SADRAJ

1. Realni brojevi (uvodne teorijske napomene)...................................

.....3
1.1. Zadaci 1-19................................................................
........................17
2. Stepen i kvadratni koren.....................................................
.................27
2.1. Zadaci 20-37...............................................................
.......................31
3. Algebarski izrazi i polinomi.................................................
................37
3.1. Zadaci 38-71...............................................................
.......................46
4. Koordinate i linearna funkcija...............................................
.............55
4.1. Koordinate-zadaci 72-83....................................................
...............63
4.2. Linearna funkcija -zadaci 84-100...........................................
.........71
5. Proporcije...................................................................
..........................83
5.1. Zadaci 101-122.............................................................
....................96
6. Linearne jednaine i nejednaine sa jednom nepoznatom.............106
6.1. Zadaci 123-154.............................................................
..................113
7. Sistemi linearnih jednaina....................................................
..........126
7.1. Zadaci 155-180.............................................................
..................130
8. Trougao-primena Pitagorine teoreme...........................................
...153
8.1. Zadaci 181-199.............................................................
..................160
9. etvorougao....................................................................
...................183
9.1. Zadaci 200-224.............................................................
..................189
10. Mnogougao...................................................................
...................213
10.1. Zadaci 225-239............................................................
.................216
11. Krug........................................................................
.........................227
11.1. Zadaci 240-260............................................................
.................232
12. Sloene figure................................................................
..................253
12.1. Zadaci 261-273............................................................
.................258
13. Slicnost....................................................................
.........................271
13.1. Zadaci 274-293............................................................
.................279
14. Prizma......................................................................
........................298
14.1. Zadaci 294-309............................................................
.................305
15. Piramida....................................................................
.......................318

15.1. Zadaci 310-322............................................................

.................327
16. Valjak......................................................................
.........................340
16.1. Zadaci 323-332............................................................
.................343
17. Kupa........................................................................
.........................354
17.1. Zadaci 333-342............................................................
.................357
18. Lopta.......................................................................
.........................369
18.1. Zadaci 343-350............................................................
.................371
19. Primeri ispitnih kombinacija................................................
..........378
20. Ispitna kombinacija 2010. - klju za ocenjivanje..........................384
sintos

REALNI BROJEVI
O BROJEVIMA
Da se podsetimo skupova brojeva:
Skup prirodnih brojeva je N={1,2,3,4,5,6,7,}
Ako skupu prirodnih brojeva dodamo i nulu onda imamo skup N 0 ={0,1,2,3,}
Meutim, u skupu prirodnih brojeva su definisane samo operacije sabiranja i mnoenja
( + i o ).
Kako sad pa to?
Pa ako recimo pokuamo da izraunamo koliko je 3 5 =? ili 10: 4 = ? videemo da reenja n
isu u skupu
prirodnih brojeva jer je 3 5 = -2 a 10 : 4 = 2,25.
Dakle , treba nam neki vei skup brojeva od skupa N.
Skup celih brojeva je Z = { ,-3,-2,-1,0,1,2,3,}
Ovde su definisane operacije + , - , i o ali deljenje jo ne radi.
Traimo neki jo vei skup...
p
p Z,q N }
q
Ovde su definisane operacije + , - , o , : , dakle ovde radi i deljenje.
p
Ovom skupu pripadaju svi celi brojevi i razlomci oblika , a mora da vai da je p Z
, q N .
q
to sad pa ovo?
Skup racionalnih brojeva Q = {
Pa poto deljenje sa nulom nije dozvoljeno( bar ne zasad...) mi se obezbedimo sa q
N da dole nije nula.
Ako su predstavljeni u decimalnom zapisu , racionalni brojevi imaju konaan broj d
ecimala, ili se te decimale
periodino ponavljaju.
Da razjasnimo ovo na nekoliko primera:
7
= 3,5 je racionalan broj
2
13
= 1,333... = 1, 3 je racionalan broj
9
3

76
= 0,767676... = 0, 76 je racionalan broj
99
0,24356835nije racionalan broj jer nema brojeva koji se periodino ponavljaju...
Pa kakvi su onda to brojevi?
Iracionalni brojevi su neperiodini beskonani decimalni brojevi, i ovaj skup se obe
leava sa I.
Skupu iracionalnih brojeva jo pripadaju koreni svih prostih brojeva ( 2 , 3 , ..a
li i kombinacije na tu temu kao
na primer:
2 + 1, 12 = 2 3 itd) i konstanta 3,14 .
Unija sku a racionalnih brojeva Q i sku a iracionalnih brojeva I nam daje sku
ealnih brojeva R.
Dakle: R = Q I
Na slici bi to izgledalo:
R
I
Q
Z
N
KRITERIJUMI DELJIVOSTI, NZD I NZS
Broj je deljiv sa 2 ako se zavrava sa 0,2,4,6,8
Primer:
338
6335
je deljiv sa 2 jer se zavrava sa 8
nije deljiv sa 2 jer se zavrava sa 5
4

Broj je deljiv sa 3 ako mu je zbir cifara deljiv sa 3

Primer:
141 je deljiv sa 3 jer je 1+4+1 = 6 a 6 je deljivo sa 3, to jest 141:3 = 47
224 nije deljivo sa 3 jer je 2+2+4 = 8 a 8 nije deljivo sa 3
Broj je deljiv sa 5 ako mu je oslednja cifra 0 ili 5
Primer:
775 je deljiv sa 5 jer se zavrava sa 5 to jest 775:5 = 155
321 nije deljiv sa 5 jer se zavrava sa 1
Ova tri kriterijuma su nam najznaajnija, naveemo vam jo neke :
Broj je deljiv sa 4 ako je njegov dvocifreni zavretak deljiv sa 4
Broj je deljiv sa 6 ako je deljiv sa 2 i sa 3
Broj je deljiv sa 8 ako mu je trocifreni zavretak deljiv sa 8
Broj je deljiv sa 9 ako mu je zbir cifara deljiv sa 9 ( isti kriterijum kao i za
3)
Broj je deljiv sa 10 ako se zavrava sa 0, sa 100 ako se zavrava sa 00 , itd.
Prosti brojevi su deljivi samo sa jedinicom i sa samim sobom.
Prvih nekoliko prostih brojeva je : 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17
Sloeni brojevi su deljivi sa jo nekim brojem osim sa jedinicom i sa samim sobom.
Prvih nekoliko sloenih brojeva je: 4, 6, 8, 9, 10, 12, 14
Jedinica po dogovoru nije ni prost ni sloen broj.
Najvei zajedniki delilac (NZD ili samo D) je najvei broj sa kojim moemo podeliti dat
e brojeve.
Primer : Nadji NZD za brojeve 18 i 24.
Moemo razmiljati ovako:
5

18 je deljivo sa 1, sa 2, sa 3, sa 6 i sa 18
24 je deljivo sa 1, sa 2, sa 3, sa 6, sa 8, sa 12 i sa 24
Dakle 18 i 24 su zajedno deljivi sa 1, sa 2, sa 3 i sa 6 i sve su ovo njihovi za
jedniki delioci.
Ali nama treba najvei, pa uzimamo da je to 6.
Moda je vama lake da radite sledei postupak( koji ste najverovatnije radili i u koli
):
18, 24 ovde upisujete prost broj (2,3,5) ali tako da su oba broja deljiva sa njim
!
Kako su oba deljiva sa 2, imamo
18, 24 2
9, 12 3 ( pazi, ovde ne moe vie 2 jer 9 nije deljivo sa 2)
3, 4
gotov postupak, jer nema vie brojeva sa kojima moemo podeliti i 3 i 4, a da to nij
e jedinica.
Sad jednostavno pomnoimo brojeve na desnoj strani:
D (18,24) =2*3 = 6
Najmanji zajedniki sadralac (NZS ili samo S) je najmanji broj koji je deljiv sa da
tim brojevima.
Primer: Nadji NZS za brojeve 8 i 12.
Moemo razmiljati ovako:
Brojevi deljivi sa 8 su : 8,16,24, 32,40,48,56, 64
Brojevi deljivi sa 12 su : 12,24,48, 96,
Uoimo brojeve koji su deljivi i sa 8 i sa 12, to su: 24, 48, itd
Nama od ovih brojeva treba najmanji a to je oigledno broj 24.
6

Dakle: S (8,12) = 24
Standardnim postupkom bi bilo:
8,12
4, 6
2, 3
1, 3
1
2
2
2 pazi, kod NZS ne moraju oba da budu deljiva upisanim prostim brojem
3
Pomnoimo brojeve na desnoj strani:
S (8,12) = 2*2*2*3 = 24
RAZLOMCI
Razlomak je kolinik dva prirodna broja
a
a
, odnosno je isto kao i a : b
b
b
brojilac
razlomacka crta
imenilac
a je brojilac, b je imenilac a razlomaka crta menja operaciju deljenje
Kakav sve moe biti razlomak?
i)
ii)
iii)
7 3 8
a
< 1 onda je razlomak pravi, na primer:
; ; ;
b
12 5 11
21 13 28
a
Ako je > 1 onda je razlomak nepravi, na primer:
; ; ;
b
12 5 11
2 15 55
a
Ako je
= 1 (ili drugi ceo broj) onda je razlomak prividan , na primer : ; ; ;
b
2 5 11
Ako je
Proirivanje razlomaka podrazumeva da se brojilac i imenilac pomnoe istim brojem.
Primeri:

2 22 4
=
=
poetni razlomak smo proirili sa 2
5 5 2 10
7

2 23 6
=
=
poetni razlomak smo proirili sa 3
5 5 3 15
Skraivanje razlomaka podrazumeva da se brojilac i imenilac podele istim brojem.
Primeri:
24 24 : 6 4
=
=
36 36 : 6 6
24 24 : 12 2
Savet: uvek skratite razlomak najveim moguim brojem (to je ustvari NZD za ta dva b
roja)
=
=
36 36 : 12 3
Kako se sabiraju i oduzimaju razlomci?
Mogue je sabirati i oduzimati samo razlomke sa istim imeniocem!
Primer:
3 5 7 3+57 1
+
=
=
10 10 10
10
10
Sabiranje ( oduzimanje) razlomaka nejednakih imenilaca vri se
ka na isti imenilac,
odnosno nadjemo NZS za imenioce... a izvrimo roirivanje.
Primer:
1 3 7
+ =
6 4 8
6, 4,
3, 2,
3, 1,
3, 1
1

roirivanjem razloma

naj re nadjemo NZS za 6,4 i 8

8
4
2

2
2
2
3
Dakle S(6,4,8) = 2*2*2*3 = 24
Dole u imeniocu je 24, a to znai da prvi razlomak proiravamo sa 4, drugi sa 6 i tr
ei sa 3
1 3 7 1 4 + 3 6 7 3 4 + 18 21 1
+ =
=
=
6 4 8
24
24

24
Kako se mnoe i dele razlomci?
Razlomci se mnoe tako to
avno, uvek
8

omnoimo brojilac sa brojiocem a imenilac sa imeniocem.Nar

rvo ogledamo da li neto moe da se skrati

a c ac
=
b d bd
Primer:
2 5 2 5 10
Nema nita za skraivanje...
=
=
3 7 3 7 21
Ako je mogue, skraivanje vrimo unakrsno i uspravno:
a c

b d
ili ( i )
a c

b d
Primer:
4 9
2 3
1 3 3
= (Skratimo 4 i 10 sa 2 a 9 i 6 sa 3) = = (Sad moemo 2 i 2 sa 2) = =
10 6
5 2
5 1 5
Razlomci se dele tako to se brojilac prvog razlomka podeli sa brojiocem drugog ra
zlomka i imenilac
prvog sa imeniocem drugog razlomka, pod uslovom da su oni deljivi.
a c a:c
: =
b d b:d
Primer:
15 5 15 : 5 3
=
: =
8 4 8:4 2
Ako nisu deljivi tada se prvi razlomak pomnoi recipronom vrednou drugog razlomka.
a c a d
: =
b d b c
Primer:
2 5 2 7 14
: = =
3 7 3 5 15
ta je to meoviti broj?
Svaki nepravi razlomak

a
> 1 se moe izraziti preko meovitog broja.
b
9

Primeri:
7
1
=2
ita se: dva cela i jedna treina
3
3
4
19
tri cela i etiri petine
=3
5
5
A kako meoviti broj prebaciti u razlomak?
A
B AC + B
=
C
C
Primeri:
4
2 4 5 + 2 22
=
=
5
5
5
3 2 8 + 3 19
=
2 =
8
8
8
Procentni zapis razlomka
a a 100%
Dakle, brojilac pomnoimo sa 100% a imenilac ne diramo, naravno posle skratimo ako
je mogue
=
b
b
Primeri:
2 2 100% 200
=
=
% = 40%
5
5
5
1 1 100% 100
=
=

%
3
3
3
Obrnuto , prei iz procenta u razlomak je jo lake:
x% =
x
100
Dakle, samo dopiemo 100 u imeniocu.
Primeri:
4% =
4
1
=
100 25
10

3% =
3
100
12,5% =
12,5 125 1
=
=
100 1000 8
Decimalni zapis razlomaka
Prvo da se podsetimo lake stvari: prelaska iz decimalnog zapisa u razlomak:
Ako ima jedno decimalno mesto, taj broj kroz 10
Ako ima dva decimalna mesta, taj broj kroz 100
Ako ima tri decimalna mesta, taj broj kroz 1000
Itd.
Primeri:
2,7 =
27
;
10
0,09 =
9
;
100
0,009 =
0,4 =
5,41 =
4 2
= ;
10 5
541
;
100
15,3 =
0,55 =
153
;
10
55
11
= (skratimo sa 5) =

100
20
9
14123
; 14,123 =
1000
1000
Uvek je tee prei iz razlomka u decimalni zapis.
Kako razlomaka crta menja operaciju deljenja , uvek moemo podeliti brojilac i imen
ilac i prei u
decimalni zapis, ali vodite rauna da se moe desiti da se javi beskonano ponavljanje
jednog ili vie
brojeva!
Primeri:
i)
7
= 7 : 2 = Dakle sad trebamo podeliti 7 sa 2
2
7 : 2 = 3,5
-6
10
-10
0
11

ii)
1
= 1 : 15 =
15
1 : 15 = 0,066..
-0
10
-0
100
-90
100
-90
itd.
Evo primera gde e 6 da se ponavlja beskonano mnogo puta...zato pazi...
Da bi imali brzinu u radu, toplo vam preporuujemo da zapamtite sledee veze:
1
= 0,5
2
1
= 0,25
4
1
= 0,2
5
1
= 0,125
8
3
= 0,75
4
2
= 0,4
5
3
= 0,375
8
3
= 0,6
5
5
= 0,625
8
4
= 0,8
5
7
= 0,875

8
Kako raditi sabiranje i oduzimanje u decimalnom zapisu?
Ovde imamo sledei savet:
Potpisujte i obavezno zarez ispod zareza.
Primeri:
i)
2, 34 + 14, 02 = ?
2,34
+14,02
16,36
12

ii)
0,25 + 15, 138 = ?
0,25
+15,138
Pazi da se ne zbuni, ako negde fali broj, slobodno dodaj nulu( naravno, sa desne
strane).
0,250
+15,138
15,388
iii)
4,31 3, 998 = ?
4,310
-3,998
0,312
Kako se mnoi u decimalnom zapisu?
Datim brojevima u decimalnom zapisu skinete zareze i ta dva broja pomnoite normal
no. Zatim
prebrojite decimalna mesta u oba data broja . U reenju , s desna na levo , odbroj
imo toliko mesta i tu
upiemo zarez.
Naravno, uvek imate opciju da predjete u razlomak i tako pomnoite ta dva broja.
Primeri:
i)
3,5 * 4,22=?
Dakle skinemo zareze: 35* 422 = 14770 , ovde sa desna na levo odbrojimo tri mest
a jer 3,5 * 4,22
ukupno ima 3 decimalna mesta, pa je reenje: 14,770, odnosno 14,77
ii)
0,5 * 0,002 = ?
Ovde mnoimo samo 5 * 2 = 10
Ukupno ima 4 decimalna mesta: 0,5 * 0, 002 Kako sada? Kad u broju 10 nema toliko
mesta?
U ovakvoj situaciji dopisujemo nule, da bi napravili ta 4 decimalna mesta: 0, 00
10 = 0,001 jer nam ova
nula na kraju ne treba.
Ako vam ovo nije ba najjasnije, predjite u razlomak:
13

0,5 * 0,002 =
2
10
1
5
*
=
=
= 0.01
10 1000 10000 100
Deljenje - decimalni zapis:
Postoji vie naina da se odradi deljenje brojeva datih u decimalnom zapisu. Kao i k
od mnoenja
uvek imate opciju da predjete u razlomak i obavite deljenje.
Jedan od naina je i da izvrimo proirivanje oba broja sa 10,100,1000,... tako da nap
ravimo da
delilac bude ceo broj.
Primeri:
i)
2,7: 0,3 = ?
Dakle oba proirimo sa 10, pa dobijamo 27 : 3 = 9
ii)
0, 35 : 1,6 = ?
Oba proirimo sa 10, pa imamo 3,5: 16 =?
3,5 : 16 = 0,21875
-0
35
-32
30
-16
140
-128
120
- 112
80
-80
o
A da smo ili preko razlomaka:
35 16 35 10 35
: =
* =
100 10 100 16 160
Da vas podsetimo i pravila za sabiranje i oduzimanje brojeva:
i)
Ako su brojevi istog znaka, onda ih saberemo i uzmemo taj isti znak
ii)

Ako su brojevi razliitog znaka, onda ih oduzmemo i uzmemo znak veeg od njih
iii)
Ako ispred broja nema znak, podrazumeva se da je plus
14

Primeri:
- 4 5 = - 9 Zato? Brojevi su istog znaka, pa ih saberemo 4+5 = 9, i uzmemo taj is
ti znak, dakle 9
+ 10 + 2 = 12
-15 +13 = -2 Zato? Brojevi su razliitog znaka, pa ih oduzimamo, a poto je 15>13 zna
k je
-16 + 20 = + 4
Ako vas negde zadesi zagrada, setite se one pesmice: Ispred zagrade manje(-) nas
taje menjanje, ispred
zagrade vie (+), zagrada se brie!
Primeri:
10
10
10
Za

( - 2) = 10 + 2 = 12
(+ 2) = 10 2 = 8
+ (-2) = 10 2 = 8
mnoenje i deljenje brojeva uvek prvo odredite znak:

+ + = +
+:+ = +
= +
+ =
+ =
: = +
+: =
:+ =
Primeri:

8 * (
4) = + 32
(ili samo 32, oto + ne moramo da iemo)

10 * 9 =
90
15
= 5
3
Zato? Kod trojke je +, a
: + =

15

A solutna vrednost broja

a, a 0
a =
a , a < 0
Ovo je definicija, koju vi naravno nita ne razumete...Da robamo da ojasnimo
Kad vam je samo broj od a solutnom vrednou, on uvek izlazi kao pozitivan broj.
Na primer:
5 = 5
+5 =5
Ali ako imate ne oznatu: x ili y ili z ili bilo koje slovo onda ta ne oznata ima
dve vrednosti.
Na rimer:
Rei jednainu:
x =7
Ovde x moe da bude 7 ali moe da bude i -7, tako da imamo dva reenja!
Slino je i kod korena:
x2 = x
Na primer: Rei jednainu: x 2 = 16
Ovde vodite rauna, jer emo opet imati dva reenja
x 2 = 16
x =  16
x = 4
Pa su reenja: x = + 4 ili x = - 4
16

Realni brojevi
180,
90,
45,
15,
3,
2100
1050
525
175
35
2
2
3
5
180, 2100 2
90, 1050 2
45, 525 3
15, 175 3
5, 175 5
1, 35 5
7 7
1
D(180,2100)=2235=60
S(180,2100)=2233557=6300
B)
46, 69, 92 23
2, 3, 4
46, 69,
23, 69,
23, 69,
23, 23,
1, 1, 1

92
46
23
23

D(46,69,92)=23
2
2
3
23
S(46,69,92)=22323=276
A) Najbolje je da potraimo NZS, pa emo videti...
120,
60,
30,
10,
2,
1260
630

315
105
21
2
2
3
5
Odavde zakljuujemo da su prosti delioci: 2, 3 i 5
Iskoristiemo reenje pod A i nai NZD:
D(120, 1260)=2235=60
17

Dakle razlomak
120
mozemo skratiti sa 60.
1260
120
2 60
2
=
=
1260 21 60 21
Uoimo da je:
12 = 4 3 = 4 3 = 2 3
3
= 3 : 4 = 0,75
4
1
= 1 : 3 = 0,333.
3
Dakle ima tri elementa (po dva su ista)
Da bi promali najmanji broj iz ovog skupa uoimo negativne brojeve:
2
3 ,15 i 15,5
3
Oigledno da je najmanji 15,5 .
Najvei broj emo pronai od preostalih:
0,004;0,04; 12
Ovde je oigledno 12 najvei broj.
Dakle odgovori su: A) -15,5 B) 12
A) 23,7-6,11+0,2560=
Najpre izvrimo mnoenje:
2560=1500 - Odavde dobijemo dve decimalna mesta
18

0,2560=15,00=15
Vratimo se u zadatak:
23,7-6,11+0,2560=
23,7-6,11+15=
23,70
Na stranu izrazimo: - 6,11
________
17,59
=17,59+15=32,59
B)
0,8+1,45-0,32:0,8=
Na stranu:
1,45=?
145=70
1,45=7,0=7
0,32:0,8=?
0,32:0,8= proirimo sa 10
3,2:8=0,4
Vratimo se u zadatak:
0,8+1,45-0,32:0,8=
0,8+7-0,4=
7,8-0,4=7,4
Najpre postavimo zadati izraz:
1
1,25 + 7

: (2,5) =

2
Dalje moemo sve rebacivati u razlomak ili sve raditi u decimalnom za isu. Mi emo
vam pokazati oba naina pa vi odaberite.
19

1
1,25 + 7

: (2,5) =

2
(1,25 + 7,5) : (2,5) =
6,25 : (2,5) = 2,5
1
1,25 + 7

: (2,5) =

2
125 15
:

25
=

100 2
10
5 15
5
+
: =
4 2
2
5 + 30
5
:
4

=
2

25
2
5

=
4 5
2
1
2 2,5
5

(8,5 + 3,34) =

Nama je lake da sve

rebacimo u decimalni za is:

1 11
2 = = 11 : 5 = 2,2
5 5
(2,2 2,5) (8,5 + 3,34) =
5,5 11,84 = ( azi, znak reenja je
a moramo od 11.84 oduzeti 5,5)=
6,34
11,84
5,50
_______
6,34
Naj re emo nai vrednost izraza A i B
1 1 1 1 1 1 3
2
A= = =
=
3 3 3 9 3
9
9
1 1 1 1 1 3 1 3
2

B = + : = = =
3 3 3 3 3 1 3 3
3
Sada traimo A
B=?
2
2
2 2 2+6 4
A B =
=
9 3
9 3
9
9
20

= + =

3
= 1,5 0,9 + 0,6 = 1,2
5
1
3
b = 1 0,125 = 0,125 = 1,5 0,125 = 1,375
2
2
1,500
a = 1,5 0,9 +
0,125
_________
1,375
c=0,5
a
b+c=1,2
1,375+0,5=( rvo saberemo

ozitivne: 1,25+0,5=1,7)=1,7
1,375=0,325

1, 700
1,375
_________
0,325
A)
(2828:28
2008:20):(0,28
0,2)=
=(101
100,4): 0,08=
=0,6: 0,08=( roirimo sa 100 )
=60: 8=7,5
B)
0,01 0,1
0,1: 0,01+0,01: 0,1=
Odradimo mnoenje na stranu:
0,010,1=( oto je 11=1, odvojimo tri decimalna mesta)=0,001
0,1:0,01=( roirimo sa 100 )=10:1=10
0,01:0,1=( roirimo sa 100 )=0,1:1=0,1
Vratimo se u zadatak:
=0,001
10+ 0,1=0,101
10 =
9,899
+
21

10, 000
0,101
_________
9,899
A)
5102,3420=( Ovde naravno moemo mnoiti redom,ali je
=100102,34=10234
B)
11 7 11
3
11 5
+

+ 1 =
30 12 30 4
30
12
11 7 11 3 11 17
= + + =
30 12 30 4 30 12
Ovde emo izvui ispred zagrade
11
kao zajedniki
30
11
7 3 17
+
30
12 4 12
11 7 9 + 17 11 15 11 1 11
=
= = =
30
12
30 12 2 12 24
=
A)
2
4

3
7
5
+
3
1

1 (1,2) < 0,8 ( Pazi:

=+ )

22

12 8 4
<
10 10 7
4 4 4
<
2 5 7

ametnije rvo omnoiti 520=100 )

2<
16
Netano
35
1
2
B) 5 3,72 < 1,5
1
3
Ovaj izraz je taan, i to moemo zakljuiti bez raunanja! Kako? Pa izraz na levoj stran
i je negativan a na desnoj pozitivan!
1
3
3 1
1
A = : 3
=
5 4
12
2
4
2 3
3
B = 2
3 4
8
4 3 20 3
2
B A= =
=
=1
3 15
15
15
15

3 13
1 =
5 4
2 11
:1 =
3 4
17

13 3 4 13
:
=
12 5 13 123 15
11 2 11 8

: = =
8 3 41 11 3

Izraunajmo prvo vrednost datog izraza:

3 3
1 3 3
1
: +
+
: =
4 4
2 4 8
4 3 3 2 + 3 3
: +
: =
4 4
4
8
1 3 1 3
: + : =
4 4 4 8
1 4 1 8 1 2 3
+ + = + = =1
4 3 4 3 3 3 3
Odgovor je: 96:1=96 uta
23

A)
7 + 2 + 4 3 5 =
7 + 2 4 3 5 = 7 + 8 15 = 14
B)
1 1
2
8 + 12 =
5 8
3
1 1
2 1
1
8+ 4 12 = 1 + 8 = 7
5 8
31 5
5
(
)(
6 2
)
6+ 2
= [ PAZI: izraz u brojiocu je razlika kvadrata ( A B )( A + B ) = A2 B 2
3
0,5 +
2
2
2
6 2
62 4
=
=
= =2
1 3
4
2
+
2 2
2
24
]

32
3
32
3
25 =
25 =
62 16
62
0,16

75
75 100
32
32
3
2 25 =
=
25 =
62 4
62 12

75 25
75
32
32 75
= 3 25 =
25 = ( skrati )
50
3 50
75
32
=
25 = 16 25 = 9
2
A)
(
)(
5 3
2
)
5 + 3 = [ razlika kvadrata
]
2
= 5 3 = 53 = 2
B)
(
)(

)
2 1 3 + 2 = [ ovde moramo da
= 3 2 + 2 2 3 1 2
= 3 2 + 23 2
= 2 2 1
25
]

omnoimo svaki sa svakim

(
)(
50 + 30 + 18
)
]
5 3 = [ svaki sa svakim
= 50 5 50 3 + 30 5 30 3 + 18 5 18 3 =
= 250 150 + 150 90 + 90 54 =
= 250 54 = [ jo malo da doteramo reenje
]
= 5 10 3 6
250 = 25 10 = 25 10 = 5 10
54 = 9 6 = 9 6 = 3 6
26

STEPEN I KVADRATNI KOREN

a2
...4
a = a n naziva se n
tim ste enom broja. Ako je a R ^ a 0 i neka je n N :
Proizvod a14
3
n uta
Po definiciji je:
0
4
1) a 0 = 1 rimer: 50 = 1, (3) 0 = 1, = 1
7
1
1
1
1 1
2) a n = n rimer: 3 2 = 2 = , 53 = 3 =
a
5 125
3
9
______________________________________________________________________
Jo vana sledea pravila:
3)
4)
5)
6)
a
a
(
(

m
m
a
a

:
m

a n = a m+n
a n = a mn
) n = a m n
b) = a n b n

n
b
=
a
rimer:
rimer:
rimer:
rimer:
32 35 = 32+5 = 37
710 : 7 6 = 7106 = 7 4
(23 ) 5 = 235 = 215
(12 11) 5 = 125 112
2
n
2
49
7 7
rimer = 2 =
4

16
4
an
a
7) = n
b
b
a
8)
b

n
2
2
32 9
2
3
rimer = = 2 =
2
4
2
3
O emu treba voditi rauna?
Treba paziti na zapis: (5) 2 = (5)(5) = 25 , dok 52 = 5 5 = 25 . Uo teno vai:
( a) aran = a aran
( a) ne aran = a ne aran
Dakle, aran izloilac uniti minus.
Jo jedna stvar moe biti zbunjujua:
2
2
=?
5
22
=?
5
2
=?
52
27

Dali su reenja ova tri izraza ista? U

ravu ste NISU!

2
2

5
22
=
5
2
=
52
=
22
4
=
2
25
5
4
5
2
25
Pazite dakle na za is.
Primeri:
1) Izraunati:
( 27 : 25 ) 23
24 : 22
( 2 7 : 2 5 ) 2 3 2 7 5 2 3 2 2 2 3 2 2 + 3 2 5
=
=
= 2 = 2 = 2 5 2 = 2 3 = 8
4
2
42
2
2 :2
2
2
2
2
_____________________________________________________________
35 9 3
=
27 2 3
35 93 35 (32 ) 3 35 36 35
= 3 2 1 = 6 1 = 1 = 351 = 34 = 3 3 3 3 = 81
2
27 3 (3 ) 3
3 3
3

2) Izraunati:
______________________________________________________________
(x 4 )3 x3 : x5
3) Izraunati:
(x 5 : x 2 )3
( x 4 ) 3 x 3 : x 5 x12 x 3 : x 5 x12+ 35 x10
=
= 3 3 = 9 = x109 = x1 = x
x
( x 5 : x 2 )3
( x 5 2 ) 3
(x )
_______________________________________________________________
4) Izraunati:
3n +1 3n + 2
32 n + 4
28

3 n +1 3 n + 2 3 n +1+ n + 2 3 2 n + 3
= 2 n + 4 = 2 n + 4 = [pazi na zagrade zbog minusa]=
32n+ 4
3
3
1 1
= 3( 2 n +3) ( 2 n + 4 ) = 32 n +3 2 n 4 = 31 = 1 =
3 3
Kvadratni koren nenegativnog broja a u oznaci
a jeste nenegativni realni broj iji je kvadrat
jednak broju a .
Najvanija svojstva korenovanja su:
( a )2 = a
a0
a2 = a
a b = ab
a
b
=
a
b
Pre negi li vidimo par primera, na savet vam je da sledee vrednosti nauite napamet:
112 = 121 121 = 11
16 2 = 256 256 = 16
212 = 441 441 = 21
26 2 = 676 676 = 26
12 2 = 144 144 = 12
17 2 = 289 289 = 17
22 2 = 484 484 = 22
27 2 = 729 729 = 27
13 2 = 169 169 = 13
18 2 = 324 324 = 18
23 2 = 529 529 = 23
28 2 = 784 784 = 28
14 2 = 196 196 = 14
19 2 = 361 361 = 19
24 2 = 576 576 = 24

29 2 = 841 841 = 29
15 2 = 225 225 = 15
20 2 = 400 400 = 20
25 2 = 625 625 = 25
30 2 = 900 900 = 30
Nata treba ovde obratiti panju?
(5) 2 = ?
(5) 2 = 5 = 5 ili recimo :
1
(
10
)
2
= 10 = 10
9
=?
25
29

Ovde je rmamljivo : 1
9
9
= 1
25
25
ali NE
ovo nije tano!
Zapamtite da uvek morate da sredite prvo izraz unutar korena!
1
25 9
16 4
=
=
25
25 5
9
=
25
U nekim situacijama ne moemo nai tanu vrednost korena, recimo
8 , 50 , 108
Ovde je ideja da potkoreni broj napiemo kao proizvod dva broja , ali tako da iz j
ednog od
njih moemo nai celobrojni koren!
Primer:
50 = ?
Ako probamo da je 50 = 10*5, to nam ne odgovara, jer nemamo koren ni iz 10 , ni
iz 5Zato:
50 = 25 2 = 25 2 = 5 2
108 = ?
108 = 36 3 = 36 3 = 6 3
Ako vam se desi da u reenju nekog zadatka dobijete koren u imeniocu , morate izvri
ti takozvanu racionalizaciju.
Primer:
1
7
1
7
10
5
=?
=
=?
1
7


7
7
=
7
7
10
5
=
10
5

5
5
=
10 5
=2 5
5
30

Stepen i kvadratni koren

A)
11 32
92
81
= 11 9
3
3
= 99 27
= 72
B)
1
1
(3 2) 2 4 2 = 6 2 16
2
2
= 36 8
= 28
(23 32 ) : 6 + (23 32 ) 10 2 =
(8 9) : 6 + (8 9) 100 =
72 : 6 + (1) 100 = 12 100 = 88
A)
3
5 2 4 2 5(3 8 16(3
+ =
+

=
32 3
9
9 27
9
15 + 8 48
25
=
=
27
27
B)
3
27
3
2
(5) 2
(12 17) =
125
5
31

27
25
125
27
=
5
=
23 4 2
=
16 2 : 8
Pazi, ovde ne moemo odmah u otrebiti ravila za ste enovanje jer osnove nisu iste
! Zato emo uraditi:
4 = 2 2 , 16 = 2 2 2 2 = 2 4 , 8 = 2 2 2 = 23
Vratimo se u zadatak:
2 3 4 2 2 3 ( 2 2 ) 2 2 3 2 4 2 3+ 4 2 7
= 4 2 3 = 8 3 = 83 = 5 = 2 7 5 = 2 2 = 4
2
16 : 8 (2 ) : 2
2 :2
2
2
2
2
43 8
3 16 4

=
4 2 26
2 3 83
(2 2 ) 3 23
(2 4 ) 2 2 4
25 2 2 6 23 3 3 3 =
(2 ) 2
2 (2 )
25
2 5

=
1 2
2 5
9
24
2
8
12
2 2
9
4
2
2

2 6 2 3 2 3 28 2 4

4 2 6 1 23 29
2 3 28 2 4
=

= 2 4 23 = 16 8 = 8

812 32 : 27
=

35 9
O et slian problem, moramo napraviti iste osnove!
81 = 3 3 3 3 = 34 , 27 = 3 3 3 = 34 , 9 = 32
32

Sada je:
812 32 : 27 (34 ) 2 32 : 33 38 32 : 33 38+ 23 37
=
=
= 7 = 7 =1
35 9
35 32
37
3
3
34 + 36 6 + 157 612 37 57 =
34 + (6 2 ) 6 + 157 612 (3 5) 7 =
34 + 612 + 157 612 157 = (

otiru se! )

