BULONLAR

elik yap birleimlerinde ounlukla silindirik gvdesinin bir ksmna veya tamamna di
alm, altgen balkl bulonlar kullanlmaktadr Bulonlar gvde aplar ve dayanmlar
(malzeme snflar) ile tanmlanrlar. Genel kullanmda tercih edilen yapsal bulonlar M12,
M16, M20, M24, M30 ve M36 olarak gsterilen metrik bulonlardr ve saylar karakteristik
bulon apn belirtmektedir.

Altgen balkl bulon

Bulonlar dayanmlarna gre ise, normal bulonlar (4.6, 4.8, 5.6, 6.8) ve yksek dayanml
bulonlar (8.8, 10.9, 12.9) olarak isimlendirilmektedir. Bulonlarn kimyasal ve mekanik
zellikleri standartlarda verilmektedir. Genel olarak kullanlan bulon kalitelerini belirleyen
akma ve ekme dayanmlar Tabloda zetlenmektedir.
Yapsal bulonlarn mekanik zellikleri
Bulon snf
4.6
5.6
6.8
2
240
300
480
Fyb (N/mm )

Fub (N/mm2)

400

500

600

8.8
640

10.9
900

800

1000

Bulon snfn belirten saylarn anlam, rnein (4.6) bulonu iin 4 Fu b / 100 ve
6 10( Fyb / Fub ) dur. Bulonun akma dayanm bulon kalitesini belirten bu saylarn arpm
(yani, 4x6=24kgf/mm2 =240N/mm2 ) ile belirlenmektedir.
Standart delik aplar
Bulon ap(d)
Delik ap (h)
mm
mm
M12 ve M14
h d 1mm
M16 ve M24
h d 2mm
M27 ve >
h d 3mm

Birleen paralar arasnda rlatif hareketin istenmedii rijit birleimlerde,

uygun bulonlu birleimler h=(1 ~ 1.15)d ( 0 ~ 0.15mm daha byk alm
delik)
kayma kontrollu birleimler kullanlr.

17

Bulonlarn sklmas
basit skma
bulona nekme vererek kontrollu skma
Bulon gvdesinde belirlenmi nekme kuvvetine ulaabilmek iin genel olarak aadaki
drt yntem kullanlarak bulonlar sklr.
1.
2.
3.
4.

Somunun dndrlmesi ile skma

Gstergeli anahtar ile skma
zel tasarlanm yk gstergeli bulonlarn kullanm
zel tasarlanm yk gstergeli pul kullanm

elik binalarda kullanlan bulonlu birleimler:

a) Bulonlarda basit skma ynteminin kullanld birleimler
b) nekme verilmi bulonlarn kullanld birleimler
c) Kayma kontrollu bulonlu birleimler
Kayma kontrollu bulonlu birleimde srtnme kuvveti

nekme verilmi kayma kontrollu bulonlu birleimde i kuvvetler

Birleen paralar arasnda oluacak srtnme kuvvetinin maksimum deeri ise,
F N

olarak hesaplanabilir.

: birleen paralar arasndaki statik srtnme katsays

N : i yzeyde oluan basn kuvvetidir.
deeri birleen elik elemanlarn yzey artlarna baldr. Birleimde yzeyler arasndaki
paralarn birbirine temasn nleyecek ve srtnme katsaysn azaltacak kir, pas, ya gibi
maddeler temizlenmelidir.

18

Bulonlarda kayma kuvveti ve ekme kuvveti etkisi

b) ekme kuvveti etkisi

a) Kayma kuvveti etkisi

Bulon grubu ve
birleim eleman bal
arlk merkezi
Birleim eleman

B
Birleim eleman

A
P

P
A-A Kesiti

B-B Grn

Bulonlu birleimler
Bulonlu birleimlerde dayanm birleimdeki ykn iletilme ekline bal olarak ele
alnacaktr:
1) ekme kuvveti etkisindeki bulonlu birleimler
2) Kayma kuvveti etkisindeki bulonlu birleimler
3) ekme+kayma kuvveti etkisindeki bulonlu birleimler
Birleimlerin davran, analiz ve tasarm iin ncelikle tek bir bulonun davrannn ve
dayanmnn bilinmesi gerekir.

