2016DA TRKIYE

2016DA SIYASET Adalet ve Kalknma Partisi

Cumhuriyet Halk Partisi Milliyeti Hareket Partisi
Halklarn Demokratik Partisi zm Sreci
Cumhurbakanl Gndemi 2016DA DI POLITIKA
Trkiye-Ab likileri Trkiye-Abd likileri Trkiye-Suriye
likileri Trkiye-Balkan lkeleri likileri Trkiye-Filistin
likileri Trkiye-Irak likileri Trkiye-ran likileri Trkiyesrail likileri Trkiye-Kbrs likileri Trkiye-Krfez lkeleri
likileri Trkiye-Libya likileri Trkiye-Msr likileri
2016DA GVENLIK VE SAVUNMA Pkk Terrnn
Deien Karakteri ve Terrle Mcadele Trkiyenin Dai
le Mcadelesi Gvenlik ve Savunma Basn zgrl
Raporlar Charle Hebdo Saldrs ve Trkiyeye
Yansmas Bat Basnnda slam Kartl Medyada
Mlteciler Sosyal Medya Eriim ve Problemler 2016da
Yaanan nemli Olaylar ve Sosyal Kamu Maliyesi
Medya Basn ve Demokrasi Denklemi Trkiyenin
Terrle Mcadelesi ve Medyann Yaklam D Basnda
Trkiye ve Cumhurbakan Tayyip Erdoan Kartl
Trkiye-Rusya likileri Trkiye-Almanya likileri
2016DA EKONOMI Ekonomik Byme ve stihdam
D Ticaret ve Cari Ak Kamu Maliyesi Para Politikas
2016DA HUKUK VE INSAN HAKLARI Yasama
Y
Faaliyetleri Yarg nsan Haklar 2016DA EITIM Milli
Eitim Yksekretim 2016DA MEDYA Medyann
Genel Gndemi Sektr i Deiiklikler Seim Vaatleri

2016da
Trkiye

ANKARA STANBUL WASHINGTON D.C. KAHRE

786054

023639

2016DA
TRKYE
Blm Editrleri
Nebi Mi Ufuk Uluta Murat Yeilta Cem Duran Uzun Erdal Tanas Karagl
Sadk nay Muhittin Ataman smail alar
Yazarlar
Nebi Mi Serdar Glener Hazal Duran M. Erkut Ayvaz Seren Erciyas S. Hseyin ztrk
Baki Laleolu Ufuk Uluta Kemal nat Enes Bayrakl Kl Bura Kanat Mehmet Uur Ekinci
Can Acun Emrah Kekilli Numan Telci Bnyamin Keskin Muhammet Koak Bilal Salaymeh
Mustafa Caner Murat Yeilta Sibel Dz Rfat ncel Bilgehan ztrk Sadk nay Hatice Karahan
Nurullah Gr erif Dilek Erdal Tanas Karagl Salihe Kaya Yusuf Emre Ko Cem Duran Uzun
Smeyra Yildiz Mert Hseyin Akgn pek Cokun Nergis Dama Mberra Nur Emin Dilruba Toklucu
Mmine Barkin smail alar Ali Aslan Nigar Tusuz brahim Efe Serta Timur Demir
Taceddin Kutay Turgay Yerlikaya Metin Erol

COPYRIGHT 2016
Bu yaynn tm haklar SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum
Aratrmalar Vakfna aittir. SETAnn izni olmakszn yaynn
tmnn veya bir ksmnn elektronik veya mekanik (fotokopi, kayt
ve bilgi depolama, vd.) yollarla basm, yayn, oaltlmas veya
datm yaplamaz. Kaynak gstermek suretiyle alnt yaplabilir.
ISBN

: XXX-XXX-XXXX-XX-X

Redaksiyon
Uygulama
Kapak
Bask

: Mehmet Akif Memmi, Ahmet ztrk, Mustafa Said eri

: Erkan St, Hasan Suat Olgun
: Erkan St
: Turkuvaz Matbaaclk Yaynclk A.., stanbul

SETA | SYASET, EKONOM VE TOPLUM ARATIRMALARI VAKFI

Nenehatun Caddesi No: 66 GOP ankaya 06700 Ankara TRKYE
Tel:+90 312 551 21 00 | Faks :+90 312 551 21 90
www.setav.org | info@setav.org | @setavakfi
SETA | stanbul
Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kava No: 41-43
Eyp stanbul TRKYE
Tel: +90 212 395 11 00 | Faks: +90 212 395 11 11
SETA | Washington D.C.
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite 1106
Washington, D.C., 20036 USA
Tel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099
www.setadc.org | info@setadc.org | @setadc
SETA | Kahire
21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen Flat No 19 Cairo EGYPT
Tel: 00202 279 56866 | 00202 279 56985 | @setakahire

NDEKLER

GR
2016DA SYASET
GR
ADALET VE KALKINMA PARTS (AK PART)
CUMHURYET HALK PARTS (CHP)
MLLYET HAREKET PARTS (MHP)
HALKLARIN DEMOKRATK PARTS (HDP)
15 TEMMUZ FET DARBE GRM
HKMET SSTEM TARTIMALARI
ETKN, AKTF VE KURUCU CUMHURBAKANLII DNEM

2016DA DI POLTKA

GR
TRKYE-ABD LKLER
TRKYE-AVRUPA BRL LKLER
TRKYE-ALMANYA LKLER
TRKYE-BALKAN LKELER LKLER
TRKYE-FLSTN LKLER
TRKYE-GNEY KAFKASYA LKELER LKLER
TRKYE-IRAK LKLER
TRKYE-RAN LKLER
TRKYE-SRAL LKLER
TRKYE-KIBRIS LKLER
TRKYE-KRFEZ LKELER LKLER
TRKYE-KUZEY AFRKA LKLER
TRKYE-MISIR LKLER
TRKYE-RUSYA LKLER
TRKYE-SURYE LKLER
SONU

5
9
11
14
30
42
52
63
69
77

87
89
92
96
103
108
116
120
124
129
135
139
145
151
155
160
165
171

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

175

GR 177
2016DA PKK SALDIRILARI VE PKK TERR LE MCADELE
180
SONU 214

2016DA EKONOM

217

GR 219
EKONOMK BYME VE STHDAM
222
DI TCARET VE CAR AIK
226
KAMU MALYES
229
PARA POLTKASI
234
15 TEMMUZ SONRASI TRKYE EKONOMS
236
KRED DERECELENDRME KURULULARININ KARARLARI
240
SONU 243

2016DA ENERJ

251

GR 253
TRKYENN ENERJ GRNM
254
SONU VE NERLER
262

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

265

GR 267
YASAMA FAALYETLER
270
YARGI 278
NSAN HAKLARI
285
15 TEMMUZ SONRASI HUKUK VE YARGI
297

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

307

GR 309
MLL ETM
310
YKSEKRETM 334
343
SOSYAL POLTKALAR
SONU 348

2016DA MEDYA

351

GR 353
FET, MEDYA VE 15 TEMMUZ
356
TRKYEDE BASIN-DEMOKRAS LKS
362
ULUSLARARASI RAPORLARDA TRKYE
367
BATI MEDYASI VE TRKYE
371
2016NIN NEML OLAYLARININ MEDYAYA YANSIMASI
377

GR

GR

Trkiye siyasetinin tarihsel, demografik ve corafi dinamizmi geen bir yl deerlendirmeyi zorlu bir i haline getiriyor. Cumhuriyet dneminde biriken sorunlar
Arap isyanlar sonrasnda yaanan kaos ile birleerek makro bir dzlem yaratm
bulunmakta. Bu dzlemde oluan artlar sebebiyle 1 Kasm seimlerinin getirdii
siyasal istikrara ramen pek ok ciddi sorunla karlald. 2016 ylnda i ve d siyasetteki PKK, DEA, FET ve darbe giriimi gibi sorunlarla Frat Kalkan Harekat,
hkmet sistemi deiimi araylar ve olaanst hal ilan gibi yntemlerle yzleildi. Elinizdeki almada 2016 ylnda Trkiyede Siyaset, D Politika, Gvenlik
ve Terrle Mcadele, Hukuk ve nsan Haklar, Ekonomi, Enerji, Eitim ve Medya
alanlarnda yaanan gelimeler detayl bir ekilde betimlenmi ve iine doduklar
makro dzlemin balam iinde kapsaml bir analize tabi tutulmutur.
1 Kasm 2015 seimlerinde AK Parti oyunu 9,5 puan ykselterek 317 milletvekili ile Meclis ounluunu elde etti. Hayrc tavr sebebiyle seimlerde
cezalandrlan MHPde parti ii muhalefetin Baheliye kar mcadelesi 2016
yl ortalarnda younlarken 15 Temmuz sonras geriledi. PKK terr ile arasna mesafe koyamayan HDP gittike marjinalleirken, yeni nerilerle gndemi
ynlendiremeyen CHP ise etkili olmayan bir muhalefet sergiledi. Cumhurbakan Erdoan ve Babakan Davutolu arasndaki yetki paylam gerginlii 22
Maystaki Olaanst Kongrede Davutolunun yerini Binali Yldrma brakmasyla sonuland. Drt bakann Yce Divana gnderilmesi, Betepede dzenlenen kabine toplantlar, parti ve brokrasi atamalarna kadar pek ok meselede
gzlemlenen gerginliin altnda yatan sebep milletin dorudan seimiyle greve
gelen Cumhurbakannn yerinin yeniden yaplandrlmam olmasyd. Trkiye tipi bakanlk sistemine gei bu sistem sorununa nihai bir zm bulmak
amacyla gndeme geldi.
setav.org

2016DA TRKYE

15 Temmuzdan sonra hz kesen hkmet sistemi ve bakanlk tartmas, Bahelinin Ekim aynda AK Partiye nerinizi getirin ars ve referanduma gitme
sylemi ile yeni bir canlla kavutu. AK Parti youn bir mesai harcayarak hkmet sistemi deiikliini ieren Anayasa deiiklii nerisini hazrlad. AK Parti ile
MHP arasndaki mzakereler sonucu oluturulan 22 maddelik deiiklik teklifi 10
Aralk gn TBMM Bakanlna sunuldu. Tercih edilen Cumhurbakan tabirinin Trkiyeye zgn baz nitelikler tad grlyor. Ayrca teklifte yargyla ilgili
baz temel dzenlemelerin yapld, skynetimin kaldrld ve silahl kuvvetler
zerindeki sivil denetimin artrld dikkat ekmekte. Anayasa deiiklik teklifinin
Ocak 2017de Meclis Genel Kurulunda grlmeye balanmas ve bahar aylarnda
referandum yaplmas ihtimalinin gl olduu ifade edilmektedir.
Getiimiz ylda Trkiye siyasetinin en nemli gndem maddesi FET ile
mcadeleydi. 17-25 Aralktan bu yana devlet kurumlarndaki sinsi rgtlenmesini
siyasi iktidara kar kullanan ve devlet katnda gvenlik tehdidi olarak kodlanan
FET 15 Temmuz gecesi kanl bir darbe teebbsnde bulundu. Darbe giriiminin
Trk milletinin cesareti ve Erdoann liderlii ile bastrlmas Trkiye siyaseti iin
bir dnm noktas tekil etti. Bu hain darbe giriimi karsnda seilmi iktidara
tanklar durdurarak ve geri pskrterek sahip kan milletin saduyusu ile yeni bir
vatan anlay ve millilik tanmlamasnn temelleri atld.
FETnn devlet kurumlarndan tasfiyesi kanl 15 Temmuz tecrbesi sonrasnda olaanst bir ivme kazand. 248 kiinin ehit olduu ve 2 bin 193 kiinin de
yaraland bu darbe giriimi sonrasnda Anayasa ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi st normlarna dayanlarak olaanst hal ilan edildi ve insan haklarn koruma ykmllkleri bu normlar erevesinde askya alnd.
FET, dini ve manevi eitimde yaanan boluu byk bir manevra alan olarak
doldurmu ve sosyolojik ikna mekanizmalarn eitim misyonu zerinden kurgulamtr.
Bu adan deerlendirildiinde 2016 yl eitimde de byk bir dnmn balangc
olmutur. Bu ylda retmen seim stratejilerindeki deiiklikler, mfredat almalar,
terr maduru blgelerdeki telafi eitimleri ve yksekretim kurumlarnn ynetiminde yaplan deiiklikler bu dnmn nemli ke talarn oluturmaktadr.
Trkiye ekonomisi 15 Temmuz baarsz darbe giriimi, kresel ticaretteki zayflk
ve ciddi jeopolitik risklerin glgesinde 2016 ylnn ilk yarsnda nemli bir byme
performans gsterirken, darbenin gerekletii nc eyrekte ksmi bir daralma kaydetmitir. 15 Temmuz baarsz darbe giriimi sonrasnda aktif bir kriz ynetimi performans sergilenmi, ekonomik aktivitelerde canlln devamll iin nemli admlar
atlm, ulusal ve uluslararas yatrmclara ynelik gven verici aklamalarla pozitif ortamn istikrar salanmtr. Enerji ihtiyacn dardan karlayan ve cari ann nemli
bir ksmna enerji ithalatnn sebep olduu Trkiye, kendi enerji arz gvenliinin salanmasna ynelik Rusya, Katar ve Azerbaycan gibi lkeler ile kresel enerji ticaretine
yn verecek nc admlar atmtr. Trkiye 2016 ylnda enerji arz gvenliini salama

setav.org

GR

ynnde d politikasna uyumlu olarak tek bir corafya ve blge ile yaknlamaktan
ziyade kendisine yakn ve uzak olan tm corafyalar ile temas salamtr. Bu balamda
enerji arz gvenlii ve kaynak eitlendirmesinde abalarn artrmtr.
Byk glerin vekalet savalarna sahne olan Suriyedeki krizden beslenen PKK ve
DEA blgedeki savalarn lkemize tadlar. deolojik kartla ramen eylemleriyle
birbirini besleyen bu iki terr rgt stanbul, Ankara, Adana, Kayseri, Gaziantep ve
Diyarbakr illerinde katliamlar gerekletirdi. Bu iki rgtn sivilleri ldren saldrlar
2016 ylnda Trkiyede youn bir terrle mcadele gndemini zorunlu kld. Kuzey
Suriyedeki kantonlar Gneydou ile birletirmeyi hedefleyen PKK, Gneydounun
ehir merkezlerinde zynetim kurma amacyla hendekler kazarak blge kontroln
salamaya alrken ayn zamanda bykehirlerde bombal saldrlar gerekletirerek
terr metropollere tad. HDPli vekillerin Cizre, Silopi, Sur, rnak ve dildeki PKK
terrne ak destei ve sonrasnda dokunulmazlklarnn kaldrlmas HDPyi gittike
marjinalletirdi. Trkiye ierisindeki yenilgisine ramen ABDnin Suriyedeki partneri
haline gelen YPGnin Suriyenin kuzeyinde kesintisiz bir koridor kurmas Frat Kalkan
Harekat ile engellendi. TSK destekli SO tarafndan Azez-Cerablus hattnn DEAtan
temizlenmesi ise hem DEA hem de PKK ile mcadelede nemli bir admd.
Esed rejimine desteini 2015 yl sonlarnda gittike grnr klan Rusyann 24
Kasm 2015te sava uann drlmesi sonrasndaki sekiz ay karlkl sulamalar
ve Moskovann Ankaraya uygulad ekonomik ambargolarla bozulan Trkiye-Rusya
ilikileri Trkiyenin saduyulu ve kararl normalleme abalar ile dzeldi. 2009da
srail ile bozulan ilikiler de Rusya ile yaknlamann saland dnemde normalleti.
Rusya ve srail ile normalleme siyaseti Trkiyenin d politikada blgesel dinamiklere
ve aktrlerin deien stratejik deerlendirmelerine adaptasyon abasnn bir rnyd.
2016 ylnda Trkiye milli gvenliine ynelik tehditleri snr tesinde karlayarak tek tarafl g kullanmn mmkn klan proaktif bir gvenlik anlayna
yneldi. TSKnn snr tesi operasyonlar kolaylatran bir yaplanmaya gemesi,
yurt dnda yeni askeri slerin almas, Suriye ve Iraktaki eit donat programlar,
MTin d istihbarat birimi olarak ekillendirilmesi ve yerli savunma sanayiinin bytlmesi savunma temelli deil nleyici mcadeleyi ngren yeni gvenlik anlay
erevesinde yrtlen politikalar arasnda deerlendirilebilir.
Obama ynetiminin Arap isyanlar ve sonrasndaki sreteki baarsz politikalar, YPGyi yerel partner olarak grmesi, Gleni iade etmemesi Trkiyeyi -dier
pek ok ABD mttefiki lkelerle birlikte- hayal krklna uratm ve kendi bann aresine bakma arayna itmitir. Bu erevede Ankarann oyun deitirici bir
adm atarak Azez-Cerablus hattnda gvenli blge oluturmaya girimesi ve Irakta
DEA sonras yapnn belirlenmesinde aktif olma abas Trkiye-ABD ilikilerinde
yaanan krizin nemli bir etkisi olduu sylenebilir.
Burhanettin Duran
SETA Genel Koordinatr
setav.org

2016DA
SYASET
NEBI MI SERDAR GLENER HAZAL DURAN M. ERKUT AYVAZ
SEREN ERCIYAS S. HSEYIN ZTRK BAKI LALEOLU

2016DA TRKYE

10

setav.org

2016DA SYASET

GR

Bu blmde TBMMde temsil edilen drt siyasi partinin siyaset gndemleri, parti
iinde yaanan gelimeler ve parti ii ykselen muhalif seslerin etkisi, yeni anayasa
ve hkmet sistemi tartmalarndaki pozisyonlar, dokunulmazlklarn kaldrlmas
ve terrle mcadele balamndaki tutumlar, 15 Temmuz FET darbe giriimi ve
sonrasndaki mcadele srecine yaklamlar ve son olarak yeni dnemdeki olas
siyasi projeksiyonlar deerlendirildi. Siyasi partilerin 2016daki genel Trkiye siyasetine ynelik tutumlarnn yan sra baz zel gelimeler de ilgili siyasi partiler zelinde ele alnd. Partiler dnda bu blmde ayrca 2016da Cumhurbakanlnn
gndemi, 15 Temmuz darbe giriimi ve FET ile mcadele sreci detayl olarak
incelendi. Son olarak 2016 yl ierisinde ska tartlan bakanlk sistemi ve yeni
anayasa tartmalarna ayr bir balkta yer verildi.
Adalet ve Kalknma Partisi (AK Parti), 1 Kasm 2015 genel seimleriyle birlikte yeniden tek bana iktidar olmasna ramen, bu grece istikrarl
dnemde eitli i ve d sebepli meydan okumalarla karlat. 2016 ylnn
2002den bu yana AK Partinin geride brakt en zorlu dnem olmasnn
baz sebepleri bulunmaktayd. Bunlarn banda zellikle 15 Temmuz darbe
giriimi geldi. Dier yandan hkmet sistemi ve yeni anayasa tartmalar glgesinde AK Partinin kurumsallama ve devamllk tecrbesine ilikin nemli
krlmalar da yaand. Trkiyedeki ift ballk sorunu da 2016 ylnn ilk
aylarnda bir kez daha siyasetin en tartmal konusu oldu. Mays aynda AK
Partide gerekleen genel bakanlk deiimi, bu deiime gidilen sre ve
bunu gerekli klan etkenler de 2016da ne kan gelimelerden biri oldu.
Davutolu babakanlndaki 64. Hkmetten grevi devralan 65. Hkmetin baz politika alanlarnda belirginleen farkl tercihleri bu srete ne
karken, sonu itibaryla yeni Babakan Binali Yldrm ve hkmeti Cumhurbakan Erdoan ile daha uyumlu bir performans sergiledi.
Ana muhalefet partisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ise 2016 ylna kurultay gndemi ile balarken, yl ierisinde de belirginleen parti ii muhalefetin deiim istei devam etti. Gerekleen 35. Olaan Kurultay ncesinde CHP Genel
Bakan Kemal Kldarolunun genel bakanlna ynelik parti ierisinde ciddi

setav.org

11

2016DA TRKYE

eletiriler yapld. Partinin sosyalist sola yakn kanad ile birlikte hareket etme
eiliminde olan CHP lideri sonu itibaryla genel bakanln koruyabildi. Dokunulmazlk tartmalar sresince parti iinde farkl eilimler ortaya ksa da dokunulmazlklarn kaldrlmasna ynelik Kemalist durua yakn bir siyaset izlendi.
Bylelikle yeni bir manevra alan amak isteyen CHP lideri, 15 Temmuz darbe
giriimi sonras yapt aklamalarda FETye kar laikliin nemine iaret ederek, yeni anayasa ve bakanlk sistemi tartmalarnda da benzer bir bak asn srdrd ve rejimin bekas syleminde srarc oldu. CHPnin 2016da genel
olarak eitli boyutlardaki parti ii tartmalara sahne olmasnda ne kan dier
hususlarn banda, Atatrk posterinin indirilmesi olay ile birlikte Kemalist kesimin partinin politikalarna ynelik eletirilerini artrmas gelmektedir. Benzer bir
parti ii ayrma dokunulmazlk tartmalarnda sol kesimin, CHPnin tartmal Cizre Raporunda ise daha farkl kesimlerin eletirilerinin dozunu artrmasyla
yaand. En son Kldarolunun Adana mitinginde Nazl Ilcak ve Ahmet Altan
gibi FET tutuklularna sahip kan tavr parti ierisinde rahatszla sebep oldu.
Bylelikle 2016da CHP sylem birlii ierisinde hareket eden bir ana muhalefet
partisinden ziyade paral bir parti grnm izlenimini uyandrd.
Milliyeti Hareket Partisi (MHP), 2016 ylnn ilk yarsnda parti ierisindeki muhaliflerin genel bakan deiimi iin olaanst kurultay gerekletirme
mcadelesine tank oldu. Parti ynetiminden duyduklar rahatszl 2016da daha
yksek bir sesle dillendiren muhalifler ile parti ynetimi arasnda balayan sre
bir kriz haline gelerek yargya intikal etti. Temmuz 2016ya kadar sregelen dnemde muhalifler Yargtay karar ile bir tzk kurultay gerekletirse de mahkeme tarafndan kurultay hakknda yrtmeyi durdurma karar alnd. Bu aamadan
sonra bir kmaza giren sre 15 Temmuz FET darbe giriimi ile beraber rafa
kalkt. MHP lideri Devlet Baheli 15 Temmuz darbe giriiminin ardndan darbe kart tutumunu srdrd. FETnn devlet kurumlarndan tasfiyesi srecini
destekleyen Baheli, OHAL kararnn uzatlmasna olumlu yaklat. Son olarak
MHP lideri Ekim aynda mevcut siyasal sistem sorununun almasna ynelik AK
Partiyle bir araya gelinebileceine iaret ederek, yeni anayasa ve sistem tartmalar
erevesinde yeni bir srecin balamasna katk salad.
Dier taraftan Halklarn Demokratik Partisi (HDP), 2016ya zerklik ve
zynetim tartmalar ile balad. Demokratik Toplum Kongresinde alnan
zerk blgeler ve z ynetim oluturulmas kararnn HDP tarafndan desteklenmesi, partiye ynelik meruiyet tartmalarn gndeme getirdi. Partinin ayn
zamanda PKKya verdii destei aka srdrmesi meruiyet tartmalarnn
daha geni apl ele alnmasn zorunlu kld. HDPli siyasetilerin terre aka
verdikleri maddi ve manevi destek sebebiyle TBMMdeki tm partilerin mutabakatyla dokunulmazlklarn kaldrlmas neticesinde partinin e bakanlar da
dahil olmak zere HDPli siyasetilere ynelik yurt apnda tutuklamalar ger-

12

setav.org

2016DA SYASET

ekletirildi. Bunun yan sra PKKllara aka destek veren ve rgtn zerklik
ilan edilmesi arsna uyan belediyelere ynelik soruturmalarn derinletirilmesi neticesinde sz konusu belediyelere kayyum atand. Tm bu gelimeler
partinin ciddi bir meruiyet krizi yaamasna ve 15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda Yenikap Ruhu zerinden oluan toplumsal mutabakat resminin dnda kalmasna neden oldu.
Kukusuz 2016 yl ierisinde gereklemi en nemli olay 15 Temmuz darbe
giriimi oldu. 15 Temmuz gecesi Trk Silahl Kuvvetlerinin (TSK) iinde uzun
sre boyunca kadrolam FET kanl bir darbe giriiminde bulundu. Ordunun
yan sra pek ok kurumun ierisinde de gizlice rgtlenmi olan rgt mensuplar devletin kritik kurumlarn dorudan hedef alrken, kendilerine direnen insanlar ldrmekten ekinmedi. Toplam 248 kii ehit olurken, 2 bin 195 kii ise
yaraland. Darbe giriimi Cumhurbakan Erdoann halk direnmeye armas,
Trk halknn bu arya olumlu yant vermesi ve emniyet glerinin zverili tutumu sonucu baarsz oldu. Baarsz darbe giriimi sonras FETye kar yasal
dzlemde ok ciddi nlemler alnmas ihtiyac sebebiyle birok hukuki dzenleme
yapld. Bakanlar Kurulu kararyla ilan edilen olaanst hal (OHAL) neticesinde
FETye ynelik alnan tedbirler artrlarak devlet kurumlarnn rgt mensuplarndan arndrlmas sreci hzlandrld.
2016 hkmet sistemi tartmalarnn da nceki yllarda olmad kadar
youn ve somut sonular olan bir balamda gerekletiini gzler nne serdi. Bakanlk sistemi araylar erevesinde gerekleen bu tartmalarn somut
sonular vermesinde 15 Temmuzda FET tarafndan giriilen askeri darbe giriiminin etkisi yadsnamaz. zellikle MHPnin 15 Temmuz sonrasndaki yapc
yaklam sonucu hkmet sisteminin yeni bir anayasal ereveye kavumasna
hi olmad kadar yaklald. Anlalan o ki AK Parti ve MHP arasnda srdrlen yeni anayasaya ilikin mzakereler olumlu sonulanrsa 2017 ylnn ilk aylarnda TBMM gndemine gelecek anayasa deiikliinin yeni yln ilkbaharnda
halkoyuna sunulmas beklenmektedir.
2016 Trkiye gndemiyle paralel olarak Cumhurbakanl gndemi asndan da youn ve kritik gelimelerin yaand bir yld. Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann genel olarak i siyaset konularnda yapt konumalar
ve hkmet sistemi tartmalarna ilikin aklamalar gncel siyasete yn verirken, d siyasete ynelik karar ve sylemleri, katld zirveler ve zellikle Rusyayla ilikilerin dzeltilmesindeki yaklam en fazla dikkat eken hususlard.
Bunlarn yan sra terrle mcadelede gsterdii kararl tutum, Frat Kalkan
Harekatna verdii zel nem ve tm bunlarn tesinde 15 Temmuz darbe giriimi sras ve sonrasndaki tutumu kendisinin Trkiye siyasetinin en nemli
aktr olduunu ortaya koydu.

setav.org

13

2016DA TRKYE

ADALET VE
KALKINMA PARTS
(AK PART)

2016 yl Trk demokrasi tarihi iin dnm noktas saylacak gelimelere sahne oldu.
Her ne kadar AK Parti 1 Kasm 2015 genel seimleriyle birlikte yeniden tek bana
iktidar olsa da 2016 partinin kuruluundan bu yana geride brakt en zorlu dnemlerden biriydi. Buna neden olan etkenlerin banda kukusuz 15 Temmuz FET
darbe giriimi gelmektedir. Bunun yan sra hkmet sistemi ve yeni anayasa tartmalar glgesinde partinin kurumsallama ve devamllk tecrbesine ilikin nemli
gelimeler de yaand.
AK Partide ne kan husus genel bakan deiimi ve bu sreteki kurumsal
dnmd. 1 Kasm 2015 sonras Davutolu babakanlndaki 64. Hkmetin
yerine 22 Mays 2016da yaplan olaanst kongrede Binali Yldrm yeni genel
bakan seildi ve sonrasnda 65. Hkmet kuruldu. Yldrm dneminde i ve d
siyasette sregelen uygulamalarn yan sra nceki dnemden ayran bir dizi yeni
uygulamalar hayata geirildi.
1 Kasm 2015 seimleri sonras oluan grece siyasi istikrara ramen, siyasetin en nemli gndem maddelerinden biri hkmet sistemi ve yeni anayasa
tartmalar etrafnda ekillendi. Ancak AK Partinin bakanlk sistemi tasavvuru
muhalefet partilerinde karlk bulmad. Recep Tayyip Erdoann dorudan halkoyu ile cumhurbakan seildii Austos 2014ten itibaren belirginleen Trkiyenin ift ballk sorunu 2016 ylnda AK Parti iinde bir ynetim deiimini
de gerekli kld. Davutolu yerine greve gelen Yldrm dneminde yeniden
ivme kazanan sistem tartmalar bu srete de somut bir neticeye ulatrlamad. Ancak 15 Temmuz FET darbe giriimi sonras oluan siyasi konjonktrle
birlikte sistem tartmalarnn erevesi MHPnin de etkisiyle 2016 sonunda
somutlatrlabildi.

14

setav.org

2016DA SYASET

64. HKMET REFORM PAKETLER

Ahmet Davutolu babakanlnda 1 Kasm 2015 sonras kurulan 64. Hkmet
2016nn bandan itibaren eitli alanlarda reform ve tevik paketleri aklad.
Bunlarn bazlar da Meclise gelerek yasalat. 2016nn ilk aylarnda Babakan
Davutolu zaman zaman 64. Hkmet tarafndan aylk vaatlerin yzde 100
ve reformlarn ise yzde 70inin, 6 aylk vaatlerin de yzde 30unun gerekletirildiini vurgulayarak istikrarl bir performansn altn izdi. lk olarak 14
Ocak tarihinde dzenlenen AR-GE Reform Paketi Tantm Toplantsna katlan
Davutolu, AR-GE reform paketini hazrlarken Trkiyenin niteliksel bir sramaya ihtiyac var, bu adan Trkiyenin mhrn vurduu bir dnem olacak
ifadelerini kulland.1 ubat ay ierisinde Meclis Genel Kurulunda da grlmesini mteakip2 yasalaan AR-GE Reform Paketi, 33 maddeden olumakla birlikte
64. Hkmetin program erevesinde hazrland.3
8 Nisan tarihinde ise kapsaml bir reform tantm toplantsna katlan Babakan Davutolu yeni reformlar tantt. Bunlar arasnda ne kanlar, Yksekretim
Kalite Kurulunun oluturulmas, Trkiye Uzay Ajansnn kurulmas ve yeni anayasa
ile ilgili takvimin ne alnmasyd.4 Sonraki gnlerde gerekleen grup toplantsnda
detayl bir ekilde reform paketini aklayan Davutolu, 3 ila 6 ay ierisinde yaplmas planlanan reformlar tantt. Bunlar arasnda bilhassa dikkat eken ise ABye vize
muafiyetinin Haziran ayna kadar gerekletirileceiyle ilgili sylem ve yeni anayasa
konusundaki kararl tavrd.5

AK PARTDE GENEL BAKANLIK DEM

1 Kasm sonras Cumhurbakan Erdoan tarafndan 64. Hkmeti kurmakla
grevlendirilen Davutolu, 5 Maysta bir karar aklayarak babakanlk grevini
brakacan ve 22 Maysta olaanst kongreye gidileceini duyurdu. AK Parti
Genel Bakan ve Babakan Ahmet Davutolu, partisinin Merkez Ynetim Kurulu
(MYK) toplantsnn ardndan gerekletirdii basn toplantsnda Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoandan 28 Austos 2014te kutsal bir grev devraldn
belirtti ve Aziz milletimin hizmetinde olmak benim iin gurur vesilesi olmutur
ifadelerini kulland.6 Szlerini AK Partinin yeni bir dnemin eiinde olduunu
vurgulayarak srdren Davutolu, Son MKYK Toplantsnda yaanan gelime1. Babakan Davutolu AR-GE Reform Paketini aklad, Haber Trk, 14 Ocak 2016.
2. Ar-Ge Reform Paketinde Geri Saym, TRT Haber, 13 ubat 2016.
3. Aratrma ve Gelitirme Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakknda Kanun ile Baz Kanun ve Kanun Hkmnde
Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, Resmi Gazete, Say: 29636, 26 ubat 2016.
4. Babakan Davutolu Yeni Reformlar Aklad!, Haber Trk, 8 Nisan 2016.
5. Babakan Davutolundan Fla Aklamalar, internethaber.com, http://www.internethaber.com/basbakan-davutoglundan-flas-aciklamalar-1581384h.htm, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
6. Babakan Davutolu Grevi Neden Braktn Aklad, A Haber, http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/05/05/basbakan-ahmet-davutoglu-gorevi-neden-biraktigini-acikladi, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).

setav.org

15

2016DA TRKYE

ler erevesinde yaptmz istiarelerle ve son olarak da bugn MKYKda arkadalarmla istiare ettikten sonra 22 Mays 2016 gnnde olaanst kongreye
gideceiz aklamas yapt. Kendisinin aday olmayacan belirten Davutolu,
bunun gerekesini ise, Yaptm muhasebe, btn arkadalarmla ve Cumhurbakanmzla yaptm istiare neticesinde AK Partinin birliinin, beraberliinin
devam iin refik deimektense, bir genel bakan deiiminin daha doru olaca
kanaati bende hasl oldu eklinde belirtti.7 Davutolunun Cumhurbakan Erdoandan 2014 ylnda Genel Bakanl devraldnda Erdoann syledii Emaneti bir Babakan istemiyorum szlerine iaret etmesi ve tavsiyeye kendisinin
uygun bir ekilde hareket ettiini belirtmesi de ayrca dikkat ekti.
AK Partide gerekleen genel bakanlk deiikliinin arka planndaki sebepler ve yeni genel bakann seimine giden srece ilikin eitli deerlendirmeler arasnda zellikle ne kan husus, genel bakanlk deiikliini gerekli
klan sebepler ve sonrasndaki srece ilikin beklentilerdi. Babakan Davutolunun grevi brakacan aklamasnn hemen ncesinde ise Cumhurbakan
Erdoan ve Davutolu arasnda birtakm anlamazlklarn yaand ve farkl
konularda da baz gr ayrlklarnn var olduu hususlar gndeme geldi. Bu
balamda 7 Haziran ve 1 Kasm seimleri arasnda ayrmalarn yaanmasna
sebep olan baz krlmalar yaand. Bunlar arasnda ne kanlar; koalisyon sreci, AK Parti kurullar ve milletvekili listelerinin oluturulmas, terre destek
bildirisi yazan akademisyenlerin yarglanmas gibi politika alanlarndaki farkl
eilimlerdi. Bununla birlikte milletvekili dokunulmazlklarnn kaldrlmas ve
son olarak AB ile varlan mlteci anlamas gibi konularda da Cumhurbakan
Erdoan ile Babakan Davutolunun gr ayrlklar yaadklar kamuoyuna
yansd. Art arda devam eden bu anlamazlklar neticesinde her iki aktr arasndaki farkllama, Nisan sonunda AK Parti MKYKsnn tekilat zerinde tasarrufta bulunma yetkisini AK Parti Genel Bakan Davutolundan almasyla
beraber artma tehlikesi gsterdi.8
Erdoan ve Davutolunun arasnda vuku bulan ayrma ideolojik nedenlerden ziyade, yapsal sorunlarn varln ve mevcut siyasi artlar karsnda farkl
tepki ve yntemleri benimsemi olduklar gereini gsteriyordu. Bu sebeple
yeni genel bakan ve babakan adaynn yapsal sorunlarn almas konusunda
daha uyumlu hareket etmesi bekleniyor ancak kapsaml bir sistem reformunun
gereklememesi durumunda bu uyumlu siyasetin de uzun soluklu olamayaca
varsaylyordu.9
Bylelikle bu beklentiler nda 22 Maysta gerekleecek olan olaanst
kongre ncesinde kamuoyunda yeni genel bakan aday ve babakann konumu
7. Gizem Karak ve Selahattin Snmez, Davutolu Neden Braktn Aklad, Hrriyet, 6 Mays 2016.
8. smail alar, 5 Soruda AK Partide Yeni Dnem, Sabah Perspektif, 18 Mays 2016.
9. Ali Aslan, Davutolu Sonras AK Parti, Star Ak Gr, 15 Mays 2016.

16

setav.org

2016DA SYASET

belirsizliini korudu. Yeni babakann ncelikle mevcut Trkiye siyasetinin yapsal durumunun farknda olmas beklentileri ne karken, Cumhurbakan ile
olan ilikileri de nem arz etti. Cumhurbakan Erdoann Austos 2014te dorudan halkoyu ile seilmesi sonras ihtimal ne kmt: Bunlardan ilki, Cumhurbakannn icrac bir makam sahibinden ziyade sembolik bir erevenin dna
kmayarak, gl ve icrac bir babakann varln kabul etmesiydi. Beklendii
zere bu seenek gereklemeyecekti. Burada Erdoann seim sresince bavurduu terleyen Cumhurbakan sylemini seim sonrasndaki ciddi meydan okumalar balamnda fiiliyata dkmesi nemli bir etkendi. kinci seenek gl bir
cumhurbakannn yan sra gl bir babakann varln ngrmekteydi. Nitekim Ahmet Davutolu toplamda 20 aya tekabl eden babakanl sresince bu
formln uygulanmaya alldn kongre konumasnda dile getirdi.
Son seenek ise, gl ve icrac bir cumhurbakannn yannda erevesi daha
net izilmi uyumlu bir babakann varln ngren denklemdi.10 Sonu itibaryla
bu yaklam fiilen bir yar bakanlk sisteminin uygulanmas anlamna gelmekte11 ve
greve gelecek olan yeni babakann da bu geree uygun bir ekilde hareket etmesini
ngrmekteydi.
Dnemin Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Bakan Binali Yldrm 19 Mays
2016 tarihinde AK Parti Szcs mer elik tarafndan partinin yeni genel bakan
aday olarak akland. elik, AK Parti ve Cumhurbakan Erdoan arasndaki gerginlik sylentilerine de tepki gsterdi. elikin, Sayn Cumhurbakanmzla, zat-
devletleri ile, liderimizle, kurucu Genel Bakanmzla AK Parti kadrolar arasnda bir
milim bile mesafe yoktur, dn olmamtr, bundan sonra da olmayacaktr szleri
AK Partinin bilhassa bundan sonraki dnem iin temel yaklamn ve yeni genel
bakannn belirlenmesindeki esas dinamikleri iermekteydi. Aday olarak aklanmas sonras partililere ynelik ilk konumasn gerekletiren Binali Yldrm terrle
mcadeledeki kararl vurgulad.12
22 Mays 2016 tarihinde Ankarada gerekletirilen AK Parti 2. Olaanst
Byk Kongresinde tek aday olan Binali Yldrm, bin 470 delegeden bin 411in
oy kullanmas sonucu bin 405 oy alarak AK Partinin yeni genel bakan seildi.13 Kongre esnasnda veda konumasn yapan Ahmet Davutolu vefa vurgusu yaparak Bu kongre bir veda kongresi deil bir vefa kongresidir demitim.
Daima partimizin birliini gzettik, son nefesimize kadar da bunu gzeteceiz
aklamalarnda bulundu. Davutolu medyada yer alan speklasyonlarn aksine,
herhangi bir krgnln olmadnn da altn izdi. Davutolunun ardndan konumasn gerekletiren Yldrm, arlkl olarak terrle mcadele konusunda
10. Burhanettin Duran, Ne Oldu Ne Olacak?, Sabah, 6 Mays 2016.
11. M. Erkut Ayvaz, Sistem Sorununun zmnde Yar Bakanlk Modeli, Star Ak Gr, 29 Mays 2016.
12. AK Partide Genel Bakan Aday Binali Yldrm, NTV, 19 Mays 2016.
13. AK Partide Yldrm dnemi, Sabah, 22 Mays 2016.

setav.org

17

2016DA TRKYE

kararllk mesaj verirken, Cumhurbakan Erdoana ilikin aklamalar da yapt.

Yldrm, Recep Tayyip Erdoan bir dava adamdr, milletin adamdr, byk
Trkiyenin ylmaz savunucusudur. Her zaman bamz dik, gururla, Ben Recep
Tayyip Erdoann yol arkadaym, kader arkadaym, gnl arkadaym dedik. Bundan sonra da demeye aynen devam edeceiz. Sayn Cumhurbakanm,
sz veriyoruz, sevdan sevdamz, davan davamz, yolun yolumuzdur szleriyle
yeni dneme ilikin uyumlu bir srecin erevesini izdi.14 Kongrede ayrca AK
Partinin Merkez Karar Ynetim Kurulu (MKYK), Merkez Disiplin Kurulu, Genel Merkez Parti in Demokrasi Kurulu ile Siyasi Erdem ve Etik Kurulu asil ve
yedek yelikleri de belli oldu.

AK PARTDE BNAL YILDIRIM DNEM

Binali Yldrmn yeni genel bakan seilmesi ve 23 Mays tarihinde Cumhurbakan tarafndan 65. Hkmeti kurmakla grevlendirilmesi15 yalnzca parti disiplini ile aklanmamaktayd. Yldrmn genel bakan seilerek babakan olmas ayn
zamanda AK Partinin kurumsallama becerisi ve yenilie ak olma deneyimi
olarak da deerlendirildi.16 Bu balamda bilhassa Yldrmn uzun yllar AK Parti iktidarlarnda Ulatrma Bakan olarak grev yapm olmas, bu sebeple partinin kalknmac yzn temsil etmesi ve partinin hizmet siyasetinin sembol ismi olmas
gibi sebepler de ne kt. Ayn ekilde Yldrmn Cumhurbakan Erdoann siyasi
vizyonuyla uyumlu bir ekilde hareket edecei beklentisi, kendisinin babakanlk grevindeki siyasi performans asndan da neredeyse bir n art mahiyeti tad.
24 Maysta Babakan Yldrm tarafndan aklanan 65. Hkmetin kabinesinde yeniden bakanlk grevine getirilirken bir nceki kabinede de yer alm 18 bakandan 4nn (Fikri Ik, Ltfi Elvan, Nabi Avc ve smet Ylmaz) 64. Hkmette banda bulunduklar bakanlklar deiti. Babakan Yardmcs Yaln Akdoann hem
yeni kabine hem de parti ynetiminde yer almay ise ne kan deiikliklerden
birisi oldu. Akdoan gibi bir nceki kabinede grev alm olan Sema Ramazanolu,
Volkan Bozkr, Fatma Gldemet Sar, Cevdet Ylmaz, Mahir nal, Mehmet Mezzinolu ve Mustafa Elita da yeni kabinede yer almad.17 Dier yandan yeni kabinenin
belirlenmesinde eitli dinamikler dikkate alnm, bilhassa seim blgeleri ve bakan
profilleri de gz nnde bulundurularak Yldrmn gemiten bu yana birlikte alt AK Partili siyasiler ve bunlar arasna yeni katlan bakanlar ile bir denge kabinesi
kurulduu intibas olumutu.18 Bu erevede bata Babakan Yldrm olmak zere
27 yeli kabinede yedi bakanlk yeniden dnemliklere emanet edildi.
14. AK Partide Yeni Dnem: Binali Yldrm Genel Bakan Seildi, NTV, 23 Mays 2016.
15. Cumhurbakan Erdoan, Yldrma Hkmeti Kurma Grevini Verdi, NTV, 23 Mays 2016.
16. Fahrettin Altun, Binali Yldrm, Sabah, 21 Mays 2016.
17. Binali Yldrm 65. Hkmeti Aklad, Aljazeera Turk, 24 Mays 2016.
18. Nebi Mi, Yeni Kabine Bir Denge Kabinesi, TRT Haber, 25 Mays 2016.

18

setav.org

2016DA SYASET

Yine ayn gn AK Parti Genel Bakan ve Babakan Yldrm tarafndan 65.

Hkmet program Trkiye Byk Millet Meclisine (TBMM) sunulurken19 29
Mays tarihinde 453 milletvekilinin katld oylamada 315 kabul, 138 de ret
oyu ile gvenoyu ald.20
Yldrm babakanlndaki 65. Hkmet ve programna ynelik ilk izlenimler,
terrle mcadelenin kararllkla devam edeceinin yan sra ekonomi performans ve
icraatlarn ivme kazanaca ynndeydi. Programn ekonomiye ilikin blmnde
ne kan maddelerden biri prim borlarndaki yaplandrmalara ilikin bir snrlandrmann getirilmesi oldu.21 Bunun yan sra kalknma projelerinin srdrlmesi,
eitim politikalarnda baz yeniliklerin getirilmesinin yan sra Temmuz 2015ten
bu yana Gneydou bata olmak zere Trkiyenin eitli illerinde terr saldrlar
dzenleyen PKKya ynelik kararl bir mcadelenin devam ettirilmesi ve PKK terrnden zarar gren Gneydou il ve ilelerinde bir rehabilitasyon dnemine de
geilmesi Yldrm kabinesinin ncelikleriydi.22 Gemi AK Parti iktidarlar dneminde semenler iin seme yann 18e indirilmesi gibi seilme yann da 18e
drlmesi 65. Hkmetin hedefleri arasndayd. Dikkat eken bir dier husus ise
i hayat ve i gvenlii ile ilgiliydi. Konunun neminin vurguland programa gre,
i gvenlii ve kdem tazminatna ilikin hususlar tm sosyal taraflarla grlerek,
alann hak ve hukuku gzetilmek suretiyle zme kavuturulacakt.23
Sistem tartmalarnn da Trkiyenin gndeminden karlarak yeni bir anayasa ile sonulandrlmas yeni kabinenin hedefleri arasndayd. Siyaset alannn genileyecei, vesayet yerine millet iradesinin tam anlamyla tahkim edilecei, yeni
anayasa ve sistemle birlikte yeni TBMM tz, Siyasi Partiler ve Seim Kanunu
da hazrlanarak yrrle konulacakt. Bu hususlarn yan sra d politikada da yeni
bir sayfa alarak Dmanlar azaltacaz, dostlarmzn saysn artracaz perspektifi dorultusunda hareket edilecei Babakan Yldrm tarafndan 65. Hkmet
program tantm vesilesiyle ve sonraki srete sklkla dile getirildi.24 Bu balamda
Suriye ve Iraktaki krizin Trkiye zerindeki olumsuz etkilerini snrlandrma dncesi programda yer almaktayd.

65. HKMETN 2016 PERFORMANSI

65. Hkmetin greve gelmesini mteakip Trkiye siyasetinde baz deiiklikler
meydana gelirken, baz politika alanlarnda ise sreklilik arz eden hususlarn yan
sra yeni admlar da atld. Genel olarak d politikada, zelde ise Ortadou po19. Babakan Yldrm 65. Hkmet Programn Sundu, AA, 24 Mays 2016.
20. 65. Hkmet Gven Oyu Ald, Yeni afak, 29 Mays 2016.
21. 65. Hkmetin 4 Plan, Haber Trk, 26 Mays 2016.
22. Burhanettin Duran, AK Partide Yeni Dnemin Anlam, Sabah, 21 Mays 2016.
23. Babakan Yldrm 65. Hkmet Programn Sundu.
24. Dostlarmz Artacak Dmanlar Azalacak, Vatan, 24 Mays 2016.

setav.org

19

2016DA TRKYE

litikasndaki yeni yaklamlarn yan sra i siyasete ynelik baz farkl eilimler
de benimsendi. Bunlar dokunulmazlklarn kaldrlmas srecinin hzlandrlmas,
yeni anayasa ve sistem tartmalarnn nihai bir neticeye ulatrlmas, terr rgt PKK ve DEAa ynelik mcadelenin geniletilerek srdrlmesi ve kalknma
hamlelerinin devamllyd.

Rusya ve srail ile Normalleme

65. Hkmetin d politikadaki ilk somut admlar, 24 Kasm 2015 tarihinde drlen Rus jetiyle birlikte kopma noktasna gelen Rusya ile ilikilerin dzeltilmesi ve
2010 ylnda Mavi Marmara olay sebebiyle bozulan srail ile ilikilerin onarlmasyd. Genel Bakan seilmesini mteakip Yldrmn sklkla iaret ettii, Dostlarn
artran dmanlarn azaltan bir d politika anlayn glendireceiz perspektifine
uygun olarak25 Haziran sonunda Rusya ve srail ile olan ilikilere ynelik atlan admlar somut bir ereveye kavuturuldu.
24 Kasm 2015 tarihinde Rus Su-24 sava uann Trk hava sahasna gerekletirdii snr ihlali sebebiyle Trk Hava Kuvvetleri tarafndan drlmesinden
sonra Rusya Trkiyeye ynelik ulusal ve uluslararas platformlarda bir dizi siyasi,
diplomatik ve ekonomik yaptrmlar gndemine alm ve ilikilerin dzelmesi iin
Trkiyenin zr dilemesi, tazminat demesi ve sorumlular cezalandrmas artlarn
ileri srmt. Ancak 28 Haziran 2016da Cumhurbakan Erdoann Putine gnderdii mektupla iki lke arasnda bir yumuama srecine girilmi, Rusya tarafndan
Cumhurbakannn mektubu bir zr olarak deerlendirilerek ilk artn yerine getirildii kabul edilmiti. Ancak Trkiye bu durumu bir zr mektubu olarak deerlendirmekten ziyade yalnzca len Rus pilotun ailesini muhatap aldn vurgulad ve
duyulan zntnn altn izdi. Sonu itibaryla ise bu diplomatik hamle ile birlikte
ilikilerin dzelmesi ynnde yeni bir adm atld.26 Bu erevede 65. Hkmetin
programn kamuoyu ile paylarken Rusyaya ynelik ilikileri normalletirme ve
asgari mtereklerde buluarak ortak menfaatler temelinde gelitirme hedefini dile
getirmi olan Yldrm, krize ynelik atlan son admlara ilikin normalleme srecine
girildiini ancak tazminat denmesinin sz konusu olmadn da belirtti.27
Rusya ile girilen normalleme srecinin hemen ncesinde ise srail ile bir mutabakatn saland da kamuoyu ile paylalarak Trkiyenin taleplerinin ounun
srail tarafndan karland duyuruldu. Trkiye, srailin resmen zr dilemesini,
Mavi Marmarada lenlerin ailelerine tazminat denmesini ve Gazze eridindeki
ablukay kaldrmasn talep ederken, varlan 8 maddelik mutabakat gerei bu taleplerin ou yerine getirildi. 28 Haziranda imzalanan mutabakata28 gre Mavi
25. Babakan Binali Yldrm: Dostlarn Artran Dmanlarn Azaltan Bir D Politika Anlayn Glendireceiz, Hrriyet, 16 Haziran 2016.
26. Fatih zbay, Trk-Rus likileri in Kssadan Hisse, Aljazeera Turk, 1 Temmuz 2016.
27. Binali Yldrm: Rusyaya Tazminat denmesi Sz Konusu Deil, NTV, 28 Haziran 2016.
28. Trkiye srail Mutabakat mzaland, Sabah, 28 Haziran 2016.

20

setav.org

2016DA SYASET

Marmara basknnda hayatn kaybedenler iin 20 milyon dolar tutarnda tazminat

denecek, Gazzeye uygulanan ambargoyla ilgili olarak ise ksmi bir esneklik
salanacakt. Mart 2013te Trkiyeden resmen zr dileyen srail tazminat artndan sonraki nc art da sz konusu mutabakatla birlikte byk lde yerine getirdi.29 15 Kasm 2016 tarihinde ise normallemenin son adm olarak srail
tarafndan Ankaraya Eitan Naeh bykeli olarak atanrken, Trkiyenin sraile
atad bykeli ise Kemal kem oldu.30

Binali Yldrm Dnemi Ekonomi, Tevik Reform Paketleri

ve Ulam Hamleleri
65. Hkmetin nem verdii bir dier husus tevik ve reform paketleri ile ulam alanndaki yatrmlardr. Bu erevede Babakan Yldrmn greve geliinden
yaklak 40 gn sonra 4 Temmuz tarihinde Ekonomik Mjdeler Paketi adl yatrm
destei ve teviklere ynelik yeni bir paket kamuoyu ile paylald. Pakette ne kan
hususlarn banda damga vergisinin teke drlecei, teknoloji alannda yatrm
yapacaklara kolaylklarn salanaca, i yeri ama-kapatmann kolaylaaca gibi hususlarn yan sra ehit yaknlarn yakndan ilgilendiren gelimeler geliyordu. Tamaclk sektrnde aralarn yenileyeceklerden taksiciler de dahil olmak zere 2016
sonuna kadar TV alnmayaca da paket balamnda dikkat ekenler arasndayd.31
Eyll aynda ise Gneydou ve Dou Anadoluda 23 ili ilgilendiren kapsaml bir
yatrm destek paketini Diyarbakrda aklayan hkmet, drt yl iinde kamu ve zel
sektr kapsayacak ekilde toplamda 140 milyar TL deerinde yatrm yaplacan
kamuoyuna duyurdu. Paketin temel amacnn blgeyi yatrmlar iin cazibe merkezi
haline getirmek olduunu vurgulayan Babakan Yldrm, sadece Diyarbakr Surda
1,9 milyar TL yatrm yaplacan, bunun yan sra rnak, Cizre ve Silopi gibi kentler iin ise 7,5 milyar TL yatrmda bulunulacan duyurdu. Paketin terrden zarar
gren il, ile ve vatandalar da kapsadn ifade eden Yldrm, 23 ilde toplam 67
bin konutun ina edileceini32 ve terr yznden madur olan vatandalarn eya
kayplarna karlk 255 milyon TL deme yaplacan vurgulad.33
Gemite uzun yllar Ulatrma Bakanl grevinde bulunmu olan Binali Yldrm, Trkiye merkez sann Menderes-Demirel-zal izgisinde grd ve tand yatrmc, kalknmac/bymeci siyaseti tipinin34 bir temsilcisi ve devam
olarak babakanl dneminde de bu izgiyi srdrd. Bylelikle yeni dnemde de
eitli yatrmlarn al ve temel atma trenleri gerekletirildi. Bu balamda ne
kan byk projelerin banda 26 Austosta al gerekleen ve kendisi Ulatrma
29. Gazzeye 10 Bin Ton Bayram Kolisi Gidiyor!, Vatan, 28 Haziran 2016.
30. Trkiyenin srail Bykelisi Belli Oldu, Yeni afak, 16 Kasm 2016.
31. Dev Paket Geldi, Bakn Neler Deiecek?, Hrriyet, 4 Temmuz 2016.
32. Babakan Binali Yldrm Gneydou Tevik Paketini Aklad, Sabah, 4 Eyll 2016.
33. Babakan, Diyarbakrda Yatrm Destek Paketini Aklad, Haber Trk, 4 Eyll 2016.
34. Hasan Blent Kahraman, Davutolundan Yldrma, Aljazeera Turk, 3 Kasm 2016.

setav.org

21

2016DA TRKYE

Bakan iken 2013 ylnda temeli atlan Yavuz Sultan Selim Kprs35 ve Haziran
sonunda alan zmit Krfez Gei Kprs (Osman Gazi Kprs) gelmekteydi.36
Yine benzer bir devamlln yansmas olan ve Yksek Hzl Tren atlmlarnn Ankaradaki yeni sembol yapt olan Ankara Yksek Hzl Tren Gar 29 Ekim 2016da37
Gneydou Anadolu Blgesinin en byk ve modern havaliman olan Yeni Diyarbakr Havaliman da 28 Mays 2016 tarihinde hizmete ald.38 Bu allarn yan
sra stanbulda Avrupa ve Asya ktalarn ara trafii iin dnlen tp geit ile
birletirecek olan Avrasya Tneli 20 Aralkta ald.39 Benzer ekilde Ankara Keiren Metrosunun 2016 sonunda hizmete almas ile ilgili almalar yakndan takip
etmesi40 Dou Anadolu ile Karadeniz arasndaki trafik sorununu zecek olan dev
ulam projesi Ovit Tnelinin Kasmda Ik Grnd Trenine katlmas41 Binali
Yldrmn kalknmac siyaset anlayna dair nemli ipular vermektedir.

ifte Terrle Mcadele

2016 ylnda ne kan ve hem 64. hem de 65. Hkmetin zerinde durduu bir
dier husus ifte terrle mcadele42 konusundaki kararllkt. Bu balamda lke
apnda artan PKK43 ve DEA saldrlarnn yan sra Dou ve Gneydou illerinde
gerekleen PKKnn hendek terrizmine44 ynelik baz yeni admlarn atlmas
gndeme geldi. Bu erevede ilk olarak 5 ubat 2016da Babakan Davutolu
tarafndan aklanan Terrle Mcadele Eylem Plannda 10 maddeye yer verildi.
Plan Mardinde kamuoyu ile paylaan Davutolu, 1990l yllara dnlyor eletirilerine deinerek, Halka efkat, terriste kudret ile muamele edilecek. Bizi 12
Eyllden, 90l yllardan ayran budur ifadelerini kulland. 10 maddelik eylem plan
balca psikolojik unsur, kamu dzeni, demokratik reform, sosyal seferberlik, ekonominin glendirilmesi ve terrden madur ailelerin zararlarnn telafisi, mekann
ihyas, etkin iletiim, yasal ve idari dzenlemeler, milli birlik ve kardelik dnemi ve
birletirici ruh hareketi gibi maddeleri kapsad.45
Binali Yldrm kabinesinin greve gelmeden nceki konumalarndan da anlalaca zere, terrle mcadele AK Parti iktidarnn en ncelikli konusu olurken46
35. Yavuz Sultan Selim Kprs Ald, AA, 26 Austos 2016.
36. Osmangazi Kprsnn Al Gerekleti, Sabah, 30 Haziran 2016.
37. Ankara Yksek Hzl Tren Gar Ald!, Milliyet, 29 Ekim 2016.
38. Yeni Diyarbakr Havaliman Ald, 28 Mays 2016, DHM, 28 Mays 2016, http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=2789, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
39. Avrasya Tneli 20 Aralkta Alyor, Hrriyet, 11 Haziran 2016.
40. Keiren Metrosu Yl Sonu Bitiyor, Hrriyet, 2 Haziran 2016.
41. Ovit Tnelinde Ik Grnd, AA, 11 Kasm 2016.
42. Burhanettin Duran, ki Kasmn Hikayesi, Aljazeera Turk, 3 Kasm 2016.
43. Murat Yeilta ve Necdet zelik, PKK Terrnn Yeni Dinamikleri: Radikalleme ve ehir atmas, SETA
Analiz, Say: 157, (Nisan 2016).
44. M. Erkut Ayvaz, Hendekli Terrizmin Propaganda Dili, Yeni afak, 16 Nisan 2016.
45. Davutolunun Terre Kar 10 Maddelik Eylem Plannda Neler Var?, BBC Trke, 5 ubat 2016.
46. Binali Yldrmdan Terrle Mcadele Mesaj, Takvim, 22 Mays 2016.

22

setav.org

2016DA SYASET

65. Hkmetin Mays sonu greve gelmesinden sonraki dnemde de bu yaklam

srdrld. Zaman zaman Avrupa Birlii (AB) tarafndan yaplan eletirilerin de
gndeme geldii bir dnemde 65. Hkmet, terrle mcadele konusundaki kararlln bilhassa AB vize muafiyeti balamnda mzakere konusu yaplamayacann
altn izdi.47
Hkmetin yrtt terrle mcadele balamnda gndeme gelen bir dier
husus, PKKnn Temmuz 2015te balatt terr saldrlar sonras rafa kaldrlan zm sreciydi. Burada 64. ve 65. Hkmetlerin konuya ilikin pozisyonlar arasnda
keskin ayrmalar olmasa da baz farkllklardan bahsetmek mmknd. ncelikle
Babakan Davutolunun Nisanda dile getirdii, Halkn zm srecinden bekledii ey silahlarn tmyle terk edilmesi. Byle bir ey olursa 2013 Maysna dnlrse, o zamanki gibi PKK tm silahl unsurlar Trkiye dna karp lke iinde
tek bir silahl unsur kalmazsa, her ey konuulabilir ifadeleri gndeme gelirken bu
szlere ynelik Cumhurbakanndan gelen tepki sonrasnda ise Davutolu bu sylemini ksmen revize etti. Binali Yldrm dneminde benimsenen yaklam ise zm
sreci esnasnda rgtn frsat kard ve bundan sonra kesinlikle zm ad
altnda bir araya gelinmeyecei ve muhatap alnmayacayd.48
Son olarak terrle mcadelede yurt iinde gerekletirilen operasyonlara ilaveten, 24 Austosta Trkiyenin Suriye snr hattn DEA ve PYD/PKK gibi terr
unsurlarndan arndrmak amacyla Frat Kalkan Harekat balatld. Bu harekatla
benzer bir yaklamn yansmas olduu anlalan yeni gvenlik stratejisine ilikin 6
Eyllde aklamalarda bulunan Yldrm, Savunmada deil taarruzda olunacan
duyurdu. Bylelikle yeni dnemde gvenlik hususunda hem yurt ii hem de yurt
dnda geerli olacak baz hususlar belirginleti.49

Dokunulmazlklarn Kaldrlmas
Benzer bir ayrma, dokunulmazlklarn kaldrlma srecinde de yaand. Dokunulmazlklarn kaldrlmas srecini HDPnin terrle arasna mesafe koymamas balamnda deerlendiren 64. Hkmet, Mart aynda Cumhurbakan
Erdoann Meclisin dokunulmazlklarn kaldrlmasna ilikin gerekli admlar
atmad eletirisine muhatap oldu. Erdoan Parlamento gereini yapmazsa, bu
millet, tarih, bu parlamentodan hesabn sorar ifadeleri sonras sre hzlanrken
Davutolunun grevi brakacann duyurulmasndan sonra tasar Mecliste kabul edildi.50 Olaanst kongreden 2 gn nce Mecliste kabul edilen dokunulmazlklarn kaldrlmasna ilikin yasa tasarsnn odanda HDP milletvekilleri
yer alm, konuya ilikin anayasa deiiklii teklifinin tamam 140 hayr oyuna
kar 376 evet oyuyla 20 Mays tarihinde Mecliste kabul edilmiti. Sz konu47. Babakan Yldrm: Terrle Mcadele Pazarlk Konusu Yaplamaz, AA, 24 Haziran 2016.
48. Binali Yldrm: zm Mzm Yok, zm Vatandata, NTV, 2 Eyll 2016.
49. Blent Aydemir, te Hkmetin Yeni Terrle Mcadele Stratejisi, HaberTrk, 6 Eyll 2016.
50. Ali Aslan, 7 Soruda Dokunulmazlklarn Kaldrlmas, Sabah, 21 Mays 2016.

setav.org

23

2016DA TRKYE

su anayasa deiikliinin referanduma gtrlmeden kabul edilmesi iin gerekli

olan TBMM ye tamsaysnn (550) en az te ikisi (367), MHP ve ilk turdaki
tavrnn aksine CHPli baz vekillerin de desteiyle almtr. Cumhurbakan
Erdoann da deiiklik teklifini onaylamas ve Kanunun 8 Haziranda Resmi
Gazetede yaynlanarak yrrle girmesiyle birlikte hakknda 799 fezleke bulunan 152 milletvekili iin yarg yolu ald.51 55 HDPli milletvekili hakknda su
ilemek amacyla rgt kurma, Trk Milletini, Trkiye Cumhuriyeti devletini,
devletin kurum ve organlarn aalama, suu ve suluyu vme, halk kin ve
dmanla tahrik veya aalama, devletin birlii ve lke btnln bozma
gibi ounluu terrden olmak zere 511 ceza dosyas bulunurken, HDPnin
kurumsal kimliine ynelik herhangi bir yaptrm veya itham sz konusu olmad. Bununla birlikte dokunulmazlklarn kaldrlmasnn tm milletvekillerini
kapsyor olmas sebebiyle AK Parti, MHP ve CHPli baz milletvekilleri de ifadeleri alnmak zere savcla davet edilirken AK Parti Grup Bakanvekili Blent Turann yan sra MHP Genel Bakan Devlet Baheli bu davete icabet etti.
Savclkta ifade vermeye davet edilen 55 HDP milletvekilinden ise yalnzca Siirt
Milletvekili Kadri Yldrm ifade vermeye gitti. Bu sebeple Kasm aynda dier
HDPlilerin zorla gzaltna alnmalar ve sonrasnda tutuklanmalar gndeme
geldi. rnein Diyarbakr, rnak, Hakkari, Van ve Bingl Cumhuriyet Basavclklarnca yrtlen soruturmalarda ifade vermeye gitmedikleri sebebiyle 4
Kasm tarihinde gzaltna alnan HDP E Genel Bakanlar Selahattin Demirta
ve Figen Yksekda ile birlikte HDP Grup Bakanvekili dris Baluken, Diyarbakr Milletvekili Nursel Aydoan, rnak Milletvekili Leyla Birlik, Mardin Milletvekili Glser Yldrm, Hakkari Milletvekili Selma Irmak, rnak Milletvekili
Ferhat Enc ve Hakkari Milletvekili Abdullah Zeydan tutukland.52

YEN ANAYASA VE HKMET SSTEM

TARTIMALARI
Trkiyenin kroniklemi bir sorunu haline gelen ve gncelliini hala koruyan
hkmet sistemi meselesi ve buna ilikin tartmalar 2016 yl ierisinde de siyaset gndemindeki yerini korudu. Sistem sorununun daha somutlam bir
hali olarak yeni anayasa tahayyl kapsamndaki bakanlk sistemi tartmalar
1 Kasm 2015 genel seimleri sonrasnda yeniden gndeme gelirken53 2016da
da zaman zaman farkl bir balamda gndemdeki yerini korudu. Dier taraftan
15 Temmuz FET darbe giriimi ile birlikte belli bir sreliine gncelliini yitirerek arka plana itildi. Ancak Ekim ay ierisinde MHP Genel Bakan Devlet
Bahelinin sistem tartmalarn yeniden gndeme getirerek malum ve meum
51. Aylin Sarkl Dal, Milletvekillerinin Yasama Dokunulmazlnn Kaldrlmas Yrrlkte, AA, 8 Haziran 2016.
52. HDP E Genel Bakanlar Demirta ve Yksekda Tutukland, AA, 4 Kasm 2016.
53. Bakanlk Sistemi in Referandum Sinyali, Vatan, 5 Kasm 2015.

24

setav.org

2016DA SYASET

bir sorunun demokratik yollarla zlmesi arsnda bulunmas54 bakanlk sistemini yeniden gndemin en nemli maddesi haline getirdi. Dolaysyla bakanlk sistemi ve yeni anayasa tartmalarn 15 Temmuz ncesi ve sonras olarak iki
ana balk etrafnda ele almak gerekmektedir.
1 Kasm seimleri sonrasnda AK Partinin anayasa deiiklii teklifi iin gerekli
olan 330 milletvekili saysna ulaamam olmas, yeni anayasa ve sistem tartmalarnn zmne ilikin muhalefet partilerinin ataca admlar nemli kld. Bu balamda AK Parti iktidar ve Cumhurbakanl kanadndan yaplan baz aklamalar,
sistem sorununun nihayete erdirilmesi balamnda gerekirse AK Partinin bakanlk
sistemi hassasiyetinde esneklik salayarak bir yar bakanlk55 veya partili cumhurbakanl modelinde56 mutabakat salanabileceine iaret etti. Bu dorultuda ilk
aklama Aralk 2015te Cumhurbakan Erdoan tarafndan yaplan, ift ball
ortadan kaldrmak lazm. Aksi takdirde birbirinizi ne kadar sevseniz de, gemite ne
kadar beraber olsanz da, zaman zaman skntlar sz konusu olabilir. Ama partili
cumhurbakanl olduu zaman Fransadaki sistemin farkl bir versiyonu sz konusu olacak demektir. Bunun da ayr bir g katabileceini dnyorum eklindeki
deerlendirmeleri srecin gidiat asndan nem arz etti.57
Her ne kadar bu aklama sonras siyaset gndeminde somut bir erevenin
ortaya kmas yine mmkn olmamsa da ubat aynda Meclisteki tm partilerin
katlm ile bir Anayasa Mutabakat Komisyonu oluturuldu. 10 ubatta ilk toplantsn gerekletiren Anayasa Mutabakat Komisyonuna AK Partiden Ahmet yimaya,
Cemil iek ve Abdlhamit Gl; CHPden Blent Tezcan, Namk Havuta ve mer
Sha Aldan; MHPden Oktay ztrk, Mehmet Parsak ve Kadir Kodemir; HDPden
Meral Dan Beta, Mithat Sancar ve Garo Paylan katld. TBMM Bakan smail
Kahraman bakanlnda bir araya gelen komisyonun ilk toplants sonras AK Partili Abdlhamit Gl makul sre olan alt ay iinde bir metnin ortaya kabileceini
dndklerini ifade etti.58 Ancak Komisyon henz alma ilkelerinin grld
nc toplantsnn ardndan CHP ve AK Partili komisyon yeleri arasnda gerekleen ve bakanlk sistemi etrafnda younlaan tartmalar neticesinde dalrken,
CHP tarafndan ise AK Partiye ynelik komisyon bakanlk sisteminin plan ithamnda bulunuldu. AK Parti adna bir aklama yapan Genel Bakan Yardmcs
mer elik ise CHPnin sreci sabote ettiini ileri srerek ana muhalefet partisinin
eski anayasada srar ettiini ve toplumun deiim talebine direndiini belirtti.59
54. Devlet Baheli, Twitter, 20 Ekim 2016, https://twitter. com/dbdevletbahceli/status/789125405210992640,
(Eriim tarihi: 20 Kasm 2016).
55. M. Erkut Ayvaz, Sistem Sorununun zmnde Yar Bakanlk Modeli, Star Ak Gr, 29 Mays 2016.
56. Serdar Glener, Partili Cumhurbakanl Ne Anlama Geliyor?, Sabah, 12 Aralk 2015.
57. Trkiye Bunu Konuuyor: Partili Cumhurbakan, A Haber, 4 Aralk 2015, http://www.ahaber.com.tr/gundem/2015/12/04/turkiye-bunu-konusuyor-partili-cumhurbaskani, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
58. Seval Gler, Anayasa Mutabakat Komisyonu Topland, AA, 10 ubat 2016.
59. Anayasa Uzlama Komisyonu 3. Toplantsnda Dald, Hrriyet, 16 ubat 2016.

setav.org

25

2016DA TRKYE

Komisyonun dalmas sonrasndaki srete de yeni anayasa ve bakanlk sistemi tartmalar srdrld. rnein dalan Anayasa Mutabakat Komsiyonunun
yeniden toplanmas iin Meclis Bakan smail Kahramana 2 Mart 2016 tarihinde
CHP tarafndan ret cevab verilmi, gerekeli art olarak ise, Bakanlk sistemine
kap aan bir almann paras olmayz denilmiti. Bununla birlikte Kldarolunun, Bakanlk sistemini kabul etmiyoruz. Parlamenter sistemi glendirilecekse masaya oturacamz syledik szleriyle CHPnin pozisyonunda bir deiiklik
olmadn gsterdi.60 Benzer ekilde MHPnin de AK Partinin bakanlk sistemi
temelindeki olas nerisine olumlu bakmayacaklarn ifade etmesine karlk61 AK
Partide Babakan Davutolunun yan sra Babakan Yardmcs Numan Kurtulmu
tarafndan bu tutum eletirildi.62
Mays aynda ise bilhassa Cumhurbakan Erdoann milletin onay ile er
ya da ge bakanlk sisteminin ve yeni anayasann geleceini ifade etmesi sonras
sistem deiikliine ilikin tartmalar yeni bir boyut kazand. Bu balamda CHP
lideri Kldarolunun, Bakanlk sistemini kan dkmeden getiremezsiniz szleri hem Cumhurbakanl hem de iktidar kanad tarafndan eletirilmi, Kldarolu kan ticareti yapmakla sulanmt.63 Kldarolunun siyaset alannn
daraltlmas tehdidinde bulunmas karsnda AK Parti sert tepkiler vermekten
kanarak yeni anayasa zerinde ok ciddi bir ekilde alldn ve taslan hazr hale gelmesinin ardndan Meclise gnderileceini vurgulad.64 Dier taraftan
partili cumhurbakanlna ilikin tartmalar srdrlrken Meclis Anayasa
Komisyonu Bakan Mustafa entop partili cumhurbakanlna ilikin olarak
Atatrk ve nnnn de partili cumhurbakan olduunu hatrlatt. Ancak entop asl olmas gereken sistemin bakanlk sistemi olduunu belirtti.65 Dolaysyla
burada bakanlk sisteminin kabul grmemesi durumunda dier alternatifler zerine younlalabilecei ve belli aptaki bir mutabakata AK Parti tarafndan hazr
olunduu sinyalleri verilmiti.
22 Maysta AK Partide gerekleen genel bakanlk deiimi sonras yeni genel bakan ve 65. Hkmetin Babakan Binali Yldrm, Cumhurbakanmzn
milletiyle ilikisindeki fiili durumunu anayasaya uygun hale getirmek bizim iin
en nemli iimizdir aklamalarnda bulunarak bu konudaki temel yaklamn bir
kez daha altn izdi.66 Kongre ile birlikte fiili olarak partili cumhurbakanlna

60. Kurucu radeye Dokundurtmayz, Milliyet, 13 Mart 2016.

61. Baheliden ok Sert Bakanlk Sistemi Aklamas, internethaber. com, 9 Mart 2016, http://www.internethaber.com/bahceliden-cok-sert-baskanlik-sistemi-aciklamasi-1573345h.htm, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
62. Kurtulmu: Yeni Anayasa Bu Parlamentoda Yaplmak Mecburiyetindedir, Haber Trk, 10 Mart 2016.
63. Erdoandan Kldaroluna Sert Kan Yant, Hrriyet, 12 Mays 2016.
64. Bizim ncelikli Tercihimiz Bakanlk Sistemidir, TRT Haber, 10 Mays 2016.
65. Mustafa entop: Bakanlk nerisi AK Partiden nce Balad, Gazete Vatan, 16 Mays 2016.
66. Binali Yldrmdan lk Grup Toplantsnda Bakanlk Vurgusu, Aljazeera Turk, 24 Mays 2016.

26

setav.org

2016DA SYASET

geildiinin ileri srlmesinin67 yan sra 65. Hkmetin ncelikli iinin sistemin
dnmyle ilgili olduu da vurguland.68
Haziran aynda Kldarolunun yapt, Amerika tipi bakanlk sistemi
olacaksa olabilir aklamalarna Babakan Yldrm, Biz ona da varz, gelin,
bu ii gndemden kaldralm ile karlk vererek ABD sisteminde mutabakat
salanabilecei izlenimi uyandrd.69 Daha sonra bu arya karlk somut bir
yaklam sergilemekten kanan CHP lideri, Haziran sonlarnda yeniden AK
Partinin bakanlk sistemi teklifine ynelik mzakerelere kaplarn kapatt. 15
Temmuz darbe giriiminden nceki aklamalara bakldnda ise son olarak 8
Temmuzda AK Parti Grup Bakanvekili Blent Turan ve 10 Temmuzda Meclis
Anayasa Komisyonu Bakan Mustafa entop sistem tartmalarn deerlendirdi. Yeni anayasa metninin bu yaz tamamlanacan ifade eden Turann70 yan
sra entop anayasa metninin 10 gn iinde TBMMye sunulacan aklad.
Ancak entop, Olmayacak, gereklemeyecek bakanlk sistemindense, gerekleecek partili cumhurbakann tercih ederiz71 szleriyle mutabakat kaplarn
ak tutmay srdrd.
15 Temmuz darbe giriimi sonras bir sreliine gndemde yer bulmam ve
bu sebeple muhalefet tarafndan rafa kaldrld yorumlar yaplm olan bakanlk sistemi tartmalar, MHP Genel Bakan Devlet Bahelinin partisinin 11
Ekim tarihli toplantsndaki srpriz kyla birlikte bir kez daha siyasetin bir
numaral gndem maddesine dnt. Baheli, mevcut siyasi tkanmann almasna ynelik iki neride bulundu: Buna gre, En doru, en salkl olan Sayn
Cumhurbakannn fiilli bakanlk zorlamasndan vazgemesi, yasa ve anayasal
snrlarna ekilmesidir olarak tanmlanrken bunun gereklememesi durumunda ise ikinci olarak fiili durumun hukuki boyut kazanabilmesinin sratle yol
ve yntemlerinin aranmas nerildi.72 Bylelikle MHP lideri devlet ve siyasetin
tkanmak zere olduu bir anda sz konusu durumu amak dncesiyle yapsal
admlarn hayata geirilmesi gerektiini ileri srd. Sonraki haftalarda sistem tartmalarna ilikin grlerini yineleyen Baheli, bakanlk sistemine MHP olarak
olumlu bakmadklarn, parlamenter sistemden yana olduklarn fakat fiili durumun dzelmemesi ya da hukuki bir ierik kazanmamasnn anari ve kaosu tetikleyeceini belirtti.73 Bunun yan sra Baheli, Trkiyede fiili durumun devamn
arzulayanlar 15 Temmuzdan sonra ok ciddi olaylarn yaand bir ortamda kaos,
67. Abdlkadir Selvi, Erdoan Kongresi, Hrriyet, 23 Mays 2016.
68. Abdlkadir Selvi, Kabine Bugn Srada Partili Cumhurbakanl, Hrriyet, 24 Mays 2016.
69. Babakan Binali Yldrm AK Parti Grup Toplantsnda, Akam, 14 Haziran 2016.
70. AK Parti Grup Bakanvekili Turan: Anayasa almamz Yeni Yasama Ylnda Getirmeyi Planlyoruz, AA, 8
Temmuz 2016.
71. Nuray Babacan, Yeni Anayasa Rtula Tamam: 10 Gn Yeter, Hrriyet, 10 Temmuz 2016.
72. Baheliden Bakanlk Sistemi k, NTV, 11 Ekim 2016.
73. MHP Bakanla Evet mi, Hayr m Diyecek? Baheli Son Sz syledi, Haber Trk, 25 Ekim 2016.

setav.org

27

2016DA TRKYE

kriz arzulayanlar ikinci dalga darbecilerdir, onu da nmzdeki gnlerde hep beraber grrsnz74 szleri ile bu konudaki kararl yaklamn yineledi.
MHPnin 15 Temmuz sonrasnda byle bir siyasi hamlede bulunmasnn
baz gerekeleri bulunmaktayd. Bunlardan ne kan 15 Temmuzda FETnn
baarszla uratlmasyla birlikte ortaya kan yeni dengelerdi. Bu erevede
MHP ya yeni bir umuda kaplarak brokratik sisteme mdahil olma isteini yineleyen eski Kemalist brokratik sekinlerle hareket edecek ve daha da marjinal
konumda yer alacak ya da Cumhurbakan Erdoan ve AK Parti ile birlikte yeni
bir sistem tasavvurunun hayata geirilme srecinde sz sahibi olacakt.75
Bahelinin sistem tartmalarna ynelik uzlamac yaklam Yldrm tarafndan takdire ayan olarak deerlendirilirken, CHPye ynelik de, Gelin bu
erefe, bu nemli karara siz de katln, siz de bu kararn ierisinde olun arsnda
bulundu.76 AK Partinin bir anayasa teklifi hazrl ierisinde olduuna deinen
Yldrm, taslan hazrlannda MHPnin hassasiyetlerinin de dikkate alndn
sklkla belirtti.77 Dier taraftan CHP ve HDP yeni anayasa ve bakanlk sistemi
konusunda AK Parti ve MHP arasndaki yaknlamaya ynelik mesafeli durmay
srdrrken, bununla da kalmayp yeniden siyaset alann daraltma sylemine
bavurarak kendi tabanna ynelik konsolidasyon hamlelerinde bulundu. Zira AK
Parti ve MHPnin uzlaarak 330 saysn bulmalar neticesinde halkoyuna sunulacak yeni anayasa teklifinde CHPnin devre d kalacak olmas semen nezdindeki
inandrcln da sarsm olacakt. Bu balamda Kldarolunun bakanlk sisteminin kabuln Trkiyede bir rejim deiiklii olarak yorumlama gayreti bir
taraftan gerginlik ve kutuplamay hedefleyen bir siyasal amacn tezahr olmu
dier taraftan ise bu yaklam iktidar tepkiyle karlamt.78
AK Parti tarafndan hazrlanan anayasa teklifinin 15 Kasm tarihinde
MHPye resmi olarak ulatrlmas sonras grup toplantsnda aklamalarda
bulunan MHP lideri Baheli, Trkiyenin 15 Temmuzdan sonra deitiini ve
MHPnin amacnn Trkiyenin nn amak olduunu belirtti. AK Partinin
anayasa metnini byk bir dikkatle incelemeyi srdrdklerini ifade eden Baheli, MHPnin krmz izgilerinin dikkate alnd her trl mspet teebbse
hazr olduklarn vurgulad. Baheli ayrca bir kez daha CHPyi de anayasa almalarna mdahil olmaya davet etti.79
Sonu olarak 15 Temmuz FET darbe giriimi ve sonrasndaki mcadele
srecinin yan sra 2016 ylnda dorudan AK Partiyi ilgilendiren devamllklar
ve krlmalar yaand. Bu hususlarn banda kukusuz Trkiyedeki ift-ballk
74. Baheli: Zoka Yutmuuz, Yeni afak, 25 Ekim 2016.
75. Ali Aslan, MHP ve Bakanlk Sistemi, Star Ak Gr, 30 Ekim 2016.
76. Babakan Binali Yldrmdan CHPye ar, NTV, 22 Ekim 2016.
77. Babakan Binali Yldrm: dam Teklifini Meclise Getireceiz, Milliyet, 1 Kasm 2016.
78. Babakan Yldrm: Rejim Tartmas 1923te Bitti, HA, 15 Kasm 2016.
79. Devlet Baheli: AK Partinin Metninde Cumhurbakan Deniyor, NTV, 15 Kasm 2016.

28

setav.org

2016DA SYASET

sorununun en net yansmas olan AK Partideki genel bakanlk deiim sreci

gelmekteydi. 64. Hkmetten grevi devralan 65. Hkmetin baz alanlarda
belirginleen farkl tercihleri de bu srete ne karken, Babakan Binali Yldrm ve kabinesinin Cumhurbakan Erdoan ile daha uyumlu bir siyaset eilimi
ierisinde olma gayreti belirginleti. Son olarak bu uyumun bir neticesi olarak
bilhassa 15 Temmuz sonras srete somutlaan sistem tartmalar 2016 sonunda
zm odakl bir ereveye kavuturuldu.
KRONOLOJAK PART
14 Ocak

64. Hkmetin Babakan Ahmet Davutolu tarafndan AR-GE Reform Paketi tantld.

5 ubat

Babakan Davutolu 10 maddeden oluan Terrle Mcadele Eylem Plann aklad.

5 Mays

Babakan Ahmet Davutolu babakanlk grevini brakacan aklad.

20 Mays

Milletvekili dokunulmazlklarnn kaldrlmasna ilikin yasa tasars Mecliste kabul edildi.

22 Mays

AK Parti 2. Olaanst Byk Kongresinde tek aday olan zmir Milletvekili ve Ulatrma,
Denizcilik ve Haberleme Bakan Binali Yldrm yeni AK Parti Genel Bakan seildi.

23 Mays

AK Parti Genel Bakan Binali Yldrm, Cumhurbakan Erdoan tarafndan 65. Hkmeti
kurmakla grevlendirildi.

24 Mays

Babakan Binali Yldrm 65. Hkmetin kabinesini aklad.

29 Mays

65. Hkmet Program Mecliste gvenoyu ald.

28 Haziran

Babakan Binali Yldrm, Rusya ile Trkiye arasnda normalleme srecine girildiini
aklad.

28 Haziran

Trkiye ile srail arasnda mutabakat imzaland.

4 Temmuz

65. Hkmet Ekonomik Mjdeler Paketini aklad.

15 Temmuz

FET askeri bir darbe giriiminde bulundu.

21 Temmuz

Bakanlar Kurulu tarafndan ilan edilen OHAL karar Meclisten onay ald.

7 Austos

Demokrasi nbetlerini talandran Yenikap Demokrasi ve ehitler Mitingi gerekletirildi.

24 Austos

Trkiyenin Suriye snr hattn DEA ve PYD/PKK gibi terr unsurlarndan arndrmak
amacyla Frat Kalkan Harekat balatld.

4 Eyll

Babakan Binali Yldrm Gneydou Tevik Paketini aklad.

18 Ekim

OHAL kapsamnda karlan ilk ve 667 Sayl Kanun Hkmnde Kararname (KHK) Meclis
Genel Kurulunda kabul edilerek kanunlat.

15 Kasm

AK Partinin bakanlk sistemini ieren anayasa teklifi MHPye resmi olarak ulatrld.

1 Aralk

Babakan Yldrm ve MHP lideri Bahelinin anayasa deiikliyle ilgili yaptklar grmenin sonunda AK Parti ve MHPnin zerinde anlat teklifin bir hafta sonra TBMMye
sunulaca akland.

setav.org

29

2016DA TRKYE

CUMHURYET HALK
PARTS (CHP)

2016 CHP iinde Kldarolu ile balayan dnm sanclarnn artk bir sonu
dourmayacann anlald ve parti iinde muhalif gruplarn ynetime kar seslerini artrd bir yl olarak tarihe geti. CHP Ocak aynda gerekletirilen 35. Olaan
Kurultaya CHP liderlik tartmalar ile giderken, Kurultay sonrasnda da Kldarolunun liderlii parti iinde hala tartmalarn odandayd. Dokunulmazlk tartmalar ile siyasetin gndemi iyice gerilirken, CHP kendi ierisinde ortak sylem
gelitiremeyen bir siyasi parti izlenimi verdi. CHP ve Trkiye adna birbirinden farkl
vizyonlara sahip muhalif gruplar parti ynetimine ar eletirilerde bulunurken, seimli olaanst kurultay sesleri Haziran ay itibaryla tekrar ykseldi. 15 Temmuz
darbe giriimi CHP iindeki gruplarn tek bir sylem iinde bir araya gelmelerine neden olmasa da kamuoyu nnde sren parti ii tartmalarn azalmasna sebep oldu.
Kldarolunun CHP adna parti ii muhalif gruplar bir arada tutmak iin
rettii siyaset Erdoan kartl zerine oldu. CHP iinde muhalif gruplarn tek
ortak noktasn Erdoan kartlnn oluturmas, Kldarolunun bu kartlk zerinden sylem gelitirerek parti ii liderliini tahkim etmeye almasna neden oldu.
Darbe giriimi sonrasnda oluan uzla kltrnn korunmasna ynelik olaanst
kamuoyu basksyla CHP, Erdoan kartl zerine kurduu negatif siyasetine ara
vermek durumunda kald. Kamuoyunda Kldarolu CHPsi adna ilk defa pozitif
siyaset beklentisi oluurken zamanla darbe sonras oluan yapc, uyumlu ve i birliine ak pozitif siyasetinden uzaklamaya balad. Yenikap Ruhundan uzaklaan
CHP, Trkiyenin on yllara yaylm yapsal sorunlarnn zmnde etkili olacak
sistem araylarnda eski uzlamaz ve negatif siyasetine geri dnd.
Anayasa Uzlama Komisyonunu ubat 2016da bozan CHP siyaset gndemine
yn verebilecek rasyonel itirazlardan uzaklaarak kendisini marjinalletiren bir siyaset
izlemeye balad. 15 Temmuz sonrasnda darbe ile mcadele iin kurulan Anayasa
Komisyonuna yn verebilecek bir yer edinen CHP, FET ile mcadele ve tekrar
gndeme gelen sistem tartmalarnda pozitif siyasetinden uzaklaarak Trkiye siya-

30

setav.org

2016DA SYASET

setine yn verici roln tekrar kaybetti. 15 Temmuz ncesinde CHP ana muhalefet
partisi konumunun uzanda kalarak marjinal muhalefet gruplarnn szcs gibi
hareket ederken, darbe giriimi sonras tekrar gndeme gelen sistem tartmalarnda
rejimin bekas sylemini n plana ekerek yeni CHP ile uzaklat Kemalist ideolojiye dn sinyalleri verdi.

CHPDE DAM GNDEM:

KURULTAY VE LDERLK TARTIMALARI
CHP 2016ya Kurultay gndemiyle balad. 1 Kasm seimlerinde CHP greceli olarak oy ve milletvekili art yakalam olsa da her seimde ne srd iktidara gelme
hedefine tekrar ulaamamas parti iinde muhalif seslerin artmasna neden oldu. 7
Haziranda ilk defa elde ettii iktidara gelme olasln gerek muhalefet partilerini
bir araya getirememesi gerekse AK Parti ile koalisyon grmelerini olumlu sonulandramamas parti iinde ciddi eletirilere sebep oldu. 4 Kasmda Umut Oran80 ve
9 Kasmda Muharrem nce81 Genel Bakanla adaylklarn aklayarak olaanst
kurultay ars yapt. CHP Genel Merkezi kurultay seslerinin ykseldii ortamda
kurultay takvimini rgtlerine gnderdii genelgeyle ilan etti. le kongrelerinin 20
Kasm itibaryla balayaca ve Ocak ay ierisinde de 35. Olaan Kurultayn gerekleecei genelgeyle ngrld. Kasm sonu itibaryla artan parti ii muhalefete
ynelik bir aklama yapan CHP Genel Sekreteri Grsel Tekin, 35. Olaan Kurultayn 17-16 Ocak 2016da gerekletirileceini ilan etti. Aklamasnda Olaanst
Kurultay karar alnabilmesi iin 600 delegenin imzasna gerek olduuna iaret eden
Tekin, bu durumda gerekli admlarn atlabileceini ifade etti.82
Muharrem nce TBMMde gerekletirdii basn toplantsnda Kurultay kararnn ancak Parti Meclisi (PM) tarafndan alnabileceini belirterek, PM karar olmadan Kurultay tarihinin aklanmasyla olaanst kurultay iin imza atan 500
delege ve PMnin saf d brakldn iddia etti.83 Genel bakanla adayln koyan
Mustafa Balbay da yapt aklamada genel merkez ynetiminin mevcut delegelerin
nne kp hesap vermesi gerektiini belirterek, olaan kurultay takviminin iletilerek bunun nne geilmeye alldn iddia etti.84 Parti ii muhalefet olaanst kurultay ars ile kendilerine destek veren mevcut delegelerin olaan kurultay
takvimin iletilmesi durumunda parti genel merkezine yakn yeni delegelerle deitirilmesini nleme hesab yaparken85 olaanst kurultay iin gerekli delege imzasn toplayamad. 25 Kasm 2015te gerekleen PM toplants kararlarn aklayan
80. Umut Oran Kurultay ars Yapt, Bakan Adayln Aklad, NTV, 4 Kasm 2015.
81. CHP Milletvekili Muharrem nceden Olaanst Kurultay ars, NTV, 9 Kasm 2015.
82. CHPde Kurultay Tarihi Belli Oldu, Sabah, 22 Kasm 2015.
83. CHPli nceden Kurultay Tepkisi Geldi, Haber Trk, 24 Kasm 2015.
84. CHPde Kurultay Atmalar Devam, Hrriyet, 23 Kasm 2015.
85. CHPde nce Kurultay Hesaplar, Aljazeera Turk, 9 Kasm 2015.

setav.org

31

2016DA TRKYE

Grsel Tekin, olaanst kurultay iin giriimde bulunan partililerin taleplerinden

vazgetiini ifade ederek, olaan kurultayn oy birliiyle 16-17 Ocakta gerekletirilmesi karar alndn aklad.86
Kurultay yaklarken parti iinden gelen talepler dorultusunda ciddi tzk ve
program deiiklii beklentisi olutu. Ancak istenilen deiiklik nerilerinin yetitirilememesi zerine olaan kurultay dnda 2016 iinde ayr bir tzk ve program
kurultay yaplmas gndeme geldi.87 Olaan kurultay takviminin ilemesi sonunda
Muharrem nce, Umut Oran ve Mustafa Balbayn genel bakanlk iddialar iyice
zora girdi. Belirlenen yeni delegelerin beklenildii gibi parti merkezine yakn isimlerden olumas Muharrem ncenin genel bakan adaylndan vazgemesine neden
oldu. Mustafa Balbay ise kurultay gnne kadar bekleyerek aday gsterilmek iin
gerekli olan 120 delege desteini salamaya alt.88 Ankara Spor Salonunda gerekleen kurultayda tek aday olan Kemal Kldarolu, bin 238 delegenin kulland
990 geerli oyun tamamn alarak yeniden CHP Genel Bakan oldu.
248 oyun geersiz olduu kurultay sonrasnda CHPde genel bakanlk tartmalar sona ermedi. Kldarolu ilerleyen gnlerde ortaya kan krizlerin ardndan
daha paral ama daha fazla muhalefet ile kar karya kald. Tartmal Cizre Raporu
ile zaten uzun sre nce kaybettii ulusalc kanadn tepkisini eken Kldarolu, dokunulmazlk tartmalar sonunda kurultayda kendisini destekleyen ve partinin yeni
yzleri olan sol arlkl kesimlerin hedef tahtasna oturdu. PM seimlerinde Kldarolunun anahtar listesini delen Fikri Salar89 Kldaroluna kar muhalefetin ba
aktr olarak ortaya kt. Kldarolu, liderliinin sorguland ortamda parti ii
muhalefeti etrafnda birletirebilecei tek sylem zerinden siyasetini srdrd: Erdoan kartl. Kurultay konumasnda Kldarolu, CHPde deiimi salamada
ve seimlerde vaat ettii baarya ulamadaki baarszln s ve negatif bir Erdoan
kartlna indirgeyerek telafi etmeye alt.90
CHP gerginlikler ve kartlklar zerinden srdrd siyasetini, ubat aynda Anayasa Uzla Komisyonundan rasyonel gerekelerden uzak sebeplerle ekilerek srdrd. alma usullerinin belirlenecei nc toplantda CHPnin
parlamenter sistemden baka bir siyasal sistemin tartlmamas gerektii ynndeki srar sonucunda komisyon henz gerek anlamda almaya balayamadan
dald.91 Uzlama Komisyonundan ekilmesi CHPnin ideolojiden uzaklaarak
pragmatist bir siyasete kap aralamasnn sonucu olarak yorumland.92 CHPnin
parlamenter sistem etrafndaki srar ve bunu ileri srerek demokratik tartmalarn
86. CHPde Olaan Kurultay Tarihi Belli Oldu, NTV, 25 Kasm 2015.
87. CHPde 35. Olaan Kurultayn Gndemi Belli Oldu, Haber Trk, 10 Aralk 2015.
88. CHPde Kurultay Delegeleri Belirlendi, Akam, 30 Aralk 2015.
89. Kldarolunun Anahtar Listesi Delik Deik Oldu, Sabah, 19 Ocak 2016.
90. Fahrettin Altun, CHP Bunu Hak Ediyor mu?, Sabah, 18 Ocak 2016.
91. CHP, Anayasa Uzlama Komisyonundan Ayrld, NTV, 16 ubat 2016.
92. Nebi Mi, deolojiden Pragmatizme CHPnin Yeni Anayasa Snav, Sabah Perspektif, 20 ubat 2016.

32

setav.org

2016DA SYASET

nn tkamas ve siyaset alannn daraltlmasna ynelik izdii son dnem stratejisinin bir yansmas olarak okundu.93
Kldarolunun Erdoan kartl zerine gelitirdii siyaset parti ii muhalefetin eletirilerinden vazgemesine neden olmad. CHPli bir vekilin Meclis odasndaki Atatrk portresini indirmesi ile ilgili kriz, balamndan koparlarak parti
ii muhalefetin ynetime kar eletirilerini artrmasna neden oldu. Aralk 2015te
balayan tartmalar Mart 2016ya kadar parti gndemini megul etti. CHP parti ynetiminden daha nce tasfiye olan ve delege destei son olaan kurultay ile
budanan Kemalist kesim olay sorunsallatrarak Kldarolunu eletirilerin hedefi haline getirdi. Onur ymen, Kemal Anadol ve Nur Serter gibi partinin eski
kurmaylar bir bildiri yaymlayarak Kemal Kldaroluna olay aydnlatmas iin
arda bulundu.94 Hadiseyi gndeme getiren Aylin Nazlaka konu hakknda yeterince ak davranmad iin partililer tarafndan ar eletiriler alrken, Kldarolunun talimatyla balayan soruturma sonunda CHP Yksek Disiplin Kurulunun
kararyla CHPden kesin olarak ihra edildi.95
CHP ii tartmalarn alevlenmesine neden olan konulardan birisi de Cizreye
gerekletirilen ziyaret sonrasnda Mays aynda kamuoyu ile paylalan Cizre Raporu
oldu. Zeynep Altok bakanlnda lhan Cihaner, Fatma Hrriyet Kaplan, Fikri Salar, Ali eker ve Sezgin Tanrkulu tarafndan hazrlanan rapor parti iinde zellikle
ulusalc kanat tarafndan sert eletirilere muhatap oldu. 4 Mart Cizre ziyareti zelindeki rapor CHPli vekiller tarafndan daha nce gerekletirilen 18 Aralk 2015
Diyarbakr, 25 Aralk 2015 ve 11 Ocak 2016 Diyarbakr Sur, 9-10 ubat Diyarbakr
ve Mardin ziyaretlerine de atflarn yer ald, vekiller tarafndan gerekletirilen grmeler ve ziyaretlerin zeti mahiyetinde ortaya kan ok ksa bir alma raporu
grnmdeydi.96 Rapor sadece CHP iinde rahatszlk yaratmad gibi kamuoyundan da PKKnn gerekletirdii ykma yer vermedii ve rgtn sylemini tekrar
ederek devleti sulad iddiasyla ciddi bir eletiri ald.97
CHP eski Genel Bakan Deniz Baykal da terrle mcadelenin artt ortamda CHPnin HDP izgisine kaymasn, yle bir nokta ortaya kt ki bizim
iimizde baz arkadalar bu konuda izgiyi HDP izgisine tayan almlar iine
girdi. Mesela imdi bu son dnemde Gneydouda terrle, iddetle bir mcadele
var. lkenin iinde kente, mahalleye, yatak odasna kadar gerekleen bir terr
var. ktidarn terr politikasnn doal sonucu olarak yerleti bunlar. Yanl m?
Yanl. Sorumlu iktidar m? Evet, iktidar. Hi tereddt yok. Ama burada imdi
iki temel unsur var; oraya yerleen terre gz yumamayz, doal karlayamayz
93. Ali Aslan, CHP ve Parlamenter Demokrasinin Krizi, Yeni afak Dnce Gnl, 1 Mart 2016.
94. CHPli Eski Vekillerden CHP Ynetimine ar, ODA TV, 29 Ocak 2016.
95. Aylin Nazlaka CHPden hra Edildi, Milliyet, 4 Mart 2016.
96. CHP den Gneydouya yardm, CHP, 2 Mays 2016, https://www.chp.org.tr/Haberler/39/chp-cizre-raporu-20851.aspx, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
97. CHPnin PKKdan Bahsetmeyen Cizre Raporu!, Sabah, 2 Mays 2016.

setav.org

33

2016DA TRKYE

szleriyle eletirerek parti iinde bu ynde bir rahatszln olduunu dile getirdi.
Ayn rportajnda CHPde kkl bir deiim ihtiyac olduunu belirten Baykal,
Kldarolunun bunun farknda olduunu ifade ederek, CHP iinde Genel Bakann liderliinin sorgulandn ortaya koydu.98

DOKUNULMAZLIK TARTIMALARI
CHPnin 2016da gndemini megul eden nemli konulardan birini de Nisan ve
Mays aylarnda Trkiye gndeminin st sralarnda yer alan dokunulmazlk tartmalar oluturdu. Kemal Kldarolunun AK Parti tarafndan sunulacak dokunulmazlklarn kaldrlmasna ynelik teklife evet diyeceklerini aklamas99 partide
ciddi tartmalara ve eletirilere neden oldu. CHP Milletvekilleri Sezgin Tanrkulu ve
Eren Erdem ilk andan itibaren dokunulmazlklarn kaldrlmasna hayr diyeceklerini aklarken100 oylamann yaklat sre iinde kulislere yansyan bilgi CHPli
birok milletvekilinin hayr oyu kullanaca ynndeydi. Gerekletirilen ilk tur
oylama sonunda tasar 330 oyun altnda kald. Gndem kimin fire verdii ynnde
tartmalarla ilerlerken Kldarolunun ret oyu kulland iddialar ortaya atld.101
CHP szcs Selin Sayek Bke, parti genel merkezinde yapt aklamada, Dn
TBMMde grlenler, dokunulmazlklarn kaldrlmas ile ilgili bir teklife dair
deildi ifadelerini kullanp, getirdikleri nerilerin tasarda yer almadn ve bundan
dolay da tasarnn tam manasyla dokunulmazlklar kaldrmadn iddia etti. Kldarolunun evet diyeceiz aklamasna ramen ortaya kan fire tartmalarna
da Bke, CHP bu konuda tek tutarl parti. Krs dokunulmazl dnda dokunulmazlklarn kaldrlmas gerekiyor. Bu ynde verilecek her oy da milletvekilinin
vicdanna kalm. Bu dn de byleydi, Cuma gn de byle olacak yantn verdi.102
Dokunulmazlk tasars 20 Maysta gerekleen ikinci tur oylamada 376 oyla
kabul edildi.103 Parti adna tartmalar bu sefer CHPlilerin oylamada evet oyu vermesinin nedenleri zerinden yrtld. Dokunulmazlk tartmalarnn bandan
itibaren hayr oyu vereceklerini aklayan Sezgin Tanrkulu, Eren Erdem, Muharrem nce ve Fikri Salar gibi milletvekilleri evet oyunun ar sonular olacan
ifade ederek, CHPliler ve Genel Bakan Kldaroluna ynelik sert eletirilerde bulundu. Ar eletirilere ramen olas bir referandumda lkenin daha zor duruma decei korkusu ve HDP ile yan yana grnme ekincesiyle CHPli bir ksm vekilin
evet oyu verdii kulislere yansd.104 Dokunulmazlk tartmalaryla parti iindeki
98. Deniz Baykal: CHPde Kkl Bir Deiime htiya Olduu Ak, Drt Yl Byle Gemez, Haber Trk, 16
ubat 2016.
99. Kldarolu: Dokunmaya Oyumuz Evet, Hrriyet, 14 Nisan 2016.
100. CHPde Dokunulmazlk syan kt, Hrriyet, 15 Nisan 2016.
101. ok ddia: Kldarolu Hayr Oyu kulland, Sabah, 18 Mays 2016.
102. CHP Szcs Bkeden Dokunulmazlk Aklamas, NTV, 18 Mays 2016.
103. Dokunulmazlk Teklifi Mecliste Kabul Edildi, A Haber, 20 Mays 2016.
104. CHPliler Neden Evet Dedi?, Aljazeera Turk, 23 Mays 2016.

34

setav.org

2016DA SYASET

sol kanatn ilk kez Kldaroluyla fikir ayrl yaad ve bu kesimin parti genel
merkezi ile ilikilerini gzden geirme karar ald kulislere yansd.
Parti iinde ar bir atlak yaratan dokunulmazlk tartmalar gndemiyle CHP
21 Maysta Antalyada kampa girdi. ki gn sren kamp ciddi tartmalara tank
oldu. Dokunulmazlk tartmalarnn neredeyse tek gndem olduu toplantlarda
baz milletvekilleri tarafndan, HDPnin CHP ile birlikte yasay Anayasa Mahkemesine gtrme teklifi gndeme tand. Kldarolu byle bir durumun sz konusu
olamayacan ifade ederek, Kurumsal olarak byle bir adm atlmayacak. Kimse de
gidip HDPnin itirazna imza atmayacak. Atan olursa ya HDPye gitsin ya da istifa
edip bamsz milletvekili olarak alsn restini ekti.105
Kamptan sonra zel bir televizyon kanalnda sorular cevaplayan Kldarolu,
bu konuda partilerin AYMye gidemeyeceini hatrlatarak, HDPnin 110 milletvekili ile mahkemeye gidilmesi teklifini de siyaseten doru bulmadklarn ifade etti.
Milletvekillerini kabul oyu vermeye ynlendirip ynlendirmediine ynelik soruya,
dokunulmazlk tartmalarnda hibir milletvekiliyle hangi ynde oy kullanacana
dair gr alveriinde dahi bulunmadn belirterek, dokunulmazl kalkan ve
hakknda fezlekesi olan tm vekillere hukuki destek vereceklerini aklad. steyen
vekillerin AYMye bireysel olarak bavurabileceini ifade eden Kldarolu, bu itiraz
yoluyla dokunulmazlklarla alakal hukuki mcadelenin Avrupa nsan Haklar Mahkemesine kadar gidebileceini ifade etti.106 Kldarolunun aklamasnda sonra
AYMye ilk bireysel bavuruyu Sezgin Tanrkulu gerekleirdi.107
Dokunulmazlk tartmalar CHP iinde ciddi atlaklarn olumasna neden
oldu. Haziran ay CHP iinde kurultay seslerinin ykseldii, parti ynetimi ve Kldarolunun sert eletirilere maruz kald bir ay oldu. 2015 seimlerinde ilk defa
uygulanan n seim sonunda parti iinde nemli bir konum elde eden sol kanat,
dokunulmazlk tartmalarndaki tavrndan dolay Kldaroluna yklenmeye balad. Ban Fikri Salarn ektii Devrimci Demokratik Hareket, gerekletirdikleri
toplantlarda CHPnin dnmnde sz sahibi olmay hedeflediklerini aklamaya
balad. Kldaroluna ynelik tepkileri artran bir dier konu, Kldarolunun bir
nceki dnem ynetimde yer verdii ancak kurultayda yeterli oy alamad iin PM
dnda kalan ve bunun sonunda kendisine danman olarak atad Mehmet Bekarolunun hazrlad rapor oldu. Bekarolunun laiklik konusunu tartmaya amas
partililer tarafndan sert tepkilere neden oldu.108 Antalya kampnda en sert eletirileri
gerekletiren isim olan Muharrem ncenin parti rgtleriyle srekli programlar ger105. CHPnin Antalya Kampnda Dokunulmazlk Krizi Yaand, Karar, 22 Mays 2016.
106. CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu, NTVde Yaynlanan Kldarolu zel Programnda Gndemi
Deerlendirdi, CHP Kadn, 25 Mays 2016, http://chpkadin.chp.org.tr/Haberler/11/chp-genel-baskani-kemal-kilicdaroglu-ntvde-yayinlanan-kilicdaroglu-ozel-programinda-gundemi-degerlendirdi-22186.aspx, (Eriim tarihi: 21
Aralk 2016).
107. CHPli Sezgin Tanrkulu ve HDPlilerden Dokunulmazlk Bavurusu, Haber Trk, 26 Mays 2016.
108. Bekarolundan Eletirilere Sert Yant: Faistler!, Vatan, 25 Haziran 2016.

setav.org

35

2016DA TRKYE

ekletirmesi de CHP Genel Merkezini rahatsz etti. CHP Genel Merkezi tarafndan
rgtlere ncenin programlarna katlmama basks yapld kulislere yansd.109 Artan muhalefetin etkisiyle 35. Olaan Kurultaya yetitirilemeyen tzk ve program
deiiklikleri iin ngrlen tzk ve program kurultaynn, seimli kurultaya dntrlmesine ynelik parti ii bask artmaya balad.110 15 Temmuz darbe giriimi
tam da CHP iinde seimli kurultay seslerinin ykseldii bu ortamda gerekleti.

DARBE GRM VE DARBE KARITI

MCADELEDE CHPNN TUTUMU
15 Temmuz gecesi gzlenen olaanst askeri hareketliliin FET tarafndan
gerekletirilen bir darbe giriimi olduunun kesinlemesinden sonra Kemal Kldarolu, Twitter hesabndan yapt, Bu lke darbelerden ok ekmitir. Ayn
skntlarn yeniden yaanmasn istemiyoruz. Cumhuriyete ve demokrasimize
sahip kyor, inancmz eksiksiz bir ekilde koruyoruz. Herkes ok iyi bilmeli ki
Cumhuriyet Halk Partisi, parlamenter demokrasimizin vazgeilmezi olan yurttalarmzn zgr iradesine balyz aklamalaryla darbe giriimine kar olduklarn ilan etti. 15 Temmuz darbe giriimi Kldarolunun 16 Temmuz darbeye
kar ortak bildirinin okunduu TBMM Genel Kurul zel toplantsndaki konumasnda deindii gibi tm Trkiyeyi ortak bir paydada buluturdu. CHP darbe
giriimine kar yrtlen mcadeleye desteini sundu. Siyaset iklimine hakim
olan uzlay bozacak aklamalardan kanan Kldarolu, CHPye yneltilen
darbe giriimi ile mcadeleye tm yeleri ve tabanyla kar koymad eletirilerine ilk nce Taksimde ve sonrasnda ise zmir Gndodu meydannda dzenlenen
Cumhuriyet ve Demokrasi Mitingleriyle karlk verdi.
24 Temmuz saat 18.00da balayan Taksim Cumhuriyet ve Demokrasi Mitinginde yalnzca Kemal Kldarolu bir konuma gerekletirdi. Konumasna
katlanlarn onayna sunduu Taksim Manifestosu ile balayan Kldarolu,
mitingin dzenlendii Taksim Meydannn tarihi nemine atfta bulunarak, darbe giriiminin parlamenter demokrasiye yapldn ve buna kar toplumun hep
birlikte Cumhuriyete ve demokrasiye sahip ktn ifade etti.111 Darbeye kar
omuz omuza, Yama yok, Cumhuriyet var, Mustafa Kemalin askerleriyiz,
Trkiye laiktir, laik kalacak, Darbeye geit yok sloganlarnn sk sk atld
meydanda darbe kart tm kesimler yer alarak CHPnin darbe kart duruuna destek verdi.112 CHP, 4 Austos saat 19.30da Gndodu meydannda Taksim
109. CHP Genel Merkezinde Miting Korkusu, A Haber, 3 Haziran 2016, http://www.ahaber.com.tr/gundem/2016/06/03/chp-genel-merkezinde-miting-korkusu, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
110. CHPde Lider Tartmas Kurultay Gndemiyle Alevlendi, BBC Trke, 10 Haziran 2016.
111. CHP Lideri Taksim Meydannda, Haber Trk, 24 Temmuz 2016.
112. Nebi Mi, Serdar Glener, pek Cokun, Hazal Duran ve M. Erkut Ayvaz, Demokrasi Nbetleri: Toplumsal
Algda 15 Temmuz Darbe Giriimi, (SETA Rapor, stanbul:2016), s. 44.

36

setav.org

2016DA SYASET

mitingiyle benzer temal darbe kart bir miting daha gerekletirdi. Kldarolu
zmir mitinginde Taksim Manifestosunun okunup onaylatlmas dahil nceki
mitingle benzer mesajlar verdi.
7 Austosta Yenikapda dzenlenen Demokrasi ve ehitler Mitingine CHP
liderinin katlp katlmayaca gndemde uzun sre yer edindi. Gelen ilk aklama CHPyi temsilen Yenikap mitingine bir heyetle katlm ynndeydi. Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan ve Babakan Binali Yldrmn CHP lideri
Kemal Kldarolunu uzla iklimini artrmak iin srarla mitinge davet etmesi
ve bu ynde toplumsal bir istein art sonunda, CHP lideri Yenikap mitingine katlacan aklad.113 MHP lideri Devlet Baheliden sonra konumasn
gerekletiren Kldarolunun aklamalar Taksim Manifestosunu tekrardan
teye gidemedi.
Siyasetilerin 15 Temmuzun ardndan darbe giriimiyle mcadele etrafnda
bir araya gelmesi ve ortaklklara ak olacaklarn ifade etmeleri toplumda byk
bir rahatlama oluturdu. 15 Temmuz ncesi parti liderlerinin aklamalaryla trmandrd siyasi gndem kendisini uzlaya brakt. Siyasi parti liderlerinin darbe
gecesi destek verdii ve tm parti vekillerinin oy birlii ile kabul ettii darbe kart
bildiri, partilerin ilerleyen gnlerde uzla iinde hareket edeceinin bir gstergesi
olarak okundu.
15 Temmuz darbe giriimi ile mcadelede atlacak nemli admlardan biri
de kukusuz Anayasada gerekli deiikliklerin yaplmasyd. 25 Temmuzda
Cumhurbakanl Klliyesinde Cumhurbakan, Babakan, CHP ve MHP Genel Bakanlarn bir araya getiren toplant mini bir anayasa deiiklii mutabakat ortaya kard. Babakan Binali Yldrm ayn gn gerekletirilen Bakanlar
Kurulu sonras yapt aklamada parti genel bakanlaryla yeni anayasa zerine
birlikte almas konusunda uzlaldn ifade etti. Ancak darbe giriimi ile
mcadele zelinde ksa vadede kk lekli bir anayasa deiikliinin mutabakatla yaplabileceini aklad.114 Anayasa deiiklii grmelerinde n art
sunan tek taraf CHP oldu. CHP Genel Bakan Kldarolu anayasa deiikliiyle ilgili yapt ilk aklamadan115 itibaren yargnn bamszl konusunu
n plana ekti. Darbe giriimi sonras gerekletirdii aklamalar ve sunduu
manifestolarda Kldarolu, yargnn bamszl ve parlamentonun kuvvetlendirilmesini CHPnin krmz izgileri olarak sundu. Krmz izgileri ile mini
anayasa deiiklii almalarnda belirleyici olan CHP, Kldarolunun parlamentonun kuvvetlendirilmesi gerektii srar ile kapsaml bir anayasa deiikliine ayak direyen taraf oldu.
113. Kldarolu Yenikapda Yaplacak Mitinge Katlacak, AA, 5 Austos 2016.
114. Babakan Binali Yldrm Bakanlar Kurulu Sonras Aklama Yapt, Haber Trk, 25 Temmuz 2016.
115. CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu, zel Harekat Daire Bakanln Ziyaret Etti, CHP, 26 Temmuz
2016,
https://www.chp.org.tr/Haberler/11/chp-genel-baskani-kemal-kilicdaroglu-ozel-harekat-daire-baskanligini-ziyaret-etti-25738.aspx, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).

setav.org

37

2016DA TRKYE

YENKAPI RUHUNUN RAFA KALDIRILMASI VE

ESK SYASETE DN
CHP Genel Bakan Kldarolu adli yl al treninin Betepe Klliyesinde
yaplmasna kuvvetler ayrl ve yarg bamszln ihlal ettii gerekesiyle kar
kt ve toplantya katlmad. Bu gerekeyle yetinmeyen Kldarolu yapt konumalarda Klliyenin kaak olduunu gndeme getirerek kutuplatrc sembol
siyasetine devam sinyalleri verdi. Kldarolunun uzla diline ara vermesi Cumhurbakan Erdoann uzla ortamnda tabann geniletmesine kar hamle olarak
okundu. Terrle mcadelenin yannda Yenikap Ruhu ile yeni bir vatanseverlik
olgusunun ortaya k ve Cumhurbakan Erdoann bu iklimi iyi kullanmasna
karlk verecek siyaset retememesi CHPnin sert muhalefet yaparak marjinallemesi tehlikesini dourdu.116
Kldarolu kulland negatif dil ile Yenikap Ruhuna sahip kmad. Hatta
Kldarolunun Yenikap mitingi ve darbe giriimi sonras oluan uzla iklimine
sahip kmak iin deil baarsz yeni CHP giriiminin terk edildiini; cumhuriyet,
laiklik, demokrasi ve parlamenter sisteme sahip klmas vurgusuyla eski Kemalist
kodlara geri dnldn ilan etmek iin katld gndeme getirildi.117 MHP lideri
Bahelinin hkmet sistemi tartmalarn yeniden gndeme getiren aklamasna,
bakanla evet oyunun Trkiyeyi atee atmak, i savaa ve blnmeye gtrmek olaca kyla karlk veren Kldarolu, 15 Temmuz ncesi kulland negatif dile geri dnn iaretlerini verdi. Bakanlk tartmalarnda milliyeti tabann
korkularna oynayan Kldarolu, federalizm korkusu zerinden rejimin bekasnn
tehlikede olduunu dile getirerek 15 Temmuz ncesindeki tavrndan daha kat bir
yerde olduunu ilan etti.118
OHAL KHKlarn Anayasa Mahkemesine tayan CHPnin, KHKlarla kamudan uzaklatrlanlara ynelik izleme komisyonu kurmas ve kapatlan PKK ve FET
yayn organlarna sahip kmas, 15 Temmuz sonras oluan FET ile mcadele uzlasn baltalama olarak deerlendirildi.119

SSTEM TARTIMALARI
Kldarolunun Yenikap Ruhunun oluturduu uzla kltrnden uzaklamasnn en nemli nedenlerinden birisi bakanlk sistemi tartmalarnn tekrar gndeme gelmesiydi. MHP lideri Bahelinin kyla tekrar siyasetin en nemli gndem maddesi haline gelen hkmet sistemi tartmalarnda CHP, eski Kemalist
kodlarnn da etkisiyle rejimin bekas zerinden tartmalara dahil oldu. 2016 yl
116. Burhanettin Duran, Yenikap Kodlar CHPyi Zorluyor, Sabah, 2 Eyll 2016.
117. Ali Aslan, CHP Yenikap Ruhunu Terk mi Ediyor?, Star Ak Gr, 2 Ekim 2016.
118. Burhanettin Duran, CHPnin Beka Sylemi Tutmaz!, Sabah, 29 Ekim 2016.
119. smail alar, CHP, Yenikapda Hi Olmad!, Trkiye, 4 Ekim 2016.

38

setav.org

2016DA SYASET

ierisinde CHP iin sistem tartmalar tek bir dzlem ierisinde devam etti: Parlamenter sistemin glendirilmesi. 15 Temmuz darbe giriimi ncesi neredeyse hibir
temellendirme yapmadan, sadece Erdoan kartl zerinden sistem tartmalarn
tkayan CHP, Ekim ay itibaryla tekrar gndeme gelen tartmalar rejimin bekas
zerinden dar bir alana hapsetmeye alt.
ubat aynda Anayasa Uzla Komisyonu almalarnn, Bakanlk sistemine
kap aan bir almann paras olmayz120 itirazyla sona ermesine neden olan
CHP, masaya geri dn tekliflerini de, Parlamenter sistem glendirilecekse masaya oturacamz syledik121 yantyla geri evirdi. AK Partinin bakanlk sistemini esas alan bir anayasa tasla hazrlna balamas zerine, CHPnin de Mart
ay itibaryla parlamenter sistemi esas alan bir anayasa tasla hazrlna balad
gndeme geldi.122 Cumhurbakan Erdoann parlamenter sistem bekleme odasnda aklamasna Kldarolu, Bakanlk sistemini kan dkmeden bu lkede
gerekletiremezsiniz123 szleriyle karlk vererek sistem tartmalarnda alternatif
anayasa teklifiyle pozitif bir katk sunmak yerine, Erdoan kartl zerinden negatif siyasetine devam edeceini ilan etti.
Haziran ay ierisinde Kldarolu katld bir TV programnda dile getirdii,
ABDdeki gibi bakanlk sistemini getirecekseniz buyur getirin124 nerisiyle gndemi bir anda deitirdi. Kldarolunun ABD tipi bakanlk nerisine Babakan
Binali Yldrm, Biz ona da varz, gelin, bu ii gndemden kaldralm125 ifadeleriyle
karlk verdi. Kldarolunun kilitledii sistem tartmalarn kendi eliyle amas
ksa sreli bir aknla yol asa da ilerleyen gnlerde yapt aklamalarda nce
kurucu ayarlara geri dn126 vurgusu ve ardndan da, ABDdeki eyalet sistemiyle Trkiyeyi blmek istiyor musun, istemiyor musun?127 k ile Kldarolu
balatt tartmalar tekrar kendisi tkam oldu.
Devlet Bahelinin sistem deiiklii kyla tekrar gndeme gelen bakanlk
sistemi tartmalarna CHP, rejimin bekas korkusu zerinden dahil oldu. Kldarolu tartmalar iki ana eksende yrtt. lk eksende 15 Temmuz ncesi ABD tipi
bakanlkta var olan eyalet sistemiyle Trkiyenin blneceini iddia eden Kldarolu,
Ekim aynda tekrar balayan tartmalarda calann da bakanlk sistemi istediine
referans vererek bakanlk tartmalarnn lkenin bekas iin bir tehdit olduu,
120. CHPden Meclis Bakannn arsna Ret, TRT Haber, 2 Mart 2016.
121. Kurucu radeye Dokundurtmayz, Milliyet, 13 Mart 2016.
122. CHPden Alternatif Anayasa Tasla, Milliyet, 31 Mart 2016.
123. Kan Dkmeden Bakanlk Sistemini Gerekletiremezsiniz, NTV, 11 Mays 2016.
124. Kldarolundan artan Bakanlk aklamas, Akam, 9 Haziran 2016.
125. Babakan Binali Yldrm AK Parti Grup Toplantsnda, Akam, 14 Haziran 2016.
126. CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu:Bu bozuk dzeni ykacaz, bu bozuk dzene ortam hazrlayanlar da
alaa edeceiz, CHP, 11 Haziran 2016, https://www.chp.org.tr/Haberler/11/chp-genel-baskani-kemal-kilicdaroglu-bu-bozuk-duzeni-yikacagiz-bu-bozuk-duzene-ortam-hazirlayanlari-da-alasagi-edecegiz-23991.aspx, (Eriim
tarihi: 21 Aralk 2016).
127. CHP Grup Toplantsnda lgin An, Milliyet, 14 Haziran 2016.

setav.org

39

2016DA TRKYE

bakanlk sistemi ile lkenin eyaletlere blnecei, demokrasiyi sindiremeyenlerin

kendilerine zel bir rejim deiiklii istedii ve bakanlk sisteminin lkeyi i savaa
gtrecei iddialaryla negatif bir siyaset reterek tartmalar tkamaya alt.
kinci ana eksende ise Kldarolu bakanlk sistemi tartmalarn rejim tartmas
olarak sunarken parlamenter sisteme sahip kt. Cumhuriyet Bayram sebebiyle yaymlad mesajda, Cumhuriyet, birlik ve btnlmzn teminatdr. 150 yllk tarihe sahip, Osmanlnn en zor gnlerinde pusula, Kurtulu Savanda rehber olan parlamenter sistemimiz Cumhuriyet ile lkemizi ina etti, snrlarmz korudu, her trl
saldry yok etti. niter devleti ve parlamenter sistemi korumak, lkemizin bekasn
korumak demektir128 ifadelerini kulland. Kldarolu partisinin dzenledii Anayasa
altay sonras yapt aklamada CHPnin parlamenter sisteminin glendirilmesinden yana olduu ve hazrladklar taslan da bu ynde hazrlandn ifade etti. Ayn
aklamasnda, Bu anayasa yzde 91,37 ile kabul edilmitir. Yzde 91 ile kabul edilen
demokratik parlamenter sistemi +1 ile deitiremezsiniz. +1 ile rejim mi deitirilir?
ifadelerini kullanan Kldarolu, parlamenter sistemi korumak adna 12 Eyll darbesi sonras hazrlanan anayasaya da sahip kt.129 Katld bir al treninde, Parlamenter demokratik sistemden asla vazgemeyeceiz. Rejimimizi asla deitirmeyeceiz.
nk bu dzeni, bu rejimi kuran Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve arkadalar. nk
biz Mustafa Kemalin askerleriyiz130 szleriyle ile Kldarolu geride brakt Kemalist syleme sahip karak sistem tartmalarna yn vereceklerini ilan etti.
Sistem tartmalarnn MHPnin katksyla artk geri dnlemeyecek bir noktaya
varmasnn sonunda CHP, sistem deiiklii tartmalarn negatif bir siyaset dili kullanarak tkamaya almann yannda kendi tekliflerini gndeme getirerek deiimde sz sahibi olmak adna yeni bir siyaset gelitirdi. Rejimin bekas sylemi ile bir yandan deiime ayak direyen CHP, ayn gerekeyle alternatif anayasa tasla almalarnda bulundu.
Korumak istedii rejim olarak parlamenter sistemi sunan CHP, zerinde alt anayasa
taslaklaryla parlamenter sistemin kuvvetlendirilmesi gerektiini savundu.
15 Temmuz darbe giriimi Trkiye siyasetinde ileriye ynelik ciddi sonular douracak bir giriim olurken ayn zamanda CHP iin de Kemalist syleme geri dnn
anahtar oldu. 2016 ylna kurultay gndemi ile balayan CHPde parti ii muhalefetin
eletirileri yl boyunca devam etti. Kurultay srecinde partinin sol kanad ile birlikte
hareket eden Kldarolu sre sonunda genel bakanln korudu. Dokunulmazlk
tartmalar srecinde karsna ald sol kanat yerine Kemalist kodlara geri dnerek
yeni bir manevra alan amak isteyen Kldarolu, darbe giriimi sonras yapt konumalarda FETye kar laikliin nemini vurgularken sistem tartmalarnda da
rejimin bekas sylemine sarlarak Kemalist kanada hitap etmeye balad.
128. Kldarolundan 29 Ekim Mesaj, NTV, 28 Ekim 2016.
129. +1 ile Rejim Mi Deitirilir?, Milliyet, 13 Kasm 2016.
130. CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu: Parlamenter Demokratik Sistemden Asla Vazgemeyeceiz!, CHP,
26 Kasm 2016, https://www.chp.org.tr/Haberler/38/chp-genel-baskani-kemal-kilicdaroglu-atasehir-belediyesi-toplu-acilis-toreninde-konustu-26-kasim-2016-49332.aspx, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).

40

setav.org

2016DA SYASET

2016 yl boyunca CHP parti ii birok tartma ile de gndeme geldi. Kldarolu, Atatrk posterinin indirilmesine ynelik krizde ve Cizre raporuna ynelik eletirilerde Kemalist kesimin, dokunulmazlk tartmalarnda ise sol kesimin ar eletirilerine
maruz kald. CHPnin kendi istekleri dorultusunda bir dnm srecine girmesini
talep eden bu gruplarn CHP adna farkl vizyonlar izmesi, 2016 sonundan partinin
sylem birlii iinde olmayan paral bir grnm kazanmasnda etkili oldu. Kemal
Kldarolu ise parti ii farkl grleri bir araya getirmek iin sylemini Erdoan kartl zerine ina ederek kendisine ynelik parti ii muhalefeti maniple etti.
KRONOLOJ-CHP
16-17 Ocak

CHP 35. Olaan Kurultay Ankara Spor Salonunda gerekletirildi. Genel Bakanlk seiminde tek aday olan Kemal Kldarolu, kullanlan 1.238 oyun 990n alarak drdnc
kez genel bakan seildi.

16 ubat

CHP eski Genel Bakan Deniz Baykal, yle bir nokta ortaya kt ki bizim iimizde baz
arkadalar bu konuda izgiyi HDP izgisine tayan almlar iine girdi eletirisinde
bulundu.

16 ubat

CHP parlamenter sistemin tartmaya aldn ne srerek Anayasa Uzla Komisyonunun dalmasna neden oldu.

2 Mays

CHPnin Cizre Raporu yaynland. Raporda devletin Dou ve Gneydouda sivilleri ldrdne ynelik iddialarn yer almas CHPli isimlerden de sert tepki ald.

11 Mays

CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu sistem tartmalarnda, Byle bir bakanlk sistemini kan dkmeden bu lkede gerekletiremezsiniz knda bulundu.

20 Mays

Dokunulmazlklarn kaldrlmasna ilikin Anayasa maddesi TBMMde kabul edildi.

21 Mays

Dokunulmazlk tartmalarnn parti ii muhalefeti artrd ortamda CHP Antalyada

kampa girdi. Kldarolu partililerden ar eletiriler alrken CHPnin kurumsal kimlii
dnda hareket eden milletvekillerinin siyasi hayatlarna bamsz devam edebilecei
restinde bulundu.

14 Haziran

Kemal Kldarolu kendi nerdii ABD bakanlk sistemi modelini, ABDdeki eyalet sistemiyle Trkiyeyi blmek istiyor musun, istemiyor musun? argmanyla eletirdi.

15-16 Temmuz

FET tarafndan gerekletirilen darbe giriimi baarsz oldu.

24 Temmuz

CHP Taksimde darbe giriimine kar Cumhuriyet ve Demokrasi Mitingi dzenledi.

4 Austos

CHP zmir Gndodu Meydannda darbe giriimine kar Cumhuriyet ve Demokrasi Mitingi dzenledi.

7 Austos

CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu Yenikap Mitingine katlarak bir konuma gerekletirdi.

26 Kasm

Kldarolu katld bir al programnda, Parlamenter demokratik sistemden asla

vazgemeyeceiz. Rejimimizi asla deitirmeyeceiz. nk bu dzeni, bu rejimi kuran
Gazi Mustafa Kemal Atatrk ve arkadalar. nk biz Mustafa Kemalin askerleriyiz
ifadelerini kulland.

setav.org

41

2016DA TRKYE

MLLYET
HAREKET PARTS
(MHP)

MHP 2015 ylnda gerekletirilen iki genel seimin parti ierisinde ve tabannda
oluturduu etkinin iddetini 2016da da hissetti. MHP Genel Bakan Devlet Bahelinin Haziran seimleri sonrasnda koalisyon tekliflerinin hibirine yanamamas
parti ierisindeki rahatszlklarn da yansmasna sebep oldu. 1 Kasm seimlerinde
Meclisteki sandalye saysnn 80den 40a dmesi ile beraber MHP ierisindeki rahatszlklar muhaliflerce yksek sesle dillendirilmesinin ardndan yerini partiyi dntrme arzu ve mcadelesine brakt.
2016 ylnn ilk nemli gelimesi parti ierisindeki muhaliflerin MHPnin yllardr izdii iktidar hedeflemeyen statko partisi imajn dntrmek ve deiime direnen MHP siyasetini yenilemek iddias ile genel bakan deiiklii talep
etmesi oldu. Muhalefetin bu talebi gerekletirmek amacyla harekete gemesi ile
2016 ylnn MHP iin kongre yl olaca anlald. Yln ilk yars Genel Merkez ile
muhalifler arasnda tzk deiiklii ve olaanst kongre yaplmas konusunda sk
sk yargya intikal eden karlkl hukuk mcadelesi ile geti. ki tarafn da geri adm
atmad bu srete muhalifler yarg karar ile dzenlenecek olaanst bir kongrede
genel bakan seilmesini mmkn klacak tzk deiikliini gerekletirdiler. Ancak
FET tarafndan gerekletirilen 15 Temmuz darbe giriimi sadece MHPnin deil
tm siyasetin gndemini deitirdi.
15 Temmuz darbe giriimi srasnda tepkisini ortaya koyan ilk muhalefet partisi
lideri Devlet Baheli oldu. Baheli 15 Temmuz gecesi yaanan olaylarn bir darbe giriimi olduunun anlalmasnn akabinde darbeye kar seilmi hkmetin yannda olduunu ifade eden bir aklama yapt. MHP bu aklamasndan sonra da hkmet ile
eitli noktalarda uzlama salad. Bu uzlay salayan nemli unsurlardan birisi Bahelinin darbe giriiminin ncesinde de paralel yapya kar etkili bir duru almasdr.

42

setav.org

2016DA SYASET

Darbe giriimi ile beraber ikinci planda kalan hkmet sistemi tartmalar
2016nn son aylarnda Devlet Bahelinin yeni toplum szlemesi vurgusu ile tekrar siyasetin gndemine girdi. Baheli Anayasann ilk 4 maddesinin korunmas art
ile sistem deiikliine scak bakacan ifade etti. Bu ifadenin ardndan gndem
yeniden bakanlk sistemine younlat ve AK Parti yeni anayasa almalarna hz
vererek bir taslak oluturup MHPye sundu. Sistem deiikliine ynelik srete henz ilk admlar atlmasna ramen 2017 ylnn ilk ve en nemli gndemini oluturaca ifade edilmektedir. Atlacak yeni somut admlarn baarl olmas durumunda
gerekletirilecek referandumun da 2017 gndeminde nemli bir yer edinecei ve
MHPnin de bunun ba aktrlerinden olaca sylenebilir.

MHPNN KURULTAY SINAVI

Yln ilk yars MHP ierisindeki muhalifler ve Devlet Baheli arasndaki olaanst
kurultay ekimesi ile geti. Muhalif kanadn amac ncelikle bir tzk kurultay
gerekletirerek olaanst kurultayda genel bakan seilemeyeceini kurala balayan tzk maddesini deitirmek, sonrasnda ise olaanst kurultaya giderek yeni
bir genel bakann seilmesiydi. Bunun iin gerekli imza saysnn toplanp toplanamayaca kamuoyunda ciddi bir merak konusu oldu. Ancak 15 Ocakta muhalifler
kurultaya gidilmesi iin 547 delegeden topladklar imzalar MHP Genel Merkezine teslim ettiler. Akabinde Devlet Baheli imzalar tanmadn aklad. Bunun
zerine muhaliflerin yarg yoluna bavurmas zerine mahkeme tarafndan MHPyi
kongreye gtrmek zere kiilik kayyum heyeti atanmas ile sonuland. Temmuz
ayna kadar yarg yolu ile karlkl bir ekime sreci balad.
Muhalif kanatta harekete geen ilk isim Meral Akener oldu. 30 Kasm 2015te
olaanst kurultay ars yapan Akenere daha sonra bir dnem partiden ihra
edilen Sinan Oan, eski bakan Koray Aydn ile MHP MYK yesi ve Genel Bakan
Yardmcs mit zda da katld. lerleyen srete muhaliflerin says daha da artarak tabandan gelen deiiklik istei de merkeze yansmaya balad. Olaanst
tzk kurultayna gitme ars yapan muhalifler, tzkteki Olaanst kurultayda genel bakan deimez maddesinin deiimini istediler. Muhalifler olaanst
kurultayn gereklemesi iin 543 kongre delegesinin imzasn toplayarak avukatlar eliinde 15 Ocakta Genel Merkeze ilettiler. Genel Merkez imzalarn 422sinin
geerli olduunu ve bunlarn iinden de 131 imzann geri ekildiini ne srd.131
Devlet Baheli imzalar tanmadn ve kurultayn 2018de yaplacan aklad.
Devlet Bahelinin muhaliflerin kurultay isteine belirtilen srede resmi bir dn yapmamas zerine muhaliflerin avukatlar 5 ubatta Kurultay ar Heyeti
oluturularak partinin olaanst kurultaya gtrlmesi talebiyle 12. Sulh Hukuk
Mahkemesinde dava atlar. 8 Nisanda Mahkeme tarafndan partiyi kurultaya g131. MHPde 131 mza Geri ekildi, Ortadou, 17 Ocak 2016.

setav.org

43

2016DA TRKYE

trecek kiiden oluan bir ar Heyeti (kayyum) atand. MHP Genel Merkezi
vakit kaybetmeden bu karara kar Yargtay 18. Hukuk Dairesine temyiz bavurusunda bulundu. Bavurunun gerekesi olarak Ankara 12. Sulh Hukuk Mahkemesinin kararnn Trk Medeni Kanununun 75/2. maddesi uyarnca verilmi olup,
HMK 367/2. maddesi uyarnca kesinlemeden uygulanmasnn mmkn olmamas
gsterildi. Bu srada almalarna devam eden kayyum heyeti ise kararn 19 Nisanda aklad ve kurultayn tarihini 15 Mays olarak belirledi. Kayyum heyetinin
bu karar 12. Sulh Mahkemesinin kayyum atanmas karar henz kesinlemedii
iin Genel Merkez tarafndan geersiz kabul edildi ve kayyum heyetinin kaos yaratma giriimi eklinde nitelendirildi.132
MHP Genel Merkezi bu karara itiraz etmek iin ilk olarak Yargtaya bavurdu.
Ancak Yargtay kararn Mays aynda aklayacan ilan etti. Partinin eitli kademelerinde ynetici konumunda bulunan parti mensuplar bulunduklar ilelerdeki
Asliye Hukuk mahkemelerine bavurdular. 29 Nisanda Tosya ve Gemerek Asliye
Hukuk Mahkemeleri kayyum heyetinin yetkilerini 12. Sulh Hukuk Mahkemesinin
kararnn infaz Yargtay incelemesi sonuna kadar ihtiyati tedbir yoluyla durdurdu.
Gereke olarak kararn kesinlemeden uygulanamayacann tespit edilmi olmas
gsterildi. Parti ii muhalifler srecin durdurulmasna tepki gsterdiler. Sinan Oan
karar iin, Tedbir karar hukuksuzdur aklamas yaparken Meral Akener ise,
Yetkisiz ve grevsiz ne Gemerek mahkemesinin verecei karar geerli ne de Tosya
mahkemesinin verecei karar geerlidir. Bu i, kafasna gre imam arayan Temelin
iine benziyor. Bu iin herhangi bir karl yoktur. Biz 15 Mays 2016 tarihinde
Ankara Byk Anadolu Otelde Olaanst Kongrede tzk deiiklii oylamamz
yapacaz eklinde bir aklama yapt.133
Bu kararn ardndan muhalifler 13 Maysta Ankara 2. cra Hakimliine bavurarak itiraz ettiler. Mahkeme muhaliflerin kararn kabul ederek 15 Mays gn
kurultayn yaplmasnn nn at. Ayn gn Gemerek mahkemesi kurultayn yaplamayaca kararn verdi. Bu iki kararn ardndan Ankara 25. cra Dairesi, 2. cra
Hukuk Mahkemesinin kararnn geerli olmadn belirterek tedbirin devam ettiini aklad. Ankara Valilii, Verilen mahkeme kararlar sonrasnda MHP kongresinin yaplamayaca anlalmtr aklamasnda bulundu.134 Sonu olarak Yargtay
24 Maysta Ankara 12. Sulh Hukuk Mahkemesinin olaanst kurultay yaplmasna
ilikin kararn oy birliiyle onad. Genel Merkez bu karara uyacan aklad ve
Devlet Baheli de bir yazl aklama yaparak olaanst kongrenin 10 Temmuzda
gerekletirileceini ve kendisinin de aday olarak yaracan ilan etti.135 Bu aklama
ile birlikte genel bakan aday says Meral Akener, Sinan Oan, mit zda, Koray
132. MHPden Son Dakika Gelimesi, Hrriyet, 29 Nisan 2016.
133. MHPde Muhalifler Tepkili: Hukuksuz Karar, Hrriyet, 29 Haziran 2016.
134. MHPde Kurultay Bilmecesi, NTV, 13 Mays 2016.
135. MHP Kongresi 10 Temmuzda Baheli Yeniden Aday, BBC Trke, 25 Mays 2016.

44

setav.org

2016DA SYASET

Aydn, Mustafa Sait Gnen, Sleyman Servet Sazak, Suat Baaran, Hseyin Szl ve
Devlet Baheli olmak zere 9a kt.
Yargtay kararndan sonra kayyum heyeti ilk adm olarak olaanst tzk
kurultaynn 19 Haziranda Ankara Byk Otel Kongre Merkezinde yaplmasn
kararlatrd. Devlet Baheli 19 Haziran kabul edilemez art niyetli bir dayatma ve
MHPye ynelik darbe giriimi olarak nitelendirerek tzk kurultayna katlmayacan aklad.136 19 Haziranda gerekleen olaanst tzk kurultaynda 14
tzk deiikliinin 13 gerekletirildi. Bunlar arasnda en nemlisi olaanst
kurultayda genel bakan seilmesini engelleyen maddenin kurultayda genel bakan
seilebilecei ynnde deitirilmesidir. Bir dier nemli tzk deiiklii ise kurultaya kadar ilenen disiplin sularnn affedilmesi iin yapld. Kurultay srecinde
muhalif genel bakan adaylar arasnda bir kriz kt. Baz adaylar oylamaya sunulan tzk deiikliklerinin bir ksmndan haberdar olmadklarn sylediler. Devlet
Baheli kurultaya katlmayarak sreci Genel Merkezden takip etti ve kurultay sonrasnda alnan kararlar tanmadklarn aklad.
MHP kararlar tanmama gerekesi olarak delege says, kongrenin yapld
adres, yasa d ekilde gndeme madde eklenmesi ve ar Heyetinin tutumu gibi balklarda yedi nemli hata bulunduunu ne srd.137 Genel Merkez tarafndan kurultayn iptali iin dava ald. 24 Haziranda 3. Asliye Hukuk
Mahkemesi 19 Haziranda yaplan tzk deiikliiyle ilgili yrtmeyi durdurma karar ald. Mahkemenin yrtmeyi durdurma karar ile 10 Temmuzdaki
kurultayn gereklemesi de tehlikeye girdi. 27 Haziranda ankaya le Seim
Kurulu MHPnin tzndeki Olaanst kurultayda genel bakan seilemez
maddesini gereke gstererek 10 Temmuzda olaanst kurultay yaplamayaca karar vermesiyle olaanst kongre ile genel bakan deiimi rafa kalkt.
ankaya le Seim Kurulunun kararna itiraz iin Yksek Seim Kuruluna bavuran muhalifler buradan da olumlu sonu alamadlar. 10 Temmuz kurultaynn
askya alnmasnn zerinden ok gemeden 15 Temmuzda gerekletirilen darbe giriimi ile beraber MHPnin gndemi tamamen deiti. Sonraki srete ise
muhalifler partiden ihra edildiler.
MHPnin yaad yenilik krizi, partinin deiime direnen muhafazakarl ile
taban tabana zttr.138 Liderin hami baba rolnn dier partilere oranla ar bast
bir gelenekselliin temsilcisi olmasna karn ieride muhalif gruplarn bir araya gelerek lider deiiklii talebi ile parti ynetimini bask altna almas alldk MHP
grntsn yerle bir eden konuma sahiptir. Muhafazakar izgiyi aarak partiyi liderinden siyaset tarzna kadar yenileme istei ile yola kan muhaliflerin bu grntsnn altnda yatan balca sebepler aamada sralanabilir:
136. 19 Haziran MHPye Darbe Teebbsdr, NTV, 14 Haziran 2016.
137. MHPde ar Heyetinin Toplad Olaanst Kongre, Haber Trk, 19 Haziran 2016.
138. smail alar, Baheli ve MHPye Ramen Siyaseti Savunmak, Star Ak Gr, 17 Nisan 2016

setav.org

45

2016DA TRKYE

ncelikle Devlet Bahelinin tm koalisyon tekliflerine olumsuz yaklamas, 7 Haziran genel seimlerinden sonra balayp 1 Kasm genel seimlerine kadar geen srete, Bahelinin siyasetine kar parti ierisinde eletirilerin
artmasna neden olmutu. Siyasi baarnn bir lt olan seim baars her
ne kadar MHPnin ncelii olmamsa da Bahelinin 7 Haziran ile 1 Kasm
arasnda partiyi her trl koalisyon denkleminin dnda tutmas, partinin bu
srete daha aktif ve yapc bir politika yrtmesini isteyenlerin eletirel bir tutum taknmasna yol at.
Bu gerginlik 1 Kasmda gerekletirilen erken seimlerde partinin yaad oy
kayb ile daha da artt. HDPnin arkasndan drdnc parti olarak Meclise giren
MHP baraj altnda kalmaktan kl pay kurtuldu. Sz konusu durum parti ierisinde
dile getirilen rahatszlklarn artmasna sebep oldu. te yandan HDPnin Meclise
girmesi ile MHPnin HDP zerinden yapt milliyeti siyaset zemini de alt st oldu.139
Terrn trmanmas ile lkenin iine girdii gvensizlik ortam acilen koalisyon
sorununun zlmesi ihtiyacn dourdu. Bunun gerekletirilememesi de Devlet
Bahelinin koalisyon srecindeki tavrna ynelik eletirilerin tonuna yansyan bir
baka etken oldu.
Devlet Baheli parti ierisindeki krizi ve muhaliflerin harekete gemesini paralel yapnn MHPye mdahalesi olarak grd. MHPnin yenilenerek iktidarda sz
sahibi olacak pozisyona gelmesi amacyla yola ktklarn iddia eden muhalifler, 15
Temmuz darbe giriimi ile terr rgt olduunu ispat eden FETnn partiyi ekillendirme isteinin bir arac olarak grld. Meral Akenerin FETye yaknl
iddias bu dnemde eitli kaynaklar tarafndan ska gndeme getirildi. Kongre srecinde Akenerin FETden sempati ile bahsetmesi ve rgtn kanallarna kmas
bu argman glendirdi. Muhaliflerin beraber balatt deiim srecinden koparak yollarn ayran Akenerin yalnz hareket etmesi de bu rgt ile olan ilikisine
baland. Birok kiiye gre devletin her kurumunda nemli pozisyonlara szan bu
rgt, partiyi yeniden kendi amalar dorultusunda ekillendirmek iin muhalifler
araclyla kurultay dmesine bast.
15 Temmuz darbe giriimi gereklemeseydi MHPnin kurultay srecinin nasl
ileyecei bilinmemektedir ancak partinin yaad bu i ekimenin siyasi adan
doru okunmas da nemlidir.

MHPNN 15 TEMMUZ DARBE GRM

VE FETYE KARI TUTUMU
Trk Silahl Kuvvetlerine (TSK) szan FET mensuplar tarafndan 15 Temmuz
gecesi gerekletirilen kanl darbe giriiminin ilk saatlerinde MHP Genel Bakan
Devlet Baheli darbeye kar ve seilmi hkmetin yannda olduklar aklamasn
139. Ali Aslan, MHPde Neler Oluyor?, Sabah Perspektif, 23 Nisan 2016.

