Membran Teknolojileri Kitap

MEMBRAN
TEKNOLOJLER
Yrd. Do. Dr. Mustafa ASLAN
ANKARA
2016
NSZ

Son yllarda ime ve kullanma sularnn artlmas, biyoenerji retimi ve sanayi
sektrnde farkl alanlarda kullanmlar cazip hale gelen membran teknolojileri
konusunda yeterli kaynak olmad bilinmektedir. T.C. evre ve ehircilik
Bakanlmzn talebi zerine Membran Teknolojileri konusunda bir eseri kaleme
almann faydal olacan dnerek yazmaya baladm. Uzun bir aba sonucu bu
eser ortaya kmtr.

Bu eser Membran Teknolojileri konusunda alan akademisyenlere,
niversitelerimizin farkl alanlarnda Lisans ve Lisansst ders olarak ilenen
Membran Teknolojileri, Membran Prosesleri, Membran retimleri ve Membranlarn
Uygulama Alanlar konusunda bir temel kaynak veya el kitab olacak niteliktedir.
zellikle evre ve Enerji Mhendislikleri Blmlerinde okutulan Membran
Prosesleri ve Biyoenerji retiminde Membran Uygulamalar derslerinde bir ders
kitab olabilecek bir kaynaktr. Ayrca konu ile ilgili kamu ve zel sektrde alan
mhendislere, teknik elemanlara ve rencilere faydal bir kaynak olacan mit
ediyorum.

Bu eserin hazrlanmasnda tevik ve desteklerinden dolay T.C. evre ve
ehircilik Bakanlna, yazm srasnda tashih ve kapak tasarm konusunda destek
olan doktora rencim Mustafa GMe ve Aratrma Grevlisi Benan YAZICIya
desteklerinden dolay teekkr ederim.
Mustafa ASLAN
2016/ANKARA
iii
NDEKLER
nsz
........................................................................................................................iii
1. Genel Bilgiler ........................................................................................................................1

1.1. Uygulama Alanlar......................................................................................................4

1.2. Membranlarn Avantaj ve Dezavantajlar...................................................................5
2. Membran ve zellikleri........................................................................................................9

2.1. Membranlarn Tanm.................................................................................................9

2.2. Membranlarda Src Kuvvetler...............................................................................11

2.3. Membranlarda Akm ekilleri (Filtrasyon)................................................................13

2.3.1. Normal Akml Filtrasyon ve apraz Akml Filtrasyon.........................................13

2.3.2. Dhili ve Harici Basn Filtrasyonu...............................................................14

2.4. Membranlarda Hidrofobik ve Hidrofilik zellikler...................................................15

2.5. Yzey Gerilme............................................................................................................15

2.6. Membran Yzey zellikleri.......................................................................................16

2.7. Membran Seicilii....................................................................................................17

2.8. Kvrmllk..................................................................................................................18
3. Membranlarn Materyal ve Tipleri.....................................................................................19

3.1. Organik Membranlar..................................................................................................22

3.2. norganik Membranlar................................................................................................28

3.2.1. Seramik Membranlar......................................................................................29

3.2.2. Metal Membranlar..........................................................................................30

3.2.3. Karbon Membranlar.......................................................................................31

3.2.4. Zeolit Membranlar.........................................................................................32

3.3. Dier Membranlar......................................................................................................32

3.3.1. Sv Membranlar............................................................................................32

3.3.2. Nanoteknolojik Membranlar..........................................................................35

3.3.3. Bipolar Membranlar.......................................................................................36

3.3.4. Hibrit Organik-norganik Membranlar..........................................................37

3.3.5. Kark Matriks Membranlar..........................................................................38
4. Membran Modl ekilleri (Tertip Tarzlar).......................................................................39

1. Maliyet.................................................................................................................41

2. Konsantrasyon Polarizasyonu..............................................................................41

3. letme Kolayl..................................................................................................46

4. Uygunluk..............................................................................................................46

4.1. Hallow Fiber Membran Modl.................................................................................48

4.2. Levha-ereve Membran Modl.............................................................................51

4.3. Spiral Sargl Membran Modl.................................................................................53

4.4. Tbler ( Borusal ) Membran Modl.......................................................................55
5. Membran Proseslerde Verim ve letme Faktrleri..........................................................57

5.1. Membran Proseslerde letme Parametreleri..............................................................57

5.1.1. Besleme Konsantrasyonu...............................................................................57

5.1.2. Ak (J).............................................................................................................58

5.1.3. Trans Membran Basnc (TMP).....................................................................60

5.1.4. apraz Akm Hz ve Trblans.....................................................................63

5.1.5. Scaklk..........................................................................................................63

5.1.6. pH..................................................................................................................63

5.1.7. Viskozite........................................................................................................64

5.1.8. Membran Tabaka Younluu.........................................................................64

5.1.9. Geirgenlik Katsay........................................................................................64

5.1.10. Hava/Su Resirklasyonu..............................................................................65

5.2. Giderme Verimi..........................................................................................................66
6. Membran Prosesler...............................................................................................................67

6.1. Mikrofiltrasyon (MF)...............................................................................................69

6.1.1. Kullanm Alanlar...........................................................................................70

6.1.2. Mikrofiltrasyonlarda Kullanlan Membran ve Modller...............................74

6.1.3. Mikrofiltrasyonlarn Tasarm ve letilmesi...................................................75

6.2. Ultrafiltrasyon (UF)..................................................................................................77

6.2.1. Kullanm Alanlar...........................................................................................78

6.2.2. Kullanlan Membran ve Modller..................................................................80

6.2.3. UF Proseslerin Tasarm ve letimi................................................................81

6.2.3.1. Kesikli Sistemler...............................................................................81

6.2.3.2. Srekli Sistemler...............................................................................83

6.3. Nanofiltrasyon (NF).................................................................................................85

6.3.1. Uygulama Alanlar.........................................................................................85


6.3.3. NF Prosesinin Tasarm ve letimi.................................................................88

6.4. Ters Ozmos (RO)......................................................................................................90


6.4.1.1. Ac Sularn Tuzsuzlatrlmas...........................................................93

6.4.1.2. Deniz Suyunun Tuzsuzlatrlmas....................................................95

6.4.1.3. Atksularn Artlmas........................................................................96


6.4.3. RO Prosesinin Tasarm ve letimi.................................................................98

6.5. Elektrodiyaliz (ED) Membran Prosesi...................................................................103

6.5.1. ED Proseslerin Kullanm Alanlar..................................................................105


6.5.2.1. Homojen Membranlar.......................................................................108
VI

6.5.2.2. Heterojen Membranlar.......................................................................109

6.5.3. ED Prosesinin Tasarm ve letimi.................................................................109

6.6. Membran Yakt Hcreleri (MYH)..........................................................................116

6.6.1. Kullanm Alanlar...........................................................................................121

6.6.1.1. Atksu Artm ve Elektrik retimi....................................................121

6.6.1.2. Biyohidrojen retimi.........................................................................122

6.6.1.3. MYHlerin Biyosensor Uygulamalar...............................................122


6.6.3. MYH Proseslerin Tasrm ve letimi..............................................................124

6.7. Pervaporasyon (PV).................................................................................................126

6.7.1. Kullanm Alanlar...........................................................................................130


6.7.3. Sistem Tasarm ve letimi............................................................................132

6.8. Gaz Ayrma Prosesi..................................................................................................134

6.8.1. Kullanm Alanlar...........................................................................................135

6.8.1.1. Poli-Olefin Tesis Reinelerinin Gazszlatrmas..............................135

6.8.1.2. Hava Ayrm.......................................................................................136

6.8.1.3. Organik Bileiklerin Dehidrasyonu...................................................137

6.8.1.4. Hidrojen Ayrtrma...........................................................................138

6.8.1.5. Karbondioksit Ayrma........................................................................141

6.8.1.6. Dier Uygulamalar............................................................................142

6.8.2. Kulanlan Membran ve Modlleri..................................................................142

6.8.3. Process Tasarm ve letimi ...........................................................................143

6.9. Membran Distilasyonu.............................................................................................149


6.9.2. Kullanlan Membran ve Modlleri................................................................152

6.9.3. Membran Distilasyon Prosesinin Tasarm ve letimi...................................152
7. Membran Biyoreaktrler.....................................................................................................155

7.1. Membran Biyoreaktr Konfigurasyonlar..................................................................156

7.2. MBRde Ak ekli....................................................................................................157

7.3. MBRlerin Avantaj ve Dezavantajlar........................................................................157

7.3.1. MBRlerin Avantajlar....................................................................................157

7.3.1.1. Artlm Su Kalitesi..........................................................................159

7.3.1.2. letme Esneklii...............................................................................159

7.3.1.3. Dk Alan htiyac...........................................................................159

7.3.1.4. Yksek Oranda Ayrma....................................................................159

7.3.1.5. Dk amur retimi.......................................................................160

7.3.1.6. Dezenfeksiyon ve Koku Kontrol.....................................................160

7.3.2. Membran Biyoreaktrlerin Dezavantajlar....................................................160
VII

7.4. MBR Performansn Etkileyen Faktrler....................................................................161

7.4.1. letme Scakl, amur Ya (Y) ve Hidrolik Bekletme Sresi (HBS).....161

7.4.2. Ak, Trans-Membran Basnc (TMP ) ve Geirgenlik....................................163

7.4.3. apraz Akm Hz..........................................................................................164

7.4.4. Biyogaz/Hava Geridevir ve Membran Gevetme (Dinlendirme)..................164

7.4.5. Membran Temizleme.....................................................................................164

7.4.6. letme Modu.................................................................................................165

7.4.7. Viskozite........................................................................................................165

7.4.8. Mikrobiyal Aktivite........................................................................................165

7.5. MBR Tasarm............................................................................................................165

7.6. Atksularn Artmnda AnMBRler ve Uygulama rnekleri.....................................166

7.6.1. Anaerobik MBRlerin Evsel Atksularn Artlmasnda Uygulanmas...........168

7.6.2. Anaerobik MBRlerin Endstiriyel Atksularn Artlmasnda Uygulanmas...169

7.6.2.1. arap Damtma Atksularnn Artmnda Harici

AnMBRlerin Uygulamas.............................................................................169

7.6.2.2. Dier Baz Uygulamalar....................................................................170
8. Ters Ozmos (RO) ve Tuzsuzlatrma...................................................................................177

8.1. Ters Ozmos (RO) Sistemlerinin letilmesi................................................................179

8.2. Ters Ozmos Membran Sistemlerinde letme Sorunlar.............................................182

8.3. Tuzsuzlatrmada Kullanlan Proses Alternatifleri.....................................................183

8.4. Kullanlan Teknolojiler...............................................................................................184

8.5. Tuzsuzlatrma Maliyet..............................................................................................185

8.6. Tuzsuzlatrma Proseslerinin evresel Etkileri..........................................................185

8.7. Tuzsuzlatrmada Enerji Durumu...............................................................................185

8.8. Dnyadaki Deniz Suyunun Tuzsuzlatrlmasnda Uygulama rnekleri...................187

8.8.1. Suudi Arabistan..............................................................................................187

8.8.3. in..................................................................................................................189

8.8.3. spanya...........................................................................................................191

8.8.4. srail...............................................................................................................191

8.8.5. Avustralya.......................................................................................................194
9. Sznt Sularn Artlmasnda Membran Teknolojilerin Uygulanmas.............................195

9.1. Sznt Sularn Artlmasnda Yaygn Kullanlan Prosesler.........................................198

9.1.1. Mikrofiltrasyon (MF).....................................................................................198

9.1.2. Ultrafiltrasyon (UF).......................................................................................199

9.1.3. Membran Biyoreaktrler (MBR)...................................................................200

9.1.4. Nanofiltration (NF)........................................................................................201

9.1.5. Ters Ozmos (RO)...........................................................................................202

9.2.Sznt Suyu Artmnda Membran Proseslerin Uygulamalar.....................................203
10. Membran Kirlenmesi ( Fouling ).......................................................................................209

10. 1.Organik Kirlenme.....................................................................................................213
VIII

10.2.norganik Kirlenme...................................................................................................214

10.3. Biyokirlenme............................................................................................................216
11. Membranlarn Temizlenmesi.............................................................................................217

