1

Bugnk ad Kemaliyedir. Erzincan'n ilesidir. Bkz. Trk Ansiklopedisi, Milli Eitim

Basmevi, Ankara, 1966, XIV, 413; Heyet, Her Ynyle Kemaliye (Ein), T.C. Kemaliye
Kaymakaml Kylere Hizmet Gtrme Birlii Yayn, stanbul, 1996, s. 25.

Ad brahim Hakkdr. Ein1 (Kemaliye)de doduu iin Ein (Einli)

nisbesini almtr. Babas Halil Rid Efendidir. 1247h./1831m. tarihinde Ein

I- Einli brahim Hakk Efendi

Einli brahim Hakk Efendi, Osmanl Devletinin son dnemde

yetitirdii limlerden birisidir. Bu almada Einli brahim Hakk Efendinin
hayat, ilmi ahsiyeti ve tesirleri ele alnacaktr. Ayrca vaz ilmi konusunda telif
ettii Metnun fil-vaz adl risalesi tahkik edilip deerlendirilecektir.

Giri

Key Words: Eginli Ibrahim Hakk Efendi, Vaz, Vz, Mevz, Mevz leh,
Kll, Cz.

One of the scientist who wrote private work about vaz science was Eginli
Ibrahim Hakk Efendi. In this article, the life of brahim Hakk Efendi, his
scientific personality, his effects on other scientists and his booklet Metnun filvaz will be examined.

Abstract

Anahtar Kelimeler: Einli brahim Hakk Efendi, Vaz, Vz, Mevz,

Mevz leh, Kll, Cz.

Vaz ilmi konusunda mstakil eser yazan limlerden birisi de Einli brahim
Hakk Efendidir. Bu makalede Einli brahim Hakk Efendinin hayat, ilmi
ahsiyeti, tesirleri ve Metnun fil-vaz isimli risalesi incelenecektir.

zet

Dr. Ramazan DEMR

ENL BRAHM HAKKI EFEND VE METNUN FLVAZ ADLI RSALES

Ramazan DEMR

brahim Hakk Efendinin Tercme-i Hal Varakasnda ( )eklinde yazlmtr. Bugnk

ad Esertepedir. Kemaliyeye baldr. Bkz. Heyet, age, s. 576.
Hayat hakknda bkz. Bursal Mehmet Tahir, Osmanl Mellifleri, Meral Yaynevi, stanbul,
1975, I, 140.
Hayat hakknda bkz. Mehmed Sreyy, Sicil-i Osmn, Matbaa-i Amire, stanbul, 1311/1894,
IV, 865; Ebul-ul Mardin, Huzur Dersleri, (nr. smet Sungurbey), smail Akgn Matbaas,
stanbul, 1966, II-III, 135.
stanbul Mftl er Siciller Arivi, Sicill-i Ahvl Dosyalar, No: 251 (Dire-i Meht-
slmiyye, Tercme-i Hal Varakas); Mehmed Sreyy, age, II, 238; Ebul-ul Mardin, age,
II-III, 142; Sadk Albayrak, Son Devir Osmanl Ulemas, stanbul Bykehir Belediyesi
Kltr leri Daire Bakanl Yaynlar, stanbul,1996, II, 203-204; Heyet, age, s. 775-776.
stanbul Mftl er Siciller Arivi, Sicill-i Ahvl Dosyalar, No: 251; Sadk Albayrak,
age, II, 203-204; Heyet, age, s. 775-776.
stanbul Mftl er Siciller Arivi, Sicill-i Ahvl Dosyalar, No: 251.

1278h./1861m. ylna mahsben ekilen kura ile 1280h./1863m.

senesinde otuz yandayken Makm Vely Serasker tarafndan 750 kuru
maala mmeyyiz tayin edilerek Batumda drt ay grev yapmtr. 12
Muharrem 1285h/1868m. tarihinde imtihanla btid Hari stanbul
Mderrisliine nail olmu, 21 Muharrem 1304h./1886m. ylnda Harekt
Altmlya terfi etmitir. 29 Ramazan 1304h./1887m. senesinde Harameyn-i

lm-i vaz hakknda matb bir risalesi ve farkl ilimlerle ilgili baz
konularda eitli risaleleri bulunmaktadr.7

