BEYAZ GECELER

UYSAL KIZ
Beyaz Geceler ve Uysal Kz adl yaptlar Sn.Mehmet zgl'n
izniyle baslmtr.
Yayna hazrlayan : Egemen Berkz
Dizgi : Yeni Gn Haber Ajans Basn ve Yaynclk A..
Bask : ada Matbaaclk Yaynclk Ltd. ti.
Austos 1999
FYODOR DOSTOYEVSK
BEYAZ GECELER
UYSAL KIZ
Rusadan eviren:
Mehmet ZGL
BEYAZ GECELER*

Yoksa o, bir anlk da olsa, senin gnlne

Yakn olsun diye mi yaratld?
van Turgenyev
BRNC GECE
Sevgili okuyucum, o ylesine gzel bir geceydi ki, bylesini
ancak genliimizde grebiliriz! Gkyznn aydnlna,
yldzlarn parlaklna bakp bakp da, "Byle bir gn
altnda insan nasl olur da fke duyar, hrnlaabilir?" diye
dnrsnz. Ama bu dnce de genler iindir, sevgili
okuyucum, hem de ok genler iin. Dilerim, sizin de gnlnz
uzun sre gen kalsn.
Hrnlardan, fkeli insanlardan sz almken btn o gnk
uysallm anmsamadan edemeyeceim. Sabahn ilk saatlerinde
bunaltc, tuhaf bir can sknts doldurmutu yreimi. Benim
gibi yalnz bir adam, herkes terk ediyormu, herkes benden
kayormu gibi bir duygu vard iimde. "Herkes"le kimleri
kast ettiimi sormak hakknzdr. nk nerdeyse, sekiz
yldr, yaadm u Petersburg kentinde bir tane bile tandk
edinemedim. Ama tandk benim neyime? Zaten Petersburg'u
batan baa tanrm, onun iin btn kent kalkp, yazla
gidince hakl olarak herkesin beni terk ettiini dnmeye
baladm. Yalnz bama kaldm grnce de, byk bir
korkuya kaplarak gn neye uradm anlamadan, kentin
sokaklarnda dolatm durdum. Neva Caddesi'ne, parka, deniz
kysna, daha nereye gittiysem hibir yerde, btn bir yl

hep ayn saatte grmeye altm kimselerin tekini bile

gremedim. Onlar beni elbet bilmezler, ama ben onlar tanrm,
hem de yakndan tanrm, hepsinin de yz hatrmdadr.
Onlarn sevinci benim sevincim, onlarn znts benim
zntmdr. Tanr'nn her gn ayn saatte Fontanka'da
rasladm ufak tefek bir ihtiyarla da nerdeyse ahbaplk
peydahladm. Grkemli, dalgn bir grn olan bu ihtiyar,
sol elini sallayarak hep kendi kendine bir eyler mrldanr;
sa elindeyse, sap altn kaplamal, boum boum, uzun bir
baston vardr. Adamcaz beni fark etmeye bile balad, her
raslamada bana kar bir ilgi gsteriyor. Beni ayn saatte
Fontanka'daki yerimde grmese neesinin kaacana kalbm
basarm. Onun iindir ki, kar karya geldiimiz sralar,
ikimizin de keyfi yerindeyse, birbirimize selam verecekmi
gibi bir havaya giriyoruz. Geenlerde iki gn birbirimizi
grmeyip de nc gn karlatmz zaman az kalsn elimizi
apkalarmza atyorduk; neyse ki tam zamannda aklmz
bamza geldi de ellerimizi indirdik, birbirimizi szerek
getik.
Evlerle de aram iyidir. Gezinirken birbiri ardndan nme
kp btn pencereleriyle bana bakarak kimisi, "Merhaba!
Naslsnz? Eh, ben ok kr iyiyim, maysta zerime bir kat
daha kacaklar", kimisi; "Ee, naslsnz bakalm? Yarn beni
onaryorlar", kimisi de, "Dn az kalsn yanyordum. yle
korktum ki!" vb. der gibidirler. Aralarnda sevdiklerim
vardr, kimisini olduka yakndan tanrm, bir tanesi de
nmzdeki yaz kendisini mimara tedavi ettirecek. Tedavi
olurken, Tanr esirgeye, bana bir ey gelmesin diye her gn
urayacam oraya. Hele gzelim pembe bir evin yksn hi
unutamam. Tatan yaplm, ufack, sevimli bir evceizdi bu;
hantal komularna bakp bbrlenmesini, bana bakarken de
yznn glmesini grdke ona kar iim smscak olurdu.
Geen hafta yanndan geerken bam kaldrr kaldrmaz; "Beni
sarya boyadlar!" diye ackl bir ses iittim. Bir de baktm
ki, ne greyim!.. Haydutlar! Barbarlar! Ne stun brakmlar,
ne sundurma; hepsini kanarya sarsna boyamlar! Kanm
beynime srad. in mparatorluu rengine boyanarak
irkinletirilen zavall dostuma bakmaya dayanamayacam iin
o gnden beri de semtine uramyorum.
te, okuyucum, Petersburg'u ne kadar yakndan tandm
artk anlam bulunuyorsunuz.
Nedenini ortaya karncaya kadar bir tedirginliin gndr
iimi kemirdiini yukarda sylemitim. Sokakta canm
sklyor, "O yok, bu yok, teki ne cehenneme gitti!" diye
evde kendimi yiyordum. Tam iki gece; "Benim neyim eksik?
Burada niin rahat edemiyorum?" diye odamda kvrandm durdum.
sten kararm, yeil badanal duvarlara, Matriyona'nn
baaryla rettii rmcek alaryla kaplanm tavana akn
akn baktm. "Yoksa btn skntmn nedeni bunlar m?" diye
sandalyeleri gzden geirdim. (nk bir sandalye bile akam

braktm biimde durmuyorsa sinir olurum.) Pencereye gz

gezdirdim; hepsi bouna... im bir trl rahat etmedi! Hatta
Matriyona'y ararak, rmceklerden, her zamanki
pasakllndan dolay kendisini fazla zmeden azarladm.
Kadn tuhaf tuhaf baktktan sonra ekti gitti, rmceklerse
yerlerinde hl sapasalam duruyorlar.
En sonunda bu sabah iin iyzn anlayabildim. yle ya,
herkes benden kap yazla kapa atyordu. (Bu baya
anlatmndan dolay zr dilerim, u anda yksek slubun hi
sras deil.) nk Petersburg'da herkes ya yazlklarna
gitmiti, ya da yeni gidiyordu. nk sokakta her araba
kiralayan kerli ferli adam, gzmde, gnlk iini bitirdikten
sonra yazla, ailesinin yanna dnen pek sayn aile babas
grnmne brnyordu. nk karlatm yayalarn: "Biz
buraya yle bir uradk, iki saat sonra yazla gideceiz"
diyen kibirli bir havas vard. Kar gibi beyaz ince
parmaklaryla pencereye vurduktan sonra, gzel bir kz, ban
dar kararak, elinde sakslarla iek satan iekiyi
armaya grsn. Hemen o anda bu ieklerin, zevkini karmak
iin deil de, ok gemeden yazla tanacaklar, iekleri
de yanlarnda gtrecekleri iin satn alndn dnmeye
balyordum. Bu kadarla da kalmayp bu yeni, zel kefimde
byk baarlar elde etmeye baladm. Kimin, ne eit yazlkta
kaldn bir bakta yanlmadan anlyordum. Kamenni
Mahallesi'nde, Aptekarski Adalar'nda ya da Peterhof
Caddesi'nde oturanlar, yapmack, ince tavrlaryla, iki dirhem
bir ekirdek yazlk giyimleriyle onlar kr evlerinden kente
getiren gsterili arabalaryla gze arpyorlard. Pargolovo
ve daha ilerde oturanlar, ilk bakta insanda akl banda,
oturakl kimseler izlenimi brakyor; Krevstovski Adas'na
yaz geirmeye gelenler en akrak tavrlaryla dikkati
ekiyorlard.
Da gibi ev eyalaryla, masalarla, sandalyelerle, divanlarla,
daha bir sr vr zvrla dolu, stelik ou zaman btn
bunlarn tepesine kurulmu, efendisinin eyalarn gznn
bebei gibi saknan sska a kadnlarn bulunduu dizi dizi
yk arabalaryla, arabalarn yannda dizginleri ellerinde
tutarak yryen srclere raslasam; Neva, Fontanka zerinden
yorni Deresi'ne, adalara kadar giden, eitli ev eyalaryla
tkabasa doldurulmu kayklar grsem; bu arabalar, bu kayklar
gzmde oalyor, oalyordu. Herkes ayaklanm, harekete
gemi, kervanlar halinde yazla gyormu gibime geliyordu.
Sanki btn Petersburg boalarak yerinde ssz bir l
kalacakt. Bu durumu grdke kendi kendimden utanmaya,
gcenmeye, hznlenmeye baladm; benim ne gidecek bir yazlk
evim, ne de byle bir yere gitmem iin ortada bir neden vard.
Aslnda her yk arabasyla, fayton kiralayan efendi klkl
adamla gitmeye can atyordum, ama hibiri, evet hibiri beni
armyordu; sanki kemde unutulmutum, gerekten de herkes
iin bir yabancydm.

te bylece o kadar ok gezdim, dolatm ki, sonunda her

zamanki gibi, nerede olduumu unutarak birdenbire kendimi
kentin k kapsnda buldum. O anda iime bir sevin dalgas
yayld, admlarm sklatrarak kendimi kapnn dna
attm, ekilmi tarlalara, ayrlara doru yrdm. Artk
yorgunluk filan duymuyor, zerimden ar bir ykn kalkmakta
olduunu hissediyordum. Gelip geenlerin yznde bir glmseme
vard, neredeyse eilip selam vereceklerdi; herkes bir eylere
seviniyor, pfr pfr sigara tttryordu. Ben de ok
sevinliydim, imdiye dek bu kadar neeli olmamtm. Anszn
talya'daymm gibi, kentin ta yn arasnda bunalm bir
kentlinin yar hasta ruh haliyle hayran hayran krlar
seyrediyordum.
Baharn gelmesiyle birlikte Tanr'nn balad btn gcn
ortaya koyarak sslenen, ieklerle bezenen bizim Petersburg
krlarnda insana dokunan, ama ne olduu anlalmayan bir ey
vardr. Bazen yalnzca acyarak bazen de hi farkna
varmadmz, clz, hastalkl bir gen kz, ama bir gn,
beklemediimiz bir anda, birdenbire deierek anlalmayan bir
gzellie brnen bir kz anmsatr Petersburg krlar. Bu
kzn karsnda arm, kendinizden gemiinizdir. Elinizde
olmadan, "Hangi g bu bezgin, dnceli gzlere parlaklk
verdi? Bu km, solgun yanaklara kan nereden geldi? Bu
yumuak yz izgilerine tutkuyu kim verdi? Bu gsler neden
byle kabarp kabarp iniyor? Bu soluk yzl kza birdenbire
bu canll, dirilii, gzellii veren nedir? Kim onun
yanaklarna bu glc kondurdu? Bu hayat dolu, en akrak
kahkahalar veren kimdir?" diye sorarsnz kendi kendinize.
Gzleriniz birilerini arayarak evrenize baknrsnz. Ve bir
anda her eyi anlarsnz. Ama o an hemen geer; belki de
ertesi gn gene ayn dalgn bakla, ayn solgun yzle,
hareketlerdeki ayn rkeklikle, bezginlikle, hatta bir anlk
taknlndan dolay duyduu pimanlkla, ayn tasayla, ayn
hznle karlarsnz. Bu bir anda gelip geen gzelliin
neden byle ksa mrl olduunu ve artk bir daha
dnmeyeceini iiniz burkularak dnr, sevmeye bile vakit
bulamadnz bu aldatc, bir ie yaramaz gzellie ta
derinden krlrsnz...
O gnn gecesi gndznden daha iyi geti.
Krlardan kente ok ge dnmtm, eve yaklatm srada saat
10'u gsteriyordu. Eve giden yol kanaln kysndan geer, bu
saatte burada in cin top oynar. Ne yalan syleyeyim, kentin
uzak bir semtinde oturuyorum. Yrrken bir yandan da ark
sylyordum, nk mutlu olduum zamanlar kendi kendime bir
eyler mrldanrm. Hibir dostu, arkada olmayan, sevinli
anlarnda sevincini kimselerle paylaamayan herkes ayn eyi
yapmaz m? Birden beklemdiim bir ey kt karma.
Rhtmn korkuluklar ve korkuluklara yaslanm duran bir gen
kz vard nmde; dirseklerini demirlerin stne dayam,
gzleri kanaln bulank sularnda, ylece dalmt. zerinde

yosmalara yarar siyah bir manto, banda da ho bir apka

vard. "Yzde yz esmerdir bu kz", diye dndm. Ayak
seslerimi iitmemiti, soluumu tutup yreim kt kt atarak
yanndan getiim halde dnp bakmad bile. "Tuhaf, ne kadar
da dalm" demeye kalmad, kzn bouk hkrklarn iiterek
yerimde donakaldm. Evet, yanlmamtm, alyordu. te bir
daha, bir daha hkrd. Yreim acdan burkularak, "Aman
Tanrm!" diye haykrdm. Kadnlara kar ne denli rkek
olursam olaym, bambaka bir durumdu bu. Hemen ona doru dnp
tam "Hanmefendi!" diye konumaya balayacaktm ki, bu szn
Rus yksek sosyetesini anlatan romanlarda binlerce kez
kullanldn anmsayarak dilimi tuttum. Ben syleyeceim
szleri ararken kz kendine geldi, toparlanp evresine
baknd, ban nne eerek ky boyunca nmden szld
gitti. Ben de hemen peine takldm. O bunun farkna vararak
kydan ayrlp yolun br yanna, kar kaldrma geti.
Dorusu sokan o yanna gemeyi gze alamamtm. Yakalanm
bir kuun yrei gibi arpyordu yreim. Ama o srada geen
bir olay yetiti yardmma.
Kar kaldrmda, yabanc kadnn biraz gerisinde, frak giymi
oturakl bir adam belirdi, ama adamn yry hi de oturakl
deildi; ikide bir duvara dayanarak sallana sallana
srkleniyordu. Geceleyin birilerinin yanna yaklap da
kendisine satamaya kalkmasndan korkan btn kzlar gibi,
bu kz da, olanca rkekliiyle, yayndan boanm ok hzyla
koturuyordu. Eer ansm yardm etmemi olsa da yalpalayan
adam birtakm atak hareketlere girimeseydi, kza hibir zaman
yetiemezdim. Adamn bir anda ileri doru atlmasyla,
burnunun dorusuna kzn arkasndan seirtmesi bir oldu. Kz
frtna gibi gidiyordu. Ayakta zor duran adamsa onun peini
brakmak niyetinde deildi. Aray gitgide kapatan herif iin,
"Ha yetiti, ha yetiecek!" dememe kalmad, gen kz bir
lk att. karken yanma alm olduum boumlu bastonumdan
dolay Tanr'ya ne kadar kretsem azdr. Kendimi bir anda
kar kaldrmda buldum. in sarpa sardn anlayan belal
herif, bana gelecekleri bir anda kavram olacak ki,
azndan tek sz kmadan geride kald. Ancak aramz bir hayli
aldktan sonra herif birtakm hatr saylr szcklerle
itirazn bildiriyor olmalyd. Neyse ki syledikleri bize
kadar ulamyordu.
- Koluma girin, dedim kza. Artk satamay gze alamaz.
Korkudan, heyecandan titreyen kolunu bana verdi. Ey, belal
adam! O anda sana ne kadar dua etsem azdr. Gz ucuyla yle
bir baktm kza, tatl bir esmer gzeliydi. Yanlmamtm.
Deminki korkudan m desem, yoksa daha nceki zntden mi,
kara kirpiklerinde hl gzyalar parlyordu. Ama dudaklarna
bir glmseme yaylmt. O da bana kaamakl bir bakla
bakt, sonra kzararak ban ne edi.
- O zaman beni banzdan savdnz da bakn ite neler oldu!
Demin yannzda dursam bunlarn hibiri gelmezdi banza,

dedim.
- Ama sizi tanmyordum ki... Sizi de onlardan biri sandm.
- Peki, imdi tanyor musunuz?
- Biraz... ey, titriyorsunuz. Neden yle?
Kzn gzellii yannda bir de zeki olmas pek houma
gitmiti.
- Demek, ilk grte farkna vardnz! Evet, kimin yannda
olduunuzu hemen anladnz. Kadnlara kar ekingen olduum,
heyecanlandm ve de en azndan sizin o adamdan korktuunuz
kadar korktuum bir gerek... Hl ekingenliim gemedi.
Dte gibiyim, bir kadnla konuacam dmde bile grsem
inanmazdm.
- Nasl! Siz ne diyorsunuz!
- Evet, yle. Eer elim titriyorsa, bunun nedeni, sizinki gibi
gzel, kk bir elin imdiye dek kolumu byle sarmam
olmasdr. Kadnlardan iyice uzaklatm, daha dorusu
kadnlara hi alk deilim. Yalnz yaayan bir adamm ben...
Sizlerle nasl konuulacan bile bilmem. imdi de
bilmiyorum. Sakn aptalca bir sz sylemi olmayaym?
ekinmeden bildirin. Korkmayn, darlmam...
- Hayr, szlerinizde bir samalk gremiyorum, stelik gzel
konuuyorsunuz. Size kar ak yrekli olmam istiyorsanz,
hemen belirteyim ki, byle bir ekingenlik kadnlarn houna
bile gider. Hatta daha fazlasn isterseniz, bu benim de
houma gidiyor ve evime kadar yanmda yrmenize izin
veriyorum.
Sevinten soluum kesilecek gibiydi.
- Anlalan, siz bende korkunun zerresini brakmayacaksnz, o
zaman da btn arelerime elveda.
- areleriniz mi? Ne aresi? te bu ok kt!
- zr dilerim, azmdan kat. Ama u anda sizden bir dilekte
bulunmamam benden nasl istersiniz?
- Beenilmek dilei mi?
- yle, yle ya... Ne olur, benim nasl biri olduumu anlamaya
aln. te, neredeyse yirmi alt yam dolduracam, hl
insan iine km deilim. Byle olunca, nasl gzel
konuabilir, nasl szckleri yerli yerinde kullanabilirim?
Her eyi olduu gibi sylemek en iyisi... Yreim uramda
konuurken ben susamam... Neyse, bunun nemi yok... nanr
msnz, daha hibir kadnla tanmadm. Evet, hibir
kadnla... Bir gn gelip bir kadn tanyacam kurar dururum
hep. Bu biimde ka kez k olduumu bilir misiniz?
- Nasl olur? Kime?
- Hi kimseye... dealimdeki kadna, dmde grdm
yzlere... Ben hayalimde romanlar yaratrm. Ah, siz beni
bilmezsiniz! Bunlar hi kadn tanmadan olmaz, ama siz benim
hangi kadnlar tandm sormayn! Tandm btn kadnlar,
birka ev sahibesinden bakas olmad! Hem de ylelerine
attm ki... Size bir ey sylesem glersiniz. Birka kez
sokakta kibar bir kadnla konumay geirdim aklmdan.

Doaldr ki bu konumalar sadelik iinde, ekine ekine,

saygl ve iim ateten yanarak yaplacakt. Ona yalnzlktan
kahrolduumu, hibir kadnla tanmadm anlatarak beni
yanndan uzaklatrmamasn isteyecek; benim gibi umutsuz bir
erkein dileini reddetmesinin kadnn anna yakmayacan
syleyecektim. Ondan btn dileim, bana kardee syleyecei
tatl iki szck, evet iki szck olacakt. Azm aar amaz
beni kovmamasn, szlerime inanarak dinlemesini, can isterse
sylediklerime glebileceini, bana yant vermesini, iki sz,
yalnzca iki sz sylemesini, ondan sonra da bir daha
grmeyeceimizi bildirecektim. Bakn glyorsunuz... Zaten
ben de bunun iin anlatyorum...
- Darlmayn ama kendi kendinizin dman olduunuz iin
glyorum. Deneseydiniz, sokakta bile bir kadnla tanmay
becerirdiniz. Sadelik kadnlarn houna gider. Aptal deilse
ya da bir eye can ok sklmamsa, yrek tayan her kadn
sizin byle ekine ekine istediiniz iki ift sz
esirgemezdi sizden... Gene de siz benim sylediklerime
bakmayn. Kim bilir, sizi deli filan da sanabilirler. Ben
demin kendi dndklerimi syledim. nk yeryznde
insanlarn nasl yaadklarn bilirim, ok ey grdm
geirdim!..
- Oh, ok teekkr ederim! Benim iin ne byk bir iyilik
yaptnz bilemezsiniz!
- Peki, peki! Syleyin bakalm, benim... Nasl syleyeyim,
dostlua ve ilgiye deer bir kz olduumu nerden anladnz?
Niin bana yaklamaya karar verdiniz?
- Niin mi? nk yalnzdnz, o adamn gz dnmt, stelik
geceydi. Bunun benim ynmden bir grev olduunu kabul edin...
- Ama hayr, daha nce, yolun kar kaldrmnda... Daha orada
bana yaklamak istemitiniz, yle deil mi?
- Orada, kar kaldrmda m? Nasl yant vereceimi
bilemiyorum dorusu. Korkuyorum... Biliyor musunuz, bugn ok
mutluydum. Durmadan gezdim, ark syledim. Kentin dna,
krlara yrdm. imdiye dek byle mutlu dakikalar yaamadm.
Siz... ama belki de bana yle geldi... anmsattm iin zr
dilerim, alyormusunuz gibi bir ses iittim. Bense, bense
dayanamadm... Yreim ezildi... Oh Tanrm! Size kar bir
yaknlk duymu olamaz mym? Size kardeinizmiim gibi
acmakla su mu iledim?.. Acma sznden dolay balayn
beni... Neyse, elimde olmadan size yaklamak istedimse... Bana
gcendiniz mi yoksa?..
Gen kz gzlerini yere indirip kolumu skarak;
- Yeter, brakn imdi bunlar, dedi. Sz bu konuya
getirdiim iin ben suluyum, ama hakknzda yanlmadm iin
de kvanlym... Eh, eve geldik. urada ara sokaa sapacam.
Evim iki adm tede... Hoa kaln. Teekkr ederim...
- Demek birbirimizi bir daha gremeyeceiz!.. Her ey bylece
bitecek mi?
Kz glmeye balad.

- Gryorsunuz ya! Balangta iki szck istiyordunuz,

imdiyse... Bununla birlikte hibir ey syleyemem... Belki
gene grrz...
- Yarn buraya geleceim. Beni balayn, bunu sizden
istiyorum...
- ok sabrszsnz. stelik, hani nerdeyse buyurgan bir
tavrnz var...
- Bir dakika dinleyin beni, diye szn kestim. zr dilerim,
belki azmdan gene tuhaf szler karacam... Demek
istediim u ki, yarn buraya gelmeden edemem. Ben hayalcinin
biriyim; hayatmda yaanm olaylar o kadar az, birlikte
geirdiimiz u dakikalar o kadar seyrek raslanan cinsten ki,
hayalimde bu anlar birok kez tekrarlamamak elimde deil.
Sizi btn bir gece, btn bir hafta, btn bir yl hayal
edeceim. Yarn buraya, hem de tam buraya, tam bu saatte
geleceim; bugn olanlar anmsadka kendimi mutlu
hissedeceim. Petersburg'da byle bir iki yerim var. Bir
keresinde, gemi gnleri anmsayarak sizin gibi alamaya
baladm. Kim bilir, belki siz de on dakika kadar nce byle
bir an yznden alyordunuz... Affedersiniz, gene kendimi
unuttum, belki de bir zamanlar burada mutlu dakikalar
geirmitiniz...
- Peki, belki ben de yarn saat 10'da gelirim. Ne yapaym,
sizi krmak elimden gelmiyor. Zaten burada bulunmam gerek.
Sakn randevu verdiimi dnmeyin, burada bulunmak kendim
iin gerekli. yleyse, yleyse sizin de gelmenizin hibir
sakncas olmadn syleyebilirim. Sonra belki bugnk gibi
tatsz olaylar da kabilir; neyse, bunu hesaba katmayn...
Diyeceim u ki, birka kelime konumak iin sizi grmek
isterim. Ama bunun iin sakn hakkmda kt yargya varmayn,
byle herkese kolayca randevu verdiimi filan da aklnza
getirmeyin... Size bu randevuyu vermezdim, eer... Neyse bu
gizimi amayacam! Yalnzca bir koulum var...
Ben cokunlukla haykrdm:
- Koulunuz mu var! Ben hepsine, hepsine razym. stediiniz
her eyi yapmaya hazrm. Sz veriyorum, size kar saygl
olacam, her istediinizi yapacam... Beni artk
tanyorsunuz.
Kz glyordu.
- te sizi tandm iin yarn buraya aryorum ya... Sizi
ok iyi tanyorum. Tekrar anmsatyorum, koulumu
unutmayacaksnz. Ne olur, ltfen imdi syleyeceimi yapn,
size btn itenliimle bildiririm: Sakn bana k olmayn.
nann bana, byle bir ey mmkn deil. Dostlua gelince,
hazrm; ite elimi uzatyorum... Ama sevmek olmaz, asla
olmaz!
Kzn kck elini yakaladm.
- Yemin ederim!
- Yeminin gerei yok. Barut gibi parlayacanz biliyorum.
Bunlar sylediim iin kusuruma bakmayn. Ah, benim de ne

kadar yalnz olduumu bir bilseniz! Ne iki sz edecek, ne de

akl danacak bir kimsem var. Sokakta ahbap arayacak deilim
ya. Ama siz bakasnz. Sanki yirmi yldr arkadamz gibi
tanyorum sizi... Sznz tutacaksnz, deil mi?
- Greceksiniz. Ama bu koca gn nasl edip de bitirmeli!
- Gzel gzel uyuyun, size gvendiimi de aklnzdan
karmayn. yi geceler! Deminki sznz ok houma gitti:
nsan her duygusunun, hatta kardee yaknlnn hesabn
vermek zorunda deildir. Biliyor musunuz, siz bunlar
sylediiniz zaman size gvenebileceimi hemen anladm.
- Hangi bakmdan? Ne olur, syleyin?
- Hadi, hoa kaln. Bu konu imdilik sakl kalsn. stelik
sizin iin daha da iyidir, bylece romana benzeyecek. Yarn
belki sylerim, belki de gizli kalr... nce sizinle konumak,
sizi ok daha iyi tanmak isterim...
- Yarn kendimden sz edeceim. Ne kadar tuhaf! Sanki bir
mucize iindeyim... Tanrm, nerede olduumu bile bilmiyorum.
Bana bir baka kadnn yapabilecei gibi, beni ta batan
yannzdan uzaklatrmadnz iin kzyor musunuz kendinize?
Dorusunu syleyin! ki dakikada beni mutlu bir insan
yaptnz. Evet, yaad srece mutlu olacak bir kii... Belki
de beni kendimle uzlatrdnz, btn kukularm aydnla
kavuturdunuz... yle anlarm oldu ki... Neyse, neyse, yarn
anlatrm. Yarn her eyi reneceksiniz.
- Peki, kabul, nce siz balayacaksnz.
- Olur.
- Hoa kaln!
- Gle gle!
Ayrldk. Btn gece dolatm, eve dnmeye bir trl karar
veremiyordum. ok mutluydum. Oh, yarn buluacaktk...

KNC GECE
Glerek iki elimi birden skan gen kz,
- Gryorum, gn bitirebilmisiniz, dedi.
- ki saattir buradaym, btn bir gn neler olduunu
bilmezsiniz.
- Biliyorum, biliyorum... Neyse, dnelim konuya. Buraya ne
amala geldiimi bilin bakalm! Artk dnk gibi ene almak
yok. Bundan sonra aklmz bamza toplamamz gerekiyor. Dn
olanlar uzun uzun dndm.
- Ne bakmdan aklmz bamza toplayacaz? Kendi adma buna
hazrm ben; yalnzca unu belirteyim ki, imdiye dek bu
derece aklm bamda olmamt.
- Olabilir. Birincisi, ellerimi o kadar skmayn, ok rica
ediyorum. kincisi, bugn sizi ok dndm.
- Sonra?
- Sonras, her eye yeniden balamak gerekecek, nk sizi

yeterince tanmadma karar verdim. Size kar kk bir kz

ocuu gibi, toycasna davrandm. Sonu olarak unu
syleyebilirim ki, btn bunlarn nedeni yreimin yufka
oluudur. Yani, her zaman kendi sorunlarmz zmlerken
yaptmz gibi, kendi kendimi vmemdedir btn kabahat. te
bu yzden, bu yanlm dzeltmem iin sizi inceden inceye
renmeye karar verdim. Sizi bir bakasndan soramayacama
gre de, kendinizi bana siz anlatacaksnz, neyin nesi
olduunuzu siz syleyeceksiniz. Haydi, anlatn bakalm,
kimsiniz siz? Yaamyknz bir an nce dinlemek istiyorum.
- Yaamykm m? diye haykrdm korkuyla. Bir yaamykmn
olduunu size kim syledi? Benim yle bir eyim yok...
Kz glerek szm kesti:
- Yaamyksnz olmadna gre nasl yaadnz yleyse?
- Yaammda anlatlacak ne olabilir ki! Ben kendi kendime,
yalnz yaam bir adamm. Evet, yalnz, yapayalnz... Siz
"yalnz"n ne demek olduunu bilir misiniz?
- Nasl yalnz? Yani siz kimseyi grmeden mi yaadnz?
- Hayr, yle deil. Grmesine gryorum ama yalnzm gene de.
- Kimseyle konumadnz m sylemek istiyorsunuz?
- Eh, yle saylr.
- yleyse siz ne biim bir insansnz, anlatsanza kendinizi!
Haa! Durun, anlyorum; sizin de benim gibi bir nineniz var.
Benimkinin gzleri krdr, kendimi bildim bileli beni eteinin
dibinden ayrmad, nerdeyse konumay bile unuttum. ki yl
kadar nce bir yaramazlm grd. Beni yannda
tutamayacan akl kesince eteimi eteine ilitirdi, bylece
birbirimizden hi ayrlmaz olduk. O oturur, krlne bakmadan
orap rer; ben de ya diki dikerim, ya da yksek sesle ona
kitap okurum. te byle bir yaama dzenimiz var. ki yldr
yannda, eteim eteine ineli oturuyorum...
- Aman, Tanr korusun! Ne byk talihsizlik! Ama benim byle
bir ninem yok.
- Olmadna gre niin evde oturuyorsunuz?
- Dinleyin, benim nasl bir adam olduumu renmek ister
misiniz?
- sterim ya...
- Hem de tam anlamyla?
- Evet, tam anlamyla!
- Peki yleyse, ben bir tipim.
Gen kz bir yldr ilk kez glyormu gibi kahkahayla glmeye
balad.
- Tip! Ne tipi? Siz insan glmekten atlatrsnz vallahi!
Bakn urada bir sra var, hadi oturalm. Buradan gelip geen
olmaz, bizi iitmezler. Vakit geirmeden anlatn yknz! Siz
ne derseniz deyin beni yaamyksnz olmadna
inandramazsnz. Benden gizlediiniz bir eyler var. nce tip
ne demektir, onu anlatn.
Ben de onun ocuka glmesine katlarak glmeye baladm.
- Tip mi dediniz. Tip, herkesten farkl, gln adam demektir.

