TRKYE'DE LOJSTK HZMETLERNDEK GELMN

DI TCARET ZERNE ETKLER

Suna Gze
Yksek Lisans Tezi
Danman: Yrd. Do. Dr. Blent ALTAY
Eyll 2014,
Afyonkarahisar

T.C.
AFYON KOCATEPE NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
KTSAT ANABLM DALI

TRKYE'DE LOJSTK HZMETLERNDEK

GELMN DI TCARET ZERNE ETKLER

Hazrlayan
Suna Gze

Danman
Yrd. Do. Dr. Blent ALTAY

AFYONKARAHSAR 2014

YEMN METN

Yksek Lisans Tezi olarak Sunduum Trkiye'de Lojistik Hizmetlerindeki Geliimin

D Ticaret zerine Etkileri adl almann, tarafmdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykr
decek bir yardma bavurmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin Kaynakada
gsterilen eserlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu belirtir ve bunu
onurumla dorularm.

17/10/2014

Suna GZE

mza :

ii

ZET

TRKYE'DE LOJSTK HZMETLERNDEK GELMNN DI

TCARET ZERNE ETKLER

Suna GZE

AFYON KOCATEPE NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS
KTSAT ANABLM DALI

Eyll 2014
Danman: Yrd. Do. Dr. Blent ALTAY

Gnmzde giderek artan rekabet koullar ve mal, hizmet, igc ve bilginin

serbest dolam ile iletmeler rekabet avantaj salayabilmek adna deer yaratan
stratejiler belirlemektedirler. Byle bir ortamda, iletmelerin tedarik zincirlerini ve
lojistik faaliyetlerini rakiplerine oranla daha etkin ve verimli ynetmeleri onlara
avantaj salamaktadr.

Yine

gnmzde

ekonomikilikiler
kazandrmtr.Alc

iinde

kiilerin

ve

bulunmas,

asndan

devletlerin
uluslararas

ithalat,

satc

srekli
ticarete

asndan

ise

olarak
yeni
ihracat

eitli
boyutlar
olarak

gerekletirilen dticaret, ktalar birbirine balamakta, ok uzak mesafedeki alc ve

satcyayn platformda kar karya getirmektedir.

Son yllarda lojistik sektrnde yaanan gelimeler neticesindeTrkiyede ki

lojistik olgusu gelierek ulatrma sistemleri zerinde etkili olmaya balamtr. Bu
almada

Trkiyede

gelien

lojistik

olgusu

ierisinded

incelenmitir.
Anahtar Kelimeler: Lojistik, lojistik hizmetleri, d ticaret

iii

ticaret

etkileri

ABSTRACT
THE EFFECTS OF FOREIGN TRADE TO DEVELOPMENT OF
LOGISTICS SERVICES IN TURKEY
Suna GZE

AFYON KOCATEPE UNIVERSITY

THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES
DEPARTMENT of ECONOMCS

September 2014
Advisor: Assist. Prof. Dr. Blent ALTAY

Given the increasing competition conditions and free movement of goods, services,
labor and information, firms determine value creating strategies in order to gain
competitive advantage. Under such an environment, firms who are able to manage
supply chain and logistic activities more efficient and productive than the other
competitors provide an advantage.
Various economic interrelationships that individuals and states are perpetually in
with each other have added new dimensions to international trade. Foreign trade,
carried out as import in terms of buyer and as export in terms of seller, has linked
continents and brings buyers and sellers from different locations together on the
same stage.
As a result of current developments emerged in logistics industry in the recent years,
logistics phenomenon in Turkey has improved and become effective on
transportation systems. In existing study, foreign trade effects developed within
logistics phenomenon in Turkey are examined.
Keywords: Logistics, Logistics services, foreign trade

iv

NDEKLER
Sayfa No.
YEMN METN......................................................................................................... i
TEZ JRS KARARI VE ENSTT MDRL ONAYI ........... Hata! Yer iareti
tanmlanmam.
ZET..iii
ABSTRACT ......................................................................................... iv
NDEKLER ...v
TABLOLAR VE EKLLER LSTES ................................................................... vii
KISALTMALAR DZN ....................................................................................... viii
GR.. ....................................................................................... 1
BRNC BLM
LOJSTK KAVRAMINA GENEL BAKI
1.LOJSTK KAVRAMI ........................................................................................... 4
1.1.LOJSTN TANIMI ......................................................................................... 6
1.2. LOJSTN NEM VE KAPSAMI .................................................................. 9
1.3. RETM NCES LOJSTK .......................................................................... 12
1.4. RETM SONRASI LOJSTK........................................................................ 13
2.LOJSTK LE LGL KAVRAMLAR ................................................................. 15
2.1.MALZEME YNETM VE LOJSTK .............................................................. 15
2.2.FZKSEL DAITIM VE LOJSTK ............................................................... 17
2.3.TEDARK ZNCR VE YNETM.................................................................... 19
2.4.TERSNE LOJSTK ....................................................................................... 23
3.LOJSTK YNETM ........................................................................................ 25
3.1. LOJSTK YNETMNN LEVLER ............................................................ 29
4.LOJSTKTE DI KAYNAK KULLANIMI ........................................................... 33
4.1. DI KAYNAK KULLANIMININ NEM ........................................................... 34
4.2. LOJSTK DI KAYNAK KULLANMANIN YARARLARI .................................. 36
4.3.NC PART LOJSTK ............................................................................ 39
4.4.DRDNC PART LOJSTK (4PL).............................................................. 42
4.4.1. 3 PL ve 4 PL Etkileimi ............................................................................. 43
5.TRKYEDE LOJSTN GELM ................................................................ 45
5.1.TRKYENN LOJSTK AIDAN NEM ...................................................... 46
KNC BLM
DI TCARET VE EKONOMK BYME
1. DI TCARETN TANIMI, KAPSAMI ve NEM ............................................... 48
1.1.DI TCARETN TANIMI ................................................................................. 49
1.2.DI TCARETN NEM VE KAPSAMI ........................................................... 54

1.3.DI TCARETN EKONOM AISINDAN NEM ............................................ 55

1.4.DI TCARET ETKLEYEN UNSURLAR ........................................................ 59
2.DI TCARET POLTKASI ............................................................................... 60
3.DI TCARET TRLER.................................................................................... 65
3.1.HRACAT VE HRACAT TRLER.................................................................. 66
3.2.THALAT VE THALAT TRLER.................................................................... 70
4. DI TCARETN YAPISAL VE SEKTREL ZELLKLER .............................. 72
5.EKONOMK BYME ...................................................................................... 75
5.1.EKONOMK BYMENN ZELLKLER ....................................................... 80
5.2.EKONOMK BYMEY BELRLEYEN UNSURLAR ...................................... 81
5.2.1. Yatrm ve Sermaye Birikimi ..................................................................... 82
5.2.2.Teknolojik Gelime .................................................................................... 85
5.2.3.Nfus Art ve stihdam ............................................................................ 87
5.2.4.Beeri Sermaye.......................................................................................... 89
5.2.5. Gelir Dalm ............................................................................................ 91
5.2.6. D Ticaret Bykl .............................................................................. 92
6. EKONOMK BYMEDE DI TCARETN ROL ........................................... 94
6.1. HRACAT VE EKONOMK BYME ............................................................. 96
6.2. THALAT VE EKONOMK BYME .............................................................. 98
NC BLM
LOJSTK HZMETLERNDEK GELMENN
TRKYEDE DI TCARET ZERNE ETKLER
1.LOJSTN TARHES ................................................................................ 105
1.1.GENEL OLARAK LOJSTN TARHES .................................................. 105
1.2.TRKYEDE LOJSTK TARHES ............................................................ 107
1.3.TRKYEDE LOJSTN GELM ............................................................ 110
1.4. TRKYEDE LOJSTN NEM ............................................................... 113
1.5. TRKYEDE LOJSTK SEKTRNN GENEL DURUMU ........................ 115
1.6.TRKYEDE LOJSTK SEKTRNDE HZMET VEREN
KURULULAR .......................................................................................... 121
2. TEKNOLOJK GELMELERN EKONOM VE LOJSTK
SEKTRNE ETKS ....130
3.TRKYE DI TCARET ................................................................................ 135
3.1. TRKYEDE DI TCARETN TARHSEL GELM ................................... 135
3.2. TRKYE DI TCARET AISINDAN LOJSTK SEKTRNN
NEM..

140

3.3. LOJSTN TRKYE DI TCARET ZERNE ETKLER......................... 144

SONU VE NERLER ..................................................................................... 154
KAYNAKA................................................................................................ 157

vi

TABLOLAR VE EKLLER LSTES

Sayfa No.
Tablo 1. 1930-1945 Dneminde Trkiye D Ticaretinin Durumu (000 $) ........... 136
ekil 1. Trkiyenin Lojistik ss Olma Potansiyeli ............................................ 152

vii

KISALTMALAR

AB

: Avrupa Birlii

ARLOD

: Ara Lojistikileri Dernei

Bkz.

: Baknz

C.

: Cilt

SGB : alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl

DTD

:Demiryolu Tamacl Dernei

DPT

: Devlet Planlama Tekilat

Ed.

: Editr

LODER

: Lojistik Dernei

OECD

: Organisation for Economic Co-Operation and Development

RODER

:RO-RO Gemi letmecileri ve Kombine Tamaclar Dernei

SGK

: Sosyal Gvenlik Kurumu

T.C.

: Trkiye Cumhuriyeti

TDK

: Trk Dil Kurumu

TND

: Trkiye Nakliyeciler Dernei

viii

TK

: Trkiye statistik Kurumu

UKAT

:Uluslararas Karayolu ile Yk Tamaclar ve Acente

Sahipleri Dernei

UND

: Uluslararas Nakliyeciler Dernei

UTIKAD

Uluslararas

Tamaclk

retenleriDernei

yy.

: Yaym Yeri Yok

ix

ve

Lojistik

Hizmet

GR
Ticari snrlarn ortadan kalkmas ile beraber rekabette nemli
boyutlarda

art

grlm,

lkelerin

dnya

pazarnda

yaamlarn

srdrebilme abalar yeni alanlara ynelmelerine neden olmutur. zellikle

lkelerin ekonomi dengeleri asndan nemli olan d ticaret rekabeti ciddi
boyutlara ulamtr. Gnmzde artk firmalar ve lkeler fark yaratarak
pazara egemen olmaya almaktadr. Bu da ancak lojistik gibi destekleyici
hizmetler ile mmkn olacaktr.
Lojistik sektr dnya ekonomisi iin olduu kadar Trkiye
ekonomisi iinde nemlidir. Bunun en nemli nedeni de, lojistik sektrn
ilgilendiren kararlarn lke ticareti iin kritik zellikte olmas ve sektrn
gnmz Trkiyesinde i oluturma ve byme potansiyeli ynnden ne
kan sektrlerden biri olma konusunda hzla ilerlemesidir. Lojistik sektr
Trkiyede hizmet sektr ierisinde turizmden sonra gelen ikinci byk
sektr olma niteliindedir.
Mal ve hizmet maliyeti iinde sektre bal olarak nemli bir pay
olan lojistik sistemlerindeki yksek verimlilik Trk iletmelerinin ve buna
bal olarak tm lke ekonomisinin rekabet kapasitesini belirleyici nemli
bir unsurdur. Lojistikve Trkiye ekonomisi arasndaki dier nemli bir
balantda lojistik i potansiyelinin lke ekonomisinin genel gidiinden
birebir etkilenmesidir. Ekonominin canl olduu dnemde lojistik i hacmi
artmakta dier taraftan durgunluk olmas durumunda lojistik hizmetlere olan
talep dmektedir. Bugn dnyada, mal retmek kadar onu satabilmek,
hatta retilen emtiay son alcya ulancaya kadar zarar vermeden tamakta
byk nem tamaktadr.
D ticaret lkelerin cari ilemler dengesi zerinde etkili olarak ve
lkelere dviz geliri salayarak dnya ekonomisi zerinde de etkili
olmaktadr. Bu sebeple lkeler d ticaret politikalar araclyla
ekonomilerine yn vermektedirler. D ticaret gerek gelir salamas gerekse
de maliyetleri ile ekonomi asndan son derece nemli olmakta, gelir ve

maliyetlerine ise byk lde lojistik yn vermektedir.

Sadece dnya d ticaretindeki etkinlik asndan deil lke
ekonomisinde i ve d dengenin salanabilmesi iin de d ticaret nemli
bir aktr konumunda bulunmaktadr. D ticaretin ulam ve d ticarete
ynelik hemen hemen tm faaliyetleri kapsayan lojistik ise bu dngde d
ticareti ayakta tutan sektrdr.zellikle 2008 yl krizi sonrasnda
ekonomide yaanan dalgalanmalar lojistik sektrn nemli derecede
etkilemi,

i pazarda talepte daralma

yaanmtr.

Trk lirasnn

devalasyonlar nedeniyle deer kaybetmesi sonucunda ithalatta yavalama

grlrken i hacmi ve fiyatlarda byk dler yaanmtr. Kr
oranlarndaki dler var olan yatrm projelerinin ertelenmesi, proje
aamasndakilerin ise iptal edilmesine yol amtr.
Lojistik

sektr

istihdam

ynnden

de

nem tamaktadr.

Uluslararas tamaclk ve lojistik sektrnn geliimine bal olarak zel

sektrde kurulan firmalarn says artmakta ve sektr bydke istihdam
edilen personel says artmaktadr. lkelerin bazlar bulunduklar corafi
karakteristiklerinden dolay sadece bir tama trne nem verirken, bazlar
ise tm tama trlerinde yeteneklerini gelitirmilerdir. Bir lkede hangi
tama tr gelimi ve youn olarak kullanlyorsa o lkenin istihdam
profili de bu ynde ykselmektedir.
Trkiye kresel ekonomiye ve tek pazar hedefine uyum salarken
dier lkeler ile de d ticaret yapmaktadr. Her geen gn daha da ok
byyen ve dnya ekonomisi ierisindeki yeri son derece nemli olan
lojistik sektrnn Trkiye ekonomisi ve d ticareti zerindeki etkisi de
olduka byktr. yle ki lojistik sektrnn gelimesi ve d ticaret
asndan etkin kullanm ile Trkiyenin byk bir ekonomik g haline
gelmesi mmkndr. Dier lke ekonomileri ile rekabet edebilmesi ve
pazar payn koruyabilmesi ancak d ticarete ynelik hizmetlerin etkinlii
ile mmkn olacaktr. Bu noktada Trkiye nemli bir konumda yer
almaktadr. nk d ticarete ynelik hizmetlerden en nemlisi olan lojistik
hizmetine corafi olarak olduka elverili bir konumda yer almaktadr. Asya
2

ve Avrupa arasnda bir kpr ilevini grmesi asndan Trkiye, hem

dnya d ticareti hem de lojistik sektr ynnden byk nem
tamaktadr. Dolaysyla Trkiyede d ticaret ve lojistik sektr birbiri
asndan tamamlayc nitelikte yaplara sahiptir.
Trkiyede lojistik hizmetlerinin geliiminin d ticaret zerindeki
etkilerinin incelendii bu alma blmden olumaktadr. lk blmde
lojistik kavram genel olarak deerlendirilerek ayrntl bir ekilde ele
alnmtr. almann ikinci blmnde d ticaret ve ekonomik bymeye
yer verilmitir. Bu blmde d ticaretin ekonomi asndan nemi ve d
ticareti etkileyen unsurlar incelenerek ekonomik byme ve kalknmada d
ticaretin rolnden sz edilmitir. nc blmde ise lojistik hizmetlerdeki
gelimenin Trkiyede d ticaret zerine etkileri irdelenmitir.

BRNC BLM
LOJSTK KAVRAMINA GENEL BAKI
1.LOJSTK KAVRAMI

Kresellemenin etkisiyle artan ve nem kazanan d ticaret,

gnmzde bilinen haliyle lojistik kavramnn bu derece geni bir alana
yaylmasnda phesiz en byk etkendir. Siyasi, sosyal, askeri ve kltrel
alanda yaanan deiimler lojistiin gn getike gelimesine neden
olmutur. Teknolojik gelimelerin de etkisiyle oluan biliim ve ulam
sektrleri lojistik sektrn nemli miktarda etkilemekte ve giderek
geliimine katkda bulunmaktadr.
Gelien teknoloji, deien ihtiyalar, deien talep yaps ve lkelerin
snrlarn ortadan kaldran ticaret anlay yeni ihtiyalar ortaya karmtr.
kinci Dnya Savandan sonra ticaret eklinin deimesi yeni kavramlarn
ticaret hayatna girmesini salamtr. Lojistik kavram da deien ticaret
anlay ile birlikte askeri alandan ticaret alanna gemitir.
1960l yllarda Sanayi Devrimi ile birlikte dnyadaki ekonomik
konjonktr ve deien eilimler lojistik kavramnn gelimesi iin uygun bir
zemin hazrlamtr. zellikle pazarlama yaklamnn gelimesiyle,
pazarlamann destekleyen faaliyetlerinden biri olarak ele alnan lojistik
kavram da gndeme gelmeye balamtr.
Dnyada kreselleme ile birlikte lojistiin nemi de artmtr.
1970li yllarda artan faiz oranlar ve enerji maliyetleri, global ekonomiyi ve
bir ekonominin damar sistemi olan lojistii ciddi anlamda sarsmtr. Birok
uluslararas iletme iin ok nemli bir dnem yaanmtr. Bu krizle
birlikte lkeler aras rekabet daha da artmtr. Bu rekabetin younlamas
iletmelerin rn ve kurum yaplarn rakiplerine gre farkllatrmalarn da
beraberinde getirmitir. Bu noktada iletmeler hangi sektrde olurlarsa
olsunlar maliyetleri azaltmak iin lojistiin ne kadar nemli olduunu hzla

kefetmilerdir (anc ve Erdal, 2007: 19).

1970li yllarda daha hzl tama, gerektirdii gibi depolama,
rnlerin ihtiya annda hazr bulunmas, raf mrlerini kaybetmemesi,
saklanrken korunmas, geri dnlerin salanmas gibi lojistik ynetiminin
temel esaslar ortaya kmtr (Koban ve Keser, 2007: 43).
letmeler, kreselleme arttka ok daha fazla ihracat ve ithalat
gerekletirdikleri iin tedarik zincirlerine eilmek zorunda kalmlardr.
nk tedarik zincirleri daha uzun, daha maliyetli ve daha karmak bir hal
almaya balamtr. Bu nedenle iletmeler kresel rekabeti baarmak iin
mkemmel bir lojistik ynetimi kurmay en nemli i sreci olarak
belirlemilerdir (Baki, 2004: 20).
1970li yllarda gnmzn modern lojistik anlaynn temelleri
atlmtr. Bu yllarda iletmeler lojistik ynetimini ele alm ve lojistik
faaliyetlerinin daha az maliyetle daha iyi gereklemesi iin almalar
yapmtr. Buna gre daha nce fiziksel tedarik ve fiziksel datm olarak
ayr ayr ele alnan iletme faaliyetlerinin, aslnda ortak faaliyetlerden
olutuu ve bir arada dnlmesi gerektii fark edilmitir (Orhan, 2003:
17).
Gnmz i dnyas, savan yerini uluslararas rekabetin, erzak ve
cephanenin yerini mal, teknoloji ve varlklarn ald bir arenaya
dnmtr. Baarya ulamak iin kullanlan stratejiler ve bunlara uygun
etkinliklerin, yani lojistiin nemi gittike artmtr. Lojistik, 21. yzylda
amaca ulamak iin tm organizasyonu ve kaynaklarn en uyumlu ekilde
hareket ettirebilme yetenei olarak i dnyasnn gndemine girmitir. Bu
erevede satn alma, nakliye (kara, deniz, hava, demiryolu), gmrk,
sigorta, elleleme (malzeme aktarm), depolama, talep tahmini, envanter
ynetimi, lojistik bilgi sitemi, yedek para destei, datm, iade ilemleri,
retime malzeme verme, katma deerli ilemler (etiketleme, fiyat-barkod,
paketleme, mteri taleplerine gre rn hazrlama vb.), rota planlamas ve
sevkiyat gibi ok eitli faaliyetler gnmzde lojistik ile eanlaml hale

gelmitir (Long, 2012: 16)

1.1.LOJSTN TANIMI
Lojistik kavram ok genel olarak, Bir rn kaynandan
(tedarikiler), nihai tketicisine (mteriler) ulatrmak iin gerekli tm
faaliyetler olarak tanmlanabilir (Orhan, 2003: 7).
Lojistik, uzun dnemde toplumun genel refah dzeyini arttrmaya
yardm amacyla, mal ve hizmetin meneinden mterisine ulamasn
planlamak, organize etmek, mal tamas ve depolamasn yapmak ve bu
sreci verimli ve optimal seviyede altrmak (Gen, 2009: 39) olarak da
tanmlanabilecei gibi iletmelerin kar maksimizasyonu amacyla madde ve
malzemeleri, paralar ve tamamlanan mamulleri stratejik bir ekilde
depolayan, akn salayan ve kontrol eden; ynetsel sorumluluk dizayn
etmeye yarayan bir sistem olarak da tanmlanabilir. (Hacrstemolu ve
akrak, 2002: 96).
Kresel ticari eilimler ve teknolojik gelimeler sonucunda
kkldeiimlere urayan geleneksel tamaclk ve ulam anlay
gnmzde lojistik kavram iin de ele alnmaktadr. Lojistik, baka bir
tanma gre bir maln doru yerde, doru zamanda, doru miktarda, en
yksek kalitede,

en gvenli

bir

biimde

ve uygun

maliyetlerle

bulundurulmasdr.(Kaynak: 78)
Gnmzde ounlukla tama ile lojistik eanlaml kullanlmasna
karn lojistik, tamadan ok daha geni bir alan iine almaktadr.
Lojistik; hammadde, malzeme, ara mallar ve dier hizmetlerin tedarik
edilmesini, stoklanmasn, iletme iindeki hareketini ve retilmi olan
rnlerin tketicilere ulatrmalar ile sz konusu rnlerin herhangi bir
nedenle geri dnleri iin gerekli tm faaliyetleri ifade etmektedir
(Tokayvd., 2011: 3).
Lojistik Ynetim Konseyinin (CLM-The Council of Logistics

Management) yapt tanma gre lojistik, tedarik zincirinin bir paras

olarak mallarn, hizmetlerin ve bunlara ilikin bilgilerin, balang noktas
ile tketim noktas arasnda mteri gereksinimlerini karlamak amacyla,
en etkin ekilde ileri ve geri ak ve depolanmasnn planlanmas,
uygulanmas ve kontrol edilmesidir (Dirik, 2012: 5).
Lojistik, ktlarn retildikleri noktadan tketiciye kadar olan
eylemininynetimi olarak ele alnsa da, birok rnn yaam sreci
tketiciye ulamasylabitmeyecei iin, kullanlmaz duruma geen rnlere
ynelik olarak iletme iin aynzamanda tersine bir lojistik kanalnn da
ynetilmesi gerekmektedir. Bu erevede, modasgemi, hasarl ya da
ilevini kaybetmi rnler, onarlmak veya elden karlmakiin kaynak
noktalarna geri dnmektedirler.
Lojistik, bilginin ve retim iin gerekli olan her trl hammadde,
yar ilenmi, ilenmi ve malzemelerin irketler ve tketiciler arasnda
ulatrlmasnn ynetildii etkinlikleri kapsamaktadr (Kotler, 2000:540).
Lojistik en genel tanmyla bir rn kaynandan mterilere
ulatrmak iin gerekli tm etkinlikler olarak da deerlendirilebilir. Bu
etkinlikler

tedarik

zinciri

olarak

adlandrlan

bir

ak

iinde

gerekletirilmektedir. Burada tedarik zinciriyle anlatlmak istenen ise

tedarikiler, reticiler, toptanc ve datmclar ile maaza ve tketicilerdir
(Tunbilek, 2004: 1).
Lojistik; bir rnn ilk reticiden son tketiciye kadar olan nakliye,
depolama, gmrkleme, ambalajlama, datm gibi tm srelerini ifade
eder. Bir baka tanmla lojistik; doru rn, doru yerde, doru zamanda,
doru miktarda, doru ekilde, doru kalitede, rekabeti bir fiyatla
salamaktr (MSAD, 2013: 15).
Lojistik genelde doru alglanmadndan dolay insanlarn gznde
deiik bir kavram olarak ortaya kmakta, anlam olarak bilinmemekte ve
genelde tamaclk ve depolamadan sz edilmektedir. Tamaclk ve

depoculuk etkinlikleri lojistik zincirinin yalnzca birer halkalar olmaktadr.

Lojistik ok daha karmak bir yap, hatta sistemin kendisi olmaktadr. Bu
sistemin etkin olarak alabilmesi iin tama ve depo faaliyetleri tek bana
yeterli olmamakta, sistem bir btn olarak ele alnp uygulanmaldr
(Tunbilek, 2004: 42).
Genel olarak alnan baka bir tanm ise; malzeme ynetimi ve
fiziksel datm etkinliklerini kapsayan bir fonksiyon olarak kabul edilerek,
kullanlm ya da atk maddelerin geri kazanlmas da dahil olmak zere,
ikmal maddelerin tedarik zinciri boyunca elde edilmesi, depolanmas ve
aktarlmas ilemlerinin planlanmas gerekletirilmesine ilikin tm
eklinde olmaktadr (Tanya, 2003: 18).
Askeri anlamda lojistik, muharip unsurlara strateji, taktiine uygun
ve gerekli olan ikmal maddeleri ile hizmet desteini salamak iin yaplan
etkinlikler, sivil anlamda ise sevkiyat noktas ile teslim noktalar
arasndaki malzeme, bilgi ve hizmetlerin iki ynl ak olarak
tanmlanmaktadr (Koban ve Keser, 2007: 8).
Gnmzde modern lojistiin tanm ise eya ve belgelerin
hareketleri ile snrlandrlmann dna karak, uluslararas ticaretin bir
ilevi

olarak

gelime

gstermitir.

Lojistik,

mteri

siparilerinin

almndanmal bedellerinin tahsiline, gmrk ve transit gei belgelerinin

hizmet erevesinde btncllne kadar ok daha geni bir boyuta
varmtr.
Ticaret sektrnde ise lojistik kavram daha ok i odakldr. Ticaret
sektrne gre lojistik; mterilerin gereksinimlerini salamak iin
hammaddenin

etkin

maliyetle

ak,

depolanmas,

ilenmesi

ile

tamamlanm rn elde edilmesi ve ilgili bilginin kaynak noktasndan

tketim noktasna kadar ulamasn planlayan, uygulayan ve denetleyen
ilemdir. Lojistik, her zaman hazr olma durumu iin basit bir destek sistemi
yerine, stn mteri hizmetlerinin temel alnmasdr. Lojistik sistemin hzl
tepki verebilmesi, hzl ekilde ihtiyaca gre oluabilmesi ve deikenlie

uyum salayabilecek yaratclkta olmas gerekmektedir. (Orhan, 2003: 12).

Lojistik ynetimi ise; eyann tedarik noktasndan nihai tketim
noktasna kadar tm bag lantl hareket ve ilemlerin ara noktalarda
depolama faaliyetlerinin verimli, maliyet kazanml biimde ynetimidir.
1.2. LOJSTN NEM VE KAPSAMI
Lojistik, retim ncesi aamalardan mteriye rnn teslimi sonras
teknik destek ve atklarn geri dnmne kadar tm alanlarda reticiyi ve
tketiciyi etkilemektedir. Bu etki hem tketici tercihi asndan hem de
reticiye ve tketiciye yansyan maliyetler asndan olmaktadr. Bu nedenle
lojistik, firmalar ve tketiciler iin byk nem tamaktadr.
Lojistiin firmalar zerindeki etkisine bakldnda, rnn nihai
noktaya istenilen standartlar, kalite ve doru zamanda ulamasn salayan
firmalarn lojistik srete engellerin en aza indirilmesi sayesinde gelien ve
deien koullara uygun zm yollar oluturabildikleri grlmektedir
(Koban ve Keser, 2007: 54). Ayrca firmalar doru planlanm
lojistikfaaliyetler

ile

maliyet

ve

zaman

ynetiminde

etkinliklerini

arttrmaktadr. Lojistik maliyetler lojistik alt yapsnn kurulmasndan, tercih

edilecek ulam sistemi, kullanlacak enerji maliyeti, lojistik iin ayrlan
kullanm alan, lojistik faaliyetler araclyla elde edilen gelir, lojistiin
dier sektrler zerindeki etkisi ve benzeri nedenlerle sanayilemi lkelerin
gayri safi milli haslasnn ok nemli bir ksmnda etkili olmaktadr.
(Kayaba, 2010: 85). Ayrca lojistik faaliyetlerin hammadde temininden
teslimat sonras teknik destee kadar her aamasnda i gc ihtiyac
olduka byktr. Bylece lojistik istihdam yaratc etkisi sayesinde de
ekonomiye katk salamaktadr.
Lojistik faaliyetlerin nemli olduu bir baka konu ise evredir.
Lojistik faaliyetlerin birim rn bana karbondioksit emisyonu, grlt
kirlilii, depolama alanlarnn yeri ve benzeri birok etkisi olmaktadr.
Faaliyetlerin evreye etkilerini lmek ve en az dzeyde tutmak iin

gerekletirilen giriimler yeil lojistik olarak ifade edilmektedir. (Orhan,

2003: 14). ktisat biliminin de konusu olan kt kaynaklarla insan
ihtiyalarnn tatmini ancak kaynaklara zarar verilmemesi ve kaynaklarn
korunmas ile mmkndr. Lojistiin bu konudaki katks ise yeil lojistik
sayesinde olmaktadr.
Lojistii

sadece

yk

tamacl olarak

tanmlamak

doru

olmayacaktr. Lojistik hammadde temininden, rnn tesliminden sonra

teknik mteri desteine kadar birok faaliyeti iermektedir.
Lojistiin kapsad faaliyetler aada ksaca anlatlmtr:(anc ve
Erdal, 2003: ss.35-36);
Pazar stratejisi; hangi pazarlara nasl ve ne zaman girilecei
konularn iermektedir.
retim planlamas; kapasite ynetimi, imalat programnn oluumu,
kontrol ve desteklenmesini ifade etmektedir.
Satn alma; iletmenin ihtiya duyduu hammadde ya da rn
vearalarn tedarikiler vastasyla teminini ifade etmektedir.
Envanter ynetimi ise; envanterin denetlenmesi, kullanma imkn
verecek stok seviyelerinin srdrlmesi, kayp ve zarar ynetimini
iermektedir.
Depolama; rnlerin belirli bir sre iin belirli bir yerde alcya
gnderilmek amacyla korunmasdr.
Datm ise retimi tamamlanm rnlerin alclara ulatrlmas
eklinde aklanmaktadr.
Malzeme

ellelenmesi;

rnn

yer

deitirmesi,

bakm,

niteliklerinde deiiklik yaplmadan tamiri anlamna gelmektedir.

Mteri hizmetleri; sipari ynetimi ve sat sonras destek

10

faaliyetlerini iermektedir.
Sigorta ise, sz konusu eya, tama arac ve srcsnn sigorta ile
koruma altna alnmasn ifade etmektedir.
Lojistik sistem, btn olarak lojistik sre ierisinde ele alndnda,
katma deer yaratan mal ak ve ihtiyalara ilikin bilgi ak yaratarak
ekonomiye nemli lde katk salamaktadr.
Gemiten gnmze kadar ekonomik yaamda oluan deiimler,
lojistiin ekonomiye olan katksn nemli lde arttrmtr. Artan tketici
refah ve dolaysyla tketici beklentilerindeki art ulusal ve uluslararas
pazarlardaki mal ve hizmetlerin artmasna yol amtr. (Long, 2012: 34)
Birok yeni rn ve hizmet, dnyann eitli yerlerindeki tketicilere
sunulmu, satlm ve datlmtr. letmeler, giderek genileyen pazarlarn
ve hzla artan yeni rn ve servislerin ortaya kard bu yeni durumun
stesinden gelmek iin daha byk ve daha karmak bir yap
kazanmlardr. rnlerin tek bir kuruluta retiminin, montajnn,
paketlenmesinin yapld sistemin yerini retimin her bir aamasnn
farkltesislerde hatta farkl lkelerde yapld yeni bir sistem almtr (Baki,
2004: 23-24). Bu durum; amac, firmann varln srdrebilmesi asndan
organizasyonu kalite,

fiyat, zaman ve hizmet

gibi hayati pazar

deikenlerine kar dayankl hale getirmek olan lojistiin neminin

artmasna neden olmutur.
Sonu olarak, kresellemeye bal olarak farkllaan ve eitlenen
rn ve hizmet ihtiyac ile talebin piyasann deien grnm, rekabet
stratejilerinin ekirdek esi olarak retim sisteminin yan sra lojistik
olgusunu da ynetir konuma gelmitir.
Lojistik penceresinden bakldnda, lojistik alglamann artk sadece
datm ynetimi eklinde olmamas nemli bir gelimedir. Bugn gelinen
noktada iletmeler artk lojistik faaliyetleri; ileri tamamlayan ve deer
yaratan bir sre olarak grmeye balamlardr. (Koban vet Keser, 2007:

11

43)
1.3. RETM NCES LOJSTK
Genel olarak bakldnda lojistik faaliyetleri iki farkl aamada
gerekletirilmektedir. Temel olarak iki ana balk altnda toplanan bu
faaliyetler, ikisi de birbirine bal olan, giri ve k lojistik hizmetlerini
tanmlarlar. Bunlardan birincisi lojistik olarak isimlendirilen, giri lojistii
etrafnda hammaddelerin tedarikiden toplanmasn, depolanmasn ve
retimini tedarik zinciri ynetimi erevesinde dzenleyen faaliyettir.
Lojistik ynetimi ile zde olan tedarik zinciri kavramn Lee ve
Billington, malzemelerin tedarik edilmesi, tedarik edilen malzemelerin yar
mamul veya son rnlere dntrlmesi ve son rnlerin mterilere
datm fonksiyonlarn yerine getiren tedarikiler, fabrikalar, depolar,
datm merkezleri ve perakendeciler adr

eklinde tanmlamtr.

retim ncesi lojistik sreci, imalat konusunda alan iletmelerin lojistik

faaliyetleri; hammadde, yan mamul ve hazr paralarn retim ortamna
tanmas ilemlerinin takip edildii bir sretir (anc ve Erdal, 2003: 4445).
retim ncesi lojistik, fiziksel tedarik olarak da adlandrlmaktadr.
Giri lojistiinin temel felsefesini; iletmelere hammadde, yar
mamul gibi retim iin gerekli olan unsurlar salayan tedariki iletmeler
ile bu rn ya da hizmetleri kendi ierisinde ileyip tketiciler iin faydal
mal ve hizmetler reten firmalar arasnda bir uyumun salanmas
oluturmaktadr.
retim ncesi lojistik; iletmenin retmi ve satm olduu mal ve
hizmetlerde kulland ilk madde ve malzemelerin satn alnmas ve
depolanmas faaliyetlerini kapsar (Gm, 2009: 105).
Giri lojistiindeki temel ama ise, gerek tedariki firmann ve
gerekse retici firmann her yaptklar al veriten ayr ayr kendi kar

12

paylarn maksimum yapmak deil karlkl olarak her iki tarafnda yarar
elde etmesini salamaktr.
retim ncesi lojistik sreci, imalat konusunda alan iletmelerin
lojistik faaliyetleri; hammadde, yan mamul ve hazr paralarn retim
ortamna tanmas ilemlerinin takip edildii bir sretir. (Erdal ve anc,
2003: 24).
Ksaca ifade etmek gerekirse bu sre tamamen retim ncesi
gerekletirilen ve kaynaklarn retim hattna tanmasna hizmet eden bir
sretir. retim ncesi lojistik, lojistik sre ierisinde hammaddelerin
firma adna daha ucuz bir ekilde temin edilerek retim hattna kadar
getirilmesini salar.
Bu tamamen retim ncesi gerekletirilen ve kaynaklarn retim
hattna tanmasna hizmeteden bir sretir.
Temel esas; tedarik piyasalar ve retim arasnda bag lanty
kurmak ve burada bir kpr grevi grmektir. Deg er art yn ile
iletme iindeki katma deg erin ilk basamag dr denilebilir. retim
ncesi lojistik srecinin dog ru planlanmasnn iletmelere nemli maliyet
stnlg sag ladg gz ard edilmemelidir.
1.4. RETM SONRASI LOJSTK
Lojistik kelimesi kullanldnda akla ilk gelen hizmet retim sonras
(outband) k lojistiidir.
retim sonras lojistik faaliyetleri; retimi tamamlanm mal ve
hizmetlerin mterilere datm faaliyetlerini kapsar (Gm, 2009: 105).
k lojistii srecinde retim ilemi tamamlanm olup retilen
mallarn pazara ve mterilere ulatrlmas temin edilmektedir.
retim sonras lojistik faaliyetlerin byk bir blmn fiziksel
datm hizmetleri oluturmaktadr. Fiziksel datm maln uygun fiyatlarla

13

rekabet edilebilir artlarda mterilerle buluturulmasn salar.

Fiziksel datm hizmetiyle ne kan k lojistiinin temel
aamalar retim hattndan sonra maln sat noktasna hatta nihai mteriye
kadar olan sre arasnda gerekletirilen depolama ve nakliye gibi
hizmetleri iine alr.Bu sre ierisinde stok ynetiminden maln mteriye
ulamasna kadar olan faaliyetlerin ift tarafl bilgilendirilme yolu ile
kontrol altnda tutulmasna, bylece de mteriye en uygun artlar altnda
ulatrlmasna imkn tannmaktadr (Gen, 2009: 56-57).
Bu faaliyetler birinci operasyon olan bilgi ak ile ilgilidir.
Operasyonun btn aamalar taraflar arasnda salanan bilgi ak ile
kontrol altnda tutulur. Dieri ise fiziksel ak salayan operasyondur.
(Glen, 2010: 78). Bu operasyonla retim hattnn hemen bitiminde rnn
paketlenmesi ve etiketlenmesiyle balayan, ardndan depolanmas ile devam
eden, ardndan verilen siparilerin hazrlanmasn salayan ki, bu aamada
zamanlama olduka nemlidir, mteri isteklerine ynelik baz hizmetlerin
yaplmas ve son olarak baz durumlarda mterilere ynelik paketlerin
almas

ve

mallarn

raflara

yerletirilmesi

gibi

datm

sonras

bazhizmetlerin de verilmesi amalanr (Erdal ve anc, 2003: 36).

Fiziksel datm maln uygun fiyatlarla rekabet edebilir koullarda
mterilerle bulumasn salar. Fiziksel datm, ou kez tama ile
eanlaml grlmektedir. Bu anlamda fiziksel datm, bitmi mallarn
reticiden tketiciye ve hammaddelerin tedarik kaynaklarndan reticiye
doru akn kapsamaktadr.
Tama ileminde temel aama olduu grlmektedir (Porter,
2000: 63-64). lk olarak rnn nakliye noktasna hareketi grlmektedir.
Bu da toplu bir ekilde yaplacak nakliyenin avantajlarndan faydalanmak
zere rnn trene, kamyona kadar olan hareketini ierir. Buna nakliye
ncesi operasyon de denilebilir. kincisi transfer noktasndaki hizmetlerdir.
Burada sipari hazrlama veya rn zerinde ksmi deiim yaplmas,
ambalajlama vb. hususlardan sz edilebilir. ncs ise, rnn nihai

14

mteriyeulamasdr. Bu durum da nakliye sonras faaliyet olarak ele

alnabilir.
Bu faaliyet iinde rnler daha kk tayclarla son kullancyla
buluacaklar sat noktalarna ulatrlrlar. Tama, fiziksel datm
ilemlerinden sadece birisidir. Fiziksel datm, tamann yan sra;
ykleme boaltma, depolama, stok denetimi, koruyucu ambalajlama gibi
trl alt fonksiyon ya da ilevlerden oluan bir btn oluturmaktadr
(Sabuncu, 2009: 72).
Bu sre iinde tedarik zincirinin en nemli ayaklarndan birisi de
depolamadr. Bu konu, yani depolama ve depo ynetimi ayr bir uzmanlk
alan olarak gelime gstermi ve lojistik faaliyetlerin ayrlmaz bir paras
haline gelmitir.
Lojistik

faaliyetlerinin

zamannda

ve

salkl

bir

ekilde

gerekletirilmesinde maln nitelii ve niceliine gre gvenli bir ekilde bir

araya getirilmesi, depolanmas ve bilgisayar destei ile kayt altna alnmas
gerekmektedir. Lojistik iletmelerinin depolama hizmetlerini vermesiyle
birlikte ticari iletmelerin stok, dkm maliyetlerinin drlmesi ve
zamannda mallarn hedef pazara sunulmas dikkate alnmas gereken bir
konu olarak karmza kmaktadr.
2.LOJSTK LE LGL KAVRAMLAR
Lojistik ile ilgili temel kavramlar bu blmde malzeme ynetimi,
fiziksel datm, tedarik zinciri ynetimi ve geri dn lojistii olarak
deerlendirilecektir.

2.1.MALZEME YNETM VE LOJSTK

Malzemenin rgt iin anlamnn ok yksek olduu aktr.
zellikle, teknolojik gelimelerin malzeme ynetimine daha da fazla nem
kazandrmaktadr. yle ki parasal ve maddesel olanaklarn bol olduu

15

durumlarda bile ikmal sisteminin planlanmas, uygulanmas, denetimi

yetersiz

olursa

hizmetin

salanmasndaki

aksaklklar

yine

de

artabilmektedir (Karalar, 2004: 58).

letmeler de hizmetlerin aksamadan yrtlmesi, ncelikle gerekli
olan malzemelerin istenilen yer ve zamanda istenilen miktarda ve nitelikte
hazr bulundurulmasna baldr (Baki, 2004: 46). Bu ise, ancak etkin bir
malzeme ynetimi ile mmkndr.
Malzeme ynetimi, bir iletmenin malzeme hizmetlerinin en uygun
zaman, yer, yntem ve imknlarla planlanmas, uygulanmas ve kontrol
srecidir. Literatrde lojistik teriminin ou kez malzeme ynetimi ile
eanlaml kullanld grlmektedir. Malzeme kodlandrma sistemi, ikmal
denetimi, stok denetimi konular malzeme ynetiminin nemli alt blmleri
saylmaktadr (Acar, 2001: 31).
Malzeme ynetimi malzemelerin asl kullanmndan nce tm
malzeme aktivitelerini daha verimli planlama, koordinasyon ve kontroln
salayan rgtsel bir kavramdr. Malzeme ynetiminin faaliyet alan
genitir. Planlama aktivitelerini ve malzeme gereksinimlerini, satn almay,
gerekli malzemeleri ve kaynaklar elde etmeyi, malzemeleri organizasyona
sunmada ve durumlarn geerli aktifler olarak maddeletirmeyi ve
kullanlm madde ihtiyalarn karlamak iin mallar doru zamanda ve
doru yerde salamay ierir. Sorumluluklar malzeme ihtiyalarnn
planlanmasyla

balar

ve

ancak

malzemeler

baarl

bir

ekilde

kullanldnda sona erer (Gen, 2009: 64).

Malzeme ynetiminin baars, satn almann gerekletirilmesinde
alternatif sat kaynaklarn bulmak deerlendirmek, gelitirmek, bunlarn
salayacaklar katklarnn tespitini doru olarak yapmak ve aralarndan en
uygun satcy seme becerisine dayanr. Bir iletmenin i yaamndaki
itibar byk oranda tedarikilerle olan ilikileri ile belirlenir. Tedarikileri
ile iyi ilikileri olan bir iletme mteri asndan daha caziptir. (Acar, 2001:
33)

16

Tedarikiler rn gelitirme ve kalite aratrmalar ile mterileri

tatmin edecek rn ve malzemelerin retilmesi yoluyla iletmenin
baarsnda yardmc olur.
2.2.FZKSEL DAITIM VE LOJSTK
Fiziksel datm, retim, pazarlama ve mteriler arasnda ve
faaliyetlerin baars zerinde etkili rol oynayan bir balant noktasdr.
Lojistik ynetiminde bu balanty salayan bir sre olduundan, fiziksel
datm fonksiyonu iletmelerin rekabet avantaj salamada kullandklar
etkin bir ara olmaktadr (Grn, 2010: 22).
Fiziksel datm; eitli faaliyetlerle rnlerin hazr duruma
getirildikleri noktalardan alclar veya tketicilere, iletmenin hedef ald
pazarlara, iletmenin sahip olduu ama ve politikalara uygun bir biimde
ulatrlmasn salayan; tama, depolama ve bilgi ileme faaliyetlerinden
oluan bir sistemdir (Kaya, 1976: 9). Daha genel bir tanmlamayla fiziksel
datm; hammadde, yar mamul ve mamullerin, retim noktasndan tketim
noktasna kadar ulatrlmasnn etkili bir ekilde gerekletirilmesini
salamak

zere

planlama,

uygulama

ve

kontrol

faaliyetlerinin

btnletirilmesidir.
Fiziksel datm, rnlerin ilikili noktalar arasnda fiziksel olarak
hareket ettirilmesine ilikin yaplan tm ilemlerdir ve zaman ve yer faydas
yaratmaya ynelik olarak; mamuln depolanmas, snflandrlmas,
nakledilmesi, ambalajlanmas, depo yeri seimi, mteri hizmetleri gibi
faaliyetleri kapsamaktadr (Ac ve Tek, 1985: 19-20). rnlerin
mterilere ve nihai tketicilere ulatrlmas anlamna gelen datm
lojistii, mterilere yani son kullanclara doru eyalarn, doru miktarda,
doru zamanda, doru yerde, istenilen kalite ve uygun maliyetle teslimini
amalamaktadr.
Datm ilevinin temelini oluturan eyalarn teslimat eitli
ekillerde olmaktadr: (MEB, 2011: 28).

17

retim srecinin hemen ardndan,

retim yeri veya tketim noktas yaknndaki datm merkezinden,

Lojistik

hizmet

salayclar

tarafndan

iletilen

datm

depolarndan gerekletirilmektedir.
Lojistik faaliyetlerin dzeyini, rn ve hizmetleri tketicilerin arzu
ettii yer ve koullarda, iletmeye rekabet avantaj ve krllk salamak,
fiziksel datma ilikin faaliyetlerin temel amacn oluturmaktadr. Fiziksel
datmn yararlar yle sralanabilir (Tek, 1999: 642-643):

Fiziksel datmda iletmelerde kurulan iyi bir stok ynetimi

sayesinde mteri istek ve ihtiyalarna cevap verilerek satlarn
artmas salanmaktadr.

Fiziksel datm sistemiyle uzak pazarlara ulama imkan salanarak

rekabet avantaj elde edilmektedir.

Fiziksel datmla faaliyetler sistemli hale getirilerek, depo saysnn

azaltlmas, daha az stok miktarnn bulunmas, etkin yntem ve
tekniklerle ykleme salanmas, tama, ulatrma faaliyetlerine
ilikin maliyetler azaltlabilmektedir.

retimle tketim arasndaki yer ve zaman fark bakmndan ortaya

kacak uyumsuzluklar ortadan kaldrlr.