Hicr 1282h./1871m. ylnda Beyazt Camii'nde ders okutmaya balam

ve 1298h./1880m. tarihinde de talebelerine iczet vermeye muvaffak olmutur.
Arapa ve Trkeyi okur, yazar ve konuurdu.6

kazasnn di nahiyesine bal irz2 kynde domutur. lk tahsilini kynde

yaptktan sonra on drt yandayken stanbul'a gelerek Erikap dhilinde
bulunan Ivaz Efendi Mektebinde Kuadal brahim Efendi3 (1188-1262h./17741845m.)nin halifelerinden olan hocalardan ders ald. Daha sonra Yenikap
civarnda Dlbenti Mektebi'nde Ekmekizde mezunlarndan Milasl Mehmet
Efendi'den sarf ilmi okudu. 1266h./1849m. ylnda Bozdoan kemeri yaknnda
bulunan Emir Hoca Medresesi'ne girerek Mehur eyhlislm Bodrumlu mer
Ltfi Efendi4 (1233-1314h./1818-1897m.)nin Beyazt Camii erifi'ndeki ders
halkasna katld. O dnemde okutulan ilimleri tahsil ederek eitimini
tamamlad ve ad geen eyhlislmdan iczet ald.5

40

41

14
15

9
10
11
12
13

stanbul Mftl er Siciller Arivi, Sicill-i Ahvl Dosyalar, No: 251; Mehmed Sreyy,
age, II, 238; Ebul-ul Mardin, age, II-III, 142; Sadk Albayrak, age, II, 203-204; Heyet, age,
s. 775-776.
stanbul Mftl er Siciller Arivi, Sicill-i Ahvl Dosyalar, No: 251.
stanbul Mftl er Siciller Arivi, Sicill-i Ahvl Dosyalar, No: 251.
Muhtab: Huzur derslerinde ulemdan hazr bulunanlar hakknda kullanlan bir tabirdir.
Mukarrir: Huzur dersini veren kimse.
Huzur Dersi: Osmanl devleti zamannda Ramazan aylarnda padiahn huzurunda yaplan
tefsir dersi. Geni bilgi iin bkz. Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri
Szl, Milli Eitim Basm Evi, stanbul, 1971, I, 860; Ebul-ul Mardin, age, I, 13; Osman
Ergin, Trk Maarif Tarihi, Eser Matbaas, stanbul,1977, I-II, 271; Ahmet Turan Arslan, Son
Devir Huzur Hocalarndan Beyehirli Ahmed Nri Efendi, stanbul, 2008, s. 44.
Mehmed Sreyy, age, II, 238; Ebul-ul Mardin, age, II-III, 142.
Osman Efe, Ein Dedikleri, Mente Matbaas, stanbul, 1971, s. 46.

brahim Hakk Efendi, kmrc rakl yapt iin Kmrc Hoca diye
mehur olmutur. Hazrcevap ve nktedn bir kiilie sahipti. Bu zellikleri
sayesinde ksa zamanda sarayda kendisini saydrp, sevdirmitir.15

(1294-1301h./1877-1883m.) seneleri arasnda muhtab11, (13011311h./1883-1893m.) senelerinde mukarrir12 olarak Huzur Derslerine13 itirak
etmitir. Meht- Uly Mster iken 29 Zilhicce 1311h./1894m. tarihinde
vefat etmitir. Beikta'ta Yahya Efendi Dergah'na defnolunmutur. lim ve
fazilet sahibi bir zt idi.14

Buhr dersleri okutmu, Hamdiye Muhaddislik vazifesi de ona

verilmitir. 15 evvl 1305h./1888m. senesinde birinci rtbeden Mecd ve 27
evvl 1303h./1886m. ylnda ikinci rtbeden Osmanl nianlarna layk
grlmtr. Ayrca 15 Ramazan 1305h./1888m. ve 12 Ramazan
1307h./1890m. tarihlerinde biri altn dieri gm olmak zere liykat
madalyalar almtr.10

Meclis-i Meslih-i Talebe azal ve fahri olarak Meclis-i dre-i Emvl-i

Eytm azal grevlerinde bulunmutur. Safer 1309h./1891m. ylnda Makm Meht- Uly Mster tayin edilmi ve zikredilen azalk grevlerinden
ayrlmtr.9

