stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi Yl:14

Say:27 Bahar 2015 s. 37-53

SALIK SEKTRNDE TALEP TAHMN ZERNE BR

UYGULAMA
A. Gksu ZDORU 1 , Ali GRENER 2

ZET
Doru ve gvenilir talep tahminleri iletmelerin verimliliin artmasnda nemli rol oynamaktadr. Her
sektrde olduu gibi salk sektrnde de talep tahminleri konusu nemli bir yer tutmaktadr. zellikle
medikal malzeme almlarnn temel bir maliyet kalemi olduu hastane gibi kurumlarda, stok
maliyetlerinin kontrol iin iyi bir talep tahmini yaplmaldr. Bu almada, stanbulda bir hastaneden
alnan verilerle, kullanlan temel medikal malzemelerin 2010-2014 yllarndaki gerek talep verileri ile bir
talep tahmini uygulamas yaplmtr. Minitab17 istatistik program kullanlarak mevcut verilere zaman
serisi yntemleri uygulanp, en uygun tahmin ynteminin tespiti amalanmtr.
Anahtar Kelimeler: Salk Sektr, Talep Tahmini, Zaman Serileri

A FORECASTING APPLICATION IN HEALTHCARE

INDUSTRY
ABSTRACT
Enterprises provide accurate and reliable productivity with demand forecasts. The demand forecasts in the
health sector is very important, as in every sector. Especially in hospitals, the importance of purchasing
medical supplies is increasing demand forecasts. Because businesses do not want to encounter such a
situation would be faced with more costs than when the stock cost. In this study, selected from a hospital
in Istanbul and medical supplies were made with actual demand data set for research in 2010-2014.
Minitab 17 statistical programme and time series methods applied, then compared with each of the
methods has been investigated most appropriate estimation method.
Keywords: Healtcare Industry, Forecasting, Time Series

1
2

stanbul Ticaret niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Eminn-stanbul

stanbul Ticaret niversitesi, Uygulamal Bilimler Fakltesi, Kkyal-stanbul

A. Gksu ZDORU, Ali GRENER

1. GR
Tedarik zinciri; iletmelerin retimde kullanaca hammaddelerin teminini yapt,
hammaddeleri yar maml veya nihai rn haline getirip bu mamlleri son
kullancya ulatrd sreleri kapsamaktadr (Mangan vd., 2008). Tedarik
zincirleri, mteri ihtiyalarn dorudan ya da dolayl olarak karlayan tm
kesimleri ieren btnleik yaplardr. Bu yaplar ierisinde mteriler,
perakendeciler, toptanclar/distribtrler, imalatlar ve girdi salayan tedarikiler
olabilmektedir. Tedarik zincirinde, zincir boyunca birimler arasndaki bilgi/rn ve
fon aklar sz konusudur (Uzun ve Karata, 2012; Acar ve Kseolu, 2014).
Tedarik zinciri ynetimi, rnlerin mteri hizmet seviyesi gereksinimlerini
karlamak amacyla doru miktarda, yerde ve zamanda olacak ekilde retim ve
datmnn yaplmas iin perakendecilerin, toptanclarn, reticilerin ve
tedarikilerin entegre edilmesi iin bir dizi yaklam olarak tanmlanmaktadr
(Ungan, 2011).
Tedarik zincirinin nemli bir paras olan, satn alma ise; mal ve hizmetlerin,
tedarikiden temin edilmesi ve bu alveri sreci ile ilgili faaliyetleri (sipari,
teslimat, deme vb.) yerine getirmek anlamna gelmektedir (Nebol vd., 2014). Satn
alma retim iin gerekli olan her eit malzeme tehizat ve servislerin temin
edilmesiyle ve/veya kiralanmasyla ilgili faaliyetlerin sorumluluunu tayan ve
malzeme ynetiminin pazar ile olan ilikisini icraata dntren bir fonksiyondur.
Satn alma birok iletmede malzeme ynetiminin esas fonksiyonu olarak kabul
edilmektedir (Tengilimolu ve Yiit, 2013). Satn alnacak miktarn doru
belirlenmesi, iletmenin karlln, zellikle de stoklara bal maliyetleri dorudan
etkilemektedir. Bu kapsamda gerekletirilmesi gereken talep tahminleri, karar
vericilere yol gstermesi asndan olduka nemlidir.
Salk hizmetlerinin etkinlii, kiilerin yaamlarn refah iinde srdrebilmesi
asndan olduka nemlidir. Hastaneler, bir lkenin sala verdii nemi gsteren
yerlerdir. Bu nedenle Trkiyedeki hastanelerin etkin ve verimli alabilmesi,
kaliteli salk hizmeti sunmas nem tamaktadr (Talyan ve Gk, 2012). Salk
alannda, eitli hizmetlerin hzl bir ekilde tketicilere sunulabilmesi iin malzeme
ve ekipmanlarn ok byk nemi vardr. htiya olduunda elde bulunmayan bir
ekipman ciddi probleme neden olurken, fazla miktarda stoklanan malzemelerde
maliyetleri olumsuz ynde etkilemektedir.
almann amac, stanbulda bulunan bir zel hastanenin hizmetlerinde kulland
baz medikal malzemelerin 2015 yl iin talebinin aylar itibariyle tahmin
edilmesidir. Gemiteki veriler aylk bazda bulunduundan, zaman serileri
kullanlarak ayn periyot kapsamnda tahmin yaplmas uygun grlmtr.
Yaplacak alma ile iletmenin stok planlarna k tutulmas, greceli olarak az
sayda almann yaplm olduu salk sektrnde tedarik zinciri literatrne
katk salanmas amalanmtr.
38

stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi

Bahar 2015

2. TALEP TAHMN
Talep tahmini, iletme kararlarnn byk lde ngrye dayanmas bakmndan
olduka nemlidir. Hangi pazarlara girilecei, hangi rnlerin retilecei, ne kadar
satn alma yaplaca, elde ne kadar stok bulundurulaca ve ne kadar personel
istihdam edilecei gibi kararlar bir tahmin yaplmasn gerektirir (Ersoy ve Ersoy,
2011). Talep tahminlerinin baarl olmas hedeflenen maliyetlerin tutturulmasnda,
amalanan krn elde edilmesinde ve sonuta sistemden faydalanan paydalarn
memnuniyetinde nemli rol oynamaktadr (Yaman, 2011).
Tahminler ksa, orta ve uzun vadeli olarak snflandrlabilir. Ksa dnem tahminler,
alt aydan az bir sreyi kapsamaktadr. Satn alma kararlar, i izelgeleme, igc
dzeyleri ve retim dzeyleri iin kullanlabilir. Orta dnem tahminler, alt aydan iki
yla kadar olan sreyi kapsar ve igc, malzeme ve stok planlamas amacna hizmet
eder. ki yl veya daha uzun bir sreyi kapsayan tahminler ise uzun dnemlidirler.
Tesislerin geniletilmesi, yeni rnlerin planlanmas, sermaye fonlarnn durumu
gibi konulara ilikin veri salama amac tar ve genellikle st dzey ynetim
tarafndan gerekletirilir (Yenersoy, 2011; Yksel, 2013).
2.1 Tahmin Yntemleri
Talep tahminleri kapsamndaki literatr incelendiinde saysal ve saysal olmayan
yntemleri grmek mmkndr.
Delphi Yntemi: statistiksel modeller gelitirmek iin gemie ait veri olmadnda
veya iletme ierisindeki yneticilerin, gerekletirilecek tahminlere ilikin
deneyimleri olmadnda yararlanlabilecek bir yntemdir. Delphi yntemi, rn
talebinin uzun dnemli tahmininde ve yeni rnn sat tahminlerinde kullanlabilir
(Yksel, 2013).
Pazar Aratrmas: Hipotezlerin, anket ile toplanan veriler kullanlmak suretiyle test
edilerek, mterilerin bir rn veya hizmete ilikin ilgilerinin sistematik bir
yaklamla belirlenmesidir (Yksel, 2013).
Yaam Erisi Modeli: rn yaam erisi modeli, bir mal veya hizmetin pazar mr
tahmin edilmek amac ile gelitirilmi bir planlama aracdr. rnn yaam
boyunca karlaaca pazarlama sorunlarna zm bulmak, uygun pazarlama
stratejilerini saptamak iin kullanlr. Ayrca iletmeler talep tahmini yaparken, dier
benzer rnlerin rn yaam erisine bakarak tahmin yapabilmektedirler
(Karafakiolu, 2012).
Uzman Grleri: Uzmanlarn veya st dzey ynetici grlerinin belirtilmesiyle
yaplan tahminlerdir.

39

A. Gksu ZDORU, Ali GRENER

Zaman Serileri: Zaman serisi; incelemesi amalanan konudaki gzlem sonularnn

belirli bir zaman dnemi (gn, hafta, ay, yl vb.) dikkate alnarak dzenlenmesiyle
gerekletirilen tahmin srelerini kapsamaktadr (Alta, 2013).
Gzlem sonularnn zamana bal olarak elde edilip dzenlenmesiyle elde edilen
say dizisine, zaman serisi denir. Yllara gre ithalat ve ihracat deerleri, bir
iletmenin aylk satlar, bir iletmedeki haftalk veya gnlk nakit girileri, borsada
oluan fiyatlar vb. birer zaman serisi olarak ifade edilebilir (Turanl ve Gri, 2008;
Bozkurt, 2013). Zaman serilerinin analizinde kullanlan bir ok yntem mevcuttur.
Bunlardan bazlar; basit ortalama, hareketli ortalama yntemleri, stel dzeltme,
Holt-Winters yntemleri olarak ifade edilebilir.
Regresyon: Regresyon, en az iki deiken arasndaki ilikinin bir denklem ile
aklanmasn salayan bir yntemdir. Deikenler arasndaki iliki denklem ile
ifade edilebilirse, bilinen deiken deerleri yardmyla bilinmeyen deiken
deerleri tahmin edilebilir (il, 2013).
Ekonometrik Modeller: Ekonometrik modeller geni bir ekonomik faaliyet alanyla
ilgili oklu regresyon denklemlerinin birlikte zlmesiyle tahminde bulunulmasna
olanak salanmaktadr (Yksel, 2013).
Simlasyon: Gemi dnemlerde ortaya kan sonularn olaslk deerleri dikkate
alnarak rastgele saylar vastasyla gelecee ynelik tahmin oluturmada
kullanlabilecek bir yntemdir.
Talep tahminine ynelik almalar incelendiinde genellikle zaman serileri
analizinin kullanld grlmektedir.
Tanrtanr (1995), bir mobilya fabrikasnda talep tahmini almasnda 1990-1992
ylndaki sat miktarlarna regresyon yntemini uygulayarak 1993 yl deerlerini
tahmin etmitir. Akbay, Akta ve Ko (1999) yaptklar aratrmada konsantre
meyve suyu tketimi ve tketimi etkileyen sosyo-ekonomik deikenlerin etkilerini
aratrmlardr. Aratrmada Adanada 1997 ylnda hane halknn meyvesuyu
tketimini belirtmek iin yaplan anketlerden salanan veriler kullanlmtr. Gavcar,
en ve Aytekin (1999) yapm olduklar talep tahmini almasnda, Trkiyede
kullanlan kat-karton trlerinden sekiz farkl kat trnn talep tahminini
yapmlardr.
Patr ve Yldz (2003) bir sanayi iletmesinde 2002 yl sat miktarn Monte Carlo
simlasyonu uygulamas ile tahmin etmitir. Soysal ve mrgnlen (2010) turizm
sektrnde talep tahmini zerine yaptklar almalarnda 2000-2007 yllar
arasnda iletme belgesine sahip tesislere gelen yerli ve yabanc turist saylarna
ilikin verileri kullanarak 2008 ylnn ilk alt ay iin tahmin gerekletirmilerdir.
Tahmin yaparken zaman serisi yntemlerinden Hareketli Ortalama, Basit stel
Dzeltme ve Holt-Winters yntemlerinin performanslarn karlatrmlardr. Sabr
ve Batuk (2013), tekstil boya terbiye iletmelerinde zaman serisi yntemlerini
40

stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi

Bahar 2015

kullanlarak talep tahmini yapmtr. Aratrmaclar talep tahmini yaparken, stel

dzeltme yntemleri ve Winters modelini kullanmlardr. Solak (2013) yapt
almada Trkiyenin toplam petrol talebini ve ulatrma sektr petrol talebini
tahmin etmek iin Box-Jenkins yntemlerini kullanmtr. Aratrmada, 1970-2011
yln kapsayan 42 yllk verileri kullanm ve 2012-2020 dnemi iin tahmin
yapmtr. uhadar (2014), Mula ilinde d turizm talebinin tahminine ynelik bir
aratrma gerekletirmitir. Bu almasnda talebin ls olarak gelen turist
says, geceleme saylar, turizm gelirleri, otel doluluk oranlarn ve ziyareti
harcamalarn kullanmtr. Belirtilen veriler kullanlarak stel dzeltme ve BoxJenkins yntemlerini uygulamtr.
2.2 Tahmin Ynteminin Belirlenmesi
Kullanlacak tahmin yntemleri, tahmin edilecek periyodun uzunluuna, istenen
hassasiyet derecesine, ayrlan bteye gre farkllk gsterebilmektedir. Veri
setlerinin tahmin yntemleri ile analizinden sonra hata ltleri kapsamnda
deerlendirilmesi nemlidir. Hata ltleri, zaman serisinin gerek davran ile
tahmini deerler arasndaki ilikileri yorumlamamz salar. Talep tahminlerinde en
ok kullanlan hata ltleri; ortalama hata, ortalama mutlak hata, hata kareleri
ortalamas ve hata yzdesi deerleridir.
Ortalama hata (OH-ME), tahminlerin ortalama olarak talebin ne kadar altnda veya
ne kadar stnde kaldn ifade etmektedir. Baz periyotlardaki pozitif hatalar dier
periyotlarn negatif hatalar ile sndrlyorsa OH olduka kk deerler alr veya
sfra yaklar. Bu sonu hatann normal dalmndan kaynaklanan doal bir
gelimedir ve tahminin yansz/tarafsz olmasn tanmlar. Ortalama mutlak hata
(OMH-MAE) hesabnda ise hatann byklnn negatif ve pozitif olmasna
baklmaz. Ortalama mutlak hata tahmin ve gerekleen deer arasndaki farkn
ortalamasdr. Ortalama mutlak hata yzdesi (OMHY-MAPE) deeri ile de mutlak
hata, dnem bana deil, gerekleen deerin yzdesi olarak dikkate alnr.
Pozitif (+) veya negatif (-) hatalarn birbirlerini etkilememesi iin kare alma yolu
tercih edilirse, hata mertebesi byk saylarla tanmlanmaktadr. Hata karelerinin
ortalamas (HKO-MSE) ile, hatalarn karesi alndndan daha byk olan hatalarn
deeri bymekte ve bylece byk hatalar bir anlamda cezalandrm olmaktadr.
Deerlendirme aamasnda HKO deeri daha dk olan tahmin yntemi, veri seti
iin en uygun yntem olarak seilmektedir (Ersoy ve Ersoy, 2011; Yenersoy, 2011).
3. UYGULAMA
Gnmzde salk sektr ekonomide byk bir paya sahip olmasnn yan sra,
Trkiyede nemli bir hizmet endstrisi haline gelmitir. lkemizde salk
sektrndeki iletmelerin saysnn hzl nfus artn karlamad bir gerektir.
Salk iletmelerinin saysnn az oluu, hastanelerde alan doktor ve hemire
saylarnn eksiklii, malzeme ve ekipmanlarn tketicilerin ihtiyalarn

