Professional Documents
Culture Documents
Jahr 2014 VN Full PDF
Jahr 2014 VN Full PDF
Nhm i tc y t
BO CO CHUNG
TNG QUAN NGNH Y T NM 2014
Tng cng d phng v kim sot
bnh khng ly nhim
Nh xut bn Y hc
H Ni, thng 3 nm 2015
Ban bin tp
PGS.TS. Nguyn Th Kim Tin - Trng Ban
PGS.TS. Phm L Tun
TS. Nguyn Hong Long
TS. Trn Vn Tin
ThS. Sarah Bales
Nhm iu phi
TS. Nguyn Hong Long - Trng Nhm
TS. Trn Vn Tin
ThS. Sarah Bales
TS. Trn Khnh Ton
ThS. Nguyn Th Thu Cc
CN. Ng Mnh V
Li cm n
Bo co chung Tng quan ngnh y t 2014 (JAHR 2014) l bo co th 8 do B Y t cng
vi Nhm i tc y t (Health Partnership Group - HPG) phi hp thc hin hng nm. Bo co
JAHR nh gi tin thc hin cc nhim v ra trong K hoch 5 nm ngnh y t 20112015, kt qu thc hin cc Mc tiu Thin nin k v K hoch 5 nm, ng thi tp trung phn
tch su chuyn v Tng cng d phng v kim sot bnh khng ly nhim.
Qu trnh thc hin bo co JAHR 2014 nhn c s h tr nhit tnh ca cc bn
lin quan. Chng ti trn trng cm n nhng kin ng gp v t vn quy bau trong qu trnh
xy dng Bo co ny ca cc v, cc, vin, cc n v thuc B Y t, ca mt s b, ngnh.
Chng ti trn trng cm n v nh gi cao s h tr k thut v t vn ca Nhm i
tc y t v cc t chc, c nhn khac, cm n s h tr v ti chnh ca T chc Y t Th gii,
Lin minh ton cu v vc xin v tim chng (GAVI) v Rockefeller Foundation.
c bit, chng ti cm n cc chuyn gia t vn trong v ngoi nc trc tip tham
gia phn tch cc thng tin c sn, thu thp v x l kin ca cc bn lin quan bin son
cc chng ca bo co; cm n Nhm iu phi JAHR do TS. Nguyn Hong Long, Cc
trng Cc Phng, chng HIV/AIDS ch o, cng cc iu phi vin gm PGS.TS. Phm
Trng Thanh, TS. Trn Vn Tin, ThS. Sarah Bales, TS. Trn Khnh Ton, ThS. Nguyn Th
Thu Cc v CN. Ng Mnh V tch cc tham gia qu trnh t chc, xy dng v hon thin
bo co ny.
Ban bin tp
H tr ti chnh
WHO
T chc Y t
Th gii
Mc lc
Li cm n...............................................................................................................................3
Ch vit tt............................................................................................................................10
Gii thiu................................................................................................................................12
Mc ch ca Bo co JAHR ........................................................................................ 12
Ni dung v cu trc ca Bo co JAHR 2014 . ........................................................... 12
Phng php thc hin ............................................................................................... 14
T chc thc hin ......................................................................................................... 15
PHN MT: CP NHT THC TRNG H THNG Y T................................................... 16
Chng I: Tnh trng sc khe v cc yu t nh hng ............................................... 17
1. Tnh trng sc khe nhn dn........................................................................................ 17
2. Cc yu t nh hng ti sc khe .............................................................................. 43
3. Cc vn u tin......................................................................................................... 57
4. Khuyn ngh.................................................................................................................... 58
Chng II: Cp nht thc trng h thng y t .................................................................. 60
1. Nhng nhim v trng tm ca ngnh y t nm 2014 .................................................. 60
2. Tnh hnh thc hin K hoch bo v, chm sc v nng cao sc khe nhn dn
giai on 2011-2015....................................................................................................... 63
3. Tnh hnh thc hin cc ch tiu y t c bn trong K hoch 5 nm, 2011-2015
v Mc tiu Thin nin k ........................................................................................... 119
4. Tnh hnh thc hin cc Mc tiu Pht trin Thin nin k trong lnh vc y t............. 121
PHN HAI: TNG CNG D PHNG V KIM SOT BNH KHNG LY NHIM.... 136
Gii thiu..............................................................................................................................137
Chng III: Tng quan v phng, chng BKLN trn th gii v Vit Nam................... 138
1. Phng chng BKLN trn th gii v khu vc Ty Thi Bnh Dng........................ 138
2. Din bin dch t hc v gnh nng bnh khng ly nhim Vit Nam...................... 157
Chng IV: Kim sot cc yu t nguy c chung ca cc bnh khng ly nhim...... 175
1. Phng chng tc hi ca thuc l................................................................................. 175
2. Kim sot tc hi ca s dng ru, bia..................................................................... 185
3. Khuyn khch ch dinh dng hp l...................................................................... 192
4. Tng cng hot ng th lc.....................................................................................197
5. Khuyn ngh chung v gii php kim sot cc yu t nguy c chung ca BKLN....... 202
Chng V: Tnh hnh thc hin cc chng trnh, d n phng chng BKLN............ 205
1. D n phng, chng tng huyt p.............................................................................. 207
2. D n phng chng ung th......................................................................................... 211
3. D n phng chng bnh i tho ng................................................................... 215
4. D n phng chng bnh phi tc nghn mn tnh v hen ph qun ........................ 219
5. D n Bo v sc khe tm thn cng ng v tr em............................................... 222
Chng VI: Tng cng p ng ca h thng y t trong phng chng BKLN......... 227
1. Qun l, iu hnh........................................................................................................ 227
2. Nhn lc y t................................................................................................................ 233
3. Ti chnh trong phng chng BKLN.............................................................................. 240
4. Dc v trang thit b y t ........................................................................................... 248
Danh mc bng
Bng 1: Mi bnh c gnh nng bnh tt cao nht trong nhm bnh truyn nhim, vn
lin quan sc khe b m, giai on chu sinh v ri lon dinh dng, 2010......... 26
Bng 2: Mi nguyn nhn gy gnh nng bnh tt ln nht trong nhm BKLN, 2010...... 28
Bng 3: Mi loi tai nn, thng tch gy gnh nng bnh tt cao nht, 2010.................. 30
Bng 4: 10 nguyn nhn gy gnh nng bnh tt ln nht theo gii, 2010......................... 31
Bng 5: Xu hng 20 nguyn nhn gy gnh nng bnh tt ln nht, 1990-2010.............. 32
Bng 6: Tnh hnh dch cm, 2007-2014...............................................................................33
Bng 7: Cc ch s c bn v dn s trong K hoch 5 nm ngnh y t, 2010-2015.......... 44
Bng 8: Cc nguyn nhn gy gnh nng t vong v gy nm sng tn tt
ngi cao tui (70 tui tr ln), 2010................................................................... 46
Bng 9: C cu cc yu t nguy c tnh theo t l t vong v t l DALY, 2010.................. 49
Bng 10: T l ngi v gia nh luyn tp th dc th thao, 2010-2013............................... 54
Bng 11: S lng cc c s t tiu chun thc hnh tt qua cc nm.............................. 93
Bng 12: Tnh hnh thc hin cc ch tiu y t c bn trong K hoch 5 nm, 2011-2015 . 120
Bng 13: Chnh lch vng i vi cc ch s sc khe c bn .......................................... 121
Bng 14: Ch s nh gi tin t cc Mc tiu Pht trin Thin nin k........................ 122
Bng 15: Tnh hnh gim suy dinh dng tr em trong thi gian t 1990 n 2015............ 124
Bng 16: Cc yu t nguy c chung ca bn BKLN............................................................. 140
Bng 17: Cc yu t nh hng n sc khe tm thn..................................................... 141
Bng 18: nh hng ca BKLN n cc mc tiu thin nin k.......................................... 143
Bng 19: Nguyn tc thc hin k hoch hnh ng phng, chng cc BKLN
va bnh tm thn................................................................................................... 146
Bng 20: So snh mc ch phng, chng BKLN giai on 2008-2013
v giai on 2013-2020 ........................................................................................ 147
Bng 21: Cc mc tiu v ch s gim st BKLN ton cu .................................................. 151
Bng 22: Cc mc tiu v ch s gim st hnh ng phng, chng bnh tm thn .......... 153
Bng 23: Cc can thip kim sot yu t nguy c lin quan n hnh vi, li sng.............. 154
Bng 24: T vong v YLL do bnh khng ly nhim theo gii
v tnh trng c hay cha c chng trnh can thip, 2010 . ............................... 160
Bng 25: Gnh nng bnh tt tnh theo DALY do BKLN theo gii, 2010.............................. 161
Bng 26: T l hin ht thuc l theo tui v gii Vit Nam, 1992-2010........................... 164
Bng 27: T l s dng ru, bia (%) c trng theo tui - gii, 2008................................ 166
Bng 28: T l hot ng th lc c trng theo tui - gii theo 3 mc (%)................... 168
Bng 29: Bin ng khu phn n ca ngi Vit Nam 2000-2010
(n v gam/ngi/ngy)....................................................................................... 170
Bng 30: T l hin mc i tho ng (%) theo tui v gii, 2008................................... 172
Bng 31: Cc giai on thc hin nm d n phng chng BKLN, 1998-2015 .................. 205
Bng 32: Tm tt mt s ni dung hot ng chnh ca cc d n phng chng BKLN
theo Q 1208/2012/Q-TTg................................................................................. 206
Bng 33: Danh mc thuc h huyt p c BHYT thanh ton tuyn y t x.................. 209
Bng 34: Bng phn tng nguy c tim mch tng th xc nh nhm c nguy c cao
b cc bin c tim mch trong 10 nm ti.............................................................. 210
Bng 35: Kt qu thc hin D n phng chng ung th giai on 2006-2010,
nh gi theo mc tiu.......................................................................................... 212
Bng 36: nh gi kt qu thc hin d n theo mc tiu
ca D n phng chng bnh i tho ng giai on 2006-2010.................... 217
Danh mc hnh
Hnh 1: Tui th trung bnh cc nc ang pht trin chu , 2005-2010........................ 18
Hnh 2: T s t vong m cc nc ang pht trin chu , 2013................................... 18
Hnh 3: T sut t vong tr em di 1 tui v di 5 tui
cc nc ang pht trin chu , 2005-2010....................................................... 19
Hnh 4: T l suy dinh dng th thiu cn v thp ci tr em di 5 tui
cc nc ang pht trin ca chu nhng nm gn y.................................. 20
Hnh 5: T l nhim HIV nhm 15-49 tui, 15-24 tui
cc nc ang pht trin chu , 2012................................................................ 21
Hnh 6: T l mc st rt cc nc ang pht trin chu , 2012 ................................... 21
Hnh 7: T l hin mc lao cc nc ang pht trin chu , 2012.................................. 22
Hnh 8: Tui th trung bnh theo vng, c tnh nm 2013.................................................. 23
Hnh 9: T sut t vong tr em di 5 tui theo tui v vng, 2013..................................... 23
Hnh 10: T l suy dinh dng tr em di 5 tui theo vng, 2013........................................ 24
Hnh 11: Xu hng m hnh bnh tt o lng bng DALY, 1990-2010................................. 25
Hnh 12: C cu nguyn nhn t vong theo tui v gii, 2010............................................... 25
Hnh 13: Cc nguyn nhn gy gnh nng bnh tt trong nhm bnh truyn nhim, vn
lin quan sc khe b m, cc vn chu sinh v ri lon dinh dng, 2010....... 26
Hnh 14: S nm sng mt i do t vong sm v s nm sng tn tt ca 10 bnh
gy gnh nng bnh tt ln trong nhm 1 (2010).................................................... 27
Hnh 15: Gnh nng bnh tt ca cc nhm BKLN, 2010...................................................... 28
Hnh 16: S nm sng mt i do t vong sm v s nm sng tn tt ca 10 nguyn nhn
gy gnh nng bnh tt ln nht trong nhm BKLN, 2010...................................... 29
Hnh 17: Cc nhm nguyn nhn gy gnh nng bnh tt nhm tai nn,
chn thng, ng c, 2010.................................................................................... 29
Hnh 18: S nm sng mt i do t vong sm v s nm sng tn tt ca 10 loi tai nn,
chn thng gy gnh nng bnh tt ln nht, 2010.............................................. 30
Hnh 19: Gnh nng bnh tt tr em di 5 tui do cc bnh phng c
bng vc xin, 1990-2010 ......................................................................................... 35
Hnh 20: Xu hng t l mi mc lao theo c tnh v t l c pht hin, 1990-2012...... 40
Hnh 21: C cu tui t vong theo vng quc t, 2010.......................................................... 45
Hnh 22: Quy m cc nhm tui ph n v tr em, 2013....................................................... 47
Hnh 23: Cc mc chi NSNN cho y t, c thc hin nm 2012 . ......................................... 79
Hnh 24: Xu hng chi NSNN theo mc ch s dng t 2010-2014, theo gi nm 2014..... 79
Hnh 25: T l gia tng thc t chi NSNN chung v cho y t hng nm, 2010-2014.............. 80
Hnh 26: T l chi tiu tin ti h gia nh trong tng chi tiu cho y t, 1998-2012................. 81
Hnh 27: T l NSNN chi cho YTDP v nng cao sc khe, 2009-2011................................. 81
Hnh 28: Kinh ph t NSNN h tr mua BHYT cho cc i tng
theo Lut BHYT (triu ng)..................................................................................... 82
Hnh 29: C cu cc nhm i tng tham gia BHYT, 2013.................................................. 84
Hnh 30: S lng bo co phn ng c hi ca thuc gi v Trung tm Thng tin thuc
v theo di phn ng c hi ca thuc, 2010-2013................................................. 94
Hnh 31: Xu hng gim t l thp ci theo vng, 2010-2013.............................................. 124
Hnh 32: T sut t vong tr em di 5 tui theo vng, 2010-2013..................................... 125
Hnh 33: Nguyn nhn chnh gy t vong tr em Vit Nam, 2010.................................... 126
Hnh 34: Mt s ch s lin quan tip cn dch v KHHG theo vng, 2011......................... 128
Ch vit tt
ADR
Phn ng c hi ca thuc
ARV
Thuc khng vi rt
BHXH
Bo him x hi
BHYT
Bo him y t
BKLN
BMI
CPI
Ch s gi tiu dng
CSSK
Chm sc sc khe
CSSKB
CSSKSS
CTMTQG
DALY
DPT
EC
GAVI
GDP
GDP
GLP
GMP
GPP
GSP
HIV/AIDS
Vi rt suy gim min dch ngi/hi chng suy gim min dch mc phi
HPG
Nhm i tc y t
HPV
Vi rt Papilloma ngi
IHME
IMR
JAHR
KCB
KHHG
K hoch ha gia nh
MDG
NSNN
Ngn sch nh nc
ODA
PCTHTL
PPP
SXH
St xut huyt
TCMR
TDTT
TFR
TPP
10
U5MR
T vong tr em di 5 tui
UBND
y ban nhn dn
UNAIDS
UNFPA
Qu Dn s Lin Hp Quc
UNICEF
USD
la M
VGB
Vim gan B
WHO
T chc Y t Th gii
YDCT
Y dc c truyn
YHCT
Y hc c truyn
YLD
S nm sng tn tt
YLL
S nm sng mt i do t vong sm
YTDP
Y t d phng
11
Gii thiu
Mc ch ca Bo co JAHR
Theo tha thun ca Nhm i tc y t, t nm 2007, Bo co chung Tng quan ngnh
y t hng nm (Joint Annual Health Review - JAHR) c mc ch chung l nh gi thc trng
v xc nh cc vn u tin ca ngnh y t, nhm h tr cho vic lp k hoch hng nm ca
B Y t, ng thi lm c s cho vic la chn cc vn trng tm trong hp tc v i thoi
gia ngnh y t Vit Nam v cc i tc nc ngoi. Cc mc tiu c th ca bo co JAHR
bao gm: (i) Cp nht thc trng ngnh y t, bao gm cp nht cc chnh sch mi v tnh hnh
thc hin cc mc tiu, nhim v ra trong cc k hoch ca ngnh y t, cc khuyn ngh
ca JAHR, tin thc hin cc Mc tiu Pht trin Thin nin k lin quan n y t v mc
tiu sc khe ca Vit Nam v (ii) Phn tch nh gi su hn v mt lnh vc ca h thng y t,
hoc mt s ch quan trng ang c cc nh hoch nh chnh sch y t quan tm (phn
chuyn ).
Gii thiu
Bo co JAHR 2014, c xy dng vo nm th 4 ca chu k k hoch 5 nm, v l
nm cui cng cc quc gia tin ti cc Mc tiu Pht trin Thin nin k (MDGs), trong
c 5 nhm mc tiu lin quan ti y t, c cc nc thnh vin Lin Hp Quc cam kt hon
thnh n nm 2015. Bo co c nhim v: (i) H tr cho vic xy dng k hoch 2015, cung
cp sm nhng thng tin h tr xy dng k hoch 5 nm 2016-2020 v (ii) H tr cho vic xy
dng chin lc d phng v kim sot bnh khng ly nhim (BKLN) giai on 2015-2020.
PHN MT ca Bo co phn tch nh gi tnh trng sc kho, cc yu t nh hng
ti sc kho v cp nht, nh gi thc trng h thng y t Vit Nam vi nhng ni dung chnh
sau y:
Chng I: Tnh trng sc kho v cc yu t nh hng.
Chng II: Cp nht thc trng h thng y t:
Nhng nhim v trng tm ca ngnh y t nm nm 2014;
Tnh hnh thc hin K hoch bo v, chm sc v nng cao sc khe nhn dn giai
on 2011-2015, bao gm (i) Tng cng nng lc qun l ca ngnh y t; (ii) Nhn
lc y t; (iii) Ti chnh y t; (iv) Dc v trang thit b y t; (v) H thng thng tin
y t; (vi) Cung ng dch v chm sc sc kho ban u (CSSKB), y t d phng
(YTDP), cc chng trnh mc tiu y t quc gia, Dn s-K hoch ho gia nh
(KHHG) v (vii) Cung ng dch v khm cha bnh (KCB).
Tnh hnh thc hin cc ch tiu y t c bn trong K hoch 5 nm, 2011-2015 v
Mc tiu Thin nin k ca Vit Nam.
PHN HAI ca bo co: Phn tch ch v tng cng d phng v kim sot cc
BKLN, vi cc ni dung sau:
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam, gm cc ni
dung (i) Tng quan phng chng BKLN trn th gii v trong khu vc Ty Thi Bnh Dng
v (ii) Din bin dch t hc v gnh nng BKLN Vit Nam.
Chng IV: Kim sot cc yu t nguy c chung ca cc BKLN, bao gm (i) Phng
chng tc hi ca thuc l, (ii) Kim sot tc hi ca ru, bia; (iii) Khuyn khch ch dinh
dng hp l v (iv) Tng cng hot ng th lc, rn luyn th dc, th thao.
Chng V: Tnh hnh thc hin cc chng trnh, d n phng chng BKLN, bao gm
d n phng, chng bnh tng huyt p, ung th, i tho ng, bnh phi tc nghn mn tnh
v d n bo v sc kho tm thn cng ng v tr em.
Chng VI: Tng cng p ng ca h thng y t trong phng chng BKLN, vi cc
ni dung v qun l iu hnh, nhn lc, ti chnh, dc-trang thit b y t, h thng thng tin
- gim st BKLN v cung ng dch v y t.
PHN BA ca bo co l kt lun, tng hp cc nhn nh chnh v thc trng h thng
y t Vit Nam v v ch tng cng phng chng BKLN; khuyn ngh cc gii php cho
13
Gii thiu
15
16
17
76
Vit Nam
74
Trung Quc
Thi Lan
Xri lan-ca
Ma-lai-xi-a
72
70
Cam-pu-chia
68
66
64
Pa-kt-xtan
CHDCND Lo
0
Phi-lp-pin
n
5000
In--n-xi-a
Mng C
Bu-tan
10000
15000
20000
25000
T s t vong m
c tnh s tuyt i nm 2013, Vit Nam c 690 ph n t vong lin quan vi mang
thai v sinh vi t s t vong m c tnh l 49/100000 tr ra sng [2]. T l ny l tng
i thp so vi cc nc ang pht trin trong khu vc chu . S liu thng k cho thy t s
t vong m ca Vit Nam tng ng vi cc nc t Thi Lan, Ma-lai-xi-a, Trung Quc n
Bu-tan, v thp hn so vi Phi-lp-pin, Pa-kt-xtan v mt s quc gia khc (Hnh 2).
Hnh 2: T s t vong m cc nc ang pht trin chu , 2013
Ngun: WHO, UNICEF, UNFPA, The World Bank and the United Nations Population Division. Trends in Maternal
Mortality: 1990 to 2013. WHO: Geneva. 2014 [2].
18
Ma-lai-xi-a
Xri lan-ca
Thi Lan
U5MR
Vit Nam
Trung Quc
Phi-lp-pin
In--n-xi-a
Mng C
Bu-tan
CHDCND Lo
IMR
Cam-pu-chia
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Pa-kt-xtan
Ngun: United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2013). World Population
Prospects: The 2012 Revision, DVD Edition [1].
19
T l thp ci
10
20
30
40
50
10 20 30 40 50
Phn trm
Phn trm
Ngun: UNICEF. Childinfo. Monitoring the Situation of Children and women. Last updated April 2013. http://www.
childinfo.org/malnutrition.html; Ring Cam-pu-chia v Phi-lp-pin c s liu cp nht hn t WHO Global health
observatory. Child malnutrition country estimates. WHO Global Database. http://apps.who.int/gho/data/
20
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
Phn trm
1,0
1,2
Ch thch: cc nc c kt qu <0,1% trong hnh c th hin mc 0,1%. Khng c s liu cho Trung Quc
theo nhm tui.
Ngun: UNAIDS. Report on the Global AIDS Epidemic - 2013. HIV estimates 1990-2012. http://www.unaids.org/en/
media/unaids/contentassets/documents/epidemiology/2013/gr2013/unaids_global_report_2013_en.pdf. Mng CUNAIDS. Country Progress Report Mongolia. Reporting period 1/1/2012-31/12/2013.
T l mc v t vong do st rt
T l mc st rt Vit Nam rt thp, nm 2012 l 33/100000 dn, thp th 5 trong cc
nc ang pht trin tham kho ti chu (Hnh 6). Trong cc quc gia tham kho, Mng C
khng c trng hp no v khng nm trong vng c kh hu thun li cho mui pht trin. Bi
hc rt ra t thnh cng ca Xri Lan-ca, nc ang pht trin i u trong vic loi tr st rt,
l cn thc hin u n v cht ch cc can thip phng, chng st rt nhm dn c c nguy
c cao, trong c cc can thip chn on, iu tr, gim st dch x l kp thi khi c
dch [6]. Vit Nam, mc d s ngi mc v t vong do st rt gim rt ng k, tuy nhin
vn c 37% dn s sng trong vng nguy c v 18% dn s sng trong vng c nguy c cao [7].
Hnh 6: T l mc st rt cc nc ang pht trin chu , 2012
Mng C
Trung Quc
Phi-lp-pin
Ma-lai-xi-a
Cam-pu-chia
CHDCND Lo
In--n-xi-a
0
500
1000
1500
2000
2500
c tnh s bnh nhn st rt trn 100 000 dn
21
3000
200
400
600
800
T l hin mc lao/100 000 dn
1000
22
75,7
74,3
74
74,4
72,5
72
70,4
70
73,1
69,5
68
66
T sut t vong tr em cao nht hai vng ngho l Trung du v min ni pha Bc v
Ty Nguyn v thp nht vng ng Nam B (Hnh 9). Ty Nguyn, s tr em di 1 tui
t vong trn 1000 tr sinh sng l 39,8, cao hn 17 tr so vi vng ng Nam B. i vi tr
em di 5 tui, chnh lch s tr t vong ln 26 tr, ni cch khc, t vong tr em di 5 tui
Ty Nguyn cao gp 3 ln t vong tr em di 5 tui ng Nam B.
39,8
35,2
25,5
23,1
18,3
13,5
ng
bng
sng
Hng
T vong
t 1 - 4 tui
17,9
Trung du
Bc
Ty
ng
ng
v min Trung B Nguyn Nam B
bng
ni pha v duyn
sng Cu
Bc
hi min
Long
Trung
T vong di
1 tui
Ton
quc
23
33
31
Phn trm
21
20
15
19
T l thp ci
28
30
25
T l thiu cn
17
16
11
26
25
22
14
15
10
5
0
ng bng
sng Cu
Long
Ton quc
Ngun: Vin Dinh dng. S liu thng k v tnh trng dinh dng tr em qua cc nm. Cp nht ngy:
26/03/2014. http://www.nutrition.org.vn/news/vi/106/61/0/a/so-lieu-thong-ke-ve-tinh-trang-dinh-duong-tre-em-quacac-nam.aspx
S liu v gnh nng bnh tt tnh theo DALY cho thy c s bin i nhanh v m
hnh bnh tt v t vong Vit Nam t nm 1990 n nm 2010 (Hnh 11). Gnh nng bnh tt
do cc bnh truyn nhim, cc vn sc khe ca b m, giai on chu sinh v ri lon dinh
dng gim t 45,6% xung 20,8%. ng thi gnh nng bnh tt do cc bnh/chng bnh
khng ly nhim tng t 42% ln 66% tng s DALY. T trng gnh nng bnh tt do chn
thng tng i n nh, chim khong 13%.
24
2010
Ngun: Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010) Results by Cause
1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME),
2013.
Hnh 12 trnh by c cu 3 nhm nguyn nhn gy t vong theo tng la tui cho
nam gii bn tri v n gii bn phi. BKLN chim t l ln nht trong tng gnh nng bnh
tt, nhng tp trung nhiu nht cc nhm tui t 40 tr ln. tr em di 5 tui, cc bnh
truyn nhim, bnh tt lin quan n chu sinh chim t l ln nht. Trong tui 15-59, gnh
nng bnh tt do tai nn thng tch v bnh truyn nhim nam gii quan trng hn so vi
n gii.
Hnh 12: C cu nguyn nhn t vong theo tui v gii, 2010
Nam
40%
30%
20%
10%
10%
20%
30%
80+ tui
75-79 tui
70-74 tui
65-69 tui
60-64 tui
55-59 tui
50-54 tui
45-49 tui
40-44 tui
35-39 tui
30-34 tui
25-29 tui
20-24 tui
15-19 tui
10-14 tui
5-9 tui
Di 5 tui
40%
25
Phn tch chi tit gnh nng bnh tt lin quan n Nhm 1 gm cc bnh truyn nhim,
vn sc khe b m, giai on chu sinh v ri lon dinh dng cho thy cc nhm nguyn
nhn quan trng nht l cc bnh truyn nhim thng thng, HIV/AIDS v bnh lao v cc
vn sc khe chu sinh (Hnh 13). C ba nhm ny c gnh nng do t vong sm cao. Nhm
bnh nhit i v ri lon v dinh dng c t l t vong thp nhng gy gnh nng bnh tt do
lm mt i thi gian sng khe mnh.
Hnh 13: Cc nguyn nhn gy gnh nng bnh tt trong nhm bnh truyn nhim, vn
lin quan sc khe b m, cc vn chu sinh v ri lon dinh dng, 2010
Bnh nhim trng khc
Ri lon v dinh dng
Lin quan tr chu sinh
Lin quan sc khe b m
Bnh nhit i
Bnh nhim trng thng thng
HIV/AIDS, bnh lao
YLL
YLD
500
1000 DALYs
1000
1500
Ngun: Tnh ton t s liu nghin cu Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study
2010 (GBD 2010) Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health
Metrics and Evaluation (IHME), 2013.
Mi bnh gy gnh nng bnh tt quan trng nht trong nhm cc bnh truyn nhim,
vn sc khe b m, tr chu sinh v ri lon dinh dng chim 65% tng s DALY ca c
nhm v 14% tng s DALY chung (Bng 1). Mt s bnh hin nay ang c u tin quan tm
nh nhim HIV, bnh lao. Mt s vn sc khe gy t vong tr chu sinh nh bin chng
do sinh non v ngt th khi sinh ang l nguyn nhn quan trng lin quan t vong tr s sinh
cn c quan tm nu mun t mc tiu ca K hoch 5 nm v Mc tiu Thin nin k. Mt
s bnh quan trng trong nhm ny hin nay cha c quan tm ng mc nh nhim trng
ng h hp di, giun sn, thiu mu do thiu st, tiu chy, vim no v vim mng no,
thng hn v ph thng hn.
Bng 1: Mi bnh c gnh nng bnh tt cao nht trong nhm bnh truyn nhim, vn
lin quan sc khe b m, giai on chu sinh v ri lon dinh dng, 2010
Tn bnh, vn sc kho
DALYs
% tng s DALYs
HIV/AIDS
618323
2,9%
Nhim trng ng h hp di
556658
2,6%
Bnh lao
473572
2,2%
375116
1,8%
Giun sn
262435
1,2%
26
Tn bnh, vn sc kho
DALYs
% tng s DALYs
Thiu mu do thiu st
186271
0,9%
162877
0,8%
Tiu chy
156402
0,7%
93521
0,4%
10
Thng hn v ph thng hn
93340
0,4%
Tng s
14%
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
Trong 10 bnh gy gnh nng bnh tt ln nht thuc nhm 1, giun sn v thiu mu do
thiu st t gy t vong sm, nhng vn to gnh nng bnh tt do lm mt i s nm sng khe
mnh (Hnh 14). Vi 8 bnh cn li, gnh nng bnh tt lin quan n t vong sm, trong
mt s bnh cng c phn quan trng do lm mt i nm sng khe mnh nh bnh lao, bnh
no s sinh v tiu chy.
Hnh 14: S nm sng mt i do t vong sm v s nm sng tn tt ca 10 bnh gy
gnh nng bnh tt ln trong nhm 1 (2010)
1. HIV/AIDS
2. Nhim trng ng h hp di
3. Bnh lao
4. Bin chng do sinh non
5. Giun sn
6. Thiu mu do thiu st
7. Bnh no s sinh
8. Tiu chy
9. Vim no v vim mng no
10. Thng hn v ph thng hn
YLL
YLD
0%
1%
2%
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
Phn ln trong s 10 nhm bnh thuc cc BKLN gy gnh nng bnh tt do lm tng
s nm sng tn tt, hay ni cch khc l lm mt i s nm sng kho mnh (Hnh 15). Tuy
nhin, 2 nhm bnh gy gnh nng bnh tt ln nht nhm ny l bnh ung th v tim mch,
to gnh nng bnh tt ch yu do t vong sm. Sau ung th v tim mch, 2 nhm bnh quan
trng khc thuc BKLN l bnh tm thn v xng khp, to gnh nng bnh tt ch yu do
lm mt i nm sng khe mnh, khng phi gy t vong sm.
27
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
Phn trm
1,0
1,2
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
Phn tch c th hn cho thy 10 BKLN gy gnh nng bnh tt cao nht chim 45%
tng s DALY ca nhm v chim 30% tng s DALY chung (Bng 2). Hin nay, c cc d
n phng, chng bnh phi tc nghn mn tnh, ung th, bnh tim mch. Tuy nhin, cc da n
cha tp trung nhiu vo cc bnh gy gnh nng bnh tt cao nht nh tai bin mch mu no.
Cc ri lon tm thn nh trm cm d gy gnh nng bnh tt ln nhng cha c a vo
chng trnh mc tiu quc gia (CTMTQG) v bnh tm thn.
Bng 2: Mi nguyn nhn gy gnh nng bnh tt ln nht trong nhm BKLN, 2010
Tn bnh
DALYs
% tng s DALYs
1251750
5,9%
Ri lon trm cm n cc
908353
4,3%
au vng lng di
855530
4,0%
702332
3,3%
Ung th gan
552726
2,6%
533058
2,5%
X gan
406724
1,9%
395655
1,9%
au na u
384240
1,8%
10
au c
380054
1,8%
Tng s
30%
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
28
500
1000
1500
2000
2500
c tnh s bnh nhn st rt trn 100 000 dn
3000
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
Tai nn c ba nhm, trong gnh nng bnh tt ln nht l do tai nn, chn thng
khng ch nh khc ngoi tai nn giao thng. T gy hi v bo lc ng gp t hn vo gnh
nng bnh tt. Tai nn, chn thng ch yu gy t vong sm, nhng cng c mt s nht nh
gy gnh nng do sng tn tt (Hnh 17).
Hnh 17: Cc nhm nguyn nhn gy gnh nng bnh tt nhm tai nn, chn thng,
ng c, 2010
T gy hi v bo lc
Tai nn, chn thng khng ch
nh khc
Tai nn giao thng
0
YLL
500
YLD
1000
1500
1000 DALYs
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
Bng 3 cho thy 10 loi tai nn, chn thng c gnh nng bnh tt cao nht chim 75%
tng s DALY ca nhm ny v 9,7% tng s DALY chung. Quan trng nht trong nhm ny
l tai nn giao thng ng b, ui nc v ng.
29
DALY
% tng s DALY
577920
2,7%
ui nc
376496
1,8%
Ng
359690
1,7%
T gy thng tch
223409
1,0%
Bo lc
141630
0,7%
Tai nn do tip xc vi lc c kh
108860
0,5%
80052
0,4%
77671
0,4%
70528
0,3%
10
Ng c
65658
0,3%
Tng s
9,7%
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
YLL
YLD
0%
1%
2%
3%
Phn trm tng s DALY
4%
5%
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
Nguyn nhn gy gnh nng bnh tt khc nhau theo gii. Trong 10 nguyn nhn gy
gnh nng bnh tt ln nht, nam v n ch c chung 6 nguyn nhn l tai bin mch mu no,
30
%
DALYs
%
DALYs
6%
Trm cm
6%
6%
5%
HIV/AIDS
4%
au vng lng di
4%
au vng lng di
4%
4%
Ung th gan
3%
au na u
3%
3%
Nhim khun h hp di
3%
3%
au c
2%
Nhim khun h hp di
3%
i tho ng
2%
Trm cm
3%
Thiu mu do thiu st
2%
10
X gan
3%
10
2%
Tng s
37%
Tng s
29%
Phn tch, so snh 20 nguyn nhn gy gnh nng bnh tt cao nht ca nm 1990 v
nm 2010 cng th hin s chuyn i m hnh bnh tt l tng BKLN v gim t l bnh
truyn nhim. Bng 5 th hin cc bnh Nhm 1 mu vng, Nhm 2 mu xanh v Nhm 3
mu xm. Xu hng v xp th t t nm 1990 n 2010 c th hin bng mi tn ct
gia. Trong 20 bnh gy gnh nng bnh tt ln nht, nm 1990 c 11 bnh thuc Nhm 1, n
nm 2010 ch cn 5 bnh thuc nhm ny. Cc bnh nm 1990 khng nm trong 20 bnh quan
trng nht n nm 2010 li rt quan trng l HIV/AIDS, ung th gan, x gan, ung th phi,
ph qun, kh qun, au na u, au c, i tho ng v ng. Mt s bnh trc y gy
gnh nng bnh tt ln, by gi gim quan trng hn nh di tt bm sinh, cc bnh phng
c bng vc xin, tiu chy, thiu mu do thiu st, vim mng no, bnh no chu sinh, suy
dinh dng protein-nng lng. Hu ht cc bnh ny u c chng trnh can thip hiu qu
nh tim chng, phng, chng suy dinh dng tr em, tng cng chm sc sc khe sinh sn
(CSSKSS), cp nc sch, v sinh mi trng ng gp vo gim gnh nng do cc bnh ny.
31
%
DALYs
Nhim khun ng h hp
di
8,1%
5,8%
4,4%
4,4%
4,0%
Trm cm
4,2%
D tt bm sinh
3,7%
au vng lng di
4,0%
Cc bnh tr em phng
c bng vc xin (bch
hu, ho g, un vn, si,
thy u)
3,7%
3,3%
Bnh lao
3,5%
HIV/AIDS
2,9%
Tiu chy
3,5%
Nhim khun ng h hp
di
2,6%
ui nc
3,1%
Ung th gan
2,6%
Thiu mu do thiu st
2,7%
2,5%
10
Trm cm
2,5%
10
Bnh lao
2,2%
11
2,4%
11
2,1%
12
2,4%
12
X gan
1,9%
13
au vng lng di
2,2%
13
1,8%
14
St rt
2,2%
14
au na u
1,8%
15
Vim mng no
1,7%
15
au c
1,8%
16
1,7%
16
ui nc
1,8%
17
Giun sn
1,6%
17
Giun sn
1,7%
18
1,5%
18
i tho ng
1,7%
19
1,4%
19
Ng
1,7%
20
Hen suyn
1,3%
20
Hen suyn
1,4%
Tng s
57%
Tng s
%
DALYs
52%
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
32
Nhiu dch bnh nguy him khng c th hin trong s liu v gnh nng bnh tt do
s mc v t vong khng ln, hoc do bnh c phng hiu qu bng vc xin v bin php y t
d phng khc, tuy nhin vn phi duy tr mc u tin cao v nhng l do nht nh. Cc bnh
dch c phn tch trong mc ny gm cc bnh mi ni, cc bnh phng c bng vc xin,
cc bnh c chin lc, k hoch loi tr v mt s bnh dch khc.
Cc bnh mi ni
Ton cu v Vit Nam c nhiu dch bnh mi, c nguy c tim n gy i dch do c
giao lu, i li gia cc quc gia ang c dch bnh, i hi phi gim st cht ch tnh hnh
ton cu, trong vng v trong nc, ti cc ca khu, u t nng lc (nhn lc dch t, labo xt
nghim,), xy dng v cp nht hng dn chn on v iu tr, thit lp c ch phi hp
vi b, ngnh lin quan v c k hoch can thip khi cn thit. Trong nhm bnh ny c c cc
bnh ly t ng vt sang ngi, bnh mi ni ton cu.
Dch cm
C mt s loi cm c bit nguy him v l bnh mi v c nguy c gy t l t vong
cao. Hai loi cm c dch ti Vit Nam l cm A (H5N1) v cm A (H1N1). Cm A (H7N9)
ang c dch ti Trung Quc, nhng Vit Nam cha c trng hp no. Nm 2014, trng
hp nhim cm A (H5N6) u tin ngi c pht hin Trung Quc trong khi cm A
(H5N6) c pht hin trn gia cm mt s tnh ca Vit Nam.