Etkin bir fiziksel datm sistem ile pazarn her yerine ulama imkan
ile oluabilecek gereksiz fiyat artlar nlenir.
Tm bunlardan hareketle, retim sonras lojistik faaliyetlerin byk

bir blmnn fiziksel datm hizmetlerinin oluturduu sylenebilir.

Fiziksel datm maln uygun fiyatlarla rekabet edilebilir artlarda
mterilerle buluturulmasn saar. Fiziksel datm hizmetiyle ne kan
k lojistig inin temel aamalar retim hattndan sonra maln sat

18

noktasna hatta nihai mteriye kadar olan sre arasnda gerekletirilen

depolama ve nakliye gibi hizmetleri iine alr.
2.3.TEDARK ZNCR VE YNETM
Tedarik zinciri ynetiminden bahsetmeden nce, ksaca tedarik
zinciri kavramna yer vermek gerekir. Tedarik Zinciri; mal ve hizmetlerin
tedarik aamasndan, retimine ve nihai tketiciye ulamasna kadar
birbirini izleyen tm halkalar kapsar. Hammadde, yar mamul ve hazr
rnlerin retim ortamna tanmasndan kurum ii tamalara, retim sreci
sonunda k ambarndan datm kanallarna ve mterilere kadar uzanan
zincirin tamamn kapsayan lojistik hizmetlerin ynetimi ve planlamasdr.
(Alkan vet Erdal, 2007: 384)
sreleri asndan bakldnda tedarik zinciri; sat sreci,
retim, envanter ynetimi, malzeme temini, datm, ted arik, sat tahmini
ve mteri hizmetleri gibi pek ok alan kapsamaktadr. (en, 2006: 9)
Kreselleen ekonomi ve artan rekabet satlan rnn nitelii dnda
rn satan firmann mteriye sunduu hizmetlerin de nemli hale
gelmesine sebep olmutur. Firmalar mteri memnuniyeti salamak ve
pazar paylarn koruyabilmek iin retim ve rn ile ilgili hizmet veren
faaliyetlere ynelmitir. Bunlardan en nemlisi tedarik zinciri ynetimidir
(Koban ve Keser, 2007: 67).
Tedarik zinciri, hammadde tedarikinden depolama, stok kontrol ve
siparilerin ynetimi, datm, rnn mteriye ulatrlmas faaliyetleri ve
bu faaliyetlerin takibi iin bilgi akn salayan sistemlerden olumaktadr.
Tedarik zinciri faaliyetleri genellikle tedarik lojistii olarak da ifade
edilmektedir (zceylan, Blbl ve Gle, 2010: 107).
Tedarik lojistii her aamada oluabilecek olumsuzluklarn nne
geilmesinde ve oluan olumsuzluklarn giderilmesinde retici firmalara
destek salayan en nemli lojistik faaliyetler arasnda yer almaktadr.
Tedarik zinciri ynetimi ise; tedariki, retici, toptanc, bayi, mteri

19

ilikileri ile bilgi ve para akn dzenlemek, kontrol etmek ve ynetmektir

(Akman ve Alkan, 2006: 25).
Tedarik zinciri ynetimi ksaca retim ve tketim faaliyetlerini
gerekletiren birey ya da firmalar arasnda bilgi ve malzeme akn
salayan kpr grevini stlenmektedir. Gnmzde etkin tedarik zinciri
ynetimi ancak iletmenin i ve d balantlarnn entegrasyonu ile
mmkn olmaktadr ve tm tedarik zinciri unsurlar arasnda tedariki,
tedarik zinciri ynetiminin baars iin gerekli olan temel bileeni
oluturmaktadr (Akman ve Alkan, 2006: 25).
Tedarikinin performans tedarik zincirinin baarsn etkilerken ayn
zamanda firmalarn retim ve ulatrma maliyetleri zerinde etkili olarak
firmalarn mali yaps ile rekabet edebilirliklerini de etkilemektedir.
Tedarik zinciri ynetimi; rn, bilgi, ve hizmet aknn, balang
noktasndan tketildig i son noktaya ulancaya kadar tedarik zinciri
iersindeki

hareketlilig in

depolanmas
hammaddenin

ve
elde

tanmas

etkin

ve

hizmetidir.

edilmesinden,

verimli

ekilde

Tedarik

retilen

rnn

planlanmas,

zinciri
son

ynetimi,
kullancya

ulatrlmasna kadar olan sre iersinde retim ve tedarik proseslerinin her

bir elemannn birletirilmesidir. (Bedel, 2007: 2-4)
ki tr tedarik zinciri biimi bulunmaktadr. Basit bir tedarik
zincirinde her tedariki bamldr ve bir ya da daha fazla bileeni sadece
zincirin bir st srasndaki tedariki ya da montaj tesisi iin salamaktadr.
Karmak bir tedarik zincirinde ise en az bir tedariki, bir ya da daha fazla
bileeni iki ya da daha fazla st sradaki tedarikilere ya da montaj
tesislerine salamaktadr (Vergara, Khouja and Michalewicz, 2002: 407408).
Tedarik zinciri ynetimi stratejik seviye, taktik seviye ve operasyonel
seviye olmak zere seviyeden olumaktadr. Stratejik seviye, aylk talep
tahminlerinin yaplmas, kurumsal datmn planlanmas, kurumsal retim

20

planlamas ve kurumsal malzeme planlamas, taktik seviyede, haftalk

tahminler, ana retimin izelgelenmesi, malzeme ihtiya planlamas,
datm ihtiyalar planlamas, operasyonel seviyede ise sipariler, envanter
datm, proses seviyesinde izelgeleme, malzemenin serbest braklmas
faaliyetleri yer almaktadr (zyrk, 2008: 66-67).
Her seviyede farkl ilemler yer almaktadr ancak her bir seviye
kendinden nceki ya da sonraki seviyenin tamamlaycs niteliindedir ve
birinde meydana gelebilecek herhangi bir olumsuzluk tedarik zincirinin
tamamn etkileyebilmektedir.
Lojistiin bilinen amac doru rnleri doru miktarlarda (doru
yerde) doru zamanda ve en az maliyetle mevcut bulundurmaktr. Tedarik
zinciri ynetimi kapsamndaki drt temel alan, bu amac temsil etmektedir.
letmeler tedarik zincirleri boyunca srelerin btnletirilmesi ve temel
satc ve mterileriyle ortaklklar meydana getirerek yeterli art deeri
olmayan

fonksiyonlar

elemekte

ve

niha

mterileri

zerindeki

odaklanmalarn arttrmaktadr.
Bu ekildeki bir tedarik zinciri ynetimi lojistii bir zorunluluktan
ok, iletmenin baars iin stratejik bir ynetici sorumluluu haline
getirmitir (izmeci, 2002: 42).
Lojistik ynetimiyle; hammaddelerin temini veya bitirilen rnlerin
tketiciye ulatrlmas, kresel iletme ve ynetim stratejisi benimsetilmesi,
annda ve zamannda bilgi paylam ile toplam tedarik zincirinin grlebilir
oluu, tedarik zinciri organizasyonunun, yksek performans salayacak
takmlar halinde yeniden organizasyon oluturulmas salanabilmekte ve
tedarik zinciri sayesinde biliim sistemi oluturulmas ile maliyet ve lm
standartlarna ulalabilmektedir (Gen, 2009: 42-43).
Tedarik zinciri ynetiminde en nemli ama; stoklarn tm lojistik
ynetiminde minimuma indirilmesidir. retim iin tam zamannda teslimat
hem iletme hem de mteriler asndan ok nemlidir. Teslimat sresinin

21

uzamas, depolama sresinin uzamas, maliyetlerin artmas ve mterinin

deyecei fiyat art sonucunu dourur. Tedarik zinciri ynetimi, lojistik
zincirindeki taraflarn yakn bir alma koordinasyonu ile btn dngnn
optimizasyonunu salar. Bylece, retimde etkili olan btn iletmeleri
iine alan bir kaynak planlamas ile son mterinin gerek veya tahmini
ihtiyalar karlanr. Stoklarn azaltlmas, atl kapasitenin azaltlmas,
siparilerin

yerine

getirilme

srecinin

ksaltlmas

ve

teslimat

gvenirliliinin ykseltilmesi lojistik ynetiminde ortaya kan nemli

sonulardandr (Kancolu, 2007: 14-15).
Lojistik ynetimin optimizasyonu piyasa payn ve krll
ykseltmek isteyen iletmelerde ok nemli bir temeldir. Tedarik zinciri
ynetimiyle, irket ii, irket d ve irketler aras, minimum stok
dzeyiyle, btn katlanlarn arasnda annda bilgi aknn ve effaf bir
lojistik zincirinin oluturulmas, hzl ve stratejik planlama ve uygulama,
kapasitelerden en iyi ekilde yararlanma olanaklar salanmaktadr.
Gnmzn rekabet koullar, retici firmalardaki organizasyonel
bilgi aknn ve tedarikilerden retim ve teslimata kadar malzeme
aknndaha iyi, gvenilir ve dk maliyetli olmasn gerektirmektedir.
letmelerde ayr bir fonksiyon olarak tanmlanan lojistiin temel rol;
tedarik zincirinde bir noktadan, baka bir noktaya malzeme hareketinde
ortaya kmaktadr.
letmeler, mteri ihtiyalar ve retim kapasiteleri ile ilgili gerek
zamanl bilgi erevesinde organize olmak durumundadrlar. Mteri
ihtiyalarna cevap verecek gerek zamanl bilginin en kuvvetli ve temel
kayna lojistik olmaktadr (elikapa, 1998: 67).
letmeler hzla deien, esnek mteri taleplerini karlamak iin,
kendi i kaynaklarn hzl bir ekilde kullanma yetenei yannda, tedariki,
satc, alc ve mterileri kapsayan tm kaynaklara hzla eriebilme
yeteneine sahip olmaldr. Bu durumda bilgi alverii hem organizasyon
snrlar iinde hem de retim ve tketime katlan tm kaynaklar iinde hzl

22

bir ekilde yaplmaktadr. (Acar, 2001: 72)

Yaygn bir bilgi ak, ayn zamanda yeni lojistik sistemler ve bilgi
tabanl aralar gelitirmek iin yeni frsatlar salamaktadr. Bu noktada
tedarik zincirindeki bilgileri bir araya getirmede, bilgi ve malzeme ak
ynetimi iin daha etkili aralar gelitirmede lojistik ynetimin etkisi ortaya
kmaktadr.
letmelerin faaliyet gsterdikleri rekabet koullar, yeni girilen
pazarlar ve bu pazarlardaki dzenlemeler hakknda bilgi birikimi ve uygun
altyap bulunmamas iletmelerin lojistik irketlerine ynelmesine neden
olmutur.
Toplam maliyetleri azaltma, lojistik ynetimi ierisindeki stok
miktarlarn drme, mterilerin istek ve ihtiyalarna doru zamanda,
doru maliyetle, doru kalitede ve en hzl ekilde cevap verebilme
gereklilii iletmeleri tedarik zinciri organizasyonuna yneltmektedir.
Tedarik zinciri ynetimi, asl faaliyetlerde younlama imkan, yaplan
anlamalarda hizmetin ekli ve nitelii tanmlanabilir oluu, olas
gecikmelerin nlenebilmesi, mteri memnuniyetinde art salanmas,
corafi esneklik ve yeni pazarlara girebilme imkannn salanmas, lojistik
faaliyetler iin altyap oluturulmas avantajlarn beraberinde getirmektedir
(izmeci, 2002: 35-36).
2.4.TERSNE LOJSTK

Tersine lojistik srasyla, kullanm mr tamamlanm rnlerin geri

kazandrlmas iin mterilerden toplanmas, toplanan rnlerin kaliteleri
ile izleyecekleri rotalara gre snflandrlmas, alr durumda olmayan
rnlerin yenileriyle deitirilmesi ya da teknolojik yenilikler ilave edilerek
tamir edilmesi, geri dnm, rnlerin tekrar kullanma kazandrlmas ve
geri

kazanlan

rnlerin

ileri

aka

dahil

edilmesi

faaliyetlerini

kapsamaktadr.
Ayrca tersine lojistik sayesinde rnlerin tekrar kullanma

23

kazandrlmas salanmaktadr. rnlerin ya da atklarn tekrar kullanma

kazandrlmas ile maliyet ve zaman kayb, yanl ekilde imha edilen rn
ya da atklarn evreye zarar vermesi ve gereksiz kaynak kullanm
nlenmektedir (Karaay, 2001: 318).
Kurtarma ve imha etmenin yan sra, dnen mallarn kullanm,
nemli bir lojistik bileen olan, ters lojistik olarak adlandrlan byk bir
srecin parasdr. Alclar rnleri rn hatasndan dolay, kullanm
sresinin dolmasndan tr, nakliye hatalar, deitirme ve dier
sebeplerden dolay satclara geri gnderebilirler. Geri dnen mallar tek
ynl bir cadde zerinde yanl yne gitmeye benzetilebilir, nk rnlerin
sevkiyat aknn byk blm tek bir yndedir. ou lojistik sistemleri
ters bir kanal zerinde rn hareketini idare etmek iin kt donatlmtr
(Takn ve Durmaz, 2012: 58-59).
Bu kavram literatrde fakl ekillerde ele alnmaktadr. 1980li
yllarda, rnn son mteriden reticiye, hizmet sag laycya dog ru
hareketi olarak grlm, tadg anlamn snrlarise bu ekilde
izilmitir. Sonraki yllarda lojistik hizmetlerde grlen gelimelerle kavram
daha geni bir hizmet alann ifade edecek ekilde kullanlmtr; rn
dnleri, kaynak azatlm, materyallerin yeniden kullanm, atklarn yok
edilmesi ve yaklmas, tamir ve yeniden retimde lojistig in rol olarak
tanmlanmtr.
Tersine lojistik aklar ileri aklardan ok farkldr. Bir tersine
lojistik ak daha az grnrlkle birlikte, daha fazla reaktiftir. Firmalarters
lojistik faaliyetini firmann bir blm zerinde karar verme veya
planlamann bir sonucu olarak genellikle kabul etmezler, ancak ak
ynndeki kanal yeleri veya tketiciler tarafndan yaplan eylemlere cevap
verirler (Keskin, 2008: 62).
Tersine lojistik temel olarak, iletmelere aadaki yararlar salad
iin nemlidir (Nakbolu, 2007: 185):

24

Deer Geri Kazanm:

lk retimi esnasnda katma deer katlm rn, malzeme ve parada
olan ve rnn yeniden deerlendirilmemesi durumunda yok olacak deerin
tekrar kazanlmas.
Kar Maksimizasyonu:
rn geri kazanm ile hammadde, iilik, enerji vb. maliyetlerin
azaltm sayesinde.
evresel Ykmllklerin Yerine Getirilmesi:
Atk geri dnm, zararl madde ynetimi vb. biimlerde.
Mteri likileri Ynetiminde Gelime:
Sat sonras hizmette iyileme, mteriye geri alm garantisi
verebilme vb. giriimlerle mteri ilikilerini gelitirme.
3.LOJSTK YNETM
letmelerin zorlaan rekabet artlarna uyum salamas iin etkili
politikalar gelitirmeleri gerekmektedir. Rakiplerinin durumlarn iyi analiz
edip kendi artlarn, pazardaki durumlarn kontrol altnda tutmak
zorundadrlar. letmenin amalarndan olan karllk, sreklilik ve byme
iin gerekli olan rekabet artlarnn doru deerlendirilmesi gerekir.
letmeler mterilerine yksek kaliteli, uygun fiyatl mallar; doru yerde,
doru zamanda sunmaldrlar (Takn ve Durmaz, 2012: 32).
te bu noktada baarl bir lojistik ynetiminin nemi ortaya
kmaktadr. Etkin bir lojistik ynetimi, firmalarn hammadde tedarikinden,
hammaddenin ilenip mteriye ulatrlmas aamasna kadar devam eder.
Mteriye ulatktan sonra ise oluan tepkilerin tekrar iletmeye bildirilmesi
gerekir.
Dnya

ekonomisi

zerinde

25

rekabet

koullarnn

deiimi,

mterilerin tketim anlaynn deiimi, tketicilerin rn ve hizmetlerde,

kalite, maliyet, hz, zaman faktrlerini aramalar, iletmelerin bu dorultuda
rn odakl olmaktan ziyade mteri odakl ve mteri odakllkla hareket
etmelerini ve retimin balang noktasndan, tketiciye ulamada son
noktaya kadar lojistik faaliyetlerini nem vermelerini gerektirmitir.
Gnmzde artk, iletmelerin kilit noktas durumuna gelen lojistik
faaliyetlerinin

ynetimi,

kresellemenin

getirdii

yeni teknolojiler

vedeiim hz nedeniyle giderek daha da fazla nem kazanmakta ve

irketlerin balca rekabet stnl olarak nitelendirilmektedir.
Lojistik ynetimi, etkili ve verimli bir ak iinde malzemelerin
depolanmasnda, servislerin ve ilgili bilgilerin kaynandan tketicisine
ulatrlmasnda denetim, uygulama ve planlama ilemi olmaktadr. Lojistik
ynetimi ise, mterilerin gereksinimi olan tm blmlerin (tedariki,
retici, datc, pazarlamac) almalarnn uyumlu bir ekilde ilerlemesini
salamaktadr. Doru maln doru zamanda ve doru maliyette mteriye
sunulmas hedef alnmaktadr. Lojistik ynetimi kaynaklarn en iyi ekilde
ynetimidir. (Kobu, 2003: 201).
Lojistik ynetimi, doru rn, doru zamanda, doru yere hasarsz
bir ekilde ulatrmay hedeflemekte, bu balamda rn ya da hizmetler iin
nemli bir "deer yaratc faaliyet" olarak deerlendirilmektedir. rn ve
hizmetler iin hem yer hem de zaman faydas yaratan lojistik, mteri
hizmet dzeyi ile dorudan ilgili bir kavramdr. (Ballou, 1992: 231)
Lojistik fonksiyonunun iletme ynetiminde nem kazanmasnn
nedenleri aadaki gibi sralanabilir: (zcan, 2008: 277)
- Tama uzaklklarnn ve maliyetlerinin artmas
- retim teknolojilerinin pek ok alanda doyma noktasna ulamas
nedeni ile yneticilerin maliyet drmek iin lojistik alanna ynelmesi
- Stok kontrolnde tam zamannda tedarik vb. sistemlerin yaygn

26

biimde kullanlmas
- Mamul eitlerinin gelien ve deien tketici isteklerini karlama
zorunluluundan dolay hzla artmas
-

Bilgisayar

kullanmnn

yaygnlamas

ve

haberleme

sistemlerinin gelimesi
- evreyi koruma amacyla kullanlm malzemenin yeniden
kullanlmak zere ilenmesi
- Byk uluslararas retim ve sat firmalarnn oalmas
-Teknik ve fonksiyonel zellikleri itibariyle birbirine benzer
markalarn saysnn artmas mteri elde etme ve tutma da lojistik
fonksiyonlarnn nemini bir kez daha ortaya koymaktadr.
Lojistik ynetimi; birden fazla tama ve hizmet zemininin
ynetilmesidir. Ksaca lojistik, mal ve hizmet tedarikine ynelik
planlama,organizasyon, nakliye ve ynetim faaliyetlerinin btndr. Dier
bir ifadeyle; retim ncesi, retim annda ve retim sonras tm bilgi ve
tama hareketlerinden oluur. Fiziki tama ve bilgi ak; hammadde ve
malzemenin depolara tanmas, yar mamul ve iletme malzemelerinin
fabrika ii retimde kullanlmak iin tanmas, retilen rnn mamul
depolar, sat noktalar ve mterilere tanmas ilemlerinin btndr
(zcan, 2008: 278).
Lojistik

ynetimi

mteri

isteklerini

salamak

amacyla

hammaddelerin, ilenmi ve yar ilenmi mamullerin stoklanmas, aktif

maliyetle aknn ve bunlara ynelik bilgilerin ilk noktasndan tketime
kadar planlanmas, uygulanmas ve denetimini ieren tedarik zinciri sreci
aamasdr. Lojistik ynetimi, mteriye kadar uzanan tedarik zincirinin
ynetilmesiyle ilgili olduundan hem istee hem de istee nasl hizmet
sunmaya ynelik olarak ift tarafl ynetim ekli olmaktadr (Orhan, 2003:
38).

27

Lojistik ynetimiyle; hammaddelerin salanmas ya da bitirilen

rnlerin tketiciye ulatrlmas, kresel iletme ve ynetim stratejisi kabul
ettirilmesi, zamannda bilgi paylam ile toplam tedarik zincirinin
grlebilir olmas, tedarik zinciri rgtlenmesinin, yksek verimlilik
salayacak ekipler halinde yeniden rgt oluturulmas salanabilmekte ve
biliim sistemi oluturulmas ile maliyet ve lm standartlarna
ulalabilmektedir.
Gnmzde lojistik; fiziksel datm, imalat, retim ve tedarik
faaliyetleri ile ilgili planlama, datm, kontrol, maliyet ve insan kaynaklar
srelerine yol gstermede kullanlan btnleik bir ilevdir. (Koban ve
Keser, 2007: 5). letmede lojistik amacn gerekletirilebilmesi iin yeterli
dzeydeki

bir

ynetsel

dikkatin,

lojistik

sistemin

tasarmna

ve

ynelmesigerekmektedir.
Lojistik fonksiyonun geni anlamdaki egdm, depolama ve mal
dinamiinin tmne ynelik bir grnt iermektedir. Lojistik, ynetsel
sorumluluk

asndan

deerlendirildiinde

ise;

lojistiin

ynetsel

sorumluluu, iletmenin stratejik hedeflerinin yerine getirilmesinde;

malzemelerin, retim srecindeki mallarn ve ilenmi mallarn akn
denetim altnda tutabilecek bir sistemin tasarlanp ynetilmesi olmaktadr
(Kobu, 2003: 202).
Lojistik ynetimi genel olarak sipariin retilmesi, alnmas, yerine
getirilmesi ve rnn, hizmetin ya da bilginin datmnn egdmnn
salanmasdr.Lojistik ynetimi; fiyat, kalite ve teknoloji gibi rnlerin
gelitirilmesini ve uygulamalarn uyumlu, entegre ve yksek performansl
olmalarn salamaktadr. Lojistik ynetimi uygulamalar; ok ynl ve ok
kullanl geliim etkinlii iin baz oluturmaktadr. Uyumlu strateji,
iletiim liderlii ve sre ynetimini gelitirmektedir.
Mteri ve tedariki arasndaki younlamasn salamakta ve
sanayinin

vizyonunu

vearatrmasn

en

iyi

uygulamalar

iinde

birletirmektedir (Kayaba, 2010: 73). Bu nedenle lojistik ynetiminin

28

beklenen faydalar hammadde kaynaklarndan son tketiciye kadar btn

alanlarda grlmektedir.
3.1.

LOJSTK YNETMNN LEVLER

Planlama:
Planlama, beklenen gelecei tasarlamak ve erimek iin etkili yollar
ortaya koyarak; neyin, ne zaman, nerede, nasl ve kim tarafndan
yaplacan nceden karlatrma sreci; bir hedefe varabilmek iin en
iyidavran eklini seme ve gelitirme zelliini tayan bilinli bir etkinlik
olarak ifade edilebilir. Lojistik adan planlama ise program amalarnn ve
aamayla proje haline getirilmi ilevlerin tanmlanmas ile balamaktadr
(Keskin, 2006: 228).
Bununla birlikte belirlenen hedefler yle sralanabilir:

Lojistik iin gereksinimlerin tanmlanmas,

Lojistik plan destekleyebilmek iin sistem tasarm,

Bu sistemdeki lojistik bileenlerinin tanmlanmas, salanmas ve

datmnn yaplmas.
Bu sistemin destek becerisinin lm ve deerlendirilmesidir.

Lojistik planlamann bileenleri aadaki ekilde ele alnabilir:

Bakm plan,

Desteklenebilir analiz plan,

Tedarik destek plan,

Destek ekipman plan,

Personel ve eitim plan,

Teknik veri plan,

29

Paketleme, tama, depolama ve ulam plan,

Fabrika plan, bilgisayar kaynaklar plan,

Datm ve mteri destek plan,

Dorudan retim destek plan.

Organizasyon:
Lojistik sistemi kuruluun hammaddeden son rne dntrme
etkinliklerinde mteri hizmeti da dahil olmak zere faaliyet ve verimlilik
dzeyini dorudan belirlemektedir. Bu ynden aktif bir lojistik sistemi
oluturmak ve bunu da yaama geirmek kurulua byk rekabet stnl
salayacaktr. Lojistik sistemin aktiflii iin st ynetimin alaca kararlar
olduka nemlidir. Organizasyon ynnden lojistik sistem u unsurlardan
olumaktadr: (Orhan, 2003: 39)

st ynetim,

Mteri hizmeti,

Depolama,

Malzeme ynetimi,

Biliim sistemleri
Lojistik srecini ynetmenin amac, rnlerin istenilen zamanda ve

yerde uygun maliyetle bulunmasn salamaktr. Bu aamada yneticinin

grevi iletmenin tedarikiler ve mterileri arasnda bir lider gibi
davranarak,

iletmenin

geleceini

rekabet

stnl

zerine

biimlendirmesini salamaktr.
Organizasyon asndan lojistik ynetimi erevesinde yneticinin
etkinlikleri aadaki ekilde ele alnmaktadr:(Orhan, 2003: 39)

Satn alma ile ilgili,

30

Sat ve mteri hizmeti ile ilgili,

Depolama ve operasyonlarla ilgili,

Stok ynetimi ile ilgili, tama ynetimi ile ilgili olmaktadr.

Yneticiler yukardaki konularn her biri ile ilgili stratejiler

oluturmak ve bu stratejileri rekabet stnln salayacak ekilde

uygulamaya geirmek zorundadrlar.
Koordinasyon:
Lojistik birimleri ve pazarlama alanndaki ortak etkinliklerin ortak ve
egdml olarak gerekletirilmemesi, yetersiz ibirliine ve iletmelerde
dk verimlilie neden olmaktadr. Mteri hizmetleri, satn alma,
paketleme ve sipari ilemlerinin gerek lojistik yneticileri gerekse
pazarlama alannda yaanan anlamazlklarn dayand konular arasndadr.
Bununla birlikte her iki sektr fonksiyonlar arasndaki uyumlu ve
egdml almalarn her iki alan iin de yksek dzeyde memnuniyet
salad gzlemlenmektedir.
Lojistik ve pazarlama blmlerinde alan elemanlarn birbirlerine
kar memnuniyet ve ibirlii duygularnn yksek olmas genel iletme
verimliliinin de yksek olmasna neden olmaktadr. birlii ile harekete
gemenin salad olumlu ynler deerlendirilirse, en yksek iletme
verimliliinin

saland

durum,

lojistik

yneticilerinin

her

trl

iletiiminde ibirlii ve fikir uyumunu salayabildii durum olmaktadr

(Sezen vd. 2002: 136).
Koordinasyon ilevinin dzgn ve etkin bir ekilde ileyebilmesi iin
birtakm ilkelere uyulmas gerekli olmaktadr. Bu ilkeler unlardr: (Kobu,
2008: 53)

lgili ve sorumlu kiiler arasnda rahata grp buluma olana

salanmaldr,

31

Koordinasyon srekli olan bir i olarak dnlmelidir,

Planlama yaplrken ve politikalar kararlatrlrken iin banda

koordinasyona gidilmelidir,

Bir konu ya da sorun ile ilgili tm etkenlerin karlkl olarak

birbirleri zerindeki

etkileri dikkate alnarak koordinasyona

gidilmelidir.
Grld gibi koordinasyon ilevi, dier ynetim fonksiyonlarnn
da salkl bir ekilde ileyebilmesi iin gerekli olan ve ynetim ilevlerinin
kurulu amalarna hizmet etmesini salayan nemli bir ilevdir.
Yneltme:
Yneltme ilevi, iletmedeki tm elemanlarn belirlenen hedefleri
gerekletirecek ekilde almalarn salayan, onlar organizasyonun
istedii biimde eyleme ynlendiren, bireyleri istekli olarak almaya sevk
eden ve onlarn verimliliini arttrmay ama edinen bir ynetim ilevidir
(Karalar, 2004: 53).
Burada yneltme ile gerekletirilmek istenen yalnzca elemanlar
kuruluun amalarn yerine getirmek adna onlar i yapar duruma getirmek
olmamaktadr. nemli olan alan bireyleri istekli bir ekilde ve yaptklar
iten tatmin olacaklar biimde almalarn salamaktr.
Bunun yan sra, yneltme ilevinin etkin olarak uygulanmasnda
liderlik yeteneine ve iletiim kurma becerisine de sahip olunmas
gerekmektedir.
Kontrol Etme:
Kontrol, lojistik ynetimde iletmenin baar dzeyinin daha nceden
belirlenmi standartlar, plan ve hedefler dorultusunda llmesi, planlanan
baar seviyesi ile llen baar arasnda herhangi bir sapma olduunda
gerekli dzeltici nlemlerin alnarak iletme kaynaklarnn en etkin ve

32

verimli olarak kullanmnn salanabilmesi amacyla yneticiler tarafndan

yrtlen sistemli abalarn tm olmaktadr (Keskin, 2008: 47).

4.LOJSTKTE DI KAYNAK KULLANIMI

D kaynak kullanm, uzun yllardr

iletme faaliyetlerinin

gerekletirilmesinde kullanlan, ancak rekabetin neminin artmasyla n

plana kan bir kavramdr. Kullanp kullanmama kararn vermenin zor
olduu, kullanlmas sonucu risk alnan, kullanlmadnda baz frsatlarn
karlmasna yol aabilen ve ayn zamanda da gnmzn rekabet
ortamnda gz ard edilemeyecek bir olgudur (Acar ve Ate, 2011: 22).
D kaynak kullanm, iletmelerin asl faaliyet konusu dnda kalan
ileri kaynak tasarrufu yapabilmek, yap olarak kltmek, daha yaln hale
getirebilmek

ve

younlaabilmek

kendisinin
amacyla

ok

iyi

baka

bildii

iletmelere

faaliyetler

zerinde

yaptrmas

olarak

tanmlanabilir (Kobu, 2003: 76). Bir baka tanma gre ise; iletmenin
devamllk arz eden baz isel faaliyetlerini ve karar haklarn, bir anlamaya
bal olarak, dardaki tedariki firma veya firmalara devretmesi olarak
tanmlanabilir (Tetik ve ren, 2007: 75).
D kaynak kullanm iletmelerin rekabet stnl salayan
etkinliklere odaklanmasna, kendi uzmanlk alanna dorudan girmeyen
etkinliklerini ise bu konuda uzmanlam organizasyon dndaki iletmeler
vastasyla salamasna olanak veren modern bir ynetim stratejisidir. En
genel ifadeyle iletmelerin kendilerinin retebilecekleri para ve hizmetleri
baka

iletmelere

rettirmeleri

anlamna

gelmekte

ve

literatrde

outsourcing olarak yer almaktadr (Karahan, 2009: 187).

Bir iletme birden fazla rn veya hizmet iin faaliyette bulunuyorsa,
bu faaliyetlerin bazlarnda zamanla etkili olamama ve dk kalitenin
ortaya kma durumu sz konusudur. Ancak iletme baz alanlarda d
kaynaklardan yararlanma uygulamasna giderse, daha krl ve daha yksek

33

kalitede rn ve hizmet gerekletirecei kabul edilmektedir (Ofluolu ve

Doan, 2009: 142).
D kaynak kullanm ile iletmeler kendilerine rekabet stnl
salayan z yetenek ile ilgili ilerin dndaki tm ileri, baka iletmelere
yaptrmak suretiyle, hem kaynak tasarrufu salamakta, hem yap olarak
klmekte (downsizing) ve yalnlamakta hem de kendilerinin ok iyi
bildii i zerinde younlama olana bulmaktadrlar (Yaln vd., 2011:
83). letmeleri d kaynak kullanmaya ynelten faktrlerin banda ana
faaliyet konusuna odaklanma gelmektedir. Bunun temelinde ise kt olan
kaynaklarn (sermaye, kalifiye i gc vb) etkin ve verimli olarak
ynetilmesi bulunmaktadr. Sonu olarak iletmeler ana faaliyet konusu
dnda kalan faaliyetlerde d kaynak kullanarak, hissedarlarnn ksa
vadede kar beklentilerini, uzun vadede ise hisse senetlerinin piyasa deerini
arttrmak yoluyla servetlerini arttrma beklentilerini karlayabilirler (Okka,
2005: 14).
Gnmzde, uluslararas rekabet ortam iletmeleri uzmanlk alanlar
dndaki faaliyetleri konusunda uzman profesyonel irketlere devretmeye
zorlamtr.

Bylece irketler

ana

faaliyetlerine odaklanarak dier

htiyalarn konusunda uzman olan d hizmet saayclarndan elde etmeye

balamlar ve d kaynak kullanm yani outsourcing kavram nem
kazanmtr.
Kreselleen rekabet ortamnda ayakta kalmak ve ilerlemek isteyen
iletmelerin, gmrkler ve uzak lkelerin alt yaplar ile ilgili bilgi
eksiklikleri onlar d kaynak kullanmna zorlamaktadr.
4.1. DI KAYNAK KULLANIMININ NEM
Kreselleme sreci ile birlikte yaanan gelimeler ve oluan
koullar lojistik faaliyet gerekletiren iletmeleri daha dk maliyetle
daha kaliteli hizmet vermeye yneltmitir. Bu nedenle farkl sorunlara
ynelik abuk zm retebilmek lojistik alannn nemli ncelikleri

34

arasnda yer almaktadr.

Farkl alanlarda farkl sorumluluklar edinmi olan iletmeler her
alanda tam anlamyla uzmanlaamadklar iin istenilen seviye ve artlarda
yerine getiremeyecekleri ilemleri baka hizmet sunuculardan talep
etmektedirler. Bu durum d kaynak kullanmn ifade etmektedir.
Lojistikiler iin d kaynak kullanm konusu byk nem tamaktadr.
D kaynak kullanm lojistik alan iin profesyonellemenin koullarndan
biri olarak grlmektedir. (Keskin, 2008: 71).
D kaynak kullanm sayesinde firmalar lojistie ayracaklar kaynak
ve zaman kendi uzmanlk alanlarndaki faaliyetlere ayrarak zaman ve
maliyet faydas salayabilmektedirler. Bunun sonucunda da zellikle
firmalarn maliyetlerinin ortalama % 15ini oluturan lojistik faaliyetlerinde
d kaynak kullanm aray domutur. (anc ve Erdal, 2003: 45).
Gerekten tm sektrlerde hzla yaygnlaan d kaynak kullanm
iletme yapsn kkl deiikliklere uratmaktadr. Birok gre gre
iletmelerin d kaynak kullanm uygulamalarna bavurmalar ve tedariki
iletmeler vastasyla ihtiyac olan faaliyetleri salamalar, sadece maliyet
endielerine balanmaktadr. letmelerin d kaynak kullanmasnn belki de
en nemli nedeni maliyetleri azaltmaktr.
letmelerin temel yetenek ile ilgili ilerin dndaki ileri, d kaynak
kullanarak salamas yani tedariki irketler kullanmas; iletmeye,
maliyetasndan rekabet stnl vermektedir. Tedariki irketlerin
yaptklar ite uzman olmalar, kitle retiminin etkinliinden yararlanmalar,
altrdklar igcnn bu konuda faal olmas ve firmalarn yeni bir
yatrm

yaparak

katlanaca

maliyetten

daha

dk

maliyete

ii

gerekletirmeleri, onlar daha ekici klmaktadr (zbay, 2005: 11-12).

zetlemek gerekirse, dnya genelinde, lojistik alannda meydana
gelen gelimeler iletmeler zerinde de etkisini gstermi ve iletmeler bu
deiime ayak uydurabilmek, dalgalanmalardan daha az etkilenmek, gncel

35

teknolojik gelimelere uyum salayabilmek ve bilgi birikiminden hzl

yararlanabilmek amacyla d kaynak kullanm yntemini lojistik
sistemlerinde yaygn olarak uygulamaya balamlardr. D kaynak
kullanmnda iletmeler, hizmet salayclarndan, bu faaliyetlerin tamamn
gerekletirmelerini

isteyebilecekleri

gibi

seilen

baz

faaliyetleri

gerekletirmeleri iin de d kaynak kullanmn tercih edebilirler.

4.2.

LOJSTK DI KAYNAK KULLANMANIN YARARLARI

Lojistikte d kaynak kullanmnn faydalarndan biri, firmalar

maliyetleri drerek deer artrmaya tevik eden lek ekonomileri ve alan
ekonomilerinden domaktadr. Bu ekonomilerin etkileri nc parti lojistik
salayclarn trne baldr.
Yetkili nc parti lojistik salayclarn yksek koordinasyon
yeteneine sahip olmas ve firmalar arasnda mal akn etkili bir ekilde
ynetmesi, onlara, gvenilir i ortaklar veya alt ykleniciler aramak iin
imkn tanr (Koban ve Keser, 2007: 55). Ayrca, firmalar lojistik
faaliyetlerini d kaynaklayarak sermaye yatrmlarn koruyabilirler ve
bylece finansal risklerini de azaltrlar. Fiziksel datm merkezleri veya
bilgi alar gibi lojistik varlklar zerindeki yatrm, genellikle finansal
riskler ieren byk ve gtr maliyetlere ihtiya duyar. stelik nc
parti lojistik salayclar alt yklenicileri d kaynak kullanmyla riskleri
yayabilirler (Nemoto and Tezuka, 2002: 8).
D kaynak kullanmnn lojistik sektrnde firmalara salad
yararlar aada maddeler halinde verilmektedir.
Maliyetleri azaltmak:
letmelerin d kaynak kullanmasnn en nemli nedenlerinden biri
maliyetleri azaltmaktr. D kaynak kullanm hizmeti veren kurumlar
mterilerinin herhangi birinin tek bana sahip olduundan ok daha byk
bir lee sahiptirler.

36

rnein, birden ok firmann siparilerinin birletirilmesi ile nakliye,

gmrkleme, malzeme tama gibi maliyetleri azaltmak, kaynaklar daha
verimli kullanmak mmkn olmaktadr. Bu nedenle hem satn alma
maliyetleri

hem

de

iletim

maliyetleri

daha

dk

seviyede

gereklemektedir (Keskin, 2006: 58).

Lojistik bilgi sistemlerinin kurulmas, yksek maliyetli yk aralar,
geni depo alanlar, ok sayda insangc gibi gerekli kaynaklarn
salanmasnda ilk maliyet olduka yksektir ve maliyet kapasite artt
srece rlatif olarak daha az artmaktadr.
Lojistik sistemini kendisi iin kuran her irket bu sabit maliyetlere
katlanrken, d kaynak kullanm irketleri toplamda ok daha byk bir
havuzda erittikleri sabit maliyetleri mterilerine yanstmayabilmekte, bu
nedenle kapasite ihtiyac artp azalrken kullanc esnek ve dk bir maliyet
modeli ile hareket edebilmektedir (Baki, 2004: 57).
Tedariki iletmelerin kendi alanlarnda uzman olmalar, kitle
retiminin etkinliinden yararlanmalar, altrdklar igcnn bu hususta
daha aktif olmas olmas ve iletmelerin yeni bir yatrm yaparak katlanaca
maliyetten daha dk bir maliyete ii gerekletirmeleri, onlar cazip hale
getirmektedir. Dolaysyla, yeni bir yatrm yaparak belirli bir maliyete
katlanmak yerine, gerekletirmek istedii etkinlii tedariki firmaya
yaptrarak maliyetler ynnden nemli bir stnlk salamaktadr (zbay,
2005: 12).
Temel yeteneklere odaklanmak:
Maliyet nemli olmakla birlikte, iletmelerin d kaynak kullanm
nedenlerini sadece maliyeti drmek ile snrlandrlmamaldr. letmeler
iin maliyet her zaman nemli olmutur, bununla birlikte iletmelerin d
kaynak kullanm nedenleri farkllk gstermektedir (zbay, 2005: 11).
letme ynetiminde d kaynaklardan yararlanma uygulamalarnn
balamasnda ve artarak devam etmesindeki ana sebeplerden birisi de,

37

iletmelerin temel yeteneklerini n planda tutarak, gelitirdikleri stratejiler

ve rekabete dayanan bir stnle ulama ihtiyalardr .(Keskin, 2008: 25).
letmeler, iyi bildikleri ileri yapmaya, iyi bildikleri ilerin dndaki
dier ileri de o ii en iyi bilen ve yapabilen d kaynaklardan salamaya ve
srekli olarak yenilik yapmaya odaklanmaktadr. Sonu olarak iletmeler
temel yetenei zerine odaklanarak, asl ilerindeki uzmanlklarn
artrmaktadr. letmelerin ana amalarna younlamas arttka, d kaynak
kullanm da o orantda artmaktadr (Gen, 2009: 36). Bu nedenle iletmeler
kendi ana amalarna daha fazla ynelmek iin rettikleri rnleri sevk ve
idare etmede lojistik irketlerine bavurmaktadrlar.
Riski Datmak:
Firmalarn yaptklar yatrmlar lsnde riskleri de artmaktadr.
Devlet snrlamalar, ekonomik ve finansal koullar, pazar koullar ve
teknoloji hzla deimektedir. Deimeyen tek eyin deiim olduu bu tr
bir ekonomik yapda, pazara ayak uydurmak amacyla yatrm yapma
gereklilii de risklerin artmasna sebep olmaktadr.
D kaynaklardan yararlanan iletmeler mteriye ulamada hz
kazanmakta ve deien talep koullarna esneklikleri sayesinde daha rahat
cevap verebilmektedirler. Ayn zamanda d kaynak kullanmnn sonucu
olarak olan esneklik avantaj ile iletmeler var olan bir takm riskleri de
nleme imkn bulabilmektedirler (ztrk ve Sezgili, 2002: 135).
letmeler temel yeteneklerine younlatklar zaman ura alanlar
daralmakta ve bununla birlikte yaanmas olas riskler de azalmaktadr.
Baka bir ifadeyle iletmeler, faaliyetlerinin bir ksmn d kaynaklara
vermek suretiyle evresel artlarn meydana getirecei tehdit ve tehlikelere
ve potansiyel olumsuz deiikliklere kar riski en aza indirmi olacaklardr.

Esneklii artrmak:

38

D kaynak kullanm, sat hacmindeki deiiklikleri karlamada

organizasyonlarn kendi retim kapasitelerinin snrllklarn ortadan
kaldrmak iin onlara frsatlar sunar. Gelimi esneklik potansiyeli sadece
retim hacmi iin uygulanabilir deildir, ayn zamanda piyasa koullarna
yant vermede rn yelpazesini deitirmek iin organizasyonun yetenei de
olabilir (Keskin, 2006: 42).
letmelerin

kaynak

kullanm

faaliyetlerini

artrmalar,

yaplarnn klmesinde ve yaln hale gelmesinde yararl olmaktadr.

Klmenin bir sonucu olarak iletmeler, daha abuk karar alabilen,
evredeki deiimlere hemen reaksiyon gsterebilen,

mterilerinin

ihtiyalarn daha abuk gerekletirebilen esnek birimler haline gelmektedir

(zbay, 2005: 13).
Lojistik sektrnde d kaynak kullanmnn salad yararlar
artrmak mmkndr. Kaliteyi ykseltmek, verimlii artrmak, sabit
maliyetleri deiken maliyetler haline dntrmek, ilgili tedarikinin
uzmanlk ve yatrm gcnden yararlanmak, lek ekonomisi, belirlenmi
hizmet dzeyleri, bilgi teknolojilerini doru kullanmak, kaynak sreklilii,
sre ve prosedrler d kaynak kullanmnn salad dier faydalardandr
(Demir, 2008: 51).
4.3.NC PART LOJSTK
Firmalarn zamanla rekabet edebilme glerinin artmasndan dolay
i hacminde meydana gelen art, firmalarn kendi lojistik faaliyetlerini
yrtemez hale gelmesine neden olmutur ve lojistik faaliyetler firmalar iin
olduka maliyetli olmaya balamtr. te bu yzden firmalar hem ana
faaliyet konularna odaklanma hem de maliyetlerini drmek iin lojistik
faaliyetlerde d kaynak kullanmna ynelmitir (Glen, 2011: 14).
letmeler lojistikle ilgili faaliyetlerinde d kaynak kullanm iin
nc parti lojistik iletmesi ad verilen iletmelerle almaktadr. Bir 3PL
iletmesi, nakliyeci adna lojistik faaliyetleri yneten, kontrol eden ve teslim

39

eden harici bir iletmedir. Kapsam lojistik faaliyetlerin tmn ya da bir

ksmn ierebilir, fakat en azndan nakliye ynetimi, faaliyetlerin
yrtlmesi ve depolamay iermektedir.
nc parti lojistik, mterilerin ihtiyalarn karlamak zere her
trl rn, hizmet ve bilgi aknn, balang noktasndan tketildii son
noktaya kadar olan tedarik zinciri ierisindeki hareketinin etkili ve verimli
bir ekilde planlanmas, uygulanmas, tanmas, depolanmas ve kontrol
altnda tutulmas hizmetidir (Takn ve Durmaz, 2012: 25).
3PL tanm ierisinde yer alan nc kavramnn daha iyi
anlalmas iin birinci ve ikinci parti kavramnn da aklanmas yerinde
olacaktr :(anc ve Erdal, 2003: 43).

Birinci

parti;tedariki

(retici,

toptanc,

perakendeci

veya

gnderici),

kinci parti; birinci partinin dorudan mterisi konumundaki

iletme,

nc parti ise lojistik araclar; freight forwarder, hizmet

salayc, tayc, antrepo iletmecisi vb.
Lojistik pazarnda d kaynak kullanmnn olgunlamasn salayan

iki ana etken bulunmaktadr. Bunlardan biri firmalarn ana faaliyetlerine

odaklanma

istei,

ikincisi

ise

firmalarn

lojistik

maliyetlerini

drmeisteidir. letmeler dardan lojistik hizmet almak istei ile bir

lojistik firmasna yaklarken baz kriterleri gz nnde bulundurmalar
gerekmektedir. Bunlar (Orhan, 2003: 73-74):

Firmay global hizmet verebilecek stratejik bir ortak olarak grme,

Kesin sonular iin doru ve gvenilir bilgileri firma ile paylama,

Sre ve mali analizler iin gerekli ilgiyi gsterme,

40

Birliktelik ve iletiim iin sinerji yaratma olarak sralanabilir.