46

setav.org

2016DA SYASET

yaparak tepkisini koyan ilk muhalefet partisi lideri oldu. Akabinde Babakan Binali Yldrm ile hemen iletiime geerek darbenin kabul edilemez olduunu iletti.
MHPnin 15 Temmuz sonras srete darbe giriimi ile mcadele kararll devam
etti ve hkmeti destekleyen bir sylem kulland.
Darbe giriimi sonrasnda Devlet Bahelinin ilk nemli k idam cezas ile
ilgili oldu. 19 Temmuzda, AK Parti hazrsa idam cezas iin biz de hazrz aklamasn yaparak idam cezasn destekleyeceini gsterdi.140 Bu aklamasndan sonra
da sk sk gndeme gelen tartmalarda idam cezasn destekleyici konumalar yapt. Baheli 21 Temmuzda alnan OHAL kararn da partisinin resmi internet sitesi
zerinden bir aklama ile destekledi. Aklamasnda devleti tasfiye srelerinde titiz
ve dikkatli olmas konusunda uyard. Hkmetin 7 Austosta Yenikapda dzenledii Demokrasi ve ehitler Mitingi iin yapt daveti kabul eden Baheli miting
ncesinde parti tekilatlarna bir genelge yollayarak partililerden alana sadece Trk
bayraklar ile gelmelerini istedi. Baheli mitingte tarihi bir konuma gerekletirdi.
Konumasnda birlik ve beraberlik mesaj vererek FETnn bir terr rgt olduunu ve bu yapyla hep beraber mcadele edilmesi gerektiini vurgulad. Yenikap
Ruhu olarak nitelendirilen uzla iklimine sahip kan Baheli 29 Eyllde OHALin
ay daha uzatlmas gerektiini ifade etti.
Darbe sonrasnda Devlet Baheli sk sk CHP lideri Kemal Kldarolu ve Babakan Binali Yldrm ile bir araya geldi. parti liderinin yllar sonra bir araya
gelmesi Yenikap Ruhunu hem pekitirdi hem de topluma birliktelik mesaj verdi.
Cumhurbakanl Klliyesinde dzenlendii iin CHP lideri Kldarolu ve Barolar Birliinin boykot ederek katlmayacaklarn akladklar adli yl al trenine
MHP lideri Devlet Baheli katld. Baheli 1 Eyllde gerekletirilen trene katlarak
Yenikap Ruhuna katkda bulunmaya devam etti.
MHP lideri Devlet Baheli darbe giriiminden nceki srete paralel yap olarak adlandrlan FETnn ne kadar tehlikeli olabileceini rgtn kendi partisi
ierisinde gerekletirdii operasyon sonucunda anlamt. Darbe giriiminden nceki sylemini de bu rgte kart biimde kurgulad. MHPnin FET kartlnn
bir dier nemli dinamii ise kendisini doru konumlama arzusu zerinedir. MHP
kendi varl asndan AK Partinin deil CHP-PDY (Paralel Devlet Yaplanmas)
blokunun daha byk tehdit olduunu anlad noktada sylem deitirdi ve ykc siyaset yerine devletin yannda yer almay seti.141 Darbe giriimi sonrasnda
hkmet terrle mcadelede zafiyet olumasna meydan tanmamak iin birtakm
nlemler ald. Bu nlemler kapsamnda sylemleriyle PKKy merulatran HDPli
vekiller dahil terre destek veren her bir unsura kar mcadele sreci balatt. Bu
mcadelede CHPnin insan haklar ihlali sylemi altnda terrle mcadelede yeterli
kararll gstermemesi MHPnin hkmetle daha da yaknlamasn salad.
140. Devlet Baheliden Fla dam Aklamas!, Trkiye, 19 Temmuz 2016.
141. Ali Aslan, MHPde Neler Oluyor?, Sabah Perspektif, 23 Nisan 2016.

setav.org

47

2016DA TRKYE

Bahelinin darbe sonrasndaki FET kart sylemi incelendiinde millet,

hak, milli gvenlik ve devlet vurgular ile beraber anti Batc bir sylem de dikkat
ekmektedir. FETnn uluslararas alanda destek alarak Trkiye Cumhuriyetini
ieriden ekillendirmek ve kargaaya srklemek adna dizayn edilmi bir rgt olduu MHP tarafndan da pheye yer verilmeden kabul edildi. Bu balamda Bahelinin, 12 Eyllde bizim ocuklar baard diyorlard, ok kr 15 Temmuzda onlarn gayrimeru ocuklar kaybetti142 szleri dikkate deer bulundu. Ayrca Baheli
darbe giriimi sonrasnda i birliine scak bakaca sinyalini vererek ve ortak siyaset
ars da yaparak MHPnin yeni bir sayfa amaya hazr olduunu ifade etti.
Muhalefetin seilmi hkmetin yani demokrasinin yannda yer almas ile beraber
daha yumuak ve lml bir siyaset dili ortaya kt. MHP ve Baheli demokrasiden yana
tutum alarak bu dili pekitirdi. CHPnin darbe kart sylemi yeniden hkmet kart
syleme dnse de MHP darbe kart ve devleti destekleyici tutumunu devam ettirdi.
Darbe giriimi sonrasndaki ilk aklamalarnda demokrasi ve parlamenter sistemin devamnn nemi zerine vurgu yapan Bahelinin Ekim aynda bakanlk sistemine yeil
k yakmas hkmet ile arasnda yeni bir uzla kaps daha at.
Baarsz darbe giriimi ile gndeme gelen idam cezas tartmalarnn MHPnin
gndeme tad sistem tartmalar asndan bir anlam da mevcuttur. Baheli mral canisi olarak nitelendirdii terr rgt PKKnn lideri Abdullah calann idam
edilmesine ynelik mcadelelerinde hkmet ile karlkl temaslarnda konuyu ska
dile getirdi. Sistem deiikliinin idam yasas ile beraber geldii takdirde MHPnin
bakanlk sistemine kar olan parti tabannn direncini krabilecei ve idam cezasna
hayr dememek iin bakanlk sistemine evet diyebilecei tartld.
Genel olarak bakldnda 15 Temmuz darbe giriimi sonras sre, Devlet Bahelinin Trkiyenin dardan mdahale ile i karkla ekilmek istendiini ve milli gvenliin tehdit altnda olduunu grp devletin yannda durduu tarihi bir sre oldu.
Zor durumlarda kritik rol oynayarak devlete destek verme grevi artk geleneksellemi
olan MHPnin 15 Temmuz sonrasnda da devleti bir tutum taknmas srpriz olmad.

MHPNN SYASAL SSTEM DEKLNE

YAKLAIMI
ki yldr gndemdeki yerini koruyan bakanlk sistemi tartmalar 15 Temmuz darbe
giriimi ile ilk defa uzun sre gndemden dt. Ancak Ekim aynda MHP lideri Devlet Bahelinin sistem deiikliine yeil k yakan konumas ile yeniden gndeme geldi.
Baheli 18 Ekimdeki konumasnda sistemin tkandn, tkankl amak iin yapsal
deiikliklere ihtiya duyulduunu ve halk istedii takdirde mevcut halin merulatrlarak
bunun gerekleebileceini ifade etti.143 Sistem deiikliine kap aralayan bu beklenmedik
142. Devlet Baheli: 15 Temmuzda Onlarn Gayri Meru ocuklar Kaybetti, Sabah, 22 Kasm 2016.
143. Baheli: Bakanlk nad Srecekse 2 Seenek Var..., Haber Trk, 22 Kasm 2016.

48

setav.org

2016DA SYASET

aklama tm siyasi evrelerce aknlkla karland. AK Parti ise vakit kaybetmeden bir
taslak oluturma almalarna balad. Ksa srede bir taslak metin oluturan AK Parti,
hazrlad tasla 15 Kasmda MHPye iletti. MHPnin anayasa komisyonu bu taslak zerinden gerekli almalar yapp 19 Kasmda Devlet Baheliye rapor olarak sundu.
MHPnin bakanlk sistemi tartmalarnda ald tutumun 2016 yl boyunca
geriye doru izi srldnde Genel Bakan Devlet Bahelinin sene banda yapt aklamalarda bakanlk sistemine kar kt grlmektedir. Anayasa deiiklii
tartmalarnda Baheli sk sk bakanlk sistemine kar yorumlarda bulundu. Bu
yorumlarn genel mahiyetini bakanlk sisteminin Trkiyenin gerek sorunlarna zm getirmeyecei iin MHP tarafndan desteklenmedii oluturdu. Devlet Baheli,
Parlamenter sisteme neter vurmaya teebbs etmek, gemie snger ekilmesi, 93
yllk Cumhuriyet mirasnn hie saylmas anlamna gelecektir144 yorumunu yaparak konunun tartmaya ak olmadn ifade etti. Yeni anayasa yapm srecinde
MHPnin krmz izgileri Anayasann ilk drt maddesinin deimemesi ve totaliter
sisteme kayabilecek bir bakanlk sistemi teklifinin yaplmamas oldu.
MHP lideri Bahelinin 15 Temmuz srecinden sonra bakanlk sistemine scak
bakmasnn temelinde birka nemli sebebin yatt ifade edilebilir. Bu sebeplerden
ilki darbe sonras hkmet ile Bahelinin ortak bir dil zerinden konumas ve Bahelinin hkmete destek veren tavrn srdrmesi eklinde ifade edilebilir. Darbe
giriimi sonras milli gvenlii tehdit eden FET ve PKKya kar balatlan topyekun
mcadelede ayn tarafta yer alan iki partinin arasndaki buzlarn erimesi dier nemli
gndem konularnn en azndan tartmaya almasna da zemin oluturdu. Buradan hareketle ikinci sebebin MHPnin darbe sonrasnda umutlanarak brokraside yer
edinmeyi amalayan Kemalist sekinlerle hareket edip iyice marjinallemek yerine AK
Parti ile hareket edip yeni Trkiyenin inasnda sz sahibi olmay tercih etmesi olarak
okundu.145 Bu dorultuda att admlarn sonuncusu olan AK Partinin sistem deiiklii isteine yeil k yakmas ki ilk admlar hkmete OHAL, PKK ve snr d
operasyonlarda destek salamasdr iki parti arasnda buzlarn erimesi ve MHPnin
Trkiye siyasetinde sz sahibi olma isteine balanabilir.
Devlet Bahelinin sistem deiikliine kap aralamasnn ardnda yatan bir baka nemli sebep 15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda Trkiyede olas bir durumda
ortaya kabilecek gl lider eksikliinde dardan mdahaleye ak ve savunmasz
olduunu anlamasdr.146 Baheli 15 Temmuza giden sreci ve sonrasn bir arada
deerlendirdiinde lkenin dardan operasyona her daim ak olduunu, darbe giriimi gecesi Erdoann gl lider konumunun darbe giriimini engelleyebilecek
nemli etkenlerden biri olduunu hesaba katarak, devleti ve milliyeti reflekslere
sahip MHPyi bu durumu gz nne alarak konumlandrd.
144. Baheli: Bakanlkla Gelinirse Anayasaya Scak Bakmayz, Karar, 9 Mart 2016.
145. Ali Aslan, MHP ve Bakanlk Sistemi, Star Ak Gr, 29 Ekim 2016.
146. Nebi Mi, Sistem Deiiminde Siyasal Yaplarn Dnm mkan, Star Ak Gr, 23 Ekim 2016.

setav.org

49

2016DA TRKYE

Son olarak MHPnin merkez-evre ayrmasnn yerle bir olduu 15 Temmuz darbe giriiminden sonra siyaset zemininin kaymas, partiyi hkmet ile i
birliine gtren bir baka sebep oldu. Varlk sebebini devlet-toplum ayrmasna borlu olan MHP, bu ayrmay koruyan ve bu balamda devletin topluma sert mdahalesini yumuatma, toplumsal glerin de devleti dntrc
etkisini engelleme grevi stlenen bir parti olageldi.147 Bu ayrmay koruduu
mddete var olabileceinin farknda olan MHPnin, AK Partinin evreyi merkeze yaklatrmas ile siyaset alan darald. 15 Temmuz darbe giriiminden sonra
ise bu daralma ileri bir boyuta tand. FETnn darbe giriimi sonrasnda brokrasiden tasfiye edilmesi ile merkez-evre ayrmas ciddi bir krlma yaarken,
OHAL KHKlarnn bir sonucu olarak evre daha ok merkeze doru tand.
Bu da MHPnin siyasi zeminini neredeyse ortadan kaldrd. Bu durum MHPyi
ancak AK Parti ile beraber hareket etmesi durumunda lke gndeminde sz
sahibi olabilecei bir konuma itti.
te yandan parti tabannn ise sistem deiikliine nasl bakaca henz
tartmal grnmektedir. MHP ierisinde son bir ylda meydana gelen ayrma Bahelinin partisi zerindeki otoritesini eskisi gibi devam ettirip ettirmeyeceini akllara
getirmektedir. Referanduma gidilen srete Bahelinin parti zerindeki ikna mekanizmasn nasl bir dil ile kuracan zaman gsterecektir.
MHPde 2015 genel seimlerindeki baarszlklar ile balayan parti ii muhalefet 15 Temmuz darbe giriimi ile beraber gndemdeki yerini koruyamad.
Darbe giriiminin parti ierisindeki sancl kongre srecini bitirmesinin tek sebebi terr ile mcadeleye odaklanma ve partiler aras mutabakat salama ihtiyac
deildir. Ayn zamanda Devlet Bahelinin kendi partisi asndan bu sreci iyi
yneten bir lider olmas da deiiklik isteini ikinci plana atan unsurlardan birisidir. 15 Temmuz sonras srele beraber 2016nn ikinci yars MHP ile AK Partinin birbirine yaknlat bir dnemin balangc oldu. Devlet Baheli OHAL,
PKK, snr tesi operasyonlar ve idam cezas gibi konularda hkmeti destekledi. Bunda HDP kanadnn marjinalleerek terr destekli bir dil oluturmas,
CHPnin terrle mcadele ve snr tesi operasyonlarda net bir siyaset retememesi, MHPnin FETnn dardan desteklenen ve lke iin tehlike oluturan
bir terr rgt olduunu grebilmesi gibi sebepler etkilidir. MHP ve Devlet
Baheli FETnn i meseleden ziyade ciddi bir d mesele olduunu grerek,
Trkiye zerinde kurgulanacak eitli senaryolarda lkenin nemli bir lidere
sahip olmasnn yarataca fark anlad. Bu sebeple Bahelinin hkmete son
destei sistem deiiklii zerinden oldu ve darbe giriimi sonrasnda sistem deiiklii tartmalarn gndeme getirdi. AK Parti almalara vakit kaybetmeden
balayarak MHPye bir anayasa deiiklii tasla gnderdi. Bu aamada 2017
yln siyasal sistem tartmalarnn domine edecei sylenebilir.
147. Aslan, MHP ve Bakanlk Sistemi.

50

setav.org

2016DA SYASET

KRONOLOJ-MHP
15 Ocak

547 delegeden kurultay iin toplanan imzalar MHP Genel Merkezine teslim edildi.

5 ubat

Muhaliflerin avukatlar Kurultay ar Heyeti oluturarak partinin olaanst kurultaya

gtrlmesi talebiyle Ankara 12. Sulh Hukuk Mahkemesinde dava at.

17 ubat

Parti ynetimi imzalarla ilgili alan davada karar vermek iin Ankara 2. Sulh Ceza Mahkemesinden sre istedi.

24 ubat

Genel Bakan Yardmcs mit zda istifa etti.

23 Mart

mit zda genel bakanlk iin resmen aday oldu.

8 Nisan

Mahkeme tarafndan MHPye kiilik ar heyetinden oluan kayyum heyeti atand.

19 Nisan

Kayyum heyeti kurultay tarihini 15 Mays olarak belirledi.

29 Nisan

Tosya ve Gemerek Asliye Hukuk Mahkemesi tarafndan kayyum heyetinin yetkileri ihtiyati tedbir yoluyla durduruldu.

13 Mays

Ankara 2. cra Hakimlii kurultayn yaplmamas ynndeki karar iptal etti. Hemen ardndan Gemerek Yaplamaz karar verdi. Bu iki kararn ardndan Ankara 25. cra Dairesi,
2. cra Hukuk Mahkemesinin kararnn geerli olmadn belirterek tedbirin devam ettiini aklad.

24 Mays

Yargtay, Ankara 12. Sulh Hukuk Mahkemesinin MHPde olaanst kurultay toplanmasna ilikin kararn oy birliiyle onad.

30 Mays

Kayyum heyeti kongrenin 19 Haziranda Ankara Byk Otel Kongre Merkezinde toplanmasna karar verdi.

19 Haziran

Olaanst tzk kurultay gerekletirildi.

24 Haziran

3. Asliye Hukuk Mahkemesi 19 Haziranda yaplan tzk deiikliiyle ilgili yrtmeyi

durdurma karar ald.

27 Haziran

ankaya le Seim Kurulu MHPnin tzndeki Olaanst kurultayda genel bakan

seilemez maddesini gereke gstererek 10 Temmuzda olaanst kurultay yaplamayaca kararn verdi.

15 Temmuz

Fetullah Terr rgt (FET) tarafndan baarszlkla sonulanan bir darbe giriimi
gerekletirildi.

7 Austos

Devlet Baheli Yenikap Demokrasi ve ehitler Mitinginde konuma yapt.

26 Austos

Sinan Oan Disiplin Kurulu tarafndan partiden ihra edildi.

8 Eyll

Meral Akener Disiplin Kurulu tarafndan partiden ihra edildi.

11 Ekim

Devlet Baheli bakanlk sistemi iin anayasa deiiklii teklifi getirilirse inceleyeceklerini syleyerek sistem deiikliine kap aralad.

15 Kasm

AK Partinin hazrlad ve ierisinde yeni sistemin gereklerinin yer ald yeni anayasa
tasla MHPye iletildi. mit zda MHPden ihra edildi.

19 Kasm

MHPnin anayasa komisyonu yeni anayasa tasla zerinden gerekli almalar yapp
Devlet Baheliye rapor olarak sundu.

setav.org

51

2016DA TRKYE

HALKLARIN
DEMOKRATK
PARTS (HDP)

2016 yl Halklarn Demokratik Partisi (HDP) asndan zerklik ve zynetim

tartmalar ile balarken E Genel Bakanlar Selahattin Demirta ve Figen Yksekda da dahil pek ok siyasetisinin terre yardm ettii gerekesiyle tutuklu yarglanmas ve ok sayda HDPli belediyeye kayyum atanmas ile sona erdi. PKKnn
hendek kazarak ve gvenlik gleriyle atarak hayata geirmeye alt ehir sava sadece PKKya kar deil HDPye kar da bir toplumsal tepkinin olumasna neden oldu. HDP 2016 yl ierisinde bir yandan PKKya verdii destei aka
srdrrken bir yandan da zerklik tartmalarn dolama sokarak toplum gzndeki meruiyetini yitirdi. Bu da HDPnin 15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda
Yenikap Ruhu zerinden oluan toplumsal mutabakat resminin dnda kalmasna
neden oldu. HDP bu srete dahi toplumsal mutabakat resmine dahil olmak iin
abalamak yerine PKKya verdii destei her alanda aka srdrerek hkmet ve
Cumhurbakannn meruiyetini sorgulamaya devam etti. Srecin devamnda ise
HDPli siyasetiler terre aka verdikleri maddi ve manevi destek sebebiyle yargland. 2016 yl ierisinde HDPnin gndemini oluturan temel olaylar PKK terr ile arasna mesafe koymamas sebebiyle oluan meruiyet krizi ve bu balamda
gelien dokunulmazlk tartmalar, 15 Temmuz sonras HDPli belediyelere kayyum
atanmas ve HDPli siyasetilere ynelik tutuklamalar oldu.

TRKYELLEME PROJESNN SONU

2016 ylnn balarnda HDP gndeminin en st sradaki maddesi, HDPnin de dahil olduu Demokratik Toplum Kongresinin (DTK) 27 Aralk 2015te dzenledii
kongrede ald zerk blgeler ve z ynetim oluturulmas kararyd. Kongrenin
sonu bildirgesinde lke genelinde kltrel, ekonomik, corafi yaknlklar dikkate

52

setav.org

2016DA SYASET

alarak bir veya birka komu ehri kapsayacak biimde demokratik zerk blgelerin
oluturulmas nerisi yaplarak meru direni olarak nitelendirilen hendek siyasetine sahip klmas gerektii belirtildi. Kongrede alnan kararlar zerk blgelerde
Trkenin yan sra btn ana dillerin eitim ve retim dili olmas gerektiini vurguluyordu. HDP E Genel Bakan Selahattin Demirta bildiriye ynelik, nallah
muhataplarmz bu ciddi deklarasyonu bir kez daha serinkanllkla dinleyip, okuyup
aslnda z ynetimin, zerkliin hepimiz asndan birlikte yaama iin ok nemli
bir frsat sunduunu grecektir aklamasn yapt.148 Bu aklama HDPnin PKK
ve KCKnn Dou ve Gneydoudaki ehirlerde zerklik ilan edilmesi arsn sorgusuz sualsiz kabul ettiini gsterdi. Bildirinin ierii eletirilirken alnan kararlarn
Trkiyenin btnlne zarar verecek mahiyette olduu yorumlar yapld. Zira bu
karar halktan ald destekle TBMMye giren partinin halkn talepleri ve ihtiyalarn
gndeme getirmekten ok PKKnn ald kararlar uygulamaya almasnn bir yansmasyd. Bu dorultuda partinin 2014 ylndan itibaren aktif bir ekilde kulland
Trkiyelileme syleminin poplist bir anlaytan teye tanamad grld.
Trkiyelileme projesinin sona erdiini gsteren ikinci olay 24 Ocakta Yerel
Demokrasi Demokratik Cumhuriyet sloganyla dzenlenen HDP 2. Olaan Kongresinde Selahattin Demirta ve Figen Yksekdan yeniden partinin e genel bakanlna seilmesiyle balayan srete yaand. Kongrede ayn zamanda HDPnin
yeni parti meclisi yeleri de belli olurken, partinin olaanst bir gelime olmad
taktirde 2018 ylna kadar srecek ynetimi de ekillenmi oldu. Partide daha lml
isimler olarak bilinen ve zm srecinde aktif bir ekilde rol alm siyasilerin ynetim kademelerinden uzaklatrlmalar ve sert sylemleri ile gndeme gelen Fatma
Kurtulan, Aysel Tuluk ve Osman Baydemir bata olmak zere HDPnin ahinler
kanadnn glenmesi partide nemli bir politika deiiklii gerekletiini ortaya
koydu. Zira zerklik konusunda yalnzca politik sylem dzeyinde kararlar alnmakla kalnmyor, bu konu zerine HDPli belediyelerce toplantlar, konferanslar
ve altaylar dzenleniyordu. Bu durum ise zerklik konusunun 30 Mart 2014
Yerel Seimlerinin ardndan tekrar partinin ana gndem meselesi haline geldiini
gsteriyordu. Parti 7 Haziran ve 1 Kasm seimlerinin ardndan tekrar eski gndemine geri dnyor ve nemli bir krlma yayordu.

PKKNIN YEN DNEM STRATEJS VE HDP

Btn bu srelerin yan sra PKKnn Temmuz 2015te bozduu atekes kararnn akabinde gerekleen terr olaylar da HDPde bir baka nemli krlmann
eiine gelinmesine neden oldu. PKK yneticileri blgedeki gelimeler sebebiyle
Trkiyedeki zm srecinde elde edebileceklerinden ok daha fazlasn Trkiye,
Suriye ve Irak topraklarn kapsayacak ekilde blgede bamsz bir Krt ulus dev148. DTKdan zerk Blge ars, BBC Trke, 28 Aralk 2015.

setav.org

53

2016DA TRKYE

leti kurarak elde edebilecei yanlgsna kapld.149 7 Haziran seimlerinin akabinde

yeni dnemde ana stratejilerini devrimci halk sava zerinden yrteceklerini beyan ederek bakaldr ars yapt. Bu srete sava krsal alandan ehirlere ekti
ve dorudan sivilleri hedef alan saldrlar gerekletirmeye balad. Bu saldrlardan
birisi, 17 ubatta Ankara ankayada Genelkurmay Bakanl ve Kara Kuvvetleri
Komutanl gibi stratejik kurumlarn bulunduu blgede TSK mensuplarn tayan servis aralarnn geii srasnda meydana geldi. Gerekletirilen bombal saldr
sonucunda aralarnda sivillerinde bulunduu 29 kii hayatn kaybederken 61 kii
de yaraland. Krdistan zgrlk ahinleri (TAK) isimli PKK terr rgtne bal
bir oluumun stlendii bu patlama pek ok sivil vatanda da etkilemesi sebebiyle
kamuoyunda byk bir tepki toplad.
HDP ise bu srete ok eletirilecek aklamalar ve faaliyetlerde bulundu. Olayn akabinde tpk dier terr saldrlarnda olduu gibi saldrlar karsndaki pasif
tutumunu srdrmeye devam etti. Katliam gerekletiren terristin evine HDP milletvekili Tuba Hezerle birlikte dier baz HDP ve DBP yneticilerinin taziye ziyaretinde bulunmas ok byk bir infial yaratt. Kamuoyunda HDP yneticilerinin bu
ziyaretten tr zr dilemesi beklenirken, partiden yaplan aklamada sz konusu
vekiller ile alakal parti ierisinde soruturma almayaca belirtildi.150 Olayn ardndan TBMMde AK Parti, CHP ve MHPnin imzalad terre kar ortak bildiri
HDP tarafndan imzalanmad.151 Bu olaylar partiye kar daha nce kamuoyunun
eitli kesimlerince verilen destein de azalmasna neden oldu. Dzenli olarak yaplan seim anketlerinde HDPnin batdan ald oylarda ciddi bir d olduu
grlrken;152 9 Ekimde 16 ilden Krt, Trk ve Arap 181 airet temsilcisi tarafndan
hazrlanan bildiride HDPnin PKKya destek vermesinin Krtlerde ciddi bir hayal
krkl yarattna vurgu yapld.153
HDP ynetiminin olaylara ynelik tavr, partideki baz isimlerden de tepki toplad. Partili baz isimlerin HDPye ynelik eletirileri partinin terrle arasna mesafe
koyamamas ve 7 Haziran ve 1 Kasm seim srelerinde yrtt politika ile ilgiliydi. Altan Tann HDPnin siyaseten skm bir noktada olduunu belirterek,
PKK ile arasna mesafe koyamamasnn ayn zamanda rgtn partiye ynelik toplumsal tevecch kendisine ynelik olarak algladn ifade etmesi, ses getiren parti
ii eletirilerden birisi olarak gndemde yer ald. Tan, terr saldrsnn ardndan da
149. Ali Aslan, HDP in Hesap Verme Vakti, Star Ak Gr, 7 Mays 2016.
150. TAK Knad Tuba Hezere Sahip kt, Haber Trk, 26 ubat 2016.
151. Bildiride u ifadelere yer verildi: lkemiz bugn vahim bir terr saldrs ile daha kar karya kalmtr. ncelikle bu menfur saldrda hayatn kaybeden Trk Silahl Kuvvetleri personelimize ve aziz vatandalarmza Allahtan
rahmet, yarallarmza acil ifalar diliyoruz. Milletimizin ba sa olsun. Bizler TBMMde grubu bulunan siyasi partiler olarak birlik ve btnlmze, huzur ve gvenliimize ynelik insanlk d terr saldrlarn iddetle knyoruz.
Terr ve iddet hibir zaman hedefine ve amacna ulaamayacaktr. Aziz milletimizin terre asla boyun emeyeceini,
Trkiye Cumhuriyetinin bu oyunu bozacak g ve kudrete sahip olduunu kararllkla ilan ediyoruz.
152. HDPnin Yaptrd Anket Sonular: Oylar Batda Eriyor, Hrriyet, 9 Nisan 2016.
153. Vanda 181 Airet Liderinden Terre Tepki, Haber Trk, 9 Ekim 2016.

54

setav.org

2016DA SYASET

partisinin tutumunu eletirerek, Bana gre de bu tip olaylar karsnda net bir tavr
sergilemek gerekir. Bu tip eylemler terr eylemleridir. Bunlarn knanmas lazm. Bu
tip eylemleri kutsayan, doru bulan, buna prim veren dorudan ya da dolaysz eylemler de yanltr. Daha ne diyeyim. Taziye adrna gitmek de yanltr dedi.154
Tann ardndan zaman zaman Ayhan Bilgen, Kadri Yldrm gibi isimler de partiye ynelik eletirilerde bulunarak, partinin kendisinin de baz sylemlerine ynelik
bir zeletiri yapmas gerektiini belirttiler. zellikle Kadri Yldrm eletirilerinde
parti ierisinde baz bileen veya bireylerin slami deerleri ve kutsallar hie saydn
ve Mslman Krt halknn beklentilerinin karlanamadn dile getirdi.155 Bir
dier ifadeyle sylemek gerekirse HDPnin terrle arasna mesafe koymak yerine bu
eylemleri sahiplenmesi ve toplumsal duyarllklar gzetmemesi parti ierisinde de
zaman zaman HDPye ynelik tepkilere neden oldu. Partinin bu tavr AK Parti,
CHP ve MHP tarafndan da sert bir dille eletirildi.
HDPnin terrle arasna mesafe koyamamasnn bir dier rnei de 13 Martta
Ankara Kzlay Gvenparkta 36 kiinin hayatn kaybettii ve 125 kiinin de yaraland bombal ara saldrsnn ardndan yaand. Tpk ubattaki gibi PKKya bal
TAKn gerekletirdii bu saldrnn akabinde de HDP tarafndan yaplan aklamada
tpk nceki saldrlarda olduu gibi olay knanrken, olayn faillerine ynelik herhangi
bir knama gereklemedii gibi faillerin isimleri dahi zikredilmiyordu. Bu HDPnin
gerekletirilen terr olaylar ile PKK arasnda bir zdelik olumasnn nne geme
abasyd. Fakat bu durumda bile HDPye ynelik toplumsal tepkinin boyutlar gn
getike artyordu. HDP Diyarbakr Milletvekili Ziya Pirin Balar semtinde gerekletirmek istedii ziyarette halkn sert tepkisiyle karlamas hafzalara kaznan bir olayd.156
Bu srete Dou ve Gneydouda baz yerleim yerlerinde atmalarn srmesi sebebiyle sivil halkn zarar grmemesi iin sokaa kma yasaklar uygulanmaya devam ederken baz yerler geici sreyle askeri gvenlik blgesi ilan edilmiti.
Sokaa kma yasa atmalarn gerekletii yerlerde artlara bal olarak geici
srelerle ilan edilirken, baz yerleim yerlerinde ise ksmi sokaa kma yasaklar
uyguland. Tm bunlar terrn sivillerin hayatn ok byk lde olumsuz olarak etkilemeye devam ettiini gsterdi. Bunun yan sra daha vahim rnekler de
yaand. 12 Maysta Bingln Gen ilesinde kamyonla patlayc tayan PKKl
terristler yerel halkn kendilerini engellemek istemesi zerine Drml mezrasnda
patlayclar infilak ettirmiti. 16 kiinin yaamn yitirdii ve 23 kiinin yaraland
patlama sonrasnda HDPliler halkn kar kmas zerine kye planladklar ziyareti iptal etti. Btn bunlar Trkiye kamuoyunda yalnzca PKKnn deil HDPnin
de meruiyetinin tartlmasna giden bir yol at.157
154. Altan Tandan HDPye Ar Eletiri, Star, 23 ubat 2016.
155. HDPli Vekilden, slami Deerlere Saygszlk Eletirisi, Hrriyet, 29 Haziran 2016.
156. HDPli Vekile Vatandatan Sert Tepki, Milliyet, 23 Mart 2016.
157. Nebi Mi, Hendek ve Barikatlarn Gerisinden Halk Sokaa armak, Sabah Perspektif, 29 Ekim 2016.

setav.org

55

2016DA TRKYE

DOKUNULMAZLIKLARIN KALDIRILMASI
TARTIMASI
HDPye ynelik meruiyet tartmalarn ilk aya, partinin e genel bakanlar Selahattin Demirta ve Figen Yksekda ile milletvekilleri Srr Sreyya nder, Erturul Krk ve Selma Irmak hakknda DTK kongresinde yaynlanan zynetim
deklarasyonu sebebiyle hazrlanan fezlekelerin Adalet Bakanlnca Babakanla
gnderilmesi srecinde gerekleti. Cumhurbakan Erdoann, Dokunulmazlklar
meselesini sratle neticelendirmeliyiz. Parlamento bu konuda admn sratle atmaldr Bunlara kar parlamento eer gerekli tavr ortaya koymazsa bu millet ve bu
tarih bu parlamentodan hesabn sorar. ehitler hesabn sorar eklindeki aklamas
da dokunulmazlklarn kaldrlmasna ynelik tartmalarda nemli bir rol oynad.158
O dnemde artan terr olaylar karsnda HDPnin tutumunun toplumda ciddi bir
reaksiyon yaratt ve terre destek verenlerin dokunulmazlklarnn kaldrlmas ile
ilgili toplumda bir beklenti olduu sklkla gndeme geldi.159 2015 yl ierisinde
PKKnn zerklik arsnn HDPli belediyelerce dorudan uygulamaya konmas,
PKKllarn ehirlerde hendek kazmasna yardmc olunmas ve rgt eylemlerinin
HDPli siyasiler tarafndan direni olarak yorumlanmas kendilerine ynelik hukuki srecin balatlmas taleplerini artrmt.160 HDPnin bu srece ynelik tavr, kendilerine kar alnacak herhangi bir dokunulmazlklarn kaldrlmas kararn
kendilerini siyasetin dna itmek olarak alglayacaklar ve gerekirse halka dnecekleri
ynnde oldu. Partiden bir kiinin bile dokunulmazlnn kaldrlmas durumunda
en son are olarak Meclisten ekilineceine ynelik ifadeler basna yansd. Bu srece
kadar HDPliler hakknda Adalet Bakanl tarafndan TBMMye gnderilen fezlekelerin says 700n zerindeydi.
316 AK Parti milletvekilinin imzas ile Adalet Bakanl, Babakanlk, TBMM
Bakanl veya Anayasa ve Adalet Komisyonu yelerinden kurulu Karma Komisyon Bakanlna ulaan fezlekelerde milletvekili dokunulmazlnn kaldrlmasn
ngren Anayasa deiiklii teklifi TBMMye sunuldu. 12 Nisanda sunulan teklifin gerekesinde, Trkiye, tarihinin en byk ve en kapsaml terrle mcadelesini
yrtrken, baz milletvekillerinin seilmeden nce ya da seildikten sonra yapm
olduklar terre manevi ve moral destek manasndaki aklamalar, baz milletvekillerinin terre ve terristlere fiili manada destek ve yardmlar, baz milletvekillerinin
ise iddet arlar kamuoyunda byk infial meydana getirmektedir. Trkiye kamuoyu, milletvekillerinden, her eyden nce, terr ve terristi destekleyen, iddete
ar yapan milletvekillerinin dokunulmazl istismar ettiini dnmekte, bu tr
fiilleri olanlarn yarglanmasna Meclis tarafndan izin verilmesini talep etmektedir
158. Erdoandan Meclise Dokunulmazlk ars, Aljazeera Turk, 16 Mart 2016.
159. Fahrettin Altun, HDPnin Yeni Ayaklanma Siyaseti, Sabah, 28 Nisan 2016.
160. 2015te Halklarn Demokratik Partisi (HDP), 2015te Trkiye, (SETA Yaynlar, stanbul: 2016).

56

setav.org

2016DA SYASET

aklamas yer ald.161 Dokunulmazlk ile ilgili Anayasa deiiklii teklifinin TBMM
Anayasa Komisyonundaki grmelerinde HDPli milletvekilleri ile dier partililer
arasnda ok sert tartmalar yaand. Tartmalar neticesinde HDP milletvekilleri
dokunulmazlk teklifinin grld TBMM Anayasa Komisyonunu terk etti.
Devam eden grmelerde dokunulmazlk teklifi komisyonda AK Parti, CHP ve
MHPnin oylaryla kabul edildi.
Dokunulmazlklarn kaldrlmasna ynelik tartmalar yaanrken, CHP ve
MHP ilk etapta TBMMde gerekletirilecek oylamada evet oyu vereceklerini
aklad. Bu durum dokunulmazlklarn kaldrlmas iin geerli 367 oya ilk turda
ulalmas anlamna geliyordu. Fakat 18 Maysta gerekletirilen oylamada Anayasa
deiiklii teklifinin 1. maddesi 350 oy ve 2. maddesi ise 357 oyla kabul edildi. Daha
sonra yaplan aklamalar ilk iki maddenin oylanmasnda CHP milletvekillerinin
byk bir blmnn hayr oyu verdiini ortaya koydu. Fakat CHP Genel Bakan
Kemal Kldarolu 13 Nisanda yapt bir aklamada AK Partili vekillerin imzas
ile TBMM Bakanlna sunulan dokunulmazlklarn kaldrlmasna ilikin Anayasa
deiiklii oylamasnda her ne kadar Anayasaya aykr olsa da parti olarak evet ynnde oy kullanacaklarn sylemiti. Bununla birlikte parti iinde baz vekillerin
hayr oyu verilmesi ynndeki telkinleri n plana kt. CHP ierisinde dokunulmazlklarn kaldrlmasna dair fikir ayrlklar yaandn gsteren bu durum, ikinci
tur oylamasnda ksmen ortadan kalkt. Zira ikinci tur oylamas sonucunda dokunulmazlklarn kaldrlmasna ilikin teklif 376 oyla kabul edildi.
Bu sonu zerine HDP E Genel Bakan Demirta olas bir mahkeme veya savcla ifade iin arlma durumunda hibir HDPli milletvekilinin mahkeme veya
savclklarn davetine gitmeyeceini aklarken, Anayasa Mahkemesine bavuruda
bulunmak iin gerekli teebbslerde bulunulacan belirtti. Bunun iin 110 milletvekilinin imzas gerekirken, Kemal Kldarolu CHP milletvekillerine hitaben,
HDPnin bavurusu iin imza verilmesi de yasak. Bavuru iin imza veren olursa
partiden atarm. Ancak fezlekesi olan arkadalarmz AYMye bireysel bavuru hakkn kullanabilir aklamas yaparak HDPye verilecek herhangi bir destein nn
kesmi oldu.162 CHPnin bu tutumu da terrn Trkiyede siyasetin yeni fay hatt
haline geldiini ve dorudan ya da dolayl bir biimde terre destek verme grntsnden kanmann ok nemli olduunu gsterdi.163
Dokunulmazlklarn kaldrlmasna ilikin Kanun Cumhurbakannn onaylamasnn ardndan 8 Haziranda Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle konuldu.
HDP tarafndan Darbeye Kar Direni Mitingi adyla eitli mitingler dzenlenerek Kanun protesto edildi. Yine de bu mitinglere katlm, HDPnin tahmin ettiin161. Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Teklifi, TBMM Genel Kurul Kaytlar, 17 Mays 2016.
162. CHP Lideri Kemal Kldarolundan HDP k, Haber Trk, 22 Mays 2016.
163. Burhanettin Duran, Dokunulmazlklarn Kaldrlmas Kimlere Dokunacak?, Sabah, 19 Nisan 2016.

setav.org

57

2016DA TRKYE

den daha azd. Bu da HDPnin politikalarnn halkn gznde meruiyetini kaybettiine dair argman glendirdi.

15 TEMMUZ SONRASI YEN SRE

Her ne kadar HDP dokunulmazlklarn kaldrlmasna ynelik kan Kanun ile
Trkiyede bir darbe gerekletiini iddia etse de Trkiye tarihinin en kanl darbe giriimi ile 15 Temmuz gecesi karlat. TSK ierisinde rgtlenmi FET
mensuplarnn gerekletirdii darbe giriimine ynelik siyasal partiler ierisinde
en son aklama yapan HDP, darbe gecesi saat 01.30da Twitterda yaymlad
aklamasnda, Trkiyenin iinden getii bu zorlu ve kritik dnemde, gerekesi ne olursa olsun hi kimse kendini halkn iradesi yerine koymamaldr. HDP,
her koulda ve ilkesel olarak her tr darbeye kardr. Demokratik siyasete sahip kmak dnda bir yol yoktur ifadelerini kulland.164 Yine TBMMde 16
Temmuzda okunan darbe kart ortak metne dier partilerle beraber imza att.
15 Temmuz darbe giriiminden sonra miting dzenleyen AK Parti ve CHPnin
ardndan HDP de miting arsnda bulunarak 23 Temmuzda stanbulda Darbelere Hayr Demokrasi Hemen balkl bir miting dzenledi. Demirta darbe
sonrasnda yeniden dzenin salanmas ve FET unsurlarnn kamudan tasfiyesi iin Bakanlar Kurulunun MGKnn tavsiyesi zerine ay sreyle 81 ilde
OHAL uygulanmas kararn eletirdi.
HDPnin 15 Temmuz ncesindeki sylemleri, darbe sonrasnda grece btnleen Trk siyasetinin darsnda kalmasna neden oldu. Cumhurbakan
Recep Tayyip Erdoan, 15 Temmuz sonrasnda darbe giriimindeki tutumlarndan dolay teekkr etmek amacyla AK Parti, MHP ve CHP genel bakanlarn
Cumhurbakanl Klliyesine davet ederken HDP bu grmeye davet edilmedi. Cumhurbakan Erdoann HDPli Srr Sreyya nderin darbe sonrasnda
TOBB heyetinin Meclisi ziyaret ettii srada syledii, calan mralda, ilk gnlerinde, Eer bu lkede demokratikleme hayata gemezse darbe gndeme gelir
sz sebebiyle HDPyi davet etmedii basna yansd.165 Yine 7 Austosta stanbul
Yenikapdaki Demokrasi ve ehitler Mitingi iin tm parti liderlerine davetiye
gnderilirken, HDP E Bakanlar Demirta ve Yksekdaa davet gnderilmedi.
Cumhurbakan Erdoan bu hususta sorulan soruya, HDP ynetiminin 7 Austosa davet edilmemesini eletirenler var. Kendilerine katlmyorum. Zira darbe
giriiminin hemen ardndan yurt dndaki Fetullah bir gazeteye konuup darbeye direnen milyonlara IDi diyenlerin, o erefli insanlarn arasnda yeri yok.
Ama kukusuz darbe giriiminin ardndan lkeye, kentlerine sokakta sahip kan
tm Krt vatandalarmz Yenikapda olacak. Her gn kendilerinden mesajlar,
telefonlar alyorum. Darbe ile terr ayr tutmam. PKK ile FETy ayr kefeye
164. HDP: Demokratik Siyaset Tek k Yoludur, Aljazeera Turk, 16 Temmuz 2016.
165. Erdoan HDPyi Neden armad, Haber 7, 27 Temmuz 2016.

58

setav.org

2016DA SYASET

koymam. Byle bir rgtle i birlii yapan davet etmem. Davet edersem gazilere,
ehitlere bunu anlatamam eklinde yant verdi.166
Bunun yan sra darbenin akabinde zellikle Bat basnnda darbe ile seilmi hkmet ve Cumhurbakan Erdoan ayn kefeye koyan aklamalar
byk tepki toplad. Demirta bata OHAL karar olmak zere darbeye kar
alnan btn tedbirleri senaryo olarak nitelendiriyordu. Tm bunlar HDPnin
srecin dnda kalmasna yol at. HDP ise bu srete alternatif araylara girdi.
Selahattin Demirta bakanlndaki HDP heyeti Irak Krdistan Blgesel Ynetimi (IKBY) liderlerinden Krtler aras diyaloun salanmas ve zm srecine
yeniden dnlmesi iin yardm istedi. Fakat ayn zamanda PKKya desteini
de devam ettiriyordu. Demirta 2 Eyllde Almanyann Sddeutsche gazetesine
verdii rportajda hem kiisel olarak hem de parti baznda PKKy terr rgt olarak tanmlamadklarn belirtti. PKKnn siyasi kolu olmadklarn fakat
PKKy devletin ya da hkmetin tanmlad ekilde tanmlamak zorunda da
olmadklarn syledi.167

HDPL BELEDYELERE KAYYUM ATANMASI

VE TUTUKLAMALAR
1 Ekim itibaryla TBMMde yeni yasama yl balarken Mecliste ele alnan ilk
gndem maddelerinden birisi, torba yasaya dahil edilen ve belediye bakan,
bakanvekili ve meclis yelerinin terr ya da terre yardm sular nedeniyle
grevlerinden uzaklatrlmalarn mmkn klan maddeydi. Fakat bu madde
19 Austosta Mecliste oylanmasndan hemen nce torba yasadan karld.
Darbe sonrasnda FET ya da PKK ile ilgili yrtlen soruturmalar neticesinde bu hususlarda sorunlu grlen belediyelere kayyum atanabilecei tartmalar ska gndeme gelmiti. Dolaysyla maddenin torba yasadan karlmas
artc bir gelime olarak yorumland.
Ksa bir sre sonra maddenin torba yasadan karlmasnn PKK ya da FET
ile ilikili belediyelere kayyum atanmas srecinde baka bir yol izlenmesi ile ilgili
olduu anlald. Bu yol 2 Eyllde Resmi Gazetede yaymlanan ve terr balants
nedeniyle grevden uzaklatrlan veya tutuklanan belediye bakanlar ve meclis
yelerinin yerine il belediyelerinde ileri Bakan, dierlerinde ise Vali tarafndan
seilme yeterliliine sahip kiiler arasndan atama yaplmasn mmkn klan KHK
dzenlemesiydi. Dzenleme sonrasnda ilk olarak Diyarbakrn Sur ve Silvan ile
belediyelerine mevcut belediye bakanlarnn yarglanmalar devam ettii iin
Valilik tarafndan kayyum atand. Sonrasnda ise 11 Eyllde ileri Bakanlndan
yaplan aklamada ikisi il, 28 belediyeye kayyum atand duyuruldu. Bu atama166. Erdoan: Bu in Bittiine nanmyorum, Rehavete Kaplmayacaz, Trkiye, 6 Austos 2016.
167. HDP E Genel Bakan Demirta PKKya Terr rgt Demedi, Hrriyet, 2 Eyll 2016.

setav.org

59

2016DA TRKYE

lardan drd FET ile ilikili belediyelere yaplrken, 24 ise PKK balants sebebiyle gerekletirildi. KHK ile kayyum atanan iki il olan Hakkari ve Batmanda
baz clz gsteriler yapld.
Belediyelere kayyum atanma srecinde en dikkat ekici olaylardan birisi, terr
rgt PKKya ynelik soruturma kapsamnda gzaltna alnan Diyarbakr Bykehir Belediye E Bakanlar Gltan Kanak ve Frat Anlnn 30 Ekimde tutuklanmas
oldu. Demirta, Gltan Kanak ve Frat Anlnn tutuklanmasn rehin alma olarak
adlandrd. 17 Kasm itibaryla ileri Bakanlndan yaplan aklamaya gre ise Demokratik Blgeler Partisinin bykehir, drd il belediyesi olmak zere toplam
34 belediyesine kayyum atand. te yandan grevden alnan 38 e bakann 36s da
tutukland. Kayyum atanan yerlerde n plana kanlar Diyarbakr, Mardin ve Van bykehir belediyeleri ile Hakkari, Siirt, rnak ve Batman belediye bakanlklar oldu.
Bunlardan Siirt, Tunceli, Hakkari, Diyarbakr ve Van belediye bakanlarnn yarglanmas tutuklu olarak devam etti.168 Hakknda hukuki soruturma yrtlen belediye
bakanlarnn banda bulunduklar belediyelerde terr rgt PKK ile dorudan ilintili kiileri ie aldklar ve i bavurusu iin gelenleri PKKl bir yaknlarnn olup olmadna gre deerlendirdikleri basna yansd.169 Ayrca bu belediyelerin btelerinden
maa demesi ad altnda terr rgtne kaynak aktardklar akland.170 Bu balamda
Haziran aynda Vanda polise ate aan ve ierisinde terristlerin bulunduu aracn Van
Belediyesine ait olduunun anlalmas ve terristlerden birisinin Van Belediyesinde
altnn ortaya kmas hafzalarda nemli bir yer brakmt.171
Belediyelere atanan kayyumlara ynelik tartmalar devam ederken, haklarnda
fezleke bulunan ve dokunulmazlklar kaldrldktan sonra ifade vermeye gitmeyen
HDP milletvekillerine ynelik Cumhuriyet Basavclklarnca yrtlen terr soruturmalar kapsamnda gzalt karar alnd. HDP E Genel Bakanlar Selahattin
Demirta ve Figen Yksekda da bu karar kapsamnda 4 Kasmda gzaltna alnd.
Adliyeye karlan Demirta ve Yksekda ifade ilemlerinin ardndan tutuklama
talebiyle mahkemeye sevk edildikten sonra Diyarbakr 2. Sulh Ceza Hakimlii tarafndan tutukland. Bu srete terr soruturmas kapsamnda ifade vermeye gitmedikleri iin Demirta ve Yksekdan yan sra HDP Grup Bakanvekili dris Baluken, Diyarbakr Milletvekili Nursel Aydoan, rnak milletvekilleri Leyla Birlik ve
Ferhat Enc, Mardin Milletvekili Glser Yldrm ile Hakkari milletvekilleri Selma
Irmak, Abdullah Zeydan ve Nihat Akdoan karldklar mahkemelerce tutukland.
Milletvekilleri terr rgt yelii ve terr rgtlerine yardm bata olmak zere bu
minvaldeki farkl gerekelerle tutukland. HDPli vekillerin tutuklanmasnn ardndan dnyadan ve ABden Trkiyeye pek ok knama mesaj geldi.
168. DBPnin Kazand 106 Belediyeden 33ne Kayyum Atand, Milliyet, 17 Kasm 2016.
169. HDPli Belediyelerin i Referans Kandil, Sabah, 8 Kasm 2016.
170. Bakan Aklad: 7 Bin Lira Maa, Milliyet, 7 Ekim 2016.
171. Belediye alan O Terrist Tutukland, Sabah, 22 Haziran 2016.

60

setav.org

2016DA SYASET

Tutuklamalarn ardndan HDP Meclis Grubu ve MYKs 6 Kasmda TBMMden

ekileceklerini akladlar. HDP Szcs Ayhan Bilgen, Yasama organndaki faaliyetlerimizi durdurma karar verdik aklamasnda bulunurken bu sebeple komisyonlara ve genel kurula katlmayacaklarn belirtti. Fakat bu kararn kamuoyuna
aklanmasnn ardndan 8 Kasmda TBMMde haftalk olaan grup toplants yapld ve bu toplantya pek ok AB lkesinin bykelisi de katld. Toplantda Demirtan tutuklanmasnn ardndan yaymlad mesajlar da okundu.
Her ne kadar E Bakanlar Selahattin Demirta ve Figen Yksekda da dahil
milletvekillerinin tutuklanmasnn ardndan yaplan ilk aklamalarda HDP ynetimi
yasama faaliyetlerinden ekildiini duyursa da HDP stanbul l E Bakan Doan
Erban 20 Kasmda yapt, E bakanlarmz ve vekillerimiz rehin alndktan sonra
Parlamentodan fiili ekilme karar aldk. Fakat youn toplantlar sonrasnda Parlamentodaki almalarda daha etkin ekilde yer alma karar verdik aklamasyla beraber
HDPnin srecin geleceine dair farkl bir yol izlemeye karar verdii grld. Bu
kararn ardndan HDP milletvekillerinin TBMMde yasama faaliyetlerine katlmaya
devam etmesi kararn uygulandn gstermesi asndan nemliydi.
2016 yl iin genel bir deerlendirme yapmak gerekirse HDPnin 2015 seimlerinde gndemini oluturan ve partiye yeni bir kimlik ve imaj kazandrma almasnn
bir rn olan Trkiyelileme projesinin, HDPnin izledii Krt milliyetiliinin
arl altnda ezildii sylenebilir. HDPnin terre ve iddet olaylarna kar net bir
tavr sergilememesi, siyasi mekanizmalar etkili bir biimde kullanmamas ve son srete
dahi tm politikalarn yine AK Parti kartl ekseninde ekillendirmesi partinin ierisinde de iddetli tartmalara yol at. Tm bu tartmalarn yan sra e genel bakanlar
da dahil olmak zere partili pek ok ismin 2016 ylnn sonlarna doru tutuklanmas,
partinin geleceinde yeni ynetimin nasl ekilleneceine dair nemli sorulara yol at.
Her eyden nce belirtmek gerekir ki tm bu gelimeler u noktay aka gsterdi:
HDP sivil siyaset alannda halktan ald destee ramen, bir terr rgtnn toplumu
da dorudan hedef almaya ynelik stratejisini desteklemenin onu hem sivil siyasetin alan hem de kamuoyunun gznden dreceini hesaplayamad. Bir anlamda gndelik
hrslar ve ngrszlk partinin ilevsiz hale gelmesine neden oldu. Zira sivil siyaseti de
domine eden bir terr rgt varken o rgtnn hendek siyaseti bata olmak zere
sistemi dizayn etme abasn desteklemek, bir adm sonrasnda bizatihi o siyasi partiyi
ilevsiz klyor ve halkn gznde itibarsz hale getiriyordu. HDP byle bir son noktaya
yry kendi admlaryla gerekletirdi. Bundan sonrasnda ne olacana dair yorumlara bakldnda HDPnin meruiyetini toplum nezdinde kaybetmesi sebebiyle ilerleyen srete parti ierisinden Trkiye merkezli bir siyasi anlay ortaya koyacak yeni bir
oluum kabilecei vurgulanmaktadr.172 Bunun yan sra PKK ile arasna mesafe koyan
ve toplumun hassasiyetlerine duyarl yeni batan kurulacak bir partinin nmzdeki
yllarda siyaset sahnesine kabilecei ihtimali de dile getirilmektedir.
172. Burhanettin Duran, HDP Bu Noktaya Nasl Geldi?, Sabah, 5 Kasm 2016.

setav.org

61

2016DA TRKYE

KRONOLOJHDP
24 Ocak

Yerel Demokrasi Demokratik Cumhuriyet sloganyla dzenlenen HDP 2. Olaan Kongresinde Selahattin Demirta ve Figen Yksekda yeniden partinin e genel bakanla seildi.

17 ubat

Ankara ankayada Genelkurmay Bakanl yaknlarnda TSK mensuplarn tayan servis

aralarnn geii srasnda canl bomba saldrs meydana geldi. TAKn dzenledii saldrda 29 kii hayatn kaybederken 61 kii de yaraland.

29 ubat

Selahattin Demirta Diyarbakrn Sur ilesinde PKKllara ynelik dzenlenen operasyonlar konusunda halkn ayaklanmas gerektiini ifade ederken halka operasyonlar son
bulmadan evlerine dnmemelerine ynelik ar yapt.

13 Mart

TAKn Ankara Kzlayda bir otobs duranda bomba ykl aralarla dzenledii saldrda 37 kii hayatn kaybetti.

20 Mays

Dokunulmazlklarn kaldrlmasna ilikin teklif ikinci tur oylamasnda 376 oyla kabul edildi.

15 Temmuz

Trk Silahl Kuvvetlerinin (TSK) ierisinde rgtlenmi Fetullah Terr rgt (FET)
mensuplar bir darbe giriiminde bulundu.

2 Eyll

Demirta, Almanyann Sddeutsche gazetesine verdii rportajda hem kiisel olarak

hem de parti baznda PKKy terr rgt olarak tanmlamadklarn belirtti.

2 Eyll

Resmi Gazetede terr balants nedeniyle grevden uzaklatrlan veya tutuklanan belediye bakanlar ve meclis yelerinin yerine il belediyelerinde ileri Bakan, dierlerinde
ise Vali tarafndan seilme yeterliliine sahip kiiler arasndan atama yaplmasn mmkn klan dzenleme ilan edildi.

11 Eyll

ileri Bakanlndan yaplan aklamada ikisi il 28 belediyeye kayyum atand duyuruldu.

Bu atamalardan 24 PKK balants sebebiyle DBPli belediyelere gerekletirildi.

30 Ekim

Terr rgt PKKya ynelik soruturma kapsamnda gzaltna alnan Diyarbakr Bykehir Belediye E Bakanlar Gltan Kanak ve Frat Anl tutukland.

4 Kasm

Hakknda gzalt karar olan HDP E Genel Bakanlar Selahattin Demirta ve Figen Yksekda tutuklama talebiyle mahkemeye sevk edildikten sonra Diyarbakr 2. Sulh Ceza
Hakimlii tarafndan tutukland.

62

setav.org

2016DA SYASET

15 TEMMUZ FET
DARBE GRM

15 Temmuz Cuma gecesi Trkiye, Trk Silahl Kuvvetlerinin (TSK) iine uzun
yllar boyunca szm Fetullah Terr rgtnn (FET) darbe giriimine tank
oldu. TSK bata olmak zere devletin stratejik birok kurumunda kadrolam
bu terr rgtnn mensuplar tarafndan organize edilen darbe giriimi Trkiye
tarihinin de en kanl darbesiydi. FET askeri cuntas TBMM, Cumhurbakanl Klliyesi, Genelkurmay Bakanl, Emniyet Mdrl ve MT gibi kritik
kurumlar F-16 uaklar ve helikopterlerden attklar bombalarla hedef ald. Devletin stratejik kurumlarnn yan sra darbeye kar direnen sivil halk da bombalayan ve ar silahlarla saldran cuntaclar 248 kiiyi ehit etti ve 2 bin 195 kiiyi
de yaralad. Darbe giriiminin yaand gece Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, iktidar ve muhalefet partisi yneticileri ile halk darbecilere kar direnmeye
ard. Toplumun direnii, siyasal partiler, medya ve sivil toplum kurulularnn
darbecilere kar kararl duruuyla darbe giriimi baarsz oldu.
15 Temmuz gecesinde sergilenen bu sivil duru devamndaki gnlerde her trl yeniden kalkmaya kar sokaklarda tutulan nbetlerle devam etti. Trkiyenin
tm illerinde her gece binlerce insan sokak ve meydanlara karak darbecilere kar
tepkisini dile getirdi. 27 gn sren demokrasi nbetleri 10 Austosta sona erdi.
Bir tarafta nbetler devam ederken dier tarafta baarsz darbe giriimi sonras
FETye kar yasal dzlemde mcadele ihtiyac Mecliste yer alan siyasi partileri bir
araya getirerek birok hukuki dzenleme yaplmasn salad.
Darbe giriiminin hemen ardndan FET ile mcadele konusunda siyasi
partiler arasnda ciddi bir uzla iklimi oluurken, CHP Erdoan kartl zerine kurduu negatif siyasetine geri dnerek Yenikap Ruhu olarak adlandrlan ve
FET ile mcadeleyi de ieren iklime sahip kmamakla itham edildi. MHP ise
hem artan terr olaylar karsnda PKK hem de FET ile mcadelede hkmete
ciddi bir destek sunarak Ankarann elini rahatlatt. 15 Temmuz darbe giriimine
kar Trkiye demokrasisinin yannda yer almayan Batl devletler Ankarann tm

setav.org

63

2016DA TRKYE

terr rgtlerine kar younlatrd mcadelesine muhalif bir tavr sergilediler.

Sz konusu durumu Trkiye ile Batl devletlerin arasnn almasna ve Ankarann d politikasn eitlendirmesine neden oldu.

SYAS LDERLERN DARBE KARITI TUTUMU VE

YENKAPI RUHU
Darbe giriiminin bertaraf edildii gecenin ertesinde 16 Temmuzda olaanst
toplanan TBMM Genel Kurulunda drt parti ve Meclis Bakan smail Kahramann imzasn tayan darbe kart ortak bir metin okundu.173 Darbe giriimine kar ortak mcadelenin neminin vurguland metin bir anlamda ileriki
gnlerde oluacak Yenikap Ruhu ile zetlenen siyasi iklimde uzla ve birlikteliin mutabakat metni oldu.
15 Temmuz darbe giriimi ile mcadelede nemli ayaklardan biri kukusuz Anayasada gerekli deiikliklerin yaplmasyd. 25 Temmuzda Cumhurbakanl Klliyesinde Cumhurbakan, Babakan, CHP ve MHP Genel Bakanlarn bir araya getiren
toplant mini bir Anayasa deiiklii mutabakat ortaya kard. Babakan Binali Yldrm ayn gn gerekletirilen Bakanlar Kurulu sonras yapt aklamalarda parti genel
bakanlaryla Yeni anayasa zerine birlikte alma konusunda uzlaldn aklad.
Ancak ksa vadede darbe ile mcadele gndemiyle kk lekli bir anayasa deiikliinin yaplabileceini duyurdu.174
Ertesi gnlerde siyasi parti liderlerinden gelen aklamalar da benzer uzla sylemi iinde gerekleti. CHP lideri Kemal Kldarolu zel Harekat Daire Bakanlna gerekletirdii taziye ziyareti sonras yapt aklamada oluan uzla ortamndan duyduu memnuniyeti aklad.175 MHP Genel Bakan Devlet Baheli
sonraki gnlerde yapt aklamalarda anayasa deiiklii konusunda hibir n art
komadklar gibi toplumda artan idam cezasnn getirilmesi istei konusunda engel
olmayacaklarn ve hatta destekleyeceklerini aklad.
Darbe giriimi ile siyasi dzlemde mcadelede bir dier adm FET darbe
giriimini aratrma komisyonunun kurulmas oldu. 4 Ekimde almalarna balayan komisyonun176 aylk alma sresinde eski ve yeni siyasetiler, st dzey
brokratlar, gazeteciler ve darbe giriimi ile alakal bilgilendirmede bulunabilecek
ilgili kiiler dinlenilmek zere komisyona arld.177

173. Meclis Olaanst Topland! Ortak Bildiri Okundu, Milliyet, 16 Temmuz 2016.
174. Bakanlar Kurulu Toplants Sonras Aklama: Boazii Kprsnn Ad Deitirildi, NTV, 25 Temmuz 2016.
175. Kldarolundan Glba zel Harekata Ziyaret, Aljazeera Turk, 26 Temmuz 2016.
176. FET Darbe Giriimini Aratrma Komisyonu lk Toplantsn Yapt, AA, 4 Ekim 2016.
177. Darbe Giriimini Aratrma Komisyonuna arlan simler Belli Oldu, Aljazeera Turk, 13 Ekim 2016.

64

setav.org

2016DA SYASET

OHAL LANI VE DEVLETN FETDEN

ARINDIRILMASI
20 Temmuz gn Cumhurbakan bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu durumun ciddiyetine binaen OHAL ilan etti.178 17-25 Aralk Operasyonlarndan itibaren
FETye ynelik alnan tedbirler, darbe giriimi sonrasnda daha gl bir yasal
zemine kavuturularak devletin FETden arndrlmas sreci hzlandrld. Babakan Binali Yldrmn ifadesiyle devletin kendisine kar ilan ettii OHAL ile devlete
szan FET mensuplarnn kamu kurumlarndan temizlenmesi sreci balad.179
Austos aynn ilk gnlerinde stanbul Yenikapda AK Parti, MHP ve CHP
liderlerini buluturan ve Genelkurmay Bakannn da bir konuma yapt Yenikap
Mitingi darbe giriimin faili FET ile mcadelede oluturulan uzla ve i birlii ikliminin sembol oldu.180 Fakat liderlerin FET ile mcadelede sergiledikleri
ortak tavr ok uzun srmedi. OHAL ilan ve karlan KHKlara ana muhalefet
partisi CHPnin gsterdii tepki sonucunda 15 Temmuz ncesinin negatif siyaset
dili yeniden gndeme hakim oldu. CHP, OHAL KHKlarn Anayasa Mahkemesine
gtrmek suretiyle daha nce destek verdii FET ile mcadele kararllndan geri
adm att.181 OHAL ilan ve bu srete karlan KHKlar hukuk ve insan haklar balnda ayrntl bir ekilde ele alndndan burada ksaca deinilmekle yetinilmitir.
15 Temmuz sonras balatlan FET ile mcadelede moral-motivasyon salanmas noktasnda Cumhurbakan Erdoann aklamalar belirleyiciydi. Erdoan
sk sk mcadelenin hukuk erevesi iinde ve adil bir ekilde yaplacan ancak
terristlere kar acmasz davranmak zorunda olduklarn ve rgtle ilikisi olanlarn
da madur olarak gsterilmesinin doru olmayacan belirtti.182

DAM TARTIMALARI
15 Temmuz sonrasnda zellikle darbe giriiminin lkeye verdii zararlar hem devlet
hem de toplum nezdinde idam cezasnn tekrar tartlmasn gndeme getirdi. nce
2001 ve sonrasnda 2004 ylnda yaplan Anayasa deiiklikleriyle Trkiyede idam
cezas kaldrlmt ancak darbe giriiminden sonra toplum nezdinde idam cezasnn
geri getirilmesi konusunda ciddi bir istek olutu. Erdoan toplumdan gelen istek
zerine yapt aklamalarda idamla ilgili yasal bir deiiklik yaplrsa onaylayacan
belirterek konunun eitli kesimlerce tartlmasnn nn at.183 Babakan Binali
Yldrm idam konusunda yapt aklamada bu konunun bir anayasa meselesi ol178. Erdoan: Tm lkede 3 Ay Sreyle Olaanst Hal lan Edildi, NTV, 20 Temmuz 2016.
179. Serdar Glener, Dnyada Arndrma Politikalar ve Devletin FETden Arndrlmas, SETA Perspektif, Say:
142, (Eyll 2016).
180. Yenikap Ruhu, Aljazeera Turk, 7 Austos 2016.
181.Kldarolundan TSK Dzenlemesi Aklamas, Haber Trk, 20 Austos 2016.
182. Erdoan: FETye Acmasz Olmaya Mecburuz, Yeni afak, 20 Kasm 2016.
183. Cumhurbakan Erdoan: Meclisten Gelecek dam Kararn Onaylarm, NTV, 7 Austos 2016.

setav.org

65

2016DA TRKYE

duunu, anayasa deiiklii iin de dier partilerle uzlama salayarak snrl bir idam
dzenlemesi getirilebileceini belirtti.184 Ana muhalefet partisi CHP ise byle bir
dzenlemeye kar karken bunun gereki ve uygulanabilir olmadn ifade etti.
MHP ise milletin idam konusundaki talebinin gz ard edilemeyecei ve hkmet
kabul ediyorsa bir an nce somut admlarn atlmas gerektii aklamasn yapt.185

15 TEMMUZ SONRASI ARTAN TERR OLAYLARI

15 Temmuz sonrasnda PKK ve DEA terr faaliyetlerini artrd. Artan saldrlar karsnda 15 Temmuz ruhunun nemli bir sonucu olarak MHP, hkmete
terrle mcadelede destek verdi. Hkmet kanadndan artan terr eylemlerinin 15
Temmuzda baarlamayan darbe giriiminin devam olduunu ifade eden aklamalar geldi. PKK ve DEA ile ilikisi bulunan FETnn darbe giriiminin baarsz
olmas sonras bu terr rgtleriyle ortak gndemlerini artrabilecei, bu sebeple
daha ciddi nlemlerin alnmas gerektii vurguland. Cumhurbakan Erdoan da
15 Temmuz sonras artan terr saldrlarnda FETnn parmann olduunu ve
devletin bunlarla mcadele edecek gte olduunu ifade ederek, FET ile dier
terr rgtleri arasndaki ilikiye devlet organlarnn bakn ortaya koydu.186
Hkmetin FET, PKK ve DEA gibi terr rgtlerine kar birlikte mcadele edilmesi ve ayrm yaplmadan her terr rgtnn ye ve destekilerinin cezalandrlmas gerektii ynndeki tavr, FETnn lkenin yaad dier gvenlik sorunlarnn da kayna olarak grldn gsterdi.187 Yaplan aklamalardan
hkmetin arndrma srelerinde ortaya kmas muhtemel sorunlara ilikin bir
farkndala sahip olduu anlald. Zira Babakan Yldrm artk devletin bnyesinden FETcleri temizleme zamannn geldiini, kurunun yannda yan yanmasna
msaade etmeyeceklerini ifade etti.188
Terr konusunda hkmete desteini aklayan Baheli ise FETnn darbe
giriimi sonras terr kullanarak farkl yollardan baarl olmaya altn ancak
milli birlik ve beraberlik ierisinde devlete ve Trk halkna kar yaplanlarla mcadele edileceini belirtti. Baheli ayrca 15 Temmuzdan hibir ders almam olanlarn
ciddi bir yanlsama ierisinde bulunduunu, darbecilerin bir kez daha benzer bir
teebbste bulunduklar takdirde tekrar alt edileceini vurgulad.189
15 Temmuz sonras terrle mcadele kapsamnda 4 Kasmda HDP E Bakanlar Demirta ve Yksekda dahil dokuz vekil,190 13 Aralkta da iki vekil191
184. Binali Yldrmdan dam Aklamas, Haber Trk, 1 Kasm 2016.
185. Baheliden dam Aklamas, Haber Trk, 1 Kasm 2016.
186. Erdoandan PKK Aklamas, Haber Trk, 18 Austos 2016.
187. Gvenlik Aklamas, Haber Trk, 22 Austos 2016.
188. Yldrmdan FETc Aklamas, Haber Trk, 2 Kasm 2016.
189. Baheliden Darbe ddialarna Tepki: Teneir zlemleri Artmtr, Haber Trk, 4 Ekim 2016.
190. HDP Ebakanlar Demirta ve Yksekda Tutukland, Aljazeera Turk, 4 Kasm 2016.
191. HDPli Demirel ve Konca Gzaltnda, Yeni afak, 13 Aralk 2016

66

setav.org

2016DA SYASET

gzaltna alnarak tutukland. Vekillerin tutuklanmasna yurt ii ve yurt dndaki

eitli evrelerden tepkiler geldi. Hkmet masumiyet karinesi vurgusuyla sulu
olanlarn asla affedilemeyecei aklamas yapt. Hkmet zellikle uluslararas
kurulular ve Avrupadan gelen tepkileri hukuk sistemleri ve hukuki srelere
karma abas olarak yorumlad ve hukukun bamszlna vurgu yaparak Avrupann tavrnn kabul edilemeyeceini belirtti.192

15 TEMMUZ'UN DI LKLERE YANSIMASI

Yaplan aratrmalarda FET darbe giriiminin ardnda d glerin varlnn, Trk
toplumunun nemli bir blmnde kabul grd anlald.193 Bylesi bir ortamda
gerek Avrupa gerekse ABDnin tavrnn toplum nezdinde de nemli tepkilere neden
olduu ortaya kt. Nitekim zellikle Trkiyenin ABD ile olan ilikilerindeki en
nemli husus, FET lideri Glenin iadesiydi. Buna vurgu yapan Dileri Bakan
Mevlt avuolu, Terrist ba Glenin iadesi basit bir adli yardmlama konusu deildir. Ulusal gvenliimiz bakmndan ok ciddi bir tehdit sz konusudur194
eklindeki aklamalaryla durumu ortaya koydu. Bu hususla ilgili olarak ABD ve
ABnin tutumu birok tartmay beraberinde getirdi. ABD ve ABnin, Trkiye ile i
birliklerini tehlikeye atacak biimde hareket ettikleri grld.
Devletin st kademesinde Trkiyenin 15 Temmuz sonras younluunu artrarak devam ettii, FET ve dier terr rgtleriyle mcadelesinde yalnz brakld ynndeki kanaat zaman ierisinde glendi. Bu kanaatin olumasnda terrle
mcadele konusunda uluslararas kurululardan gelen farkl tepkiler de etkili oldu.
rnein Numan Kurtulmu yapt bir aklamada ABnin Trk demokrasisini savunmas beklenirken darbecilere ve FET yelerine arka ktn belirtti.195
Cumhurbakannn belirttii zere NATO Parlamenterler Toplantsnn stanbulda yaplm olmas terrle mcadeleye verilen nemi vurgulama amac tayordu.
Erdoana gre Trkiyede terrle mcadele baarsz olduu takdirde dier lkelerde
de terr olaylar artacakt.196
Kasm ay iinde Avrupa Parlamentosunun (AP) 15 Temmuz sonras srete gerekletirilen uygulamalar gereke gstererek Trkiye ile mzakereleri durdurma ynndeki karar AB-Trkiye arasndaki ilikileri daha da gergin bir hale soktu.197 APnin
bu kararna tepki gsteren Cumhurbakan Erdoan, alnan kararn Trkiye nezdinde
hibir anlam ifade etmediini aka belirtti.198 te yandan Trkiyenin ABye muhta
192. Yldrmdan CHP Aklamas, Haber Trk, 8 Kasm 2016.
193. Nebi Mi, Serdar Glener, pek Cokun, Hazal Duran ve M. Erkut Ayvaz, Demokrasi Nbetleri: Toplumsal
Algda 15 Temmuz Darbe Giriimi, (SETA, stanbul: 2016), s. 64.
194. Terristba Glenin adesi Basit Bir Adli Yardmlama Konusu Deildir, Haber Trk, 25 Austos 2016.
195. Babakan Yardmcs Kurtulmu: Ciddi Bir Hayal Krkl indeyiz, Milliyet, 27 Kasm 2016.
196. Erdogandan NATO Uyars, Yeni afak, 21 Kasm 2016.
197. Kurtulmutan Avrupa Aklamas, Yeni afak, 25 Kasm 2016.
198. Erdoandan AP Oylamas Aklamas, Haber Trk, 24 Kasm 2016.

setav.org

67

2016DA TRKYE

olmad aksine Birliin Trkiyenin yer alt ve yer st kaynaklarna ihtiya duyduu
ifade edilerek ABnin ona gre karar almasnn daha doru olaca dile getirildi.
15 Temmuz sonrasndaki gelimelerin Trkiyenin uluslararas ilikilerindeki
nemli bir dier sonucu, Avrupa ve ABDnin tutumu karsnda d politikasn eitlendirmesi ile farkl i birliklerine ak olduunu ilan etmesi oldu. Darbe giriiminin
hemen ardndan Cumhurbakan Erdoann ilk yurt d ziyaretini Rusyaya gerekletirmesi199 ve Trkiyenin anghay Birlii rgtnn () 2017 Enerji Kulb
Bakanln stlenmesi200 bu ynde atlan nemli admlar olarak deerlendirildi.
15 Temmuz 2016 gecesi Trkiyede yaananlar yalnzca lke iinde deil vesayetle mcadele eden tm toplumlara rnek tekil edecek bir mcadele ortaya koydu.
Bu mcadelenin baarya ulamas Cumhurbakan Erdoann ars ve buna uyan
milyonlarca insann abasyla mmkn oldu. Darbe giriiminin pskrtlmesinin ardndan darbenin balca aktr olan FET ve mttefikleri ile nemli bir hesaplama
sreci balad. Bu mcadelenin ilk aya devletin FETden arndrlmas oldu. Ardndan 15 Temmuzu frsat bilen dier terr rgtleri ile radikal bir mcadele iine
girilerek bunlarn siyasi, ekonomik ve uluslararas ayaklar etkisiz klnmaya baland.
15 Temmuz, Trkiyenin uluslararas ilikileri asndan da nemli bir farkllamaya neden oldu. zellikle Avrupa ve ABDnin Trkiyeyi terrle mcadelede yalnz brakan tutumlar, sz konusu lkelerle olan ilikilerin yeniden gzden geirilmesi adna
hem devlet yneticileri hem de toplumda bir talep oluturdu. 2016 yl biterken 15
Temmuzun etkileri halen fazlasyla hissedilmeye devam etmektedir. Grnen odur ki
bu darbe giriiminin at yaralarn tedavi edilebilmesi daha uzun yllar alacaktr.
KRONOLOJ-15 TEMMUZ DARBE GRM
15 Temmuz

TSK iindeki Fetullah Terr rgt (FET) mensubu subaylar darbe giriiminde bulundu.

19 Temmuz

Cumhurbakan Erdoan, CNNe verdii rportajda idam tartmalaryla ilgili olarak,

Cumhurbakan olarak nme gelirse onaylarm dedi.

20 Temmuz

15 Temmuz sonras ilk kez toplanan Cumhurbakan bakanlndaki Bakanlar Kurulu,

yine ayn gn ierisinde gerekleen Milli Gvenlik Kurulu (MGK) toplantsnda alnan
olaanst hal tavsiye kararna uyarak tm Trkiyede ay sreyle OHAL ilan etti.

22 Temmuz

Cumhurbakanl bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu, 667 sayl OHAL Kanun Hkmnde Kararnamesini kard.

7 Austos

Cumhurbakanl himayesinde Yenikapda Demokrasi ve ehitler Mitingi dzenlendi.

3 Ekim

Cumhurbakan Erdoan bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu OHALi ay uzatma karar ald.

12 Ekim

Cumhurbakan Erdoan yapt konumada FET soruturmalaryla ilgili maduriyet

yok aklamasnda bulundu.

4 Kasm

Aralarnda E Bakanlar Selahattin Demirta ve Figen Yksekdan da bulunduu 12

HDPli vekil gzaltna alnd.

20 Kasm

Cumhurbakan Erdoan, AB ile gerilen ilikiler sonras gazetecilere yapt aklamada,

Varsa yoksa AB olmamal, Trkiye anghay Belisinde niye olmasn? dedi.

199. Erdoan ve Putin Uak Krizinden Sonra lk Kez Bir Araya Geldi, Haber Trk, 9 Austos 2016.
200. angay 5lisinde Trkiyeye lk Grev, NTV, 24 Kasm 2016.

68

setav.org

2016DA SYASET

HKMET SSTEM
TARTIMALARI

Hkmet sistemine dair tartmalar, 2016 ylnda Trkiye siyasetinin balca gndem maddelerinden birisi olmay srdrd. Parlamenter sistemin amazlar ve oluturduu sorunlardan hareket ederek bakanlk sisteminin bir zm olduu sylemi
zerinden ileyen bu tartmalar zellikle 15 Temmuz sonras srete somut baz
admlarn atlmas sonucunu dourdu. Esas itibaryla hkmet sistemi tartmalar,
2015 ylnn 1 Kasm gn yaplan ve AK Partinin tek bana iktidarnn halk tarafndan yeniden onayland seimlerin hemen ertesinde gndemdeki yerini tekrar
ald. Bu ortamn olumasnda 7 Haziran seimleri sonras ortaya kan ve koalisyon
ihtimalini gndeme getiren seim sonularnn yaratt kaosun bir daha tekrarlanmamas gerektirdii ynnde zellikle Cumhurbakan Erdoan tarafndan ortaya
konulan iradenin nemli bir etkisi oldu.

BAKANLIK SSTEMNE DUYULAN

HTYACIN KAYNAKLARI
2016da yaplan bakanlk sistemi tartmalarnda odak konulardan birisi Trk tipi
bakanlk sistemi idi. Hem AK Parti hem de muhalefetin argmanlarnda merkezde
yer alan bu kavramn erevesine dair yaplan aklamalarda, parlamenter sistemin
rettii vesayet odaklaryla mcadelede bakanlk sisteminin salayaca avantajlar
vurguland. 1982 Anayasasnn parlamentarizm tasarm cumhurbakanl kurumunu merkeze alan bir vesayet sistemi zerine kurulmutu. 2007 ylndan itibaren
cumhurbakann halkn semeye balamasyla byk lde etki kapasitesi zayflatlan vesayeti sistem halen birtakm brokratik/siyasi hamlelerde bulunarak, bata
yrtme organ olmak zere karar vericilerin ellerini zayflatyordu.
1 Kasm sonras yeni yln ilk aylarnda AK Partide aslnda btn yl srecek
tartmalarn ilk kvlcmlarnn yakld grld. Siyasal sistemin istikrara kavuturulmasnn balca ama olduu AK Partiden gelen birok aklamada yer ald.

setav.org

69

2016DA TRKYE

AK Parti kurmaylarndan Mustafa entop, yln ilk aylarnda yapt bir aklamada
bakanlk sistemi ile belediye bakanl arasndaki analojiye dikkat ekerek amalanann yerel ynetimlerde uygulanan bu sistemin mantn merkezi ynetime tamak olduunu ifade etti.201
entopun yaklamna benzer baka bir aklama da TBMM Bakan smail
Kahraman tarafndan da dile getirildi. Kahraman Trkiyede toplumun aslnda bakanlk sistemine olduka aina olduunu, Trkiye bakanlk sistemi ile daha istikrarl
hale gelir. Trk toplumu zaten bakanlk sistemi ile yaamaktadr. Kylerde muhtar,
ehirlerde belediye bakanlar idare ediyor szleriyle aklad.202 Kahraman bunun
balca nedenlerinden birinin sistemin sahip olduu hantal ve krizler reten yap olduunu da dile getirdi.203 Ayrca istikrarsz ynetimlere iaret eden koalisyon idarelerine
yer vermemesinin de bakanlk sistemini tercih edilebilir kld ifade edildi.204
AK Parti cenahnda bakanla duyulan ihtiyacn kayna olarak yaplan istikrar
vurgusuna karlk Cumhurbakan Erdoan, konuyu ok daha makro bir dzeyde ele
alarak parlamenter sistemin ihtiyalara karlk veremedii, miadn doldurduu ve yeni
Trkiyenin inasnda katk salamayacan dile getirdi. Erdoan ayrca bu tartmalarn kiiler zerinden deil btn olarak sistemin bizatihi kendisi zerinden tartlmas
gerektiine dikkat ekti. 205 Bu aklamadan ksa bir sre sonra Babakan Yardmcs
Numan Kurtulmu, bakanlk sisteminin bir sistem tartmas olduu ynnde Cumhurbakanna destek veren bir beyanda bulunarak, Bakanlk sistemi Sayn Cumhurbakanmzn kendi ahsyla ilgili mesele deil. AK Partinin kurumsal kimliiyle ilgili
bir mesele de deil. Trkiyenin meselesidir tespitinde bulundu.206

TRKYE TP BAKANLIK MODEL

Trkiyede bakanlk sistemi tartlrken gndemi megul eden hususlardan biri de
Trkiye tipi bakanlk modeli oldu. Bakanlk sistemini Trkiye asndan eletirenler bakanlk modeline ynelik byle bir yaklamn kabul edilemeyeceini dile
getirirken, bakanlk sistemini savunanlar hangi sistem olursa olsun Trkiyenin kendi artlarna uyarlanmas gerektiini ileri srd. 2016 ylnda hkmet sistemi tartmalarnda da bu balk ska gndeme geldi. Nitekim AK Parti tarafndan zaman
zaman bu konuya aklk getirildi. Eski Babakan Yardmcs, TBMM Gvenlik ve
stihbarat Komisyonu Bakan ve AK Parti Ankara Milletvekili Emrullah ler buna
dair yapt bir aklamada ABDdeki bakanlk sisteminin Trkiyede aynen uygulanmasnn gerekmedii, bu sistemde ift parlamento veya eyalet sisteminin bir art
201. TBMM Anayasa Komisyonu Bakan entop: Darbecilerin Mdahale Edemedii Bir Sistem Kurmak stiyoruz, Anadolu Ajans, 31 Ocak 2016.
202. Kahraman: Trkiye Bakanlk Sistemi ile Daha stikrarl Hale Gelir, Star, 2 ubat 2016.
203. Bakanlk Seferberlii, Yeni afak, 30 Ocak 2016.
204. AK Partili Baybatur: Yeni Anaya almalar Eyll-Ekim Aynda Balar, Hrriyet, 14 Haziran 2016.
205. Bakanl Dlayan Anayasa Sakat Doar, Milliyet, 29 Ocak 2016.
206. Bu Mesele Trkiyenin Meselesidir, TRT Haber, 5 ubat 2016.

70

setav.org

2016DA SYASET

oluturmad ve mevcut idari yap ile bakanlk sistemine geilebileceini dile getirdi. Emrullah ler, bu noktada baka bir hususa da dikkat ekerek Trkiyenin bir an
nce iinde bulunduu fiili duruma resmiyet kazandrmas gerektiini vurgulad.207
Emrullah lerin dile getirdii kurumsal zgnln yannda sistemin znn
Amerikan sisteminden alnaca da zaman zaman dile getirilen konulardan biri oldu.
Sz konusu kurumsalln bu topraklardan beslenmesi gerektiine iaret eden Mustafa
entop ise Trkiyenin tarihi ve yaanmlklarndan yararlanlmas gerektiini belirtti.208
Nisan ayna gelindiinde AK Partinin gndemindeki bakanlk sistemi nerisinin yava yava ekillendii anlald. Zira bu tarihler olas bir anayasa deiikliinin
tarihinin de dillendirildii bir dneme denk geldi. Buna gre bakanlk sistemi bir
eyalet sistemi kurmayacakt. Aksine niter yap korunacak ve bakan dorudan halk
tarafndan seilecekti.209

PARTL CUMHURBAKANLII TARTIMASI

Yl ortasndan itibaren hkmet sistemi tartmalarnda gndeme gelen nemli bir balk partili cumhurbakanl oldu. Cumhurbakan ile babakan arasndaki olas bir
gerilimi ortadan kaldrmay hedefleyen bu modelde bir kii cumhurbakan seilse bile
partisi ile olan ban resmi olarak da srdrme imkanna sahipti. Ancak AK Parti tarafndan dile getirilen bu modelin kalc deil fiili durumu dzeltici bir neri olarak ileri
srld belirtildi. AK Parti Grup Bakanvekili Nurettin Caniklinin, Bu sorunun
da mutlaka giderilmesi gerekiyor. Bu yap iinde Trkiye ok uzun sreli, istikrarl yap
oluturamaz. zellikle farkl siyasi partiler tarafndan bu makamlarn igal edildii dikkate alnrsa ya da o hayal edilirse o zaman atma riskinin ok daha byk boyutlara
kabilecei hatta sistemi kilitleyebilecei, ciddi bir ynetim krizinin doabileceini
de kabul etmek gerekiyor. Dolaysyla bu meselenin zlmesi gerekiyor210 eklindeki
beyannn yan sra gei forml olarak partili cumhurbakanl dzenlemesini Haziran aynda Meclise sunacaklarn211 dile getirmesi bu duruma iaret etti. Nitekim bu
aklamalarn ardndan Haziran ay iinde partili cumhurbakanln dzenleyen mini
bir anayasa paketinin Meclis gndemine alnmas tartlmaya baland.

MUHALEFETN TAVRI
ktidar partisinin henz yln ilk aylarnda gndeme getirmeye balad hkmet
sistemi tartmalarna mdahil olan muhalefet konuyu daha batan reddederek,
konuulanlarn yapay tartmalar olduu ve dikkat ekilmesi gerekenlerin baka
207. Bakanlkta Karar Millet Vermeli, Yeni afak, 4 ubat 2016.
208. TBMM Anayasa Komisyonu Bakan entop: Bizim nerdiimiz Model niter Bakanlk, Akam, 24 Ekim 2016.
209. Bakan Mezzinolu: Devlet Asla Kabul Etmez, Yeni afak, 19 Nisan 2016.
210. Ak Parti Bakanvekili Canikli: Partili Cumhurbakanlna Destek Geleceini Tahmin Ediyoruz, Anadolu
Ajans, 10 Mays 2016.
211. Canikli Gei Formlnn Detaylarn Aklad, Haber Trk, 10 Mays 2016

setav.org

71

2016DA TRKYE

sorunlar olduu eklinde bir tepkisel tavr gelitirdi.212 Bunun ilk rnekleri 1 Kasm
sonras yeniden gndeme gelen yeni anayasa tartmalar ve bu kapsamda kurulmas
planlanan uzlama komisyonu almalar srasnda ortaya kt. CHP, bakanlk
sistemine kar olan tutumunu bir adm daha ileri gtrerek ve sistem deiikliinin
engellenmesi noktasnda ellerinden geleni yapacaklarn bizzat parti szcs Selin
Sayek Bke tarafndan dile getirdi.213
smail Kahraman tarafndan yeni anayasa tartmalarnn balamas iin yazlan
ar mektubuna partinin verdii cevab aklayan CHP Grup Bakanvekili Levent
Gk, 200 yllk siyasal birikimimizi yok sayarak parlamenter sistemden kopuu
ngren ve kiisel arzu etrafnda ekillenen patronlu bakanlk sistemine kap aan
bir almann paras olmamz dnlemez dedi.214 CHP, hkmet sistemi konusundaki skntlarn bir sistem deiikliinden ziyade parlamenter sistemin daha da
glendirilerek alabileceini vurgulad. 215
Bakanlk sisteminin kat bir kuvvetler ayrlna dayanmas ve daha etkin bir
yasama organ ve milletvekillii statsne yer vermesinin salad avantajlar, AK
Partinin CHPnin eletirilerine kar gelitirdii nemli argmanlar oldu. Nitekim
Adalet Bakan Bekir Bozda, Sanki bakanlk sisteminde yasama yokmu, milletvekili yokmu, yasama denetimi yokmu gibi bir alg oluturmaya alyor diyerek sz
konusu duruma iaret etti.216
zellikle partili cumhurbakanl ve bu erevede bir anayasa deiikliinin
gndeme geldii gnlerde CHPnin bakanlk sistemine dair yaklamnda dikkat
ekici bir deiiklik gzlendi. Parti artk kategorik bir kart pozisyon retmek yerine ABD modelini rnek gstermeye balad. Bu noktada Kldarolunun, Ne
bakanlk sistemi, ABDdeki gibi bakanlk sistemi getirecekseniz buyurun getirin.
Oturalm, tartalm. Hayr yle bir sistem olmayacak eklindeki aklamas da
buna rnek tekil etti.217 CHP bakanlk karsndaki tutumunu somutlatrarak hazrlad 119 sayfalk raporda Trk tipi bakanlk nerisinin patronlu bir hiper
bakanlk olacan iddia etti.
MHPnin hkmet sistemi tartmalarnda ald pozisyon CHP kadar sert
deildi. MHPnin tutumundan zellikle Anayasann ilk drt maddesinin partinin
krmz izgisi olduu anlalrken, bunlar dndaki olas deiikliklere scak bakabilecekleri grld.218 Kald ki yln son gnlerinde MHP lideri Bahelinin aklamalarnn ardndan AK Partinin mini bir anayasa deiikliini Meclise sunmas ile
212. CHP Genel Bakan Kldarolu: Blgesel zerklii Kabul Etmiyoruz Ve Doru Bulmuyoruz, Anadolu
Ajans, 7 Ocak 2016.
213. Bke: Bakanlk Sistemi Tartmas Gndemine Engel Olacaz, Cumhuriyet, 3 ubat 2016.
214. Kldarolunun Mektubu TBMM Bakan smail Kahramana Takdim Edildi, Anadolu Ajans, 2 Mart 2016.
215. CHP Genel Bakan Kldarolu: Demokratik Bir Anayasa stiyorsanz Destek Verelim, Anadolu Ajans, 9
Nisan 2016.
216. Adalet Bakan Bozda: Bakanlk Sistemi Trkiyeye Milletin radesiyle Gelecektir, Anadolu Ajans, 12 Mays 2016.
217. Kldarolundan artan Bakanlk Aklamas, Akam, 9 Haziran 2016.
218. MHP lk Drt Maddeyle Oynanmasna Scak Bakmayacak, Anadolu Ajans, 9 Mart 2016.

72

setav.org

2016DA SYASET

bu durum daha da netlik kazand. Dolaysyla MHPnin taknd bu tavr CHPnin

hem ilk drt madde hem de parlamenter sistemi krmz izgi olarak gren yaklamndan daha yapcyd.

15 TEMMUZ SONRASI SRETE BAKANLIK

SSTEM TARTIMALARI
15 Temmuzda FET tarafndan gerekletirilen askeri darbe teebbs yaklak iki
ay boyunca bakanlk sisteminin gndemin arka sralarna itilmesine neden oldu.
Ekim ay itibaryla ise yeniden daha somut biimde tartlmaya baland. 15 Temmuzdan ksa bir sre nce partili cumhurbakanl etrafnda gerekleen hkmet
sistemi araylar artk daha ciddi ve somut sonular veriyordu. Ayrca daha nce
dile getirilen nedenler dnda artk devletin yeniden yaplandrlmas ihtiyacnn da
gereklilii bakanlk tartmalarnn farkl bir zemin zerinde yrtlmesini de zorunlu kld. Bu erevede ilk aklamalardan birini yapan Babakan Binali Yldrm
srekli gl bir siyasi iradeyi oluturacak ve istikrar kalc hale getirecek bir sistem
deiikliinin Trkiyenin vazgeilmez ihtiyac olduunu dile getirdi.219 Babakan
Yldrm bunun ekonomik gelimenin de zorunluluklarndan biri olduunu ifade
etti. AK Partinin bu sefer gndeme getirdii modelin tam bakanlk modeli olduu,
ara bir model olmad anlald.220

BAKANLIK SSTEMNE MHP DESTE

Ekim ayndan itibaren AK Parti anayasa deiikliine dair ilk somut admlar atmaya
balad. Bu noktada MHPnin 15 Temmuz sonras bakanlk sistemine dair tavrndaki farkllk nemli bir gelime olarak kaydedildi. MHP, 15 Temmuz ncesinde
bakanlk sistemine dair CHP kadar radikal tepkiler vermese de parlamenter sistemin
devam etmesi ynnde bir tutum gelitirmiti. Ancak 15 Temmuz sonras srete
Devlet Bahelinin yapm olduu bir konumada ortada filli bir durum olduunu
ve bunun byle devam etmesi halinde lkenin kriz ve kaos ortamna srkleneceini,
dolaysyla sz konusu durumun almas gerektiini ifade etmesi hkmet sistemi
araylarnda bir dnm noktas oldu.221 Bahelinin bu aklamalarna tepki gsteren Kldarolu ise zmn fiili durumun yasal hale getirilmesi olmadn aksine
mevcut yasalara uyulmas gerektiinin hatrlatlmas olduunu ifade etti.222
Bahelinin aklamalarnn ardndan AK Parti cephesinden olas bir bakanlk
sistemine dair yaplacak dzenlemenin yine Trk tipi olarak adlandrlabilecek; niter yapnn korunduu, federal sisteme yer vermeyen ve tek meclisli bir parlamen219. Babakan Binali Yldrmdan Bakanlk Sistemi Aklamas, NTV, 13 Ekim 2016.
220. Babakan Yardmcs Canikli: Tam Bakanlk Sistemini nereceiz, Anadolu Ajans, 30 Ekim 2016
221. MHP Lideri Devlet Baheliden Bakanlk Sistemi Aklamas, NTV, 15 Ekim 2016.
222. CHP Lideri Kldarolu: Fiili Durumu Niye Yasal Hale Getirelim, NTV, 18 Ekim 2016.

setav.org

73

2016DA TRKYE

toyu nceleyen bir neri etrafnda ekillendii anlald.223 Cumhurbakan Erdoan

da bakanlk sisteminin Trk tipi olmas gerektiini ve Trkiyenin bu ekilde ok
daha hzl kalknacan belirterek AK Partinin nerisine bir anlamda destek verdi.224
Kasm ve Aralk aylar hkmet sistemi tartmalar, AK Parti ile MHP arasnda gerekleen mzakerelerin damga vurduu bir zeminde gerekletirildi. AK
Parti tarafndan hazrlanan bir taslak zerinden yrtlen mzakerelerin kapsaml
bir anayasa deiikliinden ziyade ksmi bir dzenlemeyi ngrdne dair nemli
iaretler verildi. Kukusuz bu erevede dikkat eken bir detay sistemin her ne kadar
tam bir bakanlk sistemine iaret etse de cumhurbakanl sistemi biiminde adlandrlmasyd.225
Siyasilerden verilen iaretler ve kulislerden szan bilgilere dayandrlarak yaplan
yorum ve deerlendirmelerin yerini somut gelimelere brakmas ise Babakan Binali
Yldrm ve MHP lideri Devlet Bahelinin 1 Aralk tarihinde ankaya Kknde
bulumas ve anayasa deiiklik teklifi zerinde uzlann salanmasyla oldu.226 Bulumann ardndan basn mensuplarnn karsna beraber kan ve ortak aklama
yapan liderler, teklifi tekrar gzden geirmelerinin ardndan sonraki hafta ierisinde
Meclise sunacaklarn syledi. Babakan Yldrm ayrca Cumhurbakannn partisiyle iliiinin devam edebileceini aklad ve bunu yaplan en nemli deiiklik olarak nitelendirdi. te yandan anayasa deiiklik teklifinin ayrntlaryla aklanmas
ise 10 Aralk tarihinde gerekleti. AK Parti, teklifi 316 vekilinin imzasyla TBMM
Bakan smail Kahramana sundu ve ardndan teklif zerinde parti temsilcileri olarak alan AK Parti Genel Sekreteri Abdlhamit Gl ve MHP milletvekili Mehmet
Parsak ortak basn toplants dzenleyerek teklifi kamuoyuna aklad.227
Teklifin ieriine bakldnda ise en nemli deiikliin yrtme organnda
ift balln kaldrlmas olduu dikkat ekmektedir. Teklife gre devletin ba olan
cumhurbakan ayn zamanda yrtme yetkisine sahip kii olurken, cumhurbakan
yardmclar, bakanlar ve st dzey kamu grevlilerinin atanmas ve yine bakanlklarn
kurulmas, kaldrlmas, grev ve yetkilerinin belirlenmesi cumhurbakannn grev
ve sorumluluu kapsamna girmektedir. Ayrca cumhurbakannn partisiyle iliiinin
kesilmesi kural da anayasadan karken cezai sorumluluu genileyip yarglanmas
kademeli bir sisteme balanmaktadr. te yandan milletvekili says 550den 600e
kmakta, seilme ya 18e inmekte ve ara seimler kaldrlarak yedek milletvekillii
sistemi getirilmektedir. Cumhurbakanl ve milletvekillii seimleri be ylda bir ve
ayn zamanda yaplmas ngrlrken kanun teklif etme yetkisi bte kanunu hari
sadece meclise verilmektedir. Sistemin tkanmas durumunda ise cumhurbakanna
223. Numan Kurtulmutan Bakanlk Aklamas, NTV, 19 Ekim 2016.
224. Cumhurbakan Erdoan: Bakanlk Sistemi Trkiyeye Daha Hzl Kalknma Frsat Verecek, Anadolu Ajans, 11 Ekim 2016.
225. Muharrem Sarkaya, Cumhurbakanl Sistemi, Haber Trk, 16 Kasm 2016.
226. Bakanlk in Tarihi Uzlama, Yeni afak, 2 Aralk 2016.
227. AK Parti ve MHP Anayasa Teklifini Beraber Aklad, Yeni afak, 10 Aralk 2016.

74

setav.org

2016DA SYASET

ve meclise karlkl seimlerin yenilenmesi yetkisi verilirken skynetim kaldrlmakta, OHAL ilan yetkisi cumhurbakanna verilmekte ve meclis onay aranmaktadr.
Ayrca yargda da nemli deiiklikler yaplarak Askeri Mahkemeler kaldrlmakta,
HSYKnn isminden yksek ibaresi karlarak ye says 12 olarak dzenlenmekte ve
yelerin yars cumhurbakan ve dier yars da meclis tarafndan belirlenmektedir.
2016 yl hkmet sistemi tartmalarnn nceki yllarda olmad kadar youn
ve somut sonular olan bir balamda gerekletiini gzler nne serdi. Bakanlk
sistemi araylar erevesinde gerekleen bu tartmalarn somut sonular vermesinde 15 Temmuzda FET tarafndan giriilen askeri darbe giriiminin etkisi grld.
zellikle MHPnin yapc yaklam sonucu bakanlk sisteminin anayasal bir ereveye kavumasna hi olmad kadar yaklald. Tm bu gelimeler nda iki
parti arasndaki mzakereler olumlu sonulanrsa 2017 ylnn ilk aylarnda TBMM
gndemine gelecek anayasa deiikliinin yeni yln ilkbaharnda halkoyuna sunulmas beklenmektedir. Sonu olarak 2016 ylnda hkmet sistemi tartmalar nceki yllarda olmad kadar youn ve somut sonular olan bir balamda gerekleti.
Uzun yllardr devam eden bakanlk sistemi araylar erevesinde gerekleen bu
tartmalarn somut sonular vermesinde 15 Temmuzda FET tarafndan gerekletirilen askeri darbe giriiminin etkisi grld. zellikle MHP ve Devlet Bahelinin
yapc yaklam sonucunda bakanlk sisteminin anayasal bir ereveye kavumasna
hi olmad kadar yaklald. Mzakerelerin olumlu sonulanmasnn ardndan sradaki adm olarak teklifin Meclisten gemesi ve muhtemelen yeni yln ilkbaharnda
gerekleecek halk oylamasnn sonucuna bal olarak Trkiyenin cumhurbakanl
sistemine geii hususu nihayete erdirilecektir.

setav.org

75

2016DA TRKYE

KRONOLOJHKMET SSTEM TARTIMALARI

30 Ocak

TBMM Anayasa Komisyonu Bakan Mustafa entop, Trkiyede parlamenter sistemin yerine istikrar vaat eden bir sisteme ihtiya duyulduunu belirterek bakanlk sisteminin
bu konuda en iyi seenek olduunu ifade etti.

2 ubat

TBMM Bakan smail Kahraman Trk toplumunun tarihsel olarak bakanlk sistemine
daha aina olduunu dile getirdi ve istikrarsz ynetimlere iaret eden koalisyon idarelerine yer vermemesi sebebiyle de daha avantajl olduunu vurgulad.

5 ubat

Babakan Yardmcs Numan Kurtulmu, Bakanlk sistemi Sayn Cumhurbakanmzn

kendi ahsyla ilgili mesele deil. AK Partinin kurumsal kimliiyle ilgili bir mesele de deil. Trkiyenin meselesidir dedi.

19 Nisan

Salk Bakan Mehmet Mezzinolu, AK Partinin hazrlad anayasa nerisinde devletin

niter yapsnn kesinlikle korunacan ifade etti.

10 Mays

Babakan Yardmcs Nurettin Canikli bakanlk sistemine gei dzenlemesi olarak partili cumhurbakanln mmkn klan mini bir anayasa paketinin Meclis gndemine
Haziranda getirilmesi iin alldn aklad.

9 Haziran

Kldarolu, ABDdeki gibi bakanlk sistemi getirecekseniz buyurun getirin. Oturalm,

tartalm aklamasn yapt.

15 Temmuz

Trk Silahl Kuvvetlerinin (TSK) ierisinde rgtlenmi Fetullah Terr rgt (FET)
mensuplar bir darbe giriiminde bulundu.

11 Ekim

Cumhurbakan Erdoan bakanlk sisteminin Trk tipi olmas gerektiini dolaysyla

niter yapnn korunaca tek meclisli bir sistemde Trkiyenin bu ekilde ok daha hzl
kalknacan syledi.

15 Ekim

MHP lideri Devlet Baheli sistem tartmalarna ynelik yapt aklamada, ortada filli bir
durum olduunu ve bunun byle devam etmesi halinde lkenin kriz ve kaos ortamna
srkleneceini, bunun almas iin gerekli admlarn atlmas gerektiini ifade etti.

15 Kasm

MHP Genel Bakan Devlet Baheli, MHPye sunulan AK Partinin anayasa teklifinde sistemin adnn cumhurbakanl olarak adlandrldn syledi.

76

setav.org

2016DA SYASET

ETKN, AKTF
VE KURUCU
CUMHURBAKANLII
DNEM

SYASET
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, adayl srecinde vaat ettii ve seildii
tarihten itibaren hayata geirmeye balad etkin, aktif ve ynlendiren cumhurbakanl grevini 2016 ylnda da ayn ekilde srdrd. Trkiyeyi ilgilendiren
tm konularda gndem belirleyici aklamalar yapan ve icrac bir siyaset yrten
Cumhurbakan Erdoan zellikle Trkiyenin kendi i meselelerindeki tartmalara
aktif bir biimde katld.
Seildikten sonra kendi isteiyle Cumhurbakanl Klliyesinde balatlan ve son
olarak 14 Aralk tarihinde 32.si gerekletirilen Muhtarlar Toplantlarn dzenlenmeye devam etti. Gndem hakkndaki grlerini Trkiyenin eitli illerinden gelen
muhtarlarla paylaan ve seimle gelinen grevlerin ilk halkas olarak demokrasinin
temeli228 kabul ettii muhtarlar vastasyla vatandalara ulamay amalayan Cumhurbakan Erdoan, 2016 ylnda toplam 15 kez muhtarlarla bulutu. Erdoann bu toplantlarda yapt konumalarn temeli gncel tartmalara dayanrken zaman zaman
gndem de oluturdu ve eitli mesajlar ierdi. rnein 29 Eyllde dzenlenen ve 15
Temmuz darbe giriimi sonras ilk toplant zellii tayan 27. Muhtarlar Toplantsnda yapt Lozan k229 Trkiyenin gncel tartma konularnn bana yerleti.
228. 29. Muhtarlar Toplantsnda Yaptklar Konuma, T. C. Cumhurbakanl, 26 Ekim 2016, http://www. tccb.
gov. tr/konusmalar/353/55757/29-muhtarlar-toplantisinda-yaptiklari-konusma. html, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
229. 27. Muhtarlar Toplantsnda Yaptklar Konuma, T. C. Cumhurbakanl, 29 Eyll 2016, http://www. tccb.
gov. tr/konusmalar/353/52447/27-muhtarlar-toplantisinda-yaptiklari-konusma. html, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).

setav.org

77

2016DA TRKYE

2015 yaznda PKKnn terr saldrlarna tekrar balamas ve ardndan baz Gneydou illerinde hendeklerin kazlmasyla balayan atmalar sonucunda bata e
bakanlar olmak zere birok HDPli vekil Hendek Siyaseti olarak tanmlanan terr
eylemlerini meru gsteren aklamalarda bulundu. PKK terrne verdikleri bu ak
destek yeni bir gndem maddesi oluturarak dokunulmazlk tartmalarn balatrken, bu tartmalarn en nemli aktr yine Recep Tayyip Erdoan oldu. 2016nn
ilk aylarnda balayan tartmalarn bir sonuca varamamas ve terrle mcadelenin
younlamas sebebiyle halk nezdinde artan hassasiyet, Cumhurbakan Erdoann
srece daha aktif olarak katlmasyla sonuland. zellikle 16 Martta gerekleen
Muhtarlar Toplantsnda sarf ettii, Parlamento eer gerekli tavr ortaya koymazsa,
bu millet ve bu tarih bu Parlamentodan hesabn sorar. ehitler hesabn sorar, bu
kadar ak konuuyorum szleri Meclisi harekete geirdi ve 20 Mays tarihinde
376 oyla mevcut dosyalara ilikin dokunulmazlklar tek seferliine kaldrld. Sonu
olarak Cumhurbakan Erdoann halk tarafndan seilmenin verdii sorumlulukla
konu zerinde sklkla durmas ve halkn hassasiyetlerine dayanarak srarc olmas
bu dzenlemenin yaplmas iin atlan ilk ve en nemli adm olarak deerlendirildi.230
Cumhurbakan Erdoan i siyasetteki etkinliini yurt iinde gerekletirdii
eitli ziyaret ve gezilerle de gsterdi. 2016 ylnda 24 farkl ili 31 kez ziyaret eden
Erdoan toplu al ve temel atma gibi trenlere katlrken, bu illerde sivil toplum
temsilcileriyle bulutu ve eitli mitingler araclyla vatandalara hitap etti. zellikle Gaziantepte DEAn bir dn srasnda yapt terr saldrs sonras dzenlenen Birlik, Beraberlik ve Kardelik Mitingi bu ziyaretlerden en dikkat ekeniydi.
Ayrca 15 Temmuz darbe giriimi sonras stanbul Yenikapda dzenlenen ve AK
Parti, CHP ve MHP Genel Bakanlarnn da katlmc olduu Demokrasi ve ehitler Mitingi de milyonlarca insann katld bir enlie dnt. Allar arasnda
ise Osmangazi ve Yavuz Sultan Selim kprlerinin al trenleri dikkat ekti.
Trkiyenin hkmet sisteminin cumhurbakan ve babakan olmak zere ift bal bir yrtme organna sahip olmas ve Erdoann kendisinden nceki cumhurbakanlarna kyasla yetkilerini sembolik olmaktan ziyade aktif olarak
kullanmas sebebiyle yrtme ierisinde bir koordinasyon ve i birlii ihtiyac ortaya
kt. 1 Kasm 2015 seimleri sonras tekrar tek bana iktidara gelen Ahmet Davutolu genel bakanlndaki AK Parti, 64. Hkmeti kurdu. Erdoan bakanlndaki ilk Bakanlar Kurulu ise ilk kez 22 ubat 2016 tarihinde Ankaradaki terr saldrs,
gvenlik ve terrle mcadele gndemiyle topland. Cumhurbakan Erdoan, seildiinden beri ortalama iki ayda bir Betepede dzenlenen Bakanlar Kurulunun bu
ilk toplantsndan sonraki toplant 2 Maysta dzenlendi. 2016nn bahar aylarnda
ortaya kan yrtme ierisindeki koordinasyon problemi231 sebebiyle Ahmet Davutolu kendisi ve hkmetinin istifasn vererek hem Babakanlk hem de AK Parti
230. Ali Aslan, 7 Soruda Dokunulmazlklarn Kaldrlmas, Sabah Perspektif, 21 Mays 2016.
231. Fahrettin Altun, Yeni Kabine ile Ne Deiecek?, Sabah, 25 Mays 2016.

78

setav.org

2016DA SYASET

Genel Bakanl grevlerinden ayrld. Yerine ise Binali Yldrm AK Parti Genel
Bakan seildi ve Cumhurbakan Erdoan yeni hkmeti kurma grevini Binali
Yldrma verdi. Binali Yldrm babakanlnda kurulan 65. Hkmet Cumhurbakan Erdoan bakanlnda ilk kez 25 Mays tarihinde Betepede topland ve
bu toplantlarn skl ayda bire ykseltilerek yrtme ierisindeki koordinasyon
saland.232 Saylarla anlatmak gerekirse bu sene iinde toplam 107 kanunu onaylayan Erdoan ayrca 10 kez Bakanlar Kuruluna bakanlk etti. Bunun haricinde yine
10 kez Betepede toplanan ve Trkiyenin gvenlik politikalar, snr ii ve dndaki
terrle mcadeleyi konu alan Gvenlik Toplantlar dzenlendi.
2016 Cumhurbakanl gndemi bakmndan siyasal sistem tartmalarnn devam ettii bir yl oldu. Trkiyenin dinamik gndemi sebebiyle tartmalar dalgalar
halinde devam etse de srekli olarak ana gndem maddelerinden birini oluturan siyasal sistem tartmas ve zellikle bakanlk sistemi, Davutolunun istifasyla birlikte en nemli konulardan biri halini ald. Cumhurbakan Erdoan yapt eitli konuma ve aklamalarnda konuyu defaten gndeme getirerek bakanlk sisteminden
yana olduunu belirtti. Cumhurbakannn halk tarafndan seilmesinin etkisiyle de
Erdoann kendisinden evvelki cumhurbakanlarndan farkl olarak yetkilerini aktif
bir biimde kullanmasnn fiilen bir yar bakanlk getirdii eitli kesimler tarafndan dile getirildi.233 Ayrca hzl karar alma mekanizmasnn Trkiyenin gelimesi ve
istikrar iin gerekli olduu zellikle AK Parti tarafndan savunulurken, muhalefet
partileri ise Erdoan cumhurbakanl yetkilerini amak, makamla elimek ve bamszln kaybetmekle sulad.
15 Temmuz darbe giriimi sonras gndemdeki yerini kaybeden sistem tartmalar, MHP Genel Bakan Devlet Bahelinin 11 Ekimde partisinin TBMM Grup
Toplantsndaki konumasnda yapt kla tekrar tartlmaya baland.234 MHP
lideri Bahelinin sistem tartmalarnn siyaseti tkamas durumunda Trkiyenin bir
rejim kriziyle kar karya kalabileceini ve zellikle 15 Temmuz sonras yeni bir
anayasa ihtiyacnn ortaya ktn belirterek zm olarak da fiili durumun yasallamasn nermesi sonucunda AK Parti kurmaylar harekete geti. Bahelinin zellikle
kendilerinin parlamenter sistemden yana olduunu fakat referandum yoluyla halka
sorulmas durumunda Trk milletinin her kararna sayg duyacaklarn aklamas
sonucu bakanlk sistemi ve siyasal sistem tartmalar hi olmad kadar ciddi bir
ekilde tartlmaya baland.
Bu tartmalarn balamasnn ardndan Cumhurbakan Erdoann tavr ise
15 Temmuz ncesinden farkl olmad. Genel olarak Trkiyenin gl kalknma ve
kalc istikrara ihtiya duyduunu ve bunu salamann en uygun yolunun bakanlk
232. Burhanettin Duran, AK Partide Yldrm Dnemi, Sabah, 23 Mays 2016.
233. Ali Aslan, Nebi Mi ve Abdullah Eren, Trkiyede Cumhurbakanlnn Demokratiklemesi, SETA Analiz,
Say:103, Austos 2014.
234. Baheliden Bakanlk Sistemi k, NTV, 11 Ekim 2016.

setav.org

79

2016DA TRKYE

sistemi olduunu belirten Erdoan ayrca 2007deki Anayasa deiikliiyle hukuken

ve 2014 ylnda kendisinin seilmesiyle fiilen uygulanmaya balanm cumhurbakannn halk tarafndan seilmesinin de bunu gerekli kldn savundu. te yandan konuyla ilgili her aklamasnda karar milletin vermesi gerektiini ve millete
gvendiini belirten Erdoan, olas bir referandumda halkn doru karar vereceine
inandn srekli tekrarlamaktadr.235

DI POLTKA
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan i siyasetle ilgili konularda olduu kadar
Trkiyenin d siyasetiyle ilgili konularda ve dier lke ve uluslararas kurulularla ilikiler hususlarnda da aktif bir konumda bulundu. Hatta Cumhurbakanl
dneminde d politikann tm unsurlarnn Erdoan tarafndan yrtldn
sylemek mmkndr. Gerek d lkelere ziyaretleri ve uluslararas kurulularn
toplantlarna katlm, gerekse konuma ve aklamalaryla ilgili konular hakknda
fikirlerini beyan ederek gncel politikalara etki etti. Ayrca Trkiyede dzenlenen
birok uluslararas organizasyona Cumhurbakanl olarak ev sahiplii yapld
veya kendisi bizzat katlarak Trkiyeyi temsil etti.
2016 senesinde toplamda 22 ziyaretle 20 farkl lkeye giden Cumhurbakan Erdoan, Trkiyenin blgesel ve kresel etkinliinde de nemli rol oynad
ve yabanc lkelerle ilikilerin gelitirilmesi iin aba harcad. zellikle 2016
yl iinde gerekleen ili, Peru ve Ekvadoru kapsayan Latin Amerika ziyareti
Trkiye ile blge arasndaki ilikilerin geliimi bakmndan nem tarken, son
yllarda ikili ilikilerde daha fazla nem verilen236 Afrika lkeleriyle de temaslarda bulundu. Bu kapsamda Fildii Sahilleri, Gana, Nijerya ve Gineyi kapsayan
Bat Afrika ziyareti; Uganda, Kenya ve Somaliyi kapsayan Dou Afrika ziyareti
nem tamaktadr.
Cumhurbakan Erdoan 2016 yl ierisinde uluslararas kurulularn
nemli zirve ve toplantlarna da katlarak Trkiyeyi devlet bakan sfatyla
en st seviyede temsil etti. 29 Martta ABDde gerekleen Nkleer Gvenlik
Zirvesi, 25-26 Nisan tarihlerinde Azerbaycanda gerekleen Birlemi Milletler
Medeniyetler ttifak 7. Kresel Forumu, 7-9 Temmuz tarihleri arasnda Polonyada gerekleen NATO Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesi, inde 2-5 Eyll
tarihleri arasnda gerekleen G20 Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesi ve son
olarak ABDde toplanan Birlemi Milletler Genel Kurulu Erdoann katld
nemli toplant ve zirvelerdir. zellikle Birlemi Milletler 71. Genel Kurulunun
15 Temmuz darbe giriimi sonras gerekleen en byk uluslararas organizasyon olmasndan kaynaklanan nemi; Cumhurbakan Erdoann Genel Kurulda
yapt 15 Temmuz gecesi yaananlar ve FET tehlikesini dnyaya anlatan ay235. Erdoan: Telafer Ve Sincar Bizim in Hassas Hedefler, Yeni afak, 29 Ekim 2016.
236. Fahrettin Altun, Siz Kumda Oynarken Trkiye..., Sabah, 3 Mart 2016.

80

setav.org

2016DA SYASET

rca Dnya 5ten byktr dncesini tekrar vurgulayan konumas237 dikkat

eken hususlarn bandayd.238
Cumhurbakan Erdoan ayrca Trkiyede dzenlenen birok uluslararas organizasyona da katld. 2016 ylnda Trkiyenin ev sahiplii yapt 9. Avrasya slam
uras, 23. Dnya Enerji Kongresi ve slam birlii Tekilat 13. slam Zirvesine
katlan Erdoan bu organizasyonlarda konumalar yaparak Trkiyenin ilgili konular
hakknda konumunu, istek ve dncelerini eitli lkelerden gelen devlet ve hkmet bakanlar ve temsilcilerine anlatt. Erdoan ayrca BM tarafndan ilk kez dzenlenen ve yine Trkiyenin ev sahipliini yapt, kresel apta insanln karlat
sorunlara zmler retilmesi ve insani yardmlarn geleceini tartmay amalayan
Dnya nsani Zirvesine de katld. Erdoan yapt al ve kapan konumalar
ve ikili grmelerde zirvenin nemine dikkat ekti. Trkiyenin insani konularda
rnek tekil eden konumunun altn izerek sahip olunan bilgi ve tecrbeleri uluslararas kamuoyuyla paylat.
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann 2016 yl ierisinde yapt
konuma ve aklamalarla zerinde durduu konulardan birisi de AB ile ilikilerdir. zellikle yaplan mlteci anlamas sonras Trkiyeye sz verilen Schengen
Blgesinde vize serbestisi ve mlteciler iin harcanacak milyar avroluk maddi yardmn yerine getirilmemesi sonras, Erdoan ABye birok kez szn tutmadn hatrlatt ve Suriyede yaanan insanlk dramn grmezlikten gelmekle
eletirdi. Ayrca zellikle 15 Temmuz darbe giriimi sonras AB ve ye lkelerin
resmi makamlarndan gelen ge ve yetersiz destek aklamalar sonras ilikiler
gerilirken, bu durum Cumhurbakan Erdoann da tepkisini ekti. likilerin
neredeyse kopma noktasna gelmesine sebep olan sre ise darbe giriimi sonras
ilan edilen OHAL erevesinde gerekletirilen uygulamalara ve yine 15 Temmuz
sonras gndeme gelen idam tartmalarna kar ABnin Trkiyeye kar taknd
eletirel, tek tarafl ve tehditkar tavryla balad. Bu gelimeler sonucu Cumhurbakan Erdoan zellikle FET ve PKK konularnda AByi terre destek olmakla
eletirirken, yine Trkiyenin AB yelik sreciyle oyalandn ifade ederek eitli
makamlardan gelen tehditkar aklamalara AB yelik srecini referanduma gtrme ihtimaliyle karlk verdi.239
Cumhurbakan Erdoann d politikada en etkin rol oynad konu ise yaanan
jet krizi sonras en alt seviyeye drlen Rusyayla ilikilerin dzeltilmesiydi. 2015
Kasmnda Trk hava sahasna giren Rus jetinin drlmesi sonras tm ilikilerin
kopma noktasna geldii ve karlkl sert sylemlerin gerekletii kriz 2016 ylnda
da devam ederek yaklak yedi ay boyunca srd. Erdoan ilikilerin dzeltilmesi iin
237. Birlemi Milletler 71. Genel Kurulunda Yaptklar Konuma, T. C. Cumhurbakanl, http://www. tccb. gov. tr/
konusmalar/353/52364/birlesmis-milletler-71-genel-kurulunda-yaptiklari-konusma. html, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
238. Fahrettin Altun, Tayyip Erdoan Deil mi O?, Sabah, 22 Eyll 2016.
239. Erdoan: Yl Sonuna Kadar Sabredelim Sonra Millete Gidelim, Sabah, 14 Kasm 2016.

setav.org

81

2016DA TRKYE

ilk adm atarak 12 Haziran Rus Gn sebebiyle yollad kutlama mesajnda iki lke
arasndaki ilikilerin hak edilen seviyede olmas temennisinde bulundu. Ardndan
yine Cumhurbakan Erdoan Rusya Devlet Bakan Vladimir Putine bir mektup
yazarak yaanan krize ilikin zgnm ifadesini kulland ve ilikilerin dzelmesi
iin en mhim adm att. Mektup sonras iki lider arasnda nce telefonla resmi
temasta bulunulurken 15 Temmuz sonras Cumhurbakan Erdoan arayan ve desteklerini belirten ilk yabanc liderlerden biri Putin oldu.240 Erdoan da 15 Temmuz
sonras ilk d lke ziyaretini Rusyaya yaparak Putinle grt ve iki lider de ilikilerin kriz ncesinden daha ileriye gtrlmesi konusunda kararllk mesajlar verdi.241

TERRLE MCADELE
Trkiye iin 2016 yl bata PKK ve DEA olmak zere terrle mcadelenin youn
getii bir yl olarak gze arparken yine bu mcadelede baat aktrlerden biri Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan oldu. Birok konuma ve aklamasnda terrle
mcadelenin tm terr oluumlar yok olana dek ve herhangi bir terr rgt ayrm
yaplmadan kararllk ve tavizsiz srdrleceini belirten Erdoan, bu konuyla yakndan ilgilendiini Cumhurbakanl Klliyesinde yetkili makamlarn katlmyla
11 kez dzenlenen Gvenlik Toplantlarnda da gsterdi.242
Terrle mcadele Cumhurbakan Erdoann bakanlnda gerekleen Bakanlar Kurulu toplantlarnn da ana gndem maddelerinden biriydi. zellikle byk
kayplara sebep olan terr saldrlarnn ardndan gerekleen Bakanlar Kurulu
toplantlar sonras sert mesajlar verildi. Erdoan ayrca 20 Austos gn Gaziantepte gerekleen ve 54 vatandan ehit olduu saldr sonras 28 Austosta ehri
ziyaret ederek Birlik, Beraberlik ve Kardelik Mitingine katld, ehit ve yaral yaknlarn ziyaret ederek terrle mcadele mesajlar verdi.
2016 ylnda terrle mcadeleyle alakal en nemli gelime ise Suriyeye dzenlenen Frat Kalkan Harekat oldu. Suriyede fiili bir gvenli blge kurmay ve Trkiyenin snr komusu olduu blgeleri DEAtan temizlemeyi amalayan operasyon
ayrca Frat Nehrinin batsna geerek faaliyetlerini artran PKKnn Suriye kolu olan
PYDnin Trkiye snrnda bir terr koridoru kurmasn engellemeyi hedeflemektedir. TSKnn hava ve kara kuvvetleriyle destekledii zgr Suriye Ordusu (SO)
gruplarnn Cerablustan balayarak blgeyi temizlemesi u ana kadar baaryla devam ederken, Cumhurbakan Erdoan da yine eitli konuma ve aklamalarnda
birok kez operasyonun amacnn Trkiyenin gvenliini salamak ve terrle mcadele etmek olduunu belirtti. Ayrca eitli lke ve kiilerden gelen eletirilere de
karlk veren Erdoan operasyonun yrtlmesi iin kararl bir duru sergiledi.243
240. Putinden Erdoana Telefon, Hrriyet, 17 Temmuz 2016.
241. Burhanettin Duran, Trkiyenin Yeni Rusya Politikas, Sabah, 12 Austos 2016.
242. Cumhurbakanl Klliyesinde Gvenlik Toplants Yapld, A Haber, 13 Ekim 2016.
243. Erdoandan Frat Kalkan Harekat in lk Aklama, Salih Mslime Sert Yant, Cumhuriyet, 24 Austos 2016.

82

setav.org

2016DA SYASET

15 TEMMUZ DARBE GRM VE

FET LE MCADELE
Trkiyede 2016 ylnda gerekleen en nemli olay phesiz 15 Temmuz gecesi
FETnn darbe giriimi oldu. FETnn ordu ierisindeki elemanlarnn Trkiyenin anahtar kurum ve kurulularn ele geirerek gerekletirmeye alt bu kalkma Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann liderlii ve Trk halknn gsterdii
byk kahramanlk sayesinde engellendi. Bunun zerine Trkiyede terr rgtleriyle tam olarak mcadele edilmesi amacyla OHAL ilan edildi.
15 Temmuz Cuma gn saat 22.00de Genelkurmay Bakanlnda balayan
ve ertesi gn 20.02de btnyle bertaraf edilen kalkmann ana hedeflerinden biri
de Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoand. Haberi Marmariste ailesiyle birlikte
konaklad otelde alan Erdoan hemen harekete geerek yerel kanallar ve gazetecilere ilk aklamasn yapt.244 Fakat bu aklama darbecilerin TRKSAT altyapsna
zarar vermesi sebebiyle yaynlanamad. Bunun zerine bir mobil uygulama araclyla ilk olarak 00.26da televizyon kanallarna balanan Erdoan bu kalkmaya
tepki gstererek darbecilere gerekli cevabn verilecei aklamasn yapt.245 Fakat bu
aklamasnda kalkmann da seyrini deitiren nokta Cumhurbakan Erdoann
halk demokrasiye sahip kmak ve darbecilere kar koymak iin bulunduklar illerin
meydan ve havalimanlarna armas oldu.246 Bu ardan sonra milyonlarca vatanda meydanlara, havalimanlarna ve stratejik noktalara akn ederek darbecilere kar
direni gsterdi ve darbenin gereklemesini engelleyen en byk unsur oldu.
Cumhurbakan Erdoan yapt aklama sonras nce helikopterle Dalaman
Havalimanna, buradan da uakla stanbul Atatrk Havalimanna gelerek basn mensuplarna aklamalarda bulundu. Marmariste konaklad oteli bombalanan ve darbeci
pilotlarn kulland F-16larca ua taciz edilen Erdoan, Atatrk Havalimanndaki
aklamalarnda kalkmann bir vatana ihanet ve ayaklanma hareketi olduunu, darbenin baarsz olacan ve darbeci askerlerin en ar ekilde cezalandrlacan belirterek
kalkmaya katlan tm kiilere yanltan dnme arsnda bulundu.247
Darbe giriiminin baarszlkla sonulanmasnn ardndan Cumhurbakan
Erdoan nce 19 Temmuzda Millete Hitap adyla yaynlanan bir video mesajla
ulusa seslendi. Ardndan ise 20 Temmuzda toplanan Milli Gvenlik Kurulu ve Bakanlar Kurulu sonras yapt aklamalarda248 ay sreyle OHAL ilan edildiini
kamuoyuna aklad ve srecin amalarn anlatt. 23 Temmuzda ise Betepeden
244. Erdoann Darbe Giriimi Gecesi Yaynlanmayan Konumas, Haber Trk, 23 Temmuz 2016.
245. Cumhurbakan Erdoan Aklama Yapt, CNN Trk, 16 Temmuz 2016.
246. Nebi Mi, Serdar Glener, pek Cokun, Hazal Duran ve M. Erkut Ayvaz, Demokrasi NbetleriToplumsal
Algda 15 Temmuz Darbe Giriimi, (SETA Kitaplar, Ankara: 2016).
247. Cumhurbakan Erdoan: hanetin bedelini ok ar deyecekler, HA, 16 Temmuz 2016
248. Bakanlar Kurulu Toplants Sonrasnda Yaptklar Basn Aklamas, T. C. Cumhurbakanl, 20 Temmuz
2016, http://www. tccb. gov. tr/konusmalar/353/49706/bakanlar-kurulu-toplantisi-sonrasinda-yaptiklari-basin-aciklamasi. html, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).

setav.org

83

2016DA TRKYE

meydanlarda Demokrasi Nbeti tutan vatandalara canl balant araclyla seslendi ve kranlarn belirterek yeni bir dneme girildiinin mesajn verdi.249
Cumhurbakan Erdoan, 15 Temmuz sonras milletin meydanlarda gstermi olduu birlik ve beraberliin devletin en st kademelerinde de gereklemesini
salad. nce 25 Temmuz tarihinde AK Parti, CHP ve MHP liderlerini Betepede
arlayan Erdoan, bu zirvede liderlere 15 Temmuzda sergiledikleri tavr ve durutan
tr teekkr etti ve FET ile mcadelede fikir alveriinde bulundu.250 Ardndan
7 Austosta yine Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan nderliinde251 stanbul
Yenikapda Demokrasi ve ehitler Mitingi dzenlendi ve Erdoanla birlikte AK
Parti, CHP ve MHP liderleri de bu mitingte birlik ve beraberlii vurgulayan mesajlar verdi. Yenikap Ruhu olarak adlandrlan bu birlik grnts siyaset kurumunda
yeni uzla umutlar doururken 15 Temmuzda balayan Demokrasi Nbetleri 10
Austos gn yine Cumhurbakan Erdoann arsyla son buldu.
Cumhurbakan Erdoann ncs olduu ve 25-17 Aralktan itibaren
sregelen FET ile mcadele, 15 Temmuz sonrasnda daha hzl ve gl bir ekilde
devam etti. 20 Temmuz ve 28 Eyllde toplanan Milli Gvenlik Kurulunda FET
ile mcadele ana gndem maddesi olurken, iki toplantdan da OHAL tavsiye karar
kt ve yine 15 Temmuz sonras OHAL kapsamnda yaymlanan Kanun Hkmnde
Kararname (KHK) ile Yksek Askeri urann (YA) yaps deitirilerek sivil ye
says asker saysn geti. YA; Babakan, Genelkurmay Bakan, Babakan Yardmclar, Adalet Bakan, Dileri Bakan, ileri Bakan ve Milli Savunma Bakan ile
birlikte kuvvet komutanlarndan oluurken yeni YAta alnan kararlar sonrasnda ise
586 albay emekliye sevk edildi ve subaylarn grev sresi 30 yldan 28 yla indirildi.
Cumhurbakan Erdoann FET konusunda hakll 15 Temmuzla birlikte
lkenin tm kesimleri tarafndan anlald. Dershanelerin kapatlmas tartmalar ve
7 ubat MT kriziyle anlalmaya balanan, 17-25 Aralkta da bariz bir ekilde ortaya
kan FET tehlikesi, Erdoan tarafndan yaplan Paralel Devlet ve Silahl Terr
rgt tanmlarnn hakll ve bu yaplanmann gerek yz baz kesimler tarafndan ancak 15 Temmuzda grlebildi. 15 Temmuzda bakan olduu halkn byk fedakarlklar gstererek darbe giriimini nlemesi ve bu mcadelenin Erdoan
tarafndan 2. Kurtulu Sava252 olarak tanmlanmas, millet ile Erdoan arasndaki ban en gl gstergesi oldu. Cumhurbakan Erdoann bir konumasnda
yapt, zellikle de 25-17 Aralk emniyet, yarg darbe giriimi ile birlikte net bir
duru sergilediimde yanmda milletimden baka kimseyi bulamadm253 aklamas
249. 15 Temmuz Darbe Giriimi ile lgili Meydanlara Yaptklar Konuma, T. C. Cumhurbakanl, 23 Temmuz
2016, http://www. tccb. gov. tr/konusmalar/353/49742/15-temmuz-darbe-girisimi-ile-ilgili-meydanlara-yaptiklari-konusma. html, (Eriim tarihi: 21 Aralk 2016).
250. Betepede Tarihi Zirve, NTV, 25 Temmuz 2016
251. Burhanettin Duran, Siyasetin Yeni Trendi Yenikap Ruhu!, Sabah, 6 Austos 2016
252. Cumhurbakan Erdoandan Misak- Milli Mesaj, Hrriyet, 19 Ekim 2016.
253. Cumhurbakan Erdoan: Yanmda Milletimden Baka Kimseyi Bulamadm, Sabah, 27 Ekim 2016.

84

setav.org

2016DA SYASET

da bunun kant olurken, 15 Temmuz sonras mcadelenin taviz verilmeden

gerekleecei ve bu yapnn bitirilmesinin Demokrasi ehitleri ve tm millete
kar sorumluluklar olduunu syledi. Bu aklamalar kararllk mesaj olarak kabul
edilirken ayn zamanda FET ile mcadelede, var olan tehlikenin baz kesimler tarafndan kavranamamas sebebiyle aksaklklarn yaand ve Erdoann bu mcadelede yalnz kald da tekrardan ortaya kt.
Sonu olarak 2016, Trkiye gndemi asndan olduka youn ve kritik gelimelerin yaand bir yl olarak dikkat ekerken, Cumhurbakan Recep Tayyip
Erdoan da gerek i ve d siyaset konularndaki karar ve sylemleri gerekse terrle mcadeledeki konumu ve zellikle de 15 Temmuz darbe giriimi ve sonrasnda
gsterdii liderlik ile Trkiye siyasetinin ba aktr olduunu tekrar kantlad. Millet tarafndan seilmi ilk cumhurbakan olmas ve kendisinin deyimiyle koan
ve terleyen bir cumhurbakanl yapmas, Erdoan sadece seleflerinden farkl
klmayarak cumhurbakanl gndemini de Trkiye gndeminin ana unsurlarndan
biri haline getirdi ve siyasetle ilgili tm konu ve tartmalarda cumhurbakanl
makamn etkin ve nemli bir taraf kld.

setav.org

85

2016DA TRKYE

KRONOLOJ-CUMHURBAKANLII
31 Ocak- 4 ubat

Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, 2016 ylndaki ilk yurt d gezisine ili, Peru ve
Ekvadoru kapsayan Latin Amerika ziyaretiyle kt.

22 ubat

Ahmet Davutolu Babakanlnda kurulan 64. Hkmetin Bakanlar Kurulu Cumhurbakan Erdoan bakanlnda ilk kez topland.

21-24 Mays

Birlemi Milletler tarafndan ilk kez dzenlenen Dnya nsani Zirvesi, Cumhurbakan
Erdoann ev sahipliinde stanbulda topland.

25 Mays

Binali Yldrm Babakanlnda kurulan 65. Hkmetin Bakanlar Kurulu Cumhurbakan Erdoan bakanlnda ilk kez topland.

27 Haziran

Cumhurbakanl Szcs brahim Kaln, Cumhurbakan Erdoann Rusya Devlet

Bakan Vladimir Putine yaanan jet kriziyle ilgili taziyelerini sunan ve zntlerini belirten bir mektup gnderdiini aklad.

15 Temmuz

FET mensubu subaylar darbe giriiminde bulundu.

19 Temmuz

Cumhurbakan Erdoan, 15 Temmuz sonras yaynlad video mesajla ulusa seslendi.

20 Temmuz

15 Temmuz sonras ilk kez toplanan Cumhurbakan bakanlndaki Bakanlar Kurulu,

yine ayn gn ierisinde gerekleen Milli Gvenlik Kurulu toplantsnda alnan olaanst hal tavsiye kararna uyarak tm Trkiyede ay sreyle OHAL ilan etti.

7 Austos

Cumhurbakanl himayesinde Yenikapda Demokrasi ve ehitler Mitingi dzenlendi.

9 Austos

Cumhurbakan Erdoan, yaanan jet krizi sonras ilk kez Rusyay ziyaret etti. Bu ziyaret ayrca Erdoann 15 Temmuzun ardndan kt ilk yurt d gezisi oldu.

28 Austos

Cumhurbakan Erdoan, DEAn dzenledii terr saldrs sonras Gaziantepe giderek Birlik, Beraberlik ve Kardelik Mitingine katld.

20 Eyll

Cumhurbakan Erdoan Birlemi Milletler 71. Genel Kurulunda konuma yapt.

28 Eyll

MGK, OHALi uzatma tavsiyesi karar ald.

3 Ekim

Cumhurbakan Erdoan bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu OHALi ay uzatma karar ald.

14 Aralk

Cumhurbakanl Klliyesinde 32. Muhtarlar Toplants dzenlendi.

86

setav.org

2016DA
DI POLTKA
UFUK ULUTA KEMAL NAT ENES BAYRAKLI KILI BURA KANAT
MEHMET UUR EKINCI CAN ACUN EMRAH KEKILLI NUMAN TELCI
BNYAMIN KESKIN MUHAMMET KOAK BILAL SALAYMEH MUSTAFA CANER

2016DA TRKYE

88

setav.org

2016DA DI POLTKA

GR

Trkiyenin d politikasndaki ncelikli konu balklarn getiimiz birka ylda olduu gibi 2016 ylnda da Ortadoudaki meseleler tekil etti. Bata Suriye ve Irak
olmak zere blgedeki scak atma ve istikrarszlklar, Trkiyenin blgesel aktrlerle ilikilerini etkilemesinin tesinde kendi i dinamikleri zerinde g, terrizm ve
ekonomi gibi alanlarda da belirleyici oldu. Trkiyenin AB, ABD ve Rusya gibi nc taraflarla olan ilikileri de ounlukla Ortadou meseleleri zerinden ekillendi.
rnein Ortadoudaki otorite boluu ve scak atma ortamnda zemin bulan ve
Trkiyede kanl eylemler gerekletiren terr rgtlerinin zaman zaman Bat lkelerinden sempati, destek ve hatta himaye grmesi Ankara ile Batl siyasetiler arasnda tartmalara neden oldu. Ortadoudaki krizlerin besledii uluslararas gn
nlenmesi yl ierisinde Trkiye, AB ve Balkan lkeleri arasndaki ilikileri etkileyen
nemli bir konu bal oldu. Suriye gndemi sebebiyle bir nceki yln sonlarnda
krize giren Trkiye-Rusya ilikileri ancak yln ikinci yarsnda normale dnerken
Kremlinin Suriye rejimi ile ittifakn devam ettirmesi ilikilerin daha da glenmesinin nnde bir engel tekil etti.
Yl iinde Trkiyenin yaad en nemli olay olan 15 Temmuz darbe giriiminin Trkiyenin d ilikilerine yansmalar da oldu. Darbe giriimi karsnda Rusya,
Trk Cumhuriyetleri, Balkan ve Krfez lkelerinden Trkiyeye gl destek geldi.
Bat dnyasnda darbe giriiminin olduu gece sergilenen bekle gr tavr, ABDnin
Fetullah Terr rgt (FET) lideri Fetullah Glenin iadesi konusunda isteksiz
hareket etmesi ve AB evrelerinden olaanst hal (OHAL) nlemlerine kar gelen
tepkiler, Trkiyenin Bat ile ilikilerinde zaman zaman przler meydana getirdi. 15
Temmuzun akabinde Trkiye giriimin yurt dnda anlatlmas, firari durumdaki
FET mensuplarnn iadesi ve bu yapya bal kurulularn kapatlmas ynnde
youn bir diplomatik aba gsterdi.
2016 ylnda Trkiye Suriyede eitli meydan okumalarla kar karya geldi.
PKK/PYD ve DEA e zamanl terr saldrlaryla Trkiyeyi hedef ald. Trkiye ise
oluan bu tehdit ortamna cevap olarak gvenlik politikalarnda yeni bir strateji gelitirerek Frat Kalkan Harekat ile Suriyede oyunu deitirmeyi hedefleyen bir hamlede bulundu. Irak ile ilikiler de gergin bir atmosferde eitli gelimelere sahne oldu.

setav.org

89

2016DA TRKYE

DEA ile mcadele iin Trkiyenin Baikada yerel unsurlara eitim vermesi Badat
ve blgesel hamisi ran tarafndan rahatszlkla karland. Irak hkmeti bir yandan
Trkiyeyi igalcilikle sularken dier taraftan nc aktrlerin (ran) nfuz aralar
haline gelmi olan Hadi abi gibi yaplanmalar merulatrd.
Trkiye-AB ilikileri ise 2016 ylnda inili kl bir seyir izledi. Kasm 2015
ve Mart 2016daki zirvelerden mlteci krizi temelinde bir dizi mutabakata varlmas
gelimelerin daha iyiye doru gideceini dndrse de bu beklenti gereklemedi.
Vize serbestisi konusunda Mays aynda Avrupa Komisyonu tarafndan alnan tavsiye
kararna ramen Avrupa Parlamentosu (AP) artlarn yerine getirilmesi konusunda
daha sert bir tutum sergiledi. Trkiyede yaanan terr saldrlar ve zellikle 15 Temmuz darbe giriiminin Trkiye-AB ilikileri zerinde olumsuz etkileri oldu. Darbe
giriiminin ardndan gvenlik ve kamu dzeninin yeniden tesisi amacyla ilan edilen
OHAL ve bu kapsamda alnan nlemler ABde rahatszlk meydana getirdi. zellikle APnin OHAL bitinceye kadar Trkiye ile yelik mzakerelerin dondurulmasna dair Kasm aynda ald tavsiye karar Ankarada tepkiyle karland. Trkiye ise
AByi gmen mutabakatnda verdii szleri yerine getirmemesi ve terrle mcadele
konusunda yeterince destek olmamasndan dolay eletirdi.
Trkiyenin AB ile olan ilikilerine bal olarak Almanya ile olan ilikiler de ini
ve klara sahne oldu. Mlteciler konusunda Almanya adeta ABnin yetkili temsilcisi gibi hareket ederek Trkiye ile sk grmeler gerekletirdi ve mutabakata n
ayak oldu. Almanyann Suriyede uua yasak blge fikrine scak bakmas da Trkiye
tarafndan olumlu karland. te yandan 1915 olaylarnn Almanya Parlamentosu
tarafndan soykrm olarak tannmas ilikilerde soumaya yol at. Alman medyasnda Trkiye ve zellikle Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoana ynelik sergilenen olumsuz tutum 15 Temmuz sonrasnda daha da netleti. Ayrca Almanyann
PKK, DHKP-C ve FET gibi rgtlere faaliyet alan salamas Trkiye iin bir
baka eletiri konusu oldu.
Trkiye NATOdaki mttefiki ABD ile ilikilerinde de kayda deer bir gven
bunalm yaad. Suriyede gvenli blge ilan edilmesi konusunda ABD inisiyatif almad ve DEAa kar PKK ile organik ba olan PYDyi desteklemeyi srdrd.
15 Temmuz darbe giriimi hakknda ABDli yetkililerden gelen kark tepkiler de
Trkiyenin terrle mcadeledeki hassasiyetinin yeterince dikkate alnmadna dair
pheleri artrd.
Rusya ile ilikiler Kasm 2015teki jet krizinin ardndan yln ilk yarsnda fazlasyla sorunlu ilerledi. Enerji, turizm ve ticaret alanlarndaki i birliini neredeyse
durma noktasna getiren bu kriz her iki lke iin de byk bir ekonomik maliyete
yol aarken Suriye gibi nemli bir konuda diyalog ve olas i birlii imkanlarn da
ortadan kaldrd. Nihayet yaz aylarnda Trkiyenin normalleme admna Rusyadan
olumlu karlk geldi ve ilikilerdeki soukluk ksa bir sre iinde giderildi. Rusyann
darbe giriimi karsnda Trkiye hkmetine verdii kuvvetli destek de ilikilerin

90

setav.org

2016DA DI POLTKA

ivme kazanmasn salad. Bylelikle iki lke arasndaki turizm ve ticaret faaliyetleri
yeniden canlandrld ve enerji konusunda nemli anlamalara imza atld.
Ankarada bir sanat galerisini ziyaret eden Rusya Bykelisi Andrey Karlovun
2016nn son aynda polisin ierisine szm FET mensubu olduu deerlendirilen
bir terrist tarafndan ldrlmesi Trk-Rus yetkililer tarafndan iki lke ilikilerine
yaplan bir suikast olarak nitelendirildi ve bu olayn iki lke ilikilerine zarar vermesine msaade edilmeyecei ifade edildi.
Ortadoudaki youn gndem karsnda Trkiye ile Krfez lkeleri arasnda
diplomatik temaslar artt. Trkiye bata Suriyedeki i sava olmak zere birok blgesel meselede Katar ve Suudi Arabistan ile mutabk hareket etti. Kuzey Afrika ile
ilikiler son yllardaki olaan seyrini devam ettirirken 2013 darbesinden beri varolan
Msr ile Trkiye arasndaki gerginlik bu yl da giderilemedi. 2016 ylnda birok
nemli politik gelimenin nda ekillenen Trkiye-ran ilikilerinde Suriye ve
Iraktaki gelimeler bir hayli belirleyici oldu. Sorunlarn zm noktasnda farkl
taraflarda bulunan iki lke bu farkllklarn diplomatik abalarn nn tkamasna
msade etmedi ve diplomatik temaslar en st dzeyde srdrld.
Trkiye ile srail arasnda Mavi Marmara olayndan sonra bozulan diplomatik ilikiler 2016 ylnda varlan mutabakatla normalleme yoluna girdi. Mutabakata
gre srail, Mavi Marmara saldrs madurlarna tazminat demeyi ve Trkiyenin
Gazzeye yardm gndermesini kabul ederken iki lke karlkl olarak bykeli atadlar. Mutabakat srailin Filistine uygulad ablukann hafiflemesini salad. Trkiye bu srada Gazze konusundaki hassasiyetini srekli vurgularken gerek kalknma
gerekse salk hizmetleri ve ekonomi alanndaki desteini srdrmeye devam etti.

setav.org

91

2016DA TRKYE

TRKYE-ABD
LKLER

Trkiye-ABD ilikileri 2016da olduka ciddi sorunlarla kar karya kald. 2015 ylnn Kasm aynda G20 zirvesi ve Aralk aynda Paris klim Zirvesi srasnda yaplan
st dzey grmeler sonrasnda olduka olumlu bir atmosfere giren ikili ilikiler
2016 ylnda bu trendi srdremedi. Her ne kadar st dzey grmeler zellikle
Mart aynda Washingtonda yaplan Nkleer Zirve srasnda da devam etmi olsa
da bu diplomatik yaknlk kendini ikili ilikilerin sorunlu alanlarnda gsteremedi.
Bu srete zellikle askeri anlamda yaplan karlkl ziyaret ve zirvelerin saysnn
olduka fazla olduu grld. Bu toplantlarn elbette birou DEA ile mcadele konusuna odaklanmt. ABDde seim kampanyalarnn da balamas ile birlikte Trkiyenin belli bal konulardaki pozisyonlar Amerikan ynetimince yeterince
dikkate alnmad. Son olarak 15 Temmuzdaki darbe giriimi sonrasnda gerek ABD
tarafndan gelen ilk aklamalar gerekse FET liderinin iadesi konusundaki anlamazlkla ilikiler olduka trblansl bir dneme girdi. Bu noktada DEA ile mcadele konusunda koordinasyona dnk askeri almalar iki lke arasnda gvenlik
meselelerinde nemli yeni bir ortak paydann ortaya kmasn salad.
Aslnda ilikilerin ynn belirleyen temel meselelerde 2016 yl iinde ok
ciddi bir deiim olmad. 2014 ve 2015den miras kalan sorunlar ayn ekilde devam etti. Ancak gerek PKKnn artan saldrlar gerekse darbe giriimi sonrasnda
bu problemlerin etkisi ciddi bir ekilde artt. Her ne kadar iki lke DEA ile mcadele konusunda daha koordineli hareket etmeye balam olsa da YPG konusunda
yaanan ayrma ve gerilim 2016da ciddi bir ekilde ykseldi. Bu kriz hatrlanaca zere Kobani krizi srasnda ABDnin YPG glerine Trkiyenin tamamen kar
durmasna ramen silah yardm yapmaya balamas ile trman srecine girmiti.
Mesele YPGnin rgtsel olarak bal bulunduu PKKnn Temmuz 2015te Trkiyede yeniden saldrlara balamas zerine daha ciddi bir hal almaya balad. 2015
ylnn ikinci yarsnda giderek artan PKK saldrlar ve YPG-PKK balantsnn tm
gstergelerine ramen ayn dnemde ABDnin sz konusu rgte yardmnn srekli

92

setav.org

2016DA DI POLTKA

olarak artmas meseleyi daha da sorunlu bir hale getirdi. Trkiye 2015 yl boyunca
ABD ile yapt her grmede bu soruna dikkat ekerek yapmakta olduu silah
yardmlarnn Trkiyenin ulusal gvenlii iin ciddi bir tehdit oluturduu mesajn
yineledi. Ancak 2015 sona ererken bu konuda hibir gelime yaanmad. Dahas
ABDde kimi evreler PKKnn saldrlar sonrasnda blgede Trkiyenin uygulamaya koyduu terrle mcadele admlarnn Amerikann DEAa kar mcadelesine
zarar verip vermeyeceini tartmaya balad. 2016 ylnda PKKnn blgede yapt
saldrlara bir de Ankara ve stanbul gibi byk ehirlerde dzenledii intihar saldrlar eklendi. ubat ve Mart aylarnda Ankarada dzenlenen iki aral intihar saldrlarnda 70e yakn kii hayatn kaybederken yzlercesi de yaraland. Sz konusu
eylemler PKKnn bu tip saldrlar ve operasyonel anlamda daha fazla etkili olmaya
baladn ortaya koydu. Trkiyenin bu konuda yapt tm uyar ve taleplere ramen Amerikan ynetimi YPGye aktif desteini srdrd. Bu patlamalarn hemen
ncesinde ABDnin DEA ile mcadele konusunda zel temsilcisi olan Brett McGurkn Ayn el-Arapa giderek YPG yelerinden plaket almas ve bunu sosyal medya
hesaplarnda paylamas meseleyi daha da derinletirdi. Gerek Trkiyedeki d politika yapclar ve gvenlik yaplanmasnda gerekse Trkiyedeki kamuoyunda ABDnin
bu politikas olduka sert tepki grd. Aralk aynda stanbul Beiktata yine PKKya
bal TAK rgt tarafndan dzenlenen ve 45 kiinin ld ve 160dan fazla yaraland saldr sonrasnda bu tepkinin daha da artmas hi artc olmayacaktr.
YPG meselesinde Trkiye ile Amerika arasndaki ikinci nemli fay hatt da
YPGnin Kuzey Suriyede Kobaniden sonra alann giderek geniletmesi ve artk demografik bir mhendislik ile blgedeki yerel nfusu ordan ayrlmaya zorlamasyla
yaanmaya balad. Telafer zelinde aka yaanan bu durum insan haklar rgtleri
ve Suriyedeki muhalif glerce de defalarca gndeme getirildi. YPG, ABDnin silah
yardm, eittii gler ve uluslararas koalisyonun hava destei ile bu blgeleri ele
geirdi, ancak DEA ile mcadeleden hemen sonra yerel nfusla mcadeleye girerek
Arap ve Trkmen nfusu ge zorlad. Baz uluslararas kurulular bu durumu sava
suu olarak tanmlad. Bu yaylma ve etnik mhendislik Trkiyenin tm protestolarna ramen ABDnin destei ile devam etti.
2016 ylnda bu sefer YPG, Trkiyenin krmz izgi olarak tanmlad Fratn batsn ciddi anlamda ihlal abalarna giriti. Bu noktada zellikle Menbic
konusunda Trkiye ile ABD ynetimi arasnda yeni bir kriz ba gsterdi. Menbicin
YPGye bal gler tarafndan ele geirilmesinden sonra beklenildii gibi rgtn
blgeyi terk etmemesi ve dahas bunu Fratn batsndaki topraklar da ele geirmek
iin bir adm olarak grmesi ciddi anlamda krize yol at. ABD Bakan Yardmcs
Joe Bidenn 15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda Trkiye ziyareti srasnda YPGye
ynelik Fratn batsna gememe uyars Trkiyede kimseyi yeterince ikna etmedi.
Trkiyenin, bu konuda Frat Kalkan Harekat olmamas durumunda ABDnin yeterince kararl davranmas hususunda ciddi pheleri bulunuyor. 2016 sona ererken

setav.org

93

2016DA TRKYE

zellikle el-Bab operasyonu srasnda YPGnin mdahale abalar ve blgede buna

benzer almalar srdrmesi Trkiye-ABD ilikilerinde ciddi sorunlar ortaya karabilir. Bu noktada elbette Iraktaki Musul operasyonu srasnda bu sefer de HPG
glerinin bu operasyona mdahale giriimleri nmzdeki dnemde ikili ilikilerde
benzer sorunlara yol aabilir.
2016 ylnda Trk-Amerikan ilikilerinin ikinci ciddi kriz noktas da 15
Temmuz darbe giriimi sonrasnda yaand. Meselenin ilk boyutu darbe srasnda
ABDnin gsterdii tepkiyle ilgiliydi. Darbe giriimi srasnda yaplan ilk aklamada
ABD Dileri Bakan John Kerrynin demokrasiden ve demokratik olarak seilmi
hkmetin meruiyetten ziyade istikrar, bar ve d politikada devamlla vurgu
yapmas Trkiye kamuoyunun belirli bir kesiminde ABDnin darbecilere yeil k
yakmas olarak algland. Bunda elbette Trkiyede daha nce yaanan darbelerde
ABDnin dahli konusunda sylenenler de nemli bir rol oynamt. Bu ilk aklama
sonrasnda Trkiyenin tepkilerini mteakiben yaplan ikinci aklamada seilmi
hkmete destek ifade edilirken bu sefer de darbe kelimesinin kullanlmamasna zel
bir hassasiyet gsterildii duygusu yayld. Bu duygu elbette 2013 yaznda Msrda
yaanlar ve bunlara kar ABDnin verdii tepkiyle dorudan alakalyd. Gerek Trkiye hkmeti gerekse lke kamuoyu ABDnin bu konudaki tepkisini bir bekle gr
tavr olarak deerlendirdi ve darbe giriiminin baarsz olmasndan sonra tepkilerini
olduka yksek bir perdeden sergiledi. Elbette darbeden sonra ABDnin bu algy
ortadan kaldrmak iin pek de fazla aba gstermemesi bu duruma daha da fazla katkda bulundu. Siyasi anlamda Trkiyeye darbeden sonra yaplan ilk ziyaret 45 gn
sonra Biden tarafndan gerekletirildi. Bu durumu Biden da kabul ederek byle bir
durumda Trkiyenin daha nce ziyaret edilmesi gerektiinden bahsetti. Sz konusu
srete elbette ABD Dileri Bakanlnn Trkiye ile ilgili yapt seyahat uyarlar
ve darbe giriiminin hemen sonrasnda Trkiyeden ABDye olan uularn yeniden
balamas konusunda sergiledii tavr bu durumu etkiledi. Neticede iyi bir kamu
diplomasisi ve gsterilecek hassasiyetle ortadan kaldrlabilecek durum maalesef daha
da kronik bir hale gelmi oldu.
15 Temmuzla ilgili yaanan ikinci ciddi anlamazlk da darbe giriiminden hemen sonra Trkiyenin Fetullah Glenin iadesine dair beklentilerini en yksek seviyeden aklamasna ramen bu beklentilerin ABD ynetiminden karlk bulamamasyla ilgiliydi. 17-25 Aralk operasyonlar sonrasnda Trkiye ulusal gvenliine
tehdit olarak grd FET hakknda hukuki ilemler yapmaya balad. Bununla
ezamanl olarak da Glenin ABDde bulunuyor ve rgt ynetiyor oluu sebebiyle
ikili zivelerde bu mesele sklkla gndeme getirildi. Ancak 15 Temmuza kadar bu
arlar sonusuz kald. 15 Temmuz darbe giriiminin yine ayn rgtn almalaryla gerekletiinin ortaya kmasndan hemen sonra Trkiye ABDye bu konudaki
taleplerini bir kez daha iletti. u ana kadar bu konuda herhangi bir somut ilerleme
olmamas ve Trkiye asndan rgtn hala ayn yerden idare ediliyor oluu ciddi

94

setav.org

2016DA DI POLTKA

bir sorun tekil ediyor. Bu durum nmzdeki dnemde darbe soruturmasnn da

sonulanmas sonrasnda yeni bir boyut kazanabilir.
KRONOLOJ-TRKYE-ABD LKLER
7 Ocak

ABD Genelkurmay Bakan General Dunford alma ziyareti iin Ankaraya geldi. Ziyaret srasnda temel olarak DEA ile mcadele konusu ne kt.

