Table of Contents

V Bng: Cc Tc Phm Mi Tm Thy - V Bng

1. C NGA! C NGA
2. KHNG TH Y
3. CHUYN MI LM NM C
4. LNG BAN M
5. NGONH LI TRNG XUN
6. MC
7. NC NHT VI GING MA THU
8. NHNG CHUYN C V GING
9. CHIC N LNG
10. TH CHA
11. XIN LNH
12. VINH NHC CA M MI
13. NGH THUT HT BI PH TANG TAM O
14. GEISHA
15. V I TH N BCH M
16. VIT NAM LY BA TNH CHN LP
17. NM 1940 HT
18. CHN TR TU U XUN
19. HI LIM MT, HI LIM VN TU
20. CNG DNG LN LAO CA CHIU BNG
21. NGY MAI CHIU BNG S RA SAO?
22. S M TN CHUNG QUANH NHNG QUI THAI
23. MA C-RNG
24. MT VI SN VN NG NA!
25. SAU NHNG NN GIT NGI BNG THUC
26. TR NN LANG BM LANG B
27. PH BNH

Chia s ebook : http://downloadsach.com/

Follow us on Facebook : https://www.facebook.com/caphebuoitoi

V Bng: Cc Tc Phm Mi Tm Thy

V Bng

Li Nguyn n su tm v bin son

I LI DN GII
Cun sch m bn c ang cm trong tay l mt su tp nhng tc phm ca nh vn V
Bng (1913-1984) do ti tm c, phn ln t cui nm 2000.
Ti vn khng phi l mt chuyn gia v tc gi V Bng, song vic ti lm tp sch ny
khng hn l s tnh c.
Hi cui nm 2000, khi ti c mi i thm v c ti liu ti i hc California
Berkeley, Hoa K, mi quan tm chnh ca ti l i tm tc phm ca tc gia Phan Khi
(1887-1959). Khi y s hiu bit ca ti v bo ch ch Vit trc 1945 cn kh t i; tm
du tch tc gia mnh nh tm tm, ti chi u vo nhiu t khc nhau (c nhin tt c u
l c trn bn chp microfilm, do th vin cc i hc M mua bn chp cc su tp
bo Vit t ngun lu tr ca Php). V mt trong nhng iu ngu nhin xy ra: Vi
khng t t bo c, ti khng thy du tch bi ng ca Phan Khi nhng li thy bi v
ca nhiu tn tui quen thuc khc, nh V Trng Phng, Nguyn Tun, Bi Hin, Kim
Ln, ..., v tt nhin, V Bng.
Cng xin nhc li rng vo nm 2000 y, i vi lng vn chnh thng ta, tn tui V
Bng nh l va c a t bng ti ra nh sng. Trc , trng hp V Bng nm
chung trong s nhng tc gi th min Nam thi k 1954-75, do vy ch mt s tc phm
ca ng c in li mt cch d dt. Th ri c mt s vic gy t bin: nhng thng tin
h l ra rng V Bng l mt chin s tnh bo c "bn ta" ci vo nm vng trong vng
"qun ch" sut thi gian khng chin, - mau chng lm thay i hn thi i x t
pha d lun chnh thng i vi tc gia ny. Mt lot tc phm ring l ca ng c ti
bn. ng thi, ngay trong nm 2000, mt Tuyn tp V Bng gm 3 tp c bin son
v ra mt rt nhanh. Sau y t nm na, mt b sch mang nhan Ton tp V Bng
cng c in ra.
Th nhng, iu ti ly lm l l hu ht nhng tc phm ca V Bng m ti su tm
c t cui nm 2000 kia, vn hon ton nm ngoi cc b sch c gi l "tuyn tp",
thm ch "ton tp" va nhc trn!
Bn c c th ly lm ngc nhin v iu ghi nhn ti va k. Song nhng ai hiu bit
thc trng nghin cu v bin kho ta hin nay, hn lng trc c tnh trng .
ni no khc, vi mt bng nghin cu v mt bng xut bn hot ng theo nhng
chun mc cao, cc tuyn tp ca cc tc gia ch c th l kt qu ca vic nghin cu v
h thng ho ton b s nghip tr thut, sng tc ca tc gia y; do vy, trong cc b

tuyn tp, ton tp hon ton khng th thiu nhng mng tc phm ng k ca tc gia
y. Cn Vit Nam hin ti, vic nghin cu tc gia ca vn hc, cng nh vic nghin
cu nhn vt ca s hc, u cn mc cht lng thp. Tng ng vi trng thi hc
thut , phng din lm sch, nhng ngi bin son loi sch vng tp ca cc tc
gia thng hnh ng theo cung cch n xi: nht vi dm ba tc phm l ca mt tc gia
gom li thnh mt vi cun sch dy. V nh l che y cung cch n xi th, h sn
sng ly nhng nhn "tuyn tp", "ton tp" gn ln ba cc b sch c tp hp vi v,
chp git y! Cc quan chc xut bn vn ch kim nh sch ra i theo chun "ng/sai",
thng thy k nhng km ci trong ngh lm sch, v cm trc nhng cch t tn
sch l ra l h trng nh "tuyn tp", "ton tp", thm ch i khi hn nhin v tay hoan
nghnh nhng sn phm nhn mt ng rut mt no. Kt qu l, khng t nhng sch gi
l tuyn tp, ton tp m ni hm khng tng xng vi tn gi vn c ni nhau xut hin,
gp phn lm thp cc chun mc lm sch trong nc, lm xi mn s tin cy ca bn
c.
S d phi ng n thc trng bc "v m" ni trn l v iu lin quan n vic bin
son cun sch ny. Ti rt cuc phi son nhng tc phm ca V Bng m ti su tm
c t 8-9 nm trc thnh mt cun su tp ring, chnh v cc t liu ny cha h
c tp hp trong cc cun gi l "tuyn tp" hay "ton tp" ca tc gi ny in ra t
nm nay.
Do ch khng phi l ngi nghin cu chuyn v tc gia ny, ti ch c th a ra mt
su tp nhng tc phm ti tm thy ch khng thc hin mt loi cng trnh "b di" cho
nhng cun tuyn c. Tt nhin, ti cng s khng lp li nhng g c a vo
cc cun tuyn c. Trong chng mc nht nh, ti cng c lu tm thm c thm v
tc gi ny v thy nhng ngun tc phm khc na. Chng hn, chm tc phm m
ngi ta cho l u tay ca V Bng, - khng phi qu kh tm ra chng, nu ngi ta
thc s mun tm ch khng ch tht ra vi ba thn t tht sn m ngi c. Ti
toan a vo su tp ny truyn Con nga gi v lot tc phm V Bng ng bo ng
ty H Ni hi 1931-32, song ngh li, thy ch nn k mt danh mc cc nh bin
kho chuyn v tc gia ny i khai thc. [ ]
1

Trong su tp ny, ngoi mt phng s ca V Bng ng nm 1938 trn tun bo D

lun, v mt phng s V Bng vit cng vi Tam Lang ng nm 1946 trn nht bo Kin
quc, cn li u l cc bi v k V Bng hoc Tiu Liu ng trn tun bo Trung Bc
ch nht, t 1940 n 1945; trong s ny, ti ch b qua lot bi Bn v tiu thuyt v thin
hi k Cai, - hai tc phm ny sau khi ng T.B.C.N. in thnh sch ring, v gn y,
nh nghin cu Vng Tr Nhn su tm v a in li. [ ] Ti cng ch ly cc bi m tc
gi k l V Bng hoc Tiu Liu, khng ly cc bi k cc bt danh khc, c bit cng
l ca V Bng, nh Thin Tng chng hn.
2

iu m ti mun lu nht cc tc phm ca V Bng trong su tp ny, l ngha

ng k v t liu. y khng ch l cc tc phm m cn l nhng t liu, thm ch l loi
t liu him, qu, v nhng phng din kh nhau.

V hu ht cc bi trong su tp ny u rt t Trung Bc ch nht, xin ni cht t v t

tun bo ny. Ban u, tn gi ca n l Trung Bc tn vn ch nht, tc l mt n phm
ra hng tun ca nht bo Trung Bc tn vn (t nht bo ny vn ban u l chi nhnh
ca t Lc tnh tn vn min Trung v min Bc, ch nhim l E. Schneider, ch bt l
Nguyn Vn Vnh, hot ng t 1913 n 1941); ngi qun l t tun bo ny l Dng
Phng Dc. Khi Trung Bc tn vn ng ca, tun bo ny i tn l Trung Bc ch
nht, ngi ng ch trng l Nguyn Don Vng; t s 257 ch nhim l Nguyn Vn
Lun. Tnh ra t ny ra c 262 s, t 3/3/1940 n 16/9/1945 [ ]
3

C th ni, trong mt bng bo ch ting Vit ng thi min Bc, Trung Bc ch nht
l t tun bo vn ho x hi ph thng. T tun bo ny l ni gii thiu kh nhiu tc
phm ca nhng nh vn "tin chin lp sau" nh Nguyn Tun, Nam Cao, H Dznh, Kim
Ln, Bi Hin, Tam Knh, v.v... Song phn dnh ng sng tc th vn d sao cng t hn
so vi cc ni dung tri thc vn ho x hi, p ng nhu cu hiu bit ca cc gii trung
lu trong th dn ng thi. Do vy, nhiu cy bt a nng, c th dch thut kin thc u
Ty, li cng c th bin kho t liu ng c truyn, qun t chung quanh tun bo
ny, ng k nht l nhng nh vn nh bo k cu nh Ng Tt T, o Trinh Nht (ng
ny b trc xut t Nam K ra Bc), Don K Thin, v.v...
Vai tr ca V Bng trn Trung Bc ch nht, trong phn ln thi gian tn ti ca tun bo
ny, c th hiu nh l th k to son (iu ny l on nhn qua ni dung bo ch
khng thy ghi r rng trn manchette bo). Vai tr ny khng ch th hin vic cho li
to son, vic sp xp ni dung bi v cc s bo, m cn bc l chnh mt phn ng
k cc bi bo ca V Bng. Chng hn, mc "Khng ...th y" hu ht cc s bo t
thng 9 n ht nm 1940, im cc s kin thi s vn ho x hi t ln n nh c
cc bo hng ngy nu trong tun l trc ; hoc cc loi bi dn nhp cc s bo mang
tnh chuyn . Bn c s thy trong su tp ny kh nhiu bi V Bng vit nhm m
u hoc kt thc nhng kin, nhng chm t liu ca nhiu tc gi khc nhau xung
quanh mi chuyn ca tng s bo: s v vng Lng ngoi H Ni, s v ma thu, s
v vn ho Nht Bn, s v Thi Lan, s v hi Lim, s v chiu bng, s v tung, s v
nn m tn d oan, s v nn lang bm, s v hi ch, s v bo ch, s v nn lt, v.v...
Chnh vic phi ng ph vi cc loi ti kin thc ph thng v vn ho x hi trong v
ngoi nc, p ng nhu cu hiu bit ngy cng rng ca c dn trung lu th,
buc mt cy bt vn ban u ch t thy c khiu vit vn v yu thch v nng ng ca
ngh bo phi t m rng khng ngng tm hiu bit ca mnh, phi t xc nh v t
bi b mt quan nim trc cc vn x hi, chnh tr, vn ho ng thi.
V Bng thuc th h ngi Vit th hai hoc th ba bc vo ngh bo, khi m ngh bo
v ngh vn vn cha tch hn khi nhau; [ ] th ti m ng vit tho v vit hay, thng
vn l cc loi bi c cht phng s, k s, ni m nhng khm ph v cc nt c th ca
i sng ngi Vit chng nh c s n nhp tuyt vi vi vn mch, vi ngn t ca tc
gi. Nhng phng s v ngh mai mi, v tt ghen tung ca nhng "s t H ng", v
chuyn kn r, v.v... trong su tp ny cho thy iu .
4

Ln theo ngi bt lm bo ca nh vn V Bng, chng ta s c dp tri nghim li thm ch

c nhng u tr v nhn thc ca nhn loi ngay trong thi i ca khoa hc, trn nhng
ti nh v nhng qui thai, v ma-c-rng ... vn tng mt thi m nh d lun
nhiu nc vn minh.
Li cng c s vic rt sng sa, v thuc lnh vc vn ho, nhng li ny ra di tc ng
ca nhng s kin lch s tiu cc; ni c th, l mt s hot ng vn ho nhng nm
1940, sau khi qun pht xt Nht vo ng Dng, nh trin lm tranh ca ha s Fujita,
trin lm hng m thut Nht Bn H Ni,...trong thi gian y V Bng cng vit khng t
bi v vn ho Nht, dch thut mt s tc phm vn hc Nht. Theo suy ngh ca ti th
nhng hot ng , mc d ng thi din ra c l do s c mt ca ci th lc
b tin trnh lch s ln n v ph nh, nhng nhng hot ng vn ho vn ng li
ngha giao lu vn ho tt p. c li nhng trang V Bng vit hoc dch v ti ny
thi y, ta ch thy ni hm v nhng c sc ng qu trng trong vn ho ca mt dn
tc. Thm ch trong mt truyn v hip, hn th kt thc bng s gii to th hn.
C mt chm bi vit na ca V Bng khin ti truy tm chm ch hn hn cc lot bi
khc, y l chm bi v thi s x hi chnh tr nhng nm 1945-46. V sao vy? C l v t
rt lu ri, minh chng phn x ca gii nh vn Vit Nam i vi cc bin c x hi
1945-46 trong v ngoi nc, gii nghin cu mi ch c c rt t, qu t ti liu c th.
Trong nhng cun gio trnh vn hc s ca i hc s phm hoc i hc tng hp H
Ni son hi nhng nm 1960-70, ch thy ngi ta dn ra tu bt V ca Nguyn Tun
hoc bt k ng v Nam ca Nam Cao. M c hai bi k y ngi ta ch c thy thi
ca nh vn ch hu nh khng thy bng dng i sng s kin hin thc ng
thi.
Vy m trn Trung Bc ch nht ch trong nm 1945, ta s thy c trn mt chc bi thuc
loi ni trn ca V Bng. Cc s kin quc t nh tin Hitler t t, nc c quc x sp
, phe ng Minh thng li v kt thc th chin th hai; cc s kin ngay trn t ny
nh qun Nht ng Dng lm o chnh, qun Php thua chy, vua Bo i lp ni
cc cho "Vit Nam quc", ri cch mng thng Tm v s thnh lp nc Vit Nam dn
ch cng ho, - by nhiu s kin u t nhiu c hi m trong cc bi bo thi y ca V
Bng. Ngy nay, bng vo , chng ta c th coi ng nh mt trong nhng nhn chng
ca cc bin c ln y, hn na, l mt trong nhng nhn chng him hoi v nng k.
Qu vy. C th ni, nh ngi bt a tin kiu phng s ca ng, ngy nay ta mi bit c
nhng hot ng x hi ca gii ngh s H Ni nh biu din ly tin ng h binh s b
thng; hoc trin lm tranh "c ng nn c lp" ngay sau khi thc dn Php b tc
quyn cai tr x mnh; nhng tho lun v quc ca v quc k cho mt nc Vit c lp;
vic t vn dng hon ton Vit ng trong gio dc ph thng; vic t vn ci cch
chng trnh dy trng m ngh, v.v. Cng ch nh ngi bt nh vn lm bo ny, ta
mi bit c nhng va chm Vit-Php trong c dn ngay nhng ngy "hu thc dn" u
tin. Ch nh ngi bt nh vn lm bo ghi nhanh, ta mi cn bit c nhng nt ca bin
thin lch s vt thong qua rt nhanh: hc gi Trn Trng Kim trong vai tr th tng; vic
khi phc H Ni trong quy ch mt thnh ph ca nc Vit Nam c lp; vic H Ni
khi phc n Trung Lit th nhng bc qun th t tit v thnh ph... Kp n khi nh

nc Vit Nam dn ch cng ho c dng ln, ta thy V Bng ln ting kh sm;

tt nhin ng khng trong nhm sng lp Vn ho Cu quc, nhng kin ca ng, t
mt ch ng khc, vn nhn vo thc "nhn ng" ca ngi tr thc trc vn mnh
dn tc, trc nhng vn nn sng cn ca mt nh nc mi, mt ch mi. Hai bi
bo ca V Bng sau s kin 2/9/1945 trn hai s cui ca tun bo Trung Bc ch nht
cho thy tnh cm trch nhim r rt ca nh vn.
Tr ln l i iu mang tnh cht thuyt minh v nhng bi bo v tc phm ca nh vn
V Bng do ti su tm c v cng b li trong tp sch ny. Nh ni t u, ti
khng phi l chuyn gia v tc gi V Bng. Da vo nhng g m mt s nh bo hoc
nh ph bnh vit v V Bng, ti cho rng vic nghin cu v tc gia ny mi ch t
c nhng kt qu t i. Tp sch ny, - hu nh ch gn vi vic theo di hot ng ca
ngi bt V Bng trn mt t tun bo H Ni nhng nm 1940-45 - l mt n lc kh
hn ch, mong gp mt phn rt nh vo vic lm r cc phm vi hot ng v cng hin
ca mt nh vn c th.
Rt mong nhn c s nhn xt gp ca bn c v ng nghip trong gii su tm
nghin cu v su tp ny.
H Ni, nhng ngy u xun Mu T 2008
LI NGUYN N

Nm 1938
C NGA! C NGA
Phng s

I. Mt cuc hi hp rt quan trng trc "sm" Ngc H

Ti ng gi th th. Mt! hai! ba! Nu thng khn nn gi tay, ti phi vn c n t ng
trc ra ng sau cho cht. N khng mun cht, v n khng gi tay. Ti n tn bo n:
- T ln sau, anh mun hi ai iu g th phi l php hn mt cht, nghe khng?
N du nt mt li. N nhe rng ra ci. Ti s.
Th ra thng khn nn y khng phi l qun cp rt nh ti va tng.

N ch l mt ngi lng thin nh anh.

Hy ti thut li chuyn t u.
Lc y gn hai gi sng. Trn ma ro va ngt ht, lm bng long con ng nha di
dng dc t s ng By n vn rau Dc Thu.
Ti v hai ngi bn khc, ci o ra khoc vai, i chunh ch chunh chong v tri Kuku gn nh bia Mn. Ru mnh v bc nhy lc mi hai gi m va y lm
chng ti hoa mt. Va i va ni chuyn, chng ti bc khi nh "Ty ct" cch chung
nga Champenoise mi bc th mt ngi tr tui qun ta, o ty, u i mt ci
m ni xanh lt, ng trong mt ci hng ro tin ra. N khng to ln. N trc 30 tui.
N trng hin lnh. Nhng lc y khuya lm. Khng c mt ngi no khc c. Bng ti
em n nhng ci b mt rng mnh. ng xa, mt con chim bm bp cm canh ho vi
ting c ku lnh ngt. Th lm sao ti li khng c quyn nghi ng g kia l mt a bt
lng?
N hi ti:
- C phi bc l bc in khng?
Thng ny c l tng ti l bi lm mt ci nh ty gn y. Bc bp! Bc bi! Bc phu
xe! Nhng m thi, cng c i! Ti theo ch ngha x hi, ti ch trng s "u tranh
giai cp"!
iu ng gin l n hi ti, bng mt con mt trng tro. Thng khn nn!
Ti tr li n, cng nh nhng ngi khc cn phi tr li n, nu vo trng hp
ca ti. Con mt n lo. Mt n vnh ln. N x nhn:
- Th ti hi bc c phi l bc in khng, ch g m ngu s ln th?
Khng th c. Ny ny, my m ni mt cu na th b i my. Ti tnh nhm trong
c cch m mt ci m thng kia phi qy. Nhng nh n c hng phc. Ngay lc y ti
vt nh ngay ra n l mt ngi quen. Nhng ngi khng bit v m gp mt i th
kho mnh thng vt c ci tr nh c bit .
Ti c sc nh k. Th ra, l ngi ti x ca mt v bc s ti quen, mi hai thng trc
cha cho ti khi st.
Xin li c gi ti lm.
Bnh thng hn ca ti, khng phi v bc s cha m khi, nhng chnh n khi t
nhin. Nu n khng khi t nhin, bi phng s ny khng c. V nu bc s cha cho ti

ht bnh c l ti ht th. Vy bc s y l mt bc s xong.

Nhng ngi sng rt ng hong... tu tng lc... ngha l tu theo s c hay thua c
nga.
Khp H Thnh v Cng, cn ai khng bit ngi l mt tay "tc-pht" c danh? Ngi c
can m em ci gia ti bc vn c vi mt con nga tt. "Sau ta l nn ngp lt". Dn Annam mnh cng c nhiu ngi theo ch ngha v chnh ph nh Nietzsche, ch khng?
Vy, bc s ca ti, nh c nhiu khi rt mnh. Nh ci mnh y, cc "tc-pht" [ ] khc s
b nh m dn n nh pha. Bc s ti khng th. Thn ti n chi vi v chng ngi
lun.
5

Ti lm lc mun em giu cau n phng khm bnh ca v chng bc s, xin nhp

mn... hc ly ngh c nga. Tri i l tri!
Th va ngh nh th, thy ngay bc s.
Ngi trn mt ci -t nhn hot ng sau nh mt iu x-g, bc s ngi chi trong mt
gc m nh n np mt ngi no. Bn cnh mt ngi n ng khc ng r tai bc s
ni mt vic g quan trng.
Ci -t trc ca sm

[6]

Ngc H.

Th ra, "thng khn nn" ca ti nh xe a bc s ln , bc s ngi trn xe, ri xung

hi thm bc in.
Vy th bc in l ai?
Mt trn phong ba trong ci c! Lp tc ti ngh ngay ra mt ci n ngoi tnh... v thua c
nga, nh em thn vng ngc hin cho mt ng lm ca ly tin g gc trng
ua.
M, ti nay, c tin mt ngi bn thn tn bo cho bit rng ngi v ng knh cn
cm sng vo trn mnh, bc s nh c nga vi v bo ti x m ht my chic xe Ford
tm nga bt cho c gian phu dm ph. Thi, ti hiu ht c ri. Bc in, - ci tn
m anh ti x va trng tro hi ti, - ch c th l ngi chim bc s b m thi!
ch lm.
Mt ci -t tt ht c n ca mt nh sm, ngi ti x trng tro i tm mt ngi
n ng, hai ng u phc ngi im thin tht trong xe hm ng kn, nh ch i... Cc ngi
bo khng phi l mt ci "mi-dn-sen" [ ] din mt tn bi hi kch "Bt v ngoi tnh"
th cn c th l ci g?
7

Bn c! hy cng ti chng kin ci tn kch su lng .

Gi lnh lng. ng vng. Trong s im lng rng rn, Bch Th a ra hai ting
chung ngn di ra v cht i ri li ngn di ra: hai gi.
Ting chung lc bo hiu mt ci cht thm khc trong nhng bi tung rng rn
ca Sa-s-b. [ ]
8

Chng ti toan khc thng cho ngi n b nh d, v c nga m phi em tim ra

hin mi dao con. ch lm ri: Ti ch trng thy mu.
Ch khng ?
Ba gi sng. sm khng c mt ngi n b no i ra c. M cng chng c mt ngi
n ng no i ra c. My thng bi phng ngi ht thuc lo vt, ni chuyn vi nhau v
"phnh lu" vi "phnh vng" [ ] Ti li gn h ni chuyn. m y, sm Ngc H khng c
khch.
9

Khng c khch? L! Th th bc s i ai? i ai?

Mt ngn gi bay qua nh khc ci u su ca m ti.
Ba gi mi lm. Chic xe Ford tm nga, sn mi cnh ch vn ng "khng kn khng
trng" trc ca sm Ngc H. ng bc s cng vi bn vn th thm. M "thng khn
nn" ca ti vn trng tro i tm bc in.
Ti toan thng cho ba ngi n ng y phi ri gi dm sng sut c m dc
ng. Th, bng u, ng Bch Th i ln ba ci xe "con ln". Ngi ngi xe th
nht ht ty. Ngi ngi xe th nh ng gt. Ngi ngi xe th ba lm rm nh c o c
kinh. Hm y l th by: bn ny chc i ch chn hay xm ch em v nh.
Cnh ca -t m nh xnh. Ngi bn bc s nhy xung t nhanh nh ci ct.
- Xe! dng li!
Bc s ra hiu. Ba ci xe dng li. V ba ngi trn xe bc xung.
Thi cht! Mt trn huyt chin s xy ra ch ny. Ti cm chc ngi ti x s ra tay
trc nht.
Qu khng sai. Bc ln xe, ngi ti x ra tay vn li... Sau mt cu chuyn rt n gin,
ba ngi khch i xe mc ti tr tin xe ri cng bc ln -t vi bc s v ngi bn ca
ngi. Bom! hai ci n pha lo sng.
ng ht ty lc ny phn nn:

- Gm! mt qu!
ng ng gt:
- Thi ti xin v.
ng cu kinh:
- Con Paladin cuc ua th nht k ny hng. C l con Rageur si cuc ua th nh...
-t m my gi ht c "sc nga" chy v ng Carnot. [

10]

Th ra ci n ngoi tnh l ci n sng trong tng tng ca ti. Bc s Hong Vn X...

cn c mt vic ng quan tm hn... v.
l con nga.
M ci "mi-dng-sen" va ri ch l ly "chuy-" [ ] cho cuc ua ln ngy mai.
11

Ti khng cn phi di li. c gi bit ba ngi va i xe l ba ng "d-k". [

12]

Bc in ca ti l mt trong ba v anh hng .

C ai, trong mt ci v s ng Dng, n mt bc v v mt ngi n b bt
mt dm chn ln trn mt ci bnh xe c hai ci cnh trng nh bng? Bnh xe y l
bnh xe ca thn ti. Ngi n b bt mt c ngha l s may ri.
Ti mun xin hi ng x s t sau sp i s cha bnh xe ra l mt ci v nga thi.
Nh th s ngha hn. V, hin gi y, mt ci v nga th c ngi ta ch nhiu
hn l mt ci bnh xe, - d bnh xe y l bnh xe thn ca Bt T Na Tra i na.
Thc vy.
C nga! c nga! c nga! T k sau, ngi hy sng li cho ta xem nhng on i k
l ca ngi. Ta s thut li cho c gi yu qu ca ta cho h bit r mt li chi vui
hn nh bc m thn ri may lm khi t ra rng bt lc bt ti. Ngi s k ht, k ht,
nghe khng? V ngi s khng qun c nhng ngi v ngi y o, hin gi y,
ng nm p rp trong x-lim u ti.
Ta l mt ngi bng quan!
II. C Kiu chi c nga
Trng ua. Mt gii t mng mnh, c xanh dn nh rng xanh un khc. Hng ro g

trng nh bc (ng). Cng ng qut mt th vi hng, trng ta ta nh vng mi tr.

y, mt vi ci thng trng cy, nhc trng ng my ci nh trong nhng lng tm chn
kinh k gi bi. Ngi i vi bc na s thy "pa-c" [ ] - ni cn nga. Cuc ua ny cn
nm con chy ba; cuc ua khc, cn mi ba m chy by. Ba bc chn na, ta n
"ghi-s" [ ] mua v.
13

14

A! tha c gi, ti c li xin cc ngi y. Ny gi, c phi khng, ti c v mt con ngi

vt cht. R xu. Nhng, xin ch ci nhau: Ti l mt nh phng s vit vn... "suyralt"!
[15]

Mt bui chiu ch nht, vui bc ln chi trn Qun Nga, cc ngi c th nhn ci
quang cnh trng ua mt lt m coi: ci m n nh vo mt cc ngi trc nht khng
phi l trng ua rng ri hay p . M l s xa hoa th ra tin ca nhng ngi, - i!
lm ca, qung tng tp giy bc vo nhng ci ca ghi-s, khng phn nn.
Ti ngt ln, khi thy tin bc trn ngp mt cch rt thi v chn n chi . C xanh,
tng , chu cy vng, trc mt ti lm lc ho c ra tin. Ci tng bc vn tu!
Tha cc ngi, t bo x hi no h ht vi Chnh ph Bnh dn rng dn ta ngho kh l
t bo khi hi hay nht.
Tin, vng ch l tin.
Ngi ta k chuyn rng trng ua l mt hi hp ca khch phong lu xa m. Bn Php
v Anh, n b n khoe khoang nhng b o mi may, m n ng l gi
nhng li x giao nnh gi.
y, ti c trng ht c ri.
Mt phn hoen, c gi nh ai ly gu qun nhu nt qut bc "ti-buyn" [ ] ; cnh ch
ghi-s, ng phn s no khng bit, ng thch cnh mt b i cc, tranh vo
trc, mua 10 ln mt ci jumel 4x6? [ ]
16

17

Lch s l mt ch tha. nhng ni bc bp hay c con, khch chi no cng ly tm tr

tho tm tr, - nh li Balzac. Ngh v tin nhiu qu, kt cc ngi ta kh v tin. Cng
nh cp trai gi m nhau, nhng c ao chn loan m thu, m rt cc n phi yu
nhau trn mt tm ging g mt!
Hi khch i nh c nga! Ti xin hi c ai ngi khng m tn d oan khng?
- Min l ta c.
Mt nh cng sn chnh tng m nh c nga, ti oan chc cng c mong c tri.
ph h cho con nga mnh chi v nht. Tri, v vy, thnh ra ci phao cho nhng
ngi sp cht bm vo. M cng v vy, thnh ra khng phi ngi nh c nga na,
nhng l... tri nh.

Tri nh, thnh dy... V chnh thnh cng dy ngi ta nh c. Tha cc b, ti chng
phi l a v tn gio nh cc b tng tng u.
nh c nga m trng tri, pht, thn, thnh, thi, th cng tm c i! V ci c
dn mnh nh cht cng cha ht tin rng tri pht l hai v ti cao xp t c nhng
cng vic trong trn gii.
Ti thy cc b i nh c nga ngy mai, hm nay ra th th th thp l n Hng
Trng. C tiu th mun cho con Pommard c nht trong gii des Pins xin qu th cu
may; b c thn sinh ng k L. Finances, [ ] v thua lun c my k, gi u sch s
"n chay nm mng".
18

Y nh nhng con chin, i try hi La Mecque, [ ] hay nhng b tn ca ci nn Pht

gio, tit xun m m, nh lt con thuyn i try hi cha Hng.
19

A-di-men ly c Cha Li chng ti l k c ti. Ly c Pht ngi trn tam bo, con l
ngi nh c nga thua!
Nhng ci tuy vy cha lm cho ta gin lm. iu ng gin nht mt s ngi nh
c, y l ci nhn tm bt mt ngi cht phi ng dy ra trng ua chi h mnh.
Ti cn phi k s tch mt i cu tm tt.
Ngi cht y, khng phi Quan Cng ni ting v bit xem tng con Xch Th!
Khng phi Chu Xng, ngi y cng chng phi l ngi v ra tranh "La
chevauche des Walkyries". [ ] Ngi y ch l Vng Thu Kiu, i Gia Tnh, triu Minh
vy.
20

Truyn rng: Kiu l mt c gi ging hoa, mt bui du xun, n ging vi anh chng Kim
Trng. Gia bin. Bn mnh. Lm nh th. Ri li v vi chng Kim. Sut trong 300 trang th
m miu ca Nguyn Du, ti c mt ci gii triple vent [ ] vi ngi no tm thy c Kiu i
nga, chi nga, hay lm li nga. Khng. Vy chng hiu lm sao nhiu ngi hin
gi y, c mi bui ti th by, li ph c Kiu sng li, bo cho mnh cch nh c
ngy mai?
21

Hy cng ti vo nh ng Th... Mt bui chiu th by. Cm xong, ng chi mi vo mt

quyn s "b m" vit chi cht nhng s, nhng tn, nhng chung! B ngi bn cnh,
nhn ngn bt ch ca ng gch nhng tn Pompi, Wanda, Hirondelle, Rose Marie vi mt
con mt l ng u bun, v my k nay thn may ri ph lng v chng b, m ring b,
b thua mt mt bt h ngt nghn ca nh ci, l b Tham H...
Ti nay bun. B Th... nhm con mt vo ci ngy mai m mt.
ng chng vn cm ci tnh s nh ng lm s "anh- vng-te" cho mt hng bun to; b

v, lc ngn ko rt ly mt quyn Kiu ba , gi ln p vo sng mi, sut sot my ci

ri lm bm khn ly "lc b" ci " nga" - ni theo li Nam K - ca triu Minh, ng cho
mt qu thc hay, b bit, ngy mai y, trong ci gii double-vent, con nga no
c m con nga no khng c.
ng chng gc bt ch, ngh nhn vo trang Kiu m b v va lt ra. i tay trng mn run
ln v cm ng. Hai ci u xanh ci xung. B v c bng mt ging du dng nh n
b con gi hi 1924 c vn "Khc chng":
o xanh i ly c sa,
Php danh i li tn ra Trc Tuyn.
Ngi chng gt u ra v mt nh thng thi ng tm mt ci "-qua-xng" (quation),
nhng khng ni g. B v, qun quyn Kiu li cm tay, c kh li cu vn ban ny:
- o xanh... o xanh... , thi ti hiu ri. Ngy mai, double vent c by nga chy trong
s c Promesse m tn ci n li bn o xanh. Cn "c sa li i tn ra Trc Tuyn...
C sa li i"...
B v tn:
- C sa c l l mi nu. Gi-k ci con Brin d'amour vn mc o mi nu. Th th, chc
nh con Promesse "suya" (sur) con Brin d'amour tt c.
- Tn Kiu ra th th xong qu. Theo ti, c sa l ch mt v tu hnh. V tu hnh th u trc.
Vy ta tm mt tn gi-k no u trc m nh, tt th no cng phi n.
- Bit kim ra th no c anh u trc? Gi-k ht thy u hi r hay chi phi-lu-dp.
- Cng phi... C sa... C sa. ! phi! Ti ngh ra ri. - ng Th... v vo i ku t. Mt tia
chp lo ra. - C sa, m i! Thi ch l ci chung Casa... nova ri. Ti phi nh con
nga chung y l con Passion my c.
Tn rng, gi l tn rng, th th no m li khng ngha l? Ti khng phi l mt nh
vit bo chuyn bn vic th gii. Nn rt khm phc hai v chng ng Th... Nhng ti s
ni, ti li khm phc mt ngi hn th: c Kiu. V ln y, c Kiu ni ng.
Gii double vent, hai v chng b Th... nh con Promesse (suya) Passion (4x5) c
hai trm tm mi hai ng su ho bn xu.
i! ma mai ca may ri!
Double vent, m bi Kiu, tn ra c nh th, l iu hn hu. C Kiu, khng ng
li l mt k ti, c php nhim bng mi th na. C ch ni hai cu rt nh, m li cn

ch bo c cho ngi ta nh triple vent na ?

y ny, cu chuyn. ng P. ., ch mt xng g ln H Thnh, mt hm, thy ngi
ta bi Kiu, nh c, cng vit giy mn ti mt quyn truyn bt h ca c Tin in
Nguyn Du. Cng sut sot, cng khn lc b c Kiu vi M Gim Sinh. Giai tay tri, gi
tay phi. Ny ny, trng ti gi:
Sng in tuyt nga cu rn,
C pha mu o, rum non da tri.
Mt cuc bn tn ca my tay snh si trong ngh. Sng in tuyt? ch l Boule de neige!
Hung h, ngi ci n li mc o mu xanh da tri. Nn h nht nh ly Boule de neige
vy xung tt c nhng nga chy gii t, nh triple vent. Hm sau trn trng ua,
ng P. . c bao nhiu vn ling em ra cng c vo ci triple vent. Nhng hng ngay t
cuc u, v c l c Kiu hm y khng thing, nn con Boule de neige b con Libellule
h mt cch ch ng. ng P.. v c mun tht c hm cng khng cn tin mua
ly mt cun giy thng ba xu na.
"p" v "t-rp" xong ri, by gi n "duy-m-l".
Ngi anh hng, bi Kiu, ln ny l mt k cng theo i nghin bt. Than i, ti xin t
gii thiu mt cch rt ai on: ngi y l ti vy.
Hm y, ti tp dn thn vo trong trn chin tranh ca may ri. Mun bit ngh, phi lm
ngh, ti theo ng li ca ngi hin, phi vy khng, cc ngi? Vy, trc khi ln
chung ua, ti cng bt chc nhng ngi i trc. Th l t tri. Ti cm mt quyn
Kiu, sng r tinh sng, ngha l bng cn thanh khit, ra gia tri m vi ly Hong
Thin, ri knh cn m ly mt trang tay tri:
Bn b bt ngt xa trng,
Ct vng cn n bi hng dm kia,
B bng my sm n khuya,
Na tnh na cnh nh chia tm lng.
Ti ht thuc lo. Ti bp u ngh ngi. C Kiu rc ht c bu tm s m ni chuyn
vi ti m y. Tha cc ngi, c Kiu l mt gi ni ra c lm t thm trm. Ti ngh...
Ti ht thuc lo!.. Ti li ngh!... C phi: Ct vng l con Pompi ca chung Nguyn Huy
Hi, jockey mc o mu vng, m bi hng l con Wanda, chung Casabianca, ngi
ci mc o ? Vy nht nh ci jumel ngy mai s ngha l:
Ct vng x Bi hng

Pomper x Wanda
Wanda hi y nht n nga hng B. M con Pompei cha c ting nh by gi. Ti on
thin h s x nhau m nh Wanda x Pompei. Nhng i vi ti th phi ht nh! i
no ti di. Mai ti s nh: Pompi x Wanda. Nht l Pompei li eo s 1. Na tnh, na
cnh... hai na chng l mt, l g? y th!... Ch cn ngc mt cht, nu con nga m
ngi ta tng ch c th v c nh m ri n v c nht, th phi bit!!.. [ ]
22

Ti khn thc. Cu y qu l cu sm. Gii jumel kt cc: Pompi sur Wanda ng nh

nhi ti on. Ti n mt cch rt nhn nhn: mt trm hai mi ng.
Tha c Nguyn Du l ngi sng ch ra c Kiu! C thc l ng Trng Trnh th hai,
c ci ti bit trc rng hm y, gi y, gii y c nhng con nga y chy.
C lm bn cu vn kia khng phi l lm mt ci quc hn quc tu nh ng Phm
Qunh ni. Ti bo c ch l mt tc-pht. Ngy xa c lm Truyn Kiu th ra ch ct
bn v ua nga, nh my t bo hng ngy nm trc. Xin c nhn ci bt tay cm t
ca mt bn ng nghip v "c nga" l ti!
Li mt ci v d na.
C Bng B. l mt ngi nh sc a ngi mn khng bit bao nhiu l chiu ca con
nh ngi ta. Ln trng ua hm y, c thy ci pari [ ] jumel trc (nht nh) l 3x4,
chng hay c lm nhm ni vi mnh nhng th ting lng nhng g khng bit, c hch vo
mng m mt ng bn gi:
23

- Bc c nh cho ti. Th no cng c.

Ri c Bng v ng bn chung nhau tin m li nh vo 3x4 na. y th m c tht.
Cht cha? C bo l nc bc rn [ ] y! Ng nghch, lm khi li n ngi.
24

Qun Nga, ti thy, nh gia cuc i, nhng anh khn qu li thnh ra hng bt.
Ch ti lin vi ch tai. y, ti li bi phc c Nguyn Du thm mt ln.
Cc ngi mun hi vn ti chng? Ny, nghe ti k:
Ch nht y, chung ng h cha nh hai gi, ng Thy Khu v Bch Th tp
np nhng -t v xe ko. Vn v trong vn ng By, mt ngi n b tay mang mt
ci hp Nht Bn xinh xinh v mt ci hoa o, i i li li chung quanh h ht xem
chung kh li sang xem chung nhm.
- H i u m ng th, h ng?
- H i nh c nga, tha b.

Va tnh l v H, hai ch "c nga" nh gi tr t m b khch l. B theo con ng

dc Thy i ln.
! p! ! ng! ! l! Mt ng. ng cho ci v. B khch l vo chi qun nga. Thy
mi ngi i li ghi-s mua v, b cng lng vng li xem.
Ri, tha cc ngi, trong mnh ngi ta, d n b hay n ng, ai cng c mt con ln
ng. Con ln y bng thc dy; b khch l gi ho bao ra ly tin mua v. Va may.
Cuc ua y c bn c v pari jumel. B mua vng ngay con s mt s nht, m con s
hai s nh. Chi h ho thi! cht ai cha no?
Khng cht ai thc. V, hm , con Picador (s 1) li bt u sung sc m con Passe
Partout (s 2) va mi tri ln. Thnh th con s 1 v nht m con s 2 v nh tht!
C lng nh con Quadrant ca chung Nguyn Huy Hi v con Peiping ca chung Hp
K. Hai con ny v ba, t. Thnh ra b khch l si ngon hn nghn ng.
Hm sau ti hi thm ra th b khch l ny vn Lao Kay v H Ni ln th nht. M
cng nh c nga ln th nht.
T nhn nay, ng xa thm nh buc chn b khch l, trng ua vng hn bng tri
m, bn nh c nhn mn con mt, nhng cng vi nghn bc kia, b khch n ca ta:
Mt i t bit trng ua,
C v u na, t H t y!
III. Nausicca, my git cht cha tao nh!
1932. Hi y, lm phng vin cho mt t bo hng ngy, ti xin th thc l cha chn
ln Qun Nga. Hng tun, c n chiu th by th mt phong th hi ua li gi n
tn tay ti. U oi gi ra, ln no ti cng thy hai t giy nh my: mt t ni r v
nhng gii ngy mai, cn t th hai th l li bn con no s c nht cuc Gargantua
hay con no s hng cuc ua Desportes...
Bc th hai thng k tn l D-k. Nhng s thc l ca hi ua nga vit. Vit ra gi
ci tnh t m ca cc ngi c bo, ngha l lm qung co cho hi ua. Cc bo hng
ngy, hi y, thi tha h m ng vo trang ba v trang t, y l cha k bo ng Php
c ba li ng ln trang nh l khc. Mi bit cc ng ch bo hng ngy nc ny
khinh li thc! ng qung co cho trng ua m khng cn ly mt ng xu nh!!
Nhng chnh lc qung co nhiu nh th, hi ua nga li vng khch n chi. Hi y,
dn mnh cha ham ci th chi nga, v cha chu vt tin i lm, tuy rng cc bo hng
ngy qung co hoi mt cch v tnh cho hi c nga. Xy ra mt v nh bc m ln

H thnh. Trng ua m mt cuc x s Cash-swep. Mt ng mt v, gii c c n

400$, ai mun chi th chi! Mi ngi x nhau nh. V ngi mnh thua km g th thua
km, ch nh bc th quyt chng km mi no. Th v nht l ngi no mua v Cashswep li c quyn vo ca khng phi tr tin, hm x s trng ua!
B Lin sau hi ch l mt ngi trong nhng ngi . Thn ti, trong mt thng y,
g ca vo nh nhng hai ln. Ln th nht vo dp m s Tombola. B Lin trng s c
c, c mt ci -t hn hai nghn. L mt ngi lm n bun bn cn c chng cn
n -t lm g c, b mun bn li. Nhng trc khi li, chng nh li khng bit mi
ci -t ca mnh hay sao? B hy vn i chi ci . Hm y m s Cash swep. B ln
chi Qun Nga cho bit trng ua v nhn th xem ci v ca mnh mua c ci
no trng khng.
Trng ua! trng ua! Hi y trng ua cha ng khch nh by gi. Nhng ni th
khng phi l ni rng cha c nhng cng t, tiu th ln th tnh thi t. Ny l
mt cu c ci o smoking, khoe khoang ci qun ray, ny l mt c mc o kiu hoa kh
hoa sen khoe nhng nt li lm a nhn trong thn th. i vi bn ny, trng ua l mt
ch "trng xng". Nhng khng ai cm h, mi lc nga v, cng la cng ht cng ci
r cng tiu nghu bun ru nh i a m tnh nhn. Lm nh th mnh l tay chi snh
si lm.
B Lin khc th. B cn s hi hp trng ua nh anh v ti. Khng n th thi, ch
n th phi chi! Nhng bit chi ra th no? B ta bn hi mt ngi ng cnh. Ci
ng bn nht thi kia li tng b hi nh double vo cuc ua no. ng ta bn tr li
gn l k 4 v k 5. B Lin nghe nhm l nn nh con s 4 v con s 5, lin vo ghi-s
mua lun v 4x5. Ng u con 5 cui th nm hm l con Nausicca, lu ch b b
b bch lch lch ch (nh ng c t Chng) v v bt hoi; hm y, sp chy, tri
li ma ro. Nausicca vn l mt con nga gi, chu c ma gi, nn c th l phng
mt mch v... trng c ngh vin - ti mun ni l con Nausicca v nht. Ting h! Ting
ht! Ting than phin! Tt c trng ua, t tribune n pelouse [ ] u thua cuc. V d
rng c nhiu ngi c trng cui trn l con 4, nhng cui sau th ai ai cng chn con 3,
con 2, con 6, thnh th cuc double vent hm ch c mt mnh b Lin c cuc.
25

Hi y hy cn t ngi chi. Nu phi by gi, ci double vent y, phi n n 2 nghn

ng l t. B Lin ch n c hn bn trm ng. Nhng vo hi y, th l mt ci "c"
n to, nn tt c trng ua u lc mt trng b Lin mang s bc kh s kia ln -t
v. Trong khi y, bn cng t v tiu th tribune bm ch nhau m nhn mt cch thm
thung, c k li chn nn gi hai tay ln tri m ku: "Nausicca! my git cht cha tao
nh!" v c anh tic ca nm ln ra bi c, nh mun n v vi Hi ua.
T , lng tham ca cc khch chi si ni nh nc triu hm. Gi tr ln b x nhau
n nh c, nhng tng kim bc ngn, nhng i ngi d mi lc ngi ta c may
mn nh b Lin v b li Lao Kay v H Ni?
Cc bo hng ngy c tin, nay mt ngi tht kt, mai mt ngi t t, mi ngy mt

tnh ng dn ra, v khng lm qung co cho hi ua nga na. Nhng hi mun.

IV. M i, con ht vn ri. Con i, m cng n ngi nh pha
1932-1938. Su nm tri, bao nhiu cuc i thay trn trng ua nga. V bao nhiu
ngi nh c mo mi s, v b thua cay. Ny l mt ng bn ba ci nh Ct C v
nhng con Raspoutine vi Solitaire; ny l mt b si lm con Rayon d'Espoir, nhng
n ht lng chng v cm con, v ng tng con Velleda II to ln v mn lng tt phi
kho dai v c nc rt ln. S tng tng git ngi! C i, c tng c con nga no
di ui m nh c, th c s d chu ? Khng! Ngh chi cng lm cng phu, c . M
s d nhiu ngi b thn tn ma di v c nga cng ch v ly trng ua lm mt ci
sng bc to c php m cng nhin, y l cha k Nh nc li cn p im, b tr
cho l khc. H thua l t h. Nh nc v hi ua m ra ci th chi ny, c bt h n
chi u? M ni n Hi ua v Nh nc, ti ai tm c mt l cn con g
phn nn c y!
Bt ti nh mun ngng. cho Qun Nga l mt sng bc ln, nhng ngi nh c
tt phi tin en. Ti bit nhng ngi bi Kiu. Ti bit nhng ngi i l cc
n cha cu may. Ti bit nhng b c "n chay nm mng". Hm nay, ti xin dt
cc ngi n chi mt ngi bn tiu biu cho mt hng n ng tin en trn trng
ua nga. Mt cn nh vo hng trung lu. y, cc ngi xem, ch nhn ca n l mt
ng tham Cng chnh, c ci v g l v nh D [ ] u. Vy m, xin ni ngay l ng tin
d oan lm nh!
26

Hai k trc y ng y mn kt [ ] ca s mt s tin nhn nhn l 150 ng ln g

gc. Thua cay! M tin th cui thng ny phi tr. Cc ngi c bit ng ta lm th no
khng? Tha cc ngi, ng y v bt v mc o tn thi cn thn, nh phn vo, bt i...
Xin ng c nhng ngh bi quan m tng l ng bt v ng i... khch. Vic y c th
c lm, nhng u vi n th.
27

ng Tham ti ch bt v i ln Qun Nga (khng ni bng) m thi. nh. M khng

nh khng c. V ng tin rng thn ti hay i k kh kh, v n b s c may hn.
n b chng may hn t g c. Nhng ng Tham ca chng ta khng th. Gt cho trc
u ng i, ng Tham vn c tin d oan, nn tun sau ng li cho con i. Mt c con gi
mi 12 tui, s i cha bit m v tnh b b v lng cho bit nhng bi hc hay... v
nga. Cho mi bit nhng sch gio khoa ca nha hc chnh dy con tr ch nn nh
bc, lm khi v dng l.
Nhng ng Tham khng nn, tuy c con gi ca ng nh cng thua. Lm sao by gi?
Con thua m v cng thua? Th v nh mi b m i bi cho mt qu cu ti. Ri mi m
i g cho mt bui. Thn pht chc hn s cho cc c gi v cc c ra vo ca pht
lun. V nht l bi cc c gi... chay tnh!
C ai trng thy nhng ngy ch nht, trn nhng chuyn xe in i ln Bi, mt b
c gi, ci khn vi cm tay, ngi ni chuyn ht v con Risque-Tout li n con

Gigolette? Cc c y i nh c nga. M nh c mu m nh bn tr. C khi hn!

Ti thy nhng c gi, ch cn i ng con chu l yn lng nhm mt i v vi t
tin, m trn qun nga, cng l i guc lc cc, s ci rut tng mu xanh, ri gi ci
bn tay gn guc ra vc tng vc ho chung vi cc b, cc m, ng tui chu du v
cht du mnh. Cc c y, nh ngn la lng hy cn bng bng chy mnh, ni chuyn
c nga rt st sng, no con s 1 no con s 3, v cng bit nhng thnh tch ca con
Quaker hay v ng ngn m kh, con Limier c nc rt rt ti, nhng phi ci ti ch
hay v ng li.
Ti trng thy qun nga nhng b o nu bc vai, ci qun vi lng ng thp ng
cao, nhng i guc long sn, nhng ci rut tng bc mu ca cc c sp v ci th.
Cn g au n cho bng nhng con mt tr li phi nhn thy nhng v mt ph phc, lo
bun, nhng ci trn m hi tun si lm bt nhng m tc trng nh sng tuyt.
Cc cu b c b ng u ny ca cuc i, mi khi mch nc khng trng b b m
mng cho tn t: Ch c ci bm mp! Ch c ci lo th khng ai bng! Tin ming tr
ranh c ngy cht! Thnh ra nhng lc nh thua, b b m mng, ci c b cu b y tiu
nghu, cng cn phi chi ra lm bm, ni n km cng, hay ni khc gian, "ch c ci
ngh bn gii".
Nh vy, cha chn. qun nga, chn hn ht l cc b cc c b thua, ph phc mt
my, phn ri ra tng mng, ci qun mng mnh v c rch cng khng tinh thn
bit.
M nga! Ngi ta thy nhiu ngi i lm "ngi nga" ly tin g gc trng
ua. Bn ny m nga hn m chng v m trai. Trong c, h ghi nhng c tnh kho
v dai ca nga. Nhng khng ghi nhng c tnh y ca chng. Ti nghi rng cc b cc
c y cng nh "anh ti t chi chim" ca La Bruyre, [ ] ngh ngi v nga nhiu qu, m
nm cng thy mnh ho ra nga c! Thnh th ch kh nhc cc ng chng c nhng b
v m nga v m c nga.
28

Ti xin th rng nu ti c v nh th th ti... cht t bao gi ri. V ch nhng nhi

nheo nho bn tai, trong khong m trng, bn v... nga cng lm cho ti ht ng.
V, c nh th mi, thn ti ri n nh con nhi bn. Cn g?
V. Con ch mc, ngi n ng v ming tht
Hm nay, ti xin k cho c gi nghe mt cu chuyn v c nga va lm si ni d lun
cc b tham, b c v cc b v ty H thnh, chuyn m Xa.
B con ph Hng Bt ly lm l v chuyn m Xa rc rch dn v Thanh Ho t lu nay, ch
nht trc li i kin, ly mt ngi ty lai bn my. Chuyn nh sau ny.
M Xa l mt gi con nh th phit nhng v di trai nn gp phi bc l lm. M ht

thuc l, m nhy m, cuc i ln nga xung xe lm cho m qu mt ln gp qu

mt ng nhn ngi. n ng c Xa l ngi tnh th nm, m tm c chn yn thn,
m nht nh "cai" ht c cc th chi lm mt ngi v bit bn phn, mt ngi v
tt, mt ngi v trong khun mu. Mt ngi v l. V ng c Xa c v c Thanh.
M tuy l l mn, nhng sng vi chng mt cuc i y trong 3 nm tri vi ng c
gia H thnh vn vt. M trong Thanh th b v c ng c v thn ph ng c l
c Kim Hai vn khng hay chuyn g.
Bng my thng nay, ng c Xa nhn c ht th ny th khc ca "ng via" gi ti.
Thi! Thc ng bit vic ny ri, Sinh v Kiu phen ny, nu khng n ni phi ci u
trc ca cng, th t ra cng nh n mt chuyn v nhn nam n bc ch khng cn
mong g xum hp na.
Khng u. Vic cha n ni no. Thc ng tn thi, khng bit nghe ai ht chuyn
bit c chuyn ging gi ca con. Nhng ng kn chuyn lm. ng vit th khuyn con
"khng nn say m nguyt hoa" v ng nu chuyn "ly con hai n su qu lm ri
th cng nn ly ngi ta, ti nghip!" Nhng v chng mi ly nhau ch nn v m nhau
qu m phao ph nhiu tin. ng gi kia li ngh thng con du c ca mnh, bn ng
vi con trai nn thu xp cho m hai v Thanh my thng m c ra ngoi H Ni ri c
"ct tua" nhau nh th, mi ngi vi thng hu h c ng chng bc s.
Hm nay, bc s v k ht c u ui vi v hai. Khc lc, nng nu, m p. Sau ht, m
hai cng nghe li. V ha trong nm hm na, m s thu xp xong v Thanh vi Thc
ng cho ngi v c ra thu xp! M hai phi thu xp tht. V m ring, khng phi
chung vi chng. Ci li n b na ra nhn ngi, na ra gi "a-bon-n" [ ] m li!
29

Bn gh m bn. T o m bn. Xe nh m bn. Con ch Nht yu ca m, Lily, m cng

bn nt ly 30 ng, thnh ra lc r tay m c mt ci vn hn ba trm, nhng mong v
Thanh Ho th em ra bun bn hay lm n g .
Th cu chuyn c nga t nhin u n lm tan nt cuc i ca m.
M Hai vn l mt ngi rt ght c bc. T b, c l m khng ngi n bn bc bao gi.
Trn trng ua cng vy, m khng h bit nga chy ra th no, gii n nh th no. y
th m m hng c cuc i v c nga. M nguyn do ch ti mt gic m v ngha. M
Hai t trc n nay rt tin mng. M mng, t trc n nay, bao gi cng c mt con
ch mc lm ch ng. Con ch mc cn ngi, trong nh c ngi m; con ch mc
gy rng, trong nh c ngi cht; con ch mc nhy ln vui mng, trong nh c vic
mng. M nghim ng lm.
Ln ny, c ba trm bc trong tay, m cng nm mng thy con ch mc. M thy nh th
ny: M n mt chn n o nhng ting ngi ci ni. Con ch mc u tin li vi
mt ngi n ng gi. Ngi n ng y rt bc ra mt ming tht nng thm lng
gi ra cho con mc n xong li ly ming khc a cho n v c nh th mi. M con mc
n nhng vn khng t v vui mng, ngoe nguy ci ui mt lc no.

Gic mng y lm m Hai bn khon n sng. M on nhiu lm. Sng hm sau, mt c

bn n chi, cm mt chng trnh c nga, m ly xem, v, c tri hiu m on
gic mng lm sao, chiu ch nht y m ln trng u m. nh. nh ln u. V
khng bit nh c th no, m c hi nhng bn quen v thy h bo sao th nh th.
V m thua. Thua ngt 50 ng, m ti mt m lo, g gc n su gi chiu th mn tin
ba trm n ch cn tr 80 ng.
Ngy xa, trong nhng cuc chi ch, nhng gic mng hoang ng lm hi nhiu
ngi. By gi, c bao nhiu ngi cng cht v nhng gic mng, trn trng u
m?
Ti bit nhiu ngi nh th! Nhng khng v no lm cho ti ci thm bng v m
c Xa. Th ra m c Xa on gic mng ca m nh th ny: ngi n ng kia l ng
ch qun nga, con ch kia l... m, m ng sng cuc i bnh tnh th t nhin c
ngi em tht n nh ming mo - , ming ch, - mi n. Th ti g chng n, - m ngh.
M ngh th l lm.
Con ch kia, sau khi thua c nga, m mt m, - tic thay, hi mun. M khng phi l
con ch. M l ngi n ng trong gic mng, c tht, t nhin em n mi ch xi. M
con ch, th ti khng phi di li ni.
M Hai hm y bun tha thit. M v nh, gp chng, khng ni g. M khng dm v
Thanh na. V ngi n b nh hon lng , ngy li ngy, thnh ra b sa ng, v mt
m trng p, ngi ta thy i chi bc mt vi mt ngi cai ty.
l mt chuyn khc.
By gi, ngi ta ch bit m Hai khng ln c nga ln no na. M ly chng ty rt
sung sng, nhng m bun, lc no cng bun b nh thng tic mt gic mng
vui ti v.
Ti cng bun. Chng mun vit tip thm thin phng s ny lm chi.
V BNG
D lun, H Ni, 27/6/1938; 4/7/1938; 11/7/1938; 25/7/1938; 1/8/1938; 22/8/1938;
26/9/1938.
-------------------------------Theo ghi chp lt qua ca ti, cc tc phm ng ng ty t ra gm: k V Bng: Con nga gi (s. 92),
1. Con mo vng (s.107), Thng say ru (s.123), Con m di (s.128), B khm (s.134), Ci v rim (s.137),
Albert Dzoanh (s.142), C khc (s.144), Thc m xem sch: "Trm cp" (s.145), Thng n cp (s.145),

Ming tht (s.154), Mt m (s.156), Coi xe (s.160), V ti (s.163), Thi ng lm (s.165), Mt ng vn

(s.170); k Tiu Liu: Vn S (mc "Cun phim" s.153), Hong Vn (s.157), c Tinh T (s.158), ng T
Toe (s.159), Bi su khch (s.164), C Chiu, Cu C, B, ng, C...(s.169), C p (s.181). Xin ni thm,
su tp bo ng ty hin c Th vin Quc gia (H Ni), tuy khng tht y ni chung, nhng l
kh tm li tc phm V Bng ng trn .
Hi k Cai ca V Bng ng T.B.C.N. t s 138 ("s thuc phin", 29/11/1942); in thnh sch ring ln
u ti Nxb. Tn Dn, H Ni, 1944; ti bn ti Nxb. Hi Phng nm 1996, 2000; Bn v tiu thuyt ca V
2.

Bng ng T.B.C.N. t s 216 (20/8/1944) n s 232 (10/12/1944); in thnh sch ln u di nhan

Kho v tiu thuyt (Phm Vn Ti, Si Gn, 1955); c tp hp trong cun Kho v tiu thuyt
(Nhng kin, quan nim ca nh vn, nh nghin cu Vit Nam t u th k XX n 1945) do Vng
Tr Nhn su tm v bin son, Nxb. Hi Nh Vn, 1996.
Mt s thng tin v tun bo ny ca son gi Nguyn Thnh trong T in th tch bo ch Vit Nam (H
Ni, 2000: Nxb. VHTT, tr. 657), theo ti, cn c kim tra li, v d cho rng tun bo ny b ch "tn
vn" trong tn gi t 31/1/1943, trong khi t nht bo gn vi n (Trung Bc tn vn) thi tn ti t

3. thng 4/1941. Hoc, cho rng s cui cng ca Trung Bc ch nht l s 257 ra ngy 12/8/1945; trong khi
, su tp bo ny hin cn ti Th vin Quc gia H Ni c n s 261 (9/9/1945); v trong su tp
microfilm chp li t b su tp lu chiu Php th c n s 262 (16/9/1945); nh th ngay vic xc
nh im dng li cui cng ca tun bo ny cng cha c d liu chnh xc
Ti cho rng vn hc (gn y c ngi mun dng li t "vn chng") s dng bo ch nh mt trong
nhng knh tn ti ca mnh, ch khng ng nht vi bo ch. Tuy vy, trong s pht trin ca mnh, v
4. d Vit Nam t cui th k XIX n gia th k XX, ngh vn gn kh cht vi ngh bo. T cui th k
XX, ngh bo tch khi ngh vn, tuy bo ch vn l mt trong nhng knh tn ti ca vn hc, ng thi
bo ch vn l mi trng truyn thng trn din ra mt phn ng k i sng vn hc.
5. C l l mt t ting lng v gii c nga; cha r ngun gc t ny.
6. Sm (m ch Php chambre = bung, phng): phng cho thu, thng m ch ni cha im.
7. Mi-dn-sen (ch Php: mise en scne): s dn cnh, s sp t, b tr.
8. Sa-s-b: tn ca nh vn Anh Shakespeare (1564-1616) c theo li Hn ho.
9. Phnh lu l khng c giy; Phnh vng l c giy (nguyn ch)
10.

ng Carnot: nay l on ng Phan nh Phng ni vi ng Hong Hoa Thm, cnh vn Bch

Tho, H Ni.

11. Chuy-: t ting Php tuyau (ngha en l "ng") c dng nh ting lng ch "ngun", "ng dy".
12. D-k (ch Anh jockey): ngi ci nga ua.
13. Paddock (ch Anh): bi quy nga.
14. Guichet (ch Php): ca giao dch, ca bn v, ca thu tin.
15. Surraliste (ch Php): ngi theo ch ngha siu thc.
16. Tribune (ch Php): khn i, ni ngi xem thi u th thao.
17. Jumel (ch Php): cp i.
18.
19.

Finances (ch Php): s ti chnh; tr s c quan ti chnh ng Dng (nay l tr s B ngoi giao)
c ngi Vit ng thi gi l "s Phi-nng".
La Mecque tc Mecca hay Makkah (tn y : Makkah al Mukarramah) l thnh ph thnh a ca o
Hi; mi tn phi t nht mt ln trong i hnh hng v .

20. "La chevauche des Walkyries" (ch Php): Cuc do chi ca n thn Chin Tranh.
21. Triple vent (ch Php): mt n ba.
22. Trong li ni thng tc trc y, "phi bit" mang hm ngha nh l "ra tr nh!"
23. Pari trong ng cnh ny nn hiu l "cuc ua", "ln ua", "trn ua".

24.
25.
26.

Rn: tnh trng lp li lin tc, qu lu hoc qu nhiu so vi bnh thng (T in ting Vit, 2006, ca
Vin ngn ng hc).
Pelouse: bi c ( y tr nhng ngi ng di sn trng ua, phn bit vi nhng ngi ng trn
khn i)
ni, ngi ny (ng tham Cng chnh) khng phi k qu ma kh kho ("nh D" y l ni tt ca
"L nh D", mt cch gi ng thi, tr m hng chc qu ma kh kho khi ra thnh ph).

27. "Kt" (m ch caisse): hm, tin mt, ngn qu.

28. La Bruyre, Jean de (1645-96), nh vn Php.
29. Abonne : c bao; gi abonne: gi bao.

Nm 1940
KHNG TH Y
Phng s

Di mc ny, thng t u cc s TBTVCN trong nm 1940, V Bng vit di

bt danh Tiu Liu, cp n cc chuyn thi s trong tun trc. Cc k ng tp hp
c, ti xp chung thnh mt bi ln, nhng c ghi xut x ca tng k ng bo. (CH
THCH CA NGI SU TM)

Th hai - V lc ny nc Php khng th cung cp h nh trc na, nn ng Dng

phi chu ly mn tin v hi lc khng qun, m ring x Nam K phi tr 2 triu 200
nghn ng v vic . S tin , kim u ra? Bo Effort bn nn nh thu nhng anh
chng nhiu v.
Hay! Nhng sao li bt cng nh th, ch nh nhng anh nhiu v m thi? Ti tng ta
nn bn vi Chnh ph y nh thu c nhng nhiu chng, v nu cn th nh thu
c nhng anh chng ch chng ln tui m khng c v c chng no c. Nhng hng
sau ny l hng "trn n" khng mun con gip nc.
Cn hng n ng nhiu v, ti tng khng nhng ng thng m thi, tri li, li cn
nn khuyn khch l khc na. V li, nhiu v, ci kip anh n ng kh lm lm ri,
by gi li nh thu na th ti nghip cho h qu!
Th ba v Th T - Bin Ho, Nguyn Vn Xn 57 tui, m c hai mt, c mt ngi
v tr m mt ch tn l Xung. Mt hm, Xn i chi v nghe thy ting Xung vi ting
v mnh trong phng, Xn gin qu, xng vo phng v tm c c i gian phu dm
ph, m vo hng v bng b thng kh nng.
M c hai mt m tm c c gian phu dm ph, Nguyn Vn Xn thc l ti. M xem
nh th th lm khi c con mt cng chng lm g c...
Xem nh chuyn anh thy bi sng Ninh Bnh mi y th bit. L . ph Phc Sn
ng b bnh tnh day dt mt hm tm n mt ng lc cc (cht) t cht tit xem.
ng ny sng c i mt hng hn phn cho con bnh bit rng ng ta b ma Mng lm,
nu khng cha ngay lp tc th cn ba hm na cht. L . khng nhn c ci v
cng khng nhn c tc, sn gy ca thy bi y, bn gi v nh b ma Mng lm
thc, nh lung tung v hn na, c u thy bi m phang lia la. Sau thy c mt
cun sch ch Hn , L . bt anh thy bi sng kia phi c my ch xem th t
ra l... Tha cc ngi, anh thy bi sng y ci xung ly con bnh v th thc rng mnh

ch l mt anh.. hng ph tht hc t nm ln mt!

