Radyo Mühendisliği Notları PDF

TMMOB
Elektrik Mhendisleri Odas

1954
RADYO MHENDSL
NOTLARI
1.Bask, Ankara-Aralk 2011

ISBN: 978-605-01-0248-2
EMO Yayn No: EK/2011/29
TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Ihlamur Sokak No:10 Kat:2 06640 Kzlay Ankara
Tel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18
http://www.emo.org.tr E-Posta: emo@emo.org.tr
Ktphane Katalog Kart
621.384 RAD 2011

Radyo Mhendislii Notlar Kitab; Yayna Hazrlayan: EMO Genel
Merkez, --1.bs.--Ankara. Elektrik Mhendisleri Odas, 2011
342 s.:24 cm (EMO Yayn No:EK/2911/29; ISBN:978-605-01-0248-2)
Matlab
Dizgi
Bask
Radyo Mhendislii Notlar
RADYO MHENDSL NOTLARI
RADYO MHENDSL NOTLARI
BALARKEN
10
1.
11
RADYO
i. Giri
Radyo dalgalarnn ilerlemesi
11
12
ii. Radyo Nasl alr

Radyo linki
14
17
iii. Radyo Spektrumu ve Frekans Tahsisi

Genel
Bir ve iki frekansl sistemler
19
19
20
iv. Kazan, Seviye, Zayflatma ve Yaylma

Kazan ve kayp
Seviye
Zayflama
Yaylma
Gr izgisi yaylma yolu zayflamas
Yansmalar
22
22
23
25
26
30
31
v. Frekans Bantlarnn Seilmesine likin Kriterler

HF Yksek frekans
VHF ok yksek frekans
UHF Ultra yksek frekans
Frekans seimi
zet
32
32
35
38
40
44
vi. Modlasyon ve Demodlasyon

Tayc dalga modlasyonu
Yan bantlar ve bant genilii
AM Genlik modlasyonu
FM - Frekans modlasyonu
PM Faz modlasyonu
46
46
47
49
54
57
vii. Ykselte
60
viii. G Ykselteci (PA)
61
ix. Osilatr
61
x. Filtreler
Filtre karakteristikleri
Filtre tipleri
63
64
67
xi. Vericiler
AM vericiler
PM ve FM vericileri
73
73
74
xii. Alclar
AM alc
FM ve PM alclar
75
75
76
xiii. Antenler
Giri
alma teorisi
Anten tipleri
Anten kurulumu
Yn anten
78
78
78
82
85
85
xiv. Kablolama
Eeksenli delik kablo
86
88
xv.
Ara Modlasyon ve Dubleksrler, ok Katl Kuplrler, Sirklatrler,
zolatrler, Datc ve n Ykselteler Kullanlarak Ara Modlasyonu nasl
nleriz
Giri
88
Ara modlasyon
89
Sirklatrler ve izolatrler
91
ok katl kuplr ve kaviteli filtreler
93
Dublekser
95
Datclar
98
Alc n-ykselteleri
99
Tipik konfigrasyon
100
xvi. Bir Radyo Linkinin Tatbik Edilmesi
Yol profili
RF yol kayb hesaplamalar
Verici gc/alc duyarll
Sinyal grlt oran ve SINAD
Snmleme snr
Hesaplama zeti
eitli deerlendirmeler
101
101
104
106
107
109
110
110
xvii. Radyo Cihaz Tipleri ve Markalar
111
Tipler
111
Markalar
114
xviii.
Analog Radyo zerinden Veri letimi
Modlasyon teknikleri
letim snrlamalar
115
115
116
xix. Radyo frekanslar iin dzenleyici lisans verme artlar
119
xx. Duplikasyon ve Oto-snama Duplikasyon

Yedek vericiler
Oto-snama ve uzaktan tehis
120
121
122
xxi. eitli Terimlerin Aklamalar

1VSWR ve geri dn kayb
Duyarlln bozulmas ve bloklama
Srekli ton-kodlu ilve-ses grlt kesme (CTCSS)
Seimli arama
122
122
128
129
130
xxii. Analog Radyoya likin lve zellikler

Trank radyo
130
134
xxiii. Saysal Modlasyon Radyo

Saysal zel mobil radyo
135
135
xxiv. Spesifik Olarak Telemetri Uygulamalar

xxv. Saysal Kablosuz Haberleme
iin Saysal Radyo
138
140
MKRODALGA SSTEM
145
i. Giri
145
ii. Genel Bilgiler

Havai hatlar
Yeralt bakr kablolar
Radyo
Fiberoptik kablo
146
147
147
147
147
iii. Noktadan-Noktaya Radyo Sistemleri
149
iv. Tek Noktadan-ok Noktaya

alma teorisi
151
153
v. Tipik Bir Radyo Terminali

Verici
Alc
154
155
156
4
vi. Modlasyon Metotlar
156
vii. Standartlar
158
viii. oklama Cihazlar ve Veri Hzlar

Analog oklama sistemleri
Saysal oklama
Ses sktrma
Senkron saysal hiyerari
2 Mbps dnyas
160
160
161
165
165
166
ix. Antenler ve ok Katl Kuplrler

Yanstclarn kullanlmas
Pasif tekrarlayclarn kullanlmas
Dublekserler ve ok katl kuplrler
168
170
171
172
x. Eeksenli Kablolar ve Dalga Klavuzlar

Dalga klavuzlarnn kullanmndan kanlmal mdr?
172
173
xi. G Kaynaklar
174
xii. Yol Kayb

Serbest uzay zayflamas
Yamurun neden olduu zayflama
Snmleme snr
175
175
175
176
xiii. Basit Bir Yol Hesaplamas
177
xiv. ok Yollu alma ve Diversiteli alma

ok yollu yaylma
178
178
xv. Oluklanma ve Ama

Oluklama
Ama
184
184
185
xvi. Cihazlarn Duplikasyonu

Souk yedek
Scak yedek
Paralel alma
Diversite (eitleme)
186
187
187
188
189
xvii. Yollarn Duplikasyonu
190
UYDU SSTEMLER
192
i. Giri
192
5
ii. Uydu Hizmet Snflar ve lgili rgtler

Uluslararas hizmetler
Blgesel sistemler
Ulusal
Alak yrnge (LEO) uydusu
GPS Global konumlandrma sistemi
193
194
197
199
201
203
iii. Uydular iin Frekans Band Tahsisi

Uydu bantlar
204
206
iv. Uydu Sistemleri ve Uydu Cihazlar

Konfigrasyon
oklama
208
208
211
217
v. Uydu Cihaz
Yer-uydu linkleri
Uydu transponderi
Uydu-yer linkleri
217
217
218
219
vi. Antenler
220
Link Denklemi
220
viii. Ayak izi
222
4 GVENRLLK BAKIM VE ELVERLLK
224
i. Giri
224
ii. Gvenilirlik
Gvenilirliin tanm
malt
alma
Bakm
225
225
226
227
228
4.3
Elverililik
4.3.1
Radyo ve mikrodalga
Kara hatlar
Uydular
228
228
233
235
iv. SCADA Sistem Gvenilirlik (arza) Oranlar
235
v. Tm Sistemin Test Edilmesi
236
vi. Gvenilirliin Artrlmas
236
6
vii. Gvenilirlik Hesaplamalar

Arza Oran
Arzalar arasndaki ortalama sre
Elverililik
Hesaplamalar hakknda aklamalar
237
237
238
238
239
viii. Sre Kalitesinin Artrlmas
239
5 ANA BLGELER VE RTU N ALTYAPI SSTEM ARTLARI

241
i. Blge Seimi
241
ii. Blge almalar ve Ulam
242
iii. Anten Destek Yaplar
243
iv. Yldrm Dmesinden Korunma

Yldrm dmesinden korunma seviyeleri
Cihazla yldrmn ayrlmas
Yldrmn baka bir yerde yok edilmesi
Yksek gerilimlerin ve akmlarn datlmas
Sonu
246
249
250
251
251
252
v. Cihaz Korunaklar ve Scaklk Ynetimi

Scaklk ynetimi
Bina tasarmna ilikin dier hususlar
253
253
255
vi. G Kaynaklar
dc kayna ve bataryalar
Ana g kaynaklar
Temel-olmayan, temel ve kesintisiz kaynaklar
Elektrik ebekesi istasyonu
Gnele ilgili g kaynaklar
Rzgar jeneratrleri
Dizel jeneratrleri
dc kaynaklarn filtrelenmesi
256
256
260
260
260
263
264
265
267
vii. Datm (dc)
269
viii. Blge Alarmlarnn zlenmesi
271
ix. Ses ve Veri Kablaj Datm Sistemleri
274
x. Cihaz Raflar
278
xi. Mikrodalga ve Radyo Sistemlerindeki

Enterferans
Yksek gerilimli enerji hatlar
Elektromanyetik enterferans
Radar enterferans
Yabanc sistem enterferans
Harmonik ve ara modlasyon enterferans
279
279
279
280
280
280
xii. Hizmet Kanal
280
6 TELEMETR SSTEMLERNN MEVCUT RADYO

SSTEMLERNE ENTEGRASYONU
282
i. Genel
282
ii. Uygun Radyo Sistemleri
283
iii. Trafik Yk
285
iv. Bir Sistemin Tatbik Edilmesi
287
v. Trank Radyo
289
ETL TELEMETR SSTEMLER
291
i. Giri
291
ii. Okyanus Veri Telemetri Uygulamas

Elektromekanik kablo
Akustik modem
ndktif modem
291
292
293
296
iii. Fizyolojik Telemetri Uygulamas
298
iv. Modleli UHF Geri Salma Kullanan Etiket Tanmlama Sistemi
300
RNEK UYGULAMA
306
i. Svlatrlm Doal Gaz Tankerleri iin Liman Haberleme Sistemi
306
ii. Uzak Okyanusbilimsel Alglayc Sistemi
308
EK 1 - YOL KAYBI HESAPLAMA FORMLLER

Radyo izelgesi
315
315
Radyo izelge Hesaplamalar
317
Yansma Analizi
320
Krnm Kayplar
321
B.5
Byk ember Mesafesi
324
B.6
Fresnel Kua Yarap
325
B.7
Uzay Diversitesi
325
B.8
Mikrodalga izelgesi
326
B.9
Mikrodalga Radyo izelge Hesaplamalar
328
B.10
Yamurun Neden Olduu Zayflama
330
B.11
Elverililik
330
B.12
Uzay Diversitesi (izelge)
331
B.13
Frekans Diversitesi
331
B.14
Hibrit Diversite
332
EK2: DESBEL LE
333
Desibel szl
339
BALARKEN
Bu notlar, telemetri ve radyo haberlemesinin temellerini vermek
amacyla hazrlanmtr.
Okuduunuz bu notlar, D.Baileyin hazrlam olduu uygulamal
atlye eitimlerinden biri olan Practical Radio Telemetry Systems
for Industry (Bileim Yaynlar tarafndan Pratik Radyo
Mhendislii ve Telemetri adyla Trkeye evrilmitir) kurs
notlar; S.Winder ve E.Carr tarafndan kaleme alnan Radio and RF
Engineering Pocket Book (Bileim Yaynlar tarafndan Radyo ve
RF Mhendisinin Cep Kitab adyla Trkeye evrilmitir) ile
H.Kogashuka tarafndan 1945lerde hazrlanan Radio Engineers
Handbook kitaplarndan derlenmitir. Toplam 340 sayfadr.
lk blmde, Radyo teorisi ve teknolojisi detayl olarak
incelenmektedir. 2.Blmde, mikrodalga sistemleri anlatlmaktadr.
3. Blmde ise uydu sistemleri detaylar ile anlatlmaktadr.
Gvenirlilik, arza ve bakm durumlarna ilikin bilgiler 4. Blmde
sunulmaktadr. 5-6 ve 7. Blmlerde, ana yayn blgeleri ile uzak
ular iin altyap sistemleri ve telemetri sistemlerinin mevcut radyo
sistemlerine entegre edilmesi ve eitli telemetri sistemleri; son
blmde ise rnek bir uygulama anlatlmaktadr.
Radyo zerine farkl kaynaklardan birletirilen bu notlar, EMO
kanalyla, bu kez e-kitap olarak sunuyoruz, bu e-kitaplara
katklarndan dolay, EMO yaynlar ile uraan bata Sn. Emre
Metin, Sn.Hakk nl ve Sn.Orhan rc olmak zere tm EMO
yetkililerine teekkr ederiz.
Aydn Bodur
10
1. RADYO
i. Giri
Kablosuz ya da sabit bir a aracl ile aralarn uzaktan
izlenebilmeleri ya da kontrol amacyla kullanlan sistemlerin
btnne telemetri ad verilmektedir. Telemetri bylece cihazlarla
yerinde temasa gerek kalmadan uzaktan (hem de ok uzaktan)
iletiim kurma imkan salar. Bu telemetrik sistemler iinde de en
ok kullanlan, radyodur. Radyonun uzak haberleme arac olarak,
kablolu sistemlerin yerine kullanlmasnn nedenleri aada
sralanmaktadr:
Uzak iletiim (telemetri) sistemleri adndan belli olmak

zere, genelde uzak mesafeler zerinden altrlr ve
dolaysyla kablo demenin maliyeti, radyo cihaz kurma
maliyetini gemektedir.
Kara hatlarnn bir telefon firmasndan kiralanmas
durumunda bile, radyo cihaz satn alnrsa, (kira
maliyetlerinin, hatlarn anahtarlamal ya da tahsisli olup
olmamasna bal olarak deimesine ramen) cihazn birka
ylda masrafn karaca ancak kira masraflarnn devaml
olaca grlecektir.
Kurulacak olan cihazn tipine ve ilgili mesafeye bal olarak,
radyo, genelde dier haberleme aralarndan daha hzl bir
ekilde kurulabilir.
Radyo, tanabilir bir cihazdr ve dolaysyla tesislerin yerleri
deitiinde radyo cihaz, kolayca yeni yerlere tanabilir.
Bir tesis ya da cihaz, hizmet d kalrsa; ok az deiiklik
yaplarak ya da hibir deiiklik yaplmasna gerek olmadan
radyo cihaz yeniden kullanlabilir.
Radyo haberleme linklerinin sahibi kullancnn kendisi
olabilir; (tm fiziksel snrlamalarn ve dzenlemeyle ilgili
snrlamalarn hesaba katld varsayldnda) kullanc,
herhangi bir veriyi istedii herhangi bir biimde
gnderebilecektir.
11
Radyo kullanlarak daha yksek veri hzlar elde edilebilir.

Yksek bilgi gvenlii gerektiinde, kablolu sistemler tercih
edilebilmektedir. Ancak yksek gvenilirlie sahip
haberleme devrelerinin gerekli olduu durumlarda bile,
radyo,
kara
hatt
devrelerinin
yedei
olarak
kullanlabilmektedir.
Radyo cihazlar iki genel snfa ayrlabilir:

1 GHzin altnda alan cihazlar ve
1 GHzin stnde alan cihazlar
1 GHzin stnde alan cihazlar, genelde mikrodalga radyo olarak
bilinmektedir ve bu cihazlar, bir sonraki blmde ayrntl bir
biimde incelenecektir. 1 GHzin altnda alan cihazlar radyo
cihaz olarak adlandracaz. Bu blm, radyoya ilikin kavramlara
ve bu kavramlarn bir telemetri sistemine nasl uygulandyla ilgili
aklamalara ayrlmtr.
Radyo haberlemesi bir bilim olarak deerlendirilebilir ve bu bilimin
endstriyel bir ortamda uygulanabilir bir zme nasl
dntrlecei belirli bir kesime hitap eden ve uzmanlarn
gerekletirmesi gereken zor bir itir. Biroumuz iyi almayan ya
da baz sorunlar olan radyo sistemlerinin varlndan haberdarz.
Bir sistem doru bir ekilde tasarmlandnda, sorunlardan
arndrlmaldr! Telemetri iin radyo linklerinin tasarmlanmasnda
mantksal bir metodoloji kullanlabilir.
Bu blmde, radyo teorisinin temelleri ve daha sonra da tam bir
radyo sisteminin tm elemanlar aklanacaktr. Son olarak,
telemetri sistemlerinde kullanlacak olan bir radyo sisteminin
sistematik olarak tasarmlanmas, kurulmas ve test edilmesi iin
kullanlan uygun bir metot aklanacaktr.
Radyo dalgalarnn ilerlemesi

Frekans ve dalgaboyu
Frekans ve herhangi bir trde iki ardk dalga stndeki e noktalar
arasndaki uzunluk olarak tanmlanan dalgaboyu arasnda sabit bir
iliki vardr: ses (basn), elektromanyetik (radyo) ve k. Dalgann
tr ve dalga n yzeyinin ortam iindeki ilerleme hz, bu ilikiyi
belirler. Yksek younluklu ortamlarda, ilerleme hz daha yavatr.
Ses dalgalar, uzay boluunda ayn hzda, yaklak olarak saniyede
3 x 108 metre hznda ilerleyen radyo ve k dalgalarndan daha
12
yavatr ve bir radyo dalgasnn frekans ve dalgaboyu arasndaki

iliki aadaki denklemdeki gibidir:
3 108
metre
f
Burada, , dalgaboyu ve f, hertz (Hz) cinsinden frekanstr.
Video sinyalleri
Elektronik dalga spektrumu ekil 1.2de gsterilmitir: radyo
komnikasyonu iin kullanlan ksm, 10 kHzin altndan 100
GHzin stne deiir.
Radyo spektrumu, bantlara ayrlmtr ve bantlarn tahsis

edilmeleri, temel kullanm alanlar ve ilerleme metodlar ekil 1.9da
13
gsterilmitir. Farkl frekanstaki dalgalar, farkl davran gsterirler

ve bu, her bir banttaki radyo komnikasyon kanallar anlamnda
mevcut spektrum miktar ile birlikte kullanm alann belirler.
Radyo veya k dalgalarnn ilerlemesi gz nne alndnda,
balama noktas, izotropik yaycdr. Bu, uzay boluunda, her
ynde eit miktarda yaylm yapan sanal bir nokta kaynaktr. Bir
krenin merkezine yerletirilen bu tr bir yayc, krenin tm
yzeyini eit miktarda aydnlatr. r, krenin yarap olmak zere,
4r2, krenin yzey alan olduundan, yzey zerindeki herhangi bir
noktadaki aydnlatma parlakl, yaycdan uzaklkla ters orantldr.
Radyo alannda, kaynaktan uzakta g younluu, Pt = iletilen g
olmak zere, aadaki formlle bulunur:
P
Pd t 2
4r
ii. Radyo Nasl alr
ekil 1.4 Bir elektromanyetik dalgann retilmesi

Alternatif akm (ac) tayan ve belirli bir miktar dahili dirence sahip
korunmasz tek bir iletken, elektromanyetik dalga biiminde
salnan bir tr enerji yayacaktr. Yaylan dalgalarn frekans,
alternatif akmn salnm hzna eittir. rnein bir iletken boyunca
saniyede 100 salnm hznda ileri ve geri ynde hareket eden
elektronlara sahip bir alternatif akm, 100 hertz (Hz) frekansnda
elektromanyetik dalga yayacaktr.
Elektronlarn salnmn saniye bana osilasyon cinsinden
tanmlamak ya da bir elektromanyetik dalgann tam evrimlerinin
saysn saniye bana evrim cinsinden tanmlamak iin hertz birimi
kullanlr. evrim/saniye ve hertz birbirinin yerine kullanlabilir.
Frekans tanmlamak iin aadaki ksaltmalar kullanlr:
14
kHz kilohertz
MHz megahertz
GHz Gigahertz
1 x 103 Hz
1 x 106 Hz
1 x 109 Hz
=
=
=
ekil 1.5 Bir evrim

Bir evrim bir dalga boyu kadardr. letkenin elektromanyetik dalga
ma eleman [:radiator-(anten)] olarak ne kadar etkin olduu,
salnm frekansndaki rezonansn derecesine baldr (Yke enjekte
edilen enerji, yk tarafndan absorbe edildiinde, rezonans, meydana
gelir; nk yk oluturan paracklar, enjekte edilen enerji ile ayn
frekansta salnm yapar.).
Elektromanyetik dalgalar, uzayda sins biimli bir biimde hareket
eden ve bir elektrondan ok daha kk, foton olarak adlandrlan
ok kk paracklardr. Elektromanyetizmann yapsn inceleyen
iki karmak fizik dal mevcuttur; bunlar, parack fizii ve dalga
mekaniidir. Her bir teori, fenomeni, farkl bir perspektiften inceler
ve bazen olduka farkl sonular ortaya kabilir. Bu notlarda
amalanan, bu incelemelerin matematiksel ynnden ziyade radyo
ile ilgili uygulamalardr.
Elektromanyetik dalgalar, bir elektrik alan ve bir manyetik alanla
temsil edilebilir. Elektrik alan, iletkende hareket eden elektronlar
tarafndan retilir. Elektrik alan, kendisine dik oluan e deer bir
manyetik alan retmektedir. ekil 1.6da elektromanyetik dalgann
bileenleri gsterilmektedir.
15
ekil 1.6 Elektromanyetik dalgann bileenleri

Bir radyo anteninde, elektromanyetik dalgann elektrik alan, anten
elemanlarna paraleldir; baka bir deyile, hareket eden elektronlara
paraleldir. Bu konu, bu blmn ileriki ksmlarnda ayrntl olarak
aklanmaktadr.
Elektromanyetik dalgalar, uzayda hareket ederken ve iletken bir
elemandan geerken; elektrik alan, iletkene paralelse; dalga, gelen
sins dalgasna gre iletkendeki elektronlarn yukar ve aa ynde
hareket etmesine neden olacaktr. Bu iletken, elde edilen sinyallerin
alcya iletilmesini salayan alc antendir. Alc, elektronlarn
hareketini tespit edecek ve bunu, gelen sinyal olarak ileme tbi
tutacaktr.
Hava ve boluk ortamlar, genelde serbest uzay olarak bilinir.
Elektromanyetik dalgalar, bolukta k hznda hareket edecektir
(saniyede 3 x 108 metre hzla). Dalgalarn hareket ettii ortam ne
kadar youn olursa; dalgalar, o kadar ok yavalar. Elektromanyetik
dalgalarn havadaki hz, boluktaki hzyla neredeyse ayndr.
Belirli bir frekanstaki dalga boyunun belirlenmesinde yukarda
belirttiimiz zere aadaki forml kullanlr:
C=
rnein, 900 MHzte alan bir radyo sistemine sahipsek, bu
sinyalin dalga boyu 33 cmdir.
Ksa bir dalga boyuna (dolaysyla yksek frekansa) sahip
elektromanyetik dalgalar, dz bir izgide hareket etme eilimindedir
ve bu dalgalar, kat nesneler tarafndan hzl bir ekilde absorbe
edilir ya da yanstlr. Dalga boyu daha uzun olan (dk frekansl)
elektromanyetik dalgalar, atmosferik artlara kar daha hassastr ve
bu dalgalar daha eri (dnyann kavisine benzeyen) bir rota izler.
Ayrca bu dalgalar, kat nesnelerin iine daha ok ileyebilir. Bu
blmde, 335 MHzden yaklak 960 MHze kadar olan frekanslar
ksa dalga boylar olarak ve 1 MHzden yaklak 225 MHze kadar
olan frekanslar uzun dalga boylar olarak kabul edilecektir.
Radyo frekans ve mikrodalga frekans bantlarndaki elektromanyetik
dalgalar (10 kHz il 60 GHz aras) genelde sadece RF sinyalleri
(radyo frekans sinyalleri) olarak adlandrlr.
16
Radyo linki
Bir radyo linki aadaki bileenlerden oluur:
Antenler
Vericiler
Alclar
Anten destek yaplar
Kablolama
Ara yz cihazlar
ekil 1.7de, bu elemanlarn tam bir radyo linki oluturacak ekilde
nasl birletirildii gsterilmektedir.
ekil 1.7 Bir radyo linkinin temel bileenleri

Anten
Anten, elektromanyetik dalgalar yaymak ya da almak iin
kullanlan cihazdr. Birok farkl anten tasarm mevcuttur. Her
anten, sinyali (elektromanyetik dalgalar) farkl bir biimde yayar.
Kullanlan anten tipi uygulamaya ve kapsama alanna baldr.
Verici
Verici, ses ya da veri sinyalini modifiye edilmi (modle edilmi)
daha yksek frekansl bir sinyale dntren ve bu sinyali, serbest
uzaya radyo frekanslarndaki elektromanyetik bir dalga olarak
yaylmak zere antene gnderen cihazdr.
Alc
Alc, radyo frekans sinyallerini (bu sinyaller, serbest uzaydaki
elektromanyetik dalgalar alan antenden elde edilir) ses ya da veri
sinyallerine geri dntren cihazdr.
Anten destek yaps
17
Anten destek yaps, antenlerin daha yksekte olmalarn salamak

iin kullanlr bylece antenlerin genelde arttrlm iletim
mesafesine ve kapsama alanna sahip olmas salanr. Bu yap, metrelik tahta bir srktan bin-metrelik bir elik yapya kadar deien
tiplerde olabilir.
Kendisini destekleyen gergi tellerine sahip yap genelde direk
olarak adlandrlr. Serbeste ayakta duran yap ise, genelde kule
olarak adlandrlr.
ekil 1.8 Direin ve kulenin gsterimi

Kablolama
Radyo sistemlerinin balanmas iin kullanlan ana kablolama
tipi mevcuttur:
Tm radyo frekans balantlar iin eeksenli kablo
Ses, veri balantlar ve denetimsel balantlar iin bkmeli
kablo iftleri
G kablolar
Ara yz cihaz
Bu cihaz, d kaynaklardan gelen ses ve verinin vericilerle ve
alclarla olan ara yzn oluturur. Bu cihaz ayrca bilgi akn ve
sistemdeki almann zamanlamasn kontrol eder, vericinin ve
alcnn kontrol edilmesini ve izlenmesini salar.
18
iii. Radyo Spektrumu ve Frekans Tahsisi

Genel
Radyo frekans spektrumunun eitli ksmlarnn nasl
kullanlacan belirleyen ok kesin dzenlemeler mevcuttur. Radyo
frekans spektrumunun baz spesifik ksmlar, kamu kullanm iin
tahsis edilmitir. Tm frekanslar, devlete ait bir dzenleme kurumu
tarafndan kullanclara tahsis edilir. ekil 1.9da, dnya genelinde
kamuya ilikin kullanm iin tahsis edilmi olan tipik radyo
spektrum ksmlar gsterilmektedir. Her bir ksm bant olarak
adlandrlr.
Bu bantlarn belli ksmlar telemetri sistemleri iin tahsis edilmi
olacaktr.
ekil 1.9 Kamuya ait kullanma ilikin radyo spektrumu

Baz lkelerde, kstlamalar olmayan bir telekomnikasyon evresi
mevcuttur ve bu telekomnikasyon evresi, spektrumun baz
ksmlarnn, bu ksmlar ynetecek ve daha sonra bireysel (daha
kk) kullanclara satacak zel byk irketlere satlmasna izin
verir.
19
Herhangi bir frekansta lisanssz iletime izin verilmediinden, bir

frekans lisans almak iin, ilgili devlet kuruluuna ya da yeniden
satlacak byk spektrum ksmlarna sahip bamsz gruplara
bavuruda bulunulur.
Bir ve iki frekansl sistemler

lgili idari kurum, kullancya kanal bana bir ya da iki frekans
tahsis edecektir. Radyo bantlarnda, her bir frekans genelde 12 ya
da 25 kHz geniliinde olacaktr.
Radyo sz konusu olduunda, bu, simpleks ya da dupleks bir
sistemle alma arasndaki fark temsil eder. Radyodaki simpleks ve
dupleks terimleri, veri haberlemesindekilerden biraz daha farkl
anlamlara sahiptir.
Tek frekans tahsisi
Kullancya tek bir frekans tahsis edilirse, sistem simpleks bir sistem
olarak kabul edilir. ki simpleks radyo iletim modu mevcuttur:
Tek ynl simpleks: Burada, tek frekansl radyo dalgalar
biimindeki bilgi sadece tek bir ynde, vericiden alcya doru
iletilecektir.
ekil 1.10 Tek ynl simpleks

ift ynl simpleks: Burada, her iki ynde ancak bir anda sadece
tek bir ynde bilgi iletmek iin tek frekans kullanlr.
20
ekil 1.11 ki ynl simpleks

kili frekans tahsisi
Burada alma bandna bal olarak aralarnda yaklak 5 MHz
uzaklk olan iki frekans tahsis edilir. Bu tip sistem, dupleks sistem
olarak bilinir. Dupleks radyo iletiminin iki modu vardr:
Yar dupleks: Burada bir frekans bir ynde iletim iin ve dier
frekans dier ynde iletim iin kullanlr ancak bir anda sadece bir
ynde iletim yaplabilir.
Bu mod ounlukla bir mobilden dier tm mobillere iletimleri
tekrarlamak iin bir radyo istasyonunun kullanld mobil ara
radyo sistemleri iin kullanlr.
ekil 1.12 Yar dupleks

Tam dupleks: Burada bir frekans bir ynde iletim iin ve dier
frekans dier ynde iletim iin kullanlr; her iki iletim de ayn
zamanda gerekletirilir.
21
ekil 1.13 Tam dupleks
iv. Kazan, Seviye, Zayflatma ve Yaylma

Radyo haberlemesinin yapsn iyi bir ekilde kavramak zere, bir
radyo sisteminin performansn lmek ve tanmlamak iin
kullanlan temel parametrelerin anlalmas nemlidir. Bu ksmda,
radyo haberlemesiyle ilgili nemli lmlerin ve performans
parametrelerinin ayrntlar verilecektir.
Kazan ve kayp
Elektronik bir sinyal bir devreden ya da sistemden geerken, sz
konusu sinyalin iddeti (sinyalin seviyesi olarak bilinir) deiecektir.
Sinyalin iddeti, devrede ya da sistemde belirli bir noktadaki
elektronlarn gerilim ya da akm seviyeleri olarak llr. ekil
1.14de noktada (A, B ve C) seviyeleri llebilen bir cihaz
gsterilmektedir.
ekil 1.14 Devre kazanc ve kayb

Bu durumda, A, B ya da C noktalar ve toprak arasnda volt, milivolt
ya da mikrovolt cinsinden lmler gerekletirilir.
B noktasndaki gerilim seviyesi A noktasndaki gerilim seviyesinden
daha yksek ise, o zaman 1. Devre, sinyale KAZAN salamtr.
Kazan, cihazn kndaki seviyenin cihazn giriindeki seviyeye
orandr:
KAZAN1 =
VB
VA
B noktasndaki gerilim 10 volt ve A noktasndaki gerilim 5 volt ise,

1. Devrenin KAZAN faktr 2dir. C noktasndaki gerilim B
noktasndaki gerilimden daha dkse, o zaman 2.Devre KAYBA
22
neden olmutur. rnein, C noktasndaki gerilim 5 volt olarak

llrse, o zaman 2. Devrenin kayp faktr 2dir:
KAYIP2 =
VB 10
2
VC
5
Kabul edilmi olan geleneksel yaklam, seviyeleri kayp olarak

deil KAZAN olarak gstermektir.
Bu yzden, rnekteki kazan faktr dir.
KAZAN2 =
VC
5
1
VB 10 2
Radyo sistemlerinde, anten tarafndan alnan elektromanyetik

sinyalin iddetinin ls, alcda llen bir gerilim seviyesi ile
temsil edilir.
ekil 1.15de gsterilen radyo sistemi iin de ayn prensipler
geerlidir. Tam bir haberleme sisteminde herhangi iki nokta
arasnda kazan lm gerekletirilebilir.
ekil 1.125 Bir radyo linkine ilikin sistem kazanc
Seviye
Radyo sistemlerinde gerekletirilen mhendislik lmlerinin
ounluu, g seviyelerinin llmesini ierir. Gle ilgili
denklemler unlardr:
P = VI
P=
V2
R
P = I2 R
Burada:
23
P = g (watt cinsinden)
V = gerilim (volt cinsinden)
I = akm (amper cinsinden)
R = yk direnci
Alexander Graham Bellin ses seviyeleri iin gnmzde
kullanlmakta olan birimi bulmasyla birlikte, seviye gce gre
llmeye baland. Bu birim bel olarak bilinir hale geldi. Bir
belin onda biri desibel olarak adlandrlmaktadr.
nsan kula sesi logaritmik bir ekilde duyar. Bu yzden, insan
kulana gre 100 wattlk bir seviye, 10 wattlk seviyeden iki kat
(10 kat deil) daha iddetlidir.
Ses seviyesindeki bir desibellik ykselme, insan kulann tespit
edebildii yaklak en kk ykselmedir.
Bu l birimi gnmzde radyo, ses ve veri ebekelerindeki nispi
g seviyelerinin llmesi iin taban olarak kullanlmaktadr. ekil
1.15deki radyo ebekesi iin, sistemin kazanc u hale gelir:
P
KAZAN = Log10 B bel

P
A
= 10 Log10 B desibel
PA
Bu nispi bir lmdr. Sonutaki deer, B noktasndaki g
seviyesinin A noktasndaki g seviyesine gre olan bir lsdr
(Adaki gce gre Bdeki g). Sonu, mutlak bir deer DELDR.
rnein, ekil 1.15de gsterilen sistem iin, A noktasnda
1 wattlk bir giri sinyali ve B noktasnda 10 wattlk bir k
sinyali varsa, sistem kazanc, 10 dBdir.
KAZAN = 10 Log10
10
= 10 x (1)
= 10 desibel
Radyo cihazlaryla alrken, bir sistemdeki tekli noktalardaki
lmler, 1 watt ya da 1 miliwatt referans alnarak
gerekletirilebilir (Baka bir noktadaki seviye referans alnarak
deil). O zaman denklem aadaki hale gelir:
24
P
SEVYE = 10 Log10 :dBM (1 watt referans alnarak)
1
ya da
P
:dBM (1 miliwatt ref. alnarak)
10 3
SEVYE = 10 Log10
lmlerin volt ya da amper cinsinden gerekletirilmesi gerekli ise,

o zaman g:
V2
ya da I2 R olarak hesaplanr. O zaman kazan:
R
VB 2 R A
dB
V 2 R
B
A
KAZAN = 10 Log10
RA = RB olduunda,
VB
dB
VA
KAZAN = 20 Log10
B 2 R B
dB
2 R
A
A
KAZAN = 10 Log10
ya da RA = RB olduunda,
B
dB
A
KAZAN = 20 Log10
Birok radyo sistemi iin, RA deeri RB deerine eit olacak ve

ikinci forml kullanlacaktr.
Gerilimler bazen bir volta ya da 1 mikrovolta gre llp desibel
biiminde (baka bir deyile, dBV ya da dBV) verilir.
Zayflama
Bir devredeki kayb ifade etmek iin zayflama tanm kullanlr. Bu
nedenle, negatif kazan zayflama olarak kabul edilir.
25
ekil 1.16 - Zayflama

ekil 1.16dan de grlebildii gibi, k sinyali giri sinyalinden 5
dBm daha dktr ve bu yzden, sistemin zayflamas 5 dBdir (5
dBm DEL). Kazan gibi zayflama da, k seviyesinin giri
seviyesine gre nispi bir lsdr.
Yaylma
Elektromanyetik dalgalarn bir noktadan belli bir uzaklktaki baka
bir noktaya iletilmesinde kullanlan metotlar ve parametreler ve bu
elektromanyetik dalgalarn iletim srasnda ortamdan nasl
etkilendikleri, elektromanyetik dalgalarn yaylmas konusunun
kapsamndadr. Elektromanyetik dalgalarn yaylmasn etkileyen
ok fazla evre faktr mevcut olduu iin, sinyal gvenilirliinin
belirlenmesinde yksek derecede belirsizlik mevcuttur. Bir radyo
sistemi tasarmndaki en nemli faktr, radyo yolu performansnn
ngrlmesi ve tasarmlanmasdr.
Radyo dalgalarnn dnya zerinde eitli yaylma modlar vardr.
Gerekletirilen mod ve bu modla ilgili kayplar, aadaki
faktrlerden etkilenir:
Kullanlan frekans
Arazi tipi
Yln zaman
Hava artlar
Arazinin nem ve tuz ierii
Yaylma mesafesi
Anten ykseklikleri
Anten tipleri ve polarizasyon
eitli yaylma modlar aada aklanmaktadr:

26
Yzey dalgas
ekil 1.17 Yzey dalgalar

Burada dalgalar dnyann yzeyinden geerek hedefe doru hareket
eder. Dalga, dnya yzeyini saryor gibi grnmektedir ve ufkun
altnda haberleme salayacaktr.
yonosferik yansma ve salma
Burada radyo dalgalar iyonosferden (hava molekllerinin gne
tarafndan iyonize edildii ve serbest elektronlarn mevcut olduu
atmosfer katman) dnya yzeyine geri yansr. Genel olarak tek bir
radyo dalgasnn ok saydaki yansmas salma olarak adlandrlan
olay meydana getirir. Burada, ufkun ok altnda bile haberleme
mmkndr.
ekil 1.18 yonosferik yansma ve salma

yonosferik krlma
Burada, alt atmosferin iyonosferle birletii yerdeki atmosfer
karakteristiklerinde meydana gelen ani deiiklikler yznden,
27
radyo dalgalar, ark izerek dnya yzeyine geri dnecektir. Burada

da, ufkun altnda haberleme mmkndr.
ekil 1.19 yonosferik krlma

Troposferik salma
Burada radyo dalgalar, altmosferin troposfer olarak adlandrlan
katmanndan dnyaya geri yansr. Troposfer katmannda ykseklik
arttka scaklk azalr ve bulutlarn ou normalde bu katmanda
oluur. Tm hava artlar, troposfer katmannda meydana gelir.
Troposferde birok parack mevcut olduu iin, tek bir radyo
dalgas birok kez yansr. Bu, troposferik salma olarak adlandrlr.
ekil 1.20 Troposferik salma

Gr (ufuk) izgisi
Burada radyo dalgalar hedefe doru yaklak olarak dz bir izgide
hareket eder. Dnya atmosferindeki krlmadan dolay radyo
dalgalarnda hafif bir eilme meydana gelir. Bu eilme az miktarda
olmasna ramen, radyo dalgasnn ufka doru olan dz bir izginin
28
biraz stnde hareket etmesine neden olur. nceki drt yaylma

modu, ufka doru dz bir izgi zerinde hareket edebilmekteydi.
nsan gz tarafndan grlen k nlar, RF dalgalarna benzer
ekilde hareket eder. Bu yzden bu yaylma modu gr izgisi ya
da ufuk izgisi yaylmas olarak adlandrlmaktadr.
ekil 1.21 Gr izgisi

Krnm
Ik nlarna benzer ekilde radyo dalgalar da kelerin ya da
engellerin etrafndan bklerek geer. Bu fenomen krnm olarak
bilinmektedir. Krnmn derecesi, kullanlan frekansa ve radyo
dalgasnn getii araziye baldr. Gr izgisi sistemi iin bu,
ufkun altnda haberlemeye imkn verir; ancak ciddi lde sinyal
zayflamasna neden olur.
ekil 1.22 Krnm

Oluklama
Byk kurak topraklarn okyanusla birletii baz ksmlarda,
troposferin alt ksmnda byk scaklk inversiyon blgeleri
oluabilir. Bu, radyo dalgalarnn yansyaca ve krlaca yzlerce
kilometre uzunluunda bir oluk oluturur.
29
ekil 1.23 Oluklama

Telemetri sistemlerinin ounluu, gr izgisi modunda alacak
ekilde tasarmlanmtr ve daha az sayda telemetri sistemi krnm
ve yzey dalga modunda alacak ekilde tasarmlanmtr. Ancak
yukarda yer alan dier yaylma modlaryla ilgili aklamalar, ayn
frekansta alan uzaktaki kullanclarn neden olduu enterferansn
anlalmasn salar.
Gr izgisi yaylma yolu zayflamas

Ayn gr izgisinde yer alan iki anten arasnda serbest uzay
yaylma artlar var olduunda ve sinyalin dier evre artlarndan
etkilenmedii durumda; radyo dalgasnn zayflamas aadaki
formlle hesaplanabilir:
A = 32,5 + 20 Log10F + 20 Log10D
Burada:
A = dB cinsinden zayflama
F = MHz cinsinden frekans
D = km cinsinden mesafe
Farkl arazilerdeki farkl yaylma modlarn tanmlamak iin birok
karmak matematiksel model gelitirilmitir (son ksmda
aklanmaktadr).
30
ekil 1.24 Yaygn bir biimde kullanlan radyo frekanslar iin

serbest uzay zayflamasnn grafii
Yansmalar
Radyo frekans bandnda telemetri linkleri olutururken, RF
sinyalinin ktlemesinin temel nedenlerinden biri evreden gelen
yansmalardr.
ekil 1.25 Yansyan sinyaller
31
Yansmalarn nedeni, yeryz ekilleri, tepeler, ilan tahtalar,

arabalar, binalar, uaklar, gller, nehirler (su ktleleri), vb.dir.
Farkl kaynaklardan gelen yansmalar, farkl zamanlarda alc antene
ulaacaktr. Yansyan her bir dalga, farkl uzunlukta yol alabilecei
iin, dorudan sinyal ile yansyan sinyal ayn fazda ya da farkl
fazlarda olabilir; bu da dorudan sinyalde glendirici ya da
snmleyici bir etki oluturabilir. Snmleyici etkinin derecesi,
yansyan sinyalin gcne (yansyan sinyalin gc, sinyali yanstan
yzeyin tipine baldr) ve yansyan sinyal ile dorudan sinyalin
aldklar yollar arasndaki farka (baka bir deyile faz farkna) bal
olacaktr.
v. Frekans Bantlarnn Seilmesine likin Kriterler

Frekans spektrumunun her bir band, farkl fiziksel ortamlarda
kullanldnda farkl ekilde davranmaktadr ve bu yzden, spesifik
uygulamalar iin farkl bantlar seilmektedir. Bir telemetri
sisteminin etkin ve gvenilir bir ekilde altrlmasnda belirli bir
uygulama iin doru frekansn seilmesi ok nemlidir.
Her bir bandn davranna
deerlendirilmektedir.
ilikin
karakteristikler
aada
HF Yksek frekans
HF radyo dalgalar yeryz etrafnda iki modda dolar. lk mod,
ekil 1.14teki gibi yzey dalga ya da toprak dalga yaylmasdr.
Burada dalga cephesi, dnya yzeyi etrafnda kavisli bir yolu takip
ederken topra sarar. Dalgann ie yarar bir seviyede kalmak
artyla gidebilecei mesafe, arazinin tipine ve dnya yzeyinin ne
kadar iletken olduuna baldr. Yzey, elektriksel adan ne kadar
iletken olursa; toprak dalgas sz konusu yzey zerinde o kadar ok
ilerleyecektir. rnein, en iyi toprak dalga yaylmas deniz zerinde
gerekleir.
Birok ticari HF, toprak dalga sistemi, 1,8 MHz il 3,5 MHz
arasndaki frekans bandnda alacak ekilde tasarmlanmtr.
Cihaz konfigrasyonuna bal olarak, dk gl (50 100 watt)
vericiler iin yaklak olarak 250 500 kmlik ve yksek gl
(1000 watta kadar) vericiler iin yaklak olarak 700 1000 kmlik
mesafelerden iletim mmkndr. Nispeten dz topraklar zerinde,
dk gl vericiler iin yaklak 100 150 kmlik ve yksek
32
gl vericiler iin yaklak 200 300 kmlik mesafelerden iletim

mmkndr.
ekil 1.26 Orta dzeyde inili kl arazi iin toprak (zeminyzey) dalga zayflamas
ekil 1.27 Deniz zerinde toprak (zemin) dalga zayflamas

33
Zemin/Toprak dalga fenomeni, zellikle denizaltlarla haberlemek

iin kullanlmaktadr. Burada deniz zerinden haberlemek iin 10
30 kHzlik frekanslar kullanlr ve bu dalgalar binlerce kilometre
ilerler (Bu frekanslarda dalgalar denize iler.).
HF yaylmasnn ikinci modu, gkyz dalga haberlemesi olarak
bilinir. Bu, ekil 1.18de bahsedilen iyonosferik yaylma modudur.
yonosferik katmanlar, elektromanyetik dalgalarn etrafta dolaan
(d katmanlardaki hava molekllerinin iyonlamasndan dolay
oluan) serbest elektronlardan etkilendii katmanlardr. yonosferin
eitli katmanlar vardr. lki, dnya yzeyinin yaklak olarak 110
km zerinde olan E katmandr. Daha sonra, yaklak olarak 230 km
ve 320 kmlik mesafelerdeki F1 ve F2 olarak bilinen iki F katman
vardr. Bu mesafeler gn iinde deimektedir ve iki F katman,
gece yaklak olarak 280 kmde tek bir katman oluturacak ekilde
birleir.
HF radyo dalgas, vericiden iyonosfere gider ve orada krlr ve/veya
dnya yzeyine geri dner. Arazi tipine bal olarak sinyal
iyonosfere geri yansyabilir. Dalga, dnya evresinin yarsn
dolanana kadar bu sre devam eder.
ekil 1.28 Gkyz dalga yaylmas

Tek bir atlama tarafndan katedilen yol, atlama mesafesi olarak
bilinmektedir. Birok HF haberlemesi, F katmanndan yansyan
dalgalar vastasyla gerekleir. En byk atlama mesafesi yaklak
olarak 4000 kmdir. 1,8 MHz il 3,5 MHz arasndaki frekanslara
sahip elektromanyetik dalgalar, iyonosferden yansmayacak ve
34
uzaya doru hareket edecektir. Bu yzden, gkyz dalga

haberlemesi genelde 4 MHzin stndeki (4 - 30) frekans
bantlarnda gerekleir. 3,5 MHz kritik frekans olup absorpsiyon
snrlama frekans (ALF) olarak bilinir.
Bu nedenle, toprak dalga haberlemesi normalde 1,8 MHz il 3,5
MHz arasnda gerekletirilir. Bylece ayn vericiden kan bir
toprak dalgas ile bir gkyz dalgas ayn noktaya varmaz ve faz
giderimine (faz iptaline) neden olmaz.
Atmosferin deiken bir yapya sahip olmasndan dolay, HF radyo
iletimi, ok gvenilir bir haberleme ekli deildir. HF radyo,
telemetri ilerinde kullanlacaksa, o zaman sadece toprak dalga
haberlemesi kullanlr nk toprak dalgas, gkyz dalgasna
gre daha ok sreklilie sahiptir.
HF radyo band ok grltldr ve bu nedenle, sadece ok dk
baud hzlar kullanlabilir (normalde 300 ya da 600 baud).
Gkyz dalga haberlemesinin ngrlmesi ve kullanlmas ayr
bir bilim daldr. Hangi frekanslarn kullanm iin uygun olduunu
ve gnn hangi zamannda bu frekanslarn baarl bir ekilde
alacan gsteren gkyz dalga tahmin grafikleri her ay
hazrlanmaktadr.
VHF ok yksek frekans

VHF band yaklak olarak 30 MHz il 225 MHz arasndaki
frekanslar kapsar. Bu bant, alt-banda ayrlr. Bu alt bantlarn her
biri biraz farkl alma zelliklerine sahiptir.
Dk bant VHF (31 59 MHz)
Bu bant, telemetri sistem uygulamalar iin yaygn bir ekilde
kullanlmamaktadr. Dk bant VHF, yksek grltl bir bant
olarak kabul edilir ve zellikle, endstriyel anahtarlama ve
makinelerde-oluan grltye kar ok hassastr (yine de HF
bandndan daha az hassastr).
Bu bantta kullanlabilen radyo cihazlar, daha yksek bantlarda
kullanlan cihazlarla karlatrldnda daha hantaldr. Kullanclar
genelde daha yksek VHF bantlarnda telemetri sistemleri kurmay
tercih etmektedir. Dk bantl blgenin daha yksek grltl olan
ortam, veri hzlarn snrlar (dier bantlara gre) ve minimum
sinyal alma seviye artn ykseltir.
Bu bantlar, popler alma bantlar olmadklar iin, ok az sayda
radyo imalts bu bantta alan cihazlar retmektedir. Bir ya da
35
iki imaltya bal olmak, cihaza ilikin rekabeti fiyatlarn elde

edilebilmesini snrlayacaktr.
Ancak dk bant VHF kullanmann baz avantajlar vardr.
Kullanlan VHF frekans ne kadar dk olursa, sinyal kat
nesnelerin iine o kadar ok ileyebilir. Bu nedenle, dk bant VHF
sistemleri, genelde youn ormanlk blgelerde kullanlr.
Baka bir avantaj da udur: Kullanlan VHF frekans ne kadar dk
olursa, yzey dalga yaylmas o kadar iyi olacaktr ve ayrca bu,
youn ormanlk blgelerde (HF frekanslar kadar etkin olmasa da)
faydaldr. Youn ormanlk blgelerde telemetri sistemleri iin daha
yksek frekanslarda gr izgisi yaylma modlarnn kullanlmas
daha gvenilmez sonular dourduu gzlenmektedir. Bu yzden,
dk bant frekanslarnn kullanlmas yaygn bir zmdr. lve
olarak, genelde ormanlk blgelerde yamurun ok yamas, iyi
toprak iletkenlii salar ve dk bant VHF frekanslarnda, etkin
anten yksekliini (iyi bir toprak dzlemi salayarak) artrr ve
yzey dalgasnn zayflamasn azaltr. Bu artlar, daha yksek VHF
frekanslar iin ok daha etkisizdir.
Bu yzden, bir telemetri sisteminde dk bant VHF frekanslarnn
kullanlmas, evre artlar, cihazn durumu, istenen veri hzlar ve
kabul
edilebilir
grlt
seviyeleri
dikkate
alnarak
deerlendirilmelidir.
Orta bant VHF (60 100 MHz)
Orta bant VHF frekanslar, dk bant VHF frekanslarndan daha
geni apl olarak kullanlmaktadr. Bu frekanslar, dk bant VHF
frekanslarndan daha grltsz bir ortamdadr, anahtarlamadan ve
makine grltsnden daha az etkilenirler. Bu yzden, snrl bir
dereceye kadar gelimi sinyal elverililiiyle birlikte daha yksek
veri hzlarnn elde edilmesi mmkndr. Grlt ortam daha
yksek VHF ya da UHF frekanslarndaki kadar iyi deildir.
maltlarn bu bantta ok daha fazla sayda cihaz imal etmi
olmasna
ramen,
daha
yksek
frekans
bantlaryla
karlatrldnda cihaz says hal snrldr. Bu bantta bir telemetri
sistemi tasarmlanrken, farkl imaltlardan yeterli cihaz eidinin
elde edilip edilmediinden, cihazn yerel olarak desteklenip
desteklenmediinden ve bakmnn yaplp yaplmadndan emin
olunmaldr.
Orta bant VHF frekanslar da kat nesnelerin iine ileme konusunda
olduka iyidir ve bu frekanslar, ksmen youn olan baz ormanlk
ortamlarda kullanlr. Bu bantta ya da daha yksek bantlarda
36
alrken topran slak olmas nemli bir fayda salamaz. Daha

yksek olan bu frekanslarda etkin anten yksekliindeki ve yzey
dalga zayflamasndaki deiiklikler ihmal edilebilir hale gelir.
Daha dk olan bu frekanslar iyi krnm zelliklerine sahip
olduklar iin, bu frekans band genelde tepeli bir arazi zerinden
uzak terminal birimlerine (uzun mesafeler zerinden) eriimin
gerekli olduu durumlarda kullanlr. Bu etki, genelde birden fazla
ana blgeye sahip olmayan ve baz RTUlarn (uzak u birimler) ok
uzakta yer ald ya da tepeler yznden ksmen glgelendii
sondaj-blgesi uygulamalarnda kullanlr. Bu frekanslarda ve daha
dk frekanslarda, sinyal, engeller etrafnda krlacak ve snrl bir
dereceye kadar gvenilir bir haberleme linki salayacaktr.
Telemetri sistem tasarm iin krnm yaylma modu kullanlrken
ok dikkatli olunmaldr.
Bu frekans bandndaki nemli baka bir fenomen, byk dz kuru
topraklarn okyanusla birletii yerlerde meydana gelir. Sinyal,
saatlerce ya da daha fazla sren uzun-dnemli snmlemeye maruz
kalr; nk alnan sinyalin iddetinde nemli bir d meydana
gelir. Bu dn nedeni oluklamadr; oluklama, okyanustaki souk
hava ile karann zerindeki scak hava karlatnda ve yukar
doru ykseldiinde oluan atmosferik scaklk inversiyonundan
kaynaklanr. Burada dorudan gr izgisi sinyali ya da krnma
urayan sinyal, oluklanan bir sinyal yznden gszleir,
oluklanan sinyal, dorudan sinyalden daha uzun bir mesafe katetmi
olacak ve dorudan sinyalden farkl bir fazda hedefe varacaktr; bu
da bir miktar sinyal giderimine (iptaline) neden olacaktr.
ekil 1.29 Oluklama yznden oluan sinyal giderimi

Oluklamann nemli bir probleme neden olmad ya da ters bir
sistem oluturmad durumlarda yksek bir frekans bandna
37
gemenin dnda, bu problemi zmenin hemen hemen hibir yolu

yoktur.
Yksek bant VHF (101 225 MHz)
Yksek bant, telemetri uygulamalar iin tercih edilen VHF
banddr. Yksek bant VHF en dk doal ses karakteristiklerine
sahiptir ve harici olarak retilen endstriyel grltye kar
duyarll en dk olan banttr. Daha yksek hzlarda veri tarken
genelde daha gvenilirdir; nk genel sinyal elverililii dier VHF
bantlarnn sinyal elverililiinden daha iyi olacaktr.
Birok radyo cihaz imalts, yksek bant VHFde alan cihazlar
retir. Bu yzden, mobil radyo sistemi uygulamas, ykseltme ya da
deitirme, dk ya da orta VHF bantlarnda olduundan ok daha
basit ve ucuzdur.
Genelde yksek bant VHF poplerdir; nk daha dk VHF
bantlarnn ve UHF bantlarnn avantajlarnn iyi bir birleimidir.
Yksek bant VHFnin kat maddelerin iine ileme zellii olduka
iyidir ve iyi krnm karakteristiklerine sahiptir ancak iine ileme ve
krnm zellikleri, dk VHF bantlarnda olduu kadar iyi
olmayacaktr.
lve olarak, grlt seviyesi daha dk olan haberleme ortam, iyi
veri iletimi salayacaktr ancak UHF bandndakiler kadar iyi
deildir. Gelimi kentsel blgelerde ya da grltl endstriyel
blgelerde, endstriyel grltnn neden olduu sinyal alalmas
hal olduka ciddi boyutlarda olabilir.
VHF yksek bantta genelde, orta bant VHF iin belirtilmi olan
byk snmleme problemleri yaanmaz. Baz yerlerde birka
saniyelik periyotlar boyunca kk ve ksa sreli snmlemeler
meydana gelebilir.
UHF Ultra yksek frekans

UHF band, yaklak olarak 335 MHz il 960 MHz arasndaki
frekanslar kapsar (2. Blmde anlatlan mikrodalga bandnn dk
ksmlar da UHF olarak bilinmektedir). Tm bant, genelde biraz
farkl davransal karakteristiklere sahip iki alt-banda ayrlr.
UHF dk bant (335 520 MHz)
UHF dk bant frekanslar, gr izgisi telemetri sistemlerinde en
yaygn biimde kullanlan frekanslardr. Bunun sebebi, grltden
kaynaklanan ktlemenin VHF bandnda olduundan daha dk
38
seviyede olmasdr. Anahtarlama cihazlarndan ve motorlarn

atelenmesinden kaynaklanan endstriyel grlt (endstriyel ve
kentsel blgelerde ok yaygn olan) UHF frekanslar zerinde ok az
etkiye sahiptir. Bu yzden, genelde daha yksek veri hzlar ve daha
dk sinyal alma seviyelerinin elde edilmesi mmkndr. Daha
dk sinyal alma seviyeleri ile gr izgisi haberlemesinin
birleimi, gelimi radyo linki elverililiinin salanmasna ilikin
temeli oluturur.
UHF frekanslarnn, nesnelerin iine ileme zellii zayftr ve
dalgalarn arpt yzeyin tipine bal olarak, UHF frekanslar
ksmen emilebilir ya da yzeyden yanstlabilir. Bu fenomen,
telemetri haberleme sistemlerini iki ekilde etkiler. lk olarak, bir
ehirde ya da endstriyel bir blgede, sinyallerin arpp
yansyabilecei birok bina ve nesne vardr ve bir iletime ait birok
sinyal alcya ulaabilir. Bu, ok yollu iletim olarak bilinir.
Vericiden alcya giden yol gr izgisinde deilse (belki de
aralarnda bir bina olabilir) belli sayda sinyalin alcya
yanstlabilme ans hal vardr ve alc, yansyan en gl sinyale
kilitlenebilecektir. ok yollu iletimin, dorudan sinyalin
giderilmesine neden olabilmesine ramen, bazen ok ksa ve rasgele
olabilir ve haberleme linkini iyiletirebilir. Bu yzden, ok sayda
rasgele ok yollu iletimin var olduu durumda, kesintisiz
haberleme baarl bir ekilde gerekletirilebilir.
Tepelik bir arazi gibi daha ak bir ortamda, daha az sayda ancak
daha belirgin yansma yollar mevcuttur. Bir kayadan ya da bir
glckten gelen yansma farkl bir fazda hedefe varabilir ve sinyalin
byk lde yok olmasna neden olabilir.
UHF bandnda almakta olan bir telemetri sistemi tasarmlanrken,
ok yollu iletimin etkileri dikkatli bir ekilde incelenmelidir. ok
yollu iletimin etkilerinin kesin olarak ngrlmesi zordur.
ok youn bitki rtsnn olduu blgelerde, UHF sinyali byk
lde absorbe edilecektir. UHF sinyalinin dalga boyu bir daln ya
da yaprankine yakndr ve aa slak olduunda, zayflama daha
da ciddi bir hale gelir.
UHF frekanslar, belli krnm karakteristiklerine sahiptir ancak
bunlar, VHF frekanslarnda olduundan ok daha azdr. Bu yzden,
krnma urayan sinyalin zayflamas UHF frekanslarnda byk
lde artmtr.
Birok radyo cihaz imalts, UHF band iin eitli cihazlar
retmektedir. Yazarn kendi tecrbelerine gre, UHF dk bantta
almann avantaj genelde ok ucuz olmasdr.
39
Havann durgun ve lk olduu, dnya yzeyine ok yakn baz

yerlerde, nemli scaklk inversiyonlar meydana gelebilir ve 50 il
150 km arasndaki mesafelerde oluklanma meydana gelebilir. Bu
bazen uzak blgelerde ayn frekanslarda alan kullanclarn
enterferansna neden olur. Bu, nemli bir olay deildir ve alclarda
kodlama teknikleri kullanlarak ksm bir ekilde halledilebilir
UHF orta bant (800 960 MHz)
Bu banttaki frekanslar, alt UHF bandndaki frekanslara ok benzer
ekilde davranr. zet olarak dk UHF band ile
karlatrldnda, UHF orta bant aadaki zelliklere sahiptir:
Serbest uzay zayflamas daha oktur.

Grltden dolay oluan sinyal ktlemesi daha azdr ve
bu yzden yksek veri hzlar daha iyi bir ekilde tanabilir.
Nesnelerin iine daha az ileyebilir.
Yanstma zellii biraz daha iyidir.
Bitki rtsnn ok olduu alanlarda absorpsiyon daha
oktur youn ve slak bitki rtsnn olduu durumda
zayflama daha oktur.
Krnm daha azdr ve krnm zayflamas daha oktur.
Yansma yznden sinyalin yok olmasna kar daha
hassastr.
Bu bant iin imal edilen cihazlar, alt UHF band iin imal edilen
cihazlar kadar yaygn deildir ve bu cihazlar, bu bandn
kullanlmasn hakl karacak kadar yeterlidir ve ok eide sahiptir.
Frekans seimi
Bir telemetri sistemi kurulurken kullanlmas gereken frekans
bandnn seilmesi, belli baz kriterlerin dikkatli bir ekilde
deerlendirilmesine bal olacaktr. Bu kriterler:
Uzak blgelere olan mesafeler

Arazi tipi
Bitki rtsnn tipi
klim ve hava durumu rntleri
Grlt ortam
Frekanslarn kullanlabilir oluu
Cihazlarn elde edilebilir oluu
Gerekli veri hzlar
Maliyetler
40
Bu kriterlerin her biri imdi daha ayrntl bir biimde aklanacaktr.

Uzak blgelerle olan mesafeler
Bu kriter, yaylma, krnm, yzey dalgalar ve farkl bantlarn
karakteristikleri ksmlarnda aklanmtr. Uzun mesafeler iin
daha dk frekanslarn ve ksa mesafeler iin daha yksek
frekanslarn kullanlmasnn gerekli olduu grlmtr. Kabaca
aadaki sonulara varlabilir:
60 kmden daha uzun mesafeler iin

HF kullann
60 km il 30 km arasndaki mesafeler iin VHF kullann
35 kmye kadar olan mesafeler iin
UHF kullann
Cihaz konfigrasyonuna ve gerekli linkin elverililiine bal olarak,

VHF ve UHF bantlarnda daha uzun mesafeler elde edilebilir
(Blm 4e baklmaldr).
Arazi tipi
Bu nispeten karmak bir konudur. Denizler ya da gller ya da krsal
blgeler hari olmak zere iletim yolu nadiren dzgn bir yzeydir.
Arazi inili kl tepelerden oluuyorsa, ok yollu iletimin
avantajndan faydalanmak iin yksek UHF frekanslarnn
kullanlmas genelde en uygunudur. Yansyan hibir sinyalin
ulaamad
bir
yerde
RTUnun
ciddi
bir
ekilde
glgelenmediinden emin olunmaldr.
Arazi, dalk arazi ile inili kl tepelik arazi tipi aras bir tipteyse
(engebeli arazi ise) hangi frekansn kullanlacana ilikin son karar,
toprak tipine ve bitki rtsne bal olacaktr. Toprak, kurak ve
kayalk ise, UHF frekanslarnn kullanlmas daha iyidir. Toprak,
olduka youn bir bitki rtsne sahipse, VHF frekanslarnn
kullanlmas daha iyidir.
Deerlendirilecek baka bir faktr, ana istasyon ve RTUlar
arasndaki dzgn toprak ya da su blgeleridir. Bu blgeler, alcya
ulaan sinyalin yok olmasna neden olabilen yansyan sinyalleri
retebilir.
rnein, tuzlu bir gl zerindeki bir radyo linki, yamur yaana
kadar mkemmel bir ekilde alabilir, yamur yadnda ise, gl,
mkemmel bir aynaya dnr. Glden gelen yansma, dorudan
sinyali gszletirebilir; hatta, linki kopma noktasna getirebilir.
41
Bitki rts tipi

Bu ksmda daha nce aklanm olduu gibi, bitki rts ne kadar
youn olursa, o kadar dk bir frekans kullanlmaldr. rnein,
iletim, yzlerce kilometrelik youn ve yamurlu bir ormandan
gerekleirse, 30 MHzlik bir frekans iin 2 dBlik zayflama
meydana gelebilir. Ayn orman iin, 900 MHzdeki sinyal
zayflamas 40 dB ya da daha fazla olabilir.
Zayf ve kuru bitki rtsnde de sinyal zayflamas mevcuttur ancak
yamurlu ormanda olduundakinden ok daha azdr, rnein, 900
MHzde 510 dBdir.
klim ve hava durumu ekilleri
UHF ve VHF bantlarndaki radyo dalgalarnn yaylmasn etkileyen
ana art, bitki rts zerindeki nemin derecesidir; ne kadar ok
yamur yaarsa, bitki rtsnden kaynaklanan zayflama o kadar
ok olacaktr. Ancak, binalarn ya da sert kayalkl dalarn
yzeylerinin slak olmas, bu yzeylerin yanstc zelliini artrp
ok yollu iletim avantajnn kullanlmasn salar, bylece birok
durumda, haberlemenin baarl olma ihtimali artar.
Kuru ve scak blgelerde, durgun hava artlarnda atmosferin alt
blgelerinde nemli scaklk inversiyonlar meydana gelebilir ve
radyo sinyalleri oluklanabilir, bu da, uzaktaki alclarda enterferans
problemlerine neden olabilir.
Sis oluumu da genelde, ayn problemlere neden olan bir scaklk
inversiyonu oluturabilir.
Grlt ortam
VHF ve UHF bantlarnda alan telemetri sistemlerinin
performansn etkileyen grlt, temelde endstriyel elektriksel
grltdr. Frekanslar dk bant VHF ve HF bantlarna indike,
atmosferik grlt radyo alcsn ktletirmeye balar.
Endstriyel elektriksel grlt, anahtarlama cihazlarndan,
rlelerden,
dorultuculardan,
invertrlerden,
ateleme
sistemlerinden, jeneratrlerden, yksek gl ac hatlarndan ve dier
eitli kaynaklardan gelebilir. imek ve atmosferik statik oluumu,
en kt seviyede evresel grltye neden olur. Statik grlt,
tropik blgelerde byk bir problemdir.
Tm grlt kaynaklar, radyo sinyalinin alcda ktlemesine ve
sinyalde enterferansa neden olur, hatta bu durum veride hata
olumasna neden olacak kadar kt olabilir. Ayrca grlt,
kullanlabilen en kk sinyal alma seviyesini ykseltebilir, bu da
42
radyo yolunun elverililiini azaltr. Bu nedenle, sistemin genel

performans der.
ekil 1.30 Farkl ortamlar iin endstriyel grlt gcnn

ortalama deerleri (Referans CCIR Doc 6/167 E/F/s)
Endstriyel grltnn ktletirici etkisi, dk frekanslarda daha
ktdr. rnein, makine grlts 1 225 MHz bandnda olduka
ktdr, 335 520 MHz bandnda ok daha azdr ve 800 960
MHz bandnda makine grltsnn neredeyse hibir etkisi yoktur.
Grlt seviyesi ortama ok baldr. rnein, endstriyel bir
ortamda 450 MHzdeki grlt seviyesi, sessiz krsal bir ortamda 80
MHzdeki grlt seviyesine neredeyse eittir.
Gneten kaynaklanan grlt (galaktik grlt olarak da bilinir)
uzaydan gelen grltdr. Bu grlt, genelde dk seviyededir ve
sadece 80 MHzin altndaki frekanslar biraz etkiler. Gnein
dorudan grlt yayd gndz saatleri, gece saatlerinden daha
ktdr.
ekil 1.30da, farkl blgeler iin endstriyel grltnn nispi g
seviyeleri gsterilmektedir (grlt seviyesi 15 Cdeki termal
grltye gredir).
Belli sayda radyo birbirine yakn biimde farkl frekanslarda
altnda, bir grlt kayna daha oluur. Bu frekanslarn ve bu
frekanslara ait harmoniklerin toplam, mevcut frekanslarla
enterferansa neden olan frekanslar oluturur. Bu, ara modlasyon
(intermodulasyon) enterferans olarak bilinir ve Blm 1.xvde
ayrntl olarak aklanacaktr. Tm olas ara modlasyon
grltsnn tasarm aamasnda belirlenmesi nemlidir, bylece
43
enterferans problemlerini nlemek iin uygun frekanslar tasarm

aamasnda seilebilir.
Frekanslarn kullanlabilir oluu
Bu konu, Radyo frekanslar iin dzenleyici lisans artlar bal
altnda ayrntl bir ekilde incelenmektedir.
Cihazlarn elde edilebilir oluu
nceki ksmda aklanm olduu gibi, dk UHF, yksek VHF
bantlarnda ve HF bandnda alan cihazlar, farkl imaltlardan
satn alnabilirken, orta VHF ve yksek UHFde cihaz temini bazen
biraz daha zordur, dk VHF bandnda ise, olduka iyi cihazlar
temin edilebilir.
Sistem tasarmnn ilk aamalarnda, tasarmcnn, kolayca satn
alnabilen ve tam olarak desteklenen ve bakm yaplan cihaz
eitlerini belirlemesi nemlidir.
Maliyetler
335 520 MHz, 60 100 MHz ve 101 225 MHz bantlarndaki
radyo cihazlarnn maliyetleri genelde rekabet halindedir. 31 59
MHz ve 800 960 MHz bandndaki cihazlar, biraz daha pahaldr ve
1 30 MHz bandndaki cihazlar da genelde daha pahaldr.
zet
Aadaki izelgelerde, ilk blmn bu ilk ksmnda aklanm olan
bilgiler zetlenmektedir.
Yaylma modu
Dk bant
VHF
Genelde gr
izgisi, biraz
yzey dalgas
Orta bant
VHF
Yksek bant
VHF
En dk
seviyede gr
izgisi
Yzey dalgas
Gr izgisi
Veri hzlar
1200 baud
2400 baud
4800 baud
Krnm zellikleri
Mkemmel
ok iyi
yi
Yksek
Orta
Dk
Endstriyel grltden
nasl etkilendii
ok iddetli
Kt
Biraz
Kat nesnelerin iine

ileme zellii
Mkemmel
ok iyi
yi
Doal grlt ortam
44
Oluklanma nedeniyle
oluan snmlenme
Uzun dnemli
Orta dnemli
Ksa dnemli
Islak bitki rts

tarafndan absorbe
edilme derecesi
hmal edilebilir
Dk
Biraz
En az
Orta seviye
Mkemmel
Yksek
Orta
Dk
Cihazlarn elde edilebilir

oluu
Nispi cihaz maliyeti
Kullanm alanlar
- Ormanlk
blgelerde
- ounlukla
mobil
- ok tepelik
- ok tepelik ve
ormanlk
blgelerde
- ounlukla
mobil
- Su zerinde
- Uzun mesafe
/gr izgisi/
tepelik blgeler
- Gr izgisi
linkleri
- Mobil
- Sondaj blgeleri
- Su zerinde
izelge 1.1
UHF 1
UHF 2
Gr izgisi
Gr izgisi
Veri hzlar
9600 baud
19200 baud
Krnm zellikleri
Bir miktar
En dk seviyede
Doal grlt ortam
Dk
hmal edilebilir
Endstriyel grltden
nasl etkilendii
Dk
ok dk
Kat nesnelerin iine

ileme zellii
Dk
hmal edilebilir
yi (gelimi ok yollu
iletim)
Mkemmel (mkemmel
ok yollu iletim)
Yksek
ok yksek
Mkemmel
Orta seviye
Dk
Orta
- Telemetri
- Mobil
- Telemetri
- Mobil
- Linkler
Yaylma modu
Kat nesnelerden yansma

ve kat nesneler tarafndan absorbsiyon derecesi
Islak bitki rts
tarafndan absorbe
edilme derecesi
Cihazlarn elde edilebilir
oluu
Nispi cihaz maliyetleri
Kullanm alanlar
izelge 1.2
45
vi. Modlasyon ve Demodlasyon

Radyo sisteminin alma frekans, tayc dalga frekans olarak
bilinir. Sisteme 452,725 MHzlik bir frekans tahsis edilmi olsayd;
o zaman bu frekans, tayc dalga frekans olurdu. Vericiden alcya
iletilecek olan tm bilgiler, tayc dalgaya bildirilir.
Modlasyon, iletilecek olan bilgi sinyaline gre, tayc dalgann
baz karakteristiklerinin deitirilmesi srecidir.
Demodlasyon, modle edilmi tayc dalgadan bilgi sinyalinin
elde edilmesi srecidir.
Modlatr, bilgi sinyalini alan ve bu sinyali taycya modle eden
bir cihazdr. Bunun tersi olarak demodlatr, modle edilmi tayc
sinyali alr ve iinden bilgi sinyalini karr.
Radyoda kullanlan modlasyon tekniklerinin drt ana varyasyonu
vardr. lk , taycnn genliinin, frekansnn ve faznn bilgi
sinyaline gre deitirilmesini ierir. Drdnc metot, tayc
dalgann saysal bir biimde faal ve faal olmayan hale getirilmesini
kapsar. Radyo sistemlerinde, normalde sadece bir tane modlasyon
teknii kullanlr (birka istisnai durum hari). Bu tekniklerin her
biri ayrntl bir biimde aklanacaktr.
Tayc dalga modlasyonu

Tayc dalga modlasyonu, tayc dalgasnn saysal bir biimde
FAAL ve FAAL OLMAYAN hale getirildii modlasyon tipidir.
Bu modlasyon tipi, basit Mors kodu telgraf sistemidir.
ekil 1.31 Tayc dalga modlasyonu

Bu modlasyon tipi, srekli dalga (ya da CW) ya da VAR-YOK
iletim [:ON-OFF keying] olarak da bilinir.
Vericinin k aamalarndaki ykselme ve dme srelerinin uzun
olmasndan dolay, mmkn olan veri hzlar snrldr. Genel olarak,
bu teknik, sadece 50 ya da 100 baudluk veri hzlar iin kullanlr.
46
Yan bantlar ve bant genilii

