Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XIV/1 (Yaz 2014), s.49-74.

AHMED BCANA ATFEDLEN BR ESER:

RHL-ERVH
A Work Attributed to Ahmed Bican: Ruhul Ervah
Siyabend EBEM*

Z
Tasavvufi Trk edebiyatnn XV. yzyldaki nemli temsilcilerinden biri olan
Ahmed Bcn; Envrul-kn, Acbl-Mahlkt, Drr-i Meknn, Mnteh ve
Cevhir-nme adl eserleriyle bilinir. Bunlardan baka eitli kaynaklarda varl
ve kendisine ait olmas tartmal ve muallak bir eser olan Rhl-Ervh adl bir
eserden de bahsedilmektedir. Bu makalede, eser hakknda gnmze dek yaplan
tespitler deerlendirilecek, Rhl-Ervhn Ahmed Bcna aidiyeti ve zgn bir
eser olup olmad noktas ele alnacaktr. Makalenin sonunda eserin tespit edilebilen nshasnn tenkitli metni sunulacaktr.
Anahtar Kelimeler; Ahmed Bcan, Rhl Ervh, Mnteh, Eski Anadolu Trkesi, Trk nesri.

ABSTRACT
Ahmed Bican, one of the major represantatives of Sufi literature in XVth century,
is well known with his works Envarul-Askin, Acaibul-Mahlukat, Drr-i
Meknun, Mnteha and Cevahir-name. Except these; the work named RhlErvh is mentioned in various sources. Controversy about its authorship has not
been solved yet. This article evaluates existing studies and assessments about this
work and discusses authenticity of Rhl-Ervh and its authorship connection to
Ahmed Bcn. Critical texts of three available versions of this work are added at
the end of article.
Key Words; Ahmed Bican, Ruhul-Ervah, Munteha, Old Anatolian Turkish,
Turkish prose.

GR
Tasavvufi Trk edebiyatnn 15. yzyldaki nemli temsilcilerinden biri olan
Ahmed Bcn; bata Envrul-kn olmak zere Acbl-Mahlkt, Drr-i Meknn,
Mnteh ve Cevhir-nme adl eserleriyle bilinmektedir. Bunlardan baka eitli kay*

stanbul Kltr niversitesi,. SBE, Yksek Lisans rencisi, siyabend.ebem@gmail.com.

50 SYABEND EBEM

naklarda Ahmed Bcnn Ravhul-ervh, Ravzatl-ervh veya Revvhul-ervh gibi

farkl okunularla anlan bir eserinin varlndan da bahsedilmektedir1. Amil elebiolu,
eserin elde herhangi bir nshasnn bulunmadndan bu husustaki kaytlarn doruluk
derecesini tespit etmenin mmkn olmad ve eserin Envru'l-kn veya Mntehnn
peygamberler blmnn ayrca istinsah edilmi ekli olabilecei2 grlerini ifade
etmektedir.
Mezkr eserle ilgili ilk nsha tespiti, doktora almas srasnda Aynur Koak tarafndan yaplmtr. Koak, yabanc bir katalogda3 ad geen eseri grp incelemi ve
eserin vahdet-i vcut, insan ve Hz. Muhammed'in merkez alnd tasavvufi bir eser olduunu belirtmitir4. Koakn grd nsha Avusturya Milli Ktphanesi Trke
yazmalar koleksiyonunda 843 numaraya kaytl bir yazmadadr. Yazmada Ahmed
Bicana ait olan blmn bal Hz kitb- Rhl-Ervh min telifl Ahmed
Bcandr5.
Rhl-Ervhn ikinci nshas Msr Milli Ktphanesi Mecmi Trk Talat koleksiyonu 64 numaraya kaytl bir yazmadadr. Eserin tespit edilebilen nc ve son
nshas ise ahsi kitaplmzda bulunan bir yazmada yer almakta olup ayrntl bilgi
nsha tavsifinde verilecektir.
Rhl-Ervh ve Muhtevas
Eserin ad her nshada da Rhl-Ervh olarak gemektedir. Ruh; can, canllk, nefes, his, duygu, en mhim nokta, z ve ispirto gibi uucu gaz anlamlarna gelmektedir6. emseddin Sami, szcn anlamn insanda ve hayvanattaki madde-i haytiyye,
hareket, faaliyet, tesir, bir madde-i nebtiyye vesaireden kartlan hlsa olarak vermektedir7. Mntahabt- Lgt- Osmaniyye bunlara ek olarak madde-i hayat ve
msekkir-i ilhiyye anlamlarn vermektedir8. Ervh ise ruhun ouludur9. Buna gre

gh Srr LEVEND, Ahmed Bican, Trk Ansiklopedisi, C. 1, MEB Yaynlar, Ankara 1946,
s. 251; brahim Alettin GVSA, Ahmed Bican, Trk Mehurlar Ansiklopedisi, C. 1,
Yedign Neriyat, stanbul 1970, s. 19.
2
Amil ELEBOLU, Ahmed Bican slam Ansiklopedisi, C. 2, TDV Yaynlar, Ankara 1989,
s. 51.
3
Gustav FLGEL, Die Arabischen, Persichen und Trkischen handschriften, Wien 1867, 77,
nr. 843/1 (1v-19r)
4
Aynur KOAK, Ahmed Bcann Eserleri zerine Bir nceleme, dal Neriyat, stanbul
2003, s. 122.
5
Age, s. 120.
6
Ferit DEVELLOLU, Ruh, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, stanbul 1999, s. 897.
7
emseddin Sami, Ruh, Kms- Trk, ar Yaynlar, stanbul 1978, s. 673.
8
James W. REDHOUSE, Ruh, Mntahabt- Lgt- Osmaniyye, TDK Yaynlar, Ankara
2009, s. 415.
9

Age, ervh, s. 89.

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 51

Rhl-Ervhn anlam Allaha atfen; cann z, canlln cevheri, ruhlarn ruhu eklindedir.
Rhl-Ervh terkibi Envrl-knde de gemektedir: nsn bir cevherdr.
Bedeni harb olmagla cn harb olmaz. Anun ki cn zt- lhiyyenn mazhardur.
mdi ol cna Haytl-Kl dirler ve Rhl-Ervh dirler10. Ahmed Bcann bu
tanmlamasna gre Rhl-Ervh, hayatn ve canlln btn, kayna anlamlarn
ifade etmektedir.
Rhl-Ervhn elde bulunan nshasn esas alarak oluturmaya altmz
tenkitli metinde; ifadelerin; Bcann bir dier eseri olan Mntehyla benzerlikler gsterdii tespit edilmitir. Buradan hareketle derinletirdiimiz aratrmamzda, RhlErvhn tamamen Mntehdan alnan blmlerle oluturulmu bir metin olduu grlmtr.
Mnteh ve Muhtevas
Mnteh (M), Ahmed Bcann Muhyiddin bnl-Arabnin FsslHikeminin Meyyed Cend erhine11 Yazcolu Mehmedin ayn adla Arapa olarak
yazd erhin Trke tercmesidir. Mntehnn konusu bugn vahdet-i vcut olarak
adlandrdmz vcd- Haktr. Ahmed Bcan bunu eserinde yle ifade etmektedir:
bu kitbn mevzu, vcd- Hakktr. Pes bu ilmin mevzu, cem-i ilmin
mevztndan al ve ecellidir.
Mnteh genel olarak sekiz blme ayrlmaktadr. Birinci blmde tasavvuf olarak yaratltan, insan ve derecelerinden , vcd, gnl, sr, tecell, k,
rif vb. stlahlarn konu edildii ve her birine temhd ad verilen on drt blmden
meydana gelmektedir. kinci blm Fssl-Hikemden tercme edilen ksm olup burada yirmi drt peygamber ve bu peygamberlerin her birinde mndemi olan hikmetler
anlatlmtr. nc blmde ryetullh, vahiy srlar, Hz. Muhammedin Mekkeden
Medneye hicreti, Hz. Peygamberin vefat, Hz. Ftmann vefat, Hz. Eb Bekr, Hz.
mer, Hz. Osman, Hz. Alinin, Hz. Hasan ve Hseyinin vefatlar, aere-i mbeere ve
esm-i hsn konular ilenmektedir. Istlht- Sfiyye adl drdnc blmde
Ahmed Bcan, Abdrrezzk el-Knnin ayn isimli Arapa eserini ksaltarak tercme
etmitir. Menzils-Sirn baln tayan beinci blm ise Hce Abdullah elEnsr el-Herevnin ayn isimli Arapa eserinden serbest bir tercme olup slikin
slku esnasnda katetmesi gereken yz makam ele alnmaktadr. Altnc blmde, Hz.
Peygamberin nbvveti, istikak- kamer, Mirc, abdest, be vakit namaz, Hz. Peygamberin Mekkeden Medneye hicreti, kblenin Beytl-Makdisden Kabeye tahvli
konular; namaz, zekt, oru, hac ve zikrin srlar, cihd- Neb, veft- Resl, Hz. Muhammede salvt- erfe getirmenin fazileti, ehl-i beyt, ashb- kirm, Hz. Peygamberin btn insanla olan stnl, peygamberlerin halleri ve faziletleri anlatlmaktadr. Yedinci blm; Ferdddn Attrn, Hz. Peygamber soyundan gelen Cafer
Sdktan balayarak doksan yedi zhid ve sfinin terceme-i hlleri ve menkbelerinin
10

Ahmed Bcan, Envrul-kn yz, Sleymaniye Ktphanesi Hasib Efendi no: 211, vr. 11b.
Sleyman ULUDA, Cend, slam Ansiklopedisi, C. 7, TDV Yaynlar, stanbul 1993, s.
361.