19

Bulonlu Birleimlerde Gvenlik Koulu

Gme snr durumuna ulalmas; ya birletirilen elemanlarn gmesi ya da bulonlarn
gmesi ile tanmlanr. Bulonlarn gme snr durumu gznne alndnda, Gvenli
Dayanmlar ile Tasarm (AISC 360-10/ASD) yntemine gre, bulonlarda ekme krlmas,
kayma krlmas veya ezilme snr durumlar iin gvenlik koulu,

Ba Bd

Bn

Ba : letme ykleri altnda birleimdeki bir bulona gelen kuvvet (bulon iin gerekli ekme,
ezilme veya kayma dayanm)
Bd : Bulonun gvenli ekme, ezilme veya kayma dayanm (bulonun gvenle tayabilecei
ekme, ezilme veya kayma kuvveti)
Bn : Bulonun karakteristik ekme, ezilme veya kayma dayanm
: Gvenlik katsays (AISCde bulonlarn tm gme snr durumlar iin = 2.00 olarak
verilmektedir)
ekme krlmas, kayma krlmas veya ezilme gmesi snr durumlarnda birleimde gvenli
dayanm veya gvenle aktarlabilecek iletme yk, birleimdeki bulon says n olmak zere,

Rd nBd

olarak yazlabilir. Burada,

Rd : Birleimde gvenli ekme, ezilme veya kayma dayanm (tasarm dayanm)
Bulonlu bir birleimin tasarmnda, birleim davranna bal olarak bulonun karakteristik
ekme, ezilme ve/veya kayma dayanm belirlenmi olmaldr.

20

EKME KUVVET ETKSNDE BULONLU BRLEMLER

Bulonlarn ekme kuvveti etkisinde olduu birleimler

Bir bulonun ekme dayanm en kk alana sahip olduu di alm gvde alan ile
belirlenir. Di alm gvde enkesit alan;, di almam enkesit alannn 0.75 ile 0.79u
arasnda deimektedir:
An (0.75 ~ 0.79 ) Ab

Bulonlarn di alm enkesit alanndaki azalma orannda ekme dayanm (tayabilecei

ekme kuvveti) azalacaktr:
Bnt An Fub 0.75 Ab Fub Ab (0.75) Fub

Bu oran AISCde bulon malzemesinin Fub , karakteristik ekme (kopma) dayanmnda yaplan
azaltlma ile gznne alnmaktadr:
Fnt 0.75Fub

Hesaplarda di almam enkesit alan kullanldnda, bir bulon enkesiti iin karakteristik
ekme dayanm,

Bnt Ab Fnt
Tasarmda gvenlik koulu:

Bat Bdt

Bnt

Tasarm koulunu gvenlik gerilmesi formatnda ifade edersek, hesapta bulonun di

almam enkesit alan kullanldnda, bulonun ekme gvenlik gerilmesi ,

Ft

Fnt 0.75Fub

0.375Fub

21

bulon gvdesinde ortalama ekme gerilmesi kontrolu ise,

f t Ft

ft

Bat
Ft
Ab

f t : bulon enkesitinde maksimum ekme gerilmesi,(N/mm2)

Bat : iletme ykleri altnda bir bulona gelen ekme kuvveti (bulonda gerekli ekme
dayanm)
Bdt : bir bulonun gvenli ekme dayanm (bulonun gvenle tayabilecei ekme kuvveti)
Bnt : bir bulonun karakteristik ekme dayanm
Ab : bulonun di almam enkesit alan,(mm2)
Ft : bulon ekme gvenlik gerilmesi (= zem = Fnt / ), (N/mm2)

Fnt : bulon karakteristik ekme gerilmesi( 0.75Fub )

Fub : bulon malzemesinin karakteristik ekme dayanm,(N/mm2)
ekmede bulon karakteristik ve gvenlik gerilmeleri ( 2 iin)
Bulon kalitesi

Bulon karakteristik ekme

gerilmesi( Fnt = 0.75Fub ),
N/mm2

(4.6)
(5.6)
(8.8)
(10.9)

300
375
600
750

ekme gvenlik
gerilmesi ( Ft Fnt / ) ,
N/mm2

150
190
300
375

RNEK:
(8.8) kalitesinde M20 bulonunun;
a) ekme gvenlik gerilmesini ( 2 iin) hesaplaynz.
b) gvenle aktarabilecei ekme kuvvetini bulunuz.
a) (8.8) kalitesi iin bulon malzemesinin karakteristik ekme dayanm Fub 800 N / mm2 dir.
Hesaplarda di almam enkesit alan kullanlaca kabul ile di alm gvde
enkesitindeki azalma gznne alnarak, bulonun karakteristik ekme gerilmesi,
Fnt 0.75Fub 0.75(800) 600 N / mm2

ekme gvenlik gerilmesi ise,

Ft

Fnt 0.75Fub

0.375(800) 300 N / mm 2 (Tablo 3.kolon)

