Professional Documents
Culture Documents
Tailieumienphi - VN Giao Trinh Sinh Hoc Te Bao Phan 2 Hoang Duc Cu
Tailieumienphi - VN Giao Trinh Sinh Hoc Te Bao Phan 2 Hoang Duc Cu
NNG LNG V
s TRAO l CHT
hc trong t bo.
Hot ng ca enzym: enzym c to hnh khp hon ton vi c cht,
nhit v pH ti u.
Nhm ngoi ca enzym: ion kim loi v cc cht khc thng c tc dng h
cc lin
kt photphat
trao i
cht (chuyn
sng ca mnh.
------ ^
ing khi n mt mi in t.
Nng i ^ g cao
'^"9
119
4.1.2.1, nh lu t th n h t n h it ng hc
Theo nh lut th n h t ca nhit ng hc, cng c gi nh lut bo
ton nng ng {the law of cpnservation ofenergy), nng lng ca v tr l khng
i. Cng nh vy, tng nng lng ca bt k h thng no, ngha ca bt k
vt no v mi trng xung quanh n gi khng i. T mi trng xung quanh
mun ni ti phn cn li ca v tr. Khi mt vt tri qua mt bin i th n c
th nhn nng lng t mi trng xung quanh (vt xung quanh) hoc phn tn
nng ng vo mi trng xung quanh. S khc nhau v hm lng nng lng
ca vt trong giai on ban u v cu cng phi bng nhau do mt bin i tng
ng trong hm lng nng lng ca mi tnlng xung quanh.
nh lut th n h t v nhit ng hc cho rng trong cc qu trn h ho hc
hoc vt l bnh thng, nng lng c th c chuyn i v dng th d t th
nng thnh ng nng nhng khng bao gi c th b m t i, cng khng th to ra
nng lng mi. Tng nng lng trong v tr gi khng i bi v v tr l mt h
thng kn khi n trao i nng lng. Nh chng ta bit, nng lng c hnh
thnh khong 20 t nm trc, nhng n khng th c cng thm hoc b tr i.
120
4.I.2.3. Entropy
Entropy l thc o v tnh hn n ca h thng, nh vy nh lut th hai
ca nhit ng hc c th ph t biu n gin nh l "s tng entropy". Dng nng
lng hu ch, c t chc th c entropy thp, cn dng nng lng v t chc, t n
nh hn nh nhit th c entropy cao. Mt phng ngn np, gn gng c entropy
thp hn nhiu so vi phng hn n, ba bi. Chng ta bit rng phng ngn np
lun lun c khuynh hng hng n tnh hn n. Theo cch , cui cng cc
qu trnh bin nng ng u sinh ra nhit v do entropy ca v tr lun
lun tng ln. Ni chung, cc qu trn h bin i nng lng tin hnh mt cch t
pht chuyn ho vt cht t dng c tr t t nhng t n nh thnh dng t tr t
t hn nhng n nh hn.
Mt x hi vn m inh nh chng ta ang s dng nhiu nng lng c entropy
thp. Nng lng ca nhin liu ho thch nh than v du m c s dng
pht trin v x l lng thc m chng ta cn v c s dng duy tr mi
trng c chng ta c t chc. Vic xy dng cc to cao c, trng hc v ng
s u i hi vic chi tiu nng lng c ch'm cui cng bin th n h nhit. X hi
122
oc
| |
I
z e
Thu nhit
(b)
(a)
124
oc ^
I s
^
Nng
lng
hot ho
II
0c
li
s I;
i
Cht
phn tiig
\
%
zI
Snph&n
(a)
Hnh 4.3. Nng lng hot ho v s xc tc
(a) Phn ng pht nhit khng cn tin hnh nhanh chng do nng lng phi c
cung cp ph v (lm mt n nh) cc lin kt ho hc vn c. Nang lng ph thm
ny l nng lng hot ho cho phn ng
(b) Cht xc tc lm tng tc cc phn ng ring nh lm gim lng nng lng hot
ho cn khi ng phn ng
125
126
kh cacbonic
H2O
nc
>
H2CO3
axit cacbonic
Fructoz
Lin kt
V tr
hot ng
Enzym
( 4) Sn phm c
gii phng. enzym
t o lin kt v
cc c cht khc
@ S lin kt
c cht v enzym ^
gy tc ng ln
lin kt gluc02-fruct
v lin kt b ph v
128
4.2.3.I. N hit
Khi khng c xc tc, nhit tng
s lm tc phn ng tng do s vn
ng hn n ca phn t tng ln. Tc
ca phn ng c enzym xc tc cng
tn g ln khi tng nhit , nhng ch
ln n mt im gi l nhit ti u
{temperature optimum) (Hnh 4.6a).
Di nhit ny, cc lin kt hidro v
cc tng tc k nc xc nh hnh
dng ca enzym l khng linh ng
cho php xy ra khp cm ng m
lm cho s xc tc t ti u. Trn
nhit t'i u th cc lc ny l qu
vii duy tr hnh dng ca enzym
chng li s vn ng hn n tng ln
c.a cc nguyn t trong enzym. cc
nhit cao hn ny, enzym bin tnh.
Phn ln enzym ca ngi c nhit
t'ii u t 35C n 40c - nhit bnh
thng ca c th cng nm trong
khong nhit ny. Vi khun sng
sui nc nng c enzym n nh hn
v nhit ti u cho cc enzym ny c
th ln n 70c hay cao hn.
Nhit tl u
ca enzym ngi
Nhit ti u ca
enzym vi khun
sud ac nog
(a)
O
i
a
pH tl u
pH t u
cho pepsin
cho ypsin
(b)
pH ca phn bg
40c
129
4.2.3.2, p H
Tng tc ion gia cc gc axit amin tch in tri du nh axit glutamic (-) v
lizin (+) cng c tc dng gi enzym li vi nhau. Cc tng tc ny nhy cm vi
nng ion hidro ca dch m enzym ho tan do n lm bin i nng lm
chuyn dch cn bng gia cc gc axit amin tch in dng v in m. V l do
, nn phn ln enzym c pH ti u (pH optimum) thng nm trong khong pH
6-8. Cc enzym no c th hot ng trong mi trng r t axit l protein c th duy
tr dng ba chiu thm ch khi c m t nng ion hidro cao. Th d, enzym pepsin
tiu ho protein trong d dy pH = 2, mi trng mang tnh axit (Hnh 4.6b).
(a)
Cht t ch df
lp th lm ia
hlnh dng cda
enzym khi n khng
(b) th lin kt vi c cht
Hlnh 4.7. Erym c6 th b c ch th no?
(a) Trong c ch cnh tranh, cht c ch gy nhiu lon v tri hot ng ca enzym
(b) Trong c ch khng cnh tranh, cht c ch lin kt vinzym mt v tr ngoi vj tr
hot ng, gy tc ng lm b^n i cu hnh trong enzym khin cho enzym khng th lin
kt vi c cht c na
130
dng cung cp nng lng cho t bo, km theo vic tc b in t khi cc phn
t v chuyn chng cho NAD* v trong hot ng trao i cht ca t bo th
nhiu nng lng ca NADH c chuyn cho phn t khc.
C -N H .
Nhm
phn ng
NMP
0
1
0 = P - 0
CHo
= P -0
4.2.5.1. Cc phc h a em ym
Trong t bo, mt s enzym xc tc cc bc khc nhau ca mt chui phn
ng kt hp lng lo vi nhau trong t hp lin kt khng cng ho tr gi l phc
h a enzym (multi emyme complexes). Th d trong hnh 4.9, phc h a enzym
mang tn piruvat dehidrogenaza vi khun cha cc enzym thc hin ba phn ng
k tip nhau trong qu trnh chuyn ho oxi ho. Mi phc h c nhiu bn sao ca
mt trong ba enzym gm tt c 60 tiu n v protein. Nhiu tiu n v kt hp
hot ng vi nhau ging nh mt nh my con.
(a)
Hlnh 4.9. Enzym piruvat dehidrogenaza
(a) Enzym (m hnh) tin hnh oxi ho piruvat l mt trong s cc enzym phc tp nht
bit, n c 60 tiu n v
(b) Nhiu trong c6 th thy trong nh hin vi in t (200.000X)
133
134
Nhm
triphotphat
o1
0
p o~
Cc lin kt
cao nng
0
= p o -
Adenne
L i A M P
= p o
0
(b)
Hlnh4.10. PhntATP
(a) M hnh
(b) S cu trc u chng t rng ging nh NAD*. ATP c li AMP. Song trong
trng hp ny, nhm phn ng c b sung vo u cui ca nhm photphat AMP khng
phi l nucleotit khc m ng hn l mt chui gm hai nhm thm photphat. Cc lin kt
ni hai nhm photphat vi nhau v vi AMP l cc Hn kt d tr nng lng
C cht
Sn phm
137
-> H
G
y hai phn t giu nng lng (F v G) phn ng to ra hpcht H v
gii phng nng ng, tr nn phc tp hn khi s cung cp ca F trong mi
trng cn kit. Mt phn ng mi c b sung trong phn t b cn kit (F)
c to ra t phn t khc (E) cng c trong mi trng:
E - F
+ - H
G
Khi 8 cung cp ca E li tr nn cn kit, cc sinh vt c th to ra n t mt
s tin cht sn c khc (D). Khi D b cn kit, cc sinh vt li c thay th
bng nhng sinh vt c kh nng tng hp D t phn t khc (C):
- D
F
+
G
Con ng sinh ho gi nh ny tin ho chm theo thi gian, vi phn ng
cui cng th xy ra trc tin, cn cc phn ng pha trc li tin ho sau. Nhn
vo con ng ny, ta s thy rng sinh vt, bt u vi hp cht c , c th tng hp
H qua nhiu bc. Con ng sinh ho trong c th sinh vt c cho rng tin
ho khng phi ngay lp tc, m tng bc mt, li li theo thi gian.
138
4.4.2.1. S ph n hu
Dng nguyn thu n h t ca s shg nhn nng lng ho hc nh s phn hu
idegrading) hay phn gii (breaking doivn) cc phn t hu c do cc qu trnh
khng sng to ra.
S kin ch yu u tin trong qu trn h tin ho ca s trao i cht l
ngun gc ca kh nng khai thc sn xut nng lng lin kt ho hc. giai
on u tin, sinh vt bt u d tr nng lng ny trong cc lin kt ca ATP cht mang nng lng c mi sinh vt s dng.
4.4.2.2. Qu trnh ng p h n
S kin chnh th hai trong s tin ho ca qu trn h trao i cht l ng
phn (glycolysis) - s phn gii u tin ca glucoz. Khi protein pht trin cc
chc nng xc tc a dng, t bo c kh nng thu nhn phn ln nng lng ca
cc lin kt ho hc trong cc phn t hu c nh phn gii cc lin kt ho hc
trong lot cc bc. Th d, s phn gii t t ng 6-cacbon glucoz thnh phn t
3-cacbon c thc hin qua 10 bc, to hai phn t ATP. Nng lng tng hp
ATP l nh phn gii cc lin kt ho hc v hnh th n h cc lin kt mi vi nng
lng lin kt nh hn v hiu nng lng gia hai trng thi c chuyn giao
tng hp ATP. Con ng sinh ho ny c gi l ng phn.
Khng nghi ng g na, ng phn tin ho r t sm trong lch s ca s
sng trn hnh tinh, t khi con ng sinh ho ny c trong mi sinh vt sng.
l mt qu trnh ho hc m khng b bin i trong sut 3 t nm qua.
140
4.4.2.3. Q uang hp k k h i
S kin ch yu th ba trong qu trnh tin ho ca s trao i cht l quang
hp k kh {anaerobic photosynthesis). giai on u, mt s sinh vt tin ho
theo mt phng thc khc ca qu trnh sn sinh ATP gi l quang hp. l vic
nhn nng lng tng hp ATP nh thay cc lin kt ho hc nh trong ng
phn. Cc sinh vt ny pht trin kh nng dng nh sng bm cc proton
(HO ra ngoi t bo v dng gradient proton c c cung cp nng lng cho qu
trnh tng hp ATP - qu trnh ny c gi l s ho thm (chemiosmosis).
Quang hp tin ho khi khng c oxi v hot ng tt trong trng hdp .
H 2S ho tan c trong cc i dng, bn di tng kh quyn khng c kh oxi v
HgS c chc nng nh mt ngun nguyn t hidro sn c tng hp cc phn t
hu c. Lu hunh t do c to ra nh mt sn phm ph ca phn ng ny.
4.4.2.4. S c in
h n it
C nh nit l bc ch yu th t trong con ng tin ho ca qu trnh
trao i cht. Protein v axit nucleic khng th c tng hp t cc sn phm ca
quang hp, v c hai phn t sinh hc quan trng ny u cha nit. Vic thu nhn
nguyn t nit t kh N 2 , qu trn h ny gi l s c nh nit (nitrogen fixation), i
hi s phn gii lin kt ba NsN. Phn ng quan trng ny tin ho u tin
trong bu kh quyn giu hidro, khng c oxi ca qu t. Oxi hot ng nh mt
cht c i vi s c nh ni t nn qu trnh ny ch xy ra trong mi trng
khng c oxi hoc bn trong cc xoang khng c oxi ca mt s' vi khun no y.
141
TM TT KHI NIM
4.1. nh lut nhit ng hc cho bit nng lng bin i nh th no
Nng lng l kh nng gy ra bin i, to ra s vn ng chng li mt
lc hoc sinh cng.
ng nng tham gia ch ng trong vic sinh cng, cn th nng c kh nng
thc hin iu . Nhiu s bin i nng lng ca sinh vt ko theo s
bin i ca th nng thnh ng nng.
Phn ng oxi ho kh (redox reaction) l phn ng trong in t c ly
t mt nguyn t hoc phn t (oxi ho) v chuyn cho cht khc (kh).
nh lut th nh t nhit ng hc khng nh lng nng lng trong v tr
khng i. Nng lng khng b m t i v cng khng c to ra.
nh lut th hai nhit ng hc khng nh tnh hn n trong v tr
(entropy) c khuynh hng tng ln. Kt qu l, nng lng bin i t pht
thnh cc dng t tr t t hn.
Bt k phn ng ho hc no m sn phm ca chng cha t nng lng t
do hn cht phn ng ban u s c khuynh hng t pht. Song, hiu (s sai
khc) trong nng lng t do khng xc nh tc ca phn ng.
Tc ca phn ng ph thuc vo lng nng lng hot ho cn ph v
cc lin kt vn c.
Xc tc l qu trnh lm gim nng lng hot ho nh tc ng ln cc lin
kt ho hc.
4.4.
CU HI N TP
1. Trnh by s khc nhau gia qu trnh ng ho v d ho.
2. Hai trng thi c bn trong nng lng c th tn ti l g? Chng khc nhau
nh th no?
3. nh ngha s oxi ho v s kh. Ti sao hai phn ng ny phi lun lun xy ra
vi nhau? Trong phn ng 0 X1 ho kh, cht phn ng v sn phm trao i ci g?
144
CU HI SUY LUN
1. Hu nh khng c nh sng m t tri thm nhp vo i dng su thm. Song
nhiu loi c sng hp dn con mi v gi phi m nh nh to nh sng
ring ca chng. Vy nh sng ny bt ngun t u? S pht sinh nh sng
c cn nng lng khng?
2. Cc phn ng oxi ho kh c th ko theo nhiu loi phn t. Ti sao hidro v
oxi tham gia trong phn ng ny li c tm quan trng sng cn trong cc h
sinh hc?
3. Mt s ngi cho rng: s tin ho thng kt hp vi s tng dn v phc tp
(trt t) ca sinh vt khng th xy ra do entropy (tnh hn n) ang tng ln
trong v tr. Quan nim ny c ng khng?
145
Chng V
T BO TH U HI NNG LNG NH T H NO
ho thnh axetyl-CoA.
Giai on 3; chu trn h Krebs. Trong mt lot cc phn ng, in t b tc
ot khi axetyl-CoA.
Thu hi nng lng nh chit r t in t. H hp vi c cht glucoz l mt
lot cc phn ng oxi ho - kh gii phng nng lng nh chuyn in t
n gn hn vi nguyn t oxi.
Giai on 4: chui truyn in t. in t c thu hi t glucoz thng qua
mt chui cc protein m ng dng nng lng bm proton, thc y s tng
hp ATP.
Tm t t h hp hiu kh. H hp hiu kh thu nhn hn mt na nng lng
trong cc lin kt ho hc ca glucoz.
iu chnh h hp hiu kh. Mc ATP cao c khuynh hng lm ngng h
hp t bo do c ch cc phn ng ch yu.
147
* Glucoz khnig phi l nguyn liu duy nht. Protein v cht bo b phn gii
to sn phm lim nguvn liu cho h hp t bo.
5.4. Tbo c thchuym ho nguyn liu thc n khng c oxi
S ln men. Ln. men cho php chuyn ho tip khi khng c oxi nh chuyn
in t thu nhn t ng phn cho cc phn t hu c.
S sng tin trin c l nh nng lng. Mi hot ng m sinh vt tin
hnh nh s bi ca vi khun, ting ku ca con mo, bn c cc dng ch ny
u dng nng lng. Trong chng ny, chng ta s trnh by cc qu trnh m
mi t bo s dag tlhu nhn nng lng ho hc t cc phn t hu c v bin
nng lng thnh ATP. Chng ta s xem xt quang hp - qu trnh dng nng
lng nh sng ch ktomg phi nng lng ho hc mt cch chi tit trong chng
6 - chng cui ca gio trinh ny. Chng ta xem xt qu trn h bin i nng lng
ho hc thnh ATP truc quang hp bi v mi sinh vt k c sinh vt quang hp v
sinh vt dng c th qniaang hp lm thc n u c kh nng thu hi nng lng t
cc lin kt ho hc mc d qu trnh ny v quang hp c nhiu im chung.
5.1.1. H hp t bo
Nng lng trong cc lin kt ho hc c th c hnh dung nh l th nng
do in t mang m to nn lin kt cng ho tr. T bo thu hi nng lng ny
nh a in t vo hot ng thng l tng hp ATP - tin t nng lng ca t
bo. Ngay sau , in t ngho nng lng (energy - depleted electron) (kt hp vi
proton di dng nguyn t hidro) c chuyn cho mt s phn t khc. Khi kh
oxi (O2) nhn nguyn t hidro th nc hnh thnh v qu trnh ny c gi l h
hp hiu kh {aerobic respiration). Khi phn t v c (khng phi oxi) nhn hidro,
qu trnh m ang tn h hp k kh (anaerohic respiration). Khi phn t hu c nhn
nguyn t hidro, gi l s ln men ermentation).
V m t ho hc, c t khc nhau gia qu trnh d ho hidratcacbon trong t
bo v s t chy g trong l si. Trong c hai trng hp, cht phn ng l
hidratcacbon v oxi, sn phm l kh cacbonic, nc v nng lng:
CeHiaOe + 6O2 -> 6CO2 + 6H2O + nng lng (nhit hoc A T P )
Nhm
triphotphat
II
0 - p - o
o
Jp
1
0'
"
~ 0 - P - 0 -C H 2
1
O'
Loi tch
in m
5.1.3. T b o s d n g A TP n h t h no?
T bo dng ATP thc hin phn ln hot ng no i hi cng. Mt trong
nhng hot ng r rng nht l s vn ng. Mt s vi khun bi, t y ti pha
trc nh lm quay nhanh lng roi (tin mao) kiu ui di, ging nh tu thu di
ng nh lm quay chn vt. Trong qu trnh pht trin ca con ngi khi trng
thi phi, nhiu t bo vn ng qua li, trn ln nhau tm v tr mi, s vn
ng cng xy ra bn trong t bo. Cc si b t bn trong t bo c y nhanh co c.
Ty th di chuyn mt mt hoc hn dc theo cc t bo thn kinh hp nl chn vi
xng sng. Cc nhim sc th b cc vi qun ko i trong qu trnh phn chia t bo.
Tt c cc vn ng ny t bo u cn nng lng ATP.
Phng thc ch yu th hai t bo dng ATP l thc y phn ng thu nhit
{endergonic reaction). Nhiu hot ng tng hp ca t bo l thu nhit do cc phn
t tng hp (building molecules) ly nng lng. Cc lin kt ho hc ca cc sn
phm ca phn ng ny cha nhiu nng lng hn hoc c t chc hn so vi
cht phn ng. Phn ng khng th tin hnh cho n khi nng lng thm c
cung cp cho phn ng. l ATP c vai tr cung ng cho nng lng cn thit ny.
150
^-A D P
Hot ng
Hnh 5.2. ATP thc y phn ng thu nhit nh
Khi qu trnh tch phn t ATP thc y phn ng yu cu nng lng trong
t bo, hai phn ca phn ng - tch ATP v thu nhit xy ra vi nhau. Trong mt
s trng hp, hai phn u xy ra trn b m t ca cng enzym, chng lin kt
hoc "cp i" ging nh hai chn an< i. Trong cc trng hp khc, nhm
photphat cao nng t ATP gn vo protein xc tc qu trnh thu nhit, hot ho
protein (Hnh 5.2). Phn ng cp i cn nng lng tch ATP theo cch ny l
mt trong cc cng c ch yu c t bo s dng qun l nng lng.
Qu trnh d ho glucoz thnh khi cacbonic v nc trong c th'
sng gii phng khong 720 kcal (khong 3012 kJ) nng ng trn
mol glucoz. Nng lng ny c th u gi trong ATP phn t c
chc nng d tr nng lng nh lin kt cc nhm photphat tch
in nm gn nhau. Khi cc lin kt photphat trong ATP b thu
phn, nng lng c gii phng v sn sng d sinh cng.
Trong phn l0n sinh vt, hai qu trnh ny kt hp vi nhau. thu nng
lng tng hp ATP t ng glucoz khi c m t oxi, t bo thc hin mt lot cc
phn ng c enzym xc tc phc tp v xy ra trong bn giai on: giai on u
thu hi nng lng nh photphoril ho mc c cht thng qua ng phn, ba giai
on tip theo tin hnh h hp hiu kh nh oxi ho sn phm cui cng ca
ng phn.
-A D P
5.2.1.1. Qu trinh ng p h n
Giai on 1: ng phn. Giai on u tin ca qu trn h chit r t nng
lng t glucoz l con ng sinh ho 10 phn ng gi l qu trn h ng phn
(glycolyss) c chc nng tng hp ATP nh photphoril ho mc cd cht. Cc enzym
xc tc phn ng ng phn tn ti trong t bo cht ca t bo, khng in kt
vi bt k mng hay bo quan no. u tin t bo tiu th hai phn t ATP trong
con ng tng hp bn phn t ATP nh photphoril ho mc c cht. T to di
ra hai phn t ATP cho mi phn t gucoz thng qua qu trn h d ho. Ngoi ra, t
bo thu c bn in t di dng NADH. Tuy nhin, tng hiu qu ATP l thp.
Khi qu trnh ng phn hon thnh, hai phn t piruvat va c hnh thnh
vn cha phn n nng ng m phn t gucoz ban u d tr.
ng phn xy ra trong mi sinh vt v cc phn ng ng phn to ATP
theo photphoril ho mc c cht c th xy ra vi oxi hoc khng c oxi. Song, trong
ng vt, vic thu hi cc in t cao nng nh ng phn khng th xy ra v
thi hn khi khng c oxi. Kt qu l, nu khng c oxi th t bo ng vt s cht.
152
153
5.2.I.3. H hp k khi
Vi s c m t ca oxi, t bo c th h hp hiu kh. Khi thiu oxi, mt s' sinh
vt h hp k kh, dng cht nhn in t v c khc, khng phi oxi. Th d,
nhiu vi khun dng lu hunh, n itrat hoc cc hp cht v c khc nh l cht
nhn in t thay cho oxi.
Vi khun sinh kh m etan {methanogen). Trong s cc sinh vt d dng tin
hnh h hp k kh l c khun nguyn thu (primtive archaebacteria) nh vi
khun a nhit (thermophiles). Mt s vi khun ny gi l vi khun sinh kh
metan, dng CO2 nh cht nhn in t, kh CO2 thnh CH 4 (metan) vi hidro bt
ngun t cc phn t hu c do sinh vt khc to ra.
Vi khun lu hunh: bng chng v qu trnh h hp k kh th hai trong s
cc vi khun nguyn thu xut hin trong nhm khong 2,7 t nm trc.
Nguyn liu hu c trong ny l kh giu v ng v nh lu hunh
so vi
ng v nng s*. Cha bit qu trnh a ho to ra s giu c ny nh th no,
nhng qu trnh kh lu hunh sinh hc vn tin hnh ngy nay cc vi khun
nguyn thu nh t nh. Trong h hp sunphat, vi khun nhn nng lng t qu
trn h kh cc sunphat v c (SO4* ) thnh H 2S. Nguyn t hidro nhn t cc phn
t hu c khc do sinh vt to ra. Do , cc vi khun ny cng tin hnh qu trnh
nh vi khun sinh kh m etan, nhng chng dng S 4^ nh tc nhn oxi ho (ngha
l nhn in t) thay cho CO2 .
Cc cht kh sunphat xc lp trng thi cho s tin ho ca quang hp, to ra
mi trng phong ph v H 2 S. Nh trnh by trong chng 4, dng quang hp
u tin nhn hidro t H 2S dng nng lng nh sng m t tri.
154
CH OH
Glucoz
1. S photphoryl ho
glucz bi ATP
CH -O ig)
Hexokinaza
-o
Gluco 6 -photphat
2-3. S sp xp li, k
tip bng photphryl ho
ATP th hai
_____
|^otphoglucoizomeraza
Photphofructoknaza
ADP
-0 -C H 2
Pructo 1 , 6 biphotphat
^ zo m erazVAldolaza
- 0 -CH2
. S oxi ho tip theo
bng photphoryl ho to
hai phn t NADH v hai
phn t BPG v mi
phn t ny c mt lin
kt photpht cao nng
CH2 OH
Pructo 6 -photphat
>
c =0
CHOH
C H 2 -0 -
____ ^
Triozo photphat
^'>-^1 NAD|
dfhvHrivfna7a
dehydrogenaza
1,3-Biphotphoglycerat
(BPG)
,3-Biphotphoglycerat
(BPG)
-o -c= o
CHOH
C H - 0 -<B)
Photphoglycerokinaza
O'
3-Photphoglycerat
(3PG)
3-Photphoglycert
z PG)
c =o
CHOH
CH2 - 0 -
lotphoglyceromuta;
c =0
2-PhotphoglycetBt
(2PG)
2-Photphoglycerat
(2PG)
J
:
Enolaza
CH2- 0 -
(D
8-9. Loi nc to hai
phn t P EP v mi phn
t ny c mt lin kt
photphat cao nng
,0 -
Photphoenopyruvat
tDhoenoi
(PEP)
HjO
Photphoernolpyruvat
(PEP)
CH2 OH
'
c =0
cII - 0 -
OH
Pyruvat kinaza
Pyruvat
H -C -0 -< g |
c =0
Pyaivat
Hlnh 5.5. Con ng itng phn. Nm phn ng u bin mt phn t glucoz thnh hai
phn t G3P. Nm phn ng tti hai bin G3P thnh plmvat
155
2ATP
Di iu kin khng chun trong t bo, mi phn t ATP c to ra biu
hin s thu gi khong 12 kcal (50 kJ) nng lng/mol glucoz ch khng phi 7,3
theo tnh ton truyn thng cho iu kin tiu chun. iu c ngha rng ng
phn thu gi khong 24 kcal/mol (100 kJ/mol). y khng phi lng nng lng
ln. Tng hm nng lng trong cc lin kt ho hc ca glucoz l 6 86 kcal (2870
kJ)/mol, nh vy, ng phn ch thu c 3,5% nng lng ho hc ca gIucoz.
1.
H hp hiu kh. Oxi l cht nhn in t tuyt vi. Thng qua mt lot
cht truyn in t, nguyn t hidro ly t G3P c th c chuyn cho oxi, to ra
nc. iu xy ra trong t bo ca sinh vt nhn thc khi c mt oxi. Do
khng kh c nhiu oxi, nn qu trnh ny cng c xem nh s chuyn ho hiu
kh {aerobicmetabolsm).
2. S ln men. Khi oxi khng c sn, mt phn t hu c c th nhn nguyn
t hidro thay th. S ln men ny ng vai tr quan trng trong qu trnh chuyn
ho ca phn ln sinh vt, thm ch c cc sinh vt c6 th h hp hiu kh.
C6 oxi
Khng c oxi
Khi c6 oxi, plruvat b| oxi ho thnh axetyl CoA v thftm nhp vo chu trnh Krebs. Khi
thiu oxi, piruvat bj kh li nhn in t c chit rt trong ung phn v c NADH
mang theo. Khl pinivat b kh fre tip nh trong t bo cd thi sn phm l lactat. Kht
co, b
ngn gn s ln men.
ng p h n lm p h t sin h m t lng nh ATP n h lm th a y i hay
ci to cc in k t c a p h n t glucoz. T rong ng p hn, h a i p h n
t NAD*^ b k h th n h NADH. ND* p h i c t i sin h ng
p h n ti p t c khng yu i.
158
ng phn
Nhm
axetyl
159
S oxi ho pyruvat
NAD*
SHH]
Chu trnh bt u
khi n v 2C ca
acetyl-CA phn
ng vi phn t
4C (oxaoacetat)
to citrat (6 C)
M
I
CHa
Acetyl-CoA(2C)
COO"
CoA-SH
CHa
M ng ty th
H O -C -C O O '
0
Oxaloacetat (4C)
Citrat
synthetaza Ciat (6 C)
H2
I
COO'
coo
i
CH
Aconitazav
HC - C 0 0 "
()
H O -C H
Malat
dehydrogenaza
Malat (4C)
Isociat (6 C)
Isocitrat
dehydrogenaza
(g)Fumaraza
COO'
ICH
H
Puramat (4C)
ruiaiiHSi
a-Ketoglutarat(5C)
Succinat
HC
I
NAD*
a-Ketogutarat
coo
F A D -' \
Sucdnal(4C) Sucdnyl<A
Soxi ho
succinat
to FADH,
co
ucdnyl-CoA (4C)
H2
coo"
1
Hg
CH 2
I
CH2
I
coo
c=0
S loi nhm
cacboxin oxi ho
thhaitoNADH
th hai vi vic
gii phng c o ,
th hai
S -C o A
162
163
5^.5.2. Giiphngnnglng
Vn mu cht hiu s
oxi ho glucoz l nng lng ca
Nng lng thp
cc in t gp chung. Trong
mt lin kt cng ho tr, nng
lng phi c b sung loi
mt in t khi nguyn t
ging nh nng lng phi c
Hinh 5.9. S truyn in t hot ng nh th no?
s dng ln hn ln ni.
S chng minh ATP c pht sinh khi in t
Nguyn t cng c in m hn,
chuyn t mt mc nng lng n mc tip theo.
th hng ro nng lng phi
Khng ging vi s gi phng nng lng trong v n
vt qua ko in t ra cch
ca thuc n bnh thng, in t "ror trong cc ItHic
n
mc nng lng ngy cng thp, gii phng nng
xa nguyn t cng dc hn.
lng d tr vi mi bc ri khi chng ri xung cht
Song, nng lng c gii
nhn in t thp nht (ln m nht)
phng khi mt in t b dch
chuyn khi nguyn t c6 in m nh hn v gn hn vdi nguyn t c in m
ln ging y nh nng lng c gii phng khi hn ln xung ni. Trong s d
ho ca glucoz, nng lng c gii phng khi glucoa b oxi ho, in t chuyn
n gn hn vi oxi (Hnh 5.9).
164
Glucoz l thc n giu nng lng v n c nhiu lin kt C-H. Theo quan im
oxi ho kh, glucoz c nhiu in t duy tr cch xa nguyn t ca chng v tt c
u c th nng vn ng n gn hn hng n oxi. Trong h hp oxi ho,
nng lng c gii phng khng ch do nguyn t hidro ca cc lin kt C-H c
chuyn t glucoz n oxi m cn do v tr ca cc in t ho tr dch chuyn. S
dch chuyn ny c tc dng gii phng nng lng, c th c s dng tng
hp ATP.
s.2.5.4. Di theo in t
Khi theo di cc J)himng chit rt in t cao nng, ta c khng nhm ln
do cc bin i tomg.din tch. Lun lun di theo in t ollow the electrons).
Enzym chit rt hai Biitdno ngha l ly i hai in t,v hai proton khi gucoz v
chuyn c hai in
v nt proton cho NAD^. Proton th hai c gii phng di
dng ion hidro H* voi dbng dch xung quanh. S truyn ny bin NAD* thnh
NADH, ngha l haii in t m v mt prton dng c giao cho mt NAD* tch
in dng t NM)II - dng trung ho in.
Nng lng <(C INADH thu gi khng phi c t bo thu ly (di dng
ATP) tt c mt lm. Thaiy v c truyn trc tip n oxi, hai in t do NADH
mang theo c chiuyra dlc theo chui truyn in t nu oxi c mt. Chui phn
ng ny gm mt lott phn t ch yu l cc enzym c gn bn trong mng
trong ca ty th. NABH pin phi cc in t n nh ca chui truyn in t v
oxi thu gi chng y. V sau, oxi kt hp vi ion hidro to ra nc. mi
bc trong chui, uitt t di chuyn n mt cht mang c in m hn mt t v v
tr ca chng dch (Chtuym mt t. Do , in t vn ng xui theo mt gradient
nng ng. Tom ) (qu trnh gii phng mt tng khong 53 kcal/mol (2 2 2
kJ/mol) di iiii kdm Itiu chun. S truyn in t dc theo chui ny cho php
nng lng c (chift rTlt t t. Trong phn tip theo, chng ta s gii thch nng
ng c a vo sinh cng, thc y qu trnh tng hp ATP nh th no.
Qu trinh d ho [lucoz ko theo mt lot cc phn ng oxi ho k h gs p h n g n&ng lng nh chuyn v tr (thay i v tr) cc
in t gm VH Itguyn
hn. Do , nng lng c t bo
thu ly t plim tr glucz trong cc bc tun t, dng NAD* nh
m t c h t m aag; m t.
5.2.6. G ia i o n 4 : c b u i tru y n i n t
167
Phc h bc,
Phc h
ixitocrom oxidaza
H"
H"
Cht nn ty th
Hlnh 5.12. Chui truyn in t
Cc in t cao nng c thu ly t phn t b d ho c dn truyn (theo mi tn)
nh cc cht mang in t linh ng (ubiquinon - Q v xitocrom
dc theo chui gm
cc protein mng. Ba protein dng phn nng lng ca in t bm proton (mi tn) ra
ngoi cht nn v vo xoang (khong) gian mng. Cui cng, in t c chuyn cho oxi
hinh thnh nc
c -c
5.2..2. Xc lp mt gradient in ho
Trong t bo nhn thc, qu trnh chuyn ho hiu kh xy ra bn trong ty th
thc s c mt trong mi t bo. Xoang trong hay cht nn {matrix) ca ty th cha
enzym thc hin cc phn ng ca chu trnh Krebs. Khi cc in t thu c nh
h hp oxi ho chuyn dc theo chui truyn in t th nng lng chng gii
phng truyn in t ra khi vng cht nn i vo xoang ngoi m i khi c gi
l khong gian mng. Ba protein xuyn qua mng d mng trong ty th (Hnh 5.12)
thc hin qu trnh dn truyn. Dng in t trng thi kch thch (in t cao
nng) gy ra s bin i v hnh dng ca cc protein bm ny v do lm cho
chng truyn proton qua mng. Cc in t do NADH ng gp c tc dng hot
ho c ba bm proton ny, trong khi in t do FAD2 ng gp ch hot ho hai
bm proton.
nh
s
ho
thm
(chemiosmosis) (Hnh 5.13).
trong
ty th
f41 ch nn
t M
Hnh 5.13. Ho thm
[ trnh \^ e b y j
H uyn
gNin t
3. Oxy kt hp vi
proton tao nc
4. Protein khuch
tn tr li, thc dy
ng hp TP
Cht nn ty th
Protein
knh
Glucoz
E)ng
phn
2
PdH
m si
m si
2 |f a d h , |
Hnh 5.15. Hiu qu l thuyt ATP thu c t glucoz nh h hp hiu kh tng cng 36
phntATP
171
cch
Glcoz
fA D P
Fructoz 6-photphat
Hot ho
-^ h o s p h o fru c to k in a z ^
Fructoz 1,6-bisphotphat
Hot ho
Piruvat
Piruvat decacboxylaza
S iu tit qu trnh d ho
Acetyl-CoA
glucoz xy ra hai im chnh
ca con ng d ho (Hnh 5.16).
im iu tit trong ng phn
l enzym photphofructokinaza m
xc tc phn ng 3, bin fructoz
photphat
thnh
fructoz
bisphotphat ructoz diphotphat).
y l phn ng u tin ca
Chui uyn
ng phn m d thun nghch,
din t
chuyn giao c cht cho chui
v ho thm
ng phn. Mc ADP cao so vi
ATP (biu hin 8 cn thit
bin nhiu ADP thnh ATP) c
Hlnh 5.16. S iu tit ca qu trnh d ho glucoz.
tc
dng
kch
thch
Mc tng l ca ADP v ATP c 6 tc dng iu tit
photphofructokinaza, chuyn giao
con ng d ho d hai im ch yu: phn ng chuyn
nhiu ng hn cho con ng d
giao ca ung phn v chu trinh Krebs
ho, nh vy lm cho mc xitrat
thp hn (biu hin chu trnh khng hot ng ht cng sut v cn lng u vo
nhiu hn). im iu tit ch yu trong oxi ho piruvat xy ra bc chuyn giao
{committings te p ) trong chu trnh Krebs vi enzym piruvat decacboxilaza. N b c
ch do mc NADH cao (mun ni khng cn nhiu hn).
im iu tit khc trong chu trnh Krebs l enzym xitrat sinthaza, xc tc
phn ng u tin bin oxaloaxetat v axetyl-CoA thnh xitrat. Mc ATP cao c
ch xitrat sinthaza (cng nh piruvat decacboxilaza v hai enzym khc ca chu
trnh Krebs) c ch (lm ngng) con ng d ho.
Mc tdng i ca ADP v ATP iu chnh qu trnh d ho glucoz
cc phn ng chuyn giao ch yu.
172
lng
________ __________
s p h n g i i
cao plian t
!Axit nuclcic
Protein I
'
---------------,
Polsaccarit
._____ _J . ____
Lipit v
cit bo I
1 .................. l
Khc k i i
tr cteb o
I
\
.............
_ I.
' Axi bo ;
Nucleotil .z 1 Axil auiin I I
S loai
loi nhm
iihu amiK
aiiK ng phn
p- oxi ho
1
s
pl
n g
I Piruval
! lp
AcetUCoA
oxi ho
"TiTsarpIiu
cu cng
cia quil triih
chuyn
h o
5.3.1. H hp t bo vi protein
Lc u. protein b phn gii thnh cc axit amin thnh phn. Nhm bn cha
nit (nhr amin) b loi khi mi axit amin trong qu trinh loi nhm amin
(deamin ho: d ea m in a tio n ). Mt lot cc phn ng bin chui cacbon thnh phn t
tham gia trong ng phn v chu trnh Krebs. Th d, alanin bin thnh piruvat,
173
5.3.2. H hp t bo vi c h t bo
Cht bo b phn gii thnh axit bo v glixeron. Phn ui ca axit bo
thng c 16 lin kt -CH2 hoc nhiu hn v nhiu nguyn t hidro phn ui
di cung cp nhiu in t cao nng thu nhiu nng ing ny. Cc axit bo b
oxi ho trong phn cht nn ca ty th. Cc enzym trong cht nn loi nhm axetyl
2 cacbon khi u cu ca mi ui axit bo cho n khi ton b axit bo bin
thnh cc nhm axetyl. v sau mi nhm axetyl kt hp vi coenzym A to
axetyl-CoA. y l qu trnh P-oxi ho (p-oxidation).
Qu trnh d ho cc axit bo to ra bao nhiu ATP? Chng ta hy so snh mt
axit bo c 6-cacbon gi nh vi phn t glucoz 6-cacbon. Trong phn trc, chng
ta trnh by rng khi phn gii oxi ho glucoz 6-cacbon to ra khong 30 phn
t ATP trong t bo nhn thc, y, hai vng ca P-oxi ho s bin axit bo
thnh 3 phn t axetyl-CoA. Mi vng cn mt phn t ATP chun b qu trnh,
nhng n cng to ra mt phn t NADH v mt FAD2. Cc phn t ny cng to
ra bn phn t ATP (to ra 2,5 ATP/NADH v 1,5 ATP/ PADHa). S oxi ho mi
axetyl-CoA trong chu trnh Krebs cui cng to ra thm 10 phn t ATP. Mt cch
tng qut, hiu qu ATP ca mt axit bo 6 -cacbon s xp x 8 ATP (t hai vng Poxi ho) -2ATP ( chun b cho hai vng ) +30ATP (t oxi ho ba axetyl-CoA) =
36 phn t ATP. Do , qu trnh h hp vi axit bo 6-cacbon to hn 20% ATP 80
vi h hp bng glucoz. Hn na, mt axit bo c ny s c trng lng nh hn hai
phn ba glucoz, nh th mt gam axit bo cha hn hai ln kilocalo 80 vi mt
glucoz. iu gii thch t sao cht bo l phn t d tr nng lng tha trong
nhiu loi ng vt. Nu nng lng tha c d tr thay hidratcacbon th c th
ng vt s s hn.
P ro te in , c h t bo v phn t hu c k h c c n g c ch u y n ho
th u n n g Ing. Cc axit am in c a p ro te in b oi nhm am n u
ti n , tro n g k h i cc cht bo phi tr i q u a q u tr in h gi l P-oxi ho.
Phn t hu c b kh + NAD*
T bo nhn thc ch c
mt vi loi ln men. Mt loi
xy ra trong nm n bo gi
l nm men (yeast), phn t
nhn hidro t NADH l
piruvat - sn phm cu cng
ca ng phn. Cc enzym
ca nm men loi nhm CO2
cui cng khi piruvat thng
qua phn ng loi nhm
cacboxyl (decacboxyl ho) to
phn t 2 -cacbon gi l
axetaldehit. CO2 c gii
phng ra lm cho bnh m
phng n, trong khi bnh m
sn xut khng c nm men
(bnh m khng c men) thi
khng phng ln, axetaldehit
nhn nguyn t hidro t
NADH, to NAD* v ru
etylic (ethanol = ethyl alcohol).
x)i ln men c bit ny c
con ngi quan tm nhiu v
n l ngun ru etylic trong
ru nho v bia (Hnh 5.18).
Ru etyic l sn phm ph
ca qu trnh ln men v thc
s c i vi nm men khi n
t nng khong 1 2 % v bt
u lm cht nm men. iu
ny gii thch ti sao nlu nho
1 2 % ru
etylic.
2ADP-
-2NAI>-
H --O H
I
H3
2Btano
^T
H
1
Or
=o
=o
I
c=0
CH,
2 Axetaldehit
_
Pyruvat
CH,
Ln men riu etylc ong nm men
Glucoz
=o
1
2ADP
H - -O H
CH,
2NAET-
2Lactat
2 Pinivat
175
TM TT KHI NIM
5.1. T b o t h u n n g l n g tr o n g c c i n k t h o h c
2.
ATP v v sau chuyn cho phn t v c. Trong h hp hiu kh, cht nhn in
t cui cng l oxi. H hp t bo bao gm c h hp hiu kh v h hp k kh.
4. Chemiosmosis (s ho thm): S chuyn cc in t cao nng dc theo chui
truyn in t lin kt vi s bm proton qua mng v s quay tr li ca
proton vo pha ban u ca mng thng qua knh pht sinh ATP. C th hn,
khi proton c bm ra ngoi cht nn ty th, cht nn tr nn m tnh hn v
do to ra mt lc pht ng cc proton tch in dng quay tr li cht
nn. Phn ln proton quay tr li u thng qua knh to ATP. Ho thm l s
tng hp ATP c thc y nh s vn ng ca proton hng n cht nn
tch in m.
5. Electronegativity (tnh m in - m in); l s ht cc in t ho tr m
nguyn t c. Mt s nguyn t c tnh m in mnh hn nhiu so vi nguyn
t khc. Cc nguyn t c tnh m in cao nh oxi th ht in t mnh v l
tc nhn oxi ho tt.
6.
CU HI N TP
1.
S khc nhau gia 8nh vt t ddng v d dng? Mi nhm nhn nng lng
nh th no?
178
7. Trong t bo nhn thc, qu trnh oxi ho piruvat, chu trnh Krebs v s truyn
in t dc theo chui truyn in t xy ra u? S phn t ATP cc i theo
l thuyt c to ra trong qu trnh oxi ho phn t glucoz nh cc qu trnh
ny l bao nhiu? Ti sao s phn t ATP thc s c to ra thng thp hn
s cc i l thuyt?
8.
CU HI SUY LUN
1 . Nh
2.
179
Chng VI
QUANG HP
181
.Tng cutin
-Biu b
Tng tht l
Mng ngoi
Lc lp
Mng ong
Khng
bo
Granum
Nhn
Cht nn
Vch
t bo
Thilacoit
183
Thilacoit
Cht nn lc lp
Hnh 6.1 (tip), v pht sinh ATP v NADPH cung cp nng lng cho cc phn ng
khng ph thuc nh sng. Cht nn bn trong lc lp l stroma (cht nn ca lc lp) cha
cc enzym thc hin cc phn ng khng ph thuc nh sng
Kh cacbonic nc
glucoz
nc
oxi
thng, ngn nn khc c th chy trong cng khng kh . Bng cch ny, hnh
nh cy xanh c kh nng phc hi khng kh. Priestly tm thy rng trong khi
chut khng th th trong khng kh m ngn nn tt, thi khng kh "c phc
hi" nh cy xanh khng phi hon ton khng thun li cho chut. Theo , bng
chng ch yu l ch cy xanh b sung mt ci gi cho khng kh.
Cy xanh "phc hi" khng kh nh th no? Hai mi lm nm sau, thy
thuc ngi H Lan Jan Ingenhousz gii quyt vn rc ri ny. Sau mt s
nm lm vic, Ingenh0 U8 Z ti hin v m rng ng k nhng kt qu th
(CH2 O) + H2 O + 2A
Trong phng trnh ny, cht HgA c chc nng nh mt cht cho in t.
Trong quang hp c cy xanh tin hnh, H2A l nc, trong khi vi khun lu
186
sng
CeHOe + 6 O2 + H2O
quang hp do lm tng nhit (Hnh 6.2). Song, cng nh sng Co, khi tng
nhit th lm tng ng k quang hp. Da trn cc s liu ny, Blackman
kt lun rng quang hp bao gm mt nhm phn ng u tin m ng gi l phn
Tc Cfc i
COj cao qu
mc; 3 5 c
Nhit b gi(M hn
CO ca o qu mfc;
20c
COj b g i hn
COj khng (0,01% )- 20c
2000
2500
khc nhau
(b) Nh so ny cho thy, nh sng l nhn t hn ch cng nh sng Uip
trong khi nhit v nng COj l nhn t hn ch cng nh sng cao. )dn v chn
nn (ft)0 candles) l s o tiu chun v chi sng (n v khc l lux, 1 n v chn nn
= 10 lux). Nang lung thc ca nh sng c o theo jun/gidy (jun/sec) hoc Watt. nh
sng mt trdl sng chi c khong i. n v chn nn, 108.00 lux hoc 500W/m
quang in
nm.
Hiu ng quang in cui cng Albert Einstein gii thch nm 1905. nh sng
gm n v nng lng gi l photon v mt s cc photon ny c cc nguyn t
kim loi vnh hp th. Trong qu trnh ny, mt s' in t trong nguyn t kim
loi c nng ln mc nng lng cao hn v lm cho chng b bt ra khi nguyn
t. Thc t l nh sng lm bt in t t b mt kim loi cc u cui ca vnh
kim loi, to ra cc ion v do khai thng ng dn tia in t do sng v tuyn
gy ra.
i n
i / v w
\ A
/ v v \ y \
0.001 nm
1
1 nm lOnm lOOOnm
Tia
Tia gamma
400nm
0.01 cm
lo n
.......... - ]
430nm
T ia X
uv
500 nm
1m
1
100 m
1
Tia hQg
Sng v tuyn
560 nm
600 nm
650 nm
740ran
nh sng cng ngn, nng lng ca n cng ln. Anh sng thy ch th hin mt phn nh
ca ph in t gia 400 v 740 nm (nm = namomet = mt phn t mt = 1/10*m)
6.3.1.2. nh sng cc tm
nh sng mt tri cha mt lng ln nh sng cc tm (UV). Do nh sng u v
c bc sng ngn hn nn c nng lng cao hn nhiu so vi nh sng nhn thy.
nh sng v l ngun nng lng quan trng trn tri t nguyn thu khi s
sng c khi sinh. Kh quyn ngy nay cha ozon (bt ngun t kh oxi) m hp
th phn ln cc photon ca u v trong nh sng mt tri, nhng bt k ai b sm
nng (rm nng) u bit rng mt lng ng k ca nh sng u v vn thot ra v
thm nhp vo kh quyn. Gn y, ngi ta pht hin nhng "l" y b n
trong tng ozon. L ny xut hin l do hot ng ca con ngi v bo trc s
tng ng k t l tc ng nh hdng v cn bnh ung th da ca ngi trn ton
th gii.
550
Dip lc a
600
Bc sng (nm)
Hlnh 6.4. Ph hp th ca dip lc. inh th ch bc sng ca nh sng mt tri m
hai dng sc t quang hp ph bin - dip lc a (ng lin nhau) v dip lc b (ng
chm chm) hp th mnh. Cc sc t ny hp tti ch yu nh sng xanh tm v nh sng
trong hai bng hp ca ph v phn x nh sng lc vng gia ca ph. Cc sc t
vng (khng trnh by y) hp th ch yu nh sng xanh v nh sng lc, phn x nh
sng da cam v nh sng vng
6.3.2.1. Dip lc
Dip lc hp th photon nh qu trnh kch thch tng t vi 'hiu ng quang
in. Cc sc t ny cha mt cu trc vng phc hp gi l vng pocphirin vi cc
lin kt n v i xen k. trung tm ca vng l mt nguyn t magie. Photon
c phn t sc t"hp th kch thch in t trong vng v tip tc chuyn qua h
lin kt cacbon. Mt s nhm bn nh b c gn vo pha ngoi vng c tc dng lm
thay i tnh cht hp th ca phn t trong cc loi dip lc khc nhau (Hnh 6.5).
Chloro Jhyll
Chlorohll
Phn t dip
lc c ga
ong mng
a:.-CHj
b:CHO
H jC = C H
Mng
thilacoit
H
CH H
0=0
'
COCH,
V-
Granum
Hlnh 6.5. Dip lc
Phn t dip lc gm phn u poqhirn v phn ui hidrocacbon c chc nng neo
gi phn t sc t vo vng ky nuc ca proteln c gn bn trong mng thilacolt. S sai
khc duy nht gia hai phn t sc t l s thay th ca nhm aldehlt (-CHO) ong dip lc b
cho nhm metyl (-CH3) trong dip lc a
th nghim c tin hnh trong nhng nm 1800 chng minh mt cch r rng
s nghi ng ny. Mt th nghim nh vy do T.W.Englemaun tin hnh nm 1882
(Hnh 6 .6 ) c tc dng nh mt th d rt mi m: n gin v thit k v r rng
v kt qu. Englemann trnh by ph hot ng ca quang hp (action spectrum)
ngha l hiu qu tng ca cc bc sng khc nhau ca nh sng trong vic
kch thch quang hp. ng tin hnh trn vn th nghim dng tiu bn n gn
trn knh hin vi. thu nhn cc bc sng nh sng khc nhau, ng t mt
lng knh di knh hin vi tch nh sng chiu vo tiu bn thnh ph mu
194
s.3.2.2. Sc tvng
Bao gm cc vng cacbon lin kt thnh chui vi cc lin kt n v i xen
k. Chng c th hp th photon vi mt khong rng ca nng lng, mc d
chng khng phi lun lun c hiu qu cao trong vic truyn nng lng ny. sc
t vng h tr quang hp nh hp th nng lng t nh sng gm cc bc sng
L si
ong ma h
v^H ^yLsi
{M k
trong ma thu
196
D on
hp
* Phchanten
Phc h anten hp th
photon t nh sng mt tri
(Hnh 6.10). Trong lc lp, phc
h anten l mt mng gm cc
phn t dip lc lin kt vi
Cht cho
nhau v c gi cht trn
in t
mng thilacoit nh mt cht
nn gm cc protein. S lng
cc sc t ph carotenoit cng
c th bin i. Cht nn
protein c chc nng nh mt Phn t
loi khung hay gin gio dip lc
Quang h
(scaffold) gi cc phn t sc
t c th theo hng ti thch
Hinh 6.10. Phc h anten hot ng nh th no?
cho s dn truyn nng lng.
Khi nh sng ca bc sng thlch hp p vo bt
k phn t sc t no bn trong quang h, nh sng
Nng lng kch thch xut
uc
phn t sc t hp th. v sau, nng lng
pht t s hp th ca photon
kch thlch c uyn t phn t n phn t k tip
c truyn t mt phn t sc
bn trong nhm (b) phn t sc t cho n khl n bt
t n phn t tip theo trn
gp dip lc a trung tm phn ng. Dip lc trung tm
con ng n trung tm phn
phn ng truyn nng lng dng in t cao nng
ra khi quang h cho b my hp thu nng lng
ng. Sau khi dn truyn, in
(energy harvestng machinery)
t kch thch trong mi phn t
sc t quay li mc nng lng
thp m n c trc khi photon c hp th. Do , nng lng ch khng phi
bn thn in t kch thch c truyn t mt phn t sc t ny n phn t tip
theo. Phc h anten c chc nng thu ht v dn t nng lng t nhiu in t
cho trung tm phn ng.
Cht ahn
in t
Peedoxin
<S-
00
I
o
t dip lc a c sp xp theo hnh dng khc sao cho cng nhiu bc sng ngn
hn mang photon nng lng cao hn c hp th so vi quang h nguyn thu
gi l quang h I
Gradient proton
c hnh inh
tng hp ATP
^lastoquinonc
/
NADP + H
Photon
Photon
Plastocynin
Enzym
phn ly nc
Quang h I
NADP reductaza
Vic s dng hai quang h gii quyt vn v vic thu nhn lc kh theo
cch n gin v trc tip nh khai thc s dng nng lng ca hai quang h.
S trong hnh .l4 gi s d z (z diagram) mnh ho hai bc kch hot in
t, mi mt bc c xc tc nh mt quang h. in t xut pht t nc (gi
in t rt cht) vi th oxi ho kh bng +820 mV v kt thc trong NADPH gi
in t lng lo hn nhiu (th oxi ho kh = -320 mV). Vic s dng hai quang h
ring trong mt dy cung cp nng lng hn nhiu kch hot in t sut
con ng t y ca quang h II n nh ca quang h I vi nng lng li
cho php chui truyn in t lin kt hai quang h bm proton qua mng
thilacoit v nh cung cp nng lng tng hp ATP ho thm.
T rong vi k h u n lu hunh, in t b kch thich b t ra khi tru n g
tm p h n ng chuyn theo con ng vng, kch h ot botai proton v
v sa u q u ay li quang h ban du ca chng. Thc vt dng hai
q u an g h tro n g mt dy v pht sinh nng lng kh NADP*
th n h NADPH vi nng lng li tng hp ATP.
202
6.3.5.1. Quang h II
Trung tm phn ng ca quang h II gi l Peso kh ging vi trung tm phn
ng ca vi khun ta. N gm hn 10 tiu n v protein xuyn qua mng. Phc h
anten hp thu nh sng gm khong 250 phn t dip lc a v cc sc t ph lin
kt vi mt s chui protein. Trong quang h II, cc nguyn t oxi ca hai phn t
nc lin kt vi mt b (nhm) cc nguyn t magi gn bn trong enzym trong
trung tm phn ng, k hiu z. Trong con ng cha hiu cn k, enzym ny
(enzym phn ly nc) loi mi ln mt in t lp y cc l trng in t li
trong trung tm phn ng do s xut pht ca cc in t cao nng. Ngay khi bn
in t b loi khi hai phn t nc, O2 c gii phng.
Tuy nhin chi tit phn t chnh xc ca qu trnh oxi ho nc do trung tm
gii phng oxi (oxygen-evolvingcenter: OEC) xc tc vn cha c cu tr li. Cng
c nhiu thng tin v c ch xc tc ca PSII t mt phm vi. lng cc nghin
cu tip cn khc nhau (B.A.Diner, G.T.Bbcoek, 1996-2002; J.Barber, 2003).
Nghin cu ca nhm tc gi c vin Max-Volmer do Athina Zouni ng u
(2001) lm sng t hn mt bc v thnh phn cu trc ca PSII. Dng khun
lam a nhit Synechococus elongatus vi in di gen SDS-poliacrilamit v khi ph
th PSII gm t ra 17 tiu n v polipeptit trong 14 nh v trong mng quang
hp: cc protein ca trung tm phn ng Dj v Dj, cc tiu n v anten bn trong
mng dip lc CP43 v CP47, tiu n v a- v p ca xitocrom b-559 v nhiu tiu
n v khc nh hn. y l bc tranh v cu trc tia X ca quang h II trn cs
ca cc tinh th hon ton hot ng trong qu trnh oxi ho nc. Cu trc chng
minh cc tiu n v protein v cc nhm ngoi (cofactor) c t chc theo khng
gian nh th no. xc nh cc tiu n v ln hn cng nh v tr v s nh
hng ca cc nhm ngoi. Thng tin mi cng b sung v tr, kch c v hnh dng
ca b mangan xc tc oxi ho nc. y l bc nhy vt trong tri thc ca chng
ta v s gii phng O2, l mt tin b quan trng v s kch thch nghin cu v
chc nng ring trong c ch oxi ho nc ca PSII.
203
Photon
Photon
H* + NADP*
aent
proton
2HjO
&izyin
phn ly nc
Fastocyatdn
Peredoxiii
4H*
Quang
II
phc h
Quang h I
NADP
reoctaza
Xoang thiacdt
Hnh 6.15. H truyn in t quang hp. Khi photon ca nh sng p vo phn t sc
t trong quang h II, n kch ich mt in t. Mn t ny lin kt vi mt proton b tuc
ot t nc do proteln z v c dn truyn dc theo ctiui gm cc cht mang n t
xltocrom lin kt mng (mi tn m). Khi nc b| phn ly, oxi c gii phng khi t bo
v cc ion hidro lu li trong xoang thilacoit. d bdm proton (phc h b,-f), nng lng do
proton cung cp c s dng truyn proton qua mng vo thilacolt. Nng cc ion
hldro bn trong thilacoK tip tc tng ln. Khi quang h I hp th photon khc ca nh sng,
sc t ca n chuyn in t cao nng th hai cho phc h kh, t pht sinh NADPH
Cng dng khun lam Thermosynechococus elongatus, nhm nghin cu Anh Nht do Kristina N.Perreira ng u (2004) thng bo xc nh cu trc ca
PSII phn gii 3,5 angstron ( = 1 0 cm) vi phn ln cc gc axit amin ca
phc h a tiu n v lng phn 650 kilodanton (50 kilodanton dimeric
multisubunit complex), cc v tr lin kt cho cc nhm ngoi v trnh by chi tit
v cu trc ca trung tm gii phng oxy. M hnh ca phc h PSII l n v tinh
th hc bt i xng {crystallograph asymmetrc unt) cha mt ime (cht nh
trng) ca PSII gm hai monome (n hp) trong ime gn ging ht nhau. Trong
m hnh, monome cha 19 tiu n v protein. Mi monome cha 36 dip lc a, 7
phn t P-caroten. Mi m hnh monome cng gm mt OEC, mt hem b, mt hem
c, hai plattoquinon, hai pheophitin, mt Fe khng hem v hai bicacbonat. Cu trc
ca OEC cha mt b Mn3Ca4 c dng hnh lp phng vi Mn th t bng lin
kt cu. Nh vy trong OEC c mt 4 ion Mn** v mt Ca** lin kt cht nm cnh
ion Mn** l iu kin tin quyt cho c ch oxi ho nc gii phng oxi phn t
nhng mun nhn mnh rng kin trc ca trung tm gii phng oxi quang hp
ngy cng sng t hn nhiu 80 vi nhng g chng ta bit t trc n nay.
Photon
T bo thc vt
Hnh 6.16. Qu trnh ho thm trong lc lp. Phc h be-f gn trong mng illacot bm
proton vo phn bn trong ca thilgcoit. ATP c to ra trn b mt ngoi ca mng (pha
cht nn) khi proton khuch tn tr li ra ngoi thilacoit thng qua knh ATP synttiaza
205
.3.5,4. Quang hI
Trung tam phn ng ca quang h I mang tn P700 l mt phc h protein
xuyn qua mng, gm t nht 13 tiu n v protein. Nng lng c truyn cho
P700 nh phc h anten gm 130 dip lc a v cc phn t sc t' ph. Quang h I
nhn in t t plattoxianin lp l trng in t do s tch ri ca in t cao
nng to ra. in t n ny chc khng mt i tt c nng lng kch thch, vn
cn li gn mt na. Do , s hp th mt photon nh sng quang h I c tc
dng nng in t ri khi trung tm phn ng n mt mc nng lng rt cao.
Khng ging quang h II v quang h ca vi khun, quang h I khng da vo
quinon nh l cht nhn in t. Thay vo , n chuyn in t cho protein st lu hunh gi l feredoxin (Fd) (Hnh 6.14).
Trong nhng nm gn y, cu trc nguyn t ca PSI cng c ch . Ni
bt nht l nghin cu ca nhm ngi c do Patrick Jordan ng u (2001)
thng bo v cu trc ba chiu ca quang h I khun lam a nhit Synechococus
elongatus vi phn gii 2,5. y l bc tranh chi tit nguyn t vi 12 tiu n
v protein v 127 nhm ngo bao gm 96 dip lc, 2 phinoquinon, 3 b Fe4S<, 2 2
sc t vng, 4 lipit, mt ion
v 201 phn t nc. Thng tin cu trc v
protein, cc nhm ngai v s tng tc ca chng to c 8 tm hiu v hiu
C 3,
thc vt
C4
S c nh CX)2
trong thc vt C3
S c nh CO2
ttong thc vt C4
S c nh CO2
ong thc vt CAM
cnh CO;
207
vi t sinh thi iecological niche) ring. Thc vt C3 thc hin tt chc nng trong
vng kh hu n i, trong khi thc vt C4 pht trin mnh m trong mi trng
c nh sng mnh, kh hn v nng. Thc vt CAM c c trng bng vic hp
th CO2 ban m, thch nghi vi iu kin rt kh hn. Cc nghin cu v phn
loi v pht sinh chng loi nu ln rng thc vt CAM v thc vt C4 bt ngun
t thc vt C3 v s chuyn tip xy ra nhiu ln trong cc cp phn loi ring bit
trong lch trnh tin ho. Hnh 6.17 phc ho ba kiu quang hp in hnh trong
thc vt C3, C4 v CAM. Trong thc vt C3, chu trnh Calvin c nh CO2 mt cch
tng protein ca t bo. Do , ngi ta coi rubisco l protein phong ph nht trn
hnh tinh.
H 2C -O -0
HC -O H
0
H 2C-O -0
c = o
phn t
photphoglycerat
(PG)
2
ICIO2 + H2O
HC-OH
I
HC - O H
Rubisco
H2C - o -
H 2C - 0 -
i
HC-OH
Ribuloz
1,5 biphotphat
(RuBP)
3 phn t
lacbon dioxii
(CO.
Rubsco
3 phn t
6 phn t
-photphglycerat (3C ) (PGA]|
S c nh cacbon
3 ADP
6AD P
6 phn t
S Ui oh
RuBP
3 ATI
1,3-biphotphatglycerat (3C)
6NADPH
G 3 P d ebyd rogenazv
S o ngc
cia ng phn
5 phn
6 NADP*
6 phn t
1 phn t
Glyceraldehit 3-photphat (3C) (G3P)
T
G1 uco 2 v
cc teg khc
Hlnh 6.19. Chu trnh Calvin. m5f ln 3 phn t CO2 t vo chu tilnh, mt phn t ca
hp cht 3-cacbon l glbceraldehit 3-photphat c to ra. Lu rng qu trnh ydu cu
nang lung c d tr trong ATP v NADPH do phn mg ph Uiuc nh sng to ra. Qu
trnh ny xy ra trong phn cht nn ca lc lp
210
gin sau;
RuBP+Oa - PGA+photphoglicolat
CO2
photphoglicolat
photphataza
Glycerate Glcerate
NDts
- 1 /2 0 ,
NADHOH-Pyruvate Glyoxylate
^ 20 G-Ser
Peroxisome
Ser
THF
Ty th
G l
Gly
C,-THF
NADH NAD
212
cht trung gian ca chu trnh Calvin. NH3 c gii phng trong qu trnh
nh cacbon xy ra trong t bo
tht l, cn chu trnh Calvin
xy ra trong t bo bao b
mch. CAM l mt th d v s
phn chia quang hp theo thi
gian. Malat c to ra lc
m th c phng thch khi
khng bo t bo tht l trong
ngy v n c chu trnh
Calvin thu nhn trong cng t
Hnh 6.22. Thc vt CAM quen thuc. Da v nhiu
bo m lc ny c mt NADH
cy mng nc nhlt l khc l thc vt CAM
v ATP t phn ng ph thuc
nh sng. L do c bn cho s phn chia theo thi gian l t bo phi bo ton
nc. bo ton nc, thc vt CAM m l kh lc m v do chl thi gian
ny th CO2 kh quyn mi sn c cho enzym pepco. Khi nh sng mt tri n cy,
l kh ng i v CO2 khng th thm nhp vo cy.
3. CAM thng khng hiu qu hoc nh quang hp
C3
hoc nh quang hp
C4, nhng n cho php cy sinh sng di cc iu kin bt li. Mi trong ba dng
25c.
214
Ba con ng c nh CO2
Cs
C4
T bo bao b T bo bao b
mch thiu lc lp mch c lc lp
Pepco
Rubisco
30 - 40C
15 - 25c
22 0,3
39 17(*)
CAM
Cutrcl
C khng bo ln
trong t bo tht l
Emymcsdng
Pepco
35C
Nhit ti u
Thp - c th bin
T s nng sut
i
(tn/ hecta/nm)
(*) Theo D.K.Northington & J.R.Goodin. The Botanical world. St.Louis, 1984)
Tnh cht
6.4.2.2. Conng C4
Cch tip cn th hai c mt s cy tho nh ng, ma, la min s dng
vt qua chu k kh hn, nng trong nm l quang hp C4 {C4 photosynthesis).
Quang hp C 4 xy ra trong hai loi t bo: t bo tht l nm ngoi bao ly t bo
bao b mch trong m bao quanh b mch dn hay gn l (Hnh 6.23). u th ca
thc vt C4 l c kh nng to ra nng CO2 cao bn trong t bo bao b mch,
to thun li enzym rubisco thc hin phn ng cacbonxin ho (Hnh 6.24). u
tin chng xc tc phn ng cacboxyl ho sn phm chuyn ho 3-cacbon gi l
photphoenonpiruvat, to ra oxaloaxetat (4 cacbon). Oxaloaxetat li bin i thnh
sn phm trung gian malat v malat c chuyn vo t bo bao b k bn. Khi
bn trong t bo bao b m ch, m alat b decacbXyl ho (li nhm
-COO ) to
ra
.T b o
m& k b a y t
ao b m cb
Lkhl
nr
kh
b o
215
piruvat v gii phng CO2. Do t bo bao b mch khng thm i vi CO2, nn CO2
c lu gi bn trong t bo vi nng cao. M.S.B.Ku, G.E.Edwards v nhiu
ngi khc (2000 ) gi y l c ch tp trung CO2 trong thc vt C4 (CO2 concentrating mechanism) v rng chc nng ch yu ca con ng C4 l tp
trung CO2 hay "c c" CO2 trong cc t bo bao b mch bn trong ni Rubisco
nh v. Tip theo, puvat quay li t bo tht l, hai lin kt cao nng trong
phn t ATP tch ra bin piruvat tr li thnh photphoenopiruvat (PEP), do
hon thnh chu trnh.
T b o tht
216
T bo bao b mch
T b o tht l
NADPH
OAA
Mal
M al
O A A
NADP-M DH
1
2
&
P
p E P PEP
PPDK
.
a
<o
s
pr
Pyr
ATP
HCO
CO
RuBP
s ^ADPH
d
^CO
t
CO.
Lc lp
Lc lp
Bo tng
Botg
T bo bao b mch
Tb o tht l
6 N A D P H ,6 A T P
6 tr io s e -p i 6 P G A 3 triose-P
glycerate-
3 glycerate
3
^ o
3 ATP. 3 NADPH^
33NH
NHj-------- ^ 3 glutamate
3 N A D P H .6 A T P
6C3
60,.3 CO,^
V
J *9
- 9 triose-P
9A T P
18 A T P
Tng -3 0 A T P .9 N A D P H
RuBP - 3.3 ATP, 1 NADPH
9 CO.
18 ATP.9NAPH
- 2 ATP, 1 NADPH (ATP/NADPH tioDg BS - 2)
___________
217
\nt B'
Hlnh 6.27. Lc lp v ty U: hon thnh chu trnh nng lng. Chu trnh nc v kh oxi
gia lc lp v ty th bn trong t bo thc vt to ra glucoz v CO2. T bo c lc lp i
hi ngun COj v nc bn ngoi pht sinh glucoz v 0X1. T bo khng c lc lp nh
t bo ng vt, cn ngun gtucoz v oxi bo ngoi v pht sinh COj v nuc
218
2.
CU HI N TP
1
2. Hy trnh by phng trnh tng qut ca quang hp. Cc nguyn t oxi trong
O2 c to ra trong qu trnh quang hp bt ngun t u? Cu tr li cho vn
ny c xc nh nh th no?
3. n v c bn ca nng lng nh sng l g? Bc sng no ca nh sng thy
c nng lng hot ho cao nht v bc sng no c nng lng hot ho b
nht?
4. Nng lng nh sng c phn t sc t hp th nh th no? Ti sao nh sng
do sc t dip lc phn x c mu lc?
5. Englemann tin hnh th nghim th no cho rng dip lc c th tham gia
trong quang hp?
*
6.
221
C 3?
Phn ng khng
C HI SUY LUN
1. Gii thch i th ca mi quang h c nhiu phn t sc t nhng ch mt dip
lc tru n g tm p h n ng. Ni cch khc, ti sao khng lin k t trc tip mi
phn t sc t vi m t ch t n h n in t?
2.
dng?
222
[4]
[5]
[6]
[7]
In: redesigning rice photosynthesis to increase yield, pp 99 -112. Sheehy etal. Ed, IRRI Elsevie Science.
Ferreira.K.N , T.M .Iverson. K.M aghlaoul, J.B arb er, s.lw ata, 2004. Archtecture of the
photosynthetic oxygen - evoluting center. Science, vol.303, pp 1831 -1837.
G axio la.R .A , G .R .P in k, K.O .H rschi, 2002. Genetic manipulation of vacuola proton
pumps and transporters. Plant Physiology, vol.129, pp 967 - 973.
Hans-Walter Heldt, 1999, Plant Biochemistry & Mdecular Biology. Oxford, University Press.
Johnso n.G .B: 2000. The living vvorid. McGraw - Hill.
[8] Jo rd an.P, P.Prom m e, H.T.VVitt, O .KIukas, VV.Saenger, N.Kraub, 2001. Three ditnensional structure of cyanobacteral photosystem I at 2,5 resolution. Nature, vol.411,
pp 909 - 916.
[9] Lilley.O .M .J, 2003. The origins of RNA catalysis in rbozymes. Trends in Biochemical
sciences, vol.28, N0 .9 , pp 495 - 500.
[10] M ad er.s.s, 1997. Inquiry into nfe, 8* Ed. W CB, McGravv - Hill.
[11] M ader.s.s 1998. Biology.
Ed. WCB, McGraw - Hll.
[12] M athews.C.K, K.E.V an Holde, 1990. Bochemistry. The Benamin/ Cummings Publishing
Company, Inc.
[13] Matsuoka.M, H.Pukayama, H.Tsuchida, M.Nomura, S.Agari, M.S.B.Ku, M.Miyao,
2000. How to express some C4 photosynthesis genes at high levels in rice. In:
redesigning rce photosynthesis to increase yield, pp 167 - 175. Sheehy, J.E et ai. Ed,
IRRl - Elsevie Science.
{14] Rutherford. A .w , A .Bo ussac, 2004. Water photolysis in biology. Science, vol.303, pp
1782-1784.
[15] Rayen.P.H , 6 .B Jo h n o n , 1999. Blology, 5*^Ed. W CB, McGraw Hill.
[16] Som erville.C .R , 2001. An earty Arabidopss demonstration. Resolving a few issues
conceming photoresplration. Plan physiology, vol.125, pp 20 - 24.
[17] S te K z.T A P.B.M oore, 2003. RNA, ttie Arst macromolecular catalyst: the rbosome is a
ribozyme. Trends in biochemical sciences, vol.28, N0 .8 , pp 411 - 417.
[18] Suxuki.S, N.M arai, J.N .B um ell, M^^rai, 2000. Changes in photosynthetic carbon flow in
transgenic rce plants that express C4 - type phospho-enolpyruvate carbonxykinase from
Urochloa panlcoldes. Plant physiology, vol.124, pp 163 -172.
[19] Zouni.A, Horst*Toblas W itt, J.K e m , P.Promme, N.DrauB, VV.Saenger, 2001. Crystal
structure of photosystem II from Synechococcus etongatus at 3,8A resolution. Nature,
vol.409, pp 739 - 742.
223
Gim c:
PHNG QUC BO
NGUYN b t h n h
Bin tp:
SAO MAI
Chbn:
SAO MAI
Trinh by ba:
HI ANH
SINH HC T BAO
Ms; 1K-39H2007
In 1.000 cun, kh 19 X 27 cm ti Nh in i hc Quc gia H Ni
S xut bn: 249 - 2007/CXB/08 - 46/HQHN, ngy 04/04/2007
Quyt nh xut bn s: 394 KH/XB
In xong v np iu chiu qu III nm 2007.