Professional Documents
Culture Documents
Marksizm Ve Feminizmin Mutsuz Evliliği PDF
Marksizm Ve Feminizmin Mutsuz Evliliği PDF
Heidi Harman
eviri: Aytl Kantarc
Drdnc ve son blmde ise, Marksizm ve feminizm arasndaki siyasi ilikilerin, solun
kadn sorununa ilikin anlaynda grlen, Marksizmin feminizm zerindeki hakimiyetini
ortaya koyduunu ileri sreceiz. Dolaysyla, Marksizm ve feminizm arasndaki daha
gelimi bir birlik, yalnzca snf ve cinsiyet ilikilerinin gelimi entelektel kavrayn deil,
ayn zamanda bu ittifakn, sol politikadaki egemenlik ve ikincillik ilikilerinin yerini almasn
gerektirir.
I- Marksizm ve Kadn Sorunu
Kadn sorunu hibir zaman feminist sorun olmamtr. Feminist sorun, kadnlar ve erkekler
arasndaki cinsel eitsizliin nedenlerine, erkeklerin kadnlar zerindeki hakimiyetine
yneliktir. Kadnn durumuna ilikin ou Marksist analiz, sorun olarak, kadnn erkekle
deil, kadnn ekonomik sistemle ilikisini ele alr ve ak bir ekilde bununla, birincinin,
ikinci tartma kapsam iinde aklanmasn amalar. Kadn sorununa ilikin Marksist analiz
temel biim almtr. Bu analzlerin hepsi kadna uygulanan basky, bizim retimle
balantmz (ya da bu balantnn yokluu) eklinde grr. Kadn ii snfnn bir paras
olarak tanmlayarak, bu analizler, mtemadiyen kadnlarn erkeklerle ilikisini, iilerin
sermayeyle ilikisi iine alr. lk olarak, Marx, Engels, Kautsky ve Lenin de dahil olmak zere
ilk Marksistler, kapitalizmin tm kadnlar cretli igc iine ekmekte ve bu srecin,
cinsiyete dayal i blmn ykmakta olduunu dndler. kinci olarak, ada
Marksistler, kadnlar kapitalizmdeki gnlk yaamn analizi iine aldlar. Bu gre gre,
yaammzn tm unsurlar kapitalist sistemi yeniden retir ekilde grlmektedir ve bu
sistemin iinde hepimiz iiyizdir. nc olarak, Marksist feministler ev ii ve onun
sermayeyle olan ilikisi zerine odaklanmlardr ve bunlardan bazlar, ev iinin art deer
yarattn ve ev kadnlarnn dorudan kapitalistler iin altklarn ne srmlerdir. ?imdi
bu yaklam zerinde duracaz.
Engels, Ailenin, zel Mlkiyetin ve Devletin Kkeninde, kadnn ikincil konumunu kabul
etmi ve bu durumu zel mlkiyet kurumuna atfetmitir[2]. Engels, burjuva ailelerde
kadnlarn, patronlarna hizmet etmek, tek eli olmak ve ailenin maln miras edinecek ve bu
mallar artrmaya devam edecek ocuklar dourmak zorunda olduklarn ne srer. Engels,
proleterler iinde kadnlara bask uygulanmadn, nk proleterlerin ocuklarna miras
brakacaklar zel mlkiyete sahip olmadklarn iddia eder. Engels ayrca, cretli iin
yaygnlamasnn kk toprakl kyll yok etmesiyle ve erkeklerin yan sra kadnlarn
ve ocuklarn cretli i gc iinde yer almasyla, erkein hanehalk zerindeki otoritesinin
zayfladn ve patriarkal ilikilerin yok olduunu iddia eder[3].
Bylece, Engelse gre, igc iinde yer almalar, kadnlarn zgrlemesinin anahtaryd.
Kapitalizm cinsiyet farkllklarn ortadan kaldracak ve tm iilere eit davranacakt.
Kadnlar ekonomik olarak erkeklerden bamsz olacak ve proleter devrimin yaplmasnda
erkeklerle eit bir ekilde yer alacakt. Devrimden sonra, tm insanlar igc iinde yer
aldklarnda ve zel mlkiyet ortadan kaldrldnda, kadnlar, erkeklerin yan sra
sermayenin egemenliinden de kurtulacaklard. Marksistler, kadnlarn igcne
katlmalarnn, iki ie birden, yani ev ii ve cretli ie, sahip olmalar nedeniyle, kendileri ve
aileleri iin getirecei zorluklardan haberdarlard. Bununla birlikte Marksistler, kadnlarn
evde srp giden ikincil konumlar zerinde daha az, kapitalizmin patriarkal ilikileri
erozyona uratc ilerlemeci karakteri zerinde daha ok durdular. Sosyalizmde, ev ii de
kollektifletirilecek ve kadnlar ifte ykten kurtulacaklard.
Bu ilk Marksist yaklamn siyasi olarak ima ettii eyler aktr. Kadnlarn kurtuluu, ilk
olarak, onlarn erkekler gibi igcne katlmalarn, ikinci olarak da, erkeklerle birlikte
kapitalizme kar verilecek devrimci mcadeleye katlmalarn gerektirir. lk Marksistler,
sermayenin genelde iilerin smrlmelerinin nedeni olmas gibi, sermaye ve zel
mlkiyetin, kadnlarn da bask altnda olmalarnn nedeni olduunu ne srerler.
Kendi dnemlerinde kadnlarn iinde bulunduu zc durumun farknda olmalarna karn,
ilk Marksistler, kapitalizmde kadn ve erkeklerin deneyimleri arasndaki farklar zerinde
durmakta yetersiz kaldlar. Kadnlarn, kadn olarak, nasl ve neden bask altnda olduklar
trnden feminist sorunlar zerinde odaklanmadlar. Bu nedenle de, erkeklerin, kadnlarn
ikincil konumlarnn srmesindeki karlarn kabul etmediler. nc blmde ele
alacamz gibi, erkekler, ev ii yapmak zorunda olmamaktan, kzlar ve karlarnn
kendilerine hizmet etmelerinden ve i pazarnda daha iyi yerlere sahip olmaktan yarar
salamlardr. Patriarkal ilikiler, ilk Marksistlerin syledikleri gibi, kapitalizm tarafndan
abucak devre d braklacak atalardan kalma bir ey olmad gibi, kapitalizmle birlikte
yaamay ve g kazanarak bymeyi srdrmektedir. Ve, sermaye ve zel mlkiyet,
kadnlarn kadnlar olarak bask altnda olmasnn nedeni olmad iindir ki, tek bana
bunlarn ortadan kalkmas, kadnlar zerindeki basknn kalkmasyla sonulanmayacaktr.
kinci Marksist yaklam, yani gnlk yaam okulunu, rnekleyen son zamanlarda
yaymlanm makalelerin belki de en popler olan, Eli Zaretskynin Socialist
Revolutionda[4] yazd dizidir. Feminist analizle fikir birlii iinde olarak Zaretsky,
cinsiyetiliin kapitalizmin yaratt yeni bir grng olmadn sylemesine karn,
cinsiyetiliin imdi ald belli eklin, sermaye tarafndan biimlendirildiini vurgular.
Zaretsky, kapitalizmde kadnlarn ve erkeklerin farkl deneyimleri zerinde odaklanr.
Engelsten bir yzyl sonra kapitalizmin olgunlat dnemde yazan Zaretsky, kapitalizmin
tm kadnlar erkeklerle eit biimde igc iine ekmediini belirtir. Tersine, sermaye bir
taraftan ev, aile ve bireysel yaam, dier taraftan da, iyeri arasnda bir ayrm meydana
getirmitir[5].
Zaretskyye gre, ev ii ve cretli i arasndaki bu ayrm yznden, cinsiyetilik kapitalizmde
daha tehlikeli olmutur. Kadnlar zerindeki artan bask, onlarn cretli iin dnda
tutulmalar yzndendir. Zaretsky, erkeklerin cretli i yapmak zorunda olmalar yznden
bask altnda olduklarn, kadnlarn ise cretli ite almalarna izin verilmemesi yznden
bask altnda olduklarn ne srer. Kadnlarn cretli igc dnda tutulmalarnn nedeni
bata kapitalizmdir, nk kapitalizm hem ev dnda cretli alma olanaklar yaratr, hem
de kapitalist sistem iin cretli iilerin (biyolojik) yeniden retimini salamak amacyla
kadnlarn evde almalarn gerekli klar. Kadnlar igcn yeniden retirler, iiler iin
psikolojik bakm salarlar ve yabanclama denizinde bir mahremiyet adas olutururlar.
Zaretskyye gre, kadnlar erkekler iin deil, sermaye iin alrlar; yalnzca evin iyerinden
ayrlmas ve kapitalizmin yol at ev iinin zellemesidir ki, kadnlarn evde zel olarak
erkekler iin altklar grnmn yaratr. Kadnlarn erkekler iin altklar grnm
ile kadnlarn sermaye iin altklar gerei arasndaki bu farkllk, kadn hareketinin
enerjisini yanl yere ynlendirmesine neden olmaktadr. Kadnlar, evde almalarna karn,
kendilerinin de ii snfnn bir paras olduklarn kabul etmelidirler.
Zaretskyye gre, ev kadnlar, proletarya ile birlikte, gelimi kapitalist toplumun iki
karakteristik iisi olarak ortaya kt[6] ve onlarn yaamlarnn blnmesi, hem kocaproleter hem de kar-ev kadnn bask altnda tutar. Sosyalistlere, bu ykc blnmenin
ortadan kaldrld bir toplum kurmak iin mcadele etme imkann, yalnzca, kadnlarn
Costann, kadnlarn ev ii iin cret talep etmeleri konusundaki siyasi tutumu, kadn hareketi
iinde yer alan kadnlar arasnda, ev iinin nemi konusunda bilinlenmeyi byk lde
artrmtr. Bu talep ABDdeki kadn gruplar arasnda tartld ve hala tartlmaktadr [8].
Kadnlarn evde, igcnn yeniden retimini salayarak sermaye iin temel hizmetleri
salamakla kalmadn, ayn zamanda bu alma yoluyla art deer yarattn [9] iddia
ederek Dalla Costa, ayn zamanda ev iinin nemi konusunda solun bilincini nemli lde
artrm ve ev iinin sermaye ile ilikisi konusunda uzun bir tartmay balatmtr [10].
Dalla Costa, ev iinin gerek bir alma olduu konusundaki feminist dnceyi, ev iinin
cretli i olmas gerektiini ne srerek, kapitalizmde ev iine meruiyet kazandrmak iin
kullanr. Kadnlar, kendilerinin geleneksel igc iine girmeleri iin zorlanmalarna izin
vermek yerine, ev ii iin cret talep etmelidirler nk, geleneksel igc iinde kadnlar
ifte alma ile hem sermayeye bedava ev ii hizmeti vermeye, hem de cretli ite
almaya devam edeceklerdir. Dalla Costa, ev ii karlnda cret alan kadnlarn toplu
ocuk bakm, yemek hazrlanmas ve benzeri yollarla ev iini kollektif olarak organize
edebileceklerini sylemektedir. cret talep etmek ve cret almak, yaptklar iin nemi
konusunda kadnlarn bilincini artracak; ev iinin zel zorunluluunun yan sra toplumsal
nemini grmelerini salayacaktr ki, bu da daha kapsaml bir toplumsal deiim iin gerekli
bir ilk admdr.
Dalla Costa, ev ii konusunda toplumsal olarak nemli olann, onun sermayeye gereklilii
olduunu ne srer. Bunun iinde, kadnlarn stratejik nemi yatar. Ev ii iin cret talep
ederek ve i pazarna katlmay reddederek kadnlar, sermayeye kar mcadelenin
ncln yapabilirler. Kadn topluluklar rgtleri, sermaye iin ykc olabilir ve yalnzca
sermayenin tecavzne kar direniin deil fakat ayn zamanda, yeni bir toplumun
oluturulmasnn da temelini atabilirler.
Dalla Costa erkeklerin, (kadnlarn kendi topluluklar iinde rgtlendikleri zaman meydana
gelecek olan) kadnlarn kurtuluuna direneceini ve kadnlarn onlara kar mcadele etmesi
gerektiini kabul eder ancak bu, nihai sosyalizm amacna ulamak iin verilmesi gereken
yardmc bir mcadeledir. Dalla Costaya gre, kadnlarn mcadeleleri feminist olduu iin
deil sermaye kart olduu iin devrimcidir. Dalla Costa kadnlar, art deerin yaratclar
ve bunun sonucunda ii snfnn bir paras yaparak, devrimde kadnlarn mcadelesi iin bir
yer bulur. Bu, kadnlarn siyasi faaliyetlerini merulatrr [11].
Kadn hareketi, kadnlarn mcadelesinin nemine hibir zaman pheyle bakmamtr, nk
feministler iin ama, yalnzca kendi mcadeleleri sonucunda salanabilecek olan kadnlarn
kurtuluudur. Dalla Costann, ev iinin toplumsal ierii konusunda kavraymz
artrmadaki katks, deer biilemez bir gelime olmutur. Ancak, yukarda sz edilen dier
Marksist yaklamlar gibi, Dalla Costann yaklam da, kadnlar ve erkekler arasndaki
ilikiler deil, sermaye zerine odaklanmtr. Kadnlarn ve erkeklerin kar, ama ve
stratejilerinde farkllklar olduu gerei, Dalla Costann, kapitalist sistemin hepimizi nasl
dkn halde tuttuu ve bu sistem iinde kadnlarn almalarnn nemli ve belki de stratejik
rol konusundaki analiziyle, belirsiz hale getiriliyor. Dalla Costann yazlar feminizmin
retoriine (kadnlarn bask altnda tutulmalar, erkeklerle mcadele) sahiptir ancak,
odandan yoksundur. Eer byle bir odaa sahip olsayd, Dalla Costa, rnein toplumsal bir
iliki olarak ev iinin neminin, erkek egemenliini srdrmedeki canalc rolnde yatt
argmann getirebilirdi. Kadnlarn, erkekler iin alarak ev ii yapmalarnn, patriarkann
srdrlmesindeki nemini belirtebilirdi.
Engels, Zaretsky ve Dalla Costa, aile iindeki i srecini yeterli bir ekilde analiz etmede
baarsz olmulardr. Kadnlarn almasndan kim yarar salar? Kukusuz kapitalistler,
fakat ayn zamanda, kocalar ve babalar olarak evde zel hizmetler alan erkekler. Bu
hizmetlerin ierii ve derecesi, snfsal, etnik ya da rksal gruplara gre deiebilir ancak,
erkeklerin hizmet aldklar gerei deimez. Erkekler, lks tketim, bo zaman ve zel
hizmetler anlamnda, kadnlardan daha yksek yaam standardna sahiptirler [12]. Materyalist
bir yaklam bu ok nemli noktay gz ard etmemelidir [13]. Bu materyalist yaklam,
erkeklerin kadnlara uygulanan basknn srmesinde maddi bir karlar olduunu da ngrr.
Erkeklerin ounluu patriarka iindeki hiyerarinin kaldrlmasndan yarar salayabilecei
iin, uzun dnemde bu, yanl bilin olabilir. Ksa dnemde ise bu, dier insanlarn igc
zerinde kontrol kurulmasna varabilir ki, bu kontrol erkeklerin gnll olarak brakmada
isteksiz olacaklar bir kontroldr.
lk Marksistler ev iini ihmal eder ve kadnlarn igcne katlmlarnn stnde dururlarken,
son zamanlardaki dier iki yaklam, ev ii zerinde, kadnlarn i pazarnda gnmzdeki
rollerini ihmal edecek derecede durmaktadrlar. Bununla birlikte her de, kadnlar ii
snf kategorisi iine alma ve kadnlara uygulanan basky snf basksnn bir baka unsuru
olarak anlama eilimindedirler. Bunu yaparlarken hepsi de, kadnlar ve erkekler arasndaki
ilikilere, yani feminist analizin amacna ok az frsat tanrlar. Sorunlarmz, ince bir ekilde
analiz edilirken, yanl anlalmaktadr. Marksist analizin odak noktas snf ilikileri;
Marksist analizin amac, kapitalist toplumun hareket yasalarn anlamak olmutur. Marksist
metodolojinin feminist stratejiyi formle etmede kullanlabileceine inanyoruz ancak
yukarda tarttmz Marksist feminist yaklamlar bunu yapmamaktadrlar; onlarn
Marksizmi, feminizmleri zerinde baskndr.
Daha nce de belirttiimiz gibi, bu ksmen Marksizmin analitik gcnden kaynaklanmaktadr.
Marksizm, snfl toplumun geliimi, kapitalist toplumlarda birikim sreci, snf egemenliinin
yeniden retimi ile snf mcadelesinin ve elikilerinin geliimi teorisidir. Kapitalist
toplumlar, birikim srecinin talepleriyle srklenmektedirler; bu, ok ksa olarak, retimin
kullanma deil, deiime dayal olduu olgusuyla zetlenebilir. Bir kapitalist sistemde
retim, kar yapmaya katkda bulunduu srece nemlidir ve rnlerin kullanm deerinin
yalnzca arzi bir nemi vardr. Karlar, kapitalistin igcn smrme, iilere rettiklerinin
deerinden daha az deme yapma yeteneinden elde edilir. Karlarn birikimi, retim
ilikilerini dnme uratarak, sistematik olarak toplumsal yapy dnme uratr. Yedek
igc ordusu, ok sayda insann yoksulluu, bundan daha fazlasnn yoksulluk snrnda
olmas, sermayeye ilikin bu insani ayplar, birikim srecinin yan rnleridir. Kapitalistlerin
bak asndan, ii snfnn yeniden retimi gvenli bir ekilde kendisine braklabilir
[14]. Ayn zamanda sermaye, kendisinin yan sra byyen bireysellik, rekabet, egemenlik ve
gnmzde, belli bir tr tketim ideolojisi yaratr. Douu konusundaki teori ne olursa olsun,
ideolojiler, kapitalist toplumlarn hakim deerleri olarak kabul edilmelidir.
Marksizm, kapitalist toplumlarn pek ok unsurunu anlamamz salar: retimin yaps, belli
bir i yapsnn olumas ve egemen ideolojinin ierii. Marxn kapitalizmin geliimi teorisi,
bir bo yerlerin geliimi teorisidir. rnein Marx, proletaryann byyecei ve kk
burjuvazinin lecei tahmininde bulunmutu. Daha kesin ve daha detayl olarak, Braverman,
gelimi kapitalist toplumlarda, hizmet ve masaba ii yerlerinin oluturulmasna aklk
getirmitir [15]. Sermaye, kimin dolduracana bakmakszn bu yerleri yaratrken, snf, yedek
ii ordusu, cretli ii gibi Marksist analiz kategorileri, neden belli yerleri belli insanlarn
doldurduunu aklamaz. Bu kategoriler, aile iinde ve dnda kadnlarn neden erkeklere
gre ikincil durumda olduklar ve neden bunun tersi olmad konusunda hibir ipucu
Mitchell, bu iki alann birbiri iine getiini sylese de, kadnlarn ve erkeklerin igleri
arasndaki ilikide patriarkaya maddi bir temel vermedeki baarszl ile, kiilik
oluturulmas ve toplumsal cinsiyet yaratlmas srecinin maddi unsurlarn belirtmede,
benzer bir ekilde baarsz olmas, Mitchellin analizinin kullanlabilirliini snrlamaktadr.
Shulamith Firestone ise, patriarka ile ilikilendirmek iin, materyalist bir analiz getirerek,
Marksizm ve feminizm arasnda kpr kurar[21]. Firestoneun materyalist analizi kullanm,
Mitchellinki kadar kararsz deildir. Firestone, cinselliin diyalektiinin, temel tarihsel
diyalektik olduunu ve patriarkann maddi temelinin, kadnlarn trn yeniden retiminde
yapt alma olduunu syler. Firestonenun, kadnlarn durumunu analiz etmede
Marksizmi kullanmas ve patriarkann maddi bir temeli olduunu sylemesinin nemi,
kmsenemez. Ancak Firestonenun almasnn zayfl, biyoloji ve yeniden retimi
abartmasndadr. Anlamamz gereken, (bir biyolojik olgu olan) cinsiyetin, (toplumsal bir
grng olan) toplumsal cinsiyete nasl dntdr. Yalnzca yeniden retim zerinde
odaklanmak yerine, kadnlarn tm almalarn, onun toplumsal ve tarihsel erevesi iine
yerletirmek gerekmektedir. Firestoneun almas, Marksist metodolojinin yeni ve feminist
bir kullanmn getirse de, dier tm bask biimlerini (snf, ya, rk), bir temel ta olan,
erkeklerin kadnlar zerindeki egemenliinin zerine oturtmasndaki srar, onun almasnn
Marksist feministlerden ok radikal feministler iinde snflandrlmasn gerekli klar.
Firestoneun almas, radikal feminist tutumun en kapsaml beyan olarak kalr.
Firestoneun kitab, Marksistlerin tm tarafndan reddedilmitir. rnein Zaretsky kitab,
znellik bahanesi olarak nitelendirir. Firestoneun kitabnn kadnlar bu kadar
heyecanlandran taraf, erkeklerin kadnlar zerindeki gcn analiz etmesi ve Firestoneun
bu durum karsndaki ok salkl fkesiydi. Kitaptaki ak zerine olan blm, bunu
kavramamzda temeldi ve hala da yledir. Bu blm yalnzca, Marksistlerin de deinebilecei
(sadece bir tavr sorunu), erkeklik ideolojisi hakknda deildir, erkeklerin kadnlar
zerindeki gcnn znel sonularnn aa karlmas, patriarka iinde yaamann nasl bir
ey olduunun sergilenmesidir. Kiisel olan politiktir anlay, Zaretskynin iddia edecei
gibi, kendini daha iyi hissetmesi iin bir znellik bahanesi deildir: bu, toplumsal ve siyasi bir
gereklik olarak, kadnlarn ikincillii ve erkeklerin gcnn kabul edilmesi arsdr.
II- Radikal Feminizm ve Patriarka
Radikal feminist yaznn byk hamlesi, kiisel olan politiktir slogannn ispatlanmasna
yneltilmitir. Radikal feministlere gre, kadnlarn honutsuzluu, uyumsuzun nevrotik
feryad deil, kadnlarn sistemli bir ekilde egemenlik altnda olduu, bask altnda tutulduu
ve smrld bir toplumsal yapya cevaptr. Kadnlarn i pazarndaki ikincil konumu, orta
snf evliliin erkek merkezli duygusal yaps, kadnlarn reklamlarda kullanlmas, szde
kadnlarn -akademik ve klinik psikoloji tarafndan poplarize edilen- ruhi durumunun
nevrotik olduu anlay, kadnlarn gelimi kapitalist toplumlardaki yaamlarnn unsurlar
aratrld ve analiz edildi. Radikal feminist literatr ok byktr ve kolayca bir zeti
yaplamaz. Ayn zamanda, radikal feminizmin psikoloji zerine odaklanmas tutarldr. New
York Radikal Feministlerin temel rgtlenme belgesi Egonun Politikasyd. Radikal
feministler iin kiisel olan politiktir slogannn anlam, ilk ve temel blnmenin cinsler
arasnda olduu ve tarihin itici gcnn erkeklerin kadnlar zerinde iktidar ve egemenlik
kurmak iin almas, yani cinselliin diyalektiidir [22].
Firestone, erkek ve kz ocuklarn, iktidar anlamnda erkekler ve kadnlara dnme
geliimini anlamak iin, Freudu yeniden yazd[23]. Firestoneun eril ve diil karakter
kadnlarn ekonomik nedenlerle bir araya gelmeleri ihtiyacn dourur. Bu, onlarn cinsel
ihtiyalarn heteroseksel tatmine yneltmeye ve biyolojik yeniden retimi garanti altna
almaya yardm eder. Daha yaratc toplumlarda, biyolojik yeniden retim dier tekniklerle
garanti altna alnabilirdi ancak, cinsiyete dayal i blm gnmze kadar evrensel bir
zm olarak grlyor. Cinsiyete dayal bir i blmnn cinsler arasndaki eitsizlii ifade
etmemesi teorik olarak mmkn olsa da, bilinen ou toplumlarda, toplumsal olarak kabul
edilebilir bir cinsiyete dayal i blm, kadnlarn iine dk stat vermektedir. Cinsiyete
dayal i blm ayn zamanda, erkekler ve kadnlarn yaamda farkl deneyimlere sahip
olduklar cinsel alt kltrlerin de temelidir; bu i blm, (toplumumuzda) yalnzca ev ii
yapmamakla ve istihdamda daha iyi yere sahip olmakla deil, fakat ayn zamanda psikolojik
olarak da yrtlen erkek iktidarnn maddi temelidir.
nsanlarn cinsel ihtiyalarn nasl karladklar, nasl yeniden rettikleri, yeni kuaklara
toplumsal normlar nasl aladklar, toplumsal cinsiyeti nasl rendikleri, kadn ve erkek
olarak hissetmenin nasl olduu -bunlarn hepsi Rubinin tanmlad cinsiyet/toplumsal
cinsiyet alannda oluur. Rubin, (kiminle cinsel ihtiyalarnz tatmin edebileceinizi size
bildiren) akrabaln etkisini, dipal mekanizma ve ocuun yetitirilmesi yoluyla
toplumsal cinsiyete zg kiiliklerin geliimini vurgular. Bunu yan sra, cinsiyet/toplumsal
cinsiyet kavramn, toplumsal cinsiyet hiyerarilerini tanmlama ve glendirmede oynadklar
roller nedeniyle, tm dier toplumsal kurumlar incelemede kullanabiliriz.
Rubin, teorik olarak, bir cinsiyet/toplumsal cinsiyet sisteminin diil egemen, eril egemen ya
da eitliki olabileceini belirtir ancak, bilinen pek ok cinsiyet/toplumsal cinsiyet sistemini
snflandrmay ya da tarihi dnemselletirmesini yapmay reddeder. Biz, gnmz
cinsiyet/toplumsal cinsiyet sistemini patriarka olarak snflandrma yolunu seiyoruz nk
bu, gnmz sisteminde merkezi olduunu dndmz erkek egemenlii ve hiyerari
nosyonunu uygun bir ekilde kapsar.
Ekonomik retim (Marksistlerin retim biime gnderme yapmak iin kullandklar) ve
cinsiyet/toplumsal cinsiyet alannda insanlarn retilmesi, her ikisi de, Engelse gre belli bir
tarihsel dnemde ve belli bir lkede insanlarn iinde yaad toplumsal dzenlemeyi
belirler. O zaman, bu her iki tr retim ve yeniden retim biimine, insanlara ve eylere
baklarak, tm toplum anlalabilir[30]. Saf kapitalizm ve saf patriarka gibi bir ey
yoktur, bunlar zaruri olarak bir arada yaamak durumundadrlar. Var olan ey, patriarkal
kapitalizm, ya da patriarkal feodalizm, ya da eitliki avc/toplayc toplumlar ya da anaerkil
bahvan toplumlar ya da bahvan patriarkal toplumlardr. retimin bir unsurundaki
deiimle, dierindeki deiimler arasnda mutlak bir balant olmasnn gerekmedii
grlyor. rnein, bir toplum kapitalizmden sosyalizme dnm geirebilir ve hala
patriarkal olarak kalr[31]. Saduyu, tarih ve deneyimlerimiz bize, retimin bu iki unsurunun
birbirinin iine yle sk bir ekilde getiini ve birindeki deiimin dierinde hareket, gerilim
ve eliki yarattn gstermektedir.
Irksal hiyerariler de bu erevede anlalabilir. Biyolojik rengi bir toplumsal kategoriye, rka
dntren toplumsal yaam alanlar, renk/rk sistemlerinin aklanmasnda, daha fazla
inceleme mmkn olabilir. Irksal hiyerariler de toplumsal cinsiyet hiyerarileri gibi
toplumsal dzenlememizin, insanlarn nasl retildikleri ve yeniden retildiklerinin
unsurlardr. Bunlar temel olarak ideolojik deillerdir; retim biimimizin ikinci unsurunu,
yani insanlarn retimi ve yeniden retimini olutururlar. Dolaysyla, toplumlarmz, rnein
basite kapitalist olarak deil, patriarkal kapitalist beyaz stnlk olarak tanmlamamz en
dorusu olabilir. Aada nc blmde, rksal dzenlere adapte olan ve onlar kullanan bir
patriarkann erkekler ve kadnlar arasndaki ilikiler sistemi olarak kapitalizmde var olduunu
ve kapitalist toplumlarda, patriarka ve sermaye arasnda salkl ve gl bir ortakln
bulunduunu ileri sryoruz. Patriarka kavram ve bir kapitalist retim biimi anlay ile
hareket edilirse, patriarka ile kapitalizm arasndaki ortakln kanlmaz olmad hemen
anlalr; erkekler ve kapitalistlerin sk sk atan karlar vardr, zellikle de kadnlarn
igcnn kullanlmas konusunda. Burada, bu atmann bir yn kendini ortaya koyabilir:
erkeklerin byk blm kadnlarnn evde kalarak kiisel olarak kendilerine hizmet etmesini
isteyebilirler. Kapitalist olan az saydaki erkek de, (kendilerinin olmayan) kadnlarn
ounluunun, cretli i pazarnda almalarn isteyebilir. Kadnlarn emek gc zerinde
yaanan bu atmadaki gerilimleri tarihsel olarak incelerken, sermaye ve patriarka arasndaki
ortakln temeli kadar, kapitalist toplumlarda patriarkal ilikilerin maddi temelini de tehis
edebileceiz.
Sanayileme ve aile cretinin geliimi
Marksistler, ondokuzuncu yzylda tank olduklar toplumsal grngler sekisinden olduka
mantkl karmlarda bulundular.
Ancak Marksistler nihai olarak, yeni ortaya kan kapitalizmin ekimek zorunda olduu,
daha nce var olan patriarkal toplumsal glerin gcn ve sermayenin bu glere gre
kendini ayarlamas gereini gzard ettiler. Endstri devrimi, kadnlar ve ocuklar da dahil
tm insanlar igc iine ekiyordu; aslnda ilk fabrikalar hemen hemen tamamyla kadn ve
ocuk igc kullandlar [32]. Kadnlarn ve ocuklarn erkeklerden bamsz olarak cret
alabilmeleri, hem (birinci blmde tartld gibi) hakimiyet ilikilerini zayflatt, hem de
herkes iin cretlerin dk olmasna neden oldu. Kautsky, 1892de bu sreci yle
aklyordu:
alan erkein kars ve kk ocuklarnn kendi geimlerini salayabilmeleriyle, erkek
iilerin cretleri, taze i gc arznn durmas riskini yaratmakszn, kendi kiisel ihtiyalarn
karlayabilecek seviyeye indirilebiliyor.
stelik, kadnlarn ve ocuklarn emei, erkeklerden daha az direnebildikleri iin, ek
avantajlar salar; ve bunlarn ii saflarna getirilmeleri, pazarda sat iin sunulan i gcnn
miktarn ok byk lde artrr.
Kadnlarn ve ocuklarn emei, pazar doyurduu iin (erkek iinin) direnme kapasitesini
azaltr; bu her iki duruma bal olarak, (kadn ve ocuk emei) erkek iinin cretini
drr[33].
Dk cretlerin ve tm aile yelerinin i gcne zorla katlmnn ii snf ailesi zerindeki
kt etkisi, Marksistler tarafndan da kabul edildi. Kautsky syle yazd:
Kapitalist retim sistemi, ou durumda, alan erkein biricik ailesini ykmaz ancak bu
aileyi, zellikle sevimsiz olanlar dnda her zelliinden yoksun brakr. Bugn kadnn snai
ilerdeki faaliyetionun eski yknn, yenisi tarafndan artrlmas anlamna gelir. Ancak bir
kii iki efendiye hizmet edemez. Erkek iinin ailesi, iinin kars ne zaman gnlk ekmei
kazanmaya yardm etmek zorunda olsa, strap eker [34].
Kautsky kadar erkek iiler de, kadnn cretli ite almasnn dezavantajlarnn
farkndaydlar. Kadnlar yalnzca ucuz rakip deildi, ayn zamanda alan kadnlar, onlarn
iki efendiye iyi hizmet edemeyecek eleriydi.
Erkek iiler, kadnlarn ve ocuklarn i gcne toptan katlmlarna kar ktlar ve onlar
sendika yeliinin ve i gcnn dnda tutmay istediler. 1846da On Saat Savunusunda
yle denildi:
Bugn bizim iin, kadn fabrika iilerinin fiziksel ve ahlaki durumlarn gelitirme ynndeki
tm giriimlerin, kadnlarn alma saatleri azaltlmadka boa kacan sylemek
gereksizdir. Aslnda, daha ileri giderek unu syleyebiliriz ki, evli kadnlarn, makinenin
usandrc hareketini izlemektense, ailenin ev ii ilerini yerine getirmeleri daha iyidir. Bu
nedenle, kocann, karsn, bir pamuk fabrikasnn katlanmak zorunda olaca ar ve skc
iine gndermeksizin, kars ve ailesini geindirebilecei gnn ok uzak olmadn mit
ediyoruz [35].
ABDde 1854te Ulusal Matbaaclk Sendikas, kadn dizgicilerin istihdamnn kendi
tzyle tevik edilmemesini ngren bir karar ald. Erkek sendikaclar kadn iilere
sendika korumasnn salanmasn istemediler; bunun yerine onlar darda brakmaya
altlar. 1879da, Uluslararas Sigara reticileri Sendikas Bakan Adolph Strasser yle
dedi: Kadnlar iin dnda tutamayz ama, fabrika yasalar yoluyla onlarn gnlk i
kotalarn snrlayabiliriz[36].
Ucuz rekabet sorununun, cretli kadn ve genlerin rgtlenmesi yoluyla zlebilecek
olmasna karn, bozulan aile yaam sorunu zlemezdi. Erkekler, sendika korumasn
kendilerine saklarlarken, kadnlar ve ocuklar iin koruyucu i yasalarnn karlmasn
tartmaya baladlar[37]. Koruyucu i yasalarnn, kadn ve ocuk emeinin en kt ekilde
istismar edilmesi konusunda baz iyiletirmeler salam olabilmesine karn, bu yasalar
yetikin kadnlarn erkek ilerine katlmn da snrlad[38]. Erkekler, yksek cretli ileri
kendilerine saklamak ve erkek cretlerini genel olarak ykseltmek istediler. Erkek iiler,
kendi cretli emekleri iin, tek bana ailelerinin geimini salamaya yeterli cretler istediler.
Bu aile creti sistemi, ondokuzuncu yzyln sonu ve yirminci yzyln banda, ii snf
aileleri iin, tedricen standart haline geldi[39]. eitli gzlemciler, cretli ie sahip olmayan
karnn, erkek iilerin yaam standardnn bir paras olmas gerektiini iddia ettiler[40].
Erkek iiler, kadnlar ve erkeklere eit cretler verilmesi iin mcadele etmek yerine,
karlarnn evde verecekleri hizmeti salama almak iin, aile creti sistemini savundular.
Patriarkann olmamas durumunda, birlemi bir ii snf kapitalizme kar durabilirdi ancak,
patriarkal toplumsal ilikiler, bir tarafn (erkeklerin) dier taraf (kadnlar) zararna satn
alnmasna imkan vererek, ii snfn bld. Sorunun bu zm srecinde, erkekler
arasndaki hiyerari ve dayanma ok nemliydi. Aile cretleri, o dnemde kapitalist ve
patriarkal karlar arasnda sren, kadnlarn igc zerindeki atmann zlmesi olarak
anlalabilir.
ou yetikin erkek iin aile creti, erkeklerin dierleri, yani gen insanlar, kadnlar ve
toplumsal olarak aa seviyedeki erkeklere (rlandallar, siyahlar, vs., pek ok patriarkal
imtiyazn salanmad patriarkal hiyerarideki alt seviyedeki gruplar) dk cretlerin
verilmesinin kabul edilmesi ve bunun iin hileye bavurulmas anlamna gelir. Kadnlar,
ocuklar ve alt seviyedeki erkekler iin dk cretler, i pazarndaki i ayrmcl ile
yrtlr ve sendikalar ve yneticilerin yan sra, okullar, eitim programlar, hatta aile gibi
yardmc kurumlar tarafndan srdrlr. Cinsiyete gre i ayrmcl, kadnlarn en dk
cretli ileri yapmalarn garanti atna alarak, hem kadnlarn erkeklere ekonomik
bamlln garanti altna alr, hem de kadn ve erkekler iin uygun alanlar nosyonunu
glendirir. Dolaysyla, ou erkek iin, aile cretinin geliimi, erkek hakimiyetinin maddi
temelini iki ekilde garanti altna ald. Birincisi, erkekler i pazarnda daha iyi ilerin sahibi
olurlar ve kadnlardan daha yksek cret kazanrlar. Kadnlarn i pazarnda aldklar dk
cretler, hem erkeklerin kadnlar zerindeki maddi avantajn srdrr, hem de kadnlarn e
olmay bir kariyer olarak tercih etmelerini tevik eder. kinci olarak, kadnlar ev ii yapar,
ocuk bakar ve evde erkeklere dorudan yarar salayacak dier hizmetleri yerine getirirler
[41]. Bylece, kadnlarn ev ii sorumluluklar, onlarn i pazarndaki ikincil konumlarn
daha da glendirir [42].
Yirminci yzyln balarnda gelitirilen bu zm, patriarkal karlara olduu kadar kapitalist
karlara da yarar salam grlebilir. Kapitalistlerin, ondokuzuncu yzyl
endstrilemesinin banda geerli olan ok kt koullarda, ii snf ailelerinin kendilerini
yeterli ekilde yeniden retemeyeceklerinin farkna vardklar, sk sk ileri srlr.
Kapitalistler, ev kadnlarnn, cretli ite almayan evli kadnlardan daha salkl iiler
yetitirdikleri ve eitilmi ocuklarn eitilmemi olanlardan daha iyi ii olduklarn
anladlar. Erkeklere aile creti denmesi ve kadnlarn evde tutulmas ynndeki pazarlk,
erkek iilere olduu kadar kapitalistlere de uygun geldi. Pazarln koullarnn zaman iinde
deimesine karn, aile ve kadnlarn aile iindeki almasnn, sermayeye i gc
salayarak, erkeklere de ayrcalklarn kullanabilecekleri bir alan yaratarak hizmet etmesi,
hala geerliliini korumaktadr. Kadnlar, erkeklere ve ailelerine hizmet iin alrlarken,
ayn zamanda tketiciler olarak kapitalistlere de hizmet ederler [43]. Firestone, Frankfurt
Okulu ve dier pek ok kiinin ortaya koyduu gibi, aile ayn zamanda hakimiyet ve itaatin
renildii yerdir[44]. taatkar ocuklar yumuak bal iiler olurlar; kzlar ve erkekler, her
biri kendi uygun rollerini renirler.
Aile creti, kapitalizmin patriarkaya gre ayarlandn gsterirken, ocuklarn deien
statleri, patriarkann kapitalistlere gre ayarland gstermektedir. Kadnlar gibi ocuklar
da, cretli iten mahrum edilmeye baland. ocuklarn para kazanma yetenekleri azalrken,
onlarn anne-babalaryla olan yasal ilikileri de deiti. ABDdeki sanayileme dneminin
banda, babalar iin ocuklarnn ihtiyalarn yerine getirmek, onlarn mutlu geliimi iin
zorunlu, hatta ncelikli olarak grlyordu; tartmal nezaret durumunda, babalar yasal
ncelie sahipti. ocuklarn, ailelerinin ekonomik refahna katk yeteneklerinin azalmasyla,
anneler artan bir ekilde ocuklarnn mutlu geliimi iin nemli grlmeye balandlar ve
tartmal nezaret durumunda, yasal ncelik kazandlar[45]. Burada patriarka, ocuklarn
deien ekonomik rolne adapte oldu: ocuklar reticiyken erkekler onlar zerinde hak iddia
ediyorlard; ocuklar retimden soyutlannca, kadnlara verildiler.
Yirminci yzyldaki ortaklk
Ondokuzuncu yzyl Marksistlerinin, kapitalizmin herkesi proleterletirme ihtiyac iinde,
patriarkann kaybolaca tahmini doru kmad. Marksistler yalnzca patriarkann gcn ve
esnekliini azmsamakla kalmadlar, ayn zamanda sermayenin gcn abarttlar. Marksistler,
kapitalizmin feodal ilikileri koparan yeni toplumsal gcn, hakikatte ok gl olarak
tasavvur ettiler. ada gzlemciler, saf kapitalizm eilimleri ile gnlk pratikte tarihsel
glerle kar karya gelen gerek kapitalizmin eilimleri arasndaki fark grmede daha
iyi durumdalar. Sermaye ile rksal dzenlemeler arasndaki ortaklk ve i pazarnn blnmesi
tartmalar, saf kapitalist glerin tarihsel gereklikle nasl karlatklar konusunda yeni
rnekler salar. Bu srete, kapitalizm tarafndan byk esneklik gsterilmitir.
Gney Afrika zerine alan Marksistlerin, rksal dzenlemelerin herkesin eit bir ekilde
proleterlemesine izin vermeyebileceini iddia etmelerine karn, bu, rksal engellerin
sermaye birikimini engelleyecei anlamna gelmez[46]. Soyut olarak, analistler, hangi
dzenlemelerin kapitalistlerin en fazla art-deeri salamalarna izin verecei hakknda
tartabilirler. Yine de, belli bir tarihsel durumda kapitalistler, toplumsal kontrol, ii
gruplarnn direnii ve devletin mdahalesinden kayg duymak durumundalar. Devlet,
toplumun tmyle yeniden retimini salamak iin mdahalede bulunabilir; sermayenin en
kt eilimlerini ortadan kaldrmak iin, baz kapitalistleri polis kuvvetiyle kontrol altnda
tutmak gerekli olabilir. Bu faktrleri gz nne alarak, kapitalistler elde edilebilir olan en
byk karlar maksimize ederler. Ama toplumsal kontrol olduunda , kapitalistler ii belli bir
biimde organize ederler, burada sermayeye ilikin hibir ey tek bana, cretli i gcnde
kimin (yani, hangi bireyler hangi atfedilen zelliklerle) yksek, kimin alak pozisyonlar igal
edeceini belirlemez. Tabii, bu ii organize etme biimi, kapitalistlerin baskn toplumsal
grubu oluturmalarna ve rk (ve cinsiyeti) olabilmelerine yardmc olur. Kapitalizm, ikincil
gruplarn olduu kadar hakim gruplarn da atfedilen zelliklerini devralr.
Tekelci sermayenin ii pazarnda blnme yaratma eilimi hakknda son zamanlarda
yrtlen tartmalar, bu anlayla uygunluk iindedir [47]. Kapitalistler, atfedilen zellikleri
ii snfn blmek iin kullanarak, igcnde kasti blnme yarattklarnda bu, aka, dar
anlamda birikim ihtiyacndan ok toplumsal kontrol ihtiyacndan kaynaklanr [48]. Ve zaman
iinde, bu blme giriimlerinin tm (blmede) hem baarl hem de karl olmazlar.
Sermayenin igcne ekil verme yetenei, hem dar anlamda birikimin belli zorunluluklarna
(rnein, retim ok sayda ii arasnda iletiimi gerektirecek ekilde mi dzenlenmitir?
Eer byleyse, bunlarn hepsinin ayn dili konumalar daha yararldr) [49] hem de bir
toplumdaki, sermayeyi adapte olmaya zorlayan/tevik edebilen toplumsal glere (Gney
Afrikada beyazlar ve siyahlar iin ayr lavabo olanaklarnn srdrlmesi, yalnzca
kapitalistlere ekonomik maliyet getirdii eklinde anlalabilir ancak, bu ekonomik maliyet,
Gney Afrikal beyazlar siyahlarla birlikte ykanmaya zorlamaya almann toplumsal
maliyetinden daha azdr) baldr.
Kapitalist gelimenin yn konusundaki ilk argmanmz sermayenin ok gl olmad ise,
ikincisi sermayenin byk lde esnek olduudur. Sermaye birikimi, daha nce var olan
toplumsal biimlerle kar karya gelir, ve onlar hem ykar hem de onlara adapte olur.
Sermayenin adaptasyonu, bu daha nce var olan biimlerin yeni evrelerde srarla kalma
konusundaki gcnn bir yansmas olarak grlebilir. Yine de, bu yeni evrelerde tutunsalar
da, daha nce var olan bu biimler deimez deillerdir. Irk ve cinsiyetin bugn olduu
biimiyle anlalmasn salayan ideolojiye, rnein birikim srecinde, rksal ve cinsel
blnmelerin kuvvetlendirildii belli yollarla, salam bir ekilde biim verilir.
Gnmzde aile ve aile creti
Yukarda, kapitalizm ve patriarkaya ilikin olarak, adaptasyon ya da karlkl intibakn,
yirminci yzyln banda, aile cretinin geliimi biimini aldn iddia ettik. Aile creti,
patriarka ve kapitalizm arasndaki ortakl pekitirdi. ddia ediyoruz ki, kadnlarn, zellikle
kinci Dnya Savandan bu yana artan bir ekilde i gcne katlmna karn, aile creti
hala, ncelikle onlarn ev ilerinden, erkeklerin de cretli iten sorumlu olduklar,
gnmzdeki cinsiyete dayal i blmnn temel tadr. Kadnlarn i pazarndaki dk
cretleri, (ocuklara baka birisi tarafndan baklmas ihtiyacyla birletiinde), ailenin gerekli
bir gelir toplama birimi olarak varlnn devam etmesini garanti altna alr. Aile cretiyle
desteklenen aile, bu nedenle, kadnlarn emeinin aile iinde ve dnda erkekler tarafndan
kontrol edilmesine olanak salar.
Kadnlarn cretli ie girilerinin artmas ailede (Kautsky ve Engelsin ondokuzuncu yzylda
iaret ettikleri gerilimi ok andran) bir gerilime yol aabilse de, bunun sonucunda aile ve
cinsiyete dayal i blm kavramlar ve gerekliklerinin, ksa bir sre sonra kaybolacan
dnmek yanl olacaktr. Cinsiyete dayal i blm, kadnlarn kadn ilerinde alt yani yalnzca evde yapmaya alkn olduklar, yemek yapma ve sofra kurma, her tr temizlik,
insanlarn bakmn salama, vs. trnden iler yapmalaryla- i pazarnda, yeniden ortaya
kar. Bu iler dk statl ve dk cretli olduklar iin, maddi temeli bir dereceye kadar
aileden cretli ie, aile temelli patriarkadan sanayi temelli patriarkaya gese de, patriarkal
ilikiler deimemi olarak kalr [50].
Sanayi temelli patriarkal ilikiler, ok eitli yollarla glendirilir. Kadnlara dk cretler,
daha az hak ve ok az ykselme frsat veren sendika toplu szlemeleri, yalnzca atalardan
kalma kalntlar deildir, -cinsiyeti tutum ya da erkek stnlk ideolojinin bir davas
olarak- bunlar, patriarkal sistemin maddi temelini korurlar. Bazlar patriarkann gnmzde
ailede olmadn ileri srecek kadar ileri gitseler de (rnein, Steward Ewen, Captains of
Consciousness)[51], biz bunu yapmayacaz. Sermaye ile patriarka arasndaki uzlamann
koullar, daha nce ailede yaplan ek grevlerin sermayeye katlmasyla ve kadnlarn i
gcnn yerleim mekannn kaymasyla[52] deimesine karn, bunun yan sra, yukarda
tarttmz gibi, i pazarnda yksek derecedeki i ayrmclnn neden olduu cret
farkllklarnn, kadnlar evlenmeye tevik ederek, aile ve onunla birlikte ev ii i blmn
glendirdii de, dorudur. Aile creti ideali -bir erkein tm ailenin bakmn salamaya
yeterli derecede kazanmas- hem erkek hem de kadnlarn ailenin nakit gelirine, kazandklar
cret yoluyla katkda bulunduklar yeni bir ideale yol ayor olabilir. Demek ki, cret
farkllklar, patriarkann, yani erkeklerin kadnlarn i gc zerindeki kontrollerinin
srdrlmesi iin, artan bir ekilde gerekli olacaktr. cret farkllklar, kadnlarn iinin
erkeklerine gre ikincil olarak tanmlanmasnda yardmc olacaktr ve ayn zamanda bu,
kadnlarn erkeklere olan gerek ekonomik bamllklarnn srmesini gerekli klar.
pazarndaki ve baka her yerdeki cinsiyete dayal i blm, onun srdrlmesine hizmet
eden patriarkann tezahr olarak anlalmaldr.
Pek ok kii, u anda kapitalizm ile patriarka arasnda ortaklk olmasna karn, uzun dnemde
patriarkann kapitalizm iin ekilmez olduunun ortaya kabileceini; kapitalizmin nihai
olarak hem aile ilikilerini hem de patriarkay ykabileceini ileri srmlerdir. Bu argman,
(ailenin onun bir rnei olmad) kapitalist toplumsal ilikilerin evrenselleme eiliminde
olduu, yani kadnlarn artan bir ekilde para kazanabilecekleri ve giderek ailedeki ikincil
konumlarna boyun emeyi reddedecekleri, ve ailenin zellikle kadnlar ve ocuklar iin
baskc olmasndan dolay, insanlarn aile dnda kendilerini geindirir hale gelir gelmez bu
kurumun kecei, mantksal sonucuna varmaktadr.
Aile iinde somutlaan patriarkal ilikilerin sermaye tarafndan bu kadar kolay bir biimde
yklabileceini dnmyoruz ve aile sisteminin gnmzde dalmakta olduuna dair pek
belirti grmyoruz. Kadnlarn i gcne artan katlmlarnn boanmay daha mmkn
klmasna karn, boanmaya tevik eden eyler kadnlar asndan ok gl deildir.
Kadnlarn cretleri, ok az kadnn kendilerine ve ocuklarna yeterli ve bamsz bir ekilde
bakmasna izin vermektedir. Geleneksel ailenin rmesi konusundaki belirti, en iyi ihtimalle
zayftr. Snflar arasnda eit bir dalm gsteren boanma oran beklenildii lde bir art
gstermemitir, dahas, yeniden evlenme oran da olduka yksektir. 1970 nfus saymna
kadar, ilk evlenme ya, tarihsel dne devam ediyordu. 1970den bu yana, insanlarn
evlenmek ve ocuk yapmay ertelemekte olduklar grlyor; ama son zamanlarda doum
oran yine artmaya balad. Nfusun daha byk oranlarnn artk geleneksel ailelerin dnda
yaadklar doru. zellikle genler, evlenip geleneksel aileyi kuruncaya kadar, annebabalarnn evlerini terk edip kendi evlerinde yayorlar. Bata kadnlar olmak zere daha
yal insanlar, ocuklar bydkten sonra ve elerinden ayrlma ya da onlarn lm
sonucunda, kendilerini evlerinde yalnz kalm olarak buluyorlar. Bununla birlikte eilimler,
yeni gen kuaklarn, yetikin yaamlarnn bir dneminde, daha nce olduundan ok daha
byk oranlarda ekirdek aileler oluturacaklarn gsteriyor. 1930dan itibaren doan insan
gruplarnn evlenme ve ocuk yapma oranlar, bir nceki gruplardan daha yksekti. Evlilik ve
ocuk yapma sreleri ksalyor olabilir, ancak bunun tekerrr oran hala yaylyor [53].
Sermayenin aileyi ykt argman, aile yaamn ekici yapan toplumsal gleri de gzden
karyor. ekirdek ailelerin psikolojik olarak ykc olduu eletirilerine ramen, rekabete
dayal bir toplumda aile hala, pek ok insan iin gerek ihtiyalara cevap veriyor. Bu yalnzca,
uzun dnemli tek elilik iin deil, hatta daha fazla, ocuk yetitirme konusunda geerli. Tek
ebeveynli aileler, hem mali hem de ruhi yk tayorlar. zellikle ii snf kadnlar iin bu
ykler, igc katlmnn getirdii bamszl aldatc hale getiriyor. Tek ebeveynli
aileler, son zamanlarda siyasi analistler tarafndan, yeniden evlenmeleri halinde iki ebeveynli
aileler haline gelecek, geici aile oluumlar olarak grlyor[54] Kadnlarn i gcne artan
katlmlarnn etkisinin, boanma oranlarndaki arttan ok, aile iindeki cinsiyete dayal i
blmnn azalmasnda grld belirtilebilir, ancak bunu kantlayacak deliller de eksiktir.
Ev ilerini kimin yapt konusundaki istatistikler, kadnlarn cret karl alt ailelerde
bile, son yllarda bu konuda ok az deiiklik olduunu gstermektedir; ev ilerinin ounu
hala kadnlar yapmaktadr [55]. cret karl alan kadnlar iin ifte i, bir gerekliktir.
Aile dndaki, yani i pazarndaki cinsiyete dayal i blmnn kadnlar -kendileri cret
alsalar da- ekonomik olarak erkeklere baml klmas yznden, bu olgu pek artc
deildir. Patriarkann gelecei, yalnzca aile ilikilerinin geleceinde sakl deildir. nk,
sermaye gibi patriarka da, artc bir ekilde esnek ve uyumlu olabilir.
Aile iinde ya da baka herhangi bir yerdeki patriarkal i blm, kapitalizm iin nihai
olarak tahamml edilmez olsun ya da olmasn, patriarka u anda kapitalizme ekil
vermektedir. Aada gstereceimiz gibi, patriarka hem kapitalist kontrol merulatrr,
hem de sermayeye kar belli mcadele biimlerinin meruiyetini ortadan kaldrr.
Yirminci Yzylda ideoloji
Patriarka, erkekler arasndaki hiyerariyi kurup merulatrarak (tm gruplardan erkeklerin, en
azndan baz kadnlar kontrol etmesine izin vererek), kapitalist kontrol artrr ve kapitalist
deerler patriarkal dorunun tanmlanmasna ekil verir.
Shulamith Firestonenun tehis ettii psikolojik grng, bamllk ve hakimiyet ilikilerinde
neler olup bittiinin belli rneklerini verir. Bu ilikiler, erkeklerin -kadnlara ok grlentoplumsal gc gerekliinden kaynaklanr, ancak bunlarn kapitalist toplum artlar iinde,
bu artlar tarafndan biimlendirildii gerei sz konusudur [56]. Radikal feministlerin
aklad biimiyle erkeklerin zelliklerini -rekabeti, mantksal, hkmedici- incelersek,
bunlar kapitalist toplumun egemen deerlerini tanmlamamza ok benzerler.
Bu rastlant iki ynden aklanabilir. lk olarak, cretli iiler olarak erkekler, iteki
kapitalist toplumsal ilikiler iinde yutulurlar, bu ilikilerin getirdii rekabet iine ekilirler ve
buna tekabl eden deerleri benimserler [57]. Radikal feminist erkek tanmndaki zellikler,
kapitalist toplumlar asndan tmyle uyumaz deildi. kinci olarak, erkekler ve kadnlarn
gerekten cinsel normlarn belirttii gibi davranmadklar zamanda bile, erkekler, egemen
ideoloji iinde kymet takdir edilen zelliklere kendileri adna sahip karlar. Bu nedenle
rnein, Crestwood Hightsn yazarlar, meslek sahibi olan erkeklerin, (tercih edilen davran
biimini salamak iin, esas itibaryla mantksz gdlere bavuran teknikleri sklkla
kullanmak suretiyle) gnlerini kendilerine tabi kiilere manevra yapmakla geirirlerken,
kadnlar ve erkeklerin erkekleri, mantksal ve pragmatik olarak nitelendirdiklerini
saptadlar. Bunun yan sra kadnlar, ocuk bytme ve yetitirmenin bilimsel yntemlerini
renmek iin byk enerji harcarlarken, Crestwood Hightsdaki kadnlar ve erkekler,
kadnlar, mantksz ve duygusal olarak nitelendirdiler [58].
Bu, kapitalist toplumlardaki diil ve eril zellikleri aklamaya yardm etmekle kalmaz,
ayn zamanda kapitalist toplumlarda cinsiyeti ideolojinin ald belli biimi aklamaya da
yardm eder. Kadnlarn emeinin, erkek egemenlii ve kapitalist retimin srdrlmesi ifte
amacna hizmet etmesi gibi, cinsiyeti ideoloji de, eril zellikler/kapitalist deerlerin
yceltilmesi, diil zellikler/toplumsal ihtiyalarn ktlenmesi ifte amacna hizmet eder.
Eer kadnlar dier toplumlarda alaltlm ya da gszdlerse, erkeklerin buna getirdikleri
nedenler (akla uydurmalar) de farklyd. Kadnlara duygusal ve mantksz olduklar
gerekesiyle tepeden baklmas, yalnzca kapitalist bir toplumda bir anlam ifade eder. Bu
sfatlar, rnesansta anlam ifade etmezlerdi. Yalnzca kapitalist bir toplumda kadnlara
bamllar olarak tepeden bakmak bir anlam ifade eder. Feodal toplumlarda, baml
sfat, anlam ifade etmezdi. blmnn, eler ve anneler olarak ailedeki kadnlarn, byk
lde kullanm deerlerinin retimiyle ilgili olmalarn garanti altna almasndan dolay, bu
faaliyetlerin ktlenmesi, sermayenin toplumsal olarak belirlenmi ihtiyalar karlamaktaki
yetersizliini gzden saklar, ayn zamanda erkek egemenlii iin bir temel oluturarak,
kadnlar erkeklerin gznde kltr. Bunun bir rnei, televizyon reklamlarnn
eliikliinde grlebilir. Bir taraftan reklamlar, toplumsal olarak belirlenen ihtiyalarn
yerine getirilmesindeki gerek engellere dikkat ekerler: giysileri tahrip eden, cildi tahri eden
deterjanlar, kalitesiz yaplm her trl mallar. Dier taraftan, bu sorunlardan duyulan kayg
nemsizletirilmelidir: bu, bu sorunlarla ilgilenmek durumunda olan iilerle yani kadnlarla
alay edilerek yaplr.
Patriarka ve kapitalizmin ortakln gsteren paralel bir argman, i gcndeki cinsiyete
dayal i blm konusunda getirilebilir. Cinsiyete dayal i blm kadnlar, dk cretli
ilere ve kadnlarn rolne uygun olduu dnlen grevlere yerletirir. Kadnlar
retmendirler, sosyal yardm uzmanlardrlar ve salk alanndaki iilerin byk blmn
olutururlar. Kadnlarn bu ilerde oynadklar bakp-besleyici roller dk statdedir, nk
kapitalizm kiisel bamszl ve zel giriimin toplumsal ihtiyalar karlama yeteneini
vurgular, bu vurgu, kollektif bir ekilde salanan toplumsal hizmetlere duyulan ihtiyala
eliir. Kadnlar tarafndan yerine getirildii iin bakp-besleme grevlerinin toplumsal nemi
azmsanabildii srece, sermayenin deiim deeri zerindeki nceliinin, kullanm deerleri
iin olan taleple karlatrlmasndan kanlabilir. Dolaysyla, ii snfn blen ve
zayflatan, feminizm deil cinsiyetiliktir.
IV- Daha leri Giden Bir Birlie Doru
Pek ok sorun bizim iin hala incelenmeyi bekliyor. Burada kullandmz ekliyle patriarka,
analitik olmaktan ok, daha tanmlayc bir terim olarak kalyor. Eer Marksizmin tek bana
eksik ve radikal feminizmin tek bana yeterli olmadn dnyorsak, o zaman yeni
kategoriler gelitirmeye ihtiyacmz var. Grevimizi zorlatran ey, i blm trnden ayn
belirtici niteliklerin, sklkla hem patriarkay hem de kapitalizmi glendirmesi ve adamakll
patriarkal kapitalist bir toplumda, patriarka mekanizmasn soyutlamann gldr.
Bununla birlikte, bu, yapmamz gereken eydir. Baz hareket noktalarna iaret ettik:
kadnlarn i gcnden kimin yarar saladna bakmak, patriarkann maddi temelini ortaya
karmak, erkekler arasndaki hiyerari ve dayanma mekanizmalarn aratrmak. Sormamz
gereken sorular sonsuzdur.
Patriarkal bir sistemin hareket yasalarndan sz edebilir miyiz? Patriarka feminist mcadeleyi
nasl dourur? Gelimi kapitalist toplumlarn dndaki toplumlarda, cinsler arasnda ne tr
mcadele ve cinsel politikalar grebiliriz? Patriarkal sistemin elikileri nelerdir ve bunlarn
kapitalizmin elikileriyle ilikisi nelerdir? Patriarkal ilikilerin feminist hareketin ortaya
kmasn saladn ve sermayenin snf mcadelesini dourduunu biliyoruz -fakat
feminizmin snf mcadelesiyle ilikisi tarihsel artlarda nasl sonuna kadar oynand? Bu
blmde, bu son soruya bir cevap vermeye alacaz.
Feminizm ve snf mcadelesi
Tarihsel olarak ve gnmzde, feminizm ve snf mcadelesinin ilikisi ya tamamyla ayr
yollarda (bir tarafta burjuva feminizm, dier tarafta snf mcadelesi) ya da sol iinde
olmutur, yani feminizm Marksizmin hakimiyeti altna girmitir. kincisine bakarsak bu, hem
Marksizmin analitik gc, hem de sol iinde erkeklerin gc sonucu ortaya kmtr. Bunlar,
hem sol ile ak mcadeleler hem de Marksist feministler iin elikili bir durum ortaya
karmtr.
Kendilerini ayn zamanda radikaller olarak (sistem kart, anti- kapitalist, anti-emperyalist,
sosyalist, komnist, Marksist vb.) gren ou feminist, kadn hareketinin radikal kanadnn
ivme kaybettii, liberal tarafn ise zaman yakalad ve baa getiinin grld konusunda
hemfikirdirler. Hareketimizin, ne yaparsak yapalm, toplumdaki kapitalist ve patriarkal
ilikilere sklkla kkl bir ekilde meydan okuyacak biimde, bilin ykseltmek iin, daha
ok kadn hareket iine ekmek iin (kolaylkla ekilebileceklerden daha fazlas), toplumda
kadn meselesinin grnrln artrmak iin alt, o enerjik ve heyecanl dnemi artk
gerilerde kald. ?imdi, hareketin bir blmnn evcilletirildii ve -rnein, yarglarn, ev
kadnlar olarak uzun dnem evli kalm kadnlarn artk nafakaya ihtiyalar olmad, nk
artk tm kadnlarn kurtulduunun bilindiini ileri srdkleri davalarda grld gibifeminizmin kadnlara kar kullanldn hissediyoruz. ABDde, bugne kadar Eit Haklar
Deiikliinin karlmasn salamadaki baarszlk, pek ok kadn arasnda, feminizmin
kadnlara kar kullanlmaya devam edilecei yolundaki mantki korkunun varln ve ayrca,
hareketimizi yeniden deerlendirme ve hareketin neden bu ekilde evcilletirildiini analiz
etmek iin varolan gerek ihtiyac gstermektedir. Bu yeniden deerlendirme srecinde,
yardm iin Marksizme bavurmak bizim iin mantkl olandr, nk Marksizm gelimi bir
toplumsal deiim teorisidir. Marksist teori, feminist teoriyle karlatrldnda iyi
gelitirilmi bir teoridir ve onu kullanma giriimimizde, bazen feminist amalardan
saptrldk.
Sol, kadn hareketini genellikle sosyalist devrim amac iin tehlikeli olarak grerek, kadn
hareketi konusunda her zaman eliik duygular iinde olmutur. Solcu kadnlar feminizmi
benimsediklerinde bu, solcu erkekler iin kiisel olarak tehdit edici olabilir. Ve kukusuz pek
ok sol rgt kadn emeinden yararlanr. Bu nedenle, pek ok sol analiz (hem ilerici hem de
geleneksel biimlerde) teorik ve politik olarak kendine hizmet eder. Bunlar, kadn sorunu
konusunda bamsz bir anlay gelitirme giriimlerini bir tarafa brakarak, bu sorun
hakknda solun analizlerini benimsemeleri iin, kadnlar etkilemek isterler. Bu baskya
bizim cevabmza gelince, Marksist analize yneldiimize gre, bu rnei kullanarak erkek
kardeliine katlmaya almamz, ve kendi siyasi pratiimizi gelitirmek iin kadnlarn
durumunu analiz etmeye almak yerine, mcadelemizi bu kardeliin gznde hakl
karmaya abalama sonucuna varmamz doaldr. Son olarak, pek ok Marksist, kadn
sorunu konusunda geleneksel Marksist analizin aklamalarn tatmin edici bulmaktadr.
Onlar, snf, kadnlarn iinde bulunduklar durumun anlalabilecei uygun bir ereve
olarak grrler. Onlara gre, kadnlar ii snfnn paras olarak anlalmaldr; ii snfnn
kapitalizme kar mcadelesi, erkekler ve kadnlar arasndaki herhangi bir atmaya ncelikli
gelmelidir. Cinsiyet atmasnn, snf dayanmasna mdahale etmesine izin verilmemelidir.
ABDdeki ekonomik durumun son birka yldr ktye gitmesiyle, geleneksel Marksist analiz
kendini yeniden ortaya koydu. Altmlarda, vatandalk haklar hareketi, renci zgr ifade
hareketi, sava kart hareket, kadn hareketi, evre hareketi ve profesyonel ve beyaz yakal
gruplarn artan militanlnn hepsi, Marksistler iin yeni sorular ortaya attlar. Ancak imdi,
enflasyon ve isizlik gibi ak ekonomik sorunlarn geri gelii, bu taleplerin nemini gzden
kaybetti ve sol (dar olarak tanmlanan) asli hedeflere ynelik ii snf politikasna geri
dnd. Saylar giderek artan Marksist-leninist n-parti hizipler, hem doktrin hem de
pratikte, kendini adam anti-feministlerdir. Bunun yan sra, akademik solda, feminist
meselelerin varlnn da azalmakta olduu iaretleri vardr. Gnlk bakm konusu, sol
konferanslardan yok olmaktadr. Marksizm ya da ekonomi-politiin entelektel olarak kabul
edilebilir olmasyla, liberal akademinin eski ocuklar ann yan sra, grnteki genlik
ve radikalizmine ramen yelikte eril olan, bunun kopyas bir Marksist ve radikal yeni
ocuklar a ortaya kar.
Bu budalaca bo laflar brakmalar ve ciddi devrimciler olmalar iin radikal kadnlar
zerindeki bask artmtr. Bizim almamz, enflasyon ve isizlikle karlatrldnda, boa
zaman harcamak olarak grlr. Bizim isizliimizin bir krizde hibir zaman ele alnmamas,
erkek egemenliinin arazdr. 1930lardaki son byk ekonomik krizde, byk orandaki
isizlik ksmen kadnlarn ok eitli ilerden karlmasyla giderildi -her ailede tek bir cretli
alan olacakt ve bu i erkeindi. Kapitalizm ve patriarka kendine geldi -krizden glenerek
kt. Ekonomik krizlerin, dengesizlikleri dzelterek kapitalizm iin onarc bir ilevi olmas
gibi, krizler patriarkaya da hizmet edebilir. 1930lar, kadnlar tekrar kendi yerlerine
oturtmutur.
Feminizmin meselelerinin irdelenmesinden ve pratiinden vazgeilmesi halinde, sermayeye
ve patriarkaya kar verilen mcadele baarl olamaz. Sadece kapitalist bask ilikilerini yok
etmeyi amalayan bir mcadele baarsz olacaktr, nk patriarkal bask ilikileri iinde
bunlara salanan destek, gzden karlm olacaktr. Bunun yan sra, kadnlar iin yararl
sosyalizm trnn tanmlanmas iin patriarkann analizi esastr. Kadnlar ve erkekler,
kapitalizmi ykma ihtiyacn paylasalar da, kendi toplumsal cinsiyet gruplarna zg
karlarn da korurlar. Mcadelesi verilen sosyalizmin kadnlar ve erkekler iin ayn olup
olmad -ksa hikayemizden, tarihten ve erkek sosyalistlerin asndan bakldnda- pek ak
deildir. nsani bir sosyalizmin yalnzca, yeni toplumun ve salkl bir kiinin nasl olmas
gerektii konusunda gr birlii salamas yetmeyecektir, daha somut olarak, bu sosyalizm
erkeklerin ayrcalklarndan vazgemelerini de gerektirecektir.
Kadnlar olarak, gemite pek ok kez yapld gibi, grevlerimizin nemi ve aciliyeti
konusunda syleyecek szmzn kalmamasna izin vermemeliyiz. Feminist amalardan
vazgememiz iin giriilen, gizli ve ak baskya kar savamalyz.
Bu, iki tr stratejik dnceyi ortaya atar. Birincisi, sosyalizmi kurmak iin verilecek
mcadelenin, farkl karlara sahip gruplarn ittifak oluturduklar bir mcadele olmas
gerekir. Kadnlar, devrimden sonra kendilerini kurtarmas iin erkeklere gvenmemelidirler,
bu ksmen, erkeklerin bunun nasl yaplacan bildiklerini dnmek iin bir neden
olmamas, ksmen de onlarn bunu yapmak iin bir nedenleri olmamas yzndendir.
Gerekte, erkeklerin imdiki karlar, bize uygulanan basknn srmesindedir. Bunun yerine
bizim, kendi rgtmz ve kendi g temelimize sahip olmamz gerekir. kinci olarak,
kapitalizmdeki cinsiyete dayal i blmnn kadnlara, insanlarn karlkl bamll ve
ihtiyalarnn ne olduunu anlamay rendikleri bir pratik saladn dnyoruz. Erkekler
sermayeye kar uzun zamandr mcadele verirlerken, kadnlar ne iin mcadele edeceklerini
bilmektedirler [59](59). Genel bir kural olarak, erkeklerin kapitalizm ve patriarka iinde
durumu, onlarn hem bakp-besleme, paylama ve bytme konusundaki insani ihtiyalar,
hem de hiyerarik ve patriarkal olmayan bir toplumun bu ihtiyalar karlama potansiyelini
kabul etmelerini engeller. Erkeklerin bilincini artrsak bile, potansiyel kazanlar ve
potansiyel kayplarn hesaplayabilir ve statkoyu seerler. Erkeklerin zincirlerinden baka
kaybedecek ok eyleri vardr.
Sosyalist feministler olarak, hem patriarka hem de kapitalizme kar mcadeleyi iine alan bir
pratik oluturmalyz. Yaratmak istediimiz toplumun, karlkl bamlln kabul
edilmesinin utan olmaktan ok kurtulu olduu, bakp-beslemenin baskc bir i deil
evrensel olduu, erkeklerin somut olduu kadar sahte olan zgrlklerini kadnlarn
desteklemeye devam etmedikleri bir toplum olduu konusunda srarl olmalyz.
* Alnd kaynak: Heidi Hartmann ve dierleri, Women and Revolution: The Unhappy
Marriage of Marxism and Feminism / A Debate on Class and Patriarchy, (Der.: Lydia
Sargent) Pluto Press, London 1981
[1] Kar ve koca birdir ve bu bir kocadr eklinde ifade edilen ngiliz hukuku, evlilikte
kar ve kocann kanun nnde bir kii olduunu kabul eder: yani kadnlarn mevcudiyeti ya
da yasal varl evlilikte askya alnr, ya da en azndan Kocannkine dahil edilir ve onunkiyle
birletirilir, I. Blackstone, Commentaries 1965, s. 442-445, Kenneth M. Davidson, Ruth B.
Ginsburg ve Herma H. Kay, Sex Based Discrimination (St. Paul, Minn.:West Publishing Co.,
1974)
s.
117,
iinde.
[2] Frederick Engels, The Origin of the Family, Private Property and the State, Eleanor
Burke Leacockun giri yazsyla dzenlenen, (New York: International Publishers, 1972).
[3] Frederick Engels, The Condition of the Working Class in England, (Stanford, Calif.:
Stanford
University
Press,
1958).
zellikle
bak.
s.
162-66
ve
296.
[4] Eli Zaretsky, Capitalism, the Family and Personal Life, Socialist Revolution, No. 1314te (Ocak-Nisan 1973) I. Blm, s. 66-125 ve No. 15te (Mays-Temmuz 1973) II. Blm, s.
19-70. Ayrca Zaretsky, Socialist Politics and the Family, Socialist Revolution (imdiki
Socialist Review). No. 19 (Ocak-Mart 1974), s. 83-98, ve Capitalism, the Family and Personel
Life (New York: Harper & Row, 1976). Bruce Brownn Marx, Freud and the Critique of
Everyday Life (New York, Monthly Review Press, 1973) ve Henri Lefebvren Everyday Life in
the Modern World (New York: Harper & Row, 1971) adl eserleri, analizlerinin kadnlarla
ilikili olduunu iddia ettikleri srece Zaretsky ile ayn gruba konulabilir.
[5] Burada Zaretsky, kadnlarn kapitalizmle olan ilikilerinin erkeklerden farkl olduu
Anthropology, Feminist Studies, Cilt 1, No. 3-4 (K-lkbahar 1973), s. 23-29 ve Robert A.
Nisbet, The Sociological Tradition (New York: Basic Books, 1966) zellikle 3. blm,
Community.
[27] Bak.: Viana Muller, The Formation of the State and the Oppression of Women: Some
Theoretical Considerations and a Case Study in England and Wales, Review of Radical
Political
Economics,
Cilt
9,
No.
3
(Sonbahar
1977),
s.
7-21.
[28] Erkeklerin, kadnlarn nemli ekonomik kaynaklara erimelerini kontrol etmeleri ve
onlarn cinselliklerini snrlamalarnn zel yntemleri, toplumdan topluma, yan gruptan yan
gruba ve zamana gre byk deiiklikler gsterir. Bununla birlikte, bu blmde bizim
patriarkay gstermek iin kullandmz rnekler, zellikle batl kapitalist lkelerdeki
beyazlarn deneyimlerinden alnmtr. Farkllk, Toward an Anthropology of Womenda, edit.
Rayna Rapp Reiter (New York: Monthly Review Press, 1975), Women Culture and Societyde,
edit. Michelle Rosaldo ve Louise Lamphere (Stanford, California: Stanford Universty Press,
1974) ve Females, Males, Families: A Biosocial Approachta, Liba Leibrowitz (North
Scituate, Massachussetts: Duxbury Press, 1978), gsterilmektedir. Kadnlarn cinselliinin
kontrol, ocuklarn konumuna sk skya baldr. (Erkekler ve kapitalistler) tarafndan
ocuklar iin olan talebin anlalmas, kadnlarn ikincil konumlarndaki deiikliklerin
kavray iin ok nemlidir. ocuklarn gnmzde ya da gelecekteki i glerine ihtiya
duyulduu yerde, kadnlarn cinsellii, yeniden retim ve ocuk bytmeye yneltilme
eiliminde olacaktr. ocuklarn gereksiz grld yerde ise, kadnlarn yeniden retim
amac dndaki cinsellii tevik edilir, ancak erkekler bu cinsellii, kendi ihtiyalarnn
karlanmasna yneltmeye alacaklardr. Cosmo kz, ocuk yetitirmekten kurtulmu bir
kadnn tm enerjisini erkekleri ekmeye ve tatmin etmeye yneltmesine iyi bir rnektir.
Cosmonun tketim mallarnn reklamlarndaki baarsnn gsterdii gibi, kapitalistler de
kadn
cinselliini
kendi
amalar
iin
kullanabilirler.
[29] Gayle Rubin, The Traffic in Women, in Anthropology of Women, edit. Reiter, s. 159.
[30] Himmelweit ve Mohun, retimin her iki unsurunun (insanlar ve eyler) bir retim
biimini tanmlamak iin mantken gerekli olduunu belirtir, nk tanm gerei, bir retim
biimi kendi kendini yeniden retme yeteneine sahip olmaldr. Her bir unsur tek bana,
kendi kendine yeterli deildir. Basite koyarsak, eylerin retimi insanlar gerektirir ve
insanlarn retilmesi eyleri gerektirir. Kapitalizmin insanlara olan ihtiyacn kabul etmesine
karn Marx, insanlarn nasl retildii ya da retimin iki unsuru arasndaki balantlarn ne
olduuyla ilgilenmedi. Bak.: Himmelweit ve Mohun, Domestic Labor and Capital (10.
Nolu
dipnot).
[31] Sosyalizme bylesine bir geisin mkemmel bir tartmas iin, bak.: Batya Weinbaum,
kWomen in Transition to Socialism: Perspectives on the Chinese Case, Review of Radical
1976),
s.
34-58.
Political
Economics,
Cilt
8,
No.
1
(lkbahar,
[32] Endstri ncesi dnemde, kadnlarn ailelerinin geimine -ya bir aile zanaatna
katlarak ya da tarmsal faaliyetlerle- byk lde katkda bulunmalarnn hatrlanmas
nemlidir. Kadnlar iin cretli iin balamas, bu katknn ailedeki erkeklerden bamsz
olarak yaplmasna hem izin verdi hem de bunu gerektirdi. Bu yenilik, kadnlarn para
kazanmalar deil, paray kocalarnn ve babalarnn kontrol dnda kazanmalaryd. Alice
Clark, The Working Life of Women in the Seventeenth Centuryde (New York: Norton, 1969),
kadnlarn endstri ncesi dnemdeki ekonomik rollerini ve kapitalizmin gelimesiyle ortaya
kan deiiklikleri aklar. Burada Marx, Engels ve Kautskynin, kadnlarn kapitalizm
ncesi
dnemdeki
rollerinden
tamamyla
haberdar
olmadklar
grlyor.
[33] Karl Kautsky, The Class Struggle (New York: Norton, 1971) s. 25-26.
[34] unu ekleyebiliriz: hanehalk dnda, Kautsky, Class Struggle, s. 26, vurgu bize ait.
[35] Neil Smelser, Social Change and the Industrial Revolution (Chicago: Universty of
Chigago
Press,
1959)
s.
301.,
iinde.
sryoruz.
[53] ekirdek ailelerdeki bireylerin oran konusunda, bak.: Peter Uhlenberg, Cohort
Variations in Family Life Cycle Experiences of U.S. Females, Journal of Marriage and the
Family, Cilt 36, No. 5 (Mays 1974), ss. 284-92. Yeniden evlenme oranlaryla ilgili olarak,
bak.: Paul C. Glick ve Arthur J. Norton, Perspectives on the Recent Upturn in Divorce and
Remarriage, Demography, Cilt 10 (1974), ss. 301-14. Boanma ve gelir seviyeleriyle ilgili
olarak, bak.: Arthur J. Norton ve Paul C. Glick, Marital Instability: Past, Present and
Future, Journal of Social Issues, Cilt 32, No. 1 (1976), ss. 5-20. Ayrca bak.: Mary Jo Bane,
Here to Stay: American Families in the Twentieth Century (New York: Basic Books, 1976).
[54] Heather L. Ross ve Isabel B. Sawhill, Time of Transition: The Growth of Families
Headed
by
Women
(Washington,
D.
C.:The
Urban
Institute,
1975).
[55] Bak.: Kathryn E. Walker ve Margaret E. Woods, Time Use: A Measure of Household
Production of Family Goods and Services (Washingtor D. C.: American Home Economics
Association, 1976); ve Heidi I. Hartmann, The Family as the Locus of Gender, Class and
Political Struggle: The Example of Housework, Signs: Journal of Women in Culture and
Society,
Cilt
6,
No.
3
(lkbahar
1981).
[56] Richard Sennett ve Jonathan Cobb, Hidden Injuries of Classta, (New York: Random
House, 1973), i yaamnda, erkekler arasndaki hiyerarik ilikilerde yaanan, benzer
inceler.
psikolojik
grng
eitlerini
[57] Bu, bizim burada inceleyemeyeceimiz, cinsiyetilikte snf farkllklar konusunda baz
ipular
salamal.
[58] Bak.: John R. Seeley, et al. Crestwood Heights (Toronto: University of Toronto Press,
1956) ss. 382-94. Erkeklerin yeri retim iinde olarak karakterize edilebilirken, bu basite
kadnlarn yerinin retim-d olduu anlamna gelmez -onlarn devleri de sermaye
tarafndan ekillendirilir. Kadnn cret karl olmayan ii, gnbirlik temelde toplumsal
olarak belirlenmi ihtiyalar karlnda retimin, kapitalist bir toplumda kullanm deerinin
varlk artnn (bu da tketimin temelidir) zmdr. Bu argmann daha tam bir ele aln
iin bak.: Weinbaum ve Bridges, The Other Side of the Paycheck Kadnlarn deiim
deerinin hakim olduu bir toplumda sadece kullanm deeri salamalar, onlar
aalamak
iin
kullanlabilir.
[59] Lisa Vogel, The Earthly Family (bak.: n. 10)./Teori ve Politika