Anh thy bi sng n, thot nn phen ny, lm g m chng mun chc i con mt cho ui
ni v lm "bch pht bch trng" nh Nguyn Vn Xn trong Bin Ho.
Th Nm v Th Su - Hm 22, hai quan vin l B. v T. cao hng vo chi nh o H.
Bc Giang v ht xong nh nh bi "tu m" nhng khng c, hai v quan vin n b c
u x rch o tan tnh v nh phi ci trn trng trc nh Ha Ch v mang mt mi
hn thin thu ra v.
B c u nh ri li b c u lt o qun, ci ngh quan vin t ny r l b coi
thng v b "bc lt" qu, cn ch g m khng hp nhau li thnh i hu "cng c" c
u v i ph li vi h nhng khi b "lt"?
Th By - C L Chc, qun lng Phc Lc thuc ph Din Chu Ngh An nh tri ph
h c 50 tui, nhng vn cha c cu con trai no ni di sau ny. "Bt hiu hu
tam, v hu vi i", ng bn bn vi c b ly mt hu non m bp, nhng cht mt ci
c b li hay ghen, thnh th hp c vn cha bao gi k c. Tc mnh, c L Chc bn
i n tht ch cho h gin v ca hng tht ch, c gp mt c hng ru tht ngon, ngon c ngi v ngon c ru. C bn dng li i tn cng chp long tn lun v ch t
cu sau, mt ci "p-pt" [ ] kia, c v c chung sng mt cuc i ti p v phm
phm. Bt ng c b bit. V rnh ng lc c ng say ng ngm cu: "Cn gii, cn
nc, cn non, Cn c bn ru, anh cn say sa", th b c xng vo ht ln ba ting v
x qun x o c ng trn ra nh nhng.
1

Va gin, va xu, c L Chc v nh nht nh bt chc lun nhng anh qu khch hi

trc cc nc, tuyt thc phn i chnh ph, - ci chnh ph "ma phm". [ ] Ba ngy
lin c khng n g c m chnh ph vn khng chu nhng b, c L Chc tc qu bn
ln gc ba tng thit l cng t ng v cha m xong, qung bt hng th t xung gc
v treo c ln x nh t t.
2

T t? Th mi rc ri t. Mun trnh ti bt hiu, nn bn vi v ly v l cho mnh c

con. ng gi Chc chng c con th ch li cht quch na, thnh ra bt hiu mt ln
khng mun li mun bt hiu hai ln. V bit u y? chng bt hiu ba ln, bt hiu bn
ln, v ng ta nhng hai v li trn trn th... b ci b ct.
Ch nn ly lm l sao ng gi kia li v vn p bt hng th t trc khi treo c ln x
nh? Ngi ta nghi rng ng gi Chc khng bit cu ht "Gi kia chng chng nm cng;
Tc gin ng ng nm...ch xung ao", nn mi lm mt ci c ch... bt hiu th nm
nh th! Ngh m bun!
TIU LIU
Trung Bc tn vn ch nht, H Ni, s. 30 (22/9/1940)

Th hai - Va ri quan Thng s Bc K va gi mt t thng t nh cc quan u tnh

n li dng ch bin ca cc nh ging rng. Theo iu nhn thy ca ngi th
mt s nh trng rng Khch v ta, mun qung co cho ca hng ca h, dng nhng
ch to qu, - nh ch nha y s (chirugien dentiste) chng hn - ct bp bn ngi.
Qung co nh vy l ni pht. Qung co nh vy l lm dng. Khng th c na, ci
li qung co phi tr cho tit ht i.
Th ba - Thy t thng t nh th, nhiu ngi ly lm lo cho nhng ng lang bm lang
b y, khng gii cha bnh, nhng gii lm nhng qung co dng ton nhng ch
"ao to, ba ln".
Tuy vy, ta phi nhn rng ci li qung co , cc ng lang ta ny thy ri,
nhng mt hng ngi ni pht mi y li hin ra v lm cho ngi ta kh v nhng th
qung co ku vang nh sm n (hay mt ch cng na n th). l nhng ng vn s
ca nhng nh xut bn "ma chi" t mnh vit nhng qung co ca tng mnh. M nhng
qung co nh th no?
- y l mt tc phm m dch gi, ng M, khng cm c nc mt khi cha li
preuves. [ ]
3

- y l mt cun truyn m chnh tc gi, ng M cng phi nhn l hay nht trong nhng
tc phm mnh vit...
- Cun vn m ng M dch y l mt cun tiu thuyt m chnh ng M phi nhn l
hay nht...
... Tung nh l ng M dng lm unit [ ] o s hay d ca vn chng nc khc y
nh lc nh ta hc: "Le litre est l'unit des mesures de capacit" [ ] vy.
4

Th t - Ngh vn bng qung co hay ho c n th, ta cng nn ly lm mng. Duy

ch c nhng ng bn du "c l" trn xe la phen ny tht l tha h m lo, - lo c mt bn
ngi trong x hi xa nay vn c ting l c n hc ra tranh mt ci ngh: "Du c l...
no! Trong ung ngoi xoa, mua mt biu mt, cc ngi ch c b l mt dp may him
c!"
Th nm - X C Linh, ph Gia Lm, tnh Bc Ninh va xy ra mt chuyn thy dy v
vt mt gy vo u Nguyn Xun To tc th ngi tr y tr vo nh thng c ba
ngy th cht.
Nhiu ngi c kim hip nghe thy tin ny u ly lm hi hp v i hi d cho k
c ci tn thy v kia nh ci ming g m hay th, hay hn ci ming "kim k sao
nguyt hon" trong truyn kim hip v v hip vn ng trn cc bo hng tun v hng
ngy na.

Th su - Ni n chuyn v hip v kim hip tung php ln gii v th ra nhng ci h

l bit bay, ta khng th qun ni n tu bay Nht qun i Qung ng hm 23 y,
bay ln trn t Bc K. Cc my bay y khng nh bay n a phn H Ni. Ci bo
ng ko ln hai bn gn nh lin tip nhau. Bn th nht t 12 gi 15 n 12 gi 47 pht;
bn th hai t 12 gi 55 n 2 gi km 15 mi li c ci bo ht. Thnh ph H Ni, Sn
Ty, Bc Giang, H ng, Bc Ninh u c bo ng v nhn nho c ln. Mi nh u
ng ca. Nhng c mt iu rt ng phn nn l H Ni v cc tnh khc mt s ng
n b con tr v c n ng na, khng bit trng trt t, c ng nghu nghn ra gia
ng m ci ni om xm, c ng li nghch mi ln gii xem "Dt-pn phi k" l
khc na. H khng s? H khng s mt mi ca h, ci nh ri, nhng h c bit
u rng h lm nh th tc l lm hi c n s trt t chung.
Ni tm li, bao nhiu vic ng tic s d xy ra chng qua l v nhng ngi y khng
bit g c; h khng bit bom n tai hi nh th no. V cng bi h ic. ic khng s
sng!
Th by - Su gi sng hm 24/9/40, li c ci bo ng, t 6 gi km 5 n 8 gi ri
ht. V lun hai hm 25 v 26/9/40 cng li c ci bo ng na. S d c ci bo ng
lun nh th l v c phi c Nht Bn bay ln trn thnh ph Hi Phng v n gn H
Ni.
Theo ng hp c, qun Nht ti Hi Phng ngy th nm 26/9/40. Lc bo ny ln
khun, tnh th yn. S hiu nhm ng tic dn xp xong: nhng xe b c em
i lnh nn li l l dn v, nhng ng qun soc dt dao gm v nhng b bi tc
ngc mc gi lm n ng hng dng t... chy v qu trn trnh ln lt ko nhau ra
tnh lm n nh thng. M c cc c trn nh i lnh nn vi trai ... phng ng cng
v vi b m anh em nh. l iu nn mng nht!
TIU LIU
Trung Bc tn vn ch nht, H Ni, s. 31 (6/10/1940)

Th hai - Sang n tun l va qua tnh hnh trong nc ta yn lm, khng cn nh

thng trc. Ngy 7 Octobre, cc trng cng m ca n hc tr. Ph x li sng
sa nh thng. Cnh bun bn li sm ut. Qun lnh cn li Lng Sn tr v. Theo
ng hp c, phi c Nht n trng bay Gia Lm v qun Nht ng Hi
Phng.
Nhng ngi b nn bom c lm l an tng chu tt lm. Cc quan chc Nht ni
s n tin cho nhng ngi b nn bom n Hi Phng. Hi Phng li sng trong mt
khng kh yn vui ngy trc. Khp mi ni, ngi hiu k u mun n xem ci thnh
ph nhn nhp kia v nhng hiu cao lu, nhng ca hng bun bn li c dp lm n
sm ut. C nhin l c nhiu nh li dng lc ny u c. Nhng bn u... trm ui

cp lc ny khng honh hnh c my t bi v h b lit vo bn "thanh tch bt

ho" v em i an tr mt ch ri. Nhng ai i qua ai Phng, nht l vo hi ny, th
cng u phi nhn rng bn "chy" honh hnh d qu: chng n n cp mt cch rt
cng nhin n ni bt khng xu na.
- l v tng i mi phi sinh ra nh th, ci nh ri, nhng ta khng th khng
nhn rng chng n m h hng nh th cng ti v li bing. Cho nn ai th khng bit,
ch ring ti th ti cho ci nn "chy" , lc ny hn c bao gi, ta phi tr cho tht tit
i!
- Bt b t? V ch!
- Cho ln nh Trng gii dy dn dn? Cha chc c kt qu u!
u bng, t gi tr i, ta c xin nh chc trch thi hnh mt chnh sch rt gt gao m
thc t v ti ngh rng d xu n u, d n nghin thuc phin l kh b nht, m c
thng tay tr th u cng vo ht.
Mt nc mun tin khng th do d c. Vy k t bn chy tr i ta phi thi hnh mt
li trng tr rt gay go l v bt c tn n cp no ln th nht th bt n vn tay ln ta
trm mt ch "cc" vo l tt nht. n ln th hai, nu nh n khng cha, ta trm hai
ch "cc" vo ngc, m nu n vn khng cha na th ci hnh pht cui cng lc y s
gi ra l ta ly ngay ci trn n m trm hai ch "cc". C gi l n cht cng khng ra
c nhc nh!
M chng ta, chng ta, lc y, di g m thy mt ngi c ba ch "cc" khc tot to loe
trn trn, chng ta li chng a hai tay vo ti m phng qun "chy"! ... cho nhng
vt hay tin bc trong ti ta ng chy i?
Th ba - Theo cc bo Php th nm nay c l khng c phn thng ca Hn lm vin
Goncourt tng cho cc vn s Php.
Kim duyt b
V li, t khi ng Rosny ain [ ] t th, th ch cn c 9 ng Hn trong vin Hn lm
Goncourt m thi, 9 ng ny li ri rc khp nc Php. ng Sacha Guitry hin Paris,
cc ng Ren Benjamin, Lucien Descaves v Rosny jeune cng ti nhng min b chim.
ng Leo Largnier th ti qun Gard. ng Lon Daudet hin gn Limoges, ng Jean
Ajalbert Cantal, cn ng Roland Dorgeles th hin Marseille. ng Francis Carco, hin
Nice, vit rng: "Phi c chin tranh v nhng s thay i nh th ny th cc vn s v
ngh s mi nh ni c l". Tht l mt cu ni m mt v bun trin min cho s phn
con nh cm bt v ta thy y mt tm lng thng xt nhau, mn yu nhau.
6

Nhng l ni v vn s Php. Cn vn s ta?

Vn s ta trong lc th gii ng tri nn chin tranh thm khc, nh tri vn c bnh

yn, cha c gt ra khi c v bit n "lng thng" l th no nn ch ra cng m
chin... thuc phin nhng tim ht cng khai v ni khoc nu khng phun ra nhng
nc cm tc v k!
Thuc phin dm ba iu vo ri, h coi tri bng vung c, v bt c ni n mt k c
ting tm no, h c dng ci mt trng d, vu ci mi thm hay ht ci u b b m
"x tot" c, ch bi mt l nhng k c ting y khng vo mt "c-lng" [ ] vi h. H c
bit u lm nh th l b i? l hn? l thp km?
7

Ci ti ca ngi ta, phi u ch ch qung co tht tr, m cng khng do ch "h"

ngi khc xung. "H ngi khc xung th tri li nng h ln cao" cu y vit Sm
truyn, [ ] h tng ng vo my trang truyn ngn ca Stephan Zweig [ ] sao li cn
khng bit. Cho nn d ti s chin tranh n th no i na mc du, ti cng c phi
nhn rng chin tranh tuy vy cng lm ch cho vn s v ngh s khng phi nh. Bit
bao gi cho my ng vn s ch bit nm tim kia m mt m nhn thy s thay i u
chu?
8

Th t - Thiu tng Nishiharo c c sang ng Dng trong khi ang gi chc gim
c trng i binh b nn khng th lu c ng Dng. V vy, chnh ph Nht
c nguyn soi Sumita sang y gi chc trng on phi b Nht. Nguyn soi Sumita
l gim c trng trng pho (Ecole de l'Artillerie lourde) tng lm u vin qun s ti
to i s Nht Paris t nm 1933 n nm 1938.
Th nm - "ng V nh Song mt in ch giu c nht x Trng Lot, ph Ngha
Hng (Thi Bnh) tng i lnh ng cai v lm h ph Sm Na, nay v qu lng, mun
em tin mua ly chc cng danh trong dn x. Hi thng Mai nm nay, thy trong tng
khuyt chn chnh tng, ng Song quyt ra tranh c, nhng khi u n ri th c ph
tng Trn Hu Chng ra tranh. Bit khng lc lng i vi ngi tranh mnh, ng
Song mi ngh cch em tin ra lo chy, th va c ng V Vn L ng mun gip ng.
Theo li ng Song th ng L ni c quen mt vin gio s c th lc, c th chy c
chc y. ng Song cng L n nh vin gio s y. Vin ny bo ng np bng cp ca
nh binh pht cho v 2000$ lo chy. Nhn tin ri vin y bo ng c v nh i, n k
bo c s ra v khng cn mua c tri na. ng Song mong i mn con mt, cho n
thng sau, ng li nhn c thip ca ph tng Trn Hu Chng mi n khao, v y
trng c Chnh tng. ng Song bn cng ng L ti nh vin gio s hi th vin y ni
mt ging lnh lng l Song km vi chnh tng Chng, khng th lo c, cn s bc
hn hm sau i H Ni v s tr. n k hn, ng Song li n hi th vin y ni giao
cho ng L tr 1000 ng cn 1000 ng na s tr sau. ng Song c n kin, nh chc
trch ng tra xt..."
Xut 2000 ng bc mua mt chc chnh tng! X! R t rut (rut ngi v rut...
tng) cha?
Ci tnh di truyn ham danh chung tc ca ngi mnh, in vo trong c mi ngi rt

su, cho n ngy nay chung ng vi nhng ngi vn minh mi mi ri m cng

khng sao ra sch, tht l ng tic. Cho nn c xong ci tin trn, nhng ngi hu tm
khng th khng khi bun ru. H bo: Phi chi tn V nh Song xut s tin y lm
vic ch chung th ng khen bit bao nhiu. Tic v y c ci no ham chung h vinh nn
mi c k gi nhm ch nga m toan gt, k i phnh vn l v lng tm m ngi xut
tin mua danh cng ng mt bi hc vy.
Phi lm. Phi lm. Nhng ng bn hu tm khng bit cho rng ci li khng phi ch
ring ca k mua danh. Nu ta cn k ti th ta phi k ti ci c dn mnh trc , nh
trung khng c mt chc tc: khng sang; tnh l khng c ting quan phn quan tham:
khng gm.
S tin ca dn tc v m c tht li dn bi v ngi ta khng bit bn phn l th no,
gi tr lm ngi l th no. H ch cn c mt ci ting thi cng nh anh giu h tin ch
cn c ku l giu l ch c cn g n cho y bao gi u?
Ti tng rng mt ngi nh V nh Song t ra cng cn dm b tin ra ngi khc
tiu h, d l hn mc bnh h danh. Ch nhng k chn tin thn qu th mi thc l
nhng hng ngi ng cho ng bn hu tm ca ti nhic mc om sm vy.
Th su - t lu nay, khng cn phi g cho lm, ai ai c bo hng ngy thy u
thy... rng mnh. Khng, khng phi v mt ngy c em 120.000 kilos bom hng
nng xung o Anh-ct- li u, nhng rng mnh bi chnh nhng vic nc ta: t
ngy li c mt v mu, m khng phi mu thng u, m li mu ghm ghic,
tng tng nh xa nay cha tng c.
- Thi Bnh, hi 2 gi m 29/9/40, mt v git ngi rt tn bo, k bt hnh b chm
chi cht ti 18 nht dao khp mt nh bm bu, c b gh bp sng to.
- Gi chu gi khng cho v vi chng con, b ph Hu Si Gn b chu r chm cht. Th
phm m v hng my chc nht dao xong i n nh hi ng np mnh.
- . Hong nh K th k to Khm, Hu, cm dao m bng t t v tnh hay b ai... m
st?
- Bc Ninh: Vo nh bn xung chc tit m mm vn ci v ni: "Ti git anh y!"
- Hng Yn: Mt ng gi 71 tui ang ng b con giai cht u xch b hm bi v "
cho b ti sng s l thin c, nn git i cho n tiu thot".
Ti an c my v n mng gn y c gi bit chi ch qu thc t lu nay nhng v
n mng nh th thc nhiu v thc khip; cn ni nhng ngi ln b nh hng v
nhng tin mu rng rn th no, ch c ni ring v n b v con tr th tai hi
khng th no t ht. Thn kinh h b hng ln ln. H sng lun lun trong s kinh
khng v c k s m ra s ln ng bo m h tng l hng ung mu ngi khng

tanh.
Nguyn do v u? Mc ai mun ni g th ni ch ti th ti nht quyt rng: bao nhiu
nhng s gh gm u mt phn ln do chin tranh th gii m ra c. Nhng k st
nhn s d dm lm nhng vic rng mnh nh th, chnh l bi t thn kinh h b ri lon.
V thi ny, v li, nhng bo hng ngy y, t lu nay li c ci thi l hay "trng" to
nhng v m st d tn ln qu, thnh th nhng k hi bt c ch mt cht, hi phin
lng mt cht u mun bt chc nhng ngi i trc m lm nhng vic d tn bng
th hay hn th trc khi chu cht.
Cc ng lm bo hng ngy y tt khng bng lng. Nhng s thc l vy. M chng
c chc chn l vic x t ti nhn nh pha Php v cc thuc a t lu nay, chnh
chnh ph cng cm khng cho cc bo tng thut li lm g cho gh rn. Ngay chnh
nhng ngi n xem x t nh pha cng khng c na bi v sc lnh cm x t
nhng ni c ngi i qua li v ngi ta phi x t nhng phm nhn nh pha. Th th
khng hiu ti sao, trong khi khng c tng thut nhng v x t, cc bo hng ngy
li khng bit th m c em phng i nhng v n mng gh gm m ti ni trn kia
ln mt bo lm g cho kinh hn?
Th by - Ni th m thi, ch trong khi c gi vn cn thch nhng chuyn kim hip
nh nhau git nhau tht qui c v xem nhng tin vy mu trn mt bo chng, m
trong khi y th t bo vn phi sng v c gi th cn bit lm sao?
Chao i, tht l kh gii quyt, cho nn cu chuyn ny trong Nam lm u cho mt
cuc ci ln gia hai bn ng nghip Php, Nam.
Bn ng nghip Php vit:
"Gn y bo ch quc m, th nht cc bo hng ngy, hnh nh dnh nhng ct bo
cho cc v n mng v cp git mt cch di rng. Ht hai phn ba t bo u tn
dng (!) cc v n mng v s tn c ca bn cn vi nhng ci tt sp ch tht to!
Cch lm qung co l lng, dnh ring cho hnh ng v c ch ca hng ngi ng
em ra ct tr x gio, c th gy nn nh hng rt c hi!"
Y nh chng ti on, bn ng nghip hng ngy trong Nam khng bng lng. V
tc th, mt cy bt c ti, Nam Dn, bn tr li li:
"Cng vic y c hi hay khng? c c gi xem xt phm bnh. Song chng ti xin
php nhn ra rng: Mt hai khi n cng c li na. Li cho thm t phi mt cng tm
ti, n trc hung phm, li cho cng chng ng bo bt c mi nguy".
Tuy xa nay vn knh phc cy bt ca Nam Dn, ti, ln ny cng khng th chu nhng
li bn ni l hon ton l phi.
Nu bn khng gin, th ti s ni thm rng: Nhng li bn ni ch ton l phch li.

Khng k bn l mt ngi bit knh trng ngh nghip lm g, ch thc qu mt s ln

bo hng ngy "trng lo" nhng v n mng rng rn ch l v li m thi.
"Du sang la une" - vy mu trn trng nht - ch l mt cch thn tnh p vo th
hiu ca c gi, nc no cng vy m! Ch c mt iu ng phn nn l Php,
Anh, ci li "du sang la une" b ngi ta chn lm ri th nc ta x vo. Thnh
th ngh bo hin gi mun tranh cnh nhau ch tranh cnh ch "lm to chuyn" nh
thy ph thu (chalartan) m thi, ch cn nhng kin mi l, nhng cch ti tnh dn
o cho qun chng th ngi ta khng lm g ht. l h khng thm ngh n, ci
nh ri.
Nhng mt mnh, ngh mt mnh n tng lai bo hng ngy x ta m c mi mi nh
th ny, ngi ta lo mt ngy nhng ng ch bo s n thnh ph thu, m ngi c
bo s thnh ra l t, - m chng ti ni ti trong s bo k ny.
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 32 (13/10/1940)

Th hai - ch ny, trong s trc, ti ni ti cc "bo hng ngy ph thu" vy mu

trn trng nht ly c gi cho nhiu: [...] "n ngi" [...] Tng l h gi c
quyn "n" mn y m thi, khng ng va y Camphamine, [ ] bc Chnh khng chu
km, cng nht nh ly mu "xi" ngi na.
10

Chuyn xy ra nh sau ny: Bc c Khuyn ph Cm Ph go chng v c 4 con, lu

khng nh "bc i bc na". Bc Chnh thy th, khng chu, bt bc phi theo mnh.
Bc c Khuyn vn khng khng. Tc th bc Chnh chy ti ging con dao tay bc
Khuyn ra ri k mt ngn tay ln bn tht cht t phng ngay mt t. Mu phun ra, bc
Chnh r nhng git mu ch tay t vo mt ming tht, tng bc Khuyn s xiu lng,
khng ng bc Khuyn li mng cho mt trn tn t v a ci t tay ca bc Chnh ln
trnh h ph.
Th l bc Chnh vy mu khng ch g c m li mt ting ci. Bc nh tranh ci
c quyn [...] ca cc bo "hng ngy ph thu" y sao c?
Thc l mt bi cnh co cho nhng ng nh ly mu ra do ngi v nh xi ngi v
"mu", ch c nhng "bo hng ngy ph thu" y "xi" c, ch khng phi l mt
mn n chung cho mi ngi, th ch c lm le...
Th ba - ... m nh! S thc, ai cng bit mu nui sng ngi ta. Nhng chc t ngi
bit r rng n c mu nhiu th b lm. Chng c: ngi m, cc v bc s vn cho
ung thuc mu b, nhng ng ru ch, mun khng h chn huyt, vn pha ru vi
mu d ung. Tuy vy, vn khng b c bng mu ngi, cho nn ma-c-rng ch

rng i ht mu ngi, m ngay nhng ng st-ty [ ] ht mu ca con n cng ph nn lm.

11

l mi ni v xc tht. Ch nhng "nh bo ph thu" hng ngy n nhiu mu ngi,

li c mt ci li khc r rng hn: tinh thn h minh mn, tr khn h sng lng, h dch
nhng tin Arip, Havas, [ ] nhng tin s cm mt cch thn tnh lm, nhng nh bo bnh
thng khng th theo sao cho kp.
12

Ny nh: "L'avion appareilla", ti cc ngi h dch l g? - Ci tu bay xung! "On a

vol 12 plateaux de bois" phi dch l "Ngi ta n cp 12 ci mm bng g" ch ng c
dch l "Ngi ta n cp 12 phin g" m h ci cho th... kh!
Lm lc ngi m ngh k th ci ng no mun ni vi bn b: "Cc bc xi cm t do i
ch! Ngi nh c y m" - m din ra l: "Oh! c'est la maison" cng cha phi hn l
ngi khng thng minh. M ng ngh n mun t l v mnh i u khng bit m ni
rng: "Ma femme est partie sans laisser d'adresse" - cng khng phi l ngi xong u.
Th t - Ch c anh Trn Vn c tng Phng Tra (Hng Yn) xong thi bi v anh
ny th vt.
Nguyn anh ta chng bit xch mch vi Trn Vn Cng chuyn g, anh ta la lc Cng ng
tra, li khng mc qun, anh ta bn cm dao li... xo pht ci ngc hnh ca bn. May
con dao y li cn, nn Cng cha mt hn. Cng lp tc c ch i nh thng
buc thuc, v trn ging bnh th no chng phi ni mt mnh rng: "Th, mnh ci
nhau vi n bng ming th n c th n v vo ming mnh mi phi, ch thng ti sao
li t nhin pht "ci kia" ca mnh m rp tm nh thin ct n i? Oan ung cho n tht!"
Tht chng khc g chuyn l trng x Tc Cc (Hng Yn) tn l Nguyn Vn Thch
b dn tiu lm tin cng m li i rong lng v ra tn nh gi tn thn hong lng ra chi!
R thc Qut lm Cam chu. ng thn hong lng c ti g? L trng Thch thc ng
phi bi chc qu v ti "danh khng chnh, hnh khng thun". Hay li v tn y l Thch, y
mun lm quy th khch dn lng Tc Cc c lm g ni y khng? Nu th th thc
y di lm.
Th nm -... di cng nh cu Trn Vn Nghi ph Hoi c (H ng) vy.
m hm mi y, nh . Tht ngi lng Thn (ph Hoi) c lp n lm chay v n
bc Bt ngi lng n cng. Cu Trn Vn Nghi n xem v chng bit trong khi cp
ca b th ra sao, cu Nghi b bc Bt cm gy tm xch m thng bng, mu chy ra rt
nhiu.
cng l cng thnh, thnh khng n th c bc Bt ngi rnh t chp ti n...
h v bc Bt cng l mt chng sinh, cng cn n cn ung, th m sao cu Nghi li di
dt xng vo cp mt my nm bng my ci ko bt ca bc ta?

Bc Bt khng phi l thm n hu ung nh con Mc con Vng u, nhng bc gi th l

gi cho thnh y, thnh ph h bc ng...cht i. Th l phi ch lm sao m b m
cu Nghi li cn tha kin bc? , chc php lut s kt ti bc thc nng y, nhng cn
g? Bc c c thnh thng l . n nh th, bc Bt chc chn s c thnh ph
h n my i... v chc s c ngi nh cu Nghi i i nhc n tn lun, v cu
pht cu thnh cho sng mi ch ng ln quay ra cht!
Th su - Ni n chuyn cht sng li nh n chuyn "sng lu ln lo lng" trong
Nam K.
Ti lng Long Thi qun Tiu Cn ht Tr Vinh, hi 8 gi ri sng th by va ri, cc v
hng chc lng hp mt nghnh tip M. Bohn, chnh ch tnh Tr Vinh, thay mt
chnh ph ng Php, n t khu bi danh d cho ng Nguyn Nhiu Thng th c
128 tui.
Mc du cc bn ng nghip trong Nam n phng vn ng gi v thut li rng ng
vn kho mnh nh thng, ti cng khng chu nhn rng ng gi kia sng. nh
rng mt ngi b tri b qun cha "n gi' m c [...] khu bi danh d th cng
sng i thc y, nhng c ngh n ci tui 128 th ring ti, ti cng "st rut" ri.
i, ngi ta ch c bn ci sng m ch nhng ngi tr trung kho mnh mi c
tn hng m thi. Gii cho th c n by mi, nhng ci km c: n km,
ng km, [...] tiu ho km, th m ng gi Thng li sng n 128 tui th cn c
hng ci g, nu khng l ch ngi l l mt ch thm hay trng ngi khc hng?
y l ti cha k lm gia nh c nhng con chu thy ng b sng su by mi
ku: "Sng mi! Sng st c rut ln" v cu chc cho chng cht l khc na.
Ti khng bit r nhng cm tng ca ng gi sng 128 nm kia v nhng cuc du b
t nc ny ra th no v nhng ngh ca ng v cuc i ny ra sao, ch ti th thy
ci cuc i c mt mc ko di mi ra th n nhm qu lm.
C mt ci "chn" l cng lm cho ta khng "h" ri. Hung chi h li c phi trng thy
nhng con chu chung quanh, a mt i, a cn li, a mi , a i xa, m ta th
ta c sng bnh tnh nh khng chuyn g xy ra ht tri!
Th by - Bnh tnh mi c th no c? i, xa nay vn th, bao gi cng c lut
tha tr: c lm th kh nhiu, hm nay kh th mai sng, m hm nay bnh tnh tt mai
th no cng xy ra chuyn lm phin lng mnh chi.
Nh mi y, cu chuyn hai anh em Mc Cng Bnh v Mc Cng Tnh huyn Kim
ng, Hng Yn vy.
Y nh ti ni trn kia, hai anh em Bnh, Tnh sng vi nhau mt cuc i thc bnh tnh.
Bnh tnh mi, gii no m c cho yn, nn sng hm 4 Octobre, Bnh, Tnh mt bnh
tnh ngay: h ci nhau rm ln mt trn, Bnh tm tc Tnh xon li, Tnh cn b vai Bnh...

Th ri th mt bui sng kia ngi ta thy Mc Cng Bnh tht c lng lng trn x nh.
i chao! th m bnh tnh...B m t cho hai con ci tn Bnh v ci tn Tnh, chc tng
cuc i bnh tnh lm y, bit u li c ngy nay, chng bnh tnh li cn sinh ra git
trc.
Cho mi bit, i ny, lm lm chng lm g, m sinh con, nui con, t tn cho con
nhng tn hay qu cng chng lm g nt.
ng con v mong cho n hin? N sau ny c hn ht c mi ngi. Nhiu khi tn l
Hiu m bt hiu v cng, ngi tn l Th th cht yu, m chng ta chng tht vng
chn ra ri y ?
Nhng b Nguyn Th Tuyt Minh, nhng b Hng Ngc, nhng c T Th Ng Hng
phn nhiu chnh li c nhng ci sc v ci c tri hn vi ci tn ca h.
Ti chu ng no y ni c cu "Ci o khng lm thnh thy tu" y nh!
Ch nht - Cu ni ny, t lu nay, ngi ta nghe thy ni ti lun trong Thanh Ho, sau
khi xy ra vic li thi ci v c c gia ngi c v l ng Trn Vn Lng vi ng huyn
Thch Thnh rt yu qu ca chng ta.
Chnh ngi trng s l Lng th m tm v y li b tha Cu nh tro mt, may nh
quan trn minh xt mi khm thy nh ring ng huyn Nguyn Vn Hin huyn Thch
Thnh, do ngi cu ng l Tn Tht Linh phi chu php ti tm v y ra.
D lun tnh Thanh rt xn xao v v ny; ngi ta cho rng ngi th mu nh tro tm
v ny c l chnh l ng huyn Thch Thnh, v theo li M. l Lng ni th ngay khi c
tin bo trng s 10 vn, ng huyn Thch Thnh c bo phi chia i cho ng mt na; M.
l Lng xin "vi thing" 1 vn biu quan nhng quan khng nghe. n khi v b nh tro ri,
ng huyn li gi n do rng nu khng trng s 10 vn m nhn chng th s b t l
khc!
l d lun.
Ring ti th ti cho ch l mt chuyn vu co mt ngi trung thc l ng huyn Nguyn
Vn Hin m thi. Chng qua l ngi thy ng huyn Hin hin qu nn ngi ta mun
bt nt, gp la b bn tay vy.
Kim duyt b
ng khng nhng mun tr cho tit nhng qun i m thi, ng li cn mun gi gn
cho ng l Lng khi sa vo tay nhng qun khn nn nn ng mi ct h tm v s ti
nh ring ca ng ta cho qun cp trng mt ra, c lp trm mu nghn k ra chng
na cng khng x mi g.

Theo nh d lun, ng huyn Thch Thnh c bo ng Lng a 5 vn cho ng. th

th c! kho ni th th phen ny ng kin ng Lng v danh gi v xin bi thng 5
vn cho m xem! coi trc sau 5 vn y c thot khi tay ng khng no. Ch phin mt
ci l y li cn c cng l nn ng huyn Hin cn phi ngh ngi xem sao !
Trong khi y th c tin ng l Lng i lnh 10 vn bc kia ri... Tri hi con ngi ta thc!
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 33 (20/10/1940)

Th hai - Ci tnh mu t, bt c x no cng c ngi ta truyn tng v cho l p

nht. Cn c ai thng con bng m? Th m...
Va ri y, bo in tn trong Nam mi thut li rng ti trng ua nga Ch Ln,
mt a tr b lc i b v khc mu. Hi n th mi bit rng n i ln trng ua vi m
n, nhng v m n ham m n thua nn b n i lc nh vy, khng bit u m tm.
Mt bn ng nghip trong Nam ph bnh tin ny dng ht li nng nh s v ngi
m mu m kia.
Ci mu m ca mt s n b trng ua n bc ln ngn ngt ti no, ta hy
khoan ni vi, i n khi no T.B.C.N. ra s c bit "C nga vi n b" s bit. Nhng
hin gi th ta, ta c th bit r rng ng bn ng nghip ca ti trong Nam nng ny
qu, v ng khng bit rng t xa n nay nhng chuyn lc con nh th v chuyn
thua c c bc ch l chuyn thng m thi.
Bit bao nhiu ngi n b t trc n nay v ham m c bc qu, khng nhng lc
con, li lc ngay chnh mnh h... vo nhng con ng m ta c th gi mt cch hi
xc l nhng con ng khng p ? Nhng ngi n b ny b qun nhiu th
qu bu hn nhiu, h b qun nhng ci lin ngay ngi h cn chng ngi hung chi l
a con.
Xin ng ni nng ngi n b n trng ua Ch Ln lm g, ti nghip!
Th ba - C ti nghip, ta ch nn ti nghip cho nhng k cht ri m thi, bi nhng
ngi cht l nhng ngi vng mt, m bao gi nhng ngi vng mt cng l nhng
ngi mang li.
Mi y, trong Nam, mt t bo do mt bn thanh nin Bc vo ch trng c ng
dm qung co cc bo hng ngy tn nhng ngi ph bt. Ci khng h g c,
nhng ch qui l l sao, trong nhng ngi ph bt gip vic cho t bo li c mt
ngi cht!

- Ai?
- V Trng Phng!
Ni giu vong linh ng Phng, ti khng hiu lm sao ng mt ri, nay mai n ngy
gi u ri, m ngi ta vn c tn ng ln bo lm mi li cho ngi ta. B ngi ta
cho l Si Gn, c gi khng bit ng V Trng Phng mt ri sao ch?
La c gi, ci c gi s bo cho k i la sau, nhng la mt ngi cht ri, ai
ci c?
chn sui vng, ng Phng nu bit tin ny, chc phi tc gin trn hng, m nu qu
ng ni c, tt ng phi ly ngn tay tr g vo mt k li dng tn ng m rng:
- Anh em thc khng cho ti yn mt cht no. Mun bp bm g th bp bm, nhng ti
cht ri th thi, ng c li ti vo vi cc anh. Ti thc khng hiu cc anh l ngi
hay nhng con kn kn? Nu thc l ngi th ai li i n "kim tin" bn nhng xc cht,
thy ma nh vy?
Th t - l cu chuyn tin. Tin bao gi cng i i vi tnh. Vy ti xin k mt cu
chuyn tnh nghe chi. Ti 16 Octobre, bc V Vit T ng h Nam Xuyn nht c
nn nh mt bc th nc danh ni xu v do git bc nu bc nht nh ci c Trn Th
Vng. Di bc th c v mt con dao gm m thng mt tri tim v mt ci s ngi.
Ci s ngi y ngha g? hn lm cho T s, nhng bc T s hay khng, khng
bit, ta hy bit c ch ca ngi vit th nc danh n ng lm ta s v cng vy! Khng
phi s hn ta dm git ngi, nhng s l s hn ta ngh ra mt vic v l nh th
do ngi v nht l s cho nhng ngi ni xu c nhng ci li sao m kinh th!
Va ri, c mt anh t ngi Th-nh-k, b y ra o Imrali, t ly dao ct quch li
mnh. V trc khi "hnh hnh" ci li y, anh vit cho ngi bn anh my dng ch
rng: "Ti ni xu anh, ti c li, vy ti xin t pht ly ti".
Ci anh chng vit th nc danh cho bc V Vit T ging anh t n v cng. Ging v
ch ni xu nhng phi mt ci khc cht xu l ng l anh ta t pht ly mnh, "hnh
hnh" ci li anh ta th phi, ng ny anh ta li do "hnh hnh" ngi khc th mi k
cc ch!
Ci b nh th, ai l ngi s? Ngi ta c s l s cho anh chng nc danh no ri li
chu theo s phn vi ba anh Ch, Hng, Hi Thi Bnh m thi.
Cu chuyn ba anh chng ny xy ra nh sau ny:
ng gio V Ngc Chiu dy hc trng lng Hng Nhn, huyn Hng Nhn. Mi y

c k th dn giy nhm vo trng ng dy hc ri i bo quan. Nhng nh chuyn trch

xt ra, ng b k no nh tm hi ng, nn m cuc iu tra. Trc y, ng gio Chiu
c b ba ngi lng Hng Nhn l Hi, Ch, Hng sinh chuyn li thi v kin nhau.
Vy c l nhn c m h t ra chuyn ny. C thc hay khng chuyn y? Ta phi i
quan trn xt x. Nhng ngay t gi ta c th c qu quyt ni rng nu qu ba tn Ch,
Hng, Hi vu co cho ng gio Chiu th khng khi no h li thm bt chc anh t
Th-nh-k m ct quch ci li i u.
Bi v nu h ct li h th sau ny t ra h cn ly ci g ni xu nhng ngi khc
na?
Th nm - Ni n chuyn li, ti li nh n mt ng ng mt x hi mi m chn,
mt hm nhy sang phi chnh tr nghch vi phi x hi lm bo.
ng ny thay i chnh kin v cm n o mc, ci mc k ng ta, khng ai cn can
thip. Tc mt ci l ng ta c ch ln thay i chnh kin ca mnh ri cha , li thay i
c chnh kin ca c nhn.
Chuyn ci li m bo l ca sope? Khng th c. ng bt Socrate phi nhn l
chuyn y ca mnh. ng lm tnh lm ti c nhn kh s nn thnh ra mt bn ng
nghip y, trong hai ct bo, phi ni rng v chuyn li.
Li! Li! Ai cn l g n na. Khng xng, n vn lt lo t xa m... Ti ni ti ci
bn ngi nm tim a y ngn li vu co nhng ngi vng mt. Ci bn y, c
k v phng din v s tng nht i ri, khng ng va y trong Vinh mt bn
ngi li a y ngn li vu co lm cho cht ngi v chim mt ci gii qun qun
ca h.
ng Nguyn B X Lng cho con gi l Phng Thu ly cu Chm lm vic Si
Gn. Trc khi phi i xa, Chm dn v nh phi gn vng gi ngc cho hay, bt ng
tun l va ri, bng nhin, Phng Thu tip c ba ci th ca chng Si Gn gi v
tho m c bi v c ngi vo ni cho chng bit l hnh nh c c ngoi tnh Bc.
Thy mnh b vu oan mt cch v l, c Phng Thu ra sng Rang trm mnh v hai hm
sau xc c ni lnh bnh trn mt nc.
Gh cha, c gi! l ci li ngi ta? Ti tng ta chng nn i cho nhng ngi vu
co t x nh ngi t Th-nh-k m lm lc chng ta, ta cn phi ct li nhng anh
"li rn", "li di" hay ni lo i cho rnh...
Th su - Ni th m chi thi, ch s thc xo th no c li ca h. Nhng
ngi vu co bao gi cng vn nhn nhn sng cng nh nhng b m ti li ty tri
vn "lm nhng thin thn" (faisenses d'anges) m vn sng nhn rng ra vy.
Theo bn ng nghip Dn Hip th to tiu hnh Si Gn va ri c x mt v ph thai:

Anh Hc h nghi a con trong bng v l Th Nh, khng phi l con anh ta, nn bt th
ung thuc ph thai. Ri li xm bit, nn vic ny ra to. To lm n hai v chng y mi
ngi su thng t treo v khuyn h li n vi nhau nh c.
Ngi bn ti kt lun rng: Tht th ti khng ti v khng dm bnh phm cch x on
ca cc quan thm phn, nhng ly theo l lun m xt th ci n cn nh qu. Mt a
trm cp v ming n nh ang tay git ngi th nh kt n nng n. Ch cn hai v
chng anh Hc git con rut mnh, m khng vin c l g cng ct cha mnh,
sao thng h c su thng t n treo?
ng l cho hai v chng anh i hng gi Cn Ln vi nm mi phi. Ri k hn cho
h, nu trong ba nm na m khng c a con khc th s b tng n ln gp hai.
M ngi no bn thuc ph thai cho anh Hc cng ng lnh th m nh v mc
o xanh. V ngi l ng lo.
Th by - Ni n chuyn n, to, ta khng th khng nh ti cu chuyn nng du, b
chng mi xy ra Qung Nam.
ng gi Bi K. p C. T. 65 tui, c con trai ly th T. v c hai con. Hm va ri, th D.,
con gi ng K. v th T. con du ng K. c chuyn bt bnh, ci nhau inh i. Dn lng ko
n xem ti nghn ngi. Trc ht my hng ho cho gi th T. ln hi trc, th th khai
l c mt ci ni b em chng l th D. lm hng nn hai bn x xt. Nhng sau khng bit
th T. ngh th no li khai: b chng th hng ngy thng chng gho th v nhng ngy
chng th i vng, ng K cn toan hm hip th.
Hng chc x li nh ng gi 4 m tn nhn, khin cho ng khng ngi dy c, kt
cc ng ta phi bn ht c c trong nh t lt v lm t th mi xong.
Theo d lun, th c l th T. v ght b chng nn vu oan nn nhng chuyn ty tri nh
th. Cu chuyn phi tri ngay gian cha bit th no, nhng nu qu nh d lun, b
nng du n vu oan cho b chng thc, th ta li cng thm s cho ci li ngi ta nhiu
lm.
t lu nay, ngi ta thng khi xng ln ci thuyt nng du b b m chng hnh h v
t thng xt nhng ngi nng du nhiu lm, v c tm mt cch gii quyt c li cho
nhng ngi nng du y. Hay l v ci thuyt y gii quyt xong ri nn nhng ngi
nng du by gi c phn trn, nn tr th li b m chng, v trc khi tr th m
hy tr th b chng trc ?
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 34 (27/10/1940)

Th hai - Ngi ta n rng y c mt ng vn s khng a "i my v gi" nhng li

thch gi, nn lc no cng v trn bi mnh mt ci thuyn v ch "gi ln".
"Gi ln, c m sng cho nguy him", l cu ni ca c nhn. "Sng cho nguy him"
chng bit c ch g khng, ch ti th ti thy "gi ln" nguy him hn ri. Chng c
l va mi c gi hanh ln mt ci th nhng v ho tai thy xy ra lun. Trong mt
ngy 26, hai m chy: mt m ch V Hong (Nam nh) thiu mt 30 gian nh ra tro,
thit hi hn 1.000 ng. Mt m sau ga Hng C H Ni (c nh ngoi ba), [ ] thiu
mt ngt 200 nc nh. Thit hi hn 20.000 ng. Hnh nh c my a tr b thit mng
trong v ny.
13

Nguyn do? Cng nh hu ht cc v ho hon y, nguyn do ch ti ngi ta bt cn.

Ma ny l ma hanh, ci g cng kh li, k c ngi ta na. Ngi ta ng gn la, lm
lc cng c th bn la m chy, hung chi l rm v g... Th m ngi ta c ly lm
quan h t no u, ngi ta c coi thng nn ngi ta tng thy ci cnh ca bao
nhiu nm tri lm lng b thn ho ra tay tiu hu. Tht l thm m. Ngn gi hanh v
tnh bt cn, th phm nhng v ho hon, lm hi bao nhiu gia nh, th m c mi
ma gi hanh n vi ta, ta vn phi ly lm l sao ngi ta vn khng cn thn hn mt
cht no, m cc ng vn s su thu vn khng chu bt ca tng gi hanh i v ng l vit
"Gi ln, c m sng cho nguy him", sao h khng chu i ra th ny m in tht ln
trn mt bo: "Gi ln, ngn la nguy him lm, c m gi nh cho... cn thn"!

Th ba - Gi nh cho cn thn l cho khi chy, ch ng tng l cho khi mt

cp mt trm u. S thc, ta phi nhn rng t khi trong nc xy ra nhng chuyn li
thi, chnh ph cho bt nhng ngi "thanh tch bt ho" i ch khc th nhng v cp
trm cng c i cht t. Duy c nhng v n cp vt th vn thy lun lun. Cc bo
hng ngy y va ng mt chuyn n cp vt Hng B: mt m trc 40 vo nh n
a mt ng bc giy mua hng. Trong khi c b bn hng m ngn rt ly tin tr li
th khch c ni huyn thin: "C , va y, ti cng m t nh th ny ny, ri chng
hiu ri ra t bao nhiu giy bc v k gian nht c". Ming th ni, nhng hai tay
khch li m vo ngn ko ca nh hng. n cm xong, b ch hng ra im li tin, th
thy mt 260 ng.
Bn t bo hng ngy ng tin y hu ht u phng i ln vi ci u i nh th
ny: "Ngi n b y dng thi min thut hay l ba yu?"
Khip cha! B mt cha? Nhng cht mt ci, s b mt y li ngay bi tng thut ca
cc bo y m cc ngi khng bit.
M n b y, ti bit r lm, khng c g l b mt cng nh ci li n cp ca m ta. M
ta gi v vo mua hng. Lng bn tay m c dnh h. Lc ngi bn hng m ngn rt
tr li tin, m s vo ngn rt v khi ni "ti ri ra t bao nhiu giy bc" th m cm
giy bc trong ngn ko v v li: th no giy bc cng dnh vo lng bn tay m. M c

lm ti tm mt mi ngi ta v ly tin trong lc ngi ta khng ng nht. on, m gi

tng xin mt chn nc ung v tht li tht lng: chnh lc y m b tin vo ti, nhng
khng lc no ming m ngt chi ra nhng qun n cp!
y, chuyn ch c th, ch m c ba yu hay thi min thut g u. Ho ch c cc ng
phng vin phng i chuyn ra; c thut... ci thut ni pht, ci thut lm to chuyn.
Th T - ... Lm cho ti li nh n mt cu chuyn c ni v bn ng ngi ni pht vi b
con. Mt ng ni:
- Ti, ti trng thy mt con c to lm, to n ni ngi ta phi lm mt ci di nm
thc th mi bt c n vo trong.
- Th ly g lm l. Con c m ti nh c chui vo ci 5 thc khng va, n
ni n phi gp i ngi li.
ng th ba ni khoc gh hn:
- Th to. Nhng con c ti trng thy th gp i ngi li trong khng , n phi
xoy trn c li!
n lt ng th t. ng th t khng ni g. Mi ngi hi lm sao? ng ni:
- Ti khng ni v con c ca ti to qu, khng bit th no m ni. Lc vt c c ln ti
khng thy ci u, th ra con c ca ti n nut ci vo trong bng.
l chuyn i xa. i nay, mt t bo hng ngy y va mi ng tin rng:
"Dn chi li Camphamine [ ] nh c mt con c song to gn bng con nga! H
phi chc thng hai mp, trng thng to vo, nh x mi tru".
14

Khip, ni m kinh. Mt con c song to bng con tru, con nga th c l dn chi nh
c n phi c mt ci li to t ra l bng c mt ci n Camphamine, m ci sanh
luc c phi to bng mt trm ln ci sanh luc bp ci trong truyn c.
Chc ng phng vin no vit ci tin con c song khng phi l mt trong s bn ng
ni pht trn kia!
Mt ngi bo ti rng:
- Hay l ng phng vin n lm chng? Ch c song i no li to th c? Hay l c
nh tng vy?
Ti ci m bo bn rng:

- ng bo c nh tng ch khng phi c song! X! Khng phi! ng phng vin kia ni

ng. C song thc y, bi v c song n c, ch c nh tng th tng ai vo mm
n cho xu, tr nhng ngi ni pht ra?
Th nm - Ni n chuyn ni pht, ti ly lm bun ru m li phi hi mt cu so v
cng: "Bao gi nh nc mi dn mt th tem vo ming nhng anh ni pht nh
thu ly tin gip nc trong nhng gi kh khn nh gi ny?" Ni th a chi, ch
thc dn tem vo ming th no cho xu c nhng anh ni pht.
Cng nh nhng ngi n tin nhm, nhng anh ni pht u cng c nhan nhn ra: h
lm ra dng ci g h cng thng tho, h lm ra dng ci g cng bit, k thc h chng
bit cc kh g c.
Nh mi y Nam thnh, chiu 18 Octobre, ngt 200 hc tr v nhiu th nh my
trn ging u [ ] ch v mt bn phao n tin nhm. H phao n tin g, cc bn c bit
khng? H n rng nu c ging u vo l cht.
15

Ging u cho l dn, s Y t ct trnh bnh u ma, m li phao l h tim th cht, cc

ngi c bao gi thy mt s dt nt nh th khng? Ni pht m b nh thu vo ming,
th nh ri, nhng nhng anh phao n tin nhm Nam thnh, th cc ngi th ngh h
nn nh th thu g hay nh th no cho h cha i?
Thc lm lc cng tic sao ngi mnh li b ci li v vo ming nhng ngi lm li v
ly roi nh qun t nhng ngi y cho h cha li i!
Th su -... Bi v sao h li khng bit rng li ni quan h n tnh mng ca con ngi
ta i.
Ti ni ti chuyn li ni git ngi. S thc ngi ta i khi ch v ni chi mt cu m
hi c mt i ngi l khc.
Tn Chn ngi x Phc Nhc, thuc ph Yn Khnh, c v c m li cn mun ly
thm v l, bn em tru cau n hi c T. V nh Chn c 2 hm th T. b nh i vi
hai ngi n ng l mt. ng b th T. ln trnh. Sau mi Chn mi bit rng c T.
c chng ba nm ri nhng v chng c i xa, ng tng cht ri nn nhn nhi g cho
Chn lm v l.
Chn, ch r bit, tc qu, nh i m u t t, nhng sau c nhiu ngi can gin li
thi. Ai ai cng trch b c T. dm em con ra lm mt cu ni chi v ly chuyn ci
xin l chuyn a, khng quan trng.
ng gi kia bit u rng hn nhn nc ta khng th coi l chuyn a. Nu mun a
th sang M bi v dn M, nh bo Esti Kurir (Budapest) ni v do bo Ty dch li th
h coi hn l l thng v trai gi ly nhau ra c l lm l ci, ch mc c ci "may-" to
bng ci mn hay l chic s-mi-dt [ ] trn m thi.
16

Th by - Chn chuyn cho i! Tnh duyn, sao c k coi l thng c nh! M sao c
ngi li cho n l chuyn quan h n c th giy xo c c ln lun l, coi ch tnh
nng hn ngha sinh thnh, hay i ngi tnh ln u cho n nh chi m nh cu
chuyn nh m phm ng thnh [ ] va y?
17

Nh m phm y, ph Marchal Foch, kt duyn vi mt c gi tn thi. V chng qun

qut, mi ngy li lng quyn thm, c ng chn ln ng u, coi b m nh m
phm chng ra sao c: "M cu c lm, ti khng chu c". Bit bao nhiu ln xy ra
trong nh nhng v ci ln, con du nh m chng! Hm va y, nh gio i d hi
in kinh vng nh, li xy ra mt trn ci ln d hn, nng du nm tc b gi nh ly
nh v quai mm ra chi "con m gi" ngha l con m ra nh gio, nui cho n
hc i lm ri li ly cho n mt con v "tha" nhan sc nhng m "thiu" gia nh gio
dc.
K trc mc ny, ti ni ti mt ch nng du nh b chng Qung Nam. K
ny, mt ch nng du na li nh m chng na, tht l va i kt qu, kt cho
ci lun x hi tiu thuyt ca cc ng vn s vit v m chng nng du v c thng
ku rm rt l nng du cc qu.
Ch ngha c nhn thng th y! Cc c nng du c phn trn ri! Thi th l ci
trch nhim ca cc ng xong, cc ng t gi khng cn phi vit v m chng nng
du na nh.
th gi m xoay chiu ch ngha, cc ng i!
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 35 (3/11/1940)

Th hai - S bo ny l s Ma ci. L c nhin l trai ci gi hay l gi ci trai, ch

khng th no khc c.
Vy khng l no ti li khng ni ti i trai gi Sng Hng l c P.T.N.L. v ng tai
mt n, - hnh nh l mt gio s th phi, - yu nhau ri ph nhau, ci l thng lm.
Nu i kia cng ch c th ri thi th cng chng ai ni ti lm g; cht mt ci l sau khi
b tnh nhn ph bc ri, c P.T.N.L. li vit bi ng rm trn cc bo k ti ca tnh
nhn v trng ht c nhng bc th m tnh nhn c vit khi hy cn Php.
c bi ca c P.T.N.L., khng ai khi ngm ngi cho c v trch c ch khng chung tnh
ca ngi n ng n. Nhng ngi ta cng khng khi trch t bo ng bc th n
ln, bi v bo h li khng bit rng lm nh th tc l lm tiu danh ng gio s ph
tnh. ng cao, cn tr m nh li c, c em mnh bng ra c khi v theo, th m
bo gii lm hi ng nh th th cho... khng c no dm ly ng ny hay sao?

V vy ti cho l c P.T.N.L. tc gi bc th kia l mt ngi rt anh c, thm him,

nhng th phm s hi ngi chnh l my t bo ng l th kia vy.
T bo no u phi l mt l th tnh? Khng, h bun mt ci tnh au kh y! Nu h
khng bun, th i no ta li thy mt s k quc t xa cha tng thy . M c
P.T.N.L. chc phi mua mt con tem m gi nhng li trch mc kia cho k ph tnh, v
nh y, c s khng vch o cho ngi xem lng vy.
Cc t bo gip c P.T.N.L. ng th y, thc lm hi nh giy thp su ng xu
tem!
Th ba - Cho nn ti khng phc cc bo kia cng nh ti khng phc c P.T.N.L. vy.
Tri li, ti li phc c gi M hn. Cng nh c P.T.N.L., c gi M b tnh ph, c mang
tnh nhn c ra... to. V anh chng n phi n 200 ng -la.
- 200 -la m c ? Anh lm tan nt mt i ti . Phi 300 ng ti mi chu.
T ra ci tnh ca c ch ng gi c th thi. Ni m chi, ch phc c gi M n th phc
lm sao cho c? C lm r gi ci vic quan h nht ca ngi i, c lm cho
n b khng ngha l trc mt bn nam nhi vy.
"Nu ti a v c vi c P.T.N.L., ti s lm khc th. Ti khng vit th trch mc trn
mt bo, ti khng mang k ph ti ra to. Nhng ti em mng k kia p vo ci l trong
qu tim ti" - kin ca bn ng nghip trong Nam thc l hay, nhng cht! lm th
khng c, ta s b... php lut lm ti ngay.
By gi, ti mi nh ra rng php lut vn cha c cch no bo v cho nhng ngi
n b kh di v m mng c!
Th t - Nhng php lut c cch tr ti nhng ngi nh bc. t lu nay vic lng bt ca
ty mt thm Nam K, Si Gn rt gt gao nn va y ti Th Du Mt va tm c mt
sng bc rt ln, ring k v tin mt c ti hn 10.000 ng. Rt nhiu b b bt.
Chng hiu cc b ny c bt chc c P.T.N.L. vit th ng bo than trch s mt
thm t nhin n lm mt c s t do chi bi ca mnh hay khng?
ng bo! ng bo! ng bo by gi thnh ra ci dch. Khi trong nc ng cn lo
n s tit kim, ngi ta ng bo chn mu o v rt ny. Ngi ta thch ni bt ci g
trn mt bo. Nhng b m Nam thnh tt khng thch bo ng vic ny ca m ta.
"m hm 28, hi 2 gi 30, ngi ta xe vo nh thng mt ngi n b tn l Hong
Th Giu 44 tui qun lng Mai X huyn M Lc, ngi n b ny kh. B m n ly
dao ct t c tr xung, ch cn c ci u a hi nhi trong bng m. Lm xong vic to
bo y, m vi bo ngi nh xe bc Giu i nh thng v dn ng ni g n m c,

"ko ngi ta ng bo th ry r lm".

Ci nn b m thn qu git oan nhng tr s sinh n ln ny l my vn, triu ri?
Hi "Bo tr ph n" tng nn n vic ny v nn tm cch ph thng s hc cho
n b nh qu.
Th nm - Bi v, ni thc, n b s d c ngi lm vic c c nh th chnh v ti t
hc m m ra lm liu.
B m n l mt chng c dt m lm liu. Ti xin k mt thiu ph na lm liu v ngu
dt cho m xem. Ph L, Nguyn Th T ngi x Nhn Gi thuc tng Cng X ph L
Nhn go chng 6 nm nay, bng t dng c cha ri ra mt a con. S mang ting
hoang rt xu, th em gi a con v ti v em vi vo gia ng phn ngoi
vn, chung quanh nho bn nht kn.
l cha th , m th phi nui; th T ang tay lm vic nhn tm kia ch bi ti ngu
dt qu. s xu h mt cch v l lm sao, nu c hc mt cht i no li lm nh th.
Th su -... Lm nh th, thc chng khc g mt ng chi chi nhn dp c Phan cht, [
vit trn bo mt cu knh ving rng: "By gi c mt i, chng ti xin tip tc lm nt
ci cng vic b d ca c, tc l ci vic thc hnh ch ngha "Php-Vit hu" vy".

18]

Cht cha! Nhn nhn cha? M cng d i cha?

Ti xin nghim trang ni vi cc ngi rng: ci ng vit nhng li knh ving c Phan
khng phi l mt ngi va u.
Nhng l mt ng ch bo... V bn nm trc i a th tn cho mt t bo hng ngy
y!
Th by - Ngi ti th hay nhn nhn. M k no km li hay "trng sng". C ngi s
ci li ti rng:
- Anh khng nghe thy ni sao? Ch nn nghe li ta ni ch ng theo vic ta lm, m
li!
Chnh th! Ti c li xin li ng Thi Lan ng ly La -tanh, Hy-lp, A-l-mng v ting
Ma-la-b ci cch ch nc ta. V ti li c li xin li lun c my ng [...] ra sch dy
ngi khc ting ng-l bng mt phng php thc hnh rt d hiu n ni chnh cc
ng tc gi cng m tt khng hiu l g c!
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 36 (10/11/1940)

Th hai - Va y, Hu, va xy ra mt vic rc ri m php lut cng khng bit phn

x ra th no.
ng tham .X.. v ring lu ngy, mt hm bng nhin thy v con. ng
Tham khng nhn. Nhng b tham ni chnh l con ca chng v b bo rng ng c ln
em -t n a b i chi Thun An hng...gi. Nhng ng tham li bo ch i chi thi
ch tuyt nhin khng n nm vi v v yu cu quan to cho th in Hn Chn (Hu).
Cuc i th y cha nh vo hm no c. Nhng, ngay t by gi, ta phi ly lm l
khng bit ng tham ngh th no m li bt v i th... Con b tham vi ng hay vi ai
th tr ngi n b v ngi n ng ra, cn c ngi no bit c d ngi y l
thnh i na. n nm vi nhau, l mt vic u m!... Thnh no chng gim cho
ngi ta! V vy, ci vic ny, ti cho th trc ca thnh l ngo mn thnh v cng. B
ngi ta cho thnh lc no cng ngh n chuyn y v nhm l kho bung nhng cp v
chng, trai gi hay sao ch?
Ti tng trong nhng trng hp ging trng hp ny, ng nh hi thnh ta ch nn
hi khoa hc m thi. Cht mt ni khoa hc hin gi cha bit chc th mu a tr kia,
liu c th chc chn c rng n l con ngi n ng no ht.
Cu chuyn ny, ni cho thc, n nhiu kh be bt v cng. Th nhng chung quy cng
ch ti ng tham hay nhiu s, ch t xa n nay, c ngi n ng no cng cnh ng
vi ng li em nhng vic nh th ra phi tri bao gi. Bi v ngi n ng khn lm, t
lu bit rng phm ly phi ngi v a tnh th:
"C chng cng d chi ngang,
ra con thip, con chng, con ai?"
Con ai, m cha ly d vi v, th cng l con mnh c, c trn c ng tri. ng tham i,
thi ng li thi nhiu chuyn na. Nu qu nh ng quyt phi bit r thc h phi tri
th ch cn mt cch l lm nh chuyn tiu lm ca ngi mnh, ngha l i cho a b
kia khn ln ri hi n xem trong khi m n c thai th thy ai hay ra vo...
Th ba -... Ch i th, v d thnh c ng vo chng na, th hi c lm g?
Chng c by gi, t lu, i th l mt ci phong tro v ngha ri. Ni mt tun l va
qua c ti ba m do em nhau i th y. (Chng ti s c bi ring v chuyn i
th n Bch M gia hai hiu bun to H thnh). Nhng th hi t xa ti nay, k
gian cng nh ngi hin, c ai v i th m b thnh vt cht nh h th u?
Nht l "th trai th gi" th li cng khng ng k. ng thc s th vi c P.T.N.L. nu hc
thnh ti v m khng ly c th cht hc mu ra. By gi, hc thnh ti ri, v nc,

ng hi hn c n , hi ng c cht hc mu ra u? Th trai th gi, chao i, n ton

mt lot l th c tr chui ng, cng nh th c u vi quan vin vy:
i ta tc vng ghi,
Vng th M K, th t ong.
i ta th ni hn sng,
Ni trong b cn, sng trong bn c...
, h th ron rn m khng lm sao ht. Th th b tham .T.. sao li r di m khng
dm nhn li ca ng chng m i th i trn n Hn Chn c c khng? Ci "ca"
ca b ny thc l.
Th t - ... B tham ny khng gi mm bi v mt l rt d hiu b khng phi l gi ...
[ ]
Nhng ci b v ng Nguyn Kim Nhung Vinh th qu thc gi mm. B c tnh a
i xem ht, b li c ci tnh a kp ht gii trai, nn t lu nay b thy lng b mnh mng
bun nh mt khc Trng tng t. Th l b tng t kp Phng Hu ngi tnh
Tha Thin, b m kp v ging ht cung n v b m kp cng v kp c nhng iu
nh khu gi...
19

B bn ng vo tay kp. Khng, b khng phi l ao, nhng b mun ly kp kp ca

nhng bn "Tam ban triu in" cho b nghe, v vic y khng bt qua mt chng b l
ng Nguyn Kim Nhung.
- Ny, ti bo cho mnh bit, ti khng phi l mt ngi trng gi bm ong u. Ngi
kp ht l chng c ca ti, mnh hy cho ti t do i theo ngi y, ko ti mi y
khng sng c.
ng Nguyn Kim Nhung, trc b v gi mm nh th, vui v tr li:
- c, ti s khng ngn gi v ti chc cho mnh s gy c hnh phc vi ngi n
ng y.
on, ng i v trm bc i theo ngi chng c m k thc l mi kia. Tht l mt c
ch lch s v qun t. n b, - hnh nh c mt ng vn s Nga ni, - cng nh th
con chim tri vy: n i ri n n. ng Nguyn Kim Nhung cho v n ri i nh th,
nh l lm mt ci c ch trit nhn rt ng khen, nhng chng hiu nhng ngi hay
ghen v git v ngoi tnh, nu khng cho ng l in di th s cho ng l g?
Th nm - Bi v cc bn c bo hng ngy tt bit rng nhng ng git v do ny
nhiu lm.
Khng yu mnh, git. Khng yu mnh na, git. Git cht ngi ri mnh cng cht nh

c Mu b chm hm mi y, cc ng cho l thng qu, thm ch c ngi ni rng

"git v l mt phong tro" lm cho nhng n b "ty my" cng hi... kinh kinh mt cht.
Nhng nhng b v k th vn khng kinh kinh mt cht no: h vn c ghen tung v li
vi nhng ngi cht, h c hnh h con chng v ci n d gh con chng to nht gn
y chnh l chuyn v ng b tc De... hnh h con chng vy.
Hai v chng ng ny Paks vi mt a con ca ngi v trc ln tm tui. a b
ny b ngi d gh hnh h mt cch cc d man: b v d gh nui cho n mt b thy
Anh-ct-li dy ma v dy v, n ni mi khi n tp v, lng ging hng xm v
nhng ngi i qua li u phi l li m khc thm cho a tr. Ngi ta can thip th
ng b tc kia tr li gn ln rng:
- Vic nh ti, vic g ti cc ng?
Vic ra n to, ngi d gh tr li:
- Ti c lm g n u. Ti thu thy dy n tp v, v nu n c b tp mt cch hi khc
thng mt cht, ch l ti ti bo b thy ca n dy n mt cch ring cho n khng
ln ngi.
Cu ni d nghe thay, nhng cht mt ci l vi ci mn v ca b hu tc v ca b
thy y m c tp u u mi, a b tm tui kia khng sng c; nn b ba (hai v
chng hu tc v b thy) b thp ngc ht v giam cm mt ch.
Ln tm tui, a b kia "b" hc v mi ngy i b ba bn cy s xem chn c kho
khng, th b ny, khng bit b b giam cm ba thng hay ba nm g , s c thy "tnh"
ngi ra cht no hay chng?
Ngi ta ni rng b hu tc ny l ngi Anh. Chng bit, vi chuyn ny, b c thy
tnh ng ra rng ngi Anh "trm phn trm" t lm nhng vic d man nh th hay khng?
Th su Kim duyt b
Th by - ng bn Thch Phi chn i phi v bng m than:
- Ci mu m c bc ca ngi mnh n nh vy th thc l ht ch ni.
Thc chng khc g hai anh lnh thu trong cu chuyn ca Anatole France ang nh th
l trn tu, bng b tu chm, may c con c voi ra cu, ch hai chng ln lng, th
m sau mt lt ngi trn lng c voi c tnh hn, hai anh li gi th l ra nh y nh lc
cn ngi trn tu vy.

Th ra nhng ngi ham m c bc tr khi cht i mi ht nh, ch cn sng l h vn

cn nh nh thng.
Ring ngi mnh, c l n cht cng khng cha. Ngi ta k chuyn c anh ham m
bi bc n ni khi nghe v con ry r qu, anh ta pht cu ln ni rng: "Nht sinh tao ch
ly mt chuyn nh bi lm ci th i, nu khng cho tao nh na th tao cht
quch i cho xong, v n chng tao cht ri th m con bay ch t mt b bi xung m
ph cho tao l c ri, khng cn phi dn mm dn bn cng na!" [ ]
20

TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 37 (17/11/1940)

Th hai - K tuyn lnh kh xanh ti tri gim binh Ph Th va ri, vin l trng x T.L.
huyn Thanh Thu cng c mang dn inh i tuyn. Ra tnh, thy nhiu gi p, khng gi
ni lng dc, l trng T.L. m n xm bnh khang v ci vic phi xy ra xy ra: y b
bnh phong tnh rt nng v phi n - khng phi "ng vua thuc phong tnh" H Thnh,
nhng mt ng lang vng Nam v iu tr.
- , tng l g ch ci ny, ti ch cho mt nht thuc by ngy th khi hn.
Ngi bnh khi hn bnh thc, ngha l khng au na, khng m na m cng khng...
sng na.
Ngi nh l trng T.L. thy th gi ngay ng lang bm li v gii n cc nh chc
trch.
Cu chuyn ny li lm cho k vit bi ny nh li cu chuyn ngy xa, cng mt ng
lang c ti Bin Thc, Hoa nh th, cng git ngi nh th, b quan trn khp n bt
ma chay cho ngi cht, bt phi khing ngi cht ra ngoi ng mai tng. Chng ng
ngi cht li mt da mt tht qu, nng nh mt ci ci i. Thy lang ng bc sn
li phi khing nng, tc cnh ngm ngay mt cu th:
- Ng gia tam th lu vi y. (Nh ta ba i nay lm thuc)
V ray rt c tip theo:
- Lng qun nht trn lu th nhi (Chng ta bc mt chn thuc m lm lu c v c con).
Con du su v b chng c:
- n hn tha ph i bt c. (Ch gin n bo khing khng ni).
Con trai th di v kt lun:

- T kim vi y bt vi ph. (T gi c cha, ng c cha cho thng no bo nh).

y l ng lang thi xa.
ng lang ngy nay Nam thnh chng bit ri ra s b quan trn kt ti g v s chu my
nm t? Nhng chc chn, mt khi vo nh pha n c mm ri, ng ny th no chng
phi tc cnh ngm th t thn m cng cnh co cho nhng anh em ng hi:
- T gi c cha, th ch c cha cho nhng ngi m lm g cho kh. C cha, ta ch
cha cho nhng ngi v tt v bnh m thi...
Th ba - Ni m chi vy thi, ch ng lang thuc n chc g b t? Bit u rng ng
ta chng c l l mnh li t bo cha cho mnh, mnh li thn oan cho mnh? Nu
ng ta khng c ti n ni gii nh ci ti cha thuc gii ca ng ta th c cc v trng
s ni h ng ta, m ni n trng s th phi bit nh, lm ci mnh tng khng ai ci
li c, h cng c ci phng phng nh thng...
Nhng xin ni ngay rng ci kin ny khng phi l ca ti, nhng l ca bn Nh Hoa
trong Si Gn, - ngi thut li mt ci tin sau ny trn bo:
"... To n Bin Ho va y x mt v c bc. Bnh vc cho mt b co nhn l th cha,
mt ng trng s n ng hong tuyn b rng: "Nhng tay c bc u l nhng tay t
thin, h dm n to xi ln, nh c h m tin bc lu thng, s bun bn mi pht t".
Hay khng? Cng ct khng? V c mi m khng?
Nhng tay c bc u l nhng tay t thin th ci c bc tc l ci l c ra ngi t
thin m anh ch th t nhin l x hi phi knh trng, coi nh mt ng thnh sng o
luyn ra hng ngi t thin ch sao?
Anh phi bit rng: i vi x hi loi ngi, khng c mt s nghip no ln hn l s
nghip t thin, cng khng c s nghip no hp vi lng ngi, l tri bng s nghip
t thin, nay vi bn con bc kia ng trng s y bo l nhng tay t thin, th Su
Ng, Hai Cua, Ba Sinh, nhng ng vua c bc h khng ng cho chng dng tng
k nim nhng cng c ty tri hay sao?
Th t - Chp li cu chuyn trn ny ta rng mnh m ngh li chuyn ci li ca Esope
m cng thy l ng qu.
Lm khi ci li ngi ta ni nn nhng cu ni rt hay, nhng lm khi n li cng ni nn
nhng cu rt d, lm mt c nhn cch ngi ta i na.
Ti s khng nhc li nhng ci li di i phao ngn nhng chuyn lm tan ca nt nh
hay t iu gy s ri ren trong nc, bi v ai ai cng bit nhng ci li y ri.

Ti ch thut cho cc ngi nghe mt cu chuyn m ch ng l ci li, - ci li ni lo, sut xy ra mt v mu rp ht Hip Thnh mi y.
Mi y, c hai ngi n ng n rp ht Hip Thnh vo xem ht nhng khng chu
ly v nn ngi sot v khng cho vo.
Kim duyt b
M. Phm Hu Tng sot v khng th lm sao c v nh ht khng c l cho nhng
ngi vo xem "trc" nn nht nh mi hai ngi kia ra. khng ly th lm ngng
ngi [...] li xng li nh M. Tng v ca rp Hip Thnh sut na th din thm mt v
kch "Th v Mu".
Ti khng hiu hai ng ny l hng ngi g trong x hi, nhng c xem c ch th c l h
cha c c cu chuyn vui ny trong mt cun danh nhn dt s ca mt ngi
Php vit:
Cng trc ca mt rp ht. Nhng l mt rp ht Php vo khong th k th mi
chn. Hm c din mt v kch rt hay, nhiu ngi n xem lm. nh l nhng
ngi y phi c tin, nhng khng phi l khng c ngi khng xu m li mun vo xem
trc, nh hai ng n mun vo xem trc rp Hip Thnh m hm n.
Vy, trong s cc ngi vo xem ht rp ht Php c mt ngi c ng ch, rnh
ngi sot v h c l vo. Th t nhin l l mt ng o mo u vo ci xung ni
thm vi ngi pht v mt cu ri c th vo thng khng cn v!
Mt ng ng ch lu xem trc, thy lm nh th "ngon xi" qu, cng vo
theo chn ngay v cng ci xung ni thm vi ngi pht v kia ci cu ...ci cu m anh
chng mi nghe lm c ca ng i vo trc. Anh chng ch ngi pht v ci u mi
anh ta vo mt cch l php, th anh ta ngc nhin bit bao khi bng thy ngi pht v
rn tc gy chng chc nhn anh ta m rng: "Th no? ng bo th no? ng cng l
Victor Hugo, tc gi v Hernani din m hm nay ?"
Th nm - Cho mi bit ci li d thi i no cng vy, cng lm nhng iu by
cng nh nhng iu hay. Nhng c iu, theo s xt nghim ca ta, ci li ni ra c
iu hay th t m ni by th thc nhiu, nht l nhng hng ni by la ngi th nhiu
lm, khng k sao cho xit. M nhng k ni by la ngi h nh khng k php
lut l g c.
Xem ngay nh v my tn gi mo l c ng vin ca Trung Bc Ch Nht i cc tnh Bc
K la bn c mua nm th bit. Chng honh hnh my thng nay ri, i khp
ch th qu v t xng l c ng vin ca T.B.C.N. ly tin ca c gi mua nm.
Chng ti than phin lm, m chng vn c c th trn trnh ngoi vng php lut v
honh hnh mt cch rt t do.

Tn t xng mnh l Victor Hugo b bt tai, tn t xng l mt thm trc ca rp Hip

Thnh b thp ngc, n bao gi ci bn t xng l c ng vin T.B.C.N. b vo t?
Mun cho h vo t, khng kh.
Cc bn t gi nu c thy tn no t xng nh th vo nh ngi mi mua bo ly tin th
cc ngi c nn im!... Im lng nghe chng ni ri bo ngi nh ra ng ca li, ht vo
tai chng mt cu: "a ci th thu thn xem!" Chng a th thu thn ra th cc bn gi
ngay ly h cho v bo tin lun cho cc nh chc trch tm c chng li cho chng ti
nh... bi k y ch th l qun gian . T.B.C.N. cha bao gi c cho c ng vin i cc
tnh mi mua bo hay ly tin mua nm ca mt ngi no Bc v Trung K. Tr phi
Nam K c M. V Vn Rt th M. Rt c giy t cn thn hn hoi. Nhng anh t xng l c
ng vin Trung Bc K nu c a giy t ra th nhng giy t y ton l gi mo c,
xin lm n c thu li v bo cho chng ti c bit.
Th su - Thc tnh, th chng ti cng hi bit my tn i la y l ai ri.
Chng ti c mun, l mun c chng c xc thc m thi, ch cn tn tui chng th
chng ti mang mng nghe thy khng phi by gi nhng nghe thy t lu: bn
tng v nhng vng Bc Ninh, Hi Dng, Thi Nguyn v la c mi chuyn i nh
th hng vi trm bc...
Ni mt cu nh th ny cho cc bn bun, ci bn i la nh th khng phi l hng n
cp, i la, cn b ca x hi u, nhng l mt bn c hc v tng mt ng vo
lng bo. Bi v, d l lm bo i la hay li dng ci chc hiu nh bo i bp th h
cng vn c th c trng tn tui mnh l nh bo ch ai cm c?
Ngh m bun: hin gi ci bn y vn i khi vit sch bn cho ngi ta c y, m
khng hiu ti sao li c nhng nh xut bn in sch ca h cho i c? Ci hc na
chng c hi khng bit bao nhiu tht. Ci vn minh na chng cng th.
Th by - Nh cu chuyn m ti thut li ln trc y: mt ng gio hc ng
thnh bnh v nh m, coi m nh a , mc tnh cho v mun lm g m th lm.
Tng cu chuyn i n nh th l cng cc, khng ai theo kp ng gio hc c hc kia,
con ngi "vn minh" kia, khng ng Si thanh va y li c mt chuyn cng oai nh
th m nhn vt chnh li cng l mt ngi c n hc mi hay.
C Bng Tm Phan Thit c gi ng cc bo trong Nam mt cc tin nh sau ny:
Mt thy n lm vic s kia, n mc rt ng hong, cng chng bn i chi m v... "
Ko! ko!..." Theo ting thy gi, mt ting d u xa a li, ri mt con nga ngi
gi ci co ro rt c ko xe chy ti. Thy thi nhin bc ln xe, ngi vch c, con
nga ngi kia li bt u lm ci phn s kim go cho mnh ngy mai. Th bng u mt
cu ni t ca ming ngi phu xe gi yu y bt ra lm cho ngi ngoi nghe n phi
di nga: "Nghe ku, cha tng l ai u l ch, khng ng l con, con i chi khuya v,

mt nh!" Th ra, tri t i! K ngi trn xe kia l "ng" con, m ngi cm ci ko xe kia l
"thng" cha.
ng bn Nh Hoa ca ti cc lc mt st a con kia v ng than ln rng:
Vn minh ng , tri thu sch,
Ny lc lun thng o ngc ru?
Theo ti, th ku rn cu khn v than khc u l v ch c. Nu ti c cht quyn... Nu
ti c cht quyn trong tay th ti g pht ngay thy i xe ko n cho c nh m chng
ng thnh: mt bn nh m, mt bn "chi" b, th hi di trn ny, cn cp v
chng no va la xng i hn?
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s.38 (24/11/1940)

Th hai -Vo khong nm gi chiu hm va ri, chuyn xe la H Ni - Ph L va ti

ga th c mt chng mc Nam phc c v ng im, trn ngc bn phi eo mt ci th
bng nhung en, cn bn tri thu mt cnh hoa con bm cng bng nhung en, nhy
xung t v mnh bo i ngoi ph. Nu ch c th thi th chng c chuyn, bi v nh
nc cha c lnh khng cho nhng anh l lnh i chi ph bao gi. Cht mt ci l anh
chng ni trn kia li gp ng Cm i tun ti ; anh chng n gi tay ln cho theo kiu
nh binh, khin ng Cm ngc nhin ng li hi th anh chng tr li bng ting ta. ng
Cm khng hiu, th l dn ngay anh chng v s. Sau mt cuc hi cung, t ra anh chng
kia l mt ngi xem tng s "du chi" v H Nam, nhng s du chi y khng ng li
thnh "chi du" nn anh ta b gii v dinh ng ph ri t dinh ng ph bt sang dinh ng
huyn, ri t dinh ng huyn li gii sang dinh ng Tun. T bo hng ngy ng tin ny
khng ni r rng chng t dinh ng Tun c b dn sang dinh ng cm na khng, nhng
cho ta bit rng anh chng xem tng s l lnh kia cha c tha. Cho mi bit ci ngh
tng s hi ngi ta thc!
Ch ti lin vi ch tai mt vn! - Cu ni thc ng qu, bi v anh xem s kia lc xung
tu, chn xung t H Nam, th no chng gi ngh mnh ra m xem tng cho
nhng ngi khch i qua li tm "mt c ht chu", xem trong m ngi xong
xong kia c ci tng "nh bch din phng tt qu" no chng... Th anh chng tt
thy ng cm l qu tng lm ch g! Cho nn anh ta cho, m cho nh th l phi lm
cn g! Bi v anh chi chim m chim, anh thch gi v ly gi th anh xem tng c nhin
l phi cho qu tng.
Kim duyt b
Anh thy tng kia b bt thc qu l "sinh ngh... t ngh" vy. Cho nn ti chn ngh

tng s t lu, nht l trng hp anh chng kia, ci ngh y lm bn rn mt

bao nhiu ngi, mt bao nhiu th gi m l nhng th gi qu bu nh vng c!
Th ba - Ni n chuyn chn ngh tng s, ti li nh n ci ngh bc bo t lu
nay "n gi" mt my ngi hy sinh cho ngh y.
Ti s khng k tn nhng ngi khn nn ng thng ra y lm g bi v quc dn
ta hiu bit h lm ri... Ti, y, ch ni n mt ngi m trong Nam ngoi Bc ai ai
cng u bit ting tm (hay tai ting cng th), y l "p-rp" (!) K.S. hay "mt" [ ] K.S.
cng th, bi v ci mt ng ny k no cng u ng to bng ci mt ln trn bo lm
qung co cho ngh mnh.
21

Ngi ta bo ng ny l mt tn bp. S thc, ng ch l mt anh "thy bi sng" m thi,

nhng c hi! anh ta khng bit "m" g v bi ton tng s c, nn anh ta ton ni lo,
m ni lo ly tin th tt nhin l i la ri.
K.S. i la thc, cho nn anh ta b li thi H thnh mt do lu. Ai ai cng tng anh
"sinh ngh, t ngh, tc d gii ngh" ri, khng ng va y xem nhng t bo
Nam ra, th i mn i! i mt i! ci anh thy bi sng c nh ng chng vn l anh
K.S.?
Th ra K.S. li vo "lm mt chuyn" trong Nam na, nhng ln ny anh ta li i mt, tuy
vn nguyn b lng c: anh ta mt b ru tr trn mp. b ru tr trn mp nh th
l cho ngi ta khng nhn ra l K.S. b t ti v i la ngi chng? b ru tr
trn mp nh th l t ra mnh l mt ngi ng tui lm n ng n ch khng phi
i la ngi chng? Chao i, K.S. qu l mt ngi ti thc! Nhng ch ti v mn.. i la
m thi, ch khng phi ti hc, bi v anh ta nu c hc th anh ta tt bit rng nu ci
o khng th lm thnh c thy tu th b ru tr ca hn u c xo c ci cuc i
qu kh?
Trong chuyn ny, ti cho c l ch c b ru l oan kh m thi, bi v nu dn Si Gn
ngy mai y ch tay ui hn i th b ru tr n khng xo c ci qu kh ca
chng, m tri li, chnh b ru y li "b" xo K.S. eo mt b ru khc i kim n min
Lc tnh.
Nhng, anh ch em ng s. Dn Nam K xa nay vn c ting l thng minh lanh li, u
li c cho tn bm kia bp mnh v mt b ru!
Th t - S thc l th: t Bc ny, ci ngh tng s by gi kh kim n lm lm.
y l cha ni n chuyn, gii t ny, chnh ph li cn [...] trit hn ngh tng s i.
Ngh tng s, v vy, nhiu khi chng bp c ai, - ti khng ni n nhng ngi c
chn ti, c thc hc v hiu tng s, - tri li c khi li b ngi ta bp na. Xem ngay
cu chuyn Thn-cc-t (b) H thnh va b mt ngi mi bn dt n phng ng
Thi Lai la bin mt nm trm ng th bit. Khng hiu khoa tng s bi ton ca Thncc-t (ng) cao siu n bc no m li cho thn phu nhn b bp mt cch xt xa nh

th?
Lm cho mnh li nh n cu chuyn anh thy bi xem bi bo ngi ta chy nh m
chnh nh anh ta b chy, cng nh cu chuyn anh tng s sng kia ni vi khch hng
rng "ng kh v tnh" m chnh sau lc y mt lt v nh th anh ta thy v ng h h
vi mt ngi n ng khc, khng nhng vo lm nh m li nm lm c ging ca
anh ta!
Nh chng ta bit, ng thy tng y khng cn bm nhm bm n hay xem qu g
lc y, ng ta m cht lin ci g cm sng kia v, - chng hiu ci ny c trong tng
s hay khng, - ng ta b bt giam v b t. Chc hn trong t, anh chng khng ngh g
n tng s na m ch ngh n tnh n lm cho mnh au kh m thi...
Th nm - Ti khng hiu ng bc s Kerr Hu K c au kh nh ng thy tng s
kia khng, nhng c xem nhng cng vic kho cu ca ng ta th ng ta cng au kh v
tnh nhiu lm... Theo bn Nh Hoa th bc s Kerr tuyn b rng: "i tnh cng ch l mt
chng bnh". Ri ng ta ch ra mt th thuc tiu ung, khng phi tiu c nhng
m l tiu... tnh. ng ta ly lm c lm, nhng no c bit u rng nc ta, mt
ngi n b go n lm tiu tnh ca ngi ta m chng cn phi thuc men g c.
Mt thy n dy con mt ngi n b go. Thy , t lu sau, mc bnh lin: bnh
yu m hc tr. Ch n b go n thy th thng hi bn tm cch cha cho thy: ch gi
thy vo trong bung v... Khng! c gi ch vi hiu lm nh vy.
Ch ta bo thy rng: "t lu nay, ti bit thy thng ti lm lm. Nhng bit lm sao
c? Ti hy cn tang chng. Ti phi i n hm nay l ngy gi ht chng ti, ti mi
dm ni tht vi thy; vy thy i ti nh, ti ra xem cho khch n ung xong s vo, v
i ta s tho tnh mong i t by lu nay vy.
H qu, thy nm lin trong bung vi mt m nc hm ging trong khi xo
nu a nhng mi thm tho n "nnh khu gic" thy. Ht sng n tra, ht tra
n chiu, ht chiu n ti, thy thy kin b bng ri thy i meo ln, thy khng i
li c na, thy khng ngm th du dng c na, thy thy bun chn tay, sau thy
nm phc v mt ch. By gi ch chng kia mi vo, chm ri thay i y phc v li gn
thy vut ve. Thy lc u la la m rng: "Khng, khng ti chu... Cho cm n ci !"
Th ra ci thuc cha bnh yu no c kh khn phin phc g u. Ch i l xong c.
Ngh lm g cho kh, bc s Kerr i, c bt nhng anh chng ch chng lng mn "sng v
yu, cht v yu" nhn i mt do l xong c...
Th su - Ci i khng l mt th thuc ch nhim mu c th. i cn cha c nhiu
bnh na, - m bnh ni lo l mt, bi v nu i th gi hng ra ri cn sc u m ni
lo khoe ti, i th cn hi sc u m ngi vit nhng bi vn cc nghim trang nh bi
"Khc ng th tng Anh" ca mt ng ch bt mt t bo kia: "i gii cha t m i, i
ng Chamberlain i, ng tht tun ri, m ng li cht, th th b nh ta bit ly ai lm

bn sm khuya cng k nhng cu tm s?"

Nu th gii i mt do... Nu th gii i mt do, ta s khng phi chng tai gai mt v
nhng iu trng thy v nghe thy! Nghe thy nhng bi vn git l tai, v trng thy
nhng ci "mng-xt" nh "mng-xt" [ ] ca mt t bo kia chng hn, trng ln nhng
ci "lu i m mng v ngc nghch chng n thua u vo u" nh th ny:
22

"Chng nh my ma thu,
Thip nh khi trong l,
Cao thp l c khc,
Mt th cng tuyt m".
Mt t bo sng vi s thc hng ngy, thc t nh l cuc i vy, cn chng n ai m
li "cho ra" mt cu nh th, xin hi lm ci "tu" g? Lm vn ? Th mua ci chnh.
in ? Th c nh thng Vi...
Ti khng hiu ngi vit ci "mng-xt" kia c ni ring g vi c gi, ch ti, thc qu
ti ngu n hn c gi ca t bo kia nhiu lm nn ti xin chu, cng nh ti chu cu
ny, cng in italique 18 [ ] trn "mng-xt":
23

"Chng tn trung vi nc, (bom bom!) Chng h qun vic nh, (bom b bom!) Mt gnh
giang san i ta chia s (bom b bom bom!)
Cht ci! Ci cht!
Th by - c gi xem, th th bo ti khng mong mun cho ngi ta nhn i lm sao
c?
Bt nhn i, theo ti, thin h s ho bnh. ng ni g cc nc trn th gii v i s
khng gy vic can qua, c ni ring, trong phm vi vn chng, khi ngi ta i ngi
ta s khng ni riu ngi khc (nh ti chng hn) m ngi ta s khng "lt ty" ngi
khc nh ng no trong Si Gn lt ty ng dch gi cun "Bc th ca ngi khng
quen".
Theo ng bnh phm ny, th dch gi truyn B.T.C.N.K.Q. th nh vn s o quc Stefan
Zweig nn dch sai tit c vn i cho Stefan Zweig xu h vi dn ta. c lm. ng ng
ni phi, v li hng t nhng on dch sai ca ng "B.T.C.N.K.Q" ra cng phi na.
Nhng c mt iu ny, ni th ra hi bun cho ng ng mt cht, nhng ti cng phi
ni: l ng ng nm... xung nc, nh vo ch khng... Bi v ng cng
kch ngi dch sai th ch l dch sai vn Php, theo bn dch ca hai ng Alzir Hella
v Olivier Bournac m thi. S thc ngi dch "B.T.C.N.K.Q." c theo bn Php vn u!
ng ng lm. Bn Lan Khai kh i ca chng ti dch l dch theo bn nguyn vn y

ch! M bn nguyn vn ca Stefan Zweig th vit bng ting c kia m (bn Lan Khai c
r ngoi ba), m ting c, ng ng i no bit c? Th th nu khng
bit, ng sao li dm di dt m ph bnh sch dch Bc th ca ngi khng quen? dm
bo ng Lan Khai dch "theo nguyn vn" l dch theo bn ca Hella v Bournac? ng
ng phm ti vu co vy.
ng Lan Khai chuyn ny chc gin lm v ti lo rng ng s tr li ng ng mt, - m
tr li bng mt th ting g? ng tt s tr li bng th ting "nguyn vn" ca cun
"B.T.C.N.K.Q." tc l ting c, mt trng ting c. ... Cho m xem!
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s.39 (1/12/1940)

Th hai - Trong mt s bo trc, ti thut li chuyn b tc Paks cng v v mt

c gio ngi Anh b can vo ti hnh h mt a tr ln tm tui. a con ny l con v
c ca b tc. N b v k ca b tc cng vi c gio Anh ng lo nh p rt tn
nhn n ni ngi i ng thy th khng chu c phi vo can thip th b tc ku
ln rng: "Vic nh ti, vic g n cc ngi m cc ngi li thi vo". l ring ca
b tc. Vic nh ca b tc th khng ai c quyn ng ti, nhng li khng phi l
kin ca To n nn To n c can thip, v kt cc, b tc b 18 thng t, 5 nm mt
cng quyn, v b tc 2 nm t, 10 nm bit x, 16 quan tin pht; Miss G., c thy dy
con b tc hc v 2 nm t, 16 quan tin pht.
Tng th xong, hay u va y cc bo trong Nam li va ng tin b tc D...
Paks li b mt ci n th hai: b tc can vo ti nui mt c gio ngoi quc m khng
khai bo cho nh nc bit.
Nguyn gia lc tnh hnh trong nc khng c yn n, Chnh ph c ra lnh h ai
cha chp ngi ngoi quc trong nh th phi khai bo cho cc nh chc trch bit. B
tc D... khng bit th, nn nhn vic hnh h a con v c, B tc b truy t v b
pht 500 quan tin v, cn ring c gio s Anh th b pht 100 quan v khng c giy t g
ht.
Cho mi bit, i, chy nh mi ra mt chut thc, m nu phc bt trng lai th ci ho
bao gi cng v n ch. Nhng xt cho cng ra th v chng nh b tc ny chung quy
b t b ti chng qua cng ti giu tin qu. Bi th cho nn mi nui mt c thy dy
con, con mi b c thy hnh h, v v c thy hnh h n b ra To, nn mi l vic v
chng b tc x tn c vi con, v v bi x c vi con nn mi b n m b n y mi
dy da ra ci n th hai kia vy.
Xem vy, th mun vic li thi, chng qua ch ti tha tin cng nh v tha tin nn ng
n mi ra mt t bo hng ngy n ...

Th ba -... cho ng ch bt tha giy tha mc ni li thi dy c dy mung trn bo

c.
c i, nh mt bn ng nghip y ni, ng y "m cha khng khc, khc ng
mi... bn Anh" cng c. c i, ng y lm nhng ci "mng-xt" ng nh n
cng c... Nhng c mt iu ny th hi qu, mt iu m ti ly lm l sao n tn by
gi c gi ca ng y cha ni lng cng phn...
Chuyn nguyn do nh th ny:
Sn Ty, c M. khng ly ng lc mt mo mm no li ly ngay mt thng nh khng
ng c c yu, nht l c M. li vi thng nh y mt a con, th ng y li cng
tc lm. Nhng ta ng tng ng s ln ting cng kch thng nh y. Khng hn h mt
t no, ng ci ct mt cch rt c duyn vi thng nh v vi ci ging tro phng rt
thn tnh ng khen c M. nh th ny: "Ci bng c l mt cng trnh ti li dn ch quc...
Nu khng th th nhng ng Trn Hng o, Nguyn Hu... C M. thnh Sn Ty, d
khng c nh hai ch em b Trng, song thit xng vi ci tn "m quc dn" vy".
Cc ngi thy ci li tro phng y th v n th no cha?...
Th t -... on u bi y, ng tc gi tro phng ca bi vn tro phng n c bo
truyn Trng mi ca Khi Hng l c hi. Ti khng xt n ci hi y tng tn lm lm
g, nhng nu qu cun Trng mi c hi th ch hi v mt phng din m thi, ch ci
bi "Ka trai anh hng th y ta cng gi anh th" th v bun ci qu nn c hi v
cng, lm cho nhng ngi c hc khng th no chu c.
Nghe n thy t bo ng bi c mt ng ch nhim, khng ci, lc no cng khuyn
quc dn ta mi khi ni n hai ch "Nam Vit" phi nn ly lm hnh din. Ti tng ta
nn hnh din v ci g ch hnh din v "c ch ng vi y t" ri cha hoang, th m
vit ln bo ca tng d ca tng bng li chm bim, m bng li chm bim thn tnh qu,
th cng chng nn hnh din lm g.
ng ch bt kia vit nh th ny (m chc ng cho l hay lm, c gi c ng s lc c
mt i):
"Ti th c nh cht ti i, ti cng mt hai ba bn (?) cho c M. l mt gi anh th Vit
Nam".
Chao i anh th Vit Nam ch c th thi ? Ti quyn cho cc b cc c trong nc
tr li ng vit bi kia - m tr li bng bt c cch g cng c - t rng anh th Vit
Nam khng nh li ng ta ni, ng by ng b u. Anh th Vit Nam th khc kia, anh
th Vit Nam l b Trng Trc Trng Nh, m khi ngi ta l Trng Trc, Trng Nh, d
ai c tng tn lng tm n th no cng khng c quyn em v vi c M. Sn Ty
cao hng vi... mt tn y t!

Th nm - c bi vn tro phng n, ti khng khi c mt ngh ny: Hay l ng ch

bt t bo n c mt quan nim ring v i tnh? ng tha th ht c nhng chuyn trn
bc trong du, d nhng chuyn y xy ra gia b ch vi thng qut hay l gia con sen
v ng ch, nn ng vit bo khuyn ngi ta lm... theo chnh kin ca ng?
Ti vn nghe n rng t bo ca ng P.L.B. [ ] t lu nay l mt t bo c bit quc gia,
m ch bt ca n, ngi vit bi bo kia, l ngi cng tha thit vi ging ni v t
nc. Nhng d sao, ci chnh kin ca ng nh th th k cng c hi phin; vn bit ci
chnh kin em ra thc hnh my nc chu u thc, nhng ta phi nn bit ci
mc ch ca ngi ta ct l to ly mt ni ging tt.
24

y, ci chnh kin y em c v mt cch sai lm nh th th ch l cho ngi ta lon

dm thi. Nu thc qu ng ngh n ch ngha "cy dn" cho nc thc th, t xa,
nc ta c ch ngha a th , nu ng thy mt v m ng con gip nc cha
th ng rt c th ly hai, ba, bn, nm b... Ch vic g phi ty my n con sen thng
qut, v li cn em vic y m c ng ln mt bo. ng dnh ring cho cuc th
nghim ca ng th c phi th hn v tai hi hn khng?
Th su -... Ch t bo, lc ny, ti tng khng phi dng xi by ngi ta lm
nhng vic "anh hng" . Ti khng r ng T.V. c th hn g vi n b v n b nc
ta c mt ngi cho ng mt "c" no cha, nhng s thc c ht hai ct bi ca ng,
ti thy mt s khinh khi ph n v cng vy.
ng vit: "C M. Sn Ty xng vi ci tn "M Quc Dn" vy. Ngi ta cha hoang
vi y t m i khen ngi, d l khen ngi bng a ci y l du lm lm ri, ngi ta
cha hoang vi y t m li i nng lm "M quc dn", - d l nng a, - th thit tng
quc dn ta cng kh tht, m b "m quc dn" thc ca ta chc cng khng vui lng g.
c, mi b m trn mi a con th c chnh ph cp cho mt ci m ay khc
ch "Ngi m c". C M. nu qu l mt gip ch cho nc th cng c nng lm
"Ngi m An-nam" l cng, ch sao l "M quc dn" m li vit gia hai ci ngoch
"..."? Ti xin chu khng hiu ci thm ca nh vn tro phng. Ho ch c ng y v mt
ngi na thi!
Th by - Ci ngh chi ch mi bit thm thim thc! ng T.V. dng ch "M quc dn"
chc x mt ngi no y.
Nhng n ci ng t bo hng ngy kia, khi dch Arip m vit th ny: "Mt ton binh
lc (?) " (....................)
th chng hiu ng nh x ai. X ch nho? X... mi c gi? Hay x hng thng tin Arip?
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 40 (8/12/1940)

Th hai - My hm nay, v vic c Trn Th Cn Hng Yn, ngi ta bn tn nhiu iu

qu.
C k thc ra th chng c g l l c: c Cn n ly mt cu trai tn l Trn Vn Cn, hin
ng lm vic Hi Phng. Tng l i la vi nhau "ph xng phu tu" n tn lc
bc u, khng ng c Cn, m hm tn hn c nm vut bng th di nh n ngi
tnh c ca c, v c khc, v c ly mt ci khn c thu tn ngi tnh c ra a cho
chng mi "khiu khch" ngi n ng y, - theo nh li cc bo ng. y ch vn
vn c th thi, mt cu chuyn gia nh m ngi ta ni ba dng k cng qu ri,
khng ng c mt vi t bo hng ngy li tng th l quan trng lm, nu ln nhng ci
tt ln v... ng nh c Cn na, lm nh mt ngi gm lm.
Th ba - Nh th, th hi lm g?
Nu k v danh ting, ti tng c Cn cng cha c danh ting bng b v ng ch bt
bo kia. M ng nh th bi v l tin cn bit? Th, v nh tin y c thc hn th i na,
ci bc ph huynh cng khng mun cho con gi bit lm g, - v d ngay ng ch bt n
c con gi ln.
Ti nghe thy ni t lu nay, [...] cc bo ch y quay v o c dn dn. V th, ti
khng chu tin rng ng ch bt bo kia li c hi quc dn, ng tin y cho ph n t
tui trng lm ci gng i trn ng i c. Chng l ng li qun rng mnh
ln ting cng kch tiu thuyt ca T Lc vn on l lng mn, l u c? ng, chng
l li qun rng ng lm bo l cho i c, ch khng phi qung co ring mt c
gi v cho cc bn trai bit n c gi y? Nh th ht u. T bo n li cn phng
vn xem ti sao c b chng...- ti khng ni n ci ging vn ca tng hay khng ca tng
lm g (v bi y, ng rt rnh rt, rt ln, snh snh trang nht, ta nghe thy c
Cn ni cho chng hiu rng c c D ( mi xoa) ch ng Cn bo l C th khng
phi. Ngi ta c phi c thy C l c th bo nhm l D u!
Nhng ci c l ln tht, ln vi bo kia, vi c Cn thc, nhng ln g vi b v vi
ti?
Th t - Thc, n gi ngi ta vn khng th hiu t bo kia ng bi phng vn bc
"anh th" v ng "anh hng" kia lm g m to th, v khng bit lc b v ng ch bt
y con th cn lm to n th no... Nhng trc vic "phng i tin" ny, vic "bp bm
vn chng" ny, ta nghim thy mt iu ny - chng bit l iu vui hay iu bun? l trong lng bo t lu nay thng ny ra nhiu ng i bt chc ngi qu, h ngi ta
va ... h ra ci g ra mt cht th bt chc lin v bt chc khng ngng nghu. Ri
t y ngi ta nh ngh mnh: thy ngi i phng s Hi Phng, mnh cng lm Hi
Phng phng s; thy ngi ta phng vn anh Mc, mnh cng i phng vn m hng me
cng bn hng vi anh Mc; v thy ngi ta phng vn cng thc ngi lm i phng
vn.

Vn bit phng vn l mt cch vit khng phi quyn s hu ca ring mt ngi no c.

Nhng thc ra, ta phi nhn rng chnh v ci c i bt chc nn mi c chuyn kh bt
chc ngi, mt mt mng cc mt b r i... m t bo kia mi c chuyn cng i
phng vn, - m phng vn mt chuyn cc quan trng l hi v chng ngi ta m tn
hn ci nhau n th no m n ni phi em ra to xin ly d ri v ng bo di mt
ci tht ln "Mt hoa khi Hng thnh b chng kin xin ly d sau cuc kt hn 18
ngy".
Th nm - Ni n nhng ci ln, ti li nh n mt ci tin mi y ti c c
trong mt t bo khc: "Mt ci qui thai mt ngi, mm ln, mi v tai l my ci l nh,
mt l hai ming tht trng khng r hnh".
Lm cho ti li nh ti mt chuyn trong Nam: mt ngi n b Si Gn cng ra mt
qui thai mi diu hu, mt mc cm v tai bng. Bn ng nghip c n hi ngi
thiu ph n th ngi thiu ph y tr li rng: "Lc c mang, ti thy mt ci t diu c
my con diu hu con cht, ti v s qu, m nm m thy, v chc l s nhn nh
hng vo bo thai..."
Nhn mt cnh tng gm ghic nh th c hi th, khng bit nghe hay c mt tin
gm ghic nh tin trn kia th c hi hay khng?
ng ch bo, rt nhn o, c l khng mun bit... nhng ta th ta nn bit rng: Mt cu
chuyn hi hng nh th khng nn nhc li lm g c, ko khng c nh bo kia nghe
thy li cho n phng vn lin ci qui thai kia th nguy cho c gi chng ta lm lm. M
ri bit u chng c ngi s bt chc v y m lm lan ci nguy c mi y ra i? Bi
v ai cn l g i ny na: h c c g l mt cht th c ngi xng ra bt chc ngay m
bt chc khng cn suy xt.
Th su - Ni n chuyn suy xt l ni chuyn chi cho vui m thi. Ch s thc suy
xt lm g? Ngi ta lm c sn cho mnh xi, mnh bm rit, c n sn, c iu tin
lm.
Vy chng ti rt khen nhng ng no thy ci "phoc- muyn" [ ] Trung Bc Ch Nht c
nhiu c gi hoan nghnh, c ngi y m lm theo... Ngh lm g cho hi c! V c c
u m ngh.
25

Ti ch trng rng mun sng, ngi ta khng nn ngh lm g. M lm vn cng vy.

M c v th cng th. Ngh lm cng v b. Cho nn ti xin chu ci kin ca ng Thao
Thao [ ] n i khi th ny: Lm th ng, th mi di qu, mnh phi ngh nhiu. u l
ta "c" ci c li nh "c" thuc phin v mi bi th ch ngh mt cu cng . i khi
mun t ma rt h Hon Kim, ng c cu th ny:
26

"ng xm st bn h ct trng kh!"

Th l . Cn g phi ngh nhiu... Th y, ng Thao Thao t tn l th mt cu m...

tm chn. Tm chn, theo ti c k cng cn nhiu qu, cn phi ngh. Vn xa nay vn
qu ng Thao Thao, ti c lm bn: ng nn b ht c chn i m ch cho th ng trn
mt chn nh con c hay con vt khi ng cng , khng nn rnh rng lm chi. Nhng xin
ni ngay rng kin khng phi l kin ca ti u, nhng l kin ca t-ta-nhan
trong truyn Ba ngi ng lm pho th!
t-ta-nhan bo A-la-m: Th "mt cu" ca Voiture khi trc by gi l thi ri, anh nn
lm th mt ch thi, nh t cnh ma nc th ch h "Nc", bun cm v mt chuyn g
th ngm "Su!" l ...
A-la-m lm theo v t lm th mt ch v cht i v th. c ngi tnh l b Sv-r thng tnh gip , A-la-m dn dn sng mt cuc i vng gi; mt hm A-lam gp t-ta-nhan, t-ta-nhan bo A-la-m rng:
- y anh xem, ti ni c ng khng? Th cn g phi c nhiu ch mi nui ni ngi!
Khng phi ni a, anh thc l bc thi b "nht t thin kim" y!
A-la-m nht t thin kim, ng Thao Thao thin kim m nhn ln bt t, phen ny gi l c
thnh triu ph n ni.
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 41 (15/12/1940)

Th hai - Ci ng thy bi sng y th m nhiu s! c mt k "Khng th y" bo

ny c ni mt cht n ng, ng K.S. ly lm gin lm. ng xem s mnh cho ng tc th,
v thy "sao" la iu khch chiu sang cung mnh, m li c C thn, Qu t Thin
di, ng K.S. ca chng ta tc th vit cho ti mt l th i khi nh th ny:
"ng v l lm. Hin gi ti i bp anh em ch em Nam K ch c bp ni ngi Bc K na
u m ng cng kch? Xin bt bt ci ming i. Bi v dn Nam K hin tin ti lm, ng c
ni bao nhiu na cng v b; chng c l c nhiu bo y vn c qung co cho ti
v c khi li ly tin ca ti gii thiu ng bo quc dn n nh ti cho ti bp
na"...
Th ba -... Lm cho ti sinh mt mi bun cm v cng cho cc bo Nam K hin ng
ng qung co cho ng thy bi sng ca chng ta.
- Ch v tin! - Cc ng tt ni th vi ti. Ti cng bit th, nhng khng khi chn
ngn cho ci ngh dn o quc dn ca chng ta m lm khi phi nh lng trng ln
mt cng trnh bp bm ca mt tn bm bp c mn bi nh pha.
- Tuy vy, nhng chng ti khng c ti. Ngh bo ch l mt li bun thi. Ai thu th lm.

Li ni nghe hu l. Nhng ti khng khi bun ru m c phi k mt chuyn di triu

vua L-y-thp-t. [ ]
27

Th t - ... Vua L-y-thp-t vn l mt ngi hay ngh ngi, mt hm i bch b chi

trong in Louvre Versailles. n "gian phng ng h" ngi gp mt ngi o mo
ng tro thang ln tho mt ci ng h qu vo bc nht. Nh vua thy th, s y trt
thang chng, ung dung tin li gn v ni:
- Khanh c ln. trm gi chn thang cho cn thn.
Ngi l mt kia nhn nh vua mt lt ri ung dung tho ng h em v nh. Y ni l
cha v ng h y hng.
My hm sau nh thn vo tu rng trong "gian ng h" in Louvres qun gian vo
ly mt mt ci ng h qu. Vua ti xem th l ci ng h hm n.
Vn v trong triu bn xin nh vua cho lnh truy tm tn k trm to gan kia tr ti. c Vua
bo h:
- Tr ti hn lm g? Thi cc khanh , hn l th phm v trm , nhng trm, trm cng
l... tng phm.
Th nm - Ni th m chi ch thc tnh ti khng mun lm pht lng my bn ng
nghip y.
My bn ng nghip ti y, v li, cng chng cn g chuyn y bi v l chuyn
cm ba ri. Ngi ta lm khi bt mi n... tin, ng bit bao nhiu qung co cho
nhng qun i la, m la th no? H ly sinh mnh ca ng bo ra m la, ci vic y
mi thc ln, khng ti no tng c.
ht ci thi k ng qung co cho vua thuc lu, vua thuc giang mai, ht thi k
c ng cho nhng th thuc git ngi ca cc v lang bm ri, bi v cc ng lang y
ht tin. By gi li n thi k lm qung co cho nhng ngi nhiu tin hn, bp bm
"quc t" hn, nhng ng thy thuc "cho" mt nht thuc th n lin vi trm bc.
Sng qua, hn mt chc anh em hc sinh trng thuc c n chi ti ni chuyn v vic
vi t bo hng ngy ng qung co cho mt ng thy thuc ph thu mi n kim n
H thnh. V mt l ring, cc anh em t lng cng phn mt cch c bit i vi mt t
bo hng ngy trong s .
Vit bo cho quc dn xem, quc dn m cha hay sao m n lng no li cn mn
tay mt ngi khc n la di v git hi quc dn ta na?
Th su - B Yvonne Sarcey ch nhim bo Les Annales Php vit v nhng tai nn

chng cht ln nc Php c vit mt cu i khi th ny:

"Khng hiu tri th g dn ta m c em ht tai tri ny li n ch t n n cho t
nc ny nh vy? Tht l bun. Nhng ta phi chu ng, ch bit lm sao? Ta phi
ci... Ci rt bun ru, trc nhng tai nn y v nhng ngi hy sinh tnh mnh
cho t nc".
Thit tng chng ta cng nn bt chc th m hi rng: "Khng bit mt s bo ch
y th g quc dn ta m c bp bm mi quc dn ta nh th? Ta nn bun ru... Bun
ru v bun ci trc nhng th on y v nhng ngi em nhng mn bp non
kia la quc dn".
Th by - Nhng ni n bp non, c nhin l ti khng ni n ng bu gnh kch ngh
thut kia m cc bo ng rm rm qung co.
ng bu kch ny khng phi l mt ngi khng ng n u. Khng, trc kia ng
vit Tiu thuyt th nm [ ] y v ch mt vic y cng bo m tnh hnh cho ng
ri. ng hy sinh cho "ngh thut vn chng" cha , ng li mun hy sinh thn th c
cho kch ht na! ng qung co cho gnh kch ca ng nh sau ny:
28

"Cn nhiu ti t v nht l nhiu gi tr tui. Ai mun xin c n nh ti".

Tc truyn rng hi m ma bo Tiu thuyt th nm, - mt t bo son tr phng s vn
chng v i tnh son tr, - ng bu kch ny vit mt ci tiu thuyt tn l tiu thuyt
Ngoi tnh. [ ]
29

Khng hiu v c bao nhiu c gi c, Tiu thuyt th nm ng ca. By gi, gnh kch
"Ngh thut" kia ra i, khng bit c phi ng c nh g tip tc lm nt cng vic ca
Tiu thuyt th nm b d hay khng m cn tuyn nhiu gi th?
Ngy xa, nhng c gi thnh thong dng lm mu chp nh cho T.T.T.N. v dng
biu dng ci p ca tri; by gi gnh "kch ngh thut" dng gi ng kch v
lm g na?
Ti cho l ng bu ca chng ta ngoi ci nh dng cc c lm "ti t", li cn mt ci
nh khc na, nh ly cc c... lm "ti liu" cho mt cun truyn "Tc ngoi tnh" hay
"Ngoi tnh tome II" ch g?...
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 42 (22/12/1940)

Th hai - Ci dn H Ni lm lc ngh cng au kh thc. Mang ting l mt ch "nghn

nm vn vt", mun n, mun mc, mun chi g cng c, c ai ng u ch c mt ci

phim chiu bng khi hi chp ngay di mi mnh m cng chng c xem, tuy ngi
no cng c vi ba ho trong ti. C ngi tt hi:
- Phim g? Phim g m b mt th? C tin m cng khng c ?
- Thi ch li l mt ci phim vo loi "La valle du Nu" hay "Au de la du Rhin" ch g?
Tha cc ngi, khng ! Khng phi loi phim y m chnh thc ra ngi c tin cng
chng c xem. Vng, chng c xem bi v ng .T.H. ngi thay mt kh i ca mt
hng sn phim trong Nam K khng cho php ta c vo. Ch tr c t nhiu v thng gia
v t nhiu ngi c danh vng, "nhng ngi m ng .T.H. cn dng n" l c vo
m thi.
Th ba - Cc ngi tt phi ly lm ngc nhin m hi:
- U, th ci ng .T.H. ny nh lm ci "c" g nh vy?
Ci y, ng .T.H. bit r hn chng ta nhiu, ng y ni r di ny. Chng ti ch
xin ni rng hm 15/12/40 va ri, ngi ta chiu hi Khai Tr mt phim chp bng
"ni ho" bun ci v bng. Vai chnh cun phim , xin gi l Laurel An-na-mt.
Laurel An-na-mt ngi thp, gy nh ch l vit ng, mt khng c sng cho lm, mm
vu, lng my rm tranh nhau... trng nam. i ng nghim trang lm. C k cng bun
ci v l: l v ng n mc nh mt ngi bohmien trong phim Le Danuble bieu: o
ty bng nhung en, qun ty bng nhung en, "n" bng nhung en, giy ty bng nhung
en. C v mt con qu en nu khng c mt ci s-mi trng. Laurel An-na-mt c v mt
con qu khoang c th ng hn v li i l r: con qu y chc va b ma hay ng xung
mt ci ao no th phi.
Ngi cha m ch, con qu khoang c y ni (qu ni c hn l con qu thn!) ni om
ln nh ba ngi!!!
M ni ci g? Chng mt hai hiu c.

Th t - Tri khng bao gi n ph nhng ngi chu kh.

Nhng ngi c mt hi Khai Tr hm ri "d" mi cng hiu c "con qu khoang
c ca ta" ni g.
Th ra ng qu ni ting ty. Ci li, tp th thao trong ming, c cong ln, bao nhiu
rng u ng "sp mng" ht c trn hai ci li v ti ra khi hai mi, ng c ting ty
bi t-cua vit sn nh th ny:

- -nt-uy--a-ri-... (tude du scnario).

V:
- I-d--uy... (Prise de vue).
V li na:
- P-de-c-xng suya -cng... (Projection sur l'crain).
Mi ngi c nghe, c mt, rc c u. Mi ngi chng hiu g... ng qu khoang
ngi xung. ng mm ci v ng tng rng mi ngi hiu r bi t-cua m ng va
c mt hi...
ng li ni!
- Buvez du th, me-s et mangez des gteaux me-s.
Ri ng cm chn ln ung v cm bnh ln n trc mi ngi. ng ung nhiu v n
nhiu hn ai ht!
No n ri, ng li ng ln, gt u my ci v nh t-cua na. Mt ngi bn bo s
ng:
- Thi c ni thng ting An-nam i cho n d hiu.
ng mt ln v ni ting An-nam.
ng ni rt nhiu, nhng c l tic ting Php nn chc chc ng li xen vo cu ni vi
ch Php rt vui tai.
- C'est le mme, Me-s!
- Uy xe x...
Ri li ci mt mnh rt ng.
Th nm - Phim din n on ny th ngh mt lt. Nhng ti t chnh, Laurel An-na-mt,
hiu l Qu Khng li khng mun ngh cho ngi ta nh.
Qu bt u ni vo on chnh:
- Hng phim ca chng ti l mt hng to cn phi c nhiu ngi gip sc, cn phi c
cc ngi y mi ngi cho mt... "Oong--d-anh" (Un coup de main) th mi hon thnh
c...

Ri ng ngng li chm thuc l ht v a mt im mt n ci v pha my c thiu n

na rng en na rng trng, chc l ngi nh ca ng, ang ngi xp chn bng trn
ln gh my a bnh cho nhau m mi nhau n ly c:
- Ny ny n i, ngon lm, bnh tt lm...
- n, n nhiu i ch...
ng Qu li ni, ni gia nhng ngi ht thuc l vi nhau v im nhin ni chuyn vi
nhau chng thit tai nghe ng, mc ng mun k hu k vn g th k!
ng c sc ging gii v hi phim "Sapfi" ca ng sp cho ra:
- Mun vo hi xin mi ngi ng ngay 100 bc, ngi s c lm hi vin. Mun lm ti t
xin ng "t-rng-bit"! [ ] Rt d, ch vic b tin ra. Khi no thu c ba vn ri th s
thu hng Asia quay phim. Chc chn l c li lm ...
30

Cc ti t ng ba chc bc thnh thong s c vay ca hi nm ng (xanh-bit)

dim thuc v i xe pho lng nhng. Nu ti t c ti lm vn, hi s cho lm vn s, nu
bit bun bn hi s m cao lu ra cho bn cao lu... nu bit... th... nhiu ngh lm.
Nghe thy th mt ng ngi cnh ti bo ti:
- Cn i g na m khng ng 30 ng xin vo chn ti t thnh thong vay hi c
nhng 5 ng xe pho, dim thuc...
Nhng ng khc li ng ngn hi:
- Sao li thu c 3 vn ri? Gi thu ln hn mt t c th hn khng?
Trong khi y ng Qu c th ni mi, ng gi tay xung, ng nhy mt, ng ci, ng
ni nh ci lng, ng lm dng nh h v ng ngot ngi i ngot ngi li, v ng
ci, ng ni c ting ta, c ting Ty, c ting Tu, v.v. Ri chc chc ng li im vo!
- Nu-u-i-ng (Nous vous prions)
Hoc phn gii:
- Nhng tin y s tnh vo "e---" (frais gnraux)
C to ci...

Th su - Khng ci, ng Qu li tip:

- Tha cc ngi, ti trnh by ht mc ch v iu l ca hi "Sapfi" ri. C ngi no
mun hi g xin c hi.
Mt ng ng ln hi ngay:
- Ngi nh thu tin tht nhiu? Hay lm! quay phim? Li hay lm! Nhng s nh ai
quay phim?
ng Qu p ngay:
- Ti s nh cc nh "e-c-ch ring"... (Technicien) ca hng Asia Si Gn...
- ? Hng quay phim ... khng dng c... xem nh cun phim "Trn vi tnh" ca
hng Asia c c hay lm u.
ng Qu Khoang li ci:
- Xin tha rng ngi nhm. Ti c xem cun phim y ri, hay lm...
- Vy th chnh l ng nhm mi phi... V ng tt khng bit rng hu ht cc bo Si
Gn u la ch bai cun phim "Trn vi tnh" y l km v d.
ng Qu Khoang ti hn ngi i:
- Tht vy sao... Cc bo Si Gn ch phim Trn vi Tnh ? Vy th ti cha c xem
cun phim y... ti khng bit...
Ri ng ng ngc nhn t pha... Mi ngi ci m c ln. Nhng bng nhin ng Qu
ku tht thanh ln:
- Thi cc "c" v mt ri...
Cc c y l my quan huyn c ng Qu mi n d tic tr nhng thy ng ng
nghnh nc ci qu nn "cc c" lng lng v thng t bao gi... ng Qu chy theo ra
ca ng hu mi "cc c" li! Nhng "cc c" i xa ri... ng tc ti quay vo c ng
kia:
- ng hi nhiu qu lm cho cc c v mt ri...
ng kia ci v khng tr li! V tr li m lm g?
Nhng ng Qu li u du ngay:

- Bao gi xin cc ngi bu ban tr s...

Mt ngi ngc nhin:
- t ngi qu bu sao c ban tr s... M bu lm g?
ng Qu ging mt:
- t ngi ti s nhn nhiu chn, nhiu vic...
- Phi, phi, xin ng nhn chc hi trng ny, chc ph hi trng ny, chc th qu
ny, chc th k ny, chc kim st ny...
Th by - Th l ng Qu Khoang tc gin, nhn ht c cc chc! Cho m xem!
Khng ai xem phim ng ng na, ko nhau ra v ht.
ng Qu thy phng hi hp nh Khai Tr bun tnh t ngt th di v ni mt cu rt
bun:
- Cc ng nh bo ch c ci ti i ... ph m. Thi t gi khng mi cc ng y na! Ti
cn l cn cc ng! Ti cn l cn cc c v cc thng gia ch! Thi, cc ng nh bo,
xin mi cc ng i v.
Laurel An-na-mt khng mi th cc nh bo v ri...
Ngi m chng kin n on cht ca cun phim l y, ngi ta s v bng th thc l
nguy him!
bn ng Laurel An-na-mt, ngi ta ch cn thy my ng bn du v ko trn xe la,
ng vai ph, ly li l cm ng chia bun vi Laurel An-na-mt.
INTRIM [

31]

Trung Bc ch nht, H Ni, s. 43 (29/12/1940

-------------------------------1 "p-pt": popote (ch Php): bp n chung.
2 ma femme (ch Php): v ti
3

preuves (ch Php): bn dp th, cng gi l bn in th, sau khi sp cc con ch ch vo khun, ngi
th in th mt bn ln giy, l bn dp th, dng sa cc li sp ch.

4 unit (ch Php): n v.

5 "Lt l n v o dung tch"
6 Rosny ain: Rosny trng ( phn bit vi Rosny tr hn k sau)
7 clan (ch Anh): th tc, b ng, phe cnh.

8 "Sm truyn" ni y, l ch kinh Cu c (L' Ancien Testament) ca o Thin Cha.

9 Stephan Zweig (1881-1942): nh vn o.
10 Camphamine: m Cm Ph (Campha = Cm Ph; mine = m)
11 st-ty: t ca ngi n , ch k cho vay li.
12

ARIP: mt hng thng tn ca Nht Bn; HAVAS: mt hng thng tn ca Php, nm 1944 i thnh
FRANCE-PRESSE, c sch bo dch l "Php tn x".

13 tc l ba s Trung Bc ch nht ng bi ny.

14 Camphamine: m Cm Ph (Campha = Cm Ph; mine = m)
15

ging u hay chng u (ch Php vacciner): phng php cy vaccin gy min dch phng bnh u
ma.

16 s-mi-dt (ch Php chemisette): s-mi cc tay.

ng thnh ni y c l l th x Hi Dng ng thi y chng? ng thi ngi ta gi H Ni l
17 H thnh, Nam nh l thnh Nam (hay Nam thnh), v.v..., cn vng Hi Dng Hng Yn th vn c coi
l tnh ng, c l l "ng thnh" c ni ti y chng?
18 Phan Bi Chu mt Hu 19/10/1940.
19 thnh ng Vit: "gi gi mm".
20

Tip theo ch ny bo trng mt khong chng trn 10 dng ri mi n ch k tn tc gi cui bi

nh thng l; c l c mt on na b kim duyt b.

21 "p-rp" c l l prophte (ch Php): nh tin tri; "mt" tc maitre (ch Php): bc thy.
22 manchette (ch Php): u ch ln, t trang u mt t bo.
23 italique 18 (ch Php): thut ng n lot, tr kiu ch nghing c 18.
24 P.L.B. c l l Phm L Bng.
25 formule (ch Php): th thc, cng thc, mu in sn.
26 Thao Thao (1908-?) h tn tht Cao B Thao, nh bo, nh th VN.
27 Louis XIV (1638-1715), lm vua nc Php t 1643.
Tiu thuyt th nm: tun bo, xut bn H Ni t 18/3/1937; trong 7 s u, l bo chnh tr chu s ch
28 o ca X u Bc K ng CSD; t 1/5/1937 nh li t s 1, hot ng nh tun bo vn chng, tn
ti n 1942.
29 Tiu thuyt Ngoi tnh ng Tiu thuyt th nm l ca V Trng Can (1915-43).
30 t-rng-bit: phin m "trente piastres" (ting Php): ba mi ng.
31

Intrim (ch Php) : tm quyn, c l l mt bt danh k tm hoc ai vit thay V Bng k bo ny

chng. Sau k bo ny, mc "Khng ...th y" hu nh khng xut hin na trn Trung Bc ch nht.

Nm 1940
CHUYN MI LM NM C
Tng Nguyn Don Vng cng nh n nhng chuyn xa xi, chuyn mi lm nm
c m anh v ti cng cc bn khc sng mt gic mng ti tt, p nht khng gi
cn thy na.
TIU LIU

Hi y, chng ti ln mi tui. Chng ti nh li ci hi mi tui , chng ti khng phi

l nhng a hc tr chm ch. Sau bui hc sng v, thng Tm li gn ti bo:
- Hay l chiu nay, bn mnh chun hc i chi vi nhau th thch nh. Hc t th cn g.
Ti nh khng r nhng li ni y ri vo ch no tai ti, nhng ti bit l mt ch n
thng vi tri tim. Ti thc di: lm sao ti li khng bit th sm hn mt cht? Mt ci
gnh nng ln i ti nh bng hn i. Ti khng bit trc khi th ti b bnh g,
nhng t lc y th ti thy ti khi hn.
Mt gi tra, chng ti cp cp i thc nhanh. Lng chng thnh thng. i c mi lm
pht ng h, chng ti mi nh ra rng cn phi mua mt xu thuc l l ht chung cho
nghin. Ri chng ti tc th i n ngay ci ch m cha m nh ngn cm khng cho
n: l b sng. S thc, chi b sng cng chng nguy him g. Ma rt nc sng
xung thp, khng th no cht ui c, m ma nc nc sng ln, thuyn b san st,
nu v d mnh c cht ui th ai l ngi n ging mt ra m nhn.
Chng ti tuy b m ngh nhng chuyn ln lao. Chng ti khng thm b guc ra
vn qun ln cho nc n mt c m thi u; chng ti c ngh l phi lm nh nhng
ngi can m, ngha l ci ht c qun o ra tm. Nc ra qu ngoi ch cao n
u gi m thi, nhng v chng ti khng s t, chng ti hp xung, v th, c ngi
chng ti u c nc. Ngay lc y, chng ti li mong c rng c g nc lt. Cn c ci
g lm cho chng ti nghi ng c sc ca chng ti na: chng ti cm chc rng nu
c nc lt, chng ti u phi bit bi nh c!
Chng ti chi nh th my ting ng h? Khng bit. Mt tri gn v nng. Chng ti
thy hi mt, toan ngh ngi mt lt th bng thy trn c ting ngi i xung. Thng
Tm ku:
- Chng n n y!
Thot tin, ti khng hiu thng Tm ni "chng n" l ni nhng a no, nhng ch mt

lt sau ti bit ngay rng l mt bn gic mi r, c t th vi bn ti, chng ct i i

binh m n khiu chin vy.
Chng ti xng ngay li. Chng ti thy bn gic mi r l nhng thng b ln by ln
tm trong lng c nhng ci bng s, i vi mt con m hai mi nhm, hm su,
tay cp mt ci thng, dng chng l thng ng. Chng ti khng mun t nhn vi nhau
rng ch l con m bn bnh tm trng. Thng Tm tht:
- N l mt con n hi tc nguy him lm!
! N nguy him th chng ti phi dit n trc, - dit n trc l ranh con! Chng ti bn
vy lun con m y li, chng ti nhy, chng ti h ht, chng ti lm nhng v mt d
tn v tng tng mnh l nhng tiu tng nh ch H, ch Lung vn thy trong
truyn Chinh Nam vy.
nh l con m bn bnh tm trng bit mt c bn chng ti. Nhng, hm y,
chng ti chc l n khng bit bi v n khng c thi quen nhn thy chng ti trn
trung. N ng t hai tay vo mng m, chi r to mt trng rt vn v ri n kt lun
rng:
- con nh mt dy! B o cha bi ng chng my c ln by gi, b lm g chng my
m chng my li vy b li n g, b th i trnh cm cho chng my t mi gng c l.
Con m n tai c! Dng chng cho th l cha , n li "ti bt" mt cu na:
- Cha m chng my u, ri b tm cho n ng, hi r ti tn b chi cho, c con c
ci th em v m dy nh!
Than i! mi tui u! Chng ti lm g cho cha m chng ti m cho ngi ta rc
mc tn t th? By gi, ln khn ri m cha m th gi, cn ngh ca ti khng
phng dng cc c lc mt tri x bng, ti ngi vit li cu chuyn mi nm c m
khng khi bun lng. Ly cc c! Chng ti l tr con, chng ti di dt bit bao nhiu,
chng th lc y chng ti b con m bn bnh tm n chi, chng ti chng bun mt
ly no; tri li, chng ti li cn ly lm c ch m ci ln ha h. Thng Tm ku:
- ! N chi cn l n s bn ta!
Trn trng trc chn ri, chng ti li ly qun o mc vo. Tri nng lm, tri p lm. i!
bui chiu h sung sng bit bao.
Chng ti khng th b ph c. Chng ti khng tro ln ng c nhiu ngi i
u, chng ti i vo trong nhng bi du v bi ma. i khng , chng ti phi chy.
Chng ti chy t do. Chng ti ly lm sung sng v c hai chn v hai tay m li dng
chn tay y n a c. Chng ti thy bit bao nhiu ci l. Cy la xanh, bng hoa
dm bt , nc sng vng. Trn u chng ti l tri, tri bt ngt, tri mnh mng. Mt

t chng ti nm l m sinh ra mun vt m trong ngc chng ti l nhng con vt nh

trong mun vt, y th qu tim p mnh, p khng bao gi ngng c.
Lc y xy ra vic g? ng l gp mt bui chiu t do m chng ti lm ch c
thn mnh nh th th chng ti vui lm th mi phi! ng l chng ti phi ly lm sung
sng v thy mnh c sng trong ci i ny mi phi!
Thc ra, chng ti cng chng lo s g u. Chng ti cng khng phi v s ci ti li n
ch mnh m tm tnh thay i u. Chng ti chy nhy n a trong my ting ng
h nh ging vt, by gi chng ti cng phi ngh ngi mt cht cng nh ging vt. y
chnh lc y, chng ti pht minh ra mt iu l lm. Chng ti khng c vui v nh
ngi ta tng tng: ci nc chy trong huyt qun ca chng ti em li qu tim
mt ci g ng m c. Mi a chng ti sng nh mt con vt. By gi chng ti nhn
thy con vt y bun lm lm.
Chao i! Chng ti chi a nh th tng qu lu ri. By gi chc phi n nm su
gi l t. Khng ng! Thc khng ng! Chng ti cn phi i mt ting ng h na th
mi c th v nh nh nhng a tr i hc bui chiu hm y. Mt s chn nn n xm
chim chng ti. Chng ti tng nh hng mt ht c ci sung sng, ci vui v
trong ngi vy. Ci t tng dung d vn lm bn i ta li n vi chng ti. Thng Tm
bn hi:
- Hm nay ti mnh c nhng bi hc g nh?
Hm y, chng ti c mt bi m t, mt bi tp vit v mt bi c l bi a d. Chng ti
cha ni ti bi a d th ti thy mun c ci bi y lu lu cho thng Tm nghe.
c mt bi y th li mun c cc bi khc. Chng ti b a d sang s k. Ti cn nh
rng chnh hm y ti c truyn khu c ca thng Tm rng inh Tin Hong ln
lm vua, ngi lp Thp nh s qun trong nc. Ci nin hiu ca ngi n tn by gi ti
vn cha qun.
Mt cm gic tng t th xui chng ti b ch chng ti ng ngi:
- Chng my! Hay l chng ta "lm mt tua" v trng i.
Chng ti v trng.
Chng ti v trng nhng chng ti khng dm vo. Song cng may, ng sau trng
chng ti hc c mt ci bi b khng, ngi ta vn xe b y. By gi ma nc, ca
s lp hc m rng. Chng ti tro ln mt chic xe b di chn tng, king chn
ln mt t th nghe r ht c ngi ta ni g trong lp hc.
Chng ti ng nghe trm nh th c khc g nhng thng hi m ngi ta cm khng cho
bc vo nhng ch vng qu. Chng ti thy nh th, nhng chng ti khng b st
mt ting no trong ci ch m chng ti tuy khng c th xc m c linh hn y.

Chng ti nhn thy nhng ting ni rt quen, nhng ting ca thy v ca bn thn yu
hng ngy m bt hnh hm nay, mt s thm khc, ni cho ng l v mt s liu lnh
chia r ra i ng.
Chng ti th thm vi nhau:
- Ny! C nghe thy khng? Thng n b "truy" ng c bi s k. c g chng ti
c thay n m c nh! Khng ci g chng ti b qua. Thy gio bt u bi mi: Vua
Ngo Triu.
- Vua Ngo Triu l mt ng vua li bing, khi thit triu th c nm trn ging...
Nu m chng ti hm y i hc, c ngi c trong lp th chng ti khng n ni m
tt v ng vua y mi.
Nm gi, lc m cc bn hc ca chng ti v, chng ti ln vo mt bi gng v trng
thy h dt tay nhau i vui v nh i xem hi.
Chao i! h va tri qua mt ngy tt p bit chng no! Trng thy nt mt ca chng,
ngay c n nhng thng ngu dt trong lp, chng ti cng thy sng ngi nh sng ca
ci s hc. Bit u y, bui chiu hm nay h li chng hc c nhiu iu hu ch m
khng bao gi chng ti c bit. Thi, h i trc chng ti mt ri, chng ti khng bao
gi ui kp c na.
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 17 (23/6/1940).

Nm 1940
LNG BAN M
Phng s

Bt u t by gi ti, con ng y vng ngi i li.

T u cho n dc i v Ct, thnh thong lm mi thy mt vi ci xe b cc cch i
v, vi bc th git gnh nhng gnh qun o vi vng v nhng ngi n b i ch
mun r nhau hp thnh bn cng i cho s. Bi v y nhng ngi i ti v
khuya vn gm bn cp ca git ngi, bn yu, t lng vng ni B v ch bn tre.
Nhng ngi lm n lng thin cm ci m i, ni chuyn thc to v i khi nhng c
con gi xc cnh sinh tnh th li ng thanh ht nhng cu ng dao ph ci cnh tnh
mch c phn rng rn. Cha Thi Bnh m u hnh nh lc no cng c nhng oan hn
ng ni thm vi nhau sau nhng rng chui bi gng; nhng ci xe b cha nhng
cy tre di dng dc, nm mt cch b mt trn b rung; nhng ci bng ti trn
nhng cnh ng bao la khng bit n u l ht ...Bao nhiu iu lm cho ngi ta d
hi hng! Hung chi - Bi Sy- xa nay li vn c ting l nhn lm, qun gian vn
rnh m "lm n", tuy my nm nay cng hn i c mt cht thc, nhng
nhng cnh cp rt i ba khi vn cn thy, - m hnh nh hu ht u l do bn "anh
ch" u Cu Giy gy ra vy.
Bn "anh ch" ny, thng xi nhau v tin nhng xi nhau v tnh nhiu hn. H tranh
cp nhau mt gi qu m cm c dao bu ra do m bng k tnh ch ca mnh;
trc ci rp ht cho u lng Kim M khng ti no l khng c nhng g tranh nhau
"ln" o m chng sinh nhng chuyn mu v b bt...
ng u bn ny l mt tn Khch lai ly mt m v c long chuyn lm ngh dt gi.
Gi cng chng ly g lm th lm nhng m t tin cng khng km gi th thnh; nht l
mt ci nh cha rp ht cho trng sang, th gi li cng cao lm, gi v bung c khi
tnh n vi ng bc. Nh T Chn v nh tn Khch lai thng him khch nhau v tranh
khch ca nhau nn nhng chuyn i co nhau, chi bi nhau thng thy xy ra con
ng ln ni B. Chc cc c gi nhiu ngi cn nh cch y khng bao lu, cc bo
hng ngy thng phi ng li phn nn nh chuyn trch trng tr bn anh ch .
Khng c bao nhiu lu u! Ch yn n c mt do, Cu Giy li lon ln nhng
chuyn him khch git nhau v dt gi. Ngay nh ch Tm Mi l xm c u c cng
khng ti no l yn n.
C nh ba ch em cng i khch m v ghen tung ra lng m nhau gia ng; c nh
v tc c ngi cn tr, mt mt th cho ngi ra nh nhau mt mt th cho a dt vi
khch i vo nh trong ng ng Nm Dim.

