Professional Documents
Culture Documents
Thuyết lai hóa obitan
Thuyết lai hóa obitan
Cc kiu lai ha AO :
Lai ha sp : 1 AO s trn ln vi 1 AO p to ra 2 AO lai ha nm thng hng vi nhau to thnh gc 180 0
s
p
2 AO lai hoa
sp
- Lai hoa sp2 : 1 AO s tron lan vi 2 AO p tao ra 3 AO lai hoa sp 2 nam trong
cung mat phang tao vi nhau nhng goc bang nhau va bang 120 0
s
2 AO p
3 AO lai ha sp2
3
- Lai ha sp : 1 AO s trn ln vi 3 AO p to thnh 4 AO lai ha hng theo 4 nh ca hnh t din u,
cc gc HCH bng nhau v bng 109028
AO p
4 AO lai ha sp3
Ngoi cc kiu lai ha trn cn cc kiu lai ha khc nh : dsp 2 (hnh vung) sp3d2 (hnh bt din u)
iu kin lai ha bn :
Nng lng cc orbital tham gia lai ha phi xp x nhau.
Mt electron ca AO tham gia lai ha phi ln
Mt xen ph ca cc AO lai ha vi cc AO ca cc nguyn t khc tham gia lin kt phi ln
to thnh lin kt bn.
c im AO lai ha
S lng AO lai ha thu c bng tng s AO tham gia lai ha
Cc AO lai ha c cng mc nng lng
Mi AO lai ha gm 2 phn: phn n rng v phn thu hp; hai phn ny cch nhau mt nt ti ht nhn
nguyn t (phn n rng thng c du +, phn thu hp thng c du -)
Mi AO lai ha c phn b trn mt trc xc nh i qua ht nhn nguyn t (c th trng hoc khng
trng vi trc ta ecac). Ngi ta ni AO lai ha c tnh i xng trc
T cc iu kin trn ta c th thy : Trong mt chu k hiu nng lng ca AO s vi AO p tng ln khi i t
u n cui chu k nn kh nng tham gia lai ha gim xung. Khi tng kch thc nguyn t, kh nng lai
ha ca cc AO ha tr gim xung.
* Lin kt xich ma lin kt pi :
a. Lin kt xich ma :
L lin kt cng ha tr hnh thnh do s xen ph 2 orbital dc theo trc ni 2 ht nhn nguyn t. Do mt
xen ph cc orbital ln nn lin kt xich ma bn (c nng lng lin kt ln)
b. Lin kt pi :
L lin kt hnh thnh do s xen ph cc orbital p, vng xen ph cc orbital p vung gc vi trc ni 2
ht nhn nguyn t. S xen ph ny gi l s xen ph bn. Do mt xen ph cc orbital p thp nn lin kt
pi km bn hn lin kt xich ma.
Cc kiu xen ph trc ca lin kt xich ma :
Xen ph s s : TD : phn t H2
Xen ph s p : TD : phn t HCl, HF, HI
Nguyn t C
ha sp
lai ha sp3
Nguyn t C lai
Nguyn t C lai ha sp
3/ Cu trc hnh hc ca phn t :
Cng thc nguyn ca mt cht cho ta bit tng qut s nguyn t m n c. Bit cng thc ny
l cn thit nhng r rng l khng tin on nhng tnh cht ca n, v nhiu tnh cht l suy trc tip t
cc c trng hnh hc ca phn t.
TD : Cc phn t H2O, H2S c dng gc, cho nn trng thi lng chng l dung mi tt i vi cc cht
ion, trong khi cc cht tng t chng nh CO2, CS2 c dng thng v ch lm dung mi cho cc phn t cng ha
tr, Trong thc t, bit s m nguyn t X kt ho vi nguyn t trung tm A cha xc nh cu trc phn t
AXm, v vhnh s electron ha tr tng cng mi ng vai tr quyt nh.
Ci tin m hnh Lewis, thuyt VSEPR (Valen Shell Electronic Pair Repulsions) da trn s y cc cp
electron ca nhng lp ha tr cho php xc nh cu trc hnh hc ca phn t.
L thuyt VSEPR :
Xut pht t tng a ra ln u bi N. Sidgwick v H.Powel l : cc cp electron ha tr ca mt
nguyn t lun y ln nhau. R.J. Gillespie a ra qui tc tin on s nh hng cc lin kt xung quanh 1
nguyn t gi l nguyn t trung tm ca phn t hoc ion.
M hnh Gillespie l mt qu trnh suy lun n gin v hiu qu trn c s sau :
Mi cp electron lin kt v khng lin kt v c khi l electron c thn lp ngoi u c tr mt cch
thng k cng mt khong cch xc nh so vi ht nhn, nh l chng c xp trn b mt hnh cu m nhn
mm tm. Cc electron tng ng y ln nhau v nh v nhng v tr lm cc tiu lc y electron.
V l do i xng, cc cp electron lp ngoi ca nguyn t trung tm to ra nhng m hnh hnh hc
u m ty trng hp l ni tip trong vng trn hay trong hnh cu.
Trong m hnh VSEPR mt cp electron t do (hay 1 electron c thn) cng c coi nh l nhng lin
kt gia cc nguyn t. V trc lin kt khng ph thuc vo lin kt l n hay bi, nn ch cn bit tng s
nguyn t lin kt vi nguyn t trung tm m khng cn bit n bn cht ca lin kt ny.
Nguyn t cn nhiu electron hn to octet c gi l nguyn t trung tm A
Phi t c hai loi:
* Nguyn t lin kt ha hc vi A c k hiu l phi t X
Ta c cng thc AXm (m 1, nguyn). TD: CO2, BeH2 thuc dng AX2, BH3 thuc dng AX3
* i electron cha tham gia lin kt ca nguyn t trung tm (nu c) c gi l phi t E
Trong cc iu kin nh trn cng thc VSEPR ca hp cht biu th bng cch vit :
AXmEn trong : m l s nguyn t X lin kt vi nguyn t trung tm A.
n : l s thc th khng lin kt (i electron t do v electron c thn) m n c
Tng s : (m + n) quyt nh cu trc hnh hc ca phn t
C mt s phng php khc nhau gii thch cu trc hnh hc ca phn t nh : Phng php m
hnh s y gia cc i electron v ha tr VSEPR, phng php m hnh lin kt b un cong hoc phng
php m hnh lai ha orbital nguyn t. Sau y ta xt cu trc hnh hc ca phn t trn c s m hnh lai ha
orbital nguyn t.
TD :
Dng AX2E0 c (m + n) = 2 c cu trc thng, nguyn t trung tm c kiu lai ha sp nh phn t : BeH 2,
CO2, ZnCl2
Cu trc thng
Dng AX3E0 c (m + n) = 3 c cu trc tam gic, nguyn t trung tm c kiu lai ha sp 2 nh phn t
BF3, SO3, CO32-
Cu trc tam gic
Cu trc t din
Dng AX4E0 c (m + n) = 4 c cu trc t din, nguyn t trung tm c kiu lai ha sp 3 nh : CH4, CF4,
SO , NH4+
Dng AX5E0 c (m + n) = 5 c cu trc dng lng thp tam gic, nguyn t trung tm c dng
lai ha sp3d nh: PCl5, PF5
24
Tng
(m +
n)
S
cp e
khng
lk
Kiu lai
ha
AX2E0
sp
AX3E0
sp2
Cu trc hnh hc
ng thng
sp2
Cc cht minh ha
Gc
AX4E0
sp3
T din
AX3E1
sp3
AX2E2
AX5E0
sp3
sp3d
Gc
PCl5, PF5
lng chp
AX6E0
Sp3d2
1. Hy cho bit kiu lai ho ca cc nguyn t v loi lin kt (, ) trong cc hp cht sau:
Cl-CH2-CH=O; CH2=CH-CN; CH2=C=O
2. V sao nc li nh hn nc lng?
Do c lin kt cu Hidro nn nc c cu trc c bit
(cc nguyn t oxi nm tm v 4 nh ca 1 t din u).
Mi ngt H lin kt vi chnh 1 nguyn t oxi v lin kt
cu hidro vi 1 nguyn t oxi khc. Cu trc nyxp nn
t khi nh. Khi tan thnh nc lng, cu trc ny b ph
v nn th tch gim t khi tng ln.
3.Hy v r rng dng hnh hc ca 3 anionNiCl42-,PtCl62-,PdCl42-v cu trc ca phn t
Pd(NH3)2Cl2. Ghi ng k hiu lp th v gii thch.
AnionNiCl42-c cha Ni2+ vi cu hnh electron ngoi cng l 3d8 v s phi tr 4 nn c cu
Lai ha sp3 T din, thun t.
trc:
Anion PtCl62-c cha Pt4+vi cu hnh e ngai cng l 5d6 v s phi tr 6 nn c cu trc
Lai ha d2sp3,c hnh tm mt, nghch t.