3PL servis salayclaryla ibirlii yaplmasnn nedenleri yle

sralanabilir (Grn, 2010: 79-80):

Lojistik maliyetleri azaltmak,

Mteri memnuniyetini arttrmak iin, mteri isteklerine kar daha

esnek ve bu beklentilere cevap verecek kapasiteye sahip olmak,

Elde bulunmayan yetenekler iin uzmanlk ve kaynak salamak,

Rakiplerle rekabette bir adm ne gemek,

Satlar arttrmak,

Firmann ana faaliyet alan zerine younlamak,

Varlk

yatrmlarnn

miktarn

azaltarak

bu

konuda

sabit

maliyetlerden deiken maliyetlere gei sz konusu olmaktadr,

Stok miktar ve stok tutma maliyetinin azalmasna yol amak,

Piyasada esneklik ve piyasann deien beklentilerine kar eviklik

kazanmak,

Talep dalgalanmalarn karlamak,

Yeterli dzeyde bilgi ve iletiim teknolojisine sahip olmak.

Ara, gere, ekipman bakm maliyetlerinin azaltmak.

letmeler, giderek artan oranda 3PL firmalarndan hizmet almay

tercih etmektedirler. Zira, kresel rekabette avantaj salamak iin lojistik

faaliyetlerinde iyiletirmeler ve gelitirmeler yaparak maliyetleri drmek,
esnek bir yapya kavumak, esas faaliyet alanna younlaarak rettii
rnde srekli iyiletirmeler yapmak zorundadr. Dolaysyla birok iletme,
lojistik faaliyetlerinin bir ksmn ya da tamamn gerekletirmek iin orta

41

ve uzun dnemde kendi organizasyon kltrne uygun 3PL iletmeleri ile

uzun sreli stratejik ortaklklar kurmak istemektedir (Baki, 2004: 83-84). Bu
hedefi gerekletirebilmek iin doru 3PL firmann seilmesi ok nemlidir.
Kendi anlaylarna uygun 3PL firmay semekte zorluk eken
iletmeler, geleneksel olarak sezgisel yntemlerle yaplan seimlerde
muhtemel sorunlarla karlaabilmektedirler. Bu nedenlebilimsel temele
dayanan bir yntemle kendi strateji ve politikalar ile en iyi uyum salayan
3PL firmay semek durumundadr. 3PL firma seimi, ok ll karar
verme sorunudur. Bu sorunun zmnde, literatrde yapay zek dorusal
arlkl modeller, istatistiksel yaklamlar ve matematiksel programlama
gibi birok yntem ya tek bana veya hibrid olarak kullanlmaktadr (zbek
ve Eren, 2012: 46).
3PL iletmelerinde tama fiyatlarn belirlerken iki nemli faktr
vardr. Bunlar rnle ilgili ve pazar ile ilgili faktrlerdir. rn ile ilgili
faktrler, rnn younluu, istiflenebilirlii, elleleme zorluu/kolayl,
ve alnan sorumluluktur. rnn younluu ise arlnn hacmine
orandr. Tama maliyetleri asndan, kilo esasna gre younluu az olan
rn tamak daha maliyetlidir. Ayrca hareketleri srasnda kolay
ellelenebilen ve istiflenebilen rnlerin maliyeti daha dktr. rnn
deerinin fazla olmas da 3PL iletmesi iin alnan sorumluluu arttraca
iin bu trlerin tanmas daha maliyetlidir. Tama fiyatlarn etkileyen
pazarla ilgili faktrler ise pazardaki rekabet durumu, pazarn uzakl, yasal
dzenlemeler ve mevsimsel durumdur (Karacan ve Kaya, 2011: 64).

4.4.DRDNC PART LOJSTK (4PL)

1990l yllarn sonlarnda lojistikte yeni bir kavram olan drdnc
parti lojistik kavram ortaya kmtr. Bu kavram znde, nc parti
lojistik anlaynda hkim olan d kaynaktan yararlanma kavramndan

42

farkl olarak iletme srelerinin de d kaynak yardmyla lojistik

hizmetinin organize edilmesini amalamtr. 4PL iletmesinin deneyim,
teknoloji ve bilgisinden yararlanlarak iletme srelerini yeniden tasarlanr
ve gelitirilir. Lojistik faaliyetlerini gerekletirmesi iin en baarl 3PL
iletmeleri seilir ve 4PL iletmeleri bunlar arasndaki koordinasyonu
salar.
Dolaysyla 4PL, 3PLler arasnda, stratejik ittifak tevik etmekte
ve tm tedarik zinciri yeleri ierisinde lojistik srecini ynetmektedir. 3 PL
ile ilgili ilk almalarda datm a planlamas zerinde durulmutur ve
gemi 3PL ynetim yaklamlar tek bir ama planlama zerinde
durmulardr. Buna karn, 4PL operasyonu lojistik planlamay yrtr ve
tedarik zinciri kaynaklarnn tahsisini ierir (z, 2011: 152).
4.4.1. 3 PL ve 4 PL Etkileimi
3PL iletmelerinin en byk hatalar, sadece maliyet drme
amacyla hareket etmeleri, mteri iin deer yaratmaya almamalar,
srekli gelimenin ve yeniden yaplanmann zerinde durmamalardr. 4PL
ve tedarik zinciri ynetimi faaliyetleri bir btn olarak dnldnde hem
maliyette hem de kalite alannda gelimeler kaydedilecektir.
4PL, d kaynak kullanmnda, yeni bir bak as ve tutum olup;
kapsaml tedarik zinciri zmleri sunmak iin, kendi organizasyonunun
kaynaklarn,

yeteneklerini

ve

teknolojisini,

tamamlayc

hizmet

salayclarla (3PL irketleri ile) bir araya getiren ve yneten tedarik zinciri
btnletiricileridir. 4PL, kapsaml tedarik zinciri zm sunar ve tm
tedarik zinciri boyunca deer katabilme yeteneine sahiptir. (Gnay, 2005:
33).

4 PL iletmesi kendi kaynaklarn, becerilerini ve bilgisini

tayclarnki ile birletirip, bunlar mterisine btnleik bir tedarik zinciri
ierisinde sunar. Bir 4PL salaycsnn nemli zmleri etkin olarak

43

sunabilmesi iin baz kriter yetenek ve bilgilere sahip olmas gerekmektedir.

Bunlar (Keskin, 2006: 42-43):

Tedarik zinciri btnletirme teknolojilerinde ve d kaynaklama

imknlarnda etkili olma,

Global kaynaklara eriebilme yeteneine sahip olma,

Tedarik zinciri stratejisi, srelerin yeniden dizayn, teknolojik

btnleme ve ynetimi alanlarnda etkin olma,

Bnyesinde i sreleri ynetimi ve d kaynaklama konularnda

deneyimli tedarik zinciri personelleri barndrma,

ok sayda ve farkl alanlarda bulunan hizmet salayclar

ynetebilme ve organize edebilme yeteneine sahip olma,

Organizasyonel deiim gereksinimlerini karlayabilme eklinde

sralanabilir.
4 PL iletmeleri aada sralanan hizmetleri sunmaktadr (anc ve

Erdal, 2003: 48):

Tama hizmetlerinin yannda datm ve depolama gibi dier

lojistik etkinliklerini de btnleik bir ekilde salayabilmektedir.

Lojistik alannda deiimlerle birlikte organizasyonel konulardaki

gelimeleri de birletirerek, iletme ynetimine sunabilirler.

4PL salayclar, altklar firmalarn ilerini ksa bir sre iinde

renerek, firma mterileri iin daha iyi lojistik zmler
retebilirler.

4PL iletmeleri gl teknolojik alt yaplaryla, baarl bir tedarik

zinciri uygulamas meydana getirirler.
Ancak olumlu ynlerine ramen uygulamada 4PL salayclar ile

44

almak konusunda firmalar ekingen davranmaktadrlar. Bunun temel

nedeni firmalarn iletmelerine ait verileri yabanc bir iletmeyle ar
derecede paylamak istememesidir (Koban ve Keser, 2007: 83).
4 PL servis salayclar mterileri ile uzun sreli bir szleme
imzalamak istemektedir. Bunun temel nedeni ise 3PL servis salayclarnda
olduu gibi sadece tamaclk ve depolama gibi hizmetlerle maliyeti
drme amacyla deil, firmann deerini arttrmay hedefledikleri iin
byk bir bilgi iletiim teknolojileri yatrm yapmaktadrlar. Uzun sreli
szleme ile de bu yatrmlar amorti etmek istemektedirler.
Sonu olarak, 3PL irketleri artan tketici talepleri karsnda
yetersiz kaldklarn grm ve kendilerini yeni bir revizyon srecine
sokmulardr. Bylelikle 3PL hizmet salayclar, zamanla Drdnc Parti
Lojistik (4PL) hizmet salayclarn oluturmulardr.
4PL tedarikileri ise kapsaml tedarik zinciri zmleri sunmak iin
kendi bilgi, beceri ve teknolojilerini tamamlayc hizmet salayclarn (3PL
irketlerini) bir araya getirmek iin kullanan, bylelikle mterilerinin deer
zincirlerini komple lojistik hizmetleriyle yneten, entegre bir ekilde alan
irketlerdir.
Farklar ise teknolojiyi kullanmalardr. Teknoloji mevcut sorunlar
iin tek cevap deg ildir; fakat cevabn byk bir parasdr. Baarl bir
ekilde ilerlemenin temel artlar ise insan ve teknolojidir. 4PL irketler bu
prensibi benimsemi ve baaryla uygulamlardr. 4PL irketler teknoloji ve
konusunda bilgili uzman personeli bir araya getirmi ve baGarl bir
ynetim anlayn uygulamaya balamlardr.

5.TRKYEDE LOJSTN GELM

Corafi konumu itibaryla Trkiyenin Bat ile Dou arasnda bir
kpr niteliinde olmas, blgenin ekonomik geliimi asndan tamaclk

45

sektrn son derece kritik bir sektr haline getirmektedir. 1996 ylnda
yrrle giren Trkiye ile AB arasndaki Gmrk Birlii anlamas ve
Trkiyenin olas AB yelii sektrde yeni yatrmlar tevik edecek nemli
frsatlardr. Tamaclk hlihazrda Trkiyenin ABye uyum sreci
gndeminde yer alan be nemli balk arasndadr. ABye uyum sreci
altyap, aralar ve evre standartlar ile uyumu, lojistik an gelitirilmesini
ve d ticaret politikalarnn iyiletirilmesini kapsamaktadr.
Salad gelime sonras kurumsal yap ve alt yapdaki eksikliklere
karn Trkiye lojistik sektr, bulunduu corafyadaki mevcut ve
potansiyel pazarlara hizmet verebilecek dzeylere erimitir.
Trkiye, inden spanyaya, Latin Amerikadan Rusyaya kadar
birok alanda ticaretini gelitirdike lojistik sektrnn de kapasitesi artm,
zellikle karayolu ve denizyolu filosu glenmitir. Havayolunu zellikle
insan

tamacl

alannda

kullanan

Trkiye,

demiryollarnda

ise

Cumhuriyet dneminden sonra maalesef ok yol alamamtr. Trkiyede

demiryollarnn

geliememesi

mukayeseli

olarak

sektrn

katma

deerinidrmektedir (MSAD, 2009: 23).

Gnmzde retim, ticaret ve lke ekonomisine salayaca katma
deer asndan bakldnda olduka nemli bir sektr haline gelen lojistik
sektrne lkemizde byk yatrmlar yaplmaya balanmtr.
Birok lojistik firmasnn kurulmasnn yannda sadece tamaclk
veya nakliyecilik yapan firmalar da gelimeleri takip ederek lojistik
firmalarna dnmlerdir. Ayrca uluslararas lojistik hizmeti veren DHL,
UPS, FedEx ve TNT gibi lojistik irketleri de Trkiye lojistik pazarna giri
yapmlardr.

5.1.TRKYENN LOJSTK AIDAN NEM

Kreselleen dnya ticaretinde retim fonksiyonunun asli bir

46

paras ve stratejik bir rekabet unsuru haline gelen lojistik hizmetler,

snrlar aras kesintisiz mal aknn salanmas ve retimin dnya
pazarlarna doru zamanda, doru yere ve doru ekilde ulatrlmas
asndan retim srecinin en stratejik birimi haline gelmitir.
Jeopolitik konumunun getirdii avantajlar nedeniyle Trkiyenin
blgede ayrcalklara sahip bir lke olduu grlmektedir. Bununla birlikte,
Avrupa-Asya- Ortadou genindeki ticari hareketlerde komu lkelerou
zaman Trkiyeyi devre d brakmakta ve yalnzca besleyici / destekleyici
tesis hizmeti veren bir lke konumuna getirmektedir.
ktann kesime noktasnda bulunan Trkiye, blgesindemerkez
lke konumundadr. Bu sebeple de bu adan deerlendirildiinde, cog rafi
ve ekonomik bakmdan Hazar Havzas petrollerine olan yaknlk ve bu
aynaklarn batya aktarmnda kullanlacak rotalarn gei yollar zerinde
bulunmas; Trk Cumhuriyetlerle olan yakn ilikileri; Akdeniz blgesinde
deniz ulatrma yollarnn kesime noktasnda bulunmas; Karadeniz
blgesine geilerin anakkale ve Boazii suyollaryla yaplabilmesi; AB
ve Balkan lkeleri ile ilikiler nemli noktalar olarak karmza kmaktadr
Tm bunlardan hareketle, Trkiyenin sahip olduu bu jeopolitik
avantaj kullanarak corafyasnda bulunan lkelere dolaysyla o lkelerde
bulunan ithalat ve ihracat yapan firmalara dnya standartlarnda bir lojistik
hizmeti salamasnn, Trkiye ekonomisine byk bir katk salayacan
sylemek mmkndr.

KNC BLM
DI TCARET VE EKONOMK BYME

47

1. DI TCARETN TANIMI, KAPSAMI ve NEM

Dnyadaki lkeler arasnda ekonomik, sosyal, politik, haberleme,
eitim bata olmak zere birok iliki vardr. Bu ilikilerin en nemli
noktalarndan birini de ticari ilikiler oluturur. Bu ticari iliki de rn alm
ve satmyla gereklemektedir.
D ticaret ilikileri, lkelerin kendi aralarndaki politik, sosyal ve
teknolojik

gelimelerle

beraber

ekonomik

ilikilere

dnmtr.

Uluslararas bu ilikiler, igc, sermaye transferleri, teknolojik transferler;

blgesel, ekonomik topluluklar, anlamalar gibi uluslararas ekonomik
ilikilerin sonucu olarak ortaya kmlardr. Bylelikle de d ticaret
ekonominin bir paras olmutur (Onursal, 2000: 29).
D ticaretin yaps, lkelerin ekonomik yap ve gelimilik dzeyi ile
ilgili bilgileri yanstan nemli bir gstergedir. Bu gsterge, lkelerin
ekonomik geliim srecinde gerekletirdii yapsal deiimlere bal
olarak

ekillenmektedir.

Yapsal

deiimle

birlikte

sanayilemenin

gerekletirilmesi ise nemli bir ama olarak ortaya kmaktadr.

Trkiyede sanayileme ve kalknmann gerekletirilmesinde d
ticaret zellikle ihracat nemli bir role sahip olmutur. Trkiye 1980
ylndan itibaren kreselleme srecinin hz kazanmaya balamasyla
birlikte i ve d faktrlerin etkisine bal olarak ie dnk, korumac
sanayileme politikalarn terk edip ihracat nceliinin egemen olduu da
dnk sanayileme politikalarn hayata geirerek d ticarette nemli bir
dnm gerekletirmitir. Ticari serbestlemeyle birlikte devletin rol
gittike klrken, uluslararas kurulularn rol hissedilir bir ekilde art
gstermitir (Kazgan, 2009: 153).

almann bu blmnde d ticaret kavramnn tanm, nemi,

48

kapsam zerinde durulacak ve ekonomik byme ile ilgili bilgilere yer

verilecektir.
1.1.DI TCARETN TANIMI
D ticaret kavramna yer vermeden nce Ticaret konusuna ksaca
deinmek yararl olacaktr.
Ticaret genel anlamyla, mal ve hizmetlerin retilmesinden sonra
nihai tketicilere ulatrlmasn salayan alm-satm faaliyetlerinin tm
olarak tanmlanabilir. Faydalanlan hizmetler ve bunlar karlnda yaplan
demeler asndan i ve uluslararas ticaretin ayr ayr alnmalarnn nedeni,
bu alanda ortaya kan sorunlarn ou kez i ticarette karlalan sorunlara
benzememesi ve zmlerinin de daha g olmasdr (Seval, 1985: 14-15).
D ticaret ise, temelinde ticaret kavramna dayand iin ncellikle
ticaret kavramnn incelenmesi kapsaml bilgiye ulalmasn salayacaktr.
Ticaret, mallarn/rnlerin retim srecinden tketimine kadar geen
zamanda, ekonomik deer tayan baka nesneler ile deitirilmesi, al ve
sat anlamnda kullanlmaktadr. Takas yntemi ile mal ve hizmetler
birbiri karlnda dei toku edilir. Gnmzde ise artk deiim arac
olarak para kullanlmaktadr. (Durukanolu, 2008: 601)
Kr amac ile mal ve hizmetlerin, para ile ifade edilebilen btn
deerlerin alm ve satm ilerinin tamam olarak tanmlanmasnn yan sra,
retilen mal ve hizmetlerin belirli bir cret karl son kullanclara
ulatrlmasn

salayan

alm-satm

faaliyetlerinin

tm

olarak

da

tanmlanan ticarette taraf bulunur. Bunlar reticiler, tketiciler ve

araclardr. Ticaret, rnlerin reticiden tketiciye ulamasn salar. (Keser
ve Koban, 2007: 6)
Ticaret, kr amac gayesiyle yaplr. Ticarette her zaman retici ile
tketici kar karya gelmez. ou zaman reticiler ve tketiciler arasnda
araclar grev alr. Araclar, bu faaliyeti kr amac ile yaparlar. Kr
olmaynca ticaret de olmayacaktr.

49

Ticaretin fonksiyonu, fazla retilen rnleri ihtiyac olanlara

ulatrmaktr. Mallarn ve hizmetlerin reticilerden tketicilere aktarlmasn
salayan faaliyetler btn eklinde tanmlanmaktadr.(Keser, 2007; .7)
Literatr taramas yapldnda, D Ticaret kavram iktisadi
terimler szlnde; bir lkedeki tm gerek ve tzel kiilerin dier
lkelerle yaptklar her trl maln alm ve satm (TDK, Byk Trke
Szlk, http://tdkterim.gov.tr/bts/) olarak tanmlanmaktadr. eitli milli
ekonomiler iinde yer alan mal, hizmet, sermaye ve turizmin (insan
hareketleri) tamam D Ticaret kavramn oluturmaktadr. (Tapolat,
1983:13)
lkelerin birbirleriyle yapm olduklar ticarete d (uluslararas)
ticaret denir. Bir dier deyile, bamsz lkeler arasnda gerekletirilen
mal ve hizmet ticaretinin btndr.
Bilindii gibi d ticaret, lkelerin belirli mallarn retiminde
uzmanlamasn salayarak, renmeyi ve rn hakknda yeni bululara
ivme kazandrmakta; lkelere lek ekonomilerinden yararlanma olana
salamakta, ayrca retim kaynaklar, igc ve zamann da etkin
kullanmn salamaktadr (Tomanbay, 2001: 47).
Bu yaklama gre d ticaretin genilemesi bir yandan verimlilii
arttrrken, dier yandan ihracat rnleri retiminde uzmanlamay tevik
etmekte bu sayede de ihracat sektrlerinde genel beceri dzeyinin
ykseldii gzlenmektedir. Dnyadaki btnleme ve kreselleme
eilimleri d ticaretin nemini son yllarda daha da arttrmtr. Bu
gelimelere paralel olarak iktisat literatrnde, d ticaretin ekonomik
byme zerindeki etkisi yaygn olarak incelenen konulardan birisi
olmutur (Uak ve Arsoy, 2011: 639).
Birok kaynakta d ticaret kavram birbirine benzer olmakla birlikte
eitli ekillerde tanmlanmaktadr. Bu tanmlardan bazlar unlardr; d
ticaret politikas, bir lkenin yabanclarla olan ekonomik ilikilerini

50

dzenlemeye ynelik ve tek yanl bir politikadr. Bir baka tanmlamada; bir
lkenin d ekonomik ilikilerini dzenleyen btn tedbirler olarak
tanmlanabilecei gibi demeler dengesindeki zel kalemleri dolaysz olarak
kontrol etmeye ynelik politikalar olarak da tanmlanabilir (Ertek, 2005:
98).
D ticaret politikasnn kapsam yalnzca ihracat ve ithalat
zerindeki tarife, miktar kstlamalar, vergiler ve mali yardmlardr. Toplum
yararna uygun olarak d ticareti dzenlemek iin devletin ald btn
tedbirler ya da lkenin d ticaretinin yapsna ve miktarna yn vermek iin
alnan btn tedbirler d ticaret politikas kapsamn oluturur. Karluka
(1998: 32) gre d ticaret politikas, milli snrlar aan yalnz mal
zerinde deil hizmet, sermaye, turizm ve g gibi dier ekonomik
hareketler zerinde de alnan tedbirleri ve mdahaleleri kapsar ve ksaca cari
ilemler hesabnda zellikle ithalat ve ihracat kalemleri zerinde tm
hkmet faaliyetlerini kapsayan bir eit d ekonomi politikasdr.
Mal ve hizmet hareketi, konum olarak yurtii ve yurtd ticaret
erevesinde gelimektedir. Yurtii ticaret, ayn gmrk hatt ierisindeki
mal alm ve satmn ifade ederken, yurtd ticaret, iki farkl gmrk hatt
erevesinde

gelien

ticareti

ifade

etmektedir.

Amalar

kar

maksimizasyonu olan firmalar da daha ok sat yaparak daha ok kazan

elde edebilmek iin uluslararas piyasalarda mal ve hizmet ticareti yapma
yolunu semektedirler (Ertek, 2005: 124).
Seyidoluna (2001: 124) gre d ticaret, bir lkedeki kamu
kurulularnn, zel kii ve kurulularn dier lkelerle yaptklar mal veya
hizmet alm ve satmdr. anl (1996: 23)ya gre d ticaret veya
uluslararas ticaret, farkl lkelerde ikametgh, i merkezi olan veya farkl
devletlerin vatandalna sahip olan gerek ve tzel kiiler arasndaki mal
ve hizmet deiimini ifade eder. Hanerliolu (1993: 62) d ticareti, bir
lkenin, baka lkelerden belli dnemlerde mal almas ve ya bunlara mal
satmas olarak tanmlamaktadr.

51

D ticaret, bamsz lkeler arasnda yaplan tm mal ve hizmet alm

satmdr. Ticari ilemlerin amac krllk olduuna gre lkeler arasnda
gerekletirilecek olan mal ve hizmet almlar ve satlar lke ekonomilerini
de etkileyecektir. Olal (1975: 22), d ticaretin temel zelliini, lke
ekonomisini olumlu ynde etkileyecek abalar kapsamas olarak ifade
etmektedir. Dolaysyla, ithalat ve ihracat ilemlerinin toplam olarak ifade
edilebilen d ticaret, uluslararas ekonomik ilikilerden olan sermaye ve
teknoloji hareketlerini iermez.
lkeler eitli nedenlerle d ticaret faaliyetinde bulunurlar. Bunlarn
bazlar yerli retimin yetersiz olmas, uluslararas fiyat farkllklarnn
olmas ve mamul farkllamasdr (Karluk, 1998: 2). Dnyada hibir lke
kendi kendine yeterli deildir. Dolaysyla i talep an gidermenin yolu
d ticarettir (Seyidolu, 2001: 13). lkelerin d ticaret yapmalarnn bir
baka sebebi ise, ayn endstriler iinde faaliyet gsterseler de farkl
reticiler tarafndan retilen mallar arasndaki grn, kullan ve yapl
bakmndan farkllklar olmasdr. D ticarette bir dier nemli konuda
mallarn baz lkelerce retilmesine ramen kalitelerindeki deiikliktir.
Tketiciler bu tarz rnleri alrken hangi lkenin maln almay isteyecei,
bunlarn bedellerine baldr.
D ticaretin doal ve ekonomik iki etkenin altnda ortaya ktn
syleyebiliriz. Doal etkenlerin banda doal kaynaklar yer almaktadr.
Doadaki kaynaklar lkeler arasnda deiik bir ekilde dalmtr. Ayn
ekilde iklim koullar da belli rnlerin baz blgelerde younlamasna
neden olmutur. Bu doal farkllklar d ticarete ihtiya hissettirmektedir.
eitli sebeplerle baz mal ve hizmetlerin retiminde ekonomik bir stnlk
bulunmas ikinci etken olarak d ticareti gerekli klmaktadr (Seyidolu,
2001: 14).
D ticaretin kapsam sadece mal ve hizmet

hareketinden

olumaktadr. Sz konusu hareket de ihracat ve ithalat eksenli olarak

52

karmza kmaktadr. hracat, bir lkede retilen veya baka bir lkeden
alnan rnlerin dviz veya baka bir mal karl ya da bedelsiz olarak
gmrk hatlar dna karlmasdr. thalat ise, yabanc lkede retilen
veya yabanc lkenin baka bir lkeden ald rnlerin belirli bir miktar
dviz, baka bir mal karl ya da bedelsiz olarak gmrk hatlar iine
alnmasdr (Berksoy, 1994: 75).
Uluslararas ekonomik ilikilerde en nemli yeri d ticaret
almaktadr. Hibir lke kendi sahip olduu kaynaklarla ihtiyalarn
karlayamaz. Bu durum dnya zerinde bulunan kaynaklarn kt insan
ihtiyalarnn sonsuz olmas gereinden kaynaklanmaktadr (Bulut, 2006:
126). D ticaret, para ekonomisinin yerlemesinden nce bile trampa
ekonomisinin uyguland dnemlerden gnmze dein sregelmitir.
Niceliksel olarak inili kl bir grafik gstermi olmasna ramen, her
zaman iin ekonomilerin temel bir esi olma zelliini korumutur. Bu
sebeple d ticarete ilikin ok eitli tanmlar, teorik yaklam ve gr
ortaya atlmtr.
D ticarette, herhangi bir mal veya mal grubu bir lkeden baka bir
lkeye gemekte bunun karlnda bir dier lkeden bir mal veya mal
grubu o lkeye girmektedir. Bir baka deyile, d ticaret bir lkenin ithalat
ve ihracat hareketlerinin toplamn ifade eden ve bir lkenin demeler
bilanosu iinde en nemli kalemi oluturmaktadr (Alkin, 1990: 21).
Uluslararas ekonomik ilikiler, mal ve hizmet ticareti ile birlikte
bamsz lkeler ya da devletlerarasnda gerekleen emek, sermaye ve
teknoloji alverii gibi faaliyetleri iermektedir. Halbuki d ticaret yani
uluslararas ticaret demek bamsz lkeler arasndaki mal ve hizmet dei
tokuunu anlatr. D ticaretin oluma nedeni, bamsz ve eit lkelerin
mevcudiyeti gibi olsa da bu kesin bir kural deildir. Aralarndaki
farkllklarn ve snrlarn kalkt ekonomik beraberliklerde olasdr. Eski
dnemler bakldnda lkeler arasnda snr olmasa da d ticaretin
olduunu grebiliriz. O dnemlerde uygulanan ticaretin daha ok mal ve
mbadelesine dayanan dei tokutan baka bir ey deildir (Seyidolu,
53

2001: 17).

1.2.DI TCARETN NEM VE KAPSAMI

Ticari ilikiler, sadece rn ve hizmet alm ve satm ile snrl
deildir. lkeler arasnda rn ve hizmet alm ve satm kadar igc ve
sermaye hareketleri de nemli olduu iin dviz kazandrc veya
kaybettirici zellie sahip olduundan igc ve sermaye hareketleri de d
ticarette nemli bir yere sahiptir ancak igc ve sermaye hareketleri
ekonomik ilikiler olarak kabul edilir.
Uluslararas dzeyde gerekleen tm ticari faaliyetlere d ticaret
denilmektedir. Bu faaliyetler mal ve hizmetlerin ithalat, ihracat ve transit
ticaret yolu ile alm satmndan meydana gelmektedir. thalat, ihracat ve
transit ticaret ilemleri ulusal ve uluslararas kanun, anlama ve uygulamalar
nda gereklemektedir (Akat, 2001: 65).
Bir lkenin d ticaret ilikilerini dzenlemek amacyla ald
kararlar ve uygulad politikalara d ticaret politikalar diyebiliriz. D
ticaret politikalar hem lkelerin i ekonomik politikalar hem de d
lkelerdeki dier politikalarla balantl ve de paraleldir. lkelerin ekonomi
politikalarnn sreklilii, kalknmann gerekletirilmesi ve ekonomik
geliiminin salanmas d ticaretin yaps ve geliimi ile yakndan
ilikilidir. (Kaynak, 2005: 73).
Her lke bu unsurlarn hareketlerinden az veya ok etkilenir. lkeler,
ihtiya duyduklar btn mallar kendileri retemez. lkelerin kendilerinde
retilmeyen ya da baka lkelere gre nispi olarak daha pahalya rettikleri
baz mal veya hizmetleri dier lkelerden talep etmeleri ya da ayn
nedenlerle kendilerinden talep edilen baz mal ya da hizmetleri arz etmeleri
d ticaretin temelini oluturmaktadr. lkede yeterli miktarda retilmeyen
mallar, d ticaret yoluyla elde edilir. rnein Trkiye de pamuk, fndk,
krom retimi yeterlidir; fakat petrol retimi yeterli deildir. Dolaysyla

54

petrol baka lkelerden alrz.

ticarette

lkeler

birbirleriyle

ticari

ilemler

yapmaktadrlar.Ticaretin her trnde ama kr elde etmek olduuna gre;

lkeler de bu hareketlerin sonucunda ekonomilerinin olumlu ynde
etkilenmesini salamak ama ve abas iindedirler. Yurtiinde yaplan
ticarette kazanan ve kaybeden kimseler ayn lkenin insanlar olduu
ve lke apnda bir zarar sz konusu olmad halde, uluslararas
ticaretin zararl sonular dorudan doruya yurt ekonomisini etkiler.
Gnmzde ou lke iin ekonomik politikalarn bata gelen
amalarndan birisi, lkenin mal ve hizmet ihrac ve yabanc sermaye
girilerini zendirerek dviz gelirlerini arttrmaktr. Mal ve hizmet ihrac,
birok lke iin dviz geliri salamann temel kayna durumundadr.(Akat,
2008: 202) Buradan hareketle de, d ticaretin nemi yadsnamaz.
Ayrca, bir ekonomide d ticaretin yerini belirlemede en nemli
lt ihracat ve ithalatn o lkenin GSMH iindeki orannn bulunmasdr.
D ticaret ilemleri srecinde baarl olmalar iin bata KOBler
olmak zere tm iletmelerde rekabet koullarnn iyiletirilmesi ve d
pazarlarda uzmanlamalar iin destek olunmas arz etmektedir.
D ticarette lkeler aras belli bir mesafenin olmas; rnlerin
tanmas, teslimi ve bedellerinin denmesi gibi birok riski de beraberinde
getirmektedir.
1.3.DI TCARETN EKONOM AISINDAN NEM
D ticaret ncelikle insan ihtiyalarnn tatmini bakmndan nemli bir
konudur. Bunun yan sra lke ekonomileri ve dnya ekonomisi ile lkelerin
sosyokltrel, askeri ve siyasi yaplar zerinde de etkili olmaktadr. D
ticaretin ekonomi zerindeki etkilerine deinmek gerekirse ncelikle lkeler
iin gelir ve dviz kaynadr. lkelerin makro ekonomik gstergeleri

55

zerinde etkili olan d ticaret ayn zamanda lke ekonomilerine yn

vermede de etkili olan bir ekonomi politikas aracdr (Ertek, 2005: 69).
lke ii retimin fazla olmas durumunda rnlerin baka lkelere
rn ya da hizmet satmas ile dviz girii salanmaktadr. Kimi zaman da
lke ii retimin istenilen nitelik ya da fiyatlarda olmamas, retim iin
gerekli hammadde ile ara rnn yetersiz olmas ya da hi bulunmamas
durumunda da bavurulan d ticaret faaliyetleri retimi etkileyerek
ekonomiyi bu ynden de etkisi altna almaktadr.
D ticaret kaynakl rekabet, firmalar daha kaliteli ve ucuz retim
yapmaya yneltirken rekabet sebebiyle oluan bask daha etkin almalarn
salamaktadr. Rekabet sayesinde tekelleme bata olmak zere, yksek
fiyat, kalitesiz retim, kaynak israf gibi birok olumsuzluk da
nlenmektedir. D ticaret ile alnan rnler araclyla ya da rekabet
sebebiyle teknolojik ilerlemeye katk salanmaktadr (ztrk, 2009: 122123). Bylece retim alanndaki ilerlemeler sayesinde lkelerin pazar
paylarn korumalar salanmaktadr. Yeni teknolojiyi kullanacak i
gcnn eitilmesi ve istihdam edilmesi de olumlu anlamda lkeleri
etkilemektedir. Nitelikli i gcnn oluumu desteklenirken bu i gcnn
alma

alannn

da

salanmas

ekonomiyi

istihdam

ynnden

etkilemektedir (Karagl ve lter, 2010: 14).

lkeler arasndaki d ticaret ilikisi ayn zamanda siyasi ilikileri
zerinde de etkili olmaktadr. D ticaretin etkiledii lke ekonomik gleri
dier lkelerin sz konusu lkeye olan bak alar ve tutumlar zerinde de
etkili olurken dnya ekonomi kurulularnn da lkeye olan gvenini
etkilemektedir.
D ticaret birok nemli ekonomik sonuca yol aabilen nemli bir
neden ve dolaysyla araken dier yanyla nemli bir sonu ve ekonomik
politikas amalarndan birisidir. Uluslararas ekonomik ilemler ierisinde
zel neminin yan sra asl nemi lkedeki makro ve mikro ekonomik yap
ile olan yakn badr. Gnmzde kresel ekonomide i ve d

56

makroekonomik dengelerin salanmas birbirleriyle sk skya bal

olduundan d ticaretteki gelimeler sadece mikro lekte firmalar deil,
sektrleri ve ulusal ekonomiyi derinden etkileyebilme gcne sahiptir. Hatta
bir lkenin d ticaret yaps ekonomik gelimilik dzeyinin de bir
aynasdr (Parasz, 1998: 86-87).
D ticaretin ilevi kresel piyasann avantajlarndan yararlanmak,
lke iindeki retimin daha pahal ve/veya yetersiz olduu durumlarda i
talebi d lkelerden karlamann yan sra zellikle gelimekte olan lkeler
asndan zel bir nem ve anlama sahiptir. hracat olanaklar gelimi
lkelere gre daha snrl olan gelimekte olan lkeler, ekonomik
kalknmalarn srdrebilmek iin byk tutarlarda yatrm ve ara mal ithal
etmek zorundadr. Giderek byyen ve srdrlemez d ticaret aklar,
dviz darboazlar ve d finansman kaynaklarnn yetersizlii veya
kesilmesi gelimekte olan lkelerin ekonomik byme ve kalknma
sorunlar yaamlarna neden olabilmektedir. Dolaysyla d ticaret, sadece
demeler dengesi asndan deil, retim, yatrm, byme-kalknma
sreleri ynnden de nem tamaktadr (Utkulu, 2005: 3-4).
D ticaretin gelime ve kalknma srecinde iki nemli rol vardr.
Bunlardan birincisi zellikle ksa dnemli olup, ekonomik gelime
abalarnn gerektirdii ithalat gecikmelere yol amakszn karlamas,
yani d deme gcn temin etmesi, ikincisi ise daha uzun dnemli bir
sorun olup d ticaretin ekonomik yapdaki kkl deiiklie uygun olarak
yeniden ekillenmesi veya baka bir deyile d ticaretin uluslararas
iblmn uyararak kaynak dalmn etkilemesidir (Serin, 2001: 305306).
D ticaret yalnzca mevcut kaynaklarn daha iyi kullanmna olanak
vererek deil, ayn zamanda yaratt dinamik etkilerle de lke refah
zerinde olumlu etkiler dourur. Birincisine d ticaretin statik, ikincisine de
dinamik yararlar ad verilir (Seyidolu, 2001: 67). Statik etkiler daha ok
gelimi lkeler asndan, dinamik etkiler ise gelimekte olan lkeler
asndan nem tar. D ticaretin dinamik etkileri olarak, zellikle yurtii
57

retim ve kaynak an kapatma, rn fazlasna pazar salama, ulusal

reticilere rekabet yaratma, i piyasa hacmini geniletme, ekonomiye
dinamizm kazanma gibi etkiler saylabilir.
D ticaretin ayrca, lek ekonomilerine, yeni bilgi, fikir ve
yntemleri lkeye tantmas ve i talebi uyararak yeni rnlerin retimine
olanak salamas gibi grnr ve grnmez pek ok olumlu etkisi de
bulunmaktadr. retim sreci sonunda elde edilen kt ile retimde
kullanlan girdiler arasndaki oran olarak ifade edilen verimlilik, lke
ekonomileri asndan kaynaklarn doru kullanm ile yakndan ilikilidir.
te yandan ekonomik byklk bakmndan nem kazanan verimlilik
kavram d ticaret balamnda art beklenen bir alan olarak grlmektedir.
hracatn verimlilii arttracan ifade eden Beyfussa (1978) gre
verimliliin artmas durumunda da ihracatn artmas beklenmektedir.
Herhangi bir nedenle ihracatta salanan art, d ticaret dzleminde
piyasalar ile olan rekabetin ekonomideki maliyet yapsn rasyonelletirmesi
ynnde bir bask oluturmaktadr. Bununla birlikte i pazardan daha byk
bir d pazarn almas beraberinde yeni teknolojilerin kullanmn da
gndeme getireceinden verimlilii arttracaktr (Beyfuss, 1978: 175-176).
D ticaret ilikilerinin endstriyel balamda en nemli etkilerinin oluan
rekabet

ortamnda

yerli

retimin

gsterdii

gelime

olarak

gzlemlenmektedir. Buna ithalatn disipline edici etkisi de denmektedir ve

Aslan ve Kula (2008:179) bunu u ekilde aklamaktadr: Yerli piyasalar
uluslar aras rekabete aldnda oligopolistik yapya sahip olan yerli
endstriler rekabete zorlanacak ve bylece yerli firmalar oligopol karlarn
azaltrken retim miktarlarn arttracaklardr.
Bugn mevcut ekonomik dzenin bir gerei olan gelimi ve
gelimekte olan lkeler bakmndan d ticaret nem tamaktadr.
Gelimekte olan lkeler rettikleri hammaddeleri gelimi olan lkeler
satarken, gelimi lkeler iin gelimekte olan lkeler rettikleri mamul
mallar iin bir pazar olmaktadr.

58

1.4.DI TCARET ETKLEYEN UNSURLAR

D ticaret deyiminin meydana k nedeni, birbirinden bamsz ve
birbirlerine kar eit haklara dayal iki siyasi devletin varldr. D
ticaretin oluabilmesi iin snrlarn olmas gerekmektedir. Ancak baz
durumlarda devletlerin ve siyasi snrlarn bulunmasna ramen, bu snrlarn
ortadan kaldrlmas demek olan ekonomik birlikler de kurulabilmektedir.
Bu durumda siyasi snrlar d ticaret uygulamalar iin zorunlu bir unsur
olmamaktadr.
D Ticaret lkelerin ekonomik, sosyal yapsndan retim sistemleri
ve teknolojilerinin durumuna kadar birok unsurdan etkilenmektedir.
lkelerin sosyal ve kltrel yaplar ne tr rn tercih edeceklerini ya da d
pazarlara nasl rnler satabileceklerini etkilerken, ekonomik durumlar ve
gelimilik dzeyleri de d ticaret zerinde etkili olan faktrler arasnda yer
almaktadr. Bu sosyal ve kltrel yapnn etkisi ile dier lkeler ile olan
ilikileri ve dier lkelerin ekonomik ve sosyal yaplar da yine lkelerin d
ticaretleri zerinde etkili olmaktadr (Sabuncu, 2009: 74).
Devletlerin yapt dzenlemeler de yine d ticaret zerinde etkili
olan nemli faktrler arasnda yer almaktadr. Herhangi bir anlamaya bal
olarak, lke ekonomisinin da kapal bir yapda olmas veya d etkenlere
kar korunmas amacyla uygulanan d ticaret kstlamalar, ithalat ya da
ihracata uygulanan vergiler, tevikler ve benzeri unsurlar lkelerin d
ticaret hacimleri ile d ticaret gelir ve giderleri zerinde nemli lde
etkili olmaktadr. Yine uluslararas kurum ve kurulularn dnya genelinde
geerli olan dzenlemeleri de d ticareti etkilemektedir (Bedestenci ve
Cantez, 2004: 57).
Bireylerin rn tercihi de d ticareti etkileyen nemli unsurlar
arasnda yer almaktadr. zellikle evreye duyarl retim sistemlerinin

59

kullanm ve gelimi lkelerde d ticarette evre ile ilgili uygulanan

dzenleme ve kurallar tketici tercihlerini etkilerken lkelerin d ticaret
talepleri zerinde de etkili olmaktadr (Berksoy, 1994: 112). Bylece d
ticaret hacmi ve gelirleri zerinde de etkili olarak dorudan d ticaret
faaliyetlerini ve gelirlerini de etkilemektedir.
Teknolojik gelime de d ticaret zerinde etkili olan bir baka
unsurdur. lkelerin ve firmalarn teknolojik geliim dzeyi pazarda talep
edilen rnlere cevap verebilmelerini ve dier lke ve firmalarla rekabet
edebilirliklerini etkilemektedir. zellikle bilgi toplumu kavramnn ortaya
kmas ve gelimesiyle birlikte teknolojik olarak gelien lkeler d
ticarette baarnn koulu olan bilgi ve uzmanlama konusunda da baarl
olmaktadr. D ticarette pazar paynn korunabilmesi ve rekabette stnlk
salamak aratrma ve gelitirme ile birlikte pazarn ihtiyac olan teknolojik
yeniliklerin salanmas ile mmkn olmaktadr (ztrk, 2009: 59).
D ticaret zerinde etkili olan ve tm d ticaret faaliyetlerini
etkileyen bir baka konu ise lojistiktir. Lojistikte retimden, tamaya,
mteriye rn teslimine ve atklarn geri dnmne kadar birok faaliyeti
kapsamas sebebiyle d ticaret zerinde etkili olmaktadr.
2.DI TCARET POLTKASI
D ticaret politikas konusuna girmeden nce, uluslararas ekonomik
politikasnn neyi ifade ettiine ve kapsamna deinmekte fayda vardr.
Uluslararas ekonomi politikas, hkmetlerin ticaret ve retim
faktr hareketlerinin ynne, bileimine ve hacmine mdahale eden tm
faaliyetler olarak tanmlanabilir. Bu tanmlama bize uluslararas ekonomi
politikalarnn

genel

ekonomi

deerlendirilemeyeceini

politikalarndan

gstermektedir.

Bu

bamsz

nedenle

olarak
ekonomi

politikalar ve genel ekonomi politikalarnn arasnda tutarlln ve uyumun

salanmas gerekmektedir.
D ticaret politikas ise, serbest d ticaret politikas ve koruyucu d

60

ticaret politikas olmak zere iki dala ayrlr. Fakat d ticarete hkmet
engelinin olmamas olarak ifade edilen klasik d ticarete dayal serbest d
ticaret politikas, sanayi devrimini ilk gerekletiren ngiltere'de ve Bat
Avrupada 20. yzyl bana kadar uygulanmtr. Sanayi devriminin daha
ge gerekletii Almanya korumac d ticaret politikas uygulamaktadr.
Dier

gelimekte

olan

lkeler

de,

koruyucu

ticaret

izlemekzorunluluunu dnmtr. Bu sebeple gnmzde, d ticaret

politikas deince akla genellikle koruyucu d ticaret politikas gelmektedir.
D ticaret politikas, genel ekonomi politikasnn nemli bir aracdr.
D ticaret politikas, devletin direkt olarak lkenin d ticaret akmlarn
snrlandrmak,

zendirmek

veya

bu

ilemlerin

yapl

ekillerini

dzenlemek iin alm olduu nlemlerin oluturduu sistematik bir

btndr.
lke ekonomileri ve dnya ekonomisi iin bu denli nemli olan d
ticaretin bir denetim ve dzen mekanizmas ya da otoritesi olmadan rastgele
gerekletirilmesi lke ekonomilerini dolaysyla dnya ekonomisini
olumsuz etkileyecektir. Bu nedenle lkeler d ticaret faaliyetlerine yn
vermek amacyla eitli politikalar uygulamaktadr. Bu politikalara d
ticaret politikalar denmektedir.
Daha ak ifade etmek gerekirse d ticaret politikalarn, lkelerin
d ticaret faaliyetlerini yneterek lke ekonomilerini dzenlemek ve
ekonomik byme ve kalknmay salamak amacyla eitli ara ve
yntemlerle uyguladklar politikalar olarak tanmlamak mmkndr.
(Seyidolu ve Karluk, 1999: 36).
demeler bilanosu aklarnn giderilmesi, lke sanayilerini d
rekabet rekabete kar koruma, ekonomik kalknmann salanmas,
ekonomik istikrar salayarak piyasa aksaklklarn giderilmesi lkelerin d
ticaret politikas uygulama amalar arasnda yer almaktadr. demeler
bilanosu aklarnn giderilmesi amacyla uygulanan d ticaret politikalar
d ak gidermeye ilikin politikalar olup ihracat zendirmeye ynelik

61

olmaktadr. lke sanayilerini rekabetten korumaya ynelik d ticaret

politikalar zellikle gelimekte olan lkelerde yeni kurulan sanayileri
rekabet edebilecek dzeye gelene kadar korumak amacyla uygulanan
kotalar, ithalat yasaklamalar ve oklu kur uygulamalarndan olumaktadr.
Ekonomik kalknma amacyla uygulanan d ticaret politikalar ise ithal
ikameci ve ihracata dayal da ak sanayileme stratejilerini iermektedir
(ztrk, 2009: 55-57).
Ayrca d ticarete yn vermek iin iktisat politikalarndan para
politikas, maliye politikas ile vergiler, sbvansiyonlar, kotalar ve kambiyo
denetiminden oluan iktisat politikas aralarndan da yararlanlmaktadr
(Ertek, 2005: 72).
Para politikas lkelerin iktisadi amalara ulaabilmek iin Merkez
Bankas araclyla lkenin para ve kredi koullarnn kontrolnn
salanmas ynndedir. Bu yndeki faaliyetler ak piyasa ilemleri,
reeskont oranlar, zorunlu karlklar ve disponibiliteden olumaktadr. Bu
faaliyetler uygulanarak lkedeki para arz artrlmakta ya da azaltlmaktadr
ve faiz oranlar ve sermaye hareketlerinde de deiiklikler meydana
gelmektedir. Maliye politikas ise yine iktisadi amalara ulaabilmek iin
devletin kamu harcama ve gelirleri zerinde yapt ayarlamalarn
tamamndan olumaktadr (Seyidolu ve Karluk, 1999: 39-40).
D ticaret politikalar lkelerin iktisat politikas kapsamnda
uygulanmaktadr. lkelerin d ticaret faaliyetlerine yn vermede ve
lkelerin dnya ekonomisindeki yerini belirlemede etkili olan d ticaret
politikalar sadece uygulanan lkeyi deil dier lkeleri de etkilemektedir.
D

ticaret

politikasnn

amalarn

mmkndr:(Seyidolu, 2001: 117)

D demeler dengesizliklerinin giderilmesi,

D rekabetten korunma,

62

ekilde

sralamak

Ekonomik kalknma,

Ekonominin liberalletirilmesi,

ekonomik istikrarn salanmas,

D piyasalarda monopol gcnden yararlanma,

Otari (ekonomik bakmdan kendi kendine yeterli olmak),

Piyasa aksaklklarnn giderilmesi,

Hazineye gelir salamak,

Sosyal siyasal nedenlerdir.

D ticareti kstlayc bir hkmet politikas tketicilerin ithal

mallarna daha yksek bir fiyat demelerine sebep olurken, liberal bir d
ticaret

politikas

uluslararas

ihtisaslamasnn

salam

olduu

avantajlardan daha fazla yararlanlmasn mmkn klmaktadr (Seyidolu,

2000).
Bunun yan sra dviz kuru rejimi tercihi her iktisat politikas
aracnn kullanmnda olduu gibi ekonomik etkiler yaratacaktr. Bilinen bir
dviz kuru rejimi, doal olarak, rejimin zelliklerinden dolay baz
beklentileri oluturacaktr.
Teorik

olarak

ele

alndnda

dviz

kuru

rejimlerinin

makroekonomik etkilerinin tartmal konu olduu grlmektedir. Dier

taraftan, ekonomiye ynelik yabanc sermaye giriinin vade yaps ve
speklatif nitelii de dviz kuru politikas asndan nem tayan bir
konudur.
hracat tevikleri serbest ticaretin benimsendii, korumacln kt
bir ey olarak grld, gnmzde demeler bilanosu aklarn
kapatmada son derece nemli bir role sahiptir.

63

Trkiyede uygulanan ihracat tevik tedbirleri Trkiyenin taraf

olduu anlamalar sonucunda btn dnyada kabul gren dolaysz ihracat
tevik tedbirleridir. hracat tevik tedbirleri, maliyetleri drerek veya
ihracat firmann yurt d pazarlarda karlatklar engelleri aamasna
yardmc olacak tm tedbirleri iine almaktadr (Karluk, 1998: 215).
hracat tevikleri ksaca, firmalara maliyet drc avantajlar
salayarak. hracat kolaylatran ve krl klan aralardr.
Gerek gelimi gerek gelimekte olan lkeler ihracatn artrlmas
konusunda byk abalar sarf etmektedirler.
Dnya ekonomisinde grlen isizlik, d rekabet ve teknolojik yar,
ihracat, tevik tedbirlerinin uygulanmasna neden olmutur. Gelimekte olan
lkeler kalknma srecinde karlaabilecei dviz skntsn amak iin
ekonomi politikalarna ynelmek ister ve bunun iin baz nlemler almak
zorundadr. Alnan nlemler ihracat artrc zellikteyse bunlar ihracat,
tevik tedbirleri olarak tanmlanr. Maliyetleri drerek ya da gelir
arttrarak ihracat krl bulan btn nlemleri kapsamaktadr (Kemer, 2005:
77-78).
hracat art ile ihracata dayal yeni i yerleri ve yeni oluacak i
dallar alacandan yeni istihdam imkanlar doacaktr. Bunun yan sra,
kazanlan dvizlerle demeler bilanosunun aklar kapanaca gibi,
ithalatn ve dolaysyla endstrinin finansman iin gerekli olan dviz de
elde edilmi olacaktr. Bir de dviz art ile uluslararas bankaclk ve
kambiyo ilemleri daha da yaygnlaarak, ihracatn arttrlmas iin verilen
tevikler, enflasyonist sreci daha da hzlandrp, mallarn darya
gitmesiyle ieride arz daralmas ile enflasyonun daha da ykselmesine sebep
olarak dviz kazanmayan kesimlerin aleyhine (tarm esnaf) gelir dalmnn
bozulmasna yani bu kesimlerin reel alm gcnn dmesine sebep olur.
(Yiit, 1996: 120).
Trkiyenin ihra pazarlarnn gelitirilmesi, dnya ihracatndaki

64

paynn artrlmas ve uluslararas dzeyde faaliyette bulunan Trk

firmalarnn rekabet glerinin artrlmasnda ihracatn tevik edilmesi
olduka byk nem arz etmektedir.
D ticarete ynelik politikalardan biri de eitim yardmdr. hracatn
desteklenmesi amacyla hazrlanan bu destekler ile firmalarn rettikleri
rnleri uluslararas piyasalarda verimli ve etkin bir ekilde pazarlayarak
ihracat pazarlarn gelitirmeleri, rekabet glerini artrmalar, uluslararas
nitelik ve kalite kazanmalar ve dnya ihracatndaki paymzn arttrlmas
asndan nem tamaktadr. stihdam politikalar ise d ticarete ilikin
ilemleri yrtmek zere, konusunda tecrbeli ve yksek renimli ynetici
ve eleman istihdamnn salanmas amacyla verilmekte olup, bu
desteklerden sektrel d ticaret irketleri yararlanabilmektedir (Bulut, 2006:
120).
Ayrca Trkiyede ticari ve sna faaliyette bulunan irketlerin pazar
potansiyellerini gerekletirerek pazar paylarn arttrmas ile rnlerimizin
geni apl ve uzun sreli tantmnn yaplmasn salayarak yurtdnda
mal ticaretine ynelik faaliyette bulunacak irket kurmalar, depo ve maaza
amalar ve iletmelerinden oluacak giderlerinin uluslararas kurallara gre
devlete karlanmasdr (Ertek, 2005: 64).
D Ticaret Mstearl tarafndan verilen bu destek; Trkiyede
ticari ve sna faaliyette bulunan irketlerin, mal ticareti amacyla
yurtdnda faaliyette bulunan veya kurulacak olan irketler ve ubeleri ile
depo ve maazalarn (kendi unvan ve markasyla toptan veya perakende
sat amal) kurulu, iletme ve tantm giderleri ile istihdamn nemli bir
ksmnn

Destekleme

ve

Fiyat

stikrar

Fonundan

karlanmasn

iermektedir. hracatn tevik edilmesi, ihra pazarlarmzn gelitirilmesi,

dnya ihracatndaki paymzn artrlmas ve uluslararas piyasalara alan
firmalarmzn rekabet glerinin artrlmas asndan nem tamaktadr
(ztrk, 2009: 122-123).
3.DI TCARET TRLER

65

Uluslararas piyasalarda gerekletirilen ticaret, farkl ekillerde

ortaya kmaktadr. Bununla birlikte bu farkllk ihracat ve ithalat trleri
ekseninde de sz konusu olmaktadr. Aada ihracat ve ithalat trleri genel
olarak ele alnacaktr.

3.1.HRACAT VE HRACAT TRLER

hracatn lke ekonomisi ve kurulular ynnden byk bir neme
sahip olduu somut bir gerektir. Bir lkenin kalknmas ve refah byk
lde ihracatta gsterdii performansa baldr. Bu nedenle tm lkeler,
uluslararas ticarete byk nem vermektedir. Uluslararas pazarlarda youn
bir rekabet yaanmakta, lkeler ihracatn gelimesine katkda bulunacak en
kk ayrntlar dahi dikkate alarak stratejilerini belirlemektedirler.
Gnmzde ihracat, gelien, gelimekte olan ve hatta gelimi
lkelerde, kk, orta ve byk lekli iletmelerde dnya ticaretindeki
gelimeler nda nem verilen ve deiik gelitirme programlar ile
desteklenen bir faaliyet olarak yer almaktadr.
hracat, lke iinde retilen mal ve hizmetlerin d lkeler tarafndan
satn alnmasdr. Yani ihracat, bizim mal ve hizmetlerimize d lkelerin
yapm olduklar harcamalardr. Dolaysyla lkemizdeki harcamalara bir
katk oluturur ve milli geliri arttrc etki yapar.(Seyidolu, 2001;435)
Bir lkenin ihracat seviyesini yani dier ekonomilerin lke mallarna
kar talebini belirleyen eitli unsurlar vardr. Bunlar arasnda ihracat
yaplan lkenin gelir seviyesi, lkenin rettii mallara kar talebin gelir ve
fiyat elastikiyeti, lkenin i fiyatlaryla rakip lkelerin fiyatlar arasndaki
iliki,

uygulanan

gmrk

politikalar,

miktar

kstlamalar

vb.

saylabilir.(Uluatam, 1980: 170)

Buradan hareketle, bir lkenin kendi ihracatnn genellikle kendi

66

ekonomisi ile ilgili deikenlerden ok uluslararasu evrenin ve iliki

kurduu ekonomilerin yapsna ve mevcut duruma bal olmaktadr. (Sava,
1978: 313)
hracat, lkenin rettii mallarn dier lkelerdeki alclara
satlmasdr. Burada nemli olan ihracat yapann devlet deil, zel ya da
tzel kiiler olabilmesidir. Kolektivist ekonomilerde bile ihracat zel
kurulularn uzmanlk alandr.

hracat ise,

rettii veya

baka

reticilerden tedarik ettii rnleri gmrk hatlar dna kararak

uluslararas piyasalarda faaliyet gsteren, ilgili ihracat birliine kaytl,
gerek usulde vergilendirmeye tabi olan gerek veya tzel kiidir.
Trkiyede hracat Rejimi Kararlar ve hracat Ynetmeliklerine gre
ihracat olabilmek iin hracat Belgesi veya hracat Belgesi ve
Ruhsatnamesine sahip olmak gerekmektedir (Seyidolu, 2002: 277).
hracat trleri ise serbest (zellii olmayan), kayda bal ve zellikli
ihracat olmak zere alt balk altnda incelenebilir.
-

Serbest (zellii Olmayan) hracat:Kanun, kararname

ve uluslararas anlamalar ile ihrac yasaklanmam veya belirli

bir merciin iznine bal klnm mallar gurubunda ve ihracat
ynetmelii ekindeki kayda bal mallar listesinde yer almayan
mallarn ihrac, zellik arz etmeyen ihracat olarak tanmlanabilir.
Bu tr bir ihracatta ihracatlar, birliklere onaylatacaklar gmrk
beyannameleri ile dorudan gmrk idarelerine bavurarak
ihracatlarn gerekletirirler (ztrk, 2009: 193). Bu ihracat
eidinde herhangi bir kstlama olmad gibi herhangi bir
kurumdan da izin alnmaz. hracatlar, zellik arz etmeyen
ihracatta, ihracat birliklerine onaylattklar Gmrk Birlii ile
birlikte ihracatn yaplaca gmrk idaresine mracaat ederler
(Sabuncu, 2009: 79).
-

Kayda

Bal

hracat:06.01.1996

tarihli

hracat

Ynetmeliinin ekinde on sekiz madde halinde isimleri yazl

67

baz ihra rnlerinden ve ihracat trlerinden oluan bir liste

vardr. Kayda bal ihracat listesinde yer alan mallar
zelliinden dolay ya sadece ihracat lkede bulunmakta ya da
dnyada kstl olarak bulunan mal cinslerinden biridir (ztrk,
2009: 187).Kayda bal ihracatta ihracatlar, Gmrk Birlii ile
birlikte kayt iin ilgili ihracat birliklerine mracaat ederler.
hracat birlikler onayladklar gmrk beyannamelerine kayt
aklamalarn yaparak, gmrk idarelerine braklmak zere
ihracatya verirler. hracatlar, birlikler tarafndan kayt
aklamas dlerek tasdik edilmi Gmrk Birlii ile birlikte
ihracatn yaplaca gmrk idaresine mracaat ederler (Kemer,
2005: 78).
-

zellikli hracat:lkemiz ihracatnn byk bir ksm

zellii olmayan ihracat tr ekseninde yaplrken, zellii

olmayan ihracat ve kayda bal ihracat dnda zellikli ihracatn
sz konusu olduu ihracat faaliyetleri de vardr. Bunlar da kendi
iinde gruplanr:
i-

Kredili ihracat:ki veya daha ok tarafl kredi

anlamalar dnda kalmak kaydyla, ihracat bedelinin Trk

Paras Kymetini Koruma Mevzuatnda ngrlen sreleri
amayacak ekilde yurda getirilmesine olanak tanyan ihracat
eklidir (ztrk, 2009: 65).
ii-

Konsinye ihracat:Kesin sat daha sonra

gerekletirilmek

zere

alclara,

komisyonculara,

ihracatnn yurtdndaki ube ve temsilciliklerine mal

gnderilmesi

biiminde

yaplan

ihracat

tr

olarak

deerlendirilmektedir (Karagl ve lter, 2010: 121).

iii-

Transit ihracat:Al ve sat bedelleri arasnda

lehte fark olmas kouluyla, mal bedelleri iin aktarm

yaplarak ya da yaplmadan satn alnan yabanc kkenli veya

68

Trk kkenli olmakla beraber gmrk snrlar dna satlm

mallarn (serbest blgelere yaplan satlar dhil) transit
olarak ya da dorudan olarak serbest dolama giri ve ithalat
rejimleri hkmlerine bal kalmakszn baka bir lke ya da
serbest blgeye satlmasdr (Utkulu, 2005: 127).
-

Bedelsiz ihracat:Bu ihracat biiminde gerekleen

ihracatn bedeli resmi olarak yurt iine getirilmemekte veya

getirilmek mecbur olmamakta ya da nasl getirildii hakknda
kantlanma zorunluluu bulunmamaktadr (Serin, 2001: 51).
Trkiyede alan yabanclarn, yurtdna hane nakli yolu ile
gidecek Trk vatandalarnn, devaml veya geici grevle yurt
dna giden kamu grevlilerinin, yabanc turistlerin ve yerleim
yeri yurt

dnda olan Trk vatandalarnn beraberinde

gtrdkleri, gnderecekleri ya da adlarna gnderilecek eya ve

tatlar bedelsiz olarak ihra edilecek mallar kapsamndadr
(Sabuncu, 2009: 107).
-

Geici ihracat:Az veya ok iilik grdrlmek,

eritilerek ekli deitirilmek, ambalajlanmak veya dier katma

deer kazandrc sebeplerle hammadde, yar mamul ve nihai
mamullerin yurtdna geici olarak gnderilmesi ilemidir
(Kemer, 2005: 106).
iin

yine

Ticari kiralama yoluyla ihracat:Maln belli bir sre

bir

bedel

karlnda

yurtdna

karlarak

kiralanmasdr (Kaynak, 2005: 86).

-

Fuar

ve

sergilere

katlm:Trkiyeyi

temsilen

katlacak fuar ve sergileri dzenleyecek organizatr firmalar,

yeterlilik belgesi alarak, bavuru formunu doldurup, bal
bulunduklar odaya onaylatarak D Ticaret Mstearlna
mracaat ederek fuarlara katlrlar. Fuarda sergilenen rnler
satlmsa bedelini, satlmazsa kendisini doksan gn ierisinde

69

lkeye geri getirmelidirler (Kemer, 2005: 108).

thal edilmi mallarn ihracat:Yabanc meneli ve

vergileri denmi olan mallar tevikten ve katma deer vergisi

iadesinden faydalanmamak suretiyle baka bir lkeye ihra
edilebilir.

zetlemek gerekirse, ihracat, gerek kalknma gerekse srdrlebilir

bir ekonomik bymenin gerekletirilmesinde nemli rol oynamaktadr.
lke ekonomisini da aan temel aralardan birisidir. Ekonomi asndan
etkin bir kaynak dalm yaratrken, firma asndan ise kaynaklarn etkin
kullanm ve bu sayede maliyetlerin drlmesi imknn salamaktadr.
hracat yurtii pazarlarda karlalan olumsuz ortamdan kurtulmak
iin bir alternatif olabilir. pazarn doyum noktasna ulamas, talep
yetersizlii, artan youn rekabet gibi nedenlerle, yaama ve byme hedefi
gden firmalar d pazara alarak hem satlardaki istikraszln
azaltlmasn hem de riskin dalmn salayabilirler. hracat uluslararas
ynl firma imajnn elde edilmesinde firmann toplum ierisinde bir
prestije kavumasnda bir ara olabilmektedir.
3.2.THALAT VE THALAT TRLER
D ticaret, bir lkenin dier lkelerle belirli bir dnemde
gerekletirdii mal ve hizmet alverilerini yanstan ithalat ve ihracat
kalemlerinin toplamn gstermektedir. (Tezer, 1989: 63). Bu tanmdan da
anlalaca zere ithalat, d ticaretin nemli iki kaleminden biridir.
Ayrca ithalat,

bir maln veya ekonomik deerin yrrlkteki

mevzuata uygun ekilde, gerek veya tzel kiiler tarafndan fiilen alnmas
ve

bedelinin

yurt

dna

transfer

edilmesi

eklinde

de

tanmlanabilir.(Bedestenci ve Cantez,2006:102). Bu tanmlar oaltlabilir.

Bununla birlikte yukardaki tanmlardan hareketle ortak bir tanm yapmak

70

gerekirse; ithalat, d ticaret ilikileri erevesinde, bir lkedeki alclarn

baka lkelerdeki satclardan retilmi mal ve hizmetleri yrrlkteki
mevzuata uygun ekilde satn almalardr.
Gncel gmrk mevzuat ve ithalat uygulamalar kapsamnda, her
eit maln lke iine ticari yolla getirilme ilemine ithalat, bu
ilemigerekletiren

gerek

ve

tzel

tacirlere

de

ithalat

denir.

(Grsoy,2005: 30-31).
Baka bir tanma gre, ithalat, bir lkedeki alclarn baka lkelerde
retilmi mallar satn almalarna denilmektedir. Burada dikkat edilecek
nokta, ithalat yapanlarn zel ve tzel kiiler, kamu iktisadi kurulular, zel
kurulular ve bazen de bizzat devlet oluudur (Ertek, 2005: 86).
Son durumda ithalat yine devlet adna bir kamu kurumu
yapmaktadr. thalat ise, ihracatyla yapt anlamalarla yurtdndan
satn ald mal, ilgili mevzuatlar erevesinde (ithalat ve gmrk
mevzuatlar) lkeye sokacak olan ve bedelini ihracatya veya bir nc
gerek ve tzel kiiye kambiyo ykmlln yerine getirerek deyecek
olandr. .
thalat trleri ise bedelli, bedelsiz ve geici ithalat olmak zere alt
balk altnda incelenebilir.
Bedelli thalat:Bir maln veya ekonomik deerin yrrlkteki
gmrk mevzuat ve ilgili dzenlemeler erevesinde fiili ithalatnn
yaplmas ve bedelsiz ithalat hari, ithalat tutarnn Kambiyo Mevzuat
erevesinde ihracat lkeye transfer edilmesidir (Berksoy, 1994: 52).
Bedelsiz thalat:thalat sz konusu maln bedelinin denmemesi
anlamna gelmekle beraber bedelin denmemesi, yurtiinden bir dviz ks
olmamas anlamna gelir. Dier taraftan bedelsiz denilerek kastedilen,
gmrk vergisinin olmamas deildir. Bedelsiz ithalat yoluyla lkeye
getirilen mallar, uygulanan mevzuat erevesinde gmrk tarifesine tabi
tutulur (Karagl ve lter, 2010: 92).

71

Geici thalat:Serbest dolama girmemi ithal eyasnn, ithalat

vergilerinden ksmen veya tamamen muaf olarak ve ticaret politikas
nlemlerine tabi olmakszn Trkiye Gmrk Blgesi iinde kullanlmasna
ve doal ypranmalar hari olduu gibi gmrk blgesini terk etmesi
biimindeki ithalata denir (Kemer, 2005: 125).
lke iinde retilmeyen veya nispi olarak daha yksek maliyle
retilen mallar, ithalat yoluyla daha dk maliyetle elde edilebilir. nk
ithalat, lek ekonomilerinden daha fazla faydalanan ya da dk karla
alan, dk maliyetle retim yapan ve bu nedenle de daha etkin olan
reticilere ulamay mmkn klmaktadr.(Economics Web Institute,
Imports,

http://www.economicswebinstitute.org/glossary/imports.htm

Eriim: 02.09.2014)
zellikle gelimekte olan lkeler, sanayilemelerini gerekletirmek
iin gerekli olan makine, tehizat gibi yatrm mallarn ve hammaddeleri
yapacaklar ithalatla, karlamak durumundadrlar.(Serin, 1981:35) nk
bu lkelerde, ekonomik kalknma hznn ykseltilmesi iin gerekli olan
yatrmlarn gerekletirilmesinde ihtiya duyulan sermaye mallar, bata
sermaye birikiminin yetersizlii ve teknolojinin gerilii olmak zere birok
nedenden dolay retilememektedir.
Ksacas, ithalat, tm dnyada d ticaret zerindeki kstlamalarn
kaldrlarak lke ekonomilerinin hzla d rekabete ald bir ortamda,
gelimekte olan lkelerin kalknma hzlarn artrmak, gelimi lkelerin de
yakalam olduklar kalknma hzn devam ettirmek iin bavurduklar
nemli bir ara olarak dnlmelidir.
4. DI TCARETN YAPISAL VE SEKTREL
ZELLKLER
D ticaret sz konusu olduunda doal ve ekonomik olmak zere iki
tr etki biiminden sz edilmektedir. Balangta dnyadaki doal
kaynaklar ve eitli doal koullar kimi blgeler iin d ticareti zorunlu

72

etmekti. Bu durum da baz mal ve hizmetlerin retiminde ekonomik bir

stnln olmas da d ticaret faaliyetlerinde nemli rol oynamaktadr
(Kazgan, 2009: 79).
Kaynak dalm ve emek verimliliini farkl deikenlere balayan
grler birlikte dnldnde d ticaret konusunda sklkla vurgulanan
kavramlarn i blm ve uzmanlama olduu sylenebilir. Literatrde
i blm ve uzmanlama konularnda farkl grler bulunmaktadr.
Klasik d ticaret teorisyenlerinin ncs saylan Adam Smithe gre i
blm, verimlilii ykselten ve bireylerden bamsz olarak ortaya kan
bir sretir. Mbadele iblm ilikilerine ikin bir olgu olarak ayn
zamanda i blm srecinin de belirleyicisi durumundadr. Zira her retim
dier baka retimler ile mdahaleyi de nemseyerek gereklemektedir.
Dolays ile mbadelenin salad karlkl yararlar d ticaret sz konusu
olduunda olduka nemli bulunmaktadr (Kazgan, 1997: 51-52).
Seyidoluna (2001: 18) gre Smithin ncln yapt bu gr
gelimi

ve gelimekte olan lkeler

aklayabilirken

gelimi

lkelerin

aras

kendi

d ticaret
aralarndaki

ilikilerini
d

ticaret

faaliyetlerini aklamakta yetersiz kalmaktadr.

Bu noktada David Ricardonun karlatrmal stnlkler teorisi
gndeme gelmektedir. Nitekim Ricardoya gre d ticaretin temel yaps
hangi lkelerin hangi mallar ithal ya da ihra edecei analizleri ile
aklanabilmektedir. Dier bir ifade ile bir lkede karlatrmal olarak
daha az emekle ve daha ucuza retilebilecek bir mal ihracatn/ithalatn
konusu olmaktadr. Dolaysyla ticari ilikilerde bulunan lkelerin emekdeer

teorisi

ynndeki

uzmanlama

kapasiteleri

onlarn

mal

mbadelelerinin de temel belirleyicisi olmaktadr. Ancak Ricardonun

emek-deere

dayal

bu

grnde

arz

ve

talep

gleri

ok

aklanmamaktadr. Bu nedenle de mbadele orannda belirsizlik sz

konusudur (Bulut, 2006: 71-72).

73

Mill, tarafndan ortaya atlan iki lke arasndaki d ticaret ilikisinde

d ticaret haddinin arz ve talep glerinin karlkl etkileri tarafndan
belirlendii tezi gnmzde karlkl talep kanunu olarak bilinmektedir
(Karluk, 2003: 72). Mill, iki lke arasnda arz ve talep artlarnn mbadele
haddinin denge deerini dolays ile mal mbadelesini belirleyici olduu
grndedir. Talep nemli bir etken olarak gren Mille gre d ticaret
dnya kaynaklarnn daha fazla kullanmna olanak salar. Bir baka adan
da lkeleri kendi pazar koullarnn ilerisine gtren daha geni bir pazar
sunmaktadr.
Karlkl talep kanunu Millden sonra neoklasik bir iktisat olan
Marshall tarafndan gelitirilmitir. Marshalla gre satn alma gc ile
desteklenen i talep arz tevik ederken; d ticarette de arz kendi talebini
yaratmaktadr. Bu balamda arz ve talep karlkl talep tanmlamasnn
ieriini oluturmaktadr (Kazgan, 1997: 160).
Sz edilen kuramclarn grleri bu gne dein liberal teorisyenler
tarafndan gelitirilerek savunulmaya devam edilmitir. D ticareti yapsal
olarak i blm, uzmanlama ve karlkl fayda temellerinde aklayan bu
gr uluslar aras kaynak dalmn da konu edinmekte ve d ticaret
faaliyetleri ile bunun alabileceini savunmaktadr (Karluk, 2003: 78).
Ancak, btn lkelerin karlarnn badat grne kar
gndeme gelen btn lkelerin karlarnn atyor olduu gr
tarafndan biimlendirilen koruma teorisi zellikle 19. yzylda savunulan
bir gr olmutur (Kazgan, 1997: 167). Uluslararas ticaretin, tabi
kaynaklarn dalmndan ve emek verimliliinden daha fazla deikenlere
bal olduu dncesi ile taraflar arasnda stnlk ilikilerini aklamaya
alan iktisatlar tarafndan savunulmutur (Utkulu, 2005: 114).
Bununla birlikte gnmz d ticari ilikilerinde deiken bir yap
sz konusu olmaktadr. lkin etkinlik alanlar ulusal snrlar aan ok uluslu
irketler ve firma ii ticaret gibi eler uluslararas ticarette nemli roller
stenmektedir.

Kresel

dzeyde

74

eitlenme

eilimi

ile

birlikte

dnldnde de lkelerin ulusal faktr donanm dier lkeler ile

ticaretinin eklini belirlemede ncelikli bir etken olarak kendisini
gstermektedir (Seyidolu, 2001: 54-55).
Gereffie gre uluslararaslama ile uluslar arasnda dalm retim
faaliyetlerinin ilevsel eklemleniinde farkl sreler bulunmaktadr.
Gnmzde retim srelerinin tasarm, ynetim ve finansman gibi
yksek katma deerli blmler; merkezi gelimi lkelerde bulunan uluslartesi irketler tarafndan yrtlmektedir. Bununla beraber imalat aamas
ise daha nce evre lkelere zg retim yapan gelimekte olan lkelerdeki
taeron fabrikalara braklmtr. Chene gre gnmz ekonomileri
gelimekte olan ve az gelimi lkeler

iin farkl yaplanmalar

gstermektedir (Kemer, 2005: 48-49).

Birbirinden farkl ve olduka fazla sayda teori tarafndan
aklanmaya allan d ticaretin nitelii konusunda en nemli nokta d
ticaretin

ithalat

ve

ihracat

faaliyetlerinin

birliktelii

zemininde

dnlmesidir. D ticarette, herhangi bir mal veya mal grubu bir lkeden
baka bir lkeye geerken karlnda bir dier lkeden bir mal veya mal
grubu o lkeye girmektedir. D ticaret bir lkenin ithalat ve ihracat
hareketlerinin toplamn ifade etmektedir ve bir lkenin demeler bilanosu
iinde en nemli kalemi oluturmaktadr (Alkin, 1990: 21).
5.EKONOMK BYME
Her ekonomide belli bir rn ortaya karlabilmesi iin, fiziki
sermaye, beeri sermaye, igc ve doal kaynaklar gibi getiriler
giriimciler

tarafndan

toplanarak

birletirilir.

Bu

sre

ierisinde

bymenin kaynaklarnn incelenmesinde ve potansiyel byme orannn

hesaplanmasnda gerekli olan deikenlerin banda yatrm ve sermeye
birikimi, istihdam art, inovasyon ve teknolojik gelime son olarak da
igc ve toplam faktr verimlilii gelmektedir. ktisadi byme zaman ve
mekan kapsamnda bir miktar, arlk ve hacim biimindeki byklk
artdr. Bu art bireyler ve lkeler iin g ve gelir dzeyinde

75

gzlemlenebilecek eitli gstergeleri ifade etmektedir. Nfus, sermaye,

tasarruf ve milli gelir artlar gibi unsurlar birer byme gstergesi olarak
deerlendirilmektedir. Byme bir iletme, blge ya da ekonomi iin miktar
ve byklk artn belirtir (zgven, 1988: 36-37).
Bununla birlikte bu artn nominal olarak deil, reel bir art olmas
halinde

bymeden

sz

edilebilir.

Dier

taraftan,

bymenin

hesaplanmasnda genellikle tanmlama ile yetinilmekte, zmleme

yaplmamaktadr (imek ve Kadlar, 2010: 116).
Byme teorisi genellikle gelimi lkeler iin, kalknma teorisi ise
gelimekte olan ya da gei srecinde olan lkeler iin kullanlan bir
kavramdr. Ancak ekonomik yapda kkl deiikliklerin ve yaplanmalarn
ifadesi olan ekonomik kalknma iin ekonomik bymenin gerekli olduu
bir gerektir.
Kalknmann temel motoru olan teknolojik gelime, aratrma
gelitirme faaliyetleri, eitim ve salk hizmetleri gibi birok konu daha
fazla geliri gerekli klmaktadr. Dolaysyla gelirdeki art ifade eden
ekonomik byme kalknma iin arttr (Parasz, 1997: 39).
Ekonomik kalknma ve bymenin salanmas ve devam ettirilmesi
gelimi ya da gelimekte olsun her lke iin balca hedeftir. Ekonomik
gelimelerini ve bymelerini gerekletirmi olan lkeler bu durumun
srekliliini salamak, gelimekte olanlarsa ekonomik bymelerini ve
kalknmalarn gerekletirmek amacyla ekonomilerinde srekli olarak
dzenlemeler yapmakta ve politikalar gelitirmektedirler (Eren, 2002: 95).
Ekonomik byme, lkelerin ekonomik gelimilik dzeyleri
arasnda belirginleen farkllklar sonucu gelimi bir kavramdr. Sava
sonras ekonomileri bozulan lkelerin tekrar eski dzeye gelme uralar,
bamszlklarn yeni kazanm lkelerin kalknma abalar ve sosyalist
sistemi benimseyen ekonomilerin ekonomik adan kapitalist sistemi
benimseyen ekonomilere ulama ve geme arzularndan dolay, ekonomik

76

kalknma ve byme konusuyla fazla ilgilenilmitir (Gran, 1999: 242). Sz

konusu dnemde gelimekte olan lkeler ile gelimi lkeler arasndaki kii
bana gelir seviyeleri arasndaki byk farkllklar da bymeye olan
duyarll artrmtr.
Ekonomik byme ile ilgili yaplan aratrmalar neden baz lkelerin
dierlerinden zengin ya da baz ekonomilerin dierlerinden hzl byd
sorusunu ne karmtr (Parasz, 1997: 41).
Bir lkede retilen mal ve hizmet miktarnn zaman iinde artmasna
ekonomik bymeyi gstermektedir. Ekonomik byme, bir lkede yaayan
insanlarn yaam standartlarn srekli biimde ykseltmenin tek yolu
olduundan, tm lkelerin temel makroekonomik hedeflerinden biri, hzl
bir iktisadi byme gerekletirmektir. Bunun yan sra stok, akm ve
deikenlerde gvde ve hacim olarak artlarn gstergesi olarak, bu artlar
ortaya karken beeri ve fiziki sermaye birikimi, teknolojik gelime iktisadi
bymeye kaynak oluturmaktadr. Bymenin gerekleebilmesi iin bu
kaynan birlikte almas gerekmektedir (Ylmaz, 2005: 64).
Ekonomi biliminde, gerek ulusal gelirde gzlemlenen deiiklikler
bymenin lt olarak kullanlmaktadr. Ekonomik aktrler mal ve
hizmet retip sattklarnda gelir elde ederler, bylece bir ekonomi byrken,
hem toplam kt, hem de toplam gelir artar.
Aslnda ekonomik bymenin ve ulusal gelirin hesaplanmas ayndr.
Bymeyle benzer ekilde, hesaplanmas da ulusal gelire etkide bulunan
faktrlerin saysal deerlerini gstermektedir (imek ve Kadlar, 2010:
117). Ekonomik byme hesaplar, gzlenen gelir art ile retim
faktrlerinin arasndaki ilikiyi kurmaya alr. Ancak, bu srete retim
faktrlerinin geliimlerinin gerekeleri ve biimi aklanmaz. Gerekten,
ekonomik byme uzun dnemde ulusal gelir veya kii bana den gerek
gelir art olarak tanmlanmaktadr (zgven, 1988: 37).

77

Zaten ksa dnemde makroekonomik istikrarn llmesinde genel

fiyat

dzeyindeki

deime

dikkate

alnrken,

ekonominin

yapsal

zelliklerinin ve uzun dnemli baarmnn sonucunu zetleyen bir gsterge

olarak da ekonomik byme ltleri dikkate alnmaktadr (Doruel ve
Doruel, 2003: 401) Bu nedenle ekonomik byme, uzun dnemde gelir
artnn sreklilii olarak da tanmlanmaktadr. Bu adan, bymenin
lmnde istikrar nem kazanmaktadr. Gerekten, ksa dnemde retimi
artrmak snrl olabilecei gibi, bir yatrm da ancak uzun dnemde sonu
verebilir.
te yandan, gelir artnn kaynakland sektrel bileimin
deiimini de gz nnde tutmak gerekir. Herhangi bir sektrn ulusal gelir
iindeki paynn azalmas, bu alanda yaratlan gelirin, miktarnn deil,
orannn deimesi anlamna gelebilir. Ayrca, sistem deiimi asndan,
baz kurumlarda veya mlkiyet biimlerindeki deiimler de retimi artrp,
bymeyi hzlandracaktr. Dolaysyla ekonomik byme ve hz retimin
miktar ile srekliliine baldr. Nitekim gelimekte olan lkelerde ska
yaanan krizler ekonomik bymenin istikrarn bozmaktadr (ILO, 2004:
34).
Baka bir yaklama gre ise, ekonomik bymenin yeterli seviyede
istikrar kazanabilmesi yatrm ve emek verimlilii art ile talebin
srekliliinin salamasna baldr. Yeni yatrmlar sayesinde retim
kapasitesinin artmas, sermaye gibi emek talebini de uyarmaktadr. Ayrca,
verimlilik artlar alma ve yaam koullarnn iyiletirilmesi iin temel
oluturur. Verimlilik sayesinde, eldeki kaynaklarla kt miktarn artrmak
bymeyi canlandrr (Ata, 2009: 12).
Ekonomik byme konjonktrel teoriden farkl olarak, uzun dnem
trendlerde younlar ya da enflasyon teorisinden farkl olarak sadece
fiyatlardaki gstermelik artlarla ilgilenmez. Ekonominin dier alanlarnda
olduu gibi bymede de pozitif ve normatif dallar vardr. Pozitif byme
teorisi dnyann nasl byyecei konusunda, normatif byme teorisi ise,
dnyann nasl bymesi gerektii konusunda alr. Bu kavram daha sonra
78

optimal byme teorisi olarak isimlendirilmitir (Walther, 2002: 57).

Bymenin lmnde istikrar nem kazanmaktadr. Krugmann
ifade ettii gibi Ekonomik bymedeki kk ini klar gidermek
halkn refahna sadece nemsiz kazanlar salar. Dolaysyla, odak
noktasn uzun vadeli ekonomik byme gibi konulara evirmenin zaman
gelmitir (Krugman, 2010: 2).
Petersona

gre,

Bir

ekonomide

retim

kapasitesi

retim

faktrlerinin nicelik ve niteliine ve teknolojik dzeye dayandndan,

ekonomik byme retim kapasitesinin bu belirtilenlerin geniletilmesi ve
gelitirilmesi srecini ierir (Peterson, 1976: 387).
Gerekten, ksa dnemde retimi artrmak snrl olabilecei gibi, bir
yatrm da ancak uzun dnemde sonu verebilir. te yandan, gelir artnn
kaynakland sektrel bileimin deiimini de gz nnde tutmak gerekir.
Herhangi bir sektrn ulusal gelir iindeki paynn azalmas, bu alanda
yaratlan gelirin miktarnn deil, toplam gelir iindeki paynn deimesi
anlamna gelebilir. Ayrca, sistem deiimi asndan, baz kurumlarda veya
mlkiyet

biimlerindeki

deiimler

de

retimi

artrp,

bymeyi

hzlandrabilir. Dolaysyla, ekonomik byme ve hz retimin miktar ile

srekliliine baldr (zgven, 1988: 38).
Dier taraftan istikrarl bir bymenin salanmas, ekonomik
dzenleyicilerin varlna baldr. Bu dzenleyiciler devletin kontrolnde
olabilecei gibi, piyasann temel alnmasyla da oluturulmu olabilir. Daha
hzl byyen ekonomiler, gelirini daha yksek dzeyde artrabildikleri iin,
dzenleyicilerin geliimini destekleyecek gtedirler.
Bununla birlikte, kurumsal kalitenin salanmas da srdrlebilir bir
ekonomik

byme

salayacaktr.

Ancak,

her

iki

durumda

da

dzenleyicilerin gelitirilmesi ya da deitirilmesini ierecek reformlara

kar

sosyal

taraflarn

tepkileri

farkllaacak

ve

hatta

karlar

dorultusunda, taraflar atacaktr (Snmez, 1998: 89-90). nk, bu

79

reformlar sonucunda ekonomi politikasndan balamak zere toplumsal

sistemde g ve blm ilikileri deiecektir.

5.1.EKONOMK BYMENN ZELLKLER

Ekonomik

byme

kavram,

gemiten

gnmze

kadar

iktisatlarn nemle zerinde durduu ve almalar yapt bir konu

olmutur. Genel olarak ekonomik byme, retim kapasitesinin arttrlmas
veya fert bana reel hasladaki srekli art olarak tanmlanmaktadr.
Byme uzun dnemli bir olgu olmakla beraber, nicelikseldir, retim
artdr. Niceliksel olmas bymeyi kalknmadan ayrt etmeye yarayan bir
zelliktir. nk kalknmada bymeyle ortaya kan deiim sz
konusudur, nitelikseldir. Byme toplumun yaam kalitesini, tketimini ve
sosyal yaamn etkileyen bir kavramdr.
Bir lkenin ekonomik bymesini, kendi nfusuna deiik ekonomik
mallar salama kapasitesindeki uzun vadeli art olarak kabul etmektedir.
Bu byyen kapasite ileri teknoloji, kurumsal ve siyasal dzenlemeler
zerine oturmaldr. Gelimi lkelerdeki byme srecini temsil eden
karakteristikler u ekilde ele alnmaktadr: (Todaro, 2000: 121):
- zellikle igc verimlilii bata olmak zere, toplam faktr
verimliliindeki yksek oranl art,
- Nfusun ve kii bana den retimin yksek oranda bymesi,
- Ekonomide yksek oranl yapsal deiim,
- Yksek oranl sosyal ve ideolojik deiim,
- Gelimi lkelerin ihtiya duyduu hammadde ve pazarlar iin
dnyann dier blmlerine ulaabilme yetenekleri,
- Bu ekonomik bymenin nc dnya nfusunu snrl dzeyde
etkilemesi, yani ok kk bir nfusa sirayet etmesi.

80

Ekonomik bymenin belli bal zellikleri ise unlardr (Hi, 1994:

34-35):
- Byme saysal bir olgudur ve byme zerine yaplan analizler de
nicelikseldir.
- Byme uzun dnemde incelenmesi gereken bir yapya sahiptir,
dolaysyla, ksa vadeli analizler hatal yorumlara neden olabileceinden
uzun sreli analiz aralarndan yararlanlmaldr.
- Reel bir art ifade eder.
- Nihai rn (retim) ve milli gelirdeki arttr.
- Dinamik bir olgudur ve statik kavramlarla aklanamaz.
- Toplumsal gelimeleri hzlandrr.
- Tketim kalplarnn deitirir.
- Bymenin dinamik bir yapya sahip olmasndan dolay sektrler
ve blgeler aras farkllamalar olabilir.
- Birikimli bir zellik gsterdiinden, kk yllk byme
artlarnn birikimli etkisi byk olmaktadr.
Buna gre; her ekonominin amac, ekonomik bymeyle beraber
yaam standartlarn ykseltecek ekilde, sosyal ve kltrel geliimi
salayacak, ekonomik kalknma hzna ulamaktr.
5.2.EKONOMK BYMEY BELRLEYEN UNSURLAR
Kapitalist

ekonomik

sisteme

sahip

lkelerde

uygulamadaki

farkllklar bymenin unsurlarn belirlemeyi, gletirmektedir Bununla

birlikte, katma deerin yaratlmas ve paylalmasna ilikin temel
mekanizma deimemekte, sadece uygulamada greceli farkllklarla
kendini gstermektedir.

81

Ekonomik bymenin temel belirleyicilerinin yannda politik ve

kurumsal belirleyicileri de nemli bir yere sahiptir (Gran, 1999: 245).
Byme srecinde nemli bir unsur saylan politik ve ekonomik istikrarn
salanmasnda bu belirleyicilerin nemli bir yeri vardr. Bu blmde
ekonomik bymeyi belirleyen unsurlar olarak; sermaye birikimi, teknolojik
gelime, nfus art ve istihdam, beeri sermaye, d ticaret bykl ve
gelir dalm olarak ele alnmaktadr.

5.2.1. Yatrm ve Sermaye Birikimi

ktisadi bymenin balca kayna olan yatrm, herhangi bir
dnemde ekonomide retilen ktnn yeni yaplar, yeni dayankl tehizat
ve envanterdeki deiimler eklindeki ksmnn deerine denmektedir
(Parasz, 1998: 90).
Yatrm, retim aralarnn satn alnarak retimde kullanlmas
olduundan, yatrm kararlarndaki iki temel unsur; bu aralarn maliyeti ile
bu kullanmdan dolay gelecekte ortaya kacak gelirlerdir (Akyz, 1980:
614).
Dolaysyla yatrm karar, sermaye malnn getirisiyle satn alma
fiyatna ve piyasa faiz oranna bakmaktadr. Yatrm harcamalar ayrca
kapasite kullanm ve yatrm mallarnn temini gibi faktrlerden de
etkilenir. Yatrm harcamalar zel ve devlet yatrmlarndan oluurken bir
dier snflamaya gre sermaye mallar ve stoklara yaplan harcamalar da
kapsar. Kamu yatrmlar, uygulanmakta olan politikalarla belirlenirken;
zel kesim yatrmlar dorudan faiz oran, bor verilebilir fonlar, kamu
kesimi borlanma gerei, yatrm mallarnn fiyatlar ve temini ve i talebin
seyrinden etkilenir. Yatrmlardaki art daha yeni ve daha verimli retim
aralarnn daha yaygn kullanlmasn olanak verdii lde, verimlilikteki
artlarn da hzlandrmaktadr (Akat, 1980: 145). Yani, ekonomik
bymeyi tevik eden olgu, kapasite genilemesiyle zel yatrm karllnn
birbirlerini besledikleri bir sre olmaktadr.
82

Dk tasarruf dzeyi ve yksek bte aklarnn olduu

ekonomilerde yatrmlar asndan nemli zorluklar vardr. Bor verilebilir
fonlarn seviyesine de bal olarak bu fonlarn en byk mterisinin kamu
olmas, piyasada kovma etkisi yaratabileceinden dolay, bu etki zel
kesimin yeterince ve ucuz maliyetli kredi kullanabilmesini kstlar.
Bamsz bir deiken olmayan harcamalar yani i talep, arz fazlas ya da
arz eksiklii yoluyla da yatrmlar etkiler.
talepteki yetersizlik, stoklarn artmasna sebep olur ve dolaysyla
daha fazla retim kararn ve retim kapasitesini geniletme kararn
olumsuz etkiler (Rodrik, 2000: 26-27). Ayrca ekonomilerin da aklna
bal olarak, gelimekte olan lkelerde ortaya kan ve sreklilik arz eden
yksek faiz oran ve deerli dviz kuru, speklatif sermaye akmlarna
arbitraj olanaklar salarken; bu olgu sermaye girilerine bir sreklilik
kazandrarak ksr dng yaratmakta ve faiz orannn srekli ykselmesine
ve dviz kurunun deerlenme srecinin devam etmesine neden olarak
gelimekte olan lkelerde reel yatrm kararlarn olumsuz ynde
etkilemektedir (Yentrk, 2003: 11).
Sermaye stoku, bir retim biriminin belli bir dnemdeki mal ve
hizmet retme kapasitesidir. Bu anlamda, bir yandan, retim faaliyetleri iin
gerekli sermaye miktarn temsil eder, dier yandan ekonomide retilecek
mal ve hizmet miktarnn st snrn belirleyen bir gstergedir. Hem retim
faaliyetlerinin altyapsn oluturur, hem de lkedeki refah dzeyi artnn
st snrn belirler.
Sermaye stoku bina, makine, tehizat, bilgisayar yazlm ve
donanm gibi retim srecinde dorudan kullanlan yatrm unsurlarn ve
baraj, yol gibi altyap unsurlarn ierir (Rodrik, 2000: 29). Genel olarak,
retim srecinde kullanlan fiziki varlklarn deeri olarak ele alnmakla
birlikte, eitim, salk, Ar-Ge harcamalar gibi fiziki olmayan varlklar da
kapsar. Sermaye lmnde dorudan yer almasalar da sosyal sermaye,
beeri sermaye gibi fiziki olmayan sermaye ltleri de retim kapasitesini
belirler. Bunun nedeni, sz edilen fiziki olmayan varlklarn fiziki
83

varlklardan daha yksek oranda retken olmalar ve fiziki varlklar gibi

birey ve firmalarn bugn ve gemite yaptklar tasarruf ve yatrmlara
bal olmalardr. Ayn ekilde lkelerin bugn aldklar yatrm-tasarruf
kararlar da gelecek kuaklarn yaam standardn derinden etkilemektedir.
Gelimi

ve

gelimekte

olan

lkelerde

yaplan

almalar,

yatrmlarn istihdam art ve teknolojik gelimeyle birlikte ekonomik

bymenin ve kalknmann belirleyicisi olduunu ortaya koymaktadr. Hatta
sermaye birikiminin teknolojik gelimeye dolayl katks gz nnde
bulundurulsa, sermaye birikiminin verimlik artn, istihdam ve ekonomik
bymeyi ok daha olumlu etkiledii ve sermaye ile teknolojinin arasnda
birbirini tamamlayc, pozitif ve ift ynl iliki olduu grlmektedir.
Sermaye birikiminin ekonomik byme zerindeki neminin nedenleri
unlardr (Erol, 2006: 74-75):
-Yatrm, lek ekonomilerinin ve artan getirinin temelini oluturur.
-Yatrm, yeni teknolojilerin kullanlmasn salayan temel aratr.
-Yatrm, deneyim kazanma ve yaparak renme imkan sunar.
-Yatrm, sosyal sermayenin ve dsallklarn birikimini salar.
-Yatrm, verimlilii yksek alma alanlar yaratr.
Sermaye stokuyla kii ba gelir arasndaki pozitif ilikiden dolay
sermaye birikiminin hzlanmasnn, dk ve orta gelirli lkelerin yksek
gelirli lkelerin refah dzeyine ulama srecini inceleyen yaknsama
teorilerinde nemli yeri vardr (Karluk, 2003: 132) Buna gre gelimekte
olan lkelerde byme, yksek sermaye birikimine sahip gelimi lkelerde
sermayenin azalan verimi yznden yatrmn getirisi azald iin, yksek
getiri arayndaki firmalarn, yatrmlarn dk sermaye birikimi ama
yksek yatrm getirisine sahip bu lkelerde yapmalaryla; buna karlk
yksek fiziki sermaye birikimine sahip gelimi lkelerde ise beeri sermaye
ve Ar-Ge ile gereklemektedir.

84

Gelimekte olan lkelerde sermaye birikim dzeyinin dk kalmas,

sermaye talebindeki ksr dngden ileri gelir (Rodrik, 2000: 29-30). Bu
lkelerde, halkn reel getirisinin dk olmas, talep dklne; talep
dkl de pazarn dar olmasna, verimliliin dmesine neden olur.
Dk verimlilik ise halkn reel getirisinin dk olmasna yol aar. Bu ksr
dngy amann nndeki engel pazarn kkldr, dolaysyla
lkelerin yzlm, lkeler aras gmrkler ve para politikas gibi
faktrler dikkate alnarak verimlilik ve retim hacmi art salanmaldr.
5.2.2.Teknolojik Gelime
Sermaye ve igc stokundaki arttan bamsz olmamak kaydyla,
teknolojik

ilerleme

de

ekonomik

bymenin

belirleyicilerindendir.

Teknoloji, mal ve hizmet retimi iin kaynaklarn bir araya getirilme

biimiyken; teknolojik gelime ise piyasadaki ekonomik karar birimlerinin
giriimleriyle olumakta ve giriimcilerin yeni bir bilgiyi, piyasa deeri
olabilecek yeni bir maln retiminde kullanmasdr (Jones, 2001: 73).
Teknolojik gelimeler ekonomik karar birimlerini daha ok sermaye
birikimine tevik eder ve teknolojik gelimeyle beraber sermaye birikimi
igc bana retimin artmasn salarlar. Ayrca ekonomide sermayenin ve
igcnn kullanmna bal olarak retim srelerinin gerektirdii
teknolojiye ihtiya vardr.
Sermayenin ve igcnn bir araya gelmesi yetmemekte, bu bileime
uygun teknolojik seviyenin de salanmas gerekmektedir. Dier taraftan
teknolojik gelime, ayn kaynaklarla daha fazla retime sebep olurken,
teknoloji retme kapasitesinin bulunduu seviye nasl ki iktisadi bymeye
etki ediyorsa, ekonominin teknoloji transfer kapasitesi de belirli bir oranda
bymeye katk yapmaktadr (nsal, 2009: 128-129).
Benzer ekilde lkeler iin teknolojik adan ie ve da dnk olarak
entegrasyon da olduka nemlidir. Ekonomide retilen birok mal ve
hizmetin birbirinin tamamlaycs ya da ikamesi olduu hatrlanrsa,

85

bunlarn belirli bir teknolojik entegrasyonu art kotuu ortadadr.

Sonu olarak teknolojik ilerleme, kar amac gden firmalar
tarafndan yaplan aratrma gelitirme faaliyetlerinin bir sonucu olarak
ortaya kan bulu ve yenilikler biiminde gereklemektedir. Kresel
ekonomide gelinen teknolojik seviyeye ayak uydurabilmek, ekonominin d
ilikilerinde gl yan olmakla beraber; ieride de dier lkelerle benzer
refah seviyelerine yaklamasna olanak salamaktadr (Walther, 2002: 86).
Teknolojik ilerleme, verimlilik zerinde kritik derecede role sahiptir
ve faktrlerin daha verimli kullanlmasna olanak salarken; herhangi bir
ihtiya iin ekonomide daha az kaynak kullanmna yol aar; dolaysyla,
birim igc ve sermaye bana daha fazla ya da kaliteli kt meydana
getirir (Hatipolu, 2000: 138). Bu nedenle, sermaye birikimi ve igc
artnn bel kemiini oluturduu iktisadi byme, her iki kaynan
verimliliine de baldr.
Nitekim sermayenin ve igcnn daha etkin kullanmn ifade eden
toplam faktr verimlilii, teknolojik ilerlemeden bamsz olmamak
kaydyla iktisadi bymenin belirleyicileri arasnda yerini alr.
retim faktrlerinin bymeye olan katksn aratran bymenin
kaynaklar yntemi, sermaye stokundaki art ve igc stokundaki arta ek
olarak nc bir kaynak olarak toplam faktr verimliliini alr. Buna gre
iktisadi byme orannn ne kadarnn sermaye ve igcnden ne kadarnn
ise bu faktrlerin verimli kullanmndan geldiini aklamaya alr. Bu
yntemle, retim faktrlerinin bymeye katks ayrtrlm ve bunlarn
verimli kullanmndan doan pozitif katk ortaya karlm olur (nsal,
2009: 135).
Yeni retilen rn lkede talep yaratrsa, bir taraftan retim ve
istihdam; bir taraftan da tketicilerin tercihleriyle birlikte kiisel refah da
artacandan iktisadi byme salanr. Zaman ierisinde yeni rnler ortaya
ktka, dinamik sre ve byme devam eder. Hatta yeni teknoloji

86

araclyla bilinen bir rn yeni bir yntemle retilirse, bir birim

sermayeyle retilen katma deer artar, birim bana retim maliyetlerinde
d ve krlarda art grlr (Jones, 2001: 75).
Dolaysyla, uzun dnemde ekonomideki toplam faktrlerdeki
retkenlik artnn ve kaynak tahsisindeki gelimenin temeli yeni
teknolojilerdir ve bunlar beeri sermaye retir. Kresel pazarda ekonomik
adan rekabet etmek isteyen bir lke teknoloji gelitirmeli ve inovasyon
yapmaldr.
Bilgi ve iletiim teknolojilerinin hzla gelimesi ve bilginin retim
srelerinde kullanmyla mikro adan retkenlik ve teknolojinin katma
deer retmesiyle de makro adan retkenlik artar, bu retkenliin kr ve
cretlere yansmasyla da ekonomideki kt dzeyi ykselir ve byme
salanr (Top, 2002: 31-32).
Teknolojik

gelimenin

ekonomik

bymeye

etkisi,

sermaye

birikimi/yatrm ve teknolojik gelime arasndaki etkileime de baldr.

Sermaye artrmyla makine ve tehizatta ierilmi olan yeni teknolojiler,
yatrmlar yoluyla firmalara aktarlr ve firmalarn teknoloji youn
faaliyetleri artar. Dier taraftan, yeni rn veya retim sistemleri
biimindeki teknolojik yeniliklerin ve patentlerin ortaya kmas yeni
yatrmlarn yaplmasn kolaylatrr. Her iki durumda da artan yatrmlar,
verimlilii ve GSYHy arttrmakta ve sonuta byme gereklemektedir
(Karluk, 2003: 136).
5.2.3.Nfus Art ve stihdam
Nfus, ekonomide arz ve talep srecinde, hem bu ilemleri
gerekletirilmesine etkin olan, hem de sonucundan etkilenen ekonomik bir
unsurdur. Dier bir anlatmla, nfus art ekonomide hem talep art, hem
de retim srecine katk edecek emek girdisi anlamna gelmektedir (Kar ve
Taban, 2005: 20).
Nfus ile ekonomi arasndaki ilikiye, genellikle 1940l yllardan

87

sonra nem verilmeye balanmtr. Bu zamana kadar geen srete yaplan

tm almalar, nfus ile ekonomi arasndaki ilikiyi teorik olarak
incelemitir. zellikle de 1960l yllarda insan faktrn beeri sermaye
unsuru olarak grlmeye balanmasyla nfus kavram ekonomide daha
dikkat ekici hale gelmitir.
Nfus ile ekonomi arasndaki iliki, iktisat tarihi boyunca
incelenmektedir.

Merkantilist

dnemde,

kolonilerdeki

bakr

toran

islenmesi, gl ordu oluturularak smrgeciliin arttrlmas ve d

ticarette avantaj salamas amacyla emek gcnn arttrlmas iin nfus
artnn gerekli olduuna inanmlardr.
Neo-klasik dnemde de cretlerin belirlenmesinde, byme ve
retim srecinde nfus kavramnn ekonomi ile ilikili olduu belirtilmitir.
Keynes ise nfus kavramn istihdam yoluyla ele almtr. Buna gre; asgari
cret dzenlemeleri, sendikal basklarn olumas, uzun dnemli szlemeler
gibi sebeplerden dolay ekonomi eksik istihdamda kalarak, gayri iradi
isizliin ortaya kmasna neden olacaktr. cret dse bile, harcamalar
deceinden dolay talep canlanmayacaktr. Dolaysyla, klasik istihdam
politikalar deil, tketim ve yatrm harcamalarn arttrc, maliye
politikalaryla gerekletirilebilir (Kkalay ve Trkcan, 2004: 72-74).
Ekonomik

adan

sermaye,

emek

gibi

retim

faktrlerinin

kullanlmas, istihdam edilmesi anlamna gelir. Ancak retim srecinde

genel olarak, istihdam, alan igcn, insan faktrn temsil eder.
gc, istihdam edilenler (cretliler, kendi hesabna alanlar, cretsiz aile
iileri, iverenler) ve isizlerden olumaktadr (DPT, 2001: 8).
gc faktrnn yetersizlii halinde retim sreci olumsuz
etkilenmektedir;

nk

teknolojinin

gelitirilmesinde

ve

retime

aktarlmasnda insan gc n plandadr ve igcnn nitelii mevcut

sermaye stokunun etkin kullanmn, yeni yaplacak yatrmlarn dzeyini ve
bileimini etkiler.

88

reten ve byyen bir ekonomide igcnn arttrlmasnda iki

kaynan etkisi vardr. Bunlardan biri emek odakl teknolojik gelimedir.
retim teknolojisinin emek istihdamn greli olarak daha cazip hale
getirerek, daha emek youn bir retim sreciyle istihdam arttrmas
amalanr. Ancak bu zm ksa vadede zm salar; nk azalan verim
nedeniyle emek maliyeti orta ve uzun dnemde artar. Bu dnemde
istihdamn

artmas

sadece

karlkl

etkileim

yoluyla

bymeyle

gerekletirilebilir. Ekonominin bymesi sonucunda artan retim daha

fazla retim faktr gerektirir ve bu istihdam kazanc, byme kaynakl
istihdam olarak adlandrlr (Gnavd ve Kkifti, 2006: 223-224).
5.2.4.Beeri Sermaye
ktisat literatrnde son yllarda beeri sermaye kavram da youn
olarak kullanlmakta, isel byme teorilerinde bymenin balca
kaynaklarndan saylmaktadr. Bu yaklamlarn da katksyla beeri
sermaye stoku iktisadi bymenin belirleyicileri arasnda grlmekte ve
byme hedeflerinde denklemlere dahil edilmektedir. Beeri sermaye
kavram; bireyin/toplumun sahip olduu bilgi, beceri, yetenek, i deneyimi,
salk, eitim dzeyi, toplumsal ilikilerdeki konum gibi karakteristikler
btnn ifade eder (Canpolat, 2000: 267).
Yalnzca nitelikli igcnn oluumu deil, bilgi birikiminin ve ArGe faaliyetlerinin artnn da bymenin arka plannda bulunmas, beeri
sermaye yatrmlarn ekonomi politikalarnn kapsamna sokmutur.
lkelerin igc niteliini gelitirmek iin yaptklar beeri sermaye
yatrmlar, hem yeni rn ve teknoloji gelitirmeye ynelik yatrmlarn
getiri orann, hem de yeni rn ve teknolojilerin benimsenmesini ve
kullanmn kolaylatrarak ekonomik gelimeyi etkilemektedir.
Beeri sermaye stokunun dzeyi de lkelerin gelir seviyesiyle sk bir
ilikiye sahiptir. Gelir dzeyi yksek lkeler milli gelirlerinin daha byk
bir blmn beeri sermaye yatrmlarna ayrp, bu yatrm sayesinde daha
yksek igc verimlilii elde edebilmektedirler (Canpolat, 2000: 268-269).

89

ktisadi kalknma ve ekonomik byme kuramnda sermaye birikimi

birok iktisat tarafndan kalknmann temel koulu olarak kabul
edilmektedir. Sermaye birikimi, toplumun retmi olduu deerlerin
tmn tketmeyip bir ksmn sermaye mallarna ayrmasdr. Bu anlamda
kullanlan sermaye kavram, daha ok fiziki sermaye ile aklanabilir. Oysa
ki iktisadi kalknma srecinde fiziki sermayenin yan sra beeri sermayenin
de nemi gz ard edilmemelidir.
retime

katlan

bireyin

sahip

olduu

ve

genel

anlamda

insannniteliini vurgulayan bilgi, beceri, tecrbe ve dinamizm gibi pozitif

deerler, beeri sermaye olarak kabul edilmektedir. (Tansel ve Gngr,
1997:532)
nk sz konusu deerler, retimde kullanlan dier faktrlerin
daha verimli deerlendirilmesine imkan vermekte; ayrca yeni teknolojilerin
icad ve rasyonel bir ekilde kullanlmasna da yol amaktadr. Bu nedenle
ekonomik faaliyetlerdeki rasyonellik artmakta ve lke ekonomisi daha hzl
kalknabilmektedir. (Karagl, 2003: 79-90).
zetlemek gerekirse,

beeri sermaye, verimlilik art, teknoloji

retimi ve nihayetinde ekonomik byme erevesine hapsedilmemelidir.

Beeri sermayeyi ele alan uygulamal ve teorik birok alma, beeri
sermayenin birok etkisinin olduunu kantlamtr. Beeri sermayenin
dier etkilerinden bazlar unlardr: Beeri sermaye igcnn deien
koullara uyumunu kolaylatrmakta ve zellikle kadnlarn igcne
katlmn

arttrarak

igc

potansiyelinin

etkin

kullanlmasn

salamaktadr. Nitelikli insan gc (beeri sermaye) farkl talep yaps

nedeniyle d ticaret ve retim yapsnn bileimini etkilemektedir. Beeri
sermaye, istihdam ve gelirin (cretin) artmasna neden olarak isizliin ve
yoksulluun azalmasna, gelir dalmnn iyilemesine etki edecektir.
Eitim, demokratikleme, katlmclk, insan haklar ve sosyal uyum gibi
toplumsal

deerlerin

yerlemesinde

ve

evrenin

korunmas

ve

gelitirilmesinde byk nem tamaktadr. (Saygl ve Cihan, 2006: 1835)

90

5.2.5. Gelir Dalm

Ekonomik faktrlerin belli bir dnemde retim srecine katlmalar
sonucu yaratlan katma deerden her birinin parasal olarak ald paya
gelir denir. Ksaca retim ve hizmet faktrne eitli yollardan salanan
para ya da nesnel getiridir. (DPT, 2001: 4)
Bir lkede belirli dnem iinde retilen toplam gelirin fertler,
gruplar veya retim faktrleri arasnda dalmasna gelir dalm denir.
Paral alveriin hakim olduu bir ekonomide retilen retim ve tketim
aralarnn dalm parasal(nakdi) gelirler araclyla gereklemekte ve
gelir dalm adn almaktadr. (DPT, 2001:3)
Gelir dalm tanm itibariyle bir lkede ortaya kan toplam gelirin,
retim faktrleri, retime katlan bireyler veya bireyler tarafndan
oluturulan toplumlar gibi, tketiciler arasnda dalmasdr. Bir lkede
oluan toplam gelirin tketiciler arasnda dalmna kiisel gelir dalm,
retim faktrleri arasndaki dalmna ise fonksiyonel gelir dalm
denmektedir (Yumuak ve Bilen, 2000: 78).
Gelir dalm ile iktisadi byme arasnda nasl bir iliki olduuna
dair net bir aklama yaplmamaktadr. Ampirik almalarda, verilerdeki
yetersizlikler ve byme ve gelir dalm arasndaki karmak iliki
nedeniyle konsensse varlamamtr.
Bu almada byme-gelir dalm ilikisinin zaman ierisinde
belirgin farkllklar gsterip gstermedii aratrlmtr (Ou, 2005: 19).
Bymeyi fiziki sermayeye dolaysyla da tasarruflara dayandran gre
gre iktisadi byme ile gelir dalmndaki eitsizlik arasnda olumlu bir
iliki vardr.
Dier ynden iktisadi bymeyi belirleyen unsurlarn basnda beeri
sermayeye nem veren gre gre ise gelir dalmndaki eitsizlik ile
iktisadi byme arasnda negatif bir iliki vardr. nk gelir dalmnn
adaletsizlii, igcnn eitim, salk ve beslenme gibi harcamalar

91

azaltmakta, bunun sonucunda ise beeri sermaye geliimini engellemektedir.

5.2.6. D Ticaret Bykl

Bir lke iin ithalat darya gelir transferi anlamna gelirken, milli
gelir hesaplarnda eksi deer alarak denkleme dahil olur. thalatn bileenleri
tketim mallar ithalat ile ara ve sermaye mallardr (Kaynak, 2005: 86).
Yurtiinden temin edilemeyecek mal ve hizmetlerin tamam zorunlu
olmasa da, tketim veya retim sebebiyle ithal edilmesi iktisadi hayatn
gereklerindendir. Ara ve sermaye mallar olarak tanmlanan gruptaki mal ve
hizmetler tketim maddesine dnmeden ithal edilerek, yurtii retim ve
istihdam kapasitesi yaratlr ve bu yolla darya asgari bir gelir transfer
edilerek ieride bir katma deer oluumu salanr (Dinler, 2003: 146).
Dolaysyla

iktisadi

bymenin

arka

plannda

ithalat

da

bulunmaktadr ki, rnein yatrm mal ithalatndaki art eilimi,

ekonomideki gidiat anlamada beklentiler hakknda fikir vermesi asndan
anlaml bir gstergedir.
Ekonomi kendi tketiminin dnda kalan ekonomik kaynaklar gerek
hammadde gerekse yar mamul veya mamul olarak gelir elde etmek
amacyla ihra ederken, bazen kendi ihtiyacndan ksarak da ihrata
bulunabilir. Tketim mal ihracat ne kadar yksek ise bu mal veya
hizmetlerin nihai hale gelene kadar yurtiinde retilmesi ekonomiye azami
katma deer kazandrabilir. Ara mallar ve yatrm mallar ihracat da
ekonominin retkenliinin ve d ticaretteki seviyesinin kritik bir
gstergesidir (Ou, 2005: 47-48).
ktisadi byme asndan ihracat dorudan dviz gelirine denk
derken, bu gelir ieride paylalmas, yatrm, retim ve tketime
yansmas

ve

unsurlarndandr.

vergi

geliri

hracatn

yaratmasyla

dzeyi

92

yalnzca

bymenin
ekonominin

destekleyici
bulunduu

seviyeyle ilikili deildir. Uygulanan ekonomi politikalar gerei kurun

deerlenmesiyle de ok yakndan ilikilidir.
Yerli parann deerlenmesi ihracat ucuzlatp caydrrken, ithalat
cazip hale getirmektedir. Tersi durum ise ithalat pahallatrarak ihracat
tevik etmektedir. Yerli parann deer kayb ihracat artrmasna ramen,
ekonominin ithalata olan bamll lsnde d ticaret an da
artrabilmektedir. Dier taraftan dviz kuru belirsizlii de ihracat negatif,
ithalat ise pozitif etkilemektedir (Sever, 2009: 16-17). Reel dviz kuru
oynakl hem ksa hem de uzun vadede ihracat zerinde negatif etkiye
sahip olarak, gelecekteki eilimler hakknda belirsizlik yaratmakta, ihracat
birimler d piyasadan ok i piyasaya ynelerek tepki vermektedirler ve
hatta ihracata en negatif etkiyi reel dviz kuru oynaklnn yapt
savunulmaktadr (Kse, Ay ve Topall, 2008: 25).
Ekonomilerin d ticarette mukayeseli stnlk teorisine gre
kazanl kaca ynndeki grlere ramen, farkl gelimilik ve gelir
dzeyindeki lkelerin bu sreten farkl etkilenmeleri sz konusu
olmaktadr. Gelimekte olan ve az gelimi lkelerin d ticaret aklarnn
srekli art gzlemlenen bir olgudur. Milli gelire oran asndan
ekonomilerin da aklnn artt srete, yoksullatran byme teorisi
dikkate deerdir.
Ayrca gelir dzeyinin ykselmesine ramen d ticaret aklarnn da
hem miktar hem milli gelire oran asndan art, bu ekonomilerin makro
istikrarn bozucu etki yapmaktadr. D ticaret aklarnn finansman iin
alnan yksek faizli borlar da ekonominin etkin bir ekilde ilemesini
zorlatrmaktadr (Aslan ve Kkaksoy, 2006: 12).
Borlanmann tekrar faiz demesi yoluyla darya gelir transferiyle
sonulanmas, d ticaretten elde edilen ekonomik faydann taraflar arasnda
nasl paylaldnn aklaycs durumundadr.

93

6. EKONOMK BYMEDE DI TCARETN ROL

Bir lke ekonomisinin iyilemesinden sz edildiinde, genel anlamda

kii bana den gelirin artmas ve o lkenin refah dzeyinin iyi ynde
ykselmesi bylece yaam standartlarnn iyilemesi temel olarak alnabilir.
Yaplan

aratrmalar

sonucunda,

lkelerin

da

almas

salanmadan, kendi snrlar ierisinde bymesinin ok kstl olduu

anlalmtr.

ticaretin

katks

olmadan

ekonomik

bymenin

salanamayaca artk yaygn bir grtr (Bacutolu, 2005: 152).

Gnmzde, lkeler kendi snrlar ile kstl kalmayp, gerek retim,
gerek sermaye, gerekse ticaret bakmndan snrlar aarak hzla yaylma
gstermektedirler. Bu yaylma ierisinde lkeler, retim ve sermaye
yatrmlarn yapmak iin belli aamalarda daha avantajl olduklarn
dndkleri lkelerle ibirlii ierisine girmeyi uygun bulurlar.
1995 ylnda Dnya Ticaret rgtnn kurulmas ile beraber
kreselleme sreci balam, serbest ticaret anlamalar art gstermi ve
ou lkede uygulanmakta olan uluslar aras ticaret ile ilgili kstlamalar
azalma gstermitir. Bylece lkeler aras rekabet artm, herkes kendine bu
pazarda yer edinme yar ierisine girmitir (Bolak, 2001: 67-68).
Klasik gre gre, karlatrmal stnlkler teorisinde de ifade
edildii gibi, her lke kendi stn olduu alanlarda uzmanlap buna gre
ticaret yapt takdirde, reel gelirinde bir art meydana gelir. Az gelimi ve
gelimi lkeleri ele aldmz takdirde, karlatrmal stnlkler teorisine
gre ticaret yapld takdirde, ticarete katlan her iki taraf bu iblm
sayesinde fayda salayacak ve zenginleecektir (Karluk, 2003: 143). D
ticaretin lkelerin i pazarlarna etki ederek verimlilii arttrdn
sylemekte herhangi bir saknca yoktur. lkelerin i pazarda yaad
ktlklar, retimin i pazarn talebini karlayamamas durumunda d ticaret
ile pazar bytmek ve yeni pazarlar yaratmak ve bunun sonucunda lke ii

94

is blmnn gelimesi ile birlikte verimlilik de art gsterecektir (Karluk,

2005: 45-46).
D ticaretin ekonomik kalknmadaki etkisini aratrrken, ncelikle
d ticaret ve milli gelir arasndaki ilikiyi aklamak gerekmektedir.
Ekonomik kalknmann ana temeli gelir dzeyindeki art olduundan, d
ticaretin milli gelire etkisi ayn zamanda ekonomik kalknmaya etkisi
aklam olmaktadr.
Da almann dorudan bir etkisi kaynak dalm etkisidir.
lkelerin, karlatrmal stnlklere gre yapaca ticaret sonucunda var
olan kaynaklar tekrar dalacak ve bu damilli gelire etki edecektir (Jones,
2001: 85). Ayrca, d ticaret ile beraber kaynaklar dk teknoloji
sektrnden ileri teknoloji sektrne aktarlyorsa, uzun dnemde byme
artacaktr (Yiit, 1996: 156).
lkelerin d ticarete almas ile beraber, rekabet etkisi ortaya
kacak, piyasalar byyecek ve tketici says artacaktr. Tketici saysnn
artmasyla beraber kii bana den sabit maliyetler azalacak, bylece
krlar artacak, bu da piyasadaki firma saysnn artmasna yol aacaktr.
Piyasada firmalarn artmas, rekabeti glendirmekte, bylece firmalarn
tekelci gleri yok olmakta ve fiyatlar dmektedir (Tomanbay, 2001: 110).
Bu gr; Levinsohn tarafndan disipline edici ithalat hipotezi
olarak adlandrlmtr. almasnda, Trkiye ekonomisini analiz etmi,
ithalatn yerli firmalar zerindeki disipline edici etkilerini aratrmtr.
Trkiyenin 1980 ncesi korumac dnemini ele alm ve 1980 sonras
liberalleme srecinden sonra ithalatn i piyasada disipline edici etkisi
olduu ve fiyat-maliyet marjlarnn dt sonucuna ulamtr. nk
lkelerin d ticarete almas ile beraber yerli reticiler rekabette zorlanacak
ve bylece krlarn azaltarak fiyatlar dreceklerdir (Bayraktutan, 2003:
183).
pazarlarda, firma says arttka her bir firma optimum lein

95

altnda retim yapacandan birim maliyetler ykselir. Burada devreye giren

d ticaret, yerli piyasalarn ticaret hacmini geniletir ve retim
maliyetlerinin dmesini salar. Ticaret hacminin genilemesi ile beraber,
firmalar retim leklerini ve rn eitlerini arttracak, bu da ekonomide
verimlilii arttracaktr.
Az gelimi lkeler asndan bakldnda, lek ekonomilerinin
varl koruma politikalarnn uygulanmasnn en nemli gerekesidir.
Gen endstri tezi olarak bilinengre gre, yeni kurulan firmalarn
uluslar aras piyasalarda rekabet edebilir konuma gelebilmesi iin optimum
lee ulasana kadar korunmas gerekmektedir. Aksi halde, uluslar aras
rekabet bu endstrilerin geliimini olumsuz ynde engeller (Tomanbay,
2001:115).
Dnya pazarna katlmann en byk etkeni, lkelerin yabanc
bilgilerine yani teknolojilerine hzlca ulaabilmek gibi gzkmektedir.
Seyidoluna gre (2002: 78-79), teknoloji d ticarete iki farkl ekilde
konu olabilir. Bunlardan birincisi, mal ticaretini gelitirici yndedir. Yeni
mallarn bulunmasna ya da mevcut olan maln daha ucuz ve kaliteli bir
ekilde retilmesine imkan salayc niteliktedir. kincisi ise teknolojinin d
ticarete dorudan konu olmas ile ilgilidir. Bu, yabanc bir firmadan patent
almak, lisans anlamas yapmak gibi yollarla olabilir.
Baka bir ifadeyle, bir firmann teknolojiye sahip olabilmesinin bir
yolu yeniliin dorudan o firma tarafndan icat edilmesi bir dieri ise
bakas tarafndan gelitirilen teknolojinin elde edilip kullanlmasdr. Yeni
teknoloji icad, lkeler aras teknoloji a dourur, uluslararas ticaret ise
teknoloji yayma etkisi ile bu a kapayc yndedir.

6.1. HRACAT VE EKONOMK BYME

Az gelimi lkeler tarafndan ithalat ikamesi stratejisinin youn
olarak

uyguland

dnemde,

lkeler

yksek

byme

oranlar

gerekletirmi bununla beraber devlet mdahaleleri ve gelirin yeniden

96

bltrlmesi yolu ile bymenin olanaklarndan geni toplum kesimi

yararlanabilmitir. Fakat 1970lerin bandan itibaren fiyatlarn ykselmesi,
isizliin artmas gibi nedenlerle byme oranlar tersine gitmeye balam,
verimlilik asndan nemli dler yaanmtr. (Bakaya, 2005: 129-130).
Gmrk duvarlar ile korunan yerli sanayinin kaliteye, Ar-Ge ve
inovasyona nem vermedii, rn gelitirmekte atl kald ve bu nedenle
kresel rekabet ansn yitirme tehlikesi ile kar karya kald da ayrca
anlalmtr (TMMOB, 2007). Az gelimi lkelerin ounun ithal ikamesi
politikalar ekonomik darboazlar yaratm ve zellikle Gney Kore,
Tayvan, Hong Kong, Singapur gibi lkelerin sanayi mallar ihracatnda
gsterdikleri baar ve byme sz konusu lkelerin ithal ikameci kalknma
stratejisini brakp ihracata dayal kalknma stratejisini benimsemesine sebep
olmutur (Ou, 2005: 38).
hracata dayal kalknma stratejisi ithal ikamesinin kart olarak
ihracata dayal sanayileme yani ihracatn zendirilmesi stratejisidir. Bu
stratejinin temelini, uluslar aras serbest ticarete dayanan karlatrmal
stnlkler teorisi oluturur ve karlatrmal stnlklerin temel ald
uluslar aras ticarette kaynak dalmn esas alr (Han ve Kaya, 2012: 135).
thal ikamesinin ana hedefi sanayileme olduu gibi ihracata dayal
kalknma stratejisinin de amac sanayilemektir. Sanayilemede seicilik
ana ilkedir ve ithal ikamesi gibi tm endstrilerin deil, ancak geliebilecek
ve rekabet edebilecek potansiyele sahip olan endstrilerin desteklenmesine
allr. Bu modelde d ticaret politikasnn temel amac, kurulan ve ileride
kurulacak olan endstrileri d piyasann rekabetine hazrlamak, ithalatta
serbestletirmeyi arttrmak, zel sektrn nclk ettii dinamik bir
ekonomik yap yaratmak iin kambiyo rejimini serbestletiren ve ihracat
destekleyici politikalar uygulamaktr (Trker, 2007: 139).
Bu modelde, lkelerin serbest ticaret koullar altnda, karlatrmal
stnlkler teorisinde belirtildii gibi stnle sahip olduu alanlarda
retimde uzmanlamalar esastr.

97

Ama, gelitirilmesine destek verilecek sanayi alanlarnn i

piyasadan ok d piyasaya retimde bulunmasdr. Yani ithal ikamesi
stratejisinin tersine, ithalatn deil ihracatn yapsnn deitirilmesi
hedeflenmitir. Bu balamda ihracata ynelik kalknma, devlet mdahalesi
olmadan kaynaklarn piyasa gleri tarafndan ihracat endstrilere
yneltildikleri bir stratejidir (Demir ve Glten, 1994: 46).
hracata ynelik strateji koruyuculuk yerine d rekabeti esas
aldndan dolay, reticilerin davranlar ve retim yaplarnda nemli
deiiklikler sz konusudur. thal ikamesinde sanayiler rekabet ortamnda
olmadndan retim tekniklerinde yenilie gitmez ve kaliteyi arttrmaya
ihtiya duymazlar. Fakat ihracata ynelik stratejide reticiler dnya
piyasalarna aldndan dolay kaliteyi arttrc ve fiyatlar drc yeni
yntemler aramak zorundadrlar. Bu durumda ekonomiye dinamizm
kazandrmakla gelime srecini de hzlandrr.
Az gelimi lkelerin iktisadi anlamda kalknmalar iin gerekli olan
makine, tehizat ve bir ksm ilkel maddeler ile muhta olunan tketim
maddelerinin ithalat masraflarn karlayabilmek iin ihracat gelirlerine
ihtiyalar vardr. Baka bir deyile, ihracat gelirlerinin miktar, belli bir
yldaki ithalt hacmini tayin etmektedir. Bu sebeple bu lkelerde iktisadi
kalknma srecinin hzlanmas iin ihracat gelirlerinin sratli bir ekilde
arttrlmas gerekmektedir (Seyidolu, 2003: 243).
hracat, bir lke iin sadece dviz kazandrc bir etki yaratmakla
kalmaz. hracat arts milli gelir seviyesini ykselmekte ve ihracatn
genilemesine bal olarak bu kesim,ekonomide nc sektr olarak dier
sektrlerinde gelimesine katkda bulunmaktadr.
6.2. THALAT VE EKONOMK BYME
1980 sonras dnemde rekabet gcnn kazanlmas amacyla
ihracat tevik edici sanayileme politikalarna nem verilmitir. hracat
nemli oranda desteklenmi ve tevik edilmitir. Bu destek ve teviklerin de

98

katksyla ihracat mallar reten sektrlerde gzle grlebilir bir gelime

grlmtr. hracat ve ithalatn yapsnda ve d ticaret hacminde nemli
gelimeler yaanmtr (Utkulu, 2005: 128).
Hatta d ticaretin lke ekonomisi iinde nemini gsteren d ticaret
hacminin milli gelire oran giderek artmtr. Bu art d ticaret
hacmindekiartn yllar itibariyle milli gelirdeki arttan daha fazla
olduunu ve d ticaretin lke ekonomisi asndan daha da nemli bir
konuma geldiini gstermektedir.
hracatn ekonomik bymenin motoru olduu dncesi sayesinde
artan ihracat destek ve tevikleriyle beraber, bu konuda yaplan almalar
da artmtr. Sonular, genel olarak, ihracatn ekonomik byme zerinde
pozitif isel ve dsal etkilerinin olduunu gstermitir. Bununla birlikte,
ihracatn ekonomik byme zerindeki etkisinin lkeden lkeye deitiini
ve baz lkelerde ise ihracat nclnde byme hipotezinin geerli
olmadn tespit eden almalar da mevcuttur (Han ve Kaya, 2012: 87).
Bu noktada, ithalatn ve ihracatn uzun dnemde birliktelik
gstermesi baz aratrmaclarn dikkatini ekmitir. thalatn byme
zerindeki isel ve dsal etkileri aratrma konusu olarak sorgulanmaya
balanmtr. zellikle, Trkiyede ihracatn ithalat ile uzun dnemli bir
iliki iinde olduu ve ihracat mallarnn retiminde ithal edilen mallarn
kullanld gz nne alndnda ithalatn ekonomik byme zerindeki
etkisi ve pay aratrlmas gereken bir konu olarak ortaya kmaktadr.
thalatn ekonomik byme zerindeki etkisi dorudan ve dolayl
olarak ikiye ayrlabilir. thalatn milli gelirden bir kayp olduu
dnldnde ekonomik byme zerindeki dorudan etkisinin negatif
olmas beklenmektedir. thalatn ekonomi ve ekonomik byme zerindeki
ikinci etkisi ise ithal edilen mallarn dolayl etkisi yani dsallk etkisidir.
Dsallk etkisi ksaca ithal edilen mallarn ekonominin retim verimliliini
arttrc etkisi olarak dnlebilir. Doal olarak ithal edilen mallarn
verimlilik ve retimi arttrmas iin retim sektrnde kullanlan yatrm ve

99

teknoloji

mallar

ithalatnn ekonomide

doru olarak kullanlmas

gerekmektedir (Trker, 2007: 64-65).

Bununla birlikte son dnemde, isel byme teorileri kapsamnda
altyap harcamalarnn, aratrma gelitirme almalarnn, haberleme ve
iletiim yatrmlarnn ve teknolojik gelimenin de ekonomik byme
zerinde etkili olduu ifade edilmektedir (Han ve Kaya, 2012: 71).
Ayrca, bir lkede retilen yeni bir bilginin yatrm mallar ve
teknolojik rnlerin ithalat vastasyla lkeler arasnda bilgi tamalar
eklinde yaylabilecei belirtilmektedir. Buradan hareketle, yatrm mallar
ithalatnn yannda altyapy gelitirmek, aratrma gelitirme yapmak,
bilginin yaylmasn kolaylatrmak amacyla yurtii teknolojiseviyesinin
gelimesine katkda bulunacak mallarn ithal edilmesinin ithalatn dsallk
etkisine katk salayaca ve dsallk etkisini arttraca vurgulanmaktadr.
Din (2004), Gney Asyann nde gelen ekonomilerinden Hindistan,
Pakistan, Sri Lanka, Banglade ve Nepalde ithalat ve ihracatn bymeye
etkilerini snamtr. Hindistan ve Sri Lanka iin 19602002, Nepal iin
19652002, Banglade ve Pakistan iin ise 1973-2002 dnemi verileri
almada kullanlmtr.
alma sonular lkeler iin farkl sonular iaret etmitir.
Banglade ve Pakistanda kt, ithalat ve ihracat arasnda uzun dnemli bir
iliki olduunu gstermi, fakat Hindistan, Nepal ve Sri Lankada
deikenler arasnda byle uzun dnemli bir ilikiye rastlanamamtr.
Banglade ve Pakistanda hem ithalat hem de ihracatn ekonomik bymeye
neden olduunu; Hindistan, Nepal ve Sri Lankada ise ihracat ile byme
arasnda ift ynl nedensellik ilikisi olduunu ve bymeden ithalata
doru nedensellik ilikisinin varln ortaya koymutur.
Kurt

ve

Terzi

(2007),

Trkiyede

ekonomik

serbestleme

hareketlerine bal olarak ve d ticaretteki genilemeden yola karak

Trkiyede imalat sanayi ithalat, ihracat, allan saat bana verimlilik

100

art ve ekonomik byme ilikisini incelemilerdir. almann sonular

ekonomik byme ile ithalat arasnda ift ynl, ithalattan verimlilik
artna doru tek ynl bir nedensellik ilikisi olduunu ortaya koymutur.
almada, bu durum yatrm mallar, ara mallar ve teknoloji mallarnn
ithalatnn dikkate alnmas konumunda isel byme teorileri ile uyumlu
bir bulgu olaca vurgulanmtr.
Gerni ve dierleri (2008), hem yllk hem de aylk veriler
kullanmlardr. 19802006 dnemi yllk ekonomik byme ve toplam
ihracat, toplam ithalat deikenleri arasndaki ilikiler Feder (1983) modeli
ve kriz kuklas ile aratrlmtr. Feder modeli ithalat deikeni
kullanlmadan tahmin edildiinde ihracatn byme zerinde anlaml bir
etkisinin olduu grlmtr. Fakat, modele ithalat deikeni de ilave
edildiinde ihracatn byme zerindeki etkisi anlamszlamtr. Her iki
modelde de nfus artnn byme zerindeki etkisi negatif, yatrmlarn
byme zerindeki etkisi pozitif, kriz deikeninin katsays negatif ve bu
deikenin anlaml olduu tespit edilmitir. thalatn byme zerindeki
etkisinin ise pozitif ve anlaml olduu grlmtr.
Bir lke iin ithalat darya gelir transferi anlamna gelirken, milli
gelir hesaplarnda eksi deer alarak denkleme dahil olur. thalatn bileenleri
tketim mallar ithalat ile ara ve sermaye mallardr. Yurtiinden temin
edilemeyecek mal ve hizmetlerin tamam zorunlu olmasa da, tketim veya
retim sebebiyle ithal edilmesi iktisadi hayatn gereklerindendir.
Ara ve sermaye mallar olarak tanmlanan gruptaki mal ve hizmetler
tketim maddesine dnmeden ithal edilerek, yurtii retim ve istihdam
kapasitesi yaratlr ve bu yolla darya asgari bir gelir transfer edilerek
ieride bir katma deer oluumu salanr (Peterson, 1994: 481). Dolaysyla
iktisadi bymenin arka plannda ithalat da bulunmaktadr ki, rnein
yatrm mal ithalatndaki art eilimi, ekonomideki gidiat anlamada
beklentiler hakknda fikir vermesi asndan anlaml bir gstergedir.
Ekonomi kendi tketiminin dnda kalan ekonomik kaynaklar gerek

101

hammadde gerekse yar mamul veya mamul olarak gelir elde etmek
amacyla ihra ederken, bazen kendi ihtiyacndan ksarak da ihrata
bulunabilir. Tketim mal ihracat ne kadar yksek ise bu mal veya
hizmetlerin nihai hale gelene kadar yurtiinde retilmesi ekonomiye azami
katma deer kazandrabilir. Ara mallar ve yatrm mallar ihracat da
ekonominin retkenliinin ve d ticaretteki seviyesinin kritik bir
gstergesidir (Acar, 2002: 79). ktisadi byme asndan ihracat dorudan
dviz gelirine denk derken, bu gelir ieride paylalmas, yatrm, retim
ve tketime yansmas ve vergi geliri yaratmasyla bymenin destekleyici
unsurlarndandr.
hracatn dzeyi yalnzca ekonominin bulunduu seviyeyle ilikili
deildir. Uygulanan ekonomi politikalar gerei kurun deerlenmesiyle de
ok yakndan ilikilidir (Dlgerolu, 2003: 48). Yerli parann deerlenmesi
ihracat ucuzlatp caydrrken, ithalat cazip hale getirmektedir.
Tersi durum ise ithalat pahallatrarak ihracat tevik etmektedir.
Yerli parann deer kayb ihracat artrmasna ramen, ekonominin ithalata
olan bamll lsnde d ticaret an da artrabilmektedir. Dier
taraftan dviz kuru belirsizlii de ihracat negatif, ithalat ise pozitif
etkilemektedir (Eran, 2009). Reel dviz kuru oynakl hem ksa hem de
uzun vadede ihracat zerinde negatif etkiye sahip olarak, gelecekteki
eilimler hakknda belirsizlik yaratmakta, ihracat birimler d piyasadan
ok i piyasaya ynelerek tepki vermektedirler ve hatta ihracata en negatif
etkiyi reel dviz kuru oynaklnn yapt savunulmaktadr (Nezir, Ay ve
Topall, 2008: 25).
Hem ihracat ve hem de ithalatn bileenleri tketim, ara ve yatrm
mallar olarak ayrld gibi, tarm, sanayi ve hizmetler olarak da
ayrlmaktadr. lkede tarmn ihracatta arlkl olmas sanayilemenin
eksikliini; sanayinin ihracatta paynn fazlal sanayilemenin ileri
derecede olduunu, ithalatta paynn fazla olmas ise ciddi bir sanayileme
sorunu (veya a) olduunu gsterebilmektedir (Bocutolu, Berber ve
elik, 2006: 39). Turizm ise birok lke iin nemli bir d kaynaktr.
102

Yabanc turistlerin lkeye gezi ya da tatil amal gelerek lkede tketim mal
ve hizmetlerine harcama yapmalar dolaysz bir gelir transferidir.
Dier taraftan talebin nihai mal ve hizmetlere ynelik olmas,
bunlarn retiminin (byk lde) ieride yaplmas yine katma deer
yaratlmas yani iktisadi bymeye katk anlamna gelmektedir.
Ekonomik byme modellerinde d ticaretin byme zerindeki
olumlu etkisini vurgulayan almalara sklkla rastlanmaktadr. Genel
olarak kabul edilen gr, ihracatn ekonomik byme zerine pozitif etki
yarattdr. Bu etkinin nedenleri aadaki ekilde zetlenebilir: (Seyidolu,
2003: 152-153)
- hracat firmalarn snrl dzeydeki i pazar dnda geni bir
piyasaya alma olana kazanarak byk lekte retim yapmas ve lek
ekonomisinin

avantajlarndan

yararlanmas,

maliyetlerin

drlerek

retimde verimliliin artrlabilmesi,

- D ticaret verimlilik artnn yan sra yeni teknolojilerin elde
edilmesini (teknoloji ithali) ve yaylmasn salayarak ekonomik byme
orann da art salamas,
- Uluslararas piyasalara girite artan rekabet; teknik bilginin
yaylmas, daha iyi ynetim, kaliteli ve ileri teknolojiye dayal retimi
zorunlu hale getirmesi,
- hracatn yeni frsatlar yaratarak, istihdamn artmasna, maliyetlerin
dmesine ve rn kalitesinin ykselmesine neden olmas ve karlatrmal
olarak avantajlar salanmas,
- hracatn dviz gelirlerini arttrarak d demeler bilanosundaki
dviz sorununun azalmasn salar. Bylece teknoloji, ara ve yatrm mallar
ve nihai rn ithalatnn da artmasna olanak salar.
Gnmzde gelimekte olan lkelerin nemli bir blm ithalat yolu
ile byme hzn ykseltebilmektedirler. thalattaki art yurt iinde

103

salanamayan ara mallarnn ve yeni teknolojilerin elde edilmesini

kolaylatrmakta ve retimi desteklemektedir. thalata dayal byme
hipotezini savunan bu yaklama gre, retim srecindeki ithal girdi
kullanm teknolojik ilerlemeye yol amaktadr.
Bunun yan sra, d ticaretle birlikte ortaya kan rekabetin Ar-Ge
harcamalarn ve eitime yaplan yatrmlardaki kaliteyi ykselttii kabul
edilmektedir (Han ve Kaya, 2012: 127).
Bugn hakim olan ekonomik ve sosyal yap, kreselleme gr ve
tek dnya ekonomisi ve pazar yukarda aklanan ekonomik ve sosyal
dnm srecinin sonulardr. Bu srece girilmesinin ve dnyann bu
yapya tanmasnn temelinde gelien ulam sistemleri ve ulatrma yaps
yer almaktadr. Gnmzde ulam sistemlerinin ve tamacln bu
grevini lojistik stlenmitir (Takn ve Durmaz, 2012: 81).
Gelien ve deien ekonomik yapya ve insan ihtiyalarna cevap
aranrken temel hedef olan byme ve ihtiyalarn tatmini yolunda lojistik
hizmetler nemli hale gelmitir. Yeni ulalan ekonomik dzende ticari ve
ekonomik snrlarn byk lde ortadan kalkmas ve oluan mevcut
yapda lojistik hizmetler ve gelien tamaclk etkili olmutur.
Kapitalizm grn tayan ve kreselleme yolunda ekonomiye
yn veren tamaclk bugn yerini lojistie brakrken lojistikte tm insan
ihtiyalarnn karlanmasndaki etkinlii ve ticari snrlarn kalkmas ile
ticaretteki nemi sebebiyle mevcut ekonomik yapnn deiiminde yol
gsterici olmaktadr (Sabuncu, 2009: 115).
nsanlar ve ihtiyalarn tamas iin gelitirilen ulatrma aralar
ve yaplar insanl ve dnya ekonomisini bugne tamtr.
Kresellemenin bir sonucu olarak oluan uluslararas rekabet,
irketlerin mteri odakl rnlerini daha ksa srede ve zamannda
mterilerine teslim edebilmelerine bal hale gelmektedir. Lojistik, bu
konuda rekabet stnl salayan nemli bir parametredir.Lojistik sektr

104

bir lkenin d ticaretteki rekabet gc asndan byk nem tamaktadr.