41

A. Gksu ZDORU, Ali GRENER

karlamadaki yetersizlii salk sektrnde dzeltici nlemlerin alnmasn ve

hizmet kalitesinin ykseltilmesini gerekli klmaktadr (Tutar ve Kln, 2007).
Salk sektrnn temel yaptalarndan biri olan hastaneler, gnde yzlerce
hastann tedavi edildii nemli birimlerdir. Bu birimlerde tedavi amal kullanlan
malzemelerin bulunurluu dikkatli biimde ele alnmaldr. Fazla malzeme
bulundurmann ortaya karaca stok tabanl maliyet problemlerinin yan sra
malzemenin olmamas durumunda ortaya kabilecek olumsuzluklarda gz nnde
bulundurulmaldr.
almann amac, stanbulda bulunan bir zel hastanenin hizmetlerinde kulland
nemli medikal malzemelerin 2015 yl iin talebinin aylar itibariyle tahmin
edilmesidir. Aratrma iin verilerinden yararlanlan hastane, 2600 adet yatak
kapasitesi olan bir hastanedir. Bu hastanede drt adet ameliyathane ve drt adet
youn bakm nitesi bulunmaktadr. Youn bakmlar; cerrahi youn bakm, genel
youn bakm, koroner youn bakm, yeni doan youn bakmdr. Hastanenin satn
alma departman; genel satn alma, medikal satn alma ve ila (eczane) satn alma
olarak e ayrlmtr. Medikal satn alma tm medikal malzemeleri satn alan ve
yaklak yirmi be tedarikiye sahip olan bir blmdr.
Hastanede sklkla kullanlan drt farkl medikal malzemenin be yllk (ay baznda)
satn alma verileri kullanlarak bir sonraki yln talebi tahmin edilmeye allmtr.
Minitab 17 istatistik program yardmyla 3 ve 5 aylk hareketli ortalama yntemleri,
tek stel dzeltme yntemi, Holtun dorusal yntemi, arpmsal dnemli HoltWinters yntemi, toplamsal dnemli Holt-Winters yntemi ve regresyon yntemleri
uygulanarak karlatrmalar yaplmtr. Yntemleri karlatrmak iin Ortalama
Mutlak Hata (OMH), Ortalama Mutlak Hata Yzdesi (OMHY) ve Hata Karelerinin
Ortalamas (HKO) gibi hata ltlerinin deerleri tespit edilmitir. alma
kapsamnda sadece 5cclik Enjektr rnne ilikin analizler sunulmutur. Tablo
1de, 5cclik Enjektr isimli rne ait 2010-2014 yllarndaki talep miktarlar
gsterilmitir.
Tablo 1. Enjektrn 2010-2014 Yllar Arasndaki Talep Miktarlar (adet)
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk

42

2010

2011

2012

2013

2014

13800
4400
13800
13800
13600
6400
6400
13800
13800
13800
6400
13800

6400
9400
6400
11200
6400
6400
6400
6400
12800
6400
6400
6400

10800
3200
10800
6400
6400
6400
4200
4800
2000
9600
4800
3200

6400
6400
5400
5400
5400
5400
5400
10800
4800
3600
5400
5400

10800
5400
5400
9000
9000
12600
12600
5400
3600
3600
5400
5400

stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi

Bahar 2015

Hastanede 5cclik enjektre en fazla talep youn bakm, acil servis, genel biyokimya
ve laboratuvar birimlerinden gelmektedir. Verilere gre, 5cclik enjektre en fazla
talep 2010 ylnda gereklemitir. 2010 ylnda 12 ay boyunca 133800 adet enjektr
talebi olmutur. 2011 ylnda 91000 adet, 2012 ylnda 72600 adet, 2013 ylnda
69800 adet, 2014 ylnda 88200 adet talep gereklemitir.

ekil 1. Enjektr in Talep Grafii

3.1 Hareketli Ortalama Yntemleri ile Tahmin
Enjektr iin belirtilen talep miktarlar dikkate alnarak, ncelikle 3 aylk ve 5 aylk
hareketli ortalama ile tahmin yaplmtr. Tablo 2 ve 3te sayfa sorunu nedeniyle 5
yllk verilerin sadece son yl gsterilmitir. Hesaplamalar 5 yl dikkate alnarak
yaplmtr. 3 aylk ve 5 aylk hareketli ortalama uygulanmas ile ortaya kan
tahmin deerleri, tahmin hatalar ve hata ltleri ifade edilmitir.
Tablo 2. Enjektr in 3 Aylk Hareketli Ortalama ile Tahmin Sonular
Aylar

Gerekleen
Talep

3l Hareketli
Ortalama

Tahmin

Tahmin
Hatas

Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll

10800
5400
5400
9000
9000
12600
12600
5400
3600

7200
7200
7200
6600
7800
10200
11400
10200
7200

4800
7200
7200
7200
6600
7800
10200
11400
10200

6000
-1800
-1800
1800
2400
4800
2400
-6000
-6600

43

A. Gksu ZDORU, Ali GRENER

Ekim
Kasm
Aralk

3600
5400
5400

4200
4200
4800

7200
4200
4200

-3600
1200
1200

37
2682
11333567

OMHY (MAPE)
OMH (MAE)
HKO (MSE)

Tablo 3. Enjektr in 5 Aylk Hareketli Ortalama ile Tahmin Sonular

Aylar

Gerekleen
Talep

Ocak
10800
ubat
5400
Mart
5400
Nisan
9000
Mays
9000
Haziran
12600
Temmuz
12600
Austos
5400
Eyll
3600
Ekim
3600
Kasm
5400
Aralk
5400
OMHY (MAPE)
OMH (MAE)
HKO (MSE)