11.1. Fiziksel Temizleme...................................................................................................217

11.1.1. Geri Ykama.................................................................................................217

11.1.2. Hava/Gaz ile Temizleme ve Pskrtme.......................................................217

11.1.3. Su ile Ykama (Flashing)..............................................................................217

11.2. Kimyasal Temizlik....................................................................................................218
12. Membran Teknolojilerinin Uygulanmasnda Frsatlar ve Karlalan Engeller........221

12.1. Membran Teknolojisi Uygulamalarnn Sunduu Frsatlar......................................221

12.2. Membran Teknolojisi Uygulamalarn Snrlayan Faktrler....................................223

12.2.1. Sv/Sv Ayrmada Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler..........223

12.2.2. Gaz/Gaz Ayrmada Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler..........224

12.2.3. Elektrokimyasal Sistemlerde Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler.226

12.2.4. apraz-Kesien Uygulamalarda Membran Kullanmn Snrlayan Faktrler.. 227

12.2.5. Spesifik Uygulamalarda Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler..228
13. Atksularn Artlmasnda Membran Teknolojiler ile Konvansiyonel Sistemlerin
Karlatrlmas .................................................................................................................229

13.1.MBRlarn Konvansiyonel Sistemlere Gre Avantajlar...........................................229

13.2. MBR Sistemlerin Konvansiyone Atksu Artma Sistemlerine Dezavantajlar.........227
13.3. Deniz Suyu Tuzsuzlatrma Tesislerinin Karlatrlmas ......................................236
14. Endstriyel Atksularn Artlmasnda Membran Proseslerin Uygulama rnekleri...241

14.1. Zeytin Salamura ve Ya retimi Atk Sularnn Membran Proseslerle Artlmas...241

14.1.1. MF/ UF Uygulamalar..................................................................................243

14.1.2. NF/RO Uygulamalari...................................................................................245

14.1.3. Membran Biyoreaktr (MBR) Uygulamalar..............................................247

14.2. Maya Endstrisi Atksularnn Membran Proseslerle Artlmas..............................249

14.2.1. Maya Endstrisi Atksu zellikleri..............................................................249

14.2.2. Maya Atksularnn Artmnda Membran Uygulamalar.............................250
15. Membran Proseslerde Ktle Transferi.............................................................................255

15.1. Membranlarda Src Kuvvet.................................................................................255

15.2. Matematiksel Modeller.............................................................................................257

15.2.1. Dntrlemeyen Proseslerin Termodinamik Modeli...............................257

15.2.2. znme ve Difzyon Modeli.....................................................................263

15.2.3. Adsorpsiyon ve Kapiler Akm Modeli.........................................................265

15.2.4. Donnan Denge Modeli ve Elektrontralite..................................................266

15.2.5. Gelitirilmi Nerst-Planck Modeli...............................................................267

15.2.6. nce Boluklu Model....................................................................................267
16. Kaynaklar ........................................................................................................................269
IX
1. GENEL BLGLER

Membranlar evre, enerji ve endstriyel alanda nemli bir yer kazanarak geni bir uygulama
alan bulmaktadr. Membran uygulamalarnda ama, membran zerinde bir zelti karm
ierisindeki baz bileenlerin geiine izin verilirken, bazlarnn ise tutulmasn salamaktr.

Membranlar, seici bir ekilde ayrmann ve tanmann gerekletirildii yar geirgen
bariyer olarak tanmlanabilir. Ayrma ilemi membrann hem kimyasal hem de fiziksel zelliklerine
baldr ve basn fark, younlama (kimyasal potansiyel) fark, elektriksel potansiyel fark ve
scaklk farknn biri veya bir ka ile oluturulan src kuvvetle gereklemektedir. Ayrma
ilemi gzenekli membranlarda boyut, ekil ve yk ayrmna gre, gzeneksiz membranlarda
ise sorpsiyon ve difzyon modeline gre kontrol edilir. Membran performans seicilik ve ak
parametreleriyle belirlenir.

Membran imalatndaki temel ama, uygun mekanik kuvvete sahip ve yksek seicilik
derecesiyle yksek sznt salayabilen bir materyal retmektir. Geirgenlik gzenek younluunun
artyla artar. Bu durum daha ok materyal porozitesini gerekli klmaktadr. Membran direnci
kendi kalnlyla direkt orantldr. Seicilik ise, byk apl gzenek boyut dalmyla bozulur.
Herhangi bir membran materyali iin optimum fiziksel yap, kk bir gzenek boyutuna ve
yksek yzeyde bir poroziteye sahip materyalin kalnlna baldr.

Membran prosesler giderilecek ve/veya ayrlacak bilenlerin yap ve durumuna bal
olarak snflandrlabilir. zellikle su artm iin nerilen membran prosesler; mikrofiltrasyon,
ultrafiltrasyon, nanofiltrayon, hiperfiltrasyon (ters ozmos), elektrodiyaliz, mikrobiyal yakt
hcresi, membran distilasyonu olarak snflandrlr.

Youn membranlarla ayrma ilemi byk lde sznt bileenleri ve membran materyali
arasnda fiziko-kimyasal etkileimlere bal olup, en yksek seicilie sahip ayrma prosesleri ile
ilikilidir. Membran prosesler gzenek aplarna gre baz bileenleri geirirken, bazlarn ise
tutar. Bu durum ve membranlarn gzenek boyutlar ekil 1de ayrntl olarak verilmitir

ekil 1. Gzenek Boyutlar ve Tutabildikleri Bileenlere Gre Membran Prosesleri (Smart
Membran Solutions Ltd.)

Mevcut membran materyalleri gzenek boyutlar, malzeme zellikleri ve benzeri dier
zellikler asndan ok farkllk gsterir. Hem fiziksel hem de kimyasal yaplarnda olduka fazla
deiiklikler vardr. Fakat en temel ve en nemli zellii, ayrma ileminin uygun bir ekilde
gerekletii mekanizmadr. Bu esasa bal olarak, membranlar hem younluuna hem de gzenek
boyutuna gre snflandrlabilir.

Membranlarn daha uygun snflandrlmas, genellikle hem organik (polimerik) hem de
inorganik (seramik veya metalik) olan materyal ieriine gre yaplmaktadr. Bu materyallere bal
membrann fiziksel yaps, materyalin doas ve/veya iletildii ekle gre deiebilir. Membran
materyallerinin imalat yntemleri, yaps ve uygulama alanlar Tablo 1de verilmitir.
Tablo 1. Membran Materyal Tipleri.

Membran
malat Yntemi
Yaps
Uygulamalar
Seramik
nce tozlarn sktrlmas ve

kristalletirilmesi
0,1-10 m
MF, gaz ayrm, izotop ayrm
Gerilmi kristal
Kristal yapraklarn ksmen gerilmesi
0,1-1 m
Steril filtrasyonu, medikal

teknolojisi
Oyulmu Polimer
Asitle oyulmay takiben radyasyon

uygulanmas
0,5-10 m
silindirik
Analitik ve medikal kimya,

steril filt.
Destekli Akkan
nert polimer matriksinde sv film

oluumu
Sv dolgulu
gzenek
Gaz ayrm, tayc- ortam

transferi
Simetrik
Mikrogzenekli
Faz deitirme reaksiyonlar
0,05-5 m
Steril filt., dializ, membran

damtma
Tam Asimetrik
Mikrogzenekl
Faz deitirme reaksiyonlarn takiben

buharlatrma
1-10 nm
UF, NF, gaz ayrm
Karma Asimetrik
Mikrogzenekli
Mikro-gzenekli membranlara ince film

tabakasnn uygulanmas
1-5 nm
UF, NF, gaz ayrm
yon Deitirici
Polimer materyali
Pozitif ve
negatif yk
ED

Membran imalat ncelikle gzenekli bir materyalin retimini gerektirir. Membrann maliyeti
bu nedenle sadece ham materyale bal deil ayn zamanda istenen gzenek boyutuna ve boyut
dalmna da baldr.

norganik membranlar nceden hazrlanm gzenekli destek zerinde ince tozlarn
preslenmesi ve kristalletirilmesiyle oluturulur. zellikle ince ve dar gzenek boyut dalml bir
membran yzeyi retilecekse, bu pahal bir ilem gerektirir. Titanyum ve/veya zirkonyumdan imal
edilen mikrofiltrasyon veya ultrafiltrasyon membranlarnn maliyeti m2 bana yksek olabilir. Bu
nedenle bu membranlar ekonomik deildir.

Birok polimerik mikrogzenekli membranlar, faz deitirilerek retilmektedir. Bir polimerik
zelti, ince bir materyal yzeyi retmek iin dklr. Membrann gzenekli ksm suda polimerin
ktrlmesiyle retilmektedir. Bu ilem bazen jelasyon olarak da adlandrlr. Membrann seici
ksm ise ok daha dk geirgenli membran retmek iin polimer zeltisinin buharlatrlmas
ile retilmektedir.

Membranlarda akm uygulamalar membran modllerine, uygulanan src kuvvetlere,
filtrasyon metoduna ve membranlarn temizlenme ekillerine bal olarak seilebilmektedir. Tablo
2de bir snflandrma verilmitir.

3
Tablo 2. Membran Ayrma Donanmlarnn Snflandrlmas

Snflandrma
Filtrasyon Metodu
b)-Normal Akml filtrasyon b)-apraz akml filtrasyon

a)-Dhili basn b)- Harici basn
Pompa ile basn tipi
Src Basin Metodu Pompa ile emme tipi

Su seviyesi fark tipi
Hallow fiber modl
Membran Modle Tipi
Dz- plaka modl
Tupuler modl
Spiral sargl modl
Membranin Temizle- Fiziksel Temizleme
me Metodu
Kimyasal Temizleme
1.1. Uygulama Alanlar

Membranlarn temel kullanmlar endstriyel gazlarn ayrlmas, su ve atksularn artlmasnn
yansra, sv zeltilerden, havadan ve endstriyel baca gazlarndan partikl maddelerin ayrlmas
gibi dier nemli bir ok uygulamada kullanlmaktadr. Ayrca elektrokimyasal proseslerde
iyon ayrma, kan ve idrarn diyalizi, membran bazl sensrler, tedavi edici ilalarn kontroll
salglanmas gibi birok ilemde de kulanm alan bulmaktadr. zetle, uygulama alanlar aadaki
gibi verilebilir.
Su ve atksu artm,
Evsel ve endstriyel atksularn artm ve yeniden kullanm,
Tuzlu ve ac sudan ime suyu eldesi,
Biyoenerji retimi,
Sertlik giderimi,
Organik maddelerin ayrlmas ve giderilmesi,
Endstriyel proses suyu eldesi,
Meyve suyu elde edilmesi ve younlatrlmas veya berraklatrlmas,
Deniz suyundan ime ve kullanma suyu eldesi,
Tuzlu ve ac sulardan tuz ve metal giderimi,
Protein zeltilerinin younlatrlmas,
Deniz suyunun artlmasnda n artma ilemlerinde,

Protein, maya ve glikoz gibi bileenlerin retiminde filtrasyon besiyeri ve primer hcre
geri kazanmnda,
Bakteri ayrma ve gideriminde,
Meyve suyu ve alkoll ieceklerin berraklatrlmas ve alkoll ieceklerde dealkolizasyon
ilemlerinde,
Azetropik karmlarn ayrlmas,
Gaz ayrma ilemleri,
Biogazlarn retimi ve ayrlmas,
Su, atksu ve sv zeltilerden deerli metallerin geri kazanlmas, gibi geni uygulama
alanlarna sahiptirler.
Bu uygulama alanlar ilgili prosesler ksmnda rnekler ile detayl olarak aklanacaktr.
1.2. Membranlarn Avantaj ve Dezavantajlar