14 Ocak

ABD ynetimi PKKnn Diyarbakrda yapt terr saldrsn knad.

22 Ocak

ABD Bakan Yardmcs Joe Biden Trkiyeyi ziyaret etti. Ziyaret srasnda Biden ilikileri
stratejik ortaklk olarak adlandrd ve temellerinin iki lkenin ilikilerinin tarihinde yattn dile getirdi.

28 Ocak

Trkiyenin istei zerine ABD ynetimi PYDnin Cenevredeki Suriye grmelerine katlmayacan aklad.

29 Mart

ABD ynetimi Trkiyede bulunan Amerikal asker ve diplomatlarnn gvenlik sebebiyle

Trkiyeyi terketmesini istedi.

31 Mart

Bakan Obama ile Cumhurbakan Erdoan Nkleer Gvenlik Zirvesi srasnda ikili bir
grme yapt. Ana gndem maddesi yine DEA idi.

7 Nisan

Cumhuriyeti Senatr Lindsey Graham Obama ynetiminin PYD politikasn eletirdi.

16 Mays

Trk ve Amerikan uaklar Halepdeki DEA hedeflerine ortak bir saldr gerekletirdi.

18 Mays

Cumhurbakan Erdoan ve Bakan Obama arasnda DEA ile mcadele konusu merkezli bir telefon grmesi yapld.

31 Mays

ABDli askerlerin YPG safnda savarken rgt amblemini kullanmas Trkiye tarafndan
sert ekilde tepki grd.

15 Haziran

Orlandoda meydana gelen terr saldrsndan sonra Cumhurbakan Erdoan Obamay

arayarak saldry knadn ifade etti ve taziyelerini sundu.

28 Haziran

stanbulda Atatrk Havalimannda meydana gelen terr saldrs sonrasnda Bakan

Obama ile Cumhurbakan Erdoan arasnda bir telefon grmesi gerekleti.

19 Temmuz

Darbe giriimi sonras Bakan Obama ile Cumhurbakan Erdoan arasndaki ilk telefon
grmesi gerekleti.

19 Temmuz

Beyaz Saray Trkiyenin Glenin iadesi konusunda bir dosya sunduunu aklad.

1-2 Austos

ABD Genelkurmay Bakan General Dunford Trkiyeyi ziyaret etti.

24 Austos

ABD Bakan Yardmcs Joe Biden Trkiyeyi ziyaret etti. Ziyaret srasnda Cumhurbakan Erdoan ile ortak bir basn toplants dzenledi.

7 Eyll

Cumhurbakan Erdoan Bakan Obama ile son grmesi srasnda Rakkaya ortak bir
operasyon zerine konutuklarn ifade etti.

13 Ekim

Trkiye PKKnn Musul operasyonuna katlma ihtimaline kar olduunu ifade etti.

26 Ekim

Bakan Obama ile Cumhurbakan Erdoan DEAa kar mcadele konusunda bir telefon grmesi yaptlar.

30 Ekim

ABD Dileri Bakanl stanbul Konsolosluunda alan grevlilerin ailelerinin Trkiyeyi terk etmesine ynelik bir direktif yaynlad.

6 Kasm

ABD Genelkurmay Bakan General Dunford Ankaraya bir ziyaret gerekletirdi.

9 Kasm

Cumhurbakan Erdoan bakan seilen Donald Trump ile bir telefon grmesi gerekletirdi.

setav.org

95

2016DA TRKYE

TRKYE-AVRUPA
BRL LKLER

Trkiye ile Avrupa Birlii (AB) arasndaki ilikilerin her yl olduu gibi 2016da da
inili kl bir seyir izledii sylenebilir. likiler 2015 ylnn son aylarnda yaanan
olumlu gelimelerin etkisiyle iyi balamt. Ancak 15 Temmuzda Trk Silahl Kuvvetleri (TSK) ierisine szan bir grup FET mensubu subaylarn demokratik dzene
kar balattklar kanl darbe giriimi ve sonrasnda yaanan gelimeler Trkiyenin
AB ile ilikilerinin sorgulanmasna neden olmu ve hatta yl sonunda ilikiler durma
noktasna gelmitir.
2015 ylnn lerleme Raporu arlkla Trkiyeye dnk eletirel bir bak asn yanstrken mlteci krizinde i birlii oluturma ekseninde dzenlenen 29 Kasm
2015 tarihli AB-Trkiye Zirvesi ilikilerde umut veren bir snmay getirmiti. Zirvede AB mlteci sorununa destek amacyla milyar avro fon salamay taahht ederken 14 Aralk 2015de Ekonomik ve Parasal Politika fasl mzakereye almtr. AB
Komisyonu Bakan Jean-Claude Juncker tarafndan Gney Kbrs Rum Ynetimi
(GKRY) tarafndan kapal tutulan be fasln 2016n ilk eyreinde alabileceinin
bildirilmesi yeni yla taraflarn daha umutlu girmesine sebep olmutur. Trkiye-AB
zirvesinin oluturduu umut verici atmosfer, Trkiyenin mktesebata yaknlama
yolunda reform politikasna gelecek dnemde arlk vermesine zemin hazrlanmtr. Zirvede Ekonomi ve Parasal Politika faslnn almasnn kararlatrlmas ve
aralarnda Yarg ve Temel Haklar ile Adalet, zgrlk ve Gvenlik fasllarnn da
bulunduu be fasln daha alabileceine dair umut verici atmosfer reform srecini
canlandrabilecek potansiyelde grlmtr. 1
2016nn Ocak aynda bir nceki yln da gndem konusu olan mlteci krizi ile
ilgili ABnin motor gc Almanya ile i birliine ynelik nemli admlar atlmtr.
Dnemin Babakan Ahmet Davutolunun Almanyaya yapt ziyarette iki lke
arasnda gerek mlteci krizi gerekse terrle mcadele konusunda birlikte hareket et1. Onuralp Aydn, Trkiye AB likilerinde Yaknlamann Getirisi 3 Milyar Deil 76,5 Milyar , TEPAV, 4
Ocak 2016, http://www.tepav.org.tr/tr/haberler/s/3990, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).

96

setav.org

2016DA DI POLTKA

meye ynelik karlkl aklamalar yaplmtr. ki lke arasnda salanan bu yaknlama AB liderlerinin mlteci krizini masaya yatrmak iin dzenleme karar aldklar
Trkiye-AB zirvesi ncesinde gereklemesi bakmndan dikkat ekiciydi.
2016 ylnn ilk alt aynda gerekleen en nemli gelime kukusuz 7 Martta gerekleen Trkiye-AB zirvesiydi. Brkselde gerekletirilen zirvede Trkiyenin ABye
hazrlad teklifte, Trkiyeden Yunanistana giden yeni dzensiz gmenlerin geri gnderilmesi, vize serbestisi yol haritasnn hzlandrlmas, Suriyeli mltecilere harcanacak
milyar avronun tahsisinin hzlandrlmas ve ek fonlarn kullanlmas, yelik mzakerelerinde yeni fasllarn almas iin almalar yaplmas, Suriyede daha gvenli olabilecek alan imkanlarna baklmas ve bir Suriyeliye kar bir Suriyelinin yeniden yerletirilmesi yer almaktayd.2 Zirvenin ardndan AB Devlet ve Hkmet Bakanlar Schengen
Anlamasnn tam olarak uygulanmasna karar vermilerdir. Snmaclarn bir lkeden
dierine gnderilmesi yaklamnn sonlandrlmasnda da mutabk kalan liderlerin zirve
sonunda yaynlanan ortak aklamalarnda, Bat Balkan gzergah boyunca dzensiz
gmen ak imdi sona erdi ifadesi kullanlmtr. Bu kararlarn srdrlebilir olmas
iin de yaplmas gerekenler belirlenmitir. Bu erevede, snmac krizinde Yunanistana gereken tm desteklerin verilmesine ve lkedeki ok zor insani durum iin derhal
ve etkili bir ekilde harekete geilmesine karar verilmitir. Yunanistann Makedonya ve
Arnavutluk dahil d snrlarnn daha sk kontrol edilmesi iin fazladan katk salanmas, uluslararas korumaya muhta olmayan gmenlerin karlkl geri kabul anlamalar
erevesinde Trkiyeye gnderilmesi iin Atina ynetimine yardm edilmesi de verilen
kararlar arasnda yer almtr. Uygulamann 1 Haziran itibaryla da AB ve Trkiye arasndaki geri kabul anlamas ile devam etmesi planlanmtr.
7 Marttaki zirvede Trkiyenin yapt teklifleri 17-18 Martta gerekleen AB
Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesinde deerlendiren ABli liderler Trkiyenin
nerilerini byk lde kabul etmitir. Sadece Trkiyenin AB ile be fasln mzakereye almas talebi GKRY engeline taklmtr. Trkiyenin, Trk vatandalarnn
Avrupaya vizesiz seyahati iin koyduu tarih olan Haziran da zirvede kabul edilen
konular arasnda yer almtr.
2016 ylnn banda olumlu bir atmosferde ilerleyen ilikiler ABnin yl boyunca Trkiyenin mcadele ettii PKK terrne verdii destekle ilikilerdeki ivme
aaya doru inmeye balamtr. 13 Martta Ankara Kzlayda PKKnn dzenledii
terr saldrsnn hemen ardndan ABnin bakenti kabul edilen Brkselde PKKnn
adr kurmasna izin verilmesi bu olumsuz durumun ilk gstergesi olmutur. Trkiyeden gelen tepkiler zerine adr kaldrlmtr. Hemen ardndan bu kez bir baka
terr rgt olan DEA 22 Martta Brkselde havaliman ve metroda art arda canl
bomba patlamalar gerekletirmitir. Bu patlamalardan sonra her iki taraftan terre
kar ortak hareket etme mesajlar verilirken Temmuz aynda Avrupa Parlamentosunun Brkseldeki binasnda terr rgt PKKnn lideri Abdullah calan ve rg2. AB liderleri ve Trkiye Haftaya Yeniden Bir Araya Gelecek, Hrriyet, 07 Mart 2016.

setav.org

97

2016DA TRKYE

tn Suriye uzants PYDlilerin fotoraflarnn yer ald bir serginin almas ABnin
terr konusunda Trkiyeyi kzdran bir dier hamlesi olmutur.
Nisan 2016da APnin Trkiye hakkndaki raporu yaynlanm bu yl da AB,
Trkiyeye pek ok konuda eletiri oklarn gndermitir. APnin balca eletirileri
arasnda basn ve medya zgrl ve Trkiyenin terrle mcadelede uygulad
yntemler yer almtr. Bu eletirilerin yannda Trkiyenin mlteci sorununa ynelik izledii politikalar, d politika ve gvenlik politikas konusunda AB ile ilikileri
raporun olumlu notlar arasndadr. Trkiyeyi en fazla rahatsz eden hususlardan biri
de szde Ermeni soykrm iddialarnn raporda yer almas olmutur. Bu nedenle de
Trkiye raporu APye iade etmi ve yok hkmnde saymtr.
Mart 2016da gerekleen Trkiye-AB Zirvesinin Trkiye asndan en nemli
maddesi kukusuz Haziran sonu itibaryla vize muafiyetinin salanmasna dair yaplan anlamayd. Bu srete Mays banda Avrupa Komisyonu Trk vatandalarna
ynelik vizelerin kaldrlmas iin tavsiye kararnda bulunmutur. Kararn teknik ayann bylelikle tamamlanmasnn ardndan siyasi ayakta AP ve Avrupa Konseyinin
onay beklenmeye balanmtr. Komisyonun tavsiye kararnda Trkiyenin AB tarafndan sunulan 72 arttan 67sini yerine getirdii belirtilerek geriye kalan 5 artn da
acilen tamamlanmas tavsiye edilmitir. AP ise bu konuda Komisyondan daha sert
bir tutum taknm ve Bakan Martin Schulz bu be art tamamlanmadan vizesiz
seyahatin mmkn olmayaca konusunda aklamalarda bulunmutur.
AB ile vizelerin kaldrlmas sreci devam ederken Trkiyede yaanan hkmet
deiiklii ve artan terr olaylarna kar alnan tedbirlerin AB tarafndan srekli eletirilmesi neticesinde Terrle Mcadele Kanununda deiiklik yaplmasnn istenmesi Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan tarafndan sert bir dille eletirilmitir. Trkiyenin bu konuda gsterdii kararl tutum nedeniyle AP vize muafiyetine ynelik
karar gndemine almamtr. Bakan Schulz Trkiyenin 72 artn tamamn yerine
getirmeden konunun Parlamento gndemine gelmeyeceini aklamtr. Bylelikle
vize muafiyeti konusu belirsiz bir tarihe ertelenmitir.
23 Haziranda ngiltere Lizbon Anlamasnn 50. Maddesine dayanarak yapt
referandumda yzde 51,8 oy oranyla ABden ayrlma (Brexit) karar almtr. ngilterenin Birlikten ayrlma karar AB lkelerinde byk bir ok yaratmtr. ABnin
gndemini 2016nn ikinci yarsnda ziyadesiyle megul eden bu karar Trkiye ile
ilikileri dorudan etkilememitir. Ancak ABnin enerjisinin bu konuya daha fazla
ayrlmas ve genilemenin ikinci plana braklmas Birliin geleceinin daha fazla
tartlr olmas bakmndan nem arz etmektedir.
Haziran sonu itibaryla AB ile mzakere srecinde Mali ve Btesel Hkmler
balna geilmesiyle alan fasl says 16ya ykselmitir. Alt yldan sonra ilk kez
alt ay ierisinde ikinci bir fasl almtr.
Temmuzun Trkiye iin 2016 ylnn en nemli ay olduunu sylemek yanl
olmayacaktr. Zira 15 Temmuzda TSK ierisine szan FET mensuplar bir darbe

98

setav.org

2016DA DI POLTKA

giriiminde bulunmutur. Ancak bu giriim toplumun, siyasi liderlerin, medyann

ve emniyet glerinin topyekn darbe karsnda durmasyla bertaraf edilmitir. Her
frsatta demokrasinin ve insan haklarnn stnlne vurgu yapan ABnin darbe
giriimi karsnda Trkiyeye gsterdii destein ok zayf kaldn sylemek mmkndr. Bu tavr 2016 ylnn dier yarsndaki ilikilerin de olumsuz gitmesinin
temel sebebi olmutur. Trkiyeye bu teebbs sonras ilk destek mesajnn Rusyadan
gelmi olmas ve AB liderlerinin ancak darbe giriiminin baarsz olduu anlaldktan sonra aklamalarda bulunmas Trk kamuoyundaki ABye ynelik olumsuz
algnn glenmesine neden olmutur.
Darbe giriiminden sonra Trkiyenin zellikle tutuklamalar ve iten karmalar
gibi OHAL kapsamndaki uygulamalar ve idam cezasnn geri getirilmesine dair
Trkiye kamuoyunda yaplan tartmalar AB yetkililerinden gelen eletirilerin daha
da sertlemesine neden olmutur. Bu kapsamda AB Dileri ve Gvenlik Politikas Yksek Temsilcisi Federica Mogherini yapt aklamada idam cezas uygulayan
hibir lkenin AB yesi olamayacan belirtmitir. Avrupa Komisyonu Bakan Jean
Claude Juncker ise Trkiyede idam cezasnn geri gelmesi durumunda AB yelik
srecinin durdurulacan belirtmitir. Son olarak AB Parlamentosu Bakan Martin
Schulz Mogherininin ve Junckern aklamalarn harmanlayarak unlar ifade etmitir: Trkiye son aylardaki baskc nlemler ve aktel gelimeler yznden yelik
perspektifini bozdu. Eer idam cezas geri gelirse yelik srecinin sonu olur. dam
cezasnn kaldrlmas tam yelik iin bir artt. Ankara, Avrupa perspektifini tutmak
istiyorsa politik dnm yapmak zorunda...3
ABnin bu erevede en ok eletirdii konulardan biri de darbe sonras srete
baz medya kurulularnn kapatlmas ve kimi gazetecilerin tutuklanmas oldu. AB
bu konuya basn zgrl erevesinden bakarken Trkiyenin bu sreteki hakl
kayglarn gz ard etmitir. Bu ve benzeri aklamalar gerek AB yetkilileri gerekse
AB lkelerinin liderleri tarafndan yl boyunca sk sk dile getirilmitir.
Austos ay banda Cumhurbakan Erdoann Trkiyeye vize serbestisi verilmedii takdirde AB ile yrrlkteki gmen mutabakatnn dondurulaca ynndeki aklamas AB evrelerinde geni yer bulmutur. AB Komisyonu Bakan
Juncker ABnin vize serbestisi iin sunduu 72 art tekrar hatrlatarak, bu artlarn
yerine getirilmesi durumunda vizelerin kaldrlacan belirtmitir.
Ekim ay vize muafiyeti asndan nemli bir tarihi iaret ediyordu. Zira Martta
yaplan anlamada vize muafiyeti iin Haziran ay belirlenmi olsa da Trkiye ile AB arasndaki anlamazlklar ve yaanan darbe giriimi bu tarihin Ekime ertelenmesine neden
olmutur. ki taraf belirlenen 72 arttan zellikle Terrle Mcadele Kanunu ile ilgili olan
maddede anlama salayamamtr. Trkiye bu madde ile ilgili Komisyona, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Thorbjorn Jaglandin konuyu zmek zere taraflar arasnda drst
arabulucu olmasn ve Avrupa Konseyinin Trkiyedeki terr yasas kapsamndaki uy3. Hac Mehmet Boyraz, 15 Temmuz Sonras Trkiye-AB likilerinin Gelecei, Star Ak Gr, 27 Austos 2016.

setav.org

99

2016DA TRKYE

gulamalarn izlemesi formln teklif etmitir. Ayn zamanda Trkiye bu yol haritasnda terrle mcadele meselesi dndaki konular bir ay ierisinde zme taahhdnde
bulunmutur. Bu konular kiisel verilerde istismar deiiklii, EUROPOL Anlamas, GKRYnin erhi ve Etik Kanunu eklinde sralanmtr. Ancak Trkiyenin bu
teklifine AB tarafndan mspet ya da menfi bir cevap gelmemekle birlikte bu durum iki
taraf arasnda bir restleme konusu haline gelmitir. 2016 yl ierisinde anlamann salanmamas durumunda hem vize serbestisinin hem de Geri Kabul Anlamasnn (GKA)
gereklemeyecei taraflar tarafndan daha sk dile getirilmeye balanmtr.
Skntl sren ilikiler Ekim aynn son gn Cumhuriyet gazetesine yaplan
operasyonla gazetenin genel yayn ynetmenin de aralarnda bulunduu 18 yazar
hakknda karlan arama ve gzalt kararna AB tarafndan verilen sert tepkilerle
daha da gerilmitir. Bu operasyon ve terrle balantl olduu tespit edilen baz gazete ve dergilerin Kanun Hkmnde Kararname (KHK) ile kapatlmas kararlarn
deerlendiren AP Trkiye Raportr Kati Piri, Trkiyede yaanan bu gelimelerin
Avrupada kayg uyandrdn dile getirmitir. Almanya Babakan Merkel de Trkiyede basn zgrl konusunda sknt yaandn belirterek bunu bir alarm durumu olarak lanse etmi ve Trkiyenin att bu admlarn mzakereleri etkileyecei
uyarsnda bulunmutur. Operasyondan sonra AB yesi 10 lkenin temsilcileri Cumhuriyet gazetesini ziyaret ederek destek mesajlar vermilerdir.
Bu gelimenin hemen ardndan Halklarn Demokratik Partisi (HDP) e bakanlar Selahattin Demirta ve Figen Yksekda dahil dokuz milletvekili hakknda terr
eylemlerini destekleme sulamasyla karlan tutuklama kararlar ABnin Trkiyeye
ynelik kayglarn ar derecede artrmtr. Bu olaydan sonra Kati Piri yapt
tutuklamalar hakkndaki aklamasnda Trkiye ile yelik mzakerelerinin derhal askya alnmas ars yapmtr. Tutuklamalarn hemen ardndan yaplan HDP grup
toplantsna AB lkelerinin bykelilerinin katlmas Trkiye tarafndan sert bir ekilde eletirilmitir. Trkiye AByi PKK ve FET ile mcadelesinde kendisini yalnz
brakmakla ve her iki rgt mensuplarnn da Bat bakentlerinde mevzilenmesine
izin vermekle eletirmitir.4 Trkiyenin tm bu hakl endielerine karlk AB tarafndan mzakerelerin dondurulaca tehditleri gelmeye devam etmitir.
likiler bu kadar gerilmiken Avrupa Komisyonu tarafndan her yl yaymlanan
lerleme Raporunda Trkiyeye 2016 yl iin olumsuz eletiriler yneltilmitir. Raporda en ok dikkat eken konulardan biri FET oluumundan bahsedilirken Glen Hareketi ifadesinin kullanlmas olmutur. Mays aynda dokunulmazlklarn
kaldrlmas ve HDP milletvekillerinin tutuklanmas, ifade zgrl, yarg bamszl ve terrle mcadele gibi konulara deinen rapor hemen hemen tm balklarda Trkiyeye ynelik eletiriler iermitir. AB Bakan mer elik raporun yapc ve
yol gsterici olmaktan uzak olduunu belirterek Trkiyenin terrle mcadelesinin
AB tarafndan anlalamadn ifade etmitir.
4. Burhanettin Duran, Almanya Anlamamakta Israrc, Sabah, 4 Kasm 2016.

100

setav.org

2016DA DI POLTKA

ABnin mzakereleri dondurma tehditleri zerine Cumhurbakan Erdoan

yapt aklamada AB ile ilikilerin yl sonuna kadar dzelmemesi durumunda bu
konuyu halka gtreceklerini ifade etmitir. Bunun zerine AB Dileri Bakanlar
toplantsnda Avusturya dndaki dier lkelerin dileri bakanlar Trkiye ile diyaloun devam ettirilmesi arsnda bulunmulardr. Ancak bu ar APdeki milletvekillerinin fikrini deitirmemitir. 24 Kasmda yaplan oylamada Trkiye ile
mzakerelerin dondurulmasna ynelik tavsiye karar 37 oya karlk 479 oyla kabul
edilmitir. Oylamada 109 milletvekili ekimser kalmtr. Kabul edilen tasarda 15
Temmuz darbe giriimi sonrasnda Trkiye hkmetinin AB normlar ile uyumayan ar sert nlem ve kararlar ald iddia edilerek lkede her ey normale dnene
kadar mzakerelerin dondurulmas tavsiye edilmitir. Parlamentonun karar balayc olmamakla birlikte siyasi adan nem tamaktadr. Trkiyenin karara dair ilk
aklamas Parlamentonun bu kararnn yok hkmnde sayld eklinde olmutur.
Karara en sert tepkiyi Cumhurbakan Erdoan vermi ve yapt aklamada AByi
snrlar gmenlere amakla tehdit etmitir. Erdoann bu tehdidi zellikle Trkiyenin komu lkeleri Bulgaristan ve Yunanistanda byk etki yaratmtr.

EKONOMK VE TCAR LKLER

TK verilerine gre ABnin Trkiyenin toplam ihracatndaki pay 2015 Ekim
aynda yzde 47,3 iken 2016 Ekim aynda yzde 48,4 olmutur. ABye yaplan ihracatn miktar ise 2015 ylnn ayn ayna gre yzde 0,8 azalarak 6 milyar 211 milyon
dolar olarak gereklemitir. nceki yllarda olduu gibi en ok ihracat yaplan lke
1 milyar 308 milyon dolarlk bir ihracat payyla Almanya olmutur. Bu lkeyi srasyla ngiltere (1 milyar 49 milyon dolar), Irak (774 milyon dolar) ve talya (739 milyon
dolar) takip etmitir. thalat rakamlarna bakldnda ise ABnin Trkiyenin toplam
ithalatndaki pay 2015 Ekim aynda yzde 38,5 iken 2016 Ekim aynda bu oran
yzde 39,3e ykselmitir. lke baznda Almanya 1 milyar 757 milyon dolarlk ithalat payyla inden (2 milyar 214 milyon dolar) sonra ikinci srada yer almtr. Almanyay Rusya (1 milyar 204 milyon dolar) ve talya (850 milyon dolar) izlemitir.

setav.org

101

2016DA TRKYE

KRONOLOJ-TRKYE-AB LKLER
22 Ocak

Dnemin Babakan Ahmet Davutolu, Almanyaya bir ziyarette bulundu.

7 Mart

Trkiye-AB Zirvesi yapld.

17-18 Mart

AB Devlet ve hkmet Bakanlar Zirvesi yapld. Zirvede Trkiye nemli bir gndem
maddesi oldu.

17 Mart

PKK Brkselde AP yaknnda bir adr kurdu.

14 Nisan

AP Trkiye raporu yaynland.

2 Haziran

Alman Parlamentosu szde Ermeni soykrmn kabul etti.

23 Haziran

ngilterede yaplan referandumdan ABden ayrlma karar kt.

30 Haziran

Trkiye ile AB arasndaki mzakere srecinde 33. fasl olan Mali ve Btesel Hkmler
bal ald.

12 Temmuz

APde PKK lideri Abdullah calan ve rgtn Suriye uzants PYDlilerin fotoraflarnn
yer ald bir sergi ald.

4 Kasm

AB yesi 10 lkenin temsilcileri Cumhuriyet gazetesine destek ziyaretinde bulundu.

8 Kasm

Baz AB yesi lkelerin bykelileri HDP Grup toplantsna katld.

9 Kasm

Avrupa komisyonu tarafndan Trkiye lerleme Raporu yaynland.

24 Kasm

AP, yapt oylamayla Trkiye ile mzakerelerin dondurulmas konusundaki tavsiye kararn kabul etti.

102

setav.org

2016DA DI POLTKA

TRKYE-ALMANYA
LKLER

Trkiye-Almanya ilikileri 2016 ylnda da inili kl bir izgi izlemitir. Gemi

dnemlerden kalan siyasal alkanlklar nedeniyle birok vesile ile Trkiyenin i ileyiine mdahaleyi kendinde bir hak olarak gren Almanya, tutarsz bir tutum taknarak Trkiye ynetiminin bu lkedeki soydalarna ynelik ilgi ve alakasndan
rahatszln her frsatta ortaya koymaktan ekinmemitir. Almanyann yumuak
karn olan mlteci krizi haricinde yl iinde Trkiye ile Almanya birok meselede
kart konumda bulunmulardr.
ki lke yetkililerinin birok defa gerek yz yze gerekse telefon diplomasisi yoluyla ok sayda grme gerekletirdii 2016 ylnda ne kan balca konu balklar unlardr: Mlteci krizi, 1915 olaylarnn Almanya Parlamentosunca soykrm
olarak tannmas, Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoana ynelik hakaret ierikli
yaynlar (Jan Bhmermann), 15 Temmuz darbe giriimi ve Almanyann terr rgtleri PKK ve FETy kollayc tutumu.

MLTEC KRZ
ounluu Suriyeli yz binlerce mltecinin Almanyaya akn etmelerinin etkileri
2016da da devam etti. Almanya Babakan Angela Merkel ve dnemin babakan
Ahmet Davutolunun ortak abalar ile Mart aynda Trkiye ve AB arasnda ana
hatlaryla Trkiye zerinden dzensiz gmen aknn durdurulmas, Trkiye vatandalarnn Schengen lkelerine vizesiz seyahat edebilmesi ve Trkiyede bulunan
milyon civarndaki snmacnn yararna 6 milyar avro kaynak verilmesi hususlarnda
bir anlamaya varlmt. ABnin gerek vize serbestisi szn yerine getirmemesi ve
gerekse Trkiyedeki mlteciler iin ngrlen finansal kaynan ancak onda birini
demi olmas, buna mukabil Trkiyenin yaplan anlamalara uygun bir ekilde dzensiz gmen aknnn durdurulmasn etkin bir ekilde salamas yl iinde taraflar
arasnda ok sayda srtmeye neden olmutu. Szkonusu durum her ne kadar Trkiye-AB aras srtmeler olarak grnyor idiyse de Ankara ynetiminin gmen

setav.org

103

2016DA TRKYE

mutabakatn uygulamamas ve snrlarndaki etkin denetimi hafifletmesi durumunda

yz binlerce mltecinin Almanyaya akn edecei gerei bu lkeyi Trkiyeye ynelik
politikalarda daha az saldrgan kld. yle ki mlteciler konusunda Trkiye-AB mutabakat henz gerekletirilmemiken Merkel hkmetinin Mlteci Politikalar Koordinatr Peter Altmaier Trkiyenin baz Avrupa lkelerinden daha Avrupal hareket
ettiini ve birok blge lkesinden daha demokratik bir hukuk devleti olduunu ifade
etti. Ayn ekilde Almanya, Trkiyenin Suriye savann bandan beri oluturulmasn istedii Suriyede uua yasak blge savn da desteklemeye balad.5

1915 OLAYLARI VE ALMANYA

PARLAMENTOSUNUN SOYKIRIM KARARI
lk olarak getiimiz yl Almanya Cumhurbakan Joachim Gauckun soykrm olarak nitelendirmesi ile gndeme gelen 1915 olaylarna ilikin Almanyann tutumu o
dnem Trkiye tarafndan ok sert bir tepki ile karlanmt. Alman medyasnda yer
alan yorumlarda da ifade edildii zere mlteci krizinde Trkiyeye muhta durumda
olan hkmet yetkilileri Parlamentoda grlp oylanmas istenen nergeyi sessizce rafa kaldrmlar ve mlteci krizi anlamasnn ertesine kadar beklemeyi tercih
etmilerdi. Mlteci anlamasnn imzalanmasnn ardndan soykrm tasars tekrar
gndeme getirildi. Almanya Dileri Bakan Frank-Walter Steinmeierin Trkler
ve Ermeniler arasndaki son derece hassas yaknlamay Federal Meclisin karar ile
tehlikeye atmann akllca olmayaca eklindeki uyarlarna ramen Alman Federal Meclisinde milletvekillerinin yarsnn katlmad bir oturumda soykrm
tasars bir ekimser ve bir ret oyuna kar byk bir ounlukla geti. Babakan
Merkel, Babakan Yardmcs ve Ekonomi Bakan Sigmar Gabriel, Dileri Bakan
Steinmeier ile birok bakann Trkiyenin tepkilerini minimize etmek amacyla katlmadklar oylamada kan karar zerine Trkiye, Berlin Bykelisi Hseyin Avni
Karslolunu istiareler iin Ankaraya ard. Cumhurbakanl Szcs brahim
Kaln, Kararn Trkiye asndan hibir hkm ve anlam yoktur. Bu karar en iddetli ekilde knyoruz eklindeki aklamas6 ile Almanyay derin bir sululuk ve
belki de aklanma duygusuyla tek katliam/soykrm yapan ben deilim, bakalar da
yapt diyebilmek iin Ermeni soykrm yalannn arkasna snyor ifadeleri ile
mahkum etmesi de iki lke ilikilerinin ne kadar zedelendiini zetler mahiyetteydi.7
Trkiyenin Almanyaya kar en anlaml tepkilerinden biri Ankara Bykelisi
Martin Erdmanna hkmet ve dileri yetkilileri tarafndan randevu verilmemesi8
5. Merkelin Uua Yasak Blge Destei Ne Anlama Geliyor?, BBC, 16 ubat 2016.
6. Cumhurbakanl Szcs Kaln: Trkiye Yalan ve Alg Operasyonlarna Seyirci Kalamaz, Anadolu Ajans, 2
Haziran 2016.
7. brahim Kaln: Almanya, Tek Soykrm Yapan Ben Deilim Demek in Tasary kard, T24, 2 Haziran
2016, http://t24.com.tr/haber/ibrahim-kalin-almanya-tek-soykirim-yapan-ben-degilim-demek-icin-tasariyi-cikardi,343488, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
8. Trk Hkmeti Almanya Bykelisi le Grmyor, Deutsche Welle, 28 Temmuz 2016.

104

setav.org

2016DA DI POLTKA

iken dieri de ncirlik ssnde bulunan Alman askerlerin politikaclar dahil askeri
olmayan heyetler tarafndan ziyaret edilmesine izin verilmemesiydi.

NCRLK SS TARTIMALARI
Trkiyenin soykrm kararnn meclisten gemesinden ksa bir sre sonra Almanyadan aralarnda Savunma Bakan Ursula van der Leyenin mstear Ralf Brauksiepenin de olduu bir grup milletvekilinin ncirlike yapmay planladklar ziyarete onay
vermemesi Almanyada byk rahatszlk yaratt. Trkiyenin kararl tutumu karsnda
sadece Almanya Savunma Bakan Leyen kendisine verilen ziyaret izni sayesinde ncirlikteki Alman askerlerini ziyaret edebildi. ncirlik krizinin devam ettii zaman zarfnda
karlkl salvolarn yan sra Almanyann, ncirlik ss yerine rdnde yeni bir s
kurma,9 DEA kart mcadelede kullanlmak istenen AWACS uaklarnn gnderilmeyebilecei10 ve ncirlikten tamamen ekilme11 gibi tehditlerle Trkiyeyi dize getirme abalar olumlu bir netice vermemi, bilakis Trkiye eski dnemlerden farkl olarak
Almanyay istedii izgiye ekmeyi baarmtr. Eyll ay balarnda konuyla ilgili Almanya Hkmetinden yaplan aklama ile Federal Meclisin ald soykrm kararnn yasal balaycl olmad ifade edilmi, dier taraftan meclisin de gcendirilmek
istenmemesi nedeniyle tasarya mesafe koyulmad da deklare edilmitir.12

JAN BHMERMANN DAVASI

Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoana ve Trk milletine ynelik rk hakaretler ieren bir iiri Alman televizyon kanal ZDFte okuyan komedyen Jan Bhmermann hakknda Alman Ceza Yasasnn yabanc liderlere hakaret etmeyi yasaklayan
103nc maddesi uyarnca Cumhurbakan Erdoan tarafndan Almanyada dava
ald. Dava srecinde Babakan Merkel ve sa kolu Hristiyan Demokrat Birlik
(CDU) Grup Bakan Volker Kauder Bhmermann olaynn mahkemelere sevk
edilmesinin doru karar olduunu savunan aklamalar yaptlar.13 Bununla birlikte
Almanyada gerek medya ve gerekse siyasal partiler dzleminde olay Cumhurbakan
Erdoana saldr iin yeni bir malzeme olarak kullanld.14 Mays aynda Hamburg
Eyalet Mahkemesi Erdoan hakl bularak hakaret ierikli iirin ksmen yasaklanmas
ve Bhmermannn bu ksmlar okumas durumunda cezalandrlmasna hkmettiyse de Erdoan, avukat araclyla iirin tamamen yasaklanmasnda srar etti.15 Dava
halen devam etmekte olup durumann ubat 2017 tarihinde yaplmas bekleniyor.
9. Almanlar ncirlike Alternatif Aryor, Trkiye, 26 Kasm 2016.
10. Alman Savunma Bakanndan ncirlik Uyars, Deutsche Welle, 14 Temmuz 2016.
11. Steinmeier: ncirlike zin Verilmezse ekiliriz, Deutsche Welle, 29 Austos 2016.
12. Alman Hkmeti: Ermeni Tasarsnn Balaycl Yok, Hrriyet, 2 Eyll 2016.
13. Bhmermanna Snr Atn Tepkisi, Hrriyet, 30 Nisan 2016.
14. zdemir Fordert von Bundesregierung im Fall Bhmermann Demonstration fr Meinungsfreiheit, Nachrichtenexpress, 12 Nisan 2016.
15. Alman Mahkemesi Erdoan Hakl Buldu, Hrriyet, 17 Mays 2016.

setav.org

105

2016DA TRKYE

15 TEMMUZ DARBE GRM

VE ALMANYANIN TUTUMU
15 Temmuz darbe giriimine kar Almanya, Bat lkelerinin ounda olduu gibi
bir bekle gr tavr gelitirdi. Darbecilerin baarsz olduunun anlald saatlerde
Almanya Hkmet Szcs Steffen Seibert, Trkiyedeki demokratik dzene sayg
duyulmak zorundadr. nsan hayatn korumak iin elden gelen her ey yaplmal
eklindeki zoraki ifadelerle Trkiye demokrasisine zayf tonda destek aklamasnda
bulunmutur.16 Alman siyasilerin destek anlamna gelecek ziyaretlerden kanmalarndan da anlald gibi darbe giriiminin baarsz olmasndan duyulan aknlk ile
kark hayal krkl iki gn sonra yerini kartla brakmtr. Almanyadaki Trkiye kkenli on binlerce kiinin demokrasi yanls ve darbe kart Kln gsterisini,
gvenlik gerekesiyle yaptrtmamak mmkn olmadysa da Cumhurbakan Recep
Tayyip Erdoann telekonferans yntemiyle balanp halka hitap etmesi Almanya
Anayasa Mahkemesinin rekor hzla ald bir kararla engellendi. Uzun zamandr
Trkiyede basn zgrlnn iptal edildii yolundaki grlerden geilmeyen Alman medyasn temsilen Sddeutsche Zeitungun u ifadesi dndrcdr: Erdoann kendi taraftarlarna video balants ile seslenmek istemesi de kstahayd.17

TERR RGTLER SORUNU

Darbe giriiminin arkasnda FETnn bulunduunun anlalmasnn ardndan Almanyaya iltica eden veya buraya kaan asker ve sivillerin bu lkede barndrlmamas arlarna Alman yetkililer Trkiyenin kendilerine delil sunmad gerekesiyle
olumlu yant vermediklerini sylemektedirler.18 Eer Almanya resmi makamlarca da
bir terr rgt olarak tannan PKKnn da lkede kamu yararna alan herhangi
bir STK gibi faaliyet gstermesine, kanunlara aykr bir ekilde Suriye ve Iraka sava gtrmesine, PKK gsterilerinde Alman polislerini yaralamasna, ok sayda cami
ve Trk kuruluuna saldrmasna ynelik sert tedbirler alm olsayd bu argmana da
inanmak mmkn olabilirdi. Almanya Cumhurbakannn adli kontrol art ile serbest braklan gazeteci Can Dndar Bellevue Saraynda arlamas ve Almanyann
Avrupa lerinden Sorumlu Devlet Bakan Michael Rothun Trkiyede tm muhalif
zihniyetler ile dayanma iinde olduklarn belirtip bu kiilerin Almanyaya iltica
bavurusunda bulunabileceklerini aklamas19 iki lke ilikilerini kmaza soktu.
Yukarda zikredilen Trkiye kart tutumlara ilk olarak Cumhurbakan Recep
Tayyip Erdoan, Almanya terre anak tutuyor20 diyerek cevap verdi. Ardndan
Dileri Bakan Mevlt avuolu, Terristlerin Almanyaya gitmesi tesadf deil
16. Almanyadan, Trk Hkmetine Tam Destek, Hrriyet, 16 Temmuz 2016.
17. Basn Yasaklarna Gsteri Yasa ile Karlk Verilmez, Deutsche Welle, 1 Austos 2016.
18. Erdoandan Almanyaya Sert Szler Deutsche Welle, 3 Kasm 2016.
19. Trkiyedeki Muhaliflere ltica Seenei Deutsche Welle, 8 Kasm 2016.
20. Erdoandan Almanyaya Sert Szler, Deutsche Welle, 3 Kasm 2016.

106

setav.org

2016DA DI POLTKA

diyerek Almanyadan drt binin zerinde PKKlnn istendii ve fakat olumlu netice
alnamadn ifade edince iki lke ilikileri daha da gerildi. Byk bask altna giren
Almanya kurtuluu Trk tarafna sulamalar reddeden bir nota vermekte buldu.21
KRONOLOJ-TRKYE-ALMANYA LKLER
22 Ocak

Babakan Davutolu Berlinde Almanya-Trkiye Hkmetler Aras Stratejik stiareler

Toplantsnda Almanya Babakan Angela Merkel ile bir araya geldi.

15 ubat

Merkel Suriyede Trkiyenin uua yasak blge tezine destek verdi

15 Nisan

Trkiyenin, Cumhurbakan Erdoan hakknda Alman ZDF kanalnda hakaret ierikli

iir okuyan komedyen Jan Bhmermann hakknda yarglanma talebine Angela Merkel yeil k yakt.

23 Mays

Merkel BM nsani Yardm Zirvesi iin Trkiyeye gelerek Cumhurbakan Erdoanla grt.

2 Haziran

Federal Almanya Meclisi 1915 olaylar iin soykrm tanmlamas karar ald.

15 Temmuz

Trkiyedeki darbe giriimi Almanya tarafndan da zayf tonda knand.

4 Ekim

Uzun sredir Alman askerlerini ziyaretleri engellenen Alman Parlamentosundan bir heyet iznin kmasnn ardndan ncirlik ssne geldi.

3 Kasm

Erdoan, Almanya terre anak tutuyor aklamasn yapt.

15 Kasm

Almanya Dileri Bakan ve Alman Hkmetinin Cumhurbakan aday Frank-Walter

Steinmeier resmi temaslar iin Trkiyeye geldi.

23 Kasm

Almanya PKK sulamalar nedeniyle Trkiyeye nota verdi.

1 Aralk

Almanya G20nin yeni dnem bakan oldu.

21. Almanyadan Trkiyeye Nota, Deutsche Welle, 23 Kasm 2016.

setav.org

107

2016DA TRKYE

TRKYE-BALKAN
LKELER
LKLER

2016 Trkiyede son birka ylda olduu gibi gndem byk lde i siyaset konular ve Ortadou meselelerince ekillendi. Bu ortamda Trkiye-Balkanlar siyasi ilikilerinde yeni bir inisiyatif ortaya kmad. Trkiye ekonomik i birlii ve yumuak g
unsurlarna dayanan ok ynl ve dengeli bir blgesel siyaset takip etmeyi srdrd.
Trkiyeden resmi kurumlarn ve sivil toplumun Balkanlarda yrtt sosyal ve
kltrel faaliyetler ile kalknma destekleri bu yl da devam etti.
Yl iinde zaman zaman Yunanistan ve Bulgaristan ile yaanan ksa polemikler
dnda Trkiye ve Balkan hkmetleri arasnda kayda deer bir siyasi kriz yaanmad. likiler genelde sakin ve olumlu bir izgide seyrederken Balkan hkmetleri
Trkiye ile i birliine verdikleri nemi her frsatta vurguladlar. zellikle yln ilk
yarsnda Balkan lkelerinin Trkiye ile ortak gndemi gmen krizi oldu. Trkiye, Yunanistan ve Bulgaristan yetkilileri dzensiz gn kontrol altna alnmas
iin ortak almalar yrtrken Avrupaya g rotas zerinde bulunan dier Balkan lkeleri, Trkiyenin AB ile gelitirdii zm mekanizmalarn yakndan takip
etti. Mart aynda nce Balkan g rotasnn kapatlmas, daha sonra da AB-Trkiye
mutabakatnn imzalanmas Balkan lkeleri zerindeki gmen basksn azaltrken
yln ilerleyen aylarnda Trkiye-AB ilikilerinin yeniden soumas bu lkeleri yeniden endieye sevk etti.

KL LKLER
Haziran aynn sonlarnda Arnavutluk Babakan Edi Rama Trkiyeye bir resmi ziyaret gerekletirdi. Babakan Binali Yldrm ile Ramann yaptklar grmede iki
lke arasndaki serbest ticaret anlamasnn gncellenmesi, Arnavutlukta organize
sanayi blgelerinin kurulmas, altyap ve enerji alannda ortak projeler gelitirilmesi

108

setav.org

2016DA DI POLTKA

gibi ekonomik konular ele alnd. Trkiye ziyareti srasnda Cumhurbakan Recep
Tayyip Erdoan ile de bir grme gerekletiren Rama, Osman Gazi Kprsnn
alna da katld. 15 Temmuz darbe giriiminin ardndan Trkiye, birok lkede
olduu gibi Arnavutluktaki FETye mensup kurulularn takip edilmesi ve zellikle niversite, kolej ve dil okullarnn faaliyetlerinin durdurulmas iin giriimlerde bulundu. Ekim ay sonlarnda Arnavutluk Dileri Bakan Ditmir Bushatinin
Trkiyede yrtt temaslarda da bu konu grld. Trkiyenin talebi zerine
Arnavutluk Eitim Bakanl FETye bal okullarn Trk bayra kullanmalarn yasaklad. Aralk aynda Trkiyeye resmi bir ziyaret gerekletiren Arnavutluk
Cumhurbakan Bujar Nishani, Cumhurbakan Erdoan ve Babakan Yldrm ile
grt. Grmelerde iki taraf zellikle terrle mcadele ve ekonomi alanlarndaki
mevcut i birliinin daha da gelitirilmesine vurgu yapt.22
7 Nisanda Bosna Hersek Bakanlar Kurulu Bakan Denis Zvizdi Trkiyeyi
ziyaret etti. Babakan Ahmet Davutolu ile Zvizdiin yaptklar grmede iki lke
arasndaki ekonomik ilikiler ele alnd. Zvizdi Trkiyeye enerji, ulatrma, tarm,
ahap ve metal sanayii gibi alanlarda projeler sunarak Trk yatrmclar lkeye davet
etti. Trkiye, Bosna Hersek et endstrisine destek olmak amacyla 2014te balatt
yllk 15 bin tonluk gmrksz et ithalat politikasn srdrerek bunun iin Tuzladan dorudan kargo seferleri balatt. TKAnn bu lkede yrtt kalknma
ve restorasyon projeleri devam etti. Tamamlanan en nemli projelerden biri zerk
Srp Cumhuriyetinin bakenti Banja Lukada bulunan ve 7 Mays 1993teki Srp
bombardmanyla zarar gren Ferhad Paa (Ferhadiye) Camiinin restorasyonu oldu.
Cami bombalanmasndan 23 yl sonra ayn tarihte dnemin Babakan Davutolu,
babakan yardmclar Yaln Akdoan, Ltfi Elvan ve Turul Trke ile Diyanet leri Bakan Mehmet Grmezin de yer ald bir trenle yeniden hizmete ald. Al
treninde geni bir kitleye hitap eden Davutolu konumasnda Trkiyenin Bosna Hersekte birlik, kardelik ve ok kltrlln gelimesi iin altn, lkenin
NATO ve AB yelik hedeflerini desteklediini syledi.23
Her yl olduu gibi Trkiye 11 Temmuzdaki Srebrenica Katliam anmalarna
verdii nemi Dileri Bakan Mevlt avuolunun katlmyla gstermi oldu.
Aralarnda ikili dostluk bulunan Cumhurbakan Erdoan ile Bosna Hersek l
Bakanlk Konseyi yesi Bakir Izetbegovi yl iinde birka kez bir araya geldiler. 15
Temmuz darbe teebbsnden sonra Trkiyenin bu lkedeki FETye bal okullarn kapatlmas iin yapt arlara Izetbegovi ve Dileri Bakan Igor Crnadak
gibi birok devlet adamndan olumlu yantlar geldi.24
22. Atentatet Terroriste, Nishani i Shpreh Ngushllimet Erdogan: Shqipria, Solaridet t Palkundur Ndaj Turqis,
Agjensia e Lajmeve SOT, 22 Aralk 2016.
23. Turkey Reiterates Support for Bosnias EU, NATO Bids, Hrriyet Daily News, 7 Mays 2016.
24. Turkeys Gulen Crackdown Comes to Bosnia, Deutsche Welle, 20 Austos 2016; Dileri Bakan Sayn
Mevlt avuolunun Bosna Hersek Dileri Bakan Igor Crnadak ile Ortak Basn Toplants, Dileri Bakanl,
8 Kasm 2016.

setav.org

109

2016DA TRKYE

2016 yl Bulgaristan ile ilikilerin en nemli konu balklarndan birini, bu lkedeki Trk aznlnn siyasi rgtlenmesinde yaanan kriz ve deiiklikler oluturdu.
2015 yl sonlarnda Trkiye ile Rusya arasnda balayan gerginlik, Bulgaristandaki
Trk aznlnn en byk partisi konumundaki Hak ve zgrlkler Hareketinde
(HH) blnmeye sebep oldu. Uak krizinde Trkiyeyi destekleyici aklamalarda
bulunan genel bakan Ltfi Mestan, parti iinde hala kuvvetli bir nfuzu bulunan
kurucu onursal bakan Ahmet Doan tarafndan grevinden alnd. Bunun zerine
Mestan ve milletvekili partilerinden istifa etti ve birka ay sonra Sorumluluk, zgrlk ve Hogr in Demokratlar (DOST) adl yeni bir parti kurdular. Mestann
grevden alnmasndan sonra bir sre Trkiyenin Sofya Bykeliliine snm
olmas ve Trkiyenin HHten baz st dzey kiilere giri yasa ilan etmesi Trkiyenin Bulgaristann iilerine kartna dair yorumlara sebep oldu. Bu durum,
iki lke arasndaki diplomatik ilikilerde baz przlere yol at. Bulgaristan ve Trkiye, karlkl olarak birer diplomatik personeli istenmeyen adam ilan ettiler. Yine
de ilikilerde uzun sreli ve derin bir atlak yaanmazken Trkiye ile Rusyann yl
ortalarnda anlamaya varmalar bu konunun daha fazla uzamasn nledi.
15 Temmuz darbe giriiminin ardndan baz FET mensuplarnn Bulgaristana
kamasnn ardndan Trkiyenin talebi zerine bu ahslar ksa sre iinde yakalanarak Trkiyeye iade edildi. ahslarn yarglanmadan iade edilmesine dair lke ierisinden gelen eletirilere Bulgaristan hkmeti Trkiye ile ilikilerin bozulmamas
adna aldr etmedi. Austos ay sonlarnda Trkiyeye gelen Bulgaristan Babakan
Boyko Borisov, darbe teebbs sonrasnda AB yesi lkelerden Trkiyeyi ziyaret
eden ilk st dzey lider oldu. Bulgaristandan yetkililerin aklamalarna baklrsa
Trkiye ile ilikiler konusunda sergilenen bu hassasiyetin zellikle yeni bir snmac
akn endiesinden kaynakland sylenebilir.25 te yandan, Trkiyeden Avrupaya
mal tayan TIRlarn Bulgaristan snr kaplarnda uzun kuyruk oluturmalarna bu
yl da bir zm bulunamad gibi, insan kaaklna kar getirilen ekstra kontroller durumun daha da zorlamasna sebep oldu.
10 Ekim tarihinde Rusya ile Trkiye arasnda Trk Akm Doalgaz Boru Hatt iin
resmi anlamann imzalanmas, Balkanlarn enerji gvenliini de yakndan ilgilendiren
bir gelime oldu. Boru hattnn Trkiye zerinden Yunanistana uzatlacak olmas, AB
mevzuatn dikkate alarak Gney Akm projesini durdurmu olan Bulgaristanda kaygya
yol at. Bulgaristan hkmeti, ABden bu projenin de mevzuata uyumluluunun titizlikle denetlenmesini isterken dier taraftan lkenin Balkanlar iin bir doalgaz datm
merkezi haline gelmesi adna alternatif proje araylarna balad.
26-27 Nisan tarihlerinde Cumhurbakan Erdoan, beraberindeki be bakanla beraber Hrvatistana resmi bir ziyarette bulundu. Hrvatistan Cumhurbakan
25. Bulgarians Outraged at Deportation of Gulen Supporter to Turkey, Balkan Insight, 16 Austos 2016; Her
Gece 200-300 Gmen Trkiyeye Yollanyor, Haber Trk, 24 Ekim 2016; Yunanistan ve Bulgaristandan Mlteci
nlemi, Trkiye, 29 Kasm 2016.

110

setav.org

2016DA DI POLTKA

Kolinda Grabar-Kitarovi ile gren Erdoan iki lke arasnda ticari ilikilerin
gelitirilmesine vurgu yaparken Grabar-Kitarovi ise Trkiyeden zellikle turizm,
tarm, enerji, bankaclk ve yksek teknoloji alanlarnda yatrm beklediklerini
kaydetti.26 Ziyareti srasnda Zagrebdeki Yunus Emre Kltr Merkezinin aln
yapan Erdoan, iki lkeden birka yz i adamnn bir araya geldii Trk-Hrvat
Forumuna da katld.
Birok dzlemde yakn ilikilere sahip iki lke olan Kosova ile Trkiye arasnda bu yl cumhurbakan ya da babakan dzeyinde bir resmi ziyaret gereklemedi. Kosova Trklerinin milli bayram olan 23 Nisan tarihinde Babakan
Yardmcs Numan Kurtulmu bu lkeyi ziyaret ederek bayram etkinliklerine
katld. Kurtulmu bu ziyaretinde Kosova Babakan Isa Mustafann da katld
trenle Trkiyenin Prizrendeki bakonsolosluk binasnn resmi aln yapt.
Bylece Trkiye, Kosovann nfus bakmndan ikinci ehri olan ve kayda deer
bir Trk nfusun yaad Prizrende bakonsolosluk aan ilk lke oldu. Prizrenin tam merkezinde bulunan bakonsolosluk binasna Arnavutlarn Bayrak
Gn olarak kutladklar 28 Kasm tarihinde molotoflu saldrda bulunuldu ve
Trk bayra indirildi. Ar milliyeti, marjinal bir grup tarafndan yapld
tahmin edilen bu saldr, iki lke ilikileri arasnda herhangi bir olumsuz etki
meydana getirmedi. D Ekonomik likiler Kurulu (DEK) tarafndan 18 Ekim
tarihinde stanbulda dzenlenen Trkiye-Kosova i forumunda iki lkenin ilgili
bakanlar ve i adamlar bir araya geldi.
Trkiye ile Makedonya arasnda da bu yl cumhurbakan ya da babakan dzeyinde bir resmi ziyaret gereklemedi. Babakan Yardmcs Numan Kurtulmuun
Uluslararas Balkan niversitesi mezuniyet treni iin 3 Haziran tarihinde Makedonyaya yapt ziyaretin yan sra bakan dzeyinde karlkl ziyaretlerde bulunuldu.
STK faaliyetleri arasnda MSADn Balkanlarda Romanyadan sonraki ilk ubesini
Ekim aynda Makedonyada amas, buradaki ve civar lkelerdeki Trk yatrmlar
iin olumlu bir gelime olarak kaydedilebilir.
Dnemin AB Bakan ve Bamzakereci Volkan Bozkr 11 ubatta Romanyaya
bir resmi ziyaret gerekletirerek bu lkenin babakan ve dileri bakan ile grt.
23-24 Mart tarihleri arasnda Romanya Cumhurbakan Klaus Iohannis Trkiyeye
resmi ziyarette bulundu. Ioannisin Cumhurbakan Erdoan ve Babakan Davutolu bata olmak zere birok yetkiliyle yapt grmelerde stratejik ve ekonomik i
birlii, gmen krizi ve Bkree cami inas gibi konular ele alnd. Trkiye-Romanya arasndaki ikili diyaloun yan sra Trkiye-Romanya-Polonya dileri bakanlar yl ierisinde l toplantlar dzenleyerek zellikle NATO erevesindeki ortak
konu balklarn deerlendirdiler. 15 Temmuz darbe giriiminden sonra birok lke26. Cumhurbakan Erdoan Hrvatistanda Resmi Trenle Karland, AA, 26 Nisan 2016; Vedran Pavlic, Turkish President Erdogan Concludes Visit to Croatia, Total Croatia News, 27 Nisan 2016, http://www.total-croatia-news.com/politics/11608-turkish-president-erdogan-concludes-visit-to-croatia, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).

setav.org

111

2016DA TRKYE

de olduu gibi Romanyada bulunan FET okullarnn da kapatlmas iin Trkiye

tarafndan giriimler balatld.27
Srbistan Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Ivica Dai 5-6 Ekim tarihlerinde Trkiyeye resmi ziyarette bulunarak Babakan Yldrm ve Dileri Bakan
avuolu ile grt. Grmelerde iki lke bakanlar blgede bar ve istikrarn
devamna vurgu yaptlar.28
Yunanistan ile ilikilerde yln ilk aylarnda en nemli gndem maddesi olarak gmen krizi ne kt. 29 Kasm 2015teki Trkiye-AB zirvesinde alnan karar
uyarnca Trkiye Yunanistandan nc lke vatandalarnn geri kabul srelerini hzlandrd. Bunun yan sra 18 Mart tarihli Trkiye-AB mutabakat sonrasnda
Trkiye kendi topraklar zerinden Egedeki Yunan adalarna geen btn dzensiz
gmenleri geri almay kabul etti. Bu uygulamalar Trkiyeden Yunanistana dzensiz
g byk lde durdurdu.
ki lke dileri bakanlarnn Ocak ve Mart aylarnda karlkl ziyaretlerinin
ardndan Trkiye-Yunanistan 4. Yksek Dzeyli Birlii Konseyi toplants, iki lke
babakan ve bakanlarnn katlmyla 8 Ekim tarihinde zmirde dzenlendi. Gmen
krizinin ana gndem olarak ele alnd toplantda iki lkenin ilgili kurumlar arasnda turizm, radyo-televizyon ve habercilik konularnda i birlii anlamalar imzaland. Toplantda ayrca zmir ile Selanik arasnda dorudan feribot seferleri balatlmasna ve stanbul ile Selanik arasna bir hzl tren hatt ina edilmesine karar verildi.
Yl iinde Trkiye ve Yunanistan yetkilileri arasnda baz ksa sreli polemikler
de yaand. Mart aynda Ermenistan Cumhurbakan Serj Sarkisyann Yunanistan
ziyareti srasnda Cumhurbakan Prokopis Pavlopulos ve Babakan Aleksis iprasn tarihte Ermeni ve Pontus soykrmlar yaand hakkndaki ortak aklamas Ankara tarafndan sert biimde eletirildi.29 Ramazanda Ayasofyadan canl
sahur yayn yaplmas Yunanistan Kltr Bakan tarafndan eletirilince Trkiye
Dileri, Yunanistann ncelikle kendi lkesindeki Mslmanlarn ibadet hrriyeti konusunda gereken admlar atmasnn uygun olacan hatrlatt.30 Cumhurbakan Erdoann Lozan Antlamasnn ieriine ynelik sorgulayc yaklam,
Yunanistanda bata Babakan Tsipras ve Savunma Bakan Panos Kammenos olmak
zere birok bakan ve siyaseti tarafndan eletiri konusu yapld. 15 Temmuz darbe giriiminin ardndan helikopterle Yunanistana firar eden 8 askerin yarglanmas
neticesinde yalnzca 3 asker hakknda Trkiyeye iade karar alnmasna Ankara
27. Ce se Intampla cu Scolile Din Romania Asociate Clericului Turc Gulen: Universitatea Lumina Negociaza un
Consortiu cu alta nstitutie Privata. Scolile Spectrum Acuza Presiuni ale Ankarei Asupra Parintilor Turci, HotNews.
Ro, 20 Eyll 2016, https://goo.gl/1xeeBW, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
28. Dileri Bakan Sayn Mevlt avuolunun Srbistan Dileri Bakan Sayn Ivica Dacic le Ortak Basn Toplants, Dileri Bakanl, 5 Ekim 2016.
29. Ankaradan; ipras, Pavlopulos ve Sarkisyana ok Sert Tepki: Siz Hastasnz!, Milliyet, 17 Mart 2016.
30. Statement of the Spokesperson of the Ministry of Foreign Affairs, Tanju Bilgi in Response to a Declaration
Made by the Ministry of Foreign Affairs of Greece Condemning the Reading of Quran in Hagia Sophia During the
Month of Ramadan, Dileri Bakanl, 8 Haziran 2016, https://goo.gl/NEjJO7, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).

112

setav.org

2016DA DI POLTKA

tepki gsterdi.31 Kbrs sorunu, Egedeki karasular ve hava sahas konularnda devam eden gr ayrlklar da zaman zaman karlkl tartmalar meydana getirdi.

OK TARAFLI LKLER
Yukarda saylan temaslarn dnda Balkan lkeleri liderleriyle birok farkl etkinlikte st dzey grmeler gerekletirildi. Cumhurbakan Erdoann kz Smeyye
Erdoan ile Seluk Bayraktarn 14 Maysta gerekletirilen nikah trenine Balkanlardan Bosna Hersek l Bakanlk Konseyi yesi Bakir Izetbegovi ve Arnavutluk
Babakan Edi Rama katlarak nikah ahitlii yaptlar. 23-24 Mays 2016 tarihlerinde
stanbulda dzenlenen Dnya nsani Zirvesine de Balkan lkelerinden cumhurbakan ve babakan dzeyinde katlmlar gerekleti. Bu katlmclar stanbulda bulunduklar esnada Cumhurbakan Erdoan ve Dileri Bakan avuolu ile bir araya
gelerek gndemi deerlendirdiler. 26 Austostaki Yavuz Sultan Selim Kprs al
trenine de en youn st dzey katlm yine Balkan lkelerinden gerekleti. Trende Bosna Hersek l Bakanlk Konseyi Bakan Izetbegovi, Makedonya Cumhurbakan Gjorge Ivanov, Bulgaristan Babakan Boyko Borisov, Srbistan Babakan
Yardmcs Rasim Ljaji hazr bulundular. stanbul Avrasya Tnelinin 20 Aralk tarihindeki alna ise Arnavutluk Cumhurbakan Bujar Nishani katld. Btn bu
rnekler, Trkiye ve Balkan siyasi liderleri arasndaki kiisel yaknln olduu kadar
bu lkelerin Trkiye ile ilikilere verdii nemin gstergesidir.
Balkan lkelerinin Trkiyeye ynelik hassas yaklam, 15 Temmuz darbe giriiminin ardndan bir kez daha gzlemlendi. 15-16 Temmuz tarihlerinde btn Balkan
lkelerinin resmi yetkililerinden Trkiyede seilmi hkmete ve sivil demokrasiye
destek mesajlar geldi. Bakir Izetbegovi, Edi Rama ve Hashim Thai gibi liderler
mesajlarn darbe gecesi sosyal medya zerinden yaynladlar.32 Balkanlarn eitli ehirlerinde yaayan Trk ve Mslman gruplar da sokaklara karak darbe giriimine
tepkilerini ve hkmete desteklerini gsterdiler.
APnin Trkiye ile yelik mzakerelerinin dondurulmasna ynelik Kasm aynda ald karar da Hrvatistan, Srbistan ve Makedonya gibi birok Balkan lkesinde
kaygyla takip edildi. Bu lkelerin yetkilileri, Trkiye ile AB arasnda iyi ilikilerin
nemini vurgulayan beyanlarda bulundular. Balkanlarda bu konuya gsterilen yakn
ilginin ana sebebini, Trkiye-AB ilikilerinin bozulmasnn blgeye ynelik yeni bir
g dalgas dourabilecei endiesi oluturdu.33
31. Dileri Bakanl Szcs Hseyin Mftolundan Yunanistana Tepki!, Trkiye, 9 Aralk 2016.
32. Balkan Leaders Praise Erdogan for Defeating Coup, Balkan Insight, 16 Temmuz 2016; Izetbegovi Uputio
Podrku Vladi Turske i Erdoganu, te Poruio: Vojska Treba da se Vrati u Kasarne, Oslobodenje, 15 Temmuz 2016;
Rama: Turkey Emerged Triumphant from a Nightmare, Happy about Turkish People and Precious Friend Erdogan, Albanian Telegraphic Agency, 16 Temmuz 2016; Reagimet e Politiks Kosovare pr Ngjarjet n Turqi,
KOHAnet, 16 Temmuz 2016, http://koha.net/?id=&l=124038, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
33. Kayhan Gl, Avrupa Parlamentosunun Trkiye Karar Balkanlar Endielendirdi, AA, 30 Kasm 2016; Avrupa Birlii yesi Hrvatistan APnin Trkiye Kararn Eletirdi, Karar, 25 Kasm 2016.

setav.org

113

2016DA TRKYE

Trkiyenin 2009 ylndan itibaren yrtmekte olduu Trkiye-Bosna Hersek-Srbistan ve Trkiye-Bosna Hersek-Hrvatistan l istiare mekanizmas, Eyll
aynda bu lkelerin dileri bakanlarnn New Yorkta bir araya gelmesiyle devam
ettirildi. Bu mekanizmalardan ilkinin ticaret ayanda baz somut ilerlemeler de
kaydedildi. 26 Ekim tarihinde stanbulda Bosna Hersek ve Srbistan iin ortak bir
ticaret ofisi ald ve lkeden bakanlarn ve ok sayda i adamnn katlmlaryla
ortak i forumu dzenlendi. Ayn gn yaplan l Ticaret Komitesi toplantsnda
Trkiyenin Bosna Hersek ve Srbistan ile olan ikili ticaret ve yatrm anlamalarnn
gncellenmesi ve bata ulatrma olmak zere eitli sektrlerde ortak projeler gelitirilmesi zerinde uzlald.34
TKin 2016 ylnn ilk 10 ay iin kesin olmayan verilerine gre Trkiyenin 11 Balkan lkesiyle yapt ticaret hacmi 13,4 milyar dolar civarnda oldu.
Bir nceki yln ayn dnemiyle kyaslandnda bu miktarn yaklak yzde 2,71
dt grlr. Bu dn ana faktrleri Yunanistan ve Romanyadan yaplan
ithalatta yaanan byk dlerdir. Nitekim bu dnemde Trkiyenin blgeden
yapt toplam ithalat yzde 18,67 azalrken blgeye olan ihracat yzde 12,21lik
bir art gsterdi. Daha nce olduu gibi Trkiyenin Balkanlarla ticari ilikilerinde AB yesi lkelerin arl 2016 ylnda da devam ederek blgeyle olan toplam
ticaretin yzde 84nden fazlas yalnzca bu be lkeyle gerekleti. Dier alt
lkeyle gerekletirilen ithalat ve ihracatn hacmi ise son yllardaki dzenli art
trendini devam ettirdi. Trkiyenin Balkanlardaki yatrmlarna gelince, Trkiye
ve Kosova merkez bankalarnn verilerine gre 2016nn ilk eyreinde Trkiyeden 11 Balkan lkesine yaklak 137 milyon dolarlk dorudan d yatrm yapld. Bu dnemde Trkiyeden en yksek miktarda yatrm eken lkeler srasyla
Romanya, Kosova ve Arnavutluk oldu.
Yl boyunca Trkiyenin Balkanlar ile sosyal ve kltrel balarn glendirecek almalara devam edildi. Trkiyenin Balkanlardaki en etkin kurumlarndan olan TKA, faaliyet gsterdii lkelerde eitim, salk, tarm ve altyap
alanlarnda birok proje gerekletirdi. Ayrca Prizrendeki Emin Paa Camii ve
Manastrdaki Haydar Kad Camii gibi birok tarihi eser TKA tarafndan restore
edildi ve yl iinde kullanma ald. Trkiyenin uluslararas projeler yrten bir
dier resmi kurumu Babakanlk Yurt D Trkler ve Akraba Topluluklar Bakanl (YTB), 2016 yln Kosova Yl ilan ederek bu kapsamda eitli etkinlikler
gerekletirdi. YTB ayrca nceki yllarda olduu gibi Balkanlar Burs Program
ad altnda blgeden lisans ve lisansst rencilerine Trkiyede renim grme
imkan salad. Yunus Emre Enstits, Zagrebde bir kltr merkezinin almasyla Balkanlarn sekiz lkesinde dil retimi ve kltr faaliyetlerini srdrrken
Diyanet leri Bakanl, din ve eitim ilerinde Mslman topluluklara desteini 2016 ylnda da devam ettirdi.
34. Balkan Alm, Yeni afak, 27 Ekim 2016.

114

setav.org

2016DA DI POLTKA

KRONOLOJ-TRKYE-BALKAN LKELER LKLER

11 ubat

AB Bakan ve Bamzakereci Volkan Bozkr Romanyay ziyaret etti.

8 Mart

Trkiye ve Yunanistan hkmetleri arasnda 4. Yksek Dzeyli Birlii Konseyi toplants gerekletirildi.

23-24 Mart

Romanya Cumhurbakan Klaus Iohannis Trkiyeye resmi ziyarette bulundu.

26-27 Nisan

Cumhurbakan Erdoan, Hrvatistanda resmi temaslarda bulundu.

7 Mays

Bosna Herseki ziyaret eden Babakan Davutolu, Banja Lukada restorasyonu tamamlanan Ferhad Paa Camiini hizmete at.

29 Haziran1 Temmuz

Arnavutluk Babakan Edi Rama Trkiyeye resmi ziyaret gerekletirdi.

11 Temmuz

Dileri Bakan avuolu Srebrenica anma trenleri iin Bosna Herseke gitti.

26 Austos

Bulgaristan Babakan Boyko Borisov Trkiyeyi ziyaret ederek Cumhurbakan Erdoan

ve Babakan Yldrm ile grt.

5-6 Ekim

Srbistan Dileri Bakan ve Babakan Yardmcs Ivica Dai Trkiyeye resmi bir ziyaret
gerekletirdi.

26 Ekim

Trkiye-Bosna Hersek-Srbistan l Ticaret Komitesinin toplants iin lkenin ilgili

bakanlar stanbulda bir araya geldi.

1-3 Kasm

AB Bakan ve Bamzakereci mer elik resmi temaslarda bulunmak zere Yunanistana gitti.

7-8 Kasm

Bosna Hersek Dileri Bakan Igor Crnadak Ankarada resmi temaslarda bulundu.

20-21 Aralk

Arnavutluk Cumhurbakan Bujar Nishani Trkiyeye resmi bir ziyaret gerekletirdi.

setav.org

115

2016DA TRKYE

TRKYE-FLSTN
LKLER

2015 ylnda olduu gibi 2016nn siyasi gndeminin de olduka youn gemesine ramen Trk d politikasnda Filistin ncelikli yerini korudu. srail tarafndan eitli saldrlara maruz kalan Filistin, her zaman Trkiyenin desteini ald. zellikle Gazzeye
ynelik uygulanan ablukalarn hafifletilmesi iin Trkiye farkl admlar att. Dier taraftan Filistin ve halk Trkiyenin kar karya kald tehdit ve meydan okumalara kar,
Trkiyenin yannda tarafn belli etti. Gerek terr saldrlarndan sonra gerekse farkl
skntl dnemler esnasnda Filistin ynetimi desteini her seferinde dile getirdi.
Getiimiz yl turizm sektrnde Filistinin zel bir yere sahip olmasyla beraber, zellikle Kudse yaplan seyahatlerin 2016 ylnda da farkndalk yaratma asnda etkin olduu deerlendirilmektedir. Trkiyedeki sivil toplum kurulular balamnda ise Filistine ynelik almalar bu yl da devam etti. Buna gre Gazze bata
olmak zere lkenin eitli yerlerine insani yardm kurulular tarafndan destekler
srdrlmtr. Bunun dnda Trkiye, Gazzedeki salk sektrnn faaliyetlerini
srdrebilmesi amacyla yln ilk aylarnda mali destekte bulunmutur. Ayrca yl
boyunca Ramazan ay ve Kurban Bayram gibi eitli vesilelerle gda, tbbi malzeme
ve insani ihtiya konusunda Trk Kzlay tarafndan yardm yaplmtr.
Burada en nemi husus ise srail ile normalleme srecinin ardndan Gazzeye
ynelik insani yardm konusudur. srail ile gerekletirilen ikili grmeler neticesinde mutabakata varlan noktalardan biri Filistin halknn temel ihtiyalardan mahrum braklmamasdr. Buna gre hem Ramazan bayram, hem de Kurban bayram
ncesinde insani yardmlar Gazzedeki ihtiya sahiplerine datmak zere iki tane
gemi Adod limanna ulamtr. nsani yardmlarn dnda kalknma alanlarnda da
Trkiye desteini devam ettirmitir. Buna gre Gazzedeki elektrik sorunlarnn zlmesi amacyla blgeye heyet gnderilmi ve incelemelerde bulunulmutur. Bunun
dnda srail ynetiminin Filistin topraklarna yapm olduu saldrlardan dolay
hasar gren veya tamamen kullanlamaz hale gelen camilerin onarlmas ve yeniden
inas da Trkiye-Filistin ilikilerinde nemli bir yer almtr. Diyanet leri Bakan-

116

setav.org

2016DA DI POLTKA

l nclnde daha nce yaplan incelemeler sonucu tespit edilen noktalara yeni
camilerin inaatlarna balanlm, baz inaatlar ise sonulanmtr.
Blge siyasetinde nemli bir rol oynayan Trkiye, Nisan 2016dan itibaren slam Birlii Tekilatnn (T) dnem bakanln devralarak d politikasnn nceliklerini burada da uygulayacan gstermitir. Nitekim stanbulda dzenlenen
T zirvesinde ele alnan balklar arasnda Filistin meselesinin de bulunmas Cumhurbakan Erdoann bu ynde etkin roln gstermitir. Cumhurbakan zirvenin
al treninde zellikle Filistine dikkat ekerek Filistin ile birlikte tm blgede
kalc bar salanmasnn yegane yolu bir an nce igalin sona ermesi ve bakenti Dou Kuds olan bamsz bir Filistinin kurulmasdr ifadelerini kullanmtr.
Nitekim zirvenin sonu bildirgesinde Filistinin merkezi bir yer almas, Trkiyenin
dnem bakanlnn etkilerinden sadece biridir. Bunun dnda Trkiye, uluslararas
platformlarda her frsatta Filistin meselesinin zmne ynelik nihai admlarn atlmasndan yana tavr sergilemeye devam etmektedir.
Trkiye-Filistin ilikilerinin iyi seyri 2016 ylnn phesiz en nemli gelimesi
saylan 15 Temmuz darbe giriiminde de kendini gstermitir. Giriimin hemen akabinde ok sayda Filistinli, Hamas hareketinin arsyla sokaklarda Trkiyeyi ve hkmeti destekleyici gsteriler dzenlenmitir. ki lke yneticileri arasndaki telefon
trafii ve ziyaretler de Trkiye-Filistin ilikilerinin olumlu gidiatnn gstergeleridir.
Filistin Dileri Bakan Riad Malikinin Austos aynda Trkiyeye yapm olduu
ziyaretle beraber Babakan Binali Yldrm ve Hamas Siyasi Bro efi Halid Mealin
telefon grmeleri bu ilikiye katk sunmutur. Ayn zamanda Filistin Devlet Bakan Mahmud Abbasn Cumhurbakan Erdoan ile grmesinde zellikle 15 Temmuz sonrasnda Filistin halknn Trkiye ile dayanma ierisinde olduu ynndeki
ifadeler iki lke arasndaki olumlu ilikileri gstermektedir.
Son olarak Trkiye-srail arasndaki ilikilerin yeniden normalleme srecine
girmesiyle birlikte Filistin meselesinin Trkiye iin ne denli nemli olduu tekrar
gndeme gelmitir. Trkiye-srail ilikilerinin bir mutabakatla dzelmesi, ilk etapta
kamuoyunda farkl tepkilere neden olsa da asl itibaryla bu hususta yine Trkiye,
Filistin konusuna ncelik verip u ana kadar yaplan en kapsaml yardmlardan birine imza atmtr. Buna gre Gazzeye uygulanan ablukann hafifletilmesi ve dier
insani yardmlarn ulatrlmas konusunda ciddi baar elde eden Trkiyeye, Filistin
tarafndan da olumlu ynde karlk verilmitir. Nitekim anlama TBMMde kabul
edildikten ve buna ramen srailin Gazzedeki baz noktalara hava saldrs dzenlemesinden hemen sonra Dileri Bakanl tarafndan yaplan aklama, Trkiyenin
Filistin konusundaki samimiyetini gstermitir. Aklamada lkemizin sraille ilikilerinin normallemesi, Filistin halkn hedef alan byle saldrlar karsnda sessiz
kalacamz anlamna gelmemektedir. Aksine, srailin uluslararas hukuka ve her
eyden nce vicdanlara aykr eylemlerinin karsnda Filistin Davasnn takipisi olmaya devam edeceiz. ifadelerine yer verilmitir.

setav.org

117

2016DA TRKYE

Filistin 2017 yl ierisinde de Trk d politikasndaki nemli yerini koruyacaktr. Trkiye imdiye kadar yapm olduu insani yardmlara devam edecek, zellikle
kalknma ve salk alanlarndaki desteini srdrecektir. srail ile varlan anlamadan
yola karak, Trkiye-Filistin ilikilerinin gelecek dnemde yeni bir boyut kazanaca deerlendirilmektedir. 2016 ylnda olduu gibi, Trkiyenin bata T dnem
bakanl erevesinde ve uluslararas rgtlerde Filistine ynelik hassasiyetini ve
pozisyonunu koruyaca tahmin edilmektedir.
KRONOLOJ-TRKYE-FLSTN LKLER
13 Ocak

Filistin Alimler Birlii, stanbulda meydana gelen terr hadisesini knad.

19 Ocak

AB Dileri Bakanlar toplantsnn sonu bildirgesinde Filistin topraklarndaki srail yerleim yerlerinin uluslararas hukuka aykr olduu bildirildi.

8 ubat

srailin 30 bin Filistinliye alma izni verilmesine ynelik proje balatt iddia edildi.

12 ubat

Dileri Bakanl yapt aklamada Gazzedeki hastane ve salk merkezlerinin faaliyetlerini yrtebilmelerini temin etmek amal, Filistine 1,5 milyon ABD dolar tutarnda
mali destein aktarldn ifade etti.

2 Mart

Hamas, srail ve Filistin arasndaki bar mzakerelerinin tekrar balamas amacyla Fransann konferans dzenleme giriimini reddetti.

18 Nisan

Cumhurbakan Erdoan, 13. slam Zirvesi almalarna katlan Filistin Cumhurbakan

Abbas ve yanndaki heyet bakanlar onuruna bir alma yemei dzenledi.

23 Mays

BM Filistinli Mltecilere Yardm Kuruluunun (UNRWA) mltecilere gda yardm yerine

para kart uygulamasna getii iin blgedeki kurulua ait ofisler kapatld.

26 Mays

srail ordusu Gazzede Hamasn silahl kanad zzeddin Kassam Tugaylarnn eitim alanna iki hava saldrs dzenledi.

8-9 Haziran

Tel Aviv merkezde yer alan Sarona blgesinde silahl iki kiinin yoldan geenlere ate
amas sonucu 4 srailli ld, 9u yaraland. Saldrnn ardndan srail ordusu Bat eriadaki asker saysn artrmaya karar verdi.

23 Haziran

Dileri Bakan Mevlt avuolu srail ile ilikilerin normallemesi iin Hamas diye bir
artn olmadn belirtti.

24 Haziran

Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, Hamas Siyasi Bro Bakan Halid Meal ve beraberindeki heyeti kabul etti.

27 Haziran

Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann Filistin ynetimi lideri Mahmud Abbas arayarak srail ile yrtlen mzakerelere dair bilgi verdi.

28 Haziran

Hamas ynetimi Trkiye ile srail arasnda varlan mutabakat zerine yapt aklamada
Gazze halkna olan destekleri ve ablukann hafifletilmesi ynndeki abalarndan dolay Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan ve Trk halkna teekkr etti.

28 Haziran

Filistin Dileri Bakan Maliki, Trkiyesrail mutabakatn memnuniyetle karladklarn bildirdi.

3 Temmuz

Filistine gtren ilk gemi Adod limanna ulat.

12 Temmuz

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlndan bir heyet, Gazze eridinde devam eden elektrik
sorununun zm yollarn grmek amacyla Gazzedeki Filistin Enerji ve Doal Kaynaklar Ynetimi (PENRA) yetkilileriyle bir araya geldi.

13 Temmuz

ABDnin BM Daimi Temsilcisi Samantha Power, BM Gvenlik Konseyindeki Ortadou

toplantsnda sraile Filistin topraklarnda genilemeyi sona erdirme arsnda bulundu.

118

setav.org

2016DA DI POLTKA

14 Temmuz

Babakan Yardmcs Veysi Kaynak, Gazzeye insani yardmlarn sreceini belirterek

Kurban Bayramndan nce inallah bir gemi yine hazr edeceiz dedi.

16 Temmuz

Hamas Hareketinin arsyla toplanan onlarca Filistinli, Gazzede Trkiye ile dayanma
iin gsteri yapt. Trk bayra ve Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann resimlerini tayan Filistinliler, Gazzeden Trkiyeye selam ve Trkiye kontrol altnda sloganlar att.

11 Austos

Babakan Yldrm ve Hamas Siyasi Bro efi Halid Meal telefonda grt. Gndemde
15 Temmuz darbe giriimi, Filistin meselesi ve sraille varlan mutabakat vard.

12 Austos

Filistin Dileri Bakan Riad Maliki, 15 Temmuz darbe giriimi karsnda Filistinin dayanmasn sergilemek zere Trkiyeye bir ziyaret gerekletirdi.

22 Austos

Dileri Bakanl, lkemizin sraille ilikilerinin normallemesi, Filistin halkn hedef

alan saldrlar karsnda sessiz kalacamz anlamna gelmemektedir. Aksine, srailin
uluslararas hukuka ve her eyden nce vicdanlara aykr eylemlerinin karsnda Filistin
davasnn takipisi olmaya devam edeceiz aklamasnda bulundu.

5 Eyll

Gazzeye yardm gtren ikinci gemi Adod limanna ulat.

24 Ekim

Cumhurbakan Erdoan ile Filistin Devlet Bakan Abbas grt. Cumhurbakanl

kaynaklarndan alnan bilgiye gre Abbas, 15 Temmuz terrist darbe giriimi sonrasnda
dost ve karde Filistin halknn Trkiye ile dayanma iinde olduunu gstermek ve
Filistin meselesiyle ilgili son gelimeleri ele almak zere Trkiyeyi ziyaret etti.

29 Kasm

Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, stanbulda dzenlenen Parlamentolar Aras Kuds Platformu Kuds ve Srecin Problemleri Sempozyumunda konutu.

setav.org

119

2016DA TRKYE

TRKYE-GNEY
KAFKASYA
LKELER
LKLER

2016 senesinde Trkiyenin Gney Kafkasya politikalarna etki eden en nemli gelimeler, Ermenistan-Azerbaycan arasndaki gerginliin ciddi safhaya ulamas ve 15
Temmuz darbe giriimi oldu. 2016da Trkiye-Gney Kafkasya ilikilerinin analize
tabi tutulduu bu blmde ncelikle bu iki olayn Trkiye ile Gney Kafkasya lkeleri arasndaki ilikilere etkisi irdelenecek daha sonra Gney Kafkasya lkesi ile
Trkiye arasndaki mnferit balklara deinilecektir.

NSAN 2016 AZERBAYCAN-ERMENSTAN

ATIMALARI
Trkiye, 2-6 Nisan tarihleri arasnda gerekleen atmalarn bandan itibaren
Azerbaycan hkmetine destek vermitir. Dileri Bakanl tarafndan yaplan aklamada Ermenistan hkmeti atekese uymaya davet edilmi ve taraflarn Azerbaycann toprak btnl erevesinde bir sonuca ulamalar tavsiye edilmitir.35 Aliyev ise desteklerinden dolay Trkiye hkmetine teekkr etmitir.36 atmalarn
ardndan Trkiyenin Azerbaycana destek veren tek devlet olduuna dikkat eken
Ermenistan Devlet Bakan Sarkisyan ise blgedeki mcadelenin srmesi halinde
Ermenistann Karaban bamszln tanyacan aklamtr.37
35. Temas Hattnda ve Azerbaycan-Ermenistan Snr Hattnda Devam Eden atmalar Hk., Dileri Bakanl,
2 Nisan 2016, http://www.mfa.gov.tr/no_-82_-2-nisan-2016_-temas-hattinda-ve-azerbaycan-ermenistan-sinir-hattinda-devam-eden-catismalar-hk_.tr.mfa, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
36. lham Aliyevden Trk Hkmetine Teekkr, Karar, 3 Nisan 2016.
37. Ermenistandan Trkiyeye Sitem, Hrriyet, 5 Nisan 2016.

120

setav.org

2016DA DI POLTKA

Yaanan gerginlikler 21. yzyln en nemli donmu atmalardan birinin

nmzdeki dnemlerde tekrar tekrar gndeme geleceini gstermitir. Nitekim
2016nn sonlarnda iki lke snrnda atmalar dk seviyede de olsa devam etmekteydi. Trkiyenin Dalk Karaba meselesinde ortaya koyduu tavr Azerbaycan
ile ilikilerine olumlu, Ermenistan ile olan ilikilerine ise olumsuz ynde yansrken
sorunun yaratt gerginlik tm blgeyi olumsuz ynde etkilemitir.

15 TEMMUZ DARBE GRM

15 Temmuz darbe giriimi karsnda gerek Azerbaycan gerekse Grcistan Trkiye
hkmetinin yannda durmu ve gerekli destei vermekten ekinmemilerdir. Azerbaycan ve Grcistanda ciddi oranda rgtl bir yapya sahip olan FETye kar
Trkiye iki lke hkmetleriyle i birlii yapmay hedeflemitir.
Darbenin gerekletirilmesinden sorumlu ahslarn pasaportsuz geiten faydalanarak Grcistana kama ihtimalinden dolay Trkiye darbenin hemen ardndan
Grcistan snrndaki kontrolleri artrmtr. 16 Temmuzda Sarp Snr Kaps tamamen kapatlm, 18 Temmuza kadar da kapal kalmtr. Ayrca darbenin ardndan
aralarnda akademisyen, yarg mensubu ve askerlerin de bulunduu birok FET
yesi Grcistana kamak zereyken yakalanmtr.38 Darbe giriiminin hemen ardndan Trkiye-Grcistan Yksek Dzeyli Birlii Konseyi toplants erevesinde
Trkiyeye gelen Grcistan Babakan Kvirikavili de Trkiyeye FET ile mcadelede Trk demokrasisinin yannda olduunu ifade etmitir.39 Grcistan makamlar
ile kurulan temaslar sonucunda, Grcistan makamlar lkede olduu iddia edilen
FET zanllar Adil ksz ve Zekeriya zn yakalanmalar halinde Trkiyeye iade
edileceklerine sz vermitir.40
FETnn gl olduu bir dier lke Azerbaycanda da hkmet Trkiyedeki
demokrasiye ve sz konusu rgt ile mcadeleye byk destek verdi. 15 Temmuz
gecesi boyunca gelimeleri an be an takip eden Azerbaycan Devlet Bakan lham Aliyev, giriimi sert bir ekilde knayan bir bildiri yaynlad.41 Darbe giriiminin hemen
ardndan Azerbaycan Basavcl tarafndan gerekletirilen operasyon erevesinde
rgte bal Kafkas niversitesi devlete baland; FETye bal orta retim okullar da kapatld.42 Darbe giriimi sonrasnda FET lideri Fetullah Glenin rportaj
verdii ANS televizyonu da kapatld.43
Gerek Azerbaycan gerekse Grcistann Trkiyeye olan corafi yaknl ve bu
lkelerdeki FET yaplanmalar dikkate alndnda nmzdeki dnemde bu l38. Sarp Snr Kapsnda 2 Yarbay 1 Hakim Yakaland, Hrriyet, 22 Temmuz 2016.
39. Yldrm-Kvirikavili Ortak Basn Toplants, Haber Trk, 19 Temmuz 2016.
40. Tiflisten Ankaraya FET Garantisi, Akam, 15 Austos 2016.
41. lham Aliyevden FET Darbe Giriimine Sert Knama, TRT Haber, 16 Temmuz 2016.
42. Azerbaycanda FET Soruturmas, NTV, 16 Austos 2016.
43. Azerbaycanda Fethullah Glen ile Rportaj Yapan Kanal Kapatld, Hrriyet, 18 Temmuz 2016.

setav.org

121

2016DA TRKYE

kelere kaan ya da bu lkelerde yakalanan FET mensuplar ve rgtn Gney Kafkasya yaplanmalar zerinden Trkiye-Azerbaycan ve Trkiye-Grcistan ilikilerinin
tekrar gndeme gelmesi beklenebilir.

KL LKLER
Trkiyenin karde lke Azerbaycan ve komu Grcistan ile aras olduka iyi olup Ermenistan ile ilikileri Ermenistan hkmetinin, Trkiyenin 1915 olaylarn Ermeni soykrm
olarak tanmas ynndeki srarlar ve Dalk Karaba sorunu sebebiyle gerilimlidir.
2016 senesinde Trkiye-Grcistan arasnda yaanan en nemli temaslar ubat
aynda gerekleen Trkiye-Azerbaycan-Grcistan l Dileri Bakanlar Konseyi
ve iki lke arasnda Yksek Dzeyli stiare Konseyinin (YDK) balatlmas oldu.
Konseyin ilk toplants sonrasnda imzalanan Ankara Anlamas erevesinde iki lke
arasndaki ilikilerin ke tan oluturan konulara vurgu yapld. mzalanan anlama erevesinde Grcistan, Trkiyenin yakndan takip ettii Ahska Trklerinin
ana vatanlar olan Grcistana dnleri konusundaki i birliinde Trkiyeye garanti
verdi. ki lke arasndaki proje aamasnda olan karayolu, demiryolu ve enerji hatt projelerinin gerekletirilmesindeki kararllk yinelendi ve bir sonraki YDKnin
Grcistanda toplanmasna karar verildi.44 Trkiye ile Grcistan arasndaki ilikiler
iki lke snrndan pasaportsuz geie imkan verecek lde olumlu seyretmektedir.
Bu karlkl gven, 2016 senesinde eitli vesilelerle snanm ve gerekliini baaryla kantlamtr. nmzdeki dnemde de karlkl irade ile iki lke arasndaki
ilikilerin pozitif seyrinin devam etmesi beklenebilir.
Merhum Azerbaycan lideri Haydar Aliyevin iaret ettii bir millet iki devlet
ilkesi erevesinde ekillenen Trkiye Azerbaycan ilikileri 2016 ylnda Azerbaycan
ve Ermenistan arasndaki atmalar ve 15 Temmuz darbesi gibi snavlardan glenerek kt. Trkiye ile Azerbaycan arasnda bu sene beincisi gerekletirilen Yksek
Dzeyli Birlii Konseyi iki lke arasnda imzalanan alt anlama ile son buldu.45
Toplantda TANAP projesinin iki yl ierisinde, Bak-Tiflis-Kars demiryolunun ise
2016 Aralk aynda alaca mjdesi verildi.46 2015 ylnda Trkiye snrn ihlal eden
Rus sava uann Trk F-16lar tarafndan drlmesiyle gerilen Rusya-Trkiye
ilikilerinin 2016da dzelmesi sonucunda darbe sonras ilk ziyaretini Rusyaya yapan
Cumhurbakan Erdoan, Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin ile grmesinin
ardndan Trkiye-Rusya-Azerbaycan l zirve mekanizmas kurulacan aklad.47
Rusya ile Trkiye arasndaki buzlar eridike bu durumun Trkiye-Azerbaycan ilikilerine de olumlu etkilerde bulunaca sylenebilir.
44. Trkiye-Grcistan Yksek Dzeyli Stratejik birlii Konseyi Toplants Sonunda mzalanan Ankara Bildirisi,
T.C. Tiflis Bykelilii, 20 Temmuz 2016.
45. Trkiye ile Azerbaycan Arasnda 6 Anlama mzaland, Miliyet, 15 Mart 2016.
46. Kritik Toplantdan 2 Mjde Birden kt Sabah, 16 Mart 2016.
47. Rusyayla Yeni Dnem Aljazeera Turk, 10 Austos 2016.

122

setav.org

2016DA DI POLTKA

Uzun yllardr Dalk Karaba sorunu ve 1915 olaylarnn Ermenistan tarafndan uluslararas alanda soykrm olarak tannmas isteinin glgesinde kalan Trkiye-Ermenistan ilikilerinde 2016da da mspet bir gelime olmad. Ermeni diasporas ve Ermenistan hkmetinin lobi faaliyetleri neticesinde Almanya Federal Meclisi
Ermeni Soykrmn tanyan 29. lke oldu.48 Daha nceden Ermeni Soykrmn
tanyan Fransada ise bunu inkarn hapis cezasyla sonulanabileceine ilikin bir yasa
tasars onayland.49 Dalk Karaba sorunu ve Ermenistan hkmetinin szde soykrm srar srdke Trkiye-Ermenistan likilerinde herhangi bir ilerleme yaanmas nmzdeki dnemde beklenmemektedir.
KRONOLOJ-TRKYE-GNEY KAFKASYA LKELER LKLER
15 Mart

5. Trkiye-Azerbaycan Yksek Dzeyli stiare Konseyi toplants Trkiyede dzenlendi.

2-6 Nisan

Azerbaycan-Ermenistan snrnda atmalar artt.

2 Haziran

Almanya szde Ermeni soykrmn tanyan 29. lke oldu.

3 Temmuz

Fransz Meclisinde szde Ermeni soykrmn inkar hapisle cezalandrmay ngren

yasa onayland.

19 Temmuz

Trkiye-Grcistan 1. Yksek Dzeyli stiare Konseyi toplants Trkiyede dzenlendi.

Toplantnn ardndan iki lke arasnda i birlii alanlarn belirleyen Ankara Anlamas
imzaland

10 Austos

Cumhurbakan Erdoann Rusya ziyaretinin ardndan yaplan aklamada TrkiyeAzerbaycan-Rusya l zirve mekanizmasnn kurulma karar alnd bildirildi.

48. Almanya Szde Soykrm Tanyan 29. lke Oldu, Trkiye, 2 Haziran 2016.
49. Fransada Soykrm Demeyene Hapis Cezas, Hrriyet, 3 Temmuz 2016.

setav.org

123

2016DA TRKYE

TRKYE-IRAK
LKLER

Irakta 2016 ylnda vuku bulan gelimeler bir nceki yla benzer bir doaya sahiptir.
Siyasi istikrarszlk ve lke apndaki atmalar yl boyu devam etmi DEA ile mcadele en temel gndem maddesi olmutur. Snnilere ynelik bask her geen gn
artmaya devam ederken lkedeki mezhep gerilimi de varln srdrmtr. ran
ile ABDnin nfuz alanlar arasnda bir denge oluturarak lkeyi ynetme gayreti
ierisinde olan Babakan Abadi ve hkmeti, i siyasi ekimelerden dolay bamsz
politika izlemekte hayli zorluk ekmitir. Ayrca Irak eski babakan Nuri Malikinin
Temsilciler Meclisindeki arl Abadiyi zorlamaya devam eden ayr bir faktr olmutur. Dk petrol fiyatlar, DEA ile mcadelenin getirdii yk ve ve yolsuzluklar nedeniyle devam eden ekonomik kriz ve Mukteda Sadrn ban ektii muhalif
hareketler Badatta siyasi krizi derinletiren bir etkiye neden olmutur.
Trkiye-Irak ilikileri Badatta yaanan siyasi kaosun etrafnda ekillenmi, iki
lke arasnda gerginlikler yaanmtr. zellikle Trkiyenin Kuzey Musulda DEA
ile mcadele iin ina ettii Baika askeri kamp iki lke arasnda anlamazlklara yol
amtr. Trkiye Irak ile Baika ve dier kriz alanlarnda diyalou srdrmeyi tercih etmitir. Ancak bask altnda siyaset retmeye alan Badat ynetimi, Trkiye
ile ortak bir zeminde buluamamtr. Trkiye-Irak ilikilerinin bir dier boyutunu
da Irak Krt Blgesel Ynetimi (IKBY) ile olan ilikiler tekil etmektedir. Trkiye
IKBYyi gerek ekonomi ve kalknma alanlarnda, gerekse askeri adan desteklemektedir. zellikle askeri alandaki destekler bata terr rgt PKK ile olan mcadeleye
ek olarak blgede faaliyet gsteren DEAn etkisizletirilmesi adna yaplan askeri
eitim faaliyetlerinden olumaktadr.
Irak ile ilikiler balamnda 2016 ylnda en nemli konu bal Musul operasyonu ve Trkiyenin Baikadaki askeri varldr. Trkiye bir taraftan Suriyede Frat
Kalkan Harekat ile oyun deitirici bir hamle yaparken dier taraftan ABDye
Rakka ve Musul operasyonlarnda i birlii arsnda bulunmutur. Trkiyenin
2015 ylnda Baika kampna sevkiyat yaplmasyla yaanan krizin arkasnda aslnda

124

setav.org

2016DA DI POLTKA

rann blgede faaliyet gsteren Snni glerin desteklenmesini kendisine tehdit

olarak grmesi yatmaktadr. ran kendi etkisini zayflatabilecek byle bir adm engellemeye almaktadr.
Trkiye, Baika kampn DEAn Irakn birlik ve toprak btnlne oluturduu gvenlik tehdidine kar bir hamle olarak grmektedir. Baika askeri kampnn
varl sorun oluturmaktan ziyade sorun zc bir karaktere sahiptir. Nitekim bu
gibi kamplarn tarihesine bakldnda bu ak bir ekilde anlalmaktadr. 1990l
yllar ierisinde Kuzey Irakta Barzani ve Talabani evrelerinin kar karya gelmesinden kaynaklanan gerilimlerde Trkiyenin arabuluculuk rolnn hatrlanmas gerekmektedir. Bylelikle bata terrle mcadele iin Trkiye elini glendirerek Baikaya
asker konulandrmaya balamtr. Baika kampnn dnda baka kamplar da bulunmaktadr. Bu kamplarn temel hedefleri terr rgt PKK ile mcadele, Baika
zelinde ise yerel unsurlarn, Snni gruplar ve pemergelerin DEAla etkin mcadele iin eitilmesi olduu bilinmektedir. Bata Ninova eyaletinin polis glerinin yan
sra Snni Musullulardan oluan Hadi Vatani de (Ninova Muhafzlar) Baikada
eitilmeye devam edilmektedir. Trkiyenin Irakta yerel unsurlar eitmesi, Musul
operasyonu iin temelde fayda salayc bir faktr olarak deerlendirilmektedir.
Trkiyenin Musul operasyonuyla alakal tutumunun nemli bir boyutu, katlacak taraflarla ilgili olmutur. Trkiye blgesel istikrarn yeniden tesisi iin Baikada eitilen unsurlarn Musul operasyonuna katlmasndan yana tavr almtr.
Balangta operasyona Irak ordu birlikleri ve pemergelerin karadan katlmnn
yan sra ABDnin de DEAa kar oluturulan uluslararas koalisyon erevesinde hava destei verecei belirtilmitir. Ancak 16 Ekim tarihinde balatlan Musul
operasyonuna sadece Irak ordusunun unsurlar, IKBYye bal pemerge gleri ve
ran gdmndeki ii rgt Hadi abi katlmtr. Cumhurbakan Erdoan bir
televizyon kanalna verdii mlakatta Musul Musullularn, Telafer Telaferlilerindir.
Hi kimsenin buralara gelip girmeye hakk yok. Musulun DEAtan kurtarlmasndan sonra da burada sadece Snni Araplar, Trkmenler ve Snni Krtler kalmaldr
eklinde ifadeler kullanarak Suriyedeki kriz esnasnda terr rgt PYDnin yrtt demografik mhendisliin Musulda da yaanmamasna dikkat ekmitir. Bu
ifadelerin ardndan ii rgt Hadi abi bir aklama yapm, Cumhurbakann
rklk, mezhepilik ve dlayclk ile sulamtr. Ayrca Trk askerleri ekilmezse,
saldrabileceklerini ifade etmilerdir.
Trkiye Hadi abi gibi ii milislerinin de katlmalar halinde, operasyon sonrasnda Telaferi ele geirerek Suriye-Irak-ran zerinde bir ii hattnn olumasn
istemediini defalarca gstermitir. Musulun demografik yaps gerei Snnilerin
ounlukta olduundan dolay ii milislerin katlmna Trkiye dnda ilk etapta
ABDde scak bakmamtr. ii milislerin katlm bir baka tehlikeyi de beraberinde
getirmektedir. Irakta bulunan terr rgt PKK mensuplarnn da operasyona katlma abas vardr. Yine PKKnn Sincarda Ezidilerden tekil ettii unsurlarn doru-

setav.org

125

2016DA TRKYE

dan Irak merkezi hkmeti tarafndan finanse edildiine ynelik bilgiler mevcuttur
ve bu unsurlar Hadi abi rgtne entegre bir ekilde faaliyet yrteceklerini vurgulamaktadr. Bu noktada ABDnin Suriyede YPGyi kulland gibi, PKKy da Irakta
Hadi abi milisleri gibi kent merkezi dndaki blgelerde bir ara haline getirmeye
ynelik iddialar glendirmektedir. PKKnn Sincar Da evresindeki blgelerde
etkinlik gsteren unsurlaryla operasyona katlmas, uzun vadede Trkiyenin eittii
yerel unsurlarla kar karya gelme ve kontrol alann geniletme tehlikesini de beraberinde getirmektedir. Tm abalara ramen Hadi abi rgt Musul operasyonun
her aamasna dahil olmutur. Dahas 26 Kasm tarihinde Irak temsilciler meclisinde
bir yasa ile Hadi abi rgt merulatrlm ve Irak ordusunun bir paras haline
getirilmitir. Bu durum Badat zerinde rann etkisini artracak, lkedeki mezhep
gerilimini trmandracak bir etki yaratacaktr.

126

setav.org

2016DA DI POLTKA

KRONOLOJ-TRKYE-IRAK LKLER
11 Ocak

Dileri Bakanlndan yaplan aklamada, 11 Ocakta Irakn bakenti Badatta ve Diyalede yaanan terr saldrlar ile ilgili basal mesaj yaynland.

8 ubat

Irakta Reform koalisyonu bakan Usame Nuceyfi, Irak hkmetini Trk askerlerin Musula girmesi konusunda Trkiye ile imzalad anlamaya i basklar nedeniyle uymamakla sulad.

25 ubat

Cumhurbakan Erdoan Gney Amerika dn yapt aklamada: Irakta dlen

hataya Suriyede dmek istemiyoruz 1 Mart Tezkeresi ilk anda kabul edilip Trkiye
Irakta masada olsayd, Irakn durumu byle olmazd dedi.

28 ubat

Dileri Bakanl Badatta 28 ubat gn meydana gelen terr saldrs hakknda basal mesajnda bulundu.

14 Mart

IKBY Bakan Mesud Barzani, Babakan Ahmet Davutolunu telefonla arayarak Ankarada vuku bulan terrist saldr karsnda taziye ve dayanma mesajlar verdi.

3 Temmuz

Dileri Bakanl Irakn bakenti Badatta 2 Temmuz akam saatlerinde dzenlenen

bombal saldr sonrasnda taziye mesaj yaynlad.

19 Temmuz

Barzani, IKBYnin Erbil kentindeki bir program sonras yapt aklamada, Trkiyedeki
tm darbelerin tarihine bakld zaman oradaki Krtler iin bile hibir zaman iyi sonularnn olmadn ve halkn desteini alan meru hkmetin tekrar i banda olmasndan memnuniyet duyduklarn ifade etti.

29 Temmuz

IKBY D likiler Sorumlusu Felah Mustafa Ankarada temsilciliin almas konusunda

Erbil ve Ankarann anlamaya vardn aklad. Erbil Bakonsolosu Akif nam ise IKBYnin temsilcilik ama talebine hkmetin olumlu yant verdiini bildirdi.

7 Austos

Irak Krt Blgesel Ynetimi (IKBY) Hkmet Szcs Sefin Dizayi, sorumluluk alanlarndaki FET okullarnn Eitim Bakanlna devredileceini bildirdi.

7 Austos

16 Temmuz sabah Irakta calan mralda ldrld mesajyla rgt darbe sonras harekete geirmeye alan FETnn szde Irak sorumlusu Nurettin Aytu, akam saatlerinde Krt ynetimi tarafndan tutuklanarak Habur Snr Kapsndan Trkiye teslim edildi.

18 Austos

Irakn yeni Ankara Bykelisi Hiam Alavi Trkiye-Irak ilikilerinin yeni bir dneme
girdiini ve ziyaretlerin yeniden balayacan sylemesinin ardndan Trkiyenin Basradaki Bakonsolosluunun yeniden alacan ve Necefte de yeni bir bakonsolosluk
almas iin grmelerin yapldn syledi.

23 Austos

IKBY Bakan Mesut Barzani Ankaraya geldi. ziyaretinde Cumhurbakan Erdoan ve Babakan Binali Yldrmla gren Barzaninin gndeminde 15 Temmuz darbe giriimi, FETye bal okullar, DEA, PKK ve Musul operasyonunda Trkiyenin oynayaca rol ard.

20 Eyll

Irak ve Suriyeye bir yllk snr tesi operasyon ulusal gvenlik, snrlar terr, risk ve tehdide kar korumak gerekeleriyle mecliste kabul edildi.

4 Ekim

Irak Meclisi Trkiyenin Musula bal Baikadaki askeri varln kabul etmediini, Trkiyenin Badat Bykelisinin arlp nota verilmesi ve Trk glerinin igalci gler
olarak saylmas karar aldn duyurdu.
Irak meclisinin ald bu karar zerine Trk Dileri Bakanlndan knama ve protesto
bildirisi yaynland.

6 Ekim

Irakn Ankara Bykelisi Hiam Alavi, nceki gn Irak Meclisinde Trkiye aleyhine alnan karar nedeniyle Dilerine arld.

6 Ekim

Irak, Trkiye ile arasndaki Baika krizini egemenliklerinin ak ihlali gerekesiyle BMye
tad ve BMGKdan konuya ilikin acil toplant talep etti.

7 Ekim

Irakn Baikadaki Trk askeri varlna ilikin kararna kar Babakan Yldrm, blgedeki demografik yapnn zorla deitirilmemesi iin Trk varlnn orada kalmaya devam
edeceini syledi.

setav.org

127

2016DA TRKYE

8 Ekim

Trkiye ve Irak Arasnda Diplomatik, Hizmet ve Hususi Pasaport Hamilleri in Vizelerin

Karlkl Olarak Kaldrlmasna likin Mutabakat Muhtras Resmi Gazetede yaymland.

10 Ekim

IKBY ynetimi blgede faaliyet gsteren biri niversite olmak zere FET ile balantl
38 okulun ynetimine el koydu.

10 Ekim

Irak Babakan Haydar Abadi, Trkiye hakknda yapt aklamada Trkiyenin hibir
ekilde Musul operasyonuna katlmasna izin vermeyeceklerini, Trk askerinin bulunmasn, Irakn egemenliine mdahale olduunu syledi.

11 Ekim

Babakan Binali Yldrm, Irakn Baikadaki Trk askeri ve Musul operasyonuyla ilgili
aklamalarna yant verdi. nce siz lkenizin ierisinde yaayan btn vatandalarnza sahip kn, onlarn yok olmasnn nne gein, devlet olmay bilin. Ondan sonra
Trkiyeye laf edin. dedi.

11 Ekim

Cumhurbakan Erdoan Musulda yaplacak operasyonlara Trkiyenin Cerablusta,

Raide olduu gibi yine katlacan syleyerek, Irakn tutumunun Trkiye nezdinde bir
anlam ifade etmediini syledi. Abadinin szcs Saad Haditi Cumhurbakan Erdoann bu szleriyle atee benzin dktn iddia etti.

13 Ekim

Badat ynetimi, Trkiye Bykelisi Faruk Kaymakcy Dileri Bakanlna arp

protesto notas verdi ve Baika ssnde bulunan askerleri gereke gsterdi.

14 Ekim

Irak Dileri Bakan brahim Caferi, btn yollara bavuracaklarn, diplomatik yollar tkenince uluslararas yasalara bavuracaklarn syledi.

15 Ekim

Dileri Bakanlndan yaplan aklamada, Irakn bakenti Badatta gerekleen ve 30

kiinin lmyle sonulanan intihar saldrsnn iddetle knand bildirildi.

16 Ekim

Musul operasyonu balad.

17 Ekim

Babakan Yardmcs Numan Kurtulmu, Baikada eitim verilen 4 bin yerel unsurdan 3
bininin Pemergeyle birlikte Musul operasyonuna katldn aklad. Mevlt avuolu, Trkiyenin tm imkanlaryla Musul operasyonuna katlacan syledi.

18 Ekim

Irak Babakan Abadi, Trkiyenin, Iraka ynelik tutumlar ve zellikle olaylar trmandrmas konusunda iyimser olmadn, Irakn egemenliini ihlal etmeleri konusunda da
ileri gitmemeleri iin uyardklarn syledi.
Yaklak 10 bin kiiliyle toplanan Sadr grubu sabah saatlerinde Trkiyenin Badat Bykelilii nnde protesto gsterisi yapt.

19 Ekim

Babakan Yardmcs Numan Kurtulmu, Trkiyenin istediinin aksi bir ey yrmediini, Trkiyeyi tehdit eden bir durum olursa mdahaleden ekinilmeyeceini syledi.
Bakan avuolu, Baikada Mehmetiin varlndan tr Trkiyeyi igalcilik ile sulayan Badat ynetimi yumuama sinyalleri veriyor diyerek Trkiyeye de Badattan
bir heyetin geleceinin de haberini verdi

23 Ekim

PKK Kerkk kent merkezine inerek provokatif faaliyetlerde bulundu.

25 Ekim

Bakan avuolu bir basn toplantsnda Musul operasyonuna destek salandn ve

drt F-16nn koalisyon ierisinde yer aldn duyurdu.

27 Ekim

Hadi abi rgt Telafere yneldi. avuolu buna kar Trkiyenin endielerini dile
getirdi.

1 Kasm

Irak ordusuna ait unsurlar ilk kez Musulun kent merkezindeki baz noktalara girdi.

10 Kasm

Irakn Ankara bykelisi Milli Savunma Bakan Fikri Ik ziyaret etti.

25 Kasm

IKBY Babakan Neirvan Barzani, Ankarada Babakan Binali Yldrm ile bir araya geldi.

26 Kasm

Irak temsilciler meclisinde Hadi abi Yasas onaylanarak rgte meru bir stat verildi.

128

setav.org

2016DA DI POLTKA

TRKYE-RAN
LKLER

2016 ylnda Trkiye-ran ilikileri birok nemli politik gelimenin nda ekillendi. Trkiyede 15 Temmuzda yaanan darbe giriimi ve art arda maruz kald terr eylemleri Trk d politikasnn ynn nemli lde tayin ederken ran ile olan
ilikileri de dntrd. te yandan Suriye ve Iraktaki krizlerin dengelerini deitirecek gelimelerin yaanmas da iki lke ilikilerini ekillendiren balca deikenler
oldular. Bilindii zere iki lke Suriye ve Iraktaki sorunlarn zm noktasnda
farkl taraflarda bulunmaktadr. Ancak bu gr ayrlklar diplomatik abalarn
nn alamad. Bir dier nemli gelime de phesiz rana nkleer faaliyetlerinden
dolay uygulanan ambargolarn kaldrlmas oldu. Ambargo sonras dnemde, son
yllarda durgunlaan ticari ilikilerin ivme kazanaca beklentisi ve ilk gelen verilerin
de bu beklentiyi dorulamas, Trkiye-ran arasnda ekonomik ilikiler anlamnda
yeni bir dnemin baladn gsteriyordu.

KARILIKLI ZYARETLER LE GELEN LKLER

2016 ylnda iki lke arasnda dikkat eken en nemli gelime dileri bakanlarnn
karlkl ziyaretlerindeki art oldu. 2015 ylnda Trkiyeyi ziyaret etmesi planlanrken bu programn son anda iptal eden ran Dileri Bakan Cevad Zarif, 2016
ylnda Trkiyeyi kez ziyaret etti. Ayn ekilde Dileri Bakan Mevlt avuolu
da biri srpriz olmak zere Tahrana iki ziyaret gerekletirdi. phesiz ki artan bu
ziyaret trafii, nemli meseleler zerindeki karlkl i birlii ve koordinasyonun gstergesi olarak deerlendirilmelidir.
Cevad Zarif, 19 Martta gerekletirdii ilk ziyaretinde nce Dileri Bakan
Mevlt avuolu ile ortak bir basn toplants gerekletirdi. Bu toplantda iki bakan da stanbulda gerekletirilen terr saldrlarn knarken iki lke ilikilerinin
gelitirilmesine vurgu yaptlar.50 Daha sonra Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan
50. Visit of the Foreign Minister of Iran to Turkey, http://www.mfa.gov.tr/visit-of-the-foreign-minister-of-iran-toturkey.en.mfa, (Eriim tarihi: 24 Aralk 2016).

setav.org

129

2016DA TRKYE

ve dnemin Babakan Ahmet Davutolu ile gren Zarif, blgesel sorunlarn zmnde iki lkenin i birliinin nemine dikkat ekti.51 Zarif in asl nemli ziyareti
ise 12 Austosta gerekleti. Bu ziyaretin nemi, 15 Temmuz darbe giriiminden
sonra yaplan ilk resmi ziyaret olmasndan kaynaklanyordu. Avrupa lkelerinden
darbe giriimi sonras beklenen destek gelmezken randan yaplan bu ziyaret, ilikilerin salamln gstermesi asndan nemli bir jest oldu.
Zarif in ilk grt isim mevkida Mevlt avuolu oldu. Ortak bir basn
toplants dzenleyen ikili, ilikilerin gelitirilmesi ve nemine dikkat ektiler. avuolu darbe giriimi srasnda Trkiyeyi desteklemelerinden tr Zarif e teekkr ederken Zarif de Trk halknn darbeye kar direniinden dolay avuolunu
kutlad.52 Basn toplantsnn ardndan Zarif, Cumhurbakan Erdoan ile bir araya
geldi. 3 saat 15 dakika boyunca nemli blgesel meselelerin konuulduunun kaydedildii toplantnn ardndan Zarif, 15 Temmuz gecesi bombalanan Gazi Meclisi
ziyaret etti.53 Zarif in ziyareti ran basn tarafndan da olduka nemsendi. Pek ok
gazetenin geni yer ayrd ziyaretin ilikilerde yaanacak ivmenin habercisi olarak
deerlendirildii grld.54
Bu ziyaretten hemen bir hafta sonra ise Dileri Bakan avuolu, srpriz bir
ekilde Tahran ziyaret etti. nceden duyurulmayan bu ziyaret, avuolunun Hindistan yolculuu ncesi gerekleti. Sz konusu ziyarette Suriye meselesinin nemli
bir gndem maddesi olduu kaydedildi.55 Drt gn sonra ise ran Dileri Bakan
Yardmcs Hseyin Caberi Ensari Trkiyeyi ziyaret etti. Beraberindeki bir heyet ile
temaslarda bulunan Ensarinin ziyareti de Suriye konusunu grmek amacyla gerekleti.56 28 Eyll tarihinde Cevad Zarif, yapm olduu bir d geziden rana dnerken gayr-resmi olarak Trkiyeye urad. Zarif, bu ziyaretinde de Babakan Binali
Yldrm ve Dileri Bakan Mevlt avuolu ile grt. ki lke ticari ilikileri ve
blgesel meseleler ziyaretin gndemini tekil etti.57
26 Kasm tarihinde Dileri Bakan avuolu, beraberinde MT Mstear Hakan Fidan ile birlikte Tahranda temaslarda bulundu. lk olarak Cumhurbakan Ruhani ile gren avuolu, ardndan Hakan Fidan ile birlikte
mevkida Cevad Zarif ile bir araya geldi. Grmelerde Suriye ve Irak bata
olmak zere blgesel meselelerin konuulduu bildirildi.58 avuolunun, Fidan da beraberinde gtrmesi, nemli stratejik meselelerin masaya yatrldn
51. Iran, Turkey Cooperation can Resolve Regional Crisis: Zarif , Press TV, 19 Mart 2016.
52. Dileri Bakan Sayn Mevlt avuolunun ran Dileri Bakan Sayn Cevad Zarif ile Ortak Basn Toplants, 12 Austos 2016, http://www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-sayin-mevlut-cavusoglu_nun-iran-disisleri-bakani-sayin-cevad-zarif-ile-ortak-basin-toplantisi_-12-agustos-2016_.tr.mfa, (Eriim tarihi: 25 Aralk 2016).
53. ran Dileri Bakan Zarif, Erdoan ile Grt, Tasnim, 13 Austos 2016
54. Zarif in Ankara Temaslar ran Basnnda Geni Yer Buldu, Tasnim, 16 Austos 2016
55. avuolundan Tahran Ziyareti, Aljazeera Turk, 19 Austos 2016.
56. ran Deputy FM in Ankara, IRNA, 23 Austos 2016.
57. ran Dileri Bakan Zarif Ankarada, Aljazeera Turk, 28 Eyll 2016.
58. Zarif Receives Turkish Counterpart, Intelligence Chief , IRNA, 26 Kasm 2016.

130

setav.org

2016DA DI POLTKA

iaret ediyordu. Btn bu seyahat ve ziyaret trafiinin gsterdii ise ran ile olan
ilikilerde 2016 ylnda nemli ilerlemeler kaydedildiidir. zellikle darbe giriiminin ardndan ilikilerin younlat, blgesel krizleri zmek iin daha fazla
bir araya gelindii mahede edilmektedir.

TERR EYLEMLER VE DARBE GRM

GLGESNDE EKLLENEN LKLER
2016 ylnda Trkiyede yaanan terr olaylar ve 15 Temmuz darbe giriimi iki lkenin birbiriyle olan irtibatn yksek seviyeye kard. 19 Mart tarihinde stanbulda
dzenlenen bombal terr eylemi sonucu bir ranlnn hayatn kaybetmesi ve
ranlnn da yaralanmas zerine Cumhurbakan Erdoan, ran Cumhurbakan
Hasan Ruhaniye bir mektup yollayarak taziyelerini iletti.59 Haziran aynn sonunda yaanan Atatrk Havaliman saldrs sonras ise Cevad Zarif, atm olduu bir
tweette, Terr, irkin yzn bir kere daha arkada ve dostlarmzn havaalannda
gsterdi. Arc iddet kresel bir tehdittir; ona birlikte kar koymalyz60 diyerek
saldrya kar Trkiyenin yannda olduunu ilan etti.
Temmuz aynn ortasnda Trkiye, TSK ierisine szm FET mensubu kiilerce dzenlenen darbe giriimiyle sarsld. phesiz ki byle bir tehdidin ve yaratt
tahribatn atlatlmasnda bata komu lkeler olmak zere dost ve mttefik lkelerin
destei olduka nemliydi. Darbe karsnda en erken reaksiyon gsteren lkelerden
biri rand. ran Dileri Bakan Cevad Zarif, darbe teebbsnn devam ettii sralarda, sabaha kar att bir tweet ile Trk halknn demokrasi ve seilmi hkmetini kahramanca savunmas, darbelerin blgemizde yeri olmadn ve baarszla
mahkum olduunu gstermitir61 diyerek demokrasiden yana tavr ald.
Trkiyedeki durumun kendi gvenlii iin tehdit arz edeceini ngren ran,
tedbir almakta gecikmedi. Darbe teebbsn haber alr almaz Cumhurbakan Ruhani, ran Ulusal Yksek Gvenlik Konseyini acil olarak toplantya ard. Gerekletirilen toplantnn ardndan Konseyin Sekreteri Ali emhani, rann, Trkiyenin
kanuni hkmetinin yannda ve darbelere kar olduunu duyurdu. emhani
ayrca rann kendi gvenlii iin gereken tedbirleri aldn, Trkiye-ran snrn
kontrol altna aldklarn ve gvenlik amacyla snra asker sevk ettiklerini aklad.62
18 Temmuz tarihinde Hasan Ruhani, Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan telefonla arayarak kendisine rann Trkiye halknn ve seilmi hkmetinin yannda
yer aldn ve alacan ifade etti.63
59. President Erdogan Offers Condolences to Iranian Counterpart Rouhani for Istanbul Attack Victims, Daily
Sabah, 20 Mart 2016.
60. Javad Zarif, Twitter, https://twitter.com/jzarif, 29 Haziran 2016, 02.35.
61. Javad Zarif, Twitter, https://twitter.com/jzarif, 16 Temmuz 2016, 03.43.
62. Top Iranian Official Highlights Security Along Borders After Turkey Coup, Tasnim, 16 Temmuz 2016.
63. . , http://www.president.ir/fa/94410, (Eriim Tarihi: 25 Aralk 2016).

setav.org

131

2016DA TRKYE

20 Aralk tarihinde Moskovada, Rusya, Trkiye ve rann bir araya gelip Suriye
meselesini grmeleri planlanyordu. Sz konusu toplantdan bir gn nce, Ankarada bir sanat galerisini ziyaret eden Rusya Bykelisi Andrey Karlovun, polisin
ierisine szm bir terrist tarafndan suikaste kurban gitmesi, phesiz ki ngrlen
diplomatik abalar sekteye uratma amac tayordu. Trkiye, Rusya ve ran arasnda tesis edilmesi dnlen, Suriye krizini zmeye matuf iradenin hedef alndnn
apak olduu bu saldr sonras Moskovada ngrlen toplant iptal edilmedi. Ancak ran, gvenlik endiesiyle stanbul, Trabzon ve Erzurumdaki konsolosluklarn
geici olarak kapatldn duyurdu ve vatandalarndan gerekmedike Trkiyeye
seyahat etmemeleri istendi.64 rann kendi vatandalarnn emniyeti iin her trl
nlemi alma hakk olmasna karn yaplan seyahat uyarsnn ar ve iki lke arasndaki ilikileri toplum ve ekonomi baznda geriletecek nitelik tad sylenebilir.

SURYE VE IRAK KRZLERNDE YAANAN

GELMELERN LKLERE ETKS
2016 ylnda Trkiye ve ran sz konusu iki sorun alannda kar karya getiren
nemli gelime yaand. Bu gelimelerden ilki, Trk ordusunun, Suriyenin kuzeyindeki blc terr rgt yaplanmasna kar giritii Frat Kalkan Harekat olmutur. kinci gelime Irakn Musul kentini 2014 ylndan beri elinde tutan DEA terr
rgtne kar Badat ynetiminin nclnde balatlan Musul operasyonunda
Trkiye ve rann konumudur. Son nemli gelime ise Halepin kontrolnn Esed
glerine gemesi ve bunun genel olarak Suriye i savann dengelerini radikal biimde deitirme olasldr.
24 Austosta Trk ordusunun Suriyeye girerek balatt Frat Kalkan Harekat, ran makamlar tarafndan ho karlanmasa da rann tepkisi operasyondan
yaklak bir hafta sonra Dileri Bakanl Szcs Behram Kasminin, Trk ordusunun Suriyedeki varl, blgesel sorunlar karmaklatrr eklindeki szleriyle
geldi.65 Bu ge ve grece fazla sert olmayan tepki, rann bir dereceye kadar Trk ordusunun Suriyedeki operasyonlarna istemese de gz yumaca eklinde anlalabilir.
Nitekim Suriye zerinde Rusya ile yakn alan rann, Kremlinin bilgisi dahilinde
olan66 bir operasyona aktan kar kmas ok mmkn gzkmemektedir.
17 Ekim tarihinde balayan Musul operasyonunda Trkiye, Musul ile sahip
olduu tarihsel ve kltrel baa istinaden operasyonun dnda kalmak istememitir. Ancak daha da nemlisi Trkiyenin Musul operasyonuna ilikin tavrn
iki nemli endie belirlemektedir. DEAtan boalacak yerin PKK tarafndan
doldurulmas olasl ve Musulun etnik ve mezhepsel dengesinin diken stnde
64. Iran Foreign Ministry Warns Nationals on Visit to Turkey, MEHR, 20 Aralk 2016.
65. , MEHR, 31 Austos 2016.
66. Suriye Snrna Frat Kalkan, Sabah, 25 Austos 2016

132

setav.org

2016DA DI POLTKA

olmas, Trkiyenin operasyona katlma iradesini ekillendirmektedir.67 Buna mukabil ran, Trkiyeyi operasyonun dnda tutmak istemektedir. Dileri Bakanl
szcs Behram Kasmi, yapm olduu bir deerlendirmede, merkezi hkmetin
izni olmadan operasyonda yer almann mmkn olmadn, aksi takdirde merkezi
ynetimin egemenlik hakknn ihlali anlamna geleceini sylemitir.68 rann bu
tavrnn arkasnda, blgedeki uzants Hadi abi gruplar vastasyla rahat hareket
edebilme arzusu bulunmaktadr.69
Bu gelimelerin yan sra Aralk aynn ortasnda Halepin rejim gleri tarafndan alnmasnn ardndan Suriye krizinin zm ihtiyac ertelenemez bir ekilde
gndeme geldi. Son zamanlarda Trkiye, Rusya ve ran arasnda artan ziyaret trafiinin de karlkl i birlii ansn ykseltmesi sonucu, 20 Aralk Sal gn bir araya
gelen Rusya, Trkiye ve ran dileri bakanlar, 8 maddelik bir ortak bildiriye imza
attlar.70 lkenin mutabk kaldklar metin, Trkiye ve rann, Suriyedeki krizi
bitirmek adna i birlii yaptklarn gsteriyordu.

EKONOMK GELMELER
ran ile Trkiye arasndaki ekonomik ilikilerin beklenenin altnda olduu ve 30 milyar
dolarlk ticaret hacmi hedefi, ikili ilikiler balamnda srekli dillendirilen hususlardr.
Ancak 2015 yl itibaryla ticaret hacmi maalesef 10 milyar dolarn altna dmtr.
rana ynelik uygulanan ambargolarn kaldrlmas, bu anlamda nemli bir frsat olarak deerlendirilmektedir. Haziran aynda Gmrk ve Ticaret Bakan Blent Tfenki,
ran ile ticaretin, ambargolarn kalkmasnn ardndan katna ykseleceinin mjdesini vermi ve 30 milyar dolarlk d ticaret hacmi hedefini yinelemitir.71 Yine Austos
aynda Bakan Tfenki ran-Trkiye arasndaki ticaretin, ambargolarn kaldrlmasndan sonraki dnemde yzde 30 orannda bir art gsterdiini kaydetmitir.72
Trkiye-ran ilikilerinin ekonomik adan gelimesinin bir baka gstergesi ise
21 Mart-21 Ekim tarihleri arasnda iki lke arasnda gerekleen ticaretin hacminin,
geen yln ayn dnemine kyasla yzde 80 orannda artmas oldu.73 Aralk aynn
ortalarnda Trkiyeden bir firmann yetkilileri, sfahan Ticaret Odas Bakan ile
grerek eitli ekonomik i birlii alanlar zerine konutular.74 Yine Trkiyeden
Otokar firmas ile rann Oghab firmas arasnda yllk bir anlama yapld. Bu
anlama kapsamnda iki firmann Navigo tipi aralarn retiminde i birlii yapmas
67. Kemal nat, Mustafa Caner, Recep Tayyip Grler, Abdullah Erboa ve Veysel Kurt, Ortadoudaki Blgesel
Aktrlerin Musul Politikalar, SETA Analiz, Say: 177, (Aralk 2016).
68. / :, ISNA, 24 Ekim 2016
69. nat, Caner, Grler, Erboa ve Kurt, Ortadoudaki Blgesel Aktrlerin Musul Politikalar, s. 14.
70. Trkiye, Rusya ve randan Suriye Mutabakat, Aljazeera Turk, 21 Aralk 2016.
71. ranla Ticaret 3e Katlanacak, Milliyet, 16 Haziran 2016.
72. Iran-Turkey Trade Volume Up 30%: Turkish Minister, Tasnim, 10 Austos 2016.
73. Tehran-Ankara Trade Up 80%, Financial Tribune, 12 Aralk 2016.
74. Trkiye ile rann Ekonomik birlii Geliiyor, Pars Today, 19 Aralk 2016.

setav.org

133

2016DA TRKYE

ngrlmektedir.75 Genel olarak deerlendirildiinde iki lkenin ekonomik ilikilerinin de tpk siyasi ilikileri gibi gelime dorultusunda ilerledii grlmektedir.

SONU
2016 iki lke iin nemli siyasi gelimelerle ykl bir yl olmutur. Bu siyasi gelimeler neticesinde ilikilerin dzeyinde ykselme dikkati ekmektedir. Blgesel meselelerde tadklar farkl bak alar sz konusu olsa da iki lke sorunlarn zm
iin birlikte masaya oturabilme kararlln gstermektedir. Karlkl ziyaretler ile
bu kararllk pekitirilmi ve sorunlarn zm noktasnda nemli admlar atlmtr. Trkiye demokrasisi ve gvenliini tehdit eden darbe giriimi ve yaanan terr
eylemlerine kar rann dayanmac tavr de ilikilere katk salayan bir baka faktr
olmutur. Gelien siyasi ilikilere paralel ekilde ekonomik ilikilerdeki ilerleme de
dikkat ekmektedir. zellikle rana ynelik ambargolarn kaldrlmasnn ardndan
son dnemlerde daralan ticaret hacminin yeniden artaca ngrlmektedir. Ambargo sonras dnemde ran pazarna girmek iin Trk firmalarnn giriimde bulunduklar ve anlamalar imzaladklar grlm, bu da ticari ilikilerin geleceine dair
olumlu beklentiler yaratmtr.
KRONOLOJ-TRKYE-RAN LKLER
16 Mart

stanbulda dzenlenen bombal terr eylemi sonucu bir ranlnn hayatn kaybetmesi
ve ranlnn yaralanmas zerine Cumhurbakan Erdoan, ran Cumhurbakan Hasan Ruhaniye bir mektup yollayarak taziyelerini iletti.

19 Mart

Iran Dileri Bakan Cevat Zarif Trkiyeyi bir ziyaret gerekletirerek Dileri Bakan
Mevlt avuolu ile ortak bir basn toplants gerekletirdi

18 Temmuz

ran Cumhurbakan Hasan Ruhani, Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan telefonla

arayarak, kendisine rann Trkiye halknn ve seilmi hkmetinin yannda yer aldn ve alacan ifade etti.

12 Austos

ran Dileri Bakan Cevat Zarif Trkiyeyi bir ziyaret gerekleti, hem mevkida hem de
Cumhurbakan Erdoan ile bir araya geldi.

19 Austos

Dileri Bakan Mevlt avuolu, Hindistan ziyareti ncesi ran ziyaret etti.

23 Austos

ran Dileri Bakan Yardmcs (Arap ve Kuzey Afrika leri) Hseyin Caberi Ensari Ankaraya geldi.

30 Austos

ran Dileri Bakanl Szcs Behram Kasmi, Frat Kalkan Harekat ile ilgili, Trk Ordusunun Suriyedeki varl, blgesel sorunlar karmaklatrr ifadesini kulland.

21 Eyll

Cumhurbakan Erdoan, New Yorktaki BM Genel Merkezinde ran Cumhurbakan

Hasan Ruhani ile bir araya geldi.

28 Eyll

ran Dileri Bakan Cevad Zarif, yapm olduu bir d geziden rana dnerken gayriresmi olarak Trkiyeye urad

26 Kasm

Dileri Bakan avuolu, beraberinde MT Mstear Hakan Fidan ile birlikte Tahranda
temaslarda bulundu.

20 Aralk

Rusya, Trkiye ve ran dileri bakanlar bir araya gelerek Suriye konusunda sekiz maddelik bir ortak bildiriye imza attlar.

75. Otokar ile ranl Firma Arasnda Anlama mzaland, Pars Today, 19 Aralk 2016.

134

setav.org

2016DA DI POLTKA

TRKYE-SRAL
LKLER

Trkiye ile srail arasnda nceki yllarda yaanm olan siyasi kopukluk 2016da yerini daha ok uzla konularna brakmtr. srailin Filistine ynelik baskc politikalarna Trkiye daima tepki gstermitir. Filistinlilere ait topraklarda yasad yerleim
yerlerinin oluturulmasna gsterilen tepkiler diplomatik dzeyde her zaman knanmtr. Bunun dnda slam dnyas iin kutsal saylan Kuds ve bilhassa Mescid-i
Aksada srailin yrtt faaliyetler zaman zaman Trkiye tarafndan eletirilmitir.
Yine yl boyunca Gazzeye ynelik uygulanan abluka ve askeri saldrlar Trkiyenin
tepkilerine yol amtr. Her eye ramen Trkiye, olduka nem verdii Kudse ve
slam kutsallarnn korunmasna ynelik admlar atmtr. Sadece bununla yetinmeyip, TKA aracl ile Hristiyanlarca Hz. sann doduuna inanlan Dou Kilisesinin restorasyonu iin oluturulan fona katk salamtr.
Ancak bilindii zere 2016 ylnda Trkiye-srail ilikilerinin merkezinde normalleme yer almtr. 2015 ylnn ortalarnda younlaan zm odakl ikili grmeler bu yl ierisinde olduka nemli mesafe kat etmitir. Burada ilikilerin dzelmemesinin belirleyici faktrnn srailin tavr olduu belirtilmelidir. Nitekim
Trkiye-srail ilikilerinin normallememesi veya baka bir tabirle normallemenin
uzun srmesi tamamen Tel Avivin yaklamndan kaynaklanmtr. Trkiye bu sre
ierisinde sklkla normalleme konusundaki artlarn dile getirmeye devam etmitir.
Sonu itibaryla 2016 ylnda ilk yaknlama Netanyahu tarafndan atlan admla
gereklemitir. Dnya Ekonomik Forumu kapsamnda Netanyahu, yaplacak olan
anlamann her iki lkenin yararna olaca aklamalarnda bulunmutur. Bunun
dnda birok ortamda ilikilerin dzeltilmesine ynelik almalarn devam edeceine vurgu yapmtr. Anlamann iki lkenin blgedeki etkinlii ve gelecekteki istikrar asndan nemli olduu bu noktada belirtilmelidir. rnek olarak srail Enerji
Bakan Steinitz Akdenizin belirli blgelerinde kartlacak olan doalgazn Trkiye
zerinden Avrupaya satlmas iin ilikilerin normallemesi gerektiini vurgulamtr. Anlalaca zere reel politik balamda Trkiye-srail ilikileri sadece mutabakat

setav.org

135

2016DA TRKYE

metninde yer alan maddelerle snrl kalmayacak, ileriki dnemlerde karlkl karlarn yararna farkl politikalar ve hamlelerin yaplmasn salayacaktr.
Anlamaya varlmadan nce ok sk grme trafii yaanmtr. Bu grmeler
sadece siyasi boyutta deil, ayn zamanda sivil toplum boyutunda da yrtlmtr. Cumhurbakan Erdoan Trk Musevi Cemaati ve ABDnin nde gelen Yahudi
kurulularn temsilcileriyle bir araya gelmitir. Diplomatik anlamda ise belirtildii
gibi sk grmeler yaplrken en etkili toplantlardan biri Londrada gereklemitir.
Burada iki tarafn heyetleri mutabakat metni zerinde anlamak zere grmeler
yapm, nihai metni hazrlamlardr. Sonu olarak 26 Haziran tarihinde Romada
bir araya gelen Dileri Bakanl Mstear Sinirliolu ve srail Babakan Netanyahunun zel temsilcisi Joseph Ciechanover tarafndan yln sonunda anlamaya
varld duyurulmutur. Hemen akabinde konuyla ilgili olarak hem Babakan Binali
Yldrm, hem de srail Babakan Netanyahu birer basn aklamas yapmlardr. 28
Haziran 2016 tarihinde ise Trkiye ve srail arasnda Tazminat Usul Anlamas
imzalanmtr. Anlama ilk olarak 30 Haziranda srail gvenlik kabinesinde onaylanm, 17 Austos tarihinde ise TBMM D likiler komisyonundan geerek, 20
Austosta TBMM Genel Kurulunda kabul edilmitir. Cumhurbakan Erdoann
sunulan kanunu onaylamasnn ardndan anlama 9 Eyllde yrrle girmitir.
srail anlamada belirlenen 20 milyon ABD dolar tutarndaki tazminat 30 Eyll
tarihinde demitir.
ki lke arasndaki ilikilerin tekrar normallemesinin ardndan diplomatik ilikiler de yeniden eskiye dnmtr. srail Enerji Bakan Steinitz stanbulda dzenlenen 23. Dnya Enerji Kongresine katlarak, srailden Trkiyeye alt yl aradan
sonra ilk bakan dzeyinde ziyareti gerekletirmitir. Kongre srasnda Steinitz ile bir
araya gelen Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Berat Albayrak, srailden Trkiyeye
doalgaz ihracat ve Trkiyenin Filistinlilere elektrik temin etme konularn grmtr. Dileri Bakanl iki lke makamlarnn karlkl olarak bykeli atanmasna ynelik almalarn tamamlam, Trkiyenin Tel Aviv Bykelisi olarak
Babakanlk D Politika Badanman M. Kemal kem atanmtr. srailin Ankara
Bykelisi ise Eitan Naeh olmutur.
ki lke ilikilerini normallemeye gtren anlama sayesinde Mavi Marmara
madurlarna srail tarafndan tazminat denmesinin yan sra Gazzeye uygulanan
ablukann hafifletilmesi de salanmtr. Trkiye-srail ilikilerinin tekrar normallemesi sayesinde Filistine kalknma yardmlarnn artmas ve Trkiyenin blge siyasetindeki roln yeniden glendirmesi beklenmektedir.76
Kasm 2016da srailin farkl noktalarnda meydana gelen yangnlar karsnda
Trkiye lkeye yangn sndrme uaklar yollamtr. Trkiyenin bu hamlesini ilikilerdeki normalleme ile dorudan badatrmamak lazmdr. Ancak bu destein ar76. Mavi Marmara davas olarak bilinen dava, ilgili savcnn talebi ve mahkemenin onay ile 9 Aralk 2016 tarihinde
drld. Mavi Marmaraya Saldr Davas Dt, AA, 9 Aralk 2016.

136

setav.org

2016DA DI POLTKA

dndan srail cumhurbakannn Trkiyeye teekkr etmesi, ilikilerin nmzdeki

dnemde daha olumlu bir boyutta seyredecei eklinde deerlendirilebilir. 2017 yl
ierisinde Trkiyenin Filistin nceliini gndemde tutarak, bata Gazzeye yardm
olmak zere Filistinlilerin haklarn arayan trl desteinin artaca beklenmektedir.
KRONOLOJ-TRKYE-SRAL LKLER

5 Ocak

Trk Birlii ve Koordinasyon Ajans Bakanl (TKA), srail Ordusu tarafndan 2002de 200 Filistinli snd gerekesiyle kuatlan ve Vatikann arlarna ramen saldrlar srasnda hasar gren Filistinin Beytllahim kentinde
bulunan ve Hristiyanlarca Hz. sann doduuna inanlan Dou Kilisesi restorasyonu amacyla kurulan fona katk salad.