Nm 2009, T chc Y t Th gii (WHO) thng bo c i dch cm A (H1N1) ngun
gc t ln. Theo s liu ca WHO, nm 2009 Vit Nam c 685 trng hp mc v 50 trng
hp t vong (Bng 6). S ca mc nm 2010 gim cn 92, n nm 2011 li tng ln 685. Nm
2013 c 341 ca mc v 35 tun u ca nm 2014 c 82 ca. Cc trng hp t vong ch yu
do c bnh mn tnh km theo.
Cm A (H5N1) xut hin t nm 2003. Mi nm t nm 2009 n 2014 ch c di 10
ca c xc nhn bng xt nghim. Cc trng hp mc v t vong u c tin s tip xc vi
gia cm m, cht, tuy nhin khng c lin quan dch t vi nhau. Cha ghi nhn ca bnh ly
truyn t ngi sang ngi.
Bng 6: Tnh hnh dch cm, 2007-2014
Loi cm n v 2007 2008 2009
Cm A
(H1N1)
Cm A
(H5N1)
2010
2014
(35 tun)
Ngun
S mc
685
92
685
341
82
WHO-Flunet (theo
kt qu xt nghim)
S t
vong
50
11
B Y t
(theo bo co)
S mc
B Y t
(theo bo co)
S t
vong
B Y t
(theo bo co)
33
1990
1 000 000
2010
DALY
800 000
600 000
400 000
200 000
Vi
n
ga
r
vi
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
Bnh si
Si l mt bnh c kh nng ly nhim cao, do tip xc vi ngi bnh qua ho v ht
hi. Khi mt ngi mc si, 90% ngi tip xc mt thit s b ly bnh si nu h cha c
min dch thu c qua mc bnh si hay c tim vc xin si trc . Triu chng chnh
ca si l st cao, ni ban v ho. Vi rt si lm gim h thng min dch ca c th v dn
n cc nhim trng th pht nh vim phi, mi, m la, tiu chy v vim no. Khong hn
30% cc ca mc si c mt hay nhiu bin chng.
Ti Vit Nam, t gia nm 2013 tnh n thi im 18/6/2014, c nc ghi nhn 31,3
nghn trng hp st pht ban nghi si vi 5,5 nghn ca dng tnh vi si, trong 145 ca t
vong lin quan n si [11]. Bnh xy ra ch yu nhm i tng di 10 tui cha c
tim vc xin si ti nhng ni c t l tim chng vc xin si t thp trong nhng nm trc
y, v nhng vng c bin ng dn c cao. B Y t v ang trin khai k hoch tim vt
1
2
35
37
38
39
400
350
300
80%
T l pht hin cc
trng hp mc
bnh lao
T l mi mc
lao c tnh
70%
60%
250
50%
200
40%
150
30%
100
20%
T l pht hin mc lao
50
0
10%
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
0%
Trong tng s ngi pht hin mc lao, t l iu tr khi tng i cao i vi nhm
mc lao phi mi. Nhng i vi nhm ti pht bnh, thng l nhm mc lao a khng thuc
kh iu tr. Theo s liu c tnh ca WHO, t l ngi mc lao t vong trong mt nm l 9%,
t l ny rt cao so vi cc nc khc trong khu vc.
Mt s bnh truyn nhim gy gnh nng bnh tt ln
Giun sn
Bnh k sinh trng (nh sn l, giun a, giun ln, giun mc, giun tc, giun kim,) l
vn y t cng ng ph bin rng ri Vit nam, ng th 5 v gnh nng bnh tt, ch yu
do gy ra s nm sng tn tt. Hu ht cc iu tra t trc n nay Vit Nam cho thy t l
nhim giun sn khc nhau gia cc vng, min trong min Bc c t l nhim giun, sn
cao hn min Nam (dao ng t 10-90%). c bit l bnh giun mc gy thiu mu ngi.
Giun mc lu hnh cao trn ton quc, t l nhim ty thuc th nhng, ng bng sng Hng
(30%), min ni pha Bc (85%), Ty Nguyn (47%), min Nam (68%), thp nht ng bng
sng Cu Long (10%). Giun, sn c th gy nhng hu qu cp tnh nh au, tc rut, thiu
mu, thiu nc, hoc di hn nh suy dinh dng, chm pht trin th cht, thiu vi cht, mt
mi, chm pht trin tr tu, sinh ra thiu cn. Sn l c th gy bnh nng gan, phi, no.
Bnh k sinh trng truyn ly gia ngi v ng vt (nh hi sn, ln) ng vai tr
quan trng vi t l nhim cao v l gnh nng bnh tt cho cng ng. Bnh giun truyn qua
t c mc lu hnh cao trn ton quc. iu kin thun li cho s pht trin giun, sn l
thiu v sinh trong ch bin thc phm, thiu ngun nc sinh hot, n ung sch, do iu kin
v sinh mi trng v v sinh c nhn km, tp qun n ra sng, n thc n sng cn ph bin
Vit Nam, nn nguy c nhim bnh k sinh trng truyn qua thc n l rt cao v vi phm
vi rng khp trn c nc. V vy, bnh k sinh trng truyn ly gia ngi v ng vt vn l
40
41
Tai nn ng b
Theo thng k ca Cc Cnh st giao thng ng b - ng st (C67), trong nm
2013, c nc xy ra 31266 v tai nn giao thng, lm cht 9805 ngi, b thng 32253
ngi (bao gm c ng b, ng st, ng thy v ng hng khng). So vi cng k
nm 2012 gim 5008 v (gim 13,8%), tng 44 ngi cht (tng 0,45%), gim 6229 ngi b
thng (gim 16,18%). Ring tai nn giao thng ng b xy ra 30874 v, lm cht 9627
ngi, b thng 31982 ngi. So vi nm 2012 gim 4946 v (gim 13,8%), tng 87 ngi
cht (tng 0,91%), gim 6188 ngi b thng (gim 16,21%). Trong , tai nn giao thng c
bit nghim trng xy ra 58 v, lm cht 219 ngi, b thng 203 ngi. Va chm giao thng
xy ra 19479 v, lm b thng 23968 ngi [25].
Vai tr ca ngnh y t trong tai nn giao thng tp trung vic s cu, a n c s y
t v cha kp thi. Hin nay, thiu thng tin v hot ng xe cp cu trong vic tc ng ti t
vong do tai nn giao thng. Ban An ton giao thng thnh ph H Ch Minh va cng b kt
qu ti nghin cu khoa hc v an ton giao thng thc hin cng Bnh vin Ch Ry. Qua
cho thy vi cc nn nhn b tai nn giao thng c ch nh can thip phu thut, bnh nhn
c thi gian vng (t lc xy ra tai nn giao thng n lc c can thip ca nhn vin y t)
nh hn hoc bng 12 gi th c c hi sng cao gp gn 2,6 ln so vi cc nn nhn c cp
cu mun. Nghin cu cng cp ti thnh ph H Ch Minh, phng tin vn chuyn nn
nhn b tai nn giao thng t hin trng n Bnh vin Ch Ry ch yu l xe gn my, cho
thy s x tr nhanh. Tuy nhin, cc bc s cng cnh bo xe my l phng tin vn chuyn
khng an ton i vi bnh nhn b tn thng vng ct sng, nht l ct sng c. Do , nu
trc khi a i cp cu m khng c s cu ng cch s khin tnh trng chn thng thm
trm trng [26].
42
2. Cc yu t nh hng ti sc khe
Tnh trng sc khe ph thuc vo rt nhiu yu t khc nhau. V vy cn phn tch cc
yu t nh hng ti sc khe xc nh cc can thip v giao trch nhim cho tng b ngnh
trong vic chm sc, bo v v nng cao sc khe nhn dn. Cc yu t v nhn khu v iu
kin kinh t, x hi l hai nhm yu t nh hng sc khe gin tip. Cc nhm yu t nguy
c trc tip theo nghin cu gnh nng bnh tt ton cu gm ch n, li sng, sinh chuyn
ho, mi trng, ngh nghip v bo lc. Ngoi ra c th coi tnh trng thiu tip cn vi dch
v y t c cht lng l mt yu t nh hng ti sc khe.
Phn sau y tp trung phn tch cc yu t nh hng ti sc khe bao gm cc yu t
gin tip (nhn khu hc v kinh t-x hi); cc yu t trc tip gm ch n, dinh dng, li
sng, sinh chuyn ho, mi trng, ngh nghip v bo lc gia nh; v cui cng l cc yu t
lin quan cung cp dch v y t.
2.1. Cc yu t nhn khu hc, kinh t-x hi
2.1.1. Cc yu t nhn khu hc
Nm
2010
Nm
2011
Nm
2012
Nm
2013
Mc tiu
2015
86,93
87,84
88,77
89,71
<93*
Mc gim t l sinh ()
gim 0,50
gim 0,50
tng 0,30
tng 0,10
gim 0,10*
Tc tng dn s (%)
1,05
1,04
1,06
1,05
0,93
111,2
111,9
112,3
113,8
113
Ch thch: Cc mc tiu t K hoch Bo v, chm sc v nng cao sc khe nhn dn giai on 2011-2015. *Mc
tiu c hiu chnh trong CTMTQG DS-KHHG 2012-2015.
Ngun: Tng cc Thng k. iu tra Bin ng dn s v KHHG 1/4/2012.
44
Nam
< 5 tui
ng Nam
5-14 tui
Trung
15-49 tui
ng
50-69 tui
Vit Nam
70+ tui
Ngun: Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010) Results by Cause
1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME),
2013.
Gi ha dn s
C cu dn s nc ta c s bin i mnh v ang c xu hng gi ho dn s. S liu
gn y cho thy, nm 2012, Vit Nam bc vo thi k gi ha dn s, vi t trng dn
s t 60 tui tr ln tng t 8% nm 1999 ln 10,2% nm 2012; t trng dn s 65 tui tr ln
tng t 5,8% nm 1999, ln 6,4% nm 2009 v 7,1% nm 2012. Ch s gi ho dn s (tng s
ngi trn 60 tui/100 ngi di 15 tui) tng nhanh t 24,3% nm 1999 ln 43,5% nm 2013
[27]. T l ngi cao tui trong dn s cao s lm tng nhu cu chm sc sc kho trong thi
gian ti. Vit Nam, vic chm sc x hi v chm sc sc kho cho ngi cao tui (trong
c vn ngi gi c n) vn cn hn ch. Nhiu ngi cao tui mc d c con, chu nhng
vn thiu s chm sc do con chu phi i lm xa, hoc khng c thi gian.
M hnh bnh tt ca ngi cao tui (70 tui tr ln) gm c nhng bnh gy t vong
cao v nhng bnh khc gy nm sng tn tt, gim cht lng sng v to nhu cu chm sc
cao. Khong mt na s ngi t vong mi nm l ngi cao tui. Nm 2010, mi nguyn
nhn gy t vong cao nht ngi cao tui chim 66% tng s t vong nhm ny, trong
tai bin mch mu no chim 27% t vong ngi cao tui. Ngoi cc BKLN, trong 10 nguyn
nhn t vong quan trng nht ngi cao tui c 2 bnh truyn nhim l nhim khun ng
h hp di v bnh lao (Bng 8). Mi nguyn nhn gy s nm sng tn tt ln nht ngi
cao tui gy ra 64% tng s nm sng tn tt, ch yu do cc bnh/chng bnh mn tnh khng
ly nhim nh cc ri lon thnh gic v tm nhn, bnh xng khp, bnh thn kinh v tm
thn (bnh Alzheimer v trm cm).
45
% t
vong
Nguyn nhn
nm sng tn tt
%
YLD
27%
19%
8%
au vng lng di
10%
7%
9%
Nhim khun ng h hp di
5%
5%
4%
Ng
5%
Ung th gan
3%
Bnh Alzheimer
v lo suy khc
5%
i tho ng
3%
Trm cm
4%
Bnh lao
3%
i tho ng
3%
2%
au c
2%
10
Ung th d dy
2%
10
2%
Tng s
66%
Tng s
64%
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010. Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010)
Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
Ph n v tr em
Ph n v tr em l nhm i tng u tin do c nhng nhu cu CSSK c bit. Gnh
nng bnh tt ca nhm ph n tui sinh khng cao nhng nhu cu chm sc rt ln. Tr em
di 5 tui l nhm c nguy c t vong cao v c nhu cu tim chng, phng chng suy dinh
dng, tiu chy, vim phi v tai nn chn thng rt cao. Ph n tui sinh gm c ph n
c v cha c chng, c nhu cu ln v dch v KHHG phng sinh con ngoi mun. Th
hin nhu cu KHHG cha c p ng, nm 2012 c tng s 88783 ph n c chng no
thai; khng c thng tin y v tng s ph n cha chng no thai. Mt nhm khong
1,5 triu ph n sinh con c nhu cu khm thai, . Trong nc v quc t c bit quan tm
ti cc nhm b m tr em th hin qua cc Mc tiu Thin nin k gim t vong b m v tr
em. Hnh 22 cho thy ph n v tr em chim ti 35,4% dn s, trong 1,7 triu tr em di
1 tui, 5,9 triu tr em t 1 n 4 tui, 24,1 triu ph n tui sinh [27].
46
Ph n 15-49 tui
khng sinh con
trong 12 thng qua
(22,6 triu)
Dn s cn li
(57,8 triu)
Tng dn s nm 2013:
89,5 triu dn
Ngun: iu tra bin ng dn s KHHG nm 2013 [27].
Kh tip cn v a l v v vn di c
Nhm dn c sng nng thn vng ni, hi o l cc nhm kh tip cn vi dch v
y t hn nhm khc. Khu vc nng thn ca vng ni v cao nguyn c coi l vng kh tip
cn vi dch v y t v mt a l. Nm 2012, 11% dn s sng nng thn Trung du v min
ni pha Bc v 4% dn s sng nng thn Ty Nguyn. Nh nc xc nh 62 huyn
ngho nht c t l ngho vt 50% dn c, hu ht l huyn kh tip cn vi dch v y t c
cht lng v l vng ni v bin gii. c tnh dn s cc huyn ngho khong 2,4 triu ngi,
trong c ti 90% l ngi cc dn tc thiu s6. Mt loi a bn khc cng c xc nh
c nhu cu cao v kh tip cn dch v y t l vng bin, o. Dn s vng bin o chung c
tnh khong 32 triu ngi7. Trong , c tnh dn s ti 11 huyn o khong 250000 ngi.
S ngi di c hng nm rt ln. Di c c lin quan vi sc khe. Trong vng 12 thng
trc thi im 01/04/2013, tng cng c khong 535 000 ngi di c gia cc vng v 1,8
triu ngi di c gia khu vc nng thn v thnh th. Lung di c ch yu t ng bng
sng Cu Long v Bc Trung B v Duyn hi min Trung vo ng Nam B. Bc Trung B
v Duyn hi min Trung cng c tng i nhiu ngi di c vo Ty Nguyn v n ng
bng sng Hng. S ngi nm 2011 nng thn n nm 2012 di c n thnh th khong
343000 ngi. T 2012-2013, c khong 390 000 ngi di c t nng thn n thnh th.
Tuy nhin, lung di c ln nht din ra gia cc khu vc nng thn vi nhau (656 000 ngi).
Ngi di c thng l ngi khe mnh hn ngi khng di c v ch yu tp trung nhm
tui t 15 n 34 tui. T l di c cao hn cc nhm c trnh hc vn cao hn [27].
Di c c th c tc ng tch cc hoc tiu cc ti sc khe. Tc ng tch cc ca di
c i vi sc khe ch yu do ngi di c c thu nhp cao hn gi v cho ngi thn
qu, to ngun kinh ph chi tr dch v y t khi cn thit [29]. T l bao ph Bo him y t
(BHYT) ngi di c vo khu vc cng nghip tng so vi nhm khng di c cn lm vic
Ngh quyt s 30/A/2008/NQ-CP ca Chnh ph ngy 27/12/2008 v Chng trnh h tr gim ngho nhanh v
bn vng i vi 61 huyn ngho
7
Quyt nh s 52/2009/Q-TTg ngy 9/4/2009ca Th tng Chnh ph ph duyt n Kim sot dn s cc
vng bin, o v ven bin giai on 2009 - 2020.
6
47
% t vong
% DALY
0,2%
0,4%
nhim khng kh
15,2%
13,7%
Cc yu t mi trng khc
1,6%
1,2%
Ht thuc
14,8%
14,7%
5,4%
10,4%
Ch n khng hp l
31,3%
25,3%
0,7%
4,8%
Thiu hot ng th lc
2,5%
2,5%
Yu t sinh l
26,4%
20,3%
1,5%
5,3%
Bo lc
0,2%
1,5%
Tng
100%
100%
Ngun: Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME). Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010).
Risk Factor Attribution Results 1990-2010 - Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and
Evaluation (IHME), 2013.
49
Dinh dng tr em
Cc yu t nguy c bnh tt lin quan dinh dng tr em gm dng cho b m sm, cho
tr n thc n ngoi sa m v t hoc khng cho b sa m khi di 6 thng, thiu cn tr em,
thiu st, thiu vitamin A, thiu km. Cc bnh lin quan n cc yu t dinh dng bao gm
nhim khun ng tiu ha, nhim khun ng h hp, si, st rt, suy dinh dng proteinnng lng, ri lon do thiu vitamin A, v i vi b m thiu st khi sinh con c th dn n
xut huyt, nhim trng mu hoc thiu mu do thiu st. T l suy dinh dng tr em tip tc
gim qua cc nm. c tnh, thiu dinh dng gy di 1% tng s ca t vong, nhng khong
5% gnh nng bnh tt tnh bng DALY nm 2010.
Ch n
Ngoi dinh dng v vi cht, ch n cng c tc ng ti sc khe. Ch n
rau qu, ng cc nguyn ht, cc loi ht nh ht iu, lc, vng, sa, thiu sa, cht x, calci,
a xt bo omega 3 t hi sn, v a xt bo khng bo ha a c li cho sc khe. Ngc li ch
n tha tht (nh tht b), tht qua ch bin (nh ch, gi), ung c ng v ga, mui,
a xt bo chuyn ha gy nguy c cho nhng bnh khc. Cc bnh c th phng c bng ch
n hp l bao gm nhiu loi ung th ng tiu ha, bnh tim thiu mu cc b, tai bin
mch mu no, bnh suy thn, i tho ng. Nghin cu gnh nng bnh tt c tnh 31,3%
tng s t vong v 25,3% gnh nng bnh tt tnh bng DALY c lin quan n ch n khng
hp l [34].
An ton thc phm
Tnh trng ng c thc phm rt phc tp. Hng nm, xy ra khong gn 200 v ng
c thc phm c trn 30 ngi mc/v. Tng s ngi ng c thc phm trong c nc c
tnh khong 1,2 n 1,5 triu ngi, s ngi t vong do ng c thc phm khong 35 - 40
ngi. Trong 8 thng u nm 2013, ton quc ghi nhn 125 v ng c thc phm vi 3145
ngi mc, 2807 ngi nhp vin v 19 trng hp t vong. Kt qu iu tra cho thy, c
49,6% s v do vi sinh vt, 17,6% s v do c t t nhin, 2,4% s v do ha cht v 30,4%
s v cha xc nh r cn nguyn. So vi cng k nm 2012, ng c thc phm gim c v s
v (gim 7 v), s mc (gim 910 ngi), s nhp vin (gim 406 ngi) v s t vong (gim
6 ngi). Trong , ng c thc phm ti gia nh, bp n tp th v s v ng c thc phm
trn 30 ngi mc gim ng k so vi cng k nm 2012.
Ng c v t vong do cc c t t nhin, n nm c v ho cht vn chim t l cao.
Tnh trng s dng cc ho cht, ph gia thc phm khng ng quy nh trong qu trnh nui
trng, s ch ch bin thc phm vn cn kh ph bin. Trong khi , nng lc ca cc chi Cc
An ton v sinh thc phm ca cc tnh/thnh ph cn hn ch do mi c thnh lp, thiu c
53
T l % ngi luyn tp th dc
th thao thng xuyn
T l % gia nh luyn tp th dc
th thao
2010
23,6
15,8
2011
24,1
16,0
2012
25,5
16,6
2013
27,2
18,6
Hn 80% trong tng s 3 t ngi lao ng trn th gii phi sng v lm vic trong iu
kin khng c tip cn dch v y t lao ng c bn. Gn mt na trong s 4 t ngi khu
vc chu - Thi Bnh Dng l ngi lao ng; t l ngi lao ng trong dn s cao hn na
nu tnh c khu vc lao ng phi chnh thc. Nm 2000, khu vc chu - Thi Bnh Dng
54
55
56
3. Cc vn u tin
Mc ny trnh by nhng vn sc khe u tin v l nhng thch thc m h thng y
t phi gii quyt trong K hoch 5 nm ti (2016-2020).
3.1. Cc vn sc khe u tin
Cc bnh bnh truyn nhim bao gm cc bnh c t l mc v t vong cao nh HIV/
AIDS, lao, st xut huyt; cc bnh c kh nng thanh ton/loi tr nh st rt, vim
no Nht Bn, bnh di v bnh phong; cc bnh mi ni c tim nng ly lan rng, gy
dch ln nh bnh dch do vi rt MERS-CoV, Ebola v mt s bnh ly truyn t ng
vt sang ngi nh cm A (H5N1), cm A (H1N1), cm A (H7N9), cm A (H5N6). Bn
cnh l mt s nguyn nhn gy gnh nng bnh tt quan trng tr em nh: vim
phi, tiu chy, vim no, vim mng no, tay-chn-ming, d tt bm sinh tr em, bnh
no do ngt th/chn thng trong khi sinh; ui nc.
Cc BKLN gy gnh nng bnh tt, t vong cao nh: cc bnh tim mch (tng huyt
p, tai bin mch mu no, bnh tim thiu mu cc b), ung th, bnh phi tc nghn
mn tnh, i tho ng, cc bnh l tm thn, thn kinh (tm thn phn lit, ng kinh,
trm cm, cc ri lon do lm dng ru, bia v ma tu) v tai nn giao thng.
Khc bit gia cc vng min, gia cc nhm dn c v cc ch s sc kho chung (t
sut t vong tr em di 1 tui, di 5 tui; t s t vong m, t l suy dinh dng tr
em) cng nh kh nng tip cn vi cc dch v chm sc sc kho.
3.2. Cc yu t nh hng n sc kho
Gi ha dn s lm gia tng nhu cu CSSK, tng gnh nng i vi cc h gia nh c
ngi cao tui v lm tng gnh nng chi tiu cho y t ca ton x hi, c bit l chi
ph cho iu tr cc BKLN mn tnh v chm sc cui i. H thng CSSK hin ti cha
theo kp vi s bin i mnh m ny;
Gia tng cc yu t nguy c do tc ng ca cng nghip ho, hin i ho v th ho
nh: nhim khng kh t sn xut cng nghip, xe c lu thng; nhim ngun nc
v thc phm; nhim do rc thi cha c x l trit ; bnh ngh nghip v tai nn
lao ng; mi trng cng vic cng thng, nhiu p lc cng cc vn t ra do qu
trnh di c v th ho.
Cc yu t nguy c v hnh vi, li sng, nht l ch n khng hp l (thiu cc thc
n c li v tha thc n c hi cho sc kho), ht thuc l, lm dng ru, bia, s dng
ma tu, li sng t hot ng th lc, cng vi cc yu t nguy c v sinh chuyn ho
nh tng huyt p, tng cholesterol mu.
3.3. H thng cung ng dch v cn nhiu hn ch
H thng cung ng dch v y t hin nay ang phn mnh, chia ct gia cc tuyn gia
YTDP v KCB, cha thc hin tt chm sc lng ghp, lin tc v cha p ng nhu
cu d phng BKLN.
Mng li y t t tuyn huyn tr xung cn yu v thiu phng tin v ng lc
hot ng nhm p ng nhu cu ngy cng cao ca 90 triu ngi, trong c nhu cu
57
4. Khuyn ngh
T nhng nh gi v tnh trng sc khe v cc yu t nh hng n sc khe nhn
dn nu trn, bo co khuyn ngh mt s nhm gii php chnh sch nh sau:
4.1. Xy dng chin lc ph hp vi cc vn sc kho u tin
4.1.1. Cc bnh truyn nhim
Theo di cht ch, ch o cc hot ng gim st, bo co tnh hnh dch bnh trn th
gii v trong c nc; tham kho khuyn ngh ca WHO khi xy dng k hoch ng ph
vi dch khn cp.
Cng c, tng cng cc hot ng bo m an ton tim chng; nghin cu, xem xt
m rng thm cc vc xin hiu qu chi ph trong chng trnh tim chng m rng.
Xy dng cc phng n da trn bng chng d phng v iu tr bnh nhim khun
h hp, tiu chy, vim no v mng no, giun sn, c bit tr em. Tip tc tng cng
cng tc truyn thng, gio dc ngi dn hiu, t gic v ch ng thc hin tt
cc bin php phng chng bnh dch; tip tc vn ng nhn dn trin khai xy dng
phong tro lng vn ho sc kho, phong tro v sinh nng thn vi 3 cng trnh: nc
sch, nh tm, nh tiu hp v sinh hn ch, tin ti xo b nhng tc hi i vi sc
kho nhn dn do tp qun, li sng khng hp v sinh, hoc do mi trng b nhim.
Tip tc trin khai thc hin c hiu qu cc hot ng sng lc v iu tr bnh HIV/
AIDS, lao, st xut huyt; u t v gim st cht ch vic thc hin mc tiu loi tr
vim no Nht Bn, si, st rt, phong v di; nghin cu cc phng n lng ghp cc
Chng trnh mc tiu quc gia phng chng bnh x hi.
u t kinh ph, nhn lc, c s vt cht ca a phng, cc ngun lc x hi, doanh
nghip cho cng tc phng chng HIV/AIDS; lng ghp hot ng phng, chng lao v
HIV/AIDS vo cc hot ng thng xuyn ca h thng y t v vi cc chng trnh,
d n pht trin kinh t - x hi ca a phng.
y mnh cc hot ng thng tin gio dc truyn thng v HIV/AIDS v bnh lao, ch
trng n cc nhm i tng c bit, khu vc min ni, vng dn tc thiu s.
M rng v nng cao cht lng cc hot ng can thip, c bit y mnh m rng
chng trnh iu tr nghin cc cht dng thuc phin bng thuc thay th cho cc
huyn c trn 250 ngi nghin chch ma ty.
4.1.2. Bnh khng ly nhim v tai nn giao thng
Khuyn khch khm sng lc BKLN v yu t sinh chuyn ho lin quan cc bnh ny
trong cng ng, ti ni lm vic, nhm pht hin sm v qun l hiu qu cc BKLN.
Tng cng cc can thip gim tai nn giao thng, trong thng tin truyn thng
GDSK thc hin nghim tc lut an ton giao thng, khng li xe khi ung ru, bia,
i m bo him c cht lng,
58
Trin khai cc gii php hiu qu gim nhanh v bn vng t l suy dinh dng tr
em, nht l suy dinh dng thp ci, t sut cht tr em di 1 tui, di 5 tui, t s
cht m ti cc vng kh khn (Trung du v min ni pha Bc, Ty Nguyn, vng bin
o, 62 huyn kh khn nht ca Vit Nam). u t trng tm v ph hp vi nhu cu
theo m hnh bnh tt ca ngi dn ti a phng.
Tng cng u t pht trin kinh t cc vng ngho, vng su, vng xa, bo m nc
sch, h x hp v sinh, bo m tip cn vi dch v y t, ngun thng tin tm hiu
v cc bin php nng cao sc khe, phng trnh yu t c hi ti sc khe.
4.2. Gim tc hi ca cc yu t nh hng sc khe
Xy dng c s bng chng v tc hi ca nhim mi trng ti sc khe v vn ng
cc b, ngnh lin quan tng cng u t thc hin cc bin php gim nhim mi
trng, c bit nhim khng kh v ngun nc, bo m ngun nc ung sch v
h x hp v sinh cc huyn ngho v nhng vng cha bo m iu kin c bn ny.
Xy dng, iu chnh v thc hin cc k hoch i ph vi thin tai, bin i kh hu,
bnh dch mi ni, da trn thng tin gim st, nh gi hot ng chun b, ng ph
tng nm, nhm lin tc ci thin s p ng ca ngnh y t.
Tng cng v thc hin quyt lit vic gim st tnh hnh ht thuc l, s dng ru,
bia, ch n, hot ng th lc v tc ng ti cc bnh lin quan. Vn ng cc b,
ngnh iu chnh v hon thin chnh sch, thc thi v gim st tc ng ca cc can
thip ti hnh vi c hi ti sc khe.
Tng cng tuyn truyn vn ng ngi dn c ch dinh dng ph hp (b sung
cc thng ip v ch n gim nguy c BKLN nh trnh n mn), tng cng rn
luyn th lc, b ht thuc l v ma ty, trnh s dng ru, bia mc c hi. Quy nh
cht ch hn v nhn mc thc phm xc nh c ngun gc, nguyn liu c hi
trong thc phm ch bin cng nghip, v.v to iu kin thun li cho ngi dn
thc hin hnh vi c li cho sc khe.
Xy dng v ban hnh nhng chnh sch bo m cc nh my, x nghip, nhng n
v sn xut cng lp v t nhn quan tm nhiu hn na ti mi trng lao ng, sc
khe ca ngi lao ng, tng hiu bit v mi trng lm vic c hi ti sc khe v
cc cc bin php phng nga nhim, gim thiu cc nguy c bnh ngh nghip v tai
nn lao ng.
4.3. i mi v nng cao nng lc cung ng dch v y t
Kin ton v i mi h thng cung ng dch v y t theo hng tng cng phi hp,
lng ghp gia cc tuyn, gia iu tr v d phng;
Tp trung u tin u t cho CSSKB tuyn y t c s, v cho cc i tng d tn
thng nh ph n, tr em, ngi cao tui...
59
10
60
1) Ci thin nng lc v cht lng chin lc, quy hoch, chnh sch y t
Kt qu thc hin
B Y t phi hp vi cc b, ngnh lin quan xy dng, trnh Chnh ph, Th tng
Chnh ph ban hnh nhiu vn bn php quy, n quan trng, lm c s trin khai cc
hot ng ca ngnh; hon thnh d tho Lut sa i, b sung mt s iu ca Lut BHYT
trnh Chnh ph trnh Quc hi xem xt, thng qua vo k hp th 7, thng 6/2014. hon
thnh d tho Lut sa i, b sung mt s iu ca Lut Dc 2005, trnh Quc hi vo thng
5/2014. Tuy nhin, y ban Thng v Quc hi c cng vn s 695/UBTVQH13-PL ngy
22/06/2014 ngh B Y t tip tc nghin cu, chun b d n Lut sa i, b sung mt s
iu ca Lut Dc theo hng m rng phm vi iu chnh xy dng thnh Lut Dc (sa
i). B Y t ang khn trng phi hp vi cc b, ngnh lin quan nghin cu kin ca y
ban Thng v Quc hi hon thin d n Lut. ang tin hnh kho st, nghin cu xy
dng d tho Lut v Mu v t bo gc, Lut Phng, chng tc hi ca lm dng ru, bia,
Lut Dn s.
Trong nm, B Y t t 100% theo k hoch xy dng vn bn quy phm php lut
ng k vi Chnh ph. Nhiu ngh nh, ngh quyt ca Chnh ph, quyt nh, n
c Chnh ph v Th tng Chnh ph ban hnh, trong c Ngh quyt 05/NQ-CP ngy
13/01/2014 ca Chnh ph v y mnh thc hin cc Mc tiu pht trin Thin nin k trong
lnh vc y t; Ngh nh s 176/N-CP ngy 14/11/2013 Quy nh x pht vi phm hnh chnh
trong lnh vc y t; Ngh nh s 178/N-CP ngy 14/11/2013 Quy nh x pht vi phm hnh
chnh v an ton thc phm.
Mt s quyt nh quan trng v cc ch , chnh sch, ph duyt cc n lm c
s trin khai cc hot ng ca ngnh, nh: n gim qu ti bnh vin giai on 20132020; n Bo m ti chnh cho hot ng phng, chng HIV/AIDS giai on 2013-2020;
nPhttrinytbin,oVitNam nnm2020; Chin lc quc gia phng, chng
tc hi ca thuc l n nm 2020; n khuyn khch o to v pht trin nhn lc y t cc
chuyn ngnh Lao, Phong, Tm thn, Php y v Gii phu bnh giai on 2013-2020; n
xy dng h thng cnh bo nhanh v phn tch nguy c v an ton thc phm ti Vit Nam;
Ch lun phin c thi hn i vi ngi hnh ngh ti c s khm bnh, cha bnh; Nng
mc h tr mua BHYT cho mt s i tng ngi thuc h gia nh cn ngho; Quy hoch
tng th pht trin dc liu n nm 2020 v nh hng n nm 2030, n nng cao nng
lc thanh tra y t n nm 2020,.
B Y t cng hon thin v trnh Chnh ph, Th tng Chnh ph i vi d tho
mt s ngh nh, quyt nh, n nh: Ngh nh quy nh chi tit thi hnh mt s iu ca
63
66
11
68
1) Ci thin nng lc v cht lng chin lc, chnh sch, quy hoch y t
Nng cao nng lc hoch nh chnh sch cho cc cng chc, vin chc cc v, cc,
vin thuc B Y t bng nhiu bin php, trc mt l t chc o to, tp hun trong
v ngoi nc.
Xc nh r cc ngun ngn sch trong k hoch/chin lc, vi cc phng php huy
ng ph hp, bo m ngun ti chnh cho vic trin khai thc hin.
2) Cng c v n nh b my t chc ngnh y t t trung ng n a phng
T chc tng kt, nh gi m hnh t chc y t ti a phng iu chnh t chc,
b my, chc nng nhim v ca cc n v YTDP v KCB cho ph hp vi thc t ca
a phng.
Xy dng c ch phi hp, lng ghp gia cc n v y t, chng trnh y t trong cung
ng cc dch v khm cha bnh, d phng v nng cao sc kho, c bit ti tuyn y
t c s.
Sm hon thnh xy dng cc vn bn lin quan n t chc h thng cung ng dch v,
tp trung nng cao cht lng cung ng dch v y t v ly CSSK lm nn tng, bo
m tnh hiu qu, kh nng tip cn v kh nng chi tr.
Xy dng chun nng nng lc cung ng dch v c bn cho tuyn huyn v mng li
cc c s y t tuyn di.
3) Nng cao nng lc qun l, lp k hoch y t
Xy dng c ch khuyn khch i mi lp k hoch v lp d ton ngn sch ti cc a
phng, bao gm c ph duyt quy trnh lp k hoch y t cc lnh vc v cc tuyn
khc nhau v ci thin vic lp d ton ngn sch thc hin k hoch.
Sm c nh hng v trin khai xy dng K hoch 5 nm ngnh y t giai on 20162020, c tham vn cc nh ti tr ni dung k hoch gn cht ch vi nhng u tin
ca ngnh trong giai on ti. Gn xy dng k hoch vi theo di nh gi ni dung
ca K hoch thng qua cc K hoch hng nm.
Cng c li thnh phn v xy dng ni dung, chng trnh hot ng ca nhm k
thut v k hoch v ti chnh y t ng gp c hiu qu cho cng tc k hoch v ti
chnh y t.
69
70
12
71
72
73
75
78
Chi u t XDCB
23%
46%
Chi CTMTQG
53%
5%
8%
7%
11%
Ch thch: XDCB=Xy dng c bn;TPT=u t pht trin; TPCP=tri phiu chnh ph; T=i tng; TX=thng
xuyn; TW=trung ng.
Ngun: S liu V K hoch - Ti chnh, B Y t, 2014.
K hoch NSNN iu chnh theo lm pht bng cch s dng h s iu chnh GDP
cho thy mt xu hng tng n nh chi ph y t theo d ton (Hnh 24). Nm 2011 l mt nm
quan trng trong phn b kinh ph cho pht trin c s h tng. Nm 2012, khi quy nh h tr
mua th BHYT cho nng dn c thu nhp trung bnh theo Lut BHYT c hiu lc, mt lng
ngn sch ln c phn b nhng cha c chi tiu nn b gim bt trong nm 2013.
Nm 2014, ngun kinh ph ny li tng ln do s gia tng chung ca vic phn b ngn sch
cho tt c cc nhm i tng c nhn tr cp ca Chnh ph cho bao ph BHYT. Theo k
hoch ngn sch, chi tiu cho cc CTMTQG vn tng i n nh trn thc t, nhng tng chi
thng xuyn cho cc hng mc khc vn tip tc tng. Tuy nhin, y ch l s tin d ton,
khng nht thit l s tin thc chi. S liu v kinh ph c thc hin trong giai on 2010-2013
cho thy kinh ph chi tiu nm 2010 v c bn bng kinh ph d ton, trong khi nm 2011 v
2012, tng chi tiu thc t ch chim 88-89% ngn sch d ton. Vic chi tiu thp hn d ton
xy ra vi u t c s h tng v thc hin CTMTQG trong c hai nm 2011 v 2012, ch xy
ra vi BHYT trong nm 2012 khi kinh ph h tr mua BHYT cho nng dn c phn b,
nhng khng c chi tiu ht, v trong nm 2011 vi tng chi thng xuyn b ct gim.
Hnh 24: Xu hng chi NSNN theo mc ch s dng t 2010-2014, theo gi nm 2014
Chi NSNN theo mc ch s dng, tnh bng ng (2014)
120
Nghn t ng
100
80
60
40
20
0
2010
DTXDCB
2011
CTMTQG
2012
2013
2014
Ngun: S liu V KHTC, B Y t, 2014. Ch s gim pht GDP do Tng cc Thng k tnh ton.
79
15%
12%
9%
10%
5%
21%
20%
20%
3%
11%
7%
7%
2011-2012
2012-2013
8%
2%
0%
2010-2011
D ton NSNN
2013-2014
Ngun: V K hoch - Ti chnh, B Y t. c tnh v d ton NSNN cho y t 2010-2014. iu chnh theo gi thc
t da trn ch s iu chnh GDP ca Tng cc Thng k.
