NACRT

NARUILAC:
Federalno ministarstvo okolia i turizma
Alipaina 41, 71000 Sarajevo
Konzorcij na izradi Strategije:

TIMOVI UKLJUENI U IZRADU STRATEGIJE

Vodei tim:
Prof. dr. Tarik Kupusovi - voditelj izrade Strategije zatite okolia, voditelj projekta (HEIS)
Fethi Silajdi, MBA - voditelj izrade Strategije za otpad, zamjenik voditelja projekta (Bosna-S)
Prof. dr. Aleksandar Kneevi - voditelj izrade Strategije za zrak (IPSA)
Prof. dr. Sulejman Redi - voditelj izrade Strategije za zatitu prirode (Bosna-S)
Tim za osiguranje kvaliteta:
Sanda Midi-Kurtagi (HEIS)
Goran Krstovi (Bosna-S)
Jasmina omi (IPSA)
Tim za ukljuivanje i komunikaciju sa javnou:
Aleksandra Hasei (HEIS), odnosi s javnou
Denan Hodi (Bosna-S), webmaster
Vasvija Ajanovi (HEIS), tehnika organizacija radionica
Tim za tehniku podrku:
Nermina Tipura-Dervii - sekretar projekta (HEIS)
Aldin Meedovi - finansijski koordinator (Bosna-S)
STRUNI TIMOVI
Zatita okolia
Ana Kalem-Peri, strunjak za legislativu u oblasti okolia
Ramiza Ali, strunjak za ekonomske aspekte u oblasti okolia i odrivog razvoja
Dalila Jabuar, strunjak u oblasti upravljanja vodama
Zatita prirode
Prof. dr. Sabaheta Abadi, strunjak u oblasti diverziteta flore
Prof. dr. Rifat krijelj, strunjak u oblasti diverziteta faune
Prof. dr. Galiba Sijari, strunjak u oblasti geolokih nauka
Upravljanje otpadom
Sanda Midi-Kurtagi, Upravljanje otpadom
Goran Krstovi, Upravljanje otpadom
Verner Huselji, Otpad iz industrije
Maja olovi-Daul, Otpad iz industrije
Irem Silajdi Medicinski otpad
Elmedina Krilaevi Otpad iz poljoprivrede i umarstva
Dragana Selmanagi Otpad ivotinjskog porijekla
Zatita zraka
Jasmina omi Monitoring kvaliteta zraka
Merima Karabegovi Proraun emisija u zrak
Zatita zemljita
Aleksandra Nikoli Upravljanje zemljitem

Radne grupe
Institucionalna

Selma engi,
Zijada Krvavac
Ana Hadiabdi

Institut za hidrotehniku
Ministarstvo okolia Kanton Sarajevo
Direkcija za ceste FBiH

Pravna

Selma Osmanagi- Klico

Jovo Andri

Institut za hidrotehniku
Pravnik, Ministarstvo PUIO, Kanton Sarajevo

Ekonomska

Erna ori
Nedjeljko Babi

Institut za hidrotehniku
Pomonik ministra za turizam, FMOiT

Hidrosfera

Aziz omor
Ozana Buli
Nada Gali

FMVP, Sektor vodoprivrede

Ministarstvo za gospodarstvo, poduzetnitvo i poljoprivredu
Hercegovako-neretvanskog kantona
FMVP, Sektor vodoprivrede

Pedosfera

Esad Bukalo
Veljko Gali

Federalni zavod za agropedologiju

Zavod za prostorno planiranje KS

Bioloka
raznolikost

Marinko Dalmatin

NVO Lijepa naa apljina

Suvad Lelo
Ivan Bunti
Sabina Traki

PMF Sarajevo
Ministarstvo graevinarstva, prostornog planiranja i zatite
okolia HNK
PMF Sarajevo

Geoloka
raznolikost

Mevlida Operta
Boena vorovi

Zemaljski muzej
Zemaljski muzej

Prirodno naslijee

Senka Barudanovi
Stjepan Mati
Draen Kotroan
Mato Gotovac

Koordinator izrade Strategije za bioraznolikost BiH

Park prirode Hutovo Blato
Zemaljski muzej
Centar za mlade, Livno

Kvaliteta zraka

Andrea Markovi
Fahrudin Duran
Samra Praovi
Hilmo ehovi

CETEOR doo, Sarajevo

Institut Kemal Kapetanovi, Zenica
CETEOR doo, Sarajevo
Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije

Emisije u zrak

Azrudin Husika
Kadira Moevi

Mainski fakultet Sarajevo

Elektroprivreda BiH

Monitoring i
mjeriteljstvo

Zahid Arnautali
Vanja urin

Direkcija za zatitu okolia

Dvokut, Sarajevo

Industrijski otpad

Esma Kreso
Miroslav Mojsilovi
Nafija ehi - Mui

Bosna-S
Udruenje Reciklaa BiH, Udruenje Reciklaa FBiH
Federalna privredna komora

Komunalni otpad

Maida Marevac
Blago Zelenika
Emir Zuki

JKP Rad Sarajevo

Duga iroki Brijeg
Regionalna sanitarna deponija Zenica

Medicinski otpad

Aida Vili-Svraka
Slavenko ehovi

Zavod za javno zdravstvo FBiH

Ministarstvo zdravlja FBiH

Otpad iz
poljoprivrede i
umarstva

Azra Seratli
Nedad Kari

Federalni zavod za poljoprivredu

Poljoprivredni fakultet

SADRAJ

0. UVOD ........................................................................................................................ 13
1. VIZIJA ....................................................................................................................... 15
2. NAELA I SMJERNICE ZATITE OKOLIA ......................................................... 16
2.1

UVOD ..................................................................................................................................................... 16

3. STANJE OKOLIA U FBIH ..................................................................................... 18

3.1

INSTITUCIONALNI ASPEKT...................................................................................................................... 18

3.2

PRAVNI ASPEKT ..................................................................................................................................... 20

3.3

EKONOMSKI INSTRUMENTI .................................................................................................................... 21

3.4

PRIRODA................................................................................................................................................ 21

3.5

VODE ..................................................................................................................................................... 23

3.6

ZEMLJITE ............................................................................................................................................. 24

3.7

AMBIJENTALNI ZRAK .............................................................................................................................. 25

3.8

UPRAVLJANJE OTPADOM....................................................................................................................... 26

3.9

LISTA INDIKATORA ................................................................................................................................. 28

4. CILJEVI I MJERE ..................................................................................................... 31

4.1 UVOD ....................................................................................................................................................... 31
4.2 PRAVNI OKVIR .......................................................................................................................................... 32
STRATEKI CILJ 1.1: UNAPREENJE PRAVNOG OKVIRA KROZ PRIBLIAVANJE STANDARDIMA OKOLIA EU A, S
CILJEM POSTIZANJA ZATITE ZDRAVLJA LJUDI I OKOLIA I ODRIVOG UPRAVLJANJA OKOLIEM. ................... 33
OPERATIVNI CILJ 1.1.1: OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH
OBAVEZA............................................................................................................................................................ 33
OPERATIVNI CILJ 1.1.2: USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOM EU ...... 34
OPERATIVNI CILJ 1.1.3: INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE O PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE
POLITIKE FBIH................................................................................................................................................... 41
4.3 INSTITUCIONALNI OKVIR............................................................................................................................ 42
STRATEKI CILJ 2.1: DECENTRALIZIRANA I EFIKASNA OKOLINA ADMINISTRACIJA SPOSOBNA ODGOVORITI
ZAHTJEVIMA ZA LANSTVOM U EU ................................................................................................................. 42
OPERATIVNI CILJ 2.1.1: STVARANJE STRUNIH KAPACITETA U SEKTORU OKOLIA U FBIH ........................... 42
OPERATIVNI CILJ 2.1.2: INSTITUCIONALNO JAANJE SEKTORA OKOLIA U FBIH............................................ 43
OPERATIVNI CILJ 2.1.3: USPOSTAVA MEUSEKTORSKE SARADNJE I SARADNJE MINISTARSTAVA KOJA SE BAVE
SEGMENTIMA OKOLIA SA VLADINIM FEDERALNIM ZAVODIMA I UPRAVAMA ..................................................... 45
4.4 EKONOMSKI OKVIR ................................................................................................................................... 46
4.4.1 MJERE ZA USPOSTAVU EKONOMSKIH INSTRUMENATA............................................................................ 46

4.4.2 EKONOMSKI INSTRUMENTI UPRAVLJANJA OTPADOM .............................................................................. 47

4.4.3 EKONOMSKI INSTRUMENTI ZATITE ZRAKA ............................................................................................. 52
4.4.4 EKONOMSKI INSTRUMENTI ZA PROIZVODE .............................................................................................. 54
4.5 ZATITA PRIRODE ..................................................................................................................................... 57
STRATEKI CILJ 4.1: ZATITA BIODIVERZITETA I GEODIVERZITETA FBIH KROZ USPOSTAVU I JAANJE
INSTITUCIONALNOG OKVIRA ZA REALIZACIJU EFIKASNIH MJERA..................................................................... 58
OPERATIVNI CILJ 4.1.1: USPOSTAVA FEDERALNE INSTITUCIJE - AGENCIJE NADLENE ZA ZATITU BIOLOKE I
GEOLOKE RAZNOLIKOSTI (PRIRODE) ............................................................................................................... 59
OPERATIVNI CILJ 4.1.2: INVENTARIZACIJA VRSTA FLORE, FAUNE I FUNGIJE I IDENTIFIKACIJA TIPOVA STANITA
........................................................................................................................................................................... 59
OPERATIVNI CILJ 4.1.3: PROCJENA STEPENA UGROENOSTI VRSTA I STANITA U SKLADU SA IUCN ............ 60
OPERATIVNI CILJ 4.1.4: USPOSTAVA MREE POSTOJEIH I NOVIH ZATIENIH PODRUJA ........................... 60
OPERATIVNI CILJ 4.1.5: JAANJE ZAKONSKE REGULATIVE ............................................................................. 61
OPERATIVNI CILJ 4.1.6: MONITORING I KONTROLA INVAZIVNIH VRSTA ............................................................ 61
OPERATIVNI CILJ 4.1.7: USPOSTAVA EX SITU KONZERVACIJE ......................................................................... 61
OPERATIVNI CILJ 4.1.8: MONITORING STANJA BIOLOKE I GEOLOKE RAZNOLIKOSTI FEDERACIJE BIH ....... 62
OPERATIVNI CILJ 4.1.9: RAZVOJ I JAANJE CHM MREE ZA RAZMJENU INFORMACIJA ............................... 62
OPERATIVNI CILJ 4.1.10: JAANJE INFOMACIJSKO-TEHNKIH (IT) SLUBI I SERVISA ..................................... 62
OPERATIVNI CILJ 4.1.11: JAANJE PROTOKA INFORMACIJA NA MEUENTITETSKOM I UNUTARENTITETSKOM
NIVOU ................................................................................................................................................................ 63
OPERATIVNI CILJ 4.1.12: JAANJE EKOLOKE SVIJESTI .................................................................................. 63
STRATEKI CILJ 4.2: ODRIVA UPOTREBA PRIRODNIH RESURSA .................................................................... 64
OPERATIVNI CILJ 4.2.1: USPOSTAVA INTERSEKTORSKOG PRISTUPA U UPRAVLJANJU BIODIVERZITETOM I
GEODIVERZITETOM FBIH .................................................................................................................................. 64
OPERATIVNI CILJ 4.2.2: OUVANJE TRADICIONALNIH ZNANJA I ISKUSTAVA U PROCESU UPRAVLJANJA
BIOLOKOM I GEOLOKOM RAZNOVRSNOU .................................................................................................. 65
OPERATIVNI CILJ 4.2.3: USPOSTAVA I JAANJE POTICAJNIH EKONOMSKIH MJERA ......................................... 65
OPERATIVNI CILJ 4.2.4: RAZVOJ ODRIVOG TURIZMA...................................................................................... 65
STRATEKI CILJ 4.3: RAVNOPRAVNA RASPODJELA DOBITI OD PRIRODNIH RESURSA (BIOLOKE I GEOLOKE
RAZNOLIKOSTI) ............................................................................................................................................... 65
OPERATIVNI CILJ 4.3.1: PROMOCIJA AUTOHTONIH RESURSA .......................................................................... 66
STRATEKI CILJ 4.4: SMANJENJE PRITISAKA NA BIOLOKU I GEOLOKU RAZNOLIKOST FEDERACIJE BIH ..... 66
OPERATIVNI CILJ 4.4.1: UBLAAVANJE POSLJEDICA KLIMATSKIH PROMJENA ................................................. 66
OPERATIVNI CILJ 4.4.2: SMANJENJE PRITISAKA U PROSTORU FBIH ............................................................... 67
STRATEKI CILJ 4.5: USPOSTAVA FINANSIJSKIH MEHANIZAMA ZA ODRIVO UPRAVLJANJE BIOLOKOM I
GEOLOKOM RAZNOLIKOU ......................................................................................................................... 67
OPERATIVNI CILJ 4.5.1: USPOSTAVA TOKA STALNIH BUDETSKIH IZDVAJANJA ZA ZATITU PRIRODE I
PRIRODNOG NASLJEA ...................................................................................................................................... 67
4.6 ZEMLJITE ............................................................................................................................................... 68
STRATEKI CILJ 5.1: STVORITI OSNOVU ZA SKLADAN I PROSTORNO URAVNOTEEN SOCIO-EKONOMSKI
RAZVOJ .......................................................................................................................................................... 70
OPERATIVNI CILJ 5.1.1: OJAATI REGULATORNI OKVIR NEOPHODAN ZA USPOSTAVU ISUZ .......................... 70

OPERATIVNI CILJ 5.1.2: OJAATI I USPOSTAVITI INSTITUCIONALNI OKVIR NEOPHODAN ZA PROVOENJE

REGULATIVE I FUNKCIONIRANJE ISUZ .............................................................................................................. 72
OPERATIVNI CILJ 5.1.3: DOPRINIJETI RAZVOJU JAANJA RURALNIH OBLASTI ................................................. 74
STRATEKI CILJ 5.2: MINIMIZIRANJE/OTKLANJANJE RIZIKA PO LJUDSKO ZDRAVLJE, BIODIVERZITET, PRIRODNO
I GRADITELJSKO NASLIJEE ........................................................................................................................... 76
OPERATIVNI CILJ 5.2.1: IDENTIFICIRANJE I PRAENJE RIZIKA PO ZDRAVLJE BIODIVERZITET, PRIRODNO I
GRADITELJSKO NASLIJEE ................................................................................................................................ 76
OPERATIVNI CILJ 5.2.2: UNAPREENJE KVALITETA ZEMLJITA VRAANJEM FUNKCIJE DEGRADIRANOG
ZEMLJITA ILI MINIMIZIRANJA UTJECAJA ............................................................................................................ 77
STRATEKI CILJ 5.3: SENZIBILIZIRANJE I JAANJE KAPACITETA LOKALNE I EKSPERTSKE ZAJEDNICE ............ 78
OPERATIVNI CILJ 5.3.1: SENZIBILIZIRANJE JAVNOSTI O ZNAAJU NEEKONOMSKIH FUNKCIJA ZEMLJITA ...... 79
OPERATIVNI CILJ 5.3.2: JAANJE KAPACITETA EKSPERTSKE I LOKALNE ZAJEDNICE....................................... 79
4.7 ZRAK ........................................................................................................................................................ 81
STRATEKI CILJ 6.1: OGRANIENJE EMISIJE .................................................................................................. 82
OPERATIVNI CILJ 6.1.1: OGRANIENJE EMISIJE KISELIH GASOVA IZ VELIKIH LOITA, UKLJUUJUI
PREKOGRANINI TRANSPORT ........................................................................................................................... 82
OPERATIVNI CILJ 6.1.2: OGRANIENJE EMISIJE IZ MALIH LOITA .................................................................. 84
OPERATIVNI CILJ 6.1.3: SMANJENJE ZAGAIVANJA ZRAKA IZ INDUSTRIJE - TEHNOLOKA POSTROJENJA ...... 86
OPERATIVNI CILJ 6.1.4: SMANJENJE ZAGAIVANJE ZRAKA OD SAOBRAAJA U GRADOVIMA .......................... 87
STRATEKI CILJ 6.2: UPRAVLJANJE KVALITETOM ZRAKA............................................................................... 89
OPERATIVNI CILJ 6.2.1: PLANIRANJE KVALITETA ZRAKA .................................................................................. 89
STRATEKI CILJ 6.3: UNAPREENJE KORITENJA ENERGIJE ......................................................................... 92
OPERATIVNI CILJ 6.3.1: SMANJIVANJE ENERGIJSKE INTENZIVNOSTI ............................................................... 92
OPERATIVNI CILJ 6.3.2: PODSTICANJE KORITENJA OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE..................................... 96
4.8 UPRAVLJANJE OTPADOM ......................................................................................................................... 98
4.8.1 KOMUNALNI OTPAD................................................................................................................................ 102
6.8.2 OTPAD IZ INDUSTRIJE ............................................................................................................................ 112
4.8.3 SPECIFINI TOKOVI OTPADA.................................................................................................................. 119
4.8.4 OTPAD IZ POLJOPRIVREDE I UMARSTVA.............................................................................................. 122
4.8.5 OTPAD IZ STOARSTVA I KLAONICA ...................................................................................................... 124
4.8.6 MEDICINSKI OTPAD I OTPAD IZ VETERINARSKIH USTANOVA .................................................................. 126
4.8.6 PROVEDBA SISTEMA KROZ PRAVNI, INSTITUCIONALNI I EKONOMSKI OKVIR ......................................... 127
4.8.7 INFORMACIONI SISTEM UPRAVLJANJA OTPADOM .................................................................................. 129

5. AKCIONI PLAN ZATITE OKOLIA FBIH ............................................................131

AP1. PRAVNI OKVIR ZATITE OKOLIA.............................................................................................. 132
1.1 UNAPREENJE PRAVNOG OKVIRA KROZ PRIBLIAVANJE STANDARDIMA OKOLIA EU, U CILJU POSTIZANJA
ZATITE ZDRAVLJA LJUDI I OKOLIA I ODRIVOG UPRAVLJANJA OKOLIEM .................................................... 132
1.1.1 OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH OBAVEZA ........................... 132
1.1.2 USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOM EU ................................................... 133
1.1.3 INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE POLITIKE FBIH .................... 135

UPRAVLJANJE OTPADOM........................................................................................................................ 135

1.2.1 OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH OBAVEZA - OTPAD ............. 135
1.2.2 USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOM EU - OTPAD ...................................... 136
1.2.3 INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE POLITIKE FBIH - OTPAD ....... 138

ZATITA ZRAKA ................................................................................................. ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

1.3.1 OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH OBAVEZA - ZRAK ............... 138
1.3.2 USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOM EU - ZRAK ........................................ 139
1.3.3 INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE POLITIKE FBIH - ZRAK .......... 140

ZATITA PRIRODE ............................................................................................ ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

1.3.4 OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH OBAVEZA - PRIRODA .......... 141
1.3.5 USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOM EU - ZRAK ........................................ 141
1.3.6 INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE POLITIKE FBIH - PRIRODA .... 143

ZATITA ZEMLJITA ......................................................................................... ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED.

1.3.7 OSIGURATI STRIKTNU PROVEDBU USVOJENIH PROPISA I PREUZETIH MEUNARODNIH OBAVEZA - ZEMLJITE ....... 143
1.3.8 USAGLASITI DOMAE ZAKONODAVSTVO O OKOLIU SA ZAKONODAVSTVOM EU - ZEMLJITE ................................ 143
1.3.9 INTEGRIRATI EVROPSKE SEKTORSKE POLITIKE PO PITANJU OKOLIA U SEKTORSKE POLITIKE FBIH - ZEMLJITE.. 144

AP2. INSTITUCIONALNI OKVIR ZATITE OKOLIA ........................................................................... 145

2.1 DECENTRALIZIRANA I EFIKASNA OKOLINA ADMINISTRACIJA SPOSOBNA DA ODGOVORI ZAHTJEVIMA ZA
LANSTVOM U EU ........................................................................................................................................... 145
2.1.1 STVARANJE STRUNIH KAPACITETA U SEKTORU OKOLIA U FBIH ........................................................................ 145
2.1.2 INSTITUCIONALNO JAANJE SEKTORA OKOLIA U FBIH ........................................................................................ 146
2.1.3 USPOSTAVA MEUSEKTORSKE SARADNJE I SARADNJE MINISTARSTAVA KOJI SE BAVE SEGMENTIMA OKOLIA SA
VLADINIM FEDERALNIM ZAVODIMA I UPRAVAMA ............................................................................................................... 147

AP3. EKONOMSKI INSTRUMENTI ZATITE OKOLIA ....................................................................... 148

AP4. ZATITA PRIRODE ......................................................................................................................... 149
4.1 ZATITA BIODIVERZITETA I GEODIVERZITETA FBIH KROZ USPOSTAVU I JAANJE INSTITUCIONALNOG
OKVIRA ZA REALIZACIJU EFIKASNIH MJERA ..................................................................................................... 149
4.1.1 USPOSTAVA FEDERALNE INSTITUCIJE/AGENCIJE NADLENE ZA ZATITU BIOLOKE I GEOLOKE RAZNOLIKOSTI
(PRIRODE) ...................................................................................................................................................................... 149
4.1.2 INVENTARIZACIJA VRSTA FLORE, FAUNE I FUNGIJE I IDENTIFIKACIJA TIPOVA STANITA.......................................... 149
4.1.3 PROCJENA STEPENA UGROENOSTI VRSTA I STANITA U SKLADU SA IUCN ......................................................... 149
4.1.4 USPOSTAVA MREE POSTOJEIH I NOVIH ZATIENIH PODRUJA........................................................................ 150
4.1.5 JAANJE ZAKONSKE REGULATIVE ......................................................................................................................... 150
4.1.6 MONITORING I KONTROLA INVAZIVNIH VRSTA ........................................................................................................ 151
4.1.7 USPOSTAVA EX SITU KONZERVACIJE .................................................................................................................... 152
4.1.8 MONITORING STANJA BIOLOKE I GEOLOKE RAZNOLIKOSTI FEDERACIJE BIH ..................................................... 152
4.1.9 RAZVOJ I JAANJE CHM MREE ZA RAZMJENU INFORMACIJA ............................................................................ 153
4.1.10 JAANJE INFOMACIJSKO-TEHNKIH (IT) SLUBI I SERVISA ................................................................................. 153
4.1.11 JAANJE PROTOKA INFORMACIJA NA MEUENTITETSKOM I UNUTARENTITETSKOM NIVOU .................................. 153
4.1.12 JAANJE EKOLOKE SVIJESTI ............................................................................................................................. 154

4.2 ODRIVA UPOTREBA PRIRODNIH RESURSA .............................................................................................. 155

4.2.1 USPOSTAVA INTERSEKTORSKOG PRISTUPA U UPRAVLJANJU BIODIVERZITETOM I GEODIVERZITETOM FBIH ......... 155
4.2.2 OUVANJE TRADICIONALNIH ZNANJA I ISKUSTAVA U PROCESU UPRAVLJANJA BIOLOKOM I GEOLOKOM
RAZNOVRSNOU........................................................................................................................................................... 156
4.2.3 USPOSTAVA I JAANJE POTICAJNIH EKONOMSKIH MJERA ..................................................................................... 156
4.2.4 RAZOJ ODRIVOG TURIZMA ................................................................................................................................... 157

4.3 RAVNOPRAVNA RASPODJELA DOBITI OD PRIRODNIH RESURSA (BIOLOKE I GEOLOKE RAZNOLIKOSTI) 157
4.3.1 PROMOCIJA AUTOHTONIH RESURSA ..................................................................................................................... 157

4.4 SMANJENJE PRITISAKA NA BIOLOKU I GEOLOKU RAZNOLIKOST FEDERACIJE BIH ............................... 158
4.4.1 UBLAAVANJE POSLJEDICA KLIMATSKIH PROMJENA .............................................................................................. 158
4.4.2 SMANJENJE PRITISAKA U PROSTORU FBIH .......................................................................................................... 158
4.5.1 USPOSTAVA TOKA STALNIH BUDETSKIH IZDVAJANJA ZA ZATITU PRIRODE I PRIRODNOG NASLIJEA ................... 159

AP5. ZATITA ZEMLJITA ...................................................................................................................... 159

5.1 STVORITI OSNOVU ZA SKLADAN I PROSTORNO URAVNOTEEN SOCIO-EKONOMSKI RAZVOJ................... 159

5.1.1 OJAATI REGULATORNI OKVIR NEOPHODNOG ZA USPOSTAVU ISUZ .................................................................... 159
5.1.2 OJAATI I USPOSTAVITI INSTITUCIONALNI OKVIR NEOPHODAN ZA PROVOENJE REGULATIVE I FUNKCIONIRANJE
ISUZ .............................................................................................................................................................................. 160
5.1.3 DOPRINJETI RAZVOJU JAANJA RURALNIH OBLASTI .............................................................................................. 161

5.2 MINIMIZIRANJE/OTKLANJANJE RIZIKA PO LJUDSKO ZDRAVLJE, BIODIVERZITET, PRIRODNO I GRADITELJSKO

NASLJEE ........................................................................................................................................................ 161
5.2.1 IDENTIFICIRANJE I PRAENJE RIZIKA PO ZDRAVLJE BIODIVERZITET, PRIRODNO I GRADITELJSKO NASLJEE .......... 162
5.2.2 UNAPREENJE KVALITETA ZEMLJITA VRAANJEM FUNKCIJE DEGRADIRANOG ZEMLJITA ILI MINIMIZIRANJA
UTJECAJA ....................................................................................................................................................................... 162

5.3 SENZIBILIZIRANJE I JAANJE KAPACITETA LOKALNE I EKSPERTSKE ZAJEDNICE ...................................... 162

5.3.1 SENZIBILIZIRANJE JAVNOSTI O ZNAAJU NEEKONOMSKIH FUNKCIJA ZEMLJITA .................................................... 163
5.3.2 JAANJE KAPACITETA EKSPERTSKE I LOKALNE ZAJEDNICE ................................................................................... 163

AP6. ZATITA ZRAKA ............................................................................................................................. 163

6.1 OGRANIENJE EMISIJE ............................................................................................................................. 163
6.1.1 OGRANIENJE EMISIJE KISELIH GASOVA IZ VELIKIH LOITA, UKLJUUJUI PREKOGRANINI TRANSPORT ........... 164
6.1.2 OGRANIENJE EMISIJE IZ MALIH LOITA .............................................................................................................. 165
6.1.3 SMANJENJE ZAGAIVANJA ZRAKA IZ INDUSTRIJE - TEHNOLOKA POSTROJENJA ................................................... 165
6.1.4 SMANJENJE ZAGAIVANJE ZRAKA OD SAOBRAAJA U GRADOVIMA ....................................................................... 166

6.2 UPRAVLJANJE KVALITETOM ZRAKA ........................................................................................................... 166

6.2.1 PLANIRANJE KVALITETA ZRAKA ............................................................................................................................. 167

6.3 UNAPREENJE KORITENJA ENERGIJE .................................................................................................... 167

6.3.1 SMANJIVANJE ENERGIJSKE INTENZIVNOSTI ........................................................................................................... 167
6.3.2 PODSTICANJE KORITENJA OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE ................................................................................. 169

AP7. UPRAVLJANJE OTPADOM ........................................................................................................... 170

7.1 SMANJENJE RIZIKA PO OKOLI I ZDRAVLJE LJUDI I USPOSTAVA PRIORITETNE INFRASTRUKTURE ZA
INTEGRIRANO UPRAVLJANJE OTPADOM .......................................................................................................... 170
7.1.1 POVEATI BROJ STANOVNIKA OBUHVAEN ORGANIZIRANIM PRIKUPLJANJEM OTPADA .......................................... 170
7.1.2 STVORITI UVJETE ZA SANITARNO ODLAGANJE KAPACITETA ZA NAJMANJE 5 GODINA ODLAGANJA U SVIM REGIJAMA
....................................................................................................................................................................................... 170
7.1.3 UKLONITI NELEGALNA ODLAGALITA I SANIRATI PODRUJE NA KOJEM SU SE NALAZILA ........................................ 171
7.1.4 SANIRATI I ZATVORITI POSTOJEA OPINSKA ODLAGALITA ................................................................................ 171
7.1.5 SANIRATI POSTOJEE POVRINE POD NEADEKVATNO ODLOENIM OTPADOM (OPASNI I NEOPASNI OTPAD) .......... 172
7.1.6 USPOSTAVITI KAPACITETE ZA ADEKVATNO ZBRINJAVANJE OPASNOG OTPADA (% KOLIINA OPASNOG OTPADA) .. 172
7.1.7 USPOSTAVITI DEPONIJE INERTNOG (GRAEVINSKOG I SL.) OTPADA (% KOLIINA INERTNOG OTPADA) ................. 173
7.1.8 POVEATI UKUPNI PROCENT ADEKVATNOG ZBRINJAVANJA OTPADA I PROCENT ADEKVATNOG ZBRINJAVANJA
OPASNOG OTPADA .......................................................................................................................................................... 173
7.1.9 POKRIVENO EFIKASNIM SISTEMOM UPRAVLJANJA OTPADOM U POLJOPRIVREDNOJ PROIZVODNJI I UMARSTVU.... 174
7.1.10 USPOSTAVITI KAPACITETE ZA ADEKVATNO ZBRINJAVANJE OTPADA IVOTINJSKOG PORIJEKLA (% ADEKVATNO
ZBRINUTOG OTPADA PO KOLIINI)................................................................................................................................... 175
7.1.11 SANIRATI I ZATVORITI POSTOJEA ODLAGALITA, JAME GROBNICE I GROBLJA SA OTPADOM IVOTINJSKOG
PORIJEKLA ...................................................................................................................................................................... 176
7.1.12 POVEATI PROCENT ADEKVATNO ZBRINUTOG OTPADA IZ ZDRAVSTVENIH USTANOVA ......................................... 177
7.1.13 POVEATI PROCENT ADEKVATNO ZBRINUTOG OTPADA IZ VETERINARSKIH USTANOVA ........................................ 177

7.2 SMANJENJE KOLIINA OTPADA ZA FINALNO ODLAGANJE/ZBRINJAVANJE UZ EFIKASNIJE KORITENJE

RESURSA ......................................................................................................................................................... 178
7.2.1 USPOSTAVITI SISTEM ODVOJENOG PRIKUPLJANJA KOMUNALNOG OTPADA U SVIM OPINAMA FBIH ..................... 178
7.2.2 PRIKUPITI I RECIKLIRATI OTPAD OD AMBALAE ...................................................................................................... 178
7.2.3 ODVOJENO PRIKUPITI BIOOTPAD IZ VRTOVA I PARKOVA ........................................................................................ 178
7.2.4 IZGRADITI REGIONALNE CENTRE ZA UPRAVLJANJE OTPADOM U SVIM REGIJAMA SA SVIM POTREBNIM SADRAJIMA 178
7.2.5 PREVENTIVNIM MJERAMA SPRIJEITI/UMANJITI PORAST UKUPNIH KOLIINA OTPADA IZ INDUSTRIJE SA PORASTOM
OBIMA INDUSTRIJSKE PROIZVODNJE ............................................................................................................................... 179
7.2.6 POVEATI UDIO OTPADA IZ INDUSTRIJE KOJI SE RECIKLIRA. ODNOSNO, PODLIJEE POVRATU MATERIJALA I ENERGIJE
(R&R), UZ ISTOVREMENO SMANJENJE KOLIINA PREOSTALOG OTPADA ZA ODLAGANJE ................................................ 179
7.2.7 POVEATI UKUPNI PROCENT ADEKVATNOG ZBRINJAVANJA OTPADA RECIKLAOM, ODNOSNO POVRATOM MATERIJALA
ILI ENERGIJE (R&R) SPECIFINI TOKOVI OTPADA ........................................................................................................ 179

10

7.2.8 BIORAZGRADIVI OTPAD ISKORITEN ZA PROIZVODNJU KOMPOSTA I BIOGORIVA .................................................... 180

7.2.9 SMANJENA KOLIINA NASTALOG BIORAZGRADIVOG I DRUGOG OTPADA U POLJOPRIVREDI I UMARSTVU .............. 181
7.2.10 SMANJENA KOLIINA NASTALOG OTPADA OD OPASNIH MATERIJA U POLJOPRIVREDI I UMARSTVU ..................... 181
7.2.11 SPREAVANJE NASTAJANJA I SMANJENJE KOLIINA OTPADA ZA FINALNO ODLAGANJE OTPAD IVOTINJSKOG
PORIJEKLA ...................................................................................................................................................................... 182
7.2.12 SMANJITI KOLIINU PROIZVEDENOG MEDICINSKOG OPASNOG OTPADA IZ ZDRAVSTVENIH USTANOVA ................. 183

7.3 OSIGURANJE PROVEDBE SISTEMA KROZ PRAVNI, INSTITUCIONALNI I EKONOMSKI OKVIR ....................... 185
7.4 OSIGURANJE SISTEMATSKOG PRAENJA PARAMETARA ZA OCJENU STANJA OKOLIA............................ 185
7.4.1 OSIGURATI SVE RESURSE (LJUDSKE I TEHNIKE) NA KANTONALNOM NIVOU ZA PRIKUPLJANJE PODATAKA I
IZVJETAVANJE O NASTALOM OTPADU, NAINIMA TRANSPORTA I POSTUPANJA SA OTPADOM ......................................... 185
7.4.2 OSIGURATI SVE RESURSE (LJUDSKE I TEHNIKE) NA FEDERALNOM NIVOU ZA OBRADU PODATAKA O OTPADU I
IZRAUNAVANJE INDIKATORA ......................................................................................................................................... 185

11

TABELARNI PRIKAZI
TABELA 1: BROJ SLUBENIKA U SEKTORU OKOLIA NA DRAVNOM NIVOU ......................................................... 19
TABELA 2: BROJ SLUBENIKA U SEKTORU OKOLIA NA ENTITETSKOM NIVOU .................................................... 19
TABELA 3: BROJ SLUBENIKA U SEKTORU OKOLIA NA KANTONALNOM NIVOU ................................................. 19
TABELA 4: LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA PRIRODE U FBIH ................................................................... 29
TABELA 5: LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA VODA U FBIH ........................................................................ 29
TABELA 6: LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA ZEMLJITA U FBIH ................................................................ 29
TABELA 7: LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA ENERGETSKOG SEKTORA U FBIH ......................................... 29
TABELA 8: LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA ZRAKA U FBIH ....................................................................... 30
TABELA 9: LISTA OKOLINIH INDIKATORA STANJA SEKTORA UPRAVLJANJA OTPADOM U FBIH .......................... 30
TABELA 10: KOMPONENTE ZATITE OKOLIA U OKVIRU FEDERALNA STRATEGIJE ZATITE OKOLIA ................. 31
TABELA 11: PIRAMIDALNI RASPORED OSNOVNIH GRUPA CILJEVA ....................................................................... 31
TABELA 12: PRAVNI OKVIR STRATEKI CILJ 1.1 ............................................................................................... 32
TABELA 13: INSTITUCIONALNI OKVIR STRATEKI CILJ 2.1 ................................................................................ 42
TABELA 14: EI ZA OTPAD ..................................................................................................................................... 47
TABELA 15: CILJEVI NAKNADA ZA RAZVOJ LOKALNE ZAJEDNICE.......................................................................... 48
TABELA 16: CILJEVI PROMJENA POLITIKE CIJENA ZA KORISNIKU NAKNADU (USLUGE PRIKUPLJANJA I
ODVOENJA OTPADA) SA CILJEM PUNOG POKRIVANJA TROKOVA .............................................................. 48
TABELA 17: CILJEVI NAKNADE ZA OPASNI OTPAD ................................................................................................ 49
TABELA 18: CILJEVI NAKNADE ZA OTPAD IZ INDUSTRIJE ...................................................................................... 49
TABELA 19: CILJEVI TAKSE ZA NEPRIDRAVANJE PROPISA - ZA OTPAD............................................................... 50
TABELA 20: CILJEVI TAKSE ZA TANKE POLIETILENSKE KESE ............................................................................... 50
TABELA 21: CILJEVI SUBVENCIJA ZA RAZVOJ INFRASTRUKTURE ZA INTEGRALNI SISTEM UPRAVLJANJA OTPADOM
...................................................................................................................................................................... 51
TABELA 22: CILJEVI REFUNDIRANJA NAKNADA ZA POVRAT AMBALAE ZA NAPITKE (PVC, STAKLO, METALI) .. 51
TABELA 23: EI ZA ZATITU ZRAKA ....................................................................................................................... 52
TABELA 24: CILJEVI NAKNADA ZA OKOLINU ZBOG ISPUTANJA GASOVA OD MOTORNIH VOZILA ......................... 52
TABELA 25: CILJEVI KORISNIKE NAKNADE ZA UTROENU ELEKTRINU ENERGIJU ............................................ 53
TABELA 26: CILJEVI SUBVENCIJA ZA ULAGANJE U POVEANJE ENERGIJSKE EFIKASNOSTI ................................. 53
TABELA 27: CILJEVI SUBVENCIJA ZA ULAGANJE U INFRASTRUKTURU ZA KORITENJE OBNOVLJIVIH IZVORA
ENERGIJE....................................................................................................................................................... 54
TABELA 28: CILJEVI TAKSI ZA NEPRIDRAVANJE PROPISA ZA EMISIJE U ZRAK ................................................. 54
TABELA 29: EI ZA PROIZVODE ............................................................................................................................. 54
TABELA 30: CILJEVI NAKNADE ZA PESTICIDE....................................................................................................... 55
TABELA 31: EI ZA INDUSTRIJU ............................................................................................................................. 55
TABELA 32: CILJEVI TAKSI ZA NEPRIDRAVANJE PROPISA ZA BUKU ................................................................... 56
TABELA 33: CILJEVI SUBVENCIJA ZA INVESTIRANJE U SPREAVANJE I KONTROLU ZAGAIVANJA ..................... 56
TABELA 34: STRATEKI I OPERATIVNI CILJEVI UNAPREENJA KVALITETA ZEMLJITA ......................................... 69
TABELA 35: SHEMA CILJEVA STRATEGIJE ZATITE ZRAKA .................................................................................. 81
TABELA 36: OPERATIVNI CILJEVI ZA KOMUNALNI OTPAD.................................................................................... 102
TABELA 37: OPERATIVNI CILJEVI ZA KOMUNALNI OTPAD STRATEKI CILJ 7.2 ................................................ 104
TABELA 38: MOGUI KONCEPT IZRADE KANTONALNIH PLANOVA NA REGIONALNOM PRINCIPU ........................ 111
TABELA 39: OPERATIVNI CILJEVI ZA OTPAD IZ INDUSTRIJE STRATEKI CILJ 7.1 ............................................ 112
TABELA 40: OPERATIVNI CILJEVI ZA OTPAD IZ INDUSTRIJE STRATEKI CILJ 7.2 ............................................ 115
TABELA 41: OKVIRNE PREPORUKE ZA NAIN ZBRINJAVANJA POJEDINIH VRSTA OTPADA IZ INDUSTRIJSKIH
IZVORA (PODLONO DODATNOJ VERIFIKACIJI U SKLADU SA NALAZIMA KROVNE STUDIJE IZVODIVOSTI
ZBRINJAVANJA OTPADA) .............................................................................................................................. 118
TABELA 42: OPERATIVNI CILJEVI ZA OTPAD IZ SPECIFINIH IZVORA STRATEKI CILJ 7.2 .............................. 119
TABELA 43: OKVIRNE PREPORUKE ZA NAIN ZBRINJAVANJA POJEDINIH VRSTA SPECIFINIH TOKOVA OTPADA
(PODLONO DODATNOJ VERIFIKACIJI U SKLADU SA NALAZIMA KROVNE STUDIJE IZVODIVOSTI ZBRINJAVANJA
OTPADA) ...................................................................................................................................................... 121
TABELA 44: OPERATIVNI CILJEVI ZA OTPAD IZ POLJOPRIVREDE I UMARSTVA STRATEKI CILJ 7.1 .............. 122
TABELA 45: OPERATIVNI CILJEVI ZA OTPAD IZ POLJOPRIVREDE I UMARSTVA STRATEKI CILJ 7.2 .............. 122
TABELA 46: OPERATIVNI CILJEVI ZA OTPAD IVOTINJSKOG PORIJEKLA STRATEKI CILJ 7.1 ......................... 124

12

TABELA 47: OPERATIVNI CILJEVI ZA OTPAD IVOTINJSKOG PORIJEKLA STRATEKI CILJ 7.2 ......................... 126
TABELA 48: OPERATIVNI CILJEVI ZA MEDICINSKI OTPAD I OTPAD IZ VETERINARSKIH USTANOVA STRATEKI
CILJ 7.1........................................................................................................................................................ 126
TABELA 49: OPERATIVNI CILJEVI ZA MEDICINSKI OTPAD I OTPAD IZ VETERINARSKIH USTANOVA STRATEKI
CILJ 7.2........................................................................................................................................................ 127

13

0. UVOD
Imajui u vidu da se Bosna i Hercegovina opredijelila za proces stabilizacije i pridruivanja
Evropskoj uniji, a da je Sektor okolia jedan od visoko pozicioniranih prioriteta Evropske
unije, Strategije zatite okolia FBiH i RS su dokumenti koji e imati jednu od kljunih uloga
na tom putu. Druga kljuna odrednica u definiranju stratekih opredjeljenja je prilagoavanje
FBiH konceptu i filozofiji odrivog razvoja.
Da bi se zacrtao put ka odrivom razvoju, ukazala se potreba za izradom ovog stratekog
dokumenta u kojem su data neka od bitnih naela i smjernica za postizanje odrivog razvoja.
Izrada Strategije zatite okolia FBiH propisana je Zakonom o zatiti okolia, a za pripremu
njenog prijedloga nadleno je Federalno ministarstvo okolia i turizma. Strategija se donosi
za period od deset godina (2008-2018).
Sastavni dijelovi Federalne strategije zatite okolia su:

Federalna strategija zatite prirode;

Federalna strategija zatite zraka;
Federalna strategija upravljanja otpadom;
Federalna strategija zatite voda, odnosno, upravljanja vodama, koja se radi
posebno.

Za svaku od gore navedenih komponenti, osim za komponentu upravljanja vodama, data su

naela i smjernice, kratki opis stanja okolia, te ciljevi i mjere sa Akcionim planom. to se tie
Strategije upravljanja vodama, novim Zakonom o vodama (Slubene novine Federacije
BiH, broj 70/06) utvreno je da Strategija upravljanja vodama ostaje sastavni dio Federalne
strategije zatite okolia, ali je za njenu izradu, umjesto Federalnog ministarstva okolia i
turizma, nadleno Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva.
Stoga su Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva (FMPV) i
Federalno ministarstvo okolia i turizma (FMOT), koordinirano u svojim programima rada za
2006. godinu, predvidjeli izradu strategija iz svoje nadlenosti i pristupili aktivnostima
pripreme pojedinih komponenti Strategije.
Kako izrada Strategija nije zapoeta u isto vrijeme, za potrebe Federalne strategije zatite
okolia obraeni su pojedini indikatori, kako bi se moglo sagledati stanje okolia i prepoznati
interakcija izmeu pojedinih komponenti.
Detaljna analiza stanja voda, kao komponente okolia,
sastavni dio Strategije upravljanja vodama.

odgovarajui ciljevi i mjere, bit e

Bitno je takoer napomenuti, da je osim Strategije zatite okolia izraen i dokument

Izvjetaj o stanju okolia koji, na osnovu detaljne analize, temeljito obrauje relevantnu
problematiku, dok je za potrebe Strategije dat samo skraeni prikaz stanja za svaku pojedinu
oblast.
Tokom izrade Strategije, sve zainteresirane strane bile su ukljuene putem komunikacija i
radionica, s obzirom da je ukljuivanje javnosti vrlo vano za uspjenost izrade i kasniju
implementaciju Strategije.

14

S ciljem osiguranja najboljeg kvaliteta izrade Strategije, formirano je 15 strunih radnih grupa
(od 3 do 5 lanova) za institucionalna, pravna i ekonomska pitanja, zatim hidrosferu,
pedosferu, bioraznolikost, geoloku raznolikost, prirodno naslijee, kvalitetu zraka, emisije u
zrak, monitoring i mjeriteljstvo, te industrijski, komunalni, medicinski i otpad iz poljoprivrede i
umarstva.
Trening i jaanje kapaciteta svih uesnika kroz akciju, a posebno za odreivanje vizije,
DPSIR1 metodologiju rjeavanja okolinih problema i indikatora, zapoeo je nizom dogovora
i Uvodnom radionicom odranom 10.04.2007. godine.
Prva radionica sa nazivom Vizija, naela i smjernice odrana je 19.04.2007. godine. Cilj
radionice bila je prezentacija koncepta i dinamike izrade Strategije, te prezentacija i diskusija
o viziji, naelima i smjernicama zatite okolia.
Druga radionica sa nazivom Ocjena stanja okolia i posljedice, odrana je 28.06.2007.
godine. Projektni tim je izvrio identifikaciju stanja okolia, u skladu sa DPSIR
metodologijom. Rezultati tog rada bili su prodiskutirani na radionici, a Izvjetaj o stanju
okolia pripremljen je u skladu sa dopunama i zakljucima radnih grupa radionice.
Trea radionica sa nazivom Ciljevi i mjere odrana je 18.09.2007. godine. Ciljevi i mjere se
odnose na poboljanje stanja u oblasti voda, zraka, prirode, zemljita i otpada, u periodu
2008 - 2018.god. Oni predstavljaju strateki okvir za djelovanje svih segmenata drutva na
koje se odnose. Ciljevi i mjere imaju implikacije na politiku i rad ministarstava razliitih
sektora i svih nivoa, na obaveze opina i javnih preduzea, na privredu, kolstvo i civilni
sektor.
Zavrna radionica, na kojoj su prezentirane sve komponente Strategije, odrana je
18.12.2007. godine, i na njoj je javnost jo jednom imala priliku iskazati svoje miljenje i dati
svoj doprinos njenoj to boljoj izradi.
Osim gore navedenih radionica, 07.11.2007. godine odran je i sastanak Meusektorskog
koordinacionog odbora. Tema ovog sastanka bilo je meusektorsko usaglaavanje oko
planiranih ciljeva i mjera u okviru Federalne strategije zatite okolia sa pozvanim,
relevantnim sektorima.
Imajui u vidu da je ovaj strateki dokument izraen uz podrku svih relevantnih
zainteresiranih strana, to bi umnogome trebalo olakati njegovu integraciju u druge sektorske
strategije, kao i kasniju implementaciju.

DPSIR Drivers (Pokretai / Okolnosti), Pressures (Pritisci / Uzroci), State (Stanje okolia), Impacts (Utjecaji /
Posljedice), Responses (Odgovori / Rjeenja ciljevi i mjere).

15

1. VIZIJA

VIZIJA STANJA OKOLIA 2018.

Budunost BiH stvaraju njeni graani

Raspad SFRJ, rat, te poslijeratnegodine tranzicije ve su iza nas. Visoki procenti rasta, prije
svega zbog velike meunarodne pomoi, takoer su prevazieni. Budunost BiH, aktivno,
direktno i odgovorno, putem svoje politike i intelektualne elite, ureuju njeni graani.
Dravna uprava je istovremeno i ekonomski i ekoloki administrator
Decentralizirana i efikasna Dravna uprava skupa sa ostalim akterima upravljanja drutvom,
vodi dravu i njene dijelove na principima odrivog razvoja. Ministarstva za okoli i turizam,
za prostorno ureenje, za zdravstvo, za ekonomiju i finansije, za industriju, energiju i
rudarstvo, za poljoprivredu, vodoprivredu i umarstvo, te obrazovanje, potuju prihvaena
strateka naela zatite okolia.
BiH je lanica Evropske unije i NATO-a, stabilna je i prosperitetna zemlja u
ekoregijama bazena Save, odnosno Dunava, te Mediterana, odnosno Jadrana.
Ove ekoregije se razvijaju harmonino, sa zatienom prirodnom i kulturnom raznolikou.
Globalizacija je donijela ekonomske, politike i kulturne meuzavisnosti, pa su BiH i
ekoregije kojima pripada, uz pretpostavku mira i sigurnosti, iskoristile prednosti slobodnog
protoka informacija, dobara, usluga i tehnologija za jaanje slabije prilagodljivih dijelova
ekonomije i drutvenih grupa. Time, a i odrivom upotrebom prirodnih resursa, ekstremno
siromatvo je u potpunosti iskorijenjeno, socijalne razlike se bitno smanjuju.
Izgraeno je okolino odgovorno trite
Izgraeno je trite koje vrednuje okolini utjecaj u cijelom ivotnom ciklusu proizvoda i
usluga. Biznis i industrija imaju uvedene sisteme upravljanja za okolinu i sigurnost,
usmjeravaju svoju djelatnost ka okolino-prihvatljivim proizvodima i imaju uvedene
tehnologije sa minimiziranim okolinim utjecajima. U punoj mjeri se primjenjuju ekonomski
instrumenti, iji je cilj da na tritu stimuliraju one koji se okolino prihvatljivije ponaaju.
Kvalitet ivota je osnovni cilj razvoja
Namjena prostora je usaglaena sa okolinim zahtjevima i prirodnim uvjetima, posebno su
odreena vrijedna prirodna podruja posebnog reima zatite. Veina degradiranih i
kontaminiranih podruja je sanirana. Politika namjene prostora je doprinijela zaustavljanju
irenja velikih naselja, razvoju ruralnih podruja i poljoprivrede, poboljanju transportne
infrastrukture, te ouvanju zemljita, vode, bioloke i geoloke raznolikosti, poveanju
zaposlenosti, produktivnosti rada i kvalitetu proizvoda. Zarada stanovnika i ivotni standard
znaajno rastu.

16

2. NAELA I SMJERNICE ZATITE OKOLIA

2.1 Uvod
Razvoj politike okolia u BiH ima za cilj jaanje centralnih vladinih institucija odgovornih za
okoli i razvoj relevantnih politika, kako bi se poboljalo odrivo upravljanje okoliem u cijeloj
BiH. Implementacija smjernica odrivog razvoja omoguava dugoroni razvoj BiH, a na tom
putu BiH je pristupila veini znaajnih Meunarodnih ugovora (konvencija) o okoliu, a
pristupanje protokolima dovelo bi do bolje izrade programa razvoja. Osim toga FBiH i RS su
usvojile set zakona o okoliu, koji su utemeljeni na kljunim naelima zatite okolia. Osim u
zakone, naelo odrivog razvoja treba integrirati u zvaninu politiku i programe, jer e
politika odrivog razvoja, osim poboljanja stanja okolia, pomoi BiH da napreduje na svom
putu ka punopravnom lanstvu u EU. Neophodne mjere koje drava treba poduzeti s ciljem
razvoja politike okolia i brem napretku ka punopravnom lanstvu u EU su slijedee2:

Uspostaviti odgovarajue kapacitete na nivou drave (posebno s ciljem realizacije

meunarodnih ugovora o okoliu) i donijeti potrebne zakone na nivou drave;
Pristupiti Protokolu iz Kjota, jer bi se time omoguilo strano ulaganje u poveanje
energetske efikasnosti, odnosno koritenje obnovljive energije;
Pojaati kapacitete za okoli u entitetskim ministarstvima, posebno inspekcijske
slube;
Izvriti opu implementaciju standarda i kriterija okolia na osnovu strategije
dobrovoljno polulanstvo, to bi bila optimalna osnova razvoja institucionalnih
odnosa, ne samo u sektoru okolia;
Izvriti prethodne pravne i ekonomske analize kako bi se pristupilo konvencijama i
protokolima kojima BiH nije pristupila, te regulirati njihovu implementaciju na
relaciji drava entiteti/kantoni;
Raditi na formiranju ekoloki odgovornog trita u BiH (slanje signala akterima u
privredi da je potrebno da se ekoloki ponaaju, uvoenje dravnih programa i
ekolokih i ekonomskih poticaja);
Pri realizaciji ovih koraka imati na umu da se navedene aktivnosti ne mogu obaviti
iskljuivo unutar sektora okolia, ve integralno sa svim ostalim sektorima.

Imajui u vidu, jasno opredjeljenje da Strategija o zatiti okolia FBiH treba da se temelji na
principima odrivog razvoja, da je BiH, kao to je gore navedeno, potpisnica meunarodnih
ugovora, da u svom setu zakona ve ima odabran set naela i smjernica, te da je
opredjeljenje BiH integracija u EU, za potrebe izrade Strategije zatite okolia FBiH
napravljena je analiza svih naela i smjernica koje proizlaze iz ovih obaveza, te data ocjena
njihove integriranosti u set zakona o okoliu.
Na temelju ove analize, te utvrenih naela i smjernica uraeni su ciljevi i mjere, te akcijski
plan Strategije zatite okolia. Naela i smjernice na kojima se temelji Strategija su sljedea:

Strategija integriranja Bosne i Hercegovine u EU; Direkcija za Evropske integracije

17

Naela

Naelo odrivog razvoja;

Naelo predostronosti i prevencije - paljivo upravljati i ekonomino koristiti
komponente okolia;
Naelo zamjene - svaku aktivnost koja bi mogla imati tetne posljedice po okoli
potrebno je zamijeniti drugom aktivnou koja predstavlja znatno manji rizik;
Naelo integralnog pristupa - zatite okolia i poboljanje kvaliteta okolia trebaju
biti sastavni dio svih politika koje imaju za cilj razvoj okolia;
Naelo saradnje i podjele odgovornosti - saradnja i zajedniko djelovanje svih
subjekata s ciljem zatite okolia;
Uee javnosti i pristup informacijama - uee svih zainteresiranih graana,
svaki pojedinac i organizacija moraju imati odgovarajui pristup informacijama
koje se odnose na okoli;
Naelo - zagaiva plaa - zagaiva plaa trokove kontrole i prevencije
zagaivanja.

Smjernice
Kako smanjiti koritenje, sprijeiti optereivanja i zagaivanja okolia, sprijeiti
naruavanja, kao i poboljanje i obnovu oteenog okolia;
Kako zatiti ljudsko zdravlje i poboljati uvjete okolia za kvalitetan ivot;
Kako ouvati i zatiti prirodne resurse, racionalno koristiti resurse i primijeniti
nain privrede kojim se osigurava obnova resursa;
Kako uskladiti druge interese entiteta sa zahtjevima za zatitu okolia;
Kako uestvovati u meunarodnoj saradnji u oblasti okolia;
Kako dobiti inicijative od javnosti i pokrenuti uee javnosti u aktivnostima koje
imaju za cilj zatitu okolia;
Kako koordinirati privredu i integrirati socijalni i ekonomski razvoj u skladu sa
zahtjevima zatite okolia;
Kako uspostaviti i razviti institucije za zatitu i ouvanje okolia.

18

3. STANJE OKOLIA U FBIH

3.1 Institucionalni aspekt
Okolina administracija u BiH ima izrazito fragmentiranu i sloenu (tri administrativna nivoa
Federacija, kantoni i opine) institucionalnu strukturu. U takvoj situaciji, nepostojanje jake
vertikalne i horizontalne koordinacije dovelo je do toga da je upravljanje okoliem u FBiH u
znaajnoj mjeri neefikasno i neekonomino, iako su nadlenosti i funkcije u Federaciji, kao
cjelini, adekvatno definirane. Naime, okoline administracije na svim nivoima (federalna,
kantonalna i opinska), imaju zakonima definirane mandate kojima se ureuju njihove
nadlenosti i funkcije. Meutim, glavni razlog postojanja praznina, preklapanja i dupliciranja
nadlenosti i funkcija meu ovim nivoima okoline administracije lei u nepostojanju
institucionaliziranih kanala vertikalne konsultacije i mehanizama koordinacije. Ovakvi uvjeti
sloene administracije zahtijevaju krajnju preciznost sa aspekta zakonodavstva, provoenja i
kontrole. Vertikalna koordinacija u FBiH je, sa aspekta ocjene strategijskih procjena okolia
radi zauzimanja stavova i davanja miljenja, predviena kroz Zakon o okoliu iz 2003. god.
Vlada F BiH je, u oktobru 2006. god., donijela rjeenje o imenovanju lanova Savjetodavnog
vijea za okoli, u cilju pruanja naune i strune podrke federalnom ministarstvu okolia i
turizma i Vladi F BiH za oblast okolia. Savjetodavno vijee ini 13 lanova, od ega deset
lanova predlau nadlena kantonalna ministarstva za zatitu okolia iz naunih krugova,
organizacija i ustanova koje zastupaju strune i ekonomske interese, a peostala tri lana
predlau FMOiT-a, ANU BiH-e i REC-BiH-e. Pored resornih ministarstava, koja se bave
segmentima okolia, na Federalnom nivou postoje javne strune institucije koje se bave
problematikom okolia, bilo da su u sastavu resornih ministarstava ili pod direktnom
nadlenou Vlade FBiH, ije su nadlenosti i funkcije takoer definirane zakonima. Uoeno
je da struna institucija koja se bavi prirodom nije uspostavljena. Postojee institucije

obavljaju strune poslove u razliitim segmentima okolia (Zavod za

agropedologiju, Geoloki zavod, Geodetska uprava za imovinske - pravne
poslove, Javna preduzea za vodna podruja sliva rijeke Save i Jadranskog
mora, Hidrometeoroloki zavod, Zavod za statistiku),
vre nadzor i kontrolu nad aktivnostima koje utjeu na stanje okolia (Uprava za
inspekcijske poslove),
iniciraju , planiraju i izvravaju aktivnosti kojima se tite ljudi, materijalna dobra i
okoli od prirodnih katastrofa, urgentnih/akcidentnih situacija i nesrea veih
razmjera (Federalna uprava Civilne zatite).

Meutim, mehanizmi koji osiguravaju razmjenu podataka i informacija, meusobnu

koordinaciju i konsultacije izmeu ovih institucija i Federalnog ministarstva okolia i turizma,
kao i ostalih resornih ministarstava koji se bave segmentima okolia, nisu adekvatni. Zbog
ovoga je u velikoj mjeri umanjena efikasnost tj. mogunost kvalitetnih rezultata rada na
upravljanju okoliem u FBiH. Takoer, formalni institucionalni oblici saradnje meu
sektorima, koji se bave problematikom okolia, ne postoje, to esto dovodi do konflikta
interesa meu sektorima koji imaju utjecaja na prirodne resurse.
Iako generalno postoje institucionalni elementi adekvatne okoline administracije,
ustanovljeno je da je zatita i upravljanje okoliem kao administrativni posao relativno mlad
u FBiH i da ne postoji dovoljan broj adekvatno obuenog strunog kadra za upravljanje
okoliem. Ovakva situacija dovodi do znaajnog jaza izmeu zakonski definiranih funkcija
(tj. administrativnih zadataka koji se trebaju obaviti) i funkcija koje se zapravo sprovode.

19

Problematika ljudskih resursa u sektoru okolia svodi se na nekoliko kljunih aspekata: mali
broj strunjaka za bilo koju oblast okolia (otpad, emisije u zrak, buka, nuklearno zraenje,
itd.); nedostatak strunih lica i obim posla na svim administrativnim nivoima prevazilazi
postojee kapacitete, te strunjaci rade vie razliitih poslova; neusklaenost planiranih i
popunjenih radnih mjesta.
Prema podacima navedenim u okviru projekta Funkcionalni pregled sektora okolia u
Bosni i Hercegovini (2005.god.), BiH na 100.000 stanovnika ima 0.08 slubenika u sektoru
okolia. Poreenje sa nekim evropskim zemljama pokazalo je sljedee odnose u broju
slubenika u sektoru okolia na dravnom, entitetskom i kantonalnom nivou.
Broj slubenika u sektoru okolia na dravnom nivou
Dravni nivo
Broj slubenika / 100.000 stanovnika
BiH
0,08
Njemaka
2,39
Finska
17,98
vicarska
4, 90
Tabela 1: Broj slubenika u sektoru okolia na dravnom nivou
Entitetski nivo
Broj slubenika / 100.000 stanovnika
FBiH
1,75
RS
1,69
Njemaka (Saksonija)
20
Tabela 2: Broj slubenika u sektoru okolia na entitetskom nivou
Kantonalni nivo
Broj slubenika / 100.000 stanovnika
Sarajevo
2
Tuzla
1,76
Zenica - Doboj
1,75
RP Chemnitz Njemaka
18,75
Vogtlandkreis - Njemaka
15,38
Appentzell Auss. - vicarska
26,42
Luzern - vicarska
20
Tabela 3: Broj slubenika u sektoru okolia na kantonalnom nivou

Na osnovu navedenih podataka, zakljueno je da neke evropske zemlje (Njemaka, Finska i

vicarska) u poreenju sa BiH, imaju:

25 200 puta vie osoblja na dravnom nivou,

oko 12 puta vie osoblja na entitetskom nivou,
oko 8 18 puta vie osoblja na kantonalnom nivou.

Saradnja i koordinacija izmeu Federacije BiH i Republike Srpske, vezana za problematiku

okolia u BiH, ostvarena je uspostavljanjem Meuentitetskog tijela za okoli. Ovo tijelo
sastoji se od osam lanova, od kojih su etiri lana imenovana od strane Vlade F BiH, te
etiri lana od strane Vlade RS. Meuentitetsko tijelo se bavi svim pitanjima iz oblasti okolia
koja zahtijevaju usaglaen pristup entiteta. Prilikom planiranju projekta, ovo tijelo je duno
osigurati da se u obzir uzmu interesi oba entiteta, naroito u situaciji kada se radi o koliziji u
koritenju prirodnih resursa i okoline na podruju koje presjeca meuentitetska linija.
Takoe, Meuentitetsko tijelo se bavi i pitanjima koja su prenesena u njegovu nadlenost od
strane entiteta, a naroito: meunarodnim sporazumima i programima iz oblasti okolia;
saradnjom sa meunarodnim organizacijama i drugim zemljama, koordiniranjem

20

implementacije i donoenja zakona i drugih propisa; koordiniranjem monitoringa provedbe

standarda i procedura za okoli; davanjem preporuka za uspostavljanje usaglaenih
standarda kvaliteta okolia na nivou entiteta; koordiniranjem entitetskih akcionih planova i
drugih programa i planova iz oblasti okolia; koordiniranjem monitoringa i sistema za
informisanje te prikupljnjem i razmjenom informacija.
3.2 Pravni aspekt
Analiza zakonodavstva iz oblasti okolia ukazala je na nedostatak velikog broja akata.
Naprimjer, u skladu sa Okvirnim zakonom o zatiti okolia Federacije BiH, predvieno je
donoenje 23 podzakonska akta, od kojih je do sada doneseno samo 6, a rokovi su davno
proli. Osim to veliki broj akata jo nije donesen, problem je takoer i u tome to oni koji su
doneseni nisu usklaeni sa standardima i propisima Evropske unije, a takoer postoji i
neusaglaenost izmeu zakona koji su doneseni na razliitim nivoima vlasti. Iako se u BiH
primjenjuje princip da zakoni doneseni na niim nivoima vlasti moraju biti u skladu sa
zakonom donesenim na viem nivou, ipak je dolo do odreenih razliitosti u zakonima na
kantonalnom nivou, jer su neki od njih doneseni prije nego to je Zakon o zatiti okolia FBiH
stupio na snagu, to uzrokuje nastajanje odreenih konflikata prilikom implementacije ovih
zakona.
Jedan od dodatnih problema jeste nepostojanje Prostornog plana Federacije BiH. Ovaj plan
predstavlja krovni strateki dokument na osnovu kojeg e se definirati koritenje prostora i
izraivati razvojni planovi, koji e izmeu ostalog definirati objekte i podruja prirodnog
naslijea, te ciljeve prostornog razvoja, zatitu, koritenje i namjenu zemljita. Uz Prostorni
plan Federacije BiH, potrebno je donijeti i kantonalne i opinske prostorne planove, za koje je
potrebno da budu usaglaeni sa Prostornim planom FBiH. Poznato je da su aktivnosti na
izradi ovog Plana ve u toku. Meutim, poslovi na izradi Prostornog plana se odvijaju veoma
sporo, te je od 2002. godine, kada je donesena odluka o izradi Prostornog plana FBiH, do
2006. godine uraen samo projektni zadatak.
Problemi takoer postoje i u oblasti koncesija. Parlament Federacije BiH usvojio je 2002.
godine Zakon o koncesijama ZoK (Slubene novine FBiH br. 40/02 i 61/06). Osim ovog
zakona, postoje i kantonalni zakoni koji reguliraju dodjelu koncesija za predmete koji nisu u
nadlenosti FBiH. U praksi se pokazalo da se vrlo esto izvri dodjela koncesije, a da se
nakon toga, u postupku izdavanja dokumenata za graenje, ispostavi da gradnja nije
mogua. U skladu s tim, utvreno je da je nedostatak propisa/zakona o koncesijama u tome
to nigdje ne obavezuje koncesora da prije nego pokrene postupak za dodjelu koncesije
utvrdi mogunosti za gradnju. Osim toga, u zakon treba ugraditi odredbu da Komisija prilikom
donoenja odluke o studiji ekonomske opravdanosti uzme u obzir i da li se projekt uklapa u
prostorni plan, pored svih ostalih pobrojanih zahtjeva.. Na taj nain bi se izbjegla mogunost
dodjele koncesije na prostoru na kojem nije dozvoljena gradnja.
Pored navedenog tu je i problem izostanka integracije okoline politike u ostale sektore, kao i
nedostatak meusektorske saradnje prilikom izrade propisa.
Kad su u pitanju meunarodne obaveze neophodno je ispunjavanje obaveza o pitanju
izvjetavanja, imenovanja nacionalnih focal point-a i praenja stanja/monitoringa. U toku
implementacije Projekta Funkcionalni pregled javne administracije u sektoru voda i okolia
utvren je osnovni nedostatak koji se ogleda u nemogunost administracije da nadgleda i
upravlja multilateralnim okolinim sporazumima.

21

3.3 Ekonomski instrumenti

Da bi se postigli okolini ciljevi na najefikasniji nain neophodno je izmeu ostalog primijeniti:
ekonomske principe (npr. princip zagaiva plaa),
ekonomske instrumente (npr. cijena usluge).
Postojei zakoni propisuju nekoliko vrsta ekonomskih instrumenata koji se mogu svrstati na
sljedei nain:

EI u oblasti prirode: korisnike naknade iz oblasti umarstva (naknada za

koritenje uma, krenje i promet uma, naknada za ogranienje uma zbog
izdvajanja i za reprodukciju uma, naknada za promet uma);
EI u oblasti voda: korisnika naknada (cijena vode), te ope i posebne vodne
naknade, EI u oblasti zraka: uvozne carine na motorna vozila i porezi na naftne
derivate i naknada pri registriranju vozila;
EI u oblasti zemljita: naknada za pretvorbu namjene poljoprivrednog zemljita;
EI u oblasti otpada: korisnika naknada za prikupljanje, transport i odlaganje
otpada, naknada za povrat ambalae.

Sve oblasti imaju i propisane takse za nepridravanje propisa.