21 Ocak

Dileri Bakanl srailin igal altndaki Bat eriada Eriha yaknlarnda Filistinlilere ait 1.545 dnmlk tarm arazisine el koyma karar almasn iddetle
knad.

23 Ocak

Netanyahu drt gn sren Dnya Ekonomik Forumu iin gittii Davosta Trkiye ile varlacak muhtemel anlamann her iki lke iin de iyi olacan dile
getirdi.

28 Ocak

Dileri Bakanl srailin 1967den beri igal altnda tutmakta olduu Bat eria ve Dou Kudsteki eitli yasa d yerleimlerde toplam 153 yeni konut
inasna onay vermesini iddetle knad.

28 Ocak

srail Babakan Binyamin Netanyahu, Kudste Yunanistan Babakan Aleksis

iprasla yapt grmenin ardndan Ankara ile ilikileri normalletirme abalarnn sreceini ifade etti.

9 ubat

srail Enerji Bakan Yuval Steinitz bir Yunan gazetesine verdii demete srail,
Kbrs ve Msr deniz blgesinden karlacak doalgazn Trkiye zerinden
Avrupaya satlmas iin Trkiye-srail ilikilerinin iyilemesi gerektiini syledi.

10 ubat

Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, Trk Musevi Cemaati Lideri shak brahimzadeh ve Amerikann nde gelen Yahudi kurulularndan Conference of
Presidents heyetini Cumhurbakanl Klliyesinde kabul etti.

16 Mart

Dileri Bakanl srailin Bat eriada Eriha ehri yaknlarndaki 2 bin 340 dnm araziye el koyma kararn iddetle knad.

30 Mart

srail, Dou Kudsn gneyindeki Cebel el-Makber mahallesinde 18 Yahudi

yerleim biriminin inasna onay verdi.

8 Nisan

Trk ve srail heyetleri mutabakat metninin nihai hale getirilmesi ve farkllklarn giderilmesi iin Londrada bir araya geldi.

26 Nisan

srail Savunma Bakan Yardmcs Eli Ben Dahan, Babakan Binyamin Netanyahuya igal altnda tuttuklar Bat eriay ilhak etme ars yapt.

3 Mays

srail, Filistin ynetimine arama yapmak iin izin vermedii Bat eriada petrol
rezervi tespit etti.

30 Mays

srail parlamentosu, ar sac siyaseti Avigdor Libermann savunma bakanlna getirilmesini onaylad.

26 Haziran

Dileri Mstear Feridun Sinirliolu talyann Bakenti Romada srail Babakan Netanyahunun zel temsilcisi Joseph Ciechanoverla bir araya geldi. Trkiye ve srail heyetleri arasnda ilikilerin normallemesi iin senedir devam
eden mzakerelerde anlamaya vard.

setav.org

137

2016DA TRKYE

27 Haziran

Babakan Binali Yldrm ve Babakan Binyamin Netanyahu anlama ile ilgili

olarak birer basn aklamas yaptlar.

28 Haziran

srail ve Trkiye arasnda Tazminat Usul Anlamas imzaland.

30 Haziran

srail gvenlik kabinesi, Babakan Binyamin Netanyahu bakanlnda toplanarak Trkiye ile ilikilerin normallemesi amacyla taraflarca imzalanan mutabakat ret ve yedi lehte oyla onaylad.

10 Austos

El-Emari ve Kalendiye mlteci kamplarnda, silah arama gerekesiyle evlere

baskn yapan srail askerleri ile Filistinli genler arasnda kan olaylarda drt
Filistinli yaraland.

17 Austos

Trkiye ile srail arasndaki ilikileri normalletirecek anlama TBMM D likiler Komisyonundan geti.

20 Austos

Trkiye Cumhuriyeti ile srail Devleti Arasnda Tazminata likin Usul Anlamasnn Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanun Tasars, TBMM Genel
Kurulunda kabul edildi.

22 Austos

Dileri Bakanl srail ordusunun Gazze eridine son 24 saatte ikinci defa
dzenledii hava saldrsn knad.

1 Eyll

Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, Trkiye Cumhuriyeti ile srail Devleti

Arasnda Tazminata likin Usul Anlamasnn Onaylanmasnn Uygun Bulunduuna Dair Kanunu onaylad.

9 Eyll

sraille ilikilerin normalletirilmesi hususunda varlan uzla erevesinde imzalanan Tazminat Usul Anlamas yrrle girdi.

26 Eyll

ABDde Cumhuriyeti Partinin bakan aday Donald Trump, bakan seilirse

Kuds srailin bakenti olarak tanyacan bildirdi.

30 Eyll

srail, Trkiyenin Mavi Marmara madurlar iin talep ettii 20 milyon ABD dolar tutarndaki tazminat dedi.

6 Ekim

Dileri Bakanl srailin, Filistin topraklarndaki yasa d yerleimlerde 98

ilave konuta onay vermesini knad.

14 Ekim

srail Enerji Bakan Yuval Steinitz, 23. Dnya Enerji Kongresine katlmak iin
stanbula geldi. Bu srailden Trkiyeye bakan dzeyinde 6 yl aradan sonra ilk
ziyaret oldu. Kongrede bir araya gelen Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Berat
Albayrak ile Steinitz srailden Trkiyeye doalgaz ihracat ve Trkiyenin Filistinlilere elektrik temin etme konular zerine grmelerde bulundular.

17 Kasm

Diyanet leri Bakan Mehmet Grmez, igalci srailin camilerden hoparlrle ezan okunmasnn yasaklanmasn ngren yasa tasarsn eletirerek, slamn ve Kudsteki Mslmanlarn varln inkar manasna gelir dedi.

25 Kasm

lke genelindeki yangnlara mdahale etmek amacyla Trkiye sraile yangn sndrme ua gnderdi.

5 Aralk

srail Bykelisi Eitan Naeh, Cumhurbakan Erdoana gven mektubu sundu.

7 Aralk

Trkiyenin srail nezdinde Tel Aviv bykelisi olarak Kemal kemin atanmas
resmi gazetede duyuruldu

138

setav.org

2016DA DI POLTKA

TRKYE-KIBRIS
LKLER

2016 Kbrs adasnda yarm asra yaklaan iki paral dzenin sonlandrlmas ve siyasi birliin yeniden kurulmas yolunda iyimser balad. 2015 Mays ay itibaryla
BMnin de destek verdii mzakerelerde siyasi ve toplumsal eitlik temelinde iki
toplumlu ve iki blgeli Birleik Kbrs Federasyonu kurulmas ynndeki mzakereler yl boyunca devam etti. Gerek Trk ve Rum liderlerin zm yolunda gstermi olduklar lml tavr gerekse garantr lkeler olarak Trkiye, Yunanistan ve
Birleik Krallkn zme destek vermesi mzakerelerin seyrini yl boyunca genel
olarak olumlu ynde etkiledi. Bunun yan sra Gney Kbrs Rum Ynemininin
(GKRY) son dnemde yaad ekonomik krizi ve Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinin (KKTC) uzun zamandr yaad siyasi tecrit halini sonlandrmak istemeleri,
yl boyunca iki taraf daha fazla zm yoluna itti. Zira srecin sonunda Birlemi
Milletler (BM) ve Avrupa Birlii (AB) tarafndan tannan ve tek bir uluslararas kimlie ve egemenlie sahip bir devletin kurulmasnn adann jeopolitik ve jeo-ekonomik deerini daha fazla artraca dncesiyle mzakeredeki aktrler, zm iin
2015 ylna gre daha istekli davrand.
Yukarda belirtildii zere 2015 Mays ay itibaryla Kbrsta BMnin destek
verdii ve garantr lkelerin gzlemci olarak yer ald mzakerelerin seyri asndan kamuoyuna ok fazla bilgi verilmemi olsa da liderlerin yaptklar aklamalar dorultusunda en azndan geen sene ile karlatrldnda nemli lde
ilerleme kaydedildii grlmektedir. zellikle 2016 ylnn ikinci yarsnda svirenin Mont Pelerin ehrinde balayan ikinci tur grmelerde toprak paylam,
gvenlik, snrlar, vatandalk, mlkiyet hakk, askerden arndrma ve garantr
lkeler konular gibi Birleik Kbrs Federasyonu hedefi iin kritik nemi haiz
konular masaya yatrld.
Mont Pelerin grmelerindeki nemli balklardan bir dieri federal yapnn
temelleri ve ilkeleri ile ilgili oldu. Taraflarn yapt grmelerde federal sistemin
genel bir yansmas olarak yrtmenin devlet bakanlna ve devlet bakan yardm-

setav.org

139

2016DA TRKYE

clna dayal olmas byk oranda kabul edilmise de KKTC dnml bakanlk
modelinde srar etmi GKRY ise buna pek scak bakmamtr. Ancak mzakerelerde
iki tarafn da krmz izgilerinden belirli bir noktaya kadar feragat etmeye meyilli
olmas sebebiyle srecin sonunda dnml bakanlk modelinin kabul edilmesi
muhtemel gzkmektedir.
Yl boyunca Kbrstaki yeni siyasi dzenle ilgili olarak taraflar arasnda baz
muhtemel model tartmalar da yapld. Kamuoyundaki tartmalar eksenininde
yer alan modeller arasnda merkezi otoritenin nispeten zayf olduu svire modeli ile merkezi otoritenin nispeten gl olduu Almanya modeli n plana
kt. Ancak ada halklarnn sahip olduu farkl siyasi, ekonomik, tarihi ve kltrel
dinamikler gz nne alndnda Kbrsta adil ve kalc bir zm iin taraflar
arasnda, adaya zg Annan Plann temel alan iki toplumlu ve iki blgeli federal
Kbrs Modeli ar bast.
2016 ylndaki mzakereler, arlkl olarak olumlu bir havada seyretmise de
kronik gerginlikler olarak adlandrlabilecek baz duraklamalar da yaand. zellikle
Mays aynda stanbulda gerekleen Dnya nsani Zirvesine katlan KKTC Cumhurbakan Mustafa Akncnn zirve kapsamnda BM Genel Sekreteri Ban Ki Moon
ve Genel Sekreter Kbrs zel Danman Espen Barth Eide ile bir araya gelmesi
zerine Rum Ynetiminin 27 Maysta gereklemesi planlanan ikili grmeyi iptal
etmesi BM ve KKTC tarafndan eletiri konusu oldu. Bu noktadan hareketle, mzakere masasndaki taraflar arasnda hala karlkl gvenin tam olarak ina edilemedii
gerei bir kez daha ortaya kt.
Kbrstaki zm sreci iin zellikle eski Genel Sekreter Kofi Annan dneminden beri arabuluculuk faaliyetlerinde bulunan BM, mzakere srecinde
her ne kadar orta yolu bulmaya alsa da yl boyunca masadan kalkan siyasileri
tekrar masaya oturtmakta zorland. Bu noktada BMnin son dnemde uluslararas siyasette itibar kaybetmesinin nemli bir rol bulunmaktadr. zellikle
devam eden mzakere srecine ramen Rum Ynetiminin, blgede tek tarafl
hidrokarbon kaynaklarna ynelik aratrma faaliyetleri yrtmesine ve KKTCyi
dlayarak nc lkelerle anlamalar yapmasna BMnin Kbrs zel Temsilcisi
Elizabeth Speharn ve zel Danman Espen Barth Eidenin ierii ve etkisi zayf
aklamalarla tepki gstermesi BMnin yaad itibar kaybn daha fazla netletirmektedir. Hal byle iken adann kaderi 2016 ylnda da arlkl olarak Trk ve
Rum liderlerin iradelerine bal kald.
Mzakere srecini bandan itibaren takip eden ve gzlemci olarak mzakerelerde yer alan AB ise yl boyunca zmden yana olduunu zaman zaman
beyan etse de yararl bir adm atmaktan geri durdu. Hatta zaman zaman gerginliklere bile sebep oldu. rnein Kbrsta devam eden mzakere sreci ile ilgili
olarak Ekim aynda Avrupa Komisyonu Bakan Jean Claude Junckern, Eer
bu iki toplumun bir araya gelmesini 20 yl daha bekleyecek olursak, Kbrsn

140

setav.org

2016DA DI POLTKA

yeniden birlemesi abalar tarihe kaybedilmi bir vaka olarak geecek. Bu frsat
da kaybedersek ans bir daha geri gelmeyecektir aklamas bilhassa Rum tarafndan tepki ile karland.77
2010 ylnn Mart aynda ABD Jeoloji Aratrmalar Kurumunun blgede
yaklak 3,5 milyar metrekp doalgaz ve yaklak 2 milyar varil petrol rezervleri tespit etmesi zerine78 adann jeoekonomik deeri hzl bir ekilde artm ve
uluslarararas enerji piyasasnda yer alan aktrlerin ilgisi bir anda Akdenize ynelmiti. Bylelikle Kbrs sorununun denklemine eski aktrlerin (Birleik Krallk, Trkiye ve Yunanistan) yan sra srail ve Msr gibi yeni aktrler de eklendi.
Amerikan meneli Noble irketinin 19 Eyll 2011de Akdenizin 12. parselinde
Afrodit olarak adlandrlan blgede doalgaz ve petrol sondaj almalarn balatmasyla ABD de blgedeki enerji trafiinin bir paras oldu. GKRYnin yine tek
tarafl olarak parselledii 2, 3 ve 9 numaral parselleri talyan ENI ve Koreli Kogas
konsorsiyumuna vermesi zerine blgedeki enerji diplomasisinde yer alan aktr
says da artt.79 Bu noktadan hareketle, GKRYnin son dnemde kendi karlar
dorultusunda Akdenizde yeni bir enerji denklemi yaratma gayreti ierisine girdii argman ortaya kmaktadr. Aslnda GKRY, bu enerji denklemine daha fazla
blgesel ve uluslararas aktr dahil ederek Trkiyeden gelebilecek kar hamlelerin nn kesmeye almtr. Ancak GKRYnin bu politika dahilinde att
admlarn birou olumlu sonu vermemitir.
Bu enerji rezervlerinin ortaya kmas balangta Kbrsta zm iin bir
ara olarak tahayyl edilmise de yukarda belirtildii gibi GKRYnin enerji kaynaklarn tek bana sahiplenmesi ve KKTCyi by-pass edecek anlamalar imzalamas bar mzakerelerinde duraklamalara yol at. zellikle 2016 ylnda mzakerelerin ivme kazand bir dnemde GKRYnin szde mnhasr ekonomik
blge olarak belirledii alanda yeni bir uluslararas hidrokarbon arama ruhsat
ihalesine kmas, KKTC tarafndan protesto edildi. Ankara da duruma u bildiri ile tepki koydu:
Kbrsta yeni bir ortaklk kurulmasn hedefleyen kapsaml zm mzakerelerinin kritik bir safhaya ulat aamada, Rum Ynetiminin ald ihale karar
bir yandan Kbrs Trk tarafnn Adann doal kaynaklar zerindeki eit, ayrlmaz hak ve karlarn hie saymakta, dier yandan lkemizin blgedeki kta sahanlndan kaynaklanan haklarn ihlal etmektedir... Bu dahilde, Rum tarafnn
Kbrs Trk halkyla yeniden ortaklk kurma iradesini en somut ekilde ortaya
koymas gereken bu dnemde, Adann tek sahibi gibi davranmaya, Adann ortak
sahibi olan Kbrs Trk halknn doal kaynaklar zerindeki asli haklarn gz ard
77. ABnin Kbrs Aklamas Rumlar Kzdrd, Trkiye, 12 Ekim 2016.
78. Mehmet Direkli, A New Period in the Cyprus Conflict: Can Anastasiadis and Aknc Change the Status Quo?,
European Review, Cilt: 24, Say: 1, s: 143.
79. Serdar rnek ve Baransel Mzrak, Bir Gvenlik Sorunu Olarak Kbrsn Enerji Politikalar ve Uluslararas
Aktrlerin Politikalar, Bilge Strateji, Cilt: 8, Say: 15, (Gz 2016), sayfa: 22.

setav.org

141

2016DA TRKYE

etmeye ve bu kaynaklar zerinde tek yanl tasarrufta bulunmaya devam etmesi,

ilgili tm taraflar kaygya sevkedecek niteliktedir.80

Bilindii zere Trkiye asndan Kbrs sorunu ve bu sorunun yansmalar d

politikada ve ekonomide uzun zamandr birok probleme neden olmaktadr. zellikle KKTCnin Trkiyeye ekonomik adan getirdii yk ve GKRYnin Kbrs sorununu bahane ederek Trkiyenin ABye tam yelik srecini engellemesi gibi iki kritik
sorun ile ba etmeye alan Trkiye, adadaki soydalar iin her daim hakkaniyete
dayal bir zmden yana oldu ve bu iradesini 2004 ylnda referanduma sunulan
Annan Plann destekleyerek en salam ekilde gsterdi. 2016 ylnda Ankara ve
Lefkoa arasnda yaplan grmelerde Trkiye, adada kalc bar iin Lefkoaya u
hususlarda hassas olunmas gerektiini tavsiye etti: dnml bakanlk sistemi, karar alma srelerine adil katlm, etkin garantrlk, karlkl serbest dolam imkan
ile can ve mal gvenliinin salanmas.
Trkiyenin Kbrstaki mzakere sreci ile ilgili nem verdii bir dier husus ise
adadaki Trk askeri varl ile ilgili oldu. Bilindii zere Trkiye Kbrs Bar Harekat sonrasnda blgeye askeri s kurarak adadaki soydalarn gvenliini salamaya
alt. Bugn mzakerelerde gelinen nokta itibaryla, GKRY adada Trk askeri varlna tamamen kar karken Trkiye ise ancak adann tamamnn silahszlandrlmas ve kalc barn anayasal ve uluslararas gvencelerle desteklenmesi halinde bu
hususun tartma konusu olacan vurgulad.
Trkiye adadaki barn salanmas adna yl boyunca adm atmaktan geri durmad. zellikle Rum Ynetimi lideri Nikos Anastasiadisin Trkenin ABnin resmi dillerinden biri olmas iin alma balatacan aklamas zerine Trkiyenin Kbrsta
uzlamann salanmas halinde 2015 ylnn sonunda al yaplan ve 2016 ylnda
aktifletirilen Trkiyeden KKTCye Su Temini ve Elektrik Nakil Projelerinden Rum
tarafnn da faydalanabileceini aklamas81 srece vermi olduu destei bir kez daha
ortaya koydu. Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan Mart aynda ABDde Brookings
Enstitsnde yapt konumada Trkiyenin bu niyetini bir kez daha yeniledi.82
Dier taraftan, mzakerelerin sonucunda siyasi karar alclar arasnda bir uzlama olsa bile adadaki iki halkn sahip olduu farkl tarihi, siyasi ve dini balar
sebebiyle tarafsz ve yeni bir kimlik inas iin daha uzun bir sreye ihtiya duyulacaktr. Zira u anda KKTC Cumhurbakan Mustafa Aknc ve GKRY Cumhurbakan Nikos Anastasiadis arasnda nceki liderlere nazaran daha samimi bir iliki
olsa da bu iki liderin ilelebet grevde kalmayacaklar aktr. Ayrca bilhassa Rum
tarafndaki radikal milliyeti gruplar dnldnde kalc bar iin Kbrsta her
kesimin ikna edilmesi ihtimal dahilinde deildir. Haliyle gemite yaanan ac tecr80. GKRYnin At nc Uluslararas Hidrokarbon Arama halesi Hakknda, Dileri Bakanl, 25 Mart
2016, http://www.mfa.gov.tr/no_-74_-25-mart-2016_-gkry_nin-actigi-ucuncu-uluslararasi-hidrokarbon-arama-ihalesi-hk_.tr.mfa, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
81. Trkiyeden KKTCye Su Temini ve Elektrik Nakli Projeleri Konusundaki Gelimeler, MGK Genel Sekreterlii.
82. Cumhurbakan Erdoan Brookings Enstitsnde Konutu, Sabah, 31 Mart 2016.

142

setav.org

2016DA DI POLTKA

beler unutulmadan ve gelecekte ortaya kma ihtimali bulunan siyasi ve toplumsal

ihtilaflar dnlmeden birlemenin gereklemesi riskli bir durumdur. Bu noktada
2016 ylndaki mzakerelerde tartlan bir baka konu hangi hukuk sisteminin temel alnaca ile ilgili oldu. Nfus olarak Rumlarn Trklerden fazla olmas sebebiyle
GKRY, kendi hukuk sisteminin temel alnmasn istemesine karn KKTC, nispeten
tarafsz hukuk ilkelerine sahip olmas sebebiyle AB hukuk sisteminin birincil hukuk
sistemi olmasn talep etti.
Adada kalc barn salanmas adna yrtlen mzakere srecinin gelecei ile
ilgili olarak mevcut durum gz nne alndnda masada sonulanmay bekleyen
birok balk, garantr lkelerin de yer alaca nihai siyasi zirve ve adann iki tarafnda gerekleecek olan referandumlar gndemi igal etmektedir. Haliyle Birleik
Kbrs Federasyonu iin mzakereler 2017 ylnda tamamlansa bile uygulama aamasna en erken 2018 ylnda geilebilecektir. Bir baka ifadeyle yarm asrlk Kbrs
sorunu iin 2017 ylnda ortaya bir anlama metni ksa bile diplomasi trafii bir
sre daha devam edecektir.
2016 ylnn bir zeti olarak Akdenizin kalbi Kbrsta zm iin Rum taraf
ounluku bir zmden yana tavr gstermiken Trk taraf hakkaniyete dayal
bir zm iin ura vermitir. Adann iki tarafndaki siyasi ve toplumsal aktrlerin
tamamn kapsayan bir sre, teorik ve pratik gerekliklerin ok uzanda olmas
sebebiyle mzakere srecinde ncelikle siyasi karar alclarn ve sonrasnda kamuoylarnn genel olarak tatmin olmas gerekmektedir. Adadaki fiili blnmln
sonlandrlmas, hem son dnemde olduka gergin bir yn izleyen uluslararas siyaset
adna olumlu bir gelime olacak, hem de adann jeopolitik ve jeo-ekonomik pozisyonunu glendirecektir.

setav.org

143

2016DA TRKYE

KRONOLOJ-TRKYE-KIBRIS LKLER
28 Ocak

BM Gvenlik Konseyi kararyla BM Kbrs Bar Gcnn grev sresi uzatld.

21 ubat

GKRY snrlar iinde bulunan Denya tarihi camii ikinci kez kundakland. TC ve KKTC Dileri Bakanlklar saldry knad.

2 Mart

TC ve KKTC arasnda Su Temini Ynetimine likin Hkmetleraras Anlama imzaland.

24 Mart

GKRY 6, 8 ve 10. parsellerde hidrokarbon aramalar iin nc ihale duyurusunu yapt.

16 Nisan

UBP-DP Koalisyonu, KKTC Cumhurbakan Mustafa Aknc tarafndan onayland ve Hseyin zgrgn Babakanlk grevini devrald.

1 Temmuz

Mustafa Aknc ve Nikos Anastasiadis, mlkiyet konusunu grmeye balad. Aknc

yaplan bu grmeyle ilk kez mlkiyet konusunda tek bir belge karmay baarabildiklerini ve bir sonraki grmede ikametgah ve vatandalk konularnn ele alnacan
belirtti.

26 Temmuz

26 Temmuz tarihinde BM Gvenlik Konseyi, Kbrs Bar Gcnn grev sresinin 31

Ocak 2017 tarihine kadar uzatt.

29 Temmuz

Mustafa Aknc ve Anastasiadis bir araya geldi. Yaplan grmede ilk kez toprak, gvenlik ve garantiler konular ele alnd.

31 Austos

GKRY ve Msr arasnda Kbrs adasnn doalgaz kaynaklarndan Msra boru hatt ile
iletilecek gazla ilgili ereve anlama imzaland.

4 Ekim

Younlatrlm Kbrs mzakerelerinde nc tur balad. Yaplan grmenin ardndan KKTC Cumhurbakan Mustafa Aknc, 2017 ortalarnda referanduma gidebileceklerini aklad.

11 Ekim

23. Dnya Enerji Kongresi kapsamnda bir araya gelen Berat Albayrak ve Sunat Altun,
Trkiye-KKTC Enerji Birlii Anlamasn imzalad. Bu anlama ile KKTCye deniz altndan kablo ile elektrik temin edilmesi planland.

27 Ekim

Kbrs mzakereleri erevesinde KKTC Cumhurbakan Mustafa Aknc ve GKRY Cumhurbakan Nikos Anastasiadis bir araya geldi.

7 Kasm

svirenin Mont Pelerin kasabasnda grmeler tekrar balad.

1 Aralk

KKTC Cumhurbakan Mustafa Aknc ve GKRY Cumhurbakan Nikos Anastasiadis, Ocak

2017de tekrar masaya oturma karar ald.

144

setav.org

2016DA DI POLTKA

TRKYE-KRFEZ
LKELER
LKLER

2016 Trkiye ve Krfez lkeleri asndan gerek i gerekse blgesel gelimeler bakmndan olduka hareketli bir yl olmutur. Bata Irak, Suriye ve Yemen olmak
zere Ortadou ve Kuzey Afrikadaki gelimeler ve dnmler Trkiye ve Krfez
lkeleri arasndaki ortak gndem maddeleri olmutur. Krfez lkeleri ve Trkiye
arasndaki karlkl ilikiler kadar blgede yaanan gelimelere yaklamlar da
sz konusu lkelerin arasndaki ilikiler asndan belirleyici olmutur. Trkiye,
Suudi Arabistanla iyi ilikilerini devam ettirmi, Katarla olan yakn ilikisini
gelitirerek srdrm, Birleik Arap Emirlikleriyle bir sredir var olan sorunlar
giderme noktasnda karlkl admlar atlm, Kuveyt, Bahreyn ve Umman ile
olan dostane ilikilerini korumutur.
Trkiye ve Krfez lkelerinin blgede yaanan gelimelere yaklamlarnda
gr ve fikir birliini gstermesi asndan Trkiye-Krfez Birlii Konseyi
(KK) Yksek Dzeyli Stratejik Diyalog Mekanizmasnn Ekim aynda Suudi
Arabistann bakenti Riyadda gerekletirilen beinci toplantsnn sonu bildirgesi bir hayli nemlidir. Bu metinde, Iraktaki kurtarlm blgelerdeki yerel halka
kar insan haklar ihlalleri ve ikence yapan ayrlk milis glerin muhtemel
Musul operasyonuna ynelik planlara dahil edilmesinin operasyonun baarsn
tehlikeye atabilecei belirtilmitir. Suriyenin birliine, istikrarna ve toprak btnlne ynelik taahhtlerin yinelendii bildiride, lkede siyasi zme destek
verildii ifade edilmitir. Suriyelilerle dayanma iinde olunduu belirtilen bildiride ehirlerdeki kuatmann kaldrlmas, yerleim yerlerinin bombalanmamas,
kuatma altndaki sivillere insani yardm ulatrlmas, tutuklularn serbest braklmas ve keyfi infazlarn durdurulmas istenmitir. Suriye rejimi ve destekilerinin
hastaneleri, ibadethaneleri, okul ve su kaynaklarn hedef alan hava saldrlaryla

setav.org

145

2016DA TRKYE

Halepte sivillere ve kentin altyapsna ynelik askeri operasyonlarnn uluslararas

hukuku ihlal ettii belirtilmitir. Ayrca Trkiyenin milyona yakn Suriyeliye ev sahiplii yapmasndan vg ile sz edilmitir. Blge lkelerinin i ilerine
rann karmamas arsn yineleyen bakanlar, blge lkeler arasndaki iliki
ve i birliinin artrlmasna vurgu yapmtr. Yemenin bamszl, egemenlii
ve birliine tam destek verilecei ifade edilerek lkenin i ilerine herhangi bir
mdahalenin kabul edilemeyecei belirtilen bildiride, lkede siyasi bir zme
ulalmasnn neminin alt izilmitir. Filistin devletinin kurulmas iin adil,
srdrlebilir ve kapsaml bir bar anlamasna ihtiya olduuna vurgu yaplan
bildiride srailin igal ettii yerleim yerlerinin uluslararas hukukla badamad
ve blge barna engel olduu kaydedilmitir. Bakanlar, Kbrsta BM mzakereleri neticesinde ulalacak adil, kapsaml ve srdrlebilir bir zme ulalmasn
desteklediklerini aklamtr.83
Trkiyenin Krfezde dostluk ilikisi iinde olduu Bahreyn Kral Hamad bin
sa el Halifenin Trkiyeye gerekletirdii ziyaret iki lke ilikileri asndan 2016da
en ne kan balk olmutur. Cumhurbakan Erdoan, Cumhurbakanl Klliyesinde Halifeyi resmi trenle karlarken Halife onuruna akam yemei vermitir.84
Halife ayrca Babakan Yldrm ile stanbulda grmtr. ki lke arasnda dostane ilikiler ticari ilikilerde gl bir ekilde kendini gstermitir.
Birleik Arap Emirlikleri (BAE) ve Trkiye arasndaki karlkl ilikilerde iki
lkenin Arap Baharna ilikin taknd tavr belirleyici olmutur. zellikle Msrda seilmi cumhurbakanna kar gerekletirilen darbe karsnda iki lkenin
farkl tavr taknmas Arap Baharna yaklam konusundaki fark net bir ekilde
ortaya koymu ve 2013-2015 yllar iki lke ilikilerinde gergin bir dnem olmutur. Ancak 2015 ylnn Aralk aynda Suudi Arabistanda Kral Selmann ynetime
gelmesiyle Trkiye-Suudi Arabistan arasndaki yaknlama Trkiye-Birleik Arap
Emirlikleri arasndaki buzlarn eriyecei bir srece zemin hazrlamtr. Bu dnemde
Cumhurbakan Erdoann BAE ile ilikilerin gelitirilmesi eklindeki olumlu aklamalar, BAEde olumlu karlk bulmu, atlan en nemli adm ise Dileri Bakan
Mevlt avuolunun 25 Nisan 2016 tarihinde BAEye gerekletirdii ziyaret olmutur. Devlet Bakan Yardmcs, Babakan ve Dubai Emiri eyh Mohammed bin
Rashid el-Maktoum tarafndan kabul edilen avuolu ziyarete ilikin olarak Ziyaretim, gerekten Trkiye-BAE ilikileri iin adeta bir dnm noktas oldu. Yeni
bir sayfa atmz syleyebilirim ifadelerini kullanmtr. avuolu grmenin
samimi bir ortamda gerekletiini ifade ederek iki lkenin her alanda ilikilerini
gelitirmek iin mutabakata vardn kaydetmitir.85 Bu ziyaretin ardndan 2013
83. Trkiye-Krfez birlii Konseyi Dileri Bakanlar Toplants, T.C. Dileri Bakanl, 13 Ekim 2016, http://
www.mfa.gov.tr/disisleri-bakani-cavusoglu_nun-turkiye_korfez-isbirligi-konseyi-yuksek-duzeyli-stratejik-diyalog-disisleri-bakanlari-toplantis.tr.mfa, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
84. Cumhurbakan Erdoan Bahreyn Kral Halifeyi Trenle Karlad, Sabah, 26 Austos 2016.
85. Ziyaretim Trkiye-BAE likileri in Dnm Noktas Oldu, TRT Haber, 25 Nisan 2016.

146

setav.org

2016DA DI POLTKA

ylndan beri grevinin banda bulunmayan BAE Ankara Bykeliliine Halife

ahin El-Marar gnderilmi, El-Marar Haziran aynda Cumhurbakan Erdoana
gven mektubunu sunarak greve balamtr.86
BAE Dileri ve Uluslararas Birlii Bakan eyh Abdullah Bin Zayed el-Nahyann Ekim aynda Trkiyeye gerekletirdii ziyaret iki lke arasnda gelien ilikileri pekitirmitir. Nahyan Cumhurbakan Erdoan tarafndan kabul edilmi,
avuolu ve Nahyan babaa grm ve iki lke heyetleri aras grmeler gereklemitir.87 Bu toplantlarn ardndan gerekletirilen basn toplantsnda avuolu,
Szlerimin banda 15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda Birleik Arap Emirlikleri
ynetiminin, halknn ve kardeim eyh Abdullah bin Zayedin bize verdikleri destek
ve dayanma iin kranlarm sunmak istiyorum diyerek BAEnin darbe giriimi karsnda Trkiyenin yannda olduunun altn izmitir. Zayed ise krfezde
rann kontrol altnda tuttuu adalara ilikin rann igali altnda bulunan adalarn,
Birleik Arap Emirliklerine iadesi hususunda Birleik Arap Emirliklerinin tezine
ve davasna destek ktklar iin ahsm, hkmetim ve halkm adna karde lke
Trkiyeye teekkr etmek istiyoruz ifadelerini kullanmtr. Bylece Trkiyenin bu
konuda BAEnin yannda durduuna dikkati ekerek karlkl i birliinin daha da
gelitirilmesinin nemine vurgu yapmtr.88
Trkiye ve Katar arasndaki iyi ilikiler 2016 ylnda gelierek devam etmitir. Cumhurbakan Erdoan, 2015 ylnn Aralk aynda gerekletirdii ziyarette
Katar Emiri eyh Tamim Bin Hamad el-Sani tarafndan resmi trenle karlanm,
iki lider Trkiye Cumhuriyeti ile Katar Devleti Arasnda Yksek Stratejik Komite
Kurulmasna likin Ortak Mutabakat erevesinde oluturulan Yksek Stratejik
Komitenin birinci toplantsna bakanlk etmitir. Bu toplantda taraflar 15 anlamaya imza atm, ayrca Trkiye ve Katar arasnda vizelerin kaldrlmas karar
alnmtr.89 Trkiye ve Katar arasnda en st dzeyde gerekletirilen ziyaretler
2016 ylnda devam etmi ubat aynda Katar Emiri Hamad el-Sani Trkiyeye
bir ziyaret gerekletirmitir. Erdoan, Hamad el-Sani ve beraberindeki heyetler
Yldz Saray Mabeyn Kknde saat sren bir alma yemeinde bir araya
gelmitir.90 Haziran aynda Katar Emiri Trkiyeye bir ziyaret daha gerekletirmi, Cumhurbakan Erdoan ve Katar Emiri Hamad el-Sani Tarabyada bulunan
Huber Kknde grmtr. Ayrca Katar Emiri Hamad el-Sani Ekim aynda,
Trkiyeye bir ziyaret daha gerekletirerek Cumhurbakan Erdoanla Tarabyadaki Cumhurbakanl Kknde grmtr.91
86. Erdoan BAE Bykelisi Al-Marar Kabul Etti, Milliyet, 14 Haziran 2016.
87. Cumhurbakan Erdoan El Nahyan kabul etti, TGRT Haber, 17 Ekim 2016.
88. Dileri Bakan Sayn Mevlt avuolunun BAE Dileri Bakan Sayn eyh Abdullah bin Zayed Al Nahyan
ile Ortak Basn Toplants, D leri Bakanl, 16 Ekim 2016.
89. Katar ile Vizeler Kalkt, nemli Gaz birlii mzaland, Hrriyet, 2 Aralk 2015.
90. Cumhurbakan Erdoan ve Katar Emiri Al Sani stanbulda Bulutu, TRTHaber, 12 ubat 2016.
91. Cumhurbakan Erdoan, Katar Emiri ile Grt, Sabah, 23 Ekim 2016.

setav.org

147

2016DA TRKYE

Devlet bakanlar dzeyinde gerekleen grmelerin yan sra dnemin babakan Ahmet Davutolu, Nisan aynda Katara bir ziyaret gerekletirerek Katar Emiri
eyh Tamim Bin Hamad el-Sani ve Katar Babakan ve ileri Bakan eyh Abdullah
Bin Nasser Bin Khalifa el-Sani ile bir araya gelmitir.92 Bu ziyarette 2014 ylnda start
verilen TSKnn Katarda konulanmasna ilikin uygulama anlamas, Davutolu ile
Katar Babakan ve ileri Bakan Abdullah Nasr bin Halife el-Saninin hazr bulunduu bir ortamda imzalanmtr.93 Bu ziyaretin ardndan Abdullah bin Nasr el-Sani
Trkiyeye bir ziyaret gerekletirmi, Cumhurbakan Erdoan tarafnda kabul edilmitir. Babakan Binali Yldrm, Abdullah bin Nasr el-Sani ile ankaya Kknde
grmtr. Babakanlktan yaplan aklamada Babakan Yldrm, Katarn, 15
Temmuz darbe giriimi karsnda Trkiyenin yannda durmasndan memnuniyet
duyduunu ifade etmitir. Bu vesileyle Katarl yetkililerin Trkiyede demokrasinin
tarafnda olduklarn defalarca vurgulamalarnn Trkiyede ne kadar olumlu karlk
grd Babakanlk dzeyinde ifade edilmitir.94
Trkiye ve Kuveyt arasndaki dostane ilikiler 2016 ylnda da devam etmitir.
Kuveyt Uluslararas Havaliman yeni terminal binas inaat iin alan ihalenin 4,3
milyar dolarlk teklifle bir Trk irketi olan Limak naat tarafndan kazanlmas iki
lke arasndaki ticari ilikilerde nemli bir ilerlemenin gstergesi olmutur. Projenin
imzalar, Limak yneticileri ile Kuveyt Bayndrlk Bakan Ali el-Amirin katld
trenle atlmtr.95 15 Temmuz darbe giriimi hususunda Kuveyt ynetimi Trkiyede demokrasiden yana tavr almtr. Kuveyt Emiri eyh Sabah el-Ahmed el-Cabir
es-Sabah, Cumhurbakan Erdoana meru baar, demokratik zafer ve Trk halknn iradesi dolaysyla tebrik telgraf gndererek Trkiyenin yannda yer almtr.96
Trkiye-Krfez ilikilerinde en dikkat eken konu Trkiye ve Suudi Arabistan arasnda gerekleen yaknlama olmutur. 2015 yl Aralk aynn son gnlerinde beraberindeki st dzey heyetle Suudi Arabistana bir ziyaret gerekletiren Cumhurbakan
Erdoan, Riyadda Suudi Arabistan Kral Selman bin Abdlaziz el-Suudla bir araya
gelmitir.97 Erdoann ziyaretinin, rann baz resmi yayn organlarnda bu lkede infaz
edilen idam cezalaryla ilikilendirilmesi zerine Dileri Bakanl, rann Ankara Bykelisine Trkiyenin bu yaynlara son verilmesi ynndeki isteini iletmitir.98 Cumhurbakan Erdoann ziyaretinin ardndan dnemin Babakan Davutolu, Ocak ay
sonunda Suudi Arabistana bir ziyaret gerekletirmitir. Dnemin Babakan Yardmclar Ltfi Elvan ve Yaln Akdoan, ileri Bakan Efkan Ala, Ekonomi Bakan Mustafa
Elita, Milli Savunma Bakan smet Ylmaz, Ulatrma, Denizcilik ve Haberleme Ba92. Davutolu Katar Emiriyle Grt, Milliyet, 28 Nisan 2016.
93. Trk Askeri Resmen Katarda, Yeni afak, 29 Nisan 2016.
94. Katar Babakan Abdullah bin Nasr Al Sani, ankaya Kknde, Hrriyet, 8 Eyll 2016.
95. Kuveytin Havaliman halesini Limak Kazand, Dnya, 1 Haziran 2016.
96. FETnn Darbe Giriimine Dnyadan Tepki Yayor, Anadolu Ajans, 17 Temmuz 2016.
97. Cumhurbakan Erdoan Suudi Arabistanda, Hrriyet, 29 Aralk 2015.
98. rann Ankara Bykelisi Dileri Bakanlna arld, Haber Trk, 7 Ocak 2016.

148

setav.org

2016DA DI POLTKA

kan Binali Yldrmn Davutoluna elik ettii heyet, Suudi Arabistan Kral Selman ile
grmtr. Riyad Kraliyet Saraynda gerekleen kabulde Kral Selman, Davutolu
onuruna le yemei vermitir.99 Btn bu gelimeler erevesinde 21 ubatta, Trkiyenin savunma sanayi alannda nde gelen irketi ASELSAN ile Suudi Arabistan kamu
irketi TAQNIA Defense and Security Technologies (DST), Suudi Arabistan Savunma
Elektronii irketi kurulmasna ynelik ortaklk anlamasn imzalamtr.100
Nisan aynda ise Suudi Arabistan Kral Selman bin Abdulaziz el-Suud, Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann davetlisi olarak Ankaraya resmi bir ziyaret gerekletirmitir.101 Bu scak ilikiler erevesinde Suudi Arabistan, 15 Temmuz darbe giriimi
karsnda Trkiye halknn ve meru ynetiminin yannda yer almtr. Suudi Arabistan Dileri Bakanlndan yaplan aklamada Trkiyenin gvenlii, istikrar ve
halkn refahn hedef alan darbe giriiminin endieyle takip edildii belirtilmitir. Aklamada, Suudi Arabistan, karde Trkiyede gerekletirilmeye allan darbe giriiminin pskrtlmesinden, Cumhurbakan Erdoan ve seilmi hkmet ynetiminde
Anayasal erevede ilerin rayna oturmasndan memnuniyet duyuyor ifadelerine yer
verilmitir.102 Ayrca Kral Selman telefon grmesiyle Cumhurbakan Erdoana ve
onun ahsnda tm Trk halkna gemi olsun dileklerini iletmitir.103
Suudi Arabistan Dileri Bakan Adil el-Cubeyr, Eyll aynda Trkiyeye bir
ziyaret gerekletirmi, Cumhurbakan Erdoan ve Dileri Bakan avuolu ile
grmtr. Ziyaret erevesinde Siyaset Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakfnn (SETA) Trkiye-Suudi Arabistan likileri balkl zel oturumunda konuan Cbeyr, Suudi Arabistan ve Trkiyenin on yllar boyunca mttefik olduklarn
vurgulam, Suriyedeki lml muhalefeti destekleme ile mezhepilik ve arclkla
mcadele konusunda da ortak bak asna sahip olduklarn ve birlikte altklarn
anlatmtr. Trkiye ile ekonomi ve ortaklklarnn yan sra halktan halka balarn
bulunduunu kaydeden Cbeyr, bu kapsamda iki lke arasnda Yksek Dzeyli Stratejik Birlii Konseyinin kurulmasnn kararlatrldn hatrlatmtr. Cbeyr, bu
almann gvenlik, askeri, politika, ekonomi, ticaret, finans ve yatrm alanlarn
kapsayacan dile getirmitir.104 Ayn ay iinde Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Nayif de Trkiyeye bir ziyaret gerekletirmi Erdoan Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Nayif i Cumhurbakanl Klliyesinde kabul
etmitir.105 Ekim aynda Mevlt avuolu Suudi Arabistan ziyaret ederek bakent
Riyadda mevkida Adil el-Cbeyr ile grmtr.106
99. Babakan Davutolunun Suudi Arabistan Temaslar, TRTHaber, 31 Ocak 2016.
100. Trkiye-Suudi Arabistan likileri vme Kazanyor, Anadolu Ajans, 30 Eyll 2016.
101. Suudi Arabistan Kral Selman Ankarada, A Haber, 11 Nisan 2016.
102. Suudi Arabistan Son Durumdan Memnun, Yeni Akit, 16 Temmuz 2016.
103. Cumhurbakan Erdoan, Suudi Kral Selman ile Telefonda Grt, Sabah, 17 Temmuz 2016.
104. SETAdan Trkiye-Suudi Arabistan likileri zel Oturumu, Anadolu Ajans, 9 Eyll 2016.
105. Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed Bin Nayif Cumhurbakanl Saraynda, Hrriyet, 30 Eyll 2016.
106. Dileri Bakan avuolu Suudi Arabistanda, TRT Haber, 13 Ekim 2016.

setav.org

149

2016DA TRKYE

KRONOLOJ-TRKYE-KRFEZ LKELER LKLER

29 Ocak

Ahmet Davutolunun Suudi Arabistan ziyareti

12 ubat

Katar Emiri eyh Tamim Bin Hamad el-Sani Trkiye ziyareti

11 Nisan

Suudi Arabistan Kral Selman Bin Abdulaziz Trkiye ziyareti

25 Nisan

Dileri Bakan avuolunun BAE ziyareti

28 Nisan

Ahmet Davutolunun Katar ziyareti

26 Austos

Bahreyn Kral Hamad Bin sa el-Khalifa Trkiye ziyareti

8 Eyll

Suudi Arabistan Dileri Bakan Adil el-Cbeyrin Trkiye ziyareti

8 Eyll

Katar Babakan Abdullah bin Nasr el-Saninin Trkiye ziyareti

30 Eyll

Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed Bin Nayifin Trkiye ziyareti

12-13 Ekim

Trkiye-Krfez Birlii Konseyi Dileri Bakanlar Toplants ve Dileri Bakan Mevlt

avuolunun katlm

16 Ekim

BAE Dileri Bakan Sayn eyh Abdullah bin Zayed el-Nahyann Trkiye ziyareti

23 Ekim

Katar Emiri eyh Tamim Bin Hamad el-Saninin Trkiye ziyareti

150

setav.org

2016DA DI POLTKA

TRKYE-KUZEY
AFRKA LKLER

Cezayir, Fas, Libya ve Tunus ile Trkiye arasndaki ilikiler, 2016 ylnda olaan seyrinde devam etmi taraflar arasnda karlkl dostluk ilikilerini gelitirmeye ynelik mesajlar verilmi, mevcut i birlii eitli alanlarda srdrlmtr. Trkiyenin
Kuzey Afrikada ticari ilikilerinin bir hayli gl olduu Cezayir ile ilikiler artarak
devam etmitir. Trkiye-Fas ilikileri karlkl dostluk erevesinde srdrlmtr.
Trkiye, Libyada tesis edilmek istenen ulusal mutabakata yerel, blgesel ve uluslararas arenada destek vermitir. Trkiyenin Tunus ile olan dostane ilikileri karlkl
ziyaretlerle pekitirilmitir.
Cumhurbakan Erdoan, 31 Mart-1 Nisan tarihlerinde, Nkleer Gvenlik
Zirvesine katlmak iin gittii Washingtonda Cezayir Babakan Abdelmalek Sellal
ile ikili bir grme gerekletirmitir.107 10-15 Nisan tarihlerinde Trkiyenin ev
sahipliinde stanbulda dzenlenen slam Birlii Tekilat 13. slam Zirvesine
Cezayir Cumhurbakan Buteflikay temsilen Millet Konseyi (Senato) Bakan Abdelkader Bensalah bakanlnda, Dileri ve Uluslararas Birlii Bakan Ramtane
Lamamrann da bulunduu bir heyet katlmtr. Mays aynda, Trkiyenin ev sahipliinde stanbulda gerekletirilen Dnya nsani Zirvesine Cezayir Ulusal Dayanma, Aile ve Kadnn Stats Bakan Muine Meslem Si Amur katlmtr. Yine
Mays ay iinde, Trkiyenin ev sahipliinde Antalyada dzenlenen En Az Gelimi
lkelere (EAG) Ynelik stanbul Eylem Programnn Yksek Dzeyli Kapsaml
Ara Dnem Gzden Geirme Toplantsna, Cezayir Ulusal Halk Meclisi Bakan Muhamed Larbi Halife ve Ulusal Dayanma, Aile ve Kadnn Stats Bakan
Muine Meslem Si Amur katlmtr.108 Eyll aynda, Birlemi Milletler 71. Genel
Kuruluna katlmak zere ABDyi ziyaret eden Dileri Bakan avuolu, Cezayir
Dileri Bakanyla ikili grme gerekletirmitir.109
107. President Erdoan Receives Algerian PM Sellal, T.C. Cumhurbakanl, 1 Nisan 2016.
108. Trkiye-Cezayir Siyasi likileri, Dileri Bakanl, (Mays 2016).
109. Trkiye-Cezayir likileri, Timetrk, 25 Eyll 2016.

setav.org

151

2016DA TRKYE

Fas Kral 6. Muhammed, Mart aynda Ankarada gerekleen terr saldrlarna

ilikin olarak Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoana taziye telgraf gndermi, devlet ve halk olarak her zaman Trkiyenin yannda olacaklarn ifade etmitir.110 Haziran
aynda, Atatrk Havalimannda gerekletirilen terr saldrsndan dolay Fas Kral 6.
Muhammed, Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoana taziye telgraf gndermitir.111
FETnn 15 Temmuzdaki darbe giriimi ve sonrasndaki gelimelerle ilgili bilgi
vermek zere AK Parti Bolu Milletvekili Ali Ercokun, AK Parti Hatay Milletvekili
Fevzi anverdi, AK Parti Aksaray Milletvekili Mustafa Serdengeti ve HDP Diyarbakr Milletvekili Altan Tan Fasa giderek resmi temaslarda bulunmutur.112
Libyada 2014 ortalarnda Halife Haftarn darbe giriimi sonrasnda lkede iddetin hakim olduu bir dneme girilmitir. 2014 yl sonlarnda BM nclnde
Libyada atan taraflar arasndaki sorunlar zerek ulusal mutabakat salamak iin
balatlan inisiyatif, Trkiye tarafndan desteklenmitir. 2015 yl sonunda Fasn Suheyrat kentinde atan taraflarn temilcislerinin imza att Ulusal Mutabakat Metni
(UMM) erevesinde tekil edilen Ulusal Mutabakat Hkmetinin (UMH) baarl
olmas iin Trkiye aba gstermitir. AK Parti Ankara Milletvekili Emrullah lerin
Libya zel Temsilciliinde Trkiyenin Libyaya yakn destei 2016 ylnda gl
bir ekilde srdrlmtr. UMHnin tekil edilmesinden ok ksa bir sre sonra
UMH Babakan Fayez Serrac Trkiyeye bir ziyaret gerekletirerek, dnemin babakan Ahmet Davutolu ile grmtr. Davutolu bu grmede, Trkiyenin
btn imkanlaryla Libyann yannda olduunu belirterek Libyann birliini, beraberliini salayacak her adm Trkiye tarafndan desteklenecektir. nallah bu birlik
salanr, Libyada istikrar gerekleince de Trkiye, Libyann ekonomik kalknmas, yeniden inas balamnda her zaman yannzda olacak ifadelerini kullanmtr.113
Libya zel Temsilcisi Emrullah ler, bu greve tayin edildikten sonra Libyaya ok
sayda ziyaret gerekletii gibi birok yetkiliyle Trkiyede grmtr. ler bakanlndaki heyetin 4-5 Nisan tarihlerinde Trablusa gerekletirdii ziyaret de bu
kapsamda nemli bir ziyaret olmutur. ler bakanlndaki heyet Serrac, Bakanlk
Konseyi yeleri ve Dileri Bakan Muhammed Tahir Seyyale ile grmtr. Bu
ziyaretlerde, Trkiyenin, UMHnin Trablusta greve balamasndan duyduu memnuniyet yinelenmi ve lkede istikrar tesisine ynelik abalarna Trkiyenin destei
teyit edilmitir. zellikle bu srete Libyadaki tm kesimleri kucaklayan bir tutum
izlenmesinin gerei vurgulanmtr.114
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, Mays aynda stanbulda gerekletirilen BM Dnya nsani Zirvesine katlm iin Trkiyeye gelen Serrac kabul etmi110. Ankaradaki Terr Saldrsna Dnyadan Tepkiler, Anadolu Ajans, 15 Mart 2016.
111. Fas Kral 6. Muhammeddan Erdoana Taziye Telgraf, Haber Trk, 30 Haziran 2016.
112. Milletvekillerinden Fasa FET Ziyareti, Haber Trk, 23 Austos 2016.
113. Babakan Ahmet Davutolu, Libya Ulusal Birlik Hkmeti Babakan Fayez Al-Sarraj ile grt, Haber
Trk, 11 Ocak 2016.
114. Libya zel Temsilcimiz Sayn Emrullah lerin Trablus Ziyareti Hk., Dileri Bakanl, 5 Nisan 2016.

152

setav.org

2016DA DI POLTKA

tir.115 Bu grmeyi mteakip Dileri Bakan avuolu, 30 Mays 2016 tarihinde,

Trablusu ziyaret ederek Serrac, Bakanlk Konseyi yeleri, Dileri Bakan ve Trablus
Belediye Bakan ile grmeler gerekletirmitir. Sz konusu grmelerde Libyadaki son gelimeler ile ikili ilikiler ve blgesel konular ele alnmtr. Dileri Bakan avuolunun bu ziyareti, Trkiyenin mevcut gei srecinde Libya halknn ve
UMHnin yannda olduunu bir kez daha gstermesi bakmndan nemli bir vesile
tekil etmitir.116 15 Temmuz darbe giriiminin ardndan Cumhurbakan Erdoann
Sadece FET ile deil, dierleriyle olan mcadelemizi daha gl ekilde srdreceiz. Suriyede, Irakta, Libyada oynanan oyunu da bozacaz ifadelerini kullanmas117
Trkiyenin Libyada daha etkin rol oynayaca yorumlarna neden olmutur.
Trkiye-Libya arasndaki yakn ilikilerin bir gstergesi olarak Libya Yerel Ynetim Bakan Badad Kansu Mesut Abdlcelil ve beraberindeki heyet, stanbul Bykehir Belediye Bakan Kadir Topba ziyaret etmitir. Belediye olarak genel mdr
seviyesinde bilgi ve deneyim paylamna hazr olduklarn ifade eden Topba, daha
nce de bu konuda baarl almalar yaptklarn anlatmtr.118 Ayn heyet daha
sonra Ankaraya geerek Ankara Bykehir Belediye Bakan Melih Gkeki ziyaret
etmitir. UMHnin Trablusta greve balamasnn ardndan Trk irketlerinin Libyaya dnmesinin mmkn olup olmad ynnde i dnyasnda gndeme gelen
tartmalara Ulatrma Bakan Milad Matuk, Libyadaki faaliyetlerine ara veren Trk
irketlerini lkeye dnmeye davet ederek karlk vermitir. Matuk konuya ilikin
deerlendirmesinde Trk irketleri Libyadaki durumu takip ediyor. lkedeki gvenlik durumu, Trk irketlerin durdurduklar projelerini tekrar balatmalarna el
verecek dzeyde iyileti ifadelerini kullanmtr.119 UMHnin kendisine yklenen
misyonu tam olarak yerine getirmedii ve Libyadaki eitli kesimlerin eletirilerini
artrd bir dnemde Emrullah ler, bir kez daha Libyay ziyaret ederek UMH
Babakan Yardmcs Muhammed el-Ammari ile bir araya gelmitir.120 Bu erevede
UMHnin baarl olmas iin Trkiyenin desteini srdrdn yinelemitir.
Tunus Nahda Hareketi Lideri Raid Gannui, ubat aynda Trkiyeye bir ziyaret gerekletirerek AK Parti Genel Merkezinde dnemin Babakan Davutolu
ile grmtr.121 Cumhurbakan Erdoan, Mays aynda stanbulda gerekletirilen BM Dnya nsani Zirvesine katlmak zere stanbula gelen Tunus Babakan
115. Cumhurbakan Erdoan, Libya Bakanlk Konseyi Bakan El Sarraj ile Grt, T.C. Cumhurbakanl,
24 Mays 2016.
116. Dileri Bakan avuolunun Libya ziyareti, Dileri Bakanl, 30 Mays 2016.
117. Cumhurbakan Erdoan: Suriyede, Irakta, Libyada Oynanan Oyunu da Bozacaz, Haber10, 30 Temmuz
2016, http://www.haber10.com/cumhurbaskani/cumhurbaskani_erdogan_suriye_de_irak_ta_libya_da_oynanan_
oyunu_da_bozacagiz-645388, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
118. Libyal Bakandan Bakan Topbaa Ziyaret, stanbulajans, 27 Austos 2016, http://www.istanbulajansi.ist/
haber/libyali-bakandan-baskan-topbasa-ziyaret/58605, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
119. Libyadan Trk irketlerine ar, Anadolu Ajans, 12 Ekim 2016.
120. AK Parti Milletvekili ve Libya zel Temsilcisi ler, Libyada, Haberler, 3 Kasm 2016, http://www.haberler.
com/ak-parti-milletvekili-ve-libya-ozel-temsilcisi-8923077-haberi/, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
121. Babakan Davutolu Gannui ile Grt, TRTHaber, 2 ubat 2016.

setav.org

153

2016DA TRKYE

Habib Essidi kabul etmitir.122 Tunus Babakan Esssid ve Nahda Hareketi Lideri
Rait Gannui, Babakan Yldrm arayarak yeni grevinde baarlar dilemitir. Tunus Eitim Bakanl, 2012 ylnda uygulamaya konulan, semeli yabanc dil olarak
Trke derslerini, gerekli ilgiyi grmedii gerekesiyle, mfredatndan karma karar almtr.123 Kasm aynda Nahda Hareketi Lideri Gannui, Trkiyeye bir ziyaret
gerekletirmi, Cumhurbakan Erdoan tarafndan kabul edilmitir.124 Babakan
Yardmcs Nurettin Canikli ve Dileri Bakan Mevlt avuolu, 2020 Tunusa
Ekonomik Destek ve Yatrm Konferansna katlmak amacyla Tunusa bir ziyaret
gerekletirmi ve temaslarda bulunmutur.125
KRONOLOJ-TRKYE-KUZEY AFRKA LKLER
11 Ocak

Libya Ulusal Birlik Hkmeti Babakan Fayez Serracn Trkiye ziyareti

2 ubat

Nahda Lideri Rait Gannuinin Trkiye ziyareti

1 Nisan

Cumhurbakan Erdoan ve Cezayir Babakan Abdelmalek Sellal grmesi

5 Nisan

AK Parti Ankara Milletvekili ve Libya zel Temsilcisi Emrullah lerin Trablus ziyareti

24 Mays

Cumhurbakan Erdoan ve Tunus Babakan Habib Essidi kabul etmesi

24 Mays

Cumhurbakan Erdoann UMH Babakan Fayez Serrac kabul Etmesi

23 Austos

Trk Milletvekillerinin FETy Anlatmak zere Fas ziyareti

22-23 Eyll

D leri Bakan avuolu ve Cezayir D leri Bakan Ramtane Lamamra grmesi

3 Kasm

AK Parti Milletvekili ve Libya zel Temsilcisi Emrullah lerin Libya ziyareti

26 Kasm

Cumhurbakan Erdoann Nahda Hareketi Lideri Gannuiyi kabul etmesi

122. Cumhurbakan Erdoan, Tunus Babakan Essidi Kabul Etti, Cumhurbakanl Resmi Sitesi, 24 Mays 2016.
123. Tunusta Trke Dersleri Kaldrlyor, Haberler, 12 Ekim 2016, http://www.haberler.com/tunus-ta-turkce-dersleri-kaldiriliyor-8851482-haberi/, (Eriim tarihi: 29 Aralk 2016).
124. Cumhurbakan Erdoan Gannuiyi Kabul Etti, Sabah, 26 Kasm 2016.
125. Canikli ve avuolu Tunusta, Anadolu Ajans, 29 Kasm 2016.

154

setav.org

2016DA DI POLTKA

TRKYE-MISIR
LKLER

Msr ile Trkiye arasnda 2013 ylndan bu yana yaanan siyasi kriz 2016da da
etkilerini gstermeye devam etti. Bu dnemde zellikle ikili ilikilerde herhangi bir
ilerleme kaydedilemezken krizin blgesel ve uluslararas siyasete yansyan etkileri de
gzlemlendi. 2016y nceki yllardan farkl klan nokta ise zaman zaman taraflar
arasnda normalleme ynnde irade beyan edilmesiydi. Bu erevede taraflarn normallemenin salanabilmesi iin baz dolayl giriimlerinden bahsedilebilecekse de
bu anlamda somut bir adm atlamad. ki lke ilikilerinde ne kan bir baka konu
da 15 Temmuzda Trkiyede yaanan darbe giriimi srecinde Msr ynetiminin
olumsuz tutumu olmutur. Sisi rejiminin Ankarann arlarna ramen FET faaliyetlerine gz yummaya devam etmesi Trkiye tarafndan tepkiyle karlanmtr. Bu
arka plan nda Msr ile Trkiye arasndaki ilikilerin 2016 ylnda nasl bir seyir
izledii ve hangi kriz alanlarnn n plana kt ksaca anlatlacaktr.
Msr ve Trkiye arasnda 2013ten bu yana en dk seviyede olan diplomatik
ilikilerde 2016 ylnda da herhangi bir ilerleme yaanmazken taraflar arasnda etkileimlerin devam ettii de grlmtr. Bunlardan en nemlisi Msr Dileri Bakan
Sameh krinin Nisan aynda slam Birlii Tekilat dnem bakanlnn devri
iin stanbula gelii olmutur. Herhangi bir resmi grme yapmayan kri, devir
treninde bir konuma yapm ve sonrasnda Trkiyeden ayrlmtr.126 ki lke arasnda bir baka st dzey grme de D8 Ekonomik Birlii rgt toplantsnda
gereklemitir. Kahirede dzenlenen zirveye Trkiyeden Bilim, Sanayi ve Teknoloji
Bakan Yardmcs Hasan Ali elik katlmtr.127 Bu anlamda bir baka st dzey grme de inde toplanan G20 alma ve stihdam Bakanlar toplantsnda gereklemitir. Dnemin alma Bakan Sleyman Soylu, indeki temaslar kapsamnda
Msrl mevkida Muhammed Safgan ile bir araya gelmitir. Grmede Soylu, blge sorunlarnn zm iin iki lke arasndaki ilikilerin iyiletirilmesinin gereine
126. Msr Dileri Bakan kri stanbulda Konutu, Msr Blteni, 14 Nisan 2016.
127. Trkiyeden Msrdaki D-8 Zirvesine Resmi Dzeyde Katlm, Msr Blteni, 11 Mays 2016.

setav.org

155

2016DA TRKYE

vurgu yaparak, kkl medeniyetlere sahip iki lke arasndaki ilikilerin eskiden olduu gibi gl olmasnn gereine iaret ederken Msrl bakan Sagfan ise lkesindeki
Trk yatrmlarn memnuniyetle karladklarn ve bakanlk olarak Trkiyenin Msrdaki projeleri iin i gc temin etmeye hazr olduklarn dile getirmitir.128
Siyasi dzeydeki temaslardan bir dieri de ana muhalefet partisi tarafndan gerekletirilmitir. Cumhuriyet Halk Partisi Bakan Yardmcs ztrk Ylmazn bakanlnda oluturulan heyet Mart aynda Msra giderek temaslarda bulunmutur.
CHP heyeti Msr Parlamentosu, Msr Dileri Bakanl ve Msr Sanayi ve Ticaret
Bakanl yetkilileriyle grmeler gerekletirildiini ve bu erevede ikili ilikilerin
ve blgesel gelimelerin ele alndn aklamtr. Trkiyeye dnnn ardndan
heyet adna aklama yapan ztrk Ylmaz, Msr ynetiminin ilikilerin bozuk olmasndan Cumhurbakan Erdoan ve AK Parti hkmetinin sorumlu olduuna
inandn ifade etmitir.129 Ylmaz ayrca hkmete Msrn i ilerine karmamas
ve Sisi rejimini tanmas ars da yapmtr.130
Trkiyedeki ana muhalefet partisinin aksine Sisi ynetimini kabul etmeyeceini vurgulayan Cumhurbakan Erdoan ve AK Parti hkmeti, Msrdaki insan
haklar ihlallerini eletirmeye devam etmitir. Bu noktada zellikle Msr yargsnn
Mslman Kardeler liderlerine ynelik ald kararlara tepki gsterilmitir. Haziran
aynda Muhammed Mursiye 40 yl hapis cezas verilmesinin ardndan Dileri Bakanl tarafndan yaynlanan aklamada kararn knand belirtilmitir.131 Kararla
ilgili aklama yapan Cumhurbakan Erdoan, Mursi susuzdur. Mursi hakknda
alnan kararlar kabul etmiyoruz diyerek Sisi rejimine tepki gstermitir.132
Sisi rejimi Ankarann bu tutumuna cevaben Trkiye aleyhine faaliyet gsteren
terr rgtlerine destek politikas izlemeye balamtr. Bu erevede ne kan konulardan birisi Msrn PKK ve rgtn Suriye kolu olan PYD ile ilikiler gelitirmesi
olmutur. Trk medyasnda yer alan haberlere gre Trkiye istihbarat birimleri Msr ile
PKK arasnda Aralk 2015ten Haziran 2016ya kadar kez grme gerekletirildii
bilgisine ulamtr.133 PKK/PYD ile Msr ynetimi arasndaki resmi temaslar izleyen
dnemde de devam etmitir. Msrn Paris bykelisi, PYDnin Fransa temsilcisini
Pariste arlam ve Msr ile Rojova arasndaki ilikilerin gelitirilmesi konularn grmtr.134 PYD E Bakan Salih Mslim de yapt aklamada Msrla grmelere
devam ettiklerini ve PYDnin Kahirede ofis amay planladn ifade etmitir.135
128. Bakan Soylu, Msrl Mevkida Sagfan ile Grt, Sputnik, 15 Temmuz 2016.
129. CHP Heyeti Msr Temaslarn Tamamlad, Dnya Blteni, 28 Mart 2016.
130. Msr Anlatt: Trk Dizilerini Kaldrmlar, Hrriyet, 31 Mart 2016.
131. Trkiye, Msr Mahkemesinin Mursi Hakkndaki Kararn Knad, Msr Blteni, 19 Haziran 2016.
132. Erdoandan Msr Aklamas: Mursi Hakknda Alnan Kararlar Tasvip Etmiyoruz, Msr Blteni, 5 Temmuz 2016.
133. PKK ile Temasta: Kahirede 3 Grme, Hrriyet, 26 Haziran 2016; Sisi Ynetiminden PKKya Yardm!,
A Haber, 28 Haziran 2016.
134. Msrn Paris Bykelisinden PYDnin Fransa Temsilcisine zel Davet, Msr Blteni, 30 Haziran 2016.
135. Salih Mslim: PYDnin Kahirede Ofis Amas in Grmelerimiz Sryor, Msr Blteni, 30 Haziran 2016.

156

setav.org

2016DA DI POLTKA

Bir dier dikkat eken konu ise Msr ynetiminin Trkiyedeki darbe giriimi srecinde barol oynayan FET yaplanmasna olumlu yaklamdr. Bu anlamda en ak
gsterge, 15 Temmuz 2016da FET yesi askerler tarafndan gerekletirilen darbe
giriiminin Msr ynetimi tarafndan knanmamasdr. Bunun da tesinde BMGK
tarafndan darbe giriiminin knanmas ynnde hazrlanan tasar konseye geici ye
olan Msrn vetosu nedeniyle reddedilmitir. Kahirenin FETye desteinin bir baka uluslararas yansmas da Msr ynetiminin slam Birlii Tekilatnn (T), 15
Temmuz kalkmas sonras FETnn terr listesine dahil edilmesi ynndeki karar tasarsna ekimser kalmasdr.136 te yandan Trkiyenin taleplerine ramen FETnn Msrdaki faaliyetlerine Sisi rejimince herhangi bir kstlama getirilmemesi
dikkat ekmitir. Anadolu Ajans ve TRT Trk gibi Trkiyenin Msrda faaliyet gsteren resmi kurumlar kapatlmaya zorlanrken FETnn eitim, kltr ve ticaret alannda faaliyet gsteren kurulularnn rejim tarafndan korunmas, Kahirenin Ankara
aleyhine yrtt daha geni bir politikann paras olarak okunabilir.

EKONOMK LKLER
Trkiye ile Msr arasndaki siyasi krizden en az etkilenen alanlarn banda ekonomi
gelmektedir. Bu durum 2016 ylnda da deimemitir. ki lke arasndaki ticaret
hacmi hemen hemen nceki yla oranla ayn seviyede gereklemitir. Trkiyenin
Msra ihracatnda kk bir azalma yaanm, buna karn Msrn Trkiyeye ihracatnda ise art gzlemlenmitir. Bunda hem siyasiler hem de i adamlar dzeyinde iki tarafn da siyasi krizden ekonomik ilikilerin etkilenmemesi konusunda
gsterdikleri ortak irade etkili olmutur. Bu erevede TOBB Bakan Rfat Hisarcklolunun yapt aklama dikkat ekmitir. Msrla olan ekonomik ilikileri
artrarak devam ettirmek istediklerini belirten Hisarcklolu, Kahireyle ekonomi
diplomasisi yrteceklerini sylemitir.137
Ekonomik ilikilerin devam etmesi adna baz grmeler ve toplantlar da
yaplmtr. Bu erevede ne kan ilk buluma Trk-Msr Adamlar Derneinin (TMAD) ynetim kurulunun, Kahiredeki toplantsdr. 99u Trkiye
vatanda olmak zere 700 yesi bulunan TMAD, Ocak aynda bir araya gelerek iki lke arasndaki ticaretin siyasi krizden etkilenmemesi iin gr alveriinde bulunmulardr.138 Haziran aynda da iki lkenin tekstil sektrnn nde
gelen yatrmclar bir araya gelerek iyi niyet protokol imzalamlardr.139 Bunun
yannda Msrn st dzey brokratlar lkedeki baz Trkiye meneli yatrmlar
ziyaret ederek olumlu aklamalarda bulunmulardr.140 Bunun yannda BM ve
136. Trkiye le Msr Arasnda Fethullah Glen Gerginlii, Msr Blteni, 2 Austos 2016.
137. TOBB Heyeti Msr Yolcusu, Haber Trk, 15 Temmuz 2016.
138. Trk-Msr adamlar Dernei Ynetim Kurulu Kahirede Topland, Msr Blteni, 23 Ocak 2016.
139. Msr ve Trkiyeli Tekstilciler birlii Protokol mzalad, Msr Blteni, 18 Haziran 2016.
140. Msr Sanayi ve Ticaret Bakannda Trk Tekstil Fabrikasna Ziyaret, Msr Blteni, 6 Mart 2016.

setav.org

157

2016DA TRKYE

ORKA Holding gibi Trk firmalar Msrda yeni maazalar aarak bu lkedeki
yatrmlarn artrma karar almlardr.141
Msr ile Trkiye arasndaki ilikilerde kriz halinin srmesi iki lke asndan da
maliyeti yksek bir durum olarak grlmektedir. Bu nedenle Trkiyenin d politikasnda manevra alann geniletmek ve blgesel politikalarda daha aktif rol oynamak
amacyla Msrla ilikileri normalletirmeyi istedii grlmektedir. Bu durum 2016
ylnn ilk aylarndan itibaren gndeme gelmi ve yl boyunca zaman zaman iki lke
ynetimleri tarafndan dillendirilmitir. zellikle Trkiyede st dzey aklamalar
yaplm ve Msrla ilikilerin normalleebilecei belirtilmitir.
Normalleme giriimlerinin ilk etapta bir arac ile gerekletirilmesi gndeme
gelmi, bu erevede 2016nn ilk aylarnda Suudi Arabistann Ankara ile Kahire arasnda normallemenin salanabilmesi iin giriimlerde bulunduu kaydedilmitir.142
Haziran ve Temmuz aylarnda ise Trkiyeden Msrla normalleme konusunda st
dzey aklamalar yaplmtr. Babakan Binali Yldrm, Msrla ekonomik ve kltrel ilikilerin artmasna nem verildiini belirterek ilikileri normalletirmeye hazr olduklarn aklamtr.143 Benzer ekilde Dileri Bakan Mevlt avuolu da
Trkiye olarak gl ve istikrarl bir Msr istediklerini ifade ederek iki lke arasnda bakanlar seviyesinde iliki kurulabileceini belirtmitir.144 Yine bu dnemde Msr tarafndan da resmi aklamalar yaplmtr. Msr Dileri Bakanl Trkiye ile
ilikilerin normalleebileceini ancak bunun iin ncelikle Ankarann Muhammed
Mursinin grevden alnnn meruluunu kabul etmesi gerektii ifade edilmitir.145
Her ne kadar normalleme konusu iki lke siyasetileri tarafndan gndeme
getirilse de taraflarn sunduklar artlar normallemenin ne kadar zor bir sre olacan gstermektedir. Msr ynetiminin Trkiyeye Sisi rejiminin meruiyetini kabul
etmeyi art komas Cumhurbakan Erdoan tarafndan kesin bir dille reddedilmitir. te yandan Trkiyenin Muhammed Mursiye ve dier Mslman Kardeler yelerine yaplan hakszlklarn giderilmesi artnn Msr ynetimi tarafndan ne
derece karlanabilecei belirsizliini korumaktadr. Dolaysyla gelinen noktada iki
lke arasndaki ilikilerde normalleme niyeti mevcut olsa da taraflarn birbirlerinden
talepleri bu ihtimalin 2016 ierisinde gereklemesini mmkn klmamtr.

141. BMin Msrdaki Bymesi Sryor, Msr Blteni, 9 Mart 2016; Orka Yurtdnda 11 Maaza At,
Hrriyet, 22 Austos 2016.
142. Kral Selman Msr Trkiye ile Bartrmak stiyor, Aljazeera Turk, 7 Nisan 2016.
143. Msr, Babakan Yldrmn Aklamalarn Memnuniyetle Karlad, TRT Haber, 28 Haziran 2016.
144. Mevlt avuolu: Msr ile Bakanlar Seviyesinde liki Kurmaya Hazrz, Msr Blteni, 5 Temmuz 2016.
145. Msr: Trkiye ile likileri Normalletirmeye Hazrz, Sputnik, 28 Haziran 2016.

158

setav.org

2016DA DI POLTKA

KRONOLOJ-TRKYE-MISIR LKLER
23 Ocak

Trk-Msr Adamlar Dernei (TMAD), karlkl ticaretin iki lke arasndaki siyasi krizden etkilenmemesi amacyla Kahirede topland.

27-28 Mart

CHPnin hazrlad kiilik heyet Msrda temaslarda bulundu. Msr hkmeti ile gren heyet, medya ve sivil toplum kurulular ile de bir araya geldi.

14 Nisan

Msr Dileri Bakan Sameh kri, slam Birlii Tekilat dnem bakanln Trkiyeye
devretmek zere stanbula geldi. Devir teslim trenine katlan kri, herhangi bir resmi
temas olmadan Trkiyeden ayrld.

11 Mays

Kahirede dzenlenen D8 Ekonomik Birlii rgt toplantsna Trkiyeden Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakan Yardmcs Hasan Ali elik katld.

26 Haziran

Msr ynetiminin son alt ayda kez PKK/PYD temsilcileri ile grt akland.

30 Haziran

PYD lideri Salih Mslim, rgtn Kahirede ofis ama konusunda giriimlerini srdrdn aklad. Ayn gn Msrn Paris bykelisi, PYDnin Fransa temsilcisini elilik
binasnda arlad.

17 Temmuz

BMGKnin Trkiyedeki darbe giriimini knama karar, Konseyin geici yesi Msrn vetosu nedeniyle kabul edilmedi.

28 Temmuz

Msr hkmeti, FET lideri Fetullah Glenin iltica talep etmesi durumunda bunun deerlendirileceini duyurdu.

setav.org

159

2016DA TRKYE

TRKYE-RUSYA
LKLER

Trkiye-Rusya ilikileri 2016 ylna girmeden hemen nce patlak veren kriz ile farkl bir
boyuta tand. 24 Kasm 2015 gn Trk hava sahasn ihlal eden bir Rus sava ua Trk F-16larnca drlm ve bunun zerine Rusya Trkiyeye bir dizi yaptrm
uygulama karar almt. Bu olayn ardndan 2000li yllarn ortalarndan itibaren ciddi
bir gelime gstererek zellikle turizm, ticaret ve enerji alanlarnda iki lkeye de kazan
salayan Trkiye- Rusya ilikileri bir anda gerildi. Haziran aynn sonunda Cumhurbakan Erdoann Rusyaya gnderdii mektup ile Trkiye-Rusya ilikileri grece pozitif
bir seyir yakalasa da halen tam olarak dzelebilmi deildir. Son olarak Rusyann Ankara Bykelisi Andrey Karlovun katld bir program srasnda polisin iine szm bir
terrist tarafndan suikaste uramas Rusya-Trkiye ilikilerinin zerinde bulunduu
zemine zarar verdi. 2016 yl Trkiye-Rusya ilikilerini Kasm 2015teki uak krizinden
Haziran sonuna kadar yaanan gerileme ve Trkiyenin att adm sonrasnda ilikilerde
yakalanan pozitif ivme eklinde iki ksmda incelemek yerinde olacaktr.
Uak krizinin ardndan Putinin yapt srtmzdan baklandk aklamas,
Rusya asndan durumun zeti niteliindeydi. Bu tavr, iki lke arasndaki ilikilerin seyrini belirlerken Rusya Trkiyeye birok alanda bir dizi yaptrm uygulad.
Bu erevede ilk planda Trk vatandalarna Rusyaya vizesiz seyahat imkan sunan
dzenleme iptal edildi. Trk ve Rus niversiteleri arasndaki ilikiler tamamen sonlandrld. Trkiyenin Rusyaya tarm rnleri ihracat ve Rus vatandalarnn Trkiyeye turizm amal seyahatlerinin nne zorlatrc engeller kondu. Rus devlet
televizyonlar ve dier basn-yayn kurulular vastasyla ulusal ve uluslararas alanda
Trkiye aleyhine ciddi bir propaganda faaliyeti yrtlmeye balad. Bunlarn yan
sra Rusyadaki Trk i adamlar, renciler ve turistler keyfi uygulamalarla karlat.
Trkiye ise bu srete itidal arsn yineleyerek Trkiyenin uluslararas hukukun
gereklerinden doan haklarn kulland tezini yineledi.
Olayn ardndan iki lke yetkilileri arasnda ilk temas Aralk 2015te Lavrov ile avuolu arasnda AGT toplants srasnda gerekleti. ki lke dileri bakanlar gr-

160

setav.org

2016DA DI POLTKA

melerinde uak krizine ynelik pozisyonlarn koruyan bir grnt izdiler.146 Trkiye
ayn zamanda Rusyann Krm ilhak sonras Krm Tatarlarna ynelik siyasetinden147
ve Suriyede gerekletirdii hava saldrlarndan148 duyduu rahatszl dile getirdi.
Rusya, Suriye ve Krmdaki politikalarnda Trkiyenin hassasiyetlerine nem
vermeyen tutumunu srdrrken Trkiyeye ynelik uygulad yaptrmlar da geniletti. Suriyede bir baka Rus sava ua 29 Ocak 2016 tarihinde Trk hava sahasn ihlal etti ve bu durum bir kez daha Trkiyenin sert tepkisine sebep oldu.149
te yandan Rusyann uygulad yaptrmlar Trkiyenin zellikle turizm ve ticaret
sektrne nemli darbe vurdu. Rusyann Trk mallarna uygulad kstlamalar
zellikle Trkiyenin gney blgelerindeki reticileri olumsuz ynde etkiledi. Rusya
hkmetince kendi vatandalarna getirilen kstlamalardan tr turistlerin Trkiyeye gelememeleri, her yl saylar milyonlar bulan Rus turistlere endeksli faaliyet
gsteren turizm iletmelerine olumsuz yansd. Rusyann Suriyedeki saha hakimiyetini giderek genileterek adeta Trkiyenin gney komusu haline gelmesi de Rusya
ile ilikilerin kopmasnn gerek iki taraf, gerekse blge iin maliyetini artrd. Bat
dnyas tarafndan uygulanan yaptrmlara ek olarak Trkiye ile de ekonomik balarn koparma yoluna giden Rusyann ekonomisi de bu karardan olumsuz etkilendi.
Trkiyenin sembolik de olsa ataca bir admn Rusya ile ilikilerin dzelmesi
yolunda nemli bir katk salayacann farkna varan Trkiye hkmeti sorumlu
davranarak Nisan- Mays aylarndan itibaren Rusya ile ilikileri dzeltmeyi hedefledi.
Trkiyenin bu abas Cumhurbakan Erdoann imzasyla Rusya Devlet Bakan
Vladimir Putine hitaben yazlan, Rus pilotunun lmnden dolay duyulan zntnn dile getirildii mektup ile neticelendi. Mektuba Kremlinin internet sitesinde yer
verilirken Trk tarafnn duyduu zntye vurgu yapld.150 Mektupta kullanlan
Rusa izvinite ifadesi, kelime anlam itibaryla bir zrden ok kar tarafn durumuna duyulan znty yanstyor olsa da Trkiyenin bu abas Rusyada karlk
buldu. Fakat Rus uann drlmesinden Erdoann mektubuna kadar geen
srede Trkiye-Rusya ilikileri turizm, ticaret ve enerji alanlarndaki i birlii ciddi
hasara uram, ayrca Suriye meselesinde herhangi bir ortak adm atma ihtimali ortadan kalkmt. Erdoan ile Putin, mektubun ardndan telefon grmesi vastasyla
gerekletirdikleri ilk temasta Suriye meselesi ve muhtemel i birlii alanlarn konutu.151 Trkiye birok konuda hasar gren i birlii alanlarn onarmaya hazrken
Rusya, ilk planda temkinli davranma taraftaryd.
146. Lavrov-avuolu Grmesi Sona Erdi, NTV, 3 Aralk 2015.
147. Krm Tatar Milli Meclisinin Faaliyetlerinin Yasaklanmas Hk., Dileri Bakanl, 27 Nisan 2016.
148. RFnin Hava Saldrlarnda Sivilleri Hedef Almas Hk., Dileri Bakanl, 15 ubat 2016.
149. Hava Sahamzn 29 Ocak 2016 Tarihinde Rusya Federasyonuna ait bir Sava Ua Tarafndan hlal Edilmesi
Hk., Dileri Bakanl, 30 Ocak 2016.
150. Vladimirom Putinom Polueno Poslanie Prezidenta Turtsii Recepa Tayyipa Erdogana, Prezident Rossii, 27
Temmuz 2016.
151. Naalsiya Telefonnjy Razgovor Putina i Erdogana, NTV.ru, 29 Haziran 2016.

setav.org

161

2016DA TRKYE

15 Temmuz darbe giriimi srasnda Rusyann Trkiye hkmetine verdii destek de iki lke arasndaki ilikilerin dzelme eilimine ciddi bir katkda bulundu. Trkiye darbe giriimi srasnda ve sonrasnda stratejik ittifak halinde olduu birok Bat
lkesinden yeterli destei gremezken Rusya Devlet Bakan Putin darbe giriimi sonras Erdoan telefonla ilk arayan liderlerden biri oldu.152 Darbe giriiminden birka
hafta sonra, 9 Austosta Erdoan ile Putin St. Petersburgda uak krizinin ardndan
ilk kez bir araya geldiler. Erdoann ziyareti 15 Temmuz darbe giriiminin ardndan
yapt ilk yurt d ziyaret olma niteliini de tayordu. Grme srasnda iki lke
arasnda ilikilerin tekrar normallemesi iin birok admn atlmas kararlatrld.
Bu admlar arasnda iki lke arasnda charter uularnn tekrar balamas, Rusyadaki
Trk rencilere ynelik engellemelerin kaldrlmas, ekonomik ilikilerin canlandrlmas ve dier i birlii alanlarnn gelitirilmesi gibi balklar bulunuyordu.153 Atlan
bu olumlu admlarn yannda Rusyann Trkiyeye ynelik uygulad vize rejimi gibi
konular sonraya brakld. Trkiye ile Rusya arasndaki bu olumlu atmosfere ramen
Suriye ve Krm bata olmak zere birok alandaki gr ayrlklar devam etti.
Trkiyenin 25 Austosta Suriye snrnn gvenliini tehdit eden unsurlardan
temizlenmesi amacyla Frat Kalkan Harekatnu balatmasnn ardndan Rusya ile
askeri ve istihbarat alanndaki ilikiler byk nem kazand. 15 Eyllde Rusya Genelkurmay Bakan Valeriy Gerasimov, mevkida Orgeneral Hulusi Akar ile grmek
zere Ankaraya geldi. Grmede Suriyedeki mevcut durumla alakal fikir alverii
gerekletirildi.154 Bu grmenin ardndan Orgeneral Akar 1 Kasmda Rusyaya seyahat ederek Gerasimov ile yeniden grt. Rusya Savunma Bakanlnn internet
sitesinden yaplan aklamada grmede Suriyedeki atmalarn sonlandrlmas,
DEAa kar mcadele, insani yardm ve Nusra Cephesinin Halepten ekilmesi
meseleleri konuuldu.155 Ziyaret srasnda MT Mstear Hakan Fidan da Hulusi
Akara elik etti.156 zellikle Frat Kalkan Harekat sonras younlaan askeri grmeler Trkiye-Rusya ilikilerinde uak krizinin ardndan yakalanan ivmenin en
nemli gstergelerinden biri oldu.
11 Ekim tarihinde Putinin 23. Dnya Enerji Kongresi vesilesiyle stanbulda
bulunduu srada gerekleen Erdoan-Putin grmesiyle atlan admlar ise iki lke
ilikileri asndan adeta yeni bir milat nitelii tamaktayd. Bu grmede Akkuyu
Nkleer Enerji Santralinin yapm konusundaki almalara devam edilmesi ve santral inasna stratejik yatrm stats verilmesi kararlatrld. Ayrca iki lke ekonomi
bakanlar tarafndan Trk-Rus ortak i forumu kurulmas kararlatrlrken savunma
sanayii alannda da i birlii ngrld.157 Yaplan grmeler srasnda nihayete er152. Telefonniy Razgovor s Prezidentom Turtsii Recepom Tayyipom Erdoganom, Prezident Rossii, 17 Temmuz 2016.
153. 9 Austostaki Putin-Erdoan Grmesi, Sputnik Trkiye, 9 Austos 2016.
154. Rusya Genelkurmay Bakan Gerasimov Ankarada, HA, 15 Eyll 2016.
155. Genelkurmay Bakan Orgeneral Akarn Rusya Ziyareti, TSK Genelkurmay Bakanl, 1 Kasm 2016.
156. Fidan da Moskovada, Aljazeera Turk, 1 Kasm 2016.
157. 5 Maddede yeni Trkiye-Rusya likileri, NTV, 11 Ekim 2016.

162

setav.org

2016DA DI POLTKA

dirilen bir baka nemli konu ise Trk Akm Doalgaz Boru Hatt anlamasnn
imzalanmas oldu. 1 Aralk tarihinde TBMM tarafndan onaylanarak yrrle giren bu anlama ile birlikte Trkiye yeni bir enerji arz seenei kazanm oldu. Rusya
asndan ise Ukraynay by-pass ederek Avrupaya gaz ulatrma frsat dodu.
Rusyann Ankara Bykelisi Andrey Karlov 19 Aralk gn Trk polisi iine
szm bir terrist tarafndan suikaste uramas sonucunda hayatn kaybetti. Olay
yaand srada Mevlt avuolu Trkiye-Rusya-ran l zirvesine katlmak zere
Moskovaya hareket halindeydi. Bu olayn ardndan iki lke arasndaki ilikiler 2015
sonunda uak krizine benzer bir sorunla kar karya kald. Ancak suikastn ardndan Erdoan ve Putin, olay Trk-Rus ilikilerine ynelik bir sabotaj olarak deerlendirerek iki lke arasnda, zellikle Suriye konusunda sren i birliinin bu olaydan
etkilenmesine izin vermediler. Bylelikle l zirve, lkenin Dileri Bakanlarnn katlmyla gerekleti ve Suriye konusunda belli noktalarda mutabakat saland.
Karadeniz, Kafkasya, Gney-Dou Avrupa ve Orta Douda ciddi askeri, siyasi
ve ekonomik varlk gsteren iki devlet olan Rusya ve Trkiyenin uak krizi sonras
yaad gerilim yalnzca iki lkeyi deil tm blgeyi olumsuz ynde etkilemiti. Bu
krizin almasyla birlikte Rusya ile yaplan askeri i birlii Trkiyenin blge politikalarnda zellikle Frat Kalkan Harekatnda elini rahatlatmtr. Bunun yannda
Rusya ile enerji alannda imzalanan anlamalar Trkiyenin nkleer enerji sahasnda
bir balang yapmasn salamtr. Bu olumlu gelimelerin yan sra Suriye konusunda Rusyann Esed ynetimi konusunda Trkiyeden ayrlan tavr sebebiyle herhangi bir yaknlama u noktada mmkn gzkmemektedir. Ayrca Trkiye, Krm
konusunda Rusyann ilhakn tanmamakta ve Krm Tatarlarna ynelik Rusyann
muamelelerini protesto etmeye devam etmektedir. Rusya ise Trk vatandalarna vize
uygulamaya devam etmektedir. Uak krizi sonras yaanan gerilimler her iki tarafa da
kaybettirmi ve bu sre son tahlilde iki lkenin ilikilerinin daha salam bir zemine
oturmasna sebebiyet vermitir. 2016 senesinde pozitif bir ivme kazanan Trkiye
Rusya ilikilerinin nmzdeki dnemde iki lkenin ataca admlarla daha da gelimesi muhtemel gzkmektedir. Fakat bu olumlu trend bir yandan da iki lkenin
de tam olarak kontrol altnda olmayan Suriye i savann gidiatnn tehdidi altndadr. Son olarak Trkiyenin Rusya Bykelisinin urad suikast Trkiye-Rusya
ilikilerindeki bir dinamiin de bu tip sabotajlar olduunu gstermitir.

setav.org

163

2016DA TRKYE

KRONOLOJ-TRKYE-RUSYA LKLER
29 Ocak

Trkiyenin Suriye snr bir Rus Sava ua tarafndan ihlal edildi.

27 Haziran

Cumhurbakan Erdoan Rusya Devlet Bakan Vladimir Putine bir mektup araclyla
Trk sava uaklar tarafndan drlen uan pilotunun lmnden dolay duyduu
znty iletti

9 Austos

Erdoan ile Putin uak krizi sonrasnda ilk kez bir araya geldi. Grmede uak krizi sonras gerilen iki lke ilikilerini onarma ynnde atlacak ilk admlar konuuldu.

15 Austos

Orgeneral Hulusi Akar mevkida Valeriy Gerasimov ile Ankarada grt.

11 Ekim

Cumhurbakan Erdoan Rusya Devlet Bakan Putin ile stanbulda Dnya Enerji Kongresi srasnda grt.

1 Kasm

Orgeneral Hulusi Akar ve MT Mstear Hakan Fidan Rusyaya bir ziyaret gerekletirdi.

1 Aralk

Trk Akm ad verilen Rusya ile imzalanan doalgaz boru hatt projesi TBMMde onaylanarak yrrle girdi.

19 Aralk

Rusyann Ankara Bykelisi Andrey Karlov urad silahl suikast sonucunda hayatn
kaybetti.

20 Aralk

Trkiye-Rusya-ran l Zirvesi Moskovada gerekleti.

164

setav.org

2016DA DI POLTKA

TRKYE-SURYE
LKLER

Bugn Ortadou 1. Dnya Sava sonrasnda yaananlara benzer bir ekilde tarihin
ok hzl akt bir dnemden gemektedir. Tunusta balayan ve domino etkisiyle
Ortadou corafyasnda yaylan halk isyanlar, be yl gibi ksa bir sre ierisinde
blgenin 100 yllk statkosunda nemli krlmalara neden oldu. ABD igalinin de
yaratt zeminde, Irak ve Suriye simbiyotik bir etkileimle bu sreten en fazla etkilenen lkeler oldu. Bu iki lke devlet otoritelerinin and ve devlet d aktrlerin ykseldii melez bir dnem ierisine girdi. Bu kaotik dnemde yerel, blgesel
ve kresel aktrler ise blgesel karlarn maksimize edebilecek ekilde, Irak-Suriye
hattnda byk bir mcadele ierisindedir. Balangcnda sadece Suriyenin yerel dinamikleriyle ekillenen Suriye krizi gittike nce blgesel ardndan kresel vekaletler savann zemini haline geldi. Aktr eitlilii ile gittike kompleks hale gelen
meseleye dair Trkiyenin aktif ve dinamik politikalar retme zorunluluu ortaya
karken Trkiye iin 2016 yl d politika gelimeleri asndan en byk tehditler
yine Suriye ve ilgili meseleler zerinden ekillendi. Suriyede yaanmaya devam eden
i savata Trkiye, hem ulusal gvenliini hem de blgesel karlarn tehdit eden
nemli meydan okumalarla yzlemek durumunda kald
2015 ylnda Trkiyenin Suriye politikasnn temel parametrelerinde meru Suriye muhalefetini desteklemek, Esed rejiminin yeniden uluslararas meruiyet zemini
elde etmesini nlemeye ynelik siyasi abalarda bulunmak, artarak devam eden mlteci sorununu ynetebilmek ve DEA ve PKK/PYDnin oluturduu yeni tehditlerle
mcadele etmek nemli yer tutmaktayd. Ancak 30 Eyll 2015te Rusyann Esed rejimi lehine dorudan savaa mdahil olmas ve ardndan 24 Kasm 2015te Trkmen
Danda hava saldrlar dzenleyen bir Rus SU-24 uann Trk hava sahasn ihlal
edince drlmesi158 ve Rusyann buna yant vererek askeri andan Trkiyeye yeni
angajman kurallar uygulamaya balamas 2016 ylnn ilk aylar boyunca Ankarann
Suriye de elini zayflatan bir sreci beraberinde getirdi.
158. Rus Sava Ua Snr hlal Etti, Trk F-16lar Drd, NTV, 24 Kasm 2015.

setav.org

165

2016DA TRKYE

Rusyann verdii youn hava destei sayesinde 15 ubatta YPG, Afrinin dousunda Minnig havaliman ve Tel Rfatn tamamn muhaliflerden ald.159 Bu kazanmla PYDnin kantonlar birletirme hayali daha fazla realize olurken Trkiye;
ABD, Rusya ve Esed rejimiyle ayn anda askeri ittifak gelitiren bir terr rgtyle
kar karya kalmaktayd. Trkiyenin Suriye snr hatt boyunca oluabilecek bir terr koridoru tehdidinin belirginlemesine paralel olarak PKK terr rgtnn Suriye
uzants olan PYDnin Kuzey Suriyede bir kuak oluturmasn nlemeye ynelik
siyasi ve askeri admlar daha fazla nem kazand. Suriye kaynakl terr ihracnn devam etmesi Trkiyenin ulusal gvenliini tehdit etmeye devam etti. 2015 ylnda iki
terr rgt DEA ve PKKnn Trkiyede gerekletirdii e zamanl terr eylemleri
sonucunda ok sayda insan hayatn kaybederken Trkiyedeki fay hatlarn tetiklemeye ynelik terr eylemleri ok ar sosyo-ekonomik bir maliyet de retti.
Ocak ay ierisinde stanbul Sultanahmette bir turist kafilesine ynelik dzenlenen canl bomba saldrsnda 12 Alman turist hayatn kaybetti.160 Hkmet olaydan
DEA sorumlu tuttu. ubat aynda ise Ankara ankayada askeri servis aracnn
geii srasnda dzenlenen bombal saldrda 30 kii ld, 61 kii yaraland. Saldry
PKKnn taeron rgtlenmesi TAK stlendi. Saldr sonras ortaya kan bulgular
da PKK ve Suriyedeki kolu YPGyi iaret etti. Mart aynda yine Ankara Kzlayda
(Gvenpark) bomba ykl arala dzenlenen saldrda en az 38 kii ld, 125 kii
yaraland.161 Saldry PKK balantl TAK stlendi. Mart ayndaki dier bir terr
saldrsnda stanbul stiklal Caddesinde bir canl bombann kendini patlatmas sonucu 4 kii ld, 39 kii yaraland. lenlerden 3 srail, 1i de ran uyrukluydu.
Resmi makamlar saldrgann DEA ile balantl olduunu belirtirken rgt saldry
stlenmedi. Nisan aynda Bursa Ulu Cami yaknnda bir canl bombann kendini patlatmas sonucu 13 kii yaraland. Saldrnn TAK tarafndan gerekletirildii
dnlyor. Babn kuzeyinden Kilise DEA tarafndan ateledii belirlenen ok
namlulu Katyua roketatarna ait bir merminin Kazm Karabekir mahallesindeki bir
yerleim merkezine dmesi sonucu biri ocuk iki kii hayatn kaybetti, bir ocuk
yaraland. TSK annda karlk vererek DEA hedeflerini vurdu. Haziran aynda ise
Trkiye tarihinin en byk terr saldrlarndan biriyle yzleti. DEA mensubu olduu belirlenen saldrgan, Atatrk havaliman d hatlar terminalinde nce uzun
namlulu silahlarla etrafa ate at, ardndan da zerlerindeki bombalar patlatt. Saldr sonucu 45 kii hayatn kaybetti, 236 kii yaraland.162
Trkiye PKK ve DEAn terr saldrlarna hedef olurken terr rgtleri Suriyede aktif bir ekilde ilerleme abasna girdi. zellikle PKKnn Suriye rgtlenmesi
PYD-YPG, DEA ile mcadele grnts altnda kontrol altna ald topraklar
159. YPG Tel Rifat Ele Geirdi, Aljazeera Turk, 15 ubat 2016.
160. Sultanahmette Canl Bomba Deheti, Sabah, 13 Ocak 2016.
161. Ankarada Terr Saldrs, AA, 13 Mart 2016.
162. stanbul Atatrk Havalimannda Terr Saldrs, AA, 28 Haziran 2016.

166

setav.org

2016DA DI POLTKA

genileterek sahip olduu kantonlar birletirme gayreti ierisinde oldu. ABDnin

hava destei sayesinde Menbic DEAn elinden alnrken bylelikle Suriye Demokratik Gleri (SDG) ats altnda PYD-YPG Fratn bat yakasnda nemli bir hatt
eline geirmi oldu.163

15 TEMMUZ DARBE GRM

Bat ittifak ierisinde yar edilgen bir aktr olarak grlmeye allm olan Trkiyenin Irak-Suriye hattnda bamsz bir oyun kurucu olma abas bata ABD olmak
zere Batl muhataplar tarafndan olumsuz karlanrken 15 Temmuza giden sreci
de tetikleyen bir etki yaratt. Irakta yaanan gelimeleri parantez iine aldmzda
son yllarda Trkiye ile ABD arasnda yaanan kar atmalarnn merkezinde Suriye krizi olduunu grlmekteydi. Suriye devriminin ilk yllarnda Trkiye ile ABD
ve Bat lkelerinin vizyonlar genel olarak rtse de Suriye muhalefetinin ABDnin
gdmne girmemi olmas, askeri unsurlarn slami karakteri ve DEAn ortaya
k gibi faktrler zerinden ABDnin pozisyon deitirmesi, Trkiyenin farkl bir
eksende kalmasna yol at. zellikle Suriyede ayran karlar, ABDnin PYD-YPG
ile kurduu askeri angajman ile var edilmeye allan terr kua ipleri iyice gerdi.
Nihayetinde 15 Temmuz darbe giriimi ile Trk siyasal karar alclar FET eliyle
tamamen denklem dna itilmeye alld. Ancak darbe giriiminin baarsz olmas
hedeflenenin aksine bir tesir yaparak Cumhurbakan Erdoann siyasal liderliini
glendirip Trkiyenin Suriye politikasndaki kararlln pekitirdi. TSK zerindeki FET vesayetinin temizlenmesi ve milli unsurlarla yeninden dizayn Trkiyenin
elini daha da glendirdi. Trkiye ilan ettii yeni gvenlik doktrini erevesinde Frat Kalkan Harekatn hayata geirerek blgenin kaderinin kendi hilafna ekillendirilemeyeceini tm muhataplarna gsterdi.

FIRAT KALKANI HAREKATI

2016 ylnda en ok kayp yaanan terr saldrlarndan biri Gaziantepte gerekletirildi. 21 Austosta Gaziantepin merkez ahinbey ilesindeki bir sokak dnnde kalabaln arasna karan bir terrist, zerindeki patlaycy infilak ettirdi.
DEA tarafndan gerekletirilen saldrda 51 kii hayatn kaybetti. Saldr Trkiyenin yeni gvenlik doktrini kapsamnda Suriyeye ynelik nleyici bir askeri
hareketi hzlandran bir etki yapt.
Trkiye 24 Austosta alt yldr devam eden Suriye krizinde bir ilke imza atarak
dorudan askeri bir mdahale balatt. lk merhalesinde Suriyenin Halep eyaletine bal Cerablus kentini DEA unsurlarndan arndrmak iin balatlan Frat Kalkan Harekat, TSK komutasnda yrtlen, Suriyeli muhalif gruplarn da dahil olduu askeri
bir harekat olarak dizayn edildi. TSKya bal kara ve hava kuvvetlerinin yan sra zel
163. YPG ve Arap Gler Menbici Ele Geirdi, Milliyet, 13 Austos 2016.

setav.org

167

2016DA TRKYE

Kuvvetler ile Milli stihbarat Tekilatnn (MT) eitli unsurlarndan oluan Mterek
zel Grev Kuvveti tekil edilerek 24 Austosta dorudan Suriyeye girildi.164
Suriye Dilerinden yaplan aklamada, Trk tanklarnn Suriyeye girmesi egemenliimizin ihlalidir. dendi. ran Dileri Bakanl Szcs Bahram Kasimi ise yapt aklamada, Suriye topraklarndaki terrist gruplarla
mcadele, uluslararas hukukun temel ilkelerinden biri olan o lkenin toprak btnl ve egemenlik haklarna sayg gsterilerek merkezi ynetimle
koordineli ekilde yaplmaldr ifadesinde bulundu. Trkiye ise uluslararas
hukuktan ve BM szlemesinin 51inci maddesinde yer alan Meru Mdafaa
Hakk ile BMnin DEAla mcadeleye ynelik alm olduu kararlar meruiyet zemini olarak kulland.165
Frat Kalkan Harekat ile temel olarak blgenin terr rgtleri PKK ve DEAtan temizlenmesi ve hudut gvenliinin salanmas ayn zamanda Suriyenin toprak btnlne ynelik tehditlerin bertaraf edilmesi hedeflendi. Trkiye, ierisinde eitli merhaleler barndan harekat kapsamnda Azez, Cerablus, Bab ve Menbic
kentlerinin kontroln salayarak bu blgede yaklak 4 bin 500 kilometrekarelik bir
alanda gvenli bir blge oluturmak istemektedir. Bylelikle terr rgt PKKnn
Suriye rgtlenmesi olan PYDnin Ayn el-Arab zerinden Afrine doru kantonlar
birletirmesinin nne geebilecek, DEA blgeden tamamen arndrarak terr saldrlar yapmasn engelleyecek ve ayn zamanda gvenli blgeyi iskan ederek Suriyeli
mltecilerin bir ksmn bu blgelere yerletirebilecektir.
Trkiye, uzun zamandr Azez-Cerablus arasndaki 90 kilometrelik hatta DEA
unsurlarn elimine edip, snrn gvence altna alabilmek iin aba sarf etmekteyken
Frat Kalkan Harekat kapsamnda DEA unsurlarnn bertaraf edilmesiyle Cerablus ve el-Rai (obanbey) arasndaki snr hattnn gvenlii saland. TSK ve ona
mzahir Suriyeli muhalif unsurlar snr hatt gvenceye aldktan sonra Dabk-Savran
hattna ynelerek bu blgeleri de DEAn elinden almay baard166 ve dorudan
Baba yneldi. Bab kuzeyden ve batdan kuatmay baaran TSK ve muhalifler Menbicden de PKK unsurlarn karmay hedefliyor.
164. Trkiye Frat Kalkan Harekat iin kendi askeri unsurlarnn yan sra Sultan Murad Tugay, amllar Cephesi,
Feylak e-am, Cey el-Nasr, Cey el-Tahrir, Hamza Frkas, Liva el-Mutasm, Nureddin Zengi Tugay, 13. Tmen
ve Liva Sukur el-Cebelden oluan Suriyeli muhalif unsurlar uzun bir eit-donat srecinden geirerek mobilize etti.
Daha nce el-Raiyi (obanbey) DEAtan temizlemek iin oluturulan Havar-Kilis Operasyon Odasnda bulunan
gruplarda harekatn akabinde dahil olmaya baladlar.
165. Can Acun ve Bnyamin Keskin, 5 Soru: Frat Kalkan Harekat, SETA Yorum, 25 Austos 2016.
166. Gerek Yahudi ve Hristiyan eskatolojisinde, gerekse slami kaynaklarda adndan bahsedilen Dabk, Halepin
kuzeyinde, Trkiye snrna yaklak 10 km uzaklkta, Kuveyk Ovasnn ortasnda yer alyor. Yahudi ve Hristiyan
kaynaklarnda blgede yaanacak ve Armageddon olarak adlandrlan byk savaa ev sahiplii yapacak bu alan,
dnyann sonunun geleceinin habercisi. slami kaynaklardaysa, Melhame-i Kbra olarak adlandrlan ve Amik
Ovas (Trkiye snrlar ierisindeki Hatay ilinde yer alyor) ve Dabk arasnda yaanacak bir savata Mslmanlarn
galip gelerek stanbulu ve Romay fethedecei rivayet ediliyor. DEA destekileri iin nemli bir motivasyon olan
bu rivayetler, kendilerini seilmi ordu olarak kabul eden grubun, Dabk savunmasnda nemli bir neden tekil
ediyor. ngilizce yayn yapan ve rgt tarafndan yaynlanan Dabk dergisinde de bu kye atfta bulunuluyor.

168

setav.org

2016DA DI POLTKA

HALEP KUATMASI
2012 ylnn Temmuz ayndan bu yana devam eden ve Suriyedeki savan en byk
cephesini oluturan Halepte Esed rejimi ile mttefikleri uluslararas konjonktrden
de yararlanarak muhalifleri, 300 bine yakn siville beraber dar bir alana sktrmay
baard. Temmuz aynn sonlarna doru Kastello yolunun rejim tarafndan ele geirilmesiyle Halepteki muhalif unsurlar tamamen kuatma altnda kalrken kuatmay
krmaya ynelik askeri abalar ard ardna baarsz oldu. Son olarak Fetih Ordusu ve
zgr Suriye Ordusuna bal muhalif unsurlarn Tm Savalarn Anas adyla 28
Ekimde balattklar saldrlar da etkisiz kalnca kuatmann krlmasna ynelik tm
umutlar tkendi ve Dou Halepte ok zor artlar altnda direnmeye alan muhaliflerin savunma hatlar hzl bir ekilde dt. Rejime bal askeri glerin yan sra
ran Devrim Muhafzlar, Kuds gleri, ii milisler ve Hizbullah da saldrlarda yer
alrken Rusyann havadan ar bombardmanlar muhaliflerin savunma hatlarn kertti. eyh Maksud blgesinde PKKya bal YPG glerinin de muhaliflere saldr
dzenleyerek rejimle birlikte hareket ettikleri grld. Muhalifler ve sivil halk Dou
Halepin gneyine doru ekilmeye baladlar ve nce 30 kilometrekarelik bir alana
sktlar ardndan adm adm bu blgeleri de kaybetmeye baladlar.167
Halepi tamamen ele geirerek muhaliflerin sava kazanma iradesini krabilecekleri
dncesindeki rejim ve mttefikleri, Suriyedeki dier cephelerden askerlerini ekerek
tm gleriyle Halepe yklendiler. Rejimin buradaki hedefi, sivil katliamlar da gze
alarak ne pahasna olursa olsun Halepi ele geirmek, ardndan adm adm dlib ve Gney Suriyede kk adacklara skan muhalif unsurlar askeri olarak elimine ederek
muhalifleri teslim alma ya da rejimin artlarnn kabul edilecei bir siyasal zemine zorlamaktr. Trkiye ise Halepte yaanan insanlk krizine sert tepki gsterirken bata BMGK
olmak zere uluslararas platformlar harekete geirerek insani krizi durdurma gayreti
ierisine girdi. Ancak Rusya ve inin vetosu yznden BMGKdan bu ynde bir sonu
kmad. Trkiye, Rusya ile ilikilerinin normallemeye balamasnn getirdii yeni manevra alann da kullanarak Halepte sivillere k koridorlar almasna ynelik admlar
att ve on binlerce sivil bylelikle Halepteki kuatma blgesinden kartlmaya alld.
Yine Ankarada Suriyenin silahl muhalif gruplar ile Rusya arasnda grmeler yrtld. E zamanl olarak Suriyeli muhaliflerin siyasi gei mzakerelerini yrtmek
iin kurduklar Yksek Mzakere Heyeti Genel Koordinatr Riyad Hicab ile Dileri
Bakan Mevlt avuolu arasnda da bir grme gerekleti.
Muhalifler ise Halepte tek bir at altnda birleerek saldrlara yant verme abasna girdilerse de Halepte askeri anlamda savan kaderini deitirebilmek mmkn olmad. Halepe ilikin bundan sonra atlacak admlarn Trkiyenin abalarnda
olduu gibi siyasi zeminde yrtlmesi ve en azndan sivillerin iinde bulunduu
insani krizi hafifletmeye ynelik olmas daha olas gzkmektedir.
167. Can Acun, Halep Drse Ne Olur?, Sabah, 3 Aralk 2016.

setav.org

169

2016DA TRKYE

KRONOLOJ-TRKYE-SURYE LKLER
13 ubat

TSK Suriye kuzeyinde bulunan YPG mevziilerini bombalad.

14 ubat

Suriye rejimi TSK YPG mevziilerini bombalamasn ulusal egemenliin ihlali olarak sayp durdurmas iin BM Gvenlik Konseyine bavurdu.

15 ubat

YPG, Tel Rfatn tamamn ele geirdi.

5 Mays

Kilise Suriye tarafndan yedi roket atld, roketlerden biri apartmana isabet etti. Bir kii
ld 10 kii yaraland.

28 Haziran

Atatrk Havalimannda DEAn gerekletirdii terr saldrsnda 45 kii hayatn kaybetti.

7 Temmuz

Rejim Dou Halepi kuatma altna ald.

13 Austos

SDG-YPG gleri ABDnin destei ile Menbici DEAtan ald.

21 Austos

Gaziantepte bir sokak dnnde gerekleen canl bombal saldrda 51 kii hayatn
kaybetti.

24 Austos

Frat Kalkan Harekat balatld.

16 Ekim

TSK, Dabk DEAtan ald.

22 Kasm

PYD E Bakan Salih Mslim hakknda yakalama karar karld.

24 Kasm

Frat Kalkan Harekatnda yrtlen operasyonlar kapsamnda asker ehit oldu.

29 Kasm

ki Trk askeri DEA tarafndan Bab civarnda karld.

1 Aralk

Trkiyenin arabuluculuu ile Rusya, Ankarada Suriyeli silahl muhalif gruplarla grt.

11 Aralk

Bab kenti TSK ve muhalifler tarafndan kuatma altna alnd.

170

setav.org

2016DA DI POLTKA

SONU

2016 Trkiye iin gvenlik kayglarnn n plana kt bir yl oldu. Darbe giriimi
ve terr eylemleri gibi lkede bar ve huzuru temelden sarsan gelimeler ieride
OHAL ilan edilmesine ve bir dizi tedbire bavurulmasna yol aarken d politikada
da nemli etkiler meydana getirdi. Son yllarda Suriye krizinden kaynaklanan birok
gvenlik tehdidiyle karlaan Trkiye, bunlarn en abuk ve etkin biimde ortadan
kaldrlmas iin daha pro-aktif bir strateji izlemeye balad. Irak ve Suriyenin kuzeyindeki terr hedeflerine ynelik ok sayda hava operasyonu gerekletirilirken
buralardaki yerel unsurlara verilen destek artrld. Nihayet, 24 Austosta snr tesindeki terr unsurlarna kar balatlan Frat Kalkan Harekat ile Trkiye ilk kez
Suriye i savana dorudan mdahil oldu.
Gerek blgede artan gvenlik riskleri, gerekse potansiyel i birlii imkanlarndan
yeterince istifade edilememesi Trkiyeyi blge lkeleriyle ilikileri dzeltme konusunda harekete geirdi. Rusya ile 2015 yl sonlarnda ortaya kan ve ciddi bir gerginlik
ierisinde ilerleyen kriz ortam fazla uzatlmayarak yaz aylarnda gerekletirilen karlkl temaslarla ilikiler hzla normalletirildi. Bu sayede enerji ve ticaret alanlarnda
Trkiye ile Rusya arasndaki i birlii kald yerden devam ederken iki lke arasndaki
gerginliin Suriyede meydana getirebilecei olas bir atma nlenmi oldu.
2016 ylnn son aynda polisin ierisine szm FET balantl olduu deerlendirilen bir terristin Rusyann Ankara Bykelisi Andrey Karlovu bir suikastle
ldrmesi, iki lke ynetimi tarafndan iki lke ilikilerini hedef alan bir saldr
olarak nitelenerek normalleen ilikilere zarar vermesine msaade edilmedi. 2017
yl balarnda Trk-Rus ilikilerinde Karlov suikastinin aydnlatlmas konusunun
bir hayli nemli bir gndem maddesi tekil edilecei ve Suriye sorunun zmne
ilikin grmelerin devam edecei n grlebilir. Trkiye 2013ten beri diplomatik
bakmdan sorunlar yaad srail ile de ilikilerin normalletirilmesi zerinde anlat. Anlamadan sonra Trkiyenin sraile ynelik tutumunun yine Filistin sorunu
merkezli olmaya devam edecei, ama bunun yannda enerji ve ekonomi alanlarnda
ilerlemeler kaydedilecei tahmin edilebilir.
2016 ylnda gerek Suriye ve Irak konusunda gerek Krfez ve Yemen konularnda grld zere blgede yaanan gelimelere ilikin farkl tutum taknmasna

setav.org

171

2016DA TRKYE

ramen diplomatik kanallar hibir zaman kapatmayan Trkiye ve rann 2017 ylnda da bu tavrn devam ettirecei tahmin edilebilir. Surieye krizinin zme ilikin
Kazakistann bakenti Astanada yaplacak grmeler bata olmak zere Trkiye ve
rann gerek blgesel gerek ikili ilikilere ilikin gelimelerde diplomatik sreleri
takip edecei ifade edilebilir.
2016 Trkiye-AB ilikileri asndan olduka iyimser bir havayla balad ve bu
iyimserlik yl ortalarna kadar devam etti. ki tarafn ortak problemi olan gmen
krizi konusunda beraber hareket etmeleri ve bunun karlnda ABnin birok konuda Trkiye ile ilikileri hzlandracan taahht etmesi bu iyimserliin kaynan
olutururken ayn dnemde Rusyann hem AB hem de Trkiye ile ilikilerinin sorunlu olmas taraflar birbirlerine yaklatrmaktayd. Ne var ki, Trkiyenin bekledii
vize serbestlii konusunda ABnin ekimser hareket etmesi ve daha sonra meydana
gelen gelimelerin bu sreci daha da zorlatrmas Trkiyede ABye dair gvensizlii
artrd. Bu gvensizlik, ABnin 15 Temmuz darbe giriimi ve PKKnin Trkiyedeki
faaliyetlerine ynelik net olmayan tutumu yznden daha da glendi.
Yln ikinci yarsnda Trkiye, Rusya ve srail gibi aktrlerle ilikilerini hzla
normalletirirken ABye ynelik phelerini daha net dile getirmeye balad. Cumhurbakan Erdoann yl kadar nce ilk kez ortaya att AB yerine anghay
opsiyonunu yeniden gndeme getirmesi bu durumun bir gstergesidir. Reel anlamda dnldnde zellikle ekonomik ve stratejik alanlarda Trkiye ile Avrupa arasnda bulunan gl karlkl bamllk Trkiyenin kolayca eksen deitirmesini
mmkn klmamaktadr. Bununla beraber, tam yelik perspektifi ve vize serbestlii
yle dursun, ABnin Trkiyeye kar snmac mutabakatndan kaynaklanan taahhtlerini dahi hakkyla yerine getirememesi ve Avrupa evrelerinden Trkiyeye
srekli olarak eletirel bir tutum sergilenmesi ilikilerin shhatini fazlasyla olumsuz
etkilemektedir. Birleik Krallkn ald ABden ayrlma karar ve sistem kart partilerin glenmekte olduu dikkate alnd takdirde Trkiye ve ABnin aralarndaki
ilikileri ve ortak gelecek vizyonunu yeniden deerlendirerek daha salkl ve srdrlebilir bir iliki zemini arayna girmeleri faydal olacaktr.
AB ile ilikilerin bal olduu bir baka kronik mesele olan Kbrs sorunu, ubat 2014te oluan iyimser havaya ramen 2016da da zme kavuturulamamtr.
Bununla beraber, zellikle iki lider Aknc ve Anastasiadisin gstermi olduklar yapc tutum, mzakerelerin raynda ilerlemesini salamtr. Taraflar arasnda mevcut
gr ayrlklar devam etmekte olduundan hala bir ortak zm metni zerinde
uzlalm deildir. Rum taraf, statko devam ettii takdirde kaybedecek bir eyinin
bulunmamas ve Rumlar arasnda egemenliin devredilmemesi ve Trkiyenin
igalinin merulatrlmamas gibi sloganlam yaklamlarn hala gl olmasndan dolay masada maksimalist bir pozisyon benimsemektedir. Buna karlk zme
fazlasyla mzahir bir bak olan Aknc dahi baz noktalarda anlamakta glk
ekmektedir. 2017 yl balarnda garantr lkelerin de katlacaklar yeni mzakere

172

setav.org

2016DA DI POLTKA

srelerinde taraflar arasnda bir orta noktann bulunmas ve zmn referanduma

gtrlmesi, Kbrsta adil ve srdrlebilir bir zm desteklediini uluslararas
platformlarda dile getiren Trkiye iin olumlu bir gelime olacaktr.
ABDnin PYD ve FET ile ilgili sergiledii tutumun Trkiye-Amerikan ilikileri asndan olduka nemli olduu grlmektedir. Trkiye tarafndan ulusal gvenlik sorunu olarak kabul edilen bu iki yap hakknda ABDden beklenen destek ve
yardmn gelmemesi durumunda ikili ilikiler nmzdeki dnemde daha da iinden klmaz bir hal alabilir. Ocak 2017de Donald Trump bakanlnda oluacak
yeni ynetiminin Trkiye ile ilikiler konusunda alaca pozisyon da bu iki meseleyle
ilgili tavrlarna gre daha net bir ekilde ortaya kacaktr.
Trkiyenin Kuzey Afrika ile ilikilerin 2016 ylnda olaan seyrinde devam ettii
grlmektedir. Trkiye ve Kuzey Afrika arasndaki ilikilerde karlkl dostluk anlay
dikkati ekerken ayrca ticari ilikilerin bir hayli gl olduu ifade edilebilir. 2017de
bu karlkl dostluk ilikilerin devam edecei ve ticari ilikilerin canlln koruyaca
n grlebilir. Trkiye-Krfez ilikilerinde 2016 yl Trkiye ve Birleik Arap Emirlikleri arasndaki buzlarn erimesine tanklk etmitir ve 2017de ilikilerin karlkl olarak geliecei tahmin edilebilir. ki lke arasndaki ilikilerin seyrinde blgede yaanan
gelimelere kar taknlan tavrlarn belirleyici olaca n grlebilir. Trkiye-Suudi
Arabistan ilikileri de 2016 ylnda ciddi gelime gstermitir ve 2017 ylnda artarak
devam edecei ifade edilebilir. ki lke arasndaki geliim gsteren ilikilerin niteliinin
blge sorunlarnn zmnde belirleyici olaca sylenebilir.

setav.org

173

2016DA
GVENLK VE
TERRLE MCADELE
MURAT YELTA SIBEL DZ RIFAT NCEL BILGEHAN ZTRK

2016DA TRKYE

176

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

GR

2016 ylnda Trkiyede gvenlik alanndaki gelimelerin younluu bir nceki ylla benzerlik gstermektedir. 2016nn gvenlik gndemini 2015'teki gibi
PKK (Partiya Karkeren KurdistaneKrdistan i Partisi) ve DEA (Devletl
Irak ve amIrak ve am Devleti) merkezli iki tr ana tehditle mcadele oluturmutur. 2016 yl ierisinde DEA Trkiyeyi farkl ekillerde dokuz kere
hedef alrken, arl Gneydou Anadolu blgesinde olmak zere Dou Anadolu blgesinde de PKKnn krsal ve ehirlerde gvenlik gleri ile sivillere
ynelik saldrlar devam etmitir. PKKnn Gneydou ve Dou Anadolu blgelerindeki saldrlarna ek olarak rgtn bir paras olan TAK (Teyrebazen
Azadiya KurdistanKrdistan zgrlk ahinleri) da gvenlik gleri ile sivillere ynelik eylemlerini, Diyarbakr-Balardaki saldrs hari batdaki byk
ehirlerde gerekletirmitir.
PKKnn 2015 sonlarnda balatt ehir merkezlerinde atmalar yaygnlatrarak blgesel dzeyde bir tr halk ayaklanmasn hayata geirme stratejisi
2016 ylnn ortalarna kadar srmtr. Bu strateji kapsamnda PKK, Gneydouda birok ehirde mahalle aralarnda hendekler kazarak z savunma yaplar oluturmak suretiyle saldr pratiini hayata geirmeye alm ve 300den
fazla gvenlik grevlisinin hayatn kaybetmesine sebep olmutur. Bu srete
100den fazla sivil hayatn kaybederken pek oklar da yaadklar yerleri terk
etmek zorunda kalmtr. Trkiye ise PKKnn bu saldrlarna ynelik dzeyli
terrle mcadele stratejisini hayata geirmitir. Bu balamda yerel ve mahalle
leklerinde hendeklerin kapatlmas iin ehir iinde terre kar operasyonlar,
krsal alanda rgt unsurlarna ynelik askeri operasyonlar ve son olarak rgtn snr tesinde bulunan varln zayflatmak amacyla Kuzey Iraktaki PKK
kamplarna ynelik operasyonlar yaplmtr. 2016 ylnn ortalarndan itibaren
PKK ehirlerde verdii ar kayplar sebebiyle yukarda bahsedilen stratejisinden
vazgeerek saldr ve eylemlerini tekrar krsal blgelere kaydrmtr. Bu erevede rgt saldrlarn krsalda bulunan askeri s ve tesislere younlatrrken
ayn zamanda silahl radikal sol rgtlerle i birliine giderek baka blgelerde
de faaliyet alann geniletmeyi hedeflemitir.

setav.org

177

2016DA TRKYE

2016 yl itibaryla DEAn Trkiye ierisinde saldrd hedeflerde ise bir

deiim gzlenmektedir. 2016 ylna kadarki DEA saldrlarnda toplumun belli
bir etnik ve ideolojik kesimi hedef alnrken, bu yl itibaryla saldrlar yabanc
lke vatandalarn, rastgele sivilleri ve gvenlik glerini hedef almaya balamtr. DEAn Trkiye iin tekil ettii farkl seviyelerdeki tehditlere bal olarak
Trkiye de rgtle mcadelesini drt ana dzeyde yrtmtr. DEAa kar yurt iinde alnan tedbirlerle gerekletirilen operasyonlar, snr blgelerinde
alnan nlemler, Suriye ve Irak topraklarnda rgtle mcadele ve Trkiyenin
uluslararas koalisyona verdii destek bu drt ana dzeyi oluturmaktadr. Trkiyenin DEAla mcadelesinin en nemli ayaklarndan biri olan yurt iindeki
emniyet operasyonlarnn younluu bir nceki yldan balamak zere giderek
artm ve 2016 ylnda zirveye ulamtr. 2016 ylnda DEAa kar yaplan operasyonlar lek olarak ok genilerken, basknlara katlan emniyet mensuplarnn
says da belirgin bir art gstermitir.
te yandan 2016da rgtn snr hattnda Trkiyeye ynelik tehditlerin
banda Kilise dzenledii roket saldrlar gelmitir. Bu saldrlara kar Trkiye
boyuttan oluan bir nlemler dizisini hayata geirmitir: Birincisi Trkiyenin
snr hattndan DEA mevzilerine ynelik dzenli olarak yapt topu atlardr.
kincisi koalisyonun devreye sokulmasyla ABDye ait Predatr HAlar ile rgt
hedeflerinin yok edilmesidir. ncs ise olas fze saldrlarna kar vatandalar mmkn olduunca ksa srede haberdar etmek amacyla Kilise kurulan
hava alarm ikaz sistemidir. 2016 ylnda Yabanc Terrist Savalarn (YTS) seyahatlerinin nlenmesi ve fiziki snr gvenlii sistemi kapsamnda atlan admlar
da rgtle mcadelede snr blgelerinde alnan tedbirlere dahildir. Trkiyenin
DEAla mcadelesinin nc dzeyini oluturan Suriye ve Irak topraklarndaki askeri operasyonlar byk oranda 2016 yl ierisinde gereklemitir. Trkiye,
Musul Operasyonu balayana kadar 2016 ylnn ilk on aynda Musuldaki DEA
unsurlaryla kendi mcadelesini yrtm, operasyon baladktan sonra da eittii Hadi Vatani1 glerinin mcadeleye katlmasn salamtr. Trkiye 24
Austosta balatt Frat Kalkan Harekat ile Suriye topraklarnda DEAla
mcadelesine hala devam etmektedir. Trkiyenin DEAla mcadelesinin son
dzeyi erevesinde 2016 yl iinde Trkiye ile uluslararas koalisyon arasnda
2015 yaznda kurulan i birlii mekanizmalar devam etmi, Trkiyedeki slerin
DEA ile mcadelede kullanm srmtr.
Terrle mcadelede yaanan bu younluk temel olarak 2016 ylnda ilan edilen yeni gvenlik konsepti ile de dorudan ilgilidir. Bu yeni gvenlik konseptine
gre Trkiyenin, gvenliini artk sadece kendi snrlarnda kurmayaca, daha
1. Daha sonra isimleri Ninova Muhafzlar olarak deitirilen bu grup Trk Silahl Kuvvetlerinin Baika yaknlarndaki ssnde konulu personeli tarafndan DEAla mcadele etmesi iin eitilmitir. Saylarnn 3 bin civarnda
olduu tahmin edilen gcn tamamna yakn Musullu Snni Araplardan olumaktadr ve Musulu kurtarma operasyonuna Irak ordusu ats altnda katlmaktadr.

178

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

ileride tesis etmek iin harekete geecei belirtilmektedir. Terr ve dier tehditlerle mcadele esas olarak bu tehditlere kaynaklk eden blgelerde verilecektir.
Dolaysyla Trkiye savunma pozisyonundan saldr pozisyonuna gemektedir.
Yeni konsepte gre gvenlik kavram daha geni bir ekilde ele alnmaktadr. Trkiye iin gvenlik sadece bir asayi meselesi olmaktan kmakta, vatandalarnn
hayatna zarar verebilecek her trl ekonomik veya sosyal sorunlar da bu kapsamda deerlendirilmektedir.2

2. Murat Yeilta, Trkiyenin Yeni Gvenlik Asabiyesi, Sabah Perspektif, 26 Kasm 2016; Burhanettin Duran,
Neden Yeni Gvenlik Politikas?, Sabah, 21 Ekim 2016; Hasan Basri Yaln, Yeni Gvenlik Konsepti, Takvim,
24 Kasm 2016.

setav.org

179

2016DA TRKYE

2016DA PKK
SALDIRILARI VE
PKK TERR LE
MCADELE

Bu ksmda 2016 ylnda gerekleen PKK saldrlar ve terrle mcadele operasyonlar incelenecektir. Saldrlarn analizinde ak kaynaklardan derlenen SETA terr
olaylar veri tabanndan istifade edilmitir.

SALDIRILARIN BR YILI VE YENDEN KIRA DN

PKK kaynakl terrn son bir yl mercek altna alndnda, Temmuz-Aralk 2015
dneminde krsal alanlarda terr faaliyetlerinin hz kazand grlmektedir. Aralk
2015in sonundan Mays 2016nn balarna kadar geen dnemde atmalarn bata rnak olmak zere Diyarbakr, Mardin ve Hakkari ehir merkezlerine kaydrld, Kra Dayal ehir Gerillacl hamlesinin devreye sokulduu gzlemlenmitir.
Gvenlik glerinin etkili mcadelesi ile bu hamle olgunlaamadan belirli il ve ilelerde snrl tutularak, PKKnn faal olduu corafyay geniletme abasnn nne
geilmitir. 2016 ylnn Nisan ayndan itibaren ise PKK atma evrenini yeniden
krsal alana tamaya balamtr. Bu hamlesini de askeri s ve tesislere ynelik eylemlerle ve sol gruplarla ayn atda birleerek farkl corafi alanlarda kendisine etkinlik
alan aarak pekitirmeye almtr.
Diyarbakr-Sur, rnak-Cizre, Silopi ve dilde tamamlanan terr operasyonlarnn ilk dalgasnda etkili sonular alnmas ve terr rgtnn ehir yaplanmas
olan YPS/YDG-Hnin (Yekineyen Parastina SivilSivil Savunma Birlikleri) ar kayplar vermesi ehirlerde yrtlen z savunma stratejisine PKKnn da kadrosu
HPGnin (Hezen Parastina GelHalk Savunma Gleri) de mdahil olmasna neden

180

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

olmutur.3 Bu balamda, Kra Dayal ehir Gerillacl stratejisi kapsamndaki ilk

saldr 24 Martta Diyarbakr Mermer Jandarma Karakoluna bomba ykl ara kullanlarak gerekletirilmitir.4
Mardin-Nusaybin, Hakkari-Yksekova ve rnak-Merkezde 14 Martta balatlan ikinci dalga terr operasyonlarnn akabinde YPS ve HPGnin blgeden geri ekilmesi salanmtr.5 Fakat Cemil Bayk Austos aynda PKKnn daha dinamik bir
askeri strateji gelitirdiini iddia ederek, ehir merkezleri ve krsal alanda e zamanl
eylemlerin yrtlmesi iin arda bulunmutur.6 Bu nedenle Austos ayndan itibaren iddetin trmandrlarak eylem younluu ve sklnn artrld gzlemlenmitir. Fakat Nisan ayndan itibaren eylemlerini yeniden krsal alana tamak zorunda kalan rgtn bu ars halk tabannn hazrlanma sreci tamamlanamad iin
daha nceki giriimler kadar etkili olamamtr. yle ki 1-4 Austos tarihlerinde
gerekletirilen Kongra-Gel (Halk Kongresi) 10. Genel Kurul Toplantsnda yeni
kadrolarn tevik edilmesi ve proaktif askeri stratejilerin benimsenmesine dair alnan
kararlar rgtn metodolojik ve yapsal sorunlarla boutuunu gstermektedir.7
te yandan Austos aynn sonunda TSKnn Cerablusa snr tesi operasyon
dzenlemesi PKK tarafndan Suriyenin demokratiklemesinin nnde bir engel
olarak nitelendirilmi, Trkiyenin bu hamlesine kar topyekun bir direni stratejisi devreye sokulmaya allmtr.8 yle ki Frat Kalkan Harekat'na ynelik 6-8
Ekim olaylar benzeri tepkisel bir direniin arlar da sklkla yaplmtr. HDP
E Genel Bakan Figen Yksekdan Menbice ynelik gerekletirilecek askeri bir
harekatn, Krt halk tarafndan 6-8 Ekim olaylarnda olduu gibi karlk bulacan
beyan etmesi, bu direni arlarna rnek niteliindedir.9
Son olarak 2015in Aralk ayndan itibaren saldrlarn younlatran TAK vastasyla iddeti bat illerinde de trmandran PKK, nmzdeki dnemde Gneydouda kent merkezlerinde saldrlarn artracann sinyallerini vermektedir.10 Bu
balamda en kritik ehirlerden biri rgt iin sembolik deeri olan ve Kobaniletirilmeye allan rnaktr. Meskun mahal operasyonlarnn en uzun srd ehirlerden biri olan rnak, terr operasyonlarnda da PKKnn krsal alanda gcn
3. Deniz Kendal, Karaylan Gerillaya Seslendi: Tarihi Bahar Sreci Balad, ANF News, 29 Mart 2016, http://
anfturkce.net/kurdistan/karayilan-gerillaya-seslendi-tarihi-bahar-sureci-basladi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
4. Diyarbakrda Mermer Jandarma Karakoluna Bombal Arala Saldr Dzenlendi, Haber Trk, 24 Mart 2016.
5. Bayk, Bir Yllk Sava ve Mcadele Srecini Deerlendirdi, ANF News, 7 Austos 2016, http://anfturkce.net/
kurdistan/bayik-bir-yillik-savas-ve-mucadele-surecini-degerlendirdi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
6. Terrist Cemil Bayktan Alak Tehdit!, Sabah, 8 Austos 2016.
7. Bayk nmzdeki Srecin Mcadele Stratejisini Aklad, ANF News, 14 Austos 2016, http://anfturkce.net/
kurdistan/bayik-onumuzdeki-surecin-mucadele-stratejisini-acikladi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
8. Bayktan ar: Herkes Trkiye galine Kar Durmal, ANF News, 2 Eyll 2016, http://anfturkce.net/kurdistan/bayik-tan-cagri-herkes-turkiye-isgaline-karsi-durmali, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
9. Figen Yksekdadan Menbi Tehdidi, Sabah, 30 Austos 2016.
10. Karaylan: Faist Saldrlara Gereken Cevap Verilecek, ANF News, 4 Kasm 2016, https://anfturkce.net/kurdistan/karayilan-fasist-saldirilara-gereken-cevap-verilecek, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).

setav.org

181

2016DA TRKYE

konsolide ettii slerden biri olmas bakmndan merkezi bir neme sahiptir.11 Dolaysyla nmzdeki dnemde blgede meydana gelebilecek terr faaliyetlerinde art
yaanaca tahmin edilmektedir.

TAK (Krdistan zgrlk ahinleri): Saldr Evreninde Yeni Bir Aktr m?

PKKnn ideolojik, finansal ve lojistik desteine ramen TAK, eylem inisiyatifini
PKKnn hiyerarik yaplanmasndan bamsz olarak kullandn iddia etmektedir.12
Ancak PKK ile organik ban reddeden TAKn kurulu srecinde Duran Kalkan
ve Cemil Baykn yer ald ne srlmektedir. PKK hiyerarisinden bamsz hareket etmesi, TAKa eylemlerinde stratejik stnlk kazandrmakla birlikte gvenlik
gleri ve istihbarat birimleri tarafndan saldrlara ynelik nleyici ngrnn zayf
olmasna sebep olmaktadr. te yandan TAK saldrlarnn zamanlamasnn TSKnn
Gneydouda operasyon younluunu artrd dolaysyla PKKnn alan hkimiyetinin zayflad dnemlere denk gelmesi PKK ve TAK ilikisini gsteren bir unsurdur. Ayrca PKK bu yapnn kendisiyle olan organik ban reddederek sivillerin
hedef alnmasndan tr yaayaca itibar kaybnn nne gemektedir. Bylelikle
TAK herhangi bir meruiyet kaygs olmakszn PKKnn stratejik karlarna hizmet
etmeye devam edebilecektir.13
GRAFK 1: TAK TARAFINDAN STLENLEN SALDIRILAR

600

20
492

500

18
16
14

400

12
10

300
200

189
141

110

95

100
0

6
4

15

0 0

2006

2007

2008

2009

2010
l

34

2011

1 1

0 0

0 0

1 1

2012

2013

2014

2015

Yaral

2
2016

Saldr Says

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

11. Karaylan: Trk Devleti Bize Kar En Zayf Dnemini Yayor, ANF News, 20 Ekim 2016, http://anfturkce.
net/kurdistan/karayilan-turk-devleti-bize-karsi-en-zayif-donemini-yasiyor, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
12. TAK: We arent Dependent on PKK, Our Actions will Spread, ANF News, 31 Aralk 2015, http://www.anfenglish.com/kurdistan/tak-we-aren-t-dependent-on-pkk-our-actions-will-spread, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
13. 2004 ylnda kuruluunu ilan eden TAK, saldr evreni olarak ehirleri seen ve askeri hedefler yerine sivillere
ynelik saldrlar yrten nihilist bir rgtlenmedir.

182

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

TAK 2016 ylnda 17 ubatta Ankara Merasim Sokak, 13 Martta Ankara

Gvenpark, 27 Nisanda Bursa Ulu Cami 7 Haziranda stanbul Vezneciler,
6 Ekimde stanbul Yenibosna, 4 Kasmda Diyarbakr Balar, 10 Aralkta stanbul Beletepe ile Maka Park ve 17 Aralkta Kayseri Atatrk Bulvarnda
intihar saldrlar dzenlemitir. Bu saldrlarda 148 kii hayatn kaybetmi,
522 kii ise yaralanmtr.
GRAFK 2: 2016 YILINDA TAK TARAFINDAN GEREKLETRLEN NTHAR EYLEMLER
180
160
155
140
120
100

100

80
60

61

61

56

40
20
0

44
29

35

35

13
17 ubat
Ankara
Merasim
Sokak

12

31
10

13

6 Ekim
4 Kasm
27 Nisan 7 Haziran
13 Mart
stanbul Diyarbakr
Bursa
stanbul
Ankara
Balar
Gvenpark Ulu Cami Vezneciler Yenibosna
ehzadeba
Otobs
l/ehit
Yaral
Cad.
Duraklar

13

17 Aralk
24 Kasm 10 Aralk
Kayseri
Adana
stanbul
Valilii Beletepe ve Atatrk
Maka Park Bulvar Talas
Cad.

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

stanbul Beiktata evik kuvvet birimine ynelik dzenlenen; 44 kiinin

hayatn kaybettii, 155 kiinin ise yaraland saldrda ilk kez bomba ykl
ara ve canl bomba eylemleri e zamanl kullanlmtr. Saldrnn failleri TAKa
2014 ylnda katld iddia edilen 1989 Mardin Kzltepe doumlu Kadri Kln ve 1986 Urfa Suru doumlu Burak Yavuz olarak ilan edilmitir.14 Eylem
emrinin Kandil tarafndan verildii saldrda faillerin Suriyenin kuzeyindeki Rasulaynda MLKP iin kurulan ehit Serkan Taburu isimli kamptan Trkiyeye
szdklar dnlmektedir.15
14. TAK 3 yesinin Kimliklerini Aklad, ANF News, 20 Aralk 2016, http://anfmobileun.news/kurdistan/
tak-3-uyesinin-kimliklerini-acikladi, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
15. stanbulda Alak Saldry Yapan Terristler Rasulayndan Geldi, Milliyet, 13 Aralk 2016.

setav.org

183

2016DA TRKYE

17 Aralkta Kayseri Atatrk Bulvarnda 1. Komando Tugay Komutanlndan izne kan er ve erbalar tayan zel halk otobsne ynelik gerekletirilen
bomba ykl ara eyleminde de 13 kii ehit olmu, 56 kii de yaralanmtr. 1.
Komando Tugay Komutanlnn, Gneydoudaki operasyonlarda aktif olarak
grev alan askeri birlikler arasnda yer almas nedeniyle hedef alnd dnlmektedir. Saldry gerekletiren failin TAKa 2013 ylnda katld iddia edilen
1990 Van zalp doumlu Kasm Yldrmakar olduu ilan edilmitir.16 Terristin Kobani zerinden Trkiyeye szd ve saldr emrini Diyarbakr Licedeki
PKK kampnda ald ileri srlmektedir.17
Bombal ara ya da canl bomba kullanlarak gerekletirilen bu eylemlerin
ortak zellii sivillerin de hedef alnmasdr. Ayrca saldrlarda rol alan terristlerin Kuzey Suriyedeki PYD (Partiya Yektiya DemokratDemokratik Birlik Partisi)
kamplarnda askeri eitim alm olmalar rgtn kontrolndeki Kuzey Suriyenin
terrist yaplanmalar iin ne derece nemli bir snak/faaliyet alan haline geldiinin
de gstergesidir.18

HBDH (Halklarn Birleik Devrim Hareketi):

PKKnn Karadenize Szma Giriimi
Mays aynda istihbarat birimleri Ardahan blgesinden 8-10 kiilik bir grubun Artvinin avat blgesine, Karadeniz krsalnda bulunan gruplara takviye amal gei
yapt hususunda uyarda bulunmutur.19 2016 ylnn Haziran ayndan sonra bu
gruplarn Trabzon-Rize-Artvin ve Giresun-Ordu krsallar olarak ikiye ayrldklar
tespit edilmitir. Tunceli Plmr krsalndan Erzincana ulaan terristler, irana
vardktan sonra burada iki gruba ayrlarak Ordu-Giresun krsal ve Gmhane-Trabzon krsalna szmaktadr. nc alternatif rota ise Kars ve Ardahan zerinden Artvine ulaarak gereklemektedir.20
Son bir ylda blgede terristlerce 18 eylem gerekletirilmitir. Bu saldrlarda 6 asker ve 3 polis ehit olmu, 1 ii hayatn kaybetmi; 8 polis, 6 asker
ve 5 sivil de yaralanmtr.21 rgtn en ok ses getiren eylemlerinden biri ise
25 Temmuzda gerekletirilen CHP Genel Bakan Kemal Kldarolunun Artvinin avat ilesinden Ardanu ilesine gitmekte olan konvoyuna ynelik saldrdr. Saldry grubun Artvin kanadnn gerekletirdii dnlmekle birlikte
blge genelindeki saldrlarda 12 Martta kuruluu ilan edilen HBDHnin rol
de azmsanmamaldr. PKK, TKP/ML (Trkiye Komnist Partisi/Marksist-Leni16. TAK 3 yesinin Kimliklerini Aklad, ANF News, 20 Aralk 2016, http://anfmobileun.news/kurdistan/
tak-3-uyesinin-kimliklerini-acikladi, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
17. Kayseri Suicide Bomber Arrived from Kobane in Syria before Attack, Hrriyet Daily News, 19 Aralk 2016.
18. ki Canl Bombann Yolu Nerede Kesiti?, Yeni afak, 17 Mart 2016.
19. PKK Karadenize Ynak Yapyor, Gnebak, 16 Mays 2016.
20. Karadeniz Alm Grubu Kimdir? Blgeye Nasl Szd?, Haber 61, 27 Mays 2016.
21. PKK, Karadenizde 3 Grupla Saldryor, Haber Trk, 1 Eyll 2016.

184

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

nist), THKP-C/MLSPB (Trkiye Halk Kurtulu Partisi-Cephesi), MKP (Maoist

Komnist Partisi), TKEP-LENNST (Trkiye Komnist Emek Partisi), TKB
(Trkiye htilalci Komnistler Birlii), DKP (Devrimci Komnarlar Partisi), Devrimci Karargah ve MLKP (Marksist Leninist Komnist Parti) terr rgtlerinin
birlemesiyle oluan bu grup ilk eylemini 15 Mart gn sabaha kar saat 03.30da
Hatayn Krkhan yolu zerinde Cemse tipi zrhl bir araca ynelik sabotaj saldrs olarak gerekletirdiini duyurmutur.22 19 Temmuzda Trabzon Makada 3
polisin ehit olmasyla neticelenen saldr da grubun ses getiren eylemlerinden biri
olarak n plana kmaktadr.23
Blgedeki terr saldrlar ile mcadele kapsamnda Mesudiye-Koyulhisar snr
blgesi, Glky ve Erzincan krsalnda gerekletirilen operasyonlar neticesinde rgtn takviye kuvvetlerine nemli derecede zarar verilmitir.24
zetle PKKnn Dou Karadenize szma giriimi atmay baka blgelere yayma abalarnn bir rn olarak deerlendirilebilir. Kk gerilla gruplar ve baz
sol rgt ve hareketlerin destei alnarak blgenin ormanlk yapsnn hzl ve rahat
hareket avantajna dntrlmesi hedeflenmektedir.

2016 YILINDAK PKK SALDIRILARI

2016 ylnda Ocak-Ekim aylar aralnda ak kaynaklardan derlenen SETA veri
tabanna gre PKK ile ilikili 716 eylem gerekletirilmitir.
GRAFK 3: 1 OCAK-10 KASIM 2016 TARHLER ARASINDA PKKNIN EYLEM SAYISI

99
100
80

73

93

91

74
61

57

60
40

57

63

24

24

20
0

Ocak

ubat

Mart

Nisan

Mays Haziran Temmuz Austos

Eyll

Ekim

Kasm

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

22. HBDH lk Askeri Eylemini Gerekletirdi, ETHA, 18 Mart 2016, http://www.etha.com.tr/Haber/2016/03/18/

guncel/hbdh-ilk-askeri-eylemini-gerceklestirdi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
23. Trabzonda Polise Saldr, Haber Trk, 19 Temmuz 2016.
24. PKKnn Karadeniz Yaplanmasna Byk Darbe Vuruldu, Sabah, 21 Ekim 2016.

setav.org

185

2016DA TRKYE

GRAFK 4: AYLARA GRE EHT GVENLK PERSONEL SAYILARI

4
1

10

8
3

28

1
3

20

11

60
45

36

36

ubat

Mart

Nisan

28

Mays
Asker

32

19
51

21

Ocak

22

25

Haziran Temmuz Austos

Polis

35

30

Eyll

Ekim

Korucu

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

Bu eylemler sonucunda 550 gvenlik personeli ehit olmu, 1.106 gvenlik

personeli de yaralanmtr. ehit gvenlik personelinin yzde 67si Trk Silahl
Kuvvetleri (TSK) mensubu, yzde 24 polis ve yzde 9u ise ky korucusudur.
Yaral gvenlik personelinin yzde 63 TSK mensubu, yzde 33 polis ve yzde
4 ky korucusudur.
Bata krsal alan olmak zere TSK ve emniyet birimlerinin operasyon alanlarndaki etkinlikleri, ehit ve yaralanma oranlarn dorudan etkilemektedir. Krsal
alandaki mcadelede askeri unsurlar baat aktr olmakla birlikte mterek operasyonlarda da TSK kuvvetlerinin arl ehemmiyetini korumaktadr. Bu nedenledir
ki en ok kayp askeri unsurlar tarafndan verilmektedir. Trkiye genelinde en ok
GRAFK 5: AYLARA GRE YARALI GVENLK PERSONEL SAYILARI
13

137

38
57
34
51

Ocak

18

1
9

70

71

Mart

Nisan

102

51

Mays
Asker

14

24

32

31

ubat

84

78

Haziran Temmuz Austos

Polis

98

Eyll

2
8
65

Ekim

Korucu

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

186

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

ehit Mays ve Eyll aylarnda verilmitir. Mays ay rnak, Hakkari, Mardin ve

Diyarbakrdaki ana operasyonlarn tamamlanmasnn ardndan blc terr rgtnn hzl bir toparlanma ve yerel unsurlarn yeniden aktive ettii bir srece iaret
etmesi bakmndan nemli bir tarih olarak n plana kmaktadr. Eyll ay ise Frat
Kalkan Harekatnn 24 Austos 2016da TSK tarafndan ilan edilmesinin ardndan,
PKKnn gvenlik glerinin ilgisini yeniden Trkiye sahasna ekme giriimine sahne olmu, eylem younluu ve iddeti blgesel gelimelerle dorusal olarak artmtr.
Gvenlik glerinin en az ehit verdii Ocak, Haziran ve Ekim aylar ise terr rgtne ynelik ehirlerde srdrlen operasyonlarn younlat, PKKnn eylem
hareketliliini atma hareketliliine devirdii bir dneme denk gelmektedir.
2016 Ocak ve Ekim aylar aralnda terr rgt tarafndan sivillere ynelik 103 eylem gerekletirilmitir. Bu eylemlerde 160 sivil vatanda hayatn kaybetmi, 882 sivil de yaralanmtr. Bu kayplarda Austos ve Mart aylarnda ehir
merkezlerinde bombal ara kullanlarak gerekletirilen sansasyonel eylemlerin
rol byktr.25 ehir merkezlerinde TSK ve Polis zel Harekat tarafndan gerekletirilen operasyonlarn terr rgtnn silahl gcn zayflatmas neticesinde, PKKnn ehir yaplanmasn devreye sokmas sivil kayplarn artt
dnemlere denk gelmektedir.
GRAFK 6: AYLARA GRE SVL KAYIPLAR VE YARALANMALAR

337

119
96

90

21

18

12

Nisan

Mays

65

50
13

32

36

Ocak

ubat

Mart

20
6

24

Haziran Temmuz Austos

57
7

27
12

Eyll

Ekim

Yaral

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

Saldrlarda Kullanlan Taktikler

2016 ylnda meydana gelen PKK saldrlar trlerine gre incelendiinde ilk srada
yzde 45lik bir oranla roketatar, uzun namlulu silah ve benzeri silahlar ile gerekletirilen saldrlar n plana kmaktadr. Bu sralamay el yapm patlayc (EYP)
saldrlar yzde 24 ve intihar saldrlar yzde 9luk bir oranla takip etmektedir.
25. Detayl bilgi iin bkz. Necdet zelik, PKK ve Bombal Ara Saldrlar, SETA Analiz, Say: 170, (Ekim 2016).

setav.org

187

2016DA TRKYE

GRAFK 7: 1 OCAK-10 KASIM 2016 TARHLER ARASINDA TRLERNE GRE PKK SALDIRILARI
%1

%4

%3

%3 %2

%2 %1

%1
%1

Saldr (Roketatar, uzun namlulu silah vs.)

El Yapm Patlayc (EYP)

%0

n@har Saldrs (Canl Bomba+SVBIED)

Kundaklama

%4

Saldr Teebbs

%45
%9

Taciz Atei/Saldrs
Havan Saldrs
Molotou Saldr

%24

nfaz
Gasp
Rehin Alma
Ses Bombas
Kaza

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

2016 ylnda PKK ile TAK lm ve yaralanma ile sonulanan 37 bomba ykl
ara eylemi gerekletirmitir. Karakol ve emniyet merkezleri bu eylemlerin sabit hedefleri olmakla birlikte, saldrlarn nemli bir ksm polis kontrol noktas ve hareket halindeki zrhl ara gibi mobil hedeflere yneliktir. Eylemlerde hafriyat kamyonundan lks
otomobile hatta motosiklete kadar geni bir ara eitliliinin kullanlmas, saldrlarn
nlenmesinde istihbari bilginin nemini artrmtr. Bomba ykl aralar kullanlarak
icra edilen eylemlerde en dikkat eken unsur patlayc miktarnn artrlmas ve patlayclarn modifiye edilmesidir. 12 Maysta Diyarbakrn Sur ilesi Sarkam mahallesi
Drml mezrasnda ve 26 Austosta rnak Cizre le Emniyet Mdrl evik
Kuvvet Grup Amirliine ynelik gerekletirilen saldrlar, patlayc miktarnn olduka
GRAFK 8: 2016 YILINDA PKKNIN BOMBALI ARA VE CANLI BOMBA EYLEMLER
250
200
150
100
50

17

.0 14.
2. 01
20 .2
16 01
T 6
22 AK Diy
A
24 04 .02. nk arba
.0 .0 20 ara k
3. 3. 16 D r
20 20 D e n
16 16 iy vle ar
D M ar t M
b
11 iyar ard ak ah
.0 ba in r D .
4
k
01 .20 r- Nu icle
.0 16 Lic say
25
5. D e b
20 i ka in
.0
y
5. 12
20 .0 06 16 arb ray
16 5. .0 Diy ak olu
M 20 5.2 ar r
0
ba Ha
0 7 a 16 0
13 8.0 .06 rdin st 16 kr ni
.0 6. .20 M an zm Dic
6. 20 1 id bu ir le
20 1 6 y
K
16 6 M TA at l Sa on
T a K An nc ak
un rd st tl ak
28
.
ce in an Ja te
09 06.2
li M b
n p
.0 01 2 Ov idy ul V da e
7. 6 1. ac a e rm
15 20 V 06 k t zn a

e
a
1
.
27 07. 6 M n G .201 Adli le cile
.0 20 a r 6 ye Em r
7. 16 rd p D L n
20 T in na iya oj iye
16 un A r G rb ma t
H ce rtu ak nl
ak li kl ze r ar
ka M u C lsu Er
ri erk ev Ja ga
M e iz n ni
er z K lik da
k

r

01 ez D lky Jand ma

10 .08. epi Ja arm
.0 20 n P nd a
8. 16 o a
20 B lis rm

10 16 M ing Kon a
.0 a l M tro
8. rd
20 in er l
16 K ke
B zl z
06
itl te
is pe
.
1
09 0
Ta
.1 .2
tv
0. 01 21
an
20 6 .0

16 st 9.2
H an 01
ak bu 6
ka l Y M
ri e ard
e nib in
m o N
di sn u
nl a sa
i D 75 yb
ur . Y in
ak l
K Po
ar lis
ak
ol
u

ehit Gvenlik Grevlisi

Yaral Gvenlik Grevlisi

Haya]n Kaybeden Kii

Yaral Sivil Vatanda

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

188

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

fazla olduu eylemlere rnek verilebilir. Bu saldrlarda canl bomba kullanlmas ve

TAKn aksine canl bomba eylemlerini 1990l yllarn ortasnda benimseyen, sonraki
srete ise yntemsel olarak reddeden PKKnn tekrar bu ynteme bavurmas atmalarn nmzdeki dnemde de iddetlenerek devam edeceinin kant niteliindedir.
13 Maysta Hakkari ukurcada l s blgesinde 6 askerin ehit olduu, 8
askerin de yaraland atma blgesine destek kuvvet olarak gnderilen AH-1W
tipi Sper Kobrann 9K38 Igla (SA-18 Grouse) tipi karadan havaya fze ile vurulmas, artan EYP saldrlar nedeniyle lojistik desteini zorlu arazi koullarnda hava
unsurlaryla idame ettiren gvenlik glerini tehdit eden dier bir nemli gelime
olarak kaydedilebilir. Sregelen Suriye i savann bu tarz sofistike silahlarn mobilizasyonunda zengin bir kaynak tekil etmesi, PKK tarafndan gerekletirilebilecek
bu tr saldrlarn olasln da artrmaktadr.

Hedeflerine Gre Saldrlar

2016 ylnda meydana gelen PKK saldrlar hedeflerine gre incelendiinde eylemlerin yzde 35inin gvenlik gleri, yzde 21inin siviller, yzde 16snn askeri tesis
ve binalar, yzde 7sinin emniyet binalar ve lojmanlar, yzde 7sinin ky korucular
ve yzde 14nn ise Emniyet Tekilat ya da TSKya ait zrhl aralara ynelik olduu tespit edilmitir.
GRAFK 9: HEDEFLERNE GRE SALDIRILAR
%7

%16

Askeri Bina
Emniyet Binas

%21

%7
%7

Askeri Ara
Polis Arac
Gvenlik Gleri

%7
%35

Siviller
Ky Korucusu

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

Karakol, askeri s gibi tesis ve binalara ynelik gerekletirilen eylemler, atma

alannn rgtn iddia ettiinin aksine ehir merkezlerine geniletilemedii ve atmalarn hala krsal alanda younluk gsterdiinin en nemli delilidir. Son bir ylda
PKK tarafndan gerekletirilen saldrlarn yzde 2si askeri slere ynelik taciz atei
trnde saldrlar olup 2016 ylnn ikinci yarsnda sklk kazanmtr.
2016 ylnda gvenlik glerine ynelik saldrlar yntemsel olarak incelendiinde ilk sray roketatar ve uzun namlulu silahlarla gerekletirilen saldrlar, ikinci sray EYP kullanlarak yaplan saldrlar ve nc sray da intihar saldrlar

setav.org

189

2016DA TRKYE

almaktadr. 15 Temmuzda gerekletirilen darbe giriimi akabinde aktif kara ve

hava destekli operasyonlarn yrtlememi olmas blgede yeniden tuzakl EYP
hazrlklarnn yaplmasna ve devam eden Austos, Eyll ve Ekim aylarnda EYP
saldrlarnn artmasna neden olmutur.
GRAFK 10: 1 OCAK-10 KASIM 2016 EHTLK/YARALANMA LE SONULANAN
GVENLK GLERNE YNELK EYLEM TRLER VE SAYILARI
33

35
30

26

25

21

20
15

11

10
3

1

sp

r
ld

ld

Sa

Sa

i/

u
Ta

ciz

te

o
ot
ol
M

Ga

e
r
Di

m
Al
n

kla

r
ld

a
hi
Re

da
Ku
n

Sa
n

z
fa
n
va
Ha

P
EY

(R
r
Sa

ld

)h

ok

ar

et

Sa

at

ld

ar

, u

zu

(a

nl

na

om

lu

lu

ba

si

+S

la

VB

IE

vs

D)

.)

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

2016 ylnda sivillere ynelik saldrlar yntemsel olarak incelendiinde ilk sray intihar saldrlar, ikinci sray roketatar ve uzun namlulu silahlarla gerekletirilen saldrlar, nc sray ise EYP saldrlar almaktadr. Diyarbakrn Sur ilesi
Drml mezrasnda patlayc ykl kamyonun infilak etmesi sonucu 16 kiinin
yaamn yitirdii, 23 kiinin yaraland saldr26 ile kamuoyunda geni yank bulan
PKKnn sivillere ynelik saldrlar silsilesi bir ilk olmamakla birlikte rgtn saldr
geleneine aykr da deildir. lk siyasi infazn 30 Temmuz 1979da dnemin anlurfa Milletvekili Mehmet Celal Bucaka27 ynelik gerekletiren rgt, son dnemde
de yerel ynetimde sz sahibi olan Jirki aireti mensuplar, AK Parti ile bakanlklar, korucu dernei mensuplar ve muhtarlar hedef alan infaz eylemleri gerekletirmitir. PKK syleminde bu yntemle gerekletirilen eylemler bir propaganda arac
olarak deerlendirilmektedir.
Ayrca sivillere ynelik saldrlarn saysnda meydana gelen art PKKnn iddeti normalletirme, Dou ve Gneydou blgelerinde srdrlen operasyonlara karlk olarak bat illerinde halk arasnda korku ve panik dalgas oluturarak gvenlik
glerine ynelik tepkisel bask yaratma stratejisinin bir rndr.
26. Diyarbakr Valiliinden Drml Mezrasnda Meydana Gelen Patlamayla lgili Aklama, Haber Trk, 13
Mays 2016.
27. PKKnn Kanl Tarihi, A Haber, 25 Nisan 2016, http://www.ahaber.com.tr/analiz/2016/04/25/pkknin-kanli-tarihi, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).

190

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

GRAFK 11: 1 OCAK-10 KASIM 2016 LM/YARALANMA LE SONULANAN SVLLERE

YNELK EYLEM TRLER VE SAYILARI
33

35
30

26

25

21

20
15

11

2
Di
e
r

10
2

r
Sa
ld

te

i/

Ga
sp

r
u
Sa
ld

A
ciz

ol

ot

o
Ta

n
A

lm

a
hi
Re

kla
m
da

ld
Sa
n
va
Ha

Ku
n

fa
z
n

EY
P

.)
h
vs
la

(R
r
Sa

ld

)h

ok

ar

et

Sa

at

ld

ar

, u

zu

(a

nl

na

om

lu

lu

ba

si

+S

VB
IE
D)

* Veriler ak kaynaklar kullanlarak derlenmi2r.

TERRLE MCADELE
Operasyonlarn Corafi Dalm ve Sonular
Diyarbakrn Sur ilesinde 28 Kasm 2015te Diyarbakr Baro Bakan Tahir Eliye
ynelik saldrnn ardndan balatlan operasyon 9 Mart 2016da tamamlanmtr.
Operasyon neticesinde 279 terrist etkisiz hale getirilmi, 206 barikat kaldrlm,
7 hendek kapatlm ve 365 EYP imha edilmitir. Operasyonda 504 adet silah ve
bunlara ait 48.048 adet mhimmat, 10 telsiz ve EYP yapmnda kullanlan 3.470
kilogram malzeme ele geirilmitir.28
te yandan 14 Aralk 2015te rnak-Cizre ve Silopide e zamanl operasyonlar
balatlmtr. rnak-Silopide balatlan operasyonun ilk dalgasnda 518 barikat ve
270 hendein kaldrld ve 800 EYPnin bertaraf edildii ifade edilmitir. Fakat
blgedeki terr tehdidinin devam etmesi zerine operasyonlar Mart ve Nisan aylarnda ksa sreli olarak tekrar yrtlmtr.29
Cizrede ise 11 ubat 2016da tamamlanan operasyonda gvenlik glerince
600 akn terristin etkisiz hale getirildii, el yapm patlayclarla tuzaklanm
yaklak 700 barikatn kaldrld ve 1.000den fazla patlaycnn etkisiz hale getirildii duyurulmu; operasyon srasnda kan atmalarda ise 14 asker ve 10u polis
olmak zere 24 gvenlik grevlisi ehit olmutur.30
28. TSK BA-67/16, 18 Aralk 2015-9 Mart 2016: Diyarbakr Sur-Bayrak-12 Sur Mterek zel Birlik Operasyonu.
29. 14 Aralk 2015-19 Ocak 2016, 2-28 Mart 2016, 5-24 Nisan 2016: rnak Silopi-ehit Polis Muhammet Onur
Operasyonu.
30. 14 Aralk 2015-11 ubat 2016: rnak-Cizre, ehit Jandarma Astsubay Kdemli avu Burak Demirci Operasyonu

setav.org

191

2016DA TRKYE

Cizre ve Silopide tamamlanan operasyonlarn ardndan rnak-dilde 16 ubatta balatlan operasyonda PKKnn szde ile yneticileri ile da kadrosundan
gelerek iledeki saldrlara katlan rgt mensuplarnn da aralarnda bulunduu 113
terrist etkisiz hale getirilmi; 192 barikat kaldrlm, 71 hendek kapatlm ve 428
EYP imha edilmitir. Operasyonda 249 adet silah ve bunlara ait 4.731 adet mhimmat, 16 telsiz ve EYP yapmnda kullanlan 451 kilogram malzeme ele geirilmitir.
Operasyon srasnda kan atmalarda ise 5i asker ve 3 polis olmak zere 8 gvenlik grevlisi ehit dmtr.31
Meskun mahal operasyonlarnn ikinci dalgas 14 Martta Hakkari-Yksekova,
Mardin-Nusaybin ve rnak-Merkezde e zamanl balatlmtr. rnak-Merkezde
icra edilen operasyonda 505 terrist etkisiz hale getirilmi, 238 barikat kaldrlm,
39 hendek kapatlm ve 1.566 el yapm patlayc imha edilmi, 280 adet eitli cins
ve apta silah ve bunlara ait 25.929 adet mhimmat, 9 telsiz ve EYP yapmnda kullanlan 6.420 kilogram patlayc madde ele geirilmitir.32
Hakkari-Yksekovada balatlan operasyonda ise 196 terrist etkisiz hale getirilmi, 214 barikat kaldrlm, 135 hendek kapatlm ve 286 EYP imha edilmitir.
Operasyonlarda 619 adet eitli cins ve apta silah ve bunlara ait 46.669 adet mhimmat, 35 telsiz ve EYP yapmnda kullanlan 2.220 kg patlayc madde ele geirilmitir.33
Nusaybinde gerekletirilen operasyonda 495 terrist etkisiz hale getirilmi, 515
barikat kaldrlm, 53 hendek kapatlm ve 1.256 EYP imha edilmi, 239 adet eitli cins ve apta silah ve bunlara ait 11.041 adet mhimmat, 45 telsiz ve EYP yapmnda kullanlan 40 kilogram patlayc madde ele geirilmitir.34
Terrle mcadele operasyonlarnn nc dalgasnda TSK, rgtn finans
kaynaklarndan biri olan uyuturucu madde ekim alanlarn hedef alan operasyonlar gerekletirdiini duyurmutur. Diyarbakrn Lice, Hazro ve Kocaky ilelerinde, 7. Kolordu Komutanlnn idaresinde 7.500 gvenlik personelinin katlm ile 22 Haziran-3 Temmuz 2016 tarihlerinde yaplan operasyon sonucunda
67 milyon 605 bin kk kenevir ve 15.414 kilogram esrar maddesi imha edilmi;
14 terrist etkisiz hale getirilmi, gzaltna alnan 305 i birlikiden 43 tutuklanm; toplam 44 silah ve bunlara ait 1.786 mhimmat ele geirilmi, patlayc
yapmnda kullanlan 20 ton amonyum nitrat ile 64 EYP imha edilmi; terristler
tarafndan kullanlan 43 snak ve maara kullanlmaz hale getirilmi ve bombal
ara yapmnda kullanlaca belirlenen 22 ara ele geirilmitir. Operasyonlarda
TSK mensubu 5 asker ehit olmu, 7 asker de yaralanmtr.35
Terr operasyonlarnn son dalgas olan 29 Austos-10 Ekim 2016 tarihlerinde
tm yurtta gerekletirilen operasyonlar sonucunda ise 417si l, 61i yaral, 41i
31. TSK BA-66/16, 16 ubat-8 Mart 2016: rnak-dil, ehit zel Harekat Polisi Ersin Yldrm Operasyonu
32. TSK BA-159/16, 14 Mart-3 Haziran 2016: rnak-Merkez, ehit Jandarma stemen Mehmet ifci Operasyonu
33. TSK BA-107/16, 14 Mart-20 Nisan 2016: Hakkari-Yksekova, ehit Jandarma Uzman avu Ramazan Glle
34. TSK BA-159/16, 14 Mart-3 Haziran 2016: Mardin-Nusaybin, Atmaca-7 Operasyonu
35. 22 Haziran-3 Temmuz 2016: Diyarbakr-Lice, Hazro, Kocaky.

192

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

teslim alnarak ve 18i yakalanarak toplam 537 terristin ele geirildii ifade edilmitir. Yaplan operasyonlarda 88 asker ehit olmu, 152 asker de yaralanmtr.

Yeni Terrle Mcadele Stratejisi

Babakan Binali Yldrmn Eyll aynda, Savunmada deil taarruzda olacaz
szleri yeni dnemin terrle mcadele stratejisi ile ilgili yaplan ilk aklamalardan biri olarak nemini korumaktadr. Aslnda Hakkari-ukurca, rnak-Cudi
ve Van-Tendrek danda yrtlen operasyonlar deien gvenlik paradigmasnn sahaya ilk yansmas olarak n plana kmaktadr. Bu operasyonlar vastasyla gvenlik gleri savunma yerine nleyici taarruzda bulunarak kritik noktalardaki terrist yaplanmalarn bertaraf etmektedir. lk olarak snr hatt ve snr
iinde krsal alanlarda dzenlenen hava harekatlar ile terr gruplarnn gei
noktalar hedef alnmtr. Bylelikle Van ve Beytebapa geiler engellenmitir. kinci olarak terr gruplarnn k aylar boyunca gcn tahkim edebilecei
Tendrek ve kiyaka dalar, Dalca ile ukurca arasnda kalan blgeler terr
gruplarndan arndrlmaya allmtr. Gvenlik glerinin bu blgelerde stnl ele geirmesiyle k aylarnda rgtn blgeden lojistik destek almasnn da nne geilmitir.36
Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan da Ekim aynda yapt aklamalarda Babakan Binali Yldrmn ifadelerini onaylam ve ilk olarak 15 Austosta
emdinlide37 daha sonra ukurca ve Yksekovay da kapsayarak Hakkaride
gerekletirilen operasyonlarn taarruz ruhu olarak nitelendirilen yeni gvenlik konsepti kapsamnda yrtldn ifade etmitir.38 Snr tesi operasyonlarn ise gir-k taktii yerine daha kalc operasyonlar niteliinde olacan
vurgulayan Erdoan, Frat Kalkan Harekatnn da bu balamda gelitirilen bir
operasyon olduunu belirtmitir.39 Henz kapsam ve kavramsal erevesi tam
olarak bilinmeyen yeni gvenlik konseptinin terrle mcadele aya savunmac
bir gvenlik anlayndan proaktif bir mcadele anlayna geii yanstmaktadr.
Snr tesi tehditlere ynelik ise mdahaleci ve caydrc bir gvenlik kltrnn
ne srld bu yaklam, snr tesinde vekil aktrlerin etkili bir g olarak
kullanlmas ve geleneksel olmayan tehditlere ynelik mcadele mekanizmas
gelitirilmesini elzem klmaktadr.40

36. te Hkmetin Yeni Terrle Mcadele Stratejisi, Haber Trk, 6 Eyll 2016.
37. Hakkaride Baz Alanlar zel Gvenlik Blgesi lan Edildi, Haber Trk, 9 Austos 2016.
38. Yeni Dnem Taarruz Ruhu, Takvim, 21 Ekim 2016.
39. Erdoan Yeni Gvenlik Stratejisini Aklad: Sorunlar Kapya Dayanmadan zeceiz, BBC Trke, 19 Ekim
2016, http://www.bbc.com/turkce/37703106, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
40. Murat Yeilta, Trkiyenin Yeni Gvenlik Asabiyesi, Sabah Perspektif, 26 Kasm 2016.

setav.org

193

2016DA TRKYE

KRONOLOJ-PKK SALDIRILARI
14 Ocak

Diyarbakr-nar
Diyarbakrn nar ilesinde le Emniyet Mdrl binas ile yaknndaki lojmanlara
saat 23.30 sralarnda bomba ykl ara ile saldr dzenlendi. 1i polis olmak zere 6 kii
hayatn kaybetti, 39 kii de yaraland.

17 ubat

Ankara-Merasim Sokak
Bomba ykl ara Genelkurmay, TBMM ve kuvvet komutanlklarnn yaknnda 5 askeri
servis aracnn geii srasnda patlatld. Saldrda 29 kii ld, 61 kii yaraland.

13 Mart

Ankara-Gvenpark
Gvenparkta otobs duraklarnn bulunduu noktada bomba ykl arala dzenlenen
saldrda 2 saldrgan haricinde 36 kii ld, 125 kii yaraland.

27 Nisan

Bursa-Ulu Camii
Bursa kent merkezinde Ulu Camii yaknnda gerekletirilen canl bomba saldrsnda 13
kii yaraland.

12 Mays

Diyarbakr-Sur-Drml Mezras
Drml mezrasnda PKKn 15 ton patlayc ykl kamyonu infilak ettirmesiyle 16 kii
hayatn kaybetti.

13 Mays

Hakkari-ukurca l s Blgesi
Hakkari ukurcada kan atmada 6 asker ehit dt, 8 asker de yaraland. Olay yerine
sevk edilen Kobra helikopterin dmesiyle 2 asker daha ehit oldu.

7 Haziran

stanbul-Vezneciler
stanbul Veznecilerde bomba ykl arala polis minibsnn gei esnasnda gerekletirilen saldrda 7si polis olmak zere 11 kii hayatn kaybetti, 36 kii yaraland.

19 Temmuz

Trabzon-Maka atak Mevkii

Trabzonun Maka ilesi atak mevkiinde, polis kontrol noktasnda evik kuvvet minibsne ynelik silahl saldrda 3 polis ehit olurken 4 polis olmak zere 5 kii yaraland.

31 Temmuz

Ordu-Mesudiye Topam Blgesi

Ordunun Mesudiye ilesine bal Topam Jandarma Karakolu mevkiinde ihbar zerine
operasyon balatan askerlere ormanlk alandan alan ate sonucu 3 asker ehit oldu, 2
asker de yaraland.

18 Austos

Elaz-Srsr Mahallesi
Elaz Emniyet Mdrlne 5 ton patlaycnn kullanld bomba ykl arala yaplan
saldrda 3 polis ehit oldu, 110u polis olmak zere 217 kii yaraland.

25 Austos

Artvin-avat
Artvinin avat ilesinden Ardanu ilesine giden CHP Genel Bakan Kemal Kldarolunun konvoyuna Yankl ky yaknlarnda saldr dzenlendi. Saldrda 1 asker hayatn
kaybederken 2 asker de yaraland.

25 Austos

rnak-Cizre
Cizre le Emniyet Mdrl evik Kuvvet Grup Amirlii yaknndaki polis noktasna
patlayc ykl hafriyat kamyonu ile saldrs dzenlendi. Saldrda 11 polis ehit oldu, 3
sivil 78 kii de yaraland.

2 Eyll

Van-aldran Tendrek Da
Vann aldran ve Arnn Doubayazt ileleri arasndaki Tendrek da blgesi Glizar
mevkiinde s blgesine dnen askerlere pusu kuran PKKl terristlerle atma kt. atmada 8 asker ehit oldu, 8 asker de yaraland.

194

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

3 Eyll

Hakkari-ukurca alayan Ky
ukurca ilesi alayan ky Seni Tepe, Kale Tepe ve Dabatepe blgesinde 1. Komando Tugay Komutanl tarafndan srdrlen operasyonda kan atma neticesinde 7
asker ehit oldu, 20 asker de yaraland.

6 Ekim

stanbul-Yenibosna
stanbul Yenibosnada 75. Yl Polis Merkezi Amirlii yaknlarnda bomba ykl motosikletin patlatlmas sonucu 10 kii yaraland.

4 Kasm

Diyarbakr-Balar
Aydn Arslan Bulvarnda l Emniyet Mdrlne ait Terrle Mcadele ve evik Kuvvet
ube mdrlklerinin bulunduu ek bina yaknlarnda bomba ykl aracn infilak ettirilmesi ile gerekletirilen saldr sonucunda 2si polis, 1i teknisyen ve 8i sivil olmak zere
11 kii yaamn yitirdi, 98 kii de yaraland.

setav.org

195

2016DA TRKYE

2016DA
TRKYENN DEA
LE MCADELES

Trkiyenin 2016da DEA ile mcadelesi rgt kaynakl tehditlerin ani artna
paralel olarak younlam ve genilemitir. DEAa kar yrtlen mcadelenin yaps, rgtn doup gelitii ekirdek alanlar olan Irak ve Suriyedeki askeri ve topraksal egemenlik durumu ile yakndan ilgilidir. Dolaysyla DEAn
bu alanlarda son bir ylda kaybettii egemenlik ve savama kapasitesi, rgt
zellikle corafi yakn evresinde ideolojik yaylma, istikrarszlk yaratc unsurlar krkleme ve daha fazla potansiyel yabanc savaya ulama gayretine itmitir. DEAn genel stratejisi en bandan beri bunlar ierse de rgtn temel
yaam alannda zor duruma dmesi nedeniyle bu tehditlerin derecesinin hi
olmad kadar artmas beklenmelidir. Bu strateji dorultusunda rgtn hedef
ald lkelerden birisi Trkiyedir. zellikle 2015in ikinci yarsndan itibaren
rgtn Trkiyeyi dman olarak belirledii, yaynlarnda Trkiyenin siyasi
liderleri ve kurumlarna kar sert bir pozisyon ald grlmektedir. Daha da
nemlisi sylem dzeyindeki bu dmanln Trkiyeye kar intihar bombalar
eklinde fiili saldrlara dnm olmasdr. Bu dnmn temelinde Trkiyenin DEA 2013 ylnda Bakanlar Kurulu karar ile terr rgt ilan etmesi,
sonrasnda da rgte kar kriminal, hukuki ve finansal boyutlarda mcadeleye
balamas yatmaktadr.41 Trkiyenin ald bu nlemlerin 2015in ortasndan
sonra hz kazand, 2016da ise zirve noktasna ulat grlmektedir.
Trkiyenin 2016da DEA ile mcadelesini drt ana boyutta incelemek mmkndr. Yurt iinde emniyet birimlerinin rgt altyapsna yapt operasyonlar,
kara ve hava snrlarnda fiziki snr gvenlik sistemlerinin kurulmasnn yan sra
profesyonel kontrol ekiplerinin oluturulmasnn planlanmas, rgtn Suriyenin
41. Murat Yeilta, mer Behram zdemir, Rfat ncel, Sibel Dz ve Bilgehan ztrk, Snrdaki Dman: Trkiyenin DA ile Mcadelesi, (SETA Rapor, stanbul: 2016).

196

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

kuzeyinden temizlenmesi amacyla alnan askeri tedbirler ve son olarak DEAa kar
kurulan kresel koalisyona verilen destein bu drt boyutu meydana getirdii sylenebilir. te yandan Trkiyenin yrrle koyduu tedbirleri anlamak iin DEAn
Trkiye stratejisinin getiimiz yl iinde ne tr sreklilikler ve krlmalara sahip
olduuna bakmak gerekmektedir.

DEAIN 2016DAK TRKYE STRATEJS

lk saldrlarna bakldnda DEA Trkiyede belirli hedeflere ynelik eylemler yapyordu. Bu eylemlerinin amac 5 Haziran 2015 Diyarbakr, 20 Temmuz 2015 Suru ve
10 Ekim 2015 Ulus patlamalarnda grld gibi YPG/PKK ile Suriye ve Irakta olan
atmasn Trkiye topraklarna tamak, PKK veya HDP izgisindeki kiileri bombal
saldrlarla hedef almakt. Ayn zamanda bunu Trkiyeden militan devirme stratejisinin kritik bir unsuru olarak ilevselletiriyordu. rgt iddetli bir PKK kartlna
oynayarak hem Trkiye nfusunun sempatisini kazanmay amalad hem de Trkiyede
hassasiyet arz eden etnik ve mezhepsel hususlar ne kararak lkeyi istikrarszlatrmay amalad. rgt sonrasnda 12 Ocak 2016 Sultanahmet saldrsyla Trkiye topraklarnda ilk kez yabanc lke vatandalarn hedef ald. 19 Mart 2016 stiklal patlamas da
ayn dorultuda yabanclara kar yaplm bir eylemdi. DEA bu ekilde koalisyon lke
vatandalarn cezalandrarak mevzubahis lkelerden intikam alyor ve yabanc dmanln kullanarak Trkiyeden militan devirme stratejisini glendiriyordu.
GRAFK 12: DEAIN 2016DA TRKYEDE YAPTII NTHAR SALDIRILARI
236

250
200
150

90

100
36

50
12
0

15

35

45

59

l
Yaral

Yabanc Turistler

Yabanc Turistler

Gvenlik Gleri

Gvenlik
Gleri+Sivil+Turist

Siviller

12 Ocak 2016
stanbul Sultanahmet
nChar Saldrs

19 Mart 2016
stanbul Taksim
nChar Saldrs

1 Mays 2016
Gaziantep
nChar Saldrs

28 Haziran 2016
stanbul Atatrk
Havaliman
nChar
Saldrs+aMma

20 Temmuz 2016
Gaziantep
nChar Saldrs

* Verilen rakamlar medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.

Kilisin ilk kez fzelerle hedef alnd tarih olan 18 Ocak 2016 DEAn Trkiyeye ynelik terr stratejisi bakmndan ilkleri ieriyordu: Birincisi daha nceki
setav.org

197

2016DA TRKYE

saldrlarnda spesifik hedefler belirleyen rgt bu saldrsyla rastgele sivilleri hedefledi. kincisi DEA Trkiye topraklarna ilk kez fze ile saldrd. 16 Aralk 2015te
Baikada konulanm TSK unsurlarna yaplan fze saldrs belki de bunun habercisiydi. Bu ayn zamanda DEAn Suriyedeki mevzilerinden Trkiyeye saldrlar
gerekletirmeye balad anlamna geliyordu. Daha nce yurt ii veya snr karakol
alanlarna aralarla yaklaarak saldran rgt artk Suriyenin 15-25 kilometre ierisinden saldrmaya balad.
DEAn 1 Maysta Gaziantep Emniyet Mdrlne yapt canl bomba saldrs da rgtn Trkiyeye ynelik stratejisindeki deiimi pekitirdi. DEA bu saldrsyla ilk kez yurt iinde gvenlik glerini hedef ald. Dolaysyla Kilis saldrlar ve
Gaziantep patlamas birlikte deerlendirildiinde rgtn Trkiyeye kar yrtt
mulak sava artk somutlatrd ak olarak grlmekteydi. Bu deiim ok boyutlu
sebeplerden kaynaklanaca gibi akla ilk gelen ihtimal ise Trkiyenin yln ilk aylarnda Halepin kuzeyinde DEAa kar savaan lml muhaliflere verdii destekti.
28 Haziranda gerekleen Atatrk Havaliman saldrs DEA eylemleri iinde
potansiyel olarak en ykc ve karmak olanyd. zellikle saldry gerekletirenlerin Kafkasya uyruklu sava tecrbesi olan terristler olmalar ve saldrnn Atatrk
Havaliman gibi insan profili bakmndan uluslararas bir karakter arz eden mekanda
sofistike silahlarla yaplabilmesi DEA tehdidinin Trkiye iin uzun vadeli stratejik
bir soruna dntn ak olarak ortaya koydu. Son olarak 20 Temmuzda Gaziantepte yaplan bir kna gecesi srasnda intihar saldrs gerekletiren DEA tekrardan Trkiyenin sosyal uyumunu hedef setiini gsterdi.42

YURT NDE GEREKLETRLEN

EMNYET OPERASYONLARI
Trkiyenin DEA ile mcadelesinin en nemli ve vazgeilmez bileeni yurt iinde
rgte kar emniyet mensuplarnca gerekletirilen operasyonlar olagelmitir. Trkiye
lkedeki muhtemel DEA yaplanmalarna kar verdii mcadelenin younluunu
2015in ortasndan itibaren giderek artrm, rgt ye veya sempatizanlarnn zerinde kurulan bask 2016da zirveye ulamtr. Bu yl DEAa kar yaplan operasyonlar
lek olarak ok genilerken, basknlara katlan emniyet mensuplarnn says da belirgin bir art gstermitir. Mesela 7 Austos 2016da Adanada rgte ait 50 farkl adrese
e zamanl dzenlenen operasyona 500 polis katlmtr. Bu operasyon sonucunda aralarnda bir canl bombann da olduu 35 rgt mensubu gzaltna alnmtr.43 Canl
bombann evresinde bu kadar kalabalk bir grubun olmas aslnda DEA eylemcilerinin saldr ncesinde azmsanmayacak sayda kiiden destek aldn gstermektedir.
Ayn operasyonun dier dikkat ekici zellii gzaltna alnan kiilerden 20sinin iki
42. Murat Yeilta, Rfat ncel ve Bilgehan ztrk, Turkeys Fight Against Daesh, SETA Analiz, Say: 23 (Kasm 2016).
43. Adanada 50 Adrese ID Operasyonu, Aljazeera Turk, 7 Austos 2016.

198

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

gn nce de gzaltna alnp serbest braklm kiiler olmalardr. Yasal mevzuatn

verdii yetki erevesinde grev yapan emniyet, potansiyel DEA mensuplarn srekli
bask altnda tutarak nleyici mdahale mekanizmas oluturmaktadr.
GRAFK 13: TRKYEDEK DEA HEDEFLERNE YNELK
DNEMSEL OPERASYON VE GZALTI SAYILARI
300
271
250

236

200

192

150
100
75
50
0

169

162

36

87

Operasyon
Says

92

45
14

11
Ocak

85

GzalI Says

ubat

Mart

18
Nisan

19
Mays

13

13

21

Haziran Temmuz Austos

13
Eyll

19
Ekim

* Verilen rakamlar medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.

SALDIRILAR
DEA 2016da Trkiyede be intihar saldrs dzenlemitir. Bunlar 12 Ocak Sultanahmet, 19 Mart Taksim-stiklal, 1 Mays Gaziantep, 28 Haziran stanbul Atatrk
Havaliman ve 20 Temmuz Gaziantep saldrlardr. Bu saldrlar sonucunda 123 kii
hayatn kaybetmi, 400den fazla kii yaralanmtr. 2015te DEA kaynakl bombal saldrlar stanbul (1), Ankara (1), anlurfa (1) ve Diyarbakrda (1) olmutu.
Bu yl ise saldrlarn 3 stanbulda, 2si de Gaziantepte gerekletirilmitir. te
yandan DEA bu yl da 2015te olduu gibi Trk gvenlik mensuplarna kar silahl
saldrlar ve kendisine muhalif yaynlar yapan Suriyeli gazetecilere ynelik suikast
eylemlerini srdrmtr. 10 Nisanda Suriyenin Halep kentinde gazetecilik yapt
belirtilen Muhammed Zahir erkat Gaziantepte sokakta yrrken bandan ve elinden vurularak hayatn kaybetti.44 12 Haziranda anlurfada Suriyeli aktivist Ahmed
Abdlkadir silahl saldrya urad ve yaral olarak kurtuldu.45 ki saldry da DEA
stlendi. 13 Temmuzda ise Gaziantepte polis memuru Hseyin Gm takip ettii
DEAn hcre evinden kan Suriyeli bir rgt mensubu olan Hanifi .nin (16)
silahl saldrs sonucunda ar yaraland ve tm abalara ramen kurtarlamayarak
ehit oldu.46 Ayn gn iinde saldrgan Hatayda yakaland.
44. Gaziantepte Vurulan Suriyeli Gazeteci ld, BBC Trke, 12 Nisan 2016.
45. Urfada Suriyeli Gazeteciye Silahl Saldr, Ajans Urfa, 13 Haziran 2016, http://www.ajansurfa.com/tr-tr/haberler/3126/urfada-suriyeli-gazeteciye-silahli-saldiri, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
46. IDli Terrist Tarafndan Vurulan Polis ehit Oldu, Haber Trk, 23 Temmuz 2016.

setav.org

199

2016DA TRKYE

DEA yl iinde Baikada konulu bulunan Trkiyeye ait Gedu s Blgesine

de eitli saldrlarda bulunmutur. Bu saldrlarn ilki 22 Martta fze ve top atlaryla, sonuncusu da 9 Ekimde top ateiyle yaplmtr. ki saldrda da zayiat verilmemitir. Ancak 26 Martta DEA tarafndan s blgesine Katyua fzeleri ile
gerekletirilen saldrda bir stemen ehit olmu, bir asker de yaralanmtr.47 Tm
saldrlar deerlendirildiinde DEAn Trkiyeye en byk insani kayb intihar eylemleri ile yaatt grlmektedir. Aada DEAn 2016da gerekletirdii intihar
saldrlar verilmitir.
12 Ocakta stanbul Sultanahmet Meydannda DEA militan Nabil Fadli tarafndan intihar saldrs gerekletirilmitir. Fadli 34 kiilik Alman turist kafilesinin
arasna kararak kendisini patlatmt.48 Bu saldrda 13 kii hayatn kaybederken,
15 kii de yaraland. Yaamn yitirenlerin tamam Alman vatanda iken, yarallarn
arasnda ise yine ounluu Alman olmak zere Norve, Peru ve Gney Kore vatandalar da vard.49 Sultanahmet Meydan bir sene nce 6 Ocak 2015te de yine DEA
mensubu bir terrist olan Dastanl Diana Ramazova tarafndan intihar saldrs ile
hedef alnm, olayda bir polis ehit olurken bir polis de yaralanmt.
19 Martta stanbul Taksim Meydannda Beyolu Hkmet Konann
nnde DEA militan Mehmet ztrk tarafndan intihar saldrs gerekletirildi. Saldrda canl bomba haricinde 4 kii hayatn kaybederken, 36 kii de yaraland. Yaamn yitirenlerin 3nn ABD-srail ve 1inin de ran vatanda olduu
belirlendi.50 Baz iddialar bombacnn korkudan telaa kaplarak bombay erken
patlattn dolaysyla asl hedefine ulaamadn, bazlar ise bir turist kafileGRAFK 14: EHRLERE GRE OPERASYON YOUNLUU (2015)

%4

%3

%3

%1

%4
%28

%4
%4
%4

Kilis

stanbul

Gaziantep

Ankara

anlurfa

Konya

zmir

Bingl

Adyaman

Diyarbakr

Adana

Samsun

%8
%18
%17
* Verilen ista,s,kler medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.
Son Gncelleme: 1 Kasm 2016

47. Baikada lk ehit..., Hrriyet, 27 Mart 2016.

48. Alaka Saldr, Yeni afak, 13 Ocak 2016.
49. Alaka Saldr.
50. Istanbul Shopping Area Hit by Suicide Bomber, BBC, 19 Mart 2016.

200

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

si geerken zellikle bombann patlatldn ne srd.51 Saldrdan birka gn

nce Almanya stanbulda saldr olabilecei dorultusunda vatandalarn uyarmt. 17 Martta ise Almanyann Ankara ve stanbuldaki diplomatik temsilcilikleri ve stanbul zel Alman Lisesi gvenlik gerekesiyle tatil edildi. Saldrdan bir
gn sonra Sper Lig kapsamnda Trk Telekom Arenada yaplacak olan Galatasaray-Fenerbahe ma saldr olaca ynnde alnan bir istihbarattan dolay iptal
edilerek ileri bir tarihe ertelendi.52
1 Mays sabah Gaziantepin ehit Kamil ilesinde bulunan l Emniyet Mdrlne 10 metre mesafede DEA terristi smail Gne tarafndan bomba ykl arala intihar saldrs dzenlendi. Gnele beraber saldrya iki DEA mensubu
daha katld. Patlamadan sonra uzun namlulu silahlarla emniyet binasna ate aan
terristler daha sonra olay yerinden kat.53 Gnein aabeyi ve babas da DEA
yesi olduklar gerekesiyle gzaltna alndlar. Saldrda 3 polis ehit olurken, 19u
polis olmak zere 23 kii de yaraland. Patlamann ardndan ehirdeki 1 Mays kutlamalar gvenlik endiesi dolaysyla iptal edildi.54
GRAFK 15: EHRLERE GRE OPERASYON YOUNLUU (2016)

%4

%4 %4

%5

%21

%6
%6
%18

%6
%8
%8

%9

Gaziantep

stanbul

Antalya

Ankara

Adana

Konya

Kilis

anlurfa

Bursa

zmir

Kahramanmara

Samsun

* Verilen ista,s,kler medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.

Son Gncelleme: 1 Kasm 2016

19 Maysta Gaziantepte gerekletirilen operasyonda Trkiyedeki DEA kaynakl intihar saldrlarnn planlaycs ve azmettiricisi olduu bilinen rgtn szde
Antep Emiri Yunus Durmaz polis tarafndan yakalanacan anlaynca zerindeki
bombay patlatarak intihar saldrs dzenledi. Operasyonda Durmazn ei ve yine
DEAn nemli isimlerinden olduu bilinen ve mavi listeden aranan kardei Hac
Ali Durmaz ise sa olarak ele geirildi.55 Bunu mteakip bir hafta boyunca Gazian51. Terristle lgili Yeni ddialar, Hrriyet, 19 Mart 2016.
52. Galatasaray-Fenerbahe Derbisi Ertelendi, NTV, 20 Mart 2016.
53. Gaziantep Emniyet Mdrlne DAE Saldrd, Sabah, 1 Mays 2016.
54. Gaziantep Emniyet Mdrlne Bombal Saldr, Haber Trk, 2 Mays 2016.
55. Canl Bomba, Yeleiyle Uyuyormu, Sabah, 21 Mays 2016.

setav.org

201

2016DA TRKYE

tepte devam eden operasyonlarda DEA terristlerine ait intihar yelekleri, kalanikof uzun namlulu silahlar, otomatik pompal tfekler, bomba dzenekleri, arjr ve
muhtelif mhimmat, makineli tabancalar ve birok rgtsel dokman ele geirildi.56
28 Haziran akam stanbul Atatrk Havalimannda Rus vatandalklar bulunan DEA mensubu zbek Rakim Bulgakov, ilk bata Dastanl denilen ancak
uyruu tartmal olan Vadim Osmanev ve Krgz olduu bilinen ancak ad tespit
edilemeyen nc militan intihar saldrs dzenlediler.57 Saldrda 45 kii hayatn
yitirirken 236 kii de yaraland.58 lk belirlemelere gre hayatn kaybedenlerin 10u
yabanc uyruklu iken 3nn de ift vatandala sahip olduu duyuruldu.59 saldrgan d hatlar terminalinin giri, k ve otopark ksmlarnda nce uzun namlulu
silahlarla etrafa ate at ardndan da zerlerindeki bombalar patlatt. Saldrnn ardndan saat 22.00da Atatrk Havaliman tm yurt ii ve yurt d uulara kapatld
ve yaklak 4 saat sonra gece yars saat 02.00da tekrar uu trafiine ald. Saldrnn
planlaycs ve azmettiricisinin 1980 eenistan doumlu Ahmet Recepovi atayev
olduu tespit edildi.60 atayev eenistandan Suriyeye radikal hareketlerde uzun
sre bulunmu sava tecrbesi olan bir terristti. te yandan bir iddiaya gre bu
saldr DEA tarafndan dikkatlice planlanm, saldrnn gerekletirilmesi iin Rakkadan gnderilen ilk iki DEA timi yakalanm ve son gelen nc tim ise baarl
olmutu. Bu terristlerin Trkiyeye 25 Maysta giri yapt tahmin ediliyor.61
GRAFK 16: EHRLERE GRE GZALTI YOUNLUU (2015)

%3
%3

%2

%1

%3

%5

%0
%0

%28

%9
%9
%15

%23

Kilis

stanbul

Gaziantep

Ankara

Konya

Adyaman

Antalya

anlurfa

zmir

Adana

Samsun

Kahramanmara

Bursa

* Verilen ista,s,kler medya taramasna dayanmaktadr, resmi verilerle farkllk gsterebilir.

Son Gncelleme: 1 Kasm 2016

56. DAE Operasyonlarnda Cephanelik kt, Sabah, 23 Mays 2016.

57. Atatrk Havaliman Saldrsn Gerekletiren Terristlerin Uyruklar Tespit Edildi, NTV, 30 Haziran 2016.
58. Saldrda l Says 45e Ykseldi, Yeni afak, 2 Temmuz 2016.
59. Basn Duyurusu, T.C. stanbul Valilii, 29 Haziran 2016, http://www.istanbul.gov.tr/tr/guncel/haberler/basin-duyurusu-29062016, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
60. Terr Saldrsn Terrist Ahmet atayev Organize Etti, TR Euronews, 1 Temmuz 2016, http://tr.euronews.
com/2016/07/01/teror-saldirisi-terorist-ahmed-catayev-organize-etti, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
61. Nazif Karaman, Dehet Plann Mont Bozdu, Sabah, 30 Haziran 2016.

202

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

20 Temmuzda Gaziantepte dzenlenen bir kna gecesi srasnda kimlii tam

olarak belirlenemeyen DEA mensubu bir terrist intihar saldrs dzenledi. Saldrda 59 kii hayatn kaybederken, 90n zerinde kii de yaraland. Olay yerinde bir
adet paralanm canl bomba yelei bulundu. Cumhurbakan Erdoan saldrnn
12-14 yalarnda bir ocuk canl bomba tarafndan gerekletirildiini belirtti.62 te
yandan damadn annesi Muhbet Akdoan ise patlamadan nce canl bombay grdn, ocuk deil yetikin biri olduunu ifade etti.63 Baz grg tanklar ise canl
bombann yannda 25 yalarnda iki kii ile geldii ve patlamadan sonra bu kiilerin
katklarn syledi.64 Daha sonra ise Babakan Yldrm canl bombann kimliinin
henz tespit edilemedii beyannda bulundu.65 Dolaysyla saldrnn kim tarafndan
yapld henz aa kavumu deildir.
GRAFK 17: EHRLERE GRE GZALTI YOUNLUU (2016)

%4

%3

%1

%4
%4
%24
%4
%4
%6
%19

%8
%9

%11

stanbul

Gaziantep

Adana

Konya

Ankara

Antalya

anlurfa

Samsun

Kilis

zmir

Bursa

Kahramanmara

Adyaman

* Verilen ista,s,kler medya taramasna dayanmaktadr; resmi verilerle farkllk gsterebilir.

Son Gncelleme: 1 Kasm 2016

24 Austosta balatlan Frat Kalkan Harekat ile birlikte yurt iinde de

operasyonlar younlatrld. DEAa kar Austosta yurt genelinde gerekletirilen operasyonlarda 259 kii gzaltna alnm, bunlarn 50si tutuklanmtr.66 Yine bu operasyonlarda Trkiye iin DEA kaynakl en byk tehditlerden birinin intihar saldrlar olduu anlalmtr. Mesela 19 Eyllde
anlurfada yaplan operasyonda iki DEA terristi yanlarnda 24 kg TNT,
intihar yelekleri, el yapm bombalar ve muhtelif mhimmat ile yakalanmlardr.67 Ekim aynda gerekletirilen operasyonlar sonucu da 306 kii gzaltna
alnm ve bunlarn 45i tutuklanmtr.
62. Gaziantepte Bombal Saldr!, Haber Trk, 21 Austos 2016.
63. Gaziantepte Damadn Annesi Canl Bombay Grm, CNN Trk, 23 Austos 2016.
64. Gaziantepde Katliam!, Hrriyet, 21 Austos 2016.
65. Babakan Yldrmdan Gaziantep Saldrsna likin Aklama, NTV, 22 Austos 2016.
66. Tuba Karahan, DAEe Ynelik Operasyonlar Frat Kalkan Harekatyla Taland, AA, 1 Eyll 2016.
67. 2 DAEli Canl Bomba Yakaland, Yeni afak, 19 Eyll 2016.

setav.org

203

2016DA TRKYE

8 Ekimde Diyarbakrdan gelen istihbarat zerine Ankarada Haymana yolu civarnda yaplan operasyonda bombal arala eylem hazrlndaki iki terrist, polisin
teslim ol ars zerine kendilerini patlatt. Terristlerin Ankara Gar Patlamasnn
yl dnm olan 10 Ekim tarihinde intikam eylemi gerekletirecekleri deerlendirildi. Olay yerinde bulunan kimlik Bingl doumlu Harun Arslana ait kt. Harun
Arslann bir sredir Diyarbakrda grlmedii renildi. kinci bombacnn ismi ise
Mahide Ata olarak medyaya yansd.68
16 Ekimde Gaziantep niversitesinin karsnda bulunan 500 Evler Mahallesinde gerekletirilen operasyonlarda DEA mensubu 2 canl bomba kendini patlatt. Terristlerin kendilerini patlatmas sonucunda 3 polis ehit olurken 8 kii de yaraland.69
Kendisini patlatan ilk canl bomba Mehmet Kadir Cabael Gaziantep genelindeki faaliyetleri yneten, rgt mensuplarna lojistik destek salayan ve canl bomba hcrelerini
ynlendiren DEAn nemli bir ismiydi ve ileri Bakanlnn turuncu listesinde yer
alyordu. Cabaelin hedefinin olay gn aure etkinlii dzenleyen Alevi Kltr Dernei
olduu belirtildi. Yunus Durmazdan sonra Cabaelin de etkisiz hale getirilmesiyle DEAn Trkiyede Gaziantepe yerletirdii iki kritik ismi ortadan kaldrlm oldu.
19 Ekimde Ankarann Etimesgut ilesi Eryaman mahallesinde bulunan bir
apartman dairesine gece yars yaplan polis basknnda, DEA mensubu canl bomba Ahmet Balk, teslim ol arsna ate ile karlk vermesi zerine kan atma
sonrasnda l olarak ele geirildi. Terristin kald evde yksek miktarda bomba
yapmnda kullanlan malzeme bulundu. DEAn Rakkadaki kamplarnda eitim
ald belirlenen ve kamera kaytlarndan daha nce Antkabir ve Eski Meclis evresinde keif yapt tespit edilen terristin 29 Ekim kutlamalarnda Antkabirde bir
eylem gerekletirmeyi planlad deerlendirildi.70
4 Kasmda Diyarbakrn Balar ilesinde bulunan Emniyet Mdrlnn Terrle Mcadele ve evik Kuvvet ubelerinin yer ald ek binas yaknlarnda bomba ykl
bir arala saldr dzenlendi. 2 polisin ehit olduu saldrda 9 kii hayatn kaybetti,
100den fazla kii de yaraland. Yetkililerin saldry PKKnn yapt ynndeki aklamalarna ramen DEA kendisine bal Amaq haber ajansndan eylemi stlendiini
duyurdu. Bundan iki gn sonra ise TAK, saldry kendisinin yaptn duyurdu.

SINIR GVENLN ARTIRMAYA YNELK

ALINAN TEDBRLER
DEAn tm dnyada bir fenomen haline gelmesinin yaratt kresel lekteki
YTS mobilizasyonu, Suriye ve Iraka ana gei gzergah olmas sebebiyle Trkiyeyi
topraklarndan seyahat edilecek bir hedef haline getirmitir. te yandan Trkiyenin
68. 2 Canl Bomba Ankarada Kendini Patlatt, NTV, 8 Ekim 2016.
69. Volkan Ik, DEAa st Dzey Darbe, AA, 1 Eyll 2016.
70. Yksel Temel, Ankaray Kana Bulayacaklard, Sabah, 31 Ekim 2016; Ankarada DAEli Bir Canl Bomba
ldrld, Yeni afak, 19 Ekim 2016.

204

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

Suriye ve Irak ile paylat uzun snr hatt, atma blgelerinin bitiiinde olmas
nedeniyle yasa d lojistik faaliyetlere militan, silah ve mhimmat aklarna maruz
kalan bir alana dnmtr. Dolaysyla Trkiye, gneyinde oluan terr kuana
kar sert nlemler almak zorunda kalmtr. Balangta caydrclk temelinde tasarlanan ve misliyle karlk ilkesi dorultusunda uygulanan bu nlemler, zaman iinde
yetersiz grlmelerinin ardndan TSK unsurlarnn destekledii zgr Suriye Ordusu (SO) birlikleriyle dorudan bir askeri harekata dnmtr.71
GRAFK 18: TRKYEDE DEA MENSUBU OLMALARI GEREKESYLE
GZALTINA ALINANLARIN UYRUKLARI (OCAK-KASIM 2016)
300
250
200
150
Trk

100

Yabanc

50
0

rt

z
n
tos
mu
zira
us
em
Ha
A

T

8
-31
1-2
ran
azi
H

29
* Medya taramasnda uyruk bilgisi bulunamayan rgt mensuplar
grae Trk vatanda olarak eklenmi<r.
ak

Oc

at

ub

Ma

a
Nis

ys

Ma

Eyl

Eki

Snr gvenlii konusunda Trkiyenin risk ve tehditlere en ok maruz kalan

blgesi gneyindeki Kilis ve Gaziantep ehirleridir. DEA bu ehirlerde eitlilik
arz eden saldrlarnn yan sra militan geii, depolama, propaganda ve patlayc
imalat gibi kritik ilevleri de icra etmeye almtr. 2016da rgtn snr hattnda Trkiyeye arz ettii tehditlerin banda Kilise dzenledii roket saldrlar
gelmitir. Yl iinde DEA ilk kez 18 Ocakta Kilise Katyua fzeleri ile saldrmtr. zellikle Nisan ortasndan balayarak Maysn ilk haftasna kadarki dnemde
rgt Kilise her gn defalarca fzelerle saldr gerekletirmitir. rgt 7 Nisan-7
Mays tarihleri arasnda Kilise 40tan fazla fze atm ve son olarak 26 Ekimde
Kilise yine roket atmay baarabilmitir. Bu saldrlarn byk ounluu Rus
yapm Katyua roketleri ile yaplmtr. Bu roketlerin eski teknoloji rn olmalarnn, kaynanda tespitlerinin yaplp hedefe ulaamadan imha edilmelerini
zorlatrd deerlendirilmektedir.72 18 Ocaktan bu yana DEA 80den fazla kez
71. Murat Yeilta, Rfat ncel ve Bilgehan ztrk, Turkeys Fight Against DAESH, SETA Analiz, Say: 23,
(Kasm 2016).
72. Arda Mevltolu, Katyualar, HIMARSlar ve tesi, Siyah Gri Beyaz, 29 Nisan 2016, http://www.siyahgribeyaz.com/2016/04/katyusalar-himarslar-ve-otesi.html?spref=tw, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).

setav.org

205

2016DA TRKYE

roketle Kilise saldrm, bu saldrlarn sonucunda 20nin zerinde sivil yaamn

yitirirken, 80den fazla kii de yaralanmtr.
Katyua tehdidine kar Trkiye boyuttan oluan nlemler dizisi hayata
geirmitir: Birincisi Trkiyenin snr hattndan DEA mevzilerine ynelik dzenli olarak yapt topu atlardr. Frtna obslerinin bu grev iin kullanmnn devamnn yan sra 40 kilometreden fazla menzili olan yerli retim T-122 ok
namlulu roketatar (NRA)73 sistemleri de snr hattnda konulandrlmtr. Ayn
zamanda yerli retim HAlar snr hattnda srekli gzetleme uular gerekletirmi ve faaliyet saylar oalmtr. Buna ek olarak snr hattnda grev yapan
asker mevcudiyeti de artrlmtr.
kincisi koalisyonun devreye sokularak ABDye ait Predatr HAlar ile rgt
hedeflerinin yok edilmesidir. Cehennem atei (Hellfire) fzesi tayan bu HAlar
tehdit oluturan hareketli hedeflere kar tehdidi kaynanda yok etme dorultusunda etkili bir ate gc salamaktadr. Bu balamda mesela 1 Maysta ncirlikte
konulu bulunan 4 ABD MQ-1 silahl HAsnn Suriyede 29 DEA militann ldrd ve 5 rgt mevzisini imha ettii aklanmtr.
ncs ise halk bilgilendirme ve farkndalk yaratmaya ynelik tedbirlerden
oluan toplumsal boyuttur. Olas fze saldrlarna kar vatandalar mmkn olduunca ksa srede haberdar etmek amacyla Kilise hava alarm ikaz sistemi kurulmutur. Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanlnn (AFAD) tasarlad proje ile ehre
siren sistemi koyularak halkn nceden uyarlmas; sosyal medya, hcresel mesajlar
ve akll cihazlarn da bu dorultuda etkin bir ekilde kullanlmas planlanmtr.74te yandan Kilisteki salk personelinin artrlmas ve ailelere psikolojik destek salanmas, daha nce terr kaynakl atmalarn yaand ehirlerde kullanlan zrhl
amblanslarn ehre gnderilmesi gibi tedbirler uygulamaya konulmutur. Bunun
yannda maddi olarak zarar grenlere deme yaplmas iin Kilise iki etapta verilmek
zere 10 milyon TL tahsis edilmitir.75
Alnan nlemler ve uluslararas koalisyon ile artrlan i birliiyle beraber Mays sonundan itibaren Kilise atlan fzeler durduruldu ve bu tarihten sonra DEA
nadiren Kilisi hedef alabildi. Uzun vadede Trkiyenin hava savunma sistemi ihtiyacn karlayacak aratrmalar ise bir sredir gerekletirilmeye allyordu.
DEA tarafndan Kilisin srekli fzelerle hedef alnmas bu ihtiyacn aciliyetini
ak olarak gzler nne serdi. Bu balamda tamamen milli imkanlarla retilen
Serhat ve Korkut sistemleri Katyua ve benzeri fzeleri havada engelleyerek imha
73. T-122 NRA, 122 mm.lik ok Namlulu Roketatar, Roketsan, http://www.roketsan.com.tr/urunler-hizmetler/kara-sistemleri/satihtan-satiha-roket-sistemleri/t-122-cnra-122-mm-lik-cok-namlulu-roketatar, (Eriim tarihi:
13 Aralk 2016).
74. AFAD Gvenli Hava Sahas Kuruyor, Yeni afak, 14 Mart 2016; Hava Saldrlarna Kar Snrda Alarm Sistemi, Milliyet, 30 Mart 2016; Tolga ardan, Davutolundan Kilise Master Plan Talimat, Milliyet, 2 Mays 2016.
75. Kilis in Ek Tedbirler, Sabah, 26 Nisan 2016; Babakan Davutolu Kilis in Alnan nlemleri Aklad,
CNN Trk, 26 Nisan 2016.

206

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

etmeyi amalyor.76 Milli Savunma Bakan Fikri Ik, Ekim ay banda Korkutun
laboratuvar testlerinin baaryla tamamlandn, sahada test aamasna en ksa srede geileceini belirtti.77 ASELSAN tarafndan 2010da gelitirilmeye balanan Korkut, 1 Aralk 2015te Konya Karapnarda bulunan Milli Savunma Bakanl At,
Test ve Deerlendirme Grup Komutanlnda yaplan testlerde katapulttan atlan
yksek hzl hedef uan ASELSANn gelitirdii yerli radar sistemiyle tespit edip
baarl bir ekilde vurarak drmt.78
Snr gvenlii asndan en nemli sorunlardan bir dieri geleneksel olarak
YTS seyahatlerinin nlenmesi olmutur. Trkiyenin YTS ile mcadelesi en bandan beri birbirini destekleyen drt aamal bir mekanizmaya dayanmaktadr79
ve 2016da da bu mekanizma yrrlkte olmutur: Bunlardan birincisi DEA
militan olma potansiyeli tayan kii veya gruplarn kaynak lkeden knn engellenmesidir. kinci aama bir ekilde kaynak lkeden ayrlan YTSnin havaalanlarnda kurulan Risk Analiz Birimleri ekiplerince tespit edilmesidir. Trkiyeye
girmeyi baaran YTSlerin ise emniyet birimlerinin yapt almalarla etkisiz hale
getirilmeleri amalanmtr. Son aamay ise militanlarn Trkiye-Suriye snr hattnda giri-k yaparken yakalanmalar oluturmaktadr. Bugne dein YTS seyahatlerinin nlenmesi konusunda dier devletlerin Trkiye ile yeterince i birlii
yapmadklar ve uyarlara ramen gerekli nlemleri almadklar grlmtr. Mesela Paris saldrlarn dzenleyen brahim Abdeslam Trkiye tarafndan Fransaya
iade edilen isimlerden biriydi. Paris saldrlarnn dier faili mer smail Mustafa
konusunda da Fransa, Trkiye tarafndan uyarlmt. Yine Brkselde yaplan intihar saldrlarnn faili brahim Bakraouinin daha nce Trkiyede yakalanp snr
d edildii ve muhatap lkelere bilgi verildii ancak bu lkelerin yeterince nlem
almad grlmtr.80
te yandan Trkiyeye giri yasa konan kii says Eyll 2016 itibaryla 145
lkeden 52.075 kiiye ulamtr. 98 lkeden 3.790 kii ise snr d edilmitir.81 G
daresinin 8 Kasmda yeniledii verilerine gre ise Trkiyede 2016da yakalanan dzensiz gmen says 156.733 olarak belirlenmitir.82 Bunlarn 66.552sinin Suriyeli,
28.339unun da Irakl olmas yasa d insan mobilizasyonunun balca nedenlerinin
blgedeki i sava ortam ve DEA varl olduunu gstermektedir.
Snr gvenlii konusunda Trkiyenin elini balayan en nemli hususlardan
biri yetki atmas ve brokratik hantalla sebebiyet veren ok bal yapya sahip
76. Kilis, Serhat ve Korkuta Emanet, Milliyet, 22 Mays 2016.
77. Snr Gvenlii KORKUT ve Serhata Emanet, Sabah, 3 Ekim 2016.
78. KORKUT Testleri Baaryla Geti, Vatan, 13 Aralk 2015.
79. Yeilta vd., Snrdaki Dman.
80. Trkiye Yakalayp ade Ediyor, Avrupa Serbest Brakyor, Haber Trk, 25 Mart 2016.
81. Gerei Yaplmtr, Milliyet, 1 Eyll 2016.
82. Dzensiz G, T.C. ileri Bakanl G daresi Genel Mdrl, http://www.goc.gov.tr/icerik6/duzensiz-goc_363_378_4710_icerik, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).

setav.org

207

2016DA TRKYE

hudut muhafaza tekilatdr. Bu sorunu amak iin halihazrda nemli bir sredir
almalar yaplmaktadr. Bu balamda hkmetin 2017 yl programnda ileri
Bakanlna bal silahla donatlm bir snr gvenlii tekilatnn kurulmas ngrlerek bu grevin icrasnn tek bir at altnda toplanmas hedeflenmektedir.83
Trkiyenin Suriye snr hattnda yrrle koyduu fiziki snr gvenlii
projesi 2016da da devam etti. Bu projenin nemli bileenlerinden olan snra
duvar rme almalar hzlandrld. Suriyenin kuzeyinde younlaan asimetrik
tehditlere kar Hatayn Yaylada ilesinde balatlan modler duvarlar ve akll
kuleler yerletirme almalar Ekim aynda Kilise kadar ulat. Blgeye dikilen
beton bloklar 3 metre uzunluk, 4 metre ykseklik ve 7 ton arla sahip. Kuleler
ise 8 metre yksekliinde olup zrh ve akll silah sistemleriyle donatlyor. Ayrca
yasa d gei ve dier illegal faaliyetleri gzetlemek ve nlemek amacyla otomatik anons sistemleri de bu kulelere yerletirildi.84 2 Kasmda Milli Savunma
Bakan Fikri Ik ile Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Salih Zeki olak birlikte hudut birliklerini ziyaret etmi ve incelemelerde bulunmutur. Bu ziyaretinde
Ik, Suriye snrna 268 kilometre uzunluunda duvar ekildiini vurgulamtr.
Ik, 520 kilometre daha duvar ekileceini ve bunun yaklak 200 kilometresinin ihalesinin yapldn ifade etmitir. Ayrca corafi olarak duvar rmeye engel
olan yaklak 85 kilometre uzunluktaki arazide de farkl tedbirlerin alnacan,
nmzdeki yln birinci yarsnda 911 kilometrelik Suriye snrnn tamamnn
bitirilmesini dndklerini ifade etmitir.85
te yandan duvar rlmesi mmkn olmayan dalk, engebeli araziler, nehir
geileri ve kanyonlarn bulunduu yerlere arazi artlarna uygun esnek elik kafeslerin rlmesi planlanmaktadr. Suriye snrnda yaklak 85 kilometrelik hattn
bu elik kafeslerle kapatlmas ngrlyor.86 Trkiye Suriye snrnn yan sra
2016da Irak snrnn da baz noktalarnda fiziki gvenlik nlemleri alnmaya
balanmtr. PKKnn nemli yurt d gei noktalarndan olan Cizre ve Silopi
blgelerine de beton duvarlar rlmektedir. Bu duvarlarn nlerine ayrca hendekler kazlmaktadr. Bunun yannda hakim tepelere zrhl ve mekanize birlikler
konulandrlarak snr gvenlii desteklenmektedir. Sk eitim programyla tannan ve yurt dnda bar gc operasyonlarna katlan 28. Mekanize Piyade
Tugaynn Silopiye tanmasnn gerekelerinden birinin de snrdaki tehlikelere
kar ek nlem almak olduu deerlendirilmektedir. Yine Suriye snrnda olduu
gibi Irak snrnda da akll kuleler, elik kafesler, projektr aydnlatma sistemleri,
termal kameralar ve hava gzetleme sistemleri yerletirilecektir.87
83. Profesyonel Snr Kolluu Tekilat Kuruluyor, AA, 2 Kasm 2016.
84. Suriye Snrnda Modler Duvar almalar Sryor, AA, 19 Ekim 2016.
85. Ik: Snrn Sfr Noktasndaki Hudut Birliklerinde nemli almalar Yrtlyor, AA, 2 Kasm 2016.
86. Irak Snrna Hendekli Duvar, Haber Trk, 6 Kasm 2016.
87. Irak Snrna Hendekli Duvar.

208

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

SURYE VE IRAKTA DEA LE MCADELE

Frat Kalkan Harekat
Frat Kalkan Harekat ncesinde Trkiyenin gneyinde DEAa kar mcadelesi caydrclk temelinde misliyle yant prensibine gre uygulanyordu. Bu balamda Trk topular istikrarl bir ekilde Suriyenin kuzeyindeki rgt mevzilerini vuruyordu. Mesela
yalnzca Ocak-Mart 2016 arasnda 487 DEA hedefi vurulmu ve en az 86 terrist etkisiz hale getirilmitir.88 Trkiye 24 Austos 2016da bata DEA olmak zere evresindeki
terr rgtlerinin yaratt her trden tehdidi bertaraf ederek Suriye snrnda gvenlii
salamak ve uluslararas koalisyona sahada savaan etkili ve meru bir kara gc olarak destek vermek gayesiyle Frat Kalkan Harekatn balatmtr. Harekatn balad
gn ilk hedef olan Cerablus DEAtan temizlenmitir. Harekat Trk Silahl Kuvvetleri
Mterek zel Grev Kuvvetinin destekledii SO gleri tarafndan yrtlmektedir.
Frat Kalkan Harekatn Trkiyenin snrlarn terr rgtlerinden temizlemek, uluslararas koalisyona sahada destek vermek, Suriyenin toprak btnln korumak, blgeyi terr rgtlerinden arndrarak daha fazla gn nne gemek, Suriyelilerin insani
yardmlara ulamn salamak ve kolaylatrmak amalaryla balatlmtr.
Harekatn ilk haftasnda Cerablus ile beraber 38 ky kurtarlm, Azez-Cerablus
hattnda 400 kilometre kareden fazla alan terristlerden temizlenmitir. Gneyde
Frat Nehrinin kolu Sacu ayna ulalarak Trkiye snrndan 24 kilometre derinlik salanmtr.89 Harekatn birinci aynn sonunda 1.200 kilometre karelik alan
terristlerden temizlenmi, 20 binden fazla Suriyeli Cerablusa dnmtr. Bu sre
zarfnda terr rgtlerine ait 900den fazla hedef vurulmutur.90 16 Ekimde ise SO
gleri DEAn sembolik olarak byk nem atfettii Dabk kasabasn ele geirmitir.91 Harekatn ikinci ay sonunda SO 156 meskun mahalde kontrol salam,
31 mayn ve 1.299 EYP imha edilmitir.92
Trkiye harekat kapsamnda son olarak 13 Kasm gn sabah ve akam olmak
zere iki ayr saat diliminde Suriyede bulunan Bab blgesine kendi sava uaklar ile
hava harekatlar dzenlemi ve 15 hedefe 16 hava saldrs gerekletirilmitir. Bunun
sonucunda DEAa ait 10 savunma mevzisi, 2 karargah binas, 2 komuta merkezi
ve 1 cephanelik imha edilmitir.93 Bunun yannda patlayc tespit ve imha timleri de
blgede yerletirilmi bulunan 14 EYPyi kontroll bir ekilde patlatarak emniyeti
salamtr. 14 Kasm itibaryla Frat Kalkan Harekatnn bandan bugne dein
toplamda 1.520 EYP kontroll olarak patlatlrken, ou tuzaklanm 36 mayn da
88. Trkiyenin Yabanc Terrist Savalarla Mcadelesi, T.C. Dileri Bakanl Bilgi Notu, http://www.mfa.gov.
tr/turkiye_nin-yabanci-terorist-savascilarla-mucadelesi.tr.mfa, (Eriim tarihi: 6 Mays 2016).
89. te Frat Kalkannda lk Haftann Bilanosu, Haber 7, 30 Austos 2016.
90. Mehmet Ylmaz Glda, Frat Kalkan Harekatnn Bir Aylk Bilanosu, AA, 23 Eyll 2016.
91. SO Suriyede Dabk ky ve Soran Beldesini DEAtan Ald, AA, 16 Ekim 2016.
92. Twitter, https://twitter.com/firatkalkani16
93. Trk Jetleri El-Babda 15 Hedefi Vurdu, AA, 14 Kasm 2016.

setav.org

209

2016DA TRKYE

harekat sresince etkisiz hale getirilmitir.94 21 Kasmda operasyonun 90. gn sonunda da SO tarafndan 215 meskun mahalde kontrol salanm, 40 mayn ve
1.673 EYP kontroll olarak imha edilmitir.95
Frat Kalkan Harekat kapsamnda DEAtan temizlenen blgelere Trkiye tarafndan i sava ortamndan kaan Suriyeli aileler yerletirilmekte, salk ve gda yardmlar
ile savan yaralar sarlmaya allmaktadr. Mesela Halep, Hama ve Rakkadaki atmalardan kaan yaklak 200 aile terr rgtlerinden temizlenmi Suriye-Trkiye snrnda
300-400 adr kurmulardr. Trkiye snr blgesini gvenli grdklerini ifade eden bu
aileler halihazrda inas devam eden adr kentin tamamlanmasn beklemektedir.96

Musul Operasyonu
Trkiye son bir yldr Irakn kuzeyinde de DEA ile mcadelesini srdrmektedir.
zellikle Musul evresinde gerekletirilen bu mcadele ile 17 Ekim gece yars Irak
Babakan Haydar badi tarafndan balad duyurulan Musul Operasyonu ncesinde uygun askeri ve stratejik zeminin olumasna nemli bir katkda bulunulmutur. Trkiye Aralk 2015ten Ekim 2016ya kadar olan zaman diliminde Musuldaki
DEA hedeflerine Frtna obsleriyle 3.537, tanklarla 1.128, zrhl muharebe aralaryla 870, havan ile 1.285 olmak zere toplam 6.820 at gerekletirmitir. Bu atlar
sonucunda 690 DEA militannn etkisiz hale getirilmesinin yan sra rgte ait 555
bina ve barnak, 106 ara, 34 Katyua fzesi mevzisi, bir adet tank, 5 adet top, birok
namlulu roketatar ve 11 Doka mevzisi imha edilmitir.97 Bunun yannda 1990lardan
beri blgede bulunan Trk zel Kuvvetleri Musulun yerel unsurlarna askeri eitim
ve yardm salayarak ehrin kurtarlmasnn orada yaayan halk tarafndan gerekletirilmesini amalamtr. Bu kapsamda Trkiye Gedu s Blgesinde Musullulardan
oluan 1.200den fazla gnlly eitmitir.98 Bunun yannda Trkiye Musul evresinde DEAa kar hava saldrlar da dzenlemitir. Dolaysyla Trkiye 2016da
Musulun kuzeyinde Suriyede de olduu gibi DEAa kar tank, top, havan ve zrhl
muharebe aralarnn kullanmn ieren, sahada zel kuvvet unsurlar ve havada ise
uaklarla desteklenen hibrit bir askeri mcadele stratejisi uygulamtr.

ULUSLARARASI KOALSYONA VERLEN DESTEK

Trkiyenin DEAa kar kurulan uluslararas koalisyona olan katks 2015in bana dayanmaktadr. Trkiye ubat 2015te koalisyona olan desteini ifade etmi, 99
Haziranda ABDnin silahsz HAlarn slerinde konulandrmasna izin vermi, 24
94. Trk Jetleri El-Babda 15 Hedefi Vurdu.
95. Twitter, https://twitter.com/firatkalkani16
96. Yasin Dikme, Allah Trkiyeden Raz Olsun, Buray Terrden Temizledi, AA, 14 Kasm 2016.
97. TSKnn DAE ile Mcadelesi, Haber Trk, 16 Ekim 2016.
98. Twitter, https://twitter.com/firatkalkani16
99. Trkiyenin Yabanc Terrist Savalarla Mcadelesi.

210

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

Temmuzda askeri slerini koalisyonun kullanmna am100 ve 24 Austos 2015te

de resmi olarak zgn Kararllk Operasyonuna katlmtr.101 Trkiyenin 2015te
koalisyona verdii destek DEA geriletme ve yok etme (degrade and destroy) stratejisine bir katk anlamna gelmitir. 2016da ise bu strateji DEA Trkiye snrlarndan tamamen uzaklatracak bir amaca dnmtr. Dolaysyla Trkiyenin
uluslararas koalisyona verdii destek de daha st bir seviyeye kmtr.
2016 yl iinde Trkiye ile uluslararas koalisyon arasnda 2015 yaznda kurulan i birlii mekanizmalar devam etmi, Trkiyedeki slerin DEA ile mcadelede
kullanm srmtr. 22 Ocakta dnemin ABD Bakan Yardmcs Joe Biden Trkiyeyi ziyaret etmi, iki lke arasnda DEAa kar mcadelede i birliinin gelitirilmesi ve Trkiyenin snr gvenliini artracak baz teknolojilerin ABD tarafndan
paylam konular grlmtr.102 2 ubatta ise uluslararas koalisyonu oluturan
lkeler rgtle mcadelede gelinen durumu konumak zere Romada toplanmtr.
Trkiye ile uluslararas koalisyonun ban eken ABD arasnda 2016da da ciddi
gr farkllklar devam etmitir. Ortak bir zemine ulamak ve i birlii olanaklarn artrmak iin yaplan giriimlerin sonuncusu ABD Genelkurmay Bakan Joseph Dunfordun
6 Kasm 2016da gerekletirdii Trkiye ziyaretinde tartlmtr. Burada varlan uzlaya
gre Trkiye ile ABD arasnda banda tugenerallerin bulunaca iki ayr heyetten oluacak bir koordinasyon mekanizmas kurulmas ngrlmtr. Askeri uzmanlarn yan
sra istihbarat servisleri ve dileri mensuplarnn da iinde yer alaca heyetlerin herhangi
bir kriz annda toplanaca belirtilmitir.103 te yandan Dunfordun basn mensuplarna
Rakka Operasyonu iin SDGnin uygun olmad ve Trkiye ile uzun vadeli olarak beraber alacaklarn sylemesine ramen bu operasyonun SDG gleriyle balatlmas,
ABD ile Trkiye arasndaki yntem farkllklarnn devam ettiini gstermitir. Bunun
ncesinde 21 Ekim 2016da ABD Savunma Bakan Ashton Carter Trkiyeye bir ziyarette bulunmutur. Trkiyenin Dabk ehrini rgtten kurtarmasndan dolay btn
dnyann mteekkir olduunu belirten Carter, ABD ile Trkiye arasnda baz gr
farkllklar olmasna ramen prensiplerin ayn olduunu vurgulam ve Trkiyenin snr
gvenliini salama almak iin verdii mcadeleyi desteklediklerini vurgulamtr.104 Ancak sonrasnda yaananlar ABDnin yine sylem ile politikasnn elitiini gstermitir.
Dolaysyla Trkiyenin nmzdeki dnemde uluslararas koalisyonla ilikisinin seyrini
yeni ABD ynetiminin DEA ile mcadeleye bak yakndan etkileyecektir.
100. No: 212, 24 Temmuz 2015, ABD ile DEAla Mcadele Konusunda Varlan Mutabakat Hk., T.C. Dileri
Bakanl, 24 Temmuz 2015, http://www.mfa.gov.tr/no_-212_-24-temmuz-2015_-abd-ile-deas_la-mucadele-konusunda-varilan-mutabakat-hk_.tr.mfa, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
101. No: 239, 29 Austos 2015, DEA Hedeflerine Kar Ortak Operasyon Hk., T.C. Dileri Bakanl, 29
Austos 2015, http://www.mfa.gov.tr/no_-239_-29-agustos-2015_-deas-hedeflerine-karsi-ortak-operasyon-hk_.
tr.mfa, (Eriim tarihi: 13 Aralk 2016).
102. Carol E. Lee, Dion Nissenbaum, Joe Biden Presses for Expansion of Turkeys Role in Fighting ISIS, The Wall
Street Journal, 24 Ocak 2016; Ragp Soylu, Biden, Trkiye ile Drt Balkta Pazarlk Yapt, Sabah, 24 Ocak 2016.
103. DAE ile Mcadelede kili Mekanizma, NTV, 7 Kasm 2016.
104. ABD Savunma Bakan Carter: Trkiyenin DAEe Kar Operasyonlara Katlmasn stiyoruz, NTV, 21 Ekim 2016.

setav.org

211

2016DA TRKYE

KRONOLOJ- DEA SALDIRILARI

12 Ocak

stanbul Sultanahmet Meydannda intihar saldrs gerekletirildi. 13 kii yaamn yitirirken, 15 kii de yaraland.

18 Ocak

DEAn 2016da Kilise yapt ilk fze saldrs. Okula isabet eden roket mermisi bir kiinin
hayatn kaybetmesine yol at.

19 Mart

stanbul stiklal Caddesinde intihar saldrs gerekletirildi. 5 kii hayatn kaybederken,

36 kii de yaraland.

22 Mart

DEAn 2016 Baikada bulunan Trkiyeye ait Gedu s Blgesine ilk saldrs. Fze ve top
atlaryla gerekletirilen saldr sonucunda zayiat verilmedi.

10 Nisan

Suriyenin Halep kentinde gazetecilik yapt belirtilen Muhammed Zahir erkat Gaziantepte sokakta yrrken ba ve elinden vurularak hayatn kaybetti. Saldry DEA stlendi.

1 Mays

Gaziantep l Emniyet Mdrlne bomba ykl arala intihar saldrs gerekletirildi. 3

polis ehit oldu, ounluu polis 23 kii yaraland.

19 Mays

Trkiyedeki DEA kaynakl intihar saldrlarnn planlaycs ve azmettiricisi olduu bilinen

rgtn szde Antep Emiri Yunus Durmaz yaplan polis operasyonu srasnda kendisini
patlatt.

12 Haziran

anlurfada Suriyeli aktivist Ahmed Abdlkadir silahl saldrya urad ve yaral olarak kurtuldu. Saldry DEA stlendi.

28 Haziran

Atatrk Havalimannda nce gvenlik gleriyle atan terrist, sonrasnda intihar

saldrs gerekletirdi. 45 kii hayatn kaybetti, 236 kii yaraland.

13 Temmuz

Gaziantepte polis memuru Hseyin Gm, takip ettii DEAn hcre evinden kan Suriyeli bir rgt mensubu olan Hanifi .nin (16) silahl saldrs sonucunda ar yaraland
ve tm abalara ramen kurtarlamayarak ehit oldu. Ayn gn iinde saldrgan Hatayda
yakaland.

20 Temmuz

Gaziantepte dzenlenen bir kna gecesi srasnda intihar saldrs gerekletirildi. 32si ocuk olmak zere 59 kii hayatn kaybetti, 90n zerinde kii de yaraland.

24 Austos

Trk Silahl Kuvvetleri Mterek zel Grev Kuvveti ve zgr Suriye Ordusu birliklerince
Suriyenin kuzeyini terr rgtlerinden temizlemeyi amalayan Frat Kalkan Harekat balatld. Ayn gn Cerablus ele geirildi.

25 Austos

Trkiye YPGye Fratn dousuna ekilme ars yapt. YPG blgeden ekilerek ynetimi
askeri konseylere teslim ettiini aklad.

26 Austos

TSK Cerablus ynnde ilerleme giriiminde bulunan YPGyi vurdu.

29 Austos

Kiliste muhtelif yerlere pe pee atelenen 3 roket mermisi isabet etti. Olayda biri ar 5
kii yaraland.

31 Austos

Yunus Durmazn kardei Gamze Demir ile evli olan DEA mensubu Abdlmuttalip Demir
ve 1 Mays Gaziantep saldrsnn faili smail Gnein amcasnn olu DEA mensubu Talha
Gne gerekletirilen operasyonla yakaland.

8 Ekim

Ankarada Haymana yolu civarnda bombal arala eylem hazrlndaki iki terrist, dzenlenen operasyonda polisin teslim ol ars zerine kendilerini patlatt. Terristlerin
Ankara Gar Patlamasnn yl dnm olan 10 Ekim tarihinde intikam eylemi gerekletirecekleri deerlendirildi.

9 Ekim

DEAn 2016da Baikada bulunan Trkiyeye ait Gedu s Blgesine yapt son saldr.
Top ateiyle yaplan saldrda herhangi bir zayiat yaanmad.

16 Ekim

SO, DEAn sembolik olarak byk nem atfettii Dabk kasabasn ele geirdi.
Gaziantepte, Gaziantep niversitesi karsndaki 500 Evler Mahallesinde yaplan operasyon srasnda canl bombann kendisini patlatmas zerine 3 polis ehit olurken, 8 kii de
yaraland. kinci bir canl bomba ise polisle attktan sonra kendisini patlatt.

212

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

19 Ekim

29 Ekim kutlamalarnda Antkabirde canl bomba eylemi gerekletirecei deerlendirilen 1992 Adana doumlu ve Diyarbakr nfusuna kaytl DEA militan Ahmet Balk yaplan polis basknnda l olarak ele geirildi.

26 Ekim

15 Kasm itibaryla DEAn Kilise yapt son roket saldrs. Bo araziye den roketler bir
kiinin hafif yaralanmasna neden oldu.

4 Kasm

Diyarbakrn Balar ilesinde bulunan Emniyet Mdrlnn Terrle Mcadele ve

evik Kuvvet ubelerinin yer ald ek binas yaknlarnda bomba ykl bir arala saldr
dzenlendi. Saldry DEA stlendi.

6 Kasm

4 Kasmda Diyarbakrda gerekletirilen saldry TAK stlendi.

setav.org

213

2016DA TRKYE

SONU

2016 yl Trkiyenin gvenlik gndemi asndan son derece youn bir yl olmutur.
Trkiyenin gvenliini tehdit eden iki ana unsur olan PKK ve DEA, bir nceki yl
olduu gibi bu yl da saldrlarn srdrmtr. PKK bir nceki yl balatt, atmalar ehirlere yayarak bir halk ayaklanmas karma denemesini bu yln ortalarnda terk etmek zorunda kalm ve saldrlarn bu tarihlerden itibaren tekrar krsal
blgelere yneltmitir. Bu deiim erevesinde rgt ayrca eitli sol rgtlerle i
birliine giderek geleneksel faaliyet alanlarnn tesine geip lkenin farkl blgelerinde de varlk gstermeye almtr. Buna ek olarak PKKnn bir alt rgt olan
TAK da intihar saldrlar dzenleyerek terr ve atma ortamn batdaki byk
ehirlere tama plann uygulamak istemitir.
Trkiye bu tehditlere karlk yeni bir savunma ve gvenlik konseptini devreye
sokarak terr tehdidine kar savunmadan taarruza gemi, bu erevede yllardr
askeri operasyon yaplmayan blgelere operasyonlar gerekletirilmeye balanmtr.
te yandan DEA da Trkiyeye tekil ettii farkl dzeylerdeki tehditleri srdrmenin yan sra bu tehditlerin seviyesini daha st noktalara tamtr. Bu duruma
uygun olarak da Trkiye, rgte ynelik ald tedbirleri lke snrlarnn tesine
tam, rgtle mcadelesini nce Irakta balatm daha sonra da Frat Kalkan Harekat ile Suriyede devam ettirmitir.
Sonu olarak her iki terr rgt de Trkiyede hem sivilleri hem de gvenlik
glerini hedef almaktadr. PKK ve DEAn davran, yntem ve saldr hedefleri
asndan benzerliklerinin yannda farkllklar da bulunmaktadr. PKK, el yapm
patlayc (EYP) kullanmn byk oranda Suriyede DEAla atmalar srasnda
renmiken, DEAn bu yntemi Trkiye ierisindeki saldrlarnda grlmemektedir. PKK ise EYPyi hem gvenlik glerinin ikmal yapt yollara demek hem
de ehir atmalarnda tuzak kurmak suretiyle yaygn bir ekilde kullanmaktadr.
Yine bu iki rgtn saldr hedefleri de farkllk gstermektedir. DEAn Gaziantep Emniyet Mdrlne yapt bombal saldr darda tutulacak olursa,
Trkiyedeki eylemlerinin tamamnn sivilleri hedef ald grlmektedir. Buna karlk PKK ise sivillerin yan sra arlkl bir biimde asker, polis ve ky korucularna saldrmaktadr. Burada PKKnn alt kolu TAKn sivilleri hedef alma noktasnda

214

setav.org

2016DA GVENLK VE TERRLE MCADELE

DEAla daha ok benzerlik gsterdii belirtilmelidir. Sivilleri hedef alma noktasndaki TAK ve DEA benzerlii, bu iki rgtn canl bomba kullanmnda da karmza kmaktadr. Dolaysyla PKKnn arlkl olarak sivilleri hedef ald ve canl
bomba kulland saldrlar TAK zerinden gerekletirdii sonucuna varlabilir.
TAK ve DEAn canl bomba saldrlarnda kullandklar saldrgan profili farkllk gstermektedir. DEA canl bomba saldrlarnda erkek militanlar kullanrken
TAK arlkl olarak kadn militanlar kullanmaktadr. Bu farklln yan sra hem
TAK hem de DEA saldrlarn gerekletiren militanlarn Trkiyede doup byyen ve fakat Suriyede kendi rgtlerinin kamplarnda eitim alan kiiler olduu
anlalmtr. Son olarak her iki rgtn de saldrlaryla Trkiyenin zelde turizm
gelirleri genelde ise lke ekonomisine darbe vurma amalar gze arpmaktadr.

setav.org

215

2016DA
EKONOM
SADIK NAY HATICE KARAHAN NURULLAH GR ERIF DILEK

2016DA TRKYE

218

setav.org

2016DA EKONOM

GR

Trkiye ekonomisi kresel ticaretteki zayflk, 15 Temmuz baarsz darbe giriimi

ve ciddi jeopolitik risklerin glgesinde 2016 ylnn ilk yarsnda nemli bir byme
performans gsterirken, darbenin gerekletii nc eyrekte ksmi bir daralma
yaamtr. 15 Temmuz darbe giriimi srecinde ciddi sistemik risklerle kar karya
kalan Trkiye ekonomisi bir lkenin yaayabilecei en byk siyasi ve ekonomik
krizlerden birisiyle kar karya kalmtr. Bertaraf edilen darbe giriimi sonrasnda
aktif bir kriz ynetimi performans sergilenmi, ekonomik aktivitelerde canlln
devamll iin nemli admlar atlm, ulusal ve uluslararas yatrmclara ynelik
gven verici aklamalarla pozitif ortamn istikrar salanmtr.
Trkiye ekonomisi 2016 ylnda kendi i dinamiklerinin yannda yaanan kritik kresel alkantlarn ve gelimelerin etkili olduu bir sre yaamtr. Kresel
ekonomide yaanan gelimelere bakldnda; Haziran aynda ngilterenin Avrupa
Birliinden (AB) ayrlma karar (Brexit) sonras srete yaanan belirsizlikler ve Avrupann geleceine ynelik endieler art gstermitir. ABnin kendi iinde yaanan
muhtemel k (exit) tartmalarnn tetikledii belirsizlik kresel piyasalara tanmtr. Faiz artrm srecine gireceine dair sinyaller veren Amerikan Merkez Bankas (FED) kresel piyasalar zerinde etkisini bu yl da srdrrken Aralk aynda
verecei faiz karar bekleyii, gelimekte olan piyasalara ynelik belirsiz ve negatif
bir algnn devamna yol amtr. ABD Bakanlk seimlerinde Donald Trumpn
seilmesi sonrasnda kresel piyasalarda ba gsteren panik ve belirsizlik, FEDden
gelecek muhtemel faiz artrm karar beklentisiyle Amerikan dolarnn dier para
birimlerine kar ar deer kazanmasna yol amtr. Bu balamda zellikle gelimekte olan lke para birimleri zerinde ciddi bir bask olumutur.
Bu gelimelerin glgesinde Trkiye atlatlan 15 Temmuz darbe giriiminin ncesi ve sonrasnda d politikada izlenen normalleme admlaryla blgesel siyasi ve
ekonomik riskleri elimine etme ura vermitir. Kasm 2015 tarihinde Rusya ile
yaanan jet krizi iki lke arasnda siyasi ve ekonomik tansiyonun ykselmesine neden olmu, Trkiye ekonomisi turizm ve tarm rnleri bata olmak zere Rusyaya
ihracat ettii rnlere uygulanan ambargodan dolay ciddi d talep skntlarna maruz kalmtr. Buna karn Trkiyenin Rus doalgazna ynelik alternatif araylarna

setav.org

219

2016DA TRKYE

balamas ve kaynak eitliliini salama giriimleri Moskova ynetimini tedirgin

etmitir. zellikle Rusyann 15 Temmuz darbe giriimine kar Trkiyedeki meru
hkmete ve Cumhurbakanna destek mahiyetindeki sylem ve eylemleri iki lkeyi tekrardan hzl bir normallemeye gtrmtr. Her iki taraf jeopolitik riskler
ve kresel belirsizliklerin youn olduu bu dnemde stratejik bir vizyonla davranarak karlkl ilikileri tazeleme yoluna gitmilerdir. Benzer ekilde Trkiyenin Mavi
Marmara saldrs sonras gerginleen srail ile ilikileri de normallemi ve iki lke
enerji bata olmak zere baz alanlarda stratejik i birliini srdrme karar almlardr. Msr ile de normalleme admlarnn atlmas iin altyap almalar balamtr.
2016 yl kresel ekonomideki yavalama ve talep daralmas ile ulusal bazl faktrlerin bileimi sonucunda Trkiye ekonomisini d ticaretin olumsuz etkilerine
maruz brakan bir dnem olmutur. Buna gre senenin ilk 10 aynda 2015 ylnn
ayn dnemine gre ihracat dolar baznda yzde 2,8 ve ithalat ise yzde 5,8 gerileme kaydetmitir. Ocak-Ekim dneminde d ticaret a yllk bazda yzde 12,5
gerileyerek 46,2 milyar dolar olarak gereklemitir. Sz konusu dnemde ihracatn
ithalat karlama oran ise 2015 ylnn ayn dnemindeki yzde 69,5 seviyesinden
yzde 71,7ye ykselmitir.
Kamu maliyesi tarafndan bakldnda olumsuz kresel gelimeler, blgesel
riskler ve ieride yaanan baarsz darbe giriimine ramen, Trkiye ekonomisinin
2016 ylnda lml bir byme performans gstermesinde genilemeci maliye politikasnn nemli katks olmutur. Hkmet kamu tarafndan gerekletirilen tketim
ve yatrm harcamalarn artrarak ekonomik bymeye ivme kazandrmaya alm
ve bunda bir lde baarl olmutur. 2016da zellikle kamu tketim harcamalar
uzun zamandr grlmeyen bir hzla artmtr.
2016 ylnda Trkiyede para politikas ile ilgili en dikkat eken konular ise Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankasnn (TCMB) faiz oranlarn sadeletirme politikasna gemesi ve FEDin kresel piyasalar ilgilendiren faiz kararlarna dair beklentiler
olmutur. FED 2015in son toplantsnda beklentiler dahilinde ksa vadeli faiz orannda 0,25 puanlk arta giderek faiz araln yzde 0,25-0,50 bandna ykseltmitir. FEDin 2016da en az iki kere faiz artna gidecei beklenmekteydi. Ancak kresel ekonomide yaanan gelimeler (in ekonomisiyle ilgili kayglar ve Brexit sonras
yaanan belirsizlik ortam) ve ABD bakanlk seimi srecinin beklenenden farkl bir
ekilde gereklemesi FEDin Aralk 2016ya kadar yeni bir faiz artna gitmesinin
nne gemitir. FED 2016da sadece Aralk ayndaki toplantsnda ksa vadeli faizleri 0,25 puan artrarak faiz araln yzde 0,50-0,75 bandna ykseltmitir. Nitekim
FEDin Aralk ayna kadar faiz artrmamas ile oluan uygun ortam deerlendiren
TCMB yln ilk dokuz aynda faizlerde sadeletirme politikasn srarla uygulamaya
devam etmitir. Donald Trumpn ABD bakan seilmesiyle birlikte artan belirsizlikler ve ABDde faizlerin ykseleceine dair beklentilerin ykselmesiyle birlikte dolar
btn dnya genelinde deer kazanmtr. Dolar endeksi 102 seviyesini test ederek

220

setav.org

2016DA EKONOM

ABDnin Irak igal ettii 2003 ylndan bu yana en yksek seviyesine ulamtr.
Dolar yen ve avro karsnda ykselie gemekle birlikte en fazla gelimekte olan lke
para birimlerine kar deer kazanmtr. Trk liras da (TL) dnyadaki bu genel
trend ierisinde grece deer kaybetmi ve USD/TL kuru 3,60 seviyesine yaklaarak
tarihi zirveleri grmtr. Ancak ieride yapay dviz talebi yaratlmasna dayanan
speklatif ilemlere kar Cumhurbakan Erdoan'n ban ektii dolar bozdurma
kampanyas etkili olmu ve gerek kamu kurumlar gerekse hanehalk tarafndan yksek montanl dolar satlar yaplmas sonucu kurdaki oynaklk azaltlmtr.

setav.org

221

2016DA TRKYE

EKONOMK
BYME VE
STHDAM

Trkiye ekonomisi 2016 ylnn ilk yarsnda lml byme performansn srdrmekle birlikte, 3. eyrekte yaanan 15 Temmuz darbe giriimi ve artan risklerin etkileriyle yln ikinci yarsnda grece zayflayan bir performans sergilemitir. Sz konusu tablonun detaylarn analiz eden bu deerlendirme, kaleme alnd Aralk ay
itibaryla mevcut olan ilk eyreklik Gayrisafi Yurt i Hasla (GSYH) verilerini baz
almaktadr. Bu dorultuda yln 3. eyreine ilikin aklanan verilerle birlikte Trkiye statistik Kurumunun (TK) GSYH hesaplamalarnda bir metodoloji deiikliine gittiini belirtmekte fayda vardr. Nitekim Avrupa Hesaplar Sistemine (ESA
2010) uygun bir yntemi benimseyen GSYH hesaplar, uluslararas uyumluluk ve
gncellik erevesinde revize edilirken nceki dneme ilikin verilerin de gncellenmesini beraberinde getirmitir. Dolaysyla bu blmdeki deerlendirme TKin
12 Aralk 2016 itibaryla gei yapt yeni veriler erevesinde ekillenecek ve yln
ilk yarsna dair veriler iin sz konusu yeni serilerden yararlanlacaktr.
Buna gre 2016da Trkiye ekonomisi ilk iki eyrein her birinde, bir nceki
yln ayn eyreklerine gre yzde 4,5 orannda byme kaydetmitir. Yln ilk yars
bu balamda incelendiinde byme performansnn i talep kanadndan destek ald anlalmaktadr. lk eyrekte gayrisafi sabit sermaye oluumu ile devletin tketim
harcamalarndan nemli lde katk gren i talep, zel tketim harcamalar cephesinde ise grece zayf destek grmtr. Trkiye ekonomisi yln ikinci eyreinde ise
hanehalk tketiminin glenerek barol oynad ve yine devletin tketim harcamalar ile yatrmlarn da katk verdii bir byme performans sergilemitir. Bununla
birlikte sz konusu her iki dnemde de kresel ekonomideki yavalama ile birlikte
d talebin bymeye katk vermedii ve zellikle 2. eyrekte aa ynl etkilerini
artrd anlalmaktadr. Bu deerlendirmeye temel tekil eden geliim hzlar Tablo
1de verilmektedir.
222

setav.org

2016DA EKONOM

te yandan 3. eyrekte sz konusu geliim hz yzde -1,8 orannda gerekleerek ekonomide yllk bazda grece bir daralmaya iaret etmitir. Bylece Trkiye ekonomisi kresel krizin etkilerinin hissedildii 2009 ylndan sonra ilk kez bir GSYH
d kaydetmitir. Bu dn uluslararas ve ulusal olumsuzluklarn bir araya
gelmesi sonucu oluan konjonktrel bir d olduu ve geici bir durumu yanstt dnlmektedir. Dikkat eken bu dnem kapsamndaki harcama detaylar
incelendiinde ise GSYH iinde nemli bir arla sahip olan zel tketimin yzde
3,2 orannda bir d kaydederek i talebin geliimini aa ynl etkiledii gze
arpmaktadr (Tablo 1).
Buna ek olarak yatrmlardaki yzde 0,6 oranndaki daralma da bu kanattan
yln ilk yarsnda gelen destein 3. eyrekte nispeten zayfladn gstermektedir. Bu
dnemde GSYH geliimine olumlu katk veren bir unsur olarak ise genilemeci maliye politikalar sonucu devletin nihai tketim harcamalarndan bahsetmek gerekir.
Nitekim bu kalemde gerekleen yzde 23,8 oranndaki byme, i talepteki zel
tketim ve yatrm toplamndan gelen negatif etkiyi nemli lde kompanse etmeyi
baarmtr. Net ihracat kanadnda ise kresel talep daralmas sonucu ihracatn bu
dnemde grece d sergilemesi ve ithalatn art kaydetmesi sonucunda GSYH
geliimini aa eken bir etki olumutur.
TABLO 1. HARCAMA KALEMLERNN GELM HIZI (YZDE, NCEK YILIN AYNI EYRENE GRE)
2016 1

2016 2

2016 3

zel Tketim

0,2

3,7

-3,2

Devlet Tketimi

11,1

13,7

23,8

Yatrmlar

7,8

4,7

-0,6

Mal ve Hizmet hracat

3,5

-7

Mal ve Hizmet thalat

4,6

9,1

4,3

GSYH

4,5

4,5

-1,8

Kaynak: TK

Yukarda da ifade edildii zere yln 3. eyreinde gerekleen grece ekonomik

daralma, kresel talep daralmas ile birlikte bu dnemin hemen banda yaanan 15
Temmuz darbe giriiminin olumsuz etkilerini ve trmanan jeopolitik riskler ile terrist saldrlarn menfi yansmalarn tamaktadr. Bu balamda artan terr saldrlar
ve Rusya ile gerilen ilikilere istinaden 2016da belirgin biimde zayflayan turizm
sektrnn byme zerindeki olumsuz etkisi alt izilmesi gereken bir gelimedir.
Rusya ile salanan normalleme ortam ile birlikte bu parametrenin 2017 yl bandan itibaren olumlu ynde katk yapmas beklenmektedir. te yandan 3. eyree

setav.org

223

2016DA TRKYE

ilikin bir detay olarak takvimsel, bir dier ifadeyle i gn saysndaki azalmadan
kaynaklanan ksmi etkilerden de bahsetmek mmkndr.
Son olarak TK tarafndan gncellenen GSYH yntemi ve buna bal baz
etkileri nedeniyle 3. eyrek geliim hznda beklenenin tesinde bir etkinin varln
sorgulamak da mmkndr. Bu balamda yln 2. eyreindeki byme hznn da
yeni yntemle birlikte yzde 4,5 olarak yukar ynl revize edildiini hatrlamak gerekir. Bunun da tesinde sz konusu hesaplama revizyonuna gre 2016 ncesindeki
yllara dair geliim hzlarnda da yukar ynl gncellemelerin dikkat ektiini not
dmekte fayda vardr.
2016 ylnda ekonominin geliimi bu ekilde zetlenmi olmakla birlikte bunun
kritik yansmalarndan olan i gc piyasas ve bu kapsamda zellikle isizlik oranna bakmak da nem tamaktadr. Bu deerlendirme kaleme alndnda aklanm
olan veriler kapsamnda Ocak-Austos arasndaki dneme ait istatistikler mevcuttur.
Sz konusu bu veriler ise Trkiye ekonomisinde isizlik orannn 2016 ylna yzde
11,1 orannda giri yaparken sonrasndaki dnemlerde ncelikle bir d sergilediini ve Nisan aynda da yzde 9,3 seviyesine gerilediini gstermektedir (Grafik
1). Mays dneminden itibaren ise isizlik orannda ekonomideki yavalamaya kout
olarak yeniden bir ykselme eilimi belirmi ve bu eilim 3. eyrekte glenerek
Austos dneminde yzde 11,3 dzeyinde bir isizlik oranna ulamtr.

GRAFK 1. SZLK ORANI (YZDE)

Kaynak: TK

224

setav.org

2016DA EKONOM

Austos istatistikleri bu dnemde toplam istihdamn bir nceki yln ayn dnemine gre yaklak 323 bin artarken, tarm d istihdamda 579 bin art ve tarm istihdamnda ise 257 bin azal yaandn ortaya koymaktadr. Bu balamda Austos
verileri isizlik orannda bir nceki yln ayn dnemine gre 1,2 puanlk bir ykselie
iaret ederken istihdamda yllk bazda yzde 1,2lik yava bir art dikkat ekmektedir. Ayn dnemde tarm d istihdamn temposunun ise yzde 2,7 ile nispeten
daha gl olduu gzlenmektedir. Bununla birlikte yln nceki eyreklerinde gerek
toplam gerekse tarm d istihdamn geliim oranlarnn daha yksek seviyelerde
gerekletiini vurgulamak gerekir.
te yandan 3. eyrekteki veriler mevsimsellikten arndrlm olarak incelendiinde de isizlik orannda grece bir ykselie ahit olunmaktadr. Hkmetin aklad ekonomik canlandrma paketi ile birlikte bu adan da nmzdeki dnemde bir iyileme salanaca umulmaktadr. Nitekim mevsimsellikten
arndrlm seriye gre Temmuz dneminde isizlik oran Hazirandaki yzde 11
seviyesinden yzde 11,2ye karken Austosta da 0,2 puan artla yzde 11,4e
ykselmitir. Tarm d verileri Temmuz ve Austos dnemlerinde srasyla 52 bin
ve 23 bin kiilik istihdam d kaydederken sz konusu gelimede sanayideki
olumsuz gerilemenin barolde olduunu ve ayrca hizmetler sektrnde de bir istihdam yavalamas yaandn gstermektedir. 2016 ylnda istihdama dair ne
kan bu gelimelerin yan sra i gc arznn da art seyrini srdrd anlalmaktadr. Bununla birlikte i gcne katlm geliiminin son eyrekte bir yavalama sergiledii de not dlmelidir. Bu dorultuda yln ilk eyreklerinde yllk
bazda yzde 3 civar byme hzlar sergileyen i gcnn Austos dneminde
yzde 2,5 orannda bir art kaydettii gzlenmektedir.

setav.org

225

2016DA TRKYE

DI TCARET VE
CAR AIK

2016 yl kresel ekonomideki yavalama ile ulusal bazl faktrlerin bileimi sonucunda Trkiye ekonomisini d ticaretin olumsuz etkilerine maruz brakan bir dnem olmutur. Bu deerlendirme kaleme alnrken mevcut olan nihai veriler 2016
Ocak-Ekim dnemindeki d ticaret geliimi hakknda bilgi vermektedir. Buna gre
senenin ilk 10 aynda 2015in ayn dnemine gre ihracat dolar baznda yzde 2,8 ve
ithalat ise yzde 5,8 gerileme kaydetmitir. Gerek ihracatta gerekse ithalatta yaanan
bu gelimelerin perde arkasn incelemek ise nem arz etmektedir.
Bu balamda ncelikle ihracat ele alnacak olursa; Rusya, Irak ve svire pazarlarnn Trkiyenin 2016 ihracat performansn en olumsuz etkileyen pazarlar
olduu gzlenmektedir. Bunun yan sra Birleik Arap Emirlikleri (BAE), Msr,
Suudi Arabistan ve in gibi pazarlarda da grece dler gze arpmaktadr.
Olumlu tarafta ise yaptrmlarn kalkmas sonras rana yaplan ihracat, bu dnemde kaydettii yllk bazda yzde 44,6lk art ile toplam geliimi en gl
etkileyen pazar olmutur. Yln ilk 10 aynda eitli Avrupa pazarlarnda da pozitif
ihracat geliimleri kaydedilmitir. 2016 ylnda Trkiyenin ihracatnn bir miktar
toparlanmakla birlikte pozitif bir geliime geememesinin ardnda ise Rusya ve
Irak gibi pazarlar aklayan jeopolitik yansmalarn yan sra global talepteki yava
seyrin de etkili olmay srdrd bilinmektedir.
lke gruplar balamnda ise Trkiyenin 2016 ylnda ihracat portfynde
ABnin pay artarak ilk on aylk dnemde 2015teki yzde 44lk orandan yzde
48,5e ykselmitir (Grafik 2). Kuzey Amerika blgesinin pastadaki pay da 0,2 puan
artarak yzde 5,1 olmutur. Buna mukabil dier Avrupa lkelerinin pay 3,6 puan
dle yzde 6,8 olarak kaydedilmi Afrika, Yakn Asya ve Ortadou ile dier Asya
ve dier Amerika blgelerinin paylar ise gelimekte olan piyasalardaki daralmaya
kout olarak klmtr.

226

setav.org

2016DA EKONOM

GRAFK 2. LKE GRUPLARININ HRACATTAK PAYI (YZDE, OCAK-EKM 2016)

Kaynak: TK

hracat verilerinde ne kan fasllar incelendiinde ise birok rn grubunda

yllk bazda daralmalar yaand gzlenmektedir. Bununla birlikte ihracat geliim
hzna yukar ynl katk veren bir fasl olarak yzde 11,5 orannda art kaydeden
motorlu kara tatlar ne kmaktadr.
GRAFK 3. DI TCARET (MLYAR DOLAR)

Kaynak: TK

Fasllar erevesinde ithalat verileri deerlendirildiinde ise Ocak-Ekim aylar

arasnda toplam ithalat dne en gl katky veren grubun yzde 32,1 gerileme
kaydeden mineral yaktlar ve yalar olduu grlmektedir. Aa ynl etki yapan
fasllar arasnda enerjiyi demir-elik izlerken birok dier rn grubunda da dler
kaydedilmitir. Bununla beraber elektrikli makine ve cihazlar, makineler ve kymetli

setav.org

227

2016DA TRKYE

metaller-talar fasllar, sz konusu dnemde ithalat geliimini yukar ynl etkileyen

fasllar arasnda ne kmtr. thalat yaplan lkelere dair istatistikler de yln ilk
10 aynda kaydedilen gerilemede Rusya ve ran pazarlarnn yine barolde olduuna
iaret ederken BAE, Japonya ve in, Trkiyenin ithalatnn geliimini yukar ynl
etkileyen pazarlarn banda gelmitir.
Bu veriler erevesinde Ocak-Ekim dneminde d ticaret a yllk bazda yzde 12,5 gerileyerek 46,2 milyar dolar olarak gereklemitir (Grafik 3). Sz konusu
dnemde ihracatn ithalat karlama oran ise 2015 ylnn ayn dnemindeki yzde
69,5 seviyesinden yzde 71,7ye ykselmitir.
Bu gelimelerin paralelinde cari ilemler a 2015 ylnn 2. yarsnda sergiledii dme trendini 2016 ylnn ilk dnemlerinde srdrmtr. TCMB tarafndan
aklanan mevcut veriler dahilinde Ocak-Ekim dneminde cari ak nceki yln ayn
dnemine gre yzde 6 orannda bir art kaydederek 26,5 milyar dolar olmutur.
Bu dnemde cari ilemler hesab mal ve birincil gelir dengelerindeki srasyla 33,8 ve
7,8 milyar dolarlk aklarla aa ynl hareket ederken hizmetler dengesindeki 13,7
milyar dolarlk fazladan olumlu etkilenmitir. Cari ilemler dengesindeki gelimelerde
bu dnemde turizm net gelirlerinde kaydedilen zayflamann olumsuz etkileri gze
arpmaktadr. Yllklandrlm cari ak ise Ekim sonu itibaryla 33,8 milyar dolar seviyesinde gerekleerek yln 2. yarsndaki trman eilimini srdrmtr (Grafik 4).

GRAFK 4. CAR LEMLER AII (MLYAR DOLAR, YILLIKLANDIRILMI)

Kaynak: TCMB

228

setav.org

2016DA EKONOM

KAMU MALYES

Kresel ekonomideki zayflk, 15 Temmuz darbe giriimi ve jeopolitik gelimelere

ramen Trkiye ekonomisinin 2016da lml bir byme performans gstermesinde genilemeci maliye politikasnn nemli katks olmutur. Hkmet kamu tarafndan gerekletirilen tketim ve yatrm harcamalarn artrarak ekonomik bymeye
ivme kazandrmtr. 2017-2019 dnemine ait Orta Vadeli Programa (OVP) gre
kamu tarafndan gerekletirilen tketim ve sabit sermaye yatrm harcamalarnn
art hznn 2016 yl sonu itibaryla zel kesim tketim harcamalar ve zel sektr
yatrm harcamalarnn art hznn zerinde gereklemesi beklenmektedir (Tablo
2). 2016da zellikle kamu tketim harcamalar uzun zamandr grlmeyen bir hzla
artmtr. Bununla birlikte kamu tketim harcamalarnn 2017 ylnda dk, 2018
ve 2019 yllarnda ise mtevazi bir oranda bymesi planlanmaktadr.
TABLO 2. TEMEL MAKROEKONOMK GSTERGELER (OVP 2017-2019)
2015

2016 (GT)

2017 (P)

2018 (P)

2019 (P)

GSYH Bymesi (1)

3,2

4,4

Toplam Tketim (1)

5,1

5,8

3,8

4,5

4,4

Kamu

5,6

11,8

0,4

2,1

zel

4,3

4,8

4,6

Toplam Sabit Sermaye Yatrm (1)

3,9

0,1

5,1

5,2

5,5

Kamu

9,4

3,5

8,9

3,5

-2,7

zel

2,4

-0,8

5,7

Toplam Yurtii Tasarruf /GSYH

14,3

13,5

14,6

15,5

16

Kamu

4,4

2,7

2,7

3,3

zel

10

10,8

11,9

12,4

12,7

Toplam Tasarruf-Yatrm Fark/GSYH (1)

-4

-4,3

-4,3

-3,9

-3,6

Kamu

-0,6

-2,2

-2,4

-2

-1,3

zel

-3,4

-2,1

-1,9

-2

-2,2

Kaynak: OVP
Not: GT: Gerekleme Tahmini
P: Program
(1) : Sabit fiyatlarla yzde deiim

setav.org

229

2016DA TRKYE

2016 ekonomik tevikler asndan hareketli bir yl olmutur. Hkmet blgesel

ve sektrel tevikler yoluyla ekonomik bymeye destek olmutur. Rusya ile yaanan jet
krizi ve terr olaylarndan dolay turizmdeki durgunluun etkilerini azaltmak iin ubat
aynda Turizm Acil Eylem Plan aklanmtr.1 Paket temel olarak turizm sektrnn
krediye ulamn kolaylatrma ve yeni yatrmlarn nn amay hedeflemitir.
Hkmet Temmuz aynn banda ise yatrm destei ve teviklere ynelik geni
kapsaml yeni bir paket aklamtr. Bu paket kapsamnda yer alan tevik unsurlarnn bazlar unlardr:2
Terr ve doal afetlerden etkilenen KOBlere 100 bin lira kadar kredi kullandrlacak. Ayrca yerli makine almnda 300 bin liraya kadar faizsiz kredi salanacak.
Orta ileri teknoloji retim yatrmlarnn tamam 4. Blge teviklerine alnacak.
Yatrmlarda proje bazl destek sistemine geilecek.
Trkiyede yatrm karar alacak uluslararas irketlere kurumlar vergisi muafiyeti salanacak.
Doal afetlerde ekonomik kayba urayan yatrmclarn sigorta borlar 1 yl
ertelenecek.
Eximbankn kredi verme artlar kolaylaacak. Teminat a olmas halinde
Kredi Garanti Fonu devreye girecek.
Kredi kullanmnda artk her trl tanabilir menkul deer teminat gsterilebilecek.
Vergi ve prim borcuna ynelik vecibelerini yerine getiremeyenlere bir frsat
daha verilecek. Daha nce taksit demelerini ihlal ettikleri iin sistemden
kan mkellefe, gemiteki taksitlerini de demesi artyla tekrar sz konusu
borlar taksitle deme imkan salanacak.
irket/dkkan kuruluu ve tasfiyesi kolaylatrlacak.
hracatya hususi pasaport (yeil pasaport) verilecek.
D ticaret ile ilgili ilemleri Gmrk ve Ticaret Bakanl tek elden yrtecek.
Yatrm iin kullanlan arazi iin be yl emlak vergisi alnmayacak.
Karlksz ek ilemine para cezas uygulanacak. Tekrar etmesi durumunda
hrriyeti kstlayc ceza verilecek.
Sal ve Gvenlii Yasasnn baz hkmleri bir yl telenecek.
Damga vergisi teke drlecek. Ykte hafif pahada ar ilerle uraanlarn
tedarikileri arasndaki szlemelere de damga vergisi istisnas getirilecek.
Yurt dndaki varln Trkiyeye getireceklere kolaylk salanacak.
Taksi, ehir ii toplu tama yapan dolmu, minibs, belediye ve halk otobsleri ile yk tama amacyla kullanlan kamyon ve kamyonetler ylbana
kadar TVsiz ara yenileyebilecek.
1. 2016 Turizm Acil Eylem Plan akland, T.C. Kltr ve Turizm Bakanl, (ubat 2016), http://basin.
kulturturizm.gov.tr/TR,154801/2016-turizm-acil-eylem-plani-aciklandi.html, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
2. te Madde Madde Tevik Paketi, Dnya, 4 Temmuz 2016.

230

setav.org

2016DA EKONOM

Terrle mcadelede ehit olann bir yakn TVsiz ara alabilecek.

Primlerini zamannda deyen Ba-Kurlulara be puan indirim yaplacak.
Primlerin zamannda denmemesi halinde bu imkan ortadan kalkacak.
2B arazileriyle ilgili imkandan yararlanmayan 70-80 bin kiiye tekrar frsat
tannacak.
Yurt dnda emeklilik hakkn kazananlarn Trkiyede alt aydan az kalmalar durumunda aralarn getirememesine ynelik sorun giderilecek.
Babakan Binali Yldrm tarafndan Eyll aynda Diyarbakrda aklanan
Dou ve Gneydou Anadolu Blgesi Cazibe Merkezleri Program, Yatrm ve Destek Hamlesi ile isizlik, dk gelimilik, dk ihracat, yksek g oran ve mlteci sorunlarna zm salayacak yatrmlarn blgeye ekilmesi hedeflenmektedir.
Bu tevik hamlesinde 62 milyar TLlik devlet yatrmnn gerekleecei aklanmtr. Sz konusu yatrmlarn nemli bir ksmnn ulam ve tarm alanlarna kanalize
edilmesi planlanmaktadr. Bu tevik paketi hem blgedeki nemli sosyoekonomik
sorunlar zme hem de blgenin Trkiye ekonomisine olan katksn artrma potansiyeli asndan kritik bir hamledir.
Dolardaki ykselii ve Trkiye ekonomisindeki son gelimeleri masaya yatran
Ekonomi Koordinasyon Kurulunun (EKK) 2 Aralkta yapm olduu toplant sonrasnda retim, istihdam ve ihracat alanlarnda yaanan skntlar azaltmak iin bir
dizi tedbir alnmtr. KOBlere Kredi Garanti Fonu destei ile 250 milyar TLye
varan yeni kredi limitleri almas, inaat sektrne KDV iadesi verilmesi, SGK
primlerinin ertelenmesi ve Eximbankn sermaye yapsnn glendirilmesi alnan
nemli kararlarn banda gelmektedir. EKK toplantsnda ayrca dolara olan talebi
drmek iin kamu kurulularnn mecbur kalmadka dviz zerinden szleme
yapmamas kararlatrlmtr.
Kamu harcamalar ve tevikler konusunda bunlar yaanmken, kamu gelirleri
tarafnda 2016da yaanan gelimeler 2015 ylna paralel bir seyir izlemitir. 20172019 OVPsine gre 2015 ylnda yzde 21,4 olarak gerekleen vergi gelirlerinin
GSYHye orannn, 2016 sonu itibaryla da ayn oranda gereklemesi beklenmektedir (Tablo 3). Kamunun dier gelir kalemlerinde de oransal olarak getiimiz yla
kyasla ok ciddi deiiklikler olmad grlmektedir.
2017-2019 OVPye gre kamu kesimi genel dengesinin 2016 ylnda GSYHye
oran olarak yzde 1,9 ak vermesi ngrlmektedir. Buna ek olarak AB tanml genel devlet bor stokunun 2016da yzde 32,8 gelmesi hedeflenmektedir AB tanml
kamu bor stokunun GSYHye oran ile ilgili Maastricht Kriterinin yzde 60 olduu dnldnde Trkiyenin bu alanda ok iyi bir performans sergiledii grlmektedir (Grafik 5). 2002 ylnda Maastricht Kriterinin zerinde bir bor stokuna
sahip olan Trkiye bu oran hzla aaya ekerek dnya genelinde en dk kamu
borluluk oranna sahip lkelerden biri konumuna gelmitir (Grafik 6).

setav.org

231

2016DA TRKYE

TABLO 3. GENEL DEVLET DENGES (GSYHYE ORAN, YZDE)

2015

2016 (GT)

2017 (P)

2018 (P)

2019 (P)

Gelirler

40,9

41,9

41,4

40,3

397

Vergiler

21,4

21,5

21,9

21,8

21,6

Vergi D Normal Gelirler

2,2

2,1

1,8

Faktr Gelirleri

5,8

6,1

5,4

4,8

Sosyal Fonlar

10,9

11,6

11,5

11,2

11,1

zelletirme Gelirleri

0,6

0,5

0,7

0,3

0,2

Harcamalar

41

43,7

43

42

40,6

Faiz D Harcamalar

38,2

41,2

40,5

39,6

38,1

Cari Harcamalar

18,3

20

19,2

18,6

18

Yatrm Harcamalar

4,2

4,1

4,3

4,3

Transfer Harcamalar

18,6

19,7

19,6

19,1

18,7

Stok Deiim Fonu

Faiz Harcamalar

2,8

2,5

2,5

2,4

2,5

Genel Devlet Dengesi

-0,1

-1,9

-1,7

-1,6

-1

Faiz Giderleri Hari Denge

2,7

06

0,8

0,8

1,6

zelletirme Gelirleri Hari Denge

-0,7

-2,4

-2,4

-1,9

-1,2

Faiz Giderleri ve zelletirme

Gelirleri Hari Denge

2,1

0,1

0,1

0,5

1,3

AB Tanml Genel Devlet Bor Stoku

32,9

32,8

31,9

31,0

29,9

Kaynak: OVP
Not: GT: Gerekleme Tahmini
P: Program

GRAFK 5. AB TANIMLI GENEL DEVLET BOR STOKU (YZDE, GSYH)

Kaynak: TK

232

setav.org

2016DA EKONOM

GRAFK 6. SELM LKELER N GENEL DEVLET BOR STOKU (YZDE, GSYH)

Kaynak: IMF

OVPdeki rakamlara bakldnda kamunun nmzdeki iki yllk srete harcama ve yatrmlarn artrarak zel yatrmlar tevik etmeye ve ekonomik bymeye ivme kazandrmaya alaca anlalmaktadr. Hkmetin ayrca ekonomik
bymeyi canlandrmaya ynelik genileyici maliye politikasn bte disiplininden
olabildiince az taviz vererek uygulamaya alt grlmektedir.
Hkmet yurt dndaki baarl olan uygulamalar rnek alarak, Trkiyenin ekonomik kalknma hedeflerine daha hzl ulamasna yardmc olabilecek bir varlk fonu
kurma karar almtr. Trkiye Varlk Fonu Ynetimi Anonim irketinin kurulmasna
dair Kanun Austos ay ierisinde Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmitir.
Trkiye Varlk Fonunun kurulmasyla u temel hedeflere ulalmas amalanmaktadr:3
Byme oranna gelecek on yl iinde yllk yzde 1,5 orannda ilave art
salanmas
Sermaye piyasalarnn byme ve derinlemesinin hzlandrlmas
slami finansman varlklarnn kullanmnn yaygnlatrlmas
Yaplacak yatrmlarla yaklak yz binlerce kiilik ek istihdam salanmas
Savunma, havaclk ve yazlm gibi teknoloji youn stratejik sektrlerdeki
yerli irketlerin sermaye ve proje baznda desteklenmesi, kresel oyuncu olmalarnn salanmas
Otoyollar, Kanal stanbul, havaliman ve nkleer santral gibi byk altyap
projelerine kamu kesimi borcu artrlmadan finansman salanmas
Katlm finansman sektr paynn artrlmas
Arz gvenlii salamak zere Trkiye iin nem tayan doalgaz ve petrol
gibi yurt dndaki stratejik sektrlere yasal ve brokratik kstlamalara bal
olmadan dorudan yatrm yaplabilmesi
3. Trkiye Varlk Fonu Kurulmas ile Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik
Yaplmasna Dair Kanun Tasars, Trkiye Byk Millet Meclisi (TBMM), 1 Austos 2016, http://www2.
tbmm.gov.tr/d26/1/1-0750.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).

setav.org

233

2016DA TRKYE

PARA POLTKASI

2016 ylnda Trkiyede para politikas ile ilgili en dikkat eken konular Trkiye
Cumhuriyet Merkez Bankasnn (TCMB) sadeletirme politikasna gemesi ve ABD
Merkez Bankasnn (FED) kresel piyasalar ilgilendiren faiz kararlar olmutur. FED
2015in son toplantsnda beklentiler dahilinde ksa vadeli faiz orannda 0,25 puanlk
arta giderek faiz araln yzde 0,25-0,50 bandna ykseltmitir. FEDin 2016da en
az iki kere faiz artna gidecei beklenmekteydi. Ancak kresel ekonomide yaanan
gelimeler (in ekonomisiyle ilgili kayglar ve Brexit sonras yaanan belirsizlik ortam) ve ABD bakanlk seimi srecinin beklenenden farkl bir ekilde gereklemesi
FEDin Aralk 2016ya kadar yeni bir faiz artna gitmesinin nne gemitir. FED
2016da sadece Aralk ayndaki toplantsnda ksa vadeli faizleri 0,25 puan artrarak
faiz araln yzde 0,50-0,75 bandna ykseltmitir. Nitekim FEDin Aralk ayna
kadar faiz artrmamas ile oluan uygun ortam deerlendiren TCMB, yln ilk dokuz aynda faizlerde sadeletirme politikasn srarla uygulamaya devam etmitir. Mart
ayndaki Para Politikas Kurulu (PPK) toplantsnda faiz koridorunun st band olan
gecelik bor verme faizi yzde 10,75ten 10,5e drlerek sadeletirme iin ilk adm
atld. TCMB yedi aylk srete faiz koridorunun st bandn aaya ekmeyi srdrerek Eyll ayndaki PPKda gecelik bor verme faizini yzde 8,25e ekti.
Donald Trumpn ABD bakan seilmesiyle birlikte artan belirsizlikler ve
ABDde faizlerin artacana dair beklentilerin ykselmesiyle birlikte dolar btn
dnya genelinde ykselmitir. Dolar endeksi 102 seviyesini test ederek ABDnin
Irak igal ettii 2003ten bu yana en yksek seviyesine ulat. Dolar; yen ve avro
karsnda ykselse de en fazla gelimekte olan lke para birimlerine kar deer kazand. Trk Liras da (TL) dnyadaki bu genel trend ierisinde grece deer kaybetti
ve USD/TL kuru tarihi zirveleri grd.
TCMB kurdaki ykselii engellemek adna rezerv opsiyon mekanizmasnn
(ROM) katsaylarnda belli deiikler yapt. Bununla birlikte PPKnn 24 Kasmda
yapm olduu toplantda politika faizi yzde 7,5den yzde 8e, marjinal fonlama
orann yzde 8,25ten yzde 8,50ye ykseltildi.
Enflasyon cephesine bakldnda 2016 ylnn getiimiz yllara gre daha
olumlu getii grlmektedir. Enflasyonda yaanan gelimeler TCMBnin sade-

234

setav.org

2016DA EKONOM

letirme politikasn yrtmesine yardmc olmutur. Yllk enflasyon 2016nn

ilk drt ayn d trendinde geirerek Nisan aynda yzde 6,57 olarak gereklemitir. Maysta yatay giden enflasyon oran Haziran ve Temmuz aylarnda grece ykselerek yzde 8,79 seviyesini grmtr. Temmuzdan sonra tekrar d
trendine giren enflasyon oran Ekim itibaryla yzde 7,00 olarak gereklemitir
(Grafik 7). Enflasyonun 2016 ylnda makul bir seviyeye gerilemesinin temelinde
gda fiyatlarndaki gelimeler yer almaktadr. Gda fiyatlar 2016 ylnda getiimiz yllara kyasla dk oranlarda seyretti. Gda fiyatlarndaki yavalamada; turizm sektr talebindeki gerileme, Rusyaya yaplan ihracatta kaydedilen d ve
krmz ette alnan tedbirlerin etkileri hissedilmitir. Petrol fiyatlar dk seyretmesine ramen dolar kurunun ykselmesi benzinin pompa fiyatna ve dolaysyla
enflasyona yansmamasna sebep olmutur.
TCMB Bakan Murat etinkaya yln son Enflasyon Raporunun akland
toplantda yapt konumasnda enflasyonun 2016 ylnda yzde 7,5 olarak gerekleeceinin, 2017 ylnda ise yzde 6,5e geriledikten sonra 2018 ylnda yzde 5
dzeyinde istikrar kazanacann ngrldn belirtmitir. Kurdaki artn enflasyona ne derece yansyaca TCMBnin 2017deki para politikasn ekillendirmesine
etki edecek nemli faktrlerin banda gelmektedir. FEDden 2017de ka kez faiz
artracana dair gelecek sinyaller, TCMBnin nmzdeki yl dikkatle takip edecei
bir dier nemli faktrdr.
GRAFK 7. TFENN BR NCEK YILIN AYNI AYINA GRE DEM

Kaynak: TK

setav.org

235

2016DA TRKYE

15 TEMMUZ
SONRASI TRKYE
EKONOMS

15 Temmuz 2016 Cuma gecesi Trkiye, demokratik hayat kesintiye uratmak isteyen bir askeri darbe giriimine tank oldu. Trkiyenin demokratik normallemeyi
birok ynyle salad, siyasi istikrar ve makroekonomik ynetiimin gl biimde srd bir ortamda gerekleen 15 Temmuz darbe giriiminin rasyonel bir
temelden ne kadar yoksun olduu grlmtr. lkenin demokratik geliimine kar
kalklan bu darbe giriimi hibir rasyonel ve sosyoekonomik zemine oturmad
gibi toplumun herhangi bir kesiminden meruiyet alamayacan da ngrememitir.
Trkiyede son yllarda salanan makroekonomik ynetiim baars sayesinde
oluan gl finansal ve ekonomik yap muhtemel bir ekonomik kriz tehdidini nlemitir. Bu darbe giriiminin Trkiye ekonomisine ksa vadede negatif yansmalar
olmu ve piyasalarda yaanan gelimelere belli lde tepki vermitir. Demokrasilere
yaplan darbeler bir lke iin yaanabilecek en byk siyasi risklerden birisidir. Bu tip
konjonktrel dalgalanmalar ulusal ekonominin bir parasdr. rnein ngilteredeki
referandumdan Brexit karar kmasndan sonra ngiliz sterlini ABD dolar karsnda tarihinin en dk seviyesine inmi ve Londra Borsas hzla yere aklmtr.
Trkiye, ngilterenin yaad durum ile karlatrlmayacak kadar byk bir siyasi
riski gslemesine ramen ekonomik olarak daha salam durmu ve ne kur ne de
yatrmlar asndan byk oklar yaamamtr. Bu siyasi riskin hzl bir ekilde ortadan kaldrlmas sonucunda piyasalardaki tepkiler bymeden ehliletirilmitir.4
15 Temmuz sonras piyasalarn verdii tepkiyi anlamak iin drt farkl gsterge
zerinden deerlendirme yaplmtr. Gerekleen mezkur darbe teebbs sonras
lkenin finansal istikrarnn gidiat iin BIST 100 Borsa Endeksi, dolar/TL, avro/
TL ve lkenin CDS priminin darbe giriiminden sonraki bir ay ierisindeki dal4. Nurullah Gr, Trkiye Ekonomisi Darbe Teebbsnden Neden Etkilenmedi?, SETA Perspektif, Say: 140,
(Temmuz 2016).

236

setav.org

2016DA EKONOM

galanmalar incelenmitir (Tablo 4). Baarsz darbe giriiminin 15 Temmuz Cuma

gecesi gereklemesi ve hafta sonu piyasalarn kapal olmasndan dolay, 18 Temmuz
Pazartesi sabah piyasalarn verecei tepki merakla beklenmekteydi. Darbe giriiminden sonraki i gnlerinde BIST 100 endeksinin deer kaybettii, dolar ve avronun
da TL karsnda deer kazand grlmtr. Borsa stanbulda temel endeks olarak
kullanlan, pazarlarnda ilem gren, piyasa deeri ve ilem hacmi en yksek 100
farkl hissenin ortak performansn len BIST 100 endeksinde 15 Temmuz sonras
ksa sreli bir d yaanmtr. 15 Temmuzda 82,83 puan olan BIST 100 endeksi
bir hafta ierisinde 71,59 seviyelerine kadar bir d gerekletirmi, sonraki gnlerde Borsann hafif ykselie getii ve Austos banda 79,00 puan seviyelerine
geldii gzlenmitir. Benzer ekilde 15 Temmuz sonras TLnin dolar ve avroya kar
deer kaybettii fakat bu dn de ksa sreli olduu grlmtr.
TABLO 4. DARBE GRM SONRASI BIST 100, DOLAR/TL, EURO/TL VE CDS PRM ANALZ
(15 TEMMUZ 201615 AUSTOS 2016)
BIST 100

Dolar/TL

Euro/TL

CDS Primi

15 Temmuz

Tarih

82.83

2,89

3,21

224,76

18 Temmuz

81.11

3,01

3,33

249,46

19 Temmuz

78.338

3,05

3,36

271,71

20 Temmuz

74.903

3,09

3,40

289,80

21 Temmuz

74.197

3,09

3,41

280,86

22 Temmuz

72.802

3,08

3,39

281,61

25 Temmuz

74.362

3,08

3,39

275,56

26 Temmuz

74.832

3,05

3,35

277,61

27 Temmuz

75.076

3,05

3,35

277,10

28 Temmuz

75.924

3,04

3,36

276,77

29 Temmuz

75.615

3,02

3,35

278,50

1 Austos

76.765

2,99

3,34

277,64

2 Austos

76.838

2,99

3,36

269,78

3 Austos

75.819

3,02

3,38

273,63

4 Austos

76.126

3,02

3,37

272,29

5 Austos

76.745

3,02

3,35

270,00

8 Austos

77.934

3,01

3,34

260,80

9 Austos

78.825

2,98

3,31

249,85

10 Austos

77.936

2,97

3,30

246,60

11 Austos

79.034

2,95

3,29

242,10

12 Austos

78.229

2,95

3,30

244,15

15 Austos

78.473

2,94

3,29

239,99

Kaynak: Bloomberg HT

setav.org

237

2016DA TRKYE

Bylece ilk hafta yaanan bu gelimelerin arka plannda darbenin ilk okunun
yan sra ayn haftaya denk gelen TCMB faiz karar ve daha da nemlisi olaanst hal (OHAL) durumuna ilikin tedirginliin de bulunduunu belirtmek gerekir.
Buna ek olarak zellikle Standard and Poors (S&P) tarafndan aceleyle verilen not
drme karar bata olmak zere kredi derecelendirme kurulularndan gelen haberler de gidiatta dikkat eken olumsuz gelimeler olmutur.
Finansal piyasalarn etkin ileyiinin srdrlmesi amacyla kriz ynetimi gerekletiren TCMB aadaki tedbirleri aldn kamuoyuna aklamtr:5
1. Merkez Bankas tarafndan bankalara gerekli likidite limitsiz olarak salanacaktr.
2. Bankalara salanan gn ii likidite imkannn komisyon oran sfr olarak
uygulanacaktr.
3. Trk liras likidite salamak amacyla, ihtiya duyulmas halinde, bankalar
tarafndan limitsiz tutarda teminat dviz deposu getirilebilmesine imkan
tannacaktr.
4. Bankalarn dviz deposu almak zere de kullanabilecekleri yaklak 50 milyar ABD dolar seviyesindeki mevcut limitleri gerektiinde artrlabilecek
ve kullanm artlarnda (teminat ve maliyet) iyiletirmeye gidilebilecektir.
5. Merkez Bankas nezdindeki tm piyasalar ve sistemler (Elektronik Fon
Transfer ve Elektronik Menkul Kymet Transfer) ilemler tamamlanncaya
kadar ak tutulacaktr.
6. Piyasa derinlii ve fiyat oluumlar yakndan takip edilecektir.
7. Gerekli grlmesi halinde, finansal istikrar korumaya ynelik ihtiya duyulacak tm nlemler alnacaktr.
Darbe giriimine kar piyasalardaki muhtemel panik havasn nlemek iin
Merkez Bankasnn bankalara gerekli likiditenin komisyonsuz salanacan aklamas finansal istikrar iin nemli olurken, piyasalar iin de ilk saatlerde oluan
endieyi hafifletmek asndan doru bir karar olmutur. Merkez Bankas aklad tedbir paketi ile bankalar ve halkn tm taleplerine annda cevap verebilecek bir
pozisyon alarak, olas bir gvensizlik ortamnda finansal piyasalarda yaanabilecek
kur artlar ve Borsada ortaya kabilecek muhtemel kayplarn nne gemitir.
Bylece darbe giriiminin hemen sonrasnda Merkez Bankasnn finans sektryle
bir araya gelmesi ve yukardaki yedi maddelik tedbir paketini aklamas piyasalar
asndan rahatlatc bir nlemin yannda nemli bir adm olmutur.
Bu nlemler neticesinde halkn ve piyasalarn rahatlamasyla darbe giriiminin
ortaya karabilecei ilk ok ortam en az hasarla atlatlm, halkn ekonomiye ve ekonomi ynetimine duyduu gven bir kez daha grlmtr.6 Ekonomi kurmaylar
ve kurumlarndan gelen etkin ve pozitif mesajlar neticesinde endeks ve kurlardaki
5. Finans Piyasalarna likin Basn Duyurusu, TCMB, 17 Temmuz 2016.
6. Erdal T. Karagl, 15 Temmuz Darbe Giriimi ve Trkiye Ekonomisi, SETA Perspektif, Say: 139, (Temmuz 2016).

238

setav.org

2016DA EKONOM

yukar ynl ivme, yatay bir seyir almtr. Brokrasinin yannda, hi phesiz yerli
ve yabanc piyasa oyuncular tarafndan ekonomiye duyulan gven mesajlarnn verilmesi yaanabilecek kur artlar ve Borsada ortaya kabilecek muhtemel kayplarn
nne gemitir. Bu esnada yaanan tm bu finansal dalgalanmalarn yan sra Trkiye toplumunda darbe kalkmas sonras vatandalarn bozdurduu dviz miktarnn
yaklak 10 milyar dolar bulmas, Trkiye ekonomisi iin dikkat eken nemli bir
gelimeydi.7 Toplumsal olarak verilen bedel, siyasi bir demokrasi zaferinin yannda
ekonomik bakmdan da gereken bedeli demeye hazr olduunun hem manevi hem
de maddi ynden gstergesiydi.

7. Vatandan Dolar Hamlesi 10 Milyar Buldu, HT Ekonomi, 26 Temmuz 2016, http://www.haberturk.com/

ekonomi/doviz/haber/1272197-vatandasin-dolar-hamlesi-10-milyari-buldu, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).

setav.org

239

2016DA TRKYE

KRED
DERECELENDRME
KURULULARININ
KARARLARI

15 Temmuz darbe giriimi sonras dviz kurlarnda yaanan art ve borsada oluan
d piyasalar nezdinde etkisi snrl bir ekilde grld. Darbe kalkmas sonras
ayn haftaya denk gelen TCMB faiz karar ve daha da nemlisi OHALe ilikin tedirginlik kredi derecelendirme kurulularn verdii mesajlarla olumsuz bir havann
olumasna sebebiyet verdi. zellikle darbe giriimi bertaraf edildikten iki gn sonra
kredi derecelendirme kuruluu S&P ajandasnda olmamasna ramen hzl bir ekilde reaksiyon vererek aceleyle not drme karar vermitir. Bu olumsuz not d
bata olmak zere kredi derecelendirme kurulularndan gelen haberler de gidiattaki
olumsuz gelimeleri tetiklemitir.
Trkiye ekonomisinin maruz kald darbe giriimi karsnda hzlca verilen
sbjektif karar ve aklamalar kurumlarn aldklar kararlarn ekonomik olmaktan
ok siyasi olduunu gstermektedir. Dnyada kredi derecelendirmenin oligopol kuruluun hakimiyetinde olmas ve uluslararas sermaye piyasalarnda bunlarn genel kabul grmesi, bu kurulularn bir lkenin finansal anlamda havasn
rahatlkla deitirebileceklerini gstermektedir. Dnya genelinde 80e yakn kredi
derecelendirme kuruluu olmasna karn Byk l olarak bilinen S&P, Moodys ve Fitch Ratings sektrn yzde 95ine yaknn kontrol etmektedir.8 Trkiye ekonomisi 15 Temmuz darbe giriimi karsnda gl durmasna ramen
kredi derecelendirme kurulular Trkiye ile ilgili ekonomik rasyonaliteden uzak
ekilde deerlendirmede bulunmulardr. Darbe giriiminin zerinden henz bir
8. Derecelendirme Sektrnde Daha Fazla Rekabete htiya Var, AA, 4 Austos 2016; Erdal T. Karagl,
Kredi Derecelendirme Kurulularnn Amac Not mu Soygun mu?, Yeni afak, 25 Temmuz 2016.

240

setav.org

2016DA EKONOM

hafta bile gememiken uluslararas kredi derecelendirme kuruluu S&P, Trkiyenin BB+ olan notunu BBye drmt. Moodys de ksa bir sre sonrada
benzer bir aceleci tavrla Trkiyenin notu Baa3ten Ba1e drd. Bu noktada
ise S&Pnin, hkmetin sz konusu kararn aklanmasndan nce yapt grme teklifine dahi olumsuz cevap vererek ilerlemesi, sregelen sbjektif tutumunun devam niteliindedir. Objektiflik konusundaki soruna bir rnek olarak
verilen not erevesinde Trkiyenin, ciddi ekonomik ve politik problemlerle mcadele eden Brezilya ile ayn seviyeye getirildiini ve yine ekonomide gri bir tablo
izen Gney Afrikadan ise iki kademe aada konumlandrldn hatrlatmak
yerinde olacaktr.9
Dier taraftan Trkiyeye ynelik not indiriminin gerekelerine bakldnda
alnan kararn ekonomik rasyonaliteden uzak olduu grlmektedir. Moodys tarafndan yaplan aklamaya gre alnan indirim kararnn iki temel gerekesi bulunmaktadr: Birincisi Trkiyenin yksek boyutlu d finansman ihtiyacna bal
risklerde yaanan art, ikincisi byme ve kurumsal salamlk bata olmak zere
kredi destekleyici temellerde yaanan zayflama. Moodysin Trkiyenin kredi notunu ykselttii Mays 2013 tarihi ile bugn kyaslandnda gereke olarak sunulan
konularda ciddi bir farkllk bulunmad ok kolay bir ekilde anlalabilir. Trkiyede kamu borcunun GSYHye oran, 2013 ylndaki yzde 36 seviyesinden 2015te
yzde 32,9a dmtr. Trkiye G20 lkeleri arasnda kamu borcunun GSYHye
oran en dk olan lkelerdendir. Bor yk kamuya gre daha ar olsa da zel
kesim kresel kriz dneminde bile borlarn dndrmeyi baarmtr. Cari ak da
2013ten bu yana dmektedir. Cari an GSYHye oran bu srete yzde 7,5lerden yzde 4,5e dmtr.
Mevcut uluslararas likidite koullar ve Trkiyedeki gstergeleri gz nnde
bulundurulduunda d finansman ihtiyacna bal risklerle ilgili endie verici bir
durum olmad ortadadr. Trkiyenin kurumsal salamlkla ilgili olarak bu srete Cumhuriyet tarihinin en etrefilli dnemlerinden birini yaam olmasna ramen, kurumsal yapnn ciddi bir aksaklk yaamadan almaya devam ettii gzden
karlmamaldr. Mevzubahis dnemde Gezi Park iddet Eylemleri, 17-25 Aralk
operasyonlar ve 15 Temmuz darbe giriimi gibi her lkenin kaldramayaca byklkteki siyasi olaylarn bu kurumsal yap ile bertaraf edildii unutulmamaldr.
Hkmet kurumsal yapsnn kalitesini daha da st seviyelere karmak iin ciddi
reformlara ihtiya duyduunun farkndadr ve bu eksende almalarn da srdrmektedir. 15 Temmuz darbe giriimi sonras atlan admlarla birlikte bugne kadar
Trkiyenin aleyhine alt anlalan kiilerin tasfiyesi kurumsal yapnn daha da
glenmesini salayacaktr.10
9. Hatice Karahan 5 Soru: Darbe Giriiminin Ekonomik Yansmalar, SETA, 28 Temmuz 2016, http://www.
setav.org/5-soru-darbe-girisiminin-ekonomik-yansimalari, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
10. Nurullah Gr, Moodysin Ekonomik Rasyonaliteden Uzak Not Karar, SETA Perspektif, Say: 146, (Eyll
2016).

setav.org

241

2016DA TRKYE

Uluslararas kredi derecelendirme kurulularnn nceki dnemlerde alm olduklar benzer kararlar sonras farkl siyasi grlere sahip Trkiyedeki finans evreleri de not drme kararnn ekonomik deil siyasi olduunu belirtmilerdir. Ayrca
uluslararas kredi derecelendirme kurulularnn kresel kriz ncesi vermi olduklar
kararlarla ok iyi snav vermedikleri ve bu kararlarn kresel ekonomiyi ne derece
byk bir girdaba gtrd gerei hafzalarda tazeliini korumaktadr. Bu kurumlarn vermi olduklar sbjektif ve etik-d kararlar kresel krizden bu yana ciddi
ekilde sorgulanmaktadr.

