Nghin cu Quc t s 2 (93), 6/2013: 99-118.

Cc vn Quc t
n .1 Theo cch tip cn ca Ngn hng Th gii (WB), n cng c
hiu l ngha v n ca 4 nhm ch th bao gm: (i) N ca Chnh ph
trung ng; (ii) N ca cc cp chnh quyn a phng; (iii) N ca
Ngn hng trung ng; (iv) N ca cc t chc c lp, cc doanh
nghip nh nc m Chnh ph s hu trn 50% vn, hoc hoc Chnh
ph l ngi chu trch nhim tr n trong trng hp t chc v n.2

KHNG HONG N CNG LIN MINH

CHU U (EU): TC NG V BI HC
I VI VIT NAM

Do vn n cng rt ph bin v cc quc gia rt d vo lm vo

khng hong n nht l t thp k 80 ca th k 20 n nay nn th gii
ra hng lot ch tiu nhm gim st v cnh bo cc nc ang v sp ri
vo khng hong hong n.3 Tuy nhin, ngi ta thng s dng ch tiu n
cng so vi tng sn phm quc dn (GDP) xc nh tinh trng n cng
ca mt quc gia. Ch s ny phn nh quy m n cng so vi thu nhp ca
ton b nn kinh t v c tnh ti thi im 31/12 hng nm.

PGS. TS. Nguyn Anh Tun*

Tm tt
Cuc khng hong n cng hin nay chu u bt ngun t Hy
Lp vo thng 11/2009 v sau trn qua Ai-len (thng 9/2010), B
o Nha (thng 1/2012), Ty Ban Nha (thng 6/2012), I-ta-li-a (thng
11/2012) v gn y nht l Sp. Cuc khng hong ny khng ch tc
ng n chu u m cn n nn kinh t ca ton th gii, trong c
Vit Nam. Bi vit ny phn tch nhng nguyn nhn v tc ng ca
cuc khng hong kinh t, t rt ra bi hc cho Vit Nam nhm trnh
ri vo khng hong n cng v m bo pht trin bn vng

Theo cng trinh nghin cu nm 2010 ca C quan nghin cu

kinh t quc gia M (NBER), c kho st trn 44 quc gia, cho ra kt
qu th khi t l n cng/GDP vt ngng 90% thi n tc ng xu n
tng trng kinh t v lm gim i 4% trong tng trng kinh t ca
Khu vc cng theo nh ngha nh trong H thng Ti khon Quc gia (SNA) ca
Lin Hip Quc gm khu vc dch v nh nc (chnh ph) v cc doanh nghip nh
nc. Chnh vi vy, thut ng n cng thng c s dng cng ngha vi cc thut
ng nh n Nh nc hay n Chnh ph (United Nations, System of National Accounts
2008, para. 22.15, http://unstats.un.org/unsd/nationalaccount/docs/SNA2008.pdf: the
public sector includes general government and public corperations. Tuy nhin, n cng
c im khc vi n quc gia ch n quc gia l ton b khon n phi tr ca mt
quc gia, bao gm hai b phn l n ca Nh nc v n ca t nhn (doanh nghip, t
chc, c nhn), tc l n cng ch l mt b phn ca n quc gia.
2
Cch nh ngha ny cng tng t quan nim ca H thng qun l n v phn tch
ti chnh ca Hi ngh Lin Hp Quc v thng mi v pht trin (UNCTAD).
3
Cc ch tiu gim st v n cng, n nc ngoi ca quc gia bao gm: (i) N cng so
vi tng sn phm quc dn (GDP); (ii) N nc ngoi ca quc gia so vi GDP; (iii) N
quc gia so vi GDP; (iv) Ngha v tr n nc ngoi ca quc gia so vi tng kim ngch
xut khu; (v) N cng so vi thu ngn sch nh nc; (vi) Ngha v tr n cng so vi
thu ngn sch nh nc; (vii) Ngha v n d phng so vi thu ngn sch nh nc; (viii)
Hn mc vay thng mi nc ngoi v bo lnh vay nc ngoi ca Chnh ph
1

Khng hong n cng EU

N cng v khng hong n cng
N cng l mt khi nim tng i phc tp v hu ht nhng
cch tip cn hin nay u cho rng n cng l khon n m Chnh ph
ca mt quc gia phi chu trch nhim trc vic chi tr khon

Tng Bin tp Tp ch Nghin cu Quc t, Hc vin Ngoi giao. Bi vit th hin

quan im c nhn ca tc gi.
*

6/2013

99

100

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t

quc gia . c bit, i vi cc nn kinh t mi ni nh Vit Nam thi

ngng n cng/GDP l 60%, t l n vt qu ngng ny s lm gim
tng trng kinh t hng nm khong 2%. Tuy nhin ch da vo ch s
n cng/GDP khng th xc nh c mt cch ton din mc an
ton hay ri ro ca n cng m cn phi xem xt n cng mt cch ton
din trong mi lin h vi h thng cc ch tiu kinh t v m ca nn
kinh t quc dn.4

ch hn) khai thc s ln gi ca ti sn. Tuy nhin, trong trng hp

gi ca ti sn i xung, h mt sch v gy ra s ph sn cho ton b h
thng ti chnh dng v khng hong xy ra.5 iu ny xy ra vi khng
c cc th ch cn thit kim sot v hn ch nhng hnh ng phiu
lu v mo him ny.

Khng hong n cng l tinh trng n cng tng cao (v n), lm

chao o nn kinh t do s mt cn i gia thu v chi ngn sch quc
gia. Nhu cu chi qu nhiu, trong khi thu khng p ng ni, chnh ph
i vay tin thng qua nhiu hinh thc nh pht hnh cng tri, tri phiu,
hip nh tn dng chi, t dn n tinh trng n khng c kh
nng hon tr. Thm ht ngn sch ko di lm cho n cng gia tng. N
khng tr sm, lu thnh li m li con v ngy cng chng cht
thm.

Cuc khng hong n cng ti EU hin nay bt ngun t Hy Lp

khi vo thng 11/2009, Th tng Hy Lp cho bit thm ht ngn sch
nc ny nm 2009 mc 12,7% GDP (cao gp i con s cng b
trc ) v s c gng cu Hy Lp khi kh nng v n. Trn thc t,
gnh nng n cng ca Hy Lp t nh 300 t (khong 440 t
US$), tc l bng 124% GDP, gn gp i t l c php ca Hip c
Maastricht. Ngay lp tc, ngy 22/12/2009, cng ty xp hng tn dng
Moody h mc xp hng n cng ca Hy Lp t A1 xung mc A2 bi
thm ht ngn sch ca nc ny tng cao. Trc , C quan xp hng
tn dng Fitch v Standard & Poor h cp tn dng ca Hy Lp xung
di tinh trng u t cp. n thng 4/2010, thm ht ngn sch ca Hy
Lp tng ln 13,6% GDP v li sut tri phiu chnh ph tng vt,
Standard & Poor h mc xp hng tn dng ca Hy Lp xung tinh trng
thp nht Junk Status.6 Tip sau Hy Lp l Ai-len vi mc thm ht
ngn sch l 32% GDP (thng 9/2010), B o Nha (thng 1/2012), Ty
Ban Nha (thng 6/2012), I-ta-li-a (thng 11/2012) v hin nay l CH Sp

Nguyn nhn ca khng hong n cng ti EU

Hyman Minsky (1986) l gii nguyn nhn gy ra cuc khng

hong quy m ln bt u t nm 2007 n nay bt ngun t h thng ti
chnh tn dng. Theo ng, chnh h thng ti chnh tn dng y nn
kinh t n khng hong vi doanh nghip v dn chng chy ua vay
tin nh qu mt cch ht sc ri ro nhm tim kim c hi lm giu
nhanh theo kiu by n (c 1 ng nhng li mun vay 10 ng, thm
l cc ch tiu nh (i) tc v cht lng tng trng kinh t; (ii) nng sut lao
ng tng hp; (iii) hiu qu s dng vn (qua tiu ch ICOR); (iv) t l thm ht ngn
sch, mc tit kim ni a v mc u t ton x hi v mt s tiu ch khc. Bn cnh
, nhng tiu ch nh: c cu n cng, t trng cc loi n, c cu li sut, thi gian
tr n cng cn c phn tch k lng khi nh gi tnh bn vng ca n cng.
in hinh nh n cng khong 100% mt nc nh Hy Lp ri vo tinh trng
ph sn, trong khi n cng ln ti hn 200% nh Nht Bn vn c coi l an ton,
hay trng hp ca c-hen-ti-na, mt quc gia d c mc n cng di 60% v ngn
sch ti chnh kh tt, nhng vn xy ra khng hong n. Cn theo Hip c Maastricht
nm 1992, quy nh cc nc EU khng c n cng vt qu 60% GDP.
4

6/2013

101

Minsky phn loi ngi i vay thnh 3 loi: (i) nhng ngi i vay phng v (hedge
borrowers) lo tr c vn ln li; (ii) nhng ngi i vay ri ro (speculative borrowers)
ch ngh ti v ch c th tr li; (iii) nhng ngi i vay theo kiu treo u d bn tht
ch (ponzi borrowers) l loi mn tin ca ngi ny tr cho ngi khc. ng cho
rng khng hong s xy ra khi s ngi vay ca 2 loi sau nhiu hn loi u.
6
Ngy 2/5/2010, Th tng Hy Lp chp nhn gi cu tr ti chnh 110 t (143 t
$) ca Eurozone v IMF (s c hiu lc trong vng 3 nm sau ).
5

102

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t

u lm vo khng hong n.7 Vy, ti sao li xy ra khng hong n cng

ti EU? C mt s nguyn nhn sau:

Th ba l khi cuc khng hong kinh t - ti chnh ton cu bng

pht vo nm 2008, cc nc li p dng chnh sch c, tc l vay n
ti tr cho cc qu tn dng, doanh nghip, tr cp tht nghip trong khi
tri phiu cc nc pht hnh vay n n k tr n, c vn ln li.
Gnh nng n nn tch t my chc nm qua ca cc nc dng nh
cng nng hn bao gi ht. D nhn thc c bt hp l trong vic
chuyn sang m hinh kinh t thin v dch v ti chnh, nhng cc chnh
ph vn khng mun t b thi quen sng vi nn kinh t o, ch gii
quyt tm thi bng cch vay n mi gi u tr n c v nm phao cu
h cho nhng ngn hng ang hp hi.

Nguyn nhn su sa
Th nht l nhng bt hp l t m hnh kinh t thin v dch v
ti chnh - ngn hng8 v bt cp trong m hnh qun l ca khi EU v
Eurozon th hin ch mi khi nn kinh t suy thoi hoc t nc c
bu c th n cng li tng cao do cc chnh ph khng a ra nhng gii
php lu di cho vn n cng m ch ch tm vo nhng gii php
nht thi. Vn n cng khng c gii quyt trit , cc yu km
dn tch t khin gnh nng n cng ngy cng chng cht n mc
khng th ng ph ni.

Th t l do vn v c cu nn EU c hn ch v iu hnh nn
kinh t ca c Khi, cc chnh sch tin t khng i cng vi chnh sch
ti kha, nht l chnh sch ci cch thu v lao ng. EU c ra gii
hn mc n cng v thm ht ngn sch ca cc quc gia thnh vin
nhng c ch qun l, gim st cn lng lo lm cho vic vay n ca cc
quc gia tr nn d dng, khng kim sot c. EU v Ngn hng
Trung ng chu u (ECB) phn ng qu chm vi cc nn kinh t khi
gp khng hong.

Th hai l khi bc sang thp k 1990, ngnh dch v ti chnh v

ngn hng pht trin mnh m nhng ch yu da trn k h ca th
trng, thin v u c ti chnh to nn nhng vin cnh giu c o
chu u v M. Hu qu lm ny sinh nhiu bt n trong c cu ngnh
ngh, phn khc giu ngho v s ngi tht nghip tng ln v sng nh
vo s h tr ca chnh ph. Bn cnh , s pht trin ca h thng ti
chnh gip cho ngun tn dng c cung ng trn th trng n nh
hn, do vy, thc y hot ng vay mn v tng trng tn dng
vi tc cao. Kt qu l tinh trng n cng ngy cng chng cht.

Th nm l s xut hin ng Euro (ng tin chung chu u).

iu ny em li thun li cho cc nc nh c th thu ht c lng
vn u t khng l t bn ngoi do c mt h thng tin t thng nht.9
Tuy nhin, iu ny cng em li thch thc l khi dng vn vt qu
nng lc hp th bn vng ca nn kinh t, lng u t d tha s d
dng b s dng lng ph vo cc hot ng khng em li hiu qu cho

Cui nm 2009, cc nc tiu biu trong EU c t l n cng so vi GDP nh sau: Hy

Lp l 124%; B o Nha l 84,6%; l 120,1%; c l 84,5%; Ireland l 82,9%;
Php l 82,6%.
8
Hai cuc khng hong nng lng n ra (1973-1974 v 1979-1980) y cc nn kinh
t chu u v M lm vo suy thoi. cng l lc chu u v M ti cu trc nn
kinh t, chuyn hng t sn xut cng nghip sang dch v ti chnh v ngn hng vi
s bng n ca u t chng khon (portfolio investment).
7

6/2013

103

V d cc quc gia nh nh Hy Lp, Ai-len c php vay tin vi mc li sut ngang

bng vi Php, c; hay ni cch khc, l li dng uy tn tp th thu li c nhn.
9

104

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t
Ba l, thi gian thc hin cc d n thng ko di (t c d n
cng no hon thnh ng tin ). Hu qu l tin li phi tr trn n
vay tng mnh.

nn kinh t, v do vy, c th y mc n xu ca cc ngn hng gia tng

v h qu l khng hong n nhanh bng n.
Th su l do lng tin vo cc nn kinh t nh trong EU qu ln,
tc l cung tin t tng cao, dn n gi c leo thang, lm cho mc lm
pht ca cc nc nh cao hn cc nc ln, thm ch cn cao hn c
mc li sut phi tr (tc l gi tr cc khon n gim theo thi gian, lm
cho ngi i vay tr nn c li). iu ny khuyn khch cc hnh vi
vay n ca cc nn kinh t nh (c ngi dn v chnh ph tr nn bt
cn vi cc khon n). Hu qu ca vic tn dng dng tin t bn ngoi
(nhp khu nhiu) l thm ht cn cn vng lai ko di, nhng cc nc
li khng t iu chnh c bng chnh sch tin t ca quc gia minh
do s dng chung mt ng tin vi quc gia khc. Thm vo , khi s
dng dng tin t bn ngoi s lm thm ht ngn sch gia tng (do
khng khuyn khch sn xut trong nc), vt qu mc 3% GDP theo
quy nh ca EU. Thm ht ngn sch ko di qua cc nm gp phn lm
n cng tng dn.

Bn l, hiu qu s dng vn thp (thng thp hn cc d n vay

vn thng mi ca khu vc t), do ngi i vay vn khng chu trch
nhim trc tip i vi vic hon tr. Tc l trch nhim ngi i vay
khng cao vi nhng ngi tham gia quyt nh vay n khng hn l
nhng ngi s phi lo tr n nht l khi ngi vay khng c c hi ti
c c.
Nm l, Chnh ph c kh nng che y cc vn bt cp ca tinh
hinh n cng trong mt thi gian kh di (c th ti 10 nm) nn vic
iu chnh chnh sch khc phc khng c kp thi.
Th hai l nhm nguyn nhn bn ngoi
Mt l, cc c quan nh gi ri ro tri phiu v xp hng tn dng
nh Standard & Poors (S&P), Moody v Fitch l nhn t gp phn vo
s bt n ca cc th trng, y cc nc vo khng hong do h tuyn
b h thp mc xp hng tn dng lm cho cc nh u t mt lng tin
vo cc th trng ny.10

Nguyn nhn trc tip

Th nht l nhm nguyn nhn bn trong cc quc gia

Hai l, p lc t cc nhm ti phit gm cc nh u c, cc t

chc ti chnh ln v cc trung tm quyn lc kinh t thuyt phc
c cc chnh ph ch iu chnh th ch ch khng p dng cc bin

Mt l, tt c cc nc ri vo vng xoy n cng u c k lut

ti kha lng lo. Tinh hinh thc hin ngn sch chi cui nm lun vt
xa Ngh quyt ca Quc hi v chi ngn sch c cng b u nm.
Hai l, vic phn b ngun vn, trong nhiu trng hp, chu tc
ng ca cc mc tiu chnh tr nhiu hn mc tiu kinh t (v d: chi ph
quc phng - an ninh, chi tr cp x hi, chi tr lng hu cho cng
chc, chi b li sut ngn hng cho cc d n cng ch, chi l tn nh
nc hay cc l k nim).
6/2013

105

u nm 2009, li sut di hn ca cc tri phiu ca cc nc thnh vin EU mc

thp k lc ti thi im cc chnh ph pht hnh tri phiu mi, nhng ch trong vi
tun, th trng tri phiu thay i mnh. Cc c quan nh gi Standard & Poor v
Fitch bt u nh gi n ca Hy Lp, h thp tri phiu ca nc ny thnh tri phiu
rc. K t , li sut tri phiu ca chnh ph Hy Lp khng ngng tng, th trng
chng khon Hy Lp lin tc gim.
10

106

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t

php ci cch cc th ch. Chnh ph cc nc phi tn nhiu t h tr

cc ngn hng v cho cc chng trinh h tr hot ng kinh t nhm
cu ngn hng v nn kinh t khng b v. iu ny dn n mt h
qu khng th trnh khi l n cng gia tng. Trong khi , cc ngn
hng t nhn nhn tin vi li sut thp, khong 1%, t cc ngn hng
trung ng vi mc nh cung cp ti chnh cho cc doanh nghip v t
nhn pht trin sn xut nhng li dng tin mua n ca cc chnh
ph vi li sut 4% hoc 5%.

trong nm 2012 vi gi tr l 20 t USD).12 Nm 2012, do nhng kh

khn trong cc nn kinh t khu vc Eurozone (thu nhp ca ngi dn
suy gim, lm pht cao, gia tng tht nghip...) dn n xu hng tht
cht chi tiu ca ngi dn EU v h qu l nhu cu ca h i vi hng
ha, trong c c hng ha nhp khu t Vit Nam khng tng. Bn
cnh , cc nc EU cng tng cng chnh sch bo h hng sn xut
trong nc, do hng xut khu Vit Nam s gp phi kh khn khi
phi i mt vi cc ro cn t vn ny, cng nh s cnh tranh t cc
nc xut khu khc. Ngoi cc mt hng xut khu ch yu nh nng lm - thy sn, thc phm ch bin... c gi thnh kh r, th nhu cu suy
gim khng nhiu, cn cc mt hng khc nh g, m ngh, may mc, da
giy... gim st tng i mnh.

Ba l, do hot ng u c ti chnh c mc nh l lm tng li

sut tri phiu chnh ph ln mc cao nht c th thu c li nhun
siu ngch. Thc t, n cng c thng lng thng qua cc ngn
hng t nhn v gi do cc ngn hng ny n nh. Cc t chc ti chnh
nh Alpha Bank, Bank of America - Merrill Lynch, ngn hng thng
mi, ING... c nhiu c hi u c y li sut tri phiu cc chnh ph
ln cao.11

Th hai, gia tng mc cnh tranh i vi th trng ni a.

Trong bi cnh khng hong n cng chu u ni ring v tinh hnh kinh
t th gii ang kh khn ni chung, cc doanh nghip Vit Nam phi
chu sc p cnh tranh t cc doanh nghip nc ngoi mun u t vo
nc ta a dng ha th trng v gim thiu ri ro. Cc doanh nghip
ny li c u i v li sut cho vay ( cc nc hin li sut cho cc
doanh nghip nc h vay rt thp), cng nh c nng lc v thng
hiu mnh hn nhiu so vi doanh nghip Vit Nam, nn vic cc doanh
nghip trong nc ta b lp v l iu kh trnh khi.

Kinh t Vit Nam di tc ng ca khng hong n cng EU

Khng hong n cng ti EU cng vi thc trng kh khn v kinh
t ti Vit Nam hin nay c th c mt s tc ng tiu cc n nn kinh
t Vit Nam nh sau:
Th nht, xut khu ca Vit Nam sang EU c kh khn. Theo
Tng cc thng k Vit Nam, EU l th trng xut khu ln nht ca
Vit Nam (EU tiu th khong 17,5% sn phm do Vit Nam sn xut

Th ba, vn u t v tn nhim quc gia ca Vit Nam suy gim.

Do khng hong, doanh nghip ca cc nc chu u phi chu sc p thu

V d l vic IMF a ra bo co ngy 22/4/2010, theo nn kinh t B o Nha

ang xu i, tng trng thp hn d bo v s khng gim c thm ht. Hu qu l
li sut ca cc tri phiu 10 nm ca B o Nha tng mnh, v hin B o Nha, Ty
Ban Nha, Hy Lp, Ai-len, I-ta-li-a l nhng nc chc chn rt kh thc hin gim n
cng.

Nguyn Sinh Cc, Tng quan kinh t Vit Nam nm 2012 v d bo nm 2013,
Tp ch Cng sn, s thng 1/2013, tr. 69-73. Tc ng ca khng hong n cng chu
u i vi xut khu hng ha Vit Nam khng ln lm do EU nhp ca ta ch yu l
hng ha thit yu. Nm 2012, lng nhp khu hng Vit Nam ca EU khng gim
nhng khng tng nh k vng.

11

6/2013

107

12

108

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t
3), tc tng trng GDP gim dn14 (xem bng 2), Vit Nam ang b
cc t chc tn nhim nh gi c mc ri ro cao nht so vi cc nc
trong khu vc ASEAN vi mc tn nhim ca S&P l BB- (gim so vi
u nm l BB). iu ny khng ch nh hng n kh nng thu ht cc
ngun vn u t, ngun vn vay nc ngoi m cn gia tng chi ph vay
cho cc khon tn dng t cc t chc ti chnh th gii do phi tr li cao.

hp sn xut v sa thi bt nhn cng do sc mua ca bn thn chu u

cng nh ca th gii suy gim. Bi vy, gii php u tin l s gim bt
u t t cc d n nc ngoi khng v t hiu qu. H qu l dng vn
FDI t chu u ni ring v t th gii ni chung vo Vit Nam st gim.
Nm 2009, t l u t FDI ca chu u vo Vit Nam chim khong
18% tng vn FDI, sang nm 2011 thi con s ch cn 11% v tip tc
gim trong nm 2012 v c xu hng gim tip vo nm 2013.13

Bng 1: N cng ca Vit Nam nm 2011

Th t, theo nh gi ca WB thi hin ch s mi trng kinh

doanh ca Vit Nam ang st gim (nm 2011 xp th 98 trong 183 nn
kinh t, tt 8 bc so vi nm 2010) th hin s suy gim lng tin ca cc
nh u t (NT) nc ngoi vo mi trng kinh doanh ti Vit Nam.
Nguyn nhn chnh l do cuc khng hong n cng chu u khin
cc NT cng nh cc t chc xp hng tn nhim quan tm hn n vn
n cng ca cc quc gia. Ba nhm ch tiu cn bn c s dng
cnh bo l: (i) n qu nhiu th hin ch s n cng/GDP cao; (ii) chi
tiu qu mc th hin mc thm ht ngn sch ln so vi GDP v (iii)
tc tng GDP lin tc st gim. Nm 2011, vi mc n cng chim l
106% GDP (xem bng 1), bi chi ngn sch mc 4,9% GDP (xem bng

T USD

So vi GDP

N cng theo nh ngha ca Vit Nam

1.391.478

66,8

55%

N ca chnh ph

1.085.353

52,1

43%

N ca chnh ph bo lnh

292.210

14,0

12%

N ca chnh quyn a phng

13.915

0,7

1%

N cng theo nh ngha quc t

2.683.878

128,9

106%

N cng theo nh ngha ca Vit Nam

1391.478

66,8

55%

N ca DNNN (trong v ngoi nc)

1.292.400

62,1

51%

Th nm, gia tng ri ro t gi. Trc mt, ng USD tng gi

tng i so vi s lm gim sc cnh tranh ca hng ha Vit Nam
xut khu vo khu vc EU do ch yu hng xut khu ca Vit Nam
c tnh gi bng USD. Bn cnh , hin ng USD ang mnh ln
tng i so vi VND do lm pht cao Vit Nam trong cc nm 2008 -

Thm vo , theo nh gi chung, FDI ca th gii ni chung v ca EU ni ring

vo Vit Nam hin nay, do khng hong n cng, cn c nhng hn ch sau: (i) hiu
qu tng th ca FDI cha cao, ch yu vn l cc d n lp rp, gia cng c gi tr gia
tng thp, kh nng tham gia vo chui gi tr ton cu thp; (ii) t l vn gii ngn thp
so vi vn ng k, quy m d n nh, nhiu d n chm trin khai; (iii) a s cng
ngh thu ht qua FDI cha phi cng ngh cao, hin i, ch mc trung binh so vi
th gii (rt t doanh nghip c cng ngh cao); (vi) s cng n vic lm do FDI to ra
cha tng xng, i sng ngi lao ng trong cc doanh nghip FDI cha cao, tranh
chp ang c xu hng gia tng; (v) xut hin nhiu hin tng chuyn gi, trn thu ti
cc doanh nghip FDI v c xu hng ngy cng tinh vi (nng khng gi tr gp vn,
gi tr u vo, ph qun l, tr lng, o to) to ra tinh trng li tht, l gi; (vi) hiu
ng lan to sang cc khu vc khc thp; (vii) mt s d n gy nhim mi trng, gy
tiu tn ti nguyn.

109

T ng

Ngun: V Quang Vit, N cng, n ngn hng Vit Nam c h m, Tp

ch Din n, 25/11/2011.

13

6/2013

Ch s

Nm 2012, tc tng trng GDP ca Vit Nam ch c 5,03% so vi 2011, mc

thp nht t nm 2000 n nay, theo Tng quan kinh t Vit Nam nm 2012 v d bo
nm 2013, Tp ch Cng sn, s thng 1/2013, tr. 69-73. Nm 2010, GDP tuy tng
6,8%, nhng l tng do bong bng bt ng sn v l h qu ca chnh sch kch cu
nm 2009, nhng khng c gim st cht ch nn b s dng khng ng mc
ch.
14

110

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t

2011 (bng 3) gy sc p phi thay i t gi nhng ta vn gi t gi

khng i, gy nn tim n nguy c tn ti hai t gi v nguy c tim n
hin tng nhp lu do gi hng ngoi nhp r. iu s gy p lc ln
d tr ngoi hi quc gia ca Vit Nam.

T l u t cao hn tit kim, c nhng nm ln ti 16-17% GDP

(xem bng 2), v t c iu ny ch c hai cch l: (i) vay mn
nc ngoi; (ii) pht hnh tn dng mnh m (v ti v) ri ngy cng
lm vo tinh trng n kh c kh nng chi tr v lm pht phi m nh
nhng nm va qua (xem bng 3). H qu l do lm pht cao trong khi
nh nc li khng iu chnh t gi gia ng VND v USD nn
kch thch Vit Nam nhp khu do hng nhp khu r hn ca Vit Nam
nhiu, to ra hin tng nhp siu ln cha tng thy, c nhng nm
ln mc 18 t USD (xem bng 3). Chnh vi u t qu mc nhng hiu
qu thp nn gy ra n cng tng cao. N cng ca Vit Nam c th ln
ti 129 t USD tc bng khong 106% GDP vo nm 2011, trong n
ca doanh nghip nh nc l 62,1 t USD (xem bng 1).

Bi hc cho Vit Nam trong phng trnh khng hong n

Tnh hnh kh khn ca kinh t Vit Nam hin nay
L do chnh a n tinh trng kh khn v kinh t hin nay Vit
Nam bt u t nm 2006 v cng c tim n t trc . thc y
tng trng cao, Vit Nam thc y u t rt mnh v trong mt thi
gian di c t l u t so vi GDP thuc vo loi cao nht th gii (xem
bng 2), ch sau Trung Quc. T l tng cung ng tin t v tn dng
cng thuc loi cao nht th gii v do vy, gy ra t l lm pht cng
cao mc k lc ca th gii. iu ny c th c thy rt r khi nhin
vo tinh trng u t qu cao so vi t l tit kim trong sut thi gian
2005-2011 (xem bng 2).

Bng 3: Tc tng tin, tn dng, ch s gi tiu dng, nhp siu

v thu chi ngn sch ca Vit Nam (2006-2011)
Ch s

Bng 2: Tc tng trng GDP v t l u t, tit kim so vi

GDP (2000-2011)
Ch s

2000
2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

u t/GDP (%)
Tit kim/GDP (%)
Chnh lch gia T v
TK (%)

33

38
28
10

41
28
13

43
26
17

40
23
17

38
23
15

39
23
16

33
24
9

Tc tng GDP (%)

7,1

8,4

8,2

8,5

6,3

5,5

6,8

5,9

Nm

111

2007

2008

2009

2010

2011

Tc tng cung tin (%)

34

46

20

29

33

12

Tc tng tn dng (%)

25

50

28

46

32

14

Lm pht (CPI) (%)

7,1

8,3

23,1

5,9

10,0

18,6

T l thay i t gi (%)

0,9

0,7

1,2

4,7

9,1

10,1

Nhp siu (t USD)

-5,1

-14,2

-18,0

-12,9

-12,6

-9,8

Thu ngn sch (nghin t VND)

357,4

390,6

456,0

590,5

Chi ngn sch (nghin t VND)

398,9

441,2

581,0

725,6

Nm

Ngun: V Quang Vit, Khng hong v h thng ti chnh tn dng: Phn tch
ng dng vi kinh t M v Vit Nam, Washington D.C., thng 2/2013; Nguyn Anh
Tun; Gio trnh Kinh t i ngoi Vit Nam, Nxb. Chnh tr Quc gia, H Ni 2005.

6/2013

2006

Ngun: ADB, Annual Report 2011, Ma-ni-la 2012

112

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t
ngnh, lnh vc quan trng c ngha then cht ca nn kinh t quc
dn, ch yu thuc cc chuyn ngnh kinh t, k thut lin quan n kt
cu h tng kinh t - x hi, dch v cng, n nh kinh t v m.

Mt s bi hc v gii php phng trnh khng hong n

Vit Nam
Nhng nh hng c bn

Th t, cn m bo tnh n nh h thng, ch ng phng nga

cc tc ng mt tri, nhng ci by n nn v hiu qu thit thc
trong qu trinh ti cu trc trong c khu vc doanh nghip cng
nh trong khu vc ti chnh - ngn hng. Ngoi ra, cn ch x l tt
cc vn lin quan n mua bn sp nhp doanh nghip, bo him tht
nghip, an sinh x hi.

phng trnh nhng tc ng tiu cc t cuc khng hong n

cng cho nn kinh t Vit Nam cn phi xut phi t chnh ni ti nn
kinh t Vit Nam hin nay cng nh t nhng nguyn nhn gy ra
khng hong n cng ti EU v t chnh nhng tc ng ca n ti Vit
Nam nh phn tch trn theo cc hng sau:
Th nht, qun l v phng trnh khng hong n cng, yu cu
quan trng nht l phi c c ch qun l nh nc hu hiu nhm kim
sot hot ng ti chnh v s lu chuyn cc ngun ti chnh, trong
c s minh bch thng tin, duy tr hiu lc, hiu qu cc gim st v m,
bo m cc yu cu an sinh x hi, v tm kim, phi hp cc ngun lc
cho pht trin t nc theo yu cu pht trin bn vng.

Nhng bi hc v gii php c th

Trn c s cc nh hng trn, c th rt ra mt s bi hc v gii
php c th cho vic phng trnh khng hong n cng ti Vit Nam.
Th nht, vn x l doanh nghip nh nc (DNNN), gm cc
mng sau: (i) chm dt vic u t trn lan vo DNNN v ch gi li mt
s lng ti thiu cc DNNN mc c th iu hnh c (mt hay hai
chc DN);16 (ii) chm dt ton b vic u t ngoi ngnh (nht l
doanh nghip (DN) lm ch mt ngn hng hay ngc li);17 (iii) mi
quyt nh lp DNNN cn phi c tho lun k v phi c Quc hi

Th hai, cn phi qun l v nng cao hiu qu u t cng. V di

hn cn ch ng gim thiu u t cng, tng u t ngoi ngn sch
nh nc trong tng u t x hi, chuyn trng tm u t cng ra
ngoi lnh vc kinh t tp trung vo pht trin cc lnh vc h tng v
x hi, ng thi cn c s i mi quy trinh, tiu thc ph hp v chun
ha to cn c la chn v thng qua cc d n cng.15
Th ba, kin quyt chm dt tinh trng cc tp on kinh t, tng
cng ty nh nc u t dn tri ra ngoi ngnh, lnh vc sn xut, kinh
doanh chnh.Tp trung pht trin doanh nghip nh nc trong nhng

Tip tc y mnh c phn ha, thu hp t trng v gim s lng doanh nghip m
Nh nc gi c phn chi phi, ch duy tri doanh nghip 100% vn nh nc trong
nhng ngnh, lnh vc m Nh nc cn c quyn, gi v tr then cht ca nn kinh t
v cc lnh vc m doanh nghip khu vc kinh t t nhn khng hoc cha mun, cha
c kh nng tham gia. ng thi, u tin xy dng cc m hinh tp on kinh t a s
hu, vi vai tr nng ct l doanh nghip nh nc, m nhn vai tr ch lc trong nn
kinh t, c vn hnh theo ng quy lut kinh t, trn c s t nguyn tha thun lin
kt, hp tc gia cc php nhn c lp.
17
Hin nay Lut tn dng Vit Nam cho php iu ny.
16

C th, cn phn bit hai loi mc tiu v hai loi tiu ch nh gi hiu qu u t
cng (u t vi li nhun v u t phi li nhun), khc phc s nhp nhng gia ngun
vn hot ng vi li nhun vi ngun vn hot ng phi li nhun, cng nh gia trch
nhim x hi ca cc tp on kinh t nh nc.
15

6/2013

113

114

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t

thng qua. Chnh ph cn chm dt vic t chi tiu vt ngn sch

c Quc hi thng qua ( mt s nc vic ny b coi l phm php).18

nh hin nay nhm trnh ph phm xy dng trng lp v gim nh

hng ca a phng i vi c quan trung ng ng ti a bn ca
tnh.19 Thm vo , phn cp qun l lnh th, rng, b bin, sng ngi
gia trung ng, vng v tnh u nhm tp trung quyn lc pht trin
c s h tng. Khng phn cp cho tnh pht hnh tri phiu ca tnh ra
nc ngoi v kim sot cht ch vic pht hnh tri phiu a phng
nhm trnh vic chng cht n cng khng kim sot c.

Th hai, Chnh ph khng nn tip tc ra lnh cho Ngn hng Nh

nc in tin chi tiu v phn phi tn dng, c bit l cho DNNN lm
qu m thp cho pht trin vi tnh thiu hiu qu ca n v vi ngn sch
thm ht qu ln (c t 5-7% GDP hin nay). Trong giai on hin
nay, thm ht ngn sch mc 3% c nhiu nc cnh bo l ang
ranh gii bo ng. Kch cu bng thm ht ngn sch ch l mt gii
php nht thi v ch nn c s dng trong trng hp bt kh khng
khi nn kinh t vi mt l do no ri vo khng hong mt cn i do
cu gim. N tuyt i khng phi l gii php pht trin kinh t vi n
s dn n lm pht cao v mt n nh do thm ht ngn sch s c
b p bng cch in thm tin. Vit Nam trong tinh trng nh hm nay l
do kch cu bng tng trng tn dng ( tng t mc 35% ln 125%
GDP trong thi gian t 2007-2011), nhng li khng qun l cht mc
ch s dng lung tn dng.

Th nm, s m rng tn dng qu mc hin nay Vit Nam (xem

bng 3) l do Ngn hng Nh nc khng c tnh c lp theo chun
mc ca mt nn kinh t th trng v ca mt Ngn hng Trung ng
cho nn tin hnh hot ng cha theo mc ch ti thng l nhm bo
v s n nh ca gi c trn th trng, m hnh ng theo lnh ca
Chnh ph l in tin ti tr cho vic xy dng DNNN thnh cc qu
m thp (nhng thc t l thiu hiu qu). H qu l hy hoi nn kinh
t. Tinh trng kh khn v kinh t hin nay Vit Nam bng n khi
Chnh ph thi hnh cc gi cu tr nhng khng c kim sot cht ch

Th ba, nng cao t l vn t c (vn c phn hay vn ch s hu)

trong doanh nghip (c DNNN ln DN t nhn) m bo pht trin
bn vng. Hin nay, ti Vit Nam, t l vn vay trn vn t c ca
DNNN l 1,77 - qu cao so vi M v chu u (c vo khong 0,7),
bi l vi t l vn vay qu cao, trong trng hp li sut tng c th
nhanh chng y DN ti ch mt kh nng thanh ton.

nn phn ln gi cu tr ny khng c u t vo sn xut m li

c u t vo chng khon v bt ng sn. Khi qu bng bt ng
sn xi hi gy ra s kh khn cho h thng ti chnh ngn hng vi t
l n xu gia tng khng ngng.20
Tt c cc c quan trung ng t Ngn hng Nh nc, B Ti chnh, B K hoch
v u t, Tng cc Thng k s ng ti vng thay vi tng tnh nh hin nay.
20
Tnh n 31/5/2012, tng d n (TDN) ca h thng NH hin c khong 2,5 triu t
ng. Nu n xu l 10% TDN thi gi tr tuyt i l 250.000 t VND. Theo chuyn gia
Nguyn Tr Hiu, n xu VN l 15% (375.000 t VND), trong 50% (190.000 t
VND) c th s l mt trng (theo kinh nghim quc t), rt ln so vi qu d phng
ca cc ngn hng trch lp (c 70.000 t VND). Trong khi , theo Thng c Nguyn
Vn Binh t l n xu ch l 4,47% (c khong 117.000 t VND) v 84% cc mn n c
ti sn m bo vi gi tr tng ng 135% d n (nu vy thi qu yn tm); Cn
19

Th t, x l vn tp trung v phn cp theo hng cn tp

trung quyn lc u t pht trin h tng vo 7 vng thay vi tng tnh
Ti Vit Nam, t 2007 n nay, nm no Chnh ph cng chi nhiu hn so vi mc
c Quc hi thng qua, c th nh sau: 2007 l 31%; 2008 l 29%; 2009 l 46% v
2010 l trn 11% (da theo s liu v d ton ngn sch do Quc hi thng qua v ngn
sch kt ton cui mi nm).
18

6/2013

115

116

6/2013

Nghin cu Quc t s 2 (93)

Cc vn Quc t

Th su, theo Lut cc t chc tn dng (2010), c rt nhiu ngn

hng c php thnh lp nhng ch yu l gip cc a phng v
nhm li ch tham gia trc li vi Lut ny khng phn bit gia ngn
hng thng mi v ngn hng u t. Theo kinh nghim ca EU, thi
ngn hng thng mi s dng tin huy ng ca khch hng cho vay,
cn ngn hng u t ch yu l u t vo chng khon bng tin ca
chnh h hoc phc v khch hng thu ph dch v. Bi vy, trnh

iu l 550 triu USD), ACB (vn iu l 470 triu USD);21 (iii) 53 chi
nhnh ngn hng nc ngoi v ngn hng c 100% vn nc ngoi; (iv)
5 ngn hng hp doanh vi nc ngoi; b) 18 cng ty ti chnh, 12 cng
ty cho thu ti chnh v 1.202 qu tn dng nhn dn; c) 105 cng ty
chng khon, 47 qu u t, 43 cng ty bo him phi nhn th v bo
him nhn th, hn 10 cng ty mi gii bo him v ti bo him.22 C
th ni y l h thng ti chnh chng cho, ci ny lm ch ci kia,

ri ro cho h thng ti chnh ngn hng v trnh khng hong, cn phi

sa i li Lut cc t chc tn dng, nhn mnh s khc bit v chc
nng v nhim v ca hai loi ngn hng trn, ng thi chm dt vic
cho php mt ngn hng lm ch doanh nghip phi ti chnh hay mt
doanh nghip phi ti chnh thnh lp ngn hng lm dng phc v
chnh n.

cha c gim st nh mt h thng.23

Th by, Ngn hng Nh nc cn thit lp chun mc vn ti

thiu cho cc loi ngn hng, ng thi thit lp v cng b cc thng k
c bn ca tng ngn hng ni ring v h thng ti chnh tin t ni
chung phc v cho c ngi lm chnh sch v c ngi s dng cc
dch v ca ngn hng. H thng ti chnh ngn hng ca Vit Nam c:
a) 101 ngn hng v chi nhnh ngn hng nc ngoi bao gm (i) 5 ngn
hng thng mi nh nc, trong c 4 ngn hng ln nht mi ngn
hng c vn iu l trn 1 t USD v tng ti sn t 15-25 t USD; (ii)

Theo N 141/N-CP ngy 22/11/2006 n 31/12/2010: mi ngn hng thng mi

c phn t nhn phi c vn iu l ti thiu l 3000 t VND (trn 150 triu USD). Tuy
nhin n thi im c 21 ngn hng c vn di 2000 t VND; 9 ngn hng c vn
t 2000-3000 t VND; ch c 9 ngn hng c vn trn 3000 t VND. Trong khi quy
m vn ca ngn hng thng mi trn th gii hin nay l 1-2 t USD.
22
V Quang Vit, Khng hong v h thng ti chnh tn dng: Phn tch ng dng vi
kinh t M v Vit Nam, Washington D.C., thng 2/2013.
23
Ngi lao ng, Tp on ti chnh lng on th trng, 23/1/2013,
(http://nld.com.vn/20130123104917462p0c1002/tap doan tai chinh lung doan thi
truong.htm)
21

39 ngn hng thng mi c phn t nhn, trong ch c mt vi ngn

hng ln nh Eximbank (vn iu l 630 triu USD), Sacombank (vn

theo thanh tra ngn hng ch s ny l 8,6% tng d n tn dng (c khong 202.000 t
VND) (Bo Lao ng, ngy 13/7/2012).

6/2013

117

10

118

6/2013