Analiza postojeih ekonomskih instrumenata ukazala je na sljedee:

Ekonomski instrumenti u BiH su nedovoljno razvijeni, te ne potiu primjenu

naela" zagaiva plaa" i " korisnik plaa";
Korisnike naknade ne pokrivaju trokove usluge koja se prua u punom obimu;
Postojei instrumenti ne pruaju poticaj za smanjivanje zagaenosti niti primjenu
"naela prevencije" i "naela reciklae i ponovne upotrebe";
Nema EI koji mogu utjecati na promjene ponaanja potroaa;
Nepostojanje EI razlog je to u FBiH nema izvora novca za ostvarivanje
programa zatite okolia.

3.4 Priroda
Priroda Federacije Bosne i Hercegovine odlikuje se unikatnostima prostorne i vremenske
organizacije, te najviim stepenom razliitosti u svim segmentima, ne samo na prostoru
zapadnog Balkana, ve i Evrope u cijelosti. Naglaeni originalni obrasci razvoja i postojanja
bioloke, geoloke i hidroloko-ekoloke raznolikosti, kroz dugo geoloko vrijeme rezultirali
su visoko vrijednim osobnostima prirode, sadranim i u prirodnom naslijeu FBiH. Prema
stepenu raznovrsnosti prirodnih vrijednosti i distribuciji naslijea, FBiH se nalazi u samom
vrhu skale prostornih i okolinih neponovljivosti.
Ekoloka heterogenost prostora Federacije Bosne i Hercegovine, geomorfoloka i hidroloka
raznolikost, specifina geoloka prolost, te diverzitet ekoklime, uvjetovali su i posebno bogat
ivi svijet na naem teritoriju. Flora, fauna i fungia Federacije Bosne i Hercegovine ubraja se
u najraznovrsnije u itavoj Evropi, a visok stepen endeminosti i reliktnosti daje joj znaaj na
nivou globalne bioloke raznolikosti.
Na geografski malom prostoru, kao rijetko gdje u Evropi, egzistira vie razvojnih endemnih
centara, u kojima se i danas odvijaju procesi nastajanja novih vrsta. Posebnu specifinost
predstavljaju brojni kanjoni i klisure rijeka (kanjoni Une, Neretve, Drine, kanjoni i klisure
pritoka u izvorinom dijelu i gornjem toku Bosne).

22

Ispod najviih vrhova planina, u podruju cirkova, nalaze se i centri razvoja glacijalne flore i
faune, kao osobiti dokazi procesa nakon ledenog doba na Balkanskom poluotoku. Preko 450
vrsta i podvrsta vaskularnih biljaka karakterizira se odreenim stepenom endeminosti, to
floru Federacije Bosne i Hercegovine ini jednom od posebnih i jedinstvenih u Evropi.
Izraen diverzitet insekta (naroito hidrofilnih), predstavnika ihtiofaune i sisara, ini faunu
FBiH prepoznatljivom u evropskim razmjerima, a prema nekim skupinama (peinski
organizmi i ribe u krakim ponornicama) osobitim i za itav svijet.
Kao osnovni faktori diverziteta Federacije Bosne i Hercegovine mogu se navesti:

diverzitet terestrinih stanita kroz: prisustvo stijena razliite geoloke starosti,

raznolikost matinog supstrata, tipova zemljita, unikatnih i raznovrsnih formi
reljefa, te diverzitet klimatskih uvjeta;
diverzitet vodenih stanita kroz: bogatu i raznovrsnu hidroloku mreu (planinska
jezera, izvori, planinski potoci, rjeice, rijeke, ponornice, bare, movare,
podzemne vode, termalni izvori, boatne vode i more);
dugotrajni procesi antropogeneze;
raznoliki procesi etnogeneze.

ivi svijet na razliitim stanitima FBiH danas tvori brojne zajednice i ekosisteme specifine
samo za ovaj prostor; prostor Balkana, te Evrope. Tako moemo govoriti o visokom stepenu
endeminosti unutar biolokog, odnosno ekolokog diverziteta.
Na osnovu procjene stanja, istiu se sljedee karakteristike pejzane i bioloke raznolikosti u
FBiH:

visok stepen genetike, specijske i ekosistemske raznolikosti;

visok stepen ouvanosti cjelina pejzane raznolikosti od evropskog i globalnog
znaaja;
znaajan stepen promjena, u odnosu na distribuciju i sastav klimatogenih
ekosistema;
izraen trend gubitka bioloke i pejzane raznolikosti, uvjetovan irokim
spektrom antropogenih faktora;

Istovremeno, znaajan stepen ugroenosti bioloke i pejzane raznolikosti ogleda se kroz

identificirane:

kritino ugroene vrste/stanita/ekosisteme/pejzae od lokalne, regionalne i

globalne vanosti;
stanita i ekosisteme sa velikim brojem endeminih i reliktnih ili ugroenih vrsta
ili sa visokom stopom bogatstva bioloke raznolikosti;
ekosisteme sa znaajnom ekonomskom i ekolokom vrijednou;
pejzae sa znaajnom biolokom i kulturnom raznolikou.

U upravljanju biodiverzitetom Federacije Bosne i Hercegovine posebno mjesto zasluuju

prioriteti dugorone zatite, a to su:

Diverzitet endeminih reliktnih vrsta, vrsta

ugroenih na nacionalnom,
evropskom i globalnom nivou; privredno vanih vrsta i autohtonih genetikih
resursa;
Bogatstvo kanjona i klisura kao razvojnih centara flore, faune i vegetacije; te
refugijuma biodiverziteta tercijarne starosti;

23

Diverzitet stanita izvan uobiajenog podruja rasprostranjenja i prirodno rijetkih

stanita (tresetita, slatine, planinski izvori, morske hridine, manje movare,
male peine itd.);
Diverzitet krakih ekosistema kao najveih prirodnih fenomena (kraka polja,
ponornice, peine, kr);
Diverzitet visokoplaninskih ekosistema- ostrva ouvane glacijalne flore i faune;
Diverzitet ekosistema provincije reliktnih borovih uma na razliitim geolokim
supstratima (krenjaci, dolomiti, ofioliti, travetini i sl.).

3.5 Vode
Bosna i Hercegovina ima relativno raznoliku klimatsku sliku, gdje se na relativno maloj
prostornoj udaljenosti vrlo brzo smjenjuju tri klime:
a) u Hercegovini modifikovana mediteranska (maritima),
b) u centralnoj Bosni kontinentano-planinska (alpska),
c) u sjevernoj Bosni umjerno kontinentalna (srednjoevropska).
Tako se i prosjene padavine kreu izmeu 1000 i 1500 l/m2 u maritimnom pojasu, preko
1000-1200 l/m2 u centralnoj Bosni, do 700-800 l/m2 na sjeveru zemlje. Prosjena godinja
koliina raspoloive vode je 36.4 km3, odnosno oko 10.000 m3 vode po stanovniku, to je
znaajna koliina, ali nije ni prostorno, ni vremenski ravnomjerno rasporeena. Najvodniji je
sliv Neretve sa Trebinjicom.
Indikator koritenja vodnih resursa (CSI 018) sraunat za vodna podruja Jadranskog mora
i sliva Save na podruju FBiH pokazuje da je znaajna raspoloivost vode kao resursa i da
se moe koristiti mnogo intenzivnije. Smatra se (Alcamo et al., 2000) da u odnosu na utjecaj
na vodne ekosisteme, indeks eksploatacije moe ii i vie od 40%. Sa druge strane,
zahvaene koliine se neracionalno koriste, prvenstveno u segmentu vodosnabdijevanja,
gdje se gubici u prosjeku kreu oko 50%.
Podaci o koliinama vode za potrebe vodosnabdijevanja, koje isporuuju Javna komunalna
preduzea, baziraju se esto na procjenama. Procjenjuje se da od ukupne isporuene
koliine, 70% otpada na domainstva. Vei industrijski objekti najee se snabdijevaju iz
sopstvenih izvora.
Trenutno se navodnjava oko 7000 ha poljoprivrednog zemljita (vodno podruje Jadranskog
mora), sa prosjenom potronjom oko 3000 m3/ha/god.
Generalno se moe rei da je stanje kvaliteta povrinskih voda neto bolje u odnosu na
period do 1992.god. To je iskljuivo zbog toga to su veliki industrijski pogoni prestali sa
radom ili rade znaajno manjim kapacitetima.
Stanje kvaliteta podzemnih voda se ne moe trenutno ocijeniti jer ne postoje podaci.
Sistem zatite od voda zahtijeva znaajna sredstva u svim segmentima (sanacija oteenja,
redovno odravanje). Problem predstavljaju i potencijalno ugroena, a trenutno nezatiena
podruja, ak i urbane zone pojedinih opinskih centara.

24

3.6 Zemljite
Zemljini prostor ili zemljite (Land, FAO-1975), obuhvata prostor koji ukljuuje: tlo, klimu,
hidrologiju, geologiju, vegetaciju u opsegu koji utjee na mogunost njegovog koritenja, te
rezultate aktivnosti ovjeka, kao i drutveno-ekonomske parametre. Drugim rijeima, moderni
koncept upravljanja zemljitem podcrtava da zemljite osim proizvodne ima i set drugih
funkcija, koje su temelj uspostave uravnoteenog razvoja jedne zemlje. Te druge funkcije
ukljuuju: ekoloko-regulacijske (prijemnik, sakuplja i izmjenjiva razliitih oneienja),
klimatsko-regulacijske, ulogu nositelja infrastrukture, funkciju proistaa vode, izvor
genetskog bogatstva i zatite bioloke raznovrsnosti, zatim funkciju oblikovanja krajobraza,
te funkciju tla kao historijskog medija. Imajui u vidu ovu multifunkcionalnost zemljita
FAO,Interdepartmental Working Group on Land Use Planning (1994), je predloila definiciju
zemljita koju treba imati na umu pri formiranju klasifikacije upotrebe zemljita:Zemljite je
neodvojivi prostor zemljine povrine koja povezuje sve atribute biosfere neposredno iznad i
ispod ove povrine, ukljuujui klimu, zemljine i geoloke forme, hidrologiju (jezera, rijeke,
ivotinjsku i biljnu populaciju, ljudska naselja i fizike promjene nastale kao rezultat prolih i
sadanjih aktivnosti (terase, objekti za uvanje vode, drenaa, ceste zgrade i sl.). Upravo
ova definicija predstavlja polazite za ocjenu stanja ovog resursa u FBiH, kao i za prijedlog
strategije njegove zatite, odnosno gradnje sistema odrivog upravljanja zemljitem.
Zemljite u BiH, a posebno u FBiH je veoma raznoliko, kako sa genetske, tako i sa ekoloke
take gledita. Meutim, generalno reeno, veoma malo je tla visoke bonitetne klase (oko
14% zemljita od I do III bonitetne klase). Zato ne iznenauje injenica da je 40% zemljita
plie od 30 cm, dok je 17% veoma plitkih zemljita. Situaciju u pogledu kvaliteta,
raspoloivosti i osjetljivosti dodatno uslonjava i injenica da 84,2% teritorije ima nagib vei
od 13%. Da bi upotpunili sliku o raspoloivosti i ekonomskom i ekolokom kapacitetu
zemljita, treba istai vrlo nisku raspoloivost oranica per capita od 0,17 ha to je veoma
zabrinjavajue. Sve ove prirodne karakteristike, kao i izraene potrebe ubrzanog
ekonomskog razvoja, znaajno ugroavaju kvalitet i ekonomsko-ekoloki kapacitet
zemljita, ali i poveavaju rizik nestanka tla (postoji procjena da u BiH 3000 ha tla nestane
godinje). Sve ovo ukazuje da je tlo izuzetno osjetljiv resurs i da s njim treba raspolagati sa
posebnom panjom.
S druge strane, trenutno stanje, gdje ne postoji osnovni plansko-analitiki dokument prostorni
plan FBiH, gdje nadlenosti oko koritenja zemljita i davanja prava koritenja nisu jasno
definirane izmeu razliitih nivoa vlasti, kao i zastarjeli zakoni koji ne uvaavaju postojeu
administrativnu organizaciju (Zakon o rudarstvu iz 1993. godine), zatim nepostojanje jasnih
linija izvjetavanja i voenja dokumentacije (registri, katastri i sl.) na razliitim nivoima vlasti,
ima za posljedicu haos u prostoru koji ugroava zemljite, a posebno poljoprivredno
zemljite.
Iako impresivni brojem (15), postojei legislativni akti, samo parcijalno tretiraju problem
integralnog upravljanja zemljitem, to principijelno doprinosi gore opisanom stanju. Ono to
dodatno oteava situaciju je nepostojanje institucionalnog okvira (mehanizama) neophodnog
za implementaciju ovih zakona. Tako, i Zakon o poljoprivrednom zemljitu i Zakon o
prostornom planiranju i koritenju prostora, predviaju uspostavu integriranog informacionog
sistema o zemljitu, to pretpostavlja prethodno formiranje katastara (npr. panjaka),
tehnikih karata i razliitih registara (npr. zagaivaa i sl.). Meutim, ova zakonska obaveza
je jo uvijek mrtvo slovo na papiru jer nije formirana institucija koja moe izvriti ovu
obavezu, niti su planirana finansijska sredstva neophodna za izgradnju ovakvog
informatikog sistema.
Posljedica gore navedenog stanja jeste nepostojanje pouzdanih podataka o zemljitu,
njegovom kvalitetu, te promjenama tokom vremena. Poto ne postoji sistemsko praenje niti
jedne kvantitativno/kvalitativne karakteristike zemljita, ne iznenauje nedostatak relevantnih
i pouzdanih informacija o kontaminaciji zemljita (tekim metalima, POP-s, i sl.), kao ni karta

25

najvanijih oteenja zemljita, bez obzira na uzrok oteenja. Drugim rijeima, problem
kontaminacije zemljita nije sistematski istraen niti praen, pa ne postoje osnovni preduvjeti
za planiranje otklanjanja/minimiziranja negativnih efekata po ljudsko zdravlje i biodiverzitet.
Ovo predstavlja stvarni problem, kako u smislu smanjenja ekonomskog i okolinog
kapaciteta zemljita, tako i u smislu znaajnog rizika za zdravlje populacije, a time posredno
i za javne trokove vezane za smanjenu produktivnost stanovnitva i trokove zdravstvene
zatite.
Visok nivo siromatva i neformalne ekonomije ini dodatni pritisak na zemljite, odnosno
dodatno ugroava ekonomsko-ekoloki kapacitet zemljita. Ovaj pritisak se ogleda u
prekomjernoj eksploataciji mineralnih sirovina, drveta i umskih plodova, zatim u primjeni
neodrivih proizvodnih praksi u umarstvu i poljoprivredi. Posljedica ovakvih praksi je
svakako pojava razliitih vidova oteenja zemljita (npr. erozije, zbijanje zemljita,
smanjenje plodnosti i sl.) to moe za konanu posljedicu imati i nestanak zemljita. Drugim
rijeima, na ovaj nain se oteuje ne samo zemljite, ve se ugroava biodiverzitet i
smanjuje kvalitet i ljepota pejzaa, to se negativno odraava na mogunost diverzifikacije
ekonomskih aktivnosti (prvenstveno se misli na razliite oblike turizma i iskoritavanja
umskih plodova) i pokretanje proizvodnje sa viim stepenom dodatne vrijednosti. Ukratko
ovakve prakse znaajno sniavaju ekonomsko-ekoloki kapacitet tla i onemoguavaju
razvoj ruralnih oblasti, a time i ugroavaju stabilnost drutveno-ekonomskog razvoja zemlje.
Ulaganje u poboljanje kvaliteta zemljita postoji samo u nekim kantonima, a finansira se iz
fonda formiranog od taksi naplaenih za prenamjenu koritenja poljoprivrednog zemljita. Ovi
fondovi se troe (nema podataka za sve kantone) prema programu koji svake godine donosi
nadleno ministarstvo. Meutim, ti program su parcijalni i veoma esto su kreirani na nain
da poboljaju samo ekonomski kapacitet zemljita (vezano za poljoprivrednu proizvodnju).
Tako moemo rei da postoje parcijalni napori, ali ne postoji jedan generalni plan
sistematskog otklanjanja problema i zatite zemljita na nivou FBiH, to znaajno umanjuje
efikasnost ulaganja u poboljanje kvaliteta zemljita. Drugim rijeima, ne postoje ni poetne
forme sistemskih agrookolinih programa, koji trebaju osigurati jaanje ekonomskoekolokog kapaciteta zemljita, preko promocije i poticanja odrivih tehnika koritenja
mineralnih resursa, ume, umskih plodova i poljoprivrednog zemljita. Treba naglasiti da e
uspostava ovih programa biti naa obaveza u toku procesa pridruivanja EU (ovo pitanje
regulira uredba EC No 1698/2005).
Sve navedeno vodi ka zakljuku da je zemljite u FBiH veoma osjetljiv resurs i da ukoliko
elimo osigurati minimalne uvjete za uspostavljanje dugoronog uravnoteenog drutvenoekonomskog razvoja, moramo uspostaviti integralni sistem upravljanja zemljitem (ISUZ). Taj
zadatak nee biti ostvaren bez ukljuivanja civilnog drutva, te jaanja kapaciteta lokalnih
zajednica, iji zadatak e biti kreiranje i implementacija projekata ruralnog razvoja u procesu
pridruivanja EU. Iskustva Slovenije i drugih drava koje su nedavno postale lanice EU
govore da niz (veliki dio) problema vezanih za kvalitet i zatitu zemljita moe biti rijeen kroz
programe ruralnog i regionalnog razvoja. Meutim, za uspjeno povlaenje novca iz ovih
fondova neophodno je imati sposobnu lokalnu zajednicu, kao i administraciju, te planirati
sufinansiranje takvih projekata. U tom smislu jaanje uloge i aktivnosti nevladinog sektora je
od izuzetnog znaaja.
3.7 Ambijentalni zrak
Uprkos niskom stepenu industrijalizacije i urbanizacije, problematika kvaliteta zraka u BiH je
u periodu 1970-1990. bila znaajna. Prestankom rada nekih postrojenja, kao posljedica rata,
zatim kroz proces vlasnike transformacije koja je u nekim sluajevima obuhvatala i
tehnoloku tranziciju, problematika gubi na znaaju. Nova industrijska postrojenja, saglasno
okolinom zakonodavstvu u FBiH, ne predstavljaju znaajne izvore zagaivanja zraka.

26

Tehnologije (ne-energetsko zagaivanje) obino u jednoj dravi imaju ispod 10% udjela u
zagaivanju zraka. U FBiH je i ovaj vid zagaivanja bio vrlo izraen. Tu je na prvom mjestu
crna metalurgija. BH Steel Zenica i Ispak koksna industrija su sada u procesu
tehnolokog prestrukturiranja, procedura izdavanja okolinih dozvola je u toku, te jo nije
poznato kakvu e emisiju imati nakon restrukturiranja. Papirna industrija u BiH (Natron
Maglaj), kao znaajan izvor zagaivanja zraka, je takoer u procesu tehnolokog
restrukturiranja. Ova postrojenja emitiraju itav niz razliitih hemikalija (ugljikovodici, organski
sumporni spojevi, volatilne organske spojeve i drugo). U tehnoloka zagaivanja spada i
proizvodnja cementa, ali tu su glavna zagaujua materija vrste estice, ija se emisija
lake regulira, nego emisija gasova iz tehnolokih postrojenja.
Osnovni uzroci prekomjernog zagaivanja zraka u FBiH su:

karakter industrije (bazna industrija);

visoka energijska intenzivnost u industriji;
visoki toplotni gubici u stambenom sektoru;
neodgovarajue konstrukcije loita, sobne pei i kotlovi male snage i uglavnom
pravljeni po zapadno-evropskim licencama (konstruirani za druge vrste uglja)
onemoguavaju efikasno i malozagaujue sagorijevanje domaeg uglja);
nepostojanje usmjeravanja potronje uglja zavisno od kvaliteta uglja i lokalnih
ekolokih uvjeta;
nepostojanje oplemenjenog uglja ili pogodnih oblika biomase za potrebe malih
loita;
slabo odravanje energetskih i industrijskih postrojenja, posebno one opreme od
koje zavisi emisija zagaujuih materija;
neodgovarajui tretman problematike zagaivanja zraka kroz izradu prostornih i
urbanistikih planova.

Danas je posebno znaajno:

nepostojanje stratekih opredjeljenja drave vezano za usmjeravanje

snabdijevanja energijom, posebno obnovljivim izvorima energije;
nepostojanja bilo kakvih programa sanacije toplotnih gubitaka stambenog i
poslovnog prostora;
sistem monitoringa kvaliteta zraka, kao alat u upravljanju kvaliteta zraka, je tek u
povoju.

Instrumenti kao to su izrada studija utjecaja na okolinu, te planova aktivnosti na dostizanju

ciljeva datih Zakonom o zatiti zraka, daju rezultate. Aktivan pristup obavezama koje slijede
iz meunarodnih konvencija, te ukljuenje u meunarodne programe, posebno one koji se
odnose na emisiju kiselih gasova (SO2 i NOx), dali bi dobre rezultate za paralelno smanjenje
zagaenja zraka i poboljanje ekonomske efikasnosti privreivanja.

3.8 Upravljanje otpadom

Komunalni otpad. Godinje se u FBiH po glavi stanovnika proizvede 270 kg otpada. Otpad
se prikuplja neselektivno, pa se esto u komunalnom otpadu nalaze i pojedine kategorije
industrijskog, medicinskog i drugih vrsta otpada. Ukupno 40% prikupljenog otpada se odlae
na opinska nesanitarna odlagalita, kojih ima 54. Ukupno 36% proizvedenog otpada se
uope ne zbrinjava od strane komunalnih preduzea. U situaciji loe pokrivenosti uslugama
prikupljanja otpada za oekivati je veliki broj neureenih i nekontroliranih deponija. Na
teritoriji Federacije nalazi se oko 2.000 lokacija takozvanih nekontroliranih (divljih) deponija

27

na povrini od 974.221 m2, izuzev u Sarajevskom kantonu i Kantonu 10, gdje ovakva
odlagalita nisu uoena ba u svim opinama. U drugim kantonima ih ima svugdje, a najvie
u Zeniko-dobojskom i Tuzlanskom kantonu. Odlae se komunalni, industrijski, inertni i
otpadi animalnog porijekla. Trenutno u FBiH postoji samo jedno sanitarno odlagalite u
Sarajevu, jedno je u izgradnju u Zenici i tri su u pripremi, dok 32 opine uope nemaju
rijeen status i/ili potpisan meuopinski sporazum za regionalno deponiranje. Osnovu za
razvoj regionalnog upravljanja ine planovi upravljanja otpadom, koji su u skladu sa
Zakonom o otpadu trebali donijeti kantoni. Niti jedan kanton nije donio plan, niti propis kojim
se definiraju uvjeti za planiranje upravljanja otpadom u opinama, kao i zadaci opina. Za
realizaciju koncepta regionalnog upravljanja otpadom, u svim svojim aspektima i nivoima,
potrebno je jasno definirati realistine izvore finansiranja da bi koncept bio uspjeno
realiziran. Trenutni izvori (kredit Svjetske banke i budetska sredstva pojedinih kantona) nisu
dovoljni za potpunu realizaciju koncepta. Prihodi koji se ostvaruju iz jedinog ekonomskog
instrumenta Korisnika naknada za prikupljanje i odlaganje komunalnog otpada, ija stopa
naplate varira 50-70%, su nedovoljni za "full cost recovery" (trokovi prikupljanja i odlaganja
u potpunosti pokriveni od strane korisnika). Iz ostvarenih prihoda, ak i u sluaju 100%
naplate, gotovo je nemogue finansirati razvojne projekte koji potiu primjenu naela iz
Zakona o otpadu: prevencije, odvojenog prikupljanja i reciklae. U prilog tome govore i
rezultati ostvareni na reciklai ambalanog otpada. Nije usvojen propis o sistemu naknada i
depozita za ambalani otpad. Nema EI koji promoviraju prevenciju stvaranja otpada i
reciklau, niti subvencija za investicije u postrojenja za reciklau i u mreu prikupljanja i
transporta sirovina.
Industrijski otpad. Industrija u FBiH godinje proizvede oko 2.4 milona tona otpada od ega
opasni otpad ini manje od 0,5% mas. Samo oko 10% ili manje nastalog industrijskog otpada
je adekvatno zbrinuto, dok se ostatak neadekvatno odlae na nezatieno tlo u ili van kruga
industrijskih postrojenja, neadekvatno spaljuje, pa ak i prosipa u vodotoke. Zbog raznolikosti
prirode i sastava, utjecaji industrijskog otpada na okoli su mnogobrojni i razliiti. Industrijske
grane i pogoni koji prema koliini i karakteristikama stvorenog otpada predstavljaju
najznaajnije generatore industrijskog otpada su: termoelektrane i hidroelektrane, rudnici,
metalurka industrija, metalopreraivaka industrija, dio bazne hemijske industrije i koarska
industrija. Procjenjuje se da je najmanje 170 ha povrine nezatienog zemljita na podruju
FBiH prekriveno akumuliranim neadekvatno odloenim industrijskim otpadom iz velikih
industrijskih pogona, prije svega ljakom i pepelom iz velikih kotlova. Pouzdani podaci o
koliinama i kategorijama otpada koje proizvode industrijski pogoni generalno nisu dostupni.
Oekuje se da e ovi podaci biti dostupni nakon to za sve postojee podlone industrijske
pogone i postrojenja budu podneseni zahtjevi za odobravanje planova aktivnosti, odnosno
zahtjevi za izdavanje okolinih dozvola, u skladu sa Zakonom o zatiti okolia. U skladu sa
Zakonom o upravljanju otpadom FBiH (lan 19 i 20), industrijski pogoni koji podlijeu obavezi
pribavljanja okoline dozvole morat e izraditi Planove upravljanja otpadom i imenovati lice
zadueno za pitanja upravljanja otpadom.
Otpad iz poljoprivrede, umarstva i stoarstva. Godinje u FBIH nastane:

oko 12.000 t etvenih ostataka, 70.000 t ubuale silae i sijena, 500 t/ god. otpadnih
biljnih tkiva nastalih uklanjanjem biljne mase sa mea, kanala, pored puteva,
neobraenih parcela, ekonomskih dvorita i sl. (ambrozija i drugi korovi), 180 t
otpadne ambalae od upotrebe pesticida (koja sadri opasne materije), te 1.230
t/god. otpadne plastike i ambalae (vree od gnojiva, sjemena, ambalaa od
sjemenskog materijala);
oko 4.800 t/god. otpadnih ivotinjska tkiva (mortalitet zdrave stoke, te uginule uslijed
zaraznih bolesti na nivou 2006. god.), oko 40 t/god uginule ribe, te oko 4,6 miliona
t/god. proizvedenog stajnjaka od kojeg u konanici kao otpad zavri oko 40 % tj. oko
1,85 miliona t/godinje;

28

oko 376.400 m3/god. otpada od iskoritavanja uma, a koji je biorazgradiv i ostaje u

umi.

Upravljanje ovom vrstom otpada je na veoma niskom nivou jer ne postoji primijenjen
adekvatan sistem za zbrinjavanje otpada iz ovih djelatnosti, posebno za zbrinjavanje
ivotinjskih tkiva koja predstavljaju kako okolini tako i zdravstveni problem. Zakonom o
otpadu je previeno da se u saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede, vodoprivrede i
umarstva donesu propisi o: I) posebnim zahtjevima za biorazgradive poljoprivredne otpade,
II) uvjetima i zahtjevima za koritenje kanalizacionog mulja u poljoprivredi, III) uvjetima i
zahtjevima za ivotinjski otpad, te IV) uvjetima i zahtjevima za ostatke i otpade nastale
proizvodnjom i koritenjem hemikalija u poljoprivredi. S obzirom na kritino stanje sa
konanim zbrinjavanjem otpada ivotinjskog porijekla, urgentno je potrebno rjeavati ovaj
problem na okolino i sanitarno prihvatljiv nain. Problem se moe rjeavati zajedno sa
traenjem koncepta za zbrinjavanje klaonikog otpada, koji u sadanjem stanju predstavlja
ozbiljan izvor zagaenja zemljita i voda, kao i opasnost po ljudsko zdravlje.
Medicinski otpad. Ukupna proizvodnja otpada iz zdravstvenih ustanova u FBiH iznosi 2,2
kg/osobi/god ili cca. 5000 t/g od ega je oko 50% opasni medicinski otpad. Ukupna
proizvodnja otpada iz veterinarskih ustanova je 20 t/g. Otpad iz zdravstvenih i veterinarskih
ustanova se uglavnom prikuplja bez razdvajanja na izvoru, te se najee mijea sa
komunalnim otpadom. 18% otpada iz zdravstvenih ustanova i 12% otpada iz veterinarskih
ustanova u FBiH se odlae na sanitarnu deponiju, 0,5 % otpada se inkapsulira i/ili izvozi na
nekodljivo zbrinjavanje, dok se ostali nastali otpad odlae neadekvatno i uglavnom zajedno
sa komunalnim otpadom. Samo 2 zdravstvene i 2 veterinarske ustanove u FBiH imaju
opremu za nekodljivo unitavanje dijela medicinskog otpada. Nije donesen ni jedan propis
iz oblasti upravljanja otpadom iz zdravstvenih institucija, dok samo jedan kanton ima upute
za upravljanje medicinskim otpadom, koje se jo uvijek ne primjenjuju u punom obimu.
Zakonom o otpadu bilo je predvieno da se u saradnji sa ministrom zdravlja donesu slijedei
propisi:

Propis o aktivnostima upravljanja otpadom i zadataka vezano za kliniki otpad;

Propis o aktivnostima upravljanja otpadom i zadataka vezano za ljudske lijekove;
Propis o zahtjevima javnog zdravstva za razliite aktivnosti i operacije
upravljanja otpadom.

Prema navodima Savjetodavnog vijea za okoli/ FMOIT, iz FBiH je posljednjih godina

izvezeno ak oko 40.000 t opasnog otpada radi adekvatnog zbrinjavanja u drugim zemljama.
3.9 Lista indikatora
Stanje okolia FBiH, detaljno obraeno u Izvjetaju o stanju okolia FBiH 2007.godine, je
utvreno na osnovu identificirane liste okolinih indikatora, te proraunu vrijednosti
indikatora. Lista koritenih indikatora je prikazana u donjoj tabeli.
PRIRODA
Prirodno okruenje
Biodiverzitet
Geoloka raznolikost
Prirodno naslijee
Konverzija stanita
Konverzija primarnih ekosistema
Konverzija sekundarnih stanita
Prekomjerna eksploatacija resursa
Zagaenje
Utjecaj klimatskih promjena na prirodu

[Tip indikatora]

[P]
[P]

29

Invazivne vrste
Stanje javne svijesti
Identifikacija (rangiranje) ekosistema sa visokim vrijednostima bioraznolikosti
Opis posebno vrijednih podruja
Tabela 4: Lista okolinih indikatora stanja prirode u FBiH
VODA
Koritenje voda
Koritenje vode za vodosnabdijevanje
Koritenje voda za navodnjavanje
Koritenje voda za industriju
Zatita voda
Odvodnja i tretmanotpadnih voda domainstava i industrije
Emisije organske materije
Kvalitet povrinskih voda
Kvalitet podzemnih voda
Kvalitet vode za pie
Zatita od voda
Podruje pod prijetnjom poplava
Tabela 5: Lista okolinih indikatora stanja voda u FBiH

[Tip indikatora]

ZEMLJITE
Struktura ukupnog zemljita
Struktura urbaniziranog zemljita
Koritenje zemljita
Promjena namjene
Godinji prosjek pretvaranja poljoprivrednog zemljita
Razvijenost sistema monitoringa koritenja zemljita
Zatita zemljita
Emisije u zemljite
Antropogena i specijalna degradacija zemljita
Osjetljivost zemljita
Kiselost zemljita
Kontaminacija tekim metalima i ostalim hemijskim agensima
Zdravstveno stanje zemljita
Fiziki gubitak zemljita
Zbijenost zemljita
Struktura prema bonitetnim klasama
Razvijenost monitoringa kvaliteta zemljita
Certificirane ume FSC
Tabela 6: Lista okolinih indikatora stanja zemljita u FBiH

[Tip indikatora]
[S]
[S]

[P]
[P]
[P]
[R]
[P]
[S]
[S]
[S]
[S]

[P]
[S]
[R]
[P]
[P]
[P]
[S]
[S]
[S]
[S]
[S]
[S]
[R]
[R]

ENERGIJA
[Tip indikatora]
Ukupna (domaa) proizvodnja energije u FBiH
[S]
Ukupna potronja primarne energije po vrsti energenta u BiH
CSI 029 [D]
Ukupna energijska intenzivnost u BIH
CSI 028 [R]
Potronja obnovljive energije u BIH
CSI 030 [R]
Elektrina energija iz obnovljivih izvora u BiH
CSI 031 [R]
Tabela 7: Lista okolinih indikatora stanja energetskog sektora u FBiH
ZRAK
[Tip indikatora]
Emisije u zrak
Emisija prekursora ozona CH4, CO, NOx i NMVOC u BiH
CSI 002 [P]
Emisije primarnih estica i sekundarnih prekursora estica PM10, SO2, NOx i NH3 CSI 003 [P]
-

30

Kvalitet zraka
Proizvodnja i potronja spojeva koji oteuju ozonski omota
Kiselost (pH) padavina
Izloenost ekosistema acidifikaciji atmosfere, eutrofikaciji i ozonu
Prekoraenje graninih vrijed. parametara kvaliteta zraka u urbanim podrujima
Sadraj tekih metala u ukupnim lebdeim esticama
Monitoring
Pregled stanja monitoringa kvaliteta zraka
Tabela 8: Lista okolinih indikatora stanja zraka u FBiH

[P]
[S]
[S]
[S]
[S]
[S]

OTPAD
[Tip indikatora]
Komunalni otpad
Izgraenost regionalnih deponija (Posebno definiran indikator)
[R]
Generiranje i reciklaa ambalanog otpada
CSI 017 [P]
Industrijski otpad
Proizvodnja industrijskog otpada
[P]
Opasni otpad iz industrije
[P]
Neopasni otpad iz industrije
[P]
Stanje okolia i posljedice
[S] i [I]
Zbrinjavanje otpada iz industrije
[R]
Otpadna ulja (iz industrije i cjelokupnog transporta)
Stare gume vozila (iz industrije i cjelokupnog transporta)
Stari akumulatori iz vozila (iz industrije i cjelokupnog transporta)
Neupotrebljiva stara vozila
Elektronski i elektrini otpad
Medicinski otpad
Ukupna koliina otpada iz zdravstvenih ustanova
[P]
Proizvodnja opasnog medicinskog otpada
[P]
Proizvodnja otpada iz veterinarskih ustanova
[P]
Primjena pojedinanih naina adekv. zbrinjavanja otpada iz zdr.i vet. ustanova
[R]
Otpad iz poljoprivrede i umarstva
Produkcija otpada u poljoprivredi biljna proizvodnja
[P]
Produkcija otpada u poljoprivredi stoarstvo
[P]
Produkcija otpada u umarstvu
[P]
Povrina pod organskom proizvodnjom
[R]
Povrina pod integralnom proizvodnjom
[R]
Tabela 9: Lista okolinih indikatora stanja sektora upravljanja otpadom u FBiH

31

4. CILJEVI I MJERE
4.1 Uvod
Nakon provedene analize i utvrivanja trenutnog stanja okolia u Federaciji BiH stekli su se
uvjeti za odreivanje adekvatnih ciljeva i mjera, koji dovode do poboljanja stanja okolia u
narednom periodu. Gledano u duhu DPSIR metodologije planiranja razvoja sektora okolia,
prethodno odreeni indikatori D (okolnosti), P (pritiska) i S (stanja) osiguravaju preduvjete za
definiranje odgovora drutva (R) s ciljem poboljanja stanja okolia, a time i smanjenja
utjecaja na zdravlje ljudi (I indikatori ovom analizom nisu obraivani). Federalna strategija
zatite okolia donosi strukturno razraeno strateko opredjeljenje FBiH ka efikasnim
mehanizmima upravljanja okoliem.

Tabela 10: Komponente zatite okolia u okviru Federalna strategije zatite okolia

S obzirom na zajedniki karakter pojedinih stratekih odredbi za sve komponente zatite

okolia, prve tri grupe ciljeva i mjera, a to su 1. Pravni okvir, 2. Institucionalni okvir i 3.
Ekonomski instrumenti, sadre ciljeve i mjere za prirodu, zemljite, zrak i otpad. Ciljevi i
mjere koje su usmjerene ka tehnikom aspektu sektora okolia su obraene odvojeno, tj. po
kategorijama okolia kojem pripadaju.

Tabela 11: Piramidalni raspored osnovnih grupa ciljeva

Koncept odreivanja ciljeva i mjera za sve komponente Strategije je prilagoen jedinstvenom

pristupu za sve oblasti. Veina dijelova Strategije prvenstveno ima odreen krovni cilj, koji je
opeg karaktera, i upuuje na usmjerenost svih odredbi Strategije ka jednom zajednikom

32

cilju. Kako svaka od oblasti sadri niz kompleksnih podruja koja se cjelovito obrauju, za
svaku komponentu su definirani strateki ciljevi.
4.2 Pravni okvir
Temeljnim se kamenom integracije smatra usaglaavanje ili harmonizacija s korpusom
zakonodavstva za okoli EU, ukljuujui i legalne i institucionalne aspekte. Monumentalnost
posla koji zemlja (kandidat) treba uiniti na putu prilagoavanja evropskom zakonodavstvu u
podruju zatite okolia, moe se samo naslutiti. Evropsko zakonodavstvo za okoli ini oko
300 pravnih dokumenata (direktiva, uredbi, i odluka) razvrstanih u 11 skupina, koje govori o
opsegu koji legislativa pokriva i na nain razgranienja glavnih segmenata.
Transpozicija legislative EU i integracija prenesenog zakonodavstva u zakonodavstvo FBiH
predstavljat e vrlo sloen i dugotrajan posao, jer skup normi i ogranienja treba ugraditi u
postojei ustavno-pravni sistem. Proces e paralelno tei za mnoga podruja pa e jedan od
prioriteta biti uspostava pravne koordinacije. Transpozicija zakonodavstva u podruju
zatite okolia ima i ire znaenje od normiranja ponaanja. Smatra se kako legislativa iz
podruja zatite okolia posebno utjee na dva podruja i to: na slobodnu cirkulaciju robe, te
na trino nadmetanje, budui da primjena okoline legislative namee restrikcije protoku
roba i utjee na konkurentsku sposobnost preduzea. Tako e se prilagoavanje evropskom
zakonodavstvu u podruju zatite okolia, zasigurno osjetiti i u drugim sektorima. Ono to je
u ovom momentu jako vano je da se u potpunosti provedu vaei propisi u koje su malim
dijelom inkorporirani zahtjevi EU legislative.
Sistem upravljanja okoliem, koji je definiran u zakonodavstvu EU i meunarodnom pravu
temelji se u nastojanju za:

potivanjem propisa,
trajnim poboljanjima i
spreavanju zagaivanja

Prihvaanje ovakvog sistema upravljanja okoliem predstavlja strateku odluku, koja

zahtijeva razumne pravne mjere, te mjere za ekonomsko i organizacijsko ulaganje, kojom se
ostvaruje i znatna ekonomska korist za dravu.

Tabela 12: Pravni okvir Strateki cilj 1.1

33

Strateki cilj 1.1: Unapreenje pravnog okvira kroz pribliavanje standardima okolia EU a,
s ciljem postizanja zatite zdravlja ljudi i okolia i odrivog upravljanja okoliem.
Strateki cilj u pogledu pravnog aspekta za zatitu okolia je:
Unapreenje pravnog okvira kroz pribliavanje standardima okolia EU s
ciljem postizanja zatite zdravlja ljudi i okolia i odrivog upravljanja okoliem.
Za postizanje ovog stratekog cilja predviena su tri operativna cilja i to:
1.1.1 Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih meunarodnih obaveza
1.1.2 Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU
1.1.3 Integrirati evropske sektorske politike o pitanju okolia u sektorske politike FBiH
Operativni cilj 1.1.1: Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih
meunarodnih obaveza
Ovaj operativni cilj e se ostvariti poduzimanjem sljedeih mjera:
1.1.1.1 Usaglaavanje domaih propisa (horizontalno i vertikalno)
1.1.1.2 Izmjene i dopune zakona sa ciljem stvaranja pravnog osnova za provedbu mjera
iz Strategije
1.1.1.3 Izrada i usvajanje prostorno-planske dokumentacije na svim nivoima i Strateke
procjene utjecaja
1.1.1.4 Usvajanje programa i planova propisanih zakonom
1.1.1.5 Jaanje inspekcijskog nadzora
1.1.1.6 Usvajanje podzakonskih akata za koje postoji pravna osnova u setu zakona o
zatiti okolia
Da bi se osigurala striktna provedba propisa potrebno je izvriti usaglaavanje vaeih
propisa. To se prvenstveno misli na usaglaavanje kantonalnih sa federalnim, jer se
deavalo da kantoni usvoje svoju regulativu prije nego je to uinila Federacija. Iako su
Federalni propisi definirali obavezu kantona da u utvrenim rokovima izvre usaglaavanje, u
nekim sluajevima to je izostalo.
Isto tako postoje sluajevi neusklaenosti federalnih sa propisima na nivou drave BiH.
Najbolji primjer za to je Federalni zakon o inspekcijama3 koji definira da Federalna inspekcija
vri inspekcijski nadzor nad izvravanjem federalnih propisa, u okviru nadlenosti
odreenih istim (l. 42. Zakona o inspekcijama). Meutim, primjera radi, Zakon o
veterinarstvu BiH4 propisuje da nadleni organi entiteta i Brko distrikta obavljaju neposrednu
inspekcijsku kontrolu nad provoenjem Zakona o veterinarstvu, drugih propisa i
meunarodnih ugovora, koji se odnose na pitanja iz oblasti veterinarstva (l. 83. Zakona o
veterinarstvu BiH). Dakle, Federalni zakon je utvrdio nadlenost Federalne inspekcije i to
samo za provedbu federalnih propisa, pa bez obzira to zakon na viem nivou vlasti definira
nadlenost organa na niem nivou vlasti, ovakvom formulacijom je Federalnoj inspekciji
onemogueno postupanje po Zakonu drave BiH. Ovo jo ima teu posljedicu kad se ima u
vidu vrijeme donoenja ovih propisa. Federalni zakon je usvojen 2005. godine, a Dravni
zakon 2002. god. U ovom sluaju je zakonodavac trebao imati ovo u vidu i Federalni zakon
uskladiti sa ve usvojenim Zakonom na nivou BiH.
Osim ove vertikalne neusklaenosti propisa (kanton, FBiH, BiH) neophodno je izvriti i
horizontalno usaglaavanje vaeih propisa. Jedan od primjera je Zakon o prostornom
3
4

Sl. novine FBiH br. 69/05

Sl. glasnik BiH, br. 34/02

34

planiranju i koritenju zemljita na nivou FBiH5 i Federalni zakon o zatiti okolia6. Zakon o
zatiti okolia u l. 67. definira da: za pogone i postrojenja za koje nije potrebno pribavljanje
okoline dozvole, nadleni organ mora kod izdavanja urbanistike suglasnosti voditi rauna o
ispunjenju zahtjeva zatite okolia". Takvog zahtjeva nema u Zakonu o prostornom
planiranju i koritenju zemljita na nivou FBiH, pa je u tom smislu neophodno izvriti
odgovarajuu dopunu istog, a samim tim i horizontalno usaglaavanje. Neophodno je
dopuniti lan 39. Zakona o prostornom planiranju i koritenju zemljita na podruju FBiH, na
nain da se predvidi da zahtjev za urbanistiku saglasnost sadri "obrazloenje zahtjeva sa
podacima potrebnim za utvrivanje uvjeta zatite okolia, za graevine, odnosno pogone i
postrojenja za koje nije potrebno pribavljanje okoline dozvole".
U Akcionom planu taksativno su navedeni propisi za ije usvajanje je neophodno osigurati
pravnu osnovu u zakonu.
Kao jedna od mjera za ostvarivanje ovog operativnog cilja je usvajanje prostorno planske
dokumentacije na svim nivoima vlasti zajedno sa stratekom procjenom utjecaja, koja bi
uveliko olakala postupak kod izdavanja dozvola. Usvajanjem podzakonskih akata za koje
postoji pravna osnova u setu zakona o zatiti okolia i za ije usvajanje su istekli rokovi, kao i
za usvajanje zakonom definiranih planova i programa, finalizirao bi se trenutno pravni okvir,
koji u narednom desetogodinjem periodu treba stalno dograivati i unapreivati. Meutim,
za stvarnu provedbu vaeih i propisa ije se usvajanje oekuje, kljunu ulogu e imati
inspekcijski organi. Bez adekvatno osposobljene inspekcije ne moe se oekivati, ni striktna
provedba propisa, ni provedba preuzetih meunarodnih obaveza.
Operativni cilj 1.1.2: Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU
BiH je parafirala Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju s EU 3. decembra 2007. godine.
Neizvjesno je kada e doi do potpisivanja istog, jer e to zavisiti od brzine ispunjavanja
uvjeta koje je EU postavila pred organe vlasti BiH. Potpisivanjem Sporazuma BiH e stupiti u
ugovorni odnos sa EU i zadatak BiH e biti da provede sve dogovoreno u Sporazumu i da
nastavi sa svojim aktivnostima u ispunjavanju kriterija za punopravno lanstvo.
Nakon potpisivanja Sporazuma sljedei korak je sticanje statusa zemlje kandidata za
lanstvo u EU. Do tada BiH treba da pripremi plan aktivnosti za provedbu Sporazuma kako bi
se uspostavile osnove pribliavanja Evropskoj uniji. Plan e zajedno sa prioritetima iz
Evropskog partnerstva u okviru Strategije integriranja BiH u EU initi Program integriranja
BiH u EU. Kada BiH stekne status zemlje kandidata, tek onda e imati irom otvoren pristup
pretpristupnim fondovima, a do tada e veinu aktivnosti, na ispunjavanju kriterija za
punopravno lanstvo u EU, morati osigurati iz svojih sredstava.
Usklaivanje zakonodavstva sa zakonodavstvom EU je bez sumnje najkompleksniji i
najdugotrajniji posao u cjelokupnom procesu evropskih integracija koji zahtijeva tijesnu
meuinstitucionalnu suradnju na horizontalnom i vertikalnom nivou. BiH je u fazi i
dobrovoljnog i obaveznog usklaivanja svog zakonodavstva. BiH je u fazi dobrovoljnog
usklaivanja jer jo nije potpisala Sporazum o stabilizaciji i pridruivanju i zato to e taj
proces postati obaveza za BiH nakon to taj Sporazum zakljui. BiH je u fazi obaveznog
usklaivanja zato to je Vijee ministara BiH krajem 2003. godine usvojilo Odluku o
procedurama u procesu usklaivanja zakonodavstva BiH sa acquis communautaire7, kojom
se obavezuju institucije i drugi organi uprave BiH na usklaivanje zakonodavstva BiH sa
propisima EU. Odlukom o nainu ostvarivanja koordinacije u procesu prikljuenja BiH u EU8,
5

Sl. novine FBiH, br. 2/06

Sl. novine FBiH, br. 33/03
7
Slubeni glasnik BiH, broj 44/03
8
Slubeni glasnik BiH, broj 44/03
6

35

koju je takoer usvojilo Vijee ministara BiH, osigurava se efikasno upravljanje evropskim
integracionim procesima.
Strateka procjena utjecaja na okoli (SPUO) predstavlja postupak kojim se razliiti razvojni
planovi i programi ocjenjuju sa stajalita vrijednosti i ciljeva ouvanja prirodnih resursa i
okolia, odnosno predstavlja vrednovanje prostorno-planskog dokumenta sa stajalita
ekolokih i okolinih kriterija i parametara. Vaan kriterij pri tom je odrivost, odnosno odrivi
razvoj podruja za koji se planovi i programi rade.
Postupak izrade SPUO je utvren EU Direktivom 2001/42/EC Evropskog parlamenta i Vijea
o procjeni utjecaja odreenih planova i programa na okoli. Do 21.07.2004. drave lanice
EU morale su zahtjeve SPUO Direktive obavezno integrirati u svoju nacionalnu legislativu. U
meuvremenu to je primijenjeno i razvijeno u gotovo svim dravama lanicama.
BiH se nalazi na poetku procesa prilagoavanja pravnim aktima Evropske unije i u okviru
toga neophodno je izraditi akt kojim e se definirati postupak izrade Strateke procjene
utjecaja na okoli, jer Zakon o zatiti okolia samo kroz dva lana definira ovo pitanje.
Strateka procjena utjecaja na okoli nema zakonodavnu snagu, ve je savjetodavni
instrument i alat koji bi donositeljima odluka pomogao u osiguravanju vieg stepena zatite
okolia i doprinio integraciji okolinih pitanja u pripremi i donoenju planova i programa.
Ovaj operativni cilj e se ostvariti poduzimanjem sljedeih mjera:
1.1.2.1 Provedba Ugovora o uspostavi energetske zajednice
1.1.2.2 Pokretanje inicijative za ratifikaciju meunarodnih ugovora
1.1.2.3 Usvajanje Strategije o pribliavanju zakonodavstvu EU iz podruja zatite
okolia/Program prilagodbe uz:
definiranje dinamike prilagodbe zakonodavstva sa EU
zakonodavstvom,
procjenu trokova prilagodbe,
finansijske izvore za prilagodbu.
1.1.2.4 Stalne analize usklaenosti propisa sa acquis za okoli
1.1.2.5 Usvajanje novih i usklaivanje postojeih propisa sa propisima EU

Mjera 1.1.2.1: Provedba Ugovora o uspostavi energetske zajednice

Evropska zajednica i zemlje Balkana (Albanija, Bugarska, Bosna i Hercegovina, Hrvatska,
Makedonija, Crna Gora, Rumunija, Srbija, kao i Prijelazna uprava Ujedinjenih naroda na
Kosovu, objedinjujui Atinski proces i Atinski memorandum o razumijevanju iz 2002. i 2003.
godine potpisali su Ugovor o uspostavi energetske zajednice (Brisel, 22. 11. 2005. Sarajevo
27. 07. 2006).
Ugovor o uspostavi energetske zajednice je do sada jedini ugovor BiH i EU vezan za
konkretne obaveze primjene direktiva Evropske unije sa podruja okoline.
Osnovni ciljevi Ugovora su:

implementacija ACQUIS communautaire (zakonodavstvo Evropske zajednice) o

energiji, okolini, konkurenciji i obnovljivoj energiji;
uspostava specifinog regulatornog okvira, koji doputa uinkovito djelovanje
trita mrene energije na cijeloj teritoriji ugovornih strana, te na dijelu teritorija
Evropske zajednice;
stvaranje, za stranke ugovora, trita mrene energije bez unutarnjih granica.

36

"Acquis communautaire o okolini", u okviru Ugovora posebno se odnosi na:

1. Direktivu Vijea 85/337/EC od 27. juna 1985. godine o procjeni efekata odreenih
javnih i privatnih projekta na okoli, kako je ona dopunjena Direktivom Vijea
97/11/EC od 3. marta 1997. godine i Direktivom 2003/35/EC Evropskog parlamenta i
Vijea od 26. juna 2003. godine;
2. Direktivu Vijea 1999/32/EC od 26. aprila 1999. godine o smanjenju sadraja
sumpora u odreenim tenim gorivima te dopunskom Direktivom 93/12/EEC;
3. Direktivu 2001/80/EC Evropskog parlamenta i Vijea od 23. oktobra 2001. godine o
ograniavanju emisija odreenih zagaivaa/polutanata u zrak iz velikih pogona za
sagorijevanje;
4. Implementaciju lana 4.(2).Direktive 79/409/EEC Vijea od 2. aprila 1979. godine o
zatiti divljih ptica.
Ugovorom je predvien vremenski raspored implementiranja Acquisa o okolini i to prema
sljedeem rasporedu:

Direktiva Vijea 85/337/EEC o ocjeni efekata odreenih javnih i privatnih

projekta na okolinu, nakon stupanja na snagu ovog Ugovora.
Direktiva Vijea 1999/32/EC o smanjenju sadraja sumpora u odreenim tenim
gorivima i dopunsku Direktivu 93/12/EEC do 31. decembra 2011. godine.
Direktiva 2001/80/EC Evropskog parlamenta i Vijea o ogranienju emisije
odreenih polutanata u zrak iz velikih pogona za sagorijevanje do 31. decembra
2017. godine.
lan 4(2) Direktive 79/409/EEC Vijea od 2. aprila 1979. godine o ouvanju
divljih ptica po stupanju na snagu Ugovora.

to se tie primjene obnovljivih izvora energije i mjere za poboljanje energijske efikasnosti

svaka Ugovorna strana je bila obavezna da Evropskoj komisiji u roku od godinu dana, od
datuma stupanja na snagu ovog Ugovora, dostavi svoj plan implementacije:

Direktive 2001/77/EC Evropskog parlamenta i Vijea od 27. septembra 2001.

godine o promociji elektrine energije proizvedene iz obnovljivih izvora energije
na unutarnjem tritu elektrine energije;
Direktive 2003/30/EC Evropskog parlamenta i Vijea od 8. maja 2003. godine o
promociji upotrebe bio-goriva ili drugih obnovljivih goriva za transport.

Mjera 1.1.2.2: Pokretanje inicijative za ratifikaciju meunarodnih ugovora

Pravni okvir za ratifikaciju meunarodnih ugovora u BiH predstavlja Zakon o postupku
zakljuivanja i izvravanja meunarodnih ugovora9 koje je usvojila Parlamentarna skuptina
BiH na sjednici Predstavnikog doma odranoj 18. oktobra 2000. godine i na sjednici Doma
naroda odranoj 23. oktobra 2000. godine. Zakon je objavljen 30. novembra 2000. godine, a
stupio je na snagu 8. decembra 2000. godine.
Ovim Zakonom ureen je postupak za zakljuivanje i izvravanje meunarodnih ugovora kao
i sve druge radnje koje su u vezi sa tim procesom.

Slubeni glasnik BiH, broj 29/00

37

U kontekstu meunarodnih aktivnosti, vano je napomenuti da, u skladu sa Ustavom BiH,

drava BiH ima iskljuivu nadlenost da zakljuuje meunarodne sporazume.
U skladu sa gore spomenutim Zakonom, svaki entitet moe sklapati ugovore sa dravama i
meunarodnim organizacijama uz saglasnost Parlamentarne skuptine BiH.
Potpisivanjem meunarodnog ugovora obavljen je prvi i najlaki dio posla drugi korak je
njeno ratificiranje u Parlamentu BiH, a trei i najvaniji korak predstavlja izmjene domaeg
zakonodavstva, kako bi se dovelo u sklad sa preuzetim obavezama.
Drava, potpisivanjem meunarodnog ugovora preuzima i brojne obaveze, a prije svega da
e donijeti propise koji e omoguiti provedbu ugovora i uspostaviti eventualno relevantnu/e
instituciju/e.
Prijedlog konvencija za ratifikaciju dat je u dijelu koji zasebno obrauje komponente okolia.
Mjera 1.1.2.3: Usvajanje Strategije o pribliavanju zakonodavstvu EU iz podruja zatite
okolia/Program prilagodbe uz:

definiranje dinamike prilagodbe zakonodavstva sa EU zakonodavstvom,

procjenu trokova prilagodbe,
finansijske izvore za prilagodbu.

Svrha ove strategije (mjere) je pomoi Ministarstvu okolia i turizma u pripremi i izmjenama
okolinog zakonodavstva za ispunjavanje zahtjeva Evropske unije. Pribliavanje
zakonodavstva jedinstvena je obaveza lanstva u Evropskoj uniji. To znai da zemlje koje se
ele pridruiti Evropskoj uniji moraju uskladiti svoje nacionalne zakone, propise i postupke na
nain da oni ukljuuju cjelokupnu grau zakonodavstva EU sadranog u acquis
communautaire, takoer poznatog kao acquis.
Acquis communautaire ukljuuje sve pravne akte direktive, uredbe i odluke usvojene na
temelju Ugovora koji predstavljaju osnovni zakon Evropske unije i Zajednice. On ukljuuje:

cjelokupno zakonodavstvo Zajednice,

sva naela zakona i odluke Evropskog suda pravde,
sve meunarodne sporazume potpisane od Evropske komisije i protumaene u
deklaracijama i rezolucijama Vijea ministara.

Dakle, acquis sadri puno vie od formalnih pravnih tekstova. Budue zemlje lanice moraju
se uskladiti s duhom kao i sa slovom zakonodavstva EU. Obveza pribliavanja nacionalnih
zakona, institucija i postupaka nastavlja se i nakon pristupanja. Stoga je pretpristupni proces
pribliavanja prilika za drave da reformiraju svoje institucije i postupke, te da obue svoje
osoblje za dnevne odgovornosti i procese izrade, provedbe i izvrenja zakona Evropske
unije.
U Agendi 2000. EU prihvaa da se ni od jedne zemlje kandidata ne moe oekivati da se u
potpunosti uskladi s acquisom u blioj budunosti. Zato: "u partnerstvu s Unijom treba
izraditi i poeti provedbu realnih dugoronih nacionalnih strategija za postupno efikasno
usklaivanje u svim zemljama kandidatima prije pridruivanja, a posebno u rjeavanju pitanja
zagaivanja vode i zraka. Ove strategije trebaju odrediti kljune prioritete i ciljeve koje treba
postii prije datuma pridruivanja kao i vremenske rokove za daljnje potpuno usklaivanje;
budue obaveze trebaju biti ukljuene u ugovore o pridruivanju. Sve nove investicije trebaju
biti usklaene s acquisom.10
10

Agenda 2000, Volume I, Communication: For a Stronger and Wider Union, DOC/97/6, 15.07.1997, str. 65.

38

Mjera 1.1.2.4: Stalne analize usklaenosti propisa sa acquis za okoli

U 2006. godini zapoela je implementacija projekta sa nazivom Praenje napretka
usaglaenosti okoline legislative zemalja: Albanije, BiH, Srbije, Crne gore i Kosova sa EU
legislativom. Projekt je finansirala EC iz Brisela. Izvjetaj koji je uraen u julu 2007. godine
dao je prvu sliku stepena usaglaenosti domaeg zakonodavstva o okoliu sa EU
zakonodavstvom. U toku 2008. godine bit e pripremljen drugi izvjetaj o stanju
usaglaenosti, koji bi trebao pokazati da li postoji eventualni napredak po ovom pitanju.
Treba naglasiti da se u okviru oba ova projekta prati usaglaenost domaih okolinih propisa
sa ukupno 25 direktiva EU, dok bi se u narednom periodu taj broj poveao na 70 pravnih
akata EU iz sektora okolia. Ovi izvjetaji trebaju ukazati resornom ministarstvu na sve
praznine u legislativi i utjecati na striktnu provedbu mjera zacrtanih u ovoj Strategiji s ciljem
postizanja napretka.
Mjera 1.1.2.5: Usvajanje novih i usklaivanje postojeih propisa sa propisima EU
Usvajanje zakona o okoliu na nivou BiH
Usvajanje dravnog Zakona o okoliu u BiH i uspostavljanje i funkcioniranje Dravne
agencije za okoli i vodu u BiH su identificirani kao glavni pokazatelji napretka unutar
kratkoronih prioriteta za okoli Evropskog partnerstva. Ova injenica je potvrena i u
objavljenim prioritetnim zadacima Vijea ministara gdje je donoenje zakona o zatiti okolia
na nivou drave BiH istaknuto kao jedan od prioritetnih zadataka.
Prema Odluci Vijea ministara, od 16. maja 2002. godine, Ministarstvo vanjske trgovine i
ekonomskih odnosa, kao resorno ministarstvo je nadleno da pripremi nacrt zakona o
okoliu na dravnom nivou. Osim toga, amandmani na Zakon o Vijeu ministara i Zakon o
ministarstvima se ve due vremena nalaze u parlamentarnoj proceduri. Usvajanjem ovih
amandmana trebala bi se uspostaviti pravna osnova za uspostavljanje dva nova
ministarstava na dravnom nivou i to: Ministarstvo poljoprivrede, prehrane i ruralnog razvoja i
Ministarstvo nauke, tehnologije i okolia.
Zakon bi takoer predstavljao pravnu osnovu za osnivanje i finansiranje budue agencije za
okoli i uspostavio bi principe i mehanizme za integriranje okoline problematike u druge
sektore i dao osnove za sveobuhvatan sistem finansiranja i ekonomskih poticaja za
optimiziranje zahtjeva i minimiziranje zagaivanja i gubitaka prirodnih resursa. Takav zakon
bi pomogao BiH u procesu usaglaavanja sa zahtjevima EU i ispunjavanju obaveza
proizalih iz meunarodnih konvencija.
Iako se radi o Federalnoj strategiji zatite okolia, neophodno je naglasiti da je usvajanje
ovog Zakona jedan od prioriteta za itavu BiH, pa samim tim i Federaciju BiH na polju zatite
okolia.
Usvajanje zakona o zatiti od buke
U FBiH ne postoji zakon koji regulira ovu oblast na Federalnom nivou. etiri kantona i to:
Tuzlanski (2004); Bosansko-podrinjski (2005); Srednjebosanski (2000) i Sarajevski kanton
(1999) usvojili su Zakon o zatiti od buke, dok je Zapadno-hercegovaki kanton 2005. godine
ovu oblast regulirao Pravilnikom o doputenom nivou buke.
Znaajan dio okoline regulative EU koja se ne odnosi direktno na drave nelanice, ima
meutim, i za njih odreeni znaaj. Kao primjer upravo je Propis o zatiti od buke. Uputstva
EU o dozvoljenom nivou buke itekako su interesantna za drave nelanice, poto one moraju
da im se prilagode ukoliko ele da izvode graevinske radove u EU (buka graevinskih

39

maina), saobraaj (npr. buka automobilskih motora) ili izvoz (Propisima EU ograniena je
buka koju smiju proizvoditi razni tehniki ureaji, pa ak i takvi kao to su generatori za
zavarivanje ili motorne kosilice za travu).
Iz navedenog neophodno je usvajanje Federalnog zakona o zatiti od buke, usklaenog sa
legislativom EU i odgovarajuih podzakonskih akata neophodnih za njegovu provedbu
(Direktiva koja se odnosi na procjenu i upravljanje bukom u okoliu 2002/49/EC).
Usvajanje zakona o hemikalijama
U FBiH je na snazi Zakon o prometu otrova iz 1992.11 i bodovan je sa nula poena o pitanju
usklaenosti sa tada vaeom regulativom EU. EU propisi o hemikalijama imaju bitan
znaaj neposredno i na drave nelanice kao to je BiH. Razlog za to su pitanja koja se tiu
izvoza i uvoza nekih opasnih hemikalija.
Sektor hemikalija je u nadlenosti vie ministarstava u Federaciji BiH (Federalno ministarstvo
okolia i turizma, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, Federalno
ministarstvo zdravlja, Federalno ministarstvo industrije, energetike i rudarstva). Poseban
sistem posveen hemikalijama trenutno ne postoji. Postojei zakoni/propisi nisu novelirani
saglasno svjetskoj praksi, niti su zavrene aktivnosti za pristupanje meunarodnim
konvencijama, koji se odnose na proizvodnju i koritenje hemikalija. Neke od konvencija koje
imaju dodirne take sa hemikalijama su potpisane i ratificirane. Meutim, razlog njihove
ratifikacije nije bilo unapreenje aktivnosti u oblasti hemikalija, ve taj to te konvencije imaju
i dodirne take sa nekim drugim sektorima, kao to je zatita zraka, upravljanje otpadom,
bioloka raznolikost i dr.
REACH Uredba (Registration, Evaluation and Authorization of Chemichals) je usvojena 18.
dec. 2006. i stupila je na snagu 1. juna 2007. Ovim je uspostavljen novi pravni okvir za
Registraciju, ocjenu, ovlatenja i ogranienja o pitanju hemikalija. Ovim se uspostavlja
jedinstven sistem kontrole komercijalnih proizvoda putem nove Agencije za
hemikalije.
REACH Uredba obuhvata jedno od najkompleksnijih pitanja evropskog zakonodavstva, a cilj
je bio stvoriti evropski nadzorni okvir za hemijske proizvode. Najvea zadaa REACH-a je
zatititi zdravlje stanovnika Evrope i okolia u kojem ive, putem boljeg i efikasnijeg
osiguranja sigurnosnih mjera na supstancama, kroz identifikaciju osobina hemijskih
supstanci i davanje vee odgovornosti industriji kod upravljanja rizicima od hemikalija.
Danas na evropskom tritu postoji vie od sto hiljada hemijskih proizvoda, a za veliku
veinu njih nikada nije uinjena struna procjena njihovih dugoronih uinaka po okoli. Sve
vie naunih istraivanja pokazuje da su bolesti poput astme, odreenih vrsta raka, te bolesti
koje su povezane s odreenim profesijama, esto rezultat odreenog stepena tetnih
hemijskih svojstava okoline. Iz tog razloga REACH je uspostavio sveobuhvatan registar tih
proizvoda i njihovih svojstava, a potie i upotrebu supstituta koji su manje tetni, kada god je
to mogue. Ne samo da e se od svakog proizvoaa ili uvoznika zahtijevati da ocijeni i
registrira proizvod koji prodaje, nego e biti duni upozoriti na mogue rizike. Budua pravila
REACH-a, takoer, ukljuuju razmjenu informacija meu proizvoaima hemikalija kako bi se
smanjio broj potrebnih istraivanja, kao i broj testiranja na ivotinjama. Paket zakona o
hemikalijama ima velik utjecaj na Evropsku uniju i ivote njenih graana. Osim Odbora za
okoli i javno zdravstvo koji je matino radno tijelo, ak devet odbora Evropskog parlamenta
bilo je ukljueno u rad na REACH-u. Iako je postojala jednoglasna podrka ciljevima
REACH-a, meu zastupnicima je postojalo neslaganje oko naina postizanja tih ciljeva,

11

Slubeni list SFRJ 13/91

40

posebno onih vezanih za industrijski sektor, jer dok su jedni stajali na stranu industrije i
zapoljavanja, drugi su branili okoli i javno zdravstvo.

