Hiikkoo Fi Raawwii Seeroota Farra Malaammaltummaa PDF

Malaammaltummaan Gufuu Guddina Haqaa, Diimookiraasii Fi Misoomaatti!!
institiiyuutii leenjii ogeessoota qaamoolee Haqaa fi qoannooo

seeraa oromiyaa
Hiikkoo Fi Raawwii Seeroota Farra Malaammaltummaa
Moojuulii Leenjii Hojii Irraa
Qopheessaan:Shaambal Hordofaa Roobii

Fooyyeessuun kan qopheesse: Shaambal H.
Bitootessa, 2005
Adaamaa
Mata duree
Baafata
Fuula
Gabaajee........................................................................................................................................................ v
Seensa Waliigalaa ......................................................................................................................................... 1
Kutaa Tokko.................................................................................................................................................. 5
Yaad-rimee fi Maalummaa Malaammaltummaa .......................................................................................... 5
Seensa ........................................................................................................................................................... 5
1.1. Hiika Malaammaltummaa ...................................................................................................................... 6
1.2. Amaloota Addaa Yakka Malaammaltummaa .................................................................................. 10
1.3. Qajeeltoo Waliigalaa Yakka Malaammaltummaa ........................................................................... 13
1.4. Tilmaama Seeraa Faayidaa Argachuuf Yookiin Nama Miidhuuf Yaaduu ...................................... 18
Kutaa II ....................................................................................................................................................... 24
Tumaalee Gooree Yakkoota Malaammaltummaa....................................................................................... 24
Seensa ..................................................................................................................................................... 24
2.1. Mattaaa Fi Faayidaa Hin Malle Kennuu Fi Fudhachuu .................................................................. 24
2.2. Aangootti Seeraan alaa Faayyadamuu Fi Waliti Buiinsa Faayidaa Dhuunfaa (kew. 407,411,418)32
2.3. Amantaa hirisuu; Sanada sobaa qopheessuu; fi Gowwomsuu........................................................ 45
2.4. Qabeenya Gatii Baasu Kaffaltii Malee Fudhachuu Yookiin Kennuu (Taking Things of Value
ii

Without or with inadequate Consideration.Kew.417)............................................................................. 56
2.5. Qabeenya Fi Maallaqa Maddi Isaa Hin Beekamne .......................................................................... 58
(Posession of Unexplained Property Kew.419) ...................................................................................... 58
2.6. Qabeenyaa ykn Maallaqa Gocha Yakkaan Argame Seera Qabeessa Fakkeessuun Dhiheessuu Fi
Gargaarsa Gochuu (Money Laundering kw.684) .................................................................................... 60
Kutaa III ...................................................................................................................................................... 64
Labsii Addaa Sirna Adeemsa Falmii Fi Seera Ragaa Farra Malaammaltummaa ..................................... 64
Seensa ......................................................................................................................................................... 64
3.1. Aangoo Poolisummaa (Qorannaa) ................................................................................................... 65
3.2. Aangoo Abbaa Alangummaa (Himannaa Hundeessuu) .................................................................. 68
3.3. Aangoo Mana Murtii........................................................................................................................ 70
3.4. Mirga Wabii ..................................................................................................................................... 73
3.5. Dhorkaa Yookaan Uggurrii (Restraining) ........................................................................................... 77
3.6. Qabeenya Dhaaluu (Confisication) ...................................................................................................... 80
3.7. Qophii Himata Duraa (Preparatory Hearing) ..................................................................................... 82
Maddawwan Wabii ..................................................................................................................................... 92
A.Kitaabota ................................................................................................................................................. 92
B.Seeroota, Labsiiwwan fi Konveenshiiniwwan Idila-Addunyaa .............................................................. 92
C.Barreeffamoota Adda Addaa ................................................................................................................... 93
C.Tarree Dhimmoota .................................................................................................................................. 93
iii
iv
Gabaajee
1) KNFMF - Koomishinii Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Federaalaa
2) KNFMMNO - Koomishinii Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Naannoo Oromiyaa
3) MMO - Mana Murtii Olaanaa
4) MMW- Mana Murtii Waliigalaa Oromiyaa
5) RDFI- Heera Rippabiliika Dimookiraatawaa Federaalawaa Itoophiyaa
6) KFMMG-Konveenshinii Farra Malaammaltummaa Mootummoota Gamtoomanii
7) S/Y-Seera Yakkaa
8) S/D/F/Y-Seera Adeemsa Falmii Yakkaa
9) L.G.M.M-Lakkoofsa Galmee Mana Murtii
10) L.G.A.A -Lakkoofsa Galmee Abbaa Alangaa
Seensa Waliigalaa
Corruption debases democracy, undermines rule of law, distorts markets, stifles
economic growth and denies many their rightful share of economic resources or
life-saving aid
-Kofi Annan
Secretary General of United Nations
Malaammaltummaan rakkoo dhimma biyyooleessaa fi Idila-Addunyaa erga taee oolee bulee
jira.Miidhaan Malaammaltummaan Olaantummaa Seeraa,Bulchiinsa Gaarii, Dimookiraasii fi
Mirgootaa Namoomaa,Guddina Diinagdee,Tasgabbii,Dhaabbilee Dimookiraasii fi duudhaalee
buura hawaasaa irratti qaqabsiisee fi qaqabsiisaa jiru waan hubatameef akka Idil-addunyaa fi
Gamtaa biyyootaatti malaammaltummaa ittisuu fi tooachuuf konveenshiinoonni farra
malaammaltummaa tumamanii jiru.1Biyyoonni adda addaa konveenshinoota kanneen raggaasanii
jiru,seeraa farra malaammaltummaa keessatti hammachisaniiru akkasumas qaama bilisaa taee
malaammaltummaa ittisuu, tooatu, qoratu fi himatu hundeessanii jiru.
Haaluma wal-fakkaatun,biyyi keenya miidhaa malaammaltummaan Misooma,Nageenya
Bulchiinsa Gaarii, Dimookiraasii fi Olaantummaa Seera irratti qaqqabsiisu ittisuuf,toachuuf
akkasumas dhabamsiisuuf jecha konveeshinii farra malaammaltummaa Mootummoota
Gamtoomanii
fi
Gamtaa
Afriikaa
raggaaftee
jirti2.Koomishinii
Naamusaa
fi
Farra
malaammaltummaa ( kana booda KNFM ) Sadarkaa Fedeeraalaa fi Naannoo Oromiyaatti

hundaaeera.3Tumaalee konveeshinoota keessatti tumaman tokko tokko seera yakkaa fi
labsiiwwan farra-malaammaltummaa keessatti akka hammatamaan taasifamaniru.Seera yakkaa
haaraa keessatti yakkoonni malaammaltummaa yakkoota idilee irraa addaan bahanii
1
2
United Nation Convention Against Corruption. And Other International Instrument against Corruption
United Nation Convention against Corruption Ratification Proc.No.544/2007,Negarit Gezeta
African Union Convention on Preventing and Combating Corruption Ratification Proc.No 545/2007,Negarit
Gezeta
3
Labsii KNFM Federalaa hundeessuuf Bahe Lakk.235/93(433/97 Kan Fooyyae), Negarit Gezeta fi Labsii KNFMN
Oromiyaa hundeessuuf bahe Lakk.71/95, Magalata, Oromiyaa.

tumamaniiru.Yakki malaammaltummaa uumama isaattiin addaa waan taeef labsiin seera
adeemsa falmii fi ragaa farra-malaammaltummaa ittiin qajeelfaman labsameera.Qabsoo
malaammaltuumaa irratti taasiifamaa jiru cimsuuf labsiin qabeenya beeksisuu fi galmeesiisuu
lakk.668/2002 fi eeruu kennitoota fi ragoota yakkaatiif eegumsa taasisu lakk.699/2002 sadarkaa
biyyaatti labsamaniiru.
Akka waliigalaatti biyyi keenya malaammaltummaa ittisuu, tooachuu fi tarkaanfiin gama
seeraattiin fudhatte kana yoo tau, qabsoon kun galma gahuu kan dandau seerootni
malaammaltummaa haala wal fakkaatuun ogeessoota seeraan hiikamanii hojii irra yoo oolan
qofa taa.Gama biraatiin, qaawwi seeroota kana keessatti mulatu qoannoon adda bahee
seerootin yeroo yeroon akka fooyyaan yookiin gabbatan yoo taasiifame kaayyoo fi galma
yaaddame galmaan gahuun ni dandaama.
Qabatamaan hojii irra oolmaa seeroota kanneen yoo ilaale sababa hanqina hubanootiin tumaalee
seera malaammaltummaa tokko tokko haala miira seeroota kan irraa maqeen haalli ogeessootni
seera itti hiikan ni mulata.Gama biraatiin,sababa ejjennoo adda adda qabachuutiinis haala wal
hin fakkaanneeni tumaalee seeroota kanneenii yeroo itti hiikamu dhimmoota murtii argatan
tokko tokko irraa ni hubatama.Adeemsa seeraan diriiree hojii irraa oolchuu dhabuunis ni
calaqisa.
Seeroota farra malaammalummaa ilaalchisee fakkeenyaaf qajeeltoo yakka malaammaltummaa
keessattuu hirmannaa namootni dhuunfaa yakka malaammaltummaa keessatti qabaniin walqabatu,tumaalee
gooree
yakka
malaammaltummaa
kan
akka
sanada
mootuummaa
fakkeessuudhaan qopheessuu,Mattaaa yookiin gabbarsuu,aangootti seera ala fayyadamuu,

amantaa hirisuu cimaadhaan wal qabatee haala fakkaatuun haalli itti hin hiikamne balinnaan ni
mulata.Bakka tokko tokkotti qaawwi seeras ni calaqisa.Sirna adeemsa falmii yakkaa
malaammaltummaa ilaalchisee qorannaa yakka malaammaltummaa ilaalchisee dhimmoota
qorannoon wal qabatan kan akka yeroo beellama,mirga wabii fikkf Mana Murtii aangoo hin
qabnetti yeroo beellama gaafachuu,aangoo osoo hin qabaane yeroo beellama kennuu,himannaan
wal qabatee dhimma aangoo hin qabee irratti himannaa hundeessuu, mana murtii aangoo hin
qabnetti dhiheessuu,mirga wabii hayyamuu fi dhorkuu irratti ejjennoo wal fakkaatan hin
jiru.Adeemsi falmii qophii himata duraas Manneen Murtii Naannoo keenya keessatti balinaan

yommuu
hojii
irraa
oolu
hin
mulatu.Waan
kana
taeef,tumaaleen
seeroota
farra
malaammaltummaa gama yaada rimee fi maalummaa malaammaltumaatiin,qajeeltoo fi

tumaaleen yakka malaammaltummaa fi sirni yakki malaammaltummaa ittiin qajeelfamu maal
akka fakkaatan,hanqinoota seerricha hojii irra oolchuu irratti darbanii darbanii mulatan fi
qaawwa seeraa sakkatauudhaan bakka barbaachisaa taeetti muuxannoo biyyaa ambaa, fi
dhimmoota Manneen Murtii Fedeeraalaatii fi Naannoo keenyaan murtii argatan wajjiin
ilaaluudhaan
xiinxaaluun,maariidhaan
murteessaadha.Moojulii kana keessatti
gabbisuun
kallattii
tokko
agarsiisuun
dhimmoota kana agarsiisuu fi furmaata jiru
akkeekuun,kanneen qorannaa addaa barbaadan fi falmisiisoo taan immoo mariif dhiheessuun

yaalamee jira.
Akkuma Mataa duree moojuulii kana irraa hubatamutti dhimmootni Seeroota farra
malaammaltummaa keessatti hammataman baayyee balaadha.Gama biraatiin,qorannoo
sakkataiinsa fedhii leenjii Abboottii Seeraa fi Abboottii Alangaa irratti taasiifame Labsiiwwan
yakka hundeessan irratti leenjiin kennamuu akka qabu agarsiisa.Waan kana taeef haalawwan
kanneen gidduu galeessa godhachuudhaan qabxiilee qabiyyee seeroota farra malaammaltummaa
keessatti hammataman muraasa qofa irratti xiyyeeffachuudhan moojuuliin kun qophaae jira.
Buuuruma kanaan moojuliin kun kutaa sadiitti qoodamee qophaaee jira.Kutaan jalqabaa
seeroota farra malaammaltummaatiin wal qabatee dhimmoota jiran ilaallata.Kutaan kun yaadrimee fi Maalummaa malaammaltummaa kan ilaalu yoo tauu, kutaa kana jalatti
hiika
malaammaltumma,amaloota addaa yakka malaammaltummaa,qajeeltoo waliigalaa yakka

malaammaltummaa,tilmaama seera faayidaa yookiin nama miidhuuf yaaduu ilaallatan ilalamanii
jiru.Kutaa 2ffaa jalatti tumaalee gooree yakkoota malaammaltummaa seera yakkaa keessatti
tumaaman kan xiinxalaman yoo tau, kutaa 3ffaa jalatti immoo labsii sirna adeemsa falmii addaa
fi seera ragaa farra malaammaltummaa dhimmootni qorannaa,fi falmiin wal qabatan tokko
tokko ilaalamanii jiru.
Akka waliigalaatti kutaawwan kana keessaatti hanqinoota hojimaata keessatti mulatan yaada
buuura seerrichaa,dhimmoota qabatamoo fi barsiisoo taanii kanneen Manneen Murtii
Federaalaa fi Manneen Murtii Naannoo keenyaan murtii argataniin deeggaruun xinxaaluun
yaalameera.Kanneen qorannaa addaa fi marii barbaadaniis mariif akka dhihaatan taee jira.Waan

kana taeef Leenjiifamtootni hojimaata fi ejjennoo oggeessoota seera biratti calaqisu ni hubatu
jedhameetti amanama.
Xumura Leenjii Kana Booda Leenjiifamtootni:
Hiika Malaammaltummaa ni hubatu,
Amaloota yakka malaammaltummaa yakkoota idilee irraa addaa taasiisan addaan ni
baafatu,
Qajeeltoo waliigalaa yakka malaammaltummaa seera yakkaa keessatti tumame ni hubatu,
Maalummaa fi qabiyyeee tumaalee gooree yakkoota malaammaltummaa ni hubatu,
Sirna yakkootni malaammaltummaa ittiin qajeelfamanii keessatti maalummaa aangoo
Abbaa
Alangummaa,Poolisummaa,Aangoo
Mana
Murtii,rakkoowwan
dhimmoota
qorannaa wal-qabatan yeroo beellama, mirga wabii, ajaja sakataiinsaa fi qabiinsaa irratti
mulatu,himannaa hundeessuu fi murtii kennuun wal-qabatan addaan ni baafatu;
Adeemsa qabeenya ugguruu fi dhaalmaa;Qophii himata duraa ilaalchisee adeemsa
seeraan kaamee fi hojimaata jiru ni hubatu

Kutaa Tokko
Yaad-rimee fi Maalummaa Malaammaltummaa
Seensa
Biyyi keenya malaammaltummaa ittisuufi tooachuuf yeroo adda addaa tarkaanfii fudhatee
jirti.Konveeshinii farra malaammaltummaa Mootummoota Gamtoomanii fi Gamtaa Afriikaatii
labsii lakk.544/2007 fi lakk.549/99 raggaaftee jirti.Tumaaleen konveenishinoota tokko tokko
qabiyyee seera yakkaa fi labsilee farra-malaammaltummaa keessatti akka hammataman
taasifamaniru.KNFM sadarkaa Federaalaa labsii lakk, 236/93(433/97 kan fooyyae) kan
Mootummaa Naannoo Oromiyaa labsii lakk 71/95 hundeeffamee jira.Seerri yakkaa yakkoota
malaammaltummaa
yakkoota
idilee
irraa
addaan
baasee
tumee
jira.Yakkoonni
malaammaltummaa uumama isaaniitiin adda waan taaniif labsiin sirna adeemsa falmii addaa fi
Seera ragaa adda taeen deeggaramu qabu.Haaluma kanaan labsiin sirna adeemsa falmii fi seerri
ragaa farra-malaammaltummaa labsii lakk.236/93fi lakk.239/93 labsameera.Hanqinaalee labsii
lakk.236/93 fi lakk.239/93 keessatti mulataniif furmaata laachuuf fi dhimmoota yakka
malaammaltummaa bifa addaatiin ilaaluuf labsiin lakk.434/97 labsamee yeroo amma ittiin
hojjetamaa jira.Baroota dhihoo as qabsoo malaammaltuumaa irratti taasiifamaa jiru cimsuuf
Labsiin Qabeenya beeksisuu fi galmeesiisuu lakk.668/2002 fi eeruu kennitoota fi ragoota
yakkaatiif eegumsa taasisu lakk.699/2002 labsamanii ittiin hojjetamaati jira..
Akka waliigalaatti malaammaltummaa wal qabatee seerootiin jiran kanneen yoo taan,qabiyyee
seroota kana kutaa kana keessatti hammachisuun rakkisaadha.Gama biraatiin,sakkataiinsi fedhii
leejii Abbootii Seeraa fi Abbootii Alangaa Naanoo keenya
irratti Instiitiyuutii keenyaan
taasifamee leenjiin labsiilee yakka hundeessan irratti kennamu akka qabu agarsiisa.Waan kana
taeef,haalawwan kanneen buuura godhachuudhan kutaan kun malaammaltummaa fi adeemsa
dhagaha yakkaa malaammaltummaan wal qabatee tumaalee
jiran muraasa qofa irratti
xiyyeeffachuun qophaae jira.

Buuuruma kanaan kutaan kun yaad-rimee fi Maalummaa malaammaltummaa kan ilaalu yoo
tau,kutaa kana jalatti hiika malaammaltummadhaaf qaamoota fi seeroota adda addaatiin
kenname akkasumas hiika akka iddila-adduunyaatti fudhatama argatee,amaloota addaa yakka

malaammaltummaa yakkoota idilee irraa adda isaani tasiisuu dhiibbaa malaammaltummaa
saaxilu,qorachuu fi adabsiisuu irraatti qaban,qajeeltoo waliigalaa yakka malaammaltummaatiin
wal qabatee fakkeenyaaf,qooda fuudhannaa namootni dhuunfaa malaammaltummaa keessaa
qaban ilaalchisee garaagarummaa ejjennoo ogeessoota seeraa biratti mulatu, akkasumas yaadni
buuura tilmaama seeraa faayidaa yookiin nama miidhuuf yaaduu jedhaman ilaalamanii jiru.
Xumura Kutaa Kana Booda Leenjifamtootni:
Hiika malaammaltummaa ni hubatu,
Amaloota
yakka malaammaltummaa yakkoota idilee irraa addaa taasiisan addaan ni
baafatu,
Yakkoota malaammaltummaa haala salphaa taeen Saaxiluu, qorachuu, fi adabsiisuu irratti
dhiibbaa amalootni yakkoota malaammaltummaa qaban ni hubatu,
Qajeeltoo waliigalaa yakka malaammaltummaa seera yakkaa keessaatti tumame ni
hubatu,kallattii kannaan tumaalee addaa yakka malaammaltummaa hiiku irratti ejjennoo
Manneen Murtii keessatti calaqisuu ni hubatu,
1.1. Hiika Malaammaltummaa

Jechi Malaammaltummaa jecha Afaan Laatinii corruptus jedhamu irraa kan fudhatame yoo
tau hiikni jecha kanaas cabsuu jechuu dha.
Its drivation emphasizes the destructive effect of corruption on the fabric of society and
the fact that its popular meaning encompasses all those situations where agents and
public officers break the cofidence entrusted to them.4
Maddi jecha kana miidhaa malaammaltummaan kutaa hawaasa irraan gahu irratti kan
xiyyeeffatu yoo tau hiikni namootaa baayyee biratti beekamu immoo itti gaafatamummaa
namatti kenname ykn amantaa namatti kenname bahuu dhabuu dabalata. (Hiikni kan barreessaa
moojulii kanati)
Ega maddi jecha malaammaltumama jecha Afaan warra Laatinii yoo tau,Kuusini
jechootaa,Barruuleen,Dhaabbileen,Seeroonni sadarkaa Idila-addunyaatti jiraan fi Biyyootati jiran
Collin Nicholls Qc,Tim Daniel,Martin Polaine,John Hatchard

Corruption And Misuse Of Public Office First Published 2006,New York , United States Of America Pp.1

malaammaltumaa fi gochoota yakka malaammaltummaa waliin wal qabataniif hiika adda addaa
yommuu kennan ni mulata.Kunis akka armaan gaditti ibsamee jira.
1.1)
Malaammaltummaa jechuun corruption is depravity, perversion or taint; an impairment

of integrity, virtue or moral principle; especially impairement of a public officials duties
by briber jechuudha.(Black law dictionary)
1.2)
Malaammaltummaa jechuun Perversion or distruction of integrity in the discharge of

public duties by briber or favour,The use or existence of corrupt practices, especially in a
state, public corporation etc (Oxford English dictionary)
Kuusni jechoota kanneen malaamaltummaa: mattaaa ykn gabbarsuu fudhachuun ykn kennun,
loogiidhaan hojjechuudhaan dhugaa, murtii,haqa jallisuu,dudhaalee buuura ykn qajeeltoowwan
naamusa buuura taan cabsuu, keessatu aangoo ykn itti gaafatamummaa uummatni yookiin
mootummaan namati kenneen hojjechuu dhabuu; gocha mattaaa.ykn hojimaata badaa mana
hojii mootummaa ykn dhaabbilee misooma mootummaafi kkf keessatti raawwatamu waliin
walqabsiisuu.
1.3)
Malaamaltummaan-faayidaa
dhuunfaa
ykn
gareef
jecha
Sirnoota,
Seeroota,
Dambiiwwaan, hojimatawwan, Qajeeltoowwaan cabsuudha. (Kato, 1995)

1.4)
Konveenshiniin
Farra
Malaammaltummaa
Mootummoota
Gamtoomanii
malaammaltummaaf hiika hin laatu.Haa tau malee, gochoota yakka malaammaltummaa

addaan baasee tumeera.Mattaaa kennuu fi fudhachuu,qabeenyaa fi fandii mootummaa
qisaasuu,dhagahama qabaniin daldaluu,aangootii seeraan ala fayyadamuu,badhaadhina
seeraan alaa argachuu,qabeenya mootummatti haala hin taaneen fayyadamu,mattaaa
seektera dhuunfaa keessatti raawwatamu,qisaasa qabeenyaa fi maallaqa seektara
dhuunfaa keessatti raawwatamu,qabeenya malaamaltummaan argame seera qabeessa
fakkeessanii dhiheessuu fi dhoksuu,qabeenya maddi isaa hin beekamne,hojii haqaa
gufaachiisuu fi kkf akka fakkeenyati fudhachuun ni dandaama.(kew.15-28)5
1.5)
Corruption means the acts and practices including related offences proscribed in this
convention jechuun hiika.(Konveenshiniin Farra malaammaltummaa Gamtaa Afriikaa
kew.1) Malaammaltummaan gochoota fi hojimaata malaammaltummaa fi yakkoota
malaammaltummaan walqabatan konveenshinicha keessati ibsaman jechuudha (hiikni
United Nation Convention Against Corruption, (14,December,2005)

kan barreessaatti).Fakeenyaaf,mattaaa kennuu,fudhachuu,qabeenya malaammaltummaan
argame:jijjiiru,itti fayyadamu,qabatanii argamuu,dhaabbata siyaasaa gargaruu,qabeenya
maddi isaa hin beekamne qabatanii argamuu fi malaammaltummaa seektara dhuunfaa
keessatti raawwatamu akka hammatu keewwata.4,6,8,10, fi 11 irraa ni hubatama.
1.6)
Malaammaltummaa jechuun: the misuse of entrusted power for private gain jechuudha
(Transparency International) Malaammaltummaa jechuun aangoo imaanaan namatti
kenname faayidaa dhuunfaatiif oolfachuu jechuudha.
1.7)
Malaammaltummaa jechuun:the abuse of public office for private gain jechuudha

(World Bank) Malaammaltummaan aangoo mootummaan ykn uummataan namatti
kenname faayidaa dhuunfaaf oolfachuudha.
1.8)
Yakka Malaammaltummaa jechuun tajaajila mootummaa ykn uummataa ykn faayidaa

uummataatiin wal qabate yakka raawwatamu hunda yoo tau,tajaajila uummata ykn
mootummaatti karaa hin malleen dhimma bahuun ofiif ykn namoota biraatii faayidaa
gaafachuu,waadaa seeninsiisuu ykn kennaa ykn faayidaa hin malle fudhachuu ykn nama
biraa miidhuu fi hojimaata malaammaltummaa,faayidaa hin malle fudhachuu,mattaaa
ykn
gabbarsuu
fudhachuu,aangoon
daldaluu,aangootti
haala
hin
malleen
fayyadamuu,hojii mootummaa haala hin taanen gaggeessuu,gocha fudhachuu fi dhoksuu

hojii irratti raawwatamu,aangoon dirqisiisuun faayidaa hin malle argachuu fi iccitii
baasuu fi dhimmoota kana fakkaatan ni dabalata.6(Labsiin lakk 236/93.Kew.2)(hiikni kan
barreessaa moojulii kanaatti)
Hiikni labsii kanaan yakka malaammaltummaaf kenname yakkoota haaraa uumuuf osoo hin
taane yakkoota faayidaa uummataa fi mootummaa irratti raawwataman seera yakka moofaa
keessatti bittinnaanii argaman bakka tokkotti sassaabuun malaammaltummaa jedhamanii akka
waamaman taasiseera.Hiikni labsii kanaan kenname yakkoota akka mattaaaa kennuu fi
daddabarsuu fi qabeenya malaammaltummaan argame seera qabeessa fakkeessanii dhiheessuu
(moneny laundering) jedhu hin hammannee.Dhuma hiika keewwata kana irratti yakki
malaammaltummaa dhimmoota kkf ni dabalata jechuun banaa dhiisuun isaa himannaa
hundeessuu fi murtii kennuu irratti garaagarummaan akka uumamuu taasiiseera.Kanaaf dhimmi
kun seera yakkaa haraadhaan deebii argatee jira.
6
Labsii addaa sirna Admeemsa falmii fii seera Ragaa Addaa Farra Malaammaltummaaa Lakk 236/93 ,Negarit
Gezeta,Kew.2

1.9)
Labsiin lakk. 434/97 Kew 2(1) akka itti aanuti dubbifama: Corruption offences mean
corruption
offences
provided
in
the
FDRE
penal
code.7Jedha.Yakkoota
malaammaltummaa jechuun yakkoota malaammaltummaa seera yakkaa keessati

tumamani jechuudhaan hiika.
1.10) Seera yakkaa RDFI - Seerri yakkaa kun kallatiidhaan yakka malaammaltumaatiif hiika
laachuu baatus yakki malaammltummaa hojjeettoota mootummaatiin ykn namoota
kamiin iyyuu raawwatamuu akka dandau (Kew 404(2) (3) fi tumaalee yakkoota
malaammaltummaa yakkoota idilee irraa addaan baasee Kew 404(4) jalatti haala nama
hin mamisiifneen tumee jira.Yakkoonni kunis Boqonnaa 2ffaa Kutaa Tokko (kew 407419), Boqonnaa 3ffaa Kutaa Tokko ( kew.427-431), Sanada Mootummaa fi Humna Ittisa
Biyya gara sobaatti jijjiiru ykn fakkeessanii qopheessuu ( kew.379), kennaa filannoo
irratti kennamu (kew.468),amantaa hirisuu cimaa 676(1),Maallaqa ykn Qabeenya yakka
Malaammaltummaan argame seera qabeessa fakkeessanii dhiheessuu fi yakkichaan
gargaaru(kew.684) fi gowwoomsuu cimaa kew.696(A) keessatti tareeffamaniiru.8(hiikni
kan barreessaa moojuulii kanaati)
Akka waliigalaatti hiika kuusaa jechootaa, dhaabbileen, konveeshinoota fi seeroota kanneeniin
kenname
irraa
kan
hubatamu
malaammaltummaa
jechuun
mattaaa
ykn
gabbarsuu
fudhachuun,loogiidhaa hojjechuudhaan,aangoo ykn taayitaa namatti kenname faayidaa

dhuunfaatiif oolfaachuun seeroota,dambiiwwan,qajeelfamoota ykn hojimaata cabsuudhaan
dhugaa,murtii ykn haqa jallisuu akka tae;gochi malaammaltummaa fi
yakkootni
malaammaltummaa waliin wal-qabatan mana hojii mootummaa fi dhaabbilee dhuunfaa

keessattiis raawwatamuu
akka dandaan akkasumas yakki malaammaltummaa hojjeetaa
mootummaatiin ykn nama kamiin iyyuu raawwatamuu akka dandauu ni hubatama.

Asii olitti ilaaluudhaaf akkuma yaallameetti malaammaltummaan bifa adda addaa waan qabuuf,
akkuma gosa isaatti hiika balaa qaba.Haa tau malee,hiikni malaammaltummaa akka diladdunyaatti fudhatama argate fi wixinee immaamata farra malaammaltummaa KNFM
Federaalaa keessatti hammatame ni jira.Kunis akka itti aanutti ibsamee jira.
Labsii Addaa Sirna Admeemsa Falmii fi seera Ragaa Farra Malaammaltummaaa Lakk 434/97,Negarit Gezet,
Kew.2(1) fi 57
8
Seera Yakkaa RDFI Bara 1996 Bahe, Nagarit Gazeta Kew.404(4)

Corruption
is
the
offering,giving,soliciting
or
acceptance
of
an
inducement,promise,or reward; the making of threats or the use of intimidation,in

words or in behaviour;exerting influence by the abuse of authority or its inconsistent
application;which may improperly influence the actions subsequently taken,or not
taken,by a body,its members,or its officers;for the benefit or competitive advantage of
self or another.9
Hiikni akka Adduunyaatti fudhatama argate kun malaammaltummaan faayidaa ofiif yookiin
qaama biraaf argamsiisuuf jecha kennaa, qabdii, waadaa dhiheessuu, kennuu, ykn gaafachuu ykn
fudhachuu, humnaan dirqsiisuu ykn afaaniin ykn mallattoodhaan sodaachisuu ykn angootti seera
ala fayyadamuudhaan dhiibbaa uumuu, yookiin gocha aangoo kennameen faallaa tae qaama tae
tokkoon, miseensaa ykn hojjeetaa qaama kanaatiin raawwatamuu jechuu akka tae ni ibsa. (hiikni
kan barreessaa moojuulii kanaatti)
1.2. Amaloota Addaa Yakka Malaammaltummaa
Yakki malaammaltummaa yakkoota idilee akka ajjeechaa,dirqisiisuun gudeeduu, Hanna,
arrabsoo
fi
kkf
irraa
adda
akkasumas
wal-xaxaadha.Qabxiiwwaan
buuura
yakka
malaammaltummaa yakka idilee irraa adda fi wal-xaxaa isa taasiisan kanneen itti aanaanii
ibsaman kanadha.10
A) Tooftaa Raawwii Isaa
Yakkoonni idilee jibiinsaa, haloo bahuu yookiin wal-dhabbii fi fedha dhuunfaa irraa
madduu.Miidhamtoonni gocha yakkoota kanaaf saaxilaman namoota dhuunfaa ykn garee waan
taaniif yakkoota kanaan haala salphaan saaxiluu, qorachuu fi adabsiisu ni dandaama.Yakki
malaamaltummaa garuu jibiinsaan yookiin miira hamaa keessa seenuu osoo hin taane iccitii fi of
eeggannoo olaanaadhaan raawwatama. Sababaa kanaan ragaa argachuuf ni rakisa.Shakkamaan
ashaaraa qorannoof kaumsa tau dandau faana isaa balleessudhaaf humina waan qabuuf kun
yakkoota idilee irraa adda isa taasiisa.
Pirofile Of The Federal Ethics And Anti Corruption Commission,March,2010 Addis Ababa Ethiopia, Pp-12
Malaamaltummaa fi namusaa:barreeffama KNFM Fedeeralatiin bara, 2001 A.L.I qophae fuula 2-3
10
10

B) Namni Yakka Malaammaltummaa Irratti Hirmaate Hundi Ija Seeraatiin
Yakkamaa Tauu Isaa
Yakki malaammaltummaa namoota tokkoo ol hammata, walitti hidhamiinsi kan uumamuu
hojjeetaa irraa fi gadee jiran jidduu ykn itti gaafatammaa fi raawwataa ykn Murtii kennaa fi
murtii fudhataa jidduti tauu dandaa.Isaan kun immoo iccitti kan beekan qofaa isaanii waan
taanif faayidaa isaaniif jecha ragaa hin kennan,ija seeratiin lamanuu akka gaafataman waan
beekaniif icciti hanga dhumaatti ni eegu male yakkicha hin saaxilan.Fakkeenyaaf,
mattaaa.Mattaaa kennan gama isaatin faayida seeran ala argateef faayida addaa mattaaa
fudhataaf kennaa.Gareen lamaanu fayyadamoo waan taaniif iccitii eeguudhaf ni dirqamu waan
kana taeef yakka kana
saaxiluu, qorachuu fi
balleessitoota adabsiisuun ni ulfaata.Gama
biraattin yakka idilee ilaalchisee walitti hidhamiinsi akkana waan hin jireef namni miidhaan irra
gahe qaamoota haqaaf waan eeruu fi saaxiluuf yakkoota akkana qorachuu fi himaachuuf nama
hin rakkisu.
C) Kallattiin Yakkichaan Miidhamaan Jiraachuu Dhabuu
Akka yakkoota idilee miidhaa fi miidhamaan kallattiin hin jiru.Hirmaattonni lameenuu yakkicha
irraa fayyadamoo waan hin taaneef gocha miidhaan raawwate miidhaman waan saaxiluuf
yakkicha qorachuu fi himatamaa adabsiisuun nama hin rakkisu.Yakka malaammaltummaa
ilaalchisee hirmaattooni lameenu fayyadamoo tau ykn gochaa yakkaatin ni quufuu.Buaa kan
argatee ykn kan itti quufee dhoksuu itti fufa malee hin saaxilu.Waan kana taeef, yakki
malaammaltummaa yakkoota idilee irraa baayyee adda taa.
D) Naamoota Raawwiin Yakkicha Akka Hin Beekaminee Gochuu Dandaaninii
Raawwatamuu Isaa
Namoonni yakka malaammltummaa irratti hirmaatan seeraa fi hojimaataa waan beekaniif haala
seera wali hin faalleesine fi tooftaa qindaaeen raawwachuu dandau.Kanaaf saaxiluun rakkisaa
taa.Namoonni yakka malaammaltummaa olaanaa tae irraatti hirmaatan warra aangoo qabanii
ykn humina mallaqaa qabanii waan taeef ragaa balleessuuf,ragoota fi namoota biroo
sodaachiisuu,Mallaqaan
sosobuun
yakki
raawwatan
akka
hin
saaxile
taasiisuu
dandau.Mallaquma saamaniin akka hin himatamine, hin adabamine abukaatoo beekamoo
11

qaxarachuun m/murtii irratti dhiibba umuu fi falmiin olaantummaa argachuun bilisa bahuu
dandau.
Namoonni yakka idilee raawwatan baayyeen isaanii namoota dhuunfaa ykn gareewwan
sadarkaa jireenyaa giddu galeessaa fi gad-aanaa irrati argamaniidha.Isaan kun humna yakki akka
dhokatu gochuu qabaachuu dhiisuu waan dandaaniif haala salphaa taeen saaxilamuu fi
adabamuu dandau.
E) Dhimmichaaf Abbaan Jiraachuu Dhabuu
Yakki malaammaltummaa miidhaan kallattiin Nama dhuunfaa ykn garee irraan gahu jirachuu
dhabuu dandaa.Miidhaan biyyaa fi uummata irratti geesisu garuu olaanaadha.Sababaa kanaaf
namni dhunfaa ykn gareen kallattiidhaan miidhamoo waan hin taaneef namni yakkichi otoo
raawwatamee naa ilaalata ykn dhimma kiyya jechuun qaama ilaalatuuf eeru fi ragaa barbachisaa
tae dhiyyeessuun akka qoratamu fi balleessitoonni akka adabaman taasiisan dhabamuu
dandau.Sababa
kanaan
yakkichi
osoo
hin
qoratamne
haalli
itti
awwaalame
hafu
baayyeedha.Haalli Kun yakki malaammaltummaa amala adda qabaachuu isaa agarsiisa.