11

52 SYABEND EBEM

konu edinildii ilk dnem tasavvuf kaynaklarndan olan Tezkretl-Evliy adl eserinden ayn isimle derleme niteliinde bir tercmedir. Sekizinci ve son blm ise kyamet
almetleri, cennet ve cehennemle ilgili olup kyamet alametleri olan Decclin kmas,
Hz. snn nzl, Dbbetl-Arzn kmas, gnein batdan domas, cehennem ve
dereceleri; havz, cennet, cennetteki drt halfenin makamlar, insanlarn ve hayvanlarn
durumlar, cennetteki hri, glmn, nehirler, cennet ehlinin dereceleri gibi konular anlatlmtr12.
Rhl-Ervh ve Mntehnn Mukayesesi
Mnteh13da Kelime-i demiyyenin akland faslda geen;
(M 25a) Kaan kim, Hakk tel dilediyse esml-hsn itibryla ki, kendinin aynn
gre; bir emrdeki cem-i emr-i ilh ona mahzr ola ve onda zhir ola. cmlesi RhlErvhn giri cmlesini karlamaktadr:
(K 1b) Bilmek gerekdr ki Hakk tel celle ve al diledi-kim kendni aynn gre.
Kn cmiden ki insn- kmildr ve Hakk tel celle ve aln srr ol insn- kmil
ile zhir olur.14
lemin bir yze, insann da o yzn nakna benzetildii blmler her iki
eserde yledir:
(M 25a-b) Nitekim htem mahalldir naka. Pes htem mukaddemdir naktan. Zr ki
pdihn haznesi ol mhrle tamm olur. Ve insna halfe derler ibu itibrla onun
iin ki, Hakk Tel halkini insnla saklar. Nitekim hazin mhrle saklanr, kaan kim
pdihn mhr dim ola; h kimse onu amaya kadir olmaya. Pes dem ilmi saklamakta Hakkn halfesi oldu.
(K 1b) Zr ki hatem mahall-i nakdur. Nitekim pdih haznesini nakla ve mhrle
saklar. Hakk tel celle celluh dah lemin insnla saklar. Mdm-ki pdih-
penh mhri dim ola, hazne tamam olur.
Mntehda Srrul-Ar'n anlatld blm, Rhl-Ervhta da ayndr:
(M 16a) Nitekim Hakk tel mstev oldu, kll-i eynn vcdu zerine sfat-
rahmniyyet zhir olmakla kim, feyz-i mmdr cem-i mevcdta. Bundan trdr ki,
nr- Muhammed Mustaf ardan fere ve kll-i kinta irk etti, cem-i sft onlarda
zhir olmakla. Pes rahmeten lil-lemn oldu.
(K 2a) Andan-sora Hakk tel mstevl old. Kll-i eyn vcd zerine sfat-
rahmniyyet zhir old kim feyz-i mmdur cemi-i mevcdyla. Bundan trdr kim

12

Aye BEYAZT, Ahmed Bcann Mnteh isimli Fss Tercmesi Inda Tasavvuf Dncesi , Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul 2008, s. 60-64; KOAK, age, s. 112-114; Ahmed Bcan, Mnteh yz, Sleymaniye Ktphanesi Kl Ali Paa no: 630, 1b-116b.
13
Age, 25a.
14
Ahmed Bcan, Rhl-Ervh yz, Msr Milli Ktphanesi Mecmi Trk Talat no: 64/1, vr.
1b.

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 53

nr- Muhammed sallallhu aleyhi ve sellem ardan t fere varnca dkeli kinta
nr-eref idi. Pes rahmeten lil-lemn old.
Mnteh'nn 1. blmnn 14. temhdinde vahdaniyetin anlatld blm
Rhl-Ervhta da ayndr:
(M 6a) Pes mtehakkk oldu kim, ism-i cmiin mazhar- azm, hakkat-i insniyyedir.
Zr esm-i ilhiyye bir mazhar ister ki, kemlt- esm onunla zhir ola. Pes yle olsa
h bir vcd yoktur ki, cem-i esm ve sft onda zhir ola; ill insn- kmildir.
(K 2a) sm-i azam mazhar, azam- hakkat-i insniyyedr. Zr ki esm- ilhiyye
bir mazhar ister ki kemlt- esm anula zhir ola. Pes eyle olsa hi bir vcd yokdur
ki cemi-i esm ve sft anda zhir olmaya, ill insn- kmilde.
Mntehda Hz. Ysufa mndemi olan "Hikmet-i Nriyyenin anlatld blm
her iki eserde karlkl olarak yledir:
(M 42a) Ve Yakubdan murd akldr; ve Ysuftan murd gnldr ve karndalar
kuvvet-i kle-i ilmiyyedir. Ve Ysufu zindnda brakmak cihet-i sfliyye brakmaktr.
Ve Ysufa bhtn edip kurt yedi dedikleri ol kurt kuvvet-i gazabiyye idi kim, kalbe
zhir oldu mahbb eylemedi. Ve yalan kana irettir kuvvet-i gazabiyye ki, kalbin
zhirine telvn, isbt etmekten ibrettir. Ve Yakubun gzleri Ysuf firkndan ak olmak irettir akln nru gitmekten. Ve Zleyh, nefs-i levvmedir ki, rh nrdan
kabl eyledi.
(K 8a-b) mdi insn leminde Yakbdan murd akldur. Ve Ysufdan murd
gldr. Ve arndalar le-i ilmiyyedr. Ve Ysuf zindna brakmak cihet-i
sfliyyeye brakmakdur. Ve kurd dah kuvvet-i gazabiyyedr. Ve Zleyh nefs-i
levvmedr ki rh nrn kabl eyledi.
Yukarda yer kaygsndan dolay snrl rneini verdiimiz iktibaslar, RhlErvh metninin bandan sonuna kadar devam etmektedir. ktibaslarn tmnn
Mntehdaki yerleri tenkitli metinde ayrntl olarak verilmitir.
SONU
Rhl-Ervhn tamamen Mntehdan iktibas edilerek oluturulmu bir metin
olmas, onun mstakil bir eser olarak deerlendirilmesinin ve bu konuda srar edilmesinin doru olmayaca sonucunu bize vermektedir. Mntehdan yaplan iktibaslar sistemli ve dzenli bir ekilde olmayp, konu ve blmler birok yerde birbirine karmaktadr. Buna gre, Mntehy okuyan birinin, ondan notlar almak suretiyle Rhl-Ervh
metnini oluturduu kuvvetle muhtemeldir. Eldeki her nshann dil ve iml zelliklerinin kk farkllklar dnda birbirine uyum gstermesi, hepsinin ayn nshadan ya da
birbirlerinden istinsah edildikleri, dolaysyla ayn koldan geldiklerini sonucunu dndrmektedir.

54 SYABEND EBEM

METN
Nsha tavsifleri:
1. Viyana Milli Ktphanesi Trke Yazmalar Koleksiyonu Nu: 843 /1 (V) nshas: Bu nshay grme ansmz olmad iin tavsifi Koaktan naklen yledir:
Oesterreichisce Nationalbibliothek, Vienna (Avusturya Milli Ktphanesi)nde 843 numarada kaytl yazma eser 81 varaktr. Yazmada srasyla; vr. 1b-19ada Ahmed
Bcann Rhl-Ervh, vr. 19b-28ada stanbul veya Constantinopelsin Tarihi, vr.
28b-68ada Molla veys bin Muhammedin Rya Kitab, vr. 68b-81ada Ltfi Paa
ibn Abdulmuinin Asafn Kitab adl eserler yer almaktadr15.
Grselleri zerinden alma ansna sahip olduumuz yazmann lleri 200x120 ve
160x90 mmdir. Kad aharl samani grntde, hatt harekesiz nesihtir, krmz cetvellidir. Sz balar krmzdr. Cmle sonu imleri, zel isimler ve ayetlerin zeri krmz
izgilidir. Rhl-Ervhn sonunda (vr. 19a) Derv Halfe mvezzen-i sani ketebesi
okunmaktadr.
2. Msr Milli Ktphanesi Mecmi Trk Talat Koleksiyonu Nu: 64/1 (K) nshas:
Grselleri zerinden alma imkanna sahip olduumuz bu nsha, sar samani kada
yazl olup hatt harekesiz nesihtir. Satr says 13, lleri 200x140 mmdir. zel isimler ve vurgulanmak istenen blmlerin zeri krmz izgilidir. Varak 1a'da yazmann
sahiplerinden biri olduunu zannettiimiz Mehmed (Muhammed) Nri el-Kdir, 1312
tarihi okunmaktadr. Ayn sayfada Msr Mili Ktphanesinin mhr ve okunamayacak
derecede silik bir baka mhr bulunmaktadr. Yazmann mstensih kayd yoktur ama
yazmann sonunda (vr. 144b) 1021 tarihi yazldr. Rhl-Ervh yazmann 1b-18b varaklar arasnda yer almakta olup bal Hz ve hz kitb- Rhl-Ervh min telift
Ahmed Bcandr. Varak 1b'de bala yakn derkenarda, yakn dnem iek motifleri
tezhibi bulunmaktadr. Yazmada srasyla; vr. 1b-18bde Ahmed Bcann RhlErvh, vr. 19a-58ada Kitb fit-Tasavuf, vr. 58b-61bde Beret-nme, vr. 62a97ada Muhtrt min Er- Sfye, vr. 97b-126bde eyh Yusuf Sinn
Germiyn'nin Noktatl-Beyn, vr. 127a-144bde Molla Abdullah lh Simvnin
Esrr-nme adl eseri bulunmaktadr.
3. ahsi kitaplmzdaki (A) nsha: Bu nsha ise ahsi kitaplmzda bulunan bir
risaleler mecmuasnda yer almaktadr. Hz kitb- Rhl-Ervh min telifat Ahmed
Bcan baln tayan eser, yazmann dokuzuncu eseri konumunda olup yazmadaki
yeri 86b-93a varaklardr. Yazmada toplam 10 risale, 1 kaside, 1 du-fevid ve 1 menkbe vardr. Kitap kahverengi ypranm mein ciltli olup kad ve yazs deikenlik gsterir. Kitabn, farkl yazmalardaki risalelerin bir araya getirilmesiyle derlenmi olma
ihtimali yksek olup, her iki risale aras basit hamam minyatrleriyle sslenmitir. Kitapta toplam 11 minyatr vardr. Risalelerin tarihleri h.1017 ila h.1108 aras olup,
Rhl-Ervhn istinsah kayd yoktur. Yazmadaki son eser olan Risle-i Kudsiyyenin
fera kaydnda, mstensih Hasan b. Sefer Gafrullah olarak okunmaktadr. Yazmada
srasyla; vr. 1b-12ada s Halifeolu Ahmed Marmarvnin Mukaddimets-Slihat
adl eseri, vr. 12bde Menkb, vr. 13ada Du-Fevid, vr. 13b-26ada s Halifeolu
Ahmed Marmarvnin Risle-i Kefl-Esrr adl eseri, vr. 27b-45bde s Halifeolu
15

KOAK Aynur, agy.

