MODUL

KIMIA
BACK
TO
BASIC
HAK CIPTA TERPELIHARA
SHAIK ABDUL RAHIM BIN SHAIK AKBAR
HTTP: shaiksar.blogspot.com

Back To Basic

Kimia (SPM)

shaiksar.blogspot.com

1.0

JIRIM

Jirim

JIRIM

Sesuatu yang mempunyai jisim

dan memenuhi ruang
Jirim terdiri daripada zarahzarah halus yang diskrit
UNSUR
-

Zarah-zarah yang membina

jirim terdiri dari atom , molekul
atau ion

Bahan kimia yang paling ringkas

Contoh: Na, Mg, O, Ne, N, Cu

SEBATIAN
-

Bahan kimia yang yang terdiri daripada gabungan

dua atau lebih unsur yang berpadu seccara kimia
Contoh: MgSO4, CO, NaCl, NH3

ATOM
-

Zarah terkecil satu unsur

- Contoh: O, N, Cl, Br

Molekul
-

Zarah yang terdiri daripada

gabungan dua atau lebih
atom unsur yang sama
- Contoh: O2, N2, Cl2, Br2

ION
-

MOLEKUL
- Zarah yang terdiri daripada
gabungan dua atau lebih atom
unsur yang berlainan
Contoh: H2O, CO2, HNO3

Back To Basic

Kimia (SPM)

Zarah yang terdiri daripada atom

yang bercas positif atau negatif
+
2+,
3+
Contoh: Na , Mg Al
-, 2-, 3Contoh: Cl O N

shaiksar.blogspot.com

2.0

NAMA KIMIA DAN SIMBOL KIMIA

SIMBOL SATU HURUF

SIMBOL DUA HURUF

NAMA

SIMBOL

NAMA

SIMBOL

Hidrogen

Helium

He

Boron

Natrium

Na

Karbon

Aluminium

Al

Nitrogen

Kalsium

Ca

Oksigen

Silikon

Si

Fluorin

Litium

Li

Fosforus

Berilium

Be

Sulfur

Neon

Ne

Kalium

Magnesium

Mg

Klorin

Cl

Argon

Ar

NAMA DAN SIMBOL KIMIA

Kebanyakan
simbol
mempunyai 2
huruf . (Huruf
pertama huruf
besar dan huruf
kedua huruf
kecil

Simbol diambil
daripada huruf
pertama nama unsur

Back To Basic

Kimia (SPM)

shaiksar.blogspot.com

3.0

FORMULA KIMIA

FORMULA KIMIA

FORMULA KIMIA
SEBATIAN
ION

FORMULA KIMIA
SEBATIAN
KOVALEN

FORMULA
EMPIRIK

FORMULA
MOLEKUL

Sebatian kimia hasil gabungan unsur

Logam dan bukan Logam

Sebatian kimia hasil gabungan

Unsur bukan logam dengan bukan
logam

Formula sebatian kimia

yang menunjukkan nisbah
setiap unsur dalam
sebatian itu dalam nisbah
yang paling ringkas