Muhteremeyn, 10 Safer 1309h./1891m. ylnda stanbul, 29 Ramazan

1309h./1892m. tarihinde de Anadolu pyelerini elde etmitir.8

ENL BRAHM HAKKI EFEND

Ramazan DEMR

16 Hayat hakknda geni bilgi iin bkz. Komisyon, Muhammed Zhid el-Kevser HayatEserleri-Tesirleri, Seh Neriyat, stanbul, 1996; ez-Zirikl, el-Alm, Beyrut,1992, VI,129.
17 Hayat hakknda bkz. Ebul-ul Mardin, age, II-III, 199; Sadk Albayrak, age, I, 376.
18 Komisyon (Mehmet Emin zafar), Muhammed Zhid el-Kevser Hayat-Eserleri-Tesirleri,
Seh Neriyat, stanbul, 1996, s. 38, 68. Bu eser 9-10 Aralk 1995'te Dzce'de yaplan Kevser
Sempozyumu'nda sunulan bildirilerden olumaktadr.
19 Komisyon (Mehmet Emin zafar), age, s. 39.
20 Hayat hakknda bkz. Sadk Albayrak, age, III, 201.
21 Bu iczetnme iin baknz. Ebul-ul Mardin, age, II-III, s. 760.
22 Hayat hakknda bkz. Ali Sarkoyuncu, Milli Mcadelede Din Adamlar, Diyanet leri
Bakanl Yaynlar, Ankara, 1995, II, s. 47.
23 Ali Sarkoyuncu, age, II, s. 47.

Risle, Einli brahim Hakk Efendi tarafndan vaz ilmi konusunda

yazlm orijinal bir eserdir. Giri, blm ve sonutan olumaktadr.

II- Rislenin Deerlendirilmesi

eyhlislm Drrizde Abdullah Beyefendi (NCSEL)22 de Einli Hac

brahim Hakk Efendinin derslerine devam ederek ondan icazet almtr.23

Einli brahim Hakk Efendi, mukarrir iken talebesi Muhatap Einli

Hfz Muhammed Hulsi Efendiye20 icazetnme vermitir.21

Kevser, ad geen iki stad hakknda yle demektedir: "stadm

Alasonyal, ilimde ncm, en byk desteim ve eyhim olduu gibi, stadm
Einli brahim Hakk da, delilim, rehberim ve en byk dayanamdr. Bu
ikisinde sarf, nahiv, belagat, edebiyat, fkh, usl, tevhd, mustalah, tefsr, hadis,
mantk, dab, hikmet ve buna benzer zamanmzda okutulan ilimleri
tamamlam bulunuyorum. kisi dnda kalan meyhten yalnzca baz zel
eserleri mtlaa ettim.19

Einli brahim Hakk Efendi, lkemizin yetitirdii mstesn limlerden

Muhammed Zhid el-Kevser16 (1296-1371h./1879-1952m.)nin ilm, edeb ve
ahlak ahsiyetinin teekklnde ok nemli rol bulunanlardan birisidir.
Kevser, Einli brahim Hakknn vefat zerine, onun tavsiyesine binen
Alasonyal Ali Zeynelbidn17 (1270-1334h./1853-1918m.)in derslerine devam
etmitir.18

42

43

24 iaret, say, izgi, tabela, yaz, amblem, niforma, rozet vb. gibi.

Ein, bu girii yaptktan sonra vazn vz, mevz ve mevz leh

eklinde temel unsurunun bulunduunu belirterek her bir unsuru ayr bir
blmde inceler.

Gayesi ise bir anlam ifade eden mevz lafzlar herhangi bir anlam
olmayan mhmel lafzlardan; lgat, sarf, itikk, nahiv vb. ilim dallarnn
konularn ve stlhlarn birbirinden ayrma; bir lafzn hakikt anlamnda m
yoksa mecz anlamda m kullanldn anlama yetisi kazandrmaktr.

Ein'ye gre vaz ilminin konusu, yukarda tanm yaplan rf vazdr.

Buna gre vaz ilmi, bir anlam gstermek iin tayin edilen lafz umm-huss,
ahs-nev asndan inceler. Dolaysyla bir nesneye, bir kavrama, bir anlama
dellet eden lafzlarn tayin ynnden incelenmesi, vaz ilminin konusunu
oluturmaktadr.