Sudaki geni zararl kitlesi iin mikrofiltrasyon, ultrafiltrasyon, nanofiltrasyon ve ters ozmos
sistemler uygulanr. Membran proseslerin avantajlar arasnda balca;
Membran prosesler gerekte partikllerin grlebilecei bir lekte, molekler boyutta
ayrabildikleri iin, ayrma ihtiya duyulan ok sayda ilem membran prosesleriyle
karlanabilir.
Membran prosesler ayrma ileminde genel olarak bir faz deiimine ihtiya duymazlar.
Bunun bir sonucu olarak, membrana kar szntnn geiini salamak iin uygulanan
src kuvvet enerjileri azaltlabililir.
Membran prosesler temelde ok basit bir akm emas sunar. Kompresr, pompa dnda
tanacak fazla aksama sahip deildirler. letme kontrolleri karmak deildir. Dier
birok prosesle kyaslandklarnda yardmc ekipman ihtiyalar azdr. Bu nedenle, basit,
dorudan iletme, dk bakm onarm seenei sunabilir.
Membranlar ayrlmas istenen bileenler iin son derece yk seicilie sahip zelliklerde
retilebilirler. Genelde, bu seicilik derecesi yksektir.
Birok sayda polimer ve inorganik maddeden retilebilirler. Bu durum, geni bir aralkta
bileenlerin ayrlmasna imkn sunabilir.
Membran prosesleri yksek oranda enerji maliyetleri olmakszn metaller gibi deerli
baz bileenlerin geri kazanlmasnda kullanlabilir.
Membran proseslerde nispeten basit ve zararsz malzemeler kullanlabilmektedir.
Ayrca;
Kesiksiz ve otomatik iletme salayan srekli proses olmalar,
Az enerji kullanm,
Belirli bir boyut snrlandrmas olmamas,
Modler olarak tasarmnn yaplabilmesi,
Kirletici yap ve kimyas zerinde etki yapmamas,
Gvenilir ve olduka iyi dzeyde k suyu kalitesi salamalar,
Kimyasal katk ihtiyacnn olmamas (ilave kimyasallara ihtiya duymamas),
Dk alan ihtiyac,
Yksek konsantrasyonlarda uygulanabilmesi,
Tanabilir olmas,
Herhangi bir inaat gerektirmemesi,
Maliyetinin gn getike daha da aalara ekilmesi,
rn bozulmasnn azaltlmas,
gibi avantajlar vardr. Ancak bu avantajlarnn yansra dezavantajlar da membran teknolojisinin
daha yaygn kullanmn srnrlamaktadr. Dezavantajlar aada sralanmtr.
Membran retim ve pazarlama maliyetlerinin yksek olmas,
Membran prosesler nadiren 2 saf rn retirler. Bunlar hemen hemen her zaman az
miktarda ikinci bileen ile kirlenmi halde bulunurlar. Baz durumlarda bir rn ozmotik
basn probleminden dolay sadece tutularak konsantre edilebilir. Dier durumlarda
sznt aks materyallerin nemli miktarn ierebilir.
Membran seicilii snrsz olmadndan konsantre olarak alkonulan bileen eitlilii
snrldr.
Membran prosesler distilasyon gibi proseslerle kyaslandnda, tek aamada iletilmeleri
zordur. Genellikle iki veya aamaldrlar. Ancak aama arttka seicilik azalr.
Membranlar proses zeltileri ile kimyasal uyumsuzluklar olabilir. Bu da verimi drr
ve maliyeti artrr.
Polimerik membran modller genellikle yksek scaklklarda iletilmeleri mmkn
deildir. Yksek scaklk gerektiren ilemlerde membranlarn yaplar ksa srede bozulur.
Membran prosesler genellikle dk aklarda iletilirler. Bu durum daha fazla modln
kullanlmas gerektirir.
Membran proseslerde besleme ak ve konsantrasyonlarna bal olarak ksa srede
kirlenebilir ve gzenekleri tkanabilir. Membranlarn kirlenmesi ve gzeneklerin
tkanmas dk akya sebep olur. Ayrca membranlarn ksa sreli deitirilmesi veya
temizlenmesi gerektirdiinden maliyeti artrr. Ayrca membran uygulamalarnn sunduu

frsatlar ve geni kullanmn snrlayan faktrler ayr bir balk altnda detayl bir ekilde
incelenecektir.

Bu ksmda membranlar hakknda genel bilgiler verilmitir. Dier blmlerde, membran
materyalleri ve tipleri, membran prosesleri, imalat ve iletme ekilleri hakknda detayl bilgiler
salanacaktr. Membranlarda meydana gelen kirlenme ve kirlenmenin giderilmesi amacyla
uygulanan temizleme ekilleri irdelenecektir. Ayrca bu kitapta, membranlarn kullanm alanlar,
retildikleri malzemeler, konfigrasyonlar detayl ekilde ele alnacaktr.
2. MEMBRAN VE ZELLKLER
2.1. Membranlarn Tanm

Membranlar, seici bir ekilde ayrmann ve tanmann gerekletirildii yar geirgen
bariyerler olarak tanmlanabilir. Yani, bir membran yap ve boyutlarna gre bileenleri ayran bir
ara fazdr. Ayrma ilemi membrann hem kimyasal hem de fiziksel zellikleriyle belirlenmekte
ve basn fark, konsantrasyon (kimyasal potansiyel) fark, elektriksel potansiyel fark ve scaklk
farknn biri veya birka mterek src kuvvetleri ile gereklemektedir.

Ayrma ilemini gzenekli membranlar boyut, ekil ve yk ayrmna gre, gzeneksiz
membranlar ise sorpsiyon ve difzyon modeline gre kontrol ederler. Sv ve gaz zeltilerindeki
partikl ve tozlar ayran klasik filtrasyon uygulamas, membran filtrasyonu ile daha da gelitirilerek
gaz karmlar ve sv zeltilerdeki znm bilenlerin ayrlmasn salayacak hale getirilmitir.

Membran, bir karmdaki bileenlerin ayrlmasn salayabilen seici bir bariyerdir (ekil
2). Szma ve sorbsiyon difzyon mekanizmas vastasyla bir svdaki belli bileenlerin veya
maddelerin ayrlmasna izin verirken, geii istenmeyen bileen ve maddeleri de tutulmasn salar.
Ayrma membran ierisinden bir sv zeltisindeki bir veya birden fazla bileenin geirilmesi ile
baarlabilir
ekil 2. Bir Membran emas

Membran, iki faz arasndaki sreksizlik rejimi veya membran yzeyinde biriken bileen
hareketine kar bariyer gibi davranan, fakat bir veya daha fazla trn snrl ve dzenli geiine
izin veren fazdr. Membran proseslerde, faz vardr. Bunlar besleme (Faz I), sznt akmlar
(Faz II) ve konsantre veya baka bir deyile alkonulan (Faz III) fazdr. Aadaki ekil 3te bir
membrandaki fazlarn ematik gsterimi verilmitir.
ekil 3. Bir Membran ve Akm Fazlarnn ematik gsterimi.

Filtrasyon ilemi, I. Fazdaki (besleme faz) bir bileenin, membran tarafndan belli bir oranda
tutulmas esasna dayanr. Membranda akm iki ksma ayrlr. Membrandan geen akm sznt
(Faz II), geemeyen akm ise konsantre akm (Faz III) olarak adlandrlr. Kullanlan membrann
kalnl ise milimetrik olarak deiebilir. Bu kalnlk prosesin kullanm amacna bal olarak
belirlenir. Ayrca ayn sistem zerinde ktle deiimi de ekil 4de verilebilir.
10
ekil 4. Membran Filtrasyon Sisteminde Ktle Dengesi
2.2. Membranlarda Src Kuvvetler

Membrandan sznt tarafna doru bir geiin olmas iin bir src kuvvetin uygulanmas
gerekmektedir. Tm membranlar ayrma teknolojilerinde membrandan geme ynnde ak salamak
zere itici bir kuvvet ve baz maddelerin geiini engelleyen ayrma faktr, temel iki prensiptir.
Mebrann yap ve zelliine bal olarak sv ierisinde bulunan bileenlerin bazsnn geiine
izin verirken bazlarnn da geiine izin vermeyerek membran yzeyinde ve/veya gzeneklerinde
tutulmasn salar. Bu ayrmn yaplabilmesi iin membranlara bir src (bileenlerin geiini
salayacak itici g) kuvvet uygulanmas gerekir. Src g seimi membranlarn zelliine
ve tutulmas istenen bileenlere bal olarak belirlenir. Younlukla uygulanan src kuvvetler
aada verilmitir.
1. Basn (P)
2. Konsantrasyon (C)
3. Elektriksel potansiyel (E)
4. Scaklk farkll (T)
olmak zere drt ana grupta toplanr. Membran proseslerinde en yaygn src kuvvet basntr.
Tablo 3de src huvvetlere gre alan membran prosesleri ve faz ilikisi verilmitir.

11
Tablo 3. Membran Proseslerde Src Kuvvetler (Cheremisinoff, 2003)

Membran Prosesler
Faz I
Faz II
Src Kuvvet
Mikrofiltrasyon(MF)
Sv
Sv
Ultrafiltrasyon(UF)
Sv
Sv
Nanofiltrasyon(NF)
Sv
Sv
Ters ozmos(RO)
Sv
Sv
Gaz Ayrma
Gaz
Gaz
Dializ
Sv
Sv
Ozmos
Sv
Sv
Pervaporasyon
Sv
Gaz
Elektrodializ
Sv
Sv
Temo-ozmos
Sv
Sv
T/P
Membrane distilasyonu
Sv
Sv
T/P

Kullanlacak membran ve uygulama biimi dikkate alndnda, membran proses zellikleri
ve membran kalnlna gre uygulanacak basn tr ve miktar deiir (Tablo 4).

Tablo 4. Basn Srcl Membran Proseslerin zellikleri (Scott, 1995)

Membran
kalnl
Membran Tipi
Uygulanan Basn
Uygulamalar
Simetrik ve asimetrik
mikro gzenekli
Hidrostatik basn
(<2 bar)
Partikl Ayrm, Steril

filtrasyonu
10-150 m
Asimetrik, mikro
boluklu
Hidrostatik basn
(1-8 bar)
Makromolekl ayrm
0.1-1.0 m
Asimetrik
Hidrostatik basn
(10-30 bar)
Kk organik bileiklerin ve
baz tuzlarn ayrm
0.1-1.0 m
Asimetrik, ince film

kompozit
Hidrostatik basn
(10-100 bar)
Kk molekll znm
bileenlerin ayrm
0.1-1.0 m

Genel olarak basn src kuvvet ile iletilen membran proseslerin zellikleri aadaki
Tablo 5 te verilmitir.
12
Tablo 5. Tipik Membran Sistemlerinin zellikleri (Melamane, 2003).

PARAMETRELER
MF
UF
NF
RO
letme Basnc (Bar)
1-4
2-7
10-40
15-100
Gzenek Boyutu (m)
0.1-1.5
0.01-0.05
0.001-0.01
<0.0002
MWCO (m) Aral
>300000
300000-100000
200000-20000
<500
Boyut-Kesme Aral (m)
0.1-20
0.005-0.1
0.001-0.01
<0.001
2.3. Membranlarda Akm ekilleri (Filtrasyon)

Membran proseslerinde filtrasyon ve akm ekli beslenecek zeltiden, uzaklatrlacak
bileen yaps ve bykl temel alnarak belirlenir. Membran filtrasyonu organik veya inorganik
membranlardan bir src kuvvet etkisiyle bir akkan bileenin membrandan geirilmesi olay
olduuna gre, membran yzeyi ve gzeneklerindeki akm ekli nemlidir. Membran yzeyindeki
ak gzenekler ok kktr. Bu kk gzeneklerde geirilmesi dnlen bileenlerin gemesini
salamak iin gzenek boyutu ile ters orantl olarak bir src kuvvet akm ekli uygulanmas
gerekir. Genel olarak uygulanan akm veya filtrasyon ekilleri;
2.3.1. Normal Akml Filtrasyon ve apraz Akml Filtrasyon

Membran proseslerin iletilmesinde iki filtrasyon metodu uygulanmaktadr. Bunlar normal
akml filtrasyon (dead-end filtrasyon) ve apraz (teet) akml (cross-flow) filtrasyondur.