Bir tayc dalgasna ilikin tm modlasyon metotlar, tayc
frekansn stnde ve altnda frekanslar retir. Bu frekanslar, yan
bant frekanslar olarak adlandrlr.
Bant genilii, yan bant frekanslarnn taycya gre olan en byk
uzakln tanmlamak iin kullanlan terimdir. rnein, 1 MHzde
alan genlik modlasyonlu bir radyo sistemi iin izin verilebilen
en byk uzaklk 10 kHz ise, o zaman yan bantlarn taycnn sa
ya da sol yanndaki en byk uzakl 5 kHzdir. Bu, ekil 1.32de
gsterilmitir. Bu rnekte, bilgi sinyalindeki en byk frekans
bileeni 5 kHzdir.
ekil 1.32 Bant geniliinin gsterimi

Normalde bir alma bant geniliini (baka bir deyile, haberleme
sisteminin almasnn gerekli olduu bant geniliini) tanmlarken,
bu bant geniliinin d frekans snr deerleri, yan bant
frekanslarnn en yksek merkez frekans g seviyesinin 3 dB altna
dm olduu noktalar olarak tanmlanr.
Radyo kullanclarna frekans ve bant genilii tahsis eden
dzenleyici kurumlar ve zel irketler, bant geniliini genelde
farkl bir perspektiften tanmlar. rnek olarak, bir kullancya her 25
kHzde bir yeni bir frekans tahsis edebilirler. Bir vericinin 25
kHzlik bir bant genilii iin k frekans spektrum yan bant
seviyeleri u ekildedir:
a) Taycnn + 3 kHz il 3 kHz civarnda, nispeten dz bir
genlik tepkisi olmaldr.
47
ekil 1.33 3 dB bant genilii

b) Taycnn + 3 kHz il + 6 kHz aralnda ve 3 kHz il 6
kHz aralnda, genlik, + 3 kHz il 3 kHz arasndaki
seviyeleri gememelidir.
c) Taycnn 6 kHz sanda ve solunda, genlik, + 1 kHzdeki
ve 1 kHzdeki yan bantlarn byklnden 6 dB dk
olmaldr.
d) 6 kHz il + 6 kHz aralnn dndaki frekanslarda, genlik,
oktav bana 14 dB hznda azalmaldr.
e) 12,5 kHzde, seviyeler, normalde 1 kHz yan bantlarn 50
il 70 dB altndadr.
ekil 1.34 25 kHzlik bant geniliine sahip radyo iin frekans

tepkisi
48
Dnya genelinde hal ok miktarda 25 kHzlik bant genilii tahsis

edilmesine ramen, birok lke dnya genelindeki radyo spektrum
yetersizliinden dolay 12,5 kHzlik bant planlarna gemektedir. Bu
durumda, taycnn her iki tarafndaki frekanslarn yarya
indirilmesinin dnda, 25 kHzlik bant geniliine ilikin zarf
artlaryla ayn zarf artlar mevcut olacaktr.
Birok radyo cihaz imalts, vericinin istenmeyen sinyalleri,
tahsis edilmi bant geniliinin 50 70 dB dnda olacak ekilde
radyo retir.
AM Genlik modlasyonu
Genlik modlasyonu (AM) tayc dalgann (sins biimindeki)
genliinin bilgi sinyaline gre deitirilmesi srecidir. Taycnn
genliinin artp azalma hz, bilgi sinyalinin frekansyla doru
orantldr. Taycnn bykl, bilgi sinyalinin bykl ile
doru orantldr.
ekil 1.35de, tayc sinyalin bir bilgi sinyaliyle genlik
modlasyonuna tbi tutulmas ve sonuta oluan dalga biiminin
ekli gsterilmektedir.
ekil 1.35 Genlik modlasyon sreci

49
Genlik modlasyonu iin, bilgi sinyalindeki her bir frekans bileeni

iin tayc frekansn her iki tarafnda da bir yan bant frekans
mevcut olacaktr. rnein, bilgi sinyali, 1 kHz ve 2 kHz
frekanslarndan oluuyorsa ve 1 MHzlik bir tayc dalgasn
modle ediyorsa, o zaman 1 kHzlik sinyal iin 0,999 MHzde ve
1,001 MHzde yan bant retecektir ve 2 kHzlik sinyal iin 0,998
MHzde ve 1,002 MHzde yan bant retecektir. Bu durum ekil
1.36da, frekans-genlik grafikleriyle gsterilmektedir.
ekil 1.36 1 ve 2 kHzlik frekans bileenlerine sahip bir

modlasyon sinyaliyle retilmi AM yan bantlar
Tayc frekans bileeninin genlii deimez, sadece yan bant
frekans bileenlerinin genlii deiir.
AM kullanldnda, tayc frekans ile en uzak yan bant frekans
bileeni arasndaki fark, bilgi sinyalindeki en byk frekansl bileen
tarafndan belirlenir.
AMde yaygn olarak kullanlan bir terim modlasyon faktrdr,
modlasyon faktr modlasyonun derecesini ifade etmek iin
kullanlan bir deerdir. Bu deer, modlasyon yzdesi olarak ifade
edilir. ekil 1.37te, belli sayda farkl modlasyon faktr
gsterilmektedir.
ekil (a)da, bir taycy modle eden ortalama seviyedeki bir giri
sinyali gsterilmektedir. Yzde modlasyon aadaki ekilde
llr:
50
%M=
YA DA
a
x 100
c
b
x 100
c
Normalde a ve b eittir.
C, modlasyon derinlii olarak bilinir ve maksimum modlasyonun
yarsdr.
ekil 1.37 Farkl modlasyon seviyeleri

ekil (b)de, msaade edilebilen en byk giri sinyali gsterilir,
burada a=b=cdir ve % 100 modlasyon mevcuttur. Bu modlasyon
51
seviyesinin tesinde, RF dalgas bozulur ve tahsis edilmi bant

geniliinin dndaki frekanslarda istenmeyen yan bantlar
retecektir. ekil (c)de, ar modlasyonun RF sinyalini nasl
etkiledii gsterilmektedir.
stenmeyen yan bant frekanslar, yakndaki alclarda ciddi
enterferansa neden olabilir ve ciddi ynetimsel dzenlemeler,
kullancnn bu enterferans yaymasn nler. Bir radyo sistemi
uygulamasnn maliyetinin nemli bir ksm, olas her trl yan bant
enterferansnn filtrelenmesine ayrlabilir.
Dorudan AM modlasyonu uygulandnda, tek frekansl bir giri
sinyali, taycnn her iki tarafnda da bir tane yan bant retir. Bu
nedenle, bu modlasyon tipi, ift yan bantl genlik modlasyonu
(DSB-AM) olarak bilinir.
Tayc ve iki yan bant tek bir bilgi parasn tamak iin
kullanldklarndan dolay, tm bilginin gerekte tek bir yan bantta
yer ald dnldnde, bant genilii boa harcanmaktadr. AM
sisteminin verimini artrmak iin iki metot kullanlr.
lk metotla, tayc bastrlr ve sadece iki yan bant iletilir. Bu, ift
yan bantl bastrlm taycl genlik modlasyonu (DSBSC-AM)
olarak bilinir. Bu sistemin temel avantaj, RF sinyalini ykseltmek
ve iletmek iin verici kndaki g gereksiniminin daha az
olmasdr. Genel olarak, bu sistemde, g gereksinimi % 66 daha
azdr. (Normal bir DSB-AM devresinde, her bir yan bant, taycnn
gcnn en fazla % 25ini oluturur).
Radyonun verimini artrmak iin kullanlan ikinci metot, taycy
ve yan bantlardan birini ortadan kaldrmaktr. Her iki yan bant da
ayn bilgiyi tad iin, bir tane yan bandn karlmas, bilginin
gvenilirliini etkilemez. Bu modlasyon metodu, tek yan bantl
bastrlm taycl genlik modlasyonu (SSBSD-AM) olarak
bilinir.
(a) ift yan bantl genlik modlasyonu (DSB-AM)
52
(b) ift yan bantl bastrlm taycl genlik modu (DSBSC-AM)
(c) Tek yan bantl bastrlm taycl genlik modlasyonu (SSBSCAM), st yan bant bastrlm
ekil 1.38 Genlik modlasyon teknikleri
ekil 1.38de genlik frekans grafiklerinde teknik
gsterilmektedir. Grafiklerde, her bir yan bandn yer ald frekans
aral gsterilmektedir. Bunlar, alt yan bant (LSB) zarf ve st yan
bant (USB) zarf olarak bilinir. SSBSC sistemleri iin, USBnin ya
da LSBnin bastrlmas mmkndr.
Yan bantlardan bir tanesinin ortadan kaldrlmas, ayn bilgiyi
iletmek iin orijinal bant geniliinin sadece yarsnn kullanlmasn
gerektirir. Bu, ekil 1.38(c)de gsterilmektedir.
AM haberlemesi, uak haberlemesi gibi baz nemli uygulamalar
hari olmak zere, genelde sadece HF sistemlerinde kullanlr (VHF
yksek bantlar kullanlr). AM modunu kullanan telemetri
sistemleri, sadece uzun mesafe ya da yzey dalga HF haberlemesi
iin kullanlr.
53
FM - Frekans modlasyonu
Frekans modlasyonu, tayc dalgann frekansnn, girii
sinyaline gre deitirilmesi ilemidir.
FM kullanldnda, taycnn frekans, giri sinyalinin genliindeki
deiime bal olarak srekli bir biimde deimektedir. rnein,
kk bir genlik, tayc frekansnda kk bir deiiklie ve byk
bir genlik tayc frekansnda byk bir deiiklie karlk gelir.
Giri sinyalinin frekans ierii, taycnn frekans deiim hz
olarak RF taycda tanr. Bu, ekil 1.39da gsterilmektedir.
ekil 1.39 Frekans modlasyonu

Taycnn merkez frekansndan uzaklama miktar, sapma
(deviasyon) olarak bilinir. Bu yzden, ekil 1.40a bakarsak, sapma
3 kHzdir ya da bazen 3 kHz olarak ifade edilir, tayc, 1
MHzden 1,003 MHze, geri 1 MHze, oradan 0,997 MHze ve 1
MHzten 1,003 MHze vb. hareket eder. Giri sinyalinin genlii
0,002 MHz derse, o zaman sapmadaki d yaklak olarak 2
kHz olacaktr.
54
ekil 1.40 1 MHzlik bir tayc etrafndaki 3 kHzlik sapmann

gsterimi
Frekans modlasyonunun anlalmasn kolaylatrmak iin gnlk
hayattan bir rnek verebiliriz. rnein, bir arabann n cam
sileceini dnn. Silecein n camn merkezine gre herhangi bir
tarafa hareket etme miktar sapmadr (sapma, giri sinyalinin genlii
ile doru orantldr). Silecein cam zerindeki hareket hz (silecek
ortada hzlanacak ve daha sonra her bir salnm noktasnn sonuna
ulatnda yavalayacaktr) giri sinyalinin frekans ile doru
orantldr.
Tayc 1 kHzlik bir sinyalle genlik modlasyonuna tbi
tutulduunda, taycnn 1 kHz sanda ve 1 kHz solunda toplam iki
yan bant retilir. Frekans modlasyonunda ise, her biri birbirinden 1
kHz uzaklkta olan sonsuz sayda yan bant retilir.
Yan bantlarn bykl ok deikendir ve modlasyon indisi
olarak bilinen bir modlasyon lsne baldr. Bu, aadaki
ekilde ifade edilir:
Tm yan bant g seviyeleri ile tayc g seviyesinin toplam,

verici k gcnn toplamna eit olacaktr. Bessel fonksiyonlar
olarak adlandrlan zel fonksiyonlar kullanlarak, yan bant
seviyeleri hesaplanabilir.
rnein, 3 kHzlik bir tayc sapma deerine ve 1 kHzlik giri
sinyaline sahip bir FM sisteminin modlasyon indis deeri 3tr.
Yan bantlar ve yan bantlarn nispi gc, ekil 1.38de gsterilmitir.
55
ekil 1.41 1 kHzlik sinyal ve 3 kHzlik sapma ile gerekletirilen

frekans modlasyonuna ilikin yan bantlar
Taycnn sapma deeri 3 kHz ise ve giri sinyali 5 kHz ise, o
zaman modlasyon indisi 0,6dr. ekil 1.42de, bu yan bantlarn
nispi g seviyeleri gsterilmektedir.
ekil 1.42 5 kHzlik sinyal ve 3 kHzlik sapma ile gerekletirilen

frekans modlasyonuna ilikin yan bantlar
Yukardaki ekillerden de grlebildii gibi, modlasyon indisi ne
kadar byk olursa, alnan sinyaldeki bilginin tespit edilmesi o kadar
kolay olur.
Yan bantlar nispeten kk gibi grnse de, kendi frekanslarna
yakn alclarda enterferansa neden olabilecek kadar byk
olabilirler. Bu nedenle, uzaktaki yan bantlarn filtrelenmesi ok
nemlidir.
56
FM sistemleri, giri sinyal byklndeki deiiklie gre RF

frekansn deitirdikleri iin, bu sistemler, dc gerilimlerini
tayabilme zelliine sahiptir.
PM Faz modlasyonu
Frekans modlasyonu ve faz modlasyonu, genelde a modlasyon
sistemleri olarak bilinir. Faz modlasyonu, tayc dalgann faznn
bilgi giri sinyaline gre deitirilmesi ilemidir. Frekans
modlasyonu ve faz modlasyonu birbirinden bamsz DELDR
nk frekans deitirilmeden faz deitirilemez.
PM sistemleri iin, gerek bir PM alc, sadece tayc frekansn
deiim hzna (anlk deiikliklere) tepki verecektir. Bu yzden,
PM, dorudan dc seviyelerini tayamaz. Taycnn sapmas, fazn
deiim hzyla ve taycnn toplam faz deiimiyle doru
orantldr. Bu faz deiim hz, frekansla ve giri-modlasyon
sinyalinin genliinin deiim hzyla doru orantldr. Bu nedenle,
PM sistemlerinde, sapma, hem anlk frekansa hem de modlasyon
sinyalinin genliine bal olarak artar. Bir karlatrma yapacak
olursak, FM sistemlerindeki sapma, sadece modlasyon sisteminin
genliiyle orantldr.
PM sistemlerine ait elektronik tasarmnn biraz daha kararl
sistemler salayabildii grlmektedir. Birok modern radyo cihaz
FM modlasyon tekniklerini kullanmaktadr. Telemetri sistemlerinin
ounluu, FM radyo cihaz ile implement edilecektir.
PM radyo sistemleri tarafndan retilen yan bantlar, FM radyo
sistemleri tarafndan retilen yan bantlarla ayndr. Bazen, FM,
dorudan FM olarak ve PM, dorudan olmayan FM olarak
adlandrlmaktadr.
n-vurgulama ve art-vurgulama: Bir FM radyo alcsnn

ses knn analizi, yksek frekanslarda dk frekanslarda
olduundan daha yksek seviyede grlt spektral younluunun
mevcut olduunu gsterir. Bu balant, vericiye verilen dz bir ses
sinyali iin alc kndaki ses bant genilii zerinde ters etkiye
sahiptir. Alc knda ise, daha yksek ses frekanslar, daha dk
frekanslardan daha az spektral younlua sahip olacaktr.
Sistemin yapsndan kaynaklanan bu problemin stesinden gelmek
iin en yaygn biimde uygulanan yaklam, vericide n-vurgulama
ve alcda art-vurgulama kullanmaktr.
57
ekil 1.43(a) FM alc kndaki doal grlt seviyeleri
ekil 1.43(b) Vericideki dz ses giri sinyali iin FM alcnn

spektral k
ekil 1.44 n-vurgulama/art-vurgulama devresi
58
n-vurgulama ile, vericide modlasyona tbi tutulmadan nce ve bu

yzden linke grlt eklenmeden nce, giren ses sinyalinin yksek
frekansl bileenleri vurgulanr. Bir dereceye kadar, bu, linkin, ekil
1.43(b)de gsterilen ses frekanslar zerindeki ktletirici etkisini
dengeleyecek ve mevcut iletim bant geniliinin daha iyi bir ekilde
kullanlmasn salayacaktr. Alcda, yksek frekansl bileenler artvurgulanarak bunun tersi gerekletirilir bylece ses sinyali orijinal
dz ekline kavuur. Bunun yannda, grltnn yksek frekansl
bileenleri de azalm olur ve bylece k sinyal-grlt oran da
etkin bir ekilde ykselir.
Bu sre, ses haberlemesinde ok etkindir ancak radyo-zerindenveri sistemlerinde saysal sinyallerin bozulmasna neden olacaktr.
ekil 1.45 Tek bir ton tarafndan retilen AM, PM ve FM

dalgalar: (a) Tayc dalga (b) Sinzoidal modlasyon dalgas (c)
Genlik modlasyonlu dalga (d) Faz modlasyonlu dalga (e) Frekans
modlasyonlu dalga
59
Modlasyon sistemlerinin karlatrlmas

ekil 1.45de, aklanm olan modlasyon teknii arasndaki
farklar gsterilmektedir.
Sadece giri-modlasyon sinyaliyle karlatrldnda, FM sinyali
ile PM sinyali arasndaki ayrmn farkna varlr. Bu yzden,
vericilerden ve alclardan oluan bir sistem, FM ve PM birleimi
olabilir ve baarl bir ekilde alabilir (baz teknik kstlamalar
vardr). Bu kitapta, sadece FM sistemlerinden bahsetmek yeterli
olacaktr, PM sistemleri iin de ayn zellikler kabul edilebilir.
A modlasyonlu radyo sistemleri, genlik modlasyonlu sistemlerle
karlatrldnda, grltye ve enterferansa kar gelimi
diskriminasyona sahiptir. Bu nedenle, gnmzde VHF ve UHF
bantlarnda kullanlan radyo sistemlerinin ounluu PM/FMdir.
PMin bazen FMe tercih edildii kaydedilmelidir. Bunun ilk sebebi,
PM kullanldnda, giri sinyalinin dorudan tayc RF
ykseltecine uygulanabilmesi ve FMde olduu gibi tayc
osilatrnn modle edilmesini gerektirmemesidir. Bu, frekanskararllnn daha kolay bir ekilde elde edilmesini salar.
kinci olarak, bir PM sistemi, vericiye giden giri-modlasyon
sinyalinde ve alcdan gelen k-demodlasyon sinyalinde doal
n-vurgulama ve art-vurgulama zelliklerine sahiptir. Bu, sistemin
grlt ieriinin azaltlmasn salar. Ancak bunu salamak iin,
modern FM sistemleri vericide ve alcda n-vurgulama ve artvurgulama devreleri kullanacaktr.
Yapsndan dolay, FM sistemleriyle karlatrldnda PM
sistemlerinde daha byk sapma deerleri nispeten kolay bir ekilde
retilebilir. Tayc frekans kayna iin kristal kullanan ve
modlatrden sonra arpc/oaltc [:multiplier] kullanan daha
eski tip radyolar, faz modlasyonunu kullanrd. Modlatr olarak
faz-kilitlemeli dng kullanan modern sentez radyolar frekans
modlasyonunu kullanmaktadr.
vii. Ykselte
Ykselte ya da ykseltici [:amplifier], ses, radyo ya da ara
frekanslar, dk bir seviyeden kullanlabilir yksek bir seviyeye
ykselten iki-portlu bir cihazdr.
60
ekil 1.46 Ykselte

Ykseltecin kazanc dB cinsinden ifade edilir. Bu yzden,
yukardaki ykseltece ilikin kazan, u ekildedir:
10 log
0,2
= 3 dB
0,1
viii. G Ykselteci (PA)

G ykselteci, dk seviyeli bir RF sinyalini alp, bu sinyali bir
antene balamak iin uygun olan yksek RF seviyelerine ykselten
iki-portlu bir cihazdr. rnein, 450 MHzdeki 0,5 wattlk bir
sinyal, bir baz istasyonunun g ykseltecine beslenir ve 450
MHzde 5 watta ykseltilir. G ykseltecinin sembol u
ekildedir:
ekil 1.47 G ykselteci

ekil 1.47de gsterilen ykseltecin kazanc, 10 dBdir.
ix. Osilatr
Osilatr, kn bir ksmnn girie geri beslendii, spesifik bir
frekansta salnm yapan zel bir ykselte tipidir. Bir osilatr, radyo
frekans bandnda istenen herhangi bir frekans retecek ekilde
konfigre edilebilir. k filtrelenerek, bir sins dalgas retilir.
Sins biimli bir osilatrn normal gsterimi, ekil 1.48te
gsterilmektedir.
ekil 1.48 Sinzoidal bir osilatr
61
Osilatr, tek bir k frekans salayacak ekilde ya da k

frekans deiken olacak ekilde konfigre edilebilir, osilatre
uygulanan deiken gerilim, osilatr frekans knn deimesini
salayacaktr.
Bunlar, gerilim kontroll osilatrler (VCO) ya da deiken frekansl
osilatrler (VFO) olarak bilinir.
ekil 1.49 Gerilim kontroll osilatr

Sabit bir osilatrn kararll, radyonun performansn byk
lde etkileyecektir. Osilatr frekans saparsa, verici, yakndaki
dier kanallarda entereransa neden olabilirken, alc, gelen sinyali
doru ekilde alamayabilir (alcnn kayan osilatr (drift osilatr)
tarafndan ayarland frekans, alnan frekanstan farkl olacaktr) ve
dier kaynaklardan gelen enterferansn etkisi altnda kalacaktr.
Bir osilatrn kararll, genelde her milyon bana para ya da
yzde (PPM) olarak llr. Kararll % 0,005 (ya da 5 PPM) olan
bir osilatr iyiyken, kararll % 0,002 (ya da 2 PPM) olan bir
osilatr mkemmeldir.
ekil 1.50 Frekans sentezleyici/faz kilitlemeli dng

62
Hzl ve kolay bir ekilde frekans deitirmesi gerekli olan radyo

cihazlar iin deiken frekansl bir osilatrn ne kadar hzl alt
nemli olabilir nk farkl kanallarda almak ya da farkl
kanallar izlemek iin tek bir radyo gereklidir.
En gelimi osilatr frekans sentezleyicidir. Burada, frekans
kontroll bir dngde saysal sayalar ya da blcler [:divider]
kullanlarak, geni bir frekans aralnda yksek znrlkle
ayarlanabilen filtrelenmi sins biimli bir k gerilimi salanr ve
bu osilatr, sabit kristal kontroll bir osilatrn kararllna ve
doruluuna sahiptir. Sadece tek bir kararl frekans kayna
kullanlarak, kararl frekans aralnn tm elde edilebilir. ekil
1.50de basit bir sentezleyici gsterilmektedir.
Devre soldan saa doru incelendiinde, faz karlatrc (detektr
olarak da bilinir) referans frekans, blcnn saysal frekans
kyla karlatrr ve referans frekans blc frekansa eit bir
k salar, bu k sinyali, dk bir ses frekansdr. Bu sinyal,
dk geiren bir filtre tarafndan filtrelenir ve giri ses
frekansndaki deiiklii takip eden bir dc gerilimine dntrlr.
Daha sonra, dc gerilimi, istenen k frekansn salayan VCOyu
kontrol eder.
Blc iin istenen oran seilerek, faz karlatrcdan gelen geri
besleme ile VCOnun ok doru bir ekilde kontrol edilmesi
salanr. Bu, faz kilitlemeli dng ilkesidir.
x. Filtreler
Filtre, radyolar iin nemli bir aratr ve radyo sistemlerinde geni
apta kullanlmaktadr. Temel olarak filtre, giriteki frekans
bandndan tercihe bal olarak baz frekanslar eleyen ve knda
sadece seilmi frekanslara izin veren bir cihazdr.
ekil 1.51 Bir filtre (f2 frekansn eleyen)
63
ekil 1.51de, f2 frekansn eleyecek ekilde tasarmlanm bir filtre

gsterilmektedir.
Gnmzdeki kalabalk frekans bantlaryla, sadece birka kilohertz
farka sahip frekanslarda alan radyo sistemlerini ayrmak iin
yksek seicilie sahip filtrelerin kullanlmas gereklidir. Filtreler,
bir devrenin sese ilikin ksmnda, bir devrenin ara seviyedeki
ksmlarnda, bir vericinin ve alcnn RF aamasnda kullanlacak ve
daha sonra anten ve radyo cihaz arasna balanacaktr (iletilmekte
ve alnmakta olan RF sinyalinin ekstra olarak filtrelenmesini salar).
lk filtre tipi, elektronik bileenlerden oluacak ve ikinci tip,
genelde mekanik yapya sahip olacaktr.
Filtre karakteristikleri
Filtreler, aada gsterildii gibi drt temel zellie sahip olacaktr:
Dk geiren filtre (LPF): LPF, sadece seilmi bir kesme
frekansnn altndaki frekanslarn giriten ka gemesine izin
verir.
ekil 1.52 Dk geiren filtre

Yksek geiren filtre (HPF): HPF, sadece seilmi bir kesme
frekansnn stndeki frekanslarn giriten ka gemesine izin
verir.
64
ekil 1.53 Yksek geiren filtre

Bant geiren filtre (BPF): BPF, sadece seilmi iki kesme
frekansnn arasndaki frekanslarn giriten ka gemesine izin
verir.
ekil 1.54 Bant geiren filtre

Bant geirmeyen filtre (BRF):BRF, sadece seilmi iki kesme
frekansnn arasndaki frekanslarn giriten ka gemesine izin
VERMEZ.
ekil 1.55 Bant geirmeyen filtre

65
Filtre, temel olarak spesifik bir frekansta ya da frekans grubunda

rezonans yapan akortlu bir devredir. rnein, ekil 1.56da
gsterilen tek frekansl bant geiren filtre, kendisine 175 MHzlik
bir frekans uygulandnda maksimum rezonansa ulaan bir
devredir.
ekil 1.56 Tek frekansl bant geiren filtre

ekil 1.57deki filtrelere ilikin grafiklere dikkatli bir ekilde
bakldnda, bir filtrenin veriminin, zayflama erisinin kesme
frekansndaki eimine bal olduu grlmektedir. En yksek gle
karlatrldnda 0,5lik nispi g d, 3 dBlik bir seviye
ddr eim ne kadar dik olursa, filtre o kadar verimlidir.
Filtrenin keskinlii (eri eiminin diklii) Q faktr olarak
adlandrlan bir deer kullanlarak llr. Bu faktr hesaplamak
iin, filtrenin bant geniliinin bilinmesi gereklidir. Filtre geiren ya
da geirmeyen bandn nispi gcnn yarya dt, baka bir
deyile 3 dB dt yerlerde bant genilii noktalar belirlenir. Bu
durum, filtre tepkisindeki 3 dB noktalarnn 174 MHz ve 176 MHz
olduu noktalarda gsterilir, bu yzden bant genilii 2 MHzdir.
Q, u ekilde tanmlanr:
Q = (Rezonans frekans) / (Filtrenin bant genilii)
ekil 1.56 iin, Q deeri 87,5tir.
ekil 1.57de, Q deerinin deitirilmesinin filtre karakteristiklerini
nasl etkiledii gsterilmektedir.
66
Frekans ne kadar yksek olursa, Q deeri o kadar etkisiz olacaktr.

rnein, 900 MHzdeki 300lk Q deeri, 3 MHzlik bir filtre
geniliini gsterirken, 9 MHzdeki 300lk Q deeri, 30 kHzlik bir
filtre bant geniliini gsterir. VHF ve UHF bantlarnn her ikisinde
de, uygulamaya ve frekans bandna bal olarak, 12 - 30 kHz
aralnda kanal bant genilii tahsisi gereklemektedir. Bu yzden,
yksek frekans bantlarnda ok yksek Q deerlerine sahip ok
duyarl filtrelere ihtiya duyulur.
ekil 1.57 Bir filtredeki Q deerinin deitirilmesinin etkisi
Filtre tipleri
Birok filtre tipi mevcuttur. Aadaki ksmda yaygn olarak
kullanlan tipler aklanacaktr.
LCR pasif filtreler
En yaygn biimde kullanlan filtre, pasif elektronik bileenlerden,
indktrlerden, kapasitrlerden ve direnlerden oluan filtredir.
ekil 1.58de basit bir dk geiren filtre gsterilmektedir.
ekil 1.58 LRC devresini kullanan dk geiren filtre

67
Bu bileenlerin eitli filtre karakteristikleri oluturacak ekilde nasl

birletirilebildiine dair sonsuz sayda varyasyon vardr. Filtre
tasarm iin pasif elektronik bileenleri kullanan ok sayda
malzeme mevcuttur.
Aktif filtreler
Aktif filtreler, beslemeli entegre devrelerden olumaktadr. Bu
entegre devreler, normalde ilemsel ykseltelerdir (Op-Amp olarak
bilinir). Normalde, hantal indktrlerin kullanlmasna ilikin
ihtiyac ortadan kaldran aktif filtreler kullanlr. LCR
kombinasyonlar kullanlrken elde edilen filtre karakteristikleriyle
ayn karakteristikleri elde etmek iin aktif filtrelerde sadece dirence,
kapasitre ve ilemsel ykseltece (OP-Amp) ihtiya duyulur. ekil
1.59da, aktif bileenleri kullanan basit bir dk geiren filtre
gsterilmektedir.
ekil 1.59 R, C ve OP-Amp kullanan aktif filtre

Bu bileenleri, eitli filtre karakteristikleri oluturacak ekilde
birletirmenin sonsuz yolu vardr ve filtre tasarm iin ok sayda
malzeme mevcuttur.
Kristal filtreler
Kristal filtrede, sinyal, Piezoelektrik kuvars kristal parasna
uygulanr, bu para, elektrik sinyalini mekanik titreime dntrr.
68
ekil 1.60(a) Bir kristalin LCR e deeri

Kristal, rezonans yapaca ok keskin bir rezonans frekansna sahip
olacak ve sinyale kar neredeyse sfr empedans gsterecektir.
Kristal filtreler, 100 000 civarnda Q deerine sahip olabilir. Bu
filtreler, frekans asndan kararldr ancak mekanik kstlamalar
yznden yaklak 20 MHze kadar olan nispeten dk frekanslarla
snrldr.
ekil 1.60(a)da bir kristalin LCR e deeri ve ekil 1.60(b)de,
kristal kullanan bant geiren bir filtre gsterilmektedir.
ekil 1.60(b) Bant geiren kristal filtre

Seramik filtreler
Kristal filtrelerde meydana gelen piezoelektrik etkilerin ayns, belli
seramiklerde de meydana gelmektedir. Seramikler, kuvars
kristallerine benzer bir yapya sahiptir ve benzer ekilde
kullanlmaktadr.
Seramik filtreler, kuvars filtreler kadar kararl deildir ayrca Q
deerleri de o kadar iyi deildir ancak genelde maliyetleri daha
dktr. Bu filtreler, yaklak olarak 20 MHze kadar olan bir
frekansta alacaktr.
69
Mekanik filtreler
Mekanik bir filtre, iine metal disklerin yerletirildii ii bo bir
tpten oluur ve bu metal diskler, tp iindeki konumlarn
ayarlamak iin metal ubuklarla birletirilmitir. Tpn stndeki
transdserler tarafndan mekanik titreimler elektrik enerjisine ya da
elektrik enerjisi mekanik titreimlere dntrlr. Yksek kalitede
mekanik filtrelerin Q deeri 10000e kadar kabilir. Bu mekanik
filtreler ok kararl ve salamdr.
Mekanik filtreler sadece 500 kHz civarna kadar olan frekanslarda
etkindir. Bu filtreler, frekans kararll elde etmek iin genelde
yksek-gl dk-frekansl vericilerde kullanlr.
ekil 1.61 Mekanik filtre

erit hatl ve eeksenli akortlu filtreler
Frekanslar 1 GHze yaklap getike, zel filtrelerin kullanlmas
gerekli hale gelir. Normalde bu filtreler, birbirine yakn olarak
yerletirilmi iki metal paradan olumaktadr. Yksek frekanslarda,
metal paralar e deer bir LRC rezonant devre oluturur.
Devrenin tipi, paralarn arasndaki uzakla, her bir parann
kalnlna, geniliine ve uzunluuna ve paralarn yapldklar
malzemeye baldr.
70
ekil 1.62 erit hatl filtre ve e deer LCR devresi

Bu tip filtrenin yaygn bir implementasyonu, bir devre kart
zerindeki oymal bakr iz eridinden ve arka tarafnda da bir bakr
toprak dzleminden oluur. Rezonant frekansa gre kk
ayarlamalar yaplmasn mmkn klmak iin eritlere deiken
indktrler ya da kapasitrler balanr. Bu, erit hatl (strip) filtre
olarak bilinir. ekil 1.62de, erit hatl bir filtre ve e deer LRC
devresi gsterilir.
Ayn ilkeye gre alan ikinci bir filtre tipi eeksenli hatl filtredir.
Eeksenli bir kablo paras, frekansa gre deien doal LRC
bileenlerine sahip olacaktr. Bu yzden, istenen rezonant frekansa
ilikin akortlu (ince ayarl - tune) rezonant devreler oluturmak iin
ksa eeksenli kablo paralar seilip kullanlabilir. Bu
konfigrasyon iin, d koruyucu, e deer toprak dzlemi gibi ve i
iletken e deer eritli hat gibi davranr. Yine ayn ekilde, rezonant
frekans iyi bir ekilde ayarlayabilmek iin deiken indktrler ve
kapasitrler kullanlabilir.
ekil 1.63 Eeksenli hatl filtre ve e deer devresi

71
erit hatl ve eeksenli filtreler, UHF radyo cihazlarnn vericilerinde

ve alclarnda geni apl olarak kullanlmaktadr. Frekans ve
yapya bal olarak, bu devreler 100 000e kadar Q deerleri
salayabilir erit hatl filtre, eeksenli hatl filtreden daha yksek
Q deerleri salayabilme esnekliine sahiptir.
Kaviteli filtreler
Yaygn olarak kullanlan bir baka teknik, ii bo bir tpte birbirine
yakn biimde duran iki tane dz disk kullanmaktr. Bu filtre tipi,
kaviteli filtre olarak bilinir. ekil 1.64de, bu filtrenin yaps
gsterilmektedir.
ekil 1.64 Kaviteli filtre ve e deer devresi

Alttaki disk uzun bir metal ubuk ile tpn tabanna baldr. stteki
disk, ayarlanabilir vidal bir ubua balanmtr. ki disk byk bir
kapasitr temsil eder ve etrafn saran tp ise, sonsuz saydaki
kk indktr temsil eder. Bu filtreler, 100 000 ya da daha yksek
Q deerleri retebilir ve genelde VHF ve UHF frekans bantlarnda
kullanlr. 450 MHzdeki kaviteli bir filtre, yaklak olarak 40 cm
yksekliinde 15 cm apnda olacaktr ve baz durumlarda, daha
yksek Q deerleri elde etmek iin birok filtre paralel olarak
balanabilir. Nispeten hantal olduklar iin, genelde vericinin ve
alcnn antene balanmadan nceki k aamalarnda yer alrlar.
Proje uygulamalar asndan bakldnda, telemetri sistemleri iin
radyo tesisatlar devreye alnrken kaviteli filtrelerin kullanlmas
ok nemlidir. Bu nedenle, ileriki sayfalarda eitli kaviteli filtre
72
tiplerinin ve bunlarn radyo sistemlerinde nasl kullanldklarnn

aklanmasna ayrlmtr.
xi. Vericiler
Verici, RF enerjisi retmek iin kullanlan cihazdr. Verici, giren
bilgi sinyalini modle eder ve daha sonra bu sinyali, bir veya daha
fazla alcya tanmas iin antene iletir.
imdi AM ve FM vericilerin temel yapsna ilikin ksa bir aklama
yaplacaktr.
AM vericiler
ekil 1.65de, basit bir SSB-AM vericinin yaps blok biiminde
gsterilmektedir.
ekil 1.65 SSB-AM verici

Vericinin alma eklini anlamak iin, ekli soldan saa doru takip
edin. lk olarak, ses ykselteci, giren ses sinyalini genlik
modlatrne uygulanacak ekilde uygun bir seviyeye karr.
Modlatr, bir taycdan ve iki yan banttan oluan bir sinyal retir.
Bu durumda, tayc frekans, modlatrn giriinde, osilatr
frekansna eit olan bir ara frekanstr. (Bu ara frekans normalde son
RF frekansndan nemli lde daha dktr.) ki yan bant ses giri
frekansna karlk gelecektir.
Ara frekans (IF), radyolarda kullanlan frekans tanmlamak iin
kullanlan terimdir. Bylece giri ses frekans ile son k radyo
frekans arasnda yer alan verici elektronii tarafndan daha kolay
bir ekilde kullanlr.
Daha sonra, bir tane yan bant hari olmak zere tm frekanslar
elemek iin bant geiren bir filtre kullanlr. k, bir ykseltece
73
verilir, ykselte, sinyalin seviyesini kartrcya iletmek zere

uygun seviyeye kartr.
Kartrc, dk seviyedeki bir sinyali (bu durumda, IF yan bant
frekanslar) osilatrden gelen yksek seviyedeki bir sinyalle
birletirerek bir frekanstan dierine dntren ve modlatre
benzeyen bir cihazdr. Kartrc genelde lineer-olmayan bir
cihazdr ve knda belli sayda frekans retecektir. Bu frekanslar,
ounlukla, IF ve osilatr frekanslarnn toplamndan ve farkndan
oluur.
Son aamada, iki frekansn toplam, bant geiren bir filtre tarafndan
filtrelenir ve antene iletilmek zere g ykseltecine verilir.
PM ve FM vericileri
ekil 1.66da, FM ve PM vericinin temel yaps blok eklinde
gsterilmektedir.
ekil 1.66 FM ve PM vericilere ilikin blok diyagramlar
74
ekildeki FM vericiyi soldan saa doru takip edersek, kararl bir

frekans sentezleyici, gerilim-kontroll bir osilatr iin frekans
kaynan oluturur.
Ses frekans girii, ses ykselteci zerinden, ses zerinde gerekli her
trl ilemi gerekletiren bir birime iletilir. Birim, ilk olarak ses
sinyalinin en yksek genlik deerini snrlar, bylece verici, yksek
genlikli ses sinyalleriyle beslendiinde, ar-derecede sapmaya
uramaz. (Ar-sapma, RF bozulumuna ve yakndaki kanallarda
nemli lde enterferansa neden olacaktr.) Daha sonra, ses ileme
birimi, son RF sinyali zerindeki grltnn etkisini azaltmak iin
n-vurgulama olarak adlandrlan sinyal artlandrma ilemini
gerekletirir. n-vurgulama ve art-vurgulama, Blm 1.xida
ayrntl olarak aklanmaktadr.
Modifiye edilmi ses sinyali, daha sonra frekans-modlasyonlu bir
sinyal retmek iin VCOya iletilir. Henz yksek frekansl
olmad iin, bu sinyal ara frekanstr (IF).
VCOdan sonra, sinyal, sentezleyici ve VCO tarafndan, retilen her
trl istenmeyen sinyali filtreleyecek olan bant geiren filtreye
iletilir. Daha sonra, sinyalin frekans, istenen RF frekans elde
edilecek ekilde arplr. rnein, bir UHF radyoda, IF frekans 20
MHz olabilir ve 450 MHz elde edilecek ekilde bu frekans
arplabilir. Sinyal, daha sonra antene iletilmek iin uygun g
seviyesine karlmak zere g ykseltecine iletilir.
PM verici, FM verici ile hemen hemen ayndr, tek fark gerilim
kontroll osilatrn kn deitirmek yerine IF frekansn
dorudan faz modlatrne iletilmesidir. Bu sistem, deiken
dorusal bir frekans kaynana bal olmad iin, daha iyi frekans
kararllna ve doruluuna sahiptir.
xii. Alclar
Alc, bir antenden gelen belirli bir frekanstaki radyo frekans
dalgalarn tespit eden ve alan ve daha sonra bunlar anlaml bir ses
sinyaline dntren cihazdr. imdi alclarn temel yapsna ilikin
ksa bir aklama yaplacaktr.
AM alc
ekil 1.67te, basit bir SSB-AM alcnn yaps gsterilmektedir.
Bu tip alc sper heterodin alc olarak adlandrlmaktadr. Frekans
kartrma [:heterodyning], farkl frekanslar retmek iin iki veya
daha fazla frekansn kartrlmas sreci olarak tanmlanr.
75
(Normalde, retilen frekanslar, kartrlm frekanslarn toplam ve

farkdr.)
ekil 1.67 AM-SSB sper heterodin alc

ekil 1.67ye bakarsak ve soldan saa doru gidersek, antenden
alcnn n ucuna RF sinyali iletilir, filtreler ve ykselteler
tarafndan ses k dedekte edilir. Tm alclar, sadece alcnn
almasnn gerekli olduu frekans semek iin ok dar (yksek Q)
bant geiren filtrelere ihtiya duyar. Filtreler yksek seviyedeseebilirlik zelliine sahip deilse ve ykselteler dkgrltl deilse, alma frekansna yakn dier frekanslarn da
alcya girmesine izin verilecek ve bu da enterferans sorunlarna
neden olacaktr.
Sinyal, IF osilatr frekansyla kartrlmak zere kartrcya
iletilir. Daha sonra istenen IF toplam ya da fark frekans, bant
geiren bir filtre tarafndan elenir. Seilen IF sinyali, bir arpm
detektrne uygulanacak ekilde uygun bir seviyeye ykseltilir.
arpm detektr bir AM demodlatrdr. IF frekans ve ikinci
osilatr frekans ok yakn olacak ve arpm detektr, verici
giriine verilen sese karlk gelen bir ses frekans k retecektir.
FM ve PM alclar
Bir FM sinyalinin demodlasyonu, bir PM sinyalinin
demodlasyonu ile ayn sretir. Bu yzden, FM ve PM alclar
ayn temel yapya sahiptir.
ekil 1.65te, bir FM alc, blok eklinde gsterilmektedir. AM alc
ile karlatrldnda, aralarnda temelde ok az fark olduu
grlebilir. Tek fark IF ykselteten sonraki aamadadr, burada AM
arpm detektr yerine bir FM ayrc (diskriminator) ya da faz
kilitlemeli bir dng geer.
76
ekil 1.68 FM/PM sper heterodin alc

FM ayrc, ekil 1.69da gsterildii gibi bir tepkiye sahiptir.
Frekans, tayc frekanstan uzaklatka, ayrcnn k geriliminde
lineer bir deiim gerekleir (bu durumda, e deer IF frekans). Bu
deien dc gerilimi, IFi vericide modle etmek iin kullanlm olan
ses giriini takip ediyor olacaktr, baka bir deyile, FM ya da PM
sinyalini demodle etmektedir.
ekil 1.69 Ayrc(diskriminator) karakteristii

RF frekans tayc frekansna eit olduunda (baka bir deyile,
sapma olmadnda), ayrcnn k deeri 0 volttur.
kinci FM demodlasyon metodu faz kilitlemeli bir dng kullanr.
Burada, IF frekans frekans kayna olarak kullanlr ve filtre
hattnn k, gerilim-kontroll bir osilatre verilir. Bu, ekil
77
1.70de gsterilmektedir. Bu metot, modern FM radyolarnda en

yaygn biimde kullanlan demodlasyon metodudur.
ekil 1.70 Demodlatr olarak kullanlan faz kilitlemeli dng
xiii. Antenler
Giri
Antenler ok ilgin ve deiik ekillere ve byklklere sahiptir ve
eski bir alminyum paras bile bir anten grevi grebilir.
Televizyonun evlerimize ilk girdii zamanlarda, baz insanlar eski
bisiklet tekerleklerini anten olarak kullanmaktayd!
Gerekte, antenler titiz bir ekilde tasarmlanmal ve dikkatli bir
ekilde taklmaldr. Olduka ucuz olan hantal televizyon anteni bile,
doru kullanldnda, ok iyi sonular verebilir.
alma teorisi
Tm antenler tam olarak ayn ii yapar. Anten, verici tipte ise,
elektrik enerjisini elektromanyetik enerjiye dntrr ve bu enerjiyi
serbest uzaya yayar ya da ynlendirir. Anten, alc tipte ise, serbest
uzaydaki enerji dalgalarn yakalar ve bunlar elektrik enerjisine
dntrr. Genelde tek bir anten her iki fonksiyonu da ayn
zamanda gerekletirir.
Antene ilikin ilk art, sistemin gerektirdii kazanc ve
ynlendirilebilirlii salamaktr. Noktadan-noktaya linkte, tm
verici gcnn alc uca doru ynlendirilmesi ve benzer ekilde
alc uta, verici utan gelen sinyalin en iyi ekilde alnmas
nemlidir. Bir antenin nasl altn anlamak iin, biraz teorik
konulara girmek faydal olabilir. El feneri amplne benzeyen ancak
tabana sahip olmayan bir nokta k kayna, tm ynlerde eit
ekilde k yayacaktr ve k rnts, bir top eklinde olacaktr.
Karanlk bir odada, k, kitap okumaya yetecek gte olabilir ve
tabi ki, a gre olan uzaklk her zaman ayn olacaktr.
78
Elektriksel adan, lambann, kazanc 0 dB olan izotropik bir kaynak

olduunu syleyebiliriz. Ia yakn bir yere bir ayna yerletirirsek,
odann bir taraf karanlk olacak ve dier taraftaki aydnlanma
ncekinin neredeyse iki kat kadar gl olacak, bu da, izotropik
lambaya gre 3 dBlik kazan olduu anlamna gelecektir (zt ynde
iki kat g). Ak bir ekilde grlecei gibi, kitabmz, lambadan
uzaklatmzda bile aydnlanmaya devam edecektir. Hal
lambadan daha da uzaklamamz gerekli ise, lamba, parabolik bir
yanstcnn merkez noktasna konabilir. imdi lamba, izotropik
lambaya gre 30 dBlik kazanca sahip olabilir ve kitabn odann
dnda, hatta koridorun sonunda bile okunabilmesi mmkn
olabilir!
Yukarda kurulan benzerlikten grlecei gibi, istenen yndeki
aydnlanma kazanc ile k huzmesinin ynlendirilebilirlii gerekte
ayndr, bylece hzme-genilii ne kadar dar olursa,
aydnlanmadaki kazan o kadar byk olur.
Radyo antenleri yukarda aklanan ayna ve yanstc rneine
benzer ekilde davranr. Lambann yerine, genelde bir dipol tipinde
olan ve aydnlatc olarak adlandrlan bir eleman geerken,
yanstc, yine yanstc olarak adlandrlr. Antenlerin 400 MHzin
stndeki frekanslarda kullanlmas durumunda, anak anten, parlak
olmayan projektr aynasna ok benzemektedir.
zotropik kaynak teorik bir kavramdr, mkemmel bir nokta k
kayna retemeyiz nk filaman belli bir bykle sahiptir ve
balant telleri n bir ksmn engelleyecektir. Ayn ekilde,
izotropik bir radyo aydnlatcs yapmak mmkn deildir bylece
referans standart olarak, bir dipol kullanlmaktadr. Dipol, kresel
yaylma rntsn bozduu iin, izotropik kaynaa gre 2,14
dBlik bir sinyal kazanc salar.
ekil 1.71 Baz basit yaylma rntleri

79
Antene ilikin ikinci nemli art, verici/alc ve onu besleyen iletim

hattna ilikin doru elektriksel sonlandrmann salanmasdr.
Burada yle bir rnek kullanlabilir: Bir boru hatt vastasyla
uzaktaki bir depoya su tayan bir pompay dnn. Pompa 10
cmlik bir k flanna sahipse, tasarmc 10 cmlik bir boru
kullanmaldr. Depo 7 cmlik bir giri flanna sahipse, yksek
seviyede geri basn oluacak ve depoya mmkn olan en yksek
hzda sv tanamayacaktr. Maksimum g iletim kuralna gre,
kaynaktan yke (baka bir deyile, antene) maksimum g iletimini
gerekletirmek iin, kaynan, iletim hattnn ve ykn empedans
birbirine eit olmaldr.
80
ekil 1.72 Basit bir dipoln alma ekli

ekil 1.72de bir dipoln temel alma ekli gsterilmektedir. Gelen
elektromanyetik dalgalar, dipol elemanda elektron akn indkler.
ekil (a)da, dipol elemandaki gerilim ve akm byklkleri
gsterilmektedir. Elektronlar elemann ularna yaklatka, en
yksek potansiyele ancak en dk hza ularlar, baka bir deyile,
elektronlar, en yksek seviyede gerilime ve en dk seviyede
akma sahiptir.
Dipoln ortasnda ise, bunun tersi geerlidir. Bu yzden, dipoln
empedans ularda en yksek ve ortada en dk seviyededir. En
kk empedansa sahip olmak en iyisi olduu iin (bu nedenle yke
uygun olmas iin sadece dk empedansl bir kaynak gereklidir)
eeksenli besleme balants elemann ortasndadr. Bu, 70 Ohm
civarnda doal bir empedansa sahiptir.
En yaygn dipol eleman biimi, ekil (c)de gsterilen katlanm
dipoldr. Bu anten, 300 ohmluk doal bir empedansa sahiptir. 50 ve
75 ohmluk eeksenli kablolar balamak iin eletirme
transformatrleri (Balunlar) kullanlr.
Bu blmde daha nce aklanm olduu gibi, elemandan kan
radyo dalgas, elektrik alandan ve manyetik alandan oluur (Blm
1.iiye baklmaldr). Elektrik alan, elemana paraleldir. Elektrik
alann yn, polarizasyon olarak adlandrlr. Bu yzden, bir
antenin elemanlar yukar ve aa doruysa, anten dey olarak
polarize olur ve antenin elemanlar yatay ise, anten yatay olarak
polarize olur. Ayrca, dairesel elemanlar kullanlarak dairesel olarak
polarize olmu yaylma rntlerinin elde edilmesi de mmkndr.
Bir anten, radyo dalgasn, bir lazer huzmesi gibi paralel huzmeler
halinde iletebilseydi, ideal bir durum oluurdu ancak durum byle
deildir ve huzme bir ark oluturur, mesafe arttka, bir el
fenerinden kan k huzmesi gibi ark da geniler. El feneri byk
81
bir duvara doru tutulduunda grlecei gibi, huzmenin merkezi

parlak bir nokta olacak ve merkezden uzaklatka yava yava
silikleecektir. Bir radyo dalgas sz konusu olduunda, huzme
genilii, alnan sinyalin gcnn yarya indii ya da 3 dB azald
noktalarda oluan ark olarak tanmlanr.
ekil 1.73 Bir antenin 3 dBlik huzme-genilii
Anten tipleri
Antenler, drt tipe ayrlabilir:
Yksek frekansl anten

Tekli ya da yn (stak) dipol anten
Rezonant eleman ya da Yagi anten
Parabolik anak anten
lk anten tipi radyoda yaygn olarak kullanlmaktadr ve parabolik

anak anten, daha ok mikrodalga ve uydu sistemlerinde
kullanlmaktadr.
Yksek frekansl antenler, 30 MHz civarna kadar olan frekanslarda
alr ve genelde doru empedans uyumunu (empedans genelde 600
ohmdur) salayacak ekilde dikkatli bir biimde tasarmlanm ve
istenen yne ynlendirilecek ekilde kurulmu uzun tel
ksmlarndan oluur. Logaritmik periyodik anten olarak bilinen baz
anten tipleri dnebilirken, baklava anten (rombik anten gibi baka
antenler, 6 Hektarlk (15 Dnm) alana sahip olabilir ve bunlar,
kalc olarak kurulan antenlerdir.
82
ekil 1.74 Logaritmik periyodik antenin gsterimi
ekil 1.75 Baklava antenin gsterimi
83
En basit anten, dz dipol antendir. Tek bir ince metal para, alma
frekansnn dalga boyunun 1/8, 1/4, 1/2 kat ya da dalga boyu kadar
olan paralar halinde kesilir. Etkin dalga boyu ve ynlendirilebilirlik
bazen kvrlm bir metal para kullanlarak gelitirilebilir. eitli
dipoller st ste eklenerek ve beslenerek, artrlm kazan ve
ynlendirilebilirlik salamak mmkndr. Bu tip antenler bazen
kolinear antenler olarak bilinir ve 3 il 6 dB arasnda kazanca sahip
olabilir. Bu antenler tm-ynl antenler olduklar iin, genelde, ana
blgelerde noktadan-oklu noktaya sistemlerde kullanlrlar.
Rezonant eleman ya da Yagi antenleri (Yagi antenleri ismi, bu
antenleri icat eden Japon Dr Yagimotodan gelmektedir) merkezi 80,
160 ve 450 MHz olan nemli VHF ve UHF bantlarnda
kullanlmaktadr. Bu antenler, televizyon yayn iin geni apta
kullanlmaktadr ve atlarn stnde sklkla grlebilir. Bu
antenler, srlen bir elemandan ya da aydnlatcdan oluur, bu
genelde dipol ya da katlanm dipoldr, srlen elemann arkasnda
bir veya daha fazla yanstc yer alr, srlen elemann nnde ise,
bir il on arasnda ya da daha fazla sayda ynlendirici [:direktr]
eleman mevcuttur; eleman says ne kadar oksa, kazan ve
ynlendirilebilirlik o kadar yksektir. Tipik olarak, 160 MHz
bandnda alan 10 elemana sahip bir Yagi antenin kazanc 13 dB
olacaktr. Anten empedans genelde 50 ohmdur.
ekil 1.76 Basit bir Yagi antenin alma ekli

Elemanlarn uzunluu frekansla ters orantl olduu iin, 80 MHzlik
bir Yagi eleman, yaklak olarak 1,9 m uzunluunda olacaktr ve bu
bantta, drtten fazla elemana sahip antenler ok hantal hale gelir
ancak 450 MHzde, elemanlar sadece 330 cm uzunluunda olup, 15
elemana sahip antenlerle sklkla karlalabilir.
84
Anten kurulumu
Anten seilirken ve kurulurken dikkate alnmas gereken baz nemli
hususlar aada zetlenmitir:
Anten aadaki faktrlere gre seilmelidir:

- stenen alma frekans
- Kapsama alann etkileyen yaylma rnts
- Spektrum Ynetim Birimi dzenlemeleri
Yaylma rntsnn bozulmasn nlemek iin, antenler,
hem dey hem de yatay olarak komu antenlerden yeterince
uzaa yerletirilmelidir.
Anten, direin bacana doru ekilde yerletirilmelidir.
Bacak, yanstc bir eleman gibi davrand iin, anten
yaylma rntsnn belirlenmesinde, antenin direk
bacana gre olan yatay uzakl nemlidir.
Antenler mmkn olduunca geni bantl olmaldr bylece
birok verici ve alc tek bir antene balanabilir.
Antenler farkl metallerden olumamaldr, aksi halde farkl
ksmlar arasnda korozyon meydana gelir ve diyot etkisi
oluur, bu da ara modlasyona neden olur.
Yeni antenin rzgar ykleme etkisi hesaplanmal ve direk
zerindeki rzgar yklemesinde dikkate alnmaldr.
Normalde en yksek alma sinyal gcn elde etmek iin
alc anten, direk zerindeki en yksek noktaya yerletirilir
ve gerekli ayrm salamak iin, verici anten, daha dk
uygun bir seviyeye yerletirilir.
Yn anten
Tek bir antene ilikin kazan yeterli deilse, iki ya da drt tane
zde anten paralel olarak balanabilir ya da eklenebilir. Antenler
paralel balanrsa, iletim hatt, her bir anteni beslemek iin iki ya da
drt ka sahip bir empedans uyumlatrma transformatrne
balanr. ki-ynl antenin kazanc, tek bir antenin kazancnn 3 dB
fazlasnn biraz altndadr ve drt-ynl antenin kazanc, tek bir
antenin kazancnn 6 dB fazlasnn biraz altndadr.
Antenler eklenirken uyulmas gereken baz nemli kurallar
unlardr:
Empedans
uyumlandrma
transformatrnden
kan
kablolarn tm tam olarak ayn uzunlukta olmaldr, ayrca
fazladan kablolarn kvrlp yatrlmas gereklidir.
85
Antenler, dey olarak, yatay olarak ya da kare biimindeki

bir rntde eklenebilir ancak tmnn ayn dey dzlemde
yer almas gereklidir. Baka bir deyile, tm antenlerin
srlen elemanlar, alc istasyona gre tam olarak ayn
uzaklkta olmaldr.
Tm antenler ayn fazda kurulmaldr. lk anten balaycs
alt tarafta olacak ekilde kurulursa, o zaman dier antenlerin
tm ayn ekilde kurulmaldr.
Bu kurallara uyulmazsa, her bir antene ait dalga cepheleri arasnda

faz fark olacaktr ve anten ekleme kazanc elde edilemeyecektir.
ki-ynl bir anten diziliminde, bir anten, balayc yukar bakacak
ve dierinde balayc aa bakacak ekilde kurulursa, iki antene ait
dalga cepheleri arasnda 180 faz fark olacaktr. Bu durumda, her
anten iin 3 dB kazan olmas beklenirken, toplam kazan 30 dB
daha dk olacaktr.
ekil 1.77 ki-ynl Yagi anten
xiv. Kablolama
HF-band ile SHF bandna kadar olan frekanslar arasnda alan
tm antenler iin neredeyse istisnasz bir ekilde eeksenli kablolar
kullanlmaktadr. SHF bandnda, 2 GHz civarnda, dalga klavuzlar
yaygn bir ekilde kullanlmaya balanr.
Eeksenli kablonun empedans, iteki iletkenin ap ve iteki iletken
ile iletkeni kaplayan koruyucu arasndaki boluk tarafndan
belirlenir. Bir televizyon anteninin karakteristik empedansnn 75
ohm olmasna ramen, birok haberleme anteninin empedans 50
86
ohmdur ve doru kablonun kullanlp kullanlmadna her zaman

dikkat edilmelidir.
Eeksenli bir kablonun bykl iki art tarafndan belirlenir
anten sistemine iletilmekte olan verici gc ve kullanlacak frekans.
Bir vericinin k gc 500 watt ise, 50 ohmluk bir kablonun
zerindeki tepe gerilimi 223 volt olacaktr ve akm, 3,3 amp
civarnda olacaktr. Dielektrik yaltm yeterli deilse, kabloda arza
meydana gelecek ve iteki iletken ok kkse, kabloda byk
rezistif bir kayp meydana gelecektir.
Radyo frekans enerjisi, iletkenin merkezinden ok yzeyinden
geecektir, bylece ap kk olan bir i iletken kk bir yzey
alanna ve bunun sonucu olarak byk bir dirence sahip olacaktr.
Bu yzden, frekans arttka, iteki iletkenin ap da artmaldr ancak
kablonun empedans, ksmen iteki iletkenle ekran arasndaki
kapasitans tarafndan belirlenmektedir. Bu yzden, doru empedans
elde etmek iin, iteki iletkenin bykl ve iletkenler arasndaki
uzaklk, baka bir deyile dielektrik, deerlendirilmesi gereken
nemli tasarm hususlardr.
ap yaklak 10 mmye kadar olan daha kk eeksenli kablo
tipleri, d iletken olarak bakr rgl bir makaron kullanmaktadr ve
bu makaronun imalt etkin ve ucuzdur. En byk eeksenli
kablolar, 200 mmye ya da 8 ine kadar olan aplarda olabilir ve
kablonun bir engel etrafnda kvrlmas gerekli olduu ve herhangi
bir ekil bozulmas kablonun performansn kt ynde etkileyecei
iin, yeni bir koruyucu iletken tipi gelitirildi.
Uygun bir d-iletkenin iml edilmesine ilikin ilk giriimde
alminyum bir tp kullanlmt ancak alminyum tpn kullanl
olmad fark edildikten sonra, alminyumun yerini bakr ald. Bakr
tpn ekli, bir su deposunun kvrmlarna benzemektedir ancak tp
uzunluu boyunca herhangi bir noktadaki ap her zaman sabit
olacak ekilde spiral kvrml olarak retilir. Bu ekilde, i iletken ile
d iletken arasndaki ortalama uzaklk her zaman ayndr, bylece
empedans sabit kalr, ayrca kablo, herhangi bir zarar grmeksizin
olduka kk yaraplara kadar kolayca bklebilir.
Kablo imaltlar, imal ettikleri kablolarn karakteristikleri
hakkndaki doru verileri yaynlar. Kablo seimi sz konusu
olduunda, ilk bakta, piyasadaki istenen gc tayabildiini beyan
eden en ucuz kabloyu satn almak yeterli gibi grnebilir. Ancak
radyo linklerinin sz konusu olduu birok durumda, kablo
zayflamasna verilen ncelik kablo maliyetine verilen nceliin
stndedir.
87
Genel olarak, kablo ne kadar byk olursa, zayflama o kadar az

olacaktr ancak kablonun maliyeti ve rzgar yk artacaktr.
Noktadan-noktaya sistemin tasarmnda, belirleyici faktr, verici
kyla uzaktaki alc girii arasndaki toplam zayflamadr ve bu,
daha sonra 2. Blmde aklanacaktr. Yol ksa deilse, tasarmc,
anten besleyicilerin zayflamasnn dk seviyede tutulmasn
salamaldr. Bu yzden, eeksenli bir kablonun seilmesi, maliyet,
rzgar yk ve zayflama arasnda bir uzlama noktasna varlmasn
salayacaktr.
2 GHzin stndeki frekanslarda, geleneksel eeksenli kablolardaki
indktif ve kapasitif kayplar, iletilen ve alnan sinyalleri ciddi
ekilde zayflatmaya balamaktadr. Bir hava dielektriinin
kullanlmas ve daha byk kablolar, bu kayplar azaltr ve 4
GHzin stndeki frekanslarda, eeksenli kablolar kullansz hale
gelmektedir ve dalga klavuzu sistemleri kullanlr.
Eeksenli delik kablo

Bazen iyi radyo iletimi elde etmenin ok zor olduu tnellerde ya da
maden kuyularnda mobil radyo kapsama alannn salanmas
gereklidir, bazen de byk elik gvdeli binalar sorun yaratr. Bu
durumlar iin zel bir eeksenli kablo gelitirilmitir ve bu kablo,
koruyucunun % 8i civar ortadan kalkacak ekilde boydan boya
kesilmi normal eliptik eeksenli (koaksiyel) bir kabloya ok
benzemektedir. Sonuta d iletkende, yaylmann gerekleebildii
kk pencere serisi olumu olur. Aslnda, kablo, hem alc hem de
verici anten olarak iyi bir ekilde alan uzun bir anten grevi
grr. Bu kablonun zayflamas, ayn byklkteki normal bir
kablonun zayflamasndan daha yksek seviyededir ve son uta bir
anten ya da bir yk direnci ile sonlandrlmaldr.
xv. Ara Modlasyon ve Dubleksrler, ok Katl

Kuplrler, Sirklatrler, zolatrler, Datc ve n
Ykselteler Kullanlarak Ara Modlasyonu nasl
nleriz
Giri
Endstriyel kaynaklardan (arabalar, elektrik motorlar, anahtarlar,
dorultucular vb.) gelen grlt ve enterferansn yannda, ana RF
enterferans kayna daha vardr. Bunlar, dier radyo cihazlar
88
tarafndan retilir. lk ve en belirgin kaynak, yaknda bir yerde ayn

frekansta almakta olan baka bir radyo kullancsdr. Problemi en
dk seviyeye indirmek iin zel kodlama teknikleri kullanmann
dnda (1.xxi Blmde aklanmtr - CTCSS) maalesef
yaplabilecek pek birey yoktur, yayn yapan dier kiiler lisans
veren dzenleyici kuruma ikayet edilebilir ya da kimin yayn
yapt ortaya karlp yayn durdurmalar istenebilir.
kinci enterferans kayna, tahsis edilmi bant geniliklerinin dnda
istenmeyen frekanslar yayan grltl vericilerdir. Bu istenmeyen
yaynlar, dier kullanclarn kanal bant geniliklerine denk gelecek
ve enterferansa neden olacaktr. Normalde eski vericiler ve bakm
iyi yaplmam olan vericiler problem karr.
nc enterferans kayna ara modlasyondur. Bu, normalde en
yaygn enterferans kaynadr ve genelde bulunmas en zor ve
giderilmesi en pahal olan enterferans retir. Sradaki blmde bu
fenomen ayrntl bir biimde aklanacaktr.
Ara modlasyon
ki ya da daha fazla frekansn verici ya da alc gibi lineer-olmayan
bir cihazda ya da RF diyot gibi davranan pasl, civatal bir ek
yerinde etkiletii durumda ara modlasyon meydana gelir ve dier
kullanclarda enterferansa neden olabilen bir veya daha fazla ilve
frekans retilir. ki elektromanyetik dalga lineer-olmayan bir
cihazda etkileip ara modlasyon meydana geldiinde, en az iki tane
yeni frekans retilir biri frekanslarn toplam, dieri frekanslarn
farkdr.
Yakndaki bir alc ara modlasyon frekans deerlerinin birine yakn
olabilir ve bunu, grlt ve enterferans olarak alr ve daha sonra
grlt ve enterferans olarak yeniden iletebilir. rnein, a ve b
frekanslar etkileirse, c ve d frekanslar retilecektir, c = a + b ve
d = a bdir. c ve d, ara modlasyon frekanslar olarak bilinir.
Tabi ki c ve dnin bykl, a ve bnin byklnden ok daha
kk olacaktr ve tam byklk, a ile bnin karlatklar noktadaki
byklklerine ve ara modlasyonun gerekletii lineer-olmayan
cihazn verimine baldr.
Neyse ki, sadece a ve b frekansnda yayn yapan vericiler birbirine
yakn mesafede olduunda bu problem ciddidir. Bununla birlikte,
uzak bir blgede oluan ara modlasyona da dikkat edilmelidir
nk bunlarn, nemli arka pln grltsne neden olduklar
bilinmektedir.
89
Bir blgede ikiden fazla frekans varsa, o zaman mmkn ara

modlasyon frekanslarnn says ciddi bir ekilde artar.
rnein, bir blgede a, b ve c frekanslarnda yayn yapan vericiler
varsa, o zaman oluan ara modlasyon rnleri unlardr
a + b = f1
a b = f2
b + c = f3
b c = f4
a + c = f5
a c = f6
a + b + c = f7
a + b c = f8
a b + c = f9
a b c = f 10
Bu durum, frekans says arttka potansiyel ara modlasyon frekans
saysnn ok fazla arttn gsterir. Maalesef, senaryo
ktlemektedir. Vericiden kan her bir frekans, tayc frekansnn
iki, , drt vb. katnda nemli bir harmonik retecektir (bu zellikle
FM sistemlerinde geerlidir). Her bir ardk harmonik, nceki
harmonikten daha kk olacaktr.
Bu yzden, verici, a frekansnda almaktaysa, o zaman 2a, 3a, 4a,
vb.de harmonikler oluacaktr. 2a ve 3a harmonikleri olduka
byk olabilir. Bu harmonikler, antenlerin, kablolarn, binalarn
rezonant zelliklerinden dolay, alclarn ve vericilerin iindeki
akortlu devrelerden dolay ve FMde retilen harmonik yan
bantlardan dolay oluur.
Bu harmonikler hesaba katlrsa, aadaki ara modlasyon
frekanslar oluabilir:
(i) 2a b
ve
(ii) 3b 2c
(i) nc derece ve (ii) beinci derece ara modlasyon frekans
olarak adlandrlr. Derece, her bir frekansa ait katsaylarn
toplamdr.
90
Bu ara modlasyon frekanslar, ayn blgede yer alan radyo

sistemlerinde ciddi enterferansa neden olabilir. Bunlar
deerlendirildiinde, ara modlasyon enterferansna neden olabilen
az sayda temel frekansa ait ok sayda permtasyon mevcuttur.
Genel olarak, beinci dereceden byk ara modlasyon frekanslar
dk seviyede olduklar iin bu frekanslar etkin deildir ve
genelde, radyo sistemleri, beinci derece dahil olmak zere beinci
dereceye kadar olan frekanslarn neden olduu ara modlasyon
grlts dikkate alnarak tasarmlanmtr. Bir binadaki farkl
kanallarda ok sayda duyarl alglaycnn mevcut olduu
blgelerde, yedinci dereceye kadar hesaplamalar gerekletirilebilir.
1 km ya da daha uzakta olan vericiler iin, ara modlasyon
frekanslar genelde sorun oluturmayacak kadar kktr. Birinci ya
da ikinci derece frekanslar istisna olabilir.
Bir sistem aklanamayan enterferans sorunlar yayorsa, uzaktaki
ara modlasyon frekanslar kontrol edilmelidir.
Bazen, eski binalar ya da direkler de ara modlasyon frekanslar
retir. Bu durumda, pasl civatalar ya da trnaklar RF diyodu (lineer
olmayan cihazlar) gibi davranr ve ara modlasyon frekanslar retir.
Bunlar, yakndaki alclar tarafndan tespit edilir ve grlt ve
enterferans olarak yeniden iletilebilir.
Ara modlasyon frekanslarnn olumasnn nlenmesinde destek
olmas iin ve bu frekanslarn (istenmeyen iletimler ve harmonikler)
yakndaki alclarda ya da vericilerde enterferansa neden olmasn
nlemek iin birtakm cihazlar gelitirilmitir. Bu cihazlarn tm
verici ile anten arasna balanmtr. Aadaki blmlerde bu
cihazlara ilikin ayrntl bilgiler ve enterferans problemlerini
nlemek iin nasl kullanldklarna ilikin ayrntl bilgiler
mevcuttur.
Sirklatrler ve izolatrler
Sirklatrler ve izolatrler, rezonant manyetik etkilerden dolay RF
enerjisinin sadece tek bir ynde iletilmesine imkn veren ferrit
bileenlerden yaplm cihazlardr.
Sirklatrler genelde ya da drt portlu cihazlardr. Bir porta
iletilmekte olan RF enerjisi sadece tek bir ynde iletilecektir. ekil
1.75e bakarsak, Port Aya giren RF enerjisi, Port Bye iletilecek,
Port Bye giren enerji Port Cye iletilecektir, vb. Port Cden Port
Bye ya da Port Bden Port Aya RF enerjisi iletilmeyecektir.
91
ekil 1.78 Drt-portlu bir sirklatr

Bir portun karakteristik empedans normalde 50 ohmdur. Bu yzden,
port doru bir ekilde sonlandrlmazsa, enerji porttan geri yansyp
sradaki porta iletilecektir. rnein, Port B ak devre olarak
braklsayd, Port Aya giren enerji, Port Bye geecek, oradan
yansyp Port Cye girecekti.
Port Bye 50 ohmluk bir sonlandrma eleman yerletirilirse, o
zaman tm enerji Port Bde absorbe edilecek ve Port Cye enerji
yansmayacaktr.
Sirklatrler, ileri ynde yaklak 0,5 dBlik sinyal kaybna sahiptir.
Ters ynde hareket eden sinyaller iin yaklak 30 dBlik zayflama
mevcuttur (baka bir deyile, 30 dBlik izolasyon mevcuttur).
ekil 1.79 Vericiyi antene balamak iin kullanlan izolatr. portlu sirklatr, izolatr olarak konfigre edilmitir.
92
Sirklatrler genelde dier filtre cihazlaryla birlikte bir vericiyi

antene balamak iin kullanlmaktadr. Bu, vericiden gelen RF
enerjisinin Port Adan Port Bdeki antene iletilmesini salar. Ayn
zamanda, RF enerjisinin, Port Bdeki antenden Port Aya
iletilmesini nler. Bu, ayrca, Port Adaki vericide ara modlasyon
frekanslarnn retilmesini nler.
ekil 1.79da gsterilen sirklatr konfigrasyonu genelde izolatr
olarak bilinir.
Baz durumlarda, dier vericilerin eeksenli kablolar, ana vericinin
direinde paralel olarak yerletirilmitir. Bu kablolar, ana antenin
yaknna yerletirilmi antenlere ait olabilir. Bu gibi kablolar ya da
mobil radyolar gibi parazit kaynaklar tarafndan retilen RF enerjisi,
izolatrn anten portundan 50 ohmluk yk portuna eleecek ve
absorbe edilecektir. Bu, yukarda belirtilen konfigrasyonda
gsterilmitir. Bu yzden, istenmeyen (eleen) sinyal, vericiden
izole edilmitir.
Baz UHF izolatrleri ve sirklatrleri, portlar arasna balanan
akortlu ksa eeksenli kablo paralarndan yaplmtr. Frekans doru
ise, nceki porttaki dalga 180 faz farkna sahiptir ve bu dalgalar
birbirini yok eder.
ok katl kuplr ve kaviteli filtreler

ok katl kuplrler temel olarak, vericilerden gelen istenmeyen
sinyalleri elemek ve birok vericiyi tek bir antene balamak iin
kullanlan akortlu kaviteli bant geiren filtrelerdir (Blm 1.xe
baklmaldr). ekil 1.80de balantlarn nasl yapld
gsterilmektedir.
Birok vericiyi tek bir antene balamak iin kullanldklarnda, ok
katl kuplrler kombinatr olarak adlandrlr.
ekil 1.80 Birok vericiyi tek bir antene balamak iin kullanlan
ok katl kuplr
93
Bu rnekte, her bir kaviteli filtre, sadece bal olduu vericinin

frekans antene aktarlacak ekilde akort edilir.
Bu ekilde, Verici B, Verici Aya ya da Verici C, Verici Aya,
herhangi bir verici baka herhangi bir vericiye geri besleme
salayamaz, bylece herhangi bir verici frekans, dier filtrelerin
herhangi birinin bant geniliinin iindeki bir frekansa denk gelmez.
Bazen grltl RF blgesindeki bir verici iin ok yksek Q
deerine sahip bir filtre elde etmek zere birok kaviteli filtre seri
olarak balanr. Bu durum, ekil 1.81(a)da gsterilmitir.
ekil 1.81(a) eitli kaviteli filtrelerin seri olarak balanmas
ekil 1.81(b) Seri olarak balanan kaviteli filtrelerin tepkileri

ekil 1.81(b)de, kaviteli filtrelerin seri olarak baland durumdaki
farkl tepkiler gsterilmektedir. Filtre tepkileri, genelde tayc
merkez frekansnn % 1, % 2 ya da % 3 dahilinde belli bir
miktar dB aa olarak belirtilecektir. rnein, 450 MHzde alan
bir filtre, seri olarak tane kaviteli filtreye sahip olup, tayc
frekansn % 1inde, baka bir deyile, 445,5 ve 454,5 MHzde 70
dBlik zayflamaya sahip olabilir. Normalde, ok katl bir kuplr ya
94
da kaviteli filtre serisi, iletim yolunda 1 il 3 dB arasnda kayba

neden olacaktr.
Alcy dier vericilerden gelen parazit RFe kar korumak iin de
alcyla seri olarak kaviteli filtre serisi kullanlabilir. Bu, ayrca,
sradaki blmde aklanacak olan bir dublekser vastasyla da
gerekletirilebilir. Alcya yakn ok sayda vericinin olduu
blgelerde, alcda ara modlasyon problemlerinin ve ciddi
enterferansn olumasn nlemek iin, ilve bir kaviteli filtre
serisinin kullanlmas gereklidir. Vericiler, alclarn yaknna
yerletirilmi olduunda meydana gelen iki fenomen duyarlln
bozulmas ve bloklamadr, bu fenomenler, ilve kaviteli filtreler
kullanlarak nlenebilir (Blm 1.xxide aklanmtr).
ok katl kuplrleri ya da kaviteli filtreleri satn almadan nce, ara
modlasyon frekanslar zerinde dikkatli ve tam bir kontrol
yaplmal ve taklacak olan filtreleme cihazlarnn bu ara
modlasyon frekanslarn ortadan kaldrp kaldrmad kontrol
edilmelidir.
Birok vericinin mevcut olduu blgelerde, frekans asndan
birbirine yakn olanlar tek bir antende gruplandrn. Bunu yapmak,
maliyeti drecektir. lve olarak, ok katl bir kuplrdeki her bir
kaviteli filtreye ilikin kanal ayrm, 400 520 MHz band iin en az
300 kHz ve 800 950 MHz band iin en az 500 kHz olmaldr.
Unutmayn ki, ok katl kuplrler pahaldr ve sistemin balangta
doru bir ekilde tasarmlanmas en iyisidir.
Dublekser
Dublekser, bir vericinin ve bir alcnn tek bir antene balanmasna
ve ikisinin de bir dierinin performansn etkilemeden e zamanl
olarak almasna imkn veren bir cihazdr. Halihazrda piyasada
birtakm dublekserler mevcuttur.
En basit metot, alcya gelen verici frekansn geirmeyen ve absorbe
eden, bant geirmeyen bir filtrenin alcya seri olarak balanmasdr.
95
ekil 1.82(a) Bant geirmeyen filtre kullanan dublekser

konfigrasyonu
ekil 1.82(b) Bant geirmeyen bir dublekserin kullanld

durumda alc giriindeki frekans tepkisi
ekil 1.82de, bu dublekserin nasl konfigre edildii ve alc
giriindeki tepki gsterilmektedir.
Bu konfigrasyonun ana dezavantaj, alc frekansndaki ya da alc
frekansna yakn frekanslardaki vericiden ya da dier kaynaklardan
gelen istenmeyen frekanslar ya da ara modlasyon frekanslarn
geirmesidir.
Biraz daha gelimi bir dublekser konfigrasyonu, iki tane bant
geirmeyen filtre kullanan konfigrasyondur. Filtrelerden bir tanesi,
daha nceki durumda olduu gibi alcya seri olarak ve dieri
vericiye seri olarak balanr, vericiye seri balanan filtre, alc
frekansn geirmeyecek ekilde ayarlanr. Bylece verici tarafndan
96
retilen ve alc frekansna yakn olan istenmeyen frekanslar ya da

ara modlasyon frekanslar absorbe edilecek ve alcya
iletilmeyecektir. Bu durum, ekil 1.83de gsterilmitir.
ekil 1.83 ki tane bant geirmeyen filtre kullanan dublekser

konfigrasyonu
Genel olarak, bant geirmeyen dublekserler, bant geiren
dublekserlerden daha ucuzdur ve kurulumu daha kolaydr (birazdan
aklanacaktr). Bununla birlikte, sadece belli frekanslar tercihe
bal olarak filtreledikleri iin, bu bantlarn dndaki dier tm
grlt ya da enterferans frekanslar havaya yaylacak ya da alc
tarafndan alnacak ve bu da enterferans ya da ara modlasyon
problemlerine neden olacaktr.
Baka vericilerin ya da potansiyel RF grlt kaynaklarnn
bulunduu blgelerde, genelde bant geiren filtreler kullanlr.
En yaygn bant geiren dublekser tipi, ayr filtrelerin verici ve alc
ile seri baland dublekser tipidir. Verici filtresi, verici frekansna
ayarlanr, bylece sadece verici frekansndaki sinyaller vericiye
girebilir ya da vericiden kabilir, alc filtresi, alc frekansna
ayarlanr, bylece sadece alc frekansndaki sinyaller, alcya
girebilir ya da alcdan kabilir.
Bu durum, ekil 1.84de gsterilmitir.
97
ekil 1.84 Bant geiren filtreleri kullanan dublekser

Sadece alc tarafta filtreye sahip bir dublekser konfigrasyonu da
mmkndr. Bu, tavsiye edilen bir konfigrasyon deildir nk
vericide hal ciddi seviyede ara modlasyon oluabilir. Genel
olarak, dublekserler, her bir tarafta iki ya da tane seri kaviteli
filtreye sahiptir.
Tipine ve kalitesine bal olarak dublekser karakteristikleri byk
lde deiir. Baz tipik parametreler unlardr:
170 ya da 450 MHz bantlar iin radyonun verici tarafnda ve alc
tarafnda tane kaviteli filtre bulunduunda:
TX-RX izolasyonu 60 70 dBdir.