Ein, vaz lafz ve lafz olmayan (gayr lafz) eklinde ikiye ayrdktan
sonra ilkinin yani lafz vazn kendi iinde dilciler tarafndan biri genel (mm)
dieri zel (hs) olmak zere iki farkl anlamda kullanlan mterek bir lafz
olduunu ifade eder. Buna gre lafz vazn zel anlam, lafzn bizzat anlama
dellet etmesi iin tayin ve tahsis edilmesidir. Burada lafz, herhangi bir
karineye ihtiya olmakszn anlama dellet etmektedir. Bu nedenle sadece
hakikat tr lafzlar iermektedir. Genel anlam ise lafzn herhangi bir karine
yoluyla da olsa bir anlama dellet etmesi iin tayin ve tahsis edilmesidir. Lafz
vazn bu tr, hem hakkat hem de mecaz anlamlar kapsamaktadr.

Girite vaz ilminin tanm, konusu ve gayesi incelenmektedir. Ein,

ncelikle vazn szlk anlamnn bir eyi belli bir yere koymak olduunu
belirttikten sonra terim (rf) anlam zerinde durur. O, bir terim olarak vaz,
"bir eyin baka bir eyi anlam ynnden gstermesi iin tayin ve tahsis
edilmesidir. Bunlardan ilk ey anldnda ikinci ey buna bal olarak
anlalr" eklinde tanmlar. Burada yaplan tanm vazn genel tanmdr.
nk bu anlamyla vaz, hem lafz hem lafz olmayan (gayr lafz)24 vaz
kapsamaktadr.

A- Giri (Mukaddime)

ENL BRAHM HAKKI EFEND

B- Birinci Blm

Ramazan DEMR

Nev vaz, vzn ister mfret ister mrekkep olsun snrsz sayda lafz
genel bir ekilde tasavvur edip tikel (cz') veya tmel (kll) bir anlam iin

2- Nev' Vaz'

ahs vaz, lafzn kendi zel yaps itibariyle dnlp tmel (kll) veya
tikel (cz') bir anlam iin tayin ve tahsis edilmesidir. ahsi vaz, vaz hss li
mevz lehu hss; vaz mm li mevz lehu hss; vaz mm li mevz lehu
mm; vaz hass li mevz lehu mm olmak zere drde ayrlr. En, bu
ksmlar detayl bir ekilde ele alr.

1- ahs Vaz

Bu blmde vazn ikinci unsuru olan mevz (lafz) incelenmektedir.

Vaz, vaza konu olan lafz (mevz) asndan ahs ve nev olmak zere iki
ana ksma ayrlr. Vazn bu iki ana ksm zerinde durulacaktr.

C- kinci Blm

- Yukarda saylan tm tezleri imkn dhilinde gren tevakkuf gr. Bu

grn temsilcisi, Eb Bekr el-Bklln (v. 403/1013)dir.

- Eb shak el-sferyn (v. 418/1027)ye gre lafzlarn insanlar arasnda

uzlamay mmkn klacak kadarn Allah vaz etmitir. Geri kalan ksmnn ise
her iki ekilde yani hem Allah hem de insanlar tarafndan vaz edilmesi
mmkndr.

- Anlamlar, lafzlara insanlar yklemektedir. Bu gr dile getiren Eb

Him el-Cbb (v. 321/933)dir.

- Lafzlara anlam ykleme ii yani adlandrma sadece Allah tarafndan

yaplmaktadr. Bu gr Ebul-Hasan el-Er (v. 324/935-36)ye aittir.

Bu blmde vazn vz unsuru yani dili vaz eden irade (zne/fil)

baka bir deyile lafzlara anlam ykleyen zne asndan incelenmektedir.
Ein, bu ynyle vaz lav, rf, stlh ve er olmak zere drde ayrr.
Ancak bu drt ksm hakknda herhangi bir aklama yapmadan dili oluturan
lafzlara (lavi vaz) anlam ykleyen irade hakknda farkl grler bulunduu
belirterek bu grleri ksaca zetler. Bu grler yle sralanabilir:

44

45

e) Kemleddn bnul-Hmm (790-861h./1388-1457m.), mevz lehin

zel ahs isimlerinde zihnin dnda yani hrite olduunu; ahs isimleri

d) emseddn el-sfehh (616-688h./1219-1289m.)ye gre mevz leh,

mfret ve mukayyet olan mrekkep lafzlarda (ulmu zeyd gibi) kendisi olmas
hasebiyle bizzat mannn kendisi; ister ihbr ister in olsun dier mrekkep
lafz ve cmlelerde ise zihn sretlerdir.

c) Baz muhakkik bilginlere gre ise mevz leh, kendisi olmas hasebiyle
bizzat mannn kendisidir. Bu gre gre mevz lehin zihinde ya da hrite
olmas gz nne alnmakszn bizzat mahiyetin kendisi kastedilmektedir.

b) mam fii (150-204h./761-820m.), mevz lehin d varlktaki

nesneleri ve ekilleri gsterdii grndedir. Yani ona gre mevz leh zihn
deil hricdir. Eb shak e-rz (393-476h./1003-1083m.) de mam fii
gibi dnmektedir.

a) Hanefilere gre mevz leh, zihindeki ekilleri ve tasavvurlar

gstermektedir. Yani zihndir. filerden Fahreddn er-Rz (v. 606/1209)de
bu gr benimsemitir.