Kimseye benzemeyen bir yaratl vardr. Hayalcinin anlamn

bilir misiniz?
- Hayalci mi? Bilmez olur muyum hi! Kendim de bir hayalciyim.
Ninemin yannda otururken aklma neler neler gelmez!.. Hayal
kurmaya balaynca yle dalar giderim ki, peri padiahnn
oluyla evlendiimi dndm bile olur. Hayale dalmak bazen
ok iyi eydir.
Kzn yz birden durgunlat:
- Ama her zaman deil, dedi. Hele insann dnecek eyi
olursa.
- ok gzel! Eer peri padiahnn oluyla evlenmeyi
kuruyorsanz beni ok iyi anlayacaksnz demektir. Durun
bakaym, ben daha sizin adnz bilmiyorum.
- Demek en sonunda aklnz banza geldi. Biraz ge deil mi?
- Ah, kusura bakmayn, o kadar mutluyum ki, adnz sormak
aklma bile gelmedi.
- Adm Nastenka.
- Nastenka! Hepsi o kadar m?
- O kadar! Az m geldi yoksa, siz de ne doymaz eysiniz!
- Az m dediniz? ok bile, hem de pek ok! Daha ilk
bulumamzda size Nastenka dememi istediinize gre, iyi
kalpli bir kz olmalsnz.
- yleyimdir! Eh, hadi anlatn.
- Peki, Nastenka, imdi gln ykm dinlemeye hazr olun...
Yanna oturdum, ciddi, bilgi bir tavr takndm, kitaptan
okur gibi anlatmaya baladm.
- Belki de bilmezsiniz, Nastenka, Petersburg'un benim
oturduum semtinde olduka garip eyler vardr. Btn
Petersburglular aydnlatan gne orada bir bakadr, sanki
yalnz o yerler iin smarlanm gibi apayr, yeni bir
grne brnr. Baka, zel bir kla aydnlatr oralar.
te bu kelerde yaantlar da deiiktir, sevgili Nastenka!
evrenizde kaynaan u yaantlara hi benzemez. Zamanmzn
arbal yaamndan ayr, ancak masallarda iitilen trden
bir eydir bu. Katksz hayaller ve ateli lklerle
kark... (Ne yazk ki, Nastenka, son derece aalk demeye
dilim varmyor.) Renksiz, bayat, baya bir yaam bu dediim.
- Aman Tanrm, bu ne balang byle! Bakalm, daha neler
iiteceiz?
- ok eyler iiteceksiniz Nastenka. (Bana yle geliyor ki
size Nastenka demekten hi yorulmayacam.) te bu kelerde
tip adamlar, hayalciler yaarlar. Bir hayalciyi eni konu
tantmak istersek, ona cinsiyeti olmayan yaratk da
diyebiliriz. ounlukla insan aya demeyen kuytulara
yerleir hayalci, gn ndan kayormu gibi bir hali
vardr. Kesine bu ekilii, smklbceklerin deliklerine
kamasna benzer. Daha dorusu, kaplumbaa gibi evini srtnda
tayan hayvanlar andrr. Niin acaba bu adam drt duvarn
bu kadar ok sever dersiniz? Hem de yzde yz yeile boyanm,
isten, sigara dumanndan kararm, hzn verici drt duvarn?

Zaten pek az olan dostlarndan biri onu evinde grmeye gelse,

bu tuhaf adam evine kadar gelen dostunu niin kzarp
bozararak, aknlktan eli aya dolaarak karlar? (Sonunda
olup olaca, dostlar ondan yava yava uzaklaacaktr.) Drt
duvar arasnda bir su ilemi gibi, kalp para basm gibi bir
hali vardr. Sanki bir dergiye imzasz bir mektup yazarak,
iine kendi iirlerini koymu, mektupta da, iirlerin asl
sahibi ld iin ozann bir dostu olarak dizelerinin
yaynlanmasn bir bor saydn bildirmi gibidir. Nastenka,
niin dostlaryla oturup tatl bir sohbete dalmaz tip adam?
eri girdikten sonra birdenbire neesi kaan dostuna niin
glmez, niin azndan heyecanl tek sz kmaz? Oysa bir
baka yerde olsa glp elenmeye, heyecanla konumaya,
kadnlardan sz etmeye balard. Pek yaknlarda edinilmi olan
bu dostun kendisi de niin daha ilk ziyarette -nk ikincisi
olmayacak, bir daha bu eve admn atmayacaktr- arr, ev
sahibinin allak bullak olmu suratna baktka (eer
nktecilii varsa) nkteleri aznda donup kalr? Tabii bizim
tuhaf adam iyice pusulay aracak; durumu kurtaraym,
konumay canlandraym, girginliimi ortaya koyarak kadnlar
hakknda bildiklerimi syleyeyim, bu nezaketimle de, yanlp
ziyaretime gelerek g duruma den dostuma ho grneyim
derken pot stne pot kracaktr. Niin konuk, asl astar
olmayan, ok nemli bir ii anmsayarak birdenbire apkasna
sarlp hemen ayaa frlar; pimanlk duyduunu gstermeye
alan, krd potlar dzeltmek isteyen ev sahibinin scak
el skndan kurtularak kendini dar atar? Bu dost niin
daha eikten admn dar atar atmaz kahkahay basarak,
aslnda ok iyi bir ocuk olduunu bildii bu tuhaf arkadana
bir daha uramamaya yemin eder? Bir yandan da, niin, biraz
nce konutuu bu adamn yznn biimini, fazla bir ilgisi
olmamakla birlikte, zavall bir kedi yavrusunun dvldkten
sonra suratnn ald biimle kyaslamaya kalkar. Zavall
kedicik, onu tartaklayan, korkutan her trl eziyeti yapan
ocuklarn elinden kurtulur kurtulmaz gelip karanlkta bir
sandalyenin altna sinmitir; artk orada istedii kadar
tylerini kabartp trnaklarn gsterecek, utantan biimden
biime giren yzn patileriyle ykayacak, ondan sonra da uzun
bir zaman dnyaya, insanlara, hatta sahibinin evinde ona
acyan sofrac kadnn verdii yemek artklarna bile dman
gzyle bakacaktr.
Az bir kar ak, gzlerini belerterek beni akn akn
dinleyen Nastenka buraya gelince szm kesti.
- Bir dakika! Btn bu anlattklarnzn asl nedenini bilmem
ama bana bir sr gln sorular sormanzn sebebini de
anlayamyorum. Anladm bir ey varsa, o da btn bu
servenlerin sizin banzdan gemi olmasdr.
Yzm ok ciddi bir anlatma brnmt.
- Kukusuz yle! dedim.
- Peki, siz anlatmanza devam edin. yknzn nasl biteceini

ok merak ediyorum.
- Kahramanmzn, daha dorusu benim, nk btn
anlattklarmn kahraman kendimim, ekildiim bir kede
kendi hayalimde neler yaptm m renmek istiyorsunuz,
Nastenka? Bir arkadamn beklenmedik ziyareti karsnda
neden zihnimin allak bullak olduunu mu bilmek istiyorsunuz?
Odamn kaps alr almaz niin kzararak elimin ayamn
dolatn, konuumu karlamay beceremediim iin,
konukseverlik duygumun etkisiyle, nasl yerin dibine getiimi
mi iitmek istiyorsunuz? Syleyin...
- Evet, evet! Bilmek istediim ey bu. Dinleyin, siz yknz
ok gzel anlatyorsunuz, acaba daha az gzel anlatamaz
msnz? nsan sizin kitaptan okuduunuzu sanr...
Glmemek iin kendimi zor tutarak, sert ve marur bir sesle:
- Nastenka, sevgili Nastenka, ok gzel anlatm ben de
biliyorum, dedim. Ama beni balayn, baka trl anlatamam.
Yedi mhrl bir kpn iinde bin yl hapis kaldktan sonra
mhrleri sklp dar salnan Hazreti Sleyman'n ruhunu
tayormuum gibi bir duygu iindeyim. Uzun bir ayrlktan
sonra size kavuunca (nk, Nastenka sizi oktandr
tanyorum, nk byle birini yllardr aryordum; aradm
kimse sizsiniz, karlamamz alnmza yazlm), ruhumda
birdenbire binlerce kapak ald ve imdi konuma seli halinde
boalyorum, yoksa boulurum, sevgili Nastenka. Onun iin,
Nastenka, ne olur, szm kesmeyin; beni saygyla, sonuna
kadar dinleyin. Dinlemeyecekseniz susarm.
- Peki, peki, peki! Bir daha sznz kesmeyeceim. Anlatn,
artk azmdan tek sz kmayacak.
- yleyse devam ediyorum. Dostum Nastenka, gnn bir saati var
ki, onu ok severim. Btn ilerin, grevlerin, almalarn
bittii bir saattir bu. Herkes yemek yemek, dinlenmek iin
akn akn evlerine gider. Yol boyunca akalaarak akam,
geceyi nasl geireceklerinden sz ederler. Bu saatte
kahramanmz da, -izin verirseniz Nastenka, ykm nc
ahsla anlataym, nk birinci ahsla anlatmaktan ok
utanyorum- evet kendine gre bir ii olan kahramanmz da bu
saatte herkes gibi sokaktadr. Biraz yorgun, soluk yznde
garip bir zevkin izleri grlebilir. Souk Petersburg gnde
yava yava snmekte olan grubun son klarn heyecanla
seyreder. "Seyreder" demek yalan olur, daha dorusu bu
klar iinde duyar. nk yorgun olduu ya da o srada
zihni daha ilgin eylerle urat iin evresine ayrd
zaman ister istemez pek az olacaktr. Ertesi gne kadarki can
skc ilerini bitirdii, bir okullu gibi snftan kp
oyunlarna, yaramazlklarna kavutuu iin kvanldr,
sevincinden yerinde duramaz. yle bir gz atn ona, Nastenka,
bu sevincin, bu cokunluun adamcazn sinirlerini
uyardn, hastalk derecesinde duyarl olan hayal yeteneini
hemen harekete geirdiini greceksiniz. Adam dalgndr,
dnmektedir... Onun ne dndn sanrsnz? Akam

yemeini mi? Geceyi nasl geireceini mi? Bakmakta olduu bir

eyi mi? Bir beyefendinin, gzel atlarn ektii prl prl
arabas iinde nnden geen bir bayana ho bir biimde selam
veriini mi?.. Hayr, Nastenka, onun byle eylerle ilgisi
olamaz. O imdi kendi i yaamyla dopdoludur; snen gnein
son klarnn neeyle parlay bouna deildir, bu
klardan snan yreinde binlerce duygu uyanarak ruhu
alabildiine zenginlemitir. Kahramanmz, zerinde yrd
yolun daha nce en ufak girintisi kntsyla ilgilenirken,
imdi nerdeyse bu yolun kendisinin bile farknda deildir.
"Hayal tanras" becerikli elleriyle altn kasnakl gergefini
hazrlam (sevgili Nastenka, sanrm Jukovski'yi (*)
okumusunuzdur); imdi de peri masallarnn akl almaz
dnyasnn naklarn ilemektedir. Kimbilir belki de
kahramanmz hayal tanrasnn hnerli elleriyle yedi kat
ge ykselmi, billrdan yollarn granit yaya
kaldrmlarndan evine doru yrmektedir. sterseniz onu
durdurun; nerede bulunduunu, hangi yne gittiini sorun. Size
ne bulunduu yeri, ne de gittii yn syleyebilecektir;
yapaca tek ey utancndan yz kzararak durumu kurtarmak
iin bir yalan uydurmaktr. te, yolunu aran, saygdeer,
yal bir kadn onu yaya kaldrmnn tam ortasnda durdurarak
yolu sorduu zaman, onun birdenbire irkilerek korkuyla
evresine baknmas, barmamak iin kendini zor tutmas
bundan ileri gelir. Kahramanmz, can sklarak, surat bir
kar, yoluna devam eder. O srada birok kimse ona bakarak
glmsyor, arkasndan laf atyordur; inenmemek iin
kahramanmzn nnden kaan kk bir kz ocuu da onun
dalgn glmseyiine akn akn bakarak edepsizce
glmtr. Oysa bizimki bunlarn pek farknda deildir. Ayn
hayal perisi yaramazlk olsun diye yoldaki yal kadn,
merakl yayalar, kk kz ocuunu (kahramanmz o srada
oradan gemise) Fontanka'daki dizi dizi mavnalarn zerinde
uyuyan kylleri de -sineklerin rmcek ana d gibiilemitir gergefine. Garip adam hepsini iine aktarak
kulbesine girmi, sofraya oturmu, yemeini yiyip
bitirmitir; ask suratl, kederli bir kadn olan hizmetisi
Matriyona sofray toplayp ona piposunu verdii zaman ancak
yeni yeni kendine gelerek yemeini bitirdiini anmsar, bunca
eyi nasl yaptna aar kalr. Odas karanlklara
gmlmtr; ruhunda boluk, hzn vardr. Bann iinde
frl frl dnen hayal dnyas grltsz patrtsz
yklm, geride tek iz brakmadan d gibi uup gitmitir;
artk o neyi hayal ettiini bile anmsamaz. Ama ardan ara
iini szlatan bir duygu, yreini hoplatan bir istek hayal
gcn gcklayp kamlarken belli belirsiz bir yn baka
hayali arr peinden. Ufack odasnda sessizlik hkm
srmektedir; yalnzlk, uyuukluk hayal gcn okar. Mutfakta
kahve piiren ihtiyar Matriyona'nn cezvesindeki su gibi
hayaller de yava yava kaynamaya, harekete gemeye balar.

Bu kaynama gittike hzlanr, hayalcimizin geliigzel eline

ald kitap daha nc sayfaya varmadan yere der. te
hayal dnyas yeniden canlanp kurulmutur. Yeni bir dnya.
Ba dndrc yeni bir yaam gz kamatrc renkleriyle
nnde alabildiine uzanmaktadr. Hayaller ona mutluluk
yollarn aar. enisi deiik, aldatc, tatl bir zehir!
Artk onun bizim gerek yaantmzla ii yoktur! Her eyi
tersinden gren gzlerinde sizinle ben tembel, uyuuk, bezgin
bir yaam srmekteyizdir, ona gre hepimiz aln yazmza
kskn yaamay yk sayan insanlarz. Gerekten de yle, ilk
bakta birbirimize dargnmz gibi souk, ask suratl
durmuyor muyuz, Nastenka? "Zavalllar" diye dnr hayalci
bizi grnce. Ama bir de onun nnde en canl, en gz alc,
en byleyici renklerle, snrsz bir tablo halinde alan
engin d evrenine bakn! Doal olarak en n planda da
hayalcimizin kendisi yer almaktadr. eit eit servenler,
usuz bucaksz, srkleyici hlyalar pei peine gelir. Onun
neler kurduuna gelince... Bu da dnlecek ey mi?.. Her ey
vardr onun hayallerinde... lkin tannmam, sonra da
hretin tacn giymi bir ozan olmakla ie balar. Hoffman'la
arkadal, Bartelemi gecesi, Diana Vernan, van
Vasilyevi'in Kazan kentini alrken gsterdii kahramanlk
gelir bunun peinden. Ondan sonra da Klara Moubray Evfiya
Dense, Jean Huss'un papazlar meclisinde sorguya ekilii,
Robert'te llerin dirilmesi. (Mziini anmsar msnz? Sanki
mezarlk kokusu gelir burnunuza.) Minna ile Brande, Brezina
Sava, Danton, Kleopatra e i suoi amanti, (*) Kolumna'da
kk bir ev -bu ev kendinindir- ve iinde de, benim sevgili
meleim, tpk sizin gibi azn aarak k geceleri
hayalcimizi merakla dinleyen sevimli bir yaratk...
te byle, Nastenka, tembellikten zevk alan bu adamn yannda
bizim yaamak istediimiz yaamn ne deeri olur? Ona gre biz
zavall, acnacak bir yaam srmekteyiz. Ama zaman gelince bu
acnacak yaamn bir gn iin btn hayal yllarn gzn
krpmadan verecei bunalml bir ana atacaktr, o an gelip
attnda hem de karlnda bir mutluluk, sevin beklemeden
verecektir yllarn. Hzn, pimanlk, snr tanmaz keder
onun gzn korkutmayacaktr. nk, daha o an, o korkulu an
gelip atmamtr, hayalcimiz hibir istek duymaz. Kendisini
btn isteklerin stnde grr, her ey elinin altndadr, her
eye kanksamtr... Yaamn kendi kurar, ona her an cannn
istedii biimi verir. stelik bu inanlmaz d evreni yle
kolay, yle doal bir yolla kurulur ki, d olduu aklnn
kesinden gemez! Zaten d evreninin, duygularnn
yanlmasndan doan bir serap, aldatc bir hlya olduuna
inanmak istemez; bu, onun iin gerektir, gerein ta
kendisidir.
Syler misiniz, Nastenka byle anlarda neden bu hayalcinin ii
iine smyor? Hangi g, hangi gizli g, nabzn
hzlandrp gzlerinden yalar aktyor? Niin solgun yz,

slak yanaklar cayr cayr yanarken, btn benliini cokun

bir sevin kaplyor? Neden tkenmez bir sevin ve mutluluk
iinde geen uykusuz geceler ona bir an kadar ksa geliyor?
Pencereleri afan pembe klaryla kzaran i karartc
odasnda, kahramanmz, geirdii cokulu saatlerden sonra
yorgun, hasta olarak kendini glkle yatana atar. Gzlerini
kaparken iini ezen derin bir haz duymaktadr. Petersburg
sabahlarna zg aldatc bir hayal aydnlatmaya
balamtr ierisini.
yledir, Nastenka! Dardan baknca aldanr, hayalcimizin
benliini saran tutkunun gerek olduuna inanmaya balarsnz.
Bu temelsiz hayallerde gzle grlr, elle tutular eylerin
olmadna inanmak pek de kolay deildir. Oysa hepsi
yalandr!.. Hem de ne yalan, Nastenka, ne yalan!.. Diyelim
k olmutur; sevginin btn cokusunu, bktrc
zntlerini ta iinde duymaktadr... unun yzn dndrp
dikkatlice bir bakn! lgnca hayallerinde k olduu
sevgilisinin yzn bile grmedii kimin aklna gelir,
Nastenka? Onun sevgilisini yalnzca ba dndrc
hayallerinde, bir de dlerinde grdn siz olsanz
dnebilir misiniz? Btn dnyaya bo verip bunca yl ele
ele, gnl gnle yaadklar yalan olabilir mi? Ge vakit,
ayrlma saati gelince kapal, frtnal havaya, gzyalarn
siyah kirpiklerinden kapp uuran rzgra aldrmadan
sevgilisinin gsne kapanp hngr hngr alayan kadn
kimdir yleyse? Birbirlerine gvenerek, birbirlerini
isteyerek, "bunca yl ta derinden" severek ba baa gezmeye
ktklar, terk edilmi, ssz, ykntlarla dolu yabani,
hznl bahe; yosunla kapl bahe yollar hayal miydi? Ya o
dedelerden kalma garip ev? Sevgilisi burada suratsz, yal
kocasyla iine kapank, znt dolu bir hayat sryordu.
Aklarn birbirlerinden bile gizleyen sevgililerin bu az
konuan, hrn adamdan dleri kopard. Oysa bunca zntye,
korkuya karn ok temiz, gnahsz bir aklar vard. Ama
insanlar kt dnrler, Nastenka! (Hep yledir ya.) Sonra,
yurdundan uzaklarda, le scandan kavrulan yabanc bir
gn altnda, sonsuz gzelliklerle dolu bir kentte, parlak
bir saray balosunda (saraysz da hi olmaz!) sevgilisine
raslar. Bol kla aydnlatlm, defne dallarnn sard
balkonda sevgilisi onu tanyarak yzndeki balo maskesini
atar; heyecandan titreyen sesiyle, "Artk zgrm..." diye
fsldar. Birbirine sarlan sevgililer aklarnn cokunluu
iinde ayrlk gnlerini, kederlerini, aclarn, yal
kocay, uzaktaki yurtlarnda kalan i karartc baheyi,
sknt dolu evi, son kez ptkten sonra birbirlerinin
kollarndan glkle syrlp ayrldklar sray, her eyi,
her eyi unuturlar.
Tam o srada birden kap alr, uzun boylu, salam yapl,
geveze, aklaban bir gen olan arkada eikte gzkerek sanki
bir ey olmam gibi, "imdi Pavlovsk'tan geliyorum!"

haykryla dalar ieri. Hayalcimizin tepesinden aa kaynar

sular dklr, komusunun bahesinden ald elmay cebine
sokmaya alan bir ocuun tela iinde neye uradn
arr. Oysa yal kont lm, mutluluk yollar almtr.
Bu kez de Pavlovsk'tan gelen arkada bana bela kesilir...
Cokulu konumam heyecanla keserek sustum. nk iimden bir
kahkahann patlamak zere olduunu hissediyordum. Ruhumdaki
eytan kmldamaya balamt. enem titriyor, gzlerim
buulanyor, bir yumruk gelip gelip boazm tkyordu.
Korktuum bir ey de, zeki gzlerini kocaman, kocaman aarak
beni dinleyen Nastenka'nn da ocuksu, lgn bir kahkahayla
glmesiydi. ok pimandm, epeydir iimden tamay bekleyen,
duygularn hepsini birden dar vurmakta ok ileri gittiimi
anlyordum. Oysa, beni anlayacak bir kimsenin kacan
sanmadm iin, syleyeceklerimin hepsini kitaptan okur gibi
anlatmaya karar vermitim. Ama imdi kendimi tutamayarak
bouna iimi dkmtm. Ne tuhaftr, Nastenka'dan ses
kmyordu. Biraz sonra yavaa elimi skt, rkek bir ilgiyle
sordu:
- Btn yaamnz gerekten hep byle mi geirdiniz?
- Evet, Nastenka, hep byle... Sonuna kadar da byle gidecek
gibime geliyor.
zgn bir sesle;
- Hayr olamaz! dedi. Olmamal! yleyse ben de mrm ninemin
dibinde tketeceim demektir. Dinleyin, byle yaamak ok kt
bir ey!
Duygularm daha fazla gemleyemediim iin:
- Biliyorum, Nastenka, biliyorum! diye haykrdm. En iyi
yllarm bou bouna yitirdiimi imdi her zamankinden daha
iyi anlyorum! Bunun byle olduunu yzme kar sylemesi
iin, Tanr'nn bana iyi yrekli meleimi, sizi gnderdiini
dndke zntm daha da artyor. imdi sizin yannzda
oturup sizinle konuurken gelecei dnmek ok tuhaf dorusu,
nk gelecekte beni gene yalnzlk, gene o kfl, gereksiz
yaam bekliyor. Yannzda, gerek yaamda bu denli mutlu
olduktan sonra hayal kurmak neye yarar? Beni ilk anda
reddettiiniz, hayatmda iki gece olsun yaamama olanak
saladnz iin Tanr sizden raz olsun!
Gzlerinde yalar parlayan Nastenka;
- Hayr, hayr! Artk byle olmasn! diye bard. Hemen
ayrlamayz! ki gece ok az!
- Ah, Nastenka, Nastenka! Beni kendi kendimle uzun bir sre
uzlatrdnz biliyor musunuz? Artk eskisi gibi kendim
hakknda o kadar kt dnmeyeceim. Biliyor musunuz, belki
kendimi sulu, gnah ilemi biri olarak -byle yaamak su ve
gnahtan baka nedir ki!- grmekten vazgeerim. Sakn
sylediklerimde bir abartmann bulunduunu dnmeyin! nanr
msnz, bazen yle skntl, yle bunaltc anlarm oluyor
ki, gerek bir hayat yaamaya gcmn yetmeyeceini,
gerekleri, akp giden olaylar kavramakta ok geri kaldm,

duygularmn krletiini hissediyor, kendi kendime lanet

okuyorum. Hayaller iinde geirilen gecelerden sonra
aylmann, gerek dnyaya dnmenin ne kadar korkun olduunu
bilemezsiniz. Evet, bir de evrenize bakarsnz ki, insanlar
delicesine akan hayat seli ierisinde yaayp gidiyorlar.
Ismarlama olmayan; hayal gibi, d gibi uup gitmeyen,
durmadan yenilenen, her an gen kalan, bir saati bir saatine
uymayan gerek bir yaam onlarnki. Oysa karanln,
dncenin tutsa olan hayal bktrcdr, uup gitmeye hazr
oluu yannda, aalk bir tekdzelii vardr.
Petersburglularn zerine titredikleri gnei bir anda
rtveren, gnele birlikte insanlarn gnln de karartan
bulut hayal dnyasnn efendisidir; byle skntl bir anda
kurulan hayallerin neler olduunu varn siz dnn!
Bitmez tkenmez sandnz hayaller sinirlerin srekli
gerginlii sonucu yava yava lgnlemeye, tkenmeye yz
tutar. nk baka bir yaantnz olmad iin, eski
lklerinizden, eski hayal krntlarnzdan byk bir aba
sonunda yapp attnz hayal dnyanz krlp dklmeye
hazrdr. Oysa canmz bambaka eyler eker. Hayalci, bou
bouna klleri kartrarak kz arar gibi, souyan yreini
stacak atei yakmak iin eski hayalleri arasnda bir
kvlcm arar. Yakaca ate kann tututuracak; kurduu
aldatc renkli evrende yeniden kendini bularak, gzlerinden
ya getiren zevki tadacaktr.
Gene kendime dnecek olsam, hayal kurmay nerelere
vardrdm bilemezsiniz, Nastenka. Asl astar olmad
halde, ruhumu okad iin anmsamay sevdiim eylerin eski
duygularmn -ksr, sama hayallerimin- yldnmlerini
kutluyorum artk. Hayalini kuracam bir olay yaamadma
gre, sama hayallerin hayalini yaamak kalyor geriye!
Gemite bir zamanlar kendi kendime mutlu olduum yerleri
unutmuyor, zaman zaman bu yerleri gezmekten holanyorum. Onun
iin yaadm ana gemi gnlerin tadn katmak isteiyle
kentin cadde ve sokaklarnda bir glge gibi zgn, kederli,
aylak aylak dolayorum. O srada, neler neler gelmiyor
aklma! rnein, bir yere varyorum; tam bir yl nce ayn
saatte, gene zgn dolatm anmsyorum. Eski hayallerimin
hi de i ac olmadn bildiim halde, yakama yapan
karamsar dncelerden bunaldm iin, eskiden daha iyi, daha
huzurlu olduumu; o anda gece gndz rahatm karan i
szlarnn, beni acdan kvrandran ktmserliin eskiden
baka trl olduunu dnyorum. Arada bir kendime
"Hayallerin nerede?" diye sorarm. Ama bam sallayp,
"Yllar ne abuk geiyor!" demekten baka arem olmaz. Bu kez
baka sorular gelir aklma: "Peki, yllarn ne yaptn?
Hayatnn en iyi yllarn nereye gmdn?.. Yaadn m, yoksa
yaadn m sanyorsun?" imden bir ses ykselir: "Bak
evrende her ey nasl gittike souyor? Birka yl daha
gesin, koyu bir yalnzlkla birlikte bastonuna dayanm,

titreyen bir yallkla kar karya geleceksin. Ondan sonra

da umutsuzluk, keder, bezginlik... Bir gn gelip hayal dnyam
yerle bir olacak, hayallerim sar yapraklar gibi bir bir
dklecek..." Ah, Nastenka! O zaman hem yalnz, yapayalnz
kaldm, hem de acnacak bir eyim olmad iin dvneceim.
nk yitirdiklerimin hepsi kocaman bir sfr deerindeki
hayallerden bakas olmayacak!
Nastenka yanandan szlen bir damla gzyan silerek:
- Yeter, yreimi daha fazla paralamayn! dedi. Bitti artk
hepsi. Bundan sonra ben varm; ne olursa olsun ayrlmayacaz.
Dinleyin. Ben basit bir kzm. Ninem retmen tuttuu halde
fazla okuyamadm. Bununla birlikte sizi btnyle anlyorum,
nk ninem eteimi eteine inelediinden beri demin
anlattklarnzn hepsini ben de yaadm. Kukusuz bunlar
sizin anlattnz kadar gzel anlatamazdm, okumu deilim
ben.
Nastenka'nn, cokun sylevime, yksek slubuma saygsnn
eksilmedii her hareketinden belli oluyordu. rkek bir sesle;
- Ama bana aldnz iin kvanlym, diye devam etti.
Artk sizi iyice tandm syleyebilirim. Sonra, bir
diyeceim daha var: Ben de size btn yaamyksm
anlatacam, hem de hibir ey gizlemeden. Buna karlk bana
akl vereceksiniz. Siz ok bilgili bir adamsnz, benden
yardmnz esirgemezsiniz, deil mi?
- Ah, Nastenka, ben kimseye akl hocal, stelik iyi bir
akl hocal yapmadm! Ama bu kez durum deiiyor... Madem
artk birbirimize yakn olacaz, yleyse bol bol konuup
birbirimize akl danabiliriz. Ee, syleyin bakalm, gzel
Nastenkam, benden nasl bir akl istiyorsunuz? Her eyinizi
aka anlatn! u anda yle sevinli, mutlu, yrekliyim,
kafam ylesine iyi alyor ki, size yant yetitirmekte
zorluk ekmeyeceim.
Nastenka glerek szm kesti.
- Yoo... Yoo!.. Bana yalnz zekice bir yant deil; beni
yllardr seviyormusunuz gibi yrekten, kardee t
vereceksiniz.
- Tamam, oldu! diye bardm! Sizi yirmi yldr seviyor olsam
gene de u andaki kadar sevemezdim.
- yleyse verin elinizi!
Elimi uzattm.
- imdi de benim ykme balyoruz!
NASTENKA'NIN YKS
- ykmn yarsn, yani bir ninemin olduunu biliyorsunuz...
Ben glerek szn kestim:
- br yars da bunun kadar ksaysa...
- Susun ve dinleyin. Her eyden nce benim de bir koulum var:
Szm hi kesmeyeceksiniz, yoksa arabilirim. Uslu uslu
dinleyin imdi.