= 34 = 81

A)
U ovom zadatku emo upotrebiti distributivni zakon, odnosno izvui emo zajedniki ispred
zagrade!
A)
37 +35 35 32 +35 35 (32 + 1) 9 + 1 10 5
=
=
=
=
=
37 35 35 32 35 35 (32 + 1) 9 1 8 4
B)
28 25 25 23 25 25 (23 1) 8 1 7
=
=
=
=
28 +25 25 23 + 25 25 (23 + 1) 8 + 1 9
A) 12a 6b 3c : (3a 2b) =
Kako ovde razmiljati?
Uoiti brijke, a ove i... b ove
12a 6b 3c : (3a 2b) =
[
][
]
= [12 : (3)] a 6 : a 2 b 3 : b c
= 4 a 4 b 2 c
B)
33

 4a 3b 3c : (2ab 2 c) =
[
][
]
= [4 : 2] a 3 : a b 3 : b 2 [c : c ]
= 2 a 2 b1 1
= 2a 2b
( x 4 ) 3 x 3 : x 5 x12 x 3 : x 5 x12+ 35 x10
=
= 3 3 = 9 = x109 = x1 = x
x
( x 5 : x 2 )3
( x 5 2 ) 3
(x )
(2a 3 ) 2
4 3
2a b
3
3
3

4a 6
2a 2
8a 6
= 4 3 = 3 = 9
b

2a b
b
1 5
1
(2) 3 (2) 2 8 4

= 2+ = 2 =
=

2
3
2 2
4 8
2
2
2
A) (
B) (
= x 2
= x

a ) 2 ( a ) 3 (a ) 5 = (a ) 2+3+5 = ( a )10 = a10

x) 2 ( x 2 ) ( x 3 ) ( x) 3 = aljivo
( x 2 ) ( x 3 ) ( x 3 ) = [ ima tri minusa koji daju o et
2+ 2+3+3 = x10

34
]

36 n 32 n +1 36 n + 2 n +1 38 n +1
A)
= 3n +5 n = 8 n = 38 n +18 n = 31 = 3
3n
5n
3 3
3
3
B)
82 n 1 (23 ) 2 n 1 26 n 3
= 6 n 5 = 6 n 5 = azi na minus!!!
2 6 n 5
2
2
6 n 3 ( 6 n 5 )
6 n 3 6 n + 5
=2
=2
= 22 = 4
A) 5 2 + 3 8 50 98 = [ azi, moramo naj re da sredimo izraze unutar korena
8 = 42 = 4 2 = 2 2
50 = 25 2 = 25 2 = 5 2
98 = 49 2 = 49 2 = 7 2
Vratimo se sad na zadatak:
5 2 + 3 2 2 5 2 7 2 = 6 2 7 2 = 2
A) 2 2 + 72 3 8 = 2 2 + 36 2 3 4 2
= 2 2 + 6 2 3 2 2
= 2 2 +6 2 6 2
=2 2
( )
2
B) 3 (2) 2 + (2 3 ) 2 4 5 =
2
2
3 4 + 22 3 42 5 =
3 2 + 4 3 16 5 = 6 + 12 80 = 74
35
]

A)
3
3
7
28 =

47
7
7
7
3 7
=
2 7
7
=
3 7 14 7
11 7
=
7
7
B) 3 3 + 108 4 27 =
3 3 + 36 3 4 9 3 =
3 3 + 6 3 43 3 =
3 3 + 6 3 12 3 = 3 3
36

ALGEBARSKI IZRAZI I POLINOMI

Transformacije algebarskih izraza
Kako dati izraz rastaviti na inioce?
Prati sledei postupak:
1)
Izvui zajedniki iz svih ispred zagrade, naravno, ako ima ( distrubutivni zakon )
2)
Gledamo da li je neka formula:
A 2 B 2 = ( A B ) ( A + B ) Razlika kvadrata
3)
I 2 + 2 I II + II 2 = ( I + II ) 2
Kvadrat binoma ( kvadrat zbira)
I 2 2 I II + II 2 = ( I II ) 2
Kvadrat binoma ( kvadrat razlike)
Ako nee nita od ove dve stavke, sklapamo 2 po 2, 3 po 3. itd.
Primeri
Izvlaenje zajednikog ispred zagrade:
1) 5a + 5b = 5(a + b)
2) 2a + 4b = 2( a + 2b)
PAZI: Kad vidimo da nita ne ostaje piemo 1 !!!
3) a 2 a = a ( a 1)
4) 14ab 3 7 a 2b = 7ab(2b 2 a)
7 2 a b b b
7 a a b
Ako nije jasno ta treba izvui ispred zagrade, moemo svaki lan rastaviti:
14ab 3 = 7 2 a b b b

i
7 a 2b = 7 a a b

Zaokruimo ( odvuemo) iste i izvuemo ispred zagrade a one koje su ostali stavimo u z
agradu!!!
5)
37

3 x 2 y + 6 xy 2 3 xy =
3 x x y + 3 2 x y y 3 x y = 3 xy ( x + 2 y 1)

6) 18a 3b 2 15a 2b 3 + 9a 3b 3 =
6 3 a a a b b 5 3 a a b b b + 3 3 a a a b b b =

2 2

= 3a b (6a 5b + 3ab)
Naravno, moemo rezmiljati i ovako:
Za 18, 15 i 9 zajedniki je 3
Za a 3 , a 2 i a 3 zajedniki je a 2 i
Za b 2 , b 3 i b 3 zajedniki je b 2
Dakle, ispred zagrade je 3a 2b 2 .
7) a x + a x +1 = a x + a x a1 = a x (1 + a )
8) a m +1 a = a m a1 a = a(a m 1)
9) 4 x a + 2 + 12 x a = 4 x a x 2 + 12 x a
= 4 x a ( x 2 + 3)
10) 12 x 2 n +3 + 16 x n +1 = 12 x 2 n x 3 + 16 x n x1
= 4 x n x(3x n x 2 + 4)
= 4 x n +1 (3x n + 2 + 4)
U zadacima 7, 8, 9 i 10 smo koristili ravila za ste enovanje.!!!
U otreba formula
A2 B 2 = ( A B ) ( A + B )
1) x 2 4 = x 2 2 2 = ( x 2)( x + 2)
2) 9 a 2 = 32 a 2 = (3 a )(3 + a)
3) x 2 1 = x 2 12 = ( x 1)( x + 1)
38

4) y 2 144 = y 2 12 2 = ( y 12)( y + 12)

5) 4 x 2 9 = 2 2 x 2 3 = (2 x) 2 32 = (2 x 3)(2 x + 3)
Pazi: Da bi u otrebili formulu za razliku kvadrata SVAKI lan mora da je na kvadrat.
6) 25 x 2 16 y 2 = 52 x 2 4 2 y 2 = (5 x) 2 (4 y ) 2 = (5 x 4 y )(5 x + 4 y )
7)
1 2 9 2 12 2 3 2 2 1
3 1
3
x
y = 2 x 2 y = x y x + y
16
25
5 4
5
4
5
4
8) x 4 y 4 = ( x 2 ) 2 ( y 2 ) 2 = ( x 2 y 2 )( x 2 + y 2 )
= ( x y )( x + y )( x 2 + y 2 )
Dakle: x 4 y 4 = ( x y )( x + y )( x 2 + y 2 ) ZAPAMTI!!!
9) 16a 4 1 = 2 4 a 4 14
= (2a ) 4 14 , ako iskoristimo rethodni rezultat: 2a = x i 1 = y
= (2a 1)(2a + 1)((2a) 2 + 12 )
= (2a 1)(2a + 1)(4a 2 + 1)
A2 + 2 AB + B 2 = ( A + B) 2
I 2 + 2 I II + II 2 = ( I + II ) 2
A2 2 AB + B 2 = ( A B) 2
i
i
ili
I 2 2 I II + II 2 = ( I II ) 2
1) x 2 + 8 x + 16 = Gledamo rvi i trei lan jer nam oni daju A2 i B 2 , a onaj u s
redini proveravamo da
li je 2 A
Kako je A2 =
B 2 = 16 B
2 AB = 2
Pa je

B
x 2 A = x
= 4
x 4 = 8 x

x 2 + 8 x + 16 = ( x + 4) 2
39

2) x 2 10 x + 25 = ( x 5) 2

2
A
B2
jer je
A2 = x 2 A = x
B 2 = 25 B = 5
2 AB = 2 x 5 = 10 x
Proveri da li je 2AB
3) 64 + 16 y + y 2 = (8 + y ) 2
4) a 2 + 4ab + 4b 2 = (a + 2b) 2
5) a 2 6ab + 9b 2 = (a 3b) 2
6) 4 x 2 20 xy + 25 y 2 = (a 5 y ) 2
7) 0,25 0,1a + 0,01a 2 = (0,5 0,1a ) 2 jer je
A2 = 0,25 A = 0,5
B 2 = 0,01a 2 B = 0,1a
8) 0,04a 2 + 0,8ab + 4b 2 = (0,2a + 2b) 2
Sklapanje 2 po 2
U situaciji kad ne moemo izvui zajedniki, niti upotrebiti neku formulu, koristimo s
klapanje 2 po 2.
Primeri:
1) 2 x + 2 y + ax + ay = izvlaimo ispred zagrade zajedniki za prva dva, pa za drug
a dva.
= 2( x + y ) + a ( x + y ) = ( x + y )(2 + a)
2) 61
ax
94
bx + 8ay 12by =
42
3
14243
= 3x(2a 3b) + 4 y (2a 3b) = (2a 3b)(3x + 4 y )
3) 41
a 22
+4
4a ab b = PAZI NA ZNAK!!!
4
3
= 4a (a + 1) b(a + 1) = (a + 1)(4a b)
40

4) 12
ab2
+4
203a 31
b2
35 = PAZI NA ZNAK!!!
14
= 4a (3b + 5) 1(3b + 5) = (3b + 5)(4a 1)
5) 1
xa2
3
xb + yb ya =
123
= x(a b) + y (b a) = Ovde moramo okrenuti
izraz b a da ostane a b , ili azi, kako je b a = (a b) , moramo
is red y
= x(a b) y (a b) = (a b)( x y )

romeniti znak

6) 2ax + b 2bx a = ne  juri  da sklo i  rva dva i druga dva moda je bo

lja neka
druga kombinacija!!
= a (2 x 1) + b(1 2 x) = Slino kao u prethodnom primeru, promenimo znak ispred b,
a oni u zagradi
promene mesta,
= a(2 x 1) b(2 x 1) = (2 x 1)(a b)
7) 8 x 2 y 2by + 2bx 8 xy 2 = 8 xy ( x y ) + 2b( x y ) = ( x y )(8 xy + 2b)

8) x 2 6 x 7 = Ovo lii na kvadrat binoma ali oigledno nije. Ne moemo izvui zajedni
iz svih,
niti sklopiti 2 po 2
ta raditi?
Naravno, uinici II godina srednje kole i stariji znaju da treba iskoristiti da je
ax 2 + bx + c = a ( x x1 )( x x2 ) , ali za sad moramo raditi ovako:
1. nain: x 2 6 x 7 = ideja je da se srednji lan napie kao zbir ili razlika neka 2 i
zraza. Naravno, to
moemo uiniti na veliki broj naina. Onaj prvi je kad posmatramo lan bez x-sa i kako n
jega moemo
predstaviti u obliku proizvoda. Kako je 7 = 7 1 to emo napisati umesto -6x izraz 7x+1x ili +1x-7x
svejedno.
Onda sklapamo
x 2 6 x 7
2. nain: x 2
ti)
drugi lan na
41

2 po 2
= x 2 7 x + 1x 7 = x( x 7) + 1( x 7) = ( x 7)( x + 1)
6 x 7 = izvrimo do unu do unog kvadrata, to znai da moramo dodati
kvadrat.

=1
x22
3
6 x + 32 32 7 =

= za amti: uvek dodaj (i oduzmi) onaj uz x odeljen sa 2, a na kvadrat. =

=1
x 24
2
6 x4
+39 9 7
= ( x 3) 2 16
= ( x 3) 2 4 2
= sada iskoristimo da je ovo razlika kvadrata.
= ( x 3 4)( x 3 + 4)
= ( x 7)( x + 1)
Ti naravno izabere ta ti je lake, odnosno ta vie voli tvoj
a:
9)

rofesor. Evo jo

x 2 + 5x + 6 = ?
1.nain: Kako je 6 = 3 2 to emo umesto 5x pisati 3x+2x
3 x + 21x2
x 22
+3
+36 = x( x + 3) + 2( x + 3) = ( x + 3)( x + 2)
1
2.nain: Dodajemo (i oduzmemo) onaj uz x podeljen sa 2, pa na kvadrat.
2
2
5 5
Znai + ,
2 2
2

a je:

2
5 5
x + 5x + 6 = x + 5x + + 6
2
24
14424
3
2
2
2
5 25 24

ar rime


=x+ +
2
4
4

2
5 1

=x+
2 4

2
2
5 1

= x+
2 2

5 1
5 1

= x + x + +
2 2
2 2

= ( x + 2)( x + 3)
10) x 2 + 7 x + 10 = ?
42

1.nain: 1
x22
+3
5 x + 21x2
+3
10 = x( x + 5) + 2( x + 5) = ( x + 5)( x + 2)
2
2
7 7
2.nain: x + 7 x + 10 = x + 7 x + + 10
2 2
2
2
2
7 49 40

=x+
+
2
4
4

2
7 9

=x+
2 4

2
2
7 3

= x+
2 2

7 3
7 3

= x + x + +
2 2
2 2

= ( x + 2)( x + 5)
43

Polinomi
Oblika su:

P ( x) = an x n + an +1 x n +1 + ... + a1 x + a0
Ovaj oblik se dobija sredjivanjem olinoma (sabiranjem, oduzimanje...) i naziva
se kanoniki, x-je
promenljiva an , an +1 ,..., a0 su koeficijenti (konstante), n je prirodan broj
ili nula.
Ako je an 0 , onda kaemo da je polinom P stepena n , pa je an najstariji koeficijent
Primer: P ( x) = 4 x 3 + 6 x 2 2 x + 7

ovaj olinom je ste ena 3 a najstariji koeficijenat je 4.

Sabiranje i oduzimanje
Primer:
P( x) = 3 x
Q( x) = 4 x
P ( x) + Q(
= 3 x 3 4

3 4 x
3 2 x
x) = (3
x 2 + 6

2
2
x
x

olinoma
+
+
3

6 x 7
12 x + 3
4 x 2 + 6 x 7) + (4 x 3 2 x 2 + 12 x + 3)
7 + 4 x 3 2 x 2 + 12 x + 3

= krenemo sa sabiranjem sa najvecim ste enom a dok ne dodjemo do

slobodnih lanova
= 7 x 3 6 x 2 + 18 x 4
P( x) Q( x) = (3 x 3 4 x 2 + 6 x 7) (4 x 3 2 x 2 + 12 x + 3)
= azi: Minus is red zagrade menja znak svim lanovima u zagradi
= 3 x 3 4 x 2 + 6 x 7 4 x 3 + 2 x 2 12 x 3

= x 2 x 6 x 10
3
2
Najbolje je da odvlaite sline monome kako se ne desi greka u sabiranju (oduzimanju
)

44

Mnoenje polinoma
Primer 1:
P ( x) = 2 x 3
Q( x) = x 2 + 4 x 7
P ( x) Q( x) = (2 x 3) ( x 2 + 4 x 7)
Kako mnoiti ?

Mnoi se svaki sa svakim. Najbolje je da rvo odredimo znak

: (+ + = +, = +, + = , + = ) , onda omnoimo brojke i na kraju ne oznate. N
e
x x = x 2 , x 2 x = x 3 , x 2 x 2 = x 4 , itd. (ovde koristimo ravila iz ste en
ovanja: x m x n = x m + n
Vratimo se na zadatak:
(2 x 3) ( x 2 + 4 x 7) =
2 x 3 + 8 x 2 14 x 3 x 2 12 x + 21 = uoimo sline monome...

= 2 x + 5 x 26 x + 21
3
2
Primer 2:
A( x) = x 2 + 4 x 7
B( x) = 2 x 2 + 5 x + 1
A( x) B( x) = ( x 2 + 4 x 7) (2 x 2 + 5 x + 1)
= 2 x 4 5 x 3 x 2 + 8 x 3 + 20 x 2 + 4 x 1 4 x 2 35 x 7

= 2 x + 3 x + 5 x 31x 7
4
3
2
45

Algebarski izrazi
P + Q = ( x 6 2 5 + x 4 x ) + ( x 4 x 3 + x + 2)
= x 6 25 + x 4 x + x 4 x 3 + x + 2
= x 6 25 + 2 x 4 x 3 + 2 traimo sline monome!!!
Savet: STALNO PII ZAGRADE ZBOG (-)
P + Q = ( x 6 2 5 + x 4 x ) ( x 4 x 3 + x + 2)
= x 6 25 + x 4 x x 4 + x 3 x 2
= x 6 25 + x 3 + 2 x 2
(7 x 2 2 x + 3) + P = 3 x 2 + 11x 7
Ovde olinom P osmatramo kao ne oznati sabirak. Dakle, od zbira oduzmemo
i sabirak:
(
) (
P = 3 x 2 + 11x 7 7 x 2 2 x + 3
)
P = 3 x + 11x 7 7 x + 2 x 3
2
2
P = 4 x 2 + 13 x 10
(2

) 2 4 (

2) (

+ 2) =


r
Razlika
kvadrata
4
4

2 4( 2 4) =
2 4 2 + 16 = 16

a=3
1 34
=
11 11
b=9
1 100
=
11 11
a

2
2
a

+
2

+b a b
2a + b = naj re dodaj 1 u imeniocu, gde nema razlomaka=
+ b a b 2a b
= zajedniki je oigledno 2=

oznat

2
1 1
1 ( a + b) 1 ( a b) 2 2a + 2 b a + b a + b 4a + 2b 4b 4a 4(b a )
=
=
=
= 2(b a ) tek sad menjamo
2
2
2
2
vrednost za a i b
66
100 34
2(b a ) = 2
= 2 = 2 6 = 12
11
11 11
46

P Q = (2a 2 3a ) (3a 2 2a )
PAZI: Mnoemo svaki sa svakim
(2a 2 3a ) (3a 2 2a )
= 6a 4 4 a 3 9a 3 + 6a 2
= 6a 4 13a 3 + 6a 2
Naj re ostavimo zadatak:
( x 2) ( x 5) ( x 1)( x 6) =
( x 2 5 x 2 x + 10) ( x 2 6 x 1x + 6) =
x 2 5 x 2 x + 10 x 2 + 6 x + 1x 6 = 4
A) omnoimo levu stranu jednakosti, a ako dobijemo desnu tano je, ako ne dobijemo
nije.
( x 2 x + 1) ( x 2 + x + 1) = svaki sa svakim
= x 4 + x3 + x 2 x3 x 2 x + x 2 + x + 1 =
= x 4 + x 2 + 1 Tano
B) ( x 2 + x + 1) x ( x 2 x + 1) x = Da bi vam bilo lake,
ade. (zakon komutacije A B = B A )
x ( x 2 + x + 1) x ( x 2 x + 1) =
x3 + x 2 + x x3 + x 2 x = 2 x 2
Ovo oigledno nije tano
Ovde je pametnije da najpre postavite zadatak i to malo sredite.
( A + B) ( A B) = A + B A + B = 2 B


 
Zbir
Njihova
Polinoma Razlika
= 2 ( x 3 3 x 2 + 5 x 4)
47

rebacite x is red zagr

A) (2 x 3 xy + y 2 ) (3 xy ) =
= 6 x 4 y + 3 x 2 y 2 3 xy 3
1 2
y + xy
2

(2 x) =

4
2
= 2 x + xy 2 x 2 y
B)

x 3

PAZI:
1
1
2 x
y 2
= [
i
daju +, 2 = 1 = xy 2
2
2
2
2 x xy = 2 x y
(3 x 2 x 2 ) (4 x) (4 + 2 x) ( x 2 1) =
(12 x 3x 2 8 x 2 + 2 x 3 ) (4 x 2 4 + 2 x 3 2 x) =
12 x 3 x 2 8 x 2 + 2 x 3 4 x 2 + 4 2 x 3 + 2 x =

= 15 x + 14 x + 4
2
A) (4 x) 2 = ( kvadrat binoma ogledaj formulu )
= 4 2 2 4 x + x 2 = 16 8 x + x 2
B) (3 x ) (2 + x ) = 6 + 3 x 2 x x 2 = x 2 +1x + 6
I ovde je ametnije
.
(2a 3b) 2 +
(2a ) 2 2
4a 2 12ab +
4a 2 + 9b 2 =
= 4 2 + 93
= 8 + 27 = 35

rvo srediti dati izraz a tek onda zameniti vrednost za a i b

12ab =
2a 3b + (3b) 2 + 12ab =
9b 2 + 12ab =
4 ( 2 ) 2 + 9 ( 3 ) 2

A C B 2 = (2 x 1) (2 x + 1) ( x 2) 2
 



Razlika kvadrata
Kvadrat binoma
48

=
=
=
=

(2 x) 2 12 ( x 2 2 x 2 + 2 2 )
4 x 2 1 ( x 2 4 x + 4)
4x2 1 x2 + 4x 4
3x 2 + 4 x 5

(4 x 2 6 x + 3) (2 x 3) 2 =
Da vas odsetimo jedne stvari:
( A + B) 2 = ( A B) 2
( A B ) 2 = ( B A) 2
Lake nam je da umesto (2 x 3) 2 osmatramo (2 x + 3) 2 . Dakle:
(4 x 2 6 x + 3) (2 x 3) 2 =
(
)
4
4
4
=

x 2
x 2
x 2
18

6
6
6

x + 3 ( 2 x ) 2 + 2 2 x 3 + 32 =
x + 3 (4 x 2 + 12 x + 9) =
x + 3 4 x 2 12 x 9 =
6

2
652 =
A) 0,35
 + 2 0,35 0, 65 + 0,





I2

2I II

II 2
= (0,35 + 0, 65)2 = 12 = 1
B) 25 0,2 2 10 0,2 + 1 =
25 0,04 10
2
+1 =
10
1 2 +1 = 0
A mogli smo i ovako:
25 0,2 2 10 0,2 + 1 =
52 0,2 2 2 5 0,2 + 1 = ( kvadrat binoma )
(5 0,2 1) 2 = (1 1) 2 = 0

49

A)
(
)
2
2
8 2 = 8 2 8 2 + 2
2
= 8 2 16 + 2
= 10 2 4 = 10 8 = 2
B)
(3 2 2 3 ) (3 2 + 2 3 ) = ( razlika kvadrata )
= (3 2 ) (2 3 ) = 3 2 2 3
2
2
2
2
2
2
= 9 2 43
= 18 12 = 6
( x 1) ( x 2 + x + 1) = ( svaki sa svakim )
= x3 + x 2 + x x 2 x 1
= x3 1
(a + b) ( x + y ) + (a b) ( x y ) (ax + by ) =
= ax + ay + bx + by + ax ay bx + by ax by
= ax + by
A) 9a 2 16 = u otrebiemo razliku kvadrata
= (3a ) 2 4 2 = (3a 4)(3a + 4)
B) 4 xy 16 x 2 y = zajedniki ispred zagrade
= 4 x y 4 4 x x y

= 4 xy (1 4 x)
x 2 + 10 x + 25 = ( x + 5) 2 = (995 + 5) 2

I2

II 2
= 1000 2
= 1000000
50

A)
105 2 = (100 + 5) 2 = 100 2 + 2 100 5 + 52
10000 + 1000 + 25
= 11025
B)
95 105 = (100 5) (100 + 5)
= 100 2 52
= 10000 25
= 9975
(3 x + 1) 2 (2 x + 5) (2 x 5) 5 x 2 =


 
kvadrat binoma razlika kvadrata
=
(3 x) 2 + 2 3 x 1 + 12

(2 x) 2 52
= 9 x 2 + 6 x + 1

4 x 2 25
5 x 2
= 9 x 2 + 6 x + 1 4 x 2 + 25 5 x 2

5 x 2 =

= 6 x + 26
(3a + 2b) 2 (3a 2b) 2
 
Kvadrat zbira
[
= [9a
Kvadrat razlike
] [
= (3a ) + 2 3a 2b + (2b) 2 (3a ) 2 2 3a 2b + (2b) 2
2
2
] [
+ 12ab + 4b 2 9a 2 12ab + 4b 2
= 9a + 12ab + 4b 9a + 12ab 4b
2
2


]
2

= 24ab
[
]
(2 x 3 y ) 2 (2 x) 2 (3 y ) 2
 

Kvadrat razlike razlika kvadrata
[
] [
]
= (2 x) 2 2 2 x 3 y + (3 y ) 2 4 x 2 9 y 2 =
= 4 x 12 xy + 9 y 4 x + 9 y
2

2
2
2

51
]

= 18 y 2 12 xy Sad zajedniki
= 6 3 y y 6 2 x y

= 6 y (3 y 2 x)
A) ( x y ) 2 = x 2 2 x y + y 2 netano
B) ( x + 1) 2 = x 2 + 2 x 1 + 12 = x 2 + 2 x + 1 tano
V) ( 2 x 1) 2 = (2 x) 2 2 2 x + 12 = 4 x 2 4 x + 1 netano
2
1
1
1

G)
x
2
2 2
4

= x 2 2 x +

= x 2 x + tano

(a + b) 2 + (a b) 2 a 2 b 2 + 2ab =
a 2 + 2ab + b 2 + a 2 2ab + b 2 a 2 b 2 + 2ab =
= (a + b) 2 = (2,8 + 8,2) 2 = 112 = 121
( x + 2) 2
(4 x 1) 2
=
4
E,u ovom zadatku je ametnije odmah zameniti vrednost x =
1
. Dakle:
2
2
1
4

2
1
2
=
+ 2

4
2
2
2
1 4

(2 1)

=
4
2 2
2
3
(3) 9 9
= =0

4
4 4
2
52

2
2
( x + y)2 ( x y)2
x+ y
x y

=
22
22
2
2
x 2 + 2 xy + y 2 x 2 2 xy + y 2
=

=
4
4
( PAZI:
is red drugog razlomka menja znake svima u brojiocu )
=
x 2 + 2 xy + y 2 x 2 + 2 xy y 2 4 xy
=
= xy
4
4
2
A2 =

7 24

= 7 24 2

2 7 24 7 + 24 +

7 7 + 24

7 + 7 + 24

7 + 24

+ 7 + 24

= 14 2 7 2 24
2
=
=
=
=

14
14
14
14

2 49 24
2 25
2 5
10 = 4

A2 = ( x 1) 2 = x 2 2 x + 1
B 2 = ( x 1) 2 = [ ( x + 1)] = + ( x + 1) 2 = x 2 + 2 x + 1
2
C 2 = (1 x) 2 = 1 2 x + x 2 = x 2 2 x + 1 = ( x 1) 2
D 2 = ( x + 1) 2 = x 2 + 2 x + 1
Dakle: A2 = C 2 i B 2 = D 2
A)

(a 3)(2a + 1) (5a 4)(a 3) =

= (a 3)[(2a + 1) (5a 4)]
= (a 3)[2a + 1 5a + 4]
= (a 3)(5 3a )
53
2

B)
a 3 a = ( izvadimo a is red zagrade )
= a (a 2 1) = ( u zagradi je razlika kvadrata )
= a (a 1)(a + 1)
A) 5a 2b 10a = 5 a a b 5 2 a

= 5a (ab 2)
B)
14a 3b 7 ab + 21ab 2 =
= 7 2 a a a b 7 a b + 7 3 a b b

= 7 ab(2a 1 + 3b)
2
A)
2( x + y ) + a( x + y ) = [ x + y je zajedniki
= ( x + y )(2 + a )
B)
a( x y ) b( x y ) = [ x y je zajedniki
= ( x y )(a b)
]
]
54

Koordinate
KOORDINATE I LINEARNA FUNKCIJA
U koordinatnom sistemu xOy, svaka taka je odreena svojom apscisom x i ordinatom y,
i tu taku zapisujemo
kao ureeni par (x,y).Na slici taj pravougli koordinatni sistem izgleda:
y
(0,3)
(0,2)
(0,1)
(-3,0) (-2,0) (-1,0)
(0,0) (1,0) (2,0) (3,0) (4,0) (5,0)
x
(0,-1)
(0,-2)
(0,-3)
Pazite, moda su vam nastavnici , radi breg i lakeg rada, crtali koordinatni sistem
kao:
y
5
4
3
2
1
-5 -4 -3 -2 -1
0 1
-1
2
3
4
5
x
-2
-3
-4
-5
Znajte da je to bio samo dogovor i da svaka taka uvek ima 2 koordinate:
na x osi apscisu
55

na y osi ordinatu
Posmatrajmo taku A(x,y).
Na primer ako taka A ima koordinate A(4,-3), njene projekcije su:
y
y
5
4
A(x,y)
A(0,y)
3
2
1
x
A(x,0)
-5 -4 -3 -2 -1
0 1
-1
2
3
A(4,0)
4 5
x
-2
A(4,-3)
A(0,-3) -3
-4
-5
Taka A (x,0) je ortogonalna projekcija take A(x,y) na x osu.
Taka A( 0,y) je ortogonalna projekcija take A(x,y) na y osu.
Primer ( kako nai neku taku u koordinatnom sistemu ako znamo njene koordinate)
U koordinatnom sistemu xOy ucrtati take :
1) A(2,3); B(-4,1); C(-4, -3)
Reenje:
2) D(4,0) ; R(0,3) ; K(-2,0); M( 0, -2)
y
y

5
4
3
2
5
4
A(2,3)
B(-4,1)
1
-5 -4 -3 -2 -1
0 1
-1
2
3
4
5
x
-5 -4 -3 -2 -1
3
2
1
0 1
-1
-2
-2
-3
-3
-4
-4
-5
-5
56
2
3
4

5
x

y
y
5
-5 -4 -3 -2 -1
C(-4,-3)
5
4
4
3
2
R(0,3) 3
1
1
0 1
-1
2
2
3
4
5
K(-2,0)
-5 -4 -3 -2 -1
x
0 1
-1
-2
M (0,-2) -2
-3
-3
-4
-4
-5

-5
Kako nai sredite neke dui?
Ako imamo koordinate krajnih taaka to nije teko:
( x2 , y2 )
S(
x1 + x 2 y1 + y 2
,
)
2
2
( x1 , y1 )
Dakle taka S ima koordinate S ( x s , y s ) gde je : x s =
x1 + x 2
i
2
ys =
Primer:
Odredini koordinate sredine dui AB ako je dato A(4,1) i B(1,4)
Reenje:
x1 + x 2 4 + 1 5
=
= = 2,5
2
2
2
y + y2 1 + 4
a na slici izgleda ovako:
ys = 1
=
= 2,5
2
2
xs =
57
y1 + y 2
2
2
D (4,0)
3 4 5
x

y
5
4
B(1,4)
3
2
S(2,5;2,5)
A(4,1)
1
-5 -4 -3 -2 -1
0 1
-1
2
3
4
5
x
-2
-3
-4
-5
Linearna funkcija
Neka su dati skupovi A i B. Ako svaki elemenat x A odgovara tano jedan elemenat y
B , kaemo da se skup
A preslikava u skup B. Takvo preslikavanje nazivamo funkcijom. Zapisujemo:
f : A B ili y = f (x)
Domen
Kodomen
Najpoznatiji oblik linearne funkcije je: y = kx + n (eksplicitni)
Grafik ove funkcije je prava.
k- je koeficijent pravca, - je ugo koji prv grdi s pozitivnim smerom x-ose,
n - je odseak na y-osi
58

Poto je prava odredjena sa dve svoje take, grafik ucrtamo tako to u malu tablicu uz
memo 2 proizvoljne
y = 0 , pa nadjemo nepoznate...
vrednosti za x, pa izraunamo y, ili jo bolje, x = 0 i
Primer: Nacrtati grafik funkcije y = 2 x + 2
Za x = 0 je :
Za y = 0 je:
y = 20 + 2 = 2
2x + 2 = 0
x = 1
Sada crtamo grafik:
Na x
osi nadjemo 1, na y
osi 2 i samo s ojimo
PAZI: Ako je funkcija samo y = kx (bez n) onda grafik
tak i moramo uzimati
dve razliite vrednosti za x.
Primer Nacrtati grafik funkcije y = 2 x
Za x = 0 je y = 0
59

rolazi kroz kordinatni

oe

Za x = 1 je y =
2
Znai da grafik prolazi kroz take (0,0) i (1, -2)
Kako nacrtati grafike x = 2 ili y = 3 ?
Vano je za amtiti:

y
x
x
y

=
=
=
=

Dakle:

0
0
a
b

y = 3
x=2
6
60

je x
osa
je y
osa
, grafik je aralelan sa y
osom i rolazi kroz a
, grafik je aralelan sa x
osom i rolazi kroz b

Nula funkcije: je mesto gde grafik see x-osu a dobija se kad stavimo y = 0 pa izr
aunamo koliko je x.
n

x = Funkcija moe biti rastua ili opadajua.

k

Ako je k>0 funkcija je rastua i sa pozitivnim smerom x-ose gradi otar ugao.
Ako je k<0 funkcija je opadajua i sa pozitivnim smerom x-ose gradi tup ugao.
Znak funkcije:
Funkcija je pozitivna za y>0 tj. kx + n > 0 i grafik je iznad x-ose.
Funkcija je negativna za y<0 tj. kx + n < 0 i grafik je ispod x-ose
Rastua
Opadajua
k
n
k
y >
n
k

y <
n

0 za x ,

0 za x ,

y = 0 za x =
y = 0 za x =
k
n
k

y >
n

k
y <
n
61

0 za x ,

0 za x ,

Ako se u zadatku kae da grafik rolazi kroz neku taku ( x 0 , y 0 ) onda koordinat
e te take smemo da
zamenimo umesto x i y u datoj jednaini y = kx + n
Dakle: y0 = kx0 + n
Dva grafika y = kx1 + n1 i y = kx2 + n2 e biti paralelna ako je k1 = k 2 , a norm
alna ako je k1 k 2 = 1 .
Dakle:

uslov aralelnosti je k1 = k 2

uslov normalnosti je k1 k 2 = 1
62

KOORDINATE
y
5
4
3
2
B(
2,2)
1

5
4
3
2

1
0 1

1
A(3,0)
2
3
4
5
x

2

3

4

5
Rastojanje take A(3,0) od y - ose je oigledno 3.
Rastojanje take B(-2,2) od x ose je oigledno 2.
Neka taka P ima koordinate P(x,y).
Kako P ima istu apscisu ( prvu koordinatu) kao i taka A(5,8), to je x = 5, dakle
P(5,y).
Taka B (93, -4) ima ordinatu ( drugu koordinatu) -4 to je y = -4.
Konano : P(5, -4)
PAZI: Kod ovih zadataka ne treba pisati jedinice mere: cm, dm , m itd
63

Mi vam predlaemo da najpre prouite i dopunite sliku...

y
5
4
3
2
Q(-3,2)
A(3,2)
1
-5 -4 -3 -2
R(-3,-2)
-1
0 1
-1
-2
-3
2
3
4
5
x
P(3,-2)
-4
-5
Taka P je simetrina sa takom A u odnosu na x osu. To nam govori da je njena prva ko
ordinata 3, a zbog
simetrinosti ona mora biti udaljena isto kao i taka A u odnosu na x osu, dakle 2,
ali poto je taka P ispod x ose ,
njena druga koordinata bie 2.
Dakle P(3, -2) .
Slino razmiljanje je i za ostale take...
I ovde vam predlaemo da najpre prema datim podacima najpre dopunite sliku...
64

y
5
4
C
-5 -4 -3 -2 -1
3
2
1
0 1
-1
B
A
2
3
4
5
x
-2
-3
-4
-5
1) Rastojanje izmeu O i A je oigledno 2 0 = 2
2) Rastojanje izmeu A i B je 5 2 = 3
3) Rastojanje izmeu A i C emo nai primenom Pitagorine teoreme. Oigledno je = 2 i CO
1, pa je :
AC
AC
AC
AC

2
2
2
=

= 22 + 12
= 4 + 1
= 5
5

Da vas podsetimo , povrina trougla se rauna P =

aha
bh
ch
; P= b; P= c .
2
2
2
Odnosno pomnoimo duinu stranice sa duinom odgovarajue visine , pa to podelimo sa 2.
Moemo nai duinu stranice AB.
AB = 6 1 = 5
Njena visina je 4 2 = 2.
Pogledajmo to i na slici
65

y
5
C
4
3
2
2
B
A
5
1
0
1
2 3
5
4
x
6
Dakle:
5 2
2
P=5
P=
Obeleimo koordinate take D sa D(x,y).
Osobina paralelograma je da su mu naspramne stranice paralelne i jednake!
Duina stranice AB je 3 0 = 3, pa i DC mora biti 3. Kako C ima prvu koordinatu 5,
to je prva koordinata za D
jednaka 5 - 3 = 2. Dakle D(2, y), za sad.
Take C i D moraju zbog paralelnosti sa AB da imaju iste i druge koordinate, dakle
D(2,3)
y
5
4
D(2,3)
3
2
1A
0
C(5,3)
3

3
1
B
2 3
66
4
5
6
x

Nacrtajmo prvo sliku...

y
5
4
3
B(4,3)
B(0,3)
2A(0,2)
A(1,2)
1
A(1,0)
1
0
2
3
B(4,0)
4
5
6
x
Na x-osi projekcije su A(1,0) i B(4,0)
Na y-osi projekcije su A(0,2) i B(0,3)
1) Odredimo najpre projekcije taaka A i B na x osu. To su A(1,0) i B(5,0). Taka
S je na sredini pa je po
formuli :
S (
x1 + x2 y1 + y2
1+ 5 0 + 0
,
) = S (
,
) = S (3, 0)
2
2
2
2
2) Projekcije na y osu su A(0,1) i B(0,3), pa je: S (
x1 + x2 y1 + y2
0 + 0 1+ 3
,

) = S (
,
) = S (0, 2)
2
2
2
2
y
5
4
3
B(0,3)
2
S(0,2)
1
A(0,1)
A(1,1)
A(1,0)
0
3)
S(
1
B(5,3)
S(3,2)
2
S(3,0)
3
x1 + x2 y1 + y2
1+ 5 1+ 3
,
) = S(
,
) = S (3, 2)
2
2
2
2
67
4
B(5,0)
5

6
x

Preko formule za sredinu dui lako dolazimo do reenja...