242

setav.org

2016DA EKONOM

SONU

Trkiye toplumu normallemenin birok ynyle saland, siyasi istikrar ve

makroekonomik ynetiimin gl biimde srd bir ortamda 15 Temmuz gecesi yaanan ciddi darbe giriimini bertaraf etmeyi baarmtr. lkenin demokratik
geliimine kar kalklan bu darbe giriimi, hibir rasyonel sosyoekonomik zemine
oturmad gibi toplumun herhangi bir kesiminden meruiyet alamayacan da ngrememitir. Trkiye tecrbe ettii drt askeri darbe, siyasi partilerin kapatlmas ve
siyasetilere yasak getirilmesi, ekonomik ve finansal krizler, siyasi istikrarszlklar ve
toplumsal atma gibi ok katmanl sorunlar am bir lke olarak kriz ynetiminde
mesafe kat ettiini gstermitir.
Trkiye ekonomisi 2016 ylnda d politikada izlemeye alt normalleme
admlaryla blgesel siyasi ve ekonomik riskleri elimine etme ura vermi, hkmet tarafndan da lke iinde ekonomik ortamn canl tutulmasna ynelik admlar
atlmtr. Bu kapsamda 2016 ekonomik tevikler asndan hareketli bir yl olmu,
hkmet blgesel ve sektrel tevikler yoluyla ekonomik bymeye destek olmutur.
Rusya ile yaanan jet krizi ve terr olaylarndan dolay turizmde yaanan durgunluun etkilerini azaltmak iin ubat aynda Turizm Acil Eylem Plan aklanmtr.
Babakan Binali Yldrm tarafndan Eyll aynda Diyarbakrda aklanan Dou
ve Gneydou Anadolu Blgesi Cazibe Merkezleri Program, Yatrm ve Destek
Hamlesi ile isizlik, dk gelimilik, dk ihracat, yksek g oran ve mlteci
sorunlarna zm salayacak yatrmlarn blgeye ekilmesi hedeflenmitir. Dolardaki ykselii ve Trkiye ekonomisindeki son gelimeleri masaya yatran Ekonomi
Koordinasyon Kurulunun (EKK) 2 Aralkta yapm olduu toplant sonrasnda retim, istihdam ve ihracat alanlarnda yaanan skntlar azaltmak iin bir dizi tedbir
alnmtr.
2016 ylnda Trkiye ihracatnn bir miktar toparlanmakla birlikte pozitif bir
geliime geememesinin ardnda ise Rusya ve Irak gibi pazarlar aklayan jeopolitik
yansmalarn yan sra global talepteki yava seyrin de etkili olmay srdrd bilinmektedir.
Dier taraftan 2017-2019 OVPdeki rakamlara bakldnda kamunun nmzdeki iki yllk srete harcama ve yatrmlar artrarak zel yatrmlar tevik etmeye

setav.org

243

2016DA TRKYE

ve ekonomik bymeye ivme kazandrmaya alaca anlalmaktadr. Hkmetin

ayrca ekonomik bymeyi canlandrmaya ynelik genileyici maliye politikasn
bte disiplininden olabildiince az taviz vererek uygulamaya alt grlmektedir. Hkmet yurt dndaki baarl uygulamalar rnek alarak Trkiyenin ekonomik kalknma hedeflerine daha hzl ulamasna yardmc olabilecek bir varlk fonu
kurma karar almtr. FEDin 2017 ylnda verecei faiz kararlar btn gelimekte
olan lkeler gibi Trkiye ekonomisi zerinde de bir miktar bask oluturabilir. Ancak
Trkiyenin hem ekonomik ynetiim kapasitesi hem de zel sektrnn dinamizmi
bu basklar aacak gtedir.

244

setav.org

2016DA EKONOM

2016 KRONOLOJ- EKONOM

4 Ocak

Tketici Fiyat Endeksi (TFE) Aralkta yzde 0,21 artarken, Yurt i retici
Fiyat Endeksi (Y-FE) yzde 0,33 d gsterdi. Yllk enflasyon tketici
fiyatlarnda yzde 8,81 ve yurt ii retici fiyatlarnda ise yzde 5,71 oldu.

11 Ocak

2016-2018 dnemine ilikin yeni Orta Vadeli Programa (OVP) gre byme tahmini 2015 iin yzde 3ten yzde 4e, bu yl iin de yzde 4ten
yzde 4,5e ykseltildi.
Enflasyon beklentisi 2016 iin yzde 7,5, 2017 iin yzde 6 ve 2018 iin
yzde 5 olurken, isizlik oran tahmini geen yl iin yzde 10,5ten yzde
10,2ye, bu yl iin de yzde 10,3ten yzde 10,2ye ekildi.

15 Ocak

TK verilerine gre Ekimde isizlik oran bir nceki aya gre 0,2 puan
art gsterirken, geen yln ayn dnemine gre ise 0,1 puanlk artla
yzde 10,5 seviyesinde gerekleti.

19 Ocak

Merkez Bankas faiz oranlarnn sabit tutulmasna karar verdi.

26 Ocak

Merkez Bankas 2016 yln ilk enflasyon raporunda yl sonu enflasyon

tahminlerini yzde 7,5 olarak aklad.

26 Ocak

Merkez Bankas, yzde 5 olarak hedeflenen 2015 enflasyonunun yzde

8,81 kmas nedeniyle hkmete ak mektup gnderdi.

27 Ocak

Amerikan Merkez Bankas (FED) 2016 ylnn ilk Ak Piyasa Komitesi

(FOMC) toplantsnda faizleri sabit tuttu.

3 ubat

TFE Ocakta yzde 1,82 ve Y-FE yzde 0,55 artt. Yllk enflasyon tketici fiyatlarnda yzde 9,58 ve yurt ii retici fiyatlarnda ise yzde 5,94 oldu.

4 ubat

AB Komisyonunun K Ekonomik Tahminler raporunda Trkiye iin byme tahmini bir nceki rapora gre 2016 yl iin yzde 3,2den 3,4e ve
2017 iin yzde 3,4ten 3,6ya ykseltildi.

15 ubat

TK verilerine gre Kasmda isizlik oran bir nceki aya gre deiim
gstermedi, geen yln ayn dnemine gre ise 0,2 puanlk azalla yzde
10,5 seviyesinde gerekleti.

23 ubat

Merkez Bankas faiz oranlarnn sabit tutulmasna karar verdi.

3 Mart

TFE ubatta yzde 0,02 ve Y-FE yzde 0,2 dt. Yllk enflasyon tketici fiyatlarnda yzde 8,78 ve yurt ii retici fiyatlarnda ise yzde 4,47
oldu.

10 Mart

Avrupa Merkez Bankas (ECB), dnya ekonomisi iin ok kritik olan faiz
kararn aklayarak yzde 0,05 olan politika faiz orann 0a indirdi.

15 Mart

TK verilerine gre Aralkta isizlik oran bir nceki aya gre 0,3 puan art gsterirken, geen yln ayn dnemine gre 0,1 puanlk azalla yzde
10,8 seviyesinde gerekleti.

16 Mart

ABD Merkez Bankas (FED) yln ikinci toplantsnda faizleri deitirmedi.

24 Mart

Merkez Bankas gecelik faiz oranlarnda marjinal fonlama orann yzde

10,75ten yzde 10,50ye indirdi ve borlanma faiz orann ise yzde 7,25
dzeyinde sabit tuttu. Ge Likidite Penceresi uygulamas erevesinde
bor verme faiz oran ise yzde 12,25ten yzde 12ye indirildi.

setav.org

245

2016DA TRKYE

246

23 Mart

Trkiyede isizlik oran 2015te bir nceki yla gre 0,4 puan artarak yzde 10,3 oldu. siz says bir nceki yla gre 204 bin kii artarak 3 milyon
57 bin kii olarak gerekleti. 2014te isizlik oran yzde 9,9 ve isiz says
da 2 milyon 853 bin olarak aklanmt.

31 Mart

TK verilerine gre Trkiyenin 2015 4. eyrek GSYH byme oran

yzde 5,7 olurken, 2015 yl tamamnda ise byme oran yzde 4 olarak
gerekleti.

4 Nisan

TFE Martta yzde 0,04 azalrken, Y-FE yzde 0,40 artt. Yllk enflasyon
tketici fiyatlarnda yzde 7,46 ve yurt ii retici fiyatlarnda yzde ise
3,80 oldu.

15 Nisan

TK verilerine gre Ocakta isizlik oran bir nceki aya gre 0,3 puan art gsterirken geen yln ayn dnemine gre 0,2 puanlk azalla yzde
11,1 seviyesinde gerekleti.

19 Nisan

Merkez Bankas Bakanl sona eren Erdem Ba grevini Murat etinkayaya devretti.

20 Nisan

Merkez Bankas gecelik faiz oranlarnda marjinal fonlama oran yzde

10,50den yzde 10a ve bor verme faiz orann ise yzde 12den yzde
11,50ye indirdi.

27 Nisan

Amerikan Merkez Bankas (FED) politika faizini deitirmeyerek yzde

0,25-0,50 aralnda tuttu.

3 Mays

TFE Nisanda yzde 0,78 ve Y-FE yzde 0,52 art gsterdi. Yllk enflasyon tketici fiyatlarnda yzde 6,57 ve yurt ii retici fiyatlarnda ise
yzde 2,87 oldu. Bylece TFE ve Y-FE, Mays 2013ten beri en dk
seviyeye dt.

3 Mays

Avrupa Birlii (AB), Trkiye ekonomisi iin byme tahminini yukar

ynl revize ederek bu yl iin yzde 3,5 ve gelecek yl iin ise 3,7 olarak
ngrd.

12 Mays

Merkez Bankas gecelik faiz oranlarnda marjinal fonlama orann yzde

10dan yzde 9,50ye ve bor verme faiz orann ise yzde 11,50den yzde 11e indirdi.

16 Mays

TK verilerine gre ubatta isizlik oran bir nceki aya gre 0,2 puan
azal gsterirken, geen yln ayn dnemine gre 0,3 puan azalarak
yzde 10,9 seviyesinde gerekleti.

24 Mays

Merkez Bankas gecelik faiz oranlarnda marjinal fonlama oran yzde

10dan yzde 9,50ye ve Ge Likidite Penceresi uygulamas erevesinde
bor verme faiz orann ise yzde 11,50den yzde 11e indirdi.

26 Mays

Uluslararas kredi derecelendirme kuruluu Standard&Poors (S&P) artan

tketici talebinin Trkiye ekonomisinin bymesini destekleyeceini belirterek bu yl ve gelecek yl bymenin yzde 3,4 seviyesinde olmasnn
beklendiini kaydetti.

3 Haziran

TFE Maysta yzde 0,58 ve Y-FE yzde 1,48 art gsterdi. Yllk enflasyon tketici fiyatlarnda yzde 6,58 ve yurt ii retici fiyatlarnda ise
yzde 3,25 oldu.

setav.org

2016DA EKONOM

10 Haziran

TK verilerine gre Trkiye ekonomisi 2016 1. eyreinde geen yln

ayn dnemine kyasla yzde 4,8 byme kaydetti.

15 Haziran

Amerikan Merkez Bankas (FED) yapt aklama ile yzde 0,25 ile yzde
0,50 aralndaki faiz oranlarnda deiiklik yapmadn duyurdu.

15 Haziran

TK verilerine gre Martta isizlik oran bir nceki aya gre 0,8 puan azal gsterirken geen yln ayn dnemine gre 0,5 puanlk azal ile yzde
10,1 seviyesinde gerekleti.

21 Haziran

Merkez Bankas gecelik faiz oranlarnda marjinal fonlama orann yzde

9,5ten yzde 9a ve Ge Likidite Penceresi uygulamas erevesinde bor
verme faiz orann ise yzde 11den yzde 10,5e indirdi.

23 Haziran

Birleik Krallk vatandalar, AB yesi olarak kalp kalmamay oylad. Referandumdan ABden ayrlma karar (Brexit) kt.

4 Temmuz

TFE Haziranda yzde 0,47 ve Y-FE yzde 0,41 art gsterdi. Yllk enflasyon tketici fiyatlarnda yzde 7,64 ve yurt ii retici fiyatlarnda yzde
ise 3,41 oldu.

15 Temmuz TK verilerine gre Nisanda isizlik oran bir nceki aya gre 0,8 puan
azal gsterirken geen yln ayn dnemine gre 0,3 puan azalla yzde
9,3 seviyesinde gerekleti.
15 Temmuz OECD, Trkiye Ekonomik nceleme Raporunda Trkiye iin byme beklentisini 2016 iin yzde 3,9 ve 2017 iin de yzde 3,7 olarak aklad.
17 Temmuz Merkez Bankas 15 Temmuz darbe giriiminin hemen ardndan finansal
piyasalarn etkin ileyiinin srdrlmesi, meydana gelebilecek dalgalanmalarn nne geilmesi ve olas bir kriz ortamnn domasnn engellenmesi amacyla ald yedi maddelik tedbir paketini aklad.
19 Temmuz Merkez Bankas, gecelik faiz oranlarn marjinal fonlama oran yzde 9dan
yzde 8,75e ve Ge Likidite Penceresi uygulamas erevesinde bor verme faiz orann ise yzde 10,5ten yzde 10,25e indirdi.
20 Temmuz Uluslararas kredi ve derecelendirme kuruluu S&P, 15 Temmuz darbe giriimi sonras artan riskleri iaret ederek Trkiyenin BB+ olan notunu BBye
ve grnmn ise duraandan negatife indirdi.
26 Temmuz Merkez Bankas Bakan Murat etinkaya, Enflasyon Raporu 2016-III raporunun tantm toplantsnda, Enflasyonun, 2016 sonunda orta noktas
yzde 7,5 olmak zere yzde 6,6 ile yzde 8,4 aralnda gerekleeceini
tahmin ediyoruz dedi.
27 Temmuz FED, politika faizinde deiiklie gitmedi.
3 Austos

TFE Temmuzda yzde 1,16 ve Y-FE yzde 0,21 art gsterdi. Yllk
enflasyon tketici fiyatlarnda yzde 8,79 ve yurt ii retici fiyatlarnda ise
yzde 3,96 oldu.

15 Austos

TK verilerine gre Maysta isizlik oran bir nceki aya gre 0,1 puan
art gsterirken, geen yln ayn dnemine gre 0,1 puan artarak yzde
9,4 seviyesinde gerekleti.

19 Austos

Uluslararas kredi ve derecelendirme kuruluu Fitch, Trkiyenin BBB- ile

yatrm yaplabilir seviyede bulunan kredi notunu teyit etti, not grnmn ise duraandan negatife evirdi.

setav.org

247

2016DA TRKYE

23 Austos

Merkez Bankas gecelik faiz oranlarnda marjinal fonlama orann yzde

8,75ten yzde 8,5e ve Ge Likidite Penceresi uygulamas erevesinde
bor verme faiz orann ise yzde 10,25ten yzde 10a indirdi.

26 Austos

Trkiye Varlk Fonu ve bu fona bal alt fonlar kurmak ve ynetmek zere
Trkiye Varlk Fonu Ynetimi Anonim irketi kuruldu.

5 Eyll

TFE Austosta yzde 0,29 azalrken Y-FE yzde 0,08 art gsterdi.
Yllk enflasyon tketici fiyatlarnda yzde 8,05 ve yurt ii retici fiyatlarnda yzde ise 3,03 oldu.

9 Eyll

TK verilerine gre Trkiye ekonomisi 2016 l. eyreinde geen yln ayn

dnemine kyasla yzde 3,1 byme kaydetti.

19 Eyll

TK verilerine gre Haziranda isizlik oran bir nceki aya gre 0,8 puan
artarken, geen yln ayn dnemine gre 0,6 puan artarak yzde 10,2
seviyesinde gerekleti.

21 Eyll

FED politika faizini deitirmeyerek yzde 0,25-0,50 aralnda sabit tuttu.

22 Eyll

Merkez Bankas gecelik faiz oranlarnda marjinal fonlama orann yzde

8,5ten yzde 8,25e ve Ge Likidite Penceresi uygulamas erevesinde
bor verme faiz orann ise yzde 10dan yzde 9,75e indirdi.

24 Eyll

Uluslararas kredi ve derecelendirme kuruluu Moodys Trkiyenin kredi

notunu Baa3ten bir basamak aa drerek Ba1 seviyesine drd
ve grnmn de duraan olarak belirledi.

27 Eyll

Moodysin not indirimi kararn deerlendiren Japon kredi derecelendirme kuruluu Japan Credit Rating (JCR), Trkiyenin yatrm yaplabilir bir
lke olduunu belirtti.

29 Eyll

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Berat Albayrak, doalgaz fiyatlarna 1

Ekimden itibaren geerli olmak zere yzde 10 indirim uygulanacan
aklad.

20 Ekim

Merkez Bankas faiz oranlarnn sabit tutulmasna karar verdi.

3 Ekim

TFE Eyllde yzde 0,18 ve Y-FE yzde 0,29 artt. Yllk enflasyon tketici
fiyatlarnda yzde 7,28 ve yurt ii retici fiyatlarnda ise yzde 1,78 oldu.

4 Ekim

Uluslararas Para Fonu (IMF) Dnya Ekonomik Grnm (DEG) Ekim 2016
raporunda Trkiyenin byme tahminini 2016 iin yzde 3,8den yzde
3,3e ve 2017 yl iin ise yzde 3,2den yzde 3e drd.

4 Ekim

Babakan Binali Yldrm tarafndan 2016-2019 Orta Vadeli Program (OVP)

akland. Yeni OVP erevesinde bu ylki byme oran tahmini yzde
4,5ten yzde 3,2ye, gelecek yl yzde 4,4, 2018 ve 2019 yllarnda yzde
5 olarak gereklemesi bekleniyor.
Program dnemi sonunda enflasyonun yzde 5e, isizliin ise yzde 9,8e
decei tahmin ediliyor.

248

7 Ekim

Japon kredi derecelendirme kuruluu JCR, Trkiyenin yabanc ve yerel

para cinsinden uzun vadeli kredi notlarn duraan grnm ile BBB-
olarak teyit etti.

17 Ekim

TK verilerine gre Temmuzda isizlik oran bir nceki aya gre 0,5 puan
artarken, geen yln ayn dnemine gre 0,9 puan artla yzde 10,7
seviyesinde gerekleti.

setav.org

2016DA EKONOM

27 Ekim

Merkez Bankas yln drdnc ve son enflasyon raporunda, 2016 yl iin

enflasyon ngrsn yzde 7,5te tutarken, 2017 iin ise yzde 6dan
yzde 6,5e ykseltti.

31 Ekim

Merkez Bankas finansal sisteme ek dviz likiditesi imkan salanmas

amacyla rezerv opsiyonu katsaylarnda deiiklik yapt.

2 Kasm

Eyll aynda 100 milyar liralk bykle ulaan sizlik Sigortas Fonunun,
gelecek yl her ay yaklak 1 milyar lirann eklenmesiyle 2017de toplam
113 milyar liralk hacme kavumas bekleniyor.

2 Kasm

FED politika faizinde deiiklie gitmedi.

3 Kasm

TFE Ekimde yzde 1,44 ve Y-FE yzde 0,84 artt. Yllk enflasyon tketici fiyatlarnda yzde 7,16 ve yurt ii retici fiyatlarnda yzde 2,84 oldu.

4 Kasm

Uluslararas kredi derecelendirme kuruluu S&P, Trkiyenin kredi notunu

BB ile sabit tutarken grnmn negatiften duraana yukar ynl
revize etti.

4 Kasm

Uluslararas Para Fonu (IMF) heyeti, Trkiyenin bu yl yzde 2,9 bymesini beklediini aklad.

9 Kasm

AB, Trkiyenin bu yl yzde 2,7, 2017de yzde 3 ve 2018de yzde 3,3

byyeceini ngrd.

10 Kasm

Merkez Bankas 11 Kasmdan itibaren teminat dviz depolar iin limit

uygulamasna yeniden balayacan, banka limitlerinin ise 17 Temmuz
ncesi limitlerin drt kat olarak uygulanacan aklad.

11 Kasm

Merkez Bankas verilerine gre geen yln Eyll aynda 167 milyon dolar
fazla veren cari ilemler hesab, 2016nn ayn aynda 1,68 milyar dolar ak
verdi. Bylece 12 aylk cari ilemler a 32,41 milyar dolara ykseldi.

12 Kasm

Merkez Bankas TL zorunlu karlklarna yaplan faiz demesi belirleme

yntemini deitirdi.

12 Kasm

Merkez Bankas tarafndan Trk liras ve yabanc para cinsinden kredi kart
ilemlerinde uygulanacak azami faiz oranlarnda indirim yapld belirtildi.

15 Kasm

TK verilerine gre Austosta isizlik oran bir nceki aya gre 0,6 puan
artarken geen yln ayn dnemine gre 1,2 puan artarak yzde 11,3
seviyesinde gerekleti.

17 Kasm

Merkez Bankas finansal sisteme ek dviz likiditesi imkan salanmas

amacyla rezerv opsiyonu katsaylarnda deiiklik yapldn belirtti.

24 Kasm

Merkez Bankas marjinal fonlama orann (faiz koridorunun st band)

yzde 8,25ten yzde 8,50ye, bir hafta vadeli repo ihale faiz orann ise
(politika faizi) yzde 7,5ten yzde 8e ykseltirken, borlanma faiz orann
da (faiz koridorunun alt band) yzde 7,25te sabit tuttu.

5 Aralk

TFE Kasmda yzde 0,52 ve Y-FE yzde 2 artt. Yllk enflasyon tketici
fiyatlarnda yzde 7 ve yurt ii retici fiyatlarnda yzde 6,41 oldu.

12 Aralk

TK verilerine gre Trkiye ekonomisi 2016 3. eyreinde bir nceki yln

ayn dnemine gre yzde 1,8 darald.

14 Aralk

FED ksa vadeli faizde 25 baz puan arta giderek faiz bandn yzde 0,500,75 aralna ykseltti.

setav.org

249

2016DA
ENERJ
ERDAL TANAS KARAGL SALIHE KAYA YUSUF EMRE KO

2016DA TRKYE

252

setav.org

2016DA ENERJ

GR

2016 Trkiyenin enerji grnm asndan enerji ticaretinde merkez lke olma
hedefine ynelik yeni projeler ve i birlikleri ile geen bir yl olmutur. Enerji ihtiyacn dardan karlayan ve cari ann nemli bir ksmna enerji ithalatnn sebep
olduu Trkiye, kendi enerji arz gvenliinin salanmasna ynelik Rusya, Katar
ve Azerbaycan gibi lkeler ile kresel enerji ticaretine yn verecek nc admlar atmtr. Trkiye 2016 ylnda enerji arz gvenliini salama ynnde d politikasna
uyumlu olarak tek bir corafya ve blge ile yaknlamaktan ziyade, kendisine yakn
ve uzak olan tm corafyalar ile temas salamtr. Bu balamda enerji arz gvenlii
ve kaynak eitlendirmesinde abalarn artrmtr.
Trkiyenin enerji tketimi, byyen ekonomisi ile birlikte her geen yl artarak
devam etmektedir. Bir yandan enerji talebini karlamak adna ihtiyacnn byk bir
ksmn d pazarlardan karlayan Trkiye dier yandan yerli kaynaklarn kullanma yolunda almalar yrtmektedir. Bu balamda Trkiyenin enerji politikasnda
yerli kaynak kullanmn yaygnlatrmak, doalgazn elektrik retimindeki payn
azaltp yenilenebilir enerjinin payn artrmak ve enerji arz gvenliinin salanmas
yolunda belli bir nkleer enerji kurulu gcne sahip olmak yer almaktadr.
Ekonomik bymesinde istikrarn devam ettiren Trkiye, enerji arz gvenliinin salanmas yolunda artan enerji ihtiyacn farkl lke ve kaynaklardan karlama yoluna gitmitir. zellikle doalgaz ithalatnda Rusyaya olan yksek bamllk
bu anlamda Trkiyenin enerjide kaynak eitliliine gitmesinde itici bir g olarak
durmaktadr. 2016 ylnda yaanan gelimeler gzlemlendiinde bu duruma rnek
gsterilebilecek birok gelime yaanmtr. Son bir ylda enerji piyasasnda yaanan
gelimelere deinmeden nce Trkiyenin enerji grnmne bakmakta yarar vardr.

setav.org

253

2016DA TRKYE

TRKYENN
ENERJ GRNM

Gelien ekonomisi ile birlikte enerji ihtiyac her geen yl artan Trkiye, Ekonomik Kalknma Birlii rgt (OECD) lkeleri ierisinde enerjiye olan talebi
en hzl ykselen lkeler arasnda yer almaktadr. inden sonra en fazla enerji
talep artna sahip olan Trkiyenin enerji tketiminde fosil kaynaklardan kmr,
petrol ve doalgazn oran olduka yksektir. Enerji kaynaklarndan yoksun olan
Trkiyenin 2015 ylnda tkettii kmr miktar 34,4 milyon ton petrol edeerinde, petrol miktar 38,8 milyon ton ve tkettii doalgaz miktar ise 43,6 milyar
metrekp olarak gereklemitir.
Genel olarak enerjide da baml olmasna ramen Trkiyede 2015 ylnda
27,8 milyon ton petrol retimi gereklemitir. 2002 ylnda 52 bin metre olan sondaj metraj 2016 yl Eyll ay sonu itibaryla 70 bin metre olarak gereklemitir.
2015 ylnda toplamda 39,6 milyon ton petrol ithalat gerekletiren Trkiye bunun 11,4 milyon tonunu Irak, 5,5 milyon tonunu Rusya ve 2,9 milyon tonunu ise
randan ithal etmitir. Bir nceki yla gre 2015 ylnda Trkiyenin ithal ettii petGRAFK 1. 2015 YILINDA TRKYENN THAL ETT PETROLN
KAYNAK LKELERE GRE DAILIMI (YZDE)
talya Yunanistan
%4
%4
srail
%5

Kolombiya
%2

Irak
%29

Suudi Arabistan
%7
Hindistan
%8
Dier
%11
ran
%14

Rusya
%18

Kaynak: Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK)

254

setav.org

2016DA ENERJ

roln kaynak lkelere gre dalm deiiklik gstermitir. Buna gre ran ve Suudi
Arabistandan ithal edilen petrol orannda d yaanrken Rusya ve Hindistann
paynn ise nemli oranda ykseldii gze arpmaktadr. 2015 ylnda Trkiye asndan en ok dikkat eken hususlardan birinin petrol ithal edilen lke saysnda
yaanan art olduu sylenebilir1 (Grafik 1).
Trkiyenin doalgaza olan bamll petrole gre daha yksek seviyelerdedir.
Trkiye doalgaz ihtiyacnn neredeyse tamamn d pazarlardan karlamaktadr. 2015
ylnda 48,4 milyar metrekp doalgaz ithal eden Trkiye, ald gazn yaklak yzde
50sini elektrik retiminde kullanmtr. 2016nn ilk sekiz aynda ise 30,2 milyar metrekp doalgaz tketimi gereklemitir. 2015 ylnda ithal edilen doalgazn lkelere dalmna bakldnda Rusya yzde 55,3 ile (26,7 milyar metrekp) ilk srada yer almaktadr. Ak ara farkla ilk srada bulunan Rusyay yzde 16,1 ile (7,8 milyar metrekp)
ran takip etmektedir. Boru hatlar ile ithal edilen doalgazn yzde 12,7lik ksm ise
(6,1 milyar metrekp) Azerbaycandan karlanmaktadr. Trkiyenin doalgaz ihtiyacn
svlatrlm (LNG) halde tankerler ile ithal ettii iki lke ise yzde 8,1 ile (3,9 milyar
metrekp) Cezayir ve yzde 2,5 ile (1,2 milyar metrekp) Nijeryadr2 (Grafik 2).
GRAFK 2. 2015 YILINDA TRKYENN THAL ETT DOALGAZIN
KAYNAK LKELERE GRE DAILIMI (YZDE)
Dier
%5.3

Nijerya
%2.5

Cezayir
%8.1
Azerbaycan
%12.7
Rusya
%55.3
ran
%16.1

Kaynak: (EPDK)

Trkiyenin enerji ithalatnda nemli bir yer tutan doalgaz birok sektrde
kullanlmaktadr. Bu alanlardan en nemlisi ise elektrik retimidir. Trkiyenin
2015 ylnda doalgazdan elde ettii elektrik retimi yzde 29,1 olarak gereklemitir. 2016 yl Eyll ay elektrik retiminin ise yzde 32,4 doalgazdan elde
edilmitir. Doalgazdan sonra elektrik retimine en ok katky hidrolik barajlar
yapmaktadr. Trkiyenin kaynak olarak en ok sahip olduu fosil yaktlardan olan
ta kmr, linyit ve asfaltitin katks ise 2015 ylnda yzde 12,9 olarak gereklemitir. Elektrik retim Anonim irketi (EA) bnyesinde 2016 Eyll ay itiba1. Petrol Piyasas 2015 Yl Sektr Raporu, Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK), (Ankara: 2016).
2. Doalgaz Piyasas 2015 Yl Sektr Raporu, Enerji Piyasas Dzenleme Kurulu (EPDK), (Ankara: 2016).

setav.org

255

2016DA TRKYE

ryla 8,5 milyar ton linyit rezervi olduu belirtilmitir.3 Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakanl tarafndan son dnemde sk sk tekrarlanan yerli retim yatrmlarna
younlalmas gerektii sylemi ileriki dnemlerde ta kmr ve linyitin elektrik
retimindeki paynn artacan gstermektedir (Grafik 3).
GRAFK 3. 2015 YILI TRKYEDE ELEKTRK ENERJS KURULU GC (YZDE)
Gne
%0.3

Dier
%7.8

Rzgar
%6.2
thal Kmr
%8.3

Doalgaz+LNG
%29.1

Hidrolik Akarsu
%9.3
Ta Kmr+
Linyit+ AsfalGt
%12.9

Hidrolik Baraj
%26.1

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl (ETKB)

Trkiyenin elektrik tketimi de ekonomik bymeye bal olarak art gstermektedir. 2002 ylnda 132,6 milyar kWh olan elektrik tketimi 2015 ylnda
yaklak iki katna karak 264,1 milyar kWhye ulamtr. Elektrik enerjisi tketim hz son 14 yl ierisinde ortalama yzde 5,4 olarak hesaplanmtr. Ayrca 2016
yl Eyll ay sonu itibaryla Trkiyenin kurulu gcnn kaynaklara gre dalmna bakldnda yzde 33,7i hidrolik, yzde 29u doalgaz, yzde 22,1i kmr,
yzde 6,7si rzgar, yzde 0,9u jeotermal, yzde 0,3 gne ve yzde 6,8i ise dier
kaynaklardan olumaktadr.4

ENERJ PROJELER
2016 ylnda byk enerji projeleri nemli bir yank yapmtr. Kasm 2015 tarihinde
drlen Rus uann iki lke arasndaki siyasi ve ekonomik gerilimlere sahne olmas
sonrasnda Trk Akm doalgaz boru hattnn gelecei belirsizlik kazanmt. Ancak
doalgaz ticaretinde birbirine baml olan iki lke arasnda bu sre ierisinde enerji
konusunda olumsuz bir gelime yaanmad. Doalgaz ihtiyacnn yzde 50den fazlasn
bu lkeden karlayan Trkiye, 2016 yl boyunca Rusyadan doalgaz ithalatna devam
etmitir. Devam eden sre ierisinde iki lke arasndaki gr ayrlklar azalmaya ve
Trk Akm projesi zerinde gr alveriinde bulunulmaya balanmt.
3. 2017 Yl TBMM Plan ve Bte Komisyonu Sunu Metni, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, (Kasm 2016), http://
www.enerji.gov.tr/tr-TR/Butce-Konusmalari/Sn-Bakanin-Butce-Sunus-Konusmalari, (Eriim tarihi: 12 Aralk 2016).
4. 2017 Yl TBMM Plan ve Bte Komisyonu Sunu Metni.

256

setav.org

2016DA ENERJ

Bu balamda Rusya Devlet Bakan Vladimir Putinin 23. Dnya Enerji

Kongresi iin Trkiyede bulunduu 10 Ekim 2016 tarihinde Trk Akm doalgaz projesi kapsamnda hkmetleraras anlama imzalanmtr. Rusya doalgaznn bir ksmn Trkiyeye bir ksmn ise Avrupaya tamay ngren Trk Akm
projesinin Trkiye ayann toplamda iki hattan olumas planlanmaktadr. Toplamda 31,5 milyar metrekp doalgaz tayacak olan bu projenin Avrupa aya ise
henz netlik kazanmamtr.5
Trk Akm projesinin yannda yine Trkiyenin sahip olduu corafi konumun
avantajlarn ortaya koyan bir dier proje olan TANAPn ina almalar da 2016
ylnda son hzla devam etmitir. Azerbaycan doalgazn Trkiye zerinden Avrupaya ulatrmay planlayan Gney Gaz Koridorunun (GGK) en nemli aya olan
TANAPn 2018 ylnda faaliyete gemesi ve ilk etapta Trkiyeye 6 milyar metrekp
doalgaz iletmesi beklenmektedir. 29 ubat 2016 tarihinde Bakde Gney Gaz Koridoru Danma Kurulu 2. Bakanlar toplantsnda ilgili lkelerin bakanlar ve yetkilileri projedeki ykmllklerini teyit eden bildiriyi imzalamlardr.6
Enerji arz gvenliinin salanmasnda tedarik pazarlarnn eitlenmesi ynnde
nceki yllarda olduu gibi 2016 ylnda da nemli almalar yaplmtr. Bu balamda Trkiye ve srail enerji bakanlarnn grmesi ve sonrasnda srailin doalgazn
Trkiye zerinden AB pazarlarna ulatrabilmesi zerine grmeler balamtr. srailin doalgazn ihra etmede en az maliyetli gzergahn Trkiye olduu gerei, bu
grmelerin nmzdeki dnemlerde yeni anlamalar beraberinde getireceini aka ortaya koymaktadr.7 Ancak 8 Aralk 2016 tarihinde srail-Yunanistan-Gney Kbrs Rum Ynetimi (GKRY) arasnda yaplan l Zirve grmelerinde srail doalgazn GKRY ve Yunanistan zerinden ABye tayacak olan Dou Akdeniz Doalgaz
Boru Hatt (East Med Pipeline) projesi kapsamnda grmeler yaplmtr. Bu sebeple
srailin doalgazn hangi hat zerinden ihra edecei belirsizliini korumaktadr.
Trkiyenin enerji kaynak ve pazar eitlendirmesi politikasna destek verecek olan kaynaklardan biri de svlatrlm doalgazdr (LNG). LNG piyasasndaki konumunu glendirmeye devam eden ve bu ynde yatrmlarna hz veren
Trkiye 2015 yl verilerine gre 7,5 milyar metrekp LNG ithal etmitir. Dnya
LNG ithal eden lkeler sralamasnda ise Trkiye sekizinci srada yer almtr. Sahip olduu iki gazlatrma terminaline ek olarak yeni terminallere yatrm yapmas
gereken Trkiyenin ayrca son yllarda den LNG fiyatlarndan da faydalanmas
gerekmektedir. Bu balamda Trkiyenin enerji politikasnda nemli bir yer edinmeye balayan LNGnin toplam doalgaz tketimi iindeki paynn nmzdeki
dnemlerde artmas beklenmektedir.
5. Trk Akm Projesi in Anlama mzaland, Anadolu Ajans, 10 Ekim 2016.
6. Gney Gaz Koridoru Danma Kurulu 2. Bakanlar Toplants 29 ubat 2016da Bakde Gerekleti, TANAP,
http://www.tanap.com/medya/basin-bultenleri/guney-gaz-koridoru-danisma-kurulu-2-bakanlar-toplantisi-29-subat-2016da-bakude-gerceklesti, (Eriim tarihi: 20 Aralk 2016).
7. Trkiye-srail Gaz Koridoru, Sabah, 14 Ekim 2016.

setav.org

257

2016DA TRKYE

2016 yl boyunca zerinde durulan en kritik konulardan bir dieri de doalgaz

depolama tesislerinin gelecei olmutur. TANAP ve Trk Akm projelerinin yan
sra yeni projeler ile birlikte doalgaz ithal ettii pazarlara yenilerini katacak olan
Trkiyenin doalgaz depolama tesislerine ihtiyac artmtr. Bu balamda 2,6 milyar
metrekp kapasiteye sahip Silivri doalgaz depolama tesisine ek olarak 1,1 milyar
metrekp kapasiteli Tuz Gl doalgaz depolama tesisinin Ocak 2017 tarihine yetitirilmesi ynnde almalar hzlandrlmtr.8
Tm bunlarn yannda enerjide yerli retime ynelik almalara da 2016 yl
boyunca hz verilmitir. Enerji arz gvenliine katk sunacak olan yerli retimde son
yllarda kmre ynelik almalar n plana kmtr. 11 Kasm 2016 tarihinde dzenlenen 1. Kmr Eylem Plan altay kapsamnda yerli kmr retimine ynelik yatrmlara hz verilecei ifade edilmitir. Artrlmas planlanan yerli retimin
yannda evre kriterlerine verilecek nem dahilinde kmre olan yatrmn istihdam,
gelime ve strateji alanlarnda nmzdeki dnemlerde Trkiye ekonomisine ciddi
katklar sunmas beklenmektedir.9

NKLEER G SANTRALLER
Dnya elektrik enerjisi retiminin yaklak yzde 11i nkleer enerjiden salanmaktadr. ounluu Fransa, ABD, Rusya ve inde olmak zere dnyada 450 nkleer
g santrali nitesi (reaktr) faaliyet gstermektedir. Ayrca 60 tane nkleer reaktr
ina halinde olup 164 reaktrn daha yaplmas planlanmaktadr.10 Trkiyenin nkleer santral projeleri de 2016 ylnda ne kmaya devam etmitir. Nkleer enerji
yatrmlarna hz veren Trkiyede henz yapm aamasnda olan Akkuyu, proje almalar devam eden Sinop ve henz netlememi olan nc nkleer santral projelerinin gelecei konusu 2016 gndeminde n sralarda yer almtr.
Trkiyenin enerji arz gvenliini salama ve orta/uzun vadede enerjide da
bamlln azaltmak iin Akkuyu Nkleer Santraline younluk verilmitir. Birok lke ile kyaslandnda ge kalnm bir yatrm gz ile baklan santralin inaat izni alndktan hemen sonra yedi yl ierisinde ilk nitesinin ve birer yl arayla
da kalan nitesinin bitirilmesi kararlatrlmtr. lk nitenin 2023 ylna kadar
devreye girmesi beklenen Akkuyu Nkleer G Santral Projesi tamamlandnda
drt niteden oluan 4.800 MW gce sahip olacaktr. Santraln kullanm mr ise
60 yl olacak ekilde planlanmtr. Bu balamda 31 Mart-1 Nisan 2016 tarihleri
8. Tuz Gl Doalgaz Depolama Tesisine Gaz Depolanmasna Ocak Aynda Balanacak, Enerji Enstits, 15
Kasm 2016, http://enerjienstitusu.com/2016/11/15/tuz-golu-dogalgaz-depolama-tesisine-gaz-depolanmasina-ocak-ayinda-baslanacak, (Eriim tarihi: 20 Aralk 2016).
9. 1. Kmr Eylem Plan altay stanbulda Dzenlendi, T.C Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 11 Kasm 2016,
http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Bakanlik-Haberleri/1Komur-Eylem-Plani-Calistayi, (Eriim tarihi: 20 Aralk 2016).
10. 2017 Yl TBMM Plan ve Bte Komisyonu Sunu Metni, T.C Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, (Kasm
2016), http://www.enerji.gov.tr/tr-TR/Butce-Konusmalari/Sn-Bakanin-Butce-Sunus-Konusmalari, (Eriim tarihi:
12 Aralk 2016).

258

setav.org

2016DA ENERJ

arasnda Washingtonda dzenlenen Nkleer Gvenlik Zirvesine Trkiye de katlm ve konu hakkndaki gr ve hassasiyetlerini ortaya koymutur.11

YENLENEBLR ENERJ
Trkiyenin enerji alannda da baml bir lke olmas hesaba katldnda halihazrda bulunan yenilenebilir enerji potansiyellerinin kullanma kazandrlmas son
derece nemlidir. Bu dorultuda 2016 ylnda yenilenebilir enerji ile ilgili ok sayda
proje ve yatrm gereklemitir.
2015 ylnda yenilenebilir enerji alannda yaplan toplam yatrmlar bir nceki
yla oranla yzde 46 artrlarak 1,9 milyar dolar seviyelerine kartlmtr. 2016 yl
iin ise bu rakamn 3 milyar dolar bandn amas ngrlmektedir. Trkiyenin yenilenebilir enerji toplam kurulu gc bir nceki yla gre 1.742 MW artarak 2016
yl Eyll ay itibaryla yaklak 33 bin 353 MW olarak gereklemitir. Bu artn
725 MWlk ksm rzgar, 455 MW hidrolik, 101 MW jeotermal, 411 MW
gne ve 50 MW dier yenilenebilir enerji kaynakl santrallerden elde edilmitir.
2016 ylnda gerekleen yaklak 5.000 MWlk kurulu g artnn yzde 36s
yenilenebilir enerji kaynaklarndan elde edilmitir. Bu durum Trkiyede gerekleen
yenilenebilir enerji almalarnn olumlu bir seyir izlediini gsterir niteliktedir.
Trkiye yenilenebilir enerji kaynaklarnn hemen hemen hepsinden yararlanabilmesi asndan corafik olarak son derece uygun bir blgede yer almaktadr. Dier
taraftan bu alandaki teknolojik ilerlemeler ve mali kstlar bir an nce ciddi bir biimde ele alnmaldr. Bu bakmdan hkmet sabit fiyat garantisi, yatrm tevikleri, nemli uluslararas kurululardan destek, yenilenebilir enerji projelerine finansal
destekler, danmanlk destekleri ve biyo-yaktlar iin vergi muafiyetleri gibi birtakm
politikalar gelitirmektedir.
nmzdeki dnemde Trkiyedeki yenilenebilir enerji ile ilgili ana politika ve
stratejiler; yenilenebilir enerji kaynaklar ile olan retim ve tketimi tevik ederek
fosil yakt kullanm asndan da bamllk ve bu balamda oluacak riskleri azaltmak zerine kurulmaktadr. Bununla birlikte elektrik retiminde yenilenebilir enerji kaynaklarnn payn en az yzde 30 seviyelerine kartmak, tarm sektrndeki
potansiyellerden daha fazla yararlanlarak biyo-yakt kullanmn artrmak ve enerji
retim kapasitesini mevcut yenilenebilir enerji kaynaklarn kullanarak geniletmek
de ana politika ve stratejiler arasnda gelmektedir.
Yenilenebilir enerjinin kullanlmas noktasnda dier tevik mekanizmalar arasnda iklim ve evre faktrleri gelmektedir. te yandan kresel enerji piyasalarnn
en byk tehdit olarak grd sera gaz emisyonlarnn azaltlmas ve iklim deiikliine uyulmas balamnda 2015 yl Aralk aynn ilk iki haftasnda Pariste
Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi (BMDS) 21. Taraflar
11. Cumhurbakan Erdoan, Nkleer Gvenlik Zirvesine Katld, AA, 1 Nisan 2016.

setav.org

259

2016DA TRKYE

Konferans (COP21) gerekletirilmitir. Zirveye katlan 195 lkenin onay ile kabul
edilen metne gre kresel scaklk artn sanayi devrimi ncesine kyasla 2oC dzeyinin olduka altnda kalacak biimde 1,5oC ile snrlandrlmas kararlatrlmtr.12
Trkiyenin de imza att bu anlamann gerektirdii uygulamalar lkelerin yerine
getirip getirmeyecei zaman iinde netlik kazanacaktr. Trkiye belirledii ulusal katk beyanna gre (Intended Nationally Determined ContributionsINDC) alaca
nlemler sonucunda 2030 ylnda doaya 246 milyon ton daha az CO2 edeeri sera
gaz salacan beyan etmitir.13

PETROL FYATLARINDA YAANAN GELMELER

Kresel enerji piyasalarn son yllarda olduu gibi 2016 ylnda da bir hayli
megul eden konu petrol fiyatlarndaki dn devam etmesi olmutur. Bilindii zere OPEC lkelerinin petrol arzn ksmada ortak bir karara varamamas
Haziran 2014 tarihinde balayan petrol fiyatlar dn de beraberinde getirmitir. Talepte yaanan ivme kayb ve arzda yaanan art petrol fiyatlarnn iki
yla yakn sredir dmesinin en temel nedenleri arasnda gsterilmektedir. Ksa
bir sre ncesine kadar dnyann en byk petrol ve doalgaz ithalats olan
ABD, kaya petrol ve kaya gaz keifleri ile birlikte enerji piyasasnda net ihracat konuma gelmi ve gerekletirdii retimle birlikte piyasada arz fazlasnn
olumasna neden olmutur. Oluan bu arz fazlas petrol fiyatlarnda yaanan
dte belirleyici bir etken olmutur. Haziran 2014 tarihinde varil bana 113
dolar olan petrol fiyat 2015 yl ortalamasn 52,3 dolar olarak tamamlam ve
2016 ylnda da dk seyirde kalmaya devam etmitir.
Den petrol fiyatlarnn nne geebilmek adna OPEC lkeleri yapt
toplantlarla ye lkelere petrol retimlerini ksma ynnde 2016 yl boyunca
arlar yapmtr. Ancak kuruluta etkin bir arl bulunan Suudi Arabistann
pazar payn kaybetmek istememesi, ambargolardan yeni kurtulan rann ambargo ncesi retim seviyesine ulamak istemesi,14 ekonomik anlamda kt durumda olan Venezuelann petrol gelirine olan ihtiyac, OPECin petrol retimini
kstlama ve fiyatlar dengede tutma konusundaki grevini yerine getirememesine
neden olmutur. 28 Eyll 2016 tarihinde Cezayirde resmi olmayan bir ekilde
toplanan OPEC lkeleri ran, Nijerya ve Libyann muaf tutulduu bir anlama
ile petrol retiminin 33,2 milyon varilden 32,5 milyon varile drlmesi ynnde anlamaya varmlardr.
12. Tanyeli Behi Sabuncu, COP 21 ve Paris Anlamasnn Sonular, TSAD, 20 Ocak 2015.
13. Nedim Blent Damar, Paris klim Deiiklii Anlamas COP 21 ve Trkiye, TMMOB Elektrik Mhendisleri
Odas, http://www.emo.org.tr/ekler/da03ea094d73850_ek.pdf?dergi=1021, (Eriim tarihi: 20 Aralk 2016).
14. Bilindii zere uzun yllardr Bat dnyas tarafndan uygulanan ambargolarn kalkmasyla kresel ekonomiye
entegre olmaya balayan ran, sahip olduu bata petrol ve doalgaz rezervleri ile enerji piyasasna hzl bir giri yapt.
Birok alanda yeniliklere ak olduunu ifade eden ranl yetkililerin 2016 yl ierisinde petrol ihracatn artrmaya
ynelik yeni projelere de imza att grlmektedir.

260

setav.org

2016DA ENERJ

30 Kasm 2016 tarihinde Viyanada yaplan 170. olaan resmi toplantda ise
retimde azaltma gidilmesi ynnde OPEC lkeleri i birliine varmtr. 2008
ylndan bugne ilk kez varlan anlamada gnlk retimin 33,6 milyon varilden
32,5 milyon varile indirilmesi kararlatrlmtr. Gnlk petrol retiminin 1,2
milyon varil azaltlmasna karar verilen anlamann Ocak 2017 tarihinde yrrle girmesi planlanmaktadr.15

15. OPEC retimi Ksmak in Anlat, Dnya, 30 Kasm 2016.

setav.org

261

2016DA TRKYE

SONU VE
NERLER

Blgesinde bulunan enerji kaynaklarn ihra ve ithal eden lkelerin varl, sahip olduu stratejik konumu itibaryla Trkiyeye nemli kazanmlar sunmaktadr. Enerji
kaynaklarn arz ve talep eden Dou ile Bat arasnda doal bir kpr konumunda
olan Trkiye hem ulusal hem de uluslararas enerji arz gvenliinin salanmas konusunda byk bir potansiyele sahiptir. Bu balamda Ortadou, Hazar Blgesi ve Orta
Asyada bulunan hidrokarbon rezervleri ile en byk tketim pazar olan Avrupa
pazarn buluturma potansiyeli bulunan Trkiye enerji piyasasn hem darda hem
de ieride yaanan gelimeler yakndan ilgilendirmektedir.
Kasm 2015 tarihinde Rus jetinin Trkiye tarafndan drlmesi sonrasnda
gerilen ilikilerin enerji eksenli olmamas iki lke adna enerjinin ne denli nemli
olduunu gstermektedir. Enerjide birbirine baml olan bu iki lkenin yeniden
grmeye balamasnn arkasnda da yine enerji yer almaktadr. Bilindii zere 23.
Dnya Enerji Kongresinde Trkiyeye gelen Rusya Devlet Bakan Vladimir Putinin 10 Ekim 2016 tarihinde Trk Akmn imzalamas iki lke ilikilerinin normale dnmesinde kilit rol oynamtr. Dnya enerji piyasalarn yakndan ilgilendiren
bir dier konu ise 2015 yl Aralk aynda yaplan Paris klim Zirvesi 21. Taraflar
Toplants (COP21) olmutur. Katlm salayan 195 lkenin onay ile karbondioksit
salnmnn en fazla 2oC olmas ngrlmtr.
te yandan 16 Ocak 2016 tarihinde rana kar uzun yllardr uygulanan
ambargolarn kaldrlmas da kresel enerji piyasasn yakndan ilgilendiren bir
konu olmutur. nemli petrol ve doalgaz rezervlerine sahip rana ambargolarn kaldrlmasyla piyasaya dev bir oyuncunun dahil olmas, nmzdeki yllarda enerjide yeni dengelerin oluaca anlamn tamaktadr. zellikle arz fazlasndan dolay dmeye balayan petrol fiyatlarnn rann etkisi ile nmzdeki
yllarda da dmeye devam edecei beklenmektedir. Bu balamda retici lkelerin aleyhine ileyen bir durum olan dk petrol fiyatlar tketici lkeler asndan ise karl olmutur. Petrol ithal eden bir lke olan Trkiye de bu durumdan

262

setav.org

2016DA ENERJ

pozitif etkilenmi ve bu durum k ay yaanyor olmasna ramen doalgazda

indirimi beraberinde getirmitir.16
Dousundaki kaynaklarn batya tanmasnda gvenli bir merkez konumunda
olan Trkiyenin enerjide belirledii 2023 hedeflerine ulamas iin nnde atlmas
gereken nemli admlar bulunmaktadr.
KRONOLOJ-2016 YILI ENERJ PYASASINDA YAANAN GELMELER
24 Kasm 2015

Trkiye, Suriye snrnda snr ihlalinde bulunan Rus jetini drd.

2 Aralk 2015

Cumhurbakan Erdoann Katar ziyaretinde iki lke arasnda svlatrlm

doalgaz (LNG) anlamas imzaland.

4 Aralk 2015

Gazprom, Trk Akm projesi grmelerinin durdurulduunu aklad.

8 Ocak 2016

Avrupa Birlii (AB) ile Enerji Faslnn almas iin yaplan gncellemelerle tekrardan sre balatld.

16 Ocak 2016

ABDnin rana 1979dan beri srdrd ambargo resmen sona erdi.

28 Ocak 2016

Trkiye-AB Yksek Dzeyli Enerji Diyalounun ikinci toplants, Enerji ve Tabii

Kaynaklar Bakan Berat Albayrak ve Avrupa Komisyonu Enerji ve klim Deiiklii
Komiseri Miguel Arias Canete tarafndan gerekletirildi.

23 ubat 2016

Trkiye ile Somali arasnda elektrik alannda i birlii anlamas imzaland.

29 ubat 2016

Bakde Gney Gaz Koridoru danma kurulu 2. Bakanlar toplantsnda ilgili

lkelerin bakanlar ve yetkililer lkelerinin projedeki ykmllklerini teyit eden
bildiriyi imzalad.

16 Mart 2016

Ankarada yaplan Trkiye-Azerbaycan Yksek Dzeyli Stratejik Birlii Konseyi (YDSK) 5. Toplantsnda Azerbaycan Cumhurbakan lham Aliyev, TANAP
projesinin iki yl sonra alacan ifade etti.

31 Mart-1 Nisan 2016

Washingtonda Trkiyenin de katlm ile Nkleer Gvenlik Zirvesi yapld.

17 Mays 2016

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Berat Albayrak, Trans Adriyatik Boru Hatt (TAP)
projesinin Selanikte gerekletirilen temel atma trenine katld.

25 Mays 2016

Avrupa mar ve Kalknma Bankas (EBRD) Trans Anadolu Doalgaz Boru Hatt Projesi (TANAP) iin finansman salamak zere Azerbaycan ve Trkiye ile
grmelere balad.

1 Haziran 2016

BP Statistical Review of World Energy 2016 raporu akland.

2 Haziran 2016

Viyanada OPEC 169. Olaan Toplants gerekletirildi.

28 Temmuz 2016

Avrupa Komisyonunun Trans Anadolu Doalgaz Boru Hatt Projesine (TANAP),

ticari iletim ve tesislerin btnl ynetim sistemleri aktivitesi iin 3,5 milyon
avroya kadar hibe destei salayaca bildirildi.

9 Austos 2016

Jet krizi sonrasnda Rusyaya yaplan ilk ziyarette Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan
Berat Albayrak Cumhurbakan Erdoana elik etti.

10 Austos 2016

Trkiye Dileri Bakan Mevlt avuolu, Rusya ile Trkiye arasnda gerekletirilecek olan Trk Akm projesinin TANAP boru hattna balanacan bildirdi.

26 Eyll 2016

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Berat Albayrak, Avusturyann bakenti Viyanada

Birlemi Milletler (BM) Viyana Ofisinde dzenlenen Uluslararas Atom Enerjisi
Ajansnn (UAEA) Genel Kuruluna katld.

3 Eyll 2016

G20 Devlet ve Hkmet Bakanlar Zirvesine katlan Enerji ve Tabii Kaynaklar

Bakan Berat Albayrak, in Halk Cumhuriyeti ile nkleer, yenilenebilir enerji ve
kmr alannda protokole imza att.

29 Eyll 2016

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Berat Albayrak ile in Ulusal Enerji daresi Direktr Nur Bekri, iki lke arasnda nkleer enerji alannda i birliine dair mutabakat zaptn imzalad.

16. Elektrik retim Sektr Raporu, 2015, Elektrik retim Anonim irketi (EA), (Mays 2016).

setav.org

263

2016DA TRKYE

9-13 Ekim 2016

23. Dnya Enerji Kongresi sanayinin nde gelen liderleri, uluslararas rgtler,
medya kurulular, niversiteler ve enerji sanayii birliklerinden gelen 10 binden
fazla enerji lideri ile stanbulda gerekletirildi.

10 Ekim 2016

Rusya Devlet Bakan Vladimir Putin jet krizinden sonra ilk defa 23. Dnya Enerji
Kongresi iin stanbula geldi.

10 Ekim 2016

Rusya ve Trkiye Trk Akm Projesi iin hkmetleraras anlamay imzalad.

11 Ekim 2016

23. Dnya Enerji Kongresi kapsamnda bir araya gelen Enerji ve Tabii Kaynaklar
Bakan Berat Albayrak ve KKTC Enerji ve Ekonomi Bakan Sunat Atun, KKTCye
deniz altndan kabloyla elektrik temin edilmesini ngren anlamay imzalad.

1 Kasm 2016

Akfen Yenilenebilir Enerji tarafndan Elazda yatrm yaplan Trkiyenin ilk

lisansl gne enerjisi santrali Solentegre GES enerji retimine balad.

2 Kasm 2016

Trkiyede bu yl Ocak-Eyll dneminde enerji ithalat, geen yln ayn dnemine

gre yzde 33 derek 19 milyar 538 milyon 216 bin dolar oldu.

2-3 Kasm 2016

5. Trkiye Rzgar Enerjisi Kongresi Ankarada gerekleti.

4 Kasm 2016

ran Enerji Bakan Yardmcs Hueng Felahetiyan, rann Trkiyeye yapt

elektrik ihracatnn bor nedeniyle durdurulduunu aklad.

7-8 Kasm 2016

22. Dnya klim Konferans (COP 22) Fasn Marake kentinde dzenlendi.

8 Kasm 2016

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Berat Albayrak Akkuyu Nkleer Santralinin ilk
nitesinin 2023 sonuna kadar iletilmesinin planlandn duyurdu.

8 Kasm 2016

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan Berat Albayrak 1,1 milyar metrekp kapasiteli Tuz Gl Doalgaz Depolama Tesisinin Ocak 2017de devreye gireceini
aklad.

7-11 Kasm 2016

Trkiye ile srail arasnda ina edilmesi ngrlen doalgaz boru hatt projesini
tartmak zere kurulan alma grubu, ilk toplantsn stanbulda yapt.

11 Kasm 2016

Birinci Kmr Eylem Plan altay stanbulda gerekleti.

16 Kasm 2016

Uluslararas Enerji Ajans (IEA) World Energy Outlook 2016y yaynlad.

23 Kasm 2016

Trkiye, angay Belisinde 2017 yl Enerji Kulb bakan oldu.

23-26 Kasm 2016

7. Trkiye Enerji Zirvesi Adanada gerekleti.

30 Kasm 2016

OPEC 170. Olaan Toplants Viyanada gerekletirildi.

264

setav.org

2016DA
HUKUK VE
NSAN HAKLARI
CEM DURAN UZUN SMEYRA YILDIZ MERT HSEYN AKGN

2016DA TRKYE

266

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

GR

2016 ite ve dta yaanan gelimelerin etkisinin hukuk, yarg ve insan haklar alanlarnda iddetli bir ekilde kendisini gsterdii bir yl oldu. Bu yl belirleyen gelimelerin
en nemlileri 15 Temmuz darbe giriimi, Fetullah Terr rgt (FET) ile mcadele
ve artan terr saldrlaryd. Bu blmde yasama, yarg ve insan haklar alanlarnda Trkiyede 2016 ylnda yaanan nemli gelimelere deinildikten sonra 15 Temmuz darbe
giriiminin ardndan hukuk ve yargya dair deerlendirmelerde bulunulacaktr.
Yasama faaliyetleri asndan deerlendirildiinde 2016 TBMM iin youn bir
yl olmutur. Milletvekili dokunulmazlklar konusu bu ylda da tartlmaya devam
etmi ve haklarnda soruturma ve kovuturma balatlan vekillerin yarglanabilmesi
iin 20 Maysta Anayasaya geici 20. madde eklenmitir. Bu deiiklikle 154 milletvekili iin hazrlanm ok sayda dosyada dokunulmazlklar kaldrlmtr. Bu geici
deiiklikle birlikte yeni anayasa araynn devam ettii bu yln sonlarnda, AK Parti
ve MHPnin anlamas ile Meclise somut bir neri gelmitir. inde bulunduumuz
ciddi gvenlik tehditlerini deerlendiren Meclis, olaanst hal (OHAL) ilan ve
snr tesi askeri harekatlarda hkmeti yetkilendiren kararlar almtr.
Yarg alannda hem kapsaml reformlarn hayata geirildii hem de ciddi yapsal
dnmlerin yaand bir yl geride braklmtr. Trk yargsn dereceli yarglama sistemine (ilk derece yarglamasistinaftemyiz) geiren istinaf mahkemelerinin
faaliyete balamas, bu dorultuda Yargtay ve Dantayn daire saylarnn azaltlmas yargda yaanan deiikliklerin banda gelmektedir. stinaf mahkemelerinin faaliyete gemesiyle dosya says milyonlar bulan yksek yargnn i yk byk oranda
azalacak ve asli fonksiyonu olan itihat retme ilevini yerine getirebilecektir.
Toplum tarafndan yakndan takip edilen yarglamalar arasnda FET hakknda alm davalar n plana kmaktadr. rgt hakknda balatlan soruturmalar
derinletirilmi ve birok ilde rgt yaplanmasna ynelik operasyonlar gerekletirilmitir. Selam Tevhid, Askeri Casusluk ve 17-25 Aralk soruturmalarnda yaplan
usulszlk ve kumpaslara ilikin alan davalarda nemli gelimeler yaanmtr. Devam eden yarglamalar incelendiinde FETnn birok hayali soruturma kurgulayarak hem devletteki paralel yaplanmasn tahkim etmeyi hem de kendisine tehdit
olarak grd kii veya topluluklar sindirmeyi amalad grlmektedir. rgtn

setav.org

267

2016DA TRKYE

maniple ettii adli srelerde medyadan yargya, kolluk grevlilerinden bilirkiilere

kadar farkl pozisyonlarda grev yapan rgt mensuplar organize ve disiplinli bir ekilde yer almlardr. Fetullah Terr rgt/Paralel Devlet Yaplanmasn (FET/
PDY) bir btn halinde ele alarak rgt hiyerarisi ve ileyii hakknda nemli tespitlerin yapld FET at ddianamesi Ankara 4. Ar Ceza Mahkemesi tarafndan
kabul edilmi ve yarglamalar 22 Kasmda balamtr. 15 Temmuz darbe giriimine
ynelik soruturmalar ise Trkiye genelinde yrtlmeye devam etmektedir. Baz soruturmalar tamamlanm ve hazrlanan iddianameler mahkemeler tarafndan kabul
edilmitir. Darbe giriiminde yer alan terr rgt yeleri hakkndaki davalarn 2017
yl iinde balamas beklenmektedir.
2015 yl Haziran aynda PKKnn devrimci halk sava balattn duyurmasyla balayan atma dnemi 2016 ylnda da devam etmitir. 2016 Suriyedeki savan
Trkiyenin gvenliine etkisinin daha youn hissedildii bir yl olmu, PKK ve DEAn dzenledii saldrlarda ok sayda asker ve sivil kayp verilmitir. 15 Temmuzda
ise Trkiye 248 kiinin ehit olduu ve 1.537 kiinin yaraland bir darbe giriimi yaamtr. Bu giriim sonrasnda Trkiyede ite ve dta yaanan olaanst artlar sebebiyle, Anayasa ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi st normlarna dayanlarak OHAL
ilan edilmi ve insan haklarn koruma ykmllkleri bu normlar erevesinde askya
alnmtr. Anayasa m. 119-122 ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi m. 15, olaanst
dnemlerde insan hak ve hrriyetlerinin bir sre askya alnmasna, bundan dolay da
kamu otoritesinin sorumlu tutulmamasna dayanak tekil eder.
31 Ekim 2016 tarihi itibaryla Avrupa nsan Haklar Mahkemesinde (AHM)
Trkiye aleyhine alm toplam 7.750 dosya bulunmaktadr ve bu rakam AHMde
bekleyen dosya saysnn yzde 10,4n oluturmaktadr. 2016 ylnda Trkiye
aleyhinde en ok dava alan lkeler listesinde drdnc sraya gerilemitir. Anayasa
Mahkemesi yl ierisinde birok nemli ve tartmal karara imza atm, adil yarglanma hakk en ok bavuru konusu olan hak olarak ne kmtr. Mahkemenin
insan haklar ynnn arlk kazand ve saygnlnn arttn sylemek mmkndr. 15 Temmuz sonrasnda yaanan srete Anayasa Mahkemesine bireysel
bavurularda rekor seviyede bir art meydana gelmitir. Yaplan bavuru saysndaki
bu art yakn gelecekte AHM nne Trkiye aleyhine gelecek bavuru saysnda
art yaanabileceini gstermektedir.
Yakn dnemde kurulan insan haklar koruma mekanizmalarnn etkinlii bu
yl da artarak devam etmitir. 6701 sayl Trkiye nsan Haklar ve Eitlik Kurumu Kanununun kabul edilmesiyle Trkiye nsan Haklar Kurumu, Trkiye nsan
Haklar ve Eitlik Kurumuna dntrlmtr. Yeni yasa ile ayrmcla kar para
cezas verme gcne kavuan kurum ayn zamanda aratrmalaryla ilgili bilgi ve
belge isteme, ceza ve tevkif evlerine habersiz ziyaret yapabilme ve kt muameleye maruz kald iddia edilen kiilerle grme yetkilerine de kavumutur. Kamu
Denetilii Kurumunun (KDK) bu ylki performansnda olumlu ynde gelimeler

268

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

olurken, 2013 ylndan beri gndemdeki yerini koruyan Kolluk Gzetim Komisyonu Kurulmas Hakknda Kanun 20 Mays 2016 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.
2016 ylnda kii zgrl ve gvenlii ile ilgili sorunlar temel gndem maddelerinden birini tekil ederken, 15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda gerekleen
ok sayda gzalt ve tutuklamalar sonucu zaten imkanlarnn zerinde mahpus barndran cezaevlerinin kapasite sorunu byk boyutlara ulamtr. Cezaevlerinde ikence ve kt muamele olduuna dair iddialar geen yllara gre ok daha youn bir
ekilde dile getirilmi ancak bu iddialarn propaganda amal aslsz haberler zerine
kurulu olduu yer, zaman ve isim gibi somut bilgilere dayanmad Adalet Bakanlnca yaplan bir dizi aklamada kamuoyuna duyurulmutur. 2016 ylnda Trkiye
dnyada en fazla mlteciye ev sahiplii yapan lke olmay srdrm ve lkenin
2016 ylndaki en nemli sosyal meselelerinden biri getiimiz yllarda olduu gibi
mlteciler olmutur. Ocak aynda mltecilere alma izni verilmesine ilikin olarak
Geici Koruma Salanan Yabanclarn alma zinlerine Dair Ynetmelik karlmtr. Din ve vicdan zgrl alannda yaanan olumlu gelimelerden biri kamu
alanlarnn Cuma gn mesailerinin, Cuma namaz ncesi le tatiline girecek ve
namazn bitiminden sonra tekrar mesaiye balayacak ekilde dzenlenmesini ngren Cuma zni ile lgili 2016/1 Sayl Babakanlk Genelgesi olmutur. Uzun sureden beri beklenilen Roman vatandalarn yaam koullarn iyiletirmeyi amalayan
stratejik eylem plan belgesi de bu yl kabul edilmitir.
2016 ylnda 15 Temmuz sonras hukuk ve yarg sistemimizin en nemli balklarndan birini FET ile mcadelenin oluturduunu ve nmzdeki dnemde de en
nemli gndem maddelerinden birini tekil edeceini sylemek mmkndr. Yarg
kurumlar darbe ncesi yaanan srete FET yaplanmasn ve neler yapabileceini
yarg iinde bizzat yaayarak grmt. Bu sebeple darbe giriimi ve FET konusunda yarg kurumlar ok hzl ve etkili tepki gsterdi. 15 Temmuz darbe giriiminin
Trkiyenin milli gvenlii ve anayasal dzenine ynelik daha kapsaml saldrlarn
paras olarak alglanmas ve yaanan tehdidin nitelii dorultusunda alnmas gereken
tedbirlerin de geni kapsaml olmas zorunluluu 20 Temmuzda Bakanlar Kurulunun
aylna OHAL ilan etmesi sonucunu dourmutur. aylk srenin bitiminde
OHAL aylk bir sre iin tekrar uzatlmtr. OHAL ilanndan bu yaznn hazrland tarihe kadar OHALin gerektirdii konularda toplam 12 KHK karlmtr.
22 Kasm 2016 tarihi itibaryla pek ok meslek grubundan 92 bin 607 kii
hakknda yargsal ilem yaplm bunlarn 36 bin 951i tutuklanmtr. 15 Temmuz
giriimi sonras FETnn yarg yaplanmas HSYKnn youn abalar sonras kesin
ve hzl bir ekilde temizlenmitir. Bu srete Anayasa Mahkemesinin FET yesi
olduklar gerekesiyle iki yesi hakknda verdii ihra karar dier yarg organlar iin
yol gsterici olmutur. Nitekim HSYKnn hakim ve savclar hakknda verdii ihra
kararnn gerekesinde Anayasa Mahkemesinin bu kararna atf yaplmtr.

setav.org

269

2016DA TRKYE

YASAMA
FAALYETLER

2016 nceki iki ylla karlatrldnda Meclisin yasama faaliyetleri asndan daha
youn bir yl oldu. 2015 ylnda kabul edilen kanun says 82 iken geride braktmz
ylda TBMM tarafndan 113 kanun kabul edildi. Bu farkn olumasnn en nemli
sebebi yaanan iki genel seim nedeniyle 2015 ylnn byk ksmnda yasama faaliyetlerinin yaplamam olmasdr. 20 Maysta kabul edilen 6718 sayl Kanun bu
yasama ylnn tek anayasa deiiklii olmutur. Bu Kanun ile Anayasaya eklenen
geici 20. maddeyle milletvekili dokunulmazlklar kaldrlmtr. Bu dnemde Bakanlar Kuruluna herhangi bir konuda kanun hkmnde kararname (KHK) karma
yetkisi verilmemitir. 2016 ylnda TBMM tarafndan OHAL ilan ve snr tesi askeri harekatlarda hkmetin yetkilendirilmesi konular bata olmak zere toplam 27
Meclis karar alnmtr.
15 Temmuz darbe giriiminin ardndan milli gvenlii tehdit eden yaplarla daha etkin mcadele iin Bakanlar Kurulunca lke genelinde 90 gn sreyle
OHAL ilan edilmi ve bu karar 21 Temmuzda Anayasann 121. maddesi uyarnca
toplanan Meclis tarafndan 346 evet oyuyla kabul edilmitir. 11 Ekim tarihinde
OHALin 3 ay uzatlmasna dair karar TBMM tarafndan onaylanmtr. Darbe
giriimi sonras Bakanlar Kurulu tarafndan karlan on iki OHAL KHKs Meclisin onayna sunulmu bunlardan bei genel kurulca kabul edilerek yasalamtr.
Meclisin darbe giriimine ynelik ald bir baka karar FET/PDY hakknda
Meclis aratrma komisyonu kurulmasna ilikindir. Komisyon 4 Ekim tarihi itibaryla grevine balam olup yaanan sre hakknda ilgili kiileri dinleyerek
kamuoyunu bilgilendirmektedir. Bu dnem kabul edilen kanunlarn nemli bir
ksm milletleraras anlamalarn onaylanmasnn uygun bulunmasna ilikindir.
zellikle yln ilk yarsnda karlan yasalarda Avrupa Birlii (AB) ile yrtlen
geri kabul ve vize serbestisi mzakereleri etkili olmutur. nsan haklar, demokratikleme, yarg ve terrle mcadele konularna ilikin nemli baz kanunlar hakknda aada ksa bilgiler verilmitir.

270

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

KANUNLAR1
AB ile Yrtlen Vize Muafiyeti Grmeleri Kapsamnda
Onaylanmas Kanunla Uygun Bulunan Uluslararas Szlemeler
AB ile yrtlen vize muafiyeti sreci Meclisin bu yasama ylndaki nemli mesai
balklarndan birini oluturmutur. 2016 yl boyunca Trk vatandalarnn Schengen blgesine dahil olan AB lkelerinde vize serbestisinden yararlanmasn salamak
amacyla bata mltecilerin geri kabul olmak zere sulularn iadesi, adli yardm,
kiisel verilerin korunmas ve Avrupa nsan Haklar mevzuatna uyum konusunda
yirmiye yakn kanun kabul edilmitir.

24.3.2016 tarih ve 6698 sayl Kiisel Verilerin Korunmas Kanunu

Kiisel verilerin korunmas hakknda 2009 ylndan beri gndemde olan yasa almas Mart aynda tamamlanmtr. Kanun ile kiilerin etnik kkeni, siyasi dncesi,
dini, mezhebi, klk kyafeti, dernek, vakf ya da sendika yelii, sal ve cinsel hayat gibi zel nitelikli bilgileri kiisel veri olarak kabul edilmitir. zel nitelikli kiisel
veriler ilgili kiinin ak rzas olmakszn ilenemeyecek, salk ve cinsel hayat dndaki kiisel verilerin ak rza olmakszn ilenmesi ise ancak kanunda ngrlen hallerde mmkn olacaktr. lenmesini gerektiren sebeplerin ortadan kalkmas halinde
kiisel veriler silinecektir. Kanun zel ve nitelikli kiisel verilerin ilenebilecei istisnai
halleri ak bir ekilde belirtmi ve snrlandrmtr. Herkes kendisiyle ilgili verilerin
ilenip ilenmediini renebilecektir. Ayrca mevzuatn uygulanmasn denetleyecek
idari ve mali zerklie sahip Kiisel Verileri Koruma Kurumu kurulmutur.

6.4.2016 tarih ve 6701 sayl Trkiye nsan Haklar ve

Eitlik Kurumu Kanunu
Bu Kanun ile Trkiye nsan Haklar Kurumu, Trkiye nsan Haklar ve Eitlik Kurumuna dntrlmtr. Kurum temel olarak insan haklarnn korunmas ve gelitirilmesi, kiilerin eit muamele grme hakknn gvence altna alnmas ile grevli
klnmtr. Bir ulusal nleme mekanizmas niteliine sahip olan bu kurum, hukuken
tannm hak ve hrriyetlerden yararlanmada yaanan ayrmclklarn yan sra ikence
ve kt muameleyle de mcadele edecektir. Kuruma ilikin ayrntl bilgiler Ulusal
Koruma Mekanizmalar bal altnda ele alndndan burada ksaca deinilmitir.

23.4.2016 tarih ve 6706 sayl Cezai Konularda

Uluslararas Adli Birlii Kanunu
Sulularn iadesi, adli yardmlama, soruturma ve kovuturmann devri, infazn devri ve hkmllerin nakli konularn ieren 6706 sayl Cezai Konularda Uluslararas Adli Birlii Kanunu ile Trk Ceza Kanununda sulularn iadesini dzenleyen
1. 6723 sayl Dantay Kanunu ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun ve 6754 sayl Bilirkiilik
Kanunu Yarg Reformu blmnde incelenmitir.

setav.org

271

2016DA TRKYE

18. madde yrrlkten kaldrlm, uluslararas adli i birlii alannda kapsaml bir
dzenleme hayata geirilmitir. Yasayla yabanc makamlarn cezai konulardaki adli
yardmlama taleplerinin Trk adli mercileri tarafndan yerine getirilmesine ilikin
usul ve esaslar belirlenmitir.

3.5.2016 tarih ve 6713 sayl Kolluk Gzetim Komisyonunun

Kurulmas Hakknda Kanun
Kanun kolluk grevlilerinin iledikleri iddia edilen sulardan veya disiplin cezasn
gerektiren eylemlerinden dolay gerektiinde yetkili merciler tarafndan haklarnda
disiplin soruturmas yaplmasn istemek, kolluk ikayet sisteminin daha etkili ve
hzl ilemesini salamak ve bu hususta bakanla nerilerde bulunmak amacyla ileri Bakanl bnyesinde srekli kurul olarak grev yapacak Kolluk Gzetim Komisyonu kurulmasn ngrmektedir. Kolluk Gzetim Komisyonu kolluk grevlisi
olarak nitelendirilen Jandarma Genel Komutanl, Emniyet Genel Mdrl ve
Sahil Gvenlik Komutanl personeline ynelik faaliyet gsterecektir.

20.5.2016 tarih ve 6718 sayl Anayasa Deiikliine Dair Kanun ve

Milletvekili Dokunulmazlklarnn Kaldrlmas
Yasama dokunulmazl 2016 ylnn nemli tartma balklarndan birini oluturmutur. Anayasann 83. maddesinin 2. fkrasnda milletvekili dokunulmazlklarnn
Meclis karar ile kaldrlabilecei dzenlenmitir. Anayasann ngrd bu usule
gre milletvekilleri hakkndaki ceza dosyalarnn teker teker ele alnmas gerekmektedir. Mecliste bulunan ok sayda dokunulmazlk dosyas iin Komisyonda ve Genel
Kurulda ayr ayr ilem ve oylama yaplmasnn konuyu uzun sre gndemde tutaca ve Meclis faaliyetlerini sekteye uratacan gz nne alan AK Parti dokunulmazlklarn Anayasa deiiklii ile kaldrlmas teklifinde bulunmutur. Anayasaya geici
20. madde eklenmesini ngren teklif 20 Maysta 376 evet oyuyla kabul edildi.
Bylece 154 milletvekili hakknda ve toplam 810 dosyada yasama dokunulmazl
kaldrlm oldu. Sz konusu dzenlemenin yalnzca 20 Maystan nce Meclise intikal eden dosyalar kapsadn belirtmek gerekir. Dolaysyla bu tarihten sonraki
ceza soruturmalar iin yaplacak istemlerde Anayasann 83. maddesi hkm gerei
yasama dokunulmazl uygulanmaya devam edecektir.

23.6.2016 tarih ve 6722 sayl Trk Silahl Kuvvetleri Personel Kanunu

ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun
14 Temmuzda yrrle giren 6722 sayl Kanun hem terrle mcadele hem de bu
kapsamda grev yapan gvenlik glerine ilikin nemli dzenlemeler getirdi. Yasayla birlikte Trk Silahl Kuvvetlerinin (TSK) terrle mcadele kapsamnda icra ettii
grevler asndan yeni bir yasal ereve ngrlmtr. 6722 sayl Kanun ncesinde TSK unsurlarnn valilerin talebi ile yerleim yerlerinde yrtt operasyonlarda
yetki ve grev tanm ynnden daha kapsaml bir hukuki altyapya ihtiya duyul-

272

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

maktayd. Mezkur yasa incelendiinde TSKnn i gvenlik harekatnda Bakanlar

Kurulu karar ve sivil idarenin belirleyecei snrlamalar dahilinde grevlendirilecei
grlmektedir. Bu grevlendirme (Jandarma ve Emniyet glerinden oluan) genel
kolluk kuvvetlerinin imkan ve kabiliyetlerini aan durumlarda terrle mcadele iin
gerekli olmas veya terr eylemlerinin kamu dzenini ciddi ekilde bozmas halinde
mmkn olacaktr. Bakanlar Kurulu grevin kapsamn ve sresini belirleme, kullanlacak silahlara ynelik snrlamalar getirme ve operasyonlardaki koordinasyonun
nasl olacan belirlemeye yetkili klnmtr.
Kanunla gvenlik glerinin cezai ve hukuki sorumluluuna dair dzenlenmeler
de kabul edilmitir. TSK personelinin bu Kanun kapsamnda yrtt faaliyetler
neticesinde iledii sularda askeri mahkemeler grevli olacaktr. Grevin nitelii gerei veya ifas sebebiyle verilen zararlar devlet tarafndan tazmin edilecek ve tazminat
davalar ancak devlet aleyhine alacaktr. te yandan terrle mcadele erevesinde
yrtt grevin niteliinden doan veya grevle ilgili olmak artyla grevin ifas
srasnda ilendii iddia olunan sulardan dolay, adli yargnn grevine girdiinden
bahisle asker kiiler hakknda soruturma yaplmas Babakan veya Milli Savunma
Bakannn, Jandarma ve Sahil Gvenlik personeli iin ise ileri Bakannn iznine
balanmtr. Terrle mcadelede grevli olan dier kamu grevlileri hakknda da
dorudan soruturma yaplmas kiinin pozisyonuna gre ileri Bakan, vali veya
kaymakamn iznine balanmtr. Terrle mcadelede hukuki sorumluluu dzenleyen hkmlerin yrrle girmesinden nce i gvenlik operasyonlarnda grev yapan TSK personeli ve dier kamu grevlileri hakknda da bu Kanunun uygulanaca
ngrlmtr. Ayrca terrle mcadelede grev alan TSK personeli, mlki idare
amirleri, istihbarat ve kolluk grevlileri ile bu amala grevlendirilmi dier personelin, terrle mcadele grevlerinin ifasndan dolay bir davada taraf olmas halinde
seecei avukatn cretinin devlete denmesi imkan getirilmitir.

24.11.2016 tarih ve 6763 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu ile

Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun2
6763 sayl Kanun ile askerler, TCKnn devletin gvenliine kar sular, anayasal
dzene ve bu dzenin ileyiine kar sular, milli savunmaya kar sular, devlet srlarna kar sular ve casusluk sular ile Terrle Mcadele Kanunu kapsamna giren
sulardan dolay yakalandklarnda adli kolluk grevlilerine teslim edilecek. Asker
kiiler hakknda devletin gvenlii ve anayasal dzene kar ilenmi sular ile Terrle
Mcadele Kanunu kapsamna giren sular sebebiyle verilen tutuklama kararlarnn
askeri tutukevleri dndaki cezaevlerinde yerine getirilmesi ve yine ayn sular nedeniyle yakalanan asker kiinin askeri makamlar yerine adli kolluk yetkililerine teslim
edilecei ngrlmtr.
2. 6763 sayl Kanunun ceza yarglamasnda uzlatrcln etkinletirilmesine ilikin hkmleri Yarg Reformu
Sreci bal altnda incelenecektir.

setav.org

273

2016DA TRKYE

Kanunun dzenledii bir baka konu ocuklarn cinsel istismar suu olmutur.
Anayasa Mahkemesi 26 Mays 2016 tarihli kararnda on be yandan kk ocuklara kar ilenen cinsel istismar suunda fiilin arlna gre artan oranda bir cezalandrma sisteminin benimsenmemi olmasn hukuka aykr bulmu ve bu nedenle
TCKnn m. 103/1 hkmn iptal etmitir. AYMnin suta ve cezada orantllk
ilkesini gzeterek verdii ve tamamen hukuk tekniine ilikin olan karar zellikle uluslararas baz evrelerce arptlm ve Trkiye aleyhine yrtlen kampanyann bir paras haline getirilmitir. Oysa Anayasa Mahkemesi sz konusu kararnda
hkmn iptalini 6 ay sreyle erteleyerek hem uygulamada bir boluk domamasn
salam hem de Meclisin yeni bir dzenleme yapabilmesine olanak tanmtr. 6763
sayl Kanunda yksek mahkemenin verdii bu karar dorultusunda ocuklarn cinsel istismar yeniden dzenlenmitir. Buna gre verilecek cezalarn alt snr ocuun
on be ya da on iki yandan kk olmas ve fiilin arlna gre yeniden belirlenmi, nitelikli cinsel istismar suunda madurun on iki yan tamamlamam olmas
halinde verilecek cezann alt snr on sekiz yl olarak hkme balanmtr.
Ayn Kanun ile nitelikli dolandrclk, tehlikeli maddelerin izinsiz olarak bulundurulmas veya el deitirmesi ve trafik gvenliini tehlikeye sokma bata olmak
zere birtakm sulara verilecek cezalar da artrlmtr. Basit yaralama fiilinde olduu
gibi vcut dokunulmazlna kar kasten ilenen sularda hapis cezas iki yldan az
olmas halinde dahi failin tutuklanmas nndeki engel kaldrlmtr. Ayrca iletiimin tespiti, dinlenmesi ve kayda alnmasna imkan tanyan katalog sulara organ ve
doku ticareti, nitelikli dolandrclk ve tefecilik, su ilemek amacyla rgt kurma
sular da eklenmitir.

Kanunlaan KHKlar
20 Temmuz 2016 gn Cumhurbakan bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu
karar ile tm Trkiyede OHAL uygulamasna geilmitir. Sonrasnda ise Anayasann 121. maddesi ve Olaanst Hal Kanununun 4. maddesinin tand yetki ile
KHKlar karlmaya balanmtr. Bu kararnameler yine Anayasann 121. maddesinin son fkrasna uygun olarak Meclisin onayna sunulmutur. Bu erevede karlan
667, 668, 669, 671 ve 674 sayl Kanun Hkmnde Kararnameler3 TBMM tarafndan kabul edilerek yasalamtr. Bu kararnamelerin ierii ileride ele alnacandan
burada deinilmekle yetinilmitir.

TBMM NSAN HAKLARINI NCELEME KOMSYONU

nsan Haklar nceleme Komisyonu bir nceki yldan farkl olarak daha youn bir
yasama yln geride brakt. Komisyon getiimiz yl sekiz kez topland. Bu toplantlarda mlteci haklar, 12 Eyll askeri darbesinden sonra oluturulan Diyarbakr 5
3. Kanunlaan veya henz TBMM gndeminde olup kabul edilmemi olan KHKlarn getirdii dzenlemeler 15
Temmuz Sonras Hukuk ve Yarg blmnde incelenmitir.

274

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

Nolu Cezaevi, hkml ve tutuklu haklar, Bat lkelerindeki slam dmanl, ii

sal ve i gvenlii, 28 ubat srecinde gerekleen hak ihlalleri ve maduriyetlerin
giderilmesi konularnda alan alt alt komisyon kurulmutur. 5 Ekim 2016 itibaryla Komisyona, ounluunu ceza ve tutukevlerindeki hkml ve tutuklularn
sorunlar, yarg kararlarndan memnuniyetsizlik ikayetleri ve yasal dzenleme taleplerinin oluturduu bini akn bireysel bavuruda bulunulmu ve bu bavurularn
nemli bir ksm da neticelendirilmitir.
12 Eyll sonras kurulan Diyarbakr 5 Nolu Cezaevi Alt Komisyonu 30
Eyll 2016 tarihine kadar gerekletirdii 7 toplantda, 13 cezaevinde tutuklu
olarak kalm, 2si tutuklu yakn ve 1i de grevli olmak zere 16 kiinin tanklna bavurarak, askeri ynetim srasnda Diyarbakr cezaevinde yaanan ar
insan hakk ihlallerini kamuoyu gndemine tamtr. nsan Haklar nceleme
Komisyonu, 9 Haziranda gerekletirdii toplantsnda ise Hkml ve Tutuklu
Alt Komisyonunun Tekirda Ceza nfaz Kurumlar hakknda hazrlam olduu
inceleme raporunu4 kabul etmitir.

YEN ANAYASA ALIMALARI

2011 Milletvekili Genel Seimleri sonras kurulan Uzlama Komisyonunun balatt yeni anayasa almalar, 2013 ylnn sonunda durmu ve yaklak iki yl
boyunca bu ynde hibir adm atlamamt. Ancak 1 Kasm seimi ncesi siyasi partilerin seim beyannamelerinde yeni anayasaya geni bir yer ayrmalar, bu
konunun seim sonras tekrar youn bir ekilde gndeme gelmesi ve hkmet
programnda ilk baln Demokratikleme ve Yeni Anayasa olmas sivil anayasa
yolundaki umutlar tazelemitir. Gerek seim sonucu oluan istikrarl siyasi tablo
ve Meclis aritmetii gerekse AK Parti yneticilerinin aklamalar yeni anayasa konusunu tekrar ve hzl bir ekilde gndeme soktu.
Bu umutlarla 2015 ylnn son gnlerinde siyasi partiler arasnda yaplan grmeler neticesinde, TBMMde temsil edilen drt parti AK Parti, CHP, MHP ve
HDP tekrar yeni anayasa almalarn balatma karar ald.5 Ancak Anayasa Uzlama Komisyonu veya yeni adyla Anayasa Mutabakat Komisyonu, 17 ubat aramba gn henz nc toplantsn yapmakta iken CHPnin komisyonun grev alan ve bakanlk sistemi tartmalarn gereke gstererek komisyondan ekilmesi ile
dald. Meclis Bakan ve Babakan partileri masaya tekrar arsa da komisyonun
almalarna devam etmesinin nnde ok sayda sorun olduu grld. Komisyonun dalmas 2011 seimleri sonrasnda kurulan nceki komisyonun alma ilkelerini ve neden yeni bir anayasa hazrlamakta baarsz olduunu bilenler iin srpriz
4. Raporun tam metni iin bkz. Tekirda Ceza nfaz Kurumlar nceleme Raporu, TBMM, (2016), https://www.
tbmm.gov.tr/komisyon/insanhaklari/docs/2016/26donemrapor/26_donem_raporlari_2016_1.pdf, (Eriim tarihi: 8
Kasm 2016).
5. ktidar-Ana Muhalefet Grmesinde 4 Balkta Uzlama, BBC Trke, 30 Aralk 2015.

setav.org

275

2016DA TRKYE

olmad. nk o komisyonu baarszla gtren, ald oy oran ve TBMMdeki

sandalye saysna baklmakszn partilerin eit temsili ve kararlarn oy birlii ile alnmasyd. Bu kurulu ve alma ilkeleri yeni komisyon iin de aynen benimsenmiti.
Yeni anayasa srecinde ylbanda Komisyonun dalmas sonucu, 15 Temmuz
darbe giriimine kadar sren bir sessizlik yaand. Darbe giriimine kar oluan ve
sonradan Yenikap ruhu olarak adlandrlacak olan siyasi ve toplumsal uzlama ortamnda, parti liderleri arasnda grmeler ve ortak zirveler gerekletirilmi, hem
FET ile mcadele hem de dier gndem maddeleri ele alnmt. Bu almalar
sonucunda gndeme gelen ilk konulardan birisi de 2011 ylndan beri kesintilerle
srdrlmeye allan yeni anayasa srecinin tekrar canlandrlmasyd. Liderler arasnda yaplan grmeler neticesinde srecin ncelikle acil olan yarg ile ilgili dzenlemelerin yaplmas ve sonrasnda btnyle yeni bir anayasa hazrlamas eklinde iki
aamal olarak gerekletirilmesi planlanmt.6
Bu amala her partiden bir temsilcinin katld bir komisyon7 kurulmutu. Bu
komisyon ksa sre ierisinde almalarn tamamlayarak 23 Eyll 2016 tarihinde
zerinde uzlalan yedi maddeden oluan bir mini paket hazrlad. Uzlalan maddeler
kamuoyuna tam aklanmam ancak yarg arlkl bir uzlama olduu belirtilmiti.8
Kamuoyuna szan bilgiler ve yaplan aklamalardan anlald kadaryla askeri yarg
hem ilk derece mahkemeleri hem de yksek yargs (Askeri Yargtay ve Askeri Yksek
dare Mahkemesi) dahil olmak zere kaldrlacak, yarg bamszl ve tarafszln
dzenleyen maddelerde baz ifade deiiklikleri olacak ve Jandarma Genel Komutan
Milli Gvenlik Kurulu yeliinden karlacakt. Ancak asl beklentinin olduu ve
yargyla ilgili hayati nemdeki HSYKnn yaps, yelerinin seimi, grev ve yetkileri
konusunda partiler arasnda bir uzlama salanamad.
Bu mini paket sonrasnda btnyle yeni bir anayasa yapm srecinin balatlmas amalanyordu. Ancak 15 Temmuz sonras oluan siyasi mutabakatn zamanla kaybolmas yeni anayasa umudunu zayflatt. Buna karlk MHP Genel Bakan
Devlet Bahelinin hkmet sistemi konusunda yaanan fiili duruma son verilmesi
yolunda yapt aklamalar ile bakanlk sistemi eksenli yeni bir tartma balad.
Baheli mevcut durumun Anayasaya aykr olduu ve daha fazla srdrlemeyeceini ya klasik parlamenter sisteme dnlmesi ya da bir anayasa deiiklii ile fiili durumun hukuki statye kavuturulmas gerektiini syledi.9 Bylece MHPnin de AK
Partinin hazrlayaca bakanlk ile ilgili metne destek verecei ve teklifin Meclisten
gemesi iin gerekli 330 saysna ulalaca beklentisi olutu. Sonrasnda AK Parti
youn bir mesai harcayarak bakanlk sistemini ieren anayasa deiiklii nerisini
hazrlad ve MHP ile gr alveriinde bulundu. Baheli ve MHPden teklif ve g6. Melda etiner Anayasa Deiiklii Yeniden Gndemde, Anadolu Ajans, 10 Austos 2016.
7. Bu Komisyonda AK Partiden Genel Sekreter Abdlhamit Gl, CHPden Genel Bakan Yardmcs Blent Tezcan
ve MHPden Afyonkarahisar Milletvekili Mehmet Parsak grev yapt.
8. Mini Anayasa Paketi... Komisyon 7 Maddede Uzlamaya Vard, Star, 23 Eyll 2016.
9. Baheliden Bakanlk Sistemi Aklamas, Hrriyet, 11 Ekim 2016.

276

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

rmeye ilikin olumlu aklamalarn gelmesi bu ynde bir deiikliin olabileceini

gsterdi. ki parti arasndaki mzakereler sonucu oluturulan 22 maddelik anayasa
deiiklik teklifi 10 Aralk gn TBMM Bakanlna sunuldu.10 Babakan anayasa
deiiklik teklifinin Ocak 2017de Mecliste grlmesi ve Mart aynda referandum
yaplmas ihtimalinin gl olduunu belirtmiti.11
Sunulan teklif bakanlk sisteminin temel unsurlarn tamakla birlikte, devletin ve yrtmenin ba olarak bakan yerine cumhurbakan tabirinin tercih
edildii grlmtr. Yrtmenin tek bal olduu ve dorudan halk tarafndan
seildii teklifte, cumhurbakan ve TBMMye karlkl olarak birbirlerini grevden alma imkan salanmtr. Sistemdeki muhtemel tkanmalar nlemek iin
cumhurbakan ve TBMM seimlerinin birlikte yaplmas ngrlmtr. Ayrca
cumhurbakanna kararname karma yetkisi tannm ama bu yetkiye nemli
snrlamalar getirilmitir.
Temel zellikleri bu ekilde zetlenebilecek hkmet sisteminin yannda teklifteki en nemli dzenlemelerin yargya ilikin olduu grlmektedir. Yargnn bamszl yannda tarafszl vurgulanm, partilerin nceki uzlamas dorultusunda
askeri yarg kaldrlm, HSYKnn ye says azaltlarak yelerin seim usul deitirilmi, ye says 12ye indirilmi ve beini cumhurbakannn, altsn TBMMnin
semesi ngrlmtr. Hakim ve savclarn HSYK yelerinin bir ksmn kendilerinin semesi usul, demokratik bir yntem gibi grnse de tm taraflarn ikayeti
olduu bir usul olduundan metinden karlmtr. Gerekten de seim usul adliyeleri son bir yl boyunca kilitliyor, hakim ve savclar asli grevlerinden alkoyuyordu. Ayrca adliyeleri siyasallatryor, hakim ve savclar kamplatryordu. Seim
yar adaylarn liyakatleri, kariyerleri ya da projeleri zerinden deil siyasal grleri,
inanlar, etnik ve mezhepsel kimlikleri zerinden yrtlyordu. Yarg iin hibir
ekilde kabul edilemeyecek deerlendirmelere ahit olunuyordu. Btn bu sebeplere
binaen eski yntemden vazgeilmesi yerinde olmutur.
TBMMnin seecei alt ye iin Meclisin nitelikli ounlukla seim yapaca
belirtilerek basit ounluklarla yelerin seilmesi nlenmek istenmi ve uzlama
aramaya zorlanmtr. rnein imdiki TBMMde seim olsa AK Parti tek bana
HSYK yelerini seecek ounlua (3/5) sahip deil. Ayrca ilk turda 2/3, ikinci
turda 3/5 ounluk ile karar alnaca belirtilmi ve en son 3/5 ounlukla seilemezse kura yoluna gidilecei belirtilmitir. Kura yolu uzun sredir MHPnin talep
ettii bir yntemdi. Son olarak adalet bakan mstearnn HSYK yelii kaldrlm, bakann kurulun bakan olduu ve bakann katlmad toplantlara mstearnn katlaca belirtilmi. Buna gre bakan ve mstearnn birlikte HSYK yelii
yapamayacaklar anlalmaktadr.
10. Teklif metni iin bkz. Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnda Deiiklik Yaplmas Hakknda Kanun Teklifi,
TBMM, 10 Aralk 2016, http://www2.tbmm.gov.tr/d26/2/2-1504.pdf, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).
11. Babakan Yldrm Anayasa in Tarih Verdi, NTV, 25 Kasm 2016.

setav.org

277

2016DA TRKYE

YARGI

Yarg Reformu Sreci

2016 yarg iin hem kapsaml reformlarn hayata geirildii hem de ciddi yapsal dnmlerin yaand bir yl oldu. Geride braktmz yl yarg alannda toplumsal
hayat da yakndan ilgilendiren gelimelere sahne olmutur. Trk yargsn dereceli
yarglama sistemine (ilk derece yarglamasistinaftemyiz) geiren Blge Adliye ve
dare Mahkemelerinin (istinaf mahkemelerinin) faaliyete balamas, bu dorultuda
Yargtay ve Dantayn daire saylarnn azaltlmas yargda yaanan deiikliklerin
banda gelmektedir. Ayrca yllardr gndemde olan bilirkiilik kanun tasars Meclis
Genel Kurulunda kabul edilerek yasalarken yargnn nemli bileenlerinden olan
bilirkiilik kurumu da kapsaml bir yasal ereveye kavumu oldu.
Bireysel bavuru yolunun ilerlik kazanmas, Avrupa nsan Haklar Szlemesi
(AHS) ile uyumlu yarg paketlerinin kanunlamas, mahkeme ve yarg mensubu
saysnn artrlmas gibi yarg reformu kapsamnda atlan admlar neticesinde Trkiyeden AHMye yaplan bavurularda da ciddi bir d gzlendi. 2012 ylnda Trkiye aleyhine 422 bavuru yaplrken 2015te 214 ve 2016 ylnda ise (9 Eyll 2016
itibaryla) 117 bavuru yapld akland. Basn zgrl ve masumiyet karinesi
erevesinde kamuoyuna yargsal faaliyetler hakknda gvenilir bilgi akn salamak
amacyla balatlan Kitlesel Medya ve Yarg Arasndaki likilerin Glendirilmesi projesi kapsamnda birok adliyede medya iletiim ve basn szcl brolar
kuruldu. Aralk 2015te Adalet Bakanl bu messeselerin alma usul ve esaslarn belirleyen bir genelge yaynlad. Ayrca yarg kurumlarnn personel alt yapsnn
glendirilmesine de devam edildi ve bu yl yaplan atamalarla 2002den bugne
hakim ve savc saysndaki art oran yzde 68e ulat.

Bilirkiilikte Yasal Reform (6754 sayl Bilirkiilik Kanunu)

Bilirkii ceza ve hukuk yarglamalarnda zm uzmanl, zel veya teknik bilgiyi
gerektiren hallerde grne bavurulan kiidir. Yarglamann etkin ve hzl bir ekilde srdrlmesi ve nihayetinde hukuka uygun bir ekilde neticelenmesi, srece dahil
olan tm aktrlerin i birliiyle mmkndr. Ancak bilirkiiliin Trkiyede uzun
yllar verimsiz ve yarglamay uzatacak ekilde kullanlmas, yarglamaya alternatif
278

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

ayr bir adli sistem grnts vermesi sonucu bilirkiilik kurumunun yarglama kalitesini artrmad ynnde hakl eletiriler dile getirilmitir.
Avrupa Adaletin Etkinlii Komisyonu (European Commission for the Efficiency of JusticeCEPEJ) verilerine gre Trkiyenin bilirkii says bakmndan Avrupa
lkeleri arasnda birinci srada olmas bilirkiilik kurumu asndan yapsal problemlere iaret etmektedir. Bu nedenledir ki 2009 ve 2015 yl yarg reformu stratejisi belgesinde yeni bir bilirkiilik yasasnn karlaca vurgulanmt. Nihayet 2016 Kasm
aynda parlamento srecini tamamlayan Kanunda bilirkiilie yneltilen eletirilerin
nemli oranda karlk bulduu grlmektedir. Yasa ile bilirkiiliin temel ilkeleri
saptanm, bilirkiilik iin gereken nitelikler ve faaliyetleri srasnda uymalar gereken
standartlar belirlenmi, bu koullara ilikin etkin bir denetim mekanizmas ngrlmtr. Bunlarn uygulanmas iin de bilirkiilik danma kurulu, blge kurullar ve
daire bakanl kurularak etkin bir kurumsal yap amalanmtr.

Yksek Yarg Dzenlemesi (6723 sayl Dantay Kanunu ile

Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun)
7 Kasm 2015 tarihli Adalet Bakanl Karar ile istinaf mahkemelerinin 20 Temmuzda faaliyete geeceinin aklanmas, yksek yargda dzenleme ihtiyacn da
beraberinde getirdi. Bu ihtiyaca cevap vermek amacyla kabul edilen 6723 sayl Dantay Kanunu ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun 23 Temmuzda yrrle girmi ve bylece Yargtayn daire says 46dan 24e, Dantayn
ise 17den 10a indirilmitir.
Ayn kanunla terr sular iin alacak davalarda ihtisaslamann salanmas
amacyla sz konusu davalarn il merkezlerindeki ar ceza mahkemelerinde grlmesi ngrlmtr. PKK ve FETye kar yrtlen mcadele nedeniyle oluan
dava younluunu dikkate alan HSYK 1. dairesi, Ekim aynda yaymlanan kararyla
terr sularna ilikin ilave ihtisas mahkemeleri oluturmutur. Halihazrda Ankara
ve stanbulda 4, Diyarbakrda ise 3 ar ceza mahkemesi dairesi terr sular ve anayasal dzene kar sular dolaysyla alan davalarda grev yapmaktadr.

Ceza Yarglamalarnda Uzlatrmann Etkinletirilmesi

Uzlatrma, su nedeniyle madur olan veya zarar gren kiinin su phelisi ile anlamas sonucunda ceza yarglamasn sona erdiren bir alternatif uyumazlk zm
yntemidir. Uzlatrma, Trk hukukuna 2004 ylnda kazandrlm olsa da mevzuat ve uygulamadan kaynakl yetersizlikler nedeniyle beklentileri karlayamamtr. 2015 Yarg Reformu Strateji Belgesinde hedeflenen mevzuat almas 24 Kasm
2016da yasalaan 6763 sayl Kanun ile gerekletirilmi ve uzlatrma yaplabilecek
sularn says artrlmtr. Adalet Bakanl bnyesinde Cezada Alternatif zmler
Daire Bakanl kurulmas ve uzlatrma kapsamnda tm Cumhuriyet Basavclklar bnyesinde uzlatrma brolarnn ihdas edilmesi ngrlerek kurumsal yap
glendirilmitir. Ayrca uygulamay yaygnlatrmak iin soruturmann davaya dsetav.org

279

2016DA TRKYE

nmesi uzlatrcya bavurulmu olmas kouluna balanmtr. te yandan soruturulmas ve kovuturulmas ikayete bal olmayan sular ile cinsel dokunulmazla
kar ilenen sularda uzlama yoluna gidilemeyecektir. 6763 sayl Kanun ile uzlatrcln daha etkin bir ekilde uygulanmas ve bylelikle ylda 400 bin dosyann12
kamu davasna dnmeden zme kavuturulmas amalanmaktadr.

stinaf Mahkemeleri
stinaf, ilk derece mahkemelerinin kararlarna kar bavurulan ve bu kararlarn kaldrlmasna ya da gerekiyorsa yeniden esas hakknda karar verilmesine imkan veren
bir kanun yoludur. stinaf sistemi Trk hukukuna 2005 ylnda blge adliye mahkemelerinin kurulmasna dair 5235 sayl Kanunun kabul edilmesiyle girmi ancak
altyap ve personel yetersizlikleri nedeniyle faaliyete gemesi uzun yllar ertelenmitir.
Yasal ve fiziki eksikliklerin byk oranda giderilmesi ile blge adliye ve blge idare
mahkemeleri istinaf mercileri olarak 20 Temmuzda tm yurtta greve balamtr.13
8 ilde blge adliye ve blge idare mahkemesi olarak adlandrlan toplam 14 istinaf
mahkemesi ikinci derece mahkeme grevi yapmakta, bu mahkemeler ilk derece
yarg mercilerinden gelen dosyalar yeniden incelemektedir. Trk yargsnn dereceli yarg sistemine gemesi ile adil yarglanma hakknn temin edilmesi kolaylamtr. Zira davalar daha hzl sonulanacak ve bunun yannda mahkemelerin verdii kararlarn hukuka uygunluu da iki kez denetlenecektir. stinaf mahkemelerinin, yerel
mahkemelerle temyiz mercileri arasnda szge vazifesi grmesi ve bylece Yargtay
ve Dantayn Haziran 2016 itibaryla 1 buuk milyona yaklaan dosya saysnn
yzde 90 orannda azalmas ngrlmektedir. Bu sayede Yargtay asli fonksiyonu
olan ve lkedeki hukuk birliini salamada byk nem tayan itihat retme ilevini yerine getirebilecektir.

KAMUOYUNDA YAKINDAN ZLENEN VE

TARTIILAN YARGILAMALAR
Darbe ve Darbe Giriimlerine likin Davalar
Darbe veya darbe giriimi iddialarna ynelik 2008 yl ve sonrasnda alan davalarn bir ksmnda adli sre tamamlanmken bir ksmnda da yarglamalar eitli aamalarda devam etmektedir. 2012 ylnda 12 Eyll askeri darbesi nedeniyle
Kenan Evren ve Tahsin ahinkaya hakknda alan dava Yargtay aamasnda iken
sanklar vefat etmi, Yargtay 16. Ceza Dairesi de Haziran aynda davann drlmesine karar vermitir.
Kamuoyunda Balyoz Davas olarak bilinen ve darbeye teebbs iddiasyla alan
davada Anayasa Mahkemesinin sanklarn adil yarglanma haklarnn ihlali kararnn
12. Kemal Karada, Ylda 400 Bin Dosyada Uzlatrmaya Gidilecek, Anadolu Ajans, 4 Aralk 2016.
13. TemmuzAralk dnemi boyunca istinaf mahkemelerine gelen dosya says 11.062 olmutur.

280

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

ardndan yeniden yarglama yaplm ve bilirkiinin Balyoz Harekat Plannn sahte

olduunu tespit etmesi zerine 236 sank hakknda beraat karar verilmi ancak alt
sank hakknda verilen beraat karar savclka temyiz edilmitir. Yargtay Cumhuriyet Basavcl da Ekim aynda alt sank hakknda verilen beraat kararnn bozulmas ynnde gr bildirirken bozma taleplerine ilikin son karar Yargtay 16. Ceza
Dairesi tarafndan verilecektir.
28 ubat sreci olarak bilinen dnemde 54. Trkiye Cumhuriyeti Hkmetini
cebren devirmeye itirak sulamas ile tutuksuz yarglanan 103 sann yarglanmasna 2016 ylnda da devam edilmitir.
Anayasa Mahkemesine yaplan bireysel bavuru sonucu sanklarn tamamnn
tahliye olduu Ergenekon Davasnda, Yargtay 16. Ceza Dairesi temyiz incelemesini
tamamlayarak Nisan aynda kararn aklad. Davada ok sayda hukuka aykrlk
olduu tespitinde bulunan Yargtay, yerel mahkemenin verdii karar usul ve esas ynnden bozdu. Daire ayrca Genelkurmay eski Bakan lker Babu ynnden grevli mahkemenin Yce Divan sfatyla Anayasa Mahkemesi olduuna da karar verdi.
18 Nisan 2007de Malatyadaki Zirve Yaynevine gerekletirilen saldrda biri
Alman uyruklu kii ldrlmt. Saldrya ilikin yarglamalar yaklak dokuz
yl srm ve 2016 yl Eyll aynda davadaki nihai karar aklanmtr. 1. Ar Ceza
Mahkemesi sanklarn terr rgt yelii gibi sulardan beraatna hkmederken
be sana kasten ldrme suundan er kez arlatrlm mebbet hapis cezas verildi. Aralarnda emekli Orgeneral Hurit Tolonun da bulunduu 16 sann
terr rgt yelii ve benzer sulardan beraatna hkmeden mahkeme heyeti,
haberlemenin gizliliini ihlal ve resmi belgede sahtecilik sularndan emekli albay
Mehmet lgere 13 yl 9 ay, Binba Haydar Yeile de 14 yl 10 ay 22 gn hapis
cezas verilmesini kararlatrd.14

Fetullah Terr rgt (FET/PDY) Hakkndaki Davalar

Selam Tevhid Soruturmasnda Kumpas Davas
FET mensubu kiilerce maniple edilen adli sreleri ele alan ve kamuoyunda
Kumpas davalar olarak bilinen soruturma ve kovuturmalarda bu yl nemli ilerlemeler kaydedildi. 2010 ylnda Terrle Mcadele Kanunu 10. maddesiyle grevli
(zel yetkili olarak adlandrlan) savclka herhangi bir delil olmad halde szde Selam Tevhid adl bir terr rgtnn kurulduu iddiasyla 251 kii hakknda
soruturma balatlm, bu kapsamda ve yl sreyle aralarnda Cumhurbakan
Erdoan, hkmet yeleri, MT mstear, siyasi parti yetkilileri ve ok sayda st
dzey brokratn da olduu toplam 2.280 kii usulsz olarak dinlenmitir. Soruturmann adli bir amala deil FET faaliyetleri dorultusunda ve bir eit casusluk
faaliyeti eklinde yrtldnn anlalmas zerine 2014 ylnda kovuturmaya
yer olmad karar verilmitir.
14. Zirve Yaynevi Katliam Davasnda 9 Yl Sonra Karar, NTV, 28 Eyll 2016.

setav.org

281

2016DA TRKYE

Bu usulszlklerin ortaya kmas zerine 22 Temmuz 201426 Ekim 2015 tarihleri arasnda Selam Tevhid Kumpas olarak bilinen soruturma yrtlm ve hazrlanan iddianame kabul edilerek dava 1 ubat 2016da grlmeye balanmtr. Yrtlen
soruturma sonucunda Adana ve Hatayda Ocak 2014te MTe ait trlarn durdurulmasnn da Selam Tevhid dosyas kapsamnda yapld tespit edilmitir. ddianamede
Fetullah Glenden aldklar talimat dorultusunda hareket eden FET yesi sanklarn
soruturmay, Trkiye Cumhuriyeti devletinin 61. Hkmetini de hedef alacak ekilde
kurguladklar ve TCK m. 312de dzenlenen Trkiye Cumhuriyeti hkmetini ortadan kaldrmaya veya grevini yapmasn engellemeye teebbs suunu iledikleri vurgulanmtr. Sanklardan FET/PDY lideri Fetullah Glen ile Emre Uslu, eski emniyet
mdrleri Yurt Atayn ve mer Kse TCK m. 312nin yan sra silahl terr rgt
kurma veya ynetme; zel hayatn gizliliini ihlal etme, hukuka aykr kiisel verileri
kaydetme, resmi belgede sahtecilik; su uydurma, devletin gvenliine ilikin gizli kalmas gereken bilgileri casusluk maksadyla aklama, su delillerini yok etme, gizleme
veya deitirme ve hukuka aykr olarak kiisel verileri kaydetmekle sulanmaktadr. Davann 18 Marttaki durumasnda aralarnda Glen, Uslu ve tutuklu yarglanan 23 muvazzaf askerin de bulunduu 44 sank hakkndaki dosya ayrlarak MTe ait trlarn durdurulmas olayna ilikin Yargtay 16. Ceza Dairesindeki dava dosyasyla birletirilmitir.

17-25 Aralk Darbe Giriimi Davas

FET/PDY tarafndan gerekletirilen 17 ve 25 Aralk soruturmalar hakknda ise
hkmeti devirmek, silahl terr rgt kurmak ve ynetmek gibi sulamalarla terr
rgt lideri Glen ve eski emniyet mdrlerinin de aralarnda olduu 67 sank
hakkndaki iddianame kabul edilmi ve yarglamalar balamtr.

Tahiyecilere Kumpas Davas

FET/PDYnin 2009 yl ve sonrasnda gerekletirdii hukuka aykr soruturmalarla Tahiyeciler isimli gruba kumpas kurduu iddiasyla alan dava 2015 ylnda
grlmeye balanmtr. Aralarnda firari sank Fetullah Glen ile Samanyolu Yayn
Grubu Bakan Hidayet Karaca, eski emniyet mdrleri Ali Fuat Ylmazer, Yurt Atayn ve mer Ksenin de bulunduu 33 sann yarglanmas stanbul 14. Ar Ceza
Mahkemesinde devam etmektedir.

Balyozda Kumpas Davas

Yarglananlarn beraatyla sonulanan Balyoz Darbe Plan davasnda sanklara kumpas kurulduu sulamasyla 2016 ylnda birden fazla dava almtr. Biri firari, biri
tutuklu be sank hakknda devletin gvenliine ilikin belgeleri tahrip etme, amac
dnda kullanma, hile ile alma, terr rgt (FET) yneticisi/yesi olma, terr
rgt propagandas yapmak gibi sulamalarla alan dava Eyll aynda grlmeye
balanmtr. Ayrca Balyoz davasndaki bilirkii iin geree aykr bilirkiilik yapmak sulamasyla dava almtr.

282

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

Askeri Casuslukta Kumpas Davas

2011 ylnda askeri gizli bilgi ve belge bulundurmak sulamasyla balayan ve aralarnda ok sayda yksek rtbeli silahl kuvvetler mensubunun olduu 356 sankl
zmir Askeri Casusluk Davas 26 ubat 2016 tarihinde karara balanm ve tm sanklar beraat etmiti. Askeri Casusluk soruturma ve kovuturmasnda usulszlkler
yapld iddiasna ynelik zmir Cumhuriyet Basavclnca kapsaml bir soruturma yrtlmtr. Aralarnda Fetullah Glen, eski emniyet mensuplar ve brokratlarn da olduu 68 kii hakknda hazrlanan iddianame Nisan aynda mahkeme tarafndan kabul edilmitir. ddianamede Askeri Casusluk Davasnn FET/PDYnin
TSK bata olmak zere kamu kurumlarndaki yaplanmasn hzlandrmak amacyla
kurguland ve sahte deliller retildii ifade edilmitir. Sanklara silahl terr rgt
kurmak, ynetmek, terr rgtne ye olmak, hukuka aykr ekilde kiisel verileri
kaydetmek ve resmi evrakta sahtecilik gibi sulamalar yneltilmitir. Dava zmir 2.
Ar Ceza Mahkemesinde grlmeye devam etmektedir.
te yandan zmir Cumhuriyet Basavcl tarafndan 7 Temmuzda askeri casusluk soruturmasndaki usulszlkler ile baz bilgilerin szdrlmasna ilikin FET/
PDYnin TSK iindeki yaplanmasna ynelik soruturma balatlmtr. Aralarnda
Fetullah Glen, Tark Toros ve FET/PDYnin st dzey yneticilerinin de yer ald 24 kii hakknda gzalt karar verilmi, ikisi amiral 6 muvazzaf askerin savcla
getirilmesi iin de Genelkurmay Bakanlna talimat gnderilmitir.15 30 Temmuz
ve 17 Kasmda gerekletirilen operasyonlarda ise aralarnda yksek rtbeli subaylarn da olduu 38 kii tutuklanmtr.

FET/PDY Ana Davas

Ankara Cumhuriyet Basavclnn FETy bir btn halinde ele alarak rgt
hiyerarisi ve ileyii hakknda nemli tespitlerde bulunduu FET at ddianamesi 15 Temmuz darbe giriiminden bir gn nce mahkemeye sunulmutu. Fetullah
Glenin terr rgtnn kurucu lideri sfatyla bir numaral olarak yer ald iddianamede sanklar, anayasay ihlale teebbs etmek, silahl terr rgt kurmak ve
ynetmek, hkmeti ykmaya teebbs etmek, terr rgt faaliyeti erevesinde
siyasi ve askeri casusluk, hukuka aykr olarak kiisel verileri ele geirme ve kaydetme,
nitelikli dolandrclk, kamu kurumuna kar dolandrclk, nitelikli zimmet, resmi
belgede sahtecilik ve su gelirlerini aklama ile suland ve her sank iin ikier kez
mebbet ve 65er yl hapis cezas istendi.16
ddianamede FETnn anayasal dzeni ykarak yerine totaliter bir cemaat
oligarisi/zmre hakimiyetine dayanan devlet dzeni kurmay hedefleyen silahl bir
terr rgt olduu vurgulanmtr. FETnn TSK iindeki yaplanmas ise ayr
bir blmde zel olarak ele alnmtr. ddianame Temmuz aynda Ankara 4. Ar
15. Askeri Casuslukta Kumpas Davasnda Eski Batman Emniyet Mdr Gzaltnda, Haber Trk, 5 Aralk 2016.
16. FET at Davasnda lk Duruma, NTV, 22Kasm 2016.

setav.org

283

2016DA TRKYE

Ceza Mahkemesi tarafndan kabul edilmi ve kamuoyunda bilinen ismiyle FET

Ana Davas 22 Kasmda grlmeye balanmtr.

Hrant Dink Davas

Agos gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Hrant Dinkin 19 Ocak 2007de ldrlmesinin ardndan balayan yarglama safhasnda neredeyse 10 yl geride kald. Olayla
ilgili dorudan suikastn ele alnd dava neticelenirken sanklarn terr rgt yeliklerinin incelendii dava ve kamu grevlilerinin olaydaki sorumluluuna ilikin soruturmalar bir trl sonulanamad. 2016 aydnla kavuamayan bu iki adli sre
iin kayda deer gelimelerin yaand bir yl oldu. Aralk 2015te Dinkin ldrlmesinde sorumluluklar olduu iddia edilen kamu grevlileri hakknda dava alm
ve bu dava cinayetteki terr rgt iddiasna ilikin devam eden ana davayla birletirilmitir. Aralarnda FET yesi olduu gerekesiyle tutuklanm olan st dzey
emniyet yetkililerinin de olduu ok sayda kamu grevlisi hakkndaki yarglamalar
stanbul 14. Ar Ceza Mahkemesinde devam etmektedir. Sanklara silahl rgt kurmak, tasarlayarak kasten ldrme, ihmali davranla kasten lme sebebiyet verme,
grevi ktye kullanma, resmi belgede sahtecilik ve resmi belgeyi yok etme gibi sulamalar yneltilmitir. Bununla birlikte Trabzon ve stanbul jandarma grevlilerinin
de suikastta rol olabilecei phesiyle bir soruturma daha yrtlmektedir. Soruturma kapsamnda elde edilen yeni deliller neticesinde bir ksm FET yeliinden
olmak zere toplam 14 jandarma personeli tutuklanmtr.

284

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

NSAN HAKLARI

Bu blmde 2016 ylnda Trkiyede insan haklar alannda yaanlan gelimeler ve

sorunlar incelenecektir. 2015 yl Haziran aynda PKKnn devrimci halk sava
balattn duyurmasyla balayan atma dnemi 2016 ylnda da devam etti. 2016
yl Suriyedeki savan Trkiyenin gvenliine etkisinin daha youn hissedildii bir
yl oldu. PKK ve DEAn dzenledii saldrlarda ok sayda sivil ve asker kayp verildi. 15 Temmuzda ise Trkiye 248 kiinin ehit olduu ve 1.537 kiinin yaraland
bir darbe giriimi yaad. Darbe giriiminin ardndan kamu dzeninin tekrar salanmas ve devletin FETden temizlenmesi yolunda atlan tm admlara ramen,
tehdidin giderilememesi ve 15 Temmuz darbe giriiminin milli gvenlik ve anayasal
dzene ynelik daha kapsaml saldrlarn bir paras olarak alglanmas OHAL ilanna yol at. OHAL ilan ile birlikte AHSnin salad korumalar hem AHSin hem
de 1982 Anayasasnn 15. maddesi gereince askya alnmtr.
2016 ylnda Trkiyede ite ve dta yaanan olaanst artlar sebebiyle, Anayasa ve Avrupa nsan Haklar Szlemesi st normlarna dayanlarak OHAL adl istisnai ynetim trne geilmi ve insan haklarn koruma ykmllkleri bu normlar
erevesinde askya alnmtr. Bu blmde 2016 ylnda Trkiyede yaanan temel
insan haklar sorunlar kii zgrl ve gvenlii, ikence ve kt muamele, cezaevleri, mlteciler, din ve vicdan zgrl temel balklar erevesinde incelenecektir.

ULUSLARARASI NSAN HAKLARI

HUKUKUNA UYUM
Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru yolunun almasyla birlikte AHMye Trkiyeden yaplan bavuru saysnda d yaanmaktadr. 2012 ylnda Trkiye aleyhine 422 bavuru yaplrken 2015te 214, 2016 ylnda ise (9 Eyll 2016 itibaryla)
117 bavuru yapld. 31 Ekim 2016 tarihi itibaryla AHMde Trkiye aleyhine alm toplam 7 bin 750 dosya bulunmaktadr ve bu rakam mahkemede bekleyen dosya
saysnn yzde 10,4n oluturmaktadr.17 2013 ve 2014 yllarnda aleyhinde en
ok dava alan lkeler listesinde drdnc srada bulunan Trkiye, 2015 ylnda
17. Pending Applications Allocated to a Judicial Formation, ECHR, 31 Ekim 2016, http://www.echr.coe.int/
Documents/Stats_pending_2016_BIL.pdf, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).

setav.org

285

2016DA TRKYE

talya aleyhine alan davalarn azalmasyla nc sraya ykselmitir. 2016 ylnda

ise Macaristan aleyhine alan davalarn bir nceki yla gre yzde 7,1den yzde
11,3e ykselmesiyle beraber Trkiye tekrar drdnc sraya geriledi. Son be ylda
Trkiyeye ynelik dava saysndaki azalmada byk pay bulunan Anayasa Mahkemesinin kar karya geldii i yk problemi ise daha verimli bir bavuru yolu
olmas ynnde zlmesi gereken nemli bir meseledir.
2015 yl sonu itibaryla Trkiyede her 100 bin kii bana den hakim says
12,5 ve savc says 6,4 iken Mays 2016 itibaryla bu saylar 13 ve 6,5e ykselmitir.
Ayrca adalet hizmetlerinde grev yapan yardmc personel saysndaki art bu yl da
devam etmitir. Ancak FET yesi yarg mensuplarnn ihralar sebebiyle hakim ve
savclar dahil yarg alanlarnn saylarnda nemli azalmalar olmu, bunun zerine
Adalet Bakanl tm pozisyonlar iin personel almlar yapmaya balamtr. 2002
ylnda adalet hizmetlerinde grev yapan yardmc personel says 26 bin civarnda
iken bu say Mays 2016 itibaryla yaklak olarak 59 bine ulamtr.
AHM tarafndan verilen ihlal kararlarna sebep olan sorunlarn ortadan kaldrlmas amacyla hazrlanan AHS hlallerinin nlenmesine likin Eylem Plan 1
Mart 2014te Resmi Gazetede yaynlanmt. Ancak 2016 ylnda bu plann uygulanmasna ilikin bir veri veya rapor yaynlanmamtr.
Haziran 2015 ylnda Adalet Bakanl 2015-2019 yllarn kapsayan kinci
Stratejik Plan kamuoyuna duyurdu. Planda adalet hizmetlerinin gl ynleri
arasnda Adalet Bakanlnn gelimi teknolojik altyaps, insan haklar alannda kurumsal kapasitenin glendirilmesi, alternatif ceza infaz yntemlerinin gelimesi yer alrken i yk fazlal, makul sreyi aan yarglamalar, i denetim
sistemindeki aksaklklar ve istinaf mahkemelerinin hayata geirilememi olmas
adalet hizmetlerinin zayf ynleri arasnda saylmt. Stratejik Plan kapsamnda
2016 ylnda gerekleen nemli gelimelerden biri istinaf mahkemelerinin hayata geirilmesi oldu. 6723 sayl Dantay Kanunu ile Baz Kanunlarda Deiiklik
Yaplmasna Dair Kanunun 23 Temmuzda yrrle girmesiyle Trkiyede
dereceli yarg sistemine geilmitir.
2016 ylnda makul sreyi aan yarglamalar sorunuyla ilgili de nemli aama
kat edildi. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi 9 Kasm 2016da gerekletirdii toplantda Trkiyede uzun tutukluluktan kaynaklanan sorunlarn zldne ve bu
kapsamda Demirel grubu altnda incelenen 196 kararn icra srecinin sonlandrlmasna karar verdi. Adalet Bakanlnn, bu sorunlar ortadan kaldrmaya ynelik att
admlarn yeterli olduuna karar verildi. Terr ve ciddi sularda azami tutukluluk
sresinin be yl ile snrlandrlarak dier sularda nitelie gre azami srenin bir ve
iki yl olarak dzenlenmesi; 2012 ylnda karlan nc Yarg Paketi ile tutuklama
yerine adli kontrol eklinde alternatif tedbirlerin uygulanmas imkannn geniletilmesi bu kararn gerekeleri arasnda saylmtr. Nitekim 2015 ylnda 104 bin 929
kii hakknda tutuklama yerine alternatif tedbirler uygulanmasyla tutukluluk say-

286

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

larnda ciddi oranda bir d yaanmtr. Yine ayn yl tutuklularn yzde 90 iki
yldan az tutuklu kalm ve tutuklu oran yzde 14e dmtr.
OHALin yrrle girmesinden sonra 667 sayl KHK ile azami gzalt sresi
30 gne karld ve 667 sayl KHK ile gzaltna alnan phelilerin avukatlar ile
grme hakknn be gn sreyle kstlanabilecei dzenlendi. Bu kararlar Avrupa
Konseyi kayg verici olarak niteledi. Konseye gre olaanst halden olaan hale
gei tedbirleri olarak alnan bu kararlarn kii zgrlne keyfi mdahale ve ikenceye kar phelilerin korunmasz braklmas sonularn vermemesi iin ciddi,
somut ve ll nedenlere dayal olarak uygulanmas gerekmektedir.
19 Ocak 2013 tarihinde yrrle giren nsan Haklar Tazminat Komisyonu,
AHM tarafndan zme kavuturulmas beklenen uzun yarglama sreleri mahkeme kararlarnn ge ya da eksik icra edilmesi veya hi icra edilmemesinden kaynaklanan bavurulara tazminat denmesi suretiyle zm bulan bir i hukuk yolunun
ihdas edilmesi amacyla kurulmutur. 9 Mart 2016 tarihinde Bakanlar Kurulunun
karar ile nsan Haklar Tazminat Komisyonunun grev alan geniletilmitir. 13
Eyll 2013 tarihinde imzalanan nsan Haklarn ve Ana Hrriyetleri Korumaya
dair Szlemeye Deiiklik Getiren 15 Nolu Protokol ise 29 ubat 2016da onaylanmtr. Trkiyenin 2016 ylnda halen taraf olmad, ekinceler koyduu veya
imzalamasnn ardndan onaylamad Avrupa Konseyi Szlemeleri ve BM szleme
ve protokolleri bulunmaktadr.

ULUSAL KORUMA MEKANZMALARI

Anayasa Mahkemesine Bireysel Bavuru Yolu
2010 Anayasa deiiklii ile kabul edilen ve 24 Eyll 2012 tarihinden itibaren uygulanmaya balanan Anayasa Mahkemesine Bireysel Bavuru Yolu, Anayasann 148.
maddesi uyarnca Anayasada korunan temel haklarndan birisi kamu gc tarafndan ihlal edilen kiilere bizzat bavuru olana salamaktadr. Anayasa Mahkemesi
resmi internet sitesinde 2016 yl iin en son 4 Austos 2016 tarihine kadar olan
bireysel bavuru istatistikleri18 yer almaktadr. statistiklerde yln sadece yedi aynda yaplan bavurularn yer almas nedeniyle deerlendirmelerimiz de bu dnemle
snrl olacaktr. Buna gre 2012den itibaren Mahkemeye yaplan toplam bavuru
says 66 bin 195dir. Sz konusu bavurularn 43 bin 201i karara balanrken 22 bin
994 derdest durumundadr. Derdest bavurularnn orannn bu denli fazla olmas
Anayasa Mahkemesinin nne gelen bavurularn sonulandrlmasn hzlandracak
etkin zmler ve kapsaml stratejiler gelitirmesi gerektiinin gstergesidir.
Anayasa Mahkemesinin resmi internet sitesinde 4 Austos tarihine kadar olan
bavurular ieren bu istatistiklere karn, son ayda rakamlarda ciddi artlar oldu18. 23 Eyll 2012-4 Austos 2016 Tarihleri Aras Bireysel Bavuru statistikleri, Trkiye Cumhuriyeti Anayasa
Mahkemesi, http://www.anayasa.gov.tr/files/bireyselbasvuru/istastik-04082016.pdf, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).

setav.org

287

2016DA TRKYE

unu tahmin etmek zor deil. Mahkeme Bakan Zht Arslann 17 Ekim 2016 tarihinde yapt aklamaya gre 15 Temmuz sonras bireysel bavurularda ciddi artlar
olmu ve iki yllk bavuru saysna eit dzeyde 40 bin civarnda bavuru yaplmtr.19
Bakan Arslann aklamasna gre 2012den bugne toplam bavuru says 17 Ekim
tarihi itibaryla 112 bin 14 olarak gerekleti. Bunun yaklak 45 binini Anayasa Mahkemesi sonulandrm durumda ve derdest olarak Mahkemenin nnde bekleyen
bireysel bavuru says ise 67 bin 434tr. Anayasa Mahkemesi Bakanvekili Engin
Yldrmn daha yeni tarihli bir aklamasna gre, bu ylki toplam bavuru says 75
bini bulmutur ve yl sonunda 100 bin olmas ihtimali sz konusudur.20
Yaynlanan resmi istatistiklerle deerlendirmeye devam ederek nceki yllarn
verilerine baktmzda 2012 ylnda 1.342 olan bavuru saysnn 2013te 9 bin
897, 2014te 20 bin 578, 2015te 20 bin 376 ve 2016 ylnn 4 Austos tarihine
kadar olan ksmnda ise 11 bin 657 olduu grlmektedir. Bavuru says dikkate
alndnda bu yln sonunda 20 bin civarnda bavuruya ulalaca tahmini yaplabilirdi. Ancak 15 Temmuz darbe giriimi sonras yaplan bavurularla saynn
100 bini bulabilecei tahmin ediliyor. Bu veriler ayn zamanda lkemizde Anayasa
Mahkemesine ynelik bireysel bavurularn hzla artmaya devam ettiini gstermektedir. Bunda Mahkemenin baz nemli ve medyatik bavurularla ilgili verdii
kararlarn etkisi byktr. Sz konusu kararlar dorudan Anayasa Mahkemesinin
uyumazlklar zmesi beklentisini dourmutur. Ayrca 15 Temmuz sonras karlan OHAL KHKlarna kar yarg yolunun kapal olmas bireysel bavuruya olan
ilgiyi artrmtr. Bu durum Anayasa Mahkemesinin i yknn altnda kalmas ve
sistemde aksaklk olumas riskini dourmaktadr. Anayasa Mahkemesinin grevi
sadece bir hak ihlalinin varln ve mevcut ihlalin giderilmesi iin gereken yollar
tespit etmektir. Fakat gnmzdeki alg daha ok Anayasa Mahkemesinin mahkeme kararlarnn hukuka uygunluunu denetledii ynndedir. Bu da hak ihlali
varl aranmakszn yksek mahkemelerin kararndan sonra Anayasa Mahkemesine
bavuru yaplmasna zemin hazrlamaktadr.
Mahkemenin internet sitesinde yaymlanan resmi istatistiklere gre 23 Eyll
2012-4 Austos 2016 tarihleri arasnda karara balanan 43 bin 201 toplam bavurunun sadece 1.339unda ihlal karar verilmitir. Mahkemenin bavurular komisyon
ve kabul edilebilirlik aamasnda ciddi oranda eledii grlmektedir. hlal karar verilen dosya saysna ilikin bu orann, bireysel bavuruyu baaryla uygulayan Almanya
gibi lkelerdeki sonularla paralel olduu sylenebilir.
Haklara gre bavurular incelendiinde adil yarglanma hakknn ezici bir ounlukla (56 bin 418) en ok bavuru konusu yaplan hak olduu grlmektedir. Bu
hakk srasyla mlkiyet hakk, ayrmclk yasa, kii hrriyeti ve gvenlii, yaama
19. Anayasa Mahkemesi Bakan: 15 Temmuz Sonras 40 Binin zerinde Bireysel Bavuru Yapld, Haber Trk,
17 Ekim 2016.
20. Engin Yldrm: Ylsonuna Kadar 100 Bini Bulur, Haber Trk, 24 Kasm 2016.

288

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

hakk, zel ve aile hayatna sayg hakk, su ve cezalara ilikin haklar, ifade zgrl,
din ve vicdan zgrl, ikence ve kt muamele yasa, toplant ve gsteri yry hakk, eitim hakk, seme ve seilme hakk, angarya yasa ve baz dier haklar
izlemektedir. Sz konusu bavurular zerine Mahkeme tarafndan verilen ihlal kararlarnn da haklara paralel ekilde dald ve ounluunun adil yarglanma hakk
ile ilgili olduu grlmektedir. Adil yarglanma hakknn ihlal edildiine ynelik
kan kararlarda ise adil yarglama hakknn unsurlar arasnda yzde 75 civarnda bir
oranla makul srede yarglanma hakknn ihlal edildii ynnde karar verilmitir.
Anayasa Mahkemesi 2016 yl ierisinde bireysel bavuru yoluyla birtakm
nemli ve tartmal kararlara imza atmtr. Adil yarglanma hakk, ifade ve dnceyi aklama zgrl, zel hayatn gizlilii, sendika hakk, kii zgrl ve gvenlii hakknn ihlal edildiine veya edilmediine dair nemli kararlar vermitir.
Bu kararlar hak ve zgrlklerin korunmas ve zgrlk alannn geniletilmesi bakmndan nem arz etmektedir. Anayasa Mahkemesi baz kararlar sebebiyle eitli
eletirilerin hedefi olmasna ramen toplum tarafndan gvence olarak grlmekte
ve kabul edilmektedir. Bireysel bavurunun uygulanmaya konulmasndan gnmze
Anayasa Mahkemesinin insan haklar mahkemesi ynnn arlk kazand ve bu
durumun Mahkemenin gcn ve saygnln artrd aktr.

Trkiye nsan Haklar ve Eitlik Kurumu

Trkiye nsan Haklar Kurumu (THK) 6332 sayl Kanunla kuruldu ve Bakanlar
Kurulu Karar ile ulusal nleme mekanizmas grevi Kuruma verildi. 6332 sayl
Trkiye nsan Haklar Kurumu Kanununa gre Kurum ikayet ve bavurular incelemek ve bunlarn sonularn takip etmek ile grevli ve yetkilidir. Yar yargsal
grev olarak nitelendirilen bireysel bavurularn alnmas ve incelenmesi THKin
temel grevlerinden birisidir.
THK almalarna 23 Ocak 2013 tarihinde balad. Sadece 2015 yl ierisinde
THKe toplam 715 bavuru yapld. Ancak gerek finansal ve insan kaynaklar yetersizlikleri gerekse kimi yapsal eksiklikler kurumun performansna olumsuz olarak yansmaktayd. Kurumun CAT, OPCAT, Paris Prensipleri ve ilgili dier uluslararas ilkelerle
uyumlu kapsaml bir yasal ereveye kavuturulmas gereklilii 2015 yl itibaryla yksek sesle dile getirildi. Nitekim 2015 yl Mart aynda THK Kanununda Deiiklik
Yaplmasna Dair Kanun Tasars Tasla kamuoyuna sunuldu. Ancak STKlar tarafndan da bekleneni karlamaktan uzak olan kanun tasla erevesinde kayda deer
bir gelime olmad. 2016 yl banda Trkiye ile AB liderleri arasnda varlan anlama
uyarnca Haziran sonuna kadar Trk vatandalarna vize serbestisi tannmas iin Trk
tarafnn atmas gereken yasal admlar arasnda nsan Haklar ve Eitlik Kurumu Kanunu da vard. Bu gereklilik sebebiyle 20 Nisan 2016 tarihli Resmi Gazetede yer alan
6701 sayl Trkiye nsan Haklar ve Eitlik Kurumu Kanunu ile Trkiye nsan Haklar Kurumu, Trkiye nsan Haklar ve Eitlik Kurumuna dntrld.

setav.org

289

2016DA TRKYE

6701 sayl Kanun cinsiyet, rk, renk, dil, din, inan, mezhep, felsefi ve siyasi
gr, etnik kken, servet, doum, medeni hal, salk durumu, engellilik ve yaa
dayal ayrmcl yasaklad ve ayrmcl yapana 15 bin liraya kadar idari para cezas
verileceini kararlatrd. Yeni yasa ile ayrmcla kar para cezas verme gcne kavuan kurum ayn zamanda aratrmalaryla ilgili bilgi ve belge isteme, ceza ve tevkif
evlerine habersiz ziyaret yapabilme ve kt muameleye maruz kald iddia edilen
kiilerle grme yetkilerine de kavutu. Yeni yaplandrma sonras KDKdan daha
geni yetkiler elde eden kurum 2016 ylnda arlkl olarak dar kma yasaklar,
basn ve ifade zgrl, cezaevindeki hak ihlalleri, kadn haklar ve mlteciler balklarnda faaliyetlerini yrtt.
Ocak 2016da THKin ev sahipliinde Ulusal Yallk Konseyi (UYAK) temsilcileri ile istiare toplants gerekletirildi. nsan Haklar Kurullarnn Desteklenmesi
ve Kadn Haklar Projesi (NKAP) 2016 ylnda da devam etti. Kurum bu yl da zel
raporlar yaymlamaya devam etti. stanbul Gaziosmanpaa le Emniyet Mdrl
nndeki Trk bayran indirmeye alrken polisler tarafndan ayandan vurulan Ali Ukunun, tutuklanarak konulduu Metris cezaevindeki odada asl olarak
bulunmas ve bu lm olaynn pheli olduu ynndeki iddialarn aratrlmas
sonucunda yazlan 17 Aralk 2015 tarihli Cezaevinde ntihar Olaylar Balamnda
Ali Ukun Vakasna likin nceleme Raporu 2016 Ocak aynda yaymland.

Kamu Denetilii Kurumu

Kamu Denetilii Kurumu (KDK) 29 Haziran 2012de Resmi Gazetede yaymlanarak
yrrle giren 6328 sayl Kamu Denetilii Kurumu Kanunu ile kuruldu. ikayet
zerine idarenin her trl eylemini hukuk ve hakkaniyete uygunluk ynlerinden incelemek, aratrmak ve idareye nerilerde bulunmakla grevli olan kurum, 29 Mart
2013te ikayet bavurularn almaya balad. KDKya 2014 ylnda 5 bin 619 bavuru
iletilmi, sonrasnda bavuru says artarak devam etmitir. Kuruma yaplan bavurularda 2015 ylnda ilk sray yzde 26,16 ile kamu personel rejimine ynelik ikayetler
almtr. Austos 2015 sonuna kadar KDKya ulaan bavuru says 22 bin 648 olurken, bu bavurularn 21 bin 546s karara balanmtr. 5 Aralk 2016 tarihinde Kamu
Badenetisi eref Malko grevi Mehmet Nihat merolundan devrald. (KDKnn
2016 yllk raporu bu yaznn yazm srasnda henz yaymlanmamtr.)
Uluslararas ilikileri organize etmek ve gerekli protokol hizmetlerini yerine getirmekle sorumlu olan AB ve D likiler Birimi 2016 ylnda da proje imkanlarn aratrma ve uluslararas kurumlarla i birlii olanaklarn artrmaya devam etti.
Avrupa Konseyi nsan Haklar Komiseri Nils Muiznieks ve beraberindeki heyet 30
Eyllde KDKy ziyaret etti ve OHAL srecinde yaanan gelimelere ilikin olarak
bir grme gerekletirdi. 21 Nisan 2016da ise KDK 2. blgesel konferansn Hatayda, 3. blgesel konferansn da 26 Maysta zmirde gerekletirdi. KDK zel raporlar hazrlamaya 2016 ylnda da devam etti. zel Rapor Komisyonu tarafndan

290

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

hazrlanan Adalet Sistemimizin Sorunlar, yiletirilmesi ve Gvenilirliinin Artrlmas Hakkndaki zel Rapor 27 Haziran 2016 tarihinde basn toplants ile kamuoyuna duyuruldu. Raporda adalet sisteminin ileyii, bu alanda yaanan sorunlar
ve atlmas gerekli admlar anlatld.21 KDKnn 2015 ylnda yaplan bavurularn
byk orannn deerlendirilmesini tamamlad ve kamu kurumlarnn kararlarnn kendilerince uygulanma orannn artmaya devam ettii gz nnde bulundurulduunda mevcut performansn olumlu olduunu sylemek mmkndr. Ancak
kurumun soruturma yrtme gibi yetkilerinin olmay ve elindeki gcn snrll
insan haklar alanndaki katksn da snrlamaktadr.22

Kolluk Gzetim Komisyonu

lk defa 2013 ylnda TBMM gndemine gelen Kolluk Gzetim Komisyonu kurulu
sreci, 2016 ylnda AB ile vize serbestisi anlamas iin belirlenen kriterler arasnda yer almas sonucu hzland. 6713 sayl Kolluk Gzetim Komisyonu Kurulmas
Hakknda Kanun 20 Mays 2016 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle
girdi. Kanuna gre kolluk ikayet sisteminin daha etkili ve hzl ilemesini salamak,
saydaml ve gvenirliini gelitirmek, kolluk grevlilerinin iledikleri iddia edilen
sular veya disiplin cezasn gerektiren eylemlerden dolay idari mercilerce yaplan
ya da yaplmas gereken ilemlerin merkezi bir sistemde kayt altna alnmas ve izlenmesini salamak amacyla Kolluk Gzetim Komisyonu kurulacaktr. ileri
Bakanl bnyesinde kurulacak olan Kolluk Gzetim Komisyonu Trkiyede uzun
bir sredir eksiklii vurgulanan kolluk birimlerine ilikin etkili bir i ikayet mekanizmas salanmas konusunda nemli bir admdr.