Formula sebatian kimia

yang menunjukkan
bilangan atom yang
sebenar dalam satu
molekul sebatian

NAMA

FORMULA

NAMA

FORMULA

NAMA

FORMULA

NAMA

FORMULA

Aluminium oksida

Al2O3

Karbon
monoksida

CO

Ammonia

NH3

Ammonia

NH3

Kalium oksida
Kalsium oksida
Kuprum(I) oksida

K2O
CaO
Cu2O

Karbon dioksida
Sulfur trioksida
Ammonia

CO2
SO3
NH3

CH3
CH2
CO2

CuO

Ammonium

NH4

Metana

CH4

Etana
Butena
Karbon
dioksida
Asid
Etanoik
Butil
Butanoat
Glukosa

C2H6
C4H8
CO2

Kuprum(II) oksida

Etana
Butena
Karbon
dioksida
Asid
Etanoik
Butil
Butanoat
Glukosa

Natrium sulfat

Na2SO4

Ferum(III) sulfat
Ferum(II) sulfat
Aluminium sulfat
Kuprum(II) sulfat

Fe2(SO4)3
FeSO4
Al2(SO4)3
CuSO4

Magnesium Sulfat

MgSO4

Kalsium hidroksida
Zink hidroksida
Natrium hidroksida
Aluminium hidroksida
Kalium hidroksida
Natrium klorida
Barium klorida
Ferum (II) klorida
Zink nitrat
Magnesium nitrat
Kalium nitrat
Plumbum (II) iodida
Kalium karbonat
Magnesium karbonat
Ammonium karbonat
Zink karbonat
Natrium bikarbonat
Natrium tiosulfat
Ammonium fosfat
Magnesium fosfat
Asid Hidroklorik
Asid Sulfurik
Asid Nitrik

Back To Basic

Ca(OH)2
Zn(OH)2
NaOH
Al(OH)3
KOH
NaCl
BaCl
FeCl2
Zn(NO3)2
Mg(NO3)2
KNO3
PbI2
K2CO3
MgCO3
(NH4)2CO3
ZnCO3
NaHCO3
Na2S2O3
(NH4)3PO4
Mg3(PO4)2
HCl
H2SO4
HNO3

Etena
Etanol
Asid Etanoik
Etil Etanoat
Nitrogen
dioksida
Sulfur dioksida
Glukosa

C2H4
C2H5OH
CH3COOH
CH3COOCH2CH3

CH2O
C3H6O
CH2O2

CH3COOH
CH3COOC4H9

C6H12O6

NO2
SO2
C6H12O6

ANTARA formula yang

popular.. untuk
tambahan sila rujuk buku teks

Kimia (SPM)

shaiksar.blogspot.com

PANDUAN PEMBINAAN FORMULA KIMIA SEBATIAN ION

CAS

Kation

Simbol
Kation

Cara Pembentukan
Sebatian Ion
Xm+ Vs

Yn-

+m
X
n

-n
Y
m

CAS

Anion

Simbol Anion

XY
+1

+2

+3

Ion natrium
Ion kalium
Ion argentum
Ion hidrogen

Na+
K+
Ag+
H+

Ion ammonium
Ion kalsium

NH4+
Ca2+

Ion magnesium
Ion Zink
Ion ferum (II)
Ion plumbum(II)
Ion kuprum (II)
Ion merkuri (II)
Ion aluminium
Ion ferum (III)

2+

Mg
Zn2+
Fe2+
Pb2+
Cu2+
Hg2+
Al3+
Fe3+

Contoh1:-

-1

Magnesium Sulfat
Mg2+ Vs

SO42-

+2
Mg

-2
SO4

NO3HCO3-2

(Mg)2(SO4)2
MgSO4

Contoh 2:Zink nitrat

Zn2+ Vs

NO3-

+2
Zn

-1
NO3

ClBrIOH-

-3

O2S2SO42CO32SO32S2O32PO43-

Ion klorida
Ion bromida
Ion iodida
Ion
hidroksida
Ion nitrat
Ion
bikarbonat
Ion oksida
Ion sulfida
Ion sulfat
Ion karbonat
Ion sulfit
Ion tiosulfat
Ion fosfat

(Zn)1(NO3)2
Zn(NO3)2

Back To Basic

Kimia (SPM)

shaiksar.blogspot.com

4.0

PERSAMAAN KIMIA

PERSAMAAN KIMIA

PERSAMAAN KIMIA

PERSAMAAN KIMIA
SEIMBANG

Satu tindak balas kimia boleh ditulis dalam bentuk

persamaan kimia dengan menggunakan formula kimia
untuk mewakili bahan dan hasil tindak balas