Yal bir ninem var. Annemle babam ld iin daha kck

bir kzken ninem beni yanna alm. Sk sk eski, iyi
gnlerini andna gre bir zamanlar varlkl bir kadnm.
Bana Franszca retti, retmen tutup ders aldrd. On beime
gelince (imdi on yedisindeyim) derslere son verdik. te o
sralar bir yaramazlk yaptm. Ne yaptm sylemeyeceim
ama, nemsiz bir ey olduunu bilin, yeter. Bir sabah ninem
beni yanna ard, gzleri grmedii iin beni
kollayamayacan syleyerek ineyle eteimi eteine
ilitirdi. Adam olana kadar da hep byle eteinin dibinde
oturacaktm. Bylece uzun bir sre yanndan ayrlamadm; i
grrken, diki dikerken, ders alrken bir adm
uzaklaamyordum. Bir keresinde ninemi kandrmak istedim.
Fiyokla'y yerime oturttum. Fiyokla hizmetimizdir, kulaklar
iitmez. Neyse, kadn iskemleme oturdu. Ninem koltuunda
uyuklarken ben de yaknmzdaki bir kz arkadam grmeye
gittim. Ama sonu hi de iyi olmad. Ninem uyannca, yannda
hl oturduumu sanarak bir ey sormu. Fiyokla, ninemin
kendisinden bir ey istediini grm, ama kulaklar duymad
iin anlamam. Bunun zerine ne yapacan ararak ineyi
kard gibi oradan svm...
Nastenka konumasna ara vererek kahkahayla glmeye balad.
Ben de glmesine katlnca birdenbire durdu.
- Ne olur, siz glmeyin. Ben glyorsam, tuhafma gitti de
ondan... Ne yapalm, ninem byle bir kadn. Ama ben onu gene
de biraz seviyorum. O gn iittiim azarlar bir ben bilirim.
Yeniden yerime oturttu beni, artk bir adm kprdamak yoktu.
Haa, sylemeyi unuttum, bizim, yani, ninemin bir evi var. Daha
dorusu, pencereli, ahap, ninem gibi khne, kck bir
ey... Bir de tavan odas var. Yeni kirac tannca...
Sze kartm:
- Demek eski kiracs da vard? diye sordum.
- Vard ya... Hem de sizin gibi geveze deildi. Azn bak
amazd adamcazn; dilsiz, kr, topal, kambur bir ihtiyard.
Byle yaamaya daha fazla dayanamad iin ld zavallck.
Kiracsz geinmenin olanakszln dnerek bir yenisinin
gelmesini istedik. yle ya, btn gelirimiz, ninemin ald
dul aylyd. Terslik bu ya, yeni kiracmz gen bir adamd.
Bural deildi, taradan gelmiti. Bizimle pazarlk etmedii
iin ninem oday hemen verdi, sonra da:
"Yeni kiracmz nasl, Nastenka? Gen mi, yakkl m?" diye
sordu.
Ben yalan sylemek istemedim:
"Pek yle gen deil, ama yal da saylmaz", dedim.
Ninem her eyi renmek istiyordu.
"Peki, grn nasl? Yakkl bir adam m?"
Ben gene doruyu syledim:
"Evet, nineciim, yakkl.."
"Demek daha ekeceklerim varm! Bak, kzm, sonra 'ninem
sylemedi' deme, sen beni bil, bu adama gnl verme! Bakalm

daha neler greceiz! Yabann herifi odamz kiralad diye

gzmze irin grnmeye balad. Eskiden byle miydi ya?.."
Ninemin dilinden eski gnler hi dmez. Eskiden daha genmi,
gne eskiden daha ok strm, st imdiki gibi abucak
kesilmezmi.... Her eyin iyisi eskidenmi. Ninemin kiracmz
hakknda sylediklerini, bana t veriini topu topu bir kez
aklma getirdim. Ama sonra nak ilemeye, orap rmeye
balaynca hepsini unuttum.
Bir sabah kiracmz bize urad. Ninem kira odasnn
duvarlarn ktla kaplatacakt, onu sylemeye gelmi. Sz
sz at...Ninemin de enesi dktr biraz. Bir aralk bana:
"Hadi Nastenka, odama git de hesap kutusunu (*) getir!" dedi.
Ben hemen kalktm, yzm pancar gibi kzarmt. O anda,
ninemin eteine ineyle bal olduumu aklma getirmediim
iin ileri frladm, frlamamla birlikte ninemin koltuunu da
arkamdan srkledim. Kiracmzn nnde btn foyam ortaya
kt iin yzm daha bir kzard, utancmdan kaskat
kesildim. Ve hemen alamaya baladm. Yer yarlp yerin dibine
gesem bin kez iyiydi.
Ninem:
"Daha ne duruyorsun?" diye barnca hkrklarm daha da
ykseldi.
Kirac kendisinden utandm grnce iyi gnler dileyip hemen
gitti.
O gnden sonra ne zaman koridorda bir ayak sesi duysam, betim
benzim atyordu. Kiracnn geldii sanarak, ne olur ne olmaz
diye hemen ineyi karyordum. Ama her seferinde de gelen bir
bakas oluyordu. ki hafta byle geti. Bir gn kiracmz
Fiyokla ile haber gnderdi. Franszca bir sr kitab varm,
hepsi gzel, okunmaya deer eylermi. Ninemin can sklyor,
bunlar okumam istiyorsa verebilirmi. Ninem seve seve kabul
etti. Yalnzca, kitaplarn gerekten iyi olup olmadn merak
ediyordu:
"Ahlak bozucu olmasn, Nastenka," dedi. "Byle kitaplar
okutmam sana, kt eyler renirsin."
"Nedir kt dediin eyler, nineciim? Neler yazldr o
kitaplarda?"
"Neler mi yazl? Delikanllarn temiz aile kzlarn evlenme
vaadiyle batan kardktan sonra sokak ortasnda
braktklar, kzlarn da acnacak durumlara dtkleri
yazl. Ben byle kitaplardan ok okudum, kzm; insan eline
bir almayagrsn, gz ne uyku grr, ne de baka bir ey.
Onun iin benim sana syleyeceim u: Elini srme onlara!
Hangi kitaplar gndermi bakaym?"
"Walter Scott'un romanlar hepsi de nineciim."
"Walter Scott'un romanlar m? Bunda bir dalavere olmasn?
Aman dikkat et kzm, yapraklar arasna ak mektubu falan
koymu olabilir."
"Yok yle bir ey."
"Ciltlerin arasna bak. Bu dzenbazlarn iine akl ermez."

"Ciltlerin arasnda da yok."

"Eh, iyi yleyse."
Bylece Walter Scott'u okumaya baladk, bir ay gemeden
kitaplarn hemen hemen yars bitmiti. Kiracmz bize
durmadan yenilerini gnderiyordu. Pukin'den de yollad birka
tane. yle oldu ki, kitap gelmese canm sklmaya balad.
Artk peri padiahnn oluyla evlenmeyi dnmez olmutum.
Nasl oldu bilmem, bir gn kiracmzla merdivende karlatk.
Ninem beni bir ey almaya gndermiti. Adam durdu. Ben
kzarnca o da kzard. Ama o hemen glerek selam verdi. Sonra
ninemin nasl olduunu, kitaplar okuyup okumadm sordu.
Ben de okuduumu syledim. Bunun zerine:
"En ok hangi kitaplar beendiniz?" dedi.
Ben de:
"Ivanhoe ile Pukin'in eserlerini" dedim.
O gnk konumamz bu kadarla bitti.
Bir hafta sonra gene merdivenlerde kt karma. Bu sefer
beni ninem gndermemiti, ben bir i uydurup kmtm.
leden sonra saatin yd, kiracmz hep o saatte eve
gelirdi.
"Merhaba!" dedi.
"Merhaba!" diye karlk verdim.
"Btn gn bykannenizin yannda oturmaktan cannz
sklmyor mu?"
Onun bu sorusu zerine yle utandm, yle utandm ki,
bilemezsiniz! Bakalarnn durumu bilmesi pek gcme gitmiti.
Hi yant vermeden hemen uzaklamak istedimse de yapamadm.
"Siz iyi bir kzsnz" dedi. "Byle konutuum iin de
balayn beni. nann, ben sizin iyiliinizi bykannenizden
daha ok dnyorum. Gidip geleceiniz, greceiniz kz
arkadalarnz yok mu sizin?"
Olmadn syledim. Bir Maenka vard, o da Pskov'a gitmiti.
"Bakn, benimle operaya gelir misiniz?"
"Operaya m? Ya bykannem ne der?"
"Bykannenize duyurmayz."
"Olmaz, bykannemi aldatmam ben. Hoa kaln."
"Gle gle."
Bundan baka bir ey sylemedi.
Akam yemeinden sonra bir de baktm, bize gelmi. Oturdu,
uzun uzun konutuk; ninemin nerelere gittiini, ahbaplarmzn
olup olmadn sordu. Sonra birdenbire:
"Bugn operaya, Sevil Berberi iin loca aldm. Arkadalarla
gidecektik ama ileri km, gelemiyorlar. Bilet elimde
kald."
Ninem sevinle:
"Sevil Berberi mi?" diye sordu. "Hani u benim genliimde
oynanan Sevil Berberi olmasn?"
Kirac;
"Ta kendisi!" dedi, yan gzle de bana bakt. O zaman durumu
kavradm, kzardm. Yreim kt kt atmaya balad.

"Demek o eski Sevil Berberi... Hey gidi gnler, hey!..

Genliimde bizim evde kk bir sahnemiz vard, Rozina'y ben
oynamtm."
"Bu gece gitmek ister misiniz? Biletlerim yanmasn bari."
Ninem kabul etti:
"Hay hay, gidelim. Benim Nastenka opera nedir, bilmez daha."
Sevincimden yerimde duramyordum. Hemen hazrla baladk,
giyinip kuandktan sonra yola ktk. Ninemin gzleri
grmedii iin yalnzca mzik dinlemeye gidiyordu. Daha
dorusu bunu benim iin yapmt. Ne de olsa iyi bir kadndr
ninem. Ama bize kalsa kapdan dar admmz atmazdk. Size
Sevil Berberi'nin zerimde brakt izlenimleri anlatacak
deilim. Kiracmz temsil boyunca, bana yle okayc gzlerle
bakyor, yle gzel konuuyordu ki, gndz bana operaya
gitmeyi yalnzca beni tanmak iin nerdiini hemen anladm.
Sevinten kabma samyordum. O gece kendimden pek honut,
son derece neeliydim. Yreim iddetle arpyordu, ateim de
biraz ykseldi. Btn gece Sevil Berberi'ni saykladm.
O geceden sonra bize sk sk geleceini sanyordum, oysa hi
de yle olmad. Neredeyse gelip gitmeyi iyice kesecekti. Ayda
bir, o da bizi operaya gtrmek iin kapmz alyordu.
Birka kez daha gittik. Ama ben hi honut deildim. Bu
arlar, ninemin benimle ilgilenmemesinden dolay bana
acd iin yaptn anlyordum. Daha baka ne olabilirdi
ki! Gn getike stme bir hal geldi: Oturduum yerde duramaz
oldum. Ne kitap okuyabiliyor, ne de el ii yapmak istiyordum.
Bazen bir glme tutar, ninemi kzdrmaya balardm, bazen de
ili ili alardm. Sonunda yle zayfladm ki, neredeyse
yataa decek duruma geldim. Opera mevsimi gemiti,
kiracmz artk bize hi uramyordu. Birbirimize rasladmz
zamanlar -hepsi de merdivenlerde oluyordu tabii- benimle
konumak istemiyormu gibi ciddi ciddi selam veriyor, ondan
sonra hemen oradan ayrlyordu. Bense yzm pancar gibi
kpkrmz merdivenin ortasnda, olduum yerde kalyordum.
Zaten onunla karlatm zaman kanm beynime vururdu.
Eh, ykm sonuna yaklayor. Tam geen yln maysnda
kiracmz bize gelerek, nineme buradaki ilerini bitirdiini,
bir yllna Moskova'ya gideceini syledi. Bunu iitir
iitmez beynimden vurulmua dndm, hemen orada iskemleme
ktm. Ninem farkna varmad neyse ki. Kirac bizimle
vedalaarak odasna ekildi.
Peki, imdi ben ne yapacaktm! Dndm, tandm, en sonunda
kararm verdim. Ertesi gn gidecekti. Kararm yerine
getirmek iin ninemin yatmasn bekledim. Tasarladm gibi de
yaptm. Btn giysilerimi birka kat amarla birlikte bir
bohaya koydum, bohay elime alarak yukar, kiracnn odasna
doru yrdm. Damarlarmdan kanm ekilmi gibiydi, tavan
aras bir saatlik yol gibi geldi. Kapsn ap ieri girdiim
zaman kiracmz hayalet grm gibi srad yerinden. Ama
ayakta zor durduumu grerek koup bir bardak su getirdi.

Yreimin atndan beynim zonkluyordu, kafamn ii

karmakarkt. Biraz kendime gelince bohay yatann stne
braktm. Kendim de hemen oraya kp, ellerimle yzm
kapayarak, iki gzm iki eme alamaya baladm. Bir anda her
eyi anlamt. Yz sapsar, karmda duruyordu. Gzlerinin o
hznl bakn grnce neredeyse yreim paralanacak gibi
oldu.
"Bakn, Nastenka", diye balad konumaya, "Ben yoksul bir
adamm. Ne param pulum, ne de doru drst bir iim var.
Evlenirsek size nasl bakarm?"
Uzun uzun konutuk. Ben fkemi daha fazla yenemeyerek, ninemin
yannda eteim ineli oturamayacam, bam alp gideceimi,
isterse onunla birlikte Moskova'ya gelebileceimi syledim.
Onsuz yaayamayacam da ekledim. Utan, sevgi, gurur; btn
duygular karmakark olmutu iimde. Heyecandan kvranarak
kendimi yataa attm. Geri evrilmekten yle korkuyordum ki!
"Sevgili Nastenka, benim iyi yrekli kzm; dinleyin beni.
Size yemin ederim, bir gn evlenecek duruma gelirsem,
yaammn biricik mutluluu siz olacaksnz. imdi Moskova'ya
gidiyorum, orada bir yl kadar kalacam. lerimi dzene
koyacam umuyorum. Dndm zaman beni unutmam olursanz
evlenir, mutlu oluruz. Ama imdi olmaz, imdiden sz vermeye
hi hakkm yok. te, tekrar sylyorum, bir yl sonra deilse
bile bir gn mutlaka olacak. Doaldr ki, siz bakasn bana
yelemezseniz. Onun iin sizi szmle balamak istemiyorum."
Bunlar syledikten sonra da ertesi gn kt gitti.
Konutuklarmzdan nineme tek szck tlatmamaya karar
vermitik. Bunu o istemiti. te byle, ykm hemen hemen
burada bitiyor. Bir yl doldu, kendisi tam gndr burada.
Sonucu renmek iin sabrszlanarak:
- E, sonra, diye bardm.
Nastenka glkle konuuyormu gibiydi.
- Hl da ortalarda yok! Hibir haber alamyorum.
Ondan sonra da konumadan bir sre durdu. Ban nne
emiti. Ama birden gs hkrklarla sarslmaya balad.
Hkrklar iimi paralyordu. Sonunun byle bitmesini hi
beklemiyordum.
rkek, sklgan bir sesle:
- Nastenka, Tanr akna alamayn, dedim. Nereden
biliyorsunuz, belki daha gelmemitir...
- Hayr, biliyorum, o burada. Gitmeden nceki gece
szlemitik. Neler konutuumuzu anlattm size. te o gn
buraya, tam bu rhtma gezmeye kmtk. Bu kanepede
oturuyorduk, saatin onuydu. Artk alamyordum, anlattklarn
tatl tatl dinliyordum... Moskova'dan dner dnmez bize
geleceini, ben onu reddetmezsem nineme her eyi anlatmak
istediini syledi. imdi burada olduunu biliyorum, ama
uramad ite!
Byle derken gzyalar yeniden boald. zntyle frladm
yerimden.

- Durun canm! zntnze bir zm yolu bulacaz elbet!

Bakn, Nastenka, ona ben kendim gitsem nasl olur?
Ban kaldrarak bana bakt.
- Olur mu yle ey?
Toparlanarak:
- yle ya, olmaz, dedim. Ha, bir yol daha var: Mektup yazn.
Nastenka:
- Bu hi olmaz, dnyada yapamam, dedi.
Ben diretmeye devam ettim:
- Neden olmasn? Mektuptan mektuba fark var, yaza bakar!
Bana kalrsa bu dnce pek yerinde. Biliyorsunuz, Nastenka,
size kt bir t veremem ben. Her ey yoluna girecek. lk
adm siz attnza gre, imdi de...
- Hayr olmaz! Sanki zorla asknt...
Artk aka glmseyerek:
- Ah, benim iyi yrekli Nastenkam! diye szn kestim. Doru
dnmyorsunuz. Madem size sz vermi, yleyse onu aramaya
hakknz var. stelik anladma gre kibar bir adama
benziyor. Size kar drst davranm.
leri srdm dncelerin doruluuna, kantlarmn
mantkllna gvenim gittike artyordu.
- Drst davranm, nk szyle kendini balad ortada.
Evlenecek olursa sizden bakasyla evlenmeyeceini
sylediine, ayrca sizi de btnyle zgr braktna gre
daha ne istiyorsunuz? yleyse bu ie nce siz
balayabilirsiniz. nk hakknz var, nk ona kar
avantajl durumdasnz. Diyelim, adam reddetmek isteseydiniz
ne yapacaktnz?
- ey... Siz olsaydnz nasl yazardnz?
- Neyi?
- Bakn nasl yazardm: lkin "Sayn Bay!.." diye balardm.
- "Sayn Bay" diye balamasam olmaz m?
- Olmaz! Ama neden olmasn? Bana kalrsa...
- Peki sonra?
- "Sayn Bay! zr dileyerek..." Hayr, hayr, zr dilemeye
falan gerek yok! Hakl durumunuz ortada. yleyse scak bir
mektup yazn:
"Size nce ben yazyorum. Sabrszlm balayn. Btn bir
yl umut iinde bekledikten sonra bir gnlk daha kararszla
dayanamaym, bilmem ne derece yanl! Evet, siz buraya
geldiniz, ama niyetinizi deitirmi olamaz msnz? yleyse
mektubumdan sitem ettiim ya da sizi suladm anlamn
karmayn. Kalbinize hkmedemedim diye sulayacak deilim. Ne
yapalm, yazgm byleymi!
Soylu bir insansnz. Sabrszln bana yazdrd bu
satrlar anlayla karlayacanz umarm. Bunlar yazann
danacak, akl soracak tek yakn olmad gibi yreine sz
geirmekte glk eken zavall bir kz olduunu da unutmayn.
Bir anlk bile olsa iime den bu kukudan dolay affnz
dilerim. Sizi sevmi, hl da seven birisini krmay

aklnzdan bile geirmeyeceinizi biliyorum."

Gzleri sevinten parlayan Nastenka:
- Evet, tam dndm gibi, diye bard. Siz benim
kukularm giderdiniz. Sizi bana Tanr gnderdi. Teekkr
ederim, ok teekkr ederim.
Kzn sevinli yzne hayran hayran bakyordum.
- Niin teekkr ediyorsunuz, Nastenka? Beni size Tanr
gnderdi diye mi?
- Elbette.
- Ah, Nastenka! Baz insanlar aramzda yayorlar diye
krederiz. te ben de size rasladm, mr boyunca aklmdan
kmayacanz iin ayn minnet duygusuyla doluyum.
- Peki, yetiir yetiir! imdi dinleyin beni. Bizim szmz
yleydi: Moskova'dan dner dnmez, ya iin aslndan habersiz,
ktlk dnmeyen bir tanda mektup brakacak, ya da mektupta her eyi yazmas zor olaca iin bundan vazgeerseayn gn szletiimiz bu yere tam saat 10'da gelecekti. Onun
geldiini biliyorum; ama gn getii halde ne mektubu var,
ne de kendisi. Gndzleri ninemin yanndan ayrlamam. Onun
iin u mektubu szn ettiim tanda gtrverin. Onun
adresine yollarlar. Yant gelirse yarn akam 10'da buraya
getirirsiniz.
- Peki ama mektup! Daha mektubu yazmadnz!.. Yant ancak
br gn alrsnz.
arm gibiydi.
- Mektup mu? yle ya... ey...
Kekeleyerek durdu. Kpkrmz kesilen yzn br yana
evirdi. O anda da elime bir zarf tututurduunu hissettim.
nceden yazlp hazrlanm, zarfnn az kapatlm bir
mektuptu bu. Hatrmda zarif, sevimli bir yz canland.
- R, o - Ro, s, o - si, n, a - na! diye baladm.
Sonra ikimiz birden:
- Rosina! diye bardk.
Cokunluk iinde neredeyse kucaklayacaktm onu. Yznn
kzarkl gememiti, kara kirpiklerinden inci taneleri gibi
yalar dklrken glyordu. Sonra abuk abuk,
- Eh, bugnlk yetiir. Hoa kaln! dedi. Mektup elinizde,
gtreceiniz adres de yazl. Hadi hoa kaln! Yarn
grrz.
ki elimi birden tutarak btn gcyle skt. Sonra bayla
selam verdi, evinin bulunduu sokaa ok gibi dald. Durduum
yerde arkasndan bakakaldm.
Karanlkta iyice gzden kaybolunca: "Evet, yarna... Yarna
kadar!" diye geirdim iimden.
NC GECE
Bugn yamurlu, i karartc, kederli bir hava var, tpk
gelecekteki yallm gibi. Birtakm garip duygular, ktmser
dnceler, kendi kendime aklayamadm sorular sabahtan

beri kafam kurcalyor, ama bunlar akla kavuturacak

gcm yetmedii gibi, byle bir istek de duymuyordum. Zaten bu
ii yapacak adam mym ki!
Bugn gremeyeceiz. Dn ayrlrken ortal sis brm,
bulutlar g kaplamaya balamt. Ben bugn iin havann iyi
olmayacan syledim. Nastenka ise yant vermedi; kt bir
kehanette bulunmaktan ekiniyor gibiydi. Dn onun iin
bulutsuz, aydnlk bir gnd; hibir bulut mutluluuna glge
dremezdi.
- Yamur yaarsa gremeyiz, dedi. Gelemem ben.
"Nastenka belki de bugnk yamurun farkna varmamtr" diye
dndm. Ama gerekten gelmedi. Aradan iki gn geti.
Dn nc bulumamz, nc beyaz gecemizdi...
Ulu Tanrm, sevin ve mutluluk insan ne kadar gzelletirir,
insan yrei sevinten nasl da coarm! Yrein bu
cokunluu; iindekini bakasnn yreine de dkmek, her
eyin neeye boulduunu, glp oynadn grmek iindi
sanki! Sevincin bu derecesine raslamamtm dorusu!
Nastenka'nn sylediklerinden bana kar byk bir efkat,
byk bir yaknlk duyduu anlalyordu. Bana sokuluyor, bir
dediimi iki etmiyor, houma gitmek iin ne yapacan
aryordu. Mutlu olmann verdii bir ivelilii vard.
Ben... Ben de bunlara inanyor, onun bana kar...
Ama nasl byle dnebilmiim? Bir insan btn bunlarn bir
bakas iin yapldn anlamayacak denli kr olabilir miydi?
Bana kar gsterdii efkat, zen ve sevginin... Evet bana
olan sevginin, bir bakasyla grecei iin duyduu
sevinten, mutluluunu benimle paylama isteinden ileri
geldiini nasl da anlamamm?.. Bou bouna bekledikten
sonra adam gelmeyince, Nastenka somurttu, rkt, korkuyla
iine kapand. Hareketleri, konumalar eski ivesini, eski
cvl cvl neesini yitirdi. Tuhaf deil mi; kendisi iin
zledii, benimle de paylamak istedii mutlulua
kavuamayaca korkusuydu asl onun bana ilgisini artran!
Zavall Nastenka; korkusu, aknl o dereceye vard ki,
sonunda benim kendisini sevdiimi anlad ve o anda talihsiz
akmdan dolay bana acd. Her zaman yle deil midir? Mutsuz
olduumuz zamanlar bakalarnn mutsuzluunu daha bir derinden
duyarz. O zamanlar duygular incelip gleniyor.
Buluma saatini iple ekerek Nastenka'y grmeye byk bir
heyecanla kotum. u andaki hislerimin byle olaca, bu iin
umduum gibi bitmeyecei aklma gelir miydi? Nastenka
sevinten, gzleri ldayarak yant bekliyordu. Yant,
arsna koarak gelen sevgilisi olacakt. Benden tam bir
saat nce gelmiti. lkin her eye, her szme kahkahalarla
glyordu. Bir aralk sustuumu grnce:
- Niin bu kadar sevinli olduumu biliyor musunuz? dedi. Size
bakmak neemi artryor. Sizi bugn yle seviyorum ki!
- yle mi? dedim.
Yreim hzla arpmaya balamt.

- Bana k olmadnz iin ok seviyorum sizi. Sizin

yerinizde bir bakas olsa bana satar, dirlik vermez;
ahlarla, oflarla k numaras yapard. Ama siz candan
dostsunuz.
Byle diyerek elimi yle skt ki, az kalsn baracaktm. Bir
sre gldkten sonra yz birden ciddileti.
- Hem de yle candan bir dostsunuz ki, anlatamam! Sizi bana
Tanr gnderdi! imdi yanmda bulunmasaydnz, kim bilir ne
durumlara derdim. En bata karc deilsiniz. Bana kar da
tertemiz bir sevginiz var. Ben evlendikten sonra gene dost,
kardeten daha yakn iki dost olacaz. Sizi hemen hemen onun
kadar seveceim...
O anda korkun bir hzn duydum, gene de, nedense iimden
glmek geldi.
- Sinir bunalm geiriyorsunuz dedim. Gelmeyecek diye
iinizde bir korku var.
- Akolsun! Eer daha az mutlu olsaydm, gvensizliiniz,
siteminiz yznden alayabilirdim. Ama... ey... Aklma
soktuunuz bu dnce beni rahat brakacaa benzemiyor. Neyse,
bunlar sonra dnrm: Ne yalan syleyeyim doruydu
dediiniz. Evet! Kendimde deil gibiydim, batan aa dikkat
kesildim; duygulanm bu yzdendi. Aman brakalm imdi u
duygu konusunu.
O srada ayak sesleri iitildi, karanlkta birinin bize doru
yrdn grdk. kimiz de titriyorduk, Nastenka ln
zor tuttu. Kzn elini braktm, ondan uzaklamak iin
davrandm. Ama aldanmtk, gelen o deildi.
Nastenka tekrar elini bana uzatarak:
- Neden korktunuz? dedi. Elimi niin braktnz? Ne kar
bundan? Onu birlikte karlayacaz. Birbirimizi ne kadar
sevdiimizi grmesini istiyorum.
Kendimi tutamayarak;
- Birbirimizi ne kadar sevdiimizi grsn! diye bardm.
O anda da unlar dnyordum: "Ah, Nastenka, Nastenka! Bu
szlerinle neler anlattn biliyor musun! Byle bir sevginin
birinin yreini buz gibi yapaca, ruhunu karartaca aklna
gelir miydi? Senin elin buz gibi, oysa benimki ateten
yanyor... Gzlerin bal senin, Nastenka! Ah, mutlu bir insan
bazen ne ekilmez oluyor! Ama sana kzmak elimde deil!.."
Daha fazla dayanamayacaktm.
- Size bugn neler olduunu anlataym m? diye baladm.
- Ne oldu, bir ey mi var? Hadi anlatsanza! Deminden beri
niin sustunuz?
- nce, verdiiniz ii yaptm. Ahbaplarnza gidip mektubu
braktm. Sonra da eve dnnce uyudum.
Nastenka glerek szm kesti:
- Hepsi bu kadar m?
Gzlerimde budalaca yalarn biriktiini hissederek isteksiz
isteksiz:
- Hemen hemen bu kadar, dedim. Bulumamza birka saat kala

uyandm, sanki hi uyuyamamtm. Bilmiyorum bana ne oldu.