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 55

Ahmed Marmarvnin Risle-i Ravzatl-Vsln adl eseri (istinsah tarihi 1017), vr.
47b-75bde eyhl-slm Monla lhnin Risle-i Monla lh adl eseri (istinsah
tarihi 1105), vr. 77b-83ada eyh El-hc Ali Efendinin Ahvl-i Erbaa adl eseri (istinsah tarihi 1018), vr. 83b-85bde Ak Paann Risle-i k Paa fi Hakkus-Sem
balkl sema risalesi, vr. 86b-93ada Ahmed Bcnn Rhul-Ervh adl eseri (istinsah tarihi 1017), vr. 94b-101bde Muhammed b. Hamz Akemseddinin Makmt-
Evliy adl eseri (istinsah tarihi 1018), vr. 102a-104bde Abdullah b. Muhammed elBosnevnin Kasde-i Abd Efendi balkl kasidesi, vr. 106b-200ada Emnd-din b.
Dvud Fakhin Risle-i Kudsiyye adl eseri (istinsah tarihi 1108) bulunmaktadr.
Minyatrler yazmann 26b, 27a, 46b, 47a, 76b, 77a, 86a, 93b, 94a, 105b ve 106a
varaklarndadr. 46a, 76a ve 105a varaklar ise botur. Bu yazma, bilim insanlarnn istifadesi iin stanbul Bykehir Belediyesi Atatrk Kitaplna iletilmitir.
TENKTL METN
//1b V, 1b K, 86b A// H KTB-I RUL-ERV MN TELFT AMED
BCN 16
Bismillhir-ramnir-ram
(25a M)Bilmek gerekdr ki a tel celle ve al17 diledi-kim kendni18 aynn
gre. Kn cmiden ki insn- kmildr ve a tel celle ve aln srr19 ol insn-
kmil ile hir olur20. Nitekim lem atem gibidr ve insn ol temi na gibidr.
Ve a tel tecell eylemez21, ill insn- kmil ile eyler. Zr kii kend nan22
grmek miratle grmek gibi deildr. Pes insn r ilhdr23 ki24 a tel
mtecelldr: bitihi li-tihi dim. Pes lem25 insnu vcud-yla tamm old.
atem gibi ki nala26 tamm old. (25b M) Zr ki atem maall-i nadur. Nitekim
pdih aznesini nala ve mhrle27 alar. a tel celle celluh da lemin
insnla alar. Mdm-ki pdih- (2a K) penh mhri28 dim ola, azne tamam
16

Balk: Rhul-Erv Ahmed Bcn rahime A, H ve H Kitb- Rul-Erv min

Telft Amed Bcn K
17
a tel celle ve al: a tel celle nuh A, a celle ve al V. Allah adyla birlikte
zikredilen bu ycelik ve sayg bildiren ifadeler metinde bir daha nsha fark olarak gsterilmeyecektir.
18
kendni: kendini A
19

ve a tel celle ve aln srr: ve srrullh A

olur: ola V, K
21
eylemez: etmez A
22
nakn: nefsini K
23
insan r ilhdr: insan r- ilhdr A
20

24

ki: -A, K
lem: -V
26
nala: na-ile A
27
nala ve mhrle: na- mhrle A
25

28

pdih- penh mhri: pdih-penh mri V, mhri pdihn A

56 SYABEND EBEM

olur29. (2a V) Pes lem da zil olmaz, mdm-ki anda insn ola. (15b M) Pes a
subnehu ve tel30 alb-i Muammedde31 istil itdi32 ve tecelliyt- aybiyyeye33
maall v old. (16a M) Andan-sora34 a tel mstevl35 old. Kll-i eyn
vcd zerine fat- ramniyyet hir old kim36 fey-i mmdur cemi-i mevcdyla37.
Bundan trdr kim nr- Muammed allallhu aleyhi ve sellem38 ardan t fere
varnca dkeli39 kinta nr-eref40 idi. Pes rameten lil-lemn old. Zr ki
Muammed tnda ve ftnda tecelli-i ta irimekle ve tecelli-i fat ber urmala
ve tecelli-i efl itmekle 41 beeriyyetden nesne byye almamd. Tamm fendanora42 ala mtea43 olmud44. (6a M) sm-i aam mahar, aam- aati insniyyedr45. Zr ki esm- iliyye bir mahar ister ki kemlt- esm anula46
hir ola. Pes eyle olsa47 hi bir vcd yodur ki cemi-i esm ve f anda hir olmaya, (2b V) ill insn- (2b K) kmilde. Pes Muammed Mutaf 48mahar-ullhdur ve
ar-ullhdur ve aher-i delletdr ve49 aam- ytdur. mdi aat-i Muammediyye

29

olur: -A
subnehu: -A, K
31
Muammedde: Muammediyyede K, Muammediyyei A
32
itdi: eyledi A
30

33

aybiyyeye: aybiyye: A, ayba V

andan-sora: bade A. Metin sonuna dek andan-sora ifadesi A nshasnda bade eklinde gemektedir ve bir daha nsha fark olarak gsterilmeyecektir.
35
mstevl: mstev V, K
34

36

kim: -V
cemi-i mevcdyla: cemi-i mevcdatla A, cemi-i mevcdla K
38
allallhu aleyhi ve sellem: -A, K; Bu Hz. Peygambere salat ve sayg ifadesi metnin sonuna
kadar her nshada kark bir ekilde gemekte olup bir daha nsha fark olarak gsterilmeyecektir.
37

39

dkeli:

40

nr-eref idi: nr eref idi A

ve m erselnke ill rameten lil-lemn: Biz seni ancak alemlere rahmet olarak gnderdik. Enbiy sresi 107. ayetten iktibas edilerek, alemlerin rahmeti; alemlere rahmet olarak
anlamnda kullanlmtr.
41
itmekle: etmekle A, K
42
fendan-ora: fendan ora K
43
mtea: muaa A
44
olmud: olmu idi K

45

aam- aat-i insniyyedr: aam aat-i insniyyedr A

anula: anla V
47
pes eyle olsa: yle olsa A
48
Mutaf: -A, V
46

49

ve: da A

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 57

t- mat-taayyn oldur. Esml-sn50 anudur51 ve ism-i aam oldur ve andan

ayrs tecelliytnu mahardur ve kemltnu miratidr52 (25a M) Zr ki a
tel celle ve al kemltna Muammedi mirat brad. Evvel aat-i
Muammedi53 hir itdi54. Haret-i ilmiyyede cemi-i ay vcd anula tamam
ve mevcd old55. Ve anu vssyla kemlt- ilhiyye leme muf old. Allh tel
mutdr, Muammed assamdur. (53a M) Ve aynullah idrk56 olunmad, ill ki ret-i
Muammediyyede. Nitekim atma bit old. Masusda ol oldur ki a tel
atmal nefy itdi57. Muammede58 evvel ve m rameyte didi (3a V) andan-sora
ibt itdi59. ret-i Muammediyyede60 rameyte didi61 andan-sora (3a K) gir
a62 ibt itdi. velkinne Allhe rme didi. (68b M) a tel lemi63 binsn
anula balad ve gir irin anula atm eyledi ve kitb- mukemi anu zerine
indrdi64. (87a A) Ve gir alan ey65 ve mevcdat nr66 anu miktndan alurlar.
(66b M) Zr ki ay- insniyyen erefidr ve day- insniyyen mecmudur ve tecelliyt- isniyyen rdur ve kevnin cesedin rdur67 ve ayat68
drn ayndur, kmildr. Mertib-i vcdiyyede mlikdr. azin-i cdiyyede
alll-aamdur. abbl-ekremdr. Ferd ve69 cmidr. Ve srr- vcddur. Ve
aatl-aydur. Ve aynl-aydur. Pes a tel kend tn ve ftn
50
51

esml-sn: esm- sn A
anudur: andur A, V

52

miratidr: miratdur K, V
Muammedi: Muammediyye A
54
itdi: etdi V, K. Etdi/tdi ses zellii metin sonuna dek belirtilen nshalarda ayn istikrarla devam etmektedir ve sonraki kelimeler nsha fark olarak gsterilmeyecektir.
55
anula tamam ve mevcd old: -A, anula tamam mevcd old V
53

56
57

idrk:
K
itdi: eyledi V

58

Muammede: Muammedden K, Muammed V

...ve m rameyte i rameyte velkinne Allhe rme... Enfl sresi 17. ayetten iktibas edilerek onu attn zaman sen atmadn ve fakat Allah att anlamna gelmektedir.
59
itdi: -A

60

ret-i Muammediyyede: -V
bk. Enfl sresi 17. ayet.
61
rameyte didi: didi ki rameyte A

62

a: aa K

63

lemi: -V
indrdi: enzel itdi V, K

64
65
66

ey: -V, K
nr: nr K

67

kevnin cesedin rdur: kevnin cesediyyen rdur V, kevnin cesedin cndur A

68

ayat:

69

ve: -V, A

58 SYABEND EBEM

grmee an mirat brad. aat ve70 mecz ol71 miratde hir old. Ve dost- a
ehrinde mum iken a tel an abb idindi72 ve resl lub73 (3b V) lemlere
irda gnderdi. T ki bu al lem-i fendan lem-i beya davet eyleye74. Nr-
muladan (3b K) bir emme lara iridre. Pes ol nr t- aret-i izzetden kmil
fatla lemleri seyr idb insn vechine geldi. Ramn vechine mirat ddi. R
erva mb old ve cism75 ecsma mifta old. (14a M) Ve cemlin hilli bedre
irmdi. Ve adrnu adri adre irmdi. zi dery idi ve76 szi cevhir77 idi. Ve mmetleri avvalar idi. Pes Muammed Mutaf evveldr ve irdr. hirdr ve
bndur. Evveldr, bu itibr ile ki vcd ism-i aamdur. a tel tyla tecell
eyledi tna. Muammed ol tecellden uhra geldi78. Ve ir oldu oldur79 ki ay
rc eyleseler80 gene81 Muammedin aatine82 vl olurlar. hir ve bn oldu83
bu man iledr ki (4a V) Allh ft anu tnda hir old84. aybul-uyb
marifi85 evvel aa fey old. Egere ilati cismn idi amm alati (4a K) rn idi.
Vcd, ret-i insn-idi86 amm uhd ret-i aret suln idi. Keml-i mehedi87
rnydi amm ceml-i mehedi sbnydi. Sft- mirsad(?)88 nrni idi amm t-
erfi maud- rabbni idi. (30b M) Her kim bu mama vl olmad mam-
temau bilmedi. Pes Muammed aleyhis-selm ayra naar eylemedi ve hdnda
da89 ayr grmedi. Zr ki mahar- hd idi90 ve mirb- rn idi. Ve yiryzinde