Normal akml filtrasyonda askda kat maddelerin klasik makro filtrasyonu, beslenen
zeltinin membran yzeyine dik ynde verilmesidir. Btn zelti membrandan geer ve sadece
bir k aks oluur. Geemeyen ksm membran yzeyinde birikir zamanla bir kek halini
alr. apraz akml (teet akm durumu) filtrasyonda kk partikller ve znm tuzlarn
uzaklatrlmasnda sv zelti membran yzeyine parelel, dier bir deile teet, ekilde beslenir.
Beslenen zeltinin bir ksm membrandan szlrken bir ksm da konsantre olarak szlmeksizin,
arkadan gelen besi zeltisi tarafndan uzaklatrlr. Membran yzeyinde srekli bir akm olduu
iin konsantre ksm, baka bir deyile membrandan gemeyen bileenler, srklenerek yzeyden
uzaklar (ekil 5).
13
ekil 5. Membran Filtrasyon Trlerin ematik Gsterimi (K. Yamamoto 2011).
2.3.2. Dhili ve Harici Basn Filtrasyonu

Dhili basn filtrasyon metodunda membrann i ksmndan (hallow fiber ve tubuler
modllerin iine) dna doru basn uygulanr. Sznt veya artlm su membrann d
yzeyinden alnr. D basn filtrasyon metodunda ise bunun tersi bir durum szkonusudur. Basn
membrann d yzeyine uygulanr. Sznt membrann i ksmndan alnr ( ekil 6).
ekil 6. Dhili ve Harici Basn Filtrasyon ekilleri
14

Harici basn membranlar, dhili basn membranlara gore sznt aks daha dktr.
Fakat membran temizleme geni bir yelpazede uygulanabildiinden, askda partiklleri ieren
sularn artlmasnda kullanmlar daha fazla tercih edilmektedir.
2.4. Membranlarda Hidrofobik ve Hidrofilik zellikler

Membrann materyal bileimi ve ona karlk gelen yzey kimyas su ile etkileim durumuna
gre belirlenir ve bylece slanabilirlik veya baka bir deyile suya kar davran belirlenir. Bir
materyalin slanabilirlii her bir materyal iin bir deer reten uygun bir yzey zelliidir. Su ile
membranlar arasndaki ilikide membran suyu itme ve ekme etkisi vardr. Membran oluturan
malzemeler ve onun yerini tutan kimyasal yzeyler su ile etkileimini belirler. Her bir materyalin
benzersiz bir deere sahip olmasn salayan su ile etkileim materyalin yzeysel karakteristik
zelliidir. Baz zel svlar ile materyalin yzeysel gerilim deeri kararlatrlr. Kat yzeysel a
ve damlann yzeye temasnn lmyle kat materyallerin yzeysel gerilimleri hesaplanabilir.

Hidrofiliklik, su seven ve ilgi duyma ile ilgili bir malzeme zelliidir. Hidrofilik kelimenin
tam anlamyla su seven anlamna gelir ve bu tr malzemeleri su kolayca adsorbe eder. Hidrofilik
malzemeler, yksek yzey gerilimi deerlerine sahiptir. Bu malzemelerin yzey kimyas, membran
yzeyinde bir su tabakas ya da kaplamann olumasn salar. Hidrofilik malzemeler su ile
hidrojen balar oluturma kabiliyetine sahip aktif gruplarn mevcudiyeti ile karakterize edilir.

Hidrofobiklik, hidrofilik malzemelere oranla su etkileimi zt veya su sevmeyen, ilgisiz
bir tepki vardr. Hidrofobik malzeme, su ve su yzeyleri ile ilgili kordon eiliminde olmasyla
adsorbsiyon ok az veya yoktur. Hidrofobik malzeme dk yzey gerilim deerlerine sahip
ve su ile hidrojen balar oluturulmas iin yzey kimyas aktif gruplar iermez. Genellikle,
membran yzeyinde daha byk bir yk younluu daha fazla membran hidrofiliklii ile iliki
szkonusudur. Su artma ve atksu geri kazanm iin kullanlan Polislfon, selloz asetat, seramik
ve ince film kompozit membranlar genellikle negatif yzey ykne sahiptirler.

Hidrofobik bileik ve tanecikler, koloidal tanecikler oluturmak iin toplanmaya ya da grup
oluturmaya meyillidirler. Bu yzden uygulamada membranlarn yzey kimyas ve hidrofobik
zellii, eitli metodlarla, hidroflik zellie dntrlerek kullanlr.
2.5. Yzey Gerilme

Bir materyalin yzey gerilme deeri spesifik svlar ile materyalin slanabilirliini belirlemek
iin kullanlabilir. Bir kat yzey ve yzeydeki bir svnn bir damlas arasndaki temas as
olduundan, kat materyalin yzey gerilmesi hesaplanabilir.

Yzey gerilme, iki farkl materyal (kat-sv gibi) bir ara yzeyde birbirleri ile etkileimde
olduklarnda, oluan molekler kuvvetlerdeki bir dengesizlikten dolay, bir i kuvvettir. Yzey
gerilme deerleri sv ve katlarn farkl sistemleri iin deikendir. Membranlarn imal edilmesinde
yaygn olarak kullanlan eitli polimerik maddelerin yzey gerilmeleri, aadaki Tablo 6da
verilmitir.
15

Yzeysel gerilmelerin kyaslamasnn temel nemi, svlarda daha dk olan deerinin,
genellikle daha fazla yzeysel gerilme deeri olan materyallerin yaylm olmasdr. Bu durum
materyallerin hidrofilik ve hidrofobik durumlarn etkiler.

Tablo 6. Membran malatnda Kullanlan Polimer Yzey Gerilmeleri (R.W. Baker,2004)

Membran Malzemesi
Yzey Gerilmesi (dynes/cm)
Politetrafloroetilen (PTFE)
18
Polivinidan Florde (PVDF)
25
Polipropilen (PP)
29
Polietilen (PE)
31
Poliester(PES)
43
Polislfan (PS)
41
Polivinil Kloride (PVC)
39
Polikarbonat
42
Selloz
44
2.6. Membran Yzey zellikleri

Membranlar yzeysel karakteristik elektrik yklenmesi, solsyon temasa getiinde elde
edilir. Membranlar elektrostatik iyonlarla etkileime girerek ykleme yapar ve membranlarn
iine, blmelerdeki iyonlar vastasyla, girerek ayrmadaki iyon verimliliini etkiler. Bu durumun
filtrasyon yntemine olumlu ya da olumsuz etkileri olabilir.

Membranlarda yzeysel membran ykne ve iyon yklemelerine, molekllere, taneciklere
bal olarak ekme veya itme oluabilir. rnein zt kutuplarn birbirini ekme gc bozulmaya ya
da akta kmeye neden olabilir. Membran yzey yklemeleri, membran potansiyel lmleri ve
zeta potansiyel lmleri ile karakterize edilebilir. Sulu zelti ile temas sonucu oluan membran
yzeyindeki ya da herhangi bir tanecikteki a ykleme geliimi ana yzey blgedeki iyon dalmn
etkileyebilir ve bu da yzeysel zeltilerdeki zt kutuplarda iyonlarn artna neden olabilir. Bu
durum bamsz elektro potansiyel sistemindeki ift tabaka olumasna neden olur.

Besleme zeltisine bal olarak membran yzeyi ana polimer zerindeki iyonlama
gruplarnn ayrmasndan dolay ykl hale gelebilir. Membran yzeyindeki negatif ykl iyon
dalm ematik olarak gsterilmitir (ekil 7). zeltideki iyonlar yzeye ekilip emilebilir ve bu
da sert tabakann biimlenmesine neden olur. yonlar yksek bir oranla yzeye dalr. yon emme
sresinin uzunluu, bal bana iyonlar ve membran yzeyi arasndaki elektriksel ve dier baka
etkileimler ile oluur.
16
ekil 7. Membran Yzeyindeki yon Dalm ve Zeta Potansiyeli (www.separationprocesses.com)

Kayma, kesme ya da ayrma yzeyi, yzey akkanlarn hareketli olduu ve elastik tutum
sergiledii blgeyi tanmlar. Sert tabakann dnda yerletirilmi olan hayali yzeydir, fakat pratik
nedenlerden dolay sert kat yzeyle edeer kabul edilir. Kesim alannn yzeyindeki elektrik
potansiyeli zeta potansiyeli olarak tanmlanr. Eer elektriksel alan (potansiyel) yzeye paralel
olarak yerletirilirse ift tabakada diren kullanlr. ift tabakadaki yzeye en yakn ksm difzyon
tabakas sabit kalr. ster oklu elektrolit olsun, ister doldurulmam polimer olsun makro molekler
tabakada olduu zaman membranlarn yzeyinde adsorbe edilir ve bu durum zeta potansiyelini
basite deitirir. Bu nedenle zeta potansiyeli membrann yzeysel ykleme fonksiyonu ara
yzeydeki adsorbe tabakasn ve membrann maruz kald evreyi ilevsel hale getirir. Pratikte
zeta potansiyelleri genellikle negatiftir, fakat bunlar -100 ile +100 mV aralnda herhangi bir
deerde bulunabilir. Zeta potansiyelinin azalmas ile membran emme kapasitesi azalr.
2.7. Membran Seicilii

Membran seicilii, iki ya da daha fazla eit membrann ayrtrma kapasitesini karlatrmak
iin kullanlr. Seici geirgenlik olarak da adlandrlabilir. Katksz gaz geirgenlik oranndan elde
edilen seicilie ideal membran seicilii ya da ideal geirgenlik denir. Bu membran malzemesinin
en belirgin zelliidir. Btn polimer membran molekllerde, molekler boyut arttka difzyon
katsays azalr. nk polimer zincirinde byk molekller kk molekllerden daha fazla
reaksiyona girer. Bu yzden mobil seicilik her zaman kk molekllere, byk molekllere
oranla daha fazla nfuz eder. Fakat akkanlk seiciliinin nemi byk oranda membran
malzemesinin fiberglas gei scaklnn altnda m ya da stnde mi olduuna baldr.
17

Eer membranlarn eit lde boluklar ya da gzenekleri var ise, bu gzenek ve
boluklardan daha kk olan molekller membranlardan geerler ve bu aptan daha byk
olan molekllerin ise geii olmaz. Byle membranlar snrsz geirgenlie sahiptirler. Birok
nedenle gerek membranlarn seicilii snrsz membran seiciliinden daha azdr. Birinci neden
nadiren de olsa btn gzeneklerin boyutlarnn ayn olmasdr. Bylece daha kk gzenekler
daha byk olanlara ramen birleenin dnda kalabilirler. Byle bir durumda seicilik birok
gzenek boyutunun fonksiyonu olacaktr. kinci neden ise molekl biimini bozarak daha kk
gzeneklere nfuz etmesidir. nc neden ise baz molekl trlerinin gzenek duvarlarnda
emilmesidir. Byle bir durumda gzenein etkili ap moleklden molekle deiebilir ve bu
durum her bir bileenin ne kadar emme yaptna baldr.

Dier nemli bir konu ise pratik gaz ayrtrma ynteminin saf gazlardan ziyade gaz karm
ile elde edildiidir. Eer gazlar membranda gerekleen gl bir etkileime uramaz ise saf gaz
seicilii ve gaz karm seicilii eit olur. Bu durum genellikle O2 ve N2nin karm durumunda
gerekleir. Yksek slarda gaz karm genellikle ideal deildir. Bu yzden gerekleen seicilik
ideal durumdan ok farkl olabilir. CO2 ve CH4 karmnn olduu birok durumda, membranlar
yeterlnce emme yaparlar ve bu durum CH4n geirgenliinin etkilenmesine neden olur. Bu gaz
karmndaki seicilik saf gaz lm seicilik hesaplamasyla karlatrlr.