Usvajanje zakona o prirodnim dobrima i dobrima u opoj upotrebi

Vano je ukazati na problem koji je nastao uslijed nepostojanja propisa kojim se definiraju
prirodna dobra i dobra u opoj upotrebi. Naime, Zakonom o koncesijama FBiH12 je propisano
da "predmet koncesije moe biti pravo obavljanja djelatnosti komunalnih i drugih javnih
slubi, a to se utvruje propisom kantona". Meutim, da bi se dodijelila koncesija za
obavljanje komunalnih djelatnosti, potrebno je prethodno definirati posebnim propisima koja
prirodna bogatstva i dobra u opoj upotrebi se koriste za obavljanje ovih djelatnosti.
Uredbom o javnim preduzeima ("Slubeni list RBiH" broj 4/92) bilo je propisano da e
se "Zakonom odrediti koja prirodna bogatstva i dobra od opeg interesa i sredstva kojima
posluje javno preduzee su u dravnoj svojini, te da "prirodna bogatstva i dobra u opoj
upotrebi koja koriste, javna preduzea, imaju samo pravo koritenja pod uvjetima propisanim
zakonom i ovom Uredbom". Ovaj zakon nikada nije donesen, a Uredba sa zakonskom
snagom o javnim preduzeima stavljena je van snage 2005. godine donoenjem Zakona o
javnim preduzeima u FBiH13. Reguliranje ovog pitanja je znaajno i sa aspekta privatizacije
javnih preduzea.
Usvajanje zakona o GMO
Nadzor nad genetski-modificiranim organizmima (GMO), koji mogu poremetiti prirodnu
ravnoteu, je obaveza koja proizlazi iz Konvencije o biolokoj raznolikosti. Budui da
sistemski nadzor u ovoj oblasti nije uspostavljen, postoji mogunost (nekontroliranoga)
unosa GMO-ova iz susjednih zemalja. Zbog toga je prijeko potrebno usvojiti zakon kojima e
biti obuhvaeni GMO-i i to GMO-i namijenjeni za nauno-istraivaki rad, koji ne izlaze iz
laboratorijskih okvira i komercijalni GMO-i namijenjeni za unoenje u okoli. Takoer, je
potrebno da BiH sudjeluje u meunarodnoj Akciji za bioloku sigurnost, ratificiranjem
Protokola o biolokoj sigurnosti, koji je donesen u okviru Konvencije o biolokoj raznolikosti.
Direktive o genetski- modificiranim organizmima imaju za cilj zatitu ljudskog zdravlja i zatitu
okolia od opasnosti koje se odnose na namjerno putanje i stavljanje u promet genetskimodificiranih organizama (Direktiva Evropskog parlamenta i Vijea, broj 2001/18/EC o
namjernom isputanju u okolinu genetski-modificiranih organizama). Usvajanjem zakona u
koji bi se transponirali zahtjevi iz spomenute Direktive, pravno bi se regulirala ova do sada
nedefinirana oblast u FBiH.
Usvajanje zakona o rudarstvu
Neophodno je usvajanje zakona o rudarstvu koji e biti usklaen sa EU legislativom. Radi se
o Direktivi koja tretira pitanje postupanja i zbrinjavanja otpada iz rudnika (Direktiva o
upravljanju otpadom iz ekstraktivne industrije 2006/21/EC).
Usvajanje zakona o zatiti zemljita
Osnovni problem je nepostojanja jedinstvenog zakonskog propisa s ciljem trajnog osiguranja
ili ponovne uspostave funkcije tla. Stoga je neophodno oblikovati cjelovitu politiku zatite tla i
transponirati odgovarajuu legislativu EU

12
13

Slubene novine FBiH, broj 40/02, 61/06

Slubene novine FBiH, broj 8/05

41

Zakon o koncesijama
Kod provedbe ovog Zakona pojavljuju se problemi kod dodjele koncesija ije koritenje
zahtijeva novu izgradnju. Pokazalo se u praksi da se izvri dodjela koncesije i da se u
postupku izdavanja dokumenata za graenje ispostavi da gradnja nije mogua. Ovi problemi
se mogu pojaviti samo na onim prostorima za koje nisu doneseni odgovarajui planovi
prostornog ureenja, iji sastavni dio je i strategijska procjena okolia, a u skladu sa lanom
51. Zakona o zatiti okolia FBiH. Nedostatak planova prostornog ureenja, a posebno
nedostatak strategijske procjene okolia su dovoljan razlog da se ne pristupa postupku
dodjele koncesije, koja podrazumijeva koritenje prirodnih bogatstava. Jo treba istai
problem da nedostatak naprijed navedenih dokumenata moe koncesionara dovesti u
situaciju da ne moe rijeiti imovinsko-pravne odnose, kad se ovi odnosi pojavljuju kao uvjet
za koritenje koncesije. Naime, ukoliko vlasnik nije voljan da proda svoje zemljite
koncesionaru, ne postoji osnov za eksproprijaciju. Dakle, navedena pitanja se pojavljuju kao
preduvjet za donoenje odluke o koncesiji i smatra se da se ovi problemi ne mogu prevazii
dopunom propisa koji reguliraju sadraj dokumenta o politici dodjele koncesije.
Iz navedenog se zakljuuje da se postupak dodjele koncesije ne moe i ne treba voditi
ukoliko nije donesen odgovarajui prostorno-planski dokument sa SEA, kao i sektorski
propisi kojima se predviaju odgovarajui uvjeti.
Operativni cilj 1.1.3: Integrirati evropske sektorske politike o pitanju okolia u sektorske
politike FBiH
Zatita okolia nesumnjivo je jedna od najzahtjevnijih i najsloenijih aktivnosti koja zadire u
sve dijelove organizacije ljudskoga drutva. Skup svih zakona i propisa koji u FBiH reguliraju
vrlo iroki spektar zatite definiraju pitanja zatite: voda, ume, poljoprivrednog zemljita, tla;
nain iskoritavanja mineralnih sirovina; nain lova i ribolova; zatita kulturne batine; zatita
od buke, vibracija i ionizirajueg zraenja, zatita od poara; zatita zdravlja; nain
postupanja s tvarima i robom pod posebnim reimom (otrovi, zapaljive i eksplozivne tvari) te
pitanja standardizacije, mjeriteljstva, statistike, informatike, te koncesija.
Ovaj operativni cilj e se ostvariti poduzimanjem sljedeih mjera:
1.1.3.1 Osiguranje jaeg integriranja politike zatite okolia sa politikama ostalih sektora
(energetika, promet, poljoprivreda, industrija, turizam),
1.1.3.2 Ostvarivanje meusektorske koordinacije prilikom izrade propisa
Integracija pitanja okolia u druge strateke oblasti je u programu EU jo od ranih 1980-tih i
dobila je na vanosti uzastopnim amandmanima na Sporazum EC. 1998. Evropski savjet
odran u Cardiff-u je zatraio od predstavnika vlada posebne strategije za integraciju odnosa
prema okoliu u tri strateke oblasti sektore transporta, energetike i poljoprivrede.
Cardiffski proces sada obuhvata devet sektora (pored transporta, poljoprivrede i energetike
ukljuuje industriju, domae trite, razvoj, uzgoj ribe, ope poslove i ekonomske i finansijske
poslove). Carfiff-ski proces nije samo gomila dobrih stratekih namjera, ve je rezultirao
odreenim brojem direktiva u raznim stratekim oblastima, koje nisu striktno vezane za okoli
ali koje imaju odluujui efekt na zatitu okolia. Dobar primjer je direktiva o promociji
upotrebe biolokih goriva ili drugih obnovljivih goriva za transport, dio zakonodavstva koji ima
pozitivne utjecaje na kvalitetu okolia, ali koji se odnosi i na tri ranije spomenuta sektora:
direktno energije, transporta i indirektno poljoprivrede. Prema tome, implementacija ove
direktive nije samo zadatak institucija nadlenih za okoli ve i institucija nadlenih za
energiju, transport i po mogunosti poljoprivrede.
Neki od zakona i propisa nisu na potrebnom strunom nivou, to je rezultat nepostojanja
koordinacije strunih i naunih institucija pri izradi zakonskih i podzakonskih akata.

42

4.3 Institucionalni okvir

Okolina administracija u BiH ima izrazito fragmentiranu i sloenu institucionalnu strukturu
(tri administrativna nivoa - Federacija, kantoni i opine). Nadlenosti i funkcije u Federaciji
kao cjelini generalno su adekvatno definirane zakonima, meutim, ne postojanje jake
vertikalne i horizontalne koordinacije rezultiralo je neefikasnim i neekonominim upravljanjem
okoliem. U FBiH postoje institucionalni elementi adekvatne okoline administracije,
meutim, nedovoljan je broj adekvatno obuenog strunog kadra za upravljanje okoliem u
skladu sa evropskim standardima i praksama.

Tabela 13: Institucionalni okvir Strateki cilj 2.1

Strateki cilj 2.1: Decentralizirana i efikasna okolina administracija sposobna odgovoriti

zahtjevima za lanstvom u EU
Operativni cilj 2.1.1: Stvaranje strunih kapaciteta u sektoru okolia u FBiH
Dostizanje ovog operativnog cilja podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
1.1.1.1 Izrada i implementacija strategije formalnog okolinog obrazovanja - studija
1.1.1.2 Izrada i implementacija strategije neformalnog okolinog obrazovanja
1.1.1.3 Izrada programa i implementacija integracije okoline problematike u
curruculum-e osnovnih, opih i strunih srednjih kola i univerziteta
1.1.1.4 Stalno struno usavravanje postojeeg kadra u sektoru okolia
1.1.1.5 Osposobljavanje industrije kroz programe obuke
Okolino obrazovanje je kljuno za realiziranje ciljeva iz Strategije zatite okolia. S obzirom
na veliki nedostatak okolino educiranih kadrova u BiH, potrebno je vriti plansko, formalno i
neformalno obrazovanje, univerzitetski obrazovanih strunjaka razliitih profila, to
podrazumijeva: (mjere 2.1.1.1 i 2.1.1.2).

43

Izradu i implementaciju Strategije formalnog okolinog obrazovanja, koja e usmjeriti

na razvoj curriculum-a na univerzitetima FBiH, za obrazovanje okolinih ininjera za
potrebe privrede, nauke i administracije:
- za potrebe privrede (trogodinji studij),
- za potrebe nauke i dravne uprave (petogodinji studij, ukljuujui postdiplomski
studij za one koji su zavrili visoko obrazovanje po starom sistemu),
- sainiti nomenklaturu okolinih zanimanja (okolini menader, risk menader i sl.).

Izradu i implementaciju Strategije neformalnog okolinog obrazovanja

Osnivanje tijela za certificiranje osoblja po nekoj od meunarodnih shema.

U sadanjem sistemu obrazovanja, kolski programi ne ukljuuju okolinu problematiku,

stoga je potrebno izraditi programe koji e integrirati okoli, u curruculum-e osnovnih, opih i
strunih srednjih kola, te univerziteta, a naroito na tehnike, bio-tehnike, ekonomske,
pravne i fakultete prirodnih nauka. (mjera 2.1.1.3.).
Ove mjere su kljune za stvaranje nukleusa budueg strunog kadra u administraciji i
privredi, a doprinose i stvaranju graanskog drutva svjesnog okoline problematike. Mjere
su dugorone i mogu dati vidljive rezultate tek nakon najmanje dvije generacije kolovanih.
Zatita i upravljanje okoliem kao administrativni posao relativno je mlad u FBiH. Zbog toga
postoji potreba za
usavravanjem postojeeg kadra u sektoru okolia na svim
administrativnim nivoima.
U tu svrhu, potrebno je izraivati godinje programe edukacije zaposlenika, a na temelju
analize potreba. Obuka treba biti obavezna za zaposlenike, a pored strunih programa,
potrebno je planirati i uenje i polaganje stranog jezika. Obuka se moe realizirati u saradnji
sa nekom strunom institucijom ili vie njih, koje mogu ponuditi programe obuke specificirane
programom (mjera 2.1.1.4.).
Okolina administracija treba organizirati osposobljavanje industrija kroz programe obuke za
prevenciju zagaivanja i koncept IPPC, EMS i uvoenje sistema kvaliteta serije ISO 14000, s
ciljem adekvatne i efikasne saradnje sa privredom (mjera 2.1.1.5.).
Operativni cilj 2.1.2: Institucionalno jaanje sektora okolia u FBiH
Dostizanje ovog operativnog cilja podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
2.1.2.1 Reorganizacija i kadrovsko popunjavanje u FMOiT u skladu sa rezultatima studije
o kadrovskim potrebama sektora za okoli u FMOiT
2.1.2.2 Reorganizacija i jaanje sektora okolia u kantonalnim ministarstvima, u skladu
sa rezultatima studija o kadrovskim potrebama sektora za okoli u kantonalnim
ministarstvima
2.1.2.3 Operativna uspostava uprava za inspekcije; Zapoljavanje i osposobljavanje
inspektora
2.1.2.4 Razvoj, osposobljavanje i umreavanje institucija koje e initi struno jezgro za
pruanje pomoi Ministarstvu okolia i turizma FBiH
Federalno ministarstvo okolia i turizma (Sektor okolia i sektor za okoline dozvole) kao i
kantonalna ministarstva koja se bave problematikom okolia, imaju veoma slabu
kapacitiranost. Problematika kapacitiranosti svodi se na nekoliko kljunih aspekata:
nedostatak okolino educiranih kadrova, raskorak izmeu obima posla i broja zaposlenih

44

strunjaka za bilo koju oblast okolia (priroda, otpad, emisije u zrak, buka, nuklearno
zraenje, tlo, okoline dozvole itd.), te neusklaenost planiranih i popunjenih radnih mjesta.
Sadanja organizacija i broj zaposlenih u sektoru okolia i sektoru za okoline dozvole u
FMOiT je neadekvatna u odnosu na obaveze koje je potrebno ispuniti po osnovu seta
okolinih zakona F BiH.
Stoga je potrebno uraditi analizu / studiju potreba za kadrovima Federalnog ministarstva
okolia i turizma, te u skladu sa tim izvriti reorganizaciju i kadrovsko popunjavanje (mjera
2.1.2.1.). Pri izradi studije o kadrovskom popunjavanju i reorganizaciji FMOiT-a, neophodno
je uzeti u obzir predloenu institucionalnu shemu - (mjera 2.1.2.4.)., prema kojoj e FMOiT
imati podrku u obavljanju svojih aktivnosti u okviru strunih institucija na nivou Federacije.
Prema Federalnim okolinim propisima, obim poslova kantona je znaajno proiren u odnosu
na stanje od 2003. godine. Takoer, svi kantoni su bili u obavezi usaglasiti zakonodavstvo sa
Federalnim propisima do kraja 2004. godine, to nije uraeno.
Stoga je potrebno uraditi analizu / studiju potreba za kadrovima u sektorima okolia u okviru
kantonalnih ministarstava,
te u skladu sa tim izvriti
reorganizaciju i kadrovsko
popunjavanje. Takoer, kantonalna ministarstva trebaju izvriti usklaivanje propisa sa
federalnim, da bi uinkovito obavljali poslove. (mjera 2.1.2.2.).
Federalna uprava za inspekcijske poslove je formalno uspostavljena, ali ne u punom
kapacitetu. Pored Federalne, oformljene su i Kantonalne uprave za inspekcijske poslove i to
u sljedeim kantonima: Tuzla, USK; Ze-do, ZH i Gorade, dok u ostalim kantonima nisu.
Proces uspostave preostalih kantonalnih uprava je potrebno dovriti, i paralelno sa tim vriti
zapoljavanje i osposobljavanje inspektora za okoli. (mjera 2.1.2.3.).
Federalno ministarstvo okolia i turizma, kao nosilac aktivnosti upravljanja okoliem, pored
neadekvatne unutarnje organizacione strukture i brojnosti, nema osiguranu podrku strunih
institucija na nivou Federacije. Potreban je razvoj, osposobljavanje i umreavanje institucija
koje e initi struno jezgro za pruanje pomoi Ministarstvu okolia i turizma FBiH. Prijedlog
se temelji na umreavanju postojeih strunih institucija, koje su veinom direktno pod
ingerencijom Vlade FBiH, a predvia se i osnivanje novih (mjera 2.1.2.4.).
Realizacija ove mjere zahtijeva izradu studija o nadlenostima, organizacijskim i kadrovskim
potrebama novih agencija, te analizu potreba zapoljavanja dodatnog strunog kadra i doedukacije u ve postojeim institucijama / zavodima / agencijama. S obzirom da je cilj ove
mjere osiguravanje strune podrke sektoru okolia u FMOiT, studije i analize, pored ostalih,
kao polaznu osnovu trebaju uzeti i uraene studije i analize o potrebama sektora okolia u
FMOiT-a- (mjera 2.1.2.1.).
Prva faza: uvezivanje postojeih i osnivanje novih institucija koje e obuhvatiti strune
komponente neophodne za obavljanje poslova iz nadlenosti ministarstava na Federalnom
nivou:

Agencija za energiju - (potrebno osnovati novu instituciju);

Agencija za zatitu prirode (ne postoji, potrebno uspostaviti novu agenciju);
Institucionalizirati koordinaciju Federalnog zavoda za agropedologiju sa
Federalnim zavodom za geologiju i Federalnom upravom za geodetske i
imovinsko-pravne poslove, s ciljem uvoenja integralnog sistema upravljanja
zemljitem;
Meteoroloki zavod FBiH - ojaati i osposobiti za voenje katastra emisija,
registra zagaivaa i tokova otpada;
Fond za okoli (potrebno operativno uspostaviti);

45

Institucionalno povezivanje sa Agencijama za vodu, koje su u osnivanju;

Federalni zavod za statistiku (uspostaviti sistem prikupljanja podataka od svih
strunih institucija i uvesti sistem obrade podataka u skladu sa indikatorima
definiranim u okviru DPSIR analize).

Druga faza: faza integracije i uvezivanja sa RS i Distriktom Brko

Realizacija ove faze zavisi o prijedlogu novog dravnog zakona o okoliu, uzimajui u obzir
injenicu da Federacija, kao jedan od 2 entiteta, ne moe obavljati odreene aktivnosti iz
oblasti okolia bez sudjelovanja drave BiH, te da proces integracije u EU zahtijeva meuentitetsku koordinaciju i uvezivanje u skoro svim segmentima okolia.
Operativni cilj 2.1.3: Uspostava meusektorske saradnje i saradnje ministarstava koja se
bave segmentima okolia sa Vladinim Federalnim zavodima i upravama
Dostizanje ovog operativnog cilja podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
2.1.3.1 Uspostava stalnog meu-ministarskog tijela,
2.1.3.2 Uspostava mehanizama koordinacije izmeu vladinih zavoda i uprava i
Federalnog ministarstva okolia i turizma i ostalih federalnih ministarstava koji
se bave segmentima okolia
Formalni institucionalni oblici saradnje meu resornim federalnim ministarstvima ne postoje.
Ovo onemoguava sinhronizirano djelovanje kod izrade i realizacije stratekih i planskih
dokumenta iji su donosioci pojedina ministarstva, ali je za njihovu realizaciju neophodna
podrka i drugih resornih ministrastava. Takoer se javljaju i konflikti interesa meu
sektorima koji imaju utjecaja na prirodne resurse. Stoga je potrebno uspostaviti stalno meu
ministarsko tijelo za izradu i implementaciju stratekih dokumenta na nivou FBiH (mjera
2.1.3.1.).
Na Federalnom nivou postoje javne strune institucije koje se bave problematikom okolia,
bilo da su u sastavu resornih ministarstava ili pod direktnom nadlenou Vlade FBiH.
Postojee institucije obavljaju:

strune poslove u razliitim

segmentima okolia (Federalni zavod za
agropedologiju, Federalni geoloki zavod, Federalna geodetska uprava za
imovinske - pravne poslove, Federalna javna preduzea za vodna podruja sliva
rijeke Save i Jadranskog mora, Federalni hidrometeoroloki zavod, Federalni
zavod za statistiku);
vre nadzor i kontrolu nad aktivnostima koje utjeu na stanje okolia (Federalna
uprava za inspekcijske poslove);
iniciraju, planiraju i izvravaju aktivnosti kojima se tite ljudi, materijalna dobra i
okoli od prirodnih katastrofa i urgentnih/akcidentnih situacija i nesrea veih
razmjera (federalna uprava civilne zatite).

Meutim, mehanizmi koji osiguravaju razmjenu podataka i informacija, meusobnu

koordinaciju i konsultacije izmeu ovih institucija i Federalnog ministarstva okolia i turizma,
kao i ostalih resornih ministarstava koji se bave segmentima okolia, nisu adekvatni. Zbog
ovoga je u velikoj mjeri umanjena efikasnost tj. mogunost kvalitetnih rezultata rada na
upravljanju okoliem u FBiH.
Stoga je potrebna uspostava mehanizama koordinacije izmeu vladinih zavoda i uprava i
Federalnog ministarstva okolia i turizma i ostalih federalnih ministarstava koji se bave
segmentima okolia (mjera 2.1.3.2.).

46

4.4 Ekonomski okvir

Mobilizacija finansijskih resursa preduvjet je za uspjenu implementaciju Strategije i
ostvarivanje drugih programa zatite okolia. Zadaa Bosne i Hercegovine je, prije svega,
osigurati vlastite finansijske resurse, a tek potom traiti potporu meunarodnih finansijskih
institucija. Politika Evropske unije jasno odreuje upotrebu ekonomskih instrumenata kao
najboljeg naina integracije ekonomskog i ekolokog aspekta privrednog razvoja. Analiza
stanja okolia jasno pokazuje nedovoljnu razvijenost ekonomskih instrumenata u okoliu u
FBiH. Zbog toga je prijeko potrebna intervencija dravne uprave koja mjerama regulative i
fiskalne politike treba internalizirati uinke na okoli u cijenu proizvoda i usluga. Na taj nain
se izravno podupire naelo da oneiiva plaa i naelo da korisnik plaa, tj. da
izravno plaaju oni koji oneiuju okoli i oni koji se koriste prirodnim resursima iz okolia.
Ekonomski instrumenti treba da prue dopunski poticaj za smanjivanje oneienosti ispod
granica propisanih zakonom. Takoer, treba ih kreirati da potaknu nove postupke kontrole i
smanjivanja oneienosti, openito nove proizvodne postupke i razvoj novih proizvoda, ali i
pogodno utjeu na promjene ponaanja potroaa proizvoda i usluga. Dakako, uvoenje
novih ekonomskih instrumenata znai i promjenu u mikro i makro ekonomskom smislu, te se
kod prijedloga uvoenja novih ekonomskih instrumenata, trebaju prethodno ispitati njihovi
uinci na temelju sljedeih kriterija:

djelotvornost na okoli;
ekonomska djelotvornost;
poticajni uinci na smanjenje zagaivanja i tehnike inovacije;
administrativna prihvatljivost (postojee stanje - relevantni zakonodavni i
institucionalni okvir).

4.4.1 Mjere za uspostavu ekonomskih instrumenata

Mjera, Izrada studije o uvoenju EI: Strategijom je kao kljuna mjera predviena izrada
studije o voenju ekonomskih instrumenata. Studijom prije svega treba za postojee
ekonomske instrumente ustanoviti strukturu i jasnou potronje sredstava i ocijeniti
djelotvornost s okolinog i ekonomskog stajalita, kako bi se stvorili uvjeti za namjensko
troenje sredstava ako to do sada nije bio sluaj. Zatim, dati prijedlog za poboljavanje
strukture postojeih ekonomskih instrumenata, te postupno i selektivno uvoenje novih radi
poticanja smanjivanja oneiavanja okolia i radi racionalne upotrebe prirodnih resursa
odnosno okolia. Prijedlozi trebaju biti ocijenjeni na temelju kriterija, a trebaju pokriti sve
oblasti odnosno ekonomske instrumente za vodu, otpad, prirodu, zrak, buku i zemljite. Radi
kasnijeg praenja i analize djelotvornosti ekonomskih instrumenata na okoli i ekonomiju, pa
i uvoenja buduih instrumenata, potrebno je razviti odgovarajuu metodologiju i smjernice.
Primjena kriterija administrativne prihvatljivosti ukazat e na potrebne promjene u
zakonodavnom i institucionalnom okviru, kako bi se predloeni instrumenti mogli
implementirati. Ovo se prije svega odnosi na stvaranje potrebnog pravnog osnova, te
raspodjelu sredstava prema fondovima zatite okolia na svim nivoima i drugim institucijama,
kojima e biti doznaena zadaa upravljanja sredstvima u skladu sa oekivanim ciljevima.
Mjera, Programi obuke za implementaciju EI: brojni programi obuke realizirani za pravne
subjekte, prije uvoenja poreza na dodatnu vrijednost, a ija implementacija tee bez
znaajnih potekoa, potvruju tezu da uvoenje ekonomskih instrumenata obavezno
trebaju pratiti programi za jaanje kapaciteta. Stoga je Strategijom previena mjera kreiranja
i realizacije programa obuke za pravne subjekte sa ciljem upoznavanja o vrstama i nainu
obrauna uvedenih EI, kao i programa za slubenike administracije o praenju njihove
djelotvornosti, odnosno koritenju razvijene metodologije i smjernica.

47

Mjera, Izraivati godinji plan troenja prihoda od ekonomskih instrumenata: Preduvjet

za namjensko troenja sredstava, u skladu sa oekivanim ciljevima ekonomskih
instrumenata, je izrada godinjeg plana troenja prihoda, od strane svih institucija kojima e
biti povjereno upravljanje ovim sredstvima.
Navedene mjere su ocijenjene kao prioritetne, te se njihova implementacija predvia u
kratkoronom periodu, to je prikazano u Akcionom planu. U nastavku se daje prijedlog
ekonomskih instrumenata koje treba uzeti u obzir kod izrade studije o uvoenju EI, a bez
kojih implementacija ostalih mjera previenih Strategijom nee biti uspjena.
4.4.2 Ekonomski instrumenti upravljanja otpadom
Plan uspostave ekonomskih instrumenata upravljanja otpadom je prikazan u donjoj tabeli.
Postojei EI

Kratkoroni
2011.

Srednjoroni
2014.

Naknade
Naknade za razvoj lokalne zajednice u okruenju
pogona za zbrinjavanje otpada
Korisnike naknade za sakupljanje i odlaganje
komunalnog otpada
Naknade za opasni otpad
Naknade za industrijski otpad
Takse
Takse za nepridravanje propisa - otpad
Takse za potroae plastinih kesa
Grantovi, zajmovi, smanjene porezne stope,
ubrzana amortizacija, itd. - subvencije
Podrka razvoju integralnog sistema upravljanja
otpadom
Refundiranje
Ambalaa za napitke (staklo)
Ambalaa za napitke (pvc, staklo, metali)
Tabela 14: EI za otpad

Ekoloke naknade za razvoj lokalne zajednice u okruenju pogona za zbrinjavanje

otpada. Izgradnja regionalnih centara za upravljanje otpadom i drugih pogona za
zbrinjavanje otpada, neminovno e se odvijati u blizini naselja. Dosadanja iskustva ukazuju
na nepovjerenje stanovnitva i otpor realizaciji ovih infrastrukturnih objekata. Rjeavanju
ovog znaajnog problema treba pristupiti na vie naina, od realizacije odgovarajuih
kampanja podizanja javne svijesti, koje su predviene Strategijom, do uvoenja adekvatnih
ekonomskih instrumenata. Stoga se predlae uvoenje ekoloke naknade koja se
zaraunava u cijenu odlaganja, a ija se sredstva trebaju namjenski troiti na razvoj lokalne
zajednice i unaprjeenje kvaliteta ivota. Sredstva se ulau u izgradnju i rekonstrukciju
kulturnih, obrazovnih i rekreacijskih sadraja i zajednike infrastrukture.

48

Hijerarhija ciljeva

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Razvojni cilj: Finansiranje

Pratiti promjene u implementaciji
Procent implementacije
razvoja lokalnih zajednica u
planiranih aktivnosti tokom odreenog
planiranih aktivnosti
okruenju pogona za
vremenskog perioda
zbrinjavanje otpada
Okolini cilj: Smanjenje NIMBY- Broj protesta izgradnji
Pratiti broj protesta poslije uvoenja
efekta
i/ili rada pogona
ove naknade
Ekonomski cilj: Ostvareni
Prikupljanje podataka o trokovima
Stopa naplate
prihod
usluge i iznosu prikupljenih prihoda
Cilj pravednosti: Zatita
Pratiti anketiranjem zadovoljstvo
lokalnog stanovnitva i
Zadovoljstvo graana
graana
unapreenje kvaliteta ivota
Tabela 15: Ciljevi naknada za razvoj lokalne zajednice
u okruenju pogona za zbrinjavanje otpada

Promjena politike cijena za korisniku naknadu (usluge prikupljanja i odvoenja

otpada) sa ciljem punog pokrivanja trokova. Prihodi koji se ostvaruju iz jedinog
ekonomskog instrumenta Korisnika naknada za prikupljanje i odlaganje komunalnog
otpada, ija stopa naplate varira od 50-70%; su nedovoljni za "full cost recovery" (trokovi
prikupljanja i odlaganja u potpunosti pokriveni od strane korisnika). Iz ostvarenih prihoda, ak
i u sluaju 100% naplate, gotovo je nemogue finansirati projekte razvoja infrastrukture u
pravcu poveanja obuhvata korisnika, a koji istovremeno potiu primjenu naela iz Zakona o
otpadu: prevencije, odvojenog prikupljanja i reciklae. U prilog tome govore trenutna stopa
pokrivenosti uslugama i reciklae. Stoga, cijena koja se plaa preduzeima za zbrinjavanje
komunalnog otpada treba u oba sluaja biti bazirana na punom pokrivanju trokova usluga
koje se pruaju. Cijena treba ukljuiti i iznos ekoloke naknade. Sama osnova za izraun
korisnike naknade ne potie naelo prevencije, jer korisnik nema ekonomsku stimulaciju za
prevenciju, s obzirom da je osnova za obraun povrina prostora, a ne koliina otpada koji se
generira. Stoga je postupna izmjena tarifne politike u pravcu obrauna po koliini i u punom
obimu trokova, prepoznata kao prioritetna akcija strategije.
Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Finansiranje
aktivnosti na poveanju
obuhvatanja stanovnitva
uslugama prikupljanja
Okolini cilj: Poboljano stanje
okolia

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Procent implementacije
planiranih aktivnosti

Pratiti promjene u implementaciji

planiranih aktivnosti tokom odreenog
vremenskog perioda

Broj nelegalnih
deponija

Pratiti smanjenje broja nelegalnih

deponija tokom odreenog
vremenskog perioda, poslije uvoenja
ovih naknada
Prikupljanje podataka o trokovima
usluge i iznosu prikupljenih prihoda
Pratiti finansijsko poslovanje
preduzea u kontekstu odrivosti

Ekonomski cilj: Povrat

Stopa naplate
trokova, naelo korisnik plaa
Cilj pravednosti: Odrivo
Broj preduzea koja se
upravljanje preduzeima za
ne subvencioniraju
prikupljanje i transport otpada
Tabela 16: Ciljevi promjena politike cijena za korisniku naknadu (usluge prikupljanja i odvoenja
otpada) sa ciljem punog pokrivanja trokova

Naknade za opasni otpad. Kako ne postoje posebne naknade za opasni otpad kako na
dravnom tako ni na entitetskom nivou, uvoenje tih naknada treba biti prioritet u
srednjoronom periodu, radi opasnosti koje ovaj otpad ima na ljudsko zdravlje i okoli. to
se tie opasnog otpada, posebno je vano da se naknade zasnivaju na koliini ili teini, kao i
na vrsti otpada, i da imaju stope koje potiu preduzea da uvode procese kojim se smanjuje

49

koliina nastalog otpada, ukljuujui promjene u tehnolokom procesu i recikliranje. Troak

odlaganja otpada trebaju u potpunosti snositi industrije i djelatnosti koje ga stvaraju.
Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Finansiranje
aktivnosti planiranih u Strategiji
upravljanja opasnim otpadom
Npr.
registar opasnog otpada,
sanacija kontaminiranih
deponija, kao i naputenih
odlagalita smea,
izgradnja spalionica, itd.
Okolini cilj: Poboljano stanje
okolia

Kljuni indikatori
djelotvornosti
Procent implementacije
planiranih aktivnosti

Monitoring i procjena
Pratiti promjene u implementaciji
planiranih aktivnosti tokom odreenog
vremenskog perioda

Broj saniranih
kontaminiranih deponija
Broj preduzea
ukljuenih u sistem
Stopa naplate

Pratiti smanjenje broja kontaminiranih

deponija tokom odreenog
vremenskog perioda poslije uvoenja
ovih naknada
Ekonomski cilj: Povrat
Prikupljanje podataka o trokovima
trokova, naelo korisnik plaa
usluge i iznosu prikupljenih prihoda
Cilj pravednosti: Zatita opeg
Broj arita
Pratiti smanjenje broja arita lociranih
zdravlja i okolia
u blizini naseljenih podruja
Tabela 17: Ciljevi naknade za opasni otpad

Naknade za otpad iz industrije. Industrijski otpad se najee odlae na lokalne deponije,

zajedno sa komunalnim otpadom. Jedan dio osnovne i teke industrije, kao to su rudnici,
termoelektrane itd. imaju svoje vlastite deponije unutar industrijskih kompleksa. Finansiranje
sistema za upravljanje otpadom u budunosti treba biti zasnovano na naelu zagaiva
plaa. Kao prijelazno rjeenje mogue je implementirati princip naplaivanja za upravljanje
otpadom na osnovu zauzetog prostora (m2), naroito za industrijski i opasni otpad.
Postepeno, naknade bi se trebale zasnivati na koliini proizvedenog otpada, a jedan dio
trokova bi se mogao povratiti recikliranjem dijela otpada. Troak odlaganja industrijskog
otpada trebao bi u potpunosti biti pokriven od strane proizvoaa otpada.
Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Finansiranje
aktivnosti planiranih u Strategiji
upravljanja otpadom
Npr.
registar industrijskog otpada,
sanacija kontaminiranih
deponija, kao i naputenih
odlagalita smea,
izgradnja sanitarnih deponija
izgradnja spalionica itd.
Okolini cilj: Poboljano stanje
okolia

Kljuni
indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Broj izgraenih
postrojenja za tretman
industrijskog otpada

Prikupljanje podataka o broju

izgraenih postrojenja za tretman
industrijskog otpada, poslije uvoenja
ovih naknada, tokom odreenog
vremenskog perioda

Broj saniranih
kontaminiranih
odlagalita,
broj izgraenih deponija
Stopa naplate

Pratiti smanjenje broja kontaminiranih

odlagalita i porast broja izgraenih
deponija

Ekonomski cilj: Povrat

Prikupljanje podataka o trokovima
trokova, naelo korisnik plaa
usluge i o visini prikupljenih prihoda
Cilj pravednosti: Zatita opeg
Broj zaposlenih ljudi
Pratiti porast zaposlenosti pri izgradnji
zdravlja i okolia, porast
ovih objekata
zaposlenosti
Tabela 18: Ciljevi naknade za otpad iz industrije

50

Takse za nepridravanje propisa - za otpad. Takse za nepridravanje propisa ine

kaznena plaanja koja se nameu za krenje standarda o upravljanju i odlaganju otpada i
odredbi propisanih Zakonom o upravljanju otpadom. Platioci ovog ekonomskog instrumenta
mogu biti pravna i fizika lica koja nelegalno odlau otpad ili koja kre zakone upravljanja
otpadom. Meutim, trenutni broj evidentiranih prekraja, npr. broj nelegalnih deponija,
upuuje na neadekvatnu primjenu ovih instrumenata, a u sluajevima primjene na
nedjelotvornost, jer se prekraj ponavlja. Stoga je neophodno preispitati postojei Sistem
taksi za nepridravanje propisa, koji uz adekvatno institucionalno jaanje nadzora nad
primjenom propisa, moe dati eljeni rezultat.
Hijerarhija ciljeva

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Razvojni cilj: Smanjena

neusklaenost
Okolini cilj: Poboljano stanje
okolia

Broj sluajeva
neusklaenosti
Broj kontaminiranih
odlagalita

Ekonomski cilj: Ostvarivanje

prihoda

Stopa naplate

Monitoring i procjena
Pratiti mogue smanjenje u broju
neusklaenosti
Pratiti smanjenje kontaminiranih
odlagalita tokom odreenog
vremenskog perioda
Prikupljanje podataka o visini
prikupljenih prihoda tokom odreenog
vremenskog perioda

Cilj pravednosti: Zatita opeg

zdravlja i okolia
Tabela 19: Ciljevi takse za nepridravanje propisa - za otpad

Takse za potroae tankih polietilenskih kesa

Tanke plastine kese koje se vjetrom otpuhuju sa divljih i nesanitarnih odlagalita u korita
rijeka i kronje drvea predstavljaju znaajan negativan utjecaj na zdravlje ljudi i okoli.
Mnoge zemlje su uvele zabranu prodaje ili nametnule takse pri kupovini plastinih kesa, kako
bi postigle promjenu navike potroaa. Dobar primjer je Irska koja je uvoenjem takse od 22
euro centa po kesi postigla smanjenje potronje od 90%. Stoga se predlae uvoenje sline
takse na tanke polietilenske kese gdje bi prihodi prikupljeni u okolini fond mogli biti
iskoriteni za ienje akumuliranih koliina tokom proteklih godina. Takoer, se predlae da
se dio prihoda koristi za podsticaj proizvodnji i prodaju papirnih kesa i biorazgradivih
plastinih kesa.
Kljuni indikatori
djelotvornosti

Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Promjena navike
potroaa
Okolini cilj: Smanjenje
degradacije okolia uzrokovanog
plastinim kesama
Ekonomski cilj: Substitut
uvoznim naftnim derivatima i
efikasnija upotreba resursa

Smanjenje potronje
plastinih kesa
Vidljivo smanjenje
plastinih kesa u
okoliu
Koliina proizvedenih
papirnih i plastinih
biorazgradivih kesa.
Proizvodnja debljih i
kvalitetnijih
polietilenskih kesa

Monitoring i procjena
Pratiti uvoz i proizvodnju plastinih
kesa
Pratiti koliinu plastinih kesa
prikupljenih tokom ienja korita
rijeka
Pratiti promjenu u proizvodnji putem
komora ili zavoda za statistiku

Cilj pravednosti: Zatita

zdravlja i okolia
Tabela 20: Ciljevi takse za tanke polietilenske kese

Subvencije za razvoj infrastrukture za integralni sistem upravljanja otpadom. Strategija

u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom Federacije BiH predvia niz mjera na
uspostavljanja integralnog sistema upravljanja otpadom baziranog na naelima prevencije,

51

odvojenog prikupljanja, reciklae i ponovne upotrebe. Takve promjene u sistemu upravljanja

otpadom su svakako poeljne sa okoline perspektive, ali mehanizam za njihovo uvoenje, a
posebno ekonomski aspekt, nisu razvijeni. Odvajanje otpada i reciklaa e trebati znaajno
ulaganje kapitala prije nego to e dio trokova upravljanja otpadom biti vraen putem
prodaje recikliranog materijala. Stoga se uz set naknada i taksi predlae i razvoj politike
subvencioniranja za ulaganja u razvoj infrastrukture za integralno upravljanje otpadom, kao
oblika pomoi pravnim subjektima u realizaciji predvienih aktivnosti.
Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Proirenje mree
za odvojeno prikupljanje i
transport, te reciklau

Kljuni indikatori
djelotvornosti
Broj i kapacitet
izgraenih postrojenja
za reciklau i mree za
odvojeno prikupljanje

Okolini cilj: Efikasna

upotreba resursa

Monitoring i procjena
Praenje stepena implementacije ovih
mjera u skladu sa oekivanim
operativnim ciljevima Strategije i
posebnim ciljevima kantonalnih
planova
Prikupljanje podataka o koliini
odvojeno prikupljenog i recikliranog
otpada kroz registar tokova otpada
Praenje broja ostvarenih investicija
treba da bude sastavni dio praenja
implementacije kantonalnih planova
Praenje indikatora

Koliina odvojeno
prikupljenog i
recikliranog otpada
Ekonomski cilj: Interes
Broj ostvarenih
investitora za ulaganje
investicija u odnosu na
planirani
Cilj pravednosti:
Zapoljavanje i
ekonomska dobit/profit
od korisnog otpada kao
sekundarne sirovine
Tabela 21: Ciljevi subvencija za razvoj infrastrukture za integralni sistem upravljanja otpadom

Refundiranje naknade za povrat ambalae za napitke (PVC, staklo, metali). S ciljem

postizanja oekivanih operativnih ciljeva za reciklau ambalanog otpada, pored pravnih,
institucionalnih i tehnikih mjera, potrebno je uspostaviti i odgovarajue ekonomske
instrumente. Odabir ekonomskih instrumenata ovisit e o propisanom nainu postupanja sa
ambalanim otpadom, odnosno odabiru depozitarnog ili integralnog. U sluaju odabira
depozitarnog sistema, potrebno je propisati povratnu naknadu, koja se ugrauje u cijenu
proizvoda. Konani odabir modela i odgovarajueg instrumenta mogue je napraviti tek po
usvajanju pravilnika o postupanju sa ambalanim otpadom.
Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Poticanje
ponovnog koritenja i reciklae
ambalanog otpada
Okolini cilj: Smanjenje
degradacije okolia uzrokovanog
odlaganjem ambalae u okoli ili
na deponije
Ekonomski cilj: Smanjenje
trokova proizvodnje ponovnom
upotrebom ambalae
Cilj pravednosti: Zatita
zdravlja i okolia

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Stopa povrata
ambalae za napitke

Prikupljanje podataka o koliini

vraene ambalae

Smanjen obim otpada

Praenje potencijalnog smanjenja

koliine otpada

Procent utede

Prikupljanje podataka o visini

uteenih sredstava tokom odreenog
vremenskog perioda
Praenje promjena u vizualnom
izgledu prirode/okolia

Pozitivan vizualni izgled

prirode/okolia bez
otpada
Tabela 22: Ciljevi refundiranja naknada za povrat ambalae za napitke (PVC, staklo, metali)

52

4.4.3 Ekonomski instrumenti zatite zraka

Plan uspostave ekonomskih instrumenata upravljanja otpadom je prikazan u donjoj tabeli.
Postojei EI

Kratkoroni
2011.

Srednjoroni
2014.

Naknade
Okolina naknada zbog isputanja gasova od
motornih vozila
Korisnika naknada za utroak energije
Takse za nepridravanje propisa
Takse za nepridravanje propisa za zagaivanje
zraka
Grantovi, zajmovi, smanjene porezne stope,
ubrzana amortizacija, itd. - subvencije
Subvencije za stimuliranje javnog prijevoza
Subvencija za ulaganja u poveanje energijske
efikasnosti
Tabela 23: EI za zatitu zraka

Naknade za okolinu zbog isputanja gasova od motornih vozila. Prema podacima o

stanju okolia u FBiH, kao i podacima iz EU, motorna vozila spadaju u najvee izvore
zagaujuih materija, posebno u urbanim aglomeracijama. Uz odgovarajui tehniki pregled
ispravnosti vozila, a s ciljem postizanja smanjenja emisije iz ovog izvora, potrebno je uvesti
naknade za okolinu zbog isputanja gasova od motornih vozila, koja se plaa pri registraciji
vozila. Ukoliko je naknada proporcionalna oneienju koje isputa vozilo, cijena koja se
plaa za registraciju vozila postaje neprihvatljiva, to treba da potakne korisnika na nabavku
vozila sa savremenim ispunim sistemima.
Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Poticanje
kupovine motornih vozila sa
savremenim ispunim
sistemima
Okolini cilj: Smanjenje
zagaenosti zraka uzrokovanog
emisijama iz motornih vozila
Ekonomski cilj: Iznos naknade
za registraciju postaje
neprihvatljiv, odnosno nabavka
novog vozila postaje ekonomski
isplativija
Cilj pravednosti: Zatita
zdravlja i okolia

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Stopa smanjenja broja

vozila bez katalizatora

Prikupljanje podataka o vrsti i starosti

vozila sa tehnikog prijema i utvrenim
emisijama

Stanje kvalitete zraka

Praenje kvalitete zraka na glavnim

prometnicama u urbanim centrima i
du magistralnih i regionalnih putova
Podaci o broju uvezenih i/ili prodanih
vozila sa ogranienim emisijama

Broj novih automobila

Smanjenje oboljenja
Praenje broja oboljelih
dinih puteva graana,
posebno djece i starijih
ljudi
Tabela 24: Ciljevi naknada za okolinu zbog isputanja gasova od motornih vozila

Korisnika naknada za utroenu elektrinu energiju. Promjena politike cijena u pravcu

stvaranja potroakih pragova, mogui je destimulativni instrument za bolju energijsku
efikasnost. Poveanje cijena prema potroakim pragovima, moe motivirati potroaa na
potronju u cjenovno najniem pragu poboljanjem vlastite energijske efikasnosti. Sama

53

promjena politike cijena, bez prateih programa podizanja svijesti o energijskoj efikasnosti i
smjernicama za njezino postizanje u domainstvima i industriji, ne moe dati oekivani
rezultat. Uz dodatnu primjenu subvencija za ulaganja u poboljanje energijske efikasnosti,
ovaj instrument dobiva puni smisao. Subvencijama se moe upravljati na svim
administrativnim nivoima od opine do federalnih organa uprave u zavisnosti o veliini
projekata i kategoriji potroaa (domainstva privreda). Pored klasinih oblika
subvencioniranja, mogu se razmotriti i oblici kreditiranja sa niskim ili beskamatnim stopama.
Hijerarhija ciljeva

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Razvojni cilj: Razvoj tehnika za

racionalizaciju potronje energije

Cjenovna elastinost

Okolini cilj: Smanjenje emisije

SO2 i CO2

Smanjenje godinjih
emisija SO2 i CO2 kao
rezultat mjera
Procjena porasta GDP
po ovom osnovu

Monitoring i procjena
Izraunavanje na bazi podataka o
promjeni cijena energije i promjeni
potronje
Proraun smanjenja emisija po ovom
osnovu

Ekonomski cilj: Ulaganja u

Praenje porasta GDP-a
opremu i graevinske materijale
(izolacija); smanjenje pritiska na
potronju elektrine energije
Cilj pravednosti: Zatita
zdravlja i okolia
Tabela 25: Ciljevi korisnike naknade za utroenu elektrinu energiju

Subvencije za ulaganje u poveanje energijske efikasnosti. Ciljevi za poveanje

energijske efikasnosti u domainstvima i privredi postavljeni Strategijom mogu se postii uz
primjenu odgovarajui stimulansa i destimulansa. Subvencije za ulaganja u investicije i/ili
primjenu organizacionih mjera za poveanje energijske efikasnosti je odgovarajui
stimulativni instrument.
Hijerarhija ciljeva

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Energijska intenzivnost Statistiko praenje godinjih

FBiH i pojedinih
podataka
privrednih grana
Okolini cilj: Smanjenje emisije
Smanjenje emisija u
Statistiko praenje godinjih
CO2 i koritenja fosilnih goriva
zrak po jedinici GDP
podataka
Ekonomski cilj: Poticaj
Potronja energije po
Statistiko praenje godinjih
investitorima za ulaganja
jedinici GDP
podataka
Cilj pravednosti: Vea
Energijska
Statistiko praenje godinjih
profitabilnost poslovanja privrede dohodovnost
podataka
Tabela 26: Ciljevi subvencija za ulaganje u poveanje energijske efikasnosti
Razvojni cilj: Smanjenje nivoa
energijskog intenziteta BiH

Subvencija za ulaganje u infrastrukturu za koritenje obnovljivih izvora energije.

Stepen koritenja energije iz obnovljivih izvora u FBiH je vrlo mali. S ciljem poveanja
koritenja ovih oblika energije, potrebno je razviti ekonomski sistem stimulansa kojim se
potie zamjena fosilnih goriva energentima iz obnovljivih izvora (solarna, vjetroenergija,
biomasa i dr.). Ovaj stimulans se moe postii kroz subvencije za ulaganje u infrastrukturu.

54

Hijerarhija ciljeva

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Razvojni cilj: Smanjenje

Udio obnovljivih izvora
Statistiko praenje, godinje
zavisnosti od uvoza energije,
energije u ukupnoj
izvjetavanje
razvoj zapoljavanja
potronji energije
Okolini cilj: Smanjenje
Emisija SO2 i CO2
Statistiko praenje, godinje
zagaivanja zraka od spaljivanja
izvjetavanje
fosilnih goriva
Ekonomski cilj: Poticaj
Broj realiziranih
Praenje realizacije subvencioniranih
investitorima za ulaganja
projekata
projekata
Cilj pravednosti: Zapoljavanje,
porast ivotnog standarda
Tabela 27: Ciljevi subvencija za ulaganje u infrastrukturu za koritenje obnovljivih izvora energije

Takse za nepridravanje propisa za emisije u zrak. Takse za nepridravanje propisa za

emisije u zrak su se takoer primjenjivale u bivoj Socijalistikoj Federativnoj Republici
Jugoslaviji, a u principu postoje i u Bosni i Hercegovini, ali se ni ovaj ekonomski instrument
ne implementira u praksi.
Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Smanjena
neusklaenost
Okolini cilj: Poboljana
kvaliteta zraka
Ekonomski cilj: Ostvarivanje
prihoda

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Broj sluajeva
neusklaenosti; uee
u ukupnoj emisiji
Parametri kvalitete
zraka (SOx, NOx)
Iznos prihoda

Praenje moguih smanjenja u broju

neusklaenosti
Ispitivanje kvalitete zraka
Prikupljanje podataka o visini
prikupljenih prihoda tokom odreenog
vremenskog perioda

Cilj pravednosti: Zatita opeg

zdravlja i okolia
Tabela 28: Ciljevi taksi za nepridravanje propisa za emisije u zrak

4.4.4 Ekonomski instrumenti za proizvode

Plan uspostave ekonomskih instrumenata za proizvode je prikazan u donjoj tabeli.
Postojei EI

Kratkoroni
2011.

Srednjoroni
2014.

Naknade
Naknade za pesticide
Naknade za plastine kese
Tabela 29: EI za proizvode

Naknade za pesticide. Trenutni podaci pokazuju da poljoprivreda u BiH nije imala znaajniji
negativan utjecaj na okoli kao rezultat intenzivne proizvodnje. Meutim, takva situacija se
moe brzo promijeniti sa razvojem ovog sektora i proizvodno-orijentirane poljoprivrede u
sljedeih nekoliko godina. S obzirom da ne postoji monitoring utjecaja poljoprivrede na
okoli, analiza situacije se zasniva na procjenama. U glavnim proizvodnim podrujima, kao i
u rijenim dolinama, neispravna i prekomjerna upotreba mineralnih gnojiva i pesticida
predstavlja prijetnju. Nekontrolirana i prekomjerna upotreba pesticida je predstavljala
problem i prije rata, kada je dostizala visoke nivoe od po 1 kg po hektaru obradive povrine.

55

Tokom rata unos hemikalija u zemlju je drastino smanjen i zemlja se mogla oporaviti.
Meutim, obnova poljoprivrednog razvoja e vratiti rizik od pesticida. Stoga treba na vrijeme
uvesti odgovarajue naknade, ija e visina biti poticajna da se pesticidi koriste adekvatno i u
odgovarajuem momentu za usjev.
Hijerarhija ciljeva

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Razvojni cilj: Poboljanje

kvaliteta zemljita

Nivo upotrebe pesticida

Okolini cilj: Poboljano stanje

okolia

Broj koritenih doza po

hektaru na obradivom
tlu
Visina prihoda

Ekonomski cilj: Poveanje

prihoda

Monitoring i procjena
- Kontrola posjedovanja dozvola za
trgovinu pesticidima
- Kontrola pravnih subjekata koji se
bave proizvodnjom, trgovinom,
upotrebom i ispitivanjem pesticida
- Kontrola skladinog kapaciteta kod
domaih proizvoaa
- Kontrola skladitenja, dranja i
distribucije pesticida
Praenje promjena u broju koritenih
doza tokom odreenog vremenskog
perioda
Prikupljanje podataka o visini prihoda
prikupljenih tokom odreenog
vremenskog perioda

Cilj pravednosti: Zatita okolia

Tabela 30: Ciljevi naknade za pesticide

4.4.5 Ekonomski instrumenti za industriju

Plan uspostave ekonomskih instrumenata za proizvode je prikazan u donjoj tabeli.
Postojei EI

Kratkoroni
2011.

Srednjoroni
2014.

Takse za nepridravanje propisa

Takse za nepridravanje propisa - buka

Grantovi, zajmovi, smanjene porezne stope,

ubrzana amortizacija, itd. - subvencije
Za investicije u spreavanje i kontrolu zagaivanja

Tabela 31: EI za industriju

Takse za nepridravanje propisa za buku. Trenutno poveana buka u urbanim podrujima

dolazi veinom od porasta cestovnog saobraaja i drugih izvora buke kao to su industrije.
Nivoi buke se ne prate i ne postoje studije koje tretiraju posljedice poveane buke
uzrokovane pojaanim saobraajem. U skladu s Zakonom o zatiti okolia "zatita od buke i
vibracija u okoliu e tretirati sve vjetaki nastale emisije energije koje uzrokuju neugodnu,
uznemiravajuu, ugroavajui i tetnu buku ili vibraciju". Izvori buke i vibracija se mogu
podijeliti na etiri kategorije: motorna vozila, avione, kuanske aparate i graevinsku opremu.
Zakon o zatiti okolia propisuje sljedee mjere:

smanjivanje stvaranja emisija buke ili vibracija, odnosno izvora koji stvaraju buku
ili vibracije;
smanjivanje optereenja, odnosno spreavanje poveavanja optereenja bukom
ili vibracijama;

56

naknadnu zatitu u onim sredinama koje su pod stalnim optereenjem iznad

utvrenih standarda.

Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Smanjena
neusklaenost
Okolini cilj: Poboljanje stanja
okolia
Ekonomski cilj: Ostvarivanje
prihoda

Kljuni indikatori
djelotvornosti

Monitoring i procjena

Broj sluajeva
neusklaenosti
Nivo buke u okruenju

Praenje moguih smanjenja u broju

neusklaenosti
Ispitivanje nivoa buke u okruenju

Iznos prihoda

Prikupljanje podataka o visini

prikupljenih prihoda tokom odreenog
vremenskog perioda

Cilj pravednosti: Zatita opeg

zdravlja
Tabela 32: Ciljevi taksi za nepridravanje propisa za buku

Subvencije za investiranje u spreavanje i kontrolu zagaivanja. ia proizvodnja je

stalna primjena sistematske, preventivne okoline strategije na procese, proizvode i usluge,
da bi se poveala efikasnost i smanjio rizik po ljude i okoli. Ciljajui na uzroke, a ne na
posljedice od aktivnosti koje dovode do zagaenosti, ia proizvodnja otklanja zagaivanje
na njihovom izvoru gdje i kada se pojave u proizvodnim procesima ime se otklanja i
kasnija potreba za tretmanom ili odlaganjem tih zagaivaa. Organizacije mogu koristiti iu
proizvodnju s ciljem pronalaenja novih i inovativnih praksi, koje e voditi ka smanjenju
otpada, a istovremeno i poveati profit smanjujui trokove ili potiui nove proizvode.
Veina industrijskih postrojenja u Bosni i Hercegovini datira iz predratnog perioda i ne mogu
biti usklaeni sa postojeim standardima, pa je vjerovatno da nee biti usklaeni ni sa
buduim okolinim standardima koji se oslanjaju na evropsku politiku i prakse. Meutim,
nakon usvajanja propisa, industrije e biti prinuene da ih implementiraju, tj. one e morati
uvesti mjere za spreavanje, ublaavanje i kontrolu zagaivanja.
Hijerarhija ciljeva
Razvojni cilj: Unapreenje
proizvodnih tehnika
Okolini cilj: Poboljanje
stanje okolia
Ekonomski cilj: Ekonomske
utede
Cilj pravednosti: Zatita opeg
zdravlja

Kljuni indikatori
djelotvornosti
Jedinina cijena
proizvoda i nivo emisija
po jedinki proizvoda
Indikatori stanja okolia

Monitoring i procjena
Praenje moguih smanjenja po
indikatorima
Praenje indikatora stanja okolia

Jedinina cijena
Praenje promijena u jedininoj cijeni
proizvoda
proizvoda
Smanjenje broja
Praenje broja oboljenja
oboljenja uzrokovanih
oneienjem okolia
Tabela 33: Ciljevi subvencija za investiranje u spreavanje i kontrolu zagaivanja

57

4.5 Zatita prirode

Priroda predstavlja temeljni segment okolia ili ivotne sredine. ini je abiotika (neiva) i
biotika (iva) komponenta. One su u izuzetno visokoj interaktivnosti i meusobnoj
povezanosti tako da ine vrhunsko jedinstvo izmeu ive i neive materije na planeti Zemlji.
Upravo u prirodnim sistemima se odvijaju i najznaajniji procesi za opstanak ivota na Zemlji
kruenje materije i protok energije. Uspjenost kruenja materije u okviru razliitih
subkomponenti ive i neive prirode, te efikasnost protoka energije i njene iskoristljivosti su
temeljem odravanja ekoloke ravnotee, preduvjeta funkcioniranja ekosistema, kako na
lokalnom, regionalnom, tako i globalnom nivou.
ivi ili biotiki dio prirode ini bioloka raznolikost ili biodiverzitet (ukupnost ivog svijeta na
odreenom prostoru u dato vrijeme). U skladu s Konvencijom o biolokoj raznolikosti (CBD),
biodiverzitet na planeti Zemlji obuhvata sljedee kategorije:

Genetiki diverzitet (diverzitet gena u okviru date organske vrste ili ivog svijeta
odreenog prostora);
Specijski diverzitet (razliitost ivog svijeta na nivou organskih vrsta ili specija);
Ekoloki diverzitet (razliitost ivotnih zajednica ili biocenoza, ekosistema ili
ekosistema i pejzaa ili krajobraza);
Diverzitet ljudskih kultura (kao najbolji indikator postojanja originalnih obrazaca
antropogeneze i etnogeneze na datom prostoru u okviru populacije razumnog
ovjeka Homo sapiens recens.

Neivu ili abiotiku komponentu ini:

geoloka podloga (stijene odgovarajue starosti sa odreenim minerolokim

sastavom);
geomorfoloka organizacija (reljef, sa posebnim naglaskom na nagib ili
inklinaciju i ekspoziciju terena, odnosno orijentiranost prema datoj strani svijeta);
tlo/zemljite kao trofazni ekoloki sistem, sa posebnim osvrtom na diverzitet
tipova tala;
klima (svjetlost, temperatura, ekoloki aktivna voda, vlanost).

Neiva komponenta sadrana je u sintagmi geomorfoloka, geoloko-hidroloka ili geoloka

raznolikost ili geobatina. U ekolokom pogledu ova komponenta se oznaava i kao stanite
ili biotop. U savremenoj korespondenciji, u domenu upravljanja okoliem, priroda je
predstavljena sa dvije osnovne komponente: biolokom i geomorfolokom raznolikou, pa
je tako i prezentirana u ovom prilogu. Posebno mjesto ima raznolikost ljudskih kultura koja u
ovom dijelu dosee i do kulturne raznolikosti u datom ambijentalnom okruenju.
Priroda i njene komponente, bioloka i geomorfoloka raznolikost, danas su najugroeniji
dijelovi okolia na globalnom nivou. Upravo, najrelevantnije institucije Organizacije
ujedinjenih naroda (OUN), na kraju 20. stoljea od dvadeset najozbiljnijih okolinih problema,
na prvo mjesto su stavili gubitak biodiverziteta. Naalost, prema procjenama strunjaka,
svakog dana ovu Planetu naputa i po nekoliko vrsta, a nekoliko desetina ih postaje
ugroenim. Neke su nestale i prije nego to su znanstveno upoznate i verificirane. Gubitak
biodiverziteta je i u najneposrednijoj vezi sa rastuim siromatvom na planetarnom nivou. To
su pokazali i rezultati Milenijumske procjene ekosistema (Millenium Ecosystem Assessment,
2003) inae najvee i najopsenije procjene ekosistema ikada uraene. Prognoze
znanstvenika indiciraju izraen trend gubitka biodiverziteta u stoljeu koje je nedavno poelo,
te rastom siromatva, a naroito u Zemljama treeg svijeta.

58

I u BiH su izraeni trendovi gubitka biodiverziteta, te geoloke raznolikosti na svim nivoima, a

naroito u periodu tranzicije i prijelaza sa centralno-ekonomskog na trini koncept razvoja.
Ogromne posljedice po bioloku raznolikost i u njoj sadranu prirodnu batinu nastale su u
vrijeme ex-jugoslovenske federacije kada je BiH kao sirovinska baza, u okolinom pogledu
imala i naglaen karakter ekoloke kolonije. Sve je to uvjetovalo znaajnu promjenu oblika
bioloke raznolikosti, a naroito u domenu izmjene pejzaa, odnosno krajobraza, te
znaajnog smanjenja brojnosti mnogih ivotinjskih vrsta. Ovakvom trendu je uveliko doprinio
i posljednji rat koji je uvjetovao veoma intenzivne i masovne egzodusne migracije, ime su
stradale i dragocjenosti sadrane u raznolikosti genetikih resursa. Uz to, BiH kao i FBiH jo
uvijek nemaju efikasne institucije za zbrinjavanje i trajno uvanje genetikih resursa kako
onih u obliku domestificiranih biljaka i ivotinja tako i njihovih najbliih srodnika iz svijeta
divljine. Ovim problemima treba dodati i prekomjernu i neselektivnu sjeu gospodarski
vrijednih uma, otvaranje brojnih kamenoloma, konverzije brojnih vodotoka u
hidroenergetska postrojenja, prekomjeran lov i ribolov, podizanje akvakultura na ekoloki
neprihvatljiv nain, prekogranina zagaivanja atmosfere, svakodnevni pridolazak invazivnih
vrsta biljaka i ivotinja, te niz problema vezanih za promet genetiki modificiranim
organizmima i genetiki modificiranom hranom.
Imajui u vidu istaknute konstatacije kao i osnovane pretpostavke o jo uvijek ouvanim
dijelovima prirode FBiH, bioloka i geomorfoloka raznolikost i u njoj sadrani resursi imaju
velike vrijednosti za generiranje ekoloki profitabilnih i odrivih projekata za smanjenje
rastueg siromatva, obnovu i unapreenje gospodarstva, razvoj novih biotehnologija na
bazi autohtonog genofonda, te trasiranje integracijskih putova prema EU, harmonizaciji i
optimizaciji uvjeta za ivot dostojan civiliziranog ovjeka i na ovim prostorima. Radi
postizanja takvih oblika razvoja i osiguranja ivotnog blagostanja u BiH/FBiH, neophodna je i
efikasna i dugorona zatita prirode u skladu sa meunarodnim odredbama, a prema
obrascima koje e dirigirati lokalne potrebe, uz uvaavanje svih specifinosti ustrojstva
bioloke i geomorfoloke raznolikosti.
Stoga je i identificiran sljedei krovni cilj Strategije:
Zatita okolia, promocija i podsticanje odrive upotrebe prirodnih resursa kroz
uspostavu integralnog sistema upravljanja prirodnom biolokom i geomorfolokom
raznolikou.
U okviru krovnog cilja identificirani su i strateki ciljevi ija realizacija i implementacija bi
doprinijela efikasnijoj zatiti prirode FBiH.
To su:
1. Zatita biodiverziteta i geodiverziteta FBiH kroz uspostavu
i jaanje institucionalnog okvira za realizaciju efikasnih mjera;
2. Odriva upotreba prirodnih resursa;
3. Ravnopravna raspodjela dobiti od prirodnih resursa
(bioloke i geoloke raznolikosti);
4. Smanjenje pritisaka na bioloku i geoloku raznolikost FBiH;
5. Uspostava finansijskih mehanizama za odrivo upravljanje
biolokim i geolokim diverzitetom.
Strateki cilj 4.1: Zatita biodiverziteta i geodiverziteta FBiH kroz uspostavu i jaanje

institucionalnog okvira za realizaciju efikasnih mjera

Dosadanja praksa je pokazala sve slabosti u Sistemu upravljanja i zatite prirode i u njoj
sadranoj prirodnoj batini u nedefiniranom i neadekvatnom institucionalnom okviru. Zbog
toga se postavlja ovaj strateki cilj, kako bi se iznale nove mogunosti u definiranju i

59

efikasnijem funkcioniranju institucionalnog okvira, shodno drutveno-politikom ureenju

FBiH, njenom odnosu prema dravnom tijelu BiH, te preuzetim i navedenim obavezama od
strane meunarodne zajednice, a posebno u implementaciji Konvencije o biolokoj
raznolikosti. Za ostvarivanje ovog stratekog cilja identificirani su i sljedei operativni ciljevi:
Uspostava federalne institucije - agencije nadlene za zatitu bioloke i geoloke
raznolikosti (prirode)
4.1.2 Inventarizacija vrsta flore, faune i fungije i identifikacija tipova stanita
4.1.3 Procjena stepena ugroenosti vrsta biljaka, gljiva i ivotinja, te stanita i ivotnih
zajednica u skaladu s IUCN-u
4.1.4 Uspostava odrive mree postojeih i novih zatienih podruja
4.1.5 Jaanje zakonske regulative
4.1.6 Monitoring i kontrola invazivnih vrsta
4.1.7 Uspostava ex situ konzervacije
4.1.8 Monitoring stanja biodiverziteta FBiH
4.1.9 Razvoj i jaanje mree za razmjenu informacija (CHM)
4.1.10 Jaanje informacijsko-tehnikih (IT) slubi i servisa
4.1.11 Jaanje meuentitetske i unutarentitetske saradnje i
4.1.12 Jaanje ekoloke svijesti
4.1.1

Operativni cilj 4.1.1: Uspostava federalne institucije - agencije nadlene za zatitu bioloke i
geoloke raznolikosti (prirode)
Federacija Bosne i Hercegovine u postdejtonskom periodu je bez adekvatnih, a odnedavno i
bilo kakvih institucija, koje se bave upravljanjem prirodom, odnosno prirodnom batinom. To
namee potrebu urgentnog osnivanja adekvatne institucije na Federalnom nivou, koja e se
baviti zatitom i odrivim upravljanjem biolokom i geolokom raznolikou, uz uvaavanje
postojee zakonske regulative (Zakon o zatiti prirode FBiH, Zakon o zatiti okolia FBiH) i
mogunostima implementacije meunarodnih propisa u ovom domenu. Planirana institucija
bi bila tako koncipirana da bi udovoljavala potrebama postojeeg ustrojstva FBiH, te
obavezama drave BiH prema meunarodnoj zajednici, kao i pruanju servisa za donoenje
svih razvojnih i planerskih dokumenata na ovom nivou. Ova institucija bi integrirala i sve
postojee relevantne i komplementarne subjekte, kako iz domena dravne uprave, tako i
strunog i nauno-istraivakog rada. Kao bazine mjere u realizaciji ovog operativnog cilja
su:
4.1.2.1 Donoenje politike odluke
4.1.2.1 Implementacija odluke kroz resorno ministarstvo/ministarstva
4.1.2.1 Identifikacija finansijskih sredstava (uglavnom budetskog karaktera, te dijelom iz
meunarodnih fondova)
Operativni cilj 4.1.2: Inventarizacija vrsta flore, faune i fungije i identifikacija tipova stanita
Bosna i Hercegovina, a time i FBiH, je jedna od rijetkih zemalja koje jo uvijek nemaju
uraene adekvatne inventarizacije vrsta flore, faune i fungije, bazinih dokumenata o
biolokoj raznolikosti. Jo uvijek nije izvrena i identifikacija tipova stanita i utvrivanje
stepena njihove raznolikosti kao i adekvatna kategorizacija shodno Habitat direktivi, Flori
Evrope, Fauni Evrope, EURO-MED data base itd. Za realizaciju ovog operativnog cilja
neophodno je provesti sljedee mjere:
4.1.2.1 Izvriti kategorizaciju i identifikaciju stanita i ekosistema na horizontalnom i
vertikalnom profilu FBiH. Ova mjera podrazumijeva ukljuivanje dosadanjih
spoznaja o pejzanoj raznolikosti o FBiH, te realizaciju namjenskih projekata koji
e omoguiti adekvatnu evaluaciju tipova stanita i ekosistema shodno Habitat
direktivi.

