Enerji Sönümleyici Sistemler PDF

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler
02/46
Giri
Prof.Dr.Ouz Cem elik
zellikle 13 Mart 1992 Erzincan depreminden sonra yapsal

glendirme uygulamalar hzl bir ekilde artmtr.
T Mimarlk Fakltesi, Yap Statii ve Betonarme Birimi
Bu almalar inaat sektrnde faaliyet gsteren tasarm ve

yapm fimalarna ve de niversitelerde bu konularda yaplan
aratrmalara ok katkda bulunmutur. zellikle kamu ve zel
kurulular glendirme zerine younlaan projeleri nemli
lde desteklemilerdir.
Takla, Taksim
celikoguz@itu.edu.tr
DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMINDA

ENERJ SNMLEYC SSTEMLER
Glendirme almalarnn ounluu betonarme sistemler

zerine younlamaktadr. Bunun yansra yma kargir yaplar,
elik yaplar da glendirilmitir. Betonarme yaplarn
CFRP/GFRP elemanlarla ya da elik elemanlarla glendirildii
durumlar da olmutur.
Mevcut yap stounda hl nemli miktarda ve nceki
depremlerde gzlenen benzer olumsuzluklar ieren ok sayda
sorunlu yap bulunmaktadr.

03/46
04/46
Son Depremlerde Gzlenen Yapsal Sorunlar

Zayf malzeme zellikleri (betonarme betonu ve donat)
Dzensiz tayc sistemler (plan ve kesitte dzensizlikler,
burulma)
Bitiik dzendeki yaplarn arpmas (ekileme etkisi)
Snek olmayan donat detaylandrmas
Yetersiz kesit boyutlar
Ksa kolonlar
Ksa kiriler
Yetersiz yatay rijitlik
Yumuak/zayf katlar
Yma/kargir yaplarda ar duvar boluklar
Kat demelerinde yeterli diyafram etkisinin salanamamas
elik yaplarda niteliksiz kaynaklar, yerel, tmsel burkulmalar
Yerel zemin koullar vb.
......
Tmden gme (yetersiz rijitlik)

Tmden gme (zayf zemin koullar)
Ksa kolon (okul binas)
Btn bunlar iinde, pek ok snek olmayan, perdesiz

betonarme ereveli binalarn nemli dzeyde hasar grd
ya da gt izlenmitir.

05/46
06/46
Glendirme in Alternatifler
Eleman dzeyinde (mantolama: elik,
betonarme, kompozit malzemeler vb)
Sistem dzeyinde (dayanm ve rijitlik
arttrc nlemler: betonarme
perdeler/ekirdekler eklenmesi,
elik aprazlar eklenmesi)
Glendirme biiminin seimi
glendirmenin etkinlii bakmndan
ok nemlidir.
Yumuak Kat
Burulma
(70li yllarda uygun olduu

dnlyordu!)
Tarihi yma/kargir yaplarn

deerlendirilmesi ayr bir nem
tamaktadr!

07/46

08/46
Tarihi yapda elik

elemanlarla
glendirme
rnei:
elik aprazlarla
diyafram
oluturulmas
+2,38
+4,52
+4,55
+4,55
elik elemanlarla glendirme rnekleri:

elik profillerle blgesel mantolama, elik aprazlarn eklenmesi
+4,55

09/46
Dayanma Gre Tasarm:

Dayanm anlalmas kolay ve depreme dayankl yap tasarm
bakmndan nemlidir.
Performans yksek (dayanm, drabilite vs) malzemelerle ina
edilmi yaplarn deprem performans daha yksektir.
Belirli kurallara uyulmak kouluyla, daha byk kesitli yap
elemanlarnn kullanm deprem dayanmn arttrr.
10/46
Dzensiz Tayc
Sistem:
Deprem
Byk olaslkla
gme beklenebilir.
stem (Talep) Kapasite
Yerdeitirmelere Gre Tasarm:

Depreme dayankl yap tasarmnda
yerdeitirmelerin nemi yllar nce
farkedildi ve tasarm kriterleri buna gre
gelitirildi.
Yerdeitirmelerin kontrol edilmemesi
durumunda hedeflenen dayanma
ulalamayaca anlald.
Deprem enerjisinin nemli bir blm
tayc sistemi oluturan elemanlarn
sneklii ile tketilir.
max limit
11/46
Bina sahipleri, doal olarak, yalnzca kendi binalarnn depreme

dayankl olarak tasarlanmalar ile ilgileniyorlar. Binann
tasarlanan mr ksa seilirse, daha dk tasarm depremi
seviyelerine gre bir tasarm yeterli olabilir.
Bir bina bir ehrin yalnzca bir birimidir. Bu nedenle, baz
grlere gre, tasarm srecinde deprem etkilerinin
nemsenmemesi ekonomik nedenlerle gz ard edilebilmesi
mmkn olabilmekle birlikte, ehir leinde dnldnde
bu byk bir hatadr.
Bir ehrin deprem gvenlii ya da deprem gvenli bir toplum
iin herbir yapnn (bina, kpr vb) gvenli olmas n kouldur.

