ZET

Yaplan bu deneyin amac, yalarn ya asiti kompozisyonlarnn gaz kromotografisi ile

belirlenmesi ile gaz kromatografisinin alma prensibi, ilgili ekipmanlar ve numunenenin
hazrlanmas hakknda bilgi sahibi olmaktr. Buna bal olarak ise gda rnn mevzuata ve etiket
bilgilerine uygunluunun belirlenebilmesidir. Bu amalar gerekletirebilmek iin numune olarak
zeytinya seilmitir. Ya asitinin metil esterleri ise sodyum metaoksit ile hazrlanmtr. Gaz
kromatografisinde dedektr olarak FID, kolonolarak ise HP 5 MS ve gradiyent alma scakl
seilmitir. Analiz sonucunda elde numuden elde edilmi olan ya asitleri ve yzdelikleri ise %
58.60 oleik asit, %25.70 linoleik asit ve % 11.04 palmitik asit olarak bulunmutur.

GR
Yalarn ya asiti kompozisyonlarnn gaz kromotografisi ile belirlenmesi, yaplm olan bu
deneyin amacdr. Deneyde seilen yntemin prensibi ise, ya asiti metil esterleri, yalarn sodyum
metoksit ile muamele edilmesiyle hazrlanp gaz kromatografisinde belirlenmesidir. Deney
gdalardaki kalite kontrollerin yaplmas ve gdann mevzuata uygunluunun kontrol edilebilmesi
asndan nemlidir. Ayrca ya asidi metil ester kompozisyonu, yan trnn ve saflnn
belirlenmesinde nem tamaktadr.

TEORK BLG
Kromatografi
Kromatografi ilk defa 1906 ylnda bir Rus botanikisi olan Tswett tarafndan bitkilerin renk
verici maddelerin ayrlmasnda kullanld. Kromatografi, bir karm bileenlerine ayrma
yntemidir. Bu yntemle bir karmdaki eser miktardaki bileenler bile ayrlabilir.
Kromatografi farkl trde molekllerin hareketli bir faz yardm ile sabit bir fazda deiik
hzlarla hareket etmeleri temeline dayanr. ki veya daha fazla bileenden meydana gelen bir karm,
ii gzenekli bir kat ile doldurulmu bir kolona boaltlr ve bir sv ile kolon srekli ykanrsa,
karmdaki bileenlerin farkl hzlarla aaya doru indii grlr. Bu tr ayrma ilemine
kromatografik ayrma, bu ynteme de kromatografi denir.
Btn kromatografik yntemlerde durgun ve hareketli olmak zere iki faz bulunur. Hareketli
faz genellikle bileeni ortamdan ayran itici gtr. Durgun faz ise bileenler kendi hzlar ile hareket
ederken yavalatc g olarak etki eder [1].

Bir karmda A ve B maddeleri olsun. Karm bir enjektr yardmyla cihazn giri ksmna
verilir ve buradan sabit faza kadar srkleyici bir gazla tanrlar. 1. aamada gazlar sabit faza (bir
kolona) girerler; 2. aamada kolonda srklenen karmdaki bileenler, kolondaki adsorbe edici
maddeler tarafndan tutularak birbirlerinden ayrlmaya balarlar. 3. aamada bileenler birbirlerinden
tamamen ayrlr ve daha hzl srklenen bileen (rnein A maddesi) kolonu ilk terkeder, detektre
yaklar. 4. aamada ise dier bileenler (B maddesi) kolonu terk eder ve detektre girer. Detektr
tanan gazlarn says kadar sinyal verir. Detektrde A sinyali nce, B sinyali ise daha sonra kar.
Bylece sinyaller izlenerek karmn ayrld anlalr (kalitatif analiz) ve miktarlar belirlenir
(kantitatif analiz) [2].
Bir baka deyile durgun faz ve hareketli fazda geirdikleri srelerin oranlar her iki molekl
iin farkldr. Hareketli fazda daha az sre kalan bileen dierlerinden daha yava hareket eder.
Bylece bileenler birbirinden ayrlr
Kromatografik ayrmalarda hareketli faz, sv veya gaz; durgun faz ise kat veya sv olabilir.
Buna gre itici g sv veya gazn akma hz, yavalatc g ise kat yzeyinde tutunma veya iki
akkann birbirine dalmasdr.
Kromatografinin Snflandrlmas
1. Ayrlma mekanizmalarna gre
2. Uygulama biimine gre
3. Faz tiplerine gre
a. Sv kromatografisi (Sv-Kat kromatografisi ve Sv-Sv kromatografisi)
b. Gaz kromatografisi (Gaz-Kat kromatografisi ve Gaz-Sv kromatografisi) [1]
Sv Kromatografisi
Hareketli fazn sv olduu bu kromatografi trnde sabit faz bir dolgu maddesi zerine
tutturulmu sv film ise bu kromatografi trne sv-sv kromatografisi denir. Hareketli ve sabit
fazdaki svlarn polarlklar farkl olmaldr. Genellikle hareketli faz olarak hegzan gibi apolar bir
sv, dolgu maddesi olarak etilen glikol gibi polar bir sv kullanlr. Bunun tersi zellikte svlar
kullanlrsa buna ters faz sv-sv kromatografisi denir.
Sabit faz sv kaplanmam kat dolgu maddesi ise sv-kat kromatografisi elde edilebilir.
Bileenler kat yzeyinde farkl adsorpsiyon ilgilerinden dolay tutulurlar [3].
Gaz Kromatografisi
Sabit fazn yapsna gre gaz kromatografileri, sabit faz kat olan gaz-kat kromatografisi
(GSC) ve sabit faz sv olan gaz-sv kromatografisi (GLC) olmak zere iki snfa ayrlrlar.