60

4.1.2.2 Izrada Flore FBiH, Faune FBiH i Fungije FBiH. Ovi dokumenti su osnovni za
donoenje bilo kakvih programa odrive upotrebe biolokih resursa. Njihova
realizacija podrazumijeva izradu modernih ek-lista, indeksa i formiranje
operativnih baza podataka sa procjenom stvarnog stepena specijskog diverziteta,
rasprostranjenosti te ekoloke pripadnosti. Uz postojee razuene podatke
neophodno je izvriti i analitiko-sintetske istraivake akcije kako bi se dolo do
moderne flore, faune i fungije ove izuzetno raznolike regije.
4.1.2.3 Izrada distribucijske mape ekosistema na horizontalnom i vertikalnom profilu
FBiH nalae izradu moderne vegetacijske karte, kako recentne, tako i
potencijalne vegetacije u mjerilu 1:50 000, 1:100 000 i 1:200 000, koja bi bila
integralni dio grafike interpretacije ekosistema Bosne i Hercegovine i Evrope.
Ova mapa, zajedno sa prikladnim komentarom je i realna osnova ne samo
odrivog prostornog, ve i drutvenog planiranja.
Operativni cilj 4.1.3: Procjena stepena ugroenosti vrsta i stanita u skladu sa IUCN
Prema preliminarnim procjenama od priblino 5000 taksona vaskularnih biljaka, sa
odreenim stepenom ugroenosti je ak 10 % oblika. Jo je vea proporcija ugroenosti
pojedinih skupina ivotinja, a naroito sisara, gmizavaca, reptila i riba, te akvatinih
organizama insekata i algi, zbog intenzivne svakodnevne konverzije stanita BiH, a time i
Federacija BiH su rijetki prostori koji nemaju izvrenu ni priblino adekvatnu procjenu
ugroenosti prirodnog genofonda. Realizacija ovog izuzetno vanog operativnog cilja
podrazumijeva hitnu implementaciju mjera izrada Crvene knjige biljaka FBiH, izrada
Crvene knjige ivotinja i izrada Crvene knjige gljiva. Donoenje ovih naunih, strunih i
upravljakih dokumenata podrazumijeva i realizaciju adekvatnih projekata koji e uz procjenu
na bazi dosadanjih, kao i dopunskih istraivanja, omoguiti adekvatnu kategorizaciju u
skladu s najnovijim odredbama IUCN o rekategorizaciji ugroenog svijeta divljine iz 2003.
god. (prema kojoj za razliku od ranijih 5 kategorija izdvaja se 10 osnovnih i znaajno veliki
broj dopunskih kategorija sa nizom konzervacijsko-upravljakih atributa).
Operativni cilj 4.1.4: Uspostava mree postojeih i novih zatienih podruja
Da bi se udovoljilo principima odrive konzervacije prirodno vrijednih podruja i uravnoteene
upotrebe prirodnih resursa u generiranju ekoloki profitabilnih projekata, te smanjenja
rastueg lokalnog siromatva, neophodno je izvriti identifikaciju prirodno i gospodarski
vanih geografskih podruja, kako bi se u njima mogli odvijati procesi efikasne konzervacije i
ekonomske dobiti. Na taj nain e se identificirati podruja adekvatna za odrivo umarstvo,
odriva poljoprivredna proizvodnja i ekoloki turizam, te razvoj herbalnog sektora. Do sada je
na prostoru BiH pod odgovarajuim reimom zatite svega 0, 53 % teritorija. Ta proporcija je
na podruju FBiH i znatno nia. Unato izuzetnoj raznolikosti, bogatstvu ivog svijeta, tipova
stanita i pejzaa, te sve veoj ugroenosti jo uvijek na prostoru Federacije ne postoje
zatiena podruja nivoa nacionalnih parkova, kroz koje bi se mogli ostvariti strateki ciljevi
razvoja u domenu obrazovnog, naunog i svih oblika otvorenog turizma. Uz to, uspostava
funkcionalne mree zatienih podruja, e doprinijeti i intenziviranju integracijskih procesa i
brem pribliavanju ovog prostora Evropskoj uniji. Realizacija ovog operativnog cilja
podrazumijeva implementaciju slijedeih mjera:
4.1.4.1 Uspostava novih zatienih podruja prema EU standardima i razvoj efektivne
mree zatienih podruja sa ekolokim koridorima uz prethodnu naunu
evaluaciju prirodnih vrijednosti, te izrada planova za odrivo upravljanje
zatienim podrujima

61

4.1.4.2 Izrada funkcionalne baze podataka o biolokoj i geolokoj raznolikosti kao i

drugim relevantnim atributima zatienih podruja i njihova digitalizacija i
interpretacija u formi GIS mapa
Operativni cilj 4.1.5: Jaanje Zakonske regulative
Postojea Zakonska regulativa u domenu zatite prirode i komplementarnih oblasti jo uvijek
ne prua jasan institucionalni okvir i dovoljno efikasan za efikasnu zatitu ukupnih prirodnih
vrijednosti. Zbog toga je neophodno inovirati i ojaati kljunu Zakonsku regulativu kroz
realizaciju sljedeih mjera:
4.1.5.1 Uspostava potrebnih podzakonskih akata u okviru postojeih zakona
4.1.5.2 Revizija Zakona o zatiti prirode u skladu sa efikasnijom zatitom bio i
geobatine, te meunarodnih intencija
4.1.5.3 Pokretanje inicijativa prema dravnim tijelima i provoenje postupka ratificiranja
relevantnih konvencija, sporazuma, te njihovo potpisivanje, od strane BiH
4.1.5.4 Razvoj efikasnih, mjerljivih i ekonomski odrivih indikatora i mehanizama Zakona
o zatiti okolia FBiH, kojim e se ograniiti eksploatacija divljih vrsta, minerala i
podruja sa prirodnim i priblino prirodnim karakteristikama do stepena na kojem
se njihova bioloka raznolikost, ispravno funkcioniranje osnovnih prirodnih
sistema i procesa u tim sistemima moe odravati
Operativni cilj 4.1.6: Monitoring i kontrola invazivnih vrsta
Izraena konverzija stanita u prolosti, te slini trendovi u sadanjem vremenu, kao i
nemogunost efikasne kontrole prometa reprodukcijskog materijala, otvorenost prostora BiH
i njegova povezanost u svjetsku komunikacijsku mreu, uvjetovala je i kolonizaciju razliitih
vrsta biljaka, ivotinja, pa i gljiva iz geografski, klimatski i biogeografski udaljenih prostora. S
obzirom da su to vrste koje imaju izuzetno visok stepen prilagodbe na iroki spektar
ekolokih faktora i u odnosu na autohtoni genofond, veoma brzo osvajaju sve raspoloive
dijelove stanita, pa ak i pomjeraju prirodne vrste i tako doprinose znaajnoj ugroenosti
autohtonog biodiverziteta i promjeni ukupne slike ivog svijeta ovog prostora. Poto je
njihova bioloka mo veoma naglaena, u kompeticijskim odnosima sa prirodnim organskim
vrstama, one su oznaene kao invazivne. Da bi se uspostavili efikasni mehanizmi upravljanja
invazivnim vrstama i izvrila implementacija ovog operativnog cilja, neophodna je i realizacija
sljedeih mjera:
4.1.6.1 Inventarizacija i geografska interpretacija invazivnih vrsta sa uspostavom
odgovarajuih baza podataka za prostor FBiH
4.1.6.2 Uspostava naune i strune saradnje sa zemljama u regionu na planu
monitoringa invazivnih vrsta
4.1.6.3 Stalni treninzi i radionice kako za predstavnike privrednih i dravnih sektora, tako
i za ukupnu javnost
4.1.6.4 Donoenje konkretnih planova upravljanja invazivnim vrstama
4.1.6.5 Razmjena iskustava sa odgovornom institucijama u Republici Srpskoj i BiH
4.1.6.6 Izrada karte rasprostranjenja, procjene reprodukcijskog potencijala i fenofaze
invazivnih alergogenih biljaka, kao to je jedna od najinvazivnijih u posljednjih 10
godina, Ambrosia artemisifolia.
Operativni cilj 4.1.7: Uspostava ex situ konzervacije
Ovaj oblik konzervacije prirodnog genofonda se primjenjivao u sistemu upravljanja prirodom,
jo od najranijih poetaka civilizacije. Danas se intenzivno koristi u sluajevima kada
prirodnom genofondu prijeti opasnost nestanka iz svijeta divljine, te u oblasti edukacijskog i

62

rekreacijskog turizma i organiziranih naunih istraivanja. Tipian primjer ovog tipa

konzervacije je uspostava botanikih vrtova, staklenika, banaka gena, arboretuma itd. U
Federaciji BiH ovaj oblik konzervacije je izuzetno slabo zastupljen, a nuno je potreban kroz
realizaciju sljedeih mjera:
4.1.7.1 Inventarizacija genetikih resursa FBiH sadranih u domestificiranim biljkama i
ivotinjama, te njihovim najbliim srodnicima, koji ive u divljini
4.1.7.2 Uspostava banke gena (germ plazme) biljnih i ivotinjskih genetikih resursa,
sadranih u autohtonom genofondu
4.1.7.3 Uspostava botanikih i zoolokih vrtova u ekoloki i klimatski razliitim
podrujima FBiH
4.1.7.4 Restauracija Botanikog vrta Zemaljskog muzeja BiH sa pripadajuim
prirodoslovnim zbirkama
4.1.7.5 Definiranje mehanizama za dolaenje do izvora finansijskih sredstava i njihovo
jaanje za unapreenje prirodoslovno-muzeoloke djelatnosti
Operativni cilj 4.1.8: Monitoring stanja bioloke i geoloke raznolikosti Federacije BiH
Efikasna zatita bioloke i geoloke raznolikosti neminovno podrazumijeva i razvoj
monitoring sistema za permanentno praenje stanja i trendova u odabranim dijelovima
prirode na horizontalnom i vertikalnom profilu Federacije BiH, kroz uspostavu tzv. trajnih
ploha za sistemska istraivanja u svim vanijim prirodnim i antropogenim ekosistemima BiH.
Ovaj operativni cilj podrazumijeva i implementaciju sljedeih mjera:
2.1.8.1 Identifikacija i razvoj najprihvatljivije metodologije, te uspostava odgovarajuih
institucija (slubi) za provoenje monitoringa (odreene segmente ove djelatnosti
vri i Federalni hidrometeoroloki zavod na odabranim takama nekih kopnenih,
te vodenih ekosistema)
2.1.8.2 Identifikacija indikatora za ostvarivanje monitoringa (prirodnih, drutvenih i
ekonomskih).
Operativni cilj 4.1.9: Razvoj i jaanje CHM mree za razmjenu informacija
Ovako definiran operativni cilj u punoj mjeri korespondira i sa uspostavom bolje
meunarodne saradnje i povezanosti na planu upravljanja prirodnim vrijednostima i jaanju
efikasnije zatite bioloke i geoloke raznolikosti na lokalnom nivou. Uz to, doprinosi ovog
cilja su i u kreiranju odgovarajuih servisa prema dravi BiH i njenim obavezama u
implementaciji Konvencije o biolokoj raznolikosti. Osim toga, kroz ovaj cilj e biti mogue
ukljuiti i sve subjekte, vladine i nevladine organizacije, kao i najiru javnost, u razvoj i
unapreenje odreenih oblika informacijskog sistema u oblasti prirodne raznolikosti. Stanje i
stepen implementiranosti ovog cilja bit e i veoma dobar indikator stvarne pozicioniranosti
prirode i njenih vrijednosti u dravnim tijelima BiH, njeno stanje, trendovi, te dostignuti stepen
ukupne ekoloke svijesti. U realizaciji ovog cilja neophodna je implementacija mjere:
4.1.9.1 irenje i povezivanje sa zemljama u regionu i Evropi.
Operativni cilj 4.1.10: Jaanje infomacijsko-tehnkih (IT) slubi i servisa
Za realizaciju ukupne misije zatite prirode i njeno adekvatno pozicioniranje u drutvenim
tokovima neophodan je i razvoj i jaanje informaciono-tehnikih slubi i servisa, kao i
adekvatnog softvera u organima i institucijama, koje e se baviti zatitom prirode i njenim
uravnoteenim upravljanjem. To podrazumijeva primjenu postojeih softvera koji se ve
primjenjuju kroz programe Emerald i Natura 2000. ali i kreiranje novih, shodno domaim

63

potrebama i specifinostima, biodiverziteta. U realizaciji ovog cilja neophodna je i primjena

sljedee mjere:
4.1.10.1 Osposobljavanje i irenje humanih resursa i tehniko-tehnolokih kapaciteta u
pripadajuim institucijama, koje e osigurati podrku i drugim
komplementarnim aktivnostima
Operativni cilj 4.1.11: Jaanje protoka informacija na meuentitetskom i unutarentitetskom
nivou
Adekvatna zatita prirode je veoma ovisna i od protoka raspoloivih informacija o prirodnoj
raznolikosti na svim nivoima upravljanja Federacije i drave Bosne i Hercegovine. To se
posebno odnosi na informacije o obavezama pojedinih drutveno-politikih entiteta, te o
specifinostima prirode i oblicima njenog upravljanja na datom nivou. U implementaciji ovog
cilja potrebna je realizacija sljedeih mjera:
4.1.11.1 Razmjena iskustava i studijskih podataka na razliitim nivoima drutvenopolitikog organiziranja, te komplementarnih privrednih i drutvenih subjekata
4.1.11.2 Uspostava kontinuiranog meuentitetskog protoka informacija kroz formirane
dostupne baze podataka
4.1.11.3 Uspostava informacijske mree u okviru nadlenih ministarstava i drugih dravnih
institucija odgovornih za zatitu prirode
Operativni cilj 4.1.12: Jaanje ekoloke svijesti
Uspjenost implementacije ukupne Strategije, ne samo zatite prirode, ve i zatite okolia
podrazumijeva i programe edukacije i informiranosti s ciljem pobuivanja i jaanja ekoloke
svijesti kao sociolokog fenomena, to e doprinijeti razvoju adekvatnijeg sistema
pojedinane i drutvene odgovornosti. Ovaj cilj je dugoroan proces strogo dirigovanih akcija
kroz vladin i nevladin sektor, a njegova realizacija je mogua kroz implementaciju sljedeih
mjera:
4.1.12.1 Programirani treninzi i radionice za sve zainteresirane strane u okviru vladinog i
nevladinog sektora
4.1.12.2 Aktualiziranje Nastavnih planova i programa u predkolskim i kolskim
institucijama, s ciljem postizanja adekvatnije informiranosti i ekoloke
educiranosti
4.1.12.3 Uspostava namjenskih fondova za ekoloku i okolnu edukaciju, kako po
horizontalnom tako i po vertikalnom ustrojstvu drutva
4.1.12.4 Izrada naroitih programa za bolju medijsku promociju bioloke i geoloke
batine Federacije BiH
4.1.12.5 Vii stepen demokratizacije u sistemu donoenja odluka o zatiti i upotrebi
prirodnih resursa, kroz naglaenije ukljuivanje predstavnika lokalnih zajednica
4.1.12.6 Jaanje Fondova za rad nevladinih organizacija kreiranjem posebnih drutvenih i
ekolokih ciljeva na pojedinim nivoima drutveno-politikog organiziranja
Federacije BiH
4.1.12.7 Uspostava dirigovane izdavake djelatnosti u oblasti jaanja ekoloke svijesti
4.1.12.8 Razvoj takvih instrumentarija koji e omoguiti saradnju pravnih i fizikih lica i
drugih organizacija u spreavanju aktivnosti koje mogu ugroziti ili otetiti prirodu,
ublaavanje tete, eliminiranje posljedica tete, obnova oteene prirode i
dovoenje u stanje u kojem je bila prije pojave tete

64

Strateki cilj 4.2: Odriva upotreba prirodnih resursa

Razvoj sistema odrive upotrebe prirodnih resursa je osnovni preduvjet, te nasuna potreba
u osiguranju efikasnih mjera zatite prirode. Odriva upotreba prirodnih resursa je obaveza
svake lanice Organizacije Ujedinjenih nacija, to je propisano Programom za 21. stoljee
(Agenda 21) na Samitu o Zemlji (Rio de Janeiro 1992.) Na razvoj obrazaca odrive upotrebe
prirodnih resursa primjerenih svakom biogeografskom podruju, te oblicima trita i
drutveno-ekonomskog ustrojstva pojedinih drava, ozbiljno je ukazala i Milenijumska
procjena ekosistema i obavezala sva meunarodna tijela (UNEP, UNDP etc.) na
implementaciju takvih mjera koje nee rezultirati daljim gubicima bioloke, pa i
geomorfoloke raznolikosti. To se posebno odnosi na zemlje u intenzivnoj tranziciji kao to je
BiH, u kojoj zbog rastueg siromatva, su i sve vei i intenzivniji nasrtaji na prirodne resurse.
Definiranje i poimanje odrivosti upotrebe prirodnih resursa mora biti usaglaeno sa kljunim
razvojnim dokumentima Federacije Bosne i Hercegovine.
Realizacija ovog stratekog cilja podrazumijeva definiranje sljedeih operativnih ciljeva:
4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.2.4

Uspostava intersektorskog pristupa u upravljanju biodiverzitetom i

geodiverzitetom FBiH
Ouvanje tradicionalnih znanja i iskustava u procesu upravljanja biolokom i
geolokom raznovrsnou
Uspostava i jaanje poticajnih ekonomskih mjera
Razvoj i promocija odrivog turizma

Operativni cilj 4.2.1: Uspostava intersektorskog pristupa u upravljanju biodiverzitetom i

geodiverzitetom FBiH
Postojee ustrojstvo dravne uprave na entitetskom nivou ne prua dovoljnu konzistentnost
u funkcionalnoj povezanosti kako unutar pojedinih sektora, tako i u okviru samog sektora.
Naprimjer, umarstva, poljoprivrede, vodoprivrede, prostornog planiranja, obrazovanja,
kulture, zdravstva, ekonomije itd. Zbog toga je neophodno razviti i sljedee mjere, koje bi
doprinijele operacionalizaciji i koegzistentnosti dravnih institucija sa oekivanim impaktom i
na nevladin sektor.
To su:
4.2.1.1 Razvoj uputstava za koritenje biolokih, geolokih, umskih, vodnih i ostalih
prirodnih resursa u skladu sa Zakonom o zatiti prirode , Direktivom o stanitima i
Direktivom o ouvanju divljih ptica
4.2.1.2 Revizija Zakona o umama FBiH, Zakona o lovstvu, Zakona o slatkovodnom
ribarstvu, Zakona o poljoprivrednom zemljitu i Zakona o rudarstvu
4.2.1.3 Uspostava boljeg protoka informacija izmeu relevantnih ministarstava i njihovih
pojedinih sektora
4.2.1.4 Usklaivanje procedura o dodjeljivanju koncesija u skladu sa zakonskim
propisima i meunarodnim preuzetim obavezama
4.2.1.5 Razvoj i donoenje intersektorskih dokumenata kojima e se: interesi ouvanja
prirode uzeti u obzir pri utvrivanju strategije ekonomskog razvoja i dokumenata
prostornog ureenja.
4.2.1.6 Promocija principa: Svako koritenje prirode i njeno optereenje vriti na nain
koji najmanje zagauje ili oteuje prirodu.

65

Operativni cilj 4.2.2: Ouvanje tradicionalnih znanja i iskustava u procesu upravljanja

biolokom i geolokom raznovrsnou
S obzirom na izraenu raznolikost ljudskih kultura na prostoru FBiH, tokom dugog procesa
etnogeneze dolo je i do stvaranja osobite kulture i tradicionalnosti i u odnosu prema svim
dijelovima prirode, a naroito u upotrebi razliitih genetikih resursa (biljaka, ivotinja i gljiva)
koje imaju posebne mogunosti primjene. Ukupnost tradicionalnih znanja prilagoenih
savremenim potrebama doprinijet e odrivoj upotrebi kako bioloke, tako i geoloke
raznolikosti. Za realizaciju ovog cilja predvia se implementacija sljedeih mjera:
4.2.2.1 Promocija tradicionalnih znanja kroz odrivu upotrebu prirodnih resursa (ljekovite,
jestive divlje biljke, gljive i ivotinje);
4.2.2.2 Promocija tradicionalnih znanja i kulturnih vrijednosti kroz funkcioniranje
zatienih dijelova prirode;
4.2.2.3 Promocija tradicionalnih znanja i kulturnih komparativnih prednosti kroz izradu
razliitih publikacija, koje su u neposrednoj vezi sa ukupnom promocijom
Federacije BiH.
Operativni cilj 4.2.3: Uspostava i jaanje poticajnih ekonomskih mjera
Ekonomski parametri imaju kljunu ulogu kako u implementaciji pojedinih ciljeva, tako i
strategije u cijelosti. Zbog toga je potrebno izvriti identifikaciju izvora ekonomskih mjera i
njihovo jaanje na svim nivoima drutveno-ekonomskog organiziranja Federacije. Naroitim
ekonomskim instrumentarijem treba pomoi promociju adekvatnog koritenja autohtonog
genofonda. U implementaciji ovog cilja identificirane su mjere:
4.2.3.1 Jaanje ekonomskih olakica kod uzgoja i koritenja vrsta autohtonog genofonda
na osnovu tradicionalnih znanja i dostignutih iskustava;
4.2.3.2 Razvoj i primjena ekonomskih olakica kod uspostave centara za zbrinjavanje
ugroenih ivotinja (ukljuujui i domestificirane ivotinje).
Operativni cilj 4.2.4: Razvoj odrivog turizma
Kao jedan od osnovnih naina racionalne upotrebe prirodnih resursa i generiranja ekoloki
profitabilne dobiti, smanjenja lokalnog siromatva i poveanja stope atraktivnosti prostora
Federacije je i razvoj odrivog turizma, sa posebnim naglaskom na edukativni, nauni i
rekreacijski turizam. Jo uvijek mnogi dijelovi Federacije su sa iznimnim oblicima bioloke i
geoloke raznolikosti i u njima sadranim prirodnim ljepotama. Jedan od naina da se one
sauvaju i za budue generacije jeste i osiguranje sredstava za njihovu zatitu, kroz odrivi
turizam. Kao osnovne mjere u implementaciji ovog cilja propisuju se sljedee:
4.2.4.1 Izrada strategije za razvoj odrivog turizma sa posebnim osvrtom na marinski,
planinski i religijsko-duhovni turizam;
4.2.4.2 Razvoj i primjena indikatora prirodne batine za procjenu odrivosti turistiki
orijentiranih aktivnosti i mjera.
Strateki cilj 4.3: Ravnopravna raspodjela dobiti od prirodnih resursa (bioloke i geoloke
raznolikosti)
Kako upotreba prirodnih resursa rezultira generiranjem odgovarajue dobiti (profita)
neophodno je uspostaviti sistem adekvatne (pravedne) raspodjele, kako na nivou datog
privrednog subjekta, lokalne zajednice, te Federacije i drave BiH. To podrazumijeva

66

izdvajanje dogovorene stope dobiti za primarno koritenje prirodnih resursa, kao i dijela
dobiti ostvarene njenim plasmanom na tritu.
To nalae svakom koncesionaru i ino -ulagaima izdvajanje utvrene stope od ukupne dobiti
na ime sticanja prava na koritenje datog prirodnog resursa, to je u skladu sa temeljnim
ciljevima Konvencije o biolokoj raznolikosti. Samo takvim principom je mogue ostvariti
odrivu zatitu prirode i kreirati bolje ivotne uvjete za neposrednu lokalnu zajednicu. U
okviru ovog stratekog cilja definira se i operativni cilj:
Operativni cilj 4.3.1: Promocija autohtonih resursa
Kao posebnu komparativnu prednost Federacija BiH ima i u segmentu autohtonog
genofonda (genetikih resursa) i njihovih bliskih srodnika u svijetu divljine. S ciljem njihovog
ouvanja, te racionalne upotrebe i generiranja unikatnih proizvoda i servisa neophodna je
njihova planska promocija kroz razliite oblike edukativnog, naunog i medijskog djelovanja.
Mnogi od njih, iako su odigrali vanu ulogu u preivljavanju i etnogenezi na ovim prostorima,
padaju u duboki zaborav, a neki i u cijelosti iezavaju. Za implementaciju ovog operativnog
cilja, neophodna je primjena sljedeih mjera:
4.3.1.1 Donoenje legislative za odrivo upravljanje genetikim resursima;
4.3.1.2 Inventarizacija autohtonih genetikih resursa;
4.3.1.3 Uspostava efikasnije bioloke sigurnosti za autohtoni genofond;
4.3.1.4 Razvoj adekvatnog instrumentarija za identifikaciju i monitoring genetiki
modificiranih organizama (GMO) kao i preduvjeta za njihovo putanje u ivotnu
sredinu, mjera upravljanja, ukljuujui i oblike eventualne zatite od genetiki
modificirane hrane;
4.3.1.5 Kontinuiran nauno-istraivaki rad kroz ekspertne timove/institucije s ciljem dalje
identifikacije geolokih resursa;
4.3.1.6 Kontinuiran nauno-istraivaki rad kroz ekspertne timove/institucije s ciljem dalje
identifikacije autohtonog genofonda u sferi flore, faune i fungije.
Strateki cilj 4.4: Smanjenje pritisaka na bioloku i geoloku raznolikost Federacije BiH
Intenzivan razvoj, razliiti procesi antropogeneze, nastojanje ovjeanstva da konvertuje
prirodne resurse u razliite proizvode (hrana, lijekovi, vlakna, energija) i udovolji potrebama
savremenog ovjeka uvjetuje svakodnevno rastui spektar pritisaka na sve segmente
okolia, a naroito na bioloku i geoloku raznolikost. Tako se i na prostoru FBiH
svakodnevno poveavaju pritisci, kako lokalnog, tako i globalnog karaktera.
U okviru ovog Stratekog cilja, identificirana su dva operativna cilja:
4.4.1 Ublaavanje posljedica klimatskih promjena;
4.4.2 Smanjenje pritisaka u prostoru FBiH.
Operativni cilj 4.4.1: Ublaavanje posljedica klimatskih promjena
Dugogodinji procesi emisije razliitih materija uvjet ovali su i danas vrlo znaajne klimatske
promjene, koje se prvenstveno ogledaju u naglaenim termikim promjenama atmosfere, to
dovodi do ozbiljnih konverzija stanita i ugroavanja biodiverziteta. Na prostoru FBiH,
najozbiljnije promjene se ve deavaju u biodiverzitetu visokoplaninskih ekosistema,
snjeanika, te planinskih movara. S ciljem ublaavanja nastalih posljedica klimatskih
promjena, neophodna je i implementacija sljedeih mjera:

67

4.4.1.1 Identifikacija bioindikatora i njihova adekvatna primjena u praenju intenziteta i

dinamike klimatskih promjena u Federaciji BiH (od nivoa mora do najviih
planina);
4.4.1.2 Uspostava mehanizama koji e osigurati dostupnost i javnost informacija o
klimatskim promjenama;
4.4.1.3 Identifikacija indikatora za monitoring promjena u domenu geolokih resursa.
Operativni cilj 4.4.2: Smanjenje pritisaka u prostoru FBiH
U uvjetima, jo uvijek nedefiniranih vlasnikih odnosa, u sferi prirodnih resursa, prisutni su
veoma naglaeni pritisci na prirodu u svim dijelovima Federacije. Meu dominantne pritiske
spada neuravnoteeno graevinarstvo, urbanizacija, eksploatacija uma, herbalnih resursa,
neselektivno otvaranje kamenoloma, te i drugi indirektni pritisci, koji doprinose izraenoj
konverziji prirodnih stanita, a konsekventno tome i promjeni bioloke i geoloke raznolikosti.
S ciljem postizanja smanjenja pritisaka i razvoja adekvatnih mjera njihovog upravljanja,
propisuju se i ove mjere:
4.4.2.1 Uspostava bioindikatora i revizija postojeeg stanja ranije zatienih podruja
BiH;
4.4.2.2 Inoviranje planova upravljanja za ranije zatiena podruja u skladu sa IUCN.
Strateki cilj 4.5: Uspostava finansijskih mehanizama za odrivo upravljanje biolokom i
geolokom raznolikou
Iako uravnoteena upotreba prirode i u njoj sadrana bioloka i geoloka raznolikost
rezultira generiranjem odreene finansijske dobiti, ona u postojeem sistemu nije dovoljna za
pokrie ukupnih trokova odrive zatite. Stoga je od izuzetne vanosti identificirati
mehanizme za osiguranje finansijskih sredstava koji e u skladu sa zakonitostima slobodnog
trita, te drutvenim i politikim opredjeljenjima kao i obrascima razvoja pokriti trokove
zatite prirode, kako na federalnom tako i na kantonalnom nivou.
Ovaj strateki cilj je usko povezan sa prethodnim stratekim ciljevima i vaan je preduvjet za
njihovo potrebno ostvarenje. U toj misiji identificiran je i operativni cilj:
Operativni cilj 4.5.1: Uspostava toka stalnih budetskih izdvajanja za zatitu prirode i
prirodnog nasljea
Efikasna zatita prirode, a naroito prirodnog nasljea u smislu kategorizacije IUCN-a
neminovno zahtijeva stalni priliv sredstava iz unaprijed identificiranih izvora, sa posebnim
osvrtom na budetske institucije. Postojei ekonomski sistem je u znaajnoj mjeri raslojen i
prua mogunosti za odliv sredstava namijenjenih za zatitu prirode u druge fondove. Zato je
potrebno uspostaviti transparentniji sistem toka budetskih sredstava i njihovo usmjeravanje
u primarno naznaene potrebe. Kao mjere za realizaciju ovog cilja postavljene su:
4.5.1.1 Mobilizacija sredstava za jaanje institucionalnog okvira;
4.5.1.2 Razvoj finansijskih mehanizama za provoenje propisanih mjera.
Detaljnije informacije vezane sa vremenom izvrenja propisanih mjera, odgovornim
implementatorima, iznosu sredstava, izvorima finansiranja, dati su u preglednoj tabeli
Akcionog plana zatite prirode.

68

4.6 Zemljite
Izuzetno je znaajno naglasiti da upravo zbog prirodnih karakteristika zemljite BiH, a
posebno u FBiH, predstavlja izuzetno ranjiv i osjetljiv resurs s kojim se mora raspolagati s
osobitom panjom. Upravo zbog toga je od izuzetnog znaaja zaustaviti dosadanju praksu
raspolaganja i koritenja zemljita, koja je dovela do stanja, koje se kratko moe opisati kao
haos u prostoru. Takva praksa stvara pojaan pritisak na najbolje kategorije zemljita (kojih
je veoma malo), to rezultira znaajnim oteenjima zemljita, prirodnog i graditeljskog
nasljea, smanjuje mogunosti za razvoj ekonomskih aktivnosti u ruralnim podrujima, a sve
to poveava nivo/rizik od siromatva i potie neformalnu ekonomiju, koja po pravilu ne koristi
po okoli ugodne proizvodne tehnike (tehnologije). Drugim rijeima, ovakva praksa
koritenja, odnosno upravljanja zemljitem ne moe biti osnov unapreenja nivoa kvaliteta
ivljenja i uravnoteenog socio-ekonomskog razvoja FBiH. Dakle, iako su problemi vezani za
zatitu i unapreenje kvaliteta ovog resursa veoma raznovrsni i kompleksni, oni se prema
uzrocima mogu svrstati u nekoliko grupa kako slijedi:
1. Neracionalno upravljanje zemljitem, odnosno nemogunost uspostave integralnog
sistema odrivog upravljanja zemljitem, to je osnov svih problema vezanih za
neracionalno i nekontrolirano koritenje zemljita, a to u konanici za posljedicu ima
njegovu destrukciju (razne tipove) i nestanak (pedocid). U tom smislu problem predstavlja:
a. Nepotpuna i ponekad neusaglaena zakonska regulativa
Oblast upravljanja zemljitem na razliite naine tretira 15 zakonskih akata. Iako
impresivni brojem, ovi zakonski akti samo djelomino postavljaju osnovu za integralno
odrivo upravljanje zemljitem, to je osnov njegove zatite i zatite zdravlja ljudi,
stanita i garant odrivog privrednog i drutvenog razvoja. Veina ovih zakonskih akata
se ne implementira jer nedostaju mehanizmi, institucije i finansijska sredstva za njihovu
implementaciju. Takoer je vano istai da ne postoji okvirni zakon o zatiti zemljita,
koji bi trebao da definira institucionalni okvir za odrivo upravljanje ovim resursom i
sprijei dosadanju praksu haotinog/ad-hoch upravljanja.
b. Nedostatak planske, analitike i tehnike dokumentacije, koju su razni nivoi
administracije duni po zakonu uspostaviti. Tu se prvenstveno misli na analitiku,
plansku i tehniku dokumentaciju, ija priprema jeste zakonska obaveza: Plan i
Program gospodarenja zemljitem, prostorni planovi (Federacija BiH, kantoni), karte
upotrebne vrijednosti zemljita i cjelokupne pratee dokumentacije, umarsko
privredne osnove i sl.
c. Nepostojanje koordinacije i efikasne komunikacije, te nejasne linije, naini i
odgovornosti za izvjetavanje na svim nivoima administracije (i horizontalno i
vertikalno).
Upravo ovakvo stanje nejasne subordinacije i razgranienja odgovornosti, te
nedostatak oficijelnih kanala komunikacije (redovni sastanci, redovna izvjetavanja,
redovne sesije vezane za planiranje i sl.) doprinose i izgrauju neodgovoran i
neadekvatan odnos prema zemljitu i prema potrebi njegove zatite.
d. Nepostojanje integralnog zemljinog informacinog sistema ZIS
Uspostava ovakvog sistema je zakonska obaveza koja je definirana zakonom (Zakon o
poljoprivrednom zemljitu, Zakon o prostornom planiranju i koritenju prostora).
2. Nepostojanje sistematskog praenja kvaliteta zemljita monitoringa, je problem koji
za posljedicu ima nedostatak informacija o stanju i upotrebi zemljita, kao i o
nivou/kvalitetu ispunjavanja zakonskih obaveza. Upravo nepostojanje vertikalne i
horizontalne komunikacije izmeu nadlenih institucija na svim nivoima administracije ima
za posljedicu nepostojanje sistema praenja kvaliteta zemljita.

69

3. Neadekvatne proizvodne prakse koje nisu prilagoene prirodnim karakteristikama

zemljita u BiH. U tom smislu treba istai nekoliko bitnih problema:
a. Neadekvatno upravljanje i koritenje panjaka to doprinosi smanjenju biodiverziteta i
unitavanju pejzaa ruralnih podruja.
b. Neureenost zemljita koja smanjuje produktivnost poljoprivredne proizvodnje.
c. Neadekvatna i nekontrolirana primjena vjetakih ubriva i drugih hemijskih inputa, ija
neadekvatna primjena smanjuje plodnost tla, doprinosi pojavi erozije, promjeni pH
vrijednosti tla, kao i drugih vrsta oteenja tla.
d. Neprilagoena mehanizacija i tehnike obrade tla, koje doprinose eroziji i drugim
vrstama oteenja tla.
e. Izraeno postojanje sive/crne ekonomije koja se zasniva na neodrivim proizvodnim
metodama (prvenstveno se misli na ljekovito i medicinsko bilje, iskoritavanje uma i
mineralnih resursa) koje doprinose/uzrokuju raznih vrsta oteenja zemljita u ruralnim
oblastima, to smanjuje mogunost za diverzifikaciju privrednih aktivnosti u ruralnim
podrujima.
f. Neplanska, nekontrolirana i prekomjerna eksploatacija mineralnih sirovina.
4. Nizak nivo javne i politike svijesti o vanosti drugih funkcija tla, osim njegove
privredne funkcije.
Na osnovu gore identificiranih problema i stanja, zatim meunarodnih obaveza, definirani su
strateki i operativni ciljevi zatite i unapreenja kvaliteta zemljita kako je izloeno u
slijedeoj shemi. Osim toga, treba istai da je ova Strategija jedan integralan cjelovit
dokument. U tom smislu, nastojali smo izbjei ponavljanje, tako da su neki problemi vezani
za zemljite tretirani u drugim dijelovima Strategije (npr. dio otpad industrijske deponije,
divlje deponije, dio zrak zakiseljavanje tla, dio vode upotreba hemijskih sredstava,
inputa poljoprivredne proizvodnje i sl.). Dakle, kao to se na slijedeoj shemi vidi, strateke
ciljeve smo grupisali u tri bitne grupe, voeni slijedeim opeprihvaenim naelima:

sprijeiti dalju degradaciju,

otkloniti postojee probleme i zatititi zdravlje, biodiverzitet, prostorno i
graditeljsko naslijee,
ukljuiti sve segmente drutva jaanjem uloge nevladinog sektora i kapaciteta
lokalne zajednice.

Tabela 34: Strateki i operativni ciljevi unapreenja kvaliteta zemljita

14

ISUZ integralni sistem upravljanja zemljitem

14

70

Strateki cilj 5.1: Stvoriti osnovu za skladan i prostorno uravnoteen socio-ekonomski

razvoj
Prvi strateki cilj je stvoriti osnovu za prostorno uravnoteen razvoj, odnosno sprijeiti
dosadanju praksu koja je rezultirala haosom u prostoru, tako to emo ojaati i dalje
razviti regulatorni okvir, zatim ojaati postojee institucije i dati im nova ovlatenja, te raditi
na unapreenju razvoja ruralnih oblasti. Naravno, sve aktivnosti koje e se poduzimati s
ciljem ostvarenja ovog stratekog cilja imat e i neophodnu dimenziju ispunjavanja uvjeta
pribliavanja EU i preuzetih meunarodnih obaveza.
Ovaj strateki cilj e biti ostvaren preko tri operativna cilja iji rezultat treba biti: (I) kreiran
regulatorni okvir kao osnov za uspostavu ISUZ (integralnog sistema upravljanja zemljitem),
potom (II) uspostavljene institucije neophodne za provoenje regulative i integralno odrivo
gospodarenje zemljitem i konano (III) unaprijeen razvoj ekonomija ruralnih podruja i
primjena odrivih proizvodnih tehnika/tehnologija.
Operativni cilj 5.1.1: Ojaati regulatorni okvir neophodan za uspostavu ISUZ
Osnovu odrivog upravljanja ovim resursom, ba kao i drugima, ini usklaen i efikasan
regulatorni okvir, odnosno usklaeni postojei zakonski akti, kao i izrada onih akata koji su
neophodni za uspostavu ISUZ. Ovaj operativni cilj e biti izvren preko sljedeih sedam
mjera.
Dostizanje ovog operativnog cilja podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
5.1.1.1 Identificiranje neusklaenosti zakonske legislative i donoenje plana izrade
podzakonskih akata
5.1.1.2 Donoenje Okvirnog zakona o (zatiti) zemljita
5.1.1.3 Usvajanje inoviranog Zakon o rudarstvu
5.1.1.4 Izrada podzakonskih akata (nedostajui)
5.1.1.5 Izrada Prostornog plana FBiH
5.1.1.6 Izrada i usklaivanje analitiko-planske dokumentacije na svim nivoima
administracije
5.1.1.7 Izrada Plana i Programa gospodarenja zemljitem
Mjera 5.1.1.1: Identificiranje neusklaenosti zakonske legislative i donoenje Plana izrade
podzakonskih akata (obuhvaeno sa 1.3.7.1)
Ova mjera predvia dvije faze izvoenja. Prva faza je analiza i pregled cjelokupne regulative
zakoni i podzakonska akta i identificiranje nesuglasica i protivrjenosti, te identificiranje
onoga to nam treba, a ne postoji (podzakonska akta) na svim nivoima vlasti. Druga faza je
kreiranje operativnog plana otklanjanja nesuglasica i kreiranja novih akata koji su neophodni.
Ovaj plan bi dao odgovor ko, kada i na koji nain e izvriti usaglaavanje, te kako e to biti
operativno finansirano.
Grupa koja bi radila ovaj posao treba biti intersektorska i treba objediniti upravu na svim
nivoima. Ova grupa bi bila osnov formiranja KVZ (Koordinaciono vijee za zemljite). Ovo
vijee bilo bi fleksibilno tijelo, koje bi se okupljalo u razliitim vremenskim intervalima s ciljem
diskutiranja odreenih rjeenja i usaglaavanja priorioriteta na svim nivoima vlasti. Bilo bi
veoma efikasno ako bi vijee, od samog poetka, bilo organizirano tako da mu osnov za rad
ini Intranet mrea. Na ovaj nain bi tijelo bilo direktno integrirano u integralni informacioni
zemljini sistem.

71

Mjera 5.1.1.2: Donoenje okvirnog Zakona o (zatiti) zemljita (obuhvaeno sa 1.3.8.4)

Osnovni cilj ove mjere je uspostavljanje zakonskog osnova za formiranje modernog i
efikasnog institucionalnog okvira, to e jasnije definirati odgovornosti, naine izvjetavanja,
te uspostaviti protokole komunikacije. Iako na prvi pogled ova mjera jeste sastavni dio
prethodne mjere zbog njene izuzetne vanosti za operativno implementiranje strategije
neophodno ju je zasebno posmatrati.
Ovaj zakon bi jasno definirao obavezu saradnje, izvjetavanja i subordinacije tri
administrativna nivoa (FBiH, kantoni, opine), te uspostavio mehanizam koji e osigurati
mogunost pregovaranja i usklaivanja interesa Koordinaciono vijee za
ouvanje/upravljanje zemljita KVZ. Zakon bi dao ovlatenje KVZ-u da donosi (usaglaava)
integralne planove vezane za zemljite na nivou FBiH.
Drugi vaan zadatak ovog Zakona bi bio uspostava legalne osnove za uspostavljanje
Integriranog zemljinog informacionog sistema koji bi objedinio sve podatke (registre i
praenje, ukljuujui i katastar i zemljine knjige) vezane za zemljite, te obavezu
izvjetavanja prema propisanim planovima. Naravno, on bi definirao i potrebne protokole
naine komunikacije i nain integrisanja podataka, te nain sakupljanja tj. nadlenosti
pojedinih institucija i obavezu i odgovornosti koje bi odgovorna institucija imala.
Zakon bi dao osnov i za uvoenje odreenih ekonomskih instrumenata koji bi trebali
motivirati ili kazniti korisnike zemljita. Zakon bi propisao da se sva sredstva namijenjena za
unapreenje kvaliteta zemljita, sve takse koje se prema drugim zakonima moraju plaati
usmjere na jedan namjenski raun koji bi onda omoguio potronju na lokalnom nivou, a
prema integrisanim i usaglaenim planovima.
Zakon bi uspostavio i obavezu planiranja permanentne edukacije za sve kadrove
Mjera 5.1.1.3: Usvajanje inoviranog Zakona o rudarstvu (obuhvaeno sa 1.3.8.5)
Neadekvatni Zakon o rudarstvu predstavlja stvarnu prijetnju kvalitetu zemljita. Zbog toga je
neophodno to prije donijeti novi zakon koji uvaava novu administrativnu podjelu u FBiH,
raspodjelu nadlenosti i omoguiti efikasno ubiranje dijela namjenskih taksi, te punjenje
Okolinog fonda. Novi zakon mora kreirati mehanizme kontrole koji e osigurati permanentno
izdvajanje novca na namjenske raune tokom eksploatacinog perioda, to e osigurati
ispunjavanje zakonom definiranih obaveza vraanja funkcije zemljita do onog nivoa kojeg
zakon definira.
Mjera 5.1.1.4: Izrada podzakonskih akata (nedostajui)
Ova mjera predstavlja operativnu implementaciju plana donoenja (izrade) podzakonskih
akata. Drugim rijeima, ova mjera je operativni nastavak realizacije Mjere 5.1.1.1, to
podrazumijeva pripremu i proceduru usvajanja podzakonskih akata, kao i nadgledanje
izvrenja kreiranog plana. Naravno, zakonska akta koja bi se usaglaavala ili nova koje je
neophodno donijeti, bi bila usaglaena i sa EU regulativama.
Mjera 5.1.1.5: Izrada Prostornog plana FBiH
Aktivnosti na izradi Prostornog plana su otpoeli. Ova mjera treba pruiti dodatnu podrku
ve postojeem procesu. Prostorni plan je kljuni dokument bez kojeg nema naina da se
gore spomenuti Strategijski cilj ostvari. Bez ovog krovnog dokumenta nije mogue uskladiti
plansko analitiku dokumentaciju koja treba biti kreirana na drugim nivoima (kanton i opine)
vlasti. Stoga rjeenje glavnog problema, kratko opisanog frazom haos u prostoru skoro pa
u potpunosti ovisi od ove aktivnosti.

72

Mjera 5.1.1.6: Izrada i usklaivanje analitiko-planske dokumentacije na svim nivoima

administracije
Treba naglasiti da e najvei dio ove dokumentacije biti izraen u sklopu procesa izrade
Prostornog plana. Meutim, odreeni zakonski akti nalau izradu nekih od ovih planskoanalitikih dokumenata, te sa njihovom izradom treba to prije otpoeti, a posebno na niim
nivoima vlasti.
Ova mjera pretpostavlja izradu dokumenata koji su neophodni za adekvatno, dugorono i
sistematsko upravljanje zemljinim resursom i podrazumijeva:

izradu i usaglaavanje prostornih planova na niim nivoima administracije

(ukljuujui svu neophodnu prethodnu i prateu dokumentaciju) na svim
administrativnim nivoima;
izradu karte upotrebne vrijednosti zemljita na svim administrativnim nivoima
(neke postoje, ali ih treba usaglasiti);
izradu i prihvatanje urbanistikih planova na svim nivoima, koji e obuhvatiti i
urbana, ali i ruralna podruja;
definiranje umskih gospodarskih podruja i umsko gospodarskih osnova, koje
moraju biti usaglaene sa prostornim planovima;
izradu razliitih tehnikih karata za razliite planske svrhe, koje propisuju
zakonska akta (karta plodnosti tla, karta klizita, karta osjetljivih podruja, karta
bonitetnog zemljita, karte prema Corina land klasifikaciji pokrivaa i sl.).

Mjera 5.1.1.7: Izrada plana i programa gospodarenja zemljitem

Plan i programi gospodarenja zemljitem su planski akti koji se trebaju donijeti kako bi se
osiguralo da gospodarenje tlom u poljoprivredi, umarstvu, graditeljstvu i drugim podrujima
ne ugrozi ekoloke funkcije tla. Ovaj plan i programi gospodarenja e se donijeti u skladu sa
odredbama Zakona o zatiti zemljita.
Operativni cilj 5.1.2: Ojaati i uspostaviti institucionalni okvir neophodan za provoenje
regulative i funkcioniranje ISUZ
Da bi osigurali adekvatnu implementaciju zakonskih obaveza, te omoguili odrivo
upravljanje zemljitem, odnosno efikasno funkcioniranje ISUZ, neophodno je kreirati i
odgovarajui institucionalni okvir. Jezgro tog institucionalnog okvira ini svakako uspostava
Zemljinog informacionog sistema. Ova institucija treba biti izgraena na osnovu
unapreenja postojeih kapaciteta tri institucije: Federalnog zavoda za agropedologiju (FZA),
Federalnog zavoda za geologiju (FZG) i Federalne uprave za geodetske i imovinsko pravne
poslove (FUGIPP). Ovaj cilj treba biti ostvaren preko slijedee grupe mjera:
5.1.2.1 Definicija osnovne konfiguracije i dugoronog plana razvoja (ZIS);
5.1.2.2 Stvaranje koordinacijskog vorita za prikupljanje svih informacija;
5.1.2.3 Uspostava koordinacionog vijea za zemljite;
5.1.2.4 Uspostava odjela u Fondu za okoli koji bi prikupljao novac i upravljao njegovom
potronjom.

73

Mjera 5.1.2.1: Definicija osnovne konfiguracije i dugoronog plana razvoja (ZIS)

Da bi mogli uspostaviti ISUZ neophodno je formirati Zemljini informacioni sistem, koji ini
temelj, odnosno minimalni i neophodni uvjet za odrivo upravljanje ovako osjetljivim
resursom. Bez adekvatnih informacija o stanju i promjenama u prostoru nije mogue niti
zatiti zemljite, niti efikasno sanirati ve postojea oteenja, niti sprijeiti dalju degradaciju.
Sutinski ova mjera pretpostavlja izradu studije koja e ponuditi nekoliko alternativa pri
izboru softwera, obuhvatiti set informacija koje e sistem genererirati, zatim naine i
protokole prikupljanja podataka neophodnih za generiranje potrebnih informacija, naine i
vremenski rok izvjetavanja i prezentiranja informacija, te dugoroni plan razvoja sistema po
segmentima, uz prijedlog budeta, vremenske dinamike investiranja, mogunosti generiranja
prihoda i naina koritenja (prava) informacija.
Mjera 5.1.2.2: Stvaranje koordinacijskog vorita za prikupljanje svih informacija
Ve je navedeno da strategija predvia koritenje postojeih institucija, njihovo jaanje i
osposobljavanje za izvrenje novih zadataka koje predvia ISUZ. U tom smislu neophodno je
izraditi plan razvoja tri postojee institucije FZA, FZG, FUGIPP, izvriti raspodjelu njihovih
nadlenosti, poslova koji se tiu funkcioniranja ISUZ, odnosno formiranja jednog virtualnog
vorita u kom e biti pohranjeni svi podaci vezani za prostor (svi katastri, registri, mape i sl.),
a koji prema zakonskim obavezama moraju biti uspostavljeni. Ovo ne znai da e sada novo
jezgro raditi sve nanovo. To znai da e ovo koordinaciono jezgro samo vriti koordinaciju i
objedinjavanje podataka koji se prema zakonskoj obavezi kreiraju u drugim institucijama npr.
Registar zagaivaa, Registar odlagalita industrijskog otpada i sl. ali i podatke o
prikupljanjima sredstava po razliitim osnovama koritenja zemljita, te investiranja u povrat
funkcije zemljita.
Ova mjera podrazumijeva izradu detaljnog plana razvoja ovih institucija i plan jaanja
njihovih kapaciteta kako bi oni mogli odgovoriti postavljenim zadacima. Ove tri institucije ili
njihovi dijelovi mogu u budunosti biti jedno tijelo u okviru Agencije za okoli. Osim toga, ova
mjera podrazumijeva izradu studije koja treba dati odgovor na koji nain e se koristiti
rezultati (razne vrste informacija) rada ovog vorita, ko e biti odgovoran za prezentiranje
informacija javnosti i kakav e biti protokol odobravanja koritenja kreiranih informacija.
Mjera 5.1.2.3: Uspostava koordinacionog vijea za zemljite
Ova mjera ima za cilj uspostavu vertikalne i horizontalne komunikacije izmeu nadlenih
institucija na svim nivoima vlasti. Ovo vijee bi imalo ulogu medijatora i koordinatora kako bi
se na najbolji nain zadovoljile potrebe svih zainteresiranih i osigurala zatita i odrivo
upravljanje ovim resursom. Okvirni zakon o zemljitu i njegova podzakonska akta bi poblie
definirala nain komunikacije. Ovo vijee bi bilo zadueno za usaglaavanje dokumenata,
formiranje integralnih planova koji bi obuhvatili planove na niim nivoima vlasti i uinile ih
efikasnijim (prije svega se misli na usaglaavanje programa unapreenja kvaliteta
poljoprivrednog zemljita). Osim toga ovo tijelo bi bilo zadueno za izradu plana i programa
gospodarenja zemljitem na nivou FBiH.
Mjera 5.1.2.4: Uspostava odjela u Fondu za okoli koji bi prikupljao novac i upravljao
njegovom potronjom
Ovaj fond bi bio dio Fonda za okoli i prikupljao bi sredstva koja su korisnici obavezni izdvojiti
na ime trokova koritenja zemljita, to bi ukljuivalo naknade za eksploataciju zemljita tj.
obavezu korisnika da zemljite vrati u prvobitno stanje (tete priinjene zemljitu, dvije
tekue naknade 1,5% od realitzirane sirovine i 0,1% po m3 jalovine), zatim dio naknade za
dobijanje koncesija i sl. Ovaj fond bi upravljao tim novcem, a na osnovu usaglaenih planova
koje bi donosilo KVZ.

74

Operativni cilj 5.1.3: Doprinijeti razvoju jaanja ruralnih oblasti

Kao to je ve istaknuto, privredne aktivnosti koje su dio neformalne ekonomije, kao po
pravilu ne koriste po okoli ugodne proizvodne tehnike/tehnologije. Osim toga, siromatvo i
nepostojanje drugim mogunosti za generiranje dohotka u ruralnim oblastima potie
pretjeranu i neefikasnu upotrebu resursa, to moe imati kobne posljedice po ovaj veoma
ranjiv resurs. Zbog toga je jako vano podrati diverzifikaciju poslovnih aktivnosti u ruralnim
podrujima, kao i potaknuti upotrebu po okoli prijatnijih tehnika/tehnologija proizvodnje, prije
svega u umarstvu i poljoprivredi, te potaknuti proizvodnju proizvoda sa dodatnom
vrijednou. Rezultati bi bili: do 2017. udvostruiti povrine po integralnom proizvodnjom,
zatim proiriti organsku poljoprivrednu proizvodnju (min 4% obradivog zemljita), imati
potpun katastar panjaka, zavriti certificiranje uma, uspostaviti efikasno trite zemljom,
napraviti listu tradicionalnih proizvoda, koji bi mogli biti certificirani. U tom smislu ovaj cilj
moe biti ostvaren preko slijedeih mjera:
5.1.3.1 Uspostava efikasnog trita zemljitem
5.1.3.2 Promocija odrivog upravljanja panjacima
5.1.3.3 Kreiranje i implementacija agrookolinog programa
5.1.3.4 Uspostava/podrka postojeim shemama oznaavanja okolino prihvatljivih
metoda proizvodnje hrane
5.1.3.5 Promocija proizvodnji, koje se temelje na tradiciji podruja, ali grade znaajnu
dodatnu vrijednost,
5.1.3.6 Promocija odrivog upravljanja umama
5.1.3.7 Uestvovati u finansiranju programa ruralnog razvoja
Mjera 5.1.3.1: Uspostava efikasnog trita zemljitem
Poto je prosjena veliina poljoprivrednih gazdinstava oko 3 ha, znai da se na tim
povrinama teko mogu vriti zahvati koji bi zatitili zemljite i koji bi unaprijedili kvalitet
poljoprivrednog zemljita. S druge strane, treba naglasiti da na ovako malim povrinama
farmeri obino ne vode rauna koje proizvodne tehnike i tehnologije koriste, tako da se
najee koriste one koje nisu ugodne po okoli. U tom smislu, neophodno je primijeniti
razliite mjere da bi omoguili farmerima da na laki i jednostavniji nain uveavaju vlastiti
posjed. Osim toga, veliki problem je i nekoritenje obradivog zemljita (oko 40%). Razliiti su
uzroci takvog ponaanja i zato je veoma vano omoguiti onima koji ele proizvoditi da na
laki nain kupe i/ili iznajme ovo zemljite. Treba naglasiti da farmeri (ili drugi poduzetnici)
imaju znaajne potrebe za investicijama i u svrhu dobijanja kredita neophodno je osigurati
adekvatnu garanciju. Veoma esto, jedina mogua garancija za ove ljude, jeste upravo
nekretnina (tj. vlasniki list). Stoga je veoma vano uspostaviti efikasan katastar i zemljine
knjige. Ovaj proces je otpoeo i u tom smislu ova mjera treba podrati aktivnosti koje ve
vodi FUGIPP, te omoguiti jednostavnije i bre procedure izdavanja vlasnikih listova, te
aurirati vlasnike listove s ciljem utvrivanja jednog vlasnika, to moe biti osnov za
uvoenje nekih ekonomskih mjera koje bi potakle vlasnike da koriste obradivo zemljite.
Mjera 5.1.3.2: Promocija odrivog upravljanja panjacima
Ova mjera podrazumijeva, prije svega, podrku finaliziranju kreiranja katastra panjaka na
nivou kantona (to je i zakonska obaveza), te kreiranja plana i programa odrivog koritenja
panjaka kako bi se sauvao biljni svijet i sprijeile razne vrste erozije. Ovaj plan treba
ukljuiti i program poveanja odrivosti eksploatacije aromatinog i medicinskog bilja, a
preko razliitih edukativnih i inspekcijskih aktivnosti usmjerenih ka individualnih sakupljaima,
ali i otkupljivaima bilja. Za ove svrhe bi bilo veoma vano posjedovati karte
rasprostranjenosti ovih biljaka koje naravno treba izraditi, zatim treba uraditi karte na kojima

75

bi bila ucrtana arita tj. rasprostranjenost biljnih vrsta koje su zatiene (ovo je veza sa
Strategijom zatite prirode i Kartagenskim protokolom).
Mjera 5.1.3.3: Kreiranje i implementacija agrookolinog programa
Kreiranje i izrada agrookolinih programa su svakako dio obaveza koje emo morati ispuniti
na putu pridruivanja EU. Ovi programi proistiu iz Agende 2000. Oni podrazumijevaju set
razliitih shema podrke u ruralnim oblastima, koje imaju za cilj promociju upotrebe odrivih
tehnika/tehnologija proizvodnje, odrivog koritenja zemljita, ali i unapreenje infrastrukture,
kako bi se omoguio ostanak stanovnitva u manje povoljnim podrujima. To znai, da se
ovom mjerom nastoje podrati programi podrke koje kreira i implementira FMPV, ali s
naglaskom na one mjere koje e dovesti do zatite, unapreenja kvaliteta zemljita, a preko
koritenja adekvatnijih tehnika i tehnologija proizvodnje hrane.
Mjera 5.1.3.4: Uspostava/podrka postojeim shemama oznaavanja okolino prihvatljivih
metoda proizvodnje hrane
U okolino prihvatljive metode proizvodnje hrane spadaju razliiti poljoprivredni sistemi koji
ukljuuju i integralnu proizvodnju, ali i organsku poljoprivredu, kao i niz drugih koji su manje
poznati. Ova mjera ima za cilj prvenstveno edukaciju, jaanje svijesti i nivoa znanja o
shemama oznaavanja, a ne direktnu podrku proizvodnji. U tom smislu fokus grupa su
svakako civilni slubenici, ali i sve ostale grupe zainteresiranih aktera. Osim toga, ova mjera
ima za cilj podrku uspostavljanje shema oznaavanja kreiranja zatitnog znaka, njegove
promocije, te sistema osiguranja kvaliteta (certifikacija i akreditacija), kako bi se unaprijedile
mogunosti za plasman ovih proizvoda.
Mjera 5.1.3.5: Promocija proizvodnji koje se temelje na tradiciji podruja, ali grade znaajnu
dodatnu vrijednost
Da bi potaknuli razvoj ruralnih oblasti neophodno je identificirati proizvode koji bi mogli da na
razliite naine uu u sheme oznaavanja u EU (DPO products with designeted origine
PGI proizvodi sa geografskim porijeklom). Ovdje se prvenstveno misli na tradicionalne
proizvode ili proizvode koje imaju specifine osobine koje su ogledalo karakteristika lokalnog
okolia, kao npr. Travniki sir, groe i vina ilavka i Blatina i sl. Dakle, ova mjera
podrazumijeva formiranje liste proizvoda koji bi mogli dobiti neku od ovih oznaka, a potom i
prvi dio prikupljanja dokumentacije neophodne za otpoinjanje tog procesa.
Osim toga, ova mjera podrazumijeva formiranje liste inovativnih proizvoda koji bi se temeljili
na lokalnoj tradiciji, znanju i lokalnim sirovinama, ali bi uvaavali zahtjeve modernog
potroaa, a prije svega se misli i na modernog turistu. Na ovaj nain bi svakako podrali i
implementaciju Strategije razvoja turizma u FBiH.
Mjera 5.1.3.6: Promocija odrivog upravljanja umama
Proces certifikacije preduzea koja su zaduena za upravljanje ovim resursom prema
internacionalnim standardima odrivog upravljanja umama je zapoeo. Ovaj proces
osigurava iskorjenjivanje neodrivih tehnika i tehnologija koritenja ovog resursa, zatim
suzbijanje nelegalnih aktivnosti iskoritavanja ume, te aktivno uee lokalne zajednice i
spreava pretjeranu eksploataciju ume. Na ovaj nain se veoma kvalitetno moe podrati
razvoj ruralne ekonomije, ali i zatititi umsko zemljite. Dakle, ovom mjerom se predvia
novana podrka za proces certifikacije onim preduzeima koja ispunjavaju uvjete i koja ele
biti certificirana. Osim toga, treba naglasiti da certificirano drvo ostvaruje premijum cijenu na
tritu, odnosno predstavlja proizvod sa dodatnom vrijednou.

76

Mjera 5.1.3.7: Uestvovati u finansiranju programa ruralnog razvoja

Oekuje se da e BiH uskoro moi aktivnije koristiti predpristupne fondove EU. Meutim,
koritenje pretpristupnih fondova za ruralni razvoj pretpostavlja i sufinansiranje. Drugim
rijeima, neophodno je planirati odreena sredstva koja e biti nae uee i koja e
omoguiti znaajnije povlaenje fondova. Dakle, ova mjera podrazumijeva formiranje fonda
koji e biti na raspolaganju za sufinansiranje projekata ruralnog razvoja.

Strateki cilj 5.2: Minimiziranje/otklanjanje rizika po ljudsko zdravlje, biodiverzitet, prirodno i

graditeljsko naslijee
Drugi strateki cilj se odnosi na inventarizaciju stanja, uspostavljanje efikasnog sistema
monitoringa praenja stanja kvaliteta zemljita, te planiranje naina uklanjanja/minimiziranja
negativnih efekata i planiranje vraanja funkcija degradiranog zemljita. Drugim rijeima,
neophodno je utvrditi trenutno stanje, izvriti kategorizaciju oteenja, a prema metodologiji
EEA, potom uraditi odreene istrane radnje i napraviti plan saniranja ili otklanjanja
oteenja, odnosno vraanja u funkciju oteenog tla. Ovo naravno podrazumijeva sistemski
pristup koji se zasniva na istraivanju, zatim odabiru tehniko-tehnolokih rjeenja koja bi bila
najpovoljnija za identificirane probleme, zatim analizu mogunosti finansiranja i na kraju
kreiranje operativnih planova i njihovo izvrenje i nadgledanje. Ovaj strateki cilj
podrazumijeva dva operativna cilja, kako je to objanjeno u slijedeem tekstu
Operativni cilj 5.2.1: Identificiranje i praenje rizika po zdravlje biodiverzitet, prirodno i
graditeljsko naslijee
Da bi uspostavili integralni sistem upravljanja zemljitem, te da bi sanirali, ublaili ili otklonili
postojea oteenja, neophodno je identificirati nulto stanje, odnosno sistemski definirati
sadanje stanje, nivo oteenja, podruja koja su ranjiva i kojima treba posvetiti vie panje,
te utvrditi nivo rizika po zdravlje i kvalitet prirodnog i drutvenog okolia. Ovaj cilj e biti
ostvaren putem slijedee 4 mjere:
5.2.1.1 Inventarizacija stanja zemljita;
5.2.1.2 Procjena rizika i utjecaja na kvalitet okolia utvrenih oteenja zemljita;
5.2.1.3 Uspostava sistematskog monitoringa zemljita i izvjetavanje prema EEA;
5.2.1.4 Izraditi program za suzbijanje dezertifikacije.
Mjera 5.2.1.1: Inventarizacija stanja zemljita
Za poetak je neophodno dobiti pravi uvid u postojee stanje, odnosno izvriti inventarizaciju
stanja u prostoru. To podrazumijeva studiju iji cilj bi bio identificiranje i registriranje svih
vrsta oteenja zemljita - erozija, eksploatacijske povrine, hemijska zagaivanja, jalovita,
klizita, nain odnoenja/premjetanja tla, zdravstveno stanje zemljita, razne vrste
odlagalita, minska polja, podruja oteena djelovanjem oruja sa osiromaenim uranom i
drugim vrstama minskoeksplozivnih sredstava. Dakle, ovom mjerom bi se prikupili svi
postojei podaci, ali bi se organizirala i istraivanja da se prikupe i svi nedostajui podaci.
Ovi podaci bi bila osnova za formiranje informacionog vorita, odnosno za generiranje
informacija o stanju zemljita. U ovo smislu ova mjera treba da osigura kostur ulaznih
informacija za uspostavu ZIS-a.

77

Mjera 5.2.1.2: Procjena rizika i utjecaja na kvalitet okolia utvrenih oteenja zemljita
Nakon to se napravi inventarizacija tj. definiraju se precizno oteena podruja, onda je
neophodno napraviti studiju koja e sva identificirana oteenja istraiti, s aspekta rizika po
kvalitet zdravlja ljudi, ali i po kvalitet okolia. Sva podruja e prema nivou rizika biti
grupisana u pet kategorija, a prema zahtjevima Evropske okoline agencije (EEA). Ova
mjera u sutini predstavlja predistranu studiju koja je neophodna da bi se formirao plan
uklanjanja/minimiziranja rizika po okoli od strane ovih identiificiranih oteenja.
Mjera 5.2.1.3: Uspostava sistematskog monitoringa zemljita i izvjetavanje prema EEA
Ova mjera, u sutini, predstavlja objedinjavanje i dopunu rezultata gore navedenih mjera
kako bi imali ujednaen sistem praenja stanja kvaliteta zemljita, a prema zahtjevima EEA
koji prati na koji nain se izvravaju planovi sanacije oteenih zemljita. U tom smislu ova
mjera obuhvata preciznu definiciju indikatora, nain i vremenski raspored prikupljanja
podataka. Ova mjera je operacionalizacija rada uspostavljenog ZIS-a i ISUZ, te e se odvijati
u skladu sa njihovim planovima. Drugim rijeima, ova mjera treba omoguiti kreiranje
izvjetaja za EEA (2010) koji e sutinski biti poetno stanje za praenje promjena koje se
deavaju u prostoru i ocjenu kvaliteta ISUZ.
Mjera 5.2.1.4: Izraditi program za suzbijanje dezertifikacije
BiH je usvojila Konvenciju UN-a o decertifikaciji, borbi protiv pretvaranja zemljita u pustinju u
zemljama gdje su sue i/ili pretvaranje zemljita u pustinje, posebno u Africi. Konvencija je
usvojena u Parizu, 1994. godine, a stupila je na snagu 26. decembra 1996. Odluka o
ratifikaciji Konvencije je objavljena u Slubenim novinama BiH Meunarodni sporazumi 26.
augusta 2002. Br. 12/02. U tom smislu FBiH je obavezna izraditi program suzbijanja
decertifikacije na svom prostoru, te ga uskladiti sa programom RS-a i tako dati doprinos
formiranju ovog programa na nivou BiH.
Operativni cilj 5.2.2: Unapreenje kvaliteta zemljita vraanjem funkcije degradiranog
zemljita ili minimiziranja utjecaja
Ovaj cilj e biti ostvaren putem slijedeih mjera:
5.2.2.1 Priprema dugoronog plana povrata funkcije degradiranog zemljita;
5.2.2.2 Operacionalizacija pripremljenih planova;
5.2.2.3 Smanjenje opasnosti od minskih polja i njihovo uklanjanje;
5.2.2.4 Integralni plan unapreenja kvaliteta poljoprivrednog zemljita (prioriteti prema
kojima e kantoni razvijati svoje programe);
5.2.2.5 Formiranje banke zemljita.
Mjera 5.2.2.1: Priprema dugoronog plana povrata funkcije degradiranog zemljita
Na osnovu informacija o oteenim podrujima, te na osnovu procjene njihovog utjecaja na
zdravlje ljudi i kvalitet okolia, neophodno je izraditi dugoroni plan otklanjanja/minimiziranja
negativnih utjecaja i povrata funkcije degradiranog zemljita tamo gdje je to mogue.
Drugim rijeima, ova mjera obuhvata izradu dvije vrste studija za svako identificirano
oteeno podruje prethodnu studiju i fizibiliti studiju koja e ponuditi alternative rjeenja
problema, potrebne investicije, mogui vremenski raspored rjeavanja problema i mogue
izvore finansiranja za rjeavanje ovih problema. Naravno, oba dokumenta bi tretirala datu
problematiku fazno gdje bi se predvidjele kratkorone i srednjorone, kao i dugorone

78

aktivnosti. Studije bi svakako ukljuile ve postojea planska dokumenta koja se tiu ove
oblasti. Na ovaj nain bi bilo jasno kako e se postupati s ovim oteenjima, kako e se ona
otklanjati, te kako e biti praena.
Mjera 5.2.2.2: Operacionalizacija pripremljenih planova
Nakon, ove dvije studije neophodno je napraviti precizan, veoma detaljan operativni plan
rjeavanja ovih problema. Ova mjera podrazumijeva operativnu razradu i implementaciju
studija izvodivosti, a prema prioritetima dugoronog plana. Za cilj ima rjeavanje (do nivoa
koji je planiran) problema na 10% identificiranih oteenja, prema prioritetima dugoronog
plana
Mjera 5.2.2.3: Smanjenje opasnosti od minskih polja i njihovo uklanjanje
Ova mjera podrazumijeva podrku postojeim planovima koje je izradio MAK, kako bi se
osiguralo ispunjenje ciljeva koji su zacrtani, a koji ne podrazumijevaju samo deminiranje ve i
pomo rtvama. Dakle, ovim se planira samo izdvajanje fonda koji treba osigurati finalizaciju
MAK-ovih planova.
Mjera 5.2.2.4: Integralni plan unapreenja kvaliteta poljoprivrednog zemljita
Ova mjera podrazumijeva koordiniranje i usaglaavanje aktivnosti svih kantona, koji svake
godine donose Programe unapreenja kvaliteta zemljita, a koji se finansiraju iz fonda
prikupljenog naplatom taksi za promjenu namjene koritenja poljoprivrednog zemljita. Ova
sredstva se implementiraju bez ikakve strategije i zbog toga je efikasnost itavog procesa
smanjena. Zato bi bilo neophodno da se napravi strateki plan unapreenja kvaliteta
poljoprivrednog zemljita koji bi odredio prioritete i glavne ciljeve djelovanja u svakom
kantonu. Veoma bi bilo vano da se pri definiranju prioriteta uvae i naela, odnosno prioriteti
borbe protiv decertifikacija. Dakle, ova mjera podrazumijeva usaglaen plan koji sadri
prioritete i glavne ciljeve djelovanja u smislu unapreenja kvaliteta poljoprivrednog zemljita,
a koji treba biti podrka, pomo kantonima da kreiraju efikasnije programe unapreenja
kvaliteta poljoprivrednog zemljita, te da neke probleme rjeavaju zajednikim akcijama.
Mjera 5.2.2.5: Formiranje banke zemljita
Banka zemljita ne predstavlja nita drugo nego po propisima odreeno podruje u kojem e
se moi odloiti veoma vrijedni gornji sloj zemljita. Na ovaj nain bi se osiguralo adekvatno
manipuliranje i zatita ovog vrijednog sloja, te njegovo dalje koritenje u svrhu vraanja
funkcije oteenog tla. Banka zemljita je infrastrukturni i administrativni centar koji
omoguava uvanje povrinskog sloja zemljita koje se uklanja prilikom bilo koje vrste
eksploatacije mineralnih sirovina i otvaranjem drugih eksploatacionih polja, te gradnjom
svih oblika infrastrukture. Ovo pitanje je vrlo vano s obzirom na planove izgradnje autoputa
VC. Ovo bi bilo zakonski regulirano novim Okvirnim zakonom. Ova mjera podrazumijeva
izradu studije izvodivosti u kojoj bi pitanje samofinansiranja trebalo biti adekvatno rijeeno,
definiranje lokacije i edukacija ljudi koji bi vodili ovu ustanovu.
Strateki cilj 5.3: Senzibiliziranje i jaanje kapaciteta lokalne i ekspertske zajednice
Trei strateki cilj se odnosi na izgradnju kapaciteta za upravljanje i unapreenje kvaliteta
zemljita. Ovdje se, prije svega, misli na jaanje uloge i aktivnosti nevladinog sektora na
promociji vanosti svih funkcija zemljita, zatim na efikasnoj identifikaciji i spreavanju praksi
koje dovode do oteenja zemljita, te jaanju kapaciteta ekspertske i lokalne zajednice. U
tom smislu definirana su dva operativna cilja kako slijedi:

79

Operativni cilj 5.3.1: Senzibiliziranje javnosti o znaaju neekonomskih funkcija zemljita

Niti jedan, ma kako efikasan sistem upravljanja, nije dovoljan da osigura zatitu zemljita.
Izuzetno vano je ukljuiti sve zainteresirane strane i motivirati lokalnu zajednicu i nevladine
organizacije da se ukljue i daju svoj puni doprinos zatiti ovog dragocjenog resursa. U tom
smislu neophodno je poduzeti sljedee mjere:
5.3.1.1 Program senzibiliziranja javnosti o ekolokim ulogama tla;
5.3.1.2 Program jaanja lokalnih razvojnih NVO;
5.3.1.3 Program obrazovanja mladih ljudi - osnovne i srednje kole.
Mjera 5.3.1.1: Program senzibiliziranja javnosti o ekolokim ulogama tla
Veoma vano pitanje je i pitanje odnosa lokalnog stanovnitva prema ovom resursu. Odnos
lokalnog stanovnitva prema njemu gradi se po osnovu shvatanja vanosti neekonomskih
funkcija zemljita, te posljedica koje moe imati neracionalno koritenje ovog resursa, kao i
znaaja upravljanja prostorom za poticanje stratekih razvojnih grana, kao to je turizam.
Ova mjera pretpostavlja otvaranje konkursa za NVO, koje e svojim programima osigurati
promociju vanosti ekolokih funkcija tla i to kroz aktivnosti: (I) multimedijalnu prezentaciju,
(II) okrugle stolove, (III) radionice u ruralnim zajednicama, (IV) sakupljanje i tampanje
primjera dobre prakse i ideja kako zajednica moe ouvati kvalitet zemljita, (V) TV prikaze,
kratke informativne letke i kratke vodie (razne temerecikliranje u poljoprivredi,
domainstvu, opasnost od pesticida i sl.).
Mjera 5.3.1.2: Program jaanja lokalnih razvojnih NVO
Da bi bili u mogunosti potai razvoj ruralnih ekonomija, neophodno je podrati i formiranje
razvojnih nevladinih organizacija sastavljenih od lokalnog stanovnitva. U ovom smislu treba
pomoi lokalnim NVO-ima i to kroz (I) jaanje infrastrukture, (II) edukaciju, (III) izgradnju veza
za uspjenim NVO-ima iz zemlje i inostranstva, (IV) formiranje lokalnih biblioteka i sala za
pristup Internetu u lokalnim zajednicama, (V) formiranje Internet portala sa E bibliotekom,
listama partnerskih organizacija, informacijama o dogaajima i sl., (VI) posjete primjerima
uspjeno razvijenih lokalnih zajednica kroz pretpristupne fondove i sl.
Mjera 5.3.1.3: Program obrazovanja mladih ljudi - osnovne i srednje kole
Veoma je vano potai mlade ljude da razmiljaju o svojoj okolini, o kvalitetu ivota i osigurati
im mogunost da sami pokuaju doprinijeti unapreenju ivotnih uvjeta. U tom smislu vano
je napraviti natjeaj za NVO-e, koji e implementirati razliite programe i to: (I) formiranje
ekolokih sekcija (ljubitelji Planete i sl.), (II) takmienja uenika najbolji sastav, pjesma, rad,
najljepe ureeno dvorite, najbolji program recikliranja, najbolji program oivljavanje
zemljita i sl., (III) volontersko uvoenje predmeta gdje bi se uilo praktino o ekolokim
funkcijama tla.
Operativni cilj 5.3.2: Jaanje kapaciteta ekspertske i lokalne zajednice
Imajui na umu veoma sloene poslove izgradnje regulatorno-institucionalnog okvira, te
uspostavu sistemskog monitoringa stanja zemljita neophodno je ojaati ljudske resurse,
osigurati transfer novih znanja i vjetina. Samo jaanje kapaciteta, prije svega ekspertske
zajednice osigurat e uspjeno implementiranje ovako zamiljene strategije, odnosno
uspostavu integralnog sistema upravljanja zemljitem, a time i rjeavanje postojeih veoma
sloenih problema. U tom smislu predvia se implementacija dvije mjere, kako slijedi.

80

5.3.2.1 Program obrazovanja eksperata u oblasti odrivog upravljanja zemljitem i

razvoja ruralnih oblasti;
5.3.2.2 Poticanje istraivanja u ovoj oblasti.
Mjera 5.3.2.1: Program obrazovanja eksperata u oblasti odrivog upravljanja zemljitem i
razvoja ruralnih oblasti
Ova mjera podrazumijeva formiranje fonda koji treba podrati obrazovanje eksperata u
oblasti odrivog upravljanja zemljitem. Iz ovog fonda bi se mogla izdvojiti sredstva za
sufinansiranje seta specijalistikih treninga za trenere s posebnim naglaskom na znanja i
vjetine primjene i koritenja informacionih tehnologija, te pripremu, implementiranje,
praenje i evaluaciju projekata, iji glavni outcome treba biti unapreenje kvaliteta zemljita.
Osim toga, dio ovog fonda treba biti namijenjen i stipendiranju 1 ili 2 doktorska kandidata iz
ove oblasti, kao i podrci ekspertima koji mogu uestvovati na bitnim internacionalnim
skupovima, te za pripremu i apliciranje na internacionalne projektne konkurse.
Mjera 5.3.2.2: Poticanje istraivanja u ovoj oblasti
Ova mjera podrazumijeva formiranje fonda i otvaranje natjeaja za istraivake projekte iz
ove oblasti. Ovi istraivaki projekti bi svakako doprinosili boljoj implementaciji mjera 5.2.1.1.
zatim, 5.2.1.2. zatim, 5.2.2.1. Dakle ovi fondovi bi bili neposredno utroeni za ostvarenje
navedenih mjera, ali i za unapreenje naina upravljanja i koritenja zemljite. Koordinaciono
vijee bi bilo zadueno za implementaciju ovog fonda, a teme istraivanja bi bile u
saglasnosti sa definiranim prioritetima, zatim planovima i programima zatite okolia.

81

4.7 Zrak
Velikim transformacijama koje su se odvijale posljednjih decenija (rast stanovnitva i
proizvodnje, poveanje potronje energije i sirovina, te industrijski razvoj), ovjeanstvo se
nalo u specifinoj krizi. Kao posljedica razvoja privrede i poveanja proizvodnje, s jedne
strane i potronje prirodnih resursa s druge, ova kriza se ogleda kroz smanjenje kvaliteta
svih komponenti okolia (vode, zraka i tla). Ekoloka kriza je proizala iz injenice da se na
planeti Zemlji razvijaju paralelni dva sistema prirodni i drutveni. Drutveni sistem se
razvija koritenjem resursa prirode i vraajui prirodi sve to mu nije potrebno. Pri tome
drutvo ozbiljno iscrpljuje prirodne resurse, naruava ekosisteme i utjee na zdravlje ljudi.
Da bi se ublaile posljedice poveanja proizvodnje, sa ciljem omoguavanja daljnjeg
drutvenog razvoja, danas se razvija sistem upravljanja kvalitetom zraka, iji je cilj odranje i
unapreenje kvaliteta zraka kao jedna od komponenti okolia. Upravljanje kvalitetom zraka
polazi od nastojanja da nigdje u prostoru koncentracija polutanata ne bude vea od one koja
je, s obzirom na tetnost pojedinih polutanata, dozvoljena, odnosno da rizik ne bude vei od
usvojenog. Ovaj princip treba osigurati ne samo u jednom vremensko presjeku nego i u
budunosti, tj. i kod izgradnje novih objekata. Stoga se postavlja uvjet da emisija bude to
nia, u granicama tehniko-ekonomskih mogunosti. To omoguuje da se postigne da zrak
bude ist koliko to omoguuju dostignua tehnike, a ne prljav koliko to dozvoljavaju
higijenske norme. Postie se i to da svi izvori zagaivanja, bez obzira na njihovu lokaciju,
imaju pred sobom iste zahtjeve u pogledu kvaliteta zraka, ime se one izjednaavaju u
trokovima zatite zraka od zagaivanja. Pored ograniavanja emisije polutanata, radi
ouvanja odreenog kvaliteta ambijentalnog zraka, potrebno je ograniiti i veliinu depozicije
polutanata iz atmosfere (sediment, kisele kie) radi zatite tla. Ukoliko postroavanje
tehnikih uvjeta prouzrokuje previsoke trokove, moe se dozvoliti i izazivanje prekomjerne
zagaenosti zraka u odreenom periodu i odreenom podruju, uz jasno saznanje koliki je,
pri tom, izazvan rizik za zdravlje stanovnitva, ekosisteme i izgraena dobra.

Tabela 35: Shema ciljeva Strategije zatite zraka

Problematika upravljanja kvalitetom zraka granii sa mnogim drugim oblastima, u prvom redu
sa oblastima koje su izvor zagaivanja (tehnika, ekonomija, drutveni odnosi), a zatim sa
oblastima vezanim za djelovanje polutanata (biologija, kemija, medicina...). S ciljem lakeg
izuavanja unutar graninih oblasti upravljanja kvalitetom zraka, sa ekonomijom i tehnikom

82

su definirane kao granine vrijednosti emisije (zagaivanja, isputanja), a sa medicinom i

biologijom sa graninim vrijednostima kvaliteta zraka (zagaenosti, imisije). U najveem
broju sluajeva upravljanje kvalitetom zraka se zasniva na istovremenom zadovoljavaju
graninih vrijednosti emisije i graninih vrijednosti kvaliteta zraka. Rjee se kvalitet zraka
regulira kroz dozvoljenu emisiju po jedinici proizvoda ili preenog puta.
Krovni cilj Federalne strategije zatite zraka je unapreenje kvaliteta zraka s ciljem zatite
zdravlja i ekosistema, te snienja globalnih utjecaja. Ovdje su tri glavna strateka cilja: (I)
Ograniavanje emisije iz izvora (stacionarnih velikih loita i malih loita, te mobilnih), (II)
upravljanje kvalitetom zraka kao sastavnom komponentom prostornog i urbanistikog
planiranja, te planiranja privrednih aktivnosti, u prvom redu energetike i (III) unapreenje
koritenja energije (poveanje energijske efikasnosti i koritenje obnovljivih izvora energije).
Strateki cilj 6.1: Ogranienje emisije
Iz praktinih razloga izvori zagaivanja se dijele na:

stacionarne:
o velika loita koja mogu imati prekogranian utjecaj,
o industrija (tehnologije) koje mogu imati takoer prekogranini utjecaj, ali i
specifine polutante koji mogu djelovati na ekosisteme,
o mala loita sa malom emisijom, ali zbog uvjeta emitiranja sa velikim
utjecajem na kvalitet zraka;
mobilne:
o na autoputovima gdje su vee brzine,
o u gradovima u mrei ulica s nereguliranim saobraajem.

Stoga se problematika kvaliteta zraka posebno rjeava u gradovima (nain grijanja, kvalitet
goriva, regulacija saobraaja), a posebno na nivou drave/entiteta (energetska politika,
industrijska politika, prostorno planiranje, trase autoputova).
Zavisno od nivoa razliiti su i pojavni oblici zagaivanja zraka - od neposrednih na lokalnom
nivou do posrednih (preko vode, tla i hrane) na globalnom nivou. Srazmjerno tome, razliiti
su mogui tetni efekti po pojedinim nivoima. Tehnike mjere za zatitu zraka raznovrsne su
na niim nivoima, a na viim se ogledaju samo u ograniavanju emisije u okviru asimilacionih
sposobnosti atmosfere, odnosno cijele planete. Posmatrajui na viim nivoima, problematika
ouvanja istoe zraka i politika razvoja tijesno se povezuju, to i jeste jedini ispravni put
usaglaavanja konflikta izmeu razvoja i istoe zraka.
Operativni cilj 6.1.1: Ogranienje emisije kiselih gasova iz velikih loita, ukljuujui
prekogranini transport
Ovaj operativni cilj podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
6.1.1.1 Odreivanje i osposobljavanje focal-pointa za Konvenciju o prekograninom
zagaivanju zraka na velike udaljenosti (LRTAP);
6.1.1.2 Saradnja u okviru EMEP-a;
6.1.1.3 Pristup protokolima o ograniavanju emisije SO2 i NOx uz Konvenciju o
prekograninim zagaivanju zraka na velikim udaljenostima (LRTAP);
6.1.1.4 Pristup ostalim protokolima uz Konvenciju LRTAP (kojima BiH nije pristupila)
6.1.1.5 Izrada studije graninih vrijednosti SO2 za TE;
6.1.1.6 Izmjene i dopune Pravilnika o graninim vrijednostima emisije u zrak iz
postrojenja za sagorijevanje;
6.1.1.7 Podsticanje za istraivanje u oblasti primjene tehnika odsumporavanja dimnih
gasova i razvoj odgovarajuih tehnologija.

83

Mjera 6.1.1.1: Odreivanje i osposobljavanje focal-pointa za Konvenciju o prekograninom

zagaenju zraka na velike udaljenosti (LRTAP)
BiH je sukcesijom (Sl. list R BH 13/94, Sl. list SFRJ 11/86) postala stranka Konvencije o
prekograninom zagaivanju zraka na velikim udaljenostima (LRTAP), eneva 1979. koja je
stupila na snagu 16.03.1986. godine. S obzirom da je BiH neto eksporter SO2 (izvjetaji
EMEP-a, eneva), osnovnog polutanta koga tretira ova Konvencija, u njenom interesu je da
bude aktivna u implementaciji Konvencije, u prvom redu zbog dobivanja znanja, ali i
finansijske pomoi kroz bilateralnu saradnju sa pojedinim Evropskim zemljama. Treba
odrediti focal point, te osigurati kadar, uvjete za rad, kao i finansiranje rada focal pointa.
Takoer, ova mjera ukljuuje i pristup protokolima uz Konvenciju LRTAP, te implementaciju
Direktive EU 2001/80/EC o ograniavanju emisija odreenih zagaujuih materija u zrak iz
velikih loita.
Mjera 6.1.1.2: Saradnja u okviru EMEP-a
Uporedo sa pristupanjem Konvenciji EEK UN o prekograninom zagaivanju zraka na velike
udaljenosti (LRTAP) kroz sukcesiju bive SFRJ, BiH je po istom mehanizmu postala i strana
prvog protokola uz Konvenciju - saradnja u okviru monitoring sistema EMEP. Mada se on
odnosi na vei broj zagaujuih materija, u uvjetima BiH, on je najznaajniji za problematiku
emisije iz velikih loita (termoelektrane). BiH treba aktivno se ukljuiti u sistem, posebno da
vri razmjenu informacija i uestvuje u finansiranju sistema. Posebno je znaajno obavljanje
validacije i verifikacije podataka koji se alju Evropskoj agenciji za okolinu. Izraditi platformu.
Mjera 6.1.1.3: Pristup protokolima o ograniavanju emisije SO2 i NOx uz Konvenciju o
prekograninim zagaivanju zraka na velikim udaljenostima (LRTAP): (I) Protokol o
reguliranju emisije sumpora i njegovog prekograninog fluksa, usvojen u Helsinkiju 1985. a
stupio je na snagu 2.10.1987. (II) Protokol o daljnjem smanjenju emisija sumpora, Oslo 1994.
koji je stupio na snagu 05.08.1998. godine i (III) Protokol o reguliranju emisija azotnih oksida
ili njihovih prekograninih flukseva, Sofija 1988. koji je stupio na snagu 14.02.1991. godine.
U FBiH, kao i u RS predstoji izgradnja znaajnog broja novih blokova termoelektrana na
ugalj. Prvi korak u politici reguliranja emisije kiselih gasova iz novih i postojeih
termoelektrana je odreivanje emisionih plafona za SO2 za BiH (podijeliti ih na entitete, jer
oni izdaju okoline/ekoloke dozvole ili ih zadrati na nivou Drave ukoliko to bude
proizilazilo iz Zakona o zatiti okolia koji se radi na nivou drave). Na osnovu ovih podataka
znat e se koliki je prostor za gradnju novih termoelektrana, odnosno, kolike mogu biti
emisone kvote SO2 i NOx za pojedine termoelektrane. Ovo e biti i podloga za
implementaciju Direktive 2001/80/EC Evropskog parlamenta i Vijea od 23. oktobra 2001.
godine o ograniavanju emisija odreenih polutanata u zrak iz velikih pogona za
sagorijevanje. Treba (I) odrediti baznu godinu (predlae se 1990., jer je te godine BiH imala
najviu emisiju i to je jedina godina za koju je BiH dostavila izvjetaj Sekretarijatu Konvencije
LRTAP o emisiji SO2), (II) sainiti odgovarajue cost-benefit analize za narednih 10 ili vie
godina (vidjeti mogunosti uklapanja emisija postojeih i novih izvora, zahtijevati odreenu
pomo EU), te (III) usaglasiti emisione plafone sa Sekretarijatom konvencije LRTAP za
period do 2020. godine.
Mjera 6.1.1.4: Pristup ostalim protokolima uz Konvenciju LRTAP (kojima BiH nije pristupila):
(I) Protokol o reguliranju emisija isparljivih organskih komponenti ili njihovih prekograninih
flukseva, usvojen u enevi 1991. a stupio na snagu 29. 09. 1997. (II) Protokol o tekim
metalima, usvojen u Arhusu 1998., a stupio na snagu 29. 12. 2003. (III) Protokol o
postojanim organskim polutantima, usvojen u Arhusu 1998. a stupio na snagu 23. 10. 2003.
(IV) Protokol o smanjivanju acidifikacije, eutrofikacije i prizemnog ozona, usvojen u
Geteborgu 1999. a stupio na snagu 17. 05. 2005. godine.

84

Izvriti analizu znaaja pristupanja ovim protokolima i pristupiti im; potrebno je obaveze iz
protokola (nakon analize) ugraditi u podzakonske akte Zakona o zatiti zraka, te druge
razvojne dokumente.
Mjera 6.1.1.5: Izrada studije graninih vrijednosti SO2 za TE na liniji emisionih plafona
LRTAP Konvencije za BiH, te Direktive 2001/80/EC Evropskog parlamenta i Vijea o
ograniavanju emisija odreenih zagaujuih materija u zrak iz velikih loita, te Ugovora o
energetskoj zajednici JI Evrope (2005)
Parlament FBiH je u julu 2007. godine usvojio Program izgradnje novih termoelektrana u BiH
koji u sebi ne sadri kljune brojane podatke o utjecajima na okolinu (godinje emisije SO2 i
CO2). Potrebno je odrediti granine vrijednosti emisije SO2 i NOx za nove i postojee
termoelektrane, kako bi se uklopili u emisione plafone iz Protokola LRTAP konvencije, bili na
liniji direktive EU, te posebno uvaili pravila odrivog razvoja BiH (koliki su prihvatljivi trokovi
odsumporavanja dimnih gasova, koji e se odraziti na cijenu energije za privredu i
domainstva), kao i Ugovora o energetskoj zajednici izmeu EU i Zapadnog Balkana (2005).
Posebno, kolika pomo se moe zahtijevati iz fondova EU. Praktino, razlika izmeu
emisonih koncentracija od 10.000 mg SO2 /m3 (prosjena vrijednost za sve termoelektrane u
Federaciji BiH i 200 mg SO2/m3 (GVE po Direktivi) treba da bude pokrivena sa: (a)
trokovima odsumporavanja manje efikasnim i jeftinijim metodama iz domaih izvora, (b)
prihvaenim tetama u BiH i van nje, te (c) pokrivanjem dijela trokova od strane EU, a kako
bi se koristile efikasnije metode, s ciljem smanjenja prekograninog transporta. Zemlje koje
su pristupile EU nakon 2004. godine su na bazi takvih analiza usvojile granine vrijednosti
izmeu 400 i 1000 mg/m3, te dobile odreenu pomo da zadovolje te vrijednosti.
Mjera 6.1.1.6: Izmjene i dopune Pravilnika o graninim vrijednostima emisije u zrak iz
postrojenja za sagorijevanje (Sl. Novine FBiH 12/05)
S obzirom da su pravilnici uz Zakon o zatiti zraka doneseni bez posebnih istraivanja, kao i
da se sada raspolae iskustvima iz primjene pravilnika, potrebno je izvriti izmjene i dopune
Pravilnika o graninim vrijednostima emisije iz postrojenja za sagorijevanje i to u dvije faze;
prva faza kojom e se dati odreena pojanjenja, a u vezi emisije iz velikih loita (TE)
uspostaviti principe reguliranja (plafoni, kvote, granine vrijednosti); i druga faza koja e dati
brojane podatke. Prema Ugovoru o energetskoj zajednici JI Evrope predvien je rok
implementacije Direktive EU 2001/80/EC o ograniavanju emisija odreenih zagaujuih
materija u zrak iz velikih loita do 31.12.2017. Meutim, zbog potrebe realizacije plana
gradnja novih termoelektrana ovom poslu treba pristupiti odmah.
Mjera 6.1.1.7: Podsticanje za istraivanje u oblasti odsumporavanja dimnih gasova i razvoj
odgovarajuih tehnologija
S obzirom da se vrijednosti opreme za odsumporavanje dimnih gasova u BiH procjenjuju
preko 1 milijarde KM, a ne radi se o posebno sloenim tehnologijama, mogue je ukljuiti
domau mainogradnju u proizvodnju ovih ureaja. Stoga se predlae da se ova oblast
posebno naglasi u programima podsticaja NIR-a od strane odgovarajuih fondova (na nivou
FBiH i kantona).
Operativni cilj 6.1.2: Ogranienje emisije iz malih loita
Ovaj operativni cilj podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
6.1.2.1 Usmjeravanje koritenja uglja;
6.1.2.2 Oplemenjivanje uglja;

85

6.1.2.3 Definiranje kvaliteta sobnih pei i kotlova male snage;

6.1.2.4 Noveliranje Pravilnika o graninim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja za
sagorijevanje;
6.1.2.5 Donoenje propisa o ureenju komunalne energetike (centralno grijanje).
Mjera 6.1.2.1: Usmjeravanje koritenja uglja (prema vrsti korisnika i kvalitetu uglja)
Bosanskohercegovaki ugljevi imaju iroki raspon po sadraju sumpora (odnos 1 : 20 po
jedinici toplotne moi). S ciljem stimuliranja koritenja domaih goriva, a ujedno zatite
okoline, potrebno je (I) izvriti izradu studije o mogunostima koritenja uglja (prema vrsti
ureaja kotao, pe, snaga, lokacija); studija bi bila osnovica za (a) programe usmjeravanja
energije u kantonima i naseljima; (b) orijentaciju kupaca, (c) usmjeravanje koritenja uglja
prema tipovima loita. Ovaj zadatak bi doprinio i poveanju efikasnosti koritenja goriva, jer
se kvalitetnim sagorijevanjem ne samo smanjuje emisija ai i uglljikovodika, nego se i koristi
energija oksidacije ugljika i vodika umjesto da se emituju. Klasifikacija po sadraju sumpora
u gorivu bi poveala primjenjivost uglja, jer bi se ukazalo gdje mogu da se koriste ugljevi sa
viim sadrajem sumpora, u protivnom e ovi ugljevi izgubiti trinu utakmicu.
Mjera 6.1.2.2: Oplemenjivanje uglja
Podsticanje rudnika uglja za potrebe malih loita ispitaju mogunosti oplemenjivanje
ugljeva (smanjenje sadraja sumpora, volatila, vlage i pepela). Izvriti studijsku analizu, te
analizu isplativosti. Studija isplativosti treba da obuhvati ne samo prihod i troak rudnika,
nego i valorizaciju niih trokova lijeenja i odsustva sa posla zbog zagaenog zraka.
Oplemenjeni ugljevi bi se mogli i izvoziti.
Mjera 6.1.2.3: Definiranje kvaliteta sobnih pei i kotlova male snage
Donijeti bosanskohercegovaki standard (BAS) za definiranje kvaliteta sobnih pei i kotlova
male snage (minimalni stepen korisnosti, emisija ugljikovodika i CO) i definirati zakonsku
obavezu primjene BAS-a o kvalitetu sobnih pei. Zakonski ne dozvoliti iznoenje na trite
ureaja koji ne zadovoljavaju ovaj standard.
Mjera 6.1.2.4: Noveliranje Pravilnika o graninim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja
za sagorijevanje (Sl. novine FBiH 12/05 )
Mala loita imaju relativno velike emisije zbog neusklaenosti tipa loita, vrste ugljeva i
tehnologije sagorijevanja. Zbog izrazito razliitih specifinosti od zemlje do zemlje, ne postoje
direktive EU za ovu oblast. Pravilnik o graninim vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja
za sagorijevanje se ne primjenjuje u potpunosti (npr. Inspekcija ne kontrolira kvalitet uglja koji
se prodaje u irokoj potronji). Predlae se: (I) izrada odgovarajue studije o mogunostima
optimizacije tip loita vrsta goriva nain loenja, (II) noveliranje Pravilnika o graninim
vrijednostima emisije u zrak iz postrojenja za sagorijevanje, (III) izrada informativnog
materijala za iroku primjenu.
Mjera 6.1.2.5: Donoenje propisa o ureenju komunalne energetike (centralno grijanje)
Odravanje racionalnog centralnog grijanja u gradovima nije mogue bez kvalitetnog
menadmenta, znaajnog znanja, te kapitala za stalna ulaganja u poveanje energijske
efikasnosti. Komunalna preduzea za grijanje u BiH su nepovezana i ne raspolau sa
kritinom masom resursa za efikasan rad. Donoenjem odgovarajue regulative o
komunalnoj energetici, podstaklo bi se kvalitetnije koritenje raspoloivih resursa u FBiH.
Potrebno: (I) izrada studije, (II) donoenje zakona na nivou FBiH, koji bi se implementirao u
kantonima, koji su najee vlasnici komulanih preduzea.

86

Operativni cilj 6.1.3: Smanjenje zagaivanja zraka iz industrije - tehnoloka postrojenja

Ovaj operativni cilj podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
6.1.3.1 Promocija ie proizvodnje;
6.1.3.2 Uspostava sistema okolinog upravljanja u odreenim industrijskim granama
(EMAS I);
6.1.3.3 Upravljanje hemikalijama kojima se moe zagaditi zrak;
6.1.3.4 Unapreenje sistema periodine provjere i kontinuiranog praenja emisije;
6.1.3.5 Iskljuivanje iz upotrebe supstanci koje ugroavaju ozonski omota
Mjera 6.1.3.1: Promocija ie proizvodnje / Primjena Direktive 96/61/EC o integralnoj
prevenciji i reguliranju zagaivanja (IPPC direktiva)
Neodgovarajue voenje pogona, te slabo odravanje veoma esto je osnovni uzrok
zagaivanja zraka iz industrije, mnogo ee nego zastarjela tehnologija ili moralno
zastarjela oprema. Predlae se: (I) promocija dobrovoljnog uvoenja pristupa istije
proizvodnje, (II) izrada referentnih dokumenata najbolje raspoloive tehnike - BREFova
BH materijala Najbolje raspoloive tehnike (Ba BAT) za neke industrijske grane (aspekt
zrak), te (III) intenziviranje aktivnosti na primjeni IPPC direktive EU u FBiH.
Mjera 6.1.3.2: Uspostava sistema okolinog upravljanja u odreenim industrijskim granama
(EMAS I)
Donijeti poseban zakon o eko-menadment shemi za industriju, posebno osigurati sistem
certifikacije (u saradnji sa organizacijama iz sheme EU). Ovdje su mogua dva sluaja. Prvi,
donijeti zakon ije su odredbe jednostavnije od zahtjeva po standardu BAS ISO 14001 (a na
liniji regulative EMAS I), kako bi se uveo sistem u praksu, a kasnije donijeti zakon identian
regulativi EMAS I, ili odmah donijeti zakon koji odgovara regulativi EMAS I.
Mjera 6.1.3.3: Upravljanje hemikalijama kojima se moe zagaditi zrak
I pored pada privrednih aktivnosti u BiH izazvanih promjenom drutvenog sistema i ratom,
industrijska proizvodnja hemikalija odnosno hemijskih tvari i smjesa, te njihova prerada ipak
su ostale meu veim industrijskim djelatnostima u BiH. Iako jo presporo, ipak postepeno
raste broj organizacija koje su uspostavile sisteme za provedbu programa zdravstvene
sigurnosti i zatite okolia. to se tie hemijske sigurnosti, osnovni nedostaci sistema za
proizvodnju hemikalija i sistema za njihovu preradu su u tome to organizacije ne pokazuju
spremnost za otkrivanje podataka o otpadu, te podataka o emisijama u zrak i u vodu, kao i
nepostojanje poticajnih mehanizama za uvoenja programa i novih iih tehnologija.
Hemikalije predstavljaju posebnu oblast koja ima utjecaja na okolinu ne spadaju ni u
problematiku iscrpljivanja sirovina niti u problematiku zagaivanja. Njihovo koritenje se ne
definira kroz ienje gasova i voda, nego kroz pravila koritenja. Stoga je potrebno: (I)
uspostaviti bazu podataka o reguliranju primjene hemikalija za potrebe privrede i vie
ministarstava, (II) uspostaviti evidenciju praenja stanja (skladita) hemikalija i njihovog
transporta, (III) te vriti kontrolu uvoza hemikalija (da hemikalije prate potrebne informacije o
(a) nainu djelovanja, (b) nainima ulaska u okolinu, (c) djelovanju u sluaju akcidenata, itd.).
Postojei zakoni/propisi nisu novelirani saglasno svjetskoj praksi, niti su zavrene aktivnosti
za pristupanje Meunarodnim konvencijama, koje se odnose na proizvodnju i koritenje
hemikalija. REACH Uredba obuhvata jedno od najkompleksnijih pitanja evropskog

87

zakonodavstva, a cilj je bio stvoriti evropski nadzorni okvir za hemijske proizvode o emu
treba voditi rauna kod izrade nacionalne legislative.
Mjera 6.1.3.4: Unapreenje sistema periodine provjere i kontinuiranog praenja emisije
U pogonima sa znaajnim kapacitetim i tamo gdje emisija u zrak zavisi od kvaliteta voenja
procesa, pravna lica su duna da uspostave vlastiti monitoring emisije. Meu ostalim, takve
sisteme imaju danas TE Kakanj i TE Tuzla. Na osnovu dosadanjih iskustava o provjeri i
kontinuiranom praenju emisije (I) treba kroz posebnu studiju elaborirati stanje, (II) na bazi
iskustava o dosadanjoj praksi izvriti izmjene i dopune Pravilnika o monitoringu emisije; te
(III) izdati odgovarajue tehniko uputstvo za voenje monitoringa.
Mjera 6.1.3.5: Iskljuivanje iz upotrebe supstanci koje ugroavaju ozonski omota
Osnovana je Ozonska jedinica BiH odlukom Vijea ministara jula 2000. zakljuak sa sjednice
Vijea ministara od 04.07.2000. Sa aktivnim radom poela je 01.01.2001.god. potpisivanjem
Projektnog dokumenta Uspostavljanje ozonske jedinice. Iskljuivanje supstanci koje
ugroavaju ozonski omota se vri primjenom Dravnog programa: Potrebno je: (I) davati
strunu podrku preduzeima koja prelaze na alternativne tehnologije, (II) organizirati sistem
upravljanja rashladnim sredstvima (osnovati centar za edukaciju servisera) i (III) razraditi
aktivnosti za banku CFC spojeva i halona (da se mogu koristit u postojeim ureajima nakon
prestanka njihove proizvodnje).
Operativni cilj 6.1.4: Smanjenje zagaivanje zraka od saobraaja u gradovima
Ovaj operativni cilj podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
6.1.4.1 Kontrola emisije CO i ai na tehnikim pregledima motornih vozila, te na
saobraajnicama;
6.1.4.2 Izrada mehanizma za uvoenje naknada za okolinu zbog isputanja gasova od
motornih vozila (plaa se pri registraciji vozila);
6.1.4.3 a) Podsticanje smanjivanja koritenja olovnih motornih goriva do njihovog
potpunog iskljuivanja iz upotrebe,
b) Reguliranje sadraja sumpora u motornim gorivima,
c) Energijska efikasnost novih vozila u prodaji;
6.1.4.4 Stimuliranje javnoga prijevoza,ukljuujui i eljezniki promet, u funkciji zatite
okolia;
6.1.4.5 Razrada politike odreivanja cestarina i njezino unapreenje;
6.1.4.6 Analiza dosadanjeg reguliranja uvoza polovnih vozila- Izmjene i dopune Zakona.
Mjera 6.1.4.1: Kontrola emisije CO i ai na tehnikim pregledima motornih vozila, te na
saobraajnicama
Zbog velikog broja vozila, neodgovarajue mree saobraajnica, neodgovarajueg
odravanja vozila i nekvalitetne provjere emisije na tehnikim pregledima, zrak u nekim
dijelovima veih gradova je prekomjerno zagaen polutantima saobraajnog porijekla, to
djeluje nepovoljno na zdravlje ljudi. Stoga je znaajna kontrola emisije iz motornih vozila na
tehnikim pregledima, te na saobraajnicama (posebno kamiona koji ade). O tome postoji
zakonska obaveza, ali se ona praktino ne sprovodi. Razraditi sistem na bazi iskustva
Kantona Sarajevo koji ga je nedavno uveo i implementirati ga na podruju cijele FBiH.

88

Mjera 6.1.4.2: Izrada mehanizma za uvoenje naknada za okolinu zbog isputanja gasova
od motornih vozila (plaa se pri registraciji vozila)
Preispitati dosadanju praksu prikupljanja eko naknade kod registracije motornih vozila i
lociranja koritenja, koji se ne zasniva na veliini emisije. Uspostaviti novi sistem. Uraditi
studiju i inovirati odgovarajue propise. Povezati sa aktivnostima u vezi primjene Zakona o
ekofondu.
Mjera 6.1.4.3: a) Podsticanje smanjenja koritenja olovnih motornih goriva do njihovog
potpunog iskljuivanja iz upotrebe
Prema Zakonu o zatiti zraka od zagaivanja, upotreba motornih benzina sa dodatkom
olovnih spojeva s ciljem poveanja oktanskog broja je mogua do kraja 2010. godine. S
obzirom na veliki broj starih automobila u upotrebi, postojat e pritisak da se taj rok probije.
Potrebno je korisnike automobila koji koriste ovo gorivo, ukljuujui i potencijalne, stalno
upoznavati da nakon 2010. godine ovog benzina nee biti u prodaji. Ostvariti potrebnu
saradnju i sa dobavljaima i prodavcima goriva.
Mjera 6.1.4.3: b) Reguliranje sadraja sumpora u motornim gorivima
Prema Ugovoru o energetskoj zajednici JI Evrope potrebno je implementirati Direktivu Vijea
99/32/EC o smanjenju sadraja sumpora u tenim gorivima, do 31.12.2011. Pored ove
direktive potrebno je implementirati i Direktivu 98/70/EC o kvalitetu benzina i dizelskih goriva
I Direktivu o kontroli emisija VOCova, koje su rezultat skladitenja i distribucije goriva sa
terminala do benzinskih pumpi 94/63/EC. U BiH je ova problematika samo djelomino
regulirana Odlukom o kvalitetu tenih naftnih goriva (Sl. glasnik BH br. 27/02). Potrebno je
Odluku prilagoditi ovim direktivama.
Mjera 6.1.4.3: c) Energijska efikasnost novih vozila u prodaji
Implementirati Direktivu 99/94/EC o raspoloivosti informacija za kupce o potronji goriva i
emisijama CO2 kod prodaje novih putnikih vozila.
Mjera 6.1.4.4: Stimuliranje javnoga prijevoza, ukljuujui i eljezniki promet, u funkciji
zatite okolia
Najvei efekti u smanjenju zagaivanja zraka od saobraaja postiu se podsticanjem javnog
prijevoza, te smanjivanjem saobraaja osobnim vozilima. Predlae se uvoenje subvencija
za javni prijevoz, ukljuujui i eljezniki. Sredstva subvencije pokriti iz (I) posebnih poreza
na tekua goriva i (II) posebnih poreza na osobne automobile, te na druga motorna vozila i
avione. Izraditi studiju i sa prijedlogom upoznati vlasnike kantonalnih i opinskih preduzea u
obasti javnog prevoza.
Mjera 6.1.4.5: Razrada politike odreivanja cestarina i njezino unapreenje
U politiku odreivanja cestarine za autoputove ukljuiti okolinu komponentu, tj. vrednovati
smanjenje potronje energije i smanjenje zagaivanja zraka, koritenjem autocesta. Uraditi
studiju i donijeti odgovarajue propise.
Mjera 6.1.4.6: Analiza dosadanjeg reguliranja uvoza polovnih vozila- Izmjene i dopune
Zakona
Izvriti analizu potrebe izmjene Regulative o uvozu polovnih vozila sa aspekta sigurnosti
saobraaja i zatite zraka od zagaivanja. Izvriti novelaciju odgovarajueg propisa.

89

Strateki cilj 6.2: Upravljanje kvalitetom zraka

Operativni cilj 6.2.1: Planiranje kvaliteta zraka
Na jednom prostoru se nalazi veliki broj izvora zagaivanja zraka, razliitih tehnikih sistema
(industrija, sobne pei, vozila), sa razliitim visinama ispusta, te na razliitim lokacijama. Od
svih ovih karakteristika zavisi kvalitet zraka. Stoga, kroz prostorno i urbanistiko planiranje,
planiranje usmjeravanja energija, saobraane planove, treba ukljuiti komponentu kvalitet
zraka. Pri tome planskim mjerama treba osigurati da se ouva kvalitet zraka u podrujima
gdje on nije ugroen, kao i primjenu sanacionih mjera, ukoliko je zrak prekomjerno zagaen.
Gradnja novih izvora zagaivanja u podrujima gdje je zrak prekomjerno ugroen moe se
dozvoliti samo ako postoje sanacioni planovi i ako je vidljivo da zrak realizacijom sanacionog
plana i uz gradnju novog objekta, nee biti prekomjerno zagaen. Planiranje se postie
primjenom dva kljuna alata: katastar emisije (teritorijalni pregled veliina emisija po klasama
visine izvora isputanja) i Atmosferski model (matematsko modeliranje i kompjutersko
simuliranje rasprostiranja zagaujuih materija na datom podruju). Oni su osnov za izradu
plana sanacije, a na bazi njih se moe predvidjeti kakav e biti utjecaj novog postrojenja,
odnosno odredit e se pogodna lokacija i parametri ispusta (dimnjaka). Atmosferski model se
kalibrira podacima iz monitoringa kvaliteta zraka.
Ovaj operativni cilj podrazumijeva provedbu sljedeih mjera:
6.2.1.1 Primjena katastra emisije u atmosferu;
6.2.1.2 Izrada uputstva za koritenja katastra emisije u prognoziranju i planiranju
kvaliteta zraka;
6.2.1.3 Izrada uputstva za planiranje i provjeru efekata na smanjenju emisije primjenom
monitoringa kvaliteta zraka;
6.2.1.4 Analiza funkcioniranja monitoringa kvaliteta zraka u nekim gradovima;
6.2.1.5 Uspostava Federalne i kantonalnih mrea praenja kvaliteta zraka;
6.2.1.6 Uspostava sistema osiguranja kvaliteta mjerenja (QA/QC), prikupljanja podataka i
njihove razmjene u okviru EEA;
6.2.1.7 Sprovesti sistemske mjere za zatitu od buke i vibracija;
6.2.1.8 Uspostava saradnje na lokalnom nivou izmeu slubi prostornog ureenja i slubi
za zdravstvo, odnosno, Zavoda za javno zdravstvo.
Mjera 6.2.1.1: Primjena katastra emisije u atmosferu
Izrada katastra emisije je po Zakonu o zatiti zraka obaveza kantona. Oni jo ne rade na
njegovoj izradi, a ukoliko bi radili bilo bi veliko metodoloko arenilo i rezultati se ne bi mogli
uporeivati, niti sabirati da bi se mogao dobiti katastar emisije Federacije BiH. Stoga je
potrebno sainiti uputstvo za izradu katastra emisije, s posebnim naglaskom na jedinstvene
koeficijente emisije. Osnov za izradu katastra je registar izvora zagaivanja. Nevladine
organizacije ovdje mogu biti vrlo korisne u promociji znaaja katastra, posebno provjere
registra zagaivanja, kako bi se uvjerilo da li su obuhvaeni svi poslovni subjekti sa liste
djelatnosti i kapaciteta.
Mjera 6.2.1.2: Izrada uputstva za koritenja katastra emisije u prognoziranju i planiranju
kvaliteta zraka
U praksi ne postoji dovoljno znanja o primjeni katastra emisije u urbanistikom i prostornom
planiranju, gdje se koritenjem orolokih i meteorolokih podataka moe prognozirati, dakle i
planirati kvalitet zraka. On je nezaobilazna karika u planiranju grijanja gradova, planiranja
saobraajnica, davanje dozvole za gradnju novih postrojenja. Potrebno je sainiti
odgovarajue uputstvo.

90

Mjera 6.2.1.3: Izrada uputstva za planiranje i provjeru efekata na smanjenju emisije

primjenom monitoringa kvaliteta zraka
U FBiH je u toku proces uspostave monitoringa kvaliteta zraka u pojedinim sredinama.
Najee ovaj sistem daje milione brojeva svake godine koji se ne koriste. Potrebno je
razraditi uputstvo o primjeni monitoringa kvaliteta zraka u funkciji upravljanja kvalitetom
zraka. Na taj nain e monitoring biti element upravljanja kvaliteta zraka (njegova funkcija je
da se zna koliko treba smanjiti emisije i da se provjeri koliki je efekt postignut realizacijom
mjera za redukciju emisije).
Mjera 6.2.1.4: Analiza funkcioniranja monitoringa kvaliteta zraka u nekim gradovima
U nekim gradovima postoje sistemi monitoringa kvaliteta zraka i to sa oba pristupa (mjerenje
u integriranom vremenu ((24- satni uzorci) i mjerenje u realnom vremenu (jednosatni uzorci)).
Potrebno je sainiti analizu funkcioniranja tih sistema (koritene metode i oprema,
odravanje, osiguranje kvaliteta, koritenje podataka, ocjena uspjenosti rada sistema).
Mjera 6.2.1.5: Uspostava Federalne i kantonalnih mrea za praenje kvaliteta zraka
Cilj monitoringa kvaliteta zraka Federacije BiH je odreivanje kvaliteta zraka u stanicama
pozadinskog zagaivanja, regionalnog i prekograninog daljinskog prijenosa, te praenja u
okviru meunarodnih obaveza drave, na podrujima nacionalnih parkova, zatienih
pejzaa, zatienih podruja, spomenika prirode, osjetljivih okolinih sistema, te kulturnog i
prirodnog nasljea i u naseljima i u industrijskim podrujima.
U tu svrhu potrebno je uspostaviti slijedee mree monitoringa kvaliteta zraka u FBiH koje bi
se sastojale od: (I) reprezentativnih kantonalnih stanica koje bi inile federalnu mreu kao dio
drave), (II) kantonalne mree, (III) gradske/opinske mree gdje je zrak prekomjerno
zagaen, (IV) operatora pogona i postrojenja (izvora zagaivanja), tamo gdje postoji interes
operatora da ima podatke o kvalitetu zraka u naselju i (V) posebnih podruja (naprimjer s
ciljem osiguranja kvaliteta zraka u posebno zatienim podrujima).
Prema analizama postojeeg stanja na sadanjim lokacijama je potrebno izvriti dopunu i
poboljanje monitoring sistema, kao i proiriti monitoring mreu na ostale gradove. Za
uspostavljanje Federalne i kantonalnih mrea praenja kvaliteta zraka potrebno je sljedee:
(I) Implementirati monitoring kvaliteta zraka u urbanim podrujima koja imaju znaajne
industrijske aktivnosti i/ili broj stanovnika vei od 50.000. Po ovoj klasifikaciji
potrebno je uspostaviti monitoring kvaliteta zraka u 11 gradova u FBiH;
(II) Izrada akta kojim e se definirati uspostava i odgovornosti Federalne i kantonalnih
mrea (pozadinske stanice, stanice u urbanim podrujima kao i stanice u podrujima
sa nekim reimom zatite);
(III) Za mreu stanica izraditi lokacijske studije kojima e se definirati: lokacije stanica,
nain prikupljanja i obrada i diseminacija rezultata;
(IV) Izrada akta o praenju kvaliteta zraka i prateih programa kojim e se definirati
nain praenja kvaliteta zraka i prikupljanja podataka, mjerni postupci, nain
provjere kvaliteta mjerenja i podataka kao i obrade i prikaza rezultata, nain dostave
podataka za potrebe informacionog sistema kvaliteta zraka te nain obavjetavanja
javnosti.
Mjera 6.2.1.6: Uspostava sistema osiguranja kvaliteta mjerenja (QA/QC), prikupljanja
podataka i njihove razmjene u okviru EEA
Danas stanice za praenje kvaliteta zraka opsluuju razliite organizacije (Federalni
hidrometeoroloki zavod, zdravstvene organizacije, strune organizacije i dr.). Niti jedna od

91

njih nema uveden standardizirani sistem osiguranja kvaliteta kao i pouzdanost u rezultate
mjerenja. Cilj uvoenja sistema osiguranja i kontrole kvaliteta (QA/QC) jeste da se odrede i
implementiraju procedure koje smanjuju mogunost pojavljivanja greaka u sistemima za
uzorkovanje, mjerenje, obradu rezultata i izvjetavanje. Osim toga, mora se osigurati da
rezultati ispunjavaju jasno odreene potrebe, korist ili svrhu, i da su u skladu sa programskim
zahtjevima. Ovi zahtjevi moraju se ispuniti i uzimajui u obzir ekonomski i ljudski faktor koji je
potreban za konzistentnu implementaciju procedura mjerenja kvaliteta irom FBiH.
Predlae se uvoenje sistema osiguranja u dvije faze:
(1) Izrada dokumenta Uspostave sistema osiguranja i kontrole kvaliteta (QA/QC) kojeg
e pripremiti Nacionalni referentni centar
Nacionalni referentni centar za zrak (Ovlatena institucija) za voenje sistema
monitoringa kvaliteta zraka u FBiH je Federalni hidrometeoroloki zavod. Poslovi i
zadaci Federalnog hidrometeorolokog zavoda su: uspostava, organiziranje i
upravljanje sistemom monitoringa kvaliteta zraka u FBiH, kao dijela monitoringa u BiH
kao i uspostava informacionog sistema kvaliteta zraka s ciljem izvjetavanja Evropske
agencije za okolinu o rezultatima monitoringa u propisanim formatima. S ciljem
uporedivosti rezultata mjerenja meu pojedinim institucijama, odnosno mogunostima
razmjene podataka sa drugim dravama, Federalni hidrometeoroloki zavod treba
uvesti standardiziranu i usvojenu meunarodnu metodologiju o osiguranju kvaliteta
mjerenja i osigurati njeno stalno provoenje i poboljavanje u okviru uspostavljene
Federalne mree monitoringa kvaliteta zraka i meunarodnih obaveza. Sve
organizacije koje su ukljuene u sistem Federalnog monitoringa (time i dravnog)
znaaja, dune su osiguravati kvalitet svojih mjerenja, prema formatu i metodologiji
koju e pripremiti Federalni hidrometeoroloki zavod. Dokument treba imati slijedee
dijelove: (I) opi pristup QA/QC kojeg odrava Nacionalni referentni centar za zrak,
(II) uputstvo za procedure operatora na lokaciji" da bi se osigurao konzistentan nain
voenja monitoringa u cijeloj FBiH, (III) nain izvoenja audita operatora na lokaciji da
bi bili sigurni da je osoblje upoznato sa opremom i procedurama, i da se poslovi
obavljaju korektno i do kraja, (IV) nain internog certificiranja stanica, (V) odravanje
lanca slijeda poevi od mjernog ureaja stanice, preko etalona NRC i dravnog
etalona, do meunarodnog etalona i razrada naina kalibracije mjernih instrumenata,
(VI) uvoenje formata izvjetavanja unutar mree prema Evropskoj agenciji za
okolinu, (VII) pratiti zakonske promjene koje mogu imati utjecaja na procedure
osiguranja i kontrole kvalitete, (VIII) nain osiguranja stalne tehnike podrke lokalnim
organizacijama, koje vre monitoring.
(2) Obaveza akreditacije Zavoda po BAS ISO 17025 koji e pratiti rad svih stanica
Akreditacija NRC (Federalni hidrometeororloki zavod) u skladu sa ISO 17025 e biti
zaduena za sljedee procedure: (I) laboratorijski certifikat za NO, NO2, SO2, i CO
gasne cilindre, (II) kalibracija NOX, SO2, CO i O3 gasnog analizatora na licu mjesta,
(III) provjera protoka (PM10, PM2.5) analizatora estica na lokaciji, (IV) i za sljedee
provjere analizatora: (a) zvuk; (b) linearnost, (c) vrijeme odziva; (d) efikasnost
pretvaraa, (e) interferencija SO2 i hidrokarbona, (f) procjena nesigurnosti podataka.
Ovakav sistem da akredituje samo NRC, i da on osigurava kvalitet rada stanica je
mnogo jeftiniji od alternativnog rjeenja da se akredituje svaka mjerna stanica
posebno.
Mjera 6.2.1.7: Sprovesti sistemske mjere za zatitu od buke i vibracija
Buka predstavlja specifian vid zagaivanja sa znaajnim djelovanjem na ljudsko zdravlje. S
ciljem zatite, potrebno je: (I) donijeti Federalni propis o dozvoljenim nivoima buke, te (II)

92

uputstvo za primjenu propisa u slubama za izdavanje odobrenja za lokaciju i u inspekcijskim

slubama.
Mjera 6.2.1.8: Uspostava saradnje na lokalnom nivou izmeu slubi prostornog ureenja i
slubi za zdravstvo, odnosno, Zavoda za javno zdravstvo
Podaci o kvalitetu zraka su potrebni urbanistikim slubama s jedne strane, odnosno
zdravstvenim s druge strane. Zdravstvenim ustanovama su potrebni podaci o produktima
nepotpunog sagorijevanja (CO, CH, a), SO2, vrstih estica, kao i produktima koje ne
obuhvata Zakon o zatiti zraka kao to su alergeni (polen nekih biljaka, npr. posebno
ambrozije). Stoga je potrebno uspostaviti saradnju izmeu urbanistikih i zdravstvenih
institucija u uspostavi i odravanju monitoinga kvaliteta zraka, te koritenja rezultata
mjerenja. Potrebno je uspostaviti stanice za praenje polena pri domovima zdravlja u 8
gradova FBiH (Sarajevo, Gorade, Bugojno, Livno, Tuzla, Gradaac, Teanj i Biha) koji e
podatke dostavljati Kantonalnim zavodima za javno zdravstvo. Kantonalni zavodi za javno
zdravstvo e prikupljene podatke dostavljati Zavodu za javno zdravstvo FBiH i Federalnom
hidrometeorolokom zavodu. U svrhu jaanja sistema praenja alergena, potrebna je
edukacija kadrova za obavljanje ovih poslova.

Strateki cilj 6.3: Unapreenje koritenja energije

U pogledu mogueg utjecaja na okoli energetski sektor jedan je od kljunih, i to na svim
nivoima poevi od lokalnog do globalnog. Kao i problemi okolia, tako se i energetski
problemi postupno i sve vie poinju globalizirati. To je razumljivo jer efekte izazvane
neracionalnim iskoritavanjem energije na globalnom nivou mogue je smanjiti jedino
zajednikim djelovanjem svih zemalja. Zbog toga i zbog injenice da e rasti potronja
energije po stanovniku, moraju se pronai to ii energetski izvori, a samo iskoritavanje
energije morat e se, racionalizirati.
Razvijene zemlje veliku panju posveuju djelotvornom iskoritavanju energije, te one
konkretnu finansijsku pomo zemljama u razvoju sve vie usmjeravaju na poboljanje
postojeih energetskih izvora, ija je djelotvornost manja od njihovog negativnog utjecaja na
okoli. Na taj nain, uz relativno manja ulaganja, postie se vea racionalizacija energetske
proizvodnje i potronje, te se smanjuju negativni globalni uinci.. U budunosti potronja
energije morat e biti racionalizirana, naroito u podruju individualne potronje i usluga,
organizacije gradova, u prometnom sektoru, te u stambenom podruju.
Ogranieni kapaciteti za zadovoljavanje sve veeg rasta potranje za energijom, doveli su do
nunosti revizije trenutnog naina snabdijevanja energijom u Bosni i Hercegovini. Nadalje,
procesi integracije u Evropske asocijacije kroz koje BiH prolazi i njene obaveze da slijedi EU
legislativu o ouvanju okolia, primoravaju BiH da zadovolji Evropske standarde za
proizvodnju energije u ogranienom roku. Ovaj novi pristup e biti ukljuen u Studiji
energetskog sektora u BiH, koja je u izradi.
Ovaj strateki cilj podrazumijeva sljedee operativne ciljeve:
6.3.1 Smanjivanje energijske intenzivnosti
6.3.2 Podsticanje koritenja obnovljivih izvora energije

Operativni cilj 6.3.1: Smanjivanje energijske intenzivnosti

Za dostizanje ovog operativnog cilja potrebno je provesti sljedee mjere:

93

6.3.1.1 Program djelovanja u privredi i meu graanima s ciljem smanjivanja energijske

intenzivnosti u saradnji sa Federalnom i kantonalnim privrednim komorama;
6.3.1.2 Osnivanje savjetovalita za energiju;
6.3.1.3 Uspostava sistema za statistiko praenje parametara, kojima se definira
energijska intenzivnost po privrednim granama;
6.3.1.4 Uvoenje sistema oznaavanja energijske efikasnosti tehnikih proizvoda;
6.3.1.5 Donoenje propisa za energijsku efikasnost u zgradarstvu, te uvesti sistem
oznaavanja energijske efikasnosti zgrada;
6.3.1.6 Donijeti strategiju usmjeravanja snabdijevanja energijom u FBiH i raditi na njenoj
implementaciji;
6.3.1.7 Popularizacija osnivanja ESCO kompanija (Energy Service Company);
6.3.1.8 Uvesti sistem stimulansa i destimulansa za poveanje energijske efikasnosti u
domainstvima i privredi, kao i stimuliranje zamjene uvoznih fosilnih goriva
domaim gorivima iz obnovljivih izvora (sistem mrkve i batine);
6.3.1.9 Uvoenje instituta energijskog menadera za budetske ustanove (na svim
nivoima);
6.3.1.10 Uvesti sistem energijskog audita u privredi (dobrovoljni mehanizam);
6.3.1.11 Uvesti zanimanje Saradnik za energiju i vodu;
6.3.1.12 Izrada nacionalnog izvjetaja o emisiji gasova koji izazivaju efekt staklene
bate, identifikacija utjecaja i potrebnih mjera sanacije i adaptacije;
6.3.1.13 Ukljuivanje u meunarodne programe za podsticanje sniavanja energijske
intenzivnosti.
Mjera 6.3.1.1: Program djelovanja u privredi i meu graanima s ciljem smanjivanja
energijske intenzivnosti u saradnji sa Federalnom i kantonalnim privrednim komorama
Izrada irokog programa djelovanja s ciljem podsticanja i irenja znanja koje e doprinijeti
smanjenju energijske intenzivnosti. Ova mjera istovremeno poveava ekonomsku efikasnost
i smanjuje okoline utjecaje (izrada knjiica, pamfleta, djelovanje preko tampe i sl.), i treba
je uskladiti sa Treim projektom obnove EES (BHP3-ESS-TEPRP-Q-04/05 WB) Studija
energetskog sektora u BiH - poetni izvjetaj (finalna verzija) od 12. 3. 2007. i Modulom 12
ovog projekta. Modul 12: Upravljanje potronjom, skladitenje energije i obnovljivi izvori
obuhvatit e osnovne elemente i tendencije relevantne za izradu strategije, koja e BiH
omoguiti potronju energije na efikasan i odrivi nain, kao i snabdijevanje energijom iz
obnovljivih izvora, u najveoj moguoj mjeri. Stoga su specifini ciljevi ovog modula sljedei:
(I) identificiranje mjera koje pridonose energetskoj efikasnosti i odgovornom ponaanju
potroaa, (II) identificiranje i kvantificiranje obnovljivih izvora energije za industriju i
kuanstva, (III) identificiranje i kvantificiranje obnovljivih izvora energije za proizvodnju
elektrine energije; (IV) opis utjecaja na okoli i koristi od ovih mjera; (V) identificiranje
trokova i moguih izvora finansiranja za implementaciju svake mjere, (VI) identificiranje
zapreka za razvoj ovih tehnologija, (VII) predvianje implementacije za svaku od
tehnologija/mjera u vremenskom okviru do 2020. godine, (VIII) priprema Izvjetaja o energiji
iz obnovljivih izvora za informiranje javnosti, (IX) priprema Prirunika o najboljim energetskim
primjerima iz prakse za informiranje javnosti.
Mjera 6.3.1.2: Osnivanje savjetovalita za energiju
U sreditima kantona/upanija osnovati savjetovalita za energiju (na budetu). Struno
jezgro bi bilo pri FMERI, te po 1-2 zaposlena u kantonima / upanijama. Ovu mjeru treba
uskladiti sa Treim projektom obnove EES (BHP3-ESS-TEPRP-Q-04/05 WB) STUDIJA
ENERGETSKOG SEKTORA U BiH i aktivnostima na formiranju Agencije/Instituta za energiju
koje su u toku;

94

(I) urediti donoenjem Federalnog zakona, (II) uspostaviti projekt osposobljavanja strunjaka
za rad u savjetovalitima.
Mjera 6.3.1.3: Uspostava sistema za statistiko praenje parametara, kojima se definira
energijska intenzivnost po privrednim granama
Kako bi se upravljalo energijskom efikasnou u dravi, potrebno je pratiti energijsku
intenzivnost, odnosno parametre na osnovu kojih se izraunava, minimalno: (I) finalna
potronja energije po sektorima (industrija, transport, ostalo), (II) ukupna potronja primarne
energije, (III) potronja energije iz vrstog, tenog i gasovitog goriva, kao i obnovljivih izvora
energije (biomasa, voda, vjetar.), (IV) elektrina energija dobivena iz obnovljivih izvora
energije (GWh), (V) potronja energije po sektorima (industrija, poljoprivreda, promet).
Poeljna je i godinja izrada Sjenkjevog dijagrama o energijskim tokovima
Mjera 6.3.1.4: Uvoenje sistema oznaavanja energijske efikasnosti tehnikih proizvoda
S obzirom da su neki industrijski proizvodi potroai energije, nakon to ih graani nabave,
potrebno je (I) donijeti uredbu o obaveznoj deklaraciji proizvoda, koji troe energiju (sijalice,
kuanski aparati ...), o energijskoj efikasnosti klase A do G, a u skladu sa Temeljnom
direktivom EC 92/75/ECC koja definira ureaje koji moraju biti oznaeni oznakom energetske
efikasnosti, te propisuje oblik i sadraj oznake o energetskoj efikasnosti proizvoda, posebno:
(I) Direktiva Evropske komisije EEC 94/2/EEC o obaveznom energetskom oznaavanju
kuanskih elektrinih hladnjaka, zamrzivaa i njihovih kombinacija; (II) Direktiva Evropske
komisije 95/12/EC o obaveznom energetskom oznaavanju kuanskih elektrinih maina za
pranje rublja; (III) Direktiva Evropske komisije, Direktiva Evropske komisije 95/13/EC o
obaveznom energetskom oznaavanju kuanskih elektrinih suilica rublja; (IV) Direktiva
Evropske komisije 96/ 60/EC o obaveznom energetskom oznaavanju kuanskih elektrinih
kombiniranih perilica/suilica rublja; (V) Direktiva Evropske komisije 97/17/EC o obaveznom
energetskom oznaavanju kuanskih elektrinih perilica posua; (VI) Direktiva Evropske
komisije 2002/40/EC o obaveznom energetskom oznaavanju kuanskih elektrinih penica;
(VII) Direktiva Evropske komisije 2002/ 31/EC o obaveznom energetskom oznaavanju
kuanskih klimatizacijskih ureaja; (VIII) Direktiva Evropske komisije 98/11/EC o obaveznom
energetskom oznaavanju izvora svjetlosti u domainstvima.
Nadalje, potrebno je (I) uvesti kontrolu da li proizvodi imaju oznaku pri uvozu, (II) propisati
metodologiju mjerenja toplotnih gubitaka i (III) uvjete koje treba da zadovolji organizacija koja
vri mjerenja toplotnih gubitaka, posebno je vano (IV) educirati graane o znaaju i
znaenju ovog znaka.
Mjera 6.3.1.5: Donoenje propisa za energijsku efikasnost u zgradarstvu, te uvesti sistem
oznaavanja energijske efikasnosti zgrada
Od kvaliteta gradnje zgrade zavisi potronja energije za grijanje u buduih 50 ili 100 godina.
Stoga je potrebno donijeti propis u skladu sa EU Direktivom o energetskim karakteristikama
zgrada 2002/91/EC koji e sadravati najrelevantnije zahtjeve direktive: (I) uspostava opeg
okvira za metodologiju prorauna energ. karakteristika zgrada; (II) primjena minimalnih
zahtjeva energetske efikasnosti za nove zgrade; (III) primjena minimalnih zahtjeva
energetske efikasnosti za postojee zgrade prilikom veih rekonstrukcija; (IV) energetska
certifikacija zgrada za sve novoizgraene zgrade na tritu, s valjanou certifikata 10
godina.
Mjera 6.3.1.6: Donijeti strategiju usmjeravanja snabdijevanja energijom u FBiH i raditi na
njenoj implementaciji

95

Strategija usmjeravanja snabdijevanja energijom je kljuni dokument u voenju energijske

politike neke drave. Ovaj dokument treba donijeti, pratiti njegovu primjenu, te ga povremeno
novelirati. Njegova izrada za dravu je u toku. Iz dokumenta izvui specifinosti koje se
odnose na FBiH.
Mjera 6.3.1.7: Popularizacija osnivanja ESCO kompanija (Energy Service Company)
ESCO kompanije su kompanije koje prodaju energiju i efikasnost koritenja energije, a ne
samo energije. One su specijalizirane za iroki spektar aktivnosti u snabdijevanju energijom
(projektovanje, ekspertize, finansiranje, mjerenje i ispitivanje, ininjering, odravanje). Ove
komapnije najee naplauju svoje usluge iz dijela postignutih uteda energije, tako da je
smanjen rizik na bazi onoga koji eli da poduzme mjere za racionalizaciju potronje energije;
Predvia se (I) izrada knjiga i broura i (II) organizacija seminara.
Mjera 6.3.1.8: Uvesti sistem stimulansa i destimulansa za poveanje energijske efikasnosti u
domainstvima i privredi, kao i stimuliranje zamjene uvoznih fosilnih goriva domaim
gorivima iz obnovljivih izvora (sistem mrkve i batine)
Jedan od najznaajnijih okolinih faktora je smanjivanje potronje energije, ili bar
smanjivanje poveanja potronje. Ono se postie primjenom sistema stimulansa i
destimulansa (mrkve i batine). Sastoji se od:
(I) destimulansa (batine) porast cijena energije (kako bi rudnici i elektrane imali sredstava
za ulaganje u zatitu okoline, kao i uvoenje naknade za koritenje energije koja se uplauje
u Ekofond, ime se potroai motiviraju da iznalaze mogunosti smanjenja potronje
energije,
(II) stimulansa (mrkva): olakice za ulaganja u poveanje energijske efikasnosti (investicije,
organizacione mjere) i to sredstvima iz budeta i sredstvima iz Ekofonda.
Stimulansi i destimulansi trebaju biti tako izbalansirani da djeluju razvojno, smanjuju pritisak
na inflaciju i pospjeuju poveanje ivotnog standarda. Primjer: poveanje cijena energije za
grijanje, a podsticanje od strane drave za ulaganja u termiku zatitu postojeih objekata.
Mjera 6.3.1.9: Uvoenje instituta energijskog menadera za budetske ustanove (na svim
nivoima)
Kako su budetske ustanove najznaajniji rasipnici energije, ovim mehanizmom se pomae
budetskim ustanovama u iznalaenju mjera za pravilno koritenje energije, a ujedno se vri
kontrola i izvjetavaju kantoni i opine o racionalnoj potronji energije budetskih korisnika.
Ovdje uloena sredstva iznose svega nekoliko procenata od postignutih uteda. Potrebno je:
(I) pripremiti zakon, (II) pripremiti tehniko uputstvo i (III) ospobiti kadar.
Mjera 6.3.1.10: Uvesti sistem energijskog audita u privredi (dobrovoljni mehanizam)
Uspostaviti sistem dobrovoljnog mehanizma koji omoguava vlasnicima preduzea da izvre
(putem certificiranih organizacija) provjeru kako menadment preduzea efikasno upravlja
energijom, odnosno kako bi se identificirale optimalne mjere za smanjenje energijske
intenzivnosti.
Mjera 6.3.1.11: Uvesti zanimanje Saradnik za energiju i vodu
S ciljem mogunosti zapoljavanja, na poslovima poveanje efikasnosti potronje energije i
vode u preduzeima odreenog tipa, uvesti zanimanje Saradnik za potronju energije i vode.

96

Mjera 6.3.1.12: Izrada nacionalnog izvjetaja o emisiji gasova koji izazivaju efekt staklene
bate, identifikacija utjecaja i potrebnih mjera sanacije i adaptacije
Realizirati odobrenu pomo UNDP-ija za izradu Nacionalnog izvjetaja za BiH o klimatskim
promjenama, iji je cilj inventarizacija emisije staklenikih gasova u energetici, industriji i
poljoprivredi, njegova apsorpcija u Sektoru umarstva, te efekti utjecaja klimatskih promjena,
i na kraju identifikacija mjera sanacije utjecaja, odnosno adaptacije privrede utjecajima.
Inventarizacija emisije treba posluiti i za stvaranje uvjeta za pristupanje Aneksu 1, Okvirne
Konvencije o klimatskim promjenama (UNFCCC) to bi u odreenom trenutku mogao biti
jedan od uvjeta za pristupanje BiH Evropskoj uniji.
Mjera 6.3.1.13: Ukljuivanje u meunarodne programe za podsticanje sniavanja energijske
intenzivnosti
Zbog globalnih problema koje stvara prekomjerna potronja energije, meunarodne
organizacije i razvijene zemlje su pokrenule itav niz projekata stvaranja mrea za smanjenje
energetske intenzivnosti. S ciljem jaeg ukljuivanja BiH u ove mree potrebno je: (I) da BiH
formalno ue u neke od projekata, te (II) da se kroz osnivanje tijela za podrku - pomogne
univerzitetima, nevladinim organizacijama i drugim da se ukljue u programe, odnosno
konkuriu za sredstva za konkretne akcije. Izraditi platforme za trajnu aktivnost.
Operativni cilj 6.3.2: Podsticanje koritenja obnovljivih izvora energije
Za dostizanje ovog operativnog cilja potrebno je provesti sljedee mjere:
6.3.2.1 Razvoj politike za podsticanje proizvodnje i koritenja energije iz obnovljivih
izvora dobrovoljni mehanizmi;
6.3.2.2 Uspostava CDM biroa i sistema koritenja CDM fleksibilnog mehanizma
inostrane podrke za implementaciju projekata u FBiH;
6.3.2.3 Razvoj politike za podsticanje proizvodnje i koritenje energije iz obnovljivih
izvora uz meunarodnu podrku (putem CDM fleksibilnog mehanizma i kroz
CDM biro);
6.3.2.4 Podsticati uvoenje u upotrebu obnovljivih izvora energije s ciljem smanjenja
zavisnosti od uvoza energenata.
Mjera 6.3.2.1: Razvoj politike za podsticanje proizvodnje i koritenja energije iz obnovljivih
izvora dobrovoljni mehanizmi
Energetika i druge oblasti koje izazivaju klimatske promjene predstavljaju globalni problem,
tako da prioritet drave BiH nije da podstie proizvodnju i koritenje energije iz obnovljivih
izvora sa aspekta klimatskih promjena, nego samo ako se interes pokae na tritu
domaem i stranom. Stoga drava, u prvom redu kroz diseminaciju znanja, treba podsticati
ovu vrstu djelatnosti.
Mjera 6.3.2.2: Uspostava CDM biroa i sistema koritenja CDM fleksibilnog mehanizma
inostrane podrke za implementaciju projekata u FBiH
Pristupanjem protokolu iz Kjota omogueno je da zemlje stranke Aneksa 1 Okvirne
Konvencije o klimatskim promjenama (UNFCCC) mogu ulagati sredstva u smanjenje emisije
staklenikih gasova u zemljama koje nisu strana Aneksa (zemlje u razvoju), pri emu se
efekt smanjenja emisije dodaje na plafon zemlje ulagaa. Zasnivanje projekata (ugovaranje)
se vri kroz dravni/meuentiteski organ - CDM biro. Zadatak biroa je: (I) prikupljanje ponuda

97

iz inostranstva, (II) prikupljanje interesa i ponude iz BiH, (III) odobravanja i (IV) certificiranje
postignutog snienja,V) izrada CDM strategije
Mjera 6.3.2.3: Razvoj politike za podsticanje proizvodnje i koritenje energije iz obnovljivih
izvora uz meunarodnu podrku (putem CDM fleksibilnog mehanizma i kroz CDM biro)
S obzirom na odgovornost razvijenih zemalja za suzbijanje klimatskih promjena, kao i
odgovornost da zemlje u razvoju ne postanu znaajni izazivai klimatskih promjena, uveden
je (u okviru Konvencije o klimatskim promjenama) mehanizam podrke suzbijanja klimatskih
promjena, kroz projekte u zemljama u razvoju (CDM projekti). Potrebno je sainiti
odgovarajua uputstva za poduzetnike, kao i za preduzea koja imaju velike emisije gasova,
koji izazivaju efekt staklene bate.
Mjera 6.3.2.4: Podsticati uvoenje u upotrebu obnovljivih izvora energije s ciljem smanjenja
zavisnosti od uvoza energenata
BiH daje znaajna sredstva za uvoz energenata (u prvom redu tenih goriva). Kako bi se
smanjila ovisnost BiH o uvozu energenata, pored Odluka o kvalitetu tenih naftnih goriva,
potrebno je donijeti propis o obaveznom mijeanju biodizela sa naftnim derivatima. Ova
mjera ukljuuje i razradu podsticaja proizvodnji bio goriva, a u skladu sa Sektorom i
Strategijom poljoprivrede i proizvodnje hrane. Primjena obnovljivih izvora energije i mjere za
poboljanje energijske efikasnosti prema Ugovoru o uspostavi energetske zajednice daje
prednosti u pogledu sigurnosti snabdijevanja, zatite okoline, socijalne kohezije i regionalnog
razvoja. Prema obavezama Ugovora potrebno je donijeti plan implementacije Direktive
2001/77/EC Evropskog parlamenta i Vijea od 27. septembra 2001. godine o promociji
elektrine energije proizvedene iz obnovljivih izvora energije na unutarnjem tritu elektrine
energije i Direktive 2003/30/EC Evropskog parlamenta i Vijea od 8. maja 2003. godine o
promociji upotrebe bio-goriva ili drugih obnovljivih goriva za transport.

98

4.8 Upravljanje otpadom

Donoenje Federalne Strategije upravljanja otpadom propisano je lanom 48. Zakona o
zatiti okolia i ini sastavni dio Strategije zatite okolia. Njome se definiraju politika i
strateke smjernice zasnovane na opim naelima Evropske unije transponiranim kroz
Federalni zakon o upravljanju otpadom, i to prvenstveno u dijelu koji se odnosi na prioritete i
temeljna naela upravljanja otpadom.
Prioriteti upravljanja otpadom
Radi postizanja cilja i pravodobnog spreavanja zagaivanja i smanjenja posljedica po
zdravlje ljudi i okoli, upravljanje otpadom obavljat e se na nain koji osigurava:

minimalno nastajanje otpada, a posebice svoenje opasnih znaajki takvog otpada na

minimum;
smanjenje nastalog otpada po koliini, posebice uzimajui u obzir opticaj otpada;
tretiranje otpada na nain kojim se osigurava povrat tvorivog materijala iz njega;
spaljivanja ili odlaganja na odlagalita, na okolino prihvatljiv nain, onih vrsta otpada
koje ne podlijeu povratu sastavnica, ponovnoj upotrebi ili proizvodnji energije.

Temeljna naela upravljanja otpadom:

prevencija - izbjegavanje nastajanja otpada ili smanjivanje koliine i tetnosti nastaloga otpada
kako bi se smanjio rizik po zdravlje ljudi i okoli i izbjegla okolina degradacija;
mjere opreznosti - spreavanje opasnost ili tete po okoli koju prouzrokuje otpad, preduzimanje
mjera, ak iako nije na raspolaganju potpuna znanstvena podloga;
odgovornost proizvoaa otpada - proizvoa je odgovoran za odabir najprihvatljivijeg okolinog
rjeenja prema znaajkama proizvoda i tehnologiji proizvodnje, ukljuujui ivotni ciklus proizvoda
i koritenje najadekvatnije raspoloive tehnologije;
princip zagaiva plaa - proizvoa ili vlasnik otpada snosi sve trokove prevencije,
tretmana i odlaganja otpada, ukljuujui brigu nakon upotrebe i monitoring. On je i finansijski
odgovoran za preventivne i sanacijske mjere uslijed teta po okoli koje je prouzrokovao ili e ih
najvjerojatnije prouzrokovati;
blizina - tretman ili odlaganje otpada treba se obavljati u najbliem odgovarajuem postrojenju ili
lokaciji, uzimajui u obzir okolinu i ekonomsku profitabilnost;
regionalnost - razvitak tretmana otpada i izgradnja objekata za njegovo odlaganje treba se
obavljati na nain pokria potrebe regije i omoguavanja samoodrivosti izgraenih objekata.

Koristei DPSIR analizu, identificirano je trenutno stanje upravljanja kljunim tokovima

otpada, ukljuujui komunalni otpad, otpad iz industrije, otpad iz poljoprivrede, umarstva,
otpad ivotinjskog porijekla, te otpad od zatite zdravlja ljudi i ivotinja. Rezultati analize
ukazuju na nepostojanje sistematskog i planskog upravljanja, te nepostojanje adekvatne
infrastrukture i prateih propisa to za posljedicu ima izuzetno veliki pritisak na okoli i rizik
po zdravlje stanovnitva. S tim u vezi definiran je i krovni cilj Strategije, kojim se eli postii
Zatita okolia, promocija i podsticanje odrivog koritenja resursa kroz uspostavu
integriranog sistema upravljanja otpadom.

99

Ostvarenje krovnog cilja je mogue postii realizacijom mjera predvienih u sklopu slijedeih
stratekih ciljeva:

Smanjenje rizika po okoli i zdravlje ljudi i uspostava prioritetne infrastrukture za

integrirano upravljanje otpadom;
Smanjenje koliina otpada za finalno odlaganje/zbrinjavanje uz efikasnije
koritenje resursa;
Osiguranje provedbe sistema kroz pravni, institucionalni i ekonomski okvir;
Osiguranje sistematskog praenje parametara za ocjenu stanja okolia.

Analiza stanja ukazala je na nekoliko problema koji imaju znaajan negativan utjecaj na
ljudsko zdravlje i okoli. To su nizak stepen pokrivenosti uslugama i nekontrolirano nelegalno
odlaganje otpada u prostoru nepripremljenom za takve namjene. Neadekvatno odloen
otpad izvor je zaraznih bolesti, iji se uzronici prenose na ljude i ivotinje direktnim
kontaktom ili putem vode i kroz tlo. Kako veina opinskih odlagalita ne ispunjava tehnike
uvjete kojima se garantiraju minimalni utjecaji na okoli, i ovaj problem treba tretirati jednako
kao problem nelegalnih odlagalita. Premda su prema odredbama Zakona o okoliu
opinska odlagalita trebala biti zatvorena za upotrebu i sanirana do 01. januara 2008.
godine, to nije uraeno. Stoga se prvi strateki cilj koji e doprinijeti smanjenu rizika po
ljudsko zdravlje i okoli smatra prioritetom.
Podaci o odvojenom prikupljanju, reciklai i kompostiranju ukazuju na vrlo nizak stepen
praktine implementacije naela upravljanja otpadom. Na operacionalizaciju naela poziva i
Strateki akcijski plan kojim je za zemlje Sredozemlja postavljen operativni cilj da se
najkasnije do 2025. godine, zbrinjavanje vrstog otpada zasniva na smanjenju koliine
otpada na njegovom izvoru, odvojenom prikupljanju, reciklai, kompostiranju i okolino
prihvatljivom odlaganju. Premda trenutne procjene o produkciji otpada pokazuju da FBiH ima
vrlo nisku produkciju, i to ispod 300 kg/st/dan, koliko iznosi cilj EU postavljen 5. akcijskim
planom, za oekivati je da e BiH, bez primjene mjera prevencije, uinkovitijeg upravljanja
resursima izraenih kroz promjenu naina proizvodnje i potroakih navika, te reciklae,
zacrtani cilj premaiti do 2018. godine. Stoga drugi strateki cilj vodi u pravcu poeljne
hijerarhije upravljanja otpadom.
Bitno je naglasiti da e kantonalni planovi upravljanja otpadom, kao i poseban federalni plan
upravljanja opasnim otpadom, koji je potrebno izraditi u skladu sa zahtjevom EU Direktive o
opasnom otpadu, predstavljati vane instrumente implementacije mjera predvienih
Strategijom.
Za provedbu integriranog sistema upravljanja otpadom utemeljenog na naelima
prevencije, reciklae i naelu zagaiva plaa, potreban je potpun pravni okvir,
osposobljene institucije i sistem ekonomskih instrumenata to je zacrtano treim operativnim
ciljem. Porezi i naknade trebaju poticati primjenu naela prevencije i reciklae. Trebaju
omoguiti internalizaciju okolinih trokova, te potai nove postupke kontrole i smanjivanja
oneienosti, openito nove proizvodne postupke i razvoj novih proizvoda, ime se postiu
znatne utede i jaa konkurentnost. Potrebno je hitno izgraditi administrativnu i upravljaku
strukturu koja e dosljedno i pravovremeno provoditi zakone. Jedna od potekoa za
uspostavljanje uinkovite administrativne i upravljake strukture je i nedostatak kvalificiranog
osoblja, za to je potrebna hitna reforma obrazovnog sistema i permanentni trening
zaposlenika odgovarajue prethodne kvalifikacije. Takoer, neophodno je brzo raditi na
donoenju niza podzakonskih akata i standarda u kojima se operacionalizira primjena seta
okolinih zakona i meunarodnih konvencija.
etvrti strateki cilj ima za zadatak da uspostavi pouzdano praenje stanja okolia. Od
usvajanja seta zakona o okoliu, vrlo mali napredak je napravljen na uspostavi sistematskog
praenja parametara potrebnih za ocjenu stanja okolia. Nepostojanje registra o pogonima i

100

postrojenjima, te njihovim emisijama, katastra deponija, registra vrsta, koliina i tokova

otpada, kljuna je prepreka za pouzdano izraunavanje indikatora. Brojni projekti koje je
finansirala Meunarodna zajednica, u periodu 1997-2007. su se bazirali na procjeni stanja,
za koju su uglavnom dobivani podaci putem anketiranja. Stoga je uspostava registara i
sistemsko praenje parametara za ocjenu stanja okolia, identificirano kao jedan od ciljeva.
Imajui u vidu potrebu za uspostavljanjem realnog okvira za planiranje upravljanja otpadom u
kratkoronom, srednjoronom i dugoronom periodu, kao i potrebu za ocjenu provedbe
strategije15, definirani su operativni ciljevi, koji predstavljaju specifine i mjerljive promjene
koje e se ostvariti u toku implementacije navedenih mjera iz Strategije i doprinijeti
ostvarivanju krovnog cilja i stratekih ciljeva. Pored analize postojeeg stanja i naela iz
Zakona o upravljanju otpadom, kao osnova za odreivanje operativnih ciljeva posluile su i
odrednice iz EU direktiva i meunarodnih obaveza, prije svega Stratekog akcionog plana za
redukciju zagaivanja sa kopna, za zemlje Sredozemlja potpisnice Konvencije o zatiti
Sredozemnog mora, te 5. i 6. akcionog programa za okoli Evropske unije.

15

lan 8 Zakona o upravljanju otpadom: Vlada FBiH za razdoblje od dvije godine podnosit e izvjetaj
Parlamentu Federacije o provedbi Strategije.

101

102

4.8.1 Komunalni otpad

U okviru postizanja prvog stratekog cilja potrebno je postii slijedee operativne ciljeve,
pratei datu dinamiku unapreenja trenutnog stanja:
Operativni ciljevi (% od ukupnog broja)

2011.

2014.

2018.

7.1.1

Poveati broj stanovnika obuhvaen organiziranim prikupljanjem

otpada

70

85

95

7.1.2

Stvoriti uvjete za sanitarno odlaganje kapaciteta za najmanje 5

godina odlaganja u svim regijama

100

7.1.3

Ukloniti nelegalna odlagalita i sanirati podruje na kojem su se

nalazila

50

80

95

7.1.4

Sanirati i zatvoriti postojea opinska odlagalita

100

Tabela 36: Operativni ciljevi za komunalni otpad

Ovaj skup operativnih ciljeva i pripadajuih mjera treba doprinijeti smanjenju rizika po ljudsko
zdravlje i okoli. Kako su ovi operativni ciljevi povezani kao uzrok-posljedica, za ispunjenje
jednog, kao npr. Sanirati i zatvoriti postojea opinska odlagalita, potrebno je osigurati
ispunjenje drugog, ili u konkretnom primjeru Stvoriti uvjete za sanitarno odlaganje
kapaciteta za 5 godina. Implementacija mjere poveanja broja stanovnika organiziranim
prikupljanjem za svaku opinu FBiH je preduvjet za spreavanje nastanka nelegalnih
odlagalita. Uz ovu mjeru, potrebno je primijeniti i odgovarajui mehanizam za podizanje
javne svijesti, za to je planirana kampanja fokusirana na podizanje svijesti o posljedicama
neadekvatnog odlaganja otpada na okoli i ljudsko zdravlje. Kampanja se treba kreirati za
podruje FBiH i realizirati po komponentama u periodu od 1-2 godine.
Jedno od temeljnih naela Zakona o upravljanu otpadom je regionalni pristup u rjeavanju
problematike otpada, to ujedno predstavlja i osnovu za dalji rad na uspostavi regija,
zapoetih jo 2002. god. kroz tehniku i finansijsku podrku Svjetske banke. Operativnim
ciljem 7.1.2 je predvieno stvaranje uvjeta za sanitarno odlaganje kapaciteta za najmanje 5
godina odlaganja na regionalnoj osnovi, to predstavlja samo prioritetnu fazu u izgradnji
potrebne infrastrukture. Prijedlog se bazira na urgentnoj potrebi da se osigura prostor za
sanitarno odlaganje, kako bi se moglo pristupiti sanaciji opinskih odlagalita. Tako je u
kratkoronom periodu predloena sanacija samo 5% opinskih deponija, podrazumijevajui
pod tim brojem deponije sa prostora regije Zenica, koja je ve osigurala prostor za sanitarno
odlaganje. Takoer, uzet je u obzir i faktor ekonominosti i pozitivno iskustvo u izgradnji
sanitarnog odlagalita u Zenici, koje je izgradnji pristupilo fazno, opremajui samo jedan dio
raspoloive povrine prema zahtjevima za sanitarna odlagalita. Poetak odlaganja, znait
e i osiguranje prihoda koji e regijama omoguiti razvoj savremenih Regionalnih centara za
upravljanje otpadom (RCUO) oko samog odlagalita. Prije poetka izgradnje sanitarnih
odlagalita predvienih u okviru RCUO, potrebno je konano definirati regije, potpisati
opinske sporazume, zatim pripremiti studije izvodivosti za regiju i odrediti lokacije na
temelju istranih radova. Lokacije treba upisati u prostorno plansku dokumentaciju, te
pripremiti Studije procjene utjecaja na okoli i projektnu dokumentaciju za sve RCUO, kako
bi se dobile potrebne dozvole. Ovo su prioritetne aktivnosti, iji je predvieni period
implementacije dvije godine, uz pretpostavku da se realiziraju bez zastoja i po predvienom
planu. Procjena sredstava za implementaciju ovih mjera data je na bazi ukupno 10 od
ukupno 12 regija i pripadajuih odlagalita, to moe biti predmetom izmjene. Od planiranih
12 izuzete su regije Sarajevo i Zenica, za koje implementacija ovih mjera nije potrebna. No,
ni ukupan broj od 12 regija nije konaan jer e se regionalna pripadnost utvrditi tek u fazi

103

implementacije ovih mjera. Ovaj broj se bazira na ocjeni trenutanog interesa opina za
udruivanje, te je podloan promjenama.

Ilustracija 1: Trenutano izraeni interes opina FBiH za udruivanje u regije

Osnova za sve aktivnosti sanacije i zatvaranje postojeih odlagalita je izrada planova

aktivnosti16 koji e dati detaljne smjernice za implementaciju. Planovi, pored sadraja
propisanog Zakonom o okoliu, trebaju dati specifine odgovore, odnosno dati idejno
rjeenje za sanaciju i zatvaranje, koje minimalno treba obuhvatiti sljedee aspekte:

16

stabilizaciju odlagalita, mjere minimiziranja emisija,

nain zatvaranja sa rekultivacijom terena.

Plan aktivnosti sa mjerama i rokovima za postupno smanjenje emisija, odnosno zagaenja i za usaglaavanje
sa najboljom raspoloivom tehnikom, Pravilnik o uvjetima za podnoenje zahtjeva za izdavanje okoline dozvole
za pogone i postrojenja koja imaju izdate dozvole prije stupanja na snagu Zakona o zatiti okolia, Sl. novine
FBiH br. 68/05

104

Osiguranje ispunjenja drugog predstavljenog stratekog cilja osigurat e uspostava slijedeih

operativnih ciljeva:
Operativni ciljevi

2011.

2014.

2018.

7.2.1

Uspostaviti sistem odvojenog prikupljanja otpada u svim opinama

FBiH (% od ukupnog broja opina)

30

60

95

7.2.2

Prikupiti i reciklirati otpad od ambalae

(% od ukupno proizvedene koliine)

20

30

Papir i karton

35

45

55

Staklo

10

40

Metal

55

60

65

Plastika

15

Odvojeno prikupiti biootpad iz vrtova i parkova

30

50

70

17

7.2.3

Uspostaviti regionalne centre za upravljanje otpadom u svim

regijama sa svim potrebnim sadrajima - % od ukupnog planiranog
broja
Tabela 37: Operativni ciljevi za komunalni otpad Strateki cilj 7.2

7.2.4

100

Navedeni operativni ciljevi doprinose operacionalizaciji naela upravljanja otpadom, sa

naglaskom na odvojeno prikupljanje, ponovnu upotrebu i reciklau, odnosno stvaranje
integriranog sistema upravljanja otpadom. Strateka odrednica razvoja integriranog
upravljanja otpadom je smanjenje koliine komunalnog otpada namijenjene za finalno
odlaganje.
Integrirani sistem prati regionalni koncept, odnosno stvara se na podruju vie opina koje se
udruuju u regije, za koje e se izraditi Kantonalni planovi upravljanja otpadom. Integrirani
sistem ine sljedee komponente:

17

Mrea lokalnih punktova za odvojeno prikupljanje opremljenim posudama u koje

se odvojeno odlau papir i karton, plastina ambalaa i ostali komunalni otpad;
Mrea veih punktova tzv. reciklanih dvorita opremljenih za prihvat
kabastog otpada iz domainstava, elektrinog i elektroninog otpada i guma,
ulja, baterija i akumulatora i biootpada iz vrtova i parkova;
Pretovarne stanice i/ili pogoni za mehaniko-bioloku obradu otpada za regije za
koje se procijeni isplativost;
Regionalni centri za upravljanje otpadom.

Zahtjevi koje je postavila EU u okviru direktive 94/62/EC, o ambalai i ambalanom otpadu, odnose se prije
svega na obavezu zemalja lanica da poduzmu mjere, na prevenciji nastanka ambalanog otpada i irenju mree
infrastrukture za prihvat i ponovno koritenje. Sljedee operativne ciljeve trebaju postii zemlje lanice do 31.
decembra 2008. godine. Ciljevi za reciklau su sljedei: 55 do 80% teine ukupnog ambalanog otpada treba biti
reciklirano; odnosno po komponentama: 60% stakla i papira, 50% metala, 22.5% plastike, 15% drveta. Rok za
postizanje ovih ciljeva za zemlje koje su nedavno pristupile EU je pomjeren za 4-7 godina u odnosu na osnovni
rok, pa tako krajnji rok za eku je 2012. a za Latviju 2015. godina.

105

Osnovni preduvjet za efikasno smanjenje koliine otpada, koja zavrava na odlagalitima, je

odvojeno sakupljanje otpada. Povrat materijala kroz proces recikliranja e osigurati
ekonomsku odrivost Integriranog sistema upravljanja otpadom.
Pored mehanizma podizanja javne svijesti o izdvajanju otpada na izvoru, koji je vrlo bitan
faktor u implementaciji zacrtanog, drugi neodvojiv dio jednog takvog sistema je infrastruktura
za odvojeno prikupljanje. Dva su osnovna tipa infrastrukture predviene Strategijom:

Lokalni punktovi za odvojeno prikupljanje se lociraju na mjestima postojeih

kontejnera i kanti za sakupljanje, ili ovisno o kapacitetima na neke nove lokacije.

Reciklana dvorita predstavljaju specifine lokacije na podruju sa kojeg se

sakuplja komunalni otpad, a na kojima su smjeteni kontejneri za prihvat
razliitih, na izvoru izdvojenih, vrsta otpada. Reciklana dvorita treba minimalno
opremiti za prikupljanje sljedeih komponenti:

papir i karton;
obojeno i neobojeno ambalano staklo;
otpadno eljezo i drugi metali;
otpadna plastika;
autogume;
glomazni kuni otpad;
bijela tehnika;
rabljena ulja;
akumulatori i baterije.

Broj i raspored reciklanih dvorita treba se utvrditi na osnovu oekivanih koliina

proizvedenih otpadnih reciklanih sirovina i na osnovu to krae udaljenosti od mjesta
nastanka do mjesta odlaganja. Kod izbora njegovog sadraja i opsega u skladu sa
uobiajenom praksom treba se pridravati sljedeeg: opravdano je izdvojeno sakupljati samo
one otpadne tvari za koje su unaprijed osigurani postupci iskoritavanja, odnosno koje se
mogu ponovno upotrijebiti u postojeim tehnolokim procesima ili za koje se relativno lako
mogu izgraditi postrojenja za iskoritavanje (npr. biorazgradiv otpad), tj. pojednostavljeno
reeno, samo one tvari koje imaju trinu vrijednost.
Broj i raspored infrastrukture za odvojeno prikupljanje treba biti utvreno Kantonalnim
planovima upravljanja otpadom.
Jedno od osnovnih naela regionalnog principa upravljanja otpadom je njegova ekonomska
izvodljivost, a koja je u direktnoj ovisnosti od udaljenosti za transport otpada. Svrha
regionalnih centara upravljanja otpadom je ne samo sanitarno odlaganje otpada, nego i
smanjivanje koliina za odlaganje.

106

Ilustracija 2: Shema regionalnog koncepta na podruju kantona

Opcije udruivanja opina iz jednog kantona u zajednike regije mogu biti razliite. Naime,
udruivanje opina u regiju je dobrovoljno i ne podrazumijeva obavezu udruivanja na
podruju istog kantona, i/ili entiteta. Broj i raspored regionalnih centara je prvenstveno
uvjetovan ekonomskim faktorima. Cilj uinkovitog projektiranja ovog koncepta je utvrditi
ekonomske faktore i predloiti najbolje rjeenje. Naravno, opcije ovise o ekonominosti
rjeenja koje tretira odnos trokova izgradnje centara i trokova prijevoza koliina otpada
izmeu komponenti sistema. Zadaa opina je minimizirati koliine otpada, koje se odvoze
na konano deponiranje, kako bi se smanjili trokovi i maksimalno iskoristili resursi iz
odloenog otpada kroz povrat i reciklau.
Regionalne centre za upravljanje otpadom (RCUO) ine najmanje sljedee komponente:

Sanitarno odlagalite;
Reciklano dvorite za prihvat odvojenih frakcija i otpada, koje donose
pojedinani proizvoai otpada (pravni subjekti, kuanstva);
Pogon za predobradu, odvajanje sekundarnih sirovina i recikliranje;
Odvojena spremita za prihvat opasnog otpada iz komunalnih izvora;
Pogon za mehaniko-bioloku obradu otpada (MBO).

Proces kojim se moe smanjiti koliina otpada je da opina uspostavi reciklana dvorita za
prihvat sirovina za reciklau i MBO, a ostatak otpada alje u regionalni centar. Ovdje je
mogua i podopcija koja podrazumijeva samo mehaniku komponentu MBO-a, dok se
biorazgradivi otpad transportira u RCUO. Opcije su brojne, tako npr. nekoliko opina se
moe udruiti u zajedniki centar za upravljanje otpadom, ali svaka od njih posjeduje vlastito
reciklano dvorite. Druge mogue opcije su da opine imaju reciklana dvorita, ili da one
koje su malo udaljene, odvojeno prikupljeni otpad dovode u RCUO, gdje se tamo sortira i
preostala koliina odlae. Koncept MBO otpada razvio se kao posljedica tenje da se
reducira koliina biorazgradivog otpada, koji se odlae na odlagalitima, te da se sistemom
automatske separacije omogui povrat korisnih sirovina iz otpada.

107

Vrlo je vano da se u okviru kantonalnih planova za upravljanje otpadom predvidi mjera

izrade studije izvodivosti u okviru koje e se izabrati optimalna tehnologija MBOP u skladu sa
oekivanim ciljevima i lokalnim karakteristikama. Oekuje se da e MBO tehnologije biti
isplative prvenstveno u veim urbanim centrima, gdje su velike koliine prikupljenog otpada.
Mogue koliinsko izdvajanje po centru je izmeu 20 50% od ukupne koliine komunalnog
otpada, to zavisi od primijenjene tehnologije i samog sastava otpada. Ukupni oekivani
efekt na podruju FBiH je 10% u srednjoronom, a 20% u dugoronom periodu.
Na tritu je prisutan velik broj MBO tehnologija s razliitim kombinacijama elemenata za
mehaniku i bioloku obradu, to omoguuje odabir postrojenja za specifinu namjenu. Dio
sistema za mehaniku obradu predstavlja komponente poredane u funkcionalni slijed sa
ciljem:

izdvajanja komponenti za materijalni povrat;

izdvajanja komponenti za energetski povrat.

Koliinsko izdvajanje materijala za reciklau (t)

Koliinsko izdvajanje putem MBO-a (t)

Koliine za odlaganje (t)

72%
84%
95%

18%
5%
Koliine za odlaganje (t)
Koliinsko izdvajanje putem MBO-a (t)

Koliinsko izdvajanje materijala za reciklau (t)

9%
7%

10%

2011

2014

2018

654982

612833

591942

68093

147986

36365

51410

77672

Ilustracija 3: Oekivani efekti smanjenja koliina za odlaganje primjenom mjera za selektivno

prikupljanje i uspostavu MBO-a

Pored ovih komponenti Regionalni centri za upravljanje otpadom mogu sadravati i pogone
za iskoritavanje biogasa, ukoliko Kantonalni planovi upravljanja otpadom ukau na potrebu i
opravdanost postojanja takvih pogona.
Ciljevi postavljeni ovom Strategijom, istovremeno su i ciljevi koji se trebaju ostvariti kroz
kantonalne Planove upravljanja otpadom. Planovi
trebaju obuhvatiti tehnike,
institucionalne, pravne i ekonomske aspekte, a provedbom Kantonalnih planova se treba
postii:

funkcionalnost i ekonominost sistema odvojenog prikupljanja, obrade i

transporta otpada;
praenje generiranih koliina otpada;

108

smanjenje koliina otpada koje se odlau na odlagalitima, mjerama smanjenja

otpada na izvoru, reciklaom i ponovnom upotrebom;
samoodrivo finansiranje sistema upravljanja komunalnim otpadom.

Planovima treba obuhvatiti i problematiku poveanja broja stanovnika organiziranim

prikupljanjem. Strategijom je predvieno da sve opine do kraja 2008. izrade Program
poveanja broja stanovnika organiziranim prikupljanjem za svaku opinu FBiH sa procjenom
sredstava. Planovima treba obuhvatiti procjenu stepena implementacije i postignute
rezultate, te ih reprogramirati u skladu sa postignutim rezultatima i novim planskim periodom.
Kako je nadlenost za upravljanje otpadom u FBiH na nivou kantona, izrada Planova
upravljanja je, takoer, kantonalna nadlenost. Imajui u vidu regionalni karakter, u narednoj
tabeli je prikazan sugerirani model izrade Kantonalnih planova upravljanja otpadom na
regionalnom principu.

109

KANTON

PRIPADNOST
OPINA
REGIJI

Sarajevski

Sarajevo

Zenikodobojski

Zenica,
Visoko

Srednjobosanski

Visoko,
Zenica,
Bugojno

Tuzlanski

Tuzla,
Brko distrikt

Unskosanski

Biha,
Prijedor

KOMENTAR
Regionalni centar je u potpunoj administrativnoj nadlenosti Kantona Sarajevo.
Postojea deponija je regionalna, a izraen je i plan za njeno proirenje.
Regionalni centar ine opine Zeniko-dobojskog i Srednjobosanskog kantona.
Potrebna je njihova meusobna saradnja i zajedniki rad na izradi Kantonalnog
plana.
Opine Kakanj i Maglaj nisu potpisale sporazum sa Regionalnim centrom u
Zenici. Zbog svog prirodnog poloaja, predlae se da se opina Kakanj pridrui
Regionalnom centru u Visokom, a opina Maglaj Regionalnom centru u Doboju.
Sa svojih 44.000 stanovnika opina Maglaj bi podigla kapacitet Regionalnog
centra u Doboju na skoro 160.000, to bi bilo i ekonomski isplativije.
Regionalni centar u Zenici je u izgradnji dok lokacija za deponiju Regionalnog
centra u Visokom jo uvijek nije odabrana.
Regionalnom centru Visoko i Zenica pridruene su opine sa Zeniko-dobojskog
kantona, dok su Regionalnom centru Bugojno pridruene samo opine
Srednjobosanskog kantona
Stoga je potrebna meusobna saradnja ova dva Kantona i zajedniki rad na
izradi Kantonalnog plana.
Geografski, rubna podruja Tuzlanskog kantona gravitiraju Regionalnom centru
Brko distrikta dok ostatak opina gravitira Regionalnom centru Tuzla. Sve
opine koje gravitiraju Regionalnom centru Tuzla su sa podruja Tuzlanskog
kantona. Zbog otpora lokalne zajednice ovaj Regionalni centar ima problema sa
operacionalizacijom odabrane lokacije uprkos dobivanju svih dozvola, a zbog
otpora lokalne zajednice. Kao rezultat, projekt se jo uvijek ne implementira.
Za deponiju Regionalnog centra u Brko distriktu obavljeni su istrani radovi na
nekoliko potencijalnih lokacija. I ovdje postoji otpor lokalne zajednice prema
odabranoj lokaciji. Vlada Brko distrikta je ponovo raspisala konkurs za istrane
radove, a posao jo uvijek nije dodijeljen. Osim toga, Vlada Brko distrikta
raspisala je i konkurs za izradu Strategije zatite okolia za Brko distrikt.
U sluaju da se opine Tuzlanskog i Posavskog kantona iz FBIH opredijele za
pripadnost Regionalnom centru u Brko distriktu, neophodno je ovo opredjeljenje
i formalizirati u fazi izrade Strategije zatite okolia za Brko distrikt. Kod izrade
Plana trebalo bi ostvariti saradnju sa Brko distriktom.
Regionalnom centru u Bihau su pristupile sve opine Unsko-sanskog kantona
osim Opine Sanski Most koja se opredijelila za pripadnost Regionalnom centru
u Prijedoru (Republika Srpska). Opina Drvar iz Zapadno-hercegovakog

ZAKLJUAK
Plan za Kanton Sarajevo

Potrebno je izraditi zajedniki Plan za

tri Regionalna centra u Visokom,
Zenici i Bugojnu. Plan trebaju usvojiti
Vlade dva kantona, Zeniko-dobojskog
i Srednjobosanskog.

Potrebno je izraditi zajedniki Plan za

tri Regionalna centra u Visokom,
Zenici i Bugojnu. Plan trebaju usvojiti
vlade dva kantona, Zeniko-dobojskog
i Srednjobosanskog.
Potrebno je ukljuiti se u izradu
Strategije zatite okolia Brko
distrikta, te dogovoriti odlaganje na
deponiji Regionalnog centra Brko
distrikta.
Potrebno je izraditi Plan za Tuzlanski
kanton u kojem e se formalizirati
pripadnost rubnih opina ovog
Kantona Regionalnom centru Brko
distrikta ili Regionalnim centrima na
podruju Republike Srpske, te ga
usvojiti na Vladi Tuzlanskog kantona.
Prvenstveno je potrebno rijeiti status
Opine Biha unutar Regionalnog
centra u Bihau. Potrebno je i izraditi

110

KANTON

PRIPADNOST
OPINA
REGIJI

KOMENTAR

ZAKLJUAK

kantona se opredijelila za pripadnost Regionalnom centru u Bihau.

Plan za Unsko-sanski kanton u kojem

e se formalizirati pripadnost opine
Sanski Most, Regionalnom centru u
Prijedoru i opine Drvar Regionalnom
centru u Bihau.
Neophodno je prethodno
usaglaavanje i potpisivanje
sporazuma sa Vladom Brko distrikta.
Potrebno je u saradnji sa vladom
Brko distrikta izraditi Plan za Posavski
kanton kao dio plana za Brko distrikt,
te ga usvojiti na Vladi Kantona.

Opina Biha nije potpisala meuopinski sporazum.

Potrebna je meusobna saradnja Unsko-sanskog kantona i Republike Srpske.

Posavski

Bosanskopodrinjski

Brko

Gorade

Sve opine ovog Kantona gravitiraju Regionalnom centru Brko distrikt.

Potrebna je meusobna suradnja izmeu ovog Kantona i Brko Distrikta

Sve opine Bosansko-podrinjskog kantona izrazile su interes za osnivanje

Regionalnog centra koji pokriva teritorij Bosansko-podrinjskog kantona i est
opina iz Republike Srpske. Regionalni centar u Goradu je predloio lokaciju za
buduu deponiju.

Izraditi Plan i usvojiti ga na Vladi

Bosanko-podrinjskog kantona.

Potrebna je meusobna saradnja ovog Kantona sa Republikom Srpskom.

10

Livno

Sve opine osim Drvara izrazile su interes za udruivanje u Regionalni centar

Livno. Iskoristiti potencijal Plana uraenog uz pomo EC u prethodnom periodu.
Regionalni centar u Livnu je u fazi odabira lokacije za buduu deponiju.

Hercegova
koneretvanski

Mostar,
Stolac, Neum,
Jablanica,
Konjic,
Grude (opina
itluk)

Opine Hercegovako-neretvanskog kantona formiraju tri Regionalna centra sa

deponijama na teritoriji ovog Kantona, osim opine itluk koja gravitira
Regionalnom centru u Grudama.
Prema svom poloaju opina Ravne gravitira Regionalnom centru u Trebinju.
Stoga se predlae opini Ravne da razmotri ovu mogunost.
Samo grad Mostar za sada ima lokaciju, tj. deponiju u Uborku.
Potrebna saradnja sa ZHK

Izraditi Plan za Kanton 10 u kojem e

se formalizirati pripadnost opine Drvar
Regionalnom centru u Bihau, i
specificirati zadae koje opina Drvar
treba razraditi u skladu sa Zakonom o
otpadu (lan 10)
Izraditi Plan za Hercegovakoneretvanski kanton, definirati
meusobne odnose i aktivnosti opina
na formiranju tri regije, formalizirati
pripadnost opine itluk Regionalnom
centru u Grudama, te specificirati
aktivnosti koje opina itluk treba
razraditi u skladu sa Zakonom o
otpadu (lan 100).
Plan usvojiti na Vladi Hercegovako-

111

KANTON

PRIPADNOST
OPINA
REGIJI

KOMENTAR

ZAKLJUAK
neretvanskog kantona.

10

Zapadnohercegova
ki

Grude
Biha (opina
Drvar)

Sve opine u Zapadno-hercegovakom kantonu pripadaju Regionalnom centru u

Grudama, osim opine Drvar, koja je izrazila interes za pridruivanje
Regionalnom centru u Bihau.
Potrebna meusobna saradnja izmeu Zapadno-hercegovakog i Unskosanskog kantona.

Izraditi Plan za Zapadno-hercegovaki

kanton i formalizirati pripadnost opine
Drvar Regionalnom centru u Bihau, te
specificirati aktivnosti koje opina
Drvar treba razraditi u skladu sa
Zakonom o otpadu (lan 10).
Plan usvojiti na vladi Zapadnohercegovakog kantona.

Tabela 38: Mogui koncept izrade Kantonalnih planova na regionalnom principu

Jedna od mjera koja treba doprinijeti uspjenoj realizaciji stratekog cilja je javna kampanja za podizanje svijesti o poeljnim nainima
postupanja sa otpadom sa fokusom na prevenciju i reciklau u domainstvima, koncept ie proizvodnje u industriji i uslunim djelatnostima,
te openito promocija integriranog sistema upravljanja otpadom.

112

6.8.2 Otpad iz industrije

U kontekstu stratekog planiranja, ovdje su uzete u obzir, po koliinama i svojstvima, razliite
vrste specifinog otpada iz industrijskih izvora. Neke od kategorija ove vrste otpada utvrene
Pravilnikom o kategorijama otpada sa listama (Sl. novine FBiH 9/05), zbog nerelevantnosti u
trenutnim uvjetima na podruju FBiH (npr. otpad od prerade nafte), u daljem tekstu nisu
razmatrane. Okoline dozvole, kojima se definiraju planovi upravljanja otpadom u industriji,
jo uvijek nisu u potpunosti sprovedene. Katastar zagaivaa na nivou Federacije je u izradi i
ne postoje precizni podaci o koliinama nastalog otpada, kao i njihovim tokovima. Na osnovu
trenutne situacije, odreivanje ciljeva i mjera, koje e doprinijeti okolino prihvatljivijem
zbrinjavanju otpada, je na osnovu navedenog dosta kompleksno. Za otpad iz industrijskih
izvora, strateki ciljevi se ostvaruju kroz provoenje operativnih ciljeva, koji se odnose prije
svega na obim sanacije postojeih lokacija na kojima je u prolosti ovakav otpad
neadekvatno odlagan, te potom na adekvatno zbrinjavanje otpada, a u okviru toga na
koliine otpada koji se reciklira i upotrebljava za povrat materijala ili energije, kako bi dio
otpada koji se konano odlae bio sveden na minimum.
U sljedeoj tabeli je predstavljen dinamiki plan operativnih ciljeva, koje treba postii u
narednih 10 godina u svrhu osiguranja prvog stratekog cilja:

Operativni ciljevi

2011.

2014.

2018.

7.1.5

Sanirati postojee povrine pod neadekvatno odloenim otpadom

(opasni i neopasni otpad)

10%

30%

50%

7.1.6

Uspostaviti kapacitete za adekvatno zbrinjavanje opasnog otpada

(% koliina opasnog otpada)

20%

45%

90%

7.1.7

Uspostaviti deponije inertnog (graevinskog i sl) otpada

(% koliina inertnog otpada)

10%

40%

70%

Ukupni otpad
7.1.8

Poveati ukupni procent adekvatnog zbrinjavanja otpada i procent

adekvatnog zbrinjavanja opasnog otpada

40%

60%

90%

Opasni otpad
30%

45%

90%

Tabela 39: Operativni ciljevi za otpad iz industrije Strateki cilj 7.1

Operativni cilj 7.1.5: Sanirati postojee povrine pod neadekvatno odloenim otpadom
Trenutna praksa industrija najveim dijelom je odlaganje otpada u krugu svojih postrojenja
(ljaka, pepeo, jalovina, itd.), odlaganje na deponije komunalnog otpada, ali i na divlje
deponije (npr. graevinski otpad, itd.). Takva praksa uzrokuje pojavu znaajnog rizika po
okoli i zdravlje ljudi i treba to prije biti zaustavljena. Kroz instrument okoline dozvole,
uspostavit e se sistem upravljanja otpadom i ovakva okolino neprihvatljiva odlagalita e
biti sanirana, a novonastalom otpadu e se omoguiti adekvatno odlaganje kao prvi i osnovni
nain zbrinjavanja otpada u uvjetima nedostatka razvijenosti ostale infrastrukture za druge
alternative zbrinjavanja otpada iz industrije. Poseban problem predstavljaju znaajne koliine
otpada iz industrije koje su neadekvatno odloene, a u meuvremenu nisu definirani novi
vlasnici i njihov status u smislu odgovornosti (naputena odlagalita).

113

Ilustracija 4: Dinamika smanjenja povrina na kojima

je neadekvatno odloen otpad iz industrije (%)

Da bi se navedeni cilj ostvario potrebno je aurirati listu arita tj. lokacija na kojima je
evidentirano neadekvatno odlaganje otpada iz industrije. Osim toga, planovi aktivnosti za
smanjenje emisija, odnosno zagaivanja, kao i planovi upravljanja otpadom, predvieni u
okviru procedura za izdavanje okolinih dozvola18, trebaju sadravati mjere sanacije ovakvih
odlagalita, kako bi sanacija mogla zapoeti nakon izdavanja dozvola. Problem predstavljaju
odlagalita, koja nisu ni u ijem vlasnitvu i za njih je potrebno uraditi posebnu studiju
izvodljivosti sanacije i utvrditi mehanizme finansiranja sanacije ovakvih odlagalita19.
Operativni cilj 7.1.6: Uspostaviti kapacitete za zbrinjavanje opasnog otpada
Iako je po koliinama opasni otpad daleko manji od neopasnog i inertnog, neadekvatno
odvajanje ovog otpada moe dovesti do kontaminacije svake druge vrste otpada. Takoer,
neadekvatno spaljivanje znaajno negativno utie na kvalitetzraka, tla i vode, jer
neadekvatnim sagorijevanjem dolazi do isputanja opasnih supstanci u zrak, a one se potom
taloe u istom ili nekom novonastalom obliku na tlo i u vode. S obzirom da postoje vrste
opasnog otpada koje se mogu adekvatno zbrinuti samo spaljivanjem, potrebno je rijeiti
problem termike obrade opasnog otpada. Na osnovu kapaciteta i snage nekih pei/kotlova,
koje su u upotrebi u industriji, prvenstveno rotacionih pei u cementarama i kotlovskih
postrojenja termoelektrana, najvei dio opasnog otpada (izuzev opreme i ulja sa sadrajem
PCB) moe biti suspaljivan u njima, pod uvjetom da se ova postrojenja u tehnikom smislu
unaprijede za okolino prihvatljivo su/ spaljivanje. Naroito je bitno maksimalno iskoristiti
pogodnost uvjeta spaljivanja u rotacionim peima cementara (temperature oko 1500C20,
ugradnja vrstog ostatka sagorijevanja u proizvod cement). Ovim nainom bi se
unaprijedila postojea infrastruktura u okviru koje se moe adekvatno zbrinjavati opasni
otpad iz industrijskih, ali i drugih izvora, uz istovremeno koritenje ovih otpadnih materijala
kao energenta, ime se postie povrat energije. S obzirom da bi nakon ovakvog naina
suspaljivanja opasnih otpada iz raznih izvora, kao i nakon odvajanja starih akumulatora radi
18

Izdavanje okolinih dozvola je u okviru vie ciljeva navedeno kao mjera, ali u zavisnosti od cilja obrauje
razliitu problematiku.
19
Studija izvodljivosti, kao mjera e biti spomenuta u okviru vie ciljeva i treba predstavljati krovni dokument koji
e sadravati vie podstudija za adekvatno zbrinjavanje razliitih vrsta otpada (iz industrije, ostali specifini
otpad).
20
EU Direktiva (94/67/EC) o spaljivanju opasnog otpada propisuje minimalnu temperaturu spaljivanja od 850C i
vrijeme zadravanja od 2 sekunde.

114

reciklae u domaim kapacitetima (Tesla Brko), preostale koliine opasnog otpada bile
male, a dijelom bi se dalje mogle fiziko-hemijski tretirati, stabilizirati ili inkapsulirati, moe se
oekivati da nee biti potrebe za uspostavu posebne spalionice opasnog otpada. Meutim,
stvarna potreba i isplativost za ovakve investicije na nivou cijele drave bit e utvrena
Krovnom studijom izvodivosti za zbrinjavanje otpada. Krovna studija e sadravati vie
podstudija za zbrinjavanje pojedinih vrsta otpada (iskoritavanje otpadne ljake i pepela,
graevinskog otpada, otpada iz proizvodnje sode i metalnog otpada, zbrinjavanje starih
guma, otpadnih elektrinih i elektronskih ureaja, neupotrebljivih starih vozila, otpada
ivotinjskog porijekla, kao i opasnog otpada iz svih izvora u cjelini).
Spaljivanje opasnog otpada nekad nije mogua solucija, tako da je jedna od solucija
njegovo adekvatno odlaganje, sa ili bez eventualnog fiziko-hemijskog predtretmana.
Deponija opasnog otpada definirana je i zakonom, ali ostaje potreba da se njen konani
izgled i nain odlaganja, s obzirom da postoji vie tehnologija (inkapsulacija u razliitim
kontejnerima, stabilizacija, itd.), odredi prema najbolje raspoloivim kapacitetima i tehnikama.
Prema naelu blizine Baselske konvencije, postrojenja za konano zbrinjavanje opasnog
otpada, pa time i deponija treba biti locirana to blie izvoru opasnog otpada. Trenutni
trendovi u drugim zemljama, pokazuju i tendenciju fiziko-hemijskog tretmana opasnog
otpada, te njegovo konano zbrinjavanje u vidu adekvatnog odlaganja. U svakom sluaju,
prioritet treba biti definiranje naina zbrinjavanja opasnog otpada u vidu privremenog
prihvata opasnog otpada pri regionalnim centrima za upravljanje otpadom, dok potrebni novi
kapaciteti ne budu odreeni i izgraeni (skladitenje u nepropusne kontejnere koji e biti
postavljeni u zatvorenim skladitima ili na betonskim platformama, inkapsuliranje i sl.).
Prilikom odluivanja o nainima zbrinjavanja opasnog otpada, treba voditi rauna da se
prekogranini promet opasnog otpada treba smanjiti na najmanju moguu mjeru, prema
smjernicama Baselske konvencije. Oekuje se da e za potrebe FBiH ili ak cijele BiH biti
dovoljna jedna posebna deponija za sve koliine opasnog otpada, to e takoer morati biti
potvreno Krovnom studijom izvodivosti.
U cilju odreivanja najpovoljnijeg tretmana otpada, te tim i potrebnih kapaciteta za
zbrinjavanje opasnog otpada, potrebno je formirati kvalitetan registar koliina otpada, to se
moe ostvariti kroz mehanizam izdavanja okoline dozvole. Prema tanim podacima o
koliinama otpada, Krovna studija izvodljivosti treba pokazati koje su solucije zbrinjavanja
najpovoljnije, te definirati i potrebu izgradnje dodatnih kapaciteta za zbrinjavanje opasnog
otpada na nivou Federacije i cijele Bosne i Hercegovine. Studija e pokazati koji kapaciteti u
zemlji za sagorijevanje opasnog otpada ve postoje, tako da se treba podrati njihovo
tehniko unaprjeenje, a u svrhu osposobljavanja za okolino prihvatljivo (su)spaljivanje
dijela opasnog otpada kao i drugog neopasnog otpada. U okviru Federalnog plana za
upravljanje opasnim otpadom i Kantonalnih planova upravljanja otpadom neophodno je
predvidjeti kapacitete za privremeni prihvat opasnog otpada. Predlae se da ti kapaciteti
budu pozicionirani pri Regionalnim centrima za upravljanje otpadom. S obzirom da je u
zemlji uvijek aktuelan problem opreme i ulja koji sadre PCB-e, potrebno je u skladu sa
Stratekim akcionim planom (SAP) pripremiti pilot programe namijenjene sigurnom
zbrinjavanju ovakvih otpadnih materijala. Ovi programi bi trebali uzeti u obzir njihovu
progresivnu eliminaciju, ukljuujui dekontaminaciju opreme i kontejnera.

Operativni cilj 7.1.7: Uspostaviti deponije inertnog otpada iz industrije

Operativni cilj se dijelom oslanja na prvi operativni cilj. Neophodnost izgradnje deponija za
otpad iz industrijskih izvora (za jalovinu, ali i inertni otpad iz drugih izvora, prije svega otpad
od ruenja i izgradnje objekata graevinski otpad), ogleda se u potrebi iznalaenja prostora
za adekvatno odlaganje otpada iz industrija koje nemaju dovoljno prostornog kapaciteta za
odlaganje u krugu svojih pogona ili nisu dovoljno finansijski razvijene za uspostavu okolino
prihvatljivih odlagalita. S obzirom da neke industrije imaju vee prostorne kapacitete, uz

115

saradnju razliitih industrijskih sektora treba ispitati mogunost uspostavljanja sporazuma,

kako bi pojedine industrije, uz naknadu mogle odlagati na povrinama, na nain koji je
okolino prihvatljiv, u krugu drugih industrija. Meutim, izgradnjom posebnih deponija
inertnog otpada se treba rijeiti problem otpada iz industrije i graevinarstva koji se trenutno
ili odlae na divlje deponije ili na deponiju komunalnog otpada, ime se prihvatni kapacitet
ovih komunalnih deponija znatno smanjuje. U tom smislu, neophodno je da kantonalna
ministarstva okolia u okviru planova upravljanja otpadom predvide utvrivanje lokacija za
deponije inertnog otpada. Gdje god je to mogue, deponije inertnog otpada trebaju biti
locirane neposredno uz ili u blizini regionalnih centara za upravljanje otpadom. Pri
deponijama inertnog otpada bi se uz upotrebu mobilnih drobilica dovezeni otpad usitnjavao,
a nakon toga dijelom koristio kao prekrivka za komunalni otpad odloen pri susjednom
regionalnom centru za upravljanje otpadom, dio bi se koristio drugdje za potrebe
ravnanja/posipanja terena i drugih graevinskih aktivnosti, a samo ostatak bi se odlagao pri
deponiji inertnog otpada.
Operativni cilj 7.1.8: Poveati ukupni procent adekvatnog zbrinjavanja otpada i procent
adekvatnog zbrinjavanja opasnog otpada
Radi ostvarenja ovog cilja neophodno je kroz instrument okoline dozvole osigurati izradu i
implementaciju Planova upravljanja otpadom za pogone i postrojenja, te u okviru Krovne
studije izvodljivosti zbrinjavanja otpada utvrditi ekonomski i institucionalno prihvatljive
alternative zbrinjavanja (reciklaa, povrat energije ili materijala) na osnovu
Kantonalnih/regionalnih planova upravljanja otpadom, kao i Federalnog plana upravljanja
opasnim otpadom.
Nakon osiguravanja primarnog zbrinjavanja otpada i razvitka osnovne infrastrukture za
njegovo adekvatno zbrinjavanje, potrebno je uvesti i postii ciljeve kroz mjere koje e
osigurati smanjenje koliina koje su odloene. Operativni ciljevi drugog stratekog cilja su
sljedei:
Operativni ciljevi
7.2.5

7.2.6

2011.

2014.

2018.

5%

10%

40%

60%

90%

Preventivnim mjerama sprijeiti/umanjiti porast ukupnih koliina

otpada sa porastom obima industrijske proizvodnje
(minimalno smanjenje u odnosu na porast)

Poveati udio otpada koji se reciklira odnosno podlijee povratu

materijala i energije (R&R), uz istovremeno smanjenje koliina
preostalog otpada za odlaganje (% od ukupno adekvatno
zbrinutog)

Uz istovremeno
smanjenje koliina
preostalog otpada za
odlaganje
60%

40%

10%

Tabela 40: Operativni ciljevi za otpad iz industrije Strateki cilj 7.2

Operativni cilj 7.2.5: Preventivnim mjerama sprijeiti/umanjiti proporcionalan porast koliina

otpada sa porastom obima industrijske proizvodnje
Prvi prioritet u hijerarhiji postupanja s otpadom je njegova prevencija. Spreavanje i
smanjenje nastanka otpada direktno utie na smanjenje rizika po okoli i zdravlje ljudi. Vid
smanjenja koliina otpada iz industrije je promocija i primjena novih tehnologija kojima se
osigurava vea efikasnost i koritenje manjih koliina sirovina za isti uinak prilikom
proizvodnje kao u sluaju manje razvijenih tehnologija. Osim smanjenja koliina otpada, ovim
putem je osigurano i racionalnije koritenje resursa, te time dodatno i manji negativan uinak
na okoli.

116

U sluaju otpada iz industrijskih izvora, kao to je prvenstveno otpad iz industrijskih izvora

koji potie iz sagorijevanja raspoloivog domaeg uglja u termoelektranama i velikim
industrijskim kotlovima, npr. ljaka, pepeo, je preventivnim mjerama, prije svega postepenim
uvoenjem najboljih raspoloivih tehnika i zelenom nabavkom sirovina i pomonih
materijala, mogue sprijeiti proporcionalan rast koliina otpada sa porastom obima
proizvodnje. U ovom sluaju dolazi do smanjene potronje energenta, to dovodi do
direktnog smanjenja koliina nastalog otpada.
Prevenciji proizvodnje otpada, naroito opasnog, doprinijet e se i uvoenjem sistema eko
oznaavanja proizvoda. Proizvoai u nekim industrijama e ovim biti stimulirani za zelenu
nabavku sirovina, pomonih materijala ili ambalae. Time e se ujedno poveati udio otpada
koji je biorazgradiv, ponovo upotrebljiv ili se moe reciklirati.
Problem smanjenja koliina otpada uvoenjem novih tehnologija je prisutan u pojedinim
industrijama, gdje efikasnija proizvodnja ne dovodi i posljedino do smanjenja koliina
otpada. Razlog za to je injenica da znaajan dio ukupnog otpada ini otpad iz eksploatacije
ruda (jalovina), proizvodnje sode (kalcijev hlorid i natrijev hlorid kao neizbjeni nusproizvodi u
nastanku sode), prerade drveta (piljevina i drugi drvni otpad) i graevinskih radova (inertni
iskopi, graevinski otpad od ruenja objekata). U svim ovim sluajevima (primarni izvori
otpada iz industrije) je, naime, sa porastom obima aktivnosti neizbjean i proporcionalan
porast proizvodnje otpada (nusproizvodi iz proizvodnje sode su uvjetovani stehiometrijom
primijenjene hemijske reakcije, dok su jalovina, otpadno drvo i navedeni graevinski otpad
takoer, neizbjeni pratioci primarnih proizvoda, uvjetovani svojstvima samih resursa ili
objekata koji se obrauju).
U nedostatku podataka o stvarnom porastu industrijske proizvodnje, stvarnoj primjenjivosti (i
izvodivosti) BAT u pojedinim granama industrije, trenutno je nemogue kvalitetno planirati
smanjenje proizvodnje otpada u industriji. Zbog toga se predloena hipotetika dinamika
smanjenja treba uzeti u obzir kao smjernica, a njena provjera e biti mogua tek u narednim
godinama.
Kada govorimo o opasnom otpadu u industriji, jedan od vidova prevencije je i u izradi i
usvajanju zakona ili drugih propisa o hemikalijama u skladu sa trenutnom EU legislativom (EC 1907/2006). Cilj ovog koncepta je da se boljim izborom sirovina i pomonih materijala,
odnosno zamjenom vie tetnih manje tetnim, kao i adekvatnijim oznaavanjem proizvoda,
doprinese zatiti okolia u cjelini, a u okviru toga i manjem stvaranju opasnog otpada, te
lakem zbrinjavanju otpada na kraju ivotnog ciklusa proizvoda. Treba imati u vidu da e
evropske zemlje ovu Regulativu morati implementirati kroz razliite mjere do 2018. godine, te
da se prema tome izrada navedenih zakona/propisa o hemikalijama FBiH sprovede do kraja
2009. godine, sa inkorporiranim duim zakonskim rokovima za implementaciju specifinih
stavki s obzirom da se u FBiH one nee moi postii do 2018.
U svrhu dostizanja predstavljenih kratkoronih, srednjoronih i dugoronih ciljeva potrebno je
osigurati maksimalnu primjenu BAT-ova i zelenu nabavku izdavanjem okolinih dozvola,
gdje je to mogue. Vid prevencije nastanka dodatnih koliina otpada iz industrije
omoguavaju i informativne i edukativne kampanje u industrijskim firmama, koje imaju za cilj
promociju smanjenja koliina otpada, kao i prateih pozitivnih efekata. U cilju motiviranja
industrijskih preduzea, predlae se razvoj sistema identifikacije i promocije 10 najboljih firmi
u pogledu okolinog upravljanja.
Operativni cilj 7.2.6: Poveati udio otpada koji se reciklira odnosno podlijee povratu
materijala i energije (R&R), uz istovremeno smanjenje koliina preostalog otpada za
odlaganje

117

Nakon prevencije i smanjenja koliina otpada, cilj je otpad koji nastaje na samom izvoru
adekvatno zbrinjavati. U okviru raznih alternativa zbrinjavanja otpada, prvenstveni cilj je
otpad koji nastaje to bolje iskoristiti, a tek u krajnjem redu ga adekvatno odloiti. Vid
iskoritavanja otpada, a tim i efektivno koritenje otpada u proizvodne ili energetske svrhe je
recikliranje i povrat energije. Ovaj vid zbrinjavanja je glavni i osnovni cilj drutva sa
razvijenim integriranim sistemom upravljanja otpadom.
U sluaju smanjenja koliina neadekvatno zbrinutog otpada, zbirna slika, kojom se
predstavljaju operativni ciljevi, najveim dijelom e zavisti od uspjeha postignutog u
zbrinjavanju otpada iz industrijskih izvora gdje i pored razvoja tehnologije, koliine otpada ne
bivaju smanjene, bez obzira na realan bri porast procenta adekvatnog zbrinjavanja u
pojedinim sluajevima otpada iz industrija gdje se, nakon uvoenja novih tehnologija,
generiranje otpada smanjuje.
Ukupan postignuti udio otpada podvrgnutog reciklai i povratu energije/materijala (R&R
recycling & recovery) e prvenstveno zavisiti od trine potranje za iskoristivim otpadnim
materijalima iz primarnih industrijskih izvora ljakom, pepelom, otpadom od ruenja
objekata, itd. Stoga se moe oekivati da je realno tek do 2018. postii R&R udio za ukupni
otpad iz industrije od 80%. Istovremeno je za pojedine tokove otpada iz sekundarnih izvora
(soda itd.) mogue u znatno brem periodu postii reciklau i povrat materijala/energije u
kombiniranom udjelu od 80-90%, to ipak nee imati bitan doprinos zbirnom udjelu za cijelu
industriju. Paralelno sa porastom ovog zbirnog udjela, treba teiti tome da se to vie otpada
reciklira ili podvrgne energetskom/materijalnom iskoritenju unutar BiH, uz istovremeno
smanjenje izvoza. Koritenje visokokalorinog otpada iz industrije npr. gume), kao
energenta, te osiguravanje povrata energije moe se postii adekvatnim spaljivanjem u
industrijskim kotlovima ili peima, prije svega u cementara.

O tpad adekvatno zbrinut R &R

2018

90

2014

2011

O s tali adekvatno odloen otpad

10

60

40

40

60

Ilustracija 5: Procenti adekvatnog zbrinjavanja otpada, R&R i odlaganje

Procentualni porast adekvatnog zbrinjavanja reciklaom i povratom materijala i energije

otpada iz industrije u kratkoronom, srednjoronom i dugoronom periodu predstavljen je na
gornjoj slici. Ovakva zastupljenost adekvatnog zbrinjavanja dijelom se moe postii kroz
instrument okoline dozvole, u okviru kojeg e se izraditi i implementirati Planovi upravljanja
otpadom za pogone i postrojenja. Ranije spomenutom Krovnom studijom izvodljivosti
potrebno je utvrditi ekonomske i institucionalno prihvatljive alternative zbrinjavanja (reciklaa,
povrat energije) uzimajui u obzir i life cycle assessment. Na osnovu iste studije, u okviru
Kantonalnih planova upravljanja otpadom i Federalnog plana upravljanja opasnim otpadom,
neophodno je predvidjeti upotrebu postojeih i uspostavu dodatnih kapaciteta za povrat
materijala i energije.

Pepeo, ljaka

Jalovina

CaCl2/NaCl iz proizv.sode

Graevinski otpad
Metalni otpad iz metaloprera. ind.

Otpadno drvo
Otpadna tkiva iz ko.ind.

Ostali opasni otpad*

primarni nain zbrinjavanja

Otpadni mulj iz industrije*

Legenda:

(Otpad iz klaonica)
Otpadna plastika iz ind.