Seimbangkan persamaan

Bahan tindak balas sebelah

kiri
Magnesium + oksigen
Natrium + klorin
Natrium hidroksida + asid sulfurik
Plumbun nitrat + Kalium iodida
Natrium + Air
Zink + Asid sulfurik
Zink + Oksigen
Litium + Klorin
Zink + Kuprum sulfat
Magnesium oksida + Asid Hidroklorik
Natrium oksida + Air
Asid nitrik + Magnesium
Asid hidroklorik + Natrium hidroksida
Asid nitrik + Plumbum karbonat
Kalium hidroksida + Asid nitrik
Barium hidroksida + Ammonium
klorida
Natrium hidroksida + kuprum sulfat
Plumbum nitrat +Natrium klorida
Kalsium karbonat
Zink sulfat
Sulfur + Oksigen
Nitrogen + Hidrogen
Kalsium karbonat + Asid Hidroklorik
Zink + Asid Hidroklorik
Back To Basic

hasil tindak balas

sebelah kanan
Magnesium oksida
Natrium klorida
Natrium sulfat + air
Plumbun iodida + Kalium nitrat
Natrium hidroksida + Hidrogen
Zink sulfat + Hidrogen
Zink osida
Litium klorida
Zink sulfat + kuprum
Magnesium klorida + Air
Natrium hidroksida
Magnesium nitrat + hidrogen
Natrium klorida + Air
Plumbun nitrat + Air + Karbon
dioksida
Kalium nitrat + Air
Barium klorida + Air +
Ammonia
Kuprum hidroksida + Natrium
sulfat
Plumbum klorida + Natrium
nitrat
Kalsium oksida + Karbon
dioksida
Zink oksida + sulfur trioksida
Sulfur dioksida
Gas Ammonia
Kalsium klorida + Karbon
dioksida + Air
Zink klorida + Hidrogen
Kimia (SPM)

Persamaan
2Mg + O2 2MgO
2Na + Cl2 2NaCl
2NaOH + H2SO4 Na2SO4 + 2H2O
Pb(NO3) + 2KI PbI2 + 2KNO3
2Na + 2H2O 2NaOH + H2
Zn + H2SO4 ZnSO4 + H2
2Zn + O2 2ZnO
Li + Cl2 2LiCl
Zn + CuSO4 ZnSO4 + Cu
MgO + 2HCl MgCl2 + H2O
Na2O + H2O 2NaOH
2HNO3 + Mg Mg(NO3)2 +H2
HCl + NaOH NaCl + H2O
2HNO3 + PbCO3 Pb(NO3)2 +H2O
+ CO2
KOH + HNO3 KNO3 + H2O
Ba(OH)2 + 2NH4Cl BaCl2 +
2H2O + 2NH3
2NaOH + CuSO4 Cu(OH)2 +
Na2SO4
Pb(NO3)2 + 2NaCl PbCl2 +
2NaNO3
CaCO3 CaO + CO2
ZnSO4 ZnO + SO3
S + O2 SO2
N2 + 3H2 <=> 2NH3
CaCO3 + 2HCL CaCl2 + CO2 +
H2O
Zn + 2HCl ZnCl2 + H2
shaiksar.blogspot.com

Natrium tiosulfat + Asid Sulfurik

Metana + Oksigen (Lebih)
Metana + Oksigen (kurang)
Etanol + Oksigen (Lebih)
Asid etanoik + Natrium hidroksida
Hidrogen sulfida + Klorin
Asid Sulfurik + Natrium hidroksida
Magnesium + Argentum nitrat
Ferum (III) oksida + Karbon
Hidrogen + Oksigen
Karbon + Oksigen
Kuprum oksida + Hidrogen
Barium klorida + Natrium sulfat
Kuprum sulfat + Zink