22

b) M20 (8.8) bulonunun, di almam enkesit alan,

Ab

20 2
4

314mm 2

Gvenlik Gerilmeleri ile Tasarm ile;

M20 (8.8) bulonunun gvenle aktarabilecei ekme kuvveti;
Bdt Ab Ft 314(300)103 94kN

veya
Gvenli Dayanmlar ile Tasarm yntemi ile,
M20(8.8)in karakteristik ekme dayanm,

Bnt Ab Fnt = 314(600)10 3 188kN

ile gvenle aktarabilecei ekme kuvveti,

Bdt

Bnt 188

94kN

KAYMA KUVVET ETKSNDEK BULONLU BRLEMLER

Bulonlarn kayma kuvveti etkisinde olduu birleimlerde yk iki farkl kabul ile iletilir.
Tasarmda yaplan kabullere bal olarak kayma kuvveti etkisindeki birleimler,
a) Ezilme/kayma birleimleri,
b) Kayma kontrollu birleimler,
olarak boyutlandrlabilir:

(a)
(b)
Bulonlu birleimde kayma kuvvetinin iletilmesi

23

EZLME-KAYMA BRLEMLER

Bindirme levhal birleim

ekilde grlen bindirme levhal bulonlu birleimin artan yk etkisi altnda davran
incelendiinde birleim dayanmnn sona ermesini belirleyen gme biimleri iki ana grupta
toplanabilir:
1)Bulonda gme
2) Birletirilen elemanda gme

Bulonlu birleimlerde gme biimleri

24

1.Bulon gvdesinde karakteristik kayma dayanm:

Bulonda tek ve ift etkili kayma etkisi

ekilde grld gibi kuvvetin bulon eksenine dik olarak etki etmesi durumunda,
birleimdeki her bir bulon hissesine den kayma kuvvetine kayma dzlemindeki gvde
enkesit alanyla kar koyar ve kayma dzlemlerinin saysna bal olarak, bulon tek tesirli
veya ift tesirli olarak tanmlanr. Bir bulonun kayma krlmas snr durumunda karakteristik
kayma dayanm,

Rn mAb Fnv

m = kayma dzlemi says

Ab: Bulonun di almam gvde enkesit alan (=d2/4)
Fnv =bulon malzemesinin karakteristik kayma dayanm, (N/mm2)

Deney sonular ile bulon malzemesinin kayma dayanmnn, bulon malzemesi ekme
dayanmnn yaklak olarak %62.5si olduu belirlenmitir (Fnv 0.625Fub). Ayrca, yaplan
deneyler aktarlacak kuvvetin birleim uzunluu boyunca dzgn dalmadn gstermitir.
Kuvvet dorultusunda birleim uzunluu 965mmyi amayan ezilme etkili kayma
birleimlerinde, bu durum = 0.90 katsays ile hesaba katlarak, di almam gvde
enkesiti kayma dzleminde bulunan yksek dayanml bulonlarda herhangi bir bulon kalitesi
iin bulon malzemesi karakteristik kayma gerilmeleri,

Fnv 0.90(0.625Fub ) 0.563Fub

olarak verilmektedir.
Fub: Bulon malzemesinin karakteristik ekme dayanm
Ancak, birletirilecek levha kalnlna ve bulonun di alm gvde uzunluuna bal olarak
bulonun di alm veya di almam gvde en kesiti kayma dzlemi iinde bulunabilir.

25

Ezilme tipi kayma balantlarnda dilerin kayma dzleminde yer almas durumu iin bulon
kapasitesi, azaltlm kayma gerilmesi kullanlarak hesaplanmaldr. Di almam gvde
enkesiti kayma dzlemi iinde ise bulon gvdesi kayma alan, Av = Ab iken, di alm gvde
enkesiti kayma dzleminde ise kayma alan Av = 0.80Ab olarak gznne alnmaktadr.
Bylece, di alm gvde enkesiti kayma dzlemi iinde ise bulon malzemesi karakteristik
kayma dayanm,

