drugo predavanje

1. VIZUALIZACIJA - KARTOGRAFSKO
PRIKAZAVANJE

VIZUALIZACIJA GEOPODATAKA

Karte su informaciono i komunikaciono

sredstvo kojim se PODACI (informacije) prenose na
ulo vida, te bi trebalo da izazovu odgovarajui
vizuelno - psiholoki efekat na korisnika.

( OBLIKOVANJE i KARTOGRAFIKA
SVOJSTVA KARTOGRAFSKIH PRIKAZA )

Problem je pronai likovne oblike koji

odgovaraju stvarnim objektima, oblicima, pojavama i
stvarnim odnosima meu njima i njihovom prostornom
rasporedu - ime korisnik karte dobija eljenu predstavu
o njima.

DEFINICIJA: Proces VIZUALIZACIJE (oblikovanja) PODATAKA,

odnosno kartografskog oblikovanja i prikaza objekata i pojava, odvija
se koristei: izvore podataka, raspoloive tehnike i tehnologije, kao i
uputstva data redakcijskim planom.
Izvori
podataka

Svi podaci o geoprostoru kojima se sluimo u

prikazu i oblikovanju karte.

Redakcijski
plan

Redakcijski radovi (aktivnosti) koje se izvode

radi sagledavanja i reavanja celokupne strune
problematike pri izradi karte ( redakcija karte unutranji i spoljanji izgled).

Unutranje
oblikovanje
karte

Izbor izvora podataka, razrada i odreivanje

sadraja karte.

Spoljanje
oblikovanje
karte
3

Izbor likovnih elemenata, izbor metoda

sredstava prikaza sadraja karte.

1. OPTEREENJE KARTE - vrste

Informaciono
optereenje
karte

Numeriko
optereenje
karte

Gustina informacija na jedinici povri (1cm2).

Broj prikazanih objekata na jedinici povri (1cm2).
Koristi se kao uporedni kriterijum za gustinu sadraja
dobija se prebrojavanjem objekata prikaza u okviru
odreene povri (fG) karte.

Gustina prikaza na jedinici povri karte. Grafiko

optereenje P podrzumeva odnos zbira povrina
Grafiko
optereenje
znakova (prikaza) na karti f i ukupne povrine
karte (%)
ispitivanog dela karte fG , i to u % :
p= f (mm2)
P = p 100%
2
fG (mm )
GOK - podrazumeva bojom pokrivene povrine kao i sve
povrine zauzete raznovrsnim sredstvima prikaza.

2. KARTOGRAFSKI PRIKAZI i

NAMENA KARTE je polazna taka za izradu karte, jer se

na osnovu namene odreuje:

inioci pri vizualizaciji (oblikovanju) karte (ta i kako

treba prikazati ?)
1

Namena karte.

Predmet kartografskog prikazivanja.

Kartografski izvori.

Metode stvaranja i korienja karata.

Kartografski klju - simbologija prikaza.

Vrsta karte (klasina, atlasna, zidna, itd.).

Razmera karte.

Sadraj
optereenje

i koliina
karte.

sadraja,

odnosno

PREDMET KARTOGRAFSKOG PRIKAZIVANJA

su najrazliitiji objekti, pojave (prirodne i socijalnoekonomske) i stanja, te moramo znati:

Karakteristike predmeta prikazivanja (objekata).

Vrste (kvalitativne karakteristike).

KARTOGRAFSKI IZVORI
(to je mogue noviji aurniji izvor podataka) kojim se
sluimo u oblikovanju sadraja, sainjavaju:
1
Spiskovi trigonometrijskih taaka i repera.
2
3

Planovi, karte i drugi grafiki materijali podruja

(foto skice, ortofoto planovi).
Topografski i geografski opisi, statistiki podaci.
Podela izvornog materijala na:

Osnovni (bazini - obino karte krupnije razmere).

Dopunski (za podruja gde je osnovni materijal
neauran).
Pomoni (kao informativni za dopunu potrebnih
podataka).

Veliine i oblike (kvantitativne karakteristike).

Raspored.

3
8

DVE OSNOVNE METODE

STVARANJA KARTOGRAFSKOG
PRIKAZA
Osnovna karta (prikaz) nastaje kao rezultat
neposrednog geodetsko - topografskog
premera
(merenja)
objekata,
odnosno
opaanja, snimanja i prikupljanja podataka
na terenu.
Izvedena karta (prikaz), odnosno karta koja
nastaje kreiranjem i izvoenjem novog
sadraja iz podataka postojeih (izvornih)
karata (najee krupnije razmere).
10

OBJEKTI PRIKAZIVANJA
Da bi se objekti mogli optimalno
prikazivati potrebno je poznavati njihove
osnovne karakteristike.
Kartografski opis - prikaz pojedinanog
objekta sastoji se uglavnom u definisanju
informacija o njegovom:
- prostornom odnosu (geometrijska - poloajna
informacija),
- pojmovnom odnosu (semantika informacija),
- vremenskom odnosu (temporalna informacija).

