TEORI ARKITEKTURE

GREIS MALAJ, ARK III-D

PERCEPTIMI SHQISOR I ARKITEKTURES

PERCEPTIMI ESHTE PROCESI I TE NJOHURIT DHE TE INTERPRETUARIT TE INFORMACIONIT SHQISOR NGA NGACMUESIT E
JASHTEM. MUND TE MENDOHET SI NJE PROCES NEPERMJET TE CILIT NE MARRIM INFORMACION NGA MJEDISI QE NA RRETHON,
DHE E PERDORIM KETE INFORMACION PER TE NDERVEPRUAR ME TE. PERCEPTIMI LEJON QE TA MARRIM INFORMACIONIN
SHQISOR DHE TA KTHEJME NE DICKA DOMETHENESE. NESE E LIDHIM KONCEPTIN PER PERCEPTIMIN ME ARKITEKTUREN: KUR
EKSPOZOHEMI NE NJE HAPESIRE TE RE ARKITEKTONIKE, VIHEN NE PUNE JO VETEM VETE SISTEMI SHQISOR DHE PERCEPTIMI
NGA AI, POR EDHE MEMORJA DHE IMAGJINATA. DUKE REGJISTRUAR NE MENYRE TE VETEDIJSHME APO TE PAVETEDIJSHME
INFORMACION NGA GJITHCKA SHOHIM, PREKIM, ETJ, NE BAZE EDHE TE EKSPERIENCAVE TE MEPARSHME TE RUAJTURA NE
ARKIVIN E MEMORJES, NE DO TE MUND TA MBAJME MEND KETE HAPESIRE ARKITEKTONIKE PER KARAKTERISTIKAT QE TRURI
YNE I GJYKON SI ME FAMILJARE PER NE. SHEMBULLI ME TIPIK JANE KUJTIMET INFANTILE NE SHTEPITE E GJYSHERVE, NGA KU
NE KEMI SHUME TE GJALLA KUJTIMET, ME SHUME SE PER MENYREN SI DUKESHIN DHOMAT, PER AROMAT TIPIKE, ZHURMAT, ETJ.

Arkitektura, me shume se thjesht nje proces krijues me qartesi logjike dhe precizion, lidhet ngushtesisht me perceptime dhe
procese te nenvetedijshme. (Anton Ehrenzweig)

DEGJIMI

SHIKIMI
SHQISA JONE ME E PERDORSHME ESHTE
TE PARIT. MBI 90% E INFORMACIONIT QE
NE MARRIM NEPERMJET SHQISAVE, VJEN
NGA SHQISA E TE PARIT. QE NE KOHET
ANTIKE I ESHTE KUSHTUAR RENDESI
ESTETIKES DHE TE BUKURES PER SYRIN.
NEPERMJET DUKURISE SE QUAJTUR
GESTALT, TRURI YNE PERCEPTON "NJE TE
TERE QE ESHTE ME SHUME (NDRYSHE)
NGA PJESET PERBERESE TE SAJ". DISA
NGA PRINCIPET E GESTALT:
QENDERZIMI

MBULIMI

NDJEKJA E NJE
KURBE

SUPERPOZIMI

SIPERFAQJA

INTERFERENCA

AFERSIA

NDARJA

DISTANCA

VAZHDIMESIA

KJO SHQISE ESHTE ME E

NENVETEDIJSHME SESA SHIKIMI.
SIDOQOFTE, NDERKOHE QE SHIKIMI
IZOLON, TINGULLI INKORPORON, SHIKIMI
ESHTE DIREKSIONAL, NDERSA DEGJIMI
OMNI-DIREKSIONAL, SHIKIM IKRIJON NJE
SENS EKSTERIORITETI, NDERSA DEGJIMI
INTERIORITETI, INTIMITETI, TE PERFSHIN.
SYRI ARRIN, NDERSA VESHI PRET. NJE
HAPESIRE ARKITEKTONIKE
KARAKTERIZOHET NGA PARAMETRA
AKUSTIKE E PSIKOAKUSTIKE PO AQ SA
NGA FORMA VIZUALE. PSH PER TE PARE
THELLESINE E NJE PUSI NE HEDHIM NJE
GUR.
ALVIN LUCIER, KOMPOZITOR MUZIKE EKSPERIMENTALE DHE I
INTERESUAR PER DUKURITE AKUSTIKE, NE NJE DHOME TE
MBYLLUR, ME NJE MIKROFON DHE NJE REGJISTRUES ZERI,
REGJISTRON DISA FJALI DHE I LE TE LUHEN. KETE E
REJGISTRON SERISH DHE E VE TE LUHET SERISH. E
PERSERIT KETE PROCES DISA HERE, DHE AJO QE DEGJOHET
NE FUND ESHTE NJE MELODI, KU ZERI I TIJ NUK
PERCEPTOHET ME. NEPERMJET KETIJ EKSPERIMENTI
DALLOHET SHUME QARTE CFARE NDODH NE SAJE TE VETIVE
ABSORBUESE-REFLEKTUESE TE HAPESIRAVE
ARKITEKTONIKE. NESE DO TE KISHTE QENE NJE DHOME
TJETER, ME KARAKTERISTIKA TE NDRYSHME, PJESA QE DO
TE ISHTE DEGJUAR NE FUND DO TE KISHTE QENE E
NDRYSHME.