Yakkoonni
idilee
garuu
kallattiidhaan
nama
dhuunfaa
ykn
garee
irraan
miidhaa
qaqqabsiisu.Qaamni miidhaan irra gahe gochicha seeraaf dhiyeessuu fi ragaa yookiin

odeefannoo qaama seeraaf kennuun dhimmichi awwalamee akka hin hafne ni taasiisa.
F) Namoota Biratti Akka Salphinaati Ilaalamuu Dhabuu
Yeroo mudamee kan hin nyaatin gaafa gad-lakkise gaabba makmaaksi jedhu biyya keenyaati
baratamaadha.Makmaaksi kun malaammaltoonni akka jajjabatan taasiisa.Gama biraatiin,nama
saaxiluu yaalee waanyoo, farra jireenya jechuun abaaru kunis ni jajjabeessa.Bakka
malaammaltoonii jajjaabeefanii ykn faarfamuutti fi namoon qulqulluun abaramaniitti yakka
malaammaltummaa saaxiluu, qorachuu fi balleessitoota seeraatti dhiyyeessuudhaan adabsiisuun
hin dandaamu.Sababni Kun yakka malaammaltumma yakkoota idilee irraa adda taasiisa.
Hawwaasni yakkoota akka ajjechaa,dirqisisanii gudeeduu fi kkf raawwatamuu isaanii yoo
dhagahe yoo balaaleefatu ni mulaata.Balleessittooni
ariittidhaan seeratti dhiyyaatanii akka
adabaman deeggarsa gochuu dandaa.Deeggarsi akkanaa yoo jiraate yakka raawwatame

salphaatti saaxiluu fi balleesitoota adabuuf salphaa taa.
12

G) Daangaa Cehuu Isaa
Namooni yakka malaammaltummaa kan raawwatani karaa sirrii hin taaneen ykn seeraan ala
addunyaa fi qabeenyaa horachuuf.Gaafa qabeenyi guddachaa deemee biyya isaa irra dabree
daangaa biyyoota biroo seenuun humina uumuun yakkoota akka shororkeesummaatiif
gumaachaa gochuun tajaajiluu dandaa.Yakki malaamaltummaa daangaa yoo cehe dhaaabbilee
idila-addunyaa ykn namoota waliin walitti hidhamiinsaa uumuudhaan seeraa dahoo
godhachuudhaaan raawwatamuu waan dandauuf tooftaan raawwii yakkichaa wal-xaxaa
taasiisa.Yakkooota idilee ilaalchisee kaayyoo ijoon namoota yakkoota kana raawwatanii haloo
bahuu ykn yakka raawwachuuf namoota dhuunfaa biyya keessa jiran akka miiltootti ykn
gargaraatti fayyadamuu irra darbee akka namoota yakka malaammaltummaa raawwaatanii
daangaa cehuun hirmaatoota ykn miiltoo gurmeessuu hin dandaan.
H) Dhaabbata Firaa Yookiin Hiriyaatti Fayyadamuu
Malaammaltoonni malaammaltummaadhan qabeenya olaaanaa tae horatan illee jireenya ykn
galii isaanii irratti jijjiramni tokko illee isaanii irraa mulachuu dhiisuu dandaa.Maqaa maatii
ykn hiriyaa isaanitiin hojii daldalaa hojjechuu akkasumas maallaqa malaammaltummaan argatan
akaawuntii maatii ykn hirriyoota isaaniti dhoksaan kuusuun itti fayyadamuu dandau.Sababa
kanaaf yakkicha saaxiluu fi balleessittoota adabuuf ni ulfaata.
1.3. Qajeeltoo Waliigalaa Yakka Malaammaltummaa
Qajeeltoon keewwata 404 keewwata xiqqaa (2) fi (3) jalaatti yakki malaammaltummaa hojjeetaa
mootummaatiin yookiin Nama kamiin iyyuu raawwatamuu akka dandau ni tuma.Haa tau
malee, yakki hojjetaa mootummaatiin ykn namoota birootiin raawwatamu adda adda.Kunis akka
itti aanutti dubbifama:
Where the act which a public servant has done or omitted to do in the discharge of his
duties; and in respect to which he is charged, comes within the scope of ordinary
criminal law, but there is aggravation due to the criminal's public position and the
breach of the special responsibility upon him by virtue of the trust placed in him.
Any public servant to obtain for himself or to procure for another an undue
advantage or to injure the right of another, directly or indirectly, accepts or solicits an
undue advantage by improperly performing his responsibility or duty; or who, in any
13

other way, mis-uses the responsibtlity or public trust vested in him to procure an undue
advantage for himself or another; or
Any person who. promises, offers, gives or agrees to give an undue advantage to a
public servant; or
Any person who gives or any public servant who accepts an undue advantage in
consideration for an act of public office "properly performed or to be performedshall be
deemed to have committed crimes of corruption specified in this chapter. Jechuun
tuma.
Qabxiin itti aansee furmaata argachuu qabu hojjetaan mootummaa eenyu kan jedhu ilaaluun
barbaachisaadha.Seerri yakkaa kew 402(1) hojjetaa mootummaa jechuun mana hojii mootumma
ykn
dhaabbata
misooma
mootummaa
uummataan filatamee dhaabbiidhaan
ykn
keessati
qacaramee,muudamee,ramadamee,ykn
yeroodhaaf nama hojii hojjetuudha jedhe
tumeera.Buuura hiika kanaan hojjetaa mootummaa jedhamuuf mana hojii mootummaa yookiin
dhaabbata misooma mootummaa keessaa hojjechuun barbaachisaadha.Hojjetaan mootummaa
miseensoota mana marii,muudamtoota (ministeeroota,hojii adeemsistoota fi kkf) fi qacaramtoota
(ogeessoota herregaa,eegumsaa fi kkf) hunda ni hammata.
Seera yakka kew.402(2) jalati mana hojii mootummaa jechuun mana hojii Federaalaa yookiin
Naannoo guutumaan guutuutti ykn walakkaan baajata mootummaatin kan bulaniidha.Baajata
mootuummatiin buluun akka ulaagaa ijootti ilaalamuu qaba.Mana hojii mootummaa jedhamuuf
baajetni hundinuu mootummaan haguugamuu hin qabu.Baasiiwwan walakkaan bajataa
mootummaatiin haguugamuun mana hojii mootummaa jedhamu isaa hin hambisu.Buuurra hiika
kew.402(3) Dhaabbata misooma mootummaa jechuuf ulaagaan ilaalamu qabu Mootummaan
Fedeeraalaa ykn Naannoo guutummaan guutuutti ykn walakkaan gahee keessaa qabaachuu qaba.
Hojjetaan mootummaa ykn namni kamiyyuu yakka malaammaltummaa raawwatan jedhamnii
seeraan gaafatamuuf ulaagawwan seera yakka kew.404 (2)(3) jalatti kaaaman guutamuu
qabu.Buuura tumaa seera yakkaa kew.404 (2) fi (3) waraabbii Afaan Ingiliiffaa olitti ibsame
irraa akka hubatamutti hojjeetaan mootummaa karaa sadiin yakka malaammltummaa
raawwachuu dandaa.11
A) Faayidaa gaafachuu ykn fudhachuu
11
Miil-jalee asii olii 11, fuula 51-52 irratti kan ibsame
14

Hojjetaan mootummaa faayidaa hin malle ofiif argachuuf ykn nama biraattiif argamsiisuuf Itti
gaafatamummaa ykn hojii itti laatameen waan hojjechuun irraa eeggamu hojjechuu dhiisuun ykn
hojjechuu kan hin qabne hojjechuuf nama biraa irraa faayidaa fudhachuun ykn gaafachun isaa
yoo mirkanaae yakka malaammaltummaan gafaatamuu ni dandaa.Itti gaafatamummaa qabuun
gochi akka raawwatu irraa eeggamne jiraachuu dandaa.Fakkeenyaaf,nama ulaagaa hin guuneef
hayyama hojii kennee yoo argame wanta raawwachuu hin qabne raawwatee jira jechuun ni
dandaama.(kw.418) Akka hiika kanaatti hojjetaan mootummaa tokko yakka malaammaltummaa
raawwateera jechuuf gocha seeraan dhoorkame raawwachuu (commission) fi gocha seerri akka
raawwattu ajaju raawwachuu dhabuu (omission) fi faayidaa gaafachuu ykn fudhachuu bakka
tokkotti ilaalamu qabu.
B) Aangootti karaa seera ala taeen fayyadamuu
Yakki malaammaltumma faayidaa osoo hin gaafanne ykn hin fudhanne ofiif ykn nama biraaf
faayidaa argamsiisuu jecha aangooti ykn imaanaa uummataa haala hin taaneen itti
fayyadamuudhan raawwatamuu dandaa.Hojjetaan mootummaa aangoo fi qabeenya harka isaa
gale faayidaa dhuunfaatiif ykn garee biraaf oolchuu dandaa.Fakkeenyaaf, aangooti
fayadamuudhan sanda sobaa qopheessuun kaazinaa mootummaa keessaa maallaqa fudhachuun
faayidaa dhuunfaaf ykn Nama biraaf oolchuu ni dandaa.
C) Hojii karaa seeraan raawwaatamef ykn gara fuula duraati seeraan raawwatamuuf
faayidaa hin malle fudhachuu
Kana ilaalchisee hojjetaan mootummaa seerri cabsu hin jiru.Hojiin kan raawwate akkaata seerri
fi dambiin ajajuun.Fakkeenyaaf, tajaajilaman taaksii irraa barbaadamu akka kaffalu gochuu ni
dandaa.Tajaajila kanaaf tajaajilamaa irraa faayidaa gaafachuun fudhachuu dandaa.Haa tau
malee, hojjetaan mootummaa hojii akkaata seeraatiin hojjetameef kaffaltii seeraan hayyamamee
fi mootummaan kaffalamuuf ala faayidaa biraa fudhachuu hin qabu.Kana kan raawwatu yoo tae
yakka malaamaltummaa taa jechuudha.Keewwaticha jalati gaaleen faayidaa Nama biraaf
hojechuu jedhu jira.Fakkeenyaaf, gocha seeraan alaa hojjetaan mootummaa raawwatuun
faaydicha Kan argatu ijoolee ykn fira isaa tauu dandaa.Ilmaan isaa carraa barnootaa akka
argatan tasifameera taa ykn tajaajila yaala bilisaa argachu dandau tauu dandaa.
Qajeeltoo keewwata 404 taee keessaati gaaleen faayidaa hin malle argachuuf ibsa kan
barbaadudha.Seerri yakkaa Kew.402(5) faayidaa hin malle,faayidaa karaa hin malleen argame
jechuun hiika.Seera yakka keessati ibsa kanaa ol tae hin argannu. Haa tau malee, faayidaa hin
15

malle faayidaa malu waliin wal cinaa qabuun hiikun ni dandaama.Hojjetaa mootummaatiif
mindaa fi hojii isaatiin wal qabatee fayidaan seeraa fi qajeelfaman deeggarame argatu faayida
maluudha.Hojii mootuummaa hojjechuu isaatiif dabalataan faayidaan tajaajilamaa irraa fudhatu
faayidaa hin mallee jedhamu ni dandaa.
Gama biraatiin,faayidaa karaa hin malleen argame jechuunis faayidaan argame hojii hojjetame
waliin kan wal-gitu tauu dandaa.Garuu,karaan ittiin argame karaa hin malleen tauu
dandaa.Fakkeenyaaf,gabaa irratti gatiin dabtaraa beekkamadha.Haa tau malee,dabtara hedduu
bituuf beeksisa caalbaasii baasuun dorgomsiisuun osoo dandaamu dhiyyeessaa tokko irraa
caalbaasii malee akka bitamu gochuun dhiyyeessaan dorgommii malee maallaqa hedduu akka
argatu gochuun fayadamaa taa.Gatiin ittiin bitame amma fedhe illee gatii gabaa
tauus,caalbaasii malee faayidaa akka argatu gochuun karaa hin malleen faayidaa argame waan
taeef gochichi gocha yakka malaammaltummati taa jechuudha.
Hiika yakka malaammaltummaa keessaatti jecha faayidaa jedhuuf hiikaan kenname ilaalchisee
yeroo baayyee hundi keenya maallaqa fi qabeenyatu dafee sammuuti nu dhufa.Haa tau malee,
akkakuu faayidaa yakka malaammaltummaan argamu tarreessuun nama rakkisaa.Keewwanni
402(4)
faayidaa
malaammaltummaa
waliin
wal-qabatuuf
hiika
laateera.Kennaa,liqaa,muudama,qacarrii,himanna hariiroo,yakkaa irraa bilisa gochuu fi kkf

jechuun hiikeera.12Gama biraatiin,tumaan kun kew xiqqaa 4(g) jalaatti jechi faayidaa jedhu
faayidaa biroo ykn tajaajila mallaqaan hin shallagamne kan hammatu tauu haala waliigalaatiin
haa kaau malee tokko tokkon hin tarreessuu.Labsii qabeenya beeksiisuu fi galmeessuu lakk
.668/2002 kew 15 jalatti hojjetaan mootummaa,mudamaan fi filatamaan uummataa
keesummeessa ykn affeerraa daawwanaa ykn bashanana (hospitality and sponsored travel)
aangoo murteessuu qoruu yookiin walitti buiinsa faayidaa dhuunfaa uumuu dandau fudhachuu
akka hin qabne tumameera.Kanaaf afeeraan daawannaa ykn bashananaa tajaajilaman tajaajila
seera-qabeessaa argateef jecha tajaajilaaf faayidaa ykn tajaajila jedhame kana ilaalata jechuun ni
dandaama.13Faayidaan ykn tajaajilli mallaqaan hin shallagamnee fedhii ofii (foonii) guutachuu,
ragaa yakkaa balleessuu faa hammachuu dandaa.14
12
Miil-jalee asii olii 11, fuula 52-53 irratti kan ibsame

Labsii Qabeenya beeksiisuu fi galmeessuu lakk.668/2002 Negarit Gazeta kw.15
14
Miil-jalee asii olii 11, fuula 56 irratti kan ibsame
13
16

Yakki malaammaltummaa hojjeetaa mootummaa qofaan osoo hin taane nama kamiin iyyuu
rawwaatamuu akka dandau seera yakkaa kew.404(3) warrabbii Afaan Ingiliiffaa olitti ibsame
irraa ni hubtama.Tumaan kun ofiif ykn nama biraatiif fayidaa argamsiisuuf ykn mirga nama biraa
miidhuudhaaf yaadudhaan hojjetaa mootummaatiif faayidaa hin malle kennuun,waada seenun
yookiin dhiheessuun yookiin kennuuf waliigaluun ykn hojii mootuummaa ykn tajaajila akkaataa
seeraatiin rawwaatameef ykn gara fuula duraatti raawwatamuuf jecha faayidaa hin malle
hojjeetaa mootummaatiif kennuun yakka malaammaltummaatiin nama akka gaafachiisuu
dandau ni ibsa.(hiikni kan barreessaa moojulii kanaatti)
Keewwata kana keessaatti gaalee mirga nama irraan miidhaa geessissuuf yaaduudhaan
jedhu ni argama.Fakkeenyaaf, daldalaan tokko dhaabbani daldalaan isaa waliin dorgomu tokko
akka jalaa cufamu, hayyamni akka hin haroofamneef mattaaa ykn faayyidaa hin malle hojjeetaa
mootummaattiif yoo kenne argame mirga daldalichaa irraan midhaa geesiiseera jechuun
fudhachuu ni dandaama.
Akka waliigaalatti kew.404(2)(3) irraa kan hubatamu yakki malaammaltummaa hojjetaa
mootummaatiin
fi
nama
kamiin
iyyuu
kan
raawwatamuu
tauu
isaa;akkasumas
malaammaltummaan raawwatameera kan jedhamu gochichi mana hojii mootummaa ykn hojii
mootummaa irraatti yoo raawwaatamee argame akka tae ni hubatama.
Haa tau malee, qabatamaan namoonni hojjeetaa mootummaa hin taane hojeetaa mootummaa
waliin yakka malaammlatummaa rawwataniiru jedhamanii yommuu himataman hojjetoota
mootummaa waan hin taaneef himatamuu hin qaban jedhamee gama Abukatoota
himatamtootatiin dhaddacha irratti haalli itti mormamu jira (muuxanno barreessa moojulii kanaa
fi Dhimmoota qabatamoo).Haa tau malee,hojimaanni manneen murtii sadarkaa Fedeeraala fi
Naannoo keenyaa akka agarsiisuti buuura Seera Yakkaa kew.404(3) fi kew.33 tiin murtiin
kennamaa kan jiru tauu isaa dhimmoota murtii argatan irraa ni hubatama.
Dhimma 1ffaa, A/A/KNFMNO VS Yashiwarqi Wadajjoo faaa N.4.A/Alangaa kew 32(1-A),33 fi
407(2) caqasuun himatamtooni yakka malaammaltummaa aangoon gar-malee fayyadamuun
raawwataniiru jechuun himannaa M/M/O/GO/H/Lixaatti himannaa hundeessera.M/M kunis LG12441 tae irraati keewwata itti himatamaan jalatti murtii baleessuummaa fi addabbi
murteesseera.Himtamtooni M/M/W/O/Dhaddacha Bahaati oliyyannoo kan gaafatan yoo tau
17

manni murtii kunis LG- 85306 tae irraatti murtii balleessummaa cimsuun adabbii fooyyeessuun
murteesseera.Himatamaa 4ffaan (hojjetaa mootummaa miti) murtiin manni murtii jalaa kennee
doggoggoora seera buuura tae qaba jechuun M/M/W/O/dhaddacha ijibbaatatti iyyaannoo
dhiyyeefateera.Dhaddachi kunis LG88865 tae irratti seera yakkaa kew.33 caqasuun
himatamaan kun akka malaammaltummaa hojjeetoonni mootummaa qofti raawwachuu dandaan
waan raawwateef keewwatuma ittiin himatame jalatti balleessa qaba jedhamuun isaa dogoggora
seera isa buuura tae hin qabu jechuun murteesseera.
Dhimma 2ffaa,A/A/KNFMNO VS Faantaayyee Tasammaa faa N-6.himatamtuu 1ffaan daldaltuu
yoo taatu himatamtoon 2ffaa - 6ffaa jiran mahandisoota Magaalaa Adaamaa yoo taan lafti km2 500
ol tae liizii fi caalbaasii malee akka hin kennamne osoo beekanuu dambii cabsuun kartaa
kaasuun mirkanaeessudhan himatamtuu 1ffaaf kennuun maallaqa mootummaan liizii irraa
argachuu malu Qr.823,680 (kuma dhibba saddeetii fi digdamii sadii fi dhibba jahaa fi
saddeetama) akka dhabu gochuun miidha cimaa mootummaa irrati akka qaqqabu godhaniiru
jechuun yakka malaammaltummaa aangoon gar-malee fayyadamuun kew.32-1A,33 fi 407(2)
jalati A/A himannaa hundeessera.M/M/GO/Addaa Adaamaa LG 10625 tae irratti himatamutu
1ffaa fi 2ffaa hidhaa cimaa waggaa 5 fi Qr.10,000,himatamaa 3ffaa hidhaa cimaa waggaa 2 fi jia
3 (sadii) akka adabaman murteesseera.Lafa himatamtuu 1ffaa seeraan qabate km2 917 ala kan jiru
irratti kaartaan hojjetame haqamee lafti buadhaan qabame km2 1,286 mootummadhaaf akka
deebu waajjira bulchiinsa lafaa fi egumsa naannoo magaalatiif ajajin barreeffamuu akka qabu
ajajuun galmee cufeera.
Himatamtuu 1ffaan gama Abbukaatoo isheetin haalli kew.404 (3) jalatti ibsame himanna keessati
hin ibsamne falmii jedhuu fi ijoo famii biroo caqasuun M/M/W/O/Dhaddacha Bahaatti
oliyyaannoo dhiyyeeffatee jirti.M/M kunis, LG-121042 tae irratti bitaa fi mirga dhagahuun kew
manni murtii jalaa murtii balleessuummaa jalatti laate gara 407(1) jijjiiruudhan hidhaa waggaa
tokko (1) fi qr.2000 murteessuun lafa ilaalchisee ajaja M/M jalaa cimseera.
1.4. Tilmaama Seeraa Faayidaa Argachuuf Yookiin Nama Miidhuuf Yaaduu
Yakka idilee hundeessuuf kutaan seeraa, gochaa fi yaadaa guutamnii argamuu akka qaban seera
yakkaa kew.23 irraa ni hubatama.Qajeeltoo seera ragaa idileetiin namni yakkaan himatame
18

yakka ittiin himatameen balleessaa qaba kan jedhamu Abbaan Alangaa kutaawwan kanneen
guutamu isaanii yoo mirkaaneessedha.15
Maalummaa ragaa dhimma yakka malaammaltummaa irratti dhiyaatu ilaaluun duraati yakka
malaammaltummaan wal qabatee kutaa yaada jechuun maal jechuu akka tae ilaaluun
murteessaadha.Hiika waliigala yakka malaammaltummaa kew.404 jalati laatame keessati gaalee
faayidaa hin malle ofiif ykn nama biraatiif argamsiisuuf ykn mirga nama biraa irraatti miidhaa
qaqabsiisuuf yaaduudhaan jedhu ni arganna.Kana jechuun yakka malaammaltummaan
gaafatamuuf yakkichi itti yaadamee kan raawwatame tauu qaba jechuudha.Kana waan taeef,
tumaaleen yakka malaammaltumma kan caban dagannoodhaan yoo tae gochichi yakka
malaammaltummaatiin hin adabsiisu jechuudha.
Kutaa yaada yakka malaammaltummaa mirkaneeffachuuf ragaan dhiyyeessuu qabnu kan yakka
idilee irraa adda.Kanaaf seerri yakka kew.403 fi labsii lakk, 434/97 kew.57 (2) deebii ni
laata.Keewwanni 57(2) akka itti aanuti dubbiffama:
Unless otherwise proved, where the material elements of a corruption offence is
proved,the
mental element is presumed to exist Buuura keewwata kanaatiin,yakkichi faayidaa argachuuf

ykn miidhaa qaqabsiisuuf tauu seera yakkaa keessatti yoo tumame fi kutaan gochaa yoo
mirkaanaee,kutaan yaada akka guutmeetti ilaalama.Kana jechuun hiika qajeeltoo kew 404
keessatti kutaa yaadaaf laatame gochi raawwatame faayidaa hin malle ofiif argachuuf ykn
nama biraatiif argamsiisuuf ykn
nama biraa miidhuuf akka yaadameetti fuudhatame
tilmaamama.Kana jechuun garuu,gochi raawwatamuun yoo mirkaannae kutaan yaadaa

guutumaan guututti miirkanaeera jechuu miti.Seerrichi ni tilmaamama jedha.Tilmaama ragaa
qabatamaadhaan fashaleessuun ni dandaama.Waan kana taeef, himatamaan gochicha yommuu
raawwatu yaada yakka malaammaltummaa hundeessuu kan hin qabne tauu mirkaneessuu yoo
dandae tilmaamichi ni fashallaaa,yakkan gaafatamuu irraa bilisa taa jechuudha.Abbaan
Alangaa himataman kutaa yaadaa akka mirkaneessu himatamaaf dhiisuu irra yoo dandaame
kutaan yaadaa guutamuu isaa ragaadhaan mirkaaneessuun dhihessun filtamaadha.Himatamaan
salphaati ragaa isaa fashaleessuu kan dandau yoo tae dhaamaatiin isaa lafati hafa, baajanii ykn
qabeenyi mootummaas ni qisaasama.Waan kana taeef,jalqaba irraa qophii gochuu qaba.
Gaaffilee marii
15
Miil-jallee asii olii 11, fuula 53-54 ilaallata.
19

1) Seerri Yakkaa kew.23(2) jalatti yakki tokko raawwatameera kan jedhamu kutaan yaadaa,
seeraa fi gochaa bakka tokkotti guutamanii yoo argaman qofa jechuudhan tuma.Yakka
Malaammaltummaa ilaalchisee kutaa waliigalaa kew 403 jalatti seerri cabuu fi gochi
raawwatamuu qofti yoo mirkannaaee yakki malaammaltummaa akka raawwatameti akka
fudhatamu,kutaa yaadaa mirkanneessuu kan qabu nama gochicha raawwateedha yaada
jedhu of keessaa qaba.Yaadani
kew.403 yaada seera yakkaa
kew.23 waliin wal
faalleessuu fi wal faalleessu dhabuu isaa yaada fi seera rogummaa qabuun deeggaruun
irrati mariadhaa.
2) Heera RDFI keewwata 20 (3) Namoonni himatamaan falmii irra yeroo jiran yakka
ittiin himatamaniin akka nama balleesseetti akka hin lakkawamnemirga qabu
jechuun tuma.Seerri yakkaa kw.403 seerri cabuu fi gochi raawwatamuu qofti yoo
mirkannaaee yakki malaammaltummaa akka raawwatametti akka fudhatamu ykn
tilmaamamu,kutaa yaadaa mirkanneessuu kan qabu nama gochicha raawwateedha
yaadani jedhuu of keessa qaba.Keewwanni.403 tumaa heera waliin wal faalleessuu fi wal
faalleessuu dhabuu isaa yaada rogummaa qabuun deeggaruun irrati mariadha!
3) Obboo Kn Godina Horroo Guduruu Wallaggaa Aanaa J/Jaartee keessatti uummataan
filatamee qarshii qabaa Waldaa Hojii Gamtaa Qonnaan Bultoota Jaarmaatifi Naannoo
ishee taee osoo hojjechaa jiruu oodiitii godhameen qarshii sababa hojiitiif harka isaa gale
keessaa qarshii 30,357.67/100 hirisee waan argameef yakka amantaa hirisuu cimaan
kew.676(1) himatamee jira. Manni murtii Olaanaa Godina Horroo Guduruu wallaagaa
ragaa bitaa fi mirgaa erga dhagahee booda dhaddachaa gaafa 16/11/2002 ooleen
lakk.galmee 08387 taee irratti himannaa irratti dhiiyyaate of irraa ittisee jira jechuudhaan
buuura s/d/f/y kew.149 (2) tiin bilisa gaggeessee jira
A) Yakki malaammaltummaa amantaa hirisuu cimaa tae qabeenyaa Dhaabbata
uummataa (Mass organization or public organization) irratti yoo raawwatame
seera yakka kew.676(1) jalatti akka nama gaafachiisu tumamee jira.Dhaabbata
uummataa Hizibaawwii dirjit kan jedhu Waldaalee hojii gamtaa (cooperatives)
ni hammataa?
B) A/Alangaa Waajjira Haqaa Godina Horroo Guduruu Wallaggaa Obboo K irratti
seera yakkaa Bara 1996 bahe kew.676 (1) caqasuun yakka malaammaltummaa
20

amantaa hirisuu cimaatiin himachuun isaa buuura seera qaba jettuu? Tumaa
rogummaa qabu irratti hundauudhaan irratti mariadhaa!
C) Dhimma kana irratti Manni Murtii ragaa dhagahuu qaba turee?
4) Waldaan Gamtaa carraa16 Godina wallaggaa Lixaa keessatti bara 1995 Namoota Qonnaan
bultoota Godinichaa taan lakkoofsi isaanii 127 taanii kaappitaala qarshii 478,000 tiin hundaae
hojiin inni hojjatus loon horsiisuu dhaan buaa loonii kan taan aannan, Loon foonii fi dhadhaa
akkasumas Ayibii(qimixoo) ykn baaduu
gabaadhaaf dhiyeessuudha.Bara 1997 tti qarshii
1000,000.00 Baankii qusannoo fi liqii Oromiyaa irraa liqeeffachuudhaan xaaoo biyya alaa irraa
galchee qotee bulaa Godinichaatiif raabsuu jalqaba. Bara 1999 keessa waldaan kun ooditii
yemmuu taasifamu akka waliigalaatti kaapitaalli inni irra gahee jiru qarshii 25,000,000.00 taee
qarshii kaapitaalaan qabu kana keessaa qorannaa ooditii taasifameen hirdhinnaan qarshiin
miliyoona 4 waan argameef odeeffannoon dhiyaate akka qoratamu taa.
Gareen Qorannaa hundaae dhimma kana ragaadhaan qulqulleessee itti gaafatamaa, maallaqa
qabaa, shuumii herregaa fi ooditara keessaa irratti yakka malaammaltummaatiin himatee mana
murtii dhimma ilaalutti dhiyeessa.Dhimmichi falmii idilee keessa erga galee booda Abukaatoon
himatamtootaa namoonni kun malaammaltummaadhaan akka himatamuu hin dandeenye buuura
Labsii hundeeffama Komishiinii Naamusaa fi Farra Malaammaltummaa Oromiyaa lakk 71/95
keewwata 3 irratti
daangaa Aangoo komishiinichaa ibsee jira.Komishiinichi qorannaa
gaggeessuu kan dandau manneen hojii mootumaa Naannichaa fi Dhaabbilee misoommaa

Mootummaan naannichaa harka keessaa qabu irratti akka taeedha jechuundhaan waan mormeef
manni murtichaas mormii Abukaatoo kana fudhatee namoonni yakka Malaammaltummaatiin
himatamuu akka hin qabne murteessee jira.(moojuulii leenjii hojii irraa,Qorannaa Yakkaa Obboo
Dhaabaa Dirriibaatiin qophaae fuula,63)
A) Himannaan Abbaa Alangaa dhiyyeessee buuura seera qabaa?

B) Mormii Abukaatoon dhiyyeesse akkamitti ilaaltu?
C) Murtiin Manni Murtii laate hoo buuura seera qabaa?
16
Keezii mana murtii olaanaa Godina wallaggaa Lixaa, lakk G.M.M. 25320
21

5)
Dhimma
armaan
gaditti
dhiyyaate
dubbisuudhaan
tumaalee
seera
farra
malaammaltummaa rogummaa qaban irratti hundauudhaan irratti mariadhaa.

Dhimmi kun dhimma Mana Murtii Olaanaa Godina Shawaa Kaabaatti himataa A/A waajjira
Galiiwwan Aanaa Giraar Jaarsoo fi obboo Tasintuu Nigusee gidduutti lakk.Ga 409227 tae
irratti ilaalamee murtaae dha.
A/Alangaa Galiiwwan Aanaa Giraar Jaarsoo himannaa yakkaa dhiyyeesseen himatamaan kun
bulchaa Gandaa qoannaan bulaa taee yommuu hojjetu nagahee gibira itti fayyadama lafa
baadiyaa qotee bultoota irraa ittiin funaannuuf nagahee galii lakkhanga paadii tokko fi
nagahee galiin spoortii qotee bultoota irraa ittiin funanamu,paadii kudha afur waajjira irraa
mallatteessee fudhatee kan fudhate keessaa paadii kudha lama qofa deebisee nagahee paadii sadi
akka galchu xalayaadhaan gaafatamu illee galchuu waan dideef yakka amantaa hirisuu cimaatiin
seera yakkaa bara 1996 bahe kw.676(1) jalatti himatee jira.Manni murtichaa ragaa bitaa fi
mirgaa dhagahee murtii itti aanuu kenne jira.
Namni tokko yakka amantaa hirisuu raawwateera jedhamuuf kaarnii ykn nagahee fudhate
sana deebisuu kan dide mataa ofiif ykn nama birootii badhaadhina hin malle argamsiisuudhaa
yaadee kaarnicha yoo deebisuu dideedha.Himatamaan kaarnii sababa hojiitin harka isaa gale
deebisu waan dideef yakka amantaa hirisuu raawwateera haa jedhamu malee kaarnicha
deebisuu diduu qofti kophaa isaa yakka amantaa hirisuu tauu hin dandau.Himatamaan
kaarnii fudhee deebisuu dide kanaan badhaadhina hin malle ittiin argachuudha ykn
badhaadhina hin malle ofiif ykn nama biroof argamsiisuu yaadee yakkicha raawwachuun
isaa walfaana yoo mirkanaae qofa akka tae beekkamuu kan qabuufii kanaas M/murtii
waliigala fedeeralaa Jildii 7 lakk.G/dhaddacha ijibbaata lakk.24278 tae irratti dhimma
himatamaan ittiin himatame kanaan kan walfakkaatu fuula 271 irratti murtii kenname irraa
hubachuun ni dandaama.Kanas buuura labsii lakk.454/97 kw.2 (1) tiin hojii irra oolchuun
dirqama waan taeef dhimma himatamaan ittiin himatame fudhachuu dandeenyeera.Haa tau
malee, himatamaan kaarnii himataaf kauumsa tae kana akkaataa qabxii qabsiifateetti baduu
kaarnichaa waan ragaa ittisaatiin ofirraa ittiseef buuura s/d/f/y kw149 (2) bilisa gaggeessee
galmee cufeera.
22

Lakkoofsa galmee dhaddacha Ijibbaataa (24278) jedhamee kan caqasame kanas yemmuu
ilaallu.17
A/A himannaa dhiyeesseen .... Labsii lakk.214/74 keew.13 (1) caqasee, himatamaan sababa
hojiitiin nagahee galii harka isaa gale dhoksuudhaan yakka amantaa hirisuu raawwate kan jedhe
yommuu tau himatamaan gocha kana haalus balleessaa dha jedhameera.Kana booda
himatamaan kun murtii manni murtii naannoo kibbaa kenne kanarraa gara dhaddacha
ijibbaataatti iyyannoo dhiyeeffatee dhaddachi ijibbaata kunis;
... buuura labsii lakk.214/74 keew.13 (1) tiin namni tokko kaarnii sababa hojiitiin harka isaa
gale dhoksuun qofti balleessaa dha hin jechisiisu, abbaan alangaa kutaa yaadaa (himatamaan
kan dhokse yookiin balleesse mataa isaatiif ykn nama biroodhaaf badhaadhina hin malle
argamsiisuuf kan yaade tauu) mirkaneessuu qaba, haala ammaatiin nagahee balleessuun
sawwaruun himatamaa mirkanaaullee kutaan yaada hin mirkanoofne waan taeef murtii
balleessummaa diigneerra jedhee murteesseera.
1. Murtiiwwan manneen murtii akkamitti ilaaltu?
2. A/Alangaa Galiiwwanii tumaa kana jalatti himannaa hundeessuuf aangoo qaba?
3. Abbaan Alangaa Galiiwwanii aangoo himannaa hundeessuu yoo qabaate dirqama kutaa
yaadaa mirkaneessu qabaa?
17
Dhimmichi kan ilaalame nama Solomoon Herjaaboo jedhamuu fi A/A naamusaa fi Farra
malaammaltummaa mootummaa naannoo Kibbaa gidduutti taee murtii kan argate gaafa 10/3/2000 dha.
23

Kutaa II
Tumaalee Gooree Yakkoota Malaammaltummaa

Seensa
Yakkoonni malaammaltummaa haala seera durii irraa adda taeen haala ifa taeen seera yakkaa
bara 1996 bahe kew.404 jalatti kan hammataman yoo tau, hiika tarree lakkoofsa 1.10 jalatti
kutaa 1ffaa moojulii kana keessatti kenname keessatti ibsamanii jiru.
Kutaa kana keessatti tuumalee Gooree yakkoota malaammaltummaa kanneen akka Mattaaa ykn
faayidaa hin malle kennuu fi fudhachuu;Aangootti seera ala faayyadamuu fi walitti buiinsa
faayidaa dhuunfaa; Amantaa hirisuu,Sanada sobaa qopheessuu fi Gowwomsuu cimaa;Qabeenya
gatii baasu kaffaltii malee fudhachuu ykn kennuu, qabeenyaa fi maallaqa maddi isaa hin
beekamne qabtanii argamuu, fi qabeenyaa ykn maallaqa malaammaltummaadhan argame seera
qabeessudhaan fakkeessudhaan dhiheessuu fi gargarsaa gochuu wal-qabatee maalummaa
yakkoota kanneenii miira fi hiika seerichaa fi bakka barbaachisaa taeetti hojimaata qabatamaan
hojii irra jiru buuura godhachuun ibsamee jira.Dabalataniis rakkoo hiikkoo fi qaawwa tumaalee
tokko tokkoon wal-qabatanis dhimmoota qabatamaadhan deeggaruun xiinxaaluun yaalamee jira.
Leenjiifamtoonni Kutaa Kana Yommuu Xumuran:
Maalummaa fi Qabiyyee tumaalee Gooree yakkoota malaammaltummaa,toora kanatti
hiikkoo fi ejjennoo ogeessoota seeraa birratti calaqisuu ni hubatu;
Ejjennoowwan tora kanatti jiranii fi qaawwa seera addan ni baafatu
2.1. Mattaaa Fi Faayidaa Hin Malle Kennuu Fi Fudhachuu
Mattaaaa fi faayidaa hin malle kennuu fi fudhachuu jalaatti yakkoota akka Mattaaa,Faayidaa
hin malle fudhachuu fi kennuu,Aangoodhaan daldaluu,Aaangoo hin qabneen hojjechuu,Yakka
mattaaa fudhachuu Jaarsoolii Araaraatiin Raawwatamu,Dhimma lafara harkisuu kan ilaallu taa.
24