PODELA OBJEKATA PRIKAZIVANJA

Objekti kartografskog prikaza uopteno se dele
na: predmete, pojave i stanja:
- Predmeti ine neivi i ivi objekti stvarne okolinegeoprostora.
- Kada se radi o ulno primetljivim, najee
vidljivim predmetima, govorimo jo i o pojavama ili
fenomenima.
- Stanja nam govore kako se objekti i pojave
uzajamno odnose jedni prema drugima.

Objekte geodetskog premera i prikaza na

izvornim TK kartama, tzv. optegeografske ili
topografske objekte, delimo
najpre
na:
prirodne i izgraene.
- Prirodne objekte delimo dalje na: oblike
reljefa Zemlje, vode, vegetaciju ...
objekte
na:
naselja
i
- Izgraene
saobraajnice.
- Posebnoj skupini dodajemo: granice ili
neka specifina obeleja.

Geografski ili objekti o prostoru prema

vrsti i nainu javljanja u prirodi, mogu se
podeliti na:
1.
2.
3.
4.

Statine i dinamine;
Konkretne i apstraktne;
Diskretne i kontinuirane;
Homogene i strukturne.

Statini i dinamini objekti

Diskretni i kontinuirani objekti

- Statinim objektima smatramo one koji se nalaze u

stanju mirovanja i ravnotee, a dinaminim
objektima one koji su pokretljivi i/ili promenjivi.

- diskretni (ili odeljivi) objekti su oni koji su sa svih

strana ogranieni drugim objektima;
- kontinuirani objekti su prostorno i povrinski
neogranieni.

Konkretni i apstraktni objekti

- Konkretnim objektima nazivamo stvarne, postojee,
vidljive objekte, kojima su dimenzije izmerljive a
prostorni poloaj tano odreen.
- Apstraktni objekti su misaoni, neopaajni, a mogu
se izvesti ili zamisliti na temelju opaanja ili
istraivanja drugih objekata. Takoe, apstraktnim
objektima smatramo i stanja konkretnih objekata
(npr. granice).

Svi geografski objekti su diskretni, osim reljefa.

Homogeni i strukturni objekti

- homogeni objekti su oni koji su u svim svojim delovima
istovrsni ili jednolini;
- strukturni objekti su oni koji stvarno poseduju sloenu
unutranju grau.

3. K A R T O G R A F I K A
je poseban nain prikazivanja prostornih objekata. To je
znakovni sistem koji obuhvata sledeu simboliku:

OSNOVNI
GEOMETRIJSKO - GRAFIKI
ELEMENTI.

K A R T O G R A F S K I Z N A C I.

Kartografske znakove i meusobne odnose znakova

(sintaktika dimenzija).
Odnose znakova prema prikazanim objektima
(semantika dimenzija).
Odnose korisnika prema znakovima
(pragmatika dimenzija).

OSNOVNI GEOMETRIJSKO -GRAFIKI

ELEMENTI

GLAVNI SEGMENTI KARTOGRAFIKE

Crte se sastoji od taaka, linija i povri koji ine

okosnicu geometrijski deo crtea i kojima se
definie poloaj i oblik objekta.
Digitalni i analogni zapis osnovnih geometrijsko grafikih elemenata u vektorskom i rasterskom
obliku, te njihov izgled pridruivanjem elemenata
kartografike.

B O J A.

P I S M O.

Taka
Definisana je poloajem i atributima, ali je bez dimenzija.
Taka je najjednostavniji i istovremeno najegzaktniji
kartografski znak.
Dimenzija je do 0,3 mm, a ako je vea nazivamo je krug ili
kruni kartografski znak.

Linija
Linija je jednodimenzionalni element na karti koji ima svoju
duinu, a irinu u relativnim dimenzijama.
Debljina linije je najee do 0,2 mm, a ako je ira, onda je
nazivamo traka ili linijski (trakasti) kartografski znak.

Povr
Povr je jasno definisano dvodimenzionalno geometrijsko
podruje koje ima duinu i irinu, ali ne visinu ili dubinu.

4. KARTOGRAFSKI (uslovni) ZNACI - definicije:

Kartografski znak je jedan od sastavnih delova
kartografike za prikaz sadraja karte, posebno objekata
koje zbog njihovih malih veliina ne moemo prikazati u
razmeri karte.
Definicija ICA-e: Uproeni znaci pomou kojih se na
kartama prikazuje poloaj neke pojave ili stvarnog odnosa,
pri emu se najee daju i kvalitativni podaci.
Imajui u vidu mogunost variranja kartografskih
znakova pomou vizuelnih promenljivih oni posebno
pogoduju za korienje u onim disciplinama gde se daje
opis struktura i oblika na kartama (geomorfologija,
geologija, petrografija).

Varijante izbora znakova

Kod sredstava kartografskog prikazivanja razlikujemo sledee

vizualne promenljive:
1

OBLIK.

VELIINA.

ORIJENTACIJA.

BOJA.

INTENZITET.

Prikazuju
karakteristike.

se

KVALITATIVNE

KVANTITATIVNE

Izbor novih sredstava kartografskog prikazivanja ima vei

znaaj na tematskim kartama, nego na optegeografskim
kartama.
Primenjujemo
ih
za
oblikovanje
odgovarajuih
kartografskih znakova.

Prednosti:
Pogodni su kao sredstvo sporazumevanja, jer
mogu da izraavaju apsolutne i relativne vrednosti.
Na optegeografskim kartama su konvencionalni
i internacionalni (npr. znak za trigonometrijsku
taku, livadu, crkvu, listopadnu umu, itd. )
Kod tematskih karata ne ograniavamo se na
konvencionalne znake, pogotovo ako se njihovom
upotrebom sputava kreativna sposobnost kartografa
i ako ometaju ostale prikaze na tematskim kartama.

Izbor znakova treba da bude logiki i

predstavljaki jedinstven i harmonian,
odnosno, znaci treba da budu:

Jasni.

Razumljivi.

Asocijatvni.

Treba da odgovaraju stvarnim oblicima, pojavama

i odnosima i njihovom prostornom rasporedu, te da
izazovu eljeni vizuelno-psihiki efekat na korisnika.

Uskladiti ih sa ostalim sredstvima kartografskog

prikazivanja kako bi se dobila harmonina
kombinacija.

Potreba za standardizacijom
kljua na tematskim kartama.

kartografskog

Sredstva kartografskog prikazivanja su simboli

(znaci):

Vrste kartografskih znakova

(kartografski klju)
1

IKONINI.

SIMBOLINI.

GEOMETRIJSKI.

SLOVNI I CIFARSKI ZNACI.

NAZIVI (NADPISI).

IKONINI ZNACI

Ikonini znaci u ravni i perspektivi

Definicija

Perspektivni crte, horizontalna

vertikalna projekcija predmeta prikaza.

dobro

zastupaju

ili

Prednosti

Izuzetno
prikaza.

predmet

Nedostaci

Jednokratnost, odvlae panju od celine,

i zahtevaju puno truda pri izradi.

SIMBOLINI ZNACI

Definicija

Modifikovani
i
stilizovani
ikonini znaci koji nedvosmisleno
asociraju na predmet prikazivanja
ne postoji proizvoljnost u njegovoj
interpretaciji.

Teko se izraavaju kvantitativne

Nedostatak razlike.
(Otklanja se korienjem kombinacije
sa geometrijskim znacima).

Simbolini znaci

Vidovi simbola

GEOMETRIJSKI ZNACI
Definicija:
Sredstava kartografskog izraavanja koju
nastaju kompeksnom kombinacijom linija i taaka.
Svojim oblikom ne asociraju na predmet
prikazivanja, te im se mora pridruiti legenda.

a geometrijski,
g strukturni,

b slovni,
d deoni,

v simbolini,
e kvantitativni.

Takasti geometrijski znaci

Primeri na
optegeografskim
kartama :

Istaknute take zemljita sa

ispisanom kotom.
Naselja (veliina take zavisi od
broja stanovnika).

Na tematskim kartama javljaju se u grupi i

poloajem defini
polo
definiu geografsku lokaciju, gustinom i
veliinom kvantitativnu karakteristiku, a bojom i oblikom
veli
kvalitativnu karakteristiku
karakteristiku..

Dele se na: takaste, linijske i povrinske

geometrijske znake.

Primer takastih linijskih znakova

Linijski geometrijski znaci

Primer linijskih znakova

Najvie primenjivani kao sredstvo kartografskog

prikaza u obliku: prave linije, krive linije ili granice
dveju povri.

Izuzetno bogatstvo mogunosti prikazivanja bazira se

na irini linije, vrsti linije, kombinaciji sa drugim linijama
ili znacima (duple ili trostruke linije, taka znaci na liniji ili
izmedju linija), a uvodjenjem boje linije broj kombinacija
se jo poveava.

a - po irini

b - po strukturi

v - po tonu

Povrinski geometrijski znaci

Koriste se za prikaz:

Realnih
linijskih
objekata
Imaginarnih
linijskih
objekata

Reke, saobraajnice, ulice,

naftovod, linija obale, metroa i sl.

Linija paralela i meridijana,

avionske
linije,
administrativne
granice,
granice
vegetacionih
podruja, itd.

Definicija

Likovni element koji se unutar

zatvorene linije popunjava rafurom,
povrinskim ili strukturalnim rasterom ili
bojom.

Povrinskim znacima mogu se prikazivati

kvalitativne i/ili kvantitativne karakteristike pojava.
Kod rafura
paralelnih linija.

najvie

varira

orijentacija

Raster

Primer povrinskih znakova

Definicija

a - po tonu,
b - po strukturi,
v - po crteu oznaka
koje se popunjavaju,
g - po
orijentaciji rafura.

Odreeni raspored redova taaka

ili linija koje daju utisak povrinskog
prostiranja.

Geometrijski i ematizovani
slikovni
oblici
pravilno
ili
Strukturni
nepravilno
rasporedjeni
unutar
raster
zatvorene konture (najvie se koristi
na geolokim kartama).

Strukturni raster
geometrijski i ematizirani slikovni oblici

Raster na kartama koristi se za:

Povri koje ine srodne celine i
koje se prikazuju slinim rasterom.

Povri kod kojih se istiu suprotnosti

- to razliitijim rasterom ili
strukturalnim rasterom.

Ukupan efekat mora odavati

harmoninost.

Efekat kvantitativnog prikazivanja se postie

razliitim stepenom zatamnjenja koji je direktno povezan
sa intenzitetom pojave koja se prikazuje.
Stepen zatamnjenja se postie razliitom gustinom
i oblikom taaka ili linija kojim se vri popunjavanje.
Preporuuje se maksimum 10 - 12 stepeni rastera
koje humani korisnik razlikuje.
Najtamniji i najsvetliji raster treba da odgovara
ekstremnim statistikim vrednostima.
Dijagram mogunosti humane percepcije pomou
rastera.

Boje kao sredstvo kartografskog prikaza

Metod boja

5. B O J E i

PISMO

Boja kao vizuelna promenljiva, primenjuje se kod

svih sredstva kartografskog prikazivanja, te se podie
izraajna vrednost i preglednost karte.
Boja prvenstveno slui za kvalitativno prikazivanje,
ali u izvesnoj meri moe da poslui i za kvantitatvno
prikazivanje..
Neka pravila primene boje na ka
kartama
rtama::
1

Povezane i srodne pojave se prikazuju slinim bojama .

Koriste se boje koje asociraju na pojavu koja se
prikazuje..
prikazuje
(Primer temperaturne karte i kori
korienje
enje toplih i hladnih boja).
Pojave vee vrednosti prikazuju se intenzivnijim bojama..

Elektromagnetsko zraenje koje prodire u nae oko

smatramo uzrokom ije su posledice oset i razlikovanje
boje (talasna duina koja lee izmeu 687 milimikrona
(crvena) i 397 milimikrona (ljubiasta).
ovekovo oko razlikuje oko 160 nijansi boja.
Crna i bela boja su neutralne boje.
Tople boje su: uta, narandasta i crvena, a
Hladne boje su: plava, zelena i ljubiasta.
Oset boje obeleavaju tri veliine:
- ton boje,
- jarkost i
- zasienost boje.

Ton boje je kvalitet arene boje, odreen

duinom svetlosnih zrakova, koji u naem oku
izazivaju oset te boje (stepenovanje boje = nijanse).
Jarkost ili svetloa je mera za intenzivnost
oseta boje (intenzivna jarkost arka boja;
neznatna jarkost zagasita ili mutna boja).
Zasienost boje je izraz za istou boje s
obzirom na primesu bele boje ( boje koje ne sadre
belu boju to su zasiene boje).
Postoje razliiti modeli za definisanje boja:
RGB, CMYK, HIS, HSL i dr.

R
C
G
M
B
Y
K

Aditivno (optiko) meanje boja:

(RGB - model).
Suptraktivno (fiziko) meanje boja:
(CMYK - model).
=
=
=
=
=
=
=

crvena.
plava.
zelena.
purpurna.
modra.
uta.
crna.
tablice (skale nijansi) za harmonizaciju boja:

5. P I S M O
Slovni i cifarski (brojani) znaci
Najee se koriste na kartama nalazita
rudnika, tipova zemljita, geolokim kartama,
vegetacionim kartama, itd i to za prikaz
kvalitativnih karakteristika.
esto se koristi i u kombinaciji sa drugim
vrstama kartografskih znakova, a pogotovo kada se
eli postii prikaz kvantitativnih karakteristika.
(npr. u kombinaciji sa grafikim, ili geometrijskim znacima).