Dzenli Tayc
Sistem:
Deprem
Yksek performans
beklenebilir.

nsan mr
Bina mr
nemli bir depremin
oluum periyodu
12/46
70-90yl
40-100 yl
30-2000yl
yimser insanlar kendi mrlerinde byle bir depreme olaslk

vermiyorlar.
Bu yzden depreme kar savamak ve inandrc olmak gleiyor!
Ne yapmal?

13/46
Katlar aras greli yerdeitirmelerin ve kat ivmelerinin ayn

anda azaltlmasn salamak geleneksel sistemlerle ok gtr.
Tamamiyle
Kullanlabilir
Tasarm
Depremi
Yapsal olmayan yaygn

hasar, P- etkisi, nemli
cihazlarda sorunlar...
Byk yerdeitirmeler
14/46
Performans Matrisi
Kullanlabilir
Can Gvenlii
Sk (43 yl)
Gme
Gvenlii
Kabul
Edilemez
Performans
Ara sra (72 yl)
Nadir (DBE)
zm: Daha esnek,

rijitlii az sistem tasarm
Geleneksel zm:
Sistemin rijitletirilmesi
(BA perde, elik
aprazlar)
(475 yl)
ok Nadir (MCE)
(2475 yl)
Konutlar, iyerleri vb olaan ilevli yaplar
Ek sorun: Yksek kat

ivmeleri (zellikle nemli
cihazlarn bulunduu
binalar)
Kritik ilevli yaplar (Hastaneler, Rafineriler vb)
Sismik zolatrler
Gvenlik ilevli kritik yaplar (Nkleer, Savunma binalar)

15/46
ehirdeki Binalar
Pekok yap bir sonraki nemli bir depremde ya ar dzeyde

hasar grecek ya da gecektir. Mevcut yap stounun tayc
sistem elemanlar kontrolsuz bir ekilde ar deformasyonlara
urayacaktr.
Byk Deprem
Gme
100
200
Yl
300
400

16/46
Aktif/Pasif enerji snmleyiciler ve sismik izolatrler gibi yeni

teknolojilerle tasarlanm snrl saydaki binada snrl dzeyde
yapsal sorun beklenmekle birlikte, bu ekilde tasarlanm
pekok binann deprem performansnn gayet iyi olaca tahmin
Byk Deprem
edilmektedir.
ehirdeki Binalar

100
200
Yl
300
400

17/46
Yapsal Hasar ya da Onarm Maliyeti
Yer Hareketi Dzeyi- Yapsal Hasar ya da

Onarm Maliyeti likisi
Yap Tayc Sistemi
Sismik
zolatrl
Yaplar
Kk
18/46
Deiik Trden Yaplarn Olas Snm Oranlar
Pasif
Kontroll
Yaplar
Snek
ereveli
Yaplar
Snm () %
elik ereve (kaynakl)
2~5
elik ereve (bulonlu)
5~10
Betonarme ereve (dolgu duvar varl, tipi,

ereve elemanlarna balant detay...)
5~10
Yma/kargir duvarl yaplar
10
Ahap yaplar
15
ok Byk
Yer Hareketi Dzeyi
19/46
Yaplar Depreme Kar Koruyan

leri Sistemler
Gereke: Histeretik davranlar
betonarme, elik, yma gibi
sistemlerden daha doru tahmin
edilebiliyor ve hasar kontrol altna
alnyor.

20/46
Yap periyodunun uzamas

yerdeitirmelerin artmasna neden
olmaktadr. Snmn artmasnn olumlu
etkisi vardr.
Bitiik dzendeki yaplarda uygulama
gl... Yksek yaplar?
Sismik zolasyon
Elastomer Mesnet
Yksek/dk Snml Kauuk Mes.
Kurun ekirdekli Kauuk Mesnet
Srtnmeli Sarka Mesnet
.....
lk sismik izolatrl bina 30 yl nce
Tokyoda ina edildi. 2 katl bu binann
6 adet kauuk izolatr bulunmaktadr.
Bundan sonra Japonyada 3000 adet
izolatrl bina tasarland ve
ina edildi.
Ginza,
Tokyo
=30-50cm
boluk!

21/46
Temel, bodrum kat, ara kat ya da

at kolonlar zerine konulan
dey yk kapasitesi yksek,
yatay yk kapasitesi dk
elemanlardr.
Yatay rijitlikleri az olduundan
yap periyodu uzamaktadr.
Katlar aras yerdeitirme
oranlarna ve kat ivmelerindeki
azalmalara ok katklar var.