Gelirken size bunlar anlatmak istiyordum... Zaman durmu, o
anda iimdeki duygular sonsuzlam gibiydi. O ann sonsuza
kadar uzayacan, yaamn benim iin durduunu hissediyordum.
Gzlerimi atm zaman sanki ok eskiden iitip ezberlediim,
sonra da unuttuum tatl bir ezgi alnyordu kulamda.
Yaadm srece ruhumdan kopmak isteyen ve imdi frsat bulan
bir ezgi...
- ok tuhaf! Nasl bir ey bu? Bundan hibir ey anlamadm.
- Oysa size bu tuhaf duyguyu anlatmay ne kadar isterdim,
Nastenka!
Yalvaran sesimde zayf, gizli bir umut seziliyordu. Ah, seni
eytan! Bir anda anlamt.
- Yeter brakn imdi bunlar! dedi.
O anda da son derece neeli, afacan bir havaya brnerek
koluma girdi. Durmadan glyor, benim de glmemi istiyordu.
Utanarak sylediim her sze ise nlayan, uzun bir
kahkahayla, yant veriyordu... Tam kzmak zereydim ki, bu kez
de cilve yapmaya balad.
- Bakn, size ne syleyeceim: Bana k olmadnz iin
biraz zlyorum. nsanolu ne anlalmaz yaratk, deil mi?
Ama, ey benim baemez dostum, saf bir kzm diye beni
beenmediinizi syleyemezsiniz. nk size her eyi, aklmdan
geen en sama dnceleri bile anlatyorum.
- Durun bakaym, sanrm saat 11'i alyor.
Kentin uzaktaki bir kilisesinden saat gongunun ll, tok
sesleri geliyordu. Nastenka birden durdu, glmeyi brakarak
vurular saymaya balad. Sonra rkek, kararsz bir sesle:
- Evet, on bir, dedi.
Onu rktp saat vurularn saydrdm iin o anda piman
oldum, kinime yenik dtm iin de kendime lanet okudum.
Zavall kzcaz adna iin iin zlrken kusurumu
balatacak yollar aryordum. Gnln almaya; eitli
kantlar, akla yakn nedenler ileri srerek adamn niin
gelmediini aklamaya altm. O anda hi kimse Nastenka
kadar kolay kandrlamazd. Ayn durumda olan herkes, sylenen
avutucu szlere, iine su serpecek en ufak hakllk sebebine
canla bala sarlrd.
leri srdm kantlarn aklna kendim bile hayran
kalarak gittike ykselen bir sesle konumaya baladm:
- Biz de tuhaf insanlarz dorusu! Dnn bir kere, nasl
gelebilirdi! Nastenka, beni yanltp aklm yle eldiniz ki,
zaman hesabn bile unuttum! Bir kere mektubu yeni alm
olabilir. Sonra, belki gelemeyecei iin mektubunuza yant
vermeyi dnyordur. Tabii, mektup yarndan nce gemez
elinize. Ben yarn erkenden yoklar, size hemen bildiririm.
insann aklna her trl olaslk geliyor. rnein mektup
vardnda evde deildi. Belki mektup hl eline ulamamtr.
Her ey olabilir...
- Doru, ben bunlar dnmemitim. Kukusuz hepsi olabilir.

Nastenka bunlar uysal bir sesle sylemiti, ama mziin

uyumunu bozan atlak bir ses gibi, gizli, clz bir dncenin
zihnini bulandrd seziliyordu. Konumasna devamla;
- Bakn, ne yaparsnz, dedi. Yarn elden geldiince erken
gider, yant gelmise hemen bana getirirsiniz. Nerede
oturduumu biliyorsunuz, deil mi?
Nastenka bir kez daha adresini tekrarlad. Ondan sonra da
sokulgan, rkek bir hal ald. Grnte beni dikkatle
dinliyordu. Ama nasl oldu bilmem; kendisine bir soru
sormutum ki, yant vermedi, ararak ban yana evirdi.
Dnp yzne baktm: Tam da dndm gibi, alyordu.
- E, beendiniz mi imdi yaptnz! Daha ocuksunuz
vallahi!.. Hadi kesin, bakaym alamay.
Nastenka glmsemeye, sakin durmaya alt, ama enesi
titriyor, gs kalkp kalkp iniyordu. Bir sre sustuktan
sonra;
- Sizi dnyorum da, ne kadar iyi bir insan olduunuzu
anlamamak iin ta olmak gerek, dedi. Biliyor musunuz, aklma
ne geldi? Aranzda bir karlatrma yaptm. Niin o siz
deilsiniz? Niin o size benzemiyor?.. Onu daha ok sevmekle
birlikte, siz daha iyisiniz.
Yant vermedim. Benim bir eyler sylememi istiyor gibiydi.
- Belki onu yeterince anlamadm, belki iyice tanmyorum. Ne
tuhaf, ondan biraz ekinirdim; arbal, gururlu bir grn
vard. Kukusuz onun byle grnmesine karlk benden daha
yufka bir yrei olduunu biliyorum. Boham alp odasna
ktm geceki bakn dnyada unutamam. Gene de ona kar
byk bir sayg duyuyorum. Acaba kendimi onun dengi saymadm
iin mi?
- Deil, Nastenka, yanlyorsunuz. Onu dnyada her eyden ok,
hatta kendinizden de ok sevdiiniz iin size yle geliyor.
- Peki, yle olsun, dedi Nastenka saflkla. Bakn, imdi
aklma ne geldi: Artk ondan hi sz amayacam. Baka
eylerden konualm daha iyi. oktandr kafam kurcalayan bir
ey var. Niin insanlar birbirlerine kar ak yrekli
davranmyorlar? Neden en iyi insan bile karsndakinden bir
eyler gizliyor, btn dndklerini aklamyor?
Szlerimizin yabana atlmadn bildiimiz zamanlar bile
neden iimizden geenleri olduu gibi sylemiyoruz? Neden
herkes olduundan sert grnmek istiyor? Duygularn hemen
aa vurursa altta kalacakm, kk drlecekmi gibi bir
korkuya kaplyor?..
O anda ben de duygularm her zamankinden ok bask altnda
tuttuum iin szn kestim:
- Doru sylyorsunuz, Nastenka. Ama bunun eitli nedenleri
var.
Nastenka ok heyecanlyd.
- Ama herkes yle deil! rnein, siz... Siz bakalarna
benzemiyorsunuz. Bilmem nasl anlataym... Bana yle geliyor
ki, siz... imdi bile... Benim iin kendinizden bir eyler

veriyorsunuz...
Nastenka bana gz ucuyla rkeke bakarak konumasn srdrd:
- Byle konutuum iin kusuruma bakmayn. Ben okumam bir
kzm, insanlar arasna pek girip kmlm yok, onun iin
bazen dzgn konumay bile beceremiyorum.
Sesi gizli bir tutkuyla titriyordu, yine de glmsemeye
alt.
- Sylemek istediim u ki, bana kar beslediiniz
duygulardan dolay size mteekkirim... Tanr sizi mutlu
klsn! Geen gn hayalciliiniz konusunda anlattklarnzn
hibiri doru deil. Yani bu szlerin sizinle pek ilgisi yok.
Siz hayallerden kurtulabiliyorsunuz. O gn anlattklarnzdan
baka bir insansnz. Bir gn severseniz, sevgilinizle mutlu
olmanz dilerim. Seveceiniz kz iin byle bir dileim yok,
nk sizinle nasl olsa mutlu yaayacak. Bunu bilerek
sylyorum, ben de bir kadnm, yleyse szlerime inann...
Nastenka sustu, elimi kuvvetle skt. Heyecandan ben de
konuamyordum. Birka dakika byle geti. Sonunda ban
dorulttu:
- Evet, anlalan bugn gelmeyecek! Vakit olduka geti, dedi.
nandrc, kesin bir sesle:
- Yarn gelir, dedim.
Nastenka'nn yzne nee geldi.
- Evet, artk ben de sizin gibi dnyorum; ancak yarn
gelebilir. Eh, hoa kaln! Yarn grrz. Yamur yaarsa
belki gelmem. Ama br gn, ne olursa olsun, kesinlikle
geleceim. Siz de gelmezlik etmeyin. Anlatacam ok ey
olacak.
Aydnlk gzlerini gzlerime dikerek elini uzatt.
- Artk her zaman birlikte olacaz, deil mi?
Ah, Nastenka u anda duyduum yalnzl bir bilsen!
Ertesi gn saat 9'u alnca, odamda duramaz oldum, havann
bozukluuna aldrmadan sokaa frladm. Biraz sonra,
kanepemizde oturmaktaydm. Gelirken Nastenkalar'n evine bir
bakaym dedim, ama sokaklarna saptktan sonra eve birka adm
kala, utanarak bam bile kaldrmadan geri dndm.
Eve geldiim zaman imdiye dek tatmadm bir sknt kmt
iime. Bir de havann rutubeti, somurtkanl vard bunun
yannda! Hava bari iyi olsayd, vaktimi gezmekle geirir, eve
dnmezdim.
Ne yapalm, yarn bekleyeceiz. Yarn Nastenka her eyi, her
eyi anlatacak.
Ya mektup? Mektup da yoktu bugn! Ama ne gerei var? Artk
kavumulardr birbirlerine.
DRDNC GECE
Tanrm, her ey byle mi bitecek, sonunda bu mu olacakt?
Saat 9'da geldim. Nastenka oradayd. Uzaktan baknca ilk
grdm gnk duruunu anmsatyordu. Gene yle, rhtmn

demir parmaklna dayanmt. Yanna iyice sokulduum halde

fark etmedi beni.
Heyecanm olanca gcmle bastrarak:
- Nastenka! diye seslendim.
Birden bana dnd:
- Verin hadi! Daha ne duruyorsunuz?
Afallayarak baktm. Parmakla tutunmutu.
- Hani? Mektup nerede? Getirmediniz mi mektubu?
aknlm iyice artmt.
- Bende mektup yok!.. diyebildim. Siz onunla grmediniz mi
daha?
Beti benzi att; baklar yzme akl, ylece kald. Son
umudunu da ben krmtm. Sonunda kesik kesik bir sesle:
- Eh, ne yapalm! Yaplacak bir ey yok, dedi. Demek benden
yz evirdi.
Gzlerini indirdi, sonra bana bakmak istedi, bakamad. Birka
dakika daha byle heyecann yenmeye altysa da sonunda
dayanamad, ban yana evirip rhtmn parmaklna
yaslanarak hngr hngr alamaya koyuldu.
- Brakn canm alamay, dedim.
Ama kzcazn yzne baknca konumay srdremeyeceimi
anladm. Ho, ona ne syleyebilirdim ki!
Durmadan alyordu.
- Beni avutmaya kalkmayn! Bir daha onun szn etmeyin! Beni
insafszca, acmadan braktn grmezlikten gelerek hl
dneceini sylemeyin! Ama neden? Neden byle yapt? Yoksa
mektubumda, o uursuz mektubumda kt bir ey mi vard?
Hkrklardan konumas kesiliyordu. Ona baktka yreim
paralanacak sandm.
- Ne kadar da gaddar, acmasz davrand! Hem tek satr, bir
tek satr bile yazmad. Ne olur, bir iki satrla beni
sevmediini, istemediini bildirseydi! Oysa, gndr bir
haber yok. Onu sevmekten baka suu olmayan zavall, aresiz
bir kz gcendirmek, kk drmek pek kolayna geldi. u
gndr ektiimi bir Tanr bilir. Kendi ayamla yanna
gidiimi, kendimi kk drmeye aldrmadan birazck sevilmek
iin gzya dkm dndke kahroluyorum. Ama ite sonumu
gryorsunuz...
Nastenka birden ban bana evirdi. Kara gzlerinden imek
akyordu.
- Olacak ey deil bu! Byle ey dnyada olmaz! Dpedz tuhaf
bir durum! Ya siz yanlyorsunuz, ya ben. Belki de mektubu
almamtr, ne dersiniz? Belki hibir eyden haberi yoktur. Ne
olur, siz bir ey syleyin, bundan bir ey anlyorsanz bana
da aklayn. Nasl olur da bu derece hunharca, kaba
davranabilir? Tek kelime yazmad! Dnyann en aalk
insanna bile byle davranlmaz. Yoksa hakkmda kulana kt
bir ey mi gitti? Belki biri dedikodu falan yapmtr.
Syleyin, siz buna ne dersiniz?
- Beni dinleyin, Nastenka, yarn sizin adnza ona gideceim.

- Sonra?
- Ne dndn renirim, her eyi de anlatrm.
- Daha sonra?
- Siz imdi bir mektup yazn. Olmaz demeyin, Nastenka.
Dediimi yapn. Greceksiniz, davrannz saygyla
karlayacak. Eer...
Nastenka hemen szm kesti:
- Hayr, dostum olmaz. Yetiir artk! Bundan byle benden tek
sz, tek satr yok! Artk onu tanmyorum, sevmiyorum onu...
U-nu-ta-ca-m!
Onu kanepeye oturtmak iin;
- Kendinizi bu kadar zmeyin, dedim! Oturun uraya.
- zdm yok zaten, yeter artk. Siz aladma bakmayn,
geer! Yoksa kendime bir ey yapacam, kendimi ldreceimi
mi sanyorsunuz?
Yreim doluydu. Konumak istiyor, konuamyordum.
Nastenka kolumdan tuttu.
- Beni dinleyin, siz olsanz byle davranmazdnz, deil mi?
Ayanza gelen kz yzst brakmazdnz. Onun zayf, budala
yreiyle bylesine kstaha alay etmezdiniz. Onun yalnz bir
kz olduunu, kendini kollayp koruyamadn, gnlne sz
geiremediini grerek bu susuz kza acrdnz, deil mi? Oh,
Tanrm! Nedir bu bama gelenler!
Heyecanm daha fazla yenemediim iin:
- Nastenka! Nastenka! diye haykrdm. Bana ikence
ediyorsunuz! Yreimi paralyor, lm azab ektiriyorsunuz!
Her eyi iime atamayacam artk! imde birikenleri
konumadan edemeyeceim.
Bunlar syledikten sonra yerimden doruldum. Nastenka elimi
eline ald, yzme akn akn bakyordu.
- Size ne oldu? dedi en sonunda.
- Beni dinleyin, Nastenka! Size syleyeceklerim sama sapan
szler, aptalca zrvalar olabilir. Byle bir eyin
gereklemeyeceini bildiim halde konumadan edemeyeceim.
Uruna ac ektiiniz kiinin hatr iin syleyeceklerimi
balayn!..
Nastenka ad kesti. Yzme diktii akn gzlerinde tuhaf
bir merak parlts vard.
- Neymi o syleyecekleriniz?
- Olmayacak bir ey, ama sizi seviyorum Nastenka! te hepsi
bu kadar! Bakalm bundan sonra benimle eskisi gibi
konuabilecek, sylediklerimi dinleyecek misiniz?
Nastenka szm kesti:
- Ne olmu ki? Bir ey mi var bunda? Sizin beni sevdiinizi
oktandr biliyor, ama byle derinden deil de, biraz
sevdiinizi sanyordum... Demek durum bambaka!
- Batan da yleydi, Nastenka, fakat imdi, imdi... Sizin ona
bohanzla gittiiniz zamanki gibiyim ben de. Hatta daha da
kt, Nastenka. nk onun bir sevdii yoktu, ama sizin var.
- Neler sylyorsunuz! Ne demek istediinizi anlamyorum. Siz

niin byle, hem de neden birdenbire... Aman Tanrm! Ben de

samalyorum. Ama siz...
Nastenka bsbtn armt. Yanaklar kzararak gzlerini
yzme evirdi.
- imdi ne yapaym, Nastenka? Hadi siz syleyin! Sulu
olduumu biliyorum. Gveninizi ktye kullandm. Ama hayr,
Nastenka, sulu deilim ben. imden bir ses byle sylyor,
hakl olduumu hissediyorum. nk sizi hibir biimde
gcendiremem, sizi incitemem. Dostunuzdum, gene de yleyim.
Deien bir ey yok. Bakn ite, gzyalarm akyor, Nastenka.
Brakn aksn, kimseye bir zarar var m? Nasl olsa kurur...
Beni kanepeye oturtmaya alyordu.
- Oturun canm, oturun. Bakn siz u ie!
- Hayr, Nastenka, oturmayacam. Artk burada kalamam...
Bundan byle grmeyeceksiniz beni. Syleyeceklerimi
syleyeyim, ondan sonra gideceim. Diyeceim u ki, sizi
sevdiimi hibir zaman renemeyecektiniz. Gizimi kendime
saklayacaktm. Byle bir anda sizi bencilliimle zmemem
gerekirdi. Ama konuyu siz atnza gre su benim deil,
sizin... Beni yannzdan kovmaya hakknz yoktu.
Kzcaz utanmasn elinden geldiince gizlemeye alarak:
- Kovan kim! dedi. Ben sizi kovmuyorum ki!
- Demek kovmuyorsunuz? Oysa ben kendim kaacaktm... Gene de
durmayacam. Yalnz nce iimi dkeyim. Demin alayp
szlyordunuz, ac ac sitem ediyordunuz. nk... nk
(aka syleyeceim) aknz reddettiler, sizi yzst
braktlar. Ben buna katlanamazdm, Nastenka! Yreim size
kar ylesine byk bir sevgiyle doluydu ki, yerimde sakin
oturamazdm. Ama sevgimin bir ie yaramadn grmekle de
kahroluyordum. Bu durumda konumadan durabilir miyim,
Nastenka? Dayanamadm, her eyi syledim.
Nastenka'nn yznde ne iin olduu anlalmayan bir kprt
vard.
- Olsun, syleyin, hepsini syleyin. Sizden bunu istemem
tuhafnza gidecek... Gene de syleyin, konuun. Niin byle
istediimi sonra sylerim. Her eyi anlatacam size.
- Bana acyorsunuz, Nastenka. Bundan baka syleyeceiniz bir
ey olabilir mi? Giden gitmi, olan olmutur; azdan kan
sz geriye dnmez. Artk her eyi bildiinize gre ie buradan
balayalm... Siz demin oturduunuz yerde alarken ben kendi
kendime dnyordum ki... Evet, ne diyordum. Ha, kendi
kendime dnyordum ki... Ho, pek olacak bir ey deil ya...
Dndm ki, herhangi bir sebep yznden onu sevmiyor
olabilirsiniz. Bunu dn de bugn de dndm Nastenka. yleyse
ne yapp yapp kendimi size sevdirmeliydim. nk beni sevmeye
baladnz kendi aznzla sylemitiniz. te
syleyeceklerim aa yukar bunlar. Ha, bir ey daha var:
Beni sevmi olsaydnz imdi ne yapardk; bir de bunu
syleyecektim. Beni dinleyen dostum -nk hl dostumsunuz-,
ben basit, yoksul, sradan bir insanm. Ho, asl nemli olan

bu deil -ardm iin geveliyorum bu laflar-... Neyse,

brakalm imdi bunlar. Demek istediim u ki, tanmadm bu
adam sevseniz, sevmeye devam etseniz, ben gene de sizi deli
gibi sevecek, ama sevgimin size yk olmamas iin elimden
geleni yapacaktm. Siz ancak yaknnzda, her an sizin iin
arpan, minnet dolu, smscak bir yrek olduunu bilecek;
yalnzca bunu anlayacaktnz. Hem yle bir yrek ki... Ah,
Nastenka, Nastenka!.. Beni ne durumlara soktunuz!..
Nastenka kanepeden ayaa frlayarak:
- Alamayn, alamanz istemiyorum, dedi. Hadi kalkp, biraz
yryelim. Alamay kesin artk.
Mendilini karm, gzyalarm siliyordu.
- Eh, oldu. imdi gidebiliriz. Belki benim de size
syleyeceklerim var. (Sizi hi aldatmak istemem), onu hl
sevmeme karn, madem beni brakt, unuttu... Evet madem...
ey... Bana yant verin: Diyelim, ben de sizi sevmi olsaydm,
yani yalnzca sizi... Ah, dostum! Bana k olmadnz iin
sizi verken sizi incittiimi, sizinle alay ettiimi anlyorum
imdi. Ah, ben ne kafaszmm! Nasl oldu da dnemedim,
tahmin edemedim! Artk kararm verdim, her eyi
syleyeceim...
- Dinleyin beni, Nastenka! Ne olur, artk gideyim. nk size
yalnzca ac ektiriyorum. Bakn, benimle alay ettiiniz iin
imdi de vicdan azab ekiyorsunuz. Ben byle ey istemem.
Kendi derdiniz kendinize yetmiyormu gibi... Biliyorum, btn
su bende, Nastenka. Hadi, hoa kaln.
- Durun, dinleyin beni! Biraz bekleyemez misiniz?
- Neyi? Neyi bekleyeceim?
- Onu seviyorum, ama geer bu, gemesi gerek, gememesi
olanaksz. Hatta imdi de gemi olduunu hissediyorum...
Belki bugn sona erer. Neden mi? nk ondan nefret ediyorum,
siz burada benim yanmda alarken o benimle alay etti. Sonra,
siz beni onun gibi yzst brakmadnz. nk beni
seviyorsunuz, ama o sevgi nedir bilmedi. Ben de, ben de
seviyorum sizi. Hem de sizin beni sevdiiniz kadar... Size
nce de sylemitim; ondan daha iyi, daha soylu olduunuz iin
seviyorum sizi. nk o...
Zavall kzn heyecan son derecesini bulmutu. Szlerini
bitirmeden ban omzuma, sonra gsme koydu; ac ac
alamaya balad. Avutmak, yattrmak iin sylediklerim hep
bounayd; alamas bir trl kesilmiyordu. Durmadan elimi
skyor, hkrklar arasnda kesik kesik konuuyordu:
- Biraz durun, imdi geer. Size syleyeceklerim var...
Sanmayn bu gzyalar baka bir eyden... Sinirden bu. Durur
imdi.
Sonunda alamas geti, gzlerini sildi, yeniden yrdk. Ben
konumak istiyor, Nastenka ise her seferinde beklememi rica
ediyordu. Sessizce yryorduk... En sonunda kendini
toparlayarak konumaya balad. Zayf ve titrek sesi bana ok
dokunarak iimi szlatt.

- Sakn beni hoppa, gelge gnll bir kz sanmayn. Bu kadar

kolay unutup ihanet edeceklerden deilim. Onu tam bir yl
sevdim. Tanr adna yemin ederim ki, ona ihanet etmeyi
aklmdan bile geirmedim. Ama olsun, o beni hor grd, benimle
alay etti, Tanr kusurunu balasn. Beni incitmekle, kalbimi
krmakla eline ne geti? Hi! Artk sevmiyorum onu. nk
ancak beni anlayan yce gnll, soylu bir insan sevebilirim.
nk ben de yleyim, o bana layk deil! Neyse, Tanr
kusurlarn balasn. Yanldm anlamakta ge kalmaktansa
bylesi daha iyi. Artk tanyorum onu. Bitti her ey...
Nastenka elimi skarak devam etti:
- Sonra, bir ey daha var dostum. Belki de ona olan akm bir
duygu aldanndan, hayalden baka bir ey deildi. Ninemin
dizinin dibinden ayrlmadm iin, can skntsndan
kapldm bo bir duyguydu belki de. Benim sevebileceim adam
baka olmalyd. Evet, bana acyacak birini sevmeliydim...
Neyse, brakalm bu konuyu.
Nastenka heyecandan boulacakm gibi biraz bekledi.
- Bakn, size sylemek istediim u: Eer onu sevmeme -daha
dorusu sevmi olmama- karn siz hl beni seviyorsanz...
Nasl syleyeyim, aknzn ok gl, yreimden ncekini
silecek kadar gl olduunu hissediyorsanz... Bana acyarak;
hayatta yapayalnz, avuntusuz, umutsuz, yazgmla ba baa
kalmam istemezseniz... Beni her zaman imdiki gibi
severseniz, yemin ederim, kranm... ey... Akm sizin
aknza layk olacaktr. Elimi kabul ediyor musunuz?
Sevin gzyalarm tutamayarak:
- Nastenka! Ah, Nastenka! diye bardm.
O da kendini zor tutuyordu.
- Eh, yetiir artk bu kadar! Sanrm sylenecek her eyi
syledik. Hem siz, hem de ben mutluyuz, deil mi? yleyse ne
olur keselim bunu; baka eylerden konualm!
- Evet, Nastenka, yle. Bu konu kapansn. Ben de ok mutluyum.
Artk baka konulara gesek iyi olur. Hadi, ben hazrm.
Ama ne konuacamz bilmiyorduk. Glyor, alyor, ipe sapa
gelmez gevezelikler ediyorduk. Bazen yaya kaldrmdan yryor,
bazen karya geip orada tur atyor, sonra gene eski yerimize
gelerek rhtm boyunca gezmeye devam ediyorduk. ocuklar gibi
neeliydik...
- imdi yalnz bamaym. Nastenka, ama ilerde...
Biliyorsunuz, ben dar gelirli bir adamm. Ylda elime bin iki
yz ruble geer, bu da fena saylmaz.
- Elbette. Sonra ninemin dul ayl da var. Bize yk olmaz.
Onu yanmza alrz.
- Tabii, ninenizi almadan olur mu! Yalnz u bizim
Matriyona...
- yle ya, bizim de Fiyokla var.
- Matriyona iyi kadndr. Tek kusuru, kafasnn bombo oluu,
aklnn hibir eye ermemesi. Ama bunun nemi yok...
- Ne fark eder canm! Anlamamalar iin bir sebep deil bu.

Yarn siz hemen bize tanmalsnz.

- Nasl, size mi? Bana gre hava ho...
- Evet, bizim kiracmz olursunuz. Tavan arasndaki oda bo
duruyor. Soylu kiilerden yal bir kadn oturuyordu kt.
Ninemin gen bir kirac istediini biliyorum. "Niin gen
istiyorsun?" diye sordum. "Yalandm da onun iin. Sakn sana
koca aradm sanma!" dedi. Ama ben bunun iin olduunu
anladm hemen.
- Ah, siz yok musunuz ya!
kimiz de glmeye baladk.
- Eh, tamam! Yetiir gldmz! Siz nerede oturuyordunuz!
Unuttum.
- X kprsnn yannda, Barannikov'un evinde.
- yle byk bir apartman m bu?
- Evet, byktr.
- Biliyorum, gzel apartman. Artk siz oradan vazgein de bir
an nce bize tann.
- En ge yarn, Nastenka. Biraz kiradan borluyum ama zarar
yok... Nasl olsa yaknda aylm alacam.
- Ben de belki ders veririm. nce kendim renir, sonra da
bakasna retirim.
- ok iyi Nastenka. Biliyor musunuz, yaknda bir de ikramiyem
var.
- Demek yarndan sonra kiracmz oluyorsunuz?
- Evet. Bakn, Sevil Berberi yeniden sahneye konulacana
gre, birlikte gideriz, ne dersiniz?
Nastenka gld.
- Gideriz, ama Sevil Berberi olmasn da baka bir temsile
gidelim.
- Peki, baka birine... Kukusuz bylesi daha iyi olur, ben
pek dnmeden syledim.
Byle konua konua yryorduk. Sanki kendimizden gemi gibi,
nerede yrdmzn farknda bile deildik. Arada bir durup
ayn yerde uzun zaman konuuyor, sonra tekrar yryerek ta
uzaklara gidiyor, gzyalar arasnda kahkahalarla glyorduk.
Bazen Nastenka eve gitmek istiyor, ben de alkoymay gze
alamadm iin onu evine kadar geiriyordum. Ama eyrek saat
sonra bir de bakmz, gene rhtmda, kanepemizin yanndayz.
Bazen de Nastenka iini ekerken gzleri yaaryordu. O zaman
bana bir rkeklik geliyor, buz gibi oluyordum. Ama o hemen
elimi eline alyor, beni uzaklara doru srklyordu. Bylece
gevezelik ederek yeniden dolamaya koyuluyorduk.
Sonunda Nastenka:
- Artk eve gidelim dedi. Vakit ok ge oldu. Yeter bu kadar
yaramazlk.
- Haklsnz, Nastenka. Yalnz ben artk uyuyamam. Eve
gitmeyeceim.
- Ben de uyuyamam herhalde. Gene de siz beni eve kadar
geirin.
- Geirmez olur muyum!

- Ama bu sefer doruca eve gideceiz.

- Hi merak etmeyin.
- Sz m? nk sonunda nasl olsa eve gideceim.
Glerek:
- Sz, dedim.
- Hadi yleyse.
- Peki... Ge bakn, Nastenka. Yarn ok gzel bir hava
olacak, gkyz masmavi, ay prl prl. Bakn u solgun
buluta, neredeyse ay kaplayacak. Bakn, bakn... ama yanndan
geti... Bakyor musunuz, Nastenka?
Ama Nastenka buluta bakmyordu. Konumadan, ta gibi kaskat,
yanmda dikiliyordu. Biraz sonra rkek, ekingen bir hareketle
bana sokuldu. Elimde tuttuum eli titremeye balad. Bana daha
ok yasland.
O srada nmzden gen bir adam gemekteydi. Gen adam
hizamza gelince birden durdu, yzmze dikkatle bakt, sonra
birka adm daha att. Yreim gsmden dar frlayacak
gibi arpyordu.
Yavaa:
- Kim bu adam, Nastenka, diye sordum.
Bana iyice sokulmutu, zangr zangr titriyordu.
- O... diye fsldad.
Ayakta glkle duruyordum. Arkamzdan bir sesin:
- Nastenka! Sen misin, Nastenka? dediini iittim.
Ayn anda gen adam bize doru birka adm ilerledi.
O ne lkt Tanrm!.. Ya Nastenka'nn rpermesi, kollarmdan
syrlarak adama doru atlmas! Olduum yerde kaskat
kesilmi, onlara bakyordum. Ama Nastenka'nn adama kollarn
uzatp boynuna atlmasyla, sonra yeniden dnmesi bir oldu.
Ben daha neye uradmn farkna varmadan bir de baktm,
Nastenka'nn kollar boynumda, beni scak, iten bir pckle
pyor. Ama sonra tek sz sylemeden tekrar tekine kotu,
elini tutarak onu arkasndan ekti.
Durduum yerde, arkalarndan bakakaldm. Sonunda ikisi de
gzden silindi.
SABAH
Gecelerim o sabah bitti. Berbat bir gnd. Yamur kederli
tprtlarla pencere camlarn dvyordu. Odam karanlkt,
darda puslu bir hava vard. Ardan atlayan bam
dnyordu. Btn bedenimi ate basmt.
Bir aralk Matriyona'nn sesini duydum tepemde.
- Postac sana bir mektup getirdi, bey.
- Mektup mu?.. Kimden?
Heyecandan ayaa frlamtm.
- Bilmem ki, bey. Bak hele iine, belki orada yazldr.
Zarf atm. Ondand.
"Balayn beni!" diyordu. "Ayaklarnza kapanarak beni
balamanz diliyorum. Hem sizi, hem de kendimi aldattm.

Bir d, bir hayaldi bu. Bugn sizi dndke iim

paraland. Beni balayn!
"Ne olur, beni sulamayn. nk size kar hi deimi
deilim. Sizi seviyor, sevgiden de byk bir duygu besliyorum.
Tanrm! Elimden gelse de ikinizi birden sevebilseydim... Ne
olur, siz o olsaydnz!
(Ah Nastenka, bu sznz hi unutabilir miyim?)
"Sizin iin imdi neler yapmak istemezdim! Ne durumda
olduunuzu, ne kadar zldnz biliyorum. Krdm sizi. Ama
herhalde bilirsiniz, seven gnl krgnl abuk unutur. Siz
de beni seviyorsunuz.
"Teekkr ederim. Beni sevmi olduunuz iin teekkr ederim.
nk bu sevgi, uyandktan sonra uzun sre unutulmayan tatl
bir d gibi sapland yreime. nk bana iinizi kardee
atnz: huzur vermek, iyi etmek, korumak iin yaral yreimi
kabul etmek bykln gsterdiniz. Beni balamakla,
annz sonsuz kran duygularmla birlikte bir kat daha
yceltmi olursunuz. Annz yaadm srece yreimde
tayacam. Onu koruyup bal kalacam, benden hibir ihanet
grmeyecek. nk ben nce kendi kendime ihanet edemem. Daha
dn bu kalbin, ait olduu kimseye bir an iinde nasl
dndn grdnz.
"Sizinle greceiz; bizi terk etmez, gelirsiniz. Her zaman
arkadam, kardeim olacaksnz... Karlatmz zaman bana
elinizi uzatacaksnz, deil mi? Elinizi uzatacak,
baladnz syleyeceksiniz. Beni hl eskisi kadar
seviyor musunuz?
"Ah, ne olur, sevin beni, unutmayn. nk u anda sizi o
kadar seviyorum ki, bilemezsiniz! Hem sizin sevginize laym,
hak edeceim onu, sevgili dostum!
"nmzdeki hafta evleneceim onunla. Geri dnd zaman beni
hl seviyordu, hibir zaman da unutmamt... Mektubumda onun
szn ettiim iin beni balayn. Ama onunla birlikte size
gelmek istiyorum. Onu da seveceksiniz, yle deil mi?
"Beni balayn, unutmayn ve sevin."
Mektubu bir daha, bir daha okudum. Gzlerim dolmutu. En
sonunda mektup elimden dt, yzm ellerimle kapadm.
Matriyona'nn sesi yeniden duyuldu:
- Bak bey, sana ne syleyeceim!
- Syle bakalm, ana.
- Tavandaki rmceklerin hepsini temizledim. Aman bu frsat
karma, ya evlen, ya da glp elenmek iin arkadalarn
ar; bir eyler yap ite...
Matriyona'ya baktm. Nedendir bilmem, henz gen ve din olan
bu kocakar, o anda gzlerinin feri kam, yz burumu,
beli bklm, iyice yalanm grnd. Odam da ayn hizmetim
gibi khne bir havaya brnmt. Duvarlar, demeler
soluklam, eyalar rengini atmt. Her taraftan rmcekler
sarkyordu. Pencereden dar baknca, karki evin de km,
donuklam bir grne brndn, stunlarn badanasnn

para para dkldn, d sslerinin kararp yer yer

atladn grdm. Duvarlar o parlak sarln yitirmi,
bozlamt.
Gne, yamur bulutunun arkasndan yle bir bakp sonra
tekrar gizlendii iin mi byle her ey gzme renksiz
gzkmt? Yoksa hznl, somurtkan geleceimi bir sre
hayalimde canlandrarak, on be yl sonraki durumumu gene
yalnz, gene ayn odada, yllar getii halde zerrece
akllanmayan Matriyona ile birlikte daha da yalanm olarak
m grmtm?
Ama sana kin balamak m, Nastenka? Tertemiz, prl prl
mutluluuna glge drmek mi? Ac sitemlerimle seni
kederlendirip gizli azaplar vererek, en mutlu anlarnda
yreinin acyla arpmasn ister miyim? Gelin olduun gn,
onunla birlikte yrrken siyah salarn sslediin narin
ieklerden tekini bile soldurabilir miyim? Bunlar ben mi
yapacam Nastenka? Asla, asla! Gklerin her zaman ak olsun,
sevimli glmseyiin parlakln, mutluluunu yitirmesin.
Yapayalnz yaayan, sana kar kranla arpan bir yree
tattrdn mutluluk anndan dolay seni hep hayrla anacam.
Ulu Tanrm! O ne uzun, mutlu bir and! Bir insana byle bir an
yaam boyu yetmez mi?
UYSAL KIZ
Dsel bir yk
(Yazarn gncesinden)

YAZARDAN BR AIKLAMA
Bu sefer "Gnce"mi her zamanki gibi deil, uzun bir yk
biiminde yazdm iin okurlarmdan beni balamalarn
dilerim. Ancak yky bitirmek iin ok uratm, bir ayn
yarsndan daha ok zaman ald. Gene de okurlarm beni ho
grsnler.
imdi gelelim yazdm ykye...
Adn "dsel yk" koydum, oysa tmyle gerek bir olaya
dayanyor. Bununla birlikte yknn dsel yan da var, bu da
yazl biimindedir. Okurlarma bunu en bata aklamay
uygun buldum.
Aslnda yazdm bu ey ne bir yk, ne de gncedir. Evli bir
adam gznzn nne getirin: Kars birka saat nce
pencereden atlayarak intihar etmi olup imdi de masann
zerinde upuzun yatmaktadr. Adam aknlk iindedir,
dnceleri darmadanktr. Evinde bir odadan tekine
dolaarak olup biteni anlamaya, kafasn toparlamaya alr.
Adamcaz ayn zamanda kendi kendine konuan, bir eit ruh
hastasdr, durmadan mrldanarak niin bana byle bir iin
geldiini akla kavuturmak ister... Kafasndaki dnce

zinciri tutarl gzkmekle birlikte gerek mantk, gerekse

duygu ynnden elikilerle doludur. Bir yandan kendini hakl
grp karsn sularken, bir yandan da konuyla ilgisi olmayan
aklamalara, ayrntlara girer. te yandan dnce ve
duygularnda elikiler yannda derin bir ililik vardr.
Sonunda yava yava durumu aydnlatmaya, dncelerini bir
noktada toplamaya balar. Zihninde canlanan anlar onu
gittike geree yaklatrr, bu da onun hem mantn, hem de
kalbini kar konulmaz biimde yceltir. Balangta olduka
kark olan yknn sona doru netlemesi bundandr. Zavall
adamn yaad ac olayn boyutlarnn gitgide
belirginletiini grrz, hi olmazsa kendisi ynnden.
te yazdm yknn zeti bu. Doaldr ki, yknn anlatm
balangta elikili duraksamalarla, birbirini tutmayan
blmlerle bir sre uzar gider; adamcaz bir yerde kendi
kendisiyle konuurken, baka bir yerde dndklerini onu
dinleyen birine, bir yargca anlatr gibidir. Belki sonuna
dein hep byledir. Adam gizlice dinleyen bir stenograf onun
sylediklerini aynen yazsayd, benim size imdi sunduumdan
daha baka, ilenmemi, kaba saba bir yk ortaya kard.
Bununla birlikte bana yle geliyor ki, adamn aklndan
geenleri sralamas gene de deimeden kalrd. in iine
bir stenograf sokup not ettiklerini benim yeni batan
dzenlemeyi tasarlamam, demin szn ettiim gibi, yknn
dsel yandr. Sz sanatnda az ok buna benzer bir ynteme
birka kez bavurulmutur. rnein Viktor Hugo'nun bayapt
olan "Bir lm Mahkmunun Son Gnleri"nde byle bir yol
tuttuunu grrz. Geri iin iine bir stenograf
kartrmamtr; ama lm mahkmunun son gnne, son saatine,
hatta son dakikasna dein anlarn yazabilecei (buna vakit
bulaca) gibi ok daha inanlmaz bir yntem uygulamtr.
Byle d rn bir ynteme ba vurmasayd, yazd yaptlarn
en gerekisi olup doruya en ok yaklaan bu bayapt
kesinlikle yaratamazd...
BRNC BLM
I
Ben kimim, o kim?
...Henz o buradayken her ey ne de olsa daha iyi, her dakika
yanna yaklap yzne bakyorum. Ama yarn alp
gtrdklerinde yalnz bama ben ne yaparm? imdi salonda,
masann stnde yatyor. ki oyun masasn yan yana koyduk.
Tabutunu da yarn getirecekler; zel bir aatan, beyaz bir
tabut. Ancak asl konu bu deil. Odada bir aa, bir yukar
dolayor; durumu kendi kendime aklamaya alyorum. Tam
alt saattir bu byle, kafam toparlayp dncelerimi dzene
sokabilsem bir! Yaptm tek ey hep dolamak, durmadan

dolamak...
Olay yle balad... Durun, en iyisi her eyi srasyla
anlataym... (Srasylaym?) Efendiler, benden bir yazarn
dzgn anlatmn beklemeyin, durumu siz de gryorsunuz. Daha
dorusu, olanlar size kendim anladm biimde aktaraym.
Zaten asl korkun olan da bu, her eyi derinlemesine anlayan
biriyim. Bilmek istersiniz diye size her eyi ta bandan
anlatacam...
"Ses" gazetesine, "Eitmen bir kz i aryor, evde ders
verebilecei gibi, gerekirse taraya da gidebilir" diye
verecei duyurunun parasn karlamak iin bana bir gen
hanm rehine verilecek eyalarn getiriyordu.
Balangta ona pek dikkat etmemitim, bana gelip giden
biroklar gibiydi. Sonralar fark etmeye baladm. nce
yapl, boyu ortadan uzun, sarn bir kzcazd. Bana kar
sklgand, utanyormu gibi davranyordu. (yle sanyorum ki,
bakalarna kar da yleydi. Doaldr, ben de onun gznde
bir rehinci olarak deil, bir insan olarak tekilerden pek
farkl deildim.) Paray alr almaz hemen dnp giderdi. Hem
de hi sesini karmadan. Baka mteriler malnn
karlnda daha fazlasn koparmak iin tartrlar,
pazarlk ederler, yalvarrlard. Bu kzcaz ne verirsem
alrd. yle sanyorum ki, olaylar biraz kartryorum...
Evet, getirdii eyalar beni ilkin ok artt. Gm
yaldzl kpeler, ypranm bir madalyon, be para etmez baka
bir sr vr zvr... Kendisi de biliyordu ya,
getirdiklerinin 20 kapikten fazla etmeyeceini, te yandan
bunlarn kendisi bakmndan bir deer tadn yznden
okuyordum. Sonradan rendim ki, gerekten btn bu taklar
ana-baba yadigrym. Ancak bir keresinde getirdii eylere
bakarak glmseme cretinde bulundum. Aslnda ben hibir zaman
byle saygsz hareketlere yeltenmem, mterilerime kar
efendice davranrm. Az konuurum, ciddiyetimi bozmam.
"Srekli ciddilik, ciddilik, ciddilik isterim!" Fakat bir
seferinde yakas tavan krkl, eski mi eski, lime lime olmu
bir bluz getirince kendimi tutamadm, nkteye benzer bir laf
kardm azmdan.
Aman, yz nasl da kzard! O dnceli, iri, cvl cvl
mavi gzleri birdenbire parlad.
Tek szck sylemeden, bluz dkntsn kapt gibi frlayp
gitti. te ilk kez orada kendisine dikkat ettim, hakknda
zel'eyler dnmeye baladm. Evet, bende brakt izlenimi
bugn olmu gibi anmsyorum, yani beni allak bullak eden
izlenimi. En bata gen, ok gen olmasyd. On drdnde bile
gstermiyordu, oysa on altsn doldurmasna fazla bir ey
kalmamt. Gene de asl nemlisi onun baka bir ynyd...
Neyse, ertesi gn gene geldi. Sonra rendim ki, tavan krkl
bluzu rehinci Dobronravov ile Mozer'e de gtrm. Bunlar
altndan baka bir eya almadklar iin dnp bakmamlar
bile. Oysa ben bir geliinde kzcazdan akik ta almtm.

(Bir eye benzese bari!) imdi ayorum, byle bir eyi nasl
yapmm? nk ben de altnla gmten baka bir eya kabul
etmezdim. Kz hakknda dikkat ettiim ikinci bir durum da bu
oldu.
Baka bir sefer bana kehribar bir azlk getirdi, daha nce
Mozer'e gstermi ama adam almam. Kehribar azln
merakllar iin bir deeri vardr, bizim iimize yaramaz, biz
altndan bakasn almayz. Bir gn nceki kafa tutmasndan
sonra yeniden gelmesi zerine onu sert karladm. Benim
sertliim yalnzca souk davranmaktr. Gene de karp iki
ruble verirken kendimi tutamayarak sinirli bir tavrla, "Bunu
salt sizin hatrnz iin alyorum, Mozer'e gtrseniz
almazd." dedim. Sizin hatrnz iin szn zerinde
durarak, 'zel' bir anlamda sylemitim. nk bir gn nceden
biraz fkeliydim. Hatrnz iin sznden dolay gene
kzardysa da sesini karmad, paray geri evirmeden alp
kt. Ah, u yoksulluun gz kr olsun! Szlerimin ok
gcne gittiini anlamtm. O ktktan sonra "Kzcaza
kar caka satmak iki rubleye deer miydi?" diye geirdim
iimden. Kahkahalarla gldm anmsyorum. Kendi kendime
"Deer miydi? Deer miydi?" diye sorduum soruyu olumlu
karladm. ok neelenmitim. Aslnda kza kar onu incitmek
gibi kt bir niyetim yoktu. Bu szleri bilerek, isteyerek
sylemitim. Onu denemekti asl amacm. nk onun hakknda
baz tasarlar dolamaya balamt kafamda. Bu da onunla
ilgili nc zel dncem oldu.
te her ey bundan sonra balad. Anlalaca zere,
evreden kzla ilgili bilgiler toplamaya alyor, bir daha
gelmesini drt gzle bekliyordum. Fazla uzatmadan gelecei
sanki iime domutu. te bir gn kz dkknma girer girmez
byk bir nezaket gstererek tatl bir dille konumaya daldm.
Zamannda iyi eitim grm, insanlara nasl davranlacan
bilen bir insanm. Orackta onun iyi yrekli, uysal bir kz
olduunu hemen anladm. yi yrekli, uysal insanlar fazla ayak
diremezler. Byleleri tmyle almamakla birlikte konumaktan
da kanmazlar. Sorularnza uzun uzun yant vermezlerse de
konuurlar gene de. Zamanla dillerinin iyice zldn
grrsnz, yeter ki siz soru sormaktan bkmayn. Doaldr ki,
balangta bana fazla bir ey anlatmad, "Ses" gazetesine
verdii duyurular ve br eylerle ilgili bilgileri sonradan
rendim. Elinde avcunda ne varsa hepsini harcayarak verdii
gazete duyurularnda ilkin, gururlu bir tavrla, "eitimci
kz, taraya da gidebilir, koullarnz bildiriniz..."
derken, daha sonra, "Her eye raz, ocuklara ders verir,
yallara elik eder, ev ileri grr, hastaya bakar, diki
diker..." gibisinden bilinen eylere kadar indi. Doaldr ki,
bunlar her seferinde daha azna raz olunarak duyurulara
ekleniyordu. Sonunda durum iyice umutsuzlanca, "cretsiz,
boaz tokluuna alabilir" szlerine kadar dt. Gene de i
bulamad. Onu son bir kez daha denemeye karar verdim. Dkkna

geliinde o gnk gazeteyi akararak, "Gen, kimsesiz bir

bayan kk ocuklara eitmenlik yapmak zere i aryor,
zellikle ya gekin dul erkeklerin yannda, ev ilerini de
grr..." duyurusunu gsterdim.
- Gryorsunuz, bir bayan bu duyuruyu sabah vermi, akama
kalmaz bir i bulur. Duyuru dediin byle yazlmal, dedim.
Yz gene kzard, gzleri ate samaya balad, geriye
dnerek kt gitti. Bu tavrndan ok holandm
sylemeliyim. Daha o zaman bile durumunun umarszlndan
emindim, kendisinden hi korkum yoktu. Azlklar kimsenin
almayacan biliyordum. Halbuki o bunlar da elden
karmt. Ancak gn sonra gene geldi, beti benzi
sapsaryd, telal bir grn vard. Evinde bir eylerin
olupbittiini anlamakta gecikmedim, gerekten kt eyler
olmutu. Bunlar anlatmadan nce kzcazn gznde birden
nasl bydm, beni hangi gzle grmeye baladn
bildirmeden geemeyeceim. Benim de asl istediim buydu
zaten. imdi gelelim aramzdaki konumalara... Bana evinden
bir aziz tasviri getirmiti. (Eyalarn rehine koymay kutsal
tasvire kadar vardrmt demek ki.) Dinleyin, dinleyin!
Olanlar anlatmaya alyorum, gene de her eyi
kartrdmn farkndaym. Kafam toplamak, her eyi bir bir
anlatmak, btn ayrntlar, en kk noktalar bile size
aktarmak istiyorum. Ama olmuyor ite, u ayrntlar yok mu?
Gryorsunuz, bama ne iler at?
Elindeki Meryem Ana tasviri, Meryem ile ocuunu gsteriyordu.
Her ev iin, her aile iin nemli bir tasvirdi bu; olduka
eski, altn ilemeli, gm kaplamal... En azndan alt ruble
ederdi. Belli ki, tasvirin onun gznde byk deeri vard.
Bununla birlikte yalnzca kaplamasn deil, btn tasviri
olduu gibi rehine veriyordu. Ona gm kaplamasn karp
tasviri geriye gtrmesini syledim. Tasvir kutsal bir eydir,
bir ev tasvirsiz olur muydu?
- Yoksa yasak m? diye sordu.
- Hayr, yasak deil, belki eviniz iin gerekir...
- yleyse karn.
Biraz dndkten sonra ona dedim ki:
- Yok, karmayalm daha iyi, ylece kalsn. teki tasvirlerle
birlikte kandilin altna, u tasvir dolabna koyarm.
(Aldndan beri dkknmda hep kandil yanard.) Buyurun, 10
rubleniz.
- 10 istemem, 5 ruble benim iimi grr. Sonra borcumu deyip
tasviri geri alrm.
- Demek, 10 ruble istemiyorsunuz?
Gzlerinin yeniden akmak akmak olduunu grerek;
- Ama tasviriniz bu kadar eder, diye ekledim.
Sesini karmad. Bunun zerine karp 5 ruble verdim.
- Byle durumlarda insan hor grmemek gerekir, diye srdrdm
konumam. Vaktiyle ben de byk skntlara dtm, hatta
daha ktsne. Eer imdi beni byle bir iin banda

gryorsanz, bunca ektiklerimden sonra...

- Belli, toplumdan cnz alyorsunuz. yle ite...
Bunu alayc bir glmsemeyle sylemiti. Syleyiinde fazla
bir inciticilik yoktu, safa sylenmi bir szd bu. (nk
beni henz tanmyor, teki rehinecilerden ayrt etmiyordu. Bu
durumda beni ne diye inelemek istesindi?) imden, "Ya, demek
durum bu? Byle dndne gre kendini ele verdin, sen de
yeni kafallardansn..." diye geirdim.
Yar alayl, yar gizemli bir tavrla;
- Baknz ben, toplumun ktlk yapmak istedii halde iyilik
yapan blmndenim, diye bir laf ettim.
Birden gzleri parlad, ocuka bir ilgi, byk bir merakla
yzme bakt.
- Durun, durun! lgin bir dnceden sz ediyorsunuz. Nerede
gemiti hele? Ben bunu bir yerden iittim.
- Kafanz yormayn, Mefistofeles kendini Faust'a byle
tantyor. "Faust"u okudunuz mu?
- ey... okudum da pek dikkat etmemiim...
- Desenize, hi okumadnz... Okumalsnz. Ancak gryorum
ki, gene dudaklarnzda alayc bir glmseme var. Kendimi
Mefistofeles"in yapt gibi tantp rehincilik mesleini
yceltecek adamlardan deilim. Rehinci nereye gitse
rehincidir, bunu biliyoruz.
- Siz ne garip bir adamsnz! Byle bir eyin aklmdan
getiini nereden kardnz?
inden benim iin neler geirdiini adm gibi biliyordum.
"Hi ummazdm, meer okumu bir adammsnz." diye
dnyordu, ama byle bir ey sylemedi. Beni beendii
belliydi.
- Bakn, her meslekte iyilik yaplabilir, dedim. Elbette
kendimden sz etmiyorum, benim ktlkten baka bir ey
yapmadm bile sylenebilir... gene de...
Beni iime ileyen bir bakla szd.
- Doru, her yerde iyilik yaplabilir. Hem de her yerde...
Aramzda geen btn bu konumalar anmsyorum, hibirini
unutmadm. Bu konuda ekleyeceim baka bir ey de
genlerimizin, sevimli genlerimizin akll ve derin bir ey
sylemek istedikleri zaman btn itenliklerini, saflklarn
yzlerinden ak seik okuyabilmemizdir. "Size akll ve derin
bir sz sylemek istiyorum!" der baklar. Bizler gibi
vnmeye, caka satmaya kalkmazlar. Akllarndan geenlere
inanr, deer verir, sayg duyarlar. stelik sizin de sayg
duyduunuzu dnrler. tenlik yce bir duygudur.
Karlarndakini bununla alt ederler. Bizim gen hanmda da
ayn itenlik vard. Ne gzel bir ey!
Bugnk gibi hatrmdadr, kz dkknmdan kar kmaz
kararm verdim. Ayn gn son soruturmay yapmak iin
gidecek, onun iyznn geri kalanlarn da renecektim. Daha
ncekileri evlerinde alan hizmeti kz Lukerya'nn avcuna
birka kapik sktrarak elde etmitim. lk rendiklerim o

derece dehet vericiydi ki, kzn biraz nce nasl

glebildiine, byle korkun bir durumdayken Mefistofeles'in
szlerine nasl ilgi gsterebildiine ap kalyordum. Ah, u
genler, siz hep bylesinizdir! O zaman gururla ve sevinle
kz hakknda hep bunlar dndm. Genler bence yce
gnlldr, kendisi uurumun kysnda durur, ama Goethe'nin
szlerine de byk ilgi gsterir. Genler aykr yollara sapsa
bile yce gnllln korumasn bilir. Ben kendimden deil,
ondan, yalnzca ondan sz ediyorum. nemli olan u ki, daha o
zaman bile kza benimmi gzyle bakyor, onun zerindeki
etkimden zerrece kukulanmyordum. Eer insan kendi gcnden
kukuya dmyorsa, bundan daha tatl bir ey yoktur.
Fakat bana da ne oluyor? Byle abuk sabuk eyler sylersem
dncelerimi ne zaman bir noktada toplayabilirim? Acele
etmeliyim, acele! Ama asl sorun bunda deil ki. Aman Tanrm!
II
Evlenme nerisi.
Kzn iyznn daha sonra rendiim blm ksaca yleydi:
Annesiyle babas leli yl kadar olmutu, onu uygunsuz
teyzeleri yetitirmilerdi. Byle kadnlara uygunsuz demek az
gelir. Teyzelerinden biri duldu, evinde de birbirinden kk
alt ocuu vard. tekisiyse evlenmemi, kz kurusu, stelik
kt huylu bir kocakaryd. Ktlkte birbirlerinden aa
kalmazlard. Babas kk bir memurdu, u kalem efendisi
denenlerden, memurluundan dolay soylu saylm biriydi. Bu
duruma gre her ey benim iin elverili grnyordu. Ben
onlara gre daha yksek bir snftan saylrdm. Ne de olsa
hassa alayndan emekli bir yzbaydm. Soylu bir aileden,
kimseye baml deil vb... Rehincilikle uramama gelince,
teyzelerinin gznde sayg duyulacak bir meslekti benimkisi.
Kzcaz teyzelerinin yannda yl halayklk etmi, gene de
her gnk gz atrmayan iinden vakit bulup okula yazlarak
snflarn gemiti. Bu durum onun gznn ykseklerde
olduunu, soylulua zendiini gsteriyordu.
Peki, onunla niin evlenmek istemitim? Ama ne diye durup
dururken imdi kendimden sz ediyorum? Bu konuya daha sonra
dneriz. Burada nemli olan ben deilim, kz! Neyse, kzcaz
teyzelerinin ocuklarna ders vererek, st ba dikerek, ince
hastala yakaland halde amar ve deme ykayarak
okulunu bitirmiti. Ona dayak bile atyorlar, yedii ekmei
bana kakyorlard. Sonunda onu satmaya kadar vardrdlar.
imdilik bu pis ayrnty geelim. Sonradan kz bana hepsini
uzun uzun anlatt. Komular iman bir bakkal tam bir yl
olan biteni uzaktan gzlermi. yle basit insanlardan deilmi
bakkal, yannda iki ra varm. Ancak bugne dein iki
karsn srayla cennete gndermi, imdi ncsn almaya
alyormu. Bu arada bizim kk hanma gz koymu. "Sessiz,

yoksulluk iinde byyen byle biriyle evlenirsem evdeki

kszlere bakar," diyormu.
Bakkaln gerekten birka ksz ocuu vard. Elli yalarnda
bir adamd. Kza gz koyunca sra teyzeleriyle anlamaya
gelmiti. E, kz bunu duyar da korkuya kaplmaz m? te "Ses"
gazetesine duyurular vermek iin bana gelip gitmeye balamas
bu zamana raslyor.
Kzcaz dnmek iin teyzelerinden sre istedi, fazla uzun
deil, ksack bir zaman. Ona istedii sreyi verdiler, ama
bir yandan da; "Biz bile karnmz nasl doyuracamz
bilmezken bir de senin boazn m dneceiz?" diye bann
etini yiyorlard. Ben bunlarn hepsini renmitim, o sabah
bana geliinden sonra hemen kararm verdim.
Ayn akam bakkal, elinde yarm rublelik bir funt ekerlemeyle
onlara geldi. Kzla odada otururlarken ben hemen mutfaktan
Lukerya ile haber gnderdim. Gidip kendisini darda
beklediimi, onunla grmek istediimi kzn kulana
fsldayacakt. Bu ii becerdiim iin kvanlydm. Keyfim
iyice yerine geldi.
Evlerine gelip kendisini armamdan zaten arm bulunan
kza Lukerya'nn nnde dorudan doruya evlenme nerisi
yapnca aknl daha da artt. Onunla evlenmek benim iin
byk bir onurdu. Byle syledim ona. Ancak bu hareketime
armamasn, karsnda tok szl, ne dediini bilen, onu
anlayan bir adam bulunduunu bildirdim. "Tok szl" derken
yalan sylemiyordum. Neyse, bo verelim imdi bunlara. Ben
eitimli bir adam olduumu gstermek iin yalnzca kibar
konumuyor, ayn zaman da deiik, zgn szler sylyordum.
En nemlisi de budur. Bunu burada itiraf etmek su
saylmamal. Kendimi yarglamak istiyor, yarglyorum da.
Lehte ve aleyhte olan her eyi sylemeliyim. O zaman yaptm
da buydu. Her ne kadar aptalca bir eyse de imdi hatrma
geldike haz duyuyorum. lkin ona utanmadan aka dedim ki,
pek yetenekli, akll, yeterince iyi bir insan deilim. Hatta
birazck bencilim. Belki de birok bakmdan olumsuz
saylabilecek ynlerim vardr. (Onlara giderken hazrladm
bu szlerden dolay dorusu ok kvanlydm.) Btn bunlar
bir bakma gurur duyarak sylemitim. Doaldr ki, kt
yanlarm syledikten sonra iyi ynlerimi anlatmaya
balamayacak kadar kendimi bilirdim. Baka bir deyile, "Ben
belirttiim gibi bir adamm, buna karlk uyum uyum da var"
demedim. Kzcazn ok korktuunu gryordum, gene de
szlerimi yumuatmaya kalkmadm. Tam tersine korktuunu gre
gre szlerimin anlamn pekitirdim. Aka sylediim
unlard: Karn doyacakt, ama gzel giyeceklermi,
tiyatroymu, baloymu... bunlar grmeyecekti, ancak amacma
ulatktan sonra belki hepsi de olabilirdi. Bu ciddi tavrm
beni gitgide coturuyordu. Laf arasnda setiim meslei, yani
rehincilii bir amacm olduu iin yaptm bildirdim. Demek
ki, durumum bunu gerektiriyordu. Byle konumakta haklydm,