5li Hareketli
Ortalama

Tahmin

Tahmin
Hatas

6000
6120
6480
7200
7920
8280
9720
9720
8640
7560
6120
4680

6000
6000
6120
6480
7200
7920
8280
9720
9720
8640
7560
6120

4.800
-600
-720
2520
1800
4680
4320
-4320
-6120
-5040
-2160
-720

33
2498
8423603

3.2 stel Dzeltme Yntemi ile Tahmin

kinci aamada literatrde sklkla karlalan, stel dzeltme yntemi ile tahmin
yaplmtr. stel dzeltme yntemi iin gerekli dzgnletirme katsaylar 0,2, 0,5
ve 0,8 olarak seilmitir. Bu deerlerin belirlenmesinde literatrdeki bilgiler
kullanlmtr. 0,2 deeri kullanlarak oluan sonular Tablo 4te ifade edilmitir.
Tm sonulara ilikin deerler ise Tablo 9 ve 10da bir arada sunulmutur.
Tablo 4. Enjektr in stel Dzeltme Yntemi ile Tahmin Sonular
Gerekleen stel
Tahmin
Tahmin
Aylar
Talep
Dzeltme
Hatas
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim

44

10800
5400
5400
9000
9000
12600
12600
5400
3600
3600

6665
6503
6363
6699
6993
7708
8332
7958
7402
6917

6060
6665
6503
6363
6699
6993
7708
8332
7958
7402

4740
-1265
-1103
2637
2301
5607
4892
-2932
-4358
-3802

stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi

Kasm
5400
Aralk
5400
OMHY (MAPE)
OMH (MAE)
HKO (MSE)

6723
6555

Bahar 2015
6917
6723

-1517
-1323

38
2713
9299133

3.3 Holtun Dorusal Yntemi ile Tahmin

Holtun dorusal yntemi, zaman serisinin ortalama ve byme oran deitiinde
kullanlabilecek bir yntemdir. Talepte azalma veya artma eklinde bir trend sz
konusu olabilir. Trendi belirlemek iin ilk aamada yeni bir temel bir dzey
oluturmak amacyla stel dzeltme yaplr. Trendin temel dzeyini belirlemek iin
kullanlacak denklem u ekildedir (Bulut, 2006; Benli ve Yldz, 2014):
= + (1)(1 + 1 )

+ = +

= ( 1 ) + (1 )1

(1)
(2)
(3)

: t dnemindeki beklenen dzeyi

: Dzeyin dzgnletirme katsays
: Dnemdeki gerekleen deer
: t dnemindeki trendi
: Trendin dzgnletirme katsays
n: ngrlecek dnem says
Belirtilen eitlikler kullanlarak, yntem uygulanmtr. Ortaya kan sonular, Tablo
5te zetlenmitir.

Aylar
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll

Tablo 5. Holtun Dorusal Yntemi ile Tahmin Sonular

Gerekleen stel
Temel
Tahmin
Talep
Dzeltme Dzey Trend Talebi
10800
9581
9581
-18
5303
5400
6323
6323
-24
9563
5400
5600
5600
-25
6300
9000
8240
8240
-20
5575
9000
8827
8827
-19
8220
12600
11759
11759 -14
8808
12600
12411
12411 -12
11746
5400
6952
6952
-22
12398
3600
4339
4339
-27
6930

Tahmin
Hatas
5497
-4163
-900
3425
780
3792
854
-6998
-3330
45

A. Gksu ZDORU, Ali GRENER

Ekim
3600
Kasm
5400
Aralk
5400
OMHY (MAPE)
OMH (MAE)
HKO (MSE)

3758
5030
5312

3758
-28
5030
-26
5312
-25
35
2738
16322095

4312
3730
5004

-712
1670
396

3.4 Holt-Winters Yntemleri ile Tahmin

Holt-Winters stel dzeltme yntemleri, seride bulunabilecek trend ve
mevsimsellii dikkate alr ve serinin her bir bileeni ayr bir denklem kullanlarak
tahmin edilir (en ve Kaba, 2009). Mevsimsel zaman serileri iin en yaygn
kullanlan yntemler; toplamsal mevsimsellik iin olan toplamsal Holt-Winters
yntemi, arpmsal mevsimsellik iin nerilen arpmsal Holt-Winters yntemidir
(Irmak vd., 2012). Holt-Wintersn stel dzelme yntemleri eitlie
dayanmaktadr. Birincisi serinin t dnemindeki seviyesini belirlemek, ikincisi trendi
belirlemek, ncs ise mevsimsel bileeni belirlemek iin kullanlr. arpmsal
yntem iin eitlikler u ekilde ifade edilebilir (uhadar, 2014):

+ (1 ). (1 + 1 )

(4)

= ( 1 ) + (1 )1

(5)

+ = ( + )+

(7)

+ (1 )

(6)

= Serinin t dnemindeki genel seviyesi

: Gzlem deeri
: Mevsimsel bileen
: Trend bileen
: Dzey dzeltme sabiti
: Trend dzeltme sabiti
: Mevsim dzeltme sabiti
+ : m ileri dnem iin tahmin deeri

Holt- Wintersn arpmsal stel dzeltme ynteminde mevsimsel dalgalanmann

bykl serinin uzunluuna gre deiirken toplumsal yntemde sabittir.
Toplamsal stel dzeltme ynteminin eitlikleri u ekilde formle edilmektedir
(uhadar, 2014);
= ( ) + (1 )(1 + 1 )
= ( 1 ) + (1 )1

46

(8)
(9)

stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi

Bahar 2015

= ( ) + (1 )

(10)

+ = + + +

(11)

Eitlikler kullanlarak her iki yntem, veri setine ayr ayr uygulanmtr.
Parametrelerin belirlenmesi noktasnda, literatrdeki veriler nda Minitab 17
istatistik paket programndan faydalanlmtr.
Tablo 6. Enjektr iin arpmsal Holt-Winters Yntemi Sonular
Aylar

Gerekleen
Talep

stel
Dzeltme

Temel
Dzey

Trend

Sezon
ndeksi

Talep
Tahmini

Tahmin
Hatas

Ocak

10800

5425

6462

110

5315

5845

ubat

5400

5841

6452

86

5941

-541

Mart

5400

5787

6435

66

5864

-464

Nisan

9000

7810

6684

102

7890

1110

Mays

9000

6420

7303

206

6518

2482

Haziran

12600

6415

8876

479

6596

6004

Temmuz

12600

7940

10301

668

8368

4232

Austos

5400

12176

9689

412

12966

-7566

Eyll

3600

12565

8637

119

13099

-9499

Ekim

3600

7457

7839

-64

7560

-3960

Kasm

5400

6435

7535

-112

6382

-982

Aralk

5400

7293

7054

-184

7185

-1785

35
2430
10591531

OMHY (MAPE)
OMH (MAE)
HKO (MSE)

Tablo 7. Enjektr iin Toplamsal Holt-Winters Yntemi Sonular

Aylar

Gerekleen
Talep

Ocak

10800

stel
Dzeltme
4973

Temel
Dzey
6262

Trend
100

Sezon
ndeksi
721

Talep
Tahmini
4835

Tahmin
Hatas
5965

ubat

5400

5191

6384

105

-1053

5292

108

Mart

5400

5533

6441

95

-887

5638

-238

Nisan

9000

8214

6674

123

1884

8309

691

Mays

9000

6418

7289

221

137

6541

2459

Haziran

12600

6164

8753

470

-130

6385

6215

Temmuz

12600

7798

10089

643

-261

8268

4332

Austos

5400

11433

9397

376

276

12076

-6676

Eyll

3600

11861

8045

30

1083

12237

-8637

47

A. Gksu ZDORU, Ali GRENER

Ekim

3600

7389

7312

-122

-1267

7419

-3819

Kasm

5400

5959

7102

-138

-1422

5837

-437

Aralk

5400

7205

6629

-206

-162

7065

-1665

35
2419
10161126

OMHY ( MAPE)
OMH (MAE)
HKO (MSE)
3.5 Dorusal Regresyon ile Tahmin

Regresyon ynteminde, kullanlacak katsaylar bulmak iin baml ve bamsz

deikenlerle ilgili gzlemlere gerek duyulur. ki deiken arasndaki bir dorusal
regresyon denklemi u ekilde ifade edilebilir (Serper, 2010: Alta, 2013):
= 0 + 1 + (Ana ktle regresyon yntemi)
= + + (rnek regresyon yntemi)

(10)
(11)

Y: Baml deiken
X: Bamsz deiken
: Tahmini deer
0 ve1 : Regresyon denkleminin parametreleri
a ve b: Tahmini regresyon denkleminin katsaylar( 0 ve 1 in tahmincileri)
: Hata terimi, e: Hata teriminin tahmincisi
Tablo 8. Enjektr iin Basit Dorusal Regresyon Sonular

48

Aylar

Gerekleen
Talep

Talep
Tahmini

Tahmin
Hatas

Ocak

10800

6434

4366

ubat

5400

6355

-955

Mart

5400

6275

-875

Nisan

9000

6196

2804

Mays

9000

6117

2883

Haziran

12600

6038

6562

Temmuz

12600

5959

6641

Austos

5400

5880

-480

Eyll

3600

5801

-2201

Ekim

3600

5722

-2122

Kasm

5400

5643

-243

Aralk

5400

5564

-164

5400

5400

9000

9000

12600

12600

5400

3600

3600

5400

5400

ubat

Mart

Nisan

Mays

Haziran

Temmuz

Austos

Eyll

Ekim

Kasm

Aralk

4200

4200

7200

10200

11400

10200

7800

6600

7200

7200

7200

4800

6120

7560

8640

9720

9720

8280

7920

7200

6480

6120

6000

6000

6723

6917

7402

7958

8332

7708

6693

6699

6363

6503

6665

6060

5107

4815

6029

8458

11517

10433

8266

7532

6063

6727

8053

5307

Basit
.D.Y
(0,5)

5066

3728

4242

6810

12451

11853

8863

8315

5572

6262

9709

5346

Basit
.D.Y
(0,8)

5004

3730

4312

6930

12398

11746

8808

8220

5575

6300

9563

5303

Holtun
.D.Y.

7185

6382

7560

13099

12966

8368

6596

6518

7890

5864

5941

5315

arpmsal
H.W.Y.

7065

5837

7419

12237

12076

8268

6385

6541

8309

5638

5292

4835

5564

5643

5722

5801

5880

5959

6038

6117

6196

6275

6355

6434

Toplamsal Dorusal
H.W.Y. R.Y

OMHY (MAPE)
OMH (MAE)
HKO (MSE)

Tabloda Enjektrn son 12 ay iin tahmin yntemleri ile elde edilen sonular gsterilmitir. Hesaplamalar 60 aylk verilerle yaplmtr.