Izvoz

Odlaganje

Imobilizacij
a/ inkapsul
iranje

Fizikohemijski
tretman

MBO/komp
ostiranje

Povrat
energije
spaljivanje
m

Povrat
energije
suspaljivan
jem

Povrat
materijala

Reciklaa

Vrsta otpada/nain zbrinjavanja

Ponovna
upotreba

118

alternativni nain zbrinjavanja

Tabela 41: Okvirne preporuke za nain zbrinjavanja pojedinih vrsta otpada iz industrijskih izvora (podlono dodatnoj verifikaciji u skladu sa nalazima Krovne
studije izvodivosti zbrinjavanja otpada)

119

4.8.3 Specifini tokovi otpada

Porast ivotnog standarda, odnosno kupovne moi stanovnitva e neminovno rezultirati
skraenim ciklusom nabavke novih vozila, guma i akumulatora, ciklusom zamjene motornog
ulja, kao i ciklusom nabavke novih elektrinih i elektronskih ureaja, uz istovremen porast u
koliinama odbaenih starih vozila, guma, akumulatora, otpadnih ulja21, te starih elektrinih i
elektronskih ureaja. Zbog ovoga e porast ivotnog standarda neminovno pratiti
proporcionalan rast ovih vrsta otpada, bez mogunosti primjene principa prevencije.
U slijedeoj tabeli su u okviru stratekog cilja 2 predstavljeni operativni ciljevi za pojedine
vrste otpada, kao i dinamika njihovog postizanja:
Operativni ciljevi
7.2.7

2011.

2014.

2018.

Stara vozila

40%

80%

90%

Stari akumulatori

85%

90%

95%

Stare gume

30%

60%

85%

Poveati ukupni procent adekvatnog zbrinjavanja otpada

reciklaom, odnosno povratom materijala ili energije (R&R)

Otpadna ulja

Elektrini i elektronski otpad

Maks. prikupivog
dijela
70% 80%
90%
Od izvorne koliine
svjeeg ulja
35% 40%
45%
20%

30%

70%

Tabela 42: Operativni ciljevi za otpad iz specifinih izvora Strateki cilj 7.2

Operativni cilj 7.2.7: Poveati ukupni procent adekvatnog zbrinjavanja otpada reciklaom,
odnosno povratom materijala ili energije (R&R)
Proizvoai i uvoznici roba iz kojih nakon plasmana na trite i upotrebe nastaje otpad (a
dijelom i proizvoai, odnosno vlasnici samog otpada) su odgovorni za uspostavu
neophodne infrastrukture u skladu sa njihovom obavezom o postizanju propisanih dinamikih
procenata adekvatnog zbrinjavanja, kao i buduim propisima kojim e dodatno biti
precizirane obaveze u skladu sa naelom odgovornost proizvoaa (zagaiva plaa). Ove
propise e biti neophodno razviti u konsultacijama sa strukovnim organizacijama razliitih
proizvoaa, odnosno uvoznika. Zavisno od spremnosti samih proizvoaa/uvoznika,
mogue je primijeniti razliite modele za samu implementaciju odgovornosti proizvoaa.
Tako je npr. mogue uvesti odreene namete na proizvedene i uvezene robe (gume, maziva
ulja, elektronska i elektrina oprema), od ega bi se omoguio priliv sredstava u Fond za
zatitu okolia. Federalno ministarstvo okolia i turizma bi zatim koristei ova sredstva iz
Fonda moglo omoguiti, odnosno direktno odluivati o uspostavi neophodnog sistema
prikupljanja i odlaganja pojedinih vrsta otpada. U ovom sluaju ima smisla i uvoenje
21

Iako se postepenim porastom udjela novijih vozila, koja koriste savremenija maziva ulja sa duim periodom
upotrebe a time i rjeim intervalom zamjene, dugorono moe oekivati dostizanje maksimuma i poetak
postepenog opadanja koliina proizvedenih otpadnih ulja, za period od narednih 10 godina je, radi osiguranja
dostatnosti kapaciteta za upravljanje otpadnim uljima bolje pretpostaviti stalni porast koliina od 5%/god.

120

subvencija ili poticaja za prikupljae otpada ili operatore koji ga konano zbrinjavaju (u veini
tranzicijskih zemalja, efikasno zbrinjavanje nekih otpadnih materijala je teko ostvarivo bez
subvencija ili poticaja). Subvencije i poticaji se takoer mogu zasnivati na sredstvima
prikupljenim u Fondu za zatitu okolia. Kod drugog modela je mogue jednostavnim
uvoenjem naela odgovornost proizvoaa (putem formalnih provedbenih propisa, sa
propisanim ciljnim procentima prikupljanja, odnosno povrata materijala) prepustiti
proizvoaima i uvoznicima da se sami na najefikasniji nain organiziraju za ispunjavanje
propisanih obaveza bilo formiranjem zajednike organizacije ili preduzea za prikupljanje i
zbrinjavanje otpada, direktnim finansiranjem ili uspostavom sistema prikupljanja i
zbrinjavanja, sa ili bez uea dodatnih neovisnih operatera. Kod oba modela je od
sutinskog znaaja uvoenje mehanizama kvalitetnog izvjetavanja prema FMOIT radi
provoenja kontrole. Pored navedenih instrumenata, u nekim sluajevima, npr. u sluaju
otpadnih ulja, se preporuuje i iznalaenje i uvoenje dodatnih poticaja kojima bi se
motiviralo naputanje dosadanjih praksi neadekvatnog zbrinjavanja otpada (npr. spaljivanje
ulja u kotlovima za grijanje domainstava ili autoservisa, odlaganje guma na deponije ili
spaljivanje na otvorenom).
Pored uvoenja nephodnih zakonskih i ekonomskih instrumenata, za postizanje ovog cilja e
biti potrebna primjena dodatnih mjera. One ukljuuju izradu Krovne studije izvodljivosti za
utvrivanje prihvatljivih alternativa zbrinjavanja pojedinih otpadnih materijala (ista Krovna
studija je navedena u dijelu Otpad iz industrije), kao i naroito utvrivanje mehanizama za
smanjenje i spreavanje odlaganja EEO kao nesortiranog otpada, uvoenjem shema povrata
stare/rabljene tehnike originalnom proizvoau, u skladu sa Direktivom o elektrinom i
elektronskom otpadu - 2002/96/EC (u emu e nakon usvajanja neophodnih propisa o
odgovornosti proizvoaa morati uestvovati sami proizvoai/uvoznici roba plasiranih na
trite), ukljuujui i osmiljavanje i implementaciju pilot projekta efikasnijeg sortiranja
sastavnih materijala EEO ureaja i opreme, u organizaciji FMOIT.
Ovdje je bitno naglasiti da odreena industrijska postrojenja, prije svega pei/ kotlovi
cementara (Lukavac, Kakanj) i termoelektrana (Tuzla, Kakanj), zahvaljujui povoljnim
uvjetima sagorijevanja imaju potencijal za adekvatno zbrinjavanje znatnih koliina otpadnih
ulja, guma, ali i nekih drugih materijala poput plastine ambalae, otpadnog mulja iz
postrojenja za preiavanje otpadnih voda. Nakon osiguranja dodatnih instalacija za
kontrolu emisija dimnih plinova, to e za svako postrojenje biti posebno utvreno okolinom
dozvolom, suspaljivanje ovakvih visokokalorinih otpadnih materijala sa povratom energije
se namee kao vrlo prihvatljiva opcija zbrinjavanja otpada. Ovim e se ujedno doprinijeti
rastereenju odlagalita komunalnog otpada (npr. smanjenjem koliina starih guma, koje se
tamo dovoze radi odlaganja). Na osnovu nalaza dosadanjih studija22, naroito za otpadna
ulja i stare gume se u trenutnim uvjetima teko moe uspostaviti odriv sistem za recikliranje
unutar zemlje (postrojenje za regeneraciju otpadnih ulja u Modrii je zasnovano na okolino
zastarjeloj tehnologiji ije bi unapreenje zahtijevalo znatna finansijska sredstva, pri emu i
stalni porast udjela ulja sintetske osnove, ali i percepcija kvaliteta regeneriranih ulja
predstavljaju ogranienja, dok je s druge strane trini plasman mehaniki procesuiranih
starih guma upitan, a time i opravdanost investicije u postrojenja za ovakvu obradu koja bi i
u uvjetima interesa trita morala imati konstantno i znatno snabdijevanje starim gumama).
Postrojenja sa potencijalom za suspaljivanje e takoer biti obraena u okviru Krovne studije
izvodivosti za zbrinjavanje otpada.

22

Uvodna analiza za razvoj i uspostavu sistema upravljanja mazivim uljima , Bosna-S Co, 2006.CARDS Pilot
projekat reciklae u BiH, 2004-2006.

()

Izvoz

Odlaganje

Imobilizacija/
inkapsuliranje

Fiziko-hemijski
tretman

MBO/kompostira
nje

Povrat energije
spaljivanjem

Povrat materijala

Povrat energije
suspaljivanjem

Mulj iz komunalnih PTOV

Otpadna ulja
Otpadne emulzije
Stari akumulatori
Gume
Stara vozila
EEO

Reciklaa

Vrsta otpada/nain zbrinjavanja

Ponovna
upotreba

121

Legenda: primarni nain zbrinjavanja alternativni nain zbrinjavanja

* spaljivanje uljnog dijela emulzije nakon izdvajanja vode
+ mogue je protektiranje manjeg dijela guma ne starijih od 3 god. nakon fiz.-hem. tretmana
Tabela 43: Okvirne preporuke za nain zbrinjavanja pojedinih vrsta specifinih tokova otpada (podlono dodatnoj verifikaciji u skladu sa nalazima Krovne
studije izvodivosti zbrinjavanja otpada)

4.8.4 Otpad iz poljoprivrede i umarstva

U sektoru poljoprivrede i umarstva otpad se moe razmatrati u tri razliite grupe. Prva grupa
se odnosi na otpad nastao od opasnih materija, kao to su pesticidi i ostala hemijska
sredstva koja, u sluaju da se neadekvatno odloe, predstavljaju znaajan rizik za okoli i
ljudsko zdravlje. U ovu grupu takoer spada i zaraeni biljni ili ivotinjski materijal koji se
mora tretirati na poseban nain. Drugu grupu ini otpadni materijal koji nije prirodnog
porijekla, ali takoer nastaje u aktivnostima gazdovanja, odnosno u proizvodnji (npr. otpadna
plastika, gume). Trea grupa, koja je po koliini i najvea, obuhvata organske ostatke nastale
prilikom proizvodnje, a koji su lako razgradivi i u ovoj Strategiji se tretiraju pod nazivom
biorazgradivi otpad u poljoprivredi i umarstvu (napomena: otpad nastao prilikom
drvopreraivakih djelatnosti je obuhvaen poglavljem o otpadu iz industrijskih izvora. Zbog
svog znaaja, ivotinjski otpad se takoer razmatra kroz posebne ciljeve i mjere u strategiji.
Biorazgradivi otpad ujedno predstavlja i znaajan resurs koji se moe koristiti u svrhe
proizvodnje energije, odnosno kao biogoriva i za proizvodnju visokovrijednog komposta. Uz
prethodno uspostavljanje efikasnog sistema prikupljanja i odlaganja svih grupa otpada i
adekvatno odlaganje otpada od opasnih materija, mjere opisane u ovom poglavlju
prevashodno su usmjerene na postizanje to boljeg iskoritavanja ovog resursa, uz
smanjenje njegove ukupne proizvodnje.
Operativni ciljevi
7.1.9

2011.

2014.

Pokrivenost efikasnim sistemom upravljanja otpadom u

10%
30%
poljoprivrednoj proizvodnji i umarstvu
Tabela 44: Operativni ciljevi za otpad iz poljoprivrede i umarstva Strateki cilj 7.1

2018.
70%

Operativni cilj 7.1.9: Pokrivenost efikasnim sistemom upravljanja otpadom u poljoprivrednoj

proizvodnji i umarstvu
Kako bi se dostigao prvi strateki cilj, predvien je paket mjera u okviru Operativnog cilja
(7.1.9). Uspostavljanje sistema odvojenog prikupljanja otpada e poboljati efikasnost
pravilnog uklanjanja, stvoriti e osnovu za ponovnu upotrebu i reciklau razliitih grupa
otpada. Ova mjera takoer pozitivno utie na uspostavljanje bolje kontrole odlaganja otpada
porijeklom od opasnih materija i njihove ambalae. Uz to su predviene dodatne mjere
uspostavljanja neophodne infrastrukture za prikupljanje otpada i obuke o adekvatnom
upravljanju otpadom, kao i nainu privremenog skladitenja otpada porijeklom od opasnih
materija.
Operativni ciljevi

2011.

2014.

2018.

7.2.8

Biorazgradivi otpad iskoriten za proizvodnju komposta i biogoriva

5%

15%

40%

7.2.9

Smanjena koliina nastalog biorazgradivog i drugog otpada u

poljoprivredi i umarstvu

1%

7%

10%

7.2.10

Smanjena koliina nastalog otpada od opasnih materija u

1%
3%
poljoprivredi i umarstvu
Tabela 45: Operativni ciljevi za otpad iz poljoprivrede i umarstva Strateki cilj 7.2

15%

Kako bi se dostigao drugi strateki cilj 2, predvien je paket mjera u okviru Operativnih
ciljeva 7.2.8, 7.2.9 i 7.2.10.

Operativni cilj 7.2.8: Biorazgradivi otpad iskoriten za proizvodnju komposta i biogoriva

S obzirom na znaaj adekvatnog upravljanja biorazgradivim otpadom i potrebe da se ova
problematika tretira na centralnom nivou, Strategijom upravljanja otpadom se predvia
izrada Entitetskog plana upravljanja biorazgradivim otpadom, koja izmeu ostalog ukljuuje
iznalaenja najboljeg modela za uspostavu sabirnih centara za kompostiranje biorazgradivog
otpada i koritenje ovog otpada za proizvodnju biogoriva. Uz biorazgradivi otpad iz
poljoprivrede i umarstva spomenuti plan treba ukljuiti i tokove komunalnog biorazgradivog
otpada (biorazgradivi otpad iz domainstava, vrtova i parkova). Kako bi se izbjeglo
neadekvatno upravljanje biorazgradivim otpadom predviena je i izrada jedinstvenih
standarda o najboljoj praksi koritenja biorazgradivog otpada, koji trebaju biti zasnovani na
iskustvu upravljanja ovom vrstom otpada zemalja EU i na dosadanjim naunim i tehnikim
dostignuima iz ove oblasti.
Pruanjem stimulansa za razvoj trita za ponovnu upotrebu i reciklau organskog materijala
doprinijet e se efikasnijem koritenju ovih prirodnih resursa, a time i smanjiti pritisak na
okoli. Razvoj privatnog biznisa u ovoj oblasti dovesti e do investicija privatnog kapitala u
pogone za obradu i reciklau organskog otpada i stvaranje sistema sakupljanja otpada uz
regulatornu funkciju administrativnih organa. Nadalje, razvoj ove vrste trita stvara prilike za
ekonomski razvoj posebno ruralnih podruja i izgradnju odrivih sistema upravljanja otpadom
koja ne iziskuju velika finansijska ulaganja od strane drave. Stimulansi predstavljaju
olakice za razvoj ovog biznisa kroz mogue subvencioniranje ili porezne olakice.
Operativni cilj 7.2.9: Smanjena koliina nastalog biorazgradivog i drugog otpada u
poljoprivredi i umarstvu
Kroz informiranje i provoenje obuke za uposlenike umarskih preduzea i za poljoprivredne
proizvoae u cilju smanjivanja nastanka biorazgradivog i ostalog otpada, te priprema
instrukcija o efikasnoj proizvodnji, doprinijeti e se irenju znanja i praksi o smanjenju
nastanka ukupnih koliina otpada i o nainima poveanja iskoritavanja ove vrste otpada.
Promoviranje certificiranja ima za cilj poveanje povrine umskih podruja i poljoprivrednih
dobara, koji su certificirani. Oekuje se da e ova aktivnost doprinijeti generalnom
poboljanju stanja okolia i pravilnom odlaganju i tretiranju otpada, te boljem prikupljanju
podataka i nadzoru. Ova mjera obuhvata pruanje neophodnih informacija o certificiranju i
mogue sufinansiranje ulaska u proces certificiranja.
Operativni cilj 7.2.10: Smanjena koliina nastalog otpada od opasnih materija u
poljoprivredi i umarstvu
Uvoenje organske i integralne proizvodnje osigurat e manje rizike za okoli uzrokovane
koritenjem i neadekvatnim odlaganjem pesticida i ambalae. Kroz mehanizme poreznih
olakica za proizvoae organske hrane, pruanjem informacija o organskoj proizvodnji i
podsticajem razvoja trita moe se oekivati znaajno poveanje organske proizvodnje u
narednih 10 godina.
Problematika odlaganja neispravnih pesticida ili onih kojima je proao rok trajanja, do sada
nije adekvatno tretirana. S obzirom da ovaj otpad predstavlja veliki rizik za okoli i zdravlje
ovjeka, a da u BiH ne postoje postrojenja za njihovo uklanjanje, jedan od naina rjeavanja
ovog problema je provedba principa odgovornosti proizvoaa propisanog zakonom, gdje se
od uvoznika ovih proizvoda oekuje da omogue adekvatno zbrinjavanje ove vrste otpada.

4.8.5 Otpad iz stoarstva i klaonica

Postupanje sa otpadom ivotinjskog porijekla po veterinarskozdravstvenim naelima i
naelima veterinarske zatite okolia nije u skladu sa vaeim propisima i standardima EU.
Ovaj problem je uoen i od strane delegacije Evropske komisije u BiH, te su i poduzeti
odreeni konkretni koraci u cilju zapoinjanja rjeavanja navedenog problema. Evropska
komisija je u oktobru 2007. godine, objavila poziv za izradu Prethodnih studija izvodljivosti
implementiranje modela upravljanja bio-opasnim otpadom u BiH i razvoj programa za
uvoenje upravljanja bio-opasnim otpadom pod IPA programom.
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva je tokom praenja izrade
Strategije upravljanja otpadom, naglasilo potrebu za uspostavom ekonomski odrivog i
efikasnog sistema upravljanja otpadom ivotinjskog porijekla u cijeloj BiH. Jedinstveni pristup
na cijelom prostoru FBiH, RS i Brko distrikta, odnosno drave BiH, oko provoenja obaveza
zbrinjavanja ivotinjskih nusproizvoda (N) moe osigurati ekonomsku i ekoloku odrivost i
opravdanost za proizvoae, kao i budue preraivae ovog otpada.
Imajui na umu sve prethodno navedeno, u indikatorima stanja za ovu vrstu otpada, kroz
Strategiju je prepoznato da se u oblasti otpada ivotinjskog porijekla moe najvie postii
djelovanjem upravo u okviru Stratekog cilja 1 i to kroz dva kljuna operativna cilja prema
dinamici datoj u narednoj tabeli:
Operativni ciljevi
7.1.10 Uspostaviti kapacitete za adekvatno zbrinjavanje otpada
ivotinjskog porijekla (% adekvatno zbrinutog otpada po
koliini)
7.1.11 Sanirati i zatvoriti postojea odlagalita, jame grobnice i
groblja za otpad ivotinjskog porijekla

2011.

2014.

2018.

100%

50%

100%

Tabela 46: Operativni ciljevi za otpad ivotinjskog porijekla Strateki cilj 7.1

Operativni cilj 7.1.10: Uspostaviti odrivi sistem integriranog upravljanja otpadom

ivotinjskog porijekla u skladu sa EU legislativom i standardima
Operativni cilj 7.1.10: Uspostaviti odrivi sistem integralnog upravljanja otpadom
ivotinjskog porijekla u skladu sa EU legislativom i standardima
Ekonomski odriv i efikasan sistem upravljanja otpadom ivotinjskog porijekla treba
obuhvatiti projektovanje i izgradnju sve potrebne infrastrukture, najmanje jednog objekta za
nekodljivo uklanjanje N-a, te prateih regionalnih objekata-sabiralita koja bi predstavljala
transfer stanice u kojima se otpad samo prikuplja, te nadalje odvozi na preradu do centralnog
objekta za zbrinjavanje. Centralni objekt treba biti otvorenog tipa, koji e imati pravo i ovlasti
da moe preuzimati otpad ivotinjskog porijekla sa podruja cijele BiH (s obzirom na
ekonomsku opravdanost investicija), te treba ispunjavati sve propisane zahtjeve EU
legislative. Uz ovaj objekt, potrebno je uspostaviti mreu objekata-sabiralita po regionima
(najmanje 6-8 sabiralita, od toga najmanje 3 u FBiH) sa tzv. temperaturnim reimom ili sa
hlaenim kontejnerima, u regionima udaljenim od centralnog objekta. Ova sabiralita mogu
se locirati i u okviru regionalnih centara za upravljanje otpadom (RCUO), bilo za potrebe
jednog ili vie kantona, a u zavisnosti od stvarnih potreba na terenu. Radi optimalnog
funkcioniranja, regionalna sabiralita trebaju raspolagati jednim vozilom (sa rashladnim
sistemom).
Projektovani kapaciteti trebaju biti usklaeni sa ukupnom produkcijom otpada ivotinjskog
porijekla na nivou BiH, te je potrebno izraditi studiju izvodljivosti upravljanja otpadom

ivotinjskog porijekla u BiH. Ova studija se treba temeljiti na rezultatima prethodne studije
izvodljivosti, koja je trenutno u izradi. Rok za zavretak ove prethodne studije je juni 2008.
godine. U projektnom zadatku za prethodnu studiju je ve i predviena potreba izrade
naknadne, temeljitije studije izvodivosti, sa rezultatima prethodne studije kao polaznom
osnovom. Tek nakon analiza preciznijih i pouzdanijih podataka o koliinama proizvedenog
otpada (podaci iz Registara zagaivaa, iz tehnikih uputa o BAT-ovima, iz resornih
entiteskih ministarstava poljoprivrede, iz Ureda za veterinarstvo BiH, iz Agencije za
obiljeavanje ivotinja i sl.). bit e mogue preciznije planirati kapacitete objekata i
infrastrukture cjelovitog sistema okolino prihvatljivog upravljanja otpadom ivotinjskog
porijekla.
Realizacijom svih prethodno spomenutih mjera za oekivati je da e se sve koliine otpada
ivotinjskog porijekla adekvatno zbrinuti, te da nee predstavljati opasnost po zdravlje ljudi i
okoli.

Neadekvatno zbrinut otpad (t)

Adekvatno zbrinut otpad (t)

3778000
3164000

2553000
2143000

2008

2011

2014

2018

Ilustracija 6: Rezultat sprovoenja mjera: koliine otpada ivotinjskog porijekla koje e biti adekvatno
zbrinute do 2018. godine (procjena)

Operativni cilj 7.1.11: Sanirati i zatvoriti postojea odlagalita, jame, grobnice i groblja za
otpad ivotinjskog porijekla
U toku uspostave integralnog sistema upravljanja N-a bit e potrebno izraditi program
uklanjanja postojeih odlagalita, jama i groblja za otpade ivotinjskog porijekla u kantonima
sa procjenom sredstava. Nakon toga se treba izraditi dokumentacija za sanaciju, te provesti
sanacija i zatvaranje postojeih odlagalita, jama i groblja za otpade ivotinjskog porijekla.
U oblasti upravljanja otpadom ivotinjskog porijekla moe se postii odreeni napredak
djelovanjem u okviru Stratekog cilja 2 i to prema sljedeem operativnom cilju:

Operativni cilj
7.2.11:

2011.

Spreavanje nastajanja i smanjenje koliina otpada za

5%
finalno odlaganje

2014.

2018.

10%

15%

Tabela 47: Operativni ciljevi za otpad ivotinjskog porijekla Strateki cilj 7.2

Operativni cilj 7.2.11: Spreavanje nastajanja i smanjenje koliina otpada za finalno

odlaganje
Spreavanje nastanka i smanjenje koliina otpada u odreenom obimu mogu se postii
primjenom najboljih raspoloivih tehnika (tzv. BAT) u sklopu redovne procedure izdavanja
okolinih dozvola. Ovdje je bitno spomenuti da je u okviru projekta Jaanje kapaciteta za
primjenu integralne prevencije i kontrole zagaivanja u BiH (IPPC-BiH) finansiran kroz LIFE
program za Tree zemlje, u toku je izrada tehnikih uputstava za 6 podsektora prehrambene
industrije u BiH, ukljuujui i u ovom kontekstu relevantna 4 tj. klaonice krupne stoke,
prerada krupne stoke, klaonice i prerada ribe, te uzgoj ribe.
U cilju dodatnog smanjenja koliina za konano odlaganje otpada ivotinjskog porijekla, dio
otpada treba se iskoristiti u proizvodnji biogasa (anaerobno vrenje), kao i za kompostiranje,
oboje uz prethodnu sterilizaciju otpada, a ostatak je potrebno termiki tretirati. Treba naglasiti
da je nain zbrinjavanja otpada ivotinjskog porijekla u skladu sa EU zahtjevima, jedan od
preduvjeta za registraciju objekata iz klaonike i mesne industrije za izvoz u EU.
S obzirom da se na podruju FBiH nalazi veliki broj klaonica manjih kapaciteta i ribogojilita,
manji broj klaonica velikih kapaciteta i preraivaa ribe, te vrlo veliki broj uzgajivaa krupne i
sitne stoke, znaajna mjera koju treba izvriti je i priprema uputstava za upravljanje otpadom
ivotinjskog porijekla za sve proizvoae ovog otpada. Uputstva trebaju da sadre sve
korake od trenutka nastajanja otpada pa do konanog zbrinjavanja u centralnom objektu, te
trebaju biti u cijelosti prilagoena njihovim buduim korisnicima.
Navedene aktivnosti e biti neophodno podrati i sveobuhvatnom kampanjom edukacije i
podizanja javne svijesti za razliite kljune ciljne grupe (obuka o rizicima i implikacijama
neadekvatnog zbrinjavanja otpada ove vrste, BAT-ovima, ulogama pojedinih subjekata u
integralnom sistemu upravljanja otpadom za operatore pogona za uzgoj stoke, klaonica,
prerade mesa, uzgoja i prerade ribe i ostale prehrambene industrije, osoblja resornih
ministarstava i inspekcijskih timova).
4.8.6 Medicinski otpad i otpad iz veterinarskih ustanova
Analiza trenutnog stanja u FBiH vezano za nastanak i upravljanje medicinskim otpadom je
pokazala da koliine medicinskog otpada nisu zanemarljive ali i da se uspostavom
adekvatnog sistema upravljanja moe postii visok nivo zatite okolia i smanjiti rizik po
zdravlje ljudi. Stoga su definirana tri kljuna operativna cilja, koja je potrebno ispuniti prema
dinamici datoj u narednoj tabeli:
Operativni ciljevi
7.1.12

Poveati procent adekvatno zbrinutog otpada iz zdravstvenih

ustanova

2011.

2014.

2018.

40%

80%

100%

Poveati procent adekvatno zbrinutog otpada iz veterinarskih

50%
80% 100%
ustanova
Tabela 48: Operativni ciljevi za medicinski otpad i otpad iz veterinarskih ustanova Strateki cilj 7.1
7.1.13

Operativni cilj 7.1.12 i 7.1.13: Poveati procent adekvatno zbrinutog otpada iz

medicinskih/veterinarskih ustanova
Analiza stanja u oblasti zbrinjavanja medicinskog otpada je pokazala da su oprema i
infrastruktura za adekvatno zbrinjavanje nastalih koliina otpada, bilo da se radi o
zbrinjavanju na mjestu nastanka ili konanom odlaganju, nedostatni i neadekvatni. Kao
rezultat znaajne koliine medicinskog opasnog otpada zavravaju u okoliu i predstavljaju
kako okolini tako i higijensko-epidemioloki problem. Tri osnovna naina za zbrinjavanje
ove vrste otpada jesu nekodljivo unitavanje dijela medicinskog otpada na izvoru i to
infektivnog medicinskog otpada u autoklavima i otrih predmeta na izvoru sterilizacijom i
mljevenjem, zatim spaljivanje u bolnikim spalionicama, te odlaganje na posebnim
prostorima u sklopu regionalnih centara za upravljanje otpadom. Da bi se poveao procent
adekvatno zbrinutog otpada potrebno je djelovati u sva tri pravca. Prvenstveno je potrebno
nabaviti opremu za nekodljivo unitavanje za sve vee medicinske i veterinarske centre
odreene kantonalnim planom upravljanja otpadom. Paralelno je potrebno nabaviti opremu
i/ili iskoristiti postojee kapacitete (spalionice) za zbrinjavanje otpada na izvoru u velikim
zdravstvenim centrima u skladu sa Kantonalnim planom upravljanja otpadom i konano
osigurati da se u sklopu regionalnih centara za upravljanje otpadom osiguraju i posebni
prostori na koje e se odlagati stari lijekovi, patoloki i infektivni otpad.
U cilju dostizanja stratekog cilja 7.2 potrebno je postii sljedee operativne ciljeve:
Operativni ciljevi

2011.

2014.

2018.

Smanjiti koliinu proizvedenog medicinskog opasnog otpada iz

10%
30%
50%
zdravstvenih ustanova
Tabela 49: Operativni ciljevi za medicinski otpad i otpad iz veterinarskih ustanova Strateki cilj 7.2
7.2.12

Operativni cilj 7.2.10: Smanjiti koliinu proizvedenog medicinskog opasnog otpada iz

zdravstvenih ustanova
Kljuni problem koji je identificiran analizom, jeste zajedniko prikupljanje i odlaganje
opasnog i neopasnog (inertnog) medicinskog otpada to uveava koliinu ukupnog opasnog
medicinskog otpada, koji treba posebno zbrinuti. Ovakva praksa je rezultat nepostojanja
zakonske obaveze uvoenja sistema upravljanja medicinskim otpadom u zdravstvene i
veterinarske ustanove u FBiH, odnosno nepostojanja adekvatnih uputstava kojima bi se
detaljno pojasnilo na koji nain je potrebno sortirati, pakirati, etiketirati ovu vrstu otpada, te
njime rukovati i vriti transport unutar zdravstvenih i veterinarskih ustanova u FBiH. Stoga se
Strategijom predlae grupa mjera kojima bi se prevaziao ovaj nedostatak i postavio temelj
za smanjenje koliina nastalog opasnog otpada na izvoru. Nerazdvojni dio ovakvog pristupa
mora biti i organiziranje programa jaanja kapaciteta relevantnih institucija i njihovih
zaposlenika za provoenje zakonske regulative, te konkretnih programa obuke za
operacionalizaciju sistema upravljanja za sve uposlenike zdravstvenih i veterinarskih
ustanova u FBiH uz konkretnu implementaciju u svim ustanovama u FBiH.
4.8.6 Provedba sistema kroz pravni, institucionalni i ekonomski okvir
Trei strateki cilj upravljanja otpadom u FBiH je provedba integriranog sistema upravljanja
otpadom kroz njegov pravni, institucionalni i ekonomski okvir. Upravljanje otpadom ima sa
ostalim komponentama Federalne strategije zatite okolia definirane zajednike strateke i
operativne ciljeve pravnog, institucionalnog i ekonomskog okvira, prikazane u dijelovima
Strategije: 1. Pravni okvir, 2. Institucionalni okvir i 3. Ekonomski instrumenti.

Osnovni strateki cilj pravnog okvira je Unapreenje pravnog okvira kroz pribliavanje
standardima okolia EU, a u cilju postizanja zatite zdravlja ljudi i okolia i odrivog
upravljanja okoliem. Za postizanje ovog stratekog cilja predviena su tri operativna cilja i
to:
1.1.1 Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih meunarodnih
obaveza;
1.1.2 Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU;
1.1.3 Integrirati evropske sektorske politike po pitanju okolia u sektorske politike
FBiH.
Postizanje gore navedenih ciljeva e se kod upravljanja otpadom implementirati sljedeim
mjerama:
1.2.1.1 Usaglaavanje domaih propisa;
1.2.1.2 Usvajanje Zakona o izmjenama i dopunama Zakona o upravljanju otpadom sa
ciljem stvaranja pravnog osnova za provedbu mjera iz Strategije i korekcije
definicija;
1.2.1.3 Izrada i usvajanje planova propisanih zakonom;
1.2.1.4 Usvajanje podzakonskih akata za koje postoji pravna osnova u Zakona o
upravljanju otpadom;
1.2.2.1 Provedba Ugovora o uspostavi energetske zajednice;
1.2.2.2 Pokretanje inicijative za ratifikaciju meunarodnih ugovora relevantnih za
postupanje sa otpadom;
1.2.2.3 Stalne analize usklaenosti propisa sa acquis za otpad;
1.2.2.4 Izmjene i dopune usvojenih podzakonskih akata u cilju daljeg prijenosa zahtjeva EU
direktiva o upravljanju otpadom;
1.2.2.5 Izmjene i dopune Uredbe o selektivnom prikupljanju, pakovanju i oznaavanju
otpada i izrada dodatnih aneksa koji bi se odnosili na dodatne prioritetne tokove
otpada;
1.2.2.6. Usvajanje sljedeih provedbenih propisa:
1.2.2.6.a
1.2.2.6.b
1.2.2.6.c
1.2.2.6.d
1.2.2.6.e
1.2.2.6.f
1.2.2.6.g
1.2.2.6.h
1.2.2.6.i
1.2.2.6.j
1.2.2.6.k
1.2.2.6.l
1.2.2.6.m

o minimalnim uvjetima, koje moraju zadovoljiti deponije za prihvat

otpada iz industrije
o nainu plaanja naknada za odlaganje otpada (nakon uvoenja
istih) bez obzira na lokaciju odlagalita,
o postupanju sa graevinskim otpadom,
o postupanju sa otpadom nastalim iz primarne drvopreraivake
industrije i umarstva,
o postupanju sa otpadom ivotinjskog porijekla,
o postupanju sa otpadnim baterijama i akumulatorima,
o postupanju sa otpadnim elektrinim i elektronikim ureajima,
o postupanju sa starim vozilima,
o postupanju sa starim gumama od vozila,
o zbrinjavanju opreme sa sadrajem polihloriranih bifenila i terfenila
(PCB/PCT),
uspostaviti pravni okvir (zakon i provedbeni propisi) o hemikalijama
o minimalnim uvjetima, koje moraju zadovoljiti deponije za prihvat
opasnog otpada,
o nainu postupanja sa otpadom koji sadri azbest;

1.2.3.1 Osiguranje jaeg integriranja okolia sa politikama ostalih sektora po pitanju

upravljanja otpadom (otpad iz rudnika, poljoprivredni otpad, umski itd.);
1.2.3.2 Ostvarivanje meusektorske koordinacije prilikom izrade propisa;

S druge strane, ekonomski instrumenti upravljanja otpadom, obraeni pod komponentom

Strategije 3. Ekonomski instrumenti, su sljedei:
1. Ekoloke naknade za razvoj lokalne zajednice u okruenju pogona za zbrinjavanje
otpada;
2. Promjena politike cijena za korisniku naknadu (usluge prikupljanja i odvoenja otpada)
sa ciljem punog pokrivanja trokova;
3. Naknade za opasni otpad;
4. Naknade za otpad iz industrije;
5. Takse za nepridravanje propisa - za otpad;
6. Subvencije za razvoj infrastrukture za integrirani sistem upravljanja otpadom;
7. Refundiranje naknade za povrat ambalae za napitke (PVC, staklo, metali);
8. Porez na plastine kese.
Navedene mjere su osnova za uspostavu integriranog sistema upravljanja otpadom na
podruju FBiH.
4.8.7 Informacioni sistem upravljanja otpadom
Jedan od osnovnih komponenti Integriranog sistema upravljanja otpadom je njegov
informativni sistem, koji objedinjuje protok informacija o svim vrstama otpada dajui
jednostavan i efikasan pristup informacijama tehnikog, pravnog, institucionalnog i
finansijskog karaktera, a u cilju to boljeg planiranja buduih aktivnosti po ovom pitanju.
Informativni sistem upravljanja otpadom e igrati najvaniju ulogu u revizionim ciklusima
planiranja, tako to e osigurati kvalitetnu informaciju u cilju poboljanja prakse upravljanja
otpadom.
Prema stratekim odredbama, jedinstveni informativni sistem e se uvesti na podruju itave
FBiH pa i BiH. S tim u vezi, njegova razrada prema istim naelima za sve kantone e samo
doprinijeti efikasnoj razmjeni informacija na irem podruju. S druge strane, predstojee
obaveze BiH prema EU u izvjetavanju o stanju okolia e se umnogome zasnivati na
informacijama jednog ovakvog sistema. Na donjoj skici je prikazana funkcionalna shema
jednog informativnog sistema upravljanja otpadom.

Ilustracija 7: Funkcionalna shema informativnog sistema upravljanja otpadom

Osnovna poetna funkcionalna cjelina informativnog sistema je katastar generatora otpada.

Ovaj katastar daje osnovu za sve dalje funkcije sistema. Katastar obuhvata informacije o
generatorima otpada po vrstama otpada, i potrebno je identificirati sve generatore. Sljedei
korak je kategorizacija podatka gdje se generatorima dodjeljuju vrste otpada koje proizvode,
a potom treba utvrditi naine prikupljanja podataka. Ovo drugo prvenstveno podrazumijeva
izradu procedura za prikupljanje podataka po vrstama, nabavku potrebne opreme za
mjerenje i samu provedbu mjerenja. Izmjereni podaci slue kao ulaz u fazu modeliranja, gdje
se prave razliiti scenariji kretanja parametara. Modeliranjem se dolazi do predvianja pojave
rizika u odreenim okolnostima, tako da se na vrijeme pokreu aktivnosti na uklanjanju rizika,
putem planiranja i donoenja odluka. Potreba za dodatnim informacijama vraa proces
nekoliko koraka unatrag i faze se ponavljaju. Ovaj protok i nadogradnja informacija
predstavlja osnov za dalji razvoj integriranog sistema upravljanja otpadom.
Informativni sistem upravljanja otpadom e biti zasnovan na GIS platformi. Ovakva platforma
omoguava da svi podaci budu prostorno definirani. Sistem kategorizuje podatke
prvenstveno po vrstama otpada povezujui ih sa njihovim generatorima. Osim toga,
informacije o koliinama i lokalitetima infrastrukture, nekontroliranih odlagalita, shemama
prikupljanja otpada dopunjavaju kompletnu informaciju o integriranom sistemu upravljanja
otpadom. Rezultat faze modeliranja i predvianja su podaci o projekcijama koliina pojedinih
vrsta otpada i identifikacija i status trenutnih problema.
Preduvjet za uinkovito upravljanje otpadom je tana informacija o nastalom otpadu, koliini i
prirodi otpada, izvoru nastanka, nainima postupanja sa otpadom i nainima transporta.
Registrom treba obuhvatiti sve tokove otpada i sve pravne osobe proizvoae otpada.
Ovo ukljuuje i sve podatke o prekograninom transportu. Podaci o postupcima prevencije i
reciklae su njegov sastavni dio, kao i katastar odlagalita sa GIS bazom podataka o
postojeim dozvolama. Podaci koji se prikupljaju trebaju omoguiti i izraunavanje
odabranog skupa indikatora koji upuuju na stanje okolia. Stoga je od posebne vanosti
da,, sve institucije koje sudjeluju u prikupljanju podataka imaju kompatibilne sisteme, kako na
nivou kantona i FBiH, tako i sa Republikom Srpskom, za potrebe nacionalnog izvjetavanja,
a takoer i na meunarodnom nivou (Evropska Agencija za okoli, Eurostat itd.). Ovo je od
vanosti pri izvjetavanju EU o postupanju s otpadom u BiH, tokom procesa pribliavanja i
prikljuenja. Informacijski sistem o otpadu, treba biti sastavni dio informacijskog sistema o
zagaivaima.

131

5. AKCIONI PLAN ZATITE OKOLIA FBiH

Br.

Mjera

ASt Agencija za statistiku BiH

BiH Bosna i Hercegovina
CBR Konvencija o biolokoj raznolikosti
CHM Mrea za razmjenu informacija
EEA Evropska agencija za okoli
EU Evropska unija
EURO-MED Evropsko-mediteranska baza
podataka flore
FBiH Federacija Bosne i Hercegovine
FAO Organizacija na hranu i poljoprivredu
ujedinjenih naroda
FMERI Federalno ministarstvo energije,
rudarstva i industrije
F P/G komora Federalna privredna/gospodarska
komora
FHMZ Federalni hidrometeoroloki zavod
FMSaob. Federalno ministarstvo saobraaja

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

FP FCCC . Fokal point za Konvenciju o klimatskim

promjenama
FZStast Federalni zavod za statistiku
FMNO Federalno ministarstvo obrazovanja i
nauke
FMOIT Federalno ministarstvo okolia i turizma
FMPU Federalno ministarstvo prostornog
ureenja
FMPV Federalno ministarstvo poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva
FMZdr Federalno ministarstvo zdravstva
GEF Globalni okolini fond
GIS Geografski informacijski sistem
IUCN Meunarodna unija za zatitu prirode
IT Informaciono-tehnoloki (centar)
IAk Institut za akreditaciju BiH

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

MPUGIE RS Ministarstvo prostornog ureenja,

graevinarstva i ekologije RS
MEO Meuentitetsko tijelo za okolinu
MVTEO Ministarstvo vanjske trgovine i
ekonomskih odnosa
OUN Organizacija ujedinjenih naroda
UNEP Program za ivotnu sredinu ujedinjenih
naroda
UNDP Program razvoja ujedinjenih naroda
UNESCO Organizacija za obrazovanje, nauku i
kulturu ujedinjenih naroda
USAID Agencija za meunarodni razvoj
Sjedinjenih Amerikih drava
WB Svjetska banka
WHO Svjetska zdravstvena organizacija
UC Uprava carina

132

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

AP1. PRAVNI OKVIR ZATITE OKOLIA

1.1 Unapreenje pravnog okvira kroz pribliavanje standardima okolia EU, u cilju postizanja zatite zdravlja ljudi i okolia i odrivog upravljanja
okoliem
1.1.1 Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih meunarodnih obaveza
1.1.1.1

Usaglaavanje domaih propisa

(horizontalno i vertikalno)

2008.

1.1.1.2

Izmjene i dopune Zakona sa ciljem

stvaranja pravnog osnova za provedbu
mjera iz Strategije

2008.

1.1.1.3

Izrada i usvajanje prostorno planske

dokumentacije na svim nivoima i
Strateke procjene utjecaja

2009.

1.1.1.4

Usvajanje programa i planova

propisanih zakonom

2008.

1.1.1.5

Jaanje inspekcijskog nadzora

2008.

Parlamenti
Vlade
Ministarstva
Svi nivoi
Parlament
Vlada
FMOiT
FMP
Parlament Vlada
FMPU
FMOiT
FMPV
FMERI
FMP
Vlada
FMOiT
FMP
Vlada
Uprava inspekcije
(federalna i kantonalna)

20.000

Budet

50.000

Budet

Budet

100.000

Budet

10.000

Budet

133

Br.

Mjera

1.1.1.6

Usvajanje podzakonskih akata za koje

postoji pravna osnova u setu Zakona o
zatiti okolia

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Vlada
FMOiT
FMPV
FMP
Ukupno 1.1.1

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

20.000

Budet

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

200.000 KM

1.1.2 Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU

1.1.2.1

Provedba Ugovora o uspostavi

energetske zajednice (rokovi iz
ugovora)

2008.
2011.
2017.

1.1.2.2

Pokretanje inicijative za ratifikaciju

meunarodnih ugovora
Usvajanje Strategije o pribliavanju
zakonodavstvu EU iz podruja zatite
okolia/Program prilagodbe
Stalne analize usklaenosti propisa sa
acquis za okoli

2008.

1.1.2.3

1.1.2.4

1.1.2.5
1.1.2.5.a

Usvajanje novih i usklaivanje

postojeih propisa sa propisima EU:
Usvajanje Zakona o okoliu na nivou
BiH

2008.

2008.

Parlament
Vlada
FMOiT
FMERI
Vlada
FMOiT
Vlada
FMOiT

20.000

Budet

Budet

FMOIT
FMPV
FMZ

5.000

Meunarodni izvori

300.000
Budet
Budet

2008.

1.1.2.5.b

Usvajanje Zakona o zatiti od buke

2008.

1.1.2.5.c

Usvajanje pravnog okvira za hemikalije

2009.

Parlament
Vijee ministara MVTEO
MP
Parlament Vlada FBiH
FMOiT
FMP
Parlament Vlada FBiH
FMOiT
FMPV
FMZ
FMERI
FMP

Meunarodni izvori

osigurana

10.000

Budet

50.000

Budet

134

Vrijeme
izvrenja

Br.

Mjera

1.1.2.5.d

Usvajanje Zakona o prirodnim dobrima

i dobrima u opoj upotrebi

2008.

1.1.2.5.f

Usvajanje Zakona o GMO

2010.

1.1.2.5.g

Usvajanje Zakona o rudarstvu

2008.

1.1.2.5.h

Usvajanje zakona i izmjene i dopune

postojeih, koji tretiraju tlo

2008.

1.1.2.5.i

Izmjene i dopune Zakona o

inspekcijama

2008.

1.1.2.5.j

Izmjene i dopune Zakona o

koncesijama

2008.

1.1.2.5.k

Izmjene i dopune zakona o zatiti od

jonizirajueg zraenja i usvajanje
propisa o zatiti od nejonizirajueg
zraenja

2009.

Odgovornost

Parlament Vlada FBiH

FMOiT
FMPV
FMP
Parlament Vlada FBiH
FMOiT
FMPV
Parlament Vlada FBiH
FMERI
FMOiT
FMP
Parlament Vlada FBiH
FMPP
FMOiT
FMPV
FMERI
FMP
Parlament Vlada FBiH
FMOiT
FMPV
FMP
Parlament Vlada FBiH
FMOiT
FMPV
FMERI
FMPiK
FMP
Parlament Vlada FBiH
FMOiT
FMZ
FMP
Ukupno 1.1.2

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

10.000

Budet

10.000

Budet

10.000

Budet

50.000

Budet

5.000

Budet

10.000

Budet

10.000

Budet

490.000 KM

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

135

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Budet

Budet

1.1.3 Integrirati evropske sektorske politike po pitanju okolia u sektorske politike FBiH
1.1.3.1

Osiguranje jaeg integriranja politike

zatite okolia sa politikama ostalih
sektora (energetika, promet,
poljoprivreda, industrija, turizam)

2008.

1.1.3.2

Ostvarivanje meusektorske
koordinacije prilikom izrade propisa

2008.

Parlament i Vlada FBiH

FMPV
FMOiT
FMERI
FMPiK
FMZ
FMP
FMPV, FMOiT FMERI
FMPK
FMZ
FMP
Ukupno 1.1.2
UKUPNO 1.1

0 KM
690.000 KM

1.2 Operativni ciljevi i mjere po komponentama okolia - Upravljanje otpadom

1.2.1 Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih meunarodnih obaveza Upravljanje otpadom
1.2.1.1

Usaglaavanje domaih propisa

(horizontalno i vertikalno)

2008.

1.2.1.2

Usvajanje Zakona o izmjenama i

dopunama Zakona o upravljanju
otpadom sa ciljem stvaranja pravnog
osnova za provedbu mjera iz Strategije
i korekcije definicija
Izrada i usvajanje planova propisanih
zakonom porijekla

2008.

1.2.1.3

2008.

Parlamenti
Vlade
Ministarstva
Svi nivoi
Parlament Vlada FBiH
FMOiT

10.000

Budet

10.000

Budet

Parlament Vlada FBiH

FMOiT
Kantonalni organi

50.000

Budet

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

136

Br.

Mjera

1.2.1.4

Usvajanje podzakonskih akata za koje

postoji pravna osnova u Zakonu o
23
upravljanju otpadom

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Vlada FBiH
FMOiT
FMPV
Ukupno 1.2.1

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

10.000

Budet

80.000 KM

1.2.2 Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU Upravljanje otpadom

Parlament
Vlada
FMOiT
FMERI
Vlada FBiH
FMOiT

10.000

Budet

Budet

2008.

FMOiT

5.000

Budet

2008.

Vlada
FMOiT

10.000

Budet

2008.

Vlada
FMOiT

20.000

Budet

2008.

FMOiT

5.000

Budet

1.2.2.1

Provedba Ugovora o uspostavi

energetske zajednice

2008.

1.2.2.2

Pokretanje inicijative za ratifikaciju

meunarodnih ugovora relevantnih za
postupanje sa otpadom
Stalne analize usklaenosti propisa sa
acquis za otpad
Izmjene i dopune usvojenih
podzakonskih akata u cilju daljeg
prijenosa zahtjeva EU direktiva o
upravljanju otpadom
Izmjene i dopune Uredbe o
selektivnom prikupljanju, pakovanju i
oznaavanju otpada i izrada dodatnih
aneksa koji bi se odnosili na dodatne
prioritetne tokove otpada
Usvajanje sljedeih provedbenih
propisa:
o minimalnim uvjetima koje moraju
zadovoljiti deponije za prihvat otpada
iz industrije

2008.

1.2.2.3
1.2.2.4

1.2.2.5

1.2.2.6
1.2.2.6.a

23

Zakonski rok istekao i samo zakonom se moe mijenjati

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

137

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Br.

Mjera

1.2.2.6.b

o nainu plaanja naknada za

odlaganje otpada (nakon uvoenja
istih) bez obzira na lokaciju odlagalita
o postupanju sa graevinskim
otpadom
o postupanju sa otpadom nastalim iz
primarne drvopreraivake industrije i
umarstva
o postupanju sa otpadom ivotinjskog
porijekla
o postupanju sa otpadnim baterijama i
akumulatorima
o postupanju sa otpadnim elektrinim i
elektronikim ureajima
o postupanju sa starim vozilima

2008.

FMOiT

5.000

Budet

2008.

FMOiT

5.000

Budet

2008.

FMOiT

5.000

Budet

FMOiT

5.000

Budet

2009.

FMOiT

5.000

Budet

2009.

FMOiT

10.000

Budet

2008.

FMOiT

5.000

Budet

o postupanju sa starim gumama od

vozila
o zbrinjavanju opreme sa sadrajem
polihloriranih bifenila i terfenila
(PCB/PCT)
Uspostaviti pravni okvir (zakon i
provedbeni propisi) o hemikalijama

2008.

FMOiT

5.000

Budet

2009.

FMOiT

10.000

Budet

2009.

50.000

Budet

o minimalnim uvjetima koje moraju

zadovoljiti deponije za prihvat opasnog
otpada
o nainu postupanja sa otpadom koji
sadri azbest

2008.

Parlament Vlada FBiH

FMOiT
FMPV
FMZ
FMERI
FMP
FMOiT

5.000

Budet

2009.

FMOiT

5.000

Budet

1.2.2.6.c
1.2.2.6.d

1.2.2.6.e
1.2.2.6.f
1.2.2.6.g
1.2.2.6.h
1.2.2.6.i
1.2.2.6.j

1.2.2.6.k

1.2.2.6.l

1.2.2.6.m

Ukupno 1.2.2

165.000 KM

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

138

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

1.2.3 Integrirati evropske sektorske politike po pitanju okolia u sektorske politike FBiH otpad
1.2.3.1

Osiguranje jaeg integriranja okolia

sa politikama ostalih sektora po pitanju
upravljanja otpadom (otpad iz rudnika,
poljoprivredni otpad, umski itd.)

2008.

1.2.3.2

Ostvarivanje meusektorske
koordinacije prilikom izrade propisa

2008.

Parlament i Vlada FBiH

FMPV, FMOiT,
FMERI,
FMPiK,
FMZ
FMP
FMPV, FMOiT,
FMERI,
FMPK,
FMZ
FMP
Ukupno 1.2.3
UKUPNO 1.2

Budet

Budet

0 KM
245.000 KM

1.3 Operativni ciljevi i mjere po komponentama okolia Zatita zraka

1.3.1 Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih meunarodnih obaveza Zatita zraka
1.3.1.1

Usaglaavanje domaih propisa

(horizontalno i vertikalno)

2008.

1.3.1.2

Usvajanje Zakona o izmjenama i

dopunama Zakona o zatiti zraka sa
ciljem stvaranja pravnog osnova za
provedbu mjera iz Strategije
Usvajanje podzakonskih akata za koje
postoji pravna osnova u Zakonu o
24
upravljanju otpadom

2008.

1.3.1.3

24

Zakonski rok istekao i samo zakonom se moe mijenjati

Parlamenti
Vlade
Ministarstva
Svi nivoi
Parlament Vlada FBiH
FMOiT

10.000

Budet

10.000

Budet

Vlada FBiH
FMOiT
FMPV

10.000

Budet

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

139

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Ukupno 1.3.1

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

30.000 KM

1.3.2 Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU Zatita zraka

1.3.2.1

Provedba Ugovora o uspostavi

energetske zajednice

2011.
2017.

1.3.2.2

Pokretanje inicijative za ratifikaciju

meunarodnih ugovora relevantnih za
zatitu zraka i implementacija ve
ratificiranih:
Implementirati:
- LRTAP konvenciju
i Protokol EMEP
- Konvenciju o klimatskim promjenama
- Protokol iz Kjota (CDM mehanizmi)
Ratificirati protokole o ogranienju
emisije kiselih gasova uz LRTAP
- tokholmsku Konvenciju o trajnim
organskim zagaivaima
Stalne analize usklaenosti propisa sa
acquis za zrak
Izmjene i dopune usvojenih
podzakonskih akata u cilju daljeg
prijenosa zahtjeva EU direktiva o
zatiti zraka
Izmjene i dopune propisa koji reguliraju
uvoz polovnih vozila
Usvajanje sljedeih provedbenih
propisa:
o arsenu, kadmiju, ivi, niklu i
policiklinim aromatskim

2008.

1.3.2.3
1.3.2.4

1.3.2.5
1.3.2.6
1.3.2.6.a

Budet

Parlament
Vlada
FMOiT
FMERI
Parlament
Predsjednitvo
Vlada FBiH
FMOiT

10.000

2008.

FMOiT

5.000

Budet

2008.

Vlada
FMOiT

10.000

Budet

2008.

MVTEO

1.000

Budet

2009.

FMOiT

20.000

Budet

Budet

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

140

Br.

1.3.2.6.b
1.3.2.6.c
1.3.2.6.d

1.3.2.6.e

1.3.2.6.f
1.3.2.6.g

1.3.2.6.h

Mjera

ugljikovodonicima u zraku
o graninim vrijednostima benzena i
CO
o graninim vrijednostima SO2, NO2,
NOX, lebdeih estica i Pb u zraku
o graninim vrijednostima emisija iz
velikih postrojenja za
sagorijevanje/ogranienju emisija iz
loita
o nainu plaanja naknada za okolinu
zbog isputanja gasova od motornih
vozila (nakon uvoenja istih)
o organizaciji komunalne energetike
o energijskoj efikasnosti u zgradarstvu
i oznaavanje energijske efikasnosti
zgrada
Uputstvo o primjeni katastra emisija i
atmosferskog modela u planiranju
kvaliteta zraka u okviru
prostornih/urbanistikih planova

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

2009.

FMOiT

2009.

FMOiT

20.000

Budet

2008.

FMOiT

20.000

Budet

2008.

FMOiT
FMPiK

10.000

Budet

2008.
2009.

FMERI
FMERI

10.000
400.000

Budet
Budet

2008.

FMOiT

10.000

Budet

Ukupno 1.3.2

156.000 KM

1.3.3 Integrirati evropske sektorske politike po pitanju okolia u sektorske politike FBiH Zatita zraka
1.3.3.1

Osiguranje jaeg integriranja okolia

sa politikama ostalih sektora po pitanju
zatite zraka (promet, industrija,
energetika itd.)

2008.

1.3.3.2

Ostvarivanje meusektorske
koordinacije prilikom izrade propisa

2008.

Parlament i Vlada FBiH

FMPV
FMOiT
FMERI,
FMPiK,
FMZ
FMP
FMPV
FMOiT
FMERI

Budet

Budet

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

141

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

FMPK,
FMZ
FMP
Ukupno 1.3.3
UKUPNO 1.3

0 KM
186.000 KM

1.4 Operativni ciljevi i mjere po komponentama okolia Zatita prirode

1.4.1 Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih meunarodnih obaveza Zatita prirode
1.4.1.1

Usaglaavanje domaih propisa

(horizontalno i vertikalno)

2008.

1.4.1.2

Usvajanje Zakona o izmjenama i

dopunama Zakona o zatiti prirode sa
ciljem stvaranja pravnog osnova za
provedbu mjera iz Strategije
Usvajanje Uredbe za Program
NATURA za koju postoji pravna
osnova u Zakonu o zatiti prirode i iji
rok za usvajanje je isteka u julu 2006.

2008.

1.4.1.3

Parlamenti
Vlade
Ministarstva
Svi nivoi
Parlament Vlada FBiH
FMOiT

10.000

Budet

10.000

Budet

Vlada FBiH
FMOiT

20.000

Budet

Ukupno 1.4.1

40.000 KM

1.4.2 Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU Zatita prirode

1.4.2.1

Pokretanje inicijative za ratifikaciju

meunarodnih ugovora relevantnih za
zatitu prirode i ispunjavanje obaveza
koje proizlaze iz lanstva u
meunarodnim ugovorima:
- Protokol o biolokoj sigurnosti
(kartagenski protokol) uz

2008.

Parlament
Predsjednitvo
Vlada FBiH
FMOiT

Budet

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

142

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

2008.

FMOiT

5.000

Budet

2008.

Vlada
FMOiT

10.000

Budet

2010.

Parlament
Vlada
FMOiT
FMPV
FMOiT

10.000

Budet

2008.
2008.

FMOiT
FMOiT

5.000
5.000

Budet
Budet

2009.

FMOiT

5.000

Budet

2008.

FMOiT

5.000
45.000 KM

Budet

Konvenciju o biolokoj raznolikosti

- Konvencija o zatiti migratornih
vrsta divljih ivotinja (Bonska
konvencija)
- Konvencija o evropskim
pejzaima

1.4.2.2
1.4.2.3

1.4.2.4

1.4.2.5
1.4.2.5.a
1.4.2.5.b
1.4.2.5.c
1.4.2.5.d

- Konvencija o meunarodnoj
trgovini ugroenim vrstama divljih
ivotinja i biljaka (CITES)
- Konvencije o zatiti evropskih
divljih vrsta i prirodnih stanita
(Bernska konvencija)
Stalne analize usklaenosti propisa
sa acquis za zatitu prirode
Izmjene i dopune usvojenih
podzakonskih akata u cilju daljeg
prijenosa zahtjeva EU direktiva za
zatitu prirode
Usvajanje Zakona o GMO

Usvajanje sljedeih provedbenih

propisa:
o ouvanju divljih ptica
o ouvanju prirodnih stanita i divlje
faune i flore
o dranju divljih ivotinja u zoolokim
vrtovima
o koritenju zamki za ivotinje

Budet

Ukupno 1.4.2

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

143

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

1.4.3 Integrirati evropske sektorske politike po pitanju okolia u sektorske politike FBiH Zatita prirode
1.4.3.1

Osiguranje jaeg integriranja okolia

sa politikama ostalih sektora po
pitanju zatite prirode (prostorno
planiranje, koncesije itd.)

2008.

1.4.3.2

Ostvarivanje meusektorske
koordinacije prilikom izrade propisa

2008.

Parlament i Vlada FBiH

FMPV, FMOiT,
FMERI,
FMPiK,
FMZ
FMP
FMPV, FMOiT,
FMERI,
FMPK,
FMZ
FMP
Ukupno 1.4.3
UKUPNO 1.4

Budet

Budet

0 KM
85.000 KM

1.5 Operativni ciljevi i mjere po komponentama okolia Zatita zemljita

1.5.1 Osigurati striktnu provedbu usvojenih propisa i preuzetih meunarodnih obaveza Zatita zemljita
1.5.1.1

Usaglaavanje domaih propisa

(horizontalno i vertikalno)
Veza sa 5.1.1.1

2008.

1.5.1.2

Usvajanje novih i izmjene i dopune

postojeih zakona sa ciljem stvaranja
pravnog osnova za provedbu mjera iz
Strategije

2008.

Parlamenti
Vlade
Ministarstva
Svi nivoi
Parlament Vlada FBiH
FMOiT

Ukupno 1.5.1
1.5.2 Usaglasiti domae zakonodavstvo o okoliu sa zakonodavstvom EU Zatita zemljita

10.000

Budet

10.000

Budet

20.000 KM

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

144

Vrijeme
izvrenja

Izvor
sredstava

Br.

Mjera

1.5.2.1

Pokretanje inicijative za ratifikaciju

meunarodnih ugovora relevantnih za
zatitu zemljita i ispunjavanje
obaveza koje proizlaze iz lanstva u
meunarodnim ugovorima
Stalne analize usklaenosti propisa sa
acquis za zatitu zemljita

2008.

Vlada
FMOiT
FMPV
FMPU

2008.

FMOiT
FMPV
FMPU

10.000

Budet

Izmjene i dopune podzakonskih akata

u cilju prijenosa zahtjeva EU direktiva
za zatitu zemljita
Donoenje okvirnog zakona o zatiti
zemljita (veza sa 5.1.1.2)

2010.

FMOiT
FMPV
FMPU
Parlament i Vlada FBiH
FMPV
FMOiT
FMPU
FMP
FMERI, u saradnji sa
FMOiT
Ukupno 1.5.2

10.000

Budet

50.000

Budet

1.5.2.2

1.5.2.3

1.5.2.4

1.5.2.5

Usvajanje inoviranog Zakona o

rudarstvu (veza sa 5.1.1.3)

2008.

2008/10.

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Budet

Budet
35.000
105.000 KM

IPA

1.5.3 Integrirati evropske sektorske politike po pitanju okolia u sektorske politike FBiH Zatita zemljita
1.5.3.1

Osiguranje jaeg integriranja okolia

sa politikama ostalih sektora po
pitanju zatite zemljita (prostorno
planiranje, koncesije, poljoprivreda,
umarstvo, industrija, promet itd.)

2008.

1.5.3.2

Ostvarivanje meusektorske
koordinacije prilikom izrade propisa

2008.

Parlament i Vlada FBiH

FMPV
FMOiT
FMERI
FMPiK
FMZ
FMP
FMPV
FMOiT
FMERI
FMPK

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

Budet

Budet

145

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

FMZ
FMP
Ukupno 1.5.3
UKUPNO 1.5

UKUPNO 1

0 KM
125.000 KM

1.331.000 KM

AP2. INSTITUCIONALNI OKVIR ZATITE OKOLIA

2.1 Decentralizirana i efikasna okolina administracija sposobna da odgovori zahtjevima za lanstvom u EU

2.1.1 Stvaranje strunih kapaciteta u sektoru okolia u FBiH
2.1.1.1

2.1.1.2

2.1.1.3

Izrada strategije formalnog okolinog

obrazovanja - Studija

Izrada
2009.

Izrada strategije
neformalnog okolinog obrazovanja

Implem.od
2010.
Izrada
2009.

Izrada programa i implementacija

integracije okoline problematike u

Implem.od
2010.
Izrada
2009.

Kantonalna ministarstva
i Federalno ministarstvo
obrazovanja i nauke u
saradnji sa FBiH
Univerzitetima
Kantonalna ministarstva
i Federalno ministarstvo
obrazovanja i nauke u
saradnji sa FBiH
Univerzitetima
Kantonalna i Federalno
ministarstvo

300.000

Federalni i
kantonalni
budeti

300.000

Federalni i
kantonalni
budeti

300.000

Federalni i
kantonalni

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

146

Br.

Mjera

curruculum-e osnovnih, opih i

strunih srednjih kola i univerziteta
2.1.1.4

2.1.1.5

Stalno struno usavravanje

postojeeg kadra u sektoru okolia

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

budeti

obrazovanja i nauke
Implem.od
2010.
od 2009.

Osposobljavanje industrije kroz

programe obuke
od 2009.

Federalno ministarstvo
okolia u saradnji sa
Kantonalnim
ministarstvima okolia
Federalno ministarstvo
okolia u saradnji sa
Kantonalnim
ministarstvima okolia i
privrednim komorama
Ukupno 2.1.1

300.000 / god.

Federalni i
kantonalni
budeti

IPA

50.000
/god.

Federalni i
kantonalni
budeti;
Industrije

IPA

Federalno ministarstvo
okolia

70.000

7.900.000 KM

2.1.2 Institucionalno jaanje sektora okolia u FbiH

2.1.2.1

2.1.2.2

Izrada studije o kadrovskim

potrebama sektora za okoli FMOiT-a

Izrada 2008 -2009.

Implementacija - Reorganizacija i
kadrovsko popunjavanje u FMOiT
Izrada studije o kadrovskim
potrebama u sektorima okolia u
okviru kantonalnih ministarstava

Implement.- do
kraja 2009.

Implementacija - Reorganizacija i
jaanje sektora okolia u kantonalnim
ministarstvima

2.1.2.3

Usklaivanje Kantonalnih
zakonodavstava sa Federalnim
propisima
Operativna uspostava uprava za
inspekcije;

Izrada - do kraja
2008 - 2009.

Kantonalna ministarstva
okolia

600.000 / u
2009. god.
350.000

Federalni
budet

IPA

Kantonalni
budeti

IPA

Federalni i
kantonalni

IPA

1.500.000 / u
2009. god.

Implement.- do
kraja 2009.

2008 -2009.

2008- 2009.

Kantonalne i federalne
uprave u saradnji sa

1.000.000 / u
periodu 2008 -

147

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Zapoljavanje i osposobljavanje
inspektora
2.1.2.4

Prva faza: Izrada studije o

nadlenostima, organizacijskim i
kadrovskim potrebama novih agencija;
(agencija za energiju i agencija za
prirodu), te
analiza potreba zapoljavanja i doedukacije kadrova u postojeim
institucijama;
Implementacija - Razvoj,
osposobljavanje i umreavanje
institucija koje e initi struno jezgro
za pruanje pomoi Ministarstvu
okolia i turizma F BiH.
Druga faza: faza integracije i
uvezivanja sa RS i Distriktom Brko.

Odgovornost

Federalnim i
Kantonalnim
ministarstvima okolia
Vlada FBiH

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

2009.

budeti;

200.000

Federalni
budet

IPA

Dravni budet

IPA

2009.
3.000.000/u
periodu 20102015.

2010 - 2015.
MVTEO;
Parlament BiH;
Vijee ministara BiH;
Vlada Distrikta Brko;
Ukupno 2.1.2

6.720.000 KM

2.1.3 Uspostava meusektorske saradnje i saradnje ministarstava koji se bave segmentima okolia sa vladinim federalnim zavodima i upravama
2.1.3.1
2.1.3.2

Uspostava stalnog meu-ministarskog

tijela
Uspostava mehanizama koordinacije
izmeu vladinih zavoda i uprava i
Federalnog ministarstvo okolia i
turizma i ostalih federalnih
ministarstava koji se bave
segmentima okolia.

2008-2009.

Vlada FBiH

2008-2009.

Vlada FBiH

Ukupno 2.1.3

0 KM

Federalni
budet
Federalni
budet

148

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

UKUPNO 2.1

14.620.000 KM

UKUPNO 2

14.620.000 KM

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

AP3. EKONOMSKI INSTRUMENTI ZATITE OKOLIA

3.1.1.1

Izrada Studije o uvoenju EI

2009/10.

3.1.1.2

Programi obuke za implementaciju EI

2010/11.