TX araya girme kayb (insert kayb) 2 dBdir.
RX araya girme kayb 2 dBdir.
maltlar, dublekserlerinin, alc ile verici arasnda minimum

frekans ayrmna sahip olduunu beyan edecektir (rnein, 450
MHzde 4,5 MHz). Cihaz, tavsiye edilenden daha kk bir frekans
ayrmnda altrlrsa, o zaman alc ile verici arasnda yeterli
izolasyon salanamayacaktr, bu da enterferansa ve ara
modlasyona, verici ve alc frekanslarnn araya girme kaybnn
byk olmasna neden olabilir.
Ayrca, doru g idare zelliine sahip kaviteli bir filtrenin
seilmesi de nemlidir. Kaviteli filtre beyan deerlerin altnda
altrlrsa, ar snacak ve ayar bozulacaktr.
Datclar
Datc, belli sayda alcnn tek bir antene balanmasn salamak
iin kullanlan basit bir cihazdr. Datclar, normalde her bir portu
ayn karakteristik empedansa (normalde empedans 50 ohmdur)
98
sahip olacak ekilde tasarmlanm basit bir diren devresinden

oluur.
ekil 1.85 Birok alcy tek bir antene balamak iin kullanlan
datc
Paralel datc devrelerinin kullanlmasnn temel dezavantaj,
antenden gelen gcn alc port saysna blnmesidir. ekil 1.85de
gsterilen durumda, her bir portta antenden gelen gcn sadece
drtte biri mevcuttur, baka bir deyile, alnan sinyalde 6 dBlik bir
azalma meydana gelir.
Alc n-ykselteleri
ekil 1.86 Birok alcy tek bir antene balamak iin kullanlan
alc n- ykselteci
99
Alc n-ykselteci, anten giriine balanan dk-grltl RF

geni-bant ykseltecine sahip bir datcdr. Bu, antenden alnan RF
giri sinyalini glendirir ve datc evresinde oluan kayplar
ortadan kaldrr.
Tipik bir alc n-ykselteci, sinyali alclara paylatrmadan nce 2
il 4 dBlik kazan salayacaktr. n-ykselte, ayrca dk
miktarda ilve grltye neden olacaktr.
Tipik konfigrasyon
ekil 1.87de, byk bir radyo tesisat iin tipik bir rnek olan bir
filtreleme sistemi gsterilmektedir.
maltlar, cihazlar iin izin verilen maksimum verici gcn
beyan edecektir. Bir sistem tasarmlanrken ve yerletirilirken, bu
g snr deeri almamaldr, aksi halde izolatrler ve ok katl
kuplrler zarar grebilir.
ekil 1.87 Byk bir radyo sistemi iin tipik cihaz konfigrasyonu
100
Ara modlasyon problemlerinin ortadan kaldrlmasnn yan sra,

yukarda aklanan filtre cihaz, aadaki gibi farkl nedenler iin de
kullanlr:
Antenlerin ve besleyicilerin maliyetinin en aza indirilmesi

Bir blgeden alan tm kullanclar iin anten
yksekliinin optimize edilmesi
Bir direk zerinde ok yakn duran ok saydaki antenden
kaynaklanan anten yaylma rnt bozulumunun en dk
seviyeye indirilmesi
xvi. Bir Radyo Linkinin Tatbik Edilmesi

Bir radyo linkinin yeterli biimde almas isteniyorsa, radyo linki
tasarmlanrken ve yerletirilirken nemli bir metodoloji
kullanlmaldr. Bu metodoloji doru dzgn takip edilirse, olduka
kolay bir biimde uygulanabilir ve baarl bir radyo haberlemesi
salanabilir.
Yol profili
Baarl bir radyo linkinin kurulmasna ilikin ilk art, bir radyo yol
profilinin oluturulmasdr. Yol profili, temelde radyo yaylma
yoluna ilikin yeryz kesit izimidir ve bu izim, tm arazi
varyasyonlarn, engelleri, arazi tipini (su, kara, aalar, binalar, vb.)
ve antenlerin monte edildii direkleri gsterir. Bir veya iki
kilometreden daha ksa mesafeler iin, yol profili gerekli deildir
nk RTU, ana blgeden olduka ak bir ekilde grlebilir
(ancak tasarm metodunda aklanm olan dier tm hesaplamalar
ve seimler gerekletirilmelidir).
101
ekil 1.88 Tipik yol profili

ekil 1.88de tipik bir yol profili gsterilmektedir.
Bu sreteki ilk adm, blgenin dzey/ykselti haritasn elde
etmektir. Gelimi lkelerdeki ou blgede ve gelimekte olan
lkelerdeki birok blgede, bu arazi haritalar, kara ynetimini
denetleyen hkmet kurumlarndan ve gerekli incelemeleri
gerekletiren ve bunlar yaynlayan zel firmalardan elde edilebilir.
Haritann en az 20 mlik dzey izgilerine sahip olmas tavsiye
edilir. 2 m, 5 m ya da 10 m tercih edilen deerlerdir.
RTUyu ve ana blge konumlarn harita zerine yerletirin ve iki
konum arasna kalem kullanarak cetvelle bir izgi izin. Daha sonra
ana blgenin 0 km uzaklkta olduunu varsayarak, izgiyi takip
edin, kilometre iaretlerini ve bir dzey izgisi ile karlalnca, o
noktay ve o noktadaki dzey yksekliini kaydedin.
Dnyann yzeyi tabi ki dz deil kavislidir. Bu yzden, haritadan
elde edilen noktalarn dorudan izilmesi, yolu doru bir ekilde
gstermeyecektir. Aadaki forml, gerek bir yeryz profil
izimi elde etmek iin haritadan elde edilen her bir noktaya
uygulanabilecek ykseklik dzeltme faktrn verir.
h
d1 x d 2
12,75 K
Burada,
h = Dzey yksekliine eklenen ykseklik dzeltme faktr
(metre cinsinden)
d1 = Bir dzey noktas ile yolun bir ucu arasndaki uzaklk (km
cinsinden)
d2 = Ayn dzey noktas ile yolun dier ucu arasndaki uzaklk
(km cinsinden)
K = E deer yeryz yarap faktr
E deer yeryz yarap faktr, K, radyo dalgasnn yeryz
zerindeki eilme miktarn (atmosferik krlmadan kaynaklanr)
hesaba katmak iin gereklidir. Eilme miktar, deien atmosfer
artlarna gre deiir ve bu yzden, K deeri de bunu hesaba
katacak ekilde deiir. K faktr, Blm 2.xivde ayrntl bir
biimde aklanmaktadr.
1 GHzin altndaki radyo haberlemesi iin, zamann % 90ndan
fazlasnda Knn 4/3e eit olacann varsaylmas yeterlidir.
102
Deien bir K deerinin sinyal zayflamasn artraca periyotlar

hesaba katmak iin, iyi bir snmleme snr/marj hesaba
katlmaldr (Blm 1.xvie baklmaldr).
K faktr, radyo yolunun her zaman dz bir izgide izilmesine
imkn verir ve eilen radyo dalgasn hesaba katmak iin
yeryznn dzey yksekliini ayarlar. Ykseklik bir kere
hesaplandktan ve dzey yksekliine eklendikten sonra, yol profili
izilebilir.
izimden, yolda herhangi bir dorudan engel olup olmad imdi
grlebilir. Kural olarak, yolun tm engellerin stnde iyi bir
akla sahip olmas gereklidir. Radyo yolunun etrafnda, radyo
yoluna ait bir aklk olarak tutulan koni eklinde bir blge vardr.
Bu blge, Fresnel Kua olarak bilinir.
ekil 1.89 Fresnel kuak akl

Fresnel kuak akl, radyo yolunun ngrlmesinden ok
mikrodalga yolunun ngrlmesi ile ilgilidir ve Blm 2.xivte
ayrntl olarak aklanacaktr.
Gerekli Fresnel kuak aklna ilikin forml udur:
F 0,55
d1 d 2
12,75 K
Burada
F = Metre cinsinden Fresnel kuak akl (koninin yarap)
d1 = Dzey noktas ile yolun bir ucu arasndaki uzaklk (km
cinsinden)
d2 = Dzey noktas ile yolun dier ucu arasndaki uzaklk (km
cinsinden)
D = Yolun toplam uzunluu (km cinsinden)
= MHz cinsinden frekans
103
izimden radyo yolunun bir engele tehlikeli bir ekilde yaklamakta

olduu grlrse, o zaman yeterli akln mevcut olup olmadn
kontrol etmek iin Fresnel kuak hesaplamasnn gerekletirilmesi
ok iyi olur. Normalde Fresnel kuak yarapnn 0,6 katna eit bir
aklk salanacak ekilde direk ykseklikleri seilir. Bu 0,6
deerinin seilmesinin nedeni, ilk olarak yeterli radyo yol akln
salamas ve ikinci olarak yansmalardan kaynaklanan giderimi
(iptali) nlemede yardmc olmasdr. 0,6 Fin altndaki deerlerde,
gr izgisi sinyalinde zayflama meydana gelir. 0,6 Fte, gr
izgisi sinyalinde zayflama meydana gelmez ve bu yzden, daha
yksek direkler iin daha ok para harcamakla elde edilecek bir
kazan yoktur.
Deerlendirilmesi gereken baka bir nokta, 1 GHzin altndaki
frekanslarn iyi krnm zelliklerine sahip olmasdr. Frekans ne
kadar kkse, o kadar ok krnm meydana gelir. Bu yzden, ok
uzun yollar iin, linkin belli bir miktar engelleme ile alabilmesi
mmkndr. Krnmn neden olduu zayflama miktarnn
hesaplanmas ve bylece bunun radyo linkinin elverililiinin
zerindeki etkisinin (baka bir deyile, snmleme snr)
belirlenmesi nemlidir.
ekil 1.87deki rnekte, radyo yolunu engelleyen bir tepe
gsterilmektedir. Bu yzden, bu tepede krnmdan kaynaklanan
zayflamay belirlemek iin bir hesaplama yaplmas gereklidir.
Linkin hal yeterli bir ekilde alp almadn belirlemek iin
bu zayflama deeri, toplam yol kaybna eklenecektir.
Mobil radyolar (hareket eden RTUlar) tamamen farkl kriterler ve
formller kullanmaktadr. Telemetri linklerinin byk ounluu
sabittir ve mobil radyonun analizi bu kitabn kapsam dndadr.
RF yol kayb hesaplamalar

Sonraki adm, verici antenden alc antene giden RF sinyalinin
toplam zayflamasn hesaplamaktr. Bu, aadakileri kapsar:

Krnm kayplar
Yansma kayplar
104
Serbest uzay zayflamas, Blm 1.ivte verilen forml kullanlarak

hesaplanr. Yamurun neden olduu zayflama, 1 GHzin altndaki
frekanslarda ihmal edilebilir deerdedir.
Yansma kayplarnn belirlenmesi zordur. lk olarak, yansyan
sinyalin gc, yansd yzeye (rnein, su, kaya, kum gibi)
baldr. kinci olarak, yansyan sinyal, ayn fazda, farkl fazda ya da
aradaki bir faz asnda hedefe varabilir. Bu yzden yansyan
dalgalar tamamen ok kt bir sonuca da neden olabilir, sinyali
iyiletirebilir. yi bir tasarm her zaman en kt durumu
varsaymaldr, en kt sonucu hesaba katmaldr. Bu yzden, bir link
tasarmlanrken, yansmalarn olup olmad kontrol edilmeli ve
varsa problemi ortadan kaldrmak iin gerekli nlemler alnmaldr.
Bu, antenler ya da direkler farkl yerlere tanarak ya da yansma
yoluna yansmay absorbe edecek bir bariyer konarak
gerekletirilebilir. rnein, anteni bir tepenin, evin, ilan
panosunun, vb. arkasna yerletirin.
ekil 1.90 Bariyerler kullanlarak potansiyel yansmalarn

ortadan kaldrlmas
Bylece, toplam RF kayb, (a) + (b)dir.
ekil 1.91e baklarak, toplam kayp u ekilde hesaplanr:
(a)
A = 32,5 + 20 Log10F + 20 Log10D = Serbest uzay kayb

= 32,5 + 53,1 + 24,6
= 110,2 dB
(b) Krnm kayb = 23 dB

(a) + (b) = 133,2 dB
105
ekil 1.91 rnek link
Verici gc/alc duyarll

Sradaki adm, vericiler tarafndan salanan kazanc belirlemektir.
Bir link-konfigrasyonunda bir verici, dierinden daha az gle
alrsa, en az gce sahip vericinin yn dikkate alnmaldr. Bu
yzden, ACA dzenlemesi, RTUlarn antene en fazla 1 watt
iletmesine izin verirken, ana istasyonlarn antene 5 watt (bazen daha
da fazlasn) iletmesine izin verdii iin, RTUdan ana istasyona
olan yolun yn dikkate alnmaldr.
letim gc, dBm cinsinden ifade edilmelidir. Bir RTU iin, bu,
aadaki sonucu verir:
G = 10 log (1/10-3) dBm
G = + 30 dBm
Sonraki adm, alcnn n ucunu aacak (baka bir deyile, alcy
faal hale getirecek) minimum RF seviyesini belirlemektir. Bu RF
seviyesi, alc eik deeri duyarllk seviyesi ya da grlt kesme
seviyesi olarak bilinir. Bu deer, imaltnn veri fylerinden elde
edilebilir.
450 MHzde alan bir radyo iin, bu deer yaklak olarak 123
dBmdir. Bu seviyede, sinyal, grlt-seviyesinin sadece biraz
zerindedir ve ok anlaml deildir. Bu yzden, genel bir kural
olarak, alc duyarllk seviyesi iin bundan biraz daha iyi bir deer
kullanlr. RF sinyali en dk deerinde olup hal anlaml iken fiili
bir standart (de_fakto standart) kullanlr. Bu seviye, 12 dB SINAD
seviyesi olarak bilinir. Bu, sradaki blmde aklanmaktadr.
106
Yine, bu deer imaltnn veri fylerinden elde edilebilir. Tipik 450

MHzlik bir radyo iin, bu seviye yaklak olarak 117 dBmdir.
Bu deerler kullanlarak, ekil 1.91deki rnek linke ilikin link
performansn
belirlemek
iin
basit
bir
hesaplama
gerekletirilebilir.
TxGc = RTUdaki iletim gc
= + 30 dBm
Kayp = RF yol zayflamas
= 133,2 dB
RxDuy = 12 db SINAD iin alc duyarll
= 117 dB
TxGc Kayp = Alcdaki g
= + 30 133,2 = 103,2 dBM
Alc 117 dBme kadar olan bir RF sinyalini alabilecei iin, RF
sinyali, alc tarafndan alnacaktr. Bu durumda, fazladan 13,8
dBmlik RF gc mevcuttur.
Sinyal grlt oran ve SINAD

Grltnn bir radyo sisteminin performans zerindeki etkisinin
llmesine ilikin en yaygn olarak kullanlan lt, sinyal grlt
orandr (SNR). Bu, bir devrede seilen bir noktadaki sinyal g
seviyesinin grlt gcnn seviyesiyle karlatrlmasnn bir
lsdr. Gerekte, sinyal ile grltnn toplamnn grltye
orandr.
SNR = (Psinyal + Pgrlt)/Pgrlt

SNR, genelde dB cinsinden ifade edilir. Bu yzden:
SNR = 10 log10 [(Psinyal + Pgrlt)/Pgrlt]
Bu lmn radyo alcsnda gerekletirilmesi ok nemlidir.
Antendeki alma sinyali arttka, alcnn ses kndaki grlt
seviyesi etkin olarak azalr. Bu yzden, alcnn n ucunda dk
seviyede RF girii olduunda, alc ses kndaki SNRn
llmesi, alcnn performansnn deerlendirilmesinde nemli bir
lttr.
RF giri sinyali en dk seviyesinde olduunda, ses kndaki
grlt en yksek seviyeye kacaktr. Baka bir deyile, RF giri
107
sinyali alcy faal hale getirebildii en dk seviyesinde

olduunda, ses kndaki grlt en yksek seviyeye kacaktr. Bu
noktada, SNR, 3 il 6 dB arasnda olacaktr.
Ses kndaki 12 dBlik SNR iin alc giri sinyal seviyesini len
ve fiili (defakto) standart olarak gelitirilmi olan bir lt
mevcuttur. Bu, genelde 12 dB SINAD seviyesi (sinyal grlt oran
ve bozulum) olarak adlandrlr. lm, SINAD metre olarak
adlandrlan bir cihazla gerekletirilir.
SINAD lm, 1 kHzlik giri ses sinyaliyle modle edilmi bir RF
sinyali, alcnn giriine beslenerek gerekletirilir. 1 kHzlik sinyal,
ses knda istenmeyen bozulum ve harmonikler retecektir. Alc
ses kna bir SINAD metre yerletirilir. SINAD metre, 1 kHzlik
sinyalin g seviyesini ve ilve olarak grlt ve bozulumu ler.
Daha sonra 1 kHzlik sinyali filtreler ve 1 kHzlik sinyal olmakszn
grlt-gcnn geni bant seviyesini ler. Daha sonra iki lm
bler ve dB cinsinden SNR verir. Ses kndaki SNR 12 dB olana
kadar, alc RF giri seviyesi yavaa artrlr. Daha sonra RF giri
seviyesi kaydedilir ve bu, 12 dB SINAD seviyesi olarak adlandrlr.
Baz imaltlar bu deeri, 12 dB SINADdaki duyarllk olarak ve
bazlar sadece duyarllk olarak adlandrr. kinci tanm ok
yanltc olabilir ve bu konuda dikkatli olunmaldr.
SINADn llmesi iin kullanlan cihaz konfigrasyonu, ekil
1.92de gsterilmektedir.
ekil 1.92 SINADn llmesine ilikin cihaz konfigrasyonu

VHF ve UHF bantlarnda alan modern radyolarn baz tipik 12 dB
SINAD duyarllk deerleri, 0,25 V il 0,35 V arasndadr.
108
Alcnn faal hale gelme duyarll, normalde 0,18 V il 0,2 V

arasndadr (Baka bir deyile, grlt kesme seviyesi).
Alc performansnn belirlenmesi iin kullanlan baka bir lm,
20 dB sessizletirme lmdr. Bu metot, 12 dB SINAD metodu
kadar sk kullanlmamaktadr.
Burada, alc grlt kesme seviyesi, alcy faal hale getiren
minimum seviyeye ayarlanr. Hoparlre bir seviye ler balanr ve
grlt seviyesi llr. Ses kontrol seviyesi, uygun bir seviyeye (0
dBm) ayarlanr. Daha sonra alc giriine bir sinyal reteci balanr
ve modle edilmemi bir RF sinyali alcya gnderilir ve ses
kndaki grlt seviyesi 20 dB dene kadar sinyal yavaa
artrlr.
Bu metodun dezavantaj, sadece alcnn, modle edilmemi bir RF
tayc sinyalini alma zelliini lmesidir. Tasarmn kt olmas,
bileenlerin eskimesi ya da hizalamann dzgn olmamas, tayc
sinyalini mkemmel bir ekilde alan ancak modlasyonlu sinyalleri
alma kalitesi dk olan bir devre tepkisine neden olabilir.
Snmleme snr
Radyo haberlemesi istatistiksel bir yapya sahiptir ve bu yzden
nasl alacann % 100 ngrlmesi mmkn deildir. rnein,
yansmalarn, ok yollu iletimin, oluklamann ve RF enterferansnn
ktletirici etkilerinden dolay, ksa ya da uzun zaman periyotlar
boyunca bir link 15 dBye kadar sinyal kayb ya da sinyal kazancna
sahip olabilir. Radyo haberlemesi ngrlemedii iin, linkin
ktlemesine ilikin bir emniyet aralnn (gvenlik marj) mevcut
olmas nemlidir. Bu emniyet aral (ya da fazlalk RF gc)
genelde snmleme snr olarak bilinir.
Linklerin ounluunun yaklak 30 dBlik snmleme snrna
sahip olacak ekilde tasarmlanmas gerektii tavsiye edilir. Buna
gre, RF sinyal seviyesinde 30 dBlik bir d mevcutsa, o zaman
alc giriindeki RF sinyali, 12 dB SINAD duyarllnn altna
decektir.
Bu yzden, Blm 1.xvidaki rnekte, snmleme snr yeterli
deildir. Yksek kazanl antenler kullanlarak bunun stesinden
gelinmelidir.
rnein, RTUda kazanc 13 dB olan bir Yagi anten ve ana blgede
kazanc 6 dB olan tm-ynl bir anten kullanrsak, sinyalimizi 19
dB glendirmi oluruz.
Bu yzden, rnekteki toplam snmleme snr:
109
13,8 + 19 = 32,8 dB
Son olarak, kablolar, balayclar, ok katl kuplrler, vb. nedeniyle
oluan dier kayplar hesaba katmalyz. Bu rnekte, her iki uta 3
dB/100 mlik kayb olan 20 mlik bir kabloya sahipsek, her bir
utaki toplam balayc kayplar 0,5 dB ise ve ana blgede 3 dBlik
ok katl kuplr kayb varsa, o zaman:
lve kayplar = Kablolar : 2 (0,2 x 3 dB)
= 1,2 dB
Balayclar : 2 x 0,5 dB
= 1 dB
ok katl kuplr = 3 dB
Toplam ilve kayplar = 3 + 1 + 1,2
= 5,2 dB
Bu yzden, linkin snmleme snr:
32,8 5,2 = 27,6 dBdir.
Hesaplama zeti
Aadaki denklem, snmleme snrnn hesaplanmasna ilikin
artlarn zetidir:
Snmleme snr = (serbest uzay zayflamas) (krnm
kayplar) + (verici gc) + (alc duyarll) + (ana blgedeki
anten kazanc) + (RTUdaki anten kazanc) (ana blgedeki kablo
ve balayc kayb) (RTUdaki kablo ve balayc kayb) (ok
katl kuplr filtresi ya da dublekser kayb) + (alc n-ykselte
kazanc).
eitli deerlendirmeler
Bir radyo linki uygulanrken, baka nemli hususlar da vardr.
Bunlardan bazlar unlardr:
a) Herhangi bir cihaz satn almadan ve tm parametrelerin
gereksinimlerinizi karladndan emin olmadan nce radyo
imaltlarndan veri fylerinin alnmas nemlidir.
110
b) Bir radyoya ait ses frekans k ve girii, normalde dengeli 600

ohmluk bir balantdr. Salanan cihaza bal olarak, 30 dBm
il + 15 dB arasndaki seviyeleri alacak ve 15 dBm il + 15
dBm arasnda k seviyeleri retecektir. Bunlar normalde dahili
olarak ayarlanabilir.
c) Birok radyo + 12 volt dcde alr (ya da batarya kullanlmas
durumunda 13,8 volt). RF k g seviyesine bal olarak,
akm harcamas, 1 wattlk k iin 1 ampten 50 wattlk k
iin 10 ampe kadar deiebilir. G kaynaklar ve bataryalar
byklklerine gre ayrlrken, bu durum hesaba katlmaldr.
d) Doru mekanik montaj ve raf boluunun salanabilmesi iin,
radyo cihaznn bykl ve arl kaydedilmelidir. ok katl
kuplrler ve dublekserler ok byk hacimli olabilir ve bu
cihazlarn, radyo cihaz raflarnn dndaki duvarlara ya da ayr
raflara monte edilmeleri gerekebilir. Ara modlasyonu en dk
seviyeye indirmek iin, ok katl kuplrler ve filtreler, vericiye
ve alcya mmkn olduunca yakn olmaldr.
e) maltlardan arzalar arasndaki ortalama sre (MTBF)
deerlerinin alnmas faydaldr nk radyo, dzenli olarak
ulalmas zor olan uzak bir blgeye yerletirilecekse, radyonun
gvenilir olmas nemlidir.
f) Telemetri haberleme protokol, radyonun, dzenli aralklarla
alp kapanmasn gerektiriyorsa, sra RF devresinde rlelerin
kullanlmamas en iyisidir. Ayrk transistrl RF anahtarlama
tercih edilir.
xvii. Radyo Cihaz Tipleri ve Markalar

Tipler
Telemetri sistemlerinin tatbik edilmesi iin kullanlan drt (ana)
radyo cihaz snf mevcuttur.
Baz istasyonu radyolar
Bu, temel olarak ana istasyonlarda kullanlmas amalanan yksek
kaliteli bir radyodur. Bu tip radyolar, genelde daha uzun periyotlar
boyunca RF gc salayacak ekilde tasarmlanmaktadr. Bu
radyolar, ok kararl osilatrlere, dk grltl alclara sahip
olup, daha yksek gvenilirlik ve daha az enterferans salayacak
ekilde tasarmlanmtr ve ayrca baka eitli zelliklere,
olanaklara ve seeneklere sahiptir. rnein, uzaktan arza tehis
olanaklarna sahiptirler, bylece radyonun durumu, uzak ve merkezi
111
bir blgeden belirlenebilir. Ayrca duplikasyon seeneklerine de

sahiptirler.
Mobil radyolar
Bu, aralara taklan ve mobil haberleme iin kullanlan radyodur.
Bunlarn RTUda radyo kayna olarak kullanlmalar (biraz
modifiye edilmi bir konfigrasyonda) olduka yaygn bir
durumdur. Bu radyolar, simpleks ya da yar dubleks modda
kullanlmakta ise, o zaman minimum seviyede modifikasyon
gereklidir. Tam dubleks modda kullanlacaklarsa, o zaman bir
dublekser eklenmelidir.
Kk ve basit olduklar iin, mobil radyolar yapsal olarak baz
istasyonlar kadar gvenilir deildir, ayrca performans zellikleri de
o kadar iyi deildir. RTU radyosu, ana blge radyosu kadar hayati
neme sahip olmad iin (RTU radyosu arzalansa bile, sistem
almaya devam edecektir ancak ana istasyon arzalanrsa, sistem
alamaz) mobil radyo yeterli olacaktr.
Mobil/baz radyo
Bu radyo tipi, mobil radyo ile baz istasyonu radyosu arasndaki bir
tiptir. Bu radyolar, normalde mobil radyonun RF ksmnn, baz
istasyon radyosunun kontrol elektroniine yerletirilmi halidir. Bu
tip radyolarn reklamnda, genelde daha ucuza baz istasyonu
radyosu ifadesi kullanlr.
RTUda, mobil radyodan daha yksek performansa sahip ve daha
gvenilir bir radyo gerekli olursa, o zaman bu radyolar iyi bir
seenek olabilir.
Radyo modemleri
Bir radyo linki zerinden saysal veri iletmenin yaygn bir metodu,
radyo modem kullanmaktr. Bu, her ikisi de spesifik olarak telemetri
uygulamalar iin tasarlanm bir radyo ve modemin ayn kutuya
konmu halidir.
Bu tip radyolar, temel olarak veri tamak iin tasarlanmtr (genel
olarak ses tamazlar). Normalde iyi performans zelliklerine ve
kararlla sahip olup yksek kalitelidirler. 400 il 520 MHz
bandnda 4800 ve 9600 bps veri hzlar, 860 il 950 MHz bandnda
9600 ve 19200 bps veri hzlar salarlar.
Radyo modemde, modem halihazrda cihazn iinde yer ald iin,
sistem implementasyonu nemli lde kolaylam olur. Ancak bu
yzden fiyat daha yksektir ve baz markalar ok pahal olabilir.
112
Bu birimlerin baka bir avantaj da udur: zellikle radyo zerinden

veri tamak iin tasarmlanm olmalarndan dolay, normal mobil
ya da baz istasyonu radyolarndan daha yksek veri hzlar
tayabilirler.
Bu birimlerin ille de saysal olarak modle edilmi radyo birimleri
olmas gerekmez, saysal sinyal analog radyoya uygulanr ya da baz
durumlarda, saysal sinyal, bir ses sinyaline dntrlr ve daha
sonra analog radyoya uygulanr. Bu birimler normalde ok salam
ve gvenilir birimlerdir, birok endstriyel telemetri uygulamalar
iin yeterli olandan bile daha ok performansa sahiptirler. Baz
birimler, alnan verinin % 100 doru olmasn salamak iin
havadan yaplan haberlemeye ilikin ok gelimi protokoller
kullanr.
Tamamen saysal olarak modle edilmi radyo, bu blmn sonunda
ve 2. Blmde Mikrodalga radyo bal altnda ayrntl bir
biimde aklanmaktadr.
Yaygn spektrumlu radyo
Yaygn spektrum tipi radyo haberlemesi, verinin szde-rasgele bir
biimde geni bir bant geniliinde iletildii haberleme tipidir.
Verici, sadece kullanclarn zebildii bir kodla programlanmtr.
Bu kod, ksa ve ani veri darbeleri kullanlarak geni bir bant
geniliinde seimli olarak veri iletmek iin kullanlr. rnein,
vericinin iletim yapt bant genilii 20 MHz geniliinde olup ani
veri darbeleri 20 kHz geniliinde ve 200 m/saniye uzunluunda
olabilir. Banttaki bu szde-rasgele ani veri darbeleri, herhangi bir
gzlemci tarafndan sadece grlt olarak alglanabilir. Kullanc,
alcy da verici ile ayn rasgele kodla programlar, bylece verici dar
bir 20 kHz bandnda iletim yaparken, alc, ayn anda bu band
dinliyor olacaktr.
Etkin olarak iki tip yaygn spektrumlu radyo vardr. lk teknik
frekans atlamal yaygn spektrum olarak bilinir. Bu teknik,
yukarda akland gibi almaktadr. Tahsis edilen bant genilii,
belli sayda segmana ayrlmtr. Verici, bant genilii segmanlar
arasnda hareket etmek iin szde rasgele bir kod kullanmakta ve bir
segmandan dierine atlarken veriyi iletmektedir.
kinci teknik, dorudan dizili yaygn spektrum olarak
bilinmektedir. Yine ayn ekilde, tahsis edilmi bant genilii
segmanlara ayrlmtr. Ancak, bu sefer veri, segmanlarn birou ya
da tm e zamanl olarak kullanlacak ekilde tm segmanlardan
113
gnderilir. Bu teknik, daha yksek veri hzlarna imkn verir ancak

grltye ve enterferansa kar daha hassastr.
Yaygn spektrum teknolojisi, farkl radyo uygulamalar iin farkl
frekans bantlarnda kullanlmaktadr. Herkese-ak yaygn spektrum
uygulamalar iin bant genilii paras tahsis edilmitir
(kullanm iin lisans gerekli deildir). Bunlar, 900 MHz bandnda
(tahsis edilen frekans lkeden lkeye deiir) 2,400 il 2,4835 GHz
bandnda, 5,150 il 5,350 GHz bandnda ve 5,725 il 5,825 GHz
bandndadr.
Yaygn spektrumun ana avantaj, ok yksek veri hzlarnn elde
edilebilmesidir.
Dezavantaj, temelde herkese ak yarma biiminde olmas ve
gelimi blgelerde trafik artmaya baladnda, enterferans ve hata
oranlarnn artmaya balamas ve veri knn yavalamasdr.
Ayrca frekans spektrumunun verimli bir ekilde kullanlmamas
durumu da sz konusudur. Geleneksel teknikler kullanlarak ayn
bant geniliinde birok kanal olabilir.
Yaygn spektrum radyosu, bu blmn sonunda ayrntl olarak
aklanacaktr. (Ayrca Blm 3.ixe baklmaldr).
Markalar
Dnya genelinde yzlerce radyo cihaz imalts mevcuttur.
Popler olanlardan bazlar unlardr:
Motorola
Simoco
Kenwood
Kyodo
Tait
Trio
Radiolab
Plessey
GE
Nokia
ICOM
Standard
Maxon
UNIDEN
Midland
Kachina
114
Yaesu
Nutel
Barrett
RF Systems
Spectra
Not: Bu liste tm imaltlar kapsamamaktadr.
xviii. Analog Radyo zerinden Veri letimi

Telemetri, radyo zerinden veri iletimi teknolojisidir. Tm telemetri
sistemleri, veri edinim merkezlerinden ana blgelere ve ana
blgelerden veri edinim merkezlerine saysal bilgi iletimini
desteklemektedir. Radyo telemetri ile, saysal bilgi, iletim iin radyo
tarafndan kabul edilecek bir biime kodlanr. Normal ses frekans
tipi radyolar iin, saysal bilgi tabi ki, iletilmeden nce ses
frekanslarna kodlanr. Saysal bilginin ses frekanslarna dnm
ilemi modem tarafndan gerekletirilir.
Bu blmde, saysal bilginin ses frekanslarna dntrlmesi ve
bunun radyo zerinden iletilmesi srasnda karlalan problemlerin
bazlar aklanacaktr.
Gnmzde piyasada saysal radyo popler olmaya balamtr. Bu
durumda, saysal bilgi, ses frekanslarna DNTRLMEZ
ancak iletim iin dorudan tayc dalgaya uygulanr. Bu tekniin
kullanlmasnn birok avantaj vardr ancak teknolojisi karmak ve
pahaldr.
Saysal bilginin analog radyo zerinden iletilmesi iin en yaygn
biimde kullanlan modlasyon tipi, frekans kaydrmal
modlasyondur (FSK). Bunun yannda, diferansiyel faz kaydrmal
modlasyon (DPSK), ok-seviyeli faz kaydrmal modlasyon (MPSK) ve genlik kaydrmal modlasyon (ASK) da kullanlmaktadr.
Bazen DPSK ile ASKnn kuvadratr genlik modlasyonu
[:quadrature amplitude modulation] olarak bilinen bir
kombinasyonu kullanlmaktadr ancak bu teknik yksek hzlarda ok
baarl deildir.
FSK kullanldnda, mantksal-1, 1200 hertz gibi bir tonla
kodlanarak ve mantksal-0, 2200 hertz gibi ikinci bir tonla
kodlanarak veri iletimi gerekletirilir. Bu yzden, 1200 baudda veri
ileten bir FM radyonun modlasyon indeksi udur:
115
1000 / 1200 = 0,83 Hz/baud

kinci FSK biimi, minimum kaydrmal modlasyon (MSK) olarak
bilinir. Burada iki mantk durumu arasndaki frekans kaymas yarya
der. Bu yzden, modlasyon indeksi 0,415 olur.
MSK, yksek veri hzlar gerektiren baz sistemlerde kullanlr.
MSK, gerekte sadece radyo sistemlerine uygundur ve genelde
standart ticari modemlerde kullanlmaz.
FSK, DPSK ve QAM kullanlarak, standart radyo linkleri zerinden
300, 600 ve 1200 baud hzlar kolayca elde edilir. Tasarm kalitesi
iyi, RF ve ses bozulumu dk seviyede olan radyolarla 2400lk
baud hznn elde edilmesi mmkndr.
Analog radyolarda DPSK ve MQAM kullanlmas ok baarl
sonular vermez nk lineer-olmayan tepkiler oluur. Standart
analog radyolarda en yaygn biimde kullanlan iki teknik hzl
frekans kaydrmal modlasyon (FFSK) ve MSKdr. DPSK ve
MQAM, dorudan modlasyonlu saysal radyoda (mikrodalga ve
gelecekteki mobil) kullanlmaktadr.
Standart bir radyodan 4800 baud hznn elde edilmesi iin,
normalde radyoda, belli bileenlerin lineer performansnn
gelitirilmesi ve toplam ses ve RF bozulumunun azaltlmas iin
radyonun modifiye edilmesi gereklidir. 12 ya da 25 kHz bant
genilii olan analog radyoda 9600 baud hznn elde edilmesi iin,
yksek kalitede lineer bileenlere ve saysal yazlm filtreleme
zelliine sahip zel bir radyo kullanlmaldr.
Piyasada 9600 baudda baarl bir ekilde alan baz radyo
modemler mevcuttur.
letim snrlamalar
Ses iletimi iin kullanlan birok radyo, ok yksek bozulum
seviyeleriyle almaktadr. nsan kula logaritmik duyarlla sahip
olduu iin, bozuluma ve grltye kar ok toleransldr ve bu
genelde sorgusuzca kabul edilir. rnein, bir alcdaki ses knn
% 5 toplam harmonik bozuluma (THB) sahip olmas olduka yaygn
bir durumdur.
Bu durumun normal ses uygulamalar iin kabul edilebilir olmasna
ramen, saysal bilginin iletiminde ok kt etkilere neden olabilir.
Aada, saysal bilginin analog radyo zerinden iletilmesinde
karlalan problemlerin temel nedenlerine ilikin aklamalar
116
mevcuttur. yi bir radyo tasarm ile bu problemlerin kolayca

stesinden gelinir.
Frekans tepkisi
Birok standart radyonun ses frekans-genlik tepkisi grafii, tek
biimli olmayan bir yapya sahiptir. Bu, ekil 1.93de gsterilmitir.
ekil 1.93 Bir radyonun ses frekans tepkisi

Bu, ses ykseltecindeki yksek frekansl zayflama nedeniyle ya da
ok dar bir IF filtresi tarafndan oluturulabilir. Bu, veri knda
bozuluma neden olacaktr.
IF filtresi geiren bandnda dalgackl bir tepkiye sahipse, k ses
frekans tepkisi daha da ktleir. Bu yzden, radyo-zerinden-veri
uygulamalar iin dz bir geiren banda ve dk bozulumlu ses
ykseltecine sahip iyi tasarmlanm bir IF filtresi gereklidir.
Veri iletimi iin, radyolardaki tm n-vurgulama ve art-vurgulama
devreleri karlmaldr.
Faz kaydrma bozulumu
Zarf [:envelope] gecikme bozulumu olarak da bilinen faz
kaydrma bozulumunun nedeni, farkl frekanslarn bir ses
haberleme linkinden geme srelerinin farkl olmasdr. rnein, 1
kHzlik bir sinyalin radyo linkinden gemesi 0,5 ms srerken, 2
kHzlik bir sinyalin ayn linkten gemesi 1,5 ms srer. lgili tm
harmonikler bozulduu iin, bu, saysal sinyal dalga biimine ok
zarar verir. ekil 1.91de radyodaki lineer-olmayan faz tepkilerinin
etkileri gsterilmektedir. Zarf terimi, kanaln, tm frekans
aralndaki tepkisine atf yapar.
117
ekil 1.94(a) Bir haberleme kanalnn tipik faz tepkisi
ekil 1.94(b) Ses frekanslarnn yaylma gecikmesi

Genlik tepkisinin bozulumu
Bir link zerinde lineer olmayan bir genlik tepkisinin mevcut olduu
durumda, genlik tepkisinde bozulma meydana gelir. Bu, ekil
1.95de gsterilmektedir.
ekil 1.95 Lineer olmayan genlik tepkisine ilikin rnek

118
Bu tip lineer olmayan genlik tepkisi, krplmaya neden olabilir, bu

da veri haberleme devresini tahrip edecek istenmeyen yaynlar
retir. Lineer olmayan genlik tepkileri, zellikle, bilgiyi kodlamak
iin, genlikteki kuantize edilmi deiiklikleri kullanan QAM gibi
modlasyon sistemlerine zarar vermektedir.
Frekans evirme hatas
Taycnn ayrk saysal bilgi tonlaryla modle edildii bir FM
radyoda, alc, tam modlasyonlu tonlar alacaktr. Modlatr ve
demodlatr frekanslar biraz olsun yanl ayarlanrsa problem olur,
demodle edilmi k sinyali bozulacaktr. AM radyo iin, durum
daha da ktdr.
Seirme
ki seirme (jitter) tipi mevcuttur:
Faz seirmesi
Genlik seirmesi
Seirme, fazda ya da genlikte ok ksa sreli ani deiikliklerin

meydana gelmesidir. Bir haberleme linkinin herhangi bir
noktasnda seirme meydana gelebilir. Seirme genelde modlatre
ya da demodlatre giren grlt nedeniyle oluur ve sinyalin ok
ciddi bir ekilde bozulmasna neden olur.
xix. Radyo frekanslar iin dzenleyici lisans

verme artlar
Trkiyede radyo vb frekanslar tahsisleri iin Radyo Televizyon
st Kurulu ve daha sonrasnda ise Bilgi Teknolojileri ve letiim
Kurumu tarafndan belirlenen Milli Frekans Plan ve dier ilgili
mevzuatlara uyulmas gerekmektedir.
Radyo yaynclna ilikin geerli mevzuat 1994 ylnda 3984 nolu
kanun ile belirlenmitir. Bu mevzuat uyarnca kimlerin hangi artlar
yerine getirerek frekans band isteinde bulunabilecei ve hangi
durumlarda tahsis
edilmi
frekanslarn engellenebilecei
belirlenmitir. Yine radyo ve televizyon yayncl dnda radyo
haberlemesine ilikin frekans istekleri de Bilgi Teknolojileri ve
letiim
Kurumu
tarafndan
belirlenmektedir.
(http://www.rtuk.gov.tr ; http://www.tk.gov.tr )
119
xx. Duplikasyon ve Oto-snama Duplikasyon

Telemetri sistemi, endstriyel bir srecin ya da uygulamann nemli
bir elemanysa ve endstriyel srecin bozulmamas ve/veya
gvenilirlii iin radyo linkinin kopmamas hayati bir nem
tayorsa, o zaman sistemin tmnn ya da bir ksmnn
kopyalanmas
(duplikasyonu)
mmkndr.
Radyo
terminolojisinde duplikasyon, sistemde iki zde bileenin mevcut
olduu ve biri arzalanrsa, dierinin devreye girip arzalanan ksmn
yerini ald anlamna gelir.
Bir radyo sisteminde, eitli duplikasyon seviyelerinin olmas
mmkndr. rnein, verici, en ok arzalanan bileendir ve bu
yzden, genelde bir radyo sisteminin ilk kopyalanacak ksm
vericidir. En yaygn iki kopyalama konfigrasyonu unlardr: 1)
Tm cihazlarn kopyalanmas ve 2) Verici/alc birimlerinin
kopyalanmas.
ekil 1.96(a) Verici ve alcnn kopyaland sistem
120
ekil 1.96(b) Tam kopyalanm radyo sistemi

ekil 1.96(a)da, ana ve yedek vericilerin ve alclarn durumunu
izleyen merkezi bir kontrol ve izleme birimi gsterilmektedir. Bu
kontrol ve izleme birimi, herhangi bir birimde arza meydana
gelirse, yedek birimlere gemek iin bir rleyi etkin hale getirir.
ekil 1.96(b)de, tm bileenlerin kopyalanm olduu bir sistem
gsterilmektedir.
Kontrol ve izleme birimi, tm cihazlar izler ve hangi vericiyi
kullanacan ve hangi sesi alacan seer.
Yedek vericiler
tip yedek verici mevcuttur. Bunlar:
Scak: Bu tipte, yedek verici srekli olarak suni bir ykle
almaktadr. Ana verici arzalandnda, yedek vericinin k
antene anahtarlanr. Bu modda, her iki vericinin de durumunun
srekli olarak izlenebilmesi mmkndr.
Ilk: Bu tipte yedek verici g ykseltecinden enerji alma
durumunda deildir, antene baldr ancak vericinin dier tm
bileenleri (rnein, osilatr gibi) aktiftir. Ana verici
121
arzalandnda, g ykselteci yedek vericiye enerji vermeye

balar.
Souk Yedek: Burada, ana verici arzalanana kadar yedek vericiye
de enerji verilmez.
Yedek modlar, 2. Blmde ayrntl olarak aklanmaktadr.
Oto-snama ve uzaktan tehis

Birok modern radyo baz istasyonu, belli alma parametrelerini
dzenli aralklarda otomatik olarak test etme ya da gerekli bir
temelde manel test gerekletirme imknna sahiptir. Test
edilebilen ya da izlenebilen baz parametreler, Tx k RF gc, Rx
giri alma seviyesi, VSWR, g kayna akm ve gerilimi,
modlasyon seviyesi ve bit hata orandr. Birim bir arza olduunu
tespit ederse, lokal olarak alarm verir ve merkezi bir blgedeki
izleyici istasyona iletilir. Bu durumda baz istasyon birimi, otomatik
olarak ana birimden yedek birime geecektir (kopyalanm bir blge
olduu varsaylarak). Durum bilgisi, merkezi blge izleme birimine,
kara hatt ya da mikrodalga vastasyla ya da radyo zerinden
gnderilecektir. Bylece merkezdeki bir operatr, belli sayda uzak
baz istasyonunun durumunu izleyip almasn ynetebilir.
Gerekirse, operatr, blgelere kontrol bilgisi gndererek,
kopyalanm baz istasyonlarnn deiimini, oylamadan TTR
almasna geii, sistemin belli elemanlarnn ya da dier birok
kontroll etkinliin etkin olmayan hale getirilmesini salayabilir. Bu
zellik, genelde uzaktan tehis zellii olarak adlandrlr.
xxi. eitli Terimlerin Aklamalar

1VSWR ve geri dn kayb
Radyoda oka ad geen iki kavram, birbiriyle yakndan ilikili
olan geri dn kayb ve (VSWR) gerilim duran dalga orandr
[:standing wave ratio]. Bu terimleri aklamak iin, uzunluu
boyunca bir radyo frekans dalgasnn yol ald eeksenli normal bir
kabloyu dnn. Dalga kablonun sonuna ulatnda, tamamen
absorbe edilebilir, tamamen yanstlabilir ya da ksmen absorbe
edilebilir/yanstlabilir.
Eeksenli kablonun, bu dalgaya kar kendi doal empedans vardr
ve bu, kablo karakteristik empedans (Z0) olarak bilinir.
Karakteristik empedans, frekansa bal olarak biraz deiecektir.
Kablonun ucuna, empedans eeksenli kablonun empedansna tam
olarak eit olan bir yk balandnda, dalga enerjisinin tm yk
122
tarafndan absorbe edilecektir. Yk balama noktasnda bir

empedans uyumsuzluu varsa, o zaman enerjinin bir ksm kablo
boyunca ters ynde yansyacaktr. Yansyan enerji miktar,
yklerdeki uyumsuzlua baldr.
ekil 1.97 Bir kablodaki dalga enerjisi

Kablo mkemmel derecede uyumlu bir yke balandnda,
kablonun bir noktasnda sabitlenilip durum izlenirse, dalga kablo
boyunca ilerledike byklnn srekli olarak ykselip alald
grlr. Bu yzden, kabloda herhangi bir andaki ortalama gerilim
sfrdr. Ancak yklerde bir uyumsuzluk varsa ve ters ynde
yansyan dalgalar varsa, o zaman deien dalgalar, kablo boyunca
her noktada bir dierine srekli olarak eklenecek ya da bir dierini
srekli olarak eksiltecektir. Bu durum, duran dalgalara neden olur.
Yk ksa devre (0 ohm) ya da ak devre ( ohm) olduunda ok
miktarda enerji yansr. ekil 1.98te, ilerleyen ve yansyan
dalgalardan duran dalgalarn nasl olutuu gsterilmektedir.
Basite, duran dalga oran, iki orandan byk olandr.
SWR =
Z
ZL
YA DA 0
Z0
ZL
Burada:
ZL = Yk empedansdr.
Z0 = Kablo karakteristik empedansdr.
Dmdeki (dmde toplam gerilim, pozitiften negatife salnm
yapmaktadr)
duran dalga gerilim deeri, karndaki gerilim
deeriyle (karndaki toplam gerilim her zaman sfrdr) karlatrlp
llerek yansm olan enerji miktarnn belirlenmesi mmkndr.
Bu, gerilim duran dalga oran (VSWR) olarak bilinir.
123
ekil 1.98 lerleyen ve yansyan dalgalardan duran dalgann

oluturulmas
Eeksenli bir kablonun antene balanm olduu durumu ele aln.
Mkemmel bir ekilde uyumlandrlm bir anten, tm dalgay
absorbe edecek ve enerjiyi serbest uzaya yayacaktr ancak kural
olarak, antenler ve eeksenli kablolar hibir zaman mkemmel bir
ekilde uyumlandrlamaz ve bir miktar enerji kabloda yansr.
RF g ler kullanlarak, ilerleyen g ve yansyan g llerek,
VSWRn belirlenmesi mmkndr.
124
ekil 1.99 lerleyen ve yansyan gcn llmesi iin kullanlan

bir RF g lerin balanmas
VSWRn belirlenmesini salayan denklem udur:
RP
FP
RP
FP
VSWR =
RP = Yansyan g
FP = lerleyen g
Radyoda sklkla kullanlan bir baka tanm geri dn kaybdr. Bu,
ilerleyen enerjinin yansyan enerjiyle karlatrlmasnn sonucudur.
Geri dn kaybna ilikin denklem u ekildedir:
Geri dn kayb =
RP
FP
V yans
Viler
(Zyansyan = Zilerleyen olduunda)
Geri dn kayb genelde dB cinsinden ifade edilir; bu yzden,

aadaki iki denklem de kullanlr:
VSWR =
1 RL
1 RL
RL: Geri dn kayb
Ve
125
VSWR 1
Geri dn kayb (dB) = 20 Log10
VSWR 1
ekil 1.100de, VSWRn ilerleyen ve yansyan g zerindeki

etkisi gsterilmektedir.
Radyo sistemi tasarmnda ve implementasyonunda, 1,00a mmkn
olduunca yakn bir VSWR deerinin elde edilmesi hedeflenmelidir,
bylece radyo sistemi, maksimum verimle alyor olacaktr.
Yansyan g, boa harcanan gtr ve bir radyo linkinin
gvenilirliini ve tmleikliini ciddi lde azaltr.
Herhangi bir radyo sisteminde tolere edilmesi gereken mutlak
maksimum VSWR deeri, 3,0dr. yi-tasarmlanm bir radyo
sisteminin VSWR deeri, 1,5tan kk olacaktr.
ekil 1.100 Farkl VSWR deerleri iin ilerleyen g-yansyan g

grafii
Aadaki izelgede, VSWR deeri, yansyan g %si ve bu
yansyan gce ilikin geri dn kayb karlatrlmaktadr.
126
VSWR
Yansyan G yzdesi
Geri Dn Kayb
(dB)
1,01
1,02
1,03
1,04
1,05
1,06
1,07
1,08
1,09
0,01
0,02
0,04
0,06
0,08
0,11
0,15
0,19
46,1
40,1
36,6
34,2
32,3
30,7
29,4
28,3
27,3
1,10
1,11
1,12
1,13
1,14
1,15
1,16
1,17
1,18
1,19
1,20
1,30
1,40
1,50
1,60
1,70
1,80
1,90
2,00
0,23
0,27
0,32
0,37
0,43
0,49
0,55
0,61
0,68
0,75
0,83
1,70
2,78
4,00
5,33
6,72
8,16
9,63
11,10
26,4
25,6
24,9
24,3
23,7
23,1
22,6
22,1
21,7
21,2
20,8
17,7
15,6
14,0
12,7
11,7
10,9
10,2
9,5
2,20
2,40
2,60
2,80
3,00
14,1
17,0
19,8
22,4
25,0
8,5
7,7
7,0
6,5
6,0
3,50
4,00
5,00
30,9
36,0
44,4
5,1
4,4
3,5
127
VSWR
Yansyan G yzdesi
Geri Dn Kayb
(dB)
6,00
7,00
8,00
10,00
20,00
50,00
51,0
56,2
60,5
66,9
81,9
92,3
2,9
2,5
2,2
1,7
0,9
0,3
izelge 1.6
Duyarlln bozulmas ve bloklama

Duyarlln bozulmas
Hepsi ayn direkte alan birok radyonun mevcut olduu bir
blgede, blge iindeki bir alcnn n ucunda dier vericilerin RF
enerjisinin enterferansa neden olmas mmkndr. Bu RF enerjisi,
radyo alcsnn normalde faal hale geldii RF duyarllk seviyesinin
ykselmesine neden olabilir. Bu etki, alc duyarllnn bozulmas
olarak bilinir.
rnein, normal artlar altnda bir alc 0,2 Vta faal hale gelebilir.
Ancak, dier vericilerden dolay duyarll bozulduunda, alcnn
almas iin 0,4 V gerekebilir. Bu, ana blgeden dk
seviyelerde alnmakta olan uzak RTUlar iin, telemetri linkinin
performansn ciddi lde bozacaktr.
ok katl kuplrlerin, filtrelerin ve dublekserlerin kullanlmasyla
birlikte duyarlln bozulmas problemi ciddi lde azalacaktr.
Duyarlln kaybolmasnn test edilmesi iin en yaygn biimde
kullanlan metot, bir blgedeki tm vericileri faal hale getirmek, bir
RF test dzeniyle gerekli alcy amak iin gerekli olan seviyeyi
lmek, daha sonra vericileri faal olmayan hale getirmek ve alc
alma duyarlln yeniden lmektir. yi-tasarmlanm bir
sistemin seviyeleri arasnda ok az fark olacak ya da hi fark
olmayacaktr.
Bloklama
Alcnn frekansndan farkl (ancak normalde ayn banttaki)
frekanstaki ok gl bir radyo sinyali, alcnn faz-kilitli dngs,
gl enterferans sinyaline kilitlenecek ekilde alcy satre
ettiinde bloklama meydana gelir. Ara, yayn yapan bir radyo
128
istasyon vericisinin yanndan geerken bloklama olay meydana

gelir ve ara radyosu, ayarlanm olduu istasyonu kaybeder ve
yanndan getii istasyona kilitlenir.
Bir telemetri uygulamasnda, RTUnun yanna park edilmi bir
arataki mobil radyo faal hale geldiinde ve RF sinyali RTU
alcsn satre ettiinde, bloklama olay meydana gelir.
Srekli ton-kodlu ilve-ses grlt kesme (CTCSS)

CTCSS metodu, alclar, telemetri sisteminin bir paras olmayan
ayn frekanstaki vericilerden korumak iin kullanlan bir metottur.
Bu hilekr vericiler, normal blgelerinin dnda alan ara mobil
radyolar ya da oluklanan sinyaller yznden enterferansa neden
olan ve uzakta yer alan vericilerdir.
CTCSS sisteminde, radyo veri sinyaliyle birlikte ok dk frekansl
sub-audible (ilve ses) bir ton (50 il 250 Hz arasnda) iletilir. Alc,
tam olarak bu frekansa ayarlanm olan ok seici bir filtreye
sahiptir. Alnan RF sinyalinde doru ton mevcutsa, alc alacak ve
bilgi sinyali duyulacaktr. Ton mevcut deilse, o zaman alc kapal
kalacaktr. Bu yzden, doru CTCSS tonuna sahip olmayan ve
sisteme ait olmayan vericiler, alcy amayacak ve enterferansa
neden olmayacaktr.
Tabi ki, alc zaten akken ve sisteme ait olan vericilerden sinyal
alyorken, hilekr verici bu vericilere gre daha ok enerjiye
sahipse, o zaman bu koruma sistemi baarsz olur.
ekil 1.101 CTCSS frekansnn ses bandndaki konumunun

gsterimi
129
Belli sayda CTCSS ton grubu mevcuttur. En yaygn gruplardan biri,

Elektronik Endstrileri Birlii (EIA) tarafndan yaynlanmtr.
Frekans gruplarnn ounda yaklak olarak 50 frekans mevcuttur.
Bu yzden, hilekr vericilerin ayn CTCSS frekanslarn kullanma
ans zayftr. Hangi frekanslarn kullanlacan belirten hibir
dzenleme yoktur.
Tipik bir ton grubu aada izelge 1.7de verilmitir.
1
67,0 Hz
11
94,8 Hz
21
131,8 Hz
31
171,3 Hz
41
203,5 Hz
69,4 Hz
12
97,4 Hz
22
136,5 Hz
32
173,8 Hz
42
206,5 Hz
71,9 Hz
13
100,0 Hz
23
141,3 Hz
33
177,3 Hz
43
210,7 Hz
74,4 Hz
14
103,5 Hz
24
146,2 Hz
34
179,9 Hz
44
218,1 Hz
77,0 Hz
15
107,2 Hz
25
151,4 Hz
35
183,5 Hz
45
225,7 Hz
79,7 Hz
16
110,9 Hz
26
156,7 Hz
36
186,2 Hz
46
229,1 Hz
82,5 Hz
17
114,8 Hz
27
159,8 Hz
37
189,9 Hz
47
233,6 Hz
85,4 Hz
18
118,8 Hz
28
162,5 Hz
38
192,8 Hz
48
241,8 Hz
88,5 Hz
19
123,0 Hz
29
165,5 Hz
39
196,6 Hz
49
250,3 Hz
10
91,5 Hz
20
127,3 Hz
30
167,9 Hz
40
199,5 Hz
50
254,1 Hz
izelge 1.7 CTCSS ton grubu
Seimli arama
Seimli arama (genelde Selcal olarak adlandrlr) ayn frekansta
almakta olan bir radyo sisteminde her bir mnferit radyonun,
dier radyolar haberlemeyi duymayacak ekilde aranabildii ve
haberleebildii bir sistemdir. Her bir radyo be-basamakl ayr bir
koda sahiptir. Her bir basamak, ses tonu biiminde iletilir (genelde
bir DTMF ton rnts kullanlr).
Bu, ana blgenin, dier RTUlarla haberleme balatmakszn tek bir
RTUya erimesini salar. Tm blgeler, iletilen be-tonlu diziyi
duyar ancak sadece iletilen kodla kaytl olan RTU cevap verecektir.
Birok modern mobil ve baz istasyonu radyosu Selcal zelliine
sahiptir. Bu zellik, dahili bir EPROMdaki programlanabilir
zelliklerin bir parasdr.
xxii. Analog Radyoya likin lve zellikler

Endstride kullanlan radyo teknolojisi standartlar, yllar boyunca
durgundu. Son 20 ylda, radyo teknolojisinde nemli gelimeler
130
meydana geldi. Gnmzde mevcut olan birok zellik iinden iyi

seimler yaplarak sistemin verimi ve gvenilirlii artrlabilir.
Bu zelliklerin bazlar unlardr:
Radyo/telefon ara yz
Ses ve veri iletimi iin telefon ebekesinden radyo sistemine
eriim (bu, ISDN ara yz seeneklerini kapsar).
Seimli arama (SELCAL)
Tek bir radyoya ya da radyo grubuna eriim iin mnferit
kodlarn kullanlmas. (Bu, iki ya da daha fazla radyo
arasnda zel veri akna imkn verir. Blm 1.xxie
baklmaldr.)
CTCSS
Dardaki operatrlere ait istenmeyen enterferans nlemede
yardmc olmas iin sub-audible (ilve ses) tonun
kullanlmas. (Blm 1.iie baklmaldr.)
ANI
Otomatik numara tanma [:automatic number identification]
(ANI). Sistemdeki her radyo ayr bir Selcal numarasyla
programlanmtr.
Bunlar,
kimlik
kodlar
olarak
kullanlmaktadr. Kimlik kodlar, radyonun kurulduu
blgeyle ya da takld arala ilikilendirilebilir. Radyo faal
hale gelir gelmez Selcal numaras iletilir. Bylece, belirli bir
radyo ya da radyo kullancs sistemde sorunlara neden
oluyorsa ve sorunun kayna belirlenemiyorsa, ANI
kullanlarak Selcal numarasnn kodunun zlmesi, sorunlu
iletimin nereden/kimden geldiinin ortaya karlmasn
salayacaktr.
Tarama
Radyo birimi, belirli alma frekanslarn srekli bir biimde
taramak ve havada karlat ilk frekansa kilitlenmek zere
programlanmtr. Birim, bunu ardk bir biimde
gerekletirir, karlat ilk frekansa kilitlenir ve iki frekans
ayn zamanda aktif hale gelirse, frekanslar arasnda ayrm
yapmaz. Baz radyolar, ncelikli tarama zelliine sahiptir.
Burada, radyonun ok sayda kanal zerinde tarama yapmas
gerekiyorsa, o zaman yksek ncelie sahip belli kanallarn
frekanslar, tam tarama evrimi srasnda bir kereden fazla
kontrol edilir.
Oylama
131
Bu frekans seme sistemi, taramaya benzerdir. Bir kanal iin

belli sayda frekansn iletilmekte olduu durumda, genelde
byk bir corafi blge zerinde srekli kapsama alan
salamak iin bu sistem kullanlmaktadr. Birim, bir kanaln
belirli
saydaki
alma
frekansn
taramak
iin
programlanmtr. Her bir frekanstaki sinyal gcn ler ve
kaydeder. Daha sonra, sinyal gc en yksek frekans seer
ve kanaldaki alma ilemi iin, bu frekans radyo birimi
tarafndan kullanlr. Seilen kanaln tekrarlaycsndaki ilgili
alma frekansna eit olan iletim frekansn da seer ve
kanaldaki iletim ilemi iin bu frekans radyo birimi
tarafndan kullanlr.
PC tarafndan programlanabilir olma zellii
Birok modern radyo, frekans iin ve bu ksmda belirtilmi
olan baka birok zellik iin, radyonun nndeki kk bir
porta taklabilen bir PC kullanlarak programlanabilir. Bunu
gerekletirmek iin kullanlan yazlm, radyo tedarikisi
tarafndan salanr.
Veri portu
Baz radyo imaltlar, modem ya da faks balamak iin
kullanlan bir RS-232 portuna sahiptir. Veri hzlar genelde
dktr, 1200 il 2400 baud civarndadr. zellikle veri
iletimi iin imal edilmi olan daha yksek kaliteli baz
radyolar, 9600 ve 19200 baudluk veri hzlar salar.
DTMF tutakm eriimi
Bir seenek olarak, birok imalt, elde tanan birimin ya
da mobil birimin nne dual tonlu oklu frekansl (DTMF)
tutakmlar takabilir. Bu, yukarda akland gibi Selcal
amalar iin ya da bir telefon ebekesine eriim iin
kullanlabilir.
ifreleme [:encryption]
letimden nce ses ve veri kodlanarak ve alnan sinyalin
kodu zlerek, radyo haberlemesi iin yksek seviyede
gvenlik salanr.
Gelimi alc duyarll
Daha dk sinyal glerinin daha grltsz olarak
alnmasn salar. (Bu, daha gelimi bir kapsama alan
salar.)
Gelimi vericiler
132
Daha lineer ve daha dk bozulumlu RF sinyal iletimi

salar, bylece iletilen sinyalin kalitesi artar, veri hzlar
ykselir.
Sentezlenmi radyolar
Geni bir frekans aralnda radyonun daha kararl bir
biimde almasn ve frekans bakmndan daha hzl
olmasn, ok sayda kanal arasndan daha esnek bir seim
yaplmasn salar.
Daha verimli alma
Aktif olmayan durum iin ve daha yksek iletim gleri iin
daha az besleme akm kullanr.
Daha kompakt radyo birimleri
Daha uygun ve daha az yer kaplayan kuruluma imkn verir.
Uzaktan TTR tehisi
Uzaktaki bir terminalin baz radyo istasyonlarna erimesine,
mevcut alma durumlarn kontrol etmesine ve arzal
cihazlar tehis etmesine imkn verir.
Bir baz istasyonu radyosunun baz spesifik zellikleri unlardr:
Daha yksek iletim gleri (100 watta kadar)

Daha uzun srekli iletim periyotlar
Daha yksek derecede frekans kararll
Dk grltl alclar
Yksek MTBF deerleri
Dk seviyede istenmeyen yayn
Dk ara modlasyon seviyeleri
Mobil ya da elde tanan birimlerden daha lineer faz, frekans
ve genlik tepkileri
Sentezlenmi frekans
100e kadar kanal seimi
RF vastasyla uzaktan tehis ve konfigrasyon
Kara hatt vastasyla uzaktan tehis ve konfigrasyon
Tam dupleks alma (dual sentezleyiciler)
Veri iletimine ilikin olanaklar
Selcal, CTCSS, ANI, tarama, oylama
Duplikasyon seenekleri ve arza durumunda otomatik
deiim
133
letilen gcn, VSWRn, modlasyon seviyesinin, alc

duyarllnn, besleme gerilimlerinin, alma scaklnn,
TTR geri beslemenin, BERlerin otomatik olarak snanmas
Trank radyo
Trank radyo sistemi, iki veya daha fazla radyo kanalnn, sistemdeki
ok saydaki kullanc grubu tarafndan zaman paylaml olarak
kullanld sistemdir. Trank radyo sistemi, bir kullanc grubunun,
mevcut kanal havuzuna erimesini ve kendi kullanmlar iin bir
kanal semesini salayan bir eriim kanaln (kontrol kanal olarak
bilinir) kullanr. Kavram olarak, anahtarlamal telefon ebekesine
ok benzerdir. Bir telefon ebekesinde olduu gibi, radyo
kullancs, aramann hedeflendii kullanc grubununun numarasn
evirmeli ya da kullanc grubunun adresini oluturmaldr. Merkezi
baz istasyonuna/anahtarlama cihazna gnderilen adres, aramann
hedeflendii kullanc grubuna evrilir. Cihaz balanty otomatik
olarak kurar ve kullanclar konumay tamamlayana ve arama
sonlandrlana kadar, arama, standart radyo sistemlerinde olduu
gibi devam eder. Kullanc gruplar sadece kendilerine hedeflenen
aramalar duyar nk sistem, seimli arama zelliine sahiptir.
Sistem, bir telefon sistemine benzer ekilde tasarmlanmtr ve
benzer boyutlara sahiptir ve bir telefon sisteminin tasarmlanmas
iin kullanlan trafik teorisine benzer bir trafik teorisi
kullanmaktadr.
Trank sistemi, 1 + n gsterimi ile tanmlanr. 1 kontrol kanaln
temsil ederken, n, kullanclarn kullanabildii ses kanal saysn
temsil eder.
Baz trank sistemlerde, dier tm kanallar kullanmda olduunda,
kontrol kanal, ses kanal olarak kullanlabilir. Bu, adanmam bir
sistem olarak adlandrlr. Bu sistem, mevcut frekanslarn ve
cihazlarn daha etkin bir ekilde kullanlmasn salar.
Geni bir blge zerinde ortak imknlar salayan bir ana blge
ebekesi oluturmak iin, birok trank baz istasyonu birletirilebilir.
Bir trank sisteminde mevcut olan baz ilve zellikler unlardr:
Sistemin kolayca geniletilebilmesi

oklu PSTN balantlar
ncelikli arama
ok blgeli ebeke ve dinamik grup tahsisleri
Bireysel ya da grup arama
ebeke ynetim sistemleri
134
Uzaktan arza tehisi

Otomatik ar sralamas
Trafik istatistikleri
ebekenin ve alma yaplarn deitirebilme esneklii
Dnya genelinde kullanlan birtakm sistem standartlar mevcuttur.