Fnv 0.800.563Fub 0.450Fub

olarak verilmektedir. Tabloda bulon kaliteleri iin bulon malzemesi karakteristik kayma
gerilmeleri verilmektedir. Bulonlu birleimlerin tasarmnda, gvenli bir yaklamla di
alm gvde enkesitinin kayma dzlemi iinde olduu varsaymnn esas alnmas
ngrlmektedir. Normal bulonlu (4.6, 5.6 vb.) birleimlerde, bulon kayma dayanm, daima
di alm gvde en kesiti dikkate alnarak hesaplanmaldr.
Bulon malzemesi karakteristik kayma gerilmeleri, Fnv
Bulon
kalitesi
(4.6)b, c
(5.6)b, c
(8.8)

(10.9)

Fnv
N/mm2 [a]
180
225
Diler kayma dzleminde
Diler kayma dzleminde
deil
Diler kayma dzleminde
Diler kayma dzleminde
deil

360
450
450
560

: Elemann u birleiminde kuvvet dorultusunda birleim uzunluu 965mmyi atnda

bu deerlerin %83.3 alnmaldr.
b
: Normal bulonlarda kayma dayanm iin daima di alm gvde en kesit alan
kullanlmaldr.
c
: Normal bulonlarda, birleen paralarn toplam kalnl bulon apnn 5 katn atnda
her bir 2mm iin tablodaki deerler %1 orannda azaltlmaldr.

26

Bir bulonun karakteristik kayma dayanmnn, olarak verilen gvenlik katsaysna

blnmesiyle,
Bdv

Bnv m Ab Fnv

olmak zere, bulon gvdesi kayma krlmas snr durumu iin, bir bulonun gvenli kayma
dayanm (gvenle aktarabilecei kayma kuvveti) hesaplanabilir.
Tasarmda gvenlik iin, bulon gvdesinin gvenli kayma dayanmnn (gvenle
tayabilecei kayma kuvvetinin),iletme ykleri altnda gerekli kayma dayanmndan (bir
bulona gelen kayma kuvvetinden) byk olmas gerekir:

Bdv Bav
Bdv : Bir bulonun gvenli kayma dayanm (gvenle tayabilecei kayma kuvveti),
Bav : Bir bulon iin gerekli kayma dayanm (= Ra / n; iletme yklerinden bir bulona gelen
kayma kuvveti)
Ra : Birleimin aktaraca kuvvet
n : Birleimdeki bulon says
: Gvenlik katsays.

Gvenlik gerilmeleri formatnda ise, yukarda tanmlanan bulon malzemesi karakteristik

kayma gerilmesinin gvenlik katsaysna oran,
Fv

Fnv

olarak hesaplanan deer, tasarmda szkonusu bulon kalitesi iin kayma gvenlik gerilmesi Fv
(= Fnv / ) olarak belirlenebilir. Her bir bulon kalitesi iin kayma gvenlik gerilmeleri;
Di almam gvde enkesiti kayma dzleminde ise;
Fv

Fnv 0.563Fub

0.280Fub

2.00

Di alm gvde enkesiti kayma dzleminde ise;

Fv

Fnv 0.450Fub

0.225Fub

2.00

olarak elde edilmektedir.

27

Gerilme esasl gvenlik koulu, iletme ykleri altnda bulonun karakteristik gvde alannda
hesaplanan ortalama kayma gerilmesinin kayma gvenlik gerilmesinden kk olmasn
gerektirmektedir.
f v Fv

olmak zere,

fv

Bav
Fv
mAb

veya, iletme ykleri altnda bir bulona gelen kayma kuvvetinin (gerekli kayma dayanm)
bulon gvdesinin gvenle tayabilecei kayma kuvvetinden (gvenli kayma dayanm veya
tasarm dayanm) kk olmas gerekir.

Bav mAb Fv
2. Birleimde Karakteristik Ezilme Dayanm

.
Bulon gvdesi ve delik kenarnn temas etmesinden sonra birleim davran
Ezilme dayanmnda st snr dt ezilme alan ile Fu karakteristik ekme dayanmnn arpm
ile orantldr:
Bnb CdtFu

C = sabit,
d = bulon gvde ap (mm)
t = ayn ynde basn gerilmesi etkisindeki toplam eleman kalnl(mm)
Fu = birletirilen eleman malzemesinin karakteristik ekme dayanm (N/mm2)

Deney sonular, birleimin performansn bozmayan ve yaklak olarak bulon deliinin 6 mm