22/46
rnekler:
Sismik zolatrlerin Histeretik Davran
23/46
Teknoloji gelitirmede ve kullanmda nc lkeler:
zolatr Deney Dzenei (UB)

24/46
Yksek Snml Kauuk Mesnetler (HDRB)
ABD
Japonya
Yeni Zelanda
talya
...
zellikle nemli ve byk yaplarda kullanma ncelik veriliyor.
Trkiyede bina ve kprlerde birka rnei var. Zamanla
artmas bekleniyor. (nem katsays yksek, I=1.4-1.5, binalar)
Dk maliyetli izolasyon sistemlerinin gelitirilmesi iin
almalar devam ediyor. zellikle in, ili, Endonezyada...
Bylece, konutlar iin de kullanmn yaygnlatrlmas
amalanyor.
Daire ya da kare/dikdrtgen
olabilir.
Tabakalar arasnda ince elik
plakalar kullanlyor.
Snm %1015 civarnda...
Hesaplarda kullanlmak zere
ynetmelik spektrumu izolatr
snm oranna gre
deitirilmelidir.
Az ya da orta ykseklikteki
binalar iin (ok esnek
olmayan) daha uygun.

25/46
26/46
Srtnmeli Sarka Tr zolatrler
Kurun ekirdekli Kauuk zolatr
Yksek snml kauuk izolatr gibi retilirler.

Orta blmlerinde kurun ekirdek bulunur. ekirdek izolatrn enerji
tketme zelliini arttrr.
%1020 civarnda snm oranlarna sahiptirler.
Yksek snml kauuk izolatrler gibi yalanma ve scaklktan
etkilenirler.
nemli bir deprem sonras deitirilmeleri gerekir.
ABDde en ok kullanlan izolatrlerden biridir.
zolatrler, uzun dnem performanslarn korumalar gerekiyor.
(Mekanik zelliklerinin zamanla bozulmamas...)
27/46
Srtnmeli Sarka Tr zolatrlerin Modellenmesi:

Ters sarka gibi altklarndan yapnn periyodu ktleden bamsz

olarak izolatrn erilik yarapna gre deiir.
zolatr periyodu erilik yarapna bal olarak seilir.
Periyodlar T=(1~5)s aralnda, dinamik srtnme %(2~12), efektif
snm %(10 ~ 40) aralnda olabilmektedir.
14000ton dey yk ve 150cm deplasman kapasitesine kadar
retilebilmektedir. 900t civarnda bir ekme kapasitesi vardr.
Kauuk esasl izolatrlerin
en byk rakibidir.
28/46
l Srtnmeli Sarka Tr zolatr:
Rzgr yklerinde ve
kk depremlerde
ncelikle iteki
sistemde hareket
meydana gelmekte,
tasarm depreminde ise
izolatr ekildeki gibi
alarak gereken
deplasman istemini
salamaktadr.

29/46
30/46
Japonyada Enerji Snmleyiciler:
Elastomerik zolatr
styap ve temel
arasnda yatay rijitlii az
elemanlar yerletiriliyor.
zolasyon sistemi gerekli
yatay esneklii salyor
ve yerdeitirmeler bu
izolasyon sisteminin
olduu kotta
younlayor.
RBB
zolatrsz Yap
Kurun
zolatr
zolatrl Yap
PTFE (Teflon)
Metalik/elik zolatr
lk mod yalnzca
izolatrn baskn olduu
bir mod olup st yap
neredeyse rijit olarak
telenir. Yksek
modlarn katks yoktur.

31/46
Dier Enerji Snmleyiciler

32/46
Dier Enerji Snmleyiciler:
Viskoz snmleyiciler:
Ya snmleyiciler:
Elips ve dikdrtgenden biraraya gelen histeretik davran gsterirler.

Silikon sv ile snmleyici kuvveti oluur. Panel, kutu ya da silindirik
konfigrasyonlarda snmleyiciler retiliyor.
Elips eklinde histeretik davran gsterirler. Kullanlan ya ile

snmleyici kuvveti oluur. Genelde tp/silindirik konfigrasyonlarda
retiliyor.


33/46
34/46
Viskoelastik snmleyiciler:
Metalik (elik vb) snmleyiciler:
Eik elips eklinde histeretik davran gsterirler. Baz malzemelerde

yksek deformasyonlarda iki dorulu (bi-linear) histeretik eri elde
edilebilir. Silikon vb malzeme kullanlabilir. ok deiik
konfigrasyonlarda snmleyiciler retiliyor.
ki dorulu histeretik davran gsterirler. Srtnmeli yzeyler de

kullanlabiliyor. Akma ya da kayma ile elasto-plastik davran elde
ediliyor. Genelde panel konfigrasyonlarda retiliyor. Maliyeti en
uygun olan snmleyicidir.