Molekler boyutun artmasyla beraber emme katsays da artar. Bu yzden emme seicilii,
daha fazla younlatrlm olan hidrokarbon buharna ve srekli gazlardan olan O2 ve N2ye benzer.
Fakat kauuk ve fiberglas polimerler arasndaki emme katsays ve geirgenlik fark difzyon
katsays farkndan daha azdr. Bylece fiberglas ve kauuk polimerler arasndaki akkanlk
ve emme seicilii dengesi birbirinden farkldr. Fiberglas polimerlerde akkan durum daha
baskndr. Bu yzden kk molekllerin geii daha kolaydr. N2den elde edilen ayr organik
buhar kullanldnda fiberglas polimerler azot gazna geebilirler. N2den elde edilen organik
buhar ayrtrldnda kauuk polimerler organik buhara gei yaparlar.
2.8. Kvrmllk
Membran kvrmll, membran kalnlyla kyaslandnda, ortalama gzenek uzunluudur.
Membran yzeyinde doru alardaki basit silindirik gzeneklerin sahip olduklar kvrmllk
1.0dir. Gzenekler genellikle membran ierisinde daha ok dolambal bir yol aldndan, tipik
kvrmllklar 1.5-2.5 aralndadr. Bu zellik gzeneklerde tutma orann artrr.
18
3. MEMBRANLARIN MATERYAL VE TPLER

Membranlar ok sayda farkl materyalden retilebilirler. ncelikle retildikleri malzemeye
bal olarak biyolojik ve sentetik membranlar eklinde iki gruba ayrlabilirler. Sentetik membranlar
organik (polimerik) ve inorganik (seramik, metalik) olarak ikiye ayrlabilirler. Polimerik
membranlar yaygn olarak 10-3000C aralnda iletilebilirler.

Deiik bir snflandrma, mikrofiltrasyon ve ultrafiltrasyon da kullanlan ak ve gzenekli
membranlar ile gaz ayrma ve pervaporasyonda youn gzeneksiz membranlar arasnda
yaplabilir. Gzenekli membranlar iin, ayrma karakteristiini belirleyen materyal seimi deil
gzenek bykl, parack veya molekler byklne bal gzenek boyutu dalmdr.

Bir membran kendisi ile temas halinde olan kimyasal bileenlerin szmesini, yani ayrlmasn
salayan ince yar geirgen bir ara yzye sahiptir. Bu ara yzey molekler olarak homojen olabilir.
Yani kompozisyonu ve yaps tam olarak uniform dalm gsterebilir. Fiziksel veya kimyasal
olarak heterojen olabilir. Ayrca, ince veya kaln, doal veya sentetik olabilir. Membran ierisinden
gei ve tanma aktif veya pasif olabilir. Ayrca membran yaps ntr veya elektriksel yklere
sahip olabilir. Normal bir filtre belli gzenek apna sahiptir ve szme ilemini yapar. Membranlar
ise daha kk gzenek boyutlarna sahip olduklar iin szme dnda farkl mekanizmalarda
etkili olur. Membran balca tipleri ematik olarak ekil 8de verilmitir.

malatta kullanlacak materyal gerek uygulama artlar altnda adsorbsiyonu, temizleme
kapasitesi ve kimyasal stabilitesi asndan deerlendirilir. Membran proseslerinde, zellikle
basn src kuvvetle iletilen MF, UF, NF ve HF (RO)de ana problem, membran kirlenmesi
ve gzeneklerin tkanmas nedeniyle meydana gelen ak azalmasdr. Bu yzden, materyal seimi
membran kirlenme ve tkanma zellikleri yansra, temizleme ve yeniden kullanlabilme zellikleri
dikkate alnarak yaplr. Membran imalatnda polimer materyali seiminde baz zellikler dikkate
alnr. Bu zellikler yle sralanabilir;

Yksek porozite,
Homojen ve dar gzenek dalm,
Polimerin esneklii,
Yksek polimer dayankll,
Kalc hidrofilik zellikler,
Geni pH ve scaklk aralklarnda verimli altrlabilme,
Yksek basn uygulamalarna dayankllk,
Andrc kimyasal ve asitlere kar dayankllk,
Yksek klor tolerans,
Dk maliyet,
retim kolayldr.
19
ekil 8. Balca Membran Tiplerinin ematik Gsterimi (Baker, R.W., 2004).

Membranlar snflandrmann dier yollar membran morfolojisi ve yapsdr. Kat sentetik
membranlarn durumuna gre simetrik, asimetrik kompozit olarak snflandrlabilirler.

Simetrik membranlar, boluklu veya boluksuz olabilirler. Kalnlklar 10-200 m arasnda
seilebilir.

Asimetrik membranlar, niform olmayan bir yapya sahiptirler. Bir asimetrik membrann
kalnl yaklak olarak 10-200 m arasnda deimektedir. Bu membranlar, 50-150 m arasnda
boluklu yar geirgen bir alt tabaka ile bunun zerine 0,1- 0,5 m kalnlnda youn bir st
tabaka ile kapldr. Ayrma ilemi st tabakada salanr.

Kompozit membranlar, asimetrik membranlarn st ksmna ince bir tabakann
eklenmesiyle imal edilirler. Bu ince tabaka toplam membran kalnlnn %1-3 kadardr. ekil
9da morfolojilerine gre snflandrma gsterilmitir.
20
ekil 9. Morfolojilerine Gre Membran Trleri (Hasar, 2003).

Membranlar ayrca gzenek boyutlarna gre de snflandrlabilirler. Snflandrma makro,
mezo ve mikro gzenekli membranlar eklindedir. Boyutlar Tablo 7da verilmitir.

Tablo 7. Gzenek Boyutlarna Gre Membranlar

Membran
Gzenek Boyutu
Makrogzenekli
>50nm
Mezogzenekli
2nm - 50nm aralnda
Mikrogzenekli
<2nm

Membranlar yaplarna, geometrileri ve ayrma rejimlerine gre de snflandrlabilir.
zellikle organik, inorganik ve kompozit olarak ayrlabilirler. Membran proseslerde kullanlan
membran tipinin seiminde;
Membran kullanm mr,
Ayrma ve seicilik zellii,

letme koullar,
Membran maliyetleri,
Verimlilik zellikleri gibi parametreler dikkate alnr.
21

Membranlar yaplarndaki homojen veya heterojen, simetrik ve asimetrik, kat veya sv
durumuna gre bile snflandrlabilir. Hatta pozitif, ntr veya negatif yklerine gre kategorize
edilebilirler. Bu blmde materyal yaplarna gre membranlar ayrntl olarak incelenecektir.
3.1. Organik Membranlar

Organik membranlar, endstriyel membran proseslerin ou, doal veya sentetik
polimerlerden yaplmtr. Doal polimerler yn, kauuk (polisoprin) ve sellozdan oluurken,
sentetik polimerler ise poliamit (PA), polistrin ve politetrafloroetilen (Teflon) ve benzeri
materyalden olumaktadr. Organik membran materyallerinde polimer veya makromolekler
olanlar en nemlileridir. Membran materyali olarak deerlendirilen bir polimerin seimi, yapsal
faktrlerden kaynaklanan spesifik zelliklere dayanr. Temel olarak, tm polimerler membran
malzemesi olarak kullanlabilir. Fakat kimyasal ve fiziksel zellikleri asndan dikkate deer
farkllklarndan dolay, pratikte sadece snrl sayda kulanlrlar. Polimer membranlarn avantaj
ve dezavantajlar Tablo 8deki gibi belirtilebilir.

Tablo 8. Polimer Membran Materyallerinin Avantaj ve Dezavantajlar.

Polimer
Avantaj
Dezavantaj
Selloz asetat (CA)
Ucuz, klor direnli, solvent dkm
Dk termal, kimyasal ve mekanik

stabilite
Polislfon (PS)
Akm steril edilebilir, geni pH aral,
Hidrokarbonlara kar direni zayf
Polipropilen (PP)
Kimyasal olarak direnli
Hidrofobik olabilir
PTFE
Direnli, kimyasal kararllk, steril edilebilme
Pahal
Poliamit (PA)
Kimyasal ve termal kararll iyi
Klora kar hassas

Bir membran malzemesi olarak bir polimerin seimi rastgele deildir. Ancak yapsal
orijinlerine gre spesifik zellikler dikkate alnarak seilir. Ayrca tabloda ifade edilen avantaj
ve dezavantajlarda dikkate alnr. Birok endstri prosesi yksek scaklklarda iletilir. Byle
durumlarda polimerik membranlar kullanm verimli olmaz. Bu yzden yksek scaklklarda
iletilen birok endstri prosesinde inorganik membranlar tercih edilir. Uygulamada snrl sayda
polimer kullanlabilmektedir. Yaygn olarak kullanlan polimerik membranlar;
Selloz asetat (CA) membranlar: selloz ve trevlerinden imal edilmilerdir.
Adsorblama zellikleri zayftr. retimleri kolay ve maliyetleri nispeten dktr. Yksek
scaklklarda iletilemezler. Andrc kimyasallara kar nispeten dayankldrlar. 3-8
pH aralklarnda iletilirler. Kimyasal forml;
22
Poliamit (PA) membranlar: Aromatik poliamitlerden imal edilirler. Selloz asetatlara

gre daha iyi termal ve kimyasal yap zelliklerine sahiptirler. Selloz diasetattan sonra
enok kullanlan ikinci polimerdir. Selloz asetat membranlara gre pH aral daha
genitir. 2-10 pH aralklarnda iletilirler. Poliamitler kompozit membran imalatnda st
tabaka malzemesiolarak kullanlmaktadr. Kimyasal forml;
Polislfan (PS) membranlar: Polislfan membranlar, selloz asetat ve poliamit organik

membran trlerine gre daha az hidrofiliktir. Fiziksel ve kimyasal koullara kar daha
kararldrlar. Scaklk aral genitir (75oCye kadar dayanrlar). 1-13 pH aralklarnda
iletilebilirler. Dier membranlarla kyaslandnda, andrc kimyasallara kar
direnleri yksektir. mal edilmeleri kolaydr. Kimyasal forml;
23
Polieter slfan (PES) membranlar: Solvent ve andrc kimyasallara kar iyi derecede
diren gsterirler. Doal olarak hidrofobiktirler. Hidrofilik zelliklerinin modifikasyonu
kolaydr. Geni pH aralnda iletme (1-12) imknna sahiptirler. Kimyasal modifiyeleri
zordur. MF iin kullanm yaygndr. Kimyasal forml;
Poliakrilonitril (PAN) membranlar: Yaygn kullanlan bir polimerdir. Az hidrofobiktir.

Esneklik ve hidrofobik zelliini artrmak iin vinil asetat veya metil methakrilat gibi bir
comonomer ilave edilerek imal edilirler. Kimyasal forml;
Polivinildin florid (PVDF) membranlar: Hidrofobik zellik gsterirler. Mkemmel

mekanik zellikler sahiptirler. 900 C gibi yksek scaklklarda iletilebilirler. Andrc
kimyasallara kar direnlidirler. Termal stabiliteleri yksektir. Lif yn zincire
ynlendirilerek elde edilirler. Yksek gerilme kuvvetlerinden dolay sper fiberler olarak
adlandrlrlar. Kimyasal forml;
24
Polipropilen (PP) membranlar: Solventlere kar iyi diren gsterirler. Hidrofobiktirler.

Yksek gerilme kuvvetlerine sahiptirler. Oksidantlara kar toleranslar dktr.
Fiberlerin birleiminden oluurlar. Kimyasal forml;
Politetrafloroetilen (PTFE) (Teflon) membranlar: doal olarak hidrofobiktir. Andrc

kimyasal ve asitlere kar direnlidirler. Yksek scaklk deerlerinde ve geni pH
aralalklarnda iletilebilirler. Kimyasal forml;
Polietilen (PE); Korrozif kimyasallara kar direnlidirler. Tm analitik filtreleme

ilemleri iin kullanlan genel bir filtre malzemesidir. Sv ve korozif organik zeltiler
iin kullanlr.
25
Polivinilklorid (PVC) membranlar; iyi kimyasal ve mekanik zelliklere sahiptir.

Andrc kimyasal ve asitlere kar direnlidir. Ayrca yksek sznt aksna
sahiptirler. Membran imalatnda uygun bir malzemedir. Ayrca fiyat da dier membran
malzemelerine gre ucuzdur. Kimyasal forml;
Naylonlar; Doal olarak hidrofiliktirler. Geni kimyasal uyumluluk aralna sahiptirler.