A) Mattaaa (Corrupt Practice Kew.408)
Seera yakka RDFI tiin mattaaa fudhachuunis tae kennuun yakkaan nama adabsiisa jedhamee
tumameera.Seerri yakka kew.408 akka tumetti hojjeetaan mootummaa yakka mattaaa
fudhachuutiin kan gaafatamu haalonni armaan gadii yoo guutamani taa.
(1) Gocha raawwatamuu hin qabne raawwachuun faayidaa argachuun isaa yoo mirkaanaee
ykn
(2) Gocha raawwatamuu hin qabne raawwatee faayidaa fudhachuu baatus faayidaa
gaafachuun isaa yoo mirkannaee ykn
(3) Faayidaa fudhachuu ykn gaafachuu mirkannaee garuu gochi haala hin malleen
raawwatame yoo hin jiraanne, faayidaa kan fudhate wanta raawwachuun irraa hin
eeggamne raawwachuun isaa ragaadhaan mirkaneessuun yoo dandaame yakka mattaaa
raawwachuu isaatiin ni gaafatama.
Gama biraatiin, mataaa kennuun nama kamiin iyyuu kan rawwatamu tauu kew 427 irraa ni
hubatama.Buuura tumaa kanaatiin namiin kam iyyuu hojjetaan mootummaa gocha
raawwaachuu qabne raawwachuu isaatiif ykn gocha raawwachuu hin qabne akka raawwatuuf
mattaaa kennuun ykn dhiheessuun isaa yoo mirkannaae yakka mattaaatiin ni gaafatama.
Gocha raawwatamu qabu raawwachuu dhabuun ykn gocha raawwatamu hin qabne raawwachuun
bifa garagaraatiin raawwatamuu dandaa.Fakkeenyaaf,Mia kontroobaandii biyyaa keessaa akka
hin seene dhorkame (meeshaa waraana) biyya keessa galchuu,Gibiraa kaffalaan gibira kaffaluu
qabuu gad buusuun tilmaamu,Nama qormaata hin dabareef heeyyama konkolachisummaa
kennuu,Mia sadarkaa isaa hin eegne bituu,Ijaarsa sadarkaa isaa hin eeggane ijaaru fi
kkf.Hojjetaan mootummaa gochoota kana yommuu raawwatu namoota karaa seera alaa taeen
fayyadaman irraa faayidaa ni argata.Faayidaa hin malle kanatu mattaaa jedhama.
Yakki mattaaa raawwatamuu isaa qofa osoo hin taane haala kamiin mirkanaa uu akka dandau
hubachuun barbaachisaadha.Mattaaa faayidaa hin malle gaafachuu ykn fudhachuu, dhiheessuu
ykn kennuu waan hammatuuf dhimmoon kun adda isa taasisa.Fayidaan bifa adda addaan kan
dhihaatu tauu dandaa.Dhimmi ijoon faayidaawwan kun dhihachuu isaanii ykn fudhatmuu
mirkanaauu qaba.Dhimmi lamata, ragaadhaan mirkanauu qabu, faayidaan kan dhihaate ykn
kenname dhimma maaliif akka tae mirkaneessuudha.18
18
Miil-jalee asii olii 11, fuula 55-57irratti kan ibsame
25

Yakki mattaaa yommuu rawwatamuu harkaa fi harkaatti yoo qabame malee yakka mattaaa
rawwatamuu isaa mirkaneessuun baayyee rakkisaa akka taee beekamaadha.Hojimaanni
sadarkaa Fedeeraalaa fi Naannooti jiru akka agarsiisuuti qaamni yakkicha qorachuuf aangoo
kennameef eruu yommuu isa qaqabu eruu fudhachuun maallaqa gaafatame erga galmeeffate
booda qaama mattaaa gaafateef akka kennamu gochuun yommuu inni fudhatu harkaa fi
harkaatti
qabuun akkasumas ragaalee biroo waliin qindeessuun seeraaf dhiheessuun murtii
kennisiisa jira.Manneen Murtiis ragaa haala kanaan argamee fi ragaalee biroo waliin ilaaluun
murtii kennaa jiru.Kunis dhimmoota murtii argatani akka fakkeenyaatti armaan gaditti dhihaatan
irraa ni hubatama.
Dhimma 1ffaa A/A.KNFMO Vs Silashii Gizaaw (A/seera M/M/Olaanaa Godina Harargee Bahaa)
A/Alangaa himatamaa Silashii Gizaaw jedhamu Abba dhimmaa dhimma hariiroo hawaasa isaa
biraa qabu irraa qarshii 505 (dhibba shanii fi shan) yoo fudhatu harkaa fi harkati waan
qabameef
yakka
mattaaa
fudhachuu
raawwateera
jechuun
himannaa
hundessee
M/M/O/G/Harargee Bahaatti saaqeera.M/m kunis LGM-03764 tae irrati jecha ragummaa abbaa
dhimmaa fi poolisota erga madaalee booda dhaaddacha 24-9 98 ooleen kew.408(2) gara 408(1)
ti jijjiiruudhan hidhaa waggaa 1 fi qr.1000 adabeera.Qarshiin akka ciraatti qabame miidhamaaf
akka deebiu ajaja laate galmee cufeera.
Dhimma 2ffaa A/A-KNFM Fedeeraalaa
Vs Shumaalam Geetaachoo (A/Seeraa M/M/O/F)
A/Alangaa KNFMF himatamaan kun Qr.7000 (kuma torba) Abbaa dhimmaa irraa yommuu
fudhatu harkaa fi harkatti hojjetoota Koomishiniitin qabameera jechuun yakka malaamaltummaa
mattaaatii himatameera.M/M/O/Fedeeralaa LG.44612 irratti ragaa namaa fi ragaa barruu
(Sanadni Teele Komunikeeshiinii Itoophiyaa irraa ergame Onk.1,bara 1998 hanga Amajjii 18
bara 1998 ti himatamaan Moobaayilii fi Bilbila manaatiin yeroo 14 gara miidhamaa dhuunfaatti
bilbiluuu isaa fi miidhamaan yeroo 45 gara himatamaatti bilbiluu isaa agarsiisuu;hasoofni
himatamaa fi miidhamaa jidduuti taasifame garagalchi isaa siidiidhan waraabamee;himatamaan
qarshii fudhatee deema osoo jiruu
hojjetoota koomishiniichaan yommuu qabamu footoon
kaafame dhiyaateera.M/Murtiis ragaa namaa fi ragaalee olitti ibsaman erga madaalee booda kew
408 (1) fi (2) jalatti murtii balleessummaa dabarsuun hidhaa cimaa waggaa 8 fi Qar. 2000 akka
adabamu murtessee jira.
26

Gama biraatiin, ogeessooni seeraa tokko tokko hojimaatni kun mirga namoota qulqulluu sarbuu
dandaa jechuudhan yaaddoo qaban ni ibsu.Gariin immoo haala kana sababoota adabbii
salphisuu dandaan keessa galchuudhan murtii adabbii yommuu murteessanii galmee murtii
argate tokko tokko irraa ni hubatama.Fakkeenyaaf, galmeen (A/A.KNFMO Vs Abraahaam
Dibbisaa. M/M/O/GO/Adda Adaamaa LG-09974) hojimaata kana ni agarsiisa.Kunis akka itti
aanutti dhiyyatee jira.
Dhimma 3ffaa A/Alangaa KNFMN Oromiyaa himannaa lakk.galmee A.A 6/0023/2003
hundeessee M/M/O/Go/ Adda Aadaamaatti dhihaate irraa akka hubatamutti himatamaan
Abraahaam Dibbisaa jedhamu Waajjira Galiiwwanii Magaalaa Adaamaatti gargaraa Oditaraa
taee osoo hojjetu gaaffii namnijedhmu gibira gabbaruuf dhiheesse buuura godhachuun
ooditti akka taasiisu ajajamee gibira qarshii 275,000 kaffalaa gibira irrati herregame qarshii
20,000tti gad buusuuf waliigalee gara qrshii 15,390 tti gad buusuun hojjetee qarshii 37,950
hoteela jedhamu keessatti yommuu fudhatu harkaa fi harkaatti qabamee jira jechuun yakka
malaamaltummaa mattaaa fudhaachuu raawwateen himannaa hundeesse jira.M/murtii kunis
galmee Lakk-09974 taee irratti kw.408(2) gara kw 408(1)ti jijjiiruudhaan kw.408(1) jalatti
murtii balleessuummaa kennee jira.
Murtii adabbii ilaalchisee...M/Murtii kun sababoota akka kaffalaan gibiraa himatamaa irraa
komee yoo qabate qaama adda addatti iyyata dhiheeffachuu osoo qabu himatamaan mattaaa
akka fudhatu haala mijjeessera,hojjiin Poolisii inni guddaan yakka ittisuu taee,Waajjirri
Mootummaa guddaan kun yakki akka raawwatamu kiyyoo uumuun gochi yoo raawwatamu
harkaaf harkaatti qabeera jechuun,gochi himatamaan raawwate yakka yoo taees, jechuun
haalawwan adabbii salphisan keessa galchuudhan hidhaa cimaa waggaa tokkoo fi qarshii
3,0000 murteesseera.
Dhimma kana irratti A/Alangaa Komishinichaa Lammiin miidhame qaama miidhaa irraan
gahaa jiruun araarame, fedhii isaa guutee,mirgi isaa sarbamee waan jedhame qofa raawwatee
akka jiraatu,seerri jira jedhee mirga isaa seeraan akka hin kabachiifne,namoota yakka
raawwatan kan jajjabeessu waan taeef fudhatama hin qabu,hojii ijoon poolisii yakka ittisuun
alatti yakki yommuu raawwatamu harkaa fi harkaatti qabuun,qorannaa taasiisuun seeraaf
dhiheessuu akka tae seera irraa ni hubatama kan komachiisu taee akka qabxii adabbii
salphisuutti fudhachuun qaamni kun hamileedhaan kaee yakka lammilee irratti aggamaman
27

hordofee akka seeraatti hin dhiheesine taasiisa jechuun murtii Mana Murtii jalaa
komachuudhan oliyyannoo M/M/W/O/ Dhaddacha Bahaatti dhihessee irraa ni hubatama.
Akka waliigalaatti yakki malaammaltummaa iccitiidhaan waan raawatamuuf akka laayyootti
qorannaan bira gahuun rakkisaadha.Waan kana taeef,namoota yakka kana raawwatan seeratti
dhiheessuun
murtii
kennisiisuuf
biyyoonni
seera
farra
malaammaltummaa
keessatti
tumaaleeakka nama yakka malaammaltummaa saaxile ragaa barbaachisaa tae kenne

himannaa irraa bilisa gochuu akkasumas faayidaan ykn mattaaa tajaajila karaa seeraatiin
argachuu qabuuf kenne qabeenya dhaalame irraa akka kennamuuf ykn deebiuuf gochuu
tuman;Ragaan bifa kanaan
argamees M/Murtii yoo dhihaate fudhatama akka qabu;ragaan
namni yakkicha irrati hirmaate kennu jecha ragaa kam iyyuu waliin ulfina wal qixaa akka qabu
tumaalee ibsaan yommuu tuman ni mulata.Biyyi keenyas seera yakkaa kew 406 fi labsii lakk
434/97 kew.43(5) keessatti tumtee jirti.Haaluma wal fakkaatuun,Konveeshiniin Farra
Malaamaltummaa Mootummoota Gamtoomanii kew.37(3) jalatti dhimma kanaaf beekamtii
kenneera.Qorannaan wal qabatee hojimaata amma ittiin hojjetama jirus ija seeraa fi uumama
yakkichaa waliin wal cinaa qabuun ilaaluun garii taa.Heerri RDFI kw 17(1fi2) jalatti akka
tumutti No one shall be deprived of his or her liberty except on such grounds and in
accordance with such procedure as are established by law, no person may be subjected to
arbitrary arrest, and no personagainst him namni kamiyyuu haala seeran tumameen alatti
qabamuu akka hin qabne tuma.S/D/F/Yakkas kw.49 jalatti namni tokko seeraan kan
heeyyamamu yoo tae malee ajaja M/Murtii ala qabamu akka hin qabne ni tuma.Buuura kanaan
seerri kun haala addattiin ajaja mana murtii malee nama yakka raawwate harkaaf harkatti qabuun
akka dandaamu kw.51 jalati ni tuma.Yakkoota malaammaltummaa ilaalchisee adabbii gadaanaan waggaa tokkoo ykn waggaa tokko ol waan taeef namooni yakka malaammaltummaatiin
shakkaman s/a/f/y kew.51(1-A) jalatti waan kufaniif ajaja M/Murtii malee qabuun akka
dandaamu ifaadha.Adabbiin gad-aanaan gocha mattaaa fudhachuuf tumame hidhaa salphaa
waggaa tokko hin caalledha.Roga kanaan yoo ilaale Poolisiin namoota gocha mattaaa
raawwatan qabuun isaa seera qabeessa jechuun ni dandaama.
Kallattii yakka malaammaltummaa ittisuutiinis yoo ilaallame hojimanii kun fudhatamaa waan
qabu fakkaata.Haa tau malee,wanti gorfamu qaamni seera kabachiisuu namooni qulqulluun akka
hin
miidhamne
of
eggannoo
ol-aanaa
gochuun
28
hojii
irra
oolchuu
qaba.Gama

biraatiin,Mootummaan immoo gochi mattaaa kennu yookiin fudhachuu akka hin raawwatamne
yookiin yoo raawwatame haala salphaa taeen ragaa haala itti argachuun dandaamu sirna
dandeesisu diriirsuu qaba.Fakeenyaaf,Sirni hojimaata mana hojii Mootummaa iftoominaa fi itti
gaafatamummaa akka qabaatu gochuu;sirna galmeessa qabeenyaa diriirsuu fi kkf gocha Mattaaa
ittisuuf furmaata tauu dandaa.Mootummaan rakkoo kana waan hubateef malaamaltumma
ittisuuf labsii qabeenyaa galmeessuu fi beeksiisuu lakk.668/2002 labsee yeroo amma ittiin
hojjetamaatti jira.19Kun tarkaanfii nama jajjabeessu waan taeef labsicha hojii irra oolchuun
murteessaadha.
B) Faayidaa hin malle fudhachuu fi kennuu (Acceptance of Undue Advantages and
Soliciting of corrupt practices kew.409 fi 427)
Yakki mattaaa raawwatameera kan jedhamu hojjetaan mootummaa wanta raawwachuu hin
qabne raawwachuun faayidaa yoo gaafate ykn fudhate olitti ibsmeera.Hojjetaan mootummaa
seeraa fi qajeelfama osoo hin cabsin hojii hojjetamuu qabu hojjetee hojii hojjeteef faayidaa yoo
fudhate hin gaafatamu jechuudhaa? Tajaajilamaan tajaajila kennameefitti gammade hojjeetaa
mootummaaf kennaa yoo kennee tarkaanfii akkamiitu fudhatama?Gaaffii duraaf kew.409, Kan
lammaataf immoo kew.427(4) deebii ni laatu.Buuura kew 409 tiin wanti mirkaneessuu qabnu
hojjetaan mootummaa (1) hojii hojjetamuu qabu hojjetee faayidaa fudhachuu ykn gaafachuu isaa
ykn (2) Hojii hojjetamuu qabu osoo hin hojjetiin dura faayidaa fudhachuu ykn gaafachuu isaa
mirkaneeffachuu qabna.Fakkeenyaaf,Galmee A/A KNFMF lakk.1/5142/2000 irraa akka
hubatamutti namni dhuunfaa tokko Waldaa Aksiyoonaa Liqii fi Qusannaa Addisi jedhamu irraa
qarshii liqeeffachuuf ulaagaa barbaachisu guutee liqii yommuu gaafatu hojjeetaan waldichaa qr
10,000 liqeessuuf qr 1,000 akka kennuuf gaafatee waliigalanii qr.400 kenneefii qr.600 kennuun
dura gabaasa liqeeffataan itti gaafatamtoota waldichaatiif taasiiseen hojjeetichi qr.600 yommuu
fudhatu harkaaf harkaatti waan qabameef A/A koomishinichaa kew 409(1) caqasuun yakka
malaamaltummaa faayidaa hin malle fudhachuutiin hojjeeticha irraatti himannaa hundeesseera.20
Gama biraatiin namni kam iyyuu faayidaa hin malle kennuu isaattiin yakka malaamltummaatiin
kan gaafatmu: (1) Taajajilaa akkaataa seeraattiin kennameef faayidaa yoo kenne ykn dhiheesse
ykn (2) taajajila gara fuula duraaf kennamuuf faayidaa yoo kennee ykn dhiyeesse argame taa.
19
Konveenshinii FMMMG kew 37(3) S/y kew 406, Miil-jalee asii olii 6 kew 43irratti kan ibsame fi ,labsii
qabeenya beeksiisuu fi galmeesiisuu lakka 668/97Negarit Gazeta
20
LGM/M/O/Federaalaa70222(2002 A.L.I)
29

Waan kana taeef, hojjetaan mootummaa faayidaa isaaf hin mallee gaafachuun ykn fudhachuun
isaa yoo mirkaanaaee ykn tajaajilamaan faayidaa hin malle dhiyyeessuun ykn kennuun isaa yoo
mirkanaaee fi tajaajilamaan hojjeetaa mootummaa irraa taajajilli barbaadu jiraachuun yoo
beekame ykn hojjetaa mootummaa irraa tajaajilaa argachuun isaa yoo beekame gochi yakkichaa
akka raawwatameeti ilaalama.Himatamtoonni faayidaa kenname sababa amansiisadhaan yoo
mirkaanneessuu baatan kutaan yaada akka mirkaannaeti ilaalama.
C) Aangoodhaan Daldaluu (Traffic in Official lnfluence kew.414)
Hojjetaan mootummaa tokko dhimma tokko irratti ofiif kan murteessu tau baatus aangoo dahoo
godhachuudhaan faayidaa isaaf hin malle argachuuf itti fayyadamu ni dandaa. An isiinifan
raawwachiisa jechuun aangoo baadhaadhina dhuunfaa isaaf itti fayyadamuu ni dandaa.Gochi
akkanaa yakka akka tae kew.414 ni tuma.Buuura keewwata kanaan qabxiileen mirkanneessuun
barbaachiisaa taan jiru.Kanneen keessaa hojjetaan mootummaa:
1) Dhagahama kan qabu tauu isaa ykn namni kennaa kenneef sun yoo xiqqaate hojjetichi
dhagahama qaba jedhee amanuu isaa,
2) Faayidaa nan argamsiisa jedhee kennaa fudhachuu ykn gaafachuu isaa mirkaaneessuun
barbaachisaadha.
Gama biraatiin,dhagahama dhuunfaatiin daldaluun ( traffic in private influence) kew.431 kan
nama gaafachiisu tauu ni hubatama.Kunis aangoodhaan daldaluu waliin kan wal faakkatu yoo
tau adda addumman isaanii,kan duraa himatamaan hojjetaa mootummaa yoo tau,kan lamataa
hojjetaa mootummaa hin ilaallatu.
D) Aangoo Hin Qabneen Hojjechuu (Use Of Pretended Authority,Kew.430)
Seerri yakkaa kew.430 akka ibsutti yakka kana hundeessuuf himatamaan:
1) Hojii mootummaa irraa ariame,aangoo dhiisuu fi kkf osoo jiruu hojii irra akka jiru
fakkeessuu isaa ykn
2) Gara fuula duraatti hojjetaa mootummaa taa jedhee amanuun ykn hojjetaa mootummaa
fakkaatee dhihaachuun faayidaa gaafachuu ykn fudhachuu isaa mirkaaneessuun
barbaachisadha.
E) Yakka
Malaammaltummaa
Jaarsoolii
Araaraatii
fi
namoota
birootiin
Raawwatamu (Corruption Committed by Arbitrators and Other Persons kew.410)
30

Namoonni hojjeeta mootummaa osoo hin tain hojii jaarsummaa hojjetaan hojii hojjetan waliin
wal qabatee mattaaa fi faayidaa hin mallee fudhatanii yoo argaman yakka malaammaltummaan
gaafatamuu akka dandaan fi adabbii seera yakkaa kew.408 fi 409 jalatti tumameen adabamu
akka dandaan kew.410 ni tuma.Namoota kanaan wal qabatee namoon kun hojjetoota
mootummaa osoo hin tain ykn hojjetaa mootummaaf maattaaa ykn faayidaa hin mallee osoo
hin kennin gochi isaanii maaliif akka yakka malaammaltummaati ilaalama? Gaaffii jedhu kauu
dandaa.Akkuma beekamu hojiin jaarsummaa ykn hojiin qabeenya bulchuu fi kkf hojii abbaa
seerummaa bakka buuun yookiin mana murtiin bakka buufamee hojii hojjetamudha.Waan kana
taeef
hojjiin kun akka hojii mootummaa ykn uummatatti ilaalama.Gama biraatiin,hiiktuun
afaanii ykn turjumaani mana murtiiti dhaabbatee kan afaan hiiku fi murtiin sirnaan akka
kennamu ykn akka jallatu gochuu dandaa.Waan Kana taeef, mattaaa fudhachuudhan hiika
qajeelaa hin taane yoo kenne yakka tajaajajila mootummaa irratti akka raawwateetti lakkaama
jechuudha.Namni ragaa ogummaa ykn ekspartii kennus haaluma wal fakkaatuun murtii mana
murtii jijjiiruu ykn sirnaan akka kennamu gochuu dandaa. Waan taeef yakki qaamoolee kanaan
raawwatamu yakka hojii mootummaa irratti raawwatamu taa.Sababoota armaan oliti
ilaalamaniin gochichi faayidaa hin malle argachuun tajaajila mootummaa ykn uummataa irratti
yakka raawwatamu waan taeef yakka malaammaltummaa keessaati akka hammatamu
taeera.Seera yakkaa keenya haala kanaan yoo hiiku fakkeenyaaf Biyyooni akka Hindii immoo
seera farra malaammaltummaa Prevention Of Corruption Act 1988 Act jedhamu keessaatti
kaayyoo yakka malaammaltummatiif jecha daangaa hiika hojjetaa mootummaa public servant
jedhu balisuun namoota hojii araaraa fi namoota biroo akka hammatu ibsiitee jirti.Seerri Farra
malaammaltumma Biyya Hindii kunis akka itti aanutti duubbifama.
Any person authorized by a court of justice to perform any duty in connection with
the administration of justice would be a public servant, eg.liquidetor, a reciever or
commissioner appointed by the court.If a Court or a Competent public authority refers
any cause or matters for decision or report to any arbitrator other person that
arbitrator other person would be a public servant.21 Jechuun hiiku.Waan kana taeef,
namoonni kun yakka malaammaltummaa kan rawwatan yoo tae gafaatamuu dandau
jechuudha.
21
Anti-corruption strategies: Global and Indian socio-legal perspectives by G. Kameswari first Edition (2006)
(fuula-109)
31

F) Dhimma Lafa Irra Harkisuu (Undue Delay of Matters kew.416)
Hojjetaan mootummaa yeroo baayyee maattaaa ykn faayidaa hin malle barbaadu mattaaaa
Kan gaafatu fuulaa fi fuulaan osoo hin taane dhimma lafarra harkisuun.Tajaajilaman dhimmi
jalaa kan turu yoo tae, tajaajilicha argachuuf jecha kennaa laachuuf ni dirqama.Seerrichi
gochi kun yakka tauu isaa ifaati tumeera.Seerri yakkaa keenyaa hojjetaa gocha kana
raawwate akka itti gaafatamu akka armaan gadiitti tumeera.Hojjetaan mootummaa:
1. Itti gaafatamummaa isaa irraa kan kae dhimma isaaf dhihaate murteessuu dhisuu ykn
tursiisuu isaa;
2. Dhimmicha murteessuu dhabuun ykn tursiisuun isaa seera
ykn dambii hojii ykn
hojmaata barame ala tauu,

3. Kana gochuu isaaf sababa gahaa kan hin qabne ykn hin dhiyeesine yoo tae itti
gaafatama.Fakkeenyaf, hayyama hojii tokko kennuuf yeroon ni fudhata jedhame
daangeefamee tae jira.Haa tau malee, hayyamni yeroo kaaame keessati hin
raawwatamne.Hojjetaan mootummaa dhimmicha murteessuuf aangoon kennameef
hayyamichi yeroo kaaame keessaatti kennamu dhabuu isaa sababa gahaa dhiheessuu yoo
baate itti gafatamu dandaa.
2.2. Aangootti Seeraan alaa Faayyadamuu Fi Waliti Buiinsa Faayidaa Dhuunfaa (kew.
407,411,418)
Hanga ammaatti yakki malaammaltummaa faayidaa fudhachuu waliin kan walqabatu tauu,
yakki raawwatame kan jedhamu yakkamaan faayidaa hin malle ykn qabeenya yoo gaafate ykn
argate tauu ibsameera.Yeroo tokko tokko hojjetaan mootummaa faayidaa hin malle argachuu
isaa mirkaneessun rakkisuu dandaa.Faayidaa hin malle argachuun isaa mirkanauu baatus
hojjetaan mootummaa gocha hin malle raawwachuu isaa
beekuun ni dandaama.Hojjetaa
mootummaa gocha hin malle raawwate itti gaafatamaa?dhimma kana ilaalchisee mata duree itti
aanaan jalati tumaleewwan Aangooti seeraan ala fayyadamuu;hojii mootummaa haala hin
taaneen gaggeessuu (Mal-adminstration);hayyama haala hin taanen kennuu fi mirkaneessuu fi
ijjennoowwan naannoo kanatti calaqisaan kan ilaallu taa.
A) Aangooti Seeraan Ala Fayyadamuu (Abuse Of Power.Kew 407)
32

Seera yakkaa kew.407 irraa akka hubatamutti yakki aangoo kennameen olitti fayyadamuu bifa
sadiin (3) raawwatamu dandaa.
(1) Hojjeetan mootummaa aangoo kennameefiin wanta raawwachuu qabu raawwachuu dhiisuun
ykn kan seerri dhorku immoo raawwachuuf aangoo kennameefiin olitti fayyadamuudha
dandaa (Misuses his official position or the power proper to his office, whether by a positive
act or by a culpable omission Art 407-1-A).Tumaa kana irraa kan hubatamu hojjetaan
mootummaa yakka aangootti seera ala fayadamuu raawwatee jira jechuudhaaf aangoo
seeraan kennameefiti fayyadamuudhaan gocha seerri akka raawwatu ajaju raawwachuu ykn
kan seerri dhorku immoo raawwachuun isaa mirkannaau akka qabu akkasumas gochichi
raawwatame kun aangootti karaa seera ala taeen fayyadamuudhan kan raawwatame tauu
mirkanaau qaba.
Hojjetaan mootummaa tokko aangoo kennameefiin gocha raawwachuu hin qabne ykn
raawwachuu kan qabu hin raawwanne (commission or omission) jechuudhaaf:
a) Qajeelfamoonni ykn sirnoonni hojii ifatti addan bahanii tarreeffamanii kaamu
qabu.Gochi qajeelfama ykn sirna hoj-maata cabsuudhan raawwatamuu yakka aangooti
seeraan ala fayyadamuu tauu dandaa.Waan kana taeef, Aangooti seeraan ala
fayyadamuu haala salphaa taeen mirkaneessuuf sirnoonni hoj-maata ifatti addan
baafamanii taau qabu.
b) Aangooti seeraan ala fayyadamuun raawwatameera Kan jedhamu qajeelfamatni fi hojmaatni yoo cabe qofaa? Seerri kam iyyuu yommuu tumamu kaayyoo fi galma tumameef
qaba.Kaayyoo fi galma kaaameen ala aangooti fayyadamuun aangooti seeraan ala
fayyadamuu jedhamu dandaa.Fakkeenyaaf,hogganaan tokko hojiidhaaf hojjetaa jijjiruu
dandaa.Haa tau malee,hojiif osoo hin barbaachifne hojjetaa cimaa bakka irratti
ramadamee irraa jijjiiree mattaaa nyaachuuf nama isaa gargaaru jijjiiran yoo fudhate
aangoo jijjiira haala hin malleen itti fayyadameera jechuun ni dandaama.Aangoo
kaayyoo fi galma kaaameef ala fayyadamuu mirkaneessuun yoo dandaame yakka
aangoo kennameen olitti fayyadamuu raawwatameera jechuun ni dandaama.
Yakki aangoo seeraan ala fayyadamuu gocha seerri akka raawwatamu ajaju raawwachuu
dhiisuun raawwatamu ni dandaa.Fakkeenyaaf, Ashuuraa sassaabamuu qabu ashuuruu ykn
33

sassaabuu dhiisuu, hayyama ulaagaa seerri kaau hin gunnee haquun osoo irra jiruu haquu
dhiisuu akka gocha seerri akka raawwatamu raawwachuu dhiisuutu fudhatamuu ni dandaama.
(2) Hojjetan mootummaa aangoo kennameen ala hojjechuu ( exceeds the power with which he is
officially
invested,(kw.404-1-B)
akka
dandau
tuma
kana
irraa
in
hubatama.Fakkeenyaaf,hojjetaan mootummaa hayyama hojii mirkanneessuuf aangoo osoo

hin qabaane mirkaneesse yoo kenne aangoo kennameen ala hojjeteera jechuun ni
dandaama.Hojjetaan mootummaa hanga ashuuraa ashuuramu ilaalchisee aangoo yaada
kennuu qofa qabu murtii isaatiin ashuura murteessee yoo kaffalchise aangoo kennameef irra
darbee hojjeteera jechuun ni dandaama.Dhimma kana qabatama gochuudhaaf himannaa
A/Alangaa KNFMN Oromiyaa himatamtoota Gabayyoo Diribaa faa N.7 irratti dhiheessee
ilaaluun gaarii taa.Himatamtoonni kun Kaabnee Aanaa Boora taanii yommuu hojjetan seera
yakkaa kw.32(1-A) fi 407 (1-B) Itti Gaafatamaa Waajjira Haqaa Aanaa Booraa.labsii
lakk.6/86 fi Dambii Ittiin Bulmaataa Abbootii Alangaa lakk 31/95 kw cabsuudhan qaboo
yaaii qabachuun itti gaafatamummaa A/Alangaa fi miseensa kaabinee irraa akka dhabbatu
waan godhaniif yakka malaammaltummaa aangoon gar-malee fayadamuudhaan mirga
A/Alangichaa fi uummata tajaajilamaa waajjira irratti miidhaa geessisaniiru jechuun
himannaa dhiheesse waan of irraa hin ittifneef M/M/O/G/Sh/Bahaa hidhaa waggaa tokko
tokkoon tokkoon isaanitti murtessee jira.Himatamtoonni kun murtii kana komachuudhaan
oliyyannoo M//M/W/ Oromiyaa Dhaddacha Bahaatti fudhataniin M/Murtii kun dhaddachaa
27-04-2002 ooleen LG.92018 irratti
murtii baleessummaa cimsuudhaan Murtii adabbii
hidhaa waggaa tokko daangaa waggaa lamaan irraa daangeesse jira.22

(3) Hojjetaan mootummaa aangoo hin qabneen hojjechuu (Performs official acts when he is not
or is no longer,qualified to do so, especially in the case or in consequence of incompetence,
suspension, transfer,removal from office or its cessation,kew.407-1-C) yakka aangoo seeraan
kenname olitti fayyadamuu akka tae tumaan kun ni ibsa.Safartuun tumaa kana jalatti
ilaalame tarreeffame dhihaatu illee gochi raawwwatamu yakka aangoo hin qabneen
hojjechuu waan tauuf kew.407-1-B jalatti hammatamuu ni dandaa.Haa tau malee Kew
407-1-C hojjetaan mootummaa duraan aangoo qabaatus sababa tae tokkoon aangoo isaa
erga dhiisee booda aangoo duraan qabuun amma garuu aangoo hin qabneen hojjetee ykn
fayyadamee argamuu irratti xiyyeeffata.
22
A/Alangaa KNFMNO Vs Gabayyoo Dirribaa faa N.7 LG.MMWO.92018(2002)
34

Akka waliigalaatti hojjetaan mootummaa haala kutaan yaadaa faayidaa hin malle argachuuf
yookiin nama 3ffaa miidhuujedhu jiraachuuf fi jiraachuu dhabuu isaa mirkaneessuuf dirqama
qaba.Abbaan Alangaa garuu qabxii kana ilaalchisee ragaa dhiheessuuf dirqama hin qabu.Haa
tau malee, kutaan yaadaa kun jiraachuu isaa tilamaamuuf aangooti haala hin malleen
fayyadamuu ykn aangoo kennameefiin olitti hojjechuun isaa fi gocha inni raawwateen inni ykn
garee 3ffaan faayidaa hin malle argachuu ykn faayidaa fi mirga nama biroo irratti miidhaan
qaqqabuu isaa waliin mirkanaauu qabuu? Yookiin kutaan yaadaa aangootti haala hin malleen
fayyadamuun ykn aangoo kennameefiin olitti hojjechuu jedhu qofa mirkanneessuun gahaa dhaa?
kan jedhu ilaaluun garii taa.23 Keewwaticha irraa akka hubatamuti faayidaa hin malle
argamsiisuuf ykn miidhuuf yaadeeaangoon seeraaan ala ykn haala hin malleen yoo
fayyadame jedha malee,gocha kanaan namni fayadame ykn
miidhame jiraachuu isaa
mirkaaneessuun dirqama akka tae hin tumu.Haa tau malee,himatamaan gocha kiyyaan
gareen haala hin malleen fayyadame ykn miidhame hin jiru,kana waan taeef, nama tokko
fayyaduuf ykn miidhuuf yaaddee jirta jedhamee tilamamni jedhu ana irratti fudhatamuu hin
qabufalmii jedhu osoo dhiheesse deebiin tauu qabu maal taa? Dhimma kana ilaalchisee
filannoo hiikkoo lamatu jira.Filannoo tokkoffaan, ilaalamuu kan qabu aangooti haala hin
malleen fayyadamuun mirkaanneessu qofa malee,gocha kanaan kan faayyadame ykn miidhame
agarsiisuun barbaachisaa miti kan jedhuudha.Haa tau malee,gocha himatamaatiin namni
fayyadame ykn miidhame jiraachuu isaa ragaan mirkaneessu bakka hin jireti gochicha kan
raawwate faayidaa ofiif argachuuf ykn nama biraaf faayidaa hin malle argamsiisuuf yaadee ykn
nama biraa miidhuuf yaadeeti jedhamee tilmaamuun sababa-qabeessa miti jedhamee falmamuu
dandaa.Hojjetaan mootummaa hojii yommuu hojjetu dogoggora uummuu qofaan himatamuun
mana murtiiti himatamee tarkaanfiin haqa-qabeessa hin taane akka irrati fudhatamu qaawwa
bana;sababa kanaan hojjetaan mootummaa hojii hojjechuu dhiisuudhaan itti gaafatamumma irra
akka baqqatu taasisa jechuudhaan gareen falmu ni jira.
Gama biraattiin, kaayyoon seera yakka namoota tae jedhanii faayidaa hin malle argachuuf ykn
nama miidhuuf aangoo isaanii seera ala fayyadaman adabuuf malee namoota adeemsa hojii
keessati dogoggora uuman adabuuf akka hin taane akkasumas seerrichi gochi aangootti seera ala
fayyadamu dagannoo balleessaa taeen raawwatamu yakka malaammaltummaa akka hin taane
23
Miil- jalee 9 fuula 63irratti ibsa taasifame
35

kaaun isaa yoo ilaale falmii Kun sababa-qabeessa fakkaata.Hiikkoo kana kan hordoofnu yoo
tae Malaammalaan yakka malaammaltummaa jalaa bahuu dandaa.Aangootti seera ala
fayyadamuun isaa yoo mirkaannaaus, gocha isaa kanaan namni faayidaa hin malle argate yoo
hin jiraanne ykn namni miidhame yoo hin jiraane namni kun mana sirreessaa galuu dhabuu
isaatiin hawaasni ni miidhama jechuun nama rakkisa.Kana jechuun itti gaafatmummaa
bulchiinsaa irraa bilisa taa jechuu miti.Qajeelfamni bulchiinsaa ulaagaa addaa kauu dandaa.
Gama biraatiin, Abbaan Alangaa hojjetaan mootummaa gochicha yommuu raawwaatu nama
tokko fayyaduuf ykn miidhuuf yaadee kan raawwate tauu kutaa yaadaa ragaa kallatiin
mirkaneessuu yoo dandae, fakkeenyaaf, wal-qunnamtii barreeffamaan ykn bilbilaan taasise yoo
argame gochicha kan raawwate faayida hin malle argachuuf ykn nama miidhuuf yaaduu isaa
agarsiisuu waan dandauuf yakka aangoo seeraa ala fayyadamuutiin nama tokko fayyaduun ykn
miidhuu isaa mirkaneessuun barbaachisaa hin tau.
Hiika yookiin filannoo lammaffaa, kan hordofinu yoo tae, waaee faayidaa hin mallee ykn
miidhaa hanga tae tokko ilaaluun barbaachisaadha.Faayidaa hin malle jechuun maal jechuu
akka tae olitti ibsameera.Kanaaf ibsa sana duubati deebinee ilaaluun qofti gahaadha.Gama
biraattiin mirga ykn faayidaa namoota irraatti miidhaa qaqqabsiisuu jechuun maal
jechuudha? hima kana keessatti yaad-rimeewwan ibsamuu qaban jiru.
1) Nama biraa jechuun namoota nama gocha raawwateen ala jiraniidha.Sababni isaas namni
tokko ofi irrati miidhaa ni qaqqabsiisa jedhamee waan hin tilmamamneefidha.Ofmiidhuudhaaf jedhee gochicha kan raawwate yoo tae itti gaafatamummaa hin qabu
jechuudha.Nama kan jedhu dhaabbata qaamni namuummaa seeraan kennameef ni
hammata.Mootummaanis qaama namummaa seeraan kennameef keessaa tokko waan
taeef mootummaa irrati miidhaa geesisuun tumaa kana keessati hammatama.24
2) Mirga kan jedhu mirga namummaa ykn dimookiraasummaa tauu dandaa.Dabalatan
namoota lama ykn garee kana ol taani gidduuti waliigaltee taasifamuun mirgi uumamu
ni jira.Mana hojii mootummaatti hojjetaa ykn itti gaafatamaa tauun qofa mirgoonni
argaman jiru.Mirga yoo jennu mirgoota kanneen haala hammatuun hiikkamuu qaba.25
3) Faayidaa kan jedhu seera yakkaa keessatti hiikameeti argama.Hiikni jecha faayida kew
407 keessaatti ibsame akaakuwwan faayidaa aangooti seera ala fayyadamu tarreessuuf
24
25
Miil-jalee asii olii 11, fuula 64-65irratti kan ibsame

Miil-jalee asii olii 11, fuula 64 irrati kan ibsame
36

jedhameeti
kaaame ibsa malee isaa seera yakkaan hiikame hin hammatu.Faayidaa
baalifamee yoo ilaalamu faayidaa seera yakkatiin hiikame dabalatee faayidaa seeraan
hayyamames fudhachuun sababa qabeessa fakkaata26
4) Miidhaa jechuun mirgootaa fi fayidaawwan olitti ibsaman irraati miidhaa qaqqabu
jechuudha.Miidhaan mirgaatti akka hin fayyadamne gochuu, mirga sarbuu ykn faayidaa
irrati miidhaa maallaqan tilmamamu dandau tau dandaa.27
Himatamaan yakkan gaafatamu kan dandau faayidaa hin malle ykn miidhaa geesise ni beeka
jedhameetii? Yookiin faayidaan fi miidhaa himatamaan tilmaamuu dandau ala jiran ni
dabalataa? Kutaan yaadaa jiraachuu isaa kan tilmaamamu faayidaan hin malle argamuu ykn
miidhaam qaqqabuu yoo mirkaannaedha hiika jedhu yoo fudhaanne himatamaan hojii
yommuu hojjetu faayidaan hin malle fi miidhaan gocha isaatiin qaqqabuu kan dandau tauu
beekuu ykn tilmaamuu akka dandau mirkaneessuu qabna.Kana maaliin mirkaneessun
dandaama? falaasama seeraatiin akkuma beekamu gaaffiiwwan akkanaa furmaataa kan argatan
safartuu yaada nama dhama-qabeessaa taeen taa.Waan kana taeef, namni dhama-qabeessi
tokko gochichi yommuu raawwatamu,sababa kanaan faayidaan hin malle ykn miidhaan
qaqqabee akka qaqqabu beekuu hin dandau jechisiisuu dandauu qaba.Faayidaa hin malle fi
miidhaan gochichaan qaqqabe yaada nama dhama-qabeessatiin beekamuu ykn tilmaamamuu kan
hin dandeenyee yoo tae,kutaan yaadaa mirkanaeera jechuun rogummaa hin qabu.Miidhaan
qaqqabuu mirkanaau qabaa? Miidhaan qaqqabuuf yommuu jedhu sababa gocha alaatiin kan
hafe (addaan cite) yoo tae, itti gaafatamummaa irraa bilisa taaa? Miidhaan qaqqabuu dandau
himatamadhaan tilmaamamu kan dadaamu hanga taeeti, sababa gocha himatamaan ala taeen
miidhaan qaqqabuu dhiisuun himatamaa itti gafaatamummaa jalaa bilisa baasuu hin qabu.Gama
biraattiin,miidhaan amma qaqqabuu baatus gocha isaan gara fuula duraati qaqqabuu Kan dandau
fi miidhaan Kun akka qaqqabu himtamaan akka beekuu ykn beekuun irra jiru mirkaneessuun yoo
dandaame, dirqama mirkaanneessuu gara himatamaatti ceesisuun sirri fakkaata.
Akka waliigalaatti, hojjetaan mootummaa tokko kan adabamu dogoggora hojii waliin
walqabatuun osoo hin taane faayidaa hin malle argamsiisuuf ykn Nama biraa miidhuuf jedhee
aangoo isaati seera ala yoo fayyadameedha.Waan kana taeef, tumaaleen keewwaticha jalatti
tumaman yommuu hiikkaman yaada buuuura kana haala ilaalcha keessa galcheen tauu qabu.
26
27
Miil-jalee asii olii 22ilaallata

Miil-jalee asii olii 22ilallata
37

Qabxiin biraa mata duree aangootti seera ala fayyadamu jedhu jalatti ilaalamuu qabu namooni
buaa yakka aangootti seera ala fayyadamuu jedhu irraa fayyadamoo taan yakkan gaafachuun
ni dandaamaa moo hin dandaamu kan jedhu ilaaluun barbaachisaa taa.Hojjetaan
mootummaa tokko aangoo isaa haala hin malleen fayyadamuun ofiif ykn nama biraaf faayyidaa
argamsiisuu ni dandaa.Seeraa fi qajeelfama faayinaansii cabsuun dhiheessa tokko waliin
waliigaltee yoo raawwate,dhiyyeessan faayidaa argachuu hin malle ni argata.Dhiheessan
faayidaa hin malle argate faayidaa isaaf hin malle argachuu isaaf itti gaafatamuu qabaa?
fakkeenyaaf,dhiheessan haala hin taaneen waada seene waliigalticha argachuu kan dandae
Abbootii Taayitaa Mootummaatiif mattaaa kenne tauu dandaa.Mattaaa kennuun isaa yoo
mirkannaee ni gaafatama.Haa tauu malee, kan beekamu faayidaa hin malle argachuu isaa
malee mattaaa kennuun beekamuu dhiisuu dandaa.Buuura Seeraa yakkaattiin gocha yakka
raawwatamee kan gaafatamu gocha yakkichaa guutumaan guututi yaadaa fi gochaan kan
raawwate qofa miti.Namoonni raawwii gocha yakkaa keessati kallatiidhaan hirmaachuu baatanis
haalli gocha yakkaattiin itti gaafataman kan jiru tauu seera yakkaa kew.32(1)(B) irraa ni
hubatama.Kana jechuun gocha yakkichaa ofii isaaf raawwachu baatus yaada dhiheessuu,
karoorsuu fi qajeelchuudhaan buaa yakkicha irratti guutumaan guutuutti hirmaachuu
mirkaanneessuun yoo dandaame akka raawwata muummeeti gaafatamu ni dandaa.Hojjeeta
mootummaa tauu baatus raawwii yakkaa irratti guutumaan guututti hirmaachuu isaa ragaan
mirkaaneessu yoo dhihaate itti gaafatama jechuudha.Fakkeenyaf, kaffalaan gibiraa tokko
hojjeetaan mootummaa gibira hiriseef akka murteessuuf sanadoota sobaa dhiheesuuf waliigaluu
isaa ragaan mirkaneessuu yoo dhihaate kaffalaan gibira himatamaa muummee jedhamee ni
himatama jechuudha.
Gama biraatiin, seera yakka Kew.33 buaa yakki fidu irratti guutumaan guututti hirmaachuun
yakkaan akka Nama gaafachisuu ibsa.Namni hojjetaa mootummaa hin taane tokko faayidaa hin
malle argachuun isaa hirmaataa buaa yakkaa tauu waan mirkaaneessuf gocha yakka irratti
hirmaateera jechuun murteessuun ni dandaamaa? Fakkeenyaaf, meeshaan bitamee biyyaa
keessa gale tokko osoo hin ashuuramin ykn ashuraan kaffalamuu qabu gad kaffalamee yoo galu
abbaan qabeenyichaa gochicha irratti
hirmannaa qabachuu isaa wanti mirkanneessuu hin
dhihaanne jechuun sababa-qabeessaa? Dorgommii
caalbaasii irratti namni sadarkaa 5ffaa irra
ture osoo mooatee isaa fi hojjetaa mootummaa jidduu waliigalteen jira jechuun tilmaamuun
38

sababa-qabeessa hin tauu? Faayidaa hin malle argachuu isaa qofti gocha yakka keessatti
hirmaateera jechuun murteessuu fi garee 3ffaa itti gaafatamaa taasisuun haqa-qabeessa miti mirga
namooma lammilee sarbuu taa falmiin jedhuu dhihaachuu dandaa.Hirmannaa himatamaa bakka
ragaadhaan agarsiisuun hin dandaaamneetti faayyadamaa buaa yakka waan taeef qofa
yakkamaa tasisuun haqa-qabeessa miti jedhamuu dandaa.Haa tau malee, hirmannaan gareen
3ffaan yakka keessati godhe
ragaadhan osoo hin mirkanaiin faayidaa hin malle argameera
jechuun qofaan itti gaafatamaa taasisuun roga-qabeessumma hin qabu falmii jedhuuf seera yakka
ke.686 ilaaluun barbachisaa taa.Kewwata kana irraa kan hubatamu namni tokko gocha yakka
irratti hirmaachuu baatus qabeenya buaa gocha yakkaa tae bittuun,fudhachuun isaa qofaan
yakkaan kan gaafachiisu tau isaati.Sababni ijoon gocha yakka taasise buaa yakka tauu osoo
beekuu qabeenyicha fudhachuu isaati.Gabaabumatti wanta buaa yakka tae kam iyyuu
fudhachuu hin qabu jechuudha.Aangootti seeraan ala fayyadamuun yakka.Yakka kana
raawwachuun faayyidaa hin malle argachuun fayyadama buaa yakka tauudha.Waan kana
taeef, yakki raawwatamuu isaa osoo beekuu buaa yakkati fayyadamuun ana maaltu nadhibe
jechuun falmii nama deemsisu miti.Waan kana taeef,yakka aangooti seeraan ala (haala hin
malleen) fayyadamuu raawwachuu isaa mirkaneessuun yoo dandaame;yakki aangootti seeraan
ala fayyadamuu raawwatamu kan beeku ykn beekuun kan irraa eeggamu tauu mirkanneessuun
yoo dandaame waan buaa yakka taee fudhachuu isaa mirkaneessuun yakkicha irratti
hirmaateera jechuun murteera gahuun rogummaa waan qabu fakkaata.Kana tauu yoo baate
namoonni yakka raawwatani seera jalaa akka bahan karaa banuu taa.
Yakki aangootti seeraan ala fayyaadamuu haalonni cimsaan seera yakkaa kew.407 kew.xiqqaa 2
fi 3 jalati tarreeffamaniiru.Isaanis: Sadarkaa aangoo, faayidaa yakkichaan argame ykn miidhaa
mootummaa ykn uummata irrati qaqqabe,kaayyoo yakkichaa faa.Qajeelfamni adabbii
lakk1/2002 ulaagalee kana giddu-galeessa godhachuun yakka aangooti seeraan ala fayyadamuuf
sadarkaa baaseera.Hiikni ulaagaalee kanneeniis kewwata 8 jalatati ibsameera.Buuura tumaa
kanaan aangoo olaanaa jechuun aangoo Abbootiin Taayitaa Labsii KNFM Federaalaa 433/97
kew.2(5) keessatti ibsaman jechuudha.Aangoo giddu galeessa jechuun kanneen kew5(2)
keessatti hin hammatamne itti gaaftamtoota murtii murteessuu dandaan;itti gaafatamtoota
Qajeelchaa,Abbootii Adeemsaa,Itti gaafatamtootaa Godinaa,Aanaa,Itti gaafatamtoota qajeelcha
Godinaa fi Aanaa fi kanneen waliin warreen aangoo wal-fakkaataa qaban yoo taan kanneen
39

aangoo gad-aanaa jalatti hammataman immoo kanneen warreen aangoo gidduu galeessa jalatti
hin hammatamne aangoo hojjeettoota mootummaa gita hojii gad-aanaa irratti argaman hammata.
Gama biraatiin,Qajeelfamichi miidhaa qaqqabu ykn faayidaa argamu miidhaa olaanaa,giddugaleessaa fi gad-aanaa jechuun bakka saditti qoodeera.Gocha yakkichatiin maallaqni argame ykn
miidhaan qaqabe Qr.100,000(kuma dhibbaa) ol yoo tae faayidaa ykn miidhaa olaanaa akka
tae,Qr.10,000-100,000 yoo taee immoo gidduu galeessaa akka taee akkasumas faayidaan
argame ykn miidhaan qaqabe hanga Qr,10,000 yoo tae faayidaa ykn miidhaa gad-aanaa jedhama
jechuun hiika.Kaayoo yakkichi raawwatamuufis hiika laatera.Kaayyoo cimaa jechuun jaalala
maallaqaa,haloo bahuu( nama biroo miidhuuf yaaduu qofaan) maal na dhibeen,oftuulummaan,
balleessaa biraa dhooksuu fi sababoota kana fakkaatan kan hammatu jechuun hiika.
Gaaffii Marii
A/Alangaa Go/Shawaa Bahaa Kew.32 1A fi 407(1-A) caqasuun Obboo Baqqalaa Badhaanee faa
N-6 furtuu mana namaa cabsuun qabeenya tilmamaan Qr.10,000tti tilmaamamu seeraan ala
mana keessa baasuun mannicha nama biraatiif kenanii jiru jechuun yakka malaammaltummaa
aangootii seeraan ala fayadamuutiin M/O/Go/Sh/Bahaati himannaa dhiyeesseera.M/M kunis
LG16729 tae irrati ragaa A/Alangaa dhagahee akka ofirra ittisan ajaje himatamtoonis murtii
m/murtii hawwasumma murteesse akka ragaa ittisaati dhiheeffataniru.M/Murtii kunis Falmii
bitaa fi mirgaa erga dhagahee booda labsii lakk.65/95 kew 13 caqasuudhan dhimma mana
gandaa murteessuu ilaalchisee labsiin kun aangoon gandaaf kennu hin jiru,manni murtii
hawasummaa aangoo malee murtii kenne.Himatamtooni ajaja M/Murtiitiin raawwanne aangoo
keenya fayyadamnee miti jechuun ragaan dhiheeffatan seeraan fudhatama kan qabu miti
jechuun keewwata ittiin himataman jalatti murtii balleesummaa dabarsuun tokkon tokkon isaanii
hidhaa waggaa 1(tokko) itti murteesseera
a) Murtii Manni Murtii Hawaasummaa murteessee raawwachisuun aangootti
seera ala fayyadamuudhaa? Kallattii miira kw.407 (1) fi seeroota biroo
rogummaa qabaniin murtiin M/M/G/Sh/Bahaa laate akkamitti ilaalatu? Ajaja
kana kan laate qaama raawwachiiftuu osoo taee hoo aangootti seera ala
fayyadamanii jiru jechuun ni dandaaamaa?
B) Hayyama Haala Hin Taanen Kennuu Fi Mirkaneessuu (Kew.418 )
40

Hayyama haala hin taaneen kennuu fi mirkaneessuun tumaa angooti seeraan ala fayyadamuu
jedhu jalatti kan hammatamu yoo tau, akka yakka malaammaltummaatti lakkaamee kew 418
jalatti tumameera.Hojjetaan Mootummaa itti yaaduudhaan nama gahuumsa hin qabneef ykn
seeraan nama kennamuufi hin qabneef hayyama hojii ykn daldalaa kenne ykn mirkanessee ykn
iddoo wanti tokko itti hojjetamu haala hin taaneen yoo hayyame kan adabamu tauu
keewwaticha irraa ni hubatama.Tumaa kana keessatti gaalee nama seeraan kennamuufii hin
qabne ykn gahaa hin taaneef ni arganna.Gaaleen kun Hayyama hojii kennuuf ulaagaa seerri
hojichi ilaallatu lafa kaau waliin waan wal-qabatu fakkaata.Fakkeenyaaf,seerooni tokko tokko
hayyama tokko nama tae tokkoof kennuuf ulaagawwan akka sadarkaa Barnoota,Umurii,haala
fayyaa,qabeenya ykn Kaapitala akka ulaagatti kaau dandau.Hojjetaan Mootummaa faayidaa hin
malle argachuuf ykn nama biraaf argamsiisuu yaadee ulagaa seerri kaau darbuudhan gocha
kw.418 jalatti ilaallame kana rawwachuu dandaa.Labsii Hojii Faayinaansii Xixiqqaa (microfinancing Business) lakk.626/2001 jedhu yoo Baankiin Biyyooleessa dhaabbilee akka
Inshuraansii,Baankii dhuunfaa.kkf buuura ulaagalee labsiin kun kaeen hayyama keennuu akka
qabu
tuma.Labsiin
Kenniinsa
Hayyama
Gahuumsa
Konkolaachistummaa
lakk.600/2000,Labsiin,Dambii fi Qajeelfamni Invastimaniis fi Seeroni kana fakkaatan hayyama

tokko kennuuf ulaagan tumaan ni jira.Kanaaf dhimmoonni tumaa kana darbuun raawwataman
yommuu nuf dhihaatan labsii,Dambii fi Qajeelfama kallattii kanaan rogummaa qabani ilaaluun
tumaa kana hiikuu qabna.
C) Hojii Mootummaa Haala Hin Taaneen Gaggeessuu (Mal-Adminstration Kw.411)
Hojjetaan Mootummaa faayidaa hojjetaa tauun argatu ala dhuunfaadhaan ykn namoota biroo
waliin dhaabbata hundeessaan irraa faayidaa waliinii qabaachuu dandau.Sababa kanaan yeroo
tokko tokko hojjetaan mootummaa yeroo waliti buiinsa faayidaa keessa galu jira.Mana hojii
isaa fi dhaabbata inni faayidaa keessa qabu gidduuti waliigalteen bittaa ,gurgurtaa, ykn waliti
dhufeenyi kana fakkaatan uumamuu dandau.Hojjetaan mootummaa dhimmicha irrati
murteessuudhaaf aangoo yoo qabaate faayidaa lama bakka buee waan dhaabbatuuf faayidaa
tokko kan biroo irra caalchisuu dandaa.Keessattuu dhimma dhuunfaadhaan faayidaa irraa
argatuuf murteessuuf ni dirqama.Fakkeenyaaf, meeshaan dhaabbata dhuunfaa isaattii bittamu
yoo jiraate bittaa kanaan dhabbatichi akka fayyadmuu gochuu dandaa.Haala kanaan faayidaan
41

mootummaa kan miidhamu yoo tau, hojjetaan mootummaa faayidaa hin malle ni argata.Seerri
yakkaa gochoota akkanaa yakka malaammaltummaa taasisee keewwata 411 jalatti tumeera.
Kew 411(1) Akka itti aanuti dubbifama:
Any public servant who, with intent to obtain for himself or to procure for another an
undue advantage, and by using his power or responsibility:
(A) improperly takes or ensures for himself, by concluding a contract or by devising
other means, an interest in a business or other undertaking, a sale or a purchase, or
anyother transaction related with his duty
Buuura keewwata kanaan yakki raawwatameera kan jedhamu
1) Dhaabbata hojjetaan mootummaa faayidaa keessa qabu (abbummaa ykn gahee
aksiiyoona ykn shaariika tae) mana hojii mootummaa inni keessa hojjetu waliin
daldala ykn gurgurtaa yoo raawwate ykn aangoo dahoo godhachuun dhaabbata
keessati ofii isaa fayyadamaa yoo taasise fakkeenyaaf aksiiyoonaa yoo bite ykn
shaariika tae,,
2) Hojjetaan mootummaa waliti dhuufeenya kanaan (bittaa, gurgurta fi kkf) irrati murtii
kennuuf aangoo ykn itti gaaftaamummaa dandeesisu qabaatee kan murteessuu yoo
tae, kutaan yaadaa jechuun gochicha kan raawwate faayidaa hin malle argachuuf ykn
argamsiisuuf yaaduun isaa waan tilmaamamuuf yakka raawwachuu isaa fi himannaa
hundeessuuf ragaa gahaa taa jechuudha.
Keewwata 411(1-B) immooconcludes a supply or public works contract or any other
transaction at a price higher than that fixed by the competent authority jechuun tuma.
Kun aangoo seeraan ala (haala hin taaneen) fayyadamuu waliin wal fakkaata.Waan kana taeef,
qaama aangoo qabuun gatii murtaaee oliin waliigaltee uumuun isaa yoo mirkanaae kutaan
yaadaa waan tilmaamamuuf yakkaan ni gaafatama jechuudha.Fakkeenyaaf, boordiin bittaan
qar.100, 000 (kuma dhibbaa) akka raawwatamu murteesse itti gaaftamaan garuu hayyama
boordii ala qar.150, 000 (kumaa dhibbaa tokkoo fi shantamaan) bittaan akka gaggeeffamu osoo
taasisee yakkaa kanaan gaafatamu taa.
Gama biraatiin, Keewwanni 411(1-C) in general, by any means, injures the public
interests entrusted to his charge and which it is his duty to protect jechun tuma.
42

Kana jechuun faayidaa ofiif yookiin Nama biraaf argamsiisuuf yaadee aangoo ykn Taayitaati
fayyadamee buuura aangoo isaatiin wanta imaanaan itti laatamen faayidaa mootummaa ykn
uummataa eeguu fi kunuunsuu qabu gocha miidhuu dandau kan raawwate yoo tae itti
gaafatama.
Keewwata kana keewwatoota biroo irraa wanti adda isa taasiisu,gocha faayidaa mootummaa ykn
uummataa miidhuu irratti xiyyeeffachu isaati.Keewwaticha akkuma jiruti soo fudhannee
aangooti fayyadamuun faayidaa mootummaa ykn uummataa irrati miidhaan gahuun qofti kutaan
gochaa guutamee jechuun ni dandaama.Hojjetaan mootummaan gocha kanaan faayidaa hin
malle argachuun isaa yoo mirkannaae kutaan yaadaa ofii faayidaa hin malle argachuuf jedhu
guutamuu isaa agarsiisa.Gaaffiin kana waliin walqabate kauu malu gochi kan raawwatame
faayidaa hin malle argachuuf osoo hin taanefaayidaa mootummaa ykn uummataa miidhuuf
jedhamee yoo raawwatame hoo? Hojjetaan mootummaa tae jedhee aangoo isaati fayadamuun
mootummaa ykn uummata irrati miidhaa qaqqabsiisuuf hojjechuun isaa yoo mirkannaee yakka
aangootti seera ala fayadamuu raawwateen gaafatamuu dandaa.Sababni isaas nama biraa
miidhuuf yaaduudhaan aangootti seera ala fayyadamuun nama gaafachiisu akka dandau
kew.407 jalatti tumamee jira.
Haa tauu malee,ofii isaaf ykn isheef faayidaa osoo hin argane ykn nama biraaf hin argamsiifne
miidhaa gahe qofa kauumsa godhachuun aangootti seera ala kan faayyadame miidhaa
geesisuuf
yaadeeti
tilmaama
jedhu
fudhachuun
waan
uulfaatu
fakkaata.Kallattii
kanaan,hojjetaan mootummaa yakkicha raawwachuun dura hoj-maata sirriiti akka beeku fi

beekaa hojimaaticha cabsuu isaa;gocha kanaan miidhaan
qaqqabu akka dandau beekuu
isaa,mirkaneessuun yoo dandaame yakkicha kan raawwate miidhaa qaqqabsiisuuf yaadeeti

jedhamee akka gaafatamu taasiisuun rogummaa qaba.Qabxii kana ibsuuf dhimma mana murtii
M/M/W/O/Dh/Bahaatin murtaae akka fakkeenyaati fudhachuun ibsuun yaalameera.A/Alangaa
KNFMN Oromiyaa himatamtoonni jedhaman itti gaafatamaa W/M/Baadiyya,I/G/Herreegaa
MMD,I/G/W/ Wabii nyaataa fi Qophaina ittisa balaa Aanaa taanii yommuu hojjetan
Maallaqa gargaarsaa sagaantaa seeft.neetii uummataa wabii nyaatan of hin dandeenyef ergame
qarshii 465,821.11(kuma dhibba afurii fi hahatamii shanii fi dhibba saddeeti fi digdamii tokk
fi11/100) sagantaa kanaaf qofa akka oolu otoo beekamuu haala seera faayinaansii fi maanuwaalii
sagatichaa ajaajuun ala himatamaa 1ffaan bahii akka tau ajajuun,gariin isaanii ajajni kun seera ala
tauu osoo beekanuu mirkanneessuun,herreega buusuun hojii saganticha waliin qunnamtii hin
43

qabneef oolchanii jiru jechuun seera yakka kew.32(1A) fi 411(1-C) fi 2 jalatti yakka
malaammaltummaa hojii mootummaa haala hin taaneen gaggeesutiin himannaa hundeessee
jira.M/M/O/G/H/Lixaa LG.14012 irratti kew.32(1A) fi411(1-C) jalatti murtii balleessummaa fi
hidhaa cimaa waaggaa 4 fi qr 5000 itti murteessee jira.
Himatamtoonni murtii kenname komachuudhaan oliyyaannoo M/M/W/O/ Dhaddacha Bahaatti
oliyyannoo dhiheefataniiru.maallaqa sagantaa seefti-neetii faayidaa uummataaf oolchine
malee faayidaa dhuunfaaf keenyaaf hin oolfanne,murtii koree bulchiinsa Aanaa fi Godinaatiin
qaboo yaaii qabameen qubsumaaf akka oolu waan jedhameef akkaataa kanaan hojii irra
oolchineyakki raawwatame hin jiru murtiin M/Murtii jalaa nu irraa haa diigamu... jechuun
oliyyaannoo dhiheeffatanii jiru.
M/M/W/Dh/Bahaa dhaddachaa gaafa2-10-2000 ooleen LG.92913 irratti murtii kennee jira
Oliyyaattoonni Baajata sagantaa wabii nyaataa fi seeftii neetii gara waajjira biraatti
dabarsanii itti fayyadamun ykn hojii irra oolchuun adeemsa hojii sirrii tauu isaa wanti
mirkaneessan yoo jiraatuu baatees maallaqni Kun garuu hanga faayidaa uummataaf ooleeti
murtiin balleessuummaa hin komachiisu jechuun adabbii salphisuun hidhaa salphaa jia
jahaan akka adabaman murteesseera28
Dhimma kana irraa kan hubatamu himatamtoonni faayidaan ofii isaaniif argatan hin jiru.Haa tau
malee, qajeelfama faayinaansii fi manuwaalii sagantichaa osoo beekanuu cabsuudhaan maallaqa
uummata beelaeef akka oolu karoorfame dhimma biraaf oolchuu isaanii hojii mootummaa haala
hin taaneen gaggeessuu isaanii namatti agarsiisa.
Gaaffiin walitti buiinsa faayidaa waliin wal qabatee kauu malu hojjetaan mootummaa
faayidaa
hin
malle
argachuu
isaa
akkamiin
mirkaaneessuun
dandaama?
jedhudha.Fakkeenyaaf,obboleessi yookiin hiriyaan dhihoo hojjetaa mootummaa tokko caalbaasii

irraatti
sirnaan dorgomee moachuu dandaa.Tarreeffama fi ragaawwan iccitii caalbaasii
mooachuuf isa fayyadu waan argateef tauu dandaa.Caalbaasii kan moate iccitii kana waan
beekuuf kan jedhu mirkaneessuun nama rakkisa.Kanaafuu,faayidaa hin malle argachuu isaa
mirkaneessuun akka nama rakkisuu tilmaamuun ni dandaama. Haala kanan Waliti dhufeenya
hojiitin fayidaan hin malle argame jiraachu mirkaneessuun baayyee rakkisaa waan taeef, karaa
salphaan gochi akka hin raawwatamne ittisuudha.Keewwanni 411(4) (A) hojjetaan mootummaa
dhimma waliti buiinsa faayidaa irratti gonkumaa murteessuu akka hin qabne; yaada faayidaa
28
KNFMO Vs Tsadaqaa Kabbadaa LGMMWO.92913(2000)
44

argachuu qabaatus qabaachuu baatus dhimma waliti buiinsa faayidaa irrati murteessuu qoftaan
akka itti gaafatamu gochuun gocha kana ittisuuf jedhamee waan yaadame fakkaata.29 Waan kana
taeef, hojjetaan mootummaa dhaabbata ofii fi firoon isaa faayidaa keessa qaban fi hojii
raawwatu waliin wal qabatee waltidhufeenya hojii (bittaa, gurgurtaa fi kkf) raawwachuun
faayidaa argachuuf ykn argamsiisuuf yaaduu baatus ni adabsiisa.
Keewwata 411(4) (B) jalatti Kan tumame immoo yaada faayidaa argachuu ykn argamsiisuu osoo
hin qabaanne seeraan ykn dambiidhaan dhorkamee osoo jiru maqaa isaatiin ykn nama biraatiif
ykn nama biraa waliin qabeenya yoo bite ykn caalbaasii irratti dorgomee akka adabisiisu
tumameera.
2.3. Amantaa hirisuu; Sanada sobaa qopheessuu; fi Gowwomsuu
A) Amantaa hirisuu (breach of trust)
Seerri yakka keewwanni 675 amantaa hirisuu jechuun maal jechuu akka tae tumeera.Namni
kamiyyuu badhaadhina hin malle argachuuf ykn nama biraaf argamsiisuuf yaaduudhaan
qabeenya nama biroo taajajila murtaadhaaf imaanaadhaan itti kenname ykn maallaqa hunda
ykn walakkaa faayidaa ofiif oolfate,nama biraaf oolche,fudhate,fudhachise,dhokse ykn tajaajila
ofiif ykn nama biraaf oolche;ykn gocha kana fakkaatu kan raawwatu yoo tae yakki amantaa
hirisuu raawwatameera nama jechisiisa.Fakkeenyaaf,qabeenya imanaadhaan fudhate ykn qabaa
maallaqa tauun maallaqa fudhate faayidaa dhuunfaatiif yoo oolfate yakki amantaa hirisuu
raawwatamee jira jechuun ni dandaama. Buuura kew.675 (3) tiin) yakka amntaa hirisuu
raawwatamu isaa mirkanneesssuuf Abbaan Alangaa (himataan) qabxiin mirkaneessuu qabu:
(1) Himatamaan mia ykn maallaqa caallaa imanaadhaan fudhachuu isaa;
(2) Himatamaan imanaadhaan kan fudhate deebisuuf ykn kaffaluu yoo hin dandeenye fi
miicha tajaajila barbaachisuuf oolchuu isaa mirkaaneessuu yoo hin dandeenye ykn haala
irra jiru agarsiisuu kan hin dandeenye tauu mirkaneessuun yoo dandame yakkichi
mirkanaaera jechuudha.
Fakkeenyaaf,galmee A/Alangaa Fedeeraalaa Vs Yaasin Ahimad irraa akka hubatamutti,Abbaan
Alangaa Federaalaa himatamanqorqorroo qr.10,000 baasuu biteen siifan fida jechuun
qar.10,000 nama jedhamu irraa fudhateera jechuun kew.675(1) jalatti himannaa hundeessee
M/M/Fedeeralaa Sad.Jalqabaatti dhihessee jira.M/M kunis murtii hidhaa cimaa wagga 2 fi jia
29
Miil jalee asii olii 11, fuula 69 irratti kan ibsame
45

tokko itti murteesseera.M/M/O/Fedeeraalas murtii baleessummaa cimsuun hidhaa cimaa waggaa
lamaa fi jia tokko gara hidhaa salphaa jia 7 fooyyeessuun murteesseera.Himatamaan
dogoggorri seeraa buuura tae uumameera jechuun M/M/W/F/Dhaddacha ijibbatatti iyyanna
dhiyyeefateera.Dhaddachi ijibbaataas LGI-64813 taee irratti dhaddacha gaafa 7-9-2003 ooleen
qabxiilee kew.675(1) ibsaman tarreessuun Maallaqicha hanga hin deebifneetti ykn waan
barbaadameef oolchuu isaa hanga hin mirkaneesineetti yakka keewwata kew 675(1) xiqqaa
jalatti ilaalamee raawwateera erga jedhee booda murtiin mana murtii jalaa dogoggora seera
buuura tae hin qabu jechuudhaan cimseera.
Amantaa hirisuun Nama kamiin iyyuu ykn qabeenya imanaadhaan namatti kenname kam iyyuu
irratti raawwatamu ni dandaa.Haa tau malee, gochi amantaa hirisuu kam iyyuu yakka
malaammaltummaa hin tau.Yakka malaamaltummaa kan tau ulaagaa kw.676 (1) guutee yoo
argamedha.
B) Amantaa Hirisuu Cimaa (aggravated breach of trust)
Seerri yakka malaammaltummaa amantaa hirisuu cimaa jechuun yakka dhaabbata mootummaa
ykn uummataa irratti raawwatamu ykn yakka Abbootii Taayitaa mootummaatiin ykn filatamaa
ykn amanamaa uummataatiin raawwatamu jechuun hiika.30 Keewwata kana keessatti tumaalee
yakka malaammaltummaa biroo irraa haala adda taeen dhaabbata uummataa (public
organization) ykn amanama uummaata (public trustee) kan jedhu dabalameera.Seera yakka
keessati
gaalee dhaabbata uummataa
jedhuuf hiikni hin laatamne.Haa tau malee,haala
baratameen gurmaainawwan uummataa fakkeenyaaf,Waldaa Dargaggootaa,Dubbartoota fi kkf

tauu dandaa.Hiika kana osoo fudhannee Dhaabbanni Uummataa Waajjira Mootummaa yookiin
Dhaabbata Misoomaa Mootummaa hin hammatu.Kanaafuu,gochi amanta hirisuu dhaabbata
uummataa keessati raawwatamu akkamiti yakka malaammaaltummaa jedhamuu dandaa?gaaffii
jedhuu kaasuu dandaa.Keewwatichi haaluma barreeffameen osoo itti hin dabalamne ykn irraa
hin hirifamne kan hiikamu yoo tae yakki amantaa hirisuu cimaa dhaabbata uummataa keessati
raawwatamu akka yakka malaammaltummaatti lakkaama jedhame fudhatamu ni dandaa.31
Gama biraatiin, kallattii Qajeeltoo kew.404(3) tiin yoo ilaallamu yakki malaammaltummaa
Waajjira Mootummaa keessati kan raawwatamu tau kan agarsiisu waan taeef,kew 404(4)
30
31
Seera Yakkaa Negarit Gazeta Kw.676(1)

Miil- jalee asii olii 11,Fuula-71 irratti kan ibsame
46

keessati kew 676(1) caqasuun kan barbaadameef yakka amantaa hirisuu Dhaabbata Mootummaa
keessatti raawwatamu hammachisuuf jedhameeti.Kana waan taeef,Dhaabbata Uummataa
keessati yakki raawwatamu akka yakka malaammaltummaatti lakkaamu hin qabu jedhamu
dandaa.
Akuma olitti ibsametti hiika gaalee Dhaabbata Uummataa jedhuu ilaalchisee seerri yakka
keenyaa hiika waan hin laanneef qabatamaan hojii irratti hiika gaalee kana irratti adda
addummaan ni mulaata.Barreessaan moojulii kanaa dhimmi kun mariif akka dhiyaatu waan itti
amaneef dhimmi itti aanuu mariif akka dhiyyaatu filateera.
Gaaffilee Marii
A) A/Alangaa KNFM Fedeeraalaa Vs Yooseef Asfaaw.Galmee kana irraatti himatamaan
Dhaabbata Liqii Fi Qusannaa Addiisi Kutaa Magaala Aqaaqqii Qallitti Ganda 05/06 ti
Manajara Gandaa taee wayita hojjetu namni Wandawasan Gultee jedhamu uulgaa
guutamuu qabu guutee liqii qr 10,000 yommuu gaafatu qr 1,000 akka kennuuf gaafatee
waliigalanii qr 400 erga kenneef booda gaafa biraa qr. 600 kennuuf erga walii galanii
booda Itti gaafatamaa dhabbatichaatiif gabaasee Itti gaafatamichi pooliisiidhaaf
gabaasuudhaan qr.600 akka ciraati poolisii biraatti erga galmeefamee booda Biirootti
dhaqee himatamaaf yoo laatu harkaaf harkaati qabameera.Sagaleen himatamaas
waraabameera.A/A KNFM Fedeeraalaa yakka malaammaltummaa faayyidaa hin malle
raawwateera
jechuun
kew
409
(1)
jalatti
himannaa
hundeessee
21-11-00
M/M/O/Fedeeraati dhiyyeeseera.
Ragoonni A/A N3 itti gaafatamaa fi hojettoota dhabbatichaa kan taan dhiyyatanii Dhaabbatichi
Waldaa Aksiyoonaa Seera Daldalaan of-dandaee dhaabbate tauu isaa,Abboottiin Aksiiyoona
Waldaa
Kana
Waldaa
Dubbartoota
Bulchiinsa
Magaalaa
Finfinnee,Waldaa
Barsiistoota,Waldaa Qonnaan Bultoota Kaarra Alloo fi kan nama dhuunfa tokko tauu fi
akkaataa himannaa A/Alangaatiin ragaa bahaniiru.
M/M/O/Fedeeraalaa LG-70222 tae irratti dhaddaacha 20-11-02 ooleen Dhabbanni yakki
keessati raawwatame Waldaa Aksiyoonaa of-dandae yoo tae A/A Komiishinichaa himannaa
akka dhiheessuu sirni adeemsa falmii yakki malaammaltummaa ittiin qajeelfamu ni
keessummeessa? ijoo jedhu erga qabatee booda buuura qajeeltoo labsii lakk.433/97 kew 6(4) fi
47

Seera Yakkaa kew.404 tiin yakki malaammaltummaa yakka malamamaltummaa Seektara
Dhuunfaa Ykn Waldoota Ykn Dhaabbata tola ooltoota yookiin Dhaabbatoota Siyaasaa Fi
Amantaa keesstti rawwatamu hin ilaalu.Dhaabbanni yakkichi keesstti raawwatame Waldaa
Aksiiyoonaa
Seera
Daldalaatiin
dhaabbatedha.Kanaaf,himannaan
A/A
Komishinichaa
dhiyyeesse buuura seera hin qabu.Abbaan Alangaa Ministeera Haqaa mana murtii aangoo
qabuuti himannaa hundeessuu aangoo qaba
jechuun himannaan dhiyyaate fudhatama hin
qabu jechuun galmee cufeera.

A/Alangaa
jala-murtii M/M/O/Federaalaa komachuudhan oliyaannoo M/M/Waliigala
Fedeeraatti dhiyyeessee jira.M/M/W/Fedeeralaa dhaddacha gaafa 23-3-03 ooleen Dhaabbata

Liqii Fi Qusannaa Addiisi keessaa Bulchiinsi Magaalaa Finfinnee gahee Aksiyoonaa olaanaa
keessa qabachuu isaa waan ibsameef fi Deebii kennaan oliyyaannoo dhiyyatee irratti
gaafatamee deebii yommuu kennuu Bulchiinsichi gahee Aksiiyoonaa keessa kan qabu tau waan
ibseef,Bulchiinsi Magaalaa Finfinnee immoo mana hojii mootummaa waan taeef,Waldaa liqaa
fi Qusannaa walakkaan dhaabbata misooma mootummaa liqaa kennuun walqabatee deebii
kennaan faayidaa hin malle fudhateera dhimma jedhu qoratee himannaa hundeessuuf aangoo
kan qabu A/A KNFM Fedeeralaaf waan taeef M/M jalaa aangoo hin qabu jechuun isaa sirri
miti jechuun jala-murtii m/m jalaa haqeera.Galmeen sochoee falmiin bakka dhaabbatee akka
itti fufu himatama of-irraa ittisuu qabamoo hin qabu kan jedhu irratti jala-murtii akka kennuu
ajajeera.Dhimma kana Dubbisuudhan gaaffii itti aanu irratti maridha
1) Gaaleen Dhaabbata uummataa jedhu Waldaa Dubbartoota, Barsiisootaa,ni
hammaata ykn Waldaawwan Gamtaa (coopretive societies) ni hammataa?
2) Jala-murtii M/M/O/Fedeeralaa fi ajaja Manni Murtii Waliigala Federaalaa
miira seera yakkaa 404 fi 676(1-A) waliin wal cinaa qabuun irratti
mariadhaa!
B) A/Alangaa Waajjira H/Go/Arsii L.G.A.A.01681 himannaa namnijedhamu Maallaqa
Qabaa Waldaa Dagaagina Hojii Gamtaa taee yommuu hojjetu qarshii sababa hojitiin
harka isaa gale qarshii 642,11.75 hirisee jira jechuudhaan yakka malaammaltummaa
amantaa
hirisuu
dhiheessera.Himatamaan
cimaatiin
gocha
kw.676(1)
raawwate
jalatti
guutumaan
himannaa
guutuuti
hundeessee
waan
amaneef
M/M/O/G/Arsii LG.20556 tae irratti kw.himannaan jalatti hundaae jalatti murtii
48

balleessummaa fi adabbii hidhaa cimaa waggaa sadii fi qarshii 2000 itti murtessee jira.
Himannaa A/Alangaa hundeessee fi Murtii M/Murtii kw.676 (1) fi tumaalee yakka
malaammaltummaatiin buuura godhachuun irratti mariadhaa!
C) Abbaan Alangaa/W/H/H/Lixaa Xalayaa lakk.WHG.107/2002 L.G.A.A 01135 himannaa
barreessee namani jedhamu Itti Gaafatammaa Herreegaa Waldaa Jaalala Lammii
Gandataee ennaa hojjeetu Xaaoo gaatiin isaa 310,969.12 tae Yuuniyeenii..irraa
dhihaate Qonnaan bultootaaf akka gurguru kennameef keessaa maallaaqa 83,220.20
hirisuun waan
mirkannaeef yakka imaanaa uummataa hirisuu cimaa raawwateera
jechuun kw.676(1) jalatti himannaa hundeesse jira.Himannaan A/Alangaa hundeessee

ulaagaa kw.676(1) guutu fi guutuu dhabuu isaa buuura tumaa kanaa fi tumaa rogumaa
qabu waliin wal-cinaa qabuun irratti maradhaa?
D) Gocha fudhachuu fi dhoksuu Hojii irrati rawwatamu
(Appropriation and Misappropriation in the Discharge of Duties kew.413)
Hojjetaan mootummaa kam iyyuu faayidaa argachuuf ykn argamsiisuuf yaaduudhaan sirna
dhaalmaa,gurgurtaa caalbaasiin raawwatamu;seeraan dhaalaman ykn murtiin qabeenya irrati
akka rawwatamu waan murtaeef ykn hojii kana fakkaatan kam iyyuu yeroo hojjetamu
miota;sandoota,sanadoota daddarboo (securities) fakkeenyaaf,cheekii,boondii; maallaqa callaa;
mioota sochoan ykn dhumaatii yoo fudhate akka adabsiisu kew.413(1)(A) irraa ni
hubatama.Fakkeenyaaf mia kontiroobaandii qabame ykn mia ciraaf egzibiitiidhaaf jecha
qabame faayidaa ofiif oolfachuuf yoo fudhate buuura tumaa kanaan gaafatamuu ni dandaa.
Mioota ykn sanadoota (securities) imanadhaan fudhatee ykn sababa hojiitiin harka isaa gale yoo
awwaale haaluma walfakkaatuun kew.xiqqaa (1) (B) jalatti kan gaafatamu taa.
E) Mia Imananaan Namati Kenname Irrati Haala Hin Taanen Ajajuu
(Unlawful Disposal of Object In Charge Kew.412)
Hojjetaan mootummaa kam iyyuu seerri osoo hin hayyamniif qabeenya dhuunfaa taasiisuuf osoo
hin yaadin inviiloopii saamsame,sanada,(securities) fudhaate ykn imaanadhaan ykn mia
saamsamee itti kenname yoo bane,bansiise, fudhate ykn fudhachiise ykn dubbii ifa baase ykn
miicha dabarsee
yoo kenne adabamuu akka dandau keewwata xiqqaa 1(a) fi (b) jalati
tumameera.
49

Hojjetaan mootummaa gocha akkanaa kan raawwate faayidaa argachuuf yaaduudhan tauu
baatus gochi mataan isaa yakka waan taeef ni adabsiisa jechuudha.Kana waan taeef, gochi
raawwatamuun
isaa
yoo
mirkannaaee
yakki
raawwatamuun
isaa
mirkaannaee
jechuudha.Himatamaan gocha kan raawwate of fayyaduuf akka hin taane mirkaneessuu illee
adabamuun isaa hin oolu.
F) Sanadoota Sobaa Qopheessuu Yookiin Gara Sobaatti jijjiruu
(Forgery and Falsification of instruments)
Malaammaltummaan karaa ittiin raawwatamu keessaa tokko sanada sobaa qopheessuu;ragaa
sobaatti fayaadamuudhaan faayidaa hin malle argachuu ykn gochoota mirgoota ykn faayidaa
namoota biroo irratti miidhaa geesiisuudhaan tauu dandaa.Yakki sanada sobaa qopheessuu
nama kamiin iyyuu raawwatamuu akka dandau kw.375 irraa ni hubatama.Yakki sanada sobaa
qopheessuu ykn sanda gara sobaatti jijjiruu sanada irratti (material forgery),sanadni yommuu
qophauu qabxii sobaa itti galchuun (intangible forgery) fi sanda sobaatti kallattiin itti
fayyadamuudhaan raawwatamuu akka dandauu tumaa 375 fi itti aanan irraa ni hubatama.
Gochi sananda sobaa qoheessuu malaammaltummaa kan tau ulaagaaleen kew.379 jalaatti
tareeffaman yoo guutamaniidha.Keewwanni 379(1) akka tumuutti yakki sanada sobaa
qopheessuu sanada galmee mootummaatiin beekamu ykn faayidaa uummataa ilaaltu,sanada
galmee mootummaa irratti galmeeffamu ykn dhaamoo duaan barreesse,sanada dhaabbata ykn
hojii ykn dhimma Humna Waraana Biyyaa ilaallatu irratti yoo raawwatame malaamaltummaa
akka
taudha.Yakka
kana
galmeewwaan,barreeffamoota,sanadoota
kan
raawwate
beekaman
ykn
hojeetaa
sanadoota
mootummaa
biroo
akka
qopheessuu,galmeessuu,eeguu ykn koopii akka kennu itti gaafatamummaan itti kennameen yoo
tae gocha yakka malaamaltummaa akka tau ni hubatama.32
Maalummaan yakka malaammaltummaa sanada mootummaa ykn Humna Waraana Biyyaa
fakkeessuun qopheessuu ykn gara sobaatti jijjiiruu akkuma olitti ibsame kana yoo tau
qabatamaan hiikkoo kw.379(1) irratti adda addummaan,Abboottii Seeraa,Abboottii Alangaa fi
Abukaatoota biratti ni mulaata.Garaagarummaa mulaatu dhimmoota agarsiisan akka itti
aanuutti ilaaluuf yaalameera.
32
Seeraa yakkaa, Negarit Gazeta kw.379(1-2)
50

Dhimma 1ffaa,Lakk.Galmee M/M/O/ Federaalaa 87620 tae irratti namnijedhamuu seera
yakkaa Kw.379 (1-A fi B) darbuudhaan Waraqaa Eenyummaa
sobaatti fayaadamuudhaan
Baankii Daldala Itoophiyaa Damee Shaashamannee Akaawuntii herrega erga banee booda
dhaabbanni OXFAM REGISTERED CHARITY jedhamu Qr 47,609.65 9 (kuma afurtamii torbaa
fi dhibba jahaa fi sagalii fi saantima jahaatamii shan) namajedhamuuf akka kaffalamuuf ajajuu
isaa fakkeessuudhaan cheekii qophaae kaffaltiidhaaf dhiyeessuudhaan Akkaawuntii dhabbanni
OXFAM Baankii Daldala Itoophiyaa Damee Addis Ababaati banee irraa hirisuun gara damee
shaashamaneetti galii akka tauuf gochuuf baasee waan fudhateef waraqaa eeyummaa gandaa fi
cheekii sobaatti fayaadamuudhan badhaadhina seera ala waan argateef yakka malaammaltummaa
Sanadoota Mootummaa gara sobaatti jijjiiruu fi yakka gowwoomsuu cimaa (kw.696-C)
raawwaateera jechuun A/A/KNFMF himannaa hundeessee jira.
Manni murtiis ragaa A/A erga dhagahee booda galmee kana irratti sagaalee caalamaa fi yaada
addaatiin jala murtii laateera.Abbootiin seeraa sagalee caalmaatiin jala murtii laatan
sanadoota irratti yakki raawwatame jedhame yakka cheekii gara sobaatti jijjirame
fayyadamuu kw.382 jalatti haguugama,yakki waraaqaa eenyummaa sobaa taeetti fayyaadamuu
kw.385(1-A ) jalatti kan ilaalamu taus himatamaan yakkicha kan rawwate cheekiidhaan
raawwachuuf yakka karoorfate galmaan gahuuf akka isa dandeesiisu waan taeef seera yakkaa
kew.63(3) tiin kew.382(1) jalatti haguugama waan taeef yakka waraqaa eenyummaa fi cheekii
sobaatti fayyadamuutiin kw 382(1) jalatti akka of-irraa ittisu sagalee caalmaan jala murtii
dhaaddacha gaafa 03-08-2003 oolen laataniiru.Murtii baleessuummaas kw.382(1) jalatti
dabarsuun hidhaa cimaa waggaa sadi(3) itti murteessaniiru.(Dhaddacha 18-09-03 oolee)
Abbaa seeraa tokko yaada addaan yakki sanadootaa mootummaa fakkeessanii qopheessuu
ykn gara sobaatti jijjiruuu kw.379(1-A) buuura seera yakka kw.404(4) yakka malaamaltummaa
jalatti ramadameera.Tumaleen kw 375-378 jalatti tumaman kw 379 buuura,gochoota yakka
nama kamiin iyyuu rawwatamu ilaallatu.cheekiin sobaa himatamaan itti fayyadame sanada
mootummaa eegumsi olaanaan taasiifamuu qabuu fi faayidaa uummata ilaalatu waan taeef
kw379 jalatti of irraa ittisuu qaba jechuudhaan yaadan adda baheera.Murtii balleessuumaa fi
adabbii irratti yaadan adda baheera.18-09-03
51

Dhimma 2ffaa,Lakk.galmee M/M/O/F 94234 irrati himatamtoonni...jedhaman (namoota
dhuunfaa-3) seera yakkaa kw32-1Afi B 379(1-A) ,696(C) darbuudhaan maqaa nama dhuunfaa
teessoon isaa hin beekamneetiin Hayyama Hojii Daldala Waliigalaa Jimilaafayadamuudhaan
caalbaasii bittaa meeshaaKorporeeshinii Humna Ibsaa Itoophiyaa irratti hirmachuun
waliigaltee seenanii raawwachuu waan dhabaniif Korpooreeshinicha irratti miidhaan maallaqaa
qr.707809.00 akka irra gahu waan taasisaniif yakka malaamltummaa sanada sobaa fayyadamuu
fi gowwomsuu cimaattiin himatamniiru.M/M kunis dhaddacha gaafa 6-12-2002 ooleen sagalee
garaagarummaa qabuun jala murtii laateera.
kw404(3) irraa akka hubatamutti namni hojjeeta mootummaa ala tae kam iyyuu yakka
malaamaltummaan himatamuu kan dandau hojjeeta mootummaa irraa faayidaa hin malle yoo
argate ykn hojjeetaa mootummaaf faayidaa hin malle yoo kenne ykn kennuuf waliigale,yakki
malaamaltummaa amala isaatiin namoota tokkoo oliin kan raawwatamu yoo tae isaan keessaa
yoo xiqqaate tokko hojjeetaa mootummaa tauu akka qabuudha.Haala addaatiinis yoo tae
buuura seera yakka kew.33tiin haala addatiin hirmaatee yoo argame namoonni hojjeeta
mootummaatiin ala jiran himatamuu dandau malee haala kanaan ala namni hojjeeta
mootummaa hin taane hin himatamu.Himatamtootni hojjeetoota mootummaa ala waan
taaniif,haala addaatiin buuuura seera yakkaa kew.33tiin yakka irratti hirmataniru jedhamnii
waan hin himatamneef himannaa hundeessuuf aangoo kan qabu A/A Ministeera Haqaati
jechuun himannaa kufaa godhaniiru(sagalee caalamaa)
Abbaan seera tokko jala murtii sagalee caalmaadhaan kenname irratti yaada addaa kaeera.Kunis
Himannaan seera yakkaa kw.379 1-A dhiyyaate kew.404(4) fi 375 fi tuumalee itti aanaa
walitti dubbisuudhaan (cummulative reading) yoo hiikame namni kam iyyuu sanada mootummaa
ykn faayidaa uummataa irratti gocha sobaa yoo raawwate yakka malaammaltummaatiin
himatamuu dandaa.A/Alangaa KNFMF himannaa hundeessuuf aangoo ni qaba.Manni murtii
himannicha fudhatee falmiisiisuu qaba jechuun yaadaan adda baheera.
A/Alangaa KNFM Federaalaa jala murtii Manni Murtii jalaa komachuudhaan oliyyannoo
dhiheessee jira.
M/M/W/Federaalaa lakk Galmee 60134 tae irratti dhaddacha gaafa 20-04-03 ooleen seeraa
yakkaa kew.404(4) jalatti Sanadoota mootummaa fakkeessanii qopheessuun akka yakka
52

malaammaltummaatti akka lakkawamu tumameera.Yakka kana immoo raawwachuu kan
dandau eenyuu akka tae beekuuf tumaa kutaa addaa seera yakkaa kew.379 jalatti tarreeffame
sirnaan yoo duubbifne kw.379 kew.xiqqaa-1 jalatti kan tumame nama hojjetaa mootummaa taee
fi hin taane kan ilaallatu yoo tau.kw.379.kew.xiqqaan 2(lama) immoo hojjetaa mootummaa qofa
ilaallata.Waan kana taeef,kew.xiqqaan-2 jalatti hojjeetaan mootummaa ifatti addaan bahuun
isaa kw-xiqqaa-1 immoo gochi sanada mootummaa fakkeessuun qopheessuu ykn gara sobaatti
jijjiiruu nama kam iyyuu raawwatamuu akka dandau hubachuun ni dandaama.Hayyamni
Daldalaa D/Kennitoonni Fakkeessanii Qopheessan jedhame Sanada Mootummaa waan taeef
yakki ittiin shakkaman yakka seera yakkaa kw.379 ilaallatudha.Gochi Kew.379 jalatti ilaallmae
immoo yakka malaammaltumma jedhamee tumaameera.Buuura kanaan ajajni M/M jalaa kenne
buura seeraa hin qabu jechuudhaan buuura s/d/f/y kw195-2A tiin ajaja kenname haquudhaan
galmeen cufame sochoee falmiin akka itti fuufu murteesseera
Dhimma 3ffaa,Lakk galmee M/M/O/Fedeeraalaa104932 tae irratti himatamtoota Alii
Mahaammad faa N.44 keessaa Abukaatoonni himatamaa (8ffaa) A/Alangaa himatamaan
chaappaa geengoo waajjira Geejjiba damee Addis Ababaa fakkeessuun qopheesseera jechuun
irratti dhiyyeesee kew.379(1-A) jalatti kan haguugamu osoo hin taane tumaalee biraa jalatti
hammatama.Gochichi hojjeeta mootummaa waliin hin raawwatamne,hojjii mootummaa irratti
hin raawwatamne miidhaan qaqqabees hin jiru.Kanaaf,yakka malaammaltummaa waan hin
taaneef himannaan kufaa haa tau jechuun falmeera.
Himatamtoota25ffaa, 38ffaa 42ffaa fi 44ffaan ilaalchsee
seera yakka kew.379 darbanii jiru jedhamanii himatamaniis hojjeetoota mootummaa waan
hin taaneef ykn hojjeetoota mootummaa waliin akka miiltooti,adda dureetti hirmachuun
isaanii himannicha irratti waan hin ibsamneef buuura seera yakka kw.404 fi labsii lakk 434/97
kew.3 tiin A/A KNFMF himannaa hundeessuuf aangoo hin qabu jechuun falmeera.
Seerri yakkaa kw.379 yakka Sanada mootummaa gara sobaatti jijjiruu ykn qopheessuu ilaalata
malee nagahee kaffaltii Western Union Yahawalaa sanad hin ilaallatu (himatamaa 3ffaa, 4ffaa,
14ffaa fi 22ffaa) falmee jira.
53

Deebii A/A KNFM Federalaattiin laatame kew.379 jalatti Kutaan Seera (legal element)
yakka sanadoota irratti raawwataman hundeessuu kew 375-378 waan ilaallatuuf yakki kw.379
jalatti ilaalame nama kamiin iyyuu raawwatamuu akka dandau hubachuun ni dandaama...
Seera tokko keessatti dhimmoota wal-fakkaatan irratti seeronni yoo walitti buan Seera
baastuudhaan seerota kutaa lama jidduutti garaagarummaa yoo mulate tae jedhee kan uume
jedhamee fudhatamee kutaa adda seerrichaa (kw.379) kutaa waliigalaa (kew.404(3) irraa
caalaa raawwatiinsa qaba.Kanaafuu kutaan waliigala seerrichaa fudhatama hin qabu.Waan
kana taeef, kew.404(3) keewwatoota 379,676,484 fi 684 irratti raawwatiinsa hin qabu jedhamee
hiikkama.M/M/W/F lakk.galmee.60134 irratti mormii himatamtootni kaasan fakkaatu kana kufaa
gochuun A/A Komishinichaaf murteessaatti argama.Kew 379 jalatti himannaa hundeessuuf
seerri dhorku waan hin jireef kufaa akka tauu gaafatera
Dhimmoota (keezoota) qabatamoo akka fakkeenyaatti ilaallaman kanneen irraa yakka
malaammaltummaa sanada mootummaa gara sobaatti jijjiiruu,qopheessuu fi itti faayadamuu
Namoota hojjeetoota mootummaa hin taaneen raawwatamu ilaalchisee oogeessota seeraa keenya
biraa ijjannoon lama akka calaqqisu ni hubatama.Inni dura,namoonni dhuunfaa hojjeettoota
mootummaa hintaane qofaa isaanii yakka kew.379(1) ilaallame raawwatanii yoo argaman yakka
malaamaltummaatiin gaafatamuu qabu ijjeennoo jedhu kan qaban yoo tau,deeggartoonni
ijjannoo isa lammataa deeggaran immoo hojjeettoota mootummaa waliin yakkicha irratti yoo
hirmaatan malee yakka malaamaltummaa kw 379(1) tiin himatamuu hin qaban kan jedhudha.
Dubbii kun ija seeran yoo ilaallamu namootni hojjeettoota mootummaa hin taanee yakka
malaamaltummaa kw.379 (1) tiin ilaallame yoo rawwatanii argaman buuura tumaa kanaan
gaafatamu dandau.Dhimma kana hubachuuf miira kw.379 (1) ilaaluun barbaachisadha.
Where any of the crimes specified under the preceding provisions of this Chapter is
committed on a public register,an official act,an act concerning public interests;or an
instrument entred into a public register or a holographic will;or an instrument or document
concerning national defence or the Defence Forces or their organization,duties or affair.
Tumaa kana irraa gaalee the preceding provisions jedhu ni arganna.Gaaleen kun tumaalee
375-378 ilaallata.33Tumaleen kunniin waaee yakka sanada sobaa qopheessuu ykn sanada gara
sobaatti jijjiiruu sanada irratti (material forgery),sanadni yommuu qophauu qabxii sobaa itti
33
Seera yakka,Negarit Gezeta kw.379(1)
54

galchuu (intangible forgery) fi sanada sobaatti kallattiin itti fayyadamu namoota kamiin iyyuu
raawwatamu dandau tumu.Waan kana taeef,tumaalee kanneeni kew.379(1) waliin yoo dubbifne
yakki sanada mootummaa ykn faayidaa uummataa ilaallatu gara sobaatti jijjiiruu ykn itti
fayyadamu namoota hojjeetaa mootummaa hin taaneen raawwatamee yoo argame yakka
malaamaltummaan kan gaafatamu taa.Isin hoo ijjennoowwan kanneen akkamitti ilaaltu?
G) Karaa Seera Ala Taeen Galii Sassaabuu fi mia deebisuu fi kaffaltii kaffaluu
(Illegal Collection or Disbursement Kew.415)
Keewwata 415 kew.xiqqaa-1(a) hojjetaan mootummaa kam iyyuu faayidaa isaaf hin malle
argachuuf yaaduudhaan ashuuraa,gibira,galii adda addaa ykn faayidaa galii adda addaa kan akka
mindaa,beenyaa ykn baasii biroo kaffalamuu hin qabne ykn taarifa seeraan murtaaee ol tauu
osoo beekuu yoo sassaabe ykn akka sassaabamu ajaje akkuma haala isaati hidhaa hanga waggaa
25 fi qr.hanga kuma 50 gahuun adabamu dandaa.Fakkeenyaaf, hojjetaan hanga gibira kaffalamu
murteessuu, kaffalaa gibiraa irraa faayidaa hin malle argachuuf ykn kaffalaan gibiraa faayidaa
hin malle kennuuf hayyamamaa waan tauu dideef kaffalaan gibiraa gibira olaanaa akka kaffalu
irrati murteessuu dandaa.
Keewwata 415.kew xiqqaa-1(b) Hojjetaan Mootummaa mia ykn kaffaltii yommuu deebisu ykn
kaffalu hanga deebisuu irraa eeggamu irra hirisee yoo deebise ykn kaffale haaluma wal
fakkaatuun ni adabama.Fakkeenyaaf, hojjetaan Mootummaa tokko nagahee haadhoo (Orijinaala)
tajaajilamaaf kennuu irratti maallaqa tajaajilamaa irraa fuudhe galmeessuu fi nagahee
mootummaaf hafu irratti maallaqa tajaajilamaan kaffalee gad galmeessuun garaagarummaa ofiif
yoo fudhate buuura tumaa kanaan ni gaafatama.
G) Gowwomsuu Cimaa (Aggravated Fraudulent Misrepresentation kew.696-A)
Namni kam iyyuu badhaadhina isaaf hin malee ofiif argachuuf ykn nama biraatiif argamsiisuuf
yaaduudhaan waantoota dogoggorsiisa taan dubbachuudhaan; ykn haala ykn eenyummaa ofii
dhoksuudhaan; ykn wanta ifa gochuu qabu dhoksuudhaan; ykn dogoggora tilamama ykn
amantaa nama biraa fayyadamuudhaan gocha seerri dhorku raawwachuun ykn kan seerri ajaju
raawwachuu dhiisuun nama biraa gowwomsuun faayidaa isaa ykn nama sadaffaa akka miidhu
yoo taasise gowwomsuu jedhama. (kew.692)
Gocha gowwoomsuu gocha sanada sobaa qopheessuu irraa adda kan taasisu barreeffaman osoo
hin taane, dubbiidhaan, mallattoodhaan fi kkf dogoggorsuudhaan ykn waliin dhahuudhan gocha
55

raawwatamu tauu isaati.Gochi Gowwomsuu sanada sobaatti gargaaramudhaan kan raawwatamu
yoo tae tumaalee waaee sanada sobaa ilaalchisee rogummaa qaban caqasuun yakka dachaan
himannaa hundeessuun ni dandaama.(kew.699)
Gochi Gowwoomsuu yakka malaammaltummaa kan tau seera yakka kew.404(4) fi kew.696(A)
jalati akka tumameeti hojjeetaa mootummaatin yoo raawwatame.Tumaa kana irraa akka
hubatamuutti yakki gowwoomsuu cimaa where the criminal enjoys a position of trust as
defined in Article 676 (1) and (2)(a) Abbootii Taayitaa Mootummatiin,Filatamtoota
Uummataa
Fi
Muudamtootaa,Abukaatoota,Goraa
Seeraa,fi
Fayiinansiitiin,Oditara,Nama
Qabeenya Bulchuun fi kkf raawwatamu akka dandau akkasumas Qabeenyaa Mootummaa Ykn
Dhaabbata Uummtaa irratti raawwatamu dandaa.Kanaaf himannaa yommuu hundeesinu ykn
murtii kenninu qabxiiwwan kanneen ilaaluun murteessaadha.
2.4. Qabeenya Gatii Baasu Kaffaltii Malee Fudhachuu Yookiin Kennuu (Taking Things of
Value Without or with inadequate Consideration.Kew.417)
Hojjetaan mootummaa sababa gahaa osoo hin qabaanne kaffaltii malee ykn kaffaltii gahaa malee
wanta gatii baasu kam iyyuu yoo fuudhatae ni adabama.Buuura kanaan kan gaafatamu:
1) Wanta gatii baasu fudhachuun isaa yoo mirkannaae
2) Kan fudhate osoo homaa hin kaffalin ykn kaffaltii wal-hin gitne kan kaffale tauu yoo
mirkannaae fi
3) Wanta gatii baasu maaliif kaffaltii malee akka fudhate yoo gaafatamu fudhachuu isaatiif
sababa rogummaa qabu dhiheessuu yoo hin dandeenye dha.
Gaaffiiwwan tumaalee kana waliin wal-qabatanii kauu Malan:
1) Kaffaltii wal hin gitne jechuun maal jechuudha? Hanga kaffaltii gatii wanta tokkoo
waliin wal-hin gitne mirkaneessuun salphaa miti.Gatii wanta tokkoo fi kaffaltii gatii isaa
waliin wal hin gitne gidduutti garaagarummaa ifaatti mulatu mirkaneessuun salphaa
tauu dandaa.Garaagarumman jiru dhiphachaa yommuu deemu kaffaltiin wanta tokkof
kaffalme kaffaltii wal-gituu ykn kaffaltii wal-hin gitnedha Kan jedhu mirkaneessuun ni
uulfaata.
2) Buuura keewwata kanaan kan adabsiisuu wanta gatii baasu kaffaltii malee kan fudhate
sababa gahaa otoo hin qabaane yoo taeedha.Sababa gahaa hin qabu kan jedhaamu haala
56

kamiin? Kanaaf kauumsa Kan tau sababni gahaa Kan tauu dandau maal? Kan jedhu
ilaaluun barbaachisaadha.
a) Kw.417.kew.xiqqaa-3 Akkaataa aadaa ykn barmaata biyyaa ykn naannootiin akka
kennaa michuuf kennamuti ilaalamu fudhachuu ykn firoota dhiigaa fi fuudhaa heeruma
ykn michuu dhihoo irraa kennaa argachuun
yakka keewwata kanan ilalaame hin
hundeessuu jedha.Waan kana taeef, himatamaan kennaan fudhate barmaata biyyaatiin

ykn naannootin akka kennaa michuuf kennamuuti kan lakkaamu tauu yoo mirkaneesse
ykn kennaa firoota dhiigaa ykn fuudhaa heerumma ykn michuu dhihootiin kennameef
tauu mirkanneessuu yoo dandae sababa rogummaa qabu godhamee fudhatamuu
dandaa.Sababni isaas barmaatni naannoo tokkoo gaarii yoo hin taane kan jijjiramuu qabu
barnootaa fi jireenya jijjiramuun malee barmaata jiru yakka taasisuun miti.Fira dhiigaa
dhihoo ykn fuudhaa heerummaa tauun kennaa kennuuf akka sababa gahaati ilaalamuun
isaa rogummaa qaba.
b) Gama biraatiin himatamaan hojii gaarii waan hojjeteef badhaasa seeraan hayyamame yoo
argate akka sababa rogummaa qabutti fudhachuun ni dandaama.Namni kennaa kennees
haalli itti gaafatamu kew.428 jalatti tumameera.
Kew.417 kw.xiqqaan-2 keessatti qabeenya,faayinaasii, ykn kennaa fudhachuu galmeesisuun
dirqama akka tae seeraan ykn dambiidhaan yoo tumamee beeksiisuu ykn galmeesisuu dhiisuun
ni adabsiisa jechuun tumameera.Hojjetaan mootummaa qabeenyaa ykn kennaa galmeesiisuun
seeraan akka dirqaamati yoo kaame sababa kennaa itti fudhate mirkaneessuu akka irra eeggamu
waan beekuuf kana mirkaneessuu yoo baate yakkan kan gaafatamu tauu waan beekuf kennaa
fudhachuu irraa of qusata.Waan kana taeef,keewwani kun Kw.417.kew.xiqqaa-1 jalatti yakki
tumame akka hin raawwatamne ittisuuf ykn raawwatamee yoo argame ragaadhan
mirkanneessuuf keewwata deeggarudha.Haa tau malee,keewwata kun akka hojii irra oolu seerri
qabeenya beeksiisuu fi galmeessuu deeggaru tumamuu qaba.Kana dhugoomsuuf labsiin
Qabeenya beeksisuu fi galmeessuu lakk.668/2002 tumamee yeroo amma ittiin hojjetamati
jira.Labsiin Kun muudamtoota, filatamtoota fi hojjeetoota mootummaa Federaalaa fi
Bulchiinsota Magaalaa Finfinnee fi Dirree Dawaa qofa irratti raawwaatiinsa qaba.34Kallattii
kanaan hojjeettoota ,muudamtoota fi filatamtoota Naannoole waan hin hammanneef qaawwa
34
Labsii Qabeenya Galmeesiisuu fi Beeksiisuu Lakk 668/2002 Negarit Gezeta Kw.3
57

qaba.Naannoon Oromiyaa garuu labsii qabeenyaa beeksiisuu fi galmeessiisuu baasee jira(labsii
lakk.169/2003) Labsiileen kanneen Qaamoonni kun qabeenya fi maddoota galii maqaa isaanii fi
maatii isaanitiin jiru beeksiisuu fi galmeesiisuu akka qaban dirqama irra kau.Daangaa yeroo
galmee ilaalchisee erga labsichi hojii irra oolee jia jaha booda jia jaha keessatti qabeenya
beeksiisuu fi galmeesisuu akka qaban;namoonni haaraa muudaman,filataman ykn qaxaraman
guyyaa mudamanii,filatamanii ykn qaxaramnii kaasee guyyoota 45 keessatti
beeksiisuu fi
galmeesiisuu akka qaban ni tuma.Qabeenyi yeroo tokko galmae qofa hin hafu.Labsichi qaamni
qabeenyicha galmeessiise waggaa lama lamaan barri baajata xumuramee guyyoota 30 keessatti
beeksiisuu fi galmeesiisuu akka irraa eeggamu ni ibsa.
Gama biraatiin labsichi muudamaani, filatamaan ummataa ykn hojjeetaan mootummaa tokko
kennaa, keessumeessa ykn affeeraa daawwannaa (Gift, hospitablity and sponsored travel)
aangoo waan tokko murteessuu qoruu dandau ykn walitti buiinsa faayidaa uumuu dandau
fudhachuu akka hin qabne ni tuma. Haa tau malee, fudhachuu dhiisuun isaa walitti dhufeenya
hojii irratti miidhaa Kan fidu tau yoo hubate fudhachuu ni dandaa.Kennaa fudhate garuu mana
hojii mootummaa ykn dhaabbataa misoommaa mootummaa rogummaa qabuuf galii gochuu
qaba.Affeeraa Imalaa ykn keessuumeessa taasifameef immoo KNFM Federaalaaf ykn Kutaa
Naamusaaf beeksiisuu akka qabu dirqama irraa kaa.35Akkaataa Labsichi ajaajuun osoo hin
beeksisiin yoo hafe garuu buuura Seera Yakka kew.417 tiin gaafatamu akka dandau labsichi ni
hubachiisa.36
2.5. Qabeenya Fi Maallaqa Maddi Isaa Hin Beekamne
(Posession of Unexplained Property Kew.419)
Hojjetaan Mootummaa Kan tae ykn Kan ture:
1) Sadarkaan jireenyaa isaa hojii mootummaa amma irra jiru ykn duraan irra ture ykn galii
seera-qabeessa karaa biraatiin argatu ykn argachaa turee kan caale yoo tae ykn;
2) Qabeenyi qabuu ykn maddi maallaqa , galii amma argatu ykn hojii duraan irra tureen ykn
galii seera-qabeessa karaa biraatiin argachaa ture waliin wal hin maddale yoo tae fi
35
36
Miil-jalee asii olii30. Kw.15