Mc tiu phn u t c t l chi tiu cho sc khe mc 10% tng chi tiu NSNN
kh t c. T l ny nm 2011 t 8,5%, gim trong nm 2012 v 2013, nhng sau tng
ln 8,6% nm 2014 (da trn d ton ngn sch nh nc)17. Vi chi tiu cho y t chim t l
thp trong tng chi, NSNN khng thc hin c hiu qu mt s chc nng cng cng quan
trng trong lnh vc y t nh thanh tra, kim tra, thng k y t, truyn thng gio dc sc khe,
phng chng v kim sot BKLN trong cng ng.
Chi cng trong tng chi tiu y t (bao gm NSNN, BHYT v vin tr) trong vi nm qua
c xu hng gim, t 46,6% nm 2010 xung cn 42,6% nm 2012 theo s liu Ti khon y
t quc gia c tnh mi nht nm 2014 [63]. Tnh trng ny cho thy kh nng t c mc
tiu t l chi cng cho y t bng 50% vo nm 2015 rt kh thc hin. Hu qu tiu cc ca xu
hng ny l chi tiu t tin ti ca h gia nh cho y t, tng c xu hng gim nh mong
mun, gi bt u tng tr li, chim 48,8% tng chi tiu cho y t nm 2012 (Hnh 26).
17
80
70
60
50
40
30
20
10
0
48,8
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
44,8 45,6
1998
Phn trm
Hnh 26: T l chi tiu tin ti h gia nh trong tng chi tiu cho y t, 1998-2012
68,6
70
Phn trm
60
50
40
69,8
53,7
Trung ng
38,5
a phng
30
Chung
20
10
0
2008
2009
2010
81
2011
Nng dn c mc sng
trung bnh
Hc sinh, sinh vin
Nghn t ng
30
25
20
Tr em di 6 tui
15
Ngi ngho v dn
tc thiu s
Cn ngho
10
5
0
2010
2011
2012
2013
2014
82
2015
18
83
Ngi ngho,
cn ngho (26,1)
Kh khn, hn ch
Tin m rng t l bao ph c xu hng chm li trong thi gian qua. Cha tm c
gii php hiu qu tho g nt tht trong thc hin l trnh BHYT ton dn lin quan n nhng
thiu ht trong quy nh chnh sch php lut cng nh nhng hn ch trong trin khai thc
hin. l vic thiu cc quy nh php l bo m tnh tun th quy nh tham gia BHYT bt
buc, cha c quy nh c quan BHXH thc thi c vai tr bn mua dch v y t p ng
cc tiu ch an ton, hiu qu, cht lng v gi chp nhn c, vic qun l, s dng Qu
BHYT cn hn ch v tnh bn vng v hiu qu, phng thc thanh ton dch v y t cha ph
hp, nng lc qun l ca c quan BHXH cha p ng yu cu, h thng qun l thng tin
yu, tnh trng lm dng qu BHYT c biu hin gia tng.
Vic thc hin l trnh tin ti bao ph BHYT ton dn ch yu ang da trn h tr t
NSNN vi hn 60% i tng c bao cp mt phn hoc ton b. Nhng kh khn v kinh
t v m cng vi ch trng tht cht chi tiu c nh hng nht nh n vn ny.
Bn cnh tin m rng din bao ph BHYT (t l dn s tham gia BHYT) v ci thin
gi th hng th kh nng bo v ti chnh ca BHYT cn hn ch. Nguyn nhn ch yu l
do cc chi ph gin tip trong khm, cha bnh nc ta cn cao (tin i li, n, , chi ph cho
ngi nh i km), trong khi BHYT mi ch chi tr mt phn cc chi ph trc tip cho khm,
cha bnh.
19
84
85
86
1) Tng chi NSNN cho y t, tng t l chi cng v gim t l chi tin ti cho y t
Vn u tin
Thc hin cc ch tiu v bo m chi NSNN cho y t c Quc hi thng qua;
Gim chi tin ti ca h gia nh cho CSSK.
Gii php b sung
Tng cng gim st vic thc hin cc nhim v, ch tiu v bo m chi NSNN cho y
t c Quc hi thng qua.
Xy dng cc d ton ngn sch chi thng xuyn cho cc hot ng hin nay cha c
kinh ph thc hin hiu qu, nh thanh tra y t, dc, truyn thng gio dc sc
khe, thc hin nhim v v thng k y t.
Ch trng xy dng chin lc/chnh sch kim sot chi ph y t nhm hn ch thc trng
chi cho y t tng cao hn kh nng chi tr ca x hi v c bit ca BHXH v NSNN.
2) u tin phn b NSNN cho y t d phng, y t c s, CSSKB, thc hin chnh sch x
hi v y t
Vn u tin
Bo m kinh ph mua, h tr mua th BHYT cho ngi ngho, ngi thuc din
chnh sch v bo tr x hi, tng bc chuyn phn ngn sch cp cho cc bnh vin
sang cp trc tip cho ngi th hng thng qua vic mua hoc h tr mua th BHYT;
87
20
89
21
22
90
23
92
2009
2010
2011
2012
2013
n T6/2014
GMP
89
98
105
113
121
127
131
GLP
88
98
104
113
124
142
136
GSP
106
126
137
158
164
142
227
Ch thch: S liu GMP t 2010 n 2014 gm c 4 c s sn xut vc xin ca Vit Nam; S liu GLP bao gm c
cc Phng kim nghim c lp; S liu GSP bao gm c kho bo qun thuc t nhn v ca S Y t.
Ngun: Cc Qun l Dc Vit Nam, Cng vn s 755/QLD-KHTC ngy 22/7/2014 v vic gp d tho Bo co
tng quan ngnh y t nm 2014 v lnh vc dc & m phm.
Tng cng kim tra, gim st bo m cht lng thuc l nhim v c ch trng
trong cng tc qun l nh nc v thuc. Nng lc h thng kim nghim thuc t trung ng
n a phng c tng cng r rt trong nhng nm gn y. D n H tr h thng
y t do Qu ton cu phng chng AIDS, lao v st rt ti tr, giai on 2012-2013 c h tr
h thng kim nghim dc phm trong ton quc do Vin Kim nghim thuc trung ng
thc hin. D n gip u t trang b thit b phn tch, h tr v cht chun, t chc o to v
k thut v xy dng h thng thng tin, bo co v cht lng thuc trn ton h thng kim
nghim c nc gp phn nng cao nng lc kim tra, gim st cht lng thuc cho khi kim
nghim nh nc. Vi ngun kinh ph t NSNN v vin tr quc t, trang thit b ca h thng
kim nghim c ci thin c s lng, chng loi v mc hin i. H thng kim nghim
hin nay c th kim tra cht lng c hu ht cc thuc thit yu. Nm 2013, h thng kim
nghim kim tra cht lng c trn 56000 mu thuc, trong , s mu ly kim tra
cht lng gn 40000; thc hin nh gi tng ng sinh hc (do Cc Qun l Dc tip
nhn, thm nh v cng b) c 75 thuc sn xut trong nc [66]. Kt qu kim tra pht
hin nhiu mu thuc khng t cht lng, thuc gi. Vic ly mu kim tra cht lng thuc
lu hnh trn th trng v x l cc l thuc khng t tiu chun cht lng c tng cng.
C quan qun l nh nc v thuc kp thi ban hnh cc quyt nh thu hi, rt s ng k
i vi cc l thuc khng t cht lng. y mnh thanh tra, x l cc trng hp vi phm
thng tin qung co thuc. Theo thng bo ca Cc Qun l Dc, nm 2013 c 28 l thuc b
nh ch lu hnh, 6 thng u nm 2014 c 22 l b nh ch lu hnh.
Vic trin khai cc gii php s dng thuc an ton, hp l, tng bc gim lm dng
thuc trong iu tr cc c s y t Nh nc v t nhn c y mnh. B Y t ban hnh
Thng t 21/2013/TT-BYT quy nh v t chc v hot ng ca Hi ng Thuc v iu tr
trong bnh vin; B Y t cng c cng vn s 2299 ngy 28/4/2014 gi cc S Y t v bnh
vin trong ton quc nhc nh tng cng cng tc ch o, kim tra vic thc hin Quy ch
k n thuc trong iu tr ngoi tr, trong c bit nhn mnh vai tr ca Hi ng Thuc
v iu tr ch trng cng tc kim tra, gim st k n an ton, hp l v hiu qu. Trc thc
93
6000
6016
5000
4000
3000
2000
1000
0
1807
2010
2407
2011
3236
2012
2013
Kh khn, hn ch
Thng tin v cc mt hng thuc b nh ch lu hnh cha c tng hp mt cch h
thng theo hnh thc c s d liu thun tin cho vic tra cu, tham kho.
Cha c h thng thng tin gim st tnh hnh s dng thuc an ton hp l, theo ng
hng dn iu tr ca B Y t. Tnh trng lm dng thuc trong iu tr ti cc c s nh nc
v t nhn cha c nh gi mt cch y v tha ng.
Cn thiu nhn lc dc ti cc a phng c bit cc vng su, vng xa. S lng
dc s lm sng, dc s cng tc trong lnh vc qun l m phm cn thiu.
Cha c quy nh r rng v pht trin m hnh phn phi thuc ph hp vi tnh hnh
ti Vit Nam c kh nng bo m cht lng thuc.
94
24
95
25
96
1) Hon thin chnh sch, k hoch pht trin h thng thng tin y t n nm 2015 vi tm
nhn 2020
Kt qu thc hin
Trong hai nm gn y, Chnh ph v B Y t rt quan tm n vic tng cng h thng
thng tin thng k ni chung v h thng thng tin y t ni ring. Mt lot chnh sch lin quan
n cng tc thng k c ban hnh nh:
Ngh nh s 79/2013/N-CP ngy 19/7/2013 v quy nh x pht vi phm hnh chnh
trong lnh vc thng k. Ngh nh ny quy nh r hnh vi vi phm hnh chnh; hnh thc x
pht, mc x pht, bin php khc phc hu qu i vi tng hnh vi vi phm hnh chnh; thm
quyn x pht, mc pht tin c th theo tng chc danh v thm quyn lp bin bn i vi vi
phm hnh chnh trong lnh vc thng k.
Chnh sch ph bin thng tin c ban hnh theo Quyt nh s 34/2013/Q-TTg ngy
4/6/2013 ca Th tng Chnh ph bt u c hiu lc t ngy 1/8/2013. Theo Quyt nh,
thng tin thng k Nh nc cng b theo quy nh ca Lut Thng k v cc vn bn quy
phm php lut khc phi c ph bin ng thi hn, cng khai, minh bch v ngun thng
tin. Chnh sch ph bin thng tin nhm nng cao hiu qu phi hp cng tc trong hot ng
thng k gia cc b, ngnh trong vic sn xut, cung cp, ph bin v chia s thng tin thng
100
101
102
104
u t cho h thng thng tin y t cn chuyn dch u t thay v u t theo cch tip
cn theo chiu dc chuyn thnh theo chiu ngang. u t vo h thng thng tin y
t cn hng vo c cu y t ti tuyn tnh, tuyn huyn v tuyn x.
Kin ton t chc, mng li thng k: b tr nhn lc v cn b c trnh chuyn
mn
o to nng cao nng lc cho cn b thng k thng qua cc hnh thc o to ti ch,
ngn hn cng nh cc kha o to chnh quy. Tng cng cc kha o to ngn hn
v thng k c bn, o to v s dng my tnh, s dng v phn tch s liu, kh nng
d bo thng k.
Cp nht cc ch s c bn, ng b ha b cng c thu thp s liu ti cc c s y t
cng lp v t nhn.
ng dng cng ngh thng tin: hon thin kin trc tng th ng dng cng ngh thng
tin trong tng lnh vc; xy dng kho d liu tch hp, trc mt cn xy dng mt c
s d liu trc tuyn ti tuyn trung ng v tuyn tnh sau l cc tuyn thp hn ti
tuyn huyn v tuyn x; chun ha t vic phn loi ch s, m ha c s y t, nhn lc,
thuc, quy trnh v th thut lm sng.
2.5.3. Khuyn ngh cc gii php b sung
1) Hon thin chnh sch, k hoch tng th pht trin h thng thng tin
B Y t xy dng n tng cng cng tc thng k y t giai on 2014-2020 trnh lnh
o B xem xt, ph duyt.
B Y t xy dng quy ch phi hp, phn cng trch nhim, ngha v cung cp, chia s
thng tin gia cc n v trong ngnh y t v vi cc b, ngnh lin quan, c bit vi
Tng cc Thng k.
B Y t xy dng Thng t ban hnh quy ch ph bin thng tin thng k y t.
105
107
30
108
116
118
119
Ch s
11
12
13
Cc ch tiu u vo
S bc s/vn dn
S dc s i hc/vn dn
T l thn, bn c nhn vin y t
hot ng (%)
T l trm y t x c bc s (%)
T l trm y t x c y s sn nhi,
h sinh (%)
Ging bnh vin cng lp/vn
dn (khng k TYT x)*
Cc ch tiu hot ng
T l tr em < 1 tui tim y
(%) (7 loi vc xin nm 2010 v 8
loi nm 2011-2015)
T l x t tiu ch quc gia v
y t (S liu bo co khng tch
c s x p dng chun c v
s x p dng tiu ch mi nn
c s pha trn trong s liu 2011,
2012)
Cc ch tiu u ra
T l dn s tham gia BHYT (%)
Tui th trung bnh (tui)
14
T s t vong m (/100000)
15
16
17
18
Mc gim t l sinh ()
19
Tc tng dn s (%)
T s gii tnh khi sinh (s tr
trai/100 tr gi)
T l suy dinh dng th nh cn
tr em di 5 tui (%)
T l hin nhim HIV/AIDS trong
cng ng (%)
4
5
6
7
8
9
10
20
21
22
Nm
2010
Nm
2011
Nm
2012
7,20
1,8
7,33
1,9
7,46
1,96
78,8
82,9
82,2
70,0
71,9
95,6
Nm 2013
Mc tiu
2015
8
1,8
73,5
7,5 (7,6)
2,1 (1,5)
75,5 (c)
(88)
76,9 (76)
95,3
96,4
97,3 (>95)
>95
21,7
22,5
23,5
24,2 (22,0)
23,0
94,6
96,0
95,9
91,4 (>90)
>90
80,1
(chun
c)
76,8
73,4
42 (50)
60
60,3
72,9
69
(2009)
15,8
23,8
65,0
73,0
66,4
73,0
68,5
73,1 (73,6)
70
74,0
..
..
..
58,3
15,5
23,3
15,4
23,2
14,8
19,3
86,9
87,8
88,77
Gim
0,5
1,05
Gim
0,5
1,04
Tng
0,30
1,06
111,2
111,9
112,3
15,3 (15,2)
23,1 (22,0)
89,71
(89,57)
Tng 0,1
(gim 0,1*)
1,05 (0,95)
113,8
(113)
17,5
16,8
16,2
15,3 (15,5)
15,0
0,212
0,225
0,237
0,242
(<0,3)
<0,3
90
80
<93*
Gim
0,10*
0,93
113
Ch thch:
S liu tnh n ngy 26/07/2014
Cc mc tiu t K hoch Bo v, chm sc v nng cao sc khe nhn dn giai on 2011-2015. S trong ( ) l
ch tiu nm 2013. Mc tiu c hiu chnh trong n thc hin l trnh tin ti BHYT ton dn (538/2013/QTTg) *Mc tiu c hiu chnh trong CTMTQG DS-KHHG 2012-2015 (1199/2012/Q-TTg). S ngi mc HIV
(gm c giai on AIDS v t vong trong nm) trn tng s dn c tnh ca Tng cc Thng k.
Ngun: Ch s 1-9: Phng Thng k, V K hoch Ti chnh, B Y t; Ch s 10 v 12-17: Tng cc Thng k. iu
tra Bin ng dn s v KHHG 1/4/2013; Ch s 11: Tng iu tra dn s v nh 1/4/2009 [76]; Ch s 18: Vin
Dinh dng, Thng k dinh dng; Ch s 19: S ngi mc HIV ly t h thng gim st Cc Phng chng HIV/
AIDS. B Y t. Dn s c tnh t Nin gim thng k, Tng cc Thng k.
120
2013
(c)
Kt qu gim
chnh lch
1,1
1,1
1,1
1,1
Khng thay i
2,8
2,6
2,9
2,9
2,9
2,7
2,9
2,9
Khng thay i
n/a
2,9
3,6
n/a
T l SDD-thiu cn
2,3
2,4
2,5
2,7
6,9
n/a
n/a
6,5
Ngun: Tui th, IMR, U5MR - Tng cc Thng k. iu tra Bin ng dn s v KHHG 1/4/2013 [27]; MMR - S
liu t V Bo v B m Tr em, B Y t. SDD- Vin Dinh dng [3]. T l hin nhim HIV - S liu t Cc Phng
chng HIV/AIDS [77].
4. Tnh hnh thc hin cc Mc tiu Pht trin Thin nin k trong lnh
vc y t
Mc tiu Pht trin Thin nin k gm 8 mc tiu c 189 quc gia thnh vin Lin
Hp Quc, trong c Vit Nam, nht tr phn u t c vo nm 2015. Trong 8 mc tiu
MDG, c 5 mc tiu lin quan trc tip n n lnh vc y t, bao gm MDG 1 v xa b tnh
trng ngho cng cc v thiu i, MDG 4 nhm gim t sut t vong tr em, MDG 5 nng
cao sc khe b m, MDG 6 v phng chng HIV/AIDS, st rt v cc bnh dch khc v MDG
7 lin quan bo m bn vng v mi trng.
121
Ch tiu y t
S liu
v nm c s
Nm 2012
Nm 2013
Mc tiu
2015
Ngun
d liu
20,5%
t c
Vin Dinh
dng [3]
1.8 T l suy
dinh dng
tr em di
5 tui
41% (1990)
16,2%
15,3%
4.1 T sut
t vong tr
em di 5
tui
58 (1990)
23,2
23,1
4.2 T sut
t vong tr
em di 1
tui
44,4 (1990)
15,4
15,3
Tng cc
19,3
Thng k
Kh t c
[27]
14,8
C th t
c
Tng cc
Thng k
[27]
233/100000
(1990)
69/100000
(2009)
122
n/a
58,3/100000 Tng cc
Thng k
Kh t c
[76]
Mc tiu
Ch tiu y t
Ch tiu 5B:
t kh
nng tip
cn ton
din vi
chm sc
sc kho
sinh sn
5.5 T l ph
n sinh con
c khm
thai t nht 3
ln trong 3
thi k (VN)
S liu
v nm c s
Nm 2012
Nm 2013
Mc tiu
2015
Ngun
d liu
n/a
Thng k
y t, B
Y t
89,7%
87,9% (2004)
89,4%
6.1 T l
hin nhim
HIV nhm
tui 15-24;
cc nhm
nguy c cao
Ch tiu 6B:
n 2010
bao ph
ton b vic
cha tr
HIV/AIDS
cho cc i
tng cn
6.4 T l
ngi nhim
HIV giai
on nng
c tip
cn vi
thuc khng
vi rt
6.6 T l
mc v t
vong do st
rt
Ch tiu 6C:
n nm
2015, chn
ng v bt
u gim s
bnh nhn
mc st rt
Ch tiu 6D:
6.7 T l
Khng ch
hin mc lao
bnh lao
15-24 (2000)
0,22%
PNMD: 5,3%
MSM: 1,8%
NCMT: 22,1%
15-24: 0,16%
15-24: 0,17%
PNMD: 6,9%
PNMD: 6,9%
MSM: 13,9%
MSM: 12,5%
NCMT:
NCMT: 24,7%
23,9%
Cc
Phng
chng
HIV/AIDS
[21].
5% (TDB,
2005)
Chung 59,9%
Ngi ln:
58,9%
Tr em: 86,3%
Chung 67,6%
Ngi ln:
67,1%
Tr em:
79,2%
70%
C th t
c
Cc
Phng
chng
HIV/AIDS
[78]
Mc
96/100000
T vong:
0,031/
100000 (2000)
Mc
39/100000
T vong:
0,006/
100000
Mc
33/100000
T vong:
0,006/
100000
Mc:
<40/100000
T vong:
<0,02/
100000
t c
Cc
YTDP
[20]
375/100000
(2000)
113,8/ 100000
111,2/
100000
187/100000
t c
BYT [da
trn s
pht hin]
403/100000
(1990)
218/100000
n/a
187/100000
Kh t c
LHQ [s
c tnh]
7.1 T l dn
s s dng
h x hp v
sinh
37% (1990)
75%
n/a
68,5%
t c
WHO/
UNICEF
JMP [79]
7.2 T l dn
s s dng
ngun nc
ung hp v
sinh
57% (1990)
95%
n/a
78,5
t c
WHO/
UNICEF
JMP [79]
123
Kt qu t c:
Ch s nh gi mc tiu ny l t l tr suy dinh dng th nh cn (cn nng/tui). Trn
ton quc Vit Nam t c mc tiu ny trc thi hn nm 2015 vi cc mc suy dinh
dng nh, va v nng (Bng 15).
Bng 15: Tnh hnh gim suy dinh dng tr em trong thi gian t 1990 n 2015
Ch s
1990
2013
Mc tiu 2015
41%
15,3%
20,5%
11%
1,5%
5,5%
30%
13,8%
15,0%
T l SDD nh cn mc nng
tr em <5 tui
T l SDD nh cn mc va
tr em <5 tui
Tnh trng
t c, cn duy
tr bn vng
t c, cn duy
tr bn vng
t c, cn duy
tr bn vng
Ngun: Vin Dinh dng. S liu thng k v tnh trng dinh dng tr em qua cc nm.
Kh khn, hn ch:
T l suy dinh dng tr em cn c s khc bit kh ln gia cc vng min (Hnh 31).
T l suy dinh dng tr em cn rt cao vng min ni pha Bc, Bc Trung B v c bit
Ty Nguyn, vng duy nht cha t mc tiu. T l suy dinh dng thp ci (chiu cao/tui)
tr em di 5 tui nm 2013 cn mc cao (25,9%), so vi cc nc ang pht trin trong
khu vc Vit Nam ng th 6, vi t l thp ci cao hn Trung Quc, Thi Lan, Mng C, Malai-xi-a v Xri Lan-ca. n nm 2013, vn cn 4 tnh c t l ny mc trn 35%, c coi l
mc rt cao theo xp loi ca WHO.
Nhiu yu t nh hng ti dinh dng tr em nh cc yu t mi trng, kinh t, x
hi v chnh tr, c bit tnh trng ngho i [80]. Tuy nhin, cc can thip y t v dinh dng c
th khc phc thiu dinh dng tr em. Theo WHO, cc chng trnh can thip c hiu qu Vit
Nam cng nh trn th gii gm b sung vi cht dinh dng cho ph n tui sinh , c bit l khi
c thai, ty giun, gio dc dng v nui con bng sa m, b sung vitamin A v km, cho tr n
b sung hp l t 5-24 thng tui v chuyn giao/h tr tin mt c iu kin [81].
Hnh 31: Xu hng gim t l thp ci theo vng, 2010-2013
40
Phn trm
35
30
25
20
15
10
5
0
2010
2011
2012
Trung du v min ni pha Bc
Ty Nguyn
ng bng sng Cu Long
124
2013
Cc kt qu t c:
Trong vng 10 nm qua, t sut t vong tr s sinh, tr em di 1 tui v di 5 tui
gim tng nm. Nm 2013 c tnh t sut t vong tr em di 1 tui ca Vit Nam gim
gn 2/3, c kh nng n nm 2015 s t mc tiu.
Kh khn, hn ch:
T 1990 n 2013, t sut t vong tr em di 5 tui ch gim c 60%, cn cn n
lc ln mi t c mc tiu gim tip gn 4 ca t vong di 5 tui trn 1000 tr sinh ra trong
2 hai nm 2014 v 2015 (Hnh 32). C s khc bit kh ln v t vong tr em gia cc vng
min. Ty Nguyn v Trung du v min ni pha Bc l 2 vng c t sut t vong tr em di
1 tui v di 5 tui cao nht c nc. T sut t vong tr em ti khu vc nng thn cng cao
hn gp 2 ln so vi khu vc thnh th. Nm 2013, c tnh tng s t vong di 5 tui Vit
Nam l khong 26600 tr em. C 1000 tr em sinh ra, c tnh l c 6,9 tr em t vong trong
tui t 0-6 ngy tui, 2,6 tr t vong trong nhm t 7-28 ngy tui, 3,7 tr t vong trong nhm
t 29 ngy n 365 ngy tui v 5,4 tr t vong trong nhm t 1 n 5 tui [86] Nh vy, trong
tng s tr em t vong trc 5 tui, hn mt na t vong trc 1 thng tui, khong 30% t
vong trong giai on t 1 n 5 tui.
39.8
35.2
30
25.5
23.1
18.3
17.9
13.5
20
10
19.3
0
2010
2011
2012
2013 (c)
2014
2015 mc tiu
125
35%
Cht ui
30%
25%
D tt bm sinh
20%
15%
40%
10%
5%
0%
0-6
ngy
7-27
ngy
28-364
ngy
1-4
nm
Tui tr em
WHO nghin cu hiu qu chi ph ca cc can thip thit yu nht nhm gim t vong
tr em, trong c cc can thip trc sinh, trong sinh, sau sinh c th thc hin k c trong
iu kin khim tn v ngun lc. Cc can thip c chia theo loi ch c th thc hin ti c
s chuyn tuyn, hoc ti c s CSSKB hoc ti cng ng [88].
Vit Nam, mt s nghin cu pht hin cc yu t kinh t-x hi nh hng ti t
vong tr em nh m c trnh hc vn thp, gia nh dn tc thiu s [89], t s dng dch v
y t do khong cch a l [90]. Vit Nam thc hin nhiu can thip trong danh mc cc can
thip thit yu c WHO khuyn co, nhng mc bao ph cha cao v tc ng cha
hiu qu. Cc can thip lin quan thi k mang thai v sinh con rt quan trng nhm gim
t vong lin quan non, thiu cn, khuyt tt bm sinh. Cc can thip ci thin dinh dng
gip gim t l sinh thiu cn, v nng cao sc khng tr em chng li bnh tt. Tim chng
m rng bao ph nhiu loi vc xin c cp min ph, nhng kt qu ca iu tra nh gi
cc mc tiu tr em v ph n nm 2014 cho thy t l tim chng y thp hn so vi t l
tim chng theo bo co, nh t l tim phng 3 mi vc xin phng bch hu, ho g v un
vn ch t 88,6% v t l tim phng si ch t 86,2% [84]. Vc xin Haemophilus influenza
tp B (Hib) mi c a vo Chng trnh TCMR trong mi tim kt hp vim gan B, un
vn, ho g v bch hu (Quinvaxem) t nm 2010. n nm 2013, do nhiu ca tai bin, t vong,
B Y t cho ngng tim iu tra. Khi trin khai li tim Quinvaxem, li c thm mt s
trng hp tr t vong. Do nhng bin chng ny, mt b phn ngi dn mt tin tng vo
Chng trnh tim chng v khng a con i tim. Hu qu l nm 2014 c nhiu trng hp
mc v t vong do bnh si. Vn cn mt s vc xin cha c a vo chng trnh d c
WHO khuyn co nh vc xin phng nga ph cu khun lin hp (pneumococcal), vi rt Rota
126
Cc kt qu t c
T s t vong m Vit Nam gim hn 3 ln t 233/100000 tr sng vo nm
1990 xung cn 69/100000 tr sng vo nm 2009, nm gn y nht c s c tnh tn
cy c ca Vit Nam. n nm 2013, mt nghin cu so snh quc t c tnh t s t vong
m Vit Nam l 49/100000 tr sng, nhng khong khng chc chn dao ng t 29 n
84/100000 nn cha khng nh c chc chn rng Vit Nam t MDG lin quan t vong
m. Vi s liu c tnh ny, Vit Nam c xp th 34 trn th gii v thnh tch gim t
vong m [2]. Bo co cp nht tin thc hin cc Mc tiu Thin nin k v b m tr em
ca WHO (Countdown) nm 2014 cho thy Vit Nam gim c 4,4 trng hp t vong
m/100000 tr sng/nm trong giai on 1990-2013 v c xp th 13 trong s 75 nc
c mc gim gnh nng t vong m nhanh [92].
Ngoi vic gim t vong m, cng tc CSSKSS c rt nhiu tin b nh tng t l
khm thai t nht mt ln bi cn b y t (ln 95,8%), t l c bi cn b y t c chuyn
mn (93,8%) v t l sinh con ti c s y t (93,6%) theo kt qu iu tra nh gi cc mc tiu
tr em v ph n nm 2014 [84]. Mng li cung cp dch v CSSKSS ngy cng c m
rng. min ni, vng ng bo dn tc thiu s, ni c t l sn ph ti nh cao, cng vi
vic tuyn truyn vn ng, khuyn khch sn ph n ti c s y t, B Y t quan tm
trin khai cc loi hnh o to c thn bn bit v qun l thai v sch, an ton,
pht hin v chuyn tuyn kp thi cc trng hp nguy c cao nhm gim tai bin sn khoa,
gim t vong m.
Kh khn, hn ch
Mc d t vong m gim ng k trong giai on 1990-2009, nhng giai on 20062009, t s t vong m gim khng ng k. Do , hon thnh c Mc tiu vo nm
2015, Vit Nam cn phi n lc rt ln. T vong m tuy gim nhng vn cn c s chnh
lch kh ln gia cc khu vc, cc vng min (ti cc vng min ni ch s ny gp ti 3 ln so
vi vng ng bng).
Trnh mang thai ngoi mun l yu t quan trng gim t vong m. Cc ch s v
t l s dng bin php trnh thai, t l ph n c nhu cu KHHG khng c p ng v
t sut sinh v thnh nin l ba ch s nh gi tnh hnh ny. Hnh 34 cho thy vng Trung du
v min ni pha Bc c t sut sinh v thnh nin cao. Ti hai vng ngho nht (Ty Nguyn,
Trung du v min ni pha Bc), t l khng c p ng nhu cu KHHG cao hn v t l
s dng bin php trnh thai thp hn vng khc.
127
Phn trm
Hnh 34: Mt s ch s lin quan tip cn dch v KHHG theo vng, 2011
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
ng bng
sng Hng
S dng BPTT (%)
Trung du v Bc Trung B
min ni pha v duyn hi
Bc
min Trung
Ty Nguyn
ng Nam B
ng bng
sng Cu Long
Cc can thip gim t vong m bao gm mt gi khm thai c sng lc v qun l tng
huyt p bng thuc chng tin sn git, sng lc v iu tr thiu mu, t vn v cc du
hiu nguy him cn n c s y t ngay, cc can thip c th cung cp ti c s CSSKB c
cn b y t c o to y . Khi sinh, c mt s can thip hiu qu c th thc hin ngay
ti c s CSSKB bi cc cn b c chuyn mn nh iu tr sn git bng magnesium sulphat,
cp thuc tng trng lc t cung v qun l tch cc giai on III chuyn d d phng xut
huyt, qun l xut huyt hu sn, pht hin v iu tr nhim trng mu sau sinh. Mt s can
thip khc cn thc hin ti bnh vin nh khi pht chuyn d i vi ph n c ch nh, m
theo ch nh [88].
Hnh 35: T l ph n sinh con cha c p ng nhu cu khm thai, theo vng,
2011
70
Phn trm
60
50
40
30
20
10
0
ng bng
sng Hng
Trung du v Bc Trung B
min ni pha v duyn hi
Bc
min Trung
Ty Nguyn
ng Nam B
Khng c cn b y t c chuyn mn
Khng c cn b y t khm thai ln no
Khng c cn b y t khm thai 4 ln tr ln
Ngun: Tng cc Thng k. iu tra nh gi cc Mc tiu Tr em v Ph n 2011 (MICS).
128
ng bng
sng Cu
Long
100%
80%
66%
60%
41%
40%
20%
0%
PNMD
MSM
2009
2011
2012
NCMT
2013
S t vong
160
140
120
100
80
60
40
20
0
80
60
40
20
2012
2011
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
S t vong do st rt
T l mc
100
2000
Ngun: S bnh nhn st rt (+) v s ca t vong do st rt - World Malaria Report 2013. Dn s - Tng cc Thng
k, Dn s trung bnh phn theo gii tnh v thnh th, nng thn.
131
S ca pht hin
90000
80000
70000
Ti pht
Khc
60000
50000
40000
AFB (-)
30000
20000
AFB (+)
10000
0
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
133
Phn trm
2005
2010
2012
H x dng chung vi h khc
Khng c h x
Ngun: WHO and UNICEF, Progress on Drinking-water and sanitation, 2014 Update.
Kt lun
Nhng phn tch nu trn cho thy sau hn 20 nm thc hin Mc tiu thin nin k,
vi nhng cam kt v n lc mnh m ca Chnh ph cng cch tip cn ph hp, Vit Nam
c cng ng quc t ghi nhn l mt trong nhng quc gia i u trong vic thc hin cc
Mc tiu Thin nin k trong lnh vc y t. Trong s 74 nc trn th gii, Vit Nam l 1 trong
3 nc c tc gim t vong m cao [92]. Tuy nhin, vic thc hin cc Mc tiu Thin nin
k trong lnh vc y t cn nhiu kh khn, hn ch, l:
Thi gian thc hin cc mc tiu cam kt khng cn nhiu, trong khi nhiu mc
tiu cn phi c n lc ln mi c th t c. Mc tiu gim t vong m kh c kh
nng t c nu khng c n lc ln. Mc tiu phng chng HIV/AIDS c kh nng
khng t c nu khng c s n lc vo cuc ca ton h thng chnh tr v u t
tha ng. Mc tiu ph cp dch v CSSKSS cng kh hon thnh v tnh trng khng
khm thai nh k, ti nh khng c cn b y t h tr cc vng kh khn vn
cn ph bin. Mc tiu v phng chng st rt, lao v cc bnh khc cn tip tc n lc
c th t c mc tiu vo nm 2015. Ngoi ra, xut hin mt s vn cn gii
quyt nh tnh trng tha cn, bo ph, suy dinh dng th thp ci, lao khng thuc,
ng nhim lao v HIV, cc bnh dch mi ni khc.
C s khc bit ln gia cc vng, min, gia cc nhm dn c v s khc bit ny c
xu hng gia tng. T s t vong m, t vong tr em mt s khu vc min ni cao gp
3-4 ln so vi khu vc ng bng, th v gp gn 2 ln so vi mc trung bnh ton
quc. T l suy dinh dng th nh cn tr em chung ton quc hon thnh trc
thi hn, nhng vn cn cao vng Ty Bc, Ty Nguyn. Mt s ch tiu gim kh
thp nn tc gim trong nhng nm gn y chm li r rt, cn phi c n lc rt ln
mi c th t c mc tiu ra vo nm 2015.
u t cho cc Mc tiu thin nin k v y t cha tha ng. Nhiu chng trnh, d n
thc hin mc tiu pht trin Thin nin k v y t ch yu s dng ngun vin tr nc
ngoi. Trn 70% kinh ph ca Chng trnh phng chng HIV/AIDS v 97% lng
134
135
136
Gii thiu
Phn chuyn ca Bo co JAHR nm 2014 tp trung phn tch v tnh hnh phng,
chng BKLN nhm ng gp vo xy dng chnh sch v k hoch p ng vi nhm bnh gy
gnh nng bnh tt rt ln cha c quan tm ng mc trong nc v quc t. Khung phn
tch bo co c trnh by trong Hnh 40.
Hnh 40: Khung phn tch chuyn bnh khng ly nhim trong bo co JAHR 2014
Tng quan phng chng bnh khng ly nhim trn
th gii v trong khu vc; Din bin dch t hc v
gnh nng BKLN Vit Nam (Chng III)
p ng ca h
thng y t trong
phng, chng
BKLN
Trn c s tham kho bng chng v khuyn ngh quc t, xem xt tnh hnh Vit
Nam v bnh khng ly nhim, p ng ca h thng y t vi bnh khng ly nhim, c bit
l p ng ca cc chng trnh mc tiu quc gia phng, chng bnh khng ly nhim, bo
co chuyn s a ra cc khuyn ngh tng cng p ng quc gia. Trong , Chng
III s phn tch v tnh hnh bnh khng ly nhim trn th gii v cc khuyn ngh quc t
p ng vi bnh khng ly nhim, ng thi cung cp thng tin v din bin dch t v bnh
khng ly nhim Vit Nam. Chng IV s cp ti p ng ca Vit Nam i vi cc yu t
nguy c cn phng, chng gim gnh nng bnh tt do 4 bnh khng ly nhim chnh (bnh
tim mch, bnh ung th, bnh i tho ng v bnh ng h hp mn tnh). Chng V
cp ti cc D n lin quan bnh khng ly nhim trong Chng trnh mc tiu y t quc gia.
Chng VI kt thc bng phn tch p ng ca h thng y t vi bnh khng ly nhim theo
6 thnh phn c bn.
137
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
T l t vong theo loi BKLN v t sut t vong do BKLN dao ng gia cc vng. T
vong do bnh tim mch chim t l cao nht so vi tng s ca t vong lin quan BKLN ti cc
nc thu nhp cao (39%), thu nhp thp v trung bnh ti ng Nam (43%) v Ty Thi Bnh
Dng (50%). Ung th l BKLN gy t vong ng th hai cc nc thu nhp cao (31%) v
Ty Thi Bnh Dng (26%), nhng ng th 3 ti ng Nam (15%). Trong khi cc bnh
tm thn ng th 3 ti cc nc thu nhp cao, chng ch chim t l thp (1%-3%) ti cc nc
thu nhp thp v trung bnh ti chu . Ngc li, cc bnh h hp mn tnh ch chim 7% tng
s t vong do BKLN ti cc nc thu nhp cao, nhng 13% ti cc nc thu nhp thp v trung
bnh ti Ty Thi Bnh Dng v 18% ti ng Nam [102].
D bo ca WHO cho thy trn ton cu t l t vong do BKLN s tng 15% trong
khong thi gian t 2010-2020 (s l khong 44 triu ca t vong) [104]. T l tng cao nht
(khong 20%) l khu vc chu Phi, ng Nam , ng u. Khu vc c s ca t vong do
BKLN cao nht vo nm 2020 l ng Nam (10,4 triu ca) v Ty Thi Bnh Dng (12,3
triu ca) [105]. Vo nm 2030, s ca t vong do cc BKLN cc nc c thu nhp thp s cao
hn 8 ln so vi cc nc c thu nhp cao [106].