Birou, bireysel firmalar tarafndan gelitirilmitir ve patentlidir.
MPT 1327 iaretleme standard ve MPT 1343 performans standard
olarak bilinen uluslararas bir standart gelitirilmitir.
Her bir sistem kendi avantajlarna ve snrlamalarna sahiptir ve
sistemin uygun olup olmamas temelde kullancnn artlarna
baldr.
xxiii. Saysal Modlasyon Radyo

Son on ylda, radyo haberlemesinde saysal modlasyon
tekniklerinin kullanm gitgide artmtr. Bu, 1 GHzin stndeki
frekans bantlarnda alan yksek kapasiteli noktadan-noktaya
mikrodalga radyo haberlemesiyle birlikte balamtr. Daha sonra
tek noktadan-oklu noktaya mikrodalga sistemleri gelitirildi. (2.
Blme baklmaldr.) 1990larn ilk yarsnda saysal hcresel
teknoloji gelitirildi. Bu teknoloji, hcresel mobil telefon
haberlemesi iin dnya genelindeki standart sistemlerde baarl bir
ekilde uygulanmtr.
Saysal zel mobil radyo

zel mobil radyo (PMR) teknolojisi, saysal radyo teknolojisine
gre yava gelimitir. Birok satcnn, yap olarak saysal olduu
varsaylm rnleri tantmasna ramen, ok yakn zamana kadar,
bu rnler, piyasada pek kabul grmedi. lve olarak, 1990larn
balarnda piyasada pek kabul grmeyen birtakm patentli
standartlar ve rnler gelitirildi. Halen gelitirme aamasnda olup
uluslararas standart olarak nerilmekte olan birok standart
mevcuttur.
Dnya genelinde kullanlmakta olan ana standartlar unlardr:
APCO-25
Bu standart, Kuzey Amerikada gelitirilmitir

ancak Amerikann dnda pek popler deildir.
Tetra
Bu standart, Avrupada gelitirilmitir. Yllarca

zerinde dnldkten sonra, Avrupada ve
135
dier ktalarda birtakm byk Tetra sistemleri

kurulmak zeredir. Bu standart, en geni apta
destek alabilecek olan standarttr.
Tetrapol
Bu standart da Avrupada gelitirilmiti ve ok

sayda kurulu sisteme sahiptir ve birok
imaltdan geni apta destek almaktadr. Tetra
ve Tetrapol standartlar temelde farkl
teknolojilerdir. Tetrapol, Tetradan ok daha
basittir ve kurulmas genelde daha ucuzdur.
Dezavantaj, Tetra ile karlatrldnda snrl
zelliklere sahip olmasdr.
EDACS
Bu patentli standart, Ericsson tarafndan

gelitirilmiti ve ok sayda kurulu sisteme sahip
olmasna ramen, geni apta kabul grmtr.
Genelde birok faydal zellie sahip iyi bir
sistem olarak kabul edilir. Sistemin kurulmas
konusunda biraz isteksizlik olmutur nk
sistem patentlidir ve uluslararas olarak kabul
edilmi bir standart deildir.
Smarzone
Bu patentli standart Motorola tarafndan

gelitirilmiti ve dnya genelinde ok sayda
kurulu sisteme sahiptir. Genel olarak yksek
kaliteli bir sistem olarak kabul edilir. Kullanlan
modlasyon sistemlerinden dolay, bu sistemin
gerek bir saysal sistem mi olduu yoksa sadece
gelimi bir analog trank sistem mi olduu
konusunda tartmalar devam etmektedir.
APCO 25, Amerikan meneli bir standarttr. Bu, APCO olarak

adlandrlan ok etkili bir kamu gvenlii grubu tarafndan
gelitirilmektedir. APCO, resmi olarak standart yaynlamamaktadr,
tavsiye kararlar yaynlamaktadr. Kamu gvenlii alanndaki ilk iyi
bilinen radyo tavsiye karar, APCO-16yd. Bu, trank radyo
sistemlerinin ilevsel prosedrlerine ilikin bir tavsiye karardr ve
polis, itfaiye, amblans ve stratejik silahl kuvvetler gibi kamu
sal ve gvenlii gruplar tarafndan kullanlr. Bu standart ok az
teknik ayrnt iermektedir.
1980lerin sonlarnda, APCO, APCO 25 zerinde almaya balad,
APCO 25, tem trank hem de tek kanall PMR iin saysal
136
modlasyonlu bir radyo sistemine ilikin teknik ve ilevsel bir

standarttr. maltlar gnmzde APCO 25 rn eitleri
sunmaktadr.
Sistem, insan sesini simle etmek (benzetirmek) iin saysal sinyal
ilemeyi kullanr ve daha sonra, insan sesinin veri tanmndan ok,
insan ses rntsnde sadece bir deiiklii temsil eden bitleri iletir
(rnein, dorudan sekiz bit znrlkl PCM kullanarak). nsan
sesini ileyen yazlmlar ve mikroipler, vokoderler olarak bilinir.
APCO-25, 9,6 kBit/slik veri hz (baka bir deyile, 0,77 bit/hertz)
kullanarak, 12 kHzlik bant geniliine sahip kanallar zerinden
iletim gerekletirir. Burada kullanlan modlasyon teknii, srekli
olarak kaydrlan kuvadratr faz kaydrmal modlasyon (QPSK)
tipi olup C4 FM olarak da bilinir.
APCO-25, temel olarak kamu gvenlii hizmet endstrisine hizmet
vermek iin tasarmlanmtr. Bu yzden, yapsal olarak standart iki
yollu bir radyo sistemi gibi alr. Bu, bu endstride gerekli olan
hzl radyo eriim sresinin salanmas iin esastr. Bu standard
kullanan radyo cihazlar tarafndan iyi bir ekilde hizmet
verilebilecek olan dier endstriler, maden ve imalt endstrileri ve
baz kamu kurululardr.
Standartta veri iletim zellikleri de mevcuttur. Standart, ayrca
yapsal gvenlik artlarn ve hava artlarndan korunma iin birok
ciddi art da kapsar. Vokoderde kullanlmas tavsiye edilen saysal
sinyal ileme standard, helikopter, polis ve itfaiye arac sireni, silah
ate sesi gibi iddetli arka plan grltsnn mevcut olduu
durumda, insan sesinde en dk seviyede bozulum oluacak ekilde
tasarmlanmtr.
Avrupa meneli ana standart, TETRA PMR standard olarak
bilinmektedir. TETRA standard, Avrupa Telekomnikasyon
Standartlar Enstits (ETSI) tarafndan gelitirildi. Standart,
yllarca tartlm ve zerinde deiiklik yaplm olmasna ramen
sonu olarak birok Avrupa lkesinde kabul edilmitir.
TETRA, zellikle ticari uygulamalarn daha nemli olarak kabul
edildii Avrupa PMR pazar iin tasarmlanmtr. Standart, ticari
ses gereksinimlerine ve ar bir veri iletim gereksinimine sahip
birok kullancya hizmet verecek ekilde tasarmlanmtr.
Standart, 25 kHzlik bant geniliine sahip tek bir kanala drt zaman
diliminin tahsis edilmi olduu zaman blmeli oullama (TDM)
teknolojisine dayanr. Tahsis edilmi 25 kHzlik bant genilii
kanal zerindeki veri iletim hz 36 kbpsdir (baka bir deyile, 1,44
bit/hertz). Burada da vokoderlerde saysal sinyal ileme kullanlr
137
ancak bu sefer veri knn en yksek seviyeye karlmas

zerinde durulmaktadr.
Bu standart spesifik olarak ticari uygulamalar iin gelitirilmi
olduundan, tama endstrisi, taksiler, kuryeler, vb. iin bu tip
radyo teknolojisinin kullanlmas en iyisidir. Baz kamu hizmetleri
iin de (elektrik, su ve belediye hizmetleri iin) bu tipin kullanlmas
ok uygun olur. Avrupa genelinde baz lkelerde bu sistemler
kurulacaktr ve 2004 yl itibariyle almaya balayacaktr. Baz
lkeler (rnein, Norve) orta byklkte sistemlere sahiptir ve bu
sistemler, baarl bir ekilde almaktadr.
Tetrapol standard, Franszlar tarafndan gelitirildi ve 1994te ak
bir standart olarak kaydoldu. Bu standart, GSM standartlarna
dayanmaktadr ancak GSM cihazlar kullanlarak bu standarda
dorudan eriilemez. Tetrapol standard, Frekans Blmeli
oullama (FDM) tekniini kullanr ve bu yzden Tetra ile ok az
ortak zellie sahiptir. 12,5 kHzlik kanal aral ve Gaussian
minimum kaydrmal modlasyon (GMSK) tekniini kullanr.
Tetrapoln temel avantajlar, Tetradan daha basit bir teknolojiye
sahip olmas, GSM teknolojisi reten imaltlarn daha tecrbeli
olmas ve Tetrapoln Tetradan genelde daha ucuza implement
edilebilmesidir.
xxiv. Spesifik Olarak Telemetri Uygulamalar

iin Saysal Radyo
Spesifik olarak telemetri uygulamalar iin saysal radyo reten
birtakm imaltlar mevcuttur. Bunlar, uzun mesafeler zerinden
garantili veri k salamak iin lisansl bantlarda alacak ekilde
tasarmlanmtr. Bu radyo imaltlarnn en iyi bilinen iki tanesi,
Trio Communications (Trio Haberleme) ve Microwave Data
Systemstir (Mikrodalga Veri Sistemleri).
Bu radyolarn tasarm felsefesi, veri gvenilirliinin hayati nemde
olduu uzaktaki ya da dmana ait ortamlarda yar at gibi
almalardr. Bu radyolar, normalde dayankl birimler olarak imal
edilir ve alnan tm verinin % 100 doru olmasn salayan havadan
yaplan haberlemeye ilikin gelimi protokolleri kullanr.
Bu tip radyolara ilikin baz zellikler unlardr:
400520 MHz ya da 900 MHz telemetri bantlarnda

almas
12,5 kHz ya da 25 kHz kanal aral
138
4800, 9600 ya da 19200 bpslik veri hzlar

Tam ya da yar dupleks almaya imkn veren dahili
dublekserler
Genelde GMSK ya da QAM gibi modlasyon tekniklerinin
kullanlmas
Tam duplikasyonlu dahili bileen seenekleri g
ykselteleri, uyarclar, alclar, modemler, CPU kartlar
Herhangi bir bileenin arzalanmas durumunda yedek
bileenlerin otomatik olarak devreye girmesi
Uzaktan izleme birimine alarm gnderilmesi ve deiimin
otomatik olarak onaylanmas
RF yldrm dmesinden koruma birimi (yerleik)
Yerel kontrol iin n panel durum ekran kontrol ve bakm
(maintenance) kolayl
Birimlerin tm parametrelerinin programlanabilir olmas
Birimin yerel olarak ve uzaktan izlenmesi, tehisi ve kontrol
edilmesi
Uzaktan izleme ve konfigrasyon iin Windows tabanl
yazlm paketlerine sahip olmas
Arzaya neden olan ortak bileenler en aza indirilecek ekilde
tasarm
Rle yerine hibrit birletirici devrelerin kullanlmas (bylece
radyo frekans deiim devreleri en yksek seviyede
gvenilirlie sahip olur.)
C/DSMA arpma nleme sisteminin kullanlmas (bylece
birok RTU tek bir baz istasyonuna eriebilir).
Sadece % 100 doru olan verinin alc radyodan ileri doru
iletilmesini salamak iin hata tespit ve hata dzeltme
ilemlerini
gerekletirmek
iin
havadan
yaplan
haberlemeye ilikin gelimi protokollerin kullanlmas
% 100 iletim grev evrimi iin tasarmlanm olmas
10C il + 65C arasnda ya da daha geni alma scaklk
aral
0 il % 95 arasnda ya da daha geni alma nem aral
Tam dupleks srekli alma iin anten portunda 5 wattlk
RF k gc
evre scakl belirli bir seviyeyi geerse otomatik RF k
gc azaltmas
139
Farkl terminallerle balant kurmak iin genelde iki seri veri

portuna sahip olmas
Genelde PPP ve SLIP gibi seri ara yz protokollerini
desteklemesi
Genelde Modbus gibi endstriyel protokolleri desteklemesi
108 dBmde 10-6dan daha iyi bit hata oranlar
xxv. Saysal Kablosuz Haberleme

1990larn ortalarndan beri, kablosuz haberleme gitgide
gelimitir. Bu, genelde radyo haberlemesinin iki alanna atf yapar.
lki, daha byk telekomnikasyon firmalar tarafndan altrlan
kamuya ait lisansl mobil telefonlardr. GSM gibi ikinci jenerasyon
standartlar bu kategoriye girer. kincisi, kablosuz ebeke kurmak
iin kullanlan standartlardr. Bu, genelde mobil bilgisayar iin ya da
LAN kablolarnn yerine kullanlabilir.
lk kategoride, nc jenerasyon hcresel mobil telefonlar
konusunda gelimeler olmutur. Bu sistemler, kullancnn nternete
ya da ilgili dier veri ebekelerine yksek hzda erimesini
salayacak ekilde tasarmlanmtr.
Bu standartlarn geliiminin tamamlanmas ve onaylanmas yava
olmutur. Hangi standartlarn dnya genelinde kabul edilebilir hale
gelecei konusunda hal baz tartmalar devam etmektedir.
GSM ebekelerinde gnmzde mevcut olan bir hizmet de Genel
Radyo Frekans Paket Hizmetidir (GPRS). Bu, 21,4 kbpsye kadar
olan hzlarn elde edilmesini salayabilir. GPRS, baz basit telemetri
uygulamalar iin kullanlmaktadr. Gerek zamanl veri ak
gerektirmeyen ve aramal eriimin kabul edilebilir olduu
uygulamalar iin, bu hizmet iyi alabilir. Son model GSM
telefonlar ya da bilgisayarlarn PCM CIA kartlar, dahili GPRS
modemlere sahiptir. Aksi halde, bir GPRS modem satn alnabilir ve
standart bir GSM telefona taklabilir.
kinci kategori iin, 1990larn balarndan beri kablosuz LAN
rnleri kullanlmaktadr. Bunlar, LAN geniletme gereksinimleri
iin baarl bir ekilde 1 il 2 Mbps arasnda veri hzlar
salayabilir.
Bu rnlerin birou, lisansl olmayan 2,4 GHz bandnda yaygn
spektrum teknolojisi kullanarak almaktadr. Bazlar uluslararas
standartlara dayanrken, dierleri patentli standartlara dayanr.
Lisansl olmayan bantta kullanlmalarndan dolay, RF k gleri
snrldr, bu nedenle alma aralklar da snrldr.
140
Bu sistemlerin kullanmyla ilgili temel sorun, gnmzde zellikle

gelimi kentsel blgelerde bu bantta alan kullanc saysnn
artm olmasdr. Bu, nemli lde enterferansa neden olmakta ve
birok kullanc iin veri kn nemli lde azaltmaktadr.
Blgedeki beklenen ciddi byme oran ile, sorunun daha da
ktleecei dnlmektedir.
Gnmzde baz kablosuz LAN standartlar, bu pazarda ncelikli
hale gelmeye balamaktadr. Bunlar, 1 ve 2 Mbpslik veri hz
salayan Bluetooth, 11 Mbps salayan 803.11b ve 54 Mbps
salayan 803.11a standartlardr. Bluetooth ve 803.11b standartlar
2.4 GHz bandnda alrken, 803.11a standard 5 GHz bandnda
alacaktr.
Aadaki izelgede, eitli standartlara ilikin ksa bir zet
verilmitir ve bu standartlar birbirleriyle karlatrlmtr:
lk
k
Tarihi
oklu
Eriim
Teknolojisi
Modlasyon
450-467
MHz
479-496
MHz
747-792
MHz
824-894
MHz
876-960
MHz
17101880
MHz
18501990
MHz
TDMA
GMSK
14,4
kbps
2001
Yukarda
ki gibi
TDMA
GMSK
21,4
kbps
2000
Yukarda
ki gibi
TDMA
GMSK
14,4
kbps
Teknoloji
Coraya
GSM
(Kresel
Mobil
Haberle
me
Sistemi)
Temelde
Avrupa &
Asya, baz
Latin
lkeleri ve
Kuzey
Amerika
1992
GPRS
(Genel
Radyo
Frekans
Paket
Hizmeti)
GSMin
gncellet
i_
rilmi hali
HSCSD
(Yksek
Hzl
Devre
GSMin
gncellet
i_
rilmi hali
Frekans
band
141
Veri
hz
Anahtarla
mal Veri
letimi)
EDGE
(GSM
geliimi
iin
ykseltilm
i veri
hzlar)
GSMin
gncellet
i_
rilmi hali
2001 2
Yukarda
ki gibi
TDMA
8 PSK
384
kbps
TIA/EIA136
(Kuzey
Amerika
Saysal
Hcresel)
Kuzey
Amerika
ve baz
Latin
Amerika
lkeleri
1996
824-894
MHz
18501990
MHz
TDMA
DQPS
K
13 kbps
TIA/EIA95-A
(CdmaOn
e
Sistemi)
Kuzey
Amerika,
Kore ve
baz Asya
lkeleri
1995 1997
824-894
MHz
832-925
MHz
18501990
MHz
17501870
MHz
CDMA
QPSK
aa
OQPS
K
yukar
14,4
kbps
TIA/EIA95-B
(CdmaOn
e
Sistemi)
Kuzey
Amerika,
Kore ve
baz Asya
lkeleri
1995
1997
824-894
MHz
832-925
MHz
18501990
MHz
17501870
MHz
CDMA
QPSK
aa
OQPS
K
yukar
115
kbps
CDMA20
00
(1xRTT)
(1xRadyo
Telefon
Teknolojis
i)
Kore,
Amerika
ve
Japonya
2001
411-493
MHz
19202170
MHz
CDMA
QPSK
aa
HPSK
yukar
307,2
kbps
1xEV-DO
(1xSadece
Geliim
Kore,
Amerika
ve
2001
-
411-493
MHz
CDMA
QPSK/
8PSK/
16QA
2,5
Mbps
142
M
aa
HPSK
yukar
aa
307
kbps
yukar
CDMA
QPSK
aa
HPSK
yukar
384
kbps
2 Mbps
bina ii
19002025
MHz
19101930
MHz
18501990
MHz
TDMA/
CDMA
QPSK
aa
HPSK
yukar
384
kbps
2 Mbps
bina ii
2003
19002025
MHz
19101930
MHz
18501990
MHz
TDMA/
CDMA
QPSK
aa
HPSK
yukar
384
kbps
in ve WCDMAy
(TDD)
konulan_
dran
dier
lkeler
2003
20102025
MHz
GSM 900
bant
dcS 1800
bant
TDMA/
CDMA
QPSK
8 PSK
384
kbps faz
1
2 Mbps
faz 2
Dnya
genelinde
2000
24002483
MHz
TDMA
GFSK
1 Mbps
gnm
zde
2 Mbps
gelecekt
Verisi)
Japonya
2002
19202170
MHz
W-CDMA
(FDD)
(Geni
bant
CDMA
Frekans
Blmeli
Dupleks)
Kore,
Japonya,
Avrupa,
Amerika
ve
Asya
lkeleri
2001
19202170
MHz
18501990
MHz
17101880
MHz
W-CDMA
(TDD)
(Geni
bant
CDMA
Zaman
Blmeli
Dupleks)
Kore,
Japonya,
Avrupa,
Amerika
ve Asya
lkeleri
2003
W-CDMA
(dk ip
hz TDD)
(Geni
bant
CDMA
Frekans
Blmeli
Dupleks)
Kore,
Japonya,
Avrupa,
Amerika
ve Asya
lkeleri
TDSCDMA
(Zaman
Blmeli
Senkron
CDMA)
Bluetooth
(Kablosuz
Kiisel
Alan A)
143
e
802.11b
(Kablosuz
Yerel
Alan A)
Temelde
Kuzey
1999
24002483
MHz
CSMA-CA
DBPS
K/
DQPS
K
11
Mbps
802.11a
(Kablosuz
Yerel
Alan A)
Temelde
Kuzey
Amerikada
2002
51505825
MHz
CSMA-CA
BPSK/
QPSK /
16
QAM /
64
QAM
kullana
n
QFDM
54
Mbps
Hiperlan 2
(Kablosuz
Yerel
Alan A)
Temelde
Avrupada
ve tm
dnya
genelinde
2002
51505825
MHz
CSMA-CA
BPSK/
QPSK /
16
QAM /
64
QAM
kullana
n
QFDM
54
Mbps
144
MKRODALGA SSTEM
i. Giri
Ufuk ya da gr izgisi teriminin kendisinden de anlalaca gibi,
gr izgisi radyo sisteminin temel alma ilkesi yle anlatabilir:
Uzaktaki ucu grebilirseniz, o zaman o ula konuabilirsiniz. Bu
blmde, iki ya da daha fazla sabit blge arasnda kalc haberleme
linkleri kurmak iin genelde kalc olarak kurulan noktadan-noktaya
radyo sistemlerini anlatacaz.
1. Blmde akland gibi, radyo dalgalar elektromanyetik
dalgalardr ve iletim frekans ok dk frekanstan (VLF) ar
yksek frekansa (EHF) doru ykseldike, atmosferdeki yaylma
karakteristikleri nemli lde deiir. rnein, 17 kHz civarndaki
duyulabilir araln hemen stnde bir frekansta almakta olan
yksek gl bir verici ile denizin iindeki denizaltlara dk hzl
veri iletebilmek mmkndr (Avustralyada Bat Hint
Okyanusundaki denizaltlar iin kullanlmaktadr). Dier taraftan
EHF sistemleri Gigahertz aralnda almaktadr, frekanslar
binlerce Megahertz olarak llr. Bu sistemler genelde sadece
birka yz metre mesafe dahilinde alr ve tepelerin ya da
kelerin arkasn gremez.
Genel kural olarak, frekans ne kadar yksek olursa, sistem zerinden
iletilebilen bilginin miktar o kadar ok olacaktr, bylece
Amerikada Bostonda limanda yer alan bir gemideki HF sistemi,
geminin Stokholmdeki merkez ofisiyle gvenilir bir ekilde
haberleebilirken; bu haberleme, dk-kaliteli tek bir ses kanalyla
ya da ok dk-hzl veri ile snrldr. Dier taraftan, 8 GHz
bandnda alan saysal konvansiyonel bir radyo sistemi, 30 km
zerinden 34 Mbps hznda saysal sinyal iletebilir ve bu sinyal, ses,
veri ve video bilgisinden oluabilir.
Noktadan-noktaya sistemler iin kullanlan frekans aral, 1
GHzden 50 GHz (bandn snr deeri) civarna kadar uzanabilir.
Bunun stnde, baz linkler kzl-tesi blgede alrken, spektrum,
grlebilir arala doru hareket eder.
Bu blmde, radyo linki iletim teorisi ve bir sistemi oluturan
bileenler aklanmaktadr. Radyo iletimiyle ilgili baz sorunlar
aklanmaktadr ve 1,7 GHz bandnda almakta olan bir radyo
linki iin basit bir radyo yolu hesaplamas verilmektedir.
145
ii. Genel Bilgiler

Mikrodalga, 1 GHz (30 cm) ve 100 GHz (0.3 cm) arasndaki
frekanslara yakn dalgalar olarak ele alnr. Temel yer
komnikasyonlar kullanm, veri ebekeleri, telemetri ve mobil
radyoyu da ieren oklanm komnikasyon sistemlerde bilgi ve
kontrol sinyallerini tayan, noktadan noktaya balantlar iindir.
Yksek frekanslarn ilerlemesinin, 30-100 GHz, olas mikrohcresel radyo telefon sistemlerinde gelecekte kullanlmas
dnlerek allmalar yaplmaktadr. Bu yksek frekanslar, ayn
zamanda, uydu komnikasyonu ve radar uygulamalarnda da
kullanlmaktadr. 3 GHze kadar varan mikrodalga frekanslar mobil
kullanm iin ayrlmtr.
Eski noktadan-noktaya sistemler, vakumlu tp teknolojisiyle
gelitirilmiti ve gnmzn standartlarna gre kaba ve hantald.
VHF bantlarnda altrlan sistemlerin ounluunun merkezi 80
ve 160 MHzdi. Anten sistemleri bykt ve anten kazanc snrlyd
ve bunu telafi etmek iin, vericiler, 100 watt ya da daha fazla g
verebiliyordu. 1960larda kurulan tipik bir sistem, selenyum disk
dorultucular kullanan 250 V ve 400 Vluk dc g kaynaklarndan
oluurdu ve bunlar, standart bir cihaz rafnn alttaki te birlik
ksmn doldururdu. Daha sonra, her bir rafn yaklak 30 cmini
dolduran ayr verici ve alc birimleri gelitirildi. Vericinin RF k
10 wattt ve bu, genelde k 100 watta karmak zere bir g
ykseltecini srmek iin kullanlrd. Anot, katot ve elektrik ebekesi
gerilimlerini lmek iin bir lme birimi mevcuttu. Bunlarn
hepsinin stnde, genelde eski transistr teknolojisini kullanan
frekans blmeli oullayc vard ve en stte, bir ac datm sistemi
yer alrd. Tm terminal raf, drt ses kanal kapasitesine sahipti.
Modern bir radyo terminali, yaklak olarak bir faks makinesi
byklnde olacaktr ve 450 simultane telefon arsn tayacak
kapasiteye sahip olabilir.
Yar iletken teknolojisinin hzl geliimi, noktadan-noktaya radyo
sistemlerinin kullanmnda eit derecede hzl bir geliim salad.
Saysal sistemlerin kapasitesi 960 ses kanalna kt ve kanal bana
cihaz bykl ve maliyeti ciddi lde azald.
Son otuz ylda, gelimekte olan lkelerin ilerlemesini salamak ve
Bat dnyasndaki yetersiz ve eski sistemleri yenilemek iin tm
haberleme tiplerinin kullanmnda byk bir art meydana geldi.
146
imdi, farkl tip haberleme linklerinin kullanm oranndaki

ykselii ve d inceleyeceiz.
Havai hatlar
Ak hava havai kablo hatlar hemen hemen kullanmdan kalkmak
zeredir. Kurulmalar ve bakm pahaldr, kolayca zarar grebilir ve
grsel adan pek ho deildir.
Yeralt bakr kablolar

Arazinin uygun olduu yerlerde yeralt geni bant kablo ve eeksenli
kablo sistemleri, geni apta kullanlmaktayd; nk iilik
maliyetleri dkt. Bu sistemler yzlerce analog kanal
tayabiliyordu ancak yaklak olarak her 10 kmde bir
tekrarlaycnn yer almas gerekliydi. Yer alt kablolar, termitlerin
ve topra kazan hayvanlarn saldrlarna kar hassastr. Tarmsal
blgelerde dikkatsiz bir ekilde yeni yollar aldnda ya da
ehirlerde ve kasabalarda ukur kazldnda yeralt kablolar zarar
grebilir. Hava hatlar gibi, yeralt kablolar ve bunlara ait
tekrarlayclar, yldrm dmesi yznden zarar grebilir ve tamir
edilmeleri pahal ve zaman harcayc olabilir. Baz yer alt kablolar,
borulara ya da oluklara yerletirilirdi.
Radyo
Gr/ufuk izgisi radyosu, kablo sistemlerine gre birok avantaja
sahiptir. Dalk bir lkede radyo, tepeden tepeye hzl ve ucuz bir
ekilde kurulabilir, kayalkl tepelere kablo demek, kablolarn
nehirlerden ve gllerden gemesini salamak zordur. Ancak radyo
blgesinde bakm gereklidir; zaman iinde bakm gereksinimi de
azald, yldrm dmesi hal bir problem olmakla birlikte, radyo
blgelerinin yeterli bir ekilde korunmas artk mmkn. Radyonun
nemli bir zellii gvenlikti ve hal da yledir. Gerekirse, radyo
blgeleri duvarlar tarafndan ve hatta askeri kuvvetler tarafndan
korunabilir. Gmlm kablolar ve tekrarlayc blgelerinin yerleri
kolayca bulunabilir ve dmanlar tarafndan zarar grebilir.
Fiberoptik kablo
Son yllarda fiberoptik kablo, radyoya kar iddial bir rakiptir.
Gnmzde iletmekte olduumuz bilginin miktar o kadar oktur ki,
modern saysal radyo sistemleri bile yetersiz hale gelmektedir.
Fiberoptik kablo, ok byk bir kapasiteye ve geliime ak bir
147
yapya sahiptir ama yine de kazara zarar grebilir; sabotaja

urayabilir, termitler ve dier hayvanlar yznden zarar grebilir
ancak yldrm dmesinden kolay kolay zarar grmez. Fiberoptik
kablo denmesinin maliyeti yksek olabilir ancak kablo
kapasitesinin yksek oluu, maliyetin yksek oluunu telafi edebilir
ve ayrca oluklara eski kablolarn yerletirilmi olduu durumda, bu
oluklar, yeni fiber kablolar iin yeniden kullanlabilir.
Gnmzde, hem fiberoptik kablo hem de radyo sistemleri youn
ilgi grmektedir. artlarn, gereksinimlerin ve arazinin dikkatli bir
ekilde analiz edilmesi ve ilgili dier faktrler, sistem tasarmcsnn
doru seimi yapmasn salayacaktr.
Saysal
kapasite
30 kmlik
bir yol iin
cihaz
maliyeti
(Amerikan
Dolar
olarak)
Olas avantajlar
Olas
dezavantajlar
2 MB il
280 MB
100 K
Radyo
Kapasitesi
yksektir.
Kurulmas
kolaydr.
Blgelerin
korunmas
nispeten daha
kolaydr.
Ar yamur
yznden
kesintiler
olabilir.
Yldrm
Sabotaj
Tekrarlayc
blgelerine
eriim
Fiber
kablo
2 MB il
280 MB
(Not 1)
240 k
kablo
20 K cihaz
(Not 2)
Kapasitesi ok
yksektir.
Frtnaya kar
dayankldr.
Kurulum
maliyeti
yksektir.
Arazi kullanm
izni, vb.
gerektirebilir.
Termitler
Yol
almas
iftilik
Sabotaj
Seller
Sistem
gvenilirlii
iin risk
tekil eden
durumlar
Notlar
1. Bir fiber kablonun saysal kapasitesi neredeyse snrszdr nk ok az ilve
maliyetle birok fiber tek bir kabloya yerletirilebilir.
2. Kablo maliyetleri yapya ve koruyucu kaplamalara bal olarak deiir.
izelge 2.1 Radyo ve fiber kablo sistemlerinin karlatrlmas
148
iii. Noktadan-Noktaya Radyo Sistemleri

Yllardr, noktadan-noktaya linkler, sabit radyo sistemlerinin ana
uygulamas olmutur. Bu linkler, sabit bir nokta ile dieri arasnda
haberleme devreleri salar. Kamuya ait haberlemede ehirler ve
kasabalar birbirine balanr, endstriyel durumlarda, merkezi bir
tesis, uzaktaki madenlere ya da sondaj blgelerine balanabilir ve
askeri uygulamalarda, merkezi karargah ile uzaktaki bir blge/cephe
arasnda balant kurmak iin tanabilir terminaller kullanlr.
ekil 2.1 Tipik saysal radyo ya da fiber kablo sistemi

Doa artlar uygunsa, genelde tek bir atlama bir kasabay dierine
ya da belki de 40 km ileride yer alan endstriyel bir tesise
balayabilir. Arazi dalk ise, ekil 2.2de gsterilen
konfigrasyonun kullanlmas mmkndr. Bu konfigrasyonda, ilk
kasabadan tepenin stndeki tekrarlayc istasyona gitmek iin bir
atlama gerekletirilmesi gereklidir, vadinin zerinden gemek iin
bir tane daha ve dier tepeden aadaki ikinci kasabaya ulamak
iin bir atlama daha gereklidir. Birbirlerine olan uzakl belki de
yzlerce kilometre olan byk kasabalarn ve ehirlerin balant
kurmasnn gerekli olduu ve trafiin youn olduu ve bylece
maliyeti telafi ettii durumda, sistem, her biri arasnda yaklak 50
km olan birok tekrarlayc istasyonu kullanabilir. Bazen, kma
[:spur] link olarak adlandrlan daha kk linkler yol zerindeki
kasabalara hizmet verebilir.
149
ekil 2.2 Dalk bir blgenin zerinden geen ksa bir radyo linki
Noktadan-noktaya radyoya ilikin tipik bir uygulama, ekil 2.3te
gsterilmitir ve bu uygulama, demiryolu ve boru hatt sistemlerine
eitli haberleme hizmetleri salamak iin kullanlr. Yol boyunca
genelde aralarnda 30 il 50 km mesafe olan tekrarlayc istasyonlar
mevcuttur. Radyo linki genelde, uzak uta yer alan madenlere ya da
petrol alanlarna telefon ve veri devrelerini tayacaktr. Her bir
tekrarlayc blgesinde, baz devreler, mobil radyo baz
istasyonlarna balanacaktr, bu da, demiryolunda ya da boru
hattnda alan bakm ekibi iin iyi bir haberlemenin
gereklemesini salayacaktr. Yol kenarndaki istasyonlara
demiryolu iaretleme bilgisini ya da boru hatt telemetri verisini
tamak iin baka balantlar kullanlacaktr. Baz demiryolu
operatrleri, yol kenarnda srtnmeden-snm-dingil detektrleri
kullanmaktadr; bu detektrler, kzl tesi alglaycya sahiptir ve
demiryolu aracnn tekerleklerine yakn bir ekilde monte edilmitir.
ekil 2.3 Maden almasna hizmet veren uzun bir radyo linki
150
Bir rulmann ar snd tespit edildiinde; cihaz, radyo sistemi

vastasyla demiryolu kontrolrne sinyal gnderir ve skm bir
rulmann neden olaca muhtemel bir kaza nlenmi olur. Yol
kenarndaki bakm kamplaryla telefon ve veri iletiimi salamak
iin de gerekli balantlar kurulabilir.
iv. Tek Noktadan-ok Noktaya

Sistem tasarmcs iin zel sorunlara neden olan birtakm durumlar
vardr. Her biri ok snrl telefon ya da veri gereksinimine sahip on
ya da yirmi tane ok kk topluluk tarafndan evrelenmi bir
kasabay ya da uzaktaki birok sondaj pompasnn, su deposunun ya
da elektriksel anahtarlama istasyonunun almasn izleyen merkezi
bir kontrol istasyonunu dnn. Tasarmc, her bir blgeyle bir tane
olacak ekilde ok sayda noktadan-noktaya link kurabilir ancak bu,
merkez istasyonda ok byk ve pahal bir yapnn kullanlmasn
gerektirebilir (tek bir direk zerinde ok sayda antenin bulunmasn
gerektirebilir). Bu linklerin birou, gnde belki de sadece birka
dakika kullanlacaktr, bu nedenle sistem ok verimsiz alacaktr.
Baka bir problem ise, her bir link ayr bir frekans gerektirecei iin,
on ya da oniki tane radyo frekans iftinin kullanlmasdr. Ayrca
Blm 1.xvteki ara modlasyon ve enterferans problemleri de
hesaba katlmaldr.
Uydular hakkndaki blmde aklananlara benzer zaman blmeli
oullama tipi olan zaman blmeli oklu eriim [:(TDMA) time
division multiple access] ya da bazen istek gdml oklu eriim
[:(DAMA) demand assignment multiple access] kullanan sistemler
daha pratik bir zm salar.
TDMA sistemleri 1980lerde gelitirilmiti ve ilk gelimeler, analog
radyoda gerekleti. Bu tip sistemlerde, tek bir merkezi istasyon
vericisi, her bir uzak sistemi bir kod vastasyla srayla sorgular. Bu
aamada, uzaktaki alclarn tm faal ve vericilerin tm faal
olmayan haldedir. Belirli bir istasyon merkez istasyonla balant
kurmak isterse, sz konusu istasyondaki verici bir cevap koduyla
cevap verir ve merkez istasyon taramay durdurur ve uzaktaki
blgeyle tam dupleks balant kurar. O zaman bir veri ya da telefon
ars gerekleir ve ar sonlandrldnda, uzaktaki verici faal
olmayan hale gelir ve merkez istasyon yeniden taramaya balar.
Merkez istasyonda uzak bir blge iin bir ar balatldnda,
uzaktaki blgeye iletilen kod, uzaktaki vericiyi faal hale getirmek
iin ilve bir talimat ierir bylece bir ar balatlabilir. TDMA
151
sistemleri basit ve verimliydi ancak tek bir ar ile snrlyd ve bir

ar gerekleirken, hat tekrar msait olana kadar uzaktaki dier
blgelerin beklemesi gerekiyordu.
Gnmzde saysal teknoloji kullanan TDMA sistemleri tercih
edilmektedir nk performanslar daha yksektir ve saysal iletim
sistemlerine dorudan entegre edilebilirler.
ekil 2.4 Tek noktadan-ok noktaya sistem

Tipik bir TDMA sistemi 1,5 ya da 2,5 GHz bandnda alr ve her
biri 64 kbpsde alan 30 tane simultane trafik devresine sahip
152
olabilir. 158 taneye kadar uzak istasyonla ve her biri kendisine tahsis
edilmi bir telefon numarasna sahip 480 aboneyle alabilir,
bylece sistem, herhangi bir telefon ebekesine entegre edilebilir.
Blge, merkez istasyonla dorudan radyo linki kuramayacak kadar
istasyondan uzakta ise, aral geniletmek iin tekrarlayc istasyon
kullanlabilir. Gerekli ise, aboneler tekrarlaycya balanabilir ya da
trafikle ilgili hibir art yoksa, tekrarlayc, dorudan tekrarlayc
olarak alabilir.
ekil 2.4te, tipik bir TDMA sistemine ilikin blok diyagram
gsterilmektedir. Bu sistem, denizdeki kaynaklara ses ve telemetri
hizmetleri ve karadaki depolara, pompalara, su ve elektrik
tesisatlarna da benzer hizmetler salayabilir. Bu sistem, ayrca
yakndaki bir kye de hizmet verir, tesis iilerine telefon hizmeti
salamann yan sra salk merkezlerinde, polis tekilatnda,
postanelerde ve benzeri kamu hizmetlerinde de kullanlr. Sistem
zerinde teleks hizmetlerinin salanmas ve hatta ankesrl
telefonlarn altrlmas bile mmkndr. Ayrca, tesis kontrol
odas ile uzak blgeler arasnda ya da iki uzak blge arasnda, 1200
bps il 19,2 kbps arasnda alan dk hzl kalc veri devrelerinin
kurulmas da mmkndr.
TDMA merkez istasyonu, tesis PABXi ile birlikte tesis kontrol
odasnda yer alrken, verici cihaz, uzak blgeleri en iyi ekilde
kapsayabilmesi iin tepe blgesine yerletirilecektir. ki cihaz tipi
arasndaki balant, 2 MBlk normal bir linktir, araziden dolay, bu
link muhtemelen bir radyo linki olacaktr. Merkez istasyon, TDMA
sistemindeki abone says kadar telefon iftiyle PABXe
balanacaktr.
Yaknda kamuya ait bir santrala sahip bir kasaba yer alsayd, bu
santral, radyo yolu ile ya da kablo ile PABXe balanrd ve PABX
zerinden gerekli sayda uzak blgeyi anahtarlayarak, Ulusal kamu
ebekesine eriebilirdi. Uzak blgelere olan veri hizmetleri, PABX
tarafndan anahtarlanr ya da dorudan bir ynlendiriciye balanrd.
alma teorisi
Uydu sistemlerine uygulanabilen TDMA teorisi, Blm 3.ivde
aklanmaktadr.
Tipik bir mikrodalga TDMA sisteminin alma ekli, Blm 2.8de
aklanan saysal oullama srecinin anlalmasn gerektirir, bu
nedenle, okuyucunun dier blmlere gemeden nce bu blm
anlamas gereklidir.
153
ekil 2.8de, PCM kodlu ses bilgisinin ve/veya temel hzdaki 64

kBlk verinin 2048 kbpslik zaman erevesine nasl konduu
gsterilmektedir. 32 tane zaman dilimi mevcuttur ve bunlarn iki
tanesi sistem trafii iin kullanlabilen 30 zaman dilimini
denetlemek ve iaretlemek iin kullanlr. Merkez istasyon srekli
olarak iletim gerekletirir ve tm uzak blgeler bilginin tmn alr
ancak her bir blge sadece kendi benzersiz adresini tayan zaman
diliminin kodunu zer. Bu durumda, merkez istasyonun 64 kbpslik
dizgisi u ekilde iletilir: 30 ayr blgenin her birine bir tane ya da
alternatif olarak 1 blgeye 10 dizgi, baka bir blgeye alt tane, dier
drt blgenin her birine iki tane dizgi gnderilir ve kalan alt dizgi
ayr blgelere gnderilir.
Her bir uzak istasyon, iletilen bilgiyi aldnda, hangi zaman
diliminin kodunu zdn bilir ve merkez istasyona geri iletim
yapmak iin, sz konusu zaman erevesinin balangcnda vericiyi
faal hale getirir ve zaman erevesinin sonunda vericiyi faal
olmayan hale getirir. Bu ekilde, daha nce olduu gibi, 30 uzak
blgenin tm, merkez istayona ayn frekansta iletim yapabilir.
Her bir uzak blge ile merkez istasyon arasndaki mesafe ayn
olmayaca iin, sinyallerin uzak blgeye ya da uzak blgeden
iletilme sreleri farkl olacaktr. Merkez istasyon bu varyasyonlar
izleyebilir ve dakika zamanlama hatalarna ilikin bir dzenleme
yapabilir. Baz sistemler, bu zamanlama kontrolnde o kadar
baarldr ki, bu sistemler, kaz makinesi gibi ya da talim gemisi
gibi yava hareket eden bir arala haberleme salayabilir.
Bu aklamalar, tipik bir TDMA sisteminin almasna ilikin ksa
ve basitletirilmi aklamalardr, uygulamada, zaman dilimi
dzenlemesi ve iaretleme, aklanm olandan daha karmaktr.
v. Tipik Bir Radyo Terminali

Bir radyo vericisinin ya da alcsnn almasna ilikin ayrntlar,
sistem tasarmcs iin derin bir nem arz etmemektedir, tasarmc
normalde vericiyi ve alcy kara kutu olarak kabul edebilecek ve
genel zelliklere odaklanacaktr.
ekil 2.5te, saysal bir radyo terminalinin basitletirilmi blok
diyagram gsterilmektedir ve bu blmde, bileen modllerin
fonksiyonu ksaca aklanacaktr.
154
ekil 2.5 Saysal bir radyo terminalinin blok diyagram
Verici
CCITT standartlarna gre kodlanan saysal bir sinyal enkodere
beslenir, enkoderde saklanr, sinyale bit dolgulamas yaplr ve parite
bilgisi eklenir. Grlty ve harmonik frekanslar elemek iin,
sinyal, bant-geiren bir filtreden geirilir. Daha sonra, sinyal, yksek
hzl bir anahtarn ikili/binari bilgiyi iki kartrc ya da kap
devresinden birine ynlendirdii modlatre aktarlr, ikili/binari
durumuna gre kaplardan biri faal hale gelecektir. Kaplardan biri
70 ya da 140 MHzlik ara frekansta tayc sinyali besler. Dier
kap, ayn frekans 90 faz kaymas ile bant geiren baka bir filtreye
besler. Daha sonra, sinyal, ara frekansn lokal bir osilatrle
kartrld kartrcya ya da st konvertre iletilir. Bu lokal
osilatr, istenen radyo frekansnn 70 ya da 140 MHz altndaki bir
frekansta alacaktr.
155
Sonuta oluan radyo taycs, gc belki de 1,0 il 10,0 watt

arasndaki bir deere ykseltmek iin bir g ykseltecine
iletilecektir ve baka bir bant geiren filtreden getikten sonra, anten
besleme kablosu vastasyla antene aktarlacaktr.
Alc
Anten tarafndan alnan bir radyo frekans sinyali, alcya girecektir
ve bu sinyal, anten tarafndan toplanm olabilen dier enterferans
ortadan kaldrmak iin bant geiren bir filtreden geecektir. Daha
sonra sinyal, RF ykseltecine ve buradan da kartrcya ya da alt
konvertre iletilir. Vericide olduu gibi lokal bir osilatrden gelen
radyo frekansndan 70 ya da 140 MHz kadar farkl olan bir sinyalle
kartrlacaktr. Alt konvertrn k ara frekansta olacaktr ve
ykseltece beslenir. Bu IF ykselteci antendeki sinyal
snmlemesinin neden olduu RF giri sinyal seviyesindeki
varyasyonlar byk lde telafi edebilir bylece giri 50 ya da 60
dB derken, k neredeyse sabit kalacaktr. Geni bir alma
aralnda sistemin kararllnn salanmasnda bu otomatik kazan
kontrol (AGC) ok nemli bir faktrdr.
Daha sonra IF sinyali demodlatre aktarlr. Demodlatrde sinyal
iki tane yksek-hzl anahtar ya da faz detektrn besleyecek
ekilde blnr. IF sinyali faz-bir anahtarnda olduunda
(diyagramda) ikili 0 retilecek, IF sinyali faz-kuvadratrde
olduunda, ikili 1 retilecektir. Bu ikili durumlar rejeneratre
gnderilecek ve saysal sinyal oluturulacaktr. Sinyal, kod zcye
iletilecek, burada parite kontrolleri yaplacak ve sinyal CCITT
biimine dntrlecektir; sinyal, alc kndan oullama
sistemine iletilir.
Yukarda aklananlar, saysal radyo sisteminin ilkelerinin genel
olarak anlalmasn salayacaktr. Uygulamadaki sistemlerde,
modlasyon srecinin daha verimli olmasn salayan ve bylece
radyo linki zerinden yksek-hzl veri dizgilerinin iletilmesine
imkn veren ok-seviyeli kuvadratr genlik modlasyonu (M-QAM)
gibi daha karmak modlasyon metotlar kullanlacaktr.
vi. Modlasyon Metotlar

nceki blmde gsterilen saysal modlasyon ve demodlasyon
sistemi en basit tiptedir, verimsizdir ve sadece dk veri hzlarnda
alabilir. Modlatre beslenen sinyal, iki gerilim seviyesinden ya
da sinyal durumundan oluan ikili bir sinyaldir ve bu temel bilgiden,
156
giri sinyalinin rneklenen gerilimini temsil etmek iin saysal bir

szck oluturulur. nceki blmde, ikili sinyalin durumundaki
deiimi temsil etmek iin ara frekansn ve bylece tayc
frekansn 90 faz kaymasna tbi tutulduunu grmtk. Bu, bir
vektr olarak temsil edilebilir ve ekil 2.6da 1-PSK olarak
gsterilmektedir.
ekil 2.6 Baz modlasyon rntleri

1-PSKdan balarsak, fazn hem + 90 hem de 90 kaydrlmas
kolaydr ve bu iki durum, 2 PSK ile temsil edilebilir. Bu durumlarn
her biri, rneklenen giri sinyalinde spesifik bir gerilim seviyesini
gsterebilir.
kinci admda, faz, rnein 45 gibi kk artlarla kaydrlmaktr
ve imdi, sz konusu drt durumu gstermek iin tayc sinyal faz
modlasyonuna tbi tutulabilir, faz 45, 135, 225 ve 315ye
157
kaydrlr. imdi drt PSK ya da QPSK diyagramnda gsterildii

gibi iki-bitli szc dorudan temsil etmek iin bu drt durumun
her biri kullanlabilir.
Faz sadece 22,5 kaydrlarak, rnt 8 PSKya karlabilir ve
modlatrn k, 2 PSK sisteminin knn katdr. rnt 16
noktaya karlrsa, demodlatrdeki rnty ayrt etmek iin basit
faz kaydrma as yeterli olmayacaktr. Ancak, kuvadratr genlik
modlasyonu olarak adlandrlan bir genlik modlasyon tipi
tarafndan ayn rnt retilebilir ve QAM, nokta konumunu, fazas ve genlik cinsinden bir vektr olarak tanmlad iin, 16
QAMin retilmesi basit bir konu haline gelir, bu da drt-bitli
szce imkn verir.
Son admdan sonra, 64 QAMe ve hatta daha yksek seviyelere
kmak mmkndr, bylece modlasyon ve demodlasyon
aamalarnn k byk lde artar. Bu fonksiyonlar
gerekletiren devreler olduka karmak olabilir, sistem
tasarmcsnn bu devreleri anlamas zordur ve gerekli de deildir
nk tasarmc genelde, gerekli veri hzn salamak iin standart
verici ve alc modlleri kullanyor olacaktr.
vii. Standartlar
Elektronik ve haberleme endstrileriyle ilgili standart hazrlayan
birok organizasyon mevcuttur. Bazlar ulusaldr, ancak CCITT
(Uluslararas Telefon ve Telgraf Danma Komitesi) gibi dier
organizasyonlar, dnya genelinde kullanlan standartlar retir.
(CCITT, imdi Uluslararas Telekomnikasyon Birlii (ITU) ile
birlemitir).
Birok ulusal kamu taycs, zel abone cihazlaryla olan ara yzler
iin kendi standartlarn belirler ve bunlar, ortak uluslararas
standartlara dayal olsalar da, genelde lokal artlara uygun olacak
ekilde modifiye edilirler.
Yerel sistem tasarmclar uluslararas standartlarla pek ilgilenmiyor
gibi grnseler de, kendi ebekeleri ulusal ebekelere ve bylece
uluslararas ebekelere balandnda ilgilenmeye balarlar.
Avustralyada uzak bir tesis blgesinde alan bir mhendisin zel
bir ebekeden ulusal ebekeye ve bylece Polonyadaki bir fabrikaya
baland durumu dnn. Bu gibi bir arda pe pee birok
ksm vardr ve her bir ksm izin verilen ar ktleme derecesine
ilikin olarak bir snrlama getirmezse, o zaman ar ie yaramaz
hale gelene kadar bozulacaktr.
158
Analog sistemlerde, her bir modlasyon ve demodlasyon

aamasnda eklenen kmlatif bozuluma kar yeterli ses
seviyelerinin elde edilebilmesi sorunu, sistem tasarmcsn ciddi
lde kstlamt ve standardn altndaki sistemlerin ulusal bir
ebekeye balanmasna izin verilmemekteydi. Saysal sistemlerde
durum ok daha kolaydr nk saysal bir sistem, bilgiyi
ktletirmeden (sistemin performansn belirlemek iin bit-hata
oranlar kullanlr) birok kereler yeniden retilebilir. Maalesef, bir
ses devresinin analogdan saysala ve daha sonra saysaldan analoa
dntrlmesi srasnda bir miktar bozulum oluur ve kuantizasyon
bozulumu olarak adlandrlan bu bozulum, Blm 2.8.2de
aklanacaktr. Her bir AD ve DA dnm, belli sayda
kuantizasyon bozulum birimine (QDUlara) neden olur ve zel
ebeke, izin verilen QDU saysn aarsa, zel ebekenin ulusal
ebekeyle balant kurmasna izin verilmez.
nemli baka bir standart grubu ise, ulusal ebekelerin ve
haberleme dnyasnn baka birok ksmnn birbiriyle olan
balantsn dzenlemek iin kullanlan standartlardr. Bu
standartlar, Uluslararas Telekomnikasyon Birlii (ITU) tarafndan
yaymlanr. Uluslararas Telsiz Danma Komitesi (CCIR)
dzenlemeleri, radyo haberlemesiyle ilgili birok konuyu ve
CCITT dzenlemeleri, telefon ve veri haberlemesiyle ilgili birok
hususu kapsamaktadr. Ad eski gibi grnse de, bu dzenlemeler,
veri, faks ve video haberlemesi gibi birok gncel ve modern
konuyu kapsamaktadr.
Her bir lkede, kamuya ait ebekelere balanmak iin kullanlan ara
balant standartlarn yaymlayan dzenleyici bir kurum vardr.
Genel olarak, bunlara, mterinin bina ve mtemilatndaki balant
tertibat ve lisans artlar da dahildir.
Sistem tasarmcsnn, birok ara balant iin zorunlu olan ve
neredeyse tm haberleme cihaz tiplerinin zellikleri iin ok
faydal kriterler salayan bu dzenlemelerden ve standartlardan
haberdar olmas ok nemlidir.
Trkiye de bilindii gibi Bilgi Teknolojileri ve letiim Kurumu
(eski adyla Telekomnikasyon Kurumu), RTK-Radyo Televizyon
st Kurulu gibi birlikler kurulmu ve bu birlikler vastasyla
haberleme alannda standartlar, yasal izinler salanmaktadr.
159
viii. oklama Cihazlar ve Veri Hzlar

Analog oklama sistemleri
Analog oullama (oklama) cihaz, gnmzde modern cihazlarda
nadir olarak kullanlmaktadr. Bu cihaz, frekans blmeli oullama
(FDM) sistemini kullanmaktayd. Oniki analog ses kanal, frekans
ayrml bir ytta birletirildiinde grup oluurdu ve be tane grup
birletiinde ise altm kanallk spergrup oluurdu.
Sistemin kapasitesine bal olarak, bu spergruplar en fazla 960
kanal oluturacak ekilde birletirilebilirdi. Analog sistem gvenilir
olsa da, modem kullanmadan saysal bilginin iletilmesinin gerekli
oluu, analog iletimin demode olmasna neden olmutur.
ekil 2.7 Temel bir frekans blmeli oullama sistemi

ekil 2.7de basit bir FDM sisteminin blok diyagram
gsterilmektedir. Gelen oniki ses kanal, bir kartrc grubuna
iletilir, onbir tanesi bir tayc frekans retecinin oklu klaryla
birleir. Kanallarn VF bant genilii genelde 300 il 3400 Hz
aralnda olup snrldr. 3,40 kHz il 3,8 kHz arasnda, E ve M
iaretleme iin eski tip telefon iaretleme sistemlerinde kullanlan
iki tane tek-bitli veri kanal mevcuttur. 300 Hzin altndaki ve 3,8
kHzin stndeki boluk, komu kanallardan gelen enterferans
nlemek iin koruma bantlar olarak bo tutulmaktadr. lk kanal
kartrlmamtr ve taban banda alt frekans dilimi olarak girer.
kinci kanal, 4 kHzlik bir tayc ile kartrlmtr ve E ve M
sinyalleri 7,4 il 7,8 kHz bandnda olacak ekilde toplam frekans
band 4,3 il 7,4 kHz arasndaki banttr. nc kanal, 8 kHzlik bir
tayc ile kartrlmtr ve 8 il 12 kHz arasndaki nc taban160
bant dilimine oullanmtr. Onikinci kanala kadar bu byle devam

eder, onikinci kanal, 44 il 48 kHz arasndaki dilimdir.
Alc uta sre tersine evrilir ancak kartrma srecinin toplam
yerine fark kullanlmaktadr ve taban-banttaki oullanm oniki
kanal, oniki ayr VF kanalna zlr.
Genelde, OULLAMA ve OULLAMANIN ZLMES iin
ayn tayc reteci kullanlr ve sistemin her iki ucundaki tayc
retelerinin senkron olmas nemlidir.
Saysal oklama
Saysal oklama sistemlerini incelemeden nce, analog sinyallerin
saysal biime nasl dntrld anlalmaldr ve ekil 2.8de,
bunun darbe kod modlasyonu [:(PCM) pulse code modulation]
kullanlarak nasl gerekletirildii gsterilmektedir.
ekil 2.8 Temel darbe kod modlasyonu

Analog dalga biiminin genlii, dzenli bir hzda rneklenir ve
rneklenen genlik, sradaki rnekleme aralna kadar bir tutma
devresi tarafndan tutulur. Bu gerilim seviyeleri, 128 ya da 256 ayrk
161
gerilim admnn en yakn olanna doru yuvarlanr ve bu admlarn

genliini temsil eden 7 ya da 8 bitlik bir say kullanlr.
Bir sinyal, sinyalin en yksek frekansnn iki katndaki bir hzda
rneklenirse, orijinal sinyal, rneklerden doru bir ekilde elde
edilebilir (Nyquist rnekleme hz). 0 il 4 kHz arasndaki bir VF
sinyali iletilecekse, rnekleme hz saniyede 4 knn iki kat ya da
8000 rnek olacaktr ve her bir rnek 8 bitli bir say ise, bit hz 64
kbps/s olacaktr (8 x 8 k).
Bu 64 kbpslik birim, Avrupa CCITT standartlarn kullanan mevcut
birok saysal modlasyon sisteminin temelini oluturmaktadr,
Amerikan sistemi, bazen 7 bitlik rnek kullanr, bu nedenle 56
kbpslik bir birim kullanlr.
Saysal bir sinyalin grlt nedeniyle bozulmamasna ve iletim
sisteminde gerekli olduka yeniden kolayca retilebilmesine
ramen, AD dnm nedeniyle bir miktar bozulum oluur ve
daha sonra alc utaki DA dnm ile bir miktar bozulum daha
oluur. Bu, kuantizasyon bozulumu olarak adlandrlr ve analog
dalga biiminden alnabilen rneklerin snrl sayda olmasndan
kaynaklanr, bu nedenle dzgn bir dalga biimi yerine, retilen
sonu biraz entiklidir, testere az gibidir. Bu, bir sinyalin AD ve
DA dnm saysn snrlar. Bu dnmlere kuantizasyon
bozulum birimi (QDU) deeri atanr, bu deer daha sonra saysal bir
iletim sisteminin performansn yanstmak iin kullanlr.
Taban 64 kbps birimiyle balarsak, oullanm bir bit dizgisi
oluturmak iin 30 kanallk bir grup utan-uca yerletirilebilir ve
2,048 Mbpsde alr. Bu, Seviye 1 oullama ya da 1 DME olarak
adlandrlr ve gerekte 32 x 64 kbps ierir. CCITT tasarmna gre,
ilk zaman dilimi, senkronizasyon ve alarm bilgisi tamak ve 16.
zaman dilimi, 30 VF kanal iin tm E ve M iaretleme bilgisini
tamak iin kullanlr. ekil 2.10da bu yapya ilikin bir model
gsterilmektedir. Uluslararas terminolojide, bu, genelde E1 PCM
teknii olarak bilinmektedir.
162
ekil 2.9 2,048 MBlik bir dizgideki 30 x 64 kBlk ses

kanallarnn CCITT modeli
Genelde 2 Mb olarak bilinen temel 2,048 Mblk dizgi, daha sonra
zde olarak erevelenmi 2 Mblk dizgilerle birletirilebilir ya da
oullanabilir, 8 Mblk 2 DME seviyesi elde edilebilir. 34 Mbtaki
bu seviye 3 DMEye kadar gider, burada 4 x 8 ya da 32 Mb deil 34
Mb kullanlmaktadr. lve 2 Mb, senkronizasyon ya da zamanlama
bilgileri tam olarak ayn olmadnda dk derecedeki bit
dizgilerinin deiken olmasna izin vermek iin kullanlr. 34 Mblk
dizgiler, daha yksek bit hzlarnda alabilen daha yksek
kapasiteli sistemlere bile oullanabilir. Bu gibi sistemler, ulusal ve
uluslararas devrelerde yaygndr ve 140 ve 565 Mbpslik veri
hzlarnda almaktadr ancak birok endstriyel uygulama sistemi
iin, normal olan 2 ya da 8 Mbpsde almaktr.
163
CCITT E1 uluslararas standard gelitirilmeden nce 1960larda

Kuzey Amerikada bir oullama teknii gelitirildi. Bu teknik
erken ortaya km olmasndan ve geni apta kullanlan ve kabul
edilen bir teknik olmasndan dolay, Amerikan oullama standard
olarak bilindi, yaygn olarak T1 PCM olarak da adlandrlr.
T1 teknii, konumann 8 bitlik znrlkle rneklenmesinden
dolay E1 tekniine benzerdir ancak bu sefer, ereve bana
sadece 24 zaman dilimi mevcuttur. Bu yzden, Nyquist teoremine
uyup saniyede 8000 rnek alrsak, her bir ses/veri kanal, 64 kbpslik
veri hzna sahip olacaktr. 24 dilimin tm ses ya da veri iin
kullanlmaktadr. Bu yzden, ereve hz 24 x 64 bps = 1,544
Mbpsdir (E1 tekniinde 2,048 Mbpsydi).
Eski teknikler, her bir zaman diliminin sekizinci bitinin iaretleme
iin kullanlmasn gerektiriyordu. Bu durum, ekil 2.10da
gsterilmektedir.
Ak bir ekilde grld gibi bu ok verimsiz bir tekniktir nk
gnderilen bilgi sinyalinin sekizde biri iaretleme iin
kullanlmaktadr. Ayrca, rnekleme znrl zaman dilimi
bana 7 bite ve veri kanal hz 56 kbpsye dmtr. Bu, bir ses
sinyalinin, kabul edilebilir telefon kalitesinin altndaki seviyelere
dmesine neden olabilir.
Modern T1 cihazlar, iaretleme bitlerini kanallar arasnda
paylatrarak ve iaretleme bilgisini sadece belli erevelerde
gndererek (baka bir deyile, gerekli olduunda) bu snrlamalarn
stesinden gelmektedir.
ekil 2.10 Bir T1 erevesi

CCITT E1 standard, yava yava dnya genelinde kabul edilen bir
standart haline gelmektedir ve Kuzey Amerika pazarnda yer almaya
balamtr. Ayrca belirtilmesi gereken bir nokta da udur: ISDN,
E1 PCM standardna gre gelitirilmitir.
164
Yukarda aklanm olan sistem, saysal oullama teknolojisindeki

ilk gelimeydi. lk olarak, sistem basite saysal oullama sistemi
olarak bilinmekteydi. Fiber optik kablolarn kapasitesi yksek-hzl
trafie imkn verdiinden beri, yeni tip oullama sistemleri
gelitirilmitir.
Ses sktrma
AD dnmne ilikin PCM metodu, geni bir VF sinyal
aralnda, snrl bir frekans aralnda bile olsa mzik dahil olmak
zere yksek kalitede iletim salayabilir. Ancak telefon trafiinin
ana bileeni olan konumay tamak iin kullanlan veri hz
asndan bakldnda, bu metot verimsizdir. Bu yzden, 64
kbpslik bir dizgi tarafndan tanabilecek veri miktar
dnldnde, PCM gerekte basit bir kodlama sistemidir.
Adaptif Diferansiyel PCM (ya da ADPCM) olarak bilinen alternatif
bir sistem geni apta kullanlr hale gelmitir. rneklenen dalga
biiminin gerek genliini lmek yerine, ADPCM, ardk
rneklerin deerlerinin birbirine yakn olmasnn avantajn
kullanmakta, bu nedenle genlikteki deiimi kodlamaktadr.
ADPCM kullanlarak, 64 kbpsde nemli lde gelimi
performans salamak mmkndr ya da alternatif olarak 32
kbpsdeki performans, 64 kbps PCMin performansna eittir.
Daha iyi kodlama metotlar gelitirilmektedir ve gnmzde birok
imalt, 8 kbpsde ve hatta daha dk deerlerde kodlama
salayabilmektedir. Kamuya ait haberleme iin kalite genelde kabul
edilebilir seviyede deildir ancak hizmet kanallar ya da dier
mhendislik devreleri iin olduka yeterli olabilir.
Senkron saysal hiyerari

Yukarda belirtildii gibi, 2 Mblk dizgilerin zamanlamas, n
tanml snr deerleri dahilinde bir miktar deimektedir. Dk
derecedeki her bir oullama sistemi, kendi saat beslemesine
sahiptir, bu da yksek hzl bir dizgiye beslendiinde sorunlara
neden olur. Aslnda bu sistem asenkrondur ve daha yksek
seviyedeki oullama aamalarnda, dizgiler, bit dolgulamasna tbi
tutulur, her bir mnferit dizginin standart bir hza gelmesi iin
gerekli sayda bit eklenir ve daha sonra bu bitler, oullama zme
aamasnda ortadan kaldrlmaldr. Bu sre, kk 2 Mbpslik
sistemlerde alan tasarmcy ilgilendirmezken, ulusal ve
uluslararas trank sistem tasarmclar iin zellikle bir radyo ya da
165
fiber kablo yolu boyunca 2 Mbpslik dizgilerin karlmasnn ya da

yeniden eklenmesinin gerekli olduu byk bir sorun haline
gelmektedir.
1980lerin sonlarnda, senkron iletimi kullanan bir sistem gelitirildi
ve her 2 Mbpslik dizgi hassas bir ekilde senkronize olduu iin, bu
dizgiler, yksek hzl bir bit dizgisine dorudan eklenebilir ve
gerekli olduunda kolayca karlabilir. Baz uygulamalar ok
yksek veri hzlar gerektirdii iin, 10 Gbpsye kadar bit
dizgilerinin karlmas ve eklenmesi mmkndr.
Avrupada ve Asyada kullanlan senkron saysal hiyerari (ya da
SDH) ve Amerikada kullanlan senkron optik alar (SONET) hem
Avrupaya hem de Amerikaya ait PDH yaplarn badatracak
ekilde tasarmlanmtr. Bu yzden, yksek veri hzl temel
dizgilere ilikin bilinen dk dereceli kollar, 2-8-34 ve 140 Mbpsa
(SDH) ve 1,5-6 ve 45 Mbpsye (SONET) dayanr.
Yaygn olarak kullanlan SDH/SONET veri hzlar unlardr:
STM 1/OC 3
155 Mbps
STM 4/OC12
622 Mbps
STM 16/OC 48
2488 Mbps
STM 64/OC 192
10 000 Mbps
STM 1 hzlarnda alan mikrodalga linkleri piyasada mevcuttur ve

pahaldr. Tek linkli STM 4 mikrodalga linkleri de mevcuttur ancak
bunlar ok daha pahal ve karmaktr.
2 Mbps dnyas
Saysal iletime ihtiya duyan sistem tasarmcs iin ok sayda girik olana mevcuttur. Tipik bir sistemde, dorudan radyo linkine
balanabilen 2 Mbpslik bir hat ara yz, bir fiber iletim sistemi ya
da yksek derecede oullama cihaz mevcuttur. Ara yz, terminal
birimi olarak hizmet edebilir ya da tekrarlayc bir istasyona karma
ve ekleme iin eriim salayabilir. Ara yz, uzak hat birimleriyle
haberleme salamak iin tm senkronizasyon ve denetim bilgisini
salar. ekil 2.11de, tipik bir sistemin genel dzeni
gsterilmektedir.
166
ekil 2.11
167
Giri-k birimleri, hat ara yzne istendii gibi balanr. Devrenin

ne kadar karmak olduuna bal olarak, her I-O birimi bana en
fazla 10 devre mevcut olacaktr ve bu da, tasarmcya, neredeyse her
trl cihaz balama kolayl sunar. ekil 2.12, bir hat ara yzne
balanabilen ara yz tipleri hakknda fikir verir.
ekil 2.12 2 Mbpslik bir hat ara yzyle kullanlabilen baz ara
yz birimleri
ix. Antenler ve ok Katl Kuplrler

Parabolik ya da anak antenler genelde 900 MHzin stndeki
frekanslar iin kullanlr ancak Yagi tipi antenler de bu frekansta
yaygn biimde kullanlmaktadr. 900 MHzin stnde, Yagi tipi bir
antendeki kapasitans ve indktans snrlayc faktrler haline gelir ve
imalt zorlar ve pahal hale gelir.
168
Parabolik anten, genelde dipol tipinde olan ve yanstc anan

merkez noktasna konan bir yanstcdan oluur. Anten, aynen bir
projektr gibi almaktadr, aydnlatcdan gelen enerjinin ounu
dar bir huzmeye odaklayacaktr ya da alc anten sz konusu
olduunda, yanstc yzeye den enerjiyi toplayacak, dipole
odaklayacak ve sonunda elektrik enerjisine dntrecektir. Antenin
bykl, alma frekans ve gerekli kazan deeri tarafndan
belirlenir, frekans ne kadar kkse, anan ap o kadar byktr
ve gerekli kazan deeri ne kadar yksekse, anak o kadar byktr.
Radyo-link sistemlerinde, anten huzme-genilikleri olduka dardr
nk parabolik antenlerin kazanc ok yksektir. Bu durum
aadaki izelgede gsterilmektedir ve bu antenlerin, doru ada
uzak uca iaret etmelerinin gerektii aktr.
ANTEN HUZME-GENLKLER
dB cinsinden
Yar g huzmekazan
genilii
30
35
44
5
3
1
izelge 2.2 Anten hzme-genilikleri
ekil 2.13a Anten huzme-genilikleri
169
ekil 2.13b Parabolik bir antenin ve antenin huzme geniliinin

gsterimi
Ufuk asnn [:azimuth] her iki tarafndaki g seviyeleri yar
deerine inene kadar (baka bir deyile, 3 dB azalana kadar)
llerek anan huzme genilii belirlenir. Bir 3 dB noktas ile
dier 3 dB noktasnn aras huzme geniliidir.
Yanstclarn kullanlmas
Bazen bir tepe ya da byk bir bina ya da bir depo, iletim yolunun
ksa olmasna ramen gr izgisini engelleyecektir. Tipik bir
rnek dan yannda ancak aada kalan bir kydr. Dan tepesine
normal bir tekrarlayc istasyon koyma masrafndan kurtulmak iin,
sistem tasarmcs bazen byk bir metal yanstc kullanabilir, bu
yanstc tpk bir ayna gibi kullanlr. Aadaki kyden gelen radyo
huzmesini uzaktaki alc blgesine yanstacaktr. Aynadaki duruma
benzer ekilde, 180ye yakn olan alar gibi belli yansma
alarnn elde edilmesi mmkn deildir ve bu gibi durumlarda,
huzmenin iki kere yansmas iin iki tane yanstc kullanlabilir.
ekil 2.14te bu gibi bir dzen gsterilmektedir.
170
ekil 2.14 Pasif bir iftli yanstc

6 GHzin stndeki frekanslarda, yzey ok dzgnse ve yanstclar
yeterince byklerse, yanstclarn kullanlmas ok verimli olur.
Tipik bir yanstc, 6 m x 9 m boyutlarnda olacaktr ve bu, gelen
radyo dalgasnn neredeyse % 100n yanstacaktr.
Pasif tekrarlayclarn kullanlmas

2 GHzin altndaki frekanslarda kullanlan pasif yanstclar ok
byk olabilir ve bu yzden uygulamada zorluklar oluabilir. Bu
dk frekanslarda, iki tane parabolik antenin kurulmas
mmkndr antenlerin bir tanesi yakndaki istasyona ve dieri
uzaktaki terminale dnktr. Ksa bir eeksenli kablo paras, iki
anteni birbirine balar ve ilk anten tarafndan alnan sinyal ikinci
anten tarafndan yeniden iletilir. Maalesef, bu sistem yanstc sistem
kadar verimli deildir nk tek bir yansma yolu yerine pe pee
(tandem) iki yol mevcuttur. Pe pee yol kayplar dikkatli bir
ekilde hesaplanmaldr, bu kayplar, sistemin almasna imkn
vermeyecek derecede yksek seviyede olabilir. ekil 2.15te pasif
bir tekrarlaycnn nasl kullanld gsterilmektedir.
171
ekil 2.15 Pasif bir tekrarlayc

Pasif tekrarlayclar ve yanstclar genelde, sadece yolun bir ucuna
yakn olduklar durumda yeterlidir.
Dublekserler ve ok katl kuplrler

nceki blm okuduktan sonra, antenlerin bazen ok pahal
cihazlar olabildikleri grlecektir. Sadece anten ve besleyici kablo
binlerce dolar tutmakla kalmaz, bunun yannda, ilgili rzgar
ykleme tasarmyla birlikte destekleyici yap, antenden ok daha
pahal olabilir, zellikle iddetli rzgarlarn olduu blgelerde uzun
bir direk ya da kulenin kurulma maliyeti ok yksektir. Sonu
olarak, anteni en avantajl biimde kullanmak iin gerekli olan
herey yaplmaldr.
Bazen ayn frekans bandndaki birok sistem, ayn genel blgeye
hizmet vermek durumundadr. Belki de noktadan-noktaya link
yeterli kapasiteye sahip deildir ve ikinci bir linkin kurulmas
gereklidir. Gvenilirlii artrmak iin mevcut linke scak yedek
birim eklenebilir ya da ayn blgeyi kapsamak iin birok bamsz
mobil radyo sistemi gereklidir. Bu gibi durumlarda, birok vericinin
ve alcnn ayn anteni paylamasn salamak mmkndr.
Blm 1.xvte ok katl kuplrlerin ve dublekserlerin kullanm ele
alnmt ve bu cihazlarn noktadan-noktaya sistemlerdeki kullanm
ok benzerdir.
x. Eeksenli Kablolar ve Dalga Klavuzlar

Dalga klavuzu teorisi karmaktr ancak dalga klavuzu ismi,
anlam basite aklamaktadr. Vericide, aydnlatcya ksa bir kablo
vastasyla elektrik enerjisi verilmelidir, aydnlatc, dalga
172
klavuzunda yer alan kk bir dipol gibidir. Dalga klavuzu, aslnda

sadece dikdrtgen eklindeki bakr bir borudur.
Elektrik enerjisi, dalga klavuzunun iine yaylr ve borunun
boyutlar dalga boyunun bir fonksiyonu olduu iin, yaylan enerji
dalgas, tpn duvarlarndan yansr ve boru boyunca antene doru
ynlendirilir. Antende, sinyal bazen zde bir dipol aydnlatc
tarafndan elektrik enerjisine dntrlr ve ksa bir kablo
vastasyla antene balanr ancak ou zaman, dalga klavuzu
antenin merkez noktasna ular ve bir ynlendirici vastasyla
yanstcya doru ynlendirilir. Bu, daha ok u ksma doru
sivrilmi dikdrtgen biimindeki bir trompet gibidir.
Dikdrtgen eklindeki dalga klavuzunun imalt pahaldr, dikkatli
bir ekilde tutulmaldr nk herhangi bir girinti ya da bozukluk,
sinyali bozacaktr taklmas zordur ve ek yerlerinden nem girebilir.
Dikdrtgen biimindeki dalga klavuzuyla ilgili problemlerin
stesinden gelmek iin, baz imaltlar, daha byk eeksenli
kablolar iin kullanlan spiral bakr yapyla ayn yapy kullanan
hassas boyutlara sahip oval boru biiminde bir dalga klavuzu
gelitirdi. Borunun merkez noktas, bir elipsi ya da spirali takip eder
bylece klavuzun uzunluu boyunca herhangi bir noktada, ap ve
profil sabit kalr.
Bu eliptik dalga klavuzunun tanmas, tutulmas ve kurulmas
nispeten kolaydr. Bu dalga klavuzu, sert bir koruyucu klfla
kaplanm olup sngerimsi katran-benzeri bir bileen temeli
oluturur, kaba bir ekilde tutulsa bile zarar grmez ve tamamen su
geirmez bir yapya sahiptir. Ek yerleri ve bkmleri olmad iin,
eliptik dalga klavuzu, dikdrtgen biimindeki dalga klavuzuna gre
daha dk kaypl bir iletim besleyicisine sahiptir.
Dalga klavuzlarnn kullanmndan kanlmal mdr?