70

ve: -K

71

ol: o A
idindi: -K

72
73

lub: idinb V, idb A

74

eyleye: ide A
cism: cismi V, K
76
ve: -V, A
77
cevhir: cevher A
78
Muammed ol tecellden uhra geldi: Muammedi ol tecellden uhra getrdi A
75

79

oldur: -A
eyleseler: eylese A
81
gene: yine A. gene szc A nshasnn tmnde yine eklinde gemekte olup bir daha
nsha fark olarak gsterilmeyecektir.
82
aatine: aate K
83
hir ve bn oldu: hir oldu K, ve hir oldu ve bn oldu A
84
Allh ft anu tnda hir old: -V, A
80

85

marifi: madeni A
vcd reti insan-idi: vcd ret-i insan idi A
87
keml-i mehedi: Keml-i mehdi A, V
86

88

K,

89

da: -A

90

idi: -A

V,

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 59

bir mcell ara urd ki hezrn91 Sleymn ol arada ayt-ba olub mamt seyr
iderdi. Ve r92 ol meclisde bir eline kevser alub93 bir eline b- ayt94 ile s olub
erv- kmmel (87b A) mest95 l yezel olub aret-i t ftn resl tnda
mhede iderlerdi. (4b V) aret-i resl meknnt- furn ve maznt- uran96
anlara bildrmi idi. T kim muabbet-i mabb- an vili ar-i hidyet eyleye97. Allh98 seve ve ayra (4b K) iltift eylemeyeler. Ve masivullahdan mnat
olalar. Zr ki a tel bilinse mertib birle bilinr. Ve hir olunur uver-i
mmkint ile. Zr ki99 mmkine vcd yodur. ll bu nisbetdr100. Anca ve ill
vcd ma- ayn- adur. Ve mmkint- bitedr, adem al zerine ilm-i ada.
Pes eyle olsa lem ret-i adur101. Yan au esmsna ve ftna mahardur
dimek olur. Ve a tel da lemi rdur102. Yan lemi cd iden ve diri
dutan103 oldur dimek olur. (114b M) Her kim ki tefrias104 yodur, ubdiyyeti
yodur. Ve her kim kim cemiyyeti105 yokdur, marifeti yodur. iyyke nabd
dimek (5a V) tefriaya iretdr. ve iyyke nestan dimek ceme iretdr. (115a
M) 106 nesne maharsz107 gzkmez108. Biri ilm-i mcerred ve biri vcd- ma ve
biri nr. mdi maharyla grinen109 budur ki milk melektu (5a K) ve melekt

91
92
93

hezrn: hezr hezrn A

r: r V, A
alub: -A

94

b- ayt: b u ayt
mest: -V
96
maznt- uran: maznt- uran V, K
97
t kim muabbet-i mabb- an vili ar-i hidyet eyleye: t kim muabbet-i
mabb- an vul ar-i hidyet eyleye K, t ki muabbet da mabb- an
vil-i ari ar-i hidyet eyleye A
95

98
99

Allh: Azzullh V
ki: -K

100

nisbetdr: nisbetdendr A
Ve mmkint- bitedr, adem al zerine ilm-i ada. Pes eyle olsa lem ret-i
adur: -A
102
Ve a tel da lemi rdur: Ve a tel lemi rdur A, Ve a tel celle
celluhu haretleri da lemleri rdur V
103
dutan: utan K, A
104
tefrias: cemi-i tefrias A
105
cemiyyeti: cemii A, K

yalnz sana kulluk ederiz. Ftiha sresi 5. yet.

101

yalnz senden yardm dileriz. Ftiha sresi 5. yet.

: c K, A
107
maharsz: (kes yaptr 4b-11 satr) K
108
gzkmez: grnmez A
106

109

grinen: grnen V

60 SYABEND EBEM

cebertu mahardur ve cebert ayn- biteni mahardur110. Esm- ilhiyye111

aret-i eadiyyet112 mahardur. aret-i eadiyyet hviyyet-i kbrnu113
mahardur. Ve hviyyet-i kbr114 vcd- ma mahardur. Bunda hi ull ve
ittid ve sereyn yokdur, eger mass115 eger mal. n vcd bit ve hir old.
Vcd- beer imkn gitdi ki bil idi, fenya ve zevle. Yan kim vcd- mmkin
fndr. Alda bil-ki fndr ezelde ve bdr. Ezeldeki ba adur, a-
mutladur116 ki fn anda cemi-i mertibdr. (76b M) Efal-i mertib Muammed
Muafndur117. Zr ki ceyb-ullhdur. retde ve manda nrdur, nrl-envrdur.
(5b V) aati118 aatl-aydur. smi cmidr. Mertib ve esm ve
taayynt- ft ve r119 nrz-tdandur. Ve al envr- esmz-tdandur. Ve
albi cemi-i envr- ftdandur. Ve nefsi cemi-i envr- efaldendr. (5b K) al
veche ill a vel-keml ile gerekdr ki kii kend nefsine mel olmaya. Mdm-ki
kend nefsine mel ola aa yan olmaya. (85a M) Zr abd mmknl-vcddur.
min ayu hve hve merkez-i ademdedr ve fenya mahdur. mdi masivullhdan mnat olma yle olur kim120 hirde ve bnda al ve at vcd olmaya. Mav- mula ola a- mulada. (88a M) Zr fen, adan ayrndan
mumaill olmadur121. Yan marifeti fn ola122 marfda. Ve ayn fn ola123
muayyende. Ve aleb fn ola (88a A) vcdda. Malm fn olmadur aynda124. Ve
hd fn olmadur mehud s olduundan-ora125. (58b M) Zr adem bil-i
vcd deildr. Nitekim vcd bil-i adem deildr126. (88a M) m lem-yezel

110

milk melektu ve melekt cebertu mahardur ve cebert ayn- biteni mahardur:

melek ve melektu ve melekt cebertu mahar, cebert ayn- biteni mahardur A,
milk melektu ve melekt cebertu mahardur ve cebert ayn- biti mahardur V
111
esm- ilhiyye: esm- ilhiyyen V
112
aret-i eadiyyet: aret u eadiyyet A, V, K
113
hviyyet-i kbrnu: hviyye-i kbrnu V
114

hviyyet-i kbr: ve hviyyeleri V

115

mass: ma V
ezeldeki ba a- mutladur: ezeldeki ba adur, a- mutladur V
117
Muammed Muafndur: Muammed Muafdur V, K
118
aati: a A
116

119

r: r V, K
O, kendisi olmak itibariyle.
120
olur kim: gerekdr kim V, olur ki A
121
olmadur: olma A
122
ola: olma gerek A

123

ola: -V
malm fn olmadur aynda: malm fn olmadur A
125
hd fn olmadur mehud s olduundan-ora: hd s olduundan-ora A
126
nitekim vcd bil-i adem deildr: -V
124

Zail olmaz, daimi ve bk olan; tanr.

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 61

b olmadur, m lem-yekn mav (6a V) olduundan-ora127. Zr ki ilm

nrdur ve ilm kemlt ve marif suln marifet-(6a K) ullhdur ki eleztdur. Ve nefs-i na-i insniyye mahardur. sm-i cmi-i ilhiyye ve
berzadur, ft- ilhiyye ile f- kevniyye arasnda. Pes lem-i ulv nrni ve
lem-i sufl cismndr. Ol nefs nka ile tamm old128. Her kim insn riyet itdi
a riyet itdi129. Zr ki au mahardur. a tel delldr130 ulhiyyetine,
insnu ayna tecelli-i esm ve ft etmek ile. (35b M) Pes ilm ile bilmek131
mertebe ile bilmekdr, limler gibi. Ve marifetle bilmek mertebesz132 bilmekdr,
rifler gibi. Bundan trdr kim133 mminler o oldu imdi. Pes cmle ey eer-i
vcd imi, mevcd- a134 deil imi. Pes mevcd- a a teldur135 ki
dml-bedur. Emr-i ilh a arafndan tecell ile olur ve ul arafndan ilmle ve
marifetle olur136. aan ceme ve tafle (6a V) naar eyleseler kerdr. aan vcda
naar eyleseler137 vhiddr. Da a tel kend ile ullar (6b K) arasndan icb
gtrdi. ul da itid retinden a mhede eyler ve ol mhede itdgi
itid ayndur138. Her kim ayd itdi inkr eyledi139 asb naar gibi, ve her kim tl
itdi muarreb old rifler gibi. Pes rif ad oldur ki adan ayrya iltift etmeye.
Zr merebleri ldr taallutdan ve rdr adan140. adan murd dr141: y
budur ki biline, y budur ki bilinmeye, y budur ki mans az ola mtdan. mtdan
murd a tel142 anlara tecell-i t itmidr. Anlaru nefeslerini fn lmdur. Ve
gene nr- cell ile b lmdur. Eger tecell-i t ve ramet-i tiyye olmasayd143

127

Szden ibaret olan.

m lem-yekn mav olduundan-ora: ve l-yezl mav oldudan-ora A

128
129
130
131

Hrmete lyk olan ve en ok lezzet alnan.

tamm old: tammdur A

a riyet itdi: -V
delldr: diledi kim V
ilm ile bilmek: ilme bilmek K, ilm bilmek V