35/46

36/46
Pall srtnme
snmleyicileri
rnekler:
Yaplarda Uygulanma Biimleri


37/46
38/46
Burkulmas nlenmi aprazlar (B):

Bir tr metalik snmleyicilerdir.
Mant ok basit olmasna karn ciddi
bir teknolojik altyaps vardr. Ama,
ekme ve basnta benzer eksenel
dayanm ve dolu histeretik davran
elde etmektir.
Numuneler ve u
balant levhalar
lk reticiler: Japonya, ABD,

Tayvan, inTrkiye (T) ...

39/46
elik ve alternatif ekirdekli ve u birleimli

Bler tasarland, retildi. retilen
Bler T Yap ve Deprem Mhendislii
Laboratuvarnda test edilmektedir.

40/46
rnek Bina (B):

stanbul
2 Deprem Blgesi
Z2
3 Kat (Z+1+2)
R=8 (!)
I=1.4


10
rnek Bina (B):
41/46
42/46
rnek Bina (B):
B, C
(B+elik ereve)
Zemin Kat Plan

D
(BA+elik ereve)
A
(BA+elik ereve)

43/46

44/46
Sonular:
Geleneksel yapm sistemleriyle ina edilen yaplarda tasarm
depreminde nemli yapsal hasarlar olabilir.
Yapsal hasarlar kontrol altna almak zere enerji
snmleyicilerden yararlanlmas zellikle nem katsays
yksek ve kritik binalarda giderek artacaktr.
Kprlerde de deiik amalar iin snmleyicilerden
yararlanlmaktadr.
Maliyeti dk snmleyicilerin gelitirilmesi her zaman bir
gereksinim olacaktr.
Kaynaklar
DIS
EPS
RJ Watson
Mageba
Emke
Star Seismic
A. Wada, Lecture Notes
K. Kasai Laboratory Publications
Weir
Steel Construction, Today&Tomorrow
Snmleyicilerin kullanlmas sanld kadar maliyetli

olmayabilir.
En etkin snmleyici tipinin seimi yapnn durumuna gre
farkllk gsterir. Bunun iin alternatifli bir n alma yaplmas
kanlmazdr.

11
45/46
46/46
Teekkrler
n.Yk.Mh. mer Yaln (Bro stanbul)
n.Yk.Mh. zkan Yaln (Bro stanbul)
n.Mh. Sekin etinkaya (Bro stanbul, Arup)
Teekkrler!
SORULAR?
n.Yk.Mh. Tun Tibet Akba (Arup)

n.Yk.Mh. Cem Haydarolu (Arup)
Dr.Fatih Stc (T)
n.Yk.Mh.idem Avc Karata (NK)


12

Enerji Sönümleyici Sistemler PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Enerji Sönümleyici Sistemler PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Enerji Sönümleyici Sistemler PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Prof.Dr.Ouz Cem elik

zellikle 13 Mart 1992 Erzincan depreminden sonra yapsal

T Mimarlk Fakltesi, Yap Statii ve Betonarme Birimi

Bu almalar inaat sektrnde faaliyet gsteren tasarm ve

DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMINDA

Glendirme almalarnn ounluu betonarme sistemler

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Son Depremlerde Gzlenen Yapsal Sorunlar

Tmden gme (yetersiz rijitlik)

Btn bunlar iinde, pek ok snek olmayan, perdesiz

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

(70li yllarda uygun olduu

Tarihi yma/kargir yaplarn

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Tarihi yapda elik

elik elemanlarla glendirme rnekleri:

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Dayanma Gre Tasarm:

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

stem (Talep) Kapasite

Yerdeitirmelere Gre Tasarm:

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Bina sahipleri, doal olarak, yalnzca kendi binalarnn depreme

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

yimser insanlar kendi mrlerinde byle bir depreme olaslk

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Katlar aras greli yerdeitirmelerin ve kat ivmelerinin ayn

Yapsal olmayan yaygn

Ara sra (72 yl)

zm: Daha esnek,

Konutlar, iyerleri vb olaan ilevli yaplar

Ek sorun: Yksek kat

Kritik ilevli yaplar (Hastaneler, Rafineriler vb)

Gvenlik ilevli kritik yaplar (Nkleer, Savunma binalar)

Pekok yap bir sonraki nemli bir depremde ya ar dzeyde

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Aktif/Pasif enerji snmleyiciler ve sismik izolatrler gibi yeni

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Prof.Dr.Ouz Cem elik

Depreme Dayankl Yap Tasarmnda Enerji Snmleyici Sistemler

Yapsal Hasar ya da Onarm Maliyeti

Yer Hareketi Dzeyi- Yapsal Hasar ya da

Yap Tayc Sistemi