Brezilya, Rusya, Hindistan, in gibi lkelerin ekonomilerindeki byme
sonucunda lojistik sektrnn nemi de artmaktadr (Long, 2012: 58).
Tm bunlara ek olarak, bir lkenin konumu da lojistik sektr
asndan byk nem arz etmektedir. Trkiye gibi bir lke, konumu
itibaryla komu lkeler arasnda tamaclk merkezi ya da balants grevi
grebilmektedir.

NC BLM
LOJSTK HZMETLERNDEK GELMENN
TRKYEDE DI TCARET ZERNE ETKLER
1.LOJSTN TARHES
1.1.GENEL OLARAK LOJSTN TARHES
1950lerden nce birka kurulu, lojistik ynetimi srecini baz
eksik ynleri bulunmakla birlikte belli bir esas zerinde ele almaya
almlardr. Endstri devrimi sonras, ABD kitle retimin pazarda yksek
mal bulunmasna neden olmasyla birlikte lojistik faaliyetlere ilikin
ihtiyalar gndeme gelmitir. Bu dnemde lojistikle birlikte gelien
pazarlama anlay farkl mal karmlarna ihtiya duyulmas ve bunlar iin
gelimi datm kanallar gerektirmesi nedeniyle lojistik kavramn da
peine takmtr.

105

1954te Palu D. Converse yle demitir. letmeler pazarlama

konusunda ki almalarnda ve pazarlama faaliyetlerinde mal alm-satm
ilemine, mallarn fiziksel hareketlerinden daha fazla nem vermektedirler,
mallarn fiziksel hareketleri, st dzey sat yneticileri, reklm tantma
yneticileri ve pazar aratrmaclar tarafndan zerinde ok az durulan bir
konu grnmndedir. (Timur, 1998: 7).
1950lerde iktisadi sorunlarn varl iletmelerin karlarnn
kslmas sorununu yaratm, iletmelerde maliyetlerini denetim altnda
tutmay ve azaltmay arayan bir tutum iine girmitir. Bu dnemde lojistik
ilevi yeni maliyet indirim yntemleri iin verimli bir alan olarak grlmeye
balanmtr.1960lardan sonra lojistik ynetimi konusundaki almalar
btnleik ynetim kavramn ortaya karmtr. Faaliyetleri karmak
olmayan iletmelerin ncelikle ya

fiziksel datm ya da satn

almafaaliyetlerini bir arada yrtmeyi benimsediini gstermitir. Bu durum

lojistik ilevinin gelimesine ynelik ilk kavramlar olarak ortaya kmtr.
Bu dnemde imalat iletmeleri daha ok tedarik ve imalat destei
lojistik

faaliyetlerini,

perakende sektrndeki

firmalar

ile datm

kanallarnda ki bilumum araclar fiziksel datm faaliyetleri zerine

younlamtr.
1970lerdeki dnya genelinde yaanan enerji krizi tama,
depolama gibi enerji ihtiyac yksek faaliyetleri barndran lojistik
sektrnde, enerjinin daha etkin ve verimli almas iin almalara
balamtr. (Timur, 1998:7-10)
1980lerde lojistik faaliyetlerinde ok daha byk gelimeler
yaanmtr. letiim ve bilgisayar teknolojisindeki gelimeler bu durumun
en nemli oyuncular konumundadr.
1980 ve sonrasndaki bu nemli gelimeler btnleik lojistik
kavramnn yerleerek uygulama alan bulmasna olanak tanmtr.

106

Btnleik lojistik ynetimi aada sralayacamz nedenlerle nemi

gittike artan mantkl bir gr birlii salamtr.
Btnleik lojistik ynetimi sayesinde iletme yararna kullanlan
tm lojistik alanlar arasnda byk lde karlkl dayanma salanmtr.
Ayrca aralarnda ilikileri zayflam olan kii ve blmleri birbirlerine
yaklatran yada balayan yaklamlar oluturulmutur. Birbirlerine
benzeyen her faaliyet iin gereksinimleri denetim altna alma kolaylamtr.
Gnmze geldiimizde snrlar zorlayan iletiim ve bilgisayar
sistemlerinin lojistik sektrnn vazgeilmez unsurlar olmas kaynaklarn
daha etkin ve verimli kullanlmasn salamtr. letmeler lojistiin
maliyetlerde salad avantaj grerek organizasyonlarn yaplandrrken
ya ayr bir birim kurarak ya da baka birimler iinde n plana kan
blmler oluturarak lojistik faaliyetleri yrtmlerdir. Yine gnmzde
yaygnlaan ve lojistik konusunda uzman olan irketler iletmelerin bu
lojistik grevlerinin nemli bir blmn stlenerek onlarn kendi
uzmanlkalanlarna odaklanmalarna ve etkin olmalarna olanak tanmtr.
Ve bu durum gittike yaygnlamaktadr.
1.2.TRKYEDE LOJSTK TARHES
Dnya ticaretinde yaanan gelimeler ve 1980 sonras Trkiyenin
ihracata dayal byme stratejilerini benimsemesi sonucu artan d ticaret
hacmi, Trk lojistik sektrnn nemli admlar atmasn salamtr.
Salad gelime sonras kurumsal yap ve alt yapdaki eksikliklere karn
Trkiye lojistik sektr, bulunduu corafyadaki mevcut ve potansiyel
pazarlara hizmet verebilecek dzeylere erimitir.
Rekabette lojistik hizmetlerin artan nemi ise lojistik sektrn
giriimciler asndan cazip bir yatrm alan durumuna getirmitir. Ulusal
ve yerel birok firma lojistik hizmeti verme yolunda nemli admlar
atmtr. Tm bunlarn yannda uluslararas ve kresel firmalar Trkiye

107

pazarna ynelmi, satn alma, birleme ya da dorudan sermaye yatrmlar

ile sektrde rol almaya balamtr.
lkemize bakldnda, Trkiyede lojistik tarihinin gemii 3000
yl ncesine kadar dayand gze arpmaktadr. Byk skenderin tarih
boyunca ald byk baarlarn altnda iyi planlanm bir lojistik stratejisi
yatmaktadr. lk balarda ordularn sava alanna karayoluyla ulatran
Byk skender ordusunun gereksinim duyduu mhimmat ise hz ve
gvenlik ynnden avantajl bulduu denizyoluyla tamay tercih
etmitir.(Birdoan, 2004: 7-10)
Anadolu, corafi konumu nedeniyle, eski alardan beri eitli
uygarlklarn doup gelitii bir yer olduu gibi, dou ile bat arasnda bir
geit ve kpr ilevi de grmtr. Bunun sonucu olarak, eitli
dnemlerde, Kral Yolu (M.. VI. yy.), Roma Devri Yollar (M.. II. yy.)
gibi, deiik dorultu ve karakterde olan yol alar Anadolu'yu sarmtr.
Dounun ipei ile baharatnn ve dier rnlerinin kervanlarla
Batya tanmas, in'den Avrupa'ya uzanan ve bugn pek Yolu olarak
adlandrlan ticaret yollarn oluturmutur. Ancak, pek Yollar yalnzca
ticaret yollar olmakla kalmam, yzyllar boyu dou ile bat arasnda
kltr alveriini de salamtr. Anadolu, pek Yolunun en nemli kavak
noktalarndan birini oluturmutur. Orta ada, ipek yollar in'den
balayp Orta Asya'da birden fazla gzergh izleyerek kpr nitelii tayan
Anadolu'yu geip Trakya zerinden Avrupa'ya uzanmtr. Ayrca, Ege
kylarnda Efes ve Milet, Karadeniz'de Trabzon ve Sinop, Akdeniz 'de
Alanya ve Antalya gibi nemli limanlar kullanarak deniz yolu ile Avrupa'ya
ulamtr. Ancak, artan denizcilik faaliyetleri ile de, kervanlar ortadan
kalkmaya ve Uzak Dou rnleri ekiciliini yitirmeye balamtr. 19.
yzyldan itibaren, pek Yolu kullanlmaz olmutur.(Baki, 2004:10-13)
Trkiyenin

lojistik

tarihinin

incelenmesinde

Osmanl

mparatorluu dneminden balanacak olursa, bu dnemde lojistik

faaliyetlerin ana temas nakliyedir. Sahip olduu topraklarn genilii

108

ktaya yaylm olan Osmanllarda, kara ulatrma ann meydana gelmesi

ve ileyii bir takm hizmet gruplar sayesinde gereklemi; yol sistemi ile
ilgili almalar yapan kurulular derbentilik, kprclk, gemicilik
olmutur.Osmanl Dneminde lojistik anlamnda nem tayan olaylardan
birisi ise stok alanlarna dayal bir planlamadr.
Cumhuriyet dnemi ncesinde Mondros Atekesinden sonra bata
Ege blgesi olmak zere lkemizin sanayileme yolundaki nemli
merkezlerinin

igal

atnda

bulunmas

bu

kentlerin

nimetlerinden

yararlanlamamasna neden olmutur. Ordunun tm ihtiyalar kk

kentlerden salanmtr. zmir gibi liman kentlerin igal altnda olmas
nedeniyle

nakliye

daha

ok

karayolu

vastalaryla

salanmtr.

Karayollarnn sava nedeniyle harap olmas tedarik edilen malzemelerin

ulatrlmasnda sorun yaratmtr. (Baki, 2004:11-14).
1970li yllara geldiimizde 60l yllarda kurulan devlet planlama
tekilatnn 5 Yllk Kalknma Planlarnda sanayileme kavram zerinde
durulmutur. Bu yllar iinde zellikle tamaclk ve ambalaj sektr
gelimitir. (Baki, 2004:11)
1980li

yllardan

gnmze

kadar

olan

dnemde

retim

maliyetlerini drmek iin yaplan ok deiik i modeli denemelerinin

olduu bir dnemdir. Bu dnemde yaanan en byk deiim barkot
sistemine geitir. Barkot sistemi sayesinde rnlerin etiketleme karmaas
sona ermitir. Bu dnemde yaanan dier bir gelime ise firmalarn sadece
retim srelerini analiz etmekten kp faaliyetlerin tmn byte altna
yatrd ve entegre ynetim sistemleri sayesinde pazardan alnan bilgiler
dahilinde retim planlamas yaplabilmesi iin bilgi teknolojilerinin youn
olarak kullanld dnem olduudur.
Dnyada lojistik sektr hzla byr ve geliirken, Trkiyede de
son yllarda benzer bir hareketlilik yaanmaktadr. Gnden gne gelien
lojistik sektr, Trkiyede 1980lerle 1990l yllar arasnda kara, hava,

109

deniz, demiryolu ve kombine tamaclk alanlarndaki yatrmlarla

altyapsn oluturmutur.
1990l yllarda ise atlma geti. Dnyadaki benzer uygulamalara
paralel biimde hizmetlerini eitlendiren ve uzmanlatran Trkiyede
lojistik sektr, 2000 ylnn bana gelindiinde, emekleme devresini geride
brakarak, uluslararas irketlerle ibirliine giden, yurtd brolar aan,
hizmetlerinin kalitesini srekli arttran dinamik bir sektr haline gelmitir.
Trkiyede lojistik sektr 2000li yllarla birlikte emekleme
dnemini tamamlam, bu dneme kadar ekonomideki istikrarszlklarn da
olumsuz etkisi ile sahip olduu potansiyeli deerlendiremeyen sektr, son
drt-be ylda hzl bir byme iine girmitir.
1.3.TRKYEDE LOJSTN GELM
1980li yllardan sonra giderek artan kresel rekabet; iletmeleri
kaynak salama, retim, datm ve rnlerini satma konusunda farkl
alternatifler gelitirmeye zorlamtr. Modern irketler tm dnyadaki
durumu aratrmlar ve bu tr zorlamalarn stesinden gelmenin ancak
kresel bir dnceyle gerekleebileceinin bilincine varmlardr. Son
yllarda satn alan bir pazar zelliinden satan bir pazar olma zelliine
geen Trk firmalar da dnyadaki eilimlerden etkilenerek, farkl ada
yaklamlara ynelme gereini duymulardr.
Bu yaklamlardan biri olan lojistik, sektr olarak mal akn
dzenlemesi ve bu srecin sreklilii ynnden dnya ekonomisi iin
olduu kadar Trkiye ekonomisi iin de ok byk neme sahip
bulunmaktadr. Maliyet kalemleri iinde nemli bir yere sahip olan lojistik
sisteminin verimlilii Trk irketlerinin ve dolaysyla da lke ekonomisinin
rekabet gcn belirleyen nemli bir etken olmaktadr.
Dnya ticaretinde yaanan gelimeler ve 1980 sonras Trkiyenin
ihracata dayal byme stratejilerini benimsemesi sonucu artan d ticaret
hacmi, Trk lojistik sektrnn nemli admlar atmasn salam ve 2000li

110

yllara gelindiinde ancak kurulma aamasn tamamlamtr. Salad

gelime sonras kurumsal yap ve alt yapdaki eksikliklere karn Trkiye
lojistik sektr, bulunduu corafyadaki mevcut ve potansiyel pazarlara
hizmet verebilecek dzeylere erimitir.
lkemizde lojistik sektrnn geliimi hzl bir ekilde srmekte ve
baz irketler tarafndan dnya standartlarnda hizmet sunulabilmektedir.
Ancak her alanda kural ve standartlarn tam olarak netletiini sylemek
zordur (Babacan, 2011:10).
Corafi konumu itibaryla Trkiyenin Bat ile Dou arasnda bir
kpr niteliinde olmas, blgenin ekonomik geliimi asndan tamaclk
sektrn son derece kritik bir sektr haline getirmektedir.
1996 ylnda yrrle giren Trkiye ile AB arasndaki Gmrk
Birlii anlamas ve Trkiyenin olas AB yelii sektrde yeni yatrmlar
tevik edecek nemli frsatlardr (Orhan, 2003: 94).
Tamaclk halen Trkiyenin ABye uyum sreci gndeminde yer
alan be nemli balk arasndadr. ABye uyum sreci altyap, aralar ve
evre standartlar ile uyumu, lojistik an gelitirilmesini ve d ticaret
politikalarnn iyiletirilmesini kapsamaktadr.
Trkiye, inden spanyaya, Latin Amerikadan Rusyaya kadar
birok alanda ticaretini gelitirdike lojistik sektrnn de kapasitesi artm,
zellikle karayolu ve denizyolu filosu glenmitir. Havayolunu zellikle
insan

tamacl

alannda

kullanan

Trkiye,

demiryollarnda

ise

Cumhuriyet dneminden sonra maalesef ok yol alamamtr. Trkiyede ise

demiryollarnn geliememesi mukayeseli olarak sektrn katma deerini
drmektedir.

thalatn

yapl

ekilleri

asndan

demiryolu,

havayolundan da daha az deer alarak bu konuda yeterince ilerleme

salanamadnn ispat yaplmtr (MSAD, 2010: 47).
Trkiyenin ihracat ve ithalatnda srasyla % 46 ve % 59,1lik
paylaryla en ok tercih edilen tamaclk yntemi deniz tamacldr.

111

Bunu Ocak ve Kasm 2009 arasnda % 41,7lik ihracat ve % 23,6lk ithalat

pay ile kara yolu tamacl izlemektedir. Hem ihracat hem de ithalatta
nc srada hava yolu tamacl yer almaktadr.
Lojistik irketlerinin en ok yk tadklar yerler Almanya ve
Benelks lkeleridir (Belika, Hollanda ve Lksemburg). Dou Avrupa
lkeleri ve Trki Cumhuriyetler sektr iin yeni pazarlar haline gelirken,
Almanya ve Benelks lkelerinin pay azalmaktadr. TYDTAya (Trkiye
Yatrm Destek ve Tantm Ajans) gre, Trkiyede lojistik hizmeti sunan
2.000 gmrk irketi, 1.200 uluslararas karayolu tamacl irketi, 1.000
uluslararas denizyolu irketi, 250 gmrk komisyoncusu ve 200 gmrk
antreposu bulunmaktadr (Bayraktutan vd., 2012: 62).
Lojistik hizmetler, mal akn dzenlenmesi ve bu srecin
devamllnn salanmas alarndan dnya ekonomisi iin olduu kadar
Trkiye ekonomisi iin de ok byk neme sahiptir. Ayrca, bu sektr
Trkiyede i alan ve istihdam oluturmada ve byme potansiyeline etkisi
asndan olduka byk bir a iermektedir. Kreselleen dnya ticaretinde
retim fonksiyonunun asli bir paras ve stratejik bir rekabet unsuru
haline gelen lojistik hizmetler, snrlar aras kesintisiz mal aknn
salanmas ve retimin dnya pazarlarna doru zamanda, doru yere ve
doru ekilde ulatrlmas asndan retim srecinin en stratejik birimi
haline gelmitir.
Jeopolitik konumunun getirdii avantajlar nedeniyle Trkiyenin
blgede ayrcalklara sahip bir lke olduu grlmektedir. Bununla birlikte,
Avrupa-Asya-Ortadou genindeki ticari hareketlerde komu lkeler ou
zaman Trkiyeyi devre d brakmakta ve yalnzca besleyici/destekleyici
tesis hizmeti veren bir lke konumuna getirmektedir (Tuzkaya, 2007:1). Bu
durumu deitirebilmek iin ncelikle altyap, iletmecilik ve mevzuat
alarndan gerekli reformlar yaplarak Trkiyeyi Akdenizdeki ana hat
konteyner gemilerinin ska urad transit gei koridoruna dhil etmek
Trkiyedeki lojistik potansiyelden daha fazla faydalanabilmek ve
Trkiyenin lojistik gcnn arttrlmas bakmndan nemli bir hedef
112

olacaktr.
Gnmzde retim, ticaret ve lke ekonomisine salayaca katma
deer asndan bakldnda olduka nemli bir sektr haline gelen lojistik
sektrne lkemizde byk yatrmlar yaplmaya balanmtr. Birok
lojistik

firmasnn

kurulmasnn

yannda

sadece

tamaclk

veya

nakliyecilik yapan firmalar da gelimeleri takip ederek lojistik firmalarna

dnmlerdir.
1.4. TRKYRDE LOJSTN NEM
Gnmzde kresellemenin ve zaman zaman yaanan ekonomik
krizlerin de etkisiyle, lojistik hizmetlere olan talep nemli derecede
artmtr. Lojistik sektr, dnyada ve Trkiye'de, hzl bir gelime iinde
olan sayl sektrlerden biridir.
zellikle son zamanlarda uluslararas yk tamacl sektr ok
byk bir deiim iinde olduu grlmektedir. Bu deiimin en nemli
nedeni Trkiyenin Avrupa lkeleri ile Gmrk Birliine girmesi
sonucunda tama isteminde bulunanlarn deien talepleri olmutur. Artk
rnlerini tatan irketler, mallarnn sadece iki nokta arasnda tanmasn
deil; depolanmas, gmrklenmesi, ambalajlanmas ve gereksinimlere gre
datlmasn da beklemektedirler. Bu da lojistik hizmetlerin nemini
giderek artrmaktadr.
Corafi adan elverili durumundan dolay,

Bat Avrupa-Asya

transit tamacl erevesinde birok nemli ulatrma a ve koridorunun

ierisinde yer almaktadr. Son yllarda uluslararas ticareti erevesinde
Asya Ktasnn neminin artmasndan dolay Avrupa ile Asya arasndaki
ulam koridorlar, zellikle demiryolu koridorlar, kritik bir rol oynayaca
dnlmektedir. Trkiyenin bu gelimelerin ierisinde yer almas
kanlmazdr (Glen, 2011: 159).
Bu frsattan yararlanabilmek iin kamunun, lojistik etkinliklerinden
en nemli faaliyet alanna sahip olan tamaclk aktivitesini gelitirecek

113

evre dostu yaplara ynlenmesi ve btn gmrk kaplarnn da

iyiletirilmesi gerekmektedir (ekerol ve Kurnaz, 2011: 53).
Orta Dou, Trk Cumhuriyetleri ve Avrupa arasnda bir kpr
durumunda olan Trkiye, bu avantajl konumu ile birok otorite tarafndan
da lojistik ss olarak grlmektedir (Ycel, 2012: 904). Corafi
konumunun elverililii, da ticarete alma politikalarna ncelik
verilmesi, Avrupa Birliine giri srecinde Birlik ortak hedeflerinin
belirleyici rol ile lkemizde zellikle tama odakl lojistik yatrmlar son
dnemde byk nem kazanmaktadr.
Dnyada lojistik sektr hzla byrken ve bu alanda kullanlan
teknolojiler srekli eitlilik kazanrken, Trkiyede de lojistik sektrnn
benzer bir hz kazandn grmek mmkndr.
Trkiyenin sahip olduu

bu

jeopolitik

avantaj kullanarak

corafyasnda bulunan lkelere dolaysyla o lkelerde bulunan ithalat ve

ihracat yapan firmalara dnya standartlarnda bir lojistik hizmeti salamas
phesiz Trkiye ekonomisine byk bir katk salayacaktr.
Sonu olarak, sadece i hayatnda deil, insanlarn gnlk yaantlar
da az ya da ok lojistik ile ilikilidir. lke ekonomisinde ok gl bir
etkiye sahip olan lojistik, verimlilik ve enerji maliyetlerini dorudan
etkilemektedir.

Lojistik

fonksiyonunun

iletme

ynetiminde

nem

kazanmasnn nedenleri u ekilde zetlenebilir: (KOBU Blent, 1998,

retim Ynetimi, stanbul: stanbul niversitesi letme Fakltesi letme
ktisad Enstits Aratrma ve Yardm Vakf Yayn, s.201-202)
-

Zaman bazl rekabetin artmas,

retim teknolojilerinin pek ok alanda doyma

noktasna ulamas nedeniyle yneticilerin maliyet drmek iin

lojistik alana ynelmesi,
-

Stok kontrolnden tam zamannda tedarik (JIT),

114

malzeme istek planlamas (MRP), KANBAN vs. sistemlerin

yaygn biimde kullanlmas,
-

Mamul eitlerinin, deien ve gelien tketici

isteklerini karlama zorunluluu ile hzla artmas,

-

Bilgisayar kullanmnn yaygnlamas ve haberleme

sistemlerinin gelimesi,
-

evreyi koruma amac ile kullanlm malzemelerin

yeniden kullanlmak zere (recycling) ilenmesi,

Byk uluslararas retim ve sat firmalarnn oalmas.
1.5. TRKYEDE LOJSTK SEKTRNN GENEL DURUMU
retim ticaret ve lke ekonomisine salayaca katma deer
ynnden ele alndnda olduka nemli bir sektr tanmlayan lojistik
teriminin nemi Trkiyede giderek artm ve dolaysyla son zamanlarda
Trkiyede lojistik olduka kullanlan bir szck haline gelmitir.
Yerli irketler isimlerine bu tabiri eklemeye balarken, yabanc
iletmeler de satn almalar, birlemeler ya da direkt sermaye yatrmlar
olarak lojistik alanna girmeye balamlardr. Bu balamda, DHL, FedEx,
UPS, TNT gibi birok uluslararas irket Trkiye'ye akn etmitir. Oluan
rekabet ortamnda yerli irketlerin kendilerini yenilemeye girimeleriyle
birlikte yazlm sektr gibi dier yan sektrlerde de lojistik gereksinimlere
yant verebilecek zmler aranmaya balanmtr. Tm bu ok ynl
gelimeler Trkiyenin gereksinimlerini salamak iin yeterli olmamakla
birlikte, Trkiye lojistik piyasas srekli ve hzl bir biimde byyen bir
eilim olarak bu gelimeleri izlemektedir (Ycel, 2012).
Btn bu pozitif gelimelere ramen Trkiyede fiziksel datm
kavram daha ok kullanlmakta, dolaysyla lojistiin tam olarak
anlalmasnda bir takm sorunlar olumaktadr. Fiziksel datmda en ok
kullanlan terim nakliye olmaktadr.

115

Dier taraftan sektrde yaanan hzl gelimeler sonucunda mteri

siparilerinin iyerinde ya da mteriye teslimat anlamnda kullanlan,
ancak sadece teslimattan olumayan lojistiin iinde her biri ayr bir bilim
dal olan stok ynetimi, tama, elleleme, depolama, sipari ileme,
ambalajlama gibi birok arac bnyesine alan ve ok ciddi bilimsel
hazrlklar ve stratejiler gerektiren bir aktivite olduu bilincine de yava
yava varlmaktadr.
Lojistik sektr, mal akn dzenlemesi ve bu srecin sreklilii
ynnden dnya ekonomisi iin olduu kadar Trkiye ekonomisi iin de
ok byk rol oynamaktadr. Bu neme ilikin temel nedenlerin banda
lojistik alann ilgilendiren kararlarn lke ticareti ynnden oluacak
sonularndan dolay kritik olduu sylenebilir. Bunun yan sra, bu sektr
Trkiyede i alan ve istihdam oluturmada ve byme potansiyeline etkisi
bakmndan en nde gelen sektrlerden biri olmaktadr.
Son be yl iinde ylda ortalama % 20 orannda byyen sektrn
byklnn 2015 ylnda 120 milyar ABD dolarna ulaaca tahmin
edilmektedir. Lojistik sektrnn bykl Trkiyenin gerekletirdii
ihracat ve ithalat miktar ile dorudan ilikilidir (Deloitte, 2010: 24).
Trkiyede tamaclk ve lojistik sektr son yllarda geleneksel
anlamda yaplan nakliyecilikten syrlrken, nemli aamalar kaydetmi
olmasna karn halen gen bir sektr olarak nitelendirilebilir. Ancak
Trkiye, Asya ve Avrupa arasndaki avantajl konumu gen ve dinamik
demografik yaps, bymeye elverili sektr dinamikleri ve 2023 hedefleri
ile bu blgeler arasnda bir transfer merkezi konumuna gelmeyi
baarabilecek durumdadr (Yardmcolu vd., 2012: 256). Buna ek olarak,
Avrupa, Asya ve Afrika arasnda stratejik bir corafi bir konuma sahip olan
Trkiyede lojistik sektrnn byme potansiyelinin de yksek olduu
sylenebilir.
Bir hizmet sektr olduu ifade edilen lojistiin, Trkiyede
turizmden sonra en fazla gc bnyesinde tayan ikinci sektr olduu ifade

116

edilebilir.

Bu

ngrler

ulusal

politika

dokmanlarnda

da

desteklenmektedir. Ulatrma bal altnda 9. Kalknma Plannda

Dnyada ticaretin giderek serbestlemesine paralel olarak rekabetin artt,
kresel ve blgesel lekte rgtlerin arlk kazanmasyla tama
mesafelerinin uzad, hz unsurunun ne kt belirtilerek bu durumun
hammadde ve ilenmi rnlerin alclara dk maliyetle ve zamannda
ulatrlmasnn nemini artrd belirtilmektedir. Dolaysyla lojistik
hizmetler ile desteklenen kombine tamaclk sistemlerinin kullanm da
yaygnlatrmtr (Glen, 2011: 164).
Maliyet kalemleri arasnda nemli bir yer tekil eden lojistik
sisteminin verimlilii Trk irketlerinin ve lke ekonomisinin rekabet
gcn belirleyen nemli bir etken durumundadr. Sektrdeki ciro artlar,
sektr bymesinin 2015 ylnda 120-150 milyar dolara kacan
gstermektedir. Yabanc irketlerin sektre ilgisinin, buna paralel olarak
sektrdeki yabanc sermayenin artnn devam etmesinin beklendii ifade
edilmektedir (Ycel, 2012). Lojistik ve lke ekonomisi arasndaki bir dier
nemli iliki ise, lojistik i hacminin ekonominin genel durumundan ilk
aamada etkilenmesidir. Ekonomi canlandnda lojistik gelimekte ve i
hacmi artmakta, durgunluk olmas halinde ise lojistik hizmetlere talep
azalarak sektr daralma kaydetmektedir. inin giderek artan ticaret hacmi
ile, lojistik sektrnn gelimesi arasndaki paralellik buna iaret
etmektedir.
Konu d ticaret ynnden ele alndnda ise, Trkiyenin d satm
rnlerinin uluslararas pazarlarda rekabet gcn srdrebilmesinin, d
satm maliyetlerinde nemli paya sahip lojistik giderlerinin hem retim
ncesinde hem de sonrasnda gerekletirilecek datm ileminde
drlmesine bal olduu belirtilebilir.
Trkiyede hzla gelitii ifade edilen ve fiyat, kalite ve zaman
rekabeti olduka yksek olan bu sektrde uluslararas ticaret yapan retici,
i almc ve d satmclara kaliteli hizmetin en hzl ekilde ve mmkn
olabilecek en dk maliyetlerle lojistik firmalar tarafndan sunumunun
117

salanmasnn rekabet stnl salanabilmesi iin bir gereklilik olduu

ifade edilebilmektedir (Deloitte, 2010).
Bir baka anlatmla, Trkiye ekonomisi iin gelimi dzeyde bir
lojistik hizmet sektrne sahip olmann iki nemli yarar olduu
sylenebilir. lki, 70 milyon nfusu ve bulunduu blgenin en byk
ekonomilerinden biri olmasndan dolay, dnya standartlarna daha yakn
lojistik hizmetin retilmesi bu hizmetten yarar salayacak olan ulusal
reticiye ve d satmclara dorudan fayda getirecektir. Basite indirgenmi
ve hzl lojistik hizmet, toplam maliyetlerde ciddi indirimler salayacak,
Trk rnlerinin d piyasalara daha ucuza ve daha hzl olarak ulamasna
neden olacaktr.
kinci olarak da Trkiye, yer ald corafi konum itibariyle ve
ekonomisinin hacminden dolay yakn blgesine lojistik hizmet verebilecek
tek lke konumundadr (Glen, 2011:167-168).

Bu erevede, iyi bir

altyapya sahip olmas, ktann kesime noktasnda olan konumu ve yakn

evresindeki alanda bulunan 200 milyonun stnde nfusa sahip bir
piyasaya hizmet verebilecei ve dolaysyla bunun da ciddi gelir getiren bir
etkinlik olabilecei olduka aktr.
AB yesi 27 lkenin d ticaret operasyonlarnda tama biimleri
deer temel alnarak incelendiinde, tamacln Trkiyede olduu gibi
deniz yolu ile gerekletirildii grlmektedir. Trkiyede ise d ticaret
tamalarnn % 57si deniz, % 30u kara ve % 8i hava yolu ile
gerekletirilmektedir.

Mevcut

ulatrma

altyap

younluu

deerlendirildiinde, Trkiyenin AB-27 ortalamasnn olduka altnda

karayolu, otoyol ve demiryolu ana sahip olduu gzlemlenmekte,
dolaysyla altyap gelitirme ve iyiletirme almalarna nem verilmesi
gerekli olmaktadr (TSAD, 2012: 33).
Trkiye, AB aday lke konumunda olup, kendi geliimi ve Birlik
mktesebat uyarnca hareket etmekte ve gerekli admlar atmaktadr. Bu
admlardan biri de ulatrma politikalarnn revizyonudur. Tamaclk ve

118

lojistik faaliyetlerinin ekonomiye en byk katks, AB teknik ve yasal

altyap almalarnda olduu gibi hemen her alanda standartlatrma,
basitletirme ve uyum salanabildii takdirde gerekleebilmektedir.
Avrupa
tamaclk

Komisyonu

konusunda

2012

lerleme

gerekletirdii

Raporunda

hazrlklar

Trkiyenin

olumlu

olarak

deerlendirilirken, demiryolunda reformlarn hzlandrlmas iin kapsaml

bir yasaya gerek olduu, havayolunda yatay havaclk anlamasnn
imzalanmasnn gerekli olduu, denizyolunda ise zellikle tehlikeli
maddelerin tanmasna ilikin gerekli nlemlerin alnmas konusunda daha
fazla adm atlmas gerektii belirtilmektedir (Avrupa Komisyonu lerleme
Raporu, 2012:58-60).
Avrupa Birlii yelii yolunda ilerlemek isteyen Trkiye iin hava
ve deniz tamacl ncelikli olarak gelitirilmesi gereken alanlar arasnda
yer almaktadr.

taraf denizlerle evrili olan Trkiyenin deniz

tamacln da henz istenilen oranda gelimilik boyutuna ulaamamas

dezavantajl ynlerden biri olmaktadr ve bu ynde birka irket dnda
herhangi bir yatrmn yaplmam olmas ksr bir dng oluturmaktadr.
Trkiyenin tamaclk altyapnda en byk gereksinimi, uluslararas
byk ana hat gemilerinin urad, ylda 5-7 milyon konteyner depolanp
saklanabilen, kara ve demiryolu ile bu hacmi lke iine ve komu lkelere
databilen yeni bir ana limandr. Kurulacak veya mevcutlardan yenilenerek
oluturulan bir ana liman ile lkenin belli bal ekonomik merkezleri
arasnda gnmz teknolojisi ile alacak demiryolu hatt alr hale
gelmelidir (Glen, 2011:156).
Trkiyenin yelii ile birlikte, tek pazarn aday lkeleri kapsayacak
biimde genilemesi, yatrmlar ve ekonomi leini arttracandan
rekabet gcn byk oranda ykseltecek ve sanayi sektrnde oluacak
yeniden yaplanma ile birlikte lek ekonomilerinden eskiye oranla daha
fazla yararlanlmasn salayacaktr. Bu suretle ekonomide ciddi bir byme
ile birlikte artan retimin, ticaret zerinde olumlu yansmalar yaratacann

119

beklendii de ifade edilmektedir.

Trkiye Avrupa Birlii yolunda blgedeki komularyla olan ticari
ilikileri nem arz etmektedir. Bu kapsamda zellikle Hazar petrol ve
doalgaznn Avrupaya ve Akdenize aktarlmas hususu AB evreleri
tarafndan dikkatle izlenmektedir. Trkiye komularyla olan ithalat ve
ihracat yllar itibariyle gelime gstermi ve bunda da baarl olmutur.
Bugn dnya ticaretinin % 90lk bir blm deniz yolu tamacl ile
gerekletirilmektedir.
Dnya ticaretinde ulamn arlkl olarak

deniz

yolu

ile

salanmasna ramen lkemiz ve dier bizim gibi gelimekte olan lkelerde

d ticaretin tamacl arlkl olarak karayolu ile yaplmaktadr (Grn,
2010:87). Dolaysyla AB lkeleri karayollarna olan bamll minimum
dzeye indirgemek ve deniz yolu ile demir yolu tamaclna gerekli olan
nemi vermek amacyla 2001 ylnda 2010 yl Avrupa Tamaclk
Politikas ad altnda hazrlad bir proje ile ilk olarak mteri odakl bir
uygulamaya gemitir. Konteyner tamaclnn (demir ve deniz yolu) son
derece nem kazand gnmzde Trkiyenin hala birim deeri yksek
mallar karayolu, hammadde ve ihra deeri dk mallar ise deniz yolunu
kullanarak pazarlara ulatrmas, Trkiyenin nemli derecede rekabet
kaybna uramasna neden olmaktadr (Kayaba, 2010:72-73).
Bunun yan sra, baz AB lkelerinde kullanlan serbest liman
yaplanmasnn Trkiye ynnden uygulanabilirliinin sorgulanmasnn da
yararl olaca dnlmektedir. Trkiyedeki serbest blge uygulamas
birok ynden buna benzemekle birlikte nemli farklar da bulunmaktadr.
serbest liman daha ziyade geici depolama yeri ya da antrepo rejimi
kullanm algsnda olup, serbest blge uygulamasnda olduu gibi aktivite
ruhsat, irket ya da ube kurma, personel altrma ve defter tutma gibi
brokratik prosedrler bakmndan farkllk gsterebilmektedir.
Bu konuda yaplacak aratrmalarda, uluslararas anlamalar,
Trkiyede mevcut olan serbest blge uygulamasna etkisi, Avrupada

120

etkinlik gsteren serbest limanlarn alma yntemleri (elleleme,

depolama) ve uygulanabilecek gmrk ve vergi avantajlar deerlendirilerek
analiz yaplmas da gerekmektedir. Nitekim Trkiyede depolarn d satm
amacyla kullanlmasna ynelik yasal dzenlemenin temeli katma deer
vergisi ve gmrk mevzuatnda yer almakta, ancak fiili uygulamas
bulunmamaktadr. Serbest liman konseptinde olduu gibi d satm
hedefiyle antrepo kullanlmas gibi alternatif yntemlerin

gndeme

getirilmesinin de yararl olaca dnlmektedir (TSAD, 2012:54).

1.6.TRKYEDE LOJSTK SEKTRNDE HZMET VEREN
KURULULAR
Trkiyede d ticaret alannda grevli olan D Ticaret Mstearl,
Ekonomi Bakanl, Maliye Bakanl ve Gmrk Mstearl bata olmak
zere birok kurum ve kurulu bulunmaktadr.
D ticaretine yn veren nemli bir dier kurum da T.C. Gmrk ve
Ticaret Bakanldr. 01.10.1929 tarihli ilk gmrk tarifesi ile kanunu
cumhuriyet dneminin gmrk alanndaki ilk resmi gelimesi yaanrken
1931 ylnda Gmrk Muhafaza Umum Kumandanl kurulmutur. Daha
sonra Gmrk Muhafaza Genel Mdrl, Kontrol Genel Mdrl ve
D likiler Genel Mdrl olmak zere d ticarete yn veren birok
kurum ve kurulu kurulmutur. Zaman ierisinde yukarda belirtilen
deiimleri yaayan T.C. D Ticaret Kurum ve Kurulular arasnda T.C.
Ekonomi Bakanlna bal olan yapan hracat Genel Mdrl, thalat
Genel Mdrl, Anlamalar Genel Mdrl, Serbest Blgeler, Yurtd
Yatrm ve Hizmetler Genel Mdrl, rn Gvenlii ve Denetimi Genel
Mdrl

de

yer

almaktadr

(T.C.

Ekonomi

Bakanl,

www.ekonomi.gov.tr).
Bu kurumlar Trkiye d ticaret faaliyetlerine yn vermede etkili ve
nemlidir. Trkiyenin d ticaret faaliyetlerinin denetlenmesinde ve dier
lkeler ile olan d ticaret ilikilerinin dzenlenmesinde grev almaktadr.
Ayrca d ticarete ynelik kanunlar dzenleyen ve uluslararas kurum ve

121

kurulularn kararlar ile dier lkelerle yaplan anlamalara uyumu

denetleyen bu kurum ve kurulularn denetiminde ve desteklenmesinde de
T.C. Byk Millet Meclisi ve T.C. Babakanlk ve T.C. Maliye Bakanl da
nemli grevler stlenmektedir.
Trkiyede lojistik alannda grevli olan kurum ve kurulular
denilince phesiz lojistikte tamann byk nemi sebebiyle T.C.
Ulatrma Bakanl ilk olarak akla gelmektedir. Ulatrma Bakanl 1939
ylnda Trkiye haberleme ve ulatrma hizmetlerinin dzenlenmesi ve
denetlenmesi grevini stlenmitir. Demiryollar, Limanlar ve Hava
Meydanlar naat Genel Mdrl, Karayollar Genel Mdrl, Sivil
Havaclk Genel Mdrl, Denizcilik Mstearl, Devlet Hava
Meydanlar

letmesi,

Ky

Emniyeti

Genel

Mdrl,

Trkiye

Cumhuriyeti Devlet Demiryollar da tamaclk alanndaki faaliyetlerin

dzenlenmesi ve denetlenmesinde dorudan ya da dolayl olarak grev alan
kurum ve kurulular arasnda yer almaktadr (UBAK, www. HYPERLINK
"http://www.ubak.gov.tr/"ubak).
Dier kurulular ise yledir: (TYDTA, 2010)

Uluslararas

Tamaclk

ve

Lojistik

Hizmet

retenleri Dernei (UTIKAD):Trkiyede ve uluslararas alanda

kara, hava, deniz, demiryolu, kombine tamaclk ile lojistik
hizmetleri reten 350 irketin ye olduu sivil toplum rgtdr.

Lojistik Dernei (LODER): zellikle konferanslar,

eitim ve lojistik firmalarn bilgilendirme alanlarnda faaliyet

gsteren ve 2.505 yesi bulunan mesleki bir dernektir.

RO-RO Gemi letmecileri ve Kombine Tamaclar

Dernei (RODER):Trkiye'de faaliyet gsteren tm uluslararas

karayolu yk tamacl firmalarnn yan sra bu firmalara
hizmet tedarikinde bulunan Ro-Ro gemi iletmecilerine hizmet
sunmak amac ile kurulmu olan bir dernektir ve 718 yesi

122

bulunmaktadr.

Uluslararas Nakliyeciler Dernei (UND): Trkiye

kara nakliye sektrnn her trl sorununu ulusal ve uluslararas

platformda zmek amacyla bir araya gelen sektr temsilcileri
tarafndan kurulmu bir meslek rgtdr ve 940 yesi vardr.

Demiryolu Tamacl Dernei (DMD) : Demiryolu

tamacln

an

ve

lkenin

gerekleri

dorultusunda

gelitirmek ve demiryolu tamaclnn payn ykseltmek temel

amacyla kurulmu bir dernektir ve 26 yeye sahiptir.

Uluslararas Karayolu ile Yk Tamaclar ve Acente

Sahipleri Dernei (UKAT):Karayolu yk tamaclar ile ilgili

gmrk problemlerinin zm, sektrdeki ykc rekabetin
nlenmesi ve sorunlarn zmndeki zaman kaybn ortadan
kaldrmak iin kurulmu 2.000 yeli bir dernektir.

Trkiye Nakliyeciler Dernei (TND): Tm sektr

kurulularn bir byk organizasyon iinde bir araya getirerek,

sektrn ulusal ve uluslararas sosyoekonomik adan etkin bir
g unsuru haline gelmesini salamak amac ile kurulmutur ve
150 yesi bulunmaktadr.

Ara

Lojistikileri

Dernei

(ARLOD):

Dernek

srclere gvenli sr ve ara nakliyesi ykleme ve tamas

konularnda eitimler vermektedir. Otomotiv sektrne bitmi
ara lojistii alannda destek veren firmalardan oluan 22 yeli
bir dernektir.
Gnmzde, uluslararas ticaret firmalarna lojistik hizmetler sunan
2.000 gmrk irketi, 1.200 uluslararas kara yolu tamacl irketi, 1.000
uluslararas deniz yolu irketi, 250 gmrk komisyoncusu ve 200 gmrk
antreposu bulunmaktadr (Trkiye Snai Kalknma Bankas-TSKB, 2009).
Trkiyede gmrkleme, konteyner tamacl ve gmrk antreposu

123

hizmetlerine ynelik talep fazlas vardr.

Kresel lojistik irketleri tarafndan yaplan yeniden yaplandrma
ilemleri ve yatrmlar sonucunda, Trk lojistik irketleri dnya apnda
kalite standartlarna ulamtr.
Trkiyede lojistik sektr ayr cinsten bir yap arz etmekte, sermaye,
krllk ve ciro bykl, anlay alma ilkeleri, deerleri ve
organizasyon kltrleri ynnden birbirinden farkl yapda olan irketler
gze arpmaktadr.

Trkiyede

hizmet

veren

firmalar

u ekilde

snflandrlmaktadr: (Takn ve Durmaz, 2012: 78-79).

Daha ok spot iler yapan kk irketler. Bunlar daha ziyade

geleneksel biimde alrlar ve ilk amalar ciro ve krllktr. Kalc
politikalar, ilkeleri ve pazarlama stratejileri yoktur.

Yerli sermaye ile kurulmu, kkeni tamaclk sektrne dayanan,

piyasa koullarn bilen, bir yandan geleneksel, dier yandan ise
kresel olmaya alan KOBler. Bu irketlerde rgtsel anlay
geleneksel,

ticari

anlay

ise

bymeye

yneliktir.

Kkl

deneyimleri olup bymek iin piyasann bymesi iin alan

irketlerdir.

Bir holding bnyesinde olan, byme ve gelime ansna sahip,

uluslararas dzeyde i yapabilme becerisine sahip ve kresel
partneri olan ya da olmayan byk iletmeler. Bu irketler rgtsel
yap olarak daha ada ilkelerle alan, sektrde marka olmaya
alan, i etiine ve oluturacaklar katma deere nem veren
kurululardr.

Yabanc irketlerin Trkiye ubeleri. Uluslararas marka olma

stnln kullanarak gven salayan ve kendi standartlarnda

124

hizmet vererek piyasann hizmet dzeyine katk salayacana

inanan, dier taraftan da yerel stnlklerden yararlanmay ama
edinen iletmelerdir.

Kuruluu kargo irketi konumunda olan ve daha sonra ayn isimle

bir lojistik irketi kuran ve daha nce var olan kargo tama andan
faydalanan irketler.
Trkiyedeki lojistik irketlerinin genel zellikleri srasyla;

Tabela deiiklii ile balang. Ksaca gerekte lojistik hizmet

vermeden isim deiiklii ile sektre giri istei,

yapma eklini deitirmeme,

Kk lekli i kapasiteleri,

Eksik alt yaplar,

Blgesel kapasite, blgesel hizmet verme anlay,

letiim alt yap eksiklii,

Sinerji yaratacak ibirlii yaplmamas,

Ksa dnemli vizyonlar,

Yeni stratejiler yaratamama,

Hizmetleri kopyalama,

Yetimi ve eitimli igc eksiklii,

Haksz rekabet ortam,

Kriz hazrl ve ynetimi yapamama.

irketlerin kresel pazarlara almas, lojistik ihtiyalar hzla

arttrmtr. Yeni girilen pazarlar ve bu pazarlardaki dzenlemeler hakknda

125

bilgi birikimi ve uygun altyap bulunmamas firmalar nc parti lojistik

firmalarna ynelmelerine neden olmutur. piyasalardaki dalgalanma ve
talepteki deiiklikler, irketleri yksek yatrmlardan kanmaya, sabit
maliyetlerini en aza ekmeye zorlamaktadr.
irketler tahmin edemedikleri gelecek iin yatrm yapmaktansa, bir
nc partinin kaynaklarn kullanp, kulland kadar deme yaparak
maliyetlerini deikene evirmeyi hedef almaktadrlar. Szgelimi, freight
forwarder (tama ileri organizatr), hizmet salayc, tayc, antrepo
iletmecisi vb.) pazar halen blnm pazar olma zelliini korumaktadr.
veren firmalar zellikle gelimekte olan lke ve blgelerde halen pazarda
nemli pay almaktadr (Takn ve Durmaz, 2012: 82).
Kk ve orta lekli firmalar ya da lojistik zincirinin sadece belli
bal alt dallarnda hizmet Trkiyede lojistik hizmet talep eden irketlerin
zellikleri u ekildedir (Kayaba, 2010:35-36):

Hizmetin tek alcs olma arzusu,

Ksa sreli avantaj beklentisi,

Bilgi paylamama,

Youn gizlilik anlay,

Tek tarafl anlamalarla balant kurma istei,

Lojistik irketleri kar karya getirerek maliyet avantaj salama

arzusu,

Kriz hazrl ve ynetimi yapamama,

lek kkl,

demelerde sorun,

Lojistik hizmet almada sorun yaanaca kaygs,

126

Outsource edilen faaliyeti srekli denetim altnda tutma arzusu.