S(
x1 + x2 y1 + y2
3 + 3 2 + 4
,
) = S(
,
) = S (0,1)
2
2
2
2
Na slici bi to izgledalo ovako :
y
5
B(3,4)
4
3
2
S(0,1)

5
4
3
2
1
A(
3,
2)
1
0 1

1
2
3 4
5
x

2

3

4

5
Obeleimo koordinate take B sa B( x2 , y2 ) .
Ovde imamo obrnutu situaciju, imamo sredinu dui i jednu krajnju taku, a trebamo pr
onai koordinate druge krajnje
take. Naravno, koristiemo poznatu formulu za sredinu dui.
x1 + x2
= xs
2
5 + x2
=2
2
5 + x2 = 4
y1 + y2
= ys
2

1 + y2
=3
2
1 + y2 = 6
x2 = 4 5
y2 = 6 1
x2 = 1
y2 = 5
Koordinate take B su dakle B( -1, 5 )
68

Najpre emo koristei formulu za sredinu dui , nai taku S koja je sredina dui OB gde je
O(0,0) i B(4,4)
S(
x1 + x2 y1 + y2
0+4 0+4
,
) = S(
,
) = S (2, 2)
2
2
2
2
Dalje traimo koordinate take T koja je sredina dui AC gde je A(3,1) i C(1,3)
T(
x1 + x2 y1 + y2
3 +1 1+ 3
,
) =T(
,
) = T (2, 2)
2
2
2
2
y
5
B(4,4)
4
3
2
C(1,3)
S(2,2)=T(2,2)
1
O(0,0)
A(3,1)
1
2
3
4
5
6
x
ta se desilo?

Take T i S imaju iste koordinate, pa ustvari predstavljaju jednu taku!

Ta taka dakle polovi dijagonale ovog etvorougla, a to je kao to znamo osobina paral
elograma!
69

Da najpre naemo koordinate take S , kao sredine dui AC, gde je A(1,1) i C(1,5).
S(
x1 + x2 y1 + y2
1+1 1+ 5
,
) = S(
,
) = S (1,3)
2
2
2
2
y
5
C(1,5)
4
D(-1,3)
-3
-2
-1
3
2
S(1,3)
B(3,3)
2
1
A(1,1)
0
1
2
3
4
5 x
Poto se dijagonale kvadrata meusobno polove pod pravim uglom , zakljuujemo da su dui
SA, SB, SC, SD
meusobno jednake i iznose 3-1= 2.
Dakle: SA=SB=SC=SD = 2
Kako je dijagonala AC paralelna sa y osom , to dijagonala BD mora biti paralelna
sa x osom i take B i D moraju
imati istu y (ordinatu) koordinatu kao i taka S.( to jest 3)
Taka D ima apscisu ( prvu koordinatu) 1 2 = -1.

Taka B ima apscisu 1 + 2 = 3.

Dakle, koordinate preostala dva temena kvadrata su: D(-1,3) i B( 3,3)
70

LINEARNA FUNKCIJA
U datoj funkciji emo zamenjivati date vrednosti za x i raunati y.
za x = -4
1
y
x 1
2
1
y
( 4)
1
2
y 2 1
y 3
za x = -2
1
y
x 1
2
1
y
( 2)
2
y 1 1
y 2
za x = 0
1
y
x
2
1
y
0
2
y 0 1
y 1

1
1

za x = 2
1
y
x 1
2
1
y
2 1
2
y
1 1
y 0
za x = 4
za x = 6
1
1
y
x 1 y
2
2
1
1
y
4 1 y
2
2
y
2 1
y
3 1
y
1
y
2

za x = 8
1
y
x 1
2
1
y
8 1
2
y
4 1
y
3
Sada moemo popuniti tablicu:
x
y
-4
3
-2
2
0
1
2
0
4
-1
6
-2
8
-3
Da bi nacrtali grafik ne moramo naravno uzimati sve ove take, dovoljne su dve ( p
rava je odreena sa dve svoje
razliite take).
Uzeemo take ( 0,1) i ( 2,0) i nacrtati grafik...
y
5
4
3
2
(0,1)
-5 -4 -3 -2
-1
0 1 (2,0) 3
-1
-2
-3
-4
-5
71
4

5
1
y
2
x

A) y = 3x
Izabraemo dve proizvoljne vrednosti za x i izraunati y. ( Vi moete birati bilo koje
vrednosti, ali vam predlaemo
da uzimate male brojeve 1,0, -1,2,3jer u suprotnom neete moi nacrtati grafik...)
za x = 0
y 3 x
y 3 0
y 0
za
y
y
y

x = 1
3 x
3 1
3

x
y
B)
0
0
1
3
1
y
3

Ovde emo birati sledee vrednosti za x:

za x = 0
1
y
x
3
1
y
0
3
y 0
za x = 3
1
y
x
3
1
y
3
3
y
1
x
y
0
0
3
-1
Nacrtajmo grafike:
y
5

4
y

3x

3
2
1
-5 -4 -3 -2
-1
0 1
-1
-2
-3
-4
-5
72
2
3
4
5
1
y
3
x

Najpre sa grafika proitamo take kroz koje on prolazi!

y
5
4
3
(0,2)
1
-3 -2 -1
0 1 (2,0) 3 4
-1
5
x
-2
-3
To su oigledno take (2,0) i (0,2).
Dalje razmiljamo , za nau pravu je odseak na y osi 2, to jest n = 2.
To je zadovoljeno samo za prave pod 3) i 5).
Da bi otkrili koja je od njih moramo koordinate (2,0) i (0,2) zamenjivati umesto
x i y u obe funkcije i videti gde
dobijamo tanu jednakost...
y
x 2
za taku (2,0)
0
2 2
0 0
zadovoljava
za taku (0,2)
2
0 2
y
2 x
2
za taku (2,0)
0
2 2
2
0
2
ne zadovoljava
2 2
zadovoljava
Dakle , treba zaokruiti reenje: y = -x +2 ( pod 3) )
73

y = - x + 3 , proitajmo odavde , uporedjujui sa y = kx +n da je :

k
1
n 3
Kako je k= -1 < 0 , grafik mora biti opadajui, pa odmah iz razmatranja izbacimo p
rvi i drugi grafik jer su oni rastui!
Dakle ostaju nam trei i etvrti kao potencijalna reenja.
Kako je n = 3 , to nam govori da grafik see y osu u 3. To zadovoljava trei grafik
jer kod etvrtog see y osu u -3.
Reenje je 3)
74

Menjamo redom koordinate taaka A, B i P u datu funkciju i ako dobijemo tanu jednak
ost, ta taka pripada grafiku,
a ako nije tana jednakost , ta taka ne pripada grafiku funkcije.
y 2 x 3
za taku A(1,-3)
y 2 x 3
za taku B(2,1)
y 2 x
3
za taku P(-1,-5)
3
3

2
1

1
3

1 2 2
1 4 3
5
5

( 1)
3

2
3

1 1
5
5
pripada
ne pripada
pripada
Dakle,taka A ima koordinate A(x, - 2). Prvu koordinatu emo nai kad umesto y stavimo
2 pa izraunamo koliko
je x.
y
3 x
1
2
3 x
1
3x 1
2
3x 3
x 1
Koordinate take A su A(1 - 2).
Ordinata je jednaka apscisi, dakle x=y.
y 5 x
12
x y
x 5 x
12
x 5 x
12
4 x
12
x 3
x y
y
3
P(3,3)
75

1) Nulu funkcije dobijamo kad u datoj funkciji zamenimo y=0 pa nadjemo vrednost
za x.
3x
y
6
0
y 0
3x 0
6
0
3x
6
6
3
x
2
x
2)
3x
y
3 x
3x
3x
9
3
x
x

y
3

( 3)
6
9

6
0

Koordinate taaka emo zamenjivati umesto x i y u funkciji i tako nai k i n.

A(0, 1)
y
kx
n
1 k
0
n
1 n
n
1
Za sad smo nasli da je n = -1, pa imamo funkciju y=kx-1
B ( 1, 0)
y
kx 1
0 k ( 1)
1
0
k 1
k
1
Dakle : y = -x-1
.
76

Prave su paralelne ako imaju isto k!

Iz y = 3x 356 je k = 3, pa je to i k za nau funkciju.
Za sad imamo y = 3x + n
Poto prava sadri taku A , koordinate take A emo zameniti u jednainu prave i tako emo
biti n.
A(1,1)
y
3x
1 3 1 n
1 3 n
n 1 3
n
2
y 3x
2

1) Funkcija je rastua ako je k > 0. Iz date funkcije je k = 2a 1. Dakle:

2a 1
0
2a 1
1
a
2
2) Ako je k<0 funkcija opada:
2a
1
0
2a 1
1
a
2
77

Najpre preko poznate formule nadjemo sredinu S.

S(
x1
x2 y1
y2
5 1 2
6
,
) S(
,
) S (3, 4)
2
2
2
2
Koordinate take S menjamo u datu funkciju i naemo broj a.
S (3, 4)
y
2 x
a
4 2 3 a
4 6 a
a 4 6
a
2
y 2x
2
78

96.
Najpre emo prouiti grafik deo po deo pa tek onda odgovoriti na postavljena pitanja
!
- Milan je prva 7 km preao za 4 sata ( uta crta) i tu mu je brzina V
s 7km
km
1, 75
t
4h
h
s 3km
km
1,5
t
2h
h
Posle 10 km je stigao u mesto B i tu se odmara 1 sat ( zelena crta)
Vraa se kui i prelazi najpre 2 km za 3 sata ( crvena crta) V
Sledeih 6 km prelazi za 2 sata (crna crta) V
Do povratka u mesto A mu je ostalo jo 1 km koji prelazi za 1 sat V
Sledea 3 km je preao za 2 sata ( plava crta) i V
s 6km
km
3
t
2h
h
Sad, kad smo prouili grafik nije teko odgovoriti na pitanja
A) 10 km
B) 1 sat
V) U periodu od 9 do 11 sata V
s 3km
km
1,5
t

2h
h
s 6km
km
3
t
2h
h
79
s 1km
km
1
t
1h
h

97.
Traena funkcija je y = kx+n
Po tekstu zadatka, polazak se plaa 100 din, pa je to n=100.
Svaki predjeni km je po 50 din, pa je k = 50. Dakle : y = 50x + 100
Evi i grafika.
80

98.
Primetimo najpre da je svaki sat na x osi podeljen na tri dela , tako da svaki d
eli iznosi po 20 min.
2h20min 3h40min
20min 40min
A) Prvi takmiari su zavrili trku posle 2h20min = 140min
B) Tano polovina uesnika je zavrila trku posle 3h 40min
81

99.
Prvog sata prepeaili su 3 km, ima ucrtano...
Zatim se jedan sat odmarali, ima ucrtano...
Sledeeg sata preli su jo 4 km ( uta linija)
Odmarali dva sata ( crvena linija)
Do kraja izleta( trajao 8 sati) preli su jo 6 km ( zelena linija)
100.
Najpre paljivo prouite grafik!
Uoite crne take koje predstavljaju najvie temperature i vidite kog dana je bila naj
via temperatura( sreda)
Zatim posmatrajte kog dana je najvee rastojanje izmeu crne i bele take, jasno je da
je to ponedeljak.
Odgovori su dakle:
A) sreda
B) ponedeljak , 25 10 = 15 stepeni.
82

PROPORCIJE

:
a b, .
a:b =
a
b
a b
:
a :b = c :d
  y

a:b=c:d
a*d=b*c
1) 7 kg 5 kg 120 ?
?
5 kg ............ 120 kg
7 kg ........... X kg
X .
5kg....... 120din.
7 kg....... Xdin.

: X 120?
5 kg 120 ., 7 kg . X
120. ,
5 kg 7 kg, , 7 kg 5 kg
5kg....... 120din.
7 kg....... Xdin.

:
83

X:120=7:5
X5=1207 => : ,
!!!!!
120 7
X=
5
X = 168din.
, 7 kg 168 .
2) 7 , 15 .
12
?
:
7 .......... 15
X .......... 12
X .
7cas ..........15dana
Xcas..........12dana

X 7?
. , X 7
, 15 12.
7cas .......... 15dana
Xcas.......... 12dana

:
X : 7 = 15 : 12
X 12 = 7 15
7 15
X=
12
75
X=
4
35
3
X=
= 8
4
4
84

, 12 8
3
, 8 45 .
4
3) 66 kg 165 m .
112 kg ?
66kg.......... 165m
X : 165 = 112 : 66
112kg........ Xm
X 66 = 112 165
112 165
X=
66
X = 280m
4) 54 84 .
126 .
54 zub......... 84obr.
X : 54 = 84 : 126
Xzub.......... 126obr.
X 126 = 54 84
54 84
X=
126
X = 36
5) 15 60w.
75 w ?
15sij.......... 60w
Xsij.......... 75w
: , .
X : 15 = 60 : 75
X 75 = 15 60
15 60
X=
75
X = 12
6) 14 kg 980 .
4 340 ?
85

 14kg.......... 980din.
Xkg........... 4340din.
X : 14 = 4340 : 980
X 980 = 14 4340
14 4340
980
X = 62 kg
X=
86

7) 30 10200 m. 1 .
15 ?
30..........10200m
1.15........Xm
: !!!! 1 15 =60+15=75
30sek.......... 10200m
1min.15sek........ Xm
X : 10200 = 75 : 30
X 30 = 75 10200
75 10200
X=
30
X = 25500m
8) 5 .
15 ?
12 zid ......... 5dana
X : 5 = 12 : 15
15 zid ......... Xdana
X 15 = 5 12
5 12
X=
15
X = 4dana
9) 35 . e
?
( ).
3cevi.......... 35as
X : 35 = 3 : 5
5cevi.......... Xa
5 X = 35 3
35 3
X=
5
X = 21as
87

10) 8 120.000 .
10 150.000
?
12rad ... 8as...120.000din.
10rad ... Xa...150.000din.
. X
8. :
12rad ... 8as
102000din... 8as
10rad ... Xa
150000rad ... Xa
:
12rad ... 8as... 120000din
10rad ... Xa... 150000din
: .
X : 8 = 12 : 10 : = =
= 150.000 : 120.000
  :
X 10 120000 = 8 12 150000
8 12 150000
X =
Skrati!
10 120000
X = 12asova
11) 8 , 21 6 720
; 28 , 7 1 260m
?
8as...21radnik ... 6dana...720 profila
7as...28radnik ... Xdana...1260 profila
X , :
720 prof ... 6dana
8as.. 6dana
21rad ... 6dana
7as.. Xdana
28rad ... Xdana
1260 prof .. Xdana
:
88

 8as.. 21rad .. 6dan.. 720 prof

7as.. 28rad .. Xdan.. 1260 prof
 ,
.
:
X :6 = 8:7
= 21 : 28
= 1260 : 720
X 7 28 720 = 6 8 21 1260
6 8 21 1260
X=
skrati
7 28 720
X = 9dana
12) 65 23 . 15 13
.
?
65 ... 23 , 65 ... 8 .
? 15 13
23-15=8 .  65-13=52
:
65rad ... 8dana
52rad ... Xdana
X :
X
8
X =
52
X =

8 = 65 : 52
52 = 8 65
65
10dana

13) 6 5 .
2 3 ?
6 ...5 , 6 ...3 (5-2=3 )
 . 9 ...
(6+3=9)
89

 6rad ... 3dana

X :3 = 6:9
9rad ... Xdana
X 9 = 3 6
X = 2dana


:

Procentni raun
Glavna formula ovde je
G : P = 100 : p
ta je ta u proporciji?
G je glavnica, (celina), ono to na poetku i na njega se uvek odnosi 100%.
deo glavnice (celine), ono to je na kraju i na njega s odnosi p %. Naravno,
ponekad moe biti vee od G.
p -je uvek u procentima, i t:
k u zadatku kae da se neto poveava za %, onda p =(100+)%.
u zadatku kae da se neto smanjuje za %, onda p =(100-)%
U datom zadatku iz procentnog rauna, mi najpre odredimo ta nam je zadato: G, P ili
p . Ubacimo te podatke u G:P=100: p i nadjemo nepoznatu.
1) Trideset procenta jedne duine iznosi 42cm. Kolika je duina itave dui?
G : P = 100 : p
G : 42 = 100 : 30
30G = 42 100
42 100
G=
skrati
30
G = 140cm
90

2) Cena cipela je 2.700dinara. Koliko e biti cena nakon snienja od 15%?

G : P = 100 : p
2.700 : P = 100 : 85
P 100 = 2.700 85
2.700 85
P=
100
P = 2.295dinara
PAZI: Popust je 15%, znai da je p =100-15=85%
3) Posle prelaska na novo radno mesto jednom radniku je plata poveana za 20%.
Kolika mu je bila plata ako je to poveanje 3.200 dinara?
G : P = 100 : p
G : 3.200 = 100 : 20
G 20 = 3.200 100
3.200 100
G=
20
G = 16.000dinara
Pazi: 20% se odnosi samo na poveanje od 3.200
dinara, pa p nije (100+20)% jer se ne odnosi na
platu sa poveanjem!!!
4) Cena knjige sniena je za10%, a zatim za 20% i sada iznosi 288 dinara. Kolika j
e
cena bila pre prvog snienja?
10%

?
20%

288din.
Ovde e mo nai najpre cenu knjige pre drugog snienja. (unazad)
G : P = 100 : p
G : 288 = 100 : 80
80 G = 288 100
288 100
G=
80
G = 360dinara
?
10%

360din.
20%


91
288din.

Sad traimo poetnu cenu:

G : P = 100 : p
G : 360 = 100 : 90
90 G = 360 100
360 100
G=
90
G = 400dinara
5) Nagrada radniku po jednom asu od 6.500dinara poraste na 7.020 dinara. Koliko
je to u procentima?
G : P = 100 : p
6.500 : 520 = 100 : p
6.500 p = 520 100
520 100
p=
6.500
p = 8%
P=7.020-6.500
P=520
6) Na kontrolnoj pismenoj vebi bila su data tri zadatka. Pri tome 12% uenika nije
reilo ni jedan zadatak, 32% uenika reilo je jedan ili dva zadatka, dok
je14uenika reilo sva tri zadataka. Koliko je ukupno uenika radilo vebu?
Obeleimo sa x broj uenika.
12%x +32%x+14=100%x
12
32
100
; PAZI: 100% =
x+
x + 14 = x
=1
100
100
100
mnoimo celu jednainu sa 100
12 x + 32 x + 1400 = 100 x
12 x + 32 x 100 x = 1400
56 x = 1400
1.400
x=
56
x = 25
7) Tek oboreno stablo bilo je teko 2,25 tona i sadralo je 64% vode. Posle nedelju
dana to stablo je sadralo 46% vode. Za koliko se romenila teina stabla za tu
nedelju?
92

36% suva materija

64% voda
2,25 tona
54% suva materija
46% voda
Naj re emo izraunati koliko u 2,25 tona ima suve materije koja se NE MENJA!!
G : P = 100 : p
2,25 : P = 100 : 36
100 P = 2,25 36 Ova suva materija je ostala, pa se odnosi na 54%stabla
2,25 36
P=
100
P = 0,81tona
G : P = 100 : p
G : 0,81 = 100 : 54
G 54 = 0,81100
0,81100
G=
54
G = 1,5tona
Znai da sad stablo ima 1,5 tona pa je smanjenje 2,25-1,5=0,75 tona
Raun podele ( trik sa k)
1) Dva sumplementna ugla su u razmeri 5:7. Odrediti te uglove.
Neka su i treni uglovi.
93

 : = 5:7
= 5k }
= 7k }
+ = 180o (suplementi)
5k + 7 k = 180 0
12k = 180 0
180 0
k=
12
k = 15 0
Kd ndjemo k vrtimo se u i .
= 5 150 = 750
= 7 150 = 1050
2) Podeliti du od 456m n tri del ije e duine biti redom proporcionalne
2 9 7
brojevima , i
3 8 12
Neka su delovi redom x:y:z =
x=
2
k
3
y=
9
k
8
z=
7
k
12
2 9
: :
3 8
x +
2
9
7
k +
3
8
12
16k
57k
k =

7
12
y + z = 456m

k + k = 456 / 24

+ 27 k + 14k = 456 24
= 10944
192m

___________
2
192 = 128m
3

9
y = 192 = 216m
8
7
z = 192 = 112m
2
x=
3) Tri elektrina otpornika vezana u seriji stoje u razmeri 2:3:4. Ukupan otpor je
24
oma. Koliki su pojedini otpori?
94

Neka su otpori redom x,y i z .

Poto su vezani u seriji:
x : y : z = 2:3: 7
x = 2k
y = 3k
z = 7k
x + y + z = 24
2k + 3k + 7 k = 24
12k = 24
k =2
x = 2 2 = 4
y = 3 2 = 6
z = 7 2 = 14
PAZI: Ako su vezani paralelno (fizika)
1 1
1
1
= +
+
R R1 R2 R3
4) Sumu od 728000 dinara podeliti na tri lica tako da svako sledee dobija 20% vie
od prethodnog?
Neka 1.
1. lice
2. lice
3. lice

lice treba da dobije x dinara

xdinara
x + 20% x = x + 0,2 x = 1,2 x
1,2 x + 20%(1,2 x) = 1,2 x + 0,24 x = 1,44 x

x + 1,2 x + 1,44 x = 728.000

3,64 x = 728.000
728.000
x=
3,64
x = 200.000
Dakle:
1. lice 200000 din.
2. lice 1,2 200000 = 240000 din
3. lice 1,44 200000 = 288000 din.
95


Proporcije:

x : 120 = 7 : 5
5 x = 120 7
5kg.......... 120din
120 7

x =

5
7 kg.......... xdin
x = 24 7
x = 168

Najpredapretvorimo:1mini45sekundesveusekunde:1min15sek=75sek.

x : 10200 = 75 : 30
30 x = 75 10200
30 sek .......... 10200m

75 10200
x=
75sek .......... xm
30
x = 25500m

x:3 = 4:3
3 x = 4 3

43
x=
xmolera..... 3dana
3
x = 4molera
3molera..... 4dana

Opetprvopretvorimo:3asaI20minutajejednako 3 60 + 20 = 180 + 20 = 200 minuta

96


x : 15 = 200 : 8
8 x = 200 15

200 15
x=
200 min ..... xkm
8
x = 375km
8 min ......... 15km

x : 7 = 15 : 12
12 x = 15 7
15 7
7casova..... 15dana
x =

12
xcasova..... 12dana
35
3
x=
= 8 casova
4
4
x = 8casova 45 min uta

x : 35 = 3 : 5
5 x = 35 3

35 3
x=
5cevi...... xcasova
5
x = 21cas
3cevi...... 35casova

x : 5 = 12 : 15
15 x = 5 12
12 zidara....... 5dana


5 12
x=
15 zidara....... xdana
15
x = 4dana

97


Povrinapravugaonikaje P = a b paje a b = 600 ,odatle a =
600
600
I b =

b
a

a
b
20
30
30
20
40
15
50
12
60
10

A
B
36cm

AkojeSsredinatedui,morabitiAS=SB=18cm

18cm
A
S
18cm
36cm
B

TakaMdeliduABurazmeri3:1

AM:MB=3:1


AM=3MBakakojeAM+MB=36cmimamo:

98


AM+MB=36

3MB+MB=36

4MB=36

MB=9cm
S
9cm
A
M
9cm
B

OiglednojeondaSM=9cm

a + b = 30
1
a : b = 1:
2 tozamenimou a + b = 30

1
a = 1 b
2
a = 2b

Paje
2b + b = 30
3b = 30

b = 10
Ondaje

a = 2b = 2 10 = 20
a = 20

99


110.Nadruginain(triksak)
1
a : b = 1 : / 2
2
a : b = 2 :1

a = 2k

b = 1k
a + b = 30
2k + 1k = 30
3k = 30

30
3
k = 10
k=
a = 2 10 = 20
b = 1 10 = 10

Dabaspodsetimo:suplementniugloviimajuzbir 1800 .Dakle

+ = 1800
: = 5:7
= 5k

= 7 k
= 5 15 = 75
0
5k + 7 k = 1800
12k = 180 0
0
= 7 15 = 108
0
0
180
12
k = 150
k=

100
0


12rad ..... 8cas..... 120.000din
10rad ..... xcas..... 150.000din
x : 8 = 12 : 10
= 150000 : 120000
x 10 120000 = 8 12 150000
8 12 150000
10 120000
x = 12cas
x=

Najpredautvrdimokolikojebilodeakaakolikodevojicautih60lanova:
60%sudevojice 60% 40 =
40%sudeaci 40% 40 =
60
40 = 24
100
40
40 = 16
100
Potojedolo10novihlanova ima50
G : P = 100 : p
50 : 24 = 100 : p
50 p = 24 100
24 100
p=
50
p = 48%
Procenatdevojicasesmanjioza60%48%=12%

G : P = 100 : p
G : 42 = 100 : 30
G 30 = 42 100
42 100
G=
30
G = 140cm
Duinaitaveduije140cm

101

Broj60trebapoveatiza7560=15,auprocentima:
G : P = 100 : p
60 : 15 = 100 : p
60 p = 15 100
15 100
p=
60
p = 25%

G : P = 100 : p
G : 656 = 100 : (100 20 )
G : 656 = 100 : 80
G 80 = 656 100

656 100
80
G = 820din
G=
Cenaknjigebezpopustaje820dinara.

102


A) Upekari
B ) VidimodajeMilicauknjiaripotroila
1
1
novca,atoje 100% = 25%
4
4

G : P = 100 : p
G : 3200 = 100 : 20
G 20 = 3200 100
3200 100
G=
20
G = 16000din
Platamujebila16000dinara.

Opetnajprepretvorimo:1km=1000m
G : P = 100 : p
1000 : 48 = 100 : p
1000 p = 48 100
4800
p=
1000
p = 4,8%
Usponje4,8%

48000din
1)
Polovinarobeje

1
od48000toje24000.Ovdejezarada15%
2
103

G : P = 100 : p
24000 : P = 100 : (100 + 15)

24000 115 = P 100

24000 115
100
P = 27600
P=
2)
Treinarobeje
1
od48000atoje16000.Ovdejezarada8%.
3
G : P = 100 : p
16000 : P = 100 : (100 + 8)
16000 108 = 100 P

16000 108
100
P = 17280
P=
3)
Ostatakje: 48000 (24000 + 16000 ) = 48000 40000 = 8000
Ovdejegubitak6%.
G : P = 100 : p
8000 : p = 100 : (100 6)
8000 94 = P 100

8000 94
100
P = 7520
P=
Trgovacsadaima:27600+17280+7520=52400din.
Kakojerobuplatio48000din,njegovazaradaje:5240048000=4400din.

Ovdedakletrebamonai70%od40%
Kakoreodmenjamosa (puta)toje: 70% 40% =

70 40
28

=
= 28%
100 100 100
104


Dakle,zatogkandidatajeglasalo28%odukupnogbrojaglasaa.

10%

20%

?
288din.

Ovdeemonainajprecenuknjigepredrugogsnienja.(unazad)

G : P = 100 : p
G : 288 = 100 : 80
80 G = 288 100
288 100
G=
80
G = 360dinara

10%

?
20%

360din.
288din.

Sadtraimopoetnucenu:

G : P = 100 : p
G : 360 = 100 : 90
90 G = 360 100
360 100
G=
90

G = 400dinara

105

LINEARNE JEDNAINE I NEJEDNAINE SA JEDNOM NEPOZNATOM

LINEARNE JEDNAINE
Pod linearnom jednainom po x podrazumevamo svaku jednainu sa nepoznatom x koja se ekv
valentnim
transformacijama svodi na jednainu oblika:
ax = b
gde su a i b dati realni brojevi.
Reenje ove jednaine je svaki realan broj x0 za koji vai:
ax0 = b
Ako nam posle reavanja ostane jednaina veeg stepena (drugog, treeg ) onda nju probamo
da rastavimo na
inioce i koristimo:
A B = 0
A B C = 0

A=0
ili
B=0
A = 0 ili B = 0 ili C = 0
Za svaku linearnu jednainu vai:
ax = b
b
a
ako je a 0
jedinstveno reenje
Primer:
2 x = 10
10
x=
2
x=5
a = 0, b 0
x=
a=b=0
ima beskonano
mnogo reenja
Primer:
0 x = 0
Svaki broj je reenje
Nema reenja
Primer:
0 x = 7
7
x= =?
0
Deljenje sa 0 nije

dozvoljeno (za sad)

106

Kako reavati jednainu?

- Prvo se oslobodimo razlomaka (ako ih ima) tako to celu jednainu pomnoimo sa NZS
- Onda se oslobodimo zagrada (ako ih ima) mnoei svaki sa svakim.
- Nepoznate prebacimo na jednu a poznate na drugu stranu znaka jednakosti ( =).
(PAZI: prilikom prelaska sa jedne na drugu stranu menja se znak)
- sredimo obe strane (oduzmemo i saberemo) i dobijemo a x = b
- Izrazimo nepoznatu x =
b
a
VANO: Ako negde vrimo skraivanje moramo voditi rauna da taj izraz koji kratimo mora
biti
razliit od nule. U suprotnom se moe desiti apsurdna situacija.
x2
Primer: Reiti jednainu:
=0
x
xx
Ako skratimo
=0 x=0 ?
x
Ne smemo skratiti jer je uslov x 0 .
Evo par primera :
1. Reiti jednainu: 9 2x = 5x + 2
Reenje:
Nema razlomaka i zagrada tako da odmah prebacujemo nepoznate na jednu a poznate
na drugu stranu.
9 2 x = 5x + 2
2 x 5 x = +2 9
7 x = 7
7
x=
7
x =1
107

2. Reiti jednainu: 3(2 3 x) + 4(6 x 11) = 10 x

Reenje:
3(2 3 x) + 4(6 x 11) = 10 x
6 9 x + 24 x 44 = 10 x
9 x + 24 x + x = 10 6 + 44
16 x = 48
48
x=
16
x=3
3. Reiti jednainu:
najpre se oslobodimo zagrada ( svaki sa svakim mnoimo)
nepoznate na levu a poznate na desnu stranu prebacimo
sredimo obe strane
izrazimo nepoznatu
y5
2y 3 6y + 5
+2=

7
2
14
Reenje:
Ovde naj re moramo da se oslobodimo razlomaka a to emo uraditi tako to celu jednain
u
pomnoimo sa najmanjim zajednikim sadraocem za 7, 2 i 14 a to je oigledno 14.
Kad niste sigurni koliki je NZS napamet nadjite ga na stranu 7, 2, 14 2
7, 1, 7 7
1,
1
14
y 5
2y
6y +
+ 14
14
7
2
14

3
5
2 = 14

2( y 5) + 28 = 7(2 y 3) 1(6 y + 5)
Pazi : u ii i 1 zbog zagrade
108

2 y 10 + 28 = 14 y 21 6 y 5
2 y 14 y + 6 y = 21 5 + 10 28
6 y = 44
44
y=
6
22
y=+
3
LINEARNE NEJEDNAINE
Linearna nejednaina po x je nejednaina koja se ekvivaletnim transformacijama moe sve
sti na oblik:
ax > b
ax b
ax < b
ax b
gde su a i b realni brojevi.
Linearne nejednaine reavamo slino kao i jednaine koristei ekvivalentne transformacije
. Vano je rei da
se smer nejednakosti menja kada celu jednainu mnoimo (ili delimo) negativnim broje
m.
Primer:
Posmatrajmo dve nejednaine : 2x<10 i -2x<10
2 x < 10
10
x<
2
x<5
2 x < 10
Pazi: Delimo sa (
2)
10
x>
2
x > 5
Naravno i ovde se moe deliti da nejednaina ima reenja, nema reenja ili ih pak ima be
skonano mnogo
(u zavisnosti u kom skupu brojeva posmatramo datu nejednainu)
Evo jo par primera:
1) Rei nejednainu: 3( x 2) + 9 x < 2( x + 3) + 8
109

Reenje: 3( x 2) + 9 x < 2( x + 3) + 8
3x 6 + 9 x < 2 x + 6 + 8
2x + 9x 2x < 6 + 8 + 6
9 x < 20
20
x<
9
2
x<2
9
oslobodimo se zagrada
ne oznate na jednu, oznate na drugu stranu
Uvek je roblem : kako za isati sku reenja?
2
Moemo za isati {x R
x < 2 } a ako je otrebno to redstaviti i na brojevnoj
9
ravoj:
2

x ,2
9

Pazi:
()
Kod + i uvek idu male zagrade
Kod znakova < i > male zagrade i razan krui
Kod < , > idu srednje zagrade [ ] i pun krui
Male zagrade nam govore da ti brojevi nisu u skupu reenja, dok [,] govore da su i
ti brojevi u reenju.
2. Rei nejednainu:
2a + 1 3a 2

1
3
2
Reenje:
2a + 1 3a 2

1
celu nejednainu pomnoimo sa 6 (NZS za 3 i 2)
3
2
2(2a + 1) 3(3a 2) 6
4a + 2 9a + 6 6
4 a 9 a 6 2 6
5a 14
azi: delimo sa (
5) a se znak okree
110

 14
5
4
a +2
5
a
4

a , 2
5

U sku u R su reenja
PAZI: Dan nam recimo trae reenja u sku u N ( rirodni brojevi), onda bi to bili sam
o
brojevi {1,2}
3) Reiti nejednaine:
a) ( x 1) ( x 4) > 0
b) ( x + 3) ( x 5) 0
Kod ovog ti a nejednaina koristiemo da je:
A B > 0
A B < 0

( A > 0, B > 0) ili ( A < 0, B < 0)

( A > 0, B < 0) ili ( A < 0, B > 0)
Naravno iste ablone koristimo i za znakove > i < , a i za
gde jo vodimo rauna da je B 0 .
A
>0 i
B
a) ( x 1) ( x 4) > 0
123 123
A
B
( x 1 > 0, x 4 > 0)
( x > 1, x > 4)
ili ( x 1 < 0, x 4 < 0)
ili
( x < 1, x < 4)
Sada reenje s akujemo na brojevnoj
x (4, )
x (,1)
111

ravoj!!!

A
<0
B

Reenje je x (,1) (4, )

b) ( x + 3) ( x 5) 0
123 123
A
B
( x + 3 0, x 5 0) ili
ili
( x 3, x 5)
( x + 3 0, x 5 0)
( x 3, x 5)
x [ 3,5]
Dakle, konano reenje je x [ 3,5]
razan sku
112

Linearnejednaineinejednaine

A) 4 x 6 + 3 x = x B)
4 x + 3x x = 6

1
1
A) 3 x = 9 B) 6 = 7 x V) x =
4
2
x 1
6
=
x=
9
x=
4 2
7

3
2x = 4
6
x=
x=3
7
4
x=
2
x = 2
6x = 6

6
x=
6
x =1

y
=
2
y
y

+1
0 / 2
+1 = 0
= 1

1)

1
A
1
AC
a 2 = a Pazi: C =

2
B
3
B

113


a
a
2=
2
3
a 2 a
= / 6
2 1 3
3a 12 = 2a
3a 2a = 12
a = 12

2) 0,5 0,2 x = 1 /10

5 2 x
2 x =

5
5
1
x=
x =
2
2
2

= 10
10 5
2 x = 5

= 2

1 1
1 0,5 (2 x + 2) = 0,25 (1 x) + 2
3 4
5
25
1 9
(1 x) +
1 (2 x + 2) =
10
100
3 4
1
1
3
1 (2 x + 2) = (1 x) + / 4
2
4
4
1
1
3

4 4 (2 x + 2) = 4 (1 x) + 4
2
4
4
4 2(2 x + 2) = 1(1 x) + 3
4 4x 4 = 1 x + 3
4x = x + 4
4x + x = 4
3x = 4
4
x=
3

Tojest x = 1
1
3

114

p 2 +1 3
+
= / 4
2
4
1
2( 2) + 1( + 1) = 12
2 4 + + 1 = 12
2 + = 12 + 4 1

3 p = 15
15
p=
3
p=5

x 7 1 3x 1 5 x + 1
/ 60
+ =

4
1
5
12
3x 1
x7
5x + 1
60
+ 60 = 60
60
4
5
12
15( x 7) + 60 = 12(3x 1) 5(5 x + 1)
15 x 105 + 60 = 36 x 12 25 x 5

15 x 36 x + 25 x = 12 5 + 105 60
4 x = 28
28

4
x=7
x =

5( x 2)( x + 2) 6 = (3 x 5) 2 (2 x + 3) 2
142
4 43
4
1
424
3 1
424
3
Razlikakvadratakvadratbinomakvadratbinoma
(
) (
5( x 2 4) 6 = (3x) 2 2 3 x 5 + 52 (2 x) 2 + 2 2 x 3 + 32

5 x 2 20 6 = (9 x 2 30 x + 25) (4 x 2 + 12 x + 9)
)

5 x 2 26 = 9 x 2 30 x + 25 4 x 2 12 x 9
5 x 2 9 x 2 + 30 x + 4 x 2 + 12 x = +25 9 + 26
42 x = 42

42
42
x =1
x =

115

2
(4 x 3) = (5 4 x) 16

(4 x) 2 2 4 x 3 + 32 = 52 2 5 4 x + (4 x) 2 16
16 x 2 24 x + 9 = 25 40 x + 16 x 2 16

16 x 2 24 x + 40 x 16 x 2 = 25 16 9
16 x = 0

16
x=0
x =

(2 x) (3 x) (1 x) (5 x) = 0

(6 2 x 3 x + x 2 ) (5 1x 5 x + x 2 ) = 0
6 2 x 3x + x 2 5 + x + 5 x x 2 = 0
x = 6 + 5

x = 1

( x 1)( x + 1) ( x + 1) 2 = 5 4 x

x 2 1 ( x 2 + 2 x + 1) = 5 4 x
x2 1 x2 2 x 1 = 5 4 x
2 x + 4 x = 5 + 1 + 1
2x = 7

7
x=
2

A) (3 x 1)( x + 1) = 0
Dasepodsetimo: A B = 0 A = 0 ili B = 0

Dakle: 3 x = 1 ili
3x 1
x=

1
3
x +1
x = 1

B) 4( x + 1)( x 2)( x 3) = 0
x +1
x = 1
ili
x2
x=2
ili
x 3
x=3

116

A)

B)

x(2 x 3) 5(2 x 3) =

Zajedniki(ideispredzagrade)
= (2 x 3)( x 5)
x(2 x 3) 5(2 x 3) = 0

(2 x 3)( x 5) = 0
2 x 3 = 0 ili x 5 = 0
2 x = 3 x = 5
3
x=
2

NekajeXtraenibroj

11 + x 2
= Mnoimounakrsno
14 x 3
3(11 + x) = 2(14 x)
33 + 3x = 28 2 x
3x + 2 x = 28 33
5 x = 5
5
x=
5
x = 1

NekajeXtraenibroj


x x x
+ + = x + 1 / 30
2 3 5
15
+ 10
6 x = 30 x + 30
1x44
2x4+4
3
31x 30 x = 30
x = 30

117

Uzastopneprirodnebrojevemoemoobeleitisa n, n + 1, n + 2, n + 3

Dakle:

n + n + 1 + n + 2 + n + 3 = 1014
4n + 6 = 1014

4n = 1014 6
4n = 1008
1008
n=
4
n = 252 Traenibrojevisu:252,253,254,255

NekajeXbrojuenika.Akosuuodeljenju

3
4
x + 4 = x / 7
7
7
3 x + 28 = 4 x
3x 4 x = 28
x = 28 / (1)
3
4
uenikadevojice,tonamgovoridasu uenikadeaci.
7
7
x = 28

NekajeXbrojgodinakojiprodje:

Majka
27
27+x

Sin
3
3+x
sad
Poslexgodina

5(3 + x) = 27 + x
15 + 5 x = 27 + x
5 x x = 27 15
Dakle: 4 x = 12

12
x=
4
x=3

118

Daproverimo:
Kroz3godinemajkaima27+3=30godinaasin3+3=6godina.Tadjemajka5putastarijaods

1
2
350mputaputa
2
5

NekajeXduinacelogputa.

Razmiljamo:Nakojideoputaseodnosi350m?

2 1 4+5 9
9
1
+ =
= 1 =
5 2
10
10
10 10
1
Dakle,350mseodnosina puta
10
1
x = 350
10

x = 350 10
x = 3500m

Primenapitagorineteoreme:
2
a
2
2
+ ha = b
2
2

(
)
2
12
2
2
+ ha = ha + 2
2
2
2
36 + ha = ha + 4ha + 4
4h + 4 = 36
a

4ha = 36 4
4ha = 32
32
4
ha = 8cm
ha =

119

a = 7cm
b = c 1
___________
c=?
a2 + b2 = c2
7 2 + (c 1) 2 = c 2

49 + c 2 2c + 1 = c 2
2c = 49 1
2c = 50
c = 50
50
c=
2
c = 25cm

Stariobimje O = 2a + 2b

Noviobimje O1 = 2a1 + 2b1

O1 = 2a1 + 2b1 = 62
2(b + 5) + 2(b + 2) = 62
2b + 10 + 2b + 4 = 62
4b = 62 10 4
4b = 48

b = 12cm a = 12 + 3 = 15
a = 15cm

120

Nejednaine

A)B)V)
3x < 4
6 > 2x

x<

4
3
2 x > 6
6
2
x<3
x<

4
3
1
1
x
2
4
1 1
x / 4
2 4
2x 1
1
x
2

4
x (, )
3

3
x (,3)

1
x [ 2 )
1
2

a < 4

4 < a < 4 a { 3,2,1,0,1,2,3}

-3
-4
-2
-1
0
1
2
3

A)
5x 2 < 2 x + 1
5x 2 x < 1 + 2
3x < 3

3
x<
3
x <1

x (,1)

121

B)
0,6 x 0,4 > 0,5 x 0,2 /10
6 x 4 > 5x 2
6 x 5 x > 2 + 4
1x > 2

x>2

x (2, )
2

y+5
5 y

5
5 y y+5

/ 5 azinaispredzagrade
1 1
5
25 5 y ( y + 5)
25 5 y y 5
5 y + y 5 25

4 y 30
30
y
4
15
y+
2
1
y7
2

1
2

1
y [7 , )
2

A)
0,8 0,8 ( x 5) 0, 2 / 10
8 8 ( x 5) 2
8 8 x + 40 2

8 x 2 8 40
8 x 50
50
25
1
x
x+ x6
8
4
4
6
1
4
1
x (, 6 ]
4

122

B)

1
< 0 / 3
3
1 < 0

< 1 /(1)
>1

p (1, )
1

x 1 x 1+
/ 24

>
+
6
4
3
24
4 x 6(1

4 x 6 +
4x + 6x
x > 12

x x 2

x) > 8(1 + x) + 1( x 2)
6 x > 8 + 8x + x 2
8x x > 8 2 + 6

x (12, )
12

x6 x
3+ x
1+
3+
/ 12
3
2
4
12 + 4( x 6) 6 x 36 + 3(3 + x)
12 + 4 x 24 6 x 36 + 9 + 3 x
4 x 6 x 3x 36 + 9 12 + 24
5 x 57
57
x
5
2
x 11
5

2
11
5

2
x [11 , )
5

123

3 < 2 x + 5 < 17

Ovdemoramoreavatidvenejednaine:

3 < 2 x + 5
2 x <17

2 x5 3
2 x < 17 5

2x < 2
2 x < 12

2
12
x<
x>

2
2

x <1
x > 6

Spojimoreenja

6 < x < 1 x (6,1)

-6

1
x (6,1)

Najprereimodatunejednainu:

( x 1) 2 ( x + 1) 2 < 10 x
( x 2 2 x + 1) ( x 2 + 2 x + 1) < 10 x
x 2 2 x + 1 x 2 2 x 1 < 10 x
4 x < 10 x

4 x + x < 10
3 x < 10

10
3
1
x > +3
3
x>

Najmanjiprirodnibrojje x = 4

3
3
1
3
4
5
1
x (3 , )
3

124

www.matematiranje.com

taznaidajenekiizrazpozitivan?
Patoznaidamorabitiveiodnule.
Dakle:

(3x + 1) ( x 2) 3 ( x + 1) 2 > 0
(3x 2 6 x + x 2) 3 ( x 2 + 2 x + 1) > 0
3x 2 6 x + x 2 3x 2 6 x 3 > 0
6 x + x 6 x > 2 + 3
11x > 5
5
x<
11

x (,
5
11
5
)
11

Kadakaemodanekiizraznijeveitoznaidajemanjiilijejednak ()
Dakle:

x+5 4 x

2 / 8
8
2
1 ( x + 5) 4(4 x) 16
x + 5 16 + 4 x 16
x + 4 x 16 5 + 16

5 x 5
5
x
5
x 1

-1
x (, 1]


125

SISTEMI LINEARNIH JEDNAINA

Pod sistemom od dve linearne jednaine sa dve nepoznate x i y podrazumevamo:
a1 x + b1 y = c1
a2 x + b2 y = c2
Ovo je takozvani prost sistem do koga uvek moemo doi ekvivalentnim transformac
ijama , koje su da vas
podsetimo:
- Prvo se oslobodimo razlomaka (ako ih ima) tako to celu jednainu pomnoimo sa NZS
- Onda se oslobodimo zagrada (ako ih ima) mnoei svaki sa svakim.
Nepoznate prebacimo na jednu a poznate na drugu stranu znaka jednakosti ( =).
(PAZI: prilikom prelaska sa jedne na drugu stranu menja se znak)
- Sredimo obe strane ( saberemo i oduzmemo ta ima)
Ovde su a1 , a2
ametri).
Reenje sistema
a1 x0 + b1 y0 =
a2 x0 + b2 y0 =

, b1 , b2 , c1 , c2 dati realni brojevi (ponekad mogu biti i par

je uredjeni par brojeva ( x0 , y0 ) za koji vai da je:
c1
c2

Sisteme moemo reiti pomou vie metoda: zamena, suprotni koeficijenti, grafika metoda ,
itd.
Nama je najvanije da tano reimo dati zadatak (problem) pa emo to i probati da vas na
uimo.
Napomenimo samo da dati sistem moe imati: jedinstveno reenje, beskonano mnogo reenja
ili pak da nema
reenja.
126

Primeri:
2x + 3y = 7
1. Rei sistem jednaina: 3 x 6 y = 7
_______________
Reenje:
2 x + 3 y = 7 /2
3x 6 y = 7
_______________
Najlake je da is od x (ili y) na ravimo da budu isti brojevi a
su rotnog znaka, a onda te dve jednaine saberemo. Zato emo
prvu jednainu pomnoiti sa 2.
4 x + 6 y = 14
+
3 x 6 y = 7
__________ _________
7 x = 21
21
x=
7
x=3
Kad nadjemo jedno reenje, vratimo se u jednu od jednaina iz prostog
sistema (bilo koju) da nadjemo drugo reenje
2x + y
2 3 +
6 + 3y
3y = 7
3y = 1
1
y=
3

= 7
3y = 7
= 7
6

1
Ovde je reenje jedinstveno: ( x, y ) = 3,
3
2. Rei sistem jednaina:
5x + y = -1
-10x 2y = 2
Reenje:
5 x + y = 1 / 2
10 x 2 y = 2
Pomnoimo rvu jednainu sa 2
___________________
10 x + 2 y = 2
10 x 2 y = 2

___________________
Ovde imamo situaciju da su se svi skratili!!!
127

0=0
To nam govori da sistem ima beskonano mnogo reenja. Da bi opisali ta reenja iz
jedne od
jednaina izrazimo x (ili y), naravno, ta nam je lake:
5 x + y = 1
y = 1 5 x
Sada su reenja: ( x, y ) = ( x,1 5 x)
xR
3. Rei sistem jednaina:
2x +3y = 4
-2x 3y = 5
Reenje:
2x + 3y = 4
2x 3y = 5
Saberemo ih odmah.
_________________
0=9
U ovoj situaciji kaemo da je sistem nemogu, odnosno nema reenja!
4. Rei sistem jednaina:
5x 1 3 y 1
+
=3
6
10
11 x 11 + y
+
=3
6
4
_______________________________
Reenje:
5x 1 3 y 1
+
= 3 / 30 Odmah uoimo da ovaj sistem nije prost, pa
6
10
11 x 11 + y
+
= 3 /12 moramo naj re da na ravimo da bude.
6
4
_______________________________
128

5(5 x 1) + 3(3 y 1) = 90
2(11 x) + 3(11 + y ) = 36
__________________________________
25 x 5 + 9 y 3 = 90
22 2 x + 33 + 3 y = 36
______________________________
25 x + 9 y = 90 + 5 + 3
2 x + 3 y = 36 22 33
______________________________
25 x + 9 y = 98
2 x + 3 y = 19 / (3) Na ravili smo rostsistem. Drugu jednainu mnoimo sa (-3).
______________________________
25 x + 9 y = 98
+
6 x 9 y = 57
____________________
31x = 155
Vratimo se sad u jednainu od jednaina iz prostog sistema
x=5
2 x + 3 y = 19
10 + 3 y = 19
2 5 + 3 y = 19
3 y = 19 + 10
3 y = 9
y = 3
dakle: ( x, y ) = (5,3)
129

2x + y = 0
x y =3
moemo odmah sabrati ove dve jednaine
3x = 3
3
3
x =1
x=
sad se vratimo u bilo koju jednainu iz prostog sistema da nadjemo drugu nepoznatu
2x + y = 0
2 1 + y = 0 y = 2
Reenja obavezno za iemo kao ureeni par: ( x, y ) = (1, 2)
Poto imamo ve izraeno a, ovde je bolje da iskoristimo metodu zamene.
a = 1 b
3b 2a = 1
a = 1 b
3b 2(1 b) = 1
a = 1 b
3b 2 + 2b = 1
a = 1 b
5b = 1 + 2
a = 1 b
5b = 3 b =
3
5
Ovo reenje zamenimo u a = 1 b i naemo a . Dakle:
a = 1 b
3
a = 1
5
5 3
a=
5 5
2
2 3
i za iemo reenje kao ureeni par (a, b) = ( , )
a=
5
5 5
130

Najpre moramo napraviti prost sistem.

2 p + q 13 = 0
3 2q 2 = 0
2 + q = 13 ovu jednainu mnoimo sa 2
3 p 2q = 2
4 + 2q = 26
3 2q = 2 sada ove jednaine saberemo
7 p = 28
28
p=
7
p=4
Nali smo jednu nepoznatu, vratimo se u bilo koju jednainu iz prostog sistema da nae
mo drugu nepoznatu.
2 p + q = 13
2 4 + q = 13
8 + q = 13
q = 13 8
q=5
Dakle : ( , q ) = (4,5)
131

Sredimo jednaine, nepoznate na levu, poznate na desnu stranu, da dobijemo prost s

istem.
5 x 4 y = 1 + 2
6 x + 12 y = 2 19 azi: na levoj strani rvo redjaj x a onda y
5x 4 y = 1
6 x + 12 y = 21 dobili smo rost sistem
5x 4 y = 1
celu jednainu pomnoimo sa 3
6 x + 12 y = 21
15 x 12 y = 3
6 x + 12 y = 21
sad ove jednaine saberemo
9 x = 18
18
9
x = 2
x=
Vratimo se u bilo koju jednainu iz prostog sistema da naemo drugu nepoznatu:
5x 4 y = 1
5 (2) 4 y = 1
10 4 y = 1
4 y = 1 + 10
4 y = 11
11
y=
4
11
y=
4
11
( x, y ) = (2, )
4
132

Prebacimo 0, 25 =
25 1
=
100 4
x y
1
y
+ = 7 mali savet je da y odmah iete kao
3 4
4
4
5x 2 y
5
5x

= 1 slino i ovde 0,5 x = x = ...

10 10
10
10
x y
+ = 7 celu jednainu mnoimo sa 12
3 4
5x 2 y

= 1 celu jednainu mnoimo sa 10

10 10
4 x + 3 y = 84 ovu jednainu mnoimo sa 2
5 x 2 y = 10 ovu jednainu mnoimo sa 3
8 x + 6 y = 168
15 x 6 y = 30
23x = 138
138
x=
23
x=6
Vratimo se u bilo koju jednainu iz prostog sistema da naemo drugu nepoznatu:
4 x + 3 y = 84
4 6 + 3 y = 84
24 + 3 y = 84
3 y = 84 24
3 y = 60
60
y=
3
y = 20
( x, y ) = (6, 20)
133

1, 2 =
12 5
=
, da vas odsetimo
10 2
x+ y
+ x = 3........ / 3
3
6
yx
y
= ......... / 5
5
5
1( x + y ) + 3 x = 9
5 y 1( y x) = 6
x + y + 3 x = 9
5 y y + x = 6
4 x + y = 9
x + 4 y = 6
na ravili smo rost sistem...
4 x + y = 9
x + 4 y = 6...... / (4)
4 x + y = 9
4 x 16 y = 24
15 y = 15
y = 1
Vratimo se u bilo koju jednainu iz prostog sistema da naemo drugu nepoznatu:
x
x
x
x
x
(

+ 4 y = 6
+ 4(1) = 6
4 = 6
= 6 + 4
= 2
x, y ) = (2, 1)

134

4 x 1 5 y + 1 31
+
= ......... / 12
3
4
6
3 x + 7 2 y + 9 23
+
= ........ / 12
4
3
3
4(4 x 1) + 3(5 y + 1) = 62
3(3 x + 7) + 4(2 y + 9) = 92
16 x 4 + 15 y + 3 = 62
9 x + 21 + 8 y + 36 = 92
16 x + 15 y = 62 + 4 3
9 x + 8 y = 92 21 36
16 x + 15 y = 63
9 x + 8 y = 35
Na ravili smo rost sistem, dalje emo kod y napraviti isti broj a suprotnog z
naka.
16 x + 15 y = 63....... / (8)
9 x + 8 y = 35....... / 15
128 x 120 y = 504
135 x + 120 y = 525
7 x = 21
21
x=
7
x=3
Vratimo se u bilo koju jednainu iz prostog sistema da naemo drugu nepoznatu:
9 x + 8 y = 35
9 3 + 8 y = 35
27 + 8 y = 35
8 y = 35 27
8y = 8
y =1
( x, y ) = (3,1)
135

x y
x+ y
....... / 15
+3 = 5
3
5
x 2 3y +1

= 1....... / 2
2
2
5( x y ) + 45 = 75 3( x + y )
1( x 2) 1(3 y + 1) = 2
5 x 5 y + 45 = 75 3 x 3 y
x 2 3 y 1 = 2
5 x 5 y + 3 x + 3 y = 75 45
x 3 y = 2 + 2 + 1
8 x 2 y = 30
x 3y = 1
Na ravili
naka.
8 x 2 y
x 3 y =
8 x 2 y
8 x + 24
22 y = 22
y =1

smo rost sistem, dalje emo kod x napraviti isti broj a suprotnog z
= 30
11....... / (8)
= 30
y = 8

Da naemo i drugu nepoznatu, vratimo se u drugu jednainu iz prostog sistema...

x 3 y = 11
x 3 1 = 11
x 3 = 11
x = 11 + 3
x = 14
( x, y ) = (14,1)
136

Moemo
avnije
umesto
3x + 2

reiti sistem i videti da li se dobija reenje ( x, y ) = (1,1) a moemo i jednost

zameniti date vrednosti
x i y u jednainama i videti da li su jednakosti tane.
y + 1 = 0

0, 2 x + 5 = y + 3,8
3 (1) + 2 1 + 1 = 0
3 + 2 + 1 = 0
0, 2 (1) + 5 = 1 + 3,8
0, 2 + 5 = 4,8
0=0
4,8 = 4,8 TANO
TANO
Dakle , ureeni par (-1, 1) JESTE reenje datog sistema!
137

4 x 1 2( x y ) 7

=
6
3
6
1
3x y + 1
mali savet: da bi izbegli ove minuse ovde , izvriemo prebacivanje...
=
2
4
4 x 1 2( x y ) 7

=
6
3
6
3x y + 1 1
=
4
2
4 x 1 2( x y ) 7

= ....... / 6
6
3
6
3x y + 1 1
= ....... / 4
4
2
4 x 1 4( x y ) = 7
3x y + 1 = 2
4x 1 4x + 4 y = 7
3x y = 2 1
4 y = 7 +1
3x y = 1
4y = 8
su er: odavde moemo odmah nai y
3x y = 1
8
y=2
4
3x 2 = 1
3x = 1 + 2
3x = 3
x =1
y=
( x, y ) = (1, 2)
138

7x
3y
azi: is red zagrade manje, nastaje menjanje...
= 2
x
10
10
y 3 2 x 12
obe jednaine emo pomnoiti sa 10
=

2
10 10
7 x = 20 3 y 10 x
5( y 3) = 2 x 12
7 x + 10 x + 3 y = 20
5 y 15 = 2 x 12
17 x + 3 y = 20 str ljivo, moramo saekati da sredimo drugu jednainu...
2 x + 5 y = 12 + 15
17 x + 3 y = 20
2 x + 5 y = 3 na ravili smo rost sistem sad ravimo su rotne koeficijente...
17 x + 3 y = 20....... / 2
2 x + 5 y = 3....... / 17
34 x + 6 y = 40
34 x + 85 y = 51
91 y = 91 y = 1
17 x + 3 y = 20
17 x + 3 = 20
17 x = 20 3
17 x = 17 x = 1
( x, y ) = (1,1)
139

x 2 5 x + 5 x 25 1 + 3 y = x 2 + 4
2x + y y2 2 y = 2 y2
x 2 x 2 + 3 y = 4 + 25 + 1
2x + y y2 2 y + y2 = 2
3 y = 30
2x y = 2
30
y = 10
3
Ovo zamenimo u drugu jednainu:
y=
2x y = 2
2 x 10 = 2
2 x = 10 + 2
2 x = 12
x=
12
x=6
2
( x, y ) = (6,10)
140

I nain: reiemo sistem i nai vrednost za x + y

3
x
3
5
8

x
x
x

+
y
+

5 y = 14
= 6....... / 5
5 y = 14
5 y = 30
44 x =

44
11
x = x = 5,5
8
2
x y =6
5,5 y = 6
y = 5,5 6
y = 0,5
( x, y ) = (5,5; 0,5)
x + y = 5,5 + (0,5) = 5,5 0,5 = 5
Dakle, reenje je 5.
II nain (elegancija)
Odmah saberemo ove dve jednaine...
3 x + 5 y = 14
x y =6
4 x + 4 y = 20 sad sve odelimo sa 4
x + y = 5 evo reenja...
141

Oformiemo sistem tako to umesto x i y menjamo koordinate taaka A i B .

A(2, 0) y = kx + n 0 = k (2) + n 2k + n = 0
B (3, 2) y = kx + n 2 = k 3 + n 3k + n = 2
Oformimo sistem:
2 k + n = 0
3k + n = 2
2k + n = 0....... / (1)
3k + n = 2
2k n = 0
3k + n = 2 saberemo ove jednaine
2
5k = 2 k =
5
2
4
n = 2k n = 2 n =
5
5
Sad ovo zamenimo u
y=
2
4
x+
5
5
y = kx + n i dobijamo:
konano reenje!
142

Prvi deo zadatka radimo kao i prethodni

A(2,5) y = kx + n 5 = k (2) + n 2k + n = 5
B (7, 6) y = kx + n 6 = k (7) + n 7 k + n = 6
Oformimo sistem:
2k + n = 5....... / (1)
7 k + n = 6
2k n = 5
7 k + n = 6
1
5
Vratimo se u jednu od jednaina:
5k = 1 k =
2k n = 5
1
2( ) n = 5
5
2
n = 5
5
2
n = +5
5
2 25
n= +
5 5
23
n=
5
1
23
Dakle , traena funkcija je : y = x +
5
5
Koordinate take T zamenjujemo u dobijenu funkciju...
9
1
23
T (0, ) y = x +
2
5
5
9
1
23
= 0 +
2
5
5
9
23
= + NETANO
2
5
Grafik ne sadri taku T.
143

Da vas podsetimo, dve linearne funkcije su paralelne ako imaju isto k.

Iz y = 10x + 1 je k = 10, pa je to k i za nau linearnu funkciju!
Dakle
y = 10x + n
Dalje nam treba da nadjemo n. Kako u zadatku kae da grafik sadri taku P(3,2) , koor
dinate te take emo zameniti
umesto x i y u y = 10x + n i tako emo nai n.
P (3, 2) y = 10 x + n
2 = 10 3 + n
30 + n = 2
n = 2 30
n = 28
Dakle :
y = 10 x 28
je traeno reenje!
Naj
m!
x +
x y
=
4 2
x +
x y
=
4 2
x +
x =
2 y
3 y
168
3 y
y
3
144

re dobro roitajte zadatak, nadjite vezu izmedju nepoznatih i postavite siste

y = 136 ( zbir dva broja je 136)
8 ( etvrtina jednog je za 8 manja od polovine drugog broja)
y = 136
8....... / 4
y
2

= 136
y 32 zamenimo u gornju jednainu...
32 + y = 136
136 + 32

= 168 y =
= 56

Vratimo
x = 2 y
x = 2
x = 112
x = 80

se da naemo x...
32
56 32
32

Traeni brojevi su 80 i 56.

Ako je jedan ugao trougla 950 , onda zbir reostala dva ugla dobijamo kad od 180
0 oduzmemo 950 . Dakle
+ = 1800 950
+ = 850
Doili smo jednu jedninu, a kako kae u zadatku da je jedan ugao za 15 stepeni man
ji od drugog, to je
= 150
Oformimo sistem:
+ = 850
= 150
1000
2 = 100 =
= 500
2
0
+ = 85
0
500 + = 850
= 850 500
= 350
Treni uglovi imju 50 i 35 stepeni.
145

Oeleimo te rojeve s x i y.
1
1
x+ y
( polovin zir je )
=
2
2
2
3
x y 3
( olovina razlike je )
=
2
2
2
Oformimo sistem:
1
x+ y
= ....... / 2
2
2
x y 3
= ......./ 2
2
2
x + y = 1
x y =3
2x = 2 x = 1
x + y = 1
1 + y = 1
y = 1 1
y = 2
Traeni brojevi su 1 i
2.
146

Na isati jednainu iz prve reenice nije problem: x + y = 58.

Da bi sastavili drugu jednainu, podsetimo se jedne stvari. Kad podelimo neka dva
broja:
9 : 2 = 4 i ostatak je 1, to moemo zapisati i kao :
Uopteno :
9
1
= 4+
2
2
deljenik
ostatak
= reenje +
delilac
delilac
Za na zadatak je :
x
3
= 4+
i evo nam druge jednaine za sistem!
y
y
x + y = 58
x
3
= 4 + ....... / y
y
y
x + y = 58
x = 4 y + 3 zamenimo u prvu...
4y+3+y=58
5y+3=58
5y=58-3
5y=55
y = 11 vratimo se da nadjemo x
x = 4 y + 3 x = 4 11 + 3 x = 44 + 3 x = 47
Traeni brojevi su dakle 47 i 11.
147

Obeleimo te brojeve sa x i y.
Da se podsetimo 20% =
20 1
=
100 5
x + y = 176
1
y
5
x + y = 176
x= y+
5
1
6
y + y x = y zamenimo u gornju jednainu
5
5
5
x + y = 176
x=
6
y + y = 176....... / 5
5
6 y + 5 y = 880
11 y = 880
y=
880
y = 80
11
x=
6
6
y x = 80 x = 6 16 x = 96
5
5
Traeni brojevi su 96 i 80.
148

Podsetimo se: Neki broj

xy moemo zapisati, rastavljajui ga na desetice i jedinice kao: xy = 10 x + y
Na primer: 23=2 10+3 ili 35=3 10+5
Ako cifre tog broja zamene mesta imamo yx = 10 y + x
Postavimo sada sistem:
x+ y =7
yx = xy 9
x+ y =7
10 y + x = 10 x + y 9
x+ y =7
10 y + x 10 x y = 9
x+ y =7
9 x + 9 y = 9........../ : 9
x+ y =7
x + y = 1
2y = 6 y = 3
x+ y =7
x+3 = 7 x = 73 x = 4
Traeni broj je dakle : 43
149

Iskoristiemo krik sa k sa kojim smo se upoznali u proporcijama!

O = a + 2b
b:a = 6:5
b = 6 k a = 5k
34=5k+2 6k
34=5k+12k
34=17k
34
17
k =2
Vratimo se u b = 6k a = 5k i dobijamo:
k=
b = 6k = 6 2 = 12cm
a = 5k = 5 2 = 10cm
Naravno , reenje smo mogli dobiti i preko sistema jednaina, ali mislimo da vam je
ovako lake.
b
c
Postavimo sistem:
m = a+b
2
a
a+b
= 42....... / 2
2
a b = 24
a + b = 84
a b = 24
2a = 108 a =
108
a = 54cm
2
a + b = 84
54 + b = 84 b = 84 54 b = 30cm
Osnovice su a = 54cm i b = 30cm
150
c

Ako se stranice ravougaonika razlikuju za 6 onda je a b = 6. Povrina tog ravoug

aonika je : P = a b
Novi ravougaonik ima stranice:
a1 = a 2
b1 = b + 5
Njegova ovrina je :
P1 = a1 b1
P1 = (a 2) (b + 5)
U zadatku kae da je nova ovrina vea od stare za 32cm 2 .
P1 = P + 32
(a 2) (b + 5) = a b + 32 malo sredimo...
ab + 5a 2b 10 = ab + 32
ab + 5a 2b ab = 32 + 10
5a 2b = 42 dobili smo drugu jednainu za sistem
Sad reavamo:
a b = 6
5a 2b = 42
a b = 6....... / (2)
5a 2b = 42
2a + 2b = 12
5a 2b = 42
3a = 30 a = 10cm
a b = 6
10 b = 6 b = 4cm
Stranice
151

ravougaonika su a = 10cm i b= 4cm.

 + b = 21 , to nam je jedna jednaina za sistem.

Drugu emo dobiti iz :
Povrina novog trougla se rauna po formuli : P1 =
a1 b1
2
(a + 4)(b 1)
2
U zadatku kae da se
P=P1
P1 =

ovrina trougla ne menja, dakle:

a b (a + 4)(b 1)
=
....... / 2
2
2
a b = (a + 4)(b 1)
ab = ab a + 4b 4
ab ab + a 4b = 4
a 4b = 4 dobili smo drugu jednainu za sistem!
a + b = 21
a 4b = 4
a + b = 21....... / (1)
a 4b = 4
a b = 21
a 4b = 4
5b = 25 b = 5cm
a + b = 21
a + 5 = 21 a = 21 5 a = 16cm
Dakle, katete su a = 16cm
i
b = 5cm.
152

TROUGAO ( PRIMENA PITAGORINE TEOREME )

Mnogougao koji ima tri stranice zove se trougao. Osnovni elementi trougla su :


Temena A,B,C

Stranice a,b,c ( o dogovoru stranice se obeleavaju nasu rot temenu, n r nas ram
temena A je stranica a, itd)

Uglovi , unutranji , , i spoljanji 1 , 1 , 1
1
C
a
b
A
1

B
c
1
Osnovne relcije z uglove i strnice trougl su:
1) Zir unutrnjih uglov u trouglu je 1800 tj.
+ + = 1800
1 + 1 + 1 =3600
2) Zbir spoljanjih ulova je 3600 tj.
3) Spoljanji i njemu susedni unutranji uao su uporedni,tj.
+ 1 = + 1 = + 1 =1800
4) Spoljanji uao troula jednak je zbiru dva nesusedna unutranja ula, tj
1 = +
1 = +
1 = +
5) Svk strnic trougl mnj je od zir  vea od razlike druge dve stranice,
tj
ab < c < a+b
ac <b < a+c

bc < a <b+c
6) Naspram veeg ugla nalazi se vea stranica i obrnuto.
Ako je = ond je  = 
Ako je  =  ond je =
153

etiri znaajne take trougla su:

1) Ortocentar (H)
2) Teiste (T)
3) Centar upisane krunice (S)
4) Centar opisane krunice (O)
Ortocentar se nalazi u preseku visina trougla ha,hb,hc. ( Visina je najkrae rasto
janje od temena do naspramne
stranice). Kod otrouglog trougla je u trouglu, kod pravouglog u temenu pravog ugl
a a kod tupouglog van
trougla.
C
A1
B1
ha
A
H
hb
hc
B
C1
ha hb hc = H
Ortocentar

Teina du trougla je du koja spaja teme sa sredinom naspramne stranice. Teine dui sek
e u jednoj taki ,
a to je TEITE TROUGLA. Teite deli teinu du u razmeri 2:1.
C
tc
B1
A1
T
tb
ta
A
t a tb tc = T
C1
AT : TA1 = 2 : 1
BT : TB1 = 2 : 1
CT : TC1 = 2 : 1
154
B

Centar upisane krunice je taka preseka simetrala uglova i kod svih trouglova je u
oblasti trougla.
C
S
S
S
r
S
B
A
s s s = S
Centar opisane krunice je taka preseka simetrala stranica. Kod otrouglog trougla je
u trouglu, kod
pravouglog na sredini hipotenuze i kod tupouglog van trougla.
C
sBC
sAC
r
o
B
A
sAB
s AB s AC s BC = O
155

Vrste trouglova:
Trouglovi se dele prema stranicama i prema uglovima.
Prema stranicama:
Prema uglovima:
1) jednakostranini
1) otrougli
2) jednakokraki
2) pravougli
3) nejednakostranini
3) tupougli
Nejednakostranini
C
a
b

A
B
c
O=++c
P=

h h chc

=
=
ili P =
2
2
2
s ( s a )( s b)( s c)

de je:
a+b+c
,
2
r
poluprenik upisane krunice i
s poluobim s =
R-poluprenik opisane krunice.
156

ili P= r s
ili P=
abc
4R

Pravougli:
B
p
c
a
hc
q
C
A
b
O=a+b+c
P=
ab
2
ili
P=
chc
2
odavde je: hc =
a b
c
a2 + b2 = c2 Pitagorina teorema
R=
c
;
2
r=
a+bc
; hc = pq ; a =
2
pc ; b = qc ; c= p+q
Jednakokraki :
C
b
b
ha
hb
A

a
a
_
B
2
Ovde je a osnova i b krak ( kraci)
O = a + 2b
P=
aha bhb
=
2
2
a
Primena Pitaorine teoreme: ha2+( )2= b2
2
157

Jednakostranini:
C
h
a
a
ry
ro
A
B
a
a2 3
O = 3a i P =
4
Visina
a 3
;
2
h=
1
a 3
;
ry = h =
3
6
ro =
2
a 3
h=
3
3
Kod ovog trougla sve etiri znaajne take se nalaze u jednoj taki.
Srednja linija trougla (m) je du koja spaja sredine dve stranice i uvek je jednak
a polovini
paralelne stranice.
C
b
C
a
m=c/2

A
a
b
m=
a/2
B
c
A
c
B
C
a
b
A
c
B
158
6

Podudarnost
ABC A1 B1C1
(SSS) Ako su sve stranice jednog trougla jednake odgovarajuim stranicama drugog t
rougla.
(SUS) Ako su dve stranice i zahvaeni ugao jednog trougla jednaki dvema stranicama
i zahvaenom uglu drugog
trougla.
(USU) Ako su stranica i na nju nalegli uglovi jednog trougla jednaki sa stranico
m i na nju naleglim uglovima
drugog trougla.
(SSU) Ako su dve stranice i ugao naspram vee od njih jednog trougla jednaki dvema
stranicama i uglu naspram
vee od njih drugog trougla.
159

A)
a = 5cm
c = 13cm
b=?
Naravno, primenjujemo Pitagorinu teoremu:
a 2 + b2 = c2
52 + b 2 = 132
25 + b 2 = 169
b 2 = 169 25
b 2 = 144
b = 144
b = 12cm
B)
a = 9cm
b = 12cm
c=?
a 2 + b2 = c2
92 + 122 = c 2
81 + 144 = c 2
c 2 = 225
c = 225
c = 15cm
160

P = 24cm 2
a = 8cm
1) b = ?
2) O = ?
Primeniemo formulu za povrinu pravouglog trougla i iz nje nai katetu b.
a b
2
8b
24 =
2
24=4b
P=
skratimo 8 i 2 sa 2
24
4
b = 6cm
b=
Sada emo pomou Pitagorine teoreme nai hipotenuzu c a zatim i obim O = a + b + c
a 2 + b2 = c2
82 + 6 2 = c 2
64 + 36 = c 2
c 2 = 100
c = 100
c = 10cm
O=a+b+c
O = 8 + 6 + 10
O = 24 cm
a = 9cm
b = 12cm
P=?
hc = ?
Kreemo od obrasca za povrinu trougla:
161

a b
2
9 12
P=
2
P = 96
P=
P = 54cm 2
Primenimo Pitagorinu teoremu:
a 2 + b2 = c2
92 + 122 = c 2
81 + 144 = c 2
c 2 = 225
c = 225
c = 15cm
Dalje traimo hipotenuzinu visinu ( pogledaj teorijske napomene i podseti se formu
le)
a b
c
9 12
=
skratimo 12 i 15 sa 3
15
94
=
5
36
=
cm
5
= 7, 2cm
hc =
hc
hc
hc
hc
Naravno najpre moramo nacrtati sliku i uoiti ta je to to se od nas trai:
162

D
C
c
A
h c b=6cm
B
a=8cm
Vidimo da je traeno rastojanje ustvari hipotenuzina visina trougla ABC.
Dakle, prvo emo nai duinu c, a zatim i to traeno rastojanje.
a 2 + b2 = c2
82 + 6 2 = c 2
64 + 36 = c 2
c 2 = 100
c = 100
c = 10cm
a b
c
86
hc =
10
48
hc =
10
hc = 4,8cm
hc =
163

C
b
A
b=13cm
h a =12cm
a
a
_
B
2
1) Osnovicu emo nai primenom Pitagorine teoreme na plavi trougao( pogledaj teorijs
ke napomene)
2
a
2
2
+ ha = b
2

2
a
2
2
+ 12 = 13
2
2
a
+ 144 = 169
2
2
a
= 169 144
2
2
a

2
a

2
a
=5
2
a =
a =

= 25
= 25

5 2
10cm

2) Visinu koja odgovara kraku b emo nai kombinujui formule za povrinu!

Kao to znamo , povrina se moe izraunati preko dve formule:
164

a ha
b hb
ili P =
2
2
Ako uporedimo ove dve formule:
a ha b hb
=
skratimo dvojke
2
2
a ha = b hb
odavde izrazimo hb
P=
a ha
b
10 12
hb =
13
120
hb =
cm
13
hb =
Najpre emo nai duinu dui BC, primenjujui Pitagorinu teoremu na trougao ABC.
A
3cm
B
d
5cm
S
165
C

BC 2 = AC 2 AB 2
BC 2 = 52 32
BC 2 = 25 9
BC 2 = 16
BC = 16
BC = 4cm
Kako je S sredina stranice BC , to znai da je duina BS = 2cm.
Dalje primenjujemo Pitagorinu teoremu na trougao ABS
A
3cm
B
d
2cm
5cm
S
d 2 = AB 2 + SB 2
d 2 = 32 + 22
d2 = 9+ 4
d 2 = 13
d = 13cm
Obeleimo na slici take A i B.
166
C

q
k
B
O
r
S
d
r
A
p
Kako su p i q tangente datog kruga, znamo da su one normalne na poluprenik.
To nam govori da je etvorougao OASB kvadrat, stranice r i dijagonale d = OS = 4cm
.
d 2
primenimo kod naeg zadatka:
2
4 2
r=
2
r = 2 2cm
a =
Najpre uoimo da su lestvice u obliku jednakokrakog trapeza.
Moramo izraunati visinu tog trapeza.
167

b
c
c
h
a
a-b
2
a = 1,6 m
b = 0,4 m
c = 1m
h=?
2m
a b
h = c

2
2
2
2
1, 6 0, 4
h =1

2
2
2
1, 2
h2 = 1

2
h 2 = 1 (0, 6) 2
h=0,8m
2
h 2 = 1 0,36
h 2 = 0, 64
h = 0, 64
h = 0,8m
Najvea visina koju Milan moe dosegnuti je 0,8 + 2 = 2,8 metra
168

vrabac
d
stub 10m
duina senke 20m
Sa slike uoavamo da je na ovaj nain oformljen pravougli trougao, a traeno rastojanj
e je hipotenuza ovog trougla!
d
d
d
d
d
d

2
2
2
=
=
=

= 102 + 202
= 100 + 400
= 500
500
500 = 100 5 = 100 5
10 5m

Pogledajmo najpre sliku:

25-x
25m
x
25-x
5m
Obeleimo sa x visinu na kojoj je stablo polomljeno. Poto je celo stablo visoko 25
metara, onaj gornji deo, koji je
169

pao ka zemlji je 25 - x metara. Na taj nain je nastao pravougli trougao, na kome e

mo primeniti Pitagorinu
teoremu!
x 2 + 52 = (25 x) 2 pazi, na desnoj strani je kvadrat binoma!
x 2 + 25 = 252 2 25 x + x 2
x 2 + 25 = 625 50 x + x 2
x 2 + 50 x x 2 = 625 25
50 x = 600
600
50
x = 12m
x=
Dakle , stablo je polomljeno na 12 metara od zemlje.
B
a=b
2
C
c=b+2
b
Primenjujemo Pitaorinu teoremu:
170
A

a 2 + b2 = c2
(b 2) 2 + b 2 = (b + 2) 2
b 2 2 b 2 + 22 + b 2 = b 2 + 2 b 2 + 22
b2 4 b + 4 + b2 = b2 + 4 b + 4
nepoznate prebacimo na levu a poznate na desnu stranu
b 4b + b b 4b = 4 4
2
2
2
b2 8 b = 0
b(b 8) = 0 b = 0 ili b
8=0 b=8cm
a = b 2 a = 8 2 a = 6cm
c = b + 2 c = 8 + 2 c = 10cm
Dalje da nadjemo obim:
O = a+b+c
O = 6 + 8 + 10
O = 24cm
O = 48 2cm
d =?
d
a
a
Iz obima emo nai duinu stranice a.
O = 4a
48 2 = 4a
48 2
4
a = 12 2cm
a=
171

Dalje koristimo formulu za dijagonalu:

d =a 2
d = 12 2 2
d = 12 2
d = 12 2
2
d = 24cm
d=b+8
a=12cm
Naravno, primenjujemo Pitagorinu teoremu na plavi trougao.
172
b

d 2 = a 2
(b + 8) 2
b 2 + 2
b 2 + 16b
b 2 + 16b
16b = 80
80
16
b = 5cm
b=

+
=
b
+

b2
122 + b 2
8 + 82 = 144 + b 2
64 = 144 + b 2
b 2 = 144 64

Sada nije teko nai povrinu:

P = a b
P = 12 5
P = 60cm 2
b
r=d/2
a=12cm
Kako se centar opisane krunice kod pravougaonika nalazi u preseku dijagonala, to
moemo zakljuiti da je
poluprenik jednak polovini dijagonale odnosno da je:
173

d = 2r , to jest d = 30cm
Dalje emo primenom Pitagorine teoreme nai nepoznatu stranicu b.
a 2 + b2 = d 2
242 + b 2 = 302
O = 2a + 2b
576 + b = 900
O = 2(a + b)
O = 2(24 + 18)
2
b 2 = 900 576
Obim pravouaonika je:
b = 324
O = 2 42
b = 324
b = 18cm
O = 84cm
2
O = 100cm
d1 = 40cm
1)
a = ? d2 = ?
2) P = ?
3) h = ?
174

d2
d1
a
h
d1
2
d2
2
a
Iz obima emo nai duinu ivice a.
O = 4a
100 = 4a
100
4
a = 25cm
a=
Primenom Pitagorine teoreme na plavi trougao, Nai emo drugu dijagonalu.
175

2
d d
a2 = 1 + 2
2 2
2
2
40 d
25 = + 2
2 2
2
2
d
625 = 202 + 2
2
2
d
625 = 400 + 2
2
2
2
d2
= 625 400
2
2
d2
= 225
2
d2
= 225
2
d2
= 15
2
d 2 = 15 2
d 2 = 30cm
d1 d 2
2
40 30
Dalje raunamo povrinu: P =
2
P = 600cm 2
P=
Da bi nali duinu visine h , moramo upotrebiti i drugu formulu za povrinu:
P = ah
600 = 25 h
600
25

h = 24cm
h=
176

Nacrtajmo najpre sliku:

A
C1
60
o
6cm
B
60
o
o
60
C
Kako je trougao CC1 B jednakostranian, njegovi uglovi su po 60 stepeni. Kako su m
u i sve stranice jednake , to je
CC1 = CB = BC1 = 6cm
Kako je CC1 teina du, ona deli stranicu AB na dva jednaka dela ,pa je i C1 A = 6cm
.
Dalje zakljuujemo da je trougao CC1 A jednakokraki.
Kako je
 CC1 A = 1800 600 = 1200
 C1CA =  CAC1 =
a
CC1 A
180 120
= 300
2
0
0
Poledajmo na slici ta smo do sada izmozali:
177
je
jednakokraki
to e dva ostala ugla biti:

A
o
6cm
C1
30
o
120
60
o
6cm
6cm
o
30
B
60
o
o
60
6cm
C
Dakle , uglovi trougla ABC su 30, 60 i 90 stepeni.
to se tie stranica , oigledno je BC = 6cm, AB = 12cm a AC emo dobiti primenom Pitago
rine teoreme:
AC
AC
AC
AC
AC
AC

2
2
2
2
=
=

= AB 2 BC 2
= 122 62
= 144 36
= 108
108 = 36 3 = 36 3
6 3CM

Prouimo najpre sliku:

178

C
8cm
60
A
30
o
13cm
o
4cm
B
D
Kako je  CAB = 600 a CD visina, to nam govori da je  ACD = 300 , odnosno da je t
rougao ACD polovina
jednakostraninog trougla stranice 8 cm. Onda je AD = 4cm.
CD je visina tog trougla ija je stranica 8cm.
a 3
2
8 3
CD =
2
CD = 4 3cm
h =
DB
DB
DB
DB
DB
DB
DB
DB
179

emo nai pomou Pitagorine teoreme:

2 = CB 2 CD 2
2 = 132 (4 3) 2
2 = 169 16 3
2 = 169 48
2 = 121
= 121
= 11cm

y
5
4
3
2
p
A(
4,0)

5
4
3
2
1
d
1
O(0,0)
0 1 2 3

1
4
5
x

2
B(0,
3)
3

4

5
Oigledno je trougao ABO pravougli sa katetama AO= 4 i BO =3( pazi, ovde nema jedi
nica mere, pa ne piemo
cm, m ...)
AB 2 = OB 2 + OC 2
AB 2 = 32 + 42
AB 2 = 9 + 16
AB 2 = 25
AB = 25
AB = 5
Traeno rastojanje d je visina ovog pravouglog trougla:
a b
c

3 4
d=
5
12
d=
5
d = 2, 4
hc =
180

Najpre dobro proitamo zadatak i dopunimo sliku:

y
5
B(7,4)
4
3
2
1
d
A(1,1)
0 1 2
C(7,1)
3
A)
Oigledno je: AC = 7 1 = 6 i BC = 4-1 = 3
AB emo nai primenom Pitagorine teoreme:
AB 2 = BC 2 + AC 2
AB 2 = 32 + 62
AB 2 = 9 + 36
AB 2 = 45
AB = 45 = 9 5 = 9 5 = 3 5
AB = 3 5
B)
Traeno rastojanje je visina ovog trougla, dakle:
181
4
5
6 7
x

a b
c
3 6
d=
3 5
6
moramo izvriti racionalizaciju
d=
5
hc =
d=
d=
d=
6
5

5 5
6 5
5
2
6 5
5
182

ETVOROUGAO ( PRIMENA PITAGORINE TEOREME )

Mnogougao koji ima etiri stranice naziva se etvorougao.
D
1

1
C
A

1
1
B
Z svki etvorougao vai da im je zbir unutranjih i spoljanjih uglova isti i iznosi 3
600
+ + + =3600
1 + 1 + 1 + 1 = 3600
Njpre  kemo  etvorouglovi mogu biti : konveksni i nekonveksni.
etvorougao je konveksan ako du koja spaja bilo koje dve take unutranje oblasti ostaj
e unutar etvorougla.
D
C
A
B
etvorougao je nekonveksan ako du koja spaja bilo koje dve take unutranje oblasti izl
azi iz nje.
C
D
B
A
183

Podela etvorouglova moe se izvriti na vie naina.Prvu podelu izvrio je jo Euklid.

On ih je podelio u pet grupa: kvadrati, pravougaonici,rombovi,romboidi i trapezi
.
Meutim, danas je podela izvrena na sledei nain:
1) Paralelogrami (imaju po dva para paralelnih stranica)
2) Trapezi (imaju jedan par paralelnih stranica)
3) Trapezoidi (nemaju paralelne stranice)
Paralelogram je etvorougao ije su naspramne stranice paralelne.
KVADRAT
Sva etiri ugla su mu prava
Sve stranice su jednake
Dijagonale su jednake i meusobno se polove pod pravim uglom
Centralno simetrina je figura
Ima 4 ose simetrije
d
ro
a
ry
a
O= 4a
P = a2
ili P =
d=a 2
i
d2
,
2
ry =
a
2
i
ro =
d a 2
=
2
2
ako nam treba duina stranice a imamo duinu dijagonale
184
a=

d 2
2

PRAVOUGAONIK
Sva etiri ugla su mu prava
Paralelne stranice su jednake
Dijagonale su jednake i meusobno se polove
Centralnosimetrina figura
Ima 2 ose simetrije
d
b
ro
a
O = 2a + 2b
P = ab
ro =
d
2
a dijagonalu nalazimo iz Pitagorine teoreme: d2 = a2 + b2
ROMB
Sve etiri stanice su jednake
Naspramni uglovi su jednaki a uzastopni su suplementni
Dijagonale se meusobno polove pod pravim uglom
Centralnosimetrina figura
Ima dve ose simetrije

185

d2
d1
a
h
a
O = 4a
P=
d1 d 2
2
ili
P = ah
Moe se upisati krunica iji je poluprenik ry =
h
2
Pitagorina teorema se primenjuje na oseneni trougao: a2 = (
d1 2
d
) + ( 2 )2
2
2
ROMBOID
Paralelne stranice su jednake
Naspramni uglovi su jednaki a uzastopni su suplementni
Dijagonale se meusobno polove
Centralnosimetrina figura
hb
ha
b
a
O = 2a + 2b
P= aha
ili
P= bhb
Ne moe da se upie niti da se opie krunica .
etvorougao ije su samo dve naspramne stranice paralelne zove se TRAPEZ.
186

Paralelne stranice se zovu osnovice, a druge dve kraci.

b
d
c
m
h
a
Stranice a i b su osnovice, c i d kraci. Du koja spaja sredita krakova je srednja
linija
trapeza m =
a+b
. Naravno m je paralelna i sa a i sa b.
2
O = a+b+c+d ;
P=
a+b
h ili P = mh
2
JEDNAKOKRAKI TRAPEZ
b
d
c
c
h
a+b
2
a
a-b
2
O = a + b + 2c
P=
a+b
h ili P = mh
2
Primena Pitagorine teoreme: (
a 2
) + h 2 = c 2 ( n zeleni trouo)
2

+ 2
) + h 2 =  2 ( n crveni trouo)
2
187

PRAVOUGLI TRAPEZ


=h
h


c



O=++c+h
+
h ili P = mh
2
Primen Pitorine teoreme:
P=
(  ) 2 + h 2 = c 2
Njpozntiji trpezoi je eltoi.
DELTOID

Deltoi je trpezoi koji im v pr jenkih uzstopnih strnic.

Dijonle eltoi su meu sobom normalne.
-Simetrala deltoida je simetrala i njegovih uglova koje obrazuju jednake stranic
e
-Uglovi koje obrazuju nejednake stranice su meu sobom jednaki.
-Dijagonale su istovremeno i simetrale uglova.
a
a
d2
d1
b
O = 2a + 2b
b
P=
d1 d 2
2
188

90
0

A
C
Znmo  je zir unutrnjih ulov u svkom troulu 1800 ,  kko je n trouo pr
vouli ,jen njeov uo je
900 , tko  ostje  zir ostl v tkoe mora biti 900 . Postavimo sistem:
+ = 900
= 220
1120
2 = 112 =
= 560
2
0
0
+ = 90 56 + = 900 = 900 560 = 340
0
C
= 36 0

A
Znmo  je zir unutrnjih ulov u svkom troulu 1800 :
189
B

 + + = 1800
+ + 360 = 1800
+ = 1800 360
+ = 1440
Doili smo jenu jeninu, a drugu emo dobiti pratei tekst zadatka: njihov zbir je
tri puta vei od njihove razlike:
+ = 3 ( )
1440 = 3 ( )
1440
3
= 480
=
S moemo postviti sistem:
+ = 1440
= 480
2 = 1920 =
1920
= 960
2
+ = 1440
960 + = 1440 = 1440 960 = 480
Zir unutrnjih ulov u svkom etvorouglu je 3600 , a kako znamo zbir tri ugla da
je 2680 , etvrti ugao emo
nai kad :
= 3600 2680
= 920
190

c
c

Znmo  je zir unutrnjih ulov ko svko trpez 3600 . Kko je n trpez je
nkokrki , to nm ovori  su
ulovi n osnovicm jenki( vii sliku).
Jo znmo  je zir nsprmnih ulov 1800 . Formirmo sistem:
= 300
+ = 1800
2 = 2100 =
2100
= 1050
2
+ = 1800
1050 + = 1800
= 1800 1050
= 750
Ove emo koristiti injenicu da je zbir unutranjeg i spoljanjeg ugla 1800 .
191


o
o
140 40 o
o
130 50
80
o
Z spoljnji uo o 1300 oovrjui unutranji je 1800 1300 = 500 ( vii sliku)
Z spoljnji uo o 400 oovrjui unutranji je
1800 400 = 1400 ( vii sliku)
S znmo tri unutrnj ul, i znmo  je zir sv etiri 3600 . Dakle:
= 3600 (500 + 800 + 1400 )
= 3600 2700
= 900
Uoimo na slici oznaeni ( uti) trougao.
192

40
o
o
26

o
110
o
70
o
30
o
50
Kko je zir unutrnjih ulov u svkom troulu 1800 , nlzimo  je trei njegov
ugao
odgovarajui spoljanji je onda = 700 .
Uoimo dalje na slici oznaeni ( plavi ) trougao.
o
40
o
26

o
120 o 70 o
60
o
30
o
50
Njeov trei ugao je oigledno = 1800 (700 + 500 ) = 1800 1200 = 600
On je njeov spoljnji 1200 .
I konno , uoimo crveni trougao:
o
40
o
26

120
o
30
o
50
= 1800 (1200 + 260 ) = 1800 1460 = 340
193
1100 ,  njeov

Kko su ulovi n osnovici po 720 , trei , nepoznati ugao gama emo izraunati:
= 1800 (720 + 720 ) = 1800 1440 = 360
Kko u ztku ke  je AD simetrl ul n osnovici o 720 ,  znmo  simetr
l eli uo n v jenk el
to je:
=
720
= 360
2
On zkljuujemo da je i ugao
 BAD = 360 .
Naravno , onda je ugao beta:
= 1800 (360 + 720 ) = 1800 1080 = 720
194

C
=36o
6cm
D
6cm
o
=72
=36o
o
A
72
6cm
Trouo ABD je jenkokrki, kle BA = DA = 6cm.
Trouo ADC je tkoje jenkokrki , p je AD = DC = 6 cm
Duin BADC e biti : 6 + 6 + 6 = 18cm
Napomena:
Trougao sa uglovima od 720 , 720 i 360 zove se ZLATNI TROUGAO.
Posmatrajmo trouglove ABD i MBD.
195
B

N
D
C
M
B
A
Visina trougla AMB je polovina visine trougla ABD. Povrina trougla ABD je P ABD =
AMD je P AMD =
h
2 =1P
 AMB .
2
2
AB
Na slian nain zakljuujemo da je P BND =
h
2 =1P
 BCD
2
2
CD
ta nam ovo govori?
Pa da je oseneni deo ustvari ba polovina od povrine etvorougla ABCD, pa je :
P BNDM =
1
1
P ABCD = 24 = 12cm 2
2
2
O = 18cm
P=?
ru = ?
196
AB h
, a povrina trougla
2

O = 3a
18 = 3a
18
a=
3
a = 6cm
a 2 3 62 3 36 3
P=
=
=
= 9 3cm 2
4
4
4
a 3 6 3
ru =
=
= 3cm
6
6
Najpre da nacrtamo odgovarajuu sliku:
M
D
h
A
12cm
C
6cm
B
Uoimo da je visina trougla jednaka stranici BC pravougaonika , dakle h = 6cm.
Sada nije teko nai povrinu trougla:
a h
P= 
2
AB h
P=
2
12 6
P=
2
P = 36cm 2
197

a = 12cm
b = 9cm
ha = 6cm
hb = ?
Nepoznatu visinu emo nai kombinujui formule za povrinu trougla:
a ha
b hb
i P=
2
2
a ha b hb
=
pomnoimo sve sa 2
2
2
a ha = b hb odavde izrazimo hb
P=
a ha
b
12 6
hb =
9
hb = 8cm
hb =
Nacrtajmo najpre sliku:
6cm
3cm
198

Uoavamo da je visina trougla ABS jednaka polovini visine celog trougla , dakle 3c
m.
a h
2
AB h
P=
2
14 3
P=
2
P = 21cm 2
P=
C
C
h
A
C
h
S
B
A
h
S
S
Najpre uoimo da je visina h celog trougla ABC , istovremeno i visina trouglova AS
C i SBC.
Krenuemo od datog odnosa povrina trouglova i nai traeni odnos:
199
B

P ASC : P BSC = 12 : 8
AS
:
= 12
2
2
AS :
AS :

h SB h
: 8 (kratimo h i 2)
SB = 12 : 8 (skratimo sa 4)
SB = 3 : 2

Kako su svi trouglovi podudarni( imaju jednake povrine) , nai emo povrinu jednog. Ka
ko?
Pa jednostavno prebrojimo koliko ih ima , 16 , i podelimo povrinu celog trougla s
a brojem malih trouglova.
48 :16 = 3cm2 to je povrina jednog malog trougla.
Dalje prebrojimo osenene trouglie, ima ih 10, i to pomnoimo sa 3.
Pos.dela = 10 3 = 30cm 2
200

Taka A je mesto gde prava y = -x +3 see x osu. Znai, u datoj jednaini stavimo y = 0
i izraunamo x.
y = x + 3
0 = x + 3
0+ x = 3
x=3
Dkle, tka A ima koordinate A( 3,0).
Taka B je mesto preseka pravih y = -x +3 i y = 2x . Presek emo nai reavajui sistem je
dnaina od te dve prave:
y = x + 3
y = 2x
x + 3 = 2x
x 2 x = 3
3x = 3
x =1
Kko je y = 2x y=2
Tka B ima koordinate B(1,2)
201

y
y=2x
3
2
B
h
0
1
3
A
x
y=-x+3
Trougao OAB ima osnovicu duine 3 i visinu 2, pa je:
a h
2
3 2
P=
2
P=3
P=
202

D
C
3cm
O
6cm
3cm
7cm
S
3cm
3cm
A
B
10cm
Dua stranica pravougaonika je 3 + 7 + 3 = 13cm
Kraa stranica pravougaonika je 3 + 3 = 6cm
P = a b
P = 13 6
P = 78cm 2
d1 = 7cm
d 2 = 12cm
P=?
Samo upotrebimo formulu:
d1 d 2
2
7 12
P=
2
P = 42cm 2
P=
203

D
C
d2
a
a = d1
a
d_2
2
A
a
B
Trougao ABD je prema podacima jednakostranian, a njegova visina je polovina due di
jagonale, znai 3 cm.
Upotrebiemo formulu za visinu jednakostraninog trougla i tako nai stranicu a .
a 3
h = 
2
a 3
3=
2
a 3=6
6
a=
racionaliemo
3
a=
6
3

3 3
6 3
3
a = 2 3cm
a=
d1 = a = 2 3cm
204

Samo upotrebimo formulu:

d1 d 2
2
2 3 6
P=
2
P = 6 3cm 2
P=
a = 9cm
b = 5cm
h=m
P=?
Najpre emo nai srednju liniju:
a + b 9 + 5 14
=
= = 7cm
2
2
2
Kako su srednja linija i visina jednaki , mora biti: h=7cm
m=
P = mh
P = 77
P = 49cm 2
205

m = 9cm
a = 12cm
P = 36cm 2
A) h = ? b = ?
B) c = ?
Iskoristiemo povrinu i nai visinu trapeza:
P=m h
36=9 h
36
h=
9
h = 4cm
Iz srednje linije emo nai drugu osnovicu:
a+b
2
12 + b
9=
2
12 + b = 9 2
m=
12 + b = 18
b = 6cm
Primenom Pitagorine teoreme dolazimo da kraka c:
ab
c = h +

2
2
2
2

c
2

12 6
= 4 +
2
2 = 16 + 32

2
2
c
c
c
c

2
2
=
=

206

= 16 + 9
= 25
25
5cm

45
o
45
o
Sa slike jasno uoavamo jednakokrako pravougli trougao sa katetama h i a b.
Onda je h = a-b = 4cm
Stranicu c moemo nai primenom Pitagorine teoreme, a moemo razmiljati da je to dijago
nala kvadrata stranice
4cm, i odmah dobijamo da je c = 4 2cm
O = a+b+c+h
O = 12 + 8 + 4 2 + 4
O = 24 + 4 2 ( ili ako izvuemo 4 ispred zagrade)
O = 4(6 + 2)cm
Nadjimo najpre duinu srednje linije trapeze:
207

a+b
2
8+6
m=
2
14
m=
2
m = 7cm
m=
Dakle XY= 7cm
D
X
C
b=6cm
3cm
A
Y
F
E
B
a=8cm
Uoimo na slici trougao ACD ( plavi). Kod njega je XE srednja linija trougla, pa j
e jednaka polovini paralelne
stranice:
XE =
CD 6
= = 3cm
2
2
D
X
A
C
b=6cm
F
E
a=8cm
Posmatrajmo sada trougao BCD.

FY je srednja linija ovog trougla :

FY =
CD 6
= = 3cm
2
2
208
3cm
Y
B

D
3cm
X
A
Nali smo da je XZ = 7cm, XE = 3cm
b=6cm
E 1cm F
C
3cm
a=8cm
i
FY = 3cm.
Odavde:
EF = 7 - 3- 3 = 1cm
Naimo najpre srednju liniju trapeza, pa e njena polovina biti visina:
a+b
2
16 + 8
m=
2
24
m=
2
m = 12cm
m=
m 12
=
2 2
h = 6cm
h=
Dalje nam je neophodna slika:
209
Y
B

D
C
b=8cmY
h=3cm
P
h=6cm
Q
h=3cm
A
X a=16cm
B

Visine trouglova PQX i PQY su jednake polovini visine trapeze, dakle po 3cm.
Povrinu traenog etvorougla emo nai kao zbir povrina ova dva trougla, ija je osnovica
ustvari srednja
linija trapeza duine 12 cm a visine po 3cm:
P = P PQX + P PQY
12 3 12 3
+
2
2
P = 18 + 18
P =
P = 36cm 2
Iskoristiemo injenicu da teite deli teinu du u odnosu 2: 1.
Evo slike:
210

C
D
S
2X
X
O
Y
T
2Y
A
B
Ako duinu SO obeleimo sa x, onda e DS biti 2x. ( SO = x DS = 2 x )
Ako duinu TO obeleimo sa y, onda e BT biti 2y. ( TO = y BT = 2 y )
Cela du BD je
BD = BT + TO +
24 = 2 y + y +
24 = 3 x + 3 y
x+y=8
Dakle, traeno

OS + SD
x + 2 x
sve podelimo sa 3
rastojanje je TS = 8cm.

Prouimo najpre crte:

211

y
4
3
2
D(5,3)
A(1,2)
C(9,2)
h=2
1
0
h=1
1
B(2,0)
3
4
5
6 7 8 9
x
Vidimo da se etvorougao ABCD sastoji od dva trougla ija je osnovica ista AC = 9-1
= 8,
i visina koje su 3-2=1( uti trougao) i 2-0=2( plavi trougao).
P ACD =
8 1
=4
2
Nadjimo i povrinu trougla ABC
P ABC =
8 2
=8
2
Povrina etvorougla ABCD jednaka je zbiru povrina ova dva trougla:
P ABCD = P ABC + P ACD
P ABCD = 4 + 8
P ABCD = 12
212

MNOGOUGAO
Mnogougao je deo ravni ogranien zatvorenom, izlomljenom linijom , ukljuujui i take s
a te linije.
A4
An
1n
1n
3
A1
1
1
3
*
A3
2
2
A2

Ako u koj spj ilo koje ve tke na izlomljenoj liniji ne see nijednu stranicu
mnogougla, onda je to
KONVEKSAN mnogougao, a ako see  nekonveksan mnogougao.
konveksan mnogougao
nekonveksan mnogougao
VAI :
1) n je broj stranica = broj unutranjih uglova = broj temena
2) Zbir svih unutranjih uglova sa rauna po formuli S n = (n 2) 180o
3) Zir svih spoljnjih ulov je 360o
4) Iz svko temen mnooul mou se povui d n = n 3 ijonl
213

5) Ukupn roj ijonl je Dn =

n(n 3)
2
PRAVILAN MNOGOUGAO je mnoouo koji im meusobno podudarne stranice i unutranje u
glove.
Za pravilne mnogouglove sa n stranica vai:
On ima n osa simetrije
Ako je broj stranica paran on je ujedno centralno simetrian
Oko svakog pravilnog mnogougla se moe opisati krunica iji se centri
poklapaju
Moe se podeliti na n karakteristinih jednakokrakih trouglova ija su dva
temena bilo koja dva susedna temena mnogougla a tree je u centru opisane tj
upisane krunice.
Zbir svih unutranjih
S
Jen unutrnji uo
n
o
360
Jen spoljnji uo
( + 1 = 180o )
n
Zir svih spoljnjih

uglova sa rauna po formuli S n = (n 2) 180o

je on = n

je 1 =
ulov je 360o

Iz svko temen mnooul mou se povui d n = n 3 ijonl
n(n 3)
Ukupn roj ijonl je Dn =
2
Ako je uin strnice  on je oim mnooul O=n
h
, e je h visin krkteristinog
Povrina se rauna po formuli P = n
2
trougla
1
Centralni ugao je = 360o
n


An
ro
A1
214
ru
A3
ro


2
A2

ESTOUGAO
E
D


 = 3

F
0


0
60
ro
60
ry


0
60
A


Prvilni estouo se sstoji o 6 jenkostrninih trouglova.
O = 6a obim
a2 3
a2 3
P=6
povrina
=3
4
2
d = a 3 mala dijagonala
D = 2a velika dijagonala
ro = a poluprenik opisane krunice
ry =
a 3
2
poluprenik upisane krunice
215
B
C

Poto je u pitanju sedmougao, onda je n = 7.

n (n 3)
2
7 (7 3)
D7 =
2
74
D7 =
2
D7 = 14
Dn =
S n = (n 2) 1800
S7 = (7 2) 1800
S7 = 5 1800
S7 = 9000
Dn = 3n (jer je roj ijonl tri put vei od broja stranica)
n=?
Dn = 3n
n(n 3)
= 3n
2
(n 3)
=3
2
n 3 = 3 2
n3 = 6
n = 3+ 6
( pokrtimo n i n )
n=9
216

S n = 16200
A) n = ?
B) Dn = ?
S n = (n 2) 1800
16200 = (n 2) 1800
16200
n2 =
1800
n2 =9
n = 9+2
n = 11
n (n 3)
2
11 (11 3)
D11 =
2
11 8
D11 =
2
D11 = 44
Dn =
217

 = 1600
A) n = ?
B) Dn = ?
Iskoristiemo da je zbir unutranjeg i spoljanjeg ugla 180 stepeni i nai spoljanji ugao
, a onda emo preko
spoljanjeg ugla izraunati n.
+ 1 = 1800
1600 + 1 = 1800
1 = 1800 1600
1 = 200
n=
3600
1
3600
=
= 18
200
Dlje nije teko izrunati broj dijagonala:
n (n 3)
2
18 (18 3)
D18 =
2
18 15
D18 =
2
D18 = 135
Dn =
Dn = 5n (roj ijonl je pet put vei od broja temena )
218

Dn = 5n
n(n 3)
= 5n
2
(n 3)
=5
2
n 3 = 5 2
( pokrtimo n i n )
n 3 = 10
n = 3 + 10
n = 13
S runamo zbir njegovih unutranjih uglova:
S n = (n 2) 1800
S13 = (13 2) 1800
S13 = 111800
S13 = 19800
= 1100
n=?
Pokuemo da naemo broj stranica n, i tako utvrditi da li takav mnogougao postoji!
+ 1 = 1800
1100 + 1 = 1800
1 = 1800 1100
1 = 700
n=
3600
1
=
3600 36
1
=
=5
0
70
7
7
Dkle, tkv mnoouo ne postoji!
219

 = 120
n=?
Znamo da je centralni ugao jednak spoljanjem uglu. Dakle: = 1
n=
3600
1
=
3600
= 30
120
Dkle , tj mnoouo im 30 strnic.
= 150
=?
Centrlni uo jenk je spoljnjem ulu. To jest: = 1

+
+
=
=

1 = 1800
150 = 1800
1800 150
1650

= 5 ( centralni ugao je 5 puta manji od unutranjeg)

n=?
Centralni ugao jednak je spoljanjem uglu: = 1
Dtu jenkost moemo zpisti i ko: = 5 1
Dlje emo oformiti sistem jednaina:
220

 = 51
+ 1 = 1800
51 + 1 = 1800
61 = 1800
1800
6
1 = 300
1 =
I konno, broj stranica traenog mnogougla je:
n=
3600
1
=
3600
= 12
300
Prvo jeno ojnjenje: mi smo centrlni uo oelevli s a oni ga daju sa ,  v
s to ne zuni.
Znmo  je centrlni uo jenk spoljnjem,  to emo iskoristiti da naemo unutranj
i ugao!
unutr . = 1800 300 = 1500
221


150
o


Uoimo dalje trougao ABC. On je jednakokraki , a znamo da je jedan ugao 1500 .
Kako je zbir uglova u svakom trouglu 1800 , nai emo traeni ugao:
1800 1500 300
=
= 150
 ACB =
2
2
o
15
o
15



o
150
Ncrtjmo sliku i on e nam sve ispriati:
E
D
0
60
a
a
0
0
60
0
060
60
F
60
o
30

a
a
o
30
A
a
222
B
C

Znamo da se estougao sastoji iz 6 jednakostraninih trouglova. Uglovi u svakom od t

ih trouglova su po 600 .
Ugao CAD je polovina od 600 , dakle 300 . Takav je i ugao ACF= 300
Jasno je da su uglovi trougla ACD: 300 , 600 i 600 + 300 = 900
Ovaj zadatak je vrlo slian 234. zadatku al ovde imamo ugao ACB a trebamo nai centr
alni ugao!

o
10
o
10
Trougao ABC je jednakokraki, jer su dve njegove stranice istovremeno i stranice
mnogougla. Dakle i ugao
BAC je 200 .
Onda je unutranji ugao mnogougla :  ABC = 1800 (100 + 100 ) = 1800 200 = 1600
Spoljnji uo ( koji je jenk trenom centrlnom) je :
= 1800 1600 = 200
Broj strnic n emo nai iz formule:
n=
3600

3600
=
= 18
200
223

E
D
3
a
a
a
F
C
a
A
a
D = 4 3cm
d =?
D = 2a
4 3 = 2a
4 3
2
a = 2 3cm
a=
d
d
d
d

=a 3
=4 3 3
= 43
= 12cm

224
B

d =2 3
a=?
P=?
d =2 3
a 3=2 3
a = 2cm
a2 3
P = 6
4
2
2 3
P = 6
4
4 3
P = 6
4
P = 6 3cm 2
225

s
D
x
E 130
o
C
o
110
o
90
F
A
B
Kako je s osa simetrije, to zakljuujemo da je ugao AFD = 900
Dalje posmatramo etvorougao AFDE. Znamo da je zbir uglova u svakom etvorouglu 3600
.
Kako znamo tri ugla , lako emo izraunati nepoznati ugao:
 EDF = 3600 (900 + 1100 + 1300 )
 EDF = 3600 3300
 EDF = 300
226

KRUG (KRUNICA)
Krunic je skup taka u ravni ija su rastojanja od jedne stalne take (centra) jednak
a datoj
veliini (polupreniku).
.
O
r
Centar kruga najee obeleavamo sa O
Poluprenik najee obeleavamo sa r ( pa je onda 2r prenik kruga)
Pazite: krunica je samo linija ( kruna) a krug ine ta kruna linija i sve take unutar
nje.
Obim kruga je
O = 2r
Povrina kruga je P = r 2
227

Kruni luk
Duina krunog luka je:
odnosno, moe i :
ili
l=
l=
.
2r

3600
O
r

r
O

0
360
r
l=
1800
l
Kruni iseak
Povrina krunog iseka je
r 2
Pki =
3600
r l
ili Pki =
2
ili Pki =
.
Pkru
3600
O
r

r
l

228
2

Kruni oseak
.
O
r
r
B
A
l

Povrina krunog odseka se dobija kad od povrine krunog iseka oduymemo povrinu trougla
O.
Pods = Pise PABO
Kruni prsten
r
.
O
R

Pkp = ( R 2 r 2 )
Povrina krunog rstena se rauna kad od povrine veeg kruga oduzmemo povrinu manjeg kru
a.
229
3

Polukrug
.
2r
Povrina polukruga se naravno dobija kad povrinu kruga podelimo sa 2.
r 2
P=
2
Pazite, obim

olukruga je zbir olovine obima kruga i renika!

O=
2r
+ 2r = r + 2r = r ( + 2)
2
Nad istim lukom , svi

l
230

eriferijski uglovi su jednaki.

Periferijski uo n prenikom je prav.

.
2r
Nad istim lukom, centralni ugao( ) je v put vei od periferijskog ugla( )
To jest: =2

.
O
r

r
l
= 2
231
5

r =

O=?
P=?
O =
O =
O =
P =
P =
P =
P =

7cm
3,14
2r
2 7 3,14
43, 96cm
r 2
72
49 3,14
153,86cm2

Pkv = 12cm2
Pkr = ?
Nacrtajmo naj re sliku i uoimo vezu izmeu podataka...
a
r=d/2
a
Poluprenik kruga je polovina dijagonale kvadrata!
Iz povrine kvadrata emo nai duinu stranice , a zatim i dijagonalu:
232

P = a2
12 = a 2
a = 12 = 4 3 = 2 3
d =a 2
d =2 3 2
d = 2 6cm
Nadjimo poluprenik:
d
2
2 6
r=
2
r = 6cm
r=
P = r 2
2
P= 6
P = 6 cm2
O = 31, 4cm
3,14
2r = ?
P=?
Iz formule za obim kruga emo nai duinu poluprenika ( prenika).
O = 2r
31, 4 = 2r 3,14
31, 4
3,14
2r = 10cm
2r =
r =
P =
P =
P =
P =
233

5cm
r 2
52
25 3,14
78,5cm 2

Nacrtajmo sliku naj re:

2cm
A
1cm
B
r
O
Polovina tetive AB je 2cm, i ona sa rastojanjem od centra kruga i olu renikom pr
avi pravougli trougao , na
kome primenjujemo Pitagorinu teoremu.
Dakle:
r 2 = 22 + 12
r2 = 4 +1
r2 = 5
Namerno nismo traili r, jer nam za povrinu treba:
P = r 2
P = 5
P = 5 cm2
234

I ovde je neo hodna slika:

A
6cm
B
8cm
2r
C
Poto u zadatku kae da su tetive ortogonalne ( normalne) , one sa renikom grade pra
vougli trougao, pa emo tu
injenicu iskoristiti i uz pomo Pitagorine teoreme nai poluprenik:
(2r ) 2 = 62 + 82
4r 2 = 36 + 63
4r 2 = 100
100
4
2
r = 25
r2 =
r = 25
r = 5cm
Sada traimo obim:
O = 2r
O = 2 5
O = 10 cm
235

l =
= 150
O=?
o
15
A

Znamo da se duina krunog luka rauna:

2r
onosno
3600
O
l=
zmenimo te potke
3600
O 150
=
3600
O
=
24
O=24 cm
l=
236
B

Ako osmatramo trougao ABO, moemo zakljuiti da je on jednakokraki , jer su mu dve

stranice poluprenici
kruga !
Onda su uglovi OAB i OBA jednaki i iznose po 50 stepeni:
OAB =

OBA = 500

r
r
o
o
50
50
B
A
Treni centrlni uo lf emo nai:
=
=
=
N

1800 (500 + 500 )

1800 1000
800
istim lukom centrlni uo je v put vei od periferijskog, dakle:

2
800
=
2
= 400
237

A
o
60
O
o
120
2
r
r
o
B
30o
30
30
h
o
h
C
o
60
Njpre uoimo da je ugao BAO od 60 stepeni periferijski nad lukom BC.
Njemu odgovarajui centralni ugao BOC mora biti dva puta vei:
BOC = 2

BAC

BOC = 2 600
BOC = 1200
Kako je trougao BOC jednakokraki , moemo izraunati i njegova dva preostala ugla:
OBC =

OCB =

1800 1200 600

=
= 300
2
2
Duin tetive BC je ustvri sstvljen o ve visine jenkostrninog trougla stra
nice a = r = 6cm
h =

a 3
2
BC = 2h = 2
r 3
= r 3 = 6 3cm
2
238

O = 62,8cm
l = 12,56cm
3,14
=?
2r
onosno
3600
O
l=
zmenimo te potke
3600
62,8
12,56 =
3600
62,8 = 12, 56 3600
l=
=
12,56 3600
skrtimo
62,8
3600
5
= 720
=
S crte moemo proitati da je :
r = 5cm
= 1440
3,14
239

r
1800
5 3,14 1440
l=
1800
l = 12,56cm
l=
r l
2
5 12,56
P=
2
P = 31, 4cm 2
P=
E
D
F
C


R=
A




B
Iz povrine kru emo nai poluprenik , a znamo da je on jednak stranici estougla (vidi
sliku)
P = r 2
64 = r 2
r 2 = 64
r = 64
r = 8cm
Kako je r = a = 8cm, to je obim estougla jednak:
O = 6a
O = 6 8
O = 48cm 2
240

a
a
ru
a
Znamo da je olu renik upisane krunice jednak treini visine!
1
1
ru = h = 6 = 2cm
3
3
O = 2r
O = 2 2
O = 4 cm
P = r 2
P = 22
P = 4 cm 2
241

C
a
b
o
A
o
60
30
c =2r
B
Kako se centar o isane krunice nalazi na sredini najdue stranice( hi otenuze) , za
kljuujemo da se radi o
pravouglom trouglu!
Naravno, odmah moemo zakljuiti da je ugao BAC jednak 600 .
Iz povrine kruga emo nai poluprenik:
P = r 2
36 = r 2
r 2 = 36
r = 36
r = 6cm
Kako je c = 2r , zakljuujemo da je : c = 12cm
o
60
C
a
b
o
o
A
60
c =2r
242
30
o
30
B

Trougao ABC je sa ovim uglovima od 30, 60 i 90 stepeni ustvari polovina jednakos

traninog trougla ,
stranice c =12cm!
b=
c 12
= = 6cm
2 2
Stranica a je visina tog jednakostraninog trougla stranice 12 cm, pa je :
a=
c 3 12 3
=
= 6 3cm
2
2
I ovde je neophodna slika:
o
60
a
h
d1= a
120
o
60
o
60
o
a
Kako je jedan ugao romba 1200 , znamo da e drugi ugao biti 1800 1200 = 600
N tj nin smo dobili jednakostanini trougao i zakljuujemo da je d1 = a .
Poluprenik upisanog kruga kod romba jednak je polovini visine!
A visina je visina jednakostraninog trougla stranice
243

a = 4 3cm
Dakle:
a 3 4 3 3 43
=
=
2
2
2
h = 6cm
h=
h 6
=
2 2
r = 3cm
r=
P = r 2
P = 32
P = 9 cm 2
C
D
8cm
h
O
A
2r =10cm
B
Uoimo trougao ABC. On je svakako pravougli. Pitagorina teorema e nam dati krak BC
244

BC
BC
BC
BC
BC

2
2
2
=
=

= 102 82
= 100 64
= 36
36
6cm

Visin trpez je i visin troul ABC, preko formule je:

 
( z prvouli trouo)
c
6 8
h=
10
48
h=
10
h = 4,8cm
hc =
Dopunimo njpre tu sliku:
245

p
A
R
B
r
O
R=9cm
r=3cm S
Prv p je tnent o kru.Ako spojimo O i A, S i B, oijmo prvouli trpe
z OABS. to prvouli?
Jer znmo  je tnent normln n poluprenik (u takama A i B).
Traena duina AB je ustvari visina tog pravouglog trapeza!
Primenom Pitagorine teoreme na oznaeni trougao dobijamo:
AB
AB
AB
AB

2
2
2
=

= 122 62
= 144 36
= 108
108 = 36 3 = 6 3cm

I ove je slik vrlo itn:

246

R=

1
r=
2


Poluprenici krugova su dakle polovine dijagonala (vidi sliku).
Ako pokuamo da naemo te poluprenike , neemo uspeti!
Ovaj zadatak se radi drugaije.
Nama se trai zbir povrina ta dva kruga, pa je :
P1 + P2 = R 2 + r 2
= (R2 + r 2 )
Zastanimo ovde malo i rimenimo Pitagorinu teoremu:
2
2
d1

d 2

2
+
= a
2
2
R2 + r 2 = a2
R 2 + r 2 = 52
R 2 + r 2 = 25
Vratimo se u zadatak:
P1 + P2 = R 2 + r 2
= ( R 2 + r 2 ) zamenimo da je R 2 + r 2 = 25
= 25 cm 2
247
d2
2
a

a
b
C
Pa
Pb
a
b
b
A
r=c/2
Naj re emo iz povrina trouglova nai duine kateta a i b.
a2 3
4
a2 3
64 3 =
4
2
a
64 =
4
2
a = 64 4
b2 3
4
b2 3
36 3 =
4
2
b
36 =
4
2
b = 36 4
a 2 = 256
b 2 = 144
a = 256
b = 144
a = 16cm
b = 12cm
Pa =
a
Pb =

Primenom Pitagorine teoreme nalazimo duinu hipotenuze c:

248
B

c2 = a2 + b2
c 2 = 162 + 122
c 2 = 256 + 144
c 2 = 400
c = 400
c = 20cm
Znamo da se centar opisane krunice kod pravouglog trougla nalazi na sredini hipot
enuze:
c 20
r= =
= 10cm
2 2
P = r 2 = 102 = 100 cm2
Iz ovrine kvadrata emo nai duinu stranice kvadrata:
P = a2
36 = a 2
a = 36
a = 6cm
C
D
S
3cm
1cm
A
r
2cm
2cm
Poto je cela stranica 6cm, svaki od malih delia bie po 2cm.
249
2cm B

Primenom Pitagorine teoreme na oznaeni trougao , nalazimo poluprenik r.

r 2 = 32 + 12
r2 = 9 +1
r 2 = 10
r = 10cm
Povrina kruga je onda:
P = r 2
P = 10 cm2
E
D
a
r = a2
F
C
a
R=a
A
a
Naimo najpre duine poluprenika (R i r) .
R = a = 6cm
r=
a 6
= = 3cm
2 2
Formula za povrinu krunog prstena je:
Pkp = ( R 2 r 2 )
Pk = (62 32 )
Pk = (36 9)
Pk = 27 cm2
250
B

Prouimo najpre datu sliku:

#
III
III
II
II
#
#
I
IV
IV
I
#
Krug unutar smo podelili na 4 dela. Svaki od tih delova odgovara po jednoj etvrti
ni krugova okolo.
Delii obeleeni sa # su takoe isti. ta zakljuujemo?
POVRINA OSENENE FIGURE JE JEDNAKA POLOVINI POVRINE KVADRATA!
Dakle, da naemo povrinu kvadrata i to podelimo sa 2.
251

1cm
1cm
a
1cm
1cm
a
DIJAGONALA KVADRATA SE SASTOJI IZ 4 POLUPRENIKA!
d = 4r
d = 4 1
d = 4cm
Dalje emo nai povrinu kvadrata:
d2
2
42
Pkv
2
16
Pkv
2
Pkv
Pkv

=
=
= 8cm 2
=

I konano, povrina osenenog dela je:

Pod =
Pkv 8
= = 4cm 2
2 2
252

SLOENE FIGURE
Po naoj proceni ovo je najverovatnije najtea oblast u ovoj zbirci zadataka.
Potrebno je paljivo itati tekst zadatka, nacrtati sliku ili dopuniti datu.
Morate dobro baratati sa formulama za trouglove , etvorouglove i krug.
Ponekad je potrebno pretumbati sliku tako to uoite iste delie i napravite figuricu u
figurici...
Evo nekoliko primera.
Primer 1.
Izraunati povrinu osenenog dela trougla ( vidi sliku)
1
1
1
1
1
1
Reenje
Najpre uoimo da je zadati trougao jednakostranini sa stranicom duine 2.
Kako je trougao jednakostranian, uglovi su mu po 60 stepeni.
1
1
1
1
o
60
#
#
o
60
1
1
Razmiljamo ta bi dobili ako sastavimo ova dva bela delia? ( obeleena sa # )
253

Ova dva dela

ine treinu povrine kruga!
1
#
1
#
r=1
Oni kad se spoje daju zajedno treinu kruga!
IDEJA: Od povrine jednakostraninog trougla stranice 2 emo oduzeti treinu povrine krug
a poluprenika 1.
1
P = P P
3
2
 3 1 2
r
P=
4
3
2
2 3 1 2
1
P=
4
3
4 3 1
1
P=
4
3
1
P= 3
3
Primer 2.
Izraunati povrinu i obim osenenog dela figure ako je AB = 4cm i AO = OB.
A
O
254
B

Reenje
Najpre na slici obeleite date merke...
~
A 1cm
~
O
2cm
B
Beli polukrugovi ( obeleeni sa ~ ) su identini i poluprenika su 1cm. Kad ih spojimo
dobijamo pun krug!
IDEJA : Od povrine polukruga poluprenika 2cm emo oduzeti povrinu kruga poluprenika 1.
1 2
R
2
1
P =
2
1
P =
2
P =
P=

r 2
22 12
4 1
2

P = cm 2
 +
AO + OB
AB .
Za obim je

otrebno obii celu figuricu. Dakle , imamo tri luka : 

Lukovi AO i OB
su jednaki i ine obim malog kruga , a luk AB je polovina obima veeg kruga.
1
2 R + 2r
2
O = 2 + 2
O = 4 cm
O=
255

Primer 3.
U kojoj su razmeri ovrina ravougaonika i ovrina njegovog osenenog dela( vidi sli
ku ) , ako su take E i F
sredita naspramnih stranica AD i BC, a taka G sredite stranice AB.
D
C
F
E
B
G
A
Reenje
Ovde nemamo nikakvih podataka to se tie duina stranica. Moemo probati da izraunamo po
vrinu trouglia
GFC i ACE pa onda postaviti razmeru.To bi bio tei nain...
Ovde je lake pretumbati sliku...Kako?
Najpre uoite male trouglie koji su jednaki po povrini.
D
C
I
E
II
I
F
II
A
G
Izvrimo prebacivanje
256
B

D
C
F
E
A
G
B
Razmiljamo koji deo je sada osenen.
D
C
F
E
A
G
Pa ako je pravougaonik ovako podeljen na 8 dela , osenena su tri!
Ppr : Pos.dela = 8 : 3
Napomena
Vi tamo ne morate crtati ovoliko slika, mi smo to da bi bilo jasnije...
257
B

SLOENE FIGURE
Najpre emo iz povrine kvadrata izraunati duinu stranice.
P = a2
36 = a 2
a = 36
a = 6cm
Pretumbajmo malo sliku...
D
A
D
C
IV
III
I
II
a=6cm
r=3cm
A
B
C
IV
III
I
r=3cm II
B

Povrinu osenenog dela emo dobiti kad od povrine kvadrata oduzmemo povrinu kruga iji j
poluprenik
jednak polovini stranice kvadrata! ( vidi sliku )
Pof = Pkv Pkr
Pof = 36 32
Pof = 36 9
Pof = 9 4 9
Pof = 9(4 )cm 2
258

Prouimo najpre sliku...

5m
o
45
1m
o
8m
45
1m
3m
3m
8m
Uoimo da se njena povrina sastoji iz dva dela, povrine pravougaonika i povrine troug
la, koji je jednakokrako
pravougli sa stranicom 1+8+1 = 10 m i odgovarajuom visinom od 5m.
P = Ppr + P
a ha
2
10 5
P = 83 +
2
P = 24 + 25
P = a b +
P = 49m 2
259

Naravno, ovde je neophodno nacrtati sliku i postaviti problem...

r=
6cm
d
2
8cm
Ideja: od povrine kruga emo oduzeti povrinu pravougaonika!
Primenom Pitagorine teoreme emo nai dijagonalu pravougaonika.
d 2 = a 2 + b2
d 2 = 82 + 6 2
d 2 = 64 + 36
Poluprenik kruga je polovina dijagonale: r =
d 2 = 100
d = 10cm
P
P
P
P
P
P

=
=
=
=
=
=

P Pprv.
r 2 a b
52 3,14 8 6
25 3,14 48
78,5 48
30,5cm 2

260
d
10
r = r = 5cm
2
2

Pretumbajmo malo sliku

R
a=6cm
Q
S
a=6cm
P
Oznaenu etvrtinu kruga prebacimo dole...
ta primeujemo?
Osenena povrina je ustvari 3/4 od povrine kvadrata!
3
P
4
3
= a2
4
3
= 62
4
3
= 36
4
= 39
Pof =
Pof
Pof
Pof
Pof
Pof = 27cm 2
261

Prvo slika...
a
a
Sad pretumbamo...
a
a
a
Ideja: od povrine kvadrata oduzmemo povrinu kruga!
Nadjimo najpre poluprenik kruga, koji je jednak polovini stranice kvadrata.
d = 8cm
d 2
2
8 2
a=
2
a=
a = 4 2cm r =
d2
2
82
P =
2
P = 32cm 2
P =
a
4 2
r=
r = 2 2cm
2
2
P = r 2
P = P P
P = (2 2)
2
P = 4 2
P = 8 cm 2
i konano je :
r=
a
P = 32 8
P = 8 4 8
P = 8(4 )cm 2

262
a
2

D
C
4cm
III
A
2cm B
Povrina se sastoji od ovrine manjeg kruga ( uti ) i ovrine etvrtine veeg kruga.
Obim se sastoji od celog obima manjeg kruga i etvrtine obima veeg kruga.
P = Pmanji  +
Pveci 
4
R 2
4
42
2
P=2 +
4
P = 4 + 4
P = r 2 +
P = 8 cm 2
Oveci 
4
2 R
O = 2r +
4
2 4
O = 2 2 +
4
O = 4 + 2
O = 6 cm
O = Omanji  +
263

D
C
E
r= 2
A
B
Traena ovrina se sastoji od ovrine olukruga( crveni) I ovrine trougla , koji je
ustvari olovina ovrine
kvadrata.
Nadjimo duinu stranice kvadrata i olu renik kruga.
d = 4cm
d 2
2
4 2
a=
2
a=
a
2 2
r=
r = 2cm
2
2
Povrina trougla je:
Povrina polukruga je:
1
P
P
=
2

r
2
P k =
2
1 d2
P =
2
2
2 2
P k =
2
1 42
P =
2
2 2
P k =
2
16
P =
2
P k = cm
4

P = 4cm 2
a = 2 2cm r =
Traena ovrina je:
P = P + P k
P = 4+
P = (4 + )cm 2
264

Obim figure se sastoji iz dva obima kruga!

O = 2 O
O = 2 2r
O = 4 6
O = 24 cm
Da bi izraunali povrinu, malo emo da pretumbamo sliku...
D
C
I
D
II
C
A
B
#
$
$
A
#
B
Traena povrina se sastoji iz povrine kruga( kad spojimo polukrugove I i II ) i povri
ne kvadrata.
P = P + P
P = r 2 + a 2
P = 62 + 122
P = 36 + 144
P = 36 + 36 4
P = 36( + 4)cm 2
265

Moramo dobro

rouiti sliku...

o
60
6cm
12cm
o
60
o
60
o
30
o
30
6cm
12cm
o
60
o
120
12cm
Kraci ugla su tangente kruga, pa prave prav ugao sa poluprenikom.
Spojimo centar kruga sa temenom ugla i dobijamo dva podudarna trougla koji zajed
no ine jednakostranini
trougao.
Ideja: Od povrine jednakostraninog trougla stranice 12 cm emo oduzeti treinu povrine
kruga( jer je
centralni ugao od 120 stepeni)
P =
a
2
3

4
122 3
P =
4
144 3
P =
4
P = 36 3cm 2

r 2
3

6
=
3
P1 =
3
2
P1
3
P1 =
3

36
3
P1 = 12 cm 2
3
P = P P1
3

P = 36 3 12
P = 12 3 3 12
P = 12(3 3 )cm 2

266

Prouimo , kao i uvek datu sliku

C
B
A
C
B
M
O
A
o
20
r=8cm
O
Delii ABM i CBM su jednaki po povrini! Ubacimo deli CBM u deli ABM i dobijamo kruni i
seak iji je
centralni ugao 20 stepeni i poluprenik 8 cm.
P = Pis
r 2
P=
3600
82 200
P=
3600
64
P=
18
32
P=
cm 2
9
267

Iz visine jednakostraninog trougla naemo stranicu trougla.

a 3
h=
2
12
12 3
12 3
a 3
6=
a 3 = 12 a =
a=

a=
a = 4 3cm
2
3
3
3 3
C
4 3
6
o
A
60
2 3
D
B
Ideja: Od povrine krunog iseka ABC emo oduzeti povrinu pravouglog trougla ADC !
Pis
Pis
Pis
Pis
r 2
=
3600
(4 3) 2 600
=
3600
16 3
=
6
= 8 cm 2
a b
2
2 3 6
=
2
= 6 3cm 2

P ACD =
P ACD
P ACD
P = Pis P ADC
P = 8 6 3
P = 2(4 3 3)cm 2
268

6cm
12cm

Ideja: od ovrine ravougaonika sa stranicama 12cm i 6 cm emo oduzeti povrinu poluk

ruga koji dobijamo kad
spojimo ove dve etvrtine .
1
P = Ppr P
2
1
P =   r 2
2
1
P = 12 6 62
2
1
P = 72 + 36
2
P = 72 + 18
P = 18 4 + 18
P = 18(4 + )cm 2
269

8cm
D
C
2cm
4cm
R
2cm
A
1/4 kruga
2cm
6cm
P
Ideja: Od
1
P = P r
4
1
P = a b
4
1
P = 8 4
4
P = (32

ovrine ravougaonika oduzmemo ovrinu 1/4 kruga!

P
r 2
22
)cm 2

to se tie obima, moramo da obiemo celu figuricu!

O = PB + BC + CD + DR + obima kruga (luk RP)
1
O
4
1
O
2
O
O

= 6 + 4 + 8 + 2 + 2r
= 20 + 2
= 20 +
= (20 + )cm

270
B

SLINOST
Talesova teorema:
Ako paralelne prave a i b presecaju pravu p u takama A i B , a pravu q u takama A1
i B1 i ako je S
zajednika taka pravih p i q , tada vai:
AA1 SA SA1
=
=
BB1 SB SB1
p
b
B1
a
A1
S
B
A
q
Primer 1:
Dve paralelne prave seku krak O x jednog ugla u takama A i B , a krak Oy u takama
P i Q. Ako su podaci
kao na crteu, odrediti:
A) OP : PQ
B) OQ : OP
Q
y
P
O
9cm
A 6cm B
Reenje:
A)
271
x

Najpre na polupravoj Oy uoimo date dui OP i PQ. Dalje razmiljamo koje dui su njima o
dgovarajue na
Ox . To su OA koja odgovara dui OP i AB koja odgovara dui PQ.
Pogledajmo to i na slici
Q
y
P
O
9cm
x
A 6cm B
Koristimo Talesovu teoremu:
OP : PQ = OA : AB = 9 : 6 i ako malo skratimo sa 3, dobijamo OP : PQ = OA : AB =
9 : 6 = 3: 2
B)
OQ : OP=?
Q
y
P
O
9cm
A 6cm
B
x
Dui OQ odgovara du OB ( pazi : OB = 9+6 = 15) dok dui OP odgovara du OA.
Dakle
OQ : OP = OB : OA = 15 : 9 i ako opet malo skratimo sa 3 , dobijamo
OQ : OP = OB : OA = 15 : 9 = 5 : 3
272

Slinost je preslikavanje neke figure F u figuru F1 tako da je razmera odgovarajuih

dui figura F i F1 isti broj i
ako su odgovarajui uglovi jednaki.
Za utvrivanje slinosti trouglova koristimo etiri stava:
C
C1

1
1

A
1



1

c
A1
B
1
c1
B1
I stv
Dv troul  ABC i  A1 B1C1 su slina ako i samo ako je jedan par stranica jednog
trougla proporcionalan paru
stranica drugog, a uglovi zahvaeni ovim stranicama jednaki su meu sobom.
II stav
Trouglovi  ABC i  A1 B1C1 su slini ako i samo ako su dva ugla jednog trougla jedn
aka sa dva odgovarajua
ugla drugog.
III stav
Trouglovi  ABC i  A1 B1C1 su slini ako i samo ako su im sve odgovarajue stranice p
roporcionalne.
IV stav
Dva trougla  ABC i  A1 B1C1 su slina ako i samo ako su dve stranice jednog trougl
a proporcionalne
odgovarajuim stranicama drugog , uglovi naspram dveju od tih odgovarajuih stranica
jednaki, a naspram
drugih dveju odgovarajuih stranica su oba ugla otra , oba prava ili oba tupa.
U zadacima , poto zakljuimo da su neka dva trougla slina, primenjujemo :
273

a : a1 = b : b1 = c : c1 = O : O1 = k
Naravno :
O = a + b + c je obim prvog trougla a
O1 = a1 + b1 + c1 je obim drugog trougla
k je koeficijent slinosti
Vrlo lako moemo zakljuiti da vae i sledee proporcionalnosti:
a : a1 = ta : ta1 = ha : ha1
b : b1 = tb : tb1 = hb : hb1
c : c1 = tc : tc1 = hc : hc1
P : P1 = a 2 : a12 = b 2 : b12 = c 2 : c12
Naravno ovde su :
t- teine dui, h visine i P povrine slinih trouglova.
Primer
Na crteu su dati podaci o trouglovima ABC i PQR. Odrediti duine stranica PQ i PR t
rougla PQR.
274

Q
4cm
C
12cm
R
6cm

A
15cm
B

P
Reenje:
Uoimo najpre da su trouglovi slini po II stavu o slinosti trouglova. Dalje predlaemo
da sa crticama
obeleite koja kojoj stranici odgovara.
Pogledajte na sledeoj slici:
Q
4cm
C
12cm

R
6cm

A
15cm
B
P
Kko immo potke z njmnje ui ( s po jenom crvenom crtkom) one e biti na poe
tku proporcije...
275

BC : RQ = AC : PR
BC : RQ = AB : PQ
6 : 4 = 15 : PQ
6 : 4 = 12 : PR
6 PR = 4 12
48
PR =
6
PR = 8cm
6 PQ = 4 15
60
6
PQ = 10cm
PQ =
Primer
Ako su oznake i podaci kao na priloenom crteu, odrediti duinu zajednike stranice BC
trouglova ABC i
CBD.
C

3cm
D
6cm
A
Reenje:
Ko i u prethonom primeru, troulovi ABC i BCD su slini po II stavu , jer imaju
po dva odgovarajua
ugla jednaka.
I ovde emo upotrebiti trik sa crticama...
276

B 3cm
D
6cm
A
Uoimo dalje da nam stranice sa po tri crtice ( najdue) ne trebaju, jer nijedna od
njih nema datu duinu.
Moramo paziti jer je zajednika stranica BC istovremeno najkraa za trougao ABC i
srednja po duini za
trougao BDC. Dakle:
AB : BC = BC : BD
6 : BC = BC : 3
BC BC = 6 3
2
BC = 18
BC = 18
BC = 9 2 = 3 2
Primer
Stranice trougla ABC su a = 12cm , b = 18cm, c = 8cm. Odrediti obim njemu slinog
trougla ija je najdua
stranica 27cm.
Reenje:
Ovde emo upotrebiti:
277

a : a1 = b : b1 = c : c1 = O : O1 = k
Najpre se pitamo : koja je to stranica u slinom trouglu data?
Pa poto je b najdua stranica u prvom trouglu , to je b1 = 27cm .
Dalje raunamo obim prvog trougla:
O = a+b+c
O = 12 + 18 + 8
O = 38cm
Sada koristimo deo ove velike proporcije koji nam treba:
b : b1 = O : O1
18 : 27 = 38 : O1
18 O1 = 27 38
27 38
18
O1 = 57cm
O1 =
278

A)
Najpre na polupravoj Oy uoimo date dui OP i PQ. Dalje razmiljamo koje dui su njima o
dgovarajue na Ox .
To su OA koja odgovara dui OP i AB koja odgovara dui PQ.
Pogledajmo to i na slici:
Q
y
P
O
9cm
x
A 6cm B
Koristimo Talesovu teoremu:
OP : PQ = OA : AB = 9 : 6 i ako malo skratimo sa 3, dobijamo OP : PQ = OA : AB =
9 : 6 = 3: 2
B)
OQ : OP=?
Q
y
P
O
9cm
A 6cm
B
x
Dui OQ odgovara du OB ( pazi : OB = 9+6 = 15) dok dui OP odgovara du OA.
Dakle
OQ : OP = OB : OA = 15 : 9 i ako opet malo skratimo sa 3 , dobijamo
OQ : OP = OB : OA = 15 : 9 = 5 : 3
279

Prouimo najpre sliku.

Trouglovi OBQ i AOP su slini jer su pravougli i uglovi BOQ i POA su im jednaki ka
o unakrsni!
Najpre emo na trougao OBQ primeniti Pitagorinu teoremu i nai stranicu OB.
OB 2 = OQ 2 QB 2
OB 2 = 42 32
OB 2 = 16 9
OB 2 = 7
OB = 7cm
A
6c
Q 4cm
3c
m
B
O
7cm
m
P
Oovrjue stranice smo obeleili crticama.
2
280

QB : AP = BO : OA
QB : AP = QO : OP
3 : 6 = 4 : OP
3 : 6 = 7 : OA
3 OP = 6 4
3 OA = 6 7
64
3
OP = 4cm
OA =
OP =
6 7
3
OA = 2 7cm

Iskoristiemo injenicu da teite deli teinu du u odnosu 2 : 1. Obeleimo taku M na sl

C
2
E
T
1
A
Dalje upotrbljavamo Talesovu teoremu:
CE : EA = CT : TM = 2 : 1
M
CT:TM=2:1
B
( Jer na CE odgovara CT, a na EA odgovara TM)
AC : AE = CM : TM = 3 : 1 ( Jer na AC odgovara CM ( 2+1 = 3) , a na AE odgovara
TM)
281

Ovde je slika neophodna!

E
D
C
P
Uoimo trouglove ABP i DPE.
A
B
Oni su slini jer imaju jednake uglove  BAP =  DEP i  BAP =  DEP kao uglove sa par
alelnim kracima
( a moemo ih posmatrati i kao uglove na transverzali) a i  APB =  DPE kao unakrsn
i uglovi.
Iz njihove slinosti proizilazi da su odgovarajue stranice proporcionalne . Pronaimo
odgovarajue stranice i
obeleimo ih po naki crticama.
BP : PD = AB : DE Kako je taka E na sredini stranice DC , bie:
BP : PD = AB : DE = 2 : 1
Naimo najpre drugu osnovicu i dopunimo dati crte:
282

b = 4cm
m = 5cm
a=?
a+b
2
a+4
5=
a + 4 = 10 a = 6cm
2
m=
D
b=4cm
C
E
A
a=6cm
B
Trouglovi ABE i DEC su slini, jer imaju jednake uglove  BAE =  DCE i  ABE =  CDE
, koji su
jednaki kao uglovi sa paralelnim kracima a i  AEB =  DEC ( unakrsni)
Obeleimo odgovarajue stranice i postavimo odnos:
AE : EC = AB : DC = 6 : 4 ( i ako malo skratimo sa 2, dobijamo: )
AE : EC = 3 : 2
Prouimo najpre sliku :
283

P
x
6cm
C
4cm
D
A
9cm
B
Trouglovi ABP i DCP su slini jer imaju jednake uglove.
Obeleimo duinu DP sa x, i obeleimo koja kojoj stranici odgovara sa crticama.
AB : DC = AP : DP
9 : 6 = (4 + x) : x
9 x = 6 (4 + x)
9 x = 24 + 6 x
9 x 6 x = 24
3 x = 24
x = 8cm
Ove je : DP = 8cm i AP = 8+4 = 12cm
284

x
3cm
8cm
N
F
12cm
Uoimo sline trouglove ABE i DCE , koji kao i u prethodnim zadacima imaju jednake u
glove.
Uoimo visinu trougla ABE koja je oigledno EF = 3 + x i visinu trougla DCE koja je
EN = x.
a : a1 = ha : ha1
12 : 8 = (3 + x) : x
12 x = 8(3 + x)
12 x = 24 + 8 x
12 x 8 x = 24
4 x = 24
x = 6cm
Dkle, visin troul EF = 3 + x = 3 + 6 = 9 cm
285

Ko i oino , prvo uoimo slinost ova dva trougla. Oni imaju po dva jednaka ugla.
Dalje uoimo odgovarajue stranice:
Q
4cm
C
12cm

R
6cm

A
B
15cm
P
Kko immo potke z njmnje ui ( s po jenom crvenom crtkom) one e biti na poe
tku proporcije...
BC : RQ = AC : PR
6 : 4 = 12 : PR
6 PR = 4 12
48
PR =
6
PR = 8cm
BC : RQ = AB : PQ
6 : 4 = 15 : PQ
6 PQ = 4 15
60
6
PQ = 10cm
PQ =
286

D
9cm

E
4cm
C


A
B
 AED  BCE jer imju po v ist ul ( uo lf i prv uo)
Crtkm smo oeleili oovrjue stranice, postavljamo proporciju:
b:4 = 9:b
b2 = 9 4
b 2 = 36
b = 6cm
287

 ABC  BCD jer imaju jednake uglove alfa i beta.

C

B 3cm
D
6cm
A
Uoimo dalje da nam stranice sa po tri crtice ( najdue) ne trebaju, jer nijedna od
njih nema datu duinu.
Moramo paziti jer je zajednika stranica BC istovremeno najkraa za trougao ABC i
trougao BDC.
Dakle:
AB : BC = BC : BD
6 : BC = BC : 3
BC BC = 6 3
2
BC = 18
BC = 18
BC = 9 2 = 3 2
288
srednja po duini za

Najpre emo izraunati ugao , jer je trouo ABC prvouli  znmo  je jen uo
54 stepeni.
= 900 540 = 360
Kko je i trouo BDC prvouli to je = 900 360 = 540
ADC je tkoe pravougli , pa je = 900 540 = 360
C
o
36 54
o
o
A
54
o
4cm D
9cm
Troulovi ADC i BDC imju jenke ulove , p su slini.
289
36
B

AD : DC = DC : DB
4:h = h:9
h2 = 9 4
h 2 = 36
h = 6cm
Primenom Pitagorine teoreme emo nai duinu hipotenuze prvog trougla.
c2 = a 2 + b2
c 2 = 6 2 + 82
c 2 = 36 + 64
c 2 = 100
c = 100
c = 10cm
Kako su trouglovi slini, odgovarajue stranice su proporcionalne:
a:a = c:c
6 : a  = 10 : 30
b:b = c:c
8 : b  = 10 : 30
10 a  = 30 6
30 6
a =
10
a  = 18cm
10 b  = 30 8
30 8
b =
10
b  = 24cm
290

jarbol
Mare
x
1,5m
6m
Uoimo sline trouglove i postavimo proporciju:
x :1,5 = 6 : 0,5
0,5 x = 6 1,5
6 1,5
x=
0,5
x = 6 3 x = 18m
Ovde emo upotrebiti:
a : a1 = b : b1 = c : c1 = O : O1 = k
Najpre se pitamo : koja je to stranica u slinom trouglu data?
Pa poto je b najdua stranica u prvom trouglu , to je b1 = 27cm .
Dalje raunamo obim prvog trougla:
O = a+b+c
O = 12 + 18 + 8
O = 38cm
Sada koristimo deo ove velike proporcije koji nam treba:
291
0,5m

b : b1 = O : O1
18 : 27 = 38 : O1
18 O1 = 27 38
27 38
18
O1 = 57cm
O1 =
a : a1 = b : b1 = c : c1 = O : O1 = k
Najpre naemo obim prvog trougla O = a + b + c O = 18 + 6 + 21 O = 45cm
O : O1 = k
45 : 30 = k
k = 1,5
a : a1 = k
b : b1 = k
c : c1 = k
18 : a1 = 1,5
6 : b1 = 1,5
21: c1 = 1,5
18 180
=
1,5 15
a1 = 12cm
a1 =
6 60
=
1,5 15
b1 = 4cm
21 210
=
1,5 15
c1 = 14cm
c1 =
b1 =
Poto nam je slika data u prostoru, mi emo je nacrtati u ravni i uoiti veze izmeu pod
ataka.
292

B
B
9-4=5cm
A
9cm
A
12cm
4cm
4cm
A
12cm
A
B
Oseneni trougao je pravougli i tu primenjujemo Pitagorinu teoremu.
AB
AB
AB
AB
AB

2
2
2
=
=

293
12cm
B

= 122 + 52
= 144 + 25
= 169
169
13cm

12cm
T
8cm
S
12c
m
O
8 cm
B
A
Uoimo trouglove OAT i BTS. Oni su jednakokraki i imaju jednake uglove. Dakle, slin
i su.
AT : TB = OT : TS
AT : TB = 12 : 8
AT : TB = 3 : 2
(skratimo sa 4)
16
294

q
S
O
10cm
18cm
So
4cm
P
Po
p
 OSP  OS0 P0 ,imaju jednake uglove.
SO : S0O = PS : P0 S
SO :10 = 18 : 4
4 SO = 18 10
180
4
SO = 45cm
SO =
Najpre uoimo jednu nepravilnost kod ovog zadatka! Oigledno je AB due od BP a na sli
ci je AB=6cm a DP=8cm?
Bilo kako bilo, mi emo zadatak reiti primenom slinosti.
17
295

Uglovi BAD i BCD su nad istim lukom BD pa moraju biti isti, dakle zakljuimo da je
= 360 .
Ulovi BPA i DPA su unkrsni i jenki .
Dkle troulovi ABP i DPE su slini jer imaju po dva ista ugla.
C
A
36
O
36
O
6cm
P
8cm
12cm
B
D
DC : AB = DP : BP
DC : 6 = 12 : 8
8 DC = 12 6
72
DC =
8
DC = 9cm
Prouimo najpre sliku.
18
296

C
m
8c
m
4c
A
6cm
S
B
P
10cm
Trouglovi APS i ABC su slini jer imaju po dva ista ugla ( jedan prav a ugao BAC i
m je zajedniki)
AB : AS = CB : SP
10 : 4 = 6 : SP
10 SP = 4 6
24
SP =
10
SP = 2, 4cm
297

PRIZMA
Najpre da kaemo neto o obeleavanjima i o tekstu zadataka:
sa a obeleavamo duinu osnovne ivice
sa H obeleavamo duinu visine prizme
sa B obeleavamo povrinu osnove (baze)
sa M obeleavamo povrinu omotaa
omota se sastoji od bonih strana , naravno trostrana prizma u omotau ima 3 takve st
rane, etvorostrnana 4
itd.
sa D obeleavamo duinu dijagonale prizme
ako u tekstu zadatka kae jednakoivina prizma, to nam govori da su osnovna ivica i
visina jednake , to jest :
a=H
ako u tekstu zadatka ima re prava to znai da je visina prizme normalna na ravan os
nove ili ti ,
jednostavnije reeno , prizma nije kriva
ako u tekstu zadatka ima re pravilna , to nam govori da je u osnovi ( bazi ) prav
ilan mnogougao:
jednakostranian trougao, kvadrat, itd.
Dve najpoznatije prizme su kocka i kvadar, pa vam predlaemo da najpre njih prouite
:
298

KOCKA
D a 3
a
a
a
d a 2
a
a
P 6a 2
Kocka ima 12 ivica duine
V

a3

a.
Mala dijagonala ( dijagonala osnove) je d
Velika ( telesna) dijagonala je D a 3

a 2 .

a
a
d a 2
a
a
dijagonalni presek
Povrina dijagonalnog preseka se rauna po formuli:
PDP
299
a

a 2 2

KVADAR
D

a 2

b2

c2

c=H
c=H
c
b
d

a2

b2

d
a
a
dijagonalni presek
P 2(ab
V abc
d 2 a 2

ac

bc)

b 2 to jest d

a 2

b 2

Mala dijagonala ( dijagonala osnove) se rauna

Velika dijagonala se rauna
D 2

a 2

b 2 +c 2 to jest D

a 2

b 2

c 2

Dijagonalni presek je pravougaonik povrine

PDP

Povrina svake prizme se izraava formulom:

P 2B
M
Zapremina svake prizme se izraunava formulom:
V B H
300
b

PRAVA PRAVILNA TROSTRANA PRIZMA

a2 3
B
je povrina osnove(baze)
4
M 3aH je povrina omotaa
P

2B

B H

a2 3
P 2
3aH
4
a2 3
P
3aH
2
a2 3
V
H
4
301

PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA PRIZMA

a
a
H
H
a
a
B

a2

4aH

2B

B H

2a 2

a2

4aH
H

a
a
H
D
D
H
d
a
d a 2
a
dijagonalni presek
dijagonalni presek
D 2

(a 2 ) 2

H 2

Povrina dijagonalnog preseka se izraunava:

P d H
P aH 2
302
H

PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA PRIZMA

H
H
H
H
a
a
a
a2 3
a2 3
B 6
3
4
2
M

6aH

2B

B H

a2 3
P 2
6aH
2

a2 3
V 3
H
2
3a 2 H 3
V
2
P

3a 2 3

d BS
D
H
D
H
D
d BS
H
a
Bona strana

a
d1

2 a

a
d BS
d2

a 3

a
d BS
2

H 2

a 2

a
303
d1

2 a

Vei dijagonalni
presek
d2

a 3

Manji dijagonalni
presek

Jo samo da vam napomenemo da primena Pitagorine teoreme na bonu stranu :

d BS
H
a
Bona strana
d BS
2
2
2
H

vai kod svake od navedenih pravilnih prizmi!

304

a
a
a
P
P
P
P

=
=
=
=

6 a2
6 52
6 25
150cm 2

V = a3
V = 53
V = 125cm3
a
a
a
d=a 2
a
dijagonalni presek
Kocka
PDP =
PDP =
PDP =
305

ima 12 ivica. Znai da emo duinu jedne ivice dobiti a = 24 :12 = 2cm
a 2 a
a 2 2
4 2cm 2

D = a 2 + b2 + c 2
c
b
a
P
P
P
P
D
D
D
D
D

=
=
=
=
=
=
=
=
=

2(ab + bc + ac)
2(3 4 + 4 12 + 3 12)
2 96
192cm 2
a2 + b2 + c2
32 + 4 2 + 12 2
9 + 16 + 144
169
13cm

Najpre da sa slike odredimo duine ivica a , b i c.

306

2cm
c=4cm
2cm
2cm
b=2cm
2cm
2cm
a=4cm
P
P
P
P
P

=
=
=
=
=

2(ab + ac + bc)
2(4 2 + 4 4 + 2 4)
2(8 + 16 + 8)
2 32
64cm 2

Ovde ustvari traimo povrinu kutije, odnosno kvadra.

Poto reenje trae u metrima kvadratnim, odmah emo pretvoriti:
a = 50cm = 0,5m
b = 40cm = 0,4m
c = 45cm = 0,45m
P
P
P
P
P

=
=
=
=
=

307

2(ab + ac + bc)
2 (0,5 0, 4 + 0,5 0, 45 + 0, 4 0, 45)
2 (0, 2 + 0, 225 + 0,18)
2 0, 605
1, 21m 2

a
a
H
H
a
a
Iz povrine baze emo nai duinu osnovne ivice a:
B = a2
49 = a 2
a = 49
a = 7cm
P
P
P
P
P

=
=
=
=
=

2B + M
2a 2 + 4 a H
2 49 + 4 7 3
98 + 84
182cm 2

a
a
H=12cm
H
d=5cm
a
a
I nain :
Upotrebljavamo formulu za povrinu kvadrata(baze) B =
d2
2
308

V =
d2
H
2
52
V =
2
25
V =
2
V =
V=

BH

12
12
150cm3

II nain :
Ko nezna onu formulu mora ovako:
d =a 2
5=a 2
a=
5
2

2 2
a=
5 2
cm
2
V = BH
V = a2 H
2
5 2
12
V =

25 2
V=
12
4
V = 150cm3
a
a
H
H
2
=1
d2
m
16 c

a
cm
d 1=
a
309

Primenom Pitagorine teoreme na

2
d d
a2 = 1 + 2
2 2
2
a = 82 + 6 2
2
a 2
a 2
a =
P =
dd
P =
2
P =
P =
P =

= 64 + 36
= 100
10cm
2B + M
2 1 2 + 4aH
16 12 + 4 10 4
192 + 160
352cm 2

Prouimo najpre sliku:

E
a
30
o
a
H
D
H
M
A
a
d
o
60
a
310

lavi trougao nalazimo a:

Uoimo oseneni trougao AME. On ima uglove od 60, 30 i 90 stepeni pa je on ustvari p

olovina
jednakostraninog
trougla ija je stranica AE.
E
o
30
H
o
A
60
M
a 3
2
AE 3
H=
2
8 2 3
H=
2
H = 4 6cm
h =
Iz dijagonale osnove naemo a:
d =a 2
4 2=a 2
a = 4cm
V
V
V
V

=
=
=
=

311

BH
a2 H
16 4 6
64 6cm3

d=15cm
a
H
a
a=9cm
Primenom Pitagorine teoreme emo nai visinu.
H 2 = d 2 2
H 2 = 152 9 2
H 2 = 255 81
H = 144
H = 12cm
V = BH
92 3
12
4
V = 81 3 3
V=
V = 243 3cm3
Iz povrine ze njpre nemo duinu osnovne ivice.
a 3
4
a 3
36 3 =
4
2
a = 144
a = 12cm
B=
312

H
H
a
a
a
P
P
P
P
P

=
=
=
=
=

2B + M
2 B + 3a H
2 36 3 + 3 12 8
72 3 + 72 4
72

(
)
3 + 4 cm 2
Prouimo najpre sliku.
Tavan je trostrana prizma visine H = 10m.
U bazi je pravouglo jednakokraki trougao ( polovina kvadrata ) dijagonale d = 8c
m.
o
45
o
d=8m
45
313

Povrinu baze emo nai kao polovinu povrine ovog kvadrata.

d 2 82
= = 32m 2
2
2
P
32
B = kv =
= 16m 2
2
2
Pkv =
Zapremina je :
V = BH
V = 16 10
V = 160m 2
Nacrtajmo najpre sliku.
b
a
c
H=c
cm
15
cm
20
a=
b=
c
Primenom Pitagorine teoreme naemo c.
c2 = a 2 + b2
c 2 = 152 + 202
c 2 = 225 + 400
c 2 = 625
c = 25cm
Kako je c = H, odmah znamo da je i H=25cm
Da sklopimo povrinu. Pazi! Nije ona klasina formula, jer se omota sastoji iz tri ra
zliita
pravougaonika...
314

P = 2B + M
ab
+ (a + b + c) H
2
P = 15 20 + (15 + 20 + 25) 25
P = 300 + 1500
P = 2
P = 1800cm 2
Da se podsetimo : 1litar = 1dm
3
Data nam je zapremina bazena: V = 200l = 200dm3 = 200000cm3
c=H
c
b=50cm
a=80cm
Trebamo nai visinu !
V = a b H
200000 = 80 50 H
200000
80 50
H = 50cm
H=
H
d BS
H H
a
a
a
a
Pitagorina teorema :
315

H
H
H
H
H

2
2
2
=
=

= d 2 2
= 36 9
= 27
93
3 3cm

V = BH
2 3
H
4
9 3
V =6
3 3
4
81 3
V=
2
V = 121,5cm3
V =6

BS
2 =  3
AC je mnj ijonl ze!( polej teorijske npomene i poseti se formul)
316

 3
=  3 = 3 3 = 3cm
2
CD1 je ijonl one strane koju traimo preko Pitagorine teoreme:
AC = 2
CD12 = CD 2 + DD 2
CD12 =
( 3) + (
2
22
)
2
CD12 = 3 + 22
CD12 = 25
CD1 = 5cm
Imamo duine stranica pravougaonika, pa nije teko izraunati povrinu:
P = AC CD1
P = 35
P = 15cm 2
317

PIRAMIDE
Slino kao i kod prizme i ovde emo najpre objasniti oznake ...
sa a obeleavamo duinu osnovne ivice
sa H obeleavamo duinu visine piramide
sa h obeleavamo duinu visine bone strane ( apotema)
sa s obeleavamo duinu bone ivice
sa B obeleavamo povrinu osnove (baze)
sa M obeleavamo povrinu omotaa
omota se sastoji od bonih strana(najee jednakokraki trouglovi) , naravno trostrana pi
ramida u omotau
ima 3 takve strane, etvorostrnana - 4 itd.
ako u tekstu zadatka kae jednakoivina piramida, to nam govori da su osnovna ivica
i bona ivica jednake , to
jest : a = s
ako u tekstu zadatka ima re prava to znai da je visina piramide normalna na ravan
osnove ili ti ,
jednostavnije reeno , piramida nije kriva
ako u tekstu zadatka ima re pravilna , to nam govori da je u osnovi ( bazi ) prav
ilan mnogougao:
jednakostranian trougao, kvadrat, itd.
Dve najvanije formule za izraunavanje povrine i zapremine su:
318

P = B + M za povrinu i
1
V = B H za zapreminu
3
PRAVA PRAVILNA TROSTRANA PIRAMIDA
H
s
a
h
s
ru
ro
a
Kako je u bazi jednakostranian trougao, to e povrina baze biti:
a2 3
B=
4
U omotau se nalaze tri jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone stran
e =
omotau, to je:
M =3
ah
2
319
ah
) , a kako ih ima 3 u
2

1
V = BH
3
P = B+M
a2 3
ah
P=
+3
4
2
1 a2 3
V=
H
3 4
i
a2 3
V=
H
12
Dalje nam trebaju primene Pitagorine teoreme . Kod svake piramide postoje po tri
trougla na kojima moemo
primeniti Pitagorinu teoremu:
Najpre primenjujemo Pitagorinu teoremu na bonu stranu ( ovo
radi kod svake piramide
):
H
s
h s
a
a
s = h +
2
2
2
a/2
a
320
2

h
H
s
h 2 = H 2 + ru2 to jest
s
a 3
2
2
h = H +

6
a
ru
ro
2
a
s
H
h
s 2 = H 2 + ro2 to jest
s
a 3
2
2
s = H +

3
ru
ro
2
a
PRAVA PRAVILNA ETVOROSTRANA PIRAMIDA
s
s
H
h
a

a
321

U bazi je kvadrat, pa je povrina baze

B = a2
U omotau se nalaze etiri jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone stra
ne =
omotaa M = 4
ah
odnosno M = 2ah
2
P = B+M
P = a + 2ah
2
1
V = BH
3
1 2
V = a H
3
Da pogledamo gde se ovde koristi Pitagorina teorema...
s
s
H
h
a
s = h +
2
2
a/2
2
a
322
2
ah
), a je ovrina
2

s
s
h
H
a
h = H +
2
2
a
a/2
2
2
a
s = H
2
s
H
s
h
a
d/2
a
2
s2 = H
2
s2 = H
2
d
+
2
2
a 2
+
2
a2
+
2

od n osn o

2
to je s t
Ovde, kod etvorostrane piramide, moemo posmatrati i dijagonalni presek:
323

Povrina dijagonalnog preseka( trougao ) je:

dH
PDP =
odnosno
2
aH 2
PDP =
2
s
s
H
H
hh
a
d
a
dijagonalni presek
PRAVA PRAVILNA ESTOSTRANA PIRAMIDA
s
H
s
h
a
a
a
a
U bazi je estougao, pa je povrina baze
a2 3
a2 3
B=6
=3
4
2
U omotau se nalaze est jednakokraka trougla ( povrina jednog od njih je Pbone strane
=
omotaa jednaka
M =6
ah
= 3ah
2
Spakujmo sada P i V:

324
ah
), pa je povrina
2

1
V = BH
3
1 a2 3
V = 3
H
3
2
P = B+M
a2 3
P=3
+ 3ah
2
i
a2 3
V=
H
2
Primena Pitagorine teoreme:
s
a
s 2 = h2 +
2
H
s
a
a
a/2
a
s
h
H
H
s
s2 = H 2 + a2
h
a
a
a
a

s
2
H
s
a 3
h = H +
2

2
h
a
a 3
2
2
2
a
a
325

s
s
H
2a
a
a
P ovog dijagonalnog reseka je :
2a H
Pvd =
to jest Pvd = a H
2
a
vei dijagonalni presek
s
s
H
hpreseka
P ovog dijagonalnog preseka je :
s
Pmdp =
h
a a3
a
a 3 hpreseka
2
a
a
manji dijagonalni presek
326

PIRAMIDA
Primenom Pitagorine teoreme na oznaeni trougao , dobijamo:
a
h = H +
2
2
2
h = 8 + 62
2
2
2
h 2
h 2
h =
h =
P =
ah
2
2
P =
P =
P =

= 64 + 36
= 100
100
10cm
B+M

P =
BH
3
122
V=
3
144
V=
3
V =
V=

384cm 2

327

12 + 2 12 10
144 + 240
a2 + 4

8
8
384cm3

Iskorisiemo zapreminu i nai duinu osnovne ivice a:

1
1280 = a 2 15
3
3
1280
a2 =
15
2
a = 256
a = 256
a = 16cm
Pitagora:
a
h = H +
2
2
2
2

2
h
2

16
= 15 +
2
= 225 + 64

2
2
h 2 = 289
h = 17cm
P = B+M
ah
2
P = 256 + 2 16 17
P = a2 + 4
P = 800cm 2
328

s
s
H
h
a/2
a
a
H = h
2
2
2
H = 20 122
2
2
2
H 2 = 400 144
H 2 = 256
H = 16cm
BH
3
2
a H
=
3
242 16
=
3
576 16
=
3
= 3072cm3
V=
V
V
V
V
329
a

Preko ovrine bone strane emo nai apotemu h:

ah
2
8 h
20 =
2
40
h=
8
h = 5cm
Pbs =
s
s
h
H
a/2
a
a
H = h
2
H 2 = 52 4 2
2
2
2
H 2 = 25 16
H2 =9
H = 3cm
BH
3
2
a H
V=
3
2
8 3
V=
3
V = 64cm3
V=
330
a

TETRAEDAR
Kako je iramida jednakoivina ( a = s) , njena povrina se sastoji iz povrine 4 jedn
akostranina trougla!
a2 3
4
2
P=a 3
P=4
P = 62 3
P = 36 6cm 2
H
s
h
s
a
ru
ro
a
Primenom Pitagorine teoreme dobijamo apotemu h . Da vas podsetimo: ru =
331
a 3
6

a 3
h = H +

6
2
2
2
20 3 3
h = 24 +

2
2
2

20 3
= 576 +
6
2 = 576 + 100

2
2
h 2 = 676
h = 26cm
P = B+M
a2 3
ah
+ 3
4
2
400 3 3
20 3 26
P=
+ 3
4
2
P = 300 3 + 780 3
P=
P = 1080 3cm 2
H
s
h
s

a
a /2
a
h2 = s 2
2
h 2 = 52 4 2
2
a
h 2 = 25 16
h2 = 9
h = 3cm
332

P = B+M
a2 3
ah
P=
+ 3
4
2
2
8 3
83
P=
+ 3
4
2
P = 16 3 + 36 cm 2
(
)
Pazi: moramo da stavimo reenje u zagradu ako ne izvlaimo zajedniki!
H
s
h
s
a
ru
ro
2
a
a 3
2
2

= h H
6
2
a 3
2
2

= 13 12
6
2
a 3

= 25
6
a 3
=5

6
a 3 = 30
30
a=
racionaliemo...
3
a=
30 3

3 3
30 3
3
a = 10 3cm
a=
333

1
V = BH
3
1 a2 3
H
V=
3 4
1 100 3 3
12
V=
3
4
V = 300 3cm 2
s
H
a
a 3
h 2 = H 2 +

2
6 3
h = 3 +

2
h 2 = 9 + 27
2
2
a 3
2
a
2
2
h 2 = 36
h = 6cm
a2 3
ah
P = 6
+ 6
4
2
36 3
66
P = 6
+ 6
= 54 3 + 108 = 54 3 + 54 2
4
2
P = 54
(

h s
)
3 + 2 cm 2
1
V = BH
3
a2 3
1
3
V = 6
3
4
36 3
3
V=
2
V = 54 3cm 2
334
a

Iz ovrine omotaa emo nai apotemu:

M =6
ah
2
4 3h
2
120 3 = 12 3 h
h = 10cm
120 3 = 6
Dalje nam treba visina H, dakle i slika
s
H
a
a 3
2
a
a 3
H = h

2
2
2
2
4 3 3
H = 10

2
2
2
H = 10 6
2
2
2
H 2 = 100 36
H 2 = 64
H = 8cm
1
V = BH
3
1
a2 3
V = 6

H
3
2
(4 3)
V=
2
3
2
h s
8
V = 16 3 3 4
V = 192 3cm3
335
a

o
60
s
H
o
o
60
a
s
2a
60
a
a
Dijagonalni resek je jednakostranini trougao, dakle s = 2a, pa je :
2a = 10
a = 5cm
Visina piramide je ustvari visina tog jednakostraninog trougla stranice 10cm, pa
je :
s 3
2
10 3
H=
2
H = 5 3cm
H=
1
V = BH
3
a2 3
1
V = 6
H
3
4
25 3
5 3
2
125 3
V=
2
375
V=
2
V = 187,5cm3

V=
336

a) Iskoristiemo zapreminu da naemo H.

a2 3
1 a2 3
V= 6
H =
H
3
4
2
82 3
352 3 =
H
2
352 = 32 H
352
32
H = 11cm
H=
b)
s
H
a
a 3
2
a
a 3
h = H +

2
2
hs
2
2
h
h
h
h

2
2
2
=

337
a

= 112 + (4 3) 2
= 121 + 16 3
= 169
13cm

v)
P = B+M
a2 3
ah
+6
4
2
2
8 3
8 13
P = 6
+6
4
2
64 3
P = 6
+ 6 4 13
4
P = 96 3 + 52 = 24 4 3 + 24 13
P = 6
(
)
P = 24 4 3 + 13 cm 2
S
45
s
o
H
a
h s
O
45
a 3
o
P
2
a
Oseneni trougao je jednakokrako- pravougli!
S
o
45

h
o
45
O
P
On je polovina kvadrata. Dakle, h je dijagonala tog kvadrata ija je stranica OP.
338

d
h
h
h

=
=
=
=

a 2
OP 2
3 3 2
3 6cm

a2 3
ah
+6
4
2
36 3
63 6
+ 6
= 54 3 + 54 6
P = 6
4
2
P = 6
P = 54
(
)
3 + 6 cm 2
339

VALJAK
Valjak je geometrijsko telo ogranieno sa dva kruga u paralelnim ravnima i delom c
ilindrine povri ije su
izvodnice normalne na ravan tih krugova.
Osa valjka je prava koja prolazi kroz centre baza.
Naravno kao i do sada oznake su:
P
V
B
M
H
r

je
je
je
je
je
je

povrina valjka
zapremina valjka
povrina baze
povrina omotaa
visina valjka
poluprenik osnove ( baze ), onda je 2r prenik

O2
O1
osa valjka
Poetne formule za povrinu i zapreminu valjka iste su kao i formule za P i V prizme
:
P = 2B + M
i
V = BH
340

Pre nego li sklopimo formule za P i V pogledajmo mreu valjka:

B = r 2
M = 2r H
H
2r
B = r 2
Baze su oigledno krugovi ija je povrina :
B = r 2
.
Omota je pravougaonik ije su stranice visina H i obim kruga O = 2r , a je
motaa jednaka
M = 2r H
P = 2B + M
V = BH
P = 2r 2 + 2r H
P = 2r (r + H )
V = r 2 H
341

ovrina o

Pogledajmo sada kako izgleda osni resek valjka:

D
H
2r
osni

resek

Ovde rimenjujemo Pitagorinu teoremu:

Povrina osnog reseka je
D 2 = (2r ) 2 + H 2
Po = 2rH
Ako u tekstu zadatka kae da je valjak RAVNOSTRAN, to znai da mu je osni presek kva
drat i da je
Napomenimo jo da valjak moe nastati obrtanjem kvadrata ili pravougaonika
stranice.
b
b
H=b
a
oko jedne stranice ili simetrale
H=b
a
r=a
H = 2r
r=a/2
osa rotacije (simetrala stranice)
osa rotacije(stranica)
342

2r = 14cm
H = 9cm
P=?
Formula za povrinu je:
P = 2B + M
P = 2r 2 + 2r H
Iz 2r = 14 je r = 7cm
P = 2r (r + H )
P = 2 7 (7 + 9)
P = 14 16
P = 224 cm 2
P = 48 cm 2
M = 30 cm 2
A) H = ?
B) V = ?
Krenuemo od formule za povrinu, ali one poetne, uoptene i nai emo bazu!
P = 2B + M
48 = 2 B + 30
2 B = 48 30
2 B = 18
18
2
B = 9 cm 2
B=
Sada emo iz baze nai poluprenik r.
343

B = r 2
9 = r 2
ovde okratimo
r2 = 9
r= 9
r = 3 ali kako duina ne moe biti negativan broj
r = 3cm
Dalje u otrebimo formulu za ovrinu omotaa, da naemo visinu H:
M = 2r H
30 = 2 3 H o et skratimo
30=6H
30
H=
6
H = 5cm
I na kraju, za remina je:
V = BH
V = 9 5
V = 45 cm3
M = 144 cm 2
H = 2r ( visina je dva uta vea od poluprenika osnove)
V =?
Krenuemo od formule za povrinu omotaa :
M = 2r H ovde zamenimo M i umesto 2r stavimo H
144 = H H skratimo
144=H 2
H = 144
H = 12cm
344

Kako je H = 2 r , onda je 2r = 12 a je r = 6 cm.

V = BH
V = 62 12
V = 36 12
V = 432 cm3
345

M : B = 6 :1
P = 200 cm 2
V =?
Iz M : B = 6 :1 dobijamo ( mnoei unutranje sa unutranjim i spoljanje sa spoljanjim) d
je M = 6 B
Krenemo od poetne formule za povrinu:
P = 2 B + M i ovde zamenimo da je M = 6 B
200 = 2 B + 6 B
200 = 8B
200
B=
8
B = 25 cm 2
Iz baze nalazimo r:
B = r 2
25 = r 2
skratimo
25 = r 2
r = 25
r = 5cm
Sada nam treba visina H. Nju emo nai preko omotaa:
M = 6 B = 6 25 = 150 cm 2
M = 2r H
150 = 2 5 H
150 = 10 H
150
H=
10
H = 15cm
skratimo
Konano, zapremina e biti:
V = BH
V = 25 15
V = 375 cm3
346

M : B = 6 :1
P = 200 cm 2
V =?
Iz M : B = 6 :1 dobijamo ( mnoei unutranje sa unutranjim i spoljanje sa spoljanjim) d
je M = 6 B
Krenemo od poetne formule za povrinu:
P = 2 B + M i ovde zamenimo da je M = 6 B
200 = 2 B + 6 B
200 = 8 B
200
B=
8
B = 25 cm 2
Iz baze nalazimo r:
B = r 2
25 = r 2
25 = r
skratimo
2
r = 25
r = 5cm
Sada nam treba visina H. Nju emo nai preko omotaa:
M = 6 B = 6 25 = 150 cm 2
M = 2r H
150 = 2 5 H
150 = 10 H
150
H=
10
H = 15cm
skratimo
Konano, zapremina e biti:
V = BH
V = 25 15
V = 375 cm3
347

Poto u tekstu zadatka kae da je osni

vnostranom valjku,
kod koga je H= 2r
H
H=2r
2r
osni resek
348

resek kvadrat, to nam govori da se radi o ra

Povrina osnog reseka se rauna po formuli: Pop = 2r H

Kako je 2r = H, to je
Pop = H H
Pop = H 2
100 = H 2
H = 100
H = 10cm
2r = H 2r = 10 r = 5cm
P = 2r (r + h)
P = 2 5 (5 + 10)
P = 10 15
P = 150 cm 2
V = r 2 H
V = 52 10
V = 25 10
V = 250 cm3
2r = 6cm
D = 10cm
P=?
349

D
H
2r
osni resek
Primenjujemo Pitagorinu teoremu na obeleenom trouglu:
D 2 = H 2 + (2r ) 2
102 = H 2 + 62
100 = H 2 + 36
H 2 = 100 36
H 2 = 64
H = 64
H = 8cm
Kako je 2 r = 6 , odatle je r = 3cm,
P
P
P
P

=
=
=
=

350

2r (r + H )
2 3 (3 + 8)
6 11
66 cm 2

a e povrina biti:

Trik kod ovog zadatka je da izvrimo do unu do jednakostraninog trougla i tu uoimo v

ezu izmeu visine i
poluprenika.
0
60
H=4cm
0
A
30
0
30
B
2r
8cm
H=4cm
0
60
Oigledno je stranica ovog jednakostraninog trougla 8 cm, a prenik osnove valjka ,2r
, je visina ovog
jednakostraninog trougla!
Zamenimo ovo sad u formulu za visinu trougla:
351

a 3
2
8 3
2r =
2
2r = 4 3
h =
4 3
2
r = 2 3cm
r=
V = r 2 H
V = (2 3) 2 4
2
V = 22 3 4
V = 4 3 4
V = 48 cm3
2r = 20cm
V = 6, 28l
H =?
Da vas

odsetimo:

1l = 1dm3
Kako je naa za remina data u litrima, to odmah znamo da je V = 6, 28dm3
Polu renik emo nai iz 2r = 20, pa je r = 10 cm, ali poto je zapremina u decimetrima
to moramo pretvoriti da
je r = 10 cm = 1 dm
Sad se vraamo na traenje visine H, naravno kreemo od formule za zapreminu:
352

V = r 2 H
6, 28 = 12 3,14 H
6, 28 = 3,14 H
6, 28
3,14
H = 2dm
H = 20cm
H=
Naravno, ovakvom rotacijom nastaje valjak,
b=12cm
a=8cm
H=b=12cm
r=a=8cm
P
P
P
P
V
V
V
V

=
=
=
=
=
=
=
=

353

2r (r + H )
2 8 (8 + 12)
16 20
320cm 2
r 2 H
82 12
64 12
768cm3

ogledajmo na slici:

KUPA
Ku a je oblo feometrijsko telo ija je osnova krug, a omota je deo obrtne konusne p
ovri sa vrhom u taki
S.
S
s
H
r
Osa kupe je prava koja prolazi kroz vrh kupe i centar osnove kupe . Ako je osa n
ormalna na osnovu kupe re je o
pravoj kupi, inae se radi o kosoj kupi.
S
s
H
O
r
osa kupe
Obeleavanje:
r je poluprenik osnove( 2r je prenik osnove)
H je visina kupe
s je izvodnica kupe
B je baza (osnova)
M je omota
P povrina, V zapremina
354

Opte poetne formule za povrinu i zapreminu kupe iste su kao i formule za P i V pira
mide.
P = B+M
1
V = BH
3
i
Pogledajmo najpre mreu kupe.
s
s
M = sr
B = r 2
1
V = BH
3
1 2
V = r H
3
P = B+M
P = r 2 + sr
P = r (r + s )
355

Pogledajmo i osni resek:

s
H
rr
osni

resek

Osni resek je trougao , ija je povrina:

Pop =
2r H
2
to jest
Pop = r H
Jo trebamo paziti da ako u tekstu zadatka kae da se radi o ravnostranoj kupi , ond
a je osni presek
jednakostranini trougao i vai da je :
2r = s
Znajte da kupa moe nastati i obrtanjem pravouglog trougla oko jedne od svojih kat
eta:
c
b
a
c
c=s
b
b=H
a=r
c=s
a=H
a
Obrtanje oko katete a
Obrtanje oko katete b
356
b=r

r = 6cm
H = 11cm.
V =?
1
V
3
1
V
3
1
V
3
1
V
3
V
V

= BH
= r 2 H
= 62 11
= 36 11 skratimo 36 i 3 sa 3
= 12 11
= 132 cm3

357

V = 3 cm3
B = 3 cm 2
P=?
Naj re traimo visinu H rimenjujui poetnu formulu za zapreminu:
1
V = BH
3
1
3 = 3 H ovde skratimo trojke i
3
3= H
H = 3cm
Iz ovrine baze emo lako nai poluprenik
B= r 2
3 = r 2
r2 = 3
r = 3cm
Primenom Pitagorine teoreme emo nai izvodnicu s:
s2 = H 2 + r 2
s 2 = 32 + 3
2
s2 = 9 + 3
s 2 = 12
s = 12 = 4 3 = 2 3cm
I konano, povrina je:
358

P
P
P
P
P

=
=
=
=
=

r
3
3
3
3

(r + s )
( 3 + 2 3)
3 3
3
3

2
P = 9 cm 2
V = 800 cm3
2r : H = 5 : 6 ( renik osnove i visina su u razmeri 5:6)
P=?
12r = 5 H odavde izrazimo H
12r
5
Sada ovo menjamo u formulu za zapreminu:
H=
1
V = r 2 H
3
1
12r
800 = r 2
okratimo...
3
5
4r 3
800=
5
3
4r = 4000 r 3 = 1000 r 3 = 103 r = 10cm
359

Dalje nam treba izvodnica s, koju emo nai preko Pitagorine teoreme:
s2 = r 2 + H 2
s 2 = 102 + 242
s 2 = 100 + 576
s 2 = 676
s = 676
s = 26cm
Konano, povrina je:
P = r (r + s )
P = 10 (10 + 26)
P = 10 36
P = 360 cm 2
O = 6rcm
H = 4cm
A) s = ?
B) P = ?
V) V =?
Iz obima osnove emo nai poluprenik osnove r
O = 2r
6 = 2r
2r = 6
r = 3cm
360

s
H
Primenom Pitagorine teoreme dobijamo izvodnicu:
s2 = r 2 + H 2
s 2 = 32 + 42
r
s
s
s
s

2
2
=
=

= 9 + 16
= 25
25
5cm

Dalje nije teko nai povrinu i zapreminu:

P = r (r + s )
P = 3 (3 + 5)
P = 3 8
P = 24 cm 2
1
V = r 2 H
3
1
V = 32 4
3
1
V = 9 4
3
V = 12 cm3
P = 90 cm 2
B = 25 cm 2
V =?
Kreemo od opte formule za povrinu:
361

P =
90
M =
M =

B+M
= 25 + M
90 25
65 cm 2

Iz baze emo lako nai poluprenik r

B = r 2
25 = r 2
r 2 = 25
r = 25
r = 5cm
Vratimo se u omota da naemo izvodnicu s
M = sr
65 = s 5
65 = s 5
65
s=
5
s = 13cm
naravno, kao i uvek, skratimo
Sad u otrebimo Pitagorinu teoremu
s2 = r 2 + H 2
132 = 52 + H 2
169 = 25 + H 2
H 2 = 169 25
H 2 = 144
H = 144
H = 12cm
1
V = r 2 H
3
1
V = 52 12
3
1
V = 25 12
3
V=100 cm3
skratimo 12 i 3 sa 3
362

2r = 18cm
P = 216 cm 2
Po = ?
Kako se bee izraunava povrina osnog preseka? Pogledajmo sliku:
s
H
rr
osni presek
Pop =
2rH
2
to jest : Pop = r H
Iz 2r = 18 ,jasno je da je r = 9cm
Nadjimo visinu:
P = r (r + s )
216 = 9 (9 + s)
216 = 9(9 + s)
216
9+s =
9
9 + s = 24
s = 24 9
s = 15cm
skratimo
s2 = H 2 + r 2
152 = H 2 + 92
225 = H 2 + 81
H 2 = 225 81
H 2 = 144
H = 144
H = 12cm
Sad
Po
Po
Po
363

je lako:
= r H
= 9 12
= 108cm 2

Po = 16 3cm 2
P=?
0
60
s
s
H
0
60
0
r
2r = s
osni resek
60
Osni resek je jednakostranini trougao to nam govori da je 2r = s
Za povrinu osnog preseka emo upotrebiti formulu za povrinu jednakostraninog trougla:
a 2 3
P =
4
s2 3
16 3 =
4
2
s
16 =
4
2
s = 16 4
skratimo 3
s 2 = 64
s = 64
s = 8cm
Kako je 2r = s , onda je 2r = 8, pa je jasno: r = 4cm
364

P
P
P
P

=
=
=
=

r (r + s )
4 (4 + 8)
4 12
48 cm 2

Uoimo par injenica:

visine su im iste
duina osnovne ivice piramide je : a = 6 2
da naemo poluprenik osnove kupe...tu e nam pomoi pogled odozdo:
r=d/2
a
a
Uoavamo da je poluprenik osnove kupe ustvari polovina dijagonale kvadrata!
d a 2 6 2 2 62
Dakle: r = =
=
=
= 6cm
2
2
2
2
Izraunajmo sada odnos zapremina:
365

r 2 H a 2 H
:
( ovde kratimo H, jer su im iste , i trojke)
3
3
= r 2 : a 2
Vku a : V iramida =
a 2 2
) :a 2
2
a2 2
=
: a 2 ( okratimo a i 2 i 4)
4
=(
=

2
:1
( roirimo sa 2)
= :2
ta rimeujemo?
Pa podatak da je poluprenik osnove kupe r =
a = 6 2 je takoe nepotreban!
d a 2 6 2 2 62
=
=
=
= 6cm nam nije ni trebao i podatak da je
2
2
2
2
Dovoljno je znati da je : r =
O = 36 cm
A) P = ?
B) V=?
Uoimo najpre na slici trougao BOS.
366
d a 2
=
2
2

S
45
0
s
H
A
O
H=r
r
On je oigledno jednakokrako pravougli trougao!
45
0
B
To nam govori da je H = r. Izvodnica s je ustvari dijagonala
kvadrata ija je stranica r.
Iz obima osnove emo nai poluprenik r , onda istovremeno imamo i H, a izvodnica s emo
kao dijagonalu
kvadrata nai kao : s = r 2
O = 2r
36 = 2r
36 = 2r
r = 18cm H = 18cm s = 18 2cm
P = r (r + s )
P = 18 (18 + 18 2) ovde , ako se setite, izvuite 18 kao zajedniki ispred zagrade)
P = 18 18(1 + 1 2)
P = 324 (1 + 2)cm 2
1
V
3
1
V
3
1
V
3
V

= r 2 H
= 182 18
= 324 18
= 1944 cm3

367

O = 8 m
H = 3m
V =?
O = 2r
8 = 2r
2r = 8
r = 4m
1
V = r 2 H
3
1
V = 42 3
3
V = 16 m3
368

SFERA (LOPTA)
Sfera je sku svih taaka prostira podjednako udaljenih od jedne fiksirane take(cen
tra sfere).
Poluprenik sfere(r) je rastojanje bilo koje take sfere od centra sfere.
Lopta je oblo telo ogranieno sferom.
r
r
P = 4r 2
4
V= r 3
3
je formula za ovrinu lo te
je formula za za reminu lo te
Lo ta nastaje obrtanjem kruga oko bilo kog njegovog renika.
Presek lopte i bilo koje ravni je krug. Ako presena ravan prolazi kroz centar dob
ija se veliki krug lopte, to jest
krug koji ima najveu povrinu.
r1
mali krug lopte
r
veliki krug lopte
r
369

Ako nam je zadata polulopta:

r
Njenu zapreminu emo izraunati lako, tako to zapreminu lopte podelimo sa 2.
Vpolulopte =
14 3
2
r = r 3
23
3
Al kod ovrine moramo biti aljivi , jer se ona sastoji od olovine ovrine lo te i
ovrine velikog kruga lo te:
1
Plo te + Pvelikikrug
2
1
= 4r 2 + r 2
2
= 2r 2 + r 2
P olulo te =
P olulo te
P olulo te
P olulo te = 3r 2
370

r = 3cm
P=?
V =?
P =
P =
P =
P =
4 3
r
3
4
V =
3
4
V =
3
V =
V=

4r 2
4 32
4 9
36 cm 2

33
27
4 9

V = 36 cm3
371

4
V = cm3
3
P=?
Naj re emo iz zapremine nai poluprenik lopte :
4 3
r
3
4
4
= r 3
3
3
3
r =1
r = 1cm
V=
skratimo
4
i i dobijamo:
3
Dalje nije teko nai povrinu:
P = 4r 2
P = 4 12
P = 4 cm 2
2r = 16cm
P=?
V =?
Iz 2r = 16 je oigledno r = 8 cm
P
P
P
P

=
=
=
=

372

4r 2
4 82
4 64
256 cm 2

4 3
r
3
4
V = 83
3
4
V = 512
3
V=
V=
2048
cm3
3
Ovk = 36 cm
V =?
veliki krug lo te
r
r
Veliki krug lo te ima isti olu renik kao i cela lopta!
Ovk = 2r
36 = 2r
36 = 2r
r = 18cm
4 3
r
3
4
V = 183
3
4
V = 5832
3
V = 4 1944
V=
V = 7776 cm3
373

Naj re emo izraunati povrinu te poetne, manje lopte:

r = 4cm
P = 4r 2
P = 4 42
P = 4 16
P = 64 cm 2
Nova lo ta ima olu renik vei za 3 cm od poetne , dakle r1 = 4 + 3 = 7cm
Povrina nove lopte je:
r1 = 7cm
P1 = 4r 2
P1 = 4 7 2
P1 = 4 49
P1 = 196 cm 2
Oduzmimo

ovrine da vidimo koliko je oveanje:

P1 P = 196 64 = 132 cm 2
Iz fizike znamo da telo oto ljeno u vodu izbaci onoliko vode kolika je njegova
za remina.
374

1
H
12
r=2,5cm
H
11
H
12
H
r=5cm
r=5cm
Znai da je zapremina lopte 12 puta manja od zapremine valjka! To jest:
Vv = 12 Vl
Nai emo zapreminu lopte, to pomnoiti sa 12 i dobiti zapreminu valjka.
4
Vl = r 3
3
4
Vl = (2,5)3
3
4
Vl = 2,5 2,5 2,5 ( omnoimo 4 i 2,5 osebno i 2,5 sa 2,5)
3
10
Vl = 6, 25
3
62,5
Vl =
cm3
3
Za remina valjka e biti:
Vv = 12 Vl = 12
62,5
= 4 62,5 = 250 cm3
3
Vv = r 2 H
250 = 52 H
250 = 25H
H = 10cm
ta se ovde nee promeniti?
375

Pa naravno, masa tela, odnosno njegova zapremina!

To je i poetna naa ideja, da su zapremine kupe i lopte iste!
Kako je prenik lopte 2r = 8 cm , jasno je da je poluprenik r = 4cm , a to je i pol
uprenik kupe!
4 3
r
3
4
Vl = 43
3
4
Vl = 64
3
256
Vl =
cm3
3
Vl =
Vk =
256

3
1 2
256
r H

3
3
42 H
16 H
Vk =

Vl

= 256
= 256

256
16
H = 16cm
H=
Naravno , mi ustvari bojimo ovrinu kugli.
Nai emo povrinu koju trebamo obojiti kod manje kugle i povrinu 10 veih kugli koju tre
bamo obojiti a onda
emo upotrebiti proporciju
Ako je prenik manje kugle 16cm onda je jasno poluprenik
rmk = 8cm
Ako je prenik vee kugle 2dm, odnosno 20 cm, to e poluprenik biti: rvk = 10cm
Naimo najpre povrinu manje kugle:
376

Pmk = 4rmk2
Pmk = 4 82
Pmk = 4 64
Pmk = 256 cm 2
Sada traimo ovrinu vee kugle:
Pvk =
Pvk =
Pvk =
Pvk =
Poto

4rvk2
4 102
4 100
400 cm 2
imamo 10 veih kugli , tu je povrina za bojenje : 400 10 = 4000 cm 2

Sada ostavljamo ro orciju:

256 : 32 = 4000 : x
256 x = 32 4000
32 4000
x=
256
x = 500 g
377

KOMBINACIJA 1.
1. Izraunati vrednost izraza
2. Izraunati vrednost izraza
3. Izraunati
2
4
a
i
5
5
6
1
1

+
5
9
4

: b + c : b ako je a = 2 ,  =
c = 2,5

25 15
0, 4 6 +

(3x 1) 2 (3 x 1)(3 x + 1) + 7 x
z x = 6,5
4. Rstviti n inioce
A) 12a 2b + 4ab
B ) 12 x 2 3
5. Oreiti p tko  je x = 2 nul funkcije y = (4 p 6) x (3 p 2)
6. Pri suenju svee juke ue 85% o svoje mse. Koliko tre sveih juk z 300k
 suvih?
7. Reiti nejeninu
4n 5 1 + n

0
4
6
8. Reiti sistem jenina
3x + 2 y = 13
2 x 5 y = 4
9. Pria se da na pitanje, koliko ima uenika, Pitagora odgovorio: Polovina mojih uen
ika ui matematiku,
etvrtina muziku, sedmina utei razmilja, a osim toga imam jo tri uenika.
Koliko je ukupno uenika imao Pitagora?
10. Izraunati povrinu jednakokrakog trapeza , iji je obim 50 cm , a osnovice su duin
a 17 cm i 7cm.
378

11. Koji mnogougao ima osam puta vie dijagonala nego stranica?
12. Povrina kvadrata jednaka je povrini pravouglog trougla, ije su katete a=8cm i b
=9cm. Izraunati obim
tog kvadrata.
13. Koliku povrinu opisuje konac klatna duine 120 cm, ako pri kretanju njegov vrh
opisuje luk duine
30cm?
14. Izraunati visinu telefonskog stuba ako je njegova senka 8,25 metara , a u ist
o vreme vertikalni tap visok
3 metara ima senku duine 2,75 metara.
15. Izraunati povrinu osenenog dela figure na slici ako je stranica kvadrata a= 12
cm.
16. Koliko litara vode stane u sud oblika pravilne estostrane prizne osnovne ivic
e 20 cm i bone ivice jednake
veoj dijagonali osnove?
17. Izraunati zapreminu pravilne etvorostrane piramide, ija je povrina 360 cm 2 , a
duina osnovne ivice
10cm.
18. Pravougaonik Sa stranicama a=6 cm i b=3 cm rotira oko stranice a. Izraunati p
ovrinu I zapreminu tako
nastalog tela.
19. Obim osnove kupe je 6 cm, a visina ku e je 4 cm. Kolika je ovrina te ku e?
20. Ako je za remina olulo te 18 cm3 , izraunati njenu povrinu.
379

KOMBINACIJA 2.
1. Proveriti tanost jednakosti:
2. Izraunati
53 52 54
58 5
3. Izraunati
a 2 + 6b 9c z
4. Oreiti polinom P tko  je
1 3 1 3
1
3
2 : 1 (0, 75 + ) = 2
4 4 4 5
4
5

 = 2,  =
1
2
i c=
2
3
(2m 2 3m) P = 4m 2 6m 10
5. Oreiti m tko  tka M (2,1) prip rfiku funkcije mx 3 x = 2 y 3m
6. U 150 rm voe sip se 30 rm sok o limun i 20 rm eera. Koliko procen
ata eera sadri meavina?
2 x + 1 3x 1

>1
7. Ni najvei ceo broj x za koji vai
3
2
8. Reiti sistem jednaina
3( x 1) + 5( y 1) = 7
5( x + 3) 3( y + 1) = 25
9. Rzlik v otr ul u prvoulom troulu je 460 40`. Izrunaj te uglove.
10. Izraunaj povrinu etvorougla ABCD prema podacima sa slike.
D
12
C
8
A
9
B
11. Dve susedne stranice AB i AD paralelograma ABCD su 8cm i 6 cm. Prvoj stranic

i odgovara visina duine 3 cm.

izraunati duinu visine koja odgovara drugoj stranici.
12. Izraunati povrinu osenenog dela kvadrata na slici , ako su E i F sredita stranic
a a duina AB = 8 cm.
F
D
C
E
A
B
380

13. Toak lokomotive ima prenik 1,7 m. Kolika je duina puta koji pree taj toak ako se
okrene (bez klizanja)
tano 10000 puta? ( 3,14 )
14. Koristei sliku izraunati duinu SD, ako su prave AC i BD paralelne, a SA = 9 cm,
AB = 6 cm i SC = 3 cm
D
C
S
A
15. U bazenu oblika kvadra dimenzija 29 m, 15 m, i 2,5 m , nalazi se voda do
B
3
visine ( dubine). Koliko kubnih
5
metara vode ima u tom bazenu?
16. Izraunati zapreminu pravilne estostrane piramide ako je osnovna ivica 6 cm a p
ovrina jedne bone strane
18cm2 .
17. Povrina valjka je 150 cm 2 , a olu renik i visina su u razmeri 1 : 2. Izraunati
zapreminu tog valjka.
18. Osni presek kupe je jednakokrako pravougli trougao , ija je hipotenuza 8 2cm
. Izraunati zapreminu te kupe.
19. U kocki ivice a= 6 cm upisana je lopta. Izraunati povrinu i zapreminu te lopte
.
20. Dva unutranja ugla estougla su jednaka. Izraunati ih ako su ostala etiri ugla 10
00 ,800 ,1500 i 1200
381

KOMBINACIJA 3.
1 2 2 1
1 2 2 1
1 2 2 1
A = + : ; B = ( + ): ; C = ( + : )
2 3 3 2
2 3 3 2
2 3 3 2
Izraunati njihove vrednosti i poreati ih od najmanjeg do najveeg.
1. Dati su izrazi
2. Odrediti broj
i)
a
ii)
b
iii)
c
iv)
d
koji
koji
koji
koji

je
je
je
je

za 5 vei od 10
za 5 manji od 10
5 puta vei od 10
5 puta manji od 10

Zatim izraunati a + b + c + d = ?
3. Proveriti tanost jednakosti
(4 x 2 ) 2 ( y 3 )3 : (16 x 3 y 6 ) = xy 3
4. Rastaviti na inioce a) a 3 

) 9 x 2 4 y 2
3
5. Izrunati povrinu trougla koji gradi grafik funkcije y = x + 3 s koorintnim
osm.
4
6. Jen prostorij osvetljen je s 15 sijlic o 60 W. Koliko i sijlic o
75 W vlo isto osvetljenje.
7. Reiti jeninu
( x + 5) 2 ( x 1) 2 = 48
8. Reiti nejeninu (3x 1) 2 + (4 x + 1) 2 < (5 x + 2) 2
9. Reiti sistem jenina
y+2 y+4 x

=
6
2
3
4
( y + 1) 2 x = 2
3
10. Izrunati povrinu trapeza ABCD ( AB paralelno sa CD) , ako je AB = 16 cm, CD =
10 cm i

visina trapeza je h = 4 cm
11. Zbir svih unutranjih uglova nekog mnogougla je 18 pravih uglova.
a) Koliki je broj stranica tog mnogougla?
b) Koliko taj mnogougao ima dijagonala?
12. Kvadrat je opisan oko kruga obima 8 cm . Izraunati obim i povrinu tog kvadrata.
13. Stanice jednog trougla su 4 cm, 5 cm i 6 cm. Najdua stranica njemu slinog trou
gla je 3 cm .
Kolike su ostale stranice drugog trougla?
382

14. Izraunati povrinu osenenog dela figure na slici ako su poluprenici manjih krugov
a 3 cm a veih 4 cm.
15. Zbir duina ivica jednakoivine
izme.
16. Bone strane pravilne trostrane
rinu te piramide ako je bona
ivica s = 8 cm.
17. Bunar oblika valjka dubine 15 m
m. Koliko vode ima u tom
bunaru? ( 3,14 )
18. Pravougli trougao sa katetama 3
nati povrinu i zapreminu tako
nastalog tela.
19. Metalno telo oblika lopte treba
. Koliko se takvih lopti dobija?
383

trostrane prizme je 18 cm. Izraunati povrinu te pr

piramide su pravougli trouglovi . Izraunati pov
ima prenik 1,4 m . Voda u njemu je duboka 10
cm I 4 cm obre se oko svoje krae katete . Izrau
pretopiti u lopte dva puta manjeg poluprenika

.

, .
1. ()
.
2. (, )
.
3.
.
4.
( ) () , .
5. .
6. .
, .
7. ()
, .
8.
, .
9. .
384

 5
1
1.
:
) 5
102,34

20;

11 7 11 3 11 5
    1  .
30 12 30 4  30 12 
:
)
) 5

102,34

20

102,34 100
10234 ;
11 7 11 3 11 5
    1 
30 12 30 4  30 12 
)
11 7  9  17
30
12
11 15
30 12
11 7 3
5
 1 
30 12 4 12 
11
.
24
.
) 0,5 ,
) 0,5 .
1
) 10234
1
2.
) 11/24

 :
 2

2
2
3
 2


2
3
2
 2

22
8 4

4 8
3

 2

2
23
2 + 0,5
.
2,5.
.
1
2,5
385
11 7 3 17
  
30 12 4 12 

 5

B(1,0).
:
3.

y = kx + n A(0,1)

1
k

0  n 0

n 0
1
y
1
kx  n A(0, 1) B(1, 0)
k (1)  n ,
 k  n . n
 x 1.
1 k
n
 1 ,
.
o k 0,5 ,
o n 0,5 .
1
k n , ,
.
y
4.
 x 1.
8 .
3 km, . 4 km ,

, 6 km .
(km) (h).

1 .
1
386
1

 5
1
7 , 15 .
12

5.
:
.
:
7h
15
xh
12

x:7
15 :12 ,
12 x
7 15

x
7 15
12
8, 75 h
8 h 45 min .
.
0,5 .
1
x = 8 h 45 min.
1

6.
 2  x

 3  x

 1  x

 5  x

0.
:

 2  x

 3  x

 1  x

 5  x

6  2 x  3x + x 2   5  x  5 x + x 2

6  5x + x2  5 + 6 x  x2
x + 1 0,
x
 1.
x
0,
0,
0,
1 .
.
1
x = 1
387

 5
136.
,
8 .
:
7.

1
x y , :
x  y 136
x
y
8 4
4
2
x  y 136
2 y  32
x
x ,
2 y  32  y 136;
3 y 168;
y 56.

x
x
2 y  32;
2 56  32 80.
.
0,5 .
1
80 56.
80 56.
12 cm,
. .
:
8.
b ,
:
d2
a 2  b2 ,
 b  8

8 cm

2
b  8 ,
122  b 2 ,
b 2  16b  64 144  b 2 ,
16b 144  64,
16b
80,
b
5 cm .
P
ab
12

5 , P

60 cm 2 .
.
0,5 ,
0,5 .
1
P = 60 cm2.
388
1

 5
1
,
AB
(S | 3,14).
:
l D
r P , :
9.
2rS
D
360q
l
r
5 cm D
l
10 3,14
144q,
360q

P
P
l r
,
2
144q :
l
AB l
12,56 5
2
l r
2
P
r 2S
D
360q
31, 4 cm 2 .
3,14
144q
36q

3,14

4.

12,56 cm .
6, 28 5 ,
.
a AB 0,5 ,
0,5 .
1
P = 31,4 cm2
1
3 cm, 4 cm 12 cm.

10. .
:
a , b c , :
P
2  ab  bc  ac

,
P
2

 3

4  4

12  3

12

,
P
2

96,

P 192 cm 2 .
:
D
a 2  b2  c2 ,
D
32  42  122 ,
D
9  16  144,
D
D
169,
13 cm.
.
0,5 ,
0,5 .
1
P
192 cm 2 .
D
13 cm.
389

 5
ABCD .
,
b = AD.
:
P
11.
P CD CP = 4 cm DC = 9 cm.
,
.
AD : PC
DP : CB,
b:4
9 : b,
b2
36.
ABCD
b = 6 cm.
.
1 ,
( ).
1,5
b = 6 cm
390
1,5

ADP PCB

 5
1,5
12.
6 cm,
45 .
:
OPS - , OPDS (
a 3
6 3
3 3 cm .
)
2
2
h
OPDS :
h
OP

2,

h
3 3

2,

h
3 6 cm.
:
2
3
S
a h
,
4
2
36 3
6 3 6
6
 6
,
4
2
6
P
P
54
P
a


 6

h
H
3  6 cm 2 .
O
a 3
2
45
a
.
OPS (OP OS) 0,5 ,
h 0,5 ,
0,5 .
1,5
P

54

3  6 cm 2 .
391
P

 5
13.
1
:
) 2ab 2  8b ;
) 6a 3b  3ab  9ab 2 .
:
) 2ab 2  8b
2b  ab  4

;
3ab  2a 2  1  3b

.
) 6a 3b  3ab  9ab 2
o ) 0,5 ,
o ) 0,5 .
1
)
14.
2b  ab  4

;
)
3ab  2a 2  1  3b

.
(2 + 1)

( 3) 2

:

 2 x  1

( + 1)2 ?

 x  3

 2  x  1

2
! 0.

 2 x  1

 x  3

 2  x 2  2 x  1

! 0,
2 x 2  6 x  x  3  2 x 2  4 x  2 ! 0,
2 x 2  6 x  x  2 x 2  4 x ! 3  2,
9 x ! 5
:  9

,
5
x .
9
5

x
9

.
1
5

x
9

5
x .
9
392
1

f,  

f,   .

 5
1,5
15. a = 4 cm, 60.
.
:

, ABD 60q .
. 2r
h , ABD
4 cm , :
a
a
h2  
2
h
h
2
a2 ,
C
D
a 3
,
2
2 3 cm.
h

2r
h,
2r
2 3,
r
3 cm,
P
60q
A
r 2S , P
3S cm 2 .
.
h 0,5 ,
0,5 ,
0,5 .


1 .
1,5
P
3S cm 2 .
393
B

 5
1,5
16. 18 cm.

45 . :
) ;
) .
:
O 2rS .
O 18S cm , :
2rS
S
45
18S ,
O
9 cm.
r
OBS - ,
OBDS (
).
: H r 9 cm .
O
9 S  9

9 2,

P
81S 1  2 cm 2 .
S
D
O
s
H=r
2

45

O
) :
1 2
V
r S H,
3
1 2
V
9 S
9,
3
V
243S cm3 .
.
0,5 ,
0,5 ,
0,5 .
1,5

B
r
O
45
) :
P
r 2S  rS s,
P
45
A
s
OBDS , s
9 2 cm.
P
s

81S 1  2 cm 2 .
V
243S cm3 .
394
O
B

 5
2
ABCD 6 cm .

D
(
BC E
AD).
:
17.
C
E
A
B
a
a 2

6,
6
2
a
6 2
2 2
6 2
2
3 2 cm .

BC
2
P
1 a
1
 S  a
2 2
2

a a :
2
13 2
1

 S  3 2
2 2 
2


2
9 2

9  S  cm
4 

1
9 1  S  cm 2 .
4 
.
0,5 ,
a/2 0,5 ,
EBC 0,5 .
2
1
9 1  S  cm 2 .
4 
395
a