Termal olarak kararl deildirler. Yksek scaklklarda iletilmezler. Naylonlardan imal
edilen membranlar kirlenme zellikleri azaltrlar. Ancak buhar ile sterilize edilememeleri
en byk dezavantajlardr. Naylon 6, Naylon 4.6, Naylon 6.6 ve benzeri deiik
trleri mevcuttur. Naylon 4.6 daha iyi termal diren gstermesi nispeten onun buharla
sterilizasyonu mmkn klar. Genel olarak MF ve UF imalatlarnda kullanlrlar. Gazlarn
geirgenliklerinin ok dk olmas nedeniyle, gaz ayrma uygulamalar iin uygun
deildirler. Kimyasal formllleri;
Naylon 6
Naylon 4-6
Naylon 6-6
26
gibi polimerler de son yllarda ilgi grmektedirler. Bu polimerler membranlarn zellikleri

toplu bir ekilde aadaki Tablo 9da verilmitir. Ayrca bu polimerler membranlarn
kullanld prosesler ise Tablo 10da verilmitir.
Tablo 9. Membran Materyali ve zellikleri

Membran Materyali
Polipropilen (PP)
Karakteristikleri
Dk kimyasal ve snrl pH direnci
yi mekanik diren ve geirgenlik
Kimyasallara kar dk oksidant tolerans
Polietilen (PE)
Hidrofobiklik ve dk kimyasal diren

MF iin
Oksidantlara kar tolerans ve geni pH aral (1-12)
Ya ve greslere kar diren gsterme
Hidrofobik zelliklerin dzeltilmesi kolayl
Poli eterslfan (PES)

Polislfan (PS)
Organik solventlere kar dayankszlk

En iyi uygulamas UF ve polimer harmanlama
Geni pH aral(1-13) ve oksidantlara kar diren
Solvent ve andrc kimyasallara kar mukkemel diren
Hidrofobik
Hidrofilik zelliklerinin modifikasyonu kolaydr.
Kimyasal modifiyeleri zordur.
MF iin kullanm yaygndr.
Polivinilidin florr
(PVDF)
Selloz trevleri (CD)
Esneklik
Orta scaklklarda iletme (30-45 oC)
Hidrofiliktir ve selloz asetat ierir
Dk scaklk (<35 oC) ve pH larda (4-8) iletme
Oksidantlara kar orta derece tolerans
Bakterileri kolayca balama
Dk mekanik ve kimyasal diren
Orta derece scaklk ve pH larda (3-9)iletme
Poliakrilonitril (PAN)
Dk membran kirlenmelerinde hidrofiliktir

Kimyasal ve asitlere kar orta derece diren
27
Tablo 10. Polimerik Materyallerin Membran Proses Tiplerindeki Uygulamalar

Materyal
Proses Tipi
MF
UF
NF/RO
GS
PV
Selloz asetat
Selloz ester
Selloz nitrat
Polivinil alkol
Polivinil klorr
Poliakrilonitril
MD
PVC kopolimer
Arotmatik poliamit
Alifatik poliamit
Poliamit
Polislfon
Polietereterketon (PEEK)
Polikarbonat
Polyester
Polipropilen
Polietilen
Politetrafloroetilen(PTFE)
Polivinilidin
diflorr(PVDF)
Polidimetil sikloksan
(PDMS)
X
X
X
X
3.2. norganik Membranlar

norganik membranlar seramik, karbon, silika, zeolit, eitli oksitler (alminyum, titanyum,
zirkonyum) ve palladyum, gm ve alamlar gibi metallerden imal edilmi membranlardr.
norganik membranlar mikro gzenekli veya gzeneksiz (youn) olabilirler. Mikro gzenekli
inorganik membranlar amorf ve kristal seramik membranlar iermektedir. Youn inorganik
membranlar polikristal seramik veya metalden imal edilirler. Mikro gzenekli membranlar daima,
gzenekli bir inorganik destek zerine desteklenecek bir film olarak hazrlanrlar. Baz youn
metalik membranlar da bu ekilde hazrlanabilirler.
28

Bunlar yksek scaklklarda iletilebilir. altrma scaklk aralklar, Van Veen 1996
tarafndan 300 ile 1000oC olduu ifade edilmitir. Bu membranlar ayrca kimyasal ayrmaya
kar yksek oranda direnlidirler. En byk dezavantajlar, gnmzde hala yksek maliyet
gerektirmeleridir. Ancak ileride bu dezavantajlar giderilebilirse, birok endstri sektrnde verimli
kullanlabilirler. Tablo 11de polimerik membranlar asndan inorganik membranlarn en nemli
avantaj ve dezavantajlar verilmitir.

Tablo 11. norganik Membranlarn Avantaj ve Dezavantajlar (Calluce F. Ve Ark., 2011)

Avantajlar
Dezavantajlar
Yksek scaklklarda uzun sreli dayankllk
Yksek maliyet
Ar evre koullarna dayankllk (Kimyasal

ayrma, pH ve dier koullar gibi)
Krlganlk (zellikle youn Paladyum

membranlarda)
Yksek basnca kar dayankllk
Modl hacmine oranla dk membran

yzey alan
Mikrobiyolojik bozunmalara kar dayankllk
Geni apl mikro gzenekli membranlarda

yksek seicilii salamann zoluu
Kirlenmeden sonra kolay temizlenebilme
Dk ak
Kolay katalitik aktiflik
Yksek kirlenme ve tkanma

norganik membranlar polimerik membranlardan ok daha maliyetli olmalarna ramen,
yksek scaklk deerlerinde iletme, yksek mekanik stabilite, iyi tanmlanm stabil gzenek
yaps, solvent ve andrc kimyasallara kar yksek diren gsterme gibi avantajlara sahipler.
3.2.1. Seramik Membranlar

Seramik membranlar alminyum, titanyum ve silisyum oksitlerinden imal edilir. Seramik
membranlar, zc direnci ve sl kararlln gerekli olduu UF ve MF uygulamalarnda
kullanlrlar. Bunlarn yksek scakla ve kimyasallara kar direnlidirler. Bu stabilite, seramik
membranla imal edilen MF ve UF proseslerinin gda, biyoteknoloji ve eczaclk gibi sektrlerde
kullanmn cazip klar. Seramik membranlar gaz ayrma ve retme proseslerinde yaygn olarak
kullanlr. Bununla birlikte, baz zlmesi gereken sorunlar mevcuttur. Bunlar;
Yksek scaklklarda ar hassasiyet
Baz trlerinde stabilizasyon eksiklii,
Membran krlma ve atlamalar,
Yksek scaklklarda son derece hassas seicilik,
Dk szdrmazlk olarak sralanabilir.
Seramik membranlara bir rnek ekil 10da verilmitir.
29
ekil 10. Bir seramik membran grnts.
3.2.2. Metal Membranlar

Metal membranlar, zellikle paladyum membranlar, gaz karmlarndan hidrojenin
ayrlmasnda tercih edilmektedir. Palladyum ve alamlar bu tr membranlarn hazrlanmas ve
imalatnda yaygn olarak kullanlr. Kompozit paladyum membran bir katalizor yataa bitiik
yerletirilir ve katalitik reaksiyon kaynandan hidrojenin giderimini salar. Dier bir uygulamas
ise hidrojen ilavesi iindir.

Metal membranlar ile ilgili temel sorun yzeyin zarar grebilmesidir. Bu durumda metal
anmas ve bozunmas meydana gelebilir. Paladyum tabanl membranlarda H2S veya CO
gibi toksik bileenlerin etkisi ciddi bir sorundur. Ayrca palladyum pahaldr. Ancak bu zararl
durum platinyum kullanlarak minimize edilebilir. Bu nedenle son yllarda bir seramik destek ile
desteklenmi metalik membranlar ince bir palladyum tabakas ile kaplanarak imal edilmekte veya
tek tantal, vanadyum, nikel ve titanyuma dayal, sadece hidrojen geiine izin veren, membranlar
tercih edilmektedir. Bu durum nispeten youn paladyum ve alamlarna gre daha ucuz bir
alternatif sunmaktadr.

Youn metalik membranlarda molekller tanma bir zelti-difzyon mekanizmas ierisinde
gerekleir. zellikle youn paladyumdan imal edilmi bir membranda, hidrojen ve gazlar
palladyum metali ile etkileime girebilir. Membrandan hidrojen ve dier gazlarn geii birka
aamada gerekleen karmak bir prosestir. Bu aamalar;
30
Gaz/metal etkileiminde molekler hidrojenin ayrmas,

Membran yzeyinde atomik hidrojenin adsorbsiyonu,
Palladyum matriksi ierisinde atomik hidrojenin znmesi,
Zt taraflara doru atomik hidrojenin difzyonu,
Gaz/metal ara yzeyinde hidrojen molekllerinden hidrojen atomunun yeniden birlemesi,
Hidrojen molekllerinin desorbsiyonu eklindedir.
3.2.3. Karbon Membranlar

Karbon molekll elek (CMS) membranlar poliviniliden klorr (PVDC), poli furfural alkol
(PFA), selloz triasetat, poliakrilonitril (PAN) ve fenol formaldehit gibi birok termoset polimerin
pirolizi ile elde edilebilirler. Karbon molekll elek (CMS) membranlar ayrma zellii ve
dayankl ynnden gaz ayrma ilemleri iin umut verici bir membran trdr. Karbon molekler
elekler kat gzeneklidir. Bu gzenekler gaz molekllerinin difzyonunun molekler halidir ve
kk gzenekler ierir. Bu nedenle sadece boyut olarak kk olan molekller, molekler elekler
yoluyla ayrlabilir.

Karbon membranlar destekli ve desteksiz olmak zere iki kategoriye ayrlabilir. Desteksiz
membranlar dz (film), hollow fiber ve kapiler olmak zere farkl yapda iken, destekli
membranlar dz ve tpler yapl olmak zere ikiye ayrlrlar. Polimerik membranlar asimetrik veya
simetrik imal edilebildikleri gibi, karbon membranlar da benzer ekilde, simetrik veya asimetrik
imal edilebilirler. ekil 11de karbon asimetrik membran ile polimerik asimetrik membranlarn
kyaslanmasn vermekte olup bunlar arasndaki temel fark d katmandadr.
ekil 11. Karbon Asimetreik Membran ile Polimerik Asimetrik Membranlarn Grntleri.
31
3.2.4.Zeolit Membranlar

Zeolitler tek form gzenek boyutlu alminyum silikat kristallerinden oluan mikro
gzeneklerdir. Zeolitler milimetre lekli granllere gml mikron veya daha kk kristallerde
katalizr veya adsorban olarak kullanlrlar. Sklkla hazrlanan zeolit tipi MFI membranlardr.
Bunlar Si/Al oran 20- aralnda olan hidrofobik zeolitlerdir. Bunlar yaplarnda alminyum
olan zeolitlerdir. Bunlarn gzenek boyutlar, ksilen izomerleri ve hafif hidrokarbonlar gibi ticari
nemi olan karmlarnn ayrlmas iin uygundur

Dier inorganik membranlarla kyaslandnda temel problem dk gaz akdr. Kaln zeolit
katmanlarla kyaslandnda atlaksz ve deliksiz olmas zorunludur. Dier bir problemi zeolitlerin
termal etkisidir. Yksek scaklk blgelerinde zeolite katmanda bzlme gibi negatif termal
dalm ortaya kabilir. Ancak, zeolit katmann desteklenmesi ile zeolit katmanda termal gerilme
problemi minimize edilebilir. Zeolit gzeneklerinin, zcler, kirleticiler veya dier tanmay
engelleyici maddelerle tkanmas; zeolit membranlarn imal edilmesinde bir dezavantajdr.
3.3. Dier Membranlar

3.3.1. Sv Membranlar

Bir sv membran tam anlamyla sv bileenden oluur. Bu ya sulu zeltiler ya da gaz
karmlarlardaki iki faz arasnda bir membran bariyeri olarak hizmet eder. Sv membranlar
iki gruba ayrlabilir Destekli ya da desteklenmemi (emlsiyon) biimde, ince bir ya film
gibi, ince sv bir fazdan oluurlar. ki fazl sulu zeltilerin veya gaz karmlarn arasnda bir
membran bariyer olarak kullanlrlar. Sv membranlarn hazrlanmas iin yaygn kullanlan
yntem hidrofobik mikro gzenekli polimer bileeni sv membran fazyla doldurmaktr. Mikro
gzenek bileen membrann mekanik yapsn oluturur. Svyla dolmu gzenekler ise seici bir
ayrma bariyeri gibi davranr. kinci bir yntem ise, desteksiz sv membranlar emlsiyon tipi
karmlardaki yzey aktif maddelerle kaln bir ya filmi olarak dengede tutulmas salanr.

