..

.t~

-,. .
1

.. SELUK NiVERSiTESi ..
.

.-

iLAHiYAT ' FAK0~TESi

DERGiSi .

SAYI : 2 .

YIL : 1986
-~- -

. .. :

KUR'AN-1 KERiMDEKi YEMiNLER (AKSAMU'L-KUR'AN)

.

Do. Dr. Abdlbki TURAN

Tefsir retim Qyesi

Kasemin n'rifi : Gramercilere gre kasem, kendisiyle bir haberin

te'kid edildii cmledir. Te.' kid edilen cmle, kasemin cevab yani mukst
munaleyh, te'kid eden cmle ise kasem yani muksarnun bih olur. ibnu'IKayyim ei-Cevziyye (v. 751/1350) ye gre de kesernden maksat; haberi
tahkik ve te'kid etmektir (1) ~

Kasemin Ktsa Tarihesi : Milletierin hayatnda kasem, diller kadar
eskidir. Zira o, bir sz te' k id eden vasilelerden bir vesiledir. zellik!~ bir
eyde azim ve $rar bahis ,konusu olduu veya inkr vuku bulduu zornan
kasem artk gzel hatta zaruri olmaktadr (2). Abdihamid ei"Farahi eiEnsari (v. 1349/1930} (3) M'AN Fi AKSAMi'L-KUR'AN. isimli eserinde
kasemin, Yunan, Rum, Hind ve branigibi Araplar dnda kalan milletlerde de yaygn olduunu ifade etmektedir (4).
'

i<ur~an-

Kerimde yeminler vardr ve olmas tabiidir. Prof. Or; ismdil

Cerraholu bu konuda aynen unlar kaydeder: Kur'an- Kerimdeki yemlnlerl aadaki muhtelif sebeplerde aramak lazmqr:

1 _;.. islmiyyetten evvelki Araplarn ictimai hayatnda yeminin rol

byktr. Bunun mqhiyyetini Johs Pedersen slm Ansiklopedlsinde
etraflca izah etmitir. Kur'an" Kerim ise, Araplrn teden beri altk
lar siObU muhafaza etmi, bu arada yemini de ahkoymutur.
'

2 - Allah taal inzl ettii yetlerini ve .delillerini bu trl yeminlerle teyid etmitir. Slnda garib grlecek bir taraf yoktur .
.

yin

3 .......; Yemin her zaman bir

kymetine iaret etmek iin

eyi

teyid etmek iin

kullanlr.

deil,

bazen de

o~-

KA.zm Fethi er-Ravi, Esal~u'lcl{asem fi'l-LA,jtati'l-Arabiyye, s. 30-31, Matbaatu'lCami'a, Ba~dad, 139'7/1976.

2) a.g.e. s. 15.
1
8) Bu zat, Hindistanldr. Byk bir alini olup, otuzda fazla rnabbu eseri vardlr. Bunlar, Nahiv, Belaat, Tefsir, . UllUilu'l-Kur'an ve Edebiyata d.lirtlir. .
4) EsAlibu'l-Kasem, s~ 18.
. (F. : 7)

1)

98

Do. Dr. AbdiMki

Ta:an

a) Yasin; 1 - 3.
b) Sad. 1-2.
c) ez-Zuhruf, 1 ~ :3.
d) ed-Duhan, 1 ~ 3.

e) kat, 1 - 2. ..
. Keza yedi Mekki Ayette de Kur'an zerine yemin edilmitir:
. a) ez-Zariyat, 75- 77.
b) ei-Vaki'a, 75- 77.
c} ei-Hakke, 39 - 40..
d} et-Tei<Vir, 15- 19.
e)et- Tark, 1 - 3.
ez-Zuhruf ve ed-Duhan surelerinde Kuran" Kerim hem muksarnun
.
bih ve hem de muksarnun aleyh olarak zikredilmitiL
. 4 - Mekke dneminde, .risaletin .gercekliine, nbvvetin doruu~
una. Hz. Peygamber (sav) in tezkiyesine dair yeminler mevcuttur:
a) _Yasin, 1 - 2.
b) . en~Necm~ 1 - 2.

5) Prof, Dr. smail Cerraholu, Tefsir UsUl, s. 169, E;lif Ofset Tesisleri, Ankara. 1979.
.

Kir'an.:,

99

Kerimdeki Yeminler (Aksamu'l-Kur'an)

c) ei-Kcilem, .1 - 2.
d) ed-Duha, 1 - 3.
e) ei~Fecr, 72.
5 - Mekke dneminde, dirili, hCr, ceza, va'ad ve v.a ;ide dair yeminler mevcuttur :
a) ez-Zariyat, 1 -.6 .
. b) ei-Mrselt, 1 - 7.
c) ~t-Tur, 1 -7.

6 ., - Mekke dneminde, ilhi kudretin kemaline dair muzmar (gizli)

kasamler mevcuttur :
a}
b)
c}
d}
e}
f}

eiA'raf, 1t
ei-Hucurat, 26. ..
ei-Muminun, 17.
ei-Hicr, 16;
ei-H.icr, 24;
en-Nahl, 103.

Medine Dnemindeki Yeminferin zellikleri

1 __:,. Kasemierin cou imann hakikatna dairdir :
a}
2 a)
b}
c}
d}

en~Nis,

25..

Muminlerin ibtilsna dair kasamler mevcuttur :

ei-Bakara, 155:
al-i imran, 186.
ei-Maide, 94.
Muhammed, 31.

3 _:_ Mu minierin zaferini te'kid etmek :

.a}
b)
c}
d)
e)

en-Nur, 55.
ei-Hacc, 40.
ei-Hacc, 60.
et~Tevbe, 25 . .
Al-i imran, 152.
f) Al-i imr.an, 123.
9l ei~Feth, 18.
h) ei-Feth, 27 ~

~.
~

4 - Allah yolunda cihd edenlerin ilhi mafirete nail olacaklarna

dair kesemler me.v cuttur :
(
a) Al-i iriran, 157.

 DO. Dr. Abdiiibaki '(uran

100

b) Al-i imran, 158.

c) . ei-Hccc, 58- 59;
d) Al-i imran, 195.
5 :- Yehudi ve . Hrstiyanlarrn tektir edilmelerine ve kendilerine mu"
halefet etmeye tevik :

a) .ei-Maide, 72 .
. b) ei-Maide, 73.
c) ei-Maide,-17.
d) ei-Maide, B2.
e) ei-Bakara, 120.
f) ei-Bakara 145 (6).
' Allah .taal neden Yemin etmitir? :
Yemin Arap luatnda yaygndr. Hatta yemin kabule ayan her szde vazgeilmez bir husus olarak telkki edilmitir. Yemin sadece Arap
Dili ve ~debiyatnda allm bir ey olmayp, teden beri btn blea. nn ve hatiplerin szlerine yemin tac giydirilmitir.

uras ,bir gerektir ki. . insanlar aras1daki . muameleler, topbirnlar .

arasndaki muahedeleL gerek bartava gerekse savata milletler arasn. da cereyan eden ittifaktar bir takm ahitleri, ahitlikleri ve eitli yemin-

. leri gerekli klmaktadr. Milletierin hayatndaki yemin, yle bir gelisine

gstermitir ki, artk bO husus alageimi bir ey olmutur (7).
'. .
Kur'an- Kerim arapea olarak nazil olmutur. Araplardan biri szn

te'kid etmek istedii zaman yemine ba vurur. Allah taal da szn

te'kid ederek . hccet getirmitir (8). Kur'i:n arapa, arap luatiyle riazil
olmutur. Matlubu yeminle isbat etmek, araplarn alageldikleri birhusustur (9).

Allahn yemin etmesindeki gayesi ne olabilir?

diye bir soru ortaya

atlabilir. unk bu yemin mrnin iin .ise, Mmin; yemin olmakszn da

kabul eder. Yok e~er kfir iinse, yeminin kfire faydas yoktur. Ebu'I-Kasm ei-Kueyrl b!J soruya yle cevap vermektedir: Allah taaf hccetin
kemal ve te'kidi icin yerrn etmitir. Zira bir hkm iki eyden. biriyle ba-

lanr: Ya ahitlerle veya yeminle. Hi bir delil ileri srlmasin diye Allah

6) Esaiib'-Kasem, s . 3B1-4()1.
7) a.g.e. s. 469-470. .
8) Ktrtubi .Tefsiri; c. . s. 135. N.fatbu'atu Dari'l-Kutub, Kihlre, 1359.
9) Fahru'd-Din er-Razi Mefatihu'l~Gayb, c.: 7. s. i:U, el-Matba'atu'l-Amiriyyeti'-ar- .
kiyye, Kahire, 1308.
.;.

101

taal iki ksm da zikreder (10). Birincisine misal: Allah u hakikat ken. dinden baka hibir tanr olmadn, . adaleti ayakta tutarak ehadet etti (11). ikincisine misal: 0 (azb) bi~ gerek mj? diye senden haber isterler; De ki: Evet Rabbime yemin ederim ki, o e_
l bet ve elbet bir hakikattn> (12).
Yemin, ancak yce bir varlkla olur (13).
Bizler herhangibir mahlukla yemin etmekten .nehiy edilmiken, Allah taal nasl_ olur da mahlukat ile yemin etmitin> tarznda bir soru sorulabilir. Alimler buna da u cevab _ vermilerdir:

1 - Bir muzaf mahzuftur. Mesel Allah taal Fecr'e yeniri olsun

derken. fecrin Rabbine yemin olsun demek ister. br yeminlerde de duruin ayndr.
2 __.;. Araplar, Allahn yemin ettii eyleri yceltiyor ve onlarla yemin ediyorlard . .Kur'an- Kerim Araplarn bildikleri, altklar hususu korumutur.

3 - Yemin . eden ahs, fevkinde grd, ycelttii . eyle yemin

eder. HalbUki Allahn fevkinde hibir ey dnlemez. Dolaysiyle bazen
kendi zatiyle, bazen de mahlukat ile yemin etmitir. Zira yaratklar: bir'
yaratcya, bir sani'i hakime dellet eder (14).
Ebu'I-Kasm ei-Kueyri . (v. 465/1072), . KENZ'L-YEVAKiT
isimli
eserinde yle der: Bir eyle yemin ya onun faziletli veya da faydal olu-
undan dolty olur. Birincisine misal: Allah taalnn .Beled-i emin'e (15).
ikincisine misal !Se Allahn incir'e ve zeytin'e(16) yemin edii gibi (17).

Kinat ve ondaki her ey Allahn natk (konuan) yetlerindendir.

Varlk alemindeki her nesne bu kinat idare eden bir mdebbirin mevcudiyyetini, her eyin O'na dn yaptn ve O'nun, her eye kadlr olduunu ilh eden parlak delillerdendir.
10) Bedru'dDin Muhammed b. Abdiilah ez-Zerkei, el-Burhan fi Ulumi'lKur'an, Tahc
ki.k: Muhannled Eb'l-Fadl hrahini; c. 3. s. 41, Msr,
- ...~
.. .
ll) A~ mran, 18.
12) Yunus, 53;
13) Celaiu'd-Din Ab'durralur.an es-Syuti, e1-tli:an fi Ulurii'l-Kur'an, c. 2. s. 133, el-Mek. tebet's-Sakariyye, Beyiut, l!Y73. 14) el-Burlan, c. 3.. s. 41-42; el-tkan, c. 2. s. 133-134 ...
15) et-Tin, L
16) et-Tin, 1. .
17) el-Burhan, c. 3, s. ~2.
f.
' .
18) el-Gaiye, 17-20.

102

Do. Dr. AIKilbaki Tw\Ul

.

'

. Kur'an- .Kerim dikkatl~rimizi kinata ve Allahn varlna ve birliine

dair istidllde bu1unmamz icin kainattaki enteresen olaylara ekmekte
ve bu hususta . her trl siObu kullanmaktadr: Bu insanlar, devenin na~
sl yaratldna; gn nasl ykseltildiine, dalarn nasl dikildiine, yerin nasl yayldna bir bakmazlar m? (18). Onlar, stledndeki g .
na.sl yapmz, sslemiiz bir bakma:z;lar m? onda hic.bir atlak da yoktur (19).
Allah, kendisine salam ye kmil bir imanla iman etmemiz icin dikkatlerimizi .kinattaki baz .varlklara ve onlarn yaratcsna ve dzenleyicisine ekmek zere~ pu varlkiarla yemin etmitir (20).

ayetlerde arz, sem, yldzlar, yrngeler, gece, !;Jndz,

afak, kuluk vakti, ay, gne, melek, rzgar ve burlar gibi eylerle ye-
min eder. Bu yeminlerder maksat bildiimiz kadaryla, kinata ve onun
ihtiva ettii aaip esrara dikkatimizi ekmektir. Zira kinc:itta son derece
gzel ve salam bir nizarn mevcuttur. Btun bu yeminlerde zel hikmetler, acciip srlar ve dakik mna.sebetler vardr ki, biz ancak bunlarn baz
sna muttali 61Qbiliriz. Allah muhl<em .kitabnn esrarn en iyi bilendir (21) .
FOhru'din er-Razi yle der: Allah taalrit yemin ettii eylerde mutlaka va dini veya dnyevi veya da hem. diii ve hem de. dnyevi bir fayda
vardr. Dini fayda, yemin edilen bu eylerin tevhide d.a ir apak deliller ol~
malar, dnyevi fayda ise; yemin edilen eylerin kre tevik edici olmolar gib.i (22).

Allah

bai:

Allah fYeyle Yemin. Eder?

. Ailah taal Kur'an- Kerimde on yerde zatiyle .Yemin eder.

yerde Hz. Peygamber(sav)e yemin etmesini emreder :

Burl~rdan

1 ~ De ki: Evet Rabbime yemin ederim ki elbet ve elbet bir hakikattr o (23).
2 --:- Kfredenler: 0 saat (kiya'met) bize gelmiyecek dedi(ler).
Sen de ki (Hobibim): (Hoyr, gayb bilen Rabbime yeniin olsun ki o, size
mutlaka gelecektir (24).
3 __; 0 kfredenler de ldkten sonra kat'iyyen d!riltilmiyecekleri19) Kaf, 6.
20) >r. Muhammed Mahmud Hi~i. el-Vahdetu'l-Mavdu'iyye fi'l~Kur'an, s. 191, Matha'at'l-Medeni J{ahire, 13W /1!170,
.
.

21) el-Vahdetu'l~Mavdu'iyye, s. ,192.

22) Mefatih'l~Gayb, . Mektebet~ Abdirrahman . Muhammed, Mst, XXXI, .161.
23) Yi.n'US, 53~
24) Sebe', 3. .

Kor'al-4 . Kerimdeki

. ..

Yeminler

(Akslmu'I-Kir'an)

103
...

'

ni (bir hakikat gibi cahilne) iddia ettiler. De ki: Hayr (yle deil). Rabbime anq olsun ki, siz mutlaka diriltileceksin iz (25).
4 - yle deil, Rabbime yemin oJsun ki onlar aralarnda kimr ora- .
ya, kimi buraya ektikleri eylerd~ seni hakem yapip sonra da verdiin
hkmden yrekleri hibir sknt duymadan tam bir. teslimiyyetle tes!: m
olmadka iman etmi olmazlan (26).
.

. 5 -:-:. ite RABBiNE and olsun ki, onlara; , hepsine yapmakta olduklar eyleri elbette soracaz (27),
. 6 - Binaenaleyh, RABBiME and olsun ki biz onlar dO eytanlar .
da elbette ve elbette maherde taplyacaz
(28).
.
~

.7 - ite o gun ve yerin RABBiNE andolsun ki (Va;d olunduu

n uz o (eyler) tpk sizin konutuunuz gibi phesiz ve kat'i bir gerek._
tir (29) .
. 8 - Allaha and olsun ki drmekte olduunuz (bu iftiralar) dan elbette mes'ul olasaksnz (30). . . /.
.

9 ~ AIIaha and ols~n ki biz s~nderi evvelki . mmetiere de peygam-

berler gnder;niizdin> (31).

. 10 - Doularin, Batlarn RABBiNE and ederim ki, phesiZ biz on. larn yerine kendilerinden .daha hayrlsn getirmeye de elbette kadiriz ve
biz, nmze geilebilecekler(den) de deiliz (malub ve aciz ~ei"
fiz) (32).
Bunlar sarih kasemlerdir; Muzmer (ak olmayan) birok kasem var"'
dr ki bunlarda da Allah taal zatiyle yemin eder: Muhammed suresi, 19;
ei-'AnkebOt. 69i es~Secde; 13; ei-'AnkebOt. 91; ei-H.ar, 12; ~H imran, 157;
. el-fv1uminun, 12, 49; Kof, .38 v.s. kesemler (33) . .
.

Allah Toal Hz. Peygamber(sav)le Yemin Eder:

Allah taal (Habibim) senin ebedi yd-. cemiline yemin ederim ki_
onlar sarholuklar (azgnlklar) icinde muhakkak s'S'rseri bir halde idi.~
..
25)
26)
27)
28)
29)
30)

31)
32)
33)

et-T~abn, 7.

en-Nisa, 65.
el-Hcr, 92-93.
Meryem, 69.
ez-Zariyat, 23.
en-Nahl. S6.
en-Nahl, 63. .
el-Ma'aric; 40-41.
EsaJ.ib'l- Kasem fi'l-Luati'l-Arabiyye, s. 402-408.

104

l>o. Dr. AbdtilbAki Turan

ler (34) tarzndaki .yet-i celilesinde Hz. Peygamberle yemin eder ki onlar (insanlar) O'nun azametini ve AHah katndaki yce mertebesini anlasnlar. ibni Merdeveyh ibni Abbastc;m unu rivayet eder:_ <~Ben Allah taal"
nn o Resul-i muhteremden bakasnn hayatna yemin ettiini asla iit
medim (35).
M fess-irlerin cumhuruna gre mezkr yette geen kasem Hz.. Pey~
garnber(sav) iledir; Ancak Zemaheri, Allah tdalnn burada Hz. LOt'la yemin ettiini ileri srmektedir. Ve yine rnfessirlerin ekseriyyeti, ez-Zerkei
ve es-Syutl gibi alimler yukandaki yemin dnda Allahn Hz. Peygarriberle yemin etmediini iddia ederler. ibnu'I-Kayyim (Habbim) sen bu
Beldede mukim iken O'na yemin ederim (36) yetindeki kasemi n, Beytuilahn ve Resul-i ekremin ta'ziminj mutazammn olduunu ifade etmektedir. Demek luyorki Allah taal bu yette de Hz. Peygdmber(sav}le yemin etmitir (37). 8eydavi de ei~Beled suresinin tefsirinde yle der: Allah taaa. Resulnn faziletinin kemalini izhar ve meknn erefinin o'.meknda bulunonlarla olduunu i'ar etmek iin Hz. Peygamber(sav)in orc
da' hlulu (bulunmas) kaydiyle Beled-i Harama (Mekke'ye) yemin etmi
tir (38).
eyhu'l-islm Ebus'su'ud Efendi de bu yeti tefsir ederken yle der:
Kasemle cevab arasnda mu'tarize _olarak gelen (Habibim) sen bu Beldede mukim iken yet-i kerimesinin zikri, ya Hz. Peyamberi ereffen
dirrnek iindir, yleki: Hz. Peyamber Mekke'de ikamet ettii icin Mekke ycelik kazanyor ve onunla yemin ediliyor, veyahutta ... (39).

Muksarnun bih ile muksarnun aleyh (kasemle cevab) arasndeiki mnasebet ve irtibat konusunda Ebussu'ud Efendi'nin ei-Beled suresinin
tefsiri esnasnda serd ettii mudekkikane aklamorarm ileride zikredeceiz.

Allah taal Kur'.an- Kerimde birok yerde yine Kur'an la yemin. etmektedir:
1
34)
35)
36)
37)
38)

~-

Saad, O

el-Hcr,

el-tkan,

anl, erefli

KUR'AN'a yemin ederim ki (40).

72.

c. 2. s. 134; el-Burhan, c. 3. s. 42_.

el-Beled, 1.
Esiili'b'l-Kasem fi'l-Luati'l-Arabiyye, s. 409.
Nasiru'd~Din Ebu Said Abdullah b. mer b. Muhammed el-Beydavi, (v. 791/1388),
Envar't-Tenzil ve Esraru't-Te'vl, c. 2. s. 306, Msr, 1375/1955.
39) Ebussu'ud Muhammed b. Mr.hammed el-'madi, rad'l-Aklis's-Selim ll.Mezlye'l~
Kitabi'l-Kerim, c. 9. s. 160, Daru hyai't-Turasi'l-Arabi, Beyrut, .
40) . Saad, 1 ..

Kur'an-

Kerimdeki Yeminler

2 -

ez-Zuhruf, 1 - 2..

3 -

ed-Duhan, 1 2.

(Aksimu'l-Kr'an)

105

4 - Kaf, 1.

5 -'- Yasin, 1 - 2.
Alimlerden birounci-gre Allah taal 29 surenin banda zikredilen
Mukatta'a ile yemin etmitir. Allah taal enbiyann _karar kld,
vahyin nzil olduu ve ilhi nurun fkrd meknlarla da yemin etmitir:

Huruf-

1 -

ei-Beled, 1.

2 - et-Tin 1-3.
3 ----: et-Tur suresinin 1. yetinde TUR dana, 4. yetinde de Beyt-i
Ma'mur'a yemin edilmitir.
Allah taal Kur'an- Kerimin mtetddit eyetlerinde 'zamanla yemin
etmektedir:
1 -

ei-Asr, 1 -3 (41).

Keza Allah taal birok yerde Meleklerle yemin eder (42)._

Allah, Muazzam olan halkna, bedi' san'atna ve Vahdaniyyetine ahld olan yetlerle de yemin eder (43).
Allah taal, grnen ve
Kyamet

grnm~yen hereyle

gnne yemin eder {45).

Okka ile Kaleme ve yazmaktc

Ve Allah taal

yemin eder (44).

olduklar eylerle

mcc;hitlerin atlaryla

yemin eder (46).

yemin eder (47L (48).

Allah taal ne zerine yemin eder? yani muksarnun aleyh,

Ifade ile kasemin cevab nedir?

baka

bir

41) el-Fecr, l-5; ed-Du:ha, 1-3; el-Leyl; 1-4; et,Tekvir, 17-19; el-Mddessir, 32-35. ~
f,-''
42) es-Saffat, 1-4; encNazi'at, 1-7; el-Mrselat, 1~7 (baz mfessirlere gre); ez-Zariyat, 1-6.
43) e"ems, 1-10; el-Leyl, 1-4; et-Tark, 1-3; el-Bu:tuc, 1-4; el-nikak, 16-19; et..Teokvir,
15-19; el-Mddessir, 32-35; ez-Zariyat, .7c9.
44) el-Hakke, 39-40.
45) el-Kiyame, 1-4.
46) el-Ka:lem, 1.
47) eic'Adiyat, 1-6.
48) Esruib'l-Kasem, s. 402-441.

Do. Dr. Abdlbaki Turari .

106

1 - Allah taal tevhid zerine yemin eder (49). Alkh vahdaniyyeti

isbat etmek iin sadece es-Saffat suresinde yemin eder (50).
2 -Hz. Muhammed(sav)in nbvvetinin doruluu ve risaletin hakikat zerine yemin eder(51).
3 -

Ku.r'ann

hak olduuna dair yemin eder (52).

4 -

Ceza,va'd ve va'id zerine yemin

ede~

(53).

5 ~ insann ahval ve evsaf zerine yemin eder (54).

6 ..:.... insann akibeti zerine yemin eder (55).
7 -:- .Kfirlerin ahvalna dair . yemin eder {56).
8 -

Mminlerin zaferine dair yemin eder (57).

9 "-- Kfirlerin cei:alandrlacaklarna dair yemin eder (58):

10 -~ Peygamberlerin gnderildiklarine dair ye~in eder(59).
.

11 -

Mminlerin mlisibetlere duar

olacaklarna

dair yemin eder (60).

12 :--- Allah, sonsuz

. kudretine dair . yemin eder (61). .
'

13 -

insann erefine ve kadrinin yceliine dair yemin eder (62).

14 -

isra ve Mi'rac'n shhatna dair yemin eder (63). (64).

Kasem/e cevabt (M.uksamun bih ile muksarnun aleyh, drasmdaki

ittibat ve mnasebet :
Kasemd.e, muksarnun bihi'nin yceltilmesi fikri, . alimler ve aratrc
lar arasnda gnmze kadar. reva bulmutur. Bunlarn hepsi baz mah49) es-Saffat, 1-5.
50) er-Razi, Mefatihu~Gayb, c. 28. s. 1M.
51) Yasin, 1-2.
52) .et-Tekvir, 15-20; ez-Zuhruf, 1-3.

53) ez-Zariyat,l-:6.
el~Leyl, 1:-4; e-ems, l-10;
el-Asr, 1-3; et-Tin, 1-6~
Sad, 1"2.
.en-Nahl, 4L.
Meryem, 80 ..
G:arir. 78.
60) Muhammed, 31.
61) el:-Ma'aric; 40-41.

. 54)
55)
56)
57)
58)
59)

62)
63)

el~Beled, . l-4 .

el-sra, 70.

en-Necm, 13-14 ve 18. Ayetler.

. M) . Esalib~'l-Kasem

fi'l-Lu~ati'l-Arabiyye, s. _443-466.

Knr'an-, Kerimdeki Yeminler (Akslmu'l-Kur'an)

------~----------~--~

107

--~~~-~----~---

luklarla yemin etm~nin t<'zini ifade ettii ve Allahn sonsuz azarnet ve

kudretine. dair istidllde bulunmamz iin dikkatimizi ekmeyi hedef tuttuu . hususurida ittifak etmilerdir. BU, gzel bir grtr bununla be.. raber, kendisiyle . yemin e'diler: eyle, zerinde yemin cereyan eden ey
arasnda sk bir ba olduunu ve kasemin beyni gyesinin, manevi ey
leri _mahede ed~len eylerle temsil etmekteri ibaret bulunduunu dn
meye hibir mani yoktur. Bu suretle manevi olan eyler zihne daha iyi
yerleir (65} .
'
imdi kasemle cevab arasndaki irtibat ve
akliyelm

1 -

mnasebeti misellerle

Yasin. O hikmet dolu Kur'an'a yemin ederim .ki (Habibim) sen

yol zere gnderilmi peygamberlerdensin (66).

phesiz _.doi"U

Ayati'nin tefsirinde Ebussu~ud Efendi kesamle cevab arasndaki irti"

bat u ekilde aklar: Evvel Kur'an' yemine tahsis etmede, saniyen
Kur'an.' HAKiM ie . tavsifte, O'nun ann yceltmek mevcut olduu gibi; Kur'an'n , Mu'ciz olan, _bedi'i hikmetleri ihtiva eden nazni itil~ariyle
Hz. Peygamberin Risaletine

ehadet ettiine

ve bu itibario da Risaletine

ahitlik ettiine dair bir ten bi h mevcuttur. Zir bir eyle yernin e~mek, ka-

sam cmlesinin mazmununun tahakkukuna dair istihd etmek . ve onun

sbutunu takviye demektir. Bylece .kasern, cevabnn ahidi ve kesin bir
delili olmak,tadn> (67).

Keaf (68) ve Beyddvi (69) bu irtibattan sz etmezken, Alusi bu konuda yle der: Evvel Kur-'an : yemine tahsis etmede, saniyen O'nu.
HAKiM sfat ile tavsifte, en mkemmel bir tarzda Kur' ann ann yceltmek mevcuttur (70).
.
.
..
.
.
Misal : 2 :-""' u Belde'ye (Mekke'ye) yemin ederim ki sen bu Belde'de.ikamet ettiin halde>> (71).
Ayetinin tefsirinde Ebussu'ud yle der: Allah t.aal. insann zorluklar gslamek ve glkleri ekmekle miibtel olarak yaratlfna dair
Mekke . ve ona
veled)le
yemin .etmi
ve Bera'at'f- . atfedilen (Valid vema
.
.
.
.
.

,.~,
'

'

00) el-Vahdetu'l-Mavdu'iyye, s. 206.

60) . Yasin. 1-4.
07) rad'l-A:kli's-Selini ilA Mezaye'l-Kur'ani'l-Kerim, c. 7. s. 158-159.
88) Bkz. . el-Keaf, c. 4. s. 3-4.
89) Bkz. Beydavi, c. 2~ s. 149.
70) Ebu'l-Fadl iliabii'd-Din .Malunud el-Alusi (v. 1270/ 1853), Rahu'l-Ma'ani fi Tefsiri'l- .
Kur'ani'VAzim .ve's-Seb'il-Mesani, c. 22. 212, Daru hl't:..Turasi'l-Ara'bi, Beyrut.
71) el-Beled, 1-2.

108

Do. Dr. A!,dlbiild Turan .

istihll (72) koidesine binaen, glklerin bir ksmn belirtmek suretiyle

evvel emirde cevabin muhtevasnn gerekletiine muttali klmak icin
kasemle . cevab arasnda Habibim sen bu Belde'de ikamet ettiin halde
soin mu'tarize olarak zikretmitin> (73).
Byle bir

aklama Keat . (74)

ve Beydvi '(75) fetsirlerinde yoktur.

Ebussu'ud ' Efendi en~Nazi'at suresinin tatsirinde kesammnasebeti yle aklar: Ruhlar alan ve onlarn
iierini tedbir eden meleklerle yemin etmek, muksamnaleyhinln de p-
hesiz bu gibi eylerden biri olmasn i'ar etmektedir. Dolaysyla burada
gizli olmayan . bir gzellik, bir ycelik mevcuttur (76);
Misal : 3 -

le

cevab arsandki

Misal : 4 .....,.... ei-Kiyanie suresinin tetsiri esnasnda Ebussu'ud Kesam. le cevab arasndaki irtibat u ekilde aklar: Diriliin gerekleecei
ne dair Kyamet gn ile yemin etmede, 'son derece bir azarnet ve bir ltatet mevcuttur (77). Yani muksamn bih olan KiYAMET>le muksamlin .
aleyh olan iNSANlAR MUTLAKA DIRiLTil,.ECEKLERDiR arasnda son
derece gzel bir irtibat ve bir carm mevcuttur.
Misal : 5 - Ha, M im. (Hidayet yolun) paikr gsteren (u) Kita~
ba (Kurana) yemin ederim ki, hakikat biz oni,J onhyasnz diye arapea bir
Kur'an yaptk (78). Keaf yette geen kesarile ceVab ,arasndaki- irti- .
bat yle ac klar: Allah taal Kitab- M bin yani Kur'an la yemin . etn1i
. ve Arapa bir Kur'an yaptk szn de kaserne cevap olarak zikretmi
tir. Bu yemin, gzel ve Bedi' olan yemihlerdendir. Zira kasemle cevab
arasnda bir tensb vardr ve her ikisi aym vadidendi n> (79) , Biydavi de
buna yakn izahlar yapar yleki: Allah taal. Kur'anr Arapea olarak in"
dirdiine dair yine Kur'anla yemin etmitir ki. bu yemin bedi'i olan yeminlerdendiL
Crik KesOmle cevab aresnda tensb .mevcuttur>>
(80).
..
. .
.
.

Neseti de burada aa yukar ayn tefsiri yapmaktadr (81). ~bu72)

Bera'at'l-stihlal:. tirin, . y-azann~

sznn banda kasid~deki veya kitaptaki niuradna dealet eden . bir karlneyi getirmesidir. Bkz. ihabu'dru Ma!unud b. ~leyman
el-Halebi (v'. 725/1324), Hsn 't~Tevessl
Sina'ati't-Teressill. Darii'l'-Hrriyye,

. B~dat, 1400/1980,
73)
74)
75)
'76)
77)
78)
79)
80)
81)

s. 250.

ila

rad'l-'Aklfs-Selim, c. 9. s. 160.

Bkz. el-Keaf, c. 4, s. 753.

Bkz. Beydavi, c. 2. s. 306.
rad'l-'Akli's-Selim, c. 9. s. 96.
A.g:e., c. 9., s. 64.
ez~Zuhruf, 1-3. ,
el-Keaf, c. 4., s. 2.35-236.
Beydavi, c~ 2., 198. .
Bkz~ Abdullah b. Ahmed b . Mahmud en-Nesefi,
Te'Vil, c. 4. s, 113, Daru'l-Kitabi'l-Arabi, Bey'rut,

s.

Medarik't-Tenzil ve Hakiiku't

Kur'an- . Keimdeki

Yeminler

(Aksamu'l-Kur'a)

109

au'.ud Ise yle den: Allah .toolnn Kur'onn, katnda yce olduuna daIr yine Kur'an lo yemin ediinde emslsiz bir . fesahat rnei mevcuttur.
. Ve bu yeminde u hususu i:Or etmek de bahis konusudur. yleki: Kur'an
.yle ycedir ki bu yceli~ini isbat etmek icin baka bir eyle yemin etmeye Ihtiyac yoktur. B.ilkis Kur'an, kendisiyle yemin etme ynyle bunu isbat etmeye bizatih i yeterlidir. . Nasl ki, Kur'an i'caz bakmndan da buna
'ehadet ed.er; Ve yine bu kasemde Kur'ann zlkri esnasnda yemin edil~
meye Kur'andon daha lyk olan hibir eyin hatra gelrriiyeceine dair

bir remiz de me~cuttur (82).

.

Alusi de yle der: ~~Kur'onn Arapea olarak nazil olduuna dair yine
Kuran'la yemin etmek, glizel ve Bedi' yeminlerdendir. Zira bu yeminde
kesamle cevab .aras.nda mnasebeti gzetmek ve kendisiyle yemin edil- .
mk zere, Kur'andan daha yce hibir eyin mevcut olmadna ve ze-
rinde yemin edilmek zere, Kur'ann vastndan daha nemli hibir vastn .
bahls konusu edilemiyeceine dair bir renbih mevcuttur (83).
Misl : 6 - H mim. Apak lon Kftciba and olsun ki, biz O'nu kutlu bir gecede indirdik (84) Ayetinin tefsirinde eyhzde yle der; Burada muksamn bih ile muksaamun aleyh ayn vadiden olduklar icin bu
kosam; bedi'i kasemlerdendir. Zira niuksamnaieyhten yani <<Biz O'nu
kutlu bir gecede indirdik sznden maksat, Kur'ann yceliini ve bereketinin cokluunu beyn etmektir ki, Kur'ann indirildii gece, Kur'ann
nOzulu sayesinde mbarek klnmtr. Allah taal Kur'ana yemin etmek
auretiyle bu hususu te'kid edince; Kur'ann azametini yine Kur'anla isbat
etmi oluyor. Dolayisiyle muksamn bih ile muksamn aleyh bir vadiden

oluvermektedir (85).
Misl : 7 - heireli yollara sahip olan gk hakk icin phesiz sii
1
kat'l lhtilfa' den bir sz iindesiniz (86) .

. .

. Beydvi buradaki irtibat ve mnasebeti yle aklar: . <;Umarm ki,

bu yemindeki nkte udur: Muhtelif ve gayeleri deiiklik arzeden szleri, biribirinden uzakl ve gayelerinin deiiklii yn ile gklere benzetllmitir (87) Beydevi'nin gayesi, kasem (Hareli gke yemin ederim ki)le
cevab (phesiz sit ihtilfa den bir sz iindesiniz) arasndaki mna:
eebeti beyan etmektir. Terecci ifade eden UMARlM kelimesini kuiiPht--. .

 Do/Dr. AbdlbAki Turan .

. mas ise; bu_ mnasebette . kesinliin

. yklerio adetlerine binaendir>> (88).

bulunmayndandr v~yahutta b-

Keef bu nkteden sz etmezken, _Al us i . aa yukar BeydeVi'nin : .

sylediklerini kaydeder (89).

Misal: 8 __, Kult.ik vaktine and olsun. skuna erdii z~mon geceye
. and olsun ki, ey Muhammed, Rabbiri seni ne br.akt ve ne de sana ddrl
d

(90).

Gecenin karanlna. gndzn aydnl ile son veren kudret, vahiy

ve nbvvet n uru ile cehalet ve ,irkin karanl na son veren kudretin ta
kendisidir. u ikisi hiss. dier ikisi ise; akl icindir. Burada kosem ile ce.
. va b arasnda gzel bir irtibat, lafzlarda bir revhak ve . monolarda bir azarnet vardr (91).

Kuluk vaktiyle, onun apock zlyasiyle ve perdelerini her ey zerine

sarktan , geceyle yemin etmede, dikkatimizi ekmek, yaratcy ve tak.._

knda vdcib olan dnmemiz icin gece ile gndz yceltmek mevcut
ise de; phesiz bunun .tesinde baka bir sr vardr ve o da udur: Parlak gndz ile karanik gece birbirlerini tc;kip .eder dururlar. Bu durum,
.herharl'giblr bozuklukton veya zayflktan veya dqnlmadan veyqhutta
bu:Zdandolay de(dir. Bilkis -bu, astronomik bir hadisedir ve Hakim
olan Allahn hikmetinin muktezasdr. Bunun; manevi eyler icin bir teni~
sil olduunu sylediimiZde rriurad u olur: Ey Muhammed; zelme, bu
triklerin iddialariridan dolay .umitsiz olma. Kindttaki nizammt 'u
dur: Kuvvetli bir ziya ve hazin bir karanlk ... Eer bir mddet senden vahiy kesilmi ise; ve bu dnem karanlk gibi . grnm iSe, bu, ilhi bir .
hikmetten dolay olmutur (92).

Allah taainn bu iki vaktla. yemin etmesinin sirr .u olabilir: Mukscibih olan DUHA gnein ykSeldii zamandr. Allahn, Hz. Peygam~ ..
beri .terk etmemesinden murad, vohyin kendisine ulamasdr ki . bununia
nbvvet gnei ykselecektir. ikinci muksemri bih olan GECEYE ge-.
lince; o, . istirahatn temin edildii. yorgunluun ve skntnn zil olduu
zc:mondr. Vahyii gelii ile t<:Jm bir istirohat ~asl olur. Hz. Peygamberin
. kfirlerden ektii meakkat ortadan kalkar (93)..
::,
rtn

. ;

88) Beydavi haiyesi Konevi, c. 7.. s. 21; Matba'a-i Amke, 1286.

89) ALusi, Ruhu'l-Ma'ani, c. 22. s. 212.
90) ed-Duha, 1-3.
91) Esalib'l-Kasem; s . . 447.
92) el-Vahdetu'l-M~vdu'iyye, s. 198:_l!l9..
93) Beydavi Haiyesi KoneVi; c. 8. s. 139 (Tekmile).

. &

. ' .' ;~

' ij

.,.

Kur'an:'! Kerimdeki YenUler (Aksamu'l-Knr'al)

.

n
~

etTiybi .qe yle der: Duha suresindeki kaser, bedi'i kasemlerden~

dir. Zlrd Allah taal Hz. Peygamber(sav)in na~az ve Rabbiyle mncat
vakitleriyle yemin ecler. Sanki Allah taal yle buyurmaktadr: Habibim, .
katmzdaki yaknl~na, nezdimizdekl yce mertebene yemin ederim ki, .
biz seni rie braktk ve ne de .sand darldk. Sonra brakmayn (Rabbin
sen brakmad). kuluk vaktiyle (Duha ile); danlmann da (Rabbi n sana
darlmad) gece ile ilgisinden dolay bu ktsem, bir ltifeden hli deildir.
Ben derim ki bu yeminde LEFF-:NER (94) ve herbirinin dieriyle te~
nsb vardr ki, b.f husus gizli deildir. Zira veda', uuromak ayakst
giden biri icin bohis konusu olur. Ayak st gitmek ise, ekseriyyetle duha
(kuluk) vaktinde vuku bulur. Kesamn cevab altn (Rabbin sana dan lmad) Ise, yani danlma dci gecenin karhnlyla irtibat vardr ve bu irtibat
zeki olanlara gizli deildir (95).
Demek oluyor ki, muksamn bih olan DUHA)> He mukscimnaleyh
olan VEDA', keza muksamn bih olan GECE ile muksemn aleyh
olan (SANA DARI-LMADI) arasnda bir tensb ve leff- Ner san'at mevcuttur. .
.

Fahru'd~.Din er-Razi de ed-Duha suresindeki yeminde kestm le cevaarasndaki irtibat drt ekilde ve gzel bir tarzda izah etmektedir (96).
Misl : 9 ~ And olsun o dn .sahibi olan

semya,. o (nebt ile.)

yarlan yere ki, hakiketen o (Kur'an) hak ile batl ayir eden kar bir kelmdr.

, bir aka deildin> (97). Burada muksemn bih semdr. Muk.,

samn aleyh ise; Kur'an n Hak ve doru oluudur. Muksemn bih. ile
muksamn aleyh- arasndaki hnasebet yle olabilir: Yeryznn hayat ge ve gkten inen yamura baldr. Yeryz nas semadan inen
yamurla diriliyorsa, lm ,kalbler de Allahn, hidayet iin indirdii Semavi Kur'an yetleriyle canllk - kazanr, dirilir(98).

Kasemle cevab arasndaki . irtibat ve mnasebete dair misaller oktur. Fakat konuyu fctzJa uzatmamak icin-.yukandaki dokuz misal ile iktifa
ettik. imdi de kasem bahsinde mhim olan bir nokta zerinde duralm:
Kasem fiiline LA nefiy edatnn gelmesi. Bu eit yemin eski arap y_emlnlerinde de vardr. Kasem fiiline. ilave edilen bu harfle sz takviye, ta'zlm ve te'kid edilmi olur. Bu ekildeki ilve, mfessirler tarafndarfce04) Leff--Ner : Evvelce zikredilen kelimelerin mnasih ve m~ olacak elfaz
sonra irad eylemektir. (Tahir'l-Mevlevi .Ed. Lu~at. s. 92. st. 1973. .
Y5) viu l'emcid (Konev:i kenarnda), c. 8. 139.
06) Bkz. er-R~. Mefatih'IGaYb, c. 31. s. 208: .
97) et-Tar.k, 11-14.
08) Esfllb'I-Kasein fi'l-Lu~ati'l-Ara'biyye, ~- 448.

Do: Dr. .Abdlbald Tutiu

112 .
itli

tartlarda izah edilmitir (99). LA harf Kur'an- Kerimde yedi yerde

kasem fiilinin banda gelmitir ki bu yetlerin hepsi . Mekki'dir ve un-
lardr:

1 -

ei~Ma'aric, 13.

2 '- el~inikak, 16- 17.

.3 -

et-Tekvir, 15- 16.

4 --- ei.~Vaki'a, 75.

5 -

ei-Hakkeh, 38 ~ 39.

. 6 - ' ei-Kiycime, 1 - 2.
7 -

ei-Beled, 7.

NETiCE
Yeminden . maksat, yemin eden kiinin h6'ber verdii . bir hkm yeminle tEfkid etmesidir. Yemin, hatiplerin, airlerin, filozoflarn, emir sahF .
bi zatl<irn. hatta fealettayii herkesin ba vurduu bir te'kid ve teyid va~
stasdr. Hadisci eritlerde, sahabenin szlerinde de yeminiere sk sk
rasJarimaktadir.
Kur'an~ Kerime1 gelince; Mekki ve Medeni eyetlerde, sarih ve gayr
sarih olmak zere, 460 tan fazla kasem yer .almaktadr. Yemin 84 surede
geer. Bu surelerio 66 s Mekki'dir. Mekki surelerde kasern ihtiva eden
eyetierin says 350 nin zerindedir. Kasem 18 Medeni surede yer almak~
tadr. Bu Medeni surelerde kasem ihtiva eden eyetierin says . ise;
110 dur (100).

Biz bu almamzda Allah taaleya ait olan ksemler zerinde dur. duk.
:
.
. .
'

Kufan- K~rimdeki kesemler konusUnda yazl<;m must<ikil eserler

unlardr:

1 -

ibnu Kayyim ei~Cevziyye: et-Tibyen fi Aksmi'I-Kur'an

2 ~ Abdu'I-Hamid ei-Ferahi: im;an fi Aksemi'I-Kur'an (101).

99) Prof. Dr. smail CerrahOlu, Tefsit Usuli, s. 171; ~Esalib'l-Kisem,
HrO) Esalib'l-Kasenri fi'l~i.u~ati'l-' Arabiyye, s. 360.
101) a.g.e.;
13.

5:

s. 148.

Kur'an-

Yemiiler (AksAmn'I-Kur'an)

Kerimdeki

113

~...J...JJ

-j'":I.;S-ll

~ t....,. l UJ-S..,tl "' ~

c, -, bl-;
..,~5.,;;

.:i

.:u._,

....J

r t-,.j'/l

pJi ...)~_,..;.;

,_,jS-J

_,.J..;r .:.

u-J u_,JL ;.,aL.

ui_rli-:-lt

J,!. _.J . u-o

J~ ~ rl...,_j

,..._;u ~.lLs:

'-'* _, ..:._,J~ , L..o

.:..~s

..,.:r--

,JA. _,

~,_, r~:..;S-J

u,;..._,
..)Jj

r--L' 1
. ~

A..LJ.., J~ ~l

vi ..; J ? , . L...,~

...-....,st.:: _, ~ ~ r~ ~i..;Ji...J rl-Jil u-- .;~ _, ..

'-'...La.:. ill ~r ....~, L,.:.l 0 ~~ J_,..;;"" ~ r--k-'

lr--L=

"..-Al.., J.!...)

L;:.,.)l.s _, r

;..r-.5~

J~.l_::. U)L:;.>J

->~

: ..._,, L.i J .3.JJ

~

A-....;.,.,.J~

J_..._,. L>~.${

_,

,:-Ji.J

_, r

.......;.

_r.s r

r-J

..) ..,

.;~

~;;..J

....-t ..;4 _

.:,La..l

._.-:-l

~ .:..'

r ".J

., ._._~

.l,-l

..)..,> y-:;

ol...:.>O:.>L.. ~i.J

l..o,..r--j.

.b. r Js..s

....:.5.J_, . , .._....)~ ....,)!..$

-::-.;~=-li 1

J.., . r L....Ji :

..

....~r

rt......Jii.J

:~,JLL: ...._,_;;.s .;-b..:.

.;l..,.......,...? , 1'"'-Ji...JI <;-Ir-?" 0~

,.-.-w .~

4-1.5 . .:;.....:,i........:!'

'

r .;...

~..),.) .l-;.( !'.D>-,1

L;..J

-a..;..._:.:..._; . l...:.~_, .s~(

"'

~ . (..,..L: L.oJ.,.~

..::.L~J

...)..!,

u--3. 0J..r-..s:...._ ...i.J..::..:,.

_;..,.v-i.::.

. - ~ (~..:. '.J.c-i..o ~yDyo

.-.;.)..!.u 4-,.-; 0 _,s-,1 0

4..,-_,.;...).

. .._...L: L.:.......,_~ y::.

(r.i.l_, ._...s 4..;..)

-r--Ji.J 1 J_._::..:. ..::. L...,;i

t.....

4---=-_,..s J.:....> o..,.:.;...,.)

t...,.....:.'~l

....,.....;-' ~ .;..::...sr _,

....,.r=:-

M-")!s

_, . . . ,. ,.

L;..J _,~

(;:L.:<:...,

r---..:. (

4~. ~ l..,.J..J ..r--~.< .,_;;

~l.~

J.Ji>.-=- u~

,..._;;..... \.nH ..,~.; .

t..... ....-u, _ ,;-,..L:...:;...

(._,..:.

~IJ

.:~

_,

y_,._,. ~ .:L$ .:,l ~

~ ..;_,....1>_, .:._,;.;"".rH.. ~l.

<-S,,..!J ..::.Ui.)ls: ..J ....:...,._;.., .::..L,...~

CF.: 8)

Dci. Dr. Abdtilbaki Turan

114

.bL,..:;_;)'J

I.J.i .:,U , &.,.1~ _,

t:.:....T'!" L:..Jj..,.. .3..iJ_, ~...s_,....JI

.c_~l ..r--U..;;...ll

vo

'

.,..;S~

r-'

~ J

!,UjJ ~r

yi>WJI .J C:..)l.;-11 .,r->..LII J

. .. ~A

,.......,.,, ~ .;_,Sj....JI !.t_...::.;lll

~;l~l

1....;...;5j

..Jl~_'S.-11 ~

~.;-j....J ~~

......<I.;-,.JI

.bl~.;:ll

4-.DL> J

.,j .:,~1

..:.!.J.J [Y,.r-

~-' .Y"

.;..-;-_L,...

_y_;......ll 1~ . u,~...;.J_;:..

vS-' , ' .._,..._i o.r.r r))~ ~

u-JW...:

::.,.~

.;

..:.s

v-J.

~1

<S_, u,..-:-'

. '