2. Blmde girite aklanm olduu gibi, noktadan-noktaya
linkler iin kullanlan frekanslar 40 GHz civarna kadar uzanr. Bu
frekanslarda, eeksenli kablonun zayflamas ar yksek olabilir ve
dalga klavuzu kayplar kontrolden kabilir.
Ksa mesafeleri kapsayan noktadan-noktaya linklere ilikin gitgide
artan bir talep vardr ve bu, zellikle kentsel blgeler iin geerlidir.
Bulunduu yerdeki yolun karsna doru geniletilmek istenen bir
tesisi ele aln, kablolarn yoldan geirilmesinin maliyeti ok
yksektir. Baka zamanlarda, yap program gibi zel bir art iin
geici bir link gerekli olabilir. Bandn st ksmndaki frekanslar (20
173
GHzin st) bu uygulamalar iin ok uygundur nk kullanlan

kk antenler olduka ynl antenlerdir ve iletilen sinyalin yksek
dzeyde serbest uzay zayflamasna sahip olmas, ciddi bir
enterferans riskine girmeden bir kentte birok linkin kullanlmasna
imkn verir.
Yksek besleyici kaybnn stesinden gelmek iin, verici/alc birimi
genelde ok salam ve su geirmeyen metal bir mahfazaya konur.
Parabolik anten dorudan mahfazann nne konur, feedhorn (anak
antenden yansyan elektromanyetik dalgalar toplayan para) ve
dublekser genelde alcyla ve vericiyle ok ksa balantlara sahip
olup tek-paradr. Souk iklimlerde, mahfaza elektriksel olarak
snacaktr ve cihaz tolere edilebilir bir alma aralnda tutmak
iin ift kabuk ya da gnelik kullanlr.
alma ve snma gcn olduu gibi, veri giri ve veri k
sinyallerini de tayan karma bir kablo, at stndeki ya da anten
destek yapsnn stndeki kompakt birimle, genelde cihaz odasnda
yer alan oullama cihazn birbirine balar.
Genelde bilindikleri adlaryla bu direk kafa birimlerinin alma
aral 3 il 7 km arasnda olup bu durumun avantajnn kullanld
birok uygulama mevcuttur. Bunlarn ana dezavantaj, gerekli
olduunda bakmnn yaplmasnn zor olmasdr, nk donanml
bir ekibin, birimleri monte edildikleri yerden karmas gerekebilir,
birim, ok iddetli rzgarlardan zarar grebilir (baz blgelerde) ve
hrszlar tarafndan alnabilir.
xi. G Kaynaklar
Birok modern telekomnikasyon cihaz dc kaynaklar kullanlarak
altrlr. Bylece gvenilirlii salamak zere batarya yedek
sistemlerinin tasarmlanmas nispeten basit bir i haline gelir.
Radyo ve oullama cihazna ilikin yaygn olarak kullanlan
besleme gerilimleri, 24 ve 48 volttur. Bunlar, bir dc sistemi iin
uygulanabilir gerilimlerdir nk besleme hattna yanllkla
dokunulsa bile, bu gerilimler zarar vermeyecek kadar dk
seviyede ve dk gerilim tesisatlarndaki yksek akmlar nlemeye
yetecek kadar yksek seviyededir. Birok durumda, modern cihazlar
geni bir gerilim aralnda alabilir ve bylece bataryalar arj
edilirken daha az problemle karlalr. Dahili alma kaynaklarn
salamak iin ac-dc konvertrler kullanan baz cihazlar, yaklak 22
volttan 72 volta kadar olan bir aralkta alacaktr.
174
Mobil radyoyla ilgili bilgilerden tretilebilen baz cihazlar, + 12

voltluk kaynaklardan beslenir ve 24 ya da 48 voltluk
kaynaklardan beslenen cihazlarla birlikte kurulduunda bu bir
dezavantaj olabilir. Her iki tesisatn da nemli olduu durumda, iki
ayr batarya kaynann kullanlmas gerekli olabilir. Blgede +12
voltluk cihazlarn says fazla ise, aznlkta olan cihazlar beslemek
iin 1224 ya da 1248 konvertrlerinin kullanlmas iyi olabilir,
benzer ekilde 12 voltluk yk dkse, ayr bir kaynak kullanmak
yerine alt konvertrlerin kullanlmas daha iyi olabilir.
Batarya sistemleri ve birincil g kaynaklar, 5. Blmde ayrntl
olarak aklanacaktr.
xii. Yol Kayb

Gr izgisi yol kayb ya da zayflamas, Blm 1.ivte
aklanmt. Bu blmde, yol kaybna neden olan faktrler
incelenmektedir ve Blm 2.xiite basit bir yol durum analizi
yaplacaktr.
Bir radyo sinyali atmosferden geip bir verici antenden alc antene
varrken, bu sinyal sinyalin frekansnn ve antenler arasndaki
uzakln bir fonksiyonu olarak zayflayacaktr. Bu, serbest uzay
kayb olarak adlandrlr, bu kayp meydana gelir nk antenle olan
uzaklk iki katna ktnda sinyal gc 6 dB der.
ki dipol anten arasndaki serbest uzay zayflamasnn hesaplanmas
iin kullanlan forml udur:
A = 92,4 + 20 log10D + 20 log10F
Burada:
A dB cinsinden serbest uzay kayb
D km cinsinden mesafe
GHz cinsinden frekans
Uzakln yasal mil cinsinden lld durumda, yukarda
belirtilen sabit yerine 96,6 sabiti kullanlmaldr.

8 GHzin altndaki frekanslarda, yamurun neden olduu zayflama
dikkate alnmayacak kadar dk seviyededir. Ancak, 10 GHzin
175
stnde, youn yamurun etkisi nemli bir seviyeye ykselir ve bir

sistem tasarmlanrken bu zayflama dikkate alnmaldr. ekil
2.16da, yamur ve zayflama arasndaki iliki gsterilmektedir.
ekil 2.16 Yamurun neden olduu zayflama
Snmleme snr
Bir yolun serbest uzay kayb hesaplanp yamurun neden olduu
zayflama da hesaba katlnca uzay kaybnn belirlendii
zannedilebilir ancak dikkate alnmas gereken baka faktrler de
vardr. Bu faktrlerin en gze arpan, sonraki blmde aklanacak
olan ok yollu yaylmadr. Bazen eskime ya da ypranma nedeniyle
verici gc ya da alc duyarll zayflayacaktr. Bazen nem
girmesi ya da iddetli rzgarlar yznden antenler zarar grebilir.
Bazen kular antenlere yuva yapacaktr, kularn dklar anmaya
neden olabilir.
Bu gibi plansz kayplarn tmn hesaba katmak iin, yol
hesaplamasndaki ktlemeye ilikin iyi bir tolerans deerini
176
kullanmak mantkldr. 30 dB, iyi bir tolerans deeridir. Ciddi

lde snmlemenin meydana gelebildii ok uzun atlamalarda ya
da su zerindeki yollarda, daha yksek bir snmleme snrna izin
verilmesi tavsiye edilir.
xiii. Basit Bir Yol Hesaplamas

Bu blmde, nceki blmlerde aklanm olan balklarn bazlar
biraraya getirilecektir ve bunlar, yol kayb hesaplamasnda
kullanlacaktr. Bu, stasyon A ile stasyon B arasndaki 43 km
uzunluunda hayali bir yolla ilikilidir.
Her iki blgede de direkleri olan binalar mevcut olduu iin iki
blge sabittir ve hedef, UHF linki iin bir kere kullanlm olan
yolun, 2 Mblk yeni bir saysal link iin uygun olacann
dorulanmasdr.
YOL UZUNLUU 43 KM
STASYON A
STASYON
B
Anten direk ykseklikleri
55,0 m
65,0 m
Besleyici kablo uzunluklar
70,0 m
75,0 m
Anten ap
3,0 m
1,8 m
Verici gc = 2,0 W
+ 33 dBm
Diplekser kayb
2,2 dB
Besleyici kayb
2,6 dB
Anten kazanc
+ 32,4 dBi
Snmlenmemi
kayb
serbest
uzay
130,3 dB
Anten kazanc
+ 28 dBi
Besleyici kayb
2,6 dB
Diplekser kayb
2,2 dB
izelge 2.3
Alc giri gcn elde etmek iin, tm yol kazanlarn + 33lk
verici gcne ekleyin ve tm kayplar karn:
Snmlenmemi alc girii
46,5 dBm
177
Minimum alma alc girii
81,0 dBm
Snmleme snr, minimum alc girii ile snmlenmemi sinyal

seviyesi arasndaki farktr.
Elde edilen snmleme snr
35,4 dB
Genelde, 30 dBlik bir snmleme snr kabul edilebilir olarak

deerlendirilir. Bu nedenle, bu yol, normalden biraz daha iyidir.
xiv. ok Yollu alma ve Diversiteli alma

ok yollu yaylma
Dnya dz olmadna gre, rnein 30 kmlik bir yol zerinde
dnyann kavisi yoldaki bir ikinlik olarak grnecektir ve gerekte
dnyann merkezinden dnya yarap kadar uzaklkta olan bir
eridir. Her bir blgedeki anten ykseklikleri tasarmlanrken, bu
ikinlik hesaba katlmaldr.
ekil 2.17 Yeryznn kavisi

Noktadan-noktaya bir radyo sisteminde, alc blgeye gnderilen bir
radyo dalgas yolunun serbest uzaydan gemesi tasarlanmtr.
Huzme, alc antene doru giden bir ok gibi tek bir n olarak
dnlebilir ancak, durum byle deildir nk dalga, atmosferden
geerken, atmosferin younluundaki eitli varyasyonlarla
karlar ve bu varyasyonlar, dalgann eilmesine ya da krlmasna
neden olur.
Krlm derecesi her zaman ayn deildir ve atmosfer artlarna bal
olarak deiir. Sabahlar, gne ufuk izgisinin zerinde olduunda
ve atmosferin st katmanlarn stmaya baladnda ve akamlar
gne battnda ve yeryznn ss alttaki katmanlar sttnda,
krlm derecesi ciddi lde deiecektir. lkbaharda ve sonbaharda
178
kuru ky blgelerinde bu etki ok belirgin olabilir ve atmosferin

daha dank olduu nemli dalk arazilerde bu etki daha dk
seviyededir.
ekil 2.18 eitli krnm artlar

imdi, dikkate alnmas gereken iki eri ya da yarap mevcuttur
sabit yeryz yarap ve radyo dalgasna ait deien krlm erisi.
Yol tasarmn basitletirmek iin, modifiye edilmi ya da etkin bir
yeryz yarap erisi oluturmak zere bu eriler birletirilebilir.
Etkin yarap gerek yeryz yarapna blnrse elde edilen K
oran, yeryznn eitli blgeleri iin dikkate alnmas gereken
eitli atmosfer krlm artlarn tanmlamak iin kullanlabilir.
K = (Etkin yeryz yarap) / (Gerek yeryz yarap)
Genel olarak, K = 4/3 deeri standart durum olarak kabul edilir. K
deeri 1den kk olduunda krlm azdr ve K deeri 1den byk
olduunda sper-krlm gerekleir. K deeri 1e eit olduunda,
radyo huzmesi dz bir izgide ilerler. Bu yzden, sper-krlm
artlar altnda, radyo dalgas dnya yzeyinden uzaklap ier
(yukar doru) ve sinyal, yeryzn syrp gemeden ilerleyebilir.
K deeri sonsuz olduunda, huzme, yeryz ile ayn kavise sahiptir,
bu durum, dz yeryz durumu olarak bilinir.
179
ekil 2.19 eitli K deerleri iin gerek radyo yollarnn gerek

yeryz
yarap ile karlatrlmas
ekil 2.20 Basit bir yol profili

ekil 2.20de, radyo dalgas iki anten arasna dz bir izgi olarak
izilebilir nk modifiye edilmi yeryz kavisi, yarap 4/3
olacak ekilde izilmitir. Ancak, radyo dalgas tek bir dalga
deildir. Atmosferin younluu dzensiz olduu iin, dalga
180
dzensiz bir ekilde krlr. Dalgann byk bir ksm ayn genel
yolu takip ederken, dalgann bir ksm, dnya yzeyine arpacak,
tpk bir k huzmesinin aynadan yansmas gibi oradan
yansyacaktr. Dalgann baz ksmlar bulutlara ya da st atmosfer
oluumlarna arpacak ve bunlar da yansyacaktr.
ekil 2.21 Fresnel kua kavram

Serbest uzay artlar altnda alnan enerjinin, alcya farkl yollar
vastasyla ulaan sonsuz sayda dalgann toplam olduu
gsterilmitir. Alc anten dipolne ulaan ve hayali dorudan yolun
yarm dalga boyu dahilindeki tm yollar, matematiksel olarak
toplanacaktr. Bu dalgalarn enerjisi, alnan sinyalin enerjisine
eklenecektir. Yarm ya da bir dalga boyu kadar sonra varan dier
yollar (daha geni apta krlm ya da yansm) nceden alnan
sinyaldeki enerjiyi azaltacak ekilde birleir. Bu ekleme ve azaltma,
ilve dalga boyu gecikmeleriyle devam eder. Bu yzden, imdi
alnan dalga cephesi muz gibi grnmeye balamaktadr
181
emerkezli tpler eklinde dzenlenmi birok kabuktan oluur. Bu

nedenle, ilk, nc ve beinci tpler sinyale eklenecek ve sinyali
glendirecek, ikinci, drdnc ve altnc tpler sinyali
gszletirecek ve bazen tamamen yok edecektir. Tpler aslnda
dorudan yol izgisinin etrafndaki eliptik kuaklardr ve k
dalgalarnda benzer davrann varln kefetmi olan Fresnelden
tr Fresnel Kuaklar olarak adlandrlrlar. Radyo yolu
tasarmlayan bir mhendisin bu kuaklarn davran eklini anlamas
nemlidir.
ekil 2.22 Krnm ve Fresnel kuak aklna gre alnan sinyal

Bir radyo huzmesinin merkez izgisi dnya yzeyinin ok
yaknndan getiinde ve enterferans meydana geldiinde, radyo
huzmesi hafife aa doru eilecek ya da krnma urayacak ve
sinyal zayflayacaktr. Krnm gerekletiren yzey, kayalk dalk
yzey gibi keskin bir yzey ise, zayflama 6 dB civarnda olacak ve
yzey, su ktlesi ya da l gibi ok yumuak bir yzey ise,
zayflama 20 dB civarnda olacaktr. Bu yzden, radyo huzmesinin
merkez izgisinin dnyann gerek erisine ve gelimi K faktr
erisine demeden gemesi nemlidir.
182
ekil 2.22, Fresnel kuaklarnn ve krnmn etkileme eklini temsil

etmektedir ve yukarda aklanan sorunlarn olumasn nleyen bir
radyo yolunun tasarm eklini gsterecektir.
Bu izime ilikin birok nemli nokta mevcuttur.
Dorudan gelen huzme dnya yzeyinin yaknndan

getiinde, engellenir ve dnyann yzeyi ya da herhangi bir
engel ilk Fresnel kuann 0,6sn atnda, zayflama
artmaya balar. Sert yeryz profili iin zayflama yava bir
ekilde artmaktadr ve yumuak yeryz profili iin hzl bir
ekilde artmaktadr.
Dorudan gelen huzme 0,6 ile ilk Fresnel kua arasnda bir
akla sahip olduunda, sinyal glenir.
Dorudan gelen huzme ikinci, drdnc ve altnc vb.
Fresnel kuaklar civarnda bir akla sahipse, sinyal
zayflar. Aklk, nehir ya da gl gibi yumuak bir yzeyin
zerindeyse, en kt ihtimalli zayflama 25 dB civarnda
olabilir ancak aklk, dik ve ptrl bir da gibi sert bir
yzey zerinde ise, zayflama 3 dB civarnda olduka kk
bir deerde olacaktr.
ekil 2.23 Tipik snmlenme karakteristikleri
183
Yukardaki aklamalardan renilmesi gereken nemli nokta,

yumuak bir yzey zerindeki yollarn, dorudan gelen huzme 0,6
ile ilk Fresnel kua arasnda yer alacak ekilde dikkatlice
tasarmlanmas gerektiidir. Bu yaplmazsa, atmosferik krnmdaki
deiiklikler K faktr dorudan gelen huzmeyi kolayca yksekseviyede snmlemenin meydana gelebildii ikinci ve drdnc
Fresnel kuaklarna kaydrabilir.
ekil 2.23te, olduka ciddi bir zayflamaya ya da yol
snmlemesine sahip bir yol iin alnan sinyal gcne ilikin bir
grafik gsterilmektedir. En kt snmlemeler gne doarken, yani
atmosferin dzensiz younluunun ciddi krnma neden olduu
saatlerde meydana gelir.
xv. Oluklanma ve Ama

Oluklama
Bazen doa radyo sinyalleriyle ilgin oyunlar oynamakta ve radyo
dalgalarna ilikin kurallar allak bullak etmektedir. Bat
Avustralyann kuzeyi, ran Krfezi ya da Meksika Krfezi gibi baz
blgelerde, dz ve kurak bir toprak ktlesi byk bir scak su
ktlesinin yannda yer almaktadr. Bazen denizdeki buharlamadan
kaynaklanan nemli bir hava tabakas, toprak ktlesinin zerine
doru hareket edecektir ve toprak ktlesinin stndeki scak hava
tarafndan tutulacaktr. ki hava katman arasndaki ara yz, olduka
belirgin olabilir ve bylece yeryz ile ara yz arasnda nemli bir
hava oluu oluur. Bu oluk, genelde dev bir dalga klavuzu gibi
davranr ve oluk iinde verici istasyon yer alyorsa, iletilen sinyal
ok az zayflama ile oluk boyunca ilerleyebilir.
Bat Avustralyann kuzeyinde, vericiden gelen 150 MHzlik
iletimler 400 kmlik mesafe zerinden dzenli olarak alnm ve
fenomeni dzenli bir ekilde kullanan radyo amatrleri tarafndan
buna benzer birok rnek kaydedilmitir.
Maalesef, oluklanma, iklimsel artlara bal olarak deiir, alma
frekansna baldr, bu nedenle sistem tasarmcs iin pek kullanl
deildir. Ancak oluklanma, pe pee yollarn bazen dz bir izgide
olduu, boru hatlarna ve demiryollarna hizmet veren uzun link
sistemleri iin sorunlara neden olabilir.
184
Ama
Ama (overshoting), oluklanma ile ilgili bir problemdir ancak ama,
doa artlarndan ok yolun tasarmnn kt olmasnn bir
sonucudur.
ekil 2.24 Ama potansiyeline sahip bir sistem

ekil 2.24te, boru hatt ya da demiryolu boyunca haberleme
salamak iin kullanlabilen bir sisteme ilikin mantksal plan
gsterilmektedir ancak bu sistem, iki blge arasnda iki terminal
istasyonuna ve drt tekrarlaycya sahip uzun bir link de olabilir.
ekilde sadece tek bir iletim yn gsterilmektedir. Tekrarlayc
1deki (R1) verici A Terminalinden alm olduu sinyali farkl bir
frekansta Tekrarlayc 2ye (R2) iletmelidir ve R2deki vericinin de
sinyali nc bir frekans kullanarak R3e gndermesi normaldir.
artlarn oluklanma iin uygun olduu durumda ya da atmosfer
artlar sper krlm (Blm 2.14te aklanmtr) desteklerse, A
Terminalindeki vericinin, R4teki alcya sinyal enjekte etmesi
mmkndr. Bu, R4teki alcnn A Terminalindeki verici ile ayn
frekansa ayarland ve tekrarlayc istasyonlarn tmnn dz bir
izgi zerinde yer ald varsaymna dayanr. R1den iletilen f2nin
de B Terminalindeki alc tarafndan alnmas mmkndr. Uygun
artlar altnda, enterferans sinyali, neredeyse istenen sinyal kadar
gl olabilir ve kesinlikle ciddi bir enterferans ihtimali mevcuttur.
185
ekil 2.25 Ama problemlerini nleyen sistem

ekil 2.25te ayn tip sistem gsterilmektedir ancak bu sefer,
tekrarlayclar, tm yollarda yn deiimi olacak ekilde dzenlenir
ve ama riski nlenmi olur.
xvi. Cihazlarn Duplikasyonu

Gnmzde imaltnn alma scakl ve gerilimiyle ilgili
tavsiyelerine uyulmas artyla elektronik cihazlarn gvenilirlii
olduka yksek seviyededir ve ok az arza meydana gelir.
maltlar, normalde arzalar arasndaki ortalama sre (MTBF)
deerlerini beyan edecektir ve deer beyan etmeyen imaltlarn
cihazlar kullanlmamaldr. MTBF deerlerini rendiklerinde,
sistem mhendisleri, bir sistemin gvenilirliini tahmin
edebilecektir, sistemin gvenilirlii ok yksek seviyede olabilir,
belki de sadece iki ya da ylda bir arza meydana gelecektir.
Ancak, cihazlar eninde sonunda mutlaka arzalanacaktr ve o zaman
sistemde yedek cihaz yoksa, arzal cihazn tamir edilmesi iin geen
sre kritik hale gelecektir.
Birok modern cihaz karmaktr ve ok kompakttr. Bir cihazn ok
gvenilir olmas genelde servis teknisyenlerinin bu cihazla nadiren
altklar anlamna gelir. Bu nedenle, sistem operatr bu cihaza
benzeyen cihazlar tamir ettiren byk bir operatr deilse,
teknisyenler, cihazla pek aina olmayacaktr. Sistem uzak bir
blgede almaktaysa, operatrn, modern cihazlar tamir edebilen
kalifiye elemanlar altrabilmesi genelde zor olacaktr. Bu
noktalar dikkate alarak, imaltlar, cihazlarn belli seviyede dahili
arza-tehis zelliine sahip olacak ekilde imal etmektedir.
Arzal bir modl, bir alarm lambas vastasyla yerinde ya da
denetim sistemleri vastasyla uzaktan tespit edilebilir. Birok
durumda, arzal modl kalifiye olmayan birisi tarafndan yerinden
karlp tamir iin imaltya gnderilir. Genelde imalt baka bir
lkede olacaktr ve modln tamir edilip dnme sresi bir ya da iki
ay bulacaktr.
Yedek modller varsa ve bu modller spesifik bir alma frekansna
ayarlanmamsa, tamir edilen sistem hzl bir ekilde belki de
birka saatte yeniden alr hale getirilebilir.
Sistem tasarmcs sistemin almama sresinin tolere edilebilir
olup olmadna ve en fazla ne kadarlk srenin tolere edilebilir
olduuna karar vermelidir. allmayan srenin en dk seviyeye
186
indirilmesi gerekiyorsa, o zaman cihazn yedeinin bulundurulmas

doru olur.
maltlar, genelde sistemlerinde yedek cihazlar yer alacak ekilde
tasarm gerekletirir ve deerlendirilmesi gereken tane koruma
seviyesi mevcuttur.
Souk yedek
ekil 2.26 Souk yedek

Bu basit sistemde, alclar kopyalanr ve her ikisi de blc bir devre
vastasyla antenden beslenir ve klar, oullama cihazn
besleyecek ekilde birletirilir ya da anahtarlanr. Verici uta,
oullama cihaznn k her iki vericiye de iletilir ancak herhangi
bir sorun kmakszn RF klarnn birbirine balanmas ok
zordur. Bylece bir verici, eeksenli bir anahtarla antene
beslenirken, dier verici faal olmayan hale gelir. alan vericide bir
arza tespit edilirse, yedek verici faal hale getirilecek ve eeksenli bir
anahtar vastasyla antene balanacaktr.
ki problem mevcuttur. lk olarak, yedek vericinin alacandan
kesin emin olunamaz, nk yedek verici aylardr almyor
olabilir, dahas, dikkatsiz bir teknisyen tarafndan yerinden
karlm bile olabilir. kinci olarak, eeksenli anahtar alp verici
faal hale gelene kadar trafikte ksa bir kesinti meydana gelecektir.
Scak yedek
Bu sistem, yedek vericiyi srekli altrarak ve gc harcamak
zere yedek vericinin kn, eeksenli bir kablo vastasyla bir yk
direncine besleyerek, yedek vericinin almama riskini ortadan
kaldrr. Anahtar hzl bir ekilde alabilir, bylece trafikte sadece
ok ksa kesintiler meydana gelecektir ve baz imaltlar, alclara
kk bir tampon depo ekleyecektir, bylece saysal sistemlerde hi
kesinti olmayacaktr.
187
ekil 2.27 Scak yedek

Anahtarlama gecikmesinin dnda scak yedekle ilgili ok az
problem mevcuttur ve bu sistem, dierlerinin iinde en iyi sistemdir.
Paralel alma
ekil 2.28 Paralel alma

Hem scak yedek hem de souk yedek almann dezavantaj, tek
bir antenin kullanlmasdr ve baz blgelerde, antenler ve
besleyiciler, kulardan, rzgardan ya da tuz korozyonundan zarar
grebilir. Bazen antenlerin tamir iin yerinden karlmas ya da
tamamen deitirilmesi gerekli olacaktr ve sadece tek bir anten
kullanlmaktaysa, uzun sreli trafik kesintileri meydana gelebilir.
Paralel almada her bir blgede iki tane anten kullanlmaktadr,
antenlerin bir tanesi ana vericiyle ve ana alcyla birlikte almakta
ve dieri, yedek vericiyle ve alcyla almaktadr. ki tane alma
frekans ifti salanabilirse, o zaman hem ana sistem hem de yedek
sistem alacaktr ancak sadece tek bir ift kullanlrsa, yedek
verici, scak yedek alma sisteminde olduu gibi rezistif bir yke
balanacaktr.
188
Diversite (eitleme)
Genelde bir radyo linki dalk blgede ksa bir yoldan geecektir ve
yol mhendisi, ciddi snmleme durumlaryla karlamayacandan
emin olabilir. Bu durumda, yedek cihaz, sadece cihazn
gvenilirliini artrmak iin kullanlr ve bu, Blm 2.xviide
aklanmaktadr.
Bazen radyo linkinin su zerinden uzun bir atlama gerekletirmesi
gerekli olur ve bu durumda, iyi snmleme snrlarna sahip iyi bir
yol tasarm mevcut olsa da, ciddi seviyede snmleme meydana
gelebilir, sistem ktleebilir ya da arzalanabilir. Bu durumda,
tasarmc,
ilve
cihazlarn
kullanlmasnn
faydalarn
deerlendirmelidir.
Radyo linklerinde diversite, paralel almaya ok benzerdir.
Diversitenin ana fikri, baarl bir haberleme yolu iin iki seenek
salamaktr. ki temel diversite metodu kullanlmaktadr. Bunlar,
uzay diversitesi ve frekans diversitesidir.
Uzay diversitesi, linkin alc ucunda iki anten kullanr. Bunlar, direk
zerinde farkl yksekliklerde yer almaktadr. Antenler arasndaki
uzaklk, yansyan bir sinyal mevcutsa, antenlerden birine ulaan iki
n ayn fazda ve dier antene ulaan iki n farkl fazda olacak
ekilde seilir. Bu yzden, K faktr deitiinde, iki n ayn fazda
olup tek bir anten mevcut olacaktr. Her bir anten ayr bir alcya
iletim yapar ve her bir alcdan bit hata oran (BER) izlenir. En iyi
BER deerine sahip alc k seilir ve ka iletilir.
Bu sistemde sadece bir tane vericinin kullanlmas gereklidir.
Yansmann trigonometrisine bal olarak, sadece tek bir ynde
yansma gerekleebilir. Bu yzden, uzay diversitesi sadece tek bir
blgede gerekli olabilir.
ekil 2.29 Uzay diversitesi
189
kinci metot, frekans diversitesi kullanmaktr. Bu durumda, ayn

bilgi iki farkl frekansta iletilir. Bu nedenle, verici blgede iki tane
vericinin kullanlmas ve alc blgede iki tane alcnn kullanlmas
gereklidir. alma teorisi yledir: Farkl frekanslar atmosferde
nesnelere arpp yansrken ya da krlma urarken farkl davran
zelliklerine sahip olacaklar iin, frekanslarn biri bozulmadan
ulam, dieri bozulmu olabilir.
ekil 2.30 Frekans diversitesi

Not:
Tek bir anten kullanlabilir ancak genelde, uzay diversitesi, frekans
diversitesiyle birlikte implement edilir.
Uzay diversitesinin tercih edilen seenek olduu belirtilmelidir ve
genelde frekans diversitesi, sadece ok yksek tmleiklie sahip linklerin
gerekli olduu durumda implement edilir.
Uzay diversitesi sayesinde salanan gelime, frekans diversitesi
sayesinde salanan gelimeden ok daha iyidir. Bu yzden, ekonomik
adan bakldnda frekans diversitesinin kullanm pahalya mal olur ve
yaygn deildir. Frekans diversitesi implement edilirse, o zaman uzay
diversitesi otomatik olarak sistemin paras olarak mevcuttur.
xvii. Yollarn Duplikasyonu

Bir radyo taycs tarafndan tanan trafiin tm ya da bir ksm
baz durumlarda o kadar nemlidir ki, en yksek elverililik
seviyelerinin hedeflenmesi gereklidir. G kaynaklarnn, radyo
cihaznn ve antenlerin duplikasyonu gerekletirildikten sonra,
bunun dnda radyo yolunun gvenilirliini artrmak iin
yaplabilecek pek fazla birey yoktur. Yine de sorunlar kabilir.
Kasrgalara ya da frtnalara maruz kalan blgelerde, kuleler,
direkler, g hatlar ve binalar bile devrilip gebilir. Dtaki
yangnlar besleyici kablolara ve antenlere zarar verebilir, iteki
yangnlar ise, bir tesisat tamamen yok edebilir. Yoksul blgelerde,
190
insanlar, bakrn satmak iin besleyici kabloyu alabilir, tabancayla

anteni hedef alarak at denemesi yapabilir ya da dmanlar
tarafndan sisteme zarar verilebilir.
Bu tehditlerin bazlarna kar sistem tasarmcsnn yapabilecei pek
fazla birey yoktur ve bu nedenle, mmkn olduunda alternatif bir
radyo yolunun kullanlmas deerlendirilmelidir. Tm risk
kombinasyonlarnn ve alternatif yollarn incelenmesi ve
deerlendirilmesi mmkn deildir, bu nedenle baz neriler ksaca
aklanacaktr.
Dk hzl verinin tek kanall VHF ya da hatta HF sistemleri
zerinden iletilmesi mmkndr. Bu gibi sistemler kurulabilirse,
acil trafik bu sistemler zerinden ynlendirilebilir.
Kamuya ait tayc hizmetleri mevcutsa, nemli trafii tamak iin
kalc olarak ya da talebe bal olarak bir ya da iki veri ya da ses
kanalnn kiralanmas mmkn olabilir.
Uydu hizmetlerinin aramal olarak kullanlmas ya da tek bir veri ya
da ses devresinin kiralanmas mmkn olabilir.
191
UYDU SSTEMLER
i. Giri
Komnikasyon uydular, dnyay radyo sinyalleriyle aydnlatmay
gerektirir ve bunlarn yrngeleri, ebat ve aydnlatacaklar dnya
yzeyinin konumuna gre seilir.
Dnya yrngesindeki bir uydu, srekli olarak merkezcil kuvvetle
dnyann merkezine doru ekilir (yerekimi) Yrngesini bir
tanjantta tutmak iin merkezka kuvveti ile de ekilir. Bu karlkl
kuvvetler, byklk olarak eit olduklarnda, uydu, kararl
yrngededir. Bundan dolay, verilen bir ykseklikte (yol yarap
eksi dnya yarap, 6378 km), kararl yrngenin uyguland
koullar iin bir hz vardr ve bu yrnge zamann belirler.
Yerduraan (GEO-jeostatik) yrnge uydusu, yeryznn
yukarsnda belli bir konumda ve mesafede konumlandrlr, bylece
uydu, dnya yrngesi etrafnda dnyann dnme hzyla ayn asal
hzda dnecektir. Bu yzden, uydu her zaman yeryzne gre ayn
noktada yer alr. Uydu, dorudan ekvatorun 35790 km zerine
yerletirilecektir.
Bu uydu tipi, dnya genelindeki telekomnikasyon linkleri iin
temeli oluturur.
Yerduraan/Jeostatik uydularn dezavantajlar, bunlarn yksek
dnya yrngesinde (HEO) olmalardr, bu da, tam bir gitme ve
dn yolu iin, 240 mslik bir gecikmeye neden olur. Ayn
zamanda, bunlar ekvatoral bir yrngeye sahiptir, bu sayede, daha
st enlemlere giden sinyaller, dnya yzeyine daha yatay bir ayla
gelirler. Bu zellik, onlar, komnikasyonun ehirlerde cadde
baznda komnikasyon gerekli olduu yerlerde, mobil kullanm iin
elverisiz yapar.
Alak yrnge [:low earth orbit] (LEO) olarak bilinen ikinci bir
uydu tipi yeryzne ok yakn bir noktaya yerletirilir ve genelde
gnde birka defa dnya etrafnda eliptik rntlerde hareket eder.
Telemetri sistemleri iin, GEO ve LEO uydular kullanlr. Telemetri
uygulamalar iin niin ilk etapta uydu haberlemesi
kullanlmaktadr?
Aada uydu haberlemesine ilikin baz avantajlar ve baz
telemetri uygulamalar iin niin uydularn tercih edildikleri
aklanmaktadr.
192
Uydular, dnya yzeyinde geni kapsama alanlarna sahiptir.

Dnya yzeyinin neredeyse % 100nde haberleme GEO ve
LEO uydular ile salanr.
Normalde, uzaklk, bilgi alveri maliyet denkleminin bir
paras deildir. Bir sinyali 4000 km gndermekle 1 km
gndermenin maliyeti ayndr.
Modern uydular, herhangi iki nokta arasnda geni bir bant
ve yksek veri hzlar salayabilir.
Uydu, normalde gr alan dahilindeki herhangi bir alcyla
haberleme salayabilir.
Radyo ve mikrodalga haberleme sistemleri tepelerden,
dalardan, llerden, okyanuslardan, gllerden, kentsel
blgelerden ve aalardan etkilenirken, uydu bunlardan
etkilenmez.
Uydu, uzaktaki ayr bir toplulua ya da endstriye, byk bir
kentteki i merkezine sunduu veri veya ses hizmetlerinin
aynsn sunabilir.
Uydular, karadan yzlerce mil uzakta yer alan ve normalde
haberleme iin HF radyoyu kullanan gemilerle, talim
gemileri ve platformlarla gelimi haberleme teknolojisi
salayabilir.
Uydular, dnya zerinde herhangi bir yerdeki mobil
telefonlara/veri birimlerine halen mobil hcresel telefonlara
salanan ses ve veri hizmetlerini salayabilir.
Bu blmde, halihazrda kullanlmakta olan uydu hizmet tipleri,

farkl hizmet salayclar ve onlarn uydular, uydu frekans bant
plan, uydu sistemlerinin temelleri, alma sistemleri ve son olarak
eitli uydu hizmetleri incelenecektir.
ii. Uydu Hizmet Snflar ve lgili rgtler

Drt ana uydu snflandrma tipi mevcuttur:
Uluslararas
Global bir kapsama alanna sahiptir.
Blgesel
Bat Avrupa gibi blgesel bir kapsama alanna sahiptir.
Ulusal
Tek bir lkede kapsama alanna sahiptir.
193
Deneysel
Aratrma ve amatr haberleme iin kapsama alanna
sahiptir.
lk uydu hizmet tipinin herhangi bir tanesi, ticari ya da

endstriyel uygulamalar iin kullanlabilir.
Uluslararas Telekomnikasyon Birlii (ITU) 200den fazla ye
lkeyi temsil eden uluslararas bir rgttr. Bu grup, uydu
haberlemesi iin dnya etrafnda frekans kaynaklar tahsis etmitir.
Daha sonra birok zel grup veya devlet grubu uzaya uydu
sistemleri koymak zere birlemitir. Ana uydu sistemleri ve onlar
destekleyen rgtler hakknda genel bilgiler edinilmesi faydal
olacaktr.
Uluslararas hizmetler
INTELSAT
INTELSAT Uydular Aracl ile Telekomnikasyon Uluslararas
rgt global uydu sistemi vastasyla her ktadaki milyonlarca
insana zel veri datm hizmetleri, nternet balants, eitim
hizmetleri, televizyon, ses ve video hizmeti sunar.
1964te kurulmu olan INTELSAT, kendi uydularnn 60 tanesinden
fazlasnn frlatlmas iin gerekli destei ve yer ebekesini salad.
INTELSAT, ayrca bu hizmeti dardaki mterilerine de sundu ve
1975ten beri, INTELSAT yer ebekesi ve grev ekibi, bu mteriler
iin 60tan fazla uydunun frlatlmasn destekledi. INTELSAT,
global uydu kapsama alan ve balanabilirlik salayan ilk rgttr
ve en kapsaml hizmet aral ve en geni eriim gcne sahip
haberleme salaycs olmaya devam etmektedir. Ticari bir birlik ve
uydu haberleme satcs olmas dolaysyla, INTELSAT, ye
lkelerdeki milyonlarca insana hizmet sunmaktadr.
INTELSATn yksek-gl uydu filosu, mterilerine 7 gn 24
saat ses, veri ve video haberleme hizmeti sunmaktadr. Hergn,
INTELSAT uydular vastasyla milyonlarca telefon konumas,
ktalararas seyahat rezervasyonu, finansal ilem ve veritaban
alverii gereklemektedir. lve olarak, dnya genelinde insanlar,
uluslararas haberleri, elence programlarn ve spor karlamalarn
izleyebilir.
1965te Early Bird uydusuyla almay balattktan sonra,
INTELSAT, byk okyanus blgesini kapsayacak uzay aracn
frlatt ve 1969da ilk global uydu haberleme sistemini kurdu. O
194
zamandan beri, INTELSAT, uluslararas haberleme konusunda

devrim yaratt ve dier uydu operatrlerinin INTELSAT sistemini
model olarak almalar iin onlara ilham verdi.
INTELSAT, halihazrda faaliyette olan ve 200den fazla lkeye
hizmet salayan 20 yerduraan uyduya sahiptir. INTELSAT, u
anda, tayclara ve byk ve kk ISPlere nternet belkemii
hizmetleri pazarlama konusuna byk bir nem vermektedir.
Ayrca, noktadan-noktaya ve noktadan-oklu noktaya gvenli
adanm [:dedicated] yksek-hzl veri hizmet eitlerine sahiptir.
eitli video hizmetleri de vermektedir.
INTELSAT, dnya genelinde 400den fazla telekomnikasyon
taycsna IP zerinden ses, nternet, video, veri ve ses
uygulamalar salamaktadr. Gelimi tayc ile, en son uydular,
hemen hemen sfr hatal performans salayan 8 PSK ve zorunlu
Reed Solomon d kodlama ile birlikte kafes kodlamal modlasyon
[:trellis coded modulation] kullanan hizmetler sunar.
Piyasann bir ucunda, INTELSAT, bireysel iyerlerine ya da
tayclara STM1 (155 Mbps) adanm veri hizmeti salayabilir.
Piyasann dier ucunda, INTELSAT, evlere dorudan nternet
hizmeti salayabilir (hizmet salayclar vastasyla).
Taraflar Kurulu, INTELSAT anlamasn imzalam olan tm
lkelerin hkmet temsilcilerinden oluur. Birlik, normalde global
politikalar ve uzun-dnemli hedefleri deerlendirmek iin iki ylda
bir toplanr. mza sahibi kiiler, sistemin ana kullanclar
olmalarnn yan sra INTELSAT izlemesi ve yatrm yapmas iin
hkmetler tarafndan atanan kiilerdir. Baz lkelerde, imza sahibi,
devlete-ait ya da zel bir firmadr; baz lkelerde ise, bu ortak bir
giriimdir ya da sadece ulusal hkmetin iidir. Normalde, sistemin
finansal, teknik ve ilevsel zelliklerini deerlendirmek iin ylda bir
kere mza Sahipleri Toplants yaplmaktadr. mza sahiplerini temsil
eden Bakanlar Kurulu, INTELSATla ilgili tm byk ilevsel
konularda (tasarm, yap, alma ve bakm gibi konularda) karar
vermek iin ylda en az drt kere toplanr.
INTELSAT hakknda daha fazla bilgi iin, aadaki adrese
bavurun: www.intelsat.com
Inmarsat
Inmarsat, dnya genelinde mobil uydu haberlemesi salayan zel
bir limited irkettir. Deniz haberlemesi salamak iin 1979da
kurulmu olan Inmarsat, ticari, tehlikeli uygulamalarda ve gvenlik
195
uygulamalarnda kullanlr, denizde, havada ve karadaki tek global

mobil uydu haberleme salaycsdr.
15 Nisan 1999da, global bir mobil uydu haberleme salaycs olan
Inmarsat, hkmet rgtnden zel irkete gei yapan ilk irkettir.
Merkez Brosu Londrada olan irket, 14-yeli bir Ynetim Kurulu
tarafndan ynetilmektedir.
Inmarsat hizmetleri: Inmarsat uydu a tarafndan desteklenen
hizmetler unlardr: denizcilik uygulamalarna ilikin veri
balantlar, dorudan-aramal telefon, teleks, faks, elektronik mesaj;
uaklar iin uu-gvertesi ses ve veri, otomatik konum ve durum
raporlama ve dorudan-aramal yolcu telefonu, faks ve veri
haberlemesi; kara tamacl iin ara-ii ve tanabilir telefon,
faks ve iki-yollu veri haberlemesi, konum raporlama, elektronik
mesaj ve filo ynetimi. Inmarsat, felaketler ve acil durumlarda
haberleme iin ve haberlemenin zor ya da imknsz olduu
yerlerde medya tarafndan haber sunmak iin kullanlr. Normal
haberlemenin salanamad yerlerde, geici ya da sabit alma
iin kullanlan sistemler de mevcuttur.
1980lerde 900 gemilik kullanc tabanyla almaya balayan
Inmarsat, 240 000den fazla gemiye, araca, uaa ve tanabilir
terminale 64 kbpsye kadar telefon, faks ve veri haberlemesi
salamaktadr. Bu say, hzl bir ekilde artmaktadr.
Kullanc terminallerinden gelen trafik, uydular vastasyla aktarlr
ve daha sonra Kara Yer stasyonuna (LES) iletilir, Kara Yer
stasyonu, karasal telekomnikasyon alar iin bir a geidi
[:gateway] gibi davranmaktadr. 30 lkede yaklak olarak 40
Inmarsat LES vardr.
Uydular: Inmarsat, kendi Inmarsat-2 ve Inmarsat-3 uydular
vastasyla global mobil uydu haberleme hizmetleri salamaktadr.
Toplam drt Inmarsat-2 uydusu ve be Inmarsat-3 uydusu
mevcuttur. 1990larn balarnda frlatlan drt Inmarsat-2 uzay
aracnn her biri, 250 Inmarsat-A ses devresine e deer kapasiteye
sahiptir. Temelde ana yklenici Lockheed Martin tarafndan Matra
Marconinin ortaklyla yaplan ve 1996 ile 1998 arasnda frlatlan
Inmarsat-3, oklu n noktalar zelliine sahiptir ve her bir
Inmarsat-3, Inmarsat-2den sekiz kat daha gldr.
Sadece tane Inmarsat-3 uydusu ile kutuplar hari olmak zere
dnya yzeyinin neredeyse tm kapsanabilir. Geri kalan 6 uydu,
gerekli olduunda yedek ve ilve kapasite salamaktadr.
196
Inmarsat hizmetlerine ilikin artan talepten dolay, 2004te yeni

uydunun frlatlmas planlanmaktadr. Yeni uydularn amac, yeni
Geni Bant Global Alan An (B-GAN) desteklemek, dnyann
hemen hemen her yerinde 432 kbpse kadar olan hzlarda LAN
eriimi, telefon, e-posta, faks, video konferans, smarlama video
hizmeti salamaktr. Bu hizmet, ayrca yeni nc jenerasyon
hcresel hizmetleriyle de uyumludur. Yeni Inmarsat-4 uydular,
mevcut Inmarsat-3 uydularndan 100 kat daha gl olup 10 kat
daha fazla kapasiteye sahiptir.
Inmarsat hakknda daha fazla bilgi iin, ltfen aadaki merkeze
bavurun: http://www.inmarsat.org
Blgesel sistemler
INTELSAT ve Inmarsat uydu sistemlerinin tm mevcut
uluslararas salayclardr. Aada bazlar aklanm olan
birtakm blgesel sistemler de mevcuttur.
EUTELSAT
30dan fazla Avrupa lkesi, EUTELSAT rgtnde imza sahibidir.
Halen almakta olan yirmibir uydu vardr ancak gelecekte bu
saynn artrlmas planlanmaktadr. Uydular, ounlukla Avrupa
ktasnda hizmet vermektedir ancak Kuzey Amerikada ve Asyann
baz kesimlerinde de kapsama alanna sahiptirler.
INTERSPUTNIK
Eski Dou Blou lkeleri, ticari telekomnikasyon iin kullanlan
bir uydu grubuna sahiptir. Bunlar, INTERSPUTNIK olarak bilinir
ve 1972de Sovyet Blou tarafndan yaplmtr. Bu uydular,
INTELSAT uydular kadar gelimi deildir. INTELSAT
anlamasna benzer ekilde INTERSPUTNIK anlamasnda da
15ten fazla lke imza sahibidir.
Gnmzde her iki uydu sisteminin hizmetleri de hem Dou hem de
Bat lkeleri tarafndan kullanlmaktadr.
INTERSPUTNIK, halen ounlukla Avrupa lkelerini kapsayan 4
uyduya sahiptir. INTERSPUTNIK, ayrca, EUTELSAT rgtyle
ok yakn bir ilikiye de sahiptir.
ARABSAT
ARABSAT, Arap lkelerinin kulland blgesel bir uydu
sistemidir. Bu rgtte yaklak olarak 25 imza sahibi vardr. Bu
197
sistem, halen iki tane ilevsel uyduya sahiptir ancak gelecekte bu

saynn artrlmas hedeflenmektedir.
Telesat
Telesat, ticari bir Kanada firmasdr. 1972de dnyada ilk defa yurt
ii bir uydu frlatan ilk ticari firmadr. Telesatn yrngesinde drt
uydu mevcuttur ve iki uydunun daha frlatlmas planlanmaktadr.
Bu firma genelde Kuzey Amerikada biraz da Gney Amerikada
pazar payna sahiptir.
PanAmSat
PanAmSat, genelde Amerikada ve Avrupada, biraz da Afrikada,
Orta Douda ve Asyada kapsama alanna sahip bir uydu sistemidir.
PanAmSat sistemi, halen 23 tane ilevsel uyduya sahiptir. Dnya
nfusunun % 98inin kapsama alanlarnda olduunu iddia
etmektedirler.
PanAmSat sistemi, elence ve televizyon yayn verisi konusunda
muhtemelen dnyann en byk uydu taycsdr. Ayrca, tam bir
ses, veri, nternet ve video hizmet aralna sahiptir.
NewSkies uydular
Bu firma, dnya genelinde be uyduya sahiptir. Bu uydu sistemi,
Amerika, Avrupa, Pasifik Okyanusu blgesi, Afrika, Orta Dou ve
Asyay kapsar. Video, nternet, yksek-hzl veri ve multimedya
pazarnda yer alr. Bu firma, Latin Amerikada spanyolca ve
Portekizce dil programlama gibi uygun pazarlar bulmay baarmtr.
NewSkies, 2002de ve 2003te iki yeni uydu daha frlatmay
planlamaktadr.
Skynet
Bu firma, dnya genelinde sekiz uyduya sahiptir ve dnya
nfusunun % 85inin kapsama alannda olduunu iddia etmektedir.
Skynet, veri hizmetleri, televizyon yayn, nternet, Video konferans
ve uzaktan renme gibi eitli haberleme hizmetleri sunmaktadr.
Dierleri
Blgesel pazarlara hizmet veren baka birok uydu salaycs
mevcuttur. Bunlarn bazlar unlardr:
Americon 18 Uydu
Astru 13 uydu
198
AsiaSat 3 uydu
Nahuelsat 1 uydu
Sirius 3 uydu
StarOne 5 uydu
APT Uydu Sistemleri
Asyadaki, Gney Amerikadaki ve Afrikadaki dier blgesel

gruplar, halen kendi blgesel uydu sistemlerini implement
etmektedir.
Ulusal
Birok lke, kendi yurt ii uydu sistemlerini oluturma konusunun
zerinde durmutur. Dnya genelinde yaklak 20 lke, kendi yurt
ii uydusunu frlatmtr. Bu tip haberleme hizmetleri, zellikle
Amerika ve Avustralya gibi uzak ve ayr blgelerde yer alan byk
lkeler iin faydaldr. Amerikann dnda, kendi yurt ii uydu
sistemini frlatan ve altran ilk lke Endonezyayd (Palapa ya da
imdiki adyla Satelindo). Trkiye'nin tek uydu operatr Trksat
Uydu Haberleme ve letme A..,kamuya ait olarak kurulmu ve
zel sektr mant ile iletilen bir irkettir. Trksat A.., Trksat
2A'nn (Eurasiasat 1) yaplp frlatlmas amacyla, 1996'da Alcatel
Space ortaklyla kurulan Eurasiasat SAM irketinin de %75
hissesine sahiptir. irket, yksek teknolojiyle donanm altyapsyla,
Trksat uydular ve dier uydular zerinden her trl uydu
haberlemesini gerekletiren dnyann nde gelen uydu
operatrlerinden biridir. Toplumun haberleme taleplerini
karlamak zere gelitirdii yeniliki projeler yoluyla Trksat A..
dnyann drt bir yanndan eriebildigi tm insanlara esnek
zmler sunar. 2012de planlanmas beklenen TrkSAT 4A ve 4B
ile 2020de planlanan TrkSAT 5A Uydular ile 8 Trk uydusu
yrngeye yerlemi olacak ve TrkSAt bylece blgesel olarak bir
uydu gc haline gelmi olacaktr.
TrkSAT Uydular:
1- Trksat 1B uydusu, 1994 ylnda hizmete girmitir. 31.3 dou
pozisyonundadr. 36Mhz'lik 10 transponder ve 72Mhz'lik 6
transponder kapasitelidir. Haziran 2004 itibariyle eimli yrngede
olan bu uydumuzun yllk eim as art 0.9'dir.
199
2- Trksat 1C uydusu 1996 ylnda hizmete balamtr. 42.0 Dou

pozisyonundadr. 36Mhz'lik 9, 54Mhz'lik 2 ve 72Mhz'lik 5
transponder kapasitelidir.
3-Trksat 2A: 1. Nesil uydularmzn gsterdii baarlar gz nne
alnarak, % 75'i TRK TELEKOM' un, % 25'i Avrupa' nn nde
gelen uydu retici firmalarndan biri olan Fransz Alcatel Space
Industries Firmasnn olmak zere ortak bir irket (joint venture)
kurulmutur. 15 Kasm 1996 tarihinde kurulan irket EURASIASAT
adyla TRKSAT 2A uydusunun yapm ve servislerinin
pazarlanmasndan sorumlu olmak zere faaliyete gemitir.
4-TrkSAT 3A: 2008de devreye sokulmutur.
Yapm tamamlanan uydu 10 Ocak
2001
tarihinde
yrngesine
yerletirilmek
zere
Ariane
4
roketiyle frlatlmtr. Servisler 2001
yl ubat ay itibariyle balatlm ve
baaryla
srdrl-mektedir.
Uydunun gzlemi, kontrol ve
zerindeki
iletiim
aktivasyonu
irketi-mizce gerekletirilmektedir.
Uydu kont-rol merkezi Ankara'da,
yedek kontrol merkezi Cannes'dadr.
Eurasiasat 1 uy-dusu, Alcatel
Spacebus 3000-B3 platform modeli
bir uydudur. 10 Ocak 2001'de
frlatlmtr ve Trksat 1C ile ayn
lokasyonda (42 Dou) hizmet
vermektedir. 15 yllk mr vardr.
Eurasiasat kapsama alan, dnya
nfusunun %20'sini iermektedir.
200
Frlatlacak olan TrkSAT 4 ve TrkSAT 5

uydular ile birlikte Trkiyenin yrngede 8
uydusu olacaktr.
Alak yrnge (LEO) uydusu

GEOdan farkl olarak, LEO, dnya yrngesinde (dierlerine gre)
ok dk seviyelerde dnecek ekilde tasarmlanm bir uydudur.
Bu uydular, bazen kutba-yakn yrnge uydusu olarak adlandrlr
nk kutuplara yaklaan eliptik bir yrngeye sahiptirler ve
yrnge ykseklikleri, 500 km il 1500 km arasnda deiir. Kepler
Kanununa gre dnya merkez nokta olacak ekilde, uydu eliptik bir
yrngeye sahip olacaktr. Uydu yrngede kalr nk merkezcil
ivmelenme tarafndan oluturulan kuvvet, dnyann yerekimi
kuvvetine eittir. Yrngenin periyodu, uydunun hz tarafndan
belirlenir. 500 km ve 1500 km ykseklikleri iin, yrnge periyotlar
srasyla 95 ve 116 dakikadr.
Her bir uydu, dnya yzeyinin ayn blgesinden gnde iki defa
(farkl ynlerde) geecektir (dnya dnd iin). Uydularn
gnele senkron olmalar salanabilir, bylece uydular, her gn
dnya zerindeki ayn konumdan ayn saatte geer.
Uydular zamanla yavalayacak ve bunun sonucu olarak yrngenin
ykseklii azalacaktr. En sonunda, uydu, dnyaya arpacak kadar
yavalayacaktr. Bu olayn gereklemesi, birka ay il bir yl
arasnda srebilir. Bu yzden, uydularn yrngede kalabilmeleri
iin dzenli bir ekilde roketlerini atelemeleri gerekmektedir.
LEO uydular, mobil telefon, SCADA ve telemetri uygulamalar,
meteoroloji, yzey incelemeleri, harita izimi, atmosferik
zelliklerin incelenmesi, kara, okyanus ve buz blgelerinin ve
zelliklerinin incelenmesi iin kullanlmaktadr.
201
Evrenin d blgelerinin incelenmesi iin yakn zamanda frlatlm

olan Hubble teleskobu, bir LEO uydusunun iinde yer almaktadr.
Gnmzde mobil telefon ve veri uygulamalar iin byk LEO
uydu alarn altran iki byk grup mevcuttur. Bunlarn ilki,
Motorola tarafndan ynetilen bir konsorsiyum tarafndan yaplan ve
frlatlan ridyum sistemidir. 1990larn sonunda bu hizmet sunuldu
ve baarsz oldu. Daha sonra baka bir konsorsiyum tarafndan satn
alnd (yaplmas iin harcanan paradan daha dk bir fiyata
satld). Bu kitabn yazld sralarda, ridyum sistemi baarl bir
ekilde almaktadr.
ridyum sistemi, dnya genelinde % 100 gerek ses ve veri kapsama
alanna sahip tek salaycdr. ridyum sistemi, Boeing tarafndan
altrlan ve bakm yaplan 66 tane LEO uydusundan
olumaktadr. zellikle normal karasal hizmetlerin salanmasnn
mmkn olmad uzak blgelerde ses haberlemesi salamak iin
tasarmlanmtr.
ridyum handsetleri iki modda alr. Kullanc, normal hcresel
an kapsama alannda olduunda, handset bu ada alacaktr.
Kullanc hcresel an kapsama alannn dna karsa, handset
otomatik olarak Uydu moduna anahtarlanacaktr. ar-maliyetinde
nemli bir artn meydana gelmesinin dnda, bu anahtarlama
kullanc tarafndan fark edilmeyecektir.
ridyum, telefonun veri eriimi iin bilgisayara balanmasn
olanakl klmak iin, birtakm veri hizmetleri ve bununla ilgili
donanm satmaktadr. Bu sistemler, temel olarak iki veri hizmeti
salamaktadr. lki, kullancnn noktadan-noktaya veri balants
kurmak iin baka bir bilgisayar arad basit bir aramal hizmettir.
Bu hizmet, 2,4 kbps veri hznda alr. kinci hizmet, nternete
dorudan balanmak iin kullanlr. zel sktrma algoritmalar
kullanlarak, 10 kbpsye kadar veri k elde etmek mmkndr
(hz, indirilmekte olan verinin tipine baldr).
kinci LEO uydu sistemi, Globalstar olarak adlandrlan bir
konsorsiyum tarafndan salanr. Bu sistem, 48 tane uydudan oluan
bir sistemdir. Dnyann tm ayn zamanda bu sistemin kapsama
alannda olamaz. Uydularn yrngeleri, belki de Afrika ktas hari
olmak zere birok blgeyi kapsamaktadr.
Globalstar sisteminin fonksiyonellii, temel olarak ridyum
sistemininki ile ayndr. letim teknolojisi biraz farkldr. Veri iletimi
iin Globalstar, Qualcomm tarafndan gelitirilen bir CDMA
teknolojisini kullanmaktadr. Ericsson, Qualcomm ve Telit
tarafndan birok telefon ve veri modemi tipi retilmektedir.
202
Globalstar tarafndan salanan veri hizmeti, PPP kullanan seri

asenkron IP protokolne dayanr. Ortalama k 7,4 kbps olup
maksimum veri hz 9,6 kbpsdir. Gvenli balanabilirlik iin SMS
mesaj gnderme ve VPN tnelden gnderme ilemleri de
gerekletirilebilir.
GPS Global konumlandrma sistemi

Global konumlandrma sistemi (GPS), dnya zerindeki herkese
konum, enlem ve boylam bilgisi salayan bir konumlandrma
hizmetidir. Dnya yzeyindeki kullanclar, dnya zerindeki
konumlarn belirlemek iin farkl birtakm yrnge uydularndan
birok sinyal almaktadr. Bu hizmet, 1980lerdeki Yldz Savalar
giriiminin bir paras olarak Amerikan Savunma Departman
tarafndan balatlmtr. Amerikan hkmeti, dnya genelindeki
ticari kullanclara snrl bir eriim kodu vermeye karar vermitir.
Bu giriim, savunma departman giriimi olduu iin, hizmetin her
zaman salanabileceine dair bir garanti yoktur. Byk bir sava
ksa, hizmetin ticari yn kesintiye urayabilir.
En yaygn biimde kullanlan ticari kod (iki tane kod vardr)
cretsizdir. Bu durum, Amerikan hkmetinin st kademelerinde
kaygya neden olmutur nk srekli olarak bu hizmetin
salanmasnn maliyeti ok yksektir. Paradan tasarruf yapmak iin
sistemin kapatlmas bile dnlmtr.
Gnmzde dnyadan 25 000 km uzaklktaki yrngede (orta dnya
yrngesi MEO) dnmekte olan 25 uydu vardr.
Uydular iki ana kod yayar. lk kod olan P kodu sadece Amerikan
Ordusu tarafndan kullanlmaktadr. Bu kodun zlmesi hemen
hemen imknszdr. Bu ekilde santimetre mertebesine kadar
doruluk elde edilmi olur.
Kullanlan ikinci ana kod, seimli adaptif (SA) koddur. Ticari bir
GPS alcya sahip herkes bu kodu alabilir. Bu kod, srekli olarak
rastgele biimde deimektedir, bu nedenle doruluu hibir zaman
nceden tahmin edilemez. Yakn zamana kadar, garanti edilen en iyi
doruluk 100 m idi. Gnmzde SA kodundaki seirme
azaltlmtr ve konumlandrma sisteminin doruluu 25 metre
olmutur.
Doruluu daha da artrmak iin baz firmalar diferansiyel GPS
(DGPS) olarak adlandrlan bir teknik kullanmaktadr. Burada,
bilinen bir inceleme noktasnda bir GPS sinyali alnr. Alnan sinyal
ile bilinen nokta arasndaki fark hesaplanr ve daha sonra radyo (ya
203
da uydu) tarafndan diferansiyel sinyalin daha sonra kullanlaca

uzaktaki birimlere iletilir. Bu teknik, bir metreden daha iyi doruluk
salayabilir ancak doruluk, e zamanl olarak balanabilen uydu
saysna ve ayrca bilinen inceleme noktas ile uzak birim arasndaki
uzakla baldr.
iii. Uydular iin Frekans Band Tahsisi

Uluslararas topluluk iin tm telekomnikasyon standartlarnn ve
uygulama-larnn ynetilmesi ve dzenlenmesi, ITU tarafndan
gerekletirilir. ITU, radyoda ve uyduda kullanlacak teknik
standartlara ve uygulamalara ilikin tavsiyeleri gelitirir. ITUnun
desteinde, Uluslararas Frekans Dzenleme Kurumu (IFRB) olarak
adlandrlan ve frekans spektrumunu iyi ve diplomatik bir ekilde
organize eden ve uluslararas topluluklara datan bir kurum vardr.
Uydu, farkl lkelerdeki farkl kullanclara iletim gerekletirdii
iin, dikkatli bir ekilde dzenlenmelidir. ekil 3.1de, uydu
haberlemesine tahsis edilmi olan frekanslar gsterilmektedir. Tm
frekans tahsisi, alt ayr banda blnmtr. Her bir bant, uydu-yer
linki [:downlink] iin tahsis edilmi bir ksma ve yer-uydu linki
[:uplink] iin tahsis edilmi baka bir ksma sahiptir. Uydu-yer linki
frekanslar yer istasyonuna iletim yapan uydular iin ve yer-uydu
linki frekanslar, uydulara iletim yapan yer istasyonlar iindir
(sonraki blmde aklanmaktadr).
204
ekil 3.1 Uydu frekans band tahsisi

Bu frekans tahsislerinin biroundaki temel sorun, karasal
mikrodalga linkleriyle paylalmalarnn gerekli oluudur. ekil
3.2de bunun nasl hem uyduda hem de mikrodalga linkinde
enterferansa neden olabildii gsterilmektedir.
205
ekil 3.2 Uydular ve mikrodalga sistemleri arasndaki potansiyel

enterferans
Sorunlarn olumasn nlemek iin, frekans dzenleme kurumlar
tarafndan dikkatli frekans koordinasyonunun ve frekans tahsisinin
gerekletirilmesi gereklidir.
Uydu-yer linki frekanslar, her bir bant iin daha alttaki frekanslardr
nk RF ykselteci, daha dk frekanslar retme (bunun sonucu
olarak g harcamas daha azdr) konusunda doal olarak daha
verimlidir, bylece uydunun iletim kapasitesinin daha byk olmas
salanr.
Uydu bantlar
C band: C band telekomnikasyon uydular iin en yaygn biimde
kullanlan banttr. Bunun temel sebebi, evredeki bantlara gre (hem
Lye hem de KUya gre) daha dk bir sinyal grlt oranna
sahip olmasdr. Temel grlt kayna alcdr. 10 GHzin
stndeki frekanslarda, daha fazla alc grlts mevcuttur ve 1
GHzin altndaki frekanslarda, nemli seviyede arka plan grlts
ve endstriyel grlt mevcuttur. Karasal mikrodalga linklerinden
kaynaklanan enterferans, C band uydularnda karlalan temel
problemdir.
C bandndaki yer-uydu ve uydu-yer linklerinin her birine 500 MHz
bant genilii tahsis edilir. Daha sonra her bir link 36 MHzlik 24
geni bant kanalna ayrlr. Her bir geni bant kanal 800 tane 45
kHzlik bant genilii elde edilecek ekilde daha da kk paralara
blnr.
24 x 36 MHz = 864 MHz deeri, izin verilen 500 MHzden daha
byktr. Bant genilii iki kere kullanlarak yirmi-drt tane kanal
elde edilir. 12 tane 36 MHzlik kanal, dey polarizasyonlu antenler
kullanlarak 500 MHzlik bant geniliine yaylrken, yatay
polasizasyonlu antenler kullanlarak ayn 500 MHzlik bant
geniliine oniki kanal daha yaylr. Bylece teorik olarak, 1
GHzlik etkin bir bant geniliine sahip olmu oluruz. Daha eski
analog tip uydularda, her 36 MHzlik kanal iin sadece 60 Mbpslik
bir veri kapasitesinin elde edilmesi mmknd. Yeni saysal uydular
kanal bana yzlerce Mbps salanabilmektedir.
Ku band: Ku frekans band, hzla en ok kullanlan bant haline
gelmektedir. Bu bandn yars karasal mikrodalgaya tahsis
206
edilmemitir, bu nedenle bu frekans band, karasal mikrodalga

sistemleriyle enterferans oluma ihtimalini nlemek isteyen
telekomnikasyon kullanclar iin ok ekici bir banttr.
Ku band, yamurun neden olduu yksek seviyede sinyal
zayflamasna tbidir, bu yzden iddetli yan meydana geldii
zamanlarda hizmet kesintilerinin meydana gelmemesini salamak
iin tasarm aamasnda dikkatli olunmaldr. Yamurun neden
olduu zayflamann stesinden gelmek iin yeterli snmleme
snrnn mevcut olup olmadn ve daha byk antenlerin ya da
daha yksek verici gcnn gerekli olup olmadn belirlemek
zere baz hesaplamalar yaplmaldr. Ayrca alak yerlerde
atmosferik absorpsiyon daha fazla olduu iin antenin ykseklik
as da olduka nemli hale gelir.
L band L frekans band, kanal bant genilii asndan ok snrldr
ancak LEO uydu alarnda kullanlanlar gibi mobil alclarla
kullanm iin mkemmeldir. Frekans dk olduu iin atmoferik
zayflama daha azdr ve nispeten gl bir sinyal almak iin sadece
ok kk antenlerin kullanlmas yeterlidir.
Bu bant, ounlukla deniz haberlemesi iin (Inmarsat) ve LEO
mobil haberleme iin kullanlmaktadr. Bant genilii snrl olduu
iin, sadece ok dk-hzl verileri ya da tekli ses kanallarn
tayacaktr.
Okyanusta yzen bir geminin tepesine kk bir anten yerletirmek
ve baarl haberleme salamak kolaydr. ekil 3.3te, gemiyle
haberlemek iin L bandnn nasl kullanld ve bunu kydaki yer
istasyonuna aktarmak iin C bandnn nasl kullanld
gsterilmektedir.
ekil 3.3 Okyanusta yzen gemiler iin L band haberlemesi
207
S, X ve Ka bantlar : S, X ve Ka bantlar temelde hkmet

uygulamalar, askeri uygulamalar ve aratrma uygulamalar iin
kullanlmaktadr.
Ticari uygulamalar sz konusu ise, C ve KU bantlar ok
dolduunda, Ka band kullanlr.
C ve KU bantlar ok dolu olduu iin, Ka band daha popler hale
gelmektedir. Gnmzde frlatlmakta olan birok ticari uydunun
transponderlerinin bir ksm, Ka bandnda alacaktr.
iv. Uydu Sistemleri ve Uydu Cihazlar

Konfigrasyon
Yer istasyonlar, drt farkl kategoride snflandrlabilir:
Ana kontrol yer istasyonu
Bunlar, ana amalar GEO yrngelerindeki uydular kontrol
etmek ve izlemek olan ve yeryzndeki stratejik blgelere
yerletirilen nemli sistemlerdir. Bunlar, ayrca kamuya ait
telekomnikasyon ebekelerine a geidi eriimi salar.
Ana eriim yer istasyonu
Bunlar, kamuya ait telekomnikasyon ebekelerine eriimi
salayan ve bir lkede birka byk ehirde yer alan byk
sistemlerdir.
Orta kapasiteli uzak yer istasyonu
Bunlar, kentsel ya da uzak blgeler iin belirli bir yerdeki
kullancya birok kanal sunar. Bu linklerin kapasitesi, normalde
yaklak olarak 2 Mbpsye kadar kar.
Kk ya da mobil yer istasyonlar
Bunlar, kara aralarna, okyanusta yzen gemilere ya da uzak
sabit blgelere yerletirilen ve tek bir ses ya da veri kanalna
eriimi salayan kk terminallerdir.
Noktadan-noktaya tam dupleks haberleme iin kullanlan temel
uydu sistemi ekil 3.4te gsterilmektedir.
208
ekil 3.4 Noktadan-noktaya tam dupleks haberleme iin

konfigre edilmi uydu sistemi
Bu sistem tipi, genelde blgeler aras adanm link balants iin
kullanlacaktr.
ekil 3.5 Tek noktadan-oklu noktaya tam dupleks haberleme iin

konfigre edilmi uydu sistemi
kinci konfigrasyon, tek noktadan-oklu noktaya balant iin
kullanlan konfigrasyondur. Bu durum, ekil 3.5te gsterilmitir.
209
Bir lkedeki ana yer istasyonu, normalde byk blgelere kurulan

bir sistemdir ve bir ana hizmet salaycs (PTT) tarafndan
altrlr. Uzak istasyonlar, farkl firmalara aittir, her biri adanm
bir linki kiralar ya da kullanma sresi iin para der ve
anahtarlamal telefon ya da veri ebekesine eriir. Uzak istasyona
erimek isteyen bir firma, ana yer istasyonuna giden santrallararas
bir hatt kiralamal ya da aramaldr. Ana yer istasyonuna adanm
ya da anahtarlamal hat eriimi kullanarak erime karar, veri
hzlarna ve uzak blgelere eriim artlarna baldr.
Ana yer istasyonlarna paket anahtarlamal X.25 veri eriimi de
mmkndr. Uzak terminaller X.25 modemlere ihtiya duyar. Bu
hizmet iin kullanlan antenler, bir kahve fincan kadar kk
olabilir.
Orta kapasiteli uzak istasyonlar, normalde ok kk aklkl
terminaller (VSAT) olarak bilinir. VSAT, normalde kk bir anak
antenden, nispeten yksek gl verici ykseltecinden ve yksek
kazanl, dk grltl bir alcdan oluan nispeten pahal
olmayan bir yer istasyonudur. Az sayda (normalde 6 il 8 arasnda)
ses devresiyle ya da baz dk hzl (64 kbpsye kadar) veri
devreleriyle haberlemek iin kullanlrlar. Yksek kapasiteli
VSATlar gnmzde daha ok kullanlmaya balanmtr.
VSATlar beton zerine konur, hizalandrlr ve daha sonra sabit
olarak kalr. VSAT anten ana, 1,5 m il 2,5 m arasnda bir apa
sahip olacaktr.
Ana eriimli yer istasyonlar, telekomnikasyon tayclarnn
byk bir ehre a geidi salad ok byk karmak bir sistem
olabilir ya da daha kk abonelere kiralama hizmetleri salayan ve
ticari bir organizasyon tarafndan oluturulan orta byklkteki bir
sistem olabilir. Bu blgelerdeki anten anaklarnn aplar, 5 m il
20 m arasnda deiir. Veri hz kapasiteleri, saniyede yzlerce
Megabitten saniyede 8 ya da 16 Megabite kadar deiebilir.
Mobil terminal eitleri de mevcuttur. Birimler, ap 30 cm il 1 m
arasnda olan kk dz antenlere ya da ykseklii 1 m civarnda
olan uzun ince antenlere sahip olacaktr. Birimler, uzak blgelerdeki
sabit sistemlerde, kara aralarnda ya da okyanusta yzen gemilerde
kullanlmak zere tasarmlanmtr ve tek bir ses devresine ya da
tekli dk hzl (normalde 9600 bauda kadar) veri devresine
sahiptir.
Normalde mobil uydu hizmeti (MSS) terminalleri olarak
adlandrlan mobil terminaller, dk hzl bir veri kanalna ihtiya
210
duyan uzak telemetri uygulamalar iin uygundur. Bu terminaller,

GEO hizmetleriyle kullanlan terminallerdir.
MSS, Blm 3.5te ayrntl olarak aklanmaktadr.
Son olarak, cep telefonundan sadece biraz daha byk olan elde
tanan telefon terminalleri vardr. Daha nce aklanm olduu
gibi, bunlar, LEO uydu hizmetleriyle kullanlmaktadr.
oklama
Tek noktadan-oklu noktaya uydu sistemleri iin, uydudaki bant
genilii kaynann belli sayda kullancya tahsis edilmesi
gereklidir. Bant genilii kaynana eriim iin ana metot
kullanlr.
FDMA
lk metot, frekans blmeli oklu eriim (FDMA) olarak bilinir. Bu,
frekans blmeli oklama/oullama kavramna benzer bir
kavramdr. Burada, her bir terminal istasyonuna ayr frekanslar
tahsis edilir, bylece toplam bant genilii, maksimum terminal
saysna blnr. Adanm kiralk bir link iin, terminale kalc
olarak bir bant genilii dilimi tahsis edilir. Anahtarlamal hizmet
iinse, belli saydaki terminale bir bant genilii dilimi tahsis edilir
ve dilim serbest olduunda terminaller dilim iin yaracaktr. Yer
terminali uyduya iletilen hereyi duyacaktr nk uydu, sinyali,
geni bir blge zerinden alc yer istasyonuna geri iletecektir. Bu
yzden, iki terminale ayn frekans bant genilii dilimi tahsis
edilirse ve iki terminal de sz konusu kanala ayn zamanda erimeye
alrsa, terminaller, arpma enterferansn fark edip iletimi
durduracaklardr. Rasgele bir gecikme sresinden sonra, yeniden
erimeyi deneyeceklerdir.
Anahtarlamal kanal bant genilii tahsis etmek iin kullanlan ikinci
bir metot, adanm bir sinyalleme kanal kullanmaktr. Ana yer
istasyonu, terminale bir kanal tahsis etmek iin bu kanal kullanr.
nceki blmde belirtildii gibi, C band uydusu her biri 500
MHzlik bant geniliine sahip ve 24 tane geni bant 36 MHzlik
kanala blnen uydu-yer ve yer-uydu linklerine sahip olacaktr,
bunlar da 800 kanala blnr, baka bir deyile, toplam 800 x 24 =
19 200 tane kanal mevcuttur. Uygulamada, sadece 12 000 ses ve
veri kanal mevcuttur, nk kapasitenin bir ksm, kontrol,
sinyalleme, senkronizasyon, vb. gibi dier amalar iin
kullanlmaktadr. Bu kanallar iki ekilde kullanlr. lk olarak, baz
211
kanallar birlikte gruplandrlabilir ve byk bir geni bant paket

halinde satlr. Bu, tayc bana oklu kanal olarak bilinir (MCPC).
Tek bir geni bant kanal, aadaki gibi blnp kullanlabilir.
ekil 3.6 FDMA sistemlerinde tayc bana oklu kanal tahsisi

Adanm bir tayc kullanarak doru geni bant modlasyonu
gerekletirmek her bir kullancnn sorumluluu haline gelir. Geni
bant kanalnn nne bir oullayc yerletirerek ve kanal daha
kk kanallara ayrarak (dzenleme kurumlar tarafndan izin
verilirse) bunlar daha kk kullanclara satanlar genelde bu
kullanclardr.
Uydudaki kanallarn kullanlmasna ilikin dier metot, tayc
bana tekli kanal (SCPC) olarak bilinir. Burada, adanm
santrallararas bir hat ve anahtarlamal bir hat sz konusu olduunda,
her bir kullancya kalc olarak tek bir kanal tahsis edilir.
ekil 3.7 FDMA sistemlerinde tayc bana tekli kanal tahsisi

TDMA
Kanal bant geniliine erimek iin kullanlan ikinci metot, zaman
blmeli oklu eriimdir (TDMA). Bu, zaman blmeli oullama ile
212
ayn kavramdr. Burada tek bir byk bant genilii paras, belli
sayda kullanc tarafndan kullanlmak zere tahsis edilir. Her bir
kullanc, ayarlanan ksa bir periyot boyunca bant geniliine ardk
olarak eriir.
Her bir uzak istasyona, bir ereve periyodunda belirli bir zaman
dilimi tahsis edilir, ereve periyodu, toplam zaman dilimi saysna
eittir (her bir uzak istasyonun zaman dilimi arasndaki sre).
Sz konusu zaman dilimi srasnda, uzak istasyon ksa bir veri
paras iletebilir. Bu, ani trafik darbesi olarak adlandrlr.
ekil 3.8de tipik bir ereve rnei gsterilmektedir. Bu ereve,
120 Mbpsde alan saysal bir uydu sistemi iindir. (Baz uydu
sistemleri, bu veri hznn 4 katnda alan, daha karmak
modlasyon teknikleri kullanan kanallara sahip olabilir).
ekil 3.8 120 Mbit/slik geni bant kanaln INTELSAT TDMA veri
erevesi
erevedeki 1690 kanaln her birine 64 kbpslik veri hz tahsis
edilir. Bu yzden, 1690 x 64 k = 108,16 Mbpslik trafik veri hz
mevcuttur. 120 Mbpslik kanaln geri kalan, kontrol, hata dzeltme
ve senkronizasyon iin kullanlr. erevelerin uzunluu 2
milisaniyedir (baka bir deyile, saniyenin 1/500). Bu 2 mslik
sre boyunca her bir kanal kendisine iletim iin tahsis edilmi bir
zaman dilimine sahiptir. Bylece ereve bana 108,16 Mbps/500 =
216 320 trafik biti ya da ereve ya da kanal bana 64 kbpsde 128
trafik biti iletilir. Her bir erevede baka referans ve
senkronizasyon bitleri de mevcuttur.
Her biri 36 MHzlik 24 geni bant kanala sahip (transponder bana)
ve geni bant kanal bana 1690 kanala sahip bir uydu iin, 40 000
tane 64 kbpslik kanal mevcuttur. Uygulamada, kapasitenin bir
ksm, kontrol ve senkronizasyon sinyallemesi, vb. iin
kullanldndan dolay 33 000 civarnda ses ve veri kanal
mevcuttur. FDMA kullanlm olsayd, ayn bant genilii iin
213
kapasite, yaklak 12 000 kanal olurdu. Buradan grld gibi,

bant genilii TDMA ile, FDMA ile olduundan daha verimli bir
ekilde kullanlmaktadr.
Bir TDMA uydu sisteminde en zor stesinden gelinen ey
senkronizasyondur. Uzak yer istasyonlar, uydudan gnderilen tm
veriyi duyar ve buna gre senkronize olabilir. Uygun bir referans
salamak iin, uydudan yere gnderilen veride bir senkronizasyon
darbesi mevcuttur. Hassas senkronizasyonun gereklemesi zordur.
Bunun iki sebebi vardr. lk olarak, uydu her gn yrngesinde belli
bir derece kayar. kinci olarak, uydu ile dnya zerindeki her nokta
arasndaki mesafe ayn deildir. lk problem daha byk bir
problemdir ve problemin stesinden gelmek iin gelimi
algoritmalarn kullanlmas gereklidir.
Sabit hizmetler iin, yer istasyonuna, erevede adanm bir dilim
tahsis edilir. Anahtarlamal hizmetler iin, bir yer istasyonu arama
yapmak istediinde, bir sinyalleme kanal vastasyla bir dilim talep
etmi olur ve daha sonra ana yer istasyonu tarafndan bir dilim tahsis
edilir.
CDMA
nc metot, Kod Blmeli oklu Eriim (CDMA) olarak ya da
bazen yaygn spektrum teknii olarak bilinen metottur. Burada
kullanclara ok geni bir bant tahsis edilir. Her bir istasyona szde
rastgele bir kod iletilir, istasyon, ksa bir sre boyunca bir frekans
seer, birka tane (bazen sadece bir tane) bit iletir ve daha sonra yeni
bir frekansa geer ve sradaki bitleri iletir. stasyon, szde rastgele
koda gre olan bir srada frekans bandnda atlayarak gezer. Bu,
bazen frekans atlama olarak bilinir.
Alc da ayn szde rastgele koda sahiptir ve frekans bandndaki ksa
veri iletimlerini izleyecektir. Sistemin paras olmayan ancak kodun
setii frekanslarda alan dier kullanclar iin, bilgi bitleri sadece
arka plan grlt gibi grnecektir. Kodlanan alc da grlt
alacaktr ancak alm olduu grlty ortadan kaldrmak iin hata
tespit/dzeltme teknikleri kullanacaktr.
Bu teknik, zaman kmesinde de [:domain] kullanlabilir. O zaman
frekans sabit kalacak ancak yksek veri hzlarndaki ksa ani veri
darbeleri zaman erevesine rastgele yaylacaktr.
CDMA kullanmann baz avantajlar vardr. Bunlar aadadr:
Frekans deitii iin, sabit karasal mikrodalga ya da uydu

sistemlerinde enterferans dktr.
214
Sadece dk-gl kk alc-vericilere [:transceiver] ve

antenlere gerek duyarlar.
Yksek veri gvenliine sahiptirler.
Frekans diversitesini kullanmalar sayesinde ok yollu
snmlemeye kar dayankldrlar.
Bu teknikte bant genilii ok verimsiz bir ekilde kullanlmaktadr,

nk bilgi sinyalleri kolayca ktleebilir. Bu teknik, sadece 9600
bauda kadar olan dk veri hzlar iin faydaldr. Tipik olarak, 36
MHzlik bir transponderde 800 civar kanal kullanlabilir. Bu
nedenle, CDMA, ounlukla askeri uygulamalar iin, amatrler iin
veya deney amalar iin kullanlr.
(a) Zaman blmeli oklu eriim

Her bir kanal bant geniliine nceden tanmlanm bir srada ok
ksa bir sre boyunca eriir.
(b) Frekans blmeli oklu eriim

Her bir kanala, iletim yapabilecei bir frekans bant genilii
tahsis edilir.
215
(c) Kod blmeli oklu eriim

Kanallar tm bant geniliine yaymak iin szde rastgele kodlar
kullanlr.
ekil 3.9 FDMA, TDMA ve CDMAnn karlatrlmas
Paket hizmetleri
Birok uydu a salaycs, paket anahtarlamal veri hizmeti
sunmaktadr. Bu hizmetlerin implement edilmesi hzl ve ucuzdur.
Uydular zerinden paket eriimi, temelde bir TDMA sistemidir ve
ne kadar ok sayda uydu a mevcutsa, aa eriim iin o kadar ok
sayda haberleme protokol mevcuttur. Metotlardan biri, taycy
dinleyen arpmay sezen oklu eriim [(CSMA-CD) carrier sense
multiple access with collision detection] tipi protokoldr, genelde
ALOHA (Hawaii niversitesinde gelitirilmitir) olarak bilinir.
Burada, tm uzak istasyonlar, iletmeleri gereken verileri olduunda
kanala erimeye alr. Uydunun, veriyi alc yer istasyonuna geri
gnderdiini duyabildikleri iin, verinin, doru bir ekilde
gnderilip gnderilmediini belirleyebilirler. ki uzak istasyon ayn
zamanda iletim yapar ve bir arpma meydana gelirse, o zaman her
bir istasyon arpmay bozulmu veri eklinde duyacaktr.
O zaman her bir istasyon rastgele bir periyot boyunca bekler ve
yeniden iletmeye alr. Verici yer istasyonlarnn uydudan alc yer
istasyonlarna yeniden iletilen sinyalleri duymad durumda, alc
yer istasyonu, verinin bozulmu olduunu gsteren bir alnmad
bildirim sinyali gnderecektir.
Baka bir metot, uzak istasyonlarn kapasiteyi ayrmasna imkn
vermek iin adanm bir kanal kullanmaktr. Serbest kapasite
olduunda, ana yer istasyonu uzaktaki istasyona ilet sinyalini verir
ve hangi zaman dilimini kullanacan syler.
nc metot, uzak istasyonlar arasnda nceden belirlenmi bir
srada anda-jeton [:token] olarak adlandrlan kk bir veri
paketinin aktarlmasn kapsar. Anda hangi istasyondaysa, o
istasyonun veri iletmesine izin verilir. Anda tutma sreleri
216
snrldr; bylece tek bir istasyon, kanal devaml megul etmemi

olur.
Son blmde aklanan uydu ana eriim metotlarnda olduu gibi,
ne kadar ok uydu a mevcutsa bilgi sinyalini gerekli bant
geniliine modle etmek iin kullanlan teknik says o kadar
fazladr.
Ticari telekomnikasyon amacyla kullanlan uydularn ounluu,
tamamen saysal haberleme moduna gemektedir.
Yksek hzl geni bant geniliine sahip linkler iin (2 Mbpsnin
stnde) ok-seviyeli kuvadratr faz kaydrmal modlasyon (MQPSK) ve ok-seviyeli kuvadratr genlik modlasyonu (M-QAM)
kullanlr. Daha dk hzl linkler iin, minimum kaydrmal
modlasyon (MSK) gibi teknikler poplerdir.
Eski analog uydular zerinden etkin saysal haberlemenin
implementasyonu, uydu operatrleri iin nemli bir itir. Modern
saysal uydular, dahili kanal anahtarlama zelliine ve haberlemeyi
uydudaki farkl transponderlere ynlendirebilme zelliine sahiptir.
v. Uydu Cihaz
Bu blmde, bir uydu sisteminin eitli temel cihaz bileenleri
incelenecektir. Tam bir uydu sistemi ekil 3.10da gsterilmektedir.
ekil 3.10 Temel uydu sistemi
Yer-uydu linkleri
Yer istasyonu yer-uydu linki cihaz, bilgi giri sinyallerini daha
yksek frekansl bir tayc sinyale modle etmek ve daha sonra
217
uyduya iletmek iin kullanlan cihazdr. Yer-uydu sinyali, uydu

tarafndan dnyaya geri gnderilecek olan bilgiyi, buna ilve olarak
uydunun dahili fonksiyonlarn altrmak iin gerekli olan kontrol
bilgisini ierir. ekil 3.11de, bir yer-uydu linkinin bileenleri
gsterilmektedir.
ekil 3.11 Yer-uydu linkinin blok diyagram

Bu yer-uydu linki rneinde, 64 kbpslik giri sinyalleri, 120
Mbpslik karma bir sinyale oullanr, 16 ksml kuvadratr genlik
modlasyon (16 QAM) sinyaline modle edilir ve daha sonra FM
modlatrne iletilir. FM modlatrne giren veri baud hz, bu
yzden, 120/4 = 30 M bauddur.
Her bir transpondere 36 MHzlik bant genilii verildii iin, FM
sinyalinin maksimum sapma deeri 18 MHzdir. Modlatrden
kan sinyal, 70 MHzlik Ara Frekanstr (IF). (FM modlasyon
indeksi, 18 MHz/30 MHz = 0,6dr).
Daha sonra IF sinyali ST konvertre iletilir. Bu yzden,
kartrcnn k deeri, 6,070 GHz 18 MHz ve 5,930 GHz 18
MHzdir. Alt yan bant filtrelenir ve st yan bant k, antene
beslenmek iin yksek gl ykseltece (HPA) iletilir. Bir ana yer
istasyonundaki tipik HPA, 150200 watt aralnda alacaktr.
Uydu transponderi
Uydu transponderi, yer istasyon yer-uydu link cihazndan gelen
sinyalleri alr ve yer istasyon uydu-yer link cihazna iletir. Alnan
sinyaller ykseltilir, frekans aa kaydrlr, yeniden ykseltilir ve
daha sonra iletilir.
Modern bir uydu, rnek olarak 48 tane Ku band transponderine ve
36 tane C band transponderine sahip olacaktr. Ka bandnn artan
kullanmyla birlikte, bir uydunun tayaca transponder saysnn
nmzdeki birka ylda artmas beklenmektedir.
218
ekil 3.12de tipik bir uydu transponderi gsterilmektedir.
ekil 3.12 Bir uydu transponderin blok diyagram

6,070 GHzlik sinyal alc antene ular ve dk grltl ykselte
(LNA) tarafndan ykseltilir. LNA, uyduda alnan ok dk
seviyedeki sinyalleri yksek grlt seviyeleri oluturmadan
ykseltmek iin tasarmlanm bir ykseltetir. Bu ykselteler, 50
dBye kadar kazan salayabilir.
Daha sonra frekans gerekli uydu-yer linki frekanslarna drmek
iin, sinyal, alt konvertre iletilir. Alt konvertr, 2225 MHzlik
osilatrle beslenen bir kartrcdan oluur. Yukardaki rnekte,
6,070 GHz, 2225 MHzlik sinyalle karnca 6,070 2,225 GHz =
3,845 GHz 18 MHz ve 6,070 + 2,225 GHz = 8,295 GHz 18
MHz elde edilir. st yan bant filtrelenir ve alt yan bant, verici
antene ykseltilmek iin HPAya iletilir. Transponderlerdeki
HPAlar 10-50 watt arasnda deiir. Yariletkenler nispeten ksa
mrl olduklar ve genelde gvenilir olmadklar iin, uydularda
yllardr lambal tipli ykselteler ve hareketli dalga lambalar
[:(TWTler) traveling wave tubes] kullanlmaktadr. Galyum-arsenit
FETlerdeki son gelimeler, TWTlerin yerini almalarn salamtr.
Uydu-yer linkleri
Yer istasyonu uydu-yer link cihaz, uydudan gnderilen sinyali (yeruydu link cihazna beslenmi olan) bilgi sinyaline demodle etmek
iin kullanlan cihazdr. Uydu-yer sinyalleri, uydunun dahili
fonksiyonlarnn durumuyla ilgili bilgileri de ierir. ekil 3.13te,
tipik bir uydu-yer linkinin bileenleri gsterilmektedir.
219
ekil 3.13 Tipik bir uydu-yer linkinin bileenleri

ok zayf olan alnan sinyal, LNA tarafndan yaklak 50 dB
ykseltilir. Bu sinyal daha sonra alt konvertre iletilir. Alt konvertr,
iki-aamal bir kartrcya sahiptir. lki, frekans 880 MHzlik k
salayacak ekilde seilen deiken bir osilatre sahiptir. Son
ksmda aklanm olan 3,845 GHzlik bir sinyalin alnm olduu
durumda, osilatr, 2,965 GHzde alyor olacaktr (baka bir
deyile, 3,845 2,965 GHz = 880 MHz). Daha sonra, bu, 950
MHzlik osilatr olan ikinci bir kartrcya iletilir ve kartrc,
gerekli 70 MHzlik ara frekans retir.
Daha sonra, 120 Mbpslik orijinal saysal sinyali elde etmek iin bu
sinyal demodle edilir.
vi. Antenler
Uydularda, yer-uydu link ve uydu-yer link cihazlarnda kullanlan
antenler, parabolik anaklardr.
Link Denklemi
Aada, bir uydu sistemine ilikin tipik bir yol kayb analizi rnei
verilmektedir.
Serbest uzay yol kayb, aadaki formlle hesaplanabilir:
Zayflama = 92,4 + 20 LogF GHz + 20 LogD km
6,070 GHzde
Zayflama = 199 dB
3,845 GHzde
220
Zayflama = 195 dB
Dalga klavuzu ve balayc kayplarnn toplam 6 dB olduunu
varsayarsak, toplam sistem kayplar u ekildedir:
Kayplar = 199 + 195 + 6 = 400 dB.
Toplam sistem kazanc, anten kazanc art transponderin LNA ve
HPA kazanlar art uzak alc yer istasyonlarnn LNA ve ykselte
kazanlarna eittir. Bylece kazan deerleri u ekildedir:
ekil 3.14 Bir uydu link sisteminin tipik parametreleri
Anten
=
=
Transponder =
=
Alc
=
=
Bylece toplam kazan =
=
60 + 24 + 24 + 40
148 dB
50 + 50
100 dB
50 dB + 40 dB
90 dB
148 + 100 + 90
338 dB
Ana yer istasyonu k (dBm cinsinden):

Verici kazanc = 10 Log (150/10-3)
221
= 52 dBm
O zaman link denklemi u hale gelir:
Seviye
=
=
52 dBm 400 dBm + 338 dB

10 dBm
Bu yzden, alcnn k sinyali 10 dBm olacaktr.

Alc antene ulaan sinyal seviyesinin 140 dBm olduu
belirtilmelidir. Bu, 1 x 10-17 wattlk bir seviyeyi temsil eder (22
nanovolt). Sinyal seviyesi ok dk olduu iin, alc anaklar
uyduya ok dikkatli bir ekilde hizalanmaldr.
viii. Ayak izi

Uydudaki verici antenin yaylma rnts, yeryzndeki kapsama
alann belirleyecektir. Antenin yn, huzme genilii ve kazanc,
yeryznn nerelerinde baarl bir ekilde alnabildiini
belirleyecektir. Kapsad alan genelde uydunun ayak izi olarak
adlandrlr. ekil 3.15te, Avustralyay kapsayan Optus
uydularndaki yeni L band transponderlerinin ayak izi
gsterilmektedir.
Emerkezli emberler zerindeki say deerleri, dBw cinsinden
EIRP izgilerini gstermektedir.
ekil 3.15 Yeni optus L band transponderlere ait ayak izi

(Avusturalya)
222
Yeni anten huzme-anahtarlama ve faz dizilimli anten teknikleri,

uydu ayak izlerinin boyutunun ve ynnn daha iyi kontrol
edilmesini salar.
223
4 GVENRLLK BAKIM ve
ELVERLLK
i. Giri
Bir telemetri sisteminin uzun-dnemli alma performans, iki
faktre baldr. Bunlarn ilki gvenilirliktir. Bu, cihazn sistem
performansnn ve kalitesinin bir lsdr. Gvenilirlik deerleri,
belirli alma artlar altnda belirli bir periyot boyunca cihazdan
beklenen performansa ilikin bir gsterge olacaktr.
Gvenilirlik deerleri, imalt srecinde kullanlan kalite
uygulamalarndan, cihaz mr boyunca mevcut alma artlarndan
ve bakm seviyesinden dorudan etkilenir. Yzeysel olarak
dnldnde, bir cihaz ne kadar pahal olursa, cihazn o kadar
gvenilir olduu dnlebilir ancak bu, gerek durumdan ok
uzaktr (en pahal arabalar her zaman en gvenilir arabalar deildir).
Bir telemetri sisteminin baarsn etkileyecek olan ikinci faktr,
merkezi kontrol ile ana blge arasndaki ve ana blge ile RTUlar
arasndaki haberleme linklerinin performansdr. Bu haberleme
linklerinin performans, u faktrlerin deerlendirilmesiyle llr:
Belirli bir sre boyunca ortalama sinyal-grlt oran, geici
grltnn bykl, frekansn ktleme derecesi, belirli bir sre
boyunca faz ve genlik karakteristikleri ve bir yl iinde linkin
kesintisiz olarak kullanlabilecei zaman periyodu. Son faktr (bir
yl iinde linkin kesintisiz olarak kullanlabilecei zaman periyodu)
link elverililii olarak adlandrlmaktadr.
Dier (nceki) deerlendirmeler, veri iletim hzn ve belirli bir
periyot boyunca oluan veri bit hata saysn dorudan
etkileyecektir. Belirli bir periyot boyunca meydana gelen hata
saysnn ls, bit hata oran (BER) olarak adlandrlr. Bir linkte
meydana gelen hata says veri anlalamayacak kadar bykse, o
zaman linkin kullanlamaz (elverisiz) olduu sylenir. Bu yzden,
elverililik ve BER, birbiriyle yakndan ilikilidir.
Bir haberleme linkinin nasl almas gerektiinin belirlenmesi
nemlidir. Bunun iin, tasarm aamasnda teorik ve deneysel
modeller kullanlr, kurulum tamamlandktan sonra ise, ksa-dnemli
testler gerekletirilir.
224
Bu blmde, genel bir telemetri sistemine ilikin gvenilirlik gzden

geirilecek ve tm bu notlarda aklanm olan eitli telemetri
haberleme link tiplerine gre elverililik incelenecektir.
ii. Gvenilirlik
Gvenilirliin tanm
Gvenilirliin ls, belirli bir sre iinde cihazdaki arzalanma
saysdr. Bu oran, arzalanma oran olarak bilinmektedir. Arza
oran, cihazn (beklenen) alma mr boyunca meydana gelen
arzalarn saysnn cihaz mrne orandr. Bu yzden:
Arza oran () = Arza says /Beklenen alma mr
, normalde saat cinsinden ifade edilir, baka bir deyile, , saat
bana arza says olarak ifade etmek mmkndr.
Arza orannn tersi (1/) arzalar arasndaki ortalama sre olarak
bilinir. Bu sre, arzalar arasnda geen toplam saat saysdr.
Gvenilirlik tabi ki istatistiksel bir konudur. Bir imalt MTBF
deeri beyan ettiinde, rnlerinden byk bir numune grubu alp
beklenen toplam alma mr boyunca altrdn varsayarz. Bu,
ampul ya da patates soyucu gibi birimler iin gerekletirilebilirken,
beklenen alma mr 10 il 15 yl arasnda olan radyo vericileri
gibi birimler iin bunun gerekletirilmesi mmkn deildir. Bir
MTBF deeri belirlenene kadar, deneyden geirilen radyo modeli
eskiyecektir. Bu yzden, daha byk birimler daha ksa sreler
boyunca test edilir ve sonular tahmin edilir. Bunun dnda bir
cihazn MTBF deerini belirlemenin daha karmak baka yollar da
vardr.
Bu metodu aklamak iin, yzlerce elektronik bileenden oluan bir
radyoyu ele aln. Bu elektronik bileenlerin ounluu yllardr
kullanlmaktadr ve bileen imaltlar tarafndan beyan edilen
kaytl bir MTBF deerine sahip olacaktr. Tm radyo birimine
ilikin MTBF deerini hesaplamak iin, paralel ve seri olaslk
analizi kullanlarak her bir bileene ilikin MTBF deeri toplanr ve
toplam MTBF deeri elde edilir. Daha doru bir gsterge sunduu
iin ilk yaklam tercih edilir. Askeri cihazlara ilikin MTBF
deerlerinin hesaplanmas iin genelde ikinci yaklam kullanlr.
Proje asndan bakldnda, yeni bir telemetri sistemi kurmak zere
225
olan bir kullancnn, sistemin salayaca gvenilirlii bilmesi

nemlidir.
Bunu salamak iin, aadaki alana dikkat edilmelidir:
malt sreci
alma ortam
Bakm prosedrleri
Olas arza nedenleri

Gvenilirlik asndan bakldnda, telemetri radyo sistemi, yksek
arzalanma riskine sahip karmak biimde tasarmlanm bir
sistemdir. Olas arzalar unlardr:
Bileenlerden kaynaklanan arza

Alt-sistemlerden kaynaklanan arza
Tasarm hatalarndan kaynaklanan arza
Yazlm uygulamalarndan kaynaklanan arza
nsan hatasndan ya da alma dokmanlarndan
kaynaklanan arza
evresel nedenlerden kaynaklanan arza
Yedekliin, yedeklenen birimlerdeki faktrler nedeniyle
bozulduu ortak mod arzas
Bu faktrlerin tmn kapsayan bir analizin yaplmas mmkn

deildir, bu yzden, elverililik/gvenilirlik analizinin sonucu, en
kt faktrleri kapsayan yaklak bir sonutur. eitli endstrilerde
kullanlan gvenilirlik ngr teknikleri, bileen arzalarnn sistem
arzasna elemesidir ve bu ilve faktrleri hesaba katmaz. Ortak
mod arzalarn, insan hatasndan ve yazlm uygulamalarndan
kaynaklanan arzalar modellemek iin halen metotlar
gelitirilmektedir ancak ortaya kacak modellerin, donanm bileen
arzalarnda olduu gibi doru sonular verecei phelidir.
malt
Gnmzde, imaltlar, imalt srelerinde kalite kontrole
eskisinden de ok nem vermektedir. Ulusal ya da uluslararas kalite
gvence standard verilmi olan imaltlarn, imalt srecinin eitli
aamalarnda ve srecin sonunda, cihaz muayene etmesi, test etmesi
ve dokmante etmesi gereklidir. Bir telemetri sisteminin mnferit
cihaz paralar sistemin bulunduu yerde retilmekteyse, imalt
tesislerinin muayenesinin talep edilmesi mantksz deildir. Tesisler
226
farkl bir ehirde ya da lkede ise, muayene talebi uygun

olmayabilir.
Muayene srasnda kontrol edilmesi gereken baz hususlar unlardr:
alma ortamnn temizlii

Aralarn kalitesi
Kullanlmakta olan muayene noktalar
almann sistemli olup olmad
Her bir muayene noktasndaki dokmantasyon
Muayeneden sonra bileenlerin iaretlenmesi
Mnferit devre kartlarnn test edilmesi
Test cihaznn kalitesi
Kullanlan bileenlerin kalitesi
Bileenlere ilikin envanter ilemleri
Tamamlanm rnlerin paketlenmesi ve depolanmas
ilerin ve denetilerin kalite gvence sistemine bak
Birok mnferit cihaz parasnn imalt srasnda muayene edilmesi

mmkn deilse, telemetri sisteminin oluturulmas srasnda
birtakm muayenelerin yaplmas nemlidir. Ba sistem
yklenicisinin, tasarm, sistemin oluturulmasn ve testleri sistemin
bulunduu yerde ya da en yakn byk ehirde gerekletirmesi
gereklidir nk sistem kurulduunda ve almaya baladnda,
bakm hizmetleri buradan gelecektir. Bu, sistemin bakmn yapacak
olan personelin sistem zerinde uzmanlamasn salar.
Sistem tasarmnn ve sistemin oluturulmasnn eitli aamalarnda
muayeneler yaplmaldr ancak en nemli aama son aama olan
fabrika testidir. Sistem kurulum iin hazr kabul edilmeden nce,
telemetri sistemindeki tm cihazlarn tm parametreleri baarl bir
ekilde test edilmeli ve dokmante edilmelidir.
alma
Bir sistem kurulduunda ve almaya baladnda, mr boyunca
aamaya sahiptir. lk aama, kurulumdan ksa bir sre sonra
birok cihaz arzasnn meydana geldii ve bir sre sonra arza
saysnn hzla azald aamadr. lk aama, tasarm hatalarndan ya
da kaliteyle-ilgili imalt eksikliklerinden kaynaklanmaktadr.
kinci aama, cihazn mrnn ounu kapsamaktadr, bu aamada
arza oran dktr ve sabittir. nc (son) aama, sistemin
mrnn sonlarna yaklat aamadr ve arza oran artar nk
227
cihaz eskimitir
gsterilmektedir.
ve
ktlemektedir.
Bu,
ekil
4.1de
ekil 4.1
2. aama periyodunda arza orann en dk seviyede tutmann en
iyi yolu, cihaz tavsiye edilen alma parametrelerinde (k g
yk ve evre scakl gibi) ya da bu parametrelerin altnda
altrmaktr. Aklda tutulmas gereken dier hususlar, cihazn sert
bir ekilde tutulmamas, andrc gaz ortamlardan, nemden, tozdan
uzak tutulmas, geniletilmi ilevsel grev evrimlerinin
olumasnn nlenmesi, ar scak ya da souktan saknlmas ve
gerekli bakmn yaplmasdr.
Bakm
Bir telemetri uygulamasnda kullanlan tm cihazlarn, zellikle
RTU blgelerinde dzenli bakma ihtiyac vardr. Sistemin
gvenilirliinin sistem mr boyunca salanabilmesi iin planl
dzenli bakm gereklidir. Arza meydana geldiinde, cihaz, iyi bir
ekilde tamir edilmeli ve problemler arzaya dnmeden tespit
edilerek planl dzenli aralklarda arza nleyici bakm yaplmaldr.
4.3
Elverililik
Bir telemetri sisteminde kullanlan tm haberleme linkleri, ayrlm
bte dahilinde en yksek elverililik salanacak ekilde
tasarmlanmaldr. Bu blmde, bu kitapta aklanm olan eitli
haberleme linkleri iin elverililik deerlendirmeleri ve
hesaplamalar incelenecektir.
4.3.1 Radyo ve mikrodalga

Bir radyo linkinin performansnn ne olmas gerektiini tanmlamak
genelde zor bir itir. Kullanc, linkin ne kadarlk ktlemesinin
228
kabul edilebilir olduuna karar vermelidir. Aslnda hi ktleme

olmamas tercih edilir ancak radyo iletimi istatistiksel bir yapdr ve
bu nedenle, bu gereklemesi mmkn olmayan bir istektir.
Kullanc, radyo linkinde kesinti riskinin mevcut olduunu kabul
etmeli ve bu yzden, kabul edilebilir bir elverililik seviyesine karar
vermelidir.
Bir radyo linkinin ktlemesinin temel nedeni ok yollu
snmlemedir. Alcya ulaan sinyaller, birok yoldan gelebilir:
Bunun sebebi, karadan ya da okyanustan kaynaklanan yansmalar,
krlm, oluklanma, atmosferdeki paralardan kaynaklanan
yansmalar ve daha yksek mikrodalga frekanslarnda, yamur, sis
ve dier deien atmosfer artlardr.
Performans etkileyen dier faktrler, yln zaman (ok yollu iletim
yazn daha baskndr) alcnn grlt deeri (ktaki SNRn
giriteki SNRa oran), snmleme snr, tekli ya da eitli radyo
sistemlerinin kullanlmas, link mesafesi ve harici olarak retilen RF
grltsdr.
Link performans, kabul edilebilir minimum BER performansyla
karlatrldnda, belirli bir zaman periyodu boyunca linkin
kullanlabilir (elverili) olduu sredir (yzde cinsinden).
rnein, 12-aylk herhangi bir periyot boyunca, performans art,
maksimum BER deeri 1 x 10-6 iken linkteki % 99,9luk elverililik
olabilir.
Bu, sistemin, 12-aylk bir periyot boyunca 8 saat, 46 dakikadan (365
gn x 24 saat/gn x 60 dakika/saat x % 0,1) daha uzun bir kesintiye
sahip olmamas gerektii anlamna gelir, burada kesinti, iletilen her
milyon tane bitte 1 bitten fazla hata olmas olarak tanmlanr.
1 x 10-3lk en yksek BER deerine gre herhangi bir yln en kt
performansa sahip ay iin % 99,85lik elverililik, daha esnek bir
arta ilikin rnektir.
Bu rnee gre, sistem, en kt performansa sahip ay boyunca, 1
saat 7 dakikadan (31 gn x 24 saat/gn x 60 dakika/saat x % 0,15)
daha uzun bir kesintiye sahip olmamaldr, kesinti, iletilen her 1000
tane bitte 1 bitten fazla hata olarak kabul edilir.
Bir sistemden talep edilen elverililik ne kadar yksek seviyedeyse,
bunun elde edilmesi o kadar pahal olur. rnein, % 99,95
elverililikten % 99,995 elverililie klmak istenirse, bu, sistemde
uzay diversitesinin ya da frekans diversitesinin kullanlmasn
gerektirir, bu da linkin toplam maliyetinin % 50 artmasna neden
olur.
229
Uluslararas standart
ELVERLLK
(%)
KESNT
SRES
(%)
100
20
80
40
60
50
50
60
40
70
30
80
20
90
10
95
98
99
99,9
0,1
99,99
0,01
99,999
0,001
99,9999
0,0001
KESNT SRES
GNDE
YILDA
AYDA
8760
saat
7008
saat
5256
saat
4380
saat
3504
saat
2628
saat
1752
saat
876
saat
438
saat
175
saat
88
saat
8,8
saat
53
dakika
5,3
dakika
32
saniye
720 saat
24,0 saat
584 saat
19,5 saat
438 saat
14,6 saat
360 saat
12,0 saat
292 saat
9,7 saat
219 saat
7,3 saat
144 saat
4,8 saat
72 saat
2,4 saat
36 saat
1,2 saat
14 saat
29,0
dakika
14,4
dakika
1,44
dakika
8,6 saniye
7 saat
43
dakika
4,3
dakika
26
saniye
2,6
saniye
0,86
saniye
0,086
saniye
izelge 4.1
Mikrodalga linkleri zerinden yksek-hzl veri devreleri iin BER
deerleri llrken, uluslararas standart, yksek-hzl linkin
(genelde 2 Mbps) 64 kbpslik bileenleri zerinde BERin test
230
edilmesini gerektirir. Elverisizlik (unavailability) veri hz 64 kbps

iken 10 ardk saniye boyunca her bir saniyedeki BER deerinin 103
getii periyotlar olarak tanmlanr. Sadece dokuz ardk saniye
boyunca BER deeri 10-3 geerse, o zaman link elverili olarak
kabul edilebilir.
Bu tip linkler iin kullanlan dier terimler unlardr: BERin tam bir
saniye (baka bir deyile, iinde 64ten fazla hatal bit olan saniye)
boyunca 10-3 getii durumda, ok hatal saniyeler tanm
kullanlrken, bir saniyede bir veya daha fazla hatal bit olduunda,
hatal saniyeler tanm kullanlr.
Aadaki izelgede, sistem kesinti sresi bakmndan elverililik
gsterilmektedir.
Bu izelge(4.1), belirli bir uygulamann ne kadarlk almama
sresini tolere edecei bilindiinde, kabul edilebilir elverililik
seviyesine ilikin bir fikir vermektedir. Aadaki izelge, farkl
sistem nem ya da tmleiklik seviyeleri iin bir link sisteminden ne
beklenebileceine dair daha gereki bir fikir vermektedir. Bu
veriler sadece yaklak deerlerdir ve gerek elverililik, sistem
tasarm parametrelerine baldr.
EN KT AY
YILLIK
ELVERLLK BER ELVERLLK BER

Dk
% 97
tmleiklik
% 98
Radyo
linki
Mikrodalga
linki
Ortalama
tmleiklik
% 99
Radyo
% 99,9
linki
Mikrodalga
linki
Yksek
tmleiklik
Radyo
% 99,9
% 99,95
231
1x
10-3
1x
10-3
% 96
% 97
1x
10-3
1x
10-3
1x
10-3
1x
10-3
% 98
% 99,5
1x
10-3
1x
10-3
1x
10-6
1x
% 99,5
% 99,9
1x
10-6
1x
10-6
linki
Mikrodalga
linki
ok yksek
tmleiklik
% 99,99
Radyo
% 99,999
linki
Mikrodalga
linki
1x
10-6
1x
10-6
10-6
% 99,9
% 99,99
1x
10-6
1x
10-6
izelge 4.2
Bu deerler, alandaki kurulmu bir link iindir. Radyo ya da
mikrodalga linklerinin iki ucu, grltsz bir fabrika ortamnda
eeksenli bir kablo parasyla birbirine balanrsa, cihazdan
kaynaklanan artk BER 1 x 10-9u gememelidir. Hi kesinti
olmamal ve kesinti olursa, darda bir grlt kayna yoksa, bu
kesinti cihaz hatas olarak kabul edilmelidir.
Kurulmu bir radyo ya da mikrodalga linkinin performansn test
etmek iin, BER test cihazna ihtiya duyulur. 48 kbps il 2 Mbps
hzlarnda alan yksek-hzl linkler iin, bu birimler olduka
pahaldr. 20 kbpsden daha dk hzlarda alan dk-hzl
linkler iin, bu birimler ok daha ucuzdur. Bu birimlerin ayrca
kiralanmas da mmkndr.
Testler, en az 24 saat boyunca gerekletirilmelidir, tercihen 48 ya
da 72 saatlik sreler daha iyidir. Testler, linkin her iki ucu iin geri
dng modunda (baka bir deyile, alc kndan uzak utaki
verici giriine) gerekletirilmelidir.
Genelde BERin 1 x 10-3 olarak m yoksa 1 x 10-6 olarak m
belirtileceiyle ilgili bir belirsizlik vardr.
BER genelde bir-saniyelik aralklara gre izlendii iin, aadakiler
geerlidir:
1 x 10-6lk BER deerine sahip 2 Mbpslik link iin saniye

bana en fazla 2 bit hata
1 x 10-3lk BER deerine sahip 2 Mbpslik link iin
saniye bana en fazla 2000 bit hata
1 x 10-6lk BER deerine sahip 64 kbpslik link iin saniye
bana en fazla 0,064 bit hata
232
1 x 10-3lk BER deerine sahip 64 kbpslik link iin

saniye bana en fazla 64 bit hata
64 kbpslik kanallarn llmesine ilikin uluslararas standart iin,

1 x 10-3lk BER deerinin kullanlmas uygundur. 2 Mbps ve daha
yksek hzl linkler (4, 8, 34) iin BER lmne ilikin uluslararas
standart da 1 x 10-3tr. Standardn esnek olmasnn nedeni,
devrelerin ses iin olduunu ve daha yksek veri hzl bit
dizgilerinin, oullanm 64 kbpslik ses kanallarndan olutuunu
varsaymalardr. Veri, veri gvenliinin ok nemli olduu
endstriyel uygulamalar iin yksek hzlarda gnderilmekteyse, o
zaman 1 x 10-6lk BER standartlar belirtilmelidir.
Kara hatlar
zel kiiye ait kablolar
zel kiiye ait kablolar sz konusu olduunda, linkten beklenen
performansn belirlenmesi iin kullanlan tek gerek metot, kablolar
zerinde BER testinin gerekletirilmesidir. Bu test, mmkn
olduunca uzun bir sre boyunca (24 saat) blgede en ok RF
grltsnn retildii aktif periyotlarda gerekletirilmelidir. Bu
test, hattn durumuna ilikin bir gsterge sunacaktr ancak uzun
vadede beklenebilen elverililiin ne kadar olacana dair gerek bir
gsterge deildir. Hat zerindeki grlt derecesi, ounlukla hattn
yer ald alma ortamna bal olacaktr.
Modem sinyallerini tayan kablolar iin, yaklak 15 dBlik sinyal
snmleme snr deerinin hesaba katlmas tavsiye edilir.
Anahtarlamal analog hatlar
Telekomnikasyon tayclar, anahtarlamal analog hatlarnn tm
iin resmi olarak snrsz elverililik salamamaktadr. Kentlerdeki
hatlarda elverililiin % 99,5 civarnda ve uzak blgelerde % 99
civarnda olduu belirtilmektedir (kesin deerler elde edilemedi).
Dier husus, tkanklk [:congestion] olma ihtimalidir. Sistem,
normalde gnn en megul saatinde yaplan her yz ardan sadece
birinde megul sinyali alnacak ekilde tasarmlanmtr. ncelikliolmayan telemetri linkleri iin, bu deerler muhtemelen bir
probleme neden olmaz.
233
Kiralk analog hatlar

Kural olarak, tayc, anahtarlamal ya da kiralk hatlar iin garantili
elverililik deerleri salayamayacaktr ancak bir elverililik hedefi
yaymlayacaktr.
Kiralk analog hizmetler iin, herhangi tek bir yl iin beklenen
elverililik % 99,5ten daha iyi olmaldr.
Adanm saysal hizmet
Bu tip hizmete ilikin performans hedefi rnei aada
verilmektedir:
Uzun dnemli 10-7lik BER deeri

% 99,85 uzun dnem elverililik
% 99,5 - uzun dnem hatasz saniye (yllk)
% 99,5 - BER deeri 10-6dan daha iyi olan bir-dakikalk
periyotlar
% 99,95 - BER deeri 10-3ten daha iyi olan bir-saniyelik
periyotlar
Hatasz saniye, hibir hatann meydana gelmedii bir saniye olarak

tanmlanr. 10 ardk hatal saniye meydana geldiinde, link
elverisiz olarak kabul edilir.
Paket anahtarlamal hizmetler
-aylk bir periyot boyunca paket anahtarlamal bir hizmet iin
sanal link elverililik hedefi % 99,95tir (bir il saniye arasnda).
Paket anahtarlamal sanal bir devrenin MTBF deerine ilikin olarak
55 saat rnek verilebilir (sanal devrenin arzalanmas, donanm
hatasndan, yazlm protokol ihlalinden ya da mteri ilem
ihlalinden kaynaklanabilir).
Anahtarlamal saysal hizmetler
ISDN hizmetleri iin, bir devrenin elverililii, ISDN anahtarlamal
ve yar-kalc hatlara ilikin CCITT tavsiye kararlarna uygun
olmaldr. Temelde bu, 64 kbpslik bir devrede llen % 99,9
elverililiktir, elverisizlik ise, her bir saniyedeki BER deerinin 10
ardk saniyelik ya da daha uzun bir periyot boyunca 10-3 getii
zaman periyodudur.
234
Uydular
Bir uydudan gelen RF sinyalinin elverililii, yer istasyonunun uydu
ayak izinin neresine konduuna bal olacaktr. Yer istasyonu, ayak
izinin d kenarlarnda yer alyorsa, elverililik, yer istasyonunun
ayak izinin i ksmlarnda yer ald durumdaki elverililik kadar iyi
deildir. lve olarak, yksek frekanslar, yamur ve sis
zayflamasndan dk frekanslarda olduundan daha ok
etkilenmektedir. Bu yzden, Ku bandna ilikin sinyal elverililii,
ar yamurlu blgelerde azalmaktadr. Genel olarak, birok uydu
linki, % 99,9dan daha iyi elverililik salayacaktr.
Bir uydu linki normalde binlerce kilometreyi kapsayabilen tekatlamal bir haberleme linkidir ve bu yzden, ayn mesafeyi
kapsayan karasal bir mikrodalga linkiyle karlatrldnda,
gvenilirlik ve elverililik nispeten yksektir. rnein, ok atlamal
bir mikrodalga linkinin, 2000 km boyunca kmlatif elverililii %
95 olabilir, uydu zerinden link iin elverililik % 99,9dur.
iv. SCADA Sistem Gvenilirlik (arza) Oranlar

Tm cihazlar analiz edilmeli ve her bir cihaz bileeni iin Arzalar
Arasndaki Ortalama Sre (MTBF) tespit edilmeli ve bir cihaz
bileeni alma srasnda arzalanrsa, bunun sistem zerindeki
etkisi incelenmelidir.
Tipik en kt durum MTBF deeri (saat cinsinden) aadaki
gibidir:
SCADA cihaz
MTBF
Operatr istasyonu (ana

istasyon)
30 000 saat
Operatr ekran
40 000 saat
Uzak terminal birimleri
30 000 saat
Telemetri n ular
120 000 saat
izelge 4.3 SCADA sistemlerine ilikin MTBF deerleri

Aadaki alanlarda yedek cihaz birimlerine sahip olunmas gerekli
olabilir:
235
Operatr istasyonu (merkez blgede) bu balamda bu,

bilgisayar ekrann / (adanm) klavyeyi / arivleme sistemini
/ kontrol yazlmn / hat yazclarn kapsar.
Haberleme arac (kara hatt ya da radyo linkleri)
Ana istasyonda ve RTU ucunda haberleme aracna balanan
telemetri n-u cihaz
Sistemin g kayna (kesintisiz g kayna)
Blgedeki RTUlar
Mnferit bileenleri farkl imaltlardan elde edilebilen endstri

standart cihazlarnn belirlenmesi nemlidir. Bu, ortalama tamir
sresinin (MTTR) SCADA sisteminin tm mr boyunca tutarl
olmasn salayabilir.
v. Tm Sistemin Test Edilmesi

Son ve mutlak sonu veren test, merkez telemetri cihazn
haberleme cihazna balamak, RTU ucunda haberleme cihazn
veri edinim cihazna balamak ve daha sonra sistemi faal hale
getirmektir. Genelde bir sistemin, sistem son olarak kabul
edilmeden nce, tek bir kesinti olmakszn ne kadar sre boyunca
(rnein, 2-4 hafta) alabildii, szlemede belirtilmelidir. Bu
kriter salanana kadar szleme deerinin kk bir oran tutulabilir.
vi. Gvenilirliin Artrlmas

Gvenilirliin artrlmasn salayan ana faktr mevcuttur,
bunlar:
Karmaklk: Daha az bileen paras ve daha az malzeme

tipi varsa, sistemin gvenilir olma ihtimali daha yksektir.
Duplikasyon/kopyalama: Tek bir arzann tm sistemin
arzalanmasna neden olmasn nlemek iin ilve ve yedek
paralarn kullanlmas, gvenilirliin salanmas iin ska
kullanlan bir metottur. Bu faktr, salanabilen gvenilirlik
derecesinin artrlmas iin kullanlabilen temel tasarm
zelliidir. Bununla birlikte, yedek cihazlarn kullanlmas,
toplam maliyet, arlk, bakm artlar ve g harcamas
bakmndan sistem ykn artrr.
Fazlalk kuvvet: Beklenen zorlamadan daha fazla zorlamaya
dayanacak ekilde tasarm yaplmas arza oranlarn
azaltacaktr. Beklenen belirli bir zorlama miktar iin
236
kuvvetteki kk artlar, byk gelimeler salar. Bu,

mekanik ve elektriksel birimlere eit olarak uygulanr.
rnein, bir baz-istasyonu radyosunun beyan RF k
gcnn sadece bir ksmnn iletilecek ekilde konfigre
edilmesi, radyonun gvenilirliini nemli lde artrr.
Aadaki aamalarda yksek gvenilirlik, elverililik, gvenlik ve
bakm kolayl salanabilir:
Tasarm:
Karmaklkta azalma
Arza tolerans salamak iin duplikasyon
Zorlama faktrlerinin beyan deerlerinin azaltlmas
Kalitelendirme testi ve tasarmn yeniden gzden geirilmesi
Gvenilirliin artrlmasn salamak iin arza bilgisinin geri
beslenmesi
malt:
Malzemelerin, aralarn, metotlarn, deiikliklerin, ortamn
kontrol edilmesi
alma metotlarnn ve standartlarn kontrol edilmesi
Alan kullanm:
Yeterli alma ve bakm talimatlar ve eitim
Alan arza bilgisinin geri beslenmesi
Deitirme ve yedek stratejileri (rnein, bilinen bir
ypranma karakteristiine sahip paralarn arza meydana
gelmeden nce deitirilmesi)
vii. Gvenilirlik Hesaplamalar

Arza Oran
Gvenilirlik ls, bir cihaz parasnn belirli bir sre iindeki
arzalanma saysdr. Bu, arzalanma oran olarak bilinir. Arza
oran, bir birimin mr boyunca meydana gelen arzalarn saysdr.
Buna ramen, cihaz birimlerine ilikin arza oranlar normalde
milyon saat bana ya da milyar saat bana olarak ifade edilir. Cihaz
mr boyunca meydana gelen arza orann elde etmek iin, arza
oran, cihaz mr (saat says) ile normalize edilir.
Arza oran () = (Arza says)/(Beklenen cihaz mr)
237
1 milyar saate gre arza oran deeri, genelde FITS (Arza

Aralklar) olarak bilinir. Bu yzden, 1390 FITS, milyar alma
saati bana 1390 arzay temsil eder.
Arza oran () = (Arza says)/(Milyar saat) = FITS
Burada: Arza says = FITS x E9 saat
Birimi t-1 olan arza oran, 10un negatif gc olan herhangi bir say
ile arza saysnn arpm olarak ifade edilebilir.
Arzalar arasndaki ortalama sre

Birimin mr boyunca arzalanma orannn tersi, arzalar arasndaki
ortalama sre (MTBF) olarak bilinir. Bu yzden, MTBFye ilikin
temel forml aadaki gibidir:
MTBF = 1/
Yl cinsinden MTBF deerini elde etmek iin, aadaki forml
kullanlmaldr:
Y = [Arza says( x E9)/Yl] = (Arza says/109 saat) x (8760
saat/yl)
MTBF (yl) = 1/Y
=
1
9
FITSxE x24x365
MTBFden FITSe dnmek iin, aadaki forml kullanlacaktr:

FITS
1
9
MTBFxE x24x365
Elverililik
Elverililik, aadaki ekilde ifade edilir:
A = (allan sre)/(Toplam sre)
238
A=
MTBF
MTBF MDT
Burada MDT, alt-sistemin ya da birimin almaz durumda olduu

ortalama sredir (ayrca ortalama tamir sresi (MTTR) olarak da
bilinir).
Bu formln doru biimde kullanlabilmesi iin, MTBF deeri,
yldan saate evrilmelidir. Bu yzden, forml aadaki hale gelir:
A=
MTBFx24x365
MTBFx24x365xMDT
Elverililii yeniden MTBF deerlerine dntrmek iin, aadaki

forml kullanlabilir:
MTBF =
MTD
((1 / A ) 1)x24x365
Hesaplamalar hakknda aklamalar

eitli cihaz birimleri iin yaynlanm arza oran zelliklerinin
olmamasndan dolay kullanma hazr ticari cihaz modllerinden
toplanm sistemlerin gvenilirliinin ngrlmesi genelde mmkn
deildir. Bu, birok proje iin sistem gvenilirlii hesaplanrken
karlalan bir problem olmutur. Bu yzden, kitaplarda ya da
dergilerde genel deerler olarak yaynlanm olan deerler ya da
benzer cihaz tiplerine ait deerler kullanlr.
Arzann analiz edilmesi ve gvenilirlik ngrsnn salanmas
iin karmak ve pahal yazlm paketleri kullanlmaktadr. Bunlarn
altrlmas iin nemli lde zaman ve beceri gereklidir ancak
bilgisayarn hzl olmas sayesinde, arza aac analizinde daha
byk bir nispi parametre aralnn kullanlmasn salayabilirler
(seilen mutlak parametreler yerine) ve gvenilirliin ngrlmesi
iin gelimi bir gvenilirlik aral salayabilirler.
viii. Sre Kalitesinin Artrlmas

Gvenilirlik hesaplamalarnn salanmasnda tuzaklar ve tehlikeler
mevcuttur. Aadaki nedenlerden dolay gvenilirlik deerlerinin
hesaplanmas ve salanmas srecinde hatalar olabilir.
239
Gvenilirlik artlarnn tanmnda genelde bir belirsizlik

vardr. nsanlar genelde ne kadar gvenilirlik seviyesi
istedikleri konusunda ve farkl gvenilirlik seviyeleri iin ne
kadar para deyecekleri konusunda emin deildir.
Gizli istatistiksel riskler mevcuttur. Tedarikiler tarafndan
salanan gvenilirlik verisi ne kadar dorudur? Deerlerin
hesaplanmas iin kullanlan teknikler ne kadar dorudur?
Gvenilirlik hesaplar tamamen istatistiksel metotlar
kullanmaktadr ve genelde yle derler: Yalanlar sylenir ve
bylece yalanlardan istatistik oluur!
Genelde artlarn kapsam yeterli deildir. Gvenilirlik
deerlerinin hesaplanmas iin snrsz sre ve para
harcanabilir. Bu, gereki olmad iin, genelde kestirme
yollar mevcuttur ve birok varsaym yaplr.
Genelde ok sayda gereki olmayan artla karlalr.
Tedarikinin/yklenicinin kontrolnn dnda sistemin
gvenilirliini etkileyecek ok sayda faktr mevcuttur. Bu,
gvenilirliin belirtilen seviyenin altna dmesine neden
olur.
Genelde llemeyen birok byklk vardr. Bu durumda,
son deerlerin gvenilir olduunu ifade eden birok
varsaymda bulunulur.
240
5 ANA BLGELER ve RTU N

ALTYAPI SSTEM ARTLARI
i. Blge Seimi
Genelde, radyo terminal blgeleri, mevcut direkler ve binalar
tarafndan ya da sistemin hizmet verecei blgenin yaknna yeni bir
tesisat kurulacaksa, sisteme olan uzaklk tarafndan belirlenecektir.
Yeni bir blge kurulacaksa, aadaki aklamalar dikkate
alnmaldr.
RTU terminaline sahip bir radyo iin yaklak blge abucak
belirlenecektir; nk bu blge, hizmet verecei tesisin ya da
cihazn genel blgesinde olacaktr. Bir link radyo sistemine ilikin
tekrarlayc istasyon blgesi, uzak terminal ya da tekrarlayc
istasyon ynnde olacaktr. Bu aamada, sistem tasarmcs, link iin
kullanlacak frekans bandna karar vermelidir. 140 MHz il 4 GHz
arasndaki alt link frekanslar kullanlacaksa, yol uzunluklar, yolda
hibir sapak olmamas artyla en fazla 50 km olacaktr ancak 35
GHz civarndaki st frekanslar kullanlacaksa, yol uzunluu
muhtemelen 7 kmyi gemeyecektir.
Bu aamada, sistem tasarmcsnn blgenin en iyi inceleme
haritalarn dikkatli bir ekilde gzden geirmesi gereklidir, bylece
olas blgeler belirlenebilir ve aada bulunan kontrol edilecek
noktalar en iyi blgenin seilmesine yardmc olacaktr.
Blge nerilen istasyonun yerletirilmesine uygun olacak

kadar dz mdr?
Herhangi bir yoldan ulam mevcut mudur, yoksa blgeye
giden yeni bir yol mu yaplmaldr?
Yaknda blgeye enerji salayabilecek bir enerji hatt mevcut
mudur? (Bu bir yksek gerilim hattysa, alt istasyon kurma
maliyeti deerlendirilmelidir).
Yakn blgede herhangi bir gelimeyi engeleyebilecek askeri
blgeler ya da gvenlik blgeleri mevcut mudur?
Yeni bir sistemde enterferansa neden olabilen ya da yeni bir
sistem tarafndan enterferansa maruz kalacak baka herhangi
bir radyo blgesi mevcut mudur? (Radar vericileri baka
sistemlerde ciddi enterferansa neden olabilir).
241
Blge orman yangnlarna ya da sellere kar korunmasz

mdr ve ulam yolu sele maruz kalabilir mi?
Blge bir hava alanna yakn olup ykseklik snrlamalar
mevcut mudur?
Blge orman koruma blgesi midir ya da dier yeil alan
snrlamalarna tbi midir?
Yerli halkn blgeye ilikin bir hak talebi var mdr?
Radyo yolunu engelleyebilecek bina inaatlarna ilikin
planlar var mdr yoksa bina yapm yasak mdr?
Yukardaki noktalarn tm akla kavuturulduktan ve uygun bir

blge seildikten sonra, tekrarlaycya giden ya da tekrarlaycdan
gelen yollarn gvenilir olup olmadklarn anlamak iin yolla ilgili
bir n alma yaplmaldr, bu alma, 3. Blmdeki yol kayb
hesaplamalarn kapsayacaktr.
lgili radyo yollar yeterli ise ve blgeyle ilgili dier tm faktrler
akla kavuturulduysa, sradaki adm, gerekli blge kullanm
izinlerini ve yolun kullanm hakkn almaktr. Bu ayrntlar
halledildikten sonra, ayrntl blge planlamas gerekletirilebilir.
ii. Blge almalar ve Ulam

Blgenin seilmesinde blgeye ulam nemli bir faktrdr. Arazi
artlar bazen ok iyi ve bazen de kt olabilir. Her iki durumda da
yol ulam pahal, zor ya da hatta imknsz olabilir.
Blge seiminde radyo yolu ok nemli bir kriterdir ve kara yolu
ulam mmkn deilse ya da ok zor ise, o zaman alternatif bir
ulam yolu dnlmelidir.
Radyo cihaz kkse ve byk bir anten-destek yaps
gerektirmiyorsa ve gne ya da rzgar gc kullanlabilirse,
blgenin bir helikopter vastasyla kurulmas ve bakmnn yaplmas
pratik olabilir. Blge pahalya mal olsa da, bir kere kurulduktan
sonra blgeye ok sk gidilmesine gerek kalmaz ve bir helikopterin
kullanlmas yol amaktan daha dk maliyetli bir seenek olabilir.
Ancak, blgede kullanlabilir durumda helikopterin mevcut olmad
bir anda problem karsa, durum kt olabilir.
Yol, blgenin ok yaknna kadar getirilebilir ancak son kalan dik
yokuu kamazsa, o zaman demiryolunun kurulmas iyi olabilir.
Ancak, bu yine de pahal bir itir, aba ve dzenli bakm
gerektirecektir. Buna ramen bu gibi sistemler gemite birok
kereler kullanlmt.
242
Dier durumlarda, cihaz bir blgeye tamak iin iiler ya da

tayc hayvanlar kullanlabilir ve bakm ekibinin gelmesi iin bir
patika alabilir. Genel olarak, bir yrme yolu ve bylece drttekerlekli ara iin bir yol alabilirse, o zaman bu durum bakm
ekibi iin ok daha iyi olacaktr.
Yukardaki avantajlarn tm hesaplanmal ve avantajlar, blgenin
avantajlarna gre dikkatli bir ekilde deerlendirilmelidir. Bu
aamada, tasarmc, yolu yine inceleyecek ve iki ilve seenei
deerlendirecektir:
Ulamn pahal ya da zor olduu iyi bir blge kullanmaktan

ok, ulam kolay olan bir blgede uzun bir direin ya da
kulenin kullanlmas ok daha iyi olabilir.
lve bir tekrarlayc istasyonun kurulmas ve zor bir blge
yerine kolayca ulalabilen iki blgenin kullanlmas ok
daha ekonomik olabilir.
iii. Anten Destek Yaplar

Anten destek yapsnn tipini etkileyen birok faktr vardr ancak
baz durumlarda, ilve bir yapnn kullanlmas gerekli olmayabilir,
cihaz yeterince gl ise ve birka anten mevcutsa, bunlarn binann
tepesine konulmas mmkndr. Tabi ki, sadece binann ykseklii
yeterli ise bu durum mmkn olabilir. Binann kullanlmasnn
eitli avantajlar vardr: ayr bir destek yaps kullanlmam olur,
bylece masraf azalr, ayrca ksa anten kablolarnn kullanlmas
mmkndr.
Bir direin ya da kulenin gerekli olduu varsaylarak, kendinden
destekli bir kule ile gergi tellerine sahip bir direk arasnda dikkatli
bir tercih yaplmaldr.
Kendinden destekli bir kule genelde ar bir yapya sahip olacaktr
ve bu nedenle, malzeme ve tama maliyeti fazla olacaktr. Kule
genelde antenlerin kurulumuna daha fazla yer salayacak ve daha az
yer kaplayacaktr ve genelde, daha bklmez bir yap salayacaktr,
bu konu, bu blmde daha sonra aklanacaktr.
Gergi tellerine sahip bir direin genelde fiyat daha dktr,
tanmas daha kolaydr, 3040 mnin stnde bir yap gerekli ise,
maliyet avantaj artacaktr. Gergi tellerine sahip direkler, ya da
drt byk gergi apa blou gerektirir, bunlar direk yksekliinin
0,6s civarndaki bir yarapa sahip olacaktr ve bylece geni bir
alan gerekli olacaktr. Gergi tellerine sahip direklerin bakm daha
pahalya mal olur nk gergi telinin gerginliinin her sene kontrol
243
edilmesi gereklidir ve gergi tellerinin muhtemelen on sene sonra

deitirilmesi gerekecektir.
Bir anten destek yapsnn tasarmndaki balang noktas
yksekliktir ve bu, yol hesaplamalarndan elde edilecektir.
Ykseklik arttka, bir kulenin ya da direin maliyeti ciddi lde
artacaktr ve bu maliyet, blge seme srecinde dikkate alnm
olmaldr.
En stteki antenin ykseklii bir balang noktas olacaktr. Direk
ya da kule ykseklii olarak bu ykseklik deeri seilmeden nce,
tasarmc, sradaki en yksek antenin yksekliini ve iki anten
arasnda nemli bir ayrmn gerekli olup olmadna karar vermeli,
gerekirse stteki anteni ykseltmelidir. Yolun gelecekte geniletilme
ihtimali varsa, gelecekte kullanlabilecek olan antenlerin tasarma
dahil edilmesi iyi olabilir nk byk bir yapnn deitirilmesi ya
da yapya eklemeler yaplmas ok pahalya mal olabilir. Son
ykseklik bir kere ayarlandktan sonra, dier tm antenler,
aralarnda yeterli ayrm olacak ekilde plana yerletirilmelidir.
Bir diree ya da kuleye birka tane anten yerletirildikten sonra, say
ciddi lde artrlabilir! Normalde artn nedeni operatrn tesisini
ya da hizmetlerini geniletmesidir ancak genellikle, baz devlet
kurumlar kendi antenlerini kurmak iin izin talep edecektir. Baz
lkelerde, hkmet yetkilileri taleplerinin gerekletirilmesi iin
ciddi lde bask uygulayabilir.
Deerlendirilmesi gereken baka bir nokta da udur: Yap, bir uak
rotasna yaknsa, zel boyama ve direk klandrmas gerekli
olacaktr. Yerel havaclk kurumuna danlrsa, gerekli bilgiler
alnabilir ve ilgili tm maddeler sat szlemesinde belirtilmelidir.
Direin klandrlmas iin kullanlan lambalarn deitirilmesi
pahal bir i olabilir. Kullanlan lambalar uzun-mrl tipte
olmaldr ve bazen fotoelektrik hcre izleme ve anahtarlama
zelliklerine sahip iki-lambal sistemler kullanlabilir, ayrca her iki
lambann da arzalanmas durumunda devreye girecek harici bir
alarm zellii mevcut olmaldr. Direk klandrmas nemli bir
zelliktir, lambalara bir UPS ya da temel bir kaynak ile enerji
verilmelidir.
Deerlendirilecek dier faktrler, rzgar ve buz ykdr, bunlar
lokal konulardr. Buzlanmaya maruz kalan blgelerde, buzun
arl yap iin ciddi bir yk olabilir ve kule ya da direk bu ilve
yk tayabilmelidir. Kule ve direk imaltlar uygun yaplar
tasarlayabilecek tecrubeye sahip olmaldr ancak tasarmc blgeyi
tanmlayabilmelidir, bylece imalt, buzlanma artlarn hesaba
244
katmas gerektiini bilmelidir. Benzer ekilde buz oluumu

nedeniyle performans debilir, antenler zarar grebilir. Gerekli
olduunda, imaltlar, buzu zmek ve antenleri korumak iin
stc birimler salayabilir. Doal olarak, stc elemanlar temel bir
kaynaktan enerji almaldr.
Rzgar yk hemen hemen tm blgelerde hesaba katlmaldr.
Yine, kule ya da direk imalts, blgedeki en kt hava artlarna
bile dayanabilecek bir yap tasarmlayabilmelidir. Gerekli bilgiler
meteoroloji istasyonlarndan edinilebilir ancak blgenin yerel
toporafisi de hesaba katlmaldr nk vadiler, rzgar tneli gibi
davranp rzgar kuvvetini iyice artrabilir. Birok lkede standartlar
birlii, yap tasarmna ilikin kurallar yaynlayacaktr ve bunlar,
yerel arazinin varyasyonlarn da kapsamaldr.
Kasrgaya maruz kalan blgelerdeki artan risk faktrne ilikin bir
rnek olarak, aada eitli iklim kuaklar iin uygulanan rzgar
yk arpm faktrleri gsterilmektedir.
Normal riskli blgeler iin
x 1,0
Orta riskli blgeler iin
x 1,5
Kasrga blgeleri iin
x 2,3
Ciddi kasrga blgeleri iin
x 3,3
Araziyi, bina yksekliklerini ve dier binalarla olan uzakl

kapsayan baka arpm faktrleri de mevcuttur.
Kulelerdeki ve binalardaki rzgar yk konusu karmak bir
konudur. Uygun yaplarn tasarm, Avustralya Standard AS
1170.2de kapsaml olarak ele alnmaktadr.
Bir kule ya da direk sz konusu olduunda hesaba katlmas gereken
bir baka faktr, gerginlik kararllyla ilgilidir. Bu, rzgar iddetli
olduunda yapnn ne kadar eilebileceini tanmlar. Bu durumu
gstermek iin yle bir rnek verilebilir: 44 dB civarnda kazanca
sahip ap byk parabolik bir anten, 1lik huzme geniliine sahip
olacaktr ve ciddi rzgar artlarnda, destek yaps, antenin iki ya da
derece sallanmasna izin verirse, ciddi bir sinyal kayb
oluacaktr. Uygun olmayan snmleme artlarnda, yol kopacak ve
trafikte kesintiye neden olacaktr.
kinci olarak, ok ciddi rzgarlarn olumasnn beklendii
blgelerde, kule ya da direk, rzgar ykne dayanacak bir yapya
245
sahip olmaldr. zellikle nemli olarak kabul edilmeyen hizmetler

iin dk rzgar zelliine sahip antenlerin kullanlmas mantkl
olabilir. ok iddetli bir rzgar varsa, antenlerin bazlar
muhtemelen uacaktr ve bu, destek yaps zerindeki rzgar ykn
azaltacak, belki de bylece yapnn zarar grmesini nleyecektir.
Blgede yedek antenler varsa, bu antenlerin taklmas basit bir itir
ancak bir kulenin ya da direin taklmas haftalar ya da aylar
srebilir.
iv. Yldrm Dmesinden Korunma

Dnyann birok blgesi elektriksel frtnalara maruz kalr ve
imei ekmek iin yksek bir dan tepesine metal bir yap
koymaktan baka yaplabilecek daha iyi birey yoktur! Bu yzden,
imein bir problem oluturacan varsaymak normaldir ancak
birok durumda, yldrm, tesisata zarar vermeksizin gvenli bir
ekilde topraklanabilir. Gerekli koruma gerekletirilmezse, birgn
yldrm dmesi nedeniyle byk hasar oluacaktr.
Yldrm dmesinden korunmaya ilikin temel metotlar anlamak
iin, yldrmn ne ekilde zarar verdiinin anlalmas gereklidir.
Atmosferdeki bulutlarda byk miktarda statik elektrik yk
oluumu nedeniyle imek oluur. Sonu olarak yklenen bulutlarla
toprak arasndaki potansiyel fark o kadar ykselir ki, hava
dielektrii krlr ve hava boluundan bir kvlcm rar ve
iyonlama meydana gelir.
Bu gerekletikten sonra, hava, 40 000 C civarnda scakla sahip
bir plazma haline gelir ve ok byk bir akm akacaktr. Akm, 2
mikrosaniye civarnda bir ykselme sresine sahip olacaktr, akmn
toplam sresi 40 mikrosaniyedir, akm deeri tipik olarak 15 000
ampdir ancak bu deer sk sk alr. Kule ya da direk, uzun bir tel
paras gibidir, belli bir indktansa sahiptir ve yldrm derse,
indktrde bir gerilim oluacaktr. 100 mlik bir yap iin, yapnn
en st ve en alt arasndaki gerilim kolaylkla 250 kVa ulaabilir.
Bu gerilim, direin klandrlmas iin kullanlan g kablolarnda
ve eeksenli besleyici kablolarda da oluacaktr ve cihaza ok zarar
verebilir.
Yldrmdan korunma geni ve nemli bir balktr ve sistem
tasarmcs tarafndan ihmal edilemez. Koruma cihazlar imal eden
ve genelde konuyla ilgili makaleler ve aklayc bilgiler yaynlayan
baz uzmanlam firmalar mevcuttur. Belirli bir tesisatn
sorunlaryla ilgili olarak bu firmalara danlmaldr.
246
Bir koruma sisteminin elemanlarna ilikin liste aada verilmitir.
Paratoner kulenin ya da direin en st noktasnn stne

kadar uzanmaldr. Bu, yapnn stnde en st noktada 15
civarnda bir arkta koruma konisi salayacaktr.
Tm antenler sz konusu koruyucu koni dahilinde
kurulmaldr. Bazen paratoner en stte sivri radyal ulara
sahip olacaktr ve baz tipler, koruyucu paratonerin en stn
iyonlatrmak iin radyoaktif ykler kullanmtr. Bu,
imein yapdan ya da antenlerden paratonere doru
ekilmesini salar.
Akm dorudan topraa iletmek iin, paratoner, bakr
topraklama kablosuna ya da eridine balanacaktr. Bazen
kablo, akm i iletkenden ileten ve yapy ve dier kablolar
i iletkenden gelen istenmeyen dearjlardan koruyan byk
eeksenli kablo tipinde olacaktr.
Yldrm iletkeni yapnn tabannda topraklanmaldr nk
yk, bir engel etrafndan dolanarak gemek yerine engelin
zerinden atlayacaktr.
Toprak balants, evredeki toprakla dk direnli bir ba
kurabilmelidir. Bu balantnn, iletken topraklar ya da metal
eritlerden oluan radyal bir altlk vastasyla gelitirilmesi
gerekli olabilir. Topraklama sisteminin balants nemlidir.
Nem giriini nlemek iin farkl metallerin birleiminden
kanlmaldr (ya da mhrlenmelidir), nem girii, farkl
metaller arasnda hzl bir ekilde yksek direnli bir filmin
olumasna neden olacaktr.
Gergi tellerine sahip bir direin kurulduu durumda, gergi
teli apalar iyi bir ekilde topraklanmal ve gergi tellerini
topraa balamak iin ar iletkenler kullanlmaldr. Bu
gerekletirilmezse, yldrm dmesi, apa bloklarn
kolayca bozabilir, bu da, kalan gergi tellerinin direi aa
doru ekmesine neden olur. Taban toprak altlnn, gergi
teli ap topraklama sistemiyle birletirilmek zere
geniletilmesi ok iyi olabilir.
247
ekil 5.1 Haberleme blgesi tipik topraklama plan
Bir blge havai bir elektrik yolu vastasyla

enerjilendirildiinde, kablo da yldrm dmesine kar
dayanksz olacaktr. Yldrmn enerjisinin haberleme
cihazna zarar vermesini nlemek iin, enerji hatt, binadan
biraz uzakta yer alan indirici transformatre ya da izolasyon
transformatrne balanmaldr. Bu transformatr, ar bir
kablo ile bir toprak noktasna balanmaldr. Transformatr
ve enerji hatt, yerel elektriksel uygulamaya gre sigortalar
ya da devre kesiciler ile korunmaldr. Birok uzmanlam
firma, yldrm dmesi nedeniyle oluan ani darbelere kar
ikincil koruma salamaktadr, bu koruma sistemleri, dk
gerilimli elektrik ebekelerine balanacak ekilde
tasarmlanmtr ve bu sistemlerin, yksek riskli durumlarda
ilve koruma salamak iin kullanlmas iyidir. 110 ya da
240 voltluk ac datm kart, ana koruyucu elektriksel toprak
elektroduna balanr.
Binaya giren telefon kablolar varsa, bu kablolar, atlama
kablosu ile balanm MDF ile sonlandrlmaldr, MDFye
de ani darbe koruma cihazlar taklmaldr. MDFnin
telekomnikasyon toprak ubuu, ana elektriksel toprak
noktasna balanmaldr.
248
Binann evresine toprak kablosu ekilmelidir ve mmkn

olduunda, binann tm elik destek elemanlar ve at, bu
kabloya balanmaldr. Bu toprak, ana elektriksel toprak
noktasna balanr.
Binaya ortak bir batarya ubuu taklabilir ve bu da, ayr bir
kablo araclyla MDF toprak ubuuna balanmaldr. Bu
toprak ubuuna, datm topraklar ve ana batarya
sisteminin toprak ksm gibi tm dahili toprak noktalar
balanmaldr.
Bu kapsaml tesisatn ilkesi, yldrm dmesini nleyemememiz ve

gerilimleri ve akmlar yok edemememizdir. Ancak yldrm
dtnde tesisatn tm metalik elemanlar gvenli bir ekilde
birbirine balanrsa, tm sistemin potansiyeli belki de toprak
potansiyelinin yz binlerce volt stne ykselecek ve sonra tekrar
decektir. Bu, toprakla etkin bir balantya sahip dk direnli
kablolarn kullanmna tbidir ve enerji hattna, anten destek
yapsna ya da tm binaya yldrm debilir. Ancak kritik nokta
udur ki, g kayna, vericiler, antenler ve binada bulunan insanlar
arasnda potansiyel asndan sadece kk farklar mevcut olacaktr
ve ciddi hasar oluma riski en dk seviyeye indirilecektir.
Yldrm dmesinden korunma seviyeleri

Yldrm dmesine kar mkemmel koruma salanamaz. Koruma,
gvenlik anlamna gelir ve gvenlik de mkemmel olamaz. Sadece
gvenlik seviyeleri mevcuttur ve ayn ekilde, sadece yldrm
dmesinden korunma seviyeleri mevcuttur. Birgn bir ynetici
elektrik mhendisine sormu: Niin cihaznz birazck yldrmdan
koruyamyorsunuz? Bu, unu sormaya benzer: Niin cihaznz
birazck atomik bombadan koruyamyorsunuz? Tanr aa bakar
ve cihaznz sevmediine karar verirse, o zaman cihaznz
yeryznden silinir! En kt ihtimalli senaryo, eskiden cihaznzn
olduu yerde bundan sonra byk bir ukurun var olacadr.
Cihazlarn yldrm dmesinden tamamen korunmas mmkn
deildir. Sadece koruma seviyeleri mevcuttur.
249
ekil 5.2 Avustralya rneinde yllk yldrm den gn says
Cihazla yldrmn ayrlmas

Saysal cihazlar, d kaynaklardan gelen yksek gerilimlere ve
akmlara kar ok hassastr. Yldrm dmesinden korunma
seviyeleri, bu yksek gerilimlerin ve akmlarn cihazdan uzak
tutulmasna dayandrlmtr. Her trl koruma iin optimum zm,
problemi uzak tutmaktr. Bu, basit gibi grnebilir ancak tm
koruma teorisi, uzakla dayanr. Yangndan korunmada bile uzaklk
en iyi korumadr.
Cihazn yldrmdan uzak tutulmas, iki ekilden birinde
gerekletirilebilir.
1. imein baka bir yerde yok edilmesini destekleyen sistemler
tasarmlayarak.
2. Cihaza gelen yksek gerilimleri ya da akmlar, cihaza zarar
vermelerine izin vermeden topraa aktararak.
250
Yldrmn baka bir yerde yok edilmesi

Benjamin Franklinin zamanndan beri, paratonerin mi yldrm
ektii yoksa zaten decek olan yldrm m yok ettii
tartlmaktadr. Cihazdan belli bir uzakla bir paratoner
yerletirilerek yldrmn enerjisinin baka bir yerde harcanmas
salanr. Bu paratonerler, genelde ok uzundur, 20 il 30 m arasnda
uzunlua sahip olabilir. Klavuz teller kullanlarak paratoner yerinde
tutulur ve tm sistem, yldrm eken bir cihaz gibidir. Paratoner iyi
topraklanmtr ve genelde, bir blgede 20 il 50 metre arala sahip
birok paratoner kullanlacaktr.
ekil 5.3 Tipik topraklama sistemi
Yksek gerilimlerin ve akmlarn datlmas

Cihaza gelen yksek gerilimlerin ve akmlarn topraa datlmas,
en dk seviyede koruma salar. Gerilim ve akm yeterince
yksekse, o zaman hibir koruma ie yaramayacaktr. Saysal
sistemlerin tasarmnda, cihazlar yldrmdan korumak iin cihazlara
yldrm koruma sistemlerinin balanmas yaygn bir uygulamadr.
251
Yksek akm korumas

Yksek akm korumas en kolay koruma biimidir. Bu, bir sigorta
kullanlarak gerekletirilir. Yldrm yap olarak hzl olduu iin,
sigorta yeterince hzl bir ekilde atamayabilir ve cihaz zarar
grebilir. Bununla birlikte, yine de bir miktar koruma salar. Hzl
atan bir sigortann ya da devre kesicinin kullanlmas en iyisidir.
Yksek gerilim korumas
Cihaza gelen yksek gerilimi topraa ksa devre yapan cihazlar
girie yerletirilerek yksek gerilim korumas salanr. Yksek
gerilimleri topraa ksa devre yapabilen temel cihaz tipi
mevcuttur:
1. Gaz dearj tpleri ya da GDTler
2. Metal oksit varistrler ya da MOVlar
3. Transorblar (geici gerilimi bastrma cihaz)
ekil 5.4 Yldrm koruma devresi rnei

Bu cihazlar temel bykle sahiptir: cihaz faal hale getirecek
gerilim seviyesi, akm ve hz. Bu cihazlarn tm normal artlar
altnda ak bir devre gibi davranr. Ancak, korunacak olan cihazda
yksek gerilimler mevcutsa, koruyucu cihazlar faal hale gelir ve
istenmeyen gerilimi topraa ksa devre yapar. Bu koruyucu
cihazlarn yerleim biimi ok nemlidir. Genelde yksek gerilimli
cihazlar, blgenin en yaknna ve dk gerilimli cihazlar,
korunacak cihazn en yaknna yerletirilir.
Sonu
Cihazlarn yldrmdan korunmas iin bir sistem tasarmlanrken
kullanlacak en iyi metot, yldrm korumas iin mevcut olan tm
farkl cihaz tiplerinin kullanlmasdr. Bir dvnn,
252
toplayabilecei tm aralar ve becerileri dv alanna getirmesi

gibi, yldrma kar korunma sistemi, cihazn hasardan korunmas
iin mmkn olan tm aralar iermelidir. Yldrm cihazdan
uzaklatrmak iin belli bir metot kullanlmaldr ve yldrm
derse, o zaman gerilimi ve akm toprakta harcamak iin koruyucu
cihazlar kullanlmaldr.
v. Cihaz Korunaklar ve Scaklk Ynetimi

Haberleme cihaznn iine konaca yap ya da bina tipi, gne
enerjili basit bir telemetri sistemini barndran metal bir mahfazadan,
tehlikeli ya da frtnalara maruz kalan bir blgedeki byk bir
haberleme sistemini barndracak rzgar-geirmeyen byk bir
yapya kadar deien eitlerde olabilir. Ak bir ekilde grld
gibi, barndrlacak olan cihaz ve blge, yapnn tipini
belirleyecektir. Aadaki aklamalar, deerlendirilmesi gereken
dier nemli noktalarn bazlarn iermektedir.
Scaklk ynetimi
Dnyann birok blgesinde, yaz mevsiminde evre scaklnn
yksek olmas, tasarm gerekletirilirken scaklk konusuna nem
verilmesini gerektirecektir. Genel olarak, modern cihazlar, en fazla
4555 arasnda alacak ekilde tasarmlanmtr. ok souk
blgeler hari olmak zere, bu araln altnda alan cihazlar pek
kullanlmamaldr.
Ac gcn kullanld durumlarda, bina genelde havalandrmal
olacaktr ve sistem gvenilir ise, bu kesinlikle ok yeterli bir
zmdr. Yedei olmayan bir klima arzalanrsa ve hibir ilve
havalandrma mevcut deilse, odadaki scaklk hzl bir ekilde ok
yksek deerlere kabilir ve bazen nemli blgelerde ciddi seviyede
younlama (svlama) olabilir.
Uzak blgelerde klimalarn alnma riski vardr nk klimalar
kolayca yerinden karlabilir. Gemite meydana gelen bir olayda,
bir birim defalarca alnmt. Bu nedenle, birim yerinden
karldnda sinyal veren bir mikro-anahtar yerletirildi. Bu, yerel
telefon santraline rapor veren bir denetim sistemine baland.
Bylece polisler alarma geip hrszlar, tek ulam yolunun sonunda
yakaladlar.
Yeterli ac kaynaklarna sahip olmayan bir blgede, bina tasarm,
scaklk kontrol edilebilecek ekilde gerekletirilmelidir.
253
Cihaz odas, dorudan gne ndan yeterli bir ekilde

korunmadnda ve s-reten cihaz ieride altrldnda, evre
scaklnn stne ykselen bir s ykne sahip olacaktr. Bu
faktrler kontrol edilmelidir.
Etkin glgeleme salamak nispeten kolaydr, glge genelde metal
bir glgelik ile salanr, snn glgeliin kendisinden yenidenyaylmasn nlemek iin glgeliin alt yaltlmtr. Binann
duvarlar, kvrml levhalardan ya da tulalardan yaplm glgelik
duvarlarla benzer ekilde korunabilir. Daha kk baz cihazlar,
dnyann ssnn dk olmasndan faydalanmak iin yer altna
gmlen
imentodan
yaplm
byk
borularn
iine
yerletirilmitir, arazi uygun olduunda bu sistem birok avantaja
sahiptir. Kt niyetli kimselere kar byk lde gvenlik salar
ancak tesisata su girme riski varsa problem kabilir ve bazen
ylanlar ve dier hayvanlar girebilir. Bakm ekibi geldiinde yeterli
havalandrmann salanmas gereklidir nk odada kt hava
birikebilir.
Dikkate alnmas gereken baka bir sorun, cihazn kendisi tarafndan
retilen sdr. Neyse ki, modern cihazlar ok verimlidir ve ok az
g harcar ancak daha byk tesisatlarda, baz havalandrma
delikleri bulunmaldr. Bazen cihazdan ykselen scak hava bir
delikten geer ve darya kar, bylece bir termosifon oluur, bu,
alttaki binadan souk hava ekmek iin kullanlabilir. Genelde, bir
binadaki scak havann emilmesinde rzgar gcyle alan dnen
trbinler ok etkin olabilir ancak bu trbinler rzgarn var olmasna
baldr ve ok scak gnlerde genelde hi rzgar olmaz. Gne
enerjili blgelerde, scak gnler genelde gkyznn ak olduu
gnlerdir ve batarya sisteminin ihtiyacndan fazla gne enerjisi
mevcuttur. Bu, hava dolamn gelitirmek iin k fanlarn
altrmak amacyla kullanlabilir.
Scaklk ynetimi hususunun nemli ancak ihmal edilen bir yn
bataryann arj edilmesidir. Bataryalarn gne ya da rzgar gcyle
ya da srekli-olmayan dizel gcyle arj edildii blgelerde,
bataryann scakl dikkatli bir ekilde deerlendirilmelidir. Birok
modern kurun-asitli hcre, en fazla 55de alacan beyan
etmektedir. evre scakl zaten yksekken hcreler ar bir ekilde
arj edilirse, bu snr deeri kolayca alabilir. Genel olarak gnele
ilgili g kaynaklar, batarya byklne gre yksek akmlarla
arj olmayacak ve problem nemli olmayacaktr. Ancak, dizel gle,
tesisi, ksa bir sre boyunca yksek arj hzlarnda altrma
254
ynnde bir eilim vardr. Byle durumlarda, scak yaz aylarnda

tesisin sadece geceleri almasna izin verilir.
Uzak blgede bir bina satn alnaca zaman, sistem tasarmcs,
cihazlarnn retmesi beklenen en yksek s yk deerini ve evre
scaklnn stndeki en yksek scaklk artn belirtmelidir.
rnein, bir sisteme ilikin en yksek alma scakl 48C ise ve
yaz ortasnda blgedeki scaklk 43Cye karsa, o zaman s yk
scaklk art, 5Cyi amamaldr.
Genel olarak, iyi tasarm metotlar kullanlarak ve basnl
havalandrma ya da soutma kullanlmakszn yaklak 10Clik s
yk scaklk ykselmesi elde edilir. Ancak birok kuru ve scak
blgede, evre scakl genelde 46C civarndadr ve bu artlar
altnda 10Clik s ykselmesiyle birlikte cihazn alma scakl
55C olursa, bu kabul edilebilir bir durumdur.
Dier blgelerde, ok dk scaklklar problem yaratabilir ve yine
bataryalarn dikkatli bir ekilde deerlendirilmeleri gereklidir,
birok elektronik cihaz 20Cde ya da altnda alacaktr, kurunasitli hcreler olduka arterit hale gelecek ve dk dearj hzlarnda
beyan kapasitelerinin sadece % 61ini, yksek dearj hzlarnda ise
% 38ini salayacaktr. Makineleri altrmaya balatan bataryalar
iin bu olduka nemli bir husustur.
Bina tasarmna ilikin dier hususlar

Bir haberleme binas tasarmlanrken birok faktr dikkate
alnmaldr. Bu faktrler, yap tipi, gvenlik, termit ve kemirgenlere
kar koruma gibi hususlar olup bu hususlar yerel artlar tarafndan
belirlenecektir.
Aada faydal kontrol noktalar mevcuttur.
Koridorlarn ve kap aralklarnn byk cihazlarn

gemesine izin verecek kadar byk olduundan emin olun.
Otomatik ve/veya manel yangndan koruma sistemleri
tedarik edin.
Gerekli olmad srece pencere yapmayn. (Pencereler
gvenlik riski oluturur ve binann termal verimini drr).
Binaya girilerin gzlenebilmesi iin tm kaplar uzak bir
denetim sistemine balayn.
Temiz su deposu bulundurun.
zellikle batarya sistemlerinin kurulmu olduu durumda
yeterli ilk yardm hizmetini salayn.
255
Ekibin blgede sabahlamasnn gerekli olduu durumlar iin

konaklama ve yemek imknlar salayn.
Yeterli acil durum klandrmas salayn. (Elektrik
ebekesinde ve dizel enerjili blgelerde, tm ac gcnn
kesilmesi durumunda, bataryadan alan dc klandrma
salayn).
Baz blgelerde, binann dndaki sistem kontrolre
balanan bir telefonun yer almas ok iyi olabilir. (Telefon
konulmas, yardma ihtiyac olan birisinin binaya girmeye
almasn nlemek ve ona yardm etmek iin iyi bir
aratr).
vi. G Kaynaklar
zellikle uzak blgelerdeki elektronik cihazlar iin kullanlan g
kaynaklar, gvenilir bir haberleme sisteminin oluturulmasndaki
temel yap talardr. Genelde g kayna tasarm ve bakm
konusunda eksikliklere sahiptir nk g kaynaklaryla ilgili
sorunlar anlalamamaktadr ve teknik adan daha ilgin olan
cihazlarla daha ok ilgilenilmekte olduu iin g kaynaklaryla
ilgilenilmemektedir. Bunun sonucunda genelde gvenilir olmayan
bir sistem ortaya kar ve blge uzaktaysa, birok pahal tamirat
gerekli olabilir.
Birincil g kayna tipinin seilmesi, birok faktre bal olacaktr
ve aadaki aklamalar, sistem tasarmcsnn doru seimi
yapmasn salayacaktr.
dc kayna ve bataryalar
Birok haberleme cihaz, 24 ya da 48 Vluk kaynaklar kullanrken,
bazlar + 12 voltluk kaynaklar kullanr. Dorudan g kayna
olarak batarya kaynann kullanlmas ve bu bataryann birincil g
kaynandan arj edilmesi yaygn bir uygulamadr. Bunun
yaplmasnda birok avantaj mevcuttur. Bataryalar kesinlikle en az
karmak olan g kaynaklardr ve dzgn bir ekilde kurulup
bakmlar yaplrsa, neredeyse hibir kesinti riski kalmaz.
Akmlatr hcre tipleri
Nikel kadmiyum: Bu hcreler, genelde 10 il 15 yl arasnda ok
uzun mre ve ok yksek balang maliyetine sahiptir. Normal
hcre gerilimi, 1,5 volttur ve hcre dearj olduka, bu 1,1 volt
civarna kadar der. Bu, arj/dearj evriminde daha geni bir
256
gerilim bandna neden olur ancak modern cihazlar genelde bundan

rahatsz olmaz. Nikel kadmiyum hcreler ok salamdr ve yksek
titreim seviyelerinin mevcut olduu uygulamalara ok uygundur
ancak kurun-asitli hcrelere gre daha ok rastgele arza karrlar.
Kadmiyum, tehlikeli bir ar metaldir ve birok lkede, ypranm
ya da fazlalk bataryalarn yok edilmesiyle ilgili ciddi dzenlemeler
mevcuttur. Birok imalt tesisatlar hakknda bilgiye ihtiya
duyacaktr ve bataryann balang maliyetine dahil olan bir
yeniden-ileme [:recycle] hizmeti sunacaktr.
Nikel kadmiyum bataryalar yksek sdan kolayca zarar grebilir ve
zellikle arj olurken dk evre scaklklarnda tutulmaldr nk
bataryann i scakl hzl bir ekilde ykselebilir. 55Cnin
stndeki i scaklk bataryaya kalc olarak zarar verebilir. Hzl
arj olan bataryalarn tam arj durumuna geldii halde arj edilmeye
devam edilmemesine dikkat edilmelidir. evre scaklnn 20C
civarnda kalmas artyla, hz, kapasite/10 olan uzun-dnemli arj
kabul edilebilir.
Kurunlu-asit batarya: Eskiden araba bataryalar olarak kullanlan
kurunlu-asit bataryalarn imaltnda byk gelimeler meydana
gelmitir. Spesifik uygulamalar iin farkl tipler retilmitir ve
bunlarn birou haberleme blgeleriyle ilgilidir. Hcrelerin anma
gerilimi 2,0 volttur ve arj/dearj evriminde bu gerilim sabit kalr.
Hcreler ardr ve sv asit elektrolite sahip eski tipler, kaba bir
ekilde tutulduklarnda kolayca zarar grebilir.
Bazen mahfazalar atlard ve asit akard. Kurunlu-asit hcreleri
haberleme iin ilk defa telefon santrallerinde kullanld. Bu
bataryalarn mrleri, birincil kaynan arzalanmas durumunda
ksa sreli acil g salayan ve akm tepelerini absorbe eden
deiken arj durumunda geer. Bu bataryalar bu artlar altnda ok
bakm gerektirir ve bazen sadece bir ya da iki yl hizmet mrne
sahiptir. Doal olarak, uzak blgelerdeki bataryalarn deitirme
maliyeti genelde ok yksektir.
Gne gcnn ve dk g harcamasna sahip elektronik
cihazlarn gelitirilmesiyle birlikte, yaplan aratrmalar, birok
uygulamaya uygun yeni hcrelerin gelitirilmesini salad. Bu
modern hcreler tamamen mhrldr. Bu, bu hcrelerin gvenli bir
ekilde tanabildii ve yerden kazanmak iin bir kbn yanlarna
monte edilebildii anlamna gelir. Elektrolit, sulu bir hcrede eski
seperatrn yerine geen doymu bir fiberglas altlnda yer alr ve
257
hcrenin arj edilmesinin sonucu olarak hidrojen retildiinde,

kaybolan elektrolitin yerine gemek iin hcre iinde yeniden
birletirilir. Yeniden birleim hcresi olarak adlandrlan bu
hcreler, ok az bakm gerektirir. Bir taraftan, gerekli olursa, eski tip
sulu hcreler yeniden birleim tipi hcrelerle birletirilerek mevcut
bir batarya odasnn amper saat kapasitesi drt katna karlabilir ya
da alternatif olarak sadece kk bir batarya odas gerekli olacaktr,
bu, uzak blgede maliyeti byk lde drr. Bazen ayr bir bir
batarya odas gerekli olmayacaktr.
Yeniden birleim hcrelerinin birok avantaja sahip olmasna
ramen, bu hcreler, uzun bir gvenli alma gemiine sahip
deildir ve sistem tasarmcs, bu hcrelerin sistem ihtiyalarn
karlayacandan emin olmaldr. Baz imaltlar, bakm
gerektirmeyen bataryalar retmektedir ve zellikle otomotiv
alannda bu bataryalarn bazlar ok baarsz olmutur. Dier
taraftan, lider bir Alman imalt yllardr yeniden birleim hcreleri
retmektedir ve baarl olmutur, rettii hcreler, Frankfurt
Havalimanndaki kontrol kulesi gibi blgelerde kullanlmtr.
Geleneksel sulu hcre muhtemelen gelecekte kullanlmayacaktr.
Bununla birlikte, bu, ok yakn gelecekte meydana gelmeyecek,
daha sonra meydana gelecektir nk sulu hcreler hal ok
gvenilir bir tercih olarak kullanlmaktadr. Gne enerjili
blgelerde de durum byledir, yeniden birleim hcreleri, bu
blgelerde henz kullanlmamaktadr.
Batarya sistemlerinin kurulmas ve altrlmas
Birok lkede, standartlar kurumu batarya kurulumuyla ilgili
uygulama aklamalar yapmaktadr ve bunlar genelde zorunludur.
Kurulumlara ilikin daha nemli hususlar, aada aklanmaktadr.
Batarya odalar ya da kabinleri her zaman dardan hava

almalarn salayan deliklere sahip olmal, klima sistemi
kullanlmamaldr.
Bataryalar gl dayanaklar zerine monte edilmelidir ve
sulu hcrelerin kullanld durumda, hcrenin szdrmas
ihtimaline kar damlama-tepsileri bulundurulmaldr.
Sulu hcrelerin kullanld durumda, baz ilk yardm
olanaklar salanmaldr (en azndan gz banyosu gereci
bulunmaldr. Bazen dularn bulunmas gereklidir.)
Batarya depolar, batarya deposunda her zaman bir ana
batarya sigortasna sahip olmaldr (bu sigortann bataryadan
258
kan bir kablonun ucuna yerletirilmesi olduka anlamszdr

nk kablo korunmasz olacaktr ve kablonun zarar grmesi
kolayca bir patlamaya neden olabilir).
Mmkn olduunda, hcre terminalleri ve ara balant
ubuklar yaltlmaldr. (Bazen bataryann stne metal
nesneler debilir ve bu da, patlamaya neden olabilir. Birok
UPS sistemi, 110 ya da 220 voltta alan batarya depolarn
kullanmaktadr ve tecrubeli olmayan kiiler, tm bataryalarn
12 voltluk tipte olmadnn genelde farknda deildir. Bu
yksek gerilim depolarna dokunulmas ciddi yaralanmalara
neden olabilir. Bu batarya depolarnn zerinde uyar yazlar
olmal ve eriim snrl olmaldr).
Sulu batarya sistemleri dzenli bakm gerektirir. Elektrolit
seviyeleri kontrol edilmeli, dzenli olarak yeniden
doldurulmal ve tm hcrelerin eit arj durumunda olmasn
salamak iin spesifik kontroller yaplmaldr. Baz hcreler
yeterince arj olmamsa, dengeleyici arj uygulanmad
srece, ardk arj/dearj evrimlerinde bu dengesizlik
artacaktr. Bunun nedeni, asit hcrenin tabanna doru
yerlemeye baladnda, elektrolitin katmanlamasdr. Bu,
en alttaki elektrolitin ok gl olduu, en stteki elektrolitin
yetersiz-gte olduu ve bu nedenle hcrenin plaklarnn
eit almad bir duruma neden olur. Hidrojen kabarcklar
olumaya balayacak ekilde normal kesme noktasnn
stnde arj evrimine devam eden dengeleyici arj
tarafndan katmanlamann stesinden gelinir. Kabarcklar
elektrolit boyunca ykseldike, elektroliti etkin bir ekilde
kartrrlar ve bylece yeniden dengeli bir asit-su karm
oluur.
Batarya arj sistemi, tam normal cihaz ykn
besleyebilmeli, bir dearj evriminden sonra bataryay dearj
edebilmelidir. Ayrca deiken batarya gerilimlerini doru
bir ekilde salayabilmelidir nk yetersiz-arj, batarya
kapasitesini nemli lde azaltacak ve ar-arj, bataryann
mrn ksaltacaktr. Deiken ve dengeleyici gerilimlerle
ilgili olarak batarya imaltlarnn tavsiyelerine sk skya
uyulmaldr.
259
Ana g kaynaklar
Haberleme blgesi bir kasabada, ehirde ya da endstriyel bir
tesiste ise, tabi ki elektrik ebekesi tercih edilecektir, bu durumda
temel konu elektrik ebekesinin ne kadar gvenilir olduudur.
Blgenin uzakta yer ald dier durumlarda, bir g hattnn
uzatlmas mmkndr ve bu durumda, hattn maliyeti belirleyici
faktr olacaktr. Blgenin yaknndan geen bir yksek gerilim
enerji hatt, birincil g kayna iin iyi bir tercih olabilir. Ancak bir
trafonun ve ilgili koruma cihazlarnn kurulmasnn maliyeti yksek
olabilir. Gerekte, hat operatr, birka kilovat iin yeni bir balant
noktas eklemek ve karmakl artrmak istemeyebilir. Bu gibi
durumlarda, baka g kaynaklarnn kullanlmas daha iyi olabilir.
Temel-olmayan, temel ve kesintisiz kaynaklar

Enerji hatlarndan elde edilen g kaynaklar ve yedei olmayan
jeneratrler, ok gvenilir olarak kabul edilmez nk bu kaynaklar,
cihaz problemlerinden ya da bakm gereksiniminden dolay
kesintiye urayabilir. Bu gibi kaynaklar genelde sadece temelolmayan cihazlara enerji vermek iin uygundur. Oda stclar ve
elektrikli su stclar gibi cihazlar, temel-olmayan cihazlar olarak
kabul edilebilir nk bu cihazlar ok enerji tketmektedir. Baz
tesisatlarda, beklenen elektrik ebekesi kesinti sresini aan bir sre
boyunca istasyonu altrmaya yetecek kapasitede bir batarya
deposunun kurulmas iyi olacaktr ancak genelde, bu, daha kk
tesisatlarla snrl olacaktr.
Temel bir kaynak genelde duraan bir dizel ya da dier retim
sistemi tarafndan desteklenen bir elektrik ebekesi enerji hattdr.
Enerji hatt arzalanrsa, blge enerjisiz kalacaktr ve dizel makine
almaya balayacaktr. Bu tip bir kaynak, batarya kaynaklarndan
beslenen haberleme cihazlar iin olduka yeterlidir. Batarya
kayna, cihaza uzun bir sre boyunca g salamaya yetecek kadar
byk olmaldr, bylece jeneratrn almaya balayamad
durumda, problemi zmek iin blgeye bir teknisyen armak iin
yeterli sre kalacaktr.
Elektrik ebekesi istasyonu

Baz durumlarda haberleme cihazlar, bir ac g kaynana ihtiya
duyar. Birok bilgisayar sistemi ve birok byk radyo vericisi ac
ile altrlr. Bu gibi durumlarda, genelde bir batarya deposundan,
260
invertrden ve bir batarya arj cihazndan oluan kesintisiz bir g

kaynann (UPS) kurulmas gerekli olabilir.
UPS sistemleri, 3 kVA civarna kadar olan beyan deerlere sahip
yar-tanabilir kompakt birimlerden 200 kVA civarna kadar g
salayabilen byk tesisatlara kadar deien bir aralktadr ve tipik
olarak, bu byk sistemler, 400 voltluk batarya gerilimleri kullanr.
Bu sistemler, tek fazl ya da fazl olabilir.
ki temel UPS tipi vardr:
Senkron ya da evrim-ii
evrim-d
ekil 5.5 evrim-d UPS

evrim-d tipler, giri elektrik ebekesini gerilim seviyelerindeki
ve kesintideki varyasyonlar asndan srekli olarak kontrol eden bir
izleme devresine sahiptir. Batarya arj cihaz, bataryay deiken
arj durumunda tutar ve invertr almamaktadr. Elektrik ebekesi,
belirtilen snr deerin dna karsa, invertr altrlr ve rle ya
da kat-hal anahtar, yk elektrik ebekesi yerine invertre balar.
Anahtarlama olduka hzl gerekletirilebilir ve modern sistemler,
yarm evrimde evrim-ii hale getirilebilir, bu, birok durumda
kabul edilebilecek kadar hzl gerekleir. Bu tip UPSler, evrim-ii
tiplerle karlatrldnda nispeten basit ve ucuzdur.
evrim-ii invertrler, evrim-d tiplere genelde benzerdir ancak
invertr srekli almaktadr ve giri elektrik ebekesine faz
kilitlemelidir, bylece elektrik beslemesinde herhangi bir deime
261
olduunda UPS mdahalesi gerekleecektir. Elektrik ebekesi

arzalanrsa, bu, yk tarafndan fark edilmeyecektir. Elektrik
ebekesini dorudan yke balayan bir yan-geit (baypas) devresi
mevcuttur ve bu devre, UPS faz kilitleme iin ve hizmet iin
ayrldnda, balang aamasnda ve UPSin arzalanmas
durumunda alr. evrim-ii sistemler, evrim-d tiplerden daha
karmaktr ve bu nedenle daha pahaldr.
ekil 5.6 evrim-ii UPS

evrim-ii UPSle ilgili olarak deerlendirilmesi gereken baz
noktalar aada aklanmtr.
Elektrik ebekesinin arzalanmas durumunda UPSin ne

kadar sreyle altrlmasnn gerekli olacan dikkatli bir
ekilde deerlendirin. Uzun bir alma sresi gerekli ise,
gerekli batarya deposu ok byk olabilir. Genel olarak,
yedek bir dizel sistemi almaya balarken yk tamak
iin UPS sistemleri kullanlmaldr, bu, genelde elektrik
ebekesi arzasndan yaklak be dakika sonra meydana
gelecektir.
Bir UPS dahilindeki normal yan-geit anahtarna ilve
olarak, UPSin dna manuel olarak altrlan bir anahtar
takmak iyi bir fikirdir, bylece UPS, hizmet ve tamir iin
tamamen ayrlabilir.
Elektrik ebekesi arzasnn nedeni yldrm dmesi olabilir,
bu nedenle, UPSin enerji giri hattndaki ani darbelere kar
yeterli bir ekilde korunduundan emin olun.
262
UPSin besledii cihaza gerekli balang akmn salayp

salamadndan emin olun. Baz cihazlar, ilk faal hale
getirildiinde normalde ektikleri akmn iki ya da katn
ekebilir.
Yk cihaznn g faktrnn snr deerleri dahilinde olup
olmadndan emin olun nk UPS invertr, elektrik
ebekesinin sahip olabildii zayf g faktrn
kullanamayabilir. Benzer ekilde UPSin kabul edilebilir bir
g faktr saladndan da emin olunmaldr.
Gnele ilgili g kaynaklar

Son yllarda, gne paneli imalt teknolojisinde hzl gelimeler
meydana gelmitir, bu da verimde byk bir art ve watt bana
maliyette azalma salamtr. Tipik paneller, sertletirilmi camdan
yaplmtr ve yamura, doluya, rzgardan kaynaklanan ypranmaya
ve arpmaya kar dayankldr. Ksaca, gne enerjisi, gnmzde
kk ve izole radyo blgelerine enerji salama sorununa iyi bir
zm getirmitir.
Baz sorunlar hal mevcuttur ve bir gne enerjisi tesisatnn
tasarmlanmasnda aadaki faktrler deerlendirilmelidir.
Gne enerjisi panelleri, gne engellenmeyecek ekilde
yerletirilmelidir. Hcrelere glge gelirse, k gc ciddi
lde azalacaktr.
Paneller hrszlar tarafndan alnabilir, bu yzden iyi
korunmaldr.
ok az yamurun yad blgelerde toz oluumu nedeniyle
panellerin k gc azalabilir. Bazen ku pislikleri k
gcn ciddi lde azaltabilir, dzenli temizlik gerekli
olabilir.
Tesisat, paneller belirli bir enlem iin uygun eime
hedeflenecek ekilde dikkatli bir biimde tasarmlanmaldr.
Bu bilgi, imaltlardan her zaman alnabilir.
Sistem tasarmcs, baz blgelerde gnler boyunca havann
kapal olabileceini hesaba katmaldr. Yine, imaltlar,
blge ile ilgili istatistiksel bilgileri edinmelidir.
Gne panelleri genelde 12 voltluk modller halinde retilir ve bu,
modllerin, 24 ve 48 voltluk sistemleri beslemek iin seri olarak ve
gerekli akm salamak ve bataryalar yeniden arj etmek iin paralel
olarak balanmasna imkn verir. k gerilim reglasyonu olduka
263
zayftr ve 12 voltluk bir modl tipik olarak ak devrede en az 21

volt lecek ve bu, tam yk durumunda 17 volt civarna kadar
decektir. Bu, gerilim reglatrnn kullanlmas iin yeterli bir
nedendir, gerilim reglatr kullanldnda, gerilim k, 13,4 il
13,8 volt arasnda (Kurunlu-asit bataryalar iin gerilim aral 13,4
il 13,8 volttur) bir deere ayarlanacaktr.
Tipik bir modern gne panelinin ebatlar 1200 mm x 550 mm
civarnda olacak, k gerilimi 12 volt civarnda olacak ve yaklak
4 amp civarnda akm salayacaktr.
Rzgar jeneratrleri
Eski yllarda, rzgar jeneratrleri, gvenilirlik asndan
bakldnda kt bir ne sahipti. Bu jeneratrler, dzenli bakma
ihtiya duymaktayd ve bu genelde pahalyd nk bazen eitli
aletler ve vin kullanlmas gerekliydi.
Rzgar jeneratrleri, rzgar ve toz frtnalarna kar ok hassast ve
doru bir ekilde yerletirilmezlerse, k dk seviyedeydi ve
deikendi.
eitli sorunlarn olmasna ramen, baz tesisatlar yllardr baarl
bir ekilde altrlmaktadr. Gne enerjisi gibi, rzgar enerjisi
konusunda da yaplan aratrmalarda ve jeneratr imaltnda
gelimeler meydana gelmitir ve belli uygulamalarda rzgar enerjisi
dikkate alnmaldr.
En nemli husus rzgar ve rzgarn gvenilirliidir. Genel olarak,
ciddi rzgarlar jeneratre zarar verecek kadar ok meydana
geliyorsa, frtnalara kar hassas olan blgeler, dikkatli bir ekilde
incelenmelidir. Ak bir ekilde grld gibi, orta il gl
iddetteki rzgarlar ve dzenli rzgarlar ideal olacaktr.
Belirli bir blgenin uygun olduuna karar verdikten sonra, sistem
tasarmcs blgeyi dikkatli bir ekilde incelemeli ve uygun olup
olmadn belirlemelidir. Genelde, dzlk blgeler idealdir nk
rzgar dzenli bir ekilde esmektedir. Tepe stleri bazen uygun
deildir nk rzgar kark ve dzensiz olabilir nk tepenin
kenarndan yukar gelen akm tepenin stndeki dorudan akntyla
karlar. Benzer ekilde kk vadilerden de kanlmaldr. Bazen
rzgar jeneratr iin iyi olacak ekilde yneltirler ancak rzgar ters
bir ynde eserse, ciddi trblans meydana gelecektir.
Rzgar jeneratr imaltsnn karlat en byk problemlerden
biri, rzgarn ok olduu durumda, trbin pervanelerinin etkin
alannn azaltlmasnn gerekli olmasdr. Bu, genelde uak
264
pervanesinde kullanlan mekanizmaya benzer bir mekanizma

kullanlarak gerekletirilir. Bu zm, pahal ve mekanik adan
esnek bir zmdr. Soruna ilikin yeni bir zm, kuyruk
dzlemine sahip sabit bir pervane kullanmaktr. Rzgar hz, beyan
k gcn retmek iin gerekli olan hzn stne karsa, kuyruk
dzlemi, pervaneyi, rzgara gre 90 derece emeye balar. Bu,
pervanenin verimini ve bylece zerindeki rzgar gcn azaltr.
Rzgar ok yksek hzlara ularsa, kuyruk sistemi, pervaneyi,
sonunda yatay hale gelene kadar eecektir. izelge 5.1de, yukarda
aklanan tipteki jeneratrler iin baz tipik zellikler
gsterilmektedir.
BEYAN G
6,5 m/sde
km/saat
23,4 300 W
500 W
2000 W
35 W
170 W
8 m/sdeki maksimum 540 W

g
800 W
2800 W
Rotor ap
2,7 m
3,5 m
5,8 m
RPM
60350
60350
60150
Arlk
165 kg
205 kg
376 kg
Frtna beyan edildi mi?
Evet
Evet
Evet
k gerilimi (volt)
24/48
24/48
48
Nispi maliyetler
6 K dolar
10 K dolar
20 K dolar
3 m/sdeki g
35 W
izelge 5.1 Rzgar jeneratrleri iin baz performans deerleri
Dizel jeneratrleri
Yllardr, dizel jeneratrleri izole radyo blgeleri iin kullanlan ana
g kayna olmutur. Bu zellikle elektron tp cihazlarnn
kullanld gnlerde doruydu ve gnmzde gerekenden daha
fazla gce ihtiya duyulmaktayd. Birok durumda, izole bir
blgenin g talebi nispeten ok az olacak ve gne ve rzgar
enerjisi retimindeki byk gelimeler, bu kaynaklarn birok
durumda yeterli enerjiyi salayabildii anlamna gelecektir. Doa
koullar ok ar olabilir ve bazen rzgarsz ve yamurlu uzun bir
265
srenin sonunda yeterince enerji kalmayabilir, bu gibi durumlarda,

yedek bir dizel sistem gerekli olacaktr.
Dizel sistemler ok gvenilir olabilir ancak dier mekanizmalar gibi,
dzgn almalarn garanti etmek iin iyi bakm ve dzenli
muayene gereklidir. Sistemin tasarm da nemlidir ve baz nemli
noktalar aada aklanmaktadr.
Daha eski tesisatlarda, bir dc jeneratrn bataryay dorudan

arj etmesi yaygn bir uygulamayd. Bu sistemler, genelde
zayf gerilim reglasyonuna sahipti ve ac k yoktu.
Modern tasarmlar, geleneksel elektrik ebekesi reglasyonlu
batarya arj sistemlerini ve dier yardmc cihazlarn tmn
enerjilendirmek iin bir ac k kullanmaktadr.
Sistemin bykl doal olarak yk tarafndan belirlenir ve
bir dizel makinenin hafif bir ykle altrlmamas nemlidir
nk bu, enjektr sisteminin karbonla kaplanmasna,
silindir duvarlarnn srlanmasna neden olacak ve sorun
yaratacaktr. Makine yaklak % 70 kapasiteyle alacaktr,
bylece yk 3 kW ise, sistem beyan deeri 5 kW olacaktr.
evre scaklnn yksek olduu blgelerde, sistemin
dzgn bir ekilde soutulmas nemlidir. Hava girileri,
hava klarnn yaknnda yer almamaldr ve bu hava
yollarnn ak olmas iin gerekli nlemler alnmaldr.
Scaklklar ok yksek olduunda, kontrol devresine genelde
bir termostat yerletirilir, bylece makine sadece akam hava
serinken altrlr ancak tabi ki, batarya kapasitesi, yk
uzun bir sre boyunca tayabilmelidir. Bu sistem, zaten ok
scak olan gndz saatlerinde bataryalarn arj edilmemesi
gibi bir avantaja sahiptir.
Dier blgelerde, scakln ok dk olmas sorun
yaratabilir. Bu durumda, yedek sistemin altrlmas zor
olabilir nk souk ya zor hareket eder ve ya scak
tutmak iin karter stclarnn kullanlmas gerekli olabilir.
Kum ve toz frtnalarnn olduu blgelerde, makinenin zarar
grmesini nlemek iin gl hava temizleyicilerinin
kullanlmas gerekli olacaktr.
Makineler, dzenli bakm hizmetinin verilemedii uzak
blgelerde yer alyorsa, doru ya seviyesini otomatik olarak
salayacak bir sistemin kullanlmas iyidir.
zellikle tek silindirli makineler olmak zere tm makineler
titreime maruz kalr. Bu, yakt hattnn atlamas ve cihazn
266
ok fazla titreip dmesi gibi sorunlara neden olabilir.

Makineler, byk bir tabana sk bir ekilde monte
edildiinde, atlamalar meydana gelecektir, makineler esnek
ekilde monte edilirse, o zaman da ar titreme sorun
olacaktr. Makine, kaln tahta kalaslarn zerine monte
edilirse, makinenin biraz hareket etme ans olacak ve biraz
nce bahsedilen sorunlar ortaya kmayacaktr.
Makineler, scakl ve ya basncn izleyen alglayclarla
donatlmal ve herhangi birinin durumu kritikleirse otomatik
olarak durdurulmaldr. Yakt seviyesi alarmlar ve
almann balatlamadn bildiren alarmlarla birlikte bu
alarmlar, blge denetim sisteminde yer almal ve kontrol
merkezinde izlenmelidir.
Yedek sistem
Bir blge elektrik ebekesi, gne enerjisi ya da rzgar enerjisi ile
enerjilendiriliyorsa, tek bir yedek dizel sistemi kullanlr. Dizel
sistem, temel yk de altrabilmeli, bataryalar yeniden arj
edebilmelidir. Dizel sistem, elekrik ebekesi gc kesildikten hemen
sonra almaya balayacaktr ya da gne ya da rzgar enerjili bir
blge sz konusu olduunda, batarya gerilimi belirli bir seviyeye
dtnde, dizel sistem almaya balayacaktr. Ksa altrma
srelerini nlemek iin makine balama ve durma gerilimleri
arasnda mmkn olduunca byk bir fark olmaldr ve birok
durumda, makineyi yaklak bir saatlik minimum bir periyot
boyunca almaya zorlamak iin bir gecikme zamanlaycs
kullanlacaktr.
Dizel enerjili tesisatlar
Baz blgelerde elektrik ebekesi kurmak mmkn deildir ve ne
gne enerjisini ne de rzgar enerjisini kullanmak gvenli deildir.
Bu durumlarda, dizel retimi ile gerekli tm enerji salanabilir.
Kural olarak, iki dizel jeneratr grubu kullanlacak, biri dierinin
yedei olacaktr ancak bazen tane jeneratr grubu kullanlr, iki
tanesi ana sistem olarak, ncs yedek olarak kullanlr.
dc kaynaklarn filtrelenmesi
Bataryalar ok byk olduu iin, beslenen cihaza dc kayna
vastasyla herhangi bir enterferansn girmesini nleyebilecekleri
dnlr bataryalar byk birer kapasitr gibidir. Gerekte,
267
birok batarya bir miktar dahili empedansa sahiptir ve daha yksek

frekanslarda, bataryalar, ok iyi kapasitrler deildirler. Genel
olarak, birok modern cihaz etkin bir giri filtresine sahip olduu
iin bu durum sorun yaratmayacaktr ancak dc kayna dier
cihazlar enerjilendirmek iin kullanldnda, sistem tasarmcs
sorun kabileceinin, batarya kaynanda elektriksel grlt
oluabileceinin farknda olmaldr.
ki ilgin gerek problem rnei mevcuttur.
ekil 5.7 Durum 1

ekil 5.7de gsterildii gibi, aralkl olarak altrlan byk bir
motor, bir tesis elektrik santralinden beslenmektedir. Motor, elektrik
santrali yknn belki de % 10ununu oluturmaktadr. Bir
haberleme alma blgesini de barndran genel bir alma
blgesi, bir trafo vastasyla beslenir ve bu kaynak, bir dorultucuyu
srmek ve tamir edilmekte olan mobil radyolar enerjilendirmek iin
kullanlan byk bir bataryay arj etmek iin kullanlr.
Radyolardaki tantal kapasitrlerin radyo tamir edilirken zarar
grd fark edildi ve problemin kaynann, motor almaya
baladnda, motor tarafndan retilen yksek-seviyeli ani gerilim
darbeleri [:spayk] olduu fark edildi. Bu ani darbeler, dorultucu ya
da batarya tarafndan tamamen snmlenemiyordu. Haberleme
alma blgesindeki cihaz enerjilendirmek iin kk bir ac
motor/jeneratr grubu kullanld ve motor ile jeneratr arasndaki
mekanik kuplaj sayesinde sorun zld. Bu zm, alma blgesi
iin yeni bir enerji kaynann kullanlmasndan daha ucuza mal
oldu.
268
ekil 5.8 Durum 2

ekil 5.8de grld gibi, bir radyo tekrarlayc istasyonunu
enerjilendirmek iin, dizel jeneratr grubunun yedek olarak
kullanld bir rzgar jeneratr mevcuttur. Radyo linki tarafndan
tanan telefon kanallarnn bazlarnda genelde deiken-frekansl
bir ton duyulmaktayd. Sonunda sorun rzgar hzlaryla
ilikilendirildi ve rzgar jeneratrnn dc kndaki ac
dalgacnn harmonik frekanslarndan kaynakland anlald.
Batarya sistemi, dalgac tamamen absorbe etmemekteydi ve
oullama cihaznn giri filtrelemesi zayft.
Ac grlt, taban bantta modle edildi, radyo linkine beslendi ve
bylece baz telefon kanallarna girdi. oullama cihazn ayrmak
iin etkin bir filtre kullanlarak bu sorun zld.
Modern cihazlar ve iyi tasarm uygulamalar, genelde bu tip
sorunlarn ortaya kmasn nleyecektir.
vii. Datm (dc)

Sistem tasarmcs, ac datm sistemlerine verdii nemi dc datm
sistemlerine de vermelidir. Zayf bir tesisatn neden olabilecei
tehlikeler benzerdir ve kt tasarmlanm bir sistem gvenilir bir
sistem deildir.
Bir dc datm sisteminin balang noktas, bir ya da daha fazla
batarya deposu kullanmak olacaktr. Tipik olarak 12, 24, 48 ve 120
voltluk sistemler dahil olmak zere birok farkl sistem mevcut
olabilir. Bazen kapasiteyi ya da gvenilirlii artrmak iin benzer
batarya depolar paralel balanabilir ve bu gibi durumlarda, belirli
bir deponun bakm iin izole edilmesi iin gerekli hazrlklar
yaplmaldr.
269
Not:
Dorultucu gerilim alglama devrelerinin
bataryalara nasl dorudan balandna dikkat edin. Yeniden
birleim hcrelerine ilikin arj sistemi, muhtemelen glendirme
arjna sahip olmayacaktr.
ekil 5.9 Tipik bir dc kontrol emas
ekil 5.9da tipik bir dc kontrol sistem emas gsterilmektedir ve
baz nemli zellikler aada yer almaktadr. Sistem, sulu bir
batarya tesisat iin tasarmlanmtr.
Her bir batarya deposu bir dorultucuya sahiptir ve -yollu

bir anahtar, her bir dorultucunun bataryay arj etmesini ya
da tamir srasnda izole etmesini salar.
Her bir batarya, ana batarya besleme kablosunu korumak ve
deponun tam izolasyonunu salamak iin bir ana sigorta
kullanmaktadr.
Bataryalarla ve dorultucularla olan ortak balant (ya da
toprak balants) tm ortak cihaz hatlarnn baland ortak
batarya ubuunda birletirilir. Bu, toprak potansiyeli
sorunlarn nlemek iin yaplr.
270
zlemeyi salamak iin her bir bataryadan kan besleme

hatt llr.
Besleme hatlar ana barada birletirilir, ana bara ise ana dc
datm sistemine balanr. Bu, dc devre kesicileri ya da
sigortalar kullanabilir.
Batarya kablolarnn bykl nemlidir, yeterli akm
kapasitesine sahip olmann dnda, gerilim dnn en
dk seviyeye indirilmesi iin de kablolarn bykl
nemlidir. Baz 12 voltluk cihazlar, 20 ya da 30 amp
ekebilir ve bu seviyelerde, ok kk bir diren kolayca
birka voltluk bir de neden olabilir.
Bazen byk dc akmlarnn anahtarlanmas iin rlelerin
kullanlmas gereklidir. dc hizmeti iin kullanlan geleneksel
rleler byk ve pahaldr ve ark oluturabilir, ark, baz
durumlarda tehlikeli olabilir. Cva rleleri yaygn bir ekilde
tercih edilmemektedir ancak bu rlelerin ok gvenli
kullanma sahip olduklar kantlanmtr. Bir cva rlesi,
tamamen tehlikeli cvay ieren mhrl bir silindirden
oluur. Silindirle iki kontak kurulur, bir tanesi cva
seviyesinin stnde ve dieri tabandadr. Cva zerinde
demir bir makaron yzmektedir. Hareketlendirici bobine bir
akm uygulandnda, demir makaron cvann iine doru
ekilir, bylece seviye ykselir ve st kontak cva iine
dalm olur ve anahtarlanan devre tamamlanr. Cva rleleri,
100 amp mertebesindeki akmlar anahtarlayabilir ve bu
rleler, hemen hemen hi bakm gerektirmez.
viii. Blge Alarmlarnn zlenmesi

Son yllarda, imaltlar, sistemlerinin almasn ve bakmn
basitletirmek iin modern denetim sistemleri gelitirmitir. Bu,
gvenilirliin artrlmasn hedefleyen kalite gvence programlar
araclyla ve cihaz iin etkin uzak tehis ve kontroller salanarak
elde edilmitir. Gnmzde, neredeyse tm radyo link ve oullama
cihazlar, radyo trafiinin bir paras olarak tanan bir hizmet
yoluna balanabilir. Terminal istasyonlarnda ve kontrol
merkezlerinde, imalt tarafndan salanan ve PCde alan bir
yazlm kullanlr ve bu yazlm kullanlarak, geni bir sistem
denetim ve ynetim aral elde edilebilir. ekil 5.10da, tipik bir
sistemin blok diyagram gsterilmektedir.
271
ekil 5.10 Bir radyo sisteminin denetimi

Terminal blgelerinde, radyonun ve oullama cihaznn izlenmesi
iin bir denetim modl kullanlr. Modl, yangn alarm ve bina
giri alarm gibi harici alarmlara ve g kaynana balanr.
A terminalinde kalc bir PC balants mevcutken, B terminalinde
modle, tanabilir bir eriim birimi taklmtr, bu eriim birimi
sayesinde teknisyenler sistemi kontrol edebilir.
Bakm ekibinin kullanabilecei fonksiyonlar ve kontrol zellikleri,
satcdan satcya deiecektir. Tipik bir sistemin fonksiyonlar
aada aklanmaktadr.
Sisteme giri: Kullanc, PCyi kullanarak giri kodunu girecek ve
bylece sahip olduu yetki seviyesine gre bilgiyi tayacaktr. Baz
kullanclar sadece sistem performansn kontrol edebilirken,
dierleri, sistem-alma artlarn deitirme hakkna sahip
olacaktr. Bir kere sisteme kabul edildikten sonra, kullanc, bir
istasyon kimlik kodunu ve gerekli gsterge ya da kontrol
fonksiyonuna ilikin kodlar girebilir.
Performans: Bu seviye, blgedeki BER performansn raporlar.
Uzun bir sistemde sorunlar var olduunda, sorunun nerede olduu
bulunana kadar ardk blgelerdeki BER deerleri kontrol edilebilir.
BER, genelde aadaki biimde raporlanacaktr:
272
SEVYE 1 Elverisiz saniye ve toplam saniye

rnein, 11/2314
SEVYE 2 Ciddi lde hatal ve elverili saniyeler
rnein, 2/2303
SEVYE 3 Hatal ve elverili saniyeler
rnein, 13/2303
SEVYE 4 Kalitesi dk ve elverili dakikalar
rnein, 4/38
Elverililikle ilgili daha fazla bilgi iin 4. Blme baklmaldr.
Alarm: Bu seviye, istasyondaki alarmlar raporlar. Yardmc istasyon
cihazlarndan, klimann durumu, yangn, direk klandrmas, g
ve gvenlik sistemleri gibi alamlarn alnmas kolaydr. Alarmlar bir
say ile gsterilebilir ya da yazlm, alarm durumunu dzgn bir
biimde tanmlayacak ekilde programlanabilir. Sistem zerinden
her zaman alarm raporlanabilir, bylece acil alarmlar, terminal
istasyonundaki ekibi uyarabilir.
AGC Seviyesi: AGC ya da otomatik kazan kontrol, alnan sinyalin
gcnn bir lsdr ve linkin verimsiz alt zamanlarda bakm
mhendisini ilgilendiren bir ldr. Tipik olarak her be saniyede
bir AGC deeri hesaplanacak ve bir gerilim seviyesi olarak, rnein,
83 dBm gibi, raporlanacaktr. Bazen sistem yazlm, seilen bir
blgedeki AGCnin srekli olarak kaydedilmesini salayabilir.
Kontrol: Kontrol fonksiyonlar genelde ifre korumaldr nk
dikkatsiz bir ekilde kullanlmas sistemin kapanmasna neden
olabilir. Yine, dier cihazlar altrmak iin kontrol fonksiyonlar
kullanlabilir ve tipik olarak, bu, dizel makinenin altrlmasn ve
durdurulmasn ya da belki de harici lambalarn yaklmasn
kapsayacaktr, bylece gece blgeye gelecek olan ekibin kaplarn
kilidini amalar vb. iler iin gerekli k salanm olur.
Radyo ve oullama cihazn test etmek ya da yeniden konfigre
etmek iin gerekletirilebilecek olan birok fonksiyon mevcuttur,
bu fonksiyonlarn bazlar unlardr.
273
Geri dng testleri

Bir linkle ilgili sorunlar varsa ve link hizmet d
braklmsa, A => B ynndeki alc taban bant knn, B
=> A ynndeki verici giriine geri beslenmesini salamak
mmkndr.
Bu test kullanlarak, sorunun nerede olduu bulunana kadar
yol boyunca ardk blgelerde geri dng uygulanarak,
sistem, A terminalinden test edilebilir. Test araln mnferit
veri ya da ses devrelerine geniletmek iin oullama
cihaznda geri dnglerin kullanlmas da mmkn olabilir.
Konfigrasyonun deitirilmesi
kma balant ve yerletirme olanaklarnn bulunduu
blgelerde,
genelde
konfigrasyonun
deitirilmesi
mmkndr. Lokal bir pompa istasyonuna hizmet vermek
zere, A terminalindeki PABXe balamak iin ekil
5.6daki tekrarlaycya belki de iki telefon devresi
balanabilir. imdi, yeni pompalarn kurulacan ve B
terminalinde bir kasabadaki yklenicinin tekrarlaycnn
yannda bir blge ofisi kuracan varsayalm. A
terminalindeki denetimcinin, tekrarlayc blgeden B
terminaline ve bylece ana ofisteki yklenicilere gitmek iin
bir veri devresi ve iki tane ilve telefon devresi yerletirmesi
mmkn olabilir. Modern oullama cihazlar, fiziksel
telefon hatt artlarn dengelemek iin uzaktan ayarlanabilen
iletme ve alma telefon seviyelerine imkn veren
elektronik zayflatclardr.
Modern denetim sisteminin baz zellikleri aklanmtr ve geni bir
kontrol ve izleme aralnn mevcut olduu aktr. Bu, belirli bir
sisteme uygun olacak ekilde ayarlanabilir ve uzak blgelere rutin
bakm ziyaretlerinin yaplmas ihtiyacn byk lde azaltacaktr.
ix. Ses ve Veri Kablaj Datm Sistemleri

Bir sistem tasarmcsnn yapabilecei en byk hatalardan biri,
belirli bir sistem konfigrasyonunun son konfigrasyon olduuna
karar vermek ve gelecekte deiiklik yaplmasna imkn vermeyen
bir kablo ebekesi kurmaktr. Bir telefon hatt ya da veri devresi
grubunun dorudan oullaycya balanmas engellenmelidir nk
gelecekte deiiklik gerekli olursa, bu, mutlaka kablaj deiiklikleri
274
gerektirecektir ve muhtemelen dier alma devrelerinin kesintiye

uramasna neden olacaktr.
ekil 5.6da, genel-amal bir datm sistemi gsterilmektedir ve
bu, dier byk ya da kk sistemler iin bir model olarak hizmet
edebilir. Sistemin bileenleri aada aklanmaktadr.
Datm atlar Krone Sistemi: Kablolar sonlandrmak iin
lehimli filer kullanan eski tip datm ats artk pek
kullanlmamaktadr. Bu datm ats ok yer kaplamaktadr,
sonlandrma yavatr ve baz iilerin lehimleme becerisi yeterli
olmadndan, bu sistem gvenilir deildir.
Bir Alman firmas olan Krone, verimli, basit ve gvenilir bir
sonlandrma sistemi gelitirdi, bu sistem, dier imaltlardan elde
edilen trevlerle birlikte gnmzde kablolama sistemlerinde geni
apta kullanlmaktadr. Bu sistem, kablonun makas-benzeri kontak
ifti arasna, yaltm kesip kabloyu Z eklinde bken zel bir ara
kullanarak yerletirildii bir yaltm ayrma teknii kullanr. Dzgn
bir ekilde yerletirildiinde, kablolardaki sonlandrma problemi
oran iyice azalr.
Halihazrda eitli sonlandrma blou tipleri mevcuttur ve genelde,
her bir blok, on tane gelen ve on tane giden ifti sonlandracaktr. En
basiti, herhangi bir izleme ya da test olana olmakszn iki kabloyu
birletirmek iin tasarmlanmtr. Baka bir tip, teste ve kesilmeye
imkn verir, bylece her iki ynde de izlemeye ve teste imkn veren
bir kesme fii bloa taklabilir. Bir devre bloklanaca zaman,
devreyi kesmek iin renkli plastik bir fi taklabilir ve kesintinin
sebebini gsterecek ekilde renkler kullanlabilir. Devreyi kesmeyen
baka renkli plastik filer de taklabilir. Bu, zel devrelerin
yanllkla kesilmesini nlemeye yarar ve yine, devre durumunu
gstermek iin renkler kullanlabilir.
Daha yaygn olarak kullanlan blok tipleri, aada aklanmaktadr.
Balant kesme bloklar
Yukarda akland gibidir.
Balant bloklar
Devrenin balantsn kesmeyen bir izleme kablosunun
balanmasn salar. Bu bloklar, ayrca yksek gerilim
koruma modlnn kurulmasna imkn verir, binaya giren
kablolarda yldrm dmesinden korunmak iin geni apta
kullanlr.
Ortak bloklar
275
Gelen bir iftin giden 19 ifte paralel olarak balanmasn

salar.
Enstrmentasyon balant kesme bloklar
Haberleme kablolar iin yaygn olarak kullanlan
kablolardan daha byk kablolarn balanmasna imkn
verir.
zoleli kablo bloklar
Kalc balants olmayan bir kablonun basit bir ekilde
sonlandrlmasn salar. Test fileri, kablo iftlerine
balanabilir.
Toprak balant bloklar
Ekran tellerinin ya da ortak toprak tellerinin sistem toprak
noktasna balanmasn salar.
Ekranlanm blok iftleri
Her bir ift iin bir ekran telinin sonlandrlmasn salar.
EIA-568 balant bloklar
EIA-568 zellik Standardna gre ses ve veri sinyallerini
tayan drt devre iftinin balanmasn salar.
Yukardaki bloklarn tm, bir montaj ats serisine birleik olarak

yerletirilebilir, kapasite 100 iftten daha az da olabilir ya da uygun
olan yere sd kadar ift yerletirilebilir.
Ana datm ats (MDF): Genel olarak, bir tesiste ya da blgede
sadece tek bir MDF bulunacaktr ancak bazen telefon, veri ve
enstrmentasyon sistemleri iin ayr MDFler salanabilir. Birok
durumda, blgeye ilikin tm ana kablolar, MDF zerinde
sonlandrlacak ve izimde de gsterdii gibi, bu, dier binalara,
IDFlere ve d dnyaya giden kablolar da kapsar. Bu kablolarn
tm, gsterilen bloklarn bir tarafnda sonlandrlacaktr ve tm
iftler, gerekli olduunda atlama kablolaryla balanacak ve yol
gsterici klavuzlar kullanlacaktr.
Doru MDF kayt sisteminin oluturulmas ve dikkatli bir ekilde
korunmas ok nemlidir. Sistemin doruluu bir kere
bozulduunda, yeniden oluturulmas ok zordur ve hatal
balantlardan kaynaklanan arzalar hzl bir ekilde artacaktr. MDF
kaytlarnn korunmas iin birok sistem kullanlmaktadr, bu
sistemler, orijinal kayt kitabndan kullanlmas ve ynetilmesi kolay
olan modern yazlm sistemlerine kadar deien eitlerde olabilir.
276
Yazlm sistemlerinde, kaytlar birok kii tarafndan incelenebilir

ancak deitirme yetkisine sahip olan kiilerin says snrldr.
ekil 5.11 Tipik bir ses ve veri kablaj datm sistemi rnei
Ara seviye datm atlar (IDF): ekil 5.10da, IDFlerin MDFden
sonraki datm aamas olarak nasl kullanld gsterilmektedir.
Genelde, IDFler, ana MDFden daha kktr ve sadece MDFye
geri dnen devreleri deil tm dahili datm balamak iin
kullanlacaklardr.
277
Son datm atlar (FDF): Daha kk binalarda, genelde FDFler

kullanlmaz ve tm datm, IDF ile gerekletirilecektir. Cihazlarn
yerinin ok sk olarak deitirildii ofis blgelerinde ve dier
blgelerde, FDF uygulamada byk kolaylk salayabilir nk bina
IDFsine geri dnen daha uzun kablolarn kullanlmasna gerek
kalmakszn lokal bir blgede allabilir. MDF durumunda olduu
gibi, atlarn kaytlarnn korunmas ok nemlidir.
x. Cihaz Raflar
Gemite, endstri standardndaki mahfaza byklklerine uygun
birok radyo ve oullama cihaz retilmiti ve bunlar, genelde 19
ngiliz raf sistemini kullanrd. Bu, 1 katlarnda ya da 44,45 mm
yksekliinde ve 19 geniliinde panel byklkleri kullanr. Her
bir art, raf birimi ya da 1 RU olarak adlandrlr. Bu yzden, 2
RUluk bir panel 88,9 mm yksekliinde ve 6 RUluk bir panel,
266,7 mm yksekliindedir.
19 sistemi, yllarca ok iyi bir ekilde almtr ve hal geni
apta kullanlmaktadr, ancak elektronik cihazlarn boyutlarnn ok
klm olmas, birok imaltnn cihazlar iin alternatif ekiller
ve boyutlar benimsemesini gerektirmitir. Bu eilim, cihaz iin
yksek paketleme younluu elde etme istei ile glenir ve bu tip
cihazlar, genelde byk ofis binalarna yerletirilir, bu binalarda her
metre karelik alan bana den cihaz says ok yksektir,
haberleme cihazlarnn fiziksel olarak kaplad alann yllk
maliyeti nemli hale gelir.
Gnmzde bir rafa kalc olarak monte edilmeyen cihazlara doru
artan bir eilim vardr, modem, buna ilikin tipik bir rnektir. Bu,
birimlerin tamir edilecekleri zaman hzl bir ekilde yerinden
karlmalarn ya da belki de raf-boluunun olmad baka bir
yere monte edilmelerini salar. Bu, uygulamada kolaydr nk iki
tane cihaz versiyonuna sahip olmak gerekli deildir ancak bu durum,
mkemmel
tesisatlarn
kurulmasndan
uzaklaan
eilimi
gstermektedir, oysa birka yl nce bu tesisatlar operatrler iin
sergilenecek olan bireydi. Gemiteki AM yayn istasyonlar,
teknoloji sergisi gibiydi, yksek gl RF aamalarn, parlak RF
hatlarn ve yumuak yer demelerini barndran cam barnaklar
vard. Cihazlar daha kompakt hale geldike ve cihazlarn fazla yer
kaplamamas istendike, bu gibi tesisatlarn says azalmaktadr.
278
Cihazlarn masalara ya da kabinlere tamamen dank bir ekilde

yerletirildii ve spagettiye benzeyen byk bir kablo grubunun
cihazlar birbirine balad birok bilgisayar cihaz odasnda bunun
tersi grlr. Kablolar srekli karaca iin bu gibi bir sistemin ara
ara arza yapmas muhtemeldir ve ortalk ok kark olduunda,
bakm ekibinin arzay dzgn bir ekilde zme istei azalr.
xi. Mikrodalga ve Radyo Sistemlerindeki

Enterferans
Mikrodalga ve radyo sistemlerindeki enterferans, trafik taban
bandna enjekte edilen her trl istenmeyen sinyal olarak tanmlanr
ve bu gibi geni bir tanmla, enterferans kaynaklar ok eitli
olacaktr. Birok durumda, enterferans sinyalleri, yaylan bir sinyal
biiminde radyo sistemine girecektir.
Bazen bileen arzas nedeniyle enterferans oluur. rnein, bir g
kayna filtre kapasitr arzalanabilir ve anahtarlayc bir
reglatrden gelen yksek frekansl grlt, taban bant sinyaline
girer. Bunun gibi sorunlar arza durumudur ve izole edilmelerinin
zor olabilmesine ramen, yaylan enterferansla ayn ekilde
deerlendirilmemelidir.
Baz daha yaygn enterferans tipleri aada aklanmtr.
Yksek gerilimli enerji hatlar

Bunlar, bazen yaltkanlar kirli olduunda ve bir dearj meydana
geldiinde elektriksel grlt retebilir. Geni bantl bir enterferans
sinyali retilir ve bu sinyal, zellikle geni bantl sistemlerde
kolayca sorunlara neden olabilir. Grlt aralkl olduu iin,
yerinin tespit edilmesi zor olabilir.
Elektromanyetik enterferans
Transformatrler ve indktrler, elektromanyetik alan yayar ve
bunlar, cihaz iinde dzgn bir ekilde ekranlanmazsa, yakndaki
cihazlarda alann ya da akmn olumasna neden olur ve bu da
enterferansa neden olabilir. Genel olarak, bir lkedeki standartlar
enstits, tm elektriksel cihazlarn mahfazalarnn dnda var
olabilen izin verilebilir elektromanyetik yaylma seviyelerini
belirleyecektir ve bu seviyeler, genelde dier cihazlarda sorunlara
neden olmayacak kadar dktr.
279
Radar enterferans
Bir radar vericisi, yksek kazanl bir antene yksek-enerjili darbeli
bir sinyal yayar ve anten dnmekte olduu iin, sinyal, ok geni bir
blge zerindeki haberleme linklerine enjekte edilebilir. Uak radar
sistemleri, savalmas en zor olan sistemlerden biridir ve genelde,
iyi bir kapsama alan salayabilmek iin yksek dalarn stne
yerletirilirler. Bazen alc antenler ekranlanabilir ancak sistem
tasarmcs, haberleme linki iin nerilen bir blgenin yaknnda
herhangi bir radar sisteminin alan iddetini ve alma frekansn ok
dikkatli bir ekilde kontrol etmelidir.
Yabanc sistem enterferans

Genel olarak, herhangi bir lkedeki radyo lisans yetkilisi, alma
frekanslarnn tahsis edilmesinden sorumlu olacaktr ancak bazen
hkmet kurumlarna, byk operatrlere ya da askeriyeye frekans
gruplar tahsis edilebilir. Yine, sistem tasarmcs, yakndaki
vericilerin frekansnn ve alan iddetinin herhangi bir enterferansa
neden olmayacandan emin olmaldr.
Harmonik ve ara modlasyon enterferans

Bu enterferans tipleri, 1. Blmde aklanmtr. Sorunlar, radyo
link mhendisliinde de eit derecede nemlidir ve sistem
tasarmcs tarafndan dikkate alnmaldr.
xii. Hizmet Kanal

Sadece dk kapasiteli sistemler hari olmak zere birok radyo
sisteminde, imalt, bakm mhendisi iin telefon hizmeti sunar.
Tabi ki, birok durumda, blgede yeterli telefon imkn mevcut
olacaktr ve bu gibi bir hizmet pek kullanlmayabilir. Bazen radyo
sistemleri, tekrarlayc bir istasyondan demodle edilmeksizin geer.
Taban bantta hi trafik balants olmaz nk hibir lokal bir tesisat
yoktur. Ekip iin bir telefon hizmeti gerekli olsayd ve taban bandn
yeniden demodle ya da modle edilmesi gerekseydi, bunun, ciddi
bir maliyeti olurdu ve analog linkler sz konusu olduunda, trafik
ktleirdi.
Bu sorunlarn stesinden gelmek iin, birok radyo terminali ve
tekrarlayc, ana taban bantta karkla neden olmakszn bir ya da
iki ses kanalnn birletirilmesine imkn veren kk bir alt-taban
bant modlatr ve demodlatr kullanr.
280
Saysal sistemlerin kullanlmas durumunda, hizmet kanal saysal

bir devre olacak ve istasyon alarmlarn raporlayan kk denetim
sisteminin birletirilmesine ve baz komutlarn istasyona
ynlendirilmesine imkn verecektir.
281
6 TELEMETR SSTEMLERNN
MEVCUT RADYO SSTEMLERNE
ENTEGRASYONU
i. Genel
Bir telemetri uygulamas iin gerekli olan haberleme tipinin
deerlendirilmesi iin, telemetri sistemlerinin spesifik kategorilerde
deerlendirilmesi nemlidir, baka bir deyile:
1. Yksek tmleiklik (entegrasyon)
Yksek veri k
Srekli haberleme
2. Yksek tmleiklik
Dk veri k
Srekli haberleme
3. Yksek tmleiklik
Dk veri k
Aralkl haberleme
4. Dk tmleiklik
Yksek veri k
Srekli haberleme
5. Dk tmleiklik
Dk veri k
Srekli haberleme
6. Dk tmleiklik
Dk veri k
Aralkl haberleme
Bu kategorilerden birine bir telemetri uygulamas koyarak, en uygun
ve en ucuz haberleme linki zmn belirlemek mmkndr.
Kategori 1, kaliteli bir mikrodalga linki, fiber optik kablo ya da
adanm saysal bir santrallararas hat hizmeti gerektirebilir.
Kategori 2, kaliteli bir radyo linki, veri kaliteli bir bakr kablo ya da
tahsisli analog bir veri santrallararas hatt gerektirebilir.
Kategori 4, bir LAN ya da ISDN balantsyla balant kurulmasn
gerektirebilir.
Kategori 5, bir radyo-linkiyle, telefon kablajyla ya da analog
santrallararas hatla balant kurulmasn gerektirebilir.
282
Kategori 3 ve Kategori 6 ile, uygulama, bir ana blgenin 10

dakikadan daha uzun dzenli aralklarda ya da on dakikadan birka
gne kadar deien dzenli olmayan aralklarda RTUya erimesini
gerektirebilir.
ok uzak RTUlar iin, normal anahtarlamal telefon hatt yoluyla
eriim yeterlidir. Mevcut bir radyo sisteminde telemetri sistemi iin
bu kategorinin implement edilmesi genelde daha uygundur. Mevcut
radyo sistemi daha ok aralardaki mobil radyolarda kullanlmak
iindir. Telemetri haberleme cihazlar, mevcut radyo cihazlaryla
ara yz kuracak ve mobil radyo uygulamas tarafndan
kullanlmad zamanlarda ses kanalna eriecektir.
Bu gibi bir uygulamann temel avantaj, maliyet asndan nemli
lde tasarruf salamasdr nk bu uygulamada yeni bir ana
blge radyo cihaz tasarmlamak ve kurmak gerekli deildir.
Aadaki blmlerde, mevcut radyo sistemlerine telemetri
sistemlerinin implement edilmesiyle ilgili bilgiler verilecektir.
ii. Uygun Radyo Sistemleri

Uygun bir zmn elde edilmesindeki ilk adm, nerilen tm RTU
blgelerine RF kapsama alan salayan bir radyo sisteminin
kullanlmakta olup olmadnn kontrol edilmesidir. Bunu yapmak
iin, mevcut ana istasyonda kapsaml bir teknik
denetim
gerekletirilmelidir.
Denetim, en azndan aadaki bilgileri salamaldr:
Cihazn ya
Cihazn durumu
Vericinin k gc
stenmeyen k seviyeleri
Anten ve kablo tipi
Alcnn 12 dB SINAD duyarll
Direkteki antenin ykseklii
Anten yaylma rntsnn yn
Blgenin enlemi ve boylam
Konumann bandan sonuna kadar ortalama sesli arama
sresi
Bir gndeki maksimum sesli arama says (en kt
durumdaki)
Yedek g kayna ve batarya kapasitesi
Yedek raf boluu
283
Bu bilgi kullanlarak, bir ana blgeden RTUlarn her birine tam bir
yol profili gerekletirilmelidir. Bir radyo linkine ilikin minimum
snmleme snr, 12 dB SINAD seviyesinin yaklak 30 dB
stndedir. Telemetrinin mevcut bir radyo sistemine implement
edilmesiyle, tm RTUlarn bu seviyeye kadar kapsanmas zor
olabilir.
Mevcut cihazlarn kullanlmasyla ilgili kstlamalar ve bunun dk
tmleiklie sahip bir sistem olduu dikkate alndnda, tasarm
hedefi, snmleme snrnn 12 dB SINAD seviyesi art 10 dBnin
altna drlmemesi olmaldr. Dk alma sinyal seviyeleri bunu
gerektirirse, RTUlara ok yksek kazanl YAGI anteninin
taklmas gereklidir. Mevcut RTU linki ile eriilemeyen RTUlar
mevcutsa, o zaman RF tekrarlayclarn (aktif ya da pasif) kullanm,
kara hatt ile eriim ve uydu istasyonunun kullanm
deerlendirilmelidir.
Mevcut blge tarafndan nemli sayda RTUya eriilemezse, o
zaman tam kapsama alanna sahip yeni bir ana radyo blgesinin
oluturulmas
ok
daha
uygunsa,
maliyet
analizi
gerekletirilmelidir.
Mevcut
altyap
sisteminin
uygun
olup
olmadnn
deerlendirilmesinde, baka nemli bir deerlendirme radyo
cihaznn ya ve ilevsel durumudur. Genel bir kural olarak, radyo
cihaznn her 10 ylda bir deitirilmesine nem verilmelidir.
Birok baz istasyonu radyo cihaznn mr 1015 yldr. Yeni
telemetri cihazlarnn eski radyo cihazlarna balanmas tavsiye
edilmez. Baz eski radyo cihazlar, nemli derecede bozulmaya ve
grltye, azalm g seviyelerine, yksek alc duyarllna,
byk lde lineer olmayan frekansa, genlie, faz tepkilerine ve
istenmeyen RF k yaynlarna sahiptir. Bu, radyo zerinden
maksimum telemetri veri iletim hzlarn 300 ya da 600 bauda
indirebilir. 1015 yllk baz baz istasyonu cihazlar, ilk bakta
mkemmel alyor gibi grnebilir ancak genelde durum byle
deildir.
Doru bir ekilde bakm yaplmam olan radyo cihaz, nceden
aklanm olan baz sorunlara neden olabilir. Cihaza ne kadar yanl
muamele yapldna bal olarak cihazn eski haline getirilip
getirilemedii belirlenecektir.
284
iii. Trafik Yk
Belirlenmesi gereken dier faktr, telemetri verisi iin mevcut ses
kanalnda serbest kanal sresinin elverililiinin belirlenmesidir.
Bir haberleme kanalnda gerekleen haberleme trafik olarak
adlandrlr. Bir kanaldaki trafiin ls, kanal yk ya da kanal
doluluu olarak bilinir. Bir kanaln tayabilecei maksimum trafik
miktar, kanal kapasitesi olarak adlandrlr.
Radyo sz konusu olduunda, bir trafik ars tam bir konuma
olarak kabul edilmelidir. Bu, konuma tamamlanmadan nce iki ya
da kere faal ya da faal olmayan hale gelerek birbiriyle konuan
iki taraf da kapsayabilir.
Tm konuma bir ya da iki dakika srebilir ancak vericiler, bu
srenin sadece drtte nde faal haldedir (her bir taraf dier tarafa
iletim yapt iin sessiz periyot).
Hedef, yeni telemetri verisi iin mevcut ses radyo linkinde serbest
kapasite
olup
olmadnn
belirlenmesidir.
Bunu
gerekletirilmesindeki ilk adm, rnek sayda ses arsnn
sresinin kaydedilmesi ve ortalama ar sresinin hesaplanmasdr.
Yirmi il otuz arasnda arnn sresi kaydedilmeli ve ortalama
ar sresi elde edilmelidir. Sonu, baz istasyonunun uygulamasna
bal olacaktr. rnein, megul bir endstriyel blge, radyo
kanaln youn bir ekilde kullanabilir.
Sradaki adm, radyo haberlemesi iin en megul gnn en megul
saatinde meydana gelen ar saysn saymaktr. Lokal kullanclar,
kanal izlemek iin en iyi zaman bilmeli ve bunu
gerekletirmelidir.
imdi, toplanan bu bilgi kullanlarak en kt ihtimalli kanal igali
hesaplanr.
NOT: Trafiin, her zaman en kt ihtimal iin hesaplanmas en
iyisidir bylece kanaln stnden bir telemetri sistemi ara yz
kurarsa, ortalama kullanc iin ses hizmetinin seviyesi ktlemez.
Kanal igalini hesaplamak iin aadaki forml kullanlr.

Kanal igali (%) = [(1 saatteki ar says) x (her bir arnn
dakika cinsinden ortalama uzunluu)] / 60
dakika
285
rnein, ortalama ar-sresi bir-buuk dakika olarak hesaplanrsa

ve en megul saatte 22 ar yaplrsa, o zaman:
Kanal doluluu = [22 x 1,5] / 60
= 33 / 60
= % 55
Sradaki adm, telemetri sisteminin en kt ihtimalli kanal sresi
artlarn belirlemektir. Yukarda aklanan prosedr kullanlr. Ak
bir ekilde grld gibi, gereken kanal doluluu % 45ten daha
bykse, o zaman sistem baarsz olacaktr (kilitlenecektir). Bu
yzden, soru, iyi (kabul edilebilir) bir kanal yk seviyesinin ne
olduudur.
Bir radyo sistemine yaplan arlar istatistiksel bir yapdadr, baka
bir deyile, arlar, herhangi bir zamanda gerekleebilir. Bu
yzden, iki tarafn da radyo sistemine ayn zamanda erimeye
alt zamanlar olacaktr.
Bu durumda, arpma meydana gelecek ve sadece tek bir kullanc
kanala eriecektir. Dier durum, bir taraf kanal kullanrken,
dierlerinin kanala erimek iin beklemesidir. Hizmet kalitesi (GOS)
terimi, kullancnn bak asndan haberleme kanallarnn
eriilebilme kalitesini tanmlamak iin kullanlr. GOS deeri, en
megul saatte radyo kanalna erimede baarsz olan ar saysna
ilikin istatistiksel bir gsterge salayacaktr.
Hizmet kalitesi = (Baarsz ar says) / (Toplam ar giriimi
says)
Hizmet kalitesi basit bir ekilde aadaki formlden hesaplanabilir.
GOS = T / [100 + T]
Burada T = % cinsinden kanal doluluu
nceki rnek kullanlrsa, hizmet kalitesi hesaplanabilir:
GOS = 55 / (100 + 55)
286
= 0,35
1/3
Bu, her ardan birinin baarsz olaca anlamna gelir. Bu
sistem, ciddi lde bozulmu bir sistemdir ve bu GOS deerine
sahip bir radyo sistemi genileme iin ge kalmtr. Bu, u bir
rnektir.
Bir sistem iin yeterli hizmet kalitesinin ne olduunu belirlemek
bazen zordur. Bu, uygulamaya ve kullanclarn sisteme erimek iin
ne kadar beklemeye raz olduuna baldr.
Genel olarak, hizmet kalitesinin 0,2den byk olmamas tavsiye
edilir. Baka bir deyile, her be ar giriiminden bir tanesi,
herhangi bir gnn en megul saatinde kanala eriemeyecektir. Bu
yzden, maksimum kanal igalini hesaplamak iin forml ters
ynde kullanrsak:
0,2 = T / (100 + T)
T = % 25
Toplam ses trafii art toplam telemetri trafii, % 25 kanal igalini
gememelidir.
nemli sistemler iin, 0,1 ya da 0,05lik GOS deeri yaygn
deerlerdir.
Yukardaki trafik analizi sadece temel kavramlar kapsamaktadr
(trafik analizi tek bana bir bilimdir). Bununla birlikte, bir telemetri
linkinin, arlarn gecikmesine neden olmadan ve mevcut
kullanclar telalandrmadan mevcut bir radyo sistemi zerinden
yeterli bir ekilde alp almayacan belirlemek iin yeterli
bilgi salanmtr.
iv. Bir Sistemin Tatbik Edilmesi

Daha yaygn mobil radyo sistemlerinde, aldn tekrarlayan (talk
through) tipli bir tekrarlayc (TTR) baz istasyonu kurulur. Burada,
mobil radyolardan alnan tm arlar, otomatik olarak geri
gnderilir ve sz konusu kanaldaki dier tm mobiller tarafndan
duyulur (doru CTCSS frekansnda altklar varsaylr Blm
1.21e baklmaldr). Bu yzden, bir telemetri sistemi kurulduunda,
her kullanc, RTUlardan ve baz istasyonuna ara yz kuran bir
287
modemden gelen telemetri ses sinyallerini duyacaktr. Bu, sesli

mobil kullanclarna byk sknt veren cvltl bir ton serisi olarak
duyulacaktr.
ekil 6.1 Kara hatt eriimine sahip TTR baz istasyonu

Bu sorunun stesinden gelmek iin, iki olas zm mevcuttur. lki
ve uygulamas en kolay olan, mobil radyo kullanclarna bir tane
CTCSS frekans ve telemetri cihazna ayr bir CTCSS frekans
salamaktr. Telemetri radyolar alrken, mobil alclar
almayacak ve hibir telemetri sinyali duyulmayacaktr.
kinci metot, her mobil radyoya ve RTUya ayr bir Selcal numaras
vermektir (Blm 1.xxie baklmaldr).
Bu, ana telemetri biriminin her bir RTUyu bireysel olarak aramasn
ve ayn sistemdeki dier mobil radyolar rahatsz etmeden gerekli
bilgiyi toplamasn olanakl klar. CTCSS zmne tercih
edilmesine ramen bu zm, ok daha pahal olabilir nk mevcut
mobil radyolar Selcal seeneine sahip olmayabilir ve bu zellii
salamak iin her bir mobile zel kartlar taklmaldr.
288
Telemetri biriminin radyoya ara yz kurma noktas da nemli bir

husustur. Birok modern baz istasyonu, kanala kara hatt eriimi iin
en az bir tane 4 telli ara balant noktasna sahip olacaktr (bu
normalde bir masada oturan yakndaki bir kullancnn sisteme
erimesine imkn verir). Kullanlmamaktaysa, bu noktada telemetri
ara yz kurulabilir.
Baz istasyonunun kontrol edilmesi iin E ve M sinyalleme ular
salanmaktadr. E ucu aktif olduunda, baz istasyonu
kullanlmaktadr, bu da, telemetri birimine, eriim salamada
baarsz olduunu gsterir. Telemetri birimi iletmek istediinde,
vericiyi faal hale getiren M ucunu etkin hale getirir (E ucunun aktif
olmad varsaylr). M ucu, genelde ba-konu (PTT) ucu olarak
bilinir.
Telemetri sistemi iin farkl bir CTCSS tonu gerekli olursa, o zaman
telemetri radyo grubuna ilikin CTCSS tonunu etkin hale getirmek
iin baz istasyonuyla ayr bir balant kurulmas gerekli olacaktr ve
baz durumlarda, baz istasyonu iin yeni bir CTCSS kart gerekli
olabilir.
Selcal tonlar kullanlacaksa, bunlarn genelde telemetri birimi
tarafndan retilmesi gerekecektir. Bu, telemetri biriminde ekstra
donanmn ve yazlmn olmasn gerektirecektir. Gerekli Selcal
tonlarn retmek iin Selcal devre kartlar satn alnabilir ve
programlanabilir. Baz modern baz istasyonlar Selcal ve CTCSS
tonlarnn kontrol edilmesini ve otomatik olarak ayarlanmasn
salayan RS-232/422/485 saysal ara yzlerine sahiptir.
Baz istasyonu radyolarndaki kara hatt ara yzleri, iki telli ya da
drt telli balant seeneklerine sahip olup normalde empedans 600
ohmdur. Gerekli giri seviyesi,
imaltdan imaltya ok
deiecektir.
Hibir kara hatt ara yzne sahip olmayan daha eski radyo
cihazlarnda, balant, mikrofon girii ile kurulabilir (empedanslar
ve iletme ve alma seviyelerini uyumlatrmaya dikkat edilmelidir).
Son olarak, doru Selcal ve CTCSS olanaklar kapsanacak ekilde
RTU radyolar da dikkatlice seilmelidir.
v. Trank Radyo
Trank radyo sistemi, iki ya da daha fazla radyo kanalnn sistemdeki
daha ok sayda kullanc grubu tarafndan zaman paylaml olarak
kullanld sistemdir.
289
Trank radyo sistemi, saysal kontrol bilgisini iletmek iin, bir

kullanc grubunun mevcut kanal havuzundan birine eriebildii bir
kontrol kanaln kullanr. Sistem, kavram olarak anahtarlamal
telefon ebekesine ok benzerdir. Bir kullanc grubuna tek bir kanal
tahsis etmekten ok, kanal kayna ok sayda kullanc arasnda
kullanlmak zere datlr.
rnein, genelde birbiriyle haberlemesi gerekmeyen drt ayr
mobil radyo kullanc grubu ve tm tek blgeli -kanall trank
radyo sisteminden alacak olan ve birbiriyle balants olmayan iki
ayr telemetri sistemi mevcut olabilir. Haberlemeye gerek
duyduklarnda, kanaldan birini bir kullanc grubuna tahsis etmek
iin saysal kontrol kanal kullanlr.
Her bir kullanc grubu, sadece kendilerine hedeflenen arlar
duyacaktr nk sistemde otomatik seimli ar zellii
mevcuttur.
Trank radyo sistemleri ok gelimi sistemlerdir ve birok ilve
olanak ve seenek sunarlar. Telemetri sistemlerinin mevcut trank
radyo sistemleriyle ara yznn kurulmas, kanallarda yeterli
kapasitenin mevcut olmas artyla mkemmel bir zm olabilir.
Blm 6.iiite aklanan trafik hesaplamalaryla ayn trafik
hesaplamalar yaplmaldr ancak bu durumda bu hesaplamalar,
oklu kanallar iin gerekletirilmelidir.
290
7 ETL TELEMETR
SSTEMLER
i. Giri
Bu blmde, standart telemetri sistemlerinden farkl olan ayr
telemetri sistemi aklanmaktadr. Haberleme ortam, akustikten
kzltesine indktif kuplajdan modleli geri salmaya kadar
deiir. Telemetri sistemlerinin ana konusunun dnda olmalarna
ramen, geleneksel yaklamlarn yeterli olmad durumlarda
zm saladklar iin nemlidirler.
Telemetri uygulamasnn uygulamadaki yapsn vurgulamak iin bu
teknikler, gerek durumlara referans olarak aklanacaktr.
Aklanacak olan telemetri uygulamalar unlardr:
Okyanus veri telemetrisi (iletim mekanizmas olarak

kablo/akustik metotlar/indktif kuplaj kullanlr)
Fizyolojik telemetri (radyo ve kzltesi ortamla)
Ara ID bilgisi (modleli UHF geri salma kullanlarak)
ii. Okyanus Veri Telemetri Uygulamas

Okyanus verisi sz konusu olduunda telemetri sistemlerinin ana
avantaj, ilevsel amalar ve hava tahmini iin veriye gerek zamanl
olarak eriebilmeleridir. Halen dk gl radyo vericileriyle
kullanlmakta olan birka tane dk baud hzl uydu telemetri
sistemi mevcuttur, bu sistemler, okyanus amandralarnn stne
yerletirilen tm ynl antenleri kullanr. Bu sistemler, yzeydenkyya veri iletmek ve tatmin edici sonular elde etmek iin ok
uygundur. Burada iyi-bilinen iki uydu sistemi Argos Veri Toplama
Sistemi ve Yerduraan levsel evresel Uydu Veri Toplama
Sistemidir (GOES). Okyanusun derinliklerinden yzeye veri
iletmek iin ok fazla yeterli metot yoktur, nk evre artlar
ardr ve deniz suyu etkin olarak derin blgeler ile yzey arasnda
engelleyici bir ortam oluturmaktadr. Transdserler tarafndan
yzeye iletilen tipik parametreler akm (akm ler vastasyla) ve
scaklktr.
Verinin okyanusun derinliklerinden yzeye iletilmesi iin kullanlan
metot, bu blmde aklanmaktadr. Bunlar, Amerikadaki
291
Woods Hole Okyanusbilim Enstits tarafndan yaplan almalara

dayanmaktadr.
Elektromekanik kablo
lk sistem, elektromekanik kablolarn hem dayankl bir eleman hem
de haberleme arac olarak kullanld sistemdir. ekil 7.1de,
elektromekanik kabloya ilikin bir diyagram gsterilmektedir.
ekil 7.1 Elektromekanik kablo

292
zel olarak glendirilmi elektromekanik kablo bu tasarm iin bir

temel oluturmaktadr, kablonun i ksm, oluklarn iine
yerletirilmi tane bakr halat iermektedir. Deniz suyunun
andrc etkisinin yannda, kablolar sran balklara kar nlem
alnmaldr. Birbirine balanm paralel kablolarn (bir tanesi
dayankllk ve destek iin, dieri elektriksel iletkenler iin
kullanlr) kullanld dier seenek tercih edilmemektedir nk
kablo yaps hantaldr.
Tm sistem ekil 7.1de gsterilmektedir. amandraya bir
kontrolr yerletirilir ve kontrolr, eitli aralklarda cihazlarn her
birinden veri talep eder.
Eskiden her bir akm lerlerle haberlemek iin FSK haberlemesi
kullanlrd.
Bu sistemin kullanmnda karlalm olan tipik sorunlar unlardr:
Kablo zerinde kablo ularndaki balant hatalar

Kablo zerinde kontak kuran farkl metallerden kaynaklanan
anma
Su alt cihazlarndan birindeki FSK modemin arzalanmas
ve yazlm sorunlar
Akustik modem
kinci yaklam yzeyin altndaki cihazlarla yzey amandras
arasnda veri iletimi iin akustik kullanmaktr. Akustik transdserler
kullanlarak bilgi iletilir ve alnr. ki tip modem kullanlmtr:
1200 bps FSKda verici olarak alan dk gl bir birim
(Motorola 68 HC-11 mikroilemciye dayandrlr). Alma hz 100
bps FSKdr.
izelge 7.1de, iki modem tipinin zellikleri listelenmektedir:
PARAMETRE
DK GL
MODEM
YKSEK BAUD
HIZLI MODEM
Frekans aral
15 il 20 kHz (veri)
12,7 kHz (komut)
15 il 35 kHz (veri)
13 il 14 kHz (komut)
Modlasyon teknii
16-tonlu MFSK (veri)

FSK (komut)
256-tonlu MFSK (veri)

FSK (komut)
Veri hz
1200 bps (veri)

100 bps (komut)
4800 bps (veri)

100 bps (komut)
Aralk
5000 metre
5000 metre
293
Akustik g
186 dB
186 dB
Elektrik gc
10 watt (iletme)
0,3 watt (alma)
0,01 watt (yedek)
10 watt (iletme)
3 watt (alma)
0,01 watt (yedek)
izelge 7.1 ki akustik modem tipinin zellikleri
ekil 7.2 oklu frekans kaydrmal modlasyonun kullanm

294
Birok dk gl modemle haberlemek iin yksek-hzl bir

modemin kullanld durumda oylama teknii kullanlr. Alternatif
bir yaklam, birok uzak modemin nceden belirlenmi bir zaman
programna gre haberlemesidir. Her bir modeme farkl birer adres
tahsis edilmitir.
ekil 7.3 Akustik modemler kullanan telemetri sistemi
295
Dk gl modemler, yzey modeminden ilgili adrese bir komut

iletilene kadar bekleme modunda (bekleme modunda g harcamas
0,01 watttr) kalr, komut geldiinde modem etkin hale gelir.
Standart FSK modlasyon teknii belli sayda farkl frekansta iletim
yaplacak ekilde modifiye edilir, bant genilii normal bir telefon
sisteminden ok daha byktr. MFSK (ya da oklu frekans
kaydrmal modlasyon) birok veri bitinin ayn zamanda
iletilmesine imkn verir, bylece veri hz ok daha yksektir.
MFSKnn alma teknii, ekil 7.2de gsterilmektedir, frekans
aralklarnn kodunu zmek iin saysal sinyal ileme (DSP)
tekniinin kullanlmas gereklidir.
Kodlanmam iletimler kullanldnda (herhangi bir hata dzeltmesi
yaplmam), 10-3 il 10-4 mertebesinde BER deerlerinin elde
edilmesi normaldir. Hata dzeltmesi yapldnda, BER deeri, 10-4
il 10-5e der (neredeyse 10 kat iyileir).
S su en zor haberleme ortamdr nk yzeyde ve okyanus
dibinde ok yollu yansmalar meydana gelir. Yzeyden ve
yzeydeki yansmalardan kaynaklanan d grlt kaynaklar, alc
modemde ses engelleyici [:sound baffle] kullanlarak en dk
seviyeye indirilebilir.
ndktif modem
nc yaklam, uzak cihazlardan veri iletmek iin indktif
modem kullanmaktr. Enerji veriminin ok dk olmasna ramen,
bu, akustik ya da kablo sistemlerine gre daha ucuzdur. Haberleme
mesafeleri, birka bin metre mertebesindedir. Esasen kabloda
frekans kaydrmal bir modlasyon sinyali oluur ve bu sinyal kablo
tarafndan alc modeme iletilir.
ekil 7.4te indktif modemin nasl bir yapya sahip olduu
gsterilmektedir.
Telekomnikasyon ortam iin kullanlan tek ipli modemler,
indktif uygulamalar iin uygundur nk tuzlu suyun iindeki
yaltml elik balama kablosunun zayflama-frekans tepkisi,
bkmeli ift telefon kablosunun zayflama-frekans tepkisine
benzerdir. Toplam sistem, her bir uzak modeme farkl bir adres
tahsis edilerek oluturulur. Link, uzak modemden ana modeme 1200
bps hznda ve ana modemden uzak modeme 300 bps hznda veri
iletir.
296
ekil 7.4 ndktif modemin alma sistemi

PARAMETRE
Frekans
TANIM
1200/2200 Hz yer-uydu ba
2025/2225 uydu-yer ba
Modlasyon
Baud hz
FSK
1200 Yer-uydu ba
297
300
Uydu-yer ba
G gereksinimi
350 mW aktif
mW dinlenme modu
ngrlen alma aral
10000 metre
izelge 7.2 ndktif modemin zellikleri

ndktif modemin transdseri, toroid (halka)
transdser noktasnda kabloyu kelepe ile tutar.
ndktif modemin tipik zellikleri unlardr:
biimindedir,
iii. Fizyolojik Telemetri Uygulamas

Genelde telemetri sistemleri kullanarak fizyolojik verinin uzaktan
llmesi gerekli olur. Bu telemetri sistemi, insan-olmayan
primatlardan (kpek maymunlar) gelen veriyi kaydeder ve bu
primatlarn davran rntlerini almak iin kullanlr. Bu
blmde, atardamarla ilgili kan aknn, kan basncnn ve kalp at
hznn merkez istasyona iletilmesi iin bir radyo sistemine
dayandrlan telemetri sisteminin kullanm aklanmaktadr.
Hayvann radyo vericisini ve her bir hayvana ilikin ila
kaynaklarn kontrol etmek iin komut bilgisini geri iletmek
(hayvanlara) zere kzltesi bir link kullanlr. ekil 7.5te, genel
sisteme ilikin bir diyagram gsterilmektedir.
ekil 7.5 Genel fizyolojik telemetri sistemi
298
Gerekli zellikler, izelge 7.3te aklanmaktadr.

ZELLKLER
TANIM
Analog kanal says
Kanal bana bant genilii
0 il 50 Hz
RF sisteminin tayc frekans
210 il 220 MHz
RF sisteminin aral
20 metre
Kzltesi sistemin tayc frekans
35,5 kHz
Kzltesi sistemin aral
10 metre
Nem
0 il % 90
evre scakl
0 il 40C
izelge 7.3 Fizyolojik sistemin zellikleri

Her bir maymun, bir telemetri vericisi, kzltesi alcs ve ilgili
transdserleri ieren bir srt antas tar. Maymunlar ok byk bir
kafeste bulunmaktadr ve davransal rntleri incelenmektedir.
Veri edinim telemetrisi (radyo frekans) ve komut sistemleri (kzl
tesi) aada ayrca aklanacaktr.
Radyo frekans sistemi, kan aknn ve kan basncnn llmesi iin
drt transdser kullanr. Telemetri linki, sabit frekansl bir FM verici
ve seri bir veri dizgisi tarafndan dorudan modle edilen bir alcy
kullanr. Daha nce aklanm olduu gibi, seri veri dizgisinde drt
analog kanal oullanr.
Verici modl, 210 MHz il 220 MHz aralnda alr. Verici
anten, altn kaplamal bakr baskl yarm-dalgal spiral bir
dngdr. kinci bir karta sahip bakr bir dengeleyici arln iki
anten kart arasndaki ayrma mesafesi verici frekans ayarlanacak
(210 MHz il 220 MHz arasnda) ekilde deitirilebilir. Antenin
merkezinden dengeleyici arla balanan ayarlamal tek bir
kapasitr (7 il 40 pF) anten 50 Wlk iletim hattna uyumlatrlacak
ekilde ayarlanr. 2 MHzlik frekans aralnda, duran dalga oran,
1,2/1den daha kk olmaldr.
Alc anten dizisi, drt tane dngl antenden oluur. Dng,
alminyum bir dengeleyici arlk zerinde oluturulur ve 10 dBlik
bir sra ykseltele donatlr.
Komut modl, kzltesine dayandrlr ve sistem vericilerinin faal
ya da faal olmayan hale getirilmesi ya da ila veren bir rngann
299
kontrol edilmesi iin maymunun srt antasna talimat gndermek

zere kullanlr. 35,5 kHzlik alt tayc frekans kullanlarak sekiz
saysal sinyal kontrol edilir. Alt tayc, g harcamasn en dk
seviyeye indirecek ekilde seilir ve dokuz bitlik seri bir kod ile
kodlanr.
Radyo frekans snmlemesinin [:drop-out] dnda sistem iyi bir
ekilde alr. Bu, verici ve kafes tarafndan retilen duran dalga
rntsndeki sfrlardan kaynaklanr. Bu sfrlar, hayvanlarn
kafesin neresinde bulunduuna bal olarak deiir. Kafes duvarlar
mkemmel yanstclar olmadklar iin, en kk deerler gerek
sfrlar deildir. Haberleme snmlemelerinin says, vericinin gc
ya da alcnn kazanc artrlarak ya da veri edinim telemetri linkinde
birok frekansla diversiteli alma kavram kullanlarak azaltlabilir.
iv. Modleli UHF Geri Salma Kullanan Etiket

Tanmlama Sistemi
Modleli geri salma zelliini kullanan pasif transponderlere sahip
ilgin bir telemetri uygulamas aada aklanmaktadr. Etiket
tanmlama sistemlerine ilikin standart yaklam, veriyi kodlamak
iin barkodlu optik etiketler kullanmaktr. Ancak, bir engel mevcut
olduunda ya da barkod etiketi ve okuyucu dzgn bir ekilde
hizalanamadnda (zellikle, barkod ve ilgili okuyucu birbirine gre
hareket ediyorsa) bu sistemler ok verimli ve etkin deildir.
Alternatif olarak radyo frekans etiket sistemi kullanlabilir. Bu,
zellikle ara etiketi ile etiketi okuyan cihaz arasndaki hareketin
olduka hzl olduu ara tanmlama sistemleri iin faydaldr.
Etikette yer alan benzersiz veriyi iletmek iin bir radyo sistemini
kullanan eitli yaklamlar mevcuttur. Bu, etikete gml, aktif
olarak radyo alcsna iletim yapan bir radyo vericisi olabilir. Bu tip
aktif etikete ilikin bir rnek uak fardr. Bunlar, genel endstriyel
uygulamalarda pek kullanlmamaktadr, nk maliyetleri yksektir
ve bakm ilemi karmaktr. Genel uygulamalarda kullanlan
elektronik etiket, okuyucudan gnderilen bir tayc sinyal ile
enerjilendirilen ve enerjilendirici sinyalden elde edilen sinyali geri
dndren bir etikettir.
ki tip radyo frekans etiket sistemi mevcuttur:
ndktif ya da yakn alan sistemleri (60 kHz il 300 kHz)

okuma dngsnn en uzun boyutunun yars kadar alma
aralna sahip dngl antenler kullanr.
300
Yksek frekans ya da uzak alan sistemleri (rnein, 100

MHz il 5 GHz) anten boyutundan ok daha byk alma
aralklarna sahip dipol, dipol dizileri ya da horn anten gibi
antenleri kullanr.
ncelenecek olan sistem, demiryolu vagon tanmlama amalar iin

etkin olarak kullanlan sistemdir. ABDde bu uygulama iin seilen
frekanslar, 915 MHz ve 2450 MHzdir (ancak dnya genelinde
birok blgeye uygulanabilir).
ekil 7.6 Etiket sisteminin pratikteki uygulamas

Okuyucu, etikete srekli bir tayc dalgas iletir. O zaman etiket bu
sinyalin bir ksmn, genlik modlasyonlu bir biimde etiket verisine
karlk gelecek ekilde okuyucuya geri yanstr (ya da geri saar).
Okuyucu, homodin Doppler radar alcsnda (tek bir frekans
kullanr) olduu gibi geri dndrlen sinyalin kodunu zer ve
etiket mesajn elde eder.
Etiket elemandan oluur:
Tayc frekansnda rezonant olan bir anten
Geri salmay modle eden kontrol edilebilir bir empedans
Etiket verisine karlk gelen mesaj sinyalini retecek bir
devre
301
ekil 7.7 Geri salma alma ilkesi

Sistemin genlik modlasyonlu bir dalga retecek ekilde almas
olduka basittir. Sisteme balanan yarm dalgal dipol antenin iki
yars rezonant olduunda, bu yarlar, sinyalin tm ynlerde
maksimum sinyal younluunda salmasna neden olurlar. Dipol
terminalleri alrsa, ayr eyrek dalga ksmlar artk rezonant
deildir, ok daha kk bir RF akm akmaktadr, bu da ok daha
dk younlukta bir sinyalin yaylmasna neden olur. Bylece,
sinyal younluunun genlik modlasyonunu gerekletirecek
devrenin tek yapmas gereken ey ilgili etiket bilgisini RF taycya
kodlamaktr. Anten gcn retmesi ya da tayc frekans modifiye
etmesi gerekli deildir. Bylece, g harcamas en dk
seviyededir. Ancak iki tip anten sistemi mevcuttur: batarya
302
tarafndan enerjilendirilen etiket anten sistemi ya da tayc

tarafndan enerjilendirilen anten sistemi. ki sistemin alma
aralklar deimektedir. 915 MHzde 2 wattlk yaylan RF gc ve
10 dBlik anten kazanc iin, batarya tarafndan enerjilendirilen
sistemin alma aral 23 m iken, dier sistemin alma aral 9
m civarndadr.
Batarya tarafndan enerjilendirilen etiketler, huzme ile
enerjilendirilen anten sistemlerinden muhtemelen daha iyidir, bir
bataryann mr, lityum hcreler iin be il sekiz yl arasndadr.
Bu deer, tasarm iyiletirilerek ve daha iyi lityum hcreler
kullanlarak ikiye katlanabilir. Uzakln kritik bir parametre olduu
bir uygulamada, batarya tarafndan enerjilendirilen sistemlerin
kullanlmas tercih edilir nk uzakln iki katna kmas iin
gcn drt katna kmas gerekebilir (uzakln iki katna kmas
iin gcn drt katna kmas gerektiini belirten kurala gre).
Kodlanan etiket mesajna ilikin protokol yaps, 128 bitlik bir
mesaja dayandrlr, iki bit, ekil 7.8deki gibi 20 kHzlik ve 40
kHzlik kare dalgalarla gsterilir.
ekil 7.8 Kodlanan etiket sinyali

Okuma hz, tam bir kod erevesinin alnmas iin geen sreye
baldr. Tipik teorik hzlar, 185 km/saat civarndadr, Fransz TGV
treninin etiketleri, 280 km/saat hznda okunabilmektedir.
Alc devrelerinde dikkat gerektiren bir husus, etiketle detektr
sistemi arasndaki uzaklk deitii iin geri dnen sinyalin faznn
referans sinyale gre deimesidir. Alc detektr k, iki RF
303
sinyali arasndaki nispi fazn kosinsyle orantldr, nispi faz

deiimleri, gidi-geli uzaklndaki dalga boyu saysna baldr.
Faz fark 90 ya da 270 derece olduunda, detektr k sfrdr. 90
ya da 270 derecelik bir faz fark problem oluturur nk detektr
k sfr olacaktr, bylece etiketin durumu hakknda hi bilgi
vermeyecektir. Bu problemin zlmesine ilikin bir zm, ekil
7.9da verilmitir:
ekil 7.9 Faz kaymas dzeltme devresi

Bu detektr devresi, geri dn sinyal fazna gre 90 farkla alan
iki tane ift dengeli kartrcya sahiptir. Bu yaklam, RF sinyalinin
geri dn fazndan bamsz olarak her zaman en azndan bir tane
iyi sinyalin retileceini garanti eder.
Geri salmal etiket yaklamna ilikin eitli uygulamalar
mevcuttur. Bu uygulamalar, bireysel demiryolu aralarnn
etiketlenmesinden otobanda seyahat eden aralarn etiketlenmesine
kadar deien bir arala sahiptir. Operatr mdahalesi olmakszn
ara bilgisinin otomatik olarak okunmasna imkn verirler.
304
Etiket sisteminin evrensel olarak kullanlmasn salamak iin, RF

frekans, mesaj uzunluu, mesaj ierii, sinyal iddetleri ve alma
hzlar iin bir standart gelitirilmelidir.
305
RNEK UYGULAMA
i. Svlatrlm Doal Gaz Tankerleri iin Liman

Haberleme Sistemi
Svlatrlm Doal Gaz (LNG), zel olarak tasarmlanm rn
tankerlerinde tanr, bu tankerler, geminin gvertesinde yer alan
karakteristik kubbeli depolara sahip olmalaryla tannr. Gaz, sv
durumda olup yaklak 140Cdedir. Bu, tanmas ar derecede
tehlikeli bir rndr ve ilgili gvenlik prosedrlerine uyulmaldr.
Bir LNG tankeri yklendiinde, tanker ile yk dalgakran arasna
byk birleik borular balanr ve LNG ak, tanker kontrol
sistemine balanan kydaki sre kontrol sistemi tarafndan kontrol
edilir.
Anormal bir durum meydana gelirse, bu, kontrol sistemleri
tarafndan tespit edilecektir ve acil bir durum meydana gelirse,
otomatik kapanma (ESD) sistemi, ykleme srecini yarda
brakacaktr.
Problem
Problem, kydaki sre kontrol sistemiyle LNG tankerleri
arasnda yksek gvenilirlikli bir link salamaktr.
Geleneksel zm, tanker kontrol sistemine taklabilen bir
elektrik kablosu kullanmaktr. Gemite, boaltma limanlar
fiber kablo balants kullanmaktayd. eitli nedenlerden
dolay, bir kablo sisteminin kullanlmas kabul edilemez hale
geldi.
zm
Tek atlamal bir radyo linkinin A terminali gibi ykleme
dalgakrannn yaknna 2 Mblk bir radyo terminali kuruldu.
Yedi LNG tankerinin her birine B terminali gibi benzer bir
radyo kuruldu ve kydaki baka bir blgeye, link izleme
istasyonu ve yedek alan (arzal bir tanker terminalinin
hzl bir ekilde yerine geecek ekilde tasarmlanm) bir
cihaz gibi davranacak olan sekizinci bir zde B terminali
kuruldu.
Her bir tankerdeki verici, dier limanlarla enterferansa neden
olmayacak ekilde faal olmayan hale getirilir, bylece her iki
tanker de ayn zamanda limandaysa, bekleyen tanker,
306
ykleme dalgakranndaki tankerde enterferansa neden

olamaz. Limana bir tanker yaklatnda, kydaki ykleme
kontrolr bir tanker seme dmesine basar bylece tanker
alcsna kodlu bir sinyal gnderir ve kod uyumlu ise, tanker
vericisi faal hale gelir.
2 Mblik link trafik iin kullanlabilir ve tankerdeki eitli
telefon hatlar, geminin ileri ve mrettebatn arkadalarn
ve akrabalarn armak iin kullanlabilir. Bu, sistemin
faydal bir zelliidir nk geminin gvenli bir ekilde
limana sokulmas ve geleneksel bir kablo linkinin kurulmas
bir saat civarnda srebilir. Sre kontrol ve acil kapanma
linkleri de kullanlabilir ve ykleme kollar balanr
balanmaz ykleme devam edecek ekilde test edilebilir.
Tankerlerle olan radyo balants, nemli baka bir avantaja
daha sahiptir. Ykleme dalgakrannda ciddi bir problem
meydana gelirse ya da bir frtna koparsa, tankerlerin
dalgakran derhal terk etmesi gereklidir. Bu durumda,
kopmasndan korkulacak kablo balants yoktur ve ayrlma
srasnda nemli telefon ve veri linkleri bozulmaz.
Bir tanker liman terk ettiinde, kontrol operatr tanker
seimini iptal eder ve sistem, kydaki B terminaline n
tanml olarak ayarlanr, B terminali doru kontrol kodunu
aldktan sonra, iletmeye balar ve sistemi devaml izleyen
baz veri geri dngleri oluturur.
A terminalindeki radyo cihaznn yedei vardr ve souk
yedek modunda alr. Pahal olduu iin, tanker radyo
cihaznn yedei yoktur. Geminin-yklemesinden nce ve
geminin yklemesi srasnda B tanker terminalinde byk bir
arza meydana gelirse, yklemenin devam etmesini salamak
iin kydaki yedek B terminali hzl bir ekilde tankere
yerletirilebilir.
307
ekil 8.1 LNG tankerleri iin liman haberleme sistemi
ii. Uzak Okyanusbilimsel Alglayc Sistemi

Problem
Problem, uzak bir okyanusbilimsel alglayc sisteminden bilgi
alabilmektir, rnein, karadan 150200 km uzaktaki Avustralya Kta
Kayalarnn kenarnda Hint Okyanusundaki zincirli bir
amandradan bilgi elde edebilmek gibi. Bilgi, saysal bir biimde
olmaldr. amandrann boyutu, 23 m apndadr.
u bilgiler alnmaldr:
Okyanus akmlar
Denizlerin scakl
Nem
Rzgar hz ve yn
Dalga yn
Dalga ykseklii
Dalga periyodu
Gelgit bilgisi
308
Bunlar, okyanusbilimsel bir cihazn ya da bir hava durumu cihaznn

normal alma srasnda salamas gereken bilgilerden bazlardr.
zm
Yukardaki probleme ilikin eitli zmler mevcuttur. Uygun
zmler aada ksaca aklanacaktr.
a. Saklanan veri
amandra zerindeki alglayclar tarafndan toplanan bilgiler, bir
veri toplama sisteminde saklanabilir, baka bir deyile, manyetik bir
teypte saklanabilir. amandradaki teyp periyodik olarak
deitirilerek (ylda 34 kere) saklanan bilgi toplanabilir, bu srada
amandrann bakm da gerekletirilebilir, bylece iki i birden
yaplm olur ve ucuza mal olur. Bu veri toplama ve saklama
metodu, verinin uzun-dnemli alma iin gerekli olduu (kasrga
ya da frtna gibi belirli bir olay srasnda ya da olaydan hemen sonra
gerekli olmad) durumda baarl bir ekilde kullanlr. Veriye
srekli olarak ihtiya duyulursa (srekli olarak amandraya gidip
gelmek yerine) daha ucuz bir metodun kullanlmas gereklidir.
b. letilen veri
Daha baarl bir zm, bilginin amandradan kydaki bir
istasyona iletilmesidir, bilgi, kydaki istasyonda gerek zamanl
olarak alnr, saklanr ve ilenir, bylece son kullanc, olay srasnda
bile bilgiye annda eriebilir.
amandra ile kydaki istasyon arasnda bilgi iletiminin ve/veya
haberlemenin HF, VHFUHF, mikrodalga ya da uydu iletimi gibi
birok olas yolu vardr.
VHF-UHF mikrodalga iletimi

Problemde belirtilen uzaklk (kydan 150200 km), VHFUHFnin ve mikrodalgann kullanmn ortadan kaldrr
nk bu mesafeden, gvenli haberleme salamak iin
gr izgisi gereklidir ve kyda ok uzun bir kule ya da
yksek bir da yoksa, bunun salanmas mmkn deildir.
Uzun kuleler ok pahaldr ve Bat Avustralya ky eridinde
uzun dalar pek bulunmadndan dolay, geriye kalan iki
metot, HF ve uydu iletimidir.
309
HF iletimi
HF iletimi etkin bir haberleme metodudur ancak gvenilir
haberleme salamak iin etkin antenlerin kullanlmasn
gerektirir. Problemde verilen uzaklkta, gvenli haberleme
salamak iin 23 MHz mertebesinde frekanslar gereklidir.
Bu frekanslarda, antenlerin olduka byk olmas (810 m
uzunluunda) gereklidir. amandrann bykl snrl
olduu iin, bu boyutta etkin bir antenin kurulmas neredeyse
mmkn deildir. HFyi kullanan okyanusbilimsel
amandralar mevcuttur ancak genelde bu amandralar, 10
14 MHz aralnda alr, amandralar ok byktr (ap
56 mdir) ve etkin antenlerin gemi zerine kurulmasna
imkn verir. Antenin verimsizliinin stesinden gelmek iin,
verici gc ykseltilebilir ancak daha ok g, bataryalarn
daha abuk tkenecei anlamna gelir, bu da daha byk
bataryalarn kullanlmasn gerektirir. Batarya probleminin
stesinden gelmek iin, veri sktrlabilir ya da azaltlabilir,
ancak bu genelde tercih edilmeyen bireydir nk son
kullanc, mmkn olduunca ok veriye sahip olmay tercih
eder.
HF iletimi, dier HF kullanclarndan kaynaklanan
enterferansa kar dayankszlk (verinin bozulmas),
endstriyel grlt (elektrik motorlar, kaynaklar,
anahtarlama tertibat, vb.) ve elektrik frtnalarna kar
dayankszlk gibi problemlere neden olur. Bu problemlerden
dolay, veri kaybedilmeden (bozulmadan) bilginin
aktarlmas iin zel bir veri kodlamas gereklidir. Verinin
HF zerinden aktarlma hz, mevcut bant geniliiyle
snrldr ve normalde 300600 bauddur, modern ve daha
pahal modemlerle daha yksek hzlarn (2400 baud) elde
edilmesi mmkndr. Veri ne kadar hzl aktarlrsa,
bozulmaya kar o kadar dayanksz hale gelir. Bu nedenle,
modern yksek-hzl modemlerin maliyeti daha yksektir.
Veri hz ne kadar dkse, verici o kadar uzun sre faal
halde kalmaldr ve bu yzden, amandrann batarya
sisteminden ekilen g o kadar ok olacaktr. Ne kadar ok
g gerekirse, bataryalarn o kadar byk olmas gereklidir
ve bu nedenle arlk o kadar ok olacaktr, bu durum,
amandra kararszlna ve baka sorunlara neden olur.
310
Uydu iletimi
Bir amandrayla haberlemek iin, yerleik alglayclara
giden ya da gemideki alglayclardan gelen bilgilerin
kodlanmas ya da kodunun zlmesi iin bir modemin
kullanlmas gerekli olacaktr. amandradan kydaki
istasyona giden haberleme yolu, eitli uydu sistemleri
vastasyla gerekleebilir.
Yrnge uydular
amandradan gelen bilgi, dk yrnge uydularn kullanan Argos
sistemi gibi birok sistemden herhangi birine aktarlabilir. Bu
sistemle ilgili bir zorluk, amandrann stnde her zaman uydularn
olmamasdr. Bu, amandradan hibir bilginin alnamad ya da
amandraya hibir bilginin gnderilemedii durumlara neden olur.
Bilginin aktarlamad bu durumda, amandrann bilgiyi saklamas
ve daha sonra bir uydu msait olduunda gndermesi gereklidir.
Uyduya gnderilen bilgi, daha sonra bir yer istasyonuna geri
dndrlr, oradan da kiralk telefon ya da veri hatlar vastasyla
bilginin toplanabildii bir yere aktarlr. Bu sistem daha pahaldr
nk amandra zerinde bilginin kaydedilmesi gereklidir ve
amandra zerindeki uydu haberleme alc-vericisinin daha
gelimi bir alc-verici olmas gereklidir.
Yerduraan(jeostatik) uydu
amandradan gelen bilgi, yerduraan bir uyduya aktarlr, bu da,
bilgiyi son kullancya tanmak zere bir yer istasyonuna iletir.
Yerduraan bir uydu kullanlarak, amandra, her zaman bilgiyi
aktarabilir ve alabilir nk uydu, amandra tarafndan her zaman
grlebilir. Inmarsat Hizmeti tarafndan bu gibi bir sistem
salanabilir.
Bu sistem, dnyay drt kuaa ayrr:
Bat Atlantik Okyanusu
Dou Atlantik Okyanusu
Hint Okyanusu
Pasifik Okyanusu
Bat Avustralyada, her iki uydu da (hem Hint hem de Pasifik)
tkanklk meydana geldiinde, trafii herhangi birine aktarabilme
311
avantajna sahiptir. Inmarsat sistemi, Perthin 30 km kuzeyinde

Gnangaradaki OTC Telstra Yer stasyonu vastasyla alabilir, bu,
sistemin, kamuya ait veri anahtarlamal ebekeye ve telefon
ebekesine dorudan erimesini salar.
Avustralyada yer istasyonu olduu gibi, Gney-Dou Asyada da,
rnein, Singapurda, Japonyada, inde ve Hindistanda birok
yer istasyonu mevcuttur. Dnya genelinde eriilebilen baka
istasyonlar da vardr.
Yerduraan sistemin ksa aklamas
ekil 8.2 Uzak okyanusbilimsel alglayc sistemi

Hint Okyanusunda zincirli bir amandra olan uzak okyanusbilimsel
bir izleme sistemi, alglayclarndan bilgi toplar ve bu bilgiyi bir
bilgisayarda saklar. nceden tanmlanm bir srede, uydu alcs
bilgisayar tarafndan harekete geirilir. Alc-verici, uydu vastasyla
amandradan Gnangara yer istasyonuna bir haberleme linki kurar.
Link bir kere kurulduktan sonra, amandra, toplanan veriyi yer
istasyonuna aktarr. amandra iletimini tamamladktan sonra,
bilgisayar, alc-vericiyi dinlenme moduna getirir, bylece enerji
tasarrufu salanr.
Yer istasyonunda, alnan bilgi, istasyonun bilgisayarnda saklanr.
amandradan iletilen nek kodlarndan, bilgisayar, kamuya ait
anahtarlamal ebeke ya da zel hatlar vastasyla son kullancya
312
bilgi aktarr. Bilginin ulamasyla son kullancya iletilmesi arasnda

geen sre yaklak olarak 23 dakikadr.
313
NOT:
Sistem, sakla ve ilet tipi bir veri sistemidir: baka bir deyile, bilgi,
amandradan ya da son kullancdan baka bir yere iletilmek zere
yer istasyonuna aktarlr. Her iki taraf arasnda hibir zaman
dorudan kontak yoktur. Bu yzden, sistem, gerek zamanl bir
sistem deildir.
Bilgi son kullancnn blgesine ulatnda, bir bilgisayar
ebekesinde saklanr, ilenir ve daha sonra gerektiinde
grntlenir.
Herhangi bir zamanda son kullanc amandrann alglayc toplama
srecini yeniden dzenlemek isterse, bu, ana istasyon vastasyla
amandraya bir komut sinyali gnderilerek gerekletirilebilir. Bu,
son kullancya gerekli bilgiyi toplama konusunda, ne zaman
toplanaca, geri dndrlecei ve yeniden iletilecei hususunda
esneklik salar.
Inmarsat ebekesinden aktarlan sinyallerin iyi bir ekilde
kodlanmasndan ve kodunun zlmesinden dolay, verinin % 100
gvenilir olduu garanti edilir. Veri hz 600 bauddur ve havadan
iletimlerde zamandan tasarruf salamak iin veri sktrlr.
Sistem, her zaman ve tm hava artlarnda kullanlabilen bir
sistemdir. Bu zellik, frtnal havalarda ve yksek denizlerde veri
toplanrken bulunmas istenen bir zelliktir.
314
EK 1 - YOL KAYBI HESAPLAMA

FORMLLER
Aadaki blmde, iki izelge ve radyo ve mikrodalga linkleri iin
yol kayb ve elverililik deerlerinin hesaplanmas iin ilgili
formller verilmitir. Formller, izelge hcre numaralarna
dorudan atf yapar. Kullanc ilgili verileri izelgeye girebilir ve
daha sonra formlleri kullanarak, linkin nispi elverililiini hesaplar.
Bu sreci nemli lde kolaylatracak radyo yol analizini
gerekletirmek iin baz yazlm paketleri kullanlabilir.
Radyo izelgesi
PARAMETRE
1
Enlem
Boylam
Deniz seviyesine gre

hesaplanan ykseklik (km)
Deniz seviyesine gre

ykseklik (m)
Anten ykseklii (m)
Yol uzunluu
Frekanslar (MHz)
Serbest uzay zayflamas (dB)
Anten tipi
10 Anten kazanc
11 dBd
12 dBi
13 Besleyici tipi
14 Besleyici uzunluu (m)
315
BLGE 1
BLGE 2
TX
TX
RX
RX
PARAMETRE
15
Besleyici zayflamas
(dB/100 m)
16 Besleyici kayplar (dB)

17 Balayc kayplar (dB)
18 Diplekser kayb (dB)
19
TX ok katl kuplr kayb

(dB)
20 zolatr kayb (dB)

21 Alc filtre kayb (dB)
22
Alc n-ykselte kazanc

(dB)
23 Krnm kayplar (dB)

24 Dier kayplar (dB)
25 Toplam kayplar
Blge 1 TXten Blge 2
RXe
Blge 2 TXten Blge 1
RXe
26 letilen g
27 Watt
28 dBm
29 Alc duyarll
30 dBm
31 V
32 12 dB SINAD duyarll
33 dBm
34 V
35
Grlt kesmeye ilikin

snmleme snr
36 Blge 1den Blge 2ye

316
BLGE 1
BLGE 2
TX
TX
RX
RX
37 Blge 2den Blge 1e

38
12 dB SINAD iin
snmleme snr (dB)

41 Genel arazi tipi
Ortalama Kara
42 Genel hava durumu tipi
Scaklk
PARAMETRE
43
Grlt kesmenin ne kadar

salanabildii (%)

46
12 dB SINADn ne kadar
salanabildii (%)

Radyo izelge Hesaplamalar
(7) N
AdB = 32,4 + 20 Log10 F(MHz)
+ 20 Log10 D(kms)
(9) N
dBd = 2,15 x dBi
317
BLGE 1
BLGE 2
TX
TX
RX
RX
(22) N
Toplam Kayplar = Blge 1 TXten Blge 2 TXe =
+ Blge 1 TX iin dBi cinsinden anten kazanc

+ Blge 2 RX iin dBi cinsinden anten kazanc
Blge 1 TXteki besleyici kayb
Blge 2 RXteki besleyici kayb
Blge 1 TXteki balayc kayplar
Blge 2 RXteki balayc kayplar
Blge 1 TXteki diplekser kayb
Blge 2 RXteki diplekser kayb
Blge 1 TXteki ok katl kuplr kayb
Blge 1 TXteki izolatr kayb
Blge 2 RXteki alc filtre kayplar
+ Blge 2 RXteki alc n-ykselte kazanc
Krnm kayplar
Yansma kayplar
Blge 2 TXten Blge 1 RXe toplam Kayplar =
+ Blge 2 TX iin dBi cinsinden anten kazanc
318
+ Blge 1 RX iin dBi cinsinden anten kazanc
Blge 2 TXteki besleyici kayb
Blge 1 RXteki besleyici kayb
Blge 2 TXteki balayc kayplar
Blge 1 RXteki balayc kayplar
Blge 2 TXteki diplekser kayb
Blge 1 RXteki diplekser kayb
Blge 2 TXteki ok katl kuplr kayb
Blge 2 TXteki izolatr kayb
Blge 1 RXteki alc filtre kayplar
+ Blge 1 RXteki alc n-ykselte kazanc
Krnm kayplar
Yansma kayplar
(23) N
Verici gc dBm = 10 Log10 Pwatt
10 3
Pwatt = 10
TxPdBm
10
(24) VE (25) N
Alc duyarll ve SINAD
G dBm = 10
V2
Log10 50
10 3
319
x 10-3
V =
10
PdBm
10 x50
10 3
50 luk karakteristik empedans varsaylrsa

(26) N
Blge 1den Blge 2ye snmleme snr =
+
letilen g Blge 1 TX (dBm cinsinden)
+ Toplam kayplar Blge 1 TXten Blge 2 RXe
Alc hassasiyeti Blge 2
Blge 2den Blge 1e snmleme snr =

+
letilen g Blge 2 TX
+ Toplam kayplar Blge 2 TXten Blge 1 RXe
Alc hassasiyeti Blge 1
(27) N
12 dB SINAD duyarll hari, (26) iin olduu gibidir.
(28) VE (29) N
ok yollu bir ortam iin Rayleigh elverililii.
Elverililik = 100 x e
Ft
10

10
Ft = Snmleme snr
Yansma Analizi
Her zaman en kt durumu varsayn, baka bir deyile, sinyalin
tamamen yansyacan varsayn. Kuru, dz imenli bir toprak,
yamur yadnda bir ayna glc haline gelir.
320
NOT:
Yansma noktasnda, dalga 180 faz deitirir.

lk Fresnel kua, alc antendeki faz toplamdr.
kinci Fresnel kua, alc antendeki faz farkdr (ilgili
diyagrama baklmaldr).
Formle
gre
beklenen
yansma
blgeleri
hesaplanmaldr.
0,6 F1in altnda, syrma lineer bir ekilde azalmaktadr, bu yzden

syrmaya ilikin aadaki forml elde edilir:
y = 33,33x 20
Burada x = Fresnel kuann oran
y = dB zayflama
Krnm Kayplar
Birou, bak srt biiminde olacaktr.
rnein:
ekil B.1
Bazlar yumuak kenarl olacaktr.
rnein:
ekil B.2
Bak srt iin:
lk olarak v deerini hesaplayn
321
V = hp
2xF
3x10
(d1xd 2 )
(d1xd 2 )
F, Hz cinsinden
d, metre cinsinden
hp metre cinisnden
Bu durumda V, Vedir.
ekil B.3
Bu durumda V, Vedir.
322
ekil B.4
eitli v deerleri iin her bir bak srtna ilikin kayb hesaplayn.
1v
LR = 0 dB
LR = 20 Log (0,5 + 0,62 v) 0 v 1
LR = 20 Log (0,5 e0,95v)
LR = 20 Log 0,4 0,1184 (0,1 0,38) 2
LR = 20 Log (
0,225
)
1 v 0
2,4 v < 1
v < 2,4
oklu bak srtlar iin ekil C.5e atf yaparak, 3 bak srt kayb
seri olarak toplanr, A = L1 + L2 + L3tr.
L1, hp1, d1 ve d2 iindir.
Her bir durumda yeni bir V deeri hesaplayn ve daha sonra bunlar
toplayn.
323
ekil B.5
Yumuak yeryz iin:
33,33h
Zayflama dB =
547,1 d1d 2
FMHZ D
20
F, MHz cinsindendir.
D = d1 + d2
D, d1, d2 km cinsindendir.
h, metre cinsindendir.
B.5
Byk ember Mesafesi
ekil B.6
324
C ile B arasndaki uzaklk iin,

cos a = cos b cos c + sin b sin c cos A
B.6 Fresnel Kua Yarap

F=
F
d1
d2
D
F
n
=
=
=
=
=
=
0,55
nd1d 2
f (MHz)xD
Fresnel kua yarap (metre cinsinden)

Blge 1 ile kontur noktas arasndaki uzaklk (km)
Blge 2 ile kontur noktas arasndaki uzaklk (km)
km cinsinden toplam uzunluk
MHz cinsinden frekans
Fresnel kua says
B.7 Uzay Diversitesi
ekil B.7
E1, E2 ve E3, deniz seviyesine gre olan yksekliklerdir.
A1 ve A2 anten ykseklikleridir.
h1 = (E1 + A1) E2
h2 = (E3 + A2) E2
(Yeryz dzeltme faktrleri olmakszn)
Uzay diversitesi iin, iki anten arasndaki uzakl hesaplayn.
325
( d1 ) 2
17
127xD
h2 =
FGHzxh1
ht = h1
h2 =
75xD
FGH xh1
(K = )
(K =
4
)
3
h2 sonularndan daha kk olann sein.

B.8
Mikrodalga izelgesi
BLGE 1
PARAMETRE
1
Enlem
Boylam
Byk ember mesafesi (km)
Anten ykseklii (m)
Deniz seviyesine gre ykseklik

(m)
Yol uzunluu (km)
Frekanslar (GHz)
Serbest uzay zayflamas (dB)
Anten tipi
10 Anten kazanc
11 dBd
12 dBi
13 Besleyici tipi
14 Besleyici uzunluu (m)
15
Besleyici zayflamas (dB/100

m)
16 Besleyici kayplar (dB)

17 Balayc kayplar (dB)
18 Dallandrma cihaz kayb (dB)
326
BLGE 2
BLGE 1
PARAMETRE
BLGE 2
zolatr kayb (dB)

19
20 Radom kayb (dB)
21 Krnm kayplar (dB)
22 Dier kayplar
Toplam kayplar
23 Blge 1 TXten Blge 2 RXe
Blge 2 TXten Blge 1 RXe
24 letilen g
25 Watt
26 dBm
27 Alc duyarll
28 dBm
29 V
30 Snmleme snr
33 Genel arazi tipi
Ortalama
34 Genel hava tipi
Scaklk
35 Elverililik
38
Yamurun neden olduu

zayflama
39 Yamur hz (mm/saat)
40 % yl > = yamur hz
41 Her yldaki saat says
42 Zayflama/km
43 Yamurun neden olduu toplam
327
Kara
zayflama
Yamurun neden olduu
zayflamayla elverililik
45 Blge 1den Blge 2ye (%)
46 Blge 2den Blge 1e (%)
44
47 Uzay diversitesi
48 Anten ayrm
49 Blge 1 Rx (m)
50 Blge 2 Rx (m)
Diversiteli anten iin krnm
kayb
52 Blge 1 (dB)
53 Blge 2 (dB)
51
54 Uzay diversiteyle elverililik

57 Frekans diversitesi
58 Frekans ayrm
59 Blge 1 Tx (GHz)
60 Blge 2 Tx (GHz)
61 Frekans diversiteyle elverililik
64 Hibrit diversite
65 Hibrit diversiteyle elverililik
B.9 Mikrodalga Radyo izelge Hesaplamalar

(6) N
328
AdB = 92,4 + 20 Log10 F(GHz)

+ 20 Log10 D(km)
(22) N
Toplam Kayplar = Blge 1den Blge 2ye =
+ Blge 1 iin dBi cinsinden anten kazanc

Blge 1deki besleyici kayb
Blge 1deki balayc kayplar
Blge 1deki dallandrma cihaz kayb
Blge 1deki izolatr kayplar
Blge 1deki radom kayb
Krnm kayplar
Yansma kayplar
Blge 2den Blge 1e toplam kayplar =
329
Blge 2deki izolatr kayplar
Blge 1deki radom kayplar
Blge 2deki radom kayplar
Krnm kayplar
Yansma kayplar
B.10 Yamurun Neden Olduu Zayflama

F > 3 GHz iin
Zayflama / km = 10
F = frekans
(mm / saat ) 1,5336 log 1 13

1,3116 log
F F
F < 3 GHz
Zayflama / km = 0 dB
B.11 Elverililik
F > 15 dB iin, Snmleme Snr
330
% 100 [1 (a b 6 10-7 f 103 10-F/10)]

F < 15 dB iin, Snmleme Snr
% 100
1 (a b 6 10 7 f 103 10 F / 10 100 l (F / 10)
Burada
F = Snmleme Snr
f = GHz cinsinden frekans
a = Genel arazi tipi (dalk, engebeli ve kuru toprak iin
ten
yumuak toprak ve su yzeyi iin 4e kadar deiir)
b = Genel hava tipi (scak ve nemli toprak iin den
dalk ve kuru
toprak iin 1/8e kadar deiir)
B.12 Uzay Diversitesi (izelge)

Isd =
1,2 10
frek ( h 2 ) 10
D
2
snmk n mkayb
)
10
I
sd
1 x
Yeni elverililik = % 100 1
x = Yamurun neden olduu zayflamadan sonraki elverililik
B.13 Frekans Diversitesi

Bunu dalga izelgesinde uzay diversitesinden sonra yapn.
0,1F
f
Ifd = 80 10 f D
f
f =
GHz cinsinden frekans

331
F =
f =
Snmleme snr
Frekans fark
I
fd
1 x
B.14 Hibrit Diversite

Hd = fd + sd
Hd
1 x
332
EK2: DESBEL LE
Desibeller ve logaritmik lek
Radyo mhendisliinde karlalan g, voltaj ve akm aralklar
lineer skalada ifade edilebilmek iin ok genitir. Sonu olarak,
desibele (dB, belin onda biri) dayal logaritmik bir skala kullanlr.
Desibel, bir g voltaj veya akm bykl belirtmez fakat
bunlarn iki deeri arasnda bir orandr. Devrelerdeki ve radyo
yollarndaki kazanlar ve kayplar, desibel olarak ifade edilir.
ki g arasndaki oran aadaki formlle verilir:
Kazan veya kayp, dB 10 log10
P1
P2
burada, P1 ve P2, iki g deerine karlk gelir.

Bir devredeki g, voltaj ve akmn karesi ile deitiinden, bu
byklklklerin orannn logaritmas, on yerine yirmi ile
arplmaldr. Anlalr olmas asndan, karlatrlacak iki
byklk, edeer empedanslarda almaldr:
Kazan veya kayp, dB 20 log10
V1
V2
Yanl anlalmalar nlemek iin, 6 dBlik bir orann, g, voltaj ve

akma bal 6 dBlik bir oran olduunun anlalmas gerekir: eer,
bu gse, 6 dB iin 6 dB, drt katdr; eer bu voltaj veya akmsa,
oran iki katdr (Tablo ek2.1).
333
Mutlak deerlere karlk gelen desibeller
334
335
336
337
338
Desibel skalas sadece

oranlar ifade ederken, eer
bir son ek olarak, ifadeye
bir
referans
deeri
eklenirse,
bu,
mutlak
deeri ifade etmek iin
kulanlabilir. rnek olarak,
10 dBlik bir kayp, orjinal
g deerinden 10luk bir
azalma anlamna gelir ve
eer bu ifade -10 dBm,
buna karlk gelen deer
bir miliwatn 1/10udur.
Ortak kullanlan sonekler,
uygulanabildikleri yerde,
bunlarn utlak deerleri,
tablolardaki gibidir. Tablo
ek2, 50 ohm empedansta
ilgili seviyeleri desibel
olarak gsteriyor.
Desibel szl
339
dB akortlu anlamna gelir. Bu, 0 dBa olan, -85 dBme

karlk gelen arlkl devre grlt gcdr. (Tarihsel
adan, bir hattn alc ucunda bir grlt lerle llr.
ler, 1 mW (0 dBm) +85 dBm deerini verecek ekilde
1000 Hzlik bir tonda kalibre edilir. Eer 1 mW 300-3400 Hz
band zerinde rasgele beyaz grlt olarak yaylmsa,
metre +82 dBay gsterecektir.)
dBa0 bir sfr bal iletim seviyesi (0 dBr), noktasna karlk gelen
veya bu noktada llen, dBa cinsinden devre grlt
gcdr. (Bir sfr bal iletim seviyesi noktas, bir iletim
devresinde rasgele belirlenir. Dier btn seviyeler, bu
noktaya gre ifade edilir.) Devre g lm deerlerini,
dBadan dBa0a dntrmek tercih edilir. Bunun nedeni,
lm yaplan noktada, bal iletim seviyesinin bilinmesinin
veya ifade edilmesinin gerektirmediindendir.
dBd bir dipole karlk gelen bir antenin kazancn ifade etmek
iin kullanlr.
dBi
bir izotropik yaycya karlk gelen bir antenin kazancn
ifade etmek iin kullanlr.
dBV 1 mikrovolta karlk gre desibel.
dbm 1 miliwata gre desibel. dBm terimi, ilk bata telefon ve
audio
ilerinde kullanlyordu ve bu
balamda
kullanldnda, 600 a karlk gelir; bu deer, bir telefon
hattnn nominal deeridir. Bir devrede bal iletim seviyesi
tanmlanmak istendiinde, dBr, tercih edilir.
dBa
dBm0 bir sfr iletim seviyesi noktasna karlk gelen veya llen
dBm deeridir.
dBmp fosometrik arlkla dBm cinsinden llen, grlt gc
birimidir. dBmp = 10 log10pWp 90 = dBa 84 = dBm 2.5
(dz grlt iin 300-3400 Hz).
pWp = fosometrik arlkl pikowatt.
dBm0pfosometrik arlkl, bir sfr bal iletim seviyesi noktasna
karlk gelen veya dBm cinsinden llen mutlak grlt
gc iin kullanlan ksaltmadr.
dBr dB bal seviye anlamna gelir. Sfr iletim seviye noktasna
referans edilen bir devre veya sistemde deiik noktalardaki
iletim seviyelerini tanmlamak iin kullanlr.
dBrn 0 dBrne karlk gelen 1 pWa referansl (-90 dBm), dB
cinsinden llen arlkl bir devre grlt gc birimi.
340
dBrnc sfr iletim seviyesi noktasna karlk gelen dBrnc cinsinden

llen grlt.
dBu 0.775 Va karlk gelen desibel; 600 a uygulandnda, 1
mW tarafndan oluan voltaj. dBu, empedans 600
olmadnda, audio almalarnda kullanlr ve spesifik bir
empedans gerektirmez.
dbV 1 volta gre desibel.
dbW 1 watta gre desibel.
Not: dBmi, dBVye dntrmek iin, 107 ekleyin(yani, -20 dBm
= -20 + 107 = 87 dBV).
Desibel gsteriminin gzellii, sistem kazan ve kayplarnn,
blme
ve
arpma
yerine,
toplama
ve
karmayla
hesaplanabilmesidir. rnek olarak, terminalleri arasnda, -4.7
dBmlik bir sinyal ileten bir anten ieren bir sistem dnn (bu
rnekte, anten kazancn ihmal ediyoruz). Anten, ba ksmnda, 40
dBlik bir alak-grltl ykseltgene (A1) balanm olsun ve daha
sonra 370 metrelik uzun koaksiyal kablo araclyla 20 dBlik bir
kazan ykseltgenine balanm olsun (A2); kayp (L1) -48 dB
olsun. Ykseltgeni takiben -2.8 dBlik girdi kaybna (L2) sahip bir
bant geirgen filtre ve -10 dBlik bir zayflatc (L3) olsun. Bu
kaskat zincirin sonunda nasl bir sinyal vardr?
S1
-4.7 dBm
A1
40.0 dB
A2
20.0 dB
L1
-48.0 dB
L2
-2.8 dB
L3
-10.0 dB
Toplam
-5.5 dBm
dBmi watta evirmek
10 dBm /10
1000
Herhangi bir dByi orana evirmek
341
G seviyeleri:
Voltaj seviyeleri:
Akm seviyeleri:
P1
10 dB /10
P2
V1
10 dB / 20
V2
I1
10 dB / 20
I2
kilik dzen desibel deerleri

kilik saylar, bilgisayar sistemlerinde kullanlr. RF sistemlerinin
dijitasyonu ile birlikte, ikilik saylarn desibel deerlerini anlamak
gerekir. Bu ikilik saylar, IF ykseltgen ktsn dijitize eden bir
analog-dijital dntrcden (ADC veya A/D) veya direkt dijital
sentez (DDS) sinyal jeneratrnde, analog sinyal retmek iin
kullanlan bir dijital-analog dntrcden (DAC veya D/A)
geliyor olabilir.
342

Radyo Mühendisliği Notları PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Radyo Mühendisliği Notları PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TMMOB

Elektrik Mhendisleri Odas

1.Bask, Ankara-Aralk 2011

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

621.384 RAD 2011

Radyo Mhendislii Notlar

RADYO MHENDSL NOTLARI

Radyo Mhendislii Notlar

RADYO MHENDSL NOTLARI

ii. Radyo Nasl alr

iii. Radyo Spektrumu ve Frekans Tahsisi

iv. Kazan, Seviye, Zayflatma ve Yaylma

v. Frekans Bantlarnn Seilmesine likin Kriterler

vi. Modlasyon ve Demodlasyon

viii. G Ykselteci (PA)

Radyo Mhendislii Notlar

xvii. Radyo Cihaz Tipleri ve Markalar

Radyo Mhendislii Notlar

xix. Radyo frekanslar iin dzenleyici lisans verme artlar

xx. Duplikasyon ve Oto-snama Duplikasyon

xxi. eitli Terimlerin Aklamalar

xxii. Analog Radyoya likin lve zellikler

xxiii. Saysal Modlasyon Radyo

xxiv. Spesifik Olarak Telemetri Uygulamalar

iin Saysal Radyo

ii. Genel Bilgiler

iii. Noktadan-Noktaya Radyo Sistemleri

iv. Tek Noktadan-ok Noktaya

v. Tipik Bir Radyo Terminali

Radyo Mhendislii Notlar

vi. Modlasyon Metotlar

viii. oklama Cihazlar ve Veri Hzlar

ix. Antenler ve ok Katl Kuplrler

x. Eeksenli Kablolar ve Dalga Klavuzlar

xii. Yol Kayb

xiii. Basit Bir Yol Hesaplamas

xiv. ok Yollu alma ve Diversiteli alma

xv. Oluklanma ve Ama

xvi. Cihazlarn Duplikasyonu

xvii. Yollarn Duplikasyonu

Radyo Mhendislii Notlar

ii. Uydu Hizmet Snflar ve lgili rgtler

iii. Uydular iin Frekans Band Tahsisi

iv. Uydu Sistemleri ve Uydu Cihazlar

viii. Ayak izi

4 GVENRLLK BAKIM VE ELVERLLK

iv. SCADA Sistem Gvenilirlik (arza) Oranlar

v. Tm Sistemin Test Edilmesi

vi. Gvenilirliin Artrlmas

Radyo Mhendislii Notlar

vii. Gvenilirlik Hesaplamalar

viii. Sre Kalitesinin Artrlmas

5 ANA BLGELER VE RTU N ALTYAPI SSTEM ARTLARI

ii. Blge almalar ve Ulam

iii. Anten Destek Yaplar

iv. Yldrm Dmesinden Korunma

v. Cihaz Korunaklar ve Scaklk Ynetimi

vii. Datm (dc)

viii. Blge Alarmlarnn zlenmesi

ix. Ses ve Veri Kablaj Datm Sistemleri

Radyo Mhendislii Notlar

xi. Mikrodalga ve Radyo Sistemlerindeki

xii. Hizmet Kanal