Anion PdCl42-c cha Pd2+vi cu hnh e ngoi cng l 4d8 v s phi tr 4 nn c cu trc
kt XAX
= 900.
* SF6, [FeF6]3 lai ha sp3d2 v PtCl62 ,[Fe(CN)6]4 lai ha nn u c 6 cp e lin kt v c cu
trc bt din u.
5.
1) Cho cc phn t sau: POF3 ; BF3 ; SiHCl3 ; O3. Nu trng thi lai ha ca cc nguyn
t trung tm v v cu trc hnh hc ca cc phn t trn.
2) Kim loi ng c cu trc mng tinh th kiu lp phng tm din.
- Cho bit s nguyn t ng cha trong t bo s ng ny.
- Tnh di cnh lp phng a (nm) ca mng tinh th, bit rng nguyn t ng c bn
knh bng 0,128 nm.
p n
Cng thc phn t
Cu trc hnh hc
O
sp3
POF3
BF3
sp2
HSiCl3
sp3
O3
sp
F
F
F
H
Si Cl
Cl
Cl
..
O
O
2)
1
- S nguyn t Cu = 8 8 + 6 2 = 4
(0,5 )
- Xt ng cho ca 1 mt, ta c di ng cho = 4 rCu = a
a=
4 rCu
2
4 0,128
2
= 0,362 nm
(0,5
6.Khi nghin cu cu trc ca PCl5(r) , PBr5(r) trng thi tinh th bng tia X ngi ta thy:
a) PCl5 gm cc ion [PCl4]+; [PCl6] phn b trong tinh th.
b) PBr5 gm cc ion [PBr4]+; Br .
Hy cho bit cu trc khng gian ca cc phn t v gii thch ti sao c s khc nhau trn?
Gii: a) Nguyn t P trong PCl5 v PBr5 u trng thi kch thch, lai ha sp3d phn t c cu trc
lng thp tam gic(hai lin kt trc di hn cc lin kt xch o).Nguyn t Ptrong[PCl6]
trng thi kch thch (lai ho sp3d2) c cu trc bt din.
2) C benzen, pyridin, borzol (B3N3), ion pyrilium (C5H5O ), Furan (C4H4O), Pyrol (C4H5N).
Hy xc nhn rng chng u l cht thuc h thm theo ng qui tc Hucken 4n+2 (c minh ha bng
cng thc cu to thu gn)
1) * SF4: (AX4E) ; lai ha sp3d; hnh dng ci bp bnh; 0 ; 1 i e khng lin kt c phn b
trong mt phng kt qu to ra hnh ci bp bnh
* HClO2: (AX3E2) lai ha sp3d; hnh dng ch T; 0 ; 2 i e ring c phn b trong mt phng, 3
i e lin kt to ra 3 lin kt A X sp xp thnh hnh ch T.
* HClO : (AX2E3) lai ha sp3d ; hnh dng ng thng; 0 ; 3 i e ring c phn b trong mt
phng, cn 2 i e lin kt to 2 lin kt A X c phn b trn trc vung gc vi mt phng trn.
Hai lin kt A X nm trn ng thng nn phn t c dng ng thng.
* ICl 4 : (AX4E2) ; hnh dng vung phng; = 0 ; theo m hnh sc y cp e trong v ha tr : 2 i e
ring c phn b trans- so vi nhau. Do 4 cp e lin kt to 4 lin kt A X trong mt phng
phn t c dng vung phng.
* IF7: (AX7), lai ha sp3d3, dng lng chp ng gic ; 0 ;
* BrF5: (AX5E) lai ha sp3d2, hnh dng thp vung, 0 ; 5 i e lin kt c phn b 4 i trong
mt phng v mt i trn trc to ra hnh dng thp vung. Mt i e khng lin kt c phn b pha
cn li ca trc. Do s bin dng nh vy nn di lin kt ngang v trc khng tng ng hnh
hc.
* HNO3: (AX3) lai ha sp2, hnh tam gic phng, 0 ; 3 i e c phn b trn mt phng l 3 nh
ca tam gic u.
* C2H6: (AX4) lai ha sp3, hnh t din, 0 ; 4 i e c phn b trn 4 nh ca t din u, tm t
din l A.
X
X
X
A
E
X
X
X
(AX4E)
(AX3E2)
(AX2E3)
X
E
X
X
A
A
X
X
E
E
(AX4E2)
(AX5E)
C
C
Benzen
N
Pyridin
N
Borazol
O
ion pyrilium
C
Furan
C
Pyrol