Sv membranlar yksek seicilik zelliine sahiptirler. Gei mekanizmalarnda tayclarn
kullanlmas belirli molekler blgelerin tanmasn salayabilir. Genel tayc olarak, ekil
12de gsterildii gibi, katyonik simport ve antiportlar kullanlr.
32
ekil 12. Sv Membranlarda Kullanlan Tayclar (www.separationprocesses.com)

Sv membranlarn verimi dier membran trlerine nispeten yksektir. Bu durum endstriyel
uygulamalarda aranan bir zelliktir. Sv membranlarn etkili olabilmesi iin dayankl olmas
gerekir. Fakat farkl basn veya hava akmlarndan dolay gzeneklerin yrtlmas kullanm
alanlarn kstlamaktadr.

Sv membranlar, Emlsiyon Sv Membranlar (ELM) ve destekli sv membran olarakta
bilinen mmobilize Sv Membranlar (ILM) olmak zere iki temel tipi vardr. ELM bir balon
iinde bolan olumu bir yap olarak gsterilebilir. erdeki balon alc faz ve dtaki balon datc
yzey ieren tayclardr. Balonun dndaki kaynak fazdr. ELMnin emlsiyon formu ile ilgili
dezavantajlar;
yonik g, pH gibi emlsiyon dayanklln etkileyen faktrlerin kontrolnn zorluu,
Membranda meydana gelebilecek kirlenme ve bozulma durumudur.

Alc faz geri kazanmak ve tayc faz yeniden beslemek iin emlsiyona ara verilebilir.
Byle bir rnek basite aada gsterilmitir.
33

ekil 13. nce Levha Destekli Sv Membran (http://www.rpi.edu/dept/chem-eng/BiotechEnviron/patillo/membran.biochem/mem.types.html#bulk)

Bu membranlar bir tr bklmez polimer membrandan yaplm, ii organik sv ile dolu
olan mikroskobik gzeneklerden meydana gelmitir. Svda gerekli ayrm yapan tayclardr.
ILM sert membran (kaynak faz) bir taraftan ald sv faz ile dier tarafa (alc faza) tar. Bu
tip sistemlerde dayankszlk, destek membran ii gzeneklerdeki organik sv veya taycnn
ayrlmasndan kaynaklanr. Bunun iki sebebi vardr. Bunlar;
Tayc veya zcnn buharlamas,
Svy etkin ekilde membrandan dar iten byk bir basn fark eklindedir.
Yaygn olarak kullanlan destek sv, hallow fiber ve spiral sargl modller eklindedir.

ekil 14de hollow fiber destekli bir sv membran rnei grlmektedir.

34
ekil 14. Hollow Fiber Destekli Sv Membran (http://www.rpi.edu/dept/chem-eng/BiotechEnviron/patillo/membran.biochem/mem.types.html#bulk)

3.3.2. Nanoteknolojik membranlar

sminden de anlalaca gibi, nanoteknoloji ile nano lekli imal edilen membranlardr.
Gzenek boyutlar 10 nmden kktrler. Nanometrik lekteki bir apa sahip, 1mm
uzunluundaki karbon nano tpler (CNT) ok iyi iletkenlik zelliklerine sahiptir. CNTlerle
desteklenen iletken membran lifleri yksek yzey alanna sahip olmaktadr. Hem biyokimyasal
bileenlerin tanmlanmas hem de filtrasyon sistemlerinde sensr olarak kullanlabilirler. Bu tr
tplerle desteklenecek polimerler fiberglas bir ekil alarak, daha yksek scaklklarda iletilebilirler.
Biyolojik mollekllerin ayrlmas amacyla bu tr membranlar gelitirilmektedir. Ayrca gazlarn
ayrlmas iin nano lekli nikel parack dolgulu karbon membranlar kullanlmaktadr.

Bir nano membran, kimyasal olarak adsorbsiyonu tevik etmek iin, Sn2+ kullanlarak bir
polimer ile kaplanabilir. Eer modifiye edilmi polimer nano gzenekli membran daha sonra iki
zelti arasnda yer alrsa, zeltideki molekllerin ayrlmas polimer kaplama ile spesifik iletiim
temelinde gerekleebilir. Byle bir rnek aadaki ekilde verilmiitir.
35
ekil 15. Polimer Kapl Bir Nonogzenekli Membran rnei ( Baker ve Bird, 2008).

Gnmzde kompozit, hibrit vb. olarak bu tr membranlarn retilmesi, kullanlmas ve
verimleri zerinde almalar devam etmektedir.

3.3.3. Bipolar Membranlar

Sudan H+ ve OH- iyonlar ayrmak iin elektroliz yntemi kullanr. Elektroliz ile ayrca O2 ve
H2 retilebilir ve bu gazlarn retim ilemi elektrik enerjisinin yarsn tketir. Bunun aksine zel
olarak imal edilecek bipolar membranlar ile iyon deitirici membranlar O2 ve H2 retmeksizin
sudan direkt olarak OH- ve H+ iyonlar retme yeteneine sahiptirler. yon deitirici membran
en basit eklinde bir bipolar membran birletirici, bir ara yzey ierisinde bir anyon deitirici
membran ile birlikte tabakalanm bir katyon deitiricidir. Ara yzey membrann en nemli
ksmn oluturur. Su anyon ve katyon deitirici tabakalardan H+ ve OH- iyonlarnn ayrt,
birletirici tabakaya kadar yaylr. OH- iyonlar pozitif elektroda kar anyon deitirici tabakaya
haraket ederken, H+ iyonlar daha sonra neatif elektroda kar katyon deitirici boyunca hareket
eder. Bipolar membranlarn davrann belirleyen iki temel faktr iki iyon deitirici tabaka
arasnda bipolar balant yaps ve polimerik matrikse bal ykl gruplarn doal zellikleridir.

ift kutuplu membranlarn kullanm, gelimekte olan bir teknoloji olarak, endstriyel
lekte kullanlmaktadr. Bir rnek uygulama H2SO4 ve NaOH retmek iin Na2SO4 gibi konsantre
tuz zeltilerini artmaktr. Bir anyon deitirici membrandan oluan bir hcre sistemi, bir bioplar
membran ve bir tekrarlama nitesi olarak bir katyon deitirici ekil 16da gsterilmitir.
36
ekil 16. Bipolar Membranla Konsantre Tuzlardan H2SO4 ve NaOH retimi (Jorgen W., 2011).
3.3.4. Hibrit Organik-norganik Membranlar

Baz inorganik membranlara gre, polimerik membranlar nispeten dk ayrlma
performansna sahiptirler. Ancak, polimerlerin ilenmesindeki esneklik ve dk maliyet, onlar
birok endstriyel uygulamalar iin son derece cazip hale getirmektedir. Hibrit organik ve inorganik
maddeler, geleneksel polimerik ya da inorganik malzeme snrlamalarna alternatif olarak, hibrit
membranlar eklinde gelitirilmitir. Byle bir membran rnei aadaki ekilde verilmitir.
ekil 17. Hibrit Organik- norganik Membran rnei (Sel ve di., 2009)
37
3.3.5. Kark Matriks Membranlar

Kark membranlar zeolit ve/veya karbon molekler elek malzemeleri ihtiva eden bir polimer
matrisi zerine serpilmesi eklinde imal edilen membranlardr. Kark membranlar bilinen
dier polimerik membranlara alternatif olarak hava, N2 retimi ve gaz ayrma uygulamalarnda
kullanlrlar. Bunlarn bir ematik diyagram ekil 18de gsterilmitir.

Zeolitler ve CMS bylece gaz moleklleri, molekler eleme olarak ayrm salayan boyutu
ve ekil seiciliinde kk lekli gaz nfuz edici maddeler, byk boyutlu gaz nfuz eden
madelerden ok daha yksek hzlarda yaylabilir. Bylece kark matriks polimer nemli lde
daha yksek geirgenlie ve seicilik zelliklerine sahip olur. Ancak, bu malzemeler yksek
maliyete sahiptirler ve iletilmeleri ok daha zor ve karmaktr. Ayrca bu malzemelerin z sertlii
ve krlganl sahip olduklar dier bir dezavantajlardr.
ekil 18. Kark Matriks Membran rnei (www.separationprocesses.com)

Mekanik zellikleri ve ekonomik ileme yetenekleri ile molekler eleme, malzemelerin
yksek ayrma yetenekleri ile kark matris membran birok avantaj bir araya getirir. Hem
matris hem de eleme fazlar iin malzeme seim, kark matriks membranlarn imalatlarnn en
nemli yndr. mal edilen matrik membranlar endstriyel olarak kabul edilebilir bir performans
salamas gerekir ve seilen polimer, polimer matriks seiminde, minimum membran performans
dikkate alnarak belirlenir.
38
4. MEMBRAN MODL EKLLER

(TERTP TARZLARI)

Membran modllerinin tipi vardr; Tabaka-benzeri, boru eklinde ve hollow fiber (ukur,
delikli) yap (fiber). Tabaka benzeri membran modlleri arasnda, dz ereve- levha membran
modlleri ve spiral sargl modller en yaygn olanlardr. Boru eklindeki model bir gvde iinde
bulunan membran yaplarnn kk bir paket ile bir modl tarafndan temsil edilmektedir. Tipik
ii bo bir yap (fiber) modl, tek ya da oklu demetler bir araya getirilmi ve bir reine ile kaplanr.
Demedin her iki ucunda birka hollow fiber yapnn demetlenmesi yoluyla yaplr.

Levha ve ereve modllerde kullanlan dz tabakalar enine veya boyuna kesit, yuvarlak, kare
ya da dikdrtgen olabilir. Tabakalar sznt kanal destek levhalar ile ayrlr. Dz tabakalar, ayn
zamanda spiral sarml modller halinde imal edilebilir. En basit tasarm tek kanatl spiral sargl
modldr. ki membran tabakadan oluan kanat ya da laminat besleme veya sznt ak iin
bir aralama tabaka eklindeki bir kanal ile ayrlr. Kanat eksenel kollektr tpne eklidir ve tp
etrafna sarlr. Konfigrasyon bazen bir membran kaplama (rt, klf, torba) olarak da tarif
edilir.

Baz tasarmlar iki veya daha fazla kanatlara sahip olabilir. Sznt kolektr tpne sarmal
olarak gerekletirilen yer olan, rn kanal iine membran araclyla akmaktadr. Dz tabaka
membranlara alternatif ii bo yapl membranlardr. i bo fiberin ap 50 ila 3000 m gibi geni
bir aralkta deimektedir. Fiberler, homojen bir sk yap ile yaplabilir, fakat tercihen d (bazen
kabuk olarak adlandrlr) ya da i yzeyinde ya da zerinde youn bir seici tabakaya sahip olan
mikro-gzenekli bir yap olarak oluturulur.

Youn yzey tabakas ya fiber ya da ayr bir tabaka ile entegre olabilir ya da gzenek destekli
fiber zerine kaplanabilir. Birok yap bir membran modl meydana getirmek zere tpler
(borular) iine saksl veya demetler halinde paketlenebilir. 50-200 mikrometre apl fiberler
genellikle ii bo ince fiberler diye adlandrlr. Bu tr yaplar dardan uygulanan ok yksek
hidrostatik basnlara dayanabilir ve bylece (1000 psi yukars) ters ozmos veya yksek basnl
gaz ayrm uygulamalarnda kullanlr. Besleme svs fibere dardan uygulanr ve sznt fiber
delii iinden alnr.

Fiber ap 200 - 500 mikrometre olduunda, genelde sv, fiber delii iine uygulanr ve
sznt dardan alnr. Bylece fiberler, dk basnta gazlar ayrmak, ultrafiltrasyon veya
hemodiyaliz iin kullanlr. ap, 500 mikrometreden daha byk fiberler kapiler (klcal) fiberler
diye adlandrlr.

Gnmzde kullanlan membranlarn ou ters-fazl membranlardr. Polimer bir zc veya
zc karm ierisinde znebilir olmaldr. Dz membranlarn hazrlanmas nispeten basittir
ve polimer solsyonu bir metal ya da polimer tabaka zerine datlarak elde edilebilir.