Acaba lafzn karl olan mevz leh, zihinde midir (zihn) yoksa zihnin
dnda (hric) yani d varlkta mdr? En, bu konuda be farkl grn
bulunduunu zikrederek sz konusu grleri sralar.

nc blmde vazn nc unsuru olan mevz leh ilenmektedir.

En'ye gre anlam ya tmel (kll) ya da tikel (cz) dir.

D- nc Blm

Nev vaz da tpk ahs vaz gibi kendi iinde vaz hss li mevz lehu
hss; vaz mm li mevz lehu hss; vaz mm li mevz lehu mm; vaz
hass li mevz lehu mm olmak zere drde ayrlr. Nev vazn bu ksmlar
da risalede ayrntl bir ekilde incelenmektedir.

tayin ve tahsis etmesidir. Bu da u nitelikte olan her lafz bizzat (bi-nefsihi) bir
anlama dellet etmesi iin tayin edilmitir eklinde genel bir kural dnlerek
yaplr. Fil kalbnda olan her mtak lafz, sz konusu lafzn tredii fiilin
masdarn gerekletiren zne iin tayin edilmitir genel kural gibi.

ENL BRAHM HAKKI EFEND

lafzlarda

ise

zihinde

bulunan

Ramazan DEMR

sretleri

gsterdiini

Metnin dipnotlarnda nsha farkllklar gsterilirken Sleymaniye

Ktphanesi, Cell kten Blmndeki nsha iin ( ;)Saf ve Enver

Metinde gereken yerler harekelendi.

Bu risalenin iki farkl basksna ulatk. Bu basklardan biri Sleymaniye

Ktphanesi, Cell kten Blm 421 numarada bulunmaktadr. Ancak bu
baskda basm tarihi ve bilgileri mevcut deildir. Dier bask ise
(1311h./1894m.)de Saf ve Enver Matbaas'nda yaplmtr. Ancak bu iki bask
arasnda farkllklar bulunmaktadr. Ayrca baskdan kaynaklanan hatalar da
mevcuttur. Bu sebeple tahkikte en doru metin tesis edilmeye alld. Nsha
farkllklar dipnotta gsterildi.

V- Tahkikte Takip Edilen Metot

gemektedir.

B- Saf ve Enver Matbaasnda Baslan Nsha: Bu nsha,

(1311h./1894m.) tarihinde Saf ve Enver Matbaasnda baslmtr. Alt
sayfadan olumaktadr. Sayfa numaralar 73-78 arasdr. Her sayfada 29 satr
bulunmaktadr. Bu nshada rislenin ad (Metnun fil-vaz- ) eklinde

A- Sleymaniye Ktphanesindeki Nsha: Bu nsha, Sleymaniye

Ktphanesi, Cell kten Blm 421 numaradadr. Baslm bir risle olup
sekiz sayfadan olumaktadr. Sayfa numaralar 2-8 arasdr. Her sayfada 27 satr
bulunmaktadr. Ancak basm bilgileri mevcut deildir. Bu nshada rislenin ad
(Risletun mamlatun fil-vaz - ) eklinde gemektedir.

IV- Nshalarn Tavsifi

Risle, Einli Muhammed Rahmi (1271-h./1855-1909m.) tarafndan elUcaletur-rahmiye erhur-risaletul-vaziyye adyla erh edilmitir.

III- Rislenin erhi

Rislenin sonu (htime) blmnde vaza ilikin faydalar zerinde

durulmaktadr.

E- Sonu (Htime)

dnda kalan
dnmektedir.

46

 . : 6 :.176 :

) 31( )( :
32 ) 418/... = 1027/...( . :
1 :.61 :
33 ) 403/338 = 1013/950( :

4.7 :

29 ) 324/260 = 936/874(
. : 4 :.263 :
30 ) 321/247 = 933/861( . : :

) 27( :
) 28( :

)
27
(

28 29

30

31

32
.33

(
)

Ramazan DEMR

48

) 25( :
26
" " : .

)(

)(

26

25

VI- Risalenin Metni

Mellif dnda metin ierisinde ismi geen ahslarn ksa hal

tercmeleri, ilgili kaynaklardan faydalanlarak dipnotta gsterildi.

nshalarda bulunan fazlalklar (+); eksikler (-) iaretleriyle dipnotta verildi.

) harfi rumz olarak kullanld. Ayrca( Matbaas'nda baslan nsha iin

47

ENL BRAHM HAKKI EFEND

) 39( :

37 )( :
) 38( :

)(

37

.

38

.

39

)(

)(

Ramazan DEMR

50

) (
:

) 34( :
35 )816/740 =1413/1340( : . :
5 :.7 :
36 ) 793/712 = 1390/1312( : .:
7 :.219 :

)(

34

35

36

)
(

49

ENL BRAHM HAKKI EFEND

) 44( :
) 45( :

)(

45

"
"
:
44
"

" " "
.

: "
"

"

. "

"
"
" "
.

"
"
:

" "
"

" .

Ramazan DEMR

52

42 )( :
43 )( :

) 40(" : "
) 41( :

)(

" " 42

:

43

:
"

" "

" 40

.41

51

ENL BRAHM HAKKI EFEND

 . : 7 :.87 :

52 )476/393 = 1083/1003( :
. : 1 :.51 :
53 )688/616 = 1289/1219( :

) 48( :
49

)606/544 = 1210/1150( :
. : 6 :.313 :
50 )204/150 = 820/761( :
: 6 :.26 :
) 51( :

50 51
49

52

53

) (

)


.

:

"" "" "" ""

.

:




.

Ramazan DEMR

54

) 46( :
) 47( :

48:

:

"" .

:

""
.

:
.

47

:
.

:


.

46

:


.

53

ENL BRAHM HAKKI EFEND

Sonu

) 63( :
64 )428/370 = 1037/980( :
. : 2 :.241 :
65 )945/873 =1538/1468( . : 1 :.66 :
66 )( :

Einli brahim Hakk Efendinin Metnun fil-vaz adl rislesi, vaz ilmi
konusunda yazlm mstakil ve zgn bir eserdir. O, bu rislede vaz ilminin

Einli brahim Hakk Efendi, lkemizin yetitirdii mstesn limlerden

olan Kevsernin ahsiyetinin teekklnde en byk tesiri olanlardan birisidir.

Einli brahim Hakk Efendi, Osmanl Devletinin son dnemde

yetitirdii byk limlerdendir. lk tahsilini kynde yaptktan sonra stanbula
gelerek eitli hocalardan ders okudu. Daha sonra Mehur eyhlislm
Bodrumlu mer Ltfi Efendinin Beyazt Camii erifi'ndeki ders halkasna
katld ve ondan iczet ald. Beyazt Camiinde ders okutmu ve talebelerine
iczet vermitir. Huzur derslerine muhtab ve mukarrir olarak katlmtr.
Harameyn-i Muhteremeyn, stanbul ve Anadolu pyelerini elde etmitir.
Meht- Uly Mster olmu ve bu grevdeyken vefat etmitir.

Bu almada Einli brahim Hakk Efendinin hayat, ilmi ahsiyeti ve

tesirleri incelendi. Ayrca vaz ilmi konusunda telif ettii Metnun fil-vaz adl
rislesi tahkik edilerek deerlendirildi.

66

)(

.

)(
64

65 .

Ramazan DEMR

56

61 )816/740 =1413/1340( . : 5 :.7 :

) 62( :

58 )816/740 =1413/1340( . : 5 :.7 :

)/... 686 = /... 1287( :
59 :

( . : :
) ( ) (
6.86 :
60 ) 793/712 = 1390/1312( . : 7 :.219 :

56 ) 793/712 = 1390/1312( . : 7 :.219 :

57 .

54 )861/790 =
1457/1388( :
. : 6 :.255 :
) 55( :

)( 62 63

)(

57 58 59 .
56

)(

60 61 .

)(

54

.55

:

)(

55

ENL BRAHM HAKKI EFEND

57

tanmn, konusunu ve gayesini efrdn cmi ayrn mni bir ekilde

incelemitir.

ENL BRAHM HAKKI EFEND