Ni n ngoi , ti tng Cu Giy l mt ci c bc, bm v hn nht trong bn

ca Bc K.
Nhng qun trm cp khng ngi thi hnh th on ngay di mi nhng ng lnh kh
xanh. Cch y khng lu, c gi tt hy cn nh c mt bn ba ngi n b nh qu
bui sng su gi em tin ln ch Bi mua ln m b qun gian cp ht. Rt m, cp
v, cp ...nhng chuyn tp nhp y xy ra rt lin lin, nhiu khi c nhng cp trai gi dt
nhau i ti trc mt bn anh ch kia, chng ch giu chi x, nu cp trai gi m ni li
thi g vi chng th chng x ra nh lin. Thnh th nhng ngi lm n chn ch rt s
ci t ca qun gian . Duy c nhng bn trai gi trn ph dt nhau v th tht v
"ln" v "song" nhau th hnh nh khng s hi g ht c. C ai, mt m tri p, v
ch u ung mt chn nc ch ti nhn nhng la i y dt nhau i v pha "con
ng tnh" hay khng? H trng vui v lm. Cp no cp ny, tay chn qun li vi nhau
y nh th mt ngi; h ci h ni hnh nh khng bit h cn c mt... ngy mai na.
Bng ti gip s vui v ca h tng ln, nhng chuyn cp rt khng lm cho h ngh ti
bao gi ht. Le li, i ba ni le li mt ngn n. Cnh Lng thc nn th, t khi dy
c u Kim M i ln, bng ti bao bc ta v c v che ch cho ta, hoa l r ro khp
chung quanh mnh nh mun reo ln cng lng ta v nhng tm s ta gii by cng bn
gi.
Mt ci xe st thnh thong li lc cc i li pha ta ngi. Ba bn ngi cht trn xe nhn
nhng cp trai gi gii nht trnh ngi l ng bng mt con mt t m. H ni vi nhau
g vy? H m ly nhau u vy? Ch c bng ti l bit, ch c bng ti mi c th tr li
cho ta.
Xa xa, di bng cy kia, mt qun trng o l ng b c mt cu bi m hn ht
nh th nu khng hn g cho tht nhiu th cu bi s ho ra hi bay i mt.
- A! a! c ngi nm...
Mt bn tr con ba a ch tr nhau. Th ra l mt cp cu m thu u c ci
chiu gii ngay ra x ca cha Thi Bnh, bi v ch ny ti lm, ni chuyn vi nhau
mt cch yn n v tnh t hn. Tnh t hn bi v m th nm vo i cu m cu th ci
xung ngc m, c l ni cho gn tri tim ca m hn v nhn tin p mt con chu
chu hay con co co g n ranh mnh bu vo ngc m. Th qu! Th qu! Nhng
pht m say ca i tnh, ngi ta tng nh thy m ht khe kh bn tai cu:
Yu nhau i, chiu hm ti ri,
C ni ln ngn ting yu ng
i! Say sa chiu nay khp i
Gi bc cun, m thu v ngn sng...

.............................................
Ngi ta yu c mt ln...
.............................................
Ngi ta yu c mt ln, em i, hy ngi st vo cnh anh, ngi st na v trng ra pha
cy mum gn bi tha ma n: mt ci -t sn mu cnh kin khng n khng la
lu m sao chng thy mt ngi no vy? Khch c ng ch: khng c mt
ngi. ng bng khung mnh li t hi mnh c phi l mt ci -t ca qun gian
no nh cp ri mang n b khng, th ny l cha, "pha" t nhin bt sng. Ting
ng c snh sch ni ln, mt cp nhn tnh, nt mt nh sut i sung sng, vn li i
v H Ni. Th ra ci xe -t n n mt ting ng h , knh vn c ln, ci -t
l mt ci -t c ngi, - ngi ngi ni chuyn, hay l nm th ai bit? - ni chuyn
trong bng ti m thm vy.
Chao i! Ci -t! Ci -t! N dng c bao nhiu vic m ta khng th no tng c.
Dy bn tre cng lng Ging V c i ba cp tnh nhn o cc ni chuyn vi nhau mt
cch thn thng. om m lp lo bay qua nhng ng rung, nhng bi cy; i mo go
trn nc mt ci qun bn cm; nhng con Vn, con Vng chy nhng gia ng,
con mt sng rc nh khao kht tm bn tri k vy. m... gi ca i tnh lm vic. m...
gi ca linh hn i tm mt "ci linh hn ch em".
C c tin ln vi bc na i, bng ti cn dnh cho ta nhiu ci l tai l mt.
Cp kia c nhng tm s g b n m phi em nhau ra tn gia bi tha ma x cha
Thin M rm r, rn r vi nhau? Li cp anh ch n lm g m c lng tng ci ct n
chnh ch xe in trnh? Thc l th mng thc l tr trung vui v.
Mt ci xe st ko gi u oi i qua. ng c gi ko xe cng lng xung ko mt trm
cn tht, - mt ngi n b v mt ngi n ng - c h ngng ln u m bit bn
khch ca mnh lm nhng ci tr g? , , , ch c tng lm, h l nhng ngi thanh
lch y, h yu nhau bng tinh thn y... Ngi n ng b bn tnh ca mnh ln i
l ... l gi ngi n b cho cht ch khng th th s ngi n b trn mt!
Yu nhau i, chiu hm ti ri...
Lng thc nhiu thi v. Lng thc l tr trung vui v.
Ngi ta cng trng, ngi ta li cng mun sng i: nhng cp trai gi y yu nhau qu,
yu nhau qu, thm ch c cp khng mun ri nhau ra na bc.
- Em i, anh c th cht v em.

- Anh i, em cng vy, xa anh em nh qu, em khng mun xa mt pht no, my hm

khng gp mt, em ngh c th t t cho ri i.
Chao i! i tnh! i tnh mi bit n c ci ngha thing ling thc. i tnh cao qu lm, i
tnh vn tu! i tnh vn tu!
Mt trm bi th hay khng th t mt ly ci p ca i tnh; mt trm ci mt trng rm
khng th vi mt cp tnh nhn k m m th bch nin giai lo.
Yu nhau i, chiu hm ti ri!
Phi, phi... Yu nhau i...
Trng ln cao. Trng p qu, tri p qu. Con ng Lng lung linh mt th nh sng
trong vt nh pha l, gi mt thi nh nhng, t ch cp kia ngi, nhng ng la a mt
hng thm ngo ngt ln mi ngi i chi phim.
Chc hn ci hng thm l hng thm ca i tnh, khng sai.
Yu nhau i! Yu nhau i! Hng ca i tnh thm ngt qu, thm tha qu, ai m khng
thy tm hn rung ng?
Ka y...
Mt ng dc s cng mt b ct tc li mng la thon thot a nhau vo mt ci phng
cho thu. [ ]
1

-------------------------------Bi phng s ny ng km mt s hnh minh ho ca Mnh Qunh v ti Lng, Voi Phc; v km theo hai
nh do V An Ninh v Nguyn Duy Kin chp, c ghi ch m t:
nh 1: Thn th. Mi gp g nhau ln th nht, cu chuyn ca cu m cn i cht thn th. C ch cn
1

nhiu e l. Cu va ni va ngm chic xe p thu gi. Cn m, m lic nhn i quang thng: tt c ca

ci ca m.
nh 2: Vui v. Li hai cu m "thn d" na! Chic thng b bn cnh c ng nhiu bnh gi, chui tiu v
khoai s. i tnh tuy cn thit nhng lt na i bng, cu m s ngng chuyn i tnh li ch chn cho
no...

NGONH LI TRNG XUN

(Chuyn Lng)

Tic xun ngonh li trng xun,

Thng i, bng vn vn x chiu
lu lm, chng mi li c dp v chi H Ni. Nhng cng vic lm n ca chng Si
Gn, trong ba thng va qua, b tan v mt cch khng ng, chng bun ru ra thu mt
ci nh sn Long Hi mt mnh ri sau mt ngy quyt nh, chng ly v tu ra Bc.
Chng khng nh lu ngoi ny. ch l mt dp ngh ngi v thm m m. M
chng cht v bnh lao c su nm nay v chn ngha trang Phc Thin. Ngha
trang ny st cha Voi Phc, c mt li i rng v di, hai bn ging ton thng. Phong
cnh thm u v tch mch. Chng thy mt ci bun nh nhng bao ph tm hn.
Chng thy lu luyn cnh vt, chng khng mun v ngay, v li lc y nng hy cn gay
gt tuy tri sang thu, chng bn vo mt ci qun cng cha Voi Phc ngh chn v
ung mt chn nc ch gii kht.
Ci qun hng ny l mt ci qun hng quen ca chng.
Tm nm trc, hi chng cn vi m ngoi ny, ngy bn bui i hc trng Trung
hc, chng vn thng c dp i xe p v con ng ny chi.
Nhng ngy y, chng vn thng i chi mt mnh. Chng vo cha Voi Phc, chng vo
cha Lng v c hm vui chn i vng c sang ni B. Gii th p m tm hn th trong
sch, chng thy mt tm lng yu i v mun sng thit tha: i cha h bc i chng,
chng ch thy ci p v cng tha thit tin ci p trong lng ngi.
Chng c tnh hay vo mt hng nc, gii kht v ngh ngi v vn mt mnh nh th.
Mt tun, ri hai tun, chng thnh mt khch hng quen, chng tr chuyn vi c hng
nc v dn dn chng thy mt ci g nh nhng, th mng nh l s qu mn c hng
nc vy. C hng nc y sng mt cch m thm tp nh nh b bn ng.
Chung quanh ch ton l cy c, cy cao vi l xanh thnh mt ci rim mt du lm cho
khch i ng cng thy c mt m khi ngi ngh. C th c ra mi khch ngh chn
nh mt con chim trn cao th c nhn xung t. Mi khi tri hng nng, l cy rung
ng vi gi v reo ln th mt c b li sng ngi, ci ming ni nh ci ring vi mt
chng, th chng thy mt ci vui nh nh v lng cng hi bng khung mt cht.
Ma h i qua, rc r v nhanh nh mt bui hong hn, ma thu k tip vi mt mu

bng bc v nhng ngn gi bun nh gic nhng ngi n b may o lnh cho chng
bi v ma lnh n. Ma lnh n thc, su thm u hiu. Ting su ku nh mang s
c qunh cho lng, nhng ngn gi thi vo vo qua nhng cnh ng v bi tha ma hun
ht vo nhng gian hng trng qu v vng ngi ngh qu.
Nhng ngy ti p qua ri, by gi ch cn s bun t m thi, nhng ngi du
ngon, nhng cp uyn ng hin gi ng k vai nhau cnh l si cn ngh u n
chn ny h dt nhau n tm nhng cm tnh p gip cho h ni nn nhng li n
i p?
C hng nc, thy gi ma ng thi lm rng ro ro nhng l trn cy xung mt t
t t, on trc th no chng cng khng n thng thng nh trc: mi tun l
mt vi k. C on thy trc nhng ngy m thm ci ca hng nh b, khng
ci na v khng c ci ci thn mt, khng ni na v khng c cu ni ng yu ca
chng.
C hng nc khng cn i ch g na.
Cn u l nhng pht hi hp, c a mt nhn ra pha xa xa n chng bi v c
bit trc chng s n lc no. Cn u l nhng ci rung ng du dng ca tri tim khi
i bn tr tui ny, cng gp i mt ca nhau trn bt nc ch, cng mm ci khng
ni, - nhng m bit bao l tm s!
Nhng tm s y hai ngi tr tui y khng th l cho nhau bit bao gi. Nhng h hiu
nhau nh mt ngi, c l h cng c lc hi bun nhng ln no cng vy, h u thy
vui vui khi c gp mt nhau v c ci cm gic nu lun lun bn cnh nhau th sng
qu.
Ring c hng nc...
C hng nc cht phc mi ngy qu ngi tr tui ca nng hn mt ngi bn thn
quen bit lu ngy. C c bao nhiu gic m p, c tng tng bao nhiu cnh say
lng trong mt ci t chim m m: mt v mt chng v hai ba a con th, nhng m
ng lnh quy qun chung quanh mt mm cm nng st... Khng, khng, ch l hy
vng m thi, c hin vn l mt ngi con gi ngho nn, mt bui chiu ng, ngi
ca hng trng i mt bn lng kia khng n na.
Ngi bn lng kia khng bao gi n na thc. Ht ma thu nm y, chng v k sinh
nhai phi vo lm vic trong Nam K. Mt bc th gii thiu vi nhng ngi c ting tm
Hu, mt bc th na gii thiu vi nhng ngi c ting tm Si Gn, chng khng
bao lu t tm ly c mt a v Bn Tre, th ri thng ngy qua, chng i khp lc
tnh ri n Si Gn, chng my chc gy c mt c nghip c th gi l kha kh.
Chng ly v ri sinh con ci. Chnh thc, chng cng cha mun bn bu v chuyn
gia nh. Nhng bi chng vi d gh, m d gh v cha nng p lm, mi ba cm
thng gic chng phi n xem mt ngi m nng v d gh xem h, chng nh

phi theo li v ly cho xong. V li, ngi ta phi ly v bi v ngi ta phi ly v, phi
c mt ngi n b sinh con ci v coi v bp nc, phi chiu theo s mnh m
ng tri nh.
Chng ly v nh th v chng khng bn khon g ht. Phi, phi, sut mt i chng,
chng thc tm n mt ngi n b con gi no u? Nhng c con gi con nh
t t, chng khng bit n bi v chng s hi ngi ta, cn nh nhng hng n b
hng phn hay ngho nn th v danh gi, v tnh t ph khng h bao gi chng ngh n
chuyn trm nm c.
Chng l con mt ng T c. Ci hc mi ca chng rn c tr c chng, nhng ci lun l
c n su vo tm hn chng: chng ly v nh l lm mt vic nh sn, lng lng lng
khng m tng n nhng ngha c tnh xa, ngay nh c hng nc th thc khng tr
li vi tm hn chng mt pht no, m bit u chng chng qun nhng giy pht m
m ngi ung mt chn nc m k nhng chuyn cho qua cn nng nc?
Thng hoc cng c i khi chng nh n, nhng c nh n th cng ch nh ta nh n
mt ngi bn s giao m thi: gp nhau l nhng chuyn khng quan h lm, nu c
phen ti ng th cng tt m nu nh chng cn bao gi gp na th cng c g l quan h.
S tr tru ca s phn, s tnh c m ta rt thng gp ng i xui cho hai ngi
hm nay li i din trong qun nc.
Qun nc vn nh tm nm v trc, khng thay i mt cht no: vi ni chui, my ci
bt, m nc ch v dm qu da hng. Chng thm m m xong, mt mi, vo ngh chn
v bo c hng nc cho mt bt nc ch.
- Ch ti hay nc vi y, c hng?
Chng li hi ci cu hi u tin m chng dng vi c hng nc. T nhin, c hng
nc thy mt ci g quen quen, c ngng u ln v ngay lc y, chng cng nhn v pha
c hng, bn con mt quen thuc cng li gp nhau trn bt nc ch v i tri tim li
cng rn rp nh tm nm v trc.
Nh tm nm v trc, chng li thy mi s vui sng nh nhng khi thm hi v tr
chuyn cng c hng nc, duy chnh c hng nc th by gi khng cn nh trc na:
ci ng ngi tuy vn thng nhng tc khng ng mt na ri, nhng vt rn hin
ra chung quanh i mt trc kia rt p v i m th s xung bi c hng nc y by
gi bo ra v x x nh mt ngi n b c hai ba con ri.
- C hng, thm thot th m tm nm gii ri y nh...
C hng nc thy nh tri tim se li. Chnh c, c cng bit khng sao li th, nhng c
cng c giu v bun m ci gng vi ngi bn c.

- Vng, chng qu, tm nm tri ri...

Thi gian tri, cuc i mi ngy ch mi cha cht ln vai ngi ta nhng mi su kh
lm cho ngi ta gi i, lm cho lng ngi ta cn i. nh sng tri khng rc r na,
chim chc khng cn ht nhng iu ru lng, bao nhiu cy ci ca em, em i, rng ht
c hoa l, khng cn ngy no cn mong c c ci v xanh ti mn mn thi xa.
Chng thy nao nao bun mt ci bun v vn trong lng. Chao i, c hng nc! C hng
nc kia cn bao gi bit c nhng ngh ca chng v bit c rng ma xun khi
ht th khng cn g c, n ch li cho lng s tic nh ci p rt chng tn m thi.
Thi thi, khng bit nh th li hay, c hng nc li cng kh. Chng ung chn
nc ch trong sut v nhp ging: trong ci cht ca nc ch chng thy mt ci ngt
du dng cng nh s gp g ca chng vi c hng nc hm nay c mt ci bun nh
nh trong ci vui khng ni ra li c.
Chng hi:
- Th no, c hng? ny ra lm sao? Ti vo Nam t do y n gi, ln ny mi li v
chi Bc K l mt, li c gp c hng, thc ly lm mng qu! C c my chu
ri?
- Cm n ng, chu c hai chu, mt trai mt gi.
- Th bc giai u?
- Bm thy chu ln cng trn tnh va v, ng d bn trong kia.
Chng li ngi ung nc v bo c hng b mt qu da n. pha trong, sau mt ci
lip a ra nhng ting s s, mt mi thm theo gi bay n ch chng ngi, chng on
l ngi chng c hng nc ng ht thuc phin v chng a mt nhn c ta. T
nhin c hng nc thy ngng ngng. Chng khng mun ngi lu y, nhng bn
khon lm lm khi bc ln xe ra v.
- Thi, c ngi bn hng.
- Ly ng . Bao gi ng li vo trong Nam chu xin gi cho b nh , v chc cc c cc
cu hay n chng nhn.
Ci xe ko chng i t t ri ln vo rng cy xanh um tm. Nh nhng, c hng nc
ng dy trng theo cho ci xe k khut ri mi ngi xung, ly ming tru n, va nhai
va bun, v nh n chng nh nh n mt mi hnh phc mt ri.
Thi, th l t nay li xa cch, khng bit bao gi li mi c gp mt nhau na. C hng
nc li quay v vi chuyn thit thc i: ngy ngy ngi bn hng cho khch qua

ng kim dm xu mt ho nui mt ng chng nghin v hai a con th di. Cui

nm nay, mt a con na li ra i. Cuc i ca c hng, mi ngy li mi thit thc
thm; c l ri c cng chng cn th gi ngh n chng tr tui lm vic trong Nam
K na.
S i n nh th, bit lm th no? Mi ngi c mt con ng nh sn; thng
tic cng chng lm g c, ngh ngi lm cng chng lm g c. Mt cuc i hnh
phc, ai chng mun c, nhng c c hay khng, cng l do s kip m thi.
Mai kia y, chng, chng s li ln tu v vo t Nam K. Gi p vo thnh tu, chng
s c nhng bun ring nhng vui ring, m c hng nc th li ch lu tranh vch t
ca mnh, s li ko di ci i bng phng cho n ma ng ca cuc i: bn nc ch
v nhng gii kht cho nhng khch i du ngon.
Nhng cp tnh nhn tr tui, yu i v ham sng s i qua trc qun nc ca c v
s ly ci ca hng nc ca c lm ni ngh mt tm thi.
Cuc i xun sc ca h lm cho c ngh ngi v c khi ham mun c mt ci g rt vin
vng. V bun thng cho ci bng xun ca mnh vn vn x chiu. Nhng ri cuc
i no cng s vo khun mu vch sn ca cuc i y. C hng cng chng bun
c lu u, s tic nh nhng ngy tr p ri qua i nh mt bng my m lng ngi
ri ra s cha chan mt tm tnh nhn o: Ngi ta thy c vui sng bi v thy c
ngi vui sng chung quanh mnh.
Ngy mai, ngy mai, s ht c, khng cn g na. [ ]
1

TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 24 (11/8/1940)
-------------------------------In km vi bi ny c mt minh ho ca Mnh Qunh, v 2 nh ca V An Ninh v Nguyn Duy Kin, c ghi
ch m t:
1

nh 1: Xun tn. C hng nc, - tui nay lung ri, - ang a mt ra nhn cy c trc nh nh
bng khung tic nh mt vnh d vng ti p qua ri...
nh 2: Bn ng dng bc. Qun nc ca c hng nc Cu Giy lm ... mt lng c bao
khch tha lng...

MC
Mt ngi bn bnh ty, ch tru sng bn cnh hc tr ngoi ba mi nm k cho ti
nghe nhng cm tng ca anh ta trong nhng dp khai trng v ni r nhng v khai
trng ngy trc khc nhng v khai trng ngy nay ra th no?

Th no, ny bun bn c pht ti khng bc?

Ngi bn bnh ng "m bng" mt ci bnh ty ra cho ch vo trong, thy ti i qua
hi th bn tot ngay ming ra ci:
- "Te" lm ng , chn nh cm np nt.
Ti chc l ngi va tr li ti cu khng nh ti l ai c. Nhng, t nhin, nh c linh
tnh bo, anh ta bit ngay ti l mt ngi hc tr c trng Hng Vi nn nt mt hng
ln nh mt ngi bn hai mi my nm tri nay khng gp mt.
M ti, ti c gp mt ngi y, ti cng ly lm th lm.
Ni ring vi cc bn c y, cc ngi ng thut li vi nhng ng gio dy ti lm g
cho mt lng, ch thc lm khi ngh li n hi hy cn i hc "trng nh nc", ngi
m ti nh nht, c l khng phi l thy hc c m cng khng phi l bn c, nhng
chnh l Mc, ngi bn bnh ty ch m ti va ti ci hi trn kia.
Anh ta nay gi. Mi tc bc ri, gn guc suy ri, nhng nt mt sm en v y
mt v "sng kn" ca anh ta vn vui ti nh hai mi bn nm qua, khng ly g lm
thay i. Duy c i mt th km nhm i cht t m trn mt th c mt ci g nh l s
chn nn, s bun ru vy.
Anh ta th di:
- Ci thi kim n kha kh ny qua ri, ng . By gi bun bn ch l tr thi thi,
ch ti tng n cht cng khng cn hi no lm n vui v nh hi ti bn trng
Hng Vi na. Hi y, ng tnh, ti mi ngy kim c n dm su ng bc mt ngy.
y l cha k nh ti li cn bn bnh tm thm vo, hai v chng hn km cng "xi"
c by tm ng l t. Gi phi mt ngi cn c chu kh th c phi cng n tiu v
li c tin dnh dm cho con ci ri khng? Cht mt ci tnh ti li hay bun, nn sn tin
y, m no cng i nh bc thnh th cng chng cn g st c. Ch c c ci nh.
V li, ng r, ngi ta giu c l c s c y ch tri khng cho mnh nhn th ca
lm ch t sy vy ra ch li g...
Ni n y, Mc ngng li bn mt ci bnh khch v hai xu thuc l l cho mt ngi
qua ng ri li ni vi ti:

- By gi th thi, ht, ng , ti khng nh bc na m cng khng "n" ai c. Mi ngy

kim n gi lm ch c dm by ho mt ng l may. y cha ni by gi hc tr ngh
h, ti ch bn quanh qun ph B Sng, ph Phc Chu ny v khi no c bng
di bi th li d xung "lm mt m xong xong" chi.
Nay mai khai trng ri. Ti cng mong tri thng thnh cho nm hc ny c
kh hn nm trc, nhng cng ch l hy vng, ch ti chc cng khng n thua g.
Ngy xa, vo thi k cc ng khai trng ti thy lm khi bn hng ti tm c my mt li,
c khi v chm bn lm cho c ng ng i lu qu tc chi rm c ln m ti cng nh
thng, m li vui v l khc na. ng ny, by gi th bun bn con rui bu mp cng
khng thm xua i. Ci g cng t c, bn mt ci bnh ty ch, khng c li. y l ni v
bn cc cu hc nhng lp di y, ch cc cu "cua Sup" by gi th li t n lm,
bi v h nhn, h n qu ngay nh. V li ng tin kh kim na, cc ng b sinh ra
cc cu y li thi hnh li "kinh t tit kim" bt con n cm rang ngay nh ri i hc ch
khng cho tin n "qu nhm" nh trc na.
Ti hi a:
- Th by gi c cn bn chu na khng?
Mc gi tay ln vi ti mt ci m ku ln:
- Ly b nh! Kim chng m li cn "chi" rng c cho chu ba ba nh trc th...
ph sn ngay. y ni th m chi, ch khng cho chu cng khng c, ti hay n lm, v
li ngy no cng gp nhau t nhin l anh em phi c thn tnh, ti vi cc cu y cng
nh em trong nh vy, nn i khi vn phi bn chu v bn chu vn b mt nh ngy
trc. Ngy trc, c nm ti tnh mt n hn trm bc n. Gii i, ti tc nh, ti n
mch nh nh, ti bt sch nh, nhng ni mch qu v do dm nhau chi m thi
ch ng bo mnh thy ngi ta van ly, ku xin, th ai li n v c my ho hay vi ng
m x nh th n v tnh lm . Hin gi ti c bn chu cho ai th ch bn n mt ng
m thi. y, ci tr th, khng bn chu cho nhau mt ci l h "ty chay" mnh ngay. Mt
phn s hng cng do m ra vy.
Hng , khng n thua g, ti thnh ra chn khng mun bun g c. Cn vi hm na th
khai trng m cng cha c tin bun ly dm ng bnh khch y. Hng l ch
lng chng, chn b bu... con chut bch. Nhng v khai trng ngy trc, ng phi bit,
ti b hng tun ra sn xe cng nh nhng nh bun mi khai trng qut vi v sn
tng cho chong. Con ti ny, v ti ny, phi cht mt-tt vo mt knh v lau chi sch
s; nhng ci ngn hng phi em c ra nhn nh c. Ti coi sc cn thn lm bi v mi
v khai trng ti c cm gic nh l mng mt tt, phi "tng cu nghinh tn" ly may,
ngay nh khi ra ng cng phi xem gi v nu gp gi th li ly ci chy em ra m... t
va. By gi th thi ri ng . Vng mng c. n tn hm nay, ti cng cha ngh n
khai trng, ti mc, mun ra th no th ra...

Tng li nhng ngy qua ri m tic. Cn bao gi cc ng vi ti li cn c hp nhau

chung quanh ci xe bnh sn vng, c mt ci chung treo cng, khi no ti n lc
ci chung y ku vang ln th cc ng li vui v m h reo ln rng: "! n y ri. Xe
bnh ty kia ri!" Thc l mun by gi cng khng lm th no c na. Mt gc ngi
i cht ri. Hnh phc khng cn na. By gi, mi khi li c gp cc ng, nh li
qung i qua, th li thy bun bun, song c k cng th, v by gi cc ng i lm
i n c. , ng c bit ng T... khng nh? Ny, ng y lm quan ri y. Hm n, v chi,
gp ti Phc Chu gi mi ti v mua bao thuc l giy xanh. ng K, ng S, ng H, u
lm tham bin Thng s c, danh gi ra pht, th m gp "anh em" u, vn cho hi t
t qu v c khi vn dng li mua bnh ty ch n nh trc. Cc ng y bo ti rng:
"Nh trng th t, m nh bnh ty ch ca anh Mc th nhiu". Ti c th khc c.
Cc ng tt qu.
- Khng, h ni thc ch khng phi a u. Bnh ty ca bc th nht, khng c th ai
kp. Ngi ta n bnh ty by gi thng thng vn ngh thm: "i! bnh ty ca Mc
n khc th ny lm, n cn ngon hn nhiu". Bc c bit bnh ca bc ngon ti v u
khng?
- Ngon bi ti cc ng yu ti ch g!
- Ci hn ri. Nhng ni v tinh thn chi vi nhau mt cht xu thi, ch bnh
ca bc ngon v dm. Dm ca bc pha ti, n khng bao gi chn. M ci ch ngm dm
ca bc mi li qu hn. Ti cn nh cm ci bnh ty nng c ch, ngm vo trong lin
dm vi n xung mt lt ri cm ln m n tng t mt th c th qun cht y nh! No
nhn tin, bn cho ti hai xu bnh v ba xu ch no.
Mc ct bnh ty cho ti ri ni:
- By gi th chng cn th no c dm nh trc na. t lm . Mt chai dm by ho,
nu c pha ra lin ngi n bnh chm bnh nh trc th ch by ngy "con" v n!
Mc ni th on nhu mt li nhn ti mt cch ranh mnh:
- V khng nhng gi dm t m thi, ti cn thit l khc na. Ch ca ti ngm dm,
ng c bit khng, c nhiu ng, ngy trc ch mua mt xu bnh ty khng m khi chm
dm... cp rp ln n ba ming ch trong khi ti bn bn hng cho ng khc!
Mc ni chuyn rt vui.
Ti n bnh xong t lc no khng bit.
- Ht ri ? Ngon qu, bnh ty ngon qu.
Hi ti cn i hc, chnh ti, ti l mt anh nghin, nghin bnh ty ca Mc. Hm no

khng c n, ti thy nga ngy c ngi. Ti nht mm nht ming v ti khng bun
ni nng g c.
By gi, lu lm mi li c nm li ci phong v bnh ty ch ca Mc, ti thy trong
ngi nh c n nang ra, ti thch qu bn bo gi lun nm ci bnh ty ch vo trong
mt ci giy nht trnh c em v.
n dn.
V cng , trong khi nhai bnh th ngh li nhng ngy cp sch khai trng, ti khng
ngh g n vic ln lp m ch xn vo ci xe sn mua bnh ty ch v chm... ong
vo lin dm. [ ]
1

V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 27 (1/9/1940)
-------------------------------In km phng s ny trn TBCN cn c 2 nh nhn vt c ni ti trong bi do Nguyn Duy Kin chp vi
ch thch m t:
1

nh 1: Mc. hn nm mi tui cht nng trn u, Mc, anh chng bn bnh ty hn 30 nm tri nay
trng Hng Vi v mt tuy c gi i v bun i cht t nhng cch n mc v c ch vn cn "du" nh thi
k oanh lit xa nh thng. nh 2: Mc vi xe bnh ty. Mt ci xe bnh ty gi li bao nhiu k nim
m m cho cc hc sinh c ca trng Hng Vi tha trc.

NC NHT VI GING MA THU

Cng nh nc ta, ma thu nc Nht l ma ca i tnh, ma nn th nht bi v l
ma p nht

Cc bn bit ma thu i vi Tu v ta n thi v th no v thi s i vi ma y c cm

tnh n th no. Gi ta cng nn bit mt nc n anh ca ta ng l nc Nht,
xa nay vn c ting l thng v, i vi ma y ra sao v ma thu n khc Tu v ta
nhng g.
Thc vy, cc nc ng ta, c l nc Nht l mt nc yu ma thu nht, v tuy l
mt nc thng v thc, nhng n vn th th rt bun, v "nhng ngy thu" v "nhng
bui chiu thu" vn l u rt thng dng trong thi gii Nht.
Ngi Tu bun v thu c th:
Lc c rng phong ht mc sa,
Ngn lau hiu ht kh thu m,
Lng tri nhn ling dng su thm,
Mt t my n ca i xa...
Khm trc nh tun dng l c
Con thuyn buc cht mi tnh gi.
Lnh lng gic k tay dao thc
Thnh Bch gn xa, bng c t...
Ci bun nh th k l su sc v no nut, nhng th ngi Nht cng no nut v
su sc mt cch khc m li nh nhng hn.
Gia ni thanh vng,
nh bc ra
Ta nhn quanh ta
y ch thy ton l chiu thu...!

Vn th Nht, theo nh ng Chamberlain ni, l mt bi vn phong ph nht. Thi vn

Nht, ta khng ni ti thi thi c lm g, c xt v thi i cn kim th qu c mt linh hn
ring khc hn ca Ty phng.
Nh thi s Nht c mt cm gic: cng nh nh ngh s ca Ph tang, nh thi s ghi ci cm
gic li bng vi nt mnh m hay du dng, ri thi, khng cn din t nhng ci m
h ngh bng vn xui. Cho nn vn th ca h rt ngn v li th ng lm tiu biu cho
thi ca Nht nht l li tannka c 5 cu (5, 7, 5, 7, 5) v chi l mt bi th tt c c 31 ch.
T ci p ca ging thu, nh thi s Nht ch vn vn c my cu ny, chng ti lc dch
sau y:
Nhng khi ti ngm ging thanh:
Du trm nghn v cnh tnh khng vui!
Thu u ring mt mnh ti,
Thu l ca khp mi ngi th gian.
nh ging thanh vi gi thu v my thu, nhng m tri p nh ngy rm thng tm lm
cho nh thi s xc cnh sinh tnh:
Ging thanh mc gia bu tri
Qua my, tia sng ri ngi trn gian
Gi thu a m my tn.
Con chim gy, lc y cng nh ngi, ct ting ht vang:
Nhn vo cm cy
C con chim gy ht
Ta ch cn thy bng trng thu tn.
Trai gi i ch nhau di bng trng. Chng khng li, nng bun vi bng trng thu:
Khng ch anh chn ny
Bung hoa, em nhp say gic vng!
Chao i, ging gn tn...

V trng thu s tr li ra th no?

Trong khi nng tm lng su,
Phi chng ging bn lu bo ta:
- "Khc i ngi p nh hoa!"
Mt bun pht bng chan ho l chu.
Thi th l mt c mt m rm thng tm:
Trn manh chiu lnh m thu,
D ku nh khc b tng hoa,
Nm ln trn mnh khn l,
Gic c min, n vi ta hi tri?
Mun ng m no c ng c u. T pha xa xa a li nhng ting vang ca ngy hi,
khch a tnh li tr dy trng trng:
Theo ngn gi thu
L bay tan tc
Vo chn no? Khng ai bit!
i ging ta thy lng ta u su.
Mt con thuyn i qua khc sng trc ca s ca c con gi a tnh v ngng li:
Ci g gi mi cho
Ca con thuyn nh ang vo trn sng,
Phi chng cy qu trng trong?
Trng ln l c mt tri bun. Nh thi s gi tm s ca mnh trong ngi p su trng,
cm khi nn mt cu tuyt diu m hm rm thng tm:
Ging thu ln sau o,
Lnh lng ngn ni su gieo bn mnh

Chao i, nh sng ging thanh,

c ao mi vi mnh vi ta.
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 30 (22/9/1940)

NHNG CHUYN C V GING

Thng Cui
(c tch Tu)
C hai anh em nh kia, mt nm tri lm i km mt ma phi r nhau ng mt ci b
nh vo rng n ci. Trong khi ngi anh m mm vo rng v ln sui tro o ti
c ch nhiu cy th ngi em ngi b lau canh b v bng trng thy mt con h
nh. Con h , anh ta li tng l con ch, bn bt lin v em vt tri lng em thui.
Th va may lc y ngi anh i kim ci v, bit l con h, anh ta bn bt em em
ngay li ch bi lau vt y, ko con h m v thy mt con n on th nguy him lm.
Ngi em vng li anh dn em con h con gi li bi lau, th ngay lc y con h m va
v v trng thy con nm giy cht m lng th b co. Lp tc con h m bn ngt my ci
l cy xung nhai ri nh vo xc con con: mt lt sau, con h con sng li v hai m con
con h em nhau vo rng, li ch l cy cn tha .
Ngi rnh t ny trn mt ngn cy cao, ngi n ng kia cho hai con c th i ri,
bn leo xung v nht ly ch l cy kia, tr li ch anh ch nhng tuyt nhin khng k li
mt t g v nhng ci m anh ta va thy. Chic b li r sng m i, hai g thanh nin n
ra khi v c thng ng m tin th bng nhin thy trn mt nc mt con ch cht
bp bnh tri theo dng nc trong xanh, mnh trng ln m li th l ra, xanh lt
nh l ru nc vy. Tc th ngi em cho my ci l cy vo ming nhai, nhai ri rt cho
con ch: con ch sng li lin v theo hai anh em nh n i v nh.
Con ch y l mt con ch tinh khn lm. Mt hm n nghe thy mt ng lo ph gia than
khc mt ngi con gi va mi mt, ng gi y k l rng nu ai lm cho con gi mnh
sng li th bao nhiu ca ci s em biu ht v g con gi cho l khc. Con ch bn v
nh tm ch v cn ci t o li n nh ng lo n. Ngi con gi ng lo sng li lin, v
ng lo gi li ha g con cho anh chng n v tng ht c tin ti chu bu.
Anh ta bn dt v v nh. V gia sn nh anh ta, anh ta ly ch l cn tha li ging
xung t. Chng bao lu, mt ci cy xanh tt mc ln, ci cy y chnh tn l cy a vy.
Anh ta dn v phi chm cht cy a v ngy no cng phi ti, nht l nhng ngy anh
ta c vic phi i xa vng.
Mt hm anh ta vng nh, hng xm lng ging nhn c tnh k v vn th ght anh ta
v c cy a thn ci t hi sinh c ngi i, h bn bo nhau n git v anh ta
xem anh ta c cch ci t hon sinh chnh v mnh hay khng. Th y nh rng, anh ta ci
t hon sinh c v anh ta thc; nhng ngi chung quanh y s tht m, bn bo
nhau lnh c i, nhng chng bao lu, h li rnh git c ngi n b khn nn ln
th hai v ln ny th cn thn hn ln trc, h li m bng ra ly c rut gan em vt
mt ch thm sn cng cc. n khi ngi chng v thy v cht mt cch d di nh th

th tr ra khng bit lm cch no cu sng li na, nht l ngh mi cng khng ra

cch g thay gan rut khc cho ngi bc mnh kia.
Sau cng, anh ta gi con ch li m rng: "Ch i, tao nui my v chm cht my nh th
b tao; tao cu sng my; tao c cng n vi my. By gi y v tao b cht mt cch rt
au thng, gan rut u mt ht, vy tao xin my mt iu ny: my nm xung tao
ly gan rut ca my thay gan rut ca v tao".
Con ch vng li ch. Ch n ly l a rt cho v, lm cho v sng li v vin t th gi
lm gan rut cho con ch gi lm gan rut n v lm cho n sng li cng mt lc.
Mt hm ngi chng li c vic phi vng nh, anh ta li dn v phi ti cy a nhng
v anh ta li qun bng mt v n tn khi chng v, mi ly nc ra ti cy a thn n.
Chng ng t khi mang b lng ca con ch, ngi n b kia mt c s trong trng
trong ngi, thnh ra u, nn va ngi xung gc cy mt lt th cy a thn v v r gi
bay ln chn tng my thm.
Thc l tai hi!
Ngi chng khng th no cu vn kp ci tai nn gm gh kia. Anh ta ly ru ra nh n
ly vi cnh a sau ny ging li, nhng khng c, ci ru n mc vo hn thn
cy mt ri, m chnh anh ta cng theo cy m bay vt ln my v ho ra thng Cui ngi
di gc a trong mt trng trn tri.
T thng Cui m ra th ght ngi i v "cu vt th vt tr n, cu nhn th nhn
bo on", anh ta ci t hon sinh cho con ch th n n p cng n, cn mt khi cu v
th v anh ta lm mt cy a than n.
Anh ta tic cy a v cng nn quanh nm ngy thng ch ra cng m n ly vi cnh
gi. Cy a vn c tr vi phong sng, duy mi nm vo ngy rm thng tm th mt
chic l li ri xung b v tri vo ming ng H B.

Con ngc th
(c tch Tu)
Ngy xa, t tha cha khai thin lp a, Hng Nga cung trng mt hm sai con chy
xung di trn v mang ci ho bi ny cho ngi i: "Ngi i n tui gi s lt xc
v sng mi khng bao gi cht cng nh l trng vy. Ch c ging rn l lc gi khng lt
c m phi chui tt vo sng thi".
Bt ng i n na ng, con chy gp mt con th, hai con vt y ln la tr chuyn vi
nhau mt hi lu ri n cp ci ho bi ca Hng Nga. Con chy m mt khng cn bit n
ni ra lm sao c, con th bn thong dong bo con chy rng: "Anh c i ni to vi ngi

i rng: Rn gi th rn lt, ngi gi th ngi khng lt m ngi chui tt vo sng".

Con chy c theo th m rao ln, cho nn t y con rn sng thin nin m ch c ging
ngi l cht.
Hng Nga thy vy gin lm cho hi c khp ch tin trn tri th lc y con th mi
nhy ra ni ht u ui t s.
Hng Nga gin khng u cho ht, tin tay c ci chn ngc nm mnh vo mm con
th tinh khn kia v bt giam n mt ch khng cho i u na.
T ci mi trn con th b thng tch rch i ra v sut i c phi cung ging
khng chy nhy i u c na.

Ti sao ging m rm li sng?

(c tch n )
Ngi ta k chuyn rng thu trc c v chng nh kia sinh c mt c con gi rt p
v ly lm yu qu lm. H nh xy cho c ta mt ci lu rt thn tin v h sai ngi i
vo rng n nhng cy g tht qu ct ci lu cao qu .
Chng may trong rng li c ba con ch cht: con th nht trng, con th nh vng, cn
con th ba th en. Sau khi chng n cht ri, gii ho kip chng n thnh ra mt ci cy
c ba th hoa, mu xanh mu trng v mu .
Khi ngi nh v c hai v chng ngi kia trng thy cy g y th chng bo v rng:
Ci cy ny qu lm. Khi no chng ta ct xong lu cho con gi qu ca chng ta ri, chng
ta phi nh nh n v lm cnh.
Hai v chng ngi nh cy y v lm cnh thc, nhng c thay, cy li t mt r
ci nn chng bao lu ho ht i ri cht; ngi ta nh phi ly g cy y lm then ca
chnh.
Bt ng trong ci then ca y li c mt con tinh, n hin v v m ch toan hip ngi
con gi kia; c ta ht sc c tuyt, nhng con tinh cng khng chu thi, n hp hn c ta
v chng bao lu th c ta m nng ri lm i hn mt ngy. n khi tnh li th nh p lng
cho nh mnh n mun xoay ra th no th xoay. Thn ph c nghe thy ting ng
trong bung con gi bn rn rn bc li phng xem sao th con tinh kia li bt nt ly
hn ng lo v mi tn lc con tinh i khi th ng gi kia mi tnh li v ku ln mt ting.
Nhng m t tr i, ng ta khng dm bc chn vo phng con gi na.
t lu sau, c mt th sinh thi hng bun tnh do gt lng du i lc li qua nh c con gi b
ma lm v xin ng li mt m. Chng th sinh y hon ton c ci v ca con tinh

bt hn c con gi n nn ch nh thoi thc rng nh khng ch ngi ngoi .

Chng th sinh bn ni rng:
- Ti l ngi y c . C ng s.
ng gi xua tay vi p ngay:
- Khng, khng, ti bit, chnh ng, ng git ti v li lm cho ti sng li. Ti hy cn
nh mt ng, ti khng th tip ng m nay c.
Chng th sinh li ni:
- Ti xin cam quyt vi c, ti l mt hc tr l ng. Nu c c vic g mun nh ti,
ti xin ht sc gip c, khng dm mong g li lc.
ng c gi bn k li u ui cu chuyn xy ra nh ng v a tay dt chng th
sinh n sang bung c con gi.
Li ni chuyn v ba con tinh ca nh ng lo khn nn kia; con en th nm di li i
canh gi, con trng th hin ra hnh ngi mc qun o rt sang trng v lun trong
bung c gi.
Thy chng th sinh i n, con en bo con trng: "Ny, ny, y l mt qu nhn y,
chng ta phi liu tm ng tu thot ko khng c kh m ton tnh mng".
Ba con tinh ni th xong bn tm ng tu thot lin, nhng chng th sinh nhanh mt
chm t chn c mt con v a ci chn y cho ng c xem cho bit.
ng c vui mng khn xit, khng bit ly g n p n chng; chng ch xin ng c
cho ci then ca v chng ly ci then ca y dt vo trong giy lng eo mnh ri co li
ra i.
Thng ngy qua i c mt t lu th ba con tinh trong ci then ca dt trong mnh g
th sinh thy bc bi v cng, khng chu c bn van ly g th sinh tha ti v ha nu
tha ra, chng s t g th sinh mt ci mt tri, mt con nga v ci mt ging rm
thc sng. G th sinh bng lng v nhn ba ci tng vt kia. Th qu l ba vt qu.
Con nga y chy nhanh nh gi v a g th sinh i khp ch th qu, sau n kinh
thi bng vng, xong li em g v vi v qu nh ngh ngi chc lt.
Chng may b m g th sinh mt ci nh xm khc cng gn ngay y khng bit
con v, li tng rng con du mnh nh by tr trn bc trong du vi g trai no,
ng c b c kia bn n kh ln chy n nh con du vn hi u ui v tuy rng ngi
con du y ht sc ni rng ngi n ng kia l chng mnh, sng hm nay hn phi
t bit v triu sm. Tuy vy ng c b c vn khng tin l s thc. Nhng m hm y

g th sinh li phng nga v nh, ng c b c thy tn mt con bn ht c nghi ng v

hi con trai ti sao m li c php v nhanh nh th c.
- Tha cha m, con c mt con nga phng nh l gi vy. H [ ] bo n i u th n ti
ni lin. Con sung sng lm, con thi u ri, hm nay con v hu cha m v khao lng
nc y.
1

Ngi b thy ni con nga l mun th xem cho bit bn tro ln mnh nga i th mt
lt. Cn b m, b m cng mun th ti nga th no, cng nh tro ln th chng may
n b u, con nga y mt ht c php thn, c ng tr ra y, khng ti no chy
c.
V tn khoa tin s lo s lm bi v nu khng c con nga th chng kh m vo kp
kinh b kin. Chng bn cm ci mt tri m con tinh tng chng ri ra i; ci mt tri
con cn trn tay chng lc no th ngy cn c ko di ra n v v th, g th sinh
n n kinh cn va kp. n lc y, chng mi ct ci mt tri i v n lc y m
mi xung.
Tuy g th sinh n n kinh kp thc y, nhng vn chm. Nh vua mun pht chng, lin
em y chng n mt ci lng c qunh kia vn c ting l c lm t ma ln lt. Nhng
con tinh con ma lm hi nhng v quan n trng nhm y, duy c v tn khoa tin
s ny c phc c nhiu v li l mt qu nhn nn nhng con tinh khng lm g chng
c.
Nhng ngi dn trong lng em go bnh v hoa qu n mng rt ng, nhng v tn
khoa khng nhn ca ai c; chng cho mt ngi i theo rnh xem bn ngi dn kia s
x s ra th no.
Th ra nhng ngi l tinh c, chng n i n mt ci ging n v chui c xung.
Ngi i theo rnh thy th vi v phi bo vi v tn khoa v ngay hm y, v tn khoa sai
lnh ra tt ging. Bao nhiu cng trnh u v ch; khng nhng ci ging y khng tt
cn c m thi, tri li tri li cn thm t li cn su ri khp c mt vng u bao
la mt mu tang tc, ri m ti thm thm bao trm cnh vt vi mt gii mn en dng
dc.
V tn khoa tin s kia, nh n bn ba con tinh khi xa tng mnh ba ca bu, bn gi
ci vt th ba ra cm trn tay; l ci mt trng.
Mt trng sng nh gng, v tn khoa h cm trn tay th bng ti bin i ht. Cnh vt
li sng sa, nhng sng khc hn ban ngy, mt ci nh sng linh lung kh i hn, mt
ci nh sng nn th hn v quyn r lng ngi hn.
Ngi ta cn nh m l mt m rm. Thnh th ngy rm th mt trng sng ri ln,
nht l ngy rm thng tm th trng li cng sng lm, cng nn th lm.

Bn lnh ca v tn khoa tin s, nh c nh trng sng sa nn ha nhau li tt nc ging

ln na nhng cng vn khng c, h bn quay ra ng c di nh sng ging th
mng.
Mt con tinh, na m, bn hin ra v bo mng cho mt tn lnh rng:
- Ny ny, ti bo cho cc anh bit nh. Cc anh khng ti no tt cn c ci ging
nc ny u tr phi ngi no cm tinh con rng v tn l Long mi c th lm ni cng
vic y.
By gi v tn khoa tin s li tui thn m tn l Vng Long. Ngi ta bn v bo vi
chng nh th, v qu ng nh li ca con tinh ni lc m khuya, Vng Long tt
cn ging nc mt cch d dng v trng thy di y ging hai v chng con rn.
Hai con rn y ni rng:
- Ly tin sinh, tin sinh tha cht cho chng ti, chng ti ngay ngy hm nay chng ti xin
i ni khc ch khng dm quy nhiu ni y na.
Vng Long ngh thng tnh tha cht cho v chng con rn v t , ci ht ngi trng
nhm khng cn b yu tinh tc qui nh trc na.
V BNG k
Trung Bc ch nht, s Trung thu, H Ni, s. 29 (16/9/1940)
-------------------------------1 H: (t c, t dng) h, h m.

CHIC N LNG [ ]
1

Sau mi nm n sch cn c, i Thng Thi Lang chim c bng vng c th

lm cho chng sau ny c mt a v kh cao trong nc.
Chng bn vi vng t gi ci tnh nh b m chng by lu n Yu-, ci kinh
thnh c trm nghn ph hoa sa vng m ngi ta c th trng mong lp c nhng s
nghip ly lng . Nhng c m ca i Thng Thi Lang thc khng b: tr tui,
xinh trai m li c ti hc, cn c g i ny li cn tr c chng? Nhng ngi n
b nhan sc nn nng say m ci v mt khi ng tun t ca chng lc no nh cng
v vn mt mi bun no nut; ci ming ca chng mi d thng lm sao, n lm
cho bao nhiu tri tim rung ng v mt chng lc no cng chi li s hin ngang, kh
phch.
Chng n Yu- tm bc tin thn nhng , chng gp mt mi tnh l Ngc
Hn nng, mt c gi th ngy trong trng nh mt o hoa o chm n. i Thng
Thi Lang, tc th, khng ngh n chuyn sinh sng kim n. Ngc Hn nng l con mt
ca mt v i thng gia c cha m rt yu m v i thng gia y li coi ngi tnh
ca con gi nh l con trai vy.
Sau ngy ci, cp uyn ng em nhau i giu hnh phc mt ci lng ho lnh rt
nn th, - lng Ht S, ven h Bnh Hoa th mng. Trong mt nm trn, cp v chng
tr y yu nhau nh qun c thng ngy qua. Nhng chao i, sang n ma xun nm
sau, th Ngc Hn nng b cm mo v v vng i, nhan sc nng tn t v mt m kia,
nng b chng li, sang bn kia th gii.
Mi ngi u tng i Thng Thi Lang phen ny b tht tnh c l n in. Sut ngy
chng ku khc, v gc u xung mt ci o di hy cn thoang thong hng thm ca
ngi n b bc mnh. S kh no ca chng lm cho ngi ta tng rng chng yu
v lc cht gp trm ln lc sng! Chng gi nhng chuyn su thm no nng n vi
lng nh xem s su thm no nng n bao la n bc no v ngy no cng nh
ngy no chng cng ra m m v ku ca khc lc. Ngn c trn m vn cha xanh.
Bc mt, ci u, ci lng nh tan tc, chng i ra ci b ng nc php v ly mt ci
gu mc nc v knh cn ti ln trn m cho ngi nm di c mt m linh
hn. on chng khc than nc n ln, c hng chng nh b nghn, nc mt chng tro
ra v nh t chy con ngi vy. Nhng sau nhng k nim m m, nhng pht n i
lc v chng cn sum hp dn dn tr li vi chng v lm cho nhng s au lng cng
m du dn i.
"Chao i, em i, chng ta cng dt tay nhau n n M- trn h Bnh Hoa
ving m bc trung thn v c g gian thn!" - i Thng Thi Lang nh lm.
"Hm , Ngc Hn nng, cng nh trm nghn ngi m o, toan ry nc php
trn m bc ti trung. Nng ra ci qun gn mua nc, yu kiu m l lm sao!

Tc nng, xc du thm, bng by nh l lng qu, nhng ci trm nm ngc ca nng v

ci lc i mi vn tc nng ln l mt ci gy thnh tn trng nut. Nh thy s vut
ve ca tm mt ca ti, nng quay li mm ci v ti ni vi nng rng:
- Em i, em ry nhiu nc ln trn m bc ti trung ngha kia i, cn anh th anh s lm
vy bn ci m ca g gian thn bc c. Ci thnh ra tc l: nc tt th m dng
cho linh hn ca nhng bc anh ti m ci g xu th gi li cho nhng ngi tin.
Nng qu xung mt cch rt nn th. Hai mt en lay ly nh ht nhn ca nng y mt
tnh thng st. V nng kh trch ti:
- Khng, anh , nhng ngi c cng nh nhng ngi hin, mt khi nhm mt, khng
cn khc nhau g na. Linh hn ca nhng ngi ti li, em tng ta li cn phi an i hn
l linh hn ca nhng bc s hin. Nu ng vo a v ca anh th em s ry mt t nc
ln trn m ny, anh . Ta ch nn a trc linh hn ca nhng ngi khut.
Ngc Hn nng i, em sng, em c m cha chiu chung, em khng h bao gi
li bit s au kh v lng th hn n th no. Em chnh l mt vin ngc qu gi v cng,
em mm mi nh mt con chim v ti, em em mt tm lng trong trng yu c cuc
i m ta chung sng vi nhau. trong khung tc en lay ly nh mun ca em, hai ci
ng tin lc no cng lm tng v ca i m nh hoa o vy. Nhan sc ca em ti
thm nh l mt bui sng ma xun. Chao i, ngi con gi ca ma xun i, i em vn
vi no c khc g ci ma tr p vui ti y. Em h n ra th tn quch mt ri. Em
cht. Khng, khng, ci hnh dng ca em, ci k nim ca em mi mi s nh mt cnh
hoa, mt mm thm, trong tay anh, em !"
Ci lng y tic nh, thm thng, i Thng Thi Lang ng dy, khng ngh na v
lang thang i chung quanh h Bnh Hoa m ni mt mnh rng:
"H hi h, bao nhiu thi s ca tng v thn tin ca h; no l nhng bui chiu
xun, ting chung cha M lm rung ng ci khng kh y hng y hoa v ting
chim ho mi ca ht trong nhng rng anh o hoa n tng bng nh mt bui bnh
minh; no l nhng m h nng bc m chm thng c c trn i Kha-la-s li cn
a nhn hn nhng o hoa trm sc, v khi ngi khch b hnh, i di chn dy
Hoang-san, a tay ra vt qut i tn hng s rn ry ca gi mt la vo nhng
cnh cy bn h.
H i, sau nhng bi th nh bm ca nh thi s Bo Sn Lang, cn ai li dm ngh n
s vnh nhng bui chiu thu bn h Din T, nhng n ngng tri bay dy ni
Cao Kha hay nhng m trng p trn H M Sn, nhng di tuyt trng tinh trn
nh Huyn Sa ko di nhng ngy ma ng thng gi ngn ngi trong khi thuyn b tri
mt ht trn mt nc mt mng ca Hi Bang giang".
i Thng Thi Lang mn yu nhng cnh hu tnh n chng kin bit bao nhiu k
nim ca chng. Ngy no cng vy, vo lc mt tri bng x, chng cng chp tay sau

lng i bc mt trn h, mt mi su thng, lm cho ngi no trng thy cng phi

ngonh i, khng dm nhn lu na. Th ri chng b ci cn nh m chng hng mt
nm tri hnh phc vi Ngc Hn nng, cn nh m mi vt li nhc nh mt cch
chua cht n ci cht ca ngi v qu: no l ci bn trang sc m mi khi nng vn c
trau di nhan sc lm va ngi yu, no l nhng hp sn v nhng hp i mi
ng phn son; no l nhng ci gng nng soi; no l nhng i giy da th xinh
xinh; no l... no l... tt c nhng vt dng m tay nng cm hay l mt nng nhn
ri; c kh tri na cng l kh tri nng th!
i Thng Thi Lang n trong mt ngi nh s si, ngay trn ng ci i t Ht S n
h Binh Hoa. Tuy vy, k c ca chng vn khng cho tim c chng ri nhng chuyn
qua.
Ma xun qua ri, con chim c, - m trong vn th Nht vn bo l ting ku thng
ca mt trng, - ku ra mu. Cng vy, i Thng Thi Lang ku khc ngi v bc mnh
ca chng v dn dn tht thanh i. Ci ci v s vui v ca chng khng n vi chng
na cho ti rng ngy hi l Qun Tinh. Ngy mai y, nu tri p th Chc N s i qua
gii Ngn H gp Ngu Lang. i Thng Thi Lang, ln ln trn m v, ni vi nng
nh lc cn trn trn:
- Ngc Hn em i, ngy mai y l ngy hi ca Ngu Lang, Chc N. Nm ngoi, em
nh khng, em lo s v my a qu v em cu pht tri ng ma cho i la y
gp nhau. Em dt bit bao bi th thn trn giy ng sc v ct nhng hnh ngi
hnh th treo ln ngn tre trc ca nh chc cho hnh phc v tri p! Th m...
th m nm nay em khng cn; s phn anh khng bng Ngu Lang bi v Ngu Lang
Chc N mt nm cn gp mt nhau mt ln, ch nh anh y, th mi mi, mi mi...
Chao i, su kh bit bao! Ngy v ngy, anh li n ni ny v ch i em khng nn cho
n mi nm na, anh cng khng mong g c thy em.
Tm lng su kh hn thng nht, i Thng Thi Lang i th thn khng thit g
n thi gian. Sau rt, chng nh quay v th bng ti lc y ri rc di bng cy,
trn ng rung. Con ng t nm di trc mt chng nh mt di lng dnh qun
ly ngi chng. Chng thy nhng cy si ng nhng bng en nng n vm tri, nh
trn mt bc tranh thu mc! Bui hong hn lm cho cnh vt c mt v m h huyn
o, nh sng cn rt li ca ban ngy i khc hn thn qu v lm thnh mt th gii v
cng rng rn. Nhng con di bay l l mt t v chm cnh vo vai khch b hnh i
chi v khuya qu.
Hm nay, chng v hi chm hn ngy thng. Mi khi y, chng vn gp mt con sen
ngi ra bt khe sui, di cy l liu, cnh mt cn nh trng bch mt cch phi
thng. Hm nay, n v ri, v chng ly th lm s lm, chng m u chy, chy
thc nhanh.
Khng bao gi ng v i vi chng li xa thm nh th ny. Chng chy mi, sau ti
mt ci miu u ut m chng cha h thy bao gi c. Hay l chng nhm ng ri? Tuy

vy, chng c tin v sau cng i ti mt ci cng rt tiu iu, ct ko xiu vo trng c
v th lng gm ghic. Nhng ci tng bng xm, c ru bm tng ch li nt ra
mt cch th thm, nhng ci ca sn mt dc c sn ri. Ngi ta l m nhn thy ba
ch i t ny pha trn: "To Sn in" sn son thp vng nhng v lu ngy nn ch
cn tr nhng vt sn then, mt c. i Thng Thi Lang nhn vo trong, qua nhng ci
lip ca ngang th thy c hoang mc khp ni, bm sy tro ln mi m n th vng ngt,
khng c mt ting ng, khng c mt bng ngi lui ti. Va rn va lo, chng thy mt
ci g gh gm trong ci iu tn, c qunh, chng bn chy, chy trong bng ti yu
ma, n ui theo chng v tm tc gy chng li li. Chng tng nh nghe thy nhng
ting ng kh ng sau, chng quay vt li nhn xem ci g ng ui mnh trong
ci cnh tnh mch ng say sa trong gic ng.
Mt ngi n b tuyt th trong bng ti t t i ra. [ ]
2

Ngi n b y p mt cch no nng v mc mt ci o di rt chn thu ton nhng

hoa l ma thu ging mu nhng hoa l m nng i qua, va hng nht m li va xanh
xm. Dng iu ca nng rt phong tnh m sc p ca nng th khng c mt t g t ra
l ci sc p ca ngi dng th: mt hoa da phn hnh nh l o trong ng, lng
my vng nguyt xinh xinh c mt v quyn r lng ngi l. i mt nng nh chan ho
nhng l v du thm m nng xc u chc kh nn tc nng bay theo gi v xo
c xung ci trn thanh tn, trng mn.
i Thng Thi Lang nh ngy nh di, ng nhn n lang kia khng chn mt: chng
thy mt mi lo s, s ngi n b kiu dim c ci nhan sc va lm cho chng hi m
li va lm cho chng thm tan i mt! Sau cng, chng ngh thm nu c trn trn ra
m nhn n lang nh th th cng c iu bt nh nn quyt nh phi hi mt i li:
- Tha tiu th, k ny c li xin li tiu th. Chc tiu th cng ra tnh nh ti. Ti i chi
th thn bn h Bnh Hoa v lc v, ti qu bc nn qun mt ng.
- Tha ngi vng, thip ra tnh vi con hu bi v ngy mai y l ngy hi Qun Tinh, m
gi thip sai thip i mua vi thc cn ngy mai nh cng.
Ni on, n lang quay li bo con hu:
- m khuya m ng vng, c chu mnh li gp c tin sinh y cng i, thc l may
qu, may qu.
Ri li hi i Thng Thi Lang:
- Dm hi tin sinh, nh th c tin khng? Tin sinh bng lng cho chng ti cng i
mt th cho vui ch?
i Thng Thi Lang thy lng mng khp khi, v khng khch so g ht, chng cng
vi n lang i song song trn con ng vng v kia, theo sau l a n t mc thanh y,

trng in ht mt con bp b bng vi mn, c mt ci mt khng hn, c ci ming, ci mi

v i mt nh dt vo trong la.
- Tha tiu th, tiu th gn y?
- D, tha vng, gn y, sau ci miu c ny.
- Ci miu c u hiu vng v ny, chc l khng c ai c?
- Thip khng r nhng hnh nh c mt v tng gi v mt ch tiu tu .
- Tha tiu th, ci cnh thn d ny bun day dt c rut gan. i vi mt ngi n b
p nh tiu th, mt cnh tr nh th thc l vng v qu, u hiu qu.
- Chao i, tha tin sinh, ngi c dy qu li, ch nhan sc ca tin n ny liu c
bng ai. Thip bit: phu nhn ta nh cn p gp trm, gp nghn.
i Thng Thi Lang git mnh:
- Vy ra tiu th cng bit n tin ni sao?
- Sao li khng? Ht S ny, cn ngi no li khng bit Ngc Hn nng v gia
quyn ca nng. Thc l mt ngi n b tuyt sc, ch c th em v vi mt cnh hoa
m thi.
Ngi n ng khn nn ci u xung v ni lm bm rng:
- Chao i, nng cht gia ma xun ti thm!
- Thip bit, v thip bit c rng ngy no tin sinh cng ra m cu nguyn v than
khc. Tin sinh thc l mt ngi chng thu chung kh i v cng. Ngc Hn nng
cht ri, nhng chc di sui vng, nng cng c ngm ci sung sng.
Ting ni ca n lang rung ng mt s ham mun v mt ci nh l ci thch lm va
ngi bn ng hnh. Vn khng quen nghe nhng li ni ngt ngo tng bc, [ ] i
Thng Thi Lang thy mu chy mnh hai bn g m, chng ngng nghu tr li mt
cch rt du dng:
3

- Tha tiu th, ngi n ng yu knh tiu th, chc cn s lm vui lng tiu th hn l
ti lm cho Ngc Hn nng nhiu lm. Ti chc vy.
N lang dng bc li, nghing u: nng c v u su hn trc v cn hai ci mi hng
li, - hai ci mi dim l m phong tnh thay, n nhum mt mu son phn a nhn, nhng
hi kh mt cht.

i Thng Thi Lang on chng nng kia ng c mt mi su u n trong lng; chng

bn khon v i cu chuyn chng ng ni:
- Tha tiu th, tiu th on ngy mai hi Qun Tinh c vui khng? V tri ra th no?
m nay, my tri hi vn c. Chng bit n mai, tiu th c li cn i ra tnh na
khng...
- Ci , thip khng ly g lm chc lm. Bi v m gi thip nh nghim khc v cng,
s d hm nay thip c php i nh th ny cng l v b m, thip phi thay chn i
mua i bn nhng thc cn dng vy.
- Hm nay, tiu th phi i mua bn th ny th ti tng m mai tiu th rt c th xin
php c "thng cng" cho php i ra tnh bi v m mai l m hi ca tt c bng dn
trong nc.
- Vng. Tha tin sinh, nu ng thip c i xem hi th sao?...
- Th ti s li a tiu th i, nh hm nay ch g! Tiu th bng lng khng? Tiu th
bit nh ti ri th phi. Nh ti trn ng, trc ca l mt rng cy l liu. Vy, m
mai, ti c th c ch tiu th di bng l liu, phi khng?
- Chng dm giu tin sinh, thip khng thch i xem hi bi v ng ngi qu.
- Nu th cng hay. Mi tiu th qu b li nh ti chi vy.
- ! thip! thip li n nh tin sinh m lm g?
Nhng n lang li tip ngay:
- Ni th m thi, ch n lm sao m khng c?
i m nng khng ln v mu ng nhiu, nhng i mt huyn b ca nng lic
nhn i Thng Thi Lang th y mt v tnh t, du dng v no nut.
Sng sm hm sau, i Thng Thi Lang dy thc sm v thy ci lng thnh thang lm,
nh lu nay chng cha thy bao gi. Sut mt ngy, chng qut dn nh ca v xp
t nhng vt trong nh cho c v tht a nhn. Chng t ci ny, chng xp ci n
n hng trm bn m vn nh khng bng lng. n chiu, chng tm ra thc cn thn
v chi u xc tc cho thc m dng, on i ra mc ly mt ci o lng ly nht bn
vo, ci o m t khi v cht chng cha bao gi ngh ly em ra mc. Ri chng ra
di gc l liu i ngi n lang tuyt sc m s tnh c cho chng gp g m qua.
Gii Ngn h in r trn nn trong xanh nh mt gii giy lng dt bc, phong cnh hu
tnh trong ci lng l u hiu ca m khuya, nhng ting vang ca hi h a li tng
bng rn rp: ting ci, ting ni, ting no bt, ting thanh la, ting ching, ting so ho

vi ting n "sa-mi-sen" no nut... di mi nh, trong mt gc tng kia, - nh bo

mt ci im b mt, nh bo mt ci tai nn vy, - mt con nhn ln ng dng t chm
ch lm.
Ngay lc y th ngi lng ging ca i Thng Thi Lang l Kim T Lang trong nh i
ra, v hi n sc kho ca ngi thanh nin go ba:
- Knh cho i Thng tin sinh! Hm nay tin sinh n bn m dng lm, chc tin sinh i
xem hi cho tiu su th phi. Ti hoan nghnh kin tin sinh lm lm.
Kim T Lang l mt ng thy tin nh lng danh. ng on vn hn, xem tng bi
gii nht thi by gi v c th xem tay v ly s bit nhng vic ct hung b him nht,
nhiu kh nht.
ng mnh hc xng mai v ru ria bc trng c ra ri, nhng i mt vn tinh anh v
quc thc, mt n ci lun n trn mi lm cho hai m nhn nheo li.
Kim T Lang chm ch nhn ngi bn lng ging. i Thng Thi Lang tr li rng:
- Xin knh cho Kim tin sinh! K hu sinh ny hm nay khng i xem hi, k hu sinh ny
hm nay c mt ngi n b n thm. Th cng l hi ch g?
- K th! k th! Tin sinh ngh ch phi. Phi, phi ta phi i cuc i i ch c su bi mi
th b m nh hoi, chng lm c vic g, tin sinh . Ni thc vi tin sinh, ti rt lo s
cho tin sinh. C mt hm, ti xem tng cho tin sinh thy tin sinh sp gp mt ci tai
nn y. Phi coi chng mt cht, ri cng qua khi c.
Ni on, Kim T Lang vut ru thi l ri i xem hi, trong khi i Thng c ng di
gc l liu trng ch v n lang. Trn ng, thin h ko nhau i tp np; tng on
trai thanh gi lch xch n i v ci ni huyn thuyn. Mi tn n khuya mi vng
ngi; cnh thn d li chm vo trong bng ti lng l v tnh mc. Ch cn c ci ca s
chiu mt th nh sng vng xung bng ti ca m khuya.
i Thng Thi Lang khng ngng mt nhn con ng m v n lang s n vi chng.
Chng thc mc v ly lm nng rut. t nhin, khng nghe thy mt ting guc nn
trn mt t, i Thng thy hin ra gia khong thinh khng mt ci n lng v
ton hoa mu n ri mt ting ngi rung ng nh nh bn tai chng: "Xin knh cho
tin sinh!"
Di mt, chng nhn thy hai ngi thiu n tin li pha chng: ngi n t cm ci n
lng mc vo mt ngn tre, v sau lng th l v n lang, vn kiu dim nh m qua, m
n mc vn lng ly nh m qua vy.
Thot tin, i Thng cng hi ly lm ngc nhin sao nng khng chn mt mu o g l
mc vo ngy hi, nhng sau v sung sng qu, thnh cng khng ngh n iu

na. Chng mi nng vo trong nh v rt nc mi nng, trong khi ngi n t vn

khng ni mt cu, xin php ch i ra tnh. Nhng ngn nn chy rc r v gi lm lay
ng nhng ngn la chp chn, bnh tri hoa qu xp y c nhng ci a ln v nhng
ci khay sn .
Sau khi b mnh mnh xung u y c ri, chng v nng ngi cnh nhau trn
chiu ri nng k cho chng nghe v i nng:
- Em vn sinh Na La v tn em l Ging Tuyt. Thn ph em vn l nh khoa c m
li giu c nn chung quanh vng em c nhiu a tiu nhn n th hn: mt bn ngi
mt hm bn co xng thn ph em git ngi nn thy em b hnh ngc v b mnh
mt cch kh no trong chn su thnh . Em v thn mu em cc nhc qu, khng
dm Na La na, nh phi bo nhau v y t ma xun; m em v em c nh chn
ni ny bi v ni ny vng v, m em chc chn c th sng mt cuc i kn o, khng
bn rn g ai ht. n y c t lu th em gp anh i vi v vo n My Giang. Anh
bn mt ci o nh ci o hm nay, anh trng d thng qu v v anh th p v c v
v cng sung sng. Chng dm giu g anh, em c lc ly lm ghen ci hnh phc ca
v anh lm lm...
Ging Tuyt ni th xong nhn chng mt cch th ngy. Chng ni:
- Em bo g? p nh em sao em li phi ni n mt cu nh vy?
Bng lng lm, nng ci:
- Em xin anh nh. Anh ng nn ni nhng iu anh khng ngh.
p mt ci p say sa, quyn r, Ging Tuyt ngi mt ch t m ti sng, cch xa
hn nh n m hnh nh nng c v s st, c v mun xa lnh vy. Cng nh m qua,
vi si tc lo xo xung mt nng. u nng hi nghing nghing; nng c v tinh nghch;
ui mt ca nng rt m du v chm ch nhn chng tr tui nh ni ht c nhng iu
m nng mun giu kn trong tm. [ ]
4

Nng ni:
- Em n chi c vi anh hm nay thc cng vt v, gian trun qu.
Chng hi ti sao.
- Em xin anh y. Em kh tm qu lm ri, anh ng hi lm g na cho em thm au n.
Ni on, nng m mnh vo trong mt gic m no nut, ming lu li nhng cu khng
r, in nh mt a tr ngy th v ly hai bn tay trng nh ng ra v nt ci o nh nhng
nh my khi.

Hm nay, i Thng Thi Lang c v ung nhiu ru "sa k" hn thng nht nn hi
nng bc ln mt bng bng v qu tim chng p mnh; chng chng tay vo cm v
chm ch nhn Ging Tuyt c i bn tay p lc y bt u run by by. Nng ngc
mt nhn chng v ci, trong khi chng ngi li gn chng m kh ni du dng rng:
- Em i, anh yu em ngay t bui gp g u tin, bn ngi miu c. Chiu nay, anh
trng i em khng bit bao nhiu v anh c cm gic rng nu em li hn th... th...
Nhng m thi, em n vi anh ri, cn ni n chuyn y lm g na? Anh chc rng
Tri run ri cho anh c gp em, hoc chnh l Ngc Hn nng xui khin ra nh
th gy ly mt mi hnh phc cho anh vy. ng chng Ngc Hn nng thy anh
thng tic nng qu nn mun em em n thay nng. Nu anh qu thc khng c
t tng y trong u th anh th khng bao gi li tip mt ngi n b l trong cn
nh ny. Anh xin li v khng th thu xp tip em thc chu o, nhng anh xin ni
em bit anh cn qu em hn l anh qu Ngc Hn nng nhiu lm. Ny, em xem tri
tim anh p v em.
i Thng Thi Lang ci xung v hn vo ci c ng ngc ca Ging Tuyt lnh lo nh
th l bng vy.
... Ging Tuyt th nh nh v m ly chng...
m lc y khuya. Xa xa, ch cn ting nh ng v ting d ku su trong khong
ng qu vng v. Nhng ting vang di ca m hi t phng ty a li nh dn, nh
dn; thnh thong lm ngi ta mi li nghe thy ting n "sa-mi-sen" no nut nh l
ting khc.
Gi ny, chng hiu ti sao con n t vn cn ngoi tnh cha v?
Ca phng khch m rng. bung bn, h l mt bc mn xanh dim nh ch i,
nh sn sng ch i... Nhng ci gi xp rn chc cng bc la mu: l ci k nim
cui cng ca Ngc Hn nng li. Ngn nn trn bn sp tt, reo ln trong
khong m khuya v i Thng Thi Lang m chm ly v n lang kiu dim. Nn tt hn.
ngoi, ci n lng mu n m con n t li chiu cn bung bng mt th nh
sng t m...
Cp uyn ng ng dy: ngi ta khng th ni trong hai ngi, ai i trc n
nhng m m chn m v nhng ci gi xp bc bng nhng th la m m, mt du....
Sng hm sau, i Thng Thi Lang khng ra ngha a thm v na v t tr i, c
mi bui chiu vo khong gi Thn gi Du th Ging Tuyt li n vi chng, b mt v
k d, theo sau vn c con hu qui l trng ging ht mt con bp b bng vi v khng
bao gi ri b ci n lng mu n...
i Thng Thi Lang bt u mt cuc i k l, sut ngy ch ng, ng nhng gic ng
nng n c ton nhng c mng n thm. Chng yu st trng thy. ng c bn hng

xm, Kim T Lang, nhn r iu ny, ht sc n i Thng v mt bui tra ma thu

n, p ca nh i Thng m gi i Thng tr dy.
Mt tri ln dn v pha tri ty, i Thng Thi Lang nm ngh trong bung kn. Nghe
ting ng gi gi, chng git mnh chong dy.
Mt hy cn nng chu, chng bc ra vn ngi bn cnh Kim T Lang. Giu ht mi lo
u, Kim T Lang thn nhin ni:
- Cho i Thng tin sinh, c ngy ti khng thy tin sinh u. Ngi lm sao th?
- Ti hi b mt v tr nn li t.
Nhn thy da mt vng nh ngh v km sinh kh ca chng, Kim T Lang ni tip:
- l iu rt thng, khi ngi ta tr li c nhn tnh. Nhng ti sao tin sinh trng
mt mi v gy th? Tin sinh hy tha li cho ti ng t ni n chuyn ring ca
tin sinh nhng v ti mn phc tin sinh m phi ni n v xin tin sinh hy bo ton ly
qu th.
Kim T Lang ht mt hi thuc. Chng tin chc c iu g bt thng xy n bn ni:
- Ti gy lm thc ? ng lm cho ti s!
Tin sinh s ln m bng i tay xanh mut nh bn tay k cht ri.
Kim T Lang bng ni to ln:
- Tht l l! Tin sinh ti bi mt qu xem.
Ni on, ng ly ti o ra nhng ci th nh bao gi cng mang theo i, ri ng ci u
xung khn, mt nhm li vt b th xung t. Ri ng m mt ra, ng ngi xung,
chm ch nhn nh tm cho ra b mt; ri, vi mt iu b tht vng, ng gi tay ln, rn
r:
- Tri i! mt tai nn ln. Tin sinh s cht trong vi ngy, hay vi thng na thi.
- i!... i Thng Thi Lang ku ln c mt ting y, mt ti i.
Hai ngi bn u lng yn hi hng, nhng ch trong mt khonh khc.
- Nu tin sinh c qu n sinh mnh th hy tr li rt thnh tht nhng cu hi ca ti. Ti
bit rng c m m th li c mt ngi ln n tm tin sinh. C l l nhn tnh tin
sinh. Tin sinh bit ngi bao lu nay ri.

- Trc ngy hi Qun Linh !

- C phi nng n vi tin sinh ln th nht nhm ng hm hi phi khng? Ti hy cn
nh nng n vi tin sinh m y vi mt chic n lng?
- Vng, nng i vi mt n t em theo mt chic n lng .
i mt chng m mng nh nh n cuc gp g ban u.
- Tin sinh gp nng u?
- Gn n M Hoa m ti i nhm ng tr v li h Bnh Hoa.
- M Hoa?... C phi ci n y v mt min nh qu ho lnh, chung quanh khng c
nh ca g phi khng?
- Th tn nng l g vy?
- Tn nng l Ging Tuyt. Hnh nh ti ni c vi tin sinh ri th phi. Phi, ng y.
Nng ni vi ti rng nng vn l con mt nh danh gia vng tc, nhng m nng v nng
bt buc phi cch xa thnh ph.
- Tht ? Tin sinh khng ly lm l mt thiu n dm b nh i mt mnh m ch i ban
m ch khng i ban ngy?
- C ch! Tin sinh hy nghe ti k chuyn nng. Cha nng l nh nho. Nng c nui
dy trong mt nn gio dc khun mu. M nng rt nghim khng cho nng ra ngoi d i
vi mt n t. V th nng phi trn i ban m. Khi m nng ng, nng tro qua ca s
ra i. l nhng iu nng thut vi ti khi gp g.
- Chao i! Nng tro qua ca s, tin sinh m nng qu. Vi ti th tht l qui d, gp g
mt thiu n ngi n hoang tn, ri n nh ngi ta mt cch d di ngay ti u! Ti
chng thy i bn chn nh xu y tro qua ca s, v tha tin sinh nhng iu y tht
l bt thng. Tin sinh hy t cho ti bit mt mi nng ra sao? n mc th no?
- Nng p mt cch l thng, d nt mt c m mt v bun trin min. Nng ch bn
mt th o v khng bao gi thy thay i... Qu tht, tin sinh lm cho ti phi suy ngh...
Cho n con n t cng ch mc nguyn mt th o m thi. Hm no nng v con n t
cng n ng gi y, mang theo ci n lng y; v con n t khng h m ming ni
mt cu. Ti tng n cm, tin sinh .
- Cu chuyn mi lc li thm l lng!
Kim T Lang ngh n s b mt y v t hi khng bit hai thiu n y l ai? Cn i
Thng tin sinh cng khng tin c nng Ging Tuyt mt n lang p nh th li c th

cm c sinh mnh mnh trong tay.

- i Thng tin sinh, by gi n lc ta phi quyt nh ri. Ta phi tm cho bit ngay
gc tch n lang y, nu khng tnh mnh tin sinh chng khc g ngn n trc gi. Vy
tin sinh c kin g cha?
Trn ng gi rn li v suy ngh:
- Nh tin sinh ch cch nh ti c mt bc tng thi, phi khng?
Chng thanh nin gt u.
- Nh th th ti s quay v nh c mt l tng c th trng sang xem ci ngi con
gi ng s y xem sao. Ti van tin sinh hy xa ra. Thi xin php tin sinh ti v v
mun.
Ni on Kim T Lang nht a, cm iu thuc ra v.
Ngoi vn my cm hng rung ng di ln gi nh. i Thng Thi Lang tr dy bc
nng n vo nh trong.
Ngy hm sau va mi bnh minh, Kim T Lang sang g ca ng bn hng xm. Trng
thy chng thanh nin, ng tht ln mt cu kinh ngc:
- , hy cn sng! M toang c cc ca ra cho nh sng vo.
Ln ny i Thng Thi Lang tnh to lm.
- Th no, ng c trng thy nng Ging Tuyt ca ti khng? Nng l ai? Hm qua nng
a cho ti mt nhnh hoa l. ng trng y, nng c tht v ti c b hi g u. Khng
s!
Ni cu y, ng ci c v khoi tr v ly tay tr nhnh hoa trn ci bn g g en
bng nh l mun vy.
Kim T Lang trng m ngc nhin v cng.
- Tin sinh i! hy tnh ng li. Ng na i, v tin sinh th ngm m xem. Tin sinh h
chng bit ma thu th lm g c hoa l, c chng ch c hoa hoc l l cng.
- Qu th, khi nng Ging Tuyt biu ti nhnh hoa, nng cng ni ri: "Em a n cho
anh mt o hoa bun, em vn bit anh thch hoa o hn. Sau ny anh s gp g mt
bn tnh vui tnh v chc rng anh s qun em ngay". Ri nng ng u vo vai ti m
khc. Ti an i nng xin nng ng c ng vc mt iu nh mn, ti yu tt c cc th
hoa m bng hoa ti yu hn c th l nng vy.

Nhng c iu i Thng khng ni ra v khng ngh n l trong thng ny th chng vo

vn nh no li c hoa l n. Mt s lo s hi hng xm chim lng chng, hai tay chng
nm cht ly ng thy tin nh m hi:
- Vy ng c thy ci g khc thng khng? ng lm ti kinh khng qu.
- Ti phi ni cho tin sinh bit ci s tht hi hng y. Phi c can m m nghe mi
c, v ti mun cu tin sinh. ... Thiu n n vi tin sinh cht lu lm ri! Tay tin
sinh s vo thy ma, mi tin sinh hn thy ma!... Khi ti trng thy ngi yu tin sinh
a biu cnh hoa l ti nh ku ln. Nhng trn tnh c, ti mun tm cho ra ci b
mt, vi ci tinh thn ca ti, ti c th cho tin sinh bit c nng Ging Tuyt ch l ma
hin ngha a ln. Tin sinh si tnh thy nng p uyn chuyn, ti th ti thy gh s
v kinh tm.
i Thng hong s nu ly o ng gi ly van xin cu cho sinh mnh, nu cn kp thi
gi.
- m y ti khng ng, tuy suy ngh lm. Chc chn th no ti cng tm cho ra ci b mt
ngi n hoang kia. Nhng v ngh ca ti, bn s s tm cch lm kh d, th tin sinh
i thay ti. Ngay hm nay, tin sinh n d hi ngi s mt cch khn kho h khi
ng g mnh. Ti chc c mt s b mt gh gm ngi n y. Tin sinh phi vi i ngay,
lm th no vo n c trc khi mt gii ln. Ti nng lng ch tin sinh quay v, khi
bit c tin sinh thy nhng g, ti s tu c cu tin sinh.
i Thng c ci cm tng nh mnh khng cn sng na. D sao chng cng c sc
sa son ra i tht nhanh.
Mt bi rm gai gc chn li vo n. i Thng khng dm vt qua, phi g ca gi.
Mt nh s gi lm, gy t, bn mt ci o bc mu l mnh ra ngoi ca s v hi:
- ng hi g th?
- Bch c, c tha li cho cu hi t m, n ta y c bao nhiu v tng ni?
Trng thy b qun o sang trng ca i Thng, nh s du dng ni:
- Tha tin sinh, y chng ti c hai ngi thi, ti v mt tn tiu. Ngi trng y, ngi
n iu tn lm, khch thp phng khng h chn n l.
- Th c nhiu ngi lm ma chay g khng?
- By gi th khng c na. Tuy vy, cch y khng bao lu cng c mt m. Vng, ng
hai thng, m ma mt thiu n. M nng th ti cng khng thy n l bao gi.

- Th nng khng phi l ngi vng ny sao?

- Vng, m nng ni mi tn Nam Hi. Ngi con gi i dc ng b m v khi i n
ci qun gn h th cht.
i Thng nghe m mun tt th, c chng kh li. Chng li hi:
- Th bch c, c c cn nh c tn thiu n khng?
- Hnh nh tn nng l Ging Tuyt.
- Ging Tuyt?...
- Vng, thc v dng h Ngn in. Nu ngi mun bit r na, ti s ch ngi bit quan
ti nng, v hy cn trong n ny. M nng giao cho ti trng coi ci quan ti y m
hai thng gii nay ri, h hng cng khng c ai n nhn. Khng c php, ti khng
dm chn. ng s thy ngay trn ci quan ti c treo mt ci n lng rt p.
i Thng run ln nh l trc gi thu, hai hm rng nh vo nhau cm cp, chng
mun t xu xung. Tuy vy chng cng c hi thm c mt cu.
- C c thy s g thay i l lng trong n hay khng?
V s gi khng hiu g, m to i mt s hi, v ngh c l ngi ny in chng, bn gi
li mt cu c v a ct:
- Khng, khng, chng c g c. Tuy vy m mi ti cng mt mt cy nn. Ti chc li ch
tiu n cp bn ly tin mua bnh, nu khng phi l ch chut gm i.
Nghe xong i Thng lnh tot c ngi. Chng b chy qun c cho v tng gi ng
sng sng ra y va bun ci va l.
Kim T Lang mi chiu li lm ba ym, t i dn cc ca ng nh i Thng. Nh th
ma s khng n tru c. ng li cm i Thng bt c v mt l g cng khng c ra
khi ca trong hai mi mt ngy, v c vo khong gi Su phi c mt bn kinh nht
tng.
Linh hn nng Ging Tuyt hn cng c n, nhng ch lng vng ngoi khng vo c
trong nh v c nhng o ba ym rt linh nghim. Hai mi mt ngy va qua, i
Thng qun dn nng Ging Tuyt v sc kho hi phc. ng qua xun n, ngoi
vn sc nc mi hoa thu tin, trn cy o, hoa n i.
Trng hoa n, i Thng li trnh lng nh n ngi v hin xu s v ly lm hn
chng c i ving m nng.

Mt hm, ngi bn thn, Bn Phc tin sinh, n thm chng v r chng i du ngon.
- nh mi lm g? Cnh tri sn ln bit bao nhiu. C giam mnh mi th ny th m
mt. Chuyn ma lm y c lm ri.
i Thng khoc ci o mng v bnh tnh ra i vi bn.
Ngi ta thy ci kh nng ca tit h. Ngoi ng trm sc hoa ua n; nh ca n
sau nhng bi o i; chim ht ru rt trn nc nh; di bi tre bn ci sui chy nh
n, mt con g mi ang i tm n vi n g con. Chc hn nng Ging Tuyt khng cn
hin ra c na. i Thng ly lm khoan khoi c d mt bui du ngon th v
bn b h.
Nc h ln tn gn sng phn nh mu da gii xanh thm. nh ni Hu La thay vo
tuyt trng c l xanh, di chn ni hoa anh o ua nhau n, hng thm lng. Trn
h, thuyn xp hng cm so i du khch, v trn cu Bch San ngi qua li ca ht, nm
xung dng nc nhng bng hoa cho tri i, cho tri i...
Hai ngi bn thn trong tay khng c g, nh v tnh cng vi cnh nhn nhp y, bng
cng ht ln mt cu:
"Nu khng c ru Hong Hoa..."
Ri hai ngi r nhau vo mt qun ru bn h, ngi xung chiu gii sn, v ung ht
chn ny chn khc. n chn th chn th mi ri, Bn Phc tin sinh ng ng say,
ni huyn thin. Chng bng gi mt ngi ngi bn, mt bc li bun bng -sa-ka li
ngi thut chuyn ni tnh duyn. i Thng ly lm kh chu, bn b ra i thng. Chng
hi chunh chong, chng va theo dc h va ht, ri chng li quay v qun ru, c
ngi bn lm nhi.
Thy ngay y c mt ci thuyn b khng, chng cng bc xung. i Thng xung
y nm ngh mt lt cho mt. Chng nm xung sn thuyn ly tay lm gi, lm mt
gic ng tht say. Bng mi chng ngi thy mt mi thm thoang thong.
Trong khi y Bn Phc tin sinh vn ni chuyn khng ngt vi bc li bng. H tuyn ni
v chuyn tnh v ai cng u t ph l chim c nhiu tri tim ca n b, v tri
qua nhiu ng tnh p .
Cnh hong hn sp xung. Du khch l t ra v. Khi bc li bng quay chn ru
Hong hoa t du khng ung na th chung cha Nga Mi ngn vang.
- ng bn ca ti u ri?
Bn Phc tin sinh ht hong hi.

- Cu chuyn ca chng ta lm ng ta khng c vui lng, c l ng y i lu ri th

phi.
- Tuy vy ti rt ly lm lo s cho ng ta.
Ni on Bn Phc vi tr dy i tm quanh h v gi m ln. Khng mt ting tr li, c
chng ch c ting vang p li nh riu ct. Chng li quay v ch c, trong lng bi ri,
trng thy trong khoang thuyn mp m ci m ca i Thng. bn cnh li c mt
nhnh hoa l. Chng nhy xung thuyn, cm ly nhnh hoa ti t ri trn mt nc.
Xa xa ting chung cha vn ngn rn r. Nh b ting st nh, chng tng nh trng
thy trong bng ti mt nh sng ca chic n lng; chng mt tay cm m, tn ngn...
mt tay cm nhnh hoa ra a ln mi nhng c v khng cn dm tin l s thc.
Sau ny, ngi ta bit rng i Thng v Bn Phc tin sinh cng r nhau n ngi n
hoang tn n v h thy c quan ti trng hc, ch cn c ci t o mu hoa hoc l
v ngay cnh c mt con bp b bng vi, trn c treo mt ci n lng mu n. [ ]
5

V BNG (din quc m)

Trung Bc ch nht, H Ni, s. 28 (8/9/1940); s. 30 (22/9/1940); s. 31 (29/9/1940).
--------------------------------

Truyn ny TBCN ng vi tiu "Liu trai ch d Nht Bn" v ghi ch: Foumiko Takebayashi thut,
Georges Rageot dch ting Php, V Bng din quc m, Nguyn Huyn v.
V truyn ng 3 k nn u k tip theo (TBCN s. 30) c on Tm tt k trc nh sau: i Thng Thi

Lang, t khi v cht, khng hm no l khng ra m v ku ca khc lc. Mt m kia, chng v khuya, l
bc i n mt ci n lnh lo v gp mt ngi rt p i vi mt con th n cm mt ci n lng mu
n theo hu...

3 Bn gc l "ngc ngo ty bc", c th c li in, y tm sa l "ngt ngo tng bc".

M u k ng th ba (TBCN s. 31) c on tm tt hai k trc, nh sau: i Thng Thi lang thng ra
4

p m v, mt hm v khuya, gp mt n lang rt p i vi mt con th n mang ci n lng mu n. Hai

ngi quen bit nhau t y, v Ging Tuyt - tn n lang, thng i li lun lun vi i Thng. i Thng
m nng lm bi v Ging Tuyt p mt cch quyn r l thng.
Lu : Theo gii nghin cu quc t, truyn ny ca vn hc Nht Bn, cng nh Chuyn cy go trong tp

Truyn k mn lc (th k XVI) ca tc gi Vit Nam Nguyn D, - u l dng phng tc t (hoc t nht l
chu nh hng ca) truyn Mu n ng k trong tp Tin ng tn thoi (1378) ca tc gia Trung Quc
C Hu (1341-1427).

TH CHA
(v hip tiu thuyt Nht Bn) [ ]
1

TM TT CC K TRC : Tn in Thi Lang b y t l To Kim Ngh git cht v

cp ly v em i. To Kim Ngh lm ngh n cp, cn L Chi Nng th bn nc ch.
To Kim Ngh sau hi hn b L Chi Nng i tm mt nh s sm hi cc ti li...
Chng i tu v ly danh l Lu Ci thin s. Mt ba kia chng n vng t-s-du-hn
o mt ci hang. Bng con giai ca ch c n tm chng tr th xa.

Bao nhiu phu phen, mt lot u xng c li v gi ao ba ra che ch cho v lo tng

kia. M Sa Bc ng khng hong cht no rt gm khi v v tht ln rng:
- Tn ny l k th ca ta. Cc ngi lui c ra ta ly u hn em v t thn ph ta, i!
m ng ng thanh ku ln rng:
- V ny l mt v pht sng ca chng ti. C nc u knh trng, anh khng c quyn
chm ti.
- Im i, hi cc ngi. D hn c l s i na, hn vn l ngi git cha ta. Nu cc ngi
mun chng cho hn, ta s git ht c l v ta th phi ly u hn cho k c mi
nghe.M Sa Bc ng ni on ma tt gm v xng ti; th thuyn li li ri nm
vo ngi chng tua ta nhng M Sa Bc ng c c. Lu Ci ni to ln:
- Anh em! Xin anh em nghe li ti.
- Chng ti khng anh kia git v pht sng ca chng ti nh th c.
Lu Ci ni:
- Anh em c hy nghe ti. Ti xin anh em ng c ng vy c ly ti nh vy. Cc anh
em cn phi lm vic khc cn hn: i m c hang i. Cn ti, i ti ht ri, ti by
gi thuc v quyn s hu ca tiu ch ti l M Sa Bc ng.
- Khng, khng th th c.Chng ti quyt khng th nghe li ngi c; nu ngi c
mnh h no, chng ti s khng cn can m tip tc ci vic lm v i kia, chng
ti s mt mt tm gng sng v khng bao gi ni li c th c thm c na.
Mi ngi u ku ln:

- Chnh th! Chnh th! Lu Ci thin s ch tn ch knh khng th no cht c. Chng

ta cn phi c ngi!
V mi ngi li gi dao gi ba ln tri v bao vy ly chng v s, lc y run ln v tc
gin. Chng nh xng vo git ht l ngi kia th bng c mt ng gi r m ng
vo ni:
- Hi hi ngi v s, xin hy bnh tm li. Ti bit rng ngi rt nng chuyn bo th,
nhng nhng ngi ny cng khng phi l khng c l. Hin y ch c mt m ny thi,
nhng ngi phi bit dn inh by lng chung quanh y s bit r ht chuyn trong giy
lt. i vi h, c hng my vn ngi, ngi s tnh lm ra lm sao? Xin ngh k! Thi, ny
ti bo v s, v s nn cho Lu Ci lm tip cng vic c hang kia v cng vic y ti
chc s chng vnh, khng cn lu la my. Ngi, ngi s khng chy trn u. Khi no
hang ni c xong ri, Lu Ci s thuc quyn ngi nh ot.
Mi ngi li reo ln:
- ng c kia ni phi! ng c kia ni phi!
M Sa Bc ng ci u v nghe theo li m ng. Chng ni:
- Ta i, bi v hn l mt thy cha.
ng c gi ni:
- Nh vy th tt lm. Vy by gi, Lu Ci thin s i, xin ngi tr li lm vic vi chng
ti nh c. Chng ta ci nhau mt nhiu thi gi lm lm ri.
Th thuyn v nng phu phi xc ngi i vo trong hang. Chng v s tht nhin hi mt
cu rt bun:
- m hn ng u?
- Xin ngi ch s. V pht sng ca chng ti chc chn l khng bao gi trn i u. i
vi ngi, khng c ngy c m bao gi. Ngi ta vo hc ng khi no mt qu. Tht
khng cn phi l "ngi" na.
Chng v s tr tui ng trm ngm ngh ngi mt mnh v li tr trong qun nc.
Xa tt ng xa, trong bng ti c nh la chp chn m t. M Sa Bc ng a bc ti
ch c nh la kia v bc i chp ch chp chng trn mt t. Chng dm phi
nhng vng bn v hai tay chng gi li. Chng nghe thy ting dao ting ba p
ng xa vng li v thy c hng nh tc li trong ci khe ni lnh lng kia. Nhng ri
chng gp Lu Ci ng ngi y va lm vic va nim pht. rp vch , ngi ta
thy mt ci chiu dng lm ging v mt mu g thay cho gi.

Chng v s bc vo v hoa gm ln. Ting nim pht nghe u v bun nh ting ca

tri. Thanh gm ca M Sa Bc ng ng hoa ln trn u Lu Ci nhng hnh nh
c mt bn tay b mt no gi li. M Sa Bc ng ngc nhin, li tra gm vo v v
nh quay i th v chn tu quay li v nom thy:
- Tiu ch i, sao tiu ch khng git ti i cho khut mt? Trc y, ngi s d cha git
ti l bi ti cn c nhiu ngi, ch by gi th khng cn ai na, xin ngi h th, ko
khng c ngi ta li thc. Ti xin ch mt nht gm cu kh ca ngi, ngi i!
M Sa Bc ng li li, ni:
- Khng, khng, ta i cho ngi lm xong cng vic ca nh ngi i . Ta y l v s,
ta kim tm ngi mt bao nhiu ngy thng, nhng ta thy khng sc h th
trc nhng ci c hnh ca ngi. Vic lm ca ngi c v cao thng lm cho ta
qun c th. Nu ta git ngi, ta s mang ti l mt tn st nhn khn nn git mt
ngi nhn c nh c Pht. Ta run s v xu h, ta mun trn i ngay by gi...
Lu Ci nim pht v rp u xung t:
- Tiu ch i, tm lng i ca tiu ch lm cho ti cm ng v ti xin minh tm khc
ct. Ti xin li ngi lm cho ngi phi hon vic tr th. Vy ti xin ra sc lm vic k
cho thn ny ho ra ct bi th thi...
Cm tay v v s, Lu Ci ln u ngi t du cm n. M Sa Bc ng bn ni:
- Lu Ci thin s ch tn ch knh i, ti s i. Nhng ti khng th ngi khng hay ng
khng lm g. Ti s ly dao, ba ra v gip ngi mt tay k cho n khi no xong vic th
lc y ti tr th...
Lu Ci khoanh tay li v ku ln:
- Nu c ngi gip mt tay cho nh th th cn qu g bng. Xin Tri Pht sinh phc cho
ngi.
Chng v s tr tui ly lm vui v trong lng lm; chng cm mt ci cuc, qu xung
bn cnh k th ca cha mnh v ni:
- Ta bt u lm vic i.
Ting ba tin dao ting cuc vang ln khe ni v a d m ra khp gn xa. Sng hm
sau phu phen li n lm, thy hai k th ng cnh nhau lm vic nh th u ng l
trong mng.

Hai k th y ng cnh nhau lm vic nh th c mt nm trn. Ma thu n v

tri bt u lnh. Mt m Lu Ci b ba xung v ni rng:
- Thi, khuya ri. Ta ngh.
M Sa Bc ng tr li:
- Khng! Khng! Ti li thy c lm vic v m th kho lm.
- Hm qua, ngi thc sut sng ri. Hm nay xin ngi ngh ko mt qu.
M Sa Bc ng khng tr li v Lu Ci cng khng ni na. ng mt hi lu, Li Ci
thin s hi:
- C ngi th ni vi ti rng hn ta c nghe thy mt ting sng trn nh ni. Ngo
c nghe thy ting sng khng?
- Khng. Nu ti nghe thy ti ni cho ngi bit. Chiu hm kia, ti nghe thy c ting
nc rc rch ku th phi. Ti li tng ti nm mng.
Lu Ci tr li:
- Tiu ch i, ngi y chc mt nm tri ri. Ngy thng i chm qu. Ti thy mt
mi v cng; sc ti mi ngy mt yu... Ti cng chng cn sng bao nhiu lu na. Nu
ti c cht trc khi lm xong con ng thng qua ni, ci khng cn lm, nhng tnh
mng ti, th i vi ngi, chng bit n thuc v quyn s hu ca ai? Ti khng cn sc
na, ti xin li ngi. i! Hang ! Hang ! Hy nghe ta: nu ngi bit cho ta ni kh tm
th hy ta lm xong vic ...
Ni on, nh s li cm ba va p va nim pht. Bng ngi rn ln: ngi b thng
bn tay.
M Sa Bc ng nhy vt li, nhng Lu Ci mm ci v ni:
- Ti thy ni thng sut ri. Ti thy kh tri ngoi vo ri!
Chng v s p:
- Tha ngi, ngi b thng!
- i, ci khng quan h. ti c ci l n cho n rng ra mt cht...

Thu tt c sc kho li, Lu Ci ng vng dy v chui u c ra ngoi v M Sa Bc

ng cng th u ra:
- Chao i, sng qu! sng qu! Ti trng thy con sng ri! Ti nghe thy nhng
ting trong thung lng ri! Ngi nn mng i, Lu Ci thin s. Ngi c th t ph v ci
cng nghip 20 nm ca ngi.
ng gi Lu Ci khng tr li c na. Ting nim pht ca ngi bay bng ln chn tng
my thm. Khi ngi ngng mt ln th mt ngi m l, ming ngi h n mt n ci v
ni lm rm:
- Ti tng ti ln n ci Nt Bn. Ti khng nghe thy g na, ti khng trng thy g
na. Ti sng qu v ti tng ti nh nght th.
Lu Ci thin s, tuy vy khng qun li ha vi M Sa Bc ng. Ngi ph phc xung
mt t v ni vi mt tm lng thnh knh:
- Xin ngi sinh phc cho ti by gi. Ti cht i khng cn n hn g na, ti s c ln
Nt Bn.
Thung lng v ni non chan ho nh sng trong tro ca mt trng. M Sa Bc ng ci
xung nhc Lu Ci dy v ni:
- Lu Ci thin s ch tn ch knh i, trong bao nhiu lu lm lng chung ng vi nhau, ti
xin thnh thc ni rng ti knh phc ci c nhn ni v can m ca ngi, ti nim pht
v ti suy v gio l. Ci th c cht ri v ti hiu rng s tr th ch c th c gia
m th nhn thi, cn ngi th ngi mt th gii khc, mt th gii cao xa huyn b.
Hai ngi n ng y khc nh ma v m ly nhau nghn ngo. Lu Ci thin s cm
trng ht v nim Pht:
- Hi hi vong hn ca ch ti i, xin ngi chng gim cho ti v tha th ht c ti li cho
ti ang tay git ngi.
Mt ngi m nhng l. Ngi khc tng nh khng bao gi nn na. Nhng sau, nhng ht
l cng tha dn, v sau cng, Lu Ci thin s xc ng tm hn mt cch l, v va nhn
thy nh trng, - ci nh trng ngi khng c trng thy t hai mi nm nay ri.

Cn L Chi Nng th chuyn sau khng k li nng ra th no. C l nng cht mt

cch thm khc mt ch o heo ht gi no, v ma qu chc tranh cp ly tm linh
hn ti li ca nng em xung a Ngc, bt nng phi chu nhng cc hnh gh gm.

V BNG k
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 40 (8/12/1940)
--------------------------------

TBCN ng tc phm ny vi ghi ch: V Bng k li; tranh v ca Trnh Vn. Do su tp TBCN b mt nhiu
trang nhiu s, hin ti (L.N..) mi ch tm c k ng cui truyn ny.

XIN LNH
T "ng ng H Ni", ngi xin lnh trong m rc thnh t n ln Nam To n
Nguyn Vn H... mt ng ng gi chn chuyn xin lnh xoay lm ngh bn qun hi
n Kip Bc. Nhng chuyn xin lnh v nhng chuyn na n th di mt ngi
phng Ty.

I. Mt ngi mt to bng mt ci np trp xin mt ci xin lnh nng hai cn i git

li trc kiu

n tn hn mi gi, m rc thnh mi c hnh. Thc ra, ngi ta sa son t lc

mt tri cha mc. C, lng, kiu, n, h t u y trc n ri, trn mt bi c
pht tri v ngp nga nhng bn ly v nc ma ng li t m trc.
My ting trng. m rc bt u i. Kiu thnh nng ln, bn nhc cng va ct tay
ko nh vi h th t trong n Kip m thm m mt nhng khi hng thnh thong li
l vi nh n ngn nn lung linh m t, mt ngi n ng to ln mc qun xanh o
ht ln mt ting ri nhy xung thm nh mt cn gi lc v t t tin li pha ci kiu
rc c thnh Trn.
Bao nhiu ngi ng xem hi rt c ra. Nhng ngi tr tui ngng nhn bng mt con
mt ngc nhin, cn nhng b c gi, nhng n b con gi th ci u nhn xung t mt
cch knh cn v cng, ming lm nhm nhng cu khn vi nng mt lng tn ngng.
- Chy c sang mt bn, khng c li cht oan cht ung by gi.
m rc bt u i t t. Nhng ngi nh qu chp hai tay li vi theo sau kiu ngi; h
th thm to nh vi nhau bnh phm m rc nm nay to v t t chen chc nhau i
theo m rc.
Nhng c gi qu nh tui mc o khing kiu vi mt v t ph cui my. Nhng
ngi no va gh kiu vo vai m thy mi ri, chp ming nh ly lm bun cho s
vng v khng ng c ca mnh. Nhng trai lng kho mnh th cm c qut v thnh
thong li ci xung nhn hai ci cnh tay gn chng mng nhn ca mnh m mt th ngi
ln mt tia sng nh l hy vng. m rc qua mt ci cng cho kt bng l chui v
gng ty. m rc i vo pha ch. m rc qua mt dy hng bn bnh vi, l lc bnh,
snh, s v nhng hng qun ngi i try hi vo n tm. Th t nhin, nh
nga h, mt ting h h h h... ko di ra bng ni ln, rng rn gia m rc v lm
cho mi ngi xanh mt.
Kiu quay i mt vng nh bay. Cc c gi x c tc. Cc trai inh ht sc vn ni cng
gi trt t cho m rc. Trong bn, nhng ngi i xem chy t tung. Mt ting ku bng

ni ln: "ng ng H Ni!" Th ra ting h h nh nga h kia l ting ca ng ng H

Ni va ku truyn cho nhng ngi ng xem nhng ch ngi i. Ngi i nh mt
ngi tht c cha cht vy. Nhng vt o xen ln vi nhng ci o xanh ngi mc bay
php phi; di lng nhiu iu tt thnh mt ci hoa th thnh thong li xo ra; ngi i mt
i dp quai mt y nhng bn v ngi bc git li nh nhng ngi hiu t i trc
linh sng b vy.
Ngi n ng trc nm mi tui c mt mu da nh t st. C k th khng c
ci g ng cho mi ngi ch c, nhng ci mt th, chao i, trng mi gm ghic lm
sao. Ti ai nhn ci mt y m khng git mnh. Ti xin th khng dm ngoa ngot mt t
g, ch ci mt ng ng H Ni ca ta to va bng ci trp trn, n mo m, n xiu vo,
n kinh tm qu n ni c ngi mi thot nhn thy phi git mnh t hi mnh ng
trc mt ci g, - qu s hay l ngi ngm?
Ci mt y c lc xanh lc , ch tm ch vng. Bi tc ngc ln, n c v ci u lu
m ta vn thy trong nhng bc hnh chp lc bn chn tay Thm b x t ri, th m
hai bn thi dng li c hai ci trm di bng ci cnh tay, u nhn hot, m sut vo
hai m! Ch tht hai m ngi n ng y, v vy, trng ht nh b vo v phng ln, mu
t v lm tm li nh hai qu b qun vy.
Th ri th mt ci xin lnh gm cht nh mt thanh st chn ca, nng c chng hai
cn, xin qua mm! Nhng ngi yu bng va khng dm nhn lu ci cnh tng rng
rn ! Bi v ngi xin lnh trng c v b chu xung di sc nng ca thanh st
gm gh kia, tuy c hai ngi i theo n; y i m nh tt th v mi lc v mt
ca ngi n ng gh gm li cng bnh bnh ra, li cng trnh trnh ra, n ni ci
li th l ra ngoi hai ci mi en sm nh cng khng cn sc m co ra rt vo. M
co ra rt vo lm sao c? N khng phi l ci li na, nhng m l mt ng tht thi
nt b xin qua ri: ci xin lnh nng n kia lm rch n v m qua sut m bn kia.
Ngi n ng qui c n mun cho ci tr chi ca mnh thm phn m thut li ly mt
qu cau m vo ci u nhn xin lnh, v c th, c th, hn c gi tay khoa mt nm
hng i git li tng bc nh mt ngi khng bit au n l g c!
- Thc l mt ngi qui g.
Nhng ngi i xem hi l li v ngi no ngi ny cng c ci cm gic au thay cho
ngi n ng gh gm xin lnh hm y.
M ti, ti cng vy.
II. Tha ngi, chnh ngi cng c th xin lnh c!
Chng ti vo mt ci qun cm li i ln Nam To. Ngi ch qun, mt ng gi u bc
ph ph, tn l Nguyn vn H... dn cho chng ti ton tht g luc ri ngi nhn chng ti
n m hi:

- Tha cc ngi, cc ngi cn li xem hi ht m nay hay l v ngay by gi?

- Chng ti v ngay bi v xem chng hi khng ly g lm th lm.
Mt ngi trong bn chng ti, ung xong mt chn ht mt ru trng, tip lun:
- ...Ch tr c ci ng xin lnh l lm cho chng ti ch mt cht, cn ngoi gi th hi
cng y nh nm ngoi. Ni th khng phi bo rng mi tn n by gi chng ti mi
c trng thy mt m xin lnh nh hm nay u, nhng thc qu, ng ng hm nay
xin lnh lm cho chng ti ch hn c nhng m khc, bi v ng ta xin c v gh
gm qu, lm cho ngi mi nom thy pht rng mnh s hi.
ng lo bn qun quay ra bn hng cho khch mt hi lu ri quay li ch chng ti m tr
li:
- Ni v php cc ngi, ngh nh vy m thi, ch xin lnh, i phm th ai cng ch c th
c, khng khc nhau my t. Cc ngi bo rng ng ng H Ni hm nay v xin lnh
trng gm hn nhng ngi thng. Xin php cc ngi cho ti ni: ti cng c xem
"ng ng H Ni" hm nay ri; ni cc ngi tha cho ch, thc qu, ti, ti xin lnh hn
ai th chng bit ch phi hn t ng ng H Ni. Khng dm giu cc ngi, trc khi i
lm ch qun y, ti lm ng ng n Kip Bc ny chn ra ri. ng ni c mt
i ti bt t n Ghnh, n Bo Lc, n Sng ni ting lm g, ti n my ca
thnh c thnh thng, nn chnh nhng lc kiu ngi ln, ti lm phen xin lnh gh
lm m xin khng bp bm...
- Xin li, xin lnh m bp bm? Hnh nh ng lo c mun bo ng ng H Ni xin lnh
trong m rc thnh sng nay nh la con mt nhng ngi chung quanh mnh phi
khng? Hn dng mu k che mt ngi phi khng?
- Ti khng c ni hn th! Cc ng, cn ai m che ni mt cc ng? Nhng ti chc rng
cc ng khng nhn thc r m xin lnh hm nay, hay l cc ng ch nhn thong
qua ri thy mt mi "hn" tm qu nn b i i, khng xem na. S thc, nu cc ng
hm nay ch mt cht th s nhn ra rng ci xin lnh nng hai cn khng xin qua
m hn ta, nhng ch i st qua bn mp v chui xung di li m thi. Ci li s d
c cong ln v thi ra ngoi, y chnh bi ci xin lnh n lm cm ln, v li chnh hn ta
cng mun lm nh th na cho n "quan trng" thm mt cht. Th ri th sao? Th ri
th ci xin lnh y cng khng xin qua m bn kia u, tha cc ngi: n li chui qua st
ci mp bn kia, v s d ngi ta cm mt qu cau vo u nhn ca ci xin lnh chnh
l che mt nhng ngi ngoi vy. Nhng khi c ci nhn chm ch vo mt ngi xin
lnh th hn ta h h ln my ting ri cm nm hng khoa ln trc mt, c khi li chy
ln chy xung, v nh th, ngi i theo xin lnh cng phi chy theo ko khng c
ci xin lnh ri mt!
C my ngi khch vo n hng. ng c ch qun li chy ra ly bia, ly cm v bnh
ty. Mt lt sau, ng c li vo ngi vi chng ti, nhp mt tp ru m rng:

- Xin lnh nh th, th phi ti. Bp bm trc mt thnh la ngi trn nh th c

ngy th hc mu ra. Ti, ti khng bao gi lm th! Hi ti cn n my ca thnh, ti xin
lnh thc, nhng ti xin nhng ci xin lnh b hn. Tuy vy, to b, ci xin lnh cng nh
nhau c m thi, m ti c th ni chc chn vi cc ngi rng ti xin lnh nh th m
khng ly lm xu h mt cht no bi v ti khng la di ai. Bui u tin, ti xin th thc
vi cc ngi, ti cng hi rn rn, nhng ri sau cng quen i, mi khi c hi h kiu cng,
ti li xin lnh mnh bo lm m khng au g c.
- ng gi ni l. Nu qu thc ci xin lnh m sut qua m th lm sao li khng au?
- Ti khng ni di. ti k li c nhng cm gic ca ti hm xin lnh u tin cho cc
ngi nghe tng tn: Mi u, ti vn l mt ngi i bt t. Bt t mi cng chn, mt
hm kia ti c mt ci tng l lm t cho ngi ta bt. Cc ngi xem bt t mi ri
ch g? y, chnh th, chung trng ngi ta nh bn cnh mnh d lm, d mnh
khng tin n th no, ngi mt lc u mnh cng phi o i, hung chi li cn hng
nn mung lung v chung quanh mnh ngi ta li xm li m qut tho, m... bt nt! Vy
ni th ny cc ngi cng ch ci, - ti ngi mt lc th lo o ri ti thy tm hn ti m
hn i, ti thy nh mnh na thc na ng bi v mt ti vn nhn r mi ngi mi vt,
nhng hnh nh c mt th nh sng lnh lo lm m nhn tuyn ca ti. Ti khng ly g
lm kh chu: tri li, ti thy tinh thn c nh nhng, hnh nh trong cn say thuc
phin vy. Ti c ci cm gic i ch mt ci g, ti hnh nh c linh tnh bo trc sp c
mt ci g xy ra y... chung quanh ting n so, ting h ht u qu n ni v sau
ti thy chung quanh m v cng, th ri th... th ri th bao nhiu nhng ngi, vt,
ca nh u chm c vo trong bng ti, duy ch c my ci trn nh v vi ci chp nn
vng l r m thi... V ti nhn thng vo trong n, m mt nhng khi hng. Th ci
nn en sm ci ca bc bn h ng, mt con ma... mt ci bng trng t t tin li pha
ti, ng dng li mt lt lu... mt ci mt xanh xao, mt chm ru en tri tri, mt m o
xanh o nh co co, mt ci khn nh mu vy... V ti c m mt nhn r th thy
r rng hai m ngi n ng kia c n ba bn ci xin lnh nh xin qua, hng chc ci
trm m t thi dng m xung. Chao i... Ti ng dy lin, ti nhn thc k, ti
tng tng nh b ng xung ci bc ca ti ngi. Nhng ngay lc y th ngi n ng
mt to bng ci thng kia nht hn i, mi hn mp my v hn bo ti rng: " kh! My
c lm nh tao xem..." Th ti lm ch s g? Ti bn gi nhng ngi chung quanh
em mt ci xin lnh hng t n cho ti. Ti a qua li lim my lt cho thc trn v,
- ti hy cn nh r nh vic va mi xy ra hi ny - ti run s gi thc mnh, nhng
xin... kh vo m bn tri cho chui vo trong ming. C th ni l ti gn nh khng c
cm gic g. Ti li cm lun ci xin lnh y la ch mm nht, ti xin thng sang nt m
bn kia v ti c n mi... cho ci xin lnh thi ra ngoi n mt gang tay. Ti xin th vi
cc ngi l ti khng thy au n g: lc ti xin nh th, ti thy khng au n bng b
t tay; da ti ch hi kh chu mt cht khi ci xin lnh bt u m vo m. Ti xin lnh
nh th m vn ni c nh thng. Mt lt sau, ti rt xin lnh ra th khng c mt git
mu no chy theo. Ti cm gng soi th ch thy hai ci vt m m thi. Ti vn khng
au n g c, v nu c ai bo ti xin lnh lun lc y th ti cng c c th can m m
lm li.

ng lo ch qun ni th xong, lm nt ct ru v ni vi chng ti rng:

- y, ci ngh th, cc ng! ng ngoi m trng th tng l gh gm v cng, nhng
chnh xin lnh, i vi ti, th ch l mt tr a nh trm nghn tr a khc. Sau ln y,
ti ly lm gin nhng ngi xin lnh trc kia lm cho ti nhiu phen ngh thm rng
l mt vic quan h c th cht ngi nh chi c.
III. Nhn chuyn xin lnh, ta cng nn ni n vi chuyn khc cng na n th n
v phng Ty ca bn Fakir, ph thu
Cu chuyn ca ng Nguyn vn H. thc l mt ti liu v gi vi chng ti. Nhng cm
gic thc th ca ng lc xin lnh t r c ra ri, by gi thit tng ta ly nhng ti
liu v xin lnh ca n v Ty phng ra xt thm v "ca" y tng cng khng phi l
v ch vy.
Thc th, ci li xin lnh, ci li ly nhng ci rng rn ra bp bm nhng ngi m tn
, khng phi ch nc ta mi c, nhng t my trm nm nay ri n ngi ta
vn thc hnh lun, m nhng ngi mang ra thc hnh chnh l bn Fakir ph thu.
Bn Fakir chc bn c nghe thy ni ti nhiu ln ri, nht l t khi cc bo hng ngy
y, trong mc "Tin tc Nm Chu" ni n Uhu, bit hiu l "Ci m la" gy ln t
n ci phong tro bi Anh. Phi phi, Uhu chnh l mt trong trm nghn ph thu n
vy. Bn ny, theo nh cc sch u Ty thut li, th cn lm hng vn th tr rng
rn hn nhiu. H chia ra hai hng: hng ph thu thc v hng ph thu gi. Bn thc
xin lnh nh cm ba, m khng nhng xin mt ci xin lnh m thi, nhng c hng
mi mi hai ci v xin sut qua c cung hng l khc na. Thy l, mt gio s thi
min Php l Paul Heuz lin tm kho cu ri mt hm mi nhiu v bc hc c
danh n xem mnh bt chc bn ph thu kia. Paul Heuz cng ly xin lnh m qua
m th qu cng nh Ng vn H. ni vi chng ti, Paul Heuz khng thy au n g c,
k c nhng ci xin lnh m qua cung hng v m qua cm! Theo li Paul Heuz ni
th nhng ch y v c khuu tay v cnh tay na u l nhng ch t bit au.
l li ca nh thi min hc phng Ty. Thc ra, n , th nhng bn ph thu
thc c th xin lnh bt c ch no trong ngi. Theo nh nhng bc nh chp c
v in cc sch khoa hc thn b ca Ty phng th c ngi ph thu n xin lnh
khp ngi v c th c ngi tnh to nh th hng nm. Nu khng mun dng xin lnh
th h dng kim, nhng ci kim di thc nhn. Chnh mt k vit bi ny c mc kch
mt ngi n b c ng lm th y, nhng c km i cht bi v khng m kim
c khp ngi.
Ngi n b y nguyn l mt ngi o ht tng lng, ly chng n 18 - 19 nm tri
m khng c mt mn con no c. B ta bn kiu cng l bi, nay n n mai ph kia ri
khng hiu lm sao, mt bui sng kia gp ti, b ta c m i v lun lun gi tay ln trn
nn nn thi dng v hai m mt. Ti hi th b cm tay ti vo hai m mt b: th ra
di ln da mt ca b c n trm nghn ci kim ci u ln bn trong, ly tay r vo th

thy, m nn th n th u ra, cn th bnh thng, ngi n b y khng c g l khc

ngi c, m li bo tt, vui ti l khc!
n , nhng hng ngi c ci ti l lng nh th rt nhiu, nhng ng bo ca
Gandhi coi thng lm.
Trong nhng bn ph thu thc, ngi ta cn thy nhng tr l hn nhiu: i khi nh
dng ngc ngi ln, u m xung t ri ly t lp i hng nm m khng cht;
quanh nm ch ci trn m n mt ht vng; ng vn gi v trn sa mc...
Ti cha c dp ni ti nhng php "phong thn, kim hip" y by gi, nhng c ring
ti, th gn ging li xin lnh v m kim vo ngi ta, n cn c mt th tr cng na
n nh th: y l ci li nm bn chng.
Paul Heuz cng bt chc lm ci li ny ri v kt qu m mn lm. ng mi ht thy
bn hu v vin bc s Daminos Yves n lm chng th vin bc s chng nhn cho Paul
Heuz rng qu ng ta c ci trn nm ln mt ci ging ng ton inh 10 phn chng ln
tri thc, v xong cuc th nghim y Paul Heuz khng au n, khng st so g, ch duy
c vi ch hn ln m thi.
Ti s khng ni n ci php ca bn ph thu n lm cho mt ci a b dn dn i
ri mt hn. Ti s khng ni n ci thut tung dy ln tri ri lm php cho ci dy c l
lng khng trung, ngi ph thu tro ln ci dy y k cho n lc mi ngi khng
trng thy. Ti s khng ni n c ci ti lm cho mt ci cy b bn ph thu nim ch
m cao vng ln trng thy. Bi v, mi ci , nhng nh thn hc phng Ty, - nh
Paul Heuz l mt, - u c ging gii tng tn v nhng s bp bm ca bn ph thu
n c, m phm vi bi ny khng th cho ti ni ht.
Claude Farrre Hn lm vin nc Php ni rng: "Mt i ti ti cha thy ph thu
bao gi, d thc hay l gi. L mt k giang h nay mai y, ti cho rng mt ci php
l m ti c chng kin Bombay khng khc ci ti ca bn lm xic nh la mt
ngi i xem thnh ph Paris vy".
Kipling, mt i danh s ca Anh-ct-li t v nhng s bp bm ca bn ph thu trong
truyn " nh Suddhoo" [ ] vit rng:
1

"Sau khi lm ci tr mi l y xong ri, y ngng u tht cao ln v tia la hai l mi y

ra.
Nhng ti, ti bit ci la y ti sao m c; ti xt ti rt c th lm c nn ti yn d
lm".
Tr nhng li xin lnh, nm bn chng, gi kim vo tht ca bn ph thu n , ta cn
thy ci tr ny cng thng c trong bn ngi bun thn bn thnh ca ta: l nhai cc,
bt, a v nut ln sng, cc sng v ch sng, c khi n t n si v n na.

V s n s v thu tinh
lu lm, ng phng cng nh Ty phng, ngi ta vn c tng rng thu tinh
v s l nhng th thuc c c th lm hi nhng c quan tiu ho. Chnh c
Maupassant cng tin nh th th phi, bi v ti nh c c ca Maupassant mt truyn
mt ngi n b mun hi em v em chim tranh tnh nhn ca mnh bn nghin thu tinh
vo bnh cho em n cho cht. Hevin, Mahon, Fodr, Crantz, Plenck, Le Clre v nhiu
nh bc hc khc cng nhn rng thu tinh em nghin nh c th dng lm thuc tr
chut rt nhim mu. Nhng Paul Heuz v Franck th nghim nhai thu tinh ri: s
thc, thu tinh cng nh snh s nhai trong ming ri nut vo trong d dy khng
c g l nguy him c. Chaussier cng nhn cu ni y l ng v thut chuyn rng c
mt thiu ph kia, chng l ph thu g ro, mt hm tuyt vng v chuyn tnh duyn
nhai mt ci cc thu tinh ch l t t: nhng mnh cc v i qua ng thc qun v
d dy v chng gy ra mt bin chng g c v ngi n b y vn sng nh thng
vy. Ngi ta th cho sc vt n snh v thu tinh: nhng con vt y u khng vic
g c. Lun ba ngy lin 4, 10, 11 Octobre 1808, con mo ca M. Le Sauvage c th n ti
30 lng thu tinh: ngi ta m bng con mo xem xt d dy v rut ca n th thy
chng lm sao ht. Nm su con ch em th nghim th kt qu cng th v c rt nhiu v
bc s: Godefroi, Nicolas, Raisin, Samfrne, Dumreil Lamec, Dupuytren, Delaroche u c
chng kin.
n ln, n ch, n cc
Thng thng nhng anh ph thu n bt mt ngi ta ch thc khng n rn rt cc
nhi nhng i khi cng c nhiu ngi ph thu thc ging Aissaouas, n ln n ch
sng. Th t ra lm sao? Theo li Robert Houdin v Paul Heuz th ch l mt ci thi
quen trong s n ung m thi, ch khng c g l khc. Paul Heuz k ra mt th d tn
Jean de Paris n trc mt mi ngi nhng th cn gh tm hn nhiu. Ring k vit
bi ny th rt c th k mt th d gh hn th. Ai ai Thanh Ho lu ngy tt cng bit
mt con qui vt l thng Khi, bn thn ca ng Phm Vn Lc, quanh nm ngy thng
ch ci trn, ung nc cng, n cc nhi sng v g cht. Truyn "Ni thng tm ca
mt tn dn Hi" do Chu Phong vit v xut bn my nm trc y c ni r v vic
y.
Ly la t mt
Bn ph thu ta li cn ci li ny cng ging bn ph thu n , l ly la t mt v t
tay. Ngi ph thu cm mt ci mi la d vo khp mt v hai cnh tay, c v c khi c
vo mm. La chy bng bng ln mt lc ri tt dn dn i. cc ngy hi tnh l
Php, ngi ta cng vn thng "chi" th. Thc l mt ci tr tr. y la y ch l la
ru ho thang, cn Php th trc khi a la ln tay ln mt, ngi ta xoa mt th
thuc nc c phn chua m nhng nh bn thuc khoa hc huyn b nh nh Caroly c
bn!

C k v nhng "php mu" ca bn ph thu n th cn nhiu: no l dm chn khng

ln nhng mi dao nhn, no l ra mt bng du si, nhng i khi, phn nhiu u l
bp bm c, cng nh x ta vy.
Duy c iu ny ta cng nn bit l: bt c nc no cng vy, trong bn ph thu gi
th no cng c ph thu thc, - ci bn ngi c mt lng tin mnh lit khng bao gi lo
ngi ta bng nhng chuyn ngng cung nh th! Nhng hng ph thu thc n
khi xt mnh n cng cc ca ti ngh ri th t t. Ngi ta k chuyn rng c mt
ngi ph thu thc kia xng vo la Najadi v ly hai ci li km bm vo c cho
cht, sau khi p u vo st.
Paul Heuz ni rng: "Chnh th! Sao li khng tin c c nhng ngi phi phm nh
th?"
Ring nc ta th ti thy rng bn ph thu chng bao gi li lm nh th c, nhng
hu ht ch phn ngi ly tin thi, hoc gi nhng tr bp bm ra cho nhiu lo nt
nhng ngi m tn.
Cho nn nhiu khi chnh nhng ngi m tn cha b "hng thn kinh" th chnh h, h
b toi ri, toi c thn kinh m toi c tnh mnh na nh nhng bng c chc chn m ti
tm trch mt t trn nhng bo hng ngy y:
- Ninh Bnh, Phm Th Nng, 22 tui qun lng Cung Qu, tng Thanh Quyt huyn Gia
Vin vn c [....] [ ]
2

Duyn do cng ch ti quen nh mi ln, v nh c in th, nn bc Nguyn Trn Trinh

sng hm y li sm sa cng lm l. Ngi n l in cng ng. Th ri trc
n nn sng choang, hng bay ngo ngt, bn tai cung vn ging ht vo von, bc Trinh
ln ht gi ng n li n gi ng kia khng sao, khng ng n gi cui cng phi tht
c, v nt dy bc tht mnh qu thnh ngt hi khng th v cng khng ni ln c
na, thnh th bc Trinh gc xung cht dn, nhng ngi xung quanh thot u tng
thnh ging c ku cu mi, sau hi lu khng thy bc Trinh nhc nhch m ng lay gi
th bc Trinh cht cng t bao gi ri. Nhng nhng con cng t th vn cho l ti
bc Trinh khng tm thnh nn b c thnh ngi pht giam!.
Nhng chuyn tng t th t lu nay nc ta, xy ra rt lin lin. chng qua cng ch
l do s mun bp bm m ra, nht l cng bi ti ngi mnh mt s ln hy cn m tn
qu, ly nhng chuyn xin lnh, tht c, ct li lm chuyn thc.
V ci ca ny, chng ti s ni r bi "Bun thn bn thnh" s ny v chng ti xin
em c mt chng c bp bm v li dng s ct li kim li mt cch trc tip nh
th no. [ ]
3

V BNG
Trung Bc ch nht, (s c bit v bun thn bn thnh), H Ni, s. 32 (13/10/1940)

-------------------------------1 Simple conte des collines.(nguyn ch)

2 Ch ny bn su tm ca ti mt 1 trang TBCN (trang 16) cha tm li c.
Bi ny c ng km vi mt s nh chp ca V An Ninh, c ch thch m t: nh 1: ng ng H Ni.
Ngi xin lnh hm hi n Kip Bc va y. Cc bn nhn k tt s thy ci xin lnh khng xin g c!
3 nh 2: Mt m rc...nhng ngi xin lnh. nh 3: Paul Heuz. Mt nh thn hc ngi Php th
nghim xin lnh v nhiu thut khc nh nm bn chng, rch li. nh 4: Mt bn bun thn bn
thnh...lm vic. nh 5: Mt con t. nh 6: V mt con t khc.

VINH NHC CA M MI
Vinh t nhc nhiu, ci ngh mi li, ng i, bc lm! - l li ca b k Tm Mi ni
vi chng ti, trong mt cu chuyn v nhng ci vinh ci nhc ca ngh lm mi v mi
chng nc ta.

Ngi n b y khng cn tr na. mt mnh vi mt a con nui hc mt trng t

thc ln y, b nguyn l mt ngi hng xch i khp H Ni bn bun ht cc
mt hng. Nhng v sau, ngh khng ly g lm li lm, b xoay ra lm mi nh mi
ca n hoa hng v t ngh mi nh mi ca, b bc sang ngh lm mi v mi
chng cho ngi ta.
- , , ny ch c ci nhau. B Nguyt Lo trn trn y, ch ng c tng chi u.
Mt cu ni ca ti, nhiu lc c gi tr ngang mt cu ni ca ng Tng thng. Ti ng mt
ting th thnh v thnh chng m nu c ti ci g th phi bit! mt v mt chng y
nh. C ngi ni ci mm ti l mm m m. Nhng bit lm sao c? Tri sinh ra
mnh bt mnh phi bn ni m sng th khng lm, sao c? C m r hng ra! V li ni
m gip ch c cho ngi ta, ti tng cng chng c hi g. Ngi ta s cm n mnh
mi mi, i khi nh trong cu chuyn c n, mt ngi g lng xu x, khng nh ngh
bn ni ca chng ti, th lm sao m ly c v mt cch d dng, m ch chng st mi
kia, nu khng c chng ti ti ni, th c m n gi mi c k rc i... ti k cho ng
nghe cu chuyn y: Ngy xa, c mt cu trai mun ly v v mt c gi mun ly chng.
C th mun mt g trai gin; cn anh, anh th tt nhin l m c mt ch chng thc p.
Bi v ci tm l ca ngi i n th, ai khng vy, tha ng?
Cm trng n vi ch chim
Chng p v p nhng nhn m no!
Cm hm n vi c kho,
Chng xu v xu nhng lo m gy!
Phi lm. Ch cht mt ni l hai anh ch li cng c mi ngi mt tt nn chi ci hoi bo
"p i va la, phi v phi chng, tt i loan phng" ca hai anh ch kh m thnh
c. Bi vy, phi i tm m mi.
nh, sau khi nhn c t tin, m mi nhn li ngay. M chy sang nh trai bo:
"Thi, hai c , c ch ny th chng c u hn na, hai c cng c vui tui gi.
Khng cn ni n chuyn mn ng h i n r rt ra ri, ch ni ring v c y thi,
chu tng gi c phi chng bc ln cao bng ngi mua c c y cng khng nn
tic ca. R thc l c c ngi c nt, ch phi c mt ni l "t mm t ming" m
thi!". Th th cn g bng na! n b, ngi ta ch s a ngn; nay nu li c c nng

du "t mm t ming" v th xin k c mi ngn tay tc khc.

M mi li chy sang nh gi m rng: "Ny ny, c tt s khng th no ni c. Sp
sn m i lm b huyn i thi, bi v, qu ho qu, cu y c ngi li c c nt,
duy ch c ci lng ci li th hi km ngi mt cht!" B mi kho ni nhn th thi! ci
thi i c, m bn hc tr vn mang ting l "di lng tn vi n no li nm" m li c
mt ngi "km lng km li" th cn g bng na? Xin thun . Th l cuc hn nhn n
thnh! M mi lm tin my chuyn na. Sau, n ngy ci, c du che qut v giu
ming. Ch r th c l l nm trn ci vng vo nh. Ngi ta ly lm l, th thm bn
tn; th ra sau mi n lc ng phng hai anh ch mi hiu bit r nhau: anh phi nm
vng l v g lng, cn ch, ch s d c ly qut che ming ch l v ch st mi. Th nhng
vn ng thuyn ri, bit lm sao? Hai h thng gia u phi ngm ming v m mi
chng ni r lc ban u l g? Ch km mm km ming thc, m anh th km lng
km li t ra ri, khng ni vo u na nh!
B k Tm Mi ni n , ng dy ly ci tru va xp li va ni tip:
- l mt cu chuyn c nhng t ht c ci ti kho ni ca nhng ngi mi v mi
chng, d ngy trc hay ngy nay cng vy. S thc, chng dm giu g ng ch ngy
nay, theo ti, th ci ngh lm mi li cn kh khn hn trc nhiu. Bi v ngi th khn
ca th kh, tha ng, nht l by gi v cc bo bn lun v vic ly v ly chng nhiu
qu, nn trai gi h kn nhau cn thn v cng ng . Nhng v o m khng c ri b
nhau, nhng v nh h m nh trai ct tai ln em cho nh gi rt nhiu, thnh th nu
khi trai gi h ly nhau, h thu mt thm i d, v v th, ngh mi thnh ra kh khn qu,
ni cho xui c mt la, gi i hn mi tui!
Ni th, ng ng tng ti khoe mnh. S thc l th, mi khi c ngi no n nh ti
"gip h" th nh l cng vui vui v sp c tin tiu, nhng c t lc h bc chn khi
bc ca nh mnh th mnh bt u mt n mt ng v phi ngh mu k lm th no
cho hai h xui tai... Ni ng tha li, mnh phi xng cng c, ngt cng c, trm thc b
dn. Ni tm li, mnh phi tho khoa tm l, mnh phi i guc vo c tng ngi mt.
Nh lo Hn K. kia thch c con r c nhn tuy lo my i nay ch bn bnh gi ? Th
nu v d mnh lm mi con gi lo cho mt cu trai no chng c bng g, mnh phi
ni phng i ln, nhng ni th no cho kho, t ra rng ci bng cp khng "git ai" u:
" i, bm hai c, ch c du ch r m n vi nhau ho thun l qu nht". Nhng
n c Thng X. nh Dim c con trai lm tri huyn ch thch cho con trai ly v giu th
li phi liu lm sao? Th ta c ni ba l nu cu ta ly c c y c n th tha h m
ng ln trn ng vng, "ci ca y gi l c n i con i chu tiu cng khng ht"!
Ti bit, tha ng. Ti bit rng phm ngi no c con trai con gi sp ly v ly
chng th ai cng xt nhng li m mi ni. Hn hai mi nm ln ln trong ngh,
ti rt c mt ci trit l ny: b mi nn ni rt nhiu, nhng nu thy nh ngi ta
mt v g "khang khc", thy ngi ta t ni, ch nghe mnh, th nn ni t i. iu kinh
nghim , mi u tng khng l g c, nhng m l "nhiu lm". C th ngi ta mi
tin mnh. M t s tin nhau n s nhn li chng cch nhau bao nhiu u. Cho nn bc

u lm mi ra ri, ti t b c m chi t, tr phi ci m khn nn Hng B, c mt

ngi ng nghip vi ti n ht cng ti em mt m khc n, thnh th ra ti thit
chuyn y hn hai trm bc.
Ngi lm mi, ni ng tha li, lm lc phi bit sn n, hng nh mt b ph thu.
Lm khi, phi by mu lp k c cho ch r na. Chc ng cn nh cu chuyn nm n c
mt anh chng ph pht m ly c con gi mt v i thng gia Hng o y ch?
cng l ti mi. Nhng ti xin ni ngay rng ngi mi khng phi l ti; nhng m
l con m Ba Cng c. Cng nh con m ny, m k H., m huyn V. khng bit
lm hi bit bao nhiu con trai con gi. y ny cu chuyn mi li lm hi c du Hng
B: ch r H. K. th xu m li "mt", th m c nht nh phi ly cho c c du
H.., m nh c du th ch thch con r hc trng Cao ng.
ng c bit m mi, con m Ba Cng c, n lm th no khng? N d bit nh c du
hay c bo X., n bn n nh ch r by mu mn ngi vit cho mi ci truyn v
my bi th kh v k tn ch r vo, di khng qun chua mt ch "Sinh vin trng
Cao ng". [ ] Bo ng ri, n nghu nghn n nh gi m nhi: lm g m chng
nhn? Tha ng, ch r y k thc ch lm nh o... o ging!
1

Cng nh th, cn bao nhiu m na: trai th bt rp m mi n nh gi dm ni xng

xng ln l c nhn v nay mai sp thi... t ti ty; gi th hai con tnh xa m vn
gi mm ca tng l tng cao cng kn. Chao i, nhiu chuyn lm, ni lm sao ht. Kim
n th kim n c thc y, nhng m c lm, tha ng: mnh phc c c l bao m
lm nhng chuyn nghch a on thin nh th?... Ti, ti khng lm th!
Cu chuyn "b nhn ngha" ni n y, ti nghe khng th nhn ci c; b k Tm
Mi, lc y va nhai tru bm bm, va ly nt mt nghim ngh, "lm y nh l thc" vy.
Khn lm, b k li ngay:
- Ni th m thi ng , ch " vi bt th mc o c sa, m vi ma th mc o giy",
ci i ny c nhn c mi c khi th cht i. Vy ni nh vi ng, ng ng c hi ti
m ng tot c ln trn bo nh. Ti, ti cng vi phen phi lm "kh nhc k" nh th,
nhng khng t qu n ni lm hi c mt i ai bao gi...
m ci do ti lm mi m ti hi hn n tn by gi l m cu S. H. X. ly c gi
th nh b m T. H. T. Ni ca ng ti, ti bit r hai nh lm lm ri: cu th ngho rt
mng ti m c th hay khoe ca, thch i G-a "sm sa nhng g thc t vo" v c
mt chc bc trong ngi th "trng tng" l c hng nghn hng vn. Cu S... n ly
lc ti gip h. Ti phi gi ti ra, v sau ba thng tri i li, c th thu mt thm i d m
cu th em ht sc ra bng bt, c cu m nhau v chnh ti, ti by k cho ch mc vo
trong li tnh. Cn ba hm na th ci. Ch ng nga ra v bit l cu ngho rt mng
ti, nhng bit lm sao? Con chim khn mc phi li hng... Ch nh nut b hn lm
ngt v ti tin ra sm tt c... ging nm, chn mn, t o, s l, - qun s-lng, cho anh chng...

Nhng cuc phi hp nh th, c s la lc, bp bm nhau t bui s u, c nhin khng

bn cht. Ch r v kho ca v khng c nht nh khng ra c l lm php ci. V
sau nhng trn nh nhau chi nhau n my i, hai anh ch b nhau v... chi ti - ti,
m mi - khng bit bao nhiu m k v cn do nh l khc na! y l ti nghe n th,
ch chi th, do na ti cng chng cn. Ti nh mt nh trit hc, tha ng , bi v i
lm mi mnh phi can m hng ly tt c s vinh v s nhc nh cc ngh khc vy.
Ti hi:
- B ni phi. Ngh no cng c nhc th mi c c vinh. Th nhng m ngh lm mi
th ti chc c nhiu vinh lm? - S ni th lm cho b k Tm Mi hiu lm chng, ti phi
ni thm rng: - Phi, nhng lc thnh v thnh chng, ngi ta knh phc b mi lm. Mt
li b mi ni, c th lm gi lm ma c!
B k Tm Mi ci gn:
- Ni th cng khng phi l ni ngoa u, ng . Vinh cng c ch chng phi khng.
Ring ti th ci on i lm mi ng k nht ca ti, vinh nht ca ti, c l l hi ti lm
mi cho hai con ma ly nhau Hi Phng. Trc khi k li chuyn ny, ti xin ni ng
bit ti khng phi l ngi n b An Nam hon ton. Ti l Khch Minh hng y. V
vy nn ti vn i li nh ng C. v ng bang H. Hai ng ny vn chi bi bun bn vi
nhau, xy u nm kia th con trai ng C. cht v con gi ng H. cng cht, hai c cu cht
cch nhau vi thng.
Theo phong tc nc Tu th hai ngi cht vn c th ly nhau nh thng; ti bn ng
cho hai con ma y ly nhau, v hai h u ng thun. Hai h n ung linh nh v cng
nhn mng y nh mt m ci ngi sng vy. Duy c lc n du, th nh trai rc
mt ci... bi v ca c du v nh. Th lm. m lm. Ti c mt s tin kh to v cng
th, cng m nh th, khng cn s li thi g c. V hai con ma y ly nhau d "cm
chng lnh canh chng ngt" hay d cu khng o m c c m tng c c v, hai con
ma y cng khng bt np o quan dy m i tin li hay l chi ra ti kia m! Cht
thay, nhng v ci m m nh th, mt i ngi mi thy c mt ln, cn ci "s"
m nheo, chi bi th nhiu lm, ic c tai hng xm. Nhng m cn g? Ti c y
vi ngh th thi. H bc th ch bc na ti cn g? ng tnh, v chng m ho thun,
sinh con ci y n th hi h c nh ti khng? Khng, khng, h khng nh m mi
ly mt pht u, ng! Lm khi nh chn nh c thua, c li xin h vi ng th chng
a mt cho v, v a mt cho chng v t chi, n hay! Ci i ny n bc lm, ng .
M ngh, th ti tng cng chng c ngh g bc bo n th. Thc l gii hi! Ngay nh
ti y, gn tri mt i ngi i lm mi v mi chng ri, m ni ng ng ci ti, ti
vn... phng khng lnh lo!
B k Tm Mi ni n y ri gc u xung ngc nh mt cy c th gp cn... ging t.
i mt b cu hi... tot ca b xon ui li nh con tm, mt t nc mi th l ra, b
mo ci ming li ci nht m tng nh l... mu.

Ti an i:
- Chao i, i n th, cng l s kip c, tha b...
B k Tm Mi tr li:
- y, ni th, ng ng tng khng c ai hi ti u. Ni ng mng cho, ch em ng
trng cng "ng c" y ch, c bao nhiu ng tham ng phn hi ri y, nhng
"em ng" vn cha bng lng... Nu khng th th "em ng" cht t i "tm honh" no
ri (?) ng . Em ng ch ngh mt iu l: thi, c mc cho "ngi ta ci ng ci
ty" i, em ng c nh nui m gi v phng dng m lc mt tri bng x th i ly
chng cng chng ly g lm mun... Ch tr khi no c ngi no coi m em cng nh m
ngi ta, v cho em na thng mt trm bc nui m th ho em mi bng lng
thi...
Nhi ni nghe m cm phc! Nhng cht mt ci l b k Tm Mi li ni ting l mt
ngi n b coi m hn v gi...
B k Tm Mi ni th xong th ht ra nh nh c mt phn ngi, nhng ch mt lt
th b li su r ra v chp ming lun lun than th cho ci ngh bc bo:
- Ti c thy ngi ta than th ci ngh lm bo bc bo nht i. Chng hiu lm sao
ch ci ngh lm mi ca ti th thc bc bo khng bt no t ni. Ti thng nghe thy
my ng gn nh ti vn ni chuyn rng bn Nht, ci ngh ti khng n ni b coi
thng qu. Tri li, ngi mi v mi chng [ ] Nht li c t ln mt a v rt cao,
nh mt v quan x n gia hai bn chng v.
2

Ngi ta k chuyn rng khi c nh no mun ci con, th vic u tin Nht l phi i
tm ngi mi, thng phi l mt i v chng. i v chng ngi mi s l hai ngi
chng: ngi mi khng th l mt ngi go hay cha chng, cha v. H phi l nhng
ngi ng n v phi thu xp tt c cng chuyn, hi d tin tc v an bi cho n tho
ca hi mn. H a c du, ch r v nh ci v khi no h vo phng tn hn, th
chnh tay ngi mi dt h vo.
ng tng th l xong: i v chng y khng phi l khng cn bao gi khng gp
ngi mi na. Trong tt c thi k hn phi m h gip tay, h ng ra khun x tt
c nhng cuc ci ln c th xy ra gia c du ch r. Nu i v chng y ly d, t khi
h phi nh php lut em ra phn x. Sau khi ci xin xong, c du ch r phi em qu
cp v vt knh biu ngi mi, nhng biu y thng l bng v gai tc l biu
hiu ca th phc an ton vy. i khi l gm, vc, qu gi v c th l tin bc. Ngh n
ngi m thm ng ! [ ]
3

V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 36 (10/11/1940)

-------------------------------1 Ci li chua chc nghip trn bo by gi b ri. Ngy trc thnh hnh lm. (nguyn ch)
2 bn Nht, ngi lm mi gi l Nakodo (V. B.)
Bn gc TBCN ng bi ny vi 1 minh ha ca Mnh Qunh v 2 nh ca V An Ninh, c ghi ch m t:
nh 1: Mt m ci nh qu. Cnh nhng n rm cao nhn, ng ch hn mc o thng xanh tay cm mt
3 b hng to ang chy i dn u m ci cho c du v nh chng. nh 2: m ci nh qu. Di lu
tre xanh m mt, tng i mt, no c du, no ch r, no h nh giai, no h nh gi, ang thong th
bc i trn con ng t g gh...

NGH THUT HT BI PH TANG TAM O

LTS. - Nh c gi bit, hai ngy 17 v 18 Novembre va ri ban ht Umejima Gekidan
ca Nht din hai bui c bit ti Nh ht Ty Hanoi trng ti ngh ca kch ca Ph
Tang tam o nhng mc ch ca ban ht th l tiu khin cho qun lnh nhng lc xa
nh xa ca. Theo nh li vin bu gnh ni trc khi khai din th cuc vui ny khng
nh trc nn gnh Umejima Gekidan ch c tt c mi bn ngi thi. Mi bn vai
ngh s ny lnh ci nhim v an i nhng qun lnh Tu v ng Dng ny, i khng
c c, khng c ngi theo sau, khng c ngi trang im cho ti t v khng c
c nh dn cnh na.
Vin bu gnh c ni rng: "Bui din hm nay bnh d qu, xnh xong qu. S thc,
mun hiu thu ci ngh thut ht bi ca Nht Bn, th ngi ta cn phi c mt ci rp
ht ng Kinh, c mt sn khu thc rng m trn c th l ch hot ng cho 130
hay 150 ti t v nhng ngi ph vic".
Nhn hai bui din , phi b Nht ch mi cc quan chc Php v my t bo hng ngy
y n d, nn ngi ngoi khng c xem ti ngh ca ti t Nht ra th no. Vy
cho nn chng ti lc no cng mun l mt ngi bn nhanh nhn v gip ch cho bn
c, chng ti ly lm vui mng m thut r li hai bui ht ln y v lun th chng ti
li tm ht c cc ti liu v ngh ht bi ca ngi Nht em vit ra y cc bn cng
xem v mt khi xem xong ri, cc bn tt phi ly lm kinh ngc cho ci ngh ht bi ca
ngi Nht v ta s nghim thy cu ni ca vin bu ban Umejima Gekidan ni trn kia
qu l ng s thc v bui ht ngy 17 v 18, m mi ngi cc lc hoan nghnh v coi
l mt s l cha tng thy , mi ch l mt bui ng kch vui chi thi ch cha
phi l thc vy. - T. B. C. N. [ ]
1

Hai hm 17 v 18 Novembre va ri, nhng ngi no c ban ca kch Umejima Gekidan

mi n xem din ba v tung Nht nh ht Ty tt u nhn thy nh ti rng ci ngh
thut ht bi ca ngi Nht ln ti mt rt cao, chng km g u M.
Cao v ngh thut, ngh ht bi y li cao c v tinh thn na, m ch y mi l ch chnh.
K vit bi ny tng c c t nhiu hi kch v thm kch ca Nht ri: hu ht cc
v kch ca h u c mt ci tinh thn c bit ng; ngi Nht khng c ci li biu
dng "ngh thut v ngh thut", nhng ngh thut, phm vi kch ht ca h, phi ch
trng mt ci g, phi gip ch cho ngi i xem v phng din g, cho nn v kch
no ca h cng c mt ci then cht: hoc ca tng lng can m, hoc ch riu nhng
anh tham tin b ngha, v.v... Cng nh ci li tung c v cho c ca nc ta, th no
cng phi biu dng hay ca tng bn ci c ny: trung, hiu, tit, ngha, v mt st
nhng k khng gi c trn bn ci tr ca nn lun l .

Ngh ht bi ca Nht v vy khng th coi nh l mt tr gii tr, nhng nh ht Nht Bn

thc qu l mt ci trng hc hot ng, mi ngy mt i ti ch hon ton.
Mun r lch s v ngh thut ht bi ca ngi Nht, ta phi quay li th k th chn: Hi
y, di triu Thn V thin hong, tnh thnh Yt-ma-t b ng t gn pha N-la
(ch y hin nay vn cn l mt ch danh thng lu truyn ting tm li i i v nhng
thnh quch v miu i lng ly) ni la phun khi v git hi khng bit bao nhiu ngi
m k.
Mun yn lng cc ng thn minh gin d st hi sinh linh hi y, nhng v ho thng
c ting trong nc bn ngh ra mt cch l by ra mt ci n ma ht trn bi c,
ngay ch xy ra nn ng t qu khc thn kinh kia, v cu c c thy, va cng t
ma ht c vi hm th ngn la tt hn v nn ng t cng thi hn, khng honh
hnh na.
Theo nh s tch truyn k th ht bi Nht Bn bt u t . Hin nay, nhiu nh ht
ca Ph Tang tam o, trc khi chi mt tch ht g ngi ta vn cn cho biu din li
ma , tc gi l sambasho k nim ci k tch N-la v thng thng ngi ng
ra biu din li ma vn n mc li ho thng ngy xa vy.
Dn gian t bt u lm quen vi nhng cch biu din c tnh cch tn gio . Nhng
cch biu din , khi thu rt bnh d; phi thn o v sau da vo m lm nn
nhng hi kch cm v hot ng. Trong nhng kch cm , v c ting nht l v TamaTori, trong ngi ta c ni n mt ngi n b thnh tin, lc ra tr, tay rung lia la
mt th nhc kh ting ku sang sng, tay th cm mt qu trn bng pha l qu gi biu
hiu s thc v s trong sch i, khng ai lm m i c, d l qu s.
C xem nh th th ta bit rng ci khi nguyn ca ngh ht bi Nht cng ging nhng
khi nguyn ca ngh ht bi Php. Php vo thi trung c ngi ta cng din nhng
tr huyn o v ph trng nhng chuyn huyn b nh th, sau dn dn lan ra n
nhng bit th ca cc v qun ch, quc vng, sau mi mi n nhng ch cng cng
cho dn chng n xem cho thch mt. Ngh ht bi ca Nht v ca Php c nhiu ch
ging nhau v ngh ht bi ca hai dn tc y tri nhiu chng n s tin b ngy
nay vy.
Nhng tung ri Joruri v Ningyo-Tsukai bt u t ra t th k th XVIII.
Hin gi, nc Nht, mt ci ca rp ht bao gi cng treo n kt hoa v dn nhiu
tranh nh thc rc r t nhng on hay nht trong v kch m ngi ta em ra din.
Ca rp c chn song bng g sn en v ngn ra tng ring cho nhng ngi bn
v v sot v. C mt ci bung cha o khoc ngoi, , m v nhng i guc mt
quai. Chnh nh ht th phn nhiu ch c hai tng: tng di nh v tng gc.
Trong mt ci ngn trc sn khu, mt ngi n ng, m ngi Nht gi l guidayu

ngi xp bng trn v nh n tam shamisen. Ngi y lc mn bt u m, ng ra ni

bng mt ging bun thm v nhp nhng v tot yu v kch em ra din v i khi vui
ming li t c nhng tnh cm, nhng b iu m nhng ti t sp em chi trn sn
khu na.
Di ngi "gio u" , c mt ngi amatetak cm hai ci snh bng g p vo sn,
nhng khi no c mt vai rt su kh ra tr, ni ln nhng li rt bi t; ngi amatetak
nh nhp rt mnh v lm inh tai ngi i xem.
Trn trn nh ht, c kt hoa v chng nhng vng xc xch bng vi cc mu, cng
nhng tm la sc s c ch vit thoy: l nhng ci o ca nhng ti t c danh
ting. Cho nn, Nht, mi khi ai ni ti mt kch s lnh ngh no, h thng bo: "Kp
ht y ng n 36 cnh".
S gi trt t trong nh ht khng phin phc nh x ta: ch cn mt ngi cnh st
thi cng trng c mt rp ht c; xem th th ta bit nhng ngi i xem ht Nht
Bn bit trng trt t nh th no.
Tng di th lm ra khng phi ngi m cng khng phi ng: khn gi ngi xm
trn chiu v nh th h khng ly g lm mi mt bi v ci li ngi xm y dn Nht
quen i ri.
Rp ht chia ra lm tng vung cao ba mi phn mt, v phn ra thnh tng ngn
u nhau nh th nhng ci "loges" rp ht ta. Nhng ngn y b ngang kh rng
cho ngi ta c th i li t do c; nhng ngi bn chng trnh, bn qu bnh v
nc tr i lch qua ch khn gi vo bn hng, c khi h li dn c cm bn cho
khch na, bi v Nht c lm khi ngi ta din kch t sng sm cho n m khuya
mi tan. trong mi ci ngn nh th, c mt ci que la, mt ci bi nhi, - hibashi -
cho ngi i xem chm thuc, v mun nh, ngi no ngi ny u c sn mt ci ng
phng lm bng mt ci ng tre.
chung quanh ngi dn cnh, c hai ci "phng" chnh: mt ci v cnh bin, nh sng
lung linh v mt ci v cnh mt phng tr xinh xn nh mt th chi vy.
Ngoi nhng ci li i c gii thm m ti va ni trn kia, rp ht Nht Bn li c hai li
i khc rng hn bn phi v bn tri v cao bng sn khu. Nhng ti t s do hai li
i ny m vo din kch: nh th, li trng din s c v t nhin hn m nhng ti t
khng c l phi i ra i vo do hai ci li t xa n nay vn c l hai li i trong sn
khu. Mt trong hai li i ni trn kia kh rng, c th cho xe v thuyn vo cng va. Khi
c mt v kch no cn c nhiu "phng" nhiu cnh th rp ht hai ci phng rp vo
nhau, trn mt tm bin quay c. Lc no cn n, mt bn ti t i vng theo li ci
bin quay v mt bn ti t khc s l ra trc mt phong cnh khc.
Trn sn khu Nht, ng ring bit hn bn ti t, li cn mt bn ngi mc qun thm
o thm tn l Kuromango: bn ny i li, chy nhy, v thp n, di nn. H ra tr lc

no c nhng chuyn vui c bit hay gip nhng ti t khi c chuyn su kh qu,
hoc a cho ti t mt chn tr, mt ci khn tay chng hn. Trong mt "sen" t mt v s
sp git ngi tnh, mt tn ng qut v mt tn gi mt cy nn di ln ngang mt tc
gin v su thm ca ngi ng vai v s.
Nhng kch Nht phn nhiu l son theo lch s v s tch thn k. Trong nhng gnh ht
rong th nhng tung hay kch em din khng di lm nhng v n gn s thc v mt
phong tc hn nn vn c dn gian ch hn. , ngi ta thng din nhng bn
hi kch v nhng bn tc dao kch c tnh cch thi s. Phn nhiu ngi ta hay em din
nhng cuc i hng ngy v nhng ci l bch do cuc vn minh vt cht gy nn v
thng c dn chng hoan nghnh lm.
Di y l mt th d m chng ti lm c trong mt v kch thng din mt rp
ht rong quanh nm ngy thng thng ng ng Kinh vy:
"Mt ngi n ng kia go v. C mt nh s n ln n v tng kinh cho linh hn
ngi v c siu sinh tnh . ng s ni chuyn vi ngi n ng go v kia,
ngi go v hi phi lm nhng g v tiu ph ht bao nhiu tin. Ci ln, ni a, tro
phng, ngi chng n khi hi. Kch n on ht: ngi chng n thy phi tiu nhiu
tin qu, m hong v ly lm tic sao v mnh li cht i nh th cho mnh phi kh
thn nh vy".
Ni n ngh thut ht bi ca ngi Nht, ta khng th khng ni n bn kp v v bn
ca ma c. Bn kp v c dn chng Nht qu lm; qu n ni h c mang binh
kh l nhng th m ch phi v s thc, bn qu phi c mang theo trong mnh m thi.
H lm ngh ny, i n ni i kia v c nhng cch luyn tp ring ca phi sumo, mt
phi ng ring bit trong x hi v c mt sc kho khng c ai b kp. Bn kp v ny,
hay ni nm l bn vt ny, chia ra lm ba hng: hng tp s (Komosobi), bn "thy"
(Maigashira) v bn "cha" (Ozki). Ln c n chc th ba ny, l n tt cng ca
ngh thut vy.
H khng c mt rp ht ring cho h. Ht gnh ny sang gnh khc, h mi khi i din
u th lm cho d lun trong nc xn xao ln: vi ngy trc hm biu din, c mt
ngi ng trn mt ci thp nh trng d di v rao ln m m. Ph x c treo c kt
hoa rn rp, khng th t ht s tng bng no nhit.
gia mt bi t rng, ngi ta dng ln mt v i, chung quanh c nhng bc g
cho ngi ngi xem: nhng ngi ngi xem nh c vi nhau nhng ai thua ai c, y
nh nh c nga vy.
ng gia bc l vin trng ti, vin trng ti ny theo ri cuc u tng t mt nh
trong mt cuc u gm. Ci cng vic vin trng ti xem th khng phi l mt cng vic
d di nh ta tng u, nhng l mt cng vic cha truyn con ni v ngi ng trng
ti cng phi gii v v bit ht cc mn quyn thut.

Nhng vin trng ti c ting nht Nht l nhng ngi dng h Kimura, mt dng h
lu i nht, by gi ngi ta khng cn bit ng thu t l ai c.
Cn v ca ma. Ni ci g c tnh cch ca ma, Nht, ngi ta cng u hoan nghnh
c. ng Kinh, chnh ph Nht c xut tin ra lp mt trng dy ca ma ging nh
Nhc hi Anh v Php.
Ni tt c nhng li ma, ci li lm cho ngi ta ch nht l li Dai-Kagura hay l li
ma "Cao Ly Mnh h", n nhc ngi ta nh n s tch b n vng Zingo-Kogo
chim c t Cao Ly.
Mt ci th d hay nht v ngh thut nhy ma ca ngi Nht l bn Matsu-Odori hay l
"Khiu v cy tng", ngi n b ra ma lm nhng b iu mm do nh l cnh tng
cnh bch l mt th cy qun t quanh nm xanh tt. Trong li ma ny, cy qut l mt
vt quan h vo bc nht, hn c cc li ma khc. Phm li ma no ca ngi Nht
cng cn dng n qut. Ngi Nht cm qut ma do lm v mi mt li ma th cy
qut ma ln li c mt tnh cch ring: mi mt bc, mi mt ci un o ngi u l
tr li mt t tng, mt cnh ng. Ngi i xem din kch tng nh mnh c c mt
bi th m bao nhiu nhn vt trong ng sng trong ci cao c nht ca ngh
thut t tng.
Ngi Nht Bn l mt dn sn xut ra c nhiu ngh s c bit ti v nhng ngi
nhy ma c ting ly lng trong th gii. Nhng vn s, trc tc gia cng ng c
ngi ta c v hoan nghnh nh nhng ngi ca ma v nhng ti t biu din trn sn
khu vy. [ ]
2

V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 38 (24/11/1940)
-------------------------------1 y l li to son Trung Bc ch nht, hn cng do V Bng vit.
2

TBCN ng bi ny km nh ca V An Ninh, chp cnh v din ni ti Li to son. Ngoi ra cn c mt

nh nhan nh vt sumo ca Nht: Hai v s to ln Nht ang tr ti trc trm ngn ngi xem.

GEISHA
Yoshiwara, mt "hoa thnh" ca Ph tang Tam o b thiu sch v vt 10 vn Geisha ra
cuc i

Cc bn c bo, k trc c bi tng thut hai bui din kch ca gnh Umejima
Gekidan nh ht ty H Ni tt hy cn nh rng gia hai v Zembu Selshin Ijoari v
v Yamato Damashii, ban ti t Nht c trng mt cuc "ma qut" rt p do mt ngi
n ng n mc gi lm thiu n Nht ma theo ting n samishen. Ngi Nht y
lm cho nhiu ngi lnh Nht i xem hm y ch : ch v thn hnh, v iu ma "nh
cnh bch cnh tng" nh ri; nhng s thc, h ch mt phn l v ngi ta nh ti
mt hng thiu n ma qut Nht, cc c geisha, mt hng n b kiu dim ti hoa,
t im cho nc Nht v lm cho th gii a n thm nc y.
Thc vy, ngi ta c th bo rng nhng ngi n b ny gn nh l mt th tinh hoa
ca Ph tang. Cho nn mt ngi n ng Nht b y i n ni quan ti hay l b ca b
nh m i lp nghip di nhng phng tri l, - theo li ca mt danh s bit nhiu v
Nht bn Paul Louis Couchoud - th ngi n ng Nht nh h nh l hnh nh ca qu
hng vy.
S thc, t xa n nay rt nhiu ngi n chi t Ph tang hiu lm bn ngi ny
cng nh t xa n nay nhiu ngi khng thn trng nhng danh t trong khi du lch.
Ngi ta c ci mun gn cho nhng ch nhng ting mt ci phong tnh, i khi nh
nhng ch srail v harem chng hn. Chnh thc ch srail ch c ngha l lu i v
harem ch c ngha l nh ( ch Anh home m ra) nh hin gi ngi ta ni ti hai ch
y th u hiu theo mt ngha khng ng n.
Cng vy, ngi ta by gi mi khi ni ti ch Nht geisha th u c cm gic rng
geisha l bn gi phong tnh ca t Ph tang, nhng s thc geisha cng nh mousm
Nht u l hng ngi m tnh hnh khng c g ng lm cho ta s c. Mousm, nc
Nht, ch c ci ngha l ngi con gi trong gia nh, ngi ch c; cn nh geisha th
l... , chnh ta cn phi ni cho r rng i cht.
Geisha l hng thiu n sa c, lm ngh ly nhan sc ra t im cho t nc. Hng
ngi ny, nh trn kia, ti ni, thc l ci tnh hoa ca Ph tang cng nh nhng nh
v s l danh d ca Ph tang vy.
Nhng dy lng p, nhng gm vc la l ho nhng, nhng n trang thay i kiu
lun lun ch ho ra l bn ny dng; h c th em v vi nhng ngi sao (in partibus),
nhng ngi sao khng bao gi ln sn khu din kch c m cng chng ng tr chiu
bng, nhng m l nhng ngi sao cho vng tn cng t b tin ra mi v nh
thng thc ci p, ci ti, ci kho v cng l chuc ly s kh no cho thn mnh,
bi v nhng geisha un o, nng nu v thch lm kh lng ngi ta lm. Tuy vy, ta ng

vi tng nhng c geisha ny l mt hng lu xanh hay l nhng con "g mi lch s" ca
ta u: h du dng tnh t, h c nhng iu b khu tnh thc, nhng... nhng h khng
phi l nhng hng ngi bn ci dm i nui mnh.
Khi thu, nhng c geisha chnh l nhng con ng ci bn phi thn o; h ng lm
tiu biu cho ci ch ngha khoi lc l ci lun l ca nc Nht khi xa vy.
Vo thi y, nhng nh qu phi nc Nht khng bit lm g c, ngoi hai ba cm ra;
h c ph ngm th mi cng bun nn thng thng vn hi hp nhau nhng nh
nh nh c u by gi trng vnh gi, ngm tuyt trong my v, cng nh lp ngi
c nc ta, h ph thi gi vo nhng vic khng ra u c.
Mt vi "ci phng tr" bt u m: nhng ngi ch phng tr, mun cho nhng ng thi
s, vn s mt ma kia c bn, bn m dm ba n mi mc, rt ru hay ngm ngi
dm ba cu th cho bun.
Nu ngi ta cn phi em cc c geisha ra v d vi mt hng ngi no nc ta, ti
xin v h vi bn c u ht c, ci bn ngi sau mnh mnh ht ra quan khch
nghe chi, ci bn ngi cng lp vi vai chnh trong truyn "Th non nc" ca Tn
Nguyn Khc Hiu vy.
Nhng c geishas Nht Bn khi nguyn cng th. H l nhng con nh gia th c nhng
v chng may gp bc sa c tht th nn phi tm dn mnh vo mt ch dp du xa m
cng khanh. Ti c mt v kch Nht m trong ngi ta thut chuyn mt ngi
n b Nht c chng, nhng v chng cn tin hi hp anh em li tr th cho ch
c, ngi n b y khng ngn ngi g c, t bn mnh ly 100 ng tin vng v n
mt ci phng tr trong ba nm.
Qu vy, nhng ngi n b dn thn i nh th khng phi c sut i nh th!
H c giao c vi m ch phng tr s trong mt thi hn l bao nhiu ngy, bao nhiu
thng, bao nhiu nm; ngoi ci thi gian y ra, h s c t do ca h, m trong khi ,
khng c th c mt th lc g bt h phi theo mun ngi khc c.
nhng phng tr y, ngi geisha c hng mt th gio dc hon ton: h thu
tha may v, hc cch cm hoa (ikebana) v hc c ch na, mi khi c khch th c
th xng ho c vi h, hoc nu khng th th t ra cng phi bit ngm vi bi th
lm vui lng khch nhng lc tr d tu hu.
Mi nh c ring mt ngi n b ng tui ch rng dy bn ny: h dy bn geishas
nhng bi th ca cc danh s m chng ti tm dch ngha mt vi bi ra y:
Mt con chun chun
nh u ln trn

Mt ngn c
Nhng khng c.
*
D mi u ri,
i cnh mi cn vy,
Bm i!
*
Mt n ngng gii
nh ni bay i
Di nh ging thanh.
*
Mt cnh hoa ri
V li bay ln cnh.
! ra con bm...
Nhng bi th y i khi nh vy c, (ngi Nht gi l hai-kai) phn nhiu mi cu ch
c mt hai ch v vn th thi, nhng bi no cng nh nh bm c. Bn geisha ngi
nh li ngm nhng bi th nh nh th, tng thn tin lm lm ri, khng ng
ngi Nht vn cho th l cha nn li cn tp cho bn geisha bit nhy ma nh
nhng cng nh dng iu ca h v th ca h ngm nga vy.
V nhng li ma ny, nh trong bi "Ngh thut ht bi ca Ph tang Tam o" m ti
vit trong s trc, li no cng dng n cy qut c. Mi bc i mt iu, mi s un
o lng l "tr li" mt t tng, hay mt v ring ca ngh thut nhng c bit v
c geisha Ph tang Tam o a nht v ly lm kh nht c chng l li ma cy tng
cy bch (Matsu Odori). Hai tay ngi geisha ma nh l tng l bch ri chung quanh
b xim phc l lng nh gi xun.
Xem nh vy th ta c th bo bn geisha chnh l mt hng ngh s ca t Ph tang, m
s d bn ngi ny c th, chnh l v Nht, sau ci phong tro xu hng v khoi
lc, phong tro Khng gio k tip lun v a ngi ta n ch tn thin tn m ca o
c v ngh thut.

Hin nay, phong tro Pht gio c l khng rng c bng khi xa na, nhng Nho gio
li gy cho c ngi Nht s cng cng, lm cho c n ng ln n b u bit trng
nhn cch vy. V thu nh, ngi ta dy cho con trai cng nh con gi ci "ngh thut
gi mnh" ngha l gi t cch i ng cho n cch kim ch lng dc li lm cho mnh t
ch mnh.
Nhng c geishas, v vy, lc mi bc vo i hc c cch cm nc mt, bit gi
khng tc gin, khng s hi.
Paul Louis Couchoud k chuyn rng chnh mt ng, hi bt u cuc chin tranh Nga Nht, ng c mc kch c ti hn hai mi bn nhng qun lnh Ph tang t bit t
nc ra ni trn a. Bao gi cng vn mt li nghi tit y: nhng c geishas - phn
nhiu c chng hay nhn tnh trong s qun lnh - n bn tht dim da: o la sa
tanh mng thu hoa sc s nh mt cng vin Nht; dy lng (obi) vng lp lnh mt th
la thin thanh, hi hp nhau cc nh ga nh dng chn tr cui cng cho qun lnh:
cc c geishas i vo cc hng qun, u ci, n ci khng lc no qun n trn mi c.
H khng hn nhau m cng chng m ly nhau nh cc th ln trn th gii; h ci
rp xung cho "nhng k sp i" v ci, khng mt git nc mt hay mt cu than vn.
Khng phi l h khng au n trong lng u: cc c geishas c cm nc mt y,
theo nh mt cu ng dao Nht "ch c ci gi mi c th bit nc mt ngi ta c".
Nhng lc m gi m au n mt mnh nh th, cc c hay gy n samishen v trong
khoa gio dc ca cc c nhn c, mn m nhc l mt mn cn thit nht, cho nn
ni n geisha l ngi ta ngh n n samishen. Ngoi nhng mn y ra, ngi geisha
li cn phi hc c nhng li un o ru lng ngi, ni tm li l nhng cch "lm i tnh"
nh ta hc mt cun mo v gic quan. Nhng c ny cng kho bao nhiu cng gii bao
nhiu, cng kim ra tin bao nhiu th cng c ch chiu chung by nhiu, sm sa
cho nhiu th v rt ngn cho ci thi k trong hp ng v d k su nm th rt xung ch
cn ba, k 25 nm rt xung mi tm nm hay km th na...
Nhng nh Ochaya hay phng tr ca Ph tang Tam o da vo bn geisha m sng rt
nhiu. H bn ci vui, ci ci ca bn ngi kia cho khch du v thnh thong nhng nh
lch s vn cho n bn ngi ny v gy n v ht vo bt c gi no cng c; cng nh Hu, ta c th mi cc c ca v ca l v gy n tranh qun su nhng
lc m thanh v gi c bn geisha th cng y nh bn ca l Hu, ngha l tu theo th
bc, tu theo danh ting ca tng ngi mt, ch gi c khng nht nh, v mt phn na
cng tu theo li ma ca ch nh bo ma. Trn kia ni n li ma Matsu Odori,
nhng t cui th k th XIX th bn geisha thng ma khc "Ma anh o" rt c
hon nghnh ng Kinh, chia ra nh sau ny:
Miyako Odori, ma Kyoto t 1 n 30 thng T;
Naniwa Odori, t 1 n 24 thng T;

Azuma Odori, ma Tokyo t 1 n 20 thng T.

Cng nh nc ta hy cn tc m tn, bn geishas eo vng dt ngc cng tin thn
linh nhiu lm, nhng tin nht c chng l v Miu thn vy. Bt c nh geisha no cng c
mt con mo bng s hay bng snh, ngi ta hng hoa cng l cn thn lm, hoc nu
khng th th c mt con co, tc l thn Inari mi b xo.
Irne Bechar c mt ln hi mt ngi geisha rng:
- C tht cc c tin rng c Tri khng?
- C, chng ti tin c Tri. Nhng chng ti khng tin rng Tri l con co, tuy vy, chng
ti vn c phi th co bi chng ti ngh rng ci ging co n chy nhanh, vy tt s
mang nhng li cu khn ca chng ti ln Tri mau hn...
Vo khong u th k XX, ngh geisha Ph tang Tam o bnh trng mt cch d
di; ring ng Kinh c ti 100.000 geishas ri. Nhng c gi ny, theo s tin b do
vn minh nc ngoi em li dn dn nhng b ht c nhng bi ma ht ca t nc i
m xng c ra tp nhy m. Nhng nh ochaya v vy bin thnh c ra tim nhy, phong
tro nhy c l cng d di nh nc ta no, c l li d di hn th na... Ngi ta
thut chuyn rng vo hi y c nhiu c geisha m nhy qu n ni c nghe thy ting
kn l bt tri bn ci chiu tatami ra nhy i, n ni sau chnh ph Nht thy th, khng
th chu c, - v li thy nhiu thanh nin t t qu, - phi h lnh ng ca tt c cc
nh geisha li v xm geisha Nht, Yoshiwara, - mt thnh c mi vn geishas - b
t khng mt di tch g li ht.
Lnh ny k t nm 1936 n nm 1938 th thi hnh: nm y cng l nm m th tng
Saito ( ng) Nht b ngi ta m st.
n nay, th bn geisha Nht khng cn na, - hoc c cn th cng l ch ca ht hay
nhy ma nhng bn n, bn ma ca ring t nc m thi. Nhng bc ph huynh
tng i hay nhng gia nh tht th phi bn con, bn em, bn v i mi ngy v vy cng
dn; geisha, mt tinh hoa ca Nht Bn, tuy c km sng i i cht, nhng ngi Nht
cng khng ly th lm bun bi v chnh ph Nht kim cng n vic lm khc cho bn
ngi gii ngh ny v lm ngi n b Nht thnh nhng phn t c ch cho nc hn,
i ph vi ngn sng thc t hin ng trn lan trn th gii.
V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 39 (1/12/1940)

V I TH N BCH M
Sng 2 Dcembre 1940

Trc mt con g b ct c nm ry cht trn sn gch, M. Kim Sn qu "nh t" n

Bch M th rng: "Nu ti ni di, ti xin cht!"
... M th nh th ch v mt s lm ln nh trong s bun bn gia M. M. [ ] Vn Tn
tc Qung Thnh 89 ph Hng B v Nguyn Vn Kim tc Kim Sn 14 ph Hng
Ngang H Ni.
1

ng Kim Sn ni rng: Ti vi ng Vn Tn vn l anh em bn. Nm ngoi, ng hi

mua ca ti my ci t. Gi c
l 298p32. Hng, ng nhn rng s mua Hng Ngang. Ti c giy m nh th. T
nhin nh ng mt ci ng kin ti v ng khng thu c ci nh ca ng c Ngc
53 Hng ng. Ci nh ny, ti cng thu ca ngi ta. Ngi ta cho ai thu tu , ti c
quyn g vo y?
l ting chung th nht.

Ting th hai
"Ci chung th hai" cng ng cnh ti v ln ting:
- Th sao khng ni th ngay lc u? Anh d lm. Anh c ha vi ti thu h ci nh, ngha l 298p32 y l k c tin t v tin mua li hp ng thu ci nh ,- th ti mi
thu, ch 298p32 c my ci t mt th ho c l thng in. Ni gn ni xa, chng qua ni
tht: ti c tin bn qu. Nu qu l ngi thng th giy t cn thn, u c phi dt nhau
i th nh hm nay.

Hm nay
T tm gi sng, n Bch M ng ngi n lm. Ngi ta n xem hai ngi thanh
nin mi (y, c ni th, bi v hai ng cng tr v cng mc qun o ty) em nhau th
trc ca thnh.

Ca thnh uy nghim lm. T sng sm, ngi ta thp nhang nghi ngt v t n
ban th. Pha trong, mt bng ti bao ph v gy mt v thn linh b mt. Ca n m
rng. Ngi ta thy chnh gia mt ci honh phi ln "Bch M ti linh t" v hai bn hai
bin nh mi bn bn ch "Vnh t an khang". li i ra i vo, hai cu i 10 ch:
"Thin nam thng ng thn; Long nht vng t". Sng hm nay hnh nh r ch hn
ln. Cng vy, c, bin, trng ching, ra, hc hnh nh cng c lau chi cn thn hn
mt cht.

Gi H
Gi H, gi quan trng, l tm gi ri. Tm ri, n cht nch. Ngi ta nghe thy n
trong c ngi n b ni ra:
- Ti th n 2000 bc, ti cng khng i th.
n o... Mt ngi li ni:
- Th, ch s g? Ti c xem bn bin li th ri. Khng c g l cht ch ht; vu v
lm. Th nh th th chng lm sao c, ti th n mi ln nh th m cng khng s g!
- Ni g li thi. Ti th nh th t thu nh m c khi th c hn na m cng chng lm
sao ht. Chng c l ti vn sng nhn ra y ny. Hung chi li th nh li th hm nay.

Li th
Vy th ta xem li th hm nay ra th no.
Mt bn nm su ng gi o mo,- c dn - ng nhng... ru vo vic mt ci bn k
cnh y.
Cc c ht thuc lo, ung nc v ch chng kin cuc th vi ng l trng ng th
vy.
H cho M. Kim Sn xem trc li phi th.
Li M. Kim Sn phi th nh th ny:
"H Ni, ngy hm nay l mng bn thng mt nm Canh Thn tc l mng 2 thng Chp
Ty nm 1940, ti l Nguyn Vn Kim tc Kim Sn. Ti xin th rng:

Hm 7 thng 6 nm 1939 ti bn nhng t knh v hng ho cho Vn Tn tc Qung

Thnh gi 298p32 l ch bn nhng th y thi, ch khng phi l nhng quyn cho
Vn Tn tc Qung Thnh thu ci nh 53 Hng ng m ti dng bun bn. Ti m
ni di, ti xin cht!"

Con g, ci chn, ci bt v con dao phay

nh t trong n, gia nhng c qut v bin lng uy nghi, mt ci vng trn bng ci
nong k vi trng vch sn i ngi bc vo th.
Trn ban th, mt ci tch con. Di, mt con g sng by gi c l bn n ng bc,
b buc sn y dy da v a i mt l nhn mt ci bt p xung gch v mt
con dao phay sc bn. Mi ngi chen nhau nhm vo.
Ting lo xo bng im bt; ting trng ting ching vang ng v ngi ta thy khc
trong ngi: n Bch M tr nn uy nghim l.
ng l ng th mc o thng xanh, ly tay che ru v che knh qu xung mt ci bc
n trong, sut mt trng ri khn:
"... Ly thnh vn bi, c hai tn Vn Tn v Nguyn Vn Kim..."

Mu ku
Cuc th bt u. ng t n v ly con g v cm dao ct tit. Mu phun ra. Ngi ta ly
chic chn nhn hng ly. Ch mu tha bn tung to trn sn gch v... ku ln!
Thy mu, tm hn ngi ta i khc.
Ti thy rn tc gy ln.
Mu ku?
Ch khng ? Mu ni cho ngi ta nhiu chuyn lm. y, ting ku l ting con
g, ht mu, ku cht vy.
N dy. Mt n trng trng ln. N cht.

Trc ci cht y, M. Kim Sn qu xung gia ci vong vi, cm ci giy chp li th:
"Nu ti ni di, ti xin cht" v c ln. c ln khe kh... Mt ngi ku.
- Chng nghe thy ting g c.
Bit h th ra th no?
Mt ngi khc tr li:
- M sao ng Vn Tn khng phi th? ng ta bt M. Kim Sn th v ng cho l M. Kim
Sn gian gio, th nhng ng chnh ng ta ni vu cho ngi ta th sao?
Mi v th khc, - thng thng hai bn cng th.

Ci bt v
Ngi ta ch i xem th trong hai ting ng h, M. Kim n lc vo th, ch mt pht l
xong.
M. Kim nhp mt t mu.
Trong khi mi ngi ng ngc ch i mt ci g khc l th nghe thy nh choang mt
ci.
Con dao mi nh, ng Kim cm chm nh cht vo ci bt p trn sn gch.
Th l ht!

Ra v
... V mi ngi ko nhau ra v. Mt M. Kim hi ti. Tay ng run run nhng ng ci. ng
ci v ng c kin trc php lut chng? M. Tn c v khng c bng lng.
ng khng bng lng v chuyn g? - Khng bng lng v c mt ngi anh em nhiu s?
- Khng bng lng v ng tn v vic th ny ti 100 ng? - Khng ai bit r c. Ngi ta
ch bit rng hai ng y u l ngi t t. H i song song nhau ra ngoi.
- Cho ngi!
- Cho ngi!

Ring mt ti trng, th c hai ng Kim Sn v Qung Thnh u c v thnh thc c.

Chn lm, i !
Hai ng cng tr, hai ng cng p c. Th m t nhin mt ng bt ng kia phi i th...
s cht. Th m t nhin mt ng ni rng mnh s cht nu mnh ni di! Th c chn i
khng? Chao i, i no c vui g! Sng vi nhau, kh lm hay sao m li mun cho nhau
cht? Ti, cng nh cc bn trong s bo ny, khng tin rng ngi ta c th cht v mt
li th c. Nhng qu, sng nay, xem vic hai ng Kim Sn v Qung Thnh, ti thy
rn tc gy v bun mang mang trong lng.
Ci i ny, thc th, nu khng bit thng yu nhau mt cht, tri li, li c rnh ght
nhau v la nhau th chng nn vui th g. Nh th, cht li hn. M ni n cht th, tuy
khng tin li th c th cht c ngi, ti cng c xin k mt chuyn ny m ti c
bit hi ti cn b.
Hai ngi n b bun go vi nhau ch Hm. Mt ngi bo tr tin ri. Mt ngi bo
cha. Hai ngi y em nhau xung miu H. C. v cng th. Khng c nghi l g c. H
cm con dao b xung gch v th nu ai ni di th s cht nh th ny nh th n... Na
thng sau, mt ngi cht gn ng nh li th y... V mt ngi na, mt thng sau
cng cht theo ngi cng mnh i th miu H.C.

Cn thn!
Nhng ng kh tnh xin ch vi kt n ngi thut chuyn trn kia. Ti ni ti khng tin
rng ngi ta c th cht v li th c. Nhng ti c em cu chuyn ny ra k bn
c cng ngh ngi xem cu chuyn th ny ra th no.
Cu chuyn th khng ba t mt t no u. Ti c bit r lm. Khng tin ti xin th:
"Nu ti ni sai mt cht g th ng cm c xanh, ng cm c , hi cho ti ng, hi r ti
ci tn ny m bt n i!" [ ]
2

V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 40 (8/12/1940)
--------------------------------

Do chu nh hng cch trnh by ca bo ch ch Php, bo ch tng Vit trc 1945 Vit Nam cng
thng dng ch ci M. (vit tt ca t monsieur = ngi) t trc tn ring, hoc dng 2 ch ci M lin

nhau (M. M. = cc ngi) khi k tn t 2 ngi tr ln.

Bi ny ng mt s TBCN gn nh chuyn , ni v "li th". cc trang ng bi ny c in km mt s
nh do V An Ninh chp, c ghi ch m t. nh 1: Trc n Bch M. Thin h ko n xem ng Kim Sn
2

v ng Qung Thnh th trc sn n Bch M. nh 2: Hai vai chnh trong v th. Bn tri l ng Kim
Sn b p i th, bn phi l ng Qung Thnh, ngi i i th. nh 3: Kt qu ca v th: mt con g b
cht. Ngi th chng thy cht u! Ai gian ai ngay cha bit, ch bit mt con g v ti b cht quay trn
sn gch.

THI K TH NHT
VIT NAM LY BA TNH CHN LP
C theo s ta v s Tu, t qung th k th VI v th VII tr v trc, c min ty nam
sng Cu Long (Mkong) gi l t Ph Nam.
Vo cui th k th VII, t Ph Nam chia ra lm hai: na v ty bc th ngi Thi t
min ng bc n v min ty nam nc Tu trn xung , gi l nc Xch Th; na
v ng nam th ngi Ph Nam , gi l nc Chn Lp tc l x Cao Min ngy nay.
Vo qung th k th XI v XII, nc Xch Th li chia ra lm hai na, mt nc gi l La
u, mt nc gi l nc Tim. Vo th k th XIII v XIV, s Tu c chp hai nc y
sang cng nh Nguyn. V sau nc La u gm c nc Tim, mi gi l nc Tim La
u. n cui th k th XIV, vua nc Tim La u sang cu phong nh Minh bn Tu,
vua Thi t nh Minh mi phong l nc Tim La, tc Xim La, hay Thi Lan by gi vy.
Tim La lc u cn yu, thng b nc Chn Lp p ch. Sau cng thnh dn dn ln,
ri vo khong nm Vn Lch nh Minh (1573-1620), nc Tim La li nh li nc Chn
Lp, bt c hong thn Chn Lp l Srey-Sauryopor em v nc. Srey-Sauryopor v
sau li phc hng li Chn Lp, di v ng Lova-m, ngay ch Phnom-Penh by
gi (1604).
Nm 1618, vua Chn Lp Srey-Sauryopor truyn ngi cho con l Chey-Chetta II v n
nm sau th mt.
Chey-Chetta II nm 1620 di v ng Oudong v hi con gi Nguyn Si vng v
lm hong hu. Chn Lp c ta bt u bit n ti c t .
Trong khi y, vua Tim La l Phra Naroi dng di nh Ayouthia dng mt ngi Hy Lp tn
l Constantin Fauthon lm tng. Ngi y xui vua Tim La giao thip vi nc Php. Bi
vy nm 1656 mi c bn s thn Tim La sang bi yt Php hong Louis XIV in
Versailles.
Nm 1623, ngi Tim La li sang nh Chn Lp. Vua Chn Lp sang cu cu cha
Nguyn. Cha Nguyn gip cho qun tng, ph c Tim La. Nhn vic , cha Si
thy nc ta thng hay mt ma, dn tnh i kh, v li ng vo lc nh nhau vi
cha Trnh Bc, nn yu cu vua Chn Lp Chey-Chetta II l con r cho php ngi
Nam c vo khai khn lm rung M Xoi (B Ra) v ng Nai (Bin Ho).
Ngi Nam ta sang Chn Lp bt u t , v cng t bt u cuc tranh nhau t
Chn Lp gia ta v Tim La:

Nh b nc chy chia hai,

Ai vo Gia nh, ng Nai th vo
l cu ht ca ngi Nam ta r nhau vo khai khn t Chn Lp.
Nm 1628 vua Chn Lp Chey-Chetta II bng h, hong Prah Outey ln cm quyn
gim quc, n nm 1629 th tr ngi li cho Thi t. Thi t Chn Lp ln ngi tc l vua
Ponha-Saur. Nm 1630 vua Ponha-Saur tranh nhau mt m n vi hong thc l PrahOutey ri b git cht Kanchor. Em Ponha-Saur l Ponha-ng-Tong ln ni ngi anh t
nm 1630 n nm 1640 th mt. Triu nh Chn Lp tn mt ngi con hong thc
Prah-Outey ln ni ngi, tc l Prah-ng-Non I (1641). Con tin vng Ponha-ngTong l Ponha-Chan (Nc ng Chn) ni lon, bt c Prah-ng-Non I, v ln lm vua
t nm 1642 n nm 1659.
Ponha-Chan (Nc ng Chn) vn tnh tn bo, li tuyn hong hu l ngi M Lai,
nn lng dn khng phc.
Nhng hong ca Prah-Non lin li dng c hi m ni lon bo th cho anh,
nhng b tht bi, phi cu cu vi thi hu Chey-Chetta II l cng cha Nguyn Si
vng. Thi hu khuyn bn hong sang cu vin cha Nguyn. Cha Nguyn by gi
l Nguyn Hin vng, c li ca ch, nm 1658, sai quan em 3000 qun sang nh
Mi Xu (Bin Ho) bt c Ponha-Chan (Nc ng Chn) v giam Qung Bnh mt
my thng, v sau tha cho v nc, bt phi triu cng v bnh vc ngi An Nam sang
lm n bn y.
Ponha-Chan (Nc ng Chn) v n nc th cht (1659). Em vua Prah-ng-Non II ln
thay tc l vua Prah-S, tr v t nm 1659 n nm 1672.
Nm 1672, Thi t vua Prah-ng-Non I ni ln cp li c ngi ca ch vua, tc l
vua Chey-Chetta III. Sang nm 1673, Chey-Chetta III b ngi m st. Triu nh tn mt
ngi con vua Prah-S ln ni ngi tc l vua ng Chey (1673). Nhng mt ngi con
th hai ca vua Prah-ng-Non I sang cu vin c qun ta, v bt ng-Chey git i m
ln lm vua, gi l ng-Non II, ng Oudong (1674). Con ng-Chey chy sang cu
cu nc Tim La, ui c ng-Non II i, ln lm vua, l Chey-Chetta IV (Nc ng i).
ng-Non II li sang dinh Thi Khang (Khnh Ho) cu cu vi cha. Nguyn Hin vng
bn sai quan Cai c o Nha Trang l Nguyn Dng Lm cng vi tham mu l Nguyn
nh Thi chia qun lm hai o ko sang nh Chey-Chetta IV, ph c n Si Gn v
ko qun ln vy thnh Phnom-Penh (Nam Vang). Chey-Chetta IV phi ra hng.1] Cha
Nguyn bn chia cho ng-Non II lm vua Si Gn v Chey Chetta IV lm vua Oudong
(Long c), bt c hai vua mi nm phi triu cng.
Nm 1679, cc quan nh Minh l Dng Ngn ch, Hong Tin, Trn Thng Xuyn,
Trn An Bnh, khng chu lm ti nh Thanh, em 3000 qun cng 50 chic thuyn sang

xin lm dn An Nam. Cha Hin mun khai khn t Chn Lp bn cho vo t ng

Ph (Gia nh). Bn Ngn ch chia ra t Lc D (ng Nai v Bin Ho), M Tho
(nh Tng), Ban Ln (Bin Ho), khai khn lm rung, lp ra phng ph.
Lc y l lc nh Nguyn ly ht t Chim Thnh, bt u ln sang t Chn Lp.
Nc Tim La c mun ngn tr gi ly t Chn Lp lm ca mnh, nhng thy cha
Nguyn mnh hn nh phi nhng cho cha Nguyn bo h t Chn Lp. Tuy vy,
nc Tim La thng hay dung nhng ngi phn i vi vua Chn Lp, gip cho binh
lc v lm lon.
T nm 1674, nc Chn Lp chia ra lm hai phi: ng-Non II c cha Nguyn gip v
Chey-Chetta IV c nc Tim La gip.
Nm 1682, ng-Non II ko qun ln nh Chey-Chetta IV song b thua, v Chey-Chetta IV
c Tim La gip. Nm 1684, ng-Non II li kt lin vi c Tim La nh Chey-Chetta IV,
nhng li b thua, phi chy v Srey-Santhor. Nm 1688, ng-Non II li b Chey-Chetta IV
nh thua phi trn v Si Gn.
Tuy hai vua Chn Lp vn nh nhau, nhng vn phi thn phc nh Nguyn.
Nm 1688, nhng ngi Khch M Tho ni ln, Hong Tin git Ngn ch, em qun
ng n Nan Kh. Vua Chn Lp Chey-Chetta IV thy vy c khng chu thn phc
nh Nguyn na. Cha Nguyn by gi l Nguyn Phc Trn sai qun dng mu git
c Hong Tin. Chey-Chetta IV li phi thn phc nh c (1690).
Nm 1691, ng-Non II bng h, c Chn Lp li thuc quyn Chey-Chetta IV. Nm 1692,
cha Nguyn em 5000 dn Chim Thnh cho vo Lora. n nm 1695, Chey-Chetta
IV truyn ngi cho chu gi bng ch l Ponha-Yng tc l Ponha-Outey Ier .
Nm 1699, mt vin quan Chn Lp l m ni ln lm lon, c qun ta gip ui c
quc vng Ponha-Outey Ier n Kompong-Chnang. Nhng v sau v thiu lng thc,
qun ta v m b thua. Cha Nguyn l Nguyn Phc Chu tc gin lin sai ng Nguyn
Hu Knh lm Kinh lc Chn Lp, chia t ng Ph ra lm dinh lm huyn, ly x ng
Nai lm huyn Phc Long v x Si Gn lm huyn Tn bnh. Li t Trn Bin nh (Bin
Ho) v Phin Trn nh (Gia nh) sai quan cai tr. Nhng ngi Tu t Trn Bin th
lp lm x Thanh H, nhng ngi Tu t Phin Trn th lp lm x Minh Hng.
Nhn vic li thi vi nc ta , vua Chn Lp Chey-Chetta IV li v ln ngi v cng
nhn s h ca cha Nguyn (1699).
Nc Tim La by gi cn yu th nh phi lng im.
Ln th nht nc ta thnh cng trong cng cuc thn tnh nc Chn Lp. [ ]
2

V BNG

Trung Bc ch nht, H Ni, s. 42 (22/12/1940)

--------------------------------

S ta chp Chey-Chetta b thnh chy vo trong rng, nhng theo s Chn Lp th Chey-Chetta vn sng
v cn ln ngi my lm na (nguyn ch).
TBCN s 42 ny, vi trang ba in nh mt thiu n Thi Lan, nh l s chuyn v t nc ny, c cp
i s vic lin quan ln nhau thuc lch s hai nc. Bi ny ca V Bng nm trong lot 3 bi c to

2 son chia nhau vit; sau bi ny (tr. 14-15) l cc bi: Thi k th hai, su tnh Chn Lp vo tay nc ta, s
thnh lp ca Nam K (tr. 16-17) do Tng Hip vit; Thi k th ba, nh bi Thi Lan gi vng quyn
h Chn Lp (tr. 18-20) do Vn Thu vit.

Nm 1941
NM 1940 HT
Th l ht mt nm d di. D di v n l mt nm 40. Nm 40, trong c ngi u, vn
chng l mt nm tt p g, chng c by gi nhng t lu nm. V th cho nn "nm
40" vo trong thnh ng Php, mi khi c chuyn g bt mn th ngi li xoa tay m
rng: Thi ta cng coi nh nm 40 vy ch bit lm sao c".
Cc bn c bo chc hy cn nh cch y mi nm, bo ch Php riu nm 40
my thng thng khng ngt. Nguyn vo u th k th XI c mt c cha, khng nh
r ngi Php, ngi Anh hay ngi c, mt hm ln ting n i rng n nm 1040
th th gii s hi kip, loi ngi cht ht khng cn li ly mt ngi. Bao nhiu nh giu
Php, nhng cha t a phng, bn c t ai nh ca ly tin n chi, ng c
cht cng khng n hn. Chng ng vic y li lm. Kt qu, nhng i gia qu phi b tai
hi, bi v nm 1040 th gii khng hi kip. Ngi ta ch thy ci ch phong kin bt
u n hi tn cc t nm y m thi. M cng t nm y "nm 40" thnh mt nm tai
hi: Nm 1140, nm 1240, nm 1340, nm 1440, nm 1540, nm 1640, nm 1740, nm
1840, theo nh mt bi ca bo Hu thanh thut li th khng nm no li khng c chuyn
tai hi xy ra cho th gii. Ch "40" t y thnh ra mt ch ng s nh con s 13, v
ngi ta thng thy ch 40 trong thnh ng Php, nh trn kia ni. N gi cho c
ngi ta mt v ring. Tun chay "Carme" di ti 40 ngy. Bn o, l gii ti cng ko
ti 40 ngy. Vo thi trung c, nhng ngi b bnh dch hch phi gi 40 ngy nh
thng. Di triu vua Saint-Louis, ngi ta gi mt l lut ca ch phong kin l
"Quarantaine le roi": trong ngy y, mt ngi b nhc khng c php ra nhc. Trong
tt c thnh ng c con s 40, chng ta bit chuyn "40 ngi n trm v Ali-Baba", cc
bn tt cn nh chuyn "40 v cha t to nn nc Php". Cc bn cng cha qun
ci "lut bn mi gi", mt ci lut x hi lm mt bao nhiu mc lm hi nc
Php v cng vy. Con ng "40 xu" ni lin Saint-Germain n Poissy s d c ci tn
nh th l v nhng th thuyn lm trong quc gia cng xng nm 1848 mi ngi
c 40 xu mt ngy.
Venise ngy xa c to n Bn mi ngi. Tnh Sbaste (hin gi l Sivas) Tiu t-, c chng kin ci cht ca 40 ng t v o c Gio Tng tn ln lm bn
mi v thnh.
30 v 40 li l mt cch chi may ri; 40 li cn l mt li tnh im trong cch chi nh
cu.
Khi ngi ta ni n "40 v bt t" ngi ta hiu ngay rng l 40 v bt t trong to
Hn lm Php. Fontenelle, mt v trong bn mi v c cu th rng:
Ba mi chn, ngi ta trng mnh,

Bn mi, thin h ra tnh ch bai...

Xem th, ta bit rng con s 40, i vi ngi Php, khng ly g lm tt p. Ngi ta
on rng ch 40 s khng tt p mi cho n nm 2040. y th m ta va mi tri qua
mt nm m hai s cui cng l con s 40. Khng phi tin d oan chng ta cng thy
l mt nm khng ra g. Nn chin tranh thm mc gy nn. [...........] [ ] Ngi cht
khng bit bao nhiu m k. S tht vng hon ton. Ti khng chu rng li ni ca
ng c o th k XI ni rng nm 40 th gii hi kip, nhng qu nm 1940 va ri,
ngi ta qu sng mt gic m d di "c mi t, c mi t th v c mi s mnh!"
1

u nm 1940, ng Hn Franois Mauriac [ ] vit rng: "Nm nay, ma xun n hi

sm qu. Ti khng thch th, bi v c nhng ma xun em s cht chc n cho ci
i".
2

Nm 1940 ht. Chng ta bt u nm 1941. Khng hiu ma xun nm nay c n

sm qu hay khng, nhng chng ta bit chc rng s Ti To nm nay mang cho ta s
Hi Sinh ch khng phi s cht chc, bi v chng ta trong cnh gm gh y ri. Ta
c th tin cy c s mnh m bc vo mt nm mi tt p v cha chan hy vng.
V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 44 (5/1/1941)
-------------------------------1 ch ny bo gc trng 1 dng.
2 Franois Mauriac (1885-1970) nh vn Php, thnh vin Hn lm vin Php, gii Nobel 1952.

Nm 1941
CHN TR TU U XUN
C mt iu ny ni ra m ti khng s ngi no ci chnh, l trong ba ngy Tt va qua,
khng ngy no chng ta khng ung t ra l mt chn nc tr tu.
Nc tr tu cng nh ming tru l u cu chuyn t Vit Nam ny, m khng c
phi th, nhng l u cu chuyn hu ht khp x ng, nht l Tu v Nht. Bo
Le Corespondant Chinois Trng Khnh va y nhn dp ht nm cng ni chuyn v
chn tr tu. Bn ng nghip Tu cng nh chng ti, phi nhn l chn tr tu c th t
ln trn ht c, khng phi ring ngy Tt hay ngy l, nhng bt c ngy no, gi no
trong mt nm. "Nhng nh ngoi giao trn th gii u bit rng bao nhiu vic u c th
gii quyt c trc mt chn tr, nht l dn Trung Hoa th li cng bit th lm, bit
hn c cc dn tc khc".

Chuyn c tch tr Tu
Theo nh truyn k truyn tc li th tr tu cng c mt s tch ring m ta cng nn bit,
mi khi cm mt chn nc tr tu ung.
Mt v n s, t-ma t s, c ting l mt bc chn nhn siu thot Tu v Nht xa
nay vn c nhiu ngi knh trng v lng o c v tnh cng quyt ca ngi, m
trc khi cng quyt vi ngi khc th ngi hy cng quyt vi ngi trc . Ngi
ngi nhp nh trong mi bn nm lin, n khi xem li th mi bit chn mnh nt ri.
Khng nn ch, t-ma t s nht nh khng cho php mnh c ng, th nhng mt
m kia ngi bng chp mt mt mt hi lu, n khi tnh gic th tri gn hng sng.
Tc gin v cng, ngi bn xo hai ci mi mt ca ngi i v nm ra xa, bi v hai ci mi
mt y cm d ngi, lm hi n ci lng cng quyt x thn v o ca ngi. Mt
s rt l lng bng xy ra: hai ci mi mt ca ngi mc r xung di t v chng bao lu
th m ra mt ci cy v ci cy y m chi v mc l. Dn qu chung quanh vng
ngt nhng l y v nh un nc pha ung v c ung nc y vo th ngi ta khng
ng c.

Tr tu Tu
l chuyn c tch v tr tu Nht. Theo truyn k k li th ngi Tu tm ra c

tr t 46 th k nay, 12737 nm trc Thin Cha ging sinh. Hai nghn nm trm nm
sau, vo thi i m cc nh qu phi Anh cn n bn nhng da th vt v dng nhng kh
gii bng ho thch th ngi Tu pht huy ci "ngh thut ngoi giao" v tm c
nhng s lin lc mt thit v nh nhn gia ngh thut y vi tr tu ta ung.
T i Hn (206 nm trc Thin Cha ging sinh) nhng v vua cha mang thc hnh
"cch ngoi giao chn tr tu" tr v t ai ca mnh. Nhng dn bin thu thy ngi
Tu ung tr v nghin tr tu cng bt chc v t , k ngh tr tu bnh trng mt
cch rt mau l, nhiu dn tc man di chung quanh thng n i tru, b, g, nga
ly tng bnh tr v ly tr lm mt th n cn thit nht. V sau triu Hn ly m
do cc nc ch hu bi v nu nhng nc ch hu gi tr g th triu Hn s khng
bn tr tu cho na.

Ngoi giao chn tr tu

Mt th d xc ng nht v chuyn "ngoi giao chn tr tu" l mt cu chuyn va xy ra
mi y gia nc Tu mi v x Ty Tng. Vo hi cui th k trc, dn Ty Tng vn
b coi l mt dn tc tn mn, ch ngha c nhn ln trn ht, sng mt cuc i c kh
v cng di triu mt v bo cha. Vo thi y nhng thng gia v nhng dn thuc
a Anh n say sa v li, lm cho dn Ty Tng kinh s, nh phi chy sang
lin kt vi Nga; cng vo thi y x Ty Tng li b phin nhiu bi dn Mn Chu quc
na. Dn Ty Tng cng ng qu m liu bn m st vin tnh trng B Tang.
Triu nh Bc Kinh bn c Triu ch Phong sang ho gii v ng tng c bn tay st
dp yn ht c nhng s ri ren vo khong 1905. n 1910 th Triu ch Phong tin
vo ti Lhassa v lp mt chnh ph bn x. Triu ch Phong rt anh c, n ni by
gi nhng ngi n b b lc ngi Mn ly tn Triu ch Phong ra do tr cng nh ta
do ng ba b vy. Tuy vy, Triu c ting l mt v quan rt c ti, Triu cm dn x khng
c trng tr tu trong khp x Ty Tng. Ci lnh y tch ring hn Ty Tng ra khng
cho dnh dng g vi triu nh v mi ngy lnh ban ra mt thm nghim ln, Triu bit
chc rng nhng nh trng trt v vin chc Anh-ct-li khng th lm cch g m p ch
dn Ty Tng bng tr tu na.
Ni thc ra th bao nhiu vic ngoi giao gia Tu v Ty Tng vo khong u th k th
hai mi u nhng bnh tr tu m ra c!

Ung tr tu
Ban s, ngi ta cho nhng l tr tu vo nc em un ln ri vt nhng ci l tr em
phi. Tr y, ngi Nht gi l udeahor. n nm 1570 th c mt ngi li bun ngh ra

mt th cho rang tr, ci my y gi l hairo, mi tn v sau mi c nhiu ngi bit

m dng. By gi v vic xut cng tr mi ngy mt bnh trng, ngi ta pha tr theo li
Tu va tin va tn. Ngi li bun ngh ra ci cho hairo li pht minh ra nhng ci
gin che sng tuyt cho nhng cy tr tu.
Ung tr tu, i vi ngi Tu l c mt ngh thut ca nhng i gia qu phi. Cc ng
gi nc ta ung tr tu tng t mt trong nhng ci chn nh nh ci v hn, l bt
chc li ngi Tu. Ngi Tu ung tr rt snh, ung c phng php, m cng rt
nhiu th tr l, c th rt t, c th rt qu, c th rt l, i khi nh th l chi hng tr,
th nht phin bch tuyt ch cho vo m mt cnh tr m thm ngt v c nh c mt
m tr khc vy. Mi th c mt hng v ring. Tr tu xut cng sang u chu, ngi ta
khng phn bit hng v lm nhng cng c a thch l lng nn Anh v Php,
nhng nh giu thng c l ung tr tu vo khong nm gi chiu (five o'clock tea). H
ung tng m to v nhiu khi pha ru Rhum, Martell, Kuminel hay Cointreau vo thnh
th mt c ci hng v ca tr i, h khng tn hng c ci th ca tr tu vy.
Duy ng, ta phi nhn rng ngi Nht ung tr tu rt mc snh; chnh ti, trc
hi chin tranh Trung-Nht, thy c my ng gi ngi Tu cng nhn nh th. Nht,
bt c ngi no cng ung vi bn tr tu trong mt ngy. Tr tu, c ngi Nht ni,
cng cn nh l cm go vy.
Ngi Nht ung hai th tr: mt th tr l v mt th tr bt. Pha nc tr l mt khoa
gio dc ring m ngi n b no c hc cng u phi bit. Nhng dng pha tr,
h lm bng nhng th t hay nhng snh s c do nhng ngh s c bit ti ch
to ra. Tr bt ng vo bc nht, ch khi no nh c tic tng long trng g th mi gi ra
thi. Ngi ta p ch vo trong mt ci l hai nng, mt ci nng tr thng cn mt
ci th tr bt. Mi khi ung nc tr, h ra mt ch ring ngoi vn, chung quanh
ton cy c, trong mt gian phng gi l midzu-ya. Khng mt tn gia inh no c gip
ch trong ci cng vic long trng y, chnh ch phi t thn lm ly.

B tr
Trc ht, v ch nhn ly phng midzu-ya ra tt c nhng th cn dng. K ra th nhiu
lm, chng ti ch ni n vi th chnh: 1/Hp hng (ko-babo); 2/Hp ng giy v
nghin mc; 3/Mt gi than la chn th tt; 4/Mt ci bn chi lau li cc th
dng; 5/Mt ci qut lng (mitzu-ba) qut than; 6/My ci mi la (hibachi); 7/Mt ci
bnh gio nng t trm (ngi Nht t trm l cho mt mi than kht); 8/My ci
vng cm quai m nc nng; v.v...
Thng thng, tic tr khng qu hai gi, v trong lc , khng ai c ni chuyn v
tn gio, v chnh tr, nht l nhng cu chuyn xu xa b cm rt ngt v mi ngi u
rt mc bnh ng, khng k chi tc v. Nhng khch mi n d tic tr khng bao gi

c qu s su ngi, v nhng khch bt u ph bnh hng v tr, ri khen ch nhn

v m thut v s tinh xo ca nhng hp ng cc th dng. Theo ma, nhng hp ny
lm bng g sn then hay bng s, c l l gi c lu hng tr th ng bn trong.
Ch nhn trc ht lau li nhng chn tch, lau bng mt vung la rt t gp trong mt
ci ng hay mt ci hp s c v gi l tukusa. n ci bn sa son nhng vic y
cng phi ng bng g du v cao ng su mi phn. Ch nhn t ln ci bn mt
m nc trong si (midzu-vi), mt ci m pha tr (tcha-van) hoc bng snh hoc bng
s nhng bao gi cng phi l mt th c v t, ri n ci tha-vi, ngha l mt ci bnh
np bng ng trong mt ci hp gm c, ng tr bt, ly ra bng mt ci tha tre. Ch
nhn ly tr ra, cho vo mt ci bt, rt nc si ln trn, quy ln bng mt ci a g,
on a mi v khch th nht. Ngi ny ly mt t, bt tr li a sang ngi th hai,
ri ngi th ba...Trong cch pha tr ny, tr bt ung ht c.
n nhng thy tu Tcha-jin dng tr th mi ngi c mt ci hp bng g sn then gi l
hassum trong ng nhng th dng ring cho ngi y ngha l mt vi th trong nhng
th k trn. Khi no ngi ta mi mt thy tu Tcha-jin n ch to tic tr th ch nhn
li ho ra nh l mt v khch, khng phi lm g ht, song c k ra tic tr c qu hn
v nhng khch cho l c vinh hnh hn nu chnh ch nhn ch to ly. Nhng thy tu
Tcha-jin mi khi n ch to mt tic tr, thng c i rt hu, nhng i mt cch kn
o bng tng nhng qu gi tu theo gia phong ca ch. Thng thng, tr ca h
pha mt cch khc. Ngi ta cho tr vo m cn thn gia nc si, ngi ta rt ln
trn tr y mt t nc si m khng si bt ln, on cm a quy ln, ri lt nc
tr th nht i cho tr mt mi hng. By gi ngi ta li rt vo bnh mt lt nc si
th hai na v cho tr ngm trong nm pht.

Ta ung tr tu
Ti khng lp d nh ng bn Nguyn Tun, c ng ngi ta mi khi ung tr tu phi
lm nhng b iu rt nhiu kh, nhng ti nhn rng mi khi pha tr tu ung m lm nh
li cc ng "ph ky" cc tim bnh bui tra th thc l tc tn, b i, ngi ta khng cn
bit hng v tr tu l g c.
Ngi ta ung tr, ngi phi bit ngh thut ung tr. M bit ci ngh thut ung tr,
pha tr, mt chn tr u xun p thu tin pha rt kho ti tng qu cng l mt th
tiu khin sung sng nht cho i ngi ta vy. Chng th ngi xa c cu:
Bn d tam bi tu,
Bnh minh s trn tr.
V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s.46 (2/12/1941)

Nm 1941
HI LIM MT, HI LIM VN TU
Hng nm, c vo khong hm nay, i khp cc ni trong thnh ph ta thng thy bn
thiu nin r nhau i hi Lim ui liu tm hoa.
Hi Lim? l mt hi lp ra khng bit t bao gi, nguyn l cho trai gi mt vng
trong tnh Bc gp g nhau v ca ht vi nhau vui xun. Cnh tri v v ny thng
p, c xanh, hoa , li im thm my ht ma bi trng nh sng, - cnh tri nh th
tng n th ngon mc lm ri, y th m c n ngy hi, trn i Lim li xen vo
nhng ci m hng, mi , o nu non, tht lng c vng th qu thc v p y li cng
hon ton, cng y , cng nn th lm.
Nm no cng vy, c vo ngy 13 thng ging th trn i Lim tp np nhng trai gi
nhng vng nh Bng, Ch Du, Tam Sn... trai th nn da, khn lt, knh en, o the
kp, qun ng s, giy Gia nh; gi khn nhiu tam giang, ym o, o nu non, vy si
di chm gt, li im vo nhng dy lng hoa l nhn nhn hay mu c vng chi li.
Trn nhng con ng lng v chung quanh sn i, h r nhau i l t m sng
ngoi nh ri ngon cnh. on, xc cnh sinh tnh, h dt nhau ln nhng ch cao nht
trn i ca ht nhng iu h ngh trong ch su thm nht trong tm hn ca h.
Khng c g cao siu u! H khng lm vn g c. H ch ngh th no th ni th, nn cu
ht ca h c v cht phc thc th lm cho ta thng hi v knh phc: ci tnh ca h
thc l mt ci tnh cao qu, trong sch v thanh cao vy.
Bc sang nm mi, anh mi i chi,
Xut hnh ni chuyn, my nhi thu chung,
c nhi nh ci tm lng;
Gi kim thoa vi khn hng trao tay.
.......Nhc trng thy bng nng ngi
Con ngi phong th lung ti a thm.
.......i bn bc m tng t,
Anh i lm r em v lm du.
Bao nhiu cu ht tnh t l li, m thm, say m m trai gi cht cha trong lng, gp

bui u xun, h u em ra ht, - n cng ht, tin bit nhau cng ht: r thc l ci tinh
thn r rt ca ngi mnh, tm lng cht phc thc l c mt m tnh thng yu n
thnh ra yu ui tht cng rt mnh mng. Ngi ta gi li ht y l li ht quan h vy.
Theo nh tc truyn th tc ht quan h sinh ra bi s giao hiu ca hai lng: Lng Giang
(Lim) v Tam Sn. Lng Lim thuc huyn Tin Du v lng Tam Sn thuc huyn ng
Ngn, nhng hai lng y cng thuc c v vng Bc Ninh. Hai lng y thn nhau lm.
Ngi ta k chuyn rng, trc y, c vo khong thng ging, lng Tam Sn vo m
th khng bao gi lng Lng Giang khng c mi ng quan h sang thm. Dm by c
b, vi b lo v trai gi trong lng Tam Sn ra n tn ng ci. Ch chn xong, trai gi
hai lng bt u ht vi nhau sut sng, n lc chia tay nhau vn ht; ging ht n non,
cao thp, t tt c s nh nhung khi chia r v nh ng tt c mt ci mun c ti ng
nm sau vy.
Mt ngy hi nh hi Lim c ci tinh thn nh th, cao thng nh th, v c ht c tnh
tnh dn tc mnh l bit thng yu nhau, bit c kt vi nhau, thm nom sn sc nhau
tng ly tng t mt, lc thng c khi khng ng vi nhau, nhng n gi quan trng th
mt triu ngi nh mt ngi... - , mt ci tinh thn nh th, thit tng em ph vo
mt ngy hi,thc l cao qu vy, thc l ng trng vy.
y th m khng ng t lu sau ting hi Lim n i i khp mi ni, nhng ngi gn
Bc Ninh, - nht l ngi H thnh - v quy nhng d qu, thnh th hi Lim dn dn mt
c v thing ling ca n!
N thnh ra mt ngy hi trai gi, - ni th cha ng; ta phi gi l mt ngy hi trai ui
gi th ng hn. Thc vy, mi nm tr li y, bn no chn n hi Lim tt
nhn thy nh ti rng nhng bn cng t H thnh, nhng vui v tr trung H thnh
v d hi lm nhiu iu chng tai gai mt qu. H i try hi ch c mt mc ch:
xng ra v gi. H khng bit mt t g l ci cao thng trong ngy hi; h ch c mt
mun: nhy ra v gi; tung nh nhng ci m, nhng ci ngc [...] ca cc c gi nh
Bng Ch Du l cm go ca h, l mi sinh sng ca h, thm ch h nh nhau, m
nhau, ko b ko ng hi nhau v c mt c gi no hay khng c mt c gi
no...
Ti khng hiu, vi con mt mt ngi ngoi quc nhn vo th ngi mnh trong hi s
b lit vo hng g? Nhng c nh con mt nhng ngi c i cht hc thc nc ta th
qu ngi ta gy ra hi Lim nhiu chuyn nh nhp, xu xa mi r, thnh th nhng
ngi ng n khng cn dm chn n hi Lim na l v th.
Cc thn ho v b lo trong lng thy vy kh cng tm cch tiu tr bn qu bi
nh hi Lim. Cc bn tt cn nh nm nm trc y, ngi ta c vo khong thng ging
ny thng c trn bo thy cng t X. b bt [...] cng t Y. b tri [....] v gho gi;
cng t Z. b trai lng nh [...] [ ] v nh p liu ni hoa mt c gi lng Lim trn i...
1

Mi nm ngoi y, [....] ra lnh cm chp nh v tro ln i Lim nn sut ngy 13 thng

ging nm ngoi hi nhng c t nhiu. Ti hi, c lnh gc v chn i Lim li

c bin cm chp nh rt nghim ngt. Trn nh i v pha sau i li c mt ton lnh
ng canh gc vng ny. Tuy vy, ngoi pha chn i gn n trng ra ng vn
c nhiu ngi H Ni v chi v trong s vn cn nhiu nhng con qu [...] hi hp
vui a v i lc cng cn gi nhng tr kh b ra vi nhng c gi cht phc qu ma
hi Lim. Thy tnh hnh nh th, ngi ta khng th khng x thng tay. Nm nay, cc
quan u tnh ng vi thn ho x y b hn hi Lim i. Tht l mt tin mng vy.
C nhin l mng cho nhng ngi cn c cht lng tm, cn bit ngh n danh d ca
quc gia, nhng tt l mt tin bun cho bn "vui v tr trung", cho bn "ti hoa son tr" vy.
Nhng c ch ngng cung, r di v l lnh ca h, by gi h trng thy kt qu ri,
chc hn h mt lng! C mt ngy hi c mt ngha cao thng l th, thanh tnh l th,
v h m b tan nt, m b nh li hn, nhng ngi hu tm vi ging ni, vi tc qun
ca nc Vit Nam tt cn nh mi mi n "cng" ca bn ti hoa son tr, vui v tr trung
ca H thnh!
Ta nn nh mi ci tinh thn hi Lim, nhng ci p cao thng hi Lim m thit tng
cng chng nn tic n lm g vy. [ ]
2

V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 47 (9/2/1941)
--------------------------------

Cc ch t chm lng trong ngoc vung ny, bn gc b b trng nhng on khong vi ba t hoc
trn di 1 dng, c l do to son b.
TBCN in km bi ny nh ca V An Ninh: Hi Lim. Cu trai thn thng che ming ht nhng cu ht tnh t

2 v ngy th; my thiu n lng tai nghe, sn sng ch i ht tr li. y l hnh nh c bit ca hi
Lim, cc t ci tm hn cht phc ca dn qu Vit Nam.

CNG DNG LN LAO CA CHIU BNG

Trong mt bc th ca nh dn cnh [ ] Andr Lang gi cho bn l ng ch bo Cinmonde
Php, chng ti c c thy mt on ny: "Anh i, nhng nh o c ru di trong th
gii ch lo s ho huyn m thi. Thc ra, nh anh bit y,- bi v k no ti chng
vit kin ca ring ti trn mt bo? - ti khng tin rng chiu bng li c mt hiu lc g
u. Ti nhn in nh gii nh Somerset Maugham nhn vn gii vy, ngha l rt bi quan.
Theo ring ti th chiu bng ch l mt tr gii tr trong chc lt. Xem mt phim khi hi,
ngi ta c th ci rung bng; xem mt phim cm ng, ngi ta c th khc nh ma;
nhng chng qua ch l nhng cn st rt m thi, nh chp bng ra, ngi ta li
bnh tnh tr li vi cuc sng hng ngy, ngi ta lm vic hay l li tr v vi nhng cc
ru khai v cao lu tu qun.
1

Bo rng nhng ngi i xem chiu bng s hc c iu hay l lm. M cho rng h
xem nhng phim mo him th mt khi tr v vi ci i thc t, h s bt chc nhng
tay tng cp rt sng ra bn pan! pan! cng l lm nt. Nhng ngi i xem chiu bng
khng bt chc g c. C bt chc chng l bt chc li n mc ca Robert Taylor,
Albert Prjean hay Gary Cooper, l bt chc li v lng my ca Marlne Ditrich, l bt
chc li t mi ca Joan Crawford, Mae West m thi vy. Ti nghim ra rng khi no
M chu tung ra th trng in nh mt cun phim no mi th cc hiu co, cc
hiu bn len, bn dao co, bn giy, bn cravate, bn m, bn khn san Nu c tng
i qun tr tui v lch s xng vo mua hng ho".
Li ni ca nh dn cnh m mt v bun ym th thay! Nhng nu ta xt k th khng
phi khng c i ba phn s thc. Vng, ti cng nhn nh Andr Lang rng k ngh
chiu bng qu cng c gip ch nhiu lm cho kinh t, bi v ci k ngh khng ni th
tt ai cng bit rng n nui sng bao nhiu l ngh, bao nhiu l ngi. Nhng tt c
mt on trn bc th ca nh dn cnh c ting kia khng khi lm cho nhiu ngi phi
ngh ngi phn vn v nghi ng v cng dng ca chiu bng. S thc, ch l kin
ca mt ngi trong ngh m thi. M trong ngh th bao gi chng vy, ngi ta
cng ch nhn thy ci thp km, ci cha t c ca ngh! Vy nhng kin ca nh
dn cnh trn kia khng th hon ton ng c v c theo ring ca k vit bi ny th
li cn lm ln l khc na.
Chiu bng, phm mt ngi no bnh tnh nhn n m ph bnh, c ai li khng thy cng
dng ca n hin nay trn lan trn th gii? Mt phn cng dng , cc bn c u s
bo ny [ ] ca bn ti, anh Vn Lang, tt hi c i phn v bit qua nh hng
ca n i vi cc dn tc trn th gii.
2

Trong phm vi bi ny, ti ch xin ni v cng dng ca chiu bng trong phm vi x hi
thi, mt phm vi tng cng chng ly g lm hp.
Trc ht, trc khi ni v cng dng ca chiu bng, thit tng ta cng nn bit ci
dng ca hai anh em ng Lumire l hai ng t sinh ra chiu bng.

Cng nh cc v bc s, k s trn th gii, hai ng Lumire lc ngh ra chiu bng khng

g l gip ch cho i, em s ch li ph vo s gii tr; ch khng bao gi li mun xy
p mt triu i ca s ngng cung l lnh, y l cha ni n nhng s qu m sau
ny ngi ta thng da vo chiu bng em cho ngi ta mc kch nhng cnh, chao i,
b i, gh s, ng nn ch trch.
Vy cho nn khi ta ni v chiu bng, ta nn tm bit chnh ca ngi pht sinh ra n,
ch khng nn da vo nhng ngi lm hng ngh m bnh phm, m ch bai; cng
nh vi ngh bo cng vy, c ai li dm r di em nhng con chin gh l trong trng
vn trn bt ra bnh phm ri kt lun mt cu rng: "Ngh bo l mt ngh xu xa
tin?"
Bit th ri, chng ta by gi nn tm cho bit nhng cng dng ca chiu bng trong x
hi.
Thc vy, trong mt x hi, sau vn bo ch, thc khng cn vn no ng cho ta
ch bng vn chiu bng. nh hng ca n rt ln, nh hng nht cho nhng
ngi bit ngh, m ni ring ra th nh hng v cng n thanh nin, ci bn ngi
m ng linh mc Fnelon bo l tr c y nh mt cc sp d nn v d in hnh nh
nhng ci g thu thi c.
nc ta y chiu bng cha c m mang lm cho nn nh hng ca n cha
c r rng v mnh, ch x hi vn minh nh Php, Anh, c, , Nht, v.v... chiu
bng c mt ch li thit thc m ngi ta trng thy rt r l n li ko c bao nhiu
ngi ra khi nhng ni trc tng r tin, ru ch be bt... Nhng ngi bnh dn, nhng
ngi giai cp thp km trong x hi v chiu bng s bt chc c trong phm vi ca
h nhng ngi giai cp trn, v th hi cn cch no c ng v sinh, lch s v danh
d ca ni ging hn l nh chiu bng?

Chiu bng vi cng vic gio dc

- Nhng nh hng y r rt nht l i vi tr con, cho nn lu, khp cc nc vn
minh ngi ta ngh cch em chiu bng lm mt mn gio dc. Bi v phm tr em
no cng vy u mun hc mun bit, v vo ci tui th ngy, ngi ta vn giu tnh t
m. Ci nh hng v tinh thn ca chiu bng i vi tr em, v , rt su xa, cho nn
nhng nh son truyn phim v nhng nh sn phim thng phi tinh khn lm v tm
cch hiu bit linh hn ca tr em mt cch thu o v cng vy.
Php v loi phim gip ch tr em ny chia ra lm hai th: mt th phim chuyn dy hc
v mt th phim gio dc nhi ng; hai th ny li cn chia ra nhiu loi khc, nhng i
khi th no cng ch quy vo c mt mc ch l m rng linh hn ca hc sinh.

Phim dy hc ch chuyn dng trong lp hc. Cc ng gio dy hc tr n on no cn

phi c hnh v th cho chiu ngay ln mn nh nhng ci hnh ra. Nhng ci hnh c
nhin l phi p v r c th gy trong tr c ca hc tr khng nhng l s khoi lc
m thi, nhng cn khiu v thm m na bi v ci tnh ca tr con l vy, bao gi cng
thch tranh nh trong sch hn l nhng ch, nhng ch rng tuch v en tri tri.
Phim gio dc th c th chiu khng nhng ch ring cho hc sinh xem m thi u, nhng
m l cho tt c mi ngi, bi v nhng loi phim y din t tt c nhng vn v x
hi, v o c, v lun l v v sinh. nhiu nc chu u, ngi ta li cn son ring
mt loi phim gi l "phim v sinh" (film d'hygine) dy ngi ta n cho sch s, kho
mnh: nu ngi ta kho mnh ngi ta s yu i vy. Khi ngi ta yu i, ngi ta s
khng c t tng by b, n hn. Chiu bng v vy c mt ci trch nhim ngang vi
sch v, bo ch; m c khi hn th na: n by ra trc mt khn gi nhng cnh du
lng, nhng on hy sinh, mt cuc i cn lao, phn thng ch ng tng nhng ngi
c cng sng ch; ci p ca v tr, ca cuc i ta sng.
Nhng phim nh loi ny, tic thay, li him lm. Mun em mt phim ra lm chng c,
chng ti xin k phim La Maternelle ca Jean Benoit Lvy, tc gi thc thm hiu linh
hn con tr. Nhng phim c gi tr nh th, khng phi ai cng lm c, cho nn him l
phi lm. y, chng ti nn ly lm bun m nhn rng nhng nh chiu bng ca ta
khng n nhi ng, thy tr con thch l ch ra cng m chp cho hc sinh xem
nhng phim n cp, bc lt, v.v..., v cn vi hng thanh nin nam n th hu ht u
tng nhng phim tnh cm; m n ng th m gi n khng xu h, m n b th bao
gi cng c vi ngi nhn tnh tr tui.
Trong khi y th khp th gii, nht l nc Nht, ngi ta tm ht cc cch khuch
trng vic sn xut nhng phim c tnh cch gio dc ngi dn trong nc. B Dreyfus
Barney trng ban tuyn truyn gio dc in nh v vn ny tuyn b vi ng Clara
Simon, bnh bt bo "Vu" ca nc Php nh sau ny:
"T nm 1928, La-m, kinh nc , ngi ta c lp ra mt "Quc t gio dc in
nh vin" v ly lm c quan chnh thc ca Hi Quc Lin. Vn bo h nhi ng
gy cho ngi ta ci tng "bo h" chiu bng v hi Quc Lin nht nh m ra mt
"in nh vin". Chnh ph - i-li c mt ci rt tt l em biu ngay "in nh vin"
mt to lu i ln nht kinh La-m, ngay st bit th ca th tng Mussolini. Hin
nay, to "in nh vin" c bng vang n khp hon cu v hin nay ai ai cng nhn
thy nhng cng dng ln lao ca chiu bng vi vic gio dc v nh hng to tt ca
chiu bng vi thanh nin v qun chng.
Bao nhiu vn c quan h n chiu bng u em ra kho xt vin ny; mt quyn
k khai nhng th phim gio dc v dy hc nn xem, vit ra bng nm th ting; cc nh
m phm v bc hc li chung lng u ct vit nhng bi bnh phm na".
Hi Urania o, chuyn v chiu bng gio dc hin nay c 50.000 hi vin. Hi qun c

tt c tm bung chiu bng v din thuyt. Khng ngy no khng chiu phim gio dc
trong hc ng.
B, c mt hi chiu bng gio dc quc gia. Chili, Brsil, ngi ta dng chiu bng
dy hc v c mt ban sang Tu chn chnh v m mang vic hc ca Trung Quc.
Hoa K, bao nhiu cao ng hc ng u dng phim chiu bng trong vic hc.
Ty-ban-nha cng n vic gio dc hc sinh bng chiu bng. Barcelone, c mt
lp hc chuyn dy v chiu bng. c chiu bng gio dc bnh trng lm, cng nh
Anh v Nga. Ring Anh, chnh ph cho pht 2000 cun phim gio dc v trong nm
1932, ngi ta tnh ng th mi tun l c ti 10.000 tr con n xem chiu nhng
phim gio dc, nhng phim ti liu.

Chiu bng vi cng vic y hc

- V y hc chiu bng cng gip ch cho ngi ta v cng, nht l v khoa m x. Gio s
Gosset cng nhn rng chiu bng l mt phng php thn diu nht trong vic dy v
khoa m x. Nhng nh m x tng lai u phi xem din nhng phim m trong c ghi
nhng vic m x quan h ca nhng nh bc hc lng danh. Nhng v m x tng lai
s hc v s thy ngi ta phi lm nh th no, bi v chiu bng ch cho ngi ta xem
c nhng ch sai lm, chng bao lu nhng v s c mt nn hc chc chn v chng
my lc c th em ci hc y ra thc hnh.

Chiu bng vi cng vic m thut

- Theo chng ti th chiu bng v m thut u c mt ngun gc chung. Ngi ta
khng bao gi li c th quan nim c mt phim chiu bng hay m khng p: ci p
nhiu khi li l phn ct yu trong phim na. Chiu bng l mt ci g hot ng, l ci g in
ci v sng ca cuc i, v vy, m nhc cn cho n lm. V mt m thut, chiu bng li
cn nh hng ln n cch xp t v n cch trang im na. N gy cho ngi ta,
nht l cho n b, mt lng yu m thut rt tha thit v th hi th khng ri hay sao.
Theo chng ti, th m thut l mt vn cn thit lm. Bit yu ci p , ri mun ni
g hy ni. Bao nhiu tnh tnh cao thng u l do lng bit yu ci p m ra, xem
ngay nh tng thng c Hitler, nu khng bit yu ci p, trng ci p th cha chc
lm nn nhng s nghip ln lao trn i.
Bao nhiu cng dng ca chiu bng v phng din x hi, kinh t v m thut, ti thit
tng ni th tm tm ri. Chc cc bn khng th khng nhn rng chiu bng hin

nay l mt ng lc mnh nht cho s tin b vy. Nu ta c mt i iu phn nn th ch

c th phn nn rng ngi ta li dng chiu bng nhiu qu, thnh ra t lu nay n d
i, nhng ngi c trch nhim tng cng nn ngh cch "ty u n, lm cho n thong
kh" - nh li ca ng Andr Brann Larrieu ni. [ ]
3

V BNG
Trung Bc ch nht, s c bit v chiu bng, 1941.
-------------------------------1 "Nh dn cnh": nh t "o din" ang dng ngy nay.
2

S bo TBCN ny l s c bit v chiu bng; lu : ti chp li qua vi phim nn khng r s v ngy thng
ra s bo ny; ch tin chc s ny ra trong nm 1941.
In km bi ny c 2 nh. nh 1: Autant en emporte le vent [Cun theo chiu gi], mt cun phim M rt di

3 v hay nht nm ngoi chiu M. Clark Gable, ng vai chnh, cng b Margaret Michell, ngi vit truyn,
ang dt tay nhau n khnh thnh bui d hi chiu phim ny. nh 2: Din vin Dorothy Lamour.

NGY MAI CHIU BNG S RA SAO?

(thay cho li kt) [ ]
1

Trong nhng bi m cc bn c trn kia, chng ti mong rng cc bn tm thy

mt t cm tng v chiu bng. Mc ch ca s bo c bit ny, trong mt phm vi,
mong c th thi. Chng ti mong rng mt cht t cm tng kia s lm cho cc bn ngh
ngi giy lt v bit u s ngh ngi li chng gip c i phn b ch cho nn chiu
bng tng lai vy?
Ngay t y, chng ti thy cc bn ngc nhin trc s tin b v cng ca chiu
bng trong th gii. Nhng cng dng ca n v cc phng din r rt lm, mt s
t nh o c, nh vn hay nh bo, ng v mt i phng c cng kch v mt st n
cng khng th lm cho n mt ci th rt vng vng trong x hi.
Chiu bng l cha t. Cng nh bo ch! V vy cho nn cng vi xy dng quc gia,
nc vn minh no trn th gii cng ngh n chiu bng ngay; c iu nc no em
chiu bng ra thc dng vic ci to trong nc th li t m nc no khn th gy c
nhiu ci li r rt v y hn.
Trong nhng nc m chiu bng gip mt tay quan trng nht trong s tin b, ta phi k
trc tin nc c v Nht l hai nc mnh nht u chu v ng.
Hai nc kho st v cn thn tng ly tng t mt trong vic sn xut phim. Nc
c ch trng nht v nhng phim ca ngi lng thng v tn th sc kho. Nc Nht
nhiu n nhng phim gio dc v phim c ng.
Kim duyt b
trong mt bi ng trong s bo Craponillot 1937.
Hin lc ti vit bi ny, cun bo c gi tr kia khng c di tay ti, nhng ti nh rng
nhng li xt on ca nh dn cnh Php hin by gi em ra xt nghim, vn hy cn
ng lm.
"... Chnh th, ngi ta khng chiu bng ln chnh ci a v ca n; nhng nh xut
sn phim chuyn ch v li hn nn h ch rnh nh vo ci th hiu ca ngi xem. H c
bit u rng mt cun phim chiu ra no c phi ch trong phm vi mt nc m thi,
nhng m l c cho th gii. l cch qung co cho c mt quc gia, mt dn tc, vy
ta khng th ci k ngh y trong tay mt bn ngi bt lc..."
Nhng li ni , chng ti c bn nm ri nhng tng nh mi nghe u ti hm

qua. Nh dn cnh thit tha vi ngh ca mnh thay! Nhng ngh chiu bng nc Php
vn c ng mt ch nh th, cho n khi chnh ph Petain ln cm quyn nc Php.
Phi ci t li nc! Phi ci t ht, k c chiu bng na... Nhng li ni st kia lm
thc tnh bao nhiu thanh nin, h bt u c nhng tng ti p hn, nht l v mn
chiu bng th ci quan nim h li thay i hn. H nh bit chiu bng khng phi l mt
ch tho con mt, cho con mt c nhn nhng iu nhy khiu khch, c nghe
thy ting ht gi tnh hay c trng thy nhng tr mn trn ca mt b qu phi, thn
th ch c mt m nhn ngh nhn ngi th dm by ngi.
ng Paul Reboux, mt nh bo c ting ca Php, rp vo ci ca chnh ph Ptain va
y ln ting h ho trong nc m nhng nh chiu bng c tr cp ly chiu bng ra
lm vic cho quc gia. thc hay, nhng ng Galtier Boissire, ch bo Craponillot v
tr bt c lc ca bo Canard Enchan, khng hoan nghnh; ng Boissire ny mun
rng trong nc Php s lp thm mt nh chiu bng thi, nhng mt nh chiu bng t
do (cinma libre) khng do ai kim sot ht, lm vic cho quc gia nh ri; nhng hon
ton c lp c phng s ngh thut, khng phi khut phc mt mnh lnh no ca
ng phi no hay ngi no. V chng ti ngh rng:
"Nu by gi y, chng ta c mong mun mt iu g v mt chiu bng, th iu mong
mun trc nht ca ta hn phi l mt nh chiu bng nh nhi ng Boissire ni,
cnh nhng nh chiu bng t chc theo ng Reboux, v c nh vy, va li cho t
nc va ch cho ngh thut".
Vng, cng nh c gi, chng ti bit rng v mt chiu bng ni n nc ta l ni
n s "khng" (0).
Nhng phim: Toufou, B , Kim Vn Kiu, Lm r chng qua ch l nhng cuc th
nghim r tin m thi. Nhng ngi xut sn phim yu nc yu ngh nh ri,
nhng khng i ti mt ci g c. H chn nn v gy cho nhng ngi i sau nhng s lo
u, tr ra mi y my bn chng ti: Vn Lang, L Huyn, Nguyn Dng, v.v. khng nn
ch, quyt sang Hongkong ng phim Cnh ng ma, mt truyn phim ca m Quang
Thin vit.
Ti bit ht c nhng ni kh tm, ca bn ti t An Nam t khi cha bc chn
xung tu b i ti vin chu kia. Ti bit ht nhng ni bun bc ca h, thiu thn ca
h, nn ti ch yu h m khng trch h mt iu g. H, h l nhng ngi yu nc, yu
ngh, nn nhng ci km ci trong phim , - m ai li c th thnh cng ngay c t
bc u? - nhng ci km ci trong phim , mt ti u khng trng thy: ti ch thy
sng ngi ln, nhng qu tim, nhng khi c tr trung, hot ng mun em ci nc hu
nh b b qun ny ra nhc vi ng. tt nhng h cn mt ci tt hn l nh
thc ci tinh thn chiu bng ca dn ta dy, n ng lit sau nhng phim B , Kim
Vn Kiu, vn vn.
Ti thnh thc khen h v ti ngh rng: "Vic lm ca h, nu c nh hin nay, ngha

l khng c bng vang g c, th ta cng nn ly lm bun. Nhng hng tin o trong mt

m qun gi ngc ra chu n cng phi mong c mt ci g theo tip ch?
Cng vic ca anh em ng Cnh ng ma, chng ti khng mong kt qu nhiu; thc
chng ti ch mong rng nhng ngi hu tm n chiu bng s thng thng ngh n
h ri s lm nhng ci g hn h.
Bit u do nhng kin , chng ta s chng c mt nh chiu bng t do ni trn kia,
v ngh chiu bng s chng v m c mt a v trong x hi Vit Nam ta vy?
Ci iu kh nht l nhng ti t v nhng bc c a v g trong x hi s ng ra lnh ci
trch nhim cm u ci nh chiu bng tng lai ca chng ta.
TIU LIU
Trung Bc ch nht, s c bit v chiu bng, 1941
-------------------------------1 ni bi ny mang tnh cht bi s kt cho s TBCN ny, chuyn bn v chiu bng.

1]
Hm va ri, mt thiu ph Hoa kiu 37 tui, tn l H Thnh Y, nh ph ch i, thy
au bng, sau khi c mang thng, lin xin vo nm ch ti nh H sinh Trn Th
Sanh ng Chasseloup Laubat. Khi chuyn bng lm bn, thiu ph sinh ra mt thai
con gi qui l c ti bn tay v bn chn; hai tay trc nh thng, thm hai tay mc sau
lng, hai chn bng v hai chn di hng. Sau khi , sn ph vn lnh mnh, duy ci
qui thai y, thy nh sng mt gii c hai giy ng h th cht lin. C tin n mt nh
khoa hc xin ci thai y v ngm thuc nghin cu nhng qui trng ca s sinh
sn".
Cu chuyn qui thai ny, s thc, khng phi l c ln u tin nc ta. T bao
nhiu lu nay khp trn mt bo ch, ta chng thng vn thy ng nhan nhn nhng
tin tc v tranh nh v nhng qui trng nh th ny, ch tic rng, hu ht ch bit ng
ln bo m thi, cn nguyn nhn ca nhng qui y khng my ngi ni n.
S thc, trong m tr thc, th mt s ng cng bit ti sao li c qui thai . Ch tic
mt ni l trong m dn chng rt nhiu ngi hy cn c m tn d oan li thu dt
chung quanh nhng ci qui kia nhng chuyn khng th no tng tng c, thnh
th dn ta, mt s ng, vn coi nhng ca qui l "ci on" n v n bo hi ngi...
H khng hiu ci nguyn nhn thc ca nhng qui thai, nn, nhng ci hi nhiu ngi
nh qu chng nhng khng trnh c m thi, c ngi li ang tay lm vic cn r v
ngu mui, v m tn l khc na.
Chng ti s khng k nhiu th d ra y lm g; nhng vo khong ba nm tr li y,
chng ti nh c c thy mt ci tin nh sau ny, xin an c ra lm th d:
"Mt ngi nh qu kia Nam K c tnh nghin ru ly hai i v ri m khng c
con. n ngi v th ba th trong nm su nm gii n vi nhau, ngi n b y sinh
ba ln c thy, nhng hai ln trc hu sinh v dng. Cn n ln th ba th ra mt
ci qui thai: ba mt, rn ngc v ng sau lng a tr li ni ln mt ci bu to bng
bn tay m c lng.
Khc nhng qui thai khc, a tr qui g kia sinh ra i li sng nhn v nhn ln mau
lm. Nhng ci bu c lng ng sau lng n, chc lm cho n au n, nn a b
kia ku khc sut ngy m v b n vn tnh nghin ru nng, ly th lm st rut lm,
mt hm bn ung ru tht say, mi mt con dao thc sc hoa ln m bo rng:
"Ny tao bo cho my, my l ci qu ci qui n vo n hi tao y ch khng khng phi
l ngi. Tao y, tao y my , ch khng phi ai u, tao bm vm my ra lm hng
nghn vn mnh my khng th u thai c na".
Ni on ngi b khn nn kia

Kim duyt b
ri ng m mt mnh i ra rung chn a b khn nn, khng ai bit. Chuyn sau
pht gic ra, nh chc trch cho anh b say kia vo khm v chu ti".
Chu ti, ci anh b say kia chu ti, phi lm ri, xem vic trn y th ta thy rng mt
phn ci n mng khn nn ny cng do lng m tn d oan m ra vy. M ci c m tn
d oan , nh qu, ta thy nhiu lm lm.
Theo nh mt s ng ngi nh qu t hc ca ta, th nhng a tr qui g, nhng qui
thai l t ma n bo hi ngi ta, l qu s n on th ngi ta t kip trc, t kip
trc na, nay u thai ln vy.
C khi h cho nhng qui thai y ging nh ci ngi ba u su tay trong cc chuyn
thn qui, d l chuyn ba t nhng h c tin, ri h lc u l li bo nhau: Nu m n
sng... C khi h tic nu qui thai ny hay qui thai n m sng c th n s lm c
nhiu vic phi thng i. Ch chng khng. Mt s ngi d khng c ci c m tn
ng nghnh y, nhng i vi nhng ci qui ny h li c c hoi nghi ri bung ra mt
lun iu trch i, cng c mt phn ng. Hy nghe h ni:
- Qui! i ny loi ngi ma qu th no, m thng xy ra c nhng chuyn ma qu
nh th, no ngi ra trng, ngi ra kh, chng my lc l khng c nhng chuyn
qui thai nh th ng trn bo, ngoi ra cn nhng chuyn m nh bo khng bit,
chc cn nhiu na.
i cc c ngy xa cht phc thc th, chng nghe ni c nhng chuyn qui qu nh
th bao gi.
Phn ng v ci lun iu trch i ny l ch i xa qu khng c hay c na cng
ch ho hon mi c m thi. Nhng h cng cn ci c d oan, cho ch khc nhau ca
ngi xa v ngi nay l v l ma qu ch h khng xt v o c v sinh l ca ngi
vy.
V theo s nghin cu k cng ca cc nh sinh l hc xt r, th loi ngi s d c
nhng ci qui thai nh a tr bn tay bn chn k trn kia, mt phn l v sinh l, v th
cht ca k lm cha m yu ui, khng c y , mt phn v o c, k lm cha
m khng gi gn, v s qu bung th v tnh dc, nhn m b nhng tt bnh nguy
him, nht l bnh hoa liu, lm cho c quan sinh dc b thng. Mt ht ging gieo vo
m t km mu, li c su kin c cn, ht ging y cn ny mm sao c, m
nu c ny n ra na cng l khng khiu, chng b dp gy cng b cht kh.
TIU LIU
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 52 (16/3/1941)

-------------------------------Nhng ch "qui thai" dng trong s bo ny ng l ch nn dng khi ni n nhng bo thai, nhng a
tr khi cn trong bng m m thi. Nhng bi v x hi ta, ta vn thng dng lun hai ch ch
1 nhng qui vt, qui nhn (phnomnes humains) nn chng ti c dng ch qui thai c cho d hiu. Xin
c gi bit cho. Chng ti chc cc bn phn bit qui vt, qui nhn vi qui thai ri nn khng mun
ni v hai ch (nguyn ch ca V Bng).

1]
X chn ln l mi, i ht mu v n d, ging ma c rng l ging ma c khp th gii,
chng c g nc ta.

Hm 11 Avril mi ri, mt bn ng nghip xut bn y c thut cho ta mt tin ny

nhiu ngi cho l gh rn lm v ngi ny truyn cho ngi n, ci tin y chng my lc
lan ra khp ch. l mt ci tin Qung Nam. Mt ngi n b c tui b bnh
trm trng nm hp hi trn ging cht. B nm nh th bao nhiu lu ri, khng bit,
ch bit rng trc khi b c kia cht vi ngy th c mt con bm ln lm c bay ling
chung quanh ging b c ri u vo mi k bt hnh kia. C nh x ui con bm n,
nhng con bm h bay i th li quay tr li lin, n li ln, n li bay, m ln ny th
khng nhng n bay lun m thi, n li ln vo ngi hp hi n m bu ln trn... mi
na. Bnh b mi lc mt nng thm, thn nhn b c ch b c n nh thng th con
bm c theo lun vo bu vo ngi b c. Th ri b c cht. Con bm qui c kia
vn khng ri ci xc cht n, n i c nh thng tm cch ui n i m kt cc
vn khng c. Sau ri, vin bc s coi nh thng ba phi bt n tim thuc vo
ngi n, n mi chu b b c m bay i phng khc.
Bn ng nghip hng ngy [ ] thut tin ny khng cho ta bit v nhng l g m ngi nh
k bt hnh li khng kim cch m p cho k cht con bm n i. Bn cng khng ni
ti sao vin bc s n bt c n ri ti sao li khng gi n li lm "con-lc-sng [ ]
qui vt" m li tim thuc (thuc g?) ri li th n i nh vy.
2

D sao cu chuyn ny cng c nhiu ngi bn tn d, nh trn kia ti ni. H cho

l mt chuyn l nh trm nghn chuyn l th gii, v bn tn, v nghi ng, nhng hu
ht u khng rt c mt l do g kh d gi l chc chn lm kt cc cho nhng iu
h ngh.
Duy c iu ny ng l trong s nhng ngi c mt s ng v nhc ti
nhng chuyn ma, chuyn ma c rng l mt ging ma t xa n nay vn c ting l hay
ht mu ngi bn thu, hi thi hay cht.
Theo nh kin nhng li ngi ny th con bm kia ch l hin thn ca ngi c ma
c-rng: n ngi thy mi cht chc nn bm ly k cht m ht mu n d vy. Nu
ci tin con bm m bn ng nghip hng ngy ng kia qu c thc, c nhng ngi
suy con bm ra l mt th ma c-rng nh th, khng phi l v l hn u!
i vi vic ny, thc tnh chng ti khng mun ng ring mt kin g c, hoc quyt
nh ra sao ht, nhng chng ti mun nhn chuyn ny ni ti ging ma c-rng m
ngi ta em ra ni lun lun t lu nay v chng ti mun c gi hiu bit mt t v
ging ma , t c gi, sau khi c ht bi ny s t xt ly xem nhng ngi cho con
bm kia l ma c-rng, nhng ngi ni c l hay chng.

Ma C-rng u M
Hi 1935 hay 1936 g , ti cng khng nh r, ti c vit di ci tn Trng Bch mt
cun sch nh cho mt nh xut bn kia; cun sch bn ht ri, nhng hin nay
trong b bn vn c nhiu ngi hi ti v chuyn ; n i khi nh sau ny (ti liu
bo Paris-soir Dimanche): mt tnh thnh Anh-ct-li (ti hin khng nh r l tnh g) c
mt ngi gc ngha a kia xt thy rng c hng m th trong ngha a li thy c mt
ci m bt ln, m l nhng m phn nhiu l m n b con gi mi cht, xt ra th
nhng ngi bt hnh b m bng v b li mt rut. S trinh thm Anh-ct-li hi
(Intelligence service) ra sc iu tra th mt m kia, mt vin trinh thm i ti thy lm
cm trn tng ngha a mt bng ngi: ngi ta x li bt th l mt g thanh
nin v thanh nin th nhn trc mt cc nh chc trch rng y qu o m, m
bng nhng xc cht m ly rut moi gan em v ngm ru mi ngy ly ra n dn.
Nhiu ngi thy ti thut cu chuyn hi ti rng c phi l ma c-rng u M
khng?
Ti xin tr li rng, theo nh s bit ca ti v li nh phng vin ca bo Paris-soir
Dimanche th khng phi l ma c-rng, ngi thanh nin o m kia ch l ngi b
mt th bnh thn kinh l m thi. Ta c th bit r nh th v bo Paris-soir c thut rng
sau mt thi k c cc bc s c danh chm nom sn sc, ngi thanh nin n li kho
khon v khi ci bnh o m ngi cht ln. S thc nu phi l ma c-rng th khng
c thuc no cha khi ht, ngi no c ging ma c-rng th l ma c-rng sut mt i
v s cht mt cch rt khn nn, nh nhi nh phng vin Alexis Tolstoi bo Marianne
ni.
Alexis Tolstoi c vit trong bo Marianne mt chuyn phng s v ma c-rng, ta xem th
bit rng ma c-rng chng c nc ta mi c, nhng c c M (nh bn Nguyn
Xun Khi ni trn) v u chu na.
Cu chuyn ca Alexis Tolstoi xy ra trong mt ci lng rt ho lnh. Mt ngi khch mt
hm i nga n chi , xy gp m ti, ng phi ng tr li mt nh kia. Gia nh nh
c mt ng gi, mt c gi v hai ngi con trai. Hai ngi con trai v ngi con gi
l con ng gi n. Theo nh nhng li chung quanh k chuyn li th nh ng gi n
c ma c-rng (vampirisme) m ng gi th chnh ng b ci bnh qui c : ng ta
ht mu cht chnh ngay con trai mnh. Lc bt u cu chuyn ny th ngi con trai
th nh ng m, nhng thp t nht sinh th l ngi con gi. Ngi con gi mi m
c hong ku ln. Ngi khch tr ly lm l lm, v gn sng hm bn nhn qua khe
ca phng c con gi n th thy ng gi ho ra mt ln nh sng xanh chui vo bung m
ht mu con. Ngay lc y ngi con trai cng bit, ngt i. Tri hng sng, ngi thanh
nin tnh gic th ci ln nh sng xanh cng mt, ng gi n li nh ngi thng. Na

m hm sau, cng vic ht mu li "tin hnh", ngi khch ku ln nhng ting tht
thanh, nhy ln nga chy th c thy sau lng ci nh sng xanh vun vt ui theo
mnh, n sng bch th ngi khch kia thot nn. Vi hm sau, cng vi my ngi bn
na quay tr li xem tnh hnh ci gia nh c ma c-rng n th c tin ngi con gi cn
ht kh huyt cht ri. Ngi con trai th b nm mt ci gio vo gia tri tim ng b c
ma c-rng v ng gi cng cht theo con gi.
nc ta, vo khong t 20 n 25 Janvier 1940, Eden Cinma c chiu cho dn chng
H thnh xem mt chuyn ma c-rng kh rng rn rt mt chuyn phim m k vit cho
l da vo nhng ti liu xc thc: La fille de Dracula.
l mt chuyn xy ra thnh Withbry nc Anh, kt cc mt ni cch xa c hng
vn dm, vng Transylvanie, mt chn nc non him tr bn nc L. B tc Dracula,
mt con ma c-rng, hi khng bit bao nhiu ngi, gieo s kinh khng trong khp c mt
vng , sau nh c bc s Helsing bn mt mi tn vo gia ngc Dracula mi tr c
hn.
Cch y khng lu, bo Paris-soir li cn cho ta nghe mt cu chuyn ny cng hay lm,
n cng c tnh cch ma c-rng. Nh phng vin P.S. thut rng mt vng n pha
Mexique bn M chu c mt ging kh ngy th l ngi m m khuya ho ra ch si
(loup garrot). Ging ny c mt sc kho t c ging vt no b kp (ging ma c-rng kho
lm, c gi c di y s bit), n ton qut xc ngi cht ln n tht ra nt, ai vo
lc n s cn cht tt. Sau mi c mt v v quan ngi M mt hm tm cho c mt
con ch si (loup garrot) sn. Sau nhng cuc u sc rt kch lit gia vt vi ngi,
con ch si garrot n b bt; v v quan M em v nh giam con ch si kia li, nhng
chng bao lu th v v quan b cht mt cch v cng thm khc.
Tht y nh nhng chuyn ma c-rng nc ta. Nhng ti liu v ma c-rng u M
cn nhiu lm, ti khng th k ht v d ra y c. Ta ch nn bit rng chng c
nc ta mi c ma c-rng u, nhng khp th gii ny u c, nhng mi ch n hin
ra mt cch khc nhau, ngha l ma c- rng tu thi tit, tu a th m bin th vy.

Ma c-rng x ta
x ta, thng thng nhng vng thng du, nh Sn La, (Bc K) Cao Lng (Nam
K) v nhiu ch na, khng cn k ra lm g cho di, ngi ta vn thng ni ti ma crng. Nhiu ngi khng tin l c. Nhng s thc th ging ma c-rng qu l c thc.
vo khong mi mi hai nm trc y, mt bn trn thng du vit r v ging
ny. Tic thay, sch li ht, hin by gi kh m kim c nn nhng chuyn ma crng ti thut di y u khng da vo sch no c, nhng m chnh l do nhng
vic ti thy tn mt, nhng ci ti nghe nhng ngi rt thnh thc rt thn tn k
li v xt nghim.

a) Ging ging ma c-rng.- Ma c-rng nhng vng thng du nc ta khng phi l

mt ging m ta vn thng nghe k lc nh tui u. Khng, ma c-rng ch l ngi nh
ng v ti vy, i li, n ung v lm vic nh thng, khng c g l khc. Ch duy c ban
m h l ma m thi. H bin tng i v bay i n nhng vt hi thi hay ht mu ngi,
mu vt. Nhng ging ging ma c-rng nh th chnh mnh khng bit vic mnh lm lc
m khuya. Nhng c lng c xm, h thy nh no, h no c ma c-rng th bit ngay,
h xa lnh, khinh b ci h c ma c-rng , v nhng ngi c ma c-rng nhc lm,
nhng khng lm th no khai c, v nh trn kia ni th khi ngi ta c ma c-rng
ngi ta s mc chng sut i, khng mong c mt phng php g cu thot.
b) Tng ngi c ma c-rng.- Lc ti vit bi ny th mt s tnh c a n cho ti mt
ng bn vong nin: l Nh Lng tin sinh. L mt nh tng s c ti i nhiu t Nam
ch Bc, c Nh Lng hi vo trong Nam c li chi nh bn ti l Nguyn Xun Khi,
nhn vui cu chuyn c Nh Lng v bn Nguyn Xun Khi c ni ti ging ma c-rng,
nay vit n ging ny, ti khng b l c hi li tm n tm c Lng hi thm t nhiu
chuyn v ma c-rng, nht l hi c cho bit tng nhng ngi ma c-rng ny ra sao.
Th, theo nh li c, nhng ngi c ma c-rng ny c mt ci c bit nht l mi to, ,
c th t ngn tay ci vo va. Mt h rt trong. Th thi. Cn bo rng ma c-rng c to
gp i c ngi thng, ci l a, khng c g lm chng c.
C Nh Lng nhn chng ti, ngh ngi trong giy lt ri chm ri ni rng:
- Ti l mt nh tng s, thch xem bit v khoa hc huyn b; ci g v vy i vi ti
cng thuc v l huyn b ht. Cho nn v ma c-rng, nu cn phi c mt kin g th ti
ch c th xin tha vi ng rng: l mt nghip chng n hi ngi ta, n hi mt
ging h no , khng th no trnh c. Theo nh ch bit ca ti th ci ging ma crng ny l cha truyn con ni, ngi c ging ma c-rng yu thng ngi no th
truyn ma c-rng cho ngi y, m truyn lm khi khng bit. Ngi mi b truyn ma crng, ng kho khon chng lm sao, bng b mt cn st rt d di, c khi hng tun
hay na thng, tht st i trng thy. n khi khi st th ngi y vng hn mt i, th ri
ci mi ln; m m v xut tinh ra mi, nn l mi to ln. Ngi c ma c-rng cng
d phn bit vi ngi thng: bi v ngi c ma c-rng thng xut hn ra i n
nhng vt thi tha bn nh cc cht, ch cht, nhng mn gh l, v mu ngi, v vt c
sng ln cht, nn ci hi nhng ngi c ma c-rng rt nng, ngi ng bn cnh c
cm gic rng ng bn cnh mt ng d, mt ci xc cht, mt con cc cht.
Hi ti khng nh r l nm no, - li c N. L. - ti nhn v i phc t cho mt nh
giu tnh kia, c ln m ln chi gia huynh chu Vn Chn, ph Ngha L. Anh ti v
nhng ngi ln cn, mt hm c ch cho ti mt ngi n ng c tui v bo rng
l ma c-rng. Thot u, ti khng tin, nhng sau h k chuyn cho ti th mi bit
rng nhng ngi c ma c-rng c nhiu khi n trn ngi trc trong thn, trong xm;
ngay quanh vng c ngi c ma c-rng m lm n chnh tng v l trng!
Hi , chu Vn Chn, ph Ngha L c mt i v chng kia n vi nhau mi tm

nm tri chng lm sao, t nhin mt ngy kia ngi v i hn tnh hn nt i, sut ngy
m chi mng chng v sau my hm th b bnh lit ging lit chiu. Ngi n b y
st rt d di ri mt my c bt i, ngi chng m m thc thuc thang cho v c
ci cm gic rng v mnh b ma c-rng ht mu. Anh ta cng rnh th mt m kia thy
c mt ci bng en t trn nh bay xung, anh nh nhn nhn k th trong bng m bao
ph gian bung, tnh khng c mt ci g c, tr ngi n b m au hc hc nm trn
ging thnh thong li ni m, v c vo khong gn sng, th li tht ln nhng ting
rng rn nh c v hi hng au n lm. Anh chng tc lm, lc m sng bn i lc khp
gian phng. Anh ta tm khp: vn khng c g l c. Ch thy mt con ch en nm tt
gm ging chui ra nhn ngi n ng vi i mt ngc nhin, cn mt ting ri tm
ng chy trn. Ngi n ng c v m rng mnh t u n gt chn. Anh ta hiu ht,
hiu ht; vi vng v ly mt con dao s pn, - mt th dao rt sc ca dn rng vn
thng dng, c th chm t i mt ng xu, anh ta chy ui con ch v ging ht sc
chm vo c n. Con ch chy nhanh nh bay, con dao chm trt thnh th ch st vo
c n v lm ri my git mu trn nn gch. Th ra con ch , - cc bn tt on ra
ri, - con ch l ma c-rng hin hnh ra. Ngi ta s d bit th l v, ngay bui sng
rng m hm , trong li xm gn c mt ngi n ng khi khng b s mt vt
c rt to, mu me ng li, trng tht l gm ghic. Theo nh li nhng ngi lu
nm vng k chuyn li th ngi n ng c ging ma c-rng: Anh ta vn thng i
ht mu v n d v m khuya. my m nay ri, anh ta thng n ht mu ngi
n b m au kia, v hin hnh ra lm con ch en nh cc ngi bit, chng may b
chm. T , con ma c-rng s v khng dm bn mng n nh ngi n na: ngi
n b khi bnh.
Ngi ta thng k chuyn rng trn nhng min thng du Bc K, ci ging ma crng bin ho thin hnh vn trng.
Lc mi c ma c-rng, ngi c ma ch c th ho thnh mt ci bng ngi thi. Nhng
mi ngy mt quen, mt tho i, ma c-rng c th x hai ngn chn ci ln hai l mi m
bay i l lng lng chng tri. Lc bay c ri, ma c-rng rt hai chn hai l mi
ra v t nhin hai l mi ti ra hai ci tia xanh to bng ngn tay, di 15 phn, nh sng
chp ch chp chn nh th ci la ma tri vy. Hai ci tia sng xanh trng c v gh
lnh v k qui: n ln, n xung. Nhng ngi i ng rng v tng bit nhiu v ma
c-rng li cn ni rng mi khi ci tia sng xanh ng y nhiu, y tc l ma c-rng
kim c mi, n nh hi thy mu, m, tht thi, cc cht hay rau n b vy.
Chng thch n nhng vt d bn v ch c th n nhng vt d bn m thi. C l
ma c-rng cho nhng vt d bn y l ngon nn khng m no chng khng i kim n
c. Chng c nhiu khi ch ho ra c mt ln xanh, c khi l con b cp. C l v nhng
bin th m c ngi cho con bm Qung Nam l ma c-rng ht mu b c gi
sp cht chng?
Ma c-rng mt khi kim c mi th bay l l xung ci m, v ln chung quanh mt
lc. Khi xt r l nhng vt hi thi hoc phn b, phn ln, cc cht, tru b cht
hoc rau n b ri th hai ci tia sng di ra. C ngi tng mc kch mt ba
"chn" ca ma c-rng thut li cho ti nghe rng khi ma c-rng n nh th th hai ci vi

xanh th vo tht ra nh ci b l rn. Trong khi chng n nh nh th th chng khng

trng thy ngi i li chung quanh, nhng ngi ta th ngi ta trng thy n rt r
rng. Nhng lc y nu ai trng thy m nhy ra bt n th con ma c-rng vt bay i.
Nhng lc y, sc n rt kho, n bay rt nhanh, n ko ngi bm ly n i qua ng
rung, i qua rng ni. Ngi ta bo rng nu ngi nm c n c bm hoi, khng
cho n b ri mnh th khi no c nh sng mt tri mc, con ma c-rng tt cht.
Nhng chuyn y t khi thy lm, hay ni cho ng th khng bao gi c c. Phn nhiu
ngi ta b b rt gia ng, hn m bt tnh v nhiu khi nhng ngi b ma crng truyn nc cho l khc.

Hai chuyn ma c-rng gh gm

- Lc ti ng vit bi ny th c mt bn, M. Nguyn Thy T. hin gi bun bn Hng
ng, - n chi nh bo v trong khi vui chuyn c thut li hai chuyn ma c-rng, - hai
chuyn m ta c th tin chc lm v chnh hai chuyn ny ng T. sng mt v ng
nghe thy mt Sn La l ch ng lm vy.
- Hi y, - li ng N.T.T., - ti ng lm th k Sn La. Hng ngy v cng vic bt
buc ti vn phi mc qun o tu v cm dao i khm xt hng ho ca nhng khch i
qua . Nhng ngi lm di quyn ti hi c nhiu ngi Th; trong s nhng
ngi Th , c mt anh thnh thong vn vo xin qut vn cho ti, anh ta thng hu
h lun lun quanh ti. Nhiu ngi qu quyt rng anh ta c ma c-rng v chc c
nh g y, nhng bao nhiu li bn tn, ti u khng , m ti ch ngh rng anh
chng y s d i li nh ti lun nh th ch l v anh ta mun xin ht ging rau ci v cc
th rau khc v ging git. Mt thng, hai thng qua, khng xy ra chuyn g l ht, ti
vn lm n nh thng, nhng bi v cuc sinh hot hng ngy ca ti cht vt qu nu
khng mun ni l nguy him, mt bui kia ti b cm v lun mt tun l ti st m st mt
khng bit g ht c.
Ti hi y thu mt ci nh nh chung vi mt bn ng s, anh L. H. T. Hai anh em
vi nhau, ti m, ch c mt mnh anh L. H. T. trng nom sn sc. Mi v sau ny khi
bnh, nhng khi nhn ri ngi k li chuyn cho nhau nghe, anh thut cho ti hay rng
trong by ngy st nng, c v m, ti thng ni lm nhm lun ming v thnh thong
li ht ln kinh khip lm. Ngay lc y, ti vn khng lc no ngh n ma c-rng, m c
anh L. H. T. na. Cho nn by gi ti vn chu rng t ma n lm u m m chng ngi
ta l ng lm. Ti, chnh ti, ti b u m m chng sut trong mt thi k, ci tn th
kia hng ngy vn c t do i li nh ti. Ti khng nghi n, duy ti c nghim thy mt
iu ny l mt tn Th n rt gian, hay nhn trm. N c i i li li quanh ch ti nm, n
nhn nhng vt l ngi ti, - bi v ti st d di qu nn c ngi pht l ln, - vi mt
s thm mun khng t c. Nh th, mt thi gian ngn. Xy mt m kia, bn ti anh
T. na m sc tnh gic bng ht ln mt ting: anh ta va thy trong gian phng ti

ng mt ci bng en i i li li chung quanh ging nm ca chng ti.

Ci bng ma vt bin i, nhng m sau, m sau na, vo ng gi , ci bng ma
li hin ln gian phng; anh T, thu ht can m vo hai tay, n m th ba rnh lc
ci bng ma hin ln cm ly con dao s pn u ging nm thc mnh vo ci
bng. Ti tnh gic. Ngay lc y, chng ti bt dim t nn ln soi th thy con dao m
qua mn lm rch mt mng rt to v b xung mt ci n hoa k m chng ti vn rong
ln m; ci n y v tan ra tng mnh. Khng cn hn va no na, anh T. k li cho
ti nghe. Th ra anh li va thy ci bng hin ln v chc chn, chc chn lm, khng
m hong g ht, anh nhn r rng thy con dao m vo ci bng en n, n a
tay ra .
Hm sau, chng ti em vic thut li vi y s L.V. T. v tin lan khp vng. Y s L.V.T.
khng tin li ni ca chng ti, nhng sau nghe thy cu chuyn ca anh L.H.T c v qu
quyt lm, y s T. cho gi ng th qut vn ca ti li, th, - by gi ti hy cn nh r nh
vic va xy ra khi ny - tn th gi cho y s T. xem mt bn tay c mt vt dao chm,
hy cn mu ng! Lc , chng ti mi ng nga ngi ra, nht l ti, v n tn lc
ti mi thc bit rng tn th kia l ma c-rng. Hn i li nh ti chc l xem xt a th
vy. Bao nhiu ln n nh hi ti, nhng s d khng thnh cng, c phi quanh quanh
qun qun cnh ging l v ci l ti nm ng bao gi cng vy, ti cng dao ko
trn u ging ti.
Ma c-rng c mt ci s nht i: l nhng kim kh vy! Theo li nhng ngi
nhng chn o heo ht gi v kinh ta k chuyn li th ging ma c-rng ny cn s mt
th na: l ci v. Cho nn nhng ch no c ma c-rng, nhng ngi thc cn
thn thng mua v lun lun trong nh: H trong nh chng may c ng gi b c b
au hoc tr con gi tri tri gi th h cng v ra trc ca nh v h tin chc rng nu
ma c-rng c mun vo nh chng na m thy v cng ra nh th cng phi tm ng
tu thot.
ng N. T. T. li ni tip:
- Sau khi khi bnh, mt hm, ti nhn c vic vo chi c qun o C.V.O. chu...,
c c hi thm ti v vic ma c-rng lm. Ti nht nht k li nhng vic qua m ti
tng nh mi xy trong mt cn c mng. Sau khi ch nc, c O. ni vi ti mt cu
chuyn trm phn trm ng s thc:
- Ti trn ny my i cho nn nhng chuyn ma c-rng nh th, ti bit lm. Ma crng, ni cho thc ra, t dm lm hi nhng ngi c oai danh, k c nhng quan chc lm
cc cng s na. Chc ng mi ln mn vic y khng bit r chng n thi.
Chng lu g, na nm hoc vi thng, ng s c dp chng kin mt cuc bt ma c-rng
ca ti. Ti s cho ng xem nhiu ci l v ma c-rng lm, nhng hm nay, nhn lc
hai ta cng nhn ri, ti xin k cho ng nghe mt chuyn ma c-rng chu y m ngi
anh hng trong chuyn y, - ni th cho vui! - ngi anh hng trong chuyn l ti vy.

Khng lu u. Chuyn mi xy ra cch y bn, nm thng tri thi. l v thng chn,

thng mi g , gi rng thi lnh lm m c ngy ch ti, ma phn rt cm cm nh
thm n xng tu ngi ta vy. Nh X.B. my hm nay nng mt bu khng kh
bun: v chng X.B. khc ra khc vo, v a con mt ca lo, ln tm tui, ng yn
ng lnh chng lm sao bng ln mt cn st rt d di ri c m man i hn mt
tun l nay. Thuc thang cha chy u v hiu. Tht a b rc i trng thy; m m n
ln chng kinh hong v khc tht ln. n lc tht vng hon ton, X. mt hm khc
lc ln trnh ti rng n nghi rng con n b ma c-rng lm v ni trong thn y, n nghi
nht cho con m N.T.S. v m ny, c thn ai cng bit m l ma c- rng. Nghe li khai
ca X. xong, bui chiu hm y, ti cho gi con m N.T.S. li. Th va hi mt i cu, m
giy y y ln v th sng th cht rng l ngi ta th ght m nn mi vy
v cho m vy. M khc lc, m ku ca, nhng thong qua tng m, ti bit rng
mi phn m khng phi b nghi oan c mi. Ti bn qut lnh tri git cnh khu m li,
buc vo mt ci cc tre v ti truyn cho nh m k cho n lc m khai thc tnh.
Cuc kho ma c-rng bt u.
ng qun o C.V.O. ht mt mi thuc, gt u mt lt ri ni tip: Vng, th l cuc kho
ma c rng bt u.
Hn hai ting ng h ra sc kho , nhng ngi lnh ca ti vn khng th no lm cho
m N.T.S. khai mt li no ch li. Ti bt u chn nn, nhng khng l li chu thua
n hay sao? Ti bn ht qun lnh hy tri n li b vo nh giam sau ny nh liu. Ti
truyn khng cho n n g xem lc i n c bin hnh chng. Trong khi y, ti ch cho
ung nc v bt phn nht d, lc no cng c hai tn lnh ng cnh n coi v h
c g l th phi bo cho ti tc khc. Nh th lun trong ba ngy. Vn khng c g l. Ti
vn khng cho n n v khng cho n ng na, h nhm mt th ti li cho ngi nh.
i mi, i mi nh th lun trong nm ngy lin, con m N.T.S. va i va mt l ra.
Ngi ta vn thng ni ra phm l ma c-rng th lc i, mt thng khng gi gn
c, n phi xut hin nguyn hnh. Ti cho th l ng nn n ngy th su th ti thi
hnh mu k. Hm y ti cn nh l mt m ma rt, gi bc lnh lng li c ma phn
m t rt ct da ct tht. Ci ging ma c-rng n vn th, gp nhng m tri ti, gi rt
m li ma phn thng vn bin hnh i n. Ti li dng thi tit hm , v li thy
n mt l ra ri, bn truyn ring cho hai ngi lnh canh n h thy n chp ng th c
cho n t nhin, ng no ng. V phn ti th ti d b sn sng ri: mt tay cm con
dao, mt tay cm ci v, ti ng rnh pha ngoi. vo khong na m, iu ti d
on thnh ra s thc. Trong bng ti dy c ca phng giam, mt tia sng lo ln, ri
mt tia na, hai tia di, xanh v ng y lp lo trong bng ti. Ti c i v c ging to
mt ra nhn thc k th thy m N.T.S. t t gi hai bn chn ln tri. Tc m xo ra v c
iu ny kh l l ngi m c thu nh dn dn li, nh mi nh mi sau rt n ch cn nh
bng mt con bp b thi. Lc y, chc ngi n nh lm th phi, n c cao ln khi
mt t dn dn, n bay l l ri bay cao ln va tm tay ngi thng... M N.T.S.
bin hnh ra ma c-rng. Khng tr hon, ti bn ra hiu cho ba ngi ng quanh ti
qung v ra chung quanh sn cho ma c-rng khng th thot thn c. Th ng nh
th, con ma c-rng ch c th ln quanh qun trong v m thi, ti bn nm can m

vo hai tay nhy li pha n v ht sc bt n, li n li.

Tha ng, ng trng ti y. Tuy ti gi ri, nhng chc ng khng th bo ti l mt
ngi yu c. y th m lc ti li ko con ma c-rng li th ti t nhin thy tay chn
ti rn c ra, con ma c-rng ko ti chung quanh sn v ti tng n cn ko ti mi.
May, sau ti nh tr li c, ht sc bnh sinh ko n li, v li c mt tn lnh ph gip
na nn con ma c-rng khng ng y c, nh phi ng yn v t v tc gin thm
thung lm lm v n ngi thy mi phn,- ti sn mt ng phn gia vn
nh n, - m khng c xung n. Lc , n mi lng ln ln v dng chng n thy
vng mnh n, n mi ni, - vng, bng ting ngi, ni rt nh, - ni mt cu m ti
khng hiu ngha ra sao ht. "My i n, tao cng i n. Mn ny ca tao, tao tm thy
trc, c sao my li tranh cp ca tao nh vy?" Mi n sau ny ti mi v ngha cu
ni : th ra con ma c-rng ca ti n khng bit l n b bt. Tri li, n vn tng n
i n m nh thng l, v ci bn tay bt n, n cho l c mt bn ng s vi n tru
n, cp mi ca n.
Ti li ni li ci lc ti bt c ma c-rng trong tay. Lp tc, ti cho thp n uc sng
sc ln khp c vn, bao nhiu ngi vy c li chung quanh n v n tn lc con
ma c-rng vn cha tnh hn. n tn mi lm pht sau, n mi chu nh thn, n hnh
nh bit r ht cnh ng ca n, nn bt u ln ting ly van rm r.
By gi ti hy cn nh nt mt v ging ni ca con ma c-rng lc by gi: tc n xo,
mm n si bt, mt n ngu, n c v gh rn nh nhng con t m ta vn thy nhan
nhn trong nhng ngy hi Ph Giy hay Kip Bc.
Lau mt, vt mi, n khc lc ku van nh th ny: "Ly quan ln, ngi tha cho, ngi tha
cho. Con qu c ma c- rng. Quan ln xt tnh cho, thc l tin oan nghip chng
ch thc tnh chng con c bao gi mun th u. Tha quan ln, a b con con X.T.
con qu c n "quy ry" thc. Nhng trc khi con khai ht c u ui, xin quan ln
cho php chng con c ra mt . ng qun o C.V.O. sai ngi ly mt thau nc
th con ma c-rng vi xua tay. Th ra mun hin li nguyn hnh n khng cn nc l
ra mt nhng cn mt ni nc vo go. Ngi ta k chuyn rng mun cho n thc tnh
hn cho hai ci vi xanh chui vo trong l mi th phi ra nh th, nu khng, hai ci vi
xanh kia khng th chui vo l mi c. Trong khi hai ci vi xanh cha chui vo hai l
mi th ai ng gn phi coi chng v nhiu khi rnh lc bt ng ma c-rng n thng
hi ngi ng chung quanh n, truyn ci nc c trong vi xanh ra cho ngi n nh
hi v ngi s b truyn nc ma c-rng.
ng qun o C.V.O. li ni tip:
- Vy trong lc ra mt, ti c ng xa n ra m nhn th thc l! N va ra mt bng
nc vo go xong, hai ci vi xanh vt bin i m cng t lc y ngi con m N.T.S.
c ln dn dn ln v ch trong giy lt n li cao ln nh ngi thng vy. N bn ni
th ny: "Tha quan ln, thc tnh chng con c quy ry thng b con con m X.T. trong
xm thc. Nguyn hm con c vic phi sang chi nh n, c vic cn, con mun hi

git b n vi ho bc. a b mm mm lm sao, vy m thng thay n li b mt ci

nht mch ln rt to c thnh th ngi a b c xanh nht hn i v n bao nhiu li
ra m mu c th cn bo tt lm sao cho c. Thot u, con ly lm thng a tr,
nhng v sau ci mi mu m trong ci nht ca n "nnh khu gic" con, - y l li ng
qun o thut li, - nn con thy thm mun mt cch l v ngay m hm con n ht
mu n v ht mu n nh th c by tm hm nay ri. a b hin nay cha
cht; vy con rp u xin quan ln cho chng con tr li mu n v ly quan ln, quan ln
tha ti cht cho chng con, chng con xin cm t v quyt lm thn khuyn m n n
quan ln".

Tr mu
y, chng ta bc vo mt on ly k nht, gh s nht trong cuc kho ma c rng. M
N.T.K. va ni n chuyn tr mu th ng qun o ng thun ngay; ngi hi n mun g,
cn phi c nhng cn dng g th n bo ch cn mt ci chu con l .
Cha y mt pht, mt tn lnh bng mt ci chu ra bn cnh n. Mi ngi
nhn th, trng v u hi hp trong lng mt cch l. Con ma c-rng chng ni
chng rng g c, x ci bi c trn u xung, xo tc che kn mt cho mi ngi
khng trng thy. on, n trn mt ln, gi tay cho vo mm! N lm g? Ngi ta cng
hi hp. Th ra con ma c rng mc hng: n nn rc ln mt lc ri th, - tht l l lng
rng rn v cng, - ming n, ngi ta thy ma ra tt c thy nm cc mu tm ngt
nh nhng qu b qun vy. Nh mu xong ri, n mi ngng nhn ng qun o, nc
mt gin gia m ni bng mt ging nghn ngo: "Tha quan ln, y l nhng cc mu
m chng con ht c mi y. y, v phn a con m X.T. chu mi ch ht c
c hai cc thi, chu xin tr li n"...
ng qun o thy vy tc th trn trn mt ln m rng: Qun ny ra lo thc! My ma
ra c thy nm cc mu hy cn rnh rnh ra y, vy m my li dm gi ly ba, ch gi
c hai thi? Vy ra my nht nh khng mun cho a tr kia c sng?
Nc mt con ma c-rng bng chan ho ra, n nghn ngo mt lt lu ri mi run s p
rng: "Bm ly quan ln, chng con khng dm giu. Xin quan ln tha ti cht cho con, con
mi dm ni, thc qu ba hn mu ny khng phi l ca a con m N.T.K, nhng l ca
mt ngi n b khc trong chu b chng con ht mu nhng v qu yu sc nn cht
t hn mt tun l nay". Ni on, con ma c-rng rp u ly ng qun o.
Ngh mt lt, ng qun o hi rng: "Th by gi, nghe tao hi! My tr mu a tr ,
nhng my bo phi lm th cho n hi li c?" - "Bm quan ln, khng kh khn g c.
Quan ln c cho mang a tr li y. Trc mt chng con, quan cho a tr nut
my hn mu ny, n tt s hi li v chng bao lu s bnh phc nh thng vy".

Y theo li ca con ma c-rng ni, N.T.K. lp tc chy v m con n, th l thc, a tr

khng t v kinh hi g c, nut lun hai hn mu.
Vi hm sau, trong xm nhao ln kho nhau rng a tr y n li ba v i li c
nh thng vy.
ng qun C.V.O. ni chuyn vi ti v ma c-rng mi n lc ln n mi thi.

y l mt "chuyn sng" xy ra lng Mng Q.M.:

c mm tht t nhin xm xt li v mt con ma c rng bay qua!
Xin th thc vi c gi, cu chuyn ca ng qun o C.V.O. c lc lm ti rn ngi.
Chp li cu chuyn tr mu, ti hy cn thy ci cm gic va gh va tm th mt cu
chuyn di y li gi n cho y tp ti liu ny: l mt bc th ca ng bn
Yn By m chng ti tic rng ch k thoy qu nn khng trng r. Bc th cam
oan vi chng ti rng y l mt chuyn thc trm phn trm, mt chuyn m chnh ng
sng cch y su nm nay.
Cch y su nm nay, - li ng bn ni, - ti v doanh thng nn thng qua li nhng
lng ln cn tnh Y.B.
Hm y, ti ti lng Mng Q. M. Chng ti, ti v tn y t, i lun ba ting ng h,
thy hi mt. Ti xem ng h th bn gi ri chiu. Trc ht ti tm n nh vin l
trng v chng ti thng giao dch bun bn vi nhau. Khi nhn thy chng ti cn xa,
ng L vi vng chy ra n tip v mi vo trong nh. Sau vi tun nc ch v my
cu hi thm thng thng, thy L gi ngi nh lm cm. Ti t chi v hy cn
ngui trong hai ngy na.
My pht sau, c vin Chnh hi (ti cng quen), chc bit ti n y nn chy li, mi ti
cng vin L trng n nh ng ung ru ci con giai ng ta. Ti kiu khng c,
phi i vy.
... n ni, ti thy c ti bn mi ngi ngi chung quanh nhng mm c. (Ni mm c
th ngoa qu! C ra g c ca ngi Mng). Ngi ta by nhng ming tht tru to bng
nm tay mt ln trn l chui. Tht thui cha chn nn cn hoe. Cnh ng tht l ng
xi trng vi chai ru b. Ti ngi cng mm vi vin Chnh hi, L trng v Ph l.
Mm c chng ti cn "sang" hn v c c, tht g v hai bt canh tht tru nu vi b.
Trong khi tt c ang n o mi nhau v chc tng c du, ch r, ti thy hi lnh lnh
v... mt lung khi en t ngoi bay vo trong nh, qua trn u mi ngi ri bin mt.
Ti ng ngc khng hiu g, cc ngi xung quanh cng ng ngc v h hi nhau bng

ting Mng ca h lm ti li cng ng ngc thm. Ti "lnh bng" mt ri. Ti cha

bit l g nhng... ti nh mt t nhiu "va" ri.
Nhng ngi y sau mt hi bn tn mt cch khng vui, li tr li bnh tnh v ci ni,
nhng c v gng go lm. H khng mun cho ti hiu!
Vin Chnh hi cm chn ru mi ti, ti ly v t xung. Mt ti nhn xung chiu:
tt c nhng mm tht tru hn lc ny th by gi xm x c ri. Th thc, ti thy
rn tc gy ln.
Ti vi vng ku au bng v co lui v nh L trng. H bit gi ti li cng khng
c no, nn ti v. Hai nh ny cch nhau 500 thc nhng ng kh i (ng
leo sn ni). i c qu na ng ti gp m n b gn 50 tui, qun o li thi
lch thch, mt r chng r cht trng xu x qu chng. C ci mi th chng cht nhng
mch mu tm bm.
M y hi ti rng: ng ng ng Chnh hn v y ? Ti p: Phi, v c ro bc i
mau. V ti nh L trng ti c ngh ngi loanh quanh mi. Na gi sau th vin L
trng cng v v hi thm ti au bng cha? Ti th thc l chng au bng au
gan g c. V trng thy t nhin tht th xm xt li nn khng dm n m phi co lui. Hn
ci bo ti: C vic n t nhin, chng ti n ht c, c lm sao u no! Ti nh li lc
gp con m n b kia lin ni cho hn nghe. Hn ngi nghim chnh ln ri ni: Thi ch
ri!!! Con m ma c-rng y, lc c m khi en bay vo trong nh ng Chnh hi l n
bin vo hng c bn ca ta y. N c n tht nhng khng mt mt ming tht no
u, ch c th lm xm i v mt v ngon thi. Ri hn k rnh rt cho ti nghe v i con
m y. Th ra n ly bn i chng, anh chng no n vi "n" c vi nm th li
cht. Hin nay "n" cn anh chng th nm, c l cng sp "tch" n ni ri. "N" th m
no cng th hn bay i quanh lng tm nhng con vt cht thi tha n. Ai b t chn
tay, hi rm mu thi nhng gp n, cng c au n hng thng khng chng. Dn
lng chng ti ai cng gh tm n lm nhng khng lm g c.

Ph cong ci? l mt th ma c rng

bn kia dy Honh Sn
bn kia dy Honh Sn, ma c-rng, - ngi Lo gi l ph-cong-ci, - cng ch khc
g ma c-rng bn ta, ngha l n "ging" ngi, nh ng v ti vy, i li, n ung nh
thng. Ch duy c ban m mi thnh ma. H bin tng v bay i n nhng vt hi thi
hay ht mu ngi, mu vt. Nhng mn n m ph-cong-ci thch nht l b rut ca
ngi. m n, ch cho tht khuya, mi vt u yn tnh ngh ngi th lc y n mi i
kim n. N ch "thot" ra khi ngi c b rut n v hai chn: chn i, rut ng
thc n, th l ri. n no xong, chn v rut li v t lp vo thn th. Ngi no b n

n mt rut th nh l cht, khng cn cch g cu c.

Nhng mun tr th ma ny, ngi ta i lc n mi i n, nh c vic quay xc n cho
khc ch, lc v n qun mt ng cho chn v rut vo, th n phi cht. Th mi
bit ngi cn "ma lanh" hn ma, v cu: "nht qu nh ma", cha hn l ng vy.
Tc truyn rng: ngy xa c mt ng vua An Nam i sang chi t Lo, bt gp c mt
con ph-cong-ci. Khng hiu ti ngi c thn oai hay ti con ma m ra s trc mt
"con gii", m b ngi b qut hai bn chn ra ng sau v cm khng cho hi ngi An
Nam. Cho nn th ma c-rng ny c ci l l hai chn b qut ra ng sau, thnh th lc
n i ti m ta xem vt chn n i git li, v ch hi ngi Lo thi, ch khng bao gi
dm ng n ta sang ng c bn y. Qu tht th, chnh ngi Lo h cng bo vy.
Bn Lo li cn c ba th ma c-rng khc na. Th m h gi l ph bp khng nhng
ging ht nh ngi, m cn hn ngi na. Theo li ngi Lo k chuyn th th ma ny
khc th ma trn l n rut ngi xong, n li cn bp nt c xng c ngi ta na. N
chng cn phi thot rut thot chn g c, v n c php tng hnh. Ngi no b th
ma ny lm, th t nhin au bng ri b ngho c l cht. Nhng ngi ta cn c c cu
nn nhn c, ch khng n ni phi i t nh b ph-cong-ci lm. Nn nhn b ph
bp lm phi i mi mt php s gii n cha ngay. ng thy tr ma bn ly chiu cun
nn nhn vo trong, cht mt cnh du lm roi, ri va qut vo ngi m, va... nim
thn ch! Nu ng thy cao tay hn, nh ui c con ma i th ngi m khi ngay,
nu khng, ngi m nh phi cht m li b o thm mt trn n na.
Hai th ma sau cng ngi Lo gi l ph-phng v ph-phai, du sao cng khng nguy
him bng hai th k trn.
Nhng iu va k chc nhiu bn khng tin, chng ti li xin thut li mt chuyn
ma c-rng c thc trn cy gi - Ti khng bit c nn lit hng ma ny vo vi ma c
rng hay khng, nhng c ring ti ngh th sao khng th gi l ma c-rng c.
Nh trn kia ni, ma c rng l vampirisme, n chuyn i ht mu ngi. Th ci hng
sau ny cng ht mu, nhng ngoi ra li cn rt ht c sinh kh ca ngi ta na, k cho
n cht. Cc bn tng c chuyn Liu trai, tt nhiu phen thy chuyn nhng ngi
n b p m m hin n bung hc nhng th sinh. , theo nh chng ti ngh th
chnh l ma c-rng vy. M nhng chuyn Liu trai t nhng chuyn ma nh th, cha
hn phi l chuyn hon ton ba t u.
Ngay nh by gi, vo thi bui vn minh, nhng chuyn vn c th xy ra c. Mt
th d: Phi chu hin nay vn c ci hng ma c-rng y m c ngi chnh mt trng
thy na, chnh tay r thy na.
Xin ng no ch vi ku ln rng ti li chng c vin vng. Cc bn c ti tt u bit
rng ng Paul Reboux bo Paris-Soir v Voil khng phi l mt nh vn khng c tn
nhim trong bo gii Php hi mi nm tr li y.

Ln ny, ti cng khng c my s bo Voil xut bn vo khong 1936 n 1940 di

tay lc vit bi ny, v cc ngi cng d bit, ti cng nh cc ngi, chng ta khng phi l
mt hng chi ht c cc th bo m bo lc no cn n cng c ngay bn cnh. Nhng
ti tin tr nh ti lm v ti quyt rng trong bo Voil, ng Paul Reboux c vit mt
tp phng s v hng ma c-rng ny. Ai c ci may mn hn ti l gi c bo Voil,
xin c tm v ni cho ti bit nhng iu ti thut di y c ng khng. Nu bi y
khng c ng (tranh nh km theo nhiu lm) xin tha h cng kch, ti s khng dm c
mt li ni li.
Vy, trong bo Voil, ng Paul Reboux c lm mt thin phng s v loi ma c-rng ny.
Theo nh s mt thy tai nghe ca ng Phi chu, th mt vng rt him tr kia, c mt
vi dng h c ma c-rng, n ng th i ht mu, n d, m n b con gi th m m
bin hnh i, bay bng ln tri v tm n nhng nh c con trai xinh p m hoc,
lm cho ngi ta kit qu.
ng Paul Reboux sang lm phng s Phi chu c quen mt ngi bn bn x hy cn
tr tui m mt my xanh xao, thn hnh gy cm mt cch ng thng. lun lun bn
cnh nhau, Paul Reboux gn hi dn dn xem ti sao ngi bn li m au nh vy. V
kh hu c qu? V ngi bn trc tng nhiu? Hay v nhng nguyn nhn g khc?
Th ngi bn y, bit rng cng chng nn giu gim lu lm g na, bun ru tr li rng:
- Ti xin th vi ng rng ti n thu ci nh ny mi na nm thi. Ti khng c cha
m v con, ti c mt thn mt mnh trn i. V xin cam oan vi ng rng t trc kia
v c t khi ti bt u dn n y na, ti khng c nhn tnh nhn ngi vi mt ngi
n b no hay mt c con gi no. Vy m, sau khi ti n y chng u na thng
th, thc l mt chuyn k l, mt ngi n b tuyt p n ch ti v ni rng gp
ti nhiu ln... Ti kinh ngc, nhng khng l ni th no. Ti ngi li v t ... t ...
m m nng thng n phng ti v ci vic phi xy n xy n, nh nhng cp
trai gi khc. Ti thy ngi con gi y cng nh thng vy. Duy c khc mt iu ny l
ti khng th bit trc nng s n thm ti vo gi no v sng sm nng s i gi no.
Ti ly th lm bn khon lm, bn em ra hi nng. Nng ch ci. Sau tht mi, nng
mi ni cho ti bit rng nu mun bit nng n vo lc no, ch cn ra ng di cy
gi sau vn nh ti.
Ti lm theo y nh li nng. Chiu hm y, sau ba cm chiu thng thng vn l lc
nng vn li thm ti, ti khp ca ra sau vn v bc mt ci gh nh ngi ngm cnh
hong hn xung v cng i nng n na. Ci gh ca ti t gc mt cy gi, cy
gi kia ka (ngi bn ng Reboux va ni va ch tay v ci cy c th). Bng ti xung
trm trm: ti gn khng trng r chnh ngay bn tay ti na, th, tha ngi ti khng lm,
vng, khng th no lm c... Mt hi gi l, khc thng ht vo ngi ti mt hng
thm ngo ngt. L gi, t nhin rung ng mt hi lu, hng thm cng ngt, ti c cm
gic rng mi hng ging nh ht mi hng ca ngi bn gi ti vn bi trn tc v
trn mnh vy. Th ra ti khng on lm: cha kp nhn ln, ti thy cnh ti ci
hi th rt quen m ly c ti: ngi y l ngi bn gi m m vn n gian phng

ti vy.
Bt u t y, ti hiu dn dn nhiu chuyn lm. Ti nh n nhng chuyn ma qu m
dn c y vn n n tai ti nhng ti cha h tin bao gi c, ti ngh n nhng ci
cht kh s trong nanh vut nhng con yu tinh ht mu, xa nhng bn b thn thch,
khng mt ai bit c.
Nhng ti khng lm cch g xa trnh c ngi n b thn vi ti qu mt ngi
bn: tri li, ti li thy tri tim ti p mi ngy mt nhanh thm trc ting gi ca tnh
yu, ti m mn, ti c th cht i c nu ngi yu ca ti bo cht. Ti s khng giu
ngi rng ci tnh yu y mt nng thm, mt cm d ti thm, khng phi hon ton do
tinh thn u, nhng mt phn ln chnh l do vt cht, ca ngi n b mang li. Mi
m, ti cng vi ngi n b y snh vai. C n gn sng, nng li i m i bng cch
no, ti cng chng bit, nhng ti thy c iu ny l l nng ra khng cn m ca. Thot
u, ti ng rng ti sng trong nhng gic m.
kim duyt b
Song, ti suy mi ra th khng phi: l s thc, thc nh ng vi ti. Sng no, tha
ng, lc ti tr dy ti, cng thy hn ln nm ging ca ti ci hnh dng ngi n b
nm m qua v sng no ti cng thy tit ch ra mt mi hng ng nh mi
hng trn cy gi: chnh l mi hng ca ngi bn gi ca ti nhng lc m khuya
vy.
Mi mi sau ny, ti mi tin chc rng l ma c-rng. Con ma c-rng trn cy gi.
Khng phi n trn cy gi u. C theo nh li dn bn x xt nghim v bnh
phm truyn ny th Phi chu c nhng dng h c ma c- rng nh th. Nhng ngi
c ma c-rng, na m, xut hnh bay i l lng khng trung. C khc mt iu l ging
ma c-rng ny khng ht mu, n d (nh ma c-rng Lo [ ] Bc, Nam) nhng ch
hay lang thang tm nhng nh no c trai p gi p th xung nhng cy ci gn y
bin thnh ngi v ling xung quyn r v lm cho thn th ngi ta bi nhc.
4

Cu chuyn ca ng Paul Reboux n y l ht. Nhng c c ht ton bi phng s ca

ng, ngi ta mi c th bit rng loi ma c-rng ny tai hi n bc no, n gh nht v
khng nhng n ht tu ht mu ngi m li cn lm m hoc ngi ta na. C l
nhng con h ly tinh m ta vn thng thy trong Liu trai ch d chnh l hng ma crng ny vy.
Trong Liu trai, ti khng nh r rng nhng con ma, khi nh c ci g khc l khng,
ch phm ging ma c-rng hin nay, ti bit chc c mt iu king k nht: l ci
gng soi mt. Nh no c dng ma c-rng cn s nhng kim kh v nhng ci v,
nh trn kia ti ni. N s ngi ta ly mt vi hay ngi ta bm c n cho ti khi
sng bch.
Ngoi my iu ra, chng th g lm cho ma c-rng cht bt c k t. Ring c bn

u v t Phi, th ti xem c mt cun sch ni rng mun cho ma c-rng b git cht,
ngi ta phi c mt ci do thc nhn v nhm th no cho thc ng vo tim con ma crng. [ ]
5

V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 53 (23/3/1941), s. 54 (30/3/1941), s. 55 (6/4/1941),
s. 56 (13/4/1941), s. 57 (20/4/1941).
-------------------------------1 Bi ny V Bng vit chung vi Nguyn Xun Khi
2 "Bn ng nghip hng ngy" y c hiu nh l nht bo, bo ra hng ngy
3 "con-lc-sng" = collection (ch Php): su tp, b su tp.
4

Chng ti xin li ng bn no Lo cho chng ti ti liu v ging phi-cong-ci. Trong th khng tn

m cng chng c a ch, nn chng ti khng bit.(nguyn ch ca V Bng).
Lu : Tun bo TBCN kh nhiu ln ra nhng s v cc ti chng m tn d oan, tc gi V Bng l
ngi gp kh nhiu bi vo cc s bo y; tuy vy ti v ma c-rng nh y, ng cng t ra ngy

th tin cc chuyn do nhng ngi khc k li nh l nhng iu c thc, v ng k li nhng tnh tit
cc chuyn y nh l nhng chuyn thc! Cng phi nhn rng, ng thi y, ngay mt s nh bo
phng Ty cng th hin mt tnh trng tng t; tt nhin cng c th l do ngi lm bo mun cu
khch bng cc chuyn k l kh tin.

MT VI SN VN NG NA!
MT VI B BI NA!
(nhng cm tng nh sau ngy hi thanh nin) [ ]
1

Tht, nc ta, t xa n nay cha bao gi h c mt ngy hi thanh nin nh th. Sut
mt tp bo ny, cc bn thy i khi ci tinh thn ngy hi y trong nhng bi ca cc
bn ti, ti khng cn phi ni li lm g. Hng my vn ngi trn Stade Mangin nh
mt, hm y, u chung mt cm tng: vui v v sung sng v c thy ci tinh thn
thng v tr li vi thanh nin ta. Thanh nin ta, trng gng ca nc Php hin
nay, thc tnh v thy rng mnh l nhng phn t quan trng trong cng vic xy p
tng lai cho t nc. Cng vic y khng phi l mt vic nh nhoi. Tri li, n l mt s
chin u khng ngng vi cuc i y ry nhng chng gai, m mun chin u, mun
sng nh vy tt hn ngi ta khng th l nhng ngi hn nht hay nhng ngi yu
ui. Nh nh trit hc xa ni "Mt linh hn thanh khit trong mt tm thn mnh
kho", thanh nin by gi bit rng cuc i l trong tay h, h phi cp m ly ch
khng ni m xin c, h phi phn u, h phi hot ng, m s hot ng t xa n
nay chng phi l mt c tnh ng qu nht ca thanh nin l g?
cng l v tri ph cho thanh nin mt ci mong mun kn o yu thng v nim n.
Thc l mt ca qu nht v thanh cao nht vy. Trong mt bi din vn ca ng Andr
Maurois v "Thanh nin v tng lai" c ngy 6 Dcembre 1933, ng hn lm Andr
Maurois ni rng: Trong vic to tc mt thanh nin, ta thy rng ci anh dng, ci hng
kh lun lun d mt phn quan h.
Rupert Brooke khi xa chng phc ho mi cho ta thy nhng trang thiu nin, bc
qua ngng ca i nh l nhng phong lu m thng gm eo do vc ng
ngng ca lu i ca h ru? Ti cho rng khng c ci hnh nh no ging hn cu
v d ca Rupert Brooke: hng ngy, trc mt ta, chung quanh ta, ta h chng
thy bit bao nhiu ngi tr tui bc vo i vi mt tm hn lng s hng anh, lc no
nh cng mun lm li ci i v dit khn ph nguy cho t nc?!
Chng ta, chng ta bit rng thanh nin phn nhiu l nng ny l si ni, bi v cng
nh mt ci cy, ngi vo tui thanh nin c mt sc nha tha.
Bi vy, t xa vn th, thanh nin cn phi hot ng m hot ng lm khi khng c
chn. Nhng ta ng nn v th m bi bc thanh nin: th th cn hn, ch thanh nin m
li chn th c l nguy him mt. Mun chn chn ngi ta phi gi, ngi ta phi l ngi
ng tui. Ngi ng tui thng thnh hay a nghi, bi v khi m tui ng y l
ngi ta mang nhng tng ca ngi ta ra thc hnh nhng chng may tht bi
hay gn nh tht bi. V li ngi ng tui, ni cho tht ng m khng lo mt lng ai
ht, ngi ng tui thng t khi lm vic v t, nhiu lc h gi gn thi qu v khng
my k hp tc lm vic m khng ngh n nhng chuyn li ring cho mnh. Tri li,

ngi thanh nin th thy c ci cn phi sng cng cng, phi hp tc vi bn b chung
quanh (collaboration collective). Bi v ngi thanh nin c c mt cuc i v hy vng
trc tm con mt, ngi thanh nin khi lm mt vic g th thnh thc, th em ht tm
lc ra m lm vic y, ngi thanh nin giao ph ht c i mnh cho mt ngi lnh t
hay cho ng phi ca mnh. Ngi hc sinh cng nh mt ngi lnh tr tui thng
c tri ph cho ci thin tnh bit qun mnh lm li cho ton th c h trong . Ta
xem ci th d ngy hi thanh nin hm 11 Mai Stade Mangin th bit: mt nh lc s
ng chi cho trng mnh khng h ngh n s au n c th xy ti cho mnh, n s
mt nhc sau mt bui em dng nhiu sc qu; lc s nh ch ngh c mt iu l s
thng ca nhm mnh, ca on mnh v y rt c th gy nhng cm tnh mt thit, nhng
dy thn i ngay trong gnh y m khng c nh g l li dng.
Tui thanh nin l tui hng hi. Xem nh vy, th ngi thanh nin rt c th liu, cng
nh khi h yu mn iu g vt g hay l tng g h rt c th thnh thc, tn tm vi
iu y, vt y, l tng y.
Tui thanh nin, nh trn kia ti ni, li c nhiu sc nha tha, v vy cho nn lc no
h cng phi tm cch em ra dng nu khng mun ni l em ra phao ph.
, nhng ci l chnh v vt cht v v tinh thn n lm cho thanh nin hot ng v
a chung th thao vy.
Thanh nin v th thao, v vy, khng th gi l mt phong tro. Theo nh ti ngh th phm
gi l phong tro th n c th n v n c th qua i. Ch nh th thao th n
khng n th thi, ch n th ch c m c bnh trng ln mi mi. Ci tinh thn
th thao, ca nc ta, theo nh mn ca chng ti, th chnh lc ny l lc ta phi lm
cho bnh trng ln: mt hai vn thanh nin trong nc chung th thao v d vo ngy
hi thanh nin cha , ta cn mong rng ri y ton th thanh nin trong nc ta c
d vo nhng ngy hi nh th, mi nm ton quc thanh nin s hp nhau (nh kiu hp
bn Hu va y) trc l kt di ng tm sau l ganh ti th sc v cc mn
vn ng. My nm gn y, ta thng thy t chc nhng cuc u bng trn, ua xe
p ganh ti Bc, Trung, Nam.
Thanh nin ba K c c nhng c hi tt gp g nhau, tht cht dy thn i vi nhau,
c ao rng t y nhng ngi c trch nhim v dn nc x ny s ngh cch m
nhng ngy hi thanh nin hng nm hay tng su thng mt, nh kiu ngy hi thanh
nin hm 11/5/1941 m lm th no cho ht c thanh nin khp cc tnh ng Dng
v d, cng nh li Quc t vn ng hi mi tt c cc nc trn th gii v d vy.
tng ny khng kh thc hnh mt cht no. Nu qu tnh nhng nh c trch nhim
mun sn sc n thanh nin ta thnh thc mun cho thanh nin ta tr nn nhng ngi
kho mnh c th gip ch cho nh cho nc, th tng nn ngay t by gi.
Chc ai ai cng bit tha rng nhng sn vn ng ca nc ta t lm. Ni ring mt
kinh thnh H Ni rng ln l th, p ng nhiu thanh nin l th, th hi c sn vn

ng cho thanh nin v cho hc sinh cha? Cha. Chng ti xin ni l cha . Cha
H Ni m li cng cha cc tnh Bc K. Trung K v c Nam K cng th. Hc
sinh cha ch chi, tp luyn m ni n chuyn tp luyn thn th ta khng
th qun c mn bi li l mn th thao c thanh nin nam n hin gi a chung
nht.
, v ci mn , ngi ta cng khng th c ra bt c h ao no cng c th tp c
u, nhng phi c b bi ring, m ni n b bi c nh con mt k ny th hin nay b
bi ng Dng, nht l cc tnh Bc K v Trung K th li cng thiu thn lm, c khi
thiu thn hn c cc sn vn ng l khc na.
Vy, mun i n nhng ngy hi thanh nin ton quc nay mai, ngay t by gi ngi
ta hy nn khuyn khch thanh nin bng mi phng din, m trc ht, nn lp ngay
cho thanh nin thm sn vn ng v b bi i .
Khuyn khch ngi ta tp th thao m thiu ch bi li tp tnh, y tc l nh ta ni,
t ci cy trc con b vy, kt qu khng bao gi c nh ta vn thng mong
mi.
V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 61 (18/5/1941)
--------------------------------

Ngy hi thanh nin H Ni, ngy 11/5/1941; s bo TBCN ny c nhiu bi nhn ngy hi ny; cng trang
ng bi ny cn c nh chp l hi ni trn.

SAU NHNG NN GIT NGI BNG THUC

hng lang bm b nu khng tr c th cng ng bun cho dn ta!

Trong mt tun va qua, cc bn c bo hng ngy c thy ba v git ngi bng

thuc xy lin ba ni:
Ph L, v chng tn Tc c mt a con b cam, mi thy v bc thuc cho con. a
b ung thuc vo khi ming th trn mt git chn tay v cht lin. em my vin thuc
ca a tr va ung m cht th cho ch n xem c phi l thuc c khng, con ch
kho l th, cng ln ng ra khng sng lm g na. Bc Tc, b a b b ng lang thuc
git oan, tng nh khng th sng c, quyt liu sng cht phen ny vi lo lang bm.
V lo lang bm s phen ny sng th thnh tng m cht th thnh tt, bn ngh khng c
cch g hay hn l ci xung m lm ci vic m ta gi nm l ly. Y ly b m a tr hai
ly sng m xin ng i trnh bo.
Thi Bnh, ba a tr chn tru tri nng, n by sinh au bng. Mt ng lang hay mt
b lang bt c d no ch cho chng ung nc v xoan, chng cng theo con bc Tc
m sang bn kia th gii.
Li H Ni, Nguyn Vn Rung cng lm thy thuc m thy thuc cha rng, hm mi
y cha thuc cho mt ngi n b ng Tn Hng: con bnh khng nhng chng
au c phn no li cn sng u mt mi v lm bnh trng.
l chng ti ch mi k c vi vic xy vo my hm gn y nht. Nu by gi i
ngc li thi gian ta k thm my vic m ai ai cng hy cn nh th c nhng v ny:
Hng Yn, mt ng lang cho mt ngi n b n thuc dng thai m lm cho... o thai
ra; Nam nh, c Hu b bnh sn; mt thy lang truyn cho n pho xit, b i V Th
Cc ho hu sn, ng lang ca b, khng ci, cho ung dm thanh thuc phin cho b
sut cht nhng ni rng b khi nga c v nghe u, theo nh s hc s bit ca
ng ny th thuc phin dm thanh c ci cng dng h m m b ph!
Cn bao nhiu chuyn na, cn bao nhiu chuyn na khng ti no nh ht, nhng
chuyn git ngi v ao kim ch bi v mt bn ngi coi r mng ngi ta, dm lm
nhng chuyn cn r nht, ngoi tr tng tng ca nhng ngi bit ngh.
Ti nh n nhng chuyn nh thuc thnh n Bia, ti nh n nhng ngi m mi khi
thy nh no c ngi au m th ht hong chy li mch nhng mn thuc m chnh h
cha bao gi dng c; ti li nh n nhng hng hc khng hay cy khng bit, mt bui
xu tri kia, khn gi gi a ra thnh th m mt ngi hng thuc!
Thuc, nh rng c nhiu th, m ng lang, c nhiu hng; khng th gi chung vo

mt gi nh s-lt vi rau mi tm. Nhng ta khng th khng nhn rng trong ci s

thy lang hin nay, nhng ng c thc hc thc him lm m nhng k bp i li rt
nhiu. M tr tru thay l s phn! Ci hng sinh sng c v ngh li khng phi l hng
ni trn, nhng tri li, li l hng th hai, ci hng m ta gi l lang bm, gii bp hn gii
thuc.
Bp, nhng ngn bp ca hng ny s l u mt chng bo c bit ca T.B.C.N. xut
bn nay mai; y chng ti ch ni ti ci hng thy lang khng bit qua v y hc mt cht
g m cng dm cng nhin m hiu bc thuc git ngi nh kiu ng lang cha
bnh cho a con bc Tc.
Nhng hng ny hin by gi nhiu lm. H git ngi khng bit bao nhiu, v do ngi
ta nh kiu lm "sng-ta" [ ] vy: ai mi h xem mch m khng ung thuc ca h
khng xong, h lm tam khoanh t m v bp nn khng bit bao nhiu m k.
1

Chnh k vit bi ny, mt hm ngi chi vi hai ng lang tr tui hng X. c tai
nghe mt thy mt chuyn m bn c c n s c nhiu ngi cho l ba t, nhng xin
cam oan 100%, nu ti ni vu oan gi ho th xin tri pht c bt ti phi ung thuc ca
h ( l mt cu th c nht i ca ti).
Vy, hai ng lang tr tui y mi ngh ra mt th thuc ho cha lao m li cha c cho
nhng b hu sn. Ti khng bit thuc nn chng hiu th thuc ho y c nhng v g,
nhng cht g. Nhng thc tnh, ti nghe thy h bn vi nhau rng vn mi l ch c
bn nm ho bc.
Mt ng ni: Th by gi ta bt u qung co ngay trn bo mi mong c nhiu ngi
bit. Vy bc, bc t gi bao nhiu mt l? - "Hai ng!" - "Nm ng!" - H ngh ra ci
cch lm tin v sau rt h khm ph c iu ny m h cho l s thc trn i: Mnh
c hng, cng ni r th ngi ta cng coi thng. Bi vy, mun cho ngi ta khng coi
thng th thuc "ho lao kim hu sn" y, hai ng lang bm kia sau cng nht nh t
gi mi chai l 17$ - vng mi by ng khng hn khng km.
, ci li n su cay ngp ng ca cc ng lang vn.
i no min c ng tin tt,
Sng cht bao ni h chi mnh.
M thc th, h khng cn chuyn sng cht ca con bnh thc. "Lm mt ln l " - ,
cu sm thing ling ca h; h ch cn tin, h c bit u rng trong khi h kim c
ng tin mt cch gi di, hn mt, phi nhn loi nh th th nhiu khi t thn cp mng
ngi nh ngi ta l ci m tin ca cng khng mua c, gy ra bao nhiu cnh tan
nt, au lng ngi sng.
Nhng k lm lang nh th c ti ngang vi k git ngi. Thm vo li cn ti i bp

ng bo na, h coi ngi ta l mt ci tr chi, h tro lng vi cuc i mt cch thm

thim v gian c.
n y, ti khng khi khng nh ti mt ngi thanh nin xa kia cng hc mt trng
vi ti, b bnh xu h, phi giu ngi nh, n cp c ba thng tin hc ngt trm bc nh
mt ngi bn khc snh si i hn mua dm thuc, mi bn ti nm mi ng bc. C
mi ln nhn nm mi ng bc th ng snh si i li v ly t th vin li, phi kh,
ri trng mt ln mc tu, em n cho bn v bo ung. Ung nh th cho ht ngt trm
ng bc. C nhin l khng khi bnh. S d ti nhc li cu chuyn c thc trn ny l v
chnh mt k vit bi ny c mc kch, t lu nay, thnh ph ta c mt bn ngi i
bn thuc b huyt, m th m lm, nhng cm tng th em cho ti mt cm tng
na n cu chuyn t th trng mc tu trn kia. My ngi bn thuc b huyt ny nh
phng phng, qut tho om ln cc bi ch, cc ca ; h nut la, n v chai, lm
cc tr d tn v qu thut. Thy mi ngi xm ng xm li xem n lc m ri,
h gi ra mt ci chum chng thng rt kin c (sao li phi chng thng nh vy?) gi ra
cc th xng (chc hn c xng tru, xng b, xng ch, xng th v bit u li
khng c c xng ngi trong ?) m bo l h ct. H chng c ln nh ci m,
nh rt xung t, r c m hi vo... th ri h ly mt ci go da bn nht mc ra mt
th ru: , ci ru b huyt mt ng mt chai to!
Ti bit rng nhiu ngi, - nht l ngi Khch - c ti bun bn lm. Ti li bit rng
nhng li h ht qung co ca h i thng ngay vo qun chng bi v ton l li d hiu,
ai cng bit; nhng ti khng th tng tng c rng ci cht nc c l, hung hung
y, cha khng bit bao nhiu s bn thu, c c m hi na, li c ngi b ng bc
ra mua v ung.
Ti tng lm. Li qung co va dt, ba ngi gi tay ln vy ngi bn ru i
mua. Ti ng ngt hai ting ng h xem cuc mua bn y th thy ci bui bn
hng , ngi bn ru b huyt "lm" c ti... ngt hai chc bc, - l c tin bn c
chai ln ln chai con. Nhiu ngi ly lm tic khng c tin ngay lc y. S thc, ch na
gi sau, ti bit ht c b quyt ca s t hng kia: nhng ngi xng vo mua ru
trc nht ba y l nhng tay sai ca bn bn hng, nh ci kiu supporter [ ] nh ht
hay bi bng. Tuy vy, s hiu bit ca ti vn khng th lm thay i ci tng
ny: ngi mnh, mt phn ln, d tin ngi qu, thm ch, c nhiu k ni rt ln th c
ngi ta nghe cn bnh lng thc th th b b qun hay b coi thng vy. C l v tm l
s ng ngi mnh nh th cho nn, v mt thuc, mi xy ra nhng v ng thuc, ung
lm phi thuc "b v", nhng v thy lang thuc git ngi mt cch thm hi nh nhng
t d ti k u bi ny vy.
2

Theo chng ti ngh, th ngi ta cha tr nhng k gian gio, lc la, git ngi kia vi
mt hnh ti xng ng vi ti h. Thnh th nhng k v hc sau c lm ba ba i,
nhng hiu thuc bp bm khng bao gi ngt m ca m nhng ng lang t nhn
nhng phng tri xa li (v ni c ti bao nhiu bng cp!) hng ngy vn ngi l l
ca hng ly nhng b mt rt nghim trang i khch n nh khm bnh.

i thi, bit rng ci li ku go m ca cc ng nh phng phng lm xic "n thua"

lm, h rp kiu lm m hn, khng c mt vic g l h b. No ni truyn thanh, no treo
bin, no trng bng, no ng tim, mc, my nghe bnh, ng gic, bng, gc, my in,
hnh nhn bng bt; tranh v gan rut lng thng v tim phi; no gh my, no n cn
v.v... Nhng th y d lm cho ta, nht l ngi nh qu, tin lm v s na. Thm vo
nhng ci ng s li cn ci mt ca nhng ng ch b ch hiu; khng c ai lm hi
g h m mt h lc no cng lm ra ci dng kh m m. Khng, h m m suy ngh
y, - hay lm ra dng suy ngh nhng iu rt cao xa v y hc, v khoa hc, nhng quyt
l h khng suy ngh n s thc th hay tnh mnh ca ngi ta u. H suy ngh cch
lm tin v suy ngh c v suy ngh, - v nhng ngi c v suy ngh th ngi ta s
lm, - cng nh ngi ta s nhng con rn trm ngm eo knh nm nhn i vi i mt
b mt, nhng con rn m h trng by trong ca hng ca h. i ba khi, con kh thay
con rn bp khch i ng; v nu nhng th y qu nhm th chnh thng ngi s thay
nhng con vt y lm cho khch b hnh ht va.
Mt bui ti th by, ng i chi ni chuyn vi bn b gia ph ng c kia, bn s
hong s v mt vi thng ngi trong bn s dn diu ra lm tr trc ca hiu v
qut ln nhng bi ht m mt a tr bo tt nht cng c th m si c!
l ni v cch bp bm b mt, n bn trong mi thc li chn hn. H chng bit
thuc l g c m cng ly in ra cha cho nhng ngi au mt; h gp su mt ra
nh l nhng con su go; h cha bnh bng nhn sm ba bn chc mt cy, - m chao
i! cc ngi c bit cy sm y l g khng? l u gt, hay l r bo Nht Bn...
Ti khng th k ht c nhng s di tr ca bn ngi ny y. S "Bp bm" ca
T.B.C.N. xut bn nay mai s c dp ni r hn. Duy ngay t by gi, trc nhng v git
ngi bng thuc, ta khng th khng nhc ngay cho nhng ngi c trch nhim v y
hc, [....] bn lang bm ny, bn ngi coi mng ngi rt r, "nht t th vo l mi"
ngi ta ly tin m khng k qun n vic sng hay cht vy.
Ci nn lang bm, di con mt k vit bi ny, t lu nay bnh trng mt cch gm gh.
Bit l n c, h r r nhau lm nhiu lm. Nhng nh tt nht nhng ph ng c
chng my lc b h chim ht, ngi ta lo rng ri y khng lu nhng ph y s thnh
ra ph bp c cho qun bp ht d lm cng vic bp b con ta.
Ngi ta ng kht kht mt cuc bi tr nn y.
V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 63 (1/6/1941)
-------------------------------1 c l l t "chantage": s e da t gic, e da ly ca, buc ngi ta lm theo mnh.
2 supporter (ch Php): ngi ng h, c ng vin.

TR NN LANG BM LANG B
Mt ngi u phi l ci mn, mun rc vo g th rc!

Lc ngi vit bi ny, trn bn ca ti c bc th ca bn ng bn gi v hng ng bi

th nht [ ] ca T.B.C.N. v vic bi tr nn lang bm bp bm m phng khm bnh nhan
nhn trong thnh ph.
1

S th gi v ti chc s cn nhiu bi v ti bit ch rng t lu nay b con ta b chng bp

bm tai hi qu. Bp bm ly tin, ci l qu lm ri; ng ny chng li bp bm
v cch cha na; ci mi li ng gh lm lm. ng Nguyn S Khoa cho ti bit rng
chnh ng, ng c mt ngi em gi t nm 18 tui n nm nay 25, ngha l trong by
nm lin, khng lc no mt c c trong tro, nhn c r rng. D sao, mt c vn m
c nh thng, ch hi di v m m mt cht m thi; ng a em ng n cha mt
hiu kia mt ph ng c nht H thnh, ngi ta cam oan s cha khi vi tm ng.
Tm ng khng khi, tm ng na; ngi ta tm ht cc cch ni di quanh; quanh qun
ht ni tr li ngoi , ht cp mt li phun hi vo mt, c em ng Khoa hng hn mt
mt, bn tay trc mt hin gi cng khng trng thy g. l mt. Th hai l bc ca
mt ng v danh Hi Phng lu ngy mi ln chi, ngc nhin thy my ph chnh H
thnh hin nay nhiu qun bp bm chim c nhng cn nh tt nht. Bc th ba ch
ng tn thnh kin ca chng ti. Nhng n bc th t th chng ti thy c mt v
thm thit, ng thng v cng; mt ngi th my Hng Bt n khng c, thnh
thong li st v chiu. Nhng lc ln cn st nh th, mt ng ta m i, chn tay mi mt
v lm ging: ng ta bn n k bnh mt phng khm bnh trn kia th mt "n y s"
truyn bng ting "Cong-tng" rng ng thn thu h suy, ho vng, bao nhiu bnh tt
u do hai con mt c (?) nu khng cha, ch dm thng na nm th m. Ngi th
my ng thng, cng nh chng ta y, "giu v hai con mt, khn kh v hai bn tay",
thy th hong s bn xin "phng thuc" cha gip ng ta. Phng thuc cha gip ng
thc: chn ngy mt, ly bn ng ri; cha khi, li cha chn ngy na cng vi gi tin
nh th; k cho bao gi khi th thi. Ngi th my theo ui trong ba thng tri lin, hi
c n ngt trm ng m kt qu th "ln lnh cha ln toi": i mt ca ng ta trc ch
m, by gi m ra t v khng hiu ti lm sao, li sinh ra sng hp ln, v hng c
lng trng, thy thuc bo phi m th mi mong cha c.
, mt bi bo va ra m c ti bn bc th gi v phn nn nh th ri, khng bit
trong ch ti tm, nhng chn qu ma ho lnh m t bo khng c ph thng cho
khp cn bao nhiu ngi na b thit thi m khng th ni c, m khng ai bit ti.
Chng phi ni, ai i qua nhng ph kia nhn vo nhng phng thuc kia tt thy rng
mi bui "khm bnh" ca h, c ti hng my chc ngi, nam ph lo u, ngi ln nha
ln nhn c ngoi ca nh nhng ngi xin b th. Nhng phng thuc y cho mt a
tr ku m ln rng cha khng ly tin, cha gip, nhng k thc th chng ngi no

thot khi; h do cc cch phi mua thuc ca h; h ai "chy" lm nht nh c xin

khng th h bt c d cng phi cho, nhng vt cho mt gi con con bc giy vng rt
kh nghi, trong ng mt th bt s lo ro nh th mi mc Tu vy. l th g, cht g
hay ci g? Khng ai bit. V ch khng ai bit , chng ti c lc ngh rng trong th
thuc th no li chng c mt ng ct, mt ng bi hay mt con xn tc, con b da
b tn ln vo? Nhng th thuc nh th, ti khng hiu n cha c ci g hay l ch c
ci cng dng lm hng mt ngi ta, m nhng ng b cha thuc kia chnh l nhng
"ngi lm hng mt c mn bi" vy. Bi v cn ai l g, con mt ca chng ta n cng
nh hai hn ngc trong sng cn phi gi gn tng ly tng t, nhiu khi ch mt ht bi nh
ri vo cng lm cho ta kh s ri. Mun ly c ht bi ra, ngi ta phi dng n nc
thc trong ngm mt ly ht bi ra, m au mt, c nhin l ngi ta phi dng nhng
cha rt tinh khit nh; ngay n thuc, thuc cha cng phi dng ci g un
thnh hi p vo hay vo, ch u li c cho bt vo mt mt cch khng tic tay
nh th c? M no th bt ch ho c v sinh g cho cam: ngi ta, ng chng
cho rng con mt cng nh ci mn lot, ci vt su, mun rc g vo th rc, nn
ton quyn cho mt l "t nhau" cha ht rm nng thn qu ng ra lm. Mt bui sng
ch nht mi y, ng xem h ch thuc au mt cha ngi, t nhin ti sc nh ra
rng t lu nay c nhng ngi bn "s-cc-bu" H thnh cho tht chut vo nhn bnh
bn cho ngi ta n. Tht chut, n vo bng, ci l gh ri; ng ny li cn c
th c bao nhiu th khc khip tm hn tht chut, m li cho vo mt l mt c quan nn
gn gi nht th c ngh n cng lm cho chng ta rng mnh bit bao nhiu!
Ti trng thy nhng ngi ngi ch cha thuc m khng khi c mt tm lng i ngi.
V thc th l trn nt mt, h trng nhng ng ch hiu, b ch hiu s ti to, s hi
sinh nh trng vo mt ng ti cao. C bit u rng, mt phn ln h tht vng, hay
tuyt vng, - nu c hy vng chng na th chng qua ch l mt ci bng hy vng m thi.
Bi v ti bit rng lm khi mt ngi bnh vo cha ln u nhng hiu kia khi hn
i mt na. Ai ai cng tng thuc h hay, c bit u rng ch l bp bm nt; ta au
mt, chng c phi tm n h, c nh ly mt t thuc "lng ngng" ho vi nc r vo
t nhin cng nh hn v mt ta s quang ngay. Nhng quang nh th ch mt bui th
li ht ngay; no c th m thi, bnh au mt, tri li, li nng ra l khc. Ci li cha au
mt bp bm ny tht ng nh ci li cha au rng ca nhng tay thy vn i rong ph,
cp ci hp ku: "Cha rng... cha rng !", nh rng ngi khc n ni t c mch
mu lm cho ngi ta cht. Ci th d m ti k u bi th nht trong Trung Bc ch
nht, tn Nguyn Vn Rung b bt v lm cho mt ngi n b ng Tn Hng sut
cht, chnh l ci hng thy vn va ni . Ngi ta ch mi nghe thy nhng thy vn
b bt v cha thuc git ngi ch cha nghe thy c mt ng hay b thy vn no
c ca hiu b bt v lm m ngi ta, ci c k cng l l lm, - l nht l nhng
ngi b h lm hi, sau khi c bi mt lc c ti bn ngi gi th v chng ti.
S truy nguyn ra cng l ch ti b rng t mch mu, ngi c bnh c th cht
ngay. Ch v ci con mt, v gp phi thuc d n lm m ngi ta, th no n c m ngay
cho u, nhng m li m ngy mt ngy hai, dn dn, ch khng n con mt hay ho ra
m trong vi ngy. Ngi c bnh, n lc bnh nng ri, chp ming cho ti s "ngi ta
cha ng mt v sinh lm, nhng c ci l bnh mnh nng th lm th no c ch?"

Thnh th tin mt tt mang m ngi c bnh c phi cn rng m chu. Ngi ta thy
rng ci tnh mnh ca nhng ngi lng thin v phng din y, khng c ai bo ton
cho; ch cht nhng ngi thc th chong ln v nhng li h ht qung co, v nhng
dng c h trng by ca hng, chng bit th, hng ngy c ko nhau vo nhng
phng thuc kh nghi, gi con mt ra cho h lm tnh ti.
Ti cng mong rng trong s nhng thy lang bp bm y cng c vi mn thuc gia truyn
cng hiu. Ti cng mong rng nu h khng cha c bnh ngi ta th t ra cng ng
git ngi ta, ng lm cho ngi ta m lo tng tt. Song c ai c lc ng trng mt
bui cha bnh ca h, mt ngi rt bnh tnh cng khng khi thy bun lng. L bi v,
mun ni cho thc ng, ta phi ni rng ci li cha bnh ca h v cng qui c. Ti
xem mt bui cha bnh y v ti thy chn nn trong lng qu.
Mt ngi thanh nin, khong t 30 n 35, u oi i vo mt hiu mt ph gn Hng
Gai. Mt c 18 - 20, mt nh phn mi bi son ngi nghim ngh, a ra mt ci gi
con bo con bnh tay ln y bt mch, - va ni chuyn vi ngi lm sa s va bt
mch. Bt mch cho ngi ta khng hiu thy ci qui g, c n y s ni x x x x mt
chp ting ngoi quc, - m l, sao li khng ni ting Vit Nam? bi v trc lc y na
ting ng h ti nghe thy c ni ting Vit Nam ti nh ng v ti vy?
Ci l mt chuyn bp, bi v ci tm l nhng ngi thc th vn th, ngi ta vn s
nhng ci h khng hiu hn l nhng ci h hiu, - nhng n chuyn bp ny mi li
ng gh hn. C n y s ca chng ta ni, ngi thng ngn dch ra ting Nam, ng tr
tui ca chng ta au mt. au mt m cc ngi c bit c thy thuc ca chng ta truyn
cho ngi lm cha cho con bnh th no khng? C truyn ly ng gic gic vo lng v
bo m mt ra phun khi trong mt ci n cn vo mt. Ri bo: "Mt ca ng c nhiu
cc mu ng sau lng trng, n lm cho mt ng t lun c phi khng? ng phi r
thuc ny (ngi lm gi mt l thuc nc ra); ri ngy th ba li y p thuc ring
biu khng; ngy th t ng li r thuc trong chai; chn ngy lin nh th (sao ci g cng
c phi chn?) ri li y ly nhng vin mu kia ra mi c th qua khi c!
Ly tng cc mu trong mt ngi ta ra. Nghe thy th c rng mnh cha? Ti nh
n nhng ng lang gp su mt, ly rp nh lng qum, v ct mng m mt ngi ta...
ci li ly mu mt ngi ta ra l lm m mt ngi ta ch cn g na? , ci li
cho thuc bt by b l lm hng mt ngi ta ch cn lm sao na?
Chng ti khng mun cho ngi ta "chi" vi tnh mnh ngi bnh na. Chng ti khng
mun cho hng bp bm honh hnh na. Chng ti khng mun ngi ta "nht t
th vo mt mi" ngi ta v ci ngi mnh ngu di na. Mt ln na, nhng nh c
trch nhim nn tm n iu ny v nn lp cuc iu tra xem nhng ci li cha bnh
ca ti va k trn kia l thc hnh theo ci hc no, sch no.
Cha th l gip ch quc dn?

Hay l bp bm lm hi?
Nu qu l hi, ngi ta cn ch g khng cho nhng ng ch hiu, b ch hiu y cng i
chi mt th vi tn Nguyn Vn Rung, ng lang git ngi, va b bt mi y?
V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 64 (8/6/1941)
-------------------------------1 Tc l bi bo ca V Bng v nn lang bm, ng T.B.C.N. s 63 (1/6/1941)

PH BNH
PHNG TY TR LI
Chng ti va nhn c cun sch y, cun sch mong i, bi v trc khi tc gi cho
pht hnh, chng ti nghe thy ni rng l b tc "En s'cartant des ancttres". "En
s'cartant des anctres" c nam n thanh nin hoan nghnh th no th cun "La
rponse de l'Occident" [ ] ca hai b Marguerite Triaire v Trnh Thc Oanh va xut bn
mi y chc cng s c hoan nghnh nh th, m c khi hn na, bi v nhn vt
trong truyn vn l nhn vt c, nhng by gi h ng tui ri, h "chn chn" hn v
nhng s nhn xt v i ca h cng tinh vi v chua cht hn lc tr. Ngi ta phn
nhiu thch sng vi nhng cuc i au kh, tri nhiu. Ngi vit vn c nhng k nim
no nng thng c hoan nghnh khi nhng k nim c din li mt cch nh v
tinh vi. l mt tm l chung vy, khng nhng nc ta m nhiu nc trn th gii
nht l nc Anh, mt nc sn xut nhiu n s, trong s ta phi k trc nht n s
Rosamonde Lehmann vit nhiu chuyn thng tic nhng k nim thiu thi rt hay.
Trong truyn "Phng Ty tr li", nhng nhn vt c ca chng ta: Mai, Dn v Gaby
cng nh tic li thi hoa tu, cng nh mt nhn vt ca Lehmann ng di gc cam
nghe ting ru cht cy vng n bn tai m nh tic li hi hy cn nh chi trong vn
hoa vy. Nhng nh tic cho my, cn lm g c na? Thi ti p qua ri, s
mnh nh ot, h by gi u c mi ngi mt con ng i khc hn nhau, tuy h
cng bt u cng ch: ch l ch xa lnh tinh thn c hu ca t tin t nc.
1

C con gi dt dt, e l ngy xa l c Dn, by gi yn vui trong cnh gia nh.

Ngha l sau khi theo mi mt do, c tnh ng va kp lc, c li quay tr v vi phong
tc tp qun ca ta, lm b m tt, lm mt ngi m hin, cuc i khng suy suyn,
khng thng trm, yn lng m cha chan hnh phc, ni tm li, ci i ca nhng bc
m hin v tho nc ta. Son (tc l Gaby) by gi th tri hn. C tht vng nhiu ri.
Tng l ly Lm th h s u ym nhau i i, hai mu da tuy khc nhng i tnh ch
mt, nhng c thay, Gaby chng bao lu thy cuc i ca mnh c c mt cch ng
thng; Gaby lun lun bt mn v cuc i, ly thuc phin qun i, ci nhau lun
vi chng v mt ngy xu tri kia nng nh nhau chi nhau vi Lm, chng nng, Lm
tc gin v b mang ting l o m (b Triaire v Trnh Thc Oanh dch l coureur de
mines) nht nh b ra i, nhng ngay lc y Gaby hi hn ngay v van Lm li. Hai
ngi ny li ko di cuc i bt ho ra. H u l nhng ngi ng thng c: Lm
ng thng v v th ca v khng hiu tnh mnh cn Gaby th ng thng bi kh s v
i, thuc phin lm cho nng cau c, a nghi v ym th.
Th cn Mai? Mai t khi b chng th v vi c Huyn, ngy ngy cha bnh ngi ta
cho ngi m au kh trong b trm lun. Ngoi ra, nng yn vui vi cnh gia nh:
trn th th m, di th nui con, sng mt cuc i n hu, tuy khng than th s sinh
sng ca mnh, nhng nhng li ni nhng c ch ca nng cho ta thy mt tm hn y
nhng k nim bun thng ngy c. Ngy c qua ri: con nng by gi ln; cn

chng nng th, sau mt thi k ly m, hin ng sng mt cuc i c c, hnh nh

lun lun trc tng. Ngi bc tnh cng bun kh ch cng chng sng g v mng
tng ca ng cng tan v, ngi v Ty phng m ng tng cng chung sng n
bc u chn nn tr v nc Php.
Bt u chuyn "Ty phng tr li" ta thy Son, Mai v Dn ng sng trong nhng
tm trng y. C Huyn, tiu biu cho tinh thn vn ho Vit Nam, ng ln cc lc mt
st ci vn ho ca Ty phng mang li. Cng nh trm nghn c gi khc, c lun lun
thng tic ci "tui vng" ci thi dn ta sng cht phc thc th, khng c nhiu dc
vng m cng chng lm nhng ci l lng thi qu nh tm bin nh nhy m chng
hn. Gi th cn tr, th Mai phn i ri, nhng by gi Mai tri i ri, Mai khn
ri, nng chu ng s mnh v ch mun trng thy cc con khn ln. Nhng lc nhn ri
Mai thng i li thm nom Son v Dn v nhng khi Son au m nng ht lng sn sc
nh mt ngi trong gia tc. Thy hnh phc ca gia nh nh Mai ri ngm ngi ngh n
cnh ng mnh, Son chn chng v nh c v khinh chng, ch mt cht th i la y chia
r nhau trn ng i. May lc y Mai n va kp lc v mang li ho kh cho gia nh
nh y. Sau mt cuc i phng tng, tng nh khng cn bn ngh n tng lai, hai
ngi n b ny cng thy ci lng trng tri, nht l Son. Mai v Son hc mi, tng l
thot ly c nhng c tc, nhng khng, tng nh th l lm. Mai thng bn khng c
con ni di tng ng xin php Lm v Son cho thng con ln c chng gy, v nhn
Son lm m.
Ngi ta mun tn tin th no th tn tin, cng khng th b ht c c tnh ca ngi
mnh. Ngi phng Ty bao gi cng l ngi phng Ty, ngi phng ng bao gi
cng l ngi phng ng, - nh li Ruydard Kipling ni. ng, Ty khng bao gi
gp nhau. C mt lc ngi ta tng thay i ht, ci to ht. ch l mt iu lm.
Nhng ci l ging nhau s lin tip nhau rng xung cho mt lp khc ging nh th
thay vo, ri li rng, cng nh mt th h ny tn cho mt th h khc ln tip, khng
suy suyn m cng khng thay i. n hoc c i khi thay i ta nn bit rng ch l
s thay i tm thi m thi, c khi ch l s thay i b ngoi, cn bn trong th bao gi
cng vn th, vn trm lng nh xa vy. Th d nh Dn chng hn, Dn mun tm mt
s yn n cho linh hn nn theo Gia-t gio. Gia-t gio, theo nh hai n s tc gi "La
rponse de l'Oecident" chnh l cu tr li ca Ty phng. Con Mai con Dn nhn ln
cng hng v Ty phng c [...] Ty phng vy l n b l cho ta Gia-t gio?
Hy nghe tc gi mn li ng c ni vi Mai: "o Gia-t l ci nn tng vn ho ca Ty
phng. Chu nh hng ca Ty phng, bn tr ca nc ta b nhng cn bn cuc
i ca t tin m trong khi y th khng bm vo c cn bn v nhng s trt t mi
ca Ty phng. Hc thut t tng ca Ty phng nhim ci tinh thn Gia-t. Ngi
khng th chia r hc thut Ty phng vi o Gia-t c".
Tr ln l kin ng linh mc Le Gorridec, nhng ta rt c th bo l kin ca hai b
Trnh Thc Oanh v Marguerite Triaire vy. D sao, ta cng nn nhn rng mt nhn vt
trong truyn, c Dn, cng th tm s an i linh hn trong o Gia-t ri. Nhng nh
trn kia ti ni, Dn vn quay v vi o Pht l ci o c bit ca phng ng,

nng m o Gia-t v c mt tm lng tin tng c th gi l mnh lit, nhng ci hn tn

gio ca t nc lc no nh cng ln qut bn mnh nng vy.
Theo ring ca k vit bi ny th bao gi phng ng cng l phng ng m
phng Ty cng l phng Ty. Nhng s theo mi bng bt mt thi k, ta ch nn coi
nh mt cn c mng m thi. Xem ngay nh ba nhn vt chnh trong truyn, Mai, Dn,
Son v cc con Mai, con Dn, nhng ngi c tm hn yn n u l nhng ngi i trn
con ng mi mt do m quay v ng c va kp lc.
Nh Dostoievsky ni, nhng ngi thc thit tha vi i u thy mt ci bun mnh
mng trn tri t. Ni hp li, th ai l ngi khng au kh v nhng chuyn lng; m
au kh nh th cn u hn l tm trong tn gio s an i linh hn, s bnh tnh cho linh
hn?
Nhng d theo mi hay theo c, ngi ta cng cn phi c tm. M c tm th c g
phi tm ngha cuc i ring mt tn gio no?
V BNG
Trung Bc ch nht, H Ni, s. 65 (15/6/1941)
--------------------------------

"En s'cartant des anctres": Trong s la xa tin t (tn sch); "La rponse de l'Occident" : Phng Ty tr
li (tn sch).