Natrium sulfat + Air + Sulfur

dioksida + Sulfur
Karbon dioksida + Air
Karbon monoksida + Air
Karbon dioksida + Air
Natrium etanoat + Air
Sulfur + Hidrogen klorida
Natrium sulfat + Air
Magnesium nitrat + Argentum
Ferum + Karbon dioksida
Air
Karbon dioksida
Kuprum + Air
Barium sulfat + Natrium
klorida
Kuprum + Zink sulfat

Na2S2O3 + H2SO4 Na2SO4 + H2O

+ SO2 + S
C2H4 + 3O2 2CO2 + 2H2O
C2H4 + 2O2 2CO + 2H2O
C2H5OH + 3O2 2CO2 + 3H2O
2CH3COOH + NaOH
2CH3COONa + H2O
H2S + Cl2 S + 2HCl
H2SO4 + 2NaOH Na2SO4 + 2H2O
Mg + 2AgNO3 Mg(NO3)2 + 2Ag
2Fe2O3 + 3C 4Fe + 3CO2
2H2 + O2 2H2O
C + O2 CO2
CuO + H2 Cu + H2O
BaCl2 + Na2SO4 BaSO4 + 2NaCl
CuSO4 + Zn Cu + ZnSO4

MEMBINA PERSAMAAN ION DARI PERSAMAAN KIMIA SEIMBANG

Langkah-Langkah:1. Tuliskan persamaan kimia yang seimbang
2. Tuliskan semua ion daripada bahan dan hasil tindak balas yang hadir dalam larutan akueus.
3. Abaikan ion-ion yang tidak mengambil bahagian dalam tindak balas.
CONTOH

Pb(NO3)2 (ak) + 2NaCl (ak) PbCl2 (p) + 2NaNO3(ak)

Pb2+ + 2NO3- + 2Na+ + 2Cl- PbCl2 + 2Na+ + 2NO3Pb2+ + 2Cl- PbCl2

Back To Basic

Persamaan Ion

Kimia (SPM)

shaiksar.blogspot.com

SIRI ELEKTROKIMIA

PERSAMAAN POPULAR
Terima elektron

K
Na
Ca
Mg
Al
Zn
Fe
Sn
Pb
H
Cu
Hg
Ag
Au

Back To Basic

K+ +eNa+ + eCa2+ + 2eMg2+ + 2eAl3+ + 3eZn2+ + 2eFe2+ + 2eSn2+ + 2ePb2+ + 2eH+ + eCu2+ + 2eHg2+ + 2eAg+ + eAu3+ + 3e-

Cl2 + 2e- 2ClPersamaan yang sama untuk

kumpulan halogen yang lain
Derma Elektron

2Cl- Cl2+ 2ePersamaan yang sama untuk

kumpulan halida yang lain

Terima Elektron

MnO4- + 8H+ + 5e-Mn2+ +4H2O

Cr2O72- + 14H+ + 6e-2Cr3+ + 7H2O
O2 + 2H2O + 4e- 4OH2H+ + 2e- H2

Sila rujuk buku teks

untuk persamaan
yang lain .

Kimia (SPM)

shaiksar.blogspot.com

5.0

JAR, JMR, JFR, JISIM MOLAR, ISIPADU

MOLAR, NO. AVAGADRO
FORMULA KIMIA

JAR
(Jisim Atom Relatif)

JMR
( Jisim Molekul Relatif)

Maksud:Jisim 1 atom unsur apabila dibandingkan

dengan 1/12 kali jisim satu atom
karbon-12

Maksud:Bilangan kali jisim satu molekul itu lebih

besar daripada 1/12 kali jisim satu atom
karbon-12

JAR = Jisim purata 1 atom unsur

x Jisim satu atom karbon -12

JMR = Jisim 1 molekul sebatian itu

x Jisim satu atom karbon -12

Contoh:Jisim 1 atom Kalium ?