Miil-jalee asii olii30.Kw.22
58

3) Sadarkaa jireenya akkanaa akkamiti akka jiraate ykn qabeenyi akkamiin harkaa galuu
akka dandae mana murtiif yooo mirkaaneessuu baate qabeenyichi akka dhaalamu
akkasumas hidhaadhaa waagga 5 hin caaleen kan adabamu tauu tumameera.
Yakki kun raawwatamu isaa mirkanneessuuf baasiin himatamaan baasu galii isaa ol tauu
mirkaaneessuun barbaachisadha.Himatamaan seera qabeessummaa madda qabeenya ykn baasii
galii isaa waliin wal hin madaale akka mirkanneessuu gaafatamee mirkaneessuu yoo hin
dandeenye yakka raawwateera jechuu dha.Himatamaan qaxaramuun dura qabeenya qabaachuu
isaa mirkaneessuu yoo dandae;ykn erga hojjetaa mootummaa taee qaxaramee booda madda
galii seera qabeessa galii hojiira argatuun wal madaalu qabaachuu isaa yoo mirkaneesse itti
gaafatamummaa jalaa bahuu dandaa.Akkuma armaan oliti caqafameti galii fi baasiin wal-gituu
dhabuu agarsiisuu qofti qorannaa jalqabuuf gahaa tauu dandaa.Himannaa hundeessuuf garuu
himatamaan madda galii biraa qabaachuu isaa mirkaneessuuf carraaquun barbaachisaadha.Kana
tauu yoo baate himatamaan madda galii seera qabeessa tae qabaachuu isaa mirkaneessuu yoo
dandaee himannaan gatii dhaba.
Yakki kun akka hin raawwatamne ittisuudhaaf ykn raawwatamee yoo argame haala salphaa
taeen ragaa argachuuf seerri qabeenyi akka galmaau dirqisiisuu jiraachuun faayidaa ol aanaa
qaba.Kanaaf labsiin qabeenya beeksisuu fi galmeessuu lakk.668/2002 tumameera.Buuura labsii
kanaan muudaman,filatamaan uummaataa fi hojjeetaan mootummaa qabeenyaa fi madda galii
maqaa isaa fi maatii isaatiin jiru yeroo seeraan taae keessatti beeksiisuu fi galmeessiisuu akka
qabu,dirqama kana yoo hin baane qabeenyichi buuura Seera Yakkaa kw.419 (2)tiin akka
qabeenya maddi isaa hin beekamnetti akka ilaallamu labsichi tumeera.37
Qabeenyaa
fi
maallaqa
malaammaltummaan
akka
maddi
nama
isaa
hin
gaafachiisu
beekkamne
miira
qabatanii
seera
yakka
argamuun
kw.419
yakka
ilaaluuf
yaalameera.Qabatamanis tumaan kun hojii irra oolatti jira.Fakkeenyaaf,namni Warshaa Sibilaa

Qaallittiiti Hogganaa marketing fi mindaan isaa qr.3,778( Kuma Sadii Fi Dhibbaa Torbaa Fi
Torbaatamii Saddeetti) ture tokko Kutaa Magaala Boolee,Aqaaqqii Qaallittii Nifaasi Siilkii
Laaftoo Fi Yaakaatti Waldaawwan adda addaa gurmeessuun iddoowwaan shan (5)
fudhachudhaan mana ijaareera.Iddoo tokkos liiziidhaan bitee jira.Baankiiwwaan sadi isaaniis
37
Miil-jalee asii olii30 Kw.13
59

Baankii Daashiin,baankii Absiiniyaa fi Baankii Daldala Itoophiyaa keessaa qarshii 208,964.80
(kuma dhibba lamaa fi saddeetii fi dhibba sagaliif jahaatamii afur fi saantima saddeetama) akka
qabu beekameera.Namni kun qabeenyawwanii fi maallaqa ibsame kana akkamiin akka horate
mana murtiif mirkaneessuu waan hin dandeenyeef qabeenyichi akka dhaalamu fi hidhaa waggaa
sadii fi jia lamaan akka adabamu itti murtaaeera.(keezii 1ffaa)
Haaluma walfakkaatuun, Abbaan Seera M/M/F/Sadarkaa Jaalqaba dhimma Taaksii gatii
dabalataa (VAT) ilaalu tokko mana Viilaa kutaawwaan saddeetti qabu, konkolaataa manaa
tilmaamni ishee qr.265, 000.00 taate; konkolaataa Laandroovarii qr.200, 000.00ti tilmaamamu
maddi isaa hin beekkamne qabatee argameera.Qarshiin 645,000.00 mana isaa keessaa
qabameera.Waan kana taeef, KNFM Federaalaa shakkamaa irratti himannaa hundeessee
dhimmichi mana murtiin yeroo ammaa ilaalamatti jira. (Keezii 2ffaa)38
2.6. Qabeenyaa ykn Maallaqa Gocha Yakkaan Argame Seera Qabeessa Fakkeessuun
Dhiheessuu Fi Gargaarsa Gochuu (Money Laundering kw.684)
Yakki kun seeroota biyyoota adda addaa fi waliigaltee idila-addunyaa keessatti beekamtii argatee
jira.39
Money laundering is the process of transformation of the form of or usage or
usage of ill-gotten proceeds of economic crimes with a view to obscuring the
source or orgin of such proceed.Traditionally it associated with drug trafficking
offences.Today,however,its scope has been extendeed to apply generally to all
economic crimes,including corruption offences.40
Barreeffamani kuni, maallaqa gocha yakkaan argame seera qabeessa fakkeessuun dhiheessuun
duri baala sammuu namaa haddoochu naanneessuu akka of keessatti hammatu yeroo amma
garuu yakka malaammaltummaa kan hammatu tauu, yakki kun qabeenya gocha yakkaan
argameetti faayyadamu ykn maddaa isaa dhoksuu akka tae ibsa.
Mata duree armaan duraa irratti qabeenya maddi isaa hin beekamne qabatanii argamuun yakka
malaammaltummaatii kan gaafachiisu tauu ilaaleera.Qabeenya yakkaan argame madda isaa
38
Maddi Keezootaa: Barreeffama KNFM Federaalaan 29-11-2011A.L.Atiin maxxanfame bahe

Waliigaltee Farra Malaamaltummaa Mootummota Gamtoomanii kew.14
40
W.paati Ofosu-Amaah: Combating corruption: fuula 53
39
60

balleessuuf hojiiwwan seera qabeessa fakkeessaanii dhiheessuu ni hojjetama.Kanaafuu
qabeenyicha eesssaa argatee? jedhaamee yoo gaafatame ragaa seera qabeessummaa madda
qabeenyichaa ibsuu dhiheeffachuu ni dandaa.Gocha kanaan yakkamtoonni adabbii jalaa bahuuf
qabeenya
yakkaan
argatanitti
fayyadamuu
dandau.Fakkeenyaaf,hojjetaan
mootummaa
qabeenyaa malaammaltummaan argate buaa suuqii iddoo tokko qabu irraa akka argate ykn
kennaa firri kenneef fakkeessee dhiheessuu dandaa.Gochi kun kew.684 jalatti yakka jedhamee
tumameera.Kunis akka itti aanuutti ibsama.
1) Namni kam iyyuu maallaqa ykn qabeenya malaamaltummaan argate seera dhabeessummaa
isaa dhoksuudhaan faayidaa ykn hojii irra oolchuun, naanneessuun, daddabarsuun seera
qabeessa fakkeessuudhan yoo dhiheesse.
2) Namni kamiyyuu malaamaltummaadhan kan argame tauu osoo beeku maallaqa seera
qabeessa hin taane yoo jijjire,daddabarse,fudhate,qabatee argame, ykn itti fayyadame,
3) Namni kamiyyuu maallaqa malaamaltummaan argame madda seera qabeessa irra kan argame
fakkeessudhaan yakki kan raawwatame tauu osoo beekuu qaama ilaalatuuf beeksiisuu yoo
dhiise,
4) Dhimmicha irratti hordoffiin taasifamaa jiraachuu baree shakkamaadhaf odeeffannoo yoo
laate,
5) Yakkaan Kan argame tauu osoo beeku seera-qabeessa akka tau taasise ykn yoo dhokse
hanga hidhaa wagga 15 adabamuu dandaa jechuun tuma.
As irra Kan hubatamu hojjetaan mootummaa yakka lamaan ni gaafatama.Isaanis (1) yakka
malaammaltummaa (faayidaa hin malle ykn mattaaa fudhachuu ykn argachuu) fi (2) faayidaa
malaammaltummaan argate seera qabeessa fakkeessee dhiheessudhaan himatamuu dandaa.
Namni mattaaa ykn faayidaa kenne yakka mattaaa kennuu fi faayidaa malaammaltummaan
argame seera qabeessa fakkeessee dhiheessuudhaaf jecha yakkoota oliti ibsame (kw.684/1-5)
keessaa tokko yoo raawwatee argame dablataan ni gaafatama.Keewwanni 429 dhimma kana
waliin wal qabata.Namootni yakka malaamaltummaa irratti hirmannaa qaban ragaa
balleessuudhaaf tooftalee gara garaatti fayyadamu dandau.Mattaaa ykn faayidaa hin malle
nama kennu irraa kallattiidhaan fudhachuun haalli harkaa fi harkaatti itti qabaman umamuu
waan dandauuf haalli namoota 3ffaatti fayyadaman jira.Namni gidduu taee hojii daddabrsuu
61

hojjetu hin gaaftamu.Haa tauu malee,namoota daddabarsuu irrati hirmaatan akka itti gaafataman
gochuun gocha osoo hin raawwatin dura akka of eeggatan taasisa;of eeggannoo gochuu yoo
dagatanii
immoo akka adabaman taasisuun yakka ittisuun ni dandaama.Kanaaf kew.429
kaayyoo kana galmaan gahuuf waan tumame fakkaata.

Yakka kw.684 darbuudhaan qabatamaan raawwatamaa Kan jiru tauu dhimmoota M/M/O/
Fedeeralaatiin murtii argachaa jiran irra ni hubatama.Malummaa yakka kana ifa gochuuf dhimma
mana murtii kanaan murtaae akka fakkeenyatti fudhachuun ilaaluun gaarii taa.LG 68743 tae
irratti Obboo Goshuu Andualam faa N.3 faa
murtiin M/M/O/Ftiin kenname irraa akka
hubatamutti himatamaa1ffaan kw.379(1-A) ,696(A) darbuun Baankii Biyyoleessa irraa haala hin
malleen baasii gochuudhaan maqaa sobaa namajedhamuun Baakii Daashiiniti Akkawuntii
banuun Qr.1,025,342.81 galii gochuun baasii godhee fudhachuudhaan,kew.32(1-A),33,fi 684
darbuudhaan himatamtoota 2ffaa fi 3ffaa akkasumas himatamaa 1ffaan waliin tauudhan him.1ffaan
mallaqa yakka waliidhaahutiin ykn malaammaltummaatiin argateen konkolaataa manaa
lakk.koodiiA.A taate bituun, maqaa haadha mana isaa himatamtuu 2ffaan konkolaataa
moodeela FSK-33 koodiiA.A bitun waliigaltee gurgurtaa konkolaataa him.2ffaa fi 3ffaa gidduutti
akka taasifame fakkeessuudhaan konkolaataa maqaa him.2ffaan jirtu gara koodiiNaannoo
Amaaaraatti ti jijjiiruun galmeen (waliigaltee gurgurtaa gara Bahaardaritti akka jijjiramu)
gochuun maqaa himimatamaa 3ffaa tiin akka tau godheera maallaqa yakkaan argame seera
qabeessa fakkeessuun isaa waan mirkannaaef itti murtaaera.M/M kunis gaaffii dhaalama
KNFMF gaafa 30-7-2003 dhiyyesseen dhaddacha gaafa 25-11-2003 oolee irratti konkolaataa
maqaa himtamtoota 1ffaa fi 3ffaa tiin jiru gurguramee mootummaaf galii akka tau murteessera.41
Akka waliigaalatti yakka seera yakka kew.684 irraa kan hubatamuu yakki qabeenya yakka
malaammaltummaan argamee seera qabeessa fakkeessuudhaan dhiheessuu buuura seera yakka
kw 404(4) yakka malaammaltummaa tauu isaa,yakki kun nama kamiin iyyuu kan raawwatamuu
tau isaa,maallaqa ykn qabeenya malaammaltummaan argame faayidaa ykn hojii irra oolchuun,
naanneessuun,jijjiiruun,daddabarsuun,fudhachuun,
qabatanii
argamuun,
seera
qabeessa
fakkeessuudhan dhiheessuun,qaama ilaalluuf beeksiisuu dhabuun,shakkamaadhaaf odeeffannoo

laachuun,dhoksuun nama kamiyyuu buuura tumaa kanaan kan gaafachiisu taa.
41
LGMMO Federaalaa.68743(2003)
62
63
Kutaa III
Labsii Addaa Sirna Adeemsa Falmii Fi Seera Ragaa Farra Malaammaltummaa
Seensa
Seerri
Adeemsa
falmii
yakka
tumaallee
seera
yakkaa
galma
akka
gahan
seera
taasiisudha.Haaluma kanaan shakkamtootni fi namoon qulqulluun addaan fooamnii haala

kamiin murtiitti akka dhiyyaatan, kanneen yakka raawwatan seeraaf yommuu dhihaatan mirgi
isaanii haala kamiin akka eeggamu,M/Murtii dhimma haala kamiin akka ilaalu, fi adabbii fi
tarkaanfii biroo haala kamiin fudhata gaaffiiwwan jedhuu fi kan biroof deebii wal duraa dubaan
kenna.
Seerri adeemsa falmii yakkaa gochoonni yakka malaammaltummaa jedhaman isaan kam akka
taan,qophiin himata duraa (Preparatory Hearing) haala kamiin akka gaggeeffamu, Qabeenyi
malaammaltummaan argame ugguruu,Qabeenyicha kan bulchu eenyu akka tae,qabeenyichi
akkamiin akka dhaalamu fi namoota yakka Malaamaltummaa gabaasaniif ykn eeraniif eegumsa
akkamiitu taasifamuu qaba jedhamaniif fi kkf deebii hin kennu.Gama biraatin biyyi keenya seera
ragaa qindaae hin qabdu.Yakki Malaammaltummaa amala addaati qaba.Amala adda kanaaf Kan
tolu seerri ragaa adda tae tumamuun barbaachisaa dha.Waan kana taeef, gaaffiiwwan kanneen
deebisuuf labsiin sirna adeemsa falmii addaa fi seera ragaa farra malaammaltummaa
tumameera.42 Labsiin kun tumaalee sirna qorannaa (ragaa sassaabuu), himannaa fi adeemsa
dhagaha dhimma malaammaltummaa Qorataan, Abbaan Alangaa, Abukaatoo fi Abbaan Seeraa
ittiin qaajeelfamu Kan hammateedha.
Sirni qorannaa fi himannaa yakka malaammaltummaa sirnoota qorannaa fi himannaa yakkoota
idileetiif kaamaniin qajeelfama.Haa tau malee,amala adda yakki malaammaltummaa qabu irraa
Kan kae tumaaleen sirna adeemsa falmii fi ragaa adda taan ni jiru.
Kutaa kana keessatti waaee aangoo yakka malaammaltummaa qorachuu fi himachuuf,aangoo
mana murtii ilaaluuf aangoo qabu,haala mirgi wabii itti kabajamu, dhimmoota qorannaan wal42
Labsii Seera Adeemsaa Falmii Fi Ragaa Farra Malaamaltummaa, Lakk. 434/97,Negarit Gazeta
64

qabatan kan akka yeroo beellama, mirga wabii, ajaja sakataiinsaa fi qabiinsaa ilaalchiisee
hanqinoota poolisii,Abbaa Alangaa fi Mana Murtii biratti mulatan,dhimmoonni kunniin
Manneen Murtii Olaanaatti ilaalamuun isaa dhiibbaa inni qabu,himannaan wal qabatee
hanqinoota Abbaa Alanagaa idilee biratti mulatu,Qabeenyi yakka malaammaltummaan argame
haala itti kabajamuu fi dhaalamu fi adeemsa qophii himata duraa akkasumas adeemsa falmii
qophii himata duraa yaada seeraa fi dhimmoota barsiisoo taanii fi qawwa raawwii seera irratti
darbanii darbanii mulatan agarsiisuu dandaan iddoo barbaachisaa tae qofati fayyadamuun
xiinxaaluun yaalamee jira.
Leenjifamtoonni Kutaa Kana Yommuu Xumuran:
Sirna yakkootni malaammaltummaa ittiin qajeelfamanii keessatti maalummaa aangoo
Abbaa Alangummaa, Poolisummaa, Aangoo Mana Murtii,rakkoowwan dhimmoota
qorannaa yakka malaammaltummaan wal-qabatan yeroo beellama, mirga wabii, ajaja
sakataiinsaa fi qabiinsaa irratti mulatu addaan baafatu.
Mirga wabii ilaalchisee ejjennoo seeraa fi hojimaata Manneen Murtii Sadarkaa Federaalaa
fi Manneen Murtii Naannoo keenya keessatti calaqisu ni hubatu.
Adeemsa qabeenya yakka malaammaltummaan argamee ugguruu fi dhaaluu,akkasumas
hojimaata naannoo kana jiru ni hubatu;
Qophii himata duraa ilaalchisee adeemsa seeraan kaamee fi hojimaata jiru ni hubatu.
3.1. Aangoo Poolisummaa (Qorannaa)
Qaamni yakka malaammaltummaa qorachuu fi himachuuf aangoon kennameef KNFM
Federaalaa yookiin Naannooti.43Dabalataan Qaamni Qorannaa yakka Fedeeralaa yookiin
Naannoo yakka malaammaltummaa qorachuu ni dandaa.
KNFM Federalaa
yakkoota
malaammaltummaa seera yakkaa fi seeroota biroo keessati
tumamani manneen hojii mootummaa fi dhaabbilee Misoomaa Mootummaa Fedeeraalaa ykn

deeggarsa mootummaan federaalaa Naannooleetiif kennuun walqabatee manneen hojii
mootummaa naannoolee keessati hojatoota mootummaatiin ykn abbootii taayitaatiin ykn
namoota birootiin raawwataman eeruun yoo qaqqabe ykn shakkii gahaa yoo qabaate
43
Miil- jalee 38kew.2(3),fi LabsiiKNFMF hundeessuuf bahe lakk 433/97 Negarit Gazeta kew.6(3),kew.7(4-6) fi
Labsii KNFMO hundeessuuf bahe lakk.71/95,Magalata Oromiyaa kew.3
65

qorachuu,himachuu ykn akka qoratamu ykn himannaa dhiyaatu gochuuf aangoo akka qabu
tumameera.(labsii lakk 433/97 kew.7(4) fi kew.9(1)
Haaluma wal fakkaatun,KNFMN Naannoo Oromiyaa yakkoota malaammaltummaa Manneen
hojii
mootummaa
fi
dhaabbilee
misooma
mootummaa
nannoo
oromiyaa
keessatti
argaman,dhaabbileen dhuunfaa ykn miti mootummaa manneen hojii fi dhaabbileen misoomaa

mootummaa
Naannoo
Oromiyaa
keessatti
hirmaataniin
yakkoota
malaammaltummaa
raawwataman ittisuu, qorachuu fi himachuuf aangoo Poolisummaa fi Abbaa Alangummaa ni

qaba.44
KNFM Fedeeralaaa aangoo kennameef keessaa yakka malaamaltummaa sasalphaa (corruption
cases other than grand corruption) qaama qorannaa yakkaa Fedeeralaatiif ykn Naannootiif
aangoo qorannaa hunda ykn walakkaan bakka buuummaan kennuu ni dandaa.Labsii lakk
433/97 kew.2(9) jalati yakka Malaammaltummaa cimaaf hiika ni laata.Yakka Malaamaltummaa
cimaa (serious corruption offences) yakka malaamaltummaa salphaa (petty corruption) irraa
qabxiilee adda isaan taasiisan kanneen armaan gadiitti ibsamniidha.
1) Yakkoota malaammaltummaa hanga maallaqa heddduuti lakkaamu Manneen Hojii
Mootummaa fi dhaabbilee misooma Mootummaa faayidaa tarsiimoowaa olaanaa qaban
keessati raawwatamu fakkeenyaaf, manneen hojii galii sassaaban, Baankoota, Manneen
hojii ijaarsa buuuraalee misooma irratti bobaan, Telee fi kkf.
2) Yakkoota Malaammaltummaa Abbootii taayitaa Mootummaan raawwatamanii( labsii
lakk.433/97 kw.2(5) ibsaman) fi
3) Yakkoota Malaammaltummaa birmadummaa biyyaa, dinagdee, tasgabbii akkasumas
jireenya hawaasaa irratti miidhaa olaanaa geesisan ykn geesisuu dandaa akka taan ni
tuma.
Yakki malaammaltummaa cimaa karaa fi gochoota adda addaa keessatti calaqisuu ni dandaa
fakkeenyaaf,bittaa
sadarkaa
biyyoolessaatti
gaggeeffamu
bittaa
akka
xiyaarota
Waraanaa,Taankiiwwaanii,Doonii,Waliigalteewwaan ijaarsa gurguddoo taan ijaarsa madda

humna ibsaa,ijarsa hidhaa fi bishaan dhugaatti,daandiiwwanii fi ijaarsa warshaalee gurguddoo;
bittaa xaaoo,keemikaaloota,dawwaa,meeshaalee yaalaa fi barnootaa,bittaa fi dhiyeessaa
telekomunikeeshinii fi geejjibaa irratti akka calqisu barreeffamioonni ni eeru.gama biraattiin
malaamaltummaa salphaan irraa caalaa kenniinsaa fi dhiheessa tajaajilaa kan waliin walqabatu
44
Labsii KNFMN Oromiyaa hundeessuuf bahe lakk 71/95 Magalata Oromiyaa kew 3(a) fi (b),kew.19(1)
66

yoo tau,hojjeetoota,hoggantoota sadarkaa sadarkaan jiranii fi tajajilamtootni keessaatti ni
hirmaatu.Yeroo tokko raawwate kan dhabbatu osoo hin taane guyyaa guyyaadhaan kenniinsa
tajaajila mootummaa fi uummata irratti ni mulata.Fakkeenyaaaf,mattaaa kenniinsa tajaajilaa
irratti fudhatamu,mattaaa fudhachuun meeshaale seera alaa dabrsuu, mattaaa fudhachuun gibira
olkaasuun ykn gad buusun murteessuu,suphaa meeshaalee fi konkolaataa irratti sanada waliin
dhahuu fi kkf irratti ni calaqisa.
Labsiin KNFMN Oromiyaa hundeesuuf bahe akka labsii lakk.433/97 yakka malaammaltummaa
cimaa fi salphaa jechuudhaan addaan hin qooduu kana irra Kan kae hojii qorannaa irratti
yommuu rakkisu ni mulata.Gama kanaan muxannoon Federaalaa fudhatamee labsii KNFMN
Oromiyaa hundeessuuf bahe labsii lakk.71/95 osoo fooyyaee rakkoo hojii irratti Ogeessoota
seera qunnamuuf furmaata guddaa taa.
Qaamni qorannaa yakka akkuma yakkoota biroo qorannaa gaggeessun erga xumuranii booda
galmee qorannaa A/Alangaa dhimmicha irrati murteessuf aangoo qabuuf ni ergu (labsii lakk
433/97 kew.8/1)
Qaamni Fedeeralaa ykn naannoo yakka qorachuuf aangoo qabu bakka buummaan buuura kew
8(1)tiin hin kennamneef kam iyyuu buuura kew.7(4) tiin yakki aangoo Koomishinicha tae
raawwatamuu isaa eeruun yoo qaqqabe ykn shakkii gahaan yoo jiraate qorannaa jalqabuuf
dirqama qabu.Qorannaan jalqabamuu osoo hin turin komishiniinichaaf beeksiisuuf dirqama
qabu.Komishiniin dhimma qorannaan irratti gaggeeffama jiru yoo beekke
dhimmicha ofiti
fudhatee qorachuu ykn qorannaa akka itti fufan murteessuu dandaa.Qaamni qorannaa
gaggeessuu qorannaa jalqabuu koomishiniif wayita beeksisu qorannaa jalqabe itti fufa.Qorannaa
kan dhaabu Komishinichi ofii kiyyaafan qoradha ykn qaamni biraa akka qoratu bakka
buuummaa kenneera galmee qorannaa deebisi yoo jedheen qofa taa.Qaamni qorannaa
gaggeessuu qorannaa jalqabuu koomishinichaaf beeksiisee koomishinichi deebii yoo hin laane
qorannaa jalqabame xumuruun Abbaa Alangaa aangoo qabuti ni erga.Waaee aangoo
Poolisummaaa Komishinichaaf Kan kenname tauu akkasumas qaamni yakka qorachuuf aangoo
qabu qoranna gaggeessuu akka olitti ibsameera.As irratti gaaffiin kauu malu sirna himannaa
dura dhimmootni qorannaa fi qorannaa waliin wal qabatan labsii lakk.434/97 hin haguugamne
sirna isaa kamiin qajeelfamu ykn gaggeeffamu qabu? Sirni himannaa dura hojiin hojetamu kan
akka qabiinsaa,m/murtiiti dhiheessuu, gad-lakkisuu, jecha fuudhuu,Sakkatauun qabuu,ragaa
dhiheessuu S/D/F/Ytiin kan qajeelfamu tauu labsiin lakk.235/93 tumee jira.Labsiin fooyyae
67

lakk.433/97 haala sirni qorannaa ittin raawwatamu osoo hin tumne bira darbeera.Seerri falmii
addaa fi ragaa lakk 434/97 sirnoota himannaa dura jiran tokko tokko tumu illee dhimmoota
hunda hin tumu ykn hin haaggugu.Gama kanaan wanti adda seeroota kana keessati hanga hin
tumamneeti s/d/f/y raawwatiinsa qaba.Koomishiniin aangoo poolisiin s/d/f/y tiin qabu hunda
qabaachuu isaa labsii lakka.433/97 kew 23 irraa ni hubatama.S/d/f/y fi seeroon biroo labsii lakk
434/97 kew.55 fi 58(2) hanga wal hin falleessinetti raawwatiinsa akka qaban 434/97 kew.55 fi
58(2) tumameera.Waan kana taeef,murtii yommuu laanu dhimmoota labsii kanaan wal
falleessan xiyyeefannoon ilaaluun murtii laachuun murteessaadha.Fakkeenyaaf KNFM Naannoo
Oromiyaa buuura labsii lakk.71/95 kew.10(6),(7),(8) tiin yakka malaamaltummaa wayita qoratu
iddoo hojii,geejjiba,ykn qabeenya biroo sakkatauufi qabuu akka dandau akkasumas namoota
yakka
malaamaltummaan
shakkaman
ajaja
m/m
malee
saaatii
48
tursiisuu
akka
dandau,ashaaraa qubaa fi footoo shakkamaa fudhachuu akka dandau;dhimma qorannaaf kan

barbaachisuu tauu yoo hubate buuura s/d/f/y fi seeroota birootin nama kam iyyuu dhiyyeesse
gaafachuu,jecha irraa fuudhuu nama ykn mana hojii kam iyyuu irraa ragaan akka dhiyyaatuuf
ajajuu akka dandau aangoon kennameefira.As irratti S/D/A/F/Y dhimmaa Naannoo irraatti
haala kamiin raawwatamaa?S/D/A/F/Y fi labsii lakk/434/97 haala kamiin wal simsiifnee ittiin
hojjenna?gaaffiin jedhu qabatamaan kauu dandaa?akka labsiinlakk.434/97 irraa hubatamutti
seerri deemmii falmii yakka raawwatiinsa kan qabu hanga labsii kana waliin walitti hin bunneetti
taa.Kanaaf S/D/F/Y,labsii kanaan yoo walitti hin buune qorannoo yakka malaamaltummaa
buuura labsii lakk.71/95tiin taasifamu irratti raawwatiinsa qaba jechuudha.Walitti kan buuu
yoo taee labsii lakk.434/97tu raawwatiinsa qaba.
3.2. Aangoo Abbaa Alangummaa (Himannaa Hundeessuu)
KNFMn Federaalaa fi Naannoo aangoo Abbaa Alangummaa waan qabuuf yakkoota
malaammaltummaa himachuu ni dandaa.45KNFM Fedeeraalaa akka barbaachisummaa isaati
aangoo Abbaa Alangummaa qoodee Abbaa Alangaa Fedeeraalaa ykn Naannoo ykn KNFM
Naannootiif bakka buuummaa guutuu ykn walakkaa kennuu ni dandaa.(labsii lakk.433/97
kew.9/1 ) Haaluma walfakkatuun KNFM Naannoo Oromiyaa Komishinichi aangoo fi hojii isaa
poolisii ykn Abbaa Alangaa Naannoo Oromiyaatiif qoodee kennuu akka dandau labsii lakk
71/95 kew 19(3) ni ibsa.Haaluma kanaan KNFM Naannoo Oromiyaa yakkoota malaamaltummaa
45
Labsii Lakk 433/97 Kew.23 Fi Mil-Jalee 14
68

murtaaaan irrati aangoo himata dhiyyeessuu fi mana murtiiti dhiyaatanii falmuu Biiroo Haqa
Oromiyaatiif kennera.46
Deeggarsa
mootummaan
malaammaltummaa
federaalaa
naannoof
kennuun
wal
qabatee
yakkoota
raawwataman ilaalchisee KNFM Naannoo ykn Abbaan alangaa aangoo
qabu himannaa hundeessuu ni dandaa.Haa tau malee barbaachisummaa isaa yoo hubate
kallattiidhan KNFM Naannoo ykn Abbaa Alangaa bakka buuun falmii keessa seenuu akka
dandau lasii lak.433/97 kew.9 (2) jalati tumameera.
Akka waliigalaatti aangoon Abbaa Alangummaa kana yoo tau, itti aansuun dhimmoota
qabatamaan hanqina qaban fi barsiisoo taan akka armaan gadiitti ibsaman hubannoo ni uuma
jedhamee waan itti amanamuuf xiinxaaluun barbaachisaadha.
Dhimma 1ffaa A/Alangaa Naannoo lakk.galmee 0061 taeen gaafa 21-04-02 himatamoota simee
Mangashaa Taaddasaa faa N-16
konkolachistoota Waldaa Aksiiyoona Geejjiba bakkalcha
taanii yommuu hojjetan kew.32(1)(A) fi 676(1) cabsuun yakka malaamaltummaa amantaa

hirisuu cimaa raawwataniiru jechuun M/M/W/O/ Dhaddacha Dhaabbii bahaatti himannaa
baneera.
M/Murtii kunnis LGMM.92596 tae irratti dhaddacha gaafa 8-7-03 ooleen himatamtooni
hojatoota dhabbata misooma mootummaa Fedeeraalati buuura labsii lakk.433/97 kew 2(4) fi
7(4) dhimma kana ilaaluuf aangoo kan qabu KNFM fedeerala ti qaamni himannaa kana
dhiyeessuuf aangoo qabu A/Alangaa Naannoo osoo hin taane KNFM Feederaalaa tau
qaba.Akkataa labsii lakk 434/97 kew.7(1) tiin dhimma kana ilaaluuf aangoo kan qabu
M/M/Olaanaa Fedeeraala yoo taees M/M/W/Oromiyaa B/Buummaan ilaaluuf angoo qaba
jechuun himannaa A/Alaangaa Naannoo dhiyyeessan kufaa godhee jira.
Dhimma 2ffaa A/Alangaa Waajjira Haqaa Aanaa Adaamii Tulluu L.G.A.A 00507 gaafa 7-11-02
tae irratti Mahaammad obsaa Macheessaa faa N.2 irraati himatamtoota1ffaa fi 2ffaa Nagahee
galii ittiin sassaabu wal caalcisuun qr.1122 faayidaa offiif oolfataniiru jechuun kew.379-1A
jalatti yakka sanada mootummaa gara sobaatti jiijjiruun,himatama 1ffaa nagahee oofummaa
gaafatee bahii gochuun galii ittiin sassaabee waan argameef dhimma aangoon isaa hin
hayyamne raawwatchuun isaatiin yakka aangootti seera ala fayyadamuu tiin kew.407(1)(C)
46
Bakka Buummaa KNFM Oromiyaa Biiroo Haqa Oromiyaatiif Kenne.
69

jalatti himatamaa 2ffaa yakka amantaa hirisuu cimaa raawwateera jechuun kew.676-2A
caqasuun M/M Aanaa Adaamii Tulluutti himanna saqeera.M/Murtii kunis himannaa dhiyyaate
keessuummeessun LGMM.13010 taee irratti gaafa 13 -11-2002 himatamtoota lamanuu
keewwata himannaan dhiyyaate jalati balleessaa qabu jechuun hidhaa cimaa waggaa 4 akka
adabaman murteessee jira.
Dhimma 1ffaa irraa kan hubatamu A/Alangaa Naannoo dhimma ilaaluudhaaf aangoo hin qabne
irratti haala miira labsii lakk 433/97 kw.2(4) fi7(4) faallaa taeen himannaa hundeessuu isaa
akaasumasi Dhimmi.2ffaanA/Alangaa Wajjira Haqaa AanaaA Adaamii Tulluu M/murtii yakka
malaamaltummaa ilaaluudhaaf aangoo hin qabnetti himannaa dhiyyeessuu isaa miira labsii
lakk.434/97 waliin kan wal-faalleessuu tauu isaa namatti agarsiisa.
3.3. Aangoo Mana Murtii
Labsiilee amman dura turan keessatti ifaan ifatti yakkoota malaammaltummaa ilaaluuf aangoo
kan qabu M/Murtii kam akka tae addaan bahe hin tumamne.Waan kana taeef,hojii keessatti
rakkoo uuma tureera.Kanaafu Heera RDFI kew.78 fi 81 buuura godhachuun labsii lakk.434/97
kew.7 jalatti aangoon yakka malaammaltummaa ilaaluu M/Murtiif kennameera.
Buuuruma kanaan Yakkoota Malaammaltummaa aangoo mootummaa Fedeeraalaa taan
Abbootii Taayitaa Mootummaa
Feederaalatiin47 rawwataman Mana Murtii Waliigala
Federaalatu ilaala.Kan Abbootii Taayitaa Naannootiin48 Raawwtan immoo Mana Murtii