(0.25in) uzamasna kar gelen deformasyon iin katsaynn standart, byk dairesel ve ksa

28

oval delikler iin C = 2.4 olarak alnabileceini gstermitir. Bu sonulara dayanarak, bulon
deliklerinin ovallemesi snr durumuna kar gelen karakteristik ezilme dayanm,

Bnb (2.4Fu )dt

olarak verilmektedir. Ancak; ar ezilmeden dolay birleim ucunda ortaya kabilecek kayma
yrtlmas gerek bir gme ekli yani tama snr durumu olacaktr:

Birleimde kayma yrtlmas

ekme dayanm ihmal edilerek, kayma krlmasnda dayanm belirleyecek iki yatay
yzeydeki toplam gme kuvveti bu yrtlma izgisi boyunca kayma alan ile kayma
dayanmnn arpm olacandan, kayma krlmas snr durumu iin levhada karakteristik
kayma dayanm,
Bnb 2( Lct )0.6Fu 1.2Fu Lct

olarak yazlabilir. Burada,

0.6 Fu = birletirilen eleman malzemesine ait karakteristik kayma dayanm, (N/mm2)

Lc
t

= delik kenarndan birletirilen eleman kenarna net uzaklk,(mm)

= ayn ynde basn gerilmesi etkisindeki toplam eleman kalnl(mm)

Karakteristik ezilme dayanm, levhada bulon delii ovallemesi ve kayma yrtlmas snr
durumlar gznne alnarak hesaplanan dayanmlarn en k eklinde tanmlanr. Bu
tanma gre AISC 360-10 da ezilme snr durumu iin karakteristik ezilme dayanm ifadeleri
Bnb 1.2LctFu 2.4dtFu

olarak verilmektedir. Birden ok sayda bulonun kullanld bir birleimde, ezilme snr
durumu iin karakteristik dayanm, kenar bulonlar ve ara bulonlar iin ayr ayr net
uzaklklar ile belirlenen levha ezilme dayanmlarnn toplam olacaktr. ekilde kritik Lc
uzunluklar (net uzaklklar) grlmektedir.

29

Kayma yrtlmasnda kritik uzunluklar

Kenar bulon iin:

Lc Le h / 2 ,
Ara bulonlar iin:
Lc s h

s = bulon deliklerinin merkezleri arasndaki uzaklk

Le =bulon delii merkezinin birletirilen eleman kenarna uzakl
h = alan delik apdr.
Ezilme etkili kayma birleiminde karakteristik dayanm ve gvenlik
Ezilme etkili birleimde karakteristik dayanm, bulon gvdesinin karakteristik kayma
krlmas dayanm ile birletirilen levhalarn karakteristik ezilme dayanmlarnn k
kontrol eder. Buna gre,
Bulon gvdesi kayma krlmas snr durumunda birleim dayanm, bir bulon iin

hesaplanan karakteristik kayma krlmas dayanm ile toplam bulon saysnn arpm
eklinde elde edilir:
Rnv nBnv

Burada;
Rnv : Birleimin karakteristik kayma krlmas dayanm,
Bnv :Bir bulon gvdesi iin kayma krlmas snr durumunda karakteristik dayanm
n : Birleimdeki toplam bulon says
Levhada ezilme (delik kenarlarnda ezilme) snr durumu karakteristik dayanm ise, kenar
bulonlar ve ara bulonlar iin net uzaklklar dikkate alnarak hesaplanan ezilme
dayanmlarnn toplam eklinde elde edilmektedir.

Rnb ne Bnbe ni Bnbi

30

Rnb :

Birleimin karakteristik ezilme dayanm

ne :

Birleimdeki kenar bulon says

Bnbe : Bir kenar bulon iin karakteristik ezilme dayanm

ni

: Birleimdeki ara bulon says

Bnbi : Bir ara bulon iin karakteristik ezilme dayanm

Ezilme etkili kayma birleiminde karakteristik dayanm,

Rn min ( Rnv ; Rnb )

eklinde belirlenir. Gvenlik koulunun salanabilmesi iin birleimin gvenli kayma

dayanmnn (gvenle tayabilecek kayma kuvvetinin), gerekli kayma dayanmndan (iletme
ykleri altnda birleime etkiyen kayma kuvvetinden) byk olmas gerekir:
Rd

Rn
Ra

Ra : Gerekli kayma dayanm (birleim tarafndan aktarlacak kuvvet)

: Gvenlik katsays (=2.0)