( rujuk jadual berkala unsur)

Contoh:
Jisim molekul relatif H2O
[JAR: H; 1 , O; 16]
= 2 x ( jisim atom relatif H) + 1 x (Jisim
atom relatif O)
= 2 x (1) + 1 x (16)
= 18
JMR = __18___
x 12
= 18
Maka JMR Kalium ialah = 18 (tiada unit)

JAR = __39___
x 12
= 39
Maka JAR Kalium ialah = 39 (tiada unit)

JISIM MOLAR

ISIPADU MOLAR

JFR
(Jisim Formula relatif)

Maksud:Jisim Formula relatif (sebatian

ion) adalah sinonim kepada
jisim molekul relatif (sebatian
molekul)
Contoh:
Hitung formula relatif
MgSO4.7H2O
[JAR: Mg;24, S;32, O;16, H;1]
JFR= 1x(Mg) + 1 x(S) + 4 x (O) +
14 x H + 7 x O)
= 1x(24) + 1 x(32) + 4 x (16) +
14 x 1 + 7 x 16
= 246 (tiada unit)

NO. AVAGADRO

Maksud:

Maksud:

Maksud:

Jisim satu mol bahan dinamakan

jisim molar. Unit jisim molar ialah g
-1
mol .

Isipadu yang dipenuhi oleh 1

3
mol sebarang gas iaitu 24 dm
pada keadaan bilik (RTP) dan
3
22.4 dm pada suhu dan
tekanan piawai (STP)

Bilangan zarah yang terdapat dalam 12.000 g

23
karbon-12 ialah 6.02 x 10

Jisim Molar = Jisim Molekul Relatif

Contoh:
Jisim molar CO2?
[JAR: C; 12, O;2]

Contoh:

Jisim molar = 1 x C + 2 x O
= 1 x 12 + 2 x 16
-1
= 44 g mol

1 mol gas oksigen menempati

3
isi-padu yang sama, 24 dm
pada keadaan bilik.

Back To Basic

1 dm = 1000 cm

23

Nilai malar 6.02 x 10 mol -1 dikenali sebagai

pemalar avagadro, NA iaitu bilangan zarah yang
terdapat dalam 1 mol sesuatu bahan.
23

1 mol bahan = 6.02 x 10 zarah-zarah

Kimia (SPM)

Contoh
23
1 mol kuprum, Cu = 6.02 x 10 atom-atom kuprum
23
1 mol CO2 = 6.02 x 10 molekul-molekul CO2
+
23
+
1 mol larutan asid H = 6.02 x 10 ion-ion H

shaiksar.blogspot.com

HUBUNGAN ANTARA BILANGAN MOL, BILANGAN ZARAH, JISIM DAN ISIPADU GAS

Contoh 1
Berapakah isipadu 0.25 mol gas oksigen pada
keadaan STP [Isipadu molar gas: 22.4 dm3 mol-1]
Isipadu = 0.25 mol x 22.4 dm3
= 5.6 dm3

Contoh 2
Satu sampel gas nitrogen mengandungi 4.5 x 1023
molekul N2. Berapakah isipadu sampel itu pada STP
[NA = 6.02 x 1023 ; Isipadu molar gas: 22.4 dm3 mol-1]
Bil mol = 4.5 x 1023 = 0.75 mol
6.02 x 1023
Isipadu = 0.75 mol x 22.4 dm3 mol-1
= 16.8 dm3

ISIPADU GAS (dm3)

JISIM
BILANGAN
ZARAH

(g)

(Atom, Molekul, Ion)

Contoh:-

Contoh:-

1. Hitung jisim bahan

yang mengandungi
1.5 mol CO
[JAR: C;12, O;16]
Bil Jisim= 1.5 mol
x (12+16)
= 4.2 g
2.Hitungkan bilangan
mol bahan dalam 20 g
CH4
[JAR: C;12, H;1]
Bil mol = __20____
(12 +1x4)
= 1.25 mol

Back To Basic

1. Hitung atom dalam

0.25 mol ferum, fe
Bil atom= 0.25 mol
x 6.02 x1023
= 1.5 x 1023
atom fe

BILANGAN MOL

Unit mol digunakan untuk

menyatakan jumlah atom,
molekul atau ion.