Bn cnh cc thng tin v t l t vong do cc BKLN, cc s liu v t l mc bnh cng
rt quan trng trong cng tc qun l h thng CSSK v cng tc lp k hoch, nh gi vic
cung cp dch v y t. Tuy nhin, hin nay nhiu quc gia khng c cc s liu tin cy v t l
mc cc BKLN. S liu v t l mc ton din nht hin c l ca cc bnh ung th qua h thng
ghi nhn ti cng ng hoc bnh vin.
T l mc v cht do ung th c d bo s ngy cng tng ln trong vi thp k ti
tt c cc khu vc trn th gii, nhng tng nhanh hn cc nc c thu nhp thp [107]. Vi
nhng thay i d bo v dn s hc trong 2 thp k ti th d t l mc ung th trn ton cu
khng thay i, t l mi mc cc bnh ung th c tnh 12,7 triu ca (c t l mc l 189,6
trn 100000 ngi) vo nm 2008 s tng ln thnh 17 triu ca vo nm 2020 v 21,4 triu ca
vo nm 2030. Trong , gn 2/3 s ca ung th l cc nc thu nhp thp v trung bnh. WHO
c tnh so vi nm 2008 vo nm 2030 t l tng cc ca mi mc ung th l khong 82% cc
nc c thu nhp thp, 70% cc nc c thu nhp trung bnh thp v 58% cc nc c thu
nhp trung bnh cao, v 40% cc nc c thu nhp cao [108].
T l hin mc bnh i tho ng trn ton cu vo nm 2008 c tnh l 10% ngi
trng thnh trn 25 tui. T l ny cao nht khu vc ng a Trung Hi v chu M (11%)
v thp nht khu vc chu u v Ty Thi Bnh Dng (9%) [107], [108]. Quy m ca vn
cn ln hn na nu tnh c cc trng hp tin i tho ng, l nhm c nguy c cao ca
i tho ng tp 2 v cng c th gy nn cc bin chng vi mch nh bnh vng mc, bnh
thn. T l mc i tho ng tng i u trong cc nhm quc gia phn theo thu nhp d
cc nc thu nhp thp c t l mc thp nht (8%) v cc nc thu nhp trung bnh cao c t
l cao nht (10%) [108].
Theo bo co gnh nng bnh tt ton cu nm 2010, gnh nng do t vong v tn tt
do cc BKLN tng ln ng k vo nm 2010 so vi nm 1990 hu ht cc khu vc trn
th gii. nhiu quc gia, cc BKLN chim t l ln trong tng s gnh nng bnh c o
bng DALYs. BKLN chim ti 54% tng gnh nng bnh tt ton cu vo nm 2010 trong khi
nhm chim th 2 trong gnh nng bnh tt ton cu, gm cc bnh truyn nhim cc vn
v b m, s sinh v dinh dng ch l 35%. M hnh gnh nng bnh tt nm 2012 cng
139
Ht thuc
l
S dng
ru, bia
mc c hi
Ch n
khng hp l
Thiu hot
ng th lc
140
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
Bng 17: Cc yu t nh hng n sc khe tm thn
Cp
Yu t nguy c
Yu t bo v
Cc c im
c nhn
T trng, t tin
Kh nng gii quyt cc vn v ng ph
vi cng thng
K nng giao tip
Sc khe th cht
Thc trng/
hon cnh
kinh t-x hi
S c n, au kh
B b ri, mu thun gia nh
Tri nghim bo lc/b lm dng
Thu nhp thp, ngho i
Hc km
Cng vic qu cng thng hoc tht
nghip
H tr ca gia nh v bn b
Nui dy v tng tc tt ca cha/m
Bo m an ton khng b xm hi thn th
Kinh t c bo m
Hc tp tt
Hi lng v thnh cng trong cng vic
Cc yu t
mi trng
141
Cc yu t kinh t x hi
i ngho
iu kin lm vic
Gio dc
Hip nh thng mi
Chnh sch nng nghip
v giao thng
Dng vn quc t
Hot ng cng ty a
quc gia
BKLN
Cn tr
MDG
Tc ng ti sc khe
T vong sm v khuyt tt
Tc ng ti h gia nh
Nng sut thp
Chi tiu cho dch v y t
Tc ng kinh t v m
Gim tng trng kinh t
Cn tr
MDG
Cn tr
MDG
Ngun: Beaglehole R., Bonita R, Horton R, et al. Priority actions for the non-communicable disease crisis in The
Lancet, April 6,2011. DOI:10.1016/S0140-6736(11)60393-0 [117].
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
Bng 18: nh hng ca BKLN n cc mc tiu thin nin k
MDGs
2. Hon thnh ph cp
gio dc tiu hc
4. Gim t l t vong
tr em
5. Ci thin sc khe
b m
7. Bo m s bn vng
ca mi trng
Trung Quc
2%
2%
i tho ng
34%
30%
37%
37%
14%
21%
Ri lon tm thn
5%
19%
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
1.5. Tng quan mt s chnh sch ton cu v khu vc v phng chng BKLN
ng ph vi mc nh hng ngy cng tng ca cc BKLN quy m ton cu,
cc t chc quc t (nh Lin Hp Quc, WHO,) ban hnh nhiu vn bn chnh sch, c
th c tm tt trong Hnh 43 di y. ng lu l cc vn bn ny u nhn mnh tm
quan trng ca vic kim sot cc yu t nguy c v thc y cch sng lnh mnh.
Hnh 43: Mt s chnh sch ton cu v cc BKLN t nm 2000 n nay
2000
2001
2003
2004
2007
2008
2009
2010
Chin lc ton cu v phng chng v kim sot cc bnh khng ly nhim 2000.
Bo co Y t th gii 2001 v sc khe tm thn.
Cng c Khung v kim sot thuc l.
Chin lc ton cu v ch n ung, hot ng th lc v sc kho.
Ngh quyt v Phng chng BKLN: thc hin chin lc ton cu.
K hoch hnh ng: chin lc ton cu v phng v kim sot BKLN giai on 2008-2013.
Chin lc ton cu v gim tc hi ca ru bia.
B khuyn co ca WHO v qung b cc thc phm v ung khng cn cho tr em.
2011
2013
Chng trnh hnh ng ton cu v phng chng v kim sot cc BKLN giai on 2013-2020.
K hoch hnh ng v sc khe tm thn 2013-2020.
Bnh tm thn
Ton cu (2013-2020)
Lnh o v iu phi
thng nht
Cc chin lc da vo
bng chng
Tip cn da vo vng i
Hnh ng a ngnh
Tip cn a ngnh
Ton cu (2013-2020)
Mt s iu chnh trong mc ch phng, chng BKLN qua thi gian th hin nhng bi
hc rt ra c t hnh ng i ph vi BKLN trong giai on trc. Giai on 2008-2013,
K hoch ton cu u tin vo vic thit lp v tng cng cc chng trnh, chnh sch quc
146
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
gia v phng, chng BKLN, nhng trong giai on sau nhn mnh nhiu hn vo cng c h
thng y t trong phng, chng v kim sot BKLN. Trong giai on trc, c mc ch tch
hp cng tc phng, chng v kim sot cc BKLN vo cc chnh sch ca cc c quan chnh
ph, trong khi trong giai on mi, nhn mnh nhiu hn vo vic tng cng nng lc quc
gia, lnh o, iu hnh, hnh ng a ngnh tng tc p ng ca quc gia i vi kim
sot cc BKLN (Bng 20). Cc mc ch ca K hoch hnh ng trong Khu vc Ty Thi
Bnh Dng n nm 2020 ging nh trong K hoch hnh ng ton cu. K hoch hnh ng
ton cu v sc khe tm thn c nhiu iu trng vi K hoch hnh ng v BKLN. Cha c
K hoch hnh ng v sc khe tm thn trong khu vc c cp nht v hi ho ha vi K
hoch hnh ng ton cu mi.
Bng 20: So snh mc ch phng, chng BKLN giai on 2008-2013 v giai on 20132020
Phng chng bnh khng ly nhim
2008-2013
2013-2020
Sc khe tm thn
2013-2020
Cung cp cc dch
v x hi v sc
khe tm thn ton
din, lng ghp v
p ng nhu cu ti
cng ng
Gim cc yu t nguy c ca cc
BKLN v kim sot cc yu t x
hi khc thng qua vic to mi
trng thun li nng cao sc
kho.
Theo di cc xu hng v cc yu
t quyt nh cc BKLN; nh gi
tin phng chng v kim sot
cc yu t ny.
147
Tng cng h
thng thng tin, tp
hp bng chng v
thc hin cc nghin
cu nng cao sc
khe tm thn
148
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
Hnh 44: Khung can thip Khu vc Ty Thi Bnh Dng da trn khuyn co ca WHO
149
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
quc gia i vi BKLN (2012-2015) kt hp cht ch 15 b ngnh khc nhau c ban hnh
vo nm 2012 [128].
1.6.2. Gim st va nghin cu
Mt trong cc mc tiu chnh ca K hoch hnh ng ton cu l theo di, gim st tnh
hnh BKLN v cc yu t nguy c, cng nh cc hot ng phng, chng bnh v kim sot yu
t nguy c. Nm 2011, ti Hi ngh cp cao ca Lin Hp Quc v BKLN [132], i din Chnh
ph ca cc nc tham d cam kt xy dng cc mc tiu quc gia v cc ch s da trn
hng dn ca WHO, v tng cng u tin vic gim st. Thng 5/2013, i Hi ng WHO
thng qua khung gim st BKLN gm 25 ch s v 9 mc tiu. Cc ch s c la chn da
trn nh gi tnh hiu qu ca tng can thip. Cc mc tiu v ch s c trnh by trong Bng
21 di y. Cc mc tiu c coi l t nguyn v nhiu ch s cho php nh ngha linh hot
theo hon cnh v iu kin ca tng quc gia. n nm 2016, 2021 v 2026 cc nc thnh
vin s bo co v tin thc hin 9 mc tiu lin quan n BKLN theo khung gim st ny.
Bng 21: Cc mc tiu v ch s gim st BKLN ton cu
Lnh vc
Mc tiu t nguyn
Ch s
T vong v bnh tt
(1) Gim 25% t l t vong do cc
bnh tim mch, ung th, i tho
ng, bnh phi mn tnh.
Ch s b sung
Cc yu t nguy c
151
Lnh vc
Mc tiu t nguyn
Ch s
Cc ch s b sung
H thng y t
(8) t nht 50% s ngi c yu t
nguy c c iu tr bng thuc
v c t vn (bao gm c kim
sot ng huyt) ngn chn
nhi mu c tim v tai bin mch
mu no
Cc ch s b sung
152
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
Bng 22: Cc mc tiu v ch s gim st hnh ng phng, chng bnh tm thn
Mc tiu (n nm 2020)
Ch s
Mc ch 3: Thc hin cc chin lc nng cao sc khe tm thn v phng ri lon tm thn
3.1. 80% cc quc gia c t 2 chng trnh tr
ln ang thc hin nhm nng cao sc khe
tm thn, phng bnh tm thn mang tnh a
ngnh, cp quc gia.
Mc ch 4: Tng cng h thng thng tin, bng chng v nghin cu v sc khe tm thn
4. 80% cc quc gia thu thp v bo co nh
k t nht mt b ch s sc khe tm thn c
bn mi 2 nm mt ln trong h thng thng tin
y t-x hi quc gia.
Da trn khung gim st trn, WHO khuyn ngh cc quc gia xy dng cc mc tiu
quc gia, tng cng nhn lc v nng lc v gim st, theo di v nh gi thc hin hiu
qu. V lu di, cc quc gia cn lng ghp gim st cc BKLN vo h thng thng tin y t
quc gia thng qua thit lp v tng cng mt cch ton din h thng gim st nguyn nhn
t vong, ghi nhn ung th, thc hin iu tra nh k v cc yu t nguy c v gim st vic
p ng ca quc gia. Cc khuyn ngh i vi sc khe tm thn cng xut lng ghp cc
ch s v sc khe tm thn trong h thng thng tin y t v s dng cc d liu trong vic ci
tin dch v v bo co.
Nghin cu phng, chng BKLN c a vo cc mc ch chnh ca K hoch hnh
ng ton cu v khu vc v phng, chng BKLN v cc u tin hnh ng nn da trn bng
chng v tnh hnh mc v yu t nguy c cng nh tnh hiu qu, hiu sut v tnh chp nhn
ca cc can thip mi quc gia. ng thi kt qu can thip tng quc gia l bi hc quan
trng cn chia s cho cc quc gia khc. Kh nng nghin cu hiu qu thng ph thuc nhiu
vo kh nng cung cp s liu v thng tin t h thng thng tin cp trn. WHO xut
mt s hot ng c th thc y hot ng nghin cu bt u t vic xy dng v thc
hin chng trnh nghin cu quc gia v BKLN. Phn b kinh ph, tng cng ngun nhn
lc, cng c cc quy nh v nghin cu v tng cng nng lc nghin cu thng qua hp tc
quc t v trong nc u l nhng gii php h tr cho chng trnh nghin cu quc gia. Cc
153
S dng thuc l
Gim kh nng chi tr cho cc sn phm thuc l bng cch tng thu tiu
th c bit.
Xy dng lut v mi trng khng khi thuc ti tt c cc ni lm vic,
ni cng cng v phng tin i li cng cng.
Cnh bo mi ngi v s nguy hi ca thuc l v khi thuc l thng qua
cc cnh bo v sc khe v chin dch truyn thng i chng hiu qu.
Cm tt c cc hnh thc qung co, khuyn mi v tip th thuc l.
Ch n khng
lnh mnh
Thiu hot ng
th lc
154
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
K hoch hnh ng ton cu cng nhn rng hiu qu ca hnh ng a ngnh i hi
vic giao trch nhim c th cho tng c quan/nhm i tc, bo v li ch cng v trnh tc
ng ca mu thun li ch i vi ni dung chnh sch v vic thc hin chnh sch. Tuyn b
chnh tr ca T chc Lin Hp Quc v cc BKLN nu r tm quan trng ca vic gim mc
phi nhim vi cc yu t nguy c v tng cng nng lc ca ngi dn la chn li
sng c li cho sc khe trong sut vng i, v vai tr quan trng ca cc quy nh php lut
kim sot cc ngnh lin quan v cc can thip nng cao sc khe.
i vi vic nng cao sc khe tm thn v phng chng ri lon tm thn, nhiu yu
t nguy c quan trng lin quan n hon cnh kinh t x hi ca gia nh, ngoi phm vi kim
sot ca ngnh y t. Tuy nhin, c mt s hot ng nm trong phm vi trch nhim ca ngnh
y t. Th nht l vn ng thay i chnh sch lin quan cc vn mi trng, nui dng tr,
iu kin lm vic, hc tp, phng, chng bo lc gia nh phng nga tc ng xu ti sc
khe tm thn. Th hai l chng s dng ru, bia mc c hi nh i vi BKLN khc. Th
ba l tng cng kh nng ngi mc BKLN c th tip cn vi t vn trong qu trnh iu tr
trnh bnh tt dn n ri lon tm thn nh trm cm, lo u.
Cc khuyn ngh v nng cao sc khe tm thn v phng nga ri lon tm thn cha
xut cc can thip hiu qu-chi ph c th nh i vi BKLN, nhng ngh cc quc
gia ch o v iu phi chin lc a ngnh c cc can thip ton dn cng nh nhm vo cc
i tng ch c th nng cao sc khe tm thn; phng nga ri lon tm thn; gim k
th, phn bit i x v vi phm nhn quyn; p ng nhu cu ca cc nhm d b tn thng
theo vng i c lng ghp vo cc chin lc quc gia v sc khe tm thn v nng cao
sc khe. ng thi cc quc gia cn xy dng v thc hin cc chin lc ton din phng
nga t t, ch c bit ti cc nhm c nguy c cao hn.
Phn ln cc chnh sch/chin lc ca cc quc gia, vng lnh th chu hin nay u
tp trung vo cc yu t nguy c c th phng nga c. Tuy nhin, c s khc bit gia cc
quc gia tu thuc vo bi cnh kinh t, x hi, t chc v tnh hnh dch t hc [128].
1.6.4. Cng c h thng y t
WHO xy dng danh mc la chn chnh sch lin quan n cng c v nh hng
h thng y t ng ph vi cc BKLN thng qua CSSKB v CSSK ton dn. K hoch hnh
ng ton cu c nm nhm khuyn ngh lin quan n lnh o, cung cp ti chnh, cht lng
dch v, nng lc ca ngun nhn lc, v kh nng tip cn ca ngi dn [125]. K hoch hnh
ng ca khu vc Ty Thi Bnh Dng a ra 8 khuyn ngh trong lnh vc ny. Di y tm
tt cc khuyn ngh ton cu v ca khu vc Ty Thi Bnh Dng.
Lin quan n tng cng hiu qu trong qun tr v trch nhim gii trnh c bn la
chn. Th nht l phi c trch nhim bo m s sn c cc dch v phng chng BKLN trong
h thng y t. Th hai l c s tham gia ca cng ng khi thit k, thc hin, gim st v nh
gi cc chng trnh phng, chng BKLN bo m hiu qu v cng bng. Th ba l lng
ghp dch v phng, chng BKLN vo cng tc i mi ngnh y t. Th t l nh hng h
thng y t nhm ng ph vi tc ng ca yu t kinh t-x hi nh hng ti sc khe thng
qua cc can thip c xc nh da trn bng chng v c h tr bi cc hot ng nhm
CSSK ton dn. Trong khu vc Ty Thi Bnh Dng, c hai khuyn ngh c th hn. Th nht
l nu bt tm quan trng ca phng chng BKLN trong CSSK ton dn. Th hai l nng cao
155
156
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
hot trong thc hin TRIPS trnh tc ng xu i vi y t cng cng.31 Th hai l ngh
cc quc gia nn thng qua cc chin lc quc gia da trn bng chng nhm nng cao kh
nng ngi bnh tip cn vi thuc vi gi hp l (v d a cc thuc ph hp vo danh mc
thuc ch yu hoc thc hin cc chnh sch qun l gi thuc). Th ba l thc y mua sm v
s dng cc loi thuc an ton, cht lng, hiu qu v gi hp l nhm phng chng BKLN,
gm c thuc gim au (trong chm sc gim nh), v vc xin phng mt s loi ung th lin
quan n bnh ly nhim thng qua mt s bin php nh qun l cht lng thuc, th tc u
i ng k thuc, thay th thuc generic, bt buc s dng tn hot cht trong mua sm v
gio dc ngi k n cng nh ngi bnh. Th t l tng tnh sn c ca cc cng ngh v
thuc thit yu qun l cc BKLN trong giai on u ng ph vi thin tai. Th nm l h
tr tip cn vi cc bin php phng v cha bnh, phc hi chc nng cng nh thc hin chi
tr ph cp i vi cc BKLN (c coi l bnh ngh nghip), ph hp vi cc lut v quy nh
quc t v quc gia. Trong khu vc Ty Thi Bnh Dng, khuyn ngh th nht l m rng
kh nng tip cn cc dch v phc hi chc nng ti cng ng v th hai l ci tin kh nng
tip cn dch v chm sc gim nh, gim au i vi ngi bnh b ung th v cc bnh khc
e da n sinh mng trong h thng cung cp dch v lin tc. Th ba l m rng kh nng
tip cn vi cc can thip thit yu nhm phng, chng BKLN, v d nh a phng ha gi
dch v thiu yu v BKLN ca WHO trong h thng CSSKB v chuyn tuyn hp l trong
c ch CSSK ton dn.
Gi dch v thit yu phng, chng BKLN c khuyn ngh bao gm 9 thnh phn.
Th nht l m rng bao ph khm sng lc v iu tr, ng thi u tin cc can thip hiu
qu- chi ph cao ng ph vi cc yu t nguy c lin quan n hnh vi. Th hai l cung ng
dch v t vn v gio dc cho ngi bnh, trong c ni dung v cai nghin thuc l v gim
s dng ru, bia mc c hi. Th ba l nh gi, qun l v x l cc yu t nguy c gn
lin vi cc cch tip cn ti h gia nh v cng ng nhm thay i li sng. Th t l chuyn
tuyn iu tr nhng ngi c nguy c cao b BKLN hoc tai bin. Th nm l phng ung th
gan thng qua tim phng vim gan B trong h thng tim chng m rng. Th su l phng
ung th c t cung thng qua cc bin php khm sng lc hiu qu-chi ph, v d nh VIA hoc
PAP smear, gn vi iu tr cc vt lot tin ung th. Th by l phng nga th cp st thp
khp v bnh thp tim. Th tm iu tr a thuc, bao gm kim sot ng huyt i vi bnh
nhn i tho ng, v cc thuc iu tr ngi bnh b nhi mu c tim hoc tai bin mch
mu no hoc c nguy c cao. Cui cng l cp thuc aspirin cho ngi ang b nhi mu c
tim hoc phng nga ti pht nhi mu c tim.
2. Din bin dch t hc v gnh nng bnh khng ly nhim Vit Nam
2.1. Din bin dch t hc mt s bnh khng ly nhim
BKLN bao gm nhiu loi bnh khc nhau c chung yu t l khng phi l bnh ly
truyn t ngi hoc t ng vt sang ngi. Theo Nghin cu gnh nng bnh tt ton cu
nm 2010, Vit Nam, BKLN chim 66% tng gnh nng bnh tt tnh bng DALY. Trong
phm vi bo co ny, chng ti tp trung vo 5 nhm BKLN chim t trng ln gnh nng t
vong v DALY, bao gm: ung th, tim mch, i tho ng, bnh phi mn tnh v bnh tm
thn-thn kinh. Tuy nhin, trong mc ny cng c cp thm mt s BKLN quan trng cha
c quan tm y Vit Nam.
TRIPS l Hip nh v cc kha cnh lin quan n thng mi ca quyn s hu tr tu m Vit Nam cam kt
khi gia nhp T chc Thng mi Th gii. Trong cc quyn linh hot ca TRIPS, c nhp khu song song v giy
php cng ch (bt buc chuyn giao quyn s dng i vi sng ch).
31
157
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
c ha hc nh nitrophnyl-urea c cho chut, hydrogen cyanide t bt sn h hng hay t
c sn. i vi i tho ng tp 2, cng c cc yu t di truyn v mi trng. Yu t mi
trng gy nguy c i tho ng tp 2 bao gm tui cao, bo ph (nht l bo bng) v c
li sng tnh ti, qun th c gia tng bt thng m m, tng lipoprorein c t trng rt thp
(VLDL), tng huyt p.
Bnh phi mn tnh: Bnh ng h hp mn tnh l cc bnh mn tnh nh hng ti
ng th v cc c cu ca phi. Nhng bnh ph bin nht trong nhm bnh ny l bnh phi
tc nghn mn tnh, hen suyn (hen ph qun), d ng ng h hp, bnh phi ngh nghip.
T l hin mc bnh phi tc nghn mn tnh c tnh l 4,2%, trong t l mc nam gii
l 7,1% v n gii l 1,9% [141]. T l hin mc hen ph qun Vit Nam l 3,9%; tr em
l 3,3% v ngi ln l 4,4%. Hen ph qun thng gp hn nam so vi n, vi t s gia
nam v n l 1,63 v 1,24 ngi ln. c tnh t l hin mc hen ph qun cc tnh dao
ng t 1,5% n 6,9% [142].
Cc yu t nh hng ti bnh h hp mn tnh ch yu l ht thuc l, nhim khng
kh trong nh, nhim khng kh bn ngoi nh, tc nhn gy d ng, yu t mi trng lm vic.
Ri lon tm thn - thn kinh: Ri lon tm thn bao gm phm vi rng cc vn c
nhng triu chng khc nhau, nhng ni chung c kt hp nhng bt thng v suy ngh, cm
ng, hnh vi v giao tip vi ngi khc. Mt s v d in hnh l bnh tm thn phn lit,
trm cm, chm pht trin tr tu v nhng ri lon lin quan s dng ru, bia v ma ty. Bnh
thn kinh l nhng ri lon ca h thn kinh do bt thng c cu, sinh ha hoc in trong no,
ct sng hoc nhng thn kinh khc. Mt s triu chng bao gm lit ngi, c bp yu, mt
cm gic, au n, hoc co git. Nhng bnh ph bin nhm ny bao gm ng kinh, au na
u, sa st tr tu, bi no, bnh Parkinson, hoc hu qu ca tai bin mch mu no v chn
thng no. Chng trnh mc tiu quc gia v bo v sc kho tm thn ti cng ng v tr
em ch yu tp trung vo hai bnh l tm thn phn lit v ng kinh.
Ti Vit Nam, cho n nay, mi c mt cuc kho st dch t hc c tin hnh vo u
nm 2000 ca Bnh vin Tm thn Trung ng I phm vi ton quc. Kt qu cho thy 10 bnh
ri lon tm thn ph bin nht cng li nh hng n 14,9% dn s [143]. Trong s ny, ph
bin nht l lm dng ru, bia (5,5%), trm cm (2,8%) v lo lng (2,6%). Gn 3 triu ngi
Vit Nam mc cc ri lon tm thn nghim trng in hnh (tm thn phn lit, trm cm, ri
lon lng cc v cc biu hin nghim trng khc v lo u v trm cm).
2.2. Gnh nng t vong ca mt s bnh khng ly nhim
Ti Vit Nam, trong tng s ngi t vong, t trng do BKLN tng t 56% nm 1990 ln
72% nm 2010 [144]. Trong , bnh tim mch chim 30% tng s trng hp t vong, ung th
21%, bnh ng h hp mn tnh 6%, bnh i tho ng 3%, bnh tm thn - thn kinh 2%.
Khong mt na s t vong xy ra trc 70 tui. Xc nh nguyn nhn t vong sm rt
quan trng trong xy dng chnh sch v k hoch y t. V vy, khi nh gi gnh nng bnh
tt thng phi tnh s nm sng mt i do t vong sm (xem thm mc 1.2, chng II). Bng
24 trnh by s nm sng mt i do t vong sm theo gii ca nhng nhm bnh sp xp theo
tnh trng c hay cha c chng trnh mc tiu y t can thip. Kt qu cho thy BKLN gy ra
56,1% tng s YLL, trong nam gii l 35,1% v n gii l 20,9%. Khong 25,5% tng s
YLL l do nhng BKLN hin ang c chng trnh mc tiu can thip, cn li 30,6% cha c
chng trnh can thip trc tip, d cc chng trnh d phng yu t nguy c nh chng tng
159
Tng s BKLN
S t vong
S YLL
318 425
6 760 146
% tng s YLL
Chung
Nam
56,1%
35,1%
20,9%
25,5%
15,5%
10,0%
Ung th
91 476
2 319 533
19,2%
12,0%
7,2%
6 817
105 300
0,9%
0,3%
0,5%
18 598
240 685
2,0%
1,3%
0,7%
Hen ph qun
5 455
101 317
0,8%
0,5%
0,3%
ng kinh
1 939
83 129
0,7%
0,4%
0,3%
292
9 543
0,1%
0,1%
0,0%
11 297
213 558
1,8%
0,8%
0,9%
30,6%
19,7%
10,9%
80 833
1 241 050
10,3%
6,5%
3,8%
27 077
469 474
3,9%
2,6%
1,3%
X gan
14 098
399 778
3,3%
2,7%
0,6%
9 094
204 275
1,7%
1,0%
0,7%
6 830
104 902
0,9%
0,5%
0,3%
Thp tim
2 956
66 091
0,5%
0,3%
0,3%
2 380
49 992
0,4%
0,3%
0,1%
1 132
42 045
0,3%
0,3%
0,0%
Cc BKLN khc
38 151
1 109 474
9,2%
5,4%
3,8%
Ch thch: Cc t l phn trm c tnh trn tng s YLL gm c bnh truyn nhim, tai nn chn thng v
BKLN.
Ngun: Tnh ton t Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010) Results by Cause 1990-2010 - Vietnam
Country Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), 2013.
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
thip ch chim 19,6% tng gnh nng bnh tt ca Vit Nam nm 2010, a phn gnh nng
bnh tt do BKLN cha c chng trnh can thip. Th hng cc bnh theo t trng trong tng
DALY c s khc bit vi th hng ca cc bnh theo gnh nng t vong. Trong khi ung th
chim 19,2% tng s nm sng mt i do t vong sm, khi tnh c nm sng tn tt th t l
gnh nng bnh tt gim xung 11% do nhiu loi ung th gy t vong nhanh, s nm sng st
tn tt thp. Ngc li, mt s bnh khng gy t vong sm nhng to ra gnh nng do nm
sng tn tt cao nh trm cm, ri lon thnh gic v tm nhn v thp khp. Trong nhm bnh
cha c chng trnh can thip, c mt s bnh gy gnh nng ln nh tai bin mch mu no,
bnh tim thiu mu cc b, suy thn mn tnh, x gan c tc ng gin tip do cc hot ng
can thip gim cc yu t nguy c nh ru, bia, thuc l, i tho ng (yu t nguy c bnh
thn,) v tng huyt p (yu t nguy c ca bnh tim, tai bin mch mu no). Nhng vn
c mt s BKLN cha c chng trnh can thip ton din nh cc bnh khp xng, ri lon
thnh gic, tm nhn, v mt s loi bnh tm thn-thn kinh.
Bng 25: Gnh nng bnh tt tnh theo DALY do BKLN theo gii, 2010
DALY
% tng s DALY
Chung
Nam
66,3%
36,2%
30,1%
19,6%
11,3%
8,3%
2 357 549
11,0%
6,8%
4,2%
108 666
0,5%
0,2%
0,3%
702 332
3,3%
1,8%
1,5%
Hen suyn
300 572
1,4%
0,7%
0,7%
ng kinh
186 336
0,9%
0,5%
0,4%
183 354
0,9%
0,5%
0,4%
Bnh i tho ng
367 031
1,7%
0,8%
0,9%
46,7%
24,9%
21,8%
1 251 750
5,8%
3,7%
2,2%
Trm cm
908 353
4,2%
1,5%
2,7%
au vng lng di
855 530
4,0%
2,1%
1,9%
533 058
2,5%
1,6%
0,9%
503 511
2,3%
1,1%
1,2%
X gan
406 724
1,9%
1,5%
0,4%
au na u
384 240
1,8%
0,6%
1,2%
au c
380 054
1,8%
0,8%
1,0%
275 078
1,3%
1,1%
0,1%
265 188
1,2%
0,7%
0,5%
251 197
1,2%
0,8%
0,3%
14 219 115
161
DALY
% tng s DALY
Chung
Nam
Thp khp
234 475
1,1%
0,4%
0,7%
136 299
0,6%
0,4%
0,3%
Thp tim
86 041
0,4%
0,2%
0,2%
69 505
0,3%
0,2%
0,1%
3 472 272
16,2%
8,0%
8,1%
Cc BKLN khc
Ch thch: Cc t l phn trm c tnh trn tng s YLL gm c bnh truyn nhim, tai nn chn thng v
BKLN.
Ngun: Tnh t Global Burden of Disease Study 2010 (GBD 2010) Results by Cause 1990-2010 - Vietnam Country
Level. Seattle, United States: Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), 2013.
162
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
Hnh 45: Bnh khng ly nhim v cc yu t nguy c
2.5.1. Cc yu t kinh t x hi v dn s
Kinh t-x hi v th ha
Tc tng trng n nh ca nn kinh t Vit Nam trong vi thp nin gn y gp
phn quan trng trong vic lm tng thu nhp ca ngi dn, ci thin tnh trng dinh dng.
Tuy nhin, mt tri ca tng trng kinh t v qu trnh th ha nhanh chng Vit Nam
thi gian qua l lm thay i ch n ung (tiu th cc thc n cha nhiu m, ung c
ga), gia tng nhim mi trng v cc hnh vi khng c li cho sc khe (s c trnh by
phn yu t hnh vi) nh s dng ru, bia mc c hi, ht thuc l hay t vn ng th lc.
Gi ha dn s
Gi ha dn s Vit Nam l yu t quan trng nh hng ti gnh nng bnh tt do
BKLN. Tui th trung bnh ca ngi Vit Nam tng t 65 tui nm 1989 [76] ln 73,1 tui
vo nm 2013 [40], a Vit Nam tr thnh mt trong s cc quc gia c t l gi ha dn s
nhanh nht.
Nm 2010, nhm ngi t 70 tui tr ln, t vong do BKLN chim 85% tng t vong
v 86% gnh nng bnh tt tnh bng DALY. i vi nhm 50-69 tui, BKLN chim 82% tng t
vong v 82% tng gnh nng bnh tt tnh bng DALY. T l dn s tui cao cng ln, gnh nng
do BKLN cng tng. Chng I phn tch gi ha dn s cho thy BKLN chim 8 trn 10 nguyn
nhn gy t vong v 9 trn 10 nguyn nhn gy nm sng tn tt ca ngi 70 tui tr ln.
163
Ht thuc l
Ht thuc l yu t nguy c ca hng lot BKLN: tai bin mch mu no, bnh ng
h hp mn tnh nh bnh phi tc nghn mn tnh, ung th (phi, gan, d dy, vm hng, thc
qun, ty, c t cung, ming, bch cu) bnh tim thiu mu cc b, i tho ng, [147].
Nm 2010, c tnh ht thuc l gy ra 16,9% tng s ca t vong tng ng 74710 ca t
vong v 8,8% tng gnh nng bnh tt tnh bng DALY, ch yu l do cc BKLN (97% tng t
vong v 94% tng s DALY lin quan ht thuc l l do BKLN) [148].
Xu hng ht thuc l Vit Nam bt u gim, nhng t l ht vn cn cao. Nm
1992/93 t l hin ht thuc l (gm c thuc lo) nam gii t 15 tui tr ln l 60,5% [149],
n nm 2001/02 gim xung mc 56,1% [150] v n nm 2010 gim tip n 47,4% [33].
n gii, t l hin ht nm 1992/93 l 4,2% n nm 2001/02 l 1,8% v nm 2010 l 1,4%.
T nm 1992/93 n nm 2010, t l hin ht gim tng nhm tui (Bng 26). Nm 1992,
t l ht thuc l cao nht l nhm 25-44 tui, n nm 2010 nhm c t l ht cao nht l nhm
45-64 tui. Vit Nam nm trong nhm 15 nc c s ngi ht thuc l nhiu nht trn th gii
vi khong 15,3 triu ngi trng thnh ang ht thuc l [33]. c bit, t l ht thuc l
ca thanh thiu nin Vit Nam vn mc cao v tui bt u ht thuc l ngy cng tr. C
43,6% nam thanh thiu nin cho bit tng ht thuc vi tui trung bnh khi bt u ht
thuc l l 16,9. Trong s nhng nam thanh nin tng ht thuc, c ti 71,7% hin nay vn
ang ht [151].
Bng 26: T l hin ht thuc l theo tui v gii Vit Nam, 1992-2010
1992
2010
Nhm tui
Nam
Nam
15-24
37,8
0,5
26,1
0,3
25-44
75,4
2,6
56,7
0,9
45-64
68,3
9,2
59,5
2,9
65+
55,8
11,5
33,3
2,9
Ngun: 1992/93: iu tra mc sng dn c nm 1992/93; 2010: Global Adult Tobacco Survey 2010.
C n 73,1% ngi trng thnh b phi nhim vi khi thuc ti nh (67,6%, tng
ng 33 triu ngi b phi nhim ti nh l ngi khng ht thuc) v 55,9% ngi lao ng
phi nhim vi khi thuc l ti ni lm vic (49,0%, tng ng 5 triu ngi b phi nhim
li l ngi khng ht thuc). T l ht thuc th ng cao nht l cc qun ru/c ph/tr
vi 92,6% v nh hng vi 84,9%. T l ny cc trng i hc v cc cng s ln lt l
54,3% v 38,7% [33].
So vi cc nc khc trn th gii, tnh trng ht thuc Vit Nam ang mc cao
(Hnh 46).
164
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
Bu-tan (2007)
n (2009)
CHDCND Lo (2008)
Chung
Pa-kt-xtan (2003)
Cam-pu-chia (2011)
Nam
Ma-lai-xi-a (2011)
Mng C (2009)
Phi-lp-pin (2009)
80
70
60
50
40
30
20
10
0
In--n-xi-a
Phn trm
Ngun: World Health Organization. WHO report on the global tobacco epidemic 2013. Tobacco control country
profiles. http://www.who.int/surveillance/policy/country_profile/en/.
Tnh bng cn nguyn cht gm c ung c ghi nhn v khng ghi nhn.
165
14
12
10
8
6
4
2
Nam
Pa-kt-xtan
In--n-xi-a
Bu-tan
Ma-lai-xi-a
Xri lan-ca
Phi-lp-pin
Cam-pu-chia
Trung Quc
Mng C
Vit Nam
CHDCND
Lo
Thi Lan
Hnh 47: Tiu th ung c cn bnh qun u ngi cc nc ang pht trin chu
, trung bnh trong giai on 2008-2010
Ngun: Global status report on alcohol and health 2014. World Health Organization, Geneva 2014.
M hnh s dng ru bia rt khc nhau theo tui v gii, tuy nhin tnh hnh s dng
ru, bia qu mc ang tng ln. Bng 27 cung cp s liu v t l s dng ru, bia c trng
theo tui nm 2008. Theo , t l nam s dng ru, bia mc nguy c v nguy him cao hn
hn so vi n v tp trung nhm tui trung nin. Kt qu iu tra v cc yu t nguy c ca
mt s BKLN nm 2009 cho thy 6% n v 70% nam t 25-64 tui c ung ru, bia trong
thng; trong khong 40% nam gii tui ny tiu th ru, bia mc c hi v nguy
him (t 4 ly chun tr ln mt ngy, tng ng khong 56 g cn nguyn cht) [156]. T l
ung ru qu mc (t nht 60 g trong t nht mt ln trong 30 ngy qua) l 5,5% nam gii
ung ru v 0,8% n gii ung ru [153].
Bng 27: T l s dng ru, bia (%) c trng theo tui - gii, 2008
Nhm tui
Nam
15-29
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
Khng/t s dng
68,9
62,0
64,4
69,4
73,8
76,9
Mc thp
25,4
23,2
21,7
20,1
18,7
17,8
Mc c nguy c
1,4
5,0
4,8
4,2
3,3
2,7
Mc nguy him
4,3
9,8
9,1
6,3
4,2
2,6
Khng s dng
99,4
98,6
97,8
97,6
97,2
96,9
Mc thp
0,5
1,2
1,7
1,7
2,1
2,2
Mc c nguy c
0,0
0,2
0,4
0,4
0,3
0,3
Mc nguy him
0,1
0,0
0,1
0,3
0,4
0,6
166
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
T l s dng ru, bia tui v thnh nin, thanh nin v ph n u ang gia tng
nhanh. Kt qu iu tra v v thnh nin Vit Nam cho thy, sau 5 nm (2003-2008), t l thanh
thiu nin (16-30 tui) s dng ru, bia tng thm 10 im phn trm. Nm 2008, c gn 80%
nam v trn 36% n v thnh nin v thanh nin c s dng ru, bia, so vi 69% v 27% nm
2003. Tui trung bnh bt u ung ru, bia ca nam l 16,5 tui v n khong 17,5 tui.
Trong nhm thanh thiu nin (16-30 tui) tng ung ru, bia, c 60% nam v 22% n cho
bit h tng say ru, bia [151]. Mt iu tra khc nm 2013 cho thy, trong s hc sinh t
13 n 17 tui, 31,7% nam gii v 16,5% n gii tha nhn l tng ung t nht mt ly
ung c cn trong 30 ngy qua; trong s , 27,8% nam gii v 15% n gii tha nhn tng
ung ru qu nhiu v tng say. Trong s sinh vin 13-17 tui tng ung ru, c n
47,2% tng s dng ru, bia trc 14 tui, (52,7% nam v 40,1% n) [158].
Tc ng v mt sc kho ca vic s dng ru, bia l rt ln. Theo thng k ca Vin
Chin lc v Chnh sch Y t, c ti 4,4% ngi dn Vit Nam phi gnh chu bnh tt do hu
qu ca ru, bia mang li [159]. Nm 2010, c tnh c 8,7% nam v 0,9% n tui t 15 tr ln
c cc ri lon lin quan n s dng ru [153]. Trong , l thuc vo ru (alcoholism) chim
t l 5,9% nam v 0,1% n t 15 tui tr ln. Tnh trng nghin hoc lm dng ru ph bin
nht thnh ph ln v min ni, tuyt i a s l nam gii tui 20-40, nhng ngi thng bt
u ung khi cn tr (15-30 tui) [160]. S liu ca Bnh vin Tm thn Trung ng I cho bit
6,5% tng s ngi iu tr ni tr nm 2010 ang iu tr cc ri lon tm thn do ru, t l
ny c xu hng tng ln, t 4,4% (nm 2001) ln 7,03% (nm 2005) [161]. Theo Bnh vin
Tm thn thnh ph H Ch Minh, cc ri lon tm thn do lm dng ru chim 4,68% dn
s, bng tng ca hai loi bnh tip theo l trm cm (2,47%) v ri lon lo u (2,27%) [162].
t hot ng th lc
t hot ng th lc lin quan nhiu loi BKLN nh chng long xng, vim xng
khp, aulng, bo ph, bnh tim mch, ung th v ung th tin lit tuyn, ung thtrctrng,
trm cm, lo u, cng thng. t hot ng th lc gy ra 2,8% tng s t vong (12648 ca t
vong) v 1,5% gnh nng bnh tt tnh bng DALY theo c tnh ti Vit Nam nm 2010. c
bit, theo nghin cu Vit Nam, gnh nng bnh tt lin quan t hot ng th dc hon ton
do BKLN, trong ch yu l cc bnh tim mch, ung th i trng v i tho ng l cc
vn sc khe chnh lin quan n tnh trng t vn ng [148].
S liu Chng I (Bng 10) cho thy t l ngi luyn tp th dc th thao thng
xuyn ang tng ln, tuy nhin n nm 2013 mi ch t 27,2%. Bng 28 di y trnh by t
l hot ng th lc theo tui. S liu cho thy, t l hot ng th lc mc n cao
hn nam ti cc la tui. T l ngi hot ng th lc gim dn theo tui. Nm 2009, 30,4%
ngi 25-64 tui vn ng th lc mc thp, vi t l ny thnh th cao hn nng thn
[157]. Kt qu iu tra gn y trn 900 ngi dn H Ni, Hu, thnh ph H Ch Minh cho
thy c n 34% khng tham gia bt k hot ng th thao no vi cc nguyn nhn ch yu l
khng c thi gian (84%), ngi dy sm, ngi vn ng (9%) v thiu phng tin v a im
tp luyn (2%) [163].
167
Nam
30-44
45-59
60-69
70-79
80+
89,9
86,8
81,3
80,1
77,7
Khng
1,3
2,2
2,3
3,3
3,8
Khng/ t vn ng
8,8
11
16,3
16,6
18,5
94,0
91,0
84,2
84,1
81,8
Khng
0,9
1,8
2,4
2,6
2,9
Khng/ t vn ng
5,2
7,2
13,4
13,3
15,3
Ch thch: Khng hoc rt t hot ng th lc ti ni lm vic, khi nh, i li hoc khi rnh ri; Hot ng
khng l thc hin mt vi hot ng th lc nhng thi gian hot ng t hn 150 pht/tun vi cc hot ng
cng trung bnh hoc 60 pht/tun vi cc hot ng cng nng ni lm vic, nh, i li hay khi rnh
ri; Hot ng l hot ng ti thiu 150 pht/tun cng trung bnh hoc 60 pht/tun vi cng nng
ni lm vic, nh, i li hay khi rnh ri; hoc i b t nht 600 m/tun (nh ngha ny ph hp vi khuyn co
hin nay nhiu quc gia) [157].
Ngun: Nghin cu Gnh nng bnh tt gy ra bi mt s yu t nguy c ti Vit Nam[157].
168
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
Mng C (2013)
n (2007)
Ma-lai-xi-a (2012)
Trung Quc
Bc Kinh (2003)
In--n-xi-a (2007)
Pa-kt-xtan (2009)
Phi-lp-pin (2011)
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Cam-pu-chia (2013)
Phn trm
169
Nm 1981
Nm 2000
Nm 2010
Tht
11,1
51,0
84,0
35,0
45,5
59,8
Trng, sa
0,8
10,3
29,5
Du m
1,6
6.8
Rau
214
178,6
190,4
Ngun: Vin Dinh dng Quc gia. Tng iu tra dinh dng 2009-2010.
170
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
l 60%, 41,2% v 23,9% trong khi tri cy chim t l thp nht trong cc nhm thc phm bn
ti cng-tin (1,1%). Bn cnh , ch c 12,5% nhn vin cng-tin c tp hun v dinh dng
hp l [169]. Chng ta cha c cc quy nh kim sot vic tip th mt hng ny vi tr em v
cha c cc chnh sch nhm lm gim lng ng trong nc gii kht.
2.5.3. Nhm yu t nguy c sinh, chuyn ha
Tng huyt p
Tng huyt p l yu t nguy c chnh gy ra tai bin mch mu no, bnh mch vnh,
v cc bnh tim mch khc [170]. Theo iu tra ca Vin Tim mch Trung ng, t l mc cao
huyt p ngi trng thnh l 25,1% [171], nam cao hn n (28,3% v 23,1%), tng 48% so
vi t l mc cng b bi iu tra y t ton quc nm 2001-2002 [150]. Trong nhm c pht
hin huyt p cao trong iu tra, ch 48,4% bit trc l b tng huyt p, 29,6% ang iu tr v
10,7% ang qun l huyt p hiu qu (t huyt p <140/90mmHg). T l ngi b tng huyt
p tng theo tui c nam v n. T l tng huyt p thnh th cao hn nng thn (32,7
v 17,3%). Huyt p cao gy ra 91560 ca t vong nm 2010, chim 20,8% tng s t vong v
7,2% tng s DALY, ch yu do tai bin mch mu no v bnh tim thiu mu cc b [148].
Tng cholesterol mu
Hm lng cholesterol ton phn trong mu cao l yu t nguy c ca bnh tim thiu
mu cc b v tai bin mch mu no do thiu mu cc b [170]. S liu iu tra cc yu t
nguy c nm 2008 cho thy t l m mu cao (trn 5 mmol/l) Vit Nam l 30,1% [156]. Nguy
c quy thuc ca hm lng cholesterol ton phn trong mu cao i vi bnh tim thiu mu
cc b v tai bin mch mu no n cao hn nam gii. Hm lng cholesterol ton phn
trong mu cao gy ra 1,4% ca t vong v 0,7% tng s DALY Vit Nam nm 2010 [148].
ng huyt tng lc i v i tho ng
ng huyt tng lc i l ch s chn on i tho ng, nhng ng thi l yu
t nguy c cho nhiu vn sc khe khc, nh bnh tim thiu mu cc b, tai bin mch mu
no v suy thn khi ng mu cha n mc c chn on i tho ng [170]. Ri lon
dung np ng huyt c chn on khi ng huyt lc i t 5,6 mmol/l tr ln (theo Hi
i tho ng M) v i tho ng c chn on khi ng huyt lc i t 7 tr ln.
Nm 2009, ti Vit Nam, 3,8% dn s t 25 n 64 tui c ng huyt lc i t 5,6 mmol/l
tr ln. T l ny thnh th (4,6%) cao hn nng thn (3,4%), nam (4,4%) cao hn n
(3,2%) [156].
T l mc i tho ng theo tui v gii c trnh by ti Bng 30 di y. Theo ,
t l mc i tho ng c xu hng tng theo tui v n cao hn nam. Yu t nguy c ny gy
6,3% tng s t vong v 3% tng gnh nng bnh tt tnh bng DALY Vit Nam nm 2010.
Nguy c quy thuc qun th ca i tho ng n cao hn nam cho c bnh tim thiu mu
cc b v tai bin mch mu no [148].
171
45-59
60-69
70-79
80+
Nam
1,2
4,6
7,6
8,7
9,6
1,5
5,3
8,6
10,3
11,8
1.1
1.0
10.9
10.4
11.3
8.9
8.7
BMI t 30+
BMI t 25 n 29,9
15.1
14.9
14.6
13.2
13.9
12.6
Nam
18.6
BMI t 23 n 24,9
17.9
10
0.9
0.8
0.9
20
15
1.2
1.6
1.5
15.5
25
19.4
Phn trm
30
17.6
35
13.6
40
1.8
Hnh 49: C cu BMI ngi trng thnh theo gii v khu vc thnh th/nng thn,
2009
Chung
0
Chung Nam
Thnh th
Chung Nam
Nng thn
Ton quc
172
Chng III: Tng quan v phng chng BKLN trn th gii v Vit Nam
Trong giai on 2000 - 2010, t l tha cn v bo ph tr em di 5 tui tng gp 9
ln t 0,62% n 5,6%, vt gii hn cho php l 5% theo mc tiu ca chnh sch. khu vc
thnh th, 6,5% tr em tha cn v bo ph, v trung tm thnh ph, t l ny vt 12% [166].
iu tra ti 2 trng hc ti thnh ph H Ch Minh cho thy 60% hc sinh c m mu cao;
khong 38,5% bo bng hoc ch s khi c th cao [173]. Mt nghin cu khc nm 2011 cho
thy trong nhm tr em t 6 thng n 12 nm tui ti khu vc thnh th, 29% tha cn hoc
bo ph [174].
Tha cn, bo ph gy ra khong 1% tng s ca t vong v 0,9% gnh nng bnh tt tnh
bng DALY ti Vit Nam nm 2010. i tho ng, bnh tim thiu mu cc b, thp khp v
au vng lng di l cc vn sc khe chnh ca gnh nng do ch s khi c th cao [148].
2.5.4. Cc yu t nguy c i vi bnh tm thn
173
174
176
33
178
184
34
185
n nm 2020, xy dng v hon thin chnh sch, php lut v phng, chng tc hi
ca lm dng ru, bia.
Gim dn tin ti chm dt vic lu thng ru, bia khng bo m tiu chun cht
lng trn th trng.
Gim mc gia tng t l tiu th ru bnh qun/ngi trng thnh (15 tui tr ln)/
nm quy i theo ru nguyn cht t 12,1% giai on 2007 - 2010 xung cn 10% giai
on 2013 - 2016 v 6,5% giai on 2017 - 2020.
Phng nga, ngn chn vic tip cn, s dng ru, bia ca ngi di 18 tui; cn
b, cng chc, vin chc, ngi lao ng, ngi lm vic trong cc lc lng v trang
khng s dng ru, bia trc v trong gi lm vic, ti ni lm vic, trong ba n gia
hai bui trong ngy lm vic v ngy trc.
Phng nga ngi iu khin phng tin giao thng s dng ru, bia; phng nga bo
lc gia nh, gy ri trt t cng cng do lm dng ru, bia.
n nm 2016, 70% dn c trong cng ng c tip cn thng tin, gio dc, truyn
thng v tc hi ca lm dng ru, bia; 50% dn c trong cng ng c nhn thc ng
v vn ny, n nm 2020 t l tng ng l 80% v 60%.
n nm 2016, 30% s ngi nghin ru, bia c sng lc pht hin sm, 25% s
ngi nghin ru, bia c t vn, iu tr cai nghin v chng ti nghin ti cng
ng, 20% s ngi nghin ru, bia c iu tr bnh mn tnh pht sinh c lin quan
n ru, bia; n nm 2020 t l tng ng l 50%, 40% v 30%.
2.2. Kt qu thc hin
Xy dng chnh sch
186
35
36
187
Cha c chnh sch quc gia v kim sot tc hi ca s dng ru, bia.
Khng hn ch thi gian (ngy gi) bn ru, bia; cm bn ru bia cho ngi say.
Cha c quy nh v vic ti tr sn phm ru, bia.
Cha c quy nh bt buc dn nhn cnh bo sc kho trn sn phm ru, bia.
C
ha phn b kinh ph cho kim sot tc hi ca s dng ru, bia; cha c h tr cho
vic t chc cai nghin ti cng ng.
C
ha c h thng gim st quc gia v s dng ru bia v kim sot tc hi ca s
dng ru, bia.
Ngun: Country Profiles in Global status report on alcohol and health 2014. World Health Organization. Geneva.
2014 [153].
Vic tuyn truyn phng chng tc hi ca ru, bia c thc hin thng qua cc
knh truyn thng i chng nh i pht thanh, truyn hnh, bo vit v bo mng; qua vic
t chc cc hi ngh, hi tho, cc cuc mt tinh, t chc cc s kin, nht l trong t chc
thanh nin, trong h thng t chc cng on, trong ngnh y t v nhiu ngnh khc. V d,
B Gio dc v o to ban hnh Ch th 7484/BGDT-CTHSSV v vic tng cng cng tc
tuyn truyn vic chp hnh cc quy nh ca php lut v nng cn i vi ngi iu khin
phng tin c gii ng b hng dn vic thc hin tuyn truyn tc hi ca ru, bia khi
tham gia giao thng; B Quc phng t chc v hng ng Tun l khng ht thuc l v hn
ch s dng ru, bia trong qun i.
Mt s a phng, ban ngnh thc hin vic cm ung ru, bia i vi cn b cng
chc, ng vin trong gi hnh chnh, gi ngh tra ca ngy lm vic, khi tham gia giao thng
nh Hi Phng, Ngh An, Vnh Phc, H Ni, Long An, An Giang, Bc Giang, H Tnh, Qung
Nam, Tng Cng ty in lc min Trung,
Ngnh cng thng thc hin vic cp php sn xut, kinh doanh sn phm ru vi
cc c s bn bun; phi hp vi cc ngnh c lin quan tng cng kim tra hot ng sn
189
Cha c nhiu nghin cu, nh gi kt qu cc hot ng kim sot s dng ru, bia
mc c hi; nht l vi cc tc ng i vi phng chng cc BKLN. Cc s liu thng k
thng ch tp trung vo tnh hnh tai nn giao thng do s dng ru, bia. S liu thng k trn
a bn An Giang cho thy sau khi thc hin k cam kt vi 40000 cn b cng chc trong tnh
v vic khng ung ru, bia trong gi lm vic v khi tham gia giao thng th s v tai nn
giao thng do ru, bia gim t 60% xung cn 30%.
Cc Qun l mi trng y t, B Y t kt hp vi S Y t Ninh Bnh xy dng m hnh
t vn phng chng ru, bia khi li xe ti 3 bnh vin v xy dng cng ng an ton v tai
nn giao thng, phng chng ru, bia khi li xe ti 2 x trn a bn tnh. Thng qua cc hot
ng tuyn truyn vi nhiu hnh thc phong ph, k cam kt thc hin xy dng cng ng an
ton v phng chng ung ru, bia khi li xe, sau 3 thng thc hin, t 9-11/2013, c 60% cc
h gia nh nhn thc c nguy c ca vic ung ru, bia khi iu khin phng tin giao
thng; trn 80% ngi dn thc hin khng ung ru, bia khi iu khin phng tin tham
gia giao thng v gim c 10% s trng hp tai nn giao thng c nguyn nhn t s dng
ru, bia.
2.3. Kh khn, hn ch
V vn bn, chnh sch
Lut phng chng tc hi ca ru, bia cha c ban hnh. Vn cn mt khong trng
trong cc quy nh v sn xut, s dng bia. Cha c quy nh v ti chnh cho vic trin khai
cc hot ng phng chng tc hi ca ru, bia.
Quy hoch sn xut kinh doanh ru, bia cha ch trng n vic kim sot, gim thiu
tc hi ca ru, bia. Quan im pht trin ngnh cng nghip sn xut bia, ru, nc gii
kht theo hng huy ng mi ngun lc t cc thnh phn kinh t, di mi hnh thc y
mnh sn xut bia, ru, nc gii kht p ng nhu cu ngy cng cao v a dng ca x hi
dng nh i ngc li vi cc n lc phng chng tc hi ca ru, bia.
Nhn chung, cc chnh sch v gii php hin hnh ch yu tp trung vo mc tiu gim
tc hi ca ru, bia i vi vn an ninh trt t, an ton giao thng ch cha ch trng n
190
Tuy cha c cc chnh sch, chin lc v dinh dng phc v mc tiu phng chng
cc BKLN nhng Vit Nam c cc chnh sch chin lc chung v dinh dng, cc hng
dn khuyn ngh v ch dinh dng hp l.
Chin lc quc gia v dinh dng cho tng giai on
Chin lc quc gia v dinh dng giai on 2001-2010 c ban hnh km theo quyt
nh s 21/2001/Q-TTg nm 2001 c mc tiu chung l Bo m n nm 2010, tnh trng
dinh dng ca nhn dn c ci thin r rt... Hn ch cc vn sc khe mi ny sinh c
lin quan ti dinh dng37.
Tip , nm 2012, Th tng Chnh ph ban hnh Quyt nh 226/Q-TTg ph
duyt Chin lc quc gia v dinh dng giai on 2011-2020 v tm nhn 2030, trong c
mc tiu Tng bc kim sot c hiu qu tnh trng tha cn - bo ph v yu t nguy c ca
mt s bnh mn tnh khng ly lin quan n dinh dng ngi trng thnh. Chin lc
ny cng cp ti cc gii php lin quan ti phng chng BKLN nh: Trin khai cc hot
ng truyn thng i chng nhm nng cao hiu bit v thc hnh dinh dng hp l c bit
l phng chng suy dinh dng thp ci, khng ch tha cn - bo ph v cc bnh mn tnh
khng ly lin quan n dinh dng cho mi tng lp nhn dn v p dng kinh nghim v
thnh tu khoa hc dinh dng trong d phng bo ph, hi chng chuyn ha v cc bnh mn
tnh khng ly lin quan n dinh dng38.
Quyt nh s 21/2001/Q-TTg ngy 22/02/2001 ca Th tng Chnh ph v vic ph duyt Chin lc quc
gia v dinh dng giai on 20012010.
38
Quyt nh s 226/Q-TTg ngy 22/02/2012 ca Th tng Chnh ph v vic ph duyt Chin lc quc gia
v dinh dng giai on 20112020 v tm nhn 2030.
37
193
196
Pht trin th lc, tm vc ngi Vit Nam trong 20 nm ti nng cao cht lng
ngun nhn lc, phc v s nghip cng nghip ha, hin i ha t nc; tng bc nng cao
cht lng ging ni v tng tui th khe mnh ca ngi Vit Nam.
Mc tiu c th (lin quan n phng chng BKLN)
Tng cng CSSK tr em, ngi cha thnh nin v thanh nin nhm gim thiu cc
bnh v tim mch, bnh bo ph, bnh gy bt bnh thng v chiu cao thn th, gp phn nng
cao cht lng cuc sng.
4.2. Kt qu thc hin
Xy dng chnh sch
39
199
C
ha c chnh sch quc gia v khuyn khch dinh dng lnh mnh v tng cng
hot ng th lc.
C
ha lng ghp hot ng khuyn khch dinh dng lnh mnh v tng cng hot
ng th lc vo trong cc k hoch pht trin kinh t x hi v cc chng trnh y t
khc.
C
ha c hng dn quc gia v ch dinh dng lnh mnh (hn ch mui, cht
bo,...) v ch hot ng th lc cho cc i tng khc nhau.
T
hiu mi trng khuyn khch v h tr thc hnh dinh dng lnh mnh v hot
ng th lc y .
Cha c ngun kinh ph cho cc hot ng.
Thiu h thng theo di, gim st, nh gi tm quc gia.
Ngun: Global strategy on diet, physical activity and health. WHO 2004 [201]; A guide for population-based
approaches to increasing levels of physical activity: implementation of the WHO global strategy on diet, physical
activity and health. WHO 2007 [202]; Diet and Physical Activity for the Prevention of noncommunicable diseases in
low- and middle-income countries: A systematic policy review [203].
4.4. Cc vn u tin
Thiu mt h thng thng tin theo di, gim st v nh gi cc hot ng thc y rn
luyn th lc nng cao sc kho (nh vi cc yu t nguy c khc).
Truyn thng gio dc v hot ng th lc phng chng BKLN cha hiu qu. Nhn
thc v thc ca ngi dn trong hot ng th lc nng cao sc kho, vn cn hn ch,
c bit trong thanh thiu nin v gii tr.
Thiu mi trng thun tin v cc iu kin c s vt cht h tr ngi dn tng cng
rn luyn th lc nng cao sc kho, nht l trong trng hc cc cp, tr s c quan.
Cn thiu cc n lc mang tnh lin ngnh trong vic khuyn khch hot ng th lc
nng cao sc kho, c trong hot ng tuyn truyn, gio dc; cng tc quy hoch, lp k hoch
xy dng. Hot ng gio dc th cht trong nh trng vn cha p ng c yu cu, phong
tro th dc th thao qun chng cha c pht trin su rng.
4.5. Khuyn ngh
Xem chi tit mc 5 ca chng ny.
201
Gii php di hn
(2016-2020 v sau 2020)
202
Khuyn co
Gii php di hn
(2016-2020 v sau 2020)
Nghin cu xut thnh lp Qu nng cao
sc kho t ngun thu thu tiu th c bit
i vi ru, bia v thuc l
Xy dng v ban hnh chnh sch quy nh
nh gi tc ng sc khe (HIA) phi c
thc hin trong mi d n, k hoch pht trin
kinh t x hi. Trong quy hoch th, ng
s, trng hc, quy hoch phng tin giao
thng cn tnh n vic to mi trng thun
li cho hot ng th cht, rn luyn th dc,
th thao nng cao sc khe.
Xy dng m
hnh t chc
thng nht qun
l hot ng
kim sot cc
yu t nguy c
trong khun kh
mt u mi t
chc, ch o
phng
chng
BKLN c
nng lc,
thm quyn huy
ng lin ngnh
v s tham gia
ca ton x hi
- Xy dng m
hnh t chc ph
hp v nng cao
nng lc ca
c quan iu
phi trong ch
o, iu phi
cc hot ng
d phng, kim
sot cc yu t
nguy c
- Tng cng
phi hp lin
ngnh c hiu
qu trong trin
khai cc hot
ng
phng
chng cc yu t
nguy c
203
Gii php di hn
(2016-2020 v sau 2020)
Thit lp mt h
thng gim st
c hiu qu v
cc yu t nguy
c v cc hot
ng kim sot
cc yu t nguy
c chung ca
cc BKLN
- Thit lp h
thng thng nht
qun l, gim st
cc yu t nguy
c
- Tng cng
kim tra, nh
gi kt qu hot
ng kim sot
cc yu t nguy
c
Khuyn co
204
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
2006-201043,44
201145
2012-201546
Tng huyt p
Ung th
i tho ng
205
Tng huyt p
Nng cao
nhn thc ca
ngi dn v
d phng v
kim sot
50% ngi dn
hiu ng
o to pht
trin ngun
nhn lc
o to cho
80% cn b y
t trong phm vi
d n
Ung th
50% s bnh
nhn tng huyt
p nguy c cao
c iu tr
ng theo phc
Xy dng m
hnh qun l
ti y t c s
Xy dng, trin
khai v duy tr
bn vng m
hnh qun l
tng huyt p ti
tuyn c s
Bnh phi
tc nghn
mn tnh
Bo v sc
khe tm thn
Nng cao
nhn thc
phng v
pht hin
sm bnh
ung th
o to v
o to li
cn b d
n tuyn
tnh
Tng 5 - 10%
t l bnh
nhn ung th
c pht
hin giai
on sm
Qun l,
hng dn
iu tr
i tho
ng
o to
v pht
trin ngun
nhn lc
ti cc
tuyn y t
Tng
cng
sng lc ti
cng ng
Qun l
c 60%
ngi tin
i tho
ng
v 50%
i tho
ng
tp 2
iu tr n nh,
chng ti pht
cho 85% s bnh
nhn ng kinh
c pht hin
v qun l
Xy dng,
trin khai
v duy tr
bn vng
m hnh
qun l ti
cc tuyn
y t
Trin khai v
qun l 90% s
x v bnh nhn
ng kinh
Lng ghp,
chm sc
tuyn x
70% s x/
phng trin khai
m hnh lng
ghp
Phc hi chc
nng, gim t
l tn ph
PHCN, gim t
l tn ph di
20% bnh nhn
ng kinh
206
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
207
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
huyt p ti trm y t x, phng. Ngoi ra, c nhiu tr ngi khc trong qun l iu tr tng
huyt p ti tuyn x, nh cha c c ch khuyn khch i vi nhn vin trm y t x tham gia
qun l, iu tr tng huyt p ti cng ng; thuc iu tr huyt p ti trm y t x thiu; cha
c c ch chi tr cho hot ng t vn iu tr tng huyt p.
Thuc iu tr tng huyt p tuyn y t x, phng cha y . Cc nhm thuc h
huyt p c trong danh mc thuc c BHYT chi tr cc c s KCB tuyn tnh v tuyn
huyn (tc l cc bnh vin hng c bit n hng IV) kh y , nhng hn ch tuyn x
(c s y t khc) (Bng 33).
Bng 33: Danh mc thuc h huyt p c BHYT thanh ton tuyn y t x
Tn thuc
Loi
Amlodipin
Nifedipin
Clonidin
2 adrenergic agonist
v imidazoline receptor
Methyldopa
Alpha-adrenergic agonist
Enalapril
Captopril
Perindopril
Perindopril+indapamid
Ch nh c bit
Ph n mang thai
M hnh sng lc pht hin sm cha ph hp. M hnh khm sng lc hin nay l m
hnh sng lc tp trung, nh k trong qun th i tng nguy c (t chc nh k cc t khm
sng lc ti trm y t x, phng cho ngi t 40 tui tr ln). Thc hin sng lc tp trung,
nh k cho khong 25 triu ngi trong i tng sng lc i hi chi ph ln v khng kh
thi. Trong khi , vic o huyt p cha c coi nh l mt ni dung hot ng thng quy
trong KCB cho ngi dn ti trm y t x, phng.
Pht hin tng huyt p cn lng ghp vi cng tc khm cha bnh thng quy ti cc
c s y t. Cc i tng t 40 tui tr ln n khm bnh bt k no ti cc c s y t cn
c o huyt p v khm sng lc v tng huyt p. y l hnh thc sng lc c hi gip
lng ghp vic khm sng lc tng huyt p vi cng tc KCB thng quy ti cc c s y t (c
cng lp ln t nhn). C s y t c th s dng Bng phn tng nguy c tim mch tng th
xc nh nhm c nguy c cao b cc bin c tim mch trong 10 nm ti nh trong Hng dn
chn on v iu tr tng huyt p 2010 ca B Y t (Bng 34). Sng lc c hi gip tn dng
c ngun nhn lc hin c ca h thng y t v gim bt chi ph cho vic khm sng lc tng
huyt p qua lng ghp tr th lao khm vi cc hot ng khm bnh thng quy.
209
Huyt p
bnh thng
Tin tng
huyt p
Tng huyt p
1
Tng huyt p
2
Tng huyt p
3
Huyt p tm
thu 120-129
mmHg v
Huyt p tm
trng 80-84
mmHg
Huyt p
tm thu 130139 mmHg
v/hoc
huyt p tm
trng 8589 mmHg
Huyt p tm
thu 140-159
mmHg v/hoc
huyt p tm
trng 90-99
mmHg
Huyt p tm
thu 160-179
mmHg v/hoc
huyt p tm
trng 100-109
mmHg
Huyt p
tm thu 180
mmHg v/hoc
huyt p tm
trng 110
mmHg
Nguy c thp
Nguy c trung
bnh
Nguy c cao
Khng
c yu t
nguy c
tim mch
no
C t 1-2
yu t
nguy c
tim mch
Nguy c thp
Nguy c
thp
Nguy c
trung bnh
Nguy c trung
bnh
Nguy c
rt cao
C 3 yu
t nguy c
tim mch
hoc hi
chng
chuyn
ha hoc
tn thng
c quan
ch hoc
i tho
ng
Nguy c
trung bnh
Nguy c cao
Nguy c cao
Nguy c cao
Nguy c
rt cao
c bin
c hoc c
bnh tim
mch hoc
c bnh
thn mn
tnh
Nguy c rt
cao
Nguy c
rt cao
Nguy c rt cao
Nguy c
rt cao
Nguy c
rt cao
Ngun: Quyt nh s 3192/Q-BYT ngy 31 thng 8 nm 2010 ca B trng B Y t v vic ban hnh Hng
dn chn on v iu tr tng huyt p.
Tng cng cc hot ng truyn thng v tng huyt p, lng ghp vi truyn thng
phng chng cc BKLN khc.
Th im m hnh khm sng lc c hi pht hin tng huyt p bng cch lng ghp
o huyt p v khm sng lc tng huyt p trong qu trnh khm cha bnh i vi i
tng c nguy c cao (ngi t 40 tui tr ln) bt k c s y t cng, t no pht
210
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
hin sm tng huyt p, thay cho m hnh khm sng lc ng lot cho ton b i tng
c nguy c cao.
T chc iu tr tng huyt p ti cc tuyn c s, ch yu l cc trm y t, nht l i
vi nhm ngi dn tng huyt p 1 hoc 2 khng c bin chng. Thc hin chin
lc iu tr ngi dn b tng huyt p sau khi sng lc v phn tng nguy c tng th
b cc bin c tim mch trong 10 nm ti da vo Hng dn chn on v iu tr tng
huyt p ca B Y t 2010.
Xy dng quy chun v pht hin, qun l, iu tr tng huyt p ti trm y t x, lng
ghp vo tiu ch quc gia v y t x.
Nhn mnh qun l tng huyt p bng thay i li sng, c th l gim cn nu tha
cn, bo ph; b ht thuc; n nhiu hoa qu, rau, sn phm t sa, t cht bo, c bit t
cht bo bo ha; gim tiu th mui; tng tiu th kali, hot ng th lc thng xuyn;
hn ch lng ru, bia c tiu th [205].
Xem xt iu chnh cc quy nh lin quan n thi gian cp thuc iu tr tng huyt
p theo nh k ph hp v loi bnh nhn cn dng n tng loi thuc ty thuc bnh
km theo hoc iu kin chng ch nh. Cc thuc h huyt p cn a vo danh mc
thuc ch yu c BHYT chi tr, ging nhau tuyn qun huyn v x, phng, vi
5 nhm thuc c bn: (i) Li tiu thiazid; (ii) thuc c ch men chuyn; (iii) thuc chn
knh canxi; (iv) thuc chn th th AT1; (v) thuc chn bta giao cm c chn lc trn
tim.48
B sung mt s dch v lin quan ti phng chng tng huyt p vo danh mc cc dch
v KCB c BHYT chi tr.
Di hn (2016-2020 v sau 2020)
Lng ghp khm sng lc tng huyt p vi cng tc khm bnh thng quy ti tt c
cc c s khm cha bnh cng lp cng nh y t ngoi cng lp, c BHYT chi tr.
B Y t c hng dn vic khm sng lc c hi cng nh khm nh k tng huyt p
c th thc thi ti tt c cc tuyn c bit l ti cc trm y t x/phng.
Cng vi sng lc c hi trong khm cha bnh thng thng, thc hin sng lc sc
kho nh k cho ngi t 40 tr ln ti ni lm vic, lng ghp sng lc nhiu BKLN
v cc yu t nguy c.
48
211
Mc tiu c th:
Gim t l mc cc loi ung th c
lin quan n thuc l xung 30%
so vi nm 2000;
Ngun: Nguyn Thanh Hng, Ha Thanh Thy. Bo co r sot chnh sch phng chng BKLN trn th gii v
Vit Nam, 2013.
o to, pht trin nhn lc: hot ng o to, tp hun nng cao trnh nghip v tp
trung vo i ng cn b y t chuyn khoa ung th v cn b ghi nhn ung th. D n t chc
cc lp tp hun v phng v pht hin sm mt s bnh ung th ph bin; ghi nhn ung th,
chm sc gim nh, chm sc bnh nhn ung th cho iu dng, o to, chuyn giao h tr
k thut (Ngoi khoa ung th, ni khoa ung th, x tr ung th.).
212
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
T chc mng li cc trung tm ghi nhn ung th ti 9 tnh, thnh ph l H Ni, Hi
Phng, Thi Nguyn, Thanh Ha, Hu, Nng, thnh ph H Ch Minh, Cn Th v Kin
Giang, trong , trung tm ghi nhn ung th H Ni v thnh ph H Ch Minh c C quan
nghin cu Ung th Quc t (IARC) cng nhn cht lng. Kt qu ghi nhn ung th gip
a ra s liu cc ca ung th mc mi (ti thiu 126000 ca mc mi nm 2010, d bo 189300
ca mc mi vo nm 2020) [206].
Hot ng sng lc pht hin sm bnh ung th c thc hin i vi 4 nhm bnh
ung th, bao gm: ung th v, c t cung, khoang ming, i trc trng; phi hp gia sng lc
ch ng49 (ngi dn c nhn thc v ch ng tm n c s y t khm sng lc) v c t
chc (sng lc da trn qun th). Sng lc c thc hin ch yu cc thnh ph ln - H
Ni, thnh ph H Ch Minh. Trong giai on t 2008-2013 c nc sng lc c khong trn
120000 ph n tui t 40-54 pht hin sm hai loi ung th ph bin l ung th v v ung
th c t cung [207]. Ring trong nm 2013, k hoch s lt sng lc pht hin sm 4 loi ung
th ph bin l 100000. Bc u cho thy hiu qu cao ca sng lc; cc trng hp c
pht hin u giai on tin ung th v ung th giai on sm. Sau khi c pht hin, cc
trng hp ny c chuyn v cc trung tm ung bu cha tr, vi chi ph ch bng 20%
so vi cha tr mun.
Cng tc chn on, iu tr ung th c nhiu tin b trong nhng nm va qua, c
bit sau khi D n Phng, chng ung th c a vo chng trnh mc tiu quc gia nm
2008 v B trng B Y t ph duyt pht trin mng li phng, chng ung th Vit Nam
giai on 2009-2020. Bn cnh , n 1816 v n Bnh vin v tinh v ung th pht
huy c hiu qu.
Mng li chn on, iu tr ung th c pht trin c ba min Bc, Trung, Nam. C
nc hin c 6 bnh vin ung bu bao gm Bnh vin K, Bnh vin Ung bu thnh ph H
Ch Minh, Bnh vin Ung bu H Ni, Bnh vin Ung bu Ngh An, Bnh vin Ung th
Nng v Bnh vin Ung bu Cn Th. Bn cnh , c 43 Trung tm/Khoa/n v ung bu
nm cc bnh vin a khoa, chuyn khoa tuyn trung ng v tnh.
2.2. Kh khn, hn ch
Cc hot ng tuyn truyn phng chng ung th c tin hnh ri rc, theo thi v,
khng c mt k hoch, chin lc r rng, thiu s phi hp gia cc bin php truyn thng
v hu nh cha c s lng ghp tuyn truyn trong cc BKLN dn ti hiu qu khng c
cao nh mong mun. Kinh ph cho hot ng truyn thng b ct hon ton trong nhng nm
cui ca d n.
Hn ch trong ghi nhn thng k ung th: Cng tc ghi nhn, thng k ung th ch yu
thng qua h thng thng k bo co nh k ca ngnh y t, hu ht bnh nhn ung th cht
nh nn b st rt nhiu thng tin, s liu phn nh tnh hnh ung th. Chn trung tm ghi nhn
ung th ti 9 tnh, thnh ph mi bao ph c 20% dn s, trong mi ch c trung tm ti
H Ni v thnh ph H Ch Minh c C quan Nghin cu Ung th Quc t (IARC) cng
nhn cht lng v mi ch ghi nhn t l mc, cha ghi nhn t l t vong. Do vy, s liu
thng k t l ung th v t vong ung th cha p ng tt cho cng tc d bo, hoch nh
chin lc.
Sng lc ch ng hay th ng c xt trn gc ngi s dng dch v. Sng lc ch ng l ngi dn
t tm n c s y t thc hin sng lc, khc vi sng lc th ng l do c s y t t chc sng lc cho c
qun th ti cng ng. Ngoi ra, sng lc c hi l cn b y t tn dng c hi khi i tng n cc c s y t
khm cha bnh thc hin sng lc cho i tng.
49
213
214
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
2.3. Khuyn ngh
Ngn hn
Tip tc trin khai mnh m, lng ghp cc hot ng nhm nng cao nhn thc cng
ng v phng chng ung th: b tr ngun kinh ph cho hot ng truyn thng phng
chng ung th, lng ghp vi cc chng trnh truyn thng gio dc sc kho khc,
vi cc hnh thc nh tuyn truyn trn phng tin thng tin i chng, tuyn truyn
qua i ng tuyn truyn vin/cng tc vin y t tuyn huyn. Xy dng ti liu truyn
thng, ti liu tp hun cng tc truyn thng. Khuyn khch cc t chc x hi, hip hi
y t, c s y t tham gia tuyn truyn v phng chng ung th.
Tng cng nng lc ghi nhn v qun l ung th: tng cng nng lc ghi nhn ung
th ti 9 n v hin c xy dng v nh gi k hoch hot ng phng chng ung
th c hiu qu, thng qua cc hot ng o to, tp hun cn b cho cc trung tm ghi
nhn, gim st vic ghi nhn v nng lc phn tch, bo co kt qu. Trin khai m hnh
ghi nhn ung th ti cng ng
o to, pht trin ngun nhn lc: tip tc thc hin m hnh o to vt du loang:
Tuyn trung ng c nhim v o to gio vin cho cc trung tm khu vc, ph cp
kin thc v phng chng ung th bao gm phng bnh, pht hin bnh sm, chn on
v iu tr bnh ung th cho cc bc s tuyn tnh. Cc gio vin qua o to ti tuyn
trung ng s tin hnh m cc lp tp hun ti tnh v huyn.
Tip tc u t xy dng cc c s chn on, iu tr ung bu tuyn trung ng v
tuyn tnh v kin ton mng li theo quy hoch kt hp nng cao chuyn mn nghip
v thng qua n Bnh vin v tinh, chuyn giao k thut;
M rng cc c s dch v chm sc gim nh. Thnh lp v a vo hot ng cc n
v iu tr au v chm sc gim nh ti cc c s phng chng ung th hin c.
Di hn
Thc hin khm sng lc pht hin sm ung th trn din rng: nng cao trnh chuyn
mn, la chn c ch ti chnh ph hp (trong c BHYT) m rng khm sng lc
pht hin sm ung th, tp trung vo cc loi ung th d pht hin sm: ung th v, ung
th c t cung; ung th khoang ming, ung th i trc trng, ung th tin lit tuyn v
ung th tuyn gip trn phm vi c nc.
Xy dng m hnh chm sc ngi bnh ung th giai on cui ti c s: o to cho
cn b y t tuyn c s v kin thc v k nng gip cho vic trin khai m hnh chm
sc; Xy dng cc hng dn v m hnh chm sc bnh nhn ung th giai on cui
ti c s.
y mnh nghin cu dch t trong phng chng ung th v hon thin h thng d liu
quc gia v ung th;
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
i tho ng v 45966 (17,3%) bnh nhn i tho ng. Ngoi ra, hot ng khm pht
hin sm bnh i tho ng, tin i tho ng cn c tin hnh ti cc phng khm ca
cc n v thc hin D n cng nh cc c s khm cha bnh theo hng dn ca D n khi
ngi bnh n khm sc khe ti cc c s y t (sng lc ch ng).
Thc hin t vn cho hng trm ngn lt ngi trn phm vi ton quc, trin khai m
hnh qun l v iu tr ngi bnh tin i tho ng v i tho ng mt s a phng.
Cng vi cc bnh vin ni tit, trung tm ni tit c cc phng khm, t vn, cc trung tm
y t d phng thuc h thng u thnh lp cc phng khm, t vn phng chng bnh i tho
ng. Nm 2012, c 111743 lt t vn v nm 2013 c 119896 lt ngi c t vn v
dinh dng v luyn tp ti cc phng khm, t vn ti tuyn huyn. D n phi hp vi
WHO v Qu i tho ng Quc t (IDF) khu vc xy dng v trin khai m hnh qun l
v iu tr i tho ng ti tuyn tnh cho cc tnh: Thi Bnh, Thanh Ha, k Lk v Bnh
Thun. Ti liu Hng dn chn on v iu tr i tho ng tp 2 c ban hnh nm
2011 theo Quyt nh s 3280/Q-BYT.
Tp hun o to nng cao nng lc qun l d n ti a phng, nng cao trnh
chuyn mn cho cn b d n. Trong 2 nm 2010-2011 o to ngn ngy v chn on, iu
tr i tho ng cho 4020 lt cn b tuyn tnh v o to v chn on, iu tr v truyn
thng cho 15021 cn b tuyn huyn. Hng nm, D n phi hp vi Hi Ni tit - i tho
ng v cc trng i hc m cc lp tp hun chuyn mn ngn hn, di hn cho cc cn b
thuc h thng v cc bnh vin ngoi h thng. Bn cnh , D n cn m cc lp tp hun
dnh cho cc cn b thuc h thng tuyn tnh v cc lnh vc thc hin d n: lp k hoch,
trin khai k hoch, bo co, cng tc ti chnh, x l s liu Bnh vin Ni tit Trung ng
m 4 lp chuyn khoa nh hng ni tit v tip nhn cc cn b tuyn di n hc tp v
thc hnh. 100% cc n v phng chng i tho ng tuyn tnh thng xuyn c ngi
tham gia tp hun.
Mng li phng chng bnh i tho ng tuyn tnh c t chc trn phm vi
c nc. D n phng chng i tho ng c trin khai ti 63 tnh/thnh ph v 6 n
v y t ca 6 b/ngnh. Hin nay, h thng phng, chng i tho ng tuyn tnh bao gm 6
bnh vin ni tit tnh, 9 trung tm ni tit, 1 trung tm dinh dng v 47 khoa ni tit thuc
cc trung tm y t d phng. Trn 90% cc n v thuc h thng u c phng khm, phng t
vn dinh dng v tp luyn phng chng bnh i tho ng. Cc tnh cn li do thiu nhn
lc nn cha thnh lp c phng t vn ca trung tm. Tm tt kt qu thc hin d n c
trnh by Bng 36.
Bng 36: nh gi kt qu thc hin d n theo mc tiu ca D n phng chng bnh
i tho ng giai on 2006-2010
Mc tiu
217
Mc tiu
Ngun: Nguyn Thanh Hng, Ha Thanh Thy. Bo co r sot chnh sch phng chng BKLN trn th gii v
Vit Nam, 2013
3.2. Kh khn, hn ch
Kinh ph dnh cho truyn thng thp, thiu phi hp gia n v phng chng i tho
ng v Trung tm Truyn thng gio dc sc khe tnh (n v thc hin cng tc truyn
thng). Cha pht huy hiu qu s tham gia ca cc t chc x hi, c s y t ang tch cc
tuyn truyn v phng chng bnh i tho ng.
Phng php sng lc ti cng ng (sng lc th ng) i hi chi ph tn km, khng
th thc hin rng ri. Phng php sng lc c d n s dng hin nay l sng lc th ng,
c thc hin ti x, phng, cho cc i tng c nguy c cao. l nhng ngi 45 tui
c thm t nht mt trong s cc yu t nguy c sau: tha cn hoc bo ph (BMI 23 kg/m2);
tng vng eo ( 90 cm i vi nam gii, 80 cm i vi n gii); tng huyt p; ri lon lipid
mu; tin s gia nh c ngi thn trc h b bnh i tho ng typ 2; tng c chn
on ri lon glucose mu lc i v/hoc ri lon dung np glucose; ph n c tin s sinh con
> 3,6 kg; ph n c tin s i tho ng thai k. Sng lc ti cng ng theo phng php
nu trn i hi ngun lc ln v nhn lc v kinh ph. S x c sng lc mi nm ch bng
6,8% tng s x trong ton quc, vi chi ph pht hin bnh cao, c bit ti khu vc vng su,
vng xa.
D n ang chuyn dn sang phng php sng lc ch ng (ngi dn t n c s
KCB khm sng lc) hoc sng lc c hi (khm sng lc cho tt c i tng nguy c, khi
h n khm bnh thng thng ti c s KCB). Do khng c s lng ghp, phi hp gia n
v thc hin d n (l cc n v thuc h thng y t d phng) v cc c s iu tr, nn cha
c gii php qun l, chm sc, theo di hiu qu i tng nguy c v ngi bnh c pht
hin sau sng lc, c bit tuyn x.
Nng lc chuyn mn cha p ng c yu cu phng chng bnh i tho ng.
Mng li d phng v iu tr cc bnh ni tit - chuyn ha thiu cn b chuyn khoa, do
trong thi gian qua h thng o to khng o to bc s chuyn khoa ni tit chuyn ha. Ni
tit - chuyn ho ch c coi l mt phn trong chng trnh o to chuyn khoa ca khi
Ni khoa. Trnh chuyn mn ca i ng cn b y t tuyn tnh, tuyn y t c s trong qun
l, iu tr bnh i tho ng cn yu. Mt kho st v kin thc ca cn b y t tuyn tnh
v bnh ni tit chuyn ha cho thy 18,1% cn b c kin thc km, 64% c kin thc trung
bnh v 17,8% c kin thc kh [210]. Nhn s trong cc n v thc hin d n, c bit cc
trung tm y t d phng thng c thay i. Thiu nhn lc chuyn ngnh iu dng c kh
nng thc hnh iu tr bnh i tho ng.
218
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
Hot ng t vn cha p ng c yu cu phng chng i tho ng. Phng t
vn dinh dng v vn ng ch yu mi ch c tuyn tnh, s lng cc phng t vn tuyn
huyn t. Ngi bnh cng ng, sau khi c pht hin tin i tho ng hoc tin i tho
ng kh tip cn c phng t vn ti tuyn tnh. Phng tin h tr t vn cn ngho nn,
ch dnh cho ngi t vn cn thp nn rt kh ng vin cn b tham gia cng tc t vn.
Kinh ph dnh cho hot ng phng chng i tho ng b ct gim, ngun ti chnh
cho phng chng i tho ng cha bn vng. Nm 2014, kinh ph cho D n b ct gim
gn 70% t trung ng n a phng, dn ti cc hot ng ca D n t trung ng n a
phng phi ct gim nhiu, khng p ng c yu cu ca D n. Cc hot ng t vn,
khm sng lc chn on i tho ng, tin i tho ng khng c BHYT chi tr.
3.3. Khuyn ngh
Tng cng cc hot ng truyn thng gio dc sc khe; tp hun nghip v cho cn
b truyn thng.
o to, pht trin nhn lc: tng cng v m rng cc hnh thc o to v ni tit
chuyn ha, bao gm o to bc s chuyn khoa cho cc trung tm Ni tit, o to lin
tc, o to thc hnh v qun l iu tr bnh nhn i tho ng ti cng ng cho
cc bc s a khoa tuyn y t c s.
Chuyn i m hnh sng lc, t ch yu l sng lc th ng ti cng ng (sng lc
th ng) chuyn sang phng php sng lc ch ng v sng lc c hi. Thc hin
sng lc ti cc trm y t c nng lc tin hnh xt nghim glucose mu pht hin
sm bnh i tho ng v tin i tho ng.
Hon thin mng li phng chng i tho ng bao gm bnh vin ni tit hoc khoa
ni tit ti bnh vin a khoa tnh thc hin cng tc iu tr v Phng ch o tuyn
thuc bnh vin ni tit, khoa ni tit thuc trung tm y t d phng tnh thc hin cng
tc phng chng ti cng ng.
Xy dng v m rng cc phng t vn dinh dng cho bnh nhn i tho ng,
khng ch thuc cc n v ca D n m cn ti cc phng khm ca cc bnh vin
nhm bo m cht lng t vn, cng nh s tip cn hot ng t vn phng chng
bnh ca ngi dn.
iu chnh, sa i chnh sch chi tr BHYT cho cc dch v sng lc, t vn cho ngi
phng chng bnh i tho ng.
50
220
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
hen ton cu v Hi ngh khoa hc ngy Bnh phi tc nghn mn tnh ton cu thng xuyn
t chc vo thng 11 hng nm. Duy tr u n hot ng ca cu lc b bnh nhn bnh phi
tc nghn mn tnh v cu lc b bnh nhn hen ph qun ti Bnh vin Bch Mai v ti cc
tnh. Cu lc b bnh nhn l ni cc bnh nhn c giao lu, chia s kinh nghim trong iu
tr hen ph qun, bnh phi tc nghn mn tnh v c bc s khm, t vn v cch phng trnh
t cp ca bnh.
Hng dn chuyn mn: hng dn chn on, iu tr hen ph qun c B Y t
ban hnh t nm 2009 (Quyt nh s 4776/Q-BYT ngy 04/12/2009). Cc ti liu chuyn
mn hng dn chn on iu tr hen ph qun, hng dn chn on iu tr t cp bnh
phi tc nghn mn tnh, hng dn chn on iu tr bnh phi tc nghn mn tnh giai on
n nh c bin son chi tit v pht hnh di nhiu hnh thc: sch hng dn, sch
hi p.
Cng tc khm sng lc ch yu mi thc hin c tuyn tnh vi m hnh phng
qun l bnh phi tc nghn mn tnh v hen ph qun ti bnh vin a khoa, chuyn khoa lao
v bnh phi tuyn tnh. C 93 451 ngi c cc triu chng h hp mn tnh c khm
lm sng v 11 994 ngi dn c o chc nng h hp. Qua , pht hin c 2521
(2,69%) bnh nhn hen ph qun v 1941 (2,07%) bnh nhn bnh phi tc nghn mn tnh
trong cng ng a vo cc phng qun l ti cc tuyn y t.
M hnh qun l, iu tr bnh phi tc nghn mn tnh v hen ph qun c p dng
trong khun kh d n l Phng Qun l bnh phi tc nghn mn tnh v hen ph qun.
thnh lp c 42 phng qun l bnh phi tc nghn mn tnh v hen ph qun t chun trn
25 tnh ang trin khai d n. xy dng c mt mng li qun l vi s kt ni gia a
phng v trung ng, gia S Y t v Bnh vin a khoa tnh, Bnh vin lao v bnh phi
Ti cc tnh/thnh ph u thnh lp cc Phng qun l l n v qun l cc bnh nhn ngoi
tr bnh phi tc nghn mn tnh v hen ph qun. Hon thin phn mm qun l bnh nhn
bnh phi tc nghn mn tnh v hen ph qun da trn cc gp ca cn b y t tuyn di.
Duy tr hot ng ca trang web d n, thng xuyn vit bi ng trn bn tin ca d n.
4.2. Kh khn, hn ch
Thiu nhn lc trin khai thc hin d n tt c cc tuyn: trung ng, Ban iu
hnh d n ti Bnh vin Bch Mai cn thiu thnh vin, cc thnh vin Ban ch o kim
nhim nhiu chc v. Ti cc a phng, mt s cn b cha qua tp hun nhng c gia
nhim v trong d n, mt s cn b tuyn di c tp hun nhng khng tham gia trin
khai d n. Thiu cn b c o to chuyn trch cho phng qun l bnh phi tc nghn
mn tnh v hen ph qun c kh nng c kt qu chc nng h hp v k n thuc, s dng
phn mm qun l bnh nhn.
Ngun kinh ph t ngn sch trung ng b ct gim ti 65%, khng c ngun vn i
ng ca a phng. Ti hu ht cc tnh, kinh ph thc hin cc hot ng cn thit cn t,
trong khi vic xy dng v ph duyt k hoch hot ng v kinh ph mt s tnh vn chm.
Mt s hot ng do vng mc th tc hnh chnh nn thc hin chm hoc khng thc hin
c khin cho gii ngn d n kh khn. mt s tnh, cha c s kt ni cht ch trong hot
ng gia s y t vi cc n v trin khai d n.
Hn ch trong tip cn thuc: cc thuc thit yu dnh cho iu tr bnh phi tc nghn
mn tnh v hen ph qun khng sn c ti tuyn y t c s; cc thuc iu tr theo khuyn co
221
Quyt nh s 77/2002/Q-TTg.
Quyt nh s 108/2007/Q-TTg.
222
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
Bo v sc khe tm thn cng ng v tr em trong D n Phng chng mt s bnh
c tnh cht nguy him vi cng ng, thuc Chng trnh mc tiu quc gia y t giai on
2012-201553 c 4 mc tiu c th l: (i) Pht hin sm, qun l v iu tr sm cho 90% s bnh
nhn ng kinh trong ton quc; (ii) Trin khai v qun l 90% s x v bnh nhn ng kinh
trong ton quc; (iii) iu tr n nh, chng ti pht cho 85% s bnh nhn ng kinh c
pht hin v qun l v (iv) Phc hi chc nng, gim t l mn tnh tn ph xung di 20%
s bnh nhn ng kinh c pht hin v qun l. D n c giao cho Bnh vin Tm thn
Trung ng I trin khai, thc hin.
Bn cnh cc d n bo v sc khe tm thn cng ng do ngnh y t qun l, B
LTBXH ang trin khai n 1215 v tr gip x hi v phc hi chc nng cho ngi
tm thn, ngi ri nhiu tm tr da vo cng ng (theo Quyt nh s 1215/Q-TTg, ngy
22/07/2011 ca Th tng Chnh ph ph duyt n tr gip x hi v phc hi chc nng
cho ngi tm thn, ngi ri nhiu tm tr da vo cng ng giai on 2011 - 2020). Mc tiu
c th ca n l (i) 90% s ngi bnh tm thn c hnh vi nguy him n gia nh, cng
ng v s ngi bnh tm thn lang thang c phc hi chc nng lun phin ti cc c s
bo tr x hi; (ii) 90% s ngi ri nhiu tm tr c nguy c cao b bnh tm thn, ngi bnh
tm thn c t vn, tr liu tm l v s dng cc dch v cng tc x hi khc; (iii) 100%
gia nh c ngi bnh tm thn, 70% ngi ri nhiu tm tr c nguy c cao b bnh tm thn
c nng cao nhn thc v tr gip v phc hi chc nng cho ngi bnh tm thn da vo
cng ng; (iv) Hnh thnh cc nhm cn b, nhn vin v cng tc vin cng tc x hi kt
hp vi nhn vin y t tr gip v phc hi chc nng cho ngi bnh tm thn ti x, phng,
th trn c ng i tng. n c trin khai chnh thc t nm 2012, cha cc thng
tin nh gi thc hin cc mc tiu.
5.1. Kt qu thc hin
D n bo v sc khe tm thn cng ng v tr em ca ngnh y t trin khai tt c
cc tnh, thnh ph trc thuc trung ng, thc hin qun l bnh nhn ti cng ng, v tuyn
truyn gim bt tnh trng k th bnh nhn tm thn (Bng 37). Nm 2013, trn 23% s x
trong c nc trin khai m hnh qun l bnh tm thn ti trm y t x vi khong 34% s
bnh nhn tm thn phn lit v bnh nhn ng kinh c qun l ti cng ng. Chng trnh
truyn thng, nng cao nhn thc cng ng v m hnh qun l iu tr bnh thc hin cc
hot ng nhm gim bt tnh trng k th v phn bit i x i vi bnh nhn bnh tm thn.
Cc ti liu hng dn chuyn mn trong sng lc, pht hin sm, qun l ngi ri lon tm
thn do D n bo v sc khe tm thn cng ng v tr em c xy dng, tuy nhin cha
c chun ha tr thnh ti liu hng dn quc gia.
Nh nc thi hnh chnh sch h tr cho bnh nhn tm thn. Chnh ph c chnh
sch h tr ti thiu 270000 ng/thng cho nhng ngi mc bnh tm thn ( c cha
tr nhiu ln nhng bnh cha thuyn gim) sng ti cng ng do x, phng, th trn qun
l. Nhng ngi ri lon tm thn sng ti c s bo tr x hi, mc tr cp nui dng hng
thng ti thiu l 450000 ng/thng (theo Ngh nh s 13/2010/N-CP ngy 27/2/2010 ca
Th tng Chnh ph v sa i, b sung mt s iu ca Ngh nh s 67/2007/N-CP ngy
13/4/2007 ca Chnh ph v chnh sch tr gip cc i tng bo tr x hi). Thc t mt s
tnh, thnh ph, mc h tr cao hn mc quy nh ti thiu do ngun ngn sch ca a phng
h tr.
53
Quyt nh s 1208/Q-TTg.
223
2012
2013
(c tnh)
782
(7,1%)
1771
(16%)
2541
(23%)
11730
(7,2%)
44175
(26,8%)
55725
(33,8%)
9970
6%
37548
22,7%
47366
28,7%
1700
6000
8000
Mc tiu/hot ng
Ngun: BYT, Bo co S kt 3 nm (2011-2013) thc hin Chng trnh mc tiu quc gia y t (Kem theo Cng
vn s 4435/BYT-KH-TC ngay 19/7 /2013 cua B Y t.
5.2. Kh khn, hn ch
Chnh sch v sc khe tm thn cha ton din, thiu tm nhn di hn. Lut v sc
khe tm thn cha c xy dng. Cc chnh sch hin hnh cha da trn mt chin lc
tng th, ton din, di hn vi cc tm nhn, mc tiu, gii php c th v sc khe tm thn.
D n bo v sc kho tm thn mi tp trung vo tm thn phn lit, ng kinh, trm cm,
cha quan tm n mt s ri lon tm thn ph bin khc, cha quan tm ton din n cc i
tng c bit: tr em, v thnh nin, ph n c thai, b m, ngi trong cc tri giam, ngi b
ri lon tm thn sau thin tai, thm ha Qun l bnh nhn trm cm hin ti ch c thc
hin ti mt s m hnh im, cha c a vo chng trnh qun l thng xuyn. Cha c
can thip lin quan gim yu t nguy c bnh tm thn trong cng ng, trng hc, gia nh,
c quan,
Cha c s tham gia, phi hp ca cc ngnh lin quan, cc can thip dn tri v s
lng hot ng, v phng din y t v x hi. S phi hp lin ngnh cn rt hn ch, c
bit l s phi hp gia Y t v Lao ng Thng binh v X hi, Gio dc v o to, T
php, Cng an. Cha phn nh r trch nhim ca y t, Lao ng Thng binh v X hi trong
cung cp dch v CSSK tm thn ti cng ng. Cha c Ban chuyn trch lin ngnh quc gia
ph trch v tm thn. Cha c cn b/b phn chuyn trch v sc khe tm thn ca B Y t.
Cha c c ch ti chnh duy tr cho lnh vc sc khe tm thn ti c quan qun l. Cha c
cc h thng theo di, nh gi hiu qu d n. Trong h thng y t, s tham gia ca y t tuyn
huyn vo mng li CSSK tm thn cn hn ch, ch yu l h tr t bnh vin tm thn, c
s chuyn khoa tm thn ca tuyn tnh n x.
Cng tc truyn thng v phng chng bnh tm thn cn nhiu hn ch. Cha xy dng
chng trnh v k hoch tng th truyn thng gio dc v sc khe tm thn. Cha nh gi
hiu qu cc chng trnh truyn thng. Hot ng truyn thng ti cng ng thng qua h
thng loa i a phng (c chi ph thp, hiu qu cao), truyn thng lng ghp trong cc hot
ng y t ti tuyn x, truyn thng trc tip cha c ch trng. Cha c chnh sch ti chnh
h tr cho hot ng truyn thng qua cc phng tin thng tin i chng qua cc i truyn
hnh, i pht thanh t trung ng, n a phng (nh min, gim ph pht thanh, truyn
hnh), nn cc hot ng ny ch c thc hin khi c ngn sch ca D n. Hot ng truyn
224
Chng V: Tnh hnh thc hin chng trnh, d n phng chng BKLN
thng gio dc sc khe ti cc x, phng ch c thc hin ti cc x c trin khai d n.
Nng lc v truyn thng, t vn ca nhn vin y t cn hn ch. Vic lng ghp cc hot ng
truyn thng gio dc sc khe v bnh tm thn vo cc chng trnh truyn thng sc khe
cha mang tnh ch ng, thng quy.
Thiu ht v nhn lc trong CSSK tm thn. Vit Nam l mt trong nhng quc gia rt
thiu bc s chuyn khoa tm thn. Phn ln cn b y t tham gia chn on, iu tr, qun l
bnh tm thn, c bit l tuyn huyn, x cha c o to y . Rt t cc kha o to
v tm thn c t chc cho cc cn b cc trm y t x, phng, y t thn bn [212]. Mt
trong nhng ro cn thu ht nhn lc, c bit l bc s cho chuyn ngnh tm thn l chnh
sch h tr cha ph hp mc d hin ti mc ph cp u i ngh l 70% p dng i vi
cng chc, vin chc thng xuyn, trc tip lm cng vic xt nghim, khm, iu tr, chm
sc ngi bnh tm thn. Ngun nhn lc trong CSSK tm thn ca Vit Nam ch yu l bc s,
iu dng, trong khi , CSSK tm thn ton din, hiu qu, cn c nhn lc a lnh vc:
bc s, iu dng, cn b tm l, cn b cng tc x hi, cn b phc hi chc nng Vit
Nam c rt t chuyn gia tm l lm vic trong cc c s khm, cha bnh tm thn. i ng
nhn vin cng tc x hi ang c thit lp v o to thng qua trin khai n pht trin
ngh cng tc x hi giai on 2010 - 2020 theo Quyt nh s 32/Q-TTg ngy 25/3/2010 ca
Th tng Chnh ph, tuy nhin, vic thiu ht nhn lc c v s lng, cht lng v sc thu
ht vn cn l vn rt kh khn, cn cc gii php tng th.
Hot ng sng lc, pht hin sm cc ri lon tm thn ch yu c thc hin theo
m hnh sng lc th ng, tn km, t hiu qu. Hin nay, sng lc chn on sm c thc
hin thng qua vic t chc cc t, cc on khm sng lc cho cc i tng nguy c, nghi
ng mc bnh tm thn ti cc trm y t x phng do cc bnh vin tm thn, c s chuyn
khoa tm thn tuyn tnh, tuyn trung ng thc hin. M hnh sng lc ny khng c s tham
gia ca nhn lc y t c s, tn km, khng ph hp vi ngun kinh ph rt hn ch ca D n.
Hnh thc sng lc ch ng cha c trin khai.
Mng li y t c s, CSSKB cha c nng lc chn on v iu tr, qun l bnh tm
thn. Hu ht cc trng hp ri lon tm thn u phi c chn on xc nh bi cc c s
chuyn khoa v tm thn ca tuyn tnh, trung ng. Cc bnh vin huyn gn nh khng tham
gia hot ng khm, chn on, iu tr, qun l bnh tm thn. Ch c s rt t tnh, thnh ph
c hot ng khm, cha bnh ti phng khm tm thn ti Trung tm y t huyn (nh thnh
ph H Ch Minh). Cc trm y t x, phng ch yu tham gia qun l bnh tm thn theo ch
nh trong h s bnh n ca ngi bnh c c s chuyn khoa tm thn ca tnh cp.
Hot ng chuyn mn trong khm, cha bnh cho ngi bnh tm thn ti cc c s y t, tp
trung ch yu v iu tr bng thuc, cc hot ng khc nh t vn, phc hi chc nng, tm
l tr liu, liu php ngh, h tr x hi cha c ch trng.
Qun l thuc trong iu tr bnh tm thn cn hn ch. Thuc thit yu iu tr bnh
tm thn tuy c cung cp min ph nhng khng sn c, v c nhiu tc dng ph. Ngi
bnh t khi c ch nh cc thuc iu tr th h mi, t tc dng ph, c trong danh mc
thuc ch yu ca B Y t .
Theo di, gim st bnh v cc yu t nguy c cha c trin khai y v ng b.
iu tra dch t hc bnh tm thn ph bin c tin hnh t nm 2002, nhng cha iu tra
li nh gi xu hng, s thay i trong m hnh bnh tt v ri lon tm thn. H thng bo
co ca d n khng c gim st v cht lng.
225
226
1. Qun l, iu hnh
Theo WHO, 80% cc bnh l tim mch, t qu v i tho ng tp 2 cng nh 40%
cc bnh ung th c th phng trnh c thng qua cc can thip d phng, kim sot cc yu
t nguy c [214]. Do phn ln cc BKLN c cng chung cc yu t nguy c v hnh vi v li
sng, vic kim sot cc yu t nguy c phng trnh BKLN i hi s phi hp a ngnh, v
chm sc iu tr cc BKLN mn tnh i hi s lng ghp v phi hp cht ch, lin tc gia
cc tuyn, gia cc nh cung ng dch v, gia cn b y t v ngi bnh. Nguyn tc tip cn
ton chnh ph, ton x hi v hnh ng a ngnh l mt trong nhng nguyn tc c bn
ca phng chng BKLN.
Nhm xut cc gii php tng cng hiu qu phng chng BKLN, phn trnh by
sau y nh gi vic thc hin chc nng qun l/qun tr, iu hnh ca h thng y t Vit
Nam trong phng chng BKLN, c tham kho cc nguyn tc tip cn v mt s mc tiu ca
Chin lc ton cu v phng v kim sot BKLN giai on 2008-2012, Chng trnh hnh
ng ton cu v phng chng v kim sot cc BKLN giai on 2013-2020 v K hoch hnh
ng v sc khe tm thn 2013-2020 ca WHO (chi tit xem chng III, mc 3.5).
Trong Chng trnh hnh ng ton cu v phng chng v kim sot cc BKLN 20132020, WHO khuyn co 4 la chn chnh sch tng cng hiu qu qun tr h thng y t
p ng phng chng BKLN bao gm: (i) C trch nhim bo m s sn c cc dch v phng
chng BKLN trong h thng y t; (ii) C s tham gia ca cng ng trong xy dng, thc hin,
gim st v nh gi cc chng trnh phng, chng BKLN lin tc, sut vng i tng
cng tnh hiu qu, cng bng; (iii) Lng ghp dch v phng, chng BKLN vo cc chng
trnh, k hoch ci cch tng cng hiu qu ca h thng y t v (iv) nh hng h thng
y t nhm ng ph vi tc ng ca yu t x hi nh hng ti sc khe thng qua cc can
thip da trn bng chng, h tr bng chnh sch bao ph CSSK ton dn.
1.1. Kt qu, tin b
Vit Nam xy dng v trin khai mt s chnh sch kim sot cc yu t nguy c
chung ca BKLN v cc chng trnh mc tiu y t quc gia phng chng BKLN.
n nay, Vit Nam xy dng v ban hnh mt h thng vn bn chnh sch v chng
trnh y t lin quan ti phng chng BKLN, bao gm cc vn bn chnh sch v chng trnh y
t phng chng BKLN ni chung; cc d n c th i vi tng nhm bnh c th: ung th, i
Mc tiu th 4 trong 6 mc tiu ca K hoch hnh ng ton cu d phng v kim sot BKLN giai on 20132020 ca WHO.
54
227
Tuy chnh sch kim sot cc yu t nguy c chung v chng trnh, d n phng chng
BKLN c xy dng v trin khai, song gnh nng bnh tt v gnh nng kinh t ca
BKLN cha c nhn thc y , nn cha dnh u tin tng xng cho hot ng phng
228
Hin nay, Vit Nam cha c mt chnh sch, chin lc ton din phng chng BKLN,
cha c Lut bo v sc kho tm thn v chin lc bo v sc kho tm thn. Do thiu k
hoch chin lc ton din nn cc chnh sch kim sot yu t nguy c cha c xy dng
y . Cho ti nay, mi ch c 1 trong 4 yu t nguy c chung ca BKLN c iu chnh,
kim sot bng Lut (Lut phng chng tc hi thuc l). Ba yu t nguy c chung ca BKLN
cn li (lm dng ru, bia, ch n khng lnh mnh v t hot ng th lc (chi tit xem
chng IV) v cc yu t nh hng ti sc kho tm thn cha c iu chnh bng Lut.
Cc chng trnh phng chng BKLN mi ch bao ph phn nh cc BKLN. Nm d n
phng chng BKLN hin ang thc hin mi ch tp trung vo 5 nhm BKLN, gnh nng bnh
tt ca 5 nhm bnh ny (tnh theo DALY) mi ch chim gn 1/3 gnh nng bnh tt ca cc
BKLN Vit Nam. Nh vy, cc BKLN cn li, chim trn 2/3 gnh nng bnh tt ca nhm
BKLN, vn nm ngoi cc chng trnh phng chng BKLN hin hnh (chi tit v cc mc
bao ph ca cc chng trnh phng chng BKLN tnh theo gnh nng bnh tt DALY c
trnh by chng III bo co ny).
1.2.3. T chc ch o, qun l phng chng BKLN khng ph hp vi nguyn tc tip
cn ton chnh ph v ton x hi, hnh ng a ngnh
Phng chng BKLN i hi hnh ng a ngnh, tip cn ton chnh ph, ton x
hi. BKLN c nhng nguyn nhn lin quan n cc yu t kinh t x hi nm ngoi kh nng
can thip ca ngnh y t. Do vy cn phi c s tham gia, phi hp hnh ng ton chnh ph,
ton x hi trong xy dng v trin khai cc chnh sch lin nganh, tc ng vo cc yu t
kinh t-x hi nhm to ra mi trng c li cho sc khe, ngn nga cc hnh vi nguy c gy
BKLN. Ti Hi ngh cp cao ai hi ng Lin Hp Quc nm 2011 v phong chng BKLN
(thng 9/2011), cc nh lnh o ng u nh nc v chnh ph cc nc trn th gii cam
kt thit lp v cng c chnh sch a ngnh v phng chng BKLN v lng ghp cc chnh sch,
chng trnh phng, chng BKLN vo cc k hoch pht trin quc gia v k hoch y t [132].
Theo quyt nh ca Th tng Chnh ph55, B Y t chu trch nhim ch tr, phi hp
vi b, ngnh lin quan v cc a phng qun l, t chc thc hin cc d n phng, chng
BKLN. Phn cng trch nhim nh vy khng quy nh r vai tr, nhim v ca cc b, ngnh,
55
Quyt nh s 2406/Q-TTg.
229
Chc nng, nhim v ca Ban ch o Chng trnh phng chng BKLN khng bo
m c s phi hp, hnh ng a ngnh. Ban ch o c nhim v xy dng v trin khai
cc Chin lc, k hoch hnh ng, chng trnh, d n v phng chng BKLN; xut xy
dng cc vn bn quy phm php lut v phng chng BKLN trnh cc cp c thm quyn
ban hnh; theo di, kim tra, gim st v nh gi kt qu thc hin cc hot ng ca cc
Chng trnh, D n v phng chng BKLN v nh k hng nm tng kt Chng trnh phng
chng BKLN, bo co B trng B Y t v cc c quan lin quan v tin v kt qu thc
hin Chng trnh.
Tuy cc chc nng, nhim v ca Ban ch o nh trn l ph hp vi quy ch qun
l, iu hnh thc hin cc chng trnh mc tiu quc gia57 ca Chnh ph, nhng kh c th
thc hin c vai tr phi hp, hnh ng a ngnh - mt nguyn tc c bn trong hot ng
phng chng BKLN.
Quyt nh s 2812/Q-BYT ngy 03/8/2011 ca B trng B Y t v vic thnh lp Ban ch o Chng trnh
phng chng BKLN..
57
Quyt nh s 135/2009/Q-TTg ngy 4/11/2009 ca Th tng Chnh ph v vic ban hnh Quy ch qun l,
iu hnh thc hin cc Chng trnh mc tiu quc gia.
56
230
Trong mt thi gian di, hot ng phng, chng cc BKLN ti cc nc ang pht trin
thng c t chc thc hin thng qua cc chng trnh dc - cc chng trnh mc tiu y t
quc gia, mi chng trnh tp trung vo mt bnh hoc nhm bnh. Tuy nhin, do cc BKLN
tr thnh bnh rt ph bin, cn c chm sc sut i, cn c d phng ngay t khi cn
tr, c chung cc yu nguy c nn chng trnh dc phng, chng BKLN khng cn ph hp.
Gii php tt nht phng, chng BKLN l lng ghp trong h thng CSSKB lng ghp
(Integrated primary care) [216].
Nm 2009, i hi ng WHO ku gi cc nc thnh vin lng ghp cc chng trnh
mc tiu y t quc gia (NTP) vo h thng chm sc sc kho ban u lng ghp [217]. Lng
ghp trong phng, chng BKLN trc ht, theo WHO, l s lng ghp phng, chng BKLN
vi CSSKB. iu ny c th hin trong Mc tiu th 4 ca K hoch hnh ng ton cu
phng, chng BKLN giai on 2013-2020. Mc tiu ny l tng cng v nh hng h thng
y t ng ph vi BKLN v cc yu t x hi lin quan thng qua CSSKB ly ngi dn lm
trung tm v bao ph CSSK ton dn (to strengthen and orient health systems to address the
prevention and control of noncommunicable diseases and the underlying social determinants
through people-centred primary health care and universal health coverage).
Phng, chng BKLN c WHO khuyn co lng ghp trong mt s ni dung c th
sau y [125]:
Lng ghp ni dung o to v phng, chng BKLN vo cc chng trnh o to nhn
lc y t.
Lng ghp cc dch v phng, chng BKLN trong hot ng CSSKB, mng li
CSSKB c lng ghp vi cc n v chm sc chuyn khoa tuyn trn (secondary,
tertiary care).
Lng ghp chm sc sc kho tm thn v iu tr vo cc bnh vin a khoa v vo
mng li CSSKB [213].
p ng yu cu chm sc di hn ca bnh nhn BKLN, vi cc bnh i km v tn
tt, thng qua cc m hnh chm sc sc kho lng ghp, lin thng vi dch v chm
sc sc kho ngh nghip, dch v sc kho cng ng v ton b h thng cung ng
dch v y t cn li.
Lng ghp vic theo di, gim st cc yu t nguy c v BKLN trong h thng thng
tin y t sn c.
Cc chng trnh mc tiu phng chng mt s BKLN Vit Nam hin hnh c thit
k theo m hnh ca cc chng trnh dc tch bit, ngun lc thc hin cc chng trnh c
theo di, qun l ring bit, mi chng trnh, d n do mt bnh vin chuyn khoa iu phi.
Do vy, kh c th thc hin lng ghp gia cc chng trnh t trung ng ti a phng,
khng c s lng ghp vi h thng cung ng dch v. Thc trng t chc ch o v iu phi
cc chng trnh c nhng hn ch sau:
(i) T chc ca Ban ch o kh p ng c nhu cu lng ghp cc chng trnh
phng chng BKLN v hnh ng a ngnh.
231
Quyt nh s 2812/Q-BYT.
Quyt nh s 135/2009/Q-TTg.
232
2. Nhn lc y t
Cc la chn chnh sch nhm pht trin nhn lc ng ph vi BKLN c WHO
khuyn co [125] bao gm: (i) Xc nh cc nng lc cn thit v u t nng cao kin thc,
k nng v ng lc lm vic ca nhn lc y t hin c v lp k hoch o to trong tng lai
da trn d bo nhu cu; (ii) Lng ghp ni dung v phng chng BKLN trong chng trnh
o to nhn lc y t cng nh nhn lc thc hin cng tc x hi, nhn mnh vo CSSKB;
(iii) Bo m ch i ng v iu kin lm vic huy ng nhn vin y t phc v vng
kh khn; (iv) Tng cng o to sau i hc chuyn v BKLN i vi cn b y t, dc, v
lnh vc khc lin quan n chm sc ngi mc BKLN; v) Ti u ha phm vi hnh ngh ca
233
Quyt nh s 585/Q-BYT.
234
235
63
64
236
238
15
14,7
75
74,2
160
T VND
140
120
100
80
60
i tho ng
36
35,8
Tng huyt p
33
32,6
36
35,6
2012
2013
Ung th
40
20
0
Ngun: Cc cng vn ca B Y t v vic phn b ngn sch ca cc Chng trnh mc tiu quc gia (S 305/
BYT-KH-TC ngy 17/1/2012; S. 6941/BYT-KH-TC ngy 11/10/2012).
2013
2014
T VND
150
100
50
0
BKLN
Ung th
Tng huyt
p
i tho
ng
Sc khe
tm thn
Bnh phi
tc nghn
mn tnh
Ngun: Cc cng vn ca B Y t v vic phn b ngn sch ca cc Chng trnh mc tiu quc gia (S 305/
BYT-KH-TC ngy 17/1/2012; S. 6941/BYT-KH-TC ngy 11/10/2012 v S 6517/BYT-KH-TC ngy 14/10/2013).
Can thip/thuc
Chi ph/nm
31374000
1 ln t stent
60000000
503546000
1416000960
480000000
432000000
1416000000
246
Chi ph/t iu tr
TT
Can thip/thuc
Chi ph/nm
Chi ph/t iu tr
600000000
800000000
3.3. Cc vn u tin
Phn tch thc trng ti chnh cho phng chng BKLN trn y thy ni ln mt s vn
u tin cn gii quyt h thng ti chnh y t p ng mt cch ph hp vi cc mc tiu
phng chng BKLN:
Phng chng BKLN cha c xc nh u tin tha ng trong phn b kinh ph, nht
l kinh ph cho kim sot cc yu t nguy c, sng lc chn on sm. Ngun ti chnh
khng p ng yu cu: t l mc BKLN tng cao so vi kh nng p ng ca h
thng y t v c nhn lc, c s vt cht v ngun ti chnh ng ph.
Cha c c ch ti chnh bn vng cho chm sc ngi bnh mc BKLN (cha t chc
chng BHYT ngi cao tui, cho ngi mc bnh mn tnh). Cha to ngun ti chnh
cho nng cao sc khe t thu thuc l, thu ru bia.
Vic phn b ngun ti chnh cha ph hp thc hin hiu qu cc mc tiu phng
chng BKLN (chia ct theo cc d n, tch ri gia d phng v iu tr, tp trung cho
dch v bnh vin). Cha c mt k hoch chin lc quc gia phng chng BKLN km
theo mt chin lc ti chnh ph hp.
Hiu qu s dng ngun ti chnh cho phng chng BKLN hn ch: cha c chin lc
la chn cc can thip c tnh hiu qu chi ph tt, cha xy dng c gi dch v thit
yu i vi BKLN.
Phng thc chi tr cha ph hp, da trn chi tr theo ph dch v: khuyn khch dch
v bnh vin, khng khuyn khch CSSKB, d phng v nng cao sc khe cng ng.
Din bao ph BHYT mi t 68,5% dn s, trong khi ngn sch t BHYT hn hp, phm
vi chi tr b gii hn. BHT khng chi tr mt s dch v phng chng BKLN - cha c
hng dn thanh ton BHYT cho sng lc mt s bnh theo Lut BHYT, khng thanh
ton chi ph t vn, chi ph iu tr t t, chi ph ca mt s phng php iu tr trong
lnh vc tm thn. Vng mc trong thanh ton BHYT i vi cc chi ph thuc khi
ngun t NSNN b ct gim.
3.4. Khuyn ngh
B Y t lm u mi xy dng k hoch hnh ng cp quc gia phng chng BKLN
bao gm k hoch v ti chnh thc hin K hoch ny.
Cn tng kinh ph cho hot ng phng chng BKLN: t NSNN, BHYT v Qu phng
chng tc hi ca thuc l
Cn sa i Lut BHYT v cc vn bn hng dn tng mc bao ph BHYT i
vi cc dch v p ng nhu cu phng chng KLN da trn cch tip cn da vo bng
chng.
247
4. Dc v trang thit b y t
Tip cn c thuc thit yu v cng ngh y t c cht lng vi gi hp l l mt trong
nhng yu cu c bn trong d phng v kim sot BKLN. Cc chnh sch c hiu qu tip
cn thuc thit yu bao gm la chn thuc quc gia, hng dn iu tr chun da trn bng
chng v chnh sch khuyn khch s dng thuc thit yu [233].
Mt s la chn chnh sch lin quan ti dc v trang thit b y t trong phng chng
BKLN c WHO khuyn ngh nh sau:
Tng cng kh nng tip cn vi thuc, k thut chn on v cc cng ngh y t c
cht lng, an ton, hiu qu mc gi chp nhn c.
p dng chin lc quc gia da trn bng chng ci thin tip cn ca bnh nhn
vi cc thuc c gi c phi chng (bng cch chn cc loi thuc ph hp vo danh sch
thuc thit yu, tch bit k n v bn thuc, qun l gi thuc).
Thc y mua sm v s dng thuc (phng chng BKLN) an ton, cht lng, hiu
qu vi mc gi hp l, bao gm thuc generic, vc xin phng mt s loi ung th lin
quan n bnh ly nhim bng cc bin php qun l cht lng thuc, u tin trong
th tc ng k thuc, thay th thuc bng thuc generic, bt buc s dng tn INN
(international non-proprietary names) trong mua sm, c ch khuyn khch ti chnh,
gio dc ngi k n cng nh ngi bnh.
Tng tnh sn c ca cc trang b cp cu v thuc thit yu trong iu tr s cu, cp
cu BKLN.
bo m ngi dn c th tip cn thuc v trang thit b phng chng BKLN, WHO
khuyn co danh mc ti thiu cc thuc thit yu v trang thit b cho tuyn CSSKB ti cc
nc c thu nhp thp, bao gm 34 loi thuc v 21 thit b y t, trong c 11 thit b ti thiu
v 10 thit b b sung (Bng 39).
Di y s phn tch v p ng ca h thng y t Vit Nam i vi vic bo m tip
cn thuc thit yu v cng ngh y t trong phng chng BKLN, bao gm cc ni dung la
chn thuc thit yu, bo m s sn c ca thuc thit yu, hng dn iu tr chun, khuyn
khch s dng thuc thit yu, qun l gi thuc thit yu v cng ngh y t v xc nh cc vn
u u tin v khuyn ngh gii php khc phc.
4.1. Kt qu, tin b
4.1.1. V la chn thuc
248
249
Tuyn x, phng
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Khng c
Khng c
+
+
+
+
Khng c
+
Khng c
Khng c
Khng c
+
+
Khng c
+
Khng c (tr CC)
+
+
+
+
+
Khng c
Thiazid
Amlodipin
Atenolol
Enalapril
Simvastatin (-)
Insulin (-)
Metformin
Glibenclamid
Isosorbide dinitrat
Glyceryl trinitrat
Furosemid (-)
Spironolacton
Salbutamol (-)
Prednisolon (-)
Beclometason (-)
Aspirin
Paracetamol
Ibuprofen (-)
Codein
Morphine (+/-)
Penicillin
Erythromycin
Amoxicillin
Hydrocortison
Epinephrin
Heparin (-)
Thng t s 31/2011/TT-BYT ngy 11/7/2011 ca B Y t ban hnh v hng dn thc hin danh mc thuc ch
yu s dng ti cc c s khm, cha bnh c qu BHYT thanh ton.
71
250
Tuyn x, phng
+
+
+
+
+
+
+
+
+
Khng c
Khng c
+
+
+
+
+
Diazepam
Magnesium sulphat (-)
Promethazin (-)
Senna
Dextrose
Glucose tim truyn
NaCl 0,9%
Oxy
72
251
Danh mc ti thiu
+
+
+
+
+
Nhit k
ng nghe
My o huyt p
Thc o
Cn
73
Quyt nh s 1020/Q-BYT.
252
Khng c
Khng c
Khng c
Khng c
Khng c
Khng c
Danh mc b sung
My kh dung
Thit b o bo ho oxy trong mu (Pulse oximeter)
Thit b xc nh cholesterol mu (Blood cholesterol assay)
My o lipid mu
My o creatinin huyt thanh
Giy test Troponin
Giy test albumin niu
m thoa (Tuning folk)
My in tim
My kh rung tim
+
Khng c
+
+
+
Khng c
Khng c
Khng c
+
Khng c
Ngun: World Health Organization. Package of essential noncommunicable (PEN) disease interventions for
primary health care in low-resource settings. Geneva: WHO; 2010 [236].
4.3. Cc vn u tin
Cha c chnh sch u tin s dng v bo m s sn c ca thuc gc, thuc thit yu.
Danh mc thuc thit yu cho BKLN ti y t x, phng cha y , c bit l thuc
iu tr i tho ng, bnh phi tc nghn mn tnh, iu tr gim nh cho ngi bnh
ung th;
Tip cn thuc iu tr BKLN cn c kh khn do thuc cha sn c trong mng li
cung ng dch v y t, c bit y t x phng, do chnh sch chi tr t qu BHYT cho
mt s thuc trc y c thanh ton t ngun NSNN, do bnh i tho ng, tng
huyt p cha c trong danh mc bnh mn tnh ca B Y t, do nh thu khng tham
gia u thu thuc thit yu c gi thp v do s phi hp iu tr gia cc tuyn iu tr;
Danh mc trang thit b tiu chun ca TYT x, phng c bc s thiu mt s thit b
n gin, cn thit cho vic thc hin cc can thip thit yu phng chng BKLN.
253
B sung chnh sch v vic tip cn, u tin s dng thuc gc, thuc thit yu trong
Lut Dc.
Di hn
H thng thng tin thng k y t ca Vit Nam, bao gm cc tiu h thng thng tin y t
t cc bnh vin bt u thu thp d liu v BKLN t bnh vin. H thng thng tin thng
k y t do Cc Qun l KCB qun l, c cc tiu h thng thng tin y t ca cc bnh vin, thu
thp d liu v thng tin t cc bnh vin trn ton quc. Tiu h thng thng tin y t ca cc
bnh vin bt u vic thu thp v gim st d liu v cc BKLN v d liu v thng tch.
Phn mm chnh c p dng trong cc bnh vin l mt phin bn ca Medisoft. Cc gi
phn mm khc cho tng lnh vc c th nh khm cha bnh, iu tr v cc dch v ph tr
cng ang c s dng ti cc bnh vin tuyn tnh v trung ng, song kh nng tng thch
gia cc phn mm l rt hn ch hoc hu nh khng c.
Cc chng trnh mc tiu quc gia y t cng c cc tiu h thng, thu thp d liu
c lp: nh Chng trnh tng huyt p, i tho ng, bo v sc khe tm thn cng
ng... Cc thng tin y t ca cc D n ny do Trng ban qun l D n CTMTQG trin
khai thc hin.
5.1.2. V ghi nhn ung th
M hnh ghi nhn ung th cng da trn s liu bo co t bnh vin. S liu v tnh
hnh ung th c ghi nhn H Ni (1988-1990) v thnh ph H Ch Minh (1994) a ra
nhng con s v t l mc ung th v ln u tin tnh hnh mc ung th Vit Nam c cng
b. n nay, Vit Nam trin khai 9 trung tm ghi nhn ung th ti H Ni, thnh ph H Ch
Minh, Thi Nguyn, Hi Phng, Hu, Nng, thnh ph H Ch Minh, Cn Th, Kin Giang.
Vic ghi nhn c thc hin theo phng php ch ng (nhn vin ghi nhn ch ng ti cc
bnh vin tm kim ca ung th).
5.1.3. V gim st BKLN
Vit Nam thc hin c mt iu tra quc gia theo phng php STEPwise, tuy
nhin, do l do v ngun ti chnh, iu tra STEPwise ny cha thc hin nhc li theo nh k.
S liu v tnh hnh cc BKLN, nguyn nhn t vong, gnh nng bnh tt v cc yu t nguy
255
Gim st ung th: trong 9 trung tm ghi nhn ung th, mi ch c 2 trung tm (H Ni v
thnh ph H Ch Minh) c IARC (International Agency for Research on Cancer) cng nhn
cht lng. Nhn lc lm vic ti nhiu trung tm ghi nhn ung th khng n nh, ch ghi nhn
tnh hnh mi mc, cha ghi nhn t vong do ung th. Phn mm ghi nhn hin ang s dng
l phn mm CANREG 4, trong khi , cc nc trin khai phn mm mi CANREG 5.
Cha t chc c hot ng gim st cht lng ghi nhn ti cc trung tm ghi nhn ung th.
5.3. Cc vn u tin
Thiu thng tin cp nht, c h thng, da trn cng ng (population-based) v xu
hng din bin cc yu t nguy c (bao gm nhm nguy c t hnh vi, li sng v nguy
c trung gian), v tnh hnh mc bnh, t vong.
B ch s gim st nh gi hot ng phng chng BKLN cha c cp nht thng
nht vi khung theo di ton cu ca WHO (global monitoring framework); cc d liu,
ch s v BKLN c thng k nhiu ngun khc nhau, khng y . S liu thng
k v cc yu t nguy c cha c lng ghp vo h thng thng k y t.
74
Quyt nh s 2180/Q-BYT.
256
Trin khai iu tra cc yu t nguy c ca BKLN theo phng php STEPwise vo nm 2015.
Di hn
Cng c hon thin h thng theo di, gim st phng chng BKLN v cc yu t nguy
c: (i) cp nht b ch s theo di, gim st phng chng BKLN v cc yu t nguy c
cho ph hp, trn c s khung theo di ton cu ca WHO, (ii) Cng c h thng bo co
thng k bnh vin, c bit v tnh hnh mc BKLN, phn theo tui, gii v (iii) o
to cn b v c chnh sch i ng thch hp nng cao cht lng ghi nhn ung th.
Nghin cu trin khai gim st t vong ti cng ng da trn thng k t vong ti trm
y t x (cng c li s A6/YTCS, biu mu, hng dn v quy trnh bo co t vong,
tng cng nng lc cn b thng k v cht lng ghi chp ti TYT x) trong khi cha
hon thin c h thng ghi nhn nguyn nhn t vong ti cng ng.
6. Cung ng dch v y t
BKLN l cc bnh mn tnh, i hi cc dch v khc bit v cch tip cn cung ng dch
v khc bit so vi cc bnh cp tnh. Dch v trong phng chng BKLN bao gm cc dch v
sng lc c hi (opportunistic case screening) hoc sng lc theo qun th (population-based)
xc nh yu t nguy c, pht hin sm bnh, xc nh mc nguy c, phi hp can thip
iu tr bng thuc v can thip thay i hnh vi li sng, k hoch chm sc di hn, thc hin
theo di v c v ngi bnh khng b chng trnh iu tr[237]. WHO khuyn co cung cp
cho ngi dn gi dch v thit yu phng chng BKLN, bao gm cc dch v v nng cao sc
kho, d phng, iu tr, phc hi chc nng v chm sc gim nh, bao gm 9 thnh phn c
th [125] (xem chi tit ti chng III, mc 1.6.4 bo co ny).
i vi cc nc ang pht trin, WHO khuyn co xy dng Gi can thip thit yu
phng chng BKLN (PEN - Package of Essential NCD interventions for PHC in low-resource
settings), bao gm cc can thip pht hin sm, d phng, iu tr, chm sc bnh tim mch
v cc yu t nguy c, i tho ng, bnh phi mn tnh v ung th[236].
i vi sc kho tm thn, cung cp dch v sc kho tm thn ton din, lng ghp,
c tnh p ng v dch v chm sc x hi ti cc c s y t da vo cng ng (to provide
comprehensive, integrated and responsive mental health and social care services in communitybased settings) c xc nh l mt trong cc mc tiu trong K hoch hnh ng ton cu v
sc khe tm thn 2013-2020 ca WHO.
Nh vy, m hnh cung ng dch v phng chng BKLN theo khuyn co ca WHO l
m hnh chm sc sc kho lng ghp, da trn mng li CSSK ban u c lin kt, lng ghp
gia cc c s y t cc tuyn.
257
Mng li cc c s chn on v iu tr ung th, tim mch, ni tit, lao v bnh phi,
bo v sc kho tm thn tip tc pht trin, thc hin cc gii php nng cao nng lc cho y
t c s.
n 930 u t xy dng bnh vin a khoa tnh, bnh vin chuyn khoa ung bu,
nhi/sn nhi, tm thn v lao theo Ngh quyt s 18 ca Quc hi vi tng mc hn 45000 t
ng t ngun tri phiu Chnh ph, ngn sch a phng v vn ODA c ph duyt v
trin khai t nm 2009-2013.
i vi chuyn khoa ung th, mng li bnh vin v khoa ung bu c hnh
thnh cc vng, min. Cho ti nay, c ti 40/63 tnh thnh c bnh vin/trung tm/khoa/
n v ung bu, trong 2/3 s c s ang c hon thin. Mt s bnh vin, trung tm ung
bu c m rng nh Khoa Ung bu, Bnh vin Trung ng Hu, Bnh vin Ch Ry,
Bnh vin a khoa Ph Th, Bc Ninh, Bnh vin Nng pht trin thnh cc trung
tm, bnh vin ln vi cng sut ging bnh tng gp 2-5 ln. c bit l Bnh vin K t 1 c
s ti ph Qun S, vi cng sut 700 ging vo nm 2000, sau khi khnh thnh c s 3 ti
Tn Triu (8/2012) c 1560 ging.
Cc chuyn khoa khc: qua ngun vn tri phiu Chnh ph, hin c hn 50 tnh c
bnh vin lao v bnh phi v bnh vin tm thn, l iu kin thun li qun l iu tr bnh
phi tc nghn mn tnh v bnh l tm thn cn iu tr ni tr. n gim qu ti bnh vin
(Quyt nh s 92/Q-TTg) tp trung u t gim qu ti cho 5 chuyn khoa, bao gm ung
bu, nhi, sn, tim mch, chn thng.
Vin Tim mch c nng cp, mt s trung tm tim mch c thnh lp, xy mi
hoc ci to nhm ci thin nng lc can thip tim mch. Bnh vin Ni tit Trung ng c
xy mi vi 500 ging bnh i vo hot ng.
Song song vi vic u t xy dng cc bnh vin a khoa v chuyn khoa tuyn trn,
cc hot ng nng cao nng lc cung ng dch v phng chng BKLN ti y t c s c trin
khai qua cc chng trnh dc phng chng BKLN (xem chi tit ti chng V).
6.1.2. V truyn thng, gio dc sc kho
Cc hot ng t vn, truyn thng gio dc sc kho phng chng BKLN c trin
khai vi cc hnh thc phong ph. Sau khi Ngh nh s 77/2013/N-CP v cai nghin thuc
l c ban hnh, Cm nang hng dn cai nghin thuc l c bin son, mt s phng t
vn cai nghin thuc l c th im mt vi bnh vin ln nh Bnh vin Bch Mai, Bnh
vin K, Bnh vin Phi Trung ng, Bnh vin 74, Bnh vin i hc Y Dc thnh ph H
Ch Minh...
Hot ng t vn v dinh dng, ch n, ch luyn tp, phc hi chc nng
c trin khai ti mt s c s y t d phng. Cc hot ng truyn thng GDSK thng qua
258
259
1. D phng
cp mt au
tht ngc v tai
bin mch no
Phn ln cha c o to v k
nng t vn.
Cha c o to v cch tnh mc
nguy c bnh tim mch trong 10
nm ti, theo cc bng im thng
dng (Framingham hoc Euro).
Phn ln trang b ti TYT x phng
cha xc nh c cholesterol mu
v HDL cholesterol tnh t l nguy
c mc bnh tim mch trong 10 nm
ti ca ngi dn.
Hot ng t vn cha c chi tr t
qu BHYT.
2. Nhi mu
c tim
Ung aspirin
3. D phng
cp hai sau
nhi mu c
tim
4. D phng
cp hai sau tai
bin mch no
5. D phng
cp hai i vi
thp tim
6. i tho
ng tp 1
7. i tho
ng tp 2
260
Cc can thip
8. D phng
bin chng
chn (do T)
9. D phng
s xut hin v
tin trin ca
bnh thn mn
tnh (T)
10. D phng
xut hin v
lm chm tin
trin ca bnh
l vng mc
T
11. D phng
xut hin v
lm
chm
tin trin tn
thng
thn
kinh do T
13. D phng
ti pht COPD
v tin trin
ca bnh
14. Gim kh
th v ci thin
kh nng chu
ng tp th
dc (exercise
tolerance)
15. Ci thin
chc nng h
hp
16. Ung th
12. Hen ph
qun
Gi can thip thit yu phng chng BKLN cha c xy dng v p dng trong mng
li y t c s. xy dng danh mc cc can thip thit yu, hiu qu v kh thi, cn la chn
dch v thit yu i vi cc nhm BKLN chnh c hiu qu chi ph tt (di 3 ln GDP bnh
qun u ngi cho 1 nm DALY) hoc rt tt (di 1 ln GDP bnh qun cho 1 nm DALY)
261
77
262
263
264
266
Mt cn bng trnh ca nhn lc y t hin nay theo vng, v lnh vc chuyn mn.
Nhn lc y t c trnh cao tp trung ch yu cc thnh ph ln v khu vc kinh t pht
trin. tuyn y t c s v vng kh khn thiu nhn lc y t c trnh i hc tr ln. D n
th im a bc s tnh nguyn v vng kh khn kh gii quyt c bn vng tnh trng thiu
cn b y t vng kh khn. Cha c s thay i ng k no trong c ch s dng, tuyn dng
nhn lc y t ca cc a phng, chnh sch tin lng v ch i ng cha hp dn
thu ht nhn lc y t lm vic vng su, vng xa. Trin khai cc n tng cng nng lc
tuyn di vn cn kh khn v cha xc nh c c th cc k thut cn chuyn giao, cha
da trn iu kin c s vt cht sn c ti tuyn y t c s. Mi trng lm vic ti vng kh
khn khng p ng c vi yu cu cng vic.
Qun l nhn lc y t cha p ng nhu cu ca x hi. ng x ca cn b y t vn
gy phn ng ca x hi, bnh nhn trong thi gian qua. C ch qun l c s y t v s dng
cn b lnh o, qun l cc cp gp phn lm gim s lng, gim thi gian nhn lc y t lm
268
Vi bi cnh kinh t v m ang gp nhiu kh khn, Chnh ph ch trng tht cht chi
tiu, song NSNN vn c b tr theo cc nhim v chi thng xuyn cho y t (chi cho KCB,
YTDP, ci cch tin lng, kinh ph thc hin CTMTQG, chi mua BHYT cho cc i tng
c h tr theo Lut BHYT). Trong giai on t 2010-2013, d ton chi NSNN cho y t tng
chm hn chi NSNN chung, nhng n 2014 d ton chi NSNN cho y t tng nhanh hn. Tng
gi tr ODA vn duy tr n nh. T l chi cho YTDP v nng cao sc khe tng ln qua cc
nm do chi a phng tng mnh, n nm 2011 chi cho YTDP chim 69,8% tng NSNN chi
cho y t78. Lut sa i, b sung mt s iu ca Lut BHYT c Quc hi thng qua ngy
13/6/2014; B Y t ban hnh mt s thng t hng dn thc hin Lut BHYT sa i. T
l bao ph BHYT t 68,5% dn s. Qu BHYT vn cn i. B Y t ang tp trung xy dng
cc vn bn hng dn thc hin Ngh nh 85 v i mi c ch hot ng v ti chnh trong
ngnh y t.
Trn c s kho st nh gi thc trng v tham kho cc kin t vn trong nc v
quc t, B Y t ban hnh Quyt nh 5380 ph duyt n trin khai th im sa i thanh
ton chi ph khm cha bnh BHYT theo nh sut. D n nghin cu th im chi tr theo
trng hp bnh vn ang c trin khai vi cc hot ng nng cao nng lc cn b v thanh
ton theo trng hp bnh, xy dng quy trnh chuyn mn v tiu chun cht lng lm sng.
2.3.2. Kh khn, hn ch
78
269
Nhim v bo m cung ng thuc thit yu c thc hin tt. Mc chi tin thuc
bnh qun u ngi tng t 22 USD nm 2010 ln 31,2 USD nm 2013. Gi tr thuc sn
xut trong nc nm 2012 chim t trng 46,2% tng gi tr thuc s dng ti Vit Nam, p
ng hai phn ba hot cht trong Danh mc Thuc thit yu ca Vit Nam ln th V. Mng li
cung ng thuc khu vc kh khn ang pht trin. Vit Nam sn xut c 10/11 vc xin
trong chng trnh TCMR. Thuc ng y v thuc t dc liu c y mnh s dng thng
qua ban hnh Danh mc thuc ng y thit yu, ph duyt v trin khai quy hoch tng th pht
trin dc liu, xy dng cc vng nui, trng dc liu theo tiu chun thc hnh tt v tng
cng qun l ngun gc v cht lng dc liu.
Th trng thuc c bn bnh n, ch s gi thuc tng chm hn ch s gi tiu dng
chung, mc gi thuc Vit Nam thp hn thuc Thi Lan v Trung Quc. Vic trin khai
cc vn bn quy phm php lut v qun l gi thuc v u thu thuc bc u pht huy
tc dng.
B Y t v ang tch cc trin khai thc hin ch trng qun l ton din cht lng
thuc thng qua vic trin khai p dng cc nguyn tc Thc hnh tt (GPs) v tng cng
nng lc kim nghim thuc. tng cng s dng thuc an ton, hp l, B Y t cng c
hot ng ca Hi ng Thuc v iu tr trong bnh vin, thc hin k hoch hnh ng quc
gia v chng khng thuc, cng c h thng theo di, gim st phn ng c hi ca thuc v
xy dng c s d liu tra cu thng tin thuc.
B Y t phi hp vi B Ti chnh kim tra v nghin cu xut gii php h tr chnh
sch thu i vi n v sn xut trang thit b y t trong nc. Hin nay c khong 600 chng
loi c B Y t thm nh v cp php lu hnh trong nc. Mng li KCB cc tuyn tip
tc c cng c v hon thin trong cc n 47, n 930 xy mi, nng cp nhiu bnh
vin a khoa tuyn tnh, khu vc, huyn v mt s bnh vin chuyn khoa.
2.4.2. Kh khn, hn ch
Nhiu thuc thit yu vn cha c trong danh mc thuc c BHYT thanh ton, trong
c cc loi thuc ca CTMTQG nh thuc iu tr HIV v thuc iu tr bnh lao. Ngoi
ra, mt s trm y t x c tnh trng cp thuc chm, thiu v c cu thuc khng p ng nhu
cu iu tr.
Vic qun l gi thuc ti cc n v bn l thuc khng thuc c s y t cn gp kh
khn do cha c c ch hu hiu nh gi tnh hp l ca gi thuc. D kim sot c gi
thuc ti c s y t thng qua u thu thuc, nhng cha c bin ph khuyn khch bc s quan
tm n hiu qu chi ph khi ch nh thuc. Cha t c s ng thun v t chc v phn
cng trch nhim n v u mi trong qun l nh nc gi thuc.
270
Thng tin phc v theo di, nh gi, nghin cu hin nay cha p ng nhu cu. Thiu
cc quy nh lin quan nhim v ph bin thng tin v c s d liu, thng tin cung cp cha
kp thi, cha y , thiu thng tin t cc c s y t t nhn, c s y t thuc cc b ngnh
khc. Cc cuc iu tra do Chnh ph phn cng cho ngnh y t cha c tin hnh do kinh ph
ca ngnh cn hn ch. Thiu c s d liu thng tin thng k, c s d liu quc gia v y t.
Cha quy nh v tr, chc danh, nh mc thng k i vi cc n v trong ngnh y t.
Trnh ca cn b thng k v cn b k hoch v tng hp bo co, s dng, phn tch s
liu v cng tc d bo thng k cn yu.
Ti tuyn y t c s ch yu x l v tng hp s liu th cng, vic ng dng cng ngh
thng tin cn hn ch. Cha c phn mm tng hp s liu trc tuyn p dng t trm y t x
bo co ln tuyn trn. Vic m ha c s y t v cc chun i vi lnh vc chuyn mn cn
hon thin to iu kin trin khai ng dng cng ngh thng tin thng nht, ng b.
2.6. Cung ng dch v y t
2.6.1. Kt qu thc hin
Kim sot mt s bnh truyn nhim cha t mc tiu mong mun, nh y li bnh
lao, chn ng i dch HIV/AIDS. Cng tc v sinh an ton thc phm cha bn vng v cng
tc y t hc ng thiu kinh ph v nhn lc trin khai hiu qu. T l bnh nhn c khm
bnh bng YHCT cha cao, mt phn do vng mc trong cc quy nh. V DS-KHHG vn
c vng ngho c mc sinh cao, CSSKSS cha t cc ch tiu, t s gii tnh khi sinh vn cha
c kim sot.
Cht lng dch v y t vn cha t yu cu. Tnh trng qu ti bnh vin tuyn cui
(ch yu bnh vin trung ng) cha c gii quyt v ngi bnh cha tin tng vo cht
lng iu tr tuyn di. Cn nhiu bt cp trong chnh sch bnh vin cng cung cp dch v
theo yu cu v trong cc bnh vin lin doanh lin kt gia bnh vin cng v bnh vin t
nhn v lm dng thuc, xt nghim v dch v k thut cao. Thiu s lng ghp gia chng
trnh YTDP v KCB. Cung ng dch v KCB mt cn i gia cc tuyn, thiu kt ni v chm
sc lin tc. Nng lc thc hin ti cc c s y t tuyn huyn v x cn hn ch, c bit i
vi qun l bnh mn tnh. B Y t cha thnh lp c T chc chng nhn cht lng c
lp cha c c quan c lp chu trch nhim kim nh cht lng KCB. Quy ch bnh vin
cha c cp nht t nm 1997 n nay v nhiu dch v k thut cha c hng dn chuyn
mn chnh thc ca B Y t. Cha p ng c nhu cu o to v qun l bnh vin, qun
l cht lng.
2.7. Tnh hnh thc hin Mc tiu Thin nin k trong lnh vc y t
Vit Nam t hoc c kh nng t hu ht cc MDG, nhng vn cn mt s mc
tiu cn n lc mi t c. n ht nm 2013, cc MDG t bao gm gim t l suy dinh
dng tr em, gim t l mc v t l t vong do st rt v t l tip cn vi nc sch, h x
hp v sinh. Mt s mc tiu c kh nng t nu tip tc tin hin nay nh t sut t vong
tr em di 1 tui, tng t l ngi nhim HIV/AIDS cn iu tr c tip cn vi thuc khng
vi rt v t l hin mc bnh lao. Mt s ch s c xu hng ci thin nh tng kh nng tip cn
ton din vi chm sc sc khe sinh sn (th hin cc ch s v t l khm thai, t l ph n
sinh con c cn b y t , t l s dng bin php trnh thai v t sut sinh v thnh nin)
272
273
Cha c cc chnh sch, chin lc tm quc gia v khuyn khch ch dinh dng
lnh mnh v tng cng hot ng th lc, c bit l cho mc tiu kim sot cc yu t nguy
c chung BKLN. Mt s chnh sch hin c ch yu phc v mc tiu ca n v iu phi
nh chnh sch v dinh dng vn ang ch trng nhiu hn cho phng chng suy dinh dng;
chnh sch v hot ng th lc vn ch trng nhiu hn cho th dc, th thao.
Cha c Lut kim sot tc hi ca lm dng ru, bia m ch mi c Chin lc kim
sot tc hi ca lm dng ung c cn n nm 2020 vi phm vi iu chnh hn ch hn.
Cha c cc quy nh gii hn thi gian v a im bn ru, bia; cha c chnh sch cm bn
ru, bia cho ngi say,
Chnh sch v PCTHTL vn cn mt s im bt cp nh mc thu cn thp dn n gi
thuc l bn l thp nn chnh sch thu cha pht huy hiu qu tch cc trong gim t l ht
thuc. Cc quy nh v x pht vi phm trong PCTHTL vn kh thc thi.
Vic phi hp gia cc b, ngnh trong vn ng xy dng chnh sch nh tng thu
tiu th c bit i vi ru, bia, thuc l; xy dng quy hoch sn xut, kinh doanh thuc l,
ru, bia; quy hoch giao thng, trng hc v cc khu th phc v mc tiu phng chng
BKLN,. vn cn gp nhiu kh khn.
3.1.2. Phi hp trin khai thc hin cc chnh sch cha t hiu qu cao
274
277
279
4. Thc hin cc chng trnh mc tiu quc gia phng chng bnh
khng ly nhim
4.1. Lng ghp vo h thng y t
Tng cng v lng ghp cc hot ng truyn thng, gio dc phng chng cc BKLN
vi cc chng trnh truyn thng gio dc sc kho khc.
Lng ghp cc dch v qun l, iu tr BKLN vo h thng cung ng dch v, c bit
l mng li y t c s.
B sung mt s dch v lin quan ti phng chng BKLN vo danh mc cc dch v KCB
c BHYT chi tr, nh dch v t vn, mt s dch v sng lc, pht hin sm BKLN.
283
284
286
288
289
n v
Phn t
Ton quc
Ton quc
Ton quc
1000
VND
Trn
10 000
dn
Trn
10000
dn
S bc s trn 10 000
dn
S dc s i hc trn
10 000 dn
939,6
741,6
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
1,77
6,59
656,4
Ty Nguyn
1,8
7,2
44,84
642,0
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
50,5
454,8
Trung du v min ni
pha Bc
1,579
890,4
1,263
Ton quc
46,55
6,36
2010
42,2
6,6
2009
Ton quc
Ton quc
Cc ch s u vo v qu trnh
Cc ch s
gim st
1,9
7,33
45,58
1,963
45,23
6,20
2011
1,96
7,46
48,83
1003,2
981,6
789,6
808,8
684,0
1162,8
2,184
42,56
5,97
2012
Nm
2,01
7,5
2013
1,8
8,0
50%
2015
Ph lc: Cc ch s gim st v nh gi
KH 5 nm
KH 5 nm
Loi
ch s
B Y tNGTKYT
B Y tNGTKYT
B Y tTKYTQG
TKYTQG
B Y tTKYTQG
B Y tTKYTQG
Ngun
thng tin
Ph lc: Cc ch s gim st v nh gi
290
T l trm y t x/
phng c h sinh hoc
y s sn nhi
Trn
10000
dn
S ging bnh ni tr
trn 10 000 dn (khng
bao gm TYT x)
T l trm y t x/
phng c bc s
n v
Cc ch s
gim st
78,4
80,1
95,7
96,3
94
96,2
95,4
97,2
96,1
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
Ton quc
ng bng sng Hng
Trung du v min ni
pha Bc
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
Ty Nguyn
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
58,2
Trung du v min ni
pha Bc
49,5
73,2
Ty Nguyn
67,7
Ton quc
65,9
0,68
T nhn
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
20,8
2009
Cng lp
Phn t
97,3
97,5
96,7
96,6
95,3
92,5
95,6
80,7
80,5
57,8
66,2
61,9
75,7
70,0
21,7
2010
99,1
100
99,2
90,5
89,7
95,3
95,3
82,2
85
66,5
66
63,5
77,5
71,9
22,5
2011
96,7
99,1
97
94,5
95,1
92,2
96,4
87,2
83,4
69,7
68,8
66,4
78,7
73,5
1,1
23,5
2012
Nm
100
99,2
99,6
96,1
91,3
93,3
97,3
84
84,3
75,7
69
67,3
82,5
76,9
1,1
24,2
2013
>95
80
23
2015
KH 5 nm
KH 5 nm
KH 5 nm
Loi
ch s
B Y tNGTKYT
B Y tNGTKYT
Cc QL KCB
B Y tNGTKYT
Ngun
thng tin
291
S c s bn l thuc
trn 10 000 dn
Trn
10000
dn
T l thn, bn c nhn
vin y t thn bn hot
ng (nng thn)
T l x t Tiu ch
quc gia v y t (Tiu
ch mi p dng t nm
2011 nhng s liu nm
2011-2012 ln ln tiu
ch c v mi)
n v
Cc ch s
gim st
92,2
65,4
(20012010)
78,6
55,4
61
48,1
ng bng sng Cu
Long
Ton quc
ng bng sng Hng
Trung du v min ni
pha Bc
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
Ty Nguyn
Ton quc
4,9
72,7
99,9
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
97,8
Ty Nguyn
72,5
80,1
(20012010)
96
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
ng Nam B
92,4
97,1
Trung du v min ni
pha Bc
86,5
87,5
64,7
73,8
74,3
91,1
99,9
97,2
98,2
97,8
98,4
97,8
97,5
2010
96,6
2009
Ton quc
Phn t
4,6
88,6
90,2
61,1
72,5
61,9
89,6
76,8
92,5
99,9
98
98
96,2
97,9
96,9
2011
4,4
87,1
90,7
61,9
68,5
53
90,3
73,4
90,8
96,6
98,1
97,9
96,3
98
96,6
2012
Nm
4,5
43,1
66,9
37,2
36,8
29,2
36,6
42
81,9
100
92,1
88,9
94
96,1
91,5
2013
60
(20112020)
90
2015
KH 5 nm
KH 5 nm
Loi
ch s
Cc Qun l
Dc
B Y tNGTKYT
B Y tNGTKYT
Ngun
thng tin
Ph lc: Cc ch s gim st v nh gi
292
n v
Phn t
S ngy
S ngy iu tr trung
bnh ca 1 t iu tr
ni tr
6,9
10,8
11
6,7
Ton quc
Trung ng
Ngnh
Tnh v huyn
Ton quc
1330
3770
Ton quc
Ton quc
2009
T l ph n c
khm thai t nht 3 ln,
mi k mt ln
T l ph n c thai
c tim phng mi
vc xin un vn
Ton quc
Ton quc
93,7
Ch s u ra
Trn
10000
dn
S lt ngi bnh iu
tr ni tr trn 10000
dn
T l dn s KCB trong
12 thng qua
Trn
10000
dn
Ch s u ra
Cc ch s
gim st
93,5
79,2
40,9
7,1
11
10,3
7,35
1370
3980
2010
94,6
86,7
6,61
6,55
9,41
6,83
1374
3988
2011
95,5
89,4
39,2
6,57
8,53
9,51
6,89
2012
Nm
95,7
84,5
2013
Loi
ch s
MDG, CTMTQG, KH
80 (87*)
Hnh ng
quc gia*
2015
B Y tCTMTQG
B Y tCTMTQG
Ring nm
2013: GSOTBDS
TCTK-KSMS
B Y tNGTKYT
B Y tNGTKYT
B Y tNGTKYT
Ngun
thng tin
293
n v
Cc ch s
gim st
T l tr em di 1 tui
c tim chng y
(7 loi vc xin nm
2010 v 8 loi vc xin t
2011-2013)
T l ph n c
cn b y t
T l b m v tr s
sinh c chm sc sau
sinh
T l ph n trong nhm
tui 15-49 p dng bin
php trnh thai
T l ngi dn c
BHYT
T l ngi iu tr ni
tr, ngoi tr c BHYT
hoc th min ph
74,1
61,2
60,4
66,6
70,9
Ngho nht
Cn ngho
Trung bnh
Trn trung bnh
Kh, giu
60,3
78
87,8
66,7
58,2
89,2
97,1
Ton quc
Ton quc
Ton quc
Ton quc
94,4
96,1
Ton quc
94,1
95,9
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
88,1
93,8
96,2
97,3
94,5
Ty Nguyn
94,3
Trung du v min ni
pha Bc
98,6
95,8
98,5
94,6
2010
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
96,3
2009
Ton quc
Phn t
65,0
78,2
87,2
97,2
94,8
96,8
95,4
95
94,5
98,2
96,0
2011
75,3
69,4
66,6
67,7
81,5
72,1
66,4
76,2
87,3
97,9
95,0
93,3
96,5
97,1
95,5
97,7
95,9
2012
Nm
68,5
77,2
87,9
97,8
91,6
93,0
81,8
90,9
90,6
94,0
91,4
2013
B Y tCTMTQG
MDG, KH
5 nm
70
70,1
85
CTMTQG
CTMTQG
TCTK-KSMS
B Y t
TCTK-DTBDS
B Y tCTMTQG
B Y tCTMTQG
Ngun
thng tin
Loi
ch s
MDG, CTMTQG, KH
96 (98*)
Hnh ng
quc gia*
>90
>90
>90
>95
>90
>95
>90
2015
Ph lc: Cc ch s gim st v nh gi
294
2,24
2,21
2,65
1,69
1,84
Trung du v min ni
pha Bc
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
Ty Nguyn
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
69
2,11
Trn
100000
Ton quc
tr
sng
2,03
Ton quc
T s t vong m
(MMR)
Tng
0,9
Ton quc
75,6
S con
Mc gim t l sinh
hng nm
70,2
72,8
2009
Nam
Ton quc
Phn t
Tui
n v
Ch s tc ng
Cc ch s
gim st
1,8
1,68
2,63
2,21
2,22
2,04
Gim
0,5
75,7
70,3
72,9
2010
1,8
1,59
2,58
2,21
2,21
2,06
1,99
Gim
0,5
75,8
70,4
73,0
2011
1,92
1,57
2,43
2,32
2,31
2,11
2,05
Tng
0,3
75,8
70,4
73,0
2012
Nm
1,92
1,83
2,49
2,37
2,11
2,18
2,10
Tng
0,1
75,9
70,5
73,1
2013
58,3
1,86
Gim
0,1
74
2015
MDG, KH
5 nm
KH 5 nm
KH 5 nm
Loi
ch s
TCTK, TDTDS
TCTK, TDTDS
v TBDS
TCTK, DTBDS
TCTK, TDTDS
v TBDS
Ngun
thng tin
295
Ton quc
Ton quc
Ton quc
Trn
1000 tr
sng
Trn
100000
dn
Trn
100000
dn
Trn
100000
dn
T sut t vong tr em
di 5 tui (U5MR)
T l iu tr khi lao
phi AFB+ mi (DOTS)
T l ngi ht thuc l
(trn 18 tui)
T l h gia nh nng
thn c nh tiu hp v
sinh
T l h gia nh nng
thn s dng nc hp
v sinh
10,0
13,3
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
Ton quc
Ton quc
Ton quc
79
48
90,6
52,2
(59,6)
114,1
24,1
27,3
Ty Nguyn
Ton quc
17,2
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
24,5
Trung du v min ni
pha Bc
T sut t vong tr em
di 1 tui (IMR)
12,4
Trn
1000 tr
sng
16,0
2009
Ton quc
Phn t
n v
Cc ch s
gim st
75
51,4
47,4
90,5
52,7
(60,0)
113,9
23,8
12,6
9,6
26,8
17,1
24,3
12,3
15,8
2010
89,4
(90%)
71,4
(63%)
90,8
57,7
114
23,3
12,2
9,3
24,3
17,1
23
12,5
15,5
2011
91,1
57,5
113,9
23,2
12
9,2
26,4
17,1
23,5
12,3
15,4
2012
Nm
94
67
23,1
12,0
9,1
26,1
17,0
23,2
12,2
15,3
2013
85
65
19,3
14,8
2015
MDG
MDG
MDG, KH
5 nm
MDG, KH
5 nm
Loi
ch s
B Y tCTMTQG (JMP)
B Y tCTMTQG (JMP)
B Y t
B Y tCTMTQG
B Y tNGTKYT
TCTK-DTBDS
TCTK-DTBDS
Ngun
thng tin
Ph lc: Cc ch s gim st v nh gi
296
Ton quc
Trn
100000
dn
Trn
100000
dn
Trn
100000
dn
T l pht hin mc st
rt trong nm
T l mc bnh phong
T l pht hin mc
bnh phong trong nm
T l tng trng dn s
Triu
ngi
Ton quc
Trn
100000
dn
S trng hp SXH
trong nm trn 100000
dn
Dn s
Ton quc
T l ph n t 15-49
tui c nhu cu KHHG
cha c p ng
86,9
5,2
14,6
19,6
11,1
18,9
5,1
14,1
17,2
25,5
Trung du v min ni
pha Bc
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
Ty Nguyn
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
Thnh th
26,5
17,3
18,9
11,2
19,8
86,02
Ton quc
ng bng sng Hng
0,41
0,04
62
14,8
2010
1,05
0,41
0,04
70,8
12,2
74
2009
1,06
Ton quc
Ton quc
Ton quc
Ton quc
T l cc c s KCB x
l cht thi y t theo quy
nh
Phn t
n v
Cc ch s
gim st
27,8
17,3
14,9
5,3
19,0
11,3
20,0
87,84
1,04
0,43
0,04
51,6
16,1
4,3
2011
28,6
17,4
15,2
5,4
19,2
11,4
20,2
88,77
1,06
0,34
0,03
49
2012
Nm
28,9
17,4
15,4
5,5
19,3
11,5
20,4
89,71
1,05
2013
<93,0
0,93
0,3
0,2
<15
(2020)
80
2015
KH 5 nm
KH 5 nm
CTMTQG
CTMTQG
Chin lc
quc gia
MDG
Loi
ch s
TCTK, TTDS,
TBDS
TCTK, TTDS,
TBDS
B Y tCTMTQG
B Y tCTMTQG
B Y tCTMTQG
B Y tCTMTQG
TCTK-MICS
B Y t
Ngun
thng tin
297
20,8
26,5
14,4
18,3
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
Ty Nguyn
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
17,5
18,9
Ton quc
Trung du v min ni
pha Bc
35
Ton quc
S t
vong
152
5212
Ton quc
Ton quc
S mc
187
16,1
2009
S v
Ton quc
Trn
100000
dn
Ng c thc phm
Ton quc
Trn
100000
dn
Phn t
n v
Cc ch s
gim st
16,8
10,7
24,7
19,8
22,1
14,6
17,5
49
173
5397
211,3
15,9
2010
15,4
11,3
23,8
17,8
21,2
14,2
16,8
27
148
4700
224,4
16,1
2011
14,8
11,3
25
19,5
20,9
11,8
16,2
34
168
5541
237,5
15,9
2012
Nm
13,8
8,0
21,8
16,5
19,5
10,9
15,3
28
167
5558
242,2
2013
15
<300,0
2015
KH 5 nm
KH 5 nm
CTMTQG
Loi
ch s
VDD
B Y tCTMTQG
B Y tCTMTQG
(c tnh)
B Y tCTMTQG
Ngun
thng tin
Ph lc: Cc ch s gim st v nh gi
298
T l dn s chu mc
chi ph y t thm ha
(tng s chi ph tin ti
cho y t bng hoc cao
hn 40% kh nng chi
tr ca h gia nh)
Bo v ti chnh
Cc ch s
gim st
S con
trai so
vi 100
con gi
n v
34,8
31,9
37
25,9
29,4
111
115,3
108,5
109,7
105,6
109,9
109,9
Trung du v min ni
pha Bc
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
Ty Nguyn
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
Ton quc
ng bng sng Hng
Trung du v min ni
pha Bc
Bc Trung B v duyn
hi min Trung
Ty Nguyn
ng Nam B
ng bng sng Cu
Long
5,5
(2008)
28,1
Ton quc
31,9
2009
Ton quc
Phn t
3,9
108,3
105,9
108,2
114,3
109,9
116,2
111,2
28,2
19,2
35,2
31,4
33,7
25,5
29,3
2010
114,9
108,8
104,3
103,3
110,4
122,4
111,9
26,8
21,5
35
29,7
32,4
24,8
27,5
2011
4,2
111,5
111,9
98,4
112,1
108,2
120,9
112,3
26
20,7
36,8
31,2
31,9
21,9
26,7
2012
Nm
103,8
114,2
114,1
112,3
112,4
124,6
113,8
24,5
16,5
32,9
27,7
30,6
20,8
25,9
2013
113
26
2015
KH 5 nm
CTMTQG
Loi
ch s
Trng i hc
Y H Ni v
WHO phn tch
s liu iu tra
mc sng dn
c
TCTK, TTDS,
TBDS
VDD
Ngun
thng tin
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
Department for Economic and Social Affairs, UN. World Population Prospects, The 2012
Revision. New York: United Nations; 2013.
WHO, UNICEF, UNFPA, The World Bank and the United Nations Population Division. Trends
in Maternal Mortality: 1990 to 2013. Geneva: WHO; 2014.
Vin Dinh dng. S liu thng k v tnh trng dinh dng tr em qua cc nm [Internet].
2014. Available from: http://viendinhduong.vn/FileUpload/Documents/So%20lieu%20
thong%20ke%20Suy%20dinh%20duong%20tre%20em%20nam%202013
B Y t. Bo co cng tac phong, chng HIV/AIDS n 30/9/2014. H Ni: B Y t; 2014 Nov.
Report No.: 1133/BC-BYT.
UNAIDS. Report on the Global AIDS Epidemic - 2013. HIV estimates 1990-2012 [Internet].
UNAIDS; 2013. Available from: http://www.unaids.org/en/media/unaids/contentassets/
documents/epidemiology/2013/gr2013/unaids_global_report_2013_en.pdf
Abeyasinghe RR, Galappaththy GNL, Smith Gueye C, Kahn JG, Feachem RGA. Malaria
Control and Elimination in Sri Lanka: Documenting Progress and Success Factors in a Conflict
Setting. PLoS ONE. 2012;7(8).
World Health Organization. World Malaria Report 2013 [Internet]. Geneva: WHO; 2013.
Available from: http://www.who.int/malaria/publications/world_malaria_report_2013/report/en/
World Health Organization. Global Tuberculosis Report 2013 [Internet]. Geneva: WHO; 2013.
Available from: http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/91355/1/9789241564656_eng.pdf
B Y t. Nin gim thng k y t nm 2012. H Ni: Nh xut bn Y hc; 2013.
inh Th Hng. Qung Ngi: Mt ca t vong do hi chng vim da dy sng. Thng tn x
Vit Nam Plus.
Tng cc Thng k. Thng co bo ch Tnh hnh kinh t - x hi nm 2013 [Internet]. 2013 40
23/12. Available from: http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=507&ItemID=14764
Trn Thu Hnh, Ng Qu Chu. Bnh vim phi tr em. Cm nang truyn thng cc bnh
thng gp [Internet]. Bnh vin Bch Mai; Available from: http://www.benh.vn/Benh-Nhi/
Benh-viem-phoi-tre-em/95/4463/19-2-2014.htm
Phng Liu. Tm hiu v bnh vim mng no m tr em. Bo ng Nai [Internet]. 2013
May 3; Available from: http://www.baodongnai.com.vn/tuvan/201303/Tim-hieu-ve-benh-viemmang-nao-mu-o-tre-em-2222809/
L Anh. Tiu chy cp do Rotavirus. Bo Sc khe i sng. Sc kho v i sng [Internet].
2012 Jun 18; Available from: http://suckhoedoisong.vn/phong-benh/tieu-chay-cap-dorotavirus-20120617102428800.htm
Nguyn Trn Hin. Tnh hnh cc bnh truyn nhim mi v ti xut hin ti Vit Nam. Y hc
d phng v Y t cng cng: Thc trng v nh hng Vit Nam. H Ni: Nh xut bn Y
hc; 2011. p. 330-2.
Chng trnh Tim chng m rng quc gia, Vin V sinh Dch t Trung ng. Thnh qu ca
cng tc tim chng m rng. [Internet]. 2012. Available from: http://www.nihe.org.vn/new-vn/
chuong-trinh-tiem-chung-mo-rong-quoc-gia/1369/Thanh-qua-cua-cong-tac-tiem-chung-morong.vhtm
Nguyn Duy Hng. Hng ti loi tr bnh phong. Bo Mi [Internet]. 2013 Jan 3; Available
from: http://www.baomoi.com/Huong-toi-muc-tieu-loai-tru-benh-phong/82/10482784.epi
B Y t. Nin gim thng k y t nm 2011. H Ni: Nh xut bn Y hc; 2012.
Vin V sinh Dch t Trung ng. Hi v p v bnh di: Vin trng Vin V sinh Dch t
TW hng dn cch phng chng bnh di. H Ni; [cited 2014 Mar 6]; Available from: http://
www.nihe.org.vn/new-vn/hoi-dap-ve-dich-benh-dai/3852/Vien-truong-Vien-Ve-sinh-Dich-teTW-huong-dan-cach-phong-chong-benh-dai.vhtm
Cc Y t d phng - B Y t. Bo co v vic nh gi kt qu cng tc nm 2013 v xy
dng k hoch nm 2014. H Ni; 2013 Dec.
299
24.
25.
26.
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
300
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
of Queensland. Gnh nng bnh tt v chn thng Vit Nam nm 2008. H Ni: Nh xut
bn Y hc; 2011.
Cc Qun l Khm cha bnh - B Y t. Bo co tnh hnh hot ng ca y t t nhn 2014. 2014.
V K hoch Ti chnh - B Y t. Tnh hnh thc hin cc ch tiu c bn trong K hoch 5 nm
2011-2015. 2014.
Trn B Kin, Nguyn Thanh Bnh. S pht trin nhn lc dc bnh vin tuyn huyn t
nm 2010-2012. Tp ch Dc hc. 2014;457:9-12.
B Y t. Nin gim thng k y t cc nm. H Ni: Nh xut bn Y hc;
B Gio dc v o to. Nhng iu cn bit v tuyn sinh trung cp, cao ng cc nm
2006 - 2014. H Ni: Nh xut bn Gio dc; 2006.
B Y t. Bo co tm tt cng tc y t nm 2013 v nhim v trng tm nm 2014. 2013 Thng.
Nguyn Thanh Bnh, Trn B Kin. Phn tch thc trng phn b ngun nhn lc dc Vit
Nam. Tp ch Dc hc. 2012;437:2-5.
Trn Thanh Bnh, Nguyn Thanh Hng. Thc trng nhn lc ca Bnh vin a khoa tnh
k Nng v mt s yu t lin quan. Tp ch Y hc Thc hnh. 2014;3(909):74-7.
Trn B Kin, Nguyn Thanh Bnh, H Thi Sn, Trn Th Oanh. Phn tch thc trng nhn
lc dc ti cc bnh vin a khoa tuyn tnh. Tp ch Dc hc. 2014;458:5-10.
m Th Tuyt, Nguyn Vn Chnh. Thc trng ngun nhn lc ca h thng y t huyn
Quang Bnh, tnh H Giang. Tp ch Y hc Thc hnh. 2014;4(915):82-7.
m Th Tuyt, Nguyn Duy Hoa. Thc trng ngun nhn lc ca h thng y t huyn V
Xuyn, tnh H Giang. Tp ch Y hc Thc hnh. 2014;3(909):18-23.
Phm Hng Hi, Nguyn c Trng, Trn Quang Lm. Thc trng hot ng v cch chi tr
khm cha bnh ti mt trm y t x min ni tnh Thi Nguyn. Tp ch Y hc Thc hnh.
2013;9(879):18-20.
Nguyn Xun. Thnh ph HCM xy dng n bc s gia nh giai on 2013. Bo in t
Cng an TP H Ch Minh [Internet]. 2013 Nov 13; Available from: http://congan.com.vn/?mod
=detnews&catid=942&id=507097
Trn Th Minh Thi, Trn Th Ging Hng. H tr k thut ngnh y t tuyn tnh: thc trng, kh
khn, thun li v mt s tc ng chnh sch. Tp ch Y hc Thc hnh. 2013;9(879):6-11.
Trn Th Cm T, Bi c Ph, Trn Th Xun Hng, Ng Th Thy Loan, Ng Vit Dng,
Bi th Hong Diu, Nguyn Vn Tm. Nghin cu s hi lng ca ngi bnh v cng
tc khm cha bnh ti bnh vin trung ng Hu nm 2012. Tp ch Y hc Thc hnh.
2013;1(903):54-60.
on Phc Thuc. Mt s yu t lin quan n s dng dch v khm cha bnh ti trm y
t x, phng, thnh ph ng Hi, Qung Bnh. Tp ch Y hc Thc hnh. 2014;4(915):72-5.
Nguyn c Thnh. nh gi s hi lng ca ngi bnh ni tr ti cc bnh vin tnh Ha
Bnh. Tp ch Y hc Thc hnh. 2013;6(873):136-42.
Tng H Nam Anh. Bnh vin v tinh phi to c nim tin. Bo in t Gia nh v X hi
[Internet]. 2012 Nov 13 [cited 2014 May 13]; Available from: http://giadinh.net.vn/y-te/benhvien-ve-tinh-phai-tao-duoc-niem-tin-2013111102471970.htm
B Y t. Bo co gi B K hoch u t v tnh hnh vn ng v thc hin D n ODA
QIV/2013. H Ni; 2014.
B Y t. Ti khon Y t quc gia. H Ni; 2014.
B Y t. Ti khon Y t quc gia 2009-2011. H Ni;
B Y t. Bo co s kt 3 nm (2011-2013) thc hin Chng trnh mc tiu y t quc gia.
H Ni; 2013.
Cc Qun l Dc. Cng vn s 755/QLD-KHTC ngy 22/7/2014 v vic gp d tho Bo
co tng quan ngnh y t nm 2014 v lnh vc dc & m phm. 2014.
Vin Chin lc v Chnh sch Y t. nh gi 6 nm thc thi Lut Dc. 2013.
Socorro Escalante. The use of medicine in Vietnam. H Ni: WHO Vit Nam; 2013.
Vin Chin lc v Chnh sch Y t. nh gi 3 nm thc hin Lut Bo him Y t. H Ni; 2013.
301
72. Cc Qun l Khm, cha bnh. Bo co s kt cng tc khm, cha bnh 6 thng u nm v
nhim v trng tm cui nm 2014. H Ni: Cc Qun l Khm, cha bnh; 2014.
73. Bnh vin Mt Trung ng. Bo co tng kt k hoch hot ng phng chng m la giai
74. B Y t. Bo co tin cp chng ch hnh ngh v giy php hot ng khm bnh, cha
t nm 2014. 2014.
77. B Y t. Bo co tinh hinh nhim HIV/AIDS va kt qua hoat ng phong, chng HIV/AIDS 4
78. National Committee for AIDS, Drugs and Prostitution Prevention and Control. Vietnam AIDS
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
Response Progress Report 2014. Following up the 2011 Political Declaration on HIV/AIDS.
2014 Mar.
World Health Organization and UNICEF. Progress on Drinking-water and sanitation, 2014
Update [Internet]. Available from: http://www.wssinfo.org/data-estimates/tables/
Robert E Black, Lindsay H Allen, Zulfiqar A Bhutta, Laura E Caulfield, Mercedes de Onis, Majid
Ezzati, Colin Mathers, Juan Rivera. Maternal and child undernutrition: global and regional
exposures and health consequences. The Lancet. 371(9608):243-60.
Vn phng Lin Hp Quc ti Vit Nam. Dinh dng b m v tr em Vit Nam [Internet].
H Ni: Vn phng Lin Hp Quc ti Vit Nam; Available from: http://www.un.org.vn/vi/
feature-articles-press-centre-submenu-252/339-maternal-and-child-nutrition-in-viet-nam.html
Nguyen, Phuong H., Sarah C. Keithly, Nam T. Nguyen, Tuan T. Nguyen, Lan M. Tran, and
Nemat Hajeebhoy. Prelacteal feeding practices in Vietnam: challenges and associated factors.
BMC Public Health. 2013;13(1):932.
Lindmark, Ulrika, T. T. H. Nguyen, and Ann Bengtson. Knowledge of child nutrition when
breastfeeding-A study of mothers living outside Hanoi. Health (N Y). 2013;5:1853-60.
Tng cc Thng k (GSO). Vit Nam: iu tra nh gi cc mc tiu tr em v ph n 2011
v 2014 - Bo co kt qu. H Ni: Tng cc Thng k; 2011, 2014.
Nguyen, Phuong H., Kuntal K. Saha, Disha Ali, Purnima Menon, Swetha Manohar, Lan Tran Mai,
Rahul Rawat, and Marie T. Ruel. Maternal mental health is associated with child undernutrition
and illness in Bangladesh, Vietnam and Ethiopia. Public Health Nutr. 2014;17(6):1318-27.
Wang, Haidong, Chelsea A. Liddell,Matthew M. Coates, Meghan D. Mooney, Carly E. Levitz,
Austin E. Schumacher, Henry Apfel et al. Global, regional, and national levels of neonatal,
infant, and under-5 mortality during 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of
Disease Study 2013. The Lancet. 384(9947):957-79.
Robert E Black, Simon Cousens, Hope L Johnson, Joy E Lawn, Igor Rudan, Diego G Bassani,
Prabhat Jha, Harry Campbell, Christa Fischer Walker, Richard Cibulskis, Thomas Eisele, Li
Liu, Colin Mathers. Global, regional, and national causes of child mortality in 2008: a systematic
analysis,. The Lancet. 2010;375(9370):1969-87.
The Partnership for Maternal, Newborn & Child Health. A Global Review of the Key
Interventions Related to Reproductive, Maternal, Newborn and Child Health (RMNCH).
Geneva: PMNCH; 2011.
Mlqvist, Mats, Nguyen Thu Nga, Leif Eriksson, Lars Wallin, Dinh Phuong Hoa, and Lars ke
Persson. Ethnic inequity in neonatal survival: a case referent study in northern Vietnam. Acta
Paediatr. 2011;100(3):340-6.
302
decay in delivery care utilisation associated with neonatal mortality. A case referent study in
northern Vietnam. BMC Public Health. 2010;10(1):762.
91. World Health Organization. Rubella vaccines: WHO Position paper. Weekly epidemiological
record. Geneva: WHO; 2011 p. 301-16. Report No.: No. 29.
92. UNICEF and World Health Organization. Fulfilling the Health Agenda for Women and
Children: The 2014 Report [Internet]. UNICEF, WHO; 2014. Available from: http://www.
countdown2015mnch.org/documents/2014Report/Countdown_to_2015-Fulfilling%20the%20
Health_Agenda_for_Women_and_Children-The_2014_Report-Conference_Draft.pdf
93. IHME. GBD Profile Vietnam [Internet]. IHME; 2013. Available from: http://www.healthdata.org/
results/country-profiles
94. United Nations Statistics Division. Millennium Development Goals Indicators: The official
United Nations site for the MDG Indicators [Internet]. [Internet]. [cited 2014 Aug 15]. Available
from: mdgs.un.org/unsd/mdg/Default.aspx
95. B Y t. Bo co cng tc phng, chng HIV/AIDS nm 2012 v trng tm k hoch nm
2013. H Ni; 2013. Report No.: Bo co s 53/BC-BYT ngy 25/01/2013.
96. B Y t. Chng trnh phng chng Bnh khng ly nhim [Internet]. [cited 2014 Mar 15].
Available from: http://ncd.org.vn/index.php?limitstart=5&lang=vi
97. World Health Organization. Investing in mental health. Geneva: WHO; 2003.
98. The National Alliance on Mental Illness. Mental Illness: What you need to know. 2013.
99. UNDP. Discussion Paper: Addressing the Social Determinants of Noncommunicable Diseases.
UNDP; 2013.
100. Lozano R, et al. Global and regional mortality from 235 causes of death for 20 age groups
in 1990 and 2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. The
Lancet. 2012;380(9895):2095-128.
101. Institute for Health Metrics and Evaluation. The Global Burden of Disease: Generating
Evidence, Guiding Policy. Seattle, WA: IHME; 2013.
102. World Health Organization. Health Statistics and Information Systems. Global Health Estimates
(GHE) 2013: Deaths by age, sex and cause [Internet]. Geneva: WHO; [cited 2014 Apr 21].
Available from: http://www.who.int/healthinfo/global_burden_disease/estimates_regional/en/
103. Michael Engelgau et al. Capitalizing on the Demographic Transition: Tackling Noncommunicable
Diseases in South Asia. Washington, DC: World Bank; 2011.
104. World Health Organization. Projections of mortality and causes of death, 2015 and 2030
[Internet]. Geneva: WHO; 2014 Apr [cited 2014 Apr 21]. Available from: http://www.who.int/
healthinfo/global_burden_disease/2004_report_update/en/
105. World Health Organization. The Global Burden of Disease: 2004 update. Geneva: WHO; 2008.
106. Irina A. Nikolic, Anderson E. Stanciole, and Mikhail Zaydman. Chronic Emergency: Why NCDs
matter. 2011.
107. Beaulieu N, Bloom D, Bloom L, Stein R: Breakaway. The global burden of cancer: challenges
and opportunities. A report from the Economist Intelligence Unit. Economist Intelligence
Unit; 2009.
108. World Health Organization. Global status report on noncommunicable diseases 2010. Geneva:
WHO; 2011.
109. World Health Organization. Burden of disease. Estimate for 2000 - 2012 [Internet]. Geneva:
WHO; [cited 2014 Jan 10]. Available from: http://www.who.int/healthinfo/global_burden_
disease/estimates/en/index2.html
110. Murray CJL, Vos T, Lozano R et al. Disability-adjusted life years (DALYs) for 291 diseases
and injuries in 21 regions, 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease
Study 2010. The Lancet. 2012;380(9895):2197-223.
111. Meyrowitsch DW, Bygbjerg IC. Global burden of disease--a race against time. Dan Med Bull.
2007;54(1):32-4.
303
304
135. IARC. GLOBOCAN 2012 Population Fact Sheet for Vietnam. Section of Cancer Surveillance
305
306
perinatal mental disorders in northern Viet Nam: community prevalence and health care use.
Bull. World Health Organ. 2010;88(10):737-45.
177. Amstadter, Ananda B., et al. Prevalence and correlates of probable adolescent mental
health problems reported by parents in Vietnam. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol.
2011;46(2):95-100.
178. World Health Organization. Discussion paper on prevention and control of NCDs: Priorities
for investment. Moscow: WHO; 2011. Available from: http://www.who.int/nmh/publications/
who_bestbuys_to_prevent_ncds.pdf
179. World Health Organization. WHO Report on the Global Tobacco Epidemic, 2013 - Country
profile: Vietnam [Internet]. Geneva: WHO; 2013. Available from: http://www.who.int/tobacco/
surveillance/policy/country_profile/vnm.pdf
180. D.T. Tran, R.O. Kosik, G.A. Mandell, Y.A. Chen, T.P. Su, A.W. Chiu, A.P. Fan,. Tobacco Control
in Vietnam. Public Health. 2013;127(2):109-18.
181. Hi Y t Cng cng. Bo co ti Hi tho Tng cng thc thi chnh sch khng khi thuc
ti Vit Nam. Trng i hc Y t cng cng H Ni [Internet]. H Ni; 2010 May [cited 2014
Feb 6]; Available from: http://www.hsph.edu.vn/node/664
182. Hi Y t cng cng Vit Nam. Hi tho Vn ng thc thi cm ht thuc ni cng cng - Bi
hc v inh hng. H Ni; 2014 [cited 2014 Feb 6]; Available from: http://www.vpha.org.vn/
Tin-hoat-dong/hi-tho-vn-ng-thc-thi-cm-hut-thuc-ni-cong-cng-bai-hc-kinh-nghim-va-nh-hng.html
183. VINACOSH. L phat ng cuc thi tim hiu Cuc sng khng khoi thuc la. H Ni;
184. Lng Ngc Khu. Cp nht tnh hnh trin khai Lut Phng chng tc hi ca thuc l. Bo
co ti Hi ngh tng kt tnh hnh thc hin Lut Phng chng tc hi ca thuc l nm 2013.
2014; H Ni.
185. Guindon GE, Nguyen TT Hien, Hoang V Kinh, McGirr E, Dang V Trung, Nguyen T Lam. Tobacco
Taxation in Vietnam. Paris: International Union Against Tuberculosis and Lung Disease; 2010.
186. Liber AC, et al. Cigarette price level and variation in five Southeast Asian countries. Tob
Control. 2014;1-5.
187. Phng Tho. Ngun thu t thuc l c b thit hi v ung th? Bo Dn tr [Internet].
2011 Oct 11; Available from: http://dantri.com.vn/xa-hoi/nguon-thu-tu-thuoc-la-co-du-bu-thiethai-vi-ung-thu-536555.htm
188. Nguyn Hu c. Kh b thuc l bng thuc l in t. Bo Tui tr [Internet]. 2013 Nov
10; Available from: http://tuoitre.vn/Chinh-tri-xa-hoi/Song-khoe/573715/kho-bo-thuoc-la-bangthuoc-la-dien-tu.html
189. L V Anh, L Th Thanh Hng, Trn Th Tuyt Hnh, Phc Huyn,Trn Khnh Long,
Phng Xun Sn. iu tra tnh hnh thc hin cc quy nh v cm qung co, khuyn mi v
ti tr thuc l Vit Nam. Tp ch Y hc TP H Ch Minh. 2010;14(20):13-9.
190. Trng i hc Y t cng cng. iu tra tnh hnh thc hin qui nh cm qung co,
khuyn mi v ti tr thuc l Vit Nam [Internet]. H Ni; 2011. Available from: http://syt.
thuathienhue.gov.vn/DichVu/ThongTin/CapNhat/prints.aspx?NewsID=9-8-593
191. Thng An. Qung co, khuyn mi v ti tr thuc tr hnh. Bo Cng an thnh ph H Ch
Minh [Internet]. 2013 Jul 5; Available from: http://congan.com.vn/?mod=detnews&catid=707&
id=494699
192. VINACOSH. Mt s kt qu t c t vic thc hin mi trng khng khi thuc
ca Lin on Lao ng c nc. Chng trnh phng chng tc hi thuc l quc gia
[Internet]. 2013 Aug 8 [cited 2014 Jun 12]; Available from: http://www.vinacosh.gov.vn/vi/hoatdong/2013/08/81E2107C/mot-so-ket-qua-dat-duoc-tu-viec-thuc-hien-moi-truong-khong-khoithuoc-cua-lien/
193. Trn V Ngh, L Thanh. Chy ua xy dng nh my, nhp khu bia nng thu, tng
cht lng. i pht thanh truyn hnh Khnh Ho [Internet]. 2014 Feb 14 [cited 2014
Oct 6]; Available from: http://ktv.org.vn/Detail.aspx?NewsID=036b0165-0af5-446a-a898e4c25f6d4e27&CatID=32f2bddc-2001-4438-bf99-e9eb4dc1fdb9
307
tiu th rau sch. H Ni; 2013 [cited 2014 Jun 10]; Available from: http://sonnptnt.hanoi.gov.
vn/sonn/portal/News-details/172/430/So-ket-3-nam-trien-khai-De-an-san-xuat-va-tieu-thurau-an-toan.html
195. Brownell, Kelly D., and Thomas R. Frieden. Ounces of preventionthe public policy case for
taxes on sugared beverages. N Engl J Med. 2009;360(18):1805-8.
196. Johnson, T., et al. Systematic review: the effects of carbonated beverages on gastrooesophageal reflux disease. Aliment Pharmacol Ther. 2010;31(6):607-14.
197. Hong Linh. Pht hin nhiu du n, m gi c cht bo trans. Bo dn tr in t [Internet].
H Ni; 2010 Jun 7 [cited 2014 Jun 12]; Available from: http://dantri.com.vn/suc-khoe/phathien-nhieu-dau-an-my-goi-co-chat-beo-trans-400905.htm
198. Tng cc Th dc th thao. Ton dn rn luyn thn th theo gng Bc H v i giai
on 2012-2020. Tng cc TDTT [Internet]. [cited 2014 Apr 6]; Available from: http://www.
tdtt.gov.vn/tabid/62/ArticleID/13369/Default.aspx?returnUrl=/tabid/62/FilterTypeID/False/
FilterDate/2014-3-1/currentpage/4/Default.aspx
199. Tng cc Th dc th thao. Ngh quyt s 08-NQ/TW to bc chuyn bin mnh m nhn
thc ca nhn dn v vai tr, v tr ca TDTT. [cited 2014 Apr 6]; Available from: http://www.
tdtt.gov.vn/tabid/62/ArticleID/16294/Default.aspx?returnUrl=http://www.tdtt.gov.vn/tabid/116/
Default.aspx.
200. Thanh Cm. Nhim v trng tm v cng tc gio dc th cht v th thao trng hc nm
hc 2011-2012. 2011 Sep 26; Available from: http://www.tdtt.gov.vn/tabid/62/ArticleID/12704/
Default.aspx?returnUrl=/tabid/62/FilterTypeID%20/False/FilterDate/2014-3-1/currentpage/5/
Default.aspx
201. World Health Organization. Global strategy on diet, physical activity and health. Geneva:
WHO; 2004.
202. World Health Organization. A guide for population-based approaches to increasing levels of
physical activity: implementation of the WHO global strategy on diet, physical activity and
health. Geneva: WHO; 2007.
203. Lachat C, Otchere S, Roberfroid D, Abdulai A, Seret FMA, et al. Diet and Physical Activity
for the Prevention of Noncommunicable Diseases in Low- and Middle-Income Countries: A
Systematic Policy Review. PLoS Med. 10(6):e1001465.
204. Phm Thi Sn. Bo co chuyn nh gi kt qu thc hin d n phng chng tng
huyt p. H Ni; 2014.
205. World Health Organization, International Society of Hypertension Writing Group. World Health
Organization/International Society of Hypertension statement on management of hypertension.
J Hypertens. 2003;21(11):1983-92.
206. Nguyn B c, Bi Diu, Trn Vn Thun v cs. Tnh hnh mc ung th ti Vit Nam nm
2010 qua s liu ca 6 vng ghi nhn giai on 2004-2008. Tp Ch Ung Th Hc Vit Nam.
2010;2010(1):73-80.
207. Trn Vn Thun. Bo co chuyn Tnh hnh thc hin d n phng chng ung th. H
Ni; 2014.
208. Phm Th Hong Anh et al. Bo co nh gi thc trng cung cp dch v chm sc gim nh
cho bnh nhn ung th ti Vit Nam. H Ni; 2010.
209. Dng PH. Bo co chuyn Kt qu thc hin d n phng chng bnh i tho ng. H
Ni; 2014.
210. T Vn Bnh v cs. Nghin cu thc trng h thng qun l bnh ni tit v ri lon chuyn
ha tuyn tnh/thnh ph trc thuc trung ng Vit Nam. H Ni: Bnh vin Ni tit Trung
ng; 2008.
211. Ng Qu Chu. Bo co chuyn Kt qu trin khai thc hin D n phng chng BPTN
v MT v hen ph qun. H Ni; 2014.
212. World Health Organization and Ministry of Health Vietnam. WHO-AIMS report on mental
health systems in Vietnam. Geneva: WHO; 2006.
308
214. World Health Organization. The World Health Report 2002- Reducing risks, promoting healthy
309
thuc thit yu ti tuyn x [Lun vn Tin s]. [H Ni]: Trng i hc Dc H Ni; 2007.
235. Mac, T.L., et al. AEDs availability and professional practices in delivery outlets in a city center
310
NH XUT BN Y HC
a ch: S 352 i Cn - Ba nh - H Ni
Website: www.xuatbanyhoc.vn * Email: xuatbanyhoc@fpt.vn
S in thoi: 04.37625934 * Fax: 04.37625923
BO CO CHUNG
TNG QUAN NGNH Y T NM 2014
Tng cng d phng v kim sot
bnh khng ly nhim
Chu trch nhim xut bn
TNG GIM C
CHU HNG CNG