nk gerekten bir amacm vard, iinde bulunduum koullar

beni zorluyordu. zin verirseniz aklayaym, beyler, ben
yaamm boyunca rehincilikten nefret etmiimdir. Geri kendi
kendime gizemli szlerle konumak tuhaf kayorsa da
gerekten, gerekten, gerekten "toplumdan alyordum". te
yandan sabahleyin toplumdan aldm syleyerek kzn
benimle alay etmesi bir bakma hakszlkt. Ben tutup ona,
"Evet, alyorum!" deseydim katla katla glecekti. O zaman
deceim gln durumu gznzn nne getirebiliyor musunuz?
Anlalaca zere, bir eyi dolambal bir yolla, st kapal
bir biimde sylerseniz insanlarn hayal gcn lehinize
evirebilirsiniz. Bunun yannda kendi ynmden bir korkum
olmadn da belirtmeliyim. Biliyordum ki, iman bakkal
kzn gznde benden daha aa bir konumdayd. Kzn kapsna
gelmekle onun kurtarcs roln stlenmitim. Bunu
anlyordum. nsan yapt alaklklar ok iyi anlar. Fakat bu
bir alaklk myd? Bunun kararn kim verebilir? Onu o zaman
bile sevmiyor muydum?
Durun, o zaman kendisine iyilik yaptmdan hi sz etmedim,
hem de hi! Tam tersine, "Bu iyilik benim iin olacak, sizin
iin deil." diye vurguladm. Bunu aka belirttim, kendimi
tutamamtm, belki biraz aptalca kat, nk yznde belli
belirsiz bir glmseme belirdi. Sonuta kesin bir utku
kazandm sylemeliyim. Durun, madem ki yaptm iin
alakln, pisliklerini anmsadm, yleyse aklmdan geen
son domuzluu da anlataym. Kzn nnde dururken kafamdan
geenler unlard: "Biliyoruz, boylu poslusun; yakklsn,
iyi eitim grmsn, kendimi vmek gibi olmasn ama gze
batan bir irkinliin yok." O srada bunlar dnmem ne
derece iyi bir eydi, bilmiyorum. Doaldr ki, bana evet
yantn verdi. unu da hemen eklemeliyim, evet demeden nce
hayli dnd. O kadar dnd, o kadar dnd ki, sonunda
ben, "Eh, ne dersiniz?" diye sormak zorunda kaldm. "Eh"
szcn biraz kuvvetli sylemekten kendimi alamamtm.
- Bekleyin, dnyorum, karln verdi.
Yznde byk bir ciddilik vard, bunu baka trl
yorumlayabilirdim. "Bakkalla benim aramda seim yapyor?"
diyerek zldm. Ah, o vakit hibir ey anlamyordum. Bugne
kadar da anlam deilim. Oradan ks ks ayrldm
anmsyorum. Yolda Lukerya koarak arkamdan yetiti, beni
durdurarak soluk solua unlar syledi: "Efendim, bizim
sevgili hanm artk sizindir. Tanr'nn bir ba olarak
sizin. Ancak bunu kendisine belli etmeyin, onurlu bir kzdr."
Eh, onurlu olsun! Ben onuruna dknleri severim. Onurlu bir
kz, zerinde egemenlik kuramadmzdan kukulandmz zaman
ok sevimlidir. yle deil mi? Ah, ben ne aalk, ne salak
biriymiim! Bir de mutluluktan umaya kalkyordum! Onun kapda
durup bana 'evet' demesi iin dnd, benim de aknlktan
ne yapacam bilemediim srada, biliyor musunuz, onun
kafasndan yle bir dnce geebilirdi: "Onunla da evlensem,

bununla da, sonuta ikisiyle de mutsuz olacaksam iman

bakkal semek daha doru deil mi? Hi deilse sarhoken beni
ldresiye dver, kurtulurum." Nasl? Byle bir dnce
geemez miydi kafasndan?
imdi de anlamyorum, hibir ey anlamyorum. Az nce aklndan
unlarn geebileceini syledim: "En dorusu iki mutsuzluktan
daha ktsn semek, yani bakkal." Bu duruma gre kzn
ynnden hangimiz daha ktydk? Ben mi, bakkal m? nsanlara
yiyecek satan biri mi, yoksa Goethe'den paralar syleyen
rehinci mi? zm zor bir soru bu. Akl eren beri gelsin!
Bunu hibir zaman anlamadm, yant da masann stnde
yatyor. imdi kalkm, bir de zm zor sorudan dem
vuruyorum. Bakn, gene kendimden sz etmeye baladm. Asl
sorun ben deilim, bunu benim dmda bir yerde aramak
gerekir. Ama nerede? te bunu bir trl zemiyorum. Of,
kafam atlayacak gibi! Gidip yataym bari...

III
nsanlarn en soylusu benim, buna bir de
kendim inansam!
Yattm halde uyuyamadm. Kafamn bir yerinde kt kt diye
nabzm atyor. Bamdan geenlerin hepsini, btn bu
pislikleri kavramak istiyorum. Ah, u pislik denen eyler! Onu
o vakit pislikten nasl kurtarmtm? Kzn bunu anlamas,
davranm saygyla karlamas gerekirdi. imdi aklma
deiik dnceler geldike houma gidiyor. rnein ben 41
yam devirmitim, kzsa henz 16'sndayd. Aramzdaki ya
farkndan ileri gelen duygu beni bylyordu; bu durum ok
tatl bir eydi, ok tatl!
Baka bir durum da ben ngiliz usul evlenmeyi istiyordum.
Yani nikhta yalnzca ikimiz olacaktk, iki tane de tank...
Bunlardan biri Lukerya. Sonra derhal trene atlayp, szn
gelii Moskova"ya gidecektik. (Zaten orada iim vard.) ki
hafta bir otelde kalrdk. Kz buna kar kt, byle bir ey
istemezmi. Kendisini teyzelerinden aldma gre geleneklere
uyarak nce onlar ziyaret etmeliymiiz. ster istemez raz
oldum, teyzelerine kar gereken saygy gsterdim. Bununla da
yetinmeyip o aalk yaratklara yzer ruble dedim. Hatta
daha fazlasn sz verdim. Kza da bu yakksz durum
yznden zlmesin diye bir ey sylemedim. Teyzeleri hemen
yumuadlar. Bu arada kzn getirecei eyiz hakknda aramzda
tartma kt. Kzcazn bir eycii yoktu. Teyzelerinden de
bir ey beklemiyordu. Bunun zerine ben evliliimizin eyizsiz
de olabileceini kendisine kantladm. eyiz verecek kimsesi
bulunmadna gre her eysini kendim yapacaktm. Bakn, gene

kendimden sz etmeye baladm. Ama aldrmayn siz bana. Bilsin

diye kza kimi dncelerimi anlatmaya frsat bulabildim.
Belki de biraz acele ettim. Burada ok nemli bir durum var
ki, belirtmeden geemeyeceim. Kz bana byk bir akla
balanmt, kendini tutmaya alt halde akamlar beni
sevinle karlyor; heyecanla, kekeleye kekeleye (safln
gsteren, byleyici bir kekelemeydi bu) ocukluunu, ilk
genlik yllarn, doduu evi, annesini, babasn
anlatyordu. Onun bu heyecann yattrmak iin soukkanl
davrandm. Amacma uygun kesin tavrm bu oldu. Onun cokulu
klarna anlayl davranmakla birlikte susarak karlk
veriyordum. Gene de aramzdaki fark, benim bilmecemsi bir
adam olduumu grd. Ben zellikle anlalmas g biri
olduumda srar ediyordum. Bilmecemsi olmak iin belki de bu
aptall yaptm. Bana gre her eyin banda ciddilik
gelirdi, hatta onu evime gene ciddiliimi bozmadan
gtrmtm. Ksaca sylersek durumdan memnun olduum halde
sk bir sistem kurmak istiyordum. Fazla zorlamaya gerek
kalmadan sistem kendiliinden oturdu. Zaten baka trl de
yapamazdm, nemli bir neden dolaysyla sistemi kurmak
zorundaydm. Ama durup dururken niin kendime iftira ediyorum?
Sistem diye bir gerek yok muydu? Hayr, dinleyin, bir insan
hakknda hkm vermek iin iin asln bilmek gerekir.
Dinleyin...
Nasl balasam, bilmem! Balamak ok zor, insan kendini hakl
gstermeye kalknca ii zorlayor. Durum u: Diyelim,
genler paradan nefret ediyor, ben de tam tersine, paraya
deer veriyorum. Hem ylesine ok deer veriyorum ki,
karmdaki gnden gne sessizliini artryor. Gzlerini
falta gibi ayor, dinliyor, bakyor, susuyor. Gryorsunuz
ya, gen insan yce gnlldr, alngandr, sabrszdr, bir
i yolunda gitmezse hemen ondan yz evirir. Buna karlk ben
ondan anlay, geni grllk istiyorum; geni grll
dorudan doruya yreine alamaya alyorum. Amacm,
yreinin ta derinliinde gerei grp anlamas. imdi size
biraz baya da kasa bir rnek vereceim. Bu yapda birine,
yani bizim kza niin rehincilik yaptm nasl
anlatabilirdim? Dorudan doruya szlerle aklamaya kalksam
bundan baka bir anlam karabilir, ondan rehincilik
mesleimden tr zr dilediimi sanrd. O yzden gururlu
davrandm, sessizlik dilini kullandm. Ben sessizce konuma
ustasym. mrm boyunca susarak yaadm, diyebilirim.
Sessizlik iinde geen gnlerimde bama ne felaketler geldi,
ne bahtszlklara katlandm! Toplum iinde itilip kakldm,
sonra bir keye atlp tmyle unutuldum. Hi kimse, hi
kimse bunu bilmez... Birdenbire bu 16 yandaki kz kyor
karma, birtakm aalk heriflerden rendiklerine bakarak
hakkmda her eyi bildiini sanyor. Oysa asl nemli olan,
benim gibi bir adamn yreinin iinde bulunandr. Ben hep
susuyor, zellikle onun yannda susuyordum. Dne kadar byle

yaptm. Peki, niin susuyordum? Gururlu bir adam olduum iin.

stiyordum ki, ben anlatmadan, aalk adamlarn szlerine
kanmadan bu adam kendisi renerek geree ulasn. Kendisi
sezsin, kendisi anlasn.
Evime aldm ilk zamanlar ondan tam bir sayg bekliyordum.
ektiim aclardan dolay karmda duaya dursun istiyordum,
ben buna deen bir kiiydim. Her zaman gururlu davranmmdr;
olursa hep olsun, olmazsa hi olmasn diye dnrdm. Yarm
mutlulukla yetinecek adam olmadm iin byle davranmak, yani
susmak zorundaydm. "Kendin sez, kendin deerini anla!"
stediim buydu ite. Kabul edersiniz ki, kendim kendimi
anlatmaya, aklamalar yapmaya, nnde eilmeye, saygsn
kazanmaya kalksaydm ondan sadaka istemek gibi bir ey olurdu.
Ama... ama ben ne diye bunlardan sz ediyorum!
Aptalca bir durum, aptalca, ok aptalca! Ben dorudan doruya
ve ona acmadan (byle olduunu zellikle vurguluyorum) ona o
zaman birka szckle genlerin yce gnlllnn gzel bir
ey olduunu, ama bunun be para etmediini anlattm. Niin mi
etmezdi? nk zorluklar yaamadan, ucuzca elde edilen yce
gnlllk nemli deildir. Genlerin yce gnlll
"yaamdan edinilen ilk izlenimler"dir, ilerde i skya
binince neler olacaktr? Ucuz bir yce gnlllk her zaman
kolaydr, hatta insan cann bile kolayca verir. nk
delikanllk anda insann kan kaynar, iinde enerji
fazlas vardr, genler gzellie deer verirler. Buna
karlk daha zor, sessiz, suskun, yaldzsz, ok zveri
gerektirip az hret salayan, kolayca kara alnacak yce
gnll bir kahramanlk tasavvur edin. Siz ki, yce ruhlu bir
adamsnz, te yandan herkes tarafndan bir alak olarak
gsterilebilirsiniz, hadi, byle bir kahramanla kalkn da
grelim. Onun iin bunu yapan pek kmaz. Oysa ben btn
yaamm boyunca byle bir kahramann ruhunu tadm.
Bizimki nce benimle tartt, hem de uzun uzun; sonra susmaya
balad, hatta bsbtn suskunlua gmld. Ancak beni
dinliyor, beni dikkatle szen gzlerini kocaman kocaman
ayordu. Daha sonra ne olsa beenirsiniz? Yznde bana
gvenmediini gsteren, o ktcl glmsemeyi grdm. te bu
glmsemeyle onu evime getirdim. Ancak u da bir gerek ki,
gidecek baka bir yeri yoktu.

IV
Plan, hep plan.
Bu ie nce kim balad?
Hi kimse. lk admdan beri her ey kendi kendine olutu. Onu

evime getirirken sert davrandm sylemitim, halbuki daha

ilk zamanlarda yumuadm. Henz nianlyken, ona, rehine
verilecek eyalar mteriden kendisinin alacan, parasn
da kendisinin deyeceini anlatmtm. Bu szlerime kar
kmad. (Buna dikkat ediniz.) stelik hevesle ie koyuldu.
Oturduumuz dairenin eyalarn deitirmemitik. Dairemiz iki
odaldr. Birisi rehin kasasnn da iinde bulunduu byk
salon, teki ise kendimizin kulland olduka geni yatak
odas. Mobilyalarmzn hepsi de eskimi eylerdi, hatta
teyzelerininkinden daha berbat. Kandille kutsal tasvir dolab
kasann bulunduu salondadr; bizim odamzda, iinde birka
kitap bulunan bir dolaptan baka bir de sandk var.
Anahtarlar bende. Yatak, masa ve birka sandalyeyi de
unutmayalm.
Daha nianlyken bir gnlk yaammz iin, yani mutfak
masraflarmz iin, ona, eski evlerinden kandrp getirdiimiz
Lukerya'ya bir rublenin yeteceini sylemitim. " ylda 30
bin ruble biriktirmeliyiz" dedim. Hi sesini karmad, ben
gene de gnlk harcayacamz paraya kendiliimden 30 kapik
ekledim. Tiyatroya gidiimiz de byle oldu. Daha nianlyken
"Tiyatro yok," demitim. Sonra ayda bir kere gitmeye karar
verdim. Bize daha uygun der diye koltuk bileti alyorduk.
Birlikte kere gittik. "Mutluluk Peinde" piyesiyle
sanyorum, "arkc Kular" grdk. (Ben de ne diye bunlar
anlatp duruyorum?) Sessizce gidiyor, sessizce dnyorduk.
Niin daha ilk gnden konumamaya baladk? Oysa aramzda
kavga filan yoktu, kz gene de susuyordu. Onun bana gizli
gizli baktn anmsyorum, bunu grdm zaman sessizliimi
artrdm. Gerei sylemem gerekirse susmakta srar eden o
deil, bendim. O bir iki kez cokulu davrand, boynuma
sarlmak iin zerime atld. Ancak bunlar hastalk
derecesinde sinirli bir cokunluktu. Oysa ben gvenilir bir
mutluluk istiyor, bunun yannda ondan sayg bekliyordum. O
nedenle cokulu davranlarn souk karladm. Bunda da
haklydm, nk her cokunluk gsterisinin ardndan ertesi
gn aramzda kavga kyordu.
Aslnda buna kavga denemezdi; suskunluk ve bunun peinden her
sefer biraz daha byyen kstaha tavrlard. "Bakaldr ve
bamszlk!" ite bu vard. Onu da becerse bari! O uysal yz
gn getike sertlemeye, kstahlamaya balyordu. Beni daha
nefret verici bulduuna kalbm basarm, nk gzlerinden
okudum. Coku nbetlerinden sonra iyice kendinden getiinden
kukum yok. Sen onu amurdan, yoksulluktan ek kar, deme
silmekten kurtar; o senin evine gelince yoksul yaantnz
ileri srerek sana burun kvrsn. Oysa yoksul denilecek bir
yaantmz yoktu, tutumluluk vard. Sras gelince lkse de
izin veriyordum. Gzel, temiz giyinmek gibi... Eskiden de
kocann temizlii karsnn houna gider diye dnrdm. Onun
asl yoksulluumuzdan dolay deil, cimrilik ederek para
biriktiriime kzdn biliyordum. "Bir amac var da onun

iin sert davranyor" diyordu herhalde. Tiyatroyu birdenbire

kendisi istemez oldu. Ancak yzndeki alayl glmsemeler
azalmad, ben de gittike daha ok surat astm, suskunluumu
artrdm.
Kendimi hakl gstermeye mi alyorum? Yok yle bir ey.
Asl sorun rehin dkknmzdan kaynaklanyordu. Sylememe izin
veriniz ben, kadnn, zellikle 16 yandaki bir kadnn
erkeine boyun ememesi olanakszdr sanyordum. Kadnlarda
zgnlk (orijinallik) yoktur, bu kesin, hatta benim iin
imdi bile bu yadsnmaz bir gerek. urada masann stnde
yatan kendisi bile tersini kantlayamaz, gerek gerektir. Bu
durumda Stuart Mill'in elinden de bir ey gelmez. Ah, seven
kadn, gerekten seven kadn kocasnn kusurlarn, hatta
iledii cinayeti bile yceltir.
Byle durumlarda seven kadnn bulduu balatc zrleri
erkein kendisi arasa bulamaz. Bu bir yce gnlllktr, ama
zgnlk deildir. Kadnlar yalnzca zgn olmaylar
yznden yenik derler. Bana u masada yatan gstermekle
elinize ne geecek? Onun masada bulunuu zgnlk m
sanyorsunuz? Ah! Ah!
Dinleyin, onun akndan o zaman emindim: Boynuma sarlyordu.
Demek ki seviyordu, daha dorusu sevmek istiyordu. Evet, bu
byleydi: Sevmek istiyordu, sevgi aryordu. En nemlisi de u
ki, balatc zr aramas iin bir kusurum yoktu, bir su
ilememitim. Rehinci olduum iin byle yaptn
syleyebilirsiniz, bunu bakalar da syledi. Rehincilik
yapyorsam bundan ne kar? nsanlarn en yce gnlllerinden
biri olarak rehincilie balamsam bunun bir nedeni olmal.
Gryorsunuz ya, baylar, bizim de kendimize gre
dncelerimiz var. Demek istiyorum ki, baz dnceleri
szlerle anlatmaya kalknca aptalca bir ey oluyor. Kendimiz
iin utandrc bir durum ortaya kyor. Neden? Belli bir
nedeni yok. nk cieri be para etmeyen insanlarz bizler,
dorulara katlanamyoruz. Yahut da bilemiyorum... Demin,
"insanlarn en yce gnlls benim" dedim. Byle sylemek
gln bir ey, ama gerektir. Gerein gereidir. Evet,
herkes gibi benim de yaamm kazanmaya, rehinci dkkn
amaya hakkm vardr. "nk siz insanlar beni aranzdan
kovdunuz, sessiz bir nefretle karladnz. Benim aranza
katlmak iin gsterdiim tutkulu atla unutamayacam bir
davranla yant verdiniz yleyse imdi ben de sizden bir
duvarla ayrlmaya, bu 30 bin rubleyi biriktirip Krm'da ya da
gney kylarnda, dalarda, balarda, 30 bin rubleye alacam
kendi iftliimde oturmaya, en nemlisi de hepinizden uzak,
kimseye kin duymadan kendimce bir lkye inanp sevdiim bir
kadnla, Ulu Tanr balarsa kendi ailemle, evremdeki
insanlara yardm ederek yaamaya bal gibi hakkm vardr."
Doaldr ki, imdi bunu kendi kendime sylyorum. O zaman
herkese aklasaydm ne aptalca bir hareket olurdu! Gururlu
susuumun nedeni buydu, bu yzden sessizce oturuyorduk. On

alt yanda bir yeniyetme ektiim aclar, kendimi hakl

karmaya almam nasl anlayabilirdi? Onda drstln
yannda yaam tanmay, genliin kolayca kan, "temiz
yreklerin" krl vard. En nemlisi de rehincilie kar
nefretten gz dnmt. (Oysa ben namussuzluk mu yapyordum?
Nasl davrandm, insanlar dolandrmadm grmyor
muydu?) u dnyada gerek ne korkun bir eydir! Kimse gerei
grmek istemiyor. Bu gzel, bu uysal, bu melek kz bir
zorbayd. Bana ac ektiren, ikence eden bir zorba! Bunlar
belirtmeden geersem kendime iftira etmi olurum. Onu sevmiyor
muydum sanyorsunuz? Benim onu sevmediimi kim syleyebilir!
Anlyorsunuz ya, burada aka bir alay, yazgmn ve doann
irkin bir alay var. Biz insanlar felein lanetine uramz,
yaammz ta batan ktle bulam. (zellikle benimkisi.)
Ancak imdi anlyorum, bir yerde yanllk yaptm. Bir ey
eksik kald, bir boluk braktm. Oysa her ey ak seik,
planlarm gkyz gibi aydnlkt. "Ciddi ve gururluydum,
kimsenin beni davranlarmdan dolay avutmasna gerek yoktu,
aclara sessizce katlanyordum." Her ey tam sylediim
gibiydi, yalana dolana sapmyordum. "Davranlarmda bir yce
gnlllk grr, imdilik bunu beceremiyorsa bile zamanla her
eyi anlar. te o zaman bana on kat deer verir, ellerini
kavuturarak nmde eilir..." diyordum. Planm buydu.
Anlalan, bir eyi unutmutum ya da gzmden kamt. Bu ii
beceremediim ortada. Ama yeter artk, yeter! imdi zr
dileyeceim, balamasn isteyeceim birisi var m? Her ey
bitmitir. Sen yrekli adamsn, gururunu yitirme! Sulu olan
sen deilsin!..
Gerekleri ak ak sylerim, gereklerle yz yze gelmekten
korkmam. Haksz 'odur', hakszlk eden 'odur'!..
V
Uysal kz bakaldryor.
Aramzdaki kavgalar onun birdenbire paray kendi cannn
istedii gibi demesiyle, eyalara deerinden fazla eder
(fiyat) bimesiyle, hatta bu konuda benimle iki kez tartmaya
girmesiyle balad. Ben buna kesinlikle kar ktm. O srada
bir de yzbann kars diye biri kt ortaya.
Bir gn yzbann kars, lm kocasnn armaan olan bir
madalyonla dkkna geldi. Madalyonun elbette bir an deeri
vard. Ben 30 ruble dedim. Kadn ac ac szlanmaya, emaneti
kaybetmeyelim diye dil dkmeye balad. Derken, be gn sonra
elinde 8 rublelik bir bilezik, bunu madalyonla deitirmemiz
dileiyle karmza dikildi. Ben hemen isteini geri evirdim.
O srada karmn gzlerinden bir eyler okumu olmal ki,
benim dkknda bulunmadm bir srada yeniden gelmi,
madalyonu bilezikle deitirmi.
Ayn gn durumu renince karm krmadan mantkl, kararl

bir konuma yaptm. Bunlar sylerken yatan ucunda oturuyor,

yere bakyor, sa ayann ucuyla haly trtklyordu. (Onun
sevdii bir hareketti.) Dudaklarnda da ktcl bir glmseme
vard. Sesimi hi ykseltmeden, "Paralar benimdir, yaama
kendi gzlerimle bakmak hakkmdr." dedim. Onu evime
getirmeye karar verdiimde ondan hibir ey gizlememitim.
Bunu da belirttim.
Birdenbire oturduu yerden hop diye frlad, tir tir
titremeye, inanr msnz, ayaklarn yere vurarak stme
yrmeye balad. Bu yrtc bir hayvand, delilik nbeti
geiren, bunalma girmi bir hayvand. aknlktan
donakalmm, ondan bylesi bir hrnl beklemiyordum. Gene
de soukkanllm yitirmedim, yerimden kprdamadan, gene
eski sakin sesimle ve aka, bana artk yardm etmemesini
syledim. Yzme kar glerek evden kt gitti. Nereye
gideceini bile sylemedi.
Burada nemli olan u ki, dar kmayacakt, bensiz hibir
yere gitmeyecekti. Nianlyken byle karar vermitik. Akama
doru geri dnd, azm ap tek sz sylemedim.
Ertesi sabah ayn eyi yapt, daha ertesi sabah gene yle...
Bunun zerine ben de dkkn kilitlediim gibi teyzelerine
yollandm. Dnden beri onlarla btn ilikimi kesmitim. Ne
onlar aryor, ne de kendim evlerine gidiyordum. Karmn
teyzelerine uramad anlalyordu. Beni merakla dinlediler,
yzme kar aka gldler, "Bunu hak etmitiniz." dediler.
Benimle alay etmelerini bekliyordum zaten. Hemen orackta kz
kardelerden yaa kk olan, kzkurusunu 25'i pein, 100
ruble rvet vererek kandrdm. ki gn sonra kk teyzesi
evime geldi, "in iine bir subay karm bulunuyor, eski
alaynzdan Yefimovi adnda bir temen..." dedi. Beynimden
vurulmua dndm. Bu Yefimovi bana alayda en ok ktl
dokunmu bir kimseydi. Bir ay kadar nce de, utanmazn biri
olduu iin, szde rehin eya verecekmi gibi dkkna
gelmiti. yice anmsyorum, karmla kikirdemeye
balamlard. Eski ilikilerimi anmsatarak ona yaklap, bir
daha buraya admn atmamasn serte syledim. Bundan bir
eyler kabileceini tahmin etmemitim, yalnzca herifin
yzszldr, diye dnmtm. Kk teyze birdenbire
karmn onunla bulutuunu, btn ii eski tandklar, bir
albayn dul kars Yuliya Samsonovna'nn ayarladn anlatt.
"Karnz birka gndr onunla grmeye gidiyor" deyince ok
ardm.
imdi olanlar biraz ksaltarak anlatacam. Bana 300 rubleye
patlamakla birlikte iki gn iinde yle bir dzen ayarladlar
ki, ben bitiik odann aralk braklan kapsnn arkasnda
duracak, karmn Yefimovi'le ba baa kalacaklar ilk
bulumada neler konutuklarn dinleyecektim. Bunu beklerken
bir gn nce karmla aramzda ksa, ama benim iin ok nemli
bir sahne geti.
Eve akama doru dnmt. Yatan zerine oturup bana alayc

alayc bakarak ayann ucuyla haly trtklamaya balad.

Ben de onun yzne bakarken son bir aydr, daha dorusu iki
haftadr, davranlarnn tmyle deitiini, hatta eskisinin
tam tersi bir karaktere brndn dnyordum. Azgn,
saldrgan, uygunsuz diyemem ama dengesiz, hr karmak isteyen
bir yaratk olmutu; ite o anda byle biriyle kar kar
karyaydm. Btn ilikilerimizi bozup datmak istiyor
gibiydi. Ancak yumuak doas buna engeldi. Byle biri
bakaldrd zaman her ly aar; bir yandan kendini
zorlad, hr karmak iin drtt halde saflyla
utangaln yenemedii grlr. te o yzden bylelerinin
ly kardn grnce gzlerinize inanamazsnz. Halbuki
bu gibi irkinliklere alm pikin birisi dzen ve terbiye
adna durumu yumuatmaya altka daha berbat, daha irkin
bir duruma sokar.
Gzleri parlayarak, birdenbire, damdan dercesine sordu:
- Sizi gerekten dellodan korktuunuz iin mi alaynzdan
kovdular?
- Evet, subaylarn ald bir kararla alaydan ayrlmam
istendi, ancak ben nceden istifam vermitim.
- Bir korkak gibi kovdular, deil mi?
- Doru, arkadalarn gznde korkakmm gibi hkm giydim.
Oysa dellodan kamam korktuum iin deildir, yalnzca
onlarn zorbaca kararna boyun emek istemedim. Tarttm
subay delloya armam gerekmiyordu, nk onun beni kk
drc bir hareketi yoktu.
Bu sorulara dayanamadm iin aklamalarma unlar da
ekledim:
- Bilin ki, byle bir zorbala kar kmak, bir delloda
gereken cesaretten daha yksek bir yreklilik ister. nk
zorbala kar ktm diye, gryorsunuz, bama ne iler
ald!
Kendimi tutamamtm, son sylediim szle kendimi hakl
karmaya alan birinin durumuna dmtm. Onun da grmek
istedii buydu herhalde, iyice alalmam istiyordu. Hain hain
srtt.
- O olaydan sonra yl Petersburg sokaklarnda dilendiiniz,
geceleri bilardo masalar altnda yattnz doru mu?
- Evet, doru. Sennaya Soka'nda serserilerin yatp kalkt,
Vyazemski'nin hannda bile kaldm. Alaydan ktktan sonra
daha birok skntya katlandm, nice g durumlara dtm,
ama ahlaka hi dmedim. nk ilk olarak ben kendim daha o
zaman bile davranlarmdan nefret ediyordum. inde
bulunduum durumun umutsuzluundan kaynaklanan irade
zayflyla aklm yeterince kullanamam olabilirim. Ama
sonra hepsi geti.
- Eh, imdi de maliyecilik yapyorsunuz. Para bol!
Rehinciliime ta atyordu. Kendimi tutmasn bildim, sesimi
karmadm. Beni alaltan aklamalar dinlemeye can att
gzden kamyordu. Buna frsat vermedim. Zaten o srada bir

mteri dkknn zilini almt. Onu karlamak iin salona

getim. Karm bir saat sonra giyinmi olarak sokaa karken
nmde durdu.
- Peki, ama siz evlenmeden nce bu konular hakknda bir ey
sylememitiniz, dedi.
Yant vermeye gerek grmedim, bunun zerine kt gitti.
Ertesi gn, demin belirttiim odada, yazgmn bama ne iler
aacan bilmeden, cebimde bir tabancayla kapnn arkasnda
konumalar dinliyordum. Karm iki dirhem bir ekirdek
giyinmiti, masada oturuyordu. Yefimovi ise onun karsnda
ezilip bzlyordu. "E, neler oldu, anlatn bakalm?"
diyeceksiniz. u oldu ki, (bunu sylemekten onur duyarm) iin
sonucu tam benim hissettiim ve beklediim gibi kt. Fakat o
zamanki sezgilerimde ok bilinli olduumu syleyemeyeceim.
(Bilmiyorum, derdimi anlatabiliyor muyum?)
Bakn, neler oldu: Soylu ve yce ruhlu bir kadnla zppe,
ahlak dkn, budala, ylan ruhlu bir yaratk arasndaki
konumay bir saat dinledim, bir saat dikkatle izledim. Bu
saf, bu uysal, bu az konuan kz btn bu sylediklerini
nereden biliyor diye arp kaldm. O alaylarn, o masum
kahkahalarn, erdemin erdemsizlie kar duyduu o derin
nefretin sahnelendii bylesi bir konumay byk toplumsal
gldrlerin en zeki yazar bile yaratp kotaramazd. Karmn
szlerinde, klarnda ne kadar parlaklk, ani yantlarnda
ne kadar incelik, eletirilerinde ne kadar gereklik vard?
Ayn zamanda ne kadar ho bir gen kz safl! Adamn akn
aklamalarna, el kol hareketlerine, yaklama isteklerine
kar kahkahayla glyordu. Yefimov aalk bir niyetle
geldii, kendisine kar klacan beklemedii iin app
kald. Balangta karmn ona cilve yaptn bile dnmedim
deil. "Kendisine daha fazla deer verdirmek isteyen sefih,
fakat zeki bir yaratn cilvesi..." diyordum.
Ama gerein gzellii gne gibi parlad, artk ondan
kukulanmama gerek kalmamt. Belki bana kar duyduu
zorlama kinden dolay ve biraz da toy olduu iin byle bir
randevuyu vermi olabilirdi. Ama iin i yzn grnce
gzleri alverdi. Beni kk drmek iin yapmadn
brakmamt, bununla birlikte bataa saplanmaya bir adm kala
grd ahlakszla katlanamad. Onun gibi yce lkler
tayan saf, temiz bir kadn Yefimovi ya da yksek sosyete
gllerinden biri nasl kandrp ban dndrebilirdi? Bunun
tam tersi gerekleti, karsndaki ahlaksz gln duruma
dt. Karmn ruhunda gerek kendiliinden parlamt,
duyduu fkeyse yreinde alay frtnalar kopard. Bir daha
belirteyim: Yefimovi denen maskara sonunda tmyle sus pus
olup yerine oturdu, karmn klarna tek szle karlk
veremez oldu. yle ki, alaka bir alma fkesiyle onu kk
drmesinden korkmaya baladm. Yeniden sylyorum, bu
sahneyi hi aknla dmeden seyrettim, bu da kendime iyi
bir not vermeme neden oldu. Sanki nceden bildiim bir eyle

karlamtm, sanki bu bildiim eyle karlamak iin oraya

gitmitim. Oraya giderken hibir eye, karmla ilgili hibir
sulamaya inanmyordum, gene de tabancam yanma almtm.
Btn bu sylediklerim dorudur, gerein ta kendisini
yanstr.
Onu baka bir durumda dnebilir miydim? Onu niin sevmi,
ona niin deer vermi, onunla niin evlenmitim? Daha nce
benden nefret ettiine ne kadar inanmsam, kapnn arkasnda
beklerken onun susuzluuna da o derece inandm. te bu
yzden kapy aarak bu sahneye son verdim. Yefimovi oturduu
yerden havaya srad, ben karm elinden tutup dar
kardm. Yefimovi hergelesi hemen kendine gelerek arkamdan
kahkahayla glmeye balad.
- Gtrn onu, gtrn! Evliliin kutsal haklarna kar bir
ey sylediim yok!
Kahkahann ardndan bana bara bara ne dese beenirsiniz?
- Biliyorsunuz, akl banda bir adam sizinle delloya
yanamaz! Ama saygdeer bayann hatr iin ben sizinle
dvmeye hazrm. Eer tehlikeyi gze alabilirseniz...
Karm bir saniye kapnn nnde durdurarak;
- itiyor musun? dedim.
Sonra tek sz sylemeden onu eve gtrdm. Elinden tutmutum,
bana kar koymuyordu. Hatta ok armt, bu aknlk eve
kadar srd. Eve varnca bir sandalyeye kt, gzlerini bana
dikti, yz son derece solgundu. Dudaklarnda alayc bir
glmsemeyle, meydan okurcasna, yzme ciddi ciddi bakyordu.
lk dakikalarda onu yanmdaki tabancayla ldrmemden
korktuunu adm gibi biliyorum. Ancak ben tabancay cebimden
kararak masann stne koydum. Bir tabancaya bakyordu, bir
bana. (Dikkatinizi ekerim, yabanc olmad bir tabancayd
bu. Dkknn alndan beri bu tabanca dolu, ate etmeye
hazr olarak bende dururdu. Dkkn ilk atmda kararm
vermitim: Ne kocaman kpeklerim olacakt, ne de Mozer'inki
gibi iri bir kabaday tutacaktm. Kapy mterilere a
kadn aar. Bizim meslekle uraanlarn bir korunma arac
bulundurmas arttr, ben de dolu bir tabanca tamaya
baladm. Karm evime girdiinde ilk gnler tabancaya byk
ilgi gsterdi, inceden inceye sorup soruturdu. Bunun zerine
yapln ve ateleme sistemini anlattm, hatta bir keresinde
onun hedefe ate etmesini saladm. Buna da dikkatinizi
ekerim.)
Onun korkulu baklarna aldrmakszn, yar soyunuk olarak
yataa yattm. ok yorgundum, saat 11'e yaknd. Karm kt
sandalyede hemen hemen hi kmldamadan bir saat kadar oturdu.
Sonra mumu fledi, duvarn dibindeki sedire soyunmadan uzand.
lk kez benimle yataa girmemiti, buna da dikkat ediniz...

VI
Korkun bir an.
imdi u korkun anya gelelim..
Sabahleyin uyandmda saat 8 filand. Odann ii hemen hemen
aydnlanmt. Gzlerimi atm; uyku sersemi filan deildim,
bilincim tmyle yerindeydi. Baktm, karm masann yannda
ayakta dikiliyor, elinde de tabanca... Sanyorum, benim uyanp
gizlerimi atm fark etmemiti. Birden elindeki tabancayla
bana yaklatn grdm. abucak gzlerimi yumdum, kendime
uyuyor ss verdim.
Karyolama iyice yaklap ba ucumda durdu. Odada lm
sessizlii vard, ben bu sessizlii bile iitiyordum. O srada
bir yerimde bir sinir kaslmas hissettim, ister istemez
gzlerimi atm. Bana bakyordu, baklarn gzlerimin iine
dikmiti, tabanca akama dayalyd. Gzlerimiz karlat,
ama birbirimize bir saniyeden fazla bakmadk. Gzlerimi
yeniden sk skya kapadm; ayn anda btn benliimle, ne
olursa olsun kmldamamaya, gzlerimi amamaya karar verdim.
Bama ne gelecekse gelsindi.
Bazen byle olur, derin uykuya dalm bir insan birdenbire
gzlerini aar, hatta kafasn bir saniye iin kaldrarak
evresini szer, bir an sonra farkna varmadan kafasn
yeniden yasta koyarak ml ml uyumaya balar.
Baklarmz karlap tabancann akama dayandn
anlamam zerine ayn anda gzlerimi kapatarak kprdamadan
yattm gren karm benim gerekten uyuduumu, hibir eyin
farknda olmadm sanabilirdi. Onun neler yaptn grp
byle tehlikeli bir anda gzlerimi yeniden kapadm
dnmesi bence olanak dyd.
Evet, olanak dyd. Fakat ayn anda da her eyi grdm
fark etmi olabilecei eklinde imek hznda bir dnce
akt zihnimde. Gryorsunuz, bir andan daha ksa bir zamanda
bende nasl bir dnce ve duygu frtnas kopmutu! Yaasn
insan zihnindeki elektrik hz! (yle hissediyordum ki), eer
karm gerei biliyorduysa, yani benim uyumadm anladysa,
bu durumda benim lme hazr olduumu grmesi onu alt edecek,
tetie basarken eli titreyecekti. Yani beni ldrme karar
korkusuzluum karsnda dayanamayp yok olacakt.
Sylendiine gre yksekte duranlar uurumun derinliine
bakarlarken sanki kendilerini aaya doru iterlermi.
Sanyorum, intiharlarn, cinayetlerin birou tabanca elde
bulunduu iin olmutur. Tabanca eldeyken de nnzde bir
uurum, 45 derecelik bir eim vardr; buradan aaya
kendinizi brakvermemek olanaksz gibidir ve her ey sizi
tetii ekmeye armaktadr. te benim iinde bulunduum
durumu grdm, lm sessizce beklediimi anlamas karmn
byle bir lgnlk yapmasn engellemiti.
Sessizlik srp gidiyordu, birden akamda, souk demirin

salarma dediini hissettim. O anda lmden kurtulacama

inanp inanmadm sorarsanz, Tanr'nn huzurundaymm gibi
yant vereyim ki, hibir umudum yoktu, olsa bile ancak yzde
bir kadar... Ben de size u soruyu soraym yleyse: Bu durumda
lm niin kabul ediyordum? Buna yantm yledir:
Taparcasna sevdiim bir varlk tarafndan zerime tabanca
evrilmise, artk benim iin yaamann ne deeri vard?
Ayrca unu da ekleyeyim: Biliyordum ki, o anda aramzda bir
mcadele, bir lm-kalm mcadelesi gemekteydi; arkadalar
tarafndan alayndan kovulmu eski bir korkan ikinci kez
lmcl bir delloya girmesi sz konusuydu. Bunu biliyordum;
eer iin asln, yani uyumadm anladysa o da biliyordu.
Belki de byle bir durum olmamt, belki o vakit ben bunu
dnmyordum. Ancak dnmesem bile yine byle bir eyin
olmas gerekirdi. nk sonralar yaammn her saatinde bunu
dndm ve bu karara vardm.
Bu sefer de siz bana niin karm cinayet ilemekten kurtarma
giriiminde bulunmadm soracaksnz. Brakn, Tanr akna!
Sonralar o saniyeyi srtmda rpertiler duyarak her
anmsaymda bu soruyu binlerce kez kendi kendime sordum.
Byk bir umutsuzlua kaplmtm, mahvolmak zereydim,
mahvoluyordum; bu durumda birini cinayet ilemekten kurtarmak
sz konusu olabilir miydi? Sonra onu kurtarmay isteyip
istemediimi nereden biliyorsunuz? O srada iimden hangi
duygularn getiini biliyor musunuz?
Bilincim imek hzyla alyordu; saniyeler geiyor, lm
sessizlii srp gidiyordu. Karm tepemde dikilirken anszn
bir umut akt beynimde. O an gzlerimi atmda
karmn odada olmadn grdm. Hemen yataktan frladm. Ben
stn gelmitim, karmsa sonsuza dek yenik dmt.
ay imek iin salona ktm. Semaver, ayn zamanda rehin
dkkn olarak kullandmz salona getirilir, ay karm
kendisi doldururdu. Sessizce oturdum, dolu barda karmn
elinden aldm. Ancak be dakika sonra onu yzne baktmda
korkun derecede solgun olduunu grdm, dnknden daha
solgundu, o da beni dikkatle szyordu. Benim kendisine
baktm grnce gzlerinde ekingen bir soru belirdi, soluk
dudaklaryla hafife glmsedi. Demek ki, kukusu sryor,
benim her eyi grp, iine dtm tehlikeli durumu bilip
bilmediimi merak ediyordu. Ona aldr etmeden gzlerimi
baka yne evirdim. aydan sonra dkkn kapatp arya
ktm, oradan bir demir karyolayla paravana satn aldm. Eve
dnnce salonun paravanayla ayrlm bir kesine karyolay
yerletirdim. Karyolay karm iin almtm, ama bunu ona
sylemedim. Karyola dolaysyla ben sylemeden "her eyi
grdm, hepsini bildiimi" anlad. Artk kukuya yer
kalmamt. Gene de ben geceleyin her zamanki gibi tabancay
masann stne braktm. Karm yeni yatana sessizce yatt:
Evliliimiz bozulmutu, "yenik dm, ama balanmamt".
Gece durmadan sayklad, sabaha doru sinir nbeti balad.

Tam alt hafta yataktan kmad.

KNC BLM
I
Gururlularn d.
Az nce Lukerya bana hanmefendi gmlr gmlmez artk benim
yanmda kalmayacan bildirdi. Diz kerek be dakika dua
ettim, halbuki bir saat dua etmek isterdim. Durmadan
dnyor, dnyordum. Benimki hasta bir adamn
dnceleri... Bam ardan atlyor, bu durumda dua edip de
ne yapacam? Bu da gnah. in garibi, gzlerimi uyku
tutmuyor; oysa byk, ok byk dertlerin patlak veriinden
sonra insan uyumak ister. lme mahkm olanlarn son gece ok
derin uyuduklarn sylerler. Zaten byle olmal, doaya uygun
olan da bu, br trl insann sinirleri dayanmaz... Sedire
uzandm, ama uyuyamadm.
***
...Ben, Lukerya, bir de hastaneden tuttuum gn grm bir
hastabakc kadn hastaln srd alt hafta boyunca gece
gndz karmn ba ucundan ayrlmadk. Paray esirgemiyordum,
onu salna kavuturmak iin hibir masraftan kamadm. nl
doktor reder'i ardm, her vizite iin 10 ruble dyordum.
Kendine geldikten sonra karmn gzne daha az grnmeye
altm. Peki, bunlar niin anlatyorum? Karm tmyle
yataktan kalknca, durgun ve sessiz, kendisi iin benim odaya
koydurduum zel masada oturmaya balad. yice
suskunlamt, ancak sonralar biraz biraz konuur olduk.
Konutuklarmz hep gndelik konulard. Elbette ben konuurken
dar bir erevede kalmaya alyordum, dikkat edince onun da
deiik konulara dalmak istemediini grdm. Bu durum bana
doal gzkt. "Bana kar yenik dt, bu onu ok sarst,
unutmas ve almas iin ona vakit brakmak gerekir." diye
dndm. Bylece ikimiz de susuyorduk, ama ben her dakika
olabileceklere hazrlyordum kendimi. Onun da byle yaptn
sanyorum. O anda ne dndn anlamak benim en ok merak
ettiim eydi.
unu da belirteyim: Karm hasta yatt srece ba ucunda
inleyerek ne aclar ektiimi kimse bilmez. Sanki sessizce
inliyordum, inleyilerimi iime gmerek Lukerya'dan bile
sakladm. Benim btn bu ektiklerimi karmn lmeden nce
reneceine inanyordum, tersinin olabilecei gibi bir
dnceye hibir zaman kaplmadm. Karm kefeni yrtp

salna kavumaya balaynca byk bir rahatlama duyduumu

sylemeliyim. Rahatlamakla kalmayp, geleceimize dair
tasarlarm elden geldiince uzaa atmaya, her eyi imdilik
kendi haline brakmaya karar verdim. Evet, ruhumda garip ve
zel bir durum ortaya kmt -bu durumu ancak byle
adlandrabiliyorum-: stn gelmitim, tek bu dnce bile bana
bol bol yeterdi. O k bylece geti. Ah, k boyunca duyduum
kvanc baka hibir vakit duyamadm.
Biliyor musunuz, karm yznden bama gelen felakete kadar
yaammda beni her gn, her saat ezen tek d etken vard, o
da rtbem sklm olarak alaymdan ayrlmamd. Baka trl
sylersek, korkun bir hakszla uramtm. Dorusu u ki,
arkadalarm geimsizliimden dolay beni pek sevmezlerdi. Bir
de gln davranlarm yznden. Geri sizin ycelttiiniz,
saygdeer bulduunuz bir ey, nedendir bilinmez, bir de
bakarsnz, bakalarn kahkahayla gldrm. Evet,
arkadalarm benden hibir zaman holanmadlar, okulda bile.
Beni hibir zaman., hibir yerde sevmediler. Lukerya da
yle... Alaydaki olay beni sevmemelerinden ileri gelmekle
birlikte kukusuz bir raslantnn sonucudur. te ben bunun
iin bir raslant sonucu mahvolmaktan (nk byle bir
raslant olmayabilirdi), olaylarn uursuzca bir araya
gelmesinden (ayn olaylar bir bulut gibi size dokunmadan
geebilirdi) daha gcendirici, daha katlanlmaz bir ey olamaz
diyorum. Bu, aydn bir kii iin ayn zamanda kk
drcdr.
Olayn asl uydu...
Tiyatroda perde aras verilince bfeye kmtm. X. adnda
bir hassa subay yanndaki iki hassa subay arkadana, orada
bulunan subaylarn ve sivil halkn nnde bizim alaydan
yzba Bezumtsev'in koridorda rezalet kardn bara
bara anlatmaya balad. Dediine gre Bezumtsev "galiba zil
zurna sarho"tu. Konuma uzun srmedi, ayrca anlattklar da
doru kmad. Birincisi, Bezumtsev sarho deildi, ikincisi
de koridorda skandal denecek bir olay gememiti. Hassa
subaylar baka bir ey zerinde konumaya baladlar, bu konu
da bylece kapand gitti. Ancak ertesi gn bu i arkadalar
arasnda duyulunca, bfede bizim alaydan yalnzca ben
bulunduum, hassa subay X. yzba Bezumtsev'i ktler gibi
konutuu srada niin ona hemen kar kmadm sylenmeye
balad. Benim bu ile ne ilgim olabilirdi? Eer hassa
subaynn bizim Bezumtsev'e bir kzgnl varsa sorun
ikisinin arasndayd, bu durumda bir de benim burnumu sokmama
gerek yoktu. Bununla birlikte arkadalar konunun kiisel
olmayp bizim alay ilgilendirdiini, orada alaymz
subaylarndan yalnzca ben bulunduuma gre, olaya kaytsz
kalmakla bfedeki subaylara ve halka, alayn erefine kar
duyarl davranmayan subaylarn da bulunabilecei gibi kt bir
rnek verdiimi ileri srdler. Onlarn dncesine katlmam
olanakszd. Bununla birlikte bana, eer hassa subay X. ile

resmi olarak bu ii zmeye karar verirsem, (*) epey ge

kalmakla birlikte her eyi dzeltebileceimi bildirdiler. ok
sinirlenmitim, isteklerini hemen geri evirdim. Ardndan
istifam bastm. te btn sylenenler bunlardr...
Gururumu yitirmeden, fakat krlm bir kalple ordudan
ayrldm. Bu olaydan sonra irademle birlikte aklm da
zayflad. kinci bir olay bununla st ste gelince durumum
daha da sarsld. Enitem olacak adam benim kk paym da
iinde olmak zere btn servetimizi Moskova'da batrd. Be
parasz kalm, sokakta dilenecek duruma dmtm. Sivil bir
memurluk alabilirdim ama almadm. Gsterili niformay
kardktan sonra demiryollarnda filan alamazdm. Bylece
utanma stne utanma, rezalet stne rezalet, dme stne
dme bindi. Karma ne ksa birbirinden beterdi... ylm
byle karanlk anlarla, Vilazemski'nin hanndaki kt
gnlerle geti. Bundan bir buuk yl nce Moskova'da yal,
zengin bir kadn olan vaftiz annem anszn ld.
Vasiyetnamesinde br miraslar arasnda bana da 3 bin ruble
brakmt. Dndm ve derhal geleceim iin kararm verdim.
Bir rehinci dkkn aacaktm, bunun iin insanlardan zr
dilemeye gerek yoktu. Param, bam sokacam bir evim, kt
anlardan uzak bir yaamm olacakt. te planm buydu.
Bununla birlikte gemiim, ayaklar altnda inenmi nm her
saat, her dakika bana azap veriyordu. te tam o srada
evlendim. Bu felein bir oyunu muydu, deil miydi, orasn
bilemem. Onu evime alrken bir dost bulduumu sanmtm, nk
bir dosta byk gereksinmem vard. Ancak unu da aka
gryordum: Bulduum dostu eitip yetitirmem, ama kendim ona
stn duruma gemem gerekiyordu. On alt yandaki bir
kimseye, nceden her eye kr krne inanm birine
olupbitenleri nasl aklayabilirdim? sterseniz u korkun
tabanca olayn ele alalm. Olay kendiliinden zme
kavumasayd, kesinlikle bir korkak olmadma, alayn benim
hakkmda verdii korkaklk kararnn hakszlna szlerimle
onu inandrabilir miydim? Tabanca olay bir bakma bana byk
yardmda bulundu. Tabancadan korkmayarak karanlk gemiimden
alm oldum. Bu durumu kimse renmediyse bile o
renmiti. Bu benim iin en nemlisiydi, nk karm benim
her eyim demekti, gelecekle ilgili dlerimin tek umut
kayna, kendim iin hazrladm tek insand. Onun dnda
bir bakasna gereksinmem yoktu. Karm her eyi rendiine
gre dmanlarmn azna bakmakta ne kadar acele ettiini de
anlayacakt. Bu dnce bana gurur veriyordu. Onun gznde ben
artk bir alak deil, belki yalnzca garip bir insandm.
Bunca olupbitenden sonra garip bir insan olarak kabul edilmek
de houma gitmiyor deildi. Gariplik bir kusur deildir, tam
tersine, bazen kadnlar ektii grlmtr. Amacma ge de
olsa ulamtm, olupbitenler huzura ermem iin yeterliydi,
dlerim, hayallerim iin yeter derecede tablo ve malzeme
salam bulunuyordum. in kt taraf u ki, ben hayalcinin

biriyim, kendim iin elde ettiim d malzemesi bana yeter de

artard bile. Karma gelince, onun daha bekleyebileceini
dnyordum.
Birtakm beklentiler iinde btn k geti gitti. Masaya
oturunca karm gizlice seyretmek houma gidiyordu. El
ileriyle, st ba dikmekle, akamlar da bazan dolabmdan
ald kitaplar okumakla vaktini deerlendiriyordu. Dolaptaki
kitaplarn seimi de benim lehime alyordu. Karm hemen
hemen hibir yere kmaz olmutu. Her gn yemekten sonra
karanlk basmadan onu gezintiye gtryordum, gezintilerimiz
srasnda eski suskunluumuz da kalmamt. Susmadmz,
birbirimizi anlayarak konutuumuzu gstermek gibi bir aba
iindeydim. Fakat nceden de belirttiim gibi, ikimiz de
konuyu datmamaya alyorduk. Ben bunu bile bile yapyor,
ona "zaman tanmak gerekir" diyordum. Ne gariptir, onu gizli
gizli szmek houma gitmekle birlikte onun btn k bir
kerecik olsun bana baktn grmedim. Utand iin byle
yaptn sanyordum. Hastalktan sonra zerine bir rkeklik,
ekingen bir uysallk gelmiti. Hayr, hayr, en iyisi
beklemekti. "O birdenbire, kendiliinden sana yaklaacak" diye
dnyordum.
Bu dnce bana byk bir coku veriyordu. unu da belirteyim,
bazan kendi kendimi ona kar kkrtyor; duygularm, aklm
ona fkelenecek bir duruma getiriyordum. Bylece aradan uzun
bir sre geti. Ancak duyduum kin ruhumda hi olgunlamyor,
iimde tutunamyordu. Ona kzmamn yalnzca bir oyun olduu
gibi bir sanya kapldm anlar olmutur. Ona karyola ve
paravana alarak evliliimizi bozduum zamanda bile karm bir
katil, bir sulu olarak dnmedim. Bir su ileyecekse bunu
kmsediimden deildi, karyolay almadan ok nce de onu
balamak niyetindeydim. Bu davranm size garip gelebilir,
ne yapaym ki sert yaratll bir insanm ben. Tutumumu biraz
yumuatmam gerekir diye dnyordum. Ayrca bana kar yenik
dp ezildii, belki kendini alalm hissettii iin ona
acyor, bundan dolay znt duyuyordum. Gene de onun alalm
olduunu dnmek, aramzda eitliin benim lehime bozulduunu
bilmek houma gidiyordu...
O k birka kez birilerine iyilik etme frsat kt karma,
iyilik yapmakta zel amacm vard. Bundan dolay iki kiinin
borcunu baladm, yoksul bir kadna da rehin eya almadan
para verdim. Ancak bunlarn hibirini karma anlatmadm, zaten
o rensin diye yapmamtm. Fakat bir gn yoksul kadn
teekkr etmek iin evimize geldi, az kalsn nmde diz
kecekti. Bylece yaptm iyilik kendiliinden ortaya kt,
bana yle geliyor ki, karm iyilikseverliimi renince
sevindi.
lkbahar yaklayordu. Nisann ortalarnda ift kat
pencerelerden birer ereveyi kardk, gne parlak
klaryla sessiz odamz aydnlatmaya balad. Gene de
nmde bir perde asl gibiydi, perde zihnimi krletiriyordu.

Uursuz, korkun bir perdeydi bu. yle bir durum oldu ki, bir
gn gzmn nndeki perde birdenbire dverdi; bylece ben
her eyi grp anlamaya baladm. Bu bir raslant myd, yoksa
uygun gn m gelmiti, dahas benim krlemi zihnimde
gnein dnce ve anlay yeteneimi mi tututurmutu,
orasn bilemem. Hayr, hayr, bunda ne dn, ne de anlay
yeteneimin bir rol vard; birdenbire bir damar yerinden
oynamt herhalde. imdiye dek uyuuk duran bir damar
silkinerek uyanm, krlemi ruhumla eytans gururumu
aydnlatmt. aknlkla yerimden zpladm anmsyorum;
birdenbire, anszn yaptm bu hareketi. Akam zeri, saat 5
sularyd.
II
Perde anszn dt.
En bata unu belirteyim ki, bundan bir ay kadar nce onda
tuhaf, dnceli bir hal grdm; yalnzca durgunluk deil,
dnceli bir hal... Bunu fark etmem birdenbire olmad. Ban
diki masasnn stne emiti, kendisine baktm
grmyordu. Onun bylesine zayflayp incelmi olmas, solgun
yz, kansz dudaklar o anda beni ok artt. Btn bunlar
onun o dnceli haliyle birleince aknlm daha da artt.
Eskiden de karmn zellikle geceleri kesik kesik, kuru kuru
ksrdn iitirdim. Kendisine bir ey sylemeden hemen
doktor reder'i ardm.
reder ertesi gn geldi. Karm beklemedii bu durum karsnda
akna dnmt; bir bana, bir reder'e bakarak belli
belirsiz glmsedi.
-Benim bir eyciim yok, dedi.
reder'in muayenesi uzun srmedi. (u doktorlar bazan batan
savmac oluyorlar.) teki odaya getiimizde doktor bana
karmn eski hastalndan kalma bir rahatszl bulunduunu,
ilkbaharda denize ya da hi olmazsa yazla gitmesinin hastaya
iyi geleceini, baka bir deyile hayli zayf dtn
syledi. Doktor ktktan sonra karm yzme delici
baklarn dikerek srar etti:
-Benin gerekten bir eyim yok. Salm yerinde.
Byle syledikten sonra, utandndan olsa gerek, yz
kpkrmz kesildi. Evet, imdi anlyorum; benim kocas
bulunmamdan, gerek bir koca gibi salyla ilgilenmemden
utanyor gibiydi. Ama o zaman bunu anlayamadm, yznn
kzarmasn her zamanki utangalna verdim. (Gene gzm
kapatan ayn perde.)
Bundan bir ay kadar nce, nisann gneli bir gnnde akam
5'e doru dkknda oturmu, hesap yapyordum. Birden onun
ierdeki odada masa banda diki dikerken mrldanarak ark
sylediini iittim. Bu deiik durum zerimde sarsc bir
etki yapt, bugn bile nedenini anlayamyorum. O zamana dein

karmn ark sylediini hi iitmemitim. Onu evime

getirdiim ilk gnlerde neelendiini, glp oynadn
anmsyorum. Hatta birlikte tabancayla hedefe ate etmitik. O
vakitler sesi yeter derecede gr, nlayc, arada bir atlak
kmasna karn gl ve hotu. Oysa imdiki ark ylesine
canszd ki! Ackl deildi kesinlikle. (Syledii romansn
duygululuu vard, o kadar.) rselenmi, ezik sesi bir inilti
gibi kyordu. Sesi bylesine krk dkk kt iin
arky da beceremiyor, hastalkl bir hale sokuyordu. Karm
byle mrldand srada sesi birden ykselerek koptu. Sanki
zayflktan kopmutu, ksre yenik dt belliydi,
acnacak bir durumdayd. Az sonra ark ezik ezik yeniden
balad.
Karmn ark sylemesiyle ilgili olarak durup dururken telaa
kapldm syleyerek glebilirsiniz, ancak hi kimse benim
neden telalandm anlayamaz. Aslnda ona acdmdan
deildi, bsbtn baka bir nedeni vard telalanmamn. nce,
herhalde ilk dakikalarda, aknlkla birlikte korkun bir
heyecan duydum. Korkun, tuhaf, hastalkl bir heyecan her
yerimi sard. "ark sylyor, hem de benim yanmda. Yoksa
varlm m unuttu?" diyordum iimden.
Bu dncenin sarsntsyla oraca kmm, sonra biraz
kendime geldim, oturduum yerden dorularak, nereye gideceimi
bile dnmeden apkam alp odadan ktm. Gerekten nereye,
niin gittiimi bilmiyordum. Lukerya paltomu verirken;
-Karm ark m sylyor? diye sordum.
Yzme akn akn bakt, ne sorduumu anlayamamt.
Dorusu, ben de o anda anlalacak bir durumda deildim.
-lk kez mi ark sylyor? diye sordum bir daha.
-Hayr, siz yokken arada bir syler.
Her ey bugnk gibi gzlerimin nndedir. Merdivenden inerek
sokaa ktm, hibir amacm olmadan yrmeye baladm. Keye
varnca evreme aval aval baktm anmsyorum. nmden gelip
geenler bana arpyorlard, ama hibirine aldrmyordum.
Oradan bir araba ardm; bilmiyorum, niin. Polis kprsne
dein gideceimi syledim Ama arabaya biner binmez vazgetim,
arabacya 20 kapik vererek anlamsz bir glmsemeyle;
-Bu para seni rahatsz ettiim iin, dedim.
O anda birdenbire iime bir sevin dolmaya balad. Admlarm
sklatrarak eve yneldim. Karmn atlak, zavall, arada bir
kopan sesi kulaklarmda yanklanyordu. Soluum tkanacak
gibiydi. Gzlerimdeki perde dyor, gitgide dyordu. Benim
yanmda ark sylediine gre beni unutmu demekti. yleyse
korkun bir eydi bu, ok korkun! te yandan yreimdeki
heyecan gittike artyor, iimdeki korkuyu bastryordu.
Kr talihin acmasz alaylar! Btn bir k boyunca yreimde
hep ayn heyecan, ayn coku vard, baka trls de olamazd.
Peki, ben neredeydim? Aklm bamda myd? Merdivenleri hzla
trmandm, eve nasl girdiimi bilmiyorum. Anmsadma gre
deme ayaklarmn altnda oynuyordu, bir rman alkalanan

sularnda yzyor gibiydim. Odaya girdiimde karm her gnk

yerine oturmu, ba nnde, diki dikiyordu. arks
bitmiti. Kaytsz, kaamak bir bak frlatt yzme, buna
bakmak denmezdi; yanna birisi geldiinde yapt souk,
ilgisiz bir hareketti.
Ben delicesine ona yaklatm, yan bana ktm. rkerek
baklarn yzme evirdi. Ona ne dediimi, daha dorusu
neler sylemek istediimi anmsamyorum, nk doru drst
azmdan laf kmyordu. Kslan sesime sz geiremediimi
anladm. Ona ne syleyeceimi bilseydim bari! Sk sk
soluyordum, hepsi o kadar...
-Konualm... bak, sana ne diyeceim... hadi, bir eyler
syle, gibi sama sapan szler geveledim.
Bende akl m kalmt, akllca laf edebilir miydim? Yzme
bakarak tekrar irkildi, byk bir korku iinde arkaya itti
kendini. Sert baklarndan aknlk okunuyordu. Gzleri
kocaman kocaman almt. Onun bu sert, akn baklar
altnda ezildiimi hissettim. Suskun durmasna karn
baklarndaki sertlik, "Sen hl benden sevgi mi istiyorsun?
Sevgi mi?" der gibiydi. Azndan byle bir sz iitmedim ama
baklarndan anladm. Ve ayn anda da byk bir sarsnt
geirerek ayaklarna kapandm. Karm afallayarak doruldu, bu
sefer ellerine sarldm.
O an iinde bulunduum umutsuz durumu anlyordum, evet, ok
iyi anlyordum. Ama, inanr msnz, ayn zamanda yreimde
byk bir heyecan vard, bir an geldi ki, leceimi sandm.
Ona kar duyduum hayranlk ve mutlulukla ayaklarn pmeye
baladm. Evet, iinden klmaz, umarsz durumumu bildiim
halde lsz, sonsuz bir mutluluk duyuyordum. Alyor,
azmn iinde bir eyler geveliyor, tam konuamyordum.
Yzndeki aknlk, korku yava yava kaygya dnt; bana
vahi bir bakla, sorarcasna, tuhaf tuhaf bakt; kendine
gre bir eyler anlam olacak ki, glmsemeye balad.
Ayaklarn pmemden ok utanm olmalyd, minicik ayaklarn
ellerimden ekip kurtard, ama ben bu sefer bast yerleri
pmeye baladm. Benim bu hareketim karsnda utanarak gld
(insanlarn utand zaman nasl gldn bilirsiniz). Sinir
bunalm geirmek zereydi, bunu gzlerimle gryordum,
ellerinin titremesinden anlamtm. Ancak onun durumunu
dndm yoktu; kendisini deli gibi sevdiimi, ayaklarnn
dibinden kalkmayacam sylyor; "zin ver, eteini peyim,
yaamm boyunca sana
dua edeyim..." diye
yalvaryordum. Nasl oldu, bilmem, hi anlayamadm; birden
hkra hkra alamaya, titremeye balad. Byk bir sinir
bunalm geirdii belliydi, benden ok korkmutu.
Koluna girip yatana gtrdm. Bunalm biraz geince yatt
yerden doruldu, son derece bitkin durumdayd. Ellerime
sarlarak, "Kendinize hkim olun, niin zlyorsunuz?"
dedikten sonra yeniden gzyalarna bouldu. O akam onu hi
yalnz brakmadm. Fazla vakit geirmeden, iki hafta sonra onu

Bolonya'ya deniz banyosuna gtreceimi, sesindeki krkl

iittiimi, ilk frsatta rehin dkknn kapatp Dobronravov'a
satacam, yaknda bizim iin yeni bir yaamn balayacan,
en nemlisinin de Bolonya'ya gitmek olduunu syledim. Beni
dinliyor, ama korkusunu yenemiyordu. Korkusu her an daha da
artyor gibiydi. Ancak benim iin nemli olan bu deildi; gene
ayaklarna kapanmak, bast yeri pmek, durmadan pmek, ona
yalvarmak iin dayanlmaz bir istek duyuyordum. "Senden fazla
bir ey beklemiyorum. Beni fark etmesen de, adam yerine koyup
konumasan da olur. Bir keye ekilip sana bakaym, yeter.
Beni istersen bir eya gibi, odandaki bir ss kpei gibi
gr..." diyordum. O durmadan gzya dkyordu. Birden
azndan, istemeyerek:
- Beni bu durumda brakacanz sanyordum, szckleri
dkld.
Bunlar istemeyerek sylediini, ne dediinin kendisi de
farknda olmadn adm gibi biliyorum. Bununla birlikte su
szler benim iin en nemli, en etkili, o akam en iyi
anladm szlerdi. Yreime keskin bir bak sapland sandm.
Bu szler bana ok ey anlatt, hemen hemen her eyi... Oysa
karm benim yanmda, gzlerimin nnde bulunduu srece
snrsz bir umut ve anlatlmaz bir mutluluk duyuyordum. O
akam onu ok yormutum, bunu anlyordum, ama iinde bulunduu
durumu deitireceimi dnmekten de kendimi alamyordum.
Karm vakit ilerledike bsbtn gcn yitirdi, uyumas iin
ben epeyce dil dktkten sonra deliksiz bir uykuya dald. Gece
boyunca sayklayacan sanyordum. Sayklad, ama ok deil.
Geceleyin her dakika yatamdan kalkyor, terliklerimi giyerek
yavaa ona bakmaya gidiyordum. ruble verip aldm bu
acnas demir karyolada yatan hasta varla baktka yreim
paralanyor, umarszlk iinde ellerimi ovuturuyordum.
nnde hep diz kp oturdum, o srada uyumakta olduu iin
ayaklarn pmeyi gze alamadm. kide bir Tanr'ya dua etmek
iin kalkp tasvirin nne gidiyordum. Lukerya da merak
iindeydi, sk sk odaya girip hanmnn durumunu soruyordu.
Ona yatp uyumasn, ertesi gn "yepyeni bir yaam"
balayacan syledim.
Bu sylediime kr krne, lgncasna, hibir kuku
duymadan inanyordum. imi dolduran o sevin, o coku beni
boacak gibiydi. Ertesi gnn balamasndan baka bir ey
dndm yoktu. Ortada birtakm belirtiler olmasna karn
bama bir felaket gelebileceine inanmyordum. Perde
gzlerimden dt halde bugne dein, bugne dein asl
sorunu, asl gerei tam anlamyla kavram deildim. Zaten
nasl anlayabilirdim ki! Karm yayordu, o benim nmdeydi,
ben de onun karsnda duruyordum. "Yarn uyanacak, ona btn
bunlar anlatacam, o da hepsini grp anlayacak" diyordum.
te o zamanki dncem byleydi, sade ve akt, sevincim
bundan ileri geliyordu. En nemlisi, birlikte kacamz
Bolonya yolculuuydu. Bilmiyorum neden, her ey Bolonya'ya

gitmemize balyd. Kesin zm Bolonya'da gzkyordu.

"Bolonya, Bolonya!" diyerek sabahn gelmesini lgnca
bekledim.
III
Fazlasyla anlyorum.
Bu olay birka gn nce, be gn, ancak be gn nce, sal
gn patlak verdi. Olmaz myd, olmaz myd, birka gn daha
bekleseydi! Bana zaman tansayd tm karanl datacaktm.
Demek ki, iyice sakinleip kendine gelmemiti. Ertesi gn
aknl gememesine karn beni glmseyerek dinliyordu.
Btn bu zaman ierisinde, bu be gn ierisinde beni ya
aknlk duyarak, ya da utanarak dinledi. Korktuu belliydi,
ok korkuyordu. Bu konuyu tartmayacam, aklsz biri gibi
itiraz etmeyeceim; benden korktuu kesindi. Hem nasl
korkmasn ki? oktan beri birbirimize yabancydk,
birbirimizden hayli uzaklamtk; derken, anszn bu olay
patlak verdi. Ne var ki, ben onun korkusuna aldr
etmiyordum, nmde yeni bir n parlts vard. Doru, ok
doru, bir yanllk yapmtm. Hatta birok yanllklar...
Ertesi gn (gnlerden arambayd) sabahleyin kalkar kalkmaz
byk bir hata daha iledim, onun artk dostum olduunu
dnyordum. Bu konuda ok acele ettiimi biliyorum; ancak
ona her eyi sylemem, iimi dkmem, hatta bundan daha
fazlasn yapmam gerekiyordu. Yaamm boyunca kendimden bile
gizlediklerimi ona atm. Hi ekinmeden, k boyunca onun
beni sevdiini, bundan emin olduumu bildirdim. Rehin
dkknnn benim akl ve irademin alalndan baka bir
anlama gelmediini syledim. Evet yleydi, rehincilikle
uramam, hem yaptm iten dolay byklk kuruntusuna
kaplmak, hem de kendimi krbalamak demekti. Bu ie kendim
isteyerek balamtm. Tiyatro bfesindeki olaya gelince; pis
karakterim ve kuruntularm nedeniyle korkmu olduumu
anlattm. inde bulunduum ortamda ne yapacam bilemeyip
afallamtm, birdenbire ortaya atlrsam tuhaf kaacan
dnmtm. Dellodan korkmamtm, aptallk etmekten
korkmutum.
Biliyorum, daha sonra o anda iinde bulunduum duygular
kimseye itiraf etmedim, herkese ac ektirdim. Bu yzden
kendimi de ikenceye soktum, onunla evlendikten sonra bu sefer
ona eziyet etmeye baladm. Sylediklerimin ounu sanki sinir
nbetine tutulmu gibi sralyordum, karm elimden tutarak
susmam istiyor, "Abartyorsunuz, bou bouna kendinize azap
ektiriyorsunuz." diyordu. Sonra gene gzyalarna boularak
sinir nbetleri geiriyordu. Artk konumamam, eskiyi
unutmam sylyordu. Ricalarna aldr ettiim yoktu ya da
pek aldrmyordum. Gzm tek ey gryordu, o da baharda
Bolonya'ya gitmek. Orada gne, bizim yeni gneimiz vard.

ok gemeden dkkn kapattm, ileri Dobronravov'a devrettim.

Karma da vaftiz annemden kalan 3.000 rublenin dnda her
eyimizi yoksullara datmasn syledim. Bu 3.000 rubleyi
Bolonya gezisi iin kullanacaktk. Oradan dnte daha baka,
yeni bir i tutacaktm. Benim sylediklerime sesini
karmadna gre kararm kesinlikle uygulayacaktm. O beni
dinliyor, glmsemekle yetiniyordu. Ancak glmsemesi beni
zmemek iindi; nazik bir kadnd nk, zlmemi istemezdi.
Omuzlarna ar bir yk bindirdiimi gryordum; sakn bunu
bilmeyecek denli aptal, bencil olduumu dnmeyin. Her eyi
gryordum, hepsini son izgisine varncaya dek biliyor,
herkesten daha fazlasn anlyordum. Bizi bekleyen bir tehlike
varsa bile her eyi gze almtm.
Ona kendimle ilgili, onunla ilgili aklma ne gelirse syledim.
Hatta Lukerya'dan, hanm iin durmadan gzya dktnden
sz ettim. Sk sk konuyu deitiriyor, baka eylerden laf
amaya alyordum. Bir iki kez neesi yerine geldi, bunu ok
iyi anmsyorum. Gzlerim ak olduu halde hibir eyi
grmediimi sylemeyin bana! Eer bamza gelen o durum
olmasayd, yaammz yeniden dzene girecekti. Geen gn kitap
okumaktan sz alp da bunu konumaya balaynca bana kn
neler okuduunu anlatmam myd? Jil Blas ile Grenata
piskoposu arasnda geen sahne ok houna gitmiti, bunu
needen krlarak anlatt. O ne ocuksu, ne sevimli bir
glt! Sanki tam nianl olduumuz zamanki gibi. (Bir an,
bir an da olsa) byk bir kvan duymutum! Gene de piskoposla
geen sahneyi ok beenmesine ardm sylemeliyim. Demek
ki, kn evde oturup Lesaj'n bayaptn okurken iinden
glme gelecek kadar kendinde ruh dinginlii bulmu, mutlu
olmutu. Demek ki, artk sakinlemeye balamt, onu kendi
bana brakacam sanyordu. Sal gn, "Beni bu durumda
brakacanz sanyordum." dememi miydi? Bu, ancak 10
yanda bir kzn dncesi olabilirdi. Demek ki, her eyin
olduu gibi kalacana inanyordu: O kendi diki masasnda,
ben de kendi alma masamda kocayncaya dek byle geecekti.
Ama ben birdenbire yaklayorum, bir kocaym, kocaya ise sevgi
gerekli. Ah, benim kaln kafallm! Ah, benim krlm!
Ona gzlerimi dikerek hayran hayran bakmak yanlt, kendimi
tutmam gerekirdi. nk byle bakmakla onu rktmtm. Daha
sonra durumu anlayarak kendimi tutmasn bildim, ayaklarn
pmeyi braktm. Koca... onun kocasymm grnts vermekten
vazgetim, bunu aklma bile getirmedim, hep onun iin dua
ettim. Ancak bsbtn susmak da olanakszd, bir eyler
sylemem gerekiyordu. Gene birdenbire konumalarndan ok
holandm, onun kltr bakmndan benden daha stn, daha
ileri olduunu syledim. Yz kzard, utanarak her eyi gene
abarttm bildirdi. O zaman dayanamadm; kapnn arkasna
gizlenerek, onun mcadelesini, bir masumla canavar arasndaki
mcadeleyi ne kadar byk bir heyecanla dinlediimi, onun
zeksndan, parlak nktelerinden, ruhunun ocuksu sadeliinden

ne kadar etkilendiimi anlattm. Aptallma doymayaym!

Kadncaz tepeden trnaa titredi, gene olay abarttm
mrldanmaya balad. Sonra yz kzard, hngr hngr
alayarak gzyalarna bouldu... O zaman dayanamayp nnde
diz ktm, ayaklarn pmeye baladm. Bu hareketim zerine
sal gn olduu gibi yeni bir sinir bunalmna tutuldu. Bu,
dn akam oldu, sabahleyin de...
Sabahleyin mi? Deli, sabah dediin bu gnd, daha demin, biraz
nce...
Beni iyi dinleyin ve anlamaya aln. Bu sabah ay masasnda
bir araya geldiimizde (dnk bunalmdan sonra), sakinliiyle
beni akna evirdi, tam tamna byle oldu. Ben, geirdii
bunalm yznden btn gece tir tir titremitim. Birdenbire
yanma geldi, ellerini kavuturarak nmde durdu ve kendini
sulu hissettiini syledi. (Demindi bu, demin, az nce!) Daha
neler sylemedi ki!.. Sulu olduunu, kendisinin bunu
bildiini, btn k, hatta o anda bile ac ektiini, benim
iyi yrekli bir koca oluuma byk deer verdiini, bana bal
kalacan, her zaman sayg gstereceini anlatt da
anlatt... Bir anda yerimden sradm, onu pmeye baladm.
Onu pyordum; uzun bir ayrltan sonra bir kocann zlemiyle
yzn, dudaklarn pyordum. Ah, mankafa! Demin neden
pasaportlarmz iin iki saat dar ktm?.. Tanrm, 5
dakika, 5 dakika, yalnzca 5 dakika nce dnseydim! Kapnn
nndeki o kalabalk, stme evrilen btn o baklar... Aman
Tanrm!
Lukerya'nn anlattna gre (artk Lukerya'y hi
brakmayacam, o hepsini biliyor, btn k hanmnn
yanndayd, onun hakknda bana her eyi anlatacaktr) ben
dar ktktan sonra, dnmden 20 dakika nce hanmnn
odasna bir ey iin girdii zaman (niin girdiini syledi
ama u anda aklmda deil) tasvir (hani u rehin brakmak iin
getirdii Meryem Ana tasviri) masann zerinde duruyormu.
Karm dua etmek iin onu oraya koymu olabilirmi.
"Hanmcm, bir ey mi oldu?" demi. "Hayr, Lukerya, bir ey
yok... Gidebilirsin... Yok yok, bir dakika dur!" Byle diyerek
karm yaklap Lukerya'y pm. "Mutlu musunuz, hanmcm?"
diye sormu hizmeti kz. "Mutluyum, mutluyum" - "Hanmcm,
beyefendi ok nce gelip sizden zr dilemeliydi. ok kr,
aranz dzelmi..." - "yi, hadi git, Lukerya, hadi, git." Son
sz bu olan karmn o srada yznde ok tuhaf bir glmseme
varm.
O kadar garip ki, 10 dakika sonra Lukerya hanmna bakmak iin
bir daha odasna gitmi. Grdklerini bana yle anlatt:
"eri girdiimde pencereye ok yaknd; duvarn dibinde
ellerini duvara dayam, ba ellerinin stnde derin
dncelere dalmt. O kadar dalgnd ki, benim arkasnda
beklediimi, kendisine baktm iitmedi bile. Onun
pencerenin yaknnda derin dnceler iinde dikildiini,
sanki glmsediini bir sre durup seyrettim. Neden byle

yaptn kendi kendime dnerek dar kmtm ki, birden

pencereyi atn iittim. 'Hanmcm, hava serin, nezle
olursunuz' demek iin geri dndm. Ancak pencereye iyice
yaklatn, btn gvdesiyle ak pencerenin nn
kapattn grdm. Srt bana dnkt, elinde kutsal tasviri
tutuyordu. Az kald kalbim durayazd. 'Bayancm,
bayancm!' diye bardm. Beni iitmiti, dnmek ister gibi
bir hareket yapt, ama dnmedi, ileriye bir adm att, tasviri
gsne bastrarak pencereden aa atlad."
Avlu kapsndan ieri girdiimde bedeninin henz scak
olduunu anmsyorum. Beni en ok sarsan, orada toplananlarn
yzme dik dik bakmalaryd. nce baryorlard, sonra beni
grnce hepsi birden sustular, geriye ekilerek gemem iin
yol verdiler. Karm, tasvir gsnde, yerde yatyordu.
Gzlerimin n karard, bir an yanna yaklap yzne baktm.
Oradakiler evremi sardlar, her kafadan bir ses kyordu.
Meer Lukerya da oradaym, ama ben onu grmedim. Benimle
konutuunu sonradan kendisi syledi. Esnaftan birinin
durmadan bardn anmsyorum: "Azndan yalnzca bir avu
kan kt! Bir avu, bir avu!" diyordu. Sonra tan stne
sram kan gsterdi. Sanyorum, kana parmamla dokundum,
parmam kpkrmz oldu. Gzlerimi parmamdan ayramyordum.
(Bunu da ok iyi anmsyorum.) Adam durmadan baryordu:
"Azndan bir avu kan kt! Bir avu!"
Ben de;
-Bir avu da ne demek? diyerek avazm ktnca barmm.
Ellerimi havaya kaldrarak adamn zerine saldrdm
sylediler.
Ah, ne korkun! Ne korkun! Nasl oldu da birbirimizi
anlayamadk? Onun byle bir ey yapaca kimin aklna gelirdi?
IV
Yalnzca 5 dakika ge kalmtm.
Gerekten byle bir ey oldu mu? nsan buna nasl inanr?
Byle bir eyin olabileceini kim syleyebilir? Neden ld
karm, niin byle bir ey yapt?
Ah, inann bana, hepsini anlyorum. Ancak onun niin ld
benim iin gene de yantsz kalan bir soru. Benim akmdan
korktuunu sanyorum. Kendi kendine tm ciddiyetiyle sormu
olmal: "Akn kabul edeyim mi, etmeyeyim mi?" Bu sorunun
arl altndan kalkamad, lm yeledi. Niin durmadan
kafa patlatyorum ben de? Biliyorum, her eyi biliyorum.
Akas, ok ey yapacam diye sz verdi, sonra szn
tutamayacandan korkmaya balad. Burada cidden baz korkun
noktalar var.
rnein neden ldrd kendini? te size tam yantlanamayan
bir soru. Bu soru beynime vuruyor, kafam atlayacak gibi. Eer
ayn durumda kalmak isteseydi ona hi dokunmazdm. O byle

yapacama inanmad, ite asl sorun bu! Hayr, hayr, size

yalan syledim. Benim asl istediim, beni gerekten
sevmesiydi, btn benliiyle sevmesiydi. Yoksa bakkala
verebilecei yarm sevgiye raz olmazdm. Ancak karm son
derece iffetli, temiz bir kadn olduu, beni de yeterince
tand iin bakkala verecei sevgiye raz olmad ve beni
aldatmak istemedi. Yarm bir sevgiyle, hatta eyreiyle
aldatacak bir kadn deildi o. Son derece drste bir
yaklam, yle deil mi? Anmsyor musunuz, ona duygu
genilii alamak istemitim? Garip bir dnce gene de...
ok merak ediyorum: Acaba karm bana sayg besliyor muydu?
Benden nefret edip etmediini bile bilmiyorum. Garip ve
korkun bir ey, ama btn k benden nefret ettiini bir
kerecik bile aklma getirmedim. Asln ararsanz bana sert
sert, ciddi bir bakla bakt ana dein bunun tam tersine
inanyordum. zellikle sert sert bakt ana dein... Benden
nefret ettiini ite o an anladm. Ondan sonra da inancm hi
deitirmedim. Ah, hayatta kalsayd da nefret etseydi, yaam
boyunca beni kk grseydi! Daha sabahleyin yryor,
konuuyordu. Aklm almyor, nasl da pencereden kendini
atabildi.? Bunu nasl tahmin edebilirdim? Byle bir ey
yapmasndan 5 dakika nce bile tahmin edemezdim. Lukerya'y
ardm. imdi artk Lukerya'y hi brakmayacam, hi
brakmayacam.
Ah, biz anlaabilirdik, birbirimizi anlayabilirdik. Yalnzca
bir k birbirimizden uzak durmutuk. Artk anlamamza
gerekten olanak kalmam myd? Anlamamz, yeni bir yaama
balamamz niin, niin olanakszd? Ben iyi kalpliyim, o da
iyi kalpliydi, ite bizi birletiren ortak bir nokta! yle
birka konuma daha, ok deil, iki gn, ite o vakit her
eyi anlam olacaktk.
En nemlisi, en zcs, bunun bir raslant olmasdr; basit,
kaba, gz kr olas bir raslant! Be dakika, yalnzca 5
dakika ge kalmtm. Eve 5 dakika daha erken dnseydim o an
bir bulut gibi kimseye dokunmadan geip gidecekti, ondan sonra
byle bir ey hibir zaman aklna gelmeyecekti. O zaman her
eyi kavrayacakt. imdi gene odalar bo, ben gene yalnzm.
Bakn, saatin sarkac vurup duruyor. Bundan baka bir i
yapmaz o; acma, znt de duymaz. Evde kimsecikler yok, ite
asl felaket burada!
Odada dolayor, boyuna dolayorum. Karm niin intihar etti,
niin 5 dakika ge kaldm diye durmadan szlanmamn gln
katn sylemeyin bana, sakn sylemeyin, bunu kendim de
biliyorum. ntihar etmeden nce herkesin yapt gibi, "Benim
lmmden kimse sorumlu deildir." diye bir yaz
brakabilirdi. Lukerya'y, "Onunla odada yalnzd, hanmn
iten odur" diyerek rahatsz edecekleri aklna gelmemi miydi?
Yandaki binann penceresinde duran drt kii karmn elinde
tasvirle pencereden kendisinin atladn grmeseler
Lukerya'y en azndan karakollarda srndrrlerdi. Fakat

insanlarn orada bulunmalar, olay grmeleri de bir raslant.

Hayr, bu ancak bir and, bilincini yitirdii bir an.
Gereklemesi ana san bir hayal? Tasvir nnde dua etmesi de
bir eyi kantlamaz. Bu, lme hazrlk demek deildi. Hepsi
ancak bir an srm, btn karar belki 10 dakika ierisinde
verilmi, duvarn dibinde ban eline dayayarak glmsedii
srada dnm byle yapmay. Zihninden geen bu dnce bir
an akln elmi, buna kar koyamam, besbelli...
Ne derseniz deyin, ortada bir anlamazlk var. Ben geinilmesi
zor bir adam deilim ki! Yoksa asl neden kanszl, yaam
enerjisinin tkenmesi miydi? Kn ok yorulmutu, bu da bir
gerek...
Evet, ge kaldm!..
Masann stnde yatarken gvdesi incecik, burnu sivrilmi,
kirpikleri birer ok gibi. Nasl olup da dt zaman bir yeri
krlp ezilmedi? Topu topu "bir avu kan" km, bir kak
dolusu kadar bir ey. kanamas geirmi olmal. Garip bir
dnce, ama eer onu gmmemek mmkn olsayd! nk onu
gtrrlerse o zaman... Hayr, onu gtrmesinler, byle bir
ey yapmamallar! Ah, biliyorum, onu gtrecekler, ben deli
deilim, sayklamyorum, tam tersine, zihnim son derece ak.
Hi bylesine ak olmad. Ama gtrrlerse ben ne yaparm?
ki odada tek bama, rehin eyalarndan baka kimsecikler
yok!.. Hayr, hayr, sayklyorum ben; bu, sayklamaktan baka
bir ey deil! Onu son derece zdm, asl neden bu!
Sizin yasalarnzdan bana ne? Gelenekleriniz, grenekleriniz,
yaam tarznz, devletiniz, inannz bana ne yarar salyor?
Sizin yargcnz yarglasn beni, mahkemenize, sizin ak
mahkemenize zorla srkleyin beni, hibirini tanmadm
syleyeceim. Yarg oradan baracak, "Eski subay, susunuz!"
Ben de ona yle baracam: "Beni susturmak iin kim sana
yetki verdi? Niin kr bir raslant elimden en deerli
varlm ald? Yasalarnz dinlersem elime ne geecek?
Hepiniz bana vz gelirsiniz! imdi buradan ekip gidiyorum..."
Krsn, sarsn, bir lsn sen artk, lklarm
iitmiyorsun! Sana nasl bir cennet balayacam
anlayamadn. Cennet benim iimdeydi, onu senin nne
serecektim. Madem beni sevemeyecekmisin, sevmesen de olurdu,
bundan ne kard ki? Her ey gnlnce, istediin gibi
kalrd. Bana aklndan geenleri bir dostun olarak anlatrdn;
glerdik, sevinirdik, birbirimize neeyle bakardk... Bylece
sonuna dek yaayp giderdik. Bakasn sevsen bile sesimi
karmazdm. Onunla gezip tozardnz, ben de sokan br
ucundan sizi seyrederdim. Ah, her eye razym, gzlerini bir
kerecik asan yeter! Bir an iin, yalnzca bir an iin!
Pencereden atlamadan nce nmde durup bana bal kalacan
sylediin zamanki gibi bir kerecik baksan bana! O zaman her
eyi grp anlardn!
Ah, kr yazg! Alnmzn kara yazgs! Biz insanlar yeryznde
yapayalnzz, ite en byk felaket burada! Rus bahadr sava

alannda, "Sa kalan varsa ksn karma!" diye barm bir

zamanlar. Bahadr deilim, ama ben de haykryorum, ancak
sesimi kimseler iitmiyor. Gnein evrene can verdiini
sylerler. Gne gkyzne ykselsin de grn bakalm, o bir
l deil mi? Her ey l, her yerde ller var. nsanlar
yeryznde yalnz, evrelerinde lm sessizlii; bizim
dnyamz bu ite... "nsanlar, birbirinizi seviniz!" Bunu kim
sylemi, kim bize byle bir vasiyet brakm? Saatin sarkac
habire vuruyor, duygusuz, souk souk... Saat gecenin 2'si.
skarpinleri yatann ucunda duruyor, giymesi iin onu
bekliyor.
Sahi, yarn onu gtrdklerinde ben ne yapacam?