WaliigalaNaannootu ilaala.Yakkoota malaamaltummaa namoota abbootii taayitaa jedhamanii
seeraan kaamnii ala jiraniin Raawwataman49 qoratee murtii keennuuf sadarkaa Feedeeralati
M/murtii olaanaa Fedeeraalaa aangoo Abbaa Seerummaa sadarkaa duraa kan qabu yoo tau
sadrkaa naannootti immoo M/Murtii olaanaa (Godinaa) naannoo aangoo Abbaa seerummaa
sadarkaa duraa qaba.Gama biraatiin yakkoota malaammaltummaa Bulchiinsa Finfinnee fi Diree
47
Members of the House of People's Representatives and of the House ofthe Federation, officials
of the Federal
Government above ministerial rank, ministers,state ministers, vice ministers, commissioners,vice commissioners,
judges of the Federal Supreme Court,labsii lakk.433/97 kew.2(5)
48
Members of Regional State Councils, officials of the Regional State above the Regional State bureau heads,
Regional State Bureau heads, judges of the Regional State Supreme Court,mil- jalee 17 ni ilaallata.
49
Fakk.I/ gaafatamtoota waajjira,Abbootii Adeemsaa,Itti/ ga godinaa,Aanaa ,hojatootaQajeelfama Adabbii lakk
1/2000 kew.8(3) (b) fi (C)
70

Dawatiin wal qabatan kan ilaalamaa akkuma barbaachisummaa isaati M/Murtii Fedeeralaa
rogummaa qabuun ilaalamu.50
Dhimmooni ajaja Qabiinsa, Sakkataiinsa,Yeroo Beellama,Buufata Poolisii tursiisuu,mirga
wabii, dhorkaa ykn uggurri akkasumas dhimmooni biroo qorannaan wal qabatan kan ilaalaman
M/Murtii yakka malaamaltummaa dhagahuuf aangoon kennameefi Mana Murtii olaanaa akka
tae labsiin lakk.434/97tumeera.Waan kana taeef,Manneen Murtii Aanaa yookiin Manni Murtii
Federaalaa Sadarkaa jalqabaa dhimmoota kanneen ilaaluuf aangoo hin qabu.
Seera baastuun dhimma kana irratti maliif filannoo kana akka fudhatan tilmaamuun ni
dandaama.Kunis ulifinna yakka malaamaltummaa fi namoota yakka kana raawwachuu dandaan
wal bira qabanii yemmuu ilaallamani gahumsa ogeessoota Qaama Haqaa wajjinis ilaaluun
barbaachisaa waan taeef Manni murtii Olaanaa immoo gahumsa kana ni qaba jedhamee
fudhatamuu ni dandaa.
Gama biraatiin,rakkooleen ifatti dhimma kanaan wal-qabatanii raawwii kessatti mulatan
fakkeenyaaf,dhimma aangoo M/M/W/O tae tokko Godinaalee Oromiyaa irraa gara M/m kana
deeddebiuun mirga wabii, yeroo beellama, ajaja qabiinsaa fi sakata.iinsaa baasuun mirga
namoonni dhiyyeenyaatti haqaa argachuuf qaban kan daangeessuu fi baasii dabalataaf ni
saaxila.Qaama raawwachiiftuus baasii hin taaneef saaxila.Dhimmoon kun Mana Murtii aanaatiin
tauu dhabuun iccitii hojjichaa irraatti,namoonni yakka malaammaltummaan shakkaman
toatamuu dandauu irraatti fi yaada buuura seeraa Ajajin qabiinsaa,mirgi wabiifi sakantaiinsaa
M/M kamiinuu kennamuu danda.a jedhu waliin wal falleessuu dandaa.kana malees qaamoleen
yakka malaammaltummaa qoratanii himachuuf aangoo qaban akkaata labsii lakk 434/97 ajajuun
raawwachuu irra S/D/F/Y hojii irra oolchuuf ni dirqamu.Qabatamaan yommuu labsicha dhiisuun
akkaataa s/d/f/y tti hojjeetan ni mulaatu.Akka fakkeenyaatti dhimmoota armaan gadii
fudhachuun xiinxaluun ni dandaama.
Dhimma 1ffaa Poolisiin Aanaa Doddotaa shakkamtoota Yohaannis Abarraa faa N.3 yakka
malaammaltummaa rawwwatan jedhee waan shakkeef galmee wayita qulqulleessu Baankii irraa
ragaa barbaachisu fudhachuuf yeroo beellamaa M/M Aanaa Doddotaati gaafatee.M/M kunis
50
Labsii lakk 434/97 kew.7
71

LGMM.yeroo beellamaa 07209,51 tae irrati yeroo beellama kennee gaafa 12/06/02 buaa
eeguuf beellama qabeera.Beellama itti aanu irratti shakkamtootni mirgii wabii akka eegamuuf
yommuu gaafatan,Poolisiin hanga himannaan banamuti buufata poolisii akka turan
gaafateera.M/M kun gaaffii poolisii kufaa gochuun akkaataa seeraatiin mirgi wabii akka
eegamuuf poolisiif ajaja dabarsee galmee cufeera.Shakkamtooni M/Murtii ajaja dabarsu illee
poolsiin mirga wabii keenya hin eegne jechuun M/M/O/Go/Arsiiti mirgi wabii akka eeggamuuf
gaafataniiru.A/Alangaa labsii lakk 434/97 kew.4(1) caqasuun mormeera.M/M kunis LGMW
2614952 irrati mirga wabii dhorkee jira.
Dhimma 2ffaa
Shakkamaa Makkoniin Simee M/Murtii Aanaa Adaamaati miga wabii kan gaafate yoo tau
A/Alangaa Waajjira Haqaa magaala Adaamaa xalayaa lakk.01/731/2003 barreesseen buuura
labsii lakk.433/97 kew.7(4) dhimma kana ilaaluuf aangoo kan qabu M/M Olaanaadha,yakki
raawwatame yakka aangooti haala hin malleen fayyadamuti jechuun mirga wabii irrati mormii
dhiyyeeseera.M/M Aanaa Adaamaa dhaaddacha gaafa 14-11-2003 ooleen LGMW 50749 tae
irrati A/Alangaa dhimma kana kan ilaalu M/M/O/Godinaati kan jechuun mormii dhiheesse
fudhatama hin qabu Sababni isaa gaaffiin mirga wabii m/m kanati dhiyyachuu dandaa waan
taeef,dhimma malaamaltummaa kan jedhamu ilaalchisee labsii ibseen yakka malaamaltummaa
osoo taee kan qoratu qoratee A/Alangaa oofuma yeroo beellamaa M/Murtii kanatti
dhiheessee kae yeroo mirga wabii olaanatu ilaaluu qaba jechuun Kan dhiheessee fudhatama
hin qabu jechuun shakkaman qr.4000 dhiyyeessee ykn moodeela 85 qabsiisee ala taaee dhimma
isaa hordofu buuura s/d/f/y kew.63 mirga wabii heeyyamee galmee cufeeera.
Dhimma 3ffaa
A/Alangaa Waajjira Haqaa Aanaa Adaamii Tulluu L.G.A.A 00507 gaafa 7-11-02 tae irrati
Mahaammad obsaa Macheessaa faa N.2 kew.379-1A darbuun yakka sanada mootummaa gara
sobaatti jiijjiiruun,yakka aangootti seera ala fayyadamuu tiin kew.407(1)(C) fi yakka amantaa
hirisuu cimaa kew.676-2A raawwataniiru jechuun himanna saqeera.M/Murtii Aanaa Adaamii
Tulluu himannaa dhiyyaate keessuummeessun LGMM.13010 taee irratti dhaddacha gaafa 13 51
52
GYB M/M Aanaa Doddoota lakka. O7209

GMM/M Olaannaa Godina Arsii lakk. 26149(2002)
72

11-2002 ooleen himatamtoota lamanuu keewwata himannaan dhiyyaate jalatti balleessaa qabu
jechuun hidhaa cimaa waggaa 4 akka adabaman murteessee jira.
Akka waliigalaatti,Dhimma1ffaa irraa kan hubatamu gaaffii yeroo beellama,mirga wabii akkaata
labsii lakk.4534/97 ajajutti M/M/O/Go tti gaafatamuu osoo qabu Aanaa irratti kan gaafatame
tauu isaa dhimma 2ffaas ilaalchisee A/Alangaa buuura labsii lakk.434/97 kw7(4) tiin osoo
mormuu m/m Aanaa mirga wabii eeguun isaa akkasumas dhimma 3ffaan wal-qabatee dhimmichi
qorannaa keessa darbee murtii kan argate M/M Aanaatti tauun isaa ija labsii kanaan yoo
ilaallame sirrii hin fakkaatu.Akka yaada barreessaa moojulii kanaatti akkaataa labsichi ajajuun
hojjechuu fi rakkoole ifatti mulataniif seera baastuun fala akka dhahu kallattii agarsiisuu wayya
malee seera ala hojjechuun fala hin tau.
3.4. Mirga Wabii
Mirgi wabii mirgoota buuura keessa tokko akka tae ni beekama.Kanaaf, heera RFDI kew 19(6)
jalatti haala ifa taeen tumameera.Haa tau malee mirga buuuraati yoo jennuu mirga gonkumaa
hin daangoofne ( Absolute right) miti.Mirgi wabii kan dhorkamu ykn daangeeffamu tauu isaa
kew.19(6) ni tuma.Seera baastuun biyya keenya keewwata kana buuura godhachuun Labsii
lakk.239/93 Kew 51(1) (2) tiin mirga wabii guutumaan guuti daangeesseera.Labsiin Kun kallattii
kaayyoo seera yakkaa galmaan gahuu fi eegumsa mirga namaatiin yoo ilaalamu fooyyauun
waan barbaachiseef labsii lakk.434/97 Kew.4-6)tiin akka haqamu taasifameera.Labsiin Kun
qaamoota yakka qorachuu dandaaniif aangoo fi haala mirga wabii itti eeggu dandaan kenneefi
jira.
1) Qorataan Pooliisii nama yakka malaammaltummaatiin shakkame haalotaa armaan gadii
tilmaama keessa galchuun mirga wabii eegeefi gad lakkisuu akka dandau labsichi ni
tuma.Kunis yakki raawwatame jedhame shakkisiisa yoo tae ykn namni qabame yakkicha
raawwachuusaaf shakkisiisaa yoo tae,akkasumas yakki raawwatame jedhame adabbii
cimaa taeen kan hin adabisiifne ( kew.4(2) fi seera yakkaa kew.107)
2) Poolisiin wabiidhaan shakkama yoo gad-hin lakkifne manni murtii mirga wabii eeguu
kan dandau;
a) Shakkamaan mirgi wabii eeggameefii bahe hin badu jedhee yoo tilmamame fi
73

b) Ragaawwan ni balleessa ykn yakka biraa ni raawwata jedhamee yoo tilmamame
dha.kew 4(4)
Haa tau malee, murtii kenname irratiti oliyyannoo gaafachuun ni dandaama.(kew.5)
Oliyyannoon kan dhihaatu mirga wabiin gadhiifamuu ykn hanga maallaqa wabiif qabsiifamee
komachuun yoo tae dhimmichi oliyyannoon ilaallamee murtii hanga argatutti murtiin mana
murtii jalaa osoo hin raawwatamin ni tura.A/Alangaa yeroo murtaaee keessatti oliyyannoo
M/Murtii oliyyata dhagahuu isaa ragaa mirkanneessu dhiyyeessuu qaba.
Gama biraatiin,M/Murtii shakkamaan mirga wabiin akka bahu yommuu murteessu
daangaawwan kauu dandau,naannoo murtaee ala akka hin sochoone,iddoo ragaa balleessuu
dandauu akka hin geenye,yeroo murtaaee keessati qaama ilaalatuuf akka gabaasu ykn,gara
biyya alaatti akka hin baane ajaja kennuu ni dandaa.Fakkeenyaaf,M/M/O/Federaalaa
dhaddacha gaafa 9-9-2002 ooleen LG-42487 irratti nama labsii yakka fooyyaee bahe
lakka214/74 kw.23(1A) fi (2) fi Seera yakkaa kw.32(1A) fi 33 darbuudhaan yakka aangootti garmalee fayyadmuu irratti haala addaattiin hirmaate tokko mirga wabii ilaalchisee A/A
shakkamtuun biyyaa bahuuf yommuu jettu waan qabamteef mirgi wabii akka dhorkamu
gaafateera.M/Murtii gaaffii A/Alangaa KNFMF kufaa gochuudhaan mirga wabii kan eegeef yoo
tau hanga dhimmichi murtii dhumaa argatuutti biyyaa akka hin baane ajaja laateera.Ajajani fi
footoon ishee Imigireeshinitti hanga ergamutti ajajin wabiin akka baatu laatame akka turu
ajajeera53.
Labsichi namni yakka malaammaltummaa waggaa 10 ol adabsiisuu dandauun himatame mirga
wabii ni dhorka.Ulaagaan ykn safartuun kun hanga adabbii himatamaa adabsiisuu dandau kan
ilaallatu waan taeef mirgi wabii adabbii yakka himannaan jalatti dhihaate ilaaluun murtaaa.
Madaalliin kw.4(1) kaaame adabbii kauumsaatti moo baaxii isaatti?gaaffiin jedhu yeroo
baayyee dhimma oggeessota seera wal-falmsiisuudha.Hojimaani Manneen Murtii Federaala
akka agrsiisuutti madaallichi baaxii adabbii ilaallata.Kaaumsi adabbii waan fedhe yoo tae illee
namni yakkoota malaamaltummaa baaxiin adabbii isaanii waggaa 10 ol taeen himatame mirgi
wabii yommuu dhorkamu ni mulaata.Qabxiiwwaan kanneen ifa taasiisuuf dhimmoota(keezoota)
armaan gadii kanneen ilaaluun gaarii taa.
53
Girmaa Baqqalaa faa N5.irrati Meeroon Dilnasee Vs KNFMF LGMMOF.42487(2002)
74

Dhimma 1ffaa M/M/O/Federaalaa dhaddacha 14-7-2001 ooleen LG78290 tae irratti keewwata
himannaan jalatti hundae jalatti balleessaa qaba yoo jedhame waggaa 10 ol adabamuu
dandaa jechuun mirga wabii buuura labsii lakk.434/97 kw.4(1) tiin dhorkee jira.Himatamaan
M/M/W/Federaalatti oliyyaannoo kan gaafate yoo tau M/M kunis LG.48055 tae irratti
dhaddacha 09-02-2002 oolen murtii mana murtii jalaa cimseera.54
Dhimma 2ffaa Dhimma isa duraa kanaan walfakkaatu irratti M/M/O/Federaalaa LG.82294 irratti
mirga wabii buuura labsii lakk.434/ 97 kw.4 (1) dhorkee jira.M/M/W/Federaala dhaddacha 132-2002 ooleen LG.47847 irratti murtii kana cimseera.55
Muxannoon Manneen Murtii Naannoo keenya keessa jirus kan Manneen murtii Federaalaa
waliin wal fakkaata.Fakkeenyaaf,M/M/O/G/Shawaa dhaddacha gaafa 12-11-2001 ooleen
namoota yakka malaa malaamaltummaa aangootti seera ala fayyadamutiin himannaan buuura
seera yakka 407(2) irratti dhihaate mirga wabii LG.11631 irratti yommuu dhorku olyyaannoo
M/M/W/O/Dh/Bahaatti taasifameen manni murtii kunnis dhaddacha gaafa19-02 2002 oolen
LG.85949 irratti ajaja Mana Murtii jalaa cimseera.56 Haa tau malee, darbee darbee namoota
yakka malaamaltummaa baaxiin adabbii waggaa 10 ol taeen himatamaniif mirga yommuu
hayyaman ni mulata.Abbootiin Alangaas mormii kan hin qabaanne tauu yommuu ibsaan
galmee tokko tokko irraa ni hubatama.Dhimmoon armaan gaditti ibsaman dhugaa kana
calaqisiisu.
Dhimma 3ffaa A/Alangaa Go/Shawaa bahaa LG.A.A.01510 himannaa gaafa 30/4/01 barreessee
dhiheesseen himatamtoota Ahimad Abdii Arabii faa N.3.irratti him 1ffaa seera yakkaa kew
676(1) caqasuun yakka malaammaltummaa amantaa hirisuu cimaatiin, 2ffaa fi 3ffaa yakka
dhoksaatiin M/M/O/Go/Sh/Bahaati himannaa dhiyeesseera.Falmii mirga wabii L.G.M.M.18701
tae irratti A/Alangaa mirgi wabii yoo egame komii kan hin qabne tauu yommuu ibsu.M/Murtiis
himatamaa 1ffaan wabii qarshii 3000 qabsiisee akka hidhaa bahu ajajeera.57
Dhimma 4ffaa Haaluma walfakaatuun A/Alangaa Go/Harargee Bahaa himatamaa Mahaammad
Yuusuuf Callisaa kan jedhamu qarshii 65,177.48 hiriseera jechuun seera yakkaa kew.676(1)
54
Biruuk Mazigabaa Vs A/Alangaa KNFMF LGMMWF.48055(2002)

DR.Solmoon Gooshuu faa N.4 Vs A/Alangaa KNFMF LGMMWF.47847(2002)
56
Raajuu abdii faa.N2 Vs A/A KNFMO.LGMMW-85949(2002)
57
A/Alangaa Go/sh/Bahaa Vs Ahimmad Abdii Arabii faa N.3(2001)
55
75

jalati
yakka
malaammaltummaa
amantaa
hirisuu
cimaatiin
himannaa
hundeesse
M/M/O/Go/H/Bahaati gaafa 15/3/01 dhiyesseera.LGMM.10152 tae irrati A/A mirga wabii hin
mormine.M/Murtiis hatamaan wabii Qr.4000 yaamee hidhaadha akka bahu ajaja laateera.58
Dhimma 5ffaa A/Alangaa KNFMNO himatamtoota Lammaa maammoo Qannawwee faa
namoota.3 seera yakkaa kew.407(2) caqasuun yakka malaammaltummaa cimaa aangooti seera
ala fayyadamuutiin M/M/O/GO/shawaa Bahaati himanna dhiyesseera.M/M kunis LGM.09000
tae
irrati
kew.4(1)
buuureffachuun
dhadhacha
7-4-2000
ooleen
mirga
wabii
dhokeera.Abukaatoon himatamtoota kew.4(1) yakki waggaa 10 ol adabisiisu mirga wabii hin

kennisiisu jedha malee waggaa 7 fi isaa ol hin jedhu,yakki oliyyatootni ittii himatmaan waggaa
7-15ti kan adabsiisudha jedhamee jala muramee ibsamuu dandau miti,M/M seera yakkaa fi
labsicha balisee hiikuudhaan maliin akka nu adabuudhaaf qophirra jiran ibsuudhaan jala
murtiin
kenname
sirrii
miti
jechuun
M/M/W/O/Dhaddacha
Bahaatti
Oliyyannoo
dhihesseera.M/M kunis oliyyata dhihaate kufaa gochuun murtii M/M jalaa cimseera.59
Yakka dadabalamaa ilaalchisee namni yakkoota hidhaa cimaa baaxii waggaa 10 ol adabsiisuu
dandauun himatame haala adabbii yakka dadabalamaa murteessuutiin waggaa 10 ol adabamuu
waan dandauuf wabiidhaan gad hin dhiifamne ni mulata(seera yakkaa 85 fi184) ejjeennoon
Manneen murtii Federaalaa fi Naannoo keenya keessaatti callaqisuus kanuma.Fakkeenyaaf
M/M/O/Federaalaa LG.76276 irratti dhaddacha gaafa 04-17-2001 ooleen himatamaan yakkoota
dadabalamaa waan himatameef waggaa 10 ol adabsiisuu dandaa jechuun buuura labsii
lakk.434/97 tiin mirga wabii kan dhorke yoo tau, oliyyannoo Mana Murtii Waliigalaatti
himatamaan taasisseen M/M/W/F dhaddacha gaafa 05-08-2001 ooleen LG.448225 irratti
oliyyaannoo isaa kufaa taasiiseera.(dhimmaa 6ffaa)60
Akka waliigalaati dhimmoota kanneen irra kan hubatamu ejjennoon manneen Murtii Federaalaa
keessatti Calaqqisu mirga wabii nama yakka malaamaltummaatiin himatame ilaalchisee gaaffii
mirga wabii irratti murtoo laachuuf ilaalamuu kan qabu adabbii kauumsaa osoo hin taane baaxii
adabbii akka tae,namni yakkoota dachaa baaxiin adabbii waggaa 10 ol adabbisiisuu dandauun
himatame tokkoon tokkon isaanii waggaa 10 kan adabsiisan yoo tae waggaa 10 ol adabamuu
58
A/Alangaa GO/H/Bahaa Vs Mahaammad Yuusuuf callisaa

A/Alangaa KNFMO Vs Lammaa Maammoo qannawwee faa.N-3
60
Toofiq Sammaan Vs KNFMF 44825(2001)
59
76

waan dandauuf wabiidhaa akka gad hin lakkifamnedha.Dhimmooni Manneen Murtii Naannoo
keenyaa murtaaan gariin kana kan agrsiisan yoo taan gariin immoo hojimaata kana irraa kan
maqan fakkaatu.Adabbii kauumsaa yoo kan fudhannu tae yakkoota malaamaltummaa adabbiin
kauumsaa waggaa 10 ol taan kw.407(3),408(3) fi 411(3) qofa irratti mirgi wabii dhorkaamuu
dandaa.Gama biraattin yakkootni malaamaltummaa reenjiin adabbii isaanii hanga waggaa 15,515,7-15,5-25 taee jiru.Yakkoota kanneen yoo ilaale uumama isaanitiin baayee ulfaatoo
dha.Namni yakkoota kana raawwate carraan seera jalaa miliquu balaadha.Qaboon yaaii (
mariin) seera baasitu akka ibsutti madaallii waggaa 10 jedhu kan tumame namni waggaa 10
adabamuu dandau wabiin yoo gad-lakkifame hin deebiu,ni bada sababa jedhu ibsa.Gama
kananis yoo ilaale mirga wabii dhorkuun sababa qabeessa fakkaata.
Yakkoota dadabalama ilaalchisee, mirga wabiitiin wal-qabatee seerrichi wanti ifatti ibsu hin
jiru.Akkuma dhimma 6ffaa irraa hubatamutti Manneen Murtii adabbii himataman adabamuu
dandau walitti idauudhaan haalli gaaffii mirga wabii kufaa itti taasiisan sababa fi roga
qabeessaa taeetti mulaata.
Gaaffilee Marii
1) Namni yakka malaammaltummaa labsii 214/74 keessatti waggaa 10 (kudhan) ol
adabsiisuu dandauun himatamee, yakki ittiin himatame Kun Seeraa Yakka keessati
baaxiin adabbii isaa waggaa 10 (kudhan) taee osoo tumamee gaaffiin mirga wabii haala
kamiin keessummeefama? Qajeeltoon seera yakka kw.6 (jaha) jalatti tumame
raawwatiinsa qabaa?
2) Maddaaliin labsii 434/97 kw.4(1) jalatti gaaffii mirga wabii
murteessuuf kaaame
qajeetoowwan adabbii murteessuu seera yakkaa keessatti tumamanii (kw.85,184,188-2)

ykn Qajeelfama adabbi Murteessuu buuura godhachuudhaan gaaffii mirga wabiif deebii
laachuu( murteessuu) akka dandaamu ni agarsiisaa?
3.5. Dhorkaa Yookaan Uggurrii (Restraining)
Qabeenya yakka malaammaltumman argame jedhamee shakkame uguruuf sirni hordofamu qabu
s/d/f/y keessati hin tumamne.Labsii lakk 434/97 fooyyeessuun sababni barbaachise keessa tokko
qabeenyawwan yakka malaammaltummaan uguruuf tumaaleen dandeesisan fooyyeessuun waan
barbaachiseefdha.Yeroo
nama
yakka
malaammaltummaan
77
shakkame
tokko
M/Murtii

dhiheessuuf sochiin taasifamu shakkamaan qabeenya yakkichaan argame dhoksuu dandaa.Waan
kana taeef qabeenyichi akka hin dhokfamne ykn faanni hin banne gochuuf falli seerri gocha
Kana ittisuuf kaaee uggurrii dha.Akka waliigalaatti kaayyoon qabeenya ugguru faayidaa
malaammaltummaan argame ykn miidha qaqqabe bakkatti deebisuudha.
Labsichi ajaja uggurrii jedhuuf kew.2 (4) hiika lateera."Restraining order" means an order which
prohibits the offender from dealing with certain property and includes the right to transfer, use
and destroy the property in any manner Qabeenya ugguruun bifa lamaan raawwatamuu
dandaa.
A. Qabeenya
himatamaan yakka malaammaltumman argate jedhamee tilmaamu
irratti ajaja kennamu (labsii lakk.434/97 kw.8)

Qabeenya malaammaltummaan argame jechuun maal jechuu akka tae kew.2 (2) hiika
kenneefi jira.
"Property acquired by the commission of corruption offence" means any property which
the offender owns or possesses directly or indirectly as a result of the commission of the
corruption offence, and includes any such property or money which has been donated
directly or indirectly by the offender, put under someone's custody or hidden somew
here hiika jedhu arganna.
Kana jechuun ajajichi mirga qabeenyatti fayyadamuu, bulchuu,karaa kamiin iyyuu nama biraatiif
dabarsuu kan dhorku dha.Manni Murtii qabeenya imaanadhaan nama harka jiru akka gadlakkifamu gochuu;nama qabeenya bulchu filuun muuduu fi akka bulchu guchuu,haala itti bulchu
ilaalchisee aangoo kennuu,galii fi buaa qabeenyichi irraa argamu sassaabuu fi maallaqicha maal
gochuu
akka
qabu
ajaja
kennuu
akka
dandau
kw
13
fi
itti
aanan
irraa
ni
hubatama.Fakkeenyaaf,Manni Murtii Olaanaa Federaalaa dhaddacha gaafa 16-10-2003 ooleen

LG-103669 irratti gaaffii KNFMF dhiheesse buuurreeffachuun Warshaan sibila Sheebaa
jedhamu Korporeeshiniin Sibilaa fi Injinariingii Itoophiyaa akka ofitti fudhatee bulchu ajaja
dabarseera.61
Himatamaan qabeenyicha malaammaltummaan argate jechuun murtii irra gahuun haalli itti
dandamu kew.8 jalatti kan ibsamee jira.
61
KNFMF Vs MR.Gulihaam Abbaas LG 103669 (2003)
78

1) Falmii mana murtiiti taasifameen qabeenyichi Kan argame yakka malaammaltummaan
tauu ragaadhaan yoo mirkannaaee yoo murtaee qabeenya malaamaltummaadhaan
argame jedhame akka dhaalamu ni taasifama.Kun baayyee kan nama rakkisu miti.
2) Himannaan dura Ajajni dhorkaa akka kennamu iyyannaa dhiheessuu akka dandaamu
kew.8(3) jalati tumameera.Kanaaf qorataan qorannaan yommuu jalqabamu ajajini
dhorkaa akka kennamu gaafachuu ni dandaa.Haa tau malee,qorataan Abbaan Alangaa
qabeenyichi yakka malaammaltummaan kan argame tauu isaa ragaa agariisan tokko
tokko
waliin walq-absiisuun iyyaanna kaakuun deeggarame dhiheessuu akka qabu
kew.8(2) ni tuma.Qabatamaaniis sadarkaa Federaalatti balinnaan ittiin
hojjetamaa
jiraachuu isaa barreessaan moojulii kanaa hubachuu dandaeera.

B. Haala qabeenyi bua yakkicha hin taane itti ugguramu
Yakka malaamaltummaan kan hin argamne tauu baatus qabeenyi maqaa shakkamaattiin jiru
kam iyyuu uguramuu dandaa.Ajajin dhorkaa qabeenya shakamaa irratti kennamu akka hin
gurguree fi hin jijjire kan dhorku yoo tau mirga qabeenyichati fayyadamuu garuu ni
hayyama.(labsii lakk.434/97 kw.9-1fi2) Yeroo tokko tokko namoonni yakka malaammaltumaa
raawwatan
qabeenyi
akka
hin
qabamne
qabeenyicha
maqaa
nama
biraatti
jijjiru
dandau.Ragaadhaan mirkanneessuun dandaamnaan qabeenyi himatamaan kennaadhan kenne

,maallaqa imanaadhaan namatti kenne
ykn dhokse ugguruun akka dandaamu seeraan
tumameera.
Qabeenyi jireenya himatamaatiif barbaachisaa taan hin ugguraman.Qabeenyi tajaajila guyyaa
guyyaan himatamaa fi maatii isaatiif oolan Kan akka huccuu, meeshaalee nyaata ittiin
bilcheeffatu, siree, uffata siree, fi uffata halkaniifikkf, akka fakkeenyaatti caqasuun ni
dandaama. (kw.10)
Labsichi qabiyyeen iyyaata uggurrii dhimmoota ijoo of keessatti qabaachuu qabu kew.11 jalatti
tarreessera.Iyyatichi kakuudhaan deeggaramee kan dhihaatu yoo tau,ijoo yakkichaa,tarkaanfii
sadarkaa sadarkaadhaan fudhatame,himannaan yoo hin hundoofne sadarkaa dhimmichi irra
jiru,qabeenyi ykn maallaqni malaamaltummaan argamuu isaa sababoota agarsiisanii fi amansiisa
taan;faayidaa hin malle ykn miidhaa yakka malaammaltummaatiin argate ykn qaqqabe
ilaalchisee sababa amansiisaa tae;tarree fi teessoo qabeenyichaa hammachuu qaba.Galmee
KNFMF barreessaan kun kan ilaale yoo tau qabiyyee iyyaata dhihatuun wal qabatee rakkoo
79

hojii
irratti
mulate
hin
arganne.
56117,54876,71001,70369,68743,81964
Fakkeenyaaf,
irratti
LGMMO
iyyannaa
Federaalaa,
ugurrii
dhihaate
ilaalameera.Iyyannaan kunis akkaataa labsii lakk.434/97 kw 8 fi 9(1) ajajuun kan dhiyaate tauu
hubatameera.Af-gaafii
Abboottii
Alangaa
KNFMF
waliin
taasiifamees
kanuma
kan
dhugoomsudha.
3.6. Qabeenya Dhaaluu (Confisication)
Akkaataa seera biyya keenyatti qabeenya dhaaluun gosa adabbii keessa tokko.62 Qabeenyi
yakkaan argamees tae karaa seeraatiin argame dhaalamuu dandaa.63Adabbiin kun kan murtaau
garuu seera irratti ifatti akka adabbiitti yoo tumame argamedha.Seera yakka keessatti kw 419(1)
ala qabeenya dhaaluun akka adabbiitti of dandaee yakkoota malaammaltummaa biroo jalatti hin
tumamne.Seera yakkaa kw.404(5) jalatti adabbiin tumamee yakkoota kanneeniif tumamee jennee
fudhachuuf ni dirqamna.Namni yakka malaammaltummaan himatamee balleessa qabachuun isaa
yoo
mirkanaae
qabeenyi
malaammaltummaan
argate
ni
dhaalama
ykn
faayidaa
malaamaltummaadhaan argate yookiin miidhaa qaqqabsiise jedhamee tilmaamamu waliin walmadaalu qabeenya ugurame irraa hirisuun ykn gurguramee mootummaaf galii taa.Kunis labsii
lakk.434/97 kw.29 fi 34-(1fi2) jalatti ibsameera.
Qabatamaniis buuura kaanaan hojjeetama jira.Fakkeenyaaf himatamtoonni.jedhaman ragaa
sobaa fayyadamuudhaan kaazinaa mootummaa keessaa qr.1,025,267.81 baasii gochuun
faayidaa isaaniif waan oolfataniif M/M/O/F -LG81946 tae irratti murtii dabarseera,akkasumas
himatamtootni kaazinaa mootummaa keessaa qr.549,609.92 baasii gochuun fudhachuun isaanii
mirkanaaee LG.67374 irratti itti murtaeera.A/Alangaa KNFMF xalayaa gaafa 30-7-2003
barreesseen konkolaatootni yakka malaamaltummaatiin argamaan akka dhaalaman,Manni
maqaa himatamaatiin jiru gurguramee maallaqni miidhaa qaqqabe waliin wal-madaalu
mootummaaf galii akka tau ajajin akka kennamu gaafateera.Manni murtii olaanaa dhaddacha
gaafa 28-10-2003 ooleen LG.68743 irratti.koonkolaatoonni maqaa himatamtootatiin
galmaae fi ugguramee jiru gurguramee mootummaaf galii akka tau,mannichi gurguramee
miidhaan qaqqabe akka haguugamu murteesseera.
62
63
Seera Yakkaa Kw 98(1)

Seera Yakkaa Kw 98(2)
80

Labsicha irraa akka hubatamutti murtiin dhaalumsaa murtiin balleessummaa akkuma kennameen
kennamuu qaba.Galmeen yakka malaamaltummaa lafaan wal-qabatu Manneen murtii Naannoo
keenya murtii argachaa jiran tokko tokko murtiin qabeenyaa dhaalu yeroo murtiin adabbii
murtaau murtaaa akka jiru ni agarsiisu.
Dhimma 1ffaa M/M/O/G/Adda Adaamaa dhaddachaa 09-06-2003 ooleen seera yakkaa 32(1-A),
33 fi 407(2) darbuudhaa yakka malaamaltummaa aangootti garmalee fayyadamuutiin Lafti liizii
fi caalbaasii malee qabame km2 1,286 mootummaaf galii akka tau LG.10625 irratti murtii
adabbii erga laatee booda ajajee jira.M/M/W/O/Dhaddachi Bahaa dhaddacha 24-9-2003 ooleen
LG.12102 olyyannoo irratti ajaja M/Murtii jalaa cimseera.64
Dhimma 2ffaa M/M/O/G/S/Kaabaa dhaddacha 2-3-2000 ooleen namoota aangootti gar malee
fayyadamuu fi ragaa sobaa fayyamuun waldaa ijaarsa mana jireenyaa keessaatti namoota
miseensa taan haquun maqaa daaimmanii,nama duule,moggoo fi namoota biroo galchuun
lafa
waan fudhataniif LG.17621 irratti murtii adabbii erga murteessee booda lafti
himatamtootni maqaa waldaan qabatan mootummaaf galii akka tau yommuu murteessuu
M/M/W/O immoo galmee oliyyannoo LG.70072 irratti dhaddacha gaafa 14-09-2001 ooleen
ajajaM/Murtii jalaa fooyyeessuun Bu/M/G/S/Kaabaa fi kan magaalaa suluultaa dhimmi kun
ilaallatu kan seera qabeessa taee fi hin taane addaan baasee sirreessuun Qabiyyee Waldaa
mana jireenyaa hojii irra akka oolchu ajajeera.65
Haa tau malee, murtiin dhaalumsaa himatamaan faayidaa argachuu isaa ykn hanga qabeenya
dhaalamu murteessuuf ragaan dabalataa yoo barbaachise ragaa argachuuf jecha turu dandaa.66
Guyyaa Murtiin balleessuummaa laatame jalqabee yeroo jia jaha hin caaleef turuu
dandaa.Kanaafu, M/Murtii haalli Kun yoo jiraate malee murtii dhaalumsa kennuuf ni dirqama.
Gama biraatiin, waaeen qabeenya mootummaaf galii gochuu 34(3) jalatti ilaallameera.Buuura
tumaa kanaan qabeenyi akka dhaalamu murtaae haalli itti mootummaaf galii itti tau ilaalchisee
dambiin murteessuu akka bahu ni tuma.Waan kana taeef tuma kana irraa kan hubatamu yeroon
qabeenyi akka dhaalamu murtaauu fi galii itti tau adda adda.Dura murtii dhaalumsaa
kennamutu irra jira.
64
KNFMNO vs Faantaayee Tasammaa faa.N.6 LG.10625(2003)

KNFMNO vs Daanyaachoo Faayee faa N8.17621(2000)
66
Labsii lakk 434/97 kw30(1)
65
81

Manni murtii yeroo tokko tokko murtii balleesummaa murteessee qabeenya irraatti ajaja osoo hin
kennine bira darbuu dandaa.Wayita kana A/Alangaa qabeenya irratti murtiin dhaalmaa akka
kennamu iyyannaa biroo M/Murtiif ni dhiheessa.M/murtiis akkaata seera irraatti kaameen erga
qoratee booda murtii ni laata (kw.31)
Yeroo tokko tokko faayidaan yakka malammaltumaatiin argame kan Waajjira Mootummaa
tauu dandaa.Fakkeenyaaf, liqaa karaa seera ala taeen Baankii irraa argame tauu
dandaa.A/Alangaa himannicha hordofaa Waajjirri dhimmi ilaallatu qabeenyicha ilaalchisee
himannaa hariiroo hawaasaa akka dhiheessuu gochuu ni dandaa.Labsichi A/Alangaa buaa
dhimma kanaas akka hordofuu dandau aangoo kennameefi jira.(labsii lakk434/97 kw.32)
3.7. Qophii Himata Duraa (Preparatory Hearing)
Akka waliigalaatti yakkoonni malaamaltummaa adeemsa falmii dhimmooni yakka idilee ittiin
qajeelfamaniin qajeelfamu.Haa tauu malee yakki malaamaltummaa amala addaa waan qabuuf
sirna adeemsa falmii adda taee qaba.Sirni adeemsa falmii idilee irraa sirni adda tae tokko sirna
himannaa duraatti.Seena biyya keenya keessati dhimma yakka ilaalchisee yaad-rimeen seeraa
qophii himata duraa ( Preparatory Hearing ) jedhamu seera deemii falmii yakkaa keessatti hin
hammatamne.Yeroo jalaqabaatiif yaad-rimeen kun labsii sirna deemmii falmii fi seera ragaa
farra malaammaltummaa lakk 236/93 keessatti kan tumame yoo tau labsii lakk 434/97 (kan
foyyae) keessatis kw35 jalatti tumameeti argama.Kunis akka itti aanuti dubbifama:
Preparatory Hearing
Art.35. Principle
Where it appears to a court that a charge of corruption offence reveals a case of such
complexity and as a result of which the trial is likely to be of such length, and where
the purposes mentioned in Article 36 herein under is going to be likely fulfilled, it may
order a preparatory hearing shall be held jedha.
Manni Murtii himannaan yakka malaammaltummaa itti dhihate ijoowwan himannaa fi tarree
ragaa wal-xaxa tauu isaa irraa kan kae adeemsa murtii kan dhereessuu fi wal-xaxaa taasisuu
tauu yoo hubate fi kaayyoowwan kew.36 jalatti kaaman ni guuta jedhee yoo amane qophiin
himata duraa akka taasifamu murteessuu ni dandaa jedha.(hiikni kan barreessaa moojuulii
kanatti) Hiika qajeeltoo kana irraa kan hubatamu qophiin himata (dhagaha) duraa adeemsa
82

himannaan dura raawwatamu haa fakkaatuu malee qaama dhagaha dhimma yakka
malaammaltummaati malee dhimma yakka malaammaltummaa dhagahuuf akka haal-duree
tokkooti hin tumamne.Qophiin himata duraa himannawwan yakka malaammaltummaa hunda
irratti kan raawwatamu osoo hin taane ijoo fi ragaan dhihaate wal-xaxaadha jedhamee yoo itti
amaname fi A/Alangaa fi himatamaan waan barbaadaniif kan raawwatan ykn yoo hin barbaadne
kan dhiisan osoo hin taane Manni Murtii barbaachisaa tauu isaa yoo itti amane qofa ajaja
kennuun kan raawwatamu tauu isaatti.Waan kana taeef,himannaan M/Murtii dhihaatee
galmeen
banamee
dhaddachaaf
dhihaatee
beellama
erga
qabatee
booda
raawwatama.Qabatamaani irraa caalaatti adeemsi falmii kun M/M/O/ Federaalaatti sirriitti hojii
irra oolaa jiraachuu isaa galmeewwan barreessaa moojulii kanaan ilaalaman irraa hubatamee jira.
Dhimma 1ffaa A/Alangaa KNFMF
himatamtootaa Sulxaan Ibraahim faa N5 yakka
malaammaltummaa aangootti gar-malee fayyadamuu,sananada mootummaa fakkeessuun

qopheessuu ykn gara sobaatti jijjiiruu fi itti fayadamuutiin, qabeenya malaammaltummaadhaan
argame seera qabeessa dhiheessuu fi qaama 3ffaatti dabarsuu raawwataniiruu jechuudhaan seera
yakkaa kew.32,33,407 ( 1-A fi B) fi2 akkasumas kw 684 caqasuudhaan xalayaa
lakk.40/00004.1k.1/1446 himannaa dhiheessera.
M/M/O/F himatamtoonni dhihatanii deebii akka kennan waamicha dabarseen dhihatanii
himanni kennameefii himanna akka hubatan erga dubbiseef booda qabiyyee himataa fi tarree
ragaa dhihaate yoo ilaalu dhimmichi adeemsa falmii himata duraa keessaa akka darbu waan itti
amaneef A/Alangaa ibsa falmii himata duraa fi ragaalee akka dhiheessuu ajaja dabarseen
A/Alangaas buuura ajaja laatameen ibsa falmii himata duraa fi ragaalee dhiheessee
himatamtootaa akka qaqqabu erga taasifamee booda himatamtootnis ibsa falmii himata duraa
deebii ittisaa fi ragaalee dhiheeffatanii jiru.
Manni murtii kunis falmii himata duraa erga qorachuun himatamtootni himannaa yakka
malaamaltummaa isaan irratti dhihaate haaludhaan falmachuu isaanii waan hubateef,
ijoowwan yakkoota raawwatan jedhame kana raawwatan moo hin raawwanne? Jedhuu erga
qabatee booda dhimmi kun gara adeemsa falmii idileetti cehee ragaadhan akka qulqullau jalamurtii laateera.Buuuruma kanaan Ragaan A/Alangaa itti fufee dhagamee.ragaan ittisa
dhagahamemurtii laatee jira. (LGMM.71110)
Dhimma 2ffaa, A/Alangaa KNFMF himannaa himatamtoota Wandi wasan Jamana N3. Yakka
malaamaltummaa aangootti gar-malee fayyadamu fi yakka sanada sobaa qopheessuutiin seera
83

yakka kew 32(1-A),33 fi 407(1) akkasumas kw 375(d) darbuudhan raawwatanii jiru jechuudhan
himannaa dhiheessera.M/M/O/Federaalaa (LG74754) irraatti himtamtoota himanni akka isaan
gahuu gochuun dhaddacha irratti himanna dubbiseefii akka galuuf taasiisuun himannaan
dhihaate adeemsa falmii himata duraa keessa akka darbu waan itti amaneef A/Alangaa ibsa
himata duraa fi tarree ragaa akka dhiheessuu ajaja dabarseen A/Alangaas buuruma kanaan
dhiheessee himatamtootaaf akka kennamu erga taasifamee booda himatamtootni qabxiiwwan
mormii fi ragaalee ittisaa tarreessuun deebii dhiheeffatanii jiru.A/alangaa Komishinichaas
mormiiwwan himatamtootan kaan irratti deebii kenne jira.M/Murtii kunis falmii adeemsa
himata duraa irratti bitaa mirgaa taasifame qorachuun qabxiiwwaan himatamtootni akka
mormiitti kaasan adeemsa falmii idilee irratti ragaadhan kan qulqullaandha, qabxiin
himatamtootni amanan hin jiru,himatamtootni himanna isaan irratti dhihaate haaluudhan
falmataniiru jedhuudhan ijoo himatamtootni himannaa irratti dhihaate raawwatan moo hin
raawwanne? Jedhuu qabachuudhaan gara falmii idileetti akka seenaan jala murtii laateen
ragaan A/Alngaa itti fuufee dhagahamee jira.
Dhimma
3ffaa,A/Alangaa
KNFMF
xalayaa
lakk
KNFMF.G/Y280/2000
taeen
M/M/O/F(LG70369) dhihesse irra akka hubatamutti himatamtootni Zaranuu Ahimad faa N.19
seerri yakka bara 1997 osoo hin bahin dura fi erga bahee as maqaa waldaa jedhamuun lafa
karaa seera ala taeen qoqqoduudhaan fudhachuu,gurgurachuu,sanadoota adda adda
qopheessuudhaan itti gaafatmummaa mootummaan kennameef dahoo godhachuun gochi
weerara lafa irratti yommuu taasifamu itti gaafatamuummaa isaanii bahuu dhabuu isaanitiin
lafti km2 kuma 89,000 karaa seera alaan akka fudhatamu godhanii jiru jechuudhaan seera
yakkaa kew 32(1-A fi B),33,Labsii seera yakka lakk 214/74 kew 23(1-A fi B, fi2) fi kewa 17(1)
jalatti himanna hundeessera.M/M/O/F.LG 70369 irratti dhimmi kun adeemsa falmii himata
duraa keessa akka darbu waan itti amaneef A/A ibsa falmii himata duraa fi tarree ragaalee akka
dhiheessuu
ajajee
jira.Buurumaa
kanaan
A/Alangaa
Komishinichaa
buuura
labsii
lakka.434/97 kw38 tiin ibsa himata dura dhiheessera.Gamee kana irra akka hubtamutti
A/Alangaa isa kana keessatti a) ijoowwan himannaadhaaf buuura taan tokkoon tokkoon
himatamtoota irratti, (b) tarree ragaa namaa fi ijoo isaaf mirkaneessan (c) tarree ragaalee
84

sanadaa dhimmichaa waliin rogummaa qaban (d)Tumaalee Seera himannaaf buuura taan
caqasuun mana murtiif dhiheesse jira.67
Manneen murtii Naannoo keenya keessatti balinaan yoo hojii irra oolu hin mulatu.Darbee
darbee ittiin hojjetamaa kan jiru tau gaaffii fi deebii A/Alangaa KNFMN Oromiyaa tokko
waliin taasifame irraa hubatameera.Galmeewwaan Ilaalaman keessaa Galmee M/M/O/G/ Shawaa
Lixaa lakk.22000 yoo tauu A/Alangaa KNFNMO himatamtootni jedhamaan seera yakka kew
407(2.3) darbuudhaan yakka aangootti gar-malee fayyadamuu lafa mootummaa maqaa
waldaa sobaatiin gurmaaeef akka kennamu xalayaa barreessuun,akka kennamuu gochuun,
kaartaa qopheessuun kennnuf yaalii gochuun himanna irratti hundeessee jira.Falmiin qophii
himannaa duraa buuura labsii 434/97 kw.35 tiin gaggeefamu isaa A/Alangaa ibsa himannaa
duraa fi tarree ragaale buuura kw 38tiin dhiheessuu isaa galmee Mana Murtii kana keessaa
hubatamee jira.68
Egaa dhimmoota murtii argatan kanneen irraa kan hubatamu dhimmi tokko adeemsa falmii
himata duraa keessa darbuu qaba moo hin qabu kan jedhu Manni Murtii barbaachisummaa
isaatti yoo amane qofa ajaja kennuun kan raawwatamu tauu isaa;adeemsa falmii himata
duraa keessatti himatamaan kan of irraa ittisu himannaa osoo hin taane,ragaa itti dhihaate
tauu isaa,manni murtii ijoo qabachuun adeemsa falmii idilee keessatti
akka ragadhaan
qulqullaan gochuu isaa fi Abbaan Alangaa fi himatamaan ibsa falmii himata duraa bitaa mirga
kan dhiheessaan tauu ni hubatama.
Haa tau malee, kew 35 waliin wal qabatee manni murtii adeemsi qophii himata duraa akka
taasifamu heeyyamuuf qabxiileen ilaaluu qabu kan akka ijoowwan fi ragaalee wal-xaxaa
adeemsa falmii dheeressu dandaanjedhu ifa miti.Ijoowwan wal-xaxaa jedhu yoo ilaale falmiin
dhihaate ijoowwan yoo addaan baafaman malee beekuu fi murteessuun hin dandaamu.Tarreen
ragaa wal-xaxaa yommu tau buaan isaa maal tauu akka dandau ifa miti.Dhimmi kam iyyuu
amala falmii dheerresuu qabaachuu dandaa.Keessatuu adeemsi falmii himata duraa yoo
adeemsifamuu baate falmii dheerreessuu dandaa.
Akka waliigalaatti qophii dhagaha (himata) duraa jechuun himannaa yakka malaammaltummaa
irratti waantoota ifa hin taane ifa gochuu fi ijoo ragaan irratti dhihaatu fi ragaa dhihaatu
calaaluun addaan baasuun falmii idileef haala mijeessuudha.Kaayyoowwan qophii himata duraa
67
Ibsa Falmii Himata Duraa Fi Ragaalee A/Alangaa KNFMF Qophaae Xalayaa KNFMFGY/280/2000 Fi
LGMMOF 703669
68
KNFMNO Vs Baqqalaa W/Maraam Dabal Faa N.7 LGMMOG/Sh/K/Lixaa 22000(2001)
85

ijoowwan himanna murteessuuf gargaraan addaan baasuuf, Abbootiin dhimmaa ijoowwan akka
hubatan gargaarsa gochuuf; Adeemsa Himannaa ariifachiisuuf fi Manni Murtii Adeemsa
Himannaa qajeelchuu akka dandau gargaruudha (kew.36)
Adeemsi hordoofamuu qabus labsicha keessati tumameera.Kunis Manni Murtii A/Alangaa
himannaa erga dhiheessee booda dhimmichi wal-xaxaa fi falmii dheeressuu kan dandau tauu
yoo hubate A/Alangaa ibsa himata duraa barreeffaman akka dhiheessuu ni ajaja.A/Alangaa
ijoowwaan himannaf buuura taan,Ragoota namaa fi ragaawwan sanadaa himannicha fi ijoo
mirkanneessuufii dandaanii,Ciraawwanii fi ragoota sandaa biroo ijoo dubbiif ragummaa qaban;
tumaa seeraa A/Alangaa himannaa irrati hundeesse ni dhiheessa.(kew.38) Miira tumaa kanaa
hubachuuf akka isiin gargaru dhimmoota 1ffaa-3ffaa armaan olitii ibsaman ilaala.
Itti aansuun himatamaan ibsa ragaa ittisaa akka dhiheeffatu ni ajajama.Himatamaaniis kallattii
ittisaa, ijoowwan kaasuuf yaade,mormiiwwan fi ragaawwan dhiheeffatu;sanadoota fi dhimmoota
biroo Abbaan Alangaa dhiheesuu ilaalchisee qabxiiwwan irratti waliigale,qabxiiwwan irratti
walii hin galle yoo jiraatan barreeffamaan ni dhiheessa.(kew.39) Manni murtiis:
1) Dhagaha dhimma dura gaaffiiwwaan seeraa fi fudhatamuummaa ragaa murtii barbaadan
irratti jala-murtii ykn murtii ni kenna;
2) Murtii kennuun galmeen kan hin cufamne yoo tae ijoowwan garee lamaan falmisiisu
qofa addaan baasuun haaluma adeemsi falmii idilee qajeelfamuun adeemsi himannaa itti
fufa.
3) A/Alangaa qophii himata duraa erga xumuree booda himannaan A/A dhiheesse kan itti
hin fufne yoo tae himannaa fooyyeessee akka dhiheessuu ajajuu fi himannaa dhagahuun
itti fufuu dandaa.Adeemsa kana haala salphaa taeen hubachuuf dhimmoota armaan olitti
ibsaman ilaalaa.( dhimma 1ffaa -3ffaa )
Adeemsi kana booda jiru deemsa falmii idileetiin taasifamutu hordofama.Haa tau malee,
himatamaan ragaa ittisaa fi ragaa adeemsa himata duraa irrati ibseen ala haala haaraa taeen
dhiheessuu hin dandau.Kan dhiheessuus yoo tae, gaaffii himannaa fooyyeessuu ykn ragaa
ittisaa fooyyeessuu dhihessee mana murtiin fudhatama yoo argate qofa.
Akkuma olitti ibsametti manni murtii qophii himannaa duraatiin ijoo seeraa fi fudhatamummaa
ragaa irratti murteessuu ni dandaa.Ragaan A/Alangaatiin dhihaate fudhatama hin qabu jechuun
86

otoo murteessee galmeen ni cufama.Kun garuu mirga himannaa dhiheessuu hin hambisuu.
A/Alangaa ragaawwaan biroo sassaabuun himannaa lamata dhiheessuu ni dandaa.Sababni isaas
himannaan kufaa kan tae ragaan dhagahamee osoo hin taane jalqabuma irraa ragaan fudhatama
hin qabu jedhameeti.Waan kana taeef, A/Alangaa ragaa walfakkaatadhaan lamata himannaa
dhiheessuu hin dandau.Garuu ragaawwan biroo sassaabuudhan himannaa dhiheessuu kan
dhorku miti.
Qabxiin biraa yeroo adeemsa himata duraa ajajawwan kennaman irratti galmeen cufamuu baatus
gareewwan wal-falman oliyyannoo dhiheeffachuu ni dandau.Haa tau malee, oliyyannoo
dhiheessuun falmicha hin dhaabu.
Gaaffilee marii
1) Tokkummaa fi garaagarummaan qophii himata duraa fi adeemsa dhagaha falmii idilee
addaan baasuun tarreessaa.
2) Qophiin himata duraa yakkoota malaammaltummaa dhagahuuf akka haal duree tokkootti
fudhachuun ni dandaamaa? Yakkoota malaammaltummaa hunda dhagahuuf itti
gargaaramuuni ni dandaamaa?
3) Adeemsa falmii himata duraa hojii irra oolchuu dhabuun irraa Kan kae rakkoolee
uumamuu dandaan tarreessaa?
4) Dhimmoota armaan gaditti dhiyyaatan dubbisuudhaan gaaffilee (a-c) irratti
mariadhaa!
Dhimma 1ffaa,A/Alangaa Waajjira Galiiwwan Magaalaa Bishooftuu LGAA 005/03 xalayaa lakk
GB/4585 taeen gaafa 14-10 -03 barreessee irraa akka hubatamutti himatamtuu jedhamtu
sassaabduu galii guyyaa Waajjira Galiiwwan Magaala Bushooftuu taatee yommuu hojjettu
gibiraa lafaa fi manaa kaffalaa gibiraa irraa yommuu sassaabdu nagahee walcaalchisuun
barreessuun maallaqa mootummaaf galii tauu qabu 26,010 keessaa qar 2000 galii godhuun
qar,24,010 faayidaa isheef oolfachuun yakka burjaajjeesuu galii mootumma irratti raawwatee
jirti jechuun Seera Yakka Kew 676(1) fi Labsii Gibira Galii Naannoo Oromiyaa Lakk 74/95
kew.99(BfiC)
jalatti
himannaa
hundeessuun
M/M/O/Go/Shawaa
Bahaatti
himannaa
saaqeera.Manni murtii kunnis LGMM 29061 tae irraatti bitaa fi mirgaa erga dhagahee boodaa
87

dhaddacha gaafa 01-11 2003 ooleen himatamtuu buuura S/D/F/Y kew.141 tiin bilisa gaggeesee
jira.69
Dhimma 2ffaa, A/Alangaa Waajjira Galiiwwan Magaalaa Bishooftuu LGAA-003/03 gaafa 20-0903 himannaa dhiheesseen himatamtootni jedhaman sassaabdoota galii guyyaa Waajjira
Galiiwwan Magaala Bushooftuu taanii yommuu hojjetan abbaa dhimmaatiif kaffaltii
raawwateef nagahee kooppii duraa irratti kaffaltii sirrii taee barreessuun kooppii 3ffaa irratti
immoo maamilli biraa gibira akka kaffale fakkeessuudhan maallaqa
nagahee duraa irratti
kaffalame gad hirisuudhan nagahee wal-caalcisuudhan galii mootummaaf galuu qabu

qarshii.22,347.80 keessaa qarshii 393 qofa galii gochuun qarshii 22,954 faayidaa mataa isaaniif
waan oolfataniif,nagahee galii ittiin sasssaaban burjaajeessuun yakka burjaajeessuu galii
mootummaa irratti raawwatanii jiru jechuun Seera Yakkaa kew.676(1) fi Labsii Gibira Galii
Naannoo
Oromiyaa
lakk
74/95
kew.99
(BfiC)
caqasuun
himanna
hundeessuun
M/M/O/GO/Shawaa Bahaatti himannaa saqeera.M/murtii kunis LG.27788 tae irratti dhaddacha

gaafa 22-10-03 ooleen irratti kew 676(1) jalatti murtii balleessummaa erga murteessee booda
tokkon tokkoon isaanii hihaa cimaa waggaa 3 fi jia 7 fi qar.5000 akka adabaman murteessuun
adabbii hidhaa buuura SeeraYakkaa kew 196 kew 2 tiin daangessuudhan adabbiin qarshii akka
irraatti raawwatamu murteessee jira.70
Dhimma 3ffaa A/Alangaa W/H/GO/Arsii himatamaajedhamu Bulchaa Gandaataee
yommmu hojjetu Gibira Itti Fayyadama Baadiyaa sassaabuuf nagahee W/G/Aanaa Xiyyoo
fudhatee qashii 5283 sassaabee galii osoo hin godhiin faayyidaa isaaf sababa oolfateef yakka
amantaa hirisuu cimaatiin kew.676(1) jalatti himannaa hundeessee jira.Himatamanis
M/M/Go/Arsiiti dhihaatee waan amaneef Manni Murtii kunis Galmee LG.19135 irratti kew ittiin
himatame jalatti balleessa qaba jechuun hidhaa cimaa waggaa lamaa fi qarshii.1000 itti
murteessee jira.
69
A/Alangaa W/Galiiwwan Magaala Bushooftuu Vs Gabaanash Bahaaruu faa N2 LGAA-005/03

LGMM29061(2003)
70
A/Alangaa W/Galiiwwan Magaala Bushooftuu Vs Fireehiwoot Tasammaa faa N3-LGAA-003/03 LGMM
7788(2003)
88

Himatamaan M/M/W/O/Dhaddacha Bahaatti Oliyyannoo Kan dhiyyeeffate yoo tau, Manni
Murtii kunis Galmee LG.85345 tae irratti oliyyaannoon isaa hin dhiheessisuu jechuun
murteessee jera.71
Dhimma 4ffaa, A/Alangaa Waajjira Galiiwwan Aanaa Adaamaa gaafa 26-5-2003 LGAA 1/2003
taeen himatamaan jedhamu Dura Taaa Ganda Qotee Bulaa jedhamu taee yommuu hojettu
WMMD Aanaa Adaamaa irraa nagahee galii gibiraa baasii godhee fudhatee gibira sassaabe
keessa qarshii 11,071.25 hiriseera jechuudhaan Seera Yakkaa Kew.676 (2-A) jalatti yakka
amantaa hirisuu cimaa raawwateera jechuudhaan himannaa hundeessee Mana Murtii Aanaa
Adaamaatti dhiheessee jira. M/m kunis LG.47407 tae irratti dhaddachaa gaafa 26-08-2003
ooleen jala murtii laateen himatama filatamaa ummataa waan taeef, yakki waajjira mootummaa
irratti Kan raawwatame waan taeef, keewwanni irratti caqafame amantaa hirisuu cimaa waan
taeef buuura s/d/f/y tiin Manni Murtii kun ilaaluuf aangoo hin qabu jechuun galmee cufeera.72
Dhimma 5ffaa, A/Alangaa Waajjira Galiiwwaan Aanaa Adaamaa himannaa agaafa 13/7/02
dhiheesseen himataan jedhamuu Dura Taaa Ganda Qotee Bulaa jedhamuu taee yommuu
hojjetu gibira sassaabe qarshii 3070.00 faayidaa mataa isaatiif oolfatee jechuun yakka amantaa
hirisuu cimaa tiin Seera Yakkaa kew.676-2A jalatti fi Labsii Kaffaltii Itti Fayyadama Lafa
Baadiyyaa Fi Gibira Galii Hojii Qonnaa Mootummaa Naannoo Oromiyaa lakk.99/97 kew.28
cabsuun yakka raawwatee jira jechuun himannaa dhiheessee jira.M/M Aanaa Adaamaa LG
40276 tae irratti dhaddachaa gaafa 14-7-2003 ooleen kew.676 (2A) jalatti murtii balleessummaa
kennuun himatamaan hidhaa cimaa waggaa tokkoo fi qr.300tiin akka adabamu itti murteessee
jira.73
A) Dhimma 1ffaa, fi 2ffaa irraa akka hubatamutti Abbaan Alangaa Waajjira
Galiiwwan Magaalaa Bishooftuu seera yakkaa kew.676 (1) fi labsii gibira galii
Mootummaa Naannoo Oromiyaa lakk.74/95 kew.99 (b fi c) caqasuun
hojjeettoota Waajjira Galiiwwanii kan taan sanada wal-caalchisuudhaa gibira
mootummaa faayidaa ofiif oolfatan jechuun himannaa hundeessee Mana Murtii
Olaanaa Go/Sh/Bahaatti dhiheessee murtii kennisiisee jira.Himannaan Abbaan
71
A/Alangaa W/Godina Arsii Vs Obboo Kadir Darsee Gutichaa LGMMOG/Arsii 40276, fi Galmee
MMWODH/Bahaa LG-85345
72
A/Alangaa W/Galiiwwan Aanaa Adaamaa Vs Obboo Siisay Baqqalaa LGAA-1/03 LGMM.474079(2003)
73
Miil- jalee Asii olii 83 ilaallata.
89

Alangaa galiiwwanii hundeesse buuura seeraa qabaa? Himannaan seera yakka
bara 1996 bahe tuma yakka malaammaltummaa kew.676(1) jalatti hundauu
qaba moo Labsii Gibira Galii Mootummaa Naannoo Oromiyaa kew.99 ( b fi c)
buuura godhachuun hundaau qaba?
Hub Labsii lakk.74/95 kew.99 (b fi c) mata duree Badiiwwaan Hojjetoota
Abbaa Taayitaa Gibiraan raawwataman jedhu jalatti akka itti aanutti tumamee
jira.Kanaaf mariif akka tolu tumaa kunniin dubbisaa!
Tumaalee labsii kanaa raawwachuuf biiroodhaan kan qaxarame namni kamiyyuu:
b) Galii gibirarraa argamu burjaajeessuu ykn tumaatota labsii
kana waliin ykn itti gaafatamummaa raawwatiinsa gaariif itti
kenname waliin gocha faalla raawwachuu kan dalaguu qabu
dalagurraa of qabuu, wanta sirrii hin taane hayyamuu, gocha
burjaajessuummaa gibirarratti raawwatamu dhoksuu yookiin
icciitiin raawwachuuf waliigaltee uumee kamiinuu keessatti dalaga
kana irratti hirmaachuu isaaf waliigaltee kan kennr yookiin
c) Labsii kanaan aangoo Abbaa Taayitaa Gibiraaf kenname ol
kan hojjete ykn aangoo kennameef seeraan ala kan itti fayyadame
balleessaa tauunsaa mana murtiin yoo mirkanaaee adabbiin
maallaqaa qr.50, 000 hin caalle fi hidhaa waggaa 10 gad hin
taane fi waggaa 20 hin caalleen ni adabama.
B) Dhimma 3
ffaa
, 4ffaa fi 5ffaa irraa akka hubatamutti Abbaan Alanagaa Galiiwwanii
fi Abbaan Alangaa idilee yakka amantaa hirisuu cimaa Dura Taaa Gandaatiin
Gibira Galii Hojii Qonnaa fi Kaffaltii Itti Fayyadama Lafa Baadiyyaa
mootummaa naanoo Oromiyaa irratti raawwatameera jechuudhan seera yakkaa
676(1) fi kew 676(2-A) jalatti himannaa hundeessuun murtii kennisiisanii
jiru.Dhimma akka kanaa irratti himannaa hundeessuuf aangoo kan qabu Abbaa
Alangaa idileetti moo yookiin Abbaa Alangaa KNFMN Oromiyaa yookiin
Abbaa Alangaa Galiiwwaanitti jettu?
C) Dhimma 4ffaa fi 5ffaa irraa akka hubatamutti Manni Murtii Aanaa Adaamaa
galmee lakk.47407 tae irratti himannaa Abbaan Alangaa Galiiwwaan Aanaa
Adaamaa seera yakkaa kew.676 (2-A) caqasuudhaan dhiheesse ilaaluudhaaf
90

aangoo akka hin qabne ibsuudhan galmee cufee jira.Gama biraatiin, dhimma
kanaan wal-fakkaatu keessummeessuun galmee lakk.40276 tae irratti murtii
balleessummaa fi adabbii laatee jira.Himannaan Abbaan Alangaa dhiyyeesse
buuura seera qabaa? Ejjennoo manni murtii Aanaa Adaamaa dhimmoota
lammaan kanneen irratti agarsiise akkamitti ilaaltu?
91

Maddawwan Wabii
A.Kitaabota
1. Nichollas, Colin and others: Corruption and Misuse of Public Office: First Published
2006. Oxford University Press
2. Harris Godfrey: Corruption How To Deal With Its Impact On Business And Society :
First Indian Edition 2005
3. A.Garner, Bryan: Blacks Law Dictionary: Eight Edition Pp 371
4. Oxford Advanced Learners Dictionary
5. G Kameswarri: Anti- corruption strategies Gilobal and Indian Socio-Legal Persipectives
First Edition 2006 published by the ICFAZI University Press
6. W.Paati
Ofosu-Amaah,Raaj
Soopramanien
&
others:Combating
Corruption
comparative Review of Selected Legal Aspects of State practice and Major International
Intiatives
B.Seeroota, Labsiiwwan fi Konveenshiiniwwan Idila-Addunyaa

1. United Nation Convention against Corruption
2. African Union Convention on Preventing and Combating Corruption
3. Labsii Seera Adaba Yakkaa Fooyyeessuf Bahe Labsii Addaa Lakk 214/74
4. Labsii KNFM Federaalaa Hundeessuuf Bahe Lakk 235/93
5. Labsii
Addaa
sirna Adeemsa Falmii Fi Seera Ragaa Farra Malaammaltummaa
Lakk.236/93
6. Heera Mootummaa RFDI Lakk.1/1987
7. Seera Yakka RFDI Lakk.414/1996
8. United Nation Convention against Corruption Ratification Proc.No.544/2007
9. African Union Convention on Preventing and Combating Corruption Ratification Proc.
No 545/2007
10. Labsii Lakk KNFMF irra deebiuun hundeessuuf bahe 433/97(kan fooyyae)
11. Labsii Seera Adeemsa Falmii Fi Ragaa Adda Farra Malaammaltummaa Lakk 239/93
12. Labsii Seera Adeemsa Falmii Fi Ragaa Adda Farra Malaammaltummaa Lakk .434/97
13. Labsii KNFMN Oromiyaa hundeessuf Lakk 71/95
92

14. Labsii Qabeenya Beeksiisuu fi Gameessiisu, Nagariit Gaazeexaa, Lakk. 668/2002
15. Labsii Qabeenya Beeksiisuu fi Gameesiisuu, Magalata Oromiyaa lakk. 169/2003
16. Labsii Eeruu Kennitoota Fi Ragaa Baatoota Yakkaaf Eegumsa Taasisu.Lakk 699/200
17. S/A/F/Y labsii lakk185/54
18. Labsii Manneen Murtii Federaalaa lakk 25/88 ( 321/95 kan fooyyae)
C.Barreeffamoota Adda Addaa

1. Leenjii Mata Duree Hundeeffama Himata Idilee Fi Sirna Dhiheessa Ibsa Qopheessa
Himata Duraa jedhu irratti Leenjii Abbootii Alangaa Fi Qorattoota KNFM Naannootiif
Sadaasa 19-23/2002 Finfinneeti Kenname ( kan hin maxxanfamne)
2.
Mata duree Ibsa Gabaaba Tumaalee Seera Adda adeemsa Falmii Fi Seera Ragaa Farra
Malaammaltummaa jedhu irrati Leenjii Bara 2000 Magaalaa Adaamaa fi Naqamteeti
Kennme (kan hin maxxafamne)
3. Barruulee KNFM Naannoo Oromiyaa Jildii 03 Lakk 01 Bitootessa, Bara, 2000

Maxxanfamtee
4. Malaammaltummaa fi Naamusa: KNFM Feederalaatiin (2001 A.L.I.)
5. Profile Of The Federal Ethics And Anti Corruption Commission,March,2010,Addis
Ababa Ethiopia
C.Tarree Dhimmoota
1. A/Alangaa W/H/GO/ Arsii Vs Kadir darsee Gutichaa LGMM.85345
2. A/Alangaa KNFMN Oromiyaa Vs Abrahaam dibbisaa Hirphaa LGMM.09974
3. A/Alangaa Waajjira Haqaa Aanaa Adaamii Tulluu L.G.A.A .00507 LGMM.13010
4. A/Alangaa W/Galiiwwan Aanaa Adaamaa Vs Taliilaa Bulchuu LGMM.40276
5. A/A/KNFMNO Vs Yashiwarqi Wadajjoo faaa N.4.LG M/M/O/G/ Harargee Lixaa12441;LG M/M/W/O/ Dhaddacha Bahaa.85306; M/M/W/O /dhaddacha-ijibbaata
LG.88865
6. A/A/KNFMNO VS Faantaayyee Tasammaa faa N-6. M/M/GO/Addaa Adaamaa LG
10625, M/M/W/O/Dhaddacha Bahaa.LG-121042
7. A/A.KNFMO Vs Silashii Gizaaw LGMMG/H/Bahaa-03764
8. A/Alangaa FedeeraalaaVsYaasinAhimad LGM/M/W/F/Dhaddacha Ijibbaata.64813
93

9. A/Alangaa Go/Sh /Bahaa Vs Obboo Baqqalaa Badhaanee LGM/M.16729
10. A/Alangaa
Naannoo
Vs
LG.0061
Simee
Mangashaa
Taaddasaa
faa
n-16
LGM/M/W/O/Dh/Bahaa.92596.
11. Poolisii Aanaa Doddotaa VsYohaannis Abarraa faa N.3 M/M/Aanaa Doddotaa LGYB
07209, LGM/M/O/Go/Arsii.26149
12. Makkoniin Simee Vs A/A LGMW 50749
13. A/Alangaa KNFM Fedeeraalaa Vs Yooseef Asfaaw LG-70222
14. A/Alangaa Go/Shawaa Bahaa Vs Ahimad Abdii Arabii L.G.M.M.18701
15. A/Alangaa Go/Harargee Bahaa Vs Mahaammad Yuusuuf L.G.M.M.10152
16. KNFMNO Vs Lammaa Maammoo Qannawwee faa N.3 LGM.090001)
17. KNFMF Vs Shumaalam Geetaachoo LGMMOF 44612
18. Biruuk Mazigabaa Vs KNFMF LGMMWF-48055(2002)
19. Dr.Solomoon Goshuu faa N4 Vs KNFMF LGMMWF-478457(2002)
20. Toofiq Sammaan Vs KNFMF LGMMF 44825(2001)
21. Meeroon Dilnasany Vs KNFMF LGMMOF 42487(2002)
22. KNFMF vs Mr.Gulihaam Abbaas LG 103609(2003)
23. KNFMF vs Faantaayee Tasammaa N6.LGMM.10625(2003)
24. KNFMNO Vs Daanyaachoo Fayyee N8.LGMMWO 17621(20001)
94
95

Hiikkoo Fi Raawwii Seeroota Farra Malaammaltummaa PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hiikkoo Fi Raawwii Seeroota Farra Malaammaltummaa PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Malaammaltummaan Gufuu Guddina Haqaa, Diimookiraasii Fi Misoomaatti!!

institiiyuutii leenjii ogeessoota qaamoolee Haqaa fi qoannooo