3.1.1.3

Izraivati godinji plan troenja

prihoda od ekonomskih instrumenata

godinje

Federalno ministarstvo
okolia i turizma
Federalno ministarstvo
okolia i turizma i
Federalno ministarstvo
finansija
Fondovi za okoli i
ostale institucije kojima
e biti povjereno
upravljanje sredstvima
Ukupno 3.1.1
UKUPNO 3.1
UKUPNO 3

350.000
150.000

500.000 KM
500.000 KM
500.000 KM

Federalni
proraun
Federalni i
kanotnalni
prorauni

EU

149

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

AP4. ZATITA PRIRODE

4.1 Zatita biodiverziteta i geodiverziteta FBiH kroz uspostavu i jaanje institucionalnog okvira za realizaciju efikasnih mjera
4.1.1 Uspostava federalne institucije/agencije nadlene za zatitu bioloke i geoloke raznolikosti (prirode)
4.1.1.1
4.1.1.2
4.1.1.3

Donoenje politike odluke

Implementacija odluke kroz resorno
ministarstvo/ministarstva
Identifikacija finansijskih sredstava

Kratkorono
Kratkorono

VFBiH
FMOIT

Budet
Budet

Kratkorono

FMOIT/VFBiH
Ukupno 4.1.1

0 KM

Budet

4.1.2 Inventarizacija vrsta flore, faune i fungije i identifikacija tipova stanita

4.1.2.1

Kategorizacija stanita i ekosistema

FBiH

Kratkorono

FMOIT

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

4.1.2.2

Izrada Flore FBiH, Faune FBiH i

Fungie FBiH
Izrada distribucijske mape ekosistema
za podruje FBiH

Kratkorono

FMOIT/FMNO

1.000.000

Kratkorono

FMOIT/FMNO

100.000

Budet/ strana
sredstva
Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB
GEF/UNEP/UNDP/
WB

Budet/ strana
sredstva
Budet/ strana

GEF/UNEP/UNDP/
WB
GEF/UNEP/UNDP/

4.1.2.3

Ukupno 4.1.2

1.200.000 KM

4.1.3 Procjena stepena ugroenosti vrsta i stanita u skladu sa IUCN

4.1.3.1

Izrada Crvene knjige biljaka FBiH

Kratkorono

FMOIT/FMNO/FMPV

500.000

4.1.3.2

Izrada Crvene knjige ivotinja FBiH

Kratkorono

FMOIT/FMNO/FMPV

500.000

150

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

4.1.3.3

Izrada Crvene knjige gljiva FBiH

Kratkorono

FMOIT/FMNO/FMPV

500.000

4.1.3.4

Izrada Crvene knjige ivotnih

zajednica FBiH

Kratkorono

FMOIT/FMNO/FMPV

500.000

Ukupno 4.1.3

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

sredstva
Budet/ strana
sredstva
Budet/ strana
sredstva

WB
GEF/UNEP/UNDP/
WB
GEF/UNEP/UNDP/
WB

2.000.000 KM

4.1.4 Uspostava mree postojeih i novih zatienih podruja

4.1.4.1

4.1.4.2

Uspostava novih zatienih podruja

prema EU standardima i razvoj
efektivne mree zatienih podruja
sa ekolokim koridorima uz prethodnu
naunu evaluaciju prirodnih
vrijednosti, te izrada planova za
odrivo upravljanje zatienim
podrujima
Izrada funkcionalne baze podataka o
biolokoj i geolokoj raznolikosti kao i
o drugim relevantnim atributima
zatienih podruja sa GIS mapama
istih

Kratkorono

FMOIT

5.000.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

FMOIT/FMERI

300.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Ukupno 4.1.4

5.300.000 KM

4.1.5 Jaanje zakonske regulative

4.1.5.1
4.1.5.2

4.1.5.3

Uspostava potrebnih podzakonskih

akata u okviru postojeih zakona
Revizija Zakona o zatiti prirode u
skladu sa efikasnijom zatitom bio i
geobatine, te meunarodnih intencija
Pokretanje inicijativa i provoenje
postupka ratificiranja relevantnih
konvencija i sporazuma, te njihovo

Kratkorono

FMOIT

200.000

Budet

Kratkorono

FMOIT

100.000

Budet

Kratkorono

FMOIT/MEO/MVTEO

Budet

151

Br.

4.1.5.4

Mjera

potpisivanje od strane BiH

Razvoj efikasnih, mjerljivih i ekonomski
odrivih indikatora i mehanizama
Zakona o zatiti okolia FBiH, kojim e
se ograniiti eksploatacija divljih vrsta,
minerala i podruja sa prirodnim i
priblino prirodnim karakteristikama do
stepena na kojem se njihova bioloka
raznolikost, ispravno funkcioniranje
osnovnih prirodnih sistema i procesa u
tim sistemima moe odravati

Vrijeme
izvrenja

Kratkorono

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

FMOIT/MEO/MVTEO

Ukupno 4.1.5

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

Budet

300.000 KM

4.1.6 Monitoring i kontrola invazivnih vrsta

4.1.6.1.

4.1.6.2.

4.1.6.3.

4.1.6.4.
4.1.6.5.
4.1.6.6.

Inventarizacija i geografska
interpretacija invazivnih vrsta sa
uspostavom odgovarajuih baza
podataka za prostor FBiH
Uspostava naune i strune saradnje
sa zemljama u regionu na planu
monitoringa invazivnih vrsta
Treninzi i radionice kako za
predstavnike privrednih i dravnih
sektora, tako i za najiru javnost
Izrada konkretnih planova upravljanja
invazivnim vrstama
Razmjena iskustava sa odgovornim
institucijama u RS (BiH)
Izrada karte rasprostranjenja, procjene
reprodukcijskog potencijala i fenofaze
invazivnih alergogenih biljaka, kao to
je Ambrosia artemisifolia

Kratkorono

FMOIT/FMPV/FMPU

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

FMOIT/FMNO/FMPV/F
MZdr/MPUGIE RS

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

FMOIT

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

FMOIT

200.000

Budet

Kratkorono

FMOIT/MEO/MPUGIE

Budet

FMOIT/MPUGIE
RS/FMPV/FMZdr

200.000

Budet/ strana
sredstva

Ukupno 4.1.6

800.000 KM

GEF/UNEP/UNDP/
WB/WHO

152

Br.

Mjera

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

Kratkorono

FMOIT/FMPV/FMNO

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO/USAID

Kratkorono

FMOIT/FMPV/FMNO

300.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO/USAID

Srednjorono

FMOIT/FMNO

4.000.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Srednjorono

Vlada FBiH/MVTEO

600.000

Budet/strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

Vlada FBiH

50.000

Budet

Vrijeme
izvrenja

4.1.7 Uspostava ex situ konzervacije

4.1.7.1.

4.1.7.2.

4.1.7.3.

4.1.7.4.

4.1.7.5.

Inventarizacija genetikih resursa

FBiH sadranih u domestificiranim
biljkama i ivotinjama, te njihovim
najbliim srodnicima koji ive u divljini
Uspostava banke gena (germ-plazme)
biljnih i ivotinjskih genetikih resursa
sadranih u autohtonom genofondu
Uspostava botanikih i zoolokih
vrtova u ekoloki i klimatski razliitim
podrujima FBiH
Restauracija Botanikog vrta
Zemaljskog muzeja BiH sa
pripadajuim prirodoslovnim zbirkama
Definiranje mehanizama za dolaenje
do izvora finansijskih sredstava i
njihovo jaanje za unaprjeenje
prirodoslovno-muzeoloke djelatnosti

Ukupno 4.1.7

5.150.000 KM

4.1.8 Monitoring stanja bioloke i geoloke raznolikosti Federacije BiH

4.1.8.1.

4.1.8.2.

Identifikacija i razvoj najprihvatljivije

metodologije, te uspostava
odgovarajuih institucija (slubi) za
provoenje monitoringa o stanju
bioloke i geoloke raznolikosti
Identifikacija indikatora za ostvarivanje
monitoringa (prirodnih, drutvenih i
ekonomskih)

Srednjorono

FMOIT/FMPV/FMERI

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Srednjorono

FMOIT

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Ukupno 4.1.8

300.000 KM

153

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

FMOIT/FMTEO

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/EEA

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO

4.1.9 Razvoj i jaanje CHM mree za razmjenu informacija

4.1.9.1.

irenje CHM-a i pozivanje sa

zemljama u regionu i Evropi

Srednjorono

Ukupno 4.1.9

300.000 KM

4.1.10 Jaanje infomacijsko-tehnkih (IT) slubi i servisa

4.1.10.1.

Osposobljavanje i irenje humanih

resursa i tehniko-tehnolokih
kapaciteta u pripadajuim
institucijama, koje e osigurati
podrku i drugim komplementarnim
aktivnostima

Srednjorono

FMOIT

200.000

Ukupno 4.1.10

200.000 KM

4.1.11 Jaanje protoka informacija na meuentitetskom i unutarentitetskom nivou

4.1.11.1.

4.1.11.2.

4.1.11.3.

Razmjena iskustava i studijskih

podataka na razliitim nivoima
drutveno-politikog organiziranja, te
komplementarnih privrednih i
drutvenih subjekata
Uspostava kontinuiranog
meuentitetskog protoka informacija
kroz formirane dostupne baze
podataka
Uspostava informacijske mree u
okviru nadlenih ministarstava i drugih
dravnih institucija odgovornih za
zatitu prirode

Dugorono

FMOIT

Budet

Dugorono

FMOIT

Budet

Dugorono

FMOIT

100.000

Budet/ strana
sredstva

Ukupno 4.1.11

100.000 KM

GEF/UNEP/UNDP/
WB

154

Br.

Mjera

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

Dugorono

FMOIT/FMNO

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Dugorono

FMOIT/FMNO

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/UNESCO

Dugorono

FMOIT/FMNO

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/UNESCO

Dugorono

FMNO/FMOIT

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Dugorono

FMOIT/Vlada FBiH

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Dugorono

FMOIT/Vlada FBiH

1.000.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Dugorono

FMOIT/FMNO

500.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Dugorono

FMOIT/Vlada FBiH

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Vrijeme
izvrenja

4.1.12 Jaanje ekoloke svijesti

4.1.12.1.

4.1.12.2.

4.1.12.3.

4.1.12.4.

4.1.12.5.

4.1.12.6.

4.1.12.7.

4.1.12.8.

Programirani treninzi i radionice za

sve zainteresirane strane u okviru
vladinog i nevladinog sektora
Aktueliziranje Nastavnih planova i
programa u predkolskim i kolskim
institucijama, u cilju postizanja
adekvatnije informiranosti i ekoloke
educiranosti
Uspostava namjenskih fondova za
ekoloku i okolinu edukaciju, kako po
horizontalnom, tako i vertikalnom
ustrojstvu drutva
Izrada naroitih programa za bolju
medijsku promociju bioloke i
geoloke batine FBiH
Vii stupanj demokratizacije u sistemu
donoenja odluka o zatiti i upotrebi
prirodnih resursa, kroz naglaenije
ukljuivanje predstavnika lokalnih
zajednica
Jaanje fondova za rad nevladinih
organizacija kreiranjem posebnih
drutvenih i ekolokih ciljeva na
pojedinim nivoima drutvenopolitikog organiziranja FBiH
Uspostava dirigovane izdavake
djelatnosti u oblasti jaanja ekoloke
svijesti
Razvoj takvih instrumentarija koji e
omoguiti saradnju pravnih i fizikih
lica i drugih organizacija u

155

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

spreavanju aktivnosti koje mogu

ugroziti ili otetiti prirodu, ublaavanje
tete, eliminiranje posljedica tete,
obnova oteene prirode i dovoenje
u stanje u kojem je bila prije pojave
tete
Ukupno 4.1.12
UKUPNO 4.1

2.100.000 KM
17.750.000 KM

4.2 Odriva upotreba prirodnih resursa

4.2.1 Uspostava intersektorskog pristupa u upravljanju biodiverzitetom i geodiverzitetom FbiH
4.2.1.1.

4.2.1.2.

4.2.1.3.

4.2.1.4.

4.2.1.5.

Razvoj Uputstava za koritenje

biolokih, geolokih, umskih, vodenih
i ostalih prirodnih resursa u skladu sa
Zakonom o zatiti prirode, Direktivom
o stanitima i Direktivom o ouvanju
divljih ptica
Revizija Zakona o umama, Zakona o
lovstvu, Zakona o slatkovodnom
ribarstvu, Zakona o poljoprivrednom
zemljitu i Zakona o rudarstvu
Uspostava boljeg protoka informacija
izmeu relevantnih ministarstava i
njihovih pojedinih sektora
Usklaivanje sa procedurama
dodjeljivanja koncesija u skladu sa
zakonskim propisima i meunarodnim
preuzetim obavezama
Razvoj i donoenje intersektorskih
dokumenata kojima e se interesi
ouvanja prirode uzeti u obzir pri

Kratkorono

FMOIT

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

FMPV/FMOIT

100.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO

Kratkorono

Vlada FBiH/FMOIT

Budet

Kratkorono

Vlada FBiH/FMOIT

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

Vlada FBiH/FMOIT

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

156

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

4.2.1.6

utvrivanju strategije ekonomskog

razvoja i dokumenata prostornog
ureenja
Promocija principa Svako koritenje
prirode i njeno optereenje vriti na
nain koji najmanje zagauje ili
oteuje prirodu

Kratkorono

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

FMOIT

300.000

Budet/ strana
Sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO/WHO

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO/WHO

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO/WHO

Ukupno 4.2.1

700.000 KM

4.2.2 Ouvanje tradicionalnih znanja i iskustava u procesu upravljanja biolokom i geolokom raznovrsnou
4.2.2.1.
Promocija tradicionalnih znanja kroz
Srednjorono
FMOIT/FMNO/FMZdr
800.000
odrivu upotrebu prirodnih resursa
(ljekovite, jestive divlje biljke, gljive i
ivotinje)
4.2.2.2.
Promocija tradicionalnih znanja i
Srednjorono
FMOIT/FMNO
500.000
kulturnih vrijednosti kroz
funkcioniranje zatienih dijelova
prirode
4.2.2.3.
Promocija tradicionalnih znanja i
Srednjorono
FMOIT/Vlada
800.000
kulturnih komparativnih prednosti kroz
BiH/FMNO
izradu razliitih publikacija koje su u
neposrednoj vezi sa ukupnom
promocijom FBiH
Ukupno 4.2.2 2.100.000 KM
4.2.3 Uspostava i jaanje poticajnih ekonomskih mjera
4.2.3.1.

4.2.3.2.

Jaanje ekonomskih olakica kod

uzgoja i koritenja vrsta autohtonog
genofonda po osnovu tradicionalnih
znanja i dostignutih iskustava
Razvoj i primjena ekonomskih
olakica kod uspostave centara za
zbrinjavanje ugroenih ivotinja

Srednjorono

FMOIT/FMPV/Vlada
BiH

750.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO

FMOIT/FMZdr/FMPV

300.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

157

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

(ukljuujui i domestificirane ivotinje)

Ukupno 4.2.3

1.500.000 KM

4.2.4 Razoj odrivog turizma

4.2.4.1.

4.2.4.2.

Izrada strategije za razvoj odrivog

turizma sa posebnim osvrtom na
marinski, planinski i religijsko-duhovni
turizam
Razvoj i primjena indikatora prirodne
batine za procjenu odrivosti turistiki
orijentiranih aktivnosti i mjera

Dugorono

FMOIT

300.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Dugorono

FMOIT

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Ukupno 4.2.4
UKUPNO 4.2

500.000 KM
4.800.000 KM

4.3 Ravnopravna raspodjela dobiti od prirodnih resursa (bioloke i geoloke raznolikosti)

4.3.1 Promocija autohtonih resursa
4.3.1.1.
4.3.1.2.
4.3.1.3.
4.3.1.4.

4.3.1.5.

Donoenje legislative za odrivo

upravljanje genetikim resursima
Inventarizacija autohtonih genetikih
resursa
Uspostava efikasnije bioloke
sigurnosti za autohtoni genofond
Razvoj adekvatnog instrumentarija za
identifikaciju i monitoring genetiki
modificiranih organizama (GMO) kao i
preduvjeta za njihovo putanje u
ivotnu sredinu, mjera upravljanja
ukljuujui i oblike eventualne zatite
od genetiki modificirane hrane
Kontinuiran nauno-istraivaki rad
realiziran kroz ekspertne

Kratkorono

250.000

Budet

Kratkorono

FMOIT/FMPV/MVTEO/
Vlada FBiH
FMOIT/FMNO/FMPV

250.000

Kratkorono

FMOIT/FMPV

800.000

Kratkorono

MVTEO/FMOIT/FMPV/
FMZdr

800.000

Budet/ strana
sredstva
Budet/ strana
sredstva
Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB
GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO
GEF/UNEP/UNDP/
WB/FAO

Kratkorono

FMNO/FMOIT/FMPV

3.000.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

158

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

4.3.1.6.

timove/institucije u cilju dalje

identifikacije autohtonog genofonda u
sferi flore, faune i fungije
Kontinuiran nauno-istraivaki rad
realiziran kroz ekspertne
timove/institucije u cilju dalje
identifikacije geolokih resursa

Kratkorono

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

FMOIT/FMERI

3.000.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB/UNESCO

Ukupno 4.3.1
UKUPNO 4.3

8.100.000 KM
8.100.000 KM

4.4 Smanjenje pritisaka na bioloku i geoloku raznolikost Federacije BiH

4.4.1 Ublaavanje posljedica klimatskih promjena
4.4.1.1.

4.4.1.2.

4.4.1.3.

Identifikacija bioindikatora i njihova

adekvatna primjena u praenju
intenziteta i dinamike klimatskih
promjena u FBiH (od nivoa mora do
najviih planina)
Uspostava mehanizama koji e
osigurati dostupnost i javnost
informacija o klimatskim promjenama
Identifikacija indikatora za monitoring
promjena u domenu geolokih resursa

Kratkorono

FMOIT

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

FMOIT/FMNO

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

FMOIT/FMERI

200.000

Budet/ strana
sredstva

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Ukupno 4.4.1

600.000 KM

4.4.2 Smanjenje pritisaka u prostoru FbiH

4.4.2.1.

4.4.2.2.

Uspostava bioindikatora i revizija

postojeeg stanja ranije zatienih
podruja BiH
Inoviranje planova upravljanja za
ranije zatiena podruja u skladu sa
IUCN

Kratkorono

FMOIT

800.000

Budet

GEF/UNEP/UNDP/
WB

Kratkorono

FMOIT

800.000

Budet

GEF/UNEP/UNDP/
WB

159

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Ukupno 4.4.2
UKUPNO 4.4

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

1.600.000 KM
2.200.000 KM

4.5 Uspostava finansijskih mehanizama za odrivo upravljanje biolokom i geolokom raznolikou

4.5.1 Uspostava toka stalnih budetskih izdvajanja za zatitu prirode i prirodnog naslijea
4.5.1.1.
4.5.1.2.

Mobilizacija sredstava za jaanje

institucionalnog okvira
Razvoj finansijskih mehanizama za
provoenje propisanih mjera

Kratkorono

Vlada FBiH

750.000

Budet

Kratkorono

Vlada FBiH

750.000

Budet

Ukupno 4.5.1
Ukupno 4.5
UKUPNO 4

1.500.000 KM
1.500.000 KM
34.350.000 KM

AP5. ZATITA ZEMLjITA

5.1 Stvoriti osnovu za skladan i prostorno uravnoteen socio-ekonomski razvoj

5.1.1 Ojaati regulatorni okvir neophodnog za uspostavu ISUZ
5.1.1.1

5.1.1.2

Identificiranje neusklaenosti
zakonske legislative i donoenje plana
izrade podzakonskih akata
Donoenje Okvirnog zakona o (zatiti)
zemljita koji treba da uspostavi

2008.

FMOiT, u saradnji sa
FMP

20.000

FB

IPA

2008/09.

FMOiT, u saradnji sa
FMPV, FMP

35.000

FB

IPA

160

Br.

5.1.1.3

5.1.1.4
5.1.1.5
5.1.1.6

5.1.1.7

Mjera

zakonski osnov za formiranje

modernog i efikasnog institucionalnog
okvira, te jasnije definira odgovornosti,
naine izvjetavanja, uspostavu
protokola komunikacije
Usvajanje inoviranog Zakona o
rudarstvu novi zakon mora uvaiti
organizaciju FBiH, raspodjelu
nadlenosti i omoguiti efikasno
ubiranje dijela namjenskih taksi, te
punjenje Okolinog fonda
Izrada podzakonskih akata
(nedostajui)
Izrada Prostornog plana FBiH
podrka postojeim aktivnostima
Izrada i usklaivanje analitikoplanske dokumentacije na svim
nivoima administracije, to ukljuuje i
izradu namjenskih karata neophodnih
za integrirano upravljanje zemljitem
Izrada Plana i Programa gospodarenja
zemljitem

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

2008/10.

FMERI, u saradnji sa
FMOiT

35.000

FB

IPA

2009/11.

FMOiT, FMPV,
FMERI, FMP, Kantoni
FMPU, u saradnji sa
FMOiT
FMPU, Kantoni, FZA,
FZG, FUGIPP u saradnji
sa FMOiT, FMPV,
FMERI,

90.000

FB

IPA

500.000

FB

1.100.000

FB

FZA, FMPV i FMOiT

30.000

FB

2009.
2009/12.

2009.

Ukupno 5.1.1

IPA

1.360.000 KM

5.1.2 Ojaati i uspostaviti institucionalni okvir neophodan za provoenje regulative i funkcioniranje ISUZ
5.1.2.1

Definicija osnovne konfiguracije i

dugoronog plana razvoja (ZIS)

2009.

5.1.2.2

Stvaranje koordinacijskog vorita za

prikupljanje svih informacija

2010.

FMOiT, u saradnji sa
FMPV, FMPU, FMERI,
Kantoni, FZA, FZG,
FUGIPP
FMOiT, FZA, FZG,
FUGIPP u saradnji sa
FMPV, FMPU, FMERI,
Kantoni,

250.000

FB

IPA, FAO

2.000.000

FB

IPA, FAO

161

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

5.1.2.3

Uspostava Koodinacionog Vijea za

zemljite

2009.

5.1.2.4

Uspostava odjela u Fondu za okoli

koji bi prikupljao novac i upravljao
njegovom potronjom.

2009.

Odgovornost

FMOiT, u saradnji sa
FMPV, FMERI,
Kantoni, FZA, FZG
FMiO

Ukupno 5.1.2

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

20.000

FB

50.000

FB

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

2.320.000 KM

5.1.3 Doprinjeti razvoju jaanja ruralnih oblasti

5.1.3.1

Uspostava efikasnog trita

zemljitem

2008/12.

5.1.3.2

Promocija odrivog upravljanja

panjacima
Kreiranje i implementacija
agrookolinog programa
Uspostava/podrka postojeim
shemama oznaavanja okolino
prihvatljivih metoda proizvodnje hrane
Promocija proizvodnji koje se temelje
na tradiciji podruja, ali grade
znaajnu dodatnu vrijednost
Promocija odrivog upravljanja
umama
Uestvovati u finansiranju programa
ruralnog razvoja

2010/12.

5.1.3.3
5.1.3.4

5.1.3.5

5.1.3.6
5.1.3.7

FMP, FUGIPP u
saradnji sa FMOiT,
FMPV,
FMPV, u saradnji sa
FMP, FUGIPP
FMPV, FZA u saradnji
sa FMOiT
FMOiT, FMPV,
FMRPiO, FZA

1.500.000

FB

200.000

FB

2.000.000

FB

LEADER, BP

600.000

FB

LEADER, BP

2009/12.

FMPV u saradnji sa
FZA, FMRPiO, FMOiT,,

1.000.000

FB

LEADER, BP

2008/11.

FMPV u saradnji sa
FMOiT,
FMPV, kantoni u
saradnji sa FMOiT,
FMRPiO, FZA, i
Ukupno 5.1.3
UKUPNO 5.1

600.000

FB

2.000.000

FB

2008/17.
2008/10.

2011/18.

7.900.000 KM
11.580.000 KM

5.2 Minimiziranje/otklanjanje rizika po ljudsko zdravlje, biodiverzitet, prirodno i graditeljsko nasljee

IPA

162

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

2.500.000

FB

GEF

250.000

FB

IPA, BP

4.500.000

FB, D

IPA, BP

150.000

FB

UN, GEF

5.2.1 Identificiranje i praenje rizika po zdravlje biodiverzitet, prirodno i graditeljsko nasljee

5.2.1.1

Inventarizacija stanja zemljita

2009/12.

5.2.1.2

Procjena rizika i utjecaja na kvalitet

okolia utvrenih oteenja zemljita
Uspostava sistematskog monitoringa
zemljita i izvjetavanje prema EEA
Izraditi program za suzbijanje
decertifikacije

2010/13.

5.2.1.3
5.2.1.4

2010/17.
2010.

FZA, FZG, FUGIPP, u

saradnji sa FMOiT,
FMPV
FZA, FZG, u saradnji sa
FMOiT, FMPV
FZA, FZG, u saradnji sa
FMOiT, FMPV
FZA, FMOiT, FMPV
Ukupno 5.2.1

7.400.000 KM

5.2.2 Unapreenje kvaliteta zemljita vraanjem funkcije degradiranog zemljita ili minimiziranja utjecaja
5.2.2.1
5.2.2.2
5.2.2.3
5.2.2.4

5.2.2.5

Priprema dugoronog plana povrata

funkcije degradiranog zemljita
Operacionalizacija pripremljenih
planova
Smanjenje opasnosti od minskih polja
i njihovo uklanjanje
Integrirani plan unapreenja kvaliteta
poljoprivrednog zemljita (prioriteti
prema kojima e kantoni razvijati svoje
programe)
Formiranje banke zemljita

2012/14.
2013/18.
2008/12.
2010/11.

2009.

FMOiT, u saradnji sa
FZA, FZG, FMPV
FZA, FZG, FMOiT,
FMPV
MAC, u saradnji sa
FMO,FMOiT, FMPV
FZA, u saradnji sa FZG,
FMOiT, FMPV i k
antoni

2.000.000

FB

15.000.000

FB, PU

UN, GEF

25.000.000

FB

UN portfolioBP

100.000

Kanton

FMPU, FZA, u saradnji

sa FMOiT, FMERI,
FMPiK, Kantoni
Ukupno 5.2.2
Ukupno 5.2

70.000

FB

5.3 Senzibiliziranje i jaanje kapaciteta lokalne i ekspertske zajednice

42.170.000 KM
49.570.000 KM

163

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

FMOiT, u saradnji sa
FMPV
FMOiT, u saradnji sa
FMPV
FMOiT, u saradnji sa
FMPV, FMOiN
Ukupno 5.3.1

150.000

FB, Kantoni,
opine
FB, Kantoni,
opine
FB, Kantoni,
opine

BP,
LEADER
IPA, UN

2009/13.

FMOiN u saradnji sa
FMOiT, FMPV,

1.500.000

FB

IPA, BP

2009/17.

FMOiT, u saradnji sa
FMOiN FMPV,
Ukupno 5.3.2
UKUPNO 5.3

4.500.000

FB

FP 7

Odgovornost

5.3.1 Senzibiliziranje javnosti o znaaju neekonomskih funkcija zemljita

5.3.1.1
5.3.1.2
5.3.1.3

Program senzibiliziranja javnosti o

ekolokim ulogama tla
Program jaanja lokalnih razvojnih
NVO
Program obrazovanja mladih ljudi osnovne i srednje kole

2009/10.
2009/11.
2009/12.

250.000
100.000

BP

500.000 KM

5.3.2 Jaanje kapaciteta ekspertske i lokalne zajednice

5.3.2.1.

5.3.2.2

Program obrazovanja eksperata u

oblasti odrivog upravljanja zemljitem
i razvoja ruralnih oblasti
Poticanje istraivanja u ovoj oblasti

UKUPNO 5

AP6. ZATITA ZRAKA

6.1 Ogranienje emisije

6.000.000 KM
6.500.000 KM
67.650.000 KM

164

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

6.1.1 Ogranienje emisije kiselih gasova iz velikih loita, ukljuujui prekogranini transport
6.1.1.1.

6.1.1.2.

6.1.1.3.

6.1.1.4.
6.1.1.5.

6.1.1.6

6.1.1.7

Odreivanje i osposobljavanje focalpointa za Konvenciju o

prekograninom zagaivanju zraka na
velike udaljenosti (LRTAP)
Saradnja u okviru EMEP-a
Pristup protokolima o ograniavanju
emisije SO2 i NOx uz Konvenciju o
prekograninom zagaivanju zraka na
velikim udaljenostima (LRTAP)
Pristup ostalim protokolima uz
Konvenciju LRTAP
Izrada studije graninih vrijednosti
SO2 za TE na liniji emisionih plafona
LRTAP Konvencije za BiH, te
Direktive 2001/80/EC Evropskog
parlamenta i Vijea o ograniavanju
emisija odreenih zagaujuih
materija u zrak iz velikih loita, te
Ugovora o energetskoj zajednici JI
Evrope (2005)
Izmjene i dopune Pravilnika o
graninim vrijednostima emisije u zrak
iz postrojenja za sagorijevanje (Sl.
Novine FBiH 12/05)
Podsticanje za istraivanje u oblasti
odsumporavanja dimnih gasova i
razvoj odgovarajuih tehnologija

Kraj 2008.

MVTEO

Budet

Izrada platforme
kraj 2008.
trajan zadatak

MVTEO u saradnji sa
FMOIT i MPUGIE RS,
te FHMZ
MVTEO u saradnji sa
FMOIT i MPUGIE RS

Budet

MVTEO u saradnji sa
FMOIT i MPUGIE RS
FMOIT i
FMERI;

Budet

Kraj 2008.

kraj 2010.
Kraj 2009.

Budet

400.000

Budet

U saradnji sa
institucijama RS

Budet

1. faza
juni 2008.

FMOIT i
FMERI;

2. faza
kraj.2009.
Kraj 2008.

U saradnji sa
Institucijama RS
FMNO,
Ekofond
Ukupno 6.1.1

2,000.000

2.400.000 KM

Budet

MVTEO/fondovi EU

165

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Kraj 2011.

FMERI i rudnici uglja

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

6.1.2 Ogranienje emisije iz malih loita

6.1.2.1

Usmjeravanje koritenja uglja

6.1.2.2

Oplemenjivanje uglja

Ekofond/rudnic
i uglja
Rudnici uglja

FMERI i rudnici uglja

Kraj 2018.

6.1.2.3

6.1.2.4

6.1.2.5

Definiranje kvaliteta sobnih pei i

kotlova male snage
Noveliranje Pravilnika o graninim
vrijednostima emisije u zrak iz
postrojenja za sagorijevanje (Sl.
novine FBiH 12/05 )
Donoenje propisa o ureenju
komunalne energetike (centralno
grijanje)

Kraj 2009.

Budet

MVTEO
Zavod za
standardizaciju BiH

Budet
Kraj 2010.

FMOIT,
FMERI

Kraj 2010.

FMERI

Budet

Ukupno 6.1.2

0 KM

6.1.3 Smanjenje zagaivanja zraka iz industrije - tehnoloka postrojenja

6.1.3.1

6.1.3.2

6.1.3.3

Promocija ie proizvodnje /
Primjena Direktive 96/61/EC o
integralnoj prevenciji i reguliranju
zagaivanja (IPPC direktiva)
Uspostava sistema okolinog
upravljanja u odreenim industrijskim
granama (EMAS I)

(I) Kraj 2008.

(II) kraj 2010.
(III) zapoeti
2017.

FMOIT

Kraj 2009.

FMOIT
IAK

Upravljanje hemikalijama kojima se

moe zagaditi zrak

Kraj 2011.

MVTEO,
FMOIT
FMPV
FMZdr i
F P/G komora;

MVTEO/IPA

Budet

MVTEO/IPA

166

Br.

Mjera

6.1.3.4

Unapreenje sistema periodine

provjere i kontinuiranog praenja
emisije
Iskljuivanje iz upotrebe supstanci
koje ugroavaju ozonski sloj

6.1.3.5

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

kraj 2009.

FMOIT

Program
u toku

FMOIT u saradnji sa
MVTEO

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava
Budet

Ukupno 6.1.3

Multilateralni fond
Montrealskog
protokola
0 KM

6.1.4 Smanjenje zagaivanje zraka od saobraaja u gradovima

6.1.4.1

Kontrola emisije CO i ai na
tehnikim pregledima motornih vozila,
te na ulicama

30. juni 2008.

6.1.4.2

Izrada mehanizma za uvoenje

naknada za okolinu zbog isputanja
gasova od motornih vozila (plaa se
pri registraciji vozila)
Poveanje posebnih poreza na olovna
motorna goriva do zabrane njihove
upotrebe
Stimuliranje javnoga prijevoza
ukljuujui i eljezniki promet u
funkciji zatite okolia
Razrada politike odreivanja cestarina
i njezino unapreivanje
Analiza dosadanjeg reguliranja uvoza
polovnih vozila
Izmjene i dopune Zakona

2010.

6.1.4.3

6.1.4.4

6.1.4.5
6.1.4.6

Fond

Federalno ministarstvo
finansija
2017.

Budet

Kraj 2015.

Budet
MVTEO

Ukupno 6.1.4
UKUPNO 6.1
6.2 Upravljanje kvalitetom zraka

Budet
kantona i fond

FMOIT,
Min. unutranjih poslova
i Agencija za kontrolu
tehnikih pregleda
FMSaob

Do 2010.

Kraj 2008.

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

0 KM
2.400.000 KM

167

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

kraj 2008.

FMOIT

70.000

Fond

Kraj 2009.

FMOIT
FHMZ

70.000

Fond

Kraj 2009.

FMOIT

70.000

Kraj 2017.

FMOIT
FMZ
FMOIT
FMZ
FHMZ

80.000

Fond

8.000.000

Budet FBiH,
kantona i fond
Budet

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

6.2.1 Planiranje kvaliteta zraka

6.2.1.1
6.2.1.2

6.2.1.3

6.2.1.4
6.2.1.5
6.2.1.6

6.2.1.7
6.2.1.8

Izrada uputstva za izradu Katastra

emisije u atmosferu
Izrada uputstva za koritenja katastra
emisije u prognoziranju i planiranju
kvaliteta zraka
Izrada uputstva za planiranje i
provjeru efekata na smanjenju emisije
primjenom monitoringa kvaliteta zraka
Analiza funkcioniranja monitoringa
kvaliteta zraka u nekim gradovima
Uspostava federalne i kantonalnih
mrea praenje kvaliteta zraka
Uspostava sistema osiguranja
kvaliteta mjerenja, prikupljanja
podataka i njihove razmjene u okviru
EEA
Sprovesti sistemske mjere za zatitu
od buke i vibracija
Uspostava saradnje na lokalnom
nivou izmeu slubi prostornog
ureenja i slubi za zdravstvo,
odnosno, zavoda za javno zdravstvo

Kraj 2009.
Faza (I):
Juni 2009.
Faza (II)
Kraj 2010.
Kraj 2015.
Juni 2008.

Budet
FMOIT i
FMZdr

Ukupno 6.2.1
UKUPNO 6.2
6.3 Unapreenje koritenja energije
6.3.1 Smanjivanje energijske intenzivnosti
6.3.1.1

Program djelovanja u privredi i meu

graanima u cilju smanjivanja

Program
kraj 2009.

FMERI
FMOIT

8.290.000 KM
8.290.000 KM

MOFTER/IPA

168

Vrijeme
izvrenja

Br.

Mjera

6.3.1.2

energijske intenzivnosti u saradnji sa

Federalnom i kantonalnim privrednim
komorama
Osnivanje savjetovalita za energiju

djelovanje po
programu;
kontinuirano
(I) kraj 2008.
(II) kraj 2010.

Uspostava sistema za statistiko

praenje parametara kojima se
definira energijska intenzivnost po
privrednim granama.
Uvoenje sistema oznaavanja
energijske efikasnosti tehnikih
proizvoda
Donijeti propise za energijsku
efikasnost u zgradarstvu, te uvesti
sistem oznaavanja energijske
efikasnosti zgrada
Donijeti strategiju usmjeravanja
snabdijevanja energijom u FBH i raditi
na njenoj implementaciji
Popularizacija osnivanja ESCO
kompanija (Energy Service COmpany)
Uvesti sistem stimulansa i
destimulansa za poveanje energijske
efikasnosti u domainstvima i privredi,
kao i stimuliranje zamjene uvoznih
fosilnih goriva domaim gorivima iz
obnovljivih izvora
Uvoenje instituta energijskog
menadera za budetske ustanove
(na svim nivoima).
Uvesti sistem energijskog audita u
privredi (dobrovoljni mehanizam)

Kraj 2010.

6.3.1.3

6.3.1.4

6.3.1.5

6.3.1.5

6.3.1.6
6.3.1.7

6.3.1.8

6.3.1.9

Odgovornost

Kraj 2010.
Kraj 2010.

FMERI;

Kraj 2008.

FMERI

Kraj 2008.

FMERI;
FMOIT
FMERI
MFin
FMOIT

Kraj 2008.

FMERI
Kanton

Kraj 2008.

FMERI

Izvor
sredstava

Budet

FMERI
FMOIT
FZStat
u saradnji sa
kantonalnim
ZStat
FMERI u saradnji sa IAk
i UC

Kraj 2009.

Iznos
sredstava (KM)

2,000.000 KM

300.000 KM

400.000 KM

50.000 KM
300.000 KM

Budet

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

169

Br.

Mjera

6.3.1.10

Uvesti zanimanje Saradnik za energiju

i vodu
Izrada nacionalnog izvjetaja o emisiji
gasova koji izazivaju efekt staklene
bate, identifikacija utjecaja i potrebnih
mjera sanacije i adaptacije
Ukljuiti se u meunarodne programe
za podsticanje sniavanja energijske
intenzivnosti

6.3.1.11

6.3.1.12

Vrijeme
izvrenja
Kraj 2008.
Kraj 2010.

Kraj 2008.

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

FZZStat
ZZa
FMOIT i
FP FCCC

MVTEO
FMERI
3.050.000 KM

6.3.2 Podsticanje koritenja obnovljivih izvora energije

6.3.2.2

6.3.2.3

6.3.2.4

Razvoj politike za podsticanje

proizvodnje i koritenja energije iz
obnovljivih izvora dobrovoljni
mehanizmi
Uspostava CDM biroa i sistema
koritenja CDM fleksibilnog
mehanizma inostrane podrke za
implementaciju projekata u FBiH
Razvoj politike za podsticanje
proizvodnje i koritenje energije iz
obnovljivih izvora uz meunarodnu
podrku (putem CDM fleksibilnog
mehanizma i kroz CDM biro)
Podsticati uvoenje u upotrebu
obnovljivih izvora energije u cilju
smanjenja zavisnosti od uvoza
energenata

Kraj 2008.

FMERI
FMOIT

Odmah

MVTEO,
FMOIT
FMERI

Kraj 2008.

MVTEO i
FMERI

Kraj 2008.

FMERI
MOFTER
FMOIT

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

Osigurao UNDP

Ukupno 6.3.1

6.3.2.1

Izvor
sredstava

Sastavni dio
Strategije
razvoja
energetike BiH

Ukupno 6.3.2
UKUPNO 6.3

0 KM
3.050.000 KM

170

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

UKUPNO 6

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

14.030.000 KM

AP7. UPRAVLJANJE OTPADOM

7.1 Smanjenje rizika po okoli i zdravlje ljudi i uspostava prioritetne infrastrukture za integrirano upravljanje otpadom
7.1.1 Poveati broj stanovnika obuhvaen organiziranim prikupljanjem otpada
7.1.1.1

7.1.1.2

Napraviti program poveanja broja

stanovnika pokrivenog organiziranim
prikupljanjem za svaku opinu FBiH
sa procjenom sredstava
Realizirati programe poveanja broja
stanovnika pokrivenog organiziranim
prikupljanjem

2008.

Opine

U skladu sa
operativnim
ciljem

Opine

Ukupno 7.1.1

Opinski
proraun

EBRD, WB

0 KM

7.1.2 Stvoriti uvjete za sanitarno odlaganje kapaciteta za najmanje 5 godina odlaganja u svim regijama
7.1.2.1

Definirati regije, potpisati opinske

sporazume

2008.

7.1.2.2

Pripremiti studije izvodivosti za regiju i

2009.

Kantonalna ministarstva
nadlena za okoli i
opine uz koordinaciju
sa Federalnim
ministarstvom okolia i
turizma
Kantonalna ministarstva

5.000.000

Opinski,

EU, EBRD, WB

171

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

odrediti lokacije na temelju istranih

radova za RCGO. Upisati lokacije u
prostorno plansku dokumentaciju

7.1.2.3

7.1.2.4
7.1.2.5
7.1.2.6

Pripremiti Studije procjene utjecaja na

okoli i projektnu dokumentaciju za
sve RCGO. Dobiti potrebne dozvole
Izgraditi sanitarno odlagalite u okviru
RCGO
Izraditi i usvojiti Kantonalne planove
upravljanja otpadom
Izraditi opinske planove i propise
kojima se definiraju lokalne obveze u
odnosu na primjenu koncepta
regionalnog deponiranja definiranog
Kantonalnim planom

2010.

2011.
2010.
2011.

Odgovornost

nadlena za okoli i
prostorno planiranje uz
koordinaciju sa
Federalnim
ministarstvom okolia i
turizma
Kantonalna ministarstva
nadlena za okoli i
prostorno planiranje
Kantonalna ministarstva
nadlena za okoli
Kantonalna ministarstva
nadlena za okoli
Opine

Ukupno 7.1.2

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

kantonalni i
federalni
proraun

2.500.000

Kantonalni
proraun

50.000.000
1.000.000
800.000

EU, EBRD, WB
Proraun
kantona
Proraun
opina

IPA

59.300.000 KM

7.1.3 Ukloniti nelegalna odlagalita i sanirati podruje na kojem su se nalazila

7.1.3.1

Napraviti kratkoroni program

uklanjanja nelegalnih odlagalita u
svim opinama sa procjenom
sredstava

2008.

Opine

Ukupno 7.1.3

Opinski
proraun

0 KM

7.1.4 Sanirati i zatvoriti postojea opinska odlagalita

7.1.4.1
7.1.4.2

Izraditi Planove aktivnosti za sanaciju

opinskih deponija
Sanirati i zatvoriti opinske deponije

2008.

Opine

250.000

do 2014.

Opine

50.000.000

Opinski
prorauni
Opinski,
kantonalni i

172

Br.

7.1.4.3

Mjera

Kreirati i implementirati javnu

kampanju za podizanje svijesti o
posljedicama neadekvatnog odlaganja
otpada na okoli i ljudsko zdravlje

Vrijeme
izvrenja

2008-9.

Odgovornost

Ministarstvo okolia i
turizma FBiH,
Ministarstvo zdravlja
FBiH
Ukupno 7.1.4

Iznos
sredstava (KM)

200.000

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

federalni
proraun.
Federalni
proraun

50.450.000 KM

7.1.5 Sanirati postojee povrine pod neadekvatno odloenim otpadom (opasni i neopasni otpad)
7.1.5.1

Aurirati listu arita(hot spots)

2008-9.

FMOIT i Civilna zatita

7.1.5.2

Okolina dozvola
- postojei pogoni

2008-10.

FMOIT i vlasnici
postrojenja i pogona

7.1.5.3

Studija izvodljivosti sanacije

naputenih odlagalita
Sanacija naputenih odlagalita

2009-10.

FMOIT

500.000

2018. (50%)

FMOIT i Kantonalna
ministarstva okolia
Ukupno 7.1.5

10.000.000

7.1.5.4

10.000

Fond za
zatitu okolia
Vlasnici
pogona
(djelomino
kreditiranje)
FMOIT

WB, UNEP

Fond za
zatitu okolia

WB, UNEP

10.510.000KM

7.1.6 Uspostaviti kapacitete za adekvatno zbrinjavanje opasnog otpada (% koliina opasnog otpada)
7.1.6.1
7.1.6.2

7.1.6.3

(Referira na mjeru 7.1.5.2)

Krovna studija izvodljivosti za
utvrivanje prihvatljivih alternativa
zbrinjavanja pojedinih vrsta otpada
Podrati tehniko unapreenje
postojeih kapaciteta za sagorijevanje

2010.

FMOIT

kontinuirano

FMOIT

500.000

FMOIT

Vlasnici
otpada (uz
FMOIT
podrku za
povoljno
kreditiranje)

173

Br.

Mjera

7.1.6.4

Kantonalni planovi upravljanja

otpadom i Federalni plan upravljanja
opasnim otpadom (predvidjeti
kapacitete za privremeni prihvat
opasnog otpada, kao i zbrinjavanje
inertnog otpada , te odreivanje
lokacija za njegovo adekvatno
zbrinjavanje)
Uspostaviti kapacitete pri RCUO za
opasni i inertni otpad

7.1.6.5

7.1.6.6

Pilot programi namijenjeni sigurnom

odlaganju PCB-a

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

2008-9.

FMOIT i Kantonalna
ministarstva okolia

U skladu sa
dinamikom
uspostave
RCUO
2009-10.

FMOIT

2.000.000

FMOIT

200.000
Ukupno 7.1.6

Izvor
sredstava

WB

FMOIT

2.800.000 KM

7.1.7 Uspostaviti deponije inertnog (graevinskog i sl.) otpada (% koliina inertnog otpada)
7.1.7.1
7.1.7.2

7.1.7.3

(Referira na mjeru 7.1.6.4)

Nabaviti mobilne drobilice za inertni
otpad (RCUO 1 drobilica za 2 ili 3
centra)
Uspostava deponija inertnog otpada

2008-10.

FMOIT

3.000.000

Fond za
zatitu okolia

2010-17.

Kantonalna ministarstva
okolia

3.000.000
(100.000300.000
po deponiji)
6.000.000 KM

Fond za
zatitu okolia

Ukupno 7.1.7

7.1.8 Poveati ukupni procent adekvatnog zbrinjavanja otpada i procent adekvatnog zbrinjavanja opasnog otpada
7.1.8.1
7.1.8.2
7.1.8.3

(Referira na mjeru 7.1.5.2)

(Referira na mjeru 7.1.6.4)
(Referira na mjeru 7.1.6.2)
Ukupno 7.1.8

0 KM

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

174

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

7.1.9 Pokriveno efikasnim sistemom upravljanja otpadom u poljoprivrednoj proizvodnji i umarstvu

7.1.9.1

Uvesti sistem odvojenog prikupljanja

biorazgradivog, neorganskog i otpada
od opasnih materija i njihove
ambalae u poljoprivredi i umarstvu.

2009 - 11.

7.1.9.2

Provesti program obuke o pravilnom

prikupljanju i odlaganju biorazgradivog
otpada i neorganskog otpada.

2008 - 9.

7.1.9.3

Provesti program obuke o koritenju,

skladitenju i odlaganju pesticida i
ostalih opasnih materija i njihove
ambalae za poljoprivredne
proizvoae i umarska preduzea.

2008 - 9.

7.1.9.4

Osigurati infrastrukturu za odvojeno

prikupljanje otpada.

2010 - 12.

Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva i nadlena
kantonalna ministarstva
poljoprivrede i
umarstva u saradnji sa
umarskim
preduzeima,
poljoprivrednim
gazdinstvima i
komunalnim
preduzeima
Federalno ministarstvo
okolia i turizma i
Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Federalno ministarstvo
okolia i turizma i
Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Nadlena Kantonalna
ministarstva u saradnji
sa umarskim
preduzeima i
poljoprivrednim
gazdinstvima

300.000

Federalni i
kantonalni
prorauni

50.000

Federalni
prorauni

60.000

Federalni
prorauni

250.000

Kantonalni
prorauni

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

175

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Ukupno 7.1.9

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

660.000 KM

7.1.10 Uspostaviti kapacitete za adekvatno zbrinjavanje otpada ivotinjskog porijekla (% adekvatno zbrinutog otpada po koliini)
7.1.10.1

Izrada
Studije
izvodljivosti
najprihvatljivijeg koncepta upravljanja

2008-2009

otpadom ivotinjskog porijekla u

BiH

7.1.10.2

Priprema projektne dokumentacije za

najprihvatljiviji koncept zbrinjavanja
otpada ivotinjskog porijekla,
dokumentacije za dobivanje okolinske,
te studija za dobivanje svih potrebnih
ostalih dozvola

2010

7.1.10.3

Realizacija najprihvatljivijeg koncepta

zbrinjavanja otpada ivotinjskog
porijekla u skladu sa EU zahtjevima

2011 - 2014

7.1.10.4

Projektovanje mree objekata-

2010 - 2011

Ministarstvo vanjske
trgovine i ekonomskih
odnosa BiH i Ured za
veterinarstvo zajedno sa
Federalnim
ministarstvima okolia i
turizma, prostornog
ureenja i ministarstvom
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Ministarstvo vanjske
trgovine i ekonomskih
odnosa BiH i Ured za
veterinarstvo zajedno sa
Federalnim
ministarstvima okolia i
turizma, prostornog
ureenja i ministarstvom
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Ministarstvo vanjske
trgovine i ekonomskih
odnosa BiH i Ured za
veterinarstvo zajedno sa
entitetskim
ministarstvima
poljoprivrede
Ministarstvo vanjske

400.000

IPA program

500.000

Dravni i
entitetski
prorauni

20.000.000

Dravni i
entitetski
prorauni

Koncesije
350.000

Dravni i

IPA program

176

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

sabiralita i pratee infrastrukture

7.1.10.5

Izgradnja regionalnih sabiralita (6-8)

za prihvat, hlaenje i skladitenje
otpada ivotinjskog porijekla, te
nabavka transportnih vozila za svako
sabiralite

2011 - 2012

Odgovornost

trgovine i ekonomskih
odnosa BiH i Ured za
veterinarstvo zajedno sa
Federalnim
ministarstvima okolia i
turizma, prostornog
ureenja i ministarstvom
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Ministarstvo vanjske
trgovine i ekonomskih
odnosa BiH i Ured za
veterinarstvo zajedno sa
entitetskim
ministarstvima
poljoprivrede
Ukupno 7.1.10

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava
entitetski
prorauni

4.500.000

Dravni i
entitetski
prorauni

Koncesije
25.750.000 KM

7.1.11 Sanirati i zatvoriti postojea odlagalita, jame grobnice i groblja sa otpadom ivotinjskog porijekla
7.1.11.1

7.1.11.2

7.1.11.3

Izrada programa uklanjanja postojeih

odlagalita, jama i groblja za otpade
ivotinjskog porijekla u kantonima sa
procjenom sredstava
Izrada dokumentacije za sanaciju
postojeih odlagalita, jama i groblja
za otpade ivotinjskog porijekla
Sanacija i zatvaranje postojeih
odlagalita, jama grobnica i groblja za
otpad ivotinjskog porijekla

2011.

Kantonalna ministarstva
nadlena za okoli

Entitetski i
kantonalni
prorauni

2012 - 2013.

Kantonalna ministarstva
nadlena za okoli i
opine
Kantonalna ministarstva
nadlena za
poljoprivredu i opine
Ukupno 7.1.11

Entitetski i
kantonalni
prorauni
Entitetski i
kantonalni
prorauni

2014-2018.

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

0 KM

IPA program

177

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

7.1.12 Poveati procent adekvatno zbrinutog otpada iz zdravstvenih ustanova

7.1.12.1

Izrada i usvajanje tehnikih uputa o

najboljim raspoloivim tehnikama za
klaonice, industriju prerade mesa i
ribe, ribogojilita, te uzgoj krupne
stoke i peradi u BiH

2008 - 2009.

Federalno ministarstvo
okolia i turizma zajedno
sa Ministarstvom za
prostorno planiranje,
graevinarstvo i
ekologiju RS

30.000

Entitetski
prorauni

7.1.12.2

Priprema uputstava za upravljanje

otpadom ivotinjskog porijekla za sve
proizvoae.

2011 - 2014.

150.000

Federalni
proraun

7.1.12.3

Kreiranje i implementacija javne

kampanje za podizanje svijesti, te
obuka i trening razliitih ciljnih grupa.

2011 - 2016.

Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva zajedno sa
Federalnim
ministarstvom okolia i
turizma
Ministarstvo vanjske
trgovine i ekonomskih
odnosa BiH i Ured za
veterinarstvo zajedno sa
Federalnim
ministarstvima okolia i
turizma, Ministarstvom
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva i uredima za
inspekcije
Ukupno 7.1.12

500.000

Dravni i
entitetski
prorauni

7.1.13 Poveati procent adekvatno zbrinutog otpada iz veterinarskih ustanova

7.1.13.1
7.1.13.2

Referiran na 7.1.12.1
Referiran na 7.1.12.2

680.000 KM

4 dokumenta se
finansiraju kroz Life
projekt-IPPCBiH, a
izrada preostalih
dokumenata se
moe realizirati kroz
proraune

178

Br.

Mjera

7.1.13.3

Referiran na 7.1.12.3

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Ukupno 7.1.13
UKUPNO 7.1

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

0 KM
156.150.000 KM

7.2 Smanjenje koliina otpada za finalno odlaganje/zbrinjavanje uz efikasnije koritenje resursa

7.2.1 Uspostaviti sistem odvojenog prikupljanja komunalnog otpada u svim opinama FBiH
7.2.1.1

Kreirati i implementirati javnu

kampanju za podizanje svijesti o
nainima postupanja sa otpadom,
promocija integriranog sistema
upravljanja otpadom

2010-2012.

Ministarstvo okolia i
turizma FBiH
Ministarstvo zdravlja
FBiH

150.000

Ukupno 7.2.1

150.000 KM

Ukupno 7.2.2

0 KM

Ukupno 7.2.3

0 KM

7.2.2 Prikupiti i reciklirati otpad od ambalae

7.2.2.1
7.2.2.2

Referiran na 7.1.2.5
Referiran na 7.2.2.1

7.2.3 Odvojeno prikupiti biootpad iz vrtova i parkova

7.2.3.1
7.2.3.2

Referiran na 7.1.2.5
Referiran na 7.1.9.2

7.2.4 Izgraditi regionalne centre za upravljanje otpadom u svim regijama sa svim potrebnim sadrajima
7.2.4.1
7.2.4.2
7.2.4.3
7.2.4.4
7.2.4.5

Referiran na 7.1.2.1
Referiran na 7.1.2.2
Referiran na 7.1.2.3
Referiran na 7.1.2.4
Izgraditi neophodne sadraje pored

Federalni
proraun

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

179

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

odlagalita
Ukupno 7.2.4

0 KM

7.2.5 Preventivnim mjerama sprijeiti/umanjiti porast ukupnih koliina otpada iz industrije sa porastom obima industrijske proizvodnje
7.2.5.1
7.2.5.2

7.2.5.3

Referira na 7.1.5.2 (primjena BAT i

zelene nabavke)
Unaprijediti postojee i uspostaviti
nove kapacitete za povrat energije ili
materijala

Razviti sistem identifikacije i promocije

10 najboljih firmi u pogledu okolinog
upravljanja

2010 - 15.

FMOIT i kantonalna
ministarstva okolia

2008 - 11.

FMOIT

Ukupno 7.2.5

2.000.000
(150.000200.000
Za dodatna
postrojenja)
10.000

Fondovi za
zatitu okolia

UNEP/Sekretarijat
Baselske konvencije

Fond za
zatitu okolia

2.010.000 KM

7.2.6 Poveati udio otpada iz industrije koji se reciklira. odnosno, podlijee povratu materijala i energije (R&R), uz istovremeno smanjenje koliina
preostalog otpada za odlaganje
7.2.6.1
(Referira na 7.1.5.2)
7.2.6.2
(Referira na 7.1.6.2)
7.2.6.3
Provoditi informativne i edukativne
2008 - 10.
Kantonalna ministarstva 100.000
Kantonalna
kampanje u industrijskim firmama
okolia
ministarstva
okolia i Fond
za zatitu
okolia
7.2.6.4
(Referira na 7.1.6.3)
7.2.6.5
(Referira na 7.1.7.2)
Ukupno 7.2.6 100.000 KM
7.2.7 Poveati ukupni procent adekvatnog zbrinjavanja otpada reciklaom, odnosno povratom materijala ili energije (R&R) specifini tokovi
otpada
7.2.7.1
(Referira na 7.1.6.2)
7.2.7.2
(Referira na 7.1.6.3)

180

Br.

Mjera

7.2.7.3
7.2.7.4

(Referira na 7.1.5.2)
Uvesti efikasne mjere za smanjenje i
spreavanje odlaganja EEO kao
nesortiranog otpada, uvoenjem
shema povrata stare/rabljene tehnike,
originalnom proizvoau otpada

7.2.7.5

Implementirati pilot projekt razvijanja

efikasnijih metoda sortiranja sastavnih
materijala EEO

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

2010.

FMOIT
Kantonalna ministarstva
okolia

2011.

FMOIT

Ukupno 7.2.7

Iznos
sredstava (KM)

150.000

Izvor
sredstava

Finansiranje
od strane
samih
proizvoaa
direktno ili
naplatom
nameta na
proizvode,
zatim
usmjeravanje
m sredstava
kroz Fond
Fond
za
zatitu okolia

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

Pristupni
EU?

150.000 KM

7.2.8 Biorazgradivi otpad iskoriten za proizvodnju komposta i biogoriva

7.2.8.1

7.2.8.2

7.2.8.3

Pripremiti entitetski plan upravljanja

biorazgradivim otpadom (koji e
predvidjeti nain uspostave sabirnih
centara za kompostiranje
biorazgradivog otpada, kao
mogunosti koritenja ovog otpada
kao biogoriva).
Pripremiti standarde o najboljoj praksi
koritenja biorazgradivog otpada.

2009 - 10.

Federalno ministarstvo
okolia i turizma i
Federalno ministarsvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva

75.000

Federalni
prorauni

EC

2010 - 11.

30.000

Federalni
prorauni

EC

Uvesti sistem adekvatnog sakupljanja

2011 - 14.

Federalno ministarstvo
okolia i turizma i
Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Nadlena Kantonalna

300.000

Kantonalni

fondovi

181

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

biorazgradivog otpada sa
poljoprivrednih dobara i
umskoprivrednih podruja.

7.2.8.4

Stimulirati razvoj trita za ponovnu

upotrebu i reciklau organskog
otpada.

0d 2010.
kontinuirano

Odgovornost

ministarstva u saradnji
sa umarskim
preduzeima i
poljoprivrednim
gazdinstvima
Federalno ministarstvo
okolia i turizma i
Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Ukupno 7.2.8

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava
prorauni

Federalni
prorauni
280.000

685.000 KM

7.2.9 Smanjena koliina nastalog biorazgradivog i drugog otpada u poljoprivredi i umarstvu

7.2.9.1

7.2.9.2

7.2.9.3

Provesti program podsticanja

efikasnijeg iskoritavanja umskih
resursa i efikasnije poljoprivredne
proizvodnje
Promoviranje certificiranja upravljanja
umskim resursima, sufinansiranjem
procesa certificiranja i pruanjem
informacija (seminari, izrada broura)

2010 13.

Promoviranje certificiranja
poljoprivredne proizvodnje,
sufinansiranjem procesa certificiranja i
pruanjem informacija (seminari,
izrada broura)

2009 - 13.

2009 - 13.

Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva i nadlena
kantonalna ministarstva
Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva i nadlena
kantonalna ministarstva
Ukupno 7.2.9

20.000

Federalni
prorauni

100.000

Federalni i
kantonalni
prorauni

200.000

Federalni i
kantonalni
prorauni

320.000 KM

7.2.10 Smanjena koliina nastalog otpada od opasnih materija u poljoprivredi i umarstvu

7.2.10.1

Reguliranje odlaganja otpadnih

2008 - 9.

Federalno ministarstvo

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

20.000

Federalni

IPA, EBRD

182

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

2014 - 17.

okolia i turizma i
nadlena kantonalna
ministarstva
Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva

pesticida i ostalih opasnih materija

kroz princip odgovornosti proizvoaa
7.2.10.2

7.2.10.3

Podsticanje mehanikih metoda i

integriranih tehnika u borbi protiv
tetoina programom
subvencioniranja proizvoaa koji
koriste navedene tehnike.
Promovirati i podsticati organsku i
integralnu poljoprivrednu proizvodnju
kroz mehanizme poreznih olakica za
proizvoae organske hrane, pruanje
informacija o organskoj proizvodnji i
podsticanje razvoja trita za
organske proizvode.

2009 - 13.

Vlada FBiH i Federalno

ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva

Ukupno 7.2.10

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

prorauni

400.000

Federalni
prorauni

400.000

Federalni i
kantonalni
prorauni

IPA

Implementacija kroz
Life Projekt

820.000 KM

7.2.11 Spreavanje nastajanja i smanjenje koliina otpada za finalno odlaganje otpad ivotinjskog porijekla
7.2.11.1

Izrada i usvajanje tehnikih uputa o

najboljim raspoloivim tehnikama za
klaonice, industriju prerade mesa i
ribe, ribogojilita, te uzgoj krupne
stoke i peradi u BiH

2008 - 9.

Federalno ministarstvo
okolia i turizma zajedno
sa Ministarstvom za
prostorno planiranje,
graevinarstvo i
ekologiju RS

(80.000)

Entitetski
prorauni

7.2.11.2

Priprema uputstava za upravljanje

otpadom ivotinjskog porijekla za sve
proizvoae.

2011 - 14.

150.000

Federalni
proraun

7.2.11.3

Kreiranje

2011 - 16.

Federalno ministarstvo
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva zajedno sa
Federalnim
ministarstvom okolia i
turizma
Ministarstvo vanjske

500.000

Dravni i

implementacija

javne

183

Br.

Vrijeme
izvrenja

Mjera

kampanje
za
podizanje
razliitih ciljnih grupa

svijesti

Odgovornost

trgovine i ekonomskih
odnosa BiH i Ured za
veterinarstvo zajedno sa
Federalnim
ministarstvima okolia i
turizma, prostornog
ureenja i ministarstvom
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Ukupno 7.2.11

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

entitetski
prorauni

730.000 KM

7.2.12 Smanjiti koliinu proizvedenog medicinskog opasnog otpada iz zdravstvenih ustanova

7.2.12.1

Donijeti potrebne federalne propise

iz oblasti upravljanja otpadom iz
zdravstvenih ustanova

2008.

7.2.12.2

Pripremiti uputstvo za upravljanje

medicinskim otpadom u svim
kantonima u FBIH, kojim e se
precizirati metode za sortiranje,
pakiranje, etiketiranje medicinskog
otpada, te metode rukovanja i
transporta unutar zdravstvenih
ustanova
Pripremiti uputstvo za upravljanje
veterinarskim otpadom u svim
kantonima u FBiH, kojim e se
precizirati metode za sortiranje,
pakiranje, etiketiranje veterinarskog
otpada, te metode rukovanja i
transporta unutar veterinarskih

2009.

7.2.12.3

2009.

Federalno ministarstvo
okolia i turizma u
saradnji sa Federalnim
ministarstvom
zdravstva
Federalno
ministarstvo zdravstva
u saradnji sa
Kantonalnim
ministarstvima
zdravstva

50.000

Federalni/ka
ntonalni
proraun

EC, WHO, UNDP,

WB

Federalno
ministarstvo zdravstva
u saradnji sa
Kantonalnim
ministarstvima
zdravstva

30.000

Federalni/ka
ntonalni
proraun

EC, WHO, UNDP,

WB

184

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

ustanova
7.2.12.4

7.2.12.5

7.2.12.6

7.2.12.7

Organizirati programe jaanja

kapaciteta za zakonodavce,
donosioce odluka,
kantonalne/opinske vlasti, direktore
zdravstvenih i veterinarskih
ustanova, radnike u zdravstvenim i
veterinarskim ustanovama, te
radnike komunalnih preduzea koji
rade na prikupljanju i odlaganju
medicinskog otpada.
Sprovesti program obuke za
operacionalizaciju sistema
upravljanja medicinskim otpadom za
uposlenike zdravstvenih ustanova u
FBiH

2010.

Federalno
ministarstvo okolia i
turizma u saradnji sa
Federalnim
ministarstvom
zdravstva i
individualnim
konsultantima

70.000

Federalni
proraun

2010.

130.000

Federalni/ka
ntonalni
proraun

Sprovesti program obuke za

operacionalizaciju sistema,
upravljanja medicinskim otpadom za
uposlenike veterinarskih ustanova u
FBiH

2010.

Kantonalna
ministarstva zdravstva
u saradnji sa
konsultantskim
kuama, a pod
nadzorom Federalnog
ministarstva zdravstva
Kantonalna
ministarstva
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva u saradnji
sa konsultantskim
kuama, a pod
nadzorom Federalnog
ministarstva
poljoprivrede,
vodoprivrede i
umarstva
Registrirane
medicinske i

60.000

Federalni/ka
ntonalni
proraun

Federalni/ka
ntonalni

Implementirati sistem upravljanja

medicinskim otpadom u sve

2010-2014.

EC, WHO, UNDP,

WB

185

Br.

Mjera

Vrijeme
izvrenja

zdravstvene i veterinarske ustanove

na teritoriji FBiH sa akcentom na
odvojeno prikupljanje opasnog
medicinskog od ostalog otpada

Odgovornost

Iznos
sredstava (KM)

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova

proraun

veterinarske ustanove
na teritoriji FBiH

Ukupno 7.2.12
UKUPNO 7.2

Izvor
sredstava

340.000 KM
5.305.000 KM

7.3 Osiguranje provedbe sistema kroz pravni, institucionalni i ekonomski okvir

Mjere obuhvaene pod 1.2.1, 1.2.2 i 1.2.3
UKUPNO 7.3

0 KM

7.4 Osiguranje sistematskog praenja parametara za ocjenu stanja okolia

7.4.1 Osigurati sve resurse (ljudske i tehnike) na Kantonalnom nivou za prikupljanje podataka i izvjetavanje o nastalom otpadu, nainima
transporta i postupanja sa otpadom
7.4.1.1
Izraditi Studiju sa programom razvoja
2009.
Federalno ministarstvo
150.000
Federalni
IPA
informacionog sistema o otpadu
okolia i turizma i
proraun
nadlena kantonalna
ministarstva
7.4.1.2
Izvriti obuku pravnih subjekata u cilju
2010.
Kantonalna ministarstva 150.000
Kantonalni
osposobljavanja za izvjetavanje
nadlena za okoli
proraun
7.4.1.3

Nabaviti opremu i izvriti obuku

zaposlenika

2011.

Kantonalna ministarstva
nadlena za okoli i
Federalno ministarstvo
Ukupno 7.4.1

1.000.000

Kantonalni
proraun
Federalni
proraun

1.300.000 KM

7.4.2 Osigurati sve resurse (ljudske i tehnike) na Federalnom nivou za obradu podataka o otpadu i izraunavanje indikatora
7.4.2.1

Referira na 7.4.1.1

IPA

186

Br.

Mjera

7.4.2.2
7.4.2.3

Referira na 7.4.1.2
Referira na 7.4.1.3

Vrijeme
izvrenja

Odgovornost

Ukupno 7.4.2
Ukupno 7.4
UKUPNO 7

Iznos
sredstava (KM)

Izvor
sredstava

0 KM
1.300.000 KM
162.755.000 KM

UKUPNO 295.236.000 KM

Mogui izvor
sredstava iz
meunarodnih
fondova