132

mertebesz: mertebesiz A, V
kim: ki K, A
134
mevcd- a: mevcd a V
135
pes mevcd- a a teldur: ol-ki a teldur A
136
emr-i ilh a arafndan tecell ile olur ve ul arafndan ilmle ve marifetle olur: Emr-i
ilh a arafndan ilmle da marifetle olur A
137
eyleseler: eylesez A
138
a mhede eyler ve ol mhede itdgi itid ayndur: a mhede itdgi
itid ayndur A, a mhede itid ayndur V
133

139

eyledi: itdi/eyitdi A
adan: andan A
141
adan murd dr: bil-ki bu adan murd cdr A, murd cdr V
142
a tel: a telnu A
140

143

eger tecell-i t ve ramet-i tiyye olmasayd: Eger t ve ramet-i tiyyesi olmasa idi A

62 SYABEND EBEM

al ve at144 ismi ve ft ve ayn- bitesi hir olmazd. (48a M) mdi kemlt

keret-i malmt145 deildr, bil-ki diat-i malmtla idi146. (7a V) rla147 Ms
gibi Msnu ilmi keret-i malmtla idi. ru ilmi (7a K) diat-i malmtla
idi. Mdm-ki insn148 bilklliye nefsden fn olmad, ayt kll bulmad. a tel
diledi-kim tnu ve ftnu nrn ir eyleye. Ve mm lufn ve rametini lemlere
bas eyleye. (15a M) Evvel ru- aam yaratd yan149 r- Muammedi yaratd150
ve cemi-i ay- eyy aa bildrdi. Her-nekim lemlerde mevcddur bi-aynihi
insn leminde da mevcddur. Nitekim a tel buyurur: ve f enfusikum efel
tubirn. Zr ki insnu aati ayb aznesinden ihr eyledi ve rn lem-i
mani envrndan verdi. Ve albini ve ln esrr- bndan151 dzdi. Nefsini ve cismini152 envr- hirden dzdi. Ve insn aret-i au kemlt barinun beresi
old153. Ve urbet fnu Ans ddi154. Ve insn aretl-aert (7b V) elinde bir
toan old. Ve yetl-yt adindan (7b K) bir ecer bitdi. Ve yetl-yt
adindan bir emere bitdi ve gzkdi155. (38a M) Ve her nesne-kim lem-i aybda156
vardur, anu mili vardur insnda. Meel insn leminde brhim ra bezer,
Cebril ala bezer ve o nefse bezer. Pes brhim nefsini boazlad ada fen
itmek ile157. Ve smil gldr be buld158 aa vcdyla. brhim muabbeti
kemlince idi aa amm brhime159 smil vsa old. ayret-ullh iti itdi,
Allh telnu alliyle160 vsa old. Ve icb bilklliye mrtefi old161, eer-i ayr
almad. Vil-i a mam- hd- tiyyede tamm ola. T ittid ve vadet-i
144
145
146

al ve at: at A
malmt: malmtla K
malmtla idi: malmtladur K

147

rla: r A
insan: -A
149
yan: kim A, -V
148

150

r- Muammedi yaratd: Muammed rdur A

Kesin olarak inananlar iin yeryznde ve kendi nefislerinizde birok almetler vardr. Hl
grmyor musunuz?" anlamnda, nefislerinizdedir, grmyor musunuz?. Zriyt sresi 20.
ve 21. ayet.

151

esrr- bndan: esrr bnndan V, K

152

nefsini ve cismini: nefsin ve cismin A

ve insan aret-i au kemlt barinun beresi old: Ve insan aret-i au
kemltna bar old V
154
ddi: ldi A
155
bir emere bitdi ve gzkdi: bir emere gzkdi A, K
156
ve her nesne-kim lem-i aybda: ve bir nesne ki lem-i aybdan A
153

157

itmek ile: lmala A

be buld: be bulund A
159
brhime: brhimle A
160
alliyle: nevle-i alliyle V
158

161

Ve icb bilklliye mrtefi old: Ve bilklliye icb ref old A

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 63

ayye hir ola ve tevd-t yerine gele. Tez ra naar oluna ki glden ayrla
ve gl dostuna (8a V) urbn ola. n bu ikisi aa mnd olalar162. Pes mabb a o gnderdi. odan murd nefsdr ki bunlara fed eyledi. T nefsden
bilklliye (8a K) nect ve ayt bulalar. (38b M) Pes r vadet-i ilhiyye srrundandur.
Ve nefs keret-i itibriyye akmnu srrundandur163. Ve nr- Muammed kintu
nrnu mbnu164 miktdur. Ve rabbl-meknnt srrnu miratidr. (40a M)
aan ubb- Yab bir mahar- mabb iti eyledi ise pes Ysuf aleyhis-selm
asen retde cihna geldi, t ki mahar va ola. Mabb- ayye-i ubb uveri165
aa mtealli ola. Zr ki ubb uveri166 ubb tnu rndan bir eerdr. (40b M)
Pes nr- mcerredi grmek mmkin deildr, ill mehirde grmek mmkindr. Eyle
olsa a tel a- mutla, vcd- madur. Sir mevcdtu vcd167 vcd-
ifiyyedr, an kemltu gsterr. (8b V) (41a M) Amm srr- laf168 ve ev-i
a an gsterr kim insn lib-i a olsa adan bir tecell gelr, libi mav ider.
Abd169 ada mstark olur. Vul tamm olur. (42a M) mdi insn leminde
Yabdan murd aldur. (8b K) Ve Ysufdan murd gldr. Ve arndalar
le-i ilmiyyedr. Ve Ysuf zindna brama cihet-i sfliyyeye 170 bramadur. Ve
urd da171 uvvet-i azabiyyedr. Ve Zley nefs-i levvmedr ki r nrn abl
eyledi. (51b M) Nitekim a tel eyidr: Y Ms, ben bir ev yapdm nrdan.
demolanlarnu iinde ol evi emnet odum. Aa gl dey ad kodum. Mertebe-i
ilhiyyenn retidr. Vsidr (89a A) cemi-i mevcdatdan, aa da vsidr
tecell ile. mdi ol evi yeri marifet-ullhdur172. Ve gi mndur, emsi evdr, ameri muabbetdr, ylduzlar kademlerdr. Ve talar yandr ve topra himmetdr ve
bulutlar faletdr ve yamurlar (9a V) rametdr ve aalar aatdr ve anu173
yapralar vardur ve yemileri ikmetdr ve rmalar ilmdr. Ve gndzi firset174
ve gicesi maiyyetdr. Ve ol evi drt apus vardur: Biri ilmdr, biri ilmdr, biri
abrdur ve biri krdr. (42b M) Pes tedbr olmad ill ada (9a K) old. Nitekim
insn olmad, ill ala old. (43b M) Ve a apus siller in meftdur. Ve
bels lar in ftdur. (67b M) Ve a tel kendsini vaf itdi eedd-i

162

olalar: ola A, oldlar K

Ve nefs keret-i itibriyye akmnu srrundandur: -A
164
mbnu: mblarnu A
163

165

uveri: uverinde A
ubb uveri: -A
167
vcd: vcd V, K
168
laf: szck A nshasnda siliktir.
169
abd: abda V
166

170

sfliyyeye: sfliyye A, V
da: -V, K
172
marifet-ullahdur: marifetdr A
173
anu: -V, K
171

174

firset: firsetdr A

64 SYABEND EBEM

evle175, mtlar lisna. Bunda lidan murd li-i dur. Zr kend kendye
mt olmadur176 muabbet-i mt retinde. Ve her mt evi mabbnda
marifetine gre olur177. Ve ev178 nr zil olmaz, ill vul uy ile olur. Ve aret-i
a ki feyy- muladur179. (68a M) Ve a tel muibbdr min vechin, ve
mabbdur min vechin180. Eyle olsa muabbet (9b V) rba old muibble mabb arasnda. Zr ki insn r ve reti maldur181, ramn reti zerine. Pes rh-
Muammed Mustaf mahar- ramn old. Ve Muammed albinde ramn
mstevl182 old. (67a M) Zr ki srr-ullh- ekberdr ve nrul-envrdur ve Arabllisndur ve kitbiyyl-beyndur ve brhndur mameynde. Sulndur lemeynde. (9b
K) Tavftdan ekremdr ve tarftdan aamdur. (88b M) Pes cmle kemlt-
ilhiyye, ft- celliyye ve cemliyyeyi t- Muammediyye zerine183 ihr
itmekdr. Zr Muammed aleyhis-selm ayra meyl eylemedi. Ve hdnda da
ayr184 grmedi. Ve cemi-i mevcdt kendden mhede eyledi. Meel r ve
albi mamt ve kemlt185 cennet milidr. Nitekim nefsi ve hevn derekt
cehennem milidr. (15b M) Amm srr- nr budur ki (10a V) nr bitihi hirdr ve
ayry ihr idicidr186. sm-ullhdan bir ismdr. avluhu tel187: Allhu nrussemvti vel-ar dimek byle dimek olur kim Allh tel celle ve al mahardur.
Semvt- erv ve ar- ecsd ve evvel-ki hir old. Nr- Muammed (89b A)
da188 hir old. Andan-sora Muammed nrndan mnakis olub189 cemi-i
kinat uhra geldi. Pes cemi-i mertib-i insn190 Muammed nryla uhra geldi.
Ol nrdan mnevver oldlar. Amm srr- r191 (10a K) lem-i ilatden deildr ki
175

kendsini vaf itdi eedd-i evle: kendsini vaf- eedd-i evle itdi A
zr kend kendye mt olmadur: zr kend kendye mtdur V, zr kendye
mt olmadur A

176

177
178
179
180

olur: olub V
ev: evi V
Ve aret-i a ki feyy- muladur: -A, K
ve mabbdur min vechin: -A

181

insan r ve reti maldur: insan r ret-i maldur A

mstevl: mstev V, K
183
zerine: zere A
184
ayr: ayr K
185
kemlt: kemlt V, K
182

186

ihr idicidr : ihr da ider A

avluhu tel: -A, K

Allah yerin ve gklerin nrudur. Nr Sresi 35. ayetten iktibas.

187

188
189
190

da: -V, K
olub: old V, K

cemi-i mertib-i insn: cmle mertib-i insn A

r szc K nshasnda yan yana, V nshasnda ise ilk r szcnn zerine yazlmak
suretiyle iki kere yazlmtr. Bu durum K ve V nshalarnn, r szcnn sehven iki kere
yazld bir nshadan istinsah edilmi olabileceini dndrmektedir.

191

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 65

tarf oluna: Bil-ki r lem-i ibdadandur. R t mcerreddr heyldan. Zr ki

aa muf olmudur. Amm kl meyi atnda rl-udsdur. lm Allhu
mahardur. Ual ala nefs-i nadurlar. Ve ulem atnda192 al bir nrdur,
glde olur, (10b V) ay- eyy anula idrk193 eder. Uref atnda194 gle
nefs-i nta dirler. Amm srr- melike insn leminde195 uvy- insniyye-i
rniyyedr ve nefsniyyedr. (16a M) Gz mahar- Azrildr ve ula mahar-
Mikildr ve burun mahar- srfldr ve az mahar- Cebrildr amm insn
uvvetlerin anadlar196 ki cmidr. Biri uvvet-i le-i ameliyyedr197. Ve biri
uvvet-i naariyyedr amm198 srr- ardur199, a tel mtecelldr cemli ve
celli ile aliyyl-keml200 cemi-i mevcdta. (68a M) Pes r- Muammed mahar-
ramn (10b K) old. Ve Ramn mstevl201 old Muammed albinde ki arullhdur. aan-ki ar- cismn muh old ise cemi-i mevcdt ar- rn da ki
Muammed albidr. Cmidr, cemi-i ay cismniyyeye ve rniyyeye202.
(11a V) Ve insn iki ret zerine maludur. Biri ret-i adur ki esm ve ftdur.
Ve biri ret-i aldur ki r ve cismdr203. (22b M) Amm krsyi204 bilmek gerekdr
ki krs albe bezer tavr olmada. Ve krs mudr cemi-i mevcdt205, yirleri ve
gkleri. Ve gl da anclayn mudr206, cemi-i mevcdt. Ar atnda krs bir
arda bir ala gibidr207. Gl da hir ve bn atnda bir ahrda bir ala
gibidr. (16a M) Amm sidretl-mnteh insn leminde rl-udsdur. lidr
evhmdan ve ayltdan. (16b M) Amm srr- beytl-mamrdan murd (11a K)
insnu albi mamr olmadur208 ki uvvet-i udsiyye ve melike-i nsiyye-i
192

atnda: -A
idrk: idrik K, bkz. dipnot 41.
194
uref atnda: ol uref atnda K
195
leminde: V, mstensih szcn ban yazp devamn muhtemelen unutarak yazmadan bir sonraki szce gemitir.
193

196

anadlar: anatlar A

197

uvvet-i le-i ameliyyedr: uvvet-i le-i ilmiyyedr A

198

amm: szck V nshasnda sehven iki kere yazlmtr.

srr- ardur: srr- ar A, K
200
aliyyl-keml: aliyyl-kelm A
201
mstevl: mstev V, K ; bkz. dipnot 37 ve 183.
199

202

cemi-i ay cismniyyeye ve rniyyeye: cmle ay cismniyye ve rniyyeye A

r ve cismdr: r- cismdr V, rdur ve cismdr A
204
krsyi: krs V, K
205
mevcdt: -V, K
206
mudr: mu K
207
ar atnda krs bir arda bir ala gibidr: ar atnda krs bir arya bezer ala
gibidr V
208
srr- beytl-mamrdan murd insnu albi mamr olmadur: srr- beytl-mamr
insn leminde murd andan alb evi mamr olmadur A, srr- beytl-mamr insn
leminde beytl-mamrdan murd insnu albi mamr olmadur V
203

66 SYABEND EBEM

albiyye209 ve rniyye ol mamr albi avf iderler. (36b M) ovuk girerler ss

arlar. Biri mmidd-i aytdur. Ve biri mferriz-tdur. (23a M) Nice ki ol
feritehler beytl- mamr avf iderler. Bir giren bir da girmez210, biaynihi nefsler
(90a A) da bir giren bir da girmez. (11b V) (16a M) Amm srrul-cennet drtdr:
Biri sekizdr, tatl-arda mevcddur, aa cennetn-nefs dirler. Ve biri cennetlvere211dr. Ol oldur ki aret-i resl ulna tbi olmadur. Ve biri cennetsftdur. Ve biri cennetl-maneviyyedr212, tecelliyt- ftdan l olur. Aa
cennetl-alb dirler. Drdnciye cennetz-t dirler. Ol da cennetl-maneviyyedr
ki ceml-ullh mhede itmekden ibretdr. Aa cennetr-r213 dirler. (16b M)
Amm srr- cehennem insn leminde yedidr. Pes ava amsedr, biri ehvetdr ve
biri aabdur. (11b K) (26a M) Mecm- ehl-i cennete an in ki a tel
kendyi vaf itdi, r ve aab ftyla. Pes eyle olsa214 nisbet iki drldr: Biri
ceml, biri cell. Pes bu itibr ile iki ev l old: Biri uma215, biri tamu. mdi
mminler a telnu lufn ve cemlini aleb (12a V) iderler istidd- al ile. Ve
kfirler216 da a telnu ahrn ve cellini aleb iderler istidd- al ile. Amm
tamu ehlin kmi uma ehlin kmine bezemeye. Ne tamm lb gideler ve ne
tamm diri olub temettu ideler217. Nitekim kelm- erfinde buyurur218: mme l
yemtu fh ve l yay. (16b M) Amm srr- r insn leminde gklerden r
mertebeleridr. Evvel mertebe lem-i melekt- ariyyedr. Ve uvvet-i nefsniyyedr
ve rniyyedr. kinci mertebe lem-i nefsdr. inci mertebe lem-i aldur.
Drdinci mertebe lem-i albdur. Beinci mertebe lem-i srrdur. Altnc mertebe
lem-i rdur. (12a K) Yedinci mertebe lem-i srr- rdur219. Ve bunlar mertib-i
rniyyedr. Amm el-ar insn leminde220 yedi yerden murd mehr alardur ki
sflde olurlar. (109b M) Amm Ben el-Afar ma, insn leminde ymete
yanda uvvet-i eytniyye uvvet-i rniyye zerine221 lib olmadur. (12b V)
209

melike-i nsiyye-i albiyye: melike-i insniyye-i albiyye A

210

bir giren bir da girmez: bir gn bir da girmez V

cennetl-vere: Bu terkip her nshada da cennetl-vrie eklinde gemekle birlikte
dorusu cennetl-veredir.
212
cennetl-maneviyyedr: cennetl-maneviyye K
213
cennetr-r: cennet-i r A, K
214
eyle olsa: yle olsa A
215
uma: uma V
211

216

kfirler: kfir K
ne tamm lb gideler ve ne tamm diri olub temettu ideler: ne tamm lb gideler ve ne
diri olub temettu ideler K, ne tamm lb gideler ve diri olub temettu ideler V
218
kelm- erfinde buyurur: avluhu tel A

Sonra orada ne lr (kurtulur) ne de dirilir, Al Sresi 13. ayet.

219
altnc mertebe lem-i rdur: altnc mertebe lem-i srr- rdur V. V nshasnda yedinci mertebe, altnc mertebe olarak gsterilmitir ve bu nshada yedinci mertebe yoktur.
220
el-ar insn leminde: insn leminde A
217

221

zerine: zere A

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 67

ora uvvet-i rniyye uvvet-i sulniyyeye lib ola222. Amm slmbol fet olma223 mn uvvetleri alebe eyleyb eyn ehrlerin ulusn yub helk itmekdr.
Amm dun ma ulmet-i ayvniyye nfs- insniyye zerine almadur224.
ora gene belrsz (90b A) olmadur. Amm mehd ma insn leminde l-
uds zerine alebe eylemekden225 ibretdr. Amm deccl ma insn leminde
nefs-i emmre ftlar hir olmadur nefs-i mumainne zerine226. Amm s
aleyhis-selm gkden inmek227 insn leminde rdan ibretdr. R s gibidr.
Nefs deccle bezer. Pes r nefs (12b K) zerine inb helk itmekdr. Amm
dabbetl-ar insn leminde Mescid-i armdan ma, nefs-i levvme hir
olmadur. Gl mamndan kim Beytl-arm'dur. Amm ems maribden tomak
insn leminde r- af hir (13a V) olmadur nfs zerine. Amm od ma
insn leminde228 nefs-i emmre hir olmadur. Ve gene tecell-i ilh ile ahr
olmadur229. Amm yirler ve gkler helk olmal230 insn leminde ibretdr;
ervla ecsm vcd- a nrndan fen olmadur. Amm srfl r alma insn
leminde r- uds eer itmekdr, erv- srriyeye ve ecsm- nriyyeye 231. Amm
aly bir yire gelmek232 iretdr ebte, lem-i beda. Amm mminler yzleri
a olma insn leminde bretdr, gl nr ile mnevver olmadan; a nryla233.
Amm kfirler yzleri234 ara olma235 insn leminde iretdr, a nrndan
marm almadur236, (13a K) dny aleb eylemekle237. Amm bitide isb olmak
insn leminde bretdr238 ol asentdan-kim yazlm ola gllerinde239. Ve ol
222

uvvet-i rniyye uvvet-i sulniyyeye lib ola: uvvet-i rniyye uvvet-i eyniyye
zerine lib ola A
223
slmbol fet olma: slmboll-fet olma V
224
almadur: alma A
225
eylemekden: itmekden A
226
nefs-i emmre ftlar hir olmadur nefs-i mumainne zerine: nefs-i emmre ftlar
hir olub ve nefs-i mumainnen alebe itmekden ibretdr A
227

s aleyhis-selm gkden inmek: nzl- s A

...r- af hir olmadur nfs zerine. Amm od ma insn leminde... A nshasnda bu blm eksiktir. Cmle tamamlanmadan arkasndan gelen dier cmleyle birletirilmitir. Bu da bize A nshas istinsah edilirken sehven bir satrn atlandn gstermektedir.
229
ve gene tecell-i ilh ile ahr olmadur: yine tecell-i cell-i ilhyye ile ahr olmadur A, V
230
olmal: olma A
231
ecsm- nriyyeye: ecsm- nrniyyeye V
232
amm aly bir yire gelmek: amm ar ki aly bir yire gelmek A
233
a nryla: -A
228