NUHATJA
NUHATJA KONSIDEROHET SI
SHQISA ME TEPER E LIDHUR ME
KUJTIMET. NEVE NA MJAFTOJNE 8
MOLEKULA SUBSTANCE PER TE
VENE NE PUNE NJE IMPULS
NUHATJEJE NE RECEPTORE DHE
MUND TE DALLOJME MBI 10MIJE
AROMA. HUNDA E BEN SYRIN TE
KUJTOHET.
CDO HAPESIRE ARKITEKTONIKE
KA AROMEN E VET QE NA BEN NE
TA DALLOJME. "PSE GJITHE
SHTEPITE E BRAKTISURA KANE TE
NJEJTEN AROME ZBRAZETIE:
ESHTE SEPSE NJE AROME E
CAKTUAR STIMULOHET NGA
BOSHLLEKU I VEREJTUR ME SY?"
(HELEN KELLER)

SHIJA, MUSKUJT DHE

KOCKAT, LEVIZJA

KETO JANE NDER SHQISAT

PRIMORDIALE, ME TE
QE PREJ ANTIKITETIT, KEMI TE BEJME ME
PAVETEDIJSHME, SI ARKITIPE NE
OKULARCENTRIZEM, PRA VENDOSJE NE
PAVETEDIJEN TONE KOLEKTIVE. KA
QENDER TE SHQISES SE TE PARIT. KJO
NJE TRANSFERIM MIDIS
TENDENCE ESHTE PERFORCUAR GJITHNJE
EKSPERIENCAVE TE PREKJES DHE
E ME SHUME, ME NDRYSHIMET
TE SHIJES, OSE TE
TEKNOLOGJIKE QE PO NDODHIN DHE ME
SHIKIMIT/NUHATJES DHE SHIJES. (E
KOMERCIALIZMIN GJITHNJE NE RRITJE.
NGJASHME ME SINESTEZINE).
IMAZHE IMAZHE IMAZHE! SHUME IMAZHE
PRIMITIVE ESHTE EDHE MEMORJA
QE KALOJNE PARA SYVE DHE PAK KOHE
LEKURA LEXON TEKSTURE, PESHE, DENSITET
TRUPORE: TRUPI YNE, NE MENYRE
PER T'I PERPUNUAR SIC DUHET. GJITHCKA DHE TEMPERATURE MATERIEJE. "DOREZA E
NEN DRITA TE FORTA, PAK HIJE DHE KOHE DERES ESHTE TAKIMI I DUARVE TE NDERTESES TE PAVETEDIJSHME I DI
DIMENSIONET E VETA DHE MUND
PER TE MEDITUAR. SHIKIMI QENDROR
ME NE.PREKJA NA LIDH NE ME KOHEN DHE
TA PROJEKTOJE VETVETEN NE
ESHTE KAQ I THEKSUAR, SA AI PERIFERAL TRADITEN. ME ANE TE PERSHTYPJEVE TE
NJEHAPESIRE ARKITEKTONIKE E TE
KA HUMBUR POZITEN, NDERKOHE QE
PREKJES NE TAKOJME DUART E GJENERATAVE
NDIHET MIRE KUR ZBULON
PERCEPTIMI I NENVETEDIJSHEM
TE PAFUNDME." (JUHANI PALLASMAA). ME ANE
REZONANCEN E VETE BRENDA
PERIFERAL ESHTE AI QE NDIHMON TE
TE PREKJES, JEMI TE NDJESHEM EDHE NDAJ
HAPESIRES. JO VETEM KAQ, POR
TRANFORMOHET GESTALT-I RETINAL NE GRAVITETIT: SHPUTAT E KEMBEVE TONA
ARKITEKTURA PERCEPTOHET JO
EKSPERIENCA HAPESINORE E TRUPORE
NDJEJNE TEKSTUREN DHE DENSITETIN E
THJESHT SI NJE SERI IMAZHESH
TOKES.
GESTALT, POR SI NJE VEPRIM I
VAZHDUAR. EKSPERIENCAT BAZIKE
PROBLEMI I ARKITEKTURES SOT ESHTE SE, ME
ARKITEKTURORE JANE LEVIZJE E
OKULARCENTRIZMIN, ESHTE ULUR MJAFT NDJESHMERIA E
RRJEDHSHME.
ARKITEKTURES. DUKE I KUSHATUAR RENDESI IMAZHIT DHE
SHITJES SE TIJ, KA RENE VLERA E TE NDJERIT ME ANE TE
SHQISAVE TE TJERA. JEMI GJITHMONE TE EKSPOZUAR NDAJ
DRITAVE TE FORTA E ZHURMAVE TE MEDHA, NDERKOHE QE
NJERIU KA NEVOJE PER KOHE NE ERRESIRE E NE QETESI QE
TE MEDITOJE, TE PERPUNOJE MENDIMET. SI PERFUNDIM,
MUND TE THEMI SE I DUHET KUSHTUAR RENDESI
ARKITEKTURES MULTISHQISORE

ARKITEKTURA DHE
SHQISAT
PREKJA