10800

Ocak

Aylar

Basit
Gerekleen 3 Aylk 5 Aylk .D.Y
Talep
H.O.Y. H.O.Y. (0,2)

Tablo 9. Enjektr iin gerekleen talepler ve talep tahmin yntemleri ile elde edilen deerler
stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi
Bahar 2015

40
2629
414541241

49

A. Gksu ZDORU, Ali GRENER

Tablo 10. Hata ltleri Deerleri

Talep Tahmin Yntemleri

OMHY
(MAPE)

OMH
(MAE)

HKO
(MSE)

3 Aylk Hareketli Ortalama Y.

5 Aylk Hareketli Ortalama Y.
Tek stel Dzeltme ( =0,2) Y.
Tek stel Dzeltme ( =0,5) Y.
Tek stel Dzeltme ( =0,8) Y.
Holtun Dorusal Yntemi
arpmsal Holt-Winters Yntemi
Toplamsal Holt-Winters Yntemi
Dorusal Regresyon Yntemi

37
33
38
43
44
35
35
35
40

2682
2498
2713
2760
2900
2738
2430
2419
2629

11333567
8423603
9299133
11908603
14899793
16322095
10591531
10161126
414541241

Talep tahmini yaplan enjektr isimli rn iin elde edilen hata deerlerine
bakldnda en dk deerlerin, hata ltnden ikisinde 5 Aylk Hareketli
Ortalama yntemiyle, ltlerden birinde de Toplamsal Holt-Winters yntemi ile
saland grlmektedir. Elde edilen bilgiler nda, gelecek yln tahmini her iki
yntem kullanlarak yaplm, Tablo 11de ifade edilmitir. Oluan deerler
birbirinden farkl olduundan, hangi yntemin uygulanaca noktasnda ortalama
deerlerin alnmas veya arlklandrma yaplarak elde edilen deerlerin
kullanlmas uygun olacaktr.
Tablo 11. Gelecek Yln Tahmini
Aylar
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk

50

5 Aylk Hareketli
Ortalama Yntemi
4680
4680
4680
4680
4680
4680
4680
4680
4680
4680
4680
4680

Toplamsal HoltWinters Yntemi

8557
4494
6509
7272
6245
5770
5002
5448
4242
4420
3139
3886

stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi

Bahar 2015

Enjektr iin gerekletirilen tm hesaplamalar, dier medikal malzeme iin de

gerekletirilerek tahmin yntemlerinin hata deerleri belirlenmitir. Makaledeki
sayfa snr asndan benzer ilemler olmas dolaysyla bu ksmda yer
verilmemitir.
5. SONU
Salk sektr, insan yaam iin ok nemli bir alan olmasnn yan sra, hizmet
sektr ierisindeki pay giderek artan bir i koludur. Salk hizmetlerinin verimli ve
etkin bir ekilde salanmas, lkelerin gelimilik dzeyinin temel bir gstergesidir.
Bu hizmeti veren iletmeler, artan rekabet nedeniyle ayn pazarda faaliyet gsteren
iletmelerle hizmet kalitesi asndan ciddi bir yar ierisindedir. Kaliteli hizmet
salanrken sunulacak imknlar, doal olarak maliyetleri etkilemektedir.
Maliyetlerin istenen seviyelerde tutulmasna ilikin ilk aama, iyi planlanm tedarik
sreleridir.
Talep tahmini, tedarik planlama asndan iletmeler iin byk bir neme sahiptir.
Kurulular, bir sonraki aamada ne kadar malzemeye ihtiyalar olacan, ne kadar
personele gereksinim duyulacan, ne lde cihaz yatrmnn yaplmas gerektii
gibi konular ngrebilirlerse, retim planlama ve tedarik zinciri ynetimi asndan
ciddi avantaj salayabilmektedirler. Bu avantajlarn banda fazla stok tutma
gereksiniminin belli oranda ortadan kalkmas neticesinde maliyet avantaj ve
stoksuzluk nedeniyle imalat veya hizmet srelerinin duraksamamas gelmektedir.
Bu almada, stanbulda bir hastanede en sk kullanlan drt farkl medikal
malzemenin (enjektr, anjioket, flaster, eldiven) 2009-2014 yllar arasnda talep
miktarlar incelenerek gelecee ynelik tahmin yaplmtr. Enjektr dndaki
malzemeler iin yaplan ilem ve sonular, sayfa kst nedeniyle aktarlamamtr.
Farkl tahmin yntemleri karlatrtlarak veri setleri kapsamnda en az hata
oluturan yntemler tespit edilmitir. Seilen yntemle, bir sonraki yl iin tahmin
gerekletirilmitir. Ortaya kan bulgular nda, hastanenin satn alma
departmannn planlamalarnda gncelleme yaplabilme imkan domutur. lerleyen
almalarda, literatrde var olan farkl tahmin yntemleri kullanlarak hata deerleri
analiz edilebilir. Ayrca fazla sayda tahmin yntemi olmas nedeniyle, uygulama
kolayl vb. ltlerde dikkate alnarak tahmin ynteminin seimine ilikin ok
ltl bir model oluturulabilir.
6. KAYNAKA
Acar, Z., Kseolu, A. M. (2014), Lojistik Yaklamyla Tedarik Zinciri Ynetimi,
Ankara: Nobel Akademik Yaynclk.
Akbay, A. ., Akta, E, Ko, A (1999), Analysis of Concentrated Fruit Juice
Demand Using The Tobit Model, Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 3(5),
493-499.
51

A. Gksu ZDORU, Ali GRENER

Alta, D. (2013), statistiksel Analiz, stanbul: Beta Yaynlar.