Bu bilgilerden hareketle lojistik arz eden ve talep eden taraflar iin

rekabet stnl salayabilmesi ve gelimesi iin zm nerileri

aadaki gibi sralanabilir:

Hizmet

arz eden ve talep eden taraflarn alt

yaplarnn

glendirilmesi,

leklerin bytlmesi,

Stratejik, kayt altna alnm uzun sreli ibirlii,

Aklk ve paylam,

Eitimin yaygnlamas,

Youn bilgi paylam,

birliinde ortak dilin konuulmas,

Karlkl gven ve destek,

Birlikte kazanma ve byme, lojistik sektrnn disipline edilmesi

gereklilii,

Kkl kararlarn deimemek zere uygulanmasdr.

Uluslararas tamaclk ve lojistik sektrnn geliimine baml

olarak zel sektrde kurulan iletmelerin says artmakta ve sektr

bydke ie alnan personel says bymektedir. Baz lkeler
bulunduklar corafi zelliklerden dolay sadece bir tama trne nem
verirken, bazlar ise tm tama trlerinde becerilerini gelitirmilerdir.
Bir lkede hangi tama tr gelimi ve youn olarak kullanlyorsa
o lkenin istihdam profili de bu ynde ykselmektedir. Lojistik, zamana
kar ve nitelikli bir hizmet sunma yar olma zellikleriyle, ilk olarak en
fazla iki nemli altyapya ihtiya duymaktadr: teknoloji ve nitelikli insan

127

gc. Bugn lojistik sektrnde etkili bir hizmet sunabilmek iin mutlaka
etkin bir teknolojik altyapya sahip olmak gerekmektedir. Bu da nemli
boyutlarda yatrm ihtiyalarn beraberinde getirmektedir.
Lojistik hizmet vermek isteyen iletmeler gerekli yatrmlar
gerekletirerek etkin bir teknolojik altyapya sahip olsalar bile bu
teknolojiyi kullanabilecek nitelikli insan gcn ellerinde bulundurmaz ise,
etkin bir irket konumuna gelmeleri mmkn olamayacaktr. Bu durumda
nitelikli insan gc faktr her eyin nne gemi durumdadr.
Dolaysyla, insan kaynaklar kavram, son yllarda, en ok sz edilen
kavramlarn banda gelmektedir ve insan kaynaklar ynetimi tekrar nem
kazanmtr (Finans Ekibi, 2008).
Trkiye, dnya corafyas zerindeki konumu, sahip olduu gen ve
dinamik nfusu ve lojistik sektrne verilen nem ve yatrmlar sayesinde
lojistik sektrnde dnyada nemli bir lojistik merkez konumuna
gelebilecek bir gce sahiptir.
Ancak kresel rekabetin artmas, ulusal talep ve i gcnn yeterince
kullanlmamas, karayolunda mevcut irket ve ara saysnn mevcut i
kapasitesine gre az olmas, yetimi kalifiye insan gcnn snrl sayda
olmas,

iletme

ynetiminde

aile

irketi

anlaynn

egemenlii,

Trkiyedeki lojistik sektrnn gelime hzn kesmektedir. Bunun yan

sra, ulusal ve uluslararas gmrk ve ulatrma mevzuatlar ncelikli olmak
zere mevzuat ve belgeleme konusunda yeterli deneyime sahip kalifiye
elemann snrl sayda oluu, kayt d ekonomi ve eit olmayan i
anlaynn yaygn olmas da Trk lojistik sektrnn gelime hzn
engelleyen nedenler arasnda yer almaktadr (Gen, 2009:78-79).
Trkiyede ulatrma ve lojistik sektrnde zellikle eitim-retim
alannda ok ciddi eksiklikler bulunmaktadr. Trkiyede ulatrmann
modern karakteri olan ok-disiplinli olma zelliine dayal ve bunun
diplomasn veren modern standartlarda bir ulatrma ve lojistik program
bulunmamaktadr.

128

Tm ekonomiler iin stratejik deeri olan bu sektrn gereksinimini

salamaktan hayli uzak olan ulatrma ve lojistik eitim-retiminin ada
dnya dzeyine getirilmesi olduka nemlidir. Ulatrma ve Lojistik eitimretimindeki temel sorunlar u ekilde ele alnmaktadr: (TOBB, 2012: 6364):

Kreselleme sonucunda artan rekabete yant verecek yetimi insan

gcnn eksiklii,

Uzman eitimci ve akademisyen saysnn yetersizlii,

Yetersiz ve standard bulunmayan mfredat (lojistiin ok disiplinli

zellii dikkate alnmamaktadr), sektrn ihtiya duyduu personel
yetimemesi,

Sektrel retimde yeknesakln olmay (retim programlarnn

birbiriyle uyumsuzluu),

Sektrde aratrma yetersizlii

Sektrde uzmanlama yetersizlii

Yerli ve yabanc kaynak (kitap, aratrma, tez vb.) yetersizlii

Staj olanaklarnn snrl ve yetersiz olmas.

Lojistiin bir ana bilim dal olarak kabul edilmemi olmas.

Trkiye, AB ile bundan sonraki ilikilerinin tamamnda konusunda

uzman kiilere gereksinim duyacaktr. Ulatrma da bu alanlarn en kritik

neme sahip olanlarnn banda gelmektedir. Bir aratrma altyapsnn
kurulmasnn bu konuda salayaca yararlar ok byk olacaktr. Bunun
tersi durumda ise, Trkiyenin bu alanda gecikme gsterdii her yl
birikimli olarak artan zararlara uramas anlamna gelmektedir.
ABnin kurduu ve kuraca kurumsal altyaplar ile bir nitelikli
aratrmac uzman kadrosu olmadan iletiim ve etkileim salanamayacaktr

129

ve bu kadronun yetitirilmesi, Avrupa Birliinin kendi alannda yetkin

uzman isimlerinin de katlaca bir kurum tarafndan stlenildii takdirde,
bu Trkiye ekonomisinin byk bir kazanc olacaktr.
2. TEKNOLOJK GELMELERN EKONOM VE LOJSTK
SEKTRNE ETKS
Teknolojide

oluan

deiimlerle

birlikte

iletmeler

bilgiye,

kaynaklara ve tketicilere ulama avantajlar ve olanaklarna sahip

olmaktadrlar. zellikle bu deiimlerin irket etkinliklerine uyarlanmas,
irketlere uluslar aras alanda faaliyet salamaktadr.
Teknolojik deiimler sayesinde rekabet koullarnn ulusal alandan
karlp uluslar aras alanda ekillenmesi, irketlerin lojistik sisteme olan
gereksinimini artrmaktadr.
Dnyann farkl yerlerindeki tketici pazarlarna hitap ederken,
tasarmn, hammadde ve malzemelerin salanmasnn, retimin, pazarlama
ve datm etkinliklerinin gerekletirilmesi kresel alanda iletmecilii
yanstmaktadr. letmeler, bu farkl ama birbirleriyle balantl alanlara
ularken, bilgi ve kaynaklarn tanmasn etkin bir lojistik sistemi ile
kolaylatrmaktadr.
Etkin bir lojistik sistemi yerel iletmelerde nemli olmakla birlikte,
kresel alanda retim ve pazarlamada kritik bir faktr olarak ortaya
kmaktadr.
Uzaklk, talep, rn farkll, uzun teslimat sreleri, pazar
bilgisindeki azalma, gmrk gibi ara birimlerin fazlalamasyla kontrol
yeteneinde azalma

gibi

belirsizlikler

kresel

faaliyetlerde ortaya

kmaktadr. Bu belirsizlikleri nlemek iin gerekli kresel stratejiler ise

unlardr: (Orhan, 2003:67-68):

retilen rnlerin dnya lei zerinde kabul grm olmas,

Tama maliyetleri dier kaynak maliyetlerine gre dk olmas,

130

Tama faaliyetinin gvenilir olmas,

letmenin, pazara hakim ve kontroll olmas,

Daha iyi bir kontrol sisteminin oluturulmas,

Daha kolay ve hzl rn gelitirme iin frsatlar yaratlmas,

retilen rnlerin pazarda daha uzun sre kalmasna imkan

salayacak ekilde uzun mrl olmas.
Bu stratejilerin belirlenmesi, gelitirilmesi ve uygulanmasnda

teknolojide ve zellikle bilgisayar ve iletiim anda meydana gelen

deiimler etkili olmaktadr. lemlerin zaman kayb olmadan bilgisayarlar
araclyla salanmas ve etkin bir iletiim ile bilgi aktarmnn salanmas,
retimden tketim noktasna kadar tamada bilgisayar destekli aralarn
kullanlmas teknolojinin lojistikteki etkisini gstermektedir.
Son yllarda iletmelerin etkinlikte bulunduklar endstrilerde
rekabet stnl salayabilmeye ynelik olarak nemle zerinde
durduklar konunun lojistik etkinlikler olduu grlmektedir. Rekabet
stnl salama konusunda belirleyici bir rol olan lojistik faaliyetlerinin
bir dier nemli rol de bu faaliyetler sonucu oluan maliyetlerin daha
doru bir biimde hesaplanabilmesinin gerekliliidir. Son yllarda
iletmelerde yaplmakta olan lojistik faaliyetlerinin nitelik ve nicelik olarak
nemli boyutlara ulat grlmektedir. Lojistik faaliyetler zerine yaplan
aratrmalar, iletmelerdeki fiziksel datm maliyetlerinin satlarn %
30una kadar ulaabildiini gstermektedir.
Bununla beraber lojistik maliyetlerinin ynetilmesi de rn krll,
rn fiyatlamas, mteri krll ve iletme krll gibi konularda olduka
nemli bir konuma gelmitir. (Gen, 2009: 56-57).
Lojistik, rekabet avantajnn elde edilmesinde hizmet farkllatrmas
yaratarak anahtar bir kaynak veya iletme krnn artrlmasnda nemli
bir ynetim alan olabilir. Lojistiin iletme faaliyetlerindeki stratejik

131

nemine karn ynetim muhasebecileri lojistik maliyet analizleri iin

gerekli olan saysal verileri izlemekte ve toplamakta gerekli olan zeni
gsterememektedirler (Grn, 2010: 98).
Dier taraftan iletmelerin karmak operasyonlarnn ynetilmesi ve
alarn kurulmas

iin gerekli olan

maliyet

bilgileri de

iletme

ynetimlerinin gereksinimlerine yant veremez duruma gelmitir. letme

ynetimlerinin lojistik faaliyetler sonucu oluan maliyet bilgilerine doru
bir biimde ulaabilmeleri bu faaliyetler sonucu oluan maliyetlerin doru
bir biimde llebilmesi, hesaplanabilmesi ve ayn zamanda btnleik
lojistik ynetimi yaklamnn uygulanabilmesine baldr (Karagz, 2007:
58).
Bilgi teknolojilerindeki hzl gelime yeni i tanmlarnn da ortaya
kmasna neden olmutur. Gittike daha hzl bir ekilde kreselleen
dnyada oluan bu deiim, pek tabii olarak lojistik sektrnde de yeni
anlaylarn ve yaplanmalarn ve teknolojik gelimelerin adapte edilmesine
ara olmutur. Bylelikle e-lojistik kavram gndeme gelmitir (Grn,
2010: 115).
Gnmzde lojistik hizmetlerin elektronik ortamda yaplmas,
firmalarla mterileri arasndaki iletiimin daha hzl ve salkl olmasn
salamaktadr. Bylece iletmeler, stok ve stok maliyetlerini nemli lde
azaltabilmektedir.
Elektronik

lojistik

iletmelere,

retim

iin

ihtiya

duyulan

malzemelerin nceden belirlenebilmesi ve hzl gvenli bir ekilde temin

edilebilmesi avantajn salamaktadr. Bilgi sistemlerinin bilgi teknolojileri
vastasyla ilerlii, iletmelerin lojistikte gerek duyduklar lojistik ann
modellenmesine yol amaktadr. Bu modellerin geni ve karmak, etkin ve
pazar ihtiyalarna uyumlu ve maliyet etkin olmas nemlidir. Bugn
iletmelerin sahip olduklar bilgiyi, uzmanl ve kazanlan deneyimi
paylamalar, yaygnlatrmalar ve bunu kazanca dntrebilmeleri ile
srekli rekabet ortamnda hayatta kalabilmeleri saysal iletmelerin hayatta

132

kalabilmelerini salamaktadr (Chapman, 1994: 151-152).

E-lojistikle, iletmeler kadar, mterilerde internetten rn ya da
hizmetler hakkndaki bilgilere ulaabilmekte, sipari verebilmekte ve sipari
ettikleri rn yada hizmetin nerede olduu ya da ne kadar zamanda gelecei
gibi bilgileri annda izleme olanana sahip olabilmektedirler.
David J. Clossa gre lojistik bilgi sistemleri lojistik etkinlikleri
yneten, denetleyen ve len, yazlm ve donanmn bir bileimidir.
Donanm, bilgisayar ve sunucular, internet teknolojilerini, girdi ve kt
aralarn, iletiim kanallarn, barkod ve radyo frekans (RF) ile alan
cihazlar ve depolama aralarn ierir. Yazlm ise, lojistik ve tedarik zinciri
aktiviteleri iin kullanlan sistem ve uygulama programlarn kapsamaktadr
(Closs, 1994: 699-701).
Lojistik sektrnde kullanlan yazlmlar; elektronik veri deiimi
(EDI-Electronic Data Interchange), barkod, radyo frekansl tanmlama
(RFID-Radio Frequency Identification), kurumsal kaynak planlama (ERPEnterprise Resource Planning), depo ynetim sistemleri (WMS-Warehouse
Management System), tama ynetim sistemleri (TMS-Transportation
Management Systems), ileri planlama sitemleri (APS-Advanced Planning
and Scheduling), corafi bilgi sistemleri (GIS-Geographical Information
Systems), uydu ara takip sistemleri, sipari ynetim sistemleri (OMS-Order
Management System), intranet ve extranet gibi sistemler olarak sralanabilir.
Lojistik iletmeler tm aktivitelerinde bu yazlmlardan yararlanma ansna
sahiptir. Tedarik zinciri srelerinin gerek zamanl takibi, verim artnn
elde edilmesi ve mteri memnuniyetinin artrlmasn salamak iin ilgili
yazlmlarn kullanlmas bir gereklilik olarak grlmektedir. Aktif yazlm
uygulamasyla farkl taleplere ortak kaynaktan zm yaratmak ve hzla
deien koullara ayak uydurmak mmkndr. Dolaysyla, doru tahmin
ve planlama, nakliye hznn artrlmas, stok planlamasnn efektif hale
getirilmesi, yeterli ve tutarl bilgi tutabilme ve izleyebilme gibi kazanlar da
salanmaktadr (Karagz, 2007: 72-73).

133

Gnmzde

artk

lojistik

irketleri

verimliliklerini

arttrmak

amacyla kendilerini yenileme gereksinimini hissetmekte ve bu amala bilgi

ilem teknolojileri alanndaki gelimelerden yararlanmaktadr. Ayrca,
lojistik firmalar bilgi ilem teknolojilerini reten irketlerin en nemli
mterileri haline gelmilerdir. Her iki taraf da, hzla artan e-ticaret
uygulamalar ve yeni i modellerinin de birer paras olarak ciddi projelerde
yer almaya balamlardr (Kayaba, 2010: 39). Lojistik ynetimi ile biliim
teknolojilerini birbirinden ayrmak olanaksz hale gelmektedir. zellikle
rn tedarik zinciri ynetiminin etkin ve verimli sonulara ulamas iin,
lojistiin ciddi ve planl olarak uygulanmas gerekmektedir. Lojistik
irketleri hammadde, yar mamul ya da mamul maddelerinin kaynak
noktalarndan, mteriye kadar uzanan zincirinde, lojistik performansnn
incelenmesi, plana gre nasl hareket edildiinin analizi tketiciye bilgilerin
geribildirimi ya da barkod etiket izlenimi gibi alanlarda bilgi ve iletiim
teknolojilerini kullanmaktadrlar.
Lojistik irketlerinin mterilerinin temel beklentisi, rnlerinin
istedii zamanda, istedii yere, zarar grmeden gitmesi ve bunlarla ilgili
bilgilerin srekli olarak izlenebilmesidir. Mterilerinin bu beklentilerini
tatmin edebilmek iin lojistik irketlerinin bilgi ilem teknolojilerindeki
gelimeleri izleyip, i srelerine bu yenilikleri uygulamalar gerekmektedir
(Keskin, 2006: 35).
Kresel rekabet ortamnda avantaj salayabilmek iin retilen
mamullerin dnya zerindeki deiik yerlerde bulunan ve birbirlerinden
farkl olan mterilerin beklentilerini salamas koulu giderek daha nemli
hale gelmektedir. Bu durum; tm iletmecilik etkinliklerinde lojistik
sektrnn nemini giderek artrmaktadr.
Mteri memnuniyetinin ve iletme verimliliinin salanmasnda,
teslimatn zamannda yaplmas, iletme kaynaklarnn etkin bir biimde
deerlendirilmesi ve stok ynetimi nemli rol oynamaktadr. Bununla
birlikte; lojistik sektrnde etkinlik gsteren firmalar biliim sistemleri
kullanmyla performans art salamaktadr. zellikle nemli lde
134

katma deer yaratan zmler olan bireyselletirme, apraz nakliye, toplu

modifikasyon, yolda birletirme, etiketleme, paketleme, gibi hizmetlerin
llebilir bir performans ile gerekletirilmesi iin biliim sistemlerinin
etkin bir biimde kullanlmas gerekmektedir (Tekin vd., 2005: 118).
Kresel dnyann ortaya koyduu bu hzl deiim, iletmelerin
gelecee dnk stratejiler gelitirmesinde, yaanan deiimi izleyerek
alnmas gereken kararlarn yerinde ve zamannda olma zorunluluunu
getirmektedir. Dolaysyla lojistik ynetiminin kararlarnda, gerek duyulan
bilgilerin salanmas gerekmektedir. Bu srete bilgi sistemlerinin,
firmalarn aktivitelerinde daha etkin ve verimli olarak i srelerini
gndeme getirmesi, baar iin gerekli olan yeni rekabeti stratejilerin
oluturulmasn bir gereklilik olarak ortaya karmaktadr (ekerol ve
Timur, 2013: 148).
3.TRKYE DI TCARET
Trkiye corafi konumu sebebiyle d ticaret ve d ticaretin ulam
asndan ok nemli bir noktada bulunmaktadr. Asya ve Avrupa Ktalar
arasnda kpr konumunda olan Trkiye nemli ticaret yollar zerinde yer
almakta ve tm ulam sistemlerine elverili corafyas sebebiyle dnya d
ticaretinde nemli bir rol oynamaktadr.
Ancak Trkiyenin bugn ki ticari yapsna kavumas ve serbest
ticaret yapabilmesi birok ekonomik ve siyasi deiimin sonucunda
mmkn olmutur. Dolaysyla, Trkiye d ticaret yapsn aklayabilmek
iin ncelikle gemite Trkiyenin nasl bir d ticaret yapsna sahip
olduunun aklanmas yararl olacaktr.

3.1. TRKYEDE DI TCARETN TARHSEL GELM

Trkiye ticaretinin tarihsel geliimini aklarken 1980 ncesi dneme
bakldnda,

1923-1929

dneminde

135

liberal

ekonomi

politikas

uygulanmtr. Kurulu yllarnda Trkiye ekonomisi da ak bir ekonomik

grnme sahiptir. Ekonomideki da akln temel dayana nemli
lde da baml bir ekonomik yapya sahip olunmasdr (ahin, 2009,
s.43-44).
1923-1929 yllar dneminde ithalatn gayrisafi yurtii haslaya oran
yaklak olarak % 14.6, ihracatn ise % 10,6 olarak gereklemitir. Bu
orana daha sonraki elli yl ierisinde ulalamamas, ayn dnemdeki ticari
aklk uygulamasnn bir gstergesi olarak ifade edilmektedir. (Boratav,
2006, s.50).
Ancak Trkiye d ticaretinde devlet mdahalesinin balad ve
nemli deiimlerin yaand 1929 sonras dnem ile birlikte yaplan
dzenlemeler sebebiyle lke d ticaretinde nemli lde daralma
yaanmtr. zellikle yksek gmrk vergilerini bu durumun temel nedeni
olarak nitelendirmek mmkndr. 1940 ylndan sonra Trk ekonomisi
asndan nemli gelimeler yaanmtr ve devalasyon sonucunda iktisat
politikalarnn ekonomi iin ne kadar mhim olduunun bilincine varlmas
ile lke ekonomisi asndan nemli bir adm atlmtr. Ancak kinci Dnya
Savann meydana gelmesi lke d ticaret hacminin 1938 ylnda yaklak
234 milyon dolardan 1940 ylnda 138 milyon dolara gerilemesine sebep
olmutur (Sezgin, 2009: 176-178).
kinci Dnya Sava ile birlikte tm dnya da olduu gibi Trkiyede
de ekonomik adan ve d ticaret asndan nemli lde gerilemeler
yaanmtr. Yukarda da belirtildii zere 1930-1945 yllar arasnda
yaanan ekonomik, siyasi ve askeri gelimeler sonucunda Trkiye d
ticaretinde de nemli deiimler gereklemitir.

Tablo 1. 1930-1945 Dneminde Trkiye D Ticaretinin Durumu (000 $)

136

Yllar

thalat ($)

hracat ($)

D Ticaret
Dengesi ($)

D Ticaret
Hacmi ($)

1930

69.540

71.380

1.840

140.920

1931

59.935

60.226

291

120.161

1932

40.718

47.972

7.254

88.690

1933

45.091

58.065

12.974

103.156

1934

68.761

73.007

4.246

141.768

1935

70.635

76.232

5.597

146.867

1936

73.619

93.670

20.051

167.289

1937

90.540

109.225

18.685

199.765

1938

118.899

115.019

-3.880

233.918

1939

92.498

99.647

7.149

192.145

1940

50.035

80.904

30.869

130.939

1941

55.349

91.056

35.707

146.405

1942

112.879

126.115

13.236

238.994

1943

155.340

196.734

41.394

352.074

1944

126.230

177.952

51.722

304.182

1945

96.969

168.264

71.295

265.233

Kaynak:

TK

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12

"http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4"&

HYPERLINK
HYPERLINK

"http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4"ust_id=4 (18.05.2014)

1930-1945 dnemi Trkiye d ticaret verilerine gre, 1930 ylndan

itibaren 1933 ylna kadar lke d ticaret hacminde azalma yaanrken,
1933 ylndan 1938 ylna kadar art gereklemitir. 1938 ylna
gelindiinde 233.918 milyon dolar d ticaret hacmi 1939 ylnda 192.145
milyon dolar, 1940 ylnda ise 130.939 milyon dolara dmtr. 1941
ylnda Trkiye d ticaret hacminde tekrar art yaanmtr ve bu art

137

sreci 1944 ylna kadar devam etmitir. 1944 ve 1945 yllarnda d ticaret
hacmi 1943 deerinin altnda gereklemitir.
1945 yl sonras dnemde lke d ticaret hacmi yeniden arta
gemitir ve 1946da 333.469 milyon dolar, 1947 ylnda 467.945 milyon
dolar, 1948 ylnda 471.852 milyon dolar, 1949 da 538.045 milyon dolar,
1950 ylnda 549.088 milyon dolar, 1951de 716.168 milyon dolar, 1952
ylnda 918.834 milyon dolar ve 1953 ylnda 928.594 milyon dolar olarak
gereklemitir. D ticaret hacminde yaanan ve sekiz yl sren art
dneminin ardndan ilk defa 1954 ylnda d ticaret hacminde d
gereklemitir (Sezgin, 2009: 179-180).
1970li yllara gelindiinde yaanan petrol oklar dnya ekonomisini
ve d ticaretini derinden etkilerken dardan yansyan enflasyon sebebiyle
Trkiye ekonomisi uygulanan kur politikalar ile TLnin deer kazanmasn
engelleyememi ve ithalattaki hzl artn nne geilememitir. thalatn
ar artmas sonucu 1970li yllar boyunca d ticaret dengesi a veren
lkenin ekonomik bymesi gerilemitir.
1980 ylna kadar ekonomide devlet mdahalesinin ve kapalln
hakim olduu ekonomik yap 24 Ocak 1980 tarihinde alnan kararlar ile
deiim srecine girmitir (Hepaktan, 2008). 1980 Kararlar Trkiye
ekonomisi

asndan

uygulanan

iktisat

politikalarnn

deiimi

ve

ekonomiye yansmalar bakmndan nemli bir dnemin balangc

olmutur.
1980 kararlar ile birlikte ie dnk ithal ikameci model yerine
ihracata ynelik bir yapnn benimsenmesi ile d ticaret kstlamalar
kaldrlm ve d ticaret politikasnn serbestlemesi ynnde admlar
atlmtr. Bu dorultuda ihracat tevikleri, ihracatlara dk faiz ve uygun
vade ile kredi verilmesi imkanlar salanmtr. Ayrca kambiyo rejimine
ynelik nemli deiiklikler yaplmtr ve sermaye hareketlerinin
serbestlemesi salanmtr.

138

1987 ylnda Trk Eximbank kurulmutur ve Trkiyenin ihracata

ynelik politikasn desteklemede nemli bir adm tekil etmitir.
Trkiyenin 1996 ylnda Gmrk Birliine ye olmas ve Uruguay Round
Nihai Senedine taraf olunmas dnemin nemli gelimeleri arasnda yer
almaktadr. Bir dier nemli olay ise 1997 ylnda yaanan Asya Krizi
olmutur. Trkiyeyi olumsuz olarak etkileyen kriz sonucunda Trkiyenin
blgeye olan ihracatnda nemli boyutlarda dme yaanmtr.
Ayrca 1998 Rusya Krizi ekonominin bir kez daha olumsuz olarak
etkilenmesine sebep olmutur (Atabey, Sara ve Develi, 2006: 8-10).
Yaanan krizler ve gelimeler sonucunda Trkiye Ekonomisi 1980 kararlar
ile yaratlmak istenen yapnn ok uzanda kalarak olumsuz bir yapya
brnmtr. D krizler sonucu olduka sarslan ekonomi lkenin nemli
sanayi blgelerinden Marmarada yaanan deprem de lkedeki olumsuz
havay daha kt hale getirmitir.
2000li yllara gelindiinde yaanan krizler ve Austos ve Kasm
depremlerinin olumsuz etkilerinden ekonomiyi kurtarmak iin dviz kuruna
dayal istikrar program uygulamaya konmutur. Ancak 2000 yl Kasm ay
ve 2001 yl ubat aynda yaanan krizler bir kez daha lke ekonomisini
sarsmtr (Ykseler ve Trkan, 2006: 23).
Tm bu gelimeler lke d ticaretinin de etkilenmesine neden
olmutur ve 1990 ylnda -9.342.838 milyon dolar olan d ticaret dengesi
2000 ylnda -26.727.914 milyon dolar olarak gereklemitir. 2002 ylndan
itibaren lke ekonomisi olumlu bir byme srecine girmitir. 2005 ylna
gelindiinde ise Trkiye ihracat 73.476 milyon dolar, ithalat ise 116.774
milyon dolar olarak gerekleirken toplam d ticaret hacmi 190.250 milyon
dolar olmutur (TK, www.tuik.gov.tr). Trkiye ekonomisinin 2002
ylnda balayan byme dnemi 2008 yl son eyreinde sona ermitir.
2008 ylnda ABDnin yatrm bankas olan Lehman Brothersn iflas etmesi
dnya ekonomisi iin olumsuz bir dnm noktas olmutur ve yaanan kriz
lke ekonomilerini derinden sarsmtr.

139

Trkiyenin reel ekonomisinde de etkileri hissedilen kriz sebebiyle

lke ekonomisi yln son eyreinde ekonomi son eyrekte % 6,5 orannda
klmtr (MSAD, 2010). Bu nedenle 2008 ylnda 333.990 milyon
dolar olan d ticaret hacmi 2009 ylnda 243.071 milyon dolara gerilemitir.
Ancak 2010 ylnda tekrar art gerekleerek 299.427 milyon dolar
olmutur.
2010 ylnda Trkiye d ticaretinin Faaliyetlere gre dalmna
baklacak olursa; 2010 yl Ocak-Kasm dneminde 94.611 milyon dolar ile
imalat alanndaki ihracat ve 129.236 milyon dolar ile de ithalat dier
faaliyet alanlarna gre daha yksek gereklemitir. Madde gruplar
baznda bakldnda ise ara mallar ihracat 50.559 milyon dolar ve ithalat
ise 117.690 milyon dolar ile birinci srada yer almaktadr (TO, 2010: 27).
2010 ylnda en ok ihracat yaplan ay ise 11.823 milyon dolar ithalat ise
20.559 milyon dolar ile Aralk ay olmutur. Trkiye d ticaret ann
durumuna bakldnda ise 2005 ylnda -43.297 milyon dolar olan an
2009 ylnda -38.785 milyon dolar olarak gerekletii grlmektedir. Cari
ilemler dengesi ise 2009 yl itibari ile -13.853 milyon dolar olarak
gereklemitir (TO, 2010: 2).

3.2. TRKYE DI TCARET AISINDAN LOJSTK

SERKTRNN NEM
Dnya ticaretinde ve ekonomisinde yaanan gelimelerin ardndan alnan
1980 kararlar Trkiye d ticaretinde bir dnm noktas olmutur.
Korumacla ynelik ve ksmen kapal bir ekonomiden ksa srede serbest
ticaret hedefi olan liberal bir ekonomik yapya gei gerekletirilmitir.
Yine ayn dnemde lojistik sektr asndan da gelimeler
yaanmtr (Deloitte, 2010). Trkiye lojistik sektrnn temellerinin
atld 1980li yllar lkenin her adan deiime urad bir dnem
olmutur. zellikle da alan lke ekonomisinin ve serbestleen d
ticaretin dier lkeler ile rekabet edebilirlii asndan lojistik bu dnemde

140

de nemli bir sektr olmutur.

D ticaretin geliimine ve rekabet edebilirliine katklarnn yan sra
lojistik sektr istihdam asndan da lke ekonomisini olumlu ynde
etkilemektedir. Bunun yan sra d ticaret maliyetleri zerinde de etkisi ok
byktr. Dnya ticaretinde yaanan gelimeler ve 1980 sonras Trkiyenin
ihracata dayal byme stratejisini benimsemesi sonucu artan d ticaret
hacmi, Trk lojistik sektrnn nemli admlar atmasn salamtr.
Salad gelime sonras kurumsal yap ve altyapdaki eksikliklere ramen,
Trkiye lojistik sektr bulunduu corafyadaki mevcut ve potansiyel
pazarlara hizmet sunabilecek seviyeye ulamtr.
Ulusal ve yerel birok iletme lojistik hizmeti verme konusunda
nemli

admlar

atmtr.

Tm

bunlarn

yannda

uluslararas

ve

kreseliletmeler Trkiye pazarna ynelmi, satn alma, birleme ya da

dorudan sermaye yatrmlar ile sektrde rol almaya balamtr.
Dolaysyla lojistik sektrnde belirlenen stnlkler u ekilde sralanmaktadr
(TOBB, 2012: 21-22):

Trkiye ekonomisi dnyann 17., ABnin 5. byk ekonomisini

oluturmas,

Ekonominin byme hznn AB ortalamasnn zerinde olmas,

lkemizin 53.000 ekiciden oluan modern karayolu tamacl

ara filosuna sahip olmas,

Avrupadan

Asyaya

kadar

birok

noktaya

tama

olana

salayabilecek acente ve hizmet ana sahip olmas,

ABye uyum gelimeleri dorultusunda demiryolu sektrnn, etkin

hizmet sunmasn salayacak biimde, yapsal dnm sreci iine
girmi olmas, yatrm ve iletme konularnda iyiletirmelerin
balatm olmas,

141

Avrupa-Asya ve Avrupa-Ortadou eksenlerinde, iyiletirilme ve

yeni hatlarla tamamlanmak suretiyle etkin hizmet sunabilecek
demiryolu hatlarna sahip olunmas,

Demiryoluna gerekli yatrmlarn yaplmas ile Trkiyenin blgesel

konumu glendirecek bir sektr olmas ve lkemizdeki en nemli
yedi liman ile balantya sahip bulunmas,

Demiryolu sektrnde yerli retim ve sanayinin yaygn olarak

kullanlmas,

Uluslararas kurululara ye posta sektrnn, yaklak 30 yllk bir

ksa srede kurduu alt yap ile, kalifiye insan gcyle ve salad
hizmet kalitesi ile dnya ile rekabet edebilecek dzeye ulama
ynnde geliim gstermesi, irketlerin ulatrma noktalar zerinde
konumlanma rahatlklar,

Firmalarn tedarik zinciri oluturma yeteneklerinin bulunmas,

gcne bal maliyetin dk olmas,

irketlerin lojistik eitimi alm eleman altrmalar,

irketlerin kriz ynetiminde ve pazar ekonomisinde deneyim sahibi

olmas,

Son be ylda Trk filosuna yeni ham petrol ve petrol rn

gemilerinin katlmas,

Konteyner gemilerindeki say ve tonaj art, ya ortalamasnn

olduka gen olmas,

Ro-Ro filosunun ya itibariyle durumunun yeterli dzeyde olmas ve

filoya katlan yeni gemilerle glenmesi,

Limanlarn blgesel konumu itibariyle nemi ve transit tamacla

uygun olmas,

142

Uluslararas tama koridorlar arasnda yer alan corafi konum

nedeniyle talebin bykl,

Liman sahalar iinde evvelce kurulmu olan serbest blgelerin

getirdii ekonomik avantajlarn bulunmas,

Deniz emniyetinin salanmas kapsamnda VTS, AIS gibi teknoloji

destekli sistemlerin oluturulmu olmas,
Lojistik piyasasnda sonraki dnemlerde n plana kacak blgeler

olarak Asya, Latin Amerika, Dou Avrupa, Afrika ve Orta Dou blgeleri
belirtilmektedir. Trkiyenin ktann birleme noktasnda bulunmas
gelecekte lojistik sektrnn bu blgede oluturulacak pazardan nemli
lde pay almasna olanak salayacaktr. Dnya lojistik pazarnda mteri
taleplerinden teknolojik gelimeye kadar birok faktrn etkisiyle yeni
eilimler olumaktadr (MSAD, 2013).
Tamaclk

da

dahil

olmak

zere

Trkiyede

ulatrmann

ekonomideki nemi de d ticaret ile lojistik arasndaki ilikiyi aklama

bakmndan yol gsterici nitelik tamaktadr. Trkiye Cari Fiyatlarla
GSYH ierisinde 2008 ylnda ticaretin pay 116.297 bin TL olarak
gerekleirken ayn yl ulatrma ve haberleme 135.030 bin TL olarak
gereklemitir. 2009 ylnda ulatrmann pay azalarak 91.778 bin TL
olarak gerekleirken ticaretin paynda da azalma yaanmtr ve 74.715 bin
TL olarak gereklemitir (TO, 2010: 31-32). Sz konusu yllar ierisinde
ulatrma ve haberlemenin pay azalrken lke ticaretinin GSYH
ierisindeki paynda da azalma gereklemitir.
Trkiye 1980 yl kararlar ile da ak bir ekonomik yapya
getiinde birok olumlu gelimenin yan sra dier lkelerle ekonomik
adan rekabetin zorluu ve kresel ekonomik krizlerle de kar karya
kalmtr. Bu aamada tek zm lke ekonomisinin bymesi ve ekonomik
dengenin salanmasdr. lke ekonomilerinde dengenin salanmas iin en
nemli husus ise d ticarette etkin olmaktr. Ancak gnmz koullarnda

143

ve teknolojisinde d ticaret konusunda fark yaratmak sadece rn nitelik ya

da fiyatlarndaki deiiklikler ile mmkn olmamaktadr. te bu noktada
d ticarete konu olan rnlere ynelik hizmetler devreye girmektedir
(Grn, 2010).
D ticarete konu olan rn ile alakal tm hizmetleri ieren sektr
lojistiktir. Lojistik sektrndeki baar Trkiyenin d ticaret alanndaki
baarsn da etkilemektedir. in, Hindistan gibi gelien ekonomiler ok
dk maliyetlerle retim yapabilmektedirler. Bu lkeler ile d ticarette
rekabet ancak rne ynelik bir hizmet olan lojistiin kalitesinin arttrlmas
ile mmkn olacaktr.
Ayrca kimi mal ya da hammaddeler dayankl olmamakta ya da
mevsimsel etkiler sebebiyle rn teslimatnda sorunlar yaanabilmektedir.
Tm bu sorunlarn zm ve d ticaret pazar paynn korunmas hatta
arttrlmas ancak kaliteli ve dk maliyetli retimin yan sra etkin lojistik
hizmetle mmkn olmaktadr (TOBB, 2012).
Ayrca lojistik istihdam yaratc etkisi ile hem d ticaret alannda
hem de ekonominin genelinde etkili olmaktadr.
yle ki lojistik faaliyetlerin her aamasnda i gc ihtiyac olduka
yksek oranda olmaktadr ve bunun yan sra ykleme, boaltma,
ambalajlama ve d ticaretin dier her aamasnda lojistik sektrndeki i
gcne ihtiya duyulmaktadr. Bylece potansiyel i gcnn ekonomiye
kazandrlmas ile ekonomik byme hedefi yolunda nemli bir adm daha
atlmaktadr.
3.3. LOJSTN TRKYE DI TCARET ZERNE ETKLER
Lojistik aktivitelerindeki baar, firmalar iin ayn zamanda
mterisine ve iletmeye katk salayan bir rekabet unsurudur. Nakliye ve
depolama ncelikli gelmek zere lojistik etkinlikleri firmalarn hem nakit
ak hem de iletme sermayeleri ile dorudan ilgilidir. Maln bir lkedeki
k noktasndan dier lkedeki var noktasna ulatrlmas safhasnda

144

kullanlan kaynaklar ve yaplan masraflar irket bilanosuna, gelir tablosuna

ya da nakit ak tablosuna dorudan etki etmektedir.
Pazarlama ve lojistik konularnda yaplan aratrmalar, lojistik
sektrnn dnyada ykselie getiini, hzlanan kreselleme ile birlikte
lojistiin dnyann her yerinde yldz sektr olacan gstermektedir.
Lojistik hizmetlerinin d kaynak yntemiyle elde edildii pazarn
byklne

bakldnda

ise

10lar

civarnda

bir

byme

grlmektedir.(MSAD, 2013: 39-40);

Lojistik sektrdeki yllk byme oranlar, gelimi lkelerde % 5-12
arasnda iken, gelimekte olan lkelerde ise bu oran % 15-25 dzeyine
kmaktadr.Kriz yllar hari Avrupada yllk % 7-10, Kuzey Amerikada
yllk % 15, Asyada % 20 ve Trkiyedeki yllk byme oran ortalama %
15-20dir. Dnya lojistiinin 2/3 perakende sektrne ilikin tama ve
tedarik zinciri etkinliklerinden olumaktadr. Bu erevede, kresel
pazarlarda ilk 10 lojistik firma toplam pazarn % 27sine sahip durumdadr.
lkemizde ise, ilk 10 oyuncunun tm sektrden ald pay % 2 ile % 3
arasnda deimektedir.te yandan, dnya ticaret hacminin gelimekte olan
dou ekonomilerine doru kayaca ngrs Asyay Avrupaya balayan
en nemli kpr olan Trkiyeyi lojistik faaliyetlerindenemli bir konuma
tayor. Trkiye corafi konumuyla yakalad bu avantaj doru
kullanabilirse, Ortadou-Asya-Avrupa geninde nemli bir transfer
merkezi haline gelebilecektir (MSAD, 2013: 51).
Trkiyede tamaclk ve lojistik sektr son yllarda geleneksel
anlamda yaplan nakliyecilikten syrlrken, nemli aamalar kaydetmi
olmasna karn halen gen bir sektr olarak nitelendirilebilir.
Youn rekabet ortamnda irketler, tedarik zinciri ynetimini, bir
maliyet unsuru olmasnn yan sra, asl olarak mterisine ve kendi
operasyonuna deer katan ve finansal getiri salayan bir unsur olarak
grmektedir ve rekabet gcnde fark oluturan en nemli etkenlerden biri
olduunun bilincindedirler. Bu nedenle ithalat ve ihracat ilemine konu

145

maln bir lkedeki k noktasndan dier lkedeki teslim noktasna

varna kadar geen srete ortaya kan masraflar ve yaanan zaman
kayplar irketlerin mterilerine katt deeri ve dolaysyla finansal
performansn etkileyerek rekabet gcn azaltmaktadr. (TSAD, 2012).
Lojistik

alannda

grlen

dier

eksiklikler

ise

ekilde

zetlenebilir:

Deniz tamaclnda yaanan rekabet,

Uluslararas kara tamaclnda grlen bo dnler,

Ulusal kara tamaclnda iin azalmasna bal fiyatlarn dmesi,

Liman ve terminal hizmetlerinde grlen eksiklikler,

Gmrk hizmetlerinde ithalat-ihracat dengesinin bozulmas,

Depo ve antrepolarda boluk ve lek kkl nedeniyle fiyat

krlmas,

Lojistik ynetimi ve depo ynetimi hakknda kalifiye eleman

yetitirilmemesi,

E-lojistik altyapsnn yeterince oluturulamamas,

Eitim ve seminerlerin yetersiz oluu,

Resmi kurulularn lojistik sektrne yeterli destei vermemesi.

Lojistik alannda yaanan bu sorunlar Trkiyeyi dnya pazar

rekabetinde olumsuz etkilemekte, kresel rekabette gelien ve ileride lojistik

merkez olabilecek dier lkeler arasnda da geliimi karnda engel
oluturmaktadr.
Sektrde etkinlik gsteren birok iletme artk sadece nakliye ile
uramamakta, mterinin istemlerini tam anlamyla karlayabilmek iin
lojistik zincirini oluturan her halkay yani her aktiviteyi belli cret

146

karlnda mteriye salamaktadr (Karacan ve Kaya, 2011: 46).

Szgelimi, nceleri lojistik doru rn, doru zamanda, doru yere
hasarsz bir ekilde ulatrma etkinlii olarak tanmlanmaktadr.
Gnmzde ise maln retim bandndan ktktan sonra ambalajlama,
etiketleme, barkotlama, depolama, stokta bekletme-denetleme, tanacak
mal sigorta ettirme, nakliye hatta gmrkleme ilemlerini bile lojistik
irketleri stlenmektedir. Bu sayede lojistik firmas ile anlaan ithalat ya da
ihracat, mal nakliyeciye teslim ettikten sonra maliyetlerini azaltarak i
denetimi yapmadan tama aktivitesini balatmaktadr (Gen, 2009:85).
Trkiyede faaliyet gsteren firmalarn ithalat ve ihracat ilemleri
srecinde oluan lojistik maliyet ve zaman kayplarnda iyiletirme
salanarak rekabet gcnn arttrlmas iin ulatrma stratejik plannn ve
d ticaret politikasnn nemi byktr. DPT kalknma planlarna gre
ulatrma sektrnde ulalmak istenen hedef, lke ekonomisinin ve sosyal
yaamn ihtiyalarna uygun, tama trleri arasnda dengenin saland,
ada teknoloji ve uluslararas kurallarla uyumlu, evreye duyarl,
ekonomik, gvenli ve hzl tamacln gerekletirildii bir ulatrma
altyapsnn oluturulmasdr (TSAD, 2012).
Trkiyenin d ticaret vizyonu kapsamnda hedefi 2023 ylna kadar
yllk 500 milyar dolar ihracat kapasitesine ulamaktr. Devletin yapaca
altyap yatrmlarnn yannda lojistik sektrnn geliimi de 2023
hedeflerine ulalmas ynnden nem tamaktadr.
Sahip olduu bu stratejik konum sayesinde bu corafyann en
nemli ve deerli lojistik ss olma potansiyeline sahiptir ve bu
potansiyelin bir an nce hayata geirilmesi byk nem tamaktadr.
hracat ve ithalatta zellikle son yllarda kaydedilen byme lojistik
sektrne de yansmaktadr. Lojistik sektr, orta ve uzun vadede byme
potansiyeli yksek sektrlerin banda gelmektedir. Sektrdeki ciro artlar,
sektr bymesinin 2015 ylnda 120-150 milyar dolara kacan
gstermektedir. Yabanc irketlerin sektre ilgisinin, buna paralel olarak

147

sektrdeki yabanc sermayenin artsnn devam etmesi beklenmektedir

(MSAD, 2013: 68).
Lojistik sektrnn d ticarette giderek artan nemi Ekonomi
Bakanlna gre aadaki ekilde belirlenmitir (T.C. Ekonomi Bakanl,
http://www.ekonomi.gov.tr/);

D ticaretin nemli lde liberal hale geldii, girdi temini ve

pazarlamann globalletii bir dnyada tamaclk, depolama
faaliyetleri, tedarik ynetimi bata olmak zere lojistik imkanlar ve
fiyatlar, d ticarette her zamankinden daha fazla belirleyici bir unsur
olmaya balamtr.

D ticaretin kolaylatrlmas ve rekabet gcnn arttrlmasnn

nemli bir arac olarak ulatrma/lojistik imkanlarnn gelitirilmesi
hususu n plana kmtr.
D

ticarette

rekabet

gc

asndan

lojistik

kabiliyetlerin

belirleyicilii erevesinde, 2007 ylnda D Ticarette Lojistik Hizmetleri

Dairesi ad altnda bir daire kurulmutur.Lojistik ile ilgili konularn tek
elden izlenmesi ve bu alanlarda politika ve proje nerilerinin hazrlanmas
amacyla 2007 ylnda kurulmu olan Lojistik Dairesi halihazrda Serbest
Blgeler Yurtd Yatrm ve Hizmetler Genel Mdrl bnyesinde
faaliyet gstermektedir. Lojistik Dairesinin balca faaliyet alanlar ve
hedefleri ise Ekonomi Bakanl tarafndan u ekilde belirlenmitir (T.C.
Ekonomi Bakanl, http://www.ekonomi.gov.tr/);
- hra rnlerimizin hedef pazarlara en etkin ve verimli biimde
tanabilmesi, lojistik maliyetlerinin drlmesi ve lojistik alannda
karlalan sorunlara zm getirilmesini teminen d ticaret lojistii
politikasnn oluturulmas iin planlama ve koordinasyonun salanmas,
- Trkiyenin d ticaretine ynelik faaliyet gsteren tama
sektrnde verimlilik salanmasna ynelik almalar yrtlmesi,

148

- hracat maliyetlerinin ve tama srelerinin azaltlarak d

pazarlardaki rekabet gcmzn artrlmasna ynelik almalar yaplmas,
-

Lojistik hizmetleri iin altyap olanaklarnn gelitirilmesinin

salanmas,
- lkemiz zerinden geen transit ticaretin arttrlmas ve
ynlendirilmesi iin hava, deniz ve kara tamacl unsurlarn ierecek
kapsaml lojistik zmleri ve kresel tedarik zinciri ynetiminin sunulmas
- hracat ve lojistik sektrleri arasnda, ihracat hedeflerine ibirlii
modellerinin gelitirilmesi.
TOBB tarafndan yaynlanan verilere gre, Trkiyenin istikrarl
bymesi ve artan d ticaret hacmine paralel olarak son yllarda nemli
atlmlar yapan lojistik sektr, 2013 ylnda % 15-20 orannda byme
gerekletirmitir. Dnya Bankasnn 2012 Lojistik Performans Endeksi
Raporunda Trkiye, 2012 yln 27. srada tamamlad ifade edilmektedir.
inin arkasndan 27. srada bulunan lojistik sektr, 2010da 39. srada yer
almaktayd. Dnya Bankasnn 2012 Lojistik Performans Endeksinde
(LPI) Trkiye lojistik sektrnn 12 basamak birden ykselerek 27. srada
yer almas, Trkiyenin lojistik sektrndeki yetenei ve kapasitesinin
arttnn bir gstergesi olarak deerlendirilmektedir. Bunun yan sra
Trkiye, 3,51 puanla 27. srada bulunduu bu endeksle ilgili 2023 yl
hedefini 10. sraya ykseltmek olarak belirlemitir (TOBB, 2013). Endekse
gre Trkiyenin en byk avantajnn, corafi konumunun retim ve
tketim merkezlerine yakn olduu eklindedir.
2014 raporunda da yksek gelirli lkeler ilk 10 srada yer almtr.
Baka

bir

ifadeyle

lkelerin

kompozisyonu

2010dan

bu

yana

deimemitir. 2014 LPI sralamasnda Trkiye bir nceki rapora gre 3 sra
gerileyerek 30uncu srada yer almtr. Trkiye en iyi ilk 10 st orta gelirli
lke sralamasnda Malezya ve inden sonra gelmektedir (T.C. Gmrk ve
Ticaret Bakanl, 2014).

149

TK verilerine gre Trkiyede ulatrma-haberleme ve depolama

hizmetlerinde Eyll 2009 itibaryla 1,1 milyon kii almaktadr.
Tamaclk ve lojistik sektrnn Trkiyenin gayri safi milli haslas
iindeki paynn % 8-12 arasnda olduu tahmin edilmektedir. 2008 ylnda
yaplan Trkiye lojistik sektr aratrmasnda tamaclk ve lojistik
sektrnn byklnn 59 milyar ABD dolar olduu tespit edilmitir.
Ayn aratrmaya gre, nc parti lojistik hizmet salayclar pazarnn
byklnn 22 milyar ABD dolar olduu tahmin edilmektedir (TYDTA,
2010: 6-7).
Sektrn 2002 ylndan bu yana kat bymesine karn, nc
parti lojistik hizmet salayclarnn paynn sadece % 7 orannda artm
olmas

henz

gereklememi

bir

byme

potansiyeli

olduunu

gstermektedir.Tamaclk sektrnn geliimi iin gelecekte atlmas

gereken admlar Kalknma Bakanl tarafndan hazrlanan ve 2013-2015
yllarn kapsayan orta vadeli programda u ekilde sralanmaktadr: (T.C.
Kalknma Bakanl, s. 17)
- Ulatrmann tm trlerinde trafik gvenlii artrlacaktr.
- AB kaynaklarndan azami lde yararlanlarak, ulusal ulam
alarmzn

Trans-Avrupa

ulatrma

alaryla

btnlemesi,

Trk

limanlarnn AB deniz otoyollarnda ana akslar zerinde yer almas ve

Avrupa Tek Hava Sahasna entegrasyonun salanmas

ynndeki

almalara devam edilecektir.

- Blnm yol yapm almalarna devam edilecek, bitml scak
karm kaplama yapm almalaryla karayolu standartlar iyiletirilecek,
karayollar a ile kent ii ulamda akll ulam sistemlerinin kullanm
yaygnlatrlacaktr.
- TCDDnin hizmet kalitesi artrlacak, hzl trenle yolcu tamacl
yaygnlatrlacaktr. Demiryolu tamaclnn sektr iindeki payn
artrmak ve TCDDnin kamu zerindeki mali ykn azaltmak amacyla,

150

demiryolu sektr ve TCDD yeniden yaplandrlacaktr.

- Yk tamaclnda demiryolu ve denizyoluna arlk verilecek; i
blge balantlar gelitirilerek limanlar kombine tamaclk yaplabilen
lojistik merkezler haline getirilecektir. Ky Yaplar Master Plan ile tespit
edilmi olan liman sahalarnda ana limanlar oluturulacak ve limanlarn
etkin ynetimi salanacaktr.
- Orta ve uzun vadeli havaalan toplam kapasite ihtiyacnn
belirlenmesine ynelik almalar yaplacak, blgesel hava tamaclnn
gelitirilmesine ynelik tedbirler alnacaktr.
- Lojistik sektrnde gvenli, ucuz ve hzl hizmet salayan
demiryolunu daha youn kullanan bir yaplanma gelitirilecektir. nemli
retim ve tketim blgelerinde blgesel ve kresel ihtiyalara cevap
verebilecek,

lkemizin

ana

ihracat

sektrlerinin

rekabet

gcn

destekleyecek lojistik merkezler oluturulacaktr.

D ticarette ihracatn ilk 10 ayanda Trkiyeden (yerli ve yabanc
aralarla) 88 lkeye 1 milyon 542 bin 520 sefer; ithalatta 601 bin 976 sefer
yaplmtr. 2007 ylnda 256 bin 126 ihracat tamas yaplan Iraka 2013
sonunda 597 bin 546 ihracat tamas gerekletirilmitir. Trkiyenin
lojistik

sektrnde

ihracattaki

ilk

10

pazar

aadaki

ekilde

gsterilmektedir.
Uluslararas Nakliyeciler Dernei (UND), Irak tamalarnn tm
ihracat tamalarndaki paynn % 50yi bulduunu ifade etmektedir. Irak
dnda, ihracatta ne kan lkeler BDT blgesinde Azerbaycan
(Nahcivan), Grcistan, Trkmenistan ve Rusya olurken Avrupada
Almanya, talya, Fransa, Romanya ilk sralarda yer almaktadr. zellikle
Azerbaycan tamalarnda % 50 art ve Suriyeye ynelik ihra
tamalarnda ise 2013te % 290 oranndaki art dikkat ekmektedir
(TOBB, 2013).
Lojistik sektr, kreselleen dnyada lkelerin d ticaretteki

151

baarlarn etkileyen nemli bir faktrdr. Bir lkenin corafi konumu

lojistikteki

baarsn

etkilemektedir.

Trkiye

Balkanlar,

Ortadou,

Kafkaslar ve Akdeniz blgeleri arasnda kalan bir lke olduu iin

tamaclk merkezi ya da tamaclk balant noktas grevini baarl bir
ekilde yrtebilir.
Trkiye corafi konumu, sahip olduu bilgi birikimi, byyen
ekonomisi ve d ticaret hacmi ile lojistik merkezi olmak iin gerekli
potansiyele sahiptir. Ancak, bunun iin ulam ve lojistik altyapsnn srekli
gelitirilmesi, otomotiv lojistii ve dier sektrlerin eriim yollarn gz
nnde bulunduran btncl bir planlama yaklam gerektirmektedir. 2023
hedeflerineulalabilmesi iin byk nem tayan, her geen gn daha da
byyen ve gelien otomotiv sanayinde ve tm sektrlerde retim ve ihracat
hedeflerine ulaabilmesi, lojistik altyapsnn, doru ve verimli bir ekilde
planlanmas ve ynetilmesi ile mmkn olabilecektir. (MSAD, 2013: 6970).

ekil 1. Trkiyenin Lojistik ss Olma Potansiyeli

152

Kaynak: http://www.utikad.org.tr/pdf/Lojistikuskavrami.pdf (Eriim,

03.09.2014)
Onuncu Kalknma Plannda lojistik sektrne ynelik olarak
belirlenen hedeflerden biri de, nemli ticaret merkezlerinden olmaya devam
edecek ABnin ulatrma alarna (TEN-T) balant salayacak projeler
bata olmak zere tm komu lkelere ve yeni pazarlara eriimi
kolaylatracak

gzerghlara

nem

verilecei

eklindedir

(Onuncu

Kalknma Plan, mad. 836).

Bunun yan sra, d ticaretteki gelimelere paralel olarak
gmrklerin fiziki altyaps iyiletirilecek, bilgi teknolojilerinin kullanm ve
tek pencere uygulamas yaygnlatrlacak, gmrk ilemleri hzlandrlacak
ve etkinletirilecektir. kili gmrk anlamalar ile gmrk ilemleri
azaltlacak,

tek

durakta

kontrol-ortak

tamamlanacaktr (mad. 849).

153

kap

kullanm

projeleri

SONU VE NERLER
Ulatrma ve dolaysyla lojistik, dier sektrlerdeki gelimeleri de
hzlandran fonksiyonu stlenebildii gibi, engelleyen ve yavalatan faktr
olmak zelliine de sahiptir. Ulatrma sektrnn alt sektrlerini oluturan
karayolu, havayolu, denizyolu ve demiryolu sistemleri birbirinden bamsz
dnlemez.
Lojistik; son dnemlerdeki en genel tanmyla; doru malzemenin,
doru miktarda, doru durumda, doru yerde, doru zamanda, doru
tketiciye, doru fiyatla ulamas olarak tanmlanabilir.
lkemizde lojistik sektr ve d ticaret son yllarda gelime gsteren,
gen bir sektrdr. Trkiye corafi konumu itibariyle Ortadou, Trk
Cumhuriyetleri ve Avrupa arasnda bir aktarma merkezi oluturmasndan
kaynaklanan avantajl konuma sahiptir. Ancak bu konumunu ekonomik
gelimeye ve ticaret hacmine yanstamamaktadr. Bunun tabi ki ok fazla
sebebi vardr fakat lojistik adan bakldnda karayolu ve demiryolu
projelerinin hayata geirilmesinde gecikme, ayrca hava ve deniz yolu
limanlarnn gcn arzu edilen seviyede kullanamamas da byk etkendir.
Gerek d ticaretin gelimesi, gerekse lojistik sektrnde n planda
tutulacak kriterler, gvenlik, evre kirlilii, da bamllk, enerji tasarrufu,
alt yap maliyeti gibi ekonomik ve sosyal maliyetlerin bir arada
deerlendirilmesidir. Bir ulatrma sisteminin en olumlu ve en verimli
olabilmesi lke kaynaklarnn en uygun ekilde lke iktisadna uygun
biimde kullanlmasyla olur. Bunlar gz nne alndnda yan
denizlerle evrili Trkiyede denizyollarnn ulam ve tamadaki paynn
ne kadar iler acs olduu ortadadr.
Lojistik hizmetin 3. kiiler tarafndan salanmas, firmaya kendi
ilerine

younlama

olana

tanyacandan

154

verimliliin

artmas

kanlmazdr. Verimliliin ve retimin artmas sayesinde d ticarete

ynelebilen firmalar, hem Trkiyede hem de yabanc pazarlarda etkili bir
lojistik destek sayesinde kendilerini daha kolay gsterebileceklerdir.
Trkiyenin lojistik merkezi olmasnda en gl yan olan corafi
konum stnlnden faydalanabilmesi iin salam bir altyapya sahip olup
ulatrma

sistemleri

ile

ilgili

sorunlarn

zme

kavuturmas

gerekmektedir. Lojistik sektre yn verecek almalarda ilgili kamu

kurumlar ile sektr temsilcileri arasndaki i birlii gelitirilmelidir.
Sektrle ilgili yasa ve standartlarn gelitirilmesi, denetimlerin arttrlmas
sektrn geliimine katk salayacaktr.
kacak kanunlarn sektrle ilgili sivil toplum kurulularnn da
katlmyla gzden geirilmesi ve aksaklklarn giderilmesi yerinde
olacaktr. Avrupa Birlii ve uluslararas tamaclk ve lojistik mevzuatna
uyum almalarna hz kazandrlmaldr. Son yllarda birok niversitede
lojistik ile ilgili blmlerin kulplerinin almas nemli bir gelimedir. Bu
gelime nitelikli insan sermayesini gelitirme asndan lojistik sektrne
rekabet kazandrabilecektir.
Globalleen dnya ticaretinde lke snrlarnn ortadan kalktn
retici vetketicinin nemli olduunu, hzl mal sirklsyonunda ve z
sermayenin dier yatrmlara yneltilmesinde stoklu alma zorunluluunu
ortadan kaldrmaya ynelik yararl hizmetlerini dikkate aldmzda, lojistik
ve d ticaret sektrlerinin Trkiyenin ticari yaamnda ok nemli
grevleri stlendiklerini, lkedeki sorunlara ramen hzla gelimelerini
srdrdklerini, da almlarn saladklarn, yeni teknolojilere hzl bir
ekilde uyumu gerekletirdiklerini ve zellikleistihdama saladklar
katklar nemli gstergeler olarak tespit etmekteyiz.
Lojistik faaliyet hizmetleri hem i ticarette hem de d ticarette
yksek bir maliyet kalemini tekil etmektedir.
Gnmzde gerek ulusal gerek uluslararas iletmeler iin retim ve
datm nemli yer arz etmekte olup; bu iki fonksiyonun nemli ara yz
olan lojistik kavram gitgide nemli hale gelmeye balamtr. lkeler bu
alanda kendilerini gelitirmeye, altrmaya hatta birbirileri arasnda

155

rekabete girmeye balamlardr. Lojistik sektr bu balamda yanna d

ticareti de alarak, hzla gelimekte ve kalitesini artrmaktadr.
21. yzyln en ne kan sektrlerinden birisi olan lojistik
sektrnn ve d ticaretin firmalara ve lkeye getirdii katma deer bilinci
Trkiyede hzlanarakyaylmaktadr. Bu bilincin yaylmasnda gerek
akademik kurumlara gerekse sektrdeki irketlere nemli grevler
dmektedir. Bu anlamda da, Trkiyedeki mevcut kaynaklar ve ihtiyalar
gz nnde tutularak, ncelikle ulatrma ana plan hazrlanmal ve bu plan
erevesinde ulusal ulatrma politikas belirlenmelidir.
Trkiyenin refah seviyesinin ykseltilmesi iin d ticaretin
gelitirilmesi ve ticaret a yerine fazlasnn salanmasnn hedeflenmesi
gerekmektedir. Organize lojistik blgesi gibi yaplarn yaygnlamas sinerji
etkisinin yannda lojistik sektrne hz, gvenlik ve maliyet asndan
rekabetsel avantaj getirecek ve dsk lojistik maliyetler ihracatmzn
gelimesine katkda bulunacaktr.

156

KAYNAKA
Acar, D. ve Ate, B.A. (2011). Tedarik Zinciri Faaliyetlerinin
Maliyetleri ve D Kaynak Kullanm likisi Sleyman Demirel
niversitesi BF Dergisi, Cilt.16, Say.3, 9-27.
Acar, N. (2001). Malzeme htiya Planlamas. Ankara: Milli
Prodktivite Yaynlar.
Akat, A.S. (1980). ktisadi Analiz, stanbul niversitesi ktisat
Fakltesi Yaynlar.
Akat, . (2001). Uluslararas Pazarlama. Bursa: Ekin Kitabevi.
Akat, ., (2008), Uluslaras Pazarlama Karmas ve Ynetimi rnek
Olaylar, 7. Basm, Bursa, Ekin Basn Yayn Datm.
Akman, G. ve Alkan, A. (2006). Tedarik Zinciri Ynetiminde
Bulank

AHP

Yntemi

Kullanlarak

Tedarikilerin

Performansnn

llmesi: Otomotiv Yan Sanayiinde Bir Uygulama stanbul Ticaret

niversitesi Fen Bilimleri Dergisi. Say.9. 23-46.
Akyz, Y. (1980). Sermaye Blm ve Byme, Ankara
niversitesi ktisat Fakltesi Yaynlar.
Alkan M. ve Erdal M., Lojistik ve DTicaret Szl, Uluslar aras
Tamaclk ve Lojistik Hizmetler retenler Dernei (UTKAD) Yaynlar,
2.Bask, stanbul, Kasm 2007
Alkin, E. (1990). Uluslararas Ekonomik likiler. stanbul: Filiz
Kitabevi.
Alpar, C. hracata Dayal Sanayileme,

157

http://www.ekonomikyaklasim.org/dergipdfatilla/ciltler/3/7/7.pdf
(19.05.2014)
Ar, K.H. (2013). Yeni Bir D Ticaret Teorisi Olarak Portern
Rekabeti stnlkler Teorisinin Yaps Kafkas niversitesi BF
Dergisi. Cilt 4, Say 5, 81-97.
Aslan, A. ve Kula, F. (2008). D Ticaret Serbestisinin Trk malat
Sanayi Fiyat Maliyet Marjlar zerindeki Etkisi T Sosyal Bilimler
Dergisi. Say 13, 175-192.
Aslan, . ve Kkaksoy, . (2006). Finansal Gelime ve Ekonomik
Byme likisi: Trkiye Ekonomisi zerine Ekonometrik Bir Uygulama
stanbul niversitesi ktisat Fakltesi Ekonometri ve statistik Dergisi,
Say.4, 12-28.
Ac, . ve Tek, .B. (1985). Fiziksel Datm Ynetimi. zmir:
Bilgehan Basmevi.
Ata, A.Y. (2009). Kurumsal ktisat erevesinde Yolsuzluun
Frsat ve Motivasyonlar: AB lkeleri zerine Bir nceleme Doktora Tezi,
Adana: ukurova niversitesi SBE ktisat Anabilim Dal.
Atabey, A., Sara, T.B. ve Develi, A. (2006). D Ticarete Giri Ders
Notlar. stanbul: Atlas Kitabevi.
Avrupa Komisyonu lerleme Raporu (2012)
http://www.abgs.gov.tr/files/strateji/2012_ilerleme_raporu.pdf (16.05.2014)
Aydou, . ve Diler, H.G. (2006). D Ticaret Hadlerinin Gelir
Etkisi: Trkiye zerine Bir Uygulama Afyon Kocatepe niversitesi BF
Dergisi. Cilt VIII, Say I, 89-102.
Babacan, Muazzez (2011) Lojistik Sektrnn lkemizdeki
Geliimi ve Rekabet Vizyonu http://www.lojistikci.com/wpcontent/uploads/2011/08/C1-S1-2-M2.pdf (15.05.2014)

158

Bacutolu, E. (2005) Karlatrmal Makro ktisat Teori ve

Politikalar, stanbul: Derya Kitabevi.
Baki, B. (2004). Lojistik Ynetimi ve Lojistik Sektr Analizi.
Trabzon: Lega Kitabevi.
Ballou, R.H. (1992). Business Logistics Management, NewJersey:
Third Edition, Prentice-Hall International.
Bakaya, F. (2005). Kalknma ktisadnn Ykseli ve D,
Ankara: Maki Basn Yayn.
Bayraktutan, Y. (2003). Bilgi ve Uluslararas Ticaret Teorileri,
Cumhuriyet niversitesi ktisadi ve dari Bilimler Dergisi, Cilt 4, Say 3,
175-186. Sivas.
Bayraktutan, Y., Tylolu, . ve zbilgin, M. (2012). Lojistik
Sektrnde Younlama Analizi ve Lojistik Gelimilik Endeksi: Kocaeli
rnei Uluslararas Alanya letme Fakltesi Dergisi, Cilt 4, Say 3, s.6171.
Bedel, O., Tedarik Zinciri Ynetim Sistemi,www.biymed.com,
(26.08.2014)
Bedestenci, H. etin ve Murat Cantez (2004). D Ticaret lemler
ve Uygulamalar, Ankara: Gazi Yaynevi.
Berksoy, T. (1994). D Ticarette Liberalleme ve thalat Eilimleri.
stanbul: TO Yaynlar.
Beyfuss, J. (1987). Verimlilik ve hracat Arasndaki Etkileim: D
Ticaret Politikas Asndan Bir Yorum Verimlilik, hracat, Kalknma
Sempozyumu, Ankara: MPMYayn.
Birdoan, B., (2004), Lojistik Ynetimi ve Lojistik Sektr Analizi
Trabzon, Lega Kitapevi.

159

Bocutolu, E., Berber, M. ve elik, K. (2006). Makro ktisada Giri,

Trabzon: Derya Kitabevi Yaynlar:
Bolak, M. (2001) Sermaye Piyasas Menkul Kymetler ve Portfy
Analizi, stanbul: Beta Yaynlar.
Bulut, C. (2006). Ekonomik Yap ve Politika Analizi, Trkiye
Ekonomisi Performans Deerlendirmesi. stanbul: Der Yaynlar.
Canpolat, N. (2000). Trkiyede Beeri Sermaye Birikimi ve
Ekonomik Byme, Hacettepe niversitesi BF Dergisi, Cilt.18, Say:2,
265-281.
Chapman, P.T. (1994) Logistics Network Modeling The Logistics
Handbook, New York: Free Press. Elektronik Versiyon, (16.05.2014)
Closs, D.J. (1994)

Positioning Information in Logistics The

Logistics Handbook, New York: Free Press.

anc, M. ve Erdal, M. (2003). Lojistik Ynetimi, stanbul: Utikad
Yaynlar.
ekerol, G.S. ve Kurnaz N. (2011). Kresel Kriz Ekseninde Lojistik
Sektr ve Rekabet Analizi Seluk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Dergisi, 25.
elikapa, F.O. (1998). Endstri letmelerinde retim Ynetimi ve
Teknikleri. Bursa: Vipa Yaynlar.
izmeci, F. (2002). Tedarik Zinciri Ynetimi. stanbul: Alfa Basm
Yaym.
Deloitte, (2010). Tamaclk ve Lojistik Sektr Raporu T.C.
Babakanlk Yatrm Destek ve Tantm Ajans, Ocak.
Demir, G. (1994). Devlet-Ekonomi likisinde Dnm. stanbul:
Beta Yaynlar.

160

Demir, V. (2008). Lojistik Ynetim Sisteminde Maliyet Hesaplamas.

stanbul: Nobel Yayn Datm.
Devlet Planlama Tekilat, (2001), Sekizinci Be Yllk Kalknma
Plan, Gelir Dalmnn yiletirilmesi ve Yoksullukla Mcadele zel
htisas Komisyonu Raporu, DPT: 2599-K: 610, Ankara.
Dinler, Z. (2000) ktisada Giri, Bursa: Ezgi Kitabevi.
Dirik, M. (2012). Tersine Lojistik ve Karaman Organize Sanayi
Blgesinde Gda Sektrnde Tersine Lojistiin Deerlendirilmesine
Ynelik Bir Uygulama Yksek Lisans Tezi. Karaman: Karamanolu
Mehmetbey niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, letme Anabilim Dal.
Doruel, F. ve Doruel, A.S. (2003). Trkiyede Byme ve
Makroekonomik stikrar (Der. A.H. Kse, F. enses ve E. Yeldan), ktisat
zerine Yazlar II-ktisadi Kalknma, Kriz ve stikrar- Oktar Trele
Armaan, stanbul: letiim Yaynlar.
DPT, (2001). Nitelikli nsan Gc, Meslek Standartlar Dzeni ve
Sermaye Birikimi, Ankara.
Durukanolu, N., (2008), D Ticaret Dnyas rnek Olay ve
Tablolar, 2. Basm, stanbul: Beta Basm Yayn.
Dlgerolu, E. (2003). Kalknma Ekonomisi, Vipa Yaynlar, Bursa.
Eren, A. (2002). Trkiyenin Ekonomik Yaps ve Gncel Sorunlar,
Mula niversitesi BF Yaynlar.
Eriim.

(2011)

http://www.ntvmsnbc.com/id/25231930/

(17.05.2014)
Ertek, T. (2005). Makroekonomiye Giri. stanbul: Beta Yaynlar.
Finans Ekibi, (2008). Trkiyede Adm Adm Lojistik
http://finans.ekibi.net/konu-turkiye-de-adim-adim-lojistik.html

161

(16.05.2014).
Gen, R. (2009). Lojistik ve Tedarik Zinciri Ynetiminin Yntem ve
Kavramlar. Ankara: Detay Yaynclk.
Gen, R. amzn Meslei Lojistik ve Tedarik Zinciri Ynetimi
stanbul: Beta Basm Yayn.
Grn, . (2010). Tedarik Zinciri Ynetimi, stanbul: Beta Basm.
Glen, K.G. (2011). Lojistik Sektrnde Durum Analizi ve
Rekabeti Stratejiler stanbul Ticaret Odas Yaynlar.
Glen, K.G. (2011). Lojistik Sektrnde Durum Analizi ve Rekabeti
Stratejiler. stanbul: stanbul Ticaret Odas Yaynlar.
Gm, Y. (2009). Lojistik Faaliyetlerin Rekabet Stratejileri ve
letme Kr le Olan likisi Mufad Journal. Say.41, 97-113.
Gnay, S. (2005). Lojistik Ynetim ve Stok Kontrolnde SilverMeal Modelinin Uygulanmas Yksek Lisans Tezi. Ktahya: Dumlupnar
niversitesi SBE letme Anabilim Dal.
Gnavd, . ve Kkifti, S. (2006). Trkiye Ekonomisinde
Byme Kaynaklar ve stihdam Etkileri Ekonominin Dinamikleri ve
stihdam-Kaynaklar ve Etkiler, Ankara: Trkiye Ekonomi Kurumu.
Gndz, M.N. (1978). Malzeme Ynetimi Amme daresi Dergisi.
Cilt.11, Say.2, 58-76.
Gran,

N.

(1999).

Makroekonomik Analiz,

zmir:

Anadolu

Matbaaclk.
Grsoy, Y., (2005), D Ticaret lemleri, Ekin Kitabevi, Ankara.
Hacrstemolu, R. ve akrak, M. (2002). Maliyet Muhasebesinde
Gncel Yaklamlar. stanbul: Trkmen Kitabevi.

162

Han, E. ve Kaya, A.A. (2012). Kalknma Ekonomisi. Eskiehir:

Nobel Yaynlar.
Hanerliolu, O. (1993). Ekonomi Szl. stanbul: Remzi
Kitabevi.
Hatipolu,

Z.

(2000).

Bymenin

Kaynaklar

Ynteminin

Trkiyedeki Gzlemlerinden Esinlenen Bir Eletirisi Dou niversitesi

Dergisi, Cilt.1, Say.1., 135-146.
Hepaktan, C.E. (2008). Trkiyenin Dnm Srecinde D Ticaret
Politikalar 2. Ulusal ktisat Kongresi. 20-22 ubat. zmir: DE BF
ktisat Blm.
Hi, M. (1994). Byme ve Gelime Ekonomisi, stanbul: Filiz
Kitabevi.
ILO, (2004). A Fair Globalization Creating Opportunities For All,
International Labour Office, World Commission on the Social Dimension of
Globalization, Geneva.
http://www.ilo.org/public/english/wcsdg/docs/report.pdf (23.10.2013)
Parasz, . (1997), Modern Makro Ekonominin Temelleri, Bursa: Ezgi
Yaynlar.
TO. (2010). Trkiye Ekonomisi Aratrmalar: Makro Ekonomik
Gstergeler IV. stanbul: TO Yaynlar.
Jones, C.I. (2001). ktisadi Bymeye Giri, (ev. S. Ate ve .
Tuncer), stanbul: Literatr Yaynlar.
Kancolu, C.H. (2007). Tedarik Zinciri Ynetiminde Tedariki
Seimi. Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Kar, M. ve Taban, S. (2005). ktisadiKalknmada Sosyal, Kltrel ve
Siyasal Faktrlerin Rol, Bursa: Ekin Kitabevi.

163

Karacan, S. ve Kaya, M. (2011). Lojistik Faaliyetlerde Maliyetleme.

Kocaeli: Umuttepe Yaynlar.
Karaay, G. (2005). Tersine Lojistik: Kavram ve leyi ukurova
niversitesi SBE Dergisi. Cilt.14, Say.1, 317-332.
Karagz,

B.

(2007).

E-Lojistik

Uygulayan

letmelerin

ncelenmesi Yksek Lisans Tezi, Kocaeli niversitesi, SBE letme Ana

Bilim Dal.
Karagl, M. ve lter, B. (2010). D Ticaret lemleri ve Muhasebesi
Teori ve Uygulama. Ankara: Nobel Yaynclk.
Karagl M., (2003),

Beeri Sermayenin Ekonomik Bymeyle

likisi ve Etkin Kullanm, Akdeniz ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi

Dergisi (5),s. 79-90).
Karahan, A. (2009). D Kaynak Kullanmnn Verimlilik zerine
Etkisi: Hastane Yneticileri zerine Bir Aratrma Balkesir niversitesi
Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Cilt.12, Say.21. 185-199.
Karalar, R. (2004). Ynetim Ekonomisi. Eskiehir: Birlik Ofset
Yaynclk.
Karluk, R. (1998). Uluslararas Ekonomi. stanbul: Beta Yaynevi.
Karluk, R. (2003). Uluslararas Ekonomi Teori ve Politika. stanbul:
Beta Basm Yaym.
Kaya, F. ve Turguttopba, N. (2012). D Ticaret lemleri.
Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Kaya, . (1976). Bir Pazarlama Bileeni Olarak Fiziksel Datmn
nemi ve Trkiyedeki Durumu. stanbul: stanbul niversitesi letme
Fakltesi Yaynlar.
Kayaba, A. (2010). Rekabet Gc Perspektifinde Lojistik

164

Faaliyetlerde Performans Gelitirme stanbul Ticaret Odas Yaynlar.

Kaynak, M. (2005). Kalknma ktisad. Ankara: Gazi Kitabevi.
Kaynak, E. (2005), Sistemler Modeli ve Pazarlama Analizi.
Pazarlama Dergisi, S.4
Kazgan, G. (2009). Tanzimattan 21. Yzyla Trkiye Ekonomisi.
stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar.
Kazgan, G. (1997). ktisadi Dnce veya Politik ktisadn Evrimi.
stanbul: Bilgi niversitesi Yaynlar.
Kemer, B. (2005). D Ticaret Teknikleri Teori-Uygulama, stanbul:
Alfa Aktel Yaynlar.
Keskin, M.H. (2006). Lojistik Tedarik Zinciri Ynetimi. Ankara:
Nobel Yaynlar.
Keskin, M.H. (2008). Lojistik Tedarik Zinciri Ynetimi: Gemii,
Deiimi, Bugn, Gelecei. Ankara: Nobel Yayn Datm..
Koban, E. ve Keser, H. (2007). D Ticarette Lojistik. Bursa: Ekin
Yaynclk.
Koban E. ve Keser Y., (2007), D Ticarette Lojistik, 1. Basm,
Ankara, Baran Matbaaclk.
Kobu, B. (2003). retim Ynetimi. stanbul: Avcol Yaynlar.
Kobu, B. (2008). retim Ynetimi. stanbul: Beta Yaynevi.
Kotler, P. (2000). Marketing Management. Millennium Edition. New
York: Prentice Hall.
Kse, N., Ay, A. ve Topall, N. (2008). Dviz Kuru Oynaklnn
hracata Etkisi: Trkiye rnei (1995-2008) Gazi niversitesi BF
Dergisi, Cilt.10, Say.2, 25-45.

165

Krugman, P. (2010). Bunalm Ekonomisinin Geri Dn ve Kresel

Kriz, (ev. N. Domani) stanbul: Literatr Yaynlar.
Kkalay, M. ve Trkcan, K. (2004). Nfus ve Kalknma
Kalknma Ekonomisi Seme Konular, Bursa: Ekin Kitabevi.
Long, D. (2012). Uluslararas Lojistik Kresel Tedarik Zinciri
Ynetimi. Ankara: Nobel Yaynclk.
MEB. (2011). Lojistik Ynetimi. Ankara: Milli Eitim Bakanl
Yayn.
MSAD. (2013). Lojistik Sektr Raporu 2013. stanbul.
MSAD. (2010). (Mstakil Sanayici ve adamlar Dernei),
Lojistik Sektr Raporu 2010 stanbul.
Nakbolu, G. (2007). Tersine Lojistik: nemi ve Dnyadaki
Uygulamalar Gazi niversitesi BF Dergisi. Say.2, 181-196.
Nemoto, T. and Tezuka, K. (2002). Advantage of Third Party
Logistics in Supply Chain Management Graduate School of Commerce
and Management, Tokyo: Hitotsubashi University.
Ofluolu, G. ve Doan, . (2009) letmelerde D Kaynaklardan
Yararlanma Ynteminin Organizasyon Yaps le alma likilerine
Etkileri Kamu-. Cilt.11, Say.1, 139-165.
Ou, A. (2005). Trkiyede Ekonomik Byme ve Gelir Dalm
ktisat letme ve Finans. Cilt.20, Say.236, 27-40.
Okka, O. (2005). Finansal Ynetime Giri. Ankara: Nobel
Yaynclk.
Olal, H. (1975). D Ticaret Teorileri ve Politikas. zmir: Ege
niversitesi BF Yayn.

166

Onuncu Kalknma Plan (2014-2018).

http://www.kalkinma.gov.tr/Lists/Kalknma%20Planlar/Attachments/12/Onu
ncu_Kalk%C4%B1nma_Plan%C4%B1.pdf (19.05.2014).
Onursal, E. (2000). Ulusal ve Uluslararas Ticari Kurallar ve
Uygulama. stanbul: ysen Yaynlar.
Orhan, O. (2003). Dnyada Ve Trkiye'de Lojistik Sektrnn
Geliimi stanbul: Mega Ajans.
Orhan, Z.O. (2003). Dnyada ve Trkiyede Lojistik Sektrnn
Geliimi. stanbul: stanbul Ticaret Odas Yaynlar.
Osman Z. Orhan, Dnyada ve Trkiyede Lojistik Sektrnn
Geliimi, stanbul, TO Yaynlar, 2003
z, M. (2011). Lojistikte Yeni Yaklamlar Kahramanmara St
mam niversitesi BF Dergisi. Cilt.1, Say.1. 141-155.
zbay, T. (2004). Sorularla D Kaynak Kullanm (Outsourcing).
stanbul: stanbul Ticaret Odas Yaynlar. No.27.
zbek, A. ve Eren, T. (2012). nc Parti Lojistik (3PL) Firmann
Analitik Hiyerari Sreciyle (AHS) Belirlenmesi International Journal of
Engineering Research and Development, Cilt.4, Say.2.
zcan, S. (2008). Kk ve Orta Byklkteki letmelerde Lojistik
Ynetiminin nemi Mustafa Kemal niversitesi SBE Dergisi, Cilt.5,
Say.10, 275-300.
zceylan, E., Blbl, H. ve Gle, H.K. (2011). Tedarik Zinciri
Ynetimi (Stratejik Planlama, Modelleme ve Optimizasyon). Ankara: Gazi
Kitabevi.
zgven, A. (1988). ktisadi Byme ktisadi Kalknma Planlama ve
Japon Kalknmas, stanbul: Filiz Kitabevi.

167

ztrk, A. ve Sezgili, K. (2002). D Kaynaklardan Yararlanmann

Yeni Bir Rekabet Stratejisi Olarak Kullanlmas ve Uygulama Sreci
Uluda niversitesi BF Dergisi. Cilt.21, Say.2, 127-142.
ztrk, N. (2009). D Ticaret Kuram Politika Uygulama. Ankara:
Palme Yaynclk.
zyrk, B. (2008). Tedarik Zincirinde rn Datm in nc
Taraf Kullanm (3PL) ve Firma Seimi Sleyman Demirel niversitesi
BF Dergisi. Cilt.13, Say.2, 65-73.
Parasz, . (1998). Makro Ekonomik: Teori ve Politika. Bursa: Ezgi
Kitabevi.
Peterson, W.C. (1976). Gelir, stahdam ve Ekonomik Byme, (ev.
S. Mutlu), Eskiehir ktisadi ve Ticari limler Akademisi Yaynlar.
Peterson, W.C. (1994). Gelir, stihdam ve Ekonomik Byme, ev.
Talat Gllap, Atatrk niversitesi Yaynlar, Erzurum.
Porter, M.E. (2000). Rekabet Stratejisi Sektr ve Rakip Analizi
Teknikleri. stanbul: Sistem Yaynclk.
Rodrik, D. (2000). Yeni Kresel Ekonomi ve Gelimekte Olan
lkeler, stanbul: Sabah Yaynlar.
Sabuncu, B. (2009). D Ticaret lemleri. Bursa: Ekin Yaynlar.
Sava V., (1978), ktisat Politikasna Giri, TA Nihat Sayar Yayn
ve Yardm Vakf Yay., No:301/528, stanbul.
Saygl . ve Cihan C., (2006), Trkiye Ekonomisinde Beeri
Sermaye- Verimlilik likisi, letme ve Finans: Trkiye de Byme
Sorunsal ve Gelecek, Say: 240, Yl 21,s.18 -35.
Serin, S. (2001). D Ticaret ve D Ticaret Politikas Trkiye
Ekonomisi Sektrel Analizi (Ed. A. ahinz). Ankara: maj Yaynclk.

168

Serin N.,(1981), Kalknma ve D Ticaret: Az Gelimi lkeler ve

Trkiye Ynnden, 3. Bask, Ankara, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler
Fakltesi Yaynlar, Yayn No: 463
Seval, B. (1985). Uluslararas Ticaret ve Kambiyo. stanbul:
nterbank Uluslararas Eitim Mdrl Yaynlar.
Sever, E. (2009). Reel Dviz Kuru Belirsizliinin Ticaret
Performansna

Etkisi:

Trkiye

Uygulamas

anakkale

18

Mart

niversitesi Giriimcilik ve Kalknma Dergisi, Cilt.4, Say.2, Aralk.

Sever, E. (2009). Reel Dviz Kuru Belirsizliinin Ticaret
Performansna

Etkisi:

Trkiye

Uygulamas

anakkale

18

Mart

niversitesi Giriimcilik ve Kalknma Dergisi, Cilt.4, Say.2, 77-98.

Seyidolu, H. (1999). Uluslararas ktisat. Eskiehir: Anadolu
niversitesi Yaynlar.
Seyidolu, H. (2001). Uluslararas ktisat. stanbul: Gzem
Yaynlar.
Seyidolu, H. (2002). Ekonomik Terimler Ansiklopedik Szl,
stanbul: Gzemcan Yaynlar.
Sezen, B., Ylmaz, C. ve Gezgin, G. (2002). Lojistik levinin
Pazarlama ve retim Birimleri Arasndaki Balayc Rol ve letme
Performans zerindeki Etkileri Dokuz Eyll niversitesi BF Fakltesi.
Cilt.17, Say.2, 133-146.
Sezgin, . (2009). Trkiyede 1990-2006 Yllar Arasnda D
Ticaret-Ekonomik Byme likisi Krgzistan Trkiye Manas niversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Say 22, s. 175-190.
Snmez, S. (1998). Dnya Ekonomisinde Dnm, Ankara: mge
Kitabevi.

169

anl, C. (1996). Uluslararas Ticari Akitlerin Hazrlanmas ve

Uyumazlklarn zm Yollar. stanbul: Beta Yaynlar.
en, E., (2006), KOBlerin Uluslararas Rekabet Glerini
Arttrmada Tedarik Zinciri Ynetiminin nemi, T.C. Babakanlk D
Ticaret Mstearl hracat Gelitirme Etd Merkezi, Aratrma Dairesi,
2.Bask, Ankara, Ekim.
imek, M. ve Kadlar, C. (2010). Trkiyede Beeri Sermaye,
hracat ve Ekonomik Byme Arasndaki Nedensellik Analizi C..
Ekonomik ve dari Bilimler Dergisi, Cilt. 11, Say. 1, 115-140.
T.C. Ekonomi
Bakanl,http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=tarihce
(17.05.2014).
T.C. Ekonomi Bakanl,
http://www.ekonomi.gov.tr/upload/3819CABC-D34E-BB4AF091DB3A053180A3/DI%C5%9E%20T%C4%B0CARETTE%20LOJ%C4
%B0ST%C4%B0K.pdf (18.05.2014).
T.C. Gmrk ve Ticaret Bakanl. (2014). Connecting to Compete
2014. Ankara: RYKGM-Ekonomik Analiz ve Deerlendirme
Dairesi.http://risk.gtb.gov.tr/data/52c5898e487c8eca94a7c695/2014_04_07
_424_Lojistik%20Performans%20Endeksi%202014.pdf (19.05.2014).
T.C. Kalknma Bakanl. Orta Vadeli Program (2013-2015)
http://www.bumko.gov.tr/TR,42/orta-vadeli-program.html (19.05.2014).
Tansel A. ve Gngr N. D., (1997), The Educational Attainment of
Turkeys Labor Force: A Comparison Across Provinces and Over Time,
METU Studies in Development, 24, (4).
Tanya, M. (2003): Lojistik ve Tedarik Zinciri Ynetimi/2,
Otomasyon Dergisi.
Takn, E. ve Durmaz, Y. (2012). Lojistik Faaliyetler. Ankara: Detay

170

Yaynclk.
Tapolat, A., (1983), D Ticarete Ait Genel Bilgiler, . . ktisat
Fakltesi Aratrma Merkezi thalat ve hracat Uygulama Eleman
Yetitirme Program.
TDK, Byk Trke Szlk, http://tdkterim.gov.tr (18.05.5014)
Tek, .B. (1999). Pazarlama lkeleri Global Ynetimsel Yaklam,
Trkiye Uygulamalar. stanbul: Beta Basm Yaym.
Tekin, M., Zerenler, M. ve Bilge, A. (2005). Biliim Teknolojileri
Kullanmnn letme Performansna Etkileri: Lojistik Sektrnde Bir
Uygulama TO Fen Bilimleri Dergisi, Say.8, 385-391.
Tetik, N. ve ren, V.E. (2007). D Kaynak Kullanm
(Outsourcing): Antalya Yresindeki 5 Yldzl Otellerde Bir Aratrma
Mufad Journal. Say.34, 74-86.
Tezer ., (1989), Ansiklopedik Ekonomi Szl, Ankara, Versoy
Yaynlar.
Timur N., (1998), Sanayi letmelerinde Lojistik Faaliyetlerin
Organizasyonu, Eskiehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
TMMOB. (2007). lke rnekleri le Kalknma ve Sanayileme
Modelleri

TMMOB

Sanayi

Kongresi

Oda

Raporu.

http://www.mmo.org.tr/resimler/dosya_ekler/403675579f61145_ek.pdf
(19.05.2014)
TOBB, (2012). Trkiye Ulatrma ve Lojistik Meclisi Sektr
Raporu 2011 Haziran.
TOBB. (2013). Ekonominin Byyen Dinamii Lojistik
http://haber.tobb.org.tr/ekonomikforum/2013/11/008-019.pdf (18.05.2014).
Todaro, M.P. (2000). Economic Development, Addison Wesley

171

Longman, England.
Tokay, S.H., Deran, A. ve Arslan, S. (2011). Lojistik Maliyet
Ynetiminde

zlenebilecek

Stratejiler

ve

Muhasebe

Eitiminden

Beklentiler Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Say.29, 225244.

Tomanbay, M. (2001). D Ticaret Rejimi ve hracatn Finansman.
Ankara: Hatipolu Yaynlar.
Top, A. (2002). Verimlilik ve retkenlik zerine Dnceler
neri. Cilt.5, Say.17, 31-34.
Tunbilek, M. (2002). Lojistik Hayati Bir Konu 3D Lojistik
Dergisi, 14, Say 9, 28-32.
TK, http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12 HYPERLINK
"http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4"& HYPERLINK
"http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?tb_id=12&ust_id=4"ust_id=4
(16.05.2014)
Trker, M.T. (2007). Da Ak Byme: Trkiye rnei. Eskiehir:
Anadolu niversitesi Yaynlar.
Trkiye Snai Kalknma Bankas (TSKB). 2009 Sektr Raporu
TSAD (2012). Trkiyede D Ticaret Lojistik Sreleri: Maliyet
ve Rekabet Unsurlar. stanbul: TSAD Yaynlar.
Uak, H. ve Arsoy, . (2011). Trkiye Ekonomisinde Verimlilik,
hracat ve thalat Arasndaki Nedensellik likisinin Analizi Ege Akademik
Bak. 11, Say 4, 639-651.
Uluatam, ., (1980), Makro ktisat, S Yaynlar, Ankara.
Utkulu, U. (2005). Trkiyenin D Ticareti ve Deien Mukayeseli
stnlkler. zmir: Dokuz Eyll niversitesi Yaynlar.

172

Vergara, F.E., Khouja and Michalewicz, Z. (2002). An Evolutionary

Algorithm for Optimizing Material Flow in Supply Chains Computers and
Industrial Engineering. Say 43, 407-421.
Walther, T. (2002). Dnya Ekonomisi, (ev. . alar), Bursa: Alfa
yaynlar.
Yaln, A. (2002). ktisadi Byme ve Byme Modelleri, Bursa:
Vipa Yaynlar.
Yaln, ., Akn, M. ve eker, M. (2011). Kamu Hastanelerinde D
Kaynak Kullanm: Kayseri Eitim ve Aratrma Hastanesi rnei
Karamanolu Mehmetbey niversitesi Sosyal ve Ekonomik Aratrmalar
Dergisi. Say.20, 83-92.
Yardmcolu, M., Kocamaz, H. ve zer, . (2012). Lojistik
Ynetiminde Tama Sistemleri ve Maliyetleme Yntemleri II. Blgesel
Sorunlar ve Trkiye Sempozyumu, 1-2 Ekim.
Yentrk, N. (2003). Birikimin Kaynaklar ktisat zerine Yazlar
II, ktisadi Kalknma, Kriz ve stikrar: Oktar Trele Armaan, stanbul:
letiim Yaynlar.
Ylmaz, K. (2005). Trkiyede Kapitalizmin Geliim Evreleri:
Sermaye Birikimi/Snf Merkezli Bir ereve, (Haz. F. Ercan ve Y.
Akkaya), Kapitalizm ve Trkiye I iinde, Ankara: Dipnot Yaynlar.
Yiit, M. (1996). hracat Teviklerinin Ekonomik Analizi, Ktahya:
niversite Kitabevi.
Yumuak, .G. ve Bilen, M. (2000). Gelir Dalm-Beeri Sermaye
likisi ve Trkiye zerinde Bir Deerlendirme Karadeniz niversitesi
Sosyal Bilimler Dergisi, Say.1. 77-96.
Ycel, M. (2012). Kresel Ekonomik Kriz ve Lojistik Sektr
zerine Etkileri: Trkiye

173

http://iys.inonu.edu.tr/webpanel/dosyalar/1427/file/MustafaYucel.pdf
(16.05.2014).
Ykseler, Z. ve Trkan, E. (2006). Trkiyenin retim ve D
Ticaret Yapsnda Dnm: Kresel Ynelimler ve Yansmalar stanbul:
TSAD Ko niversitesi Ekonomik Aratrma Forumu alma Raporu.

174