234

kfirler yzleri: kfir yzleri A

ara olma: ara olmal K
236
almadur: almadan K, olmadan A
237
eylemekle: itmekle A
235

238

bretdr: iretdr A

68 SYABEND EBEM

seyyitdur kim yazlm ola nesflerinde, cemisi isb oluna bir defada240. Amm
yirler (13b V) ve gkler tebdl olma241 insn leminde iretdr; yan abat yirleri
tebdl ola nefs yirlerine ve gl yirlerine, ve gkleri tebdl ola r gklerine242. (28a
M) Yan a tel celle celluhu aretlerinden ayrs fn ola a tel tecell
itmek ile. Zr cemi-i lemlere kemlt sm243 eyleyen Muammed Mutafdur. Ve
Allh tel mudr. Pes eyle olsa cemi-i enbiy ve evliy velyeti anu miktndan
alurlar. (28b M) Ve bu ikr olan srra ehl-ullhdan ayr kimesne244 muali olmaz. Zr
ki anlar srr- adere muali olurlar. (33a M) An-in lar nefsi al cihete
muttal old. Ve anlaru srrna iki cihn kef old. Eyle olsa a mhede eylerler
cemi-i mehirde245. (110a M) Amm ameller isb olma insn leminde iretdr,
eer ayrat ar gelicek246 (13b K) olursa cennet nimetiyle mam- albde merref
(91a A) olalar. Eer melleri (14a V) masst- fnden247 olaca olursa ziyn
iindedr. Drl-beda248 kim ki mnsebet249 olaca olursa malt biyyeye
mzn ar gelr. Ve kim ki ameli ehevt- issyyeden olaca olursa250 istidd-
alsini yi itmidr251. Amm nzl- melike252 insn leminde yan Allh
rabbimz dimek oldur ki adan ayry253 ayyiz-i fenda bulurlar ve mam-
kibriyy kemlde alarlar. Allhdan ayr nesne ibt itmezler. (110b M) Amm srr-
efat insn leminde oldur ki Muammed Mutafnu r- erfini254 a tel
iki leme fey itmek dilese anu vssyla fey ider. Zr a tel kendn
kemltna an mirat brad255. Evvel aat-i Muammediyyeyi hir itdi256. aret239

yazlm ola gllerinde: gl yzinde yazlm ola A

ve ol seyyitdur kim yazlm ola nesflerinde, cemisi isb oluna bir defada: ve ol
seyyitdan ibretdr kim glde ol yazlm cmle nesflerinde isb oluna bir defada A

240

241

yirler ve gkler tebdl olma: yirler ve gkler tebdl olmal V

abat yirleri tebdl ola nefs yirlerine ve gl yirlerine, ve gkleri tebdl ola r gklerine:
abat yirleri tebdl ola r gklerine A, V

242

243
244

sm: smet A
ehl-ullahdan ayr kimesne: ehl-ullahdan ayrlar A

245

mehirde: mehir A
gelicek: gelecek A
247
masst- fnden: mat- fnden V, masst- fnde A
248
drl-beda: dr- beda A
249
mnsebet: mnsebeti A
250
kim ki ameli ehevt- issyyeden olca olursa: kim ki amelin mnsebeti
ehevt- issyye olaca olursa A
246

251

istidd- alsini yi itmidr: istidd- alyyesin yi idb sir olmudur A

nzl- melike: melike A
253
adan ayry: adan ayrn K, adan ayr V
254
r- erfini: r- mnevverin V, nr- r- erfini A
255
mirat brad: mirat itdi A
256
Evvel aat-i Muammediyyeyi hir itdi: Evvel a Muammedi hir itdi V, Evvel
aat-i Muammediyyeyi hir ld A
252

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 69

i ilmiyyede257 didr vcd- aynla ve ezeldr (14b V) vcd- ilmle. Pes lem
anu vcdyla tamm old. Anu-in lemi r old. (14a K) Amm cehenneme
urama insn leminde oldur ki258 yan her kiiye l-bdddr ki abat lemine
uraya, lem-i udsa gee. Ve r- gemek mmkin deildr, ill cehennem zerinden. (115b M) Amm rlerden murd insn leminde nfs- melikedr,
muahharlardur259 taalludan, al mertibe naar eylemezler260. Yan nfs-
beeriyyetden ve uvvet-i vehmiyyeden aa irimemilerdr. a tel celle ve al
anlar yta benzetdi. Cenneti da nefsinde mercne benzetdi, cennet albde yet
bey olduundan tr. Amm vildndan murd insn leminde r uvvetleri var
kim dimlerdr rnde ve muaff olmadur aliyyd-devm beyla. Amm
lmndan murd insn leminde rniyyedr, himet iderler ve aklanmlardur
hev nefsden ve abyi ubrndan. Amm umalardaki rmalardan murd insn
(15a V) leminde ulmdan ve marifden nesne vardur ki gl anlarula261 ayt
bulur. Nitekim yiryzi uyla ayt bulur262. (14b K) Yan kmiller ki mhede263
mamna irimilerdr. lardur, mtlardur264; cmle mulaa mam- (91b A)
rda. Ve ar olmulardur265 ayn- cemde. Vridt- udsn266 alveti anlara
eer267 itmidr. (24a M) mdi bilmek gerekdr ki a tel celle ve al insn bir
alaya bezedp durur268. ouz mutelif cevhirden bnyd eyledi. ki direk zerine
iki yz r sekiz pre il269 balayub yidi yz yigirmi kiri ile berkidb iki anadlu
on iki apulu alt araflu270 on abaa areket ider bir ehr-istn gibi va271 eyledi ki
cemi-i mhendist272 lem tavrin kr-nmesinde273 cnlar iridb274 ve atler

257

aret-i ilmiyyede: aret-i ilmiyye A

258

oldur ki: -A
muahharlardur: maharlardur V
260
eylemezler: itmezler A
261
anlarula: anlar ile A
262
bulur: buldu gibi A
259

263
264

265

mhede: mhid K
lardur, mtlardur: ve mtlardur A, merlardur V
ve ar olmulardur:

266

vridt- udsn:
V
eer: ate V, K
268
bezedb durur: bezedbdr V
267

269

il:
K,
V
alt araflu: let araflu K, alt aralu V
271
va: vaa A
272
cemi-i mhendist: cemi-i mhendistn V
273
kr-nmesinde: kr-nme nmesin V
270

274

cnlar iridb: cnlar irb V

70 SYABEND EBEM

dkdb275 resm idemeyeler. Andan-ora a tel ol alanu brlarn ekb ad

ve maallelerin sm eyleyb evlerin mzeyyen eyledi. Ve ol (15b V) alanu iinde
yz rma atd. Andan-ora bi h-yr ps-bn nr oyub ve ol azneyi ol
alada (15a K) emnet od. Andan-ora drl ifeyi ol ala iinde
skinlendrdi276. Andan-ora ol alaya bir pdih od. Ve bir il a ol alaya
pdih olana vezr eyledi277. Ve bir mfi ketdy ol alaya emn od. mdi ol
ouz mutelif cevhir kim vardur; biri skdr ve biri ilikdr ve etdr ve andur ve
amardur ve deridr ve rnadur ve ldur. ouzncs278 siirdr. Ve iki direk kim
vardur; iki ayalardur. Ve iki yz r sekiz amd sklerdr. Ve yidi yz yigirmi279
kiri siirlerdr. Ve on iki apu kim var 280; iki281 gzlerdr ve iki ulalardur ve iki
burun delgidr ve biri azdur ve biri gbekdr ve iki memelerdr ve iki u yoludur.
Ve alt282 taraf kim vardur; st ve alt ve ve ard ve sa ve oldur283. Ve iki anadlar
kim iki ellerdr. (16a V) Ve on abaa kim vardur; birisi badur, ve boyundur, ve
gsdr, ve bandur, ve cevfdr, (15b K) ve brdr, ve emceklerdr284, ve bardur,
ve aladur ve ddr ve midedr ve baarsalardur ve brekdr, onncs285 yedr.
Ve iinde drl ife kim vardur; biri feritehdr biri cindr ve biri insdr. Ve
alaya ps-bn olan cndur, vezr aldur, ketud nefsdr. Bir vechle (92a A) da
cn ara bezer ve alb krsye bezer ve bunlaru arasndaki286 ilm ve marifet
umalara bezer. Ve cn uvvetleri feritehlere bezer. Ve areketleri ylduzlara
bezer. Ve anadan omas da ylduzlar omasna287 bezer. Ve lmek ylduzlar
olanmasna bezer. Ve skler alara bezer288. Ve alar yirlere bezer. Ve et 289
opraa bezer. Ve nefesleri yillere bezer. Ve szleri rada bezer290. Ve llar otlara
bezer. Ve yzi ara ve aras maribe bezer291. Ve glmek292 yldrma bezer. Ve
275

atler dkdb: talar dkb V

skinlendrdi: skin ld A
277
ve bir il a ol alaya pdih olana vezr eyledi: ve bir il a ol alaya pdiha
vezr eyledi V, ve bir il a aa vezr ld A
276

278

ouzncs: ouznc V

279

yigirmi: yigirm V, K
ve on iki apu kim var: on iki apu V, K
281
iki: -V
282
alt: alt K
280

283

oldur: ol V, K
emceklerdr: emcelerdr K
285
onncs: onnc V, K
286
arasndaki: arasnda V, K
287
omasna: -V, K
284

288

ve lmek ylduzlar olanmasna bezer. ve skler alara bezer: -V

et: etler A
290
ve szleri rada bezer: da syledgi rada bezer A
291
ve llar otlara bezer ve yzi ara ve aras maribe bezer: -K
289

292

glmek: glmesi A

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 71

alama293 yamura bezer. Uyanl ayta bezer. Ve uyuma mevte bezer294. (24b
M) mdi eyle olsa295 bilmek296 gerekdr kim (16b V) (16a K) lemde lefet297 var ise
insnda r var. lemde melat var ise insnda yaalar var. lemde nr var ise
insnda marifet var. lemde ulmet var ise insnda salar var. lemde riat var ise
insnda gl var. lemde diat var ise insnda srlar var. lemde ycelik var ise
insnda met var. lemde ems var ise insnda gzler var. lemde r var ise
insnda sr var. lemde yamur var ise insnda ibretler var. lemde yir var ise
insnda meskenet var. lemde zelzele var ise insnda areket var. lemde deiz var
ise insnda amarlar var. lemde talar var ise insnda skler var298. lemde ar var
ise insnda himmet var. lemde cennet var ise insnda gl var. Cennet mhede-i
ceml ise gl-de marifet mamdur299. Umau azne-dr Rvn (16b K) ise
gl azne-dr Ramndur. (94a M) a tel insn (17a V) kmil ve mkerrem
eylemidr300. Al alb ve ft almamdur, cemi301 fn olmudur. Ve ev ilen
utmlardur302. Ve fir odna yanmlardur. Ve mabb- a ftna rlarn r
itmilerdr. Eer yardm Allh teldan olmasayd kim yol bulayd? a tel insn
kemltla303 mevsf eyledi, cemi-i lemlere alfe eyledi. (60a M) Ve eyidrler ki
(92b A) mmin bir yzi vardur, a telnu ceml-i erfinden yaa mteveccih304. Eer mmin305 ol yzi hir eyleseydi adan ayrs aa ibdet iderlerdi.
An-in kim insn au mahardur. Mutaarrf ve mutaarrfiyye bir aatdr306.
Ve au hviyyeti ol au hviyyetidr. Pes rahmet-ullh sb old cemi-i
eynu zerine. Ve mudr cemi-i eyy307. (63b M) Pes mevcdtu aret-i

293

alama: alamas A
uyanl ayta bezer. Ve uyuma mevte bezer: uyanma ayta, uyurl memte
bezer A
295
olsa: -A
296
bilmek: -V
294

297

lefet: lafl A

298

lemde talar var ise insnda skler var: -A

cennet mhede-i ceml ise gl-de marifet mamdur: cennet mhede-i ceml ise
glde marifet mam mdur K, cennetde mhede-i ceml ise glde marifet
mamdur A
300
a tel insn kmil ve mkerrem eylemidr: ha tel insn- kmil itmidr K, a
tel insn kmil lmdur A
301
cemi: cmle A
299

302

utmlardur:

303

kemltla: cmle kemltla A

mteveccih: -V, K
305
mmin: mminn A
306
mutaarrf ve mutaarrfiyye bir aatdr: mutaarrf mutaarrfiyye bir aatdr V,
mutaarrf da ve mutaarrfa bir aatdr A
304

307

eyy: eyya V, A

72 SYABEND EBEM

aa irtib iki drldr. Bir ciheti oldur ki308 vs ile (17b V) ola. Ve bir ciheti
(17a K) oldur ki vssuz ola. Muaalar ol vssuz olana vech-i dirler. Anu
ile a arasnda vs yodur. (67a M) Pes Muammed Mutaf allallhu tel
aleyhi ve sellem evvel dell old Rabbe. Zr cevmi-i kelim309 ile geldi. Cevmi-i
kelim ay- ilhiyyen mmehtdur. mdi i-bu dell ki rh- Muammeddr310.
aatde gene kend nefsine delldr. Zr kend ile rabbi arasnda imtiyzda far
yodur. ll itibr iledr ve taayyn iledr. (68b M) Bu naar olmaz311 ve ill mabb a mhede itmek ile olur. Ve muibb yn- mabbdur. stirrda bundan
trdr kim namzda ayra iltift itmekden312 men olund. (74b M) Ve a tel
aherdr cemi-i eydan, taau ve inniyyeti313 itibriyle. Ve afdur cemi-i
eydan, mhiyyeti ve aati itibriyle. Ve cemi-i eyy mudr. Zr (18a V)
anula (17b K) imdr ve bitdr. Bitihi mebbetdr314 liayra hirdr. Bitihi
mahardur liayra. (79a M) mdi nihyet alt315 keml-i urbdur ve muvaladur. Ve
nihyet avm rsm- ulyyeden fn olub ada b olmadur316. Ve nihyet zekt
msiv-ullhdan fri317 olmadur lis muabbet in. Ve nihyet hacc marifet-ullha
vl olmadur. Ve da beyla muaa olmadur, fendan-sora muabbet-i
aliyyeye. a tel kend aln sevmekdr. Ve muabbet gl mtelli
olmadur318 himmetle ns arasnda. Ve marifet ol nesnedr ki bir nesneye dellet
eyleye ki; biaynihi. (79b M) Srr- tecelliyt, cemi-i eyy mhede itmekdr cemi-i
eyda. lem-i cebert esm ve ftdur. lem-i melekt lem-i aybdur ve lem-i
ervdur. Ve ret-i a, Muammed Mutafdur. aati eadiyyet ve vidiyyetle
mtea olduundan319 (93a A) tr. (25b M) a tel (18b V) kendyi (18a K)
vaf itdi hir ve bn dey. nsn da cda getrdi ryla ki lem-i aybdandur. Ve
cismi ile ki lem-i ehdetdendr. (26a M) Ve a tela kendyi vaf itdi cell ve
ceml ile. nsn da cda getrdi, heybetle ve nsle. Eyle olsa insn lem320
seyyidi ve alfesi old. Ve eer insn muttaf olmasayd i-bu kemltla, lemi tedbr
itmee nice321 dir olayd? Pes imdi (27b M) aret-i Resl ki322 ayn- mahar v
308

oldur ki: V nshasnda sehven iki kere yazlmtr.

kelim: kelm V, A
310
rh- Muammeddr: rh- Muammediyyedr A
311
olmaz: A nshasnda bu szckten nce olunmaz yazlp zeri izilmitir.
312
itmekden: eylemekden V
309

313

inniyyeti:

V,

314

mebbetdr:
K
alt: -A
316
olmadur: olmdur ve olmadur V
315

317

fri: A nshasnda bu szck iki kere yazlmtr.

muabbet gl mtelli olmadur: muabbet gl mtellildur A
319
olduundan: olduiyn A
320
lem: lemleri A, lemi V
318

321

nice: -V

Trk Dnyas ncelemeleri Dergisi, XIV/1, Yaz 2014. 73

old ism-i cmi-i ilhiyye. Nice-kim ism-i cmi mudr cemi-i esm-y ilhiyyeyi.
Onculayn aret-i Resl da ayn- bitesi mudr cemi-i ayn- biteyi.
(28a M) An-in insnu vcd- muladan nabi vardur323 kim kiin ayn-
bitesidr. Bil-ki aret-i Resl miratinde kendni mirat-i bitesin grr. a
tela (19a V) ayn- biteyi mirat gibi (18b K) hir eyledi, t kim t- erfiyle ol
miratde tecell eyleye. libler da her yzden a mhede itdiler324. Ve Allh
tely seyr itdiler rlaryla. Al kermetlerin grmediler. Ceebt- ala
mstar oldlar. Bil-ki hicret itdiler vcd- meczden ki araf- ademdr. Ve
mstehliklerdr325 bar- aatde326 mhedt zerine fn oldlar. Ve vechlerin ol
evvel-ullha327 teslm itdiler. Ve Kurn aretine ve Resl-ullha tbi oldlar. Mam-
kemle vl olmaa say itdiklerinden-ora328 ftla fn oldlar329. tla b oldlar.
Vicdnla merref oldlar. Ramet-ullhi aleyhim ecman. Ve revve-ullhu
ervuhum. Ve uddisen-allhu esrruhum. Ve yessir-allhu avluhum. Mat-tbin.
Bi-aul-vln330.

Resim 1: A nshasnn ilk varaklar (86b-87a)

322
323

aret-i resl ki: aret-i resl V, K

insnu vcd- muladan nabi vardur: insnu vcd muladur, nabdrdur A

324

itdiler: eylediler A
mstehliklerdr: mstehlikdr A
326
bar- aatde: bar- ade K
325

327

evvel-ullha: Allh K, Allha A

vl olmaa say itdiklerinden-ora: vl oldlar andan-ora A, vl olmaa say itdiler
andan-ora V
329
fn oldlar: fn olub A
330
Ve revve-ullhu ervuhum. Ve uddisen-allhu esrruhum. Ve yessir-allhu avluhum.
Mat-tbin. Bi-aul-vln: -V, K
328

74 SYABEND EBEM

Resim 2: K nshasnn ilk sayfas (1b)

Resim 3: V nshasnn biti sayfas (19a)

KAYNAKA
BCAN Ahmed, Envrul-kn yz, Sleymaniye Ktphanesi Hasib Efendi no: 211, stanbul (859)
___________, Mnteh yz, Sleymaniye Ktphanesi Kl Ali Paa no: 630, stanbul (1003)
___________, Rhl-Ervh yz, Avusturya Milli Ktphanesi Trke Yazmalar no: 843/1, Viyana (b.t)
___________, Rhl-Ervh yz, Msr Milli Ktphanesi Mecmi Trk Talat no: 64/1, Kahire (1021)
___________, Rhl-Ervh yz, Atatrk Kitapl Nadir Eserler (kataloglama aamasnda), stanbul
(b.t)
BEYAZT Aye, Ahmed Bcann Mnteh isimli Fss Tercmesi Inda Tasavvuf Dncesi,
Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, Yaynlanmam Doktora Tezi, stanbul 2008.
ELEBOLU Amil, Ahmed Bican slam Ansiklopedisi, C. 2, TDV Yaynlar, Ankara 1989.
DEVELLOLU Ferit, Ruh, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Aydn Kitabevi, stanbul 1999.
FLGEL Gustav, Die Arabischen, Persichen und Trkischen handschriften, Wien 1867, 77, nr. 843/1
GVSA brahim Alettin, Ahmed Bican Trk Mehurlar Ansiklopedisi, C. 1, Yedign Neriyat,
stanbul 1970.
KOAK Aynur, Ahmed Bcann Eserleri zerine Bir nceleme, dal Neriyat, stanbul 2003.
LEVEND gh Srr, Ahmed Bican, Trk Ansiklopedisi, C. 1, MEB Yaynlar, Ankara 1946.
REDHOUSE James W., Ruh, Mntahabt- Lgt- Osmaniyye, TDK Yaynlar, Ankara 2009.
emseddin Sami, Ruh, Kms- Trk, ar Yaynlar, stanbul 1978.
ULUDA Sleyman, Cend, slam Ansiklopedisi, C. 7, TDV Yaynlar, stanbul 1993.