Bulon delikleri ara uzaklklar

Bulon deliklerinin kenar ve ara uzaklklar

Kuvvet dorultusunda minimum bulon aral:
bulonlarn merkezleri arasnda uzaklk genellikle minimum 3d
bulon deliinin merkezinden levha kenarna uzaklk ise minimum 1.5d olarak nerilir.
Kuvvet dorultusunda maksimum bulon aral:
korozyon etkisinde olmayan boyanm veya boyanmam elemanlarda ( 24t veya
305mm )yi,
atmosfer artlarnda korozyon etkisinde olan boyanmam elemanlarda maksimum
( 14t veya 180mm ) yi amamaldr.
Kuvvet dorultusunda maksimum kenar uzaklk:
kenar parann kalkmasn da nlemek iin 12t veya 150mm yi amamaldr.

t = birletirilen paralardan ince para kalnldr.

31

RNEK

ekme elemann M20 bulonlar ile oluturulmu ezilme etkili kayma birleiminde, kayma
krlmas ve ezilme snr durumlarn gznne alarak;
a. Birleimin karakteristik dayanmnn (kapasitesinin) bulunmas.
b. letme ykleri altnda (Gvenli Dayanmlar ile Tasarm ile) birleimin gvenli
dayanmnn (gvenle aktarabilecei kuvvetin) bulunmas.
Birleim ve elemanlar
ekme eleman

L80.80.12

Birleim levhas

t = 16mm

Bulon

M20

Standart delik

Bulon delik

ap

Bulonlarn di alm gvde en kesitinin kayma dzlemi iinde olduu varsaylacaktr.

Malzeme zellikleri
ekme eleman

S 275

Fy = 275 N/mm2

Fu = 410 N/mm2

Birleim levhas

S 275

Fy = 275 N/mm2

Fu = 410 N/mm2

Bulon

8.8

Fyb =640 N/mm2

Fub = 800 N/mm2

zm
Bulon gvdesinde kayma krlmas snr durumu:
M20 bulonu karakteristik gvde alan,

Ab

(20)2
4

314 mm

Tek etkili (m = 1) bir bulonun karakteristik kayma dayanm,

Bnv Fnv Ab 0.45( Fub Ab ) (0.45)(800)(314)(10) 3 113kN

Birleimin karakteristik kayma krlmas dayanm,

Rnv nBnv 4 113 452kN

32

Bulon deliklerinde ezilme snr durumu:

Ezilme dayanm iin bulon delik ap standart olarak alnacaktr: dh = 20+2 = 22mm
Kuvvet aktarmnda ezilme etkisi altndaki etkin levha kalnlklar, korniyer kol kalnl ve
birleim levhas karlatrldnda (12mm < 16mm), korniyer kalnl kritik olmaktadr. Bu
durumda, ezilme kontrol t=12mm iin yaplmaldr.
Kenar bulon delii iin Lc Le 0.5d h = 30 0.5(22) 19mm
1.2(19)(12)(410)103 112kN
1.2 Lc tFu
Bnbe min
112kN
min
3
2.4dtFu
2.4(20)(12)(410)10 236kN

Ara bulon delikleri iin Lc s d h 80 22 58 mm

1.2(58)(12)(410)10 3 342kN
1.2 Lc tFu
Bnbi min

min

236kN

3
2.4(20)(12)(410)10 236kN
2.4dtFu
Birleimin karakteristik ezilme dayanm,
Rnb ne Bnbe ni Bnbi Rnb 1 112 3 236 820kN

Birleimin karakteristik dayanm (kapasitesi), bulon gvdesi kayma krlmas ve bulon

deliklerinde ezilme snr durumlar iin belirlenen dayanmlarn k olacaktr:
Rn min ( Rnv ; Rnb ) Rn min (452kN;820kN) 452kN

Bu durumda, birleim dayanmnda, bulon gvdesi kayma krlmas snr durumu belirleyici
olmaktadr.
b. Birleimin gvenli dayanm (gvenle aktarabilecei kuvvet) ise;
Rd

Rn 452

226kN

2.0

KAYMA KONTROLLU BRLEMLER

Kayma kontrollu birleimlerde teorik olarak bulonlarn gerekte kayma ve ezilmeyle yk
aktarmad, kuvvetin bir paradan dierine srtnme ile aktarld kabul edilir. Kayma
kontrollu bir bulonun karakteristik kayma dayanm:
Bns Du h f Tb N s

: srtnme katsays
h f : delik etkisi
N s : kayma dzlemi says
Tb : bulona verilen minimum nekme kuvveti
Du = 1.13

33

Minimum nekme kuvveti, kN

Bulon boyutu,
mm

(8.8)

(10.9)

M16
M20
M22
M24
M27
M30
M36

91
142
176
205
267
326
475

114
179
221
257
334
408
595

Kayma kontroll birleim tasarmnda AISCde gvenlik katsaylar

verilmektedir:

aadaki gibi

Standart delik ve kuvvet dorultusuna dik alm ksa oval delik durumu, = 1.50
Byk delik ve kuvvet dorultusuna paralel alm ksa oval delik durumu, = 1.76
Uzun oval delik durumu, = 2.14
Birletirilen paralar arasnda oluabilecek kaymann kontrol, birleimdeki toplam bulon
says iin hesaplanan gvenli kayma kontroll dayanmn, iletme yklerinden birleime
etkiyen kayma kuvvetinden byk olmas olarak tanmlanr:
Rds

nBns
Ra

Rds : Birleimin kayma kontroll tasarm dayanm

Bns : Bir bulon iin karakteristik kayma kontroll dayanm
Ra : letme yklerinden birleime etkiyen kayma kuvveti (birleimde gerekli kayma kontroll
dayanm)
n:

Birleimde toplam bulon says

Daha nce de belirtildii gibi, tasarm dayanmnn almasyla kaymann ortaya kabilecei
durumlara kar bulonlarda kayma krlmas ve bulon deliinde ezilme dayanmlar kontrol
edilmelidir.

34

EKME
ve
KAYMA
BRLEMLER

KUVVET

ETKSNDEK

BULONLU

ok sayda birleimde bulonlar kayma kuvveti ile beraber ekme kuvveti etkisi altndadr

ekme ve Kayma Kuvveti Etkisinde Ezilme Etkili Birleimler

ekme ve kayma etkisi iin etkileim erisi

ekme ve kayma kuvvetinin ortak etkisindeki bir bulonun yeterli dayanmda olmas iin bu
kuvvetlerin bilekesinin bu eliptik erinin altnda kalmas gerekir:
ft : letme yklerinden bir bulonda hesaplanan ekme gerilmesi ( f t Ta / Ab )
fv : letme yklerinden bir bulonda hesaplanan kayma gerilmesi ( f v Va / Ab )
Ft : Bulonun ekmede gvenlik gerilmesi ( Ft Fnt / )
Fv : Bulonun kaymada gvenlik gerilmesi ( Fv Fnv / )
Ancak, AISC 2010da, bu eri basit bir yaklamla doru parasyla basitletirilmitir. Bu
yaklamda ara para iin dorusal denklem,

35

 ft f v
1.3
Ft Fv
olarak ifade edilmekte ve bulon gvdesindeki kayma gerilmesinin fonksiyonu olarak
azaltlm karakteristik ekme gerilmesi ise,

Fnt' 1.3Fnt

Fnt
f v Fnt
Fnv

eklinde elde edilmektedir. D ekme kuvveti etkisindeki ezilme etkili kayma birleimlerinde
kayma kuvveti ve ekme kuvveti etkileimi gznne alnarak hesaplanan azaltlm ekme
gerilmesi kullanlarak, bir bulonun karakteristik ekme dayanm,
Bnt' Fnt' Ab

olarak hesaplanr.
Fnt' : Kayma gerilmesi etkisini ieren azaltlm ekme gerilmesi,

Ab : Bulonun di almam gvde enkesit alan

Tasarmda, ekme ve kayma gerilmelerinin etkileimi gznne alnarak bulunan Bdt gvenli
ekme dayanm, Ba bir bulona etkiyen d ekme kuvvetinden byk olmaldr:

Ba Bdt'

Bnt'

= 2.00
ekme ve Kayma Kuvveti Etkisindeki Kayma Kontrollu Birleimler
D ekme kuvveti net skma kuvvetini azalttndan, bulonun (veya birleimin) paralar
arasndaki kaymay kontrol eden (hesaplanan) dayanm, ksc katsays ile arplarak
azaltlmaldr:
k sc 1

1.5Ta
Du Tb nb

nb: ekme kuvvetini tayan bulon says,

Tb: Bulona minimum n ekme kuvveti
Ta: letme yklerinden birleime gelen ekme kuvveti
Du: 1.13

36