Gaz-kat kromatografisi: Bu kromatografide sabit faz kat bir maddedir; bu nedenle de

dalma ilemi gaz adsorbsiyon dengesine gre olur ve elde edilen pikler kuyruklu olduu iin
ayrlmalar gletirirler. Bu nedenle gaz-kat kromatografisi az kullanlr [4].
Gaz-sv kromatografisi: Bu kromatografi tipinde ise sabit faz, inert bir kat destek zerinde
tutturulmu bir svdr; burada gaz-sv dengesi nemlidir.
Gaz Kromatografi Cihaznn Ksmlar
1. Tayc gaz sistemi, silindir ksm
Srkleyici ya da tayc gaz (hareketli faz), analiz edilecek buharlam maddeleri kolona
tar. Hareketli faz olarak helyum, azot veya argon gibi inert bir gaz kullanlr.
2. Numune enjekte etme ksm
Kolonun verimli alabilmesi iin uygun miktardaki rnein gaz halinde verilebilmesi
nemlidir; injeksiyonun yava yaplmas veya gereinden fazla madde verilmesi band yaylmasna
ve ayrmann kt olmasna yol aar. Gaz kromatografisinde rnek injeksiyonu rnein yapsna gre
deiir. En iyi kolon performansnn elde edilebilmesi iin verilen rnein hacmi en dk dzeyde
tutulmaldr.
3. Kolon (frn) ksm
Kolonlar sistemin en nemli ksmdr. Ayrma ilemi burada gerekleir. Ayrma ileminin
baarl olmas, byk lde uygun kolon seimine baldr. Kolonlar, bakrdan, alminyumdan,
paslanmaz elikten, camdan veya teflondan olabilir.
Gaz-sv kromatografisinde iki tip kolon kullanlr: Ak boru (tabular) veya kapiler kolonlar
ve Dolgulu (packed) kolonlar (ekil-9) Kapiler kolonlar, kapiler tpten (0.3-0.5 mm i ap) yaplm
ve ii 1 mikro litre kadar kalnlkta sv ile kaplanm kolonlardr. Dolgulu kolonlar i ap 1-8 mm
aralndaki cam veya metal tplerden yaplr; uzunluklar 2-20 m olabilir. Bunlar katlanm veya
sarmlar eklindedir.
4. Dedektr
Bir GC detektr, kolondan gelen tayc gaz iinde bulunan binde birka oranndaki yabanc
bir gaz (yani numuneyi) tespit eden aratr. Bir gazn pikinin detektrden geme zaman en fazla bir
saniye kadardr [2-5].
En ok kullanlan dedektr tipleri ise;
a. Isl letkenlik (Thermal Conductivity) Dedektrleri
b. Alev yonizasyon Dedektrleri: Kolondan gelen tr, birlikte hidrojen ve havayla kartrlr. Bundan
sonra hidrojenle ve hava karm elektrik kvlcm ile yaklr. Oluan scaklkta organik maddelerin
byk ounluu iyon ve elektron verir. Bylece alev ortam iletken hale gelir.
c. Nitrojen-Fosfor Dedektr (NPD)
d. Elektron-Yakalama Dedektrleri
5. Yazc [6]

Ya Asitleri Metil Ester Kompozisyonu Analizleri

Yalar, yksek molekll ya asitlerinin, deerli bir alkol olan gliserinle meydana
getirdikleri esterlerdir, yani trigliseritlerdir. Doada 40tan fazla ya asiti vardr. Ya asitleri analiz
iin metilester veya etilester ekline evrilir [7].
Ya asiti metil ester kompozisyonu; yan trnn ve saflnn belirlenmesinde nem
tamaktadr. Ayrca diyet ieriklerinin belirlenmesi ve gda endstrisinde yaplan AR-GE
almalarna yn vermesi asndan ya asitleri ieriinin belirlenmesi olduka nemlidir. Ya
asitleri kompozisyonu kromatografik cihazlarla belirlenmekte ve arlkl olarak Gaz Kromatografi
(GC-FID (Alev yonlatrma Dedektr) sistemi kullanlmaktadr.
Ya asidi metil ester analizlerinde, tm ya asidi bileenlerini ihtiva eden 37lik standart
karm kullanlmaktadr. Karm trans-cis, omega-3 ve omega-6 ya asitlerini de iermektedir. Ya
asitleri bileimi, rnee gre farkllk gstermektedir. Her bir ya asidinin, o bitkiye has referans
aralklar incelenerek; yan saflna karar verilebilmektedir.
Tablo 1de farkl bitki trleri iin ya asidi metil esterlerinin referans aralklar verilmitir [8].
Tablo 1. Bitkisel yalarn ya asidi metil ester kompozisyonu

Grld zere zeytinyanda oleik, linoleik, palmitik, stearik ve palmitoleik asit miktarlar
yksek oranda bulunmaktadr. Analizi yaplan yada linolenik, miristik, araidik, gadoleik, behenik
ve lignoserik asit miktarlarnn yksek kmas durumunda ise dier bitkisel yalarn veya tohum
yalarnn yksek orandaki taiinden phelenilebilir [9].
MATERYAL VE YNTEM

Kullanlan malzemeler; gaz kromatografisi, vial, kapakl deney tp, metanol, sodyum
metoksit, terazi, su banyosu ve gda numunesi olarak zeytinya kullanlmtr.
Deneyde gdalarda ya tayini iin, ya asitinin metil esterleri, sodyum matoksit yntemi
kullanlarak hazrlanmtr ve gaz kromatografisinde analizleri yaplmtr.

Deneyin yaplnn akm emas;

Analiz edilecek rnek olan zeytinyandan, kk ve az kapakl deney tpne 250
mg tartm yapld.

Daha sonra bu deney tpne 1M deriimde sodyum metoksit ve metanolden

hazrlanan zeltiden 1mL eklendi ve 1 saat boyunca 40C'deki su
banyosunda bekletildi.

Ardndan tp ierisine 1mL saf su eklenerek karmas saland. Deney

tpne 2mL n-hekzan eklendi ve 5 dk beklendi.

Bu srenin ardndan faz ayrm grld ve st fazdan rnek alnarak gaz

kromatografisi cihazna eneksiyon yaplmtr. 30dakikalk sre sonucunda
ise analiz bitmitir ve deney sonlandrlmtr.

Deneyin yaplma koullar:

-Yalar 230Cde stldklarnda polimerize olup tayin cihazna zarar vereceinden ya asitleri
formuna dntrlmelidir.
- GCde kullanlacak olan numunelerin buharlatrlabilir olmalar gerekmektedir.
- kullanlan kolon ve dedektr seilen numuneye uygun olmaldr.

BULGULAR

Zeytinyandaki

ya

asitlerinin

kompozisyonunun

belirlenmesi

iin

kullanlan

gaz

kromatografisinin alma artlar ise Tablo 2de verilmitir.

Tablo 2. Kromatografinin alma artlar

Parametreler

zellikleri

Enjeksiyon hacmi
Kolon
Frn scakl
Detektr
nlet scakl

1 mikro litre
HP 5 MS
140C 5 dk, 4C/dk 140C ye kyor
FID 280C
250 C

Split oran

1/10

Zeytinyandaki ya asitlerinin kompozisyonunu veren gaz kromatografisinden elde edilmi

kromatogramlar ekil 1de verilmitir.

ekil 1. Zeytinyandaki ya asiti kompozisyonu iin elde edilmi olan kromatogramlar

Zeytinyandaki ya asitlerinin kompozisyonunu veren gaz kromatografisinden elde edilmi

kromatogramlar araclyla elde edilmi olan ya asitliklerinin %likleri ise Tablo 3te gsterilmitir.
Tablo 3. Ya tayini deneyinde yaplm olan tartmlar
Peak

RetTime (min)

Width (min)

Area (Pa.s)

Area (%)

sim

3.222

0.0798

10.66889

0.08972

C14:0 miristik asit

7.016

0.1066

9.89026

0.08317

C15:1 cis-10-pentadekenoik asit

7.667

0.1020

1314.03845

11.04991

C16:0 palmitik asit

9.336

0.1599

8.49378

0.07143

C16:1 palmitoleik asit

10.034

0.1028

13.98476

0.11760

C17:0 margarik asit

11.740

0.1710

6969.06885

58.60377

C18:1 oleik asit

11.905

0.0926

3056.83350

25.70530

C18:2 linoleik asit

12.447

0.1022

508.86478

4.27911

C18:0 stearik asit

TARTIMA
ekil 2 ve Tablo 3e bakldnda yaplm olan zeytinya iin ya asiti esterlerinin analizinde,
kolondan ilk kan bileenin kan miristik asit (3,22dk) , son kan bileenin ise stearik asit(12,44)
olduu grlmektedir. Buradan sabit faza en az ilgi duyan bileenin miristik asit ve sabit faza en
fazla yatkn olan bileenin ise stearik asit olduu anlalmaktadr. Pik yksekliklerine ve pik altnda
kalan alanlara bakldnda ise en yksek pikin, oleik asite ait olduu grlmtr.
Trk Gda Kodeksi Zeytinya Ve Pirina Ya Tebliine bakldnda zeytinyana ait
gaz kromatografide belirlenen ya asitleri kompozisyonu (% m/m metil esterleri) Tablo 4teki
gibidir.

Tablo 4. Zeytinyana ait gaz kromatografide belirlenen ya asitleri kompozisyonu

Miristik asit (C14:0)

Palmitik asit (C16:0)
Palmitoleik asit (C16:1)
Heptadekanoik/margarik asit (C17:0)
Heptadesenoik/margoleikasit (C17:1)
Stearik asit (C18:0)
Oleik asit (C18:1)
Linoleik asit (C18:2)
Linolenik asit (C18:3)
Araidik asit (C20:0)
Gadoleik/eikosenoik asit (C20:1)
Behenik asit (C22:0)
Lignoserik asit (C24:0)

0,05
7,5-20
0,3-3,5
0,3
0,3
0,5-5,0
55,0-83,0
3,5-21,0
1,0
0,6
0,4
0,2
0,2

Tablo 4 ve Tablo 3e bakldnda deneyde kullanlan zeytinyann standartlara uygun bir ya

asiti ieriine sahip olduu sylenebilir. Ancak kolon olarak HP 5 MS kolonu yerine, ya analizlerinde
kullanlan baka bir kolon olsayd daha, pikler ok daha kesin ve net olarak elde edilebilirlerdi.

SONU

Deney sonucunda, Yalarn ya asiti kompozisyonlarnn gaz kromotografisi ile belirlenmesi

ve gaz kromatografisinin alma prensibi, gaz kromatografi iin numuneye uygun olarak seilecek
dedektr ve kolon tipleri ayrca numune hazrlama artlar renildi.

KAYNAKLAR
[1]http://gida.gumushane.edu.tr/user_files/files/Enstr%C3%BCmental%20Analiz%20Ders%20Notlar
%C4%B1.pdf

[2]https://kontrolotomasyon.files.wordpress.com/2012/09/kimyasalsc3bcrec3a7c3b6lc3a7c3bcmleri_gazkrom
atografi1.pdf

[3] http://web.hitit.edu.tr/dersnotlari/gokcemerey_13.10.2015_1O8A.pdf
[4] http://www.academia.edu/8063631/TEZ_SUNUM

[5] http://www.bayar.edu.tr/besergil/26_BOLUM_9.pdf
[6] http://abs.mehmetakif.edu.tr/upload/_7332_gaz_kromatografisi_2.ppt
[7]ztekin L., Baolu F., Yemeklik Yalarda Ya Asitleri Esterletirme Yntemlerinin
Karlatrlmas, Gda, 23(1):27-35, 1998.
[8]http://www.antteknik.com/images/pressroom/2013_GidaTeknolojisi_YagAnalizleri_GC.pdf
[9] https://old.ifilazi.net/yag-asitleri-kompozisyonu-ve-trans-yag-asitleri.html