Bozkurt, H. Y. (2013), Zaman Serileri Analizi, Bursa: Ekin Yaynevi.
Bulut, . (2006), Orta lekli Bir letmede Talep Tahmin Yntemlerinin
Uygulanmas. Krkkale niversitesi Fen Bilimleri Enstits Endstri Mhendislii
Yksek Lisans Tezi, Krkkale.
il, B. (2013), statistik, Ankara: Detay Yaynclk.
uhadar, M. (2014), Mula line Ynelik D Turizm Talebinin Modellenmesi ve
2012-2013 Yllar in Tahminlenmesi, Uluslararas ktisadi ve dari ncelemeler
Dergisi, 12, 1-22.
Ersoy, M. S., Ersoy, A. (2011), retim ve lemler Ynetimi, Ankara: maj
Yaynevi, 2011.
Gavcar, E., en, S., Aytekin, A. (1999), Prediction Forecasting of the Papers used
in Turkey". Turkish Journal of Agriculture and Forestry, 3 (2), 203-211.
Gkta, . (2005), Teorik ve Uygulamal Zaman Serileri Analizi. stanbul: Beir
Kitabevi.
Irmak, S., Kksal, C. D., Asilkan, ., (2012), Hastanelerin Gelecekteki Hasta
Younluklarnn Veri Madencilii Yntemleri le Tahmin Edilmesi, Uluslararas
Alanya letme Fakltesi Dergisi, 4(1), 101-114.
Karafakiolu, M. (2012), Pazarlama lkeleri. stanbul: Trkmen Kitabevi.
Mangan, J., Lalwoni, C., Butcher, T. (2008), Global Logistics and Supply Chain
Management, England: John Wiley and Sons.
Nebol, E., Uslu, T., Uzel E. (2014), Tedarik Zinciri ve Lojistik Ynetimi, stanbul:
Beta Yaynlar.
Patr, S., Yldz, S. (2003), Talep Tahmininde Monte Carlo Simlasyonunun
Uygulanmas. Erzurum: Ekev Akademi Dergisi, 17, 327-336.
Sabr, E. C., Batuk, E. (2013), Demand Forecasting Withof Using Time Series
Models In Textile Dyeing-Finishing Mills, Tekstil ve Konfeksiyon Dergisi, 23(2),
143-151.
Serper, . (2010), Uygulamal statistik. Bursa: Ezgi Kitabevi.

52

stanbul Ticaret niversitesi Sosyal Bilimleri Dergisi

Bahar 2015

Solak, A. O. (2013),Trkiyenin Toplam Petrol Talebi ve Ulatrma Sektr Petrol

Talebinin Arma Modeli le Tahmin Edilmesi, Sleyman Demirel niversitesi
ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 18 (3), 131-142.
Soysal, M., mrgnlen, M. (2010), Trk Turizm Sektrnde Talep Tahmini
zerine Bir Uygulama, Anatolia Turizm Aratrmalar Dergisi, 21(1), 128-136.
en, A. B., Kaba, G. (2009), nc Gstergeler Kullanmnn Tahminin
Doruluuna Etkisi: Trk Otomotiv Pazar zerine Bir Aratrma, Marmara
niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, 27(2), 397-411.
Tanrtanr, E. (1995), Bir Mobilya Fabrikasnda Talebin Tahmini, stanbul
niversitesi Orman Fakltesi Dergisi, 45(1), 45-62.
Talyan, M., Gk, S. (2012), Kamu ve zel Hastanelerde Hasta Memnuniyeti:
Kahramanmarata Bir Alan almas, Kahramanmara St mam niversitesi
ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi Dergisi, 2(1), 69-94.
Tengilimolu, D., Ik, O., Akbolat, M. (2009), Salk letmeleri Ynetimi, Ankara:
Nobel Yaynclk.
Tengilimolu, D. Yiit, V. (2013), Salk letmelerinde Tedarik Zinciri ve
Malzeme Ynetimi, Ankara: Nobel Yaynclk.
Turanl, M., Gri, S. (2008), letmelerde Uygulamal statistik, Alfa Yaynlar.
Tutar, F., Kln, N. (2007), Trkiyenin Salk Sektrndeki Ekonomik
Gelimilik Potansiyeli ve Farkl lke rnekleriyle Mukayesesi, Afyon Kocatepe
niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi. 9 (1), 31-54.
Trk, M., eker, M. (2011), Stratejik Stok Ynetimi: Bir Kamu Hastanesi rnei.
Uluslararas nsan Bilimleri Dergisi, 8 (1), 713-727.
Ungan, M. C. (2011), En yi Tedarik Zinciri Uygulamalar ve Bir Saha almas,
Sleyman Demirel niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, 16 (2), 307-322.
Uzun, A., Karata, E. (2012), Tedariki- Mteri likilerinin Stoklar Asndan
Tedarik Zinciri Performansna Etkisi, Atatrk niversitesi ktisadi ve dari Bilimler
Dergisi, 26, 257-272.
Yaman, R. (2011), retim Planlama ve Kontrol, Ankara: Nobel Yaynclk.
Yenersoy, G. (2011), retim Planlama Kontrol, stanbul: Papatya Yaynclk.
Yksel, H. (2013), retim ve lemler Ynetimi: Temel Kavramlar, Ankara: Nobel
Yaynclk.
53