NSAN HAKLARI SORUNLARI

Bu blmde 2016 ylnda Trkiyede insan haklar alannda yaanan gelime ve sorunlar incelenecektir. 2015 yl Haziran aynda PKKnn devrimci halk sava balattn duyurmasyla balayan atma dnemi 2016 ylnda da devam etti. 2016 yl
Suriyedeki savan Trkiyenin gvenliine etkisinin daha youn hissedildii bir yl
oldu. PKK ve DEAn dzenledii saldrlarda ok sayda sivil ve asker kayp verildi.
15 Temmuzda ise Trkiye 248 kiinin ehit edildii ve 1.537 kiinin yaraland bir
darbe giriimi yaad. Darbe giriiminin ardndan kamu dzeninin tekrar salanmas
ve devletin FETden temizlenmesi yolunda atlan tm admlara ramen tehdidin
giderilememesi ve 15 Temmuz darbe giriiminin milli gvenlik ve anayasal dzene
ynelik daha kapsaml saldrlarn bir paras olarak alglanmas OHAL ilanna yol
at. OHAL ilan ile birlikte AHSin salad korumalar ve ardndan Uluslararas
Medeni ve Siyasi Haklar Szlemesinin 13. maddesi askya alnmtr.
21. Raporun tam metni iin bkz. Adalet Sisteminin Sorunlar, yiletirilmesi ve Gvenliinin Arttrlmas Hakknda
zel Rapor, Kamu Denetilii Kurumu, (Haziran 2016).
22. Turkey 2016 Report, AB Bakanl, s. 12.

setav.org

291

2016DA TRKYE

Anayasa m. 15, 119-122 ve nsan Haklar Avrupa Szlemesi m. 15, olaanst

dnemlerde insan hak ve hrriyetlerinin bir sre askya alnmasna, bundan dolay da
kamu otoritesinin sorumlu tutulmamasna dayanak tekil eder. Anayasann Temel
Hak ve Hrriyetlerin Kullanlmasnn Durdurulmas balkl 15. maddesine gre,
Sava, seferberlik, skynetim veya olaanst hallerde, milletleraras hukuktan doan ykmllkler ihlal edilmemek kaydyla, durumun gerektirdii lde temel
hak ve hrriyetlerin kullanlmas ksmen veya tamamen durdurulabilir veya bunlar
iin Anayasada ngrlen gvencelere aykr tedbirler alnabilir. Yine 15. madde
yaam hakk, ikence ve kt muamele yasa, din, vicdan ve ifade zgrlkleri, suta ve cezada kanunilik prensibi, klelik yasa ve susuzluk/masumiyet karinesinin
askya alnmasn mmkn klmaz.
AHSin 15. maddesi de olaanst hallerde Szleme ykmllklerini askya
alma halini dzenler. Maddeye gre sava veya ulusun varln tehdit eden bir genel
tehlike halinde lkeler durumun gerektirdii lde ve uluslararas hukuktan doan
baka ykmllklere ters dmemek kouluyla Szlemede ngrlen ykmllklere aykr tedbirler alabilmektedir. 15. madde Szlemeye taraf devletlere belli
hak ve zgrlkleri koruma ykmlln geici, kstl ve denetimli ekilde askya alma hakk tanmaktadr. AHSin yaam hakkyla ilgili ikinci, ikence ve kt
muamelenin nlenmesiyle ilgili nc, klelik ve zorla altrlma yasayla ilgili
drdnc ve kanunsuz ceza olmayaca kuralna ilikin yedinci maddeleri askya alnamamaktadr. Askya alma durumu gzalt srelerinin uzunluu ve adil yarglanma
hakk konularnda lkelere daha geni bir alan brakmakta ve lkeler bu nedenle olaanst hallerde szlemeyi askya almaktadr. Buna karlk AHSi askya almak bir
devletin AHM denetiminden kt anlamna gelmemekte ve hak ihlaline kanaat
getiren bireyler Mahkemeye bavurmaya devam edebilmektedir.
Bu blmde 2016 ylnda Trkiyede yaanan temel insan haklar sorunlar kii
zgrl ve gvenlii, ikence ve kt muamele, cezaevleri, mlteciler, din ve vicdan zgrl temel balklar erevesinde incelenecektir. 2016 ylnda kii zgrl ve gvenlii ile ilgili sorunlar temel gndem maddelerinden birini tekil etti.
2016 ylnda DEA ve PKKnn saldrlarnda pek ok sivil hayatn kaybetti. ehir
merkezlerinden balayan bir halk ayaklanmas gerekletirmeyi hedefleyen rgte
kar yrtlen operasyonlarda sivil kayplar da yaand. Terrle mcadele srasnda sivil halkn gvenliini salamak iin atmalarn srd il ve ilelerde sokaa kma yasaklar ilan edildi. 26 Aralk 2015te Anayasa Mahkemesi Diyarbakrn
Sur ilesinde uygulanan sokaa kma yasana ilikin tedbir talebini reddetti. Cizre ilesindeki sokaa kma yasa sebebiyle yaama hakk, ikence ve eziyet yasa,
zgrlk, gvenlik ve eitim hakknn ihlal edildiini ileri sren bavuru Anayasa
Mahkemesinin ardndan AHM tarafndan da reddedildi.
Ekim 2015 itibaryla ceza ve tevkifevleri kapasitesi 167 bin 620 iken, kurumlardaki mahpus says 172 bin 409 idi. Ekim 2016 verilerine gre cezaevleri ka-

292

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

pasitesi 189 bin 269 iken, cezaevlerindeki mevcut mahpus says 213 bin 499a
ulamtr. Ceza ve Tevkifevleri Genel Mdrlnn verilerine gre Ekim 2016
itibaryla Trkiyede 290 kapal ve 66 ak, kadnlar iin 6 kapal ve 4 ak ceza infaz
kurumu, ocuklar iin ise 4 kapal infaz kurumu ve 2 ocuk eitim evi olmak zere
toplam 372 ceza infaz kurumu bulunmaktadr. Ceza infaz kurumu ve tutukevi saysnn iletim maliyetlerinin drlmesi, hizmette kalite ve ada infaz anlay
dorultusunda azaltlmas gerekmektedir. Bu amala uluslararas normlara uymayan, fiziki artlar ve kapasiteleri itibaryla eitim ve iyiletirmenin kstl olduu ya
da hi yaplamad kk ile ceza infaz kurumlarndan 2015 ylnda 15 ve 2016
ylnda 3 adet olmak zere 2006 ylndan itibaren toplam 187 ceza infaz kurumu
kapatlmtr. 2016 ylnda 17 yeni ceza infaz kurumu almtr. Ceza infaz kurumlarnn 2016 ylndaki personel says 51 bin 109dur. Cezaevlerinde rehabilitasyon
iin grevlendirilen psikolog, sosyolog ve sosyal hizmet grevlilerinin says artmaya devam etse de ihtiyac karlamamaktadr.
Gncel istatistikler ceza ve infaz kurumlarnda kapasitenin zerinde mahpusun
bulunduunu gstermektedir. 2015 ylnda kapasitenin zerinde mahpus bulunan
cezaevlerindeki tutuklu says 2016 ylnda 11 bin 649 kii artmtr. 15 Temmuz
darbe giriimi sonras yaplan gzalt ve tutuklamalar zaten imkanlarnn zerinde
mahkumun bulunduu cezaevlerinin daha byk bir kapasite sorunu yaamasna
sebep oldu. 17 Austosta yaymlanan 671 sayl KHK ile denetimli serbestlik ve
artl salvermeye ilikin dzenlemeler yaplm, ok sayda hkml cezaevlerinden
tahliye edilmitir. Buna ramen cezaevlerinin doluluk oran 2016 ylnda byk bir
art gstermitir. Adalet Bakan Bekir Bozdan aklamalarna gre Trkiye genelinde FET soruturmas kapsamnda cezaevlerinde tutuklu bulunan kii says 36
binin zerindedir. Ceza ve Tevkif Evleri Genel Mdrl Ekim 2016 verilerine gre
cezaevlerinin kapasitesinin zerindeki mahkum says 24 bin 230dur.
2016 ylnda da ocuk mahpuslara ynelik kt muamele iddialar gndeme
gelmitir. 2016 ylnda cezaevlerinde toplam 2 bin 537 ocuk tutuklu ve hkml
bulunmaktadr. Mula E Tipi Kapal Ceza nfaz Kurumunda tutuklu drt ocua
ikence yapld ve cinsel saldrda bulunulduuna ilikin iddialar aratran THK
konuya ilikin bir rapor hazrlamtr. Raporda cezaevinin kapasitesinin iki katndan
fazla mahpus barndrd, ocuklar zerinde bir denetim ve gzetim bulunmadndan kolaylkla iddet olaylarn ileri noktalara tadklar, nleyici bir mekanizma
olmad, iddet olaylarn tespit iin saymlarda ocuklardan kyafetlerini syrmalarnn istenerek vcutlarnn kontrol edildii, cezaevi idaresinin yaananlara ilikin
yaklamnn benzer hadiselerin engellenmesi ve ortaya karlmasn salayacak nitelikte olmad tespitlerine yer verilmitir.
TBMMnin Tekirda Cezaevi ile ilgili raporunda kurumda kapasitenin zerinde tutuklu ve hkml bulunmad tespit edilmitir. Ancak rapora gre cezaevi
yneticileri tarafndan keyfi davranlar sergilenmekte ve bu davranlarn denetimi

setav.org

293

2016DA TRKYE

yaplmadndan sz konusu uygulamalar devam etmektedir. Hasta mahpuslara yeterli salk hizmeti sunulmamas ve sevkler konusunda yaanan ihlaller tespit edilen
ikayetler arasndadr. Genel olarak baktmzda Trkiyede cezaevlerindeki insan
haklar ihlalleri konusu 2016 ylnda da gndemde olan konulardandr. Cezaevlerinde bamsz gzetleme, denetleme mekanizmalarnn hayata geirilmesi ve buralarda
yaanan keyfi davranlar, insan haklar ihlalleri, ikence ve kt muameleleri kontrol altna alma konusunda yardmc olacaktr.
15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda gerek uluslararas gerekse yerel insan haklar rgtleri tarafndan Trkiyede gzaltnda olan ve tutuklu bulunanlara ynelik
ikence ve kt muamele yapld ynnde raporlar yaymland. Avrupa kenceyi
nleme Komitesi (CPT), cezaevlerinde dayak, ikence ve tecavz iddialarn incelemek zere Trkiyeye geldi. ncelenme sonucu hazrlanan raporun Kasm 2016da
yaymlanmas bekleniyor. Trkiyenin BMnin ikence konusundaki zel raportrnn 10-14 Ekim 2015 tarihleri arasnda gerekletirmesi planlanan ziyaretini ertelemesi de eletirilere neden oldu. Adalet Bakan Bekir Bozda, kence veya kt
muamele iddialar, Fetullah Terr rgt/Paralel Devlet Yaplanmas (FET/
PDY) mensuplarnn oluturmak istedii bir alg operasyonu paketidir, aslszdr ve
arptmadr. Gzaltna alnm hibir kiiye gzalt srasnda veya sonrasnda ikence
veya kt muamele yaplmamtr aklamasnda bulundu.23
9 Aralk tarihinde Adalet Bakanlndan yaplan yazl aklamada ise, zellikle bir ksm basn yayn organlar tarafndan gndeme getirilen bu tr haberlerin ardndan yaplan aratrma ve incelemelerde iddialarn tamamnn yalan olduu tespit edilmektedir. Fetullah Terr rgt bata olmak zere terr
rgtleri tarafndan cezaevlerinde ikence ve kt muamele yapldna ynelik
aslsz iddialarn ve yalan haberlerin maksatl olarak gndeme getirildii bilinmektedir ifadelerine yer verildi.
Trkiyenin 2016 ylndaki en nemli problemlerinden biri de getiimiz yllarda olduu gibi mlteciler olmutur. 2011 ylnda Suriyeliler iin ak kap politikas ilan eden Trkiye, Suriyelilerin byk bir ksmna ev sahiplii yapmaktadr.
2011den bugne yaklak 3 milyonun zerinde Suriyeliye ev sahiplii yapan Trkiye
hi phesiz bu akmdan en ok etkilenen lke olmutur. Suriyelilerin yaklak 260
bini AFADn 10 ilde kurduu ve ynettii 26 barnma merkezinde yaamaktadr.
2016 ylnda barnma merkezlerinde 82 bin ocuk eitime devam ederken, Milli
Eitim Bakanl i birliiyle atlan admlar neticesinde 510 bin ocuk okula devam
etmektedir.24 Bu yla kadar Trkiyenin snmaclar iin kaytl olarak harcad rakam 12 milyar dolar amtr. Sivil toplum kurulularnca yaplan masraflarla birlik23. kence ve Kt Muamele ddialar Aslszdr, arptmadr, TRT Haber, 25 Temmuz 2016, http://www.trthaber.com/haber/turkiye/iskence-ve-kotu-muamele-iddialari-asilsizdir-carpitmadir-262845.html, (Eriim tarihi: 16
Aralk 2016).
24. Giri, T.C. Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl, https://www.afad.gov.tr/tr/2373/Giris, (Eriim tarihi: 9 Aralk 2016).

294

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

te bu rakam 25 milyar dolar seviyesine ulamtr. Buna karn tm dnyadan alnan

destek tutar ise sadece 512 milyon dolar olmutur.25
Trkiye 2016 ylnda dnyada en fazla mlteciye ev sahiplii yapan lke olmay
srdrmtr. 2015 ylnn Kasm aynda Brkselde gerekletirilen AB zirvesinde, Avrupaya g aknn dzenleyecek ve snrlayacak bir ortak eylem plan zerinde anlama salanmtr. Anlama kapsamnda AB Trkiyeye 3 milyar avroluk
bir destek fonu vermeyi, Trkiyenin ABye yelik srecini hzlandrmay ve Trk
vatandalarna Schengen Blgesinde serbest dolam hakk verilmesi iin giriimleri
balatmay vaat etmitir. Trkiye de bunun karlnda Ege sahillerinde daha etkin
gvenlik tedbirlerinin alnmas, lkedeki Suriyeli mltecilere alma izni verilmesi ve mltecilerin yaam koullarnn iyiletirilmesi szlerini vermitir. Trkiyenin
2016 ylndaki mlteci gndemi bu anlama zerinden ekillenmitir.
2016 ylnda pek ok insan haklar rgt AByi, mlteci ykn Trkiye gibi
birlik dnda yer alan lkelere yklemeye almakla sulad.26 Uluslararas G rgt (International Organization for MigrationIOM) ve ileri Bakanl G daresi Genel Mdrlnn aklamalarna gre bu yln ilk yedi aynda 4 bin 27 kii
denizde yaamn yitirdi. 2015in ayn dnemine gre yaamn yitiren gmen saysnda yzde 35 art gzlemlendi. IOM szcs Joel Millman, hayatn kaybedenlerin drtte gibi ok byk bir ksmnn Avrupaya gitmek isterken Akdenizde
boularak can verdiini belirtti. Kasm ay itibaryla bu say 4 bin 220dir. Trkiye
zerinden Yunanistana geen mlteci says ise 821 bindir.
Trkiye 2009 ylnda Suriye ile karlkl olarak vize serbestisi getirmi fakat
bu uygulamay 17 Aralk 2015te iptal etmitir. 2016 ylnda mltecilere ynelik olarak vize uygulamas hayata geirilmitir. Ocak aynda hayata geirilen
bu uygulama kapsamnda hava ve deniz snrlarndan girecek Suriyeliler iin
vize gerekirken Trkiyeye karadan girecek Suriyeliler iin ak kap politikas
devam edecektir. Suriyeli mltecilere vatandalk hakk verilmesine ilikin Cumhurbakan Erdoan tarafndan aklama yaplmsa da bu konuda henz yasal
bir giriimde bulunulmamtr.
Mltecilere alma izni verilmesine ilikin olarak ncelikle Ocak aynda Geici
Koruma Salanan Yabanclarn alma zinlerine Dair Ynetmelik karlmtr.27
Bu ynetmelik ile geici koruma kapsamndaki Suriyelilerin alma izni almasna
frsat tannm ve bu anlamda somut bir adm atlmtr. Ynetmelie gre geici
koruma salanan yabanclar geici koruma kayt tarihinden alt ay sonra alma
izni almak iin Bakanla bavuruda bulunabileceklerdir. Ynetmelik yerli i gcn
korumak amacyla bir iyerinde geici koruma kapsamnda alan saysnn, ayn i25. Giri, T.C. Babakanlk Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl.
26. Turkey Events of 2015, Human Rights Watch, 1 Ocak 2016, https://www.hrw.org/world-report/2016/
country-chapters/turkey, (Eriim tarihi. 16 Aralk 2016).
27. Geici Koruma Salanan Yabanclarn alma zinlerine Dair Ynetmelik, Resmi Gazete, No: 6528, 15 Ocak 2016.

setav.org

295

2016DA TRKYE

yerinde alan Trk vatanda saysnn yzde 10unu gememesi artn getirmitir.
alma izni verilen Suriyeliler Trk vatandalarnn sahip olduklar sosyal gvenlik
haklarn da kullanabilecekler.
Din ve vicdan zgrl alannda yaanan olumlu gelimelerden biri Cuma
zni ile lgili 2016/1 Sayl Babakanlk Genelgesi oldu. Kamu alanlarnn Cuma
gn mesailerinin, Cuma namaz ncesi le tatiline girecek ve namazn bitiminden
sonra tekrar mesaiye balayacak ekilde dzenlenmesini ngren genelge 7 Ocakta
Resmi Gazetede yaynland.
Bu alanda yaanan nemli gelimelerden biri ide AHMin Aleviler ile ilgili 26
Nisan 2016 tarihinde verdii zzettin Doan ve dierleri ve Trkiye karar oldu.
AHM devletin Alevileri resmen tanmamas ve onlara hukuksal stat salamamas
sebebiyle AHSin din ve vicdan zgrlkleriyle ilgili 9. maddesi ve onunla balantl olarak ayrmcl yasaklayan 14. maddeyi ihlal ettii sonucuna vard. Alevilerin
hukuksal statlerinin olmamas nedeniyle din zgrl hakkn fiilen kullanamadklarnn belirtildii kararda AHM ayrca Alevilerin kamusal hizmetten faydalanamamalarn da dini ayrmclk olarak tanmlad. AHM, 2016 ylnda ayrca
Yehova ahitlerinin ibadet mekanlarnn kapatlmas ve yeni yer belirlenmemesinin
Szlemenin dnce, vicdan ve din zgrln garanti altna alan 9. maddesinin
ihlali olduuna karar verdi.
Uzun sureden beri beklenilen Roman vatandalarn yaam koullarn iyiletirmeyi amalayan stratejik eylem plan belgesi bu yl kabul edildi. Belge Romanlara
ynelik hak merkezli bir devlet politikas gelitirilmesi ynnde olumlu bir adm
mahiyetinde. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl koordinatrlnde ilgili kurum ve
kurulularn grleri dorultusunda son hali verilen Roman Vatandalara Ynelik
Strateji Belgesi (2016-2021) ile I. Aama Eylem Plan (2016-2018) Belgesi 30 Nisan 2016 tarihinde Resmi Gazetede yaymland. Belgede eitim, istihdam, barnma,
salk, sosyal hizmet ve sosyal yardmlar eklinde temel politika alanlarnda Romanlarn sorunlar ve bu sorunlara ynelik zm nerileri sraland. Belgede Romanlara
ynelik nyarglarn ortadan kaldrlmas iin nlem alnmas, Roman vatandalarn
tamamnn nfus czdan edinmesi ve okula devam etmeyen rencilerin belirlenerek okula devamlarnn salanmas gibi tespit ve neriler sunuldu.

296

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

15 TEMMUZ
SONRASI HUKUK
VE YARGI

15 Temmuz darbe giriimi sadece TSKnn ierisinde deil tm devlet kurumlarnda yaplanm bir rgt tarafndan gerekletirilmi olmas sebebiyle kendine
zg bir kalkmayd. Ayrca ilk defa bu darbe giriiminde dorudan sivil halk ve
TBMMnin hedef alnd saldrlar yaand. imdiden unu syleyebiliriz ki artk
bu yapnn bir silahl terr rgt olduu, sivil halka ve Meclise uak ve tanklar ile
saldrmaktan kanmayacak kadar pervaszlaabildii; komutanlarn emir subaylar ve zel kalem mdrleri eliyle esir edecek kadar sinsi ve tehlikeli yntemlerle
alt inkar edilemez bir gerek olarak ortaya kt. Bu sebeple idari ve yargsal
srelerin bu gerekler dorultusunda ilediini ve ilemeye devam edeceini, bu
yapyla mcadelenin nmzdeki dnemde hukuk ve yarg sistemimizin en nemli
balklarndan birisini oluturacan syleyebiliriz.
FET ve 15 Temmuz giriimi ile ilgili birok ehirde ok sayda soruturma
balatlm, iddianameler hazrlanm ve davalar almtr. FET at Davas ya
da Ana Davas olarak isimlendirebileceimiz davann Ankara 4. Ar Ceza Mahkemesindeki ilk durumas 22 Kasm tarihinde yaplmtr. Bu davada aralarnda
FET lideri Glenin de bulunduu 73 kii Anayasay ihlale teebbs etmek,
silahl terr rgt kurmak ve ynetmek, hkmeti ykmaya teebbs etmek gibi
sulamalarla yarglanmaktadr.28 Adalet Bakan Bekir Bozdan aklamalarna
gre 22 Kasm tarihi itibaryla 92 bin 607 kii hakknda yargsal ilem yaplm ve
bunlarn 36 bin 951i tutuklanmtr. Tutuklananlar iinde 6 bin 288 asker, 7 bin
516 polis, 19 vali, 75 vali yardmcs, 57 kaymakam ve 22 bin 996 dier mesleklere
mensup kiiler bulunmaktadr.29
28. FET at Davas Balad, Anadolu Ajans, 22 Kasm 2016.
29. Bozda: 92 Bin 607 kii hakknda..., Gazete Vatan, 22 Kasm 2016.

setav.org

297

2016DA TRKYE

15 TEMMUZ DARBE GRMNE

YARGININ TEPKS
15 Temmuz darbe giriimine kar toplumun tm kesimleri, siyasi partilerin tamam
ve btn kurumlaryla devlet kar durdu. Ancak burada Trk yargsnn gsterdii
hzl ve tereddtsz tepkiyi zel olarak anmak gerekir. Mahkemeler ve savclklarn
darbe gecesi ve ertesi gn medya, sosyal medya ve resmi internet siteleri gibi aralarla
yaptklar aklamalara bakacak olursak tablo daha ak bir ekilde ortaya kacaktr.
DARBE GRMNE YNELK LK SORUTURMALAR
15.7.2016/23.20
Bakrky Cumhuriyet Basavcl 15 Temmuz gn saat 23.20de darbe giriimine ynelik yakalama ve
gzalt kararlarn da ieren bir soruturma balatt.
16.7.2016/00.35
stanbul Kkekmece Basavcs Ali Doan, 16 Temmuz gn saat 00.35te darbe giriimiyle ilgili Trkiye Cumhuriyeti Devleti, Hkmeti ve anayasal dzeni bu ekilde ykmaya teebbs sulamas ve darbe
giriiminde bulunanlarn yakalanmas talimatyla soruturma balatt.
16.7.2016/04.00
Ankara Cumhuriyet Basavcl, darbe giriiminde bulunan terr rgt FET/PDY irtibatl yarg grevlileri ve szde Yurtta Sulh Komitesi mensubu general, amiral, subay, astsubay, er ve erbalar ve baz
HSYK, Yargtay ve Dantay yeleri iin gzalt karar verdi.

* 15.7.2016/23.2530
Adalet Bakan Bekir Bozda darbe giriimine kar milli iradeye sahip kacaklarn, Ankara ve stanbul Basavclarnn sorumlulara ynelik gerekli ilemlere baladn aklad.
* 16.7.2016/02.4031
Anayasa Mahkemesi Bakanl, anayasal dzene kar her trl demokrasi d giriiminin reddedildii ve demokratik hukuk devletinin yannda olunduu aklamasn yapt.
* 16.7.2016/05.5332
Ankara Cumhuriyet Basavcs Harun Kodalak kiisel sosyal medya hesabndan yapt aklamada, Darbe giriimi, kahraman gvenlik glerimizin ve kahraman milletimizin mukavemetiyle pskrtlmtr dedi.
* 16.7.2016/09.1033
Hakimler ve Savclar Yksek Kurulu silahl terr rgt FET yesi hakim ve savclar hakknda ar tedbirler ieren kararlar almak zere topland.
30. Adalet Bakan Bozdadan lk Aklama, Akam, 15 Temmuz 2016.
31. Duyuru, Trkiye Cumhuriyeti Anayasa Mahkemesi, http://www.anayasa.gov.tr/icsayfalar/duyurular/detay/47.
html, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).
32. Harun Kodalak, Facebook, 16 Temmuz 2016, https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=10208766123457
837&id=1455101583, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).
33. HSYK, FET yesi Hakim ve Savclar in Topland, TRT Haber, 16 Temmuz 2016, http://www.trthaber.
com/haber/gundem/hsyk-feto-uyesi-hakim-ve-savcilar-icin-toplandi-261262.html, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).

298

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

* 16.7.2016/09.3834
stanbul Anadolu Cumhuriyet Basavcl darbe giriimine ynelik soruturma balatldn ve bu kapsamda 132 askeri personelin gzaltna alndn belirtti.
* 16.7.2016/10.4035
Dantay Bakanl tarafndan yaplan aklamada darbe giriimi knanarak demokratik ve anayasal dzenin korunmas vurgusu yapld.
* 16.7.2016/13.0936
Yargtay Bakan smail Rt Cirit darbe giriimi nedeniyle yaymlad aklamasnda kalkma iinde yer alarak ihanet iinde olanlarn en ksa srede yarg nnde
hesap vereceklerini syledi.
* 16.7.2016/13.3037
Yargtay Cumhuriyet Basavcs yapt aklamada darbe giriimini lanetleyerek yrtlecek adli ve idari srecin sonuna kadar takipisi olacaklarn ifade etti.
* 16.7.2016/13.4738
Askeri Yargtay Bakanlnn yapt aklamada her trl darbe teebbsne kar
olunduu belirtildi.
* 16.7.2016/14.4139
HSYK Genel Kurulu, FETnn darbe giriimiyle ilgili balatlan soruturma kapsamnda hakknda gzalt karar karlan be HSYK mensubunun yeliinin drlmesine karar verdi. HSYK 2. Dairesi de 541i ilk derece idari yargda, 2 bin 204
ilk derece adli yargda olmak zere 2 bin 745 hakimi aa ald.
Yarg kurumlarnn darbe giriimi ve FET konusundaki bu etkili ve hzl tepkisinin temel nedeni, toplum ve devletin dier birok kurumundan nce rgt yaplanmasn ve bu yaplanmann neler yapabileceini yarg ierisinde bizzat yaayarak
grm olmalardr. Gerekten de zellikle 2014 ylndan nceki yedi, sekiz yllk
dnemde FET yarg ierisinde etkin hale gelmi, kilit noktalar ele geirmi, kendi
yaplanmas dndaki hakim ve savclara ciddi basklar uygulam, amalarna engel
olacak kiileri eitli yntemlerle tasfiye etmi, yargy kendi rgtnn her trl
amac iin kullanlan bir ara haline getirmeye alm ve bu yolda nemli oranda
34. Basn Aklamas, T.C. stanbul Anadolu Cumhuriyet Basavcl Medya letiim Brosu, 16 Temmuz 2017, http://
www.istanbulanadolu.adalet.gov.tr/haberler/16-07-2016-tarihli-basin-aciklamasi.php, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).
35. Basn Aklamas, T.C. Dantay Bakanl, 16 Temmuz 2016, http://www.danistay.gov.tr/icerik-185-basin-aciklamasi.html, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).
36. Basn Aklamas, T.C. Yargtay Bakanl, 16 Temmuz 2016, http://www.yargitay.gov.tr/sayfa/basin-aciklamasi/1003, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).
37. Basn Aklamas, T.C. Cumhuriyet Basavcl, 16 Temmuz 2016, http://www.yargitaycb.gov.tr/sayfa/basin-aciklamasi/1220, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).
38. Askeri Yargtay Bakanl: Her Trl Darbe Teebbsne Karyz, Star, 16 Temmuz 2016.
39. HSYKda FET Temizlii: 2 Bin 745 Hakim Aa Alnd, Anadolu Ajans, 16 Temmuz 2016.

setav.org

299

2016DA TRKYE

baarya ulamtr. Btn bu yaananlara yarg ierisindeki hakim ve savclar yakndan tanklk etmi, FET tehlikesini bizzat grm ve bu nedenle darbe giriimine
hzl ve etkili bir tepki vermitir.

Yargnn FET/PDYden Arndrlmas

FET krk yldan uzun bir sredir dier nemli kamu kurumlarna olduu gibi
yarg organlarna da mensuplarn yerletiriyordu. Daha nceleri yargda varl ve
etkinlii gl bir ekilde grlen FETnn, tam hakimiyet kurmas 2010 ylndan sonra mmkn olmutur. Ancak nceki dnemde dahi zel yetkili mahkemelerdeki gc sayesinde Trk yarg tarihi ve siyasi hayatnn en nemli davalar
arasnda yer alan ok sayda davann, FET tarafndan ve kendi siyasi amalar
dorultusunda aldn veya ynlendirildiini grdk. 2010 Anayasa deiiklii
ve bu deiikliin sonular FET iin yargda bir dnm noktas oldu. Yargnn
ynetimine hakim olan FET, bu dnemde kendi yesi hakim ve savclar nemli
ve kritik noktalara atam, teftilerde yksek notlar almalarn salayarak nlerini
am, terfilerini hzlandrm, yurt d grevler ile dllendirmi ve eitli ekillerde desteklemitir. Son olarak Yargtay ve Dantaya HSYK tarafndan atanan
yeni yelerle FET yksek yargda da etkin hale gelmi, HSYK zerinden yargnn
tmn kontrol etme imkanna kavumutur.
FETnn yapaca operasyonlar yarg eliyle yrtmesi, bu operasyonlara
byk bir kolaylk ve meruiyet salamtr. Gcn konsolide ettiini dnd
ilerleyen yllarda, silahn hkmete ve AK Partiye yneltmi 17-25 Aralk giriimi
ile tm siyasi alan ele geirmeye almt. Hkmet bu giriimden sonra FETye
kar youn bir mcadele gstermi ve 2014 ylnn banda birtakm yasal ve idari
dzenlemelerle FETnn yarg operasyonlarn engellemeyi baarmt. FETnn
yargda geriletilmesinin en nemli aya ise 2014 ylnda yaplan HSYK seimleri olmutur. HSYK seimleri ile bu yapnn operasyonel gc elinden alnsa da neredeyse
yargnn yarsna denk bir ounlua sahip olduu anlalmt.
Yargdaki bu tehlike uzun sredir bilindiinden 15 Temmuz darbe giriiminden hemen sonra yargdaki FET mensuplar hakknda grevden alma ve soruturmalar balatld. Anayasa Mahkemesi, HSYK, Yargtay ve Dantay bata olmak zere tm yargda 3
bin 500 aan sayda hakim ve savc aa alnd; bunlarn byk ksm hakknda meslekten karma, gzalt ve tutuklama ilemleri uyguland. Adalet Bakan Bekir Bozdan
22 Kasm tarihli aklamasna gre 3 bin 781 hakim ve savc hakknda ilem yaplm,
bunlarn 3 bin 698i meslekten karlm, 198i hakkndaki aa alma ilemi kaldrlarak
greve iade edilmi ve 14 hakknda ise halen incelemeler devam etmektedir.40 Gzaltnda bir tane idari yarg hakimi ve yakalama karar verilip aranan ancak henz bulunamam
285 kii vardr. Bu kiilerin 30u Yargtay, 7si Dantay, 248i de adli ve idari yarg hakim
40. HSYK 24.8.2016 tarihinde 2847, 31.8.2016 tarihinde 543 ve 4.10.2016 tarihinde ise 66 hakim ve savc hakknda ihra karar vermitir.

300

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

ve savcs. Bugne kadar hakknda adli ilem yaplan 3 bin 698 hakim ve savcdan 2 bin
410u tutuklanm durumdadr.41 Btn bu ilemler sonrasnda 15 Temmuz giriimi sonras FETnn yarg yaplanmas kesin ve hzl bir ekilde temizlenmitir.
Belirtmek gerekir ki bu kiiler bir gn ierisinde tespit edilmi deildir. Anayasal grevi gerei HSYK, daha nceden bu kiilerle ilgili almalar yapm, mevcut
mevzuat ve eldeki bilgilerin salad imkanlar dorultusunda grev yerlerini deitirmi, pasif grevlere atam ve bazlar hakknda disiplin ya da ceza soruturmalar
balatmt. Ayrca yakn dnemde genel olarak yarg ve yksek yarg ile ilgili yaplan
birok yasal dzenlemenin temel amacnn, bu yapnn tasfiyesi olduu ve daha farkl
hazrlklarn da yapld herkes tarafndan bilinmekteydi.42
Darbe giriimi sonras yargdaki tm hakim ve savclarn yaklak drtte birine
tekabl eden 3 bin 698 hakim ve savc meslekten ihra edildi. Trkiyede dava saysnn
fazlal ve yarg mensuplarnn i yk teden beri dillendirilen bir sorundu. Ayrca
daha nceden yaplan planlamalar dorultusunda 20 Temmuz tarihinde blge adliye
mahkemeleri (istinaf mahkemeleri) greve balam ve hakim says bu geite daha da
nem kazanmt. Ancak Adalet Bakanl ve HSYK yarg hizmetlerinin zaafa uramamas amacyla hzl kararlar alm, saylar 5 bin civarndaki hakim ve savc adaynn
staj srelerini tamamlama koulu aranmakszn atamalarn yapma karar almtr.43 Bu
kapsamda 3 bin 963 hakim ve savc meslee kabul edilmitir.44 Ayrca Adalet Bakanl kadrolardaki eksikleri gidermek amacyla 2 bin 700 adli yarg, 300 idari yarg
olmak zere 3 bin hakim ve savc aday daha almak iin 24 Aralkta snav yapacaktr.45
Alnan bu tedbirler ile yargdaki kaybn hzla giderileceini sylemek mmkndr.
Ayrca son yllarda yapld gibi bu almlarda belli bir sre avukatlk mesleini icra
etmi olanlara arlk verilmesi bu tecrbe eksikliini giderecektir.

Olaanst Hal ve Kanun Hkmnde Kararnameler

Darbe giriimi sonras srete ncelikle kamu dzeninin salanmas ve darbeye kalkanlarn etkisiz hale getirilmesi hedeflenmi ve gecikilmeksizin FET mensuplarnn devletten temizlenmesine balanmtr. TSKdan sonra bata yarg ve emniyet
olmak zere tm kurumlardaki memurlar yrrlkteki mevzuat erevesinde ncelikle grevden uzaklatrlm (aa alnm), haklarnda gerekli soruturma ve dier
41. Bozda: 92 Bin 607 Kii Hakknda..., Gazete Vatan, 22 Kasm 2016.
42. Bu dzenlemelerden zellikle Yksek Yargdaki yani Yargtay ve Dantaydaki FET mensuplarn tasfiye sonucunu douracak dzenleme kritik nemdeydi. 1 Temmuzda TBMMde kabul edilen bu Kanun ancak 15 Temmuzdan
sonra yrrle girebilmitir. Dantay Kanunu ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun, TBMM,
Kanun No. 6723, 1 Temmuz 2016, https://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k6723.html, (Eriim tarihi: 25 Ekim 2016)
43. Atamalar 19.8.2016, 7.9.2016 ve en son 12.10.2016 tarihlerinde yaplmtr. 12/10/2016 tarihli Adli ve dari Yarg Hakim ve Cumhuriyet Savc Adaylarna likin Kura Treni, HSYK, http://www.hsyk.gov.tr/EtkinlikOku/921_12102016-tarihli-adli-ve-idari-yargi-hakim-ve-cumhuriyet-savci-adaylarina-iliskin-kura-toreni.aspx, (Eriim tarihi: 25 Ekim 2016)
44. Bozda: 92 Bin 607 Kii Hakknda..., Gazete Vatan, 22 Kasm 2016.
45. Ek lan, Adalet Bakanlndan, T.C. Adalet Bakanl, http://www.pgm.adalet.gov.tr/duyuru/2016/agustos/
ek_ilan.htm, (Eriim tarihi: 25 Ekim 2016)

setav.org

301

2016DA TRKYE

yasal sreler iletilmitir.46 lkeden kamak isteyenlere kar tedbirler alnm, yurt
d klara snrlamalar getirilmi ve izinler iptal edilmitir. Alnan tm bu tedbirlere ramen karlalan bu tehditle daha gl mcadele edebilmek iin 20 Temmuz
gn yaplan Milli Gvenlik Kurulunun tavsiyesi dorultusunda Cumhurbakan
bakanlnda toplanan Bakanlar Kurulu yurdun tmnde aylna OHAL ilan
etmitir. Bu srenin sonlarna doru Bakanlar Kurulunun talebiyle TBMM 19 Ekim
tarihinden itibaren geerli olmak zere OHALi aylna uzatmtr. Buna gre
mevcut OHAL 19 Ocak 2017 tarihine kadar devam edecektir.
OHAL ynteminin tercih edilmesinin temel nedeni yaanan tehdidin nitelii ve alnmas gereken tedbirlerin kapsam ile ilgilidir. Bu darbe giriimi sadece TSKda rgtlenmi snrl bir askeri cunta tarafndan deil devletin tm kurumlarna szm son derece gizli ve sinsi bir rgt tarafndan gerekletirilmitir.
OHAL ilannn bir dier nedeni 15 Temmuz darbe giriiminin Trkiyenin milli
gvenlii ve anayasal dzenine ynelik daha kapsaml saldrlarn bir paras olarak alglanmasdr. Gerekten de Trkiye hem blgesel gelimelerden ciddi anlamda olumsuz etkilenmekte hem de PKK ve DEA bata olmak zere eitli terr
rgtlerinin saldrlarna maruz kalmaktadr.
1982 Anayasasna gre Trkiyede iki tr olaanst ynetim usul vardr: Olaanst hal ve skynetim. OHAL iin Anayasada iki farkl sebep dzenlenmitir:
Birincisi 119. maddeye gre tabii afet, tehlikeli salgn hastalk veya ar ekonomik
bunalm halleri. kincisi 120. maddeye gre yaygn iddet hareketleri ve kamu dzeninin ciddi ekilde bozulmas halleri. u anda lkemizde ilan edilmi olan OHAL
ikinci trdr. kinci olaanst ynetim usul olan skynetime, OHAL ilann
gerektirenden daha vahim iddet hareketleri durumunda bavurulur.
OHALin gerektirdii konularda Cumhurbakan bakanlnda toplanacak
Bakanlar Kurulu KHKlar karabilecektir. Bu kararnamelerin olaan dnemde karlan KHKlardan baz temel farklar vardr. Her eyden nce bunlar Cumhurbakan bakanlndaki Bakanlar Kurulu tarafndan TBMMnin kabul edecei bir
yetki kanununa ihtiya olmakszn karlr. Ayrca olaan dnem KHKlar temel
hak ve zgrlklerle ilgili karlamazken OHAL KHKlar temel hak ve zgrlkleri dzenleyebilir, snrlandrabilir ve hatta Anayasann 15. maddesinde ngrlen snrlar dahilinde durdurabilir (AY. m. 91/1). Son olarak olaan dnemde karlan KHKlar esas ve ekil ynnden Anayasa Mahkemesinin denetimine tabi
iken OHAL KHKlarnn yargsal denetimi mmkn deildir. Bu kararnamelerin
TBMMyi devre d brakt iddia edilmektedir. Ancak Anayasaya gre bu kararnameler Resmi Gazetede yaymland gn TBMMye sunulmaktadr ve Meclis bunlar
zerinde deitirme, reddetme ve onaylama yetkisine sahiptir. (m. 121/son) Nitekim
Bakanlar Kurulu tarafndan kabul edilen KHKlar srasyla TBMMde onaylanarak
46. Serdar Glener, Dnyada Arndrma Politikalar ve Devletin FETden Arndrlmas, SETA Perspektif, Say:
142, (Eyll 2016).

302

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

kanunlamaktadr.47 Ayrca belirtmek gerekir ki 2002den beri devam eden AK Parti

iktidarlar KHKlara en az bavurulan dnemler olmutur.
OHAL ilan edildikten sonra bu yaynn hazrland tarih itibaryla toplamda on iki KHK karld. Bu kararnameler incelendiinde temel dzenlemelerin
darbe giriimi ve sonrasnda devam eden terr saldrlar ile mcadele devletin FETden temizlenmesi ve silahl kuvvetlerin demokratik iradeye tabi klnmasna
ilikin olduu grlmektedir.
OHAL KHKLARI LE YAPILAN DZENLEMELER
667 sayl KHK

- FET ile ilikili olduu deerlendirilen zel eitim ve salk kurulularndan vakf ve
sendikalara uzanan bir yelpazede 2 bin 300den fazla zel kurum kapatlmtr.
- KHK listelerinde yer almayan benzer nitelikte kurum ve kurulularn da ilgili bakanlklarca kapatlabilecei hkme balanmtr.
- Bata yarg mensuplar olmak zere kamu kurumlarndan ihralarn nasl yaplaca
dzenlenmitir.
- OHALin devam sresince belli sular bakmndan;
* Gzalt sresinin st snr otuz gne karlm,
* Tutuklu kiilerin avukatlar ile olan grmelerinin savclk kararyla kayt altna alnabilmesi salanm,
* fade alma ve sorgu srasnda veya durumada en ok avukatn hazr bulunabilecei kabul edilmitir.

668 sayl KHK

- FET ilikisi tespit edilen yaklak 1.600 TSK personeli meslekten karlmtr.
- 131 basn yayn ve medya kuruluu kapatlm, bu kurululara ait tanr ve tanmaz
mallar hazineye devredilmitir.
- Arama, el koyma ve tutuklama gibi adli tedbirlerin daha hzl ve etkin uygulanabilmesini salayacak dzenlemeler yaplmtr.

669 sayl KHK

- FET aidiyet, iltisak veya irtibat belirlenen 1.389 kii askerlik mesleinden ihra edilmitir.
- Kuvvet komutanlklar Milli Savunma Bakanlna balanmtr.
- Cumhurbakan ve babakann gerekli grmesi halinde kuvvet komutanlar ve onlara
bal kiilerden dorudan bilgi isteyebilecekleri, komutanlara dorudan emir verebilecekleri ve verilen emrin herhangi bir makamdan onay alnmakszn derhal yerine
getirilecei hkme balanmtr.
- Yksek Askeri urann (YA) oluumunda sivil arlkta ye dalmna sahip olmas
salanmtr.
- Milli Savunma Bakanl bnyesinde kurmay subay yetitirmek maksatl enstitlerden, kara, deniz ve hava harp okullarndan, astsubay meslek yksekokullarndan oluan Milli Savunma niversitesi adyla yeni bir niversite kurulmutur.
- Glhane Askeri Tp Akademisi ve askeri hastaneler Salk Bakanl ve Salk Bilimleri
niversitesine devredilmitir.

670 sayl KHK

- TSK ve Emniyet Tekilat bata olmak zere eitli kamu kurumlarnda grev yapan
personelden FET ile ilikisi olduu deerlendirilen 2 bin 692 kii ihra edilmitir.
- 2010 Kamu Personel Seme Snav (KPSS) sorularn hukuka aykr bir ekilde elde ettii tespit edilen kiilerin atamalarnn iptal edilecei belirtilmitir.

671 sayl KHK

- Genelkurmay Bakannn yalnzca kara, deniz veya hava kuvvetleri komutanlar

arasndan seilmesi art kaldrlarak, cumhurbakannca tm orgeneral ve oramiraller
arasndan atanabilmesinin n almtr.
- FETnn etkin olduu kurumlardan Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB) kapatlmtr.
- nfaz Kanununa geici madde eklenerek salverilme hkmlerinden yararlanabilmesi
iin infaz edilmesi gereken ceza oran te ikiden yarsna drlm ve denetimli
serbestlikten faydalanabilmek iin de koullu salverilmeye kalan sre bir yldan iki
yla karlmtr.

47. 667, 668, 669, 671 ve 674 sayl KHKlar kanunlam ve dier KHKlar gndemde srasn beklemektedir.

setav.org

303

2016DA TRKYE

672 sayl KHK

- Milli Eitim ve Salk Bakanl bata olmak zere muhtelif kamu kurumlarnda grev yapan yaklak 50 bin kamu personeli FET balants sebebiyle meslekten ihra edilmitir.

673 sayl KHK

- nceki kararnamelerle kapatlan 54 zel retim kuruluu yeniden almtr.

- renim grmesi iin yurt dna gnderilen ancak FET ile balants tespit edilen
158 kiinin rencilikle iliii kesilmitir.

674 sayl KHK

- Belediye bakan ve yardmcs ile meclis yelerinin terr ve terr rgtne yataklk
sularndan grevden uzaklatrlmas veya tutuklanmas durumunda yerlerine ileri Bakanl ya da Valilike atama yaplmasnn n almtr.
- Bir dier madde ile valilerin terr ve iddet olaylarna destek olmak amacyla kullanlan belediye aralarna el koymas ngrlmtr.

675 sayl KHK

- Terr rgtleri ile balantl olduu deerlendirilen 10 bin 131 kamu personelinin
grevine son verilmitir.
- Daha nce ihra edilen 74 kamu grevlisi ise grevlerine iade edilmitir.
- Yurt dnda renim gren rencilerden FET/PDY terr rgt ile irtibat tespit
edilen 68 kiinin rencilikle iliii kesilirken nceki kararnameler ile iliii kesilen 25
renciye haklar iade edilmitir.
- 15 basn yayn organ kapatlm ve daha nceki kararnamelerle kapatlan 9 basn yayn kurumu ise yeniden almtr.
- niversite rektrlerinin atanmasnda seim usul kaldrlmtr.

676 sayl KHK

- Soruturma ve kovuturmalarn etkinliini salamak iin yaplan yasal deiiklikler ile;

* rgt faaliyeti erevesinde ilenen sular bakmndan adli srelere dahil olan
pheli ve sanklarn durumalarnda en ok avukatn hazr bulunabilecei,
* Gzaltndaki phelinin mdafii ile grme hakknn, hakim kararyla yirmi drt
saat sreyle kstlanabilecei ve bu zaman zarfnda ifade alnamayaca hkme
balanmtr.
- llegal rgtlerin kamuda yeniden yaplanmasn engellemek iin devlet memuru olmak isteyen kii hakknda gvenlik soruturmas ve/veya ariv aratrmas yaplm
olmas art getirilmitir.

677 sayl KHK

- Terr rgtleriyle ilikili olduu deerlendirilen TSK, Emniyet Tekilat, belediyeler

ve niversiteler bata olmak zere eitli kurumlarda grevli 15 bin 726 kamu personeli meslekten karlm ve ayn gereke ile 375 dernek ve 9 basn yayn kuruluu
kapatlmtr.
- nceki kararnamelerle kapatlan 193 vakf ve dernek ile 1 zel salk kuruluu
yeniden almtr. Ayrca daha nce meslekten karlan 155 kamu alan grevlerine iade edilmitir.

678 sayl KHK

- Ceza soruturmas kapsamnda kayyum atanan irketlerde kayyumluk yetkisi Tasarruf

Mevduat ve Sigorta Fonuna (TMSF) devredilmitir.
- Milli savunma, eski ad ky korucusu olan gvenlik korucular ve Trk Silahl Kuvvetlerinin (TSK) personel ihtiyacn temin etmeye ynelik dzenlemeler yaplm ayrca grevli
olmad halde 15 Temmuz darbe giriimine kar mcadele ederken ehit olanlarn ocuklar ve kardelerinin askerlik ykmllnden muaf tutulmas salanmtr.
- Daha nce kayyum atamas yaplm mahalli idarelerde aksayan belediye hizmetinin
baka bir belediye tarafndan salanabilecei belirtilmitir.
- te yandan i uyumazl sonucu balayacak bir grev ya da lokavt uygulamas, Bakanlar Kurulu tarafndan milli gvenlik, ulam hizmetleri, ekonomik veya finansal istikrar bozucu olarak nitelendirilirse altm gn sreyle ertelenebilecektir.

KHKlarn
Sonular

- OHAL kapsamnda karlan 12 KHK kapsamnda toplam 88 bin 336 kamu personeli
ihra edilmitir. hra edilen kamu grevlileri arasnda 6 bini akn TSK mensubu yer
almaktadr.
- Yurt dnda renim gren 201 kiinin burslar kesilmitir.
- Eitim, medya ve salk alanlarnda faaliyet gsteren 2 bin 871 zel kurulu kapatlmtr.
- Kapatlan 257 zel kurulu ise yeniden alm, ihra edilen 229 kamu personeli grevlerine iade edilmitir.

304

setav.org

2016DA HUKUK VE NSAN HAKLARI

1982 Anayasasna gre OHAL dneminde karlan KHKlarn Anayasaya uygunluunun yargsal denetiminin mmkn olmadn (AY, m. 148), bu kararnameler zerindeki tek denetim yetkisinin TBMMde olduunu belirttik. Ancak Anayasa
Mahkemesi 1991 ylnda verdii iki kararla bu yargsal denetim yasan amt.
CHP bu itihatlara dayanarak ilk kabul edilen 668 ve 669 sayl KHKlarn iptali
iin Anayasa Mahkemesine dava am ancak bu bavuru 12 Ekim 2016 tarihinde
Anayasa Mahkemesi tarafndan reddedilmitir.48
OHALin en nemli sonucu devletin yetkilerinin genilemesidir. Bu yetkilerin
neler olduu ve nasl kullanlaca 2935 sayl Olaanst Hal Kanununda dzenlemitir. Mevzuatmzda yer alan ancak normal zamanlarda uygulanmayan bu Kanun OHAL ilan ile uygulanmaya balamaktadr. Kanunda tannan yetkilere ramen
Cumhurbakan ve hkmet yetkilileri, OHALin salad imkanlarn vatandalarn
gnlk hayatn etkilemeyecek ya da zorlatrmayacak ekilde; FET ile mcadeleyi
kolaylatracak ve hzlandracak tedbirler eklinde kullanlacan aklad. Babakann ifadesiyle, Devlet millete deil kendisine olaanst hal ilan etmitir.

ki nemli Karar: AYM ve HSYK Kararlar

FET ile ilgili 15 Temmuz ncesinde usulsz dinlemelerden Hrant Dink Davasna, MT Trlar Davasndan KPSS Soruturmasna kadar ok sayda soruturma
yrtlm ve eitli yargsal ilemler yaplmtr. Bunlardan en ok ne kanlar
Ankara Cumhuriyet Basavclnn yrtt soruturmadr. Bu soruturma bir iddianameye dntrlerek Paralel Yap Ana ddianamesi adyla 15 Temmuz ncesi
Ankara Ar Ceza Mahkemesine sunulmutur.49 kincisi ise zmirde Askeri Casusluk
Davas hakknda yrtlen soruturmadr.50 Bu iki iddianame uzun ve kapsaml bir
almann sonucunda hazrlanm ve sonrasnda davalar almtr. Bu iddianameler
FETnn kuruluundan geliimine, devlet ierisindeki rgtlenmesine ve bu yaplanma amacyla bavurduu yntemlere kadar son derece ayrntl bilgiler iermekteydi. Hatta zmirde yrtlen soruturma erevesinde darbe giriiminden hemen
nce 10 Temmuz tarihinde aralarnda amiral dzeyinde yksek rtbeli subaylarn da
olduu kiiler hakknda gzalt kararlar verilmi ve baz tutuklamalar yaplmt.51
Ancak baz subaylarn bu ilemlerden haberdar olduu, rapor alarak ifadeye gitmedikleri veya katklar grlmt. zmirde yrtlen bu soruturma ile FETnn
askeri rgtlenmesine operasyon yaplmas ve bunun devamnn geleceinin anlalmas 15 Temmuz giriiminin nemli bir sebebi olarak grlmtr.52
48. Esas Says 2016/166, Karar Says 2016/159, Karar Tarihi 12 Kasm 2016, Resmi Gazete, 4 Kasm 2016, Say: 29878.
49. ddianamenin ierii hakkndaki kapsaml iki haber iin bkz. Selahattin Gnday, Paralel Yap Ana ddianamesi-I: Glen Yar Tanr Gibi..., Aljazeera Turk, 15 Temmuz 2016 ve Paralel Yap Ana ddianamesi-II: 28 ubat
Sonras Glendiler, Aljazeera Turk, 15 Temmuz 2016.
50. zmirdeki Askeri Casusluk ddianamesi Tamamland, Haber Trk, 15 Nisan 2016.
51. Fatih endilCeyhun Torlak, FET Operasyonu Amirallere Uzand, Sabah, 10 Temmuz 2016.
52. Terr ve rgtl Sular Soruturma Brosundan sorumlu zmir Cumhuriyet Basavcvekili Okan Bato darbenin
olduu gnn ertesindeki hafta sonu ok sayda FET mensubuna ynelik ikinci bir operasyon yaplacan aklad. Darbeciler Hafta Sonu Gzaltna Alnacakt, Sabah, 20 Temmuz 2016.

setav.org

305

2016DA TRKYE

15 Temmuz sonras srete Anayasa Mahkemesinin iki yesi hakknda verdii

ihra karar ile HSYKnn hakim ve savclarn ihrac yolunda verdii kararlar, bundan sonraki yarglamalar iin nemli bir yol haritas izmektedir. Anayasa Mahkemesi
verdii kararda FETnn genel yaplanmas, eitim ve din alanndaki faaliyetleri,
rgtlenme yaps, gizlilii salamak iin bavurduu yntemler, nemli kamu kurumlarn ele geirme amalar ve bu amala yapt hukuk d ilemleri ayrntl bir
ekilde ortaya koymutur. Sonrasnda FET/PDY hakknda yrtlen soruturmalar
ve MGKnn 26 ubat 2014 tarihinden itibaren bu yap hakknda verdii tm kararlar
sralanmtr. FETnn yarg ierisinde uzun yllardr rgtlendii, zellikle kritik
mahkemeler ve savclklar araclyla rgtn amalar dorultusunda birok davada
hukuken son derece tartmal ilemler yaptklar, FET mensubu olmayan ya da rgtn amalarna engel olan kamu grevlilerini tasfiye amacyla hareket ettikleri, bu
davalarn ilerleyen yllarda kt, hakim ve savclarnn HSYK tarafndan cezalandrld ifade edilmi ve 2014 HSYK seimlerinin FETnn yarg ierisindeki gcn
ve varln tehis ettii vurgulanmtr. Son olarak kararda FETnn TSK ierisindeki kadrolamas ve 15 Temmuz darbe giriimindeki etkisi aklanmtr.53
Anayasa Mahkemesinin bu karar, kendisine yaplm bavuru zerine verilmi bir
yargsal karar deildir. 667 sayl KHK erevesinde Anayasa Mahkemesi yesi Alparslan
Altan ve Erdal Tercann meslekten ihracna ilikin idari bir karardr. Bu adan Mahkemenin iptal/itiraz davas veya bireysel bavuru zerine verdii kararlar gibi dier yarg
organlar iin balaycl olduunu sylemek mmkn deil. Ancak Anayasa Mahkemesi gibi yarg rgtnn en stnde bulunan bir mahkemenin bylesine kapsaml bir
kararnn dier yarg organlar iin de yol gsterici olacan imdiden sylemek gerekir.
Nitekim HSYK hakim ve savclar hakknda verdii ihra kararnn gerekesinde Anayasa Mahkemesi kararna atf yaparak FET/PDYnin hem genel rgtlenmesini hem de
yarg yaplanmasn ok daha ayrntl bir ekilde ele almtr.54

53. Esas Says 2016/6 (Deiik ler), Karar Says 2016/12, Karar Tarihi: 4 Austos 2016.
54. HSYK Genel Kurulunun 24 Austos 2016 tarih ve 2016/426 sayl Karar,
http://www.hsyk.gov.tr/Eklentiler/files/karar.pdf, (Eriim tarihi: 16 Aralk 2016).

306

setav.org

2016DA
ETMVE SOSYAL
POLTKALAR
PEK COKUN NERGIS DAMA MBERRA NUR EMIN
DILRUBA TOKLUCU MMINE BARKIN

2016DA TRKYE

308

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

GR

Trkiye iin 2016 eitimde yzleme ve hesaplama yl olarak deerlendirilebilir.

Cumhuriyet tarihinin yarsndan fazla bir sre rgtlenme gemii olan Fetullah
Terr rgtnn (FET) temel stratejilerini eitim zerinden belirlemi olmas Trkiyede eitim tartmalarnn seyri asndan yeni bir safhaya geilmesini
zorunlu klmtr. phesiz yaanan bu travma, yalnzca Milli Eitim Bakanln (MEB) sorumlu tutan bir durum deildir. Zira rgt bilhassa dini ve manevi eitimde yaanan boluu byk bir manevra alan olarak deerlendirmi ve
sosyolojik ikna mekanizmalarn eitim misyonu zerinden kurgulamtr. Sre
ierisinde rgtn en byk yardmcs dini ve manevi deerlerin kullanlarak
ailelerin ikna edilmesidir. Gl bir toplumsal destek alan rgt eitimin tm
aralarn kullanarak kendi karlarna hizmet edecek bir kadro oluturmay baarmtr. Trkiye 15 Temmuzda kendi deyimleriyle altn nesil diye ifade edilen
bu gruhun ihanetine tanklk etmitir.
Byk bir dnmn balangc olan 2016 ylnda retmen seim stratejileri
ve yksekretim kurumlarnn ynetiminde deiiklikler yaplm ayrca mfredat
almalar ve terr maduru blgelerde telafi eitimleri gerekletirilmitir. Milli
eitim ve yksekretimde gereken paradigma deiimini salamak iin daha fazla
yenileme almasna ihtiya vardr. Paradigma deiiminde eitim politikalarnn
tek bana uygulanmas yeterli deildir.
15 Temmuz darbe giriimi rneinde grdmz gibi eitim politikalarnn sosyal politikalarla desteklenmeyii, zellikle sosyoekonomik gstergeleri
dk olan bireylerin eitim srecine katlmalarnda devlet d aktrlerin elini
glendirmektedir. Bu nedenle frsat eitsizlii yaayan, yoksul ve muhta her
bireyin eitim srecine katlabilmesi iin eitim politikalaryla birlikte sosyal politikalarn da btncl bir ekilde uygulanmas ve bu kesimin eitimine devam
edebilmesinde devlet mekanizmasnn asl aktr olmas gerekmektedir. Devlet
dnda farkl koruma salayacak yaplarn boluk alan bularak glenmesinin
sonularnn ne kadar ar olduunu 15 Temmuz aka ortaya koymutur. Bu
nedenle eitim politikalarn ynlendirecek paradigma sosyal politikalarn nceledii ilkelerle desteklenmelidir.

setav.org

309

2016DA TRKYE

MLL ETM

RETMEN ATAMA VE YER DETRME LE

ASL RETMENLE GE DZENLEMES
MEB Ocak 2016da yapt bir aklamayla ubat ay ierisinde 30 bin retmen
atamas yapacan belirtmitir.1 1 Kasm 2015 seimlerinde seim vaadi olarak
dile getirilen ve 25 Kasmdaki hkmet programnda da yer alan 30 bin retmenin atamas ubat aynda gerekletirilmitir.2 Ancak nceki yllardaki uygulamalardan farkl olarak bu atamayla greve balayan retmenlerin 2 Mart 2016
tarihli ve 2456947 sayl Aday retmen Yetitirme Srecine likin Ynergeye
dayanarak 6 aylk bir Aday retmen Yetitirme Srecine tabi tutulmalar kararlatrlmtr. Bu uygulama kapsamnda ubatta atanan retmenler Mart-Austos
aylar sresince 774 saatlik bir grev ncesi eitim almlardr. Bu eitimin ieriini snf ve okul ii faaliyetler ve okul dnda gerekletirilen faaliyetler (kurumsal
geziler vb.) oluturmaktadr.
Bunlara ek olarak yaz aylarnda temalar MEB tarafndan belirlenip, ierikleri l ve le Milli Eitim Mdrlkleri tarafndan tasarlanan hizmet ii eitimler
gerekletirilmitir. 17 Nisan 2015 tarihinde yaymlanan retmen Atama ve Yer
Deitirme Ynetmeliine gre aday retmenlerin adaylklarnn kaldrlmas iin
tamamladklar 6 aylk eitimin ardndan3 takip eden dnemde ikinci ve nc
performans deerlendirmelerini baaryla tamamlayp Asli retmenlie Gei Yazl
Snavna hak kazanmalar gerekmektedir. Yazl snav baaryla tamamlayan aday
retmenler Bakanlk tarafndan uygulanacak olan szl snava katlabilecektir. Tm
bu sreler sonunda aday retmenler asli retmenlie gei yapabilmektedir. Bu
kapsamda ubatta atanan aday retmenler 2015-2016 eitim yl ikinci dneminde
(ubat-Haziran) birinci performans deerlendirmesine tabi tutulmulardr. Bu retmenler iin ikinci deerlendirme 2016-2017 eitim yl birinci dneminde gerek1. retmen Atamalar 11 ubatta, Hrriyet, 20 Ocak 2016.
2. 1 Kasm Genel Seimleri Seim Beyannamesi, AK Parti, 4 Ekim 2015, https://www.akparti.org.tr/site/haberler/
iste-ak-partinin-secim-beyannamesi/78619#1, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
3. lk performans deerlendirilmesi oryantasyon eitimi srecinde gerekletirilir.

310

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

letirilecek ve ayn eitim ylnn ikinci dneminde bu performans deerlendirmelerinde baarl saylan retmenler yazl ve szl snava girmeye hak kazanacaklardr.

SZLEMEL RETMENLK
2016 ylnda retmenlikle ilgili gndeme gelen bir baka husus 24 Maysta Milli Eitim Bakan olarak atanan smet Ylmazn aklad szlemeli retmenlik
konusudur. Trkiyenin sregelen bir sorunu olan Dou ve Gneydou illerindeki
retmen a sebebiyle, szlemeli retmenliin hayata geirilerek bu blgelerdeki eksikliin giderilmesi hedeflenmektedir. Bu kapsamda Ylmaz, artk atamalarn
ubat aynda ve ylda bir kez yaplacak olmasna ek olarak ilk defa 2017 yl ubat
atama dneminde szlemeli retmen atayacaklarn aklamtr. retmenlerin 5
yl boyunca szlemeli, 3 yl ise kadrolu olarak atandklar ilde grev yapacaklar ifade
edilmitir.4 Ek olarak bu dnemde atanan retmenler son 2 yldr uygulanan Aday
retmen Performans Deerlendirmesine dahil olacaklardr.
15 Temmuz ve sonrasndaki sre Trkiyede pek ok politika alan gibi retmen atama ve yetitirme srelerini de etkilemitir. Darbe giriimi ncesinde atama
dnemini tek dnem olarak ubat aynda gerekletireceini aklayan Bakanlk,
darbe giriimi sonras FET ile balants bulunan ok sayda retmenin ihra edilmesi sonucu bu politikasnda deiiklie gitme karar almtr. Bakanlk 2016-2017
eitim ylna balamadan retmen an kapatmak iin retmen atama srecini
ne alm ve Eyll aynda 15 bin retmenin atamasn gerekletirmitir. Bu retmenler hayata geirilecei daha nce aklanan szlemeli retmen statsnde
atanmlardr. MEB atama lt olarak Kamu Personeli Seme Snavndaki (KPSS)
puan stnl ve mlakatta gsterilen baary esas alacan aklamtr. 5-8 Eyll tarihleri arasnda bavurular alnan szlemeli retmenlerin atama sonular 10
Ekim 2016 tarihinde MEBin sitesinden duyurulmu ve retmenler grevlerine
balamlardr.5 Bu uygulamayla atama dneminin deimesine ek olarak szlemeli
retmenlerin szleme sresi de deimi ve 4 yl szlemeli olarak, 2 yl ise kadrolu
olarak atandklar blgede grev yapma ykmllkleri olduu ifade edilmitir.6
Ancak szlemeli retmenlik konusuna kamuoyu zellikle sendikalar tepki
gstermitir. Dzenleme zellikle retmen alm srecinde mlakatn bir kstas olarak kullanlmasnn atamalarn sbjektif sonular dourmasna neden olduu noktasnda eletirilmitir. Ayrca Trk Eitim-Sen tarafndan yrtmenin durdurulmas
ve devamnda Ynetmeliin iptali talebiyle Dantay nezdinde alan davada szl
snav komisyonunda herhangi bir sendika temsilcisine yer verilmemesi, retmenlerin kadroya atamas gerekletikten sonra da 2 yl daha ayn yerde grev yapma ykmll ve mazerete bal yer deiikliine yer verilmemesi gibi hususlar yargya
4. Szlemeli retmen Sistemi Yeniden Geliyor, Anadolu Ajans, 20 Haziran 2016.
5. Szlemeli retmen Atama Sonular Akland, Haber Trk, 10 Ekim 2016
6. Szlemeli retmen artlar ve Kontenjanlar Belli Oldu!, Hrriyet, 6 Austos 2016.

setav.org

311

2016DA TRKYE

tanmtr.7 Dier taraftan szlemeli retmenlik uygulamas sendikalar tarafndan

retmenlerin zlk haklarna ynelik bir kayp eklinde ifade edilse de Gneydou
Anadolu Blgesinde retmenlerin ortalama alma sresinin ok dk ve hatta
rnak gibi illerde 1,8 yl olduu gerei gz nnde bulundurulduunda8 bu uygulamann olumlu bir adm olduu grlecektir.
Bakan Ylmazn 15 Temmuz ncesinde, atama dnemlerinin ylda bir kez ubat
dneminde gerekletirileceine dair yapt aklama dnldnde, 2016 yl
atama dneminde yaplan bu deiikliin uzun vadede devam edip etmeyecei ile
ilgili soru iaretleri olumutur. Ancak Bakan yardmcs Orhan Erdem 20 Kasmda
yapt bir aklamayla ara dnemde atama yapmann eitim srecine olumsuz etkisinden bahsederek artk Bakanlk olarak ubat aynda retmen atamas yapmayacaklarn ifade etmitir.9 Atamalarn ubatta yaplacak olmas ilk defa bu sene uygulanan aday retmen yetitirme srecinin devam asndan nemlidir. MEB
yetkilileriyle yaplan grmede aday retmenlik oryantasyon programnn szlemeli aday retmenlerin grev yerlerinde, grev sreleriyle birlikte balatlmasna
dair karar alnd ifade edilmitir. Sz konusu srecin grev ncesi bir eitimden
ziyade grev boyunca srecek oryantasyon olduu belirtilmitir. Bu kapsamda bu yl
greve balayan szlemeli retmenler ubatta atanan retmenlerden farkl olarak
grev sresince verilecek eitime dahil edilmitir.10
Son olarak 2016 ylnda gndeme gelen bir baka husus MEBin sahte diplomayla grev yapan retmenler olduunu tespit etmesi ve buna kar gelitirdii nlemlerdir. MEB Rehberlik ve Denetim Bakan Atf Alann aklamasna gre 2015
ylnda alnan bir ihbar neticesinde zel Eitim Zihinsel Engelliler retmenlii
brannda grev yapan btn retmenlerin diplomalarnn acil sorgulanmasna balanmtr. Diplomasnn sahte olduu tespit edilen 76 retmenin atamalar iptal
edilerek Cumhuriyet Basavclklarna su duyurusunda bulunulmutur.11

15 TEMMUZ DARBE GRM VE ETM

Trkiye tarihinde bir dnm noktas olan 15 Temmuz darbe giriiminin pek ok
farkl alan ve kurumda olduu gibi eitim politikalarnda da byk bir etkisi olmutur. FETnn rgtlenme srecinde eitim yaplanmasnn merkezi bir konumda olduu bilinmektedir. 15 Temmuz ncesinde gndemi eitim ve rencilerin
eitime eriimi olan Bakanlk, darbe giriiminin ardndan bu rgtn eitim yaplanmasyla hesaplamay da gndemine almtr. Bu kapsamda FETyle balantl
7. Szlemeli retmen stihdamna likin Ynetmelie Dava Atk, Trk Eitim-Sen, 4 Austos 2016, http://
www.turkegitimsen.org.tr/icerik_goster.php?Id=11041, (Eriim tarihi: 23 Aralk 2016).
8. Eitime Bak 2016: zleme ve Deerlendirme Raporu, (Eitim-Bir-Sen, Ankara: 2016).
9. Orhan Erdem: ubat Dneminde Atama veya Tayin Yapmak stiyoruz, Hrriyet, 20 Kasm 2016.
10. Bu bilgi, MEB yetkilileriyle yaplan grme sonucu edinilmitir.
11. Sahte Diplomal 71 retmenin Grevine Son Verildi, Anadolu Ajans, 19 Ocak 2016; Bakan Avc: 76 Sahte
Diplomal retmen Tespit Edildi, Hrriyet, 23 Ocak 2016.

312

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

okullar ve yurtlarn kapatlmasna ek olarak, resmi okullarda grev yapan 30 bin 351
retmenin grevden ihra edilmesi12 atlan nemli admlardandr. Bu balamda
MEB 20 Temmuzda zel okul, yurt ve temel liselerle ilgili olarak 81 ile bu kurumlarla mcadelede izlenecek eylem plannn akland bir yaz gndermitir. Yazda
FET/PDY terr rgt balantl olduu tespit edilerek Cumhuriyet savclklarnca haklarnda ilem balatlan zel retim kurumlar ile zel renci yurtlarna arsalaryla beraber el konulaca, bu okullarn devlet okuluna dntrlecei ve tm
personelin de grevden alnarak yeni personelin istihdam edilecei ifade edilmitir.
Bu kapsamda 23 Temmuzda yaymlanan 667 sayl Kanun Hkmnde Kararname
(KHK) ile 934, toplamda ise 1.060 zel eitim kurumu kapatlmtr.13 Ayn yazda
henz kayyum atanmayan FET okullar ve yurtlarnn kurum ama izinlerinin iptal edilecei ve bu kurumlarn da kapatlaca ifade edilmitir. Ayrca henz kayyum
atanmayan tm kurumlarn ilgililerinin MEB Biliim Sistemleri (MEBBS) zerinden herhangi bir bilgiye eriimlerinin engellenecei de ifade edilmitir. Bu kurumlarn mhr ve evraklarnn herhangi bir gvenlik zafiyetine yol amayacak ekilde
gerekli tedbirler alnarak milli eitim mdrlklerinde muhafaza altna alnaca, bu
konuda gerektiinde Cumhuriyet savclklarna bilgi verilecei ve kolluk glerinden
destek alnaca da belirtilmitir.14 Dier taraftan 1 Eyllde yaymlanan 673 sayl
KHK ile bu srete kapatlan 69 okula yeniden faaliyet izni verilmitir.15
MEB Mstear Yusuf Tekinin katld bir televizyon programnda ifade ettii zere kapatlan okullarda renim gren 138 bin renci bulunmaktadr. lgili
okullarn kapatlmas ve devlete devredilmesinin ardndan bu okullarda renim gren rencilerin kaytlarn baka bir zel okula ya da devlet okuluna aldrabilecei
belirtilmitir.16 Ayrca bu renciler dilerse devlete devredilen okullarnda da renimlerine devam edebileceklerdir. Baka bir okula gemek isteyen ilkokul ve ortaokul dzeyindeki renciler iin adrese dayal nfus kayt sistemine gre MEB devlet
okullarna alm yapacan, lise rencilerinin 30 Eylle kadar e-okuldan nakillerini
gerekletirebileceini ifade etmitir.17 Baka bir deyile kapatlan bu liselerde okuyan
rencilere taban puan koulunu yerine getirmek artyla kontenjan snrlamasna
baklmakszn nakil hakk tannaca belirtilmitir.
rgtn eitim yaplanmasyla mcadele balamnda retmen ve okul dzeyinde ihra ve kapatmalar nemli olmakla birlikte FETnn insan kayna devir12. retmene Yeni Tevik Modeli, Aljazeera Turk, 11 Kasm 2016.
13.667 sayl Kanun Hkmnde Kararnameye gre Kapatlan zel Okul Listesi, Milli Eitim Bakanl, 3 Ekim
2016, http://ookgm.meb.gov.tr/www/667-sayili-kanun-hukmunde-kararnameye-gore-kapatilan-ozel-okul-listesi/icerik/834, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016); 667 sayl Kanun Hkmnde Kararname, Resmi Gazete, 23 Temmuz 2016.
14. Kapatlan Okullar Devletletirilecek, Milliyet, 23 Temmuz 2016.
15.Olaanst Hal Kapsamnda Baz Tedbirler Alnmas Hakknda 673 sayl Kanun Hkmnde Kararname,
Resmi Gazete, 1 Eyll 2016.
16. 138 Bin renci MEB Okullarna Nakledilecek, Milliyet, 21 Temmuz 2016.
17.Kapatlan Okullardaki rencilerin Nakil Sreci, Milli Eitim Bakanl, 26 Temmuz 2016, http://meb.gov.
tr/m/haber/11603/tr, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).

setav.org

313

2016DA TRKYE

me stratejilerinin de iyi analiz edilmesi gerekmektedir. Bu balamda rgte kendilerini adam ve bir ekilde bu rgtle minnet ya da stat zerinden iliki kurmu
insanlarn MEB mfredatyla Milli Eitim okullarnda yetitii bilinmektedir. Bu
noktada Trkiyede eitimin milliliinin sorgulanmas gerekmektedir. Baka bir
husus rgtn eitim sistemi iinde talep ihtiya dengesizlii bulunan alanlarda yuvalanm olmasdr. rnein rgtn sosyoekonomik olarak dezavantajl durumdaki
baarl ocuklar (direnli renciler) karlksz grnen burslarla kendi yaps iine dahil ettii bilinen bir husustur. Bakanlk, STKlar ve dier eitim paydalarnca
bu devirme metot ve aralarnn iyi bir ekilde tespit edilip buradaki ihtiyaca ynelik
politikalarn gelitirilmesi ve uygulanmas nemlidir.
rgt tarafndan kullanlan baka bir alan ise eitim sisteminde talep edilen niteliin karlanamad din ve manevi eitim meselesidir. Eitim sistemi iinde talepleri tam anlamyla karlanamayan ebeveynlerin aray ve rgtn de bu boluktan
faydalanmas sz konusu olmutur.18 Bu kapsamda gerek MEB gerekse Diyanet leri
Bakanl, lahiyat Faklteleri ve din eitimi alannda alan STKlarn bu talebin
etkili bir ekilde karlanmas adna programlar gelitirmeleri elzemdir.
Son olarak nitelikli insan kaynann yetimesi ve devlet kart aktrler tarafndan maniple edilmesinin nne geilmesinde tek sorumlu elbette Bakanlk deildir.
Nitekim bu amalara uygun eitim yalnzca okul sralarnda mfredatla salanabilecek bir mesele deildir. Bu balamda medya, basn yayn kurulular, sivil toplum ve
daha birok toplumsal aktrn sorumluluk alp buna uygun materyaller hazrlayarak
ocuklar iin kapsayc bir eitim ortam salanmas srecine dahil olmalar gerekmektedir. phesiz FET tecrbesi devlet dndan eitim alanna dahil olacaklar
zerindeki devletin denetim ve gzetiminin hassas bir ekilde yrtlmesini zorunlu
klmaktadr.

DEVLET ETM KURUMLARINA YNETC

GREVLENDRLMESNDE YAPILAN DEKLK
Trkiyede eitim kurumu yneticisi seim ve atama sreleri zellikle sk deien
ynetmeliklerle gndeme gelen bir konudur. Son on ylda pek ok ynetmelik yargya tanm ve ynetmeliklerin yrtmesinin durdurulmas ve kamuoyundan gelen
eletiriler sonucunda yeni ynetmelikler yaymlanmtr. En son kan ve baz deiikliklerle hala geerliliini koruyan ynetmelik 6 Ekim 2015 tarihinde yrrle
giren MEB Eitim Kurumlar Yneticilerinin Grevlendirilmesine Dair Ynetmeliktir. Ynetmeliin baz maddelerinde 27 Ocakta baz deiiklikler yaplmtr. Ynetmelik gerei mdr olarak atanabilmek iin mdr bayardmcs olarak en az 2
yl veya kurucu mdr, mdr yardmcs ve mdr yetkili retmen olarak ayr ayr
veya mdr bayardmcl dahil toplam en az yl grev yapm olmak gerekmek18. pek Cokun, Eitimin Yeniden Yaplandrlmas, Kriter, Say: 5, (Eyll 2016).

314

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

tedir.19 Ancak ynetmelikte yaplan deiiklik gerei bu kstaslara sahip aday bulunmamas durumunda talep edilen hizmet srelerinin ihtiya karlanana kadar birer
yl drlmesi kararlatrlmtr.20 Ayrca ayn ynetmelie, mdr bayardmclar
ve mdr yardmclarnn grev sreleri olan 4 yla ek olarak eitim kurumu mdrnn nerisi, il milli eitim mdrnn teklifi ve valinin onay ile grev srelerinin
4 yl daha uzatlabilecei maddesi eklenmitir. Baka bir deiiklik kurucu mdr
olarak grev yaplan eitim kurumuna mdr olarak grevlendirilme isteinde bulunan yneticilere yneliktir. Ynetmelikte bu yneticilere dier kstaslar zerinden
alnan puan haricinde ekstra 5 puan daha verilecei belirtilmitir. Ancak ynetmeliin bu maddesinde yaplan deiiklikle sz konusu puan 8e karlmtr.21

TERR OPERASYONLARI VE GNEYDOU

ANADOLU BLGESNDE ETM
2015-2016 eitim retim ylnn bandan itibaren Gneydou Anadolu Blgesindeki illerde terr nedeniyle ortaya kan olumsuz durumdan phesiz en ok eitim
retim faaliyetleri etkilendi. PKK terr rgtnn genlik yaplanmas YDG-H
zellikle okullar hedef alm ve saldrlar neticesinde boalan okullar da karargah
olarak kullanmt.
TABLO 1. TERR SALDIRILARI NEDENYLE HASAR GREN OKULLAR VE HZMET ALAMAYAN
RENC SAYILARI (HAZRAN 2016)
L
LE
TOPLAM RENC
NAKL GDEN
TOPLAM OKUL
HASARLI
SAYISI
RENC SAYISI
SAYISI
OKUL SAYISI
rnak
Silopi
37.062
5.434
100
19

Mardin

Diyarbakr

dil

24.188

2.629

149

Cizre

42.338

5.636

108

17

Nusaybin

30.800

5.502

102

30

Dargeit

8.312

1.251

46

Derik

17.312

2.095

26

Sur

28.141

6.480

137

Hakkari

Yksekova

21.165

7.143

53

14

Toplam

------

209.318

36.170

721

91

Kaynak: MEB

Tablo 1de grld gibi rnak bata olmak zere Hakkari, Mardin ve Diyarbakrdaki okullara yaplan saldrlar sonucunda halen yaklak 100 okul hasarl
19. Milli Eitim Bakanl Eitim Kurumlar Yneticilerinin Grevlendirilmelerine Dair Ynetmelik, Resmi Gazete, 6 Ekim 2015.
20. Milli Eitim Bakanl Eitim Kurumlar Yneticilerinin Grevlendirilmelerine Dair Ynetmelikte Deiiklik
Yaplmasna likin Ynetmelik, Resmi Gazete, 27 Ocak 2016.
21. Milli Eitim Bakanl Eitim Kurumlar Yneticilerinin Grevlendirilmelerine Dair Ynetmelikte Deiiklik
Yaplmasna likin Ynetmelik.

setav.org

315

2016DA TRKYE

durumdadr. Onarm almalar tamamlananlarn yan sra halen tamirat yaplan okullar da var. Okullarn bir ksm ise az hasarla eitim faaliyetlerine devam
etmektedir. Ayn dnemde okullara yaplan saldrlar neticesinde yaklak 35 bin
rencinin eitime eriiminde sorunlar yaand. Binlerce renci gvenlik nedeniyle farkl yerleim birimlerinde veya okullar dnda daha gvenli yerlerde eitimini
srdrmek zorunda kald. Diyarbakrn Sur ve Yeniehir ilelerindeki rencilere
Diyarbakrn Yeniehir ilesinde; rnak il merkezi, Cizre, dil ve Silopi ilelerindeki rencilere Batman il merkezinde; Mardinin Nusaybin ilesindeki rencilere
Mardin il merkezinde; Hakkarinin Yksekova ilesindeki rencilere Van ve Hakkari il merkezlerinde telafi eitimleri verildi. Yerleim birimi deitirmek durumunda kalan rencilerin barnma ihtiyalar iin ailelerinin izni dahilinde Kredi ve
Yurtlar Kurumuna (KYK) bal yurtlar kullanld.
atmalarn bittii yerlerde ise zellikle bahar dneminde younlatrlm
programlarla gz dneminde yaplamayan eitim faaliyetleri tamamlanmaya alld. Bakanlk bu dnemde terr saldrlar nedeniyle g etmek durumunda
kalan rencilerin gittikleri yerde eitim maduriyeti yaamamalar iin misafir
renci butonu uygulamas balatt. E-okul zerinden misafir renci butonu
sayesinde rencilere gittikleri yerlerde taban puan art aranmakszn eitimlerine
devam edebilme hakk tannd. Bu hizmetten faydalanan rencilerin says ve
yaanan i gn eitime nasl yansd konusunda henz Bakanlk tarafndan
aklanm bir veri yoktur.
Operasyonlar esnas ve sonrasnda SETA Vakf tarafndan blgedeki eitim
faaliyetlerini izleme amal ziyaretler gerekletirildi. Bu ziyaretlerde zellikle gei snavlarna (TEOG, YGS, LYS) hazrlanan 8. ve 12. snf rencileri iin telafi programlarnn youn bir ekilde uyguland gzlendi. Bununla birlikte ara
snflar ve 1. snflarla ilgili yaplan zaman zaman hafta sonu da devam eden younlatrlm telafi programlar konusunda retmen ve renci boyutunda bir
bkknln sz konusu olduu ifade edilebilir. Ayrca daha ok bahar dneminde
yaplan telafi eitimleri ile mfredatn tamamland ifade edilse de rencilerin
birinci dnemde yaadklar eitim kayb ile ilgili telafi planlarnn yaplmas gerekmektedir. rnein bu yl 2. snflara ynelik destekleyici uygulamalar yaplmas elzemdir. Zira nceki yl 1. snfta olan ve okuma yazma konusunda ilerleme
kaydedemeyen rencilerle ilgili daha sistemli admlara ihtiya sz konusudur.
Eitim retim faaliyetlerinin yan sra aylarca atmalara tank olan ocuklar ve
genler iin rehabilitasyon programlarna ihtiya vardr. Bu erevede sivil toplum kurulular ve niversitelerin bu yerleim birimlerinde titizlikle almalar
yapmas gerekmektedir. Bunu yaparken sadece psikolojik yaklamlardan ziyade
ocuklar ve genlerin sosyal, zihinsel ve bedensel geliimlerini destekleyici etkinlikler de yerel ynetimlerle i birlii yaplarak hayata geirilmelidir.

316

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

2016DA TEOG YERLETRME SSTEM

2013-2014 eitim ylnda ilk kez uygulamaya konulan TEOG nceki sistemlere
kyasla snav ierii ve biimi bakmndan kamuoyunda takdirle karlansa da halen
en ok eletiriyi yerletirme sistemi zerinden almaktadr. Snavlar nceki sistemlerden farkl olarak her yln veya 3 yln sonunda yaplmaktadr. Tek snav yerine
her dnem okul derslerinin birer snavn kapsayacak ekilde yaplmas ve 2 ayr dnemde gerekletirilmesi rencilerin stresini azaltmas ve mfredat merkeze almas
asndan nemlidir.22
TEOG daha ok yerletirme sisteminde yaanan sorun ve maduriyetlerle gndeme gelmektedir. 2014 yl yerletirmelerinde zellikle A ve B grubu listeleri dolaysyla
ortaya kan pek ok rencinin yerleememesi ya da istemedii bir okul trne yerlemesi durumlar ok tartlmtr. 2015 yl klavuzunda ise Bakanlk bu listeleri kaldrarak 25 tercih hakk veren tek bir liste ile tercih yaplacan aklamtr. Ayrca nceki yl
yaanan okulsuz kalma durumunun yaanmamas iin hibir tercihine yerleemeyen
rencilerin otomatik olarak ak liseye yerletirilmeleri uygulamas getirilmitir. Buna
ek olarak 2014 yerletirme ylnda krize neden olan zel okul yerletirme takvimiyle resmi okullarn takviminin akmas zerine 2015 ylnda zel okullarda renim grmek
isteyen renciler, tercih srecinde zel okulu tercih ederek merkezi yerletirme srecinin dnda braklmtr. Sistemin iyiletirilmesi adna yaplan tm bu dzenlemelere
ramen yine pek ok sorunla karlalmtr. 2015 yerletirmeleri sonucunda 71 bin
renci hibir tercihine yerleemeyerek ak liseye yerletirilmitir. Bakanlk ak liseye
yerleen rencilerin daha sonra tekrar rgn liselere nakil ilemleri ile megul olmutur.
Bakanlk tarafndan yaplan aklamada 2015 ylnn Kasm aynn ortasnda halen ak
lise rencilerinin nakil ilemlerinin devam ettii belirtilmitir.23
TEOG ile ilgili baka bir husus eski sistemlere kyasla snav ierii ve biimi
dolaysyla snav birincilerinde yaanan enflasyondur. Bu durum bir yandan daha
dezavantajl blgelerdeki rencilere eitim kalitesi yksek prestijli okullarda eitim
alma imkan tanrken dier taraftan snavn lcl ile ilgili soru iaretlerine neden olmaktadr. Ayrca pek ok tam puan alan rencinin olmas, st dzey okullarda srekli bir nakil sirklasyonunun yaanmasna neden olmakta ve bu durum
ders dnemi baladktan sonra da devam etmekte ve hem okullar hem de velileri
etkilemektedir. Bununla birlikte 2016 ylnda nceki yllara gre daha az sayda renci (980) tam puan alarak birinci olmutur.24 Ancak nceki yllardan farkl olarak
bu yl Yerletirmeye Esas Puanlarn (YEP) aklanmasyla birlikte birinci says 59a
dm ve bu birincilerin tmn zel okul rencileri oluturmutur.25 Bu durum
22. pek Cokun ve Mberra Grmez, 1. Ylnda Temel Eitimden Ortaretime Gei Reformunun Deerlendirilmesi, SETA Analiz, Say: 114, (Ocak 2015).
23. MEB Mstear Tekin: Akta Kalan renciler rgn Eitime Yerletiriliyor, Hrriyet,13 Kasm 2015.
24. Austos Aynda Atama Yok, TEOGda 980 renci Birinci Oldu, Hrriyet, 15 Haziran 2016.
25. Devlet Okulu le zel Okul Arasndaki Fark, Memurlar.net, 5 Temmuz 2016, http://www.memurlar.net/
haber/594662, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).

setav.org

317

2016DA TRKYE

da okul notlarnn YEPe etki etmesinden dolay daha baarl grnen zel okul
rencileriyle ilgili retmenler tarafndan okul snavlarnn nesnel bir ekilde deerlendirilip deerlendirilmediiyle ilgili soru iaretleri dourmutur.
Bu yl da nceki yla benzer ekilde zel okul tercihleri resmi okul tercihlerinden
nce tamamlanm ve bylece resmi okullarda bo kontenjan olumasnn nne
geilmitir. Dier taraftan zellikle prestijli zel okullarn taban puanlarn yksek
belirlemeleri, buralarda eitim almak isteyen pek ok rencinin kayt yapamamasna sebep olmu ve bu durum daha nce grlmemi ekilde bo kontenjanlarn
olumasna sebep olmutur.26
TEOGla ilgili olarak ivedilikle yaplmas gereken iki husus vardr: ncelikle
snavn lcl konusunda kapsaml bir almaya ihtiya vardr. kinci olarak
yerletirme sisteminde ortaya kan kaosun Bakanla daha fazla yk oluturmamas
ve aileler iin nakil srelerinin daha fazla ileye dnmemesi iin snavla renci
alan okul saysnn acilen azaltlmas gerekmektedir. Zira dnyada btn ortaretim
kurumlarnn rencilerini puan sralamasna gre ald tek lke Trkiyedir.

MLL ETM BAKANLIINDA BAYRAK DEM

22 Maysta gerekleen AK Parti Olaanst Kongresinde Binali Yldrm partinin
yeni genel bakan olarak seilince hkmeti kurmakla grevlendirilmitir. smet Ylmaz kurulan 65. Hkmette Milli Eitim Bakan olarak greve getirilmitir. 24 Maysta grevine balayan Ylmaz, bu tarihten itibaren sklkla eitimde frsat eitliine
vurgu yapm ve retmen kalitesinin nemine dikkat ekmitir.27
Bakan Ylmaz selefi Nabi Avcya gre ynetim tarzyla bir hayli farkllk sergilemektedir. Nispeten daha atak admlar atan Bakan Ylmaz, son dnemde zellikle ikili
eitimin 2019 ylna kadar sonlandrlmas, beinci snflarn hazrlk snf yaplarak dil
eitimi verilmesi ve zorunlu okul ncesi eitimin uygulamaya konulmas gibi byk dnmler vadeden aklamalaryla gndeme gelmitir.28 Bununla birlikte smet Ylmaz
dnemi MEBi bekleyen terr maduru blgelerdeki eitim, Suriyeli ocuklarn eitimi,
mesleki ve teknik eitim, retmen yetitirme stratejisi gibi zorlu konu balklar vardr.

MAARF VAKFININ KURULMASI

Trkiye halen 15 lkede atmn zerinde okulla eitim faaliyetleri srdrmektedir.
zellikle gelimekte olan lkelerde bulunan bu okullara yerel halktan tevecch de
yksektir. Yurt dndaki okullara eitmen, ynetici, mfredat ve materyal hazrlama
konusunda ise daha sistemli ve kurumsal bir tavra ihtiya vardr. Bu ihtiyaca binaen
26. Pervin Kaplan, Kolejde Yksek Puan Bo Kontenjan Getirdi, Haber Trk, 4 Temmuz 2016.
27. Bakan Ylmaz: Bir Nesil Yetitirmek Bir Medeniyet na Etmektir, Milli Eitim Bakanl, 28 Mays 2016,
http://ookgm.meb.gov.tr/www/bakan-yilmaz-bir-nesil-yetistirmek-bir-medeniyet-insa-etmektir/icerik/794, (Eriim
tarihi: 26 Aralk 2016).
28. Prefabrik Eitim, Hrriyet, 5 Ekim 2016.

318

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

28 Haziranda yaymlanan Resmi Gazete29 ile Maarif Vakf kurulmutur. Merkezi

stanbulda olan vakfn asl amac yurt dndaki rgn ve yaygn eitim srelerini
okul ncesinden niversiteye dek yrtmektir. Vakf okul ve yurtlar aar; bu kurumlara eitmen yetitirir, bilimsel aratrmalar yapar ve faaliyette bulunduu lkenin mevzuatna uygun dier eitim faaliyetlerini yrtr. rencilere burs ve nakdi
yardm da veren vakf, benzer faaliyette bulunan kurum ve kurulularla da i birlii
yapabilir. Vakf tarafndan yurt dnda rgn ve yaygn eitim kurumlar alan ehirlerde, dier kamu kurum ve kurulular ayn amala baka birimler oluturamaz.
Maarif Vakfnn mtevelli heyet emas ise yledir:
EKL 1. MAARF VAKFI MTEVELL HEYET YELER

Kaynak: SYM

Maarif Vakfn halihazrda zellikle FETye ait okullarn devralnmas noktasnda youn bir mesai beklemektedir. Dolaysyla ilgili lkelerde ikili ilikilerin
gelitirilmesi amacyla daha sk temasa ihtiya var. Bu temaslarn ilk somut sonucu
Ginede yaand ve Maarif Vakf Ginede bulunan FET okullarn devrald.30 Geriye kalan yzlerce FET okulunun devralnmas iin vakfn kurumsal kapasitesinin
glendirilmesi elzem grnmektedir. Aksi halde bu okullar Trkiye aleyhine faaliyetlerini Trk bayra altnda srdrmeye devam edecektir.
FET okullarnn byk bir ksm gelimekte olan lkelerde olduundan, yerel
okullarn eitim standartlar gz nne alndnda yerel halk nezdinde daha cazip
grnebilmekte ve lkelerin elitleri ocuklarn bu okullara gnderebilmektedir. Bu
durum doal olarak Maarif Vakfnn sorumluluunu daha da artrmaktadr. Her ne
kadar 15 Temmuz darbe giriimine tank olan dnya lkeleri FET ile mcadelede
kendi nlemlerini alsalar da31 Vakfn da okullar devralma srecinde alternatif olarak
29.Trkiye Maarif Vakf Kanunu, Resmi Gazete, No: 6721, 28 Haziran 2016.
30. Trkiye Maarif Vakf Ginedeki Tm FET Okullarn Devrald, Anadolu Ajans, 18 Ekim 2016.
31. erif: Pakistandaki Okullar Artk FET Tarafndan Ynetilmiyor, Anadolu Ajans, 27 Austos 2016.

setav.org

319

2016DA TRKYE

ortaya konulacak modelin eskiyi aratmayacak nitelikte olmas bu okullarn hayatiyeti

ve Trkiyenin kamu diplomasisi asndan olduka nemlidir.

MFREDAT ALIMALARI
2016da eitim alannda gerekleen bir baka nemli yenilik de mfredatn yeniden gzden geirilmeye balanmasdr. MEBin bir buuk yldr sren mfredat
almalarnda bu yl sona gelindi. lk olarak mfredat sadeletirecek olan MEB,
bunun ardndan ders saysn, sonrasnda ise kitap saysn azaltmay planlamaktadr.32 Bu almalar gerekletikten sonra 2018-2019 eitim retim ylnda yeni
mfredatla eitime balanmas dnlmektedir.33 Bu kapsamda 15 Temmuzda
gerekleen darbe giriiminin ardndan Talim Terbiye Kurulu, baz ders kitaplarnn KHK ile kamu kurumlarndan ihra edilen FET mensuplar tarafndan
yazlm olmasndan dolay bu kitaplarn yeniden yazlmasna karar vermitir.34
Konuya ilikin aklama yapan MEB Mstear Yusuf Tekin, ders kitaplarnn kapatlan yaynevleri ile bir ilgisinin olup olmad, ihra edilen retmenler tarafndan yazlp yazlmad, FET ve kapatlan kurumlara ilikin grsellerin bulunup
bulunmadna ynelik incelediklerini ve 58 kitapta sorun tespit ettiklerini belirtmitir.35 Tespit edilen kitaplarn yeniden yazlmayacan ve sorunlu ksmlarnn
belirlenip karlmasnn ardndan yeniden baslacan belirten Tekin, yeni kitaplarn okullar aldktan bir hafta sonra rencilere datlacan ifade etmitir.36 Mstear Tekinin yapt bir aklamaya gre FETden dolay ihra edilen
retmenlerin yazdklar kitaplarda ak olmayan ancak rgte ait kavramlar artran ifadeler kullanld grlmtr. Bu sebeple FET ile ilikili yazarlarn
yazd kitaplarn ayrca incelemeye alnmas doru bir karardr.
Trkiye birok lkeye gre olduka zorlayc ve youn bir mfredata sahiptir.
Bundan dolay MEBin mfredatta dzenlemeye gitmesi olduka olumlu bir gelimedir. Mfredat dzenlenirken snf, ya ve zihinsel geliim gibi faktrlerin de bir
yandan gz nnde bulundurulmas gerekmektedir.

DERSHANELER VE ZEL OKULLAR

Dershanelerin dnm sreci 14 Mart 2014te MEB tarafndan hazrlanan 6528
sayl Kanunun Resmi Gazetede yaymlanmas ile balamtr.37 Mart 2014te faal
olan dershane says 3 bin 530 iken bu say ubat 2016 itibaryla 743e dm32. Mfredat Hafifleyecek, Ders Saatleri Azalacak, Haber Trk, 8 Temmuz 2016.
33. Mfredat Hafifleyecek, Ders Saatleri Azalacak.
34. FETclerin Yazd Ders Kitaplar mha Edilecek, Haber Trk, 8 Eyll 2016.
35. Milli Eitim Bakanl Mstear Tekin: 58 Kitap Yeniden Baslyor, Anadolu Ajans, 16 Eyll 2016.
36. Milli Eitim Bakanl Mstear Tekin: 58 Kitap Yeniden Baslyor.
37. 2015te Eitim, 2015te Trkiye, (SETA, Ankara: 2016).

320

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

tr.38 Dnemin Bakan Nabi Avc Mecliste yapt bir aklamada 2014-2015 yllar
arasnda kapanan dershane saysnn 2 bin 698, alan zel okul saysnn ise 3 bin
428 olduunu belirtmitir. Ayrca 1.636 dershanenin de zel retim kurumlarna
dntn aklamtr.39
Dershaneler ve dershane dnmnde bir alternatif olan zel retim kurumlar iin 2016 yl olduka hareketli gemitir. lk olarak 2015 ylnda Anayasa
Mahkemesi dershanelerin dnm ile ilgili kanun hkmn iptal etmi40 Dantay da zel retim kurumlarnda en fazla 3 bilim grubunda kurs alabilecei
dzenlemesinin yrtmesini durdurmutur. MEB de bunun zerine zel retim
Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelii 12 Nisanda
Resmi Gazetede yaymlayarak 5 bilim grubunda kurs alabilmesini salamtr.41
Ardndan 5 Austosta ayn ynetmelikte tekrar deiiklik yaplarak yeni alacak
zel retim kurslarnn yalnzca bir bilim grubunda eitim salayabileceine karar
verilmitir.42 Mevcut zel retim kurslarnn da 1 Temmuz 2018e kadar bir bilim
grubuna hizmet edecek ekilde uygun hale getirilecei belirtilmitir.43 Bu dzenlemenin ardndan 29 Ekimde yaymlanan 676 Sayl Olaanst Hal Kapsamnda
Baz Dzenlemeler Yaplmas Hakknda KHKda faaliyette olan zel retim kurslarnn 2018e kadar beklemeyecei, 1 Austos 2017 tarihinden itibaren bir bilim
grubunda hizmet verecei belirlendi.44
676 sayl KHK ile STKlar ve belediyelerin aaca cretsiz kurs ve eitim
merkezleri de kapatld. Ancak 22 Kasmda yaymlanan 678 Sayl Olaanst Hal
Kapsamnda Baz Dzenlemeler Yaplmas Hakknda KHK ile bu karar, yalnzca
STKlarn eitim ve kurs amalarn yasaklar hale geldi.45 Bu kararn alnmasnn
nedeni belediyelerin at kurslarda cretsiz eitim gren birok rencinin olmasdr. STKlarn herhangi bir eitim hizmeti vermesinin yasaklanmasnn ardnda ise
eitimin merkeziletirilme abas olduu sylenebilir. zellikle farkl cemaat ve tarikatlarn aaca kurslara ynelik nlem almak amacyla bu maddenin eklendii
dnlebilir. Anlalaca zere dershane ve zel retim kurslar ile ilgili birok deiiklik oldu ve halen de olmaktadr. Bu deiikliklerin ksa aralklarla gereklemesi
ise eitim camiasndaki paydalarn her birini ayr ayr etkilemektedir.
7 Austos 2014 tarihinde Resmi Gazetede yaymlanan 2014-2015 Eitim
ve retim Ylnda zel Okullarda renim Grecek renciler in Eitim
38. Korsan Dershanelerin Ruhsatlar ptal Edildi, Anadolu Ajans,10 ubat 2016.
39. Bin 636 Dershane zel retim Kurumuna Dnt, Anadolu Ajans, 30 Nisan 2016.
40. Dershanelerin zel retim Kurumlarna Dnmesinin Yrtmesinin Durdurulmas stemine Ret, Anadolu Ajans, 23 ubat 2016.
41. zel retim Kurslar 5 Bilim Grubunda Hizmet Verecek, Anadolu Ajans, 12 Nisan 2016.
42. zel retim Kurslar Sadece Bir Bilim Grubunda Hizmet Verecek, Anadolu Ajans, 5 Austos 2016.
43. zel retim Kurslar Sadece Bir Bilim Grubunda Hizmet Verecek.
44. zel retim Kurslarna Yeni Dzenleme, Hrriyet, 30 Ekim 2016.
45. Yeni KHK ile Belediye Dershanelerine zin, Hrriyet, 22 Kasm 2016.

setav.org

321

2016DA TRKYE

ve retim Destei Verilmesine likin Tebli ile birlikte MEB zel okullardaki
renci oranlarn artrmak amacyla bu rencilere destek verme karar almtr.46
Destek verilecek renci belirlenirken ailenin gelir durumu, rencinin baars
ve katld yarmalar gibi kriterler dikkate alnmaktadr. 3 Temmuzda yaymlanan MEB zel retim Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair
Ynetmelik ile bu kriterlerden bazlar deitirildi.47 Buna gre Trkiyeyi uluslararas yarmalarda temsil eden rencilerin puan, ulusal yarmalara katlan
renciye gre daha dk olacak. nceden ailesinin geliri bin TLden dk olan
rencilere en yksek puan verilirken artk geliri 5 bin TLden dk olan rencilere en yksek puan verilecek. Ailenin veya rencinin engelli olmas durumunda
da renci daha fazla puan alacak.48 nceki ynetmelie gre geliri rnein 5
bin TL olan bir ailenin yesi bir renci ancak 250 puan alabilmekteydi.49 Yeni
ynetmelikle bu renciler 350 puan alabilmektedir dolaysyla eitim retim
destei alma ihtimali de ykselmektedir. Aile gelirinin minimum deerinin 5 bin
TLye ykseltilmi olmas ve engelli bireye daha yksek puan verilmesi nemli
gelimelerdir. Trkiyedeki zel okul fiyatlar da dnldnde bu uygulama
sosyal devlet anlayna son derece uygundur.
Bu teviklerin etkili olduu 2016 ylnda en iyi ekilde gzlemlenmitir. Mart
ay verilerine gre devletin verdii teviklerle zel okula giden toplam renci says
geen seneye gre rekor bir artla yzde 47ye ulaarak 1 milyon 150 bin olmutur.50
Bu sayya temel liseye giden 192 bin 600 renci de dahildir. Nisan-Mays aylarnda
yaynlanan MEB rgn Eitim istatistiklerine gre ise bu say 1 milyon 174 bindir.51
Bu hem sevindirici hem de dndrc bir gelimedir. zel okullardaki renci saysnn yalnzca bir ylda yaklak yzde 50 artmas ebeveynlerin devlet okullarndaki eitim kalitesi algs hakknda dndrmektedir. te yandan yeni ynetmeliin
yrrle girmesiyle gelen puanlama deiikliklerinin de nmzdeki senelerde zel
okula gitme tercihini artraca dnlebilir.
6 Austosta yaymlanan 2016-2017 Eitim ve retim Ylnda zel Okullarda renim Grecek renciler iin Eitim ve retim Destei Verilmesine likin
Teblide okul ncesi, ilkokul, ortaokul, lise ve temel lise iin toplam 340 bin renciye eitim ve retim destei verilecei belirtilmitir.52 Destek miktar ve ilk defa
destek verilecek renci says Tablo 2de grlmektedir.
46. 2015te Eitim, 2015te Trkiye.
47. Milli Eitim Bakanl zel retim Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik,
Resmi Gazete, 3 Temmuz 2016.
48. te zel Okula Tevikte Deien artlar, Haber Trk,4 Temmuz 2016.
49. Milli Eitim Bakanl zel retim Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik,
Resmi Gazete, 23 Temmuz 2015.
50. zel Okul renci Saysnda Rekor stne Rekor Krld, Anadolu Ajans, 2 Mart 2016.
51. Milli Eitim statistikleri rgn Eitim 2015/16, (MEB, Ankara: 2016).
52. 2016-2017 Eitim ve retim Ylnda zel Okullarda renim Grecek renciler in Eitim ve retim
Destei Verilmesine likin Tebli, Resmi Gazete, 6 Austos 2016.

322

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

TABLO 2: ETM RETM DESTE VERLEN OKUL TRLER,

DESTEK TUTARLARI VE RENC SAYILARI
S. No

Okul Tr

Destek Tutar (TL)

lk Defa Destek Verilecek

renci Says

Okul ncesi Eitim Kurumu

2.860

6.000

lkokul

3.440

15.000

Ortaokul

4.000

15.000

Lise

4.000

15.000

Temel Lise

3.440

24.000

Toplam
Kaynak: Resmi Gazete

Bu destekler iin MEB tarafndan bu eitim retim yl sonuna kadar bteden 3 milyar 133 milyon 422 lira demede bulunulacaktr.53 Yalnzca zel okullara
gidecek rencilere verilecek destek miktar dnldnde dahi MEBin neden
her sene btedeki en byk pay ald anlalmaktadr. MEBin 2015-2016 eitim
retim yl verilerine gre Trkiyedeki zel okul says 9 bin 581dir.54 Bu okullara
giden renci says yaklak 1,7 milyon ve btn rencilere oran ise yzde 7,5tir.55
Yaplmas gereken zel okul desteklerinin belli bir orana kadar devam ettirilmesidir.
Bylelikle uluslararas standartlar yakalanacaktr.

PROJE OKULLARI
Proje okullar 1 Eyllde Resmi Gazetede yaymlanan MEB zel Program ve Proje
Uygulayan Eitim Kurumlar Ynetmelii ile birlikte resmi bir stat kazand. Ynetmelik ile yurt ii ve yurt dnda yerli veya yabanc kurum ve kurulularla ya da baka
lkelerle i birlii anlamalar erevesinde kurulan ve ulusal veya uluslararas proje
yrten okul ve kurumlar ile belirli eitim reformu ve programlar uygulayan okullarn proje okulu olarak belirlenmesi, buralarda yaplacak renci seimi, retmen
atamalar ve ynetici grevlendirmelerine ilikin esaslar belirlenmi oldu.56 Ynetmelikte proje okulunu belirlemek zere bakanlk mstear ya da bir mstear yardmcs
bakanlnda bir komisyon kurulmas ve bu komisyonda insan kaynaklar genel mdr, okul/kurumun bal bulunduu ilgili genel mdr, okul/kurumun bal bulunduu ilin milli eitim mdr ve projenin niteliine gre davet edilecek uzmanlarn
yer almas kararlatrld. Ynetmelikte belirtildii zere bir okulun proje okulu stats kazanabilmesi iin aadaki artlardan en az ikisini salamas istenecektir:
Uygulanacak projenin niteliine uygun kendi trnde fiziki altyap, donanm, insan kaynana sahip olmas; eitsel ve sosyal faaliyetler bakmndan
53. MEBin zel Okul Tevikleri 3 Milyar Liray At, Anadolu Ajans, 9 Kasm 2016.
54. Milli Eitim statistikleri rgn Eitim 2015/16.
55. Milli Eitim statistikleri rgn Eitim 2015/16.
56. Milli Eitim Bakanl zel Program ve Proje Uygulayan Eitim Kurumlar Ynetmelii, Resmi Gazete, 1
Eyll 2016.

setav.org

323

2016DA TRKYE

bulunduu yerleim yerindeki dier okullar arasnda n plana kmas

Bakanlka ulusal veya uluslararas dzeyde yeni ya da farkl bir program veya
projeyi uygulayan veya uygulanmas planlanan okul olmas
Kamu kurum/kurulular, organize sanayi blgesi, serbest ticaret blgesi, ilgili
alanda byk lekli iletme veya sivil toplum kurulular ile grev alanna
uygun kendine has uygulamalar ve kapsaml almalar ieren konularda protokol yapmas
Alana ait bir dal programnda eitim yapan mesleki ve teknik ortaretim
kurumu olmas
Bakanln kabul ettii uluslararas yetkili kurum ve kurulularca akredite
edilmi olmas
Merkezi snavlarda kendi trnde baar ortalamasna gre il genelinde ilk be
dereceye sahip olmas
Okulun al tarihi, yaps veya yetitirdii devlet adamlar itibaryla tarihi
nitelik tamas57
Bylece bavuru yapan okullar ierisinden il milli eitim mdrl ve proje
belirleme komisyonunca uygun bulunanlar, okul/kurumun bal bulunduu genel
mdrln teklifi ve bakann onay ile proje okulu stats alabilecek. Bir okulun
resmi olarak proje okulu stats alabilmesi iin standartlarnn net bir ekilde belirlenmesi ve bu standartlara uygunluunun denetlenebilmesi son derece nemlidir.
Ynetmelikte yer alan artlara bakldnda proje okulu olan eitim kurumunun blgedeki dier okullardan gerek akademik baar gerekse sosyal ve eitsel bakmdan
fiziksel altyap ve donanmnn daha n planda olmas gibi isabetli artlar yer almaktadr. Ayrca okulun yetitirdii devlet adamlar itibaryla tarihi nitelikte olmas gibi
standard belirsiz ve deerlendirmesi g artlar da yer almaktadr.
Proje okullarn dier okullardan ayran en nemli faktrler ise renci seimi,
retmen atamas ve ynetici grevlendirmeleridir. Ynetmelie gre proje okullarna renciler, gerekli grlmesi halinde okul ynetimince yaplacak yazl veya hem
yazl hem szl snav sonucuna gre seilebilecektir.58 Bylece merkezi snavlarn
yan sra okullar kendi snavlarn yaparak rencilerini kendileri belirleyebilecektir.
Proje okullarnn yaptklar snavlar ile baar ynnden daha sekin rencileri almak istemesi beklenebilir ancak bu srete keyfi uygulama ve kayrmalarn olmamas
iin izleme ve denetlemenin de salkl bir ekilde yaplmas gerekmektedir.
Ynetmelikte proje okuluna grevlendirmesi yaplacak yneticilerin belirlenmesinde okulun trne uygun retmen olarak atanabilecek nitelikte olmas ve okutabilecei ders bulunmas gibi genel artlarn yan sra baz zel artlar da aranmaktadr.
Mdr olarak grevlendirileceklerin daha nce mdr olarak grev yapm olmas,
mdr bayardmcs olarak en az iki yl grev yapm olmas, kurucu mdr, mdr
57. Milli Eitim Bakanl zel Program ve Proje Uygulayan Eitim Kurumlar Ynetmelii.
58. Milli Eitim Bakanl zel Program ve Proje Uygulayan Eitim Kurumlar Ynetmelii.

324

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

yardmcs ve mdr yetkili retmen olarak ayr ayr veya mdr bayardmcl
dahil toplam en az yl grev yapm olmas ve bakanln ube mdr veya daha
st unvanl kadrolarnda daha nce grev almas artlarndan en az birini tamas
beklenmektedir. Bu kriterlerden en az birini tayan adaylar arasndan ise yksek lisans veya doktora yapm olanlara ncelik verilecei de ynetmelikte yer almaktadr.
Bunun yan sra rencilerinin tamamnn kz olduu okullarn mdrleri ile
mdr yardmclarndan en az birinin kadn adaylar arasndan grevlendirilmesi
kararlatrld. Mdr yardmcs saysnn olduu karma okullarda ise yardmclardan en az birinin kadn olmas belirtildi. Ayrca ynetmelikte, fen liselerinin
mdrleri Matematik, Fizik, Kimya veya Biyoloji alan retmenleri arasndan; gzel sanatlar liselerinin mdrleri Trk Dili ve Edebiyat, Grsel Sanatlar/Resim veya
Mzik alan retmenleri arasndan; sosyal bilimler liselerinin mdrleri Trk Dili
ve Edebiyat, Tarih, Corafya, Felsefe, Psikoloji veya Yabanc Dil retmenleri arasndan; spor liselerinin mdrleri Beden Eitimi retmenleri arasndan; mesleki
ve teknik eitim kurumlarnn mdrlerinin okulda uygulanan meslek alanlar itibaryla atanabilecek atlye ve laboratuvar retmenleri arasndan grevlendirilecei
bildirildi. Okul mdrnn okul tryle ayn brantan olmas ile ynetim baars
arasnda her zaman doru orant olmayabilir. Dolaysyla okul mdrnden ziyade
yardmclarndan birinde bu kriterin aranmas daha yerinde olurdu.
Proje okullarnda grev alacak retmenlerin atamasnda adaylk sresi dahil en
az 4 yl retmenlik yapm olmas, zorunlu alma ykmlln tamamlam ya
da bu ykmllkten muaf tutulmu olmas, son 4 yl iinde adli veya idari soruturma sonucu aylktan kesme ya da daha st ceza almam olmas veya soruturma
sonucu grev yerinin deitirilmemi olmas ve son olarak atanaca eitim kurumunun bulunduu ilde grev yapyor olmas59 gibi artlar aranmaktadr. retmenlerin
atamasnda ise yneticilerin grevlendirilmesindeki gibi dier okullardan ayrc zel
artlarn yer almad grlmektedir. Ayrca bu okullara 2547 sayl Yksekretim
Kanununun 38. maddesine gre retim elemanlar ders vermek zere grevlendirilebilecektir.60 Bu okullardaki rencilerin akademisyenlerden ders almalar farkl
alanlarda tecrbe kazanmalar adna nemlidir.
Son olarak ynetmelikte proje okullarnn izleme ve deerlendirme kriterlerine
bakldnda, eitim kurumu mdrl tarafndan projelerin izlenmesi ve deerlendirilmesi amacyla gerekli bilgilerin topland yer almaktadr. Ancak gerekli bilgilerden maksadn ne/neler olduu aka belirtilmedii iin mulak kalmaktadr.
Bununla birlikte yine okul mdrl tarafndan her ders yl sonunda yl boyunca
yaplan eitim retim faaliyetleri, zgn uygulamalar, elde edilen kazanmlar ve
yeni uygulamalara ait nerilerin yer ald bir rapor hazrlanr. Hazrlanan bu raporun okulun bal olduu genel mdrlk ile proje yrtcs olan genel mdrlk
59. Proje yrtcs genel mdrlk veya okulun bal bulunduu genel mdrlke aksi ayrca kararlatrlmadka.
60. Milli Eitim Bakanl zel Program ve Proje Uygulayan Eitim Kurumlar Ynetmelii.

setav.org

325

2016DA TRKYE

tarafndan analiz edilecei bildirilmitir. Ancak burada da baarl bir proje okulundan beklenilen kazanmlarn neler olduu, yaplacak olan analizin hangi kriterler
ve hangi modelle deerlendirmesinin yaplaca bildirilmemitir. Ayrca proje okulu
belirleme komisyonunun okullarn izleme ve deerlendirmesinde rol almad da grlmtr. Bu nedenle ynetmeliin eksik kalan ksmlarnn yeniden dzenlenmesi;
bunun iin ilgili kii, kurum ve uzmanlarla i birlii yaplmas gereklidir.

ZORUNLU OKUL NCES ETM

Okul ncesi eitime katlmn oran giderek art gstermektedir. Dnemin Bakan
Nabi Avc Okul ncesi Eitim Zirvesinde yapt konumada son iki ylda okul
ncesi eitime katlan ocuk saysnda 150 binlik bir art salandn belirtmitir.61 MEB tarafndan bir sredir okul ncesi eitimin nemine ynelik aklamalar
yaplmaktadr. Bunlar arasnda okul ncesi eitimin ileride sua karma orann drd bulgusu da bulunmaktadr. Bu sebeple AK Parti hkmetleri de bir sredir
okul ncesi eitimin zorunlu hale getirilmesi ile ilgili almalar gerekletirmektedir.
Ancak okul ncesine giden rencinin rnein ergenlie getiinde daha az su ilemesinin tek sebebi ald eitim deildir. Trkiye baznda da dnlecek olursa
yaad ile/semt/mahallenin sosyoekonomik durumu, dezavantajl bir blge olup
olmamas, ailesinin sosyoekonomik ve kltrel durumu da su orann etkilemektedir. Zaten okul ncesi eitime katlan rencilerin byk bir ksm dezavantajl
blgelerde yaamayan ailelerin ocuklardr.
4 Ekimde 2017-2019 dnemi Orta Vadeli Programn (OVP) aklayan Babakan Binali Yldrm, okul ncesi eitimin zorunlu hale getirileceini belirtmitir.62
Bunun zerine MEB hazrlklar hzlandrm ve 54-66 aylk ocuklarn zorunlu okul
ncesi eitime katlm iin akademisyen ve retmenlerden oluan bir komisyon,
materyal ve mfredat almalarna balamtr.63 Gelecek yl eitim blgelerinden
seilecek okullarda pilot uygulamann balatlaca, 2019 ylnda ise zorunlu hale gelecei belirtilmitir. Ayrca derslik eksii olan ve zorunlu okul ncesi eitimin gerekli
olduu blgelerde 336 adet mobil snf planlamas da yaplmtr.64
Okul ncesi eitimin zorunlu hale getirilmesi anlaml deildir. Ancak derslik
eksii olan dezavantajl blgelerde mobil snflar oluturularak oradaki ocuklarn
eitime katlmn salamak son derece anlaml ve gereklidir. Bu uygulamann zorunlu okul ncesi eitim eklinde lke geneline yaylmasndansa blgesel ve yerel
olarak zorunlu hale getirilmesi daha doru olacaktr. Bylelikle dezavantajl blgeler
belirlenip oradaki rencinin eitime katlmn salamak bu ocuklarn ileriki hayatlar iin de avantaj salayacaktr.
61. Bakan Nabi Avc: Son ki Ylda 150 Bin ocuk Daha Erken Eitime Katld, Hrriyet, 9 Nisan 2016.
62. Babakan Yldrm: Okul ncesi Eitim Zorunlu Hale Gelecek, Hrriyet, 4 Ekim 2016.
63. MEBde Zorunlu Okul ncesi Eitim in Mfredat Mesaisi, Anadolu Ajans, 10 Kasm 2016.
64. MEBde Zorunlu Okul ncesi Eitim in Mfredat Mesaisi.

326

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

BENC SINIFIN HAZIRLIK SINIFI OLMASI

TARTIMALARI
2016da en nemli tartmalardan biri beinci snfn yabanc dil hazrlk snf yaplmas ile ilgilidir. Bakan Ylmaz 6 Ekimde yapt aklamada beinci snflara hazrlk mahiyetini kazandracak ekilde ngilizcenin arlnn artrlacan belirtmitir.65 Buradaki amac ana dillerini bilerek mezun olan rencilerin ayn zamanda
ngilizceyi de okuyup anlayacak seviyeye gelmelerini salamak olduunu ekledi. Bu
uygulama iin ise retmen saysnn yeterli olduunu ifade etmitir.66 Bu konuda
almalara balayan Bakanln oluturduu muhtemel programlardan biri haftalk
16-20 saat yabanc dil iermektedir.67 ncelikle pilot uygulamann balatlaca,
ardndan Trkiye genelinde uygulanaca belirtilen programda, u an beinci snfta
okutulan dier derslerin drt, alt, yedi ve sekizinci snflarda okutulmas ihtimaller
arasnda yer almaktadr.68
Milli Eitim Bakan smet Ylmazn retmen saysnn yeterli olduu aklamasna karn Eitim-Bir-Senin almasna gre halihazrda yaklak 12 bin 600
ngilizce retmeni a bulunmaktadr. Bu almaya gre beinci snflarda Yabanc Dil saatinin ten altya karlmas durumunda 20 bine yakn retmen ihtiyac
olacaktr. Ders saysnn 15 veya 18e kmas durumunda ise yaklak 40-46 bin
Yabanc Dil retmenine ihtiya duyulacaktr. Buna gre atanmay bekleyen Yabanc
Dil retmenlerinin tamam atansa dahi bu say Yabanc Dil ders saysnn alt olduu model iin bile yeterli olamamaktadr. Bir baka eletiri ise henz Trkeye dair
beceriler bile yeterince kazandrlamazken Yabanc Dil arlkl bir beinci snfn
ne kadar baarl olacadr. Ayrca renmeye en ak olan dnemde Yabanc Dile
arlk verilerek dier derslerin ihmal edilecei endiesi de bulunmaktadr. Beinci
snfta okutulan derslerin, dier snflara aktarlmasnn ileriki snflarda youn bir
mfredata sebep olaca veya kltr-sanat derslerinden bazlarnn ders saatlerinin
azaltlmasna da yol aabilecei zerinde de durulmaldr. Bununla beraber dier yllarda ngilizce eitim verilecei gibi bir alg oluturan hazrlk snfnn, dier dersler Trke ilendii takdirde baarl olamayaca da yaplan eletiriler arasndadr.69
Btn bunlar deerlendirildiinde beinci snfn hazrlk snf yaplmas iin
birok dzenlemenin daha gerektii grlmektedir. ncelikle yaplmas gereken zaten yeterince yksek olan yabanc dil ders saysnn deil verilen eitimin kalitesinin artrlmasna allmasdr. Bununla birlikte yalnzca beinci snfn yabanc dil
arlkl olup ilerleyen snflarda verilecek eitimin Trke olmas hazrlk snfnn
65. Beinci Snflara Yabanc Dil Arlkl Eitim, Anadolu Ajans, 6 Ekim 2016.
66. Beinci Snflara Yabanc Dil Arlkl Eitim.
67. MEBde Yabanc Dil Hazrlk Snf Mesaisi, Anadolu Ajans, 7 Ekim 2016.
68. MEBde Yabanc Dil Hazrlk Snf Mesaisi.
69. Bekir S. Gr, Zafer elik ve Serkan Yurdakul, Beinci Snfn Yabanc Dil Dersi Arlkl Hale Getirilmesi:
Zorluklar, Riskler ve Alternatifler, Eitim-Bir-Sen Aratrma Merkezi, (EBSAM: 2016).

setav.org

327

2016DA TRKYE

amacna hizmet etmemi olacaktr. Dolaysyla bu konu zerine bir sre daha alma
yaplmal, hazrlk snf oluturulacaksa dahi bu konuya dahil dier btn meseleler
(retmen a, altyap vb.) derinlemesine dnlmelidir.

TRKYEDEK SURYELLERN ETM

2011 ylndan itibaren Suriyede sren atmalar neticesinde milyonlarca Suriyeli
lkesini terk etmek zorunda kalmtr. Batl lkelerin aksine Trkiye uygulad ak
kap politikas sayesinde milyona yakn Suriyeliye ev sahiplii yaparak yaanan
byk g dalgasndan en fazla etkilenen lke olmutur. G daresi Genel Mdrlnn (GGM) gncel istatistiklerine gre halen Trkiyede bulunan Suriyeli
says 2.769.991dir. Bunlarn 255 bin 922si Trkiyenin 10 ilinde kurulan 26 Geici
Barnma Merkezinde, geri kalan 2 milyon 514 bin 69u ise barnma merkezi dnda
yaamlarn srdrmektedir.
Be yl akn sredir Trkiyede bulunan Suriyelilerin adaptasyonlarnn salanmas iin eitli sosyal politikalar gelitirilmektedir. phesiz bu politikalarn banda hayati nem tayan Suriyelilerin eitimleri gelmektedir. Nitekim Trkiyede
bulunan Suriyeli nfusun yaklak yarsn (1 milyon 312 bin 390) 0-18 ya grubu
oluturmaktadr.70 Okul anda (5-18 ya aras) bulunan Suriyelilerin toplam says
ise 925 bin 62dir. Dahas 0-4 ya arasnda bulunan ve nmzdeki yllarda eitim
almaya balamas beklenen ocuk nfusu ise 387 bin 328dir. Dolaysyla bu istatistikler Suriyelilerin eitiminde ksa, orta ve uzun vadeli planlarn yaplmasnn ehemmiyetini gstermektedir.71
2012 ylndan bu yana Suriyelilerin eitimine dair eitli almalar yaplmtr.
Bunlarn banda STKlarn nclk ettii ve MEBin destekledii Geici Eitim
Merkezleri (GEM) gelmektedir. Kendi dilleri, kendi mfredatlar ve kendi retmenleri ile eitim gren Suriyeli renciler iin GEMler birincil alternatif olarak grlmektedir. Ancak Suriyelilerin uzun yllar daha Trkiyede kalacaklar gereinden
hareketle GEMlerin toplumsal uyumu salama noktasnda yetersiz kalaca sylenebilir.72 Bu nedenle ikinci ve daha kalc bir alternatif olarak MEB tarafndan Suriyeli
ocuklarn Trkiyeye ve Trk toplumuna uyumlarn hzlandrmak ve salkl bir
uyum srecinden gemeleri iin devlet okullarnda eitim grmeleri salanmtr.
MEB yetkilileri yaklak 300 bini GEMlerde, 150 bini ise devlet okullarnda olmak
zere toplam okullaan Suriyeli ocuk saysnn yaklak 450 bin olduunu aklamtr.73 Yine MEB verilerine gre 2015-2016 eitim-retim ylnda okullaan Suriyeli ocuk saysnn 290 bin civarnda olduu gz nne alndnda bir yl ierisinde
70. Geici Koruma, G daresi Genel Mdrl (GGM), http://www.goc.gov.tr/icerik6/gecici-koruma_363_378_4713_%20icerik, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
71. Mberra N. Emin, Trkiyedeki Suriyeli ocuklarn Eitimi, SETA Analiz, Say: 153, (ubat 2016).
72. pek Cokun ve Mberra N. Emin, Trkiyedeki Suriyelilerin Eitiminde Yol Haritas: Frsatlar ve Tehditler,
SETA Rapor, Say: 69, (Ekim 2016).
73.Trkiyede renim gren Suriyeli renci says 450 bini geti, Hrriyet, 26 Ekim 2016.

328

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

salanan hzl art olduka olumludur. Ancak henz okullamay bekleyen yaklak
475 bin Suriyeli ocuk olduu bilinmektedir. Dolaysyla bu konuda halen uzun
vadeli ve kalc politikalara ihtiya vardr.
SETA Vakf olarak 2012 ylndan itibaren Suriyelilerin eitimleri konusunda
yaplan saha gzlemleri, toplant ve altaylar neticesinde yaymlanan bir raporda
Suriyelilerin eitime eriimleri noktasnda yaanan sorunlar ele alnm ve zm
nerileri sunulmutur. Raporda ne kan sorunlarn banda Suriyeli ailelerin yetersiz sosyoekonomik durumlar gelmektedir. Maddi durumun yetersizlii Suriyeli
kz ocuklarnn erken yata evlenmesine, erkek ocuklarn ise vasfsz ii ve dk
cretli ilerde almak zorunda kalmasna neden olmaktadr. Bilhassa ortaokul ve
lise andaki okullama oranlarnn bu gerekelerle ilkokuldan daha dk olduu grlmektedir.74 Raporda vurgulanan bir dier nemli sorun alan ise dildir. Dil
engeli nedeni ile Suriyeli renci ve veliler devlet okullarndan ziyade GEMleri tercih etmektedir. Trkiyede yabanclara bilhassa okul andakilere ynelik nitelikli
dzeyde Trke eitimi verecek eitici materyal ve metodoloji yoksunluu ciddi bir
sorun olarak karmzda durmaktadr. Bu nedenle dil eitimi hususunda bu alanda
uzman kii, kurum ve kurulularla (TMER, Yunus Emre Enstits vs.) daha aktif
ibirlikleri gereklidir.75
MEB Suriyelilerin eitime eriimleri nndeki bu engelleri amak ve okullamay artrmak adna bu yl yeni bir yol haritas oluturmutur. ncelikle MEB
Hayat Boyu renme Genel Mdrlne bal G ve Acil Durum Eitim Daire Bakanlnn oluturulmas76 MEB bnyesinde Suriyelilerin eitimi ile ilgili
muhatap bir birimin kurulmas, bu konunun daha yakndan izlenmesi ve sorunlarn tespit edilip hzl bir ekilde zm bulunmas adna son derece nemlidir.
Yine yol haritas kapsamnda devlet okullarnda renim gren Suriyeli rencilere
ynelik kendi dil ve kltrlerini yaatmalar amacyla ders saatleri dnda Arapa
eitim programlar uygulanmas planlanmtr. Bununla birlikte toplumsal uyumu
hzlandrmak iin Hayat Boyu renme Genel Mdrlne bal Halk Eitim
Merkezlerinde hem Suriyeli rencilere hem de velilerine ynelik Trke dil kurslar almas kararlatrlmtr.77
Ayrca sosyoekonomik durumu yetersiz olan Suriyeli ailelerin ocuklarn okula
gndermeleri art ile maddi destek salanmas hedeflenmitir. Suriyelilerin eitimi
konusunda farkndaln artrlmas amacyla retmen, idareci ve dier okul personellerine hizmet ii eitim verilmitir.78 Yine 2016-2017 eitim retim dnemi
itibaryla lise andaki Suriyeli ocuklarn meslek liseleri ve imam hatip liselerine
74. Cokun ve Emin, Trkiyedeki Suriyelilerin Eitiminde Yol Haritas: Frsatlar ve Tehditler.
75. Cokun ve Emin, Trkiyedeki Suriyelilerin Eitiminde Yol Haritas: Frsatlar ve Tehditler.
76.Suriyeli ocuklarn Eitimi in Yol Haritas Belirlendi, Milli Eitim Bakanl, 22 Austos 2016. http://www.
meb.gov.tr/suriyeli-cocuklarin-egitimi-icin-yol-haritasi-belirlendi/haber/11750/tr#, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
77.Suriyeli ocuklarn Eitimi in Yol Haritas Belirlendi.
78.Suriyeli retmenlere Hizmet i Eitim, Hrriyet, 30 Austos 2016.

setav.org

329

2016DA TRKYE

geilerine olanak salanmtr.79 MEBin Suriyelilerin eitime eriimlerinin salanmas noktasnda ald bu kararlar son derece isabetlidir. Alnan bu kararlar kadar
bu politikalarn salkl ve kalc bir ekilde hayata geirilmesi de Suriyeli ocuklarn
kayp bir nesle dnmemesi adna nem arz etmektedir.

ULUSLARARASI SINAVLAR:
TIMSS VE PISA SONULARI
1995 ylndan beri her drt ylda bir uygulanan mfredat temelli bir snav yapan
Uluslararas Fen ve Matematik Eilimleri Aratrmas (TIMSS), 29 Kasmda 2015
yl sonularn aklad. Uluslararas Eitim Baarlarn Derecelendirme Kuruluu
(IEA) ve Boston College i birliiyle yaplmakta olan TIMSS, drdnc snf ve sekizinci snf dzeyindeki rencilerin Fen ve Matematik alanlarndaki becerilerini lmektedir. lk kez katld 1999dan beri Trkiyenin TIMSS skorlarnda ykselme
eilimi vardr. TIMSS 2015 sonularna bakldnda Trkiyenin nceki yllara gre
lkeler arasndaki sralamasnda byk bir deiim olmad grlmektedir.80 Ancak
TIMSS yetkilileri tarafndan hem Matematik hem de Fende puanlarda grlen ykseli eiliminden vgyle bahsedilmitir.81
EKL 2. TIMSS BAARI DZEYLERNE GRE TRKYENN ULUSLARARASI
ORTALAMA LE KIYASLAMASI

Kaynak: SETA

79.Suriyeli renciler Meslek Lisesine Gidebilecek, Anadolu Ajans, 12 Austos 2016.

80. SETA Eitim ve Sosyal Politikalar Direktrl, TIMSS 2015in Anlattklar, SETA Perspektif, Say: 157,
(Aralk 2016).
81. Michael O. Martin, vd. TIMSS 2015 International Results in Mathematics, (IEA TIMSS&PIRLS International
Study Center&Lynch School of Education, Boston College: 2016).

330

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

2000 ylndan beri her 3 ylda bir uygulanan Uluslararas renci Deerlendirme
Programnn (PISA) 2015 sonular ise 6 Aralkta akland. Beceri temelli bir snav
olan PISA, 15 ya grubundaki rencileri Fen, Matematik ve okuma alanlarnda lmektedir. 2015 ylnda 72 lkenin katld PISAda, nceki snavlarda stn baar
gsteren Finlandiya dahil pek ok lkenin skorlarnda d yaanmtr. Trkiye iin
de benzer bir tablo sz konusudur.82 PISA 2015 sonularyla ilgili sk tartlan bir
husus Trkiye rneklemiyle ilgili olmutur. Milli Eitim Bakan smet Ylmaz Mecliste
yapt aklamada rnekleme dahil edilen renci orannn Anadolu liseleri iin yzde
38, mesleki ve teknik liseler iin yzde 36, imam hatip liseleri iin yzde 14 ve fen liseleri iin ise yzde 2,1 olduunu aklamtr. Bu durumun ise st dzey becerilere sahip
olan rencilerin temsil edilememesine ve dolaysyla sonularn olduundan daha alt
dzeyde grnmesine neden olduunu ifade etmitir.83 Benzer husus PISAnn Eitimde stn Baar ve Eitlik raporunda da dile getirilmi ve st dzey becerilere sahip
rencilerin (yzde 30) dzeyinin sonulara yanstlamad ifade edilmitir.84
PISA ve TIMSS gibi uluslararas snavlarda elde edilen sonular eitimin mevcut durumunu deerlendirmek asndan nemlidir. TIMSSin hem Trkiye hem de
dier lkeler iin nemi daha ok mfredata dayal sorulara yer vermesidir. Bu anlamda eitim sistemlerinin mevcut kalitesini lmek asndan da nemli bir aratr.
Ayrca Trkiyenin dnya eitim liginde kendini kyaslayabilecei bir platformdur.
Benzer ekilde PISA da rencilerin bilgiyi kullanma becerisini lmekte olup Trkiyenin uluslararas sahadaki dzeyini gstermesi asndan nemlidir. Bu anlamda
Trkiyenin hem bu snavlardan kendisi iin gerekli sonular kartarak yapt iyiletirmelere devam etmesi hem de bu tr izleme snavlarna katlmaya devam etmesi
nemlidir. Ayrca bu tr izleme snavlarnn ulusal lekte de gerekletirilmesi renci baarsnn gzlemlenmesi asndan elzemdir. Ortaya kan tabloda atlacak
en nemli politik adm zellikle akademik olarak dezavantajl renciler iin telafi
mekanizmalarnn daha gl bir ekilde ihdas edilmesidir.

MLL ETM BAKANLII

TEKLAT KANUNUNDA DEKLK
Milli Eitim Bakanlnn Tekilat ve Grevleri Hakknda Kanun Hkmnde Kararname ile Baz Kanun ve Kanun Hkmnde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Tasars ilk olarak 24 Mays 2016 tarihinde Meclise sunulmutu. Bu
tasarnn amac grev, yetki ve tekilata ilikin deiiklikler yaplmas; raklk eitimi
ve staj altyapsnn glendirilmesi; YK ile SYM Bakanlna ilikin dzenleme82. PISA 2015 Results in Focus, OECD, https://www.oecd.org/pisa/pisa-2015-results-in-focus.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
83. Bakan Ylmaz, TBMM Genel Kurulunda MEBin 2017 Yl Btesi zerinde Konutu, MEB, 11 Aralk 2016,
http://meb.gov.tr/m/haber/12497/tr, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
84. PISA 2015 Results-Excellence and Equity in Education Volume I, (PISA, OECD, Paris: 2016), s. 116.

setav.org

331

2016DA TRKYE

lerin yaplmas ve yeni devlet niversitelerinin kurulmasdr. Tasarda mstear yardmcl, mesleki teknik eitim, zel retim, akademisyenlerin okul mdrl,
zel eitim ve yurt dna gnderilen rencilerle ilgili dzenlemeler yer almtr.85 u
ana kadar kabul edilen maddeler arasnda MEBdeki mstear yardmcl saysnn
beten yediye karlmas, akademisyenlerin proje okullarda mdrlk yapabilmesi,
aday rak, rak kalfa vb. gibi genel ve mesleki eitimlerin Hayat Boyu renme
Genel Mdrlnden alnarak Mesleki ve Teknik Eitim Genel Mdrlne aktarlmas ve mesleki eitime ynelik birtakm dzenlemeler en nemli olanlardr.86
Bunlar arasndan en dikkat ekicisi ise kukusuz mesleki eitime ynelik maddelerdir. 2016 yln youn bir gndemle geiren MEBin en ok nem verdii konulardan
birisi mesleki eitimin gelitirilmesi ve tevik edilmesi iin yaplan almalar olmutur. Bu
tasarnn kanunlamasnn, mesleki eitimin imajnn tazelenmesini salayaca dnlmektedir. Buna gre raklk eitimi zorunlu ortaretim kapsamna alnmtr. Bununla
meslek lisesinde okuyan rencilerin rendiklerini uygulamalar ve asl nemlisi hibir
rencinin geride kalmamas salanacaktr. raklk eitiminin zorunlu ortaretime dahil edilmesi denetiminin de artk daha sk yaplaca anlamna gelmektedir. Bu kapsamda
ayrca on ve daha fazla personelin alt iletmelerde, personel saysnn yzde 5inden
az olmamak artyla mesleki ve teknik eitim okulu ve kurumlarndaki rencilere staj
yaptrlabilecektir. On ve daha fazla renci altracak iletmeler ise eitim birimleri kurarak yaplacak eitim alannda usta ve i pedagojisi eitimi alm eitici personel grevlendirecektir. Bu dzenleme staj reniminin bir sisteme oturtulmasn salayacaktr.
En tevik edici grnen dzenleme ise i yerlerinde staj yapacak rencilerin cret alacak olmasdr. Tasarya gre denecek cret 20 ve zerinde personel altran
i yerlerinde asgari cretin yzde 30undan; 20den az personel altran i yerlerinde
ise asgari cretin yzde 15inden aa olamayacaktr. Buna ek olarak sigorta primleri
de asgari cretin yzde 50si zerinden denecektir. Yani bu rencilerin yaklak
400 lira cret alaca sylenebilir. Bu dzenlemelerin son derece olumlu olduu belirtilmelidir. Bununla birlikte meslee ynelik bir program uygulayan meslek lisesi
mezunlarnn YK tarafndan belirlenecek ayn alandaki bir programa yerleememelerinde ortaretim baar puanlar YKn belirleyecei bir katsayyla arplarak
merkezi snav puanlarna eklenecektir. Uzun yllar meslek lisesi mezunlarnn maruz
kald katsay uygulamas bu sefer olumlu bir ekilde geri dnmtr.
Btn bu gelimeler gz nne alndnda meslek liselerinin itibarnn artmas,
dolaysyla artk Anadolu lisesini kazanamayan, baars dk rencinin gidecei
bir eitim kurumu olmaktan kmas beklenmektedir. Daha ekici hale getirilmeye
allan meslek liselerinin, baarl rencilerin de gitmek isteyecei yerler olmasyla
mesleki eitim kalitesinin artmas da salanacaktr.
85. lgili Kanun Tasars iin bkz. https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem26/yil01/ss405.pdf, (Eriim tarihi: 26
Aralk 2016).
86. Eitim Alann Dzenleyen Tasarnn 20 Maddesi Kabul Edildi, Anadolu Ajans, 1 Aralk 2016.

332

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

KRONOLOJ-TEMEL ETM
19 Ocak

MEB retmen Atama ve Yer Deitirme Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

27 Ocak

MEB Eitim Kurumlar Yneticilerinin Grevlendirilmelerine Dair Ynetmelikte Deiiklik

Yaplmasna likin Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

12 Nisan

MEB zel retim Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik

Resmi Gazetede yaymland.

24 Mays

smet Ylmaz, Milli Eitim Bakanl grevine balad.

16 Haziran

MEB Okul ncesi Eitim ve lkretim Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna

Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

3 Temmuz

MEB Tama Yoluyla Eitime Eriim Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

3 Temmuz

MEB zel retim Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik

Resmi Gazetede yaymland.

3 Austos

Szlemeli retmen stihdamna likin Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

5 Austos

MEB zel retim Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik

Resmi Gazetede yaymland.

6 Austos

2016-2017 Eitim ve retim Ylnda zel Okullarda renim Grecek renciler in

Eitim ve retim Destei Verilmesine likin Tebli Resmi Gazetede yaymland.

27 Austos

2016-2017 Eitim ve retim Ylnda Organize Sanayi Blgeleri Dnda Alan/Alacak

zel Mesleki ve Teknik Eitim Okullarnda renim Gren/Grecek renciler in Eitim ve retim Destei Verilmesine likin Tebli Resmi Gazetede yaymland.

27 Austos

2016-2017 Eitim ve retim Ylnda Organize Sanayi Blgelerindeki zel Mesleki ve

Teknik Eitim Okullarnda renim Grecek renciler in Eitim ve retim Destei
Verilmesine likin Tebli Resmi Gazetede yaymland.

1 Eyll

MEB zel Program ve Proje Uygulayan Eitim Kurumlar Ynetmelii Resmi Gazetede
yaymland.

8 Eyll

MEB retmen Atama ve Yer Deitirme Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

28 Eyll

MEB Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

28 Ekim

MEB Ortaretim Kurumlar Ynetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

setav.org

333

2016DA TRKYE

YKSEKRETM

YKSEKRETME ERM
2016 ylnda Yksekretime Gei Snavna (YGS) yaklak 2,2 milyon kii bavurmutur.87 Gemi yllara bakldnda YGSye bavuran aday saysnn giderek artt
ve 2016 ylnda en yksek dzeye ulat gzlemlenmitir. Zorunlu 12 yllk eitim
uygulamas ile birlikte bu saynn nmzdeki yllarda da artmaya devam etmesi
beklenmektedir.
2016 YGSye bavuran adaylarn yzde 42,1i (950 bin kii) lise son snf rencisi, yzde 28i ise (633 bin kii) herhangi bir programa yerlememi lise mezunlardr. Bavuranlarn yaklak yzde 28i ise halen bir yksekretim programnda
renim gren ya da mezun kiilerden olumaktadr.88 Bir lisans programn bitirmi
veya halen bir lisans programnda olan yaklak her kiiden birinin snava tekrar
girmesi, rencilerin tercihlerinden memnuniyetleri zerinde dndrmektedir.
Bu yl kontenjanlar artmaya devam etmesine ramen ilgin bir ekilde 2015
ylna gre ok daha fazlas bo kalmtr. 2016da devlet niversitelerinde kontenjanlarn yzde 5i (34 bin 468), vakf niversitelerinde yzde 12si (18 bin 528) bo
kalmtr.89 Kbrs ve dier lkelerdeki Trk niversitelerinde kontenjan says drlm dolaysyla bo kontenjan oran da yzde 35e (7 bin 151) gerilemitir. Bu
oranlar olduka dikkat ekicidir. zellikle devlet ve vakf niversitelerindeki doluluk
orannn 2015 ylna gre d gstermesi, adaylarn ya doru bir ekilde tercih
yapamadn ya da sonularna ve kendilerine uygun eitim sunan niversiteler bulunmadn dndklerini gstermektedir.
667 sayl KHK ile kapatlan vakf yksekretim kurumlarnda bulunan
renciler iin 23-26 Austos tarihleri arasnda ek yerletirme yaplmas plan-

87. 2016-YGS Saysal Bilgiler, SYM, http://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2016/YGS/2016_YGS_Sayisal_Bilgiler.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
88. 2016-SYS Yerletirme Sonularna likin Saysal Bilgiler, SYM, http://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2016/LYS/YerlestirmeSayisalBilgiler10082016.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
89. 2016 SYS Sonularna likin Saysal Bilgiler.

334

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

lanmtr.90 Ancak daha sonra gelen taleplerden tr tercih sresi 29 Austosa

kadar uzatlmtr.91 Bu rencilerin yerletirme sonular 23 Eyllde aklanm,92 kaytlar ise 29 Eyllde tamamlanmtr.93 Buna gre olaanst bir durum olmasna ramen bu sre iyi ynetilebilmi, niversiteleri kapatlan renciler derslerin balama tarihinden ksa bir sre sonra yerletirilebilmi, bylelikle
byk ders kayplar yaamamlardr.

ULUSLARARASILAMA
Trkiyede yksekretim alannda 1990l yllarn bandan itibaren uluslararaslama
konusunda nemli gelimeler yaanmtr. Atlan admlarn etkinlii noktasnda halen
tartmalar devam etmekle birlikte, Trkiyede 100 bine yaklaan says ile uluslararas
renciler bu alanda bymenin arttn gstermektedir. 2016 ylnda toplam uluslararas renci saynn te ikisini oluturan lkeler aada gsterilmitir.
TABLO 2. TRKYEDE YKSEK RENM GREN
ULUSLARARASI RENCLER (LK 10 LKE, KASIM 2016)
1.

Azerbaycan

12.504

2.

Trkmenistan

9.903

3.

Suriye

9.689

4.

ran

5.661

5.

Irak

4.414

6.

Afganistan

4.338

7.

Krgzistan

1.994

8.

Yunanistan

1.993

9.

Kazakistan

1.986

10.

Libya

1.668

Kaynak: SYM verilerinden faydalanlarak yazarlar tarafndan oluturulmutur.

Bununla birlikte Trkiyeye yksekretim iin gelen rencilerin cinsiyetlerine

bakldnda erkek rencilerin kz rencilerin iki katndan fazla olduu grlmektedir. Gemi yllarda da benzer bir eilimin sz konusu olduu ifade edilebilir.
TABLO 3. CNSYETE GRE TRKYEDEK ULUSLARARASI RENCLER
Erkek

Kadn

Toplam

60.156

27.747

87.903

Kaynak: SYM

90. Aklama, SYM, http://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2016/KHK/667sayiliKHK_UsulveEsaslar23082016.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).

91. Aklama, YK, 25 Austos 2016, http://www.yok.gov.tr/documents/10279/26994545/kapatilan-vakif-universitelerindeki-ogrencilerin-tercih-basvuru-suresi-uzatildi.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
92. Kapatlan niversitelerin rencilerinin Yerletirme Sonular Akland, TRT Haber, 23 Eyll 2016.
93. Aklama, YK, 28 Eyll 2016.

setav.org

335

2016DA TRKYE

2016da getiimiz yla gre toplam uluslararas renci saysnda yaklak 15

bin art yaanmtr. Bu artn nceki yllardan daha fazla olmasndaki temel etkenlerden birinin Trkiyedeki Suriyeli gmenlerle ilgili olduu sylenebilir. Zira ekil
2de grld gibi 2013ten bu yana Suriyeli rencilerin saysnda dramatik bir
art yaanmtr. 2014 ylnda niversitelerde 1.785 renci varken 2016 ylnda bu
say 9 bin 689 olmutur.
EKL 2. ULUSLARARASI RENCLERN GELD LKELER (LK 10, 2013-2016)

Kaynak: SYM

Uluslararas rencilerin aksine uluslararas akademisyenlerin saysnda nceki

yla gre bir d sz konusudur. Getiimiz yl 2 bin 944 olan uluslararas akademisyen says 2016da 2 bin 829 olmutur.
TABLO 4. TRKYEDEK ULUSLARARASI AKADEMSYEN SAYISI (KASIM 2016)
Profesr

Doent

Yardmc
Doent

retim
Grevlisi

Okutman

Uzman

Aratrma
Grevlisi

retim
Grevlisi
Doktora

TOPLAM

202

202

632

840

670

75

108

100

2.829

Kaynak: YK

669 SAYILI KHK LE KAPATILAN ASKER

YKSEKRETM KURUMLARI
669 Sayl KHK ile askeri yksekretim kurumlar kapatlm ve Milli Savunma
niversitesinin kurulmas karar alnmtr.94 Bununla beraber 2015-2016 eitim
retim dneminde mezun olan rencilerin ilemleri iin koordinatr niversiteler atanmtr (Tablo 3). Bu dnemden nce mezun olan rencilerin ilemleri
94. Olaanst Hal Kapsamnda Baz Tedbirler Alnmas ve Milli Savunma niversitesi Kurulmas ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname, Resmi Gazete, 31 Temmuz 2016.

336

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

ise Milli Savunma niversitesine aktarlmtr. Ancak bahsi geen zamanda henz
kurulmad iin Genelkurmay Bakanlnda geici bir birimin oluturulmasna
karar verilmitir.95
TABLO 3. KAPATILAN ASKER YKSEKRETM KURUMLARINA ATANAN
KOORDNATR NVERSTELER
ASKER
YKSEKRETM KURUMU

2015-2016 MEZUNLAR N
KOORDNATR NVERSTE

Kara Harp Okulu

Gazi niversitesi

Hava Harp Okulu

stanbul Teknik niversitesi

Deniz Harp Okulu

stanbul Teknik niversitesi

GATA Tp Fakltesi

Salk Bilimleri niversitesi

GATA Hemirelik Yksekokulu

Salk Bilimleri niversitesi

GATA Astsubay Salk Hizmetleri MYO

Salk Bilimleri niversitesi

Jandarma Astsubay MYO

Gazi niversitesi

Deniz Astsubay MYO

stanbul Teknik niversitesi

Hava Astsubay MYO

stanbul Teknik niversitesi

Kara Kuvvetleri Astsubay MYO

Gazi niversitesi

Bando Astsubay MYO

Hacettepe niversitesi

Kaynak: YK

renimlerine devam edebilmeleri iin bu yksekretim kurumlarnda eitim

gren rencilere tercih hakk verilmitir. Devlet veya vakf niversitelerini tercih
edebilen bu renciler, vakf niversitelerine yerlemeleri durumunda program cretini deyecekleri ve belge ve diploma gibi ilemlerinin yerletikleri kurum tarafndan
yaplaca belirtilmitir.96 Ayrca askeri liselerden snavsz olarak gei yapan rencilerin ortaretim diploma puanlar dikkate alnarak uygun program ve kontenjanlara
yerletirilmesine ve SYS sonucuna gre kayt olan rencilerin ise askeri yksekretim kurumuna kayt olduklar ylki yerletirme puanlar ve tercih edebilecekleri
puan trne gre program ve kontenjanlara yerletirilmesine karar verilmitir.97
Kapatlan askeri yksekretim kurumlar rencileri tercihlerini 22-27 Eyll
tarihleri arasnda yapm, kaytlar ise 6-10 Ekim arasnda gereklemitir. Yerleemeyen renciler iin bo kalan kontenjanlara ek tercih alnm, ek tercihte de yerleemeyenler YK tarafndan yerletirilmitir.98 Bununla birlikte Hava Harp Okulu
rencilerinden 422sinin Yksek Disiplin Kurulu kararyla iliii kesilmi ve Hava
Astsubay Meslek Yksekokulu rencilerinden ikisinin gvenlik soruturmas ve ariv aratrmas sonucu olumsuz olduundan okuldan karlmtr. Bu rencilerden
95. Aklama, YK, 31 Temmuz 2016, http://www.yok.gov.tr/documents/10279/27657791/askeri_okullardan_
mezun_olanlarla_ilgili_aciklama.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
96. Aklama, YK, 31 Temmuz 2016, http://www.yok.gov.tr/documents/10279/27657791/kapatilan_harp_
okullari_ogrencileri_yerlestirmelerine_iliskin_usul_ve_esaslar.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
97. Aklama, YK, 31 Temmuz 2016.
98. Aklama, YK, 4 Ekim 2016.

setav.org

337

2016DA TRKYE

tercih alnmamtr. Yksek Disiplin Kurulu kararyla karlan rencilerin statleri

konusunda ise Babakanlktan gr alnmasna karar verilmi, bu kiilerin ilemleri beklemeye alnmtr.99 Ayrca 669 Sayl KHKnn 105. maddesi uyarnca Harp
Okullar bnyesindeki faklte, yksekokul ve Astsubay Meslek Yksekokullarnda
kaytl rencilerden cezaevinde bulunmas nedeniyle yerletirme bavurusu yapamayan rencilerin cezaevinden ktktan sonra durumlarn belgeleyerek bavurmalar
halinde YK tarafndan yerletirilecekleri aklanmtr.100
31 Austosta Milli Savunma niversitesi bnyesinde bulunan Hava Harp
Okuluna; 671 Sayl KHKya gre pilotaj eitimi verenler ncelikli olmak zere
niversitelerin tm mhendislik blmlerinin birinci ve dier ilgili blmlerinin
ikinci ve nc snflarndan renci alnaca duyurusu yaplmtr. Bu kapsamda birinci snflar eitimlerine 2017-2018 eitim retim yl birinci yarylnda ikinci snfta; dier rencilerin ise 2016-2017 eitim retim yl ikinci
yarylndan balamak zere Hava Harp Okulunda bulunduklar snf ve dnem
itibaryla eitime balayaca aklanmtr.101 Bir baka gelime ise halihazrda
kapal bulunan harp okullarnn 2017 ylnda yeniden alaca ve Milli Savunma
niversitesine balanacak olmasdr.102

YP VE 50D ARASINDA RETM YES SORUNU

lk olarak 2002 ylnda Orta Dou Teknik niversitesinde uygulanan retim
yesi Yetitirme Program (YP), 2010 ylnda merkezi atama sistemiyle niversitelerin akademik personel ihtiyacn karlamak iin kurgulanmtr. Merkezi atama
sisteminde yerletirme iin kullanlan not, lisans genel not ortalamasnn yzde 25i,
Akademik Personel ve Lisansst Eitimi Girii Snavnda (ALES) ilgili alandaki
puann yzde 60 alnarak hesaplanmaktadr. YP adaynn geerli bir dil snavnda
yabanc dil puan varsa, bu puann yzde 15i de toplam nota eklenmektedir. 20102016 yllar arasnda uygulanan bu sistemle birlikte, hem akademisyen ihtiyacnn
karlanmas hem de akademik personelin eitim kalitesinin artrlmas amalanmtr. Merkezi atama sistemiyle adayn niversitede ilgili programlara yerletirilmesi de
aratrma grevlilii seiminde eitlilik salamtr.
Sistem, farkl beceri niteliklerini lmesi, merkezi atamayla adaylarn belirlenmesi, lisansst eitimle birlikte retim yesi ihtiyacnn karlanmas, yurt ii ve
yurt d dil eitimi salamas ve eitim sreleri boyunca yurt ii ve yurt d seyahat
deneklerinin karlanmas gibi faktrlerden dolay ilevsellii asndan olumlu bulunmutur. YP kapsamndaki aratrma grevlilerinin 33. maddenin (a) fkrasna
99. Aklama, YK, 31 Temmuz.
100. Aklama, YK, 6 Ekim 2016.
101. Aklama, YK, 31 Austos 2016, http://www.yok.gov.tr/documents/10279/27821052/hava_harp_okuluna_giris_kosullari_9916.pdf, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
102. Harp Okullar ubat 2017de Yeniden Alyor, Yeni afak, 2 Kasm 2016.

338

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

gre atamalar yaplmtr. Fakat YP sistemiyle yaplan atamalarda farkl uygulama

ve ykmllkler olduu iin, ayr bir dzenlemeyle usul ve esaslar belirlenmitir.
YP kapsamndaki aratrma grevlileri, her yl YP deerlendirme formuyla danman tarafndan deerlendirilmektedir.
Ancak YP kapsamnda 33a kadrosu olarak tanmlanan kadroda bulunan aratrma grevlileri, 33. maddenin (a) fkrasna gre atamas yaplan dier aratrma
grevlilerinin aksine her yl i szlemesi yenilememektedir. Bu ikircikli durum eitsizlik oluturduu gibi aratrma grevlilii unvannda kadro eitlenmesine sebep
olmaktadr. Aratrma grevlisi almlarnda YP dnda, cari usul yntemi de kullanlmaktadr. 33a ve 50d olarak yaplan cari usul atamalarnda, 33a kadrosundaki
aratrma grevlilerinin i szlemesi, en ok 3 ylda bir yenilenmektedir. 50d kadrosunda bulunan lisansst rencilerin ise lisansst eitimlerini tamamlamalar halinde grev sreleri bitmektedir. Burslu renci olarak nitelendirilen bu uygulama,
niversitelerde akademik baarnn devamll ve takip edilmesi bakmndan sklkla
kullanlmaktadr.
Cari usul ve YP usul olmak zere iki farkl yntemle alnan aratrma
grevlileri arasnda, almdan kaynaklanan i szlemesi farkll bulunmaktadr.
Ayn unvana sahip olmalarna ramen, ykmllklerinin deimesi YP usul
ve cari usul kyaslamasna sebep olmaktadr. Dier yandan YP kadrosunda bulunan aratrma grevlilerinin zellikle kkl niversitelerde oda dahi bulamamas,
akademik eitim srecinde asl rollerden birisi olan danman retim yesiyle bir
hoca-renci ilikisinin oluturulamamas, YPli ve YPli olmayan aratrma
grevlileri ayrmna yol amaktadr.
Sistemin olumlu ve olumsuz birok yn bulunmasna ramen, asl sorun aratrma grevlileri arasnda uygulama ve anlay farkll oluturmasdr. Her yl yenilenen
bir i szlemesine karlk niversiteye devamll beklenen aratrma grevlileri ve
YPli olarak nitelendirilen aratrma grevlileri ayn akademik sistemde olmalarna
ramen farkllamaktadr. Ayrca YP sisteminin zellikle yeni mezun genler arasnda bir i bulma platformuna dnmesi, sisteme yneltilen balca eletirilerden
birisidir. YPde akademik yaamn temel artlarndan birisi olan aratrma grevlisi
ve danman retim yesi arasndaki iletiime ynelik eletiriler de, YP sisteminin
niversiteye aidiyet kurup kurmadna dair soru iaretleri oluturmaktadr.
Bu nedenle yalnzca YP sisteminde deil 33a, 50d kadrosunda bulunan ve hatta yardmc doent kadrosunda bulunan retim yeleri iin akademik baary artracak, mevcut eitsizlikleri ortadan kaldracak, eitim srecinin lisansst ncesinde
en son aamasn oluturan lisans rencilerini ynlendirebilecek ve yetitirebilecek
nitelie sahip, iini kaybetme korkusunun retim verimliliini basklamayacak ancak
garanti i mantnn sebep olduu rehaveti de ortadan kaldracak bir dzenlemeye
ihtiya bulunmaktadr. 15 Temmuz darbe giriiminin ardndan 674 sayl KHK ile
yaplan YP dzenlemesi ise bu ihtiyaca cevap vermekten uzaktr.

setav.org

339

2016DA TRKYE

674 sayl KHK ile tm YP kadrosunda yer alan aratrma grevlileri, 50.
maddenin birinci fkrasnn (d) bendine gre statleri deitirilerek kamuoyunda
50d kadrosu olarak bilinen kadroya geirilmilerdir. Bylece YP sistemiyle elde
edilen lisansst eitimini baaryla tamamlamalar durumunda retim yesi olma
hakkn kaybederek, ilgili niversiteler tarafndan 33. maddenin (a) fkrasna gre
yeniden atamalar yaplmad takdirde akademik grevleri son bulacaktr. Aslnda
50d kadrosunda bulunan dier aratrma grevlileri iin halihazrdaki uygulamann
kapsam geniletilerek, YPli aratrma grevlileri de kapsam dahiline alnmtr.
Bylece ayn unvana sahip olan aratrma grevlilerinin vazifelerine devam etmesindeki farkl uygulama ortadan kaldrlmtr.
15 Temmuz darbe giriimi ardndan Trkiyede devlet kurumlarna yerlemi
FET yelerinin devlet mekanizmasndan karlmasn amalayan KHKlarda,
YP sisteminin dntrlmesi, lisansst eitim ve retim yesi yetitirme programlarnn ihtiya duyduu dzenlemenin kapsamn daraltmtr. Mevcut durumda
YP sistemi kaldrlarak aratrma grevlisi almnda cari usul olarak bilinen tek
bir sistem uygulamasna geilmitir. YP usul ve cari ak usul arasndaki fark
ortadan kaldrlm olsa bile, Trkiyede eitim srecinin en st seviyesi olan niversite eitiminde grev alacak retim yelerinin yetitirilmesi iin daha kapsaml bir
alma gerekmektedir. Trkiyede gelien ve yaygnlaan yksekretimde temel sorunlardan birisi olan retim yesi an kapatmaya ynelik kurgulanan YPnin i
kaps olarak grlmesi engellenmitir. Fakat akademik kadrolarn yetitirilmesi iin
mevcut dzenlemelerin gelimi lke rnekleri gz nnde bulundurularak gncellenme ihtiyac devam etmektedir. Aratrma grevlisi unvan akademik yaamda ilk
basamak olduu iin bu srecin iyi kurgulanmas elzemdir.
Ayrca 50d kadrosunda bulunan aratrma grevlileri lisansst eitimlerini tamamlamalar ve ilgili niversitelerin talepleri dorultusunda akademik srelerine
devam edebileceklerdir. YP sistemiyle garanti olan bir sre, yetkinlik ve ihtiyaca
gre yeniden dzenlenmitir. Fakat lisansst eitimini tamamlayan retim yesi
adaylarnn atanma artlar ve bunlar belirleyecek kriterler konusundaki sbjektif
deerlendirmeler bu konuda ortak bir dzenleme ihtiyacn ortaya koymaktadr.

REKTR ATAMALARI
2016 yl Boazii niversitesi ve ODT gibi rektrlk seimleriyle ska gndeme gelen niversiteler dahil pek ok niversite iin bir seim yl oldu. Yaz
dneminde 37 niversite rektrlne 12-26 Temmuz tarihleri arasnda atama
yaplmas YK tarafndan planlanmt. Bu niversitelerden 20 tanesinin rektrlk seimleri 12 Temmuzda gerekleirken, kalan 17sinin seimi 15 Temmuz
darbe giriimi sonrasna denk geldiinden 24 Temmuz tarihli YK karar ile ileri
bir tarihe ertelenmitir.

340

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

12 Temmuzda rektrlk seimleri gerekletirilen dokuz niversiteye Cumhurbakan tarafndan 28 Temmuz 2016 tarihinde atama yaplmtr. Bu tarih itibaryla
rektrlk seimleri gerekletirilen ancak hala atama yaplmayan 11 niversite (Boazii, stanbul Teknik, Ege, Dicle, Akdeniz, On Dokuz Mays, Dokuz Eyll, Adana
Bilim ve Teknoloji, Gaziantep, Atatrk ve Frat) bulunmaktayd.103 Bunlardan Gaziantep niversitesine 1 Austos ve Akdeniz niversitesine ise 4 Austosta rektr
atamas gerekletirilmitir. 8 niversiteye de 12 Austos itibaryla rektr atanmtr.104
Rektrlk seimleri yaplm olmasna ramen rektr atamas gerekletirilmemi
olan tek niversite Boazii niversitesiydi.
Rektr seim ve atama sreci ile ilgili 29 Ekimde karlan 675 sayl KHK
nemli deiiklikler getirmitir. Bunlardan ilki bundan itibaren niversitelerde rektrlk seimlerinin yaplmayacak olmas ve cumhurbakannn niversite rektrlerini dorudan YKn kendisine nerdii isim arasndan seerek atayacak olmasdr. Bu kapsamda aday adaylarnn YKn aklad takvimi dikkate alarak
Rektr Bilgi Formu ile birlikte, akademik zgemi ve yayn listelerini YKe sunmalar beklenmektedir. Bavuruda bulunacak kiilerde Profesr olarak en az yl
grev yapm olmas, 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu hkmlerine gre devlet
memuru olarak istihdam edilebilmek iin engel bir halin bulunmamas, rektr olarak atama ileminin ikmal edildii tarih itibaryla 67 yan tamamlamam olmas
kriterleri aranmaktadr. Bu kapsamda 19 niversiteye atama yaplacaktr.105 Ayrca
YK Bakan Yekta Sara yapt bir aklamada, rektr atama srelerinde YKn,
cumhurbakanna nerilecek adaylarn seimi iin, rektr atamas gerekletirilecek
niversitenin bulunduu ilin valisi, sanayi ve ticaret odas bakanlar, kalknma ajans
temsilcileri ile de grerek niversitenin ihtiya duyduu rektr profili ile ilgili bir
rapor hazrlayacan ifade etmitir.106
Yeni deiiklik baz alnarak ilk atama 13 Kasm tarihinde, uzun sredir atama
bekleyen Boazii niversitesine yaplmtr. Yeni dzenlemeye gre yaplan bu atamada, eski rektr ve ayn zamanda seimlerde en yksek oyu alan adayn atanmas
beklenirken, seim srecine dahil olmam bir akademisyen atanmtr. Bunu gereke
gsteren renciler zaten yksek olan tansiyonu daha da ykseltmi ve protestolar gerekletirmilerdir.107 Ancak bu yeni dzenleme niversitelerde kamplamann nne
gemesi asndan olumlu bir admdr. OHAL srecine denk gelmesi ve Trkiyede
YKn halen Bakanlk dzeyine evrilememi olmas nedeniyle sancl geen bu srecin ve uygulamann ileriki zamanlarda oturmas beklenmektedir. Uygulama ile ilgili
103. OHAL Sreci ve Rektr Atamalar, Memurlar.net, 1 Austos 2016, http://www.memurlar.net/haber/600572,
(Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).
104. Cumhurbakan Erdoan 8 niversiteye Rektr Atad, CNN Trk, 12 Austos 2016.
105. Rektrlk Aday Adayl Bavurular Balad, Haber Trk, 21 Kasm 2016.
106. YK Bakan Prof. Dr. Sara: YK Rektr Seiminde rencilerin de Fikrini Alacak, Anadolu Ajans, 25
Kasm 2016.
107. Boazii niversitesinde Rektr Protestosu, NTV, 14 Kasm 2016.

setav.org

341

2016DA TRKYE

en sk dile getirilen eletirilerden biri byle bir uygulamann baka herhangi bir lkede
bulunmamasdr. Ancak unutulmamaldr ki baka herhangi bir lkedeki niversitelerde akademisyenlerin rektr semesi uygulamas da mevcut deildir. yle ki ABD ve
dier gelimi lkelerde rektrler mtevelli kurullar tarafndan dorudan atanmaktadr. Trkiyede ise benzeri bir sistemin uygulanmas iin Anayasa deiiklii gerekmektedir.108 Dolaysyla bu dnemde ancak bir ara forml uygulamak mmkndr.
KRONOLOJ: YKSEKRETM
20 ubat

Yurt d Yksekretim Diplomalar Tanma ve Denklik Ynetmelii Resmi Gazetede yaymland.

18 Mart

Yksekretim Kurumlarnda n Lisans ve Lisans Dzeyindeki Programlar Arasnda Gei, ift Anadal, Yan Dal ile Kurumlar Aras Kredi Transferi Yaplmas Esaslarna likin Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

23 Mart

Yksekretim Kurumlarnda Yabanc Dil retimi ve Yabanc Dille retim Yaplmasnda Uyulacak Esaslara likin Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

1 Nisan

Meslek Yksekokullar ve Akretim n Lisans Programlar Mezunlarnn Lisans renimine Devamlar Hakknda Ynetmelikte Deiiklik Yaplmasna Dair Ynetmelik Resmi
Gazetede yaymland.

10 Nisan

Yksekretim Kurumlar Bilimsel Aratrma Projeleri Hakknda Ynetmelikte Deiiklik

Yaplmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

20 Nisan

Lisansst Eitim ve retim Ynetmelii Resmi Gazetede yaymland

8 Haziran

Mesleki ve Teknik Eitim Blgesi indeki Meslek Yksekokulu rencilerinin Yerlerindeki Eitim, Uygulama ve Stajlarna likin Esas ve Usuller Hakknda Ynetmeliin Yrrlkten Kaldrlmasna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

31 Temmuz

Olaanst Hal Kapsamnda Baz Tedbirler Alnmas ve Milli Savunma niversitesi Kurulmas ile Baz Kanunlarda Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun Hkmnde Kararname Resmi
Gazetede yaymland.

6 Ekim

Yksekretim Kurumlarnn Yurt D Yksekretim Kurumlaryla Ortak Eitim retim

Programlarna Dair Ynetmelik Resmi Gazetede yaymland.

8 Ekim

Yksekretim Kurumlarnda Danma Kurulu Oluturulmasna likin Ynetmelik Resmi

Gazetede yaymland.

108. Bekir Gr, Seim Sistemi, niversiteleri Geri Brakyor, Star, 18 Eyll 2014.

342

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

SOSYAL
POLTKALAR

2011 ylnda kurulan Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlyla birlikte kurumsal bir
at altnda temsil edilen sosyal politikalar, kapsam ve nemini her yl genileterek
siyasi, ekonomik ve sosyal gndemin ilk sralarnda yer almaktadr. 2016 ylnda da
youn bir ajandaya sahip olan sosyal politika alannda kadn, ocuk, engelli ve yallarn yan sra Suriyeliler ve 15 Temmuz ehit ve gazileri de ne kan hedef gruplar olmutur. Suriyeliler iin, Avrupa Birliinin Trkiyede yaayan mlteciler iin
ayrd kaynak kapsamnda, Avrupa Acil Sosyal Gvenlik A (ESSN)109 kurulmas
adna Sosyal Uyum Yardm Program balatlmtr.110 nceliin kadn ve ocuklara verilecei bu programda sosyal yardm yararlanclar Aile ve Sosyal Politikalar
Bakanl tarafndan belirlenmektedir. Sosyal yardm ihtiyac olan Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn tespit edilme srecinde olduu gibi, Suriyelilere ynelik Sosyal
Uyum Yardm Programnda da bavurular her il ve ilede bulunan Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakflar araclyla yaplmaktadr. Btnleik Sosyal Yardm
Bilgi Sistemiyle tm srecin izlenecei programdan hak sahipleri Suriyelilerin 2017
ylnda yararlanmas beklenmektedir.
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn yan sra programda i birlii yaplacak
Afet ve Acil Durum Ynetimi Bakanl (AFAD), G daresi Genel Mdrl
(GGM), Avrupa nsani Yardm Fonu (ECHO), Dnya Gda Program (WFP), Trk
Kzlay, Birlemi Milletler Mlteciler Yksek Komiserlii (UNHCR) ve Birlemi
Milletler ocuklara Yardm Fonu (UNICEF) vb. kurumlarn olmas, sz konusu
programlarn yalnzca yardm boyutunu deil eitim, salk, sosyal ierme ve gvenlik gibi konular da kapsadn gstermektedir. Ancak sosyal yardm programlarnda
hedefin Suriyeliler olmas, sosyal yardm programlarna mesafeli ve eletirel yaklam
109. Turkey: Refugee Crisis, European Commission,
(Eyll 2016), http://ec.europa.eu/echo/files/aid/countries/factsheets/turkey_syrian_crisis_en.pdf, (Eriim tarihi: 26
Aralk 2016).
110. European Commission Press Release Database, European Commission,
8 Eyll 2016, http://europa.eu/rapid/press-release_MEMO-16-2989_en.htm, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).

setav.org

343

2016DA TRKYE

artrmaktadr. Bu nedenle uygulanacak Sosyal Uyum Yardm Programnn, her ay

verilecek 100 TLlik nakdi yardmn yan sra Suriyelilerin ekonomik ve sosyal yaama uyumu konusunda bir etki oluturmas beklenmektedir.
Sosyal politikalarn ncelikli hedef kitlelerinden birisi olan engellilerin ekonomik ve sosyal yaamda adil ve eit yer almalar iin 2012 ylnda balatlan merkezi
engelli memur snav, engellilerin kamuda almasnn nn amtr. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn verilerine gre Ekim 2016da kamu kurumlarnda alan
engelli memur says 48 bin 963 iken kamuda alan engelli ii says 8 bin 709dur.
Ayrca Kanununda yer alan 50 kii zerinde ii altran iverenler iin toplam
alan saysnn yzde 3 kadar engelli altrma zorunluluu bulunmaktadr. Ancak uygulamada aksaklklarn olduu, engellilerin form zerinde kaytl olduu ve
aktif i yaamna katlmad, iverenlerin de engelli altrma zorunluluunu pasif
istihdamla yerine getirdii eletirileri dikkate alnmaldr. Kaytl olmas, engelli bireyin ekonomik ve sosyal yaama katlmas anlamna gelmedii gibi sosyal yaamdan
tecridine yol amaktadr. Engelli bireylerin eitim, istihdam ve sosyal yaam alannda
karlat sorunlarn zm iin hayata geirilen uygulamalarn takibi yaplarak
etkinlii deerlendirilmelidir. Yalnzca ekonomik deil sosyal maliyet boyutundan
dolay, bu alanda etkinlik analizi yaplmas nemlidir.
2016 ylnda sosyal politikalar kapsamnda en tartmal konulardan birisi kadnlarn toplumsal hayat ve aile yaamnda karlat sorunlar olmutur. Basnda yer
alan iddet haberlerinde madur olarak en sk grlen kadnlarn yzde 25i, OECD
verilerine gre 2014 ylnda einden iddet grmtr.111 2014 ylnda Trkiyede
Kadna Ynelik Aile i iddet Aratrmas sonularna gre ise lise ve zeri eitim
alan kadnlarn yzde 8,7si son 12 ay ierisinde einden iddet grrken bu oran
eitimi olmayan veya ilkretimi bitirememi kadnlar iin yzde 11dir.112 iddetin
yaygnlndan en ok etkilenen grup olan kadn ve ocuklarn yaad maduriyet
ve eitsizlik, Trkiyede sosyal politika uygulamalarnn en gerekli olduu meseledir.
zellikle toplumda ciddi bir tepkiyle karlanan ve kadn cinayetleri olarak ayr
bir kategoride yer alan toplumsal sorunun her geen gn derinlemesi, bu sorun iin
gelitirilen zmlerin yetersiz kaldn gstermektedir.
Ayrca 17 Austosta Resmi Gazetede113 yaymlanan Denetimli Serbestlik Dzenlemesinde en fazla tartlan konu, cinsel dokunulmazla kar ilenen sularn
denetimli serbestlik kapsam dahilinde olup olmayacadr. Cinsel dokunulmazla
kar sularn denetimli serbestlik dnda braklacana dair ak ve kesin bir ifade
111. Violence Against Women, OECD, http://www.oecd-ilibrary.org/social-issues-migration-health/violence-against-women/indicator/english_f1eb4876-en?isPartOf=/content/indicatorgroup/7f420b4b-en, (Eriim tarihi: 26
Aralk 2016).
112. TK; Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, Trkiyede Kadna Ynelik Aile i iddet Aratrmas 2008 ve
Trkiyede Kadna Ynelik Aile i iddet Aratrmas 2014.
113. Olaanst Hal Kapsamnda Baz Kurum ve Kurululara likin Dzenleme Yaplmas Hakknda Kanun
Hkmnde Kararname, Resmi Gazete, 17 Austos 2016.

344

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

olmasna ramen bu konudaki toplumsal duyarlln yksek olmasndan dolay toplumda farkl bir alg oluturulmasna yol amaktadr. zellikle ocuk gelin, erken
yata kz ocuklarnn evlilii, tecavz ve iddet gibi terimlerin uluslararas arenada
haksz bir ekilde Trkiyeyle zdeletirilmesinin engellenmesi gerekmektedir. Bu
nedenle yaplacak dzenlemelerde hem Trkiyede kamu vicdann rahatsz edecek
hem de uluslararas mecrada Trkiyenin prestijini negatif etkileyecek uygulamalardan kanlmaldr.
2004 yl ncesinde eski Trk Ceza Kanununda madur halinde evliliklerde
sululuk kaldrlmaktayd. 2004te yaplan dzenlemeyle birlikte cinsel istismar maduru ocukla evlenme durumunda ceza verilmemesi yolundaki hkm kaldrld ve
ocuk yataki evlilikleri nlemek iin de cinsel istismar suunun cezas 16 yla karld. Ancak Kasm 2016da Ceza Muhakemesi Kanununa eklenen cinsel istismar
sularnda madurla evlenen mahkum ve cezalarn ertelenmesi ve hkmllerin cezalarnn infaz edilmemesi ierikli geici madde, Trkiyenin sosyal politikalar alannda 2000li yllarda gsterdii ilerlemeye glge drmektedir. zellikle eleri hapiste olan kadnlarn aile btnl iin byle bir taleplerinin olmas, dzenlemenin
haklln gstermemektedir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, Adalet Bakanl
ve MEB kz ocuklarnn eitim/renim devamll, erken yata evliliklerinin ne
geilmesi ve cinsel/fiziksel/psikolojik iddete ynelik cezalarn etkinliinin artrlmas
iin kurumsal bir koordinasyonla hareket etmelidir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl bnyesinde ocuk Hizmetleri Genel Mdrl, Kadnn Stats Genel
Mdrl, Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Mdrl olarak temsil edilen kadn
ve ocuklarn sosyal koruma sisteminde daha fazla glendirilmesi gerekmektedir.
Kadnlarn eitim srecine katlmas ve istihdam edilmesi sorunun zmn
oluturmaktadr. Ancak Trkiyede kadnlarn eitim srecine katlma ve istihdam
edilebilirlii, erkeklere gre olduka dktr. Mart 2016da yaynlanan TK verileri, Trkiyede okuma yazma bilmeyen kadnlarn 2014teki orannn yzde 9,4
olduunu gsterirken, bu oran erkeklere gre 5 kat fazladr. Eitim dzeyi arttka
erkek ve kadn arasndaki fark azalmasna ramen, kadnlarn ekonomik ve sosyal
yaama katlmn gerekletiren balca faktr olan eitim srecinde ek nlem ve
tedbirlere ihtiya bulunmaktadr.114 Dier yandan Austos 2016 gc statistiklerine gre kadnlarn igcne katlma oran yzde 37 iken, bu oran erkekler iin
yzde 72,6dr. Yaklak iki kat fark bulunan kadn-erkek igcne katlma oranlarnda, kadnlarn eitim srecinin yan sra aile-i yaamnn uyumsuzluu, kadnn annelik ve alan birey rollerinin atmas, alma hayatnda kanksanm
toplumsal cinsiyet adaletsizliinin yan sra toplumsal yaamda yerleik hale gelmi
inanlarn da etkisi bulunmaktadr. Ayrca Kadna Ynelik iddetle Mcadele Ulusal Eylem Plannn (2012-2015) uygulama sresinin dolmasndan dolay, Eylem
114. statistiklerle Kadn, 2015, Trkiye statistik Kurumu (TK), 7 Mart 2016, http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=21519, (Eriim tarihi: 26 Aralk 2016).

setav.org

345

2016DA TRKYE

Plannda yer alan hedefler asndan bir deerlendirme yaplmal, bu deerlendirme

sonucunda ortaya kan sorun, gr ve neriler dorultusunda 3 yllk dnem iin
yeni bir eylem plan hazrlanmaldr.
Sosyal politikalar kapsamnda 2016da ne kan balklardan birisi asgari gelir
cret art olmutur. 7 Haziran 2015 ve 1 Kasm 2015 genel seimlerinde, parti vaatleri arasnda da yer bulan asgari gelirde art talebi, 64. Hkmetin kurulmasnn
ardndan Ocak 2016da yzde 29,3 orannda artrlarak yl boyunca geerli olmak
zere brt 1.647 TLye ykseltilmitir. Sosyal gvenlik prim gelirleriyle dorudan
ilgili olan asgari gelirde yaplan deiimde akteryal dengeden daha fazla toplumsal
talep belirleyici olmutur. Bu durum 2002den sonra Trkiyede sosyal politikalarn
geliimi asndan somut bir gsterge sunmaktadr. Toplumsal talebin dikkate alnarak seim vaatlerinden biri olan asgari gelir artnn gereklemesi, sosyal politikalarn siyasi mekanizma zerindeki ynlendirici etkisini gstermektedir.
10 ubat 2016 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan 6663 sayl Kanun ile lise
veya niversiteden mezun olduktan sonra genlerin Genel Salk Sigortas (GSS)
kapsamndan iki yl daha yararlanmas salanmtr. Lise veya niversiteden mezun
olmasyla birlikte prim deme zorunluluuyla karlaan genlerin i bulma sresi
uzadka oluan maduriyet bu ekilde giderilmitir. Ancak GSS ile grnr olan
gen isizlii sorununa kalc ve yapsal zmler getirilmesi elzemdir. TK verilerine gre Austos 2016da gen (15-24 ya) isizlik oran yzde 19,9 iken, eitim/
renim grmeyen veya hibir ite almayan genlerin oran yzde 27,2ye ykselmitir. Gen isizliinin yksek olmas ciddi bir sorunken, eitim/renim veya i
srelerinden hibirine katlmayan gen orannn yzde 27,2ye ykselmesi, bu konuda uygulanacak politikalarn aciliyeti ve nemini ortaya koymaktadr. Trkiyenin
sahip olduu gen nfusun avantaj olarak deerlendirilmesi iin eitim/renim
veya i srecine katmas gerekmektedir. Ekonomik retim srecinde yalnzca tketici
veya baml olarak yer alan gen nfus lkenin ekonomik ve sosyal maliyetini ciddi
oranda artracaktr.
Sosyal yardm ve istihdam balants, sosyal yardmlar konusunda en tartmal
konulardan birisidir. Yararlanclarnn sosyal yardmlar bir gelir arac olarak grd ve kaytl olarak almadna dair eletiriler, sosyal yardm-istihdam arasnda
negatif bir iliki olduuna kaynaklk etmektedir. 2016da sosyal yardm yararlanclarnn istihdam piyasasna ekilebilmesi iin, iverenler sosyal yardm alan kiiyi
istihdam ettikleri takdirde sigorta primlerinde iverene den tutar bir yl sreyle
kamu tarafndan karlanmaktadr. Sosyal yardm alan bireylerin kaytsz kayt d
istihdam artrd ve sosyal yardmlarn hak temelli prensibinden uzaklalmas
sorunlarndan yola karak gelitirilen bu zm yeterli deildir. Sosyal yardmlarn,
bireylerin sosyoekonomik zelliklerini glendirerek, mevcut ve muhtemel risklere
kar koruma amacn tam verimlilikle salayabilmesi iin, sosyal yardm-istihdam
ilikisini zayflatan tm sorunlarn analiz edilerek zlmesi gerekmektedir. nk

346

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

sosyal politikalar alannn temel uygulama aralarndan olan sosyal yardmlara ayrlan kaynak, gemi yllarda olduu gibi 2016da da artmaya devam etmektedir.
2015te toplam sosyal yardm harcamas 24 milyon 66 bin 723 TL iken, bu
kaynan gayrisafi yurt ii hasla (GSYH) iindeki pay yzde 1,25 olmutur. Trkiye
ekonomisinin gelimi ekonomiler arasna girebilmesi iin retim srecini teknolojik
ve inovasyon endeksli bir yapya kavuturmasnda temel faktr olan AR-GE harcamalarnn toplam GSYH iindeki oran ise 2015 yl itibaryla yzde 1,06dr. ARGE harcamalar ve sosyal yardm harcamalar birbirine yakn bir seyir izlerken verimsiz harcama olarak nitelendirilen bu harcamalarn nicelik artnn yan sra nasl
bir etki oluturduklar da nemlidir. Dier yandan sosyal yardm veren kurum ve
kurulularn eitlilii sosyal yardmlarn mkerrerlii konusunda da problem oluturmaktadr. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl, Vakflar Genel Mdrl, MEB,
YURTKUR, belediyeler ve farkl kurum ve kurulular tarafndan verilen sosyal yardmlarn btncl esas ve kriterlerle takip ve izlenmesi yaplmaldr.
Sosyal politikalarn hedef kitlesinin kadn, ocuk, engelli, yal, yoksul, gmen
gibi toplumun farkl ve geni kesimlerinden olumas, sosyoekonomik gstergelerinin glendirilmesi iin Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlnn yan sra MEB, ileri Bakanl, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, YK gibi kurumlara ihtiya
duyulmasn getirmektedir. Kurumsal koordinasyon, sosyal politikalarn ekonomik
ve sosyal refah artn salarken, dezavantajl gruplarn yaad sorunlarn zmn de hzlandracak ve kolaylatracaktr.
Ayrca btncl bir sosyal politikann gerekliliini nsani Gelime Endeksinde (GE) yer alan temel boyutlar ortaya koymaktadr. GEnin lmnde yer alan
uzun ve salkl yaam, bilgiye eriim ve insana yakr yaam standard, sosyal politikalarn eitim, salk, istihdam ve gvenlik politikalaryla birlikte ele alnmas zorunluluunu da aklamaktadr. Trkiye 2014 ylnda 0,761 GE deeriyle yksek insani
gelime grubunda yer almtr. 188 lke arasnda 72. srada yer alan Trkiyede, 2014
ylnda ortalama okula gitme sresi 7,6 yl iken, okula devam sresi beklentisi 14,5
yl olarak hesaplanmtr.115 Zorunlu eitimin 12 yl olduu dikkate alndnda Trkiyenin GE deerinde bir art gereklemi olmasna ramen istenen ve hedeflenen
noktada olmad aktr. Henz 5 yllk bir kurumsal kimlie sahip olan sosyal politikalarn ekonomik ve sosyal refah artnda daha fazla katk sunmas iin kurumsal
koordinasyon salanarak sosyal politikalarn btncl bir ilkeyle uygulanmas esastr.

115. nsani Gelime Raporu 2015, Birlemi Milletler, 14 Aralk 2015.

setav.org

347

2016DA TRKYE

SONU

2016 ylnn ilk yarsna kadar MEBin en nemli gndemini eitim ve eitime eriim
oluturmaktayd. Ancak 15 Temmuz darbe giriimi ve sonraki sre Bakanln darbe
giriimi ve rgtn eitimdeki yaplanmasyla mcadeleyi ana gndemine almasna neden olmutur. Bu ynde atlan admlara 30 bin retmenin ihra edilmesi ve
FET ile ilikili okullarn kapatlmas rnek olarak verilebilir. Ancak yaklak 50 yllk bir tarihi olan bu rgtn eitim yaplanmasyla mcadelede dikkate alnmas gereken bir baka husus, retmen ve okul faktrlerine ek olarak rgtn kendi insan
kaynan yetitirme stratejisidir. yle ki FET tarafndan yetitirilen ve kendileri
tarafndan altn nesil olarak ifade edilen bu gruh; Trkiye Cumhuriyeti eitim kurumlarnda eitim alm olmalarna ramen rgt tarafndan kullanlabilmilerdir. Bu
kullanll yalnzca maniplasyon ile aklamak yeterli olmayacaktr. nk rgt
aslnda sosyoekonomik olarak dezavantajl olan ve ileride kritik pozisyonlarda deerlendirebilecei parlak ocuklara bu dezavantajl durumlarndan bir k yolu sunma karlnda onlar tetiki olarak kullanma imkann elde etmitir. Bu balamda
Trkiyede eitimin millilii zerinde dnlmesi gereken bir konu olup gelecekte
muhtemel maniplasyon ihtimallerinin nne gemek adna bu direnli rencilerin
tespit edilebilecei uygulamalarn hayata geirilmesi gerekmektedir. rnein TEOG
kapsamnda snav ncesinde uygulanacak bir durum anketi ile dezavantajl durumdaki rencileri saptayp buna uygun politikalar gelitirmek mmkndr.
rgtn eitim yaplanmasnda yukarda bahsedilen direnli renciler meselesine ek olarak velilerin de iknas sz konusudur. rgtn, ebeveynler tarafndan
talep edilen ancak nitelik anlamnda talebin karlanamad dini ve manevi deerler eitimindeki boluu dolduruyor olmas bu ikna srecinde etkili olan hususlardan biridir. Bu anlamda Diyanet leri Bakanl, ilahiyat faklteleri, STKlar ve
MEBin i birlii iinde nitelik ve nicelik anlamnda talebi karlayacak politikalar
gelitirmeleri nemlidir.116
Bu hususlara ek olarak MEB bir yandan rgtle hesaplamasn srdrrken
dier yandan da politika alanlarndaki pozitif gndemlerine dair almalarn devam
ettirmektedir. rnein Ekim 2016 itibaryla szlemeli retmenlik uygulamasna
116. pek Cokun, Eitimin Yeniden Yaplandrlmas, Kriter, Say: 5, (Eyll 2016).

348

setav.org

2016DA ETM VE SOSYAL POLTKALAR

balanmtr. Bu uygulamayla birlikte Bakanlk Dou ve Gney Dou Anadolu blgelerindeki srekli retmen sirklasyonu sorununu zmeyi hedeflemektedir. Ayrca bu blgelerde PKK terr rgtnn okullara yapt saldrlar ve verdii ciddi
zararlar sebebiyle baz yerleim yerlerinde eitim faaliyetlerine ara vermek durumunda kalnmtr. Ancak MEB rencilerin aileleriyle birlikte geici olarak g ettikleri
illerde salad telafi eitimleriyle bu rencilerin madur olmasnn nne gemitir. te yandan Bakanlk 2016da ynetici atama ynetmeliinde baz deiikliklere
gitmi, mfredatn sadeletirilmesiyle ilgili almalara balam ve proje okullarn
ilk defa resmi bir statye kavuturmutur.
Trkiyenin uluslararas eitim gndemini megul eden tartmalara da eilmesi lkede eitimin niteliinin artmas ve uluslararas standartlarn yakalanmas
asndan nemlidir. Son yllarda birok lkede arlk verilmeye balanan STEAM
(bilim, teknoloji, mhendislik, sanat ve matematik) eitimi balamnda ad geen
alanlar arasnda i birlii salanmas gerekmektedir. Bu alanlarla dorudan ilikili ASELSAN ve TBTAK gibi kurumlar ile MEB ve bu alanlarda uzmanlam
nde gelen sivil kurulular i birlii yaparak rencilere STEAM eitimi verebilir.
Temel basamakta verilecek bu eitim daha sonra yksekretimde bu alanlarla ilikili blmlerin daha ok tercih edilmesini de salayacaktr. Bylelikle rencilere
kazandrlan beceriler eitimin glenmesini ve dolaysyla yenilikiliin de nn
aacaktr. yle ki baz lkelerde bu durum bir adm ileri geerek yalnzca STEAM
alanlarndaki derslerin verilmesi olarak deil gerek hayat senaryolar oluturularak
rencilerin giriimcilik becerisi kazanmalarn da salamaya ynelik olarak politikalar geniletilmitir.117 Bu konudaki baarl rnekler incelenerek tecrbelerinin
Trkiyede de uygulamaya balanmas gerekmektedir.
Bununla birlikte eitimde niteliin artmas balamnda Bakanln nitelikli retmen ve ynetici yetitirme stratejileri belirlemesi ve bu stratejileri hayata geirmesi
elzemdir. Baarl eitim sistemlerinde nitelikli yneticilerin okul, renci ve retmen baars zerindeki olumlu etkisini konu alan pek ok aratrma yaplmtr. Bu
balamda Trkiyenin kendi eitim sosyolojisini de dikkate alarak uzun soluklu bir
politika gelitirmesi eitimde niteliin artrlmas anlamnda nemli olacaktr.
2016 ylnda eitimde gerekleen bir baka olumlu adm ise Suriyeli ocuklarn
MEB tarafndan devlet okullarna geirilmeye balamas olmutur. 2016-2017 eitim retim yl balang kabul edilerek okul ana gelmi Suriyeliler artk devlet
okullarna gitmektedir. MEB, halihazrda yaklak 311 bin Suriyeliyi eitime dahil
edebilmitir.118 Hedef ise yl sonuna kadar 500 bin ocuu eitime dahil etmektir.119
lkemizdeki Suriyelilerin uzun yllar Trkiyede kalaca dnldnde nmz117. Streng thening Education for Innovation, OECD, https://www.oecd.org/sti/outlook/e-outlook/stipolicyprofiles/humanresources/strengtheningeducationforinnovation.htm, (Eriim tarihi: 24 Kasm 2016).
118. pek Cokun ve Mberra Nur Emin, Trkiyedeki Suriyelilerin Eitiminde Yol Haritas: Frsatlar ve Tehditler.
119. 500 Bin Mlteci ocua Eitim, Hrriyet, 22 Kasm 2016.

setav.org

349

2016DA TRKYE

deki dnemde okul andaki tm Suriyeli ocuklara eriilmesi, hem rencilere

hem de velilere yeterli bilgilendirmenin yaplmas ve Trk eitim sistemine tamamen
entegre olmalar salanmaldr.
Trkiyede eitim gndemini ilgilendiren dier bir nemli mesele de anayasa deiikliinin gereklemesi ve bakanlk sistemine geilmesi ihtimalidir. Yeni sistemin
uygulanmasnda eitimle ilgili meselelerin nasl ele alnaca nem kazanmaktadr.
Yrrlkte olan 1982 Anayasas genel olarak eitim ve din eitimi gibi konularda olduka kstlaycdr. Bu sebeple oluturulacak yeni anayasada daha oulcu bir eitim
anlay ile yola klmaldr.
2016da yaplanlar ve gelecekte yaplmas gerekenlerin hepsi gz nne alndnda gndemi ounlukla youn olan eitimin bu seyrini devam ettirecei sylenebilir. Dikkat edilmesi gereken husus ise eitimin belirli bir grubun eline gemesine
izin vermeden, gerekirse ar ve temkinli ancak salam admlar atlarak ileriye ynelik pozitif gndemlerin oluturulmasdr. zellikle FET rneinde olduu gibi
eitimin ara olarak kullanlmasnn nne geebilecek, yoksul, yoksun veya muhta
durumdaki ocuklarn eitimlerinin her aamasnda bu tarz yaplanmalara mecbur
braklmayacak ekilde bir eitim politikas izlenmelidir.

350

setav.org

2016DA
MEDYA
SMAL ALAR AL ASLAN NGAR TUSUZ BRAHM EFE SERTA TMUR DEMR
TACEDDN KUTAY TURGAY YERLKAYA METN EROL

2016DA TRKYE

352

setav.org

2016DA MEDYA

GR

2016 birok ynden Trkiye iin bir dnm noktas olmu dolaysyla medya
gndeminin hz hi yavalamamtr. politika, uluslararas ilikiler ve toplumsal alanda ciddi deiimlerin olduu 2016 ylnn en nemli olay kukusuz 15
Temmuz darbe giriimidir. 15 Temmuz darbe giriiminde dnya terrn yeni bir
yzyle karlamtr. Menfur terr saldrlar, darbe giriimi sonrasnda ilan edilen olaanst hal (OHAL) ve bu kapsamda balatlan operasyonlar, Trkiyenin
Avrupa Birlii ile ilikilerinde yaanan skntlar yln youn gndeminin dier
nemli balklardr.
Trkiyenin 2016da olduka youn geen i ve d politikayla balantl gndemi, medyaya yansyan eitli konu balklar zerinden incelenecektir. Bu balamda ncelikle Trkiyeyi etkileyen ve yakndan ilgilendiren nemli olaylar ve
bunlarn medyada nasl ele alnd ve topluma nasl yanstld gazete manetleri
zerinden ele alnacaktr.
15 Temmuz darbe giriiminden sonra gndemde en fazla yer alan balklardan biri terr rgt PKKnn yurdun farkl noktalarnda gerekletirdii kanl terr saldrlardr. lke genelinde farkl noktalarda gerekletirilen, asker ve sivilleri
hedef alan menfur terr saldrlarnda birok vatandamz hayatn kaybetmitir.
2016 ylnda Trkiye sadece PKK terrne hedef olmam, DEA tarafndan da
saldrlar gerekletirilmitir. Bu kapsamda yaanan terr saldrlarnn medyaya
ne ekilde tand, saldrlar hakknda basn yayn organlarnn kullandklar sylemler eitli rnekleriyle birlikte almada ele alnmtr. PKK ve DEAn terr
saldrlarna kar devletin balatt gvenlik operasyonlar da 2016 ylnn ilk yarsnda yaanan nemli gelimeler arasndadr. Terr rgtlerine kar gerekletirilen bu operasyonlar sonucu eine az rastlanr olumsuz bir hadise gereklemitir.
Akademisyenler Bildirisi bal altnda terr rgtne kar yrtlen operasyonlar knayan bir bildiri yaymlanmtr. Yaymlanan Akademisyenler Bildirisi
ve bildiriye kar tepkileri basn yayn organlarnn nasl yorumlayp deerlendirdii de detayl ekilde incelenmitir.

setav.org

353

2016DA TRKYE

Binali Yldrmn Babakan koltuuna oturmas ve AK Partiye genel bakan olmas da 2016 ylnn ilk yarsnda medyaya yansyan nemli siyasi gelimeler arasndadr.
Uluslararas ilikiler balamnda yaanan bir dier nemli gelime de alt yl aradan sonra srail ile ilikilerin normallemesidir. Mavi Marmara saldrs sonras gerileyen Trkiye-srail ilikileri, Tel Avivin zr ve tazminat artn yerine getirmesiyle
normallemeye balamtr. 2016 yl ierisinde gerekleen bir dier nemli gelime
ise 24 Kasm 2015te snr ihlali gerekesiyle Rus jetinin drlmesi sonucu gerilen
Trkiye-Rusya ilikilerinin 2016 Haziran itibaryla dzelmeye balamasdr. Uluslararas ilikiler zemininde yaanan bu gelimelerin farkl basn yayn organlarnda
ne ekilde karlk bulduu da almada ele alnmtr.
2016nn krlma noktas 15 Temmuz gecesi yaanan darbe giriimidir. FET
tarafndan gerekletirilen darbe giriimi bata Cumhurbakan Erdoan liderlii ve
Trk toplumunun kararll, cesareti ve basiretiyle atlatlmtr. Terrn yeni bir
yznn ortaya kt 15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda darbeyi gerekletiren
FETcler ve i birlikilerinin yakalanmas ve adalet nnde hesap vermesi iin
balatlan OHAL, ulusal ve uluslararas basn yayn organlarnda uzun sre geni
yer bulmutur. 15 Temmuz darbe giriimi hakknda medyann ortaya koyduu tutum almada detayl olarak ele alnmtr. Bununla birlikte darbe giriimi sonras OHAL ilan edilmesine medya organlarnn gsterdii farkl refleksler de bu
blmde deerlendirilen konular arasndadr. Baarsz darbe giriiminin ardndan
medyaya yansyan en nemli olaylardan biri de 7 Austos Yenikap Demokrasi ve
ehitler Mitingidir. Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann ars ile balayan
Demokrasi Nbetlerinin en kapsamls olan tarihi miting tm medya organlarnda geni yer bulmutur.
Suriye i sava nedeniyle Trkiyenin snrlarnda oluan terr tehdidine kar
24 Austosta balatt Frat Kalkan Harekat 2016da gvenlik alanndaki nemli
admlardan biridir. Be bin kilometre karelik alanda DEA, YPG ve Suriye rejimi
glerinden arndrlm bir gvenli blge oluturmak ve PYDnin blgede kantonlarn birletirerek otonom bir yap kurma hedefine engel olmak amacyla balatlan
Frat Kalkan Harekatnn medya organlarnca ne ekilde deerlendirildii almada
ele alnan bir baka konudur.
2016 terr saldrlar ve kanl darbe giriimi gibi birok ktcl olaya sahne olsa
da yeni ve gl Trkiye yolunda nemli admlar atlmtr. Bu balamda Trkiyenin farkl alardan kalknmasna nclk edecek olan Osmangazi ve Yavuz Sultan
Selim kprleri almtr. Bu yatrmlarn medyada bulduu karlk da almada
yer almtr.
Son olarak OHAL kapsamnda FET ve PKK terr rgt ile balantl
bulunarak tutuklanan HDPli vekiller ve Cumhuriyet gazetesi vakf yneticilerine
354

setav.org

2016DA MEDYA

terre destek olmak sulamas ile alan davann medyadaki temsili de deerlendirilmitir. Konuya dair medya organlarnn vermi olduu tepkiler, gazete manetleri ve haber ierikleri incelenmitir.

setav.org

355

2016DA TRKYE

FET, MEDYA VE
15 TEMMUZ

Kendisini yllarca dini bir cemaat olarak pazarlayan ve bu fikri gl bir medya
yaplanmas etrafnda organize eden FET 2016ya 2016y da aan boyutuyla Trk
medya tarihine damga vurmutur. Nitekim 15 Temmuz gecesi yaanan kanl darbe
kalkmas siyasi ve toplumsal etkileri kadar, medyann tankl ve katlm asndan
da tarihi anlara neden olmutur. Yakn tarihimizin tm krlma noktalarnda aktif roller stlenen medya hem bu kalkmay olumlayan hem de ona iddetle kar gelenler
tarafndan youn ve etkili bir ekilde kullanlmtr. Kurumsal medya organlarndan
sokaklardaki gvenlik kameralarna, sosyal medyadan akll telefonlara tm biliim
ve iletiim ara ve imkanlarn kapsayan bu kullanmlar medyann drdnc g olmann bir adm ilerisine geerek sylemlerin alglan, gerein yorumlan ve hatta
kitlesel olaylarn sonulanma biimini dorudan belirleyebildiini gstermitir.
Kamusaldan taarak bireyselleen, kurumlar ve evlerden tanarak gndelik yaama ve sokaklara inen medya bu adan 15 Temmuzun da sonucuna byk oranda
tesir etmitir. Krk yl akn bir medya gemiine sahip olan FETnn Trk Silahl
Kuvvetlerine (TSK) szm mensuplarnca kullanlan ar silahlar, olan biteni kaydedip annda paylaan iletiim teknolojilerinin harekete geirdii ortak vicdan ve
direni tarafndan etkisiz klnmtr. Ne var ki kalkmann medya aya, 15 Temmuz
2016 tarihinden ok nce balayan ve sonrasnda da srdrlen bir propaganda ve
atma zeminine gnderme yapmtr.

15 TEMMUZ NCES MEDYA

15 Temmuz gecesi terr unsurlarnn kanl eylemleri bakmndan yalnzca bir gn ifade etse de siyaset ve dolaysyla medya asndan bir sreci iaret etmitir. Dershanelerin
kapatlmas, MT trlar baskn ve 17-25 Aralk Darbe Giriimi gibi kritik dnemelerde medya en yksek younlukta Kullanlmtr. FETnn kuvvetli finans kaynaklaryla besledii medya gcn yanstan grsel, iitsel ve yazl stelik de ok dilli basn
2012 sonras tm krlma noktalarnda bata Cumhurbakan Erdoan ve AK Parti h-

356

setav.org

2016DA MEDYA

kmetine kar bir tr diz ktrme stratejisine uyum salamtr. Bu srete FET
medyasnda beliren dil rgtn yllarca kendisini tanmlad barl ve yumuak
slubunu glgede brakarak tekrarl bir fke sylemine dnmtr.
2016nn 15 Temmuz ncesi FET medyasnn tehdit ve nefret ieriini en
radikal ekilde artrd dnem olmutur. Beddua, iftira ve hakaretler dngs,
esasnda gerekleecei eitli vesilelerle nceden ima edilen darbeyi merulatrmann altyapsn oluturmay hedeflemitir. Kaynak Holding, Feza Gazetecilik,
Samanyolu Yayn Grubu ve pek Medya Grubu etrafnda planlanan bu medya
tm yerel, ulusal ve uluslararas dinamikleri de arkasna alarak, Erdoann dn hakl ve gerekli grecek kolektif sylemi retme ve yaymaya almtr.
Bu srete rgt lideri Fetullah Glenin argmanlar ve ifadelerini rgt tabanna servis eden FET medyas, Erdoan dmanln ezberleyen ve tekrarlayan
bir papaan kitle dizayn etmitir. Bu tekrarc yaklamn iki anahtar kelimesi
olmutur: Diktatr ve hrsz.
Kalkma ncesi FETc medyann en karakteristik ve esasnda paradoksal ktlarndan biri de birbiriyle ilikisiz ve ideolojik balamda taban tabana zt aktrlerin
Cumhurbakan ve AK Parti kartlnda ortak bir at kurmu olmasdr. Selahattin
Demirtatan Metin Feyzioluna, mer Lainerden Enver Aysevere, Ergun Babahandan Cengiz andara ve Erturul Gnaydan Fikri Salara farkl medya figrnn
ayn proje etrafnda sistemli bir koalisyon oluturmas 15 Temmuza hazrlanan rgtn zgvenini artrmtr. Belki de bu sebeple FET medyas kalkmadan birka ay
nce darbe kelimesinin aka kullanld ak oturumlar ve dahas darbeyi artran
ve aran reklamlar, klipler yaymlamtr. rnein Skutun l adl reklam dizisi
iinde darbe imalar bulunan bilinalt grntler, sesler ve imgelerle verilmitir.
Benzer mesajlar kalkma ncesi srete en hararetli haber ve tartmalarn yapld
Can Erzincan TVde de defalarca vurgulanmtr. rgtn nemli medya ikonlarndan
Ekrem Dumanlnn Cumhurbakan Erdoan ve AK Partili Trkiyeden rahatszlk
duyarak ifade ettii, Gider abi gider. Ya adam gibi gider ya da gitmek zorunda kalr
sz gibi Osman zsoyun, Ben profesr olacama bir albay olsaymm mesela, bu
srete fazla katkm olurdu cmlesi darbe plannn hem faili hem de zamansal karln iaretlemitir. Twitter trolleri Fuat Avni ve Emre Uslu dnda Tuncay Opinin
kalkmadan yalnzca bir gn nce sosyal medya hesabndan yapt paylam da ayn
gerei daha detayl bir ekilde gstermitir: Yatakta basp, afakta asacaklar.

15 TEMMUZUN MEDYASI,
MEDYANIN 15 TEMMUZU
Kalkmann ilk izlenimleri televizyon ekranlarna yansyan tanklarn ehir trafii
iinde ironik bir ekilde grnmesiyle belirmitir. Balarda yalnzca bir hareketlilik olarak tanmlanabilen olay, Babakan Binali Yldrmn bunun aznlk

setav.org

357

2016DA TRKYE

bir kalkma olduunu belirten cmleleriyle tam da anlam verilemeyen ve analiz edilemeyen tereddtl bir gerilime dnmtr. Zamanla alak uu yapan
uaklarn sesleriyle, sokaklarda says her geen dakika artan tanklar ve eli silahl
askerlerin ekranlarda daha ok grnmesi gerilimi artrmtr. Bu adan medya
esasnda Ankara ve stanbulda ykselen tansiyonun boyutunu tm lkeye hatta
dnyaya geniletmitir.
Bu arada en kritik noktalara saldrlar dzenleyen FET mensuplar ncelikli
olarak gvenlik ve iletiim unsurlarn etkisiz hale getirmeye almtr. Bu amala
zel Harekat Daire Bakanlyla birlikte TRKSAT da hedef seilmitir. Ayrca
CNN Trkn yayn Doan Medya Merkezine zorla giren FET mensubu askerler
tarafndan kesilmitir. Bu baskna dair grntlerle birlikte CNN Trk stdyosunun
boaltlm haliyle dakikalarca gsterilmesi de yine Trk medya tarihi asndan arpc bir sahne olmutur. FETc askerlerin iletiim kanallarn susturmaya dnk
giriimleri sz konusu silahl kalkmann byk oranda medya temelli olduunu
gstermitir. Nitekim 15 Temmuza giden yolda seilmi hkmete kar sava aan
ve Erdoana diz ktrmeye alan FETnn bu mcadeleyi en fazla medya dinamikleriyle yrtmesi sebepsiz deildir. TRTnin igalinden sonra haber spikeri Tijen
Karaa okutulan korsan bildiri de benzer ekilde medya araclyla kalkmann hem
sistemli ve silsile yollu bir darbe olduu izlenimi yaratmay hem de toplumda bir
diren kayb oluturmay hedeflemitir. Kendisini Yurtta Sulh Konseyi olarak tantan FET mensuplarnn hazrlad bildiri nceki darbelere gndermeler yaparak
travmatik toplumsal hafzay kkrtmaya almtr.
Saldr, bildiri ve demelerin arasnda srecin en can alc noktas, o ana dek grnmeyen Erdoann akll telefon uygulamas FaceTime zerinden CNN Trk ve
A Haber yaynlarna canl balanmas olmutur. Cumhurbakan ve Bakomutan
sfatyla tm milleti darbe kalkmas karsnda meydanlara davet eden Erdoann
szleri gerek kurumsal gerekse sosyal medyada kmlatif etkiyle paylalmtr. Bunun sonucu olarak demokrasi ve zgrlk yanls millet zellikle Ankara ve stanbulun havaliman, kpr ve meydanlarn zapt eden silahl terristleri ve kendilerini
tatbikatta sanan askerleri engellemitir. Ksa zaman iinde lkenin her kesinde topyekun protestolara dnen milletin direnii, darbenin baarsz olmasnda nemli
bir rol stlenmitir.
Buna karlk bir yandan darbeyi olumsuzlam gibi yapan FETc kalemler
dier yandan diktatrln de kt bir ey olduunu sylemitir. Cumhurbakannn ekranlarda grnd ana dek kendinden emin bir slupla artk diktatrn
sonunun geldiini ima eden FET medyas, Erdoann milleti direnmeye armasnn ardndan fke ve endieye kaplmtr. Bu noktada FETye bal kurumsal
medya organlar ve sosyal medya dinamikleri milleti olas bir i sava karsnda
evlerinde kalmaya ikna etmeye almlardr. Ayrca milletin askerlerin ban kestii
eklinde aslsz haberler yazp baka lke ve olaylardan alnm ilgisiz grseller payla-

358

setav.org

2016DA MEDYA

mlardr. yle ki Trumpn dahi darbeyi desteklediine dair deme verdii ne srlmtr. Gece yarsndan sonra kalkmann byk oranda akamete uratldnn
anlalmasyla birlikte keskin bir tavr deiikliine giden FET medyas, Glenin
darbe kart demelerini ne srmeye balamtr. Milletin demokrasiye sahip kt eklinde medya takiyesi yapan rgt mensuplar ayrca eylemin faili olarak sk
sk Kemalistleri iaret etmitir.
Kalkma sonras srecin ilk vurgular cemaat kavram zerinde younlamtr. FETnn artk dini hassasiyetli sivil oluum olarak grlemeyecei genel kansnn karsnda Gazeteci ve Yazarlar Vakf zerinde somutlaan rgtn medya ayaklar Hizmet Hareketinin darbe eyleminde rol almadn ne srmtr. rgt
hakknda toplumda beliren olumsuz imajn onarlmas amacyla rgt medyasnda
yeniden dini aforizmalar, barl sylemler ve i birlii neren alntlar gndeme
getirilmeye balanmtr. Bununla birlikte zellikle uluslararas kamuoyuna darbeyi
Erdoan tarafndan yazlan bir tiyatro olarak lanse etme abalar da dikkat ekmitir. Bu balamda FET medyasnn tarih iinde deimeyen belki de tek nitelii
konjonktrel ve oportnist tavr alma konusunda gsterdii ilkesizliktir. Bu ayn
zamanda dorudan ve dolayl darbelerle ykl yakn tarihimizin birok hassas srecine tank olmasna ramen rgtn her trl ceza ve yaptrmdan uzak tutabilen
bir medya dili ve tavrdr.
FET medyas asndan 15 Temmuz darbe giriiminin ayrt edici bir zellii
de rgtn ilk kez bu denli uluslararas medya ilikileri iinde hareket etmesidir.
zellikle Erdoan hem Hitler hem de DEAla ilikilendiren Bat medyas kalkma
srecinde Fetullah Glenin ve rgtn szcs ve savunucusu gibi davranmtr.
Uluslararas boyutlu ierik etiketlerinde darbe giriimi, antidemokratik bir kalkmadan ziyade Cumhurbakan Erdoann hakl sonu olarak deerlendirilmitir. Yerel
ve ulusal dzeyde medya gc krlan ve Trk toplumu tarafndan reddedilen rgt
bu adan ykc faaliyetlerini uluslararas basn zerinden srdrebilmitir. Kalkma
sonras scak gnlerde global medyann mikrofonlarn Glene ynlendirmesi ise ilk
bakta FETnn merulatrlmas gibi gzkse de esasnda darbenin ilk akla gelen
failine iaret etmitir.
Uluslararas basnda kan haberlerde Glen zararsz ve iade edilmesi g hasta
bir din adam gibi gsterilmi, darbeden ok sivil toplumla irtibatlym gibi tasvir
edilmitir. Trkiye Cumhuriyeti devleti tarafndan tartlmaz verilere dayandrlarak terr unsuru olarak tanmlanan bu rgt ve lideri uluslararas zeminde mistisize
edilmi, son yllarda poplerlik kazanan lml slam kapsamnda deerlendirilmitir. Buna karlk kalkma esnasnda ehit edilen ya da yaralanan sivil vatandalar
hakknda herhangi bir balk almam ve insan haklar deerleri bu balamda ele
alnmamtr. Dahas lkenin tarihine kaznan kanl ve organize darbe giriiminin
ardndan alnan OHAL karar, medya zerinden zgrlk ve demokrasi kavramlar altnda tenkit edilmitir.

setav.org

359

2016DA TRKYE

SONU:
MEDYA KMN?

15 Temmuz kalkmasnn medya balamnda verdii ilk ve en net mesaj, medyann

zerkleerek bal bana bir gce dntdr. yle ki medya gittike ykselen bir
ivmeyle bireysellemekte ve kontrol dlamaktadr. Maniple etmeye ve edilmeye son
derece aktr. Kurumsal medyay da glgede brakan bir kuatlmlkla hanelere, odalara, ofislere, kafelere, ktphanelere, sokaklara hatta ceplere giren ve bunu grnmez
alarla gerekletiren sosyal medya, sradan gndelik yaam kadar devasa nemde kresel ileyileri de yeniden formle etmektedir. Yaamn medyalamas eklinde de
kavramsallatrlabilecek bu ileyi 15 Temmuzun ana aktrlerinden biri olmutur.
Yasama, yrtme ve yargdan sonra drdnc kuvvet olarak tanmlana gelen
medya, 15 Temmuz gecesi bu kuvvetin dnda deil tam merkezinde bir yer tutmu ve millet meruiyetini desteklemitir. Yllarca topluma sekinci ve hegemonik
bakma alkanln da askya almtr. Bu durumun devamll ve kalcl, devlet
politikalaryla beraber istikameti nceden kestirilemeyen teknolojik yenilenmelerin
sosyopsikolojik ve ahlaki etkilerine bal olabilir. Nitekim 15 Temmuzda medya, deerleri ve inanlar harekete geirerek kitlelerin mcadele motivasyonunu derinden
belirlemitir. 4.5G balantlar ve Periscope gibi sanal alarla canl paylam yapan
insanlar yalnzca darbe giriiminin boyutunu tespit etmekle kalmam ayn zamanda
toplumsal katlmn hz ve erevesini de maksimize etmitir.
Dk kalitede de olsa her ke ban kaydeden gvenlik kameralar da sradan
bir tank olmann tesine geerek medyay besleyen en plak ve dramatik grntleri retmitir. nsanlar ayrca bu ve benzeri paylalan senaryosuz ama yksek tesirli
hikayeleri izlemek iin televizyon ve bilgisayara bal ve baml kalmamlar aksine
mobil iletiim aralar sayesinde kolektif katlmn znesi olmulardr. Oluturulan
WhatsApp gruplar yalnzca FET mensubu askerlerin planlarn takip ve tahkik ettikleri platform olmam ayn zamanda sokaklara ksn ya da kmasn vatandalarn
birbirlerini motive ettikleri buluma zemini olarak iletilmitir. Twitter bata olmak
zere tm sosyal medya alar darbe giriiminin seyrini belirleyen kararlarn alnd

360

setav.org

2016DA MEDYA

ve duruun sergilendii bir tr sanal karargah gibi kullanlmtr. Daha nce de bahsedilen kontrol dl sebebiyle yanl bilgilendirme ve ynlendirme giriimleri de
gzlemlenmise de 15 Temmuz gecesi sosyal medya tpk kurumsal medya organlar
gibi darbe kartln olumlayan ve bunun iin zm reten tavrn gelitirilmesine
imkan tanmtr. Bu nedenle yaanabilecek benzer kitle tesirli iddet eylemlerinde
uygulanmas gereken tedbir ve stratejileri ihtiva eden bir ulusal medya ve iletiim
ynetiminin gelitirilmesi siyasi erkin nceliklerinden olmaldr ki 15 Temmuz darbe
giriiminin iaret ettii en can alc boluklardan biri tam da budur.

setav.org

361

2016DA TRKYE

TRKYEDE
BASIN-DEMOKRAS
LKS

Basn ve demokrasi arasnda kuvvetli bir ba vardr. Yasama, yrtme ve yarg arasnda drdnc kuvvet olarak denetleyici bir ilev gren basn, demokratik bir dzenin tesisinde hayati nem tamaktadr. deal adan bakldnda basn bu ynyle
katlmc demokrasi anlamnda kilit bir rol oynamaktadr. Kamuoyunda tartlan
sosyal ve siyasi gelimelere ilikin grlerin mzakere edilmesi ve halkoyunun farkl
formlarla kendisini hissettirmesi medyann salad imkanlar arasndadr. Bu perspektiften bakldnda basn, demokratik bir dzen ierisinde zgr bir biimde hareket etmeli ve denetleyici ilevini basklardan uzak ekilde yerine getirmelidir. Bu
anlamda hem dnya hem de Trkiyede basn zgrl, basn-demokrasi ilikisi
ierisinde en nemli tartma baldr.
Basn zgrl sorunsal her yl yenilenen raporlarla gndeme gelen ve zaman
zaman tartlan bir konudur. 2016 yl da basn-demokrasi ilikisinin farkl ynleriyle tartld bir yl olmu, yaanan sosyal ve siyasi gelimeler konunun farkl
boyutlarnn yeniden masaya yatrlmasna zemin hazrlamtr.
Alla geldii zere Trkiyede basn zgrl problematiinden hareketle
sorgulanan basn-demokrasi ilikisi, salt zgrlkler ve demokratik geliimle kaytl
deildir. Bu nedenle Trkiyede basn zgrl hem kaynaklar hem de etkileri itibaryla siyasal alandan bamsz bir sre olarak deerlendirilmemelidir. Trkiyede
basn zgrlnn salanabilmesinin en temel koulu, basnn iktidar tarafndan
bask altda tutulmamas olarak kabul edilmekte ve bu snrl biimde siyasi iktidara
eitlenmektedir. Bu sorunlu yaklamla sektrn yaad yapsal problemlerin yan
sra demokratikleme srecinden tevars edilen baz kmlatif sorun alanlar gz ard
edilmekte ve bu durum problemin ok boyutluluunu grmeyi zorlatrmaktadr.
Basn-demokrasi ilikisi balamnda Trkiyede dikkat ekilmesi gereken en
nemli konularn banda medyann terre yaklam biimi gelmektedir. fade z362

setav.org

2016DA MEDYA

grlnn bir trevi olarak garanti altna alnan basn zgrl zaman zaman
mutlak bir zgrlk olarak kabul edilmektedir. Sz konusu mutlak zgrlk anlay medyann terre yaklam tarznda da gzlemlenmekte ve zgrlkler gvenlik
aleyhine iletilmektedir. Halbuki dikkat edilmesi gereken husus zgrlk-gvenlik
denkleminde zgrlklerin gvenliin reddi olmad gereidir.
2016 ylnda artan PKKnn terr eylemleri ve DEA militanlarnn Trkiyede
gerekletirdii saldrlar sonrasnda medyann terre yaklam konusu yeniden
gndeme geldi. 12 Ocakta stanbul Sultanahmet Meydannda DEAl bir canl
bombann yapt saldr, 14 Ocakta Diyarbakr nar ilesinde PKKl terristlerin
Emniyet lojmanlar ve le Jandarma Komutanlna yaptklar terr saldrs, yine
DEAn 17 ubatta Ankarada yapt kanl terr saldrs ve 13 Martta bu saldrlarn devam niteliinde olan Ankara Kzlaydaki PKK saldrs ve son olarak 16
Martta stanbul Taksimdeki canl bomba eylemi, medyann terr olaylarnda ald
sorunlu pozisyonun grlmesinde nemli birer gsterge oldu.
12 Ocak 2016 gn stanbul Sultanahmet Meydan'nda DEA mensubu Suriye kkenli bir canl bomba tarafndan gerekletirilen intihar saldrsnda 10 kii
hayatn kaybetti. Blgedeki turist grubu hedef alan saldr hem Trkiye hem de
Bat medyasnda youn biimde tartld. Fakat baz medya organlarnn olay aktar tarz, gvenlik zaafndan hareketle siyasi iradeyi ypratmaya dnk bir hal alm ve dolayl biimde terr siyasi ara haline getirilmitir. Bu ynyle bakldnda
medyann terr olaylarnda ara olma
durumu hem i hem de d siyasetle yakndan ilgilidir. Trkiyenin uluslararas
kamuoyunda terre destek veren lkeler
ierisinde gsterilmek istenmesi DEAa
destek verildii iddialaryla paralel seyretmi ve bu sylem i siyasette de nemli oranda karlk bulmutur. Patlamann
ardndan BirGn gazetesinin DEAn
kanl terr eylemini ikinci plana itmesi ve olayn siyasi iradenin katklaryla
gerekletii iddiasn savunmas bu sorunlu pozisyona bir rnek niteliindedir.
Trkiyede sekteryen bir pozisyonla yayn
hayatn srdren BirGn gazetesinin
patlamann sonrasnda okuyucularnn
karsna Katliam Yapanlar Vekalet Verdikleriniz manetiyle kmas medyann
terrn bertaraf edilmesi srecinde almas gereken yola da iaret etmektedir.
Resim 1: BirGn, 13 Ocak 2016

setav.org

363

2016DA TRKYE

Medyann terr olaylarna yaklam biiminin sorunlu bir dier rnei de 13 Mart
Ankara Kzlay saldrs ve hemen sonrasnda 19 Mart gn stanbul Taksimde gerekletirilen terr saldrlardr. Trkiyenin istikrarn sarsmaya dnk kritik merkezlerde
yaplan terr saldrlar sonrasnda medyann tutumu yeniden masaya yatrlmtr.

Resim 2: Cumhuriyet, 20 Mart 2016

Resim 3: BirGn, 20 Mart 2016

deolojik kayglarla haber yaparak nitelii gerei asimetrik olan terrn salt
iktidar zaaf ile gerekletiini sylemek inandrc olmaktan uzaktr. Aksi takdirde
terr saldrlarnn gvenlik standartlar asndan azami hassasiyet gsteren Bat lkelerinde grlmesi aklanamaz bir durum olurdu. Nitekim Mart aynda Belikada
yaanan terr saldrs sonucunda medyann tutumu farkl olmu, lke ynetimi ve
medyas bu konuda yksek duyarllk gstermitir. Fakat konunun ele alnan medya
organlarnda temsil edili biimi Trkiye rneiyle karlatrdmzda olduka farkl
sonularn ortaya kmas anlamna gelmektedir.
22 Martta Belikann bakenti Brkseldeki Zaventem Havaliman ve Brksel
Metrosunda DEAn stlendii patlama meydana gelmi ve 32 kii hayatn kaybederken 300den fazla kii de yaralanmtr. Konuyla ilgili Trkiyede yayn yapan
baz medya organlarnn tutumuna bakldnda medyann terr olaylarnda gstermesi gereken duyarlln varl grlebilmektedir. Fakat ayn medya organlarnn
konu Trkiye olduunda terr saldrlarn basit bir gvenlik zafiyeti olarak aklamas objektif haberciliin ihlali anlamna gelmektedir.

364

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 4: BirGn, 23 Mart 2016

Resim 5: Cumhuriyet, 23 Mart 2016

Brkselin AB ve NATO gibi uluslararas kurumlarn merkezi olmas yaplan terr saldrlarnn tm dnyada yanklanmasna neden olmutur. Trkiyedeki terr saldrlarn muhalefet imkan olarak gren yayn organlarnn
Belikadaki eylemler iin birlik ars yapmas ironik bir tavr olarak karmzda durmaktadr. Brksel saldrsndan gnler nce Ankara ve Taksimde
yaplan saldrlarda devleti gvenlik zaaf gerekesiyle sulayan BirGn ve
Cumhuriyet gibi gazetelerin Brksel saldrlarn haberletirme pratikleri birbirinden olduka farkldr. BirGn gazetesinin Brksel saldrs sonrasnda
Acmz Ortak, Cumhuriyet gazetesinin ise ID AByi Vurdu manetleri
ile Trkiyedeki saldrlar sonrasndaki manetler karlatrldnda sorunun
sadece terr olmad da aa kmaktadr.
2016 yl boyunca ska gndeme gelen basn-demokrasi ilikisine bu adan
bakldnda bu sz konusu ilikinin salt iktidarla snrl bir konu olmaktan uzak
olduu grlmektedir. Modern Trkiye tarihinde bu ynyle iktidarn temerkz
ettii alanlar siyasal partiler ve hkmetlerin olduu alan deil brokrasi, sermaye ve aydnlardan oluan oligarinin alandr. Nitekim Trkiyede basnn alann
kstlayan ve ona krmz izgiler izen iktidar sahipleri de bu ynyle ounlukla
demokratik yollarla millet tarafndan seilenler deil kendisini siyasetin zerinde ve rejimin teminat olarak gren brokratik oligari veya tarihi hegemonik
setav.org

365

2016DA TRKYE

blok olmutur. Sz konusu blokun basn organlar zerindeki tahakkm dikkate alndnda basnn demokratik standartlar ierisinde yeniden yaplandrlmasnn nemi de anlalm olacaktr. Bu adan yaplacak kapsaml demokratik
dzenlemeler Trkiyedeki medyann demokratiklemesine katk salayacak ve
netameli bir alan olan medya-terr ilikisinin de hangi boyutta ele alnmas gerektiine k tutacaktr.

366

setav.org

2016DA MEDYA

ULUSLARARASI
RAPORLARDA
TRKYE

Trkiyenin i siyasetindeki gelimeler d politikadaki gelimelerden bamsz dnlemez. politikadaki sosyal ve siyasi gelimeler, d basnda da yer bulmakta ve zaman zaman nemli bir bask arac haline gelmektedir. Sz konusu bask aralarndan
biri de uluslararas kurumlarn hazrlad basn zgrl raporlardr. Freedom
House, Snr Tanmayan Gazeteciler rgt (RSF) ve Uluslararas Basn Enstits
(IPI) gibi kurumlarn her yl yaymladklar basn zgrl raporlar hem d hem
de i basnda nemli bir yank uyandrmaktadr.
Bu kurumlarn en popleri ABD merkezli Freedom Housedur. Her yl periyodik olarak basn zgrl raporlar hazrlayan sz konusu kurum, zaman zaman lkelere zg rapor ve deerlendirmeler de kaleme almaktadr. Son yllarda
yaymlanan raporlara bakldnda Trkiye ile ilgili yorum ve deerlendirmelerin
negatif bir grafik izdii grlmektedir. 2014 ylnda Trkiyeyi ksmen zgr
kategorisinden zgr deil kategorisine gerileten rgt, 2015 ylnda da bu tutumunu srdrmtr. 2016 ylnda kamuoyuyla paylalan rapora bakldnda
ise Trkiyenin internet klasmannda ksmen zgr, basn konusunda ise zgr olmayan lke pozisyonunu srdrd grlmektedir.1 Politik ve sivil haklar, rgtlenme zgrl, hkmetin fonksiyonu gibi alt balklar altnda eitli
deerlendirmelerin yapld raporda Trkiyede basn zgrl alannda nemli
eksikliklerin olduu ileri srlmtr. PKK terr, DEA tarafndan yaplan saldrlar, muhalefet yeleri ve medya organlarna ynelik AK Parti semenleri tarafndan 1 Kasm seimleri sonrasnda yapld sylenen taciz iddialar genel grnm ierisinde deinilen hususlar arasndadr. Bunun yan sra Terrle Mcadele
Kanunu erevesinde gerekletirilen faaliyetler, MT trlar olay sonucunda Can
1. Turkey | Freedom of the Press 2016, Freedom House, https://freedomhouse.org/report/freedom-press/2016/
turkey, (Eriim tarihi: 2 Kasm 2016).

setav.org

367

2016DA TRKYE

Dndar ve Erdem Gl hakknda yaplan soruturma ve alnan tutuklama kararlar,

Cumhurbakanna hakaret davalar, akreditasyon sisteminde yaplan deiiklikler,
TRTnin seim dnemindeki yayn politikas, Krte ve sol eilimli internet sitesi
ve sosyal medya hesaplarna eriimin TB tarafndan engellenmesi, Azadiye Welat
ve DHA ofislerine yaplan basknlar, FETnn yayn organlarna ynelik mdahaleler ve Jake Hanrahan, Philip Pendlebury ile Frederik Geerdinkin snr d
edilmesi konular raporda eletirilen hususlar arasnda yer almaktadr. Zaman zaman zel yayn ve raporlarn da kaleme alnd ve lke gncellemelerinin yapld
Freedom Houseda 31 Ekim 2016da Cumhuriyet gazetesine yaplan operasyonlar
da eletirilen konular arasnda yer almaktadr. Bu dorultuda 0dan 100e doru
iyilemeyi gsteren skorlarda Trkiyenin 53 puanda kald grlmektedir.
Uluslararas lekte basn zgrl indeksi yaymlayan ve bu konuda eitli yaynlar hazrlayan bir dier kurum da Snr Tanmayan Gazeteciler rgtdr
(Reporters Sans FrontiresRSF). rgtn 2015 ylndaki dnya basn zgrl
indeksinde Trkiyenin 180 lke arasnda 149. srada olduu grlmektedir. 180 lkenin deerlendirmeye alnd 2016 ylnda ise bu sralamada iki basamak gerileyen
Trkiye 151. srada gsterilmekte ve basn zgrlne ynelik eitli eletiriler yaplmaktadr.2 2016 ylnda Trkiye ile ilgili drt rapora imza atan RSF, Trkiyedeki
basn zgrl problemini siyasi adan yorumlamakta ve Cumhurbakan Erdoan basn zgrl asndan en byk tehdit olarak gstermektedir. Suriyede
devam eden i savatan hareketle, PKKl Krtler zerinde saldrgan politikalar uyguland ve terrizm gereke gsterilerek medya organlar zerinde bask kurulduu,
Cumhurbakanna hakaretten dolay gazetecilere davalar alarak yldrlmaya alld ve sistematik biimde internete sansr uyguland iddialar RSFnin Trkiye
hakkndaki deerlendirmeleridir. OHAL erevesinde yaplan uygulamalar, terrle
mcadele kapsamnda medya organlar ve mensuplarna kar gerekletirilen fiiller
ve tutuklu gazeteciler konular, Trkiye ile ilgili raporlarda en fazla deinilen konular
arasnda yer almaktadr.
Cumhurbakannn kiilii zerinden yrtlen raporu glgeleyen en nemli husus ise Erdoann aralarnda Yemen, Rusya, ran, Kuzey Kore, Venezuela ve
Kbann bulunduu basn zgrlne dman 35 lke liderinden birisi olarak
gsterilmesidir. 15 Temmuz askeri darbe giriiminin en nemli hedeflerinden biri
olan Erdoann, darbe giriimi sonrasndaki FETden arnma kararll ve OHAL
kapsamnda Kanun Hkmnde Kararnamelerle (KHK) alnan kararlarn basn zgrlne engel olarak gsterilmesi Trkiyedeki i gelimeleri anlamaktan uzak bir
perspektif ortaya koymaktadr. Yapsal birtakm problemlere odaklanmak ve lke ii
sosyopolitik gelimeler ekseninde basn zgrl sorunsaln incelemek yerine kresel siyasette sregelen Erdoan kartl zerinden Trkiyedeki gelimeleri okumak
yaplan deerlendirmelerin objektif olmasn engellemektedir.
2. Erdogan Against the Media, RSF, https://rsf.org/en/turkey, (Eriim tarihi: 2 Kasm 2016).

368

setav.org

2016DA MEDYA

Yaymladklar raporlarla ulusal ve uluslararas mecralarda adndan sz ettiren

bir dier kurum da Gazetecileri Koruma Komitesidir (Committee to Protect JournalistsCPJ). CPJ, ngilizce, Franszca, spanyolca, Arapa, Portekizce, Rusa ve Trke
yayn yapmaktadr.3 Daha ok tutuklu gazeteciler, basna ynelik saldr ve ypratma
giriimleri ile basna ynelik sansr uygulayan lkelerin genel durumlarna ilikin
veriler yaymlayan rgt, Trkiyeyi yakndan takip etmektedir. Trkiye temsilcisi
araclyla Trke web sayfasndan deerlendirmelerde bulunan rgt, 2016 ylnda
genel olarak tutuklu gazeteciler, kapatlan basn yayn organlar ve 15 Temmuz darbe
giriimi sonrasnda medyaya ynelik uygulamalar zerinden eletirilerde bulunmutur. 2015 ylndaki dnya genelinde tutuklu gazeteciler haritasna yer veren rgt
Trkiyede 14 gazetecinin cezaevinde olduu iddiasn dile getirmektedir.
Trkiye kart argmanlarda karmza kan olaylar yzeysel ve balamndan kopuk ele alma biimi CPJnin deerlendirmelerinde de grlmektedir. Failed Coup Speeds Turkey Crackdown (Baarsz Darbe Trkiyedeki Kstlamalar
Hzlandrd) balyla genel bir deerlendirme yapan rgt, Trkiyede 100den
fazla yayn organnn hkmet tarafndan kapatld, yine ayn ekilde 100n
stnde gazetecinin gzaltna alnd, en az 30 haber sitesinin sansrlendii, baz
gazetecilerin lisanslarnn iptal edildii gibi iddialar dile getirmektedir.4 Bunun
yan sra dikkat ekilen bir husus da Can Dndar ile ilgilidir. CPJye gre Dndar Cumhuriyet gazetesi editrlnden istifa etmi ve srgne gitmitir.5 Ayrntl incelendiinde sz konusu iddialarn, balamndan kopuk bir neden-sonu
ilikisi ierisinde verildii grlmektedir. Gazetecilerin ne ile sulandklarnn bir
nemi yokmuasna deerlendirmelerde bulunan CPJ, gazetecilik mesleini de
imtiyazl klarak sutan azade ele almaktadr. Bu adan bakldnda sonulara
dayal deerlendirmelerin arlk kazand raporda n yargl ifadelerin varl
aka grlmektedir.
Trkiye ile ilgili deerlendirmelerde kresel ve i siyaset balamnda ideolojik bir enstrman olarak kullanlan basn zgrl raporlar nemli derecede sorunlar ihtiva etmektedir. Uluslararas kurulularn hazrladklar raporlarda
Trkiyedeki basn zgrl konusu, tarihsel ve siyasal kaynak ve balamlardan
bamsz bir biimde ele alnmakta ve sadece hkmete muhalefet dzlemiyle
snrlandrlmaktadr. Sz edilen raporlarn nemli bir ksmnda Trkiye klasik
birtakm ablonlarla analiz edilmekte, lke ierisindeki gelimeler gz ard edilmekte ve tek boyutlu bir ereveye hapsedilmektedir.6 2016 yl rapor ve deerlendirmeleri incelendiinde Trkiyenin Suriye i sava mnasebetiyle DEA
3. Committee to Protect Journalists CPJ, https://cpj.org/tr, (Eriim tarihi: 4 Kasm 2016).
4. CPJ Honors Courageous Journalists, CPJ, https://www.cpj.org/europe/turkey, (Eriim tarihi: 5 Kasm 2016).
5. International Press Freedom Awards, CPJ, https://www.cpj.org/awards/2016/can-dundar-turkey.php, (Eriim
tarihi: 5 Kasm 2016).
6. Fahrettin Altun, smail alar ve Turgay Yerlikaya, Trkiyede Basn zgrl: Mitler ve Gerekler, (SETA Yaynlar, stanbul: 2016), s. 101-102.

setav.org

369

2016DA TRKYE

ve blgedeki baz unsurlarn tehdidi altnda olduu, 15 Temmuz darbe giriimi

sonrasnda sarslan kamu brokrasisi ve siyasi sistemi tanzim etme araylarnn
btn boyutlaryla srd ve lke ierisinde PKK saldrlarnn arta getii
grlmektedir. Fakat sz konusu raporlara bakldnda bu gelimelerin yeterince
dikkate alnmad bilakis tersinden bir okuma ile bahse konu hadiselerin Trkiyede otoriter bir ynetimi kolaylatrd iddialarnn dile getirildii grlmektedir. Trkiyedeki gelimeleri Erdoan fobisi zerinden okuma kolaycl raporlar
hem metodolojik hem de ierik asndan sorunlu klmaktadr.

370

setav.org

2016DA MEDYA

BATI MEDYASI VE
TRKYE

2016 Bat medyasnda Trkiyenin srekli olarak konu edildii ve adeta bir darbenin
psikolojik meruiyet altyapsnn Bat kamuoyunda tesis edildii bir yl olarak tarihe
geti. 1 Kasm seimlerinin yaratt ok sonras demokratik olgunluktan uzak bir
millet olarak tarif edilen Trk milleti srekli olarak Erdoan liderliinde yolunu
kaybetmi, Bir diktatr yaratarak Bat deerlerinden uzaklaan bir toplum olarak
lanse edildi. Elbette Bat medyasndaki bu eilim zgr basnn bir sylem gelitirmesi olarak okunamayacak kadar devlet politikalarna eklemlenmi bir biimde geliti. Bu bakmdan Bat medyas Trkiye kart politikalarn gelitirilmesi esnasnda
tam bir enstrmantalize oluu ortaya koyar. Medya her eyden nce Trkiye kart
argmanlarn retildii ve kamuoyu yaratlan bir mecra olarak dikkat ekmektedir.
2016 ylnda Bat medyas Trkiyeyi nasl grd? sorusu 15 Temmuz ncesi, esnas ve sonras olarak safhada deerlendirilmelidir. Bu bak as bizler iin grnte anlamsz zannedilen tutumlar daha anlaml hale getirecektir.

15 TEMMUZ NCES
Mlteci Krizi ve Pazarlk Trkiye
Mlteci kriziyle birlikte Bat basnndaki Trkiye destekisi yorumlar genel olarak
ayn mesaj tamaktayd: Gl ve istikrarl bir Trkiyeye ihtiyacmz var zira ancak
gl bir Trkiye Avrupay mlteci istilasndan koruyabilir. Bununla birlikte Trkiyenin geri kabul anlamasna karlk olarak vize serbestisi kartn masaya koymas
Bat medyasndaki Trkiye yorumlarnn sertlemesine sebep oldu. Neredeyse e zamanl olarak balayan ve manetten verilen haberlerde Trkiye aresiz insanlar zerinden diplomatik kazanm elde etmeye alan karc ve akgz bir devlet olarak
lanse edilmek istendi. Frankfurter Allgemeine Zeitung gazetesi 19 Mart 2016 tarihli
Fikir Birlii ve Bedeli balkl haberde szde insani deerlerin n planda tutulduu bir pazarlk srecinin yrtld ve nihayetinde anlamann Trkiyenin ABye

setav.org

371

2016DA TRKYE

giriine ve paraya odaklandna atfta bulundu. zellikle Avrupa basn neredeyse

dil birlii etmiesine benzer bir sylem gelitirmi ve kamuoyundaki aresiz insanlar zerinden pazarlk yrten zalim diktatr Erdoan imajn pekitirmitir.
Can Dndar davas sreci diktatr sylemini besleyen haber ve yorumlarn Avrupa basnnda yer almasyla dikkat ekmi ve Dndar diktatre kar direnen onurlu
bir muhalif olarak lanse edilmitir.

15 TEMMUZ ESNASI
Bat Medyas 15 Temmuzu Nasl Grd?
Bat medyas 15 Temmuzu nasl grd? sorusu Bat medyasnn 15 Temmuzu
grm olduu algsn yaratan bir sorudur. Bat medyasnn 15 Temmuz ihaneti
sonras taknd tavr darbe giriimini grmezden gelmek ve Trkiyede yaananlar baka bir kontekst zerinden okumaya almaktan ibaret kalmtr. Darbe
giriimi ilk batan itibaren demokratik dzene ve rejime kar bir kalkma olarak
grlmedi. Aksine Erdoana kar bir hareket olarak kamuoyuna sunuldu. Bununla birlikte darbe karsnda meydana gelen demokratik ve sivil tepki slamclarn cad av eklinde lanse edildi.
16 Temmuz gn yani darbenin sabahnda Avusturya Dileri Bakan Sebastian
Kurz tarafndan yaplan aklamalar Alman ve Avusturya basnnda en st dzeyde
grld. Kurz, Otoriter ynetimi sebebiyle Erdoana kar ieride ve darda birtakm reaksiyonlarn var olduu muhakkaktr. Bununla birlikte bir darbe giriiminin
yaanmasn beklemiyorduk. Sivillerin kannn akt bir darbe giriimi sebebi ne
olursa olsun mazur grlemez. Bununla birlikte yaanan darbe giriimi Erdoann
otoriter stilini mazur gsterecek ve bundan sonra daha da sertlemesine vesile olacak
bir bahane olamaz. Avusturyann 30 yandaki toy Dileri Bakannn yapm olduu bu aklamann Bat basnnn genel tutumunu yanstt bir gerektir. Darbenin ertesi gn Alman N24 kanalnda Trkiyede demokrasi kaybederken Erdoan
kazand bal ile verilen haber yorumda da, Erdoan Krtlere kar glendirdii
ordu tarafndan devrilmek istendi. Bu durumun en nemli sebebi Trkiyede yaanan kutuplamadr yorumlarna yer verildi.
Bat medyas darbenin ilk saatlerinden itibaren ak bir bekle-gr siyaseti takip
etmitir. Alman siyaset bilimci Michael Lders Die Welte verdii mlakatta Bat
medyasnn 15 Temmuz srecindeki tutumunu profesyonelce bir tutum olarak
deerlendirmi ve nce ne olduunu grmemiz gerekti, kimin kazanacan kestirmek zordu diyerek bu tutumu rasyonalize etmeye almtr.
Birlemi Milletler (BM) ve Avrupa Birlii (AB) gibi kurumlar ile ABD ve eitli
Avrupa lkelerinin yetkililerinin verdii ilk tepkilerin zamanlamas da bu gr
desteklemektedir. Batl yetkililerden gelen demokrasi ve hukuk devleti vurgusu ile
seilmi hkmete destek arlar zamanlama olarak darbenin sivil gler tarafndan

372

setav.org

2016DA MEDYA

boa kartldnn kuvvetli emarelerinin belirmeye balamasna denk gelmektedir.

Darbe giriimini son dakika olarak takipilerine duyuran Batl medya organlar darbe kart bir pozisyon almadan hadiseyi herhangi bir baka son dakika gelimesini
duyururken kullanlacak serinkanl bir dil tercih etmitir. Ancak bu tutumu gazeteciliin objektiflik ilkesi ile aklamak mmkn deildir. nk antidemokratik
bir mdahaleye kar tavr alan bir dil kullanmak gazetecilik faaliyetinin dayand
deerlere ikin bir davrantr.
Bu anlamda New York Post tarafndan darbenin yapld gecenin sabahnda
okuyucu ile paylalan Michael Rubinin yazs olduka dikkat ekicidir. Trkiyedeki Darbe Nasl Umut Olarak Okunabilir balkl yaz yukarda aklanan trden bir
tarafszlk kusurunun ok tesinde antidemokratik bir tutumu ortaya koymaktadr.
Her darbenin trajik olduu vurgulandktan sonra sivil gler tarafndan boa kartlm olan 15 Temmuz darbe giriiminin faziletleri sralanmtr. nceki darbelerin
hibirisinde Trk ordusu hibir zaman iktidar uzun sre elinde tutmak istememi,
sadece koruyucu roln stlenmi ve demokrasiyi tesis etmek iin denge mekanizmalarn kurmutur.
Bat medyasnn darbeye kar yaklamn analiz etmek istediimizde drt tavr
gze arpmaktadr: odak datma, marjinalletirme, okuru gncelliini yitirmi sylemlere inandrma ve ak maniplasyonlar yrtme.
Darbenin millette herhangi bir taban olmadnn belli olmas ve bizzat millet tarafndan bastrlmas zerine ihtilalcilerin marjinalletirilmesi yle dursun demokrasi iin sokaklara kan millet Bat basn tarafndan youn bir biimde marjinalletirilmeye allmtr. Bu marjinalletirme abalar farkl ekillerde kendisini
ortaya koydu ve deiik tavrlarn ortaya kmasna sebebiyet vermitir. Darbeye kar direnen millet Laiklik kart, Erdoan bals, radikal slamc gibi sylemlerle
marjinalize edilmek istenmi, kitle zerinden de marjinalize edilmi Erdoan imaj
beslenmeye allmtr.
Sz konusu marjinalletirme abalarn gncelliini yitirmi sylem zerine bina
eden yayn organlar Laikliin Ebedi Koruyucusu ordu sylemini n plana kararak
darbenin slamc hkmete kar modern deerlerin anayasa tarafndan grevlendirilmi bekisi ordunun bir kalkmas olduu eklinde bir sylem kullanmay tercih
etmilerdir. 16 Temmuz gn yaynlanan Almanca gazetelerin hemen hepsinde Wchter des Laizismus (Laikliin Bekisi) olan ordunun idareye laiklik kart gidiat sebebiyle el koymaya alt balklar yer almtr. Neue Zrcher Zeitung ayn gn Die
Wchter der Republik (Cumhuriyetin Bekisi) bal ile verdii haberde darbe kart pozisyonu tartlmaz olan Orgeneral mit Dndarn basn toplantsndaki resmini
adeta darbeci imi gibi vermitir. Sz konusu tavr Bat basnnn bir ksm tarafndan
taknlm ve bir dier ksm tarafndan yadsnm olmann ok tesinde bir yaygnla
sahiptir. 15 Temmuz darbe giriimi sz konusu olduunda hibir ekilde gndeme
alnmas mmkn olmayan bu eski sylem Avrupa kamuoyunu Erdoan kartlnda

setav.org

373

2016DA TRKYE

konumlandrma abalarnn bir paras olarak kullanlmtr. Kolayca grlecei zere

eski sylemin kullanlmas ile darbe kart gstericilerin marjinalletirilmesi abasnn
ayn merkezde odakland grlecektir. Bu merkezi ksaca odak datma olarak adlandrabiliriz. Sanki Trkiyede hi darbe olmam da Erdoana bal azgn bir kitle
laiklik kart sokak gsterilerine balamasna bir hava yaratlmtr.
Kolayca okunabilecek olan gerek uluslararas kamuoyunda eytanlatrlmak
istenen Erdoann aka maruz brakld hakszlk sebebiyle bu pozisyonunu
kaybetmesinden duyulan endienin bykldr. Darbeye maruz kalm bir Erdoann uluslararas kamuoyunda destek grmesi ihtimali kabul edilemez grlmtr. 18 Temmuz gn Frankfurter Allgemeine Zeitung gazetesinde Reinhard Mller
tarafndan kaleme alnan Ist Putschen Erlaubt? (Darbe Yapmak Meru mudur?)
balkl yazda nsan haklar demokrasinin nnde gelir ara bal altnda insan
haklarn ihlal eden Mursi ve Erdoan gibi kiilere kar antidemokratik tedbirler
almann mmkn olduu vurgulanmtr.
16 Temmuz gn Rus Sputnik haber ajansnda yer alan haberde Taksim Meydan'nda darbe kart gsteri yapan vatandalara ait bir resmin Halk Darbeyi Kutluyor alt bal ile verilmesi ak maniplasyona bir rnek tekil etmitir.

Trkiyeye Kar Yekvcut Bat

Bat medyasnn tutumunda lkelere gre deiiklik grldn iddia etmek olduka zor. zellikle darbenin bastrlmasnn ardndan Bat basnnda yrtlen alg
almalar istisnasz olarak demokrasiyi tehlikeye atan millet argman evresinde
odaklanmtr. lkelere gre farkllk haberlerin younluu ve maniplasyon derecelerine gre karmza kmaktadr. 17 Temmuz gn stanbula gelen Avusturya
ORF televizyonu muhabiri Ruen Timur Aksakal 15 Temmuzda darbecilerin ehit
ettii Erol Olokun cenaze namaznda yapt rportajlarda Sokaklarda laiklik kart gsteriler yaplmakta ve bu laik halk tedirgin ediyor. Bu endielere hak veriyor
musunuz? Erdoan toplumdaki ayrmay ortadan kaldrabilir mi? eklinde sorular
yneltmitir. Darbeden ziyade toplumu ayrtran Erdoan figr zerine odaklanan bu ynlendirme Avrupa basnnn genel yayn politikasn belirgin bir ekilde
ortaya koyan bir rnektir. Ancak lkelerin demokrasi ve yayn politikas gelenekleri
bu odaklanmay farkl ekillerde ortaya koymaktadr. Alman ve Fransz basn darbe
giriimini rasyonalize etmeyi tercih ederken, yukardaki rnekte olduu gibi Rus basn daha ok arptma ve yalan haber yapmay tercih etmitir.

Sa-Sol Trkiye Kartlnda Birleti

Avrupa basn sol eilimli gazetelerden Hristiyan demokrat eilimli basn yayn organlar ve devlet televizyonlarna kadar Trkiye kartlnda birleti. Alman devlet
televizyonu Deutsche Welle Kontrol edilemez halkn taknl ifadelerini haberlerinde kullanrken, Budapetede yaayan serbest muhabir Boris Kalnoky tarafndan
Hristiyan demokrat eilimli Die Presse gazetesinde kaleme alnan Erdoan ve Kitle374

setav.org

2016DA MEDYA

lerin Gc balkl haberde kafas halk tarafndan kesilen ve kprden aa atlan

askerlerden bahsedilmekteydi. Terr rgt lideri Fetullah Glen genel olarak siyasi
muhalif olarak sunulmakta ve Erdoann darbe giriimini frsata evirerek muhaliflerini bastrmay amalad iddias dile getirilmekteydi.
Uzun sredir ina edilen ve Avrupa kamuoyunun da byk oranda ikna edildii
demokrasi kart diktatr Erdoan sylemini tehlikeye atan en nemli olay phesiz yaanan darbe giriimiydi. Diktatrlerin tarih boyunca ordu tarafndan millete
kar korunduu ancak Trkiyede milletin Erdoan cuntaya kar sokaklarda koruduu gerei bu imaj yerle bir eder nitelikteydi. Bat kamuoyunu diktatr imaj
etrafnda birletirmenin en nemli yolu demokratik halk kitlelerini vahi Erdoan
sempatizanlar olarak nermek ve marjinalletirmekten geiyordu. Bu sebeple ilk
etapta antidemokratik darbe giriimi bir darbe olarak okundu ancak genel resim
milletin marjinalletirilmesine evrildi. Bylelikle her seimden galip kan Erdoan
resmi srtn marjinal bir kitleye dayam bir diktatre dntrld.
Bu abalarn en nemli hedeflerinden biri geri kabul ve vize serbestisi anlamalar sonras Trkiyenin AB karsnda edindii yeni avantajl pozisyonu eskisine
hatta AK Parti ncesi dneme evirme abas olarak okunmaldr. Trkiyenin AB ile
pazarlkta elini zayflatacak bu tarzda yaynlarla AB deerleri, hukuk devleti ve demokrasi balamnda olgun olmayan bir millet imajn pekitirmek Bat medyasnn
en nemli amalarndan birisidir.

15 TEMMUZ SONRASI
"Darbenin Glendirdii Diktatr"
Darbenin hemen ertesi gn yaplmaya balanan yorumlar ve darbe ile glenen diktatr sylemi darbe sonras srete nasl bir alg almasnn yrtleceinin sinyallerini vermiti. FETclerin gzaltna alnmas ve OHAL ilan
gibi sreler hep bu alg zerinden Erdoann muhaliflerini sindirme operasyonu olarak okundu. Bat medyasna gre darbe giriimi Erdoan tarafndan
enstrmantalize edilmi ve diktatrln pekitirmek yolunda kullanlmt.
HDPli vekillerin tutuklanma sreci ise Almanya bata olmak zere Avrupa
basnn adeta ldrtt. Lksemburg Dileri Bakan Asselbornun, Erdoan
rejimi Nazi rejimi benzeri uygulamalar ortaya koyuyor eklindeki ifadeleri Alman basn tarafndan manetten okundu.

"Steinmeier Ziyareti ve Bir Ezberin Bozulmas"

Alman Dileri Bakan Frank Walter Steinmeierin 15 Kasm 2016 tarihinde
Ankaraya gerekletirdii ziyaret Alman basn tarafndan ilgin bir alnganlkla okundu. Frankfurter Allgemeine Zeitung, Sddeutsche Zeitung ve Bild gibi
Almanyann ok okunan gazeteleri avuolu-Steinmeier basn toplantsn

setav.org

375

2016DA TRKYE

ortalk yerde dalama olarak lanse ederken Trklerin anlamsz alnganl

ve fkesine atfta bulundu. Misafirperver bilinen Trklerin Steinmeiere kar
son derece nezaketsiz bir tutum takndn iddia eden Bild, Steinmeierin
karsnda bir sultan edasyla ve kendisinden daha yksek bir koltukta oturan
Erdoann konumalar bilindik cinstendi diyerek bir Alman Dileri Bakannn Trkiyede maruz kald muamelenin alla gelmiin dnda olduu
yorumunu yapt.

AB Kartn Medya zerinden Oynamak

HDPli vekillerin tutuklanmas sonras Trkiyeyi medya zerinden srekli olarak
yaptrm ve AB adaylnn askya alnmasyla tehdit eden Avrupa, bu yorumun argmantasyonunu medya zerinden yapmtr. Fransz Le Figaro Trkiyeyi hududu
aan lke olarak tanmlarken, Trkiye raportr Kati Pirinin, Trkiyeye vereceimiz en gzel cevap grmeleri askya almak olacaktr szlerini srmanete ekmitir.

376

setav.org

2016DA MEDYA

2016NIN NEML
OLAYLARININ
MEDYAYA
YANSIMASI

AKADEMSYENLER BLDRS
11 Ocakta Bar in Akademisyenler nisiyatifi ad altnda bir araya gelen akademisyenler, Ankara ve stanbulda yaptklar e zamanl aklamayla Bu Sua Ortak
Olmuyoruz balkl bir bildiri yaymladlar. Devleti katliam ve srgn politikas
uygulamakla sulayan bildiriye 89 niversitedeki 1.128 akademisyen imza att. Terr rgt PKKy knamak yerine devleti sulu ilan eden inisiyatif devlet grevlileri, siyasetiler ve eitli sivil toplum kurulular tarafndan sert bir dille eletirildi.
Yeni afak gazetesi bildiriyi imzalayan akademisyenleri PKKnn su ortaklar olarak
manetine tad. Sabah gazetesi Trk milletinin bildiriye imza atan akademisyenlere
kar olan tepkisini manetine tarken, Cumhuriyet gazetesi ise konuya ilikin haberi
Bar isteyene hesap soruluyor balyla birinci sayfasndan verdi.

setav.org

377

2016DA TRKYE

Resim 6, Cumhuriyet, 15 Ocak 2016

Resim 7, Sabah, 16 Ocak 2016

Resim 8, Yeni afak, 15 Ocak 2016

378

setav.org

2016DA MEDYA

SULTANAHMET MEYDANINDA PATLAMA

12 Ocakta stanbul Sultanahmet Meydannda bir patlama oldu. Cumhurbakan Erdoan, Trkiyeyi yasa boan ve dnya basnnda da son dakika haberi olarak
geilen patlamann Suriye kkenli bir canl bomba tarafndan gerekletirildiini
aklad. Trkiyeyi sarsan terr saldrsnda canl bomba Alman emesi civarnda
bulunan Alman ve Perululardan oluan turist grubunu hedef ald. DEA tarafndan
gerekletirilen hain saldrda toplam 10 kii hayatn kaybetti, 15 kii de yaraland. Saldrdan sonraki gnlerde BirGn ve Cumhuriyet gibi gazeteler yaananlardan
hkmeti sorumlu tutan manetler attlar. Ayn gazeteler olay sonrasnda lkenin
gvensiz olduuna ilikin propaganda faaliyetlerini srdrdler.

Resim 9, Posta, 13 Ocak 2016

setav.org

Resim 10, Sabah, 13 Ocak 2016

379

2016DA TRKYE

Resim 11, BirGn, 13 Ocak 2016

Resim 12, Cumhuriyet, 13 Ocak 2016

14 OCAK DYARBAKIR SALDIRISI

14 Ocakta Diyarbakr nar ilesinde PKKl terristler, emniyet lojmanlar ve ile
jandarma komutanlna saldr dzenledi. E zamanl saldrlarda tahrip gc yksek bomba ykl kamyonet, roketatar ve otomatik silahlar kullanld. Patlamada
emniyet binasnda byk hasar meydana geldi ve yaknlarnda bulunan iki katl bir
ev kt. Olay sonucunda polis memuru Mehmet enol ifti ehit oldu, 6 sivil
hayatn kaybetti ve 43 kii de yaraland. Saldrnn ardndan Diyarbakr Valilii Kriz
Masas kuruldu. lkenin gndemi PKK katliamlar ile sarsld ve saldrlar knamayanlar hem siyasetiler hem de eitli toplumsal kesimler tarafndan ar bir dille
eletirildi. Sabah ve Milliyet gazeteleri manetlerine PKKnn ocuklar ldrdn
tarken, Cumhuriyet gazetesi Sultanahmet saldrs sonras att manetin aynsn
atarak yaananlardan hkmeti sorumlu tuttu.

380

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 13, Cumhuriyet, 15 Ocak 2016

Resim 14, Sabah, 15 Ocak 2016

Resim 15, Haber Trk, 15 Ocak 2016

Resim 16, Milliyet, 15 Ocak 2016

setav.org

381

2016DA TRKYE

TRKYE PYDY VURDU

13 ubat gn snrdan Trk askerine ate almas zerine TSK, Kiliste konulandrlm Frtna obsleriyle Suriyedeki PYD mevzilerini vurdu. Askeri kaynaklar
PYDnin s blgesine ate amasnn ardndan angajman kurallar gerei TSK tarafndan karlk verildiini belirtti. Trkiye topraklarna kar ak bir tehdit oluturan
PYDnin bu hamlesine karlk TSKnn yapt hamleyi Star ve Hrriyet gazeteleri
yerinde bulurken, Cumhuriyet ve Szc gazeteleri ise hkmeti lkeyi sava ve kaos
ortamna srklemekle sulad.

Resim 17, Star, 14 ubat 2016

382

Resim 18, Cumhuriyet, 14 ubat 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 19, Hrriyet, 14 ubat 2016

Resim 20, Szc, 14 ubat 2016

17 UBAT PKK ANKARA SALDIRISI

17 ubatta Ankarann ankaya ilesinde askeri servislerin geii srasnda PKKl
terristler bomba ykl bir arac infilak ettirdi. Hain saldrda 29 kii hayatn kaybetti ve 61 kii yaraland. Hrriyet, Haber Trk, Milliyet ve Yeni afak gazeteleri manetlerinde saldry knarken, Szc gazetesi hkmeti gvenlik konusunda zafiyet
gsterdii iddiasyla eletirdi.

setav.org

383

2016DA TRKYE

384

Resim 21, Szc, 18 ubat 2016

Resim 22, Sabah, 18 ubat 2016

Resim 23, Yeni afak, 18 ubat 2016

Resim 24, Milliyet, 18 ubat 2016

setav.org

2016DA MEDYA

ANKARA KIZILAY SALDIRISI

13 Mart gn Ankarann merkezi Kzlay Gven Parkta bomba ykl aracn patlatlmas sonucu 33 kii hayatn kaybetti, 125 kii yaraland. Saldry terr rgt
PKKnn uzants TAK stlendi. Sivil vatandalarn da yaraland saldry birok
gazete manetine katliam olarak tad. Szc gazetesi ise patlamadan hkmeti
sorumlu tutarak devleti gvenlik zafiyetinin nne geememekle sulad.

Resim 25, Haber Trk, 14 Mart 2016

setav.org

Resim 26, Yeni afak, 14 Mart 2016

385

2016DA TRKYE

Resim 27, BirGn, 14 Mart 2016

Resim 28, Szc, 14 Mart 2016

STKLAL CADDESNDE CANLI BOMBA

SALDIRISI
19 Martta stanbul Taksimde bir canl bomba saldrs gerekleti. Saldrnn ardndan 4 kii hayatn kaybetti, 20 kii yaraland. Saldry gerekletiren rgtn DEA
olduu ve lenlerin 3nn srail, birinin de ran vatanda olduu belirtildi. Turistik bir blge olan stiklal Caddesinde gerekletirilen bu saldrnn ardndan Szc,
Cumhuriyet ve BirGn gazeteleri devleti gvenlik noktasnda eletirirken Takvim,
Milliyet ve Star de gazeteleri millete birlik olma vurgusu yapt.

386

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 29, Szc, 20 Mart 2016

Resim 30, Cumhuriyet, 20 Mart 2016

Resim 31, Takvim, 20 Mart 2016

Resim 32, Milliyet, 20 Mart 2016

setav.org

387

2016DA TRKYE

Resim 33, Star, 20 Mart 2016

Resim 34, Sabah, 20 Mart 2016

BRKSEL HAVALMANINDA PATLAMA

22 Mart gn Belikann bakenti Brkseldeki Zaventem Havaliman ve Brksel Metrosunda patlama meydana geldi. DEAn stlendii saldrda 32 kii
hayatn kaybederken, 300den fazla kii yaraland. Pe pee yaanan terr saldrlarnn ardndan Belikada gvenlik nlemleri en st dzeye karlarak OHAL
ilan edildi. Saldrnn ardndan tm Avrupada geni gvenlik nlemleri alnd.
Belika saldrsndan nce Sultanahmet ve stiklal Caddesinde gerekleen DEA
saldrlarnn ardndan devleti gvenlik zafiyetiyle sulayan BirGn, Cumhuriyet
ve Szc gazetelerinin Brksel saldrlaryla ilgili benzer sulayc ifadeleri kullanmaktan kandklar dikkat ekti.

388

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 35, BirGn, 23 Mart 2016

Resim 36, Cumhuriyet, 23 Mart 2016

Resim 37, Szc, 23 Mart 2016

Resim 38, Hrriyet, 23 Mart 2016

setav.org

389

2016DA TRKYE

Resim 39, Haber Trk, 23 Mart 2016

SLAM BRL TEKLATI ZRVES

14 Nisanda stanbul 13.s gerekletirilen slam Birlii Tekilat Zirvesine ev
sahiplii yapt. Trkiye Cumhuriyeti Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan ve Suudi Arabistan Kral Selman bin Abdulaziz el-Suudun ran kastederek yaptklar
mezhepilik eletirileri ve Erdoann Bat terre kar ifte standartl tavrndan
vazgemeli aklamas gne damgasn vurdu. Ayrca Erdoann slam lkelerinin
stanbulda ortak bir polis merkezi kurmalar nerisi de kabul edildi. 56 lkenin katlmyla gerekleen ve Erdoann bar ars yapt zirve hakknda eitli gazeteler
Dirili Daveti, ttifak ars gibi olumlu manetler atarken; Cumhuriyet gazetesi
Erdoan eletirerek Batdan Kopuyor, Douya Kouyor manetini att.

390

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 40, Sabah, 15 Nisan 2016

Resim 41, Star, 15 Nisan 2016

Resim 42, Cumhuriyet, 15 Nisan 2016

setav.org

391

2016DA TRKYE

AHMET DAVUTOLUNUN STFASI

AK Parti Genel Bakan ve Babakan Ahmet Davutolu, 5 Maystaki MYK toplants
sonras 22 Maysta olaanst kongre yaplacan ve kongrede aday olmayacan
aklad. AK Partinin 3. Genel Bakannn seilecei olaanst kongre Cumhuriyet
ve BirGn gazeteleri tarafndan Erdoan ile Davutolu arasnda bir husumetin ortaya k olarak manete tand. Milliyet gazetesi ise AK Partide yeni bir dnemin
baladna iaret etti.

Resim 43, Cumhuriyet, 5 Mays 2016

392

Resim 44, BirGn, 5 Mays 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 45, Akit, 5 Mays 2016

Resim 46, Milliyet, 5 Mays 2016

DOKUNULMAZLIKLARIN KALDIRILMASI
20 Maysta haklarnda fezleke hazrlanm 27si AK Parti, 51i CHP, 9u MHP ve
50si HDP yesi olmak zere 148 milletvekilinin dokunulmazlklarnn bir kereliine
kaldrlmasna ilikin anayasa deiiklii teklifi TBMM Genel Kurulunda 140 hayr oyuna kar 376 oyla kabul edildi. Bu sonulara gre 550 olan ye tamsaysnn
te ikisi olan 367 baraj ald ve referanduma gerek kalmadan 148 milletvekilinin
dokunulmazl Meclis oylamas ile kaldrld. BirGn ve Szc gazeteleri milletin
iradesiyle seilmi milletvekillerinin verdii bu karar demokratik olmad iddiasyla
grmezden gelirken, Cumhuriyet gazetesi karar kaos olarak manetine tad. Sabah gazetesi ise referanduma gerek kalmadan dokunulmazlklarn kaldrlmas kararn terr destekilerini hesaba ekme konusunda salanan mutabakat olarak grd.

setav.org

393

2016DA TRKYE

394

Resim 47, BirGn, 21 Mays 2016

Resim 48, Cumhuriyet, 21 Mays 2016

Resim 49, Milliyet, 21 Mays 2016

Resim 50, Sabah, 21 Mays 2016

setav.org

2016DA MEDYA

AK PARTNN 2. OLAANST
BYK KONGRES
AK Partinin 22 Mays tarihli 2. Olaanst Byk Kongresinde AK Parti Merkez
Yrtme Kurulunun isteiyle tek aday olan Binali Yldrm, 1.411 delegeden 1.405
oy alarak AK Partinin yeni genel bakan seildi. Szc ve Cumhuriyet gazeteleri kongredekileri Cumhurbakanna koulsuz itaat etmekle sulayarak sonucu manetlerine
Tayyipin Partisi ve Tek ef, Tek Parti olarak tarken, Yeni afak ve Star gibi gazeteler bakanlk yolunda yeni bir dnemin balad ynnde manetler attlar.

Resim 51, Cumhuriyet, 23 Mays 2016

setav.org

Resim 52, Szc, 23 Mays 2016

395

2016DA TRKYE

Resim 53, Star, 23 Mays 2016

Resim 54, Yeni afak, 23 Mays 2016

FATH VEZNECLERDE BOMBALI SALDIRI

7 Haziran gn stanbulun Fatih ilesinin Vezneciler semtinde evik kuvvet aralarna ynelik bombal intihar saldrs gerekletirildi. Sabah erken saatlerde gerekleen
hain saldrda 6s polis, 5i sivil olmak zere 11 kii hayatn kaybederken, 36 kii de
yaraland. evredeki i yerleri ve aralarda byk hasar meydana geldi. Saldr noktasna yakn olan stanbul niversitesinin Beyazt kamps ve tarihi ehzadeba
Camiinde hasar olutu. Saldry terr rgt PKKnn uzants olan TAK stlendi.
BirGn gazetesi dier terr saldrlarnda olduu gibi yaanan ac olaydan hkmeti
sorumlu tutan bir manet att.

396

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 55, Hrriyet, 8 Haziran 2016

Resim 56, Sabah, 8 Haziran 2016

Resim 57, BirGn, 8 Haziran 2016

Resim 58, Szc, 8 Haziran 2016

setav.org

397

2016DA TRKYE

SRAL LE LKLERDE NORMALLEME

Trkiye ile srail, Mavi Marmara saldrsnn ardndan kopan ilikilerin alt yl sonra
27 Haziran 2016da normalletirilmesi iin anlat. srail askerleri Gazzeye yardm
ulatrmak maksadyla yola kan yardm gemisi Mavi Marmaraya uluslararas sularda saldrm ve 10 kiiyi ldrmt. Olayn ardndan Trkiye-srail ilikileri gerilmi
ve kopma noktasna gelmiti. Ancak srail 27 Haziran 2016da Trkiyenin zr ve
tazminat artlarn yerine getirmeyi ve Gazzeye ynelik ambargonun hafifletilmesini kabul etti. srailin, Trkiyenin artlarn kabul etmesiyle birlikte Trkiye-srail
ilikilerinde normalleme dnemi balad. Yeni afak ve Star gazeteleri Gazzenin bu
mutabakat sonucu rahatlayacan belirtirken Cumhuriyet, Szc ve BirGn gazeteleri olay Trkiyenin zayflk gstermesi eklinde manetlerine tad.

Resim 59, Yeni afak, 28 Haziran 2016

398

Resim 60, Milliyet, 28 Haziran 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 61, BirGn, 28 Haziran 2016

Resim 62, Szc, 28 Haziran 2016

STANBUL ATATRK HAVALMANINA

CANLI BOMBA SALDIRISI
28 Haziran 2016da stanbul Atatrk Havaliman D Hatlar Terminali yolcu karlama salonunda, DEA mensubu 3 terrist tarafndan silahl ve bombal saldr
gerekletirildi. Saldrda 45 kii hayatn kaybetti ve 236 kii yaraland. Hain terr
saldrsnn ardndan Trkiye ve Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyetinde (KKTC) bir
gnlk ulusal yas ilan edildi. Trkiye, Milliyet, Sabah, Szc ve Yeni afak gazeteleri
yaanan olay benzer ifadelerle lanetlerken BirGn gazetesi Belikada yaanan benzer
saldry manetine Acmz Ortak ifadeleriyle tamasna ramen kendi lkesindeki
bu hain saldrya kar tepkisiz kalmay tercih etti.

setav.org

399

2016DA TRKYE

400

Resim 63, Milliyet, 29 Haziran 2016

Resim 64, Sabah, 29 Haziran 2016

Resim 65, Yeni afak, 29 Haziran 2016

Resim 66, Akit, 30 Haziran 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 67, Trkiye, 29 Haziran 2016

Resim 68, BirGn, 29 Haziran 2016

OSMANGAZ KPRSNN AILMASI

30 Haziran gn Trkiyenin 2023 hedefleri kapsamndaki dev projelerden biri olarak grlen Osmangazi Kprs Cumhurbakan Erdoann katld trenle hizmete
ald. Osmangazi Kprs stanbul ile zmir arasndaki ulam 9 saatten 3,5 saate
indirecek Gebze-Orhangazi-zmir Otoyolu Projesinin en byk ayan oluturuyor.
Kpr dnyann en byk 4. ve Avrupann en byk 2. asma kprs olma zelliini
tayor. Kprnn aln Hrriyet, Star ve Trkiye gazeteleri manete tarken Szc
ve BirGn gazeteleri lkeye yaplan bu hizmeti grmezden gelmeyi tercih etti.

setav.org

401

2016DA TRKYE

402

Resim 69, Trkiye, 1 Temmuz 2016

Resim 70, Hrriyet, 1 Temmuz 2016

Resim 71, Star, 1 Temmuz 2016

Resim 72, Szc, 1 Temmuz 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 73, BirGn, 1 Temmuz 2016

15 TEMMUZ HAN DARBE GRM

15 Temmuz gecesi Fetullah Terr rgt (FET) mensuplar tarafndan bir darbe giriimi gercekletirildi. Boazii ve Fatih Sultan Mehmet kprlerinin Anadoludan Avrupaya gei ynnn askerler tarafndan trafie kapatlmasyla stanbulda
bir hareketlilik olduu anlald. 22.00te Ankara Genelkurmay Bakanlnda silah
sesleri duyuldu. Ardndan Meclis ile Genelkurmay Karargahnn bulunduu blgede
F-16lar alak uu yapmaya balad. 23.05te Binali Yldrm bir kalkma olduunu
kamuoyuna aklad. Darbeci askerler TRT binasnda giri ve klar engellemekle
grevli polis ekibini aarak binay igal ettiler. Saat 00.13de TRTden darbe olduuna
dair korsan bildiri okutuldu ancak polis ve vatandalar tarafndan ksa srede darbecilerin binadan temizlenmesiyle yayn normal akna dnd.
Cumhurbakan Erdoan, A Haber ve CNN Trk canl yaynna balanarak milleti
sokaa kma ve darbe giriimine kar direnme arsnda bulundu. Yurdun tamamnda
vatandalar meydanlara akn etti. Meclis Bakannn olaanst toplant arsyla Genel Kurul topland fakat darbeciler saldrlarna Trkiye Byk Millet Meclisini bombalayarak devam etti. Trk milletinin topyekun direniiyle darbe pskrtld. atmalarda polis ve sivillerin iinde bulunduu 248 kii ehit edilirken 2.135 kii de yaraland.
Darbenin ertesi gn BirGn, Szc ve Cumhuriyet gazeteleri saatler nce gerekleen
kanl darbe giriimine tepkisiz kalarak manetlerine Fransadaki DEA terrn tamay
tercih ettiler ve darbe giriimini ancak 17 Temmuz gn manetlerine tadlar.
setav.org

403

2016DA TRKYE

404

Resim 74, Sabah, 16 Temmuz 2016

Resim 75, Vatan, 16 Temmuz 2016

Resim 76, Yeni afak, 16 Temmuz 2016

Resim 77, Takvim, 16 Temmuz 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 78, Akam, 17 Temmuz 2016

Resim 79, Szc, 16 Temmuz 2016

Resim 80, BirGn, 16 Temmuz 2016

Resim 81, Cumhuriyet, 16 Temmuz 2016

setav.org

405

2016DA TRKYE

406

Resim 82, Birgn, 17 Temmuz 2016

Resim 83, Szc, 17 Temmuz 2016

Resim 84, Trkiye, 17 Temmuz 2016

Resim 85, Star, 17 Temmuz 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 86, Yeni afak, 17 Temmuz 2016

OLAANST HAL LAN EDLMES

Milli Gvenlik Kurulu ve Bakanlar Kurulu toplantlarnn ardndan 20 Temmuzda
Cumhurbakan Erdoan darbe giriiminin tm unsurlaryla bertaraf edilmesi iin 3
aylk OHAL ilan edildiini aklad. Erdoan bu uygulamann kesinlikle demokrasi,
hukuk ve zgrlklere aykr olmadnn tam tersine demokratik deerleri koruma
ve glendirme amacna ynelik olduunun altn izdi. Yeni afak, Haber Trk ve
Sabah gazeteleri OHAL kararn manetlerine tarken Cumhuriyet gazetesi ise Milli
Gvenlik Kurulu toplantsna vurgu yapt. Avrupada yaanan terr olaylarnn ardndan OHALe geen birok Avrupa lkesindeki durumu normal karlayan BirGn
gazetesi, 15 Temmuz sonras Bakanlar Kurulu tarafndan alnan OHAL kararnn
demokrasi ve hukuka tehdit olabileceini belirterek Trkiyeye kar yaklamndaki
ifte standard bir kez daha gstermi oldu.

setav.org

407

2016DA TRKYE

408

Resim 87, Haber Trk, 21 Temmuz 2016

Resim 88, Posta, 21 Temmuz 2016

Resim 89, BirGn, 21 Temmuz 2016

Resim 90, Cumhuriyet, 21 Temmuz 2016

setav.org

2016DA MEDYA

7 AUSTOS YENKAPI DEMOKRAS VE

EHTLER MTNG
15 Temmuz darbe giriimi sonrasnda Cumhurbakan Erdoann arsyla balayan
Demokrasi Nbetlerinin en kapsamls 7 Austosta Yenikapda Demokrasi ve ehitler Mitingi adyla dzenlendi. Cumhurbakan Erdoan, AK Parti, CHP, MHP
liderleri ve Genelkurmay Bakan Hulusi Akar bata olmak zere 5 milyon vatanda
Yenikap Mitingine katld. 7 Austos Yenikap Demokrasi ve ehitler Mitingi darbe
sonras milli birlik ve beraberliin sembol haline geldi. Hkmet kart grleriyle
bilinen Szc gazetesi bile Tek Millet, Tek Bayrak manetini att. Ancak Cumhuriyet
gazetesi HDPnin mitinge katlmamasn eksik demokrasi olarak deerlendirdi.

Resim 91, Milliyet, 8 Austos 2016

setav.org

Resim 92, Daily Sabah, 8 Austos 2016

409

2016DA TRKYE

410

Resim 93, Star, 8 Austos 2016

Resim 94, Szc, 8 Austos 2016

Resim 95, Sabah, 8 Austos 2016

Resim 96, Akit, 8 Austos 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 97, Vatan, 8 Austos 2016

Resim 98, Cumhuriyet, 8 Austos 2016

FIRAT KALKANI HAREKATI

Suriye i sava nedeniyle snrlarnda oluan terr tehdidine kar Trkiye 24 Austosta Frat Kalkan Harekatn balatt. Suriyenin Cerablus kentini DEAtan arndrmak iin balatlan Frat Kalkan Harekat, TSK komutasnda yrtlen, Suriyeli
muhalif gruplarn da dahil olduu askeri bir harekattr. DEA ile mcadele amacyla
oluturulan Uluslararas Koalisyon da operasyona ksmen destek vermektedir. 5 bin
kilometre karelik alanda DEA, YPG ve Suriye rejimi glerinden arndrlm bir
gvenli blge oluturmak isteyen Trkiyenin dier bir amac ise PYDnin blgede
kantonlar birletirerek otonom bir yap kurma hedefine engel olmaktr. Balamasndan ksa bir sre sonra Cerablusun DEAn elinden alnd harekata Sabah, Yeni
afak, Star, Hrriyet, Szc, Cumhuriyet ve Haber Trk gazeteleri tarafndan destek
gelirken BirGn gazetesi hkmeti cihat gruplar baka cihat gruplarla temizlemeye almakla sulamtr.

setav.org

411

2016DA TRKYE

412

Resim 99, Sabah, 25 Austos 2016

Resim 100, Yeni afak, 25 Austos 2016

Resim 101, Hrriyet, 25 Austos 2016

Resim 102, BirGn, 25 Austos 2016

setav.org

2016DA MEDYA

YAVUZ SULTAN SELM KPRSNN AILMASI

26 Austosta Yavuz Sultan Selim Kprs ve Kuzey Otoyolu ald. zerinde rayl sistem bulunan, dnyann en uzun ve en yksek asma kprs olma zelliini
tayan kpr stanbulun Saryer ilesindeki Garipe ky ile Beykoz ilesindeki
Poyrazky arasnda bulunuyor. Al treni Cumhurbakan Erdoan ve Babakan
Yldrmn yan sra Trkiye ve dnyann drt bir yanndan gelen birok siyasetinin
katlmyla gerekleti. Hrriyet, Star, Milliyet, Haber Trk ve Yeni afak gazeteleri
kpr aln manetlerine tarken Cumhuriyet, Szc ve BirGn gazeteleri bu byk hizmetten ksaca bahsetmekle yetindi.

Resim 103, Hrriyet, 27 Austos 2016

setav.org

Resim 104, Szc, 27 Austos 2016

413

2016DA TRKYE

Resim 105, BirGn, 27 Austos 2016

Resim 106, Cumhuriyet, 27 Austos 2016

28 BELEDYEYE KAYYUM ATANDI

11 Eyllde ileri Bakanl tarafndan terr rgtleri PKK ve FETye yardm ve
destek verdikleri gerekesi ile haklarnda yrtlen soruturmalar kapsamnda 28 belediye bakannn yerine 674 sayl OHAL KHKsnn verdii yetki ile yeni grevlendirmeler yapld. Sz konusu belediyelere hendek kazmak, barikat kurmak, bombal,
silahl ve roketatarl saldr iin kullanlan mhimmatlar temin etmek, terristlere
yardm etmek ve belediyeye ait aralarla terr rgt yelerinin cenazelerini tamak
gerekeleriyle kayyum atand. Bu gerekleri grmezden gelen BirGn ve Cumhuriyet
gazeteleri kayyum atamalarn 12 Eyll askeri darbesinin kat mdahalelerine benzeterek hkmeti bu kararndan dolay antidemokratik olmakla sulad.

414

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 107, Haber Trk, 12 Eyll 2016

Resim 108, Yeni afak, 12 Eyll 2016

Resim 109, Sabah, 12 Eyll 2016

Resim 110, BirGn, 12 Eyll 2016

setav.org

415

2016DA TRKYE

Resim 111, Cumhuriyet, 12 Eyll 2016

Resim 112, Milliyet, 12 Eyll 2016

Resim 113, Hrriyet, 12 Eyll 2016

416

setav.org

2016DA MEDYA

HAKKARDE KARAKOLA BOMBALI SALDIRI

9 Ekimde Hakkarinin emdinli ilesi Durak Jandarma Karakolu yaknnda yol
kontrol srasnda PKKl terristlerin bombal arala yapt hain saldr sonucu
10u asker 18 kii ehit oldu, 11 asker ile 16 sivil de yaraland. Arama noktasna
kontrolsz bir ekilde yaklat tespit edilen kamyonete dur ihtarna ramen durmamas zerine ate ald. Kamyonet nizamiyeden giremeyince yaklak 5 ton olduu dnlen patlayclar infilak ettirildi. Yaanan ac olayn ardndan Yeni afak,
Hrriyet, Haber Trk, Szc ve Cumhuriyet terr kart manetler atarken BirGn
gazetesinin Trkiyenin asayiinden sorumlu asker ve polisi terristlerle ayn kefeye
koyarcasna iki tarafa da ldrmeyin! arsnda bulundu.

Resim 114, Yeni afak, 10 Ekim 2016

setav.org

Resim 115, BirGn, 10 Ekim 2016

417

2016DA TRKYE

Resim 116, Szc, 10 Ekim 2016

Resim 117, Cumhuriyet, 10 Ekim 2016

CUMHURYET GAZETESNE SORUTURMA

31 Ekim tarihinde FET/PDY ve KCK/PKKya destek vermek gerekesiyle, stanbul Cumhuriyet Basavclnn talimatyla Cumhuriyet gazetesi vakf ve yneticilerine gerekletirilen operasyonda 15 kii gzaltna alnd. Sabah ve Yeni afak
gazeteleri Cumhuriyete yaplan operasyonu yerinde bulurken BirGn ve Cumhuriyet
gazeteleri Teslim Olmayz maneti attlar.

418

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 118, BirGn, 1 Kasm 2016

Resim 119, Cumhuriyet, 1 Kasm 2016

Resim 120, Sabah, 1 Ekim 2016

Resim 121, Yeni afak, 1 Ekim 2016

setav.org

419

2016DA TRKYE

DOKUNULMAZLIKLARI KALDIRILAN
MLLETVEKLLERNN TUTUKLANMASI
Dokunulmazlklar kaldrldktan sonra haklarnda fezleke bulunan ve ifade vermeye
gitmeyen HDP milletvekilleri 4 Kasm gn gzaltna alnd. Gzaltna alnan milletvekillerinin terr rgt PKK propagandas yapmak, suu ve suluyu vmek, halk kin ve dmanla tahrik, silahl terr rgtne ye olmak ve devletin birliini
ve btnln bozmaya teebbs gibi sulardan fezlekesi bulunuyordu. Soruturma
kapsamnda e bakanlar Selahattin Demirta ve Figen Yksekda ile dris Balukenin
aralarnda bulunduu dokuz milletvekili tutukland. Gzalt karar sonras PKK terr
rgt Diyarbakr Balardaki polis merkezine bomba ykl arala saldr dzenledi.
Saldr sonucu 2 polis ile 7 sivil ehit olurken 100 kii yaraland. Birok gazete HDPli
milletvekillerinin tutuklanmasn yerinde bulup bu menfur saldrnn buna bir kant
olduuna iaret ederken BirGn gazetesi terr destekisi milletvekillerin tutuklanmasn Demokrasi tarihine bir kara leke daha eklendi eklinde yorumlad.

Resim 123, Haber Trk, 5 Kasm 2016

420

Resim 122, BirGn, 5 Kasm 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 124, Trkiye, 5 Kasm 2016

Resim 125, Star, 5 Kasm 2016

Resim 126, Szc, 5 Kasm 2016

Resim 127, Yeni afak, 5 Kasm 2016

setav.org

421

2016DA TRKYE

MARDN DERKTE
KAYMAKAMLIK BNASINA SALDIRI
12 Kasmda Mardinin Derik ilesindeki kaymakamlk binasna PKKl terristler tarafndan yerletirilen el yapm patlaycnn infilak ettirilmesi sonucu Derik Kaymakam Muhammed Fatih Safitrk ehit oldu. Sakaryada topraa verilen Safitrkn
cenaze trenine katlan Cumhurbakan Erdoan, Bu topraklar iin bu millet ok
ehit verdi. Bu alaklar, bu ahlakszlar, bu adiler zannediyorlar ki Kandilde, urada burada alaka yaptklar bu suikastlarla bir yere varacaklar. Varamayacaklar. Biz
Muhammed Fatihlerimizin kanlarn yerde brakmayacaz. Allahn izniyle bunlarn
kkn kazyacaz. Eer bunlarn kkn biz kazyamazsak bunun hesabn indi
ilahide veremeyiz aklamasnda bulundu.

Resim 128, Haber Trk, 13 Kasm 2016

422

Resim 129, Milliyet, 13 Kasm 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 130, Sabah, 13 Kasm 2016

Resim 131, Yeni afak, 13 Kasm 2015

Resim 132, Sabah, 19 Kasm 2016

setav.org

423

2016DA TRKYE

SRTTE MADEN FACASI

18 Kasmda Siirtin irvan ilesine bal Maden kynde bulunan Ciner Grubuna
ait bakr madeninde heyelan meydana geldi. AFAD madende alan 16 iinin gk altnda kaldn aklad. Ac olayda son belirlemelere gre be ii hayatn
kaybetti, 11 iinin ise cesedine henz ulalamad. Arama kurtarma almalar devam ederken Ciner Grubuna bal Haber Trk gazetesi meydana gelen kazay Ciner
Holdingin adn vermeden birinci sayfasna iki cmleyle tad.

Resim 133, Cumhuriyet, 19 Kasm 2016

424

Resim 134, Milliyet, 19 Kasm 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 135, Haber Trk, 18 Kasm 2016

AVRUPA PARLAMENTOSUNUN TRKYE KARARI

24 Kasmda Avrupa Parlamentosu (AP), Trkiye ile mzakereleri geici olarak dondurdu. Trkiye ile yeni fasl almamasnn istendii tasar Fransann Strasburg kentindeki Avrupa Parlamentosu Genel Kurulunda oyland. Oylanan tasar 37 oya kar
479 oyla kabul edildi. 107 ye ise ekimser gr bildirdi. Tasarda yelik mzakerelerinin geici olarak dondurulmasna gereke olarak 15 Temmuz darbe giriimi
sonras uygulamaya konulan OHAL gsterildi. yelik mzakerelerinin yeniden balayabilmesi iin OHAL uygulamasnn kaldrlmas art ne srld.

setav.org

425

2016DA TRKYE

426

Resim 136, Szc, 25 Kasm 2016

Resim 137, BirGn, 25 Kasm 2016

Resim 138, Cumhuriyet, 25 Kasm 2016

Resim 139, Star, 25 Kasm 2016

setav.org

2016DA MEDYA

Resim 140, Akit, 25 Kasm 2016

setav.org

Resim 141, Milliyet, 25 Kasm 2016

427

2016DA TRKYE

KRONOLOJ-MEDYA

21 OCAK

Telekomnikasyon letiim Bakanl (TB) 12 Ocak tarihinde Sultanahmet Meydannda gerekletirilen ve 10 Alman turistin hayatn kaybettii terr saldrs sonras,
saldrnn grsel ieriklerinin sosyal medyadan kaldrlmasna ilikin karar ald.

24 OCAK

Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann, CHP Genel Bakan Kemal Kldarolu hakknda at tazminat davas haberini Diktatr Yargda alt bal ile veren CNN Trk
televizyonu hakknda soruturma balatld.

27 OCAK

stanbul Cumhuriyet Savcl, Can Dndar ve Erdem Gl FET i birlikisi olarak niteleyerek haklarnda bir kez arlatrlm mebbet, bir kez mebbet ve 30 yla kadar
da hapis cezas istedi.

11 UBAT

Yeni afak ve Yeni Akite molotoflu saldr yapld.

21 UBAT

Mardinin Nusaybin ilesinin Yeniehir mahallesinde, haber takibi iin grevlendirilen

Anadolu Ajans muhabiri Rauf Malta, foto muhabiri Onur oban ve kameraman Kenan
Yeilyurt PKKl terristler tarafndan karld. lede ekim yaptklar gerekesiyle fotoraf makineleri ve kameralarna el konulan gazeteciler 48 saat sonra serbest brakld.

25 UBAT

Anayasa Mahkemesi Genel Kurulu, MT trlar haberi nedeniyle tutuklanan Can Dndar ve Erdem Gln yapt bireysel bavuruyu karara balad. Anayasa Mahkemesinin hak ihlali karar sonras Dndar ve Gl yerel mahkeme tarafndan tahliye edildi.

1 MART

Ankara Cumhuriyet Basavclnn talebi zerine FETye finansal destek salad

gerekesiyle kayyum atanan Koza pek Holdinge bal Kanal Trk, Bugn TV, Bugn
gazetesi, Millet gazetesi ve Kanal Trk Radyo medya organlar kapatld.

4 MART

stanbul 6. Sulh Ceza Hakimlii, stanbul Cumhuriyet Basavclnn talebi zerine

Zaman gazetesine kayyum atanmasna karar verdi.

25 MART

Doan Medya Grubu bnyesinde kan Radikal gazetesinin zarar ettii gerekesiyle
Haziran 2014te basl yayna son vermesinin ardndan yayna devam eden internet
sitesi radikal.com.tr de kapand.

19 NSAN

Trkiye kartlyla bilinen Snr Tanmayan Gazeteciler (RSF) 2016 Dnya Basn zgrl Endeksinde Trkiyeyi 151. srada gsterdi.

14 MAYIS

Yeni Yzyl gazetesi yayn hayatna son vererek dijital olarak devam etme karar ald.

27 NSAN

Freedom House, 2016 Basn zgrl Raporunu aklad. Rapora gre Trkiye 199
lke arasnda 156. srada yer ald.

428

setav.org

2016DA MEDYA

FETnn TSK ierisinde yaplanan kadrosu 15 Temmuz'da darbe giriiminde bulundu. 22.05 sularnda Ankarada jetlerin alak uu yapmaya balamas ve yine ayn saatlerde stanbulda bir grup askerin Boaz Kprsn tek ynl olarak ulama kapatmas 1 Kasm 2015 seimi sonucunda yzde 49,41 oyla iktidara gelen hkmete
yaplan darbe giriiminin ilk iaretleriydi. Gecenin ilerleyen saatlerinde birok kamu
binas nnde polis ve asker kar karya gelmeye balad.

15 TEMMUZ

Ankarada MT binas ve Genelkurmaya helikopterlerle ate alrken Glbandaki

zel Harekat Daire Bakanlna bombal saldr dzenledi. 23.10da Babakan Binali
Yldrm olaylar bir kalkma olarak nitelendirdi. 00.02de Ankaradaki TRT binas, kendilerini Yurtta Sulh Konseyi olarak tantan FET mensubu bir grup asker tarafndan
igal edildi ve TRT spikerine silah zoruyla bir korsan bildiri okutuldu. Bildirinin ardndan Deniz Kuvvetleri Birinci Ordu Komutan, zel Kuvvetler Komutan ve Jandarma
Daire Bakan, Bildiriyi kabul etmiyoruz aklamasnda bulundu.
00.37de Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan, FaceTime zerinden A Haber ve CNN
Trke verdii demete darbe giriimini silahl gler ierisindeki kk bir aznln
kalkmas olarak nitelendirdi ve milleti hkmete destek iin sokaa davet etti. Darbeciler TRKSAT uydu istasyonunu vurarak milletin haber alma hrriyetini engellemek
istedi. Yeni afak gazetesi muhabiri Mustafa Cambaz, engelkyde darbeciler tarafndan ehit edildi. TRT, A Haber, ATV, Sabah gazetesi, CNN Trk ve Hrriyet gazetesi darbecilerin saldrsna urad, yaynlar engellenmeye alld. 06.26da Cumhurbakanl Klliyesi F-16 sava uaklar tarafndan bombaland. 06.42de Boaz Kprsndeki
askerler, polis gleri ve vatandalarn direniine daha fazla kar koyamayarak teslim
oldu. Bylece FETnn kalkt bu kanl darbe giriimi engellenmi oldu.

22 TEMMUZ

Ankara Cumhuriyet Basavclnca FETnn darbe giriiminin ardndan TRTde aa

alnan 300 ve RTKte aa alnan 29 personel hakknda soruturma balatld.

27 TEMMUZ

668 sayl OHAL Kapsamnda Alnmas Gereken Tedbirler ile Baz Kurum ve Kurululara
Dair Dzenleme Yaplmas Hakknda Kanun Hkmnde Kararname ile FET ile balantl olan 45 gazete, 16 televizyon kanal, 23 radyo istasyonu, 15 dergi, 29 yaynevi ve
3 haber ajans olmak zere toplamda 131 medya kuruluu FET adna yayn yapma ve
rgte destek salama gerekeleriyle kapatld.

30 TEMMUZ

15 Temmuz gecesi yaanan darbe giriimi sonrasnda FET/PDY silahl terr rgtnn medya yaplanmasna ynelik soruturma kapsamnda birok tannm ismin de
aralarnda bulunduu 22 FETcnn silahl terr rgtne yelik suundan tutuklanmasna karar verildi.

18 AUSTOS

Suriyenin Halep kentine Esed rejimi ve Rusyann dzenledii hava saldrsnn ardndan enkaz altndan kartlan be yandaki mran bebein grntleri tm dnyann dikkatini Suriyedeki insanlk dramna ekti.

15 AUSTOS

Can Dndar Veda Vakti balkl yazsyla ubat 2015te geldii Cumhuriyet gazetesindeki genel yayn ynetmenlii grevinden istifa etti.

16 AUSTOS

zgr Gndem gazetesi PKK propagandas yapt gerekesiyle geici olarak kapatld.

10 EYLL

Kapatlan Taraf gazetesinin eski genel yayn ynetmeni Ahmet Altan ile kardei gazeteci yazar Mehmet Altan, Terrle Mcadele ube Mdrl ekipleri tarafndan FET
soruturmas kapsamnda gzaltna alnd.

22 EYLL

FETnn 15 Temmuz darbe giriimine ilikin yrtlen soruturma kapsamnda

mahkemeye sevk edilen Mehmet Altan tutukland.

setav.org

429

2016DA TRKYE

23 EYLL

FETnn darbe giriimi soruturmas kapsamnda gzaltna alnan Ahmet Altan silahl terr rgtne ye olmak ve Trkiye Cumhuriyeti hkmetini ortadan kaldrmaya veya grevini yapmasn engellemeye teebbs sularndan tutukland.

5 KASIM

31 Ekimde Cumhuriyet gazetesi Genel Yayn Ynetmeni Murat Sabuncunun da aralarnda bulunduu 18 gazeteci ve yneticinin gzaltna alnmasnn ardndan Sabuncu
ile birlikte 9 kii PDY, PKK ve KCKya ye olmamakla birlikte yardm etme suuyla tutukland.

8 KASIM

CHP stanbul Milletvekili Sezgin Tanrkulu terre destek olduklar gerekesiyle tutuklanan HDPli milletvekilleri hakknda terr rgt PKKnn yayn organ olan ANFye
aklamalarda bulundu. Tanrkulu tutuklamalara kar tepkisini tehditkar szlerle ortaya koyarken tutuklamalar hakknda, Trkiye iin bedeli ok ar olacak! ifadelerini
kulland.

8 KASIM

Almanya Dileri Bakan Frank-Walter Steinmeier ile Mevlt avuolu arasnda yaanan gerilimin ardndan Can Dndar da konuya dahil oldu. Can Dndar, Steinmeier
ile ekilen fotorafn Alman Dileri Bakan Frank-Walter Steinmeier, dn Trk mevkida tarafndan telefonda bekletildii iddiasndan ok etkilenmie benzemiyordu
yorumuyla Twitterdan paylat.

15 KASIM

Doan medyas tarafndan her yl dzenlenen Altn Kelebek dlleri 13 Kasmda sahiplerini buldu. Ekrana geldii gnden beri izlenme rekorlar kran Dirili Erturul
dizisi bu yl dle layk grlebildi. dl treninde dizi ekibine teekkr konumas
iin sz verilmemesi zerine dl dizi ekibi tarafndan geri iade edildi. Yaanan saygszla izleyicilerden ciddi tepkiler geldi. Cumhurbakan Erdoan da diziye sahip
karak, Asl nemli olan u; milletin gnln kazanm olmanz, ite asl mkafat, asl
dl bu aklamasn yapt.

16 KASIM

Cumhurbakan Erdoan TRT Worldn tantm gecesinde medya ve yayn organlarnn yayn izgileri hakknda aklamalarda bulundu. TRTnin bugne kadar gerekletirdii baarl projelere, ulusal ve uluslararas yaynlara dikkat ekerek TRT Worldn
Yeni bir dil ile hikayeyi yeniden anlatmak, mikrofonu konuturulmayanlara uzatmak,
kameray grlmeyenlere evirmek hedefini de kymetli bulduunu ifade etti.

19 KASIM

Siirtin irvan ilesine bal maden kynde bulunan Ciner Grubuna ait bakr madeninde meydana gelen heyelanda gk altnda kalan iileri arama kurtarma almalar devam ederken,Ciner Grubuna bal Haber Trk gazetesi meydana gelen kaza
haberini Ciner Holdingin adn anmadan iki cmleyle verdi.

21 KASIM

TRT tarafndan 4. dzenlenen Uluslararas Medya Eitim Program, Antalya Sentido

Zeynep Otelde gerekletirildi. Programa Asya, Afrika, Ortadou ve Balkanlar bata
olmak zere 44 lkeden 130 medya mensubu katld. TRT Genel Mdr enol Gka
al konumasnda 15 Temmuz darbe giriimi gecesinde medyann ok stn bir rol
oynadn vurgulad.

21 KASIM

stanbul 8. Sulh Ceza Hakimlii FETye bal yayn politikas izleyerek rgte hizmet
ettii gerekesiyle kayyum atanan Cihan Medya Datm A.nin de aralarnda bulunduu 7 irketin Tasarruf Mevduat Sigorta Fonuna (TMSF) devredilmesine karar verdi.

22 KASIM

ABD Dileri Bakanl Szcs John Kirby, Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoann,
ABDnin CBS kanalnda yaynlanan 60 Dakika programndaki konumasna ilikin yneltilen Trkiye halk neden ABDnin darbe giriiminin arkasnda olduuna ynelik
bir hisse kapld? sorusuna karlk Trk medyasnn ou yesinin bu dnceyi engellemek adna iin hibir ey yapmadn ne srd.

430

setav.org

2016DA TRKIYE

2016da
Trkiye

ANKARA STANBUL WASHINGTON D.C. KAHRE