Kimia (SPM)

2.Tentukan bilangan
mol dalam 4.5 x 1022
atom merkuri
Bil mol = 4.5 x 1022
6.02 x1023
= 0.075 mol

shaiksar.blogspot.com

6.0

KEPEKATAN vs KEMOLARAN

Kepekatan vs Kemolaran

MARI MENGENAL KEPEKATAN DAN KEMOLARAN

KEMOLARAN

KEPEKATAN
SEDIKIT INFO.

1. Mengukur kuantiti zat terlarut dalam suatu

kuantiti pelarut
2. Kuantiti zat terlarut boleh disukat dalam unit
gram atau mol
3. Kuantiti larutan disukat dalam isipadu dengan
unit dm3

MAKSUD

MAKSUD

Kemolaran suatu larutan ialah bilangan mol

zat terlarut dalam 1.00dm3 larutan dan
unitnya ialah mol dm-3

Kepekatan suatu larutan ialah

jisim zat terlarut dalam 1.00 dm3
larutan dan unitnya ialah g dm-3

Kemolaran(mol dm-3) = Bil mol bahan (mol)

Isipadu larutan (dm3)

Kepekatan(gdm-3) = Jisim zat terlarut (g)

Isipadu larutan (dm3)

Contoh 1
8.00 g kuprum (II) sulfat dilarutkan dalam
air dan dijadikan 500 cm3 larutan.
Hitungkan kepekatan larutan kuprum(II)
sulfat dalam gdm-3.
Kepekatan(gdm-3) = Jisim zat terlarut (g)
Isipadu larutan (dm3)
V=500/1000
= 8.00 = 16 gdm-3
3
= 0.5 dm
0.5
Back To Basic

Contoh 2
250cm3 suatu larutan mengandungi 0.4 mol
asid nitrik HNO3. Hitung kemolaran asid nitrik
itu.
Kemolaran(mol dm-3) = Bil mol bahan (mol)
Isipadu larutan (dm3)
V=250/1000
= 0.4 = 1.6 mol dm-3
3
= 0.25 dm
0.25
Kimia (SPM)

shaiksar.blogspot.com

7.0

STOIKIOMETRI

STOIKIOMETRI

Hubungan antara bilangan mol bahan tindak balas dengan bilangan mol
hasil tindak balas dalam satu persamaan kimia

SOALAN.
Pembakaran metana dalam oksigen yang terhad menghasilkan karbon monoksida dan air.
a) Tuliskan persamaan kimia untuk tindak balas ini.
b) Hitungkan
i.
Isipadu oksigen yang diperlukan
[ 1 mol gas menempati 22.4 dm3/mol pada keadaan S.T.P.]

LANGKAH PENYELESAIAN .
1.
2.
3.
4.

Hasilkan persamaan kimia yang seimbang

Maklumat dari soalan tuliskan di atas persamaan
Hubungan bil mol bahan dan hasil tindak balas tuliskan di bawah persamaan
Rujuk gambarajah hubungan Mol, Jisim dan Isipadu untuk menyelesaikan masalah

PENYELESAIAN .
V=1.12 dm3

a)

V=?

2CH4 + 3O2 2CO + 4H2O

2 mol

3 mol

2 mol

4 mol

b) Isipadu oksigen i) Dapatkan bil mol CH4 = 1.12/22.4 = 0.05 mol

ii) Daripada stoikiometri persamaan:2 mol CH4 bertindak balas dengan 3 mol O2
dengan 0.05 mol CH4 sebanyak 0.075 mol O2 terbentuk
iii) Isipadu oksigen = 0.075 mol x 22.4 dm3/mol = 1.68 dm3

Back To Basic

Kimia (SPM)

shaiksar.blogspot.com