39
Tbler membranlar grupta ele alnabilirler. Bunlar;

Hollow fiber membranlar (ap<0.5mm),
Klcal membranlar (ap 0.5-5mm),

Tbler membranlar (ap<5mm) eklindedir.

Hollow fiberler ve klcal membranlar slatma, erime ve kuru evirme ile hazrlanr. Tblar
membranlar, polimer bir zeltinin zerine datlmas ancak kendisini destekleyen, mesela
dokunmam bir poliester veya gzenekli karbon bir tp gibi, bir tblar materyal zerinde
yaplmak zorundadr.

En yaygn membran tiplerinin konfigrasyonu ile ilgili maaliyeti, trblans ykselmesi,
avantajlar, dezavantajlar ve uygulamalarn listesi Tablo 12de verilmitir.

eitli membran materyalleri ile zel bir modl tasarm yaplabilir. Hemen hemen
btn membranlar levha-ereve, spiral (sarmal) sargl ve boru eklindeki modller halinde
oluturulabilir. Ancak birok membran malzemesi ii bo ince fiberler veya klcal(kapiler) fiber
halinde imal edilemezler. Bir membran prosesi iin en uygun membran modl tipinin seimi Tablo
13de gsterildii gibi, bir ok faktr dikkate alnmaldr. Amaca uygun modllerin tasarlanmas
gerekir.

Tablo 12. Membran Modllerin Avantaj ve Dezavantajlar

Modl ekli
Avantajlar
Dezavantajlar
Bzgl Kartu
Gl yap Kompakt Tasarm
Kolayca bozulur,
Temizlenemez
Tabaka ve ereve
Temizlik iin sklebilir
Karmak tasarm,
Geri dzeltilemez
Spiral Burgulu
Dk enerji maliyeti
gl ve kompakt
Kolayca temizlenemez
Geri dzeltilemez
Tbler
Kolayca mekanik olarak temizlenir

yksek TSSye tahamml eder
Yksek sermaye maliyeti

Yksek membran tehcir maliyeti
Klcal tb
Tbler ve hollow fiber aras zellik
---
Hollow fiber
Geri dzeltilebilir, Kompakt tasarm

Yksek koloit seviyesine dayanr
Basn oklarna kar zayftr
40
Tablo 13. Membran Modl Seiminde Etkili Faktrler, (R.W. Baker, 2004)
Parametre
Hollow
Fiberler
Kapiler
Fiberler
Spiral
Sargl
ereve- Tbler
Plaka
retim maliyet (/m2)
6-30
15-150
15-150
150-550
150-550
Konsantrasyon polarizasyonu
kirlenme kontrol
Kt
yi
Vasat
yi
ok iyi
Sznt- basn d
Yksek
Vasat
Vasat
Dk
Dk
Yksek basnta Sreklilik
Var
Yok
Var
Marjinal
Marjinal
Membran materyallerinin
spesifik tiplerin limitasyonu
Var
Var
Yok
Yok
Yok
1. Maliyet

Uygulamalara bal olarak membran modl tasarmnn gerek fiyatn belirlemek olduka
zor ve karmaktr. Genellikle yksek basn uygulanabilen modller dk basn uygulanan
modllerden ok daha pahaldr. Bu erevede modl maliyetlerinde temel bir parametre olarak
uygulanacak basn ve membran davran dikkate alnr. Genel bir maliyet bak asndan, sadece
nemli olan birim alana den membran maliyeti deil, ayn zamanda kapsama kabnn iine monte
edilenin maliyetidir. Temel sorun, kap iinde kabul edilebilir hidrodinamik ak salayan kapsama
kabnn maliyetini en aza indirmek en az hacime daha ok alan oluturmak iin membranlarn nasl
paketlenebileceidir.

2. Konsantrasyon Polarizasyonu

UF ve RO gibi proseslerde sv-sv veya sv-kat ayrmada nemli bir faktrdr. Gaz
ayrmada ise konsantrasyon polarizasyonun kontrol olduka kolaydr. Hallow ince-fiber membran
modlleri, bilindii gibi kirlenmeye ve konsantrasyon polarizasyonuna eilimlidir. Genellikle
youn ters ozmos uygulamalarnda kullanlr. RO tm bileenleri giderdii iin maliyeti yksektir.
Bu ince fiberli modller ultra filtrasyon uygulamalarnda kullanlmazlar.

Polarizasyon ve tkanma olay, standart koullarda membran sisteminde bir verim d
meydana getirir. Meydana gelen d akda oluan azalma eklinde kendini gsterir. zellikle
makromolekller ve partikl maddeler, polarizasyon ve tkanmaya sebep olurlar. Akda d
meydana getiren polarizasyon ve tkanma, membran yzeyinde ilave bir bariyer oluturarak,
membran direncini arttrrlar.

Temiz kirlenmemi bir membranda akkana kar diren, membran direncidir (Rm).
Membranda, zelti iindeki znm maddelere kar bir reddetme direnci sz konusudur.
Ak srasnda, membran gzeneklerinden daha byk apa sahip zeltideki bileenler, membran
yzeyinde birikme meydana getirir. Bunun sonucu, membran yzeyinde znm madde
konsantrasyonunda bir art meydana gelir. Bu da ilave bir diren oluturur. Meydana gelen bu
41
diren, konsantrasyon polarizasyon direncidir (Rcp). Zamanla, bu diren artar. Bunun sonucu,
jel polarizasyonu (Rg) olarak adlandrlan bir diren tabakas daha oluur. Dier bir diren tr,
zellikle boluklu membranlarda, membran deliklerinin tkanmas ile oluan direntir (Rp).
Sorbsiyon sonucu membran yzeyinde oluan diren, membran boluklar zerinde kirleticilerin
adsorplanmas ile oluur. Membran zerindeki konsantrasyon art ayn zamanda, boluk apnn
daralmasna da sebep olur. Buradaki diren de adsrobsiyon direnci (Ra) ile gsterilir (ekil 19).
ekil 19. Membran Yzeyinde Meydana Gelen Diren Trleri.

Membran, besleme zeltisi iindeki tutulmas istenen maddeleri tutarak, boyutu membran
gzenek boyutlarndan kk bileenlerin ve suyun gemesini salar. Bu arada membran yzeyinde
tutulan bileenlerden dolay bir konsantrasyon art salanr. Bu arttan dolay membran yzeyine
yakn ksmlarda szlme hz sfra yakndr ve deien oranlarda snr tabakas teekkl etmektedir.
Bu membrana yakn snr tabakasndaki konsantrasyon art, konsantrasyon polarizasyonu olarak
adlandrlr. Membran tabaka kalnl () kadar mesafedeki konsantrasyonu, tam karml olarak
akt Cb konsantrasyon deerinden, maksimum (Cm) konsantrasyon deerine kar (ekil 20).
42
ekil 20. Membran Yzeyinde Konsantrasyon Profili (Hasar, 2003).

Bu tabaka iindeki akkann kirlilik yk, JxC ile belirtilir. zelti ierisindeki bileenlerin
bir ksm membran tarafndan tutulurken, bir ksm da tutulamaz. Bu durumda, membrandan
geen akkann yk JxCp ile belirtilir. Membran yzeyinde meydana gelen birikme, geriye doru
difzyon akmnn oluumunu salar. Kararl durumda, membrandaki ktle denklemi,

(4.1)
ile belirtilir. Snr artlarnda,

olur. (4.1) denkleminin
integrasyonu sonucunda,

(4.2)
(4.3)
43
(4.4)
bants elde edilir. Burada, difzyon katsays (D) ile snr tabakas kalnl () arasndaki oran,
ktle transfer katsaysn vermektedir. Burada k,
(4.5)
ile ifade edilmektedir. Gerek giderme verimi (Rgerek);
(4.6)
ile gsterilirse,

(4.7)

Forml ortaya kmaktadr. Cm ve Cb srasyla, membran yzeyinin ve besleme zeltisinin
konsantrasyonlardr. Cm/Cb oran modl konsantrasyon polarizasyonu olarak adlandrlmaktadr.
Bu oran aknn artna paralel olarak artar. Bu srada, giderme verimi (R) artar ve ktle transfer
katsays (k) azalr. Yksek k deerleri, konsantrasyon polarizasyonunun dk olduunu gsterir.
zelti iindeki btn maddeler membran tarafndan tutulduu durumda (ideal durum, R=1 ve
Cp=0) (4.7) denklemi

(4.8)
halini alr. Burada, Cm/Cb oran, snr tabakas kalnl ve ak ile birlikte eksponansiyel olarak artar
ve artan znm madde difzitesi ile birlikte azalr. Konsantrasyon polarizasyonunun etkisini
azaltmak iin membran yatay hz artrlabilir. Ayrca konsantrasyon polarizasyonunu membran
tipine bal olarak deiir NF ve RO membran proseslerinde polarizasyon dier proseslere gre
daha dktr (Tablo 14).
44
Tablo 14. Membran Proseslerde Konsantrasyon Polarizasyonunun Etkisi (Hasar, 2003).

Membran Ayrm
Etki
Faktrler
MF ve UF
Kuvvetli
Dk k ve yksek J (Bu da Cmnin byk

olduunu gsterir)
NF ve RO
Orta
Yksek k ve dk J ( Orta byklkte Cm

deerlerini verir)
Konsantrasyon polarizasyonunu azaltmak ve ktle transferini arttrmak iin eitli metotlar

denenmitir (Tablo 15)

Tablo 15. Membran Yzeyinde Konsantrasyon Polarizasyonunu Azaltmak in Uygulanan
Metotlar (Hasar, 2003).

Metot
Etki
yi bir n artma
Su kalitesi iyiletiinden konsantrasyon polarizasyonu

etkisi azalr.
Yatay hzn arttrlmas
Konsantrasyon polarizasyonunun etkisi azalr.
Trblans etkenleri oluturmak
Basn azalmas yksek olabilir.
Akm kararszlklar
artclar ile akm oluturmak
Ar ses dalgalar
Ar ses dalgalar membran yzeyinde kavitasyona

sebep olur. Kompleks modl tasarm meydana getirir.
Elektriksel yk
Elektrik alanlar, makro molekl yklerini etkiler
Kimyasal metotlar
Membran yzeyinde yk deiiklikleri meydana getirir

Ktle transfer katsays k deeri, hidrodinamik etkilere bal olarak deimektedir. K
katsays Sherwood saysna (Sh) bal olarak yazld takdirde,

(4.9)
bants ile elde edilir. Burada, Re, Reynoulds says, Sc, Schmidt says ve a, b, c ve d katsaylar
gstermektedir. Re ve Sc saylar,

(4.10)
45
(4.11)
ile ifade edilmektedir. Burada,

: Kinematik viskozite
dh
: Hidrolik yarap
: Dinamik viskozite
: Yatay ak hz
: Kanal uzunluu
: Difzyon katsays

Denklem 10. 12den grlecei gibi, k katsays, yatay ak hzna, difzyon katsaysna,
akkan zelliklerine ve modl zelliklerine baldr.
k= f ( , D, ve kanal zellikleri)
(4.12)
Ktle transfer katsays k iin deiik amprik ifadeler gelitirilmitir. Flemmer ve di. (1982), ktle
transfer katsaysn hesaplayabilmek iin,

(4.13)
eklinde bir amprik ifade gelitirmilerdir. Buradaki , ve deneysel olarak, elde edilen sonulara
gre gelitirilmitir.
3. letme Kolayl

Modl hazrlanrken, eitli membran materyali zel bir membran modl iinde tasarlanr.
Bu bazen karmaktr. Modl tasarmnda tasarlanabilirlik ve iletilebilirlik nem arz eder. Hemen
hemen tm membranlar dz-ereve, spiral sargl ve tbler modller olarak ekillendirilebilir.
Fakat birok membran materyali hallow ince-fiber veya klcal fiberler ierisine konularak
tasarlanamaz.
4. Uygunluk

Yksek basnlarda iletmek iin modl tasarmlarnn uygunluu nemli bir faktrdr.
nk membranlarn kenarlarnda szmalarn olmas verimi drr. Ayrca basncn nisbi
bykl besleme orann drr. Ana membran proseslerin bazsnda kullanlan modl tipleri
ve uygulamalar aadaki Tablo 16da listelenmitir.

46
Tablo 16. Membran Modl ekilleri ve Uygulamalