, mi truyn cho
con chu gi lm gia bo ca h Vng. Mi n ngi chu 7 i
cu ng l S Tr Vinh, v li yu cu ca vua ng Thi Tng
mi em dng. Vua Qu lm, sai Tr Toi Lng mc li khc
bn in m pht cho cc quan, cn vua gi bn chnh. Khi vua gn
mt, dn li ch mang tp Thip Lan nh chn theo cho vua. Tp
thip ny khc i khc li truyn mi cho n by gi.
10. Thin tr l nc tr nh chu vn nu bng g hoa mai o
mng. V mu g hi hng hng nn gi l nc hng mai.
11. Dn chn l s bc, khng cho gt chn nn mnh xung
t thnh ting.
12. Sn gai l git mnh s hi, tc gy nh dng ln, v da ni
gai ln ging da g vt lng ri.
13. M chng Thc phi ra ngi b tay cu ny tc gi chi
ch v Thc Sinh tn l Thc Th, ch thc nghi l b, ch th
nghi l gi nhng ng thanh vi ch th l tay. Nn tc gi
mn ting m t.
14. Tht tang l tang chng r rng, bt c ngay trc mt.

274 nguyn du

15. Gin du ra d th thng cu ny ly in li Ng Triu

n nh sau : Ng Triu n l tn hon quan c vua i Tng
nh ng tin dng, rt c th lc, oai quyn khp trong triu,
ngoi dn. Mt hm n mi hai ng T Tng n i tic, mun
ch diu hai ng, sai bn phng ht din kch nu canh. Mt
tn lm ni canh tt c bp; mt tn mng rng : Th m
cng i nu canh ! . Nghi bng ca ch nu canh Kinh Th
l lm T Tng gip vua coi vic nc. Mt ng T Tng gin
qu b tic ra v, cn ng kia l Nguyn Ti vn vui ci n ung
nh khng. Tic tan khch v ht, Ng Triu n bo l thuc
h : Ngi gin kia l nng ni, tm thng, ta khng lo g. Cn
ngi kia, bng d thm c kn o lm, ta tht ng s. Sau
qu nhin bn Ng Triu n b Nguyn Ti git.
16. B hoa y nghi l git cht.
17. H thn l gi mnh, nui sng mnh.
18. Ting g im nguyt, du giy cu sng cu ny ly
hai cu th Thng Sn to hnh Cnh i sm Thng Sn ca
n nh Qun i ng :
K thanh mao im nguyt
Nhn tch bn kiu sng
Ting g gy trong im lp c gianh di bng trng
Vt chn ngi i trn vn cu y nhng sng mc.
19. Tri ng va rng ngn du tri ng l phng tri phi
ng, ngn du y l do ch ph tang dch ra. Theo sch an
Duyn Tng Lc ni th ph tang l th du mc trn b, hai cy
mc lin nhau, nng ln nhau, nn gi l ph tang. Sch
Thin vn ni : Mt tri mc Dng cc, ln Hm Tr v pht
ln ngn dy ph tang, th l lc bnh minh.
Ch lm vi ch ngn du l phng ng ny vi ch bng
du phng Ty.
20. Chiu n Am nghi en l ci am mi ngi i n vo.
21. Tr tr l ngi s tu lu thnh bc kh, s ng, s b c
th lm ch mt ngi chu.
22. Lnh lng do ch t tm dch ra.

kim vn kiu 275

23. Quy s, quy Pht tc l l pht th i tu.

24. Bn s l v s thy ca mnh.
25. S huynh l ting ni nh tu hnh gi nhau gia hai bc
ngang nhau t lng thn qu, bt k s nam hay s n u
gi l huynh.
26. Din hin l dng trnh trc mt.
27. Hu tnh l ch bn thn t t vi nhau.
28. Trai phng l bung nu n chay cha.
29. L bi do ch bi dip dch ra. Kinh nh Pht trc kia
thng vit ln l cy bi a, mt loi cy l gi, l nn.
30. Ting chy nn sng l ting di nh trng lc m sng.

276 nguyn du

kim vn kiu 277

278 nguyn du

on XIX
tr chn nh bc
hi kip lu xanh

kim vn kiu 279

s cng
n t
nng cng
vng chn.

280 nguyn du

2061 Ca thin va c cui xun(1)

Bng hoa y t, v ngn(2) ngang tri.
2063 Gi quang my tnh thnh thi,
C ngi n vit(3) ln chi ca gi.
2065 Gi chung khnh xem qua,
Khen rng : Kho ging ca nh Hon nng !
2067 Gic Duyn thc lo lng,
m khuya mi hi li nng trc sau.
2069 Ngh rng khn ni giu mu,
S lng(4) nng mi gt u by ngay :
2071 By gi s dng ny,
Phn hn du ri du may ti ngi.
2073 Gic Duyn nghe ni rng ri,
Na thng na s bi hi chng xong.
2075 R tai mi k s lng :
y ca Pht l khng hp g.
2077 E chng nhng s bt k,
nng cho n th th cng thng.
2079 Lnh xa trc liu tm ng,
Ngi ch nc n(5) nn ng cn qu.
2081 C nh h Bc bn kia,
Am my quen li i v du hng(6)
2083 Nhn sang dn ht mi ng,
Dn nh hy tm cho nng tr chn(7)
2085 Nhng mng c chn yn thn,
Vi vng no kp tnh gn, tnh xa.
2087 No ng cng t bm gi,
Bc B hc vi T B ng mn(8)
2089 Thy nng nht phn, nhm son,
Mng thm c mn bn bun c li.
2091 H khng t nn li(9)
Nng nhn nhc rng ri lm phen.

kim vn kiu 281

2093 M cng khua gic cho lin,

Ly li hung him p duyn Chu Trn.
2095 Rng : Nng mun dm mt thn,
Li mang ly ting d gn lnh xa(10)
2097 Kho oan gia, ca ph gia,
Cn ai dm cha vo nh na y !
2099 Kp toan kim chn se dy,
Khng dng cha d m bay ng tri !
2101 Ni gn th chng tin ni,
Ni xa th chng c ngi no xa.
2103 Ny chng Bc Hnh chu nh,
Cng trong thn thch rut r chng ai,
2105 Ca nh bun bn chu Thai,
Tht th c mt n sai(11) chng h.
2107 Th no nng cng phi nghe,
Thnh thn ri s liu v chu Thai.
2109 By gi ai li bit ai,
Du lng b rng sng di thnh thnh(12)
2111 Nng d quyt chng thun tnh,
Tri li no trc, ly mnh n sau.
2113 Nng cng mt my chau,
Cng nghe m ni, cng au nh dn(13)
2115 Ngh mnh tng t, sy chn,
Th cng, nng mi xa gn th than :
2117 Thip nh con n lc n,
Phi cung ry s ln cy cong(14)
2119 Cng ng du tnh ch tng,
Bit ngi bit mt bit lng lm sao ?(15)
2121 Na khi mun mt th no,
Bn hm bun si chc vo lng u ?(16)
2123 Du ai lng c s cu(17)
Tm minh(18) xin quyt vi nhau mt li.

282 nguyn du

2125 Chng minh c t, c Tri,

By gi vt b, ra khi qun g !
2127 c li m mi ra i,
Mch tin h Bc tc th sm sanh.
2129 Mt nh dn dp linh nh,
Qut sn t trc(19) ra bnh thp nhang.
2131 Bc sinh qu xung vi vng,
Qu li nguyn ht Thnh hong, Th cng(20)
2133 Trc sn lng gii lng,
Trong mn lm l t hng kt duyn.
2135 Thnh thn mi rc xung thuyn,
Thun bum mt l, xui min chu Thai.
2137 Thuyn va bn thnh thi,
Bc sinh ln trc tm ni mi ngy.
2139 Cng nh hng vin(21) xa nay,
Cng phng bn tht, cng tay bun ngi.
2141 Xem ngi nh gi va ri,
Mi hng mt ra mi th bung(22)
2143 Mn ngi thu kiu rc nng,
Bc em mt bc kim ng cho xa.
2145 Kiu hoa t trc thm hoa,
Bn trong thy mt m ra vi vng.
2147 a nng vo l gia ng,
Cng thn my trng, cng phng lu xanh.
2149 Thot trng nng bit tnh,
Chim lng khn l ct mnh bay cao.
2151 Chm cha ci s hoa o(23)
G ra ri li buc vo nh chi !
2153 Ngh i m ngn cho i
Ti tnh chi lm cho tri t ghen !
2155 Tic thay nc nh phn,
M cho bn li vn ln my ln !

kim vn kiu 283

2157 Hng qun vi khch hng qun(24)

xoay n th cn vn cha tha !
2159 L t lc bc bc ra,
Ci thn liu nhng t nh liu i(25)
2161 u xanh ti tnh g ?
M hng n qu na th cha thi !
2163 Bit thn trnh chng khi tri,
Cng liu mt phn cho ri ngy xanh.

284 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 2089 Nht phn nhm son nghi l da nng ch mu
trng th p hn phn, bi phn vo th nht nht xu i; ch
mu hng th p hn son, bi son vo ch thm nhm v ch.
Nhng bn Kiu in l mn phn ti sonth mt thm thy
m li khng hp cnh, v Kiu i tu th cn phn son na u.
Cu 2090 Ch mn y l mt mn hng mua bn. Nhiu
bn Kiu Quc ng in mn ra mi tht sai nghi v mi hng l
ngi mua bn vi ca hng cn mn mi l mua bn.
Cu 2097 Ging oan gia l hng ngi xu vi, u cng lm
cho ngi ta mc ti v oan v mnh. Ca ph gia l hng ngi
n chi, u cng ph hoi gia nh ngi ta.
Cu 2098 Rc nguyn nghi l n mt cch long trng,
nhng khi ni mi mai ngi ta cng hay dng ch rc, nh khi
mnh trt mang mt vt g hay l ngi no chng ra g vo nh,
thng than ni : Bit th ny th rc ci ca n y v nh lm
g ! Ch rc trong cu ny dng nghi mi mai .

ch gii dn in
1. C cui xun l do cui ma xun.
2.V ngn v cui mu xun, tri trong nhng cn hi sng,
nn mt trng sng m p trng nh bc, bi vy ch Hn c
cu : Nguyt sc nh ngn Sc mt trng nh bc.
3. n vit nguyn nghi l ngi c nhiu cng c vi nh
chu. V sau thnh ting chung gi nhng ngi hay i l
chu. Nguyn ch n tc l an na Kinh nh Pht v nghi l
th ch. V ch vit l vit bn cng hi vt b ngho kh.
4.S lng l do ch tm s dch ra, nghi l mi s lo ngh
trong lng.
5. Ngi ch nc n ly cu tc ng : ch nc n
chn mi nhy m mun qu.
6.i v du hng l mang l n chu cng l Pht.
7. Tr chn l n nh tm mt thi gian.

kim vn kiu 285

8. ng mn ng l cng, mn l ca, nghi l cng vo mt

ca trng, cng hc mt thy.
9. H khng t nn li l bng khng ba t ra nhng tin
n n kia nguy him do Kiu.
10.D gn, lnh xa ta c cu tc ng : ting lnh n gn,
ting d n xa nghi l ai c s g tt lnh th mi ngi ch ni
ni gn thi, cn ai c s g c d th ngi n tuyn truyn cho
ngi kia, n i xa lm.
11. n sai l ngi khng h la o ai bao gi, c th tin c.
12. B rng sng di nghi l v nh con c ng trong chu
c th ra b, tha h t do, mun i u cng c.
13. Dn nghi l nh rt au.
14. Phi cung, s cy cong sch Nho c cu : Thng cung chi
iu kin khc mc nhi cao phi Con chim b cung bn h thy
thanh g cong cong l s m cao bay ngay.
15. Bit ngi bit mt bit lng lm sao do cu ch Hn : Tri
nhn tri din bt tri tm dch ra.
16.Bn hm bun si tc ng ta c cu : Bun da si, bn da
hm ni k l o ngi kh di, nht l l gi.
17.S cu nghi en l ci mnh tm kim c ao. y ni : Ai
mun ly ti, th phi em lng thnh tht m th l khng l
o ti.

286 nguyn du

18. Tm minh em lng thnh tht m th.

19. Trc l ci bn by cng t m tin dn ln bn th.
20. Thnh Hong, Th Cng Thnh Hong l ng thn coi tng
khu to nh tnh, ph. Th Cng l ng thn coi mt khu nh, nh
xm, ph.
21. Hng vin nghi l nh hng thanh lu, ca k.
22. Bung l bn i, nh bung tay th hng ra.
23. S o hoa theo php ly s T vi, s n b m c sao o
hoa v sao Hng Loan chiu vo cung Mnh th c i sng kip
trng hoa giang h.
24. Hng qun hng l ln, qun nghi l ci mt trn to nng
di mt bn trn nn snh s trn. Ngi th nn ly
chn p ci hng qun di quay ly quay mt bn nn
trn v dng tay kho nn t do mt bn thnh hnh cc
trn nh bt i, l, ni.
C nhn cho ng tri l ci my quay ngm rt to rt ti,
nn ra mun vt, nn nn vn mnh. Cho nn gi ng tri l
Hng qun.
25. Liu l tng tng on trc nhng s s xy ra cho mnh
sau ny m lo tnh trc ly cch i ph cho khi kh.

kim vn kiu 287

288 nguyn du

on XX
gp ngi tm phc
h ch anh hng

kim vn kiu 289

cng liu
mt pn
co ri
ngy xan.

290 nguyn du

2165 Ln thu(1) gi mt trng thanh,

Bng u c khch bin nh(2) sang chi.
2167 Ru hm hm n my ngi,
Vai nm tc rng thn mi thc cao.
2169 ng ng mt ng anh ho,
Cn quyn hn sc lc thao(3) gm ti.
2171 i tri p t i(4)
H T, tn Hi, vn ngi Vit ng
2173 Giang h quen th vy vng,
Gm n na gnh non sng mt cho(5)
2175 Qua chi nghe ting nng Kiu,
Tm lng nhi n cng xiu anh hng.
2177 Thip danh a n lu hng,
Hai bn cng lic(6) hai lng cng a.
2179 T rng : Tm phc tng c (7)
Phi ngi trng gi vt v hay sao ?
2181 By lu nghe ting m o,
Mt xanh(8) chng ai vo c khng ?
2183 Mt i c my anh hng,
B chi c chu chim lng m chi ! (9)
2185 Nng rng : Ngi dy qu li,
Thn ny cn dm coi ai lm thng !
2187 Cht ring chn th vng,
Bit u m gi can trng vo u ?(10)
2189 Cn nh vo trc, ra sau,
Ai cho kn chn vng thau(11) ti mnh !
2191 T rng : Li ni hu tnh,
Khin ngi li nh cu Bnh Nguyn Qun(12)
2193 Li y xem li cho gn,
Phng tin c mt vi phn hay khng ?
2195 Tha rng : Lng c bao dung(13)
Tn Dng c thy my rng c phen ! (14)

kim vn kiu 291

2197 Rng thng c ni hoa hn,

Tm thn bo bt dm phin mai sau.
2199 Nghe li va gt u,
Ci rng : Tri k trc sau my ngi
2201 Khen cho con mt tinh i,
Anh hng on gia trn ai mi gi !(15)
2203 Mt li bit n ta,
Mun chung nghn t cng l c nhau. (16)
2205 Hai bn hp tm u,
Khi thn chng la l cu mi thn.
2207 Ng li ni vi bng nhn,
Tin trm li c nguyn ngn pht hon(17)
2209 Bung ring sa chn thanh nhn,
t ging Tht Bo vy mn Bt Tin(18)
2211 Trai anh hng gi thin quyn,
Ph nguyn snh phng, p duyn ci rng(19)
2213 Na nm hng la ng nng,
Trng phu thot ng lng bn phng(20)
2215 Trng vi(21) tri b mnh mang,
Thanh gm yn nga, ln ng thng dong.
2217 Nng rng : Phn gi ch tng,
Chng i, thip cng quyt lng xin i !
2219 T rng : Tm phc tng tri,
Sao cha thot khi n nhi thng tnh ?(22)
2221 Bao gi mi vn tinh binh,
Ting ching dy t, bng tinh(23) dp ng,
2223 Lm cho r mt phi thng,
By gi ta s rc nng nghi gia(24)
2225 Bng nay bn b khng nh,
Theo cng thm bn, bit l i u ?
2227 nh lng ch n t lu,
Chy chng l mt nm sau vi g

292 nguyn du

2229 Quyt li dt o ra i,
Gi a bng tin(25) n k dm khi.
2231 Nng th chic bng song mai(26)
m thu ng ng, nht gi then my(27)
2233 Sn ru chng v du giy(28)
C cao hn thc liu gy vi phn.
2235 oi thng mun dm t phn(29)
Hn qu theo ngn my Tn xa xa(30)
2237 Xt thay xun ci huyn gi,
Tm lng thng nh bit l c ngui ?
2239 Chc mi my nm tri,
Cn ra khi da mi(31) tc sng.
2241 Tic thay cht ngha c cng,
Du la ng , cn vng t lng(32)
2243 Duyn em du ni ch hng,
May ra khi tay bng tay mang.
2245 Tc lng c quc tha hng,
ng kia ni n, ngn ngang bi bi.
2247 Cnh hng bay bng tuyt vi,
mn con mt phng tri m m.
2249 Ngy m lung nhng m thm,
La binh u m m mt phng.
2251 Ngt tri st kh(33) m mng,
y sng knh ngc(34) cht ng gip binh.
2253 Ngi quen thuc, k chung quanh,
Nh nng hy tm lnh mnh mt ni.
2255 Nng rng : Trc hn li,
Du trong nguy him, dm ri c xa.
2257 Cn ng dng dng, ngn ng,
M ngoi thy bng c ting la(35)
2259 Gip binh ko n quanh nh,
ng thanh cng gi : No l phu nhn

kim vn kiu 293

2261 Hai bn mi v tng qun,

t gm ci gip trc sn khu u.
2263 Cung nga th n ni sau(36)
Rng : Vng lnh ch(37) rc Chu Vu qui.
2265 Sn sng phng lin, loan nghi(38)
Hoa quan gip gii, h y r rng(39)
2267 Dng c ni trng ln ng,
Trc t ni trc o vng(40) ko sau.
2269 Ha bi(41) tin l rui mau,
Nam nh(42) nghe ng trng chu(43) i doanh.
2271 Ko c ly, pht sng thnh,
T Cng ra nga, thn nghnh ca ngoi.
2273 R mnh l v cn ai,
Hy cn hm n my ngi nh xa.
2275 Ci rng : C nc duyn a(44)
Nh li ni nhng bao gi hay khng ?
2277 Anh hng mi bit anh hng,
Ry xem phng cam lng y cha ?
2279 Nng rng : Cht phn ngy th,
Cng may dy ct c nh bng cy.
2281 n by gi mi thy y,
M lng chc nhng ngy mt hai !
2283 Cng nhau trng mt c ci,
Dan tay v chn trng mai t tnh.
2285 Tic by thng tng khao binh,
Om thm trng trn, rp rnh nhc qun.
2287 Vinh hoa b lc phong trn,
Ch tnh ngy li thm xun mt ngy.

294 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 2186 Ch coi cu ny c bn in l xem, hai ch ny tuy nghi
ging nhau, nhng ch coi ng hn v c so snh cn nhc.
Ni Coi ngi c na con mt nghi l khinh ngi.
Cu 2273 Ch l trong cu ny, cc bn Nm, bn th in l l,
bn th in l l. Ti th cho ch l ng hn v c lin vi cu
di hn : Tuy ch l v v o m rc r cao qu, nhng vn vn
hm yn, my ngi nh trc. Nhng c mt c kho
cu nhiu v truyn Kiu th li nht nh ch l ng hn. C
ni R mnh l v cn ai c v vn chng p v nghi
thm thy hn. Vy xin ghi vo y qu v c gi suy ngh
cn nhc.

ch gii dn in
1. Ln thu l ln hi ht ngy m n n ngy m kia vui v
vi khch trong cnh trng gi.
2. Bin nh l triu nh ngoi bin thy. Tc gi c cho l
T Hi ring mt ni bit lp khc sang y chi.
3. Lc thao do ch Lc thao Tam lc l hai thin trong sch
Binh php dy nhng php dng c mu v dng qun nh
nhau. Nn nhng ngi c ti lm tng cm qun gi l c ti
lc thao.
4.i tri p t l ni ch kh ngang tng, trn u mnh
ch c tri, ch khng cn ai hn mnh na; di th chn p
t m i khp mi ni, chng ai cn c.
5. Gm n na gnh, non sng mt cho ch n y l ci
cung. Cu Kiu ny ly in hai cu th ca Hong So cui
i ng. Hong So thi Tin s hng mi, ni ln thnh mt
tng gic to mnh, c hi nh ph c kinh thnh, vua phi b
chy. So c cu th t ch kh mnh rng :
Bn kin cung kim bng thin tng
Nht tro giang sn tn a duy
Na vai mang cung kim nh ti tri bung th ra cho,
Mt mi cho i khp non sng bn phng t
(ch duy l bn phng mt t)
Cu ny tc gi ni T Hi c ch lm gic.

kim vn kiu 295

6.Lic nghi l ngm nhn xem tng nhau.

7. Tm phc tng k nghi en l ly lng bng ra m ha
hn vi nhau.
8. Mt xanh Nguyn Tch i nh Tn qu ai th lm mt ho
mu xanh m vui v nhn; khng thch ai th lm mt trng m
nhn. Ngi i sau ni qu ai l vo mt xanh.
9. C chu chim lng ni nhng ngi tm thng chu ngi
trn ly li danh b buc c mnh, nh c chim b nht.
10. Bit u m gi can trng vo u cu ny mn mt
cu trong bi th Hm an thiu nin Hnh : Bt tri can m
hng thy th Chng bit em gan mt m hng vo ai tin
cy cho ng.
11. Vng thau nhng k gian thng vn thng dng thau lm
vng bn cho ngi kh di. Nhng nh giu trc cng hay
dng thau lm vng gi la qun k cp.
Ti c xem mt ngi mang mt con trch bng ng
thau gi vng n bn cho b c ti. B nh ti xem h tht hay
gi. Ti cn c ng nm lng. Ti bo ngi bn nu l vng
tht, th ti th con trch ny xung nc m cn li hao t, cn
bn lng tm ng cn; nu l thau th ch cn bn lng l cng.
Lc cn li cn gn bn lng, anh ta vi vng thu li i ngay.
Li c ngi o c mt h y vng c hnh con hn
vng gi, nh giu chn la k cp, anh ta mng lm, mang
giu mt gi n nh ti xem h. Ti cng dng cch cn nh
trn m nghim ra l thau.
12. Cu Bnh Nguyn Qun l cu Bnh Nguyn Qun ni than
l xem ngi rt kh.
S tch y nh sau : Bnh Nguyn Qun tn l Triu Thng,
em vua Triu, li l Tng quc nc Triu. Lc no trong nh
cng nui ba nghn ngi khch. Gp khi qun Tn vy nh
kinh Hm an nc Triu rt nguy cp, ng phi i sang cu
cu nc S. ng nh kn ly 20 ngi khch tht gii cng
i, m ch c c 19 ngi.
C ngi khch vo hng km nht xin i theo. ng hi tn l
g, n u, t bao gi ? Ngi ni tn l Mao Toi v n y
c ba nm ri. ng ci ni : Ngi gii i nh ci di
nhn trong ti, th no cng phi h mi nhn ra. Nay tin

296 nguyn du

sinh nh ti ba nm, m ti khng c nghe cht ti no

ca tin sinh, bit tin sinh vn v u km c.
Toi ni : By gi ti mi xin vo trong ti, nu c vo ti,
th ti s h c chui ra ch u ch h c mi nhn. Qun thy
li Toi ni l, mi nh cho i cho s. Khi sang ti S, Bnh
Nguyn Qun ngi trn bn vi S Vng xin lin kt hai nc
S Triu chng Tn. Nhng S Vng s Tn, tm li t chi mi.
Mao Toi chng gm bc ln bc thm hi Bnh Nguyn
Qun : Vic lin kt ny ti tng ch ni vi li l xong, sao m
bn t sng n tra ri vn cha quyt nh c ? Vua S
mng l sao dm ln lo nho ni leo v qut tht ui xung.
Toi tin gn S Vng ni :Vic lin kt hai nc l vic to, ai
cng c quyn bn n. Sao i Vng dm tht ui ti trc
mt vua ti ? Ri Toi k cho S Vng nghe mi l S rt cn
phi lin kt vi Triu : Ch v S trc b Triu m b Tn nh
thua nhc nhiu phen. Nay S cn phi lin kt vi Triu ra
nhc . S Vng lin xin on kt v lm l ung mu n th,
ri sai tng mang qun sang cu.
y l li than ca Bnh Nguyn Qun khi v nc : Ba tc
li ca Mao tin sinh mnh hn trm vn qun. Thng ny
xem ngi nhiu m b ri mt Mao tin sinh. T nay v sau,
Thng khng dm xem ai trong thin h na.
cu ny T Hi khen phc Kiu l gii hn Bnh Nguyn
Qun, ch xem mnh chc lt m bit ngay mnh l anh hng, m
mun gi can trng vo mnh.
13. Lng c bao dung l hng ngi anh hng lng bao
dung c ht thy mi ngi sang hn, hay d nh b c, sng
trong, sng c, sng ln, nh th no cng nhn ht. Cu ny
ly in cu S thn khen vua Hn Cao T : khot t i ,
khoan nhn i nhn Tm tr to rng hiu bit, lng rng ri
nhn c bao dung c mi ngi.
14. Tn Dng c thy my rng c phen ng L Uyn lm
quan nh Ty, trn th Tn Dng, thy c im lm vua, my
rng hin ln trn, bn ln ngi vua, mang qun i ly c
thin h lp ra c nghip nh ng.
15. Anh hng on gia trn ai mi gi cu ny ly cu ch
Hn : Vt sc trn ai Xem tng mt m bit c ngi sau ny s
thnh s nghip to, t lc cn ni gi bi.
T Hi khen Kiu tht l tay ti gii khng va mi gi, bit
mnh lc hy cn trong m gi bi hn mn ny.

kim vn kiu 297

16. Mun chung nghn t chung l ong c, tnh ra c

chng 320 lt, t l c xe bn nga. Nghi l bng lc vng hu.
17. Nguyn ngn pht hon nghi l xem s tin vn mua
trc l bao nhiu lng bc nguyn ngn, th li tr ng s bc
chuc Kiu ra.
18. Mn Bt Tin l bc mn chung quanh c thu hnh 8 v
tin xa :
Chung Ly Quyn
L ng Tn
Trng Qu
L Thit Qui
Lm Thi Ho
To Quc Cu
H Tin C
Hn Tng
19. Snh phng ci rng trai ly c v p gi l snh
phng; gi ly c chng ti gi l ci rng.
20. Lng bn phng l lng ngang tng ca ngi anh hng
xng pha y lp nn nghip, lm vua lm tng.
21. Trng vi l trng xa bn phng trc mt.
22. N nhi thng tnh l tm tnh tm thng ca n b con
gi qun qut chng con.
23. Bng tinh tinh l th c rc i trc on qun cho oai;
bn l c c gii p, u cn c c mi nhn v c tm lng mao,
l c c mu nm sc ch r qun i no.
24. Nghi gia l n du v nh chng. Kinh Thi c cu : Chi t
vu quy, nghi nh tht gia C y v nh chng, lp nn mt gia nh
m m thun ho.
25. Bng tin l con chim bng bay bng bay xa khi c dp
thun tin. Nghi bng ch bng tin ni ngi ho kit khi
gp dp ra i lp cng danh. C nhn ni bng l loi chim to lm,
nm th nh qu ni, bay th nh m my ln.
Trang T ni : Khi chim bng bay v ci tri Nam, th lm
nc b ni sng ba nghn dm, ri nhn gi cun bay ln cao

298 nguyn du

m bay mt mch chn vn dm. in ch bng tin ly li ny

ca Trang T.
26. Chic bng song mai th T ng Pha c cu : c lp v
tnh t, song im mai hoa Mt mnh ng vn v chng ngh
g, ta ca s m m hoa mai.
27. Then my ch Hn c cu : Vn phong v to Ly my lm
cnh ca ng li, ly ma lm kha kho li.
28. Sn ru chng v du giy ni ngi trong nh khng h ra
n sn, nn sn th mc ru m chng c vt giy no.
29. T phn l hai th cy c hoa p bng mt, ngi Tu xa
hay trng quanh nh, quanh lng. Vn chng hay dng ch t
phn ni qu hng.
30. My Tn ch ny ly in trong cu th Hn D t cnh i
ng khi ng phi i quan i xa :
Vn honh Tn lnh gia h ti ?
Tuyt ng Lam quan m bt tin
My chn ngang ngn ni Tn, no ta c bit nh ta u ?
Tuyt m kn ca o Lam, nga khng tin ln c.
31. Da mi da ngi gi hay mc mc loang l nh vy i mi.
32. Ng t lng tch ny ly in sch Hn vn : Ngu on
nhi ti bt on Ci ng sen du b ri ra ri, nhng t vn cn
vng vi nhau. Ngi ta dng cu ny ni tnh trai gi khi
hn h ly nhau ri, m sau khng ly c nhau th vn khng
sao qun c. l Kiu vn nh tnh Kim Trng.
33. St kh l lung kh bc ln bng bng nh sui gic ngi ta
chm git nhau.
34. Knh ngc knh l c voi, ngc l c su. Ch knh ngc y
nghi bng ni nhng thuyn binh c v d mnh.
35.Ting la l ting nh thanh la bng ng tp trung tng
s li mt ni. Thanh la l th nhc kh bng ng hnh nh ci
mm, mt m c hai l buc dy xch. Trong php hnh qun,
nghe ting trng th tin, nghe ting la th dng li, t li.

kim vn kiu 299

36. Cung nga th n l nhng hu gi n mc lng ly mu

sc nh cc cung n trong cung vua.
37. Lnh ch l lnh vua. l T Hi nh vua ring mt ci.
38. Phng lin loan nghi phng lin l kiu c hnh i chim
phng trc; loan nghi l c rim thu chim loan hai bn.
Phng lin loan nghi l hng xe kiu ring cho cc b Hong phi
Cng cha.
39. Hoa quan, H y hoa quan l m c trang sc bng hoa vng
ngc ca cc b cha i.
H y l o mu hng nh mu rng tri rc r bui chiu.
40. o vng l on xe n du, ngoi thnh th nm vng
lng lnh; cng xe, bnh xe th sn mu o. ny ly t in
Vn xa ca Ngy Vn n nng Tit Linh Vn trong Tnh S.
41. Ho bi l nhng lnh k m c mang bi ch bin g con
vit ch th ngn, hnh ngc la t khn cp.
42. Nam nh l triu nh phi Nam, tc l dinh n T Hi
ng lp thnh mt triu nh con.
43. Trng chu l trng to i doanh nh ra lnh cho c
ba qun.
44. C nc duyn a do ch duyn hi ng thy dch ra, ngun
gc ch ny li ng Lu B ni : Ta c Khng Minh nh c
gp nc.

300 nguyn du

kim vn kiu 301

302 nguyn du

on XXI
tha ngi tri qu
c php gia hnh

kim vn kiu 303

ch tnh
ngy li
th xun
mt ngy.

304 nguyn du

2289 Trong qun c lc vui vy,

Thong dong mi k s ngy hn vi(1)
2291 Khi V Tch, khi Lm Chi,
Ni th la o, ni th xt thng.
2293 Tm thn ry nh nhng,
Cht cn n on, i ng cha xong.
2295 T cng nghe ni thy chung,
Bt bnh ni trn ng ng sm vang.
2297 Nghim qun, tuyn tng sn sng,
Di c mt lnh vi vng rui sao(2)
2299 Ba qun(3) ch ngn c o,
o ra V Tch, o vo Lm Chi.
2301 My ngi ph bc xa kia,
Chiu danh tm n(4) bt v hi tra.
2303 Li sai lnh tin(5) truyn qua,
Gi gn h Thc mt nh cho yn.
2305 M qun gia, vi Gic Duyn,
Cng sai lnh tin em tin rc mi.
2307 Th s(6) k ht mi li,
Lng lng cng gin, ngi ngi chp uy.
2309 o tri bo phc chn gh,
Kho thay mt m tm v y ni(7)
2311 Qun trung gm ln do di,
V(8) trong th lp, c ngoi song phi.
2313 Sn sng t chnh uy nghi,
Bc ng cht t, tinh k rp sn.
2315 Trng hm m gia trung qun,
T cng snh vi phu nhn cng ngi.
2317 Tin nghim(9) trng cha dt hi,
im danh trc dn chc ngoi ca vin(10)
2319 T rng : n on hai bn,
Mc nng x quyt, bo n cho minh.

kim vn kiu 305

2321 Nng rng : Nh cy uy linh,

Hy xin bo p n tnh cho phu(11)
2323 Bo n ri s tr th.
T rng : Vic y cho mc nng.
2325 Cho gm mi n Thc lang,
Mt nh chm , mnh dng gi run.
2327 Nng rng : Ngha trng nghn non,
Lm Chi ngi c, chng cn nh khng ?
2329 Sm Thng, chng vn ch tng(12)
Tai ai h dm ph lng c nhn.
2331 Gm trm cun, bc nghn cn,
T lng d xng bo n gi l !
2333 V chng qu qui, tinh ma,
Phen ny k cp, b gi gp nhau(13)
2335 Kin b ming chn cha lu,
Mu su cng tr ngha su cho va !
2337 Thc sinh trng mt by gi,
M hi chng nh ma t m.
2339 Lng ring mng s khn cm,
S thay m li mng thm cho ai.
2341 M gi, S trng th hai,
Thot a n trc, vi mi ln trn.
2343 Dt tay m mt cho nhn,
Hoa n kia vi Trc Tuyn cng ti.
2345 Nh khi l bc sy vi(14)
Non vng cha d n bi tm thng.
2347 Nghn vng gi cht l thng,
M lng Phiu mu(15) my vng cho cn !
2349 Hai ngi trng mt tn ngn,
Na phn khip s na phn mng vui.
2351 Nng rng : Xin hy rn ngi,
Xem cho r mt bit ti bo th.

306 nguyn du

2353 Kp truyn ch tng hin ph(16)

Li em cc tch phm hu tra(17)
2355 Di c gm tut np ra,
Chnh danh th phm tn l Hon Th.
2357 Thot trng nng cho tha :
Tiu th cng c by gi n y !
2359 n b d c my tay ?
i xa my mt, i ny my gan ?
2361 D dng l thi hng nhan,
Cng cay nghit lm, cng oan tri nhiu !
2363 Hon th hn lc phch xiu,
Khu u di trng, gi iu ku ca.
2365 Rng : Ti cht phn n b,
Ghen tung th cng ngi ta thng tnh,
2367 Ngh cho khi gc vit kinh,
Vi khi khi ca dt tnh chng theo.
2369 Lng ring ring cng knh yu,
Chng chung cha d ai chiu cho ai !
2371 Trt lng gy s chng gai,
Cn nh lng b thng bi no chng !
2373 Khen cho tht nn rng,
Khn ngoan n mc, ni nng phi li.
2375 Tha ra th cng may i,
Lm ra th cng ra ngi nh nhen.
2377 lng tri qu th nn ! (18)
Truyn qun lnh xung trng tin tha ngay.
2379 T lng ly trc sn my,
Ca vin li dt mt dy dn vo.
2381 Nng rng : Lng lng tri cao !
Hi nhn nhn hi s no ti ta ! (19)
2383 Trc l Bc Hnh, Bc B,
Bn l ng, Khuyn, bn l S Khanh.

kim vn kiu 307

2385 T B cng M Gim Sinh,

Cc tn ti y ng tnh cn sao ?
2387 Lnh qun truyn xung ni ao(20)
Th sao th li c sao ra hnh.
2389 Mu ri tht nt tan tnh,
Ai ai trng thy hn kinh phch ri.
2391 Cho hay mun s ti tri,
Ph ngi chng b khi ngi ph ta !
2393 My ngi bc c, tinh ma,
Mnh lm mnh chu, ku m ai thng !
2395 Ba qun ng mt php trng,
Thanh thin bch nht r rng cho coi.
2397 Vic nng bo phc va ri,
Gic Duyn vi gi li t quy(21)
2399 Nng rng : Thin ti nht th(22)
C nhn d my khi bn hon(23)
2401 Ri y bo hp my tan,
Bit u hc ni, my ngn l u ? (24)
2403 S rng : Cng chng my lu,
Trong nm nm li gp nhau m !
2405 Nh khi hnh cc phng xa(25)
Gp s Tam Hp, vn l tin tri.
2407 Bo cho hi hp chi k :
Nm nay l mt, na th nm nm.
2409 Mi hay tin nh chng lm,
tin iu trc, t nhm iu sau.
2411 Cn nhiu n nghi vi nhau,
C duyn no ht u vi g !
2413 Nng rng : Tin nh tin tri,
Li s dy, t th chng sai.
2415 Ha bao gi c gp ngi,
V ti cy hi mt li chung thn ! (26)

308 nguyn du

2417 Gic Duyn vng dn n cn,

T t thot di chn ci ngoi(27)
2419 Nng t n on sch ri,
B oan dng vi vi cnh lng.
2421 T n ly trc T cng :
Cht thn b liu no mong c ry !
2423 Trm nh sm st ra tay,
Tc ring nh ct gnh y i.
2425 Chm xng khc d xit chi ! (28)
D em gan c n ngh tri my ! (29)
2427 T rng : Quc S (30) xa nay,
Chn ngi tri k mt ngy c chng ?
2429 Anh hng ting gi rng,
Gia ng du thy bt bng m tha ?
2431 Hung chi vic cng vic nh,
L l thm t mi l tri n !
2433 Xt nng cn cht song thn,
By nay k Vit, ngi Tn cch xa.
2435 Sao cho mun dm mt nh,
Cho ngi thy mt, l ta cam lng !
2437 Vi truyn m tic qun trung,
Mun binh nghn tng hi ng ty oan.

kim vn kiu 309

gio nh xc nh
Cu 2308 Ch gip uy cu ny nghi l ai cng t v hng hi
gip cho kh oai hng ca qun c thm mnh m. Ch Hn
l tr uy gip uy.
Cu 2310 Ch y ni trong cu ny nghi bt c y
khp mi ni khng thiu k ti phm no. V ch y hi ht
nghi, nn c ngi i ra ch i ni, nghi vn khng thanh
thot, li thiu bt c y mi k.
Cu 2314 Ch bc bn Nm vit l th do c 2-3 mi, ta thng
gi l ci inh ba. ng l th do c mt mi, lc ai b do m
thng ni b mt mi ng.
Cu 2326 Nghi ni Thc Sinh s qu, mt th xm xanh nh
i nc chm nhum xanh vo, mnh th run cm cp nh
chim gi b bt. Gi l loi chim chn cao m di nh c, cng to
nh con c, lng mu nu, i n m; khi b bt th run nhiu qu
ri gy rc m cht. Nn khi by c gi th ngi ta bp cht
ngay m bn, n mi bo ngon.

ch gii dn in
1. Hn vi l lc cn i rt, hn mn.
2. Rui sao ch Hn l tinh tr. Tinh l sao, tr l ui, l i mau
vi. Nghi bng l i cho mau chng sut ngy m.
3. Ba qun khi qun i th ba qun l Tin qun ton qun i
trc, Trung qun ton qun i gia v Hu qun ton qun
i sau. Khi tin qun hng ngang vo trn th ba qun l Trung
qun, T qun v Hu qun.
4.Chiu danh tm n chiu xem tng tn trong s bin tn
m tm bt cho k c.
5. Lnh tin nghi en ch lnh tin l ci tn truyn lnh, y
l ci tn c ghi danh hiu ca ng Tng cm i lm tin.
6.Th s l l cng Tri t qu thn qun s th trc khi
ra i, l khng nhng nhiu dn v ht sc lm theo mnh lnh.
7. Tm v mt m cu ny dch cu ch Hn : Nht vng
tn mt m li bt c ht.

310 nguyn du

8. V l ton lnh t gn vua, tng h v vua, tng.

Th lp l ng hu.
C l nhng i lnh ng bn ngoi doanh tri.
Song phi l ng dn ra hai bn.
9. Tin nghim l ba hi trng canh nh lc sp bt u m
cuc t l hay hi hp quan trng bo cho ai ny nghim
chnh gi trt t. Trong cuc t l quan trng, bt u xng : C
s nghim, c nh nghim, c tam nghim.
10. Ca vin do ch Hn l vin mn dch ra. Vin l i cng xe.
Trc n ng qun thng dng hai dy cng xe ln lm ca
n, nn gi ca n qun l vin mn.
11. Phu ch Hn nghi l y , ng cng, ng n.
12. Sm thng hai sao Sm, sao Thng nguyn vn l mt
ngi Kim tinh. Lc mt tri sp ln chiu hm trc, th ta trng
thy Kim tinh x v pha Ty, nn gi l sao Hm tc l sao Sm.
Sng sm ta trng thy Kim tinh x phng ng, gi l sao
Mai tc l sao Thng. Ta thy vy lm tng l hai sao, mt mc
bui chiu, mt mc bui sng, khng bao gi gp nhau. Nn gi
hai ngi khng c gp nhau na l Sm, Thng.
13. K cp gp b gi k cp th tinh ranh, nhanh nhn; b gi
th l m, chm chp. Th m tnh c c khi b gi tm c tay
k cp.
14. Sy vi l gp bc khn kh nh sy chn ng xung b.
15. Phiu mu l b th git qun o. Hn Tn lc cn hn vi
phi cu c kim n. B Phiu mu ra sng git thy Tn ngi cu
sut ngy chng n g, mi mi ngy em my bt cm ra cho
Tn n trong my mi hm. Sau Hn Tn gip vua Hn Cao T
nh c Hng V, c phong lm T Vng, sai ngi tm
Phiu mu mi v t n nghn vng. Ngi sau c cu : Bt cm
Phiu mu n n nghn vng.
16. Hin ph hin l dng, ph l k t b bt. Hin ph l em
l t ln trnh.
17. Cc tch phm l l t c ti.
Hu tra l i tra xt.

kim vn kiu 311

18. Tri qu l t bit ti li ca mnh.

19. Hi nhn, nhn hi l mnh m lm hi ngi ta th s li b
ngi ta lm hi mnh.
20. Ni ao l bn ao ph trong dinh, trong tri qun, gi
vic chm git k c ti t hnh.
21. T quy l t gi nhau ra v.
22. Thin ti nht th nghn nm mt dp, tc l lu lm mi c
mt dp may gp nhau.
23. Bn hon l quanh qun mi vi nhau.
24. Hc ni my ngn Hng Lu Mng c cu : Gi hc nhn
vn lai kh v cu thc Ngi i tu nh chim hc ngoi ng, nh
m my bay trn tri, mun i u khng b g b buc.
25. Hnh cc l i b, i bng chn. Cc s i do cnh chu
khng bao gi i xe nga, nn gi l hnh cc. Vua Trn Nhn
Tng tu cha Yn T i b 800 dm ng v Thng Long thm
b ch bnh nng, ch c mt tiu i theo.
26. Li chung thn l li on trc cho bit cuc i ca nng
s kt liu nh th no.
Cu ny mo u cho s S Tam Hp bo Gic Duyn kt li
n Kiu khi Kiu t t sng Tin ng v ri Kiu li c
gp gia nh, gp Kim Trng.
27. Ci ngoi do ch phng ngoi dch ra, nghi l ngoi ci
sng ca ngi i, tc l ci tin.
28. Chm xng chp d do cu : Minh tm khc ct dch ra.
Minh l lm thnh li vn khc vo ng, vo bia ghi cng
c; Minh tm l ghi nh mi mi nh chm khc vo lng. Khc
ct l nh mi nh khc vo xng cho cht cng khng qun.
29. Gan c n ngh cu ny dch cu ch Hn : Can no
a Gan c nt thnh bn t. ni du em gan c lm nt ra
cng cha n n.
30. Quc s hng ngi c nc u cho l ti gii.

312 nguyn du

kim vn kiu 313

314 nguyn du

on XXII
triu nh ring ci
thin th mt i

kim vn kiu 315

un bn
ngn tng
h ng
ty oan.

316 nguyn du

2439 Tha c trc ch, ngi tan(1)

Binh uy t y sm ran trong ngoi.
2441 Triu nh ring mt gc tri,
Gm hai vn v, rch i sn h.
2443 i cn gi tp ma sa,
Huyn thnh p nm ta ci nam.
2445 Phong trn mi mt li gm(2)
Nhng loi gi o, ti cm s g(3)
2447 Nghnh ngang mt ci bin thy,
Thiu g C Qu thiu g B Vng(4)
2449 Trc c ai dm tranh cng,
Nm nm hng c mt phng hi tn.
2451 C quan Tng c(5) trng thn,
L H Tn Hin kinh lun(6) gm ti.
2453 y xe(7) vng ch c sai,
Tin nghi ph tiu, vic ngoi ng nhung(8)
2455 Bit T l ng anh hng,
Bit nng cng d qun trung lun bn.
2457 ng qun lm chc chiu an(9)
Ngc vng gm vc sai quan thu hng.
2459 Li ring mt l vi nng
Hai tn th n, ngc vng nghn cn.
2461 Tin vo gi n trung qun,
T cng ring hy mi phn h (10)
2463 Mt tay gy dng c (11)
By lu b S, sng Ng tung honh.
2465 B thn v vi triu nh,
Hng thn l lo, phn mnh ra u.
2467 o xim rng buc ly nhau(12)
Vo lun ra ci, Cng Hu m chi !(13)
2469 Sao bng ring mt bin thy,
Sc ny d lm g c nhau !

kim vn kiu 317

2471 Chc tri khuy nc mc du,

Dc ngang no bit trn u c ai !
2473 Nng th tht d tin ngi,
L nhiu ni ngt nghe li d xiu.
2475 Ngh mnh mt nc cnh bo,
nhiu lu lc, li nhiu gian trun(14)
2477 Bng nay chu ting vng thn,
Thnh thnh ng ci thanh vn hp g !(15)
2479 Cng t vn c hai b,
Dn d ri s liu v c hng.
2481 Cng ngi mnh ph ng ng(16)
N nang my mt r rng m cha.
2483 Trn v nc, di v nh,
Mt l c hiu, hai l c trung(17)
2485 Chng hn chic bch gia dng(18)
E d gi dp, hi hng c hoa.(19)
2487 Nhn khi bn bc gn xa,
Tha c, nng mi bn ra ni vo.
2489 Rng : n Thnh (20) di do,
Ti ra khp, thm vo su.
2491 Bnh thnh(21) cng c by lu,
Ai ai cng i trn u bit bao.
2493 Ngm t dy vic binh ao,
ng xng V nh(22) cao bng u.
2495 Lm chi ting v sau,
Nghn nm ai c khen u Hong So !(23)
2497 Sao bng lc trng, quyn cao,
Cng danh ai dt li no cho qua ?(24)
2499 Nghe li nng ni mn m,
Th cng T mi i ra th hng.
2501 Chnh nghi tip s vi vng,
Hn k thc gip(25) quyt ng gii binh.

318 nguyn du

2503 Tin li thnh h yu minh(26)

Ngn c ng ngc, trng canh tr trng.
2505 Vic binh b chng gi ging,
Vng S(27) dm t tng tht h.
2507 H cng quyt k tha c,
L tin, binh hu, khc c tp cng.
2509 Ko c chiu ph tin phong,
L nghi gin trc, bc ng phc sau.
2511 T cng h hng bit u,
i quan l phc ra u ca vin.
2513 H cng m hiu trn tin,
Ba b pht sng, bn bn ko c.
2515 ang khi bt chng ng,
Hm thing khi sa c cng hn.
2517 T sinh liu gia trn tin,
Dn dy cho bit gan lin tng qun(28)
2519 Kh thing khi v thn(29)
Nhn nhn(30) cn ng chn chn gia vng.
2521 Tr nh , vng nh ng,
Ai lay chng chuyn, ai rung chng ri.
2523 Quan qun truy st ui di,
m m st kh, ngt tri ai ang ?
2525 Trong ho, ngoi ly, tan hoang,
Lon qun va dt tay nng n ni.
2527 Trong vng tn bi bi(31)
Thy T cn ng gia tri tr tr.
2529 Khc rng : Tr dng c tha,
Bi nghe li thip nn c s ny !
2531 Mt no trng thy nhau y ?
Th liu sng cht mt ngy vi nhau !
2533 Dng thu nh sui mch su(32)
Dt li, nng cng gieo u mt bn.

kim vn kiu 319

2535 L thay oan kh tng trin !(33)

Nng va phc xung, T lin ng ra.
2537 Quan qun k li ngi qua,
Xt nng s li vc ra dn dn.
2539 em vo n trc trung qun,
H cng thy mt n cn hi han.
2541 Rng : Nng cht phn hng nhan,
Gp cn binh cch(34) nhiu nn cng thng.
2543 hay thnh ton miu ng(35)
Gip cng cng c li nng mi nn.
2545 By gi s vn tuyn,
Mc lng ngh ly, mun xin b no.
2547 Nng cng git ngc tun ro,
Ngp ngng mi gi thp cao s lng.
2549 Rng : T l ng anh hng,
Dc ngang tri t, vy vng b khi.
2551 Tin ti nn qu nghe li,
em thn bch chin lm ti Triu nh.
2553 Tng l phu qu, ph vinh,
Ai ng mt pht tan tnh tht xng.
2555 Nm nm tri b ngang tng,
Dn mnh i b chin trng nh khng.
2557 Kho khuyn k ly lm cng,
K bao nhiu li au lng by nhiu.
2559 Xt mnh cng t, ti nhiu,
Sng tha ti nn liu mnh ti.
2561 Xin cho thin th mt i(36)
Gi l p im ly ngi t sinh. (37)
2563 H cng nghe ni thng tnh,
Truyn cho co tng(38) di hnh bn sng.

320 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 2443 Ch gi tp cu ny c bn Kiu in l gi qut. Ch
gi tp ni nhiu trn nh nhanh, mnh nh ma bo bt
k, lm cho bn ch khng kp chng . Cn gi qut ch l
gi lt qua trn mt t qut sch l bi, cha mnh m.
Cu 2458 Ch Hn thuyt hay thu vn l mt. Nhng khi
dng nghi l bn ni hay k chuyn th c l thuyt nh lun
thuyt, tiu thuyt. M khi dng ngh l kho ni d d cho
ngi ta theo mnh th phi c l thu. Nn ch ny phi vit l
sai quan thu hng mi tht ng nghi.
By gi hay ni thu khch lm ra thuyt khch, thnh ra
quen i ri.

ch gii dn in
1. Trc ch ngi tan ch Hn c cu : Tha ph trc chi th
Nhn ci th d dng nh ba tre. Cn trong Tam Quc, D
ni vi vua Tn : Nay binh uy qun ta ni, v nh ch tre,
ch c my t gc, th t sau a dao n t no l tung
ngay ra.
Ngi tan ni lng dn chn b chnh ph m tan r nh
ngi mi nh ri xung mi hn mt ni. S Tu ni : Tn chi
tch suy, thin h th bng ngo gii Nh Tn suy mi, lng dn
thin h nh t l ngi tan.
2. Phong trn mi mt li gm nghi l ma gm xng
pha trong chin trn nh mi gm trong gi bi.
3. Gi o ti cm ch Hn c cu : Phn nang y gi Ci ti cm,
ci gin o ni mi mai nhng k giu sang m ngu hn chng
khc g ci ti ng cm, ci gin xp o. ni T Hi coi l quan
triu nh chng ra g, chm git khng tic tay.
4.C Qu B Vng vua nc nh xng l C, ni nhn
mnh ci ct l loi khng ai theo phc. Vua nc ln t xng l
Qu nhn; qu l t, ni nhn mnh l ngi t c ng thn
vi ngi vua. Thi c Tu, Vng tc l Thin t, lm vua c
nc, v vua cc nc nh l Cng, Hu hay B.
Sau vua nc nh m mnh cng lm quyn xng l Vng.
Ch B cu ny l ng vua nc Ch Hu m mnh, bt c
cc vua Ch Hu khc phi theo mnh.
Ch B Vng y ly theo Hng V, t xng l Ty S B

kim vn kiu 321

Vng cm u cc vua ch Hu m V lp ra sau khi dit c

nh Tn.
5. Tng c l ng quan ng u mt tnh hay hai tnh, c khi
ba tnh.
6.Kinh lun l ti xp t mi vic chnh tr. Nghi en hai ch
ny l : Kinh g t ra thnh tng si, lun an t thnh la vi.
7. y xe in ch Hn l thi cc y bnh xe. L xa khi tin
mt ng i tng i dp gic ra n ca thnh vua xung y
bnh xe ng Tng i m ni : Khn d ni, Qu nhn ch chi;
Khn d ngoi, tng qun ch chi T ca ny vo trong th Qu
nhn lm ch, t ca ny ra ngoi th Tng qun lm ch.
Vng ch c sai l vng li ch d ca vua sai i mt cch
trnh trng c bit.
8. Tin nghi ph tiu tin l tin li; nghi l hp l nn lm, ph
l v v yn i; d v hng phc; tiu l dng qun lc nh m
dp i; vic ngoi l cng vic tr an ngoi kinh nh vua, i
vi vic trong l vic tr an trong kinh ; ng nhung l trng
coi vic qun.
Nghi cu ny l vua cho H Tn Hin c ch trng ht
thy mi vic cm qun dp gic ngoi nc, hoc dng li yn
i d hng, hoc nh dp ty cch no tin li hn th lm.
9. Chiu an l d hng, ni v hng th s c i i t t.
10. Mi phn h l dng dng mi phn, d tin li d
mun v hng, d khng tin chng mun hng.
11. C l cng cuc c nghip gy dng c.
12. o xim rng buc ly nhau cu ny tc gi ly trong li
ng Nguyn Hu, khi mang qun ra Bc nh ln u, tr c
chu Trnh ri vo bi yt vua Hin Tng nh L v trao tr chnh
quyn cha Trnh cho vua L; c vua L Hin Tng phong cho
tc Oai Quc Cng.
Khi v n tri qun, ng Hu bo Nguyn Hu Chnh rng :
Ta mang mi my vn qun, vt my ngn dm ng ra y
ly c Bc H. Ta tng mt tc t, mt ngn c y u l
ca ta c. Nay ta em giang sn ny tr li vua L, m ch c
phong cho ta ci Tc Quc Cng ho huyn ny d hng ly b

322 nguyn du

phm phc m buc ta di quyn vua chng ! Ta ngh tht

ung cng v v qu ! Chnh nghe s Hu b ch Ph L, lin vo
xin vua g Ngc Hn Cng Cha cho Hu c kt lng Hu li
Ph L vi mnh.
Li ng Hu ni trn ny l ti theo i li chp bng ch Hn
trong S Nam m thut ra. Ti rt tic S gia khng chp nguyn li
ting Vit ta ca v anh hng ni tht ra l th no.
13. Cng hu lc trc ng quan no c cng to, nht l nh
c gic th c phong tc. Tc c 5 bc, to nht l tc
Cng, ri n Hu, B, T, Nam. Nn ngi ta hay dng hai ch
Cng Hu ni cc quan to.
14. Gian trun l vt v cng kh.
15. ng ci thanh vn nghi en l con ng ln my xanh.
Ngi ta v ngi ra lm quan dn dn ln cao nh con chim bay
ln tri dn dn cao mi n tng my xanh. Ai lm quan chng
ln chc cao, ngi ta gi l : thanh vn c l c ng ln
my xanh.
16. ng ng l hin vinh, danh gi.
17. c trung c hiu c c ting l trung vi vua v hiu
vi cha m. V hng ri lm quan gip vua l c trung, v lng
lm v vang cha m, th l c hiu.
18. Chic bch gia dng l chic thuyn nh lm bng g
bch lnh nh gia sng. ni lm gic tnh th rt nguy him
bp bnh.
19. E d sng gi, hi hng c hoa cu ny ni lc no cng
lo s nhng cuc cn qut mnh nh chic thuyn nh s sng
gi dn dp gia sng. M li gy hi hng cho nhn dn ng
yn vui phi lo s mnh n, nh m c hoa ri sng lo thuyn
lt qua lm tn hi ht cnh ti p.
20. Thnh l ng vua ng tr v, c dn tin yu, coi nh
Thnh. Trong cc t tu ln vn gi l Thnh Thin T.
21. Bnh thnh do ch i bnh thin thnh rt ngn li. i
bnh thin thnh nghi l n vua lm cho mt t c bnh
tr, kh gii c thun li cho dn cy cy d dng yn n.

kim vn kiu 323

22. ng xng V nh l ng xng qun lnh cht trn

b sng V nh. y ni rng l qun cht trn.
Sng V nh l ph lu sng Hong H vng Lng Ty tnh
Thim Ty. Trn b sng ny c trn 5000 qun Hn nh Hung
N cht c . Thi s Trn o i ng c th vnh cnh th
thm t lng than th v chin tranh nh sau :
Th to Hung N bt c thn
Ng thin diu cm tng H trn
Kh lin V nh h bin ct
Do th thm khu mng l nhn
Quyt th qut sch qun Hung N,
khng ng thn mnh
Nm nghn qun gic mc o gm
lt da iu th cht bi bi ct t H.
Tht ng thng nhng b xng
phi bn sng V nh
M vn l nhng ngi m v
trong ni bung su m mng mong v.
23. Hong So hc gii, thi mi khng u bn khi binh lm
gic, vng vy trong 10 nm (khong 874886) c lc ly c
Kinh Lc Dng, xng l T . Sau b tng nh ng l L
Khc Dng nh thua mi, ri b th h git cht.
24. Cng danh ai dt li no cho qua ni mun lp cng
danh th ch c mt cch l v vi triu nh.
25. Thc gip l xp o gip m b li. Gii binh l gii tn qun
i, khng phng b nh nhau na.
26. Thnh h yu minh l hai bn yu cu cng ti di thnh
ch H Tn Hin ng, m lm l n th ging ho vi nhau.
27. Vng S do ch Vng gi chi s Qun ng hong ng
n ca c Vng gi. Tc gi dng cu ny c mi mai : Qun
ng hong ca Vng gi m li ln lt dm trm qun ca
ch khi ch tin mnh m hn v hng. Ba ch vng s dm
tht l chua cht.

324 nguyn du

28. Gan lin l lng gan tr ra, khng cht s hi nh cc , cc

st khng cht k nt. Tc ng thng ni : Gan l tng qun
cng tc l lng gan l nhn nh gan lin.
29. Kh thing khi v thn nghi l hn vi b xc tht m
v ci thn ri, tc l cht ri.
30. Nhn nhn nghi l vn ng thn nhin nh khi cn sng,
khng c v s hi cht no.
31. Tn ch Hn l th thch tn . Cung n i xa c th
bn gi l n cung; n bn n cung gi l n hon.
32. Dng thu nh sui mch su dng thu l nc mt su
thng. Sui l chy ra nh sui; Mch su l ngun su thng.
33. Oan kh tng trin l kh oan n cng buc ko ly nhau.
T th b la cht oan, Kiu th b la mc ti oan git chng.
34. Binh cch binh l binh kh, cc gm do nh nhau;
cch l da, l cc th o gip lm bng da. Cn binh cch l cuc
chin tranh.
35.Thnh ton miu ng do ch Hn : Miu ng chi thnh
ton Mu tnh bn nh u vo y ni miu th nh vua. V
nhng c mu ln vua bn vi cc quan, khi bn nh xong phi
cng co cc vua t tin, ri mi thi hnh, bi vy gi l thnh
ton ca Miu ng.
36. Thin th mt i do ch Thin th nht i Mt ng t
nng, tc l nm m o nng chn tm. Li ni nhn xin cho
T Hi c chn nguyn hnh, khng phi chm u em bu.
37. Ngi t sinh nghi l ngi kt nghi v chng sng
cht c nhau.
38. Co tng co l c kh; co tng l bc thy vo c kh m
chn thay hm g.

kim vn kiu 325

326 nguyn du

on XXIII
sng tin sch n
am c chay lng

kim vn kiu 327

truyn co
co tng
di hnh
bn sng.

328 nguyn du

2565 Trong qun m tic h cng(1)

Xn xao ty trc(2) hi ng qun quan.
2567 Bt nng th yn(3) di mn,
Gi say li p vn n nht tu(4)
2569 Mt cung gi ti ma su,
Bn dy r mu nm u ngn tay.
2571 Ve ngm vn ht no ty,
Lt tai H cng nhn my ri chu.
2573 Hi rng : Ny khc u ?
Nghe ra mun on, nghn su lm thay !
2575 Tha rng : Bc mnh khc ny,
Ph vo n y nhng ngy cn th.
2577 Khc cm la nhng ngy xa,
M gng bc mnh by gi l y.
2579 Nghe cng m ngm cng say,
L cho mt st cng ngy v tnh !
2581 Dy rng : Hng ho ba sinh,
Dy loan xin ni cm lnh cho ai.
2583 Tha rng : Cht phn lc loi,
Trong mnh ngh c ngi thc oan.
2585 Cn chi na cnh hoa tn,
T lng dt dy n Tiu Ln(5)
2587 Rng thng cn mnh hng qun,
Hi tn c thy gc phn l may ! (6)
2589 H cng chn qu say,
H cng n lc rng ngy nh ra.
2591 Ngh mnh phng din quc gia(7)
Quan trn nhm xung, ngi ta trng vo.
2593 Phi tung trng gi hay sao ?
S ny bit tnh th no c y ?
2595 Cng nha va bui rng ngy,
Quyt tnh H mi on ngay mt bi.

kim vn kiu 329

2597 Lnh quan ai dm ci li?

p tnh mi gn cho ngi Th quan(8)
2599 ng T tht nh a oan.
Se t sao kho v cn v xin ?
2601 Kiu hoa p thng xung thuyn,
L mn r thp, ngn n khu cao.
2603 Nng cng liu phai o(9)
Trm phn no c phn no phn ti.
2605 nh thn ct dp sng vi,
Cp cng cha m, thit i thng minh.
2607 Chn tri mt b lnh nh,
Nm xng bit gi t sinh chn no ?
2609 Duyn u ai dt t o ?
N u ai dt vo tn tay ?
2611 Thn sao thn n th ny ?
Cn ngy no cng d ngy y thi !
2613 khng bit sng l vui,
Tm thn no bit thit thi l thng !
2615 Mt mnh cay ng trm ng,
Thi th nt ngc tan vng th thi !
2617 Mnh trng gc non oi(10)
Mt mnh lung nhng ng ngi cha xong.
2619 Triu(11) u ni sng ng ng,
Hi ra mi bit rng sng Tin ng.
2621 Nh li thn mng r rng :
Ny thi ht kip on trng l y !
2623 m Tin nng nh c hay ?
Hn ta th i di ny rc ta !
2625 Di n sn bc tin hoa,
Mt thin tuyt mnh gi l sau(12)
2627 Ca bng vi m rm chu,
Tri cao sng rng mt mu bao la.

330 nguyn du

2629 Rng : T cng hu i ta,

Xt v vic nc m ra ph lng !
2631 Git chng m li ly chng,
Mt no m li ng trong ci i ?
2633 Thi th mt thc cho ri !
Tm lng ph mc trn tri di sng !
2635 Trng vi con nc(13) mnh mng,
em mnh gieo xung gia dng trng giang.
2637 Th quan theo vt vi vng,
Th m ngc chm hng cho ri.
2639 Thng thay cng mt kip ngi,
Hi thay mang ly sc ti lm chi.
2641 Nhng l oan kh lu ly,
Ch cho ht kip cn g l thn !
2643 Mi lm nm by nhiu ln,
Lm gng cho khch hng qun th soi.
2645 i ngi n th th thi,
Trong c m cc dng hi khn hay(14)
2647 My ngi hiu ngha xa nay,
Tri lm chi n lu ngy cng thng.
2649 Gic Duyn t tit gi nng,
eo bu quy np(15) rng ng vn du.
2651 Gp b Tam Hp o C,
Thong dong hi ht nh to s nng :
2653 Ngi sao hiu ngha ng,
Kip sao rt nhng on trng th thi ?
2655 S rng : Phc ha o Tri,
Ci ngun(16) cng lng ngi m ra.
2657 C tri m cng ti ta,
Tu l ci phc(17) tnh l dy oan.
2659 Thy Kiu sc so khn ngoan,
V duyn l phn hng nhan nh;

kim vn kiu 331

2661 Li mang ly mt ch tnh,

Kh kh mnh buc ly mnh vo trong.
2663 Vy nn nhng chn thong dong,
khng yn n, ngi khng vng vng.
2665 Ma a li qu a ng,
Li tm nhng chn on trng m i.
2667 Ht nn y n nn kia,
Thanh lu hai lt thanh y hai ln(18)
2669 Trong vng do dng, gm trn(19)
K lng hm si gi thn ti i.
2671 Gia dng nc dy sng gii,
Trc hm rng c gieo mi bng tanh.
2673 Oan kia theo mi vi tnh,
Mt mnh mnh bit, mt mnh mnh hay.
2675 Lm cho sng a thc y,
on trng cho ht kip ny mi thi !
2677 Gic Duyn nghe ni rng ri :
Mt i nng th, thng i cn g !
2679 S rng : Song chng h chi,
Nghip duyn(20) cn li, nhc i cn nhiu.
2681 Xt trong ti nghip(21) Thy Kiu,
Mc iu tnh i, khi iu t dm,
2683 Ly tnh thm tr tnh thm,
Bn mnh ng hiu tm n Tri.
2685 Hi mt ngi cu mun ngi,
Bit ng khinh trng, bit li phi chng.
2687 Tha(22) cng c y ai bng,
Tc khin(23) ra lng lng sch ri.
2689 Khi nn Tri cng chiu ngi,
Nh nhng n trc, n bi duyn sau.
2691 Gic Duyn du nh ngha nhau,
Tin ng th mt b lau rc ngi.

332 nguyn du

2693 Trc sau cho vn mt li,

Duyn ta m cng phc Tri chi khng !
2695 Gic Duyn nghe ni mng lng,
Ln la tm th bn sng Tin ng,
2697 nh gianh(24) chm nc tho ng,
Mt gian nc bic my vng chia i.
2699 Thu nm(25) ng ph hai ngi,
ng thuyn(26) chc bn, kt chi trng sng.
2701 Mt lng chng qun my cng,
Kho trong gp g cng trong chuyn vn(27)
2703 Kiu t gieo xung donh ngn,
Nc xui bng tri dn tn ni.
2705 Ng ng ko li vt ngi,
Ngm li Tam Hp r mi chng ngoa.
2707 Trn mui lt mt o l,
Tuy dm hi nc, cha la bng gng.
2709 Gic Duyn nhn tht mt nng,
Nng cn thim thip gic vng cha phai.
2711 M mng phch qu hn mai,
m Tin thot thy ngi ngy xa.
2713 Rng : Ti c lng ch,
Mt cng mi my nm tha y.
2715 Ch sao phn mng c dy,
Kip xa vy lng ny d ai !
2717 Tm thnh thu n Tri,
Bn mnh l hiu, cu ngi l nhn.
2719 Mt nim v nc v dn,
m cng ct mt ng cn gi(28)
2721 on trng s rt tn ra,
on trng th phi a m tr nhau.
2723 Cn nhiu hng th v sau,
Duyn xa y phc sau di do.

kim vn kiu 333

2725 Nng cn ng ngn bit sao,

Trc Tuyn nghe ting gi vo bn tai.
2727 Git mnh thot tnh gic mai,
Bng khung no bit ai m nhn.
2729 Trong thuyn no thy m Tin?
Bn mnh ch thy Gic Duyn ngi k.
2731 Thy nhau mng r trm b,
Dn thuyn mi rc nng v tho l.
2733 Mt nh chung ch sm tra,
Gi trng mt mt mui da chay lng.
2735 Bn b bt ngt mnh mng,
Triu dng hm sm my lng trc sau.

334 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 2638 Nhiu bn Kiu Nm v ht thy cc bn Kiu Quc
ng u in cu ny l Th m ngc chm hng cho ri. Xt
ch cho y tht v nghi. l v nhiu bn Nm khc v in
ch tht tc l mt lm ra ch cho.
Cu 2672 Ch bng tanh Nm vit gn ging nh ch vng tanh
nn cc bn Nm khc lm ra vng tanh, thnh v nghi.

ch gii dn in
1. H cng tic mng dp gic thnh cng.
2. Ty trc n so.
3. Th yn ng hu rt ru trc mm tic.
4.Vn n nht tu ti khng hiu ch xc nghi bn ch
vn n nht tu l g. Ti ch nh ch nht tu th bn Kiu
Nm vit l ngy tu; ch vn th khng nh bn in l vn vn
chuyn hay l vn mt vn, mt khc n.
Cun Kim Kiu ca ng Bi K th in l vn n nht tu m
khng gii nghi l g. Ti cho nht tu l v nghi, v li ch
a v ch Quc ng in lm l thng, chc g m ly hai ch
vn nht ny lm bng c m lun nghi c.
Ti nh c bn Kiu in cu ny l Gi say li p cung n
nht tu, vy c l ch vn y l ch vn mt khc n. Nn
nh vn no mi i vn ra cung cho r nghi v lin
vi ch cung cu sau : mt cung gi thm ma su.
Cn ch nht tu th c l l khc n hay, ngy no cng gy.
ng l phi ni l nht tu nhng trong vn th thng hay
i thanh trc ra thanh bng cho hp m lut; nh i nghi ra
ngh; i nn ra nn...
5. Dy n Tiu Ln nng Tiu Ln l v vua nc Bc T. Khi
nc T b nh ng tiu dit, nng phi vo cung i vng
nh ng. Mt hm nng gy n, n t dy, nng ngi khc
m khng ni li dy n. i vng hi sao, th nng ngm mt
bi th trong c hai cu sau :
Dc tri trng on tuyt,
ng khan tt thng huyn
Mun bit lng ny day dt th no,
Th nn xem si dy trn i ny.

kim vn kiu 335

6.Gc phn lng vua Hn Cao T trng nhiu cy phn, nn

vua gi lng vua l phn hng lng cy phn. Sau ngi ta gi
lng qu mnh l phn hng. c thy gc phn tc l c
v lng qu cha m.
7. Phng din quc gia phng din l ng quan to cai tr mt
phng trong nc. Phng din quc gia l ng quan to ca
nh nc, ca triu nh.
8. Th quan l ngi quan nh, cai tr ngay ti i phng qu
mnh. Ngy xa vng him tr, hay dng chnh ngi bn x
cai tr cho d.
9. liu phai o l mt my bun t ti.
10. Mnh trng gc non oi l hi na m thng tun
m lch, trng c mt na sng v x xung dy ni phi Ty.
11. Triu y nghi l nc thy triu.
12. Thin tuyt mnh l bi vn th lm lc sp cht, sp t t.
13. Con nc nh thuyn chi vn hay dng ting con nc
tnh nc thy triu to hay nh : mt con nc, hai con nc, ba
con nc...
14. m cc dng hi nghi l ht vn kh ri li chuyn sang
vn sng, cng nh kh tit trong mt nm; rt n cc ri
li m dn tr li.
15. Np hay kp, l ci gi vung an bng tre cha sch v,
c mang i ng.
Vn du l i vn cnh tri my cha chin mi ni.
16. Ci ngun do ch cn gc r cy; nguyn ngun sng sui.
17. Ci phc do ch phc cn dch ra. i tu th c sung sng
thnh thi; a tnh th hay gp s oan kh.
18. Thanh y hai ln mt ln hu ru m con Hon Th v mt
ln hu ru h H.
19. Gm trn l gm tut v ra.

336 nguyn du

20. Nghip duyn nghip l ti nghip do tnh i gy ra; duyn

l phc duyn c c v nhiu cng c v lng hiu nghi.
21. Ti nghip ti nghip ca Kiu c hai phn : Mt phn t
kip trc nh m Tin ni : S cn nng nghip m o.
Phn na l mc iu tnh i trong kip ny.
Chuc ti kip trc bng s hi mt ngi, cu mun
ngi; chuc ti kip ny bng s ly tnh thm tr tnh thm.
22. Tha l ting c, nghi l ca ai. Ch tha do ch Hn l k
dch ra. Trc kia ta vn hc k l tha.
V ch k bao gi cng trn danh t, nh ni : Dng ngu
d dng k lc, d thc k nhc Nui tru dng tho sc, n
tha tht. Bi vy y mi ni Tha cng c y
23. Tc khin tc l c, khin l ti li. Tc khin l ti li t
kip trc li.
24. nh gianh l xp l c gianh thnh tm ri dng ba nan
tre di an kp u gc li thnh tng phn di m lp ln mi
nh. Chm l g buc tre na thnh mt khung nh lu tm.
Tho ng l nh lp c c v sch s d coi.
25. Thu nm l thu lm vic c nm.
26. ng thuyn y nghi l thuyn lun lun .
27. Trong chuyn vn l trong cuc xoay chuyn dun di t
nhin ca tri t.
28. m cng ct mt ng cn gi m cng l cng c
mnh lm m khng ai bit; ng cn l mt phn ca lng.
Nhng n v trong php cn ca ta l :
T = 60 kg
Yn = 6 kg
Cn = 600 g
Lng = 37,5 g
ng hay ng cn = 3,75 g
Phn = 0,375 g
T = 10 yn, Yn = 10 cn, Cn = 16 lng, Lng = 10 ng cn,
ng cn = 10 phn.
Cu ny nghi l nu em m cng vi kip xa th bn i
cn m cng nng hn i cn kip xa mt ng cn.

kim vn kiu 337

338 nguyn du

on XXIV
l cnh iu tn
thng ngi lu lc

kim vn kiu 339

triu dng
hm s
y lng
trc sau.

340 nguyn du

2737 Nn xa trt sch lu lu,

Duyn xa, cha d bit u chn ny.
2739 Ni nng lu lc y,
Ni chng Kim Trng by chy mi thng,
2741 T ngy mun dm h tang,
Na nm t Liu dng li nh.
2743 Vi sang vn Thy d la,
Nhn xem phong cnh nay khc xa.
2745 y vn c mc lau tha,
Song trng qunh qu, vch ma r ri.
2747 Trc sau no thy bng ngi,
Hoa o nm ngoi cn ci gi ng(1)
2749 Xp xy n ling lu khng,
C lan mt t ru phong du giy(2)
2751 Cui tng gai gc mc y,
i v ny nhng li ny nm xa.
2753 Chung quanh lng ngt nh t,
Ni nim tm s by gi hi ai ?
2755 Lng ging c k sang chi,
Ln la s hi mt hai s tnh.
2757 Hi ng ng mc tng nh;
Hi nng nng bn mnh chuc cha;
2759 Hi nh nh di xa,
Hi chng Vng vi Vng b, Thy Vn.
2761 u l sa st kh khn,
May thu vit bn kim n ln hi.
2763 iu u st nh lng tri,
Thot nghe chng thot rng ri xit bao.
2765 Vi han(3) di tr ni no,
nh ng chng mi tm vo tn ni.
2767 Nh tranh vch t t ti,
Lau treo rm nt trc gi phn tha.

kim vn kiu 341

2769 Mt sn t c dm ma,
Cng ngao ngn ni cng ng ngn ng.
2771 nh liu ln ting ngoi tng,
Chng Vng nghe ting vi vng chy ra.
2773 Dt tay vi rc vo nh,
M sau Vin ngoi ng b ra ngay.
2775 Khc than k ht nim ty :
Chng i ! Bit ni nc ny cho cha ?
2777 Kiu nhi phn mng nh t,
Mt li li tc t cng chng.
2779 Gp cn gia bin(4) l dng,
Bn mnh n tm ng cu cha.
2781 Dng dng khi bc chn ra,
Cc trm nghn ni, dn ba bn ln :
2783 Trt li nng vi Lang qun,
Mn con em n Thy Vn thay li.
2785 Gi l tr cht ngha ngi,
Su ny dng dc mun i cha qun(5)
2787 Kip ny duyn ph duyn,
D i cn bit s n lai sinh.
2789 My li k ch(6) inh ninh,
Ghi lng d, ct mnh ra i.
2791 Phn sao bc my Kiu nhi !
Chng Kim v con th i u ?
2793 ng b cng ni cng au,
Chng cng nghe ni, cng du nh da(7)
2795 Vt mnh vy gi tun ma,
Dm d git ngc thn th hn mai.
2797 au i on ngt i thi,
Tnh ri li khc khc ri li m.
2799 Thy chng au ni bit ly,
Nhn ngng ng mi v v gii khuyn :

342 nguyn du

2801 By gi vn ng thuyn,
nh phn bc khn n tnh chung.
2803 Qu thng cht ngha o bng,
Nghn vng thn(8) y d hng b sao ?
2805 D dnh khuyn gii trm chiu,
La phin cng dp cng khu mi phin.
2807 Th xa gi n kim hon,
Ca xa li gi n n vi hng(9)
2809 Sinh cng trng thy cng thng
Gan cng tc ti rut cng xt xa.
2811 Rng : Ti trt qu chn ra,
cho n ni tri hoa dt bo.
2813 Cng nhau th tht nhiu,
Nhng iu vng , phi iu ni khng !
2815 Cha chn gi cng v chng,
Lng no m n dt lng cho ang ?
2817 Bao nhiu ca my ngy ng,
Cn ti ti gp mt nng mi thi !
2819 Ni thng ni chng ht li,
T t (10) Sinh mi st si tr ra.
2821 Vi v sa chn vn hoa,
Rc mi Vin ngoi ng b cng sang.
2823 Thn hn chm cht l thng,
Dng thn thay tm lng nng ngy xa.
2825 inh ninh mi l chp th(11)
Ct ngi thn tn a t nhn nhe.
2827 Bit bao cng mn ca thu,
Lm Thanh my i v dm khi.
2829 Ngi mt ni, hi mt ni,
Mnh mng no bit b tri ni nao !
2831 Sinh cng thm thit kht khao,
Nh nung gan st, nh bo lng son.

kim vn kiu 343

2833 Rut tm ngy mt ho hon,

Tuyt sng ngy mt hao mn mnh ve(12)
2835 Thn th lc tnh lc m,
Mu theo nc mt, hn la chim bao.
2837 Xun Huyn lo s xit bao,
Qu ra khi n th no m hay !
2839 Vi vng sm sa chn ngy,
Duyn Vn sm xe dy cho chng.
2841 Ngi yu iu(13) k vn chng,
Trai ti gi sc xun ng va th.
2843 Tuy rng vui ch vu phi(14)
Vui ny ct su kia c no.
2845 Khi n , lc ra vo,
Cng su duyn mi, cng do tnh xa.
2847 Ni nng nh n bao gi,
Tun chu i trn, v t trm vng.
2849 C khi vng v th phng,
t l hng gi phm ng ngy xa.
2851 B bai ru r ting t,
Trm bay nht khi, gi a lay rm.
2853 Dng nh gc chi bn thm,
Ting Kiu ng vng(15) bng xim m mng.
2855 Bi lng tc ghi vng,
Tng nng nn li thy nng v y.

344 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 2749 Nhiu bn Kiu phin m ch xp xy ra ch xp
xo thnh sai nghi y. V xp xy l lng l bay ra bay vo,
trng c v bun b v nh vng ch; xp xo l chim non tp
bay cnh cn gng, lc xe ra, lc cp li cha lanh l.
Cu 2843 Kinh Thi c cu : Phng hong vu phi i chim
phng hong vui bay cng nhau, ni v chng ho hp vui v.
Nhiu bn Kiu i lm vu phi ra vu quy, thnh ra nghi khng
tht hay. V vu quy l gi v nh chng, thiu vui.
Cu 2853 Cu ny ly trong truyn Tiu T Liu Trai : Ht
vn qu khc m tu Bng nghe ting ma khc n non gc
ti. Truyn tm tt nh sau : Hai c gi ma Thu Dung, Tiu T
cng yu o Sinh. Sau Thu Dung c nhp vo xc Hc N
hi li thnh ngi ly c o Sinh. Ti n v chng vo
bung lm l hp cn, bng nghe ting Tiu T khc rn r
x ti. V chng thng qu, mang n ti xem thy nng o
xim y nc mt do sut m khng nn. Trong by m lin
khng sao lm c l hp cn. Sau nh o s sai m binh i ly
trm c xc cht Si N v cho Tiu T nhp vo ho ngi.
Th l o Sinh c hai v rt p.
Li nh ta lm trc thng c su hay tm hng ct ngang,
mi khong gia hai hng ct gi l mt gian nh. Ba gian gia
l nh ngoi, mt hay hai gian u ngn ra lm hai bung ng.
Chi l gian hp lm ph vo gian bung cha hm t qun
o, c. Gian chi nh thng khut ti, d tng tng c
ma n. V ch chi d lm vi ch nc nn c bn in l dng
nh bn nc bn thm tht l v nghi.

kim vn kiu 345

ch gii dn in
1. Hoa o nm ngoi cn ci gi ng Thi H i ng
ngi p, th hay. Mt hm tit Thanh Minh, H ra ngoi
thnh chi, thy trong mt thn trang hoa o n y chung
quanh nh, mi g ca vo xin nc ung. Mt c gi bng bt
nc m ca ra a cho H, bn mt nhn nhau tha thit.
Hm Thanh Minh nm sau, H li ra thm nh , thy ca
kha k, mi mt bi th ngoi ca rng :
Kh nin th nht th mn trung
Nhn din o hoa tng nh hng
Nhn din ch kim h x kh ?
o hoa y cu tiu ng phong
Nm ngoi hm nay trong ca ny,
Hoa o v mt ngi cng nh ln sc hng
Gng mt ngi xa gi khng bit chn nao
Ch cn hoa o vn nh c ci vi gi xun.
th xong H ra i, ri my hm sau li n th thy trong
nh c ting khc. Mt c gi ra hi c phi H bi th ny
khng. V ni : Anh git con gi ti ri ! T hm n c bi th,
n khng n ung g c, ri hm nay n va mi cht. H cm
thng xin vo ving v ng trc c gi gi to rng : Thi H
n y! C c bit khng ?C gi lin tnh dy.
2. Ru phong du giy bi ca Trng Can Hnh ca L Bch t
cnh c gi nh chng i xa c hai cu :
Mn tin tng hnh tch
Nht nht sinh lc i
Vt chn tin a chng lc chng ra i xa
Tng vt mt u y ru xanh sinh ra.
3. Han ting c tc l hi, by gi ta vn ni hi han.
4.Gia bin l tai v bt k xy ra cho gia nh, phi chu ti.
5.Su ny dng dc mun i cha qun cu ny ly hai
cu cui ca bi Trng Hn Ca :
Thin trng a cu hu th tn
Th hn min min v tuyt k
Tri di t rng cng c lc phi ht
Ut hn nay s ko di mi mi khng bao gi dt

346 nguyn du

6.K ch l li ghi li nh ni h vi ngi vng mt. y tc l

li Kiu dn li nh cha m ni h vi Kim Trng.
7. Du nh da l r nh rau phi ho dng lm da.
8. Thn nghn vng sch Hn c ch : Thin kim chi t, to bt
thu ng Ngi con nghn vng, khng ngi ch thm cao
m r chn xung ko c khi ri ng xung m sinh qu. ni
ngi con nh qu phi bit gi mnh cn thn.
9. n vi hng n y l ci n Kim Trng trao cho Kiu
gy (cu 467-468); hng y l mnh g trm m Kim Trng b
thm vo nh hng n Kiu khi nng li sang m hm
sinh nht ngoi gia, ri sau lm l khn th vi nhau. Khi th
xong, chy cha ht Kiu gi lm k nim.
10. T t cho xin php ra v.
11. Mi l chp th l ly nc mt m mi mc vit th. ni
va khc va vit th gi cho nng.
12. Hao mn mnh ve ve n v thng 7, thng 8 c sng lnh
th gy dn ri cht.
13.Yu iu yu l c tnh, iu l nhan sc p. Yu iu l
ngi con gi va p va hin
14. Vu phi Kinh Thi c cu : Phng hong vu phi i chim
phng hong cng bay ln. ni v chng vui ho vi nhau,
nh i chim phng cng bay ln vui v vi nhau trn tri.
15. ng vng l ting nghe vng vng thy nh ting thn,
ting ma. Ta trc thng ni : Nh c ngi bnh nng, m m
vng, lng tai nghe thy vng vng c ting vng lng tri th
th no cng cht.

kim vn kiu 347

348 nguyn du

on XXV
thng ng hi mng
thit v chiu hn

kim vn kiu 349

tng nng
nn li
thy nng
v y.

350 nguyn du

2857 Nhng l phin mun(1) m ngy,

Xun thu(2) bit i thay my ln.
2859 Ch khoa(3) gp hi trng vn.
Vng Kim cng chim bng xun(4) mt ngy.
2861 Ca tri rng m ng my,
Hoa cho ng hnh(5) hng bay dm phn.
2863 Chng Vng nh n xa gn,
Sang nh Chung lo t n chu tuyn.
2865 Tnh xa n tr ngha n,
Gia thn(6) li mi kt duyn Chu Trn.
2867 Kim t nh bc thanh vn,
Ni nng cng ngh xa gn cng thng.
2869 y ai hn ngc th vng,
By gi Kim m Ngc ng(7) vi ai ?
2871 R bo(8) chn sng lc loi,
Ngh mnh vinh hin, thng ngi lu ly.
2873 Vng ra ngoi nhm(9) Lm Chi,
Quan sn nghn dm, th nhi mt on.
2875 Cm ng(10) ngy thng thanh nhn,
Sm khuya ting hc, ting n tiu dao(11)
2877 Phng xun trng r hoa o,
Nng Vn nm bng chim bao thy nng.
2879 Tnh ra mi r cng chng,
Nghe li chng cng hai ng tn, nghi(12)
2881 N Lm Thanh vi Lm Chi,
Khc nhau mt ch hoc khi c lm.
2883 Trong c thanh kh tng tm,
y hoc c giai m chng l ?(13)
2885 Thng ng chng mi hi tra,
H c k li gi tha ln :
2887 S ny ngoi mi nin,
Ti bit mt, bit tn rnh rnh.

kim vn kiu 351

2889 T B cng M Gim Sinh,

i mua ngi Bc Kinh a v.
2891 Thy Kiu ti sc ai b,
C ngh n li ngh vn th;
2893 Kin trinh chng phi gan va,
Liu mnh th y, phi la th kia;
2895 Phong trn chu ch,
Dy duyn sau li se v Thc lang.
2897 Phi tay v c ph phng,
Bt v V Tch toan ng b hoa.
2899 Bc mnh nng phi trn ra,
Chng may li gp mt nh Bc kia.
2901 Thot bun v, thot bn i,
My tri bo ni thiu g l ni !
2903 Bng u li gp mt ngi,
Hn ngi tr dng, nghing tri uy linh;
2905 Trong tay mi vn tinh binh,
Ko v ng cht mt thnh Lm Chi.
2907 Tc t cc tch mi khi,
On th tr on, n th tr n.
2908 nn c ngha c nhn,
Trc sau trn vn, xa gn ngi khen.
2911 Cha tng c h c tn,
S ny hi Thc Sinh vin mi tng.
2913 Nghe li ni r rng,
Tc th thip mi chng Thc Sinh.
2915 Ni nng hi ht phn minh :
Anh hng lc y, tnh danh l g ?
2917 Thc rng : Gp lc lu ly,
Trong qun ti hi thiu g tc t.
2919 i vng tn Hi, h T,
nh quen trm trn, sc d mun ngi.

352 nguyn du

2921 Gp nng khi Chu Thai,

L g quc sc thin ti phi duyn.
2923 Vy vng trong by nhiu nin,
Lm cho ng a kinh thin ng ng.
2925 i qun n ng ci ng,
V sau chng bit Vn Mng(14) ra sao.
2927 Nghe tng ngnh ngn tiu hao(15)
Lng ring chng lung lao ao thn th.
2929 Xt thay chic l b v,
Kip trn bit r bao gi cho xong.
2931 Hoa tri nc chy xui dng,
Xt thn chm ni, au lng hp tan.
2933 Li xa li mun vn,
Mnh hng cn , phm n cn y,
2935 n cm kho ngn ng dy,
La hng bit c kip ny na thi ?
2937 Bnh bng(16) cn k xa xi,
nh chung(17) sao n n ngi cho an !
2939 Rp mong treo n t quan(18)
My sng cng li, my ngn cng pha.
2941 Gin mnh trong m can qua,
Vo sinh ra t ha l thy nhau.
2943 Ngh iu tri thm vc su,
Bng chim tm c, bit u m tm ?
2945 Nhng l nn n i tin,
Nng ma bit my phen i di !
2947 Nm my(19) bng thy chiu Tri,
Khm ban sc ch(20) ti ni rnh rnh :
2949 Kim th ci nhim Nam Bnh,
Vng th cng ci nhim thnh Tuy Dng.
2951 Sm sanh xe nga vi vng,
Hai nh cng thun mt ng ph quan(21)

kim vn kiu 353

2953 Xy nghe th gic tan,

Sng m Phc Kin, la tn Trit Giang.
2955 c tin Kim mi r Vng,
Tin ng cng li tm nng sau xa.
2957 Hng Chu n by gi,
Tht tin hi c tc t rnh rnh :
2959 Rng ngy hm n giao binh,
Tht c T thu linh trn tin(22)
2961 Thy Kiu cng c chng n,
Lnh quan li bt p duyn Th t.
2963 Nng gieo ngc trm chu,
Sng Tin ng , y m hng nhan.
2965 Thng thay khng hp m tan,
Mt nh vinh hin, ring oan mt nng !
2967 Chiu hn(23) thit v l thng,
Gii oan(24) lp mt n trng bn sng.
2969 Ngn triu non bc trng trng(25)
Vi trng cn tng cnh hng lc gieo.
2971 Tnh thm b thm(26) l iu :
No hn tinh v(27) bit theo chn no ?

354 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 2899 Nhiu bn Kiu in ch bc thnh bc, e khng xc
ng. V Kiu phi trn l v tnh th nguy him bc bch ch
khng phi v bc tc.
Cu 2916 Cu ny bn th in Chng con u t, bn th vit
Anh hng lc y. Cu chng con u t nghe c v thng
thng hn nhng e khng tht xc ng. V th l cu hi
chng con u ? tn h l g ? m sao cu tr li li ch ni c
tn v h. Nh vy, cu anh hng lc y hp l hn, v ch anh
hng hp vi ch i vng cu tr li.
Cu 2940 Ch pha y nghi l len chui ba vo, khng s
nguy him. Nhiu bn Kiu i ch pha ra ch qua, tht lm.
Cu 2950 Tuy Dng l mt huyn tnh H Nam bn Tu, v
phi Ty sng Tuy Thy, nn mi gi tn l huyn Tuy Dng.
Cc bn Nm u vit ng l Tuy Dng, nhng ta thng c
sai l Th, v ch Tuy v ch Th vit theo ch Hn ch khc
nhau mt ly, nn ta thng vit c hai ch l Th. Cho nn c
bn Kiu in lm l Th Dng.
Xt ra lc Kim Trng, Vng Quan i nhm chc, lc mi
khi hnh th cng i v phi Nam. Gn ti Hng Chu th ng
l Kim Trng phi r v phi ng Nam ti huyn Nam Bnh;
Vng Quan th phi r v phi Ty ti Tuy Dng. Nhng
c tin gic tan, nn Kim mi r Vng cng i vi mnh v
phi Phc Kin tm tin tc Kiu.

kim vn kiu 355

ch gii dn in
1. Mun l bun; Chinh ph ngm c cu :
Su m nng hy chng lm gi
Mun cha y hy thi lm cm
Mn hoa mn ru gii bun
Su lm ru nht, mun lm hoa i.
2. Xun thu nghi l mt nm. Ting ta trc, ngi lch s
thng hi tui nhau bng cu : Tha ng, nm nay xuan thu
ng bao nhiu ?
3. Ch khoa l khoa thi vn cao cp nht m ra bt k, ngoi k
thi Hi thng l, thu vt nhn ti v ri st. Ngi ng thi Ch
khoa khng cn c bng C nhn. Ch khoa chnh vua ra lm
ch kho, nn cc ng Tin S k Ch khoa c danh gi hn
cc ng Tin S khoa thng l.
4.Bng xun l xun bng. Khoa thi Hi bao gi cng thi vo
mu xun, nn ai u Tin S gi l chim bng xun. Cn thi
Hng ly bng C nhn th vo mu thu, nn bng C
nhn gi l bng thu.
5.Hoa cho ng hnh thi Tin S xong vo thng ba, ng
hoa hnh o n, cc ng Tin S mi c vua dn i do chi
trong vn hoa nh vua, hay nhng ng nhiu hoa kinh , ch
no cng nhiu hoa hnh o nh cho mng cc v tn khoa.
Dm phn l ng v lng qu mnh. Ai Tin S th c
ngi hng tnh hng huyn rc vinh quy v lng rt v vang.
6.Gia thn gia l thm, thn l tnh thn thit. Gia thn l
thn li cng thn hn.
7. Kim m Ngc ng ca cung V ng nh Hn c tng
nga ng nn gi l Kim m mn.
Ngc ng l nh xy bng ngc thch. C thi c cu :
Hong kim vi qun mn, Bch ngc vi qun ng
Vng lm ca nh chng, Ngc trng xy nn nh chng
Vua Tng Thi Tng th c cu t chc Hn Lm Qu rng :
Hn Lm tha ch qu, thanh tnh Ngc ng trung
Chc Hn Lm tha ch tuy nh nhng sang,
v c ni nh ngc rt trong sch.

356 nguyn du

Th ch l chc quan u tin m cc ng Tin S c b

nhim, gn Vua lnh Vua m vit sc lnh.
8. R bo do ch bnh ngnh l ci nhnh bo dch ra.
9. Ngoi nhm nhm cng nh nhim, nghi l cho ra lm
quan cc tnh ngoi kinh . Cn gi l b nhm, b nhim.
10. Cm ng nghi en l nh gy n cm; nghi bng l
dinh quan Tri huyn. ng Phc T Tin, i Xun Thu lm quan
huyn nc L, thng va gy n va lm vic quan m dn
vn yn tr, nn i sau gi dinh tri Huyn l Cm ng.
11. Ting hc ting n ng Triu Bin i Tng lc lm Ng S
rt thanh lim cng trc, khng king n ai. Lc ra lm quan
t Thc, nh ngho, ch c mt cy n v mt con hc, nhng
dn rt knh s, qun rt yn tr.
12. Tn l tin, nghi l ng; tn nghi l na tin n ng.
13.Giai m giai l tt, m l ting. Giai m l tin tt, tin hay.
14. Vn Mng l tin tc xa thm l m khng r.
15. Tiu hao l tin tc lc th n lc th kia, khng bit th no.
16. Bnh bng bnh l bo; bng la loi c mc bm trn tng,
vo thn cy to, v mu kh th bong theo gi bay i. y dng
ch bnh bng ni i Kiu lnh nh nh cnh bo mt
nc, c bng trc gi.
17. nh chung nh l ci vc ln nu n; chung l ci
chung. Hai ch nh chung dng t cnh nh giu sang, ng
ngi; phi nu n bng vc, phi nh chung gi ngi v.
18. Treo n t quan ng o Tim l thi s tr danh i nh
Tn. Lc nh Tn suy, ng ng lm Huyn lnh Bnh Trch.
Mt hm c vin c Bu n huyn, c ngi bo ng phi mc
o m ra ly cho, ng ci ni : Khi no ta li phi v nm u
go lng m ly cho hn. Ri ng treo n cng huyn m b
quan v nh sng i ngho tng nhng t do ung dung.

kim vn kiu 357

19. Nm my l m my nm sc vng, , xanh, trng, en

tng trng cho oai quyn vua chu. Bi vy sc vua ban vn v
hnh my ng sc. S Hn ni : Phm Tng bo Hng V git Bi
Cng i, v Bi Cng u thng c my ng sc che trn, bo
im Bi Cng s c lm vua, cp mt thin h ca V.
20. Khm ban sc ch khm l knh; ban l ban cho; sc ch l
t ch th ca vua. Khm ban sc ch l knh vng nhn sc lnh
ca vua ban cho.
21. Ph quan ph l ti; ph quan l ti ch lm quan.
22. Tht c, thu linh tht c l b la; thu linh tc l cht.
23. Chiu hn l l cng mi vong hn ngi cht ui hay
cht mt tch ni xa, tr v vi gia nh.
24. Gii oan l l cng Pht, xin c Pht ci ht nhng nt oan
nghit kip trc mnh buc vo.
n l mt nn cao p ln k bn th tng kinh nim
Pht, cu Pht ban phc gii ti cho oan hn c thot khi ci
kh cc, v ci yn vui.
25. Ngn triu non bc nghi l nc triu ln to c nhng ln
sng ni cao ri tung to trc gi, thnh ngn trng nh bc.
Ngi ta cn gi l sng bc u.
26. Tnh thm b thm tnh thm l ni cng chiu hn trn
b, c c mt mi ngi gia nh thn thit; b thm l ni
y sng, hn cht th thm.
27. Hn tinh v sch Sn Hi Kinh ni : ni Pht Cu c loi
chim gi l tinh v, ngy ngy cm , cm cnh cy th xung
b ng. l hn con gi Hong tn l N Oa cht ui b
ng, nn mun lp b bo th.
Ch lm b N Oa ny vi b N Oa i , v tri.

358 nguyn du

kim vn kiu 359

360 nguyn du

on XXVI
mng cnh on vin
ti tnh lu lc

kim vn kiu 361

no hn
tinh v
bit teo
chn no ?

362 nguyn du

2973 C duyn(1) u bng l sao ?

Gic Duyn u bng tm vo n ni.
2975 Trng ln linh v(2) ch bi,
Tht kinh mi hi : Nhng ngi u ta ?
2977 Vi nng thn thch gn xa ?
Ngi cn sao bng lm ma(3) khc ngi ?
2979 Nghe tin ng ngc rng ri,
Xm quanh k h, rn li hi tra :
2981 Ny chng ny m ny cha,
Ny l em rut, ny l em du.
2983 Tht tin nghe by lu,
Php s (4) dy th, s u l dng ?
2985 S rng : Nhn qu vi nng(5)
Lm Chi bui trc, Tin ng bui sau.
2987 Khi nng gieo ngc trm chu,
n nhau ti gp nhau rc v.
2989 Cng nhau nng ca B (6)
Tho am cng gn k chng xa.
2991 Pht tin ngy bc ln la,
m m nng cng nh nh khn khuy.
2993 Nghe tin n mt m my,
Mng no li qu mng ny na chng ?
2995 T phen chic l la rng,
Thm tm lung nhng liu chng nc my.
2997 R rng hoa rng hng bay,
Kip sau ha thy, kip ny hn thi !
2999 Manh dng (7) i ng chc ri,
Ci trn m li thy ngi cu nguyn !(8)
3001 Cng nhau ly t Gic Duyn,
B hnh mt l theo lin mt khi.
3003 B lau vch c tm i,
Tnh thm lung hy h nghi na phn.

kim vn kiu 363

3005 Quanh co theo gii giang tn(9)

Khi rng lau ti sn Pht ng.
3007 Gic Duyn ln ting gi nng,
Bung trong nng vi vng bc ra.
3009 Trng xem mt mt nh :
Xun gi cn khe, huyn gi cn ti.
3011 Hai em phng trng(10) ha hai,
N chng Kim l ngi ngy xa.
3013 Tng by gi l bao gi ?
R rng m mt cn ng chim bao !
3015 Git chu thnh tht qun bo(11)
Mng mng ti ti bit bao s tnh !
3017 Huyn gi di gi gieo mnh,
Khc than mnh k s mnh u ui :
3019 T con lu lc qu ngi,
Bo tri sng v chc mi lm nm.
3021 Tnh rng sng nc ct lm(12)
Kip ny ai li cn cm(13) gp y !
3023 ng b trng mt cm tay,
Dung quang chng khc chi ngy bc ra.
3025 By ch di nguyt, du hoa,
Mi phn xun c gy ba bn phn.
3027 Ni mng bit ly chi cn ?
Li tan hp chuyn xa gn thiu u !
3029 Hai em hi trc han sau,
ng trng chng cng tr su lm ti.
3031 Quy nhau ly trc Pht i,
Ti sinh thm t lng Ngi t bi.
3033 Kiu hoa gic gi tc th,
Vng ng dy rc cng v mt ni.
3035 Nng rng : Cht phn hoa ri,
Na i nm tri mi mi ng cay.

364 nguyn du

3037 Tnh rng mt nc chn my,

Lng no cn tng c ry na khng ?
3039 c ry ti th tng phng.
Kht khao tha tm lng lu nay.
3041 em mnh b am my(14)
Tui ny gi vi c cy cng va(15)
3043 Mi thin(16) bn mui da,
Mu thin n mc a nu sng.
3045 S i tt la lng,
Cn chen vo chn bi hng lm chi !
3047 D dang no c hay g ?
tu tu trt qu th th thi.
3049 Trng sinh n nng bin tri,
Lng no n dt ngha ngi ra i !
3051 ng rng : B th nht th(17)
Tu hnh th cng phi khi tng quyn.
3053 Phi iu cu Pht cu Tin,
Tnh kia hiu n ai n cho y ?
3055 sinh(18) nh c cao dy,
Lp am ri s rc thy chung.
3057 Nghe li nng phi chiu lng,
Gi s gi cnh u cng bc ra.

kim vn kiu 365

gio nh xc nh
Cu 3008 Cu ny nhiu bn Kiu in l Bung trong vi do
sen vng bc ra. Hai ch sen vng khng hp vi Kiu lc ny,
v nng mc o nu theo thin ri.
Cu 3030 Ch chng cu ny, c bn in l nng. Th l sai lm.
Mi gp Kiu, ai cng xm li m nhn m hi. ng th trng mt,
b th cm tay, hai em th hi trc han sau, cn chng Kim th
phi gi gn t, khng tin li gn Kiu m cho hi, ch ng
xa nhn, v ti vui.

ch gii dn in
1. C duyn nghi en ch c l ci my pht ng a y
cho chy; ch duyn l ci nguyn nhn sinh ra mt s g sch
Pht gi l nhn qu. Nghi rng hai ch c duyn l s tnh c t
nhin xy ra, nh Tri dun di a n.
2. Linh v l bn th cng linh hn ngi mi cht, trn ngai linh
v c by mt bi v tn tui ngi cht.
3. Lm ma l l chn v cng t ngi cht.
Theo tc ta trc, nhng ngi cht mt xc cng vn c l
lm ma chn ct : Ngi ta lm hnh gi xp vo quan ti m
chn, ly s da lm u, ct ging cnh cy nc nc lm xng,
gii ch ng sc ln lm mnh mu ri cng chiu hn v vo
quan m chn. Gi l m chiu hn.
4.Php s ch Php y nghi l o Pht. Php s l thy
ging o Pht.
5.Nhn qu nhn l ci nhn ht mnh em trng, qu l ci
tri cy mnh trng c. Theo Kinh nh Pht th nhn qu l
s bo ng; lm thin th s c hng phc, lm c th s phi
kh s. Dn ta c cu : Nhn no qu y ging nh trng ht
u th s c n u, trng ht mn th s c n mn.
6.Ca B l ca nh Pht, tc l chu. c Thch Ca ngi tu
gc cy B thnh Pht, nn cc chu hay trng cy B
trc lm k nim.

366 nguyn du

7. Manh dng manh l ch m ti m u, tc l ci m ph;

dng l ch sng sa, tc l ci dng th. Ch lm ch manh
vi ch minh nghi l sng.
8. Cu nguyn cu nguyn trc kia l tn ni t chn cc
quan to nc Tn i Xun Thu, sau ta dng ch ni m m.
9. Giang tn l bn sng, b sng.
10. Phng trng l ln thnh ngi ng n, t t.
11. Qun bo l nc mt lm hoen m c o bo o ngoi.
12. Ct lm ch lm y nghi l bn. Thnh ph H Ni trc
kia c mt ca gi l ca ng Lm, v l ni th nhum thm
en , nh no cng cha bn ngm la vi nhum en.
13.Cm ch cm y l on trc chc s c nh th.
14. Am my ch Hn nghi l ngi nh nh v rt cao sch.
15. Gi vi c cy nghi l sng cuc i tu hnh, r sch ht
nhn tnh nh loi c cy, lc sng th vui bn vi c cy, lc cht
cng chn vi vi c cy.
16. Mi thin l n chay nh Pht; mu thin l qun o mc
mc nh Pht.
17. B th nht th l ni rt ngn li ca cu : B nht th, th
nht th trc kia mt th, by gi mt th, mi th mi khc.
18. sinh l cu cho sng li, lm cho i sng c thnh
thi, vui v.

kim vn kiu 367

368 nguyn du

on XXVII
k thn hoa tn
ngi khen trng t

kim vn kiu 369

gi s
gi cn
u cng
bc ra.

370 nguyn du

3059 Mt on v n quan nha,

on vin(1) vi m tic hoa(2) vui vy.
3061 Tng tng(3) chn cc(4) d say,
ng ln Vn mi gii by mt hai,
3063 Rng : Trong tc hp c tri.
Hai bn gp g mt li kt giao.
3065 Gp cn bnh a ba o(5)
Vy em duyn ch buc vo duyn em.
3067 Cng l phn ci duyn kim,
Cng l mu chy rut mm ch sao !(6)
3069 Nhng l ry c mai ao,
Mi lm nm y, bit bao nhiu tnh !
3071 By gi gng v li lnh(7)
Khun thing la lc rnh c ni.
3073 Cn duyn may li cn ngi,
Cn vng trng bc, cn li nguyn xa.
3075 Qu mai ba by ng va(8)
o non(9) sm liu xe t kp th !
3077 Dt li nng vi gt i :
S mun nm c k chi by gi !
3079 Mt li tuy c c xa,
Xt mnh di gi du ma nhiu.
3081 Ni cng h thn trm chiu,
Th cho ngn nc thy triu chy xui ! (10)
3083 Chng rng : Ni cng l i,
Du lng kia vy cn li y sao ?
3085 Mt li trt thm giao(11)
Di dy c t, trn cao c tri !
3087 Du rng vt i sao di(12)
T sinh cng gi ly li t sinh.
3089 Duyn kia c ph chi mnh,
M toan chia gnh chung tnh lm hai ?

kim vn kiu 371

3091 Nng rng : Gia tht duyn hi(13)

Cht lng n i ai ai cng lng.
3093 Ngh rng : Trong o v chng,
Hoa thm phong nh(14) trng vng trn gng.
3095 Ch trinh ng gi nghn vng,
uc hoa(15) chng thn vi chng mai xa.
3097 Thip t ng bin n gi,
Ong qua bm li tha xu xa.
3099 By chy gi tp ma sa,
My trng cng khuyt my hoa cng tn.
3101 Cn chi l ci hng nhan,
xong thn th, cn toan ni no ?
3103 Ngh mnh chng thn mnh sao ?
Dm em trn cu(16) d vo b kinh !
3105 hay chng nng v tnh,
Trng hoa n chng thn mnh lm ru !
3107 T ry khp ca phng thu,
Chng tu th cng nh tu mi l !
3109 Chng du ngh n tnh xa,
em tnh cm st(17) i ra cm c.
3111 Ni chi kt tc xe t,
bun c rut li d c i !
3113 Chng rng : Kho ni nn li;
M trong l phi c ngi c ta.
3115 Xa nay trong o n b,
Ch trinh kia cng c ba by ng,
3117 C khi bin c khi thng,
Tng quyn(18) no phi mt ng chp kinh.
3119 Nh nng ly hiu lm trinh,
Bi no cho c c mnh y vay !
3121 Tri cn c hm nay,
Tan sng u ng, vn my gia tri(19)

372 nguyn du

3123 Hoa tn m li thm ti,

Trng tn m li hn mi rm xa !
3125 C iu chi na m ng ?
Khch qua ng hng h chng Tiu ?(20)
3127 Nghe chng ni ht iu,
Hai thn th cng quyt theo mt bi.
3129 Ht li khn l chi li,
Ci u nng nhng ngn di th than.

kim vn kiu 373

gio nh xc nh
Cu 3072 Ch la lc trong cu ny hu ht cc bn Kiu u in
lm ra la lc. V ch rnh b i ra ch nh.
La l so la cho va i phi la vi nhau, lc l chn lc cho
hp tnh hp ln nhau; rnh l r rng u vo y ri.
Cu 3089 Ch mnh cu ny nghi l chng mnh. C bn i
ch mnh ra ch tnh, r l v nghi.

ch gii dn in
1. on vin l xum hp ng .
2. Tic hoa do ch hoa din dch ra, nghi l tic vui mng.
3. Tng tng l hi say ru.
4.Chn cc l ung chn ru ct vi hoa cc.
5.Bnh a ba o nghi l cn sng cn bng ni ln mt t
bng. Nghi bng l s tai v bt k xy ra.
6.Mu chy rut mm nghi bng l khi thy ngi thn mnh
b nn th mnh thng xt au lng.
7. Gng v li lnh ly in cu trong Tnh S : Ph knh
trng vin Gng v i li khp li thnh trn.
S tch ny nh sau : i nh Trn bn Tu (557589) c T
c Ngn ly Lc Sng Cng cha. Khi nh Trn sp mt, c
Ngn bo v : Nc mt th th no nng cng b vua, tng nh
Ty n bt, ta b ci gng ngc ny lm i, mi ngi gi mt
na. Sau ny nu nng cn sng, th c hm rm thng ging n
no nng cng cho ngi mang mnh gng ca nng ra ch
Kinh bn m i gi r t cho khng ai mua, ta n
m tm. Khi nh Trn mt, Cng cha b i Tng nh Ty l
Dng T bt. c Ngn ti Kinh , ra chi hi ch rm thng
ging, thy ngi mang mnh gng ra rao bn. c Ngn ly
mnh gng ca mnh ra khp in vi mnh kia, ri bn cu
th gi theo hai mnh gng cho Cng cha. Cng cha c th
thng khc nhn n. Dng T bit chuyn, mi cho ngi tm
c Ngn n tr Cng cha cho v on t vi nhau.
Bn cu th nh sau :
Knh d nhn cu kh
Knh quy nhn bt quy

374 nguyn du

Bt phc Thng Nga nh

Khng lu minh nguyt huy
Gng vi ngi cng ra i
Gng v ngi chng v
Gng khng cn bng c Thng Nga na
Ch cn li nh sng khng ca mt trng sng ny thi
8. Qu mai ba by ng va bi th Phiu Hu Mai th mai
rng trong Kinh Thi c nhng cu :
Phiu hu mai k tht tht h,
Phiu hu mai k tht tam h.
Nghi l qu mai rng mi phn cn by phn; qu mai rng
mi phn cn ba phn.
ni, tuy ch cn ba phn, nhng hy cn hi c, v nh
n b lung tui, nhng ly chng hy cn va.
9. o non Kinh Thi c cu : o chi yu yu Cy o non dn
dn ni con gi ng thi tr trung va tui ly chng.
10. Ngn nc thy triu cu ny ly in cu th c : Tm
nh quy hi triu, m phong lu bt tr Lng ny ging nh nc
triu lui v b, gi chiu ti khng ngn cn li c na.
11. Thm giao ch thm giao y nghi l giao c mt cch
su nng, ch khng phi nghi bn b thn thit.
12. Vt i sao di trong bi ta ng Vng Cc ca Vng Bt
c cu : Vt hon tinh di k thu Vt i sao di tri qua bao
nhiu ma thu ri. ni mi vic thay i lun lun.
13.Gia tht duyn hi do ch : nam hu gia, n hu tht con
trai c v, con gi c chng. Duyn hi l kt duyn vui v. Bn
ch ny c nghi l n ng n b, ai cng mun c v c chng.
14. Hoa thm phong nh l hoa hy cn gi bc nh thm kn
o, nguyn vn.
15. uc hoa tc l m tn hn, v trong bung du m tn
hn ngy xa c l t hai cy nn chung quanh c tr hoa
cng l hp cn.
16. Trn cu trn l bi t; cu l cht ght bn. ni Kiu t
cho mnh l d bn, khng xng ng ly Kim Trng na.

kim vn kiu 375

17. Cm st l tnh v chng. Cm k l tnh b bn.

Kinh Thi c cu : Th t ho hp nh c st cm v chng ho
hp vi nhau nh gy n st n cm n nhp vi nhau.
Cm k thi tu l bn cuc chi thanh nh gia bn b.
18. Tng quyn nghi en ch quyn l ci qu cn; nghi rng
l cu Mnh T ni : Quyn chi nhin hu tri khinh trng Cn i
th bit bn no nng bn no nh.
Gp vic kh x phi cn nhc xem bn no h trng th
theo m lm cho hp tnh hp l gi l tng quyn. Nu c gi
mt mc khng bit thay i, gi l chp kinh, nghi l gi o
thng.
19. Tan sng u ng, vn my gia tri m sng u
ng tan i th li thy hoa trong vn; m my gia tri vn
gn th li thy mt trng. ni Kiu lc sng i ti nhc cng
nh hoa b sng ph, trng b my che. By gi i kh nhc
ht ri th hoa li ti, trng li sng.
20. Chng Tiu vn th i ng, Tng thng gi con trai l
l Tiu Lang chng Tiu; gi con gi l l Tiu Nng nng Tiu.
Cu khch qua ng hng h chng Tiu ny ly in cu
th ca Thi Giao i ng.
Thi Giao c ngi v l p, b ngi bt i dng ng Lin
Sy (Nguyn Sy h Lin). Giao vit mt bi th tm cch gi vo
Sy ph cho nng, hai cu cui bi th l :
Hu mn nht nhp thm nh hi
Tng th Tiu Lang th l nhn
Mt khi vo trong ca dinh Vng Hu su nh b,
T ta thnh ra mt chng Tiu l nh khch qua ng.
Mt a th t trong Sy ph c ghen ght nng, em bi th
ln trnh Lin Sy. Sy cho gi Giao n, a th cho xem v hi
c phi chng l thi s lm bi th ny khng. Thi Giao can m
nhn ngay, Lin Sy lin khen th hay v gi nng ra tr li cho
Giao, li tng thm n trang rt hu.

376 nguyn du

kim vn kiu 377

378 nguyn du

on XXVIII
cht trinh cm vng
mun phn knh thm

kim vn kiu 379

ci u
nng nng
ngn d
th tan.

380 nguyn du

3131 Nh va m tic on loan,

Hoa soi ngn uc, hng chan bc l.
3133 Cng nhau giao bi(1) mt nh,
L l i i.
3135 ng phng du dt(2) chn mi,
Bng khung duyn trc, ngm ngi tnh xa.
3137 Nhng t sen ng o t (3)
Mi lm nm mi by gi l y !
3139 Tnh duyn y hp tan ny,
Bi hoan(4) my ni m chy trng cao.
3141 Canh khuya bc gm r thao,
Di n t mt m o thm xun.
3143 Tnh nhn li gp tnh nhn,
Hoa xa ong c my phn chung tnh.
3145 Nng rng : Phn thip nh,
C lm chi na ci mnh b i.
3147 Ngh chng ngha c tnh ghi,
Chiu lng gi c xng ty(5) my may.
3149 Ring lng thn lm thay,
Cng mt dn my dy kh coi.
3151 Nhng nh u ym vnh ngoi,
Cn toan m mt vi ngi cho qua.
3153 Li nh nhng thi ngi ta,
Vt hng di t, b hoa cui ma.
3155 Kho l gi nhuc by tr,
Cn duyn u na l th y thi(6)
3157 Ngi yu ta xu vi ngi,
Yu nhau th li bng mi ph nhau.
3159 Ca nh(7) d tnh v sau,
Th cn em n cu ch y.
3161 Ch trinh(8) cn mt cht ny,
Chng cm cho vng li dy cho tan ?

kim vn kiu 381

3163 Cn nhiu n i chan chan,

Hay g vy(9) cnh hoa tn m chi ?
3165 Chng rng : Gn b mt li,
Bng khng c nc, chim tri l nhau.
3167 Xt ngi lu lc by lu,
Tng th tht nng cng au n nhiu.
3169 Thng nhau sinh t nhiu,
Gp nhau cn cht by nhiu l tnh.
3171 Chng xun t liu cn xanh,
Ngh rng cha thot khi vnh i n.
3173 Gng trong chng cht bi trn,
Mt li quyt hn mun phn knh thm.
3175 By lu y b, m kim,
L theo vng , phi tm trng hoa !
3177 Ai ng li hp mt nh,
L l(10) chn gi mi ra st cm !
3179 Nghe li sa o ci trm,
Khu u ly t cao thm nghn trng,
3181 Thn tn gn c khi trong(11)
L nh qun t khc lng ngi ta.
3183 My li tm phc rut r(12)
Tng tri dng y mi l tng tri(13)
3185 Ch che m bc thiu g,
Trm nm danh tit(14) cng v m nay !

382 nguyn du

gio nh xc nh
Cu 3131 Tic on loan l ba tic hp nhau li lm l kt hp
cho hai ngi sum hp thnh v chng, tc l tic ci. C my
bn Kiu in on loan ra ch on vin l lm. V on vin
khng c ci.
Cu 3132 Hoa soi ngn uc l dch t ch hoa chc ra. Hng
chan bc l khng bit tc gi din dch u. Ch bit hng l
mu sc vui mng ca c Ta v Tu xa; Qun o v chm mng
ca c du u dng mu hng c. Ch bc l y c l l bc
mn may bng l la mng.
Cu 3154 Ch vt y c nghi l vt vt, khng c nghi l
vt mt vt g ln.
Cu 3176 Cu ny nghi l : S d ta phi ht sc tm nng nh
th l v ta phi theo li th nh khc vo bin vng bia . Ch
khng phi v ng trng hoa m tm nng v tho dc tnh.

ch gii dn in
1. Giao bi ngha l du r cho bi ln nhau lm l kt nhau
li thnh mt nh vi nhau.
Nhn tin on ny c ch bi v ch khu u, xin k r cc
li cho ly ca ngi Tu trc :
p vi : chp hai tay trc ngc v hi ci u.
Trng p vi di : hai tay vn chp trc ngc,
nhng u ci gm, ngang v phi trc.
Bi ly : hai tay chp gi ln trc trn, ri cong lng,
ci u, h hai tay chp xung trc rn.
Bi th kh th tay bi u ci xung tn t
Khu u l kiu ly trnh trng nht : hai chn qu
xung, hay tay chng xung hai bn phi trc mt,
u gc xung st t gia khong hai bn tay.
Ngi Tu vn l thn theo kiu ny.
2. Du dt l vui v mi nhau ung mi. Chn mi l chn lm
bng i mi.
3. Sen ng o t l lc mi ln ln, mi dy th.
4.Bi hoan bi l bun thng lc trc; hoan l vui v by gi.

kim vn kiu 383

5.Xng ty sch Nho c cu : Phu gi xng, ph gi ty

Chng l ngi ch trng mi vic, v l ngi theo m lm. ni
v chng ho thun vi nhau.
6.Cn duyn u na l th y thi cu ny ly cu trong
sch T Truyn : Giai ngu vit phi, on ngu vit cu La i
vui p gi l v chng, la i on ght nhau gi l k th.
7. Ca nh ch ny y ni con ci ni di.
8. Ch trinh trinh l tm lng ngay ngn. i vi n b th
trinh l c tnh bit gi mnh cho ht sc ng n trong sch
v bit ht lng yu mn knh trng chng, gi trn o nghi
vi chng. V lng tn knh qu trng chng nn ngi trinh ph
thng phi gi gn mnh v can ngn chng, v chng khng
mang ting v ng n i bt chnh.
9. Vy l chi a nhm nh, nh tr con vy nghch nc bn.
10. L l l chng cn g phi th.
11. Gn c khi trong cu ny ly cu Thi T ni v c
tnh ca nc : Nc c tnh Khch trc dng thanh, ng kh tr
u Nc c tnh tt : quy phn cn b cho lm ln ri lng xung
gi phn trong ra cho mi ngi bit.
cu ny l Kiu v mnh nh thng nc c; nh n Kim
Trng c lng qun t ra tay gn cht c cho c trong sch.
12. Rut r l rt thnh tht, rt kn o trong lng.
13.Tng tri dng y mi l tng tri Kim Trng th tng l
Kiu cha thot ra khi vng i n, nn thng Kiu, m lm ra
v say m Kiu. Kiu th tng l Kim Trng say m mnh tht,
nn ht sc t chi. Ri Kim li cng ging gii cho nng khi ti
thn. Nhng n khi nghe li nng khuyn xin cng nm vng
ly cht trinh cn li gi danh tit cho c hai ngi, by gi
Kim mi hiu lng kin trinh ca Kiu v mi by t tht tnh
cho nng bit rng : By lu y b m kim, L theo vng
phi tm trng hoa.
n lc ny, hai ngi mi tht tng tri ln nhau v li cng
knh trng yu Qu nhau thm mt cch thanh tao.
14. Danh tit danh gi ca chng; tit trinh ca nng.

384 nguyn du

kim vn kiu 385

386 nguyn du

on XXIX
tnh xa iu mi
kh tn cam lai

kim vn kiu 387

trm n
dan tit
cng v
m nay !

388 nguyn du

3187 Thot thi tay li cm tay,

Cng yu v nt cng say v tnh.
3189 Thm nn gi ni hng bnh,
Cng nhau li chuc chn qunh giao hoan(1)
3191 Tnh xa lai lng khn hn,
Thong dong li hi ngn n ngy xa.
3193 Nng rng : V my ng t,
Lm ngi cho n by gi mi thi !
3195 n nn th s ri,
N lng ngi c vng li mt phen.
3197 Phm n du dt tay tin,
Khi trm cao thp, ting huyn gn xa(2)
3199 Khc u m m dng ha(3)
y l h ip hay l Trang Sinh ? (4)
3201 Khc u m i xun tnh,
y hn Thc hay mnh quyn.
3203 Trong sao chu r donh quyn !(5)
m sao ht ngc Lam in mi ng ! (6)
3205 Lt tai nghe sut nm cung,
Ting no l chng no nng xn xao(7)
3207 Chng rng : Ph y tay no ?
Xa sao su thm, nay sao vui vy ?
3209 Thng vui bi ti lng ny,
Hay l kh tn, n ngy cam lai ?
3211 Nng rng : V cht ngh chi,
on trng ting y hi ngi by lu !
3213 Mt phen tri k cng nhau,
Cun dy t y v sau cng cha.
3215 Chuyn tr cha cn tc t,
G gy sng tri va rng ng.
3217 Tnh ring chng li ni sng,
Mt nh ai cng l lng khen khao.

kim vn kiu 389

3219 Cho hay thc n ch cao,

Phi ngi sm mn ti o nh ai !(8)
3221 Hai tnh(9) vn v ha hai,
Chng trong chn gi, cng ngoi cm th;
3223 Khi chn ru lc cuc c,
Khi trng hoa n, khi ch trng ln.
3225 Ba sinh ph mi nguyn(10)
Duyn i la cng l duyn bn by.
3227 Nh li lp mt am my,
Khin ngi thn tn rc thy Gic Duyn.
3229 n ni ng ca gi then,
Ru phong k ngch(11) c ln mi nh.
3231 S hi thuc(12) phng xa,
My bay hc lnh bit l tm u !
3233 Nng v cht ngha by lu,
Trn am c gi hng du hm mai.
3235 Mt nh phc lc ha hai(13)
Nghn nm dng dc, quan giai(14) ln ln.
3237 Tha gia(15) chng ht nng Vn,
Mt cy c mc, mt sn qu he(16)
3239 Phong lu ph qu ai b,
Vn xun(17) mt ca bia mun i.

390 nguyn du

ch gii dn in
1. Giao hoan vui v cng nhau.
2. Ting huyn l ting n.
3. Dng ha dng l hi nng m; dng ho l hi m m
i ca ma xun.
4.H ip, Trang Sinh h ip l con bm.
Trang Sinh tn l Trang Chu, mt nh trit hc ni ting
thi Xun Thu. C mt bui sng ng nm ng m thy mnh
ho con bm, bay chi thch lm. Lc tnh dy git mnh,
khng bit Chu m ho bm hay bm m ho Chu, ri ngn
ng tic gic m bm vui t qu.
5.Donh quyn donh l vng b bin; quyn l p. Donh
quyn l vng b c trng sng chiu trong rt p.
Cu ny ly in cu th ca Ph : Thch li nguyt
quyn quyn Nc sui c trng p sng soi xung, din
dch cu : Thng hi nguyt minh chu hu l Nc b rng
mnh mng di nh trng sng, c nhng git nc mt gi
xung thnh ngc.
6.Mi ng l mi c li thnh ngc.
My cu t ting n ny l tc gi din dch bn cu th
vnh n Cm st ca L Thng n i ng :
Trang Sinh hiu mng m h ip
Vng xun tm thc quyn
Thng hi nguyt minh chu hu l
Lam in nht non ngc sinh yn
ng Trang Sinh trong gic ng lc m sng,
m thy mnh ho ra bm bm,
Vua Vng nc Thc
gi lng xun ca mnh vo chim quyn.
Nc b rng mnh mng di nh trng sng,
c nhng git nc mt gi xung thnh ngc,
Ni Lam in c nh nng m
lm cho nhng ht ngc mi ng bc khi ln.
7. No nng xn xao l ting n hay khin ngi nghe phi
no nc, say sa.

kim vn kiu 391

8. Sm mn ti o Kinh Thi c cu : u ng d o, bo chi d

l Chng y cho ta qu o, ta a qu mn tr li. ni ngi
con gi khng ng n, trao i n i vi con trai.
9. Hai tnh l tnh v chng v tnh bn b. ni Kiu va l v
hin, va l bn Qu ca Kim Trng.
10. Ba sinh ph mi nguyn nghi l hai bn tht l
c mn nguyn y mi phn trong cuc tnh duyn.
11. K ngch l ch khe di ngng ca trc nh cch vi
mt thm, mt nn nh.
12. Hi thuc ngi n dt tu o Tin, Pht thng hay vo
rng ni v i ly qu, l, c r cy lm thuc c mnh
dng, cu ngi, bn ly tin sinh sng. Ch hi thuc
y nghi bng l S Gic Duyn i vn cnh y ni xa.
13.Ha hai l c hai phn; ch ho y nghi l cng.
14. Quan giai nghi en l cc bc trn di trong quan trng.
Nghi bng l ni con chu ni nghip nhau t lm quan i
i. y nn hiu theo nghi bng.
15.Tha gia nghi l vng nhn ly vic gy dng dng di
k tip th cng t tng v truyn ni nghip nh. C bn Kiu
i ch tha gia l tha tng cho r nghi hn v phng din th
cng, nhng e hp nghi hn v k nghip khoa bng.
16.Qu ho l hai th cy to bng mt hay trng trc sn.
ng u Yn Sn c nm con u Tin S, ngi ta gi l
u gia ng qu Nm cy qu nh h u.
ng Vng Hu trng ba cy he trc nh v ni rng :
Ta c cng to m khng c thng, th no con ta cng c
a lm n Tam Cng n b li. Sau qu nhin con ng l
Vng n Trng Nguyn lm T Tng.
V hai s tch h u, h Vng ny m ngi sau dng hai
ch qu ho ni con chu ti gii vinh hin.
18. Vn xun y dng nghi bng ni mt nh thnh vng,
cnh ti vui nh vn hoa v ma xun.

392 nguyn du

kim vn kiu 393

394 nguyn du

on XXX
ch cy chi ti
nn tu ly thin

kim vn kiu 395

vn xun
mt ca
bia
mun i.

396 nguyn du

3241 Ngm hay mun s ti tri,

Tri kia bt lm ngi c thn.
3243 Bt phong trn phi phong trn(1)
Cho thanh cao mi c phn thanh cao(2)
3245 C u thin v(3) ngi no,
Ch Ti ch Mnh di do c hai,
3247 C ti m cy chi ti ?
Ch ti lin vi ch tai mt vn(4)
3249 mang ly nghip(5) vo thn,
Cng ng trch ln(6) Tri gn Tri xa.
3251 Thin cn(7) ti lng ta,
Ch tm kia mi bng ba ch ti
3253 Li qu chp nht dng di(8)
Mua vui cng c mt vi trng canh.

kim vn kiu 397

ch gii dn in
1. Phong trn nghi en l ni c gi bi bc ln; nghi bng l
bc i lm than c cc. Con trai th phi lm n vt v nay y
mai ; con gi th phi long ong sa a vo nhng ni thanh
lu nhc.
Cu ny tc gi than th cho s phn ca mnh long ong
trong cuc b du va than th cho s phn ca Kiu, gp cn
gia bin phi sa ng vo cuc i kh nhc.
2. Thanh cao l cuc sng trong sch, ng Qu khng ai khinh
r ch ci c.
3. Thin v l v n, khng cng bng.
4.Tai nghi en l lt nu vit xuyn l sng trn hay chy
nu vit ha l la di; nghi l s hi do tri t sinh ra, t
nhin xy ra cho ta phi chu.
5.Nghip nghi en ca ch nghip nguyn l thanh g mng
hai bn c nhng rng ca to hn nh cng vic mnh phi
lm, xong mi vic, li b mt rng ca, bao gi b ht tc l
xong vic tt nghip.
Nghi bng ca ch ny l vic mnh lm. Theo l nhn
qu bo ng sch Pht ni : Nhng vic c mnh lm trong
kip trc l ci nhn, ci mm n kt thnh qu ca s kh s
kip ny mnh phi chu n ti kip trc. Nhng vic mnh
lm kip ny li l ci nhn sinh ra qu s phn kip tip sau. Ci
s kh s mnh phi chu ln hi kip kip nh vy gi l nghip.
6.Trch ln trch mt cch lm ln, khng ng l phi.
7. Thin cn l ci gc lng thin nghi l ci gc nhn t lng
mnh sinh ra.
8. Li qu chp nht dng di l tc gi ni qu khim tn,
tht ra li chng qu cht no v qua nhng in tch tc gi
chp nht vo sut cu chuyn c th thy tc gi thu nht rt
rng ri, gn nh hu ht cu no cng t theo in c hn hoi,
hoc theo phng ngn tc ng ca nn vn Vit. Ti tic l ti
hc t, tr nh li km, li gp lc khng c sch tra cu,
nn phi nh chu b qua hu ht.

398 nguyn du

kim vn kiu 399

5
400 nguyn du

ph lc

kim vn kiu 401

ng c ng nguyn du din truyn kiu ?

Hi ti 15 16 tui, c hc c C Nguyn ng tp vn
thi khoa Hng Nhm T trng thi Nam nh. C
ngi lng Ni Du, tnh Bc Ninh, T Ti nm 17 tui,
C nhn nm 27 tui khoa Bnh Tut (1886) ng bng
vi ng Chu Mnh Trinh. C C ng l bc thm nho,
hc rng bit nhiu, tnh khng khi, trnh xa ni quyn
th. Sut i dy hc, hay em nhng truyn nghi kh
k cho hc tr nghe.
Ti cn nh mt bui ging s Nam n on ni :
Khi Nhc Hu rt qun v nam ri, bui u tin vua
L Chiu Thng ra coi triu, cc quan cu thn tan ht,
ch cn 8 ng Tin S tn khoa l cc ng Trn Danh n,
Phm Qu Thch, Phm Nguyn Du... c anh hc tr hi
C : C phi ng Ngh Phm Nguyn Du ny vit ra
truyn Kiu khng ? C C ni Anh lm ri ! Ngi vit
truyn Kiu l ng Nguyn Du, con chu mt nh trm
anh th phit, cha, anh lm Quc S kia.
Ri nhn tin c k cho bit s d ng Nguyn Du vit
ra truyn Kiu l v nhiu l. M l th nht l v trong
ba yn tic vua Gia Long i cc cu thn nh L. ng
Nguyn Du v l con nh vng tc li c lng khng khi
chng li Ty Sn nn cng c mi. Trong khi d yn,
cc v Tng Vong Tu v c vua c trng i hn
l cc v ln trnh trong nc, lm cho cc v cu
thn ny mch lng, nht l ng Phm Qu Thch v ng
Nguyn Du.
Ri li thm chuyn l phng tung ra ht gip vui,
din mt tn hi kch bt nh nh sau :
Mt ng vua b gic nh phi b chy ra nc ngoi
cu cu. Khi c vin tr v khi phc c nc ri,
c mt v cu thn vo yt kin cho mng. Vua hi sao
trc kia khng theo ph vua xut ngoi ? V cu thn
tha :
- Thn nh nh lo s khi phc, ri i rc vua v.
Vua ni :
- Ch to y tht ng khen ! Nhng ch to phi ti cng to
mi lm nn vic. Vy nh ngi c ti khng ?
Vin cu thn va ni va ch vo bng m tha rng :

402 nguyn du

- Thn tng bng thn y lc thao, tam lc nh

th ny th rt sc thc hin c ch .
Vua bo :
- Thao lc nh ngi th no th by t cho ta coi !
Vin kia vng li, lin moi trong o trc bng ra 3 i
thao nn c v 3 chic lc rng cn gy ra trnh m
ni :
- Tu b h ! Lc thao ca h thn y ! Tam lc ca h
thn y ! u phi tm thng.
Vua Gia Long nghe thch ch vui ci, trong khi ng
Thch, ng Du tht thm gan tm rut. T hai ng mt
ht cm tnh vi nh Nguyn. ng Thch th ly c au
mt xin c nh dy hc, nhng sut i ngi trong
mng ging sch, chm bi, t ai c thy mt. Cn ng
Du th v ti ch li lc qu, bt c d phi nhn chc ra
lm quan.
Nm Gia Long th 12 (1813) ng Du sang s Tu thy
cun Phong Tnh Lc t cnh nng Vng Thy Kiu
chung kip b Gii ghen vi mnh, mi mua hai cun v
cho ng Thch xem ri bn mi ngi din ring thnh
mt truyn gi tm s mnh vo cho thin h i
sau bit. ng Du v Trung, v c cng i s, c ngh vic
quan, chuyn tm c din Phong Tnh Lc thnh truyn
Kiu trong khong hn mt nm th xong, mang ra Bc
cho ng Thch xem. ng Thch thy ng Du din xong,
mi b quyn ca mnh i v bn nhau vi ng Du cng
sa li i ch trong quyn ca ng Du.
Lc ng Du mi din xong truyn Kiu t tn l on
Trng Tn Thanh. ng Thch cho l tn nghe th
thm qu, e li l tm tch, mi bn vi ng Du i tn l
Kim Vn Kiu Truyn cho c bnh thng v kn o
hn. Khi hai ng cng sa li xong ri, ng Thch mt
bi th ng lut bng ch Hn coi nh bi ta v cho
khc mc bn n hnh. Bi th ta ny lc mi ch c
bn in bng Hn vn, sau ng mi din ra ting Nm nn
khng kp khc in.
Ti c nghe c C ng k cho hc tr nghe r rng
nh vy, nn xin ghi li c gi bit ng c thc gic
hai ng T Nh v Hoa ng phng din quyn Phong
Tnh Lc thnh Kim Vn Kiu Truyn.

kim vn kiu 403

 ngha ch kim vn kiu

Truyn Kiu c hai tn, trc t l on Trng Tn
Thanh, sau i l Kim Vn Kiu Truyn.
Ch on Trng Tn Thanh th nhiu ngi bit l
Tu trc kia c mt cun sch chp ton nhng
truyn au thng th thm i, tn l on Trng
Thanh Ting ku t rut.Trong cun ny, u tin l
truyn mt con vn m thy con b tn bn cht, chy
ti m con ri ku ln mt ting di rt th thm, t rut
tng khc, ri ln ra cht bn thy con. Ngi ta gi ting
ku y l on Trng Thanh. Bi vy ng Nguyn Du
mi t quyn truyn Kiu ng din l on Trng Tn
Thanh Ting ku t rut mi.
ng Phm Qu Thch thy tn on Trng Tn Thanh
ny va l tm tch qu, va e khng c im tt lnh,
mi bn vi ng Du i l Kim Vn Kiu Truyn. ngoi
th nghi rt thng thng khi ai n tm tch bt
mn, m trong th ng thm thy mong i nh L
trung hng, li c gip vua L chnh thng. Nghi
thm thy ca ba ch Kim Vn Kiu nh sau :
Kim vn l my vng; Kiu l king chn m mong i.
Kim Vn Kiu l king chn ln m mong i m my
vng. My vng tc l im bo trc vua s c gp
Hin Tng.
Khoa ng Hn K Trng Nguyn, vua Tng Nhn
Tng c to thin vn bo tin mng l c m my
vng nh ng sc m di mt tri. Khoa ng Vn Thin
Tng Trng Nguyn, vua Tng L Tng nm m thy
c m my vng t trn gii bay xung ph u vua.
ng Hn K v ng Vn Thin Tng u l T Tng tr
danh i nh Tng.
Nghi ba ch Kim Vn Kiu kn o su xa l nh th
ch khng phi l tm thng.

404 nguyn du

v mc ch g ng du din truyn kiu ?

Xt trong hai on cui cng, chng ta thy on Trng
Tn Thanh c 3 cuc kt thc :
Sau khi Thy Kiu vng li cha m, bt c d phi
kt duyn cng Kim Trng, th c cuc kt thc thnh gi
phu th.
Sau khi thnh hn th c cuc kt thc bng ting n
ngoi vui ho, trong than khc.
Li kt thc cun truyn bng 14 cu khuyn thin,
khuyn ngi c ti vun gi thin cn, khuyn ngi bc
mnh nh chu phong trn, ch trch ln Tri.
Theo nhng kt thc nhn thy trn, th bit tc gi
on Trng Tn Thanh c 3 mc ch :
ngm t cho thin h bit tm trng tin sinh bt
thn vi nh Nguyn, nhng bt c d phi ra lm quan
v ngh n t tin, gia tc. Cuc tin sinh kt duyn gi
qun thn vi vua Gia Long gi cht lng trung cn li
vi C L Chnh thng.
gi gm tm hn au n ca tin sinh li mi cho
i sau bit : au n v thng nh c qun, c quc;
au n v phi l lo ng gia tn triu. Ngoi mt t ra
vui v, m trong lng h thn.
khuyn thin trng c theo nh mc ch thng
thng ca phn nhiu cc truyn, cc tiu thuyt xa.
Tuy mc ch t tm s v gi tm hn l hai iu ch
yu thc gic tin sinh vit ra tc phm Qu v gi ny
nhng tin sinh khng dm by t r rng, phi ngm t
kn o. Nn phi ly mc ch khuyn thin lm ch
truyn hu th thng thc v lu truyn tm lng
trung nghi au thng ca tin sinh; hiu thu tm s
tin sinh m ving khc tin sinh mi mi.

kim vn kiu 405

C C ng sau khi k v sao ng Nguyn Du din truyn

Kiu ri, li k lun cho hc tr nghe thm hai vic c lin h
n truyn Kiu sau khi truyn ny c thnh hnh.
truyn kiu b th ch trch
Khi truyn Kiu xut bn ri, c mi ngi thn phc
ua nhau mua c. C mt ngi hc tr c Hoa ng
li ch l mt quyn truyn phong tnh lc khng nn
c, mi mua mt cun m mt bi th ngoi rng :
H tng to vt hng nhan ?
Ch t hng nhan khi nghip oan
Mi tn v thng xun t lon
Tnh lang ti kh th bi hn
Thanh lu o khch giai Kim Trng
Hng phn tn th hu Th quan
Qui c Tn thanh lu nhc ph
o kim ca vnh mn Trng An
No c bao gi ng Gii ghen khch m hng u ?
Ch t khch m hng gy mi oan nghit cho mnh thi
Cha c tin mi li g,
m lng xun bng ri ln ri;
Tnh lang va mi i khi,
th chn ru th ngui lnh i ri;
Lc lu xanh,
khch no n cng coi l Kim Trng c;
Khi m hng phai tn ri,
li vn cn ly tn Th quan,
Tht qui l sao cun Tn thanh li c nhc ph.
M n nay ngi ta cn ngm nga khp Trng An.
C Hoa ng thy anh chng ny ngu gn, ngng hn
mi nh cho my chc roi v xo tn trong s cp mn,
khng nhn lm hc tr ca c na.
Bi th ny nhiu c nho ht Bc Ninh bit. C hm
mt c c cho ti nghe, ti hi c c bit ai lm khng v
lm hi no, th c khng bit.

406 nguyn du

vn s tu kho vu cho truyn kiu

Mt ngi vn s Trung Hoa nc Nam lu thng
tho c ch Nm, thy truyn Kiu rt hay, vt c cc
truyn hay ca Tu, mi theo khun mu truyn Kiu v
ly thm nhiu chi tit cun Phong Tnh Lc, vit ra cun
Thanh Tm Ti Nhn ri phao ting ln rng ng Nguyn
Du theo cun Thanh Tm Ti Nhn m din ra truyn
Kiu. Nh vn s Tu lm chuyn gi mo ny mt l t
ra rng truyn Kiu hay th l v dch mt truyn Tu ra
thi ch chng l g; hai l cun Thanh Tm Ti Nhn
chng vit c theo nh hng truyn Kiu m cng lu
hnh rng ri bt t.
Vo khong nm 1920 1922 g , ti c bo Trung Bc
Tn Vn c thy ng mt bi kho cu v truyn Kiu
ca mt v m rt tic ti qun mt h tn.
Bi kho cu ni ch xc l cun Thanh Tm
Ti Nhn khng phi l quyn Phong Tnh Lc m ng
Nguyn Du dng lm cn c vit truyn Kiu. M
tri li cun Thanh Tm Ti Nhn li l mt cun truyn
do vn s Tu ly nhng chi tit hay truyn Kiu thm
vo nhng chi tit tm thng cun Phong Tnh Lc, m
ng Du loi b, vit thnh truyn. Ri mang v Tu
in v mang li sang Nam pht hnh, ni la ngi Nam ta
rng cun l Phong Tnh Lc, tc l ngun gc truyn
Kiu.
Li bi kho cu ny ni i khi vy, ti thy ph hp
vi li c C ng k vi hc tr trn, nn ti nh mi.
Vy xin ghi ra y ta cng suy xt cho khi b tng
lm l truyn Kiu dch cun Thanh Tm Ti Nhn
ra. Truyn Kiu ch xc Nguyn Du ly quyn Phong
Tnh Lc lm cn c, ri thm nhng chi tit quan trng
vo, ng thi b bt nhng tnh tit tm thng trong
nguyn vn m din ra th k thc tm s au thng
ca tin sinh vo cho thin h i sau bit.

kim vn kiu 407

bi th truyn kiu ca c hoa ng

Hn vn
Giai nhn bt th o Tin ng
Bn th yn hoa tri v thng.
Ngc din khi ng mai thy quc,
Bng tm s kh i Kim Lang.
on trng mng tnh cn duyn liu;
Bc mnh cm chung on hn trng.
Nht phin ti tnh thin c ly,
Tn thanh o v thy hng ?
Gii ngha
C giai nhn ny
nu khng n sng Tin ng,
Th du cuc trng hoa na i
cng vn cha n ht n.
Mt p nh ngc ca c sao
nn chn vi di nc ?
V tm lng trong nh bng ca c
khng thn vi chng Kim ri.
Khi gic m on trng tnh dy
c hiu r c ci gc nghip duyn ri.
Nn khi gy xong khc n Bc mnh,
lng c mang mi ni on hn.
Mt mnh ti tnh t nghn i n nay,
n vn lm tai v cho ngi mi.
Quyn Tn Thanh ny kt cc v ai
m t li khc thng nh vy ?
Din ra Quc m
Git nc Tin ng chng ra oan,
Phong hoa bao trng n Hng nhan.
Lng t cn vng chng Kim Trng,
Mt ngc khn nha chn Thy quan.
Na gi on trng tan gic ip;
Mt dy Bc mnh dt cm loan.
Cho hay nhng k ti tnh lm,
Gii bt lm gng th gian.

408 nguyn du

kim vn kiu 409

410 nguyn du

Theo li c C Nguyn ng
th T Nh tin sinh din truyn Kiu
vo khong 1814 1815,
sau khi i s Tu v
v sau 4 nm
th tin sinh t th.

kim vn kiu 411

412 nguyn du

nh gii gi
hng ngn o t
m Duy To
knh
Montral, 1980
ma ng nm K Mi, 1979

kim vn kiu 413

414 nguyn du

nhp text, dn trang

& thit k bng InDesign CS4
trn my Apple MacBook Pro,
ti trng ngh thut amiens
hon thin thng 4, 2012

Bn ebook
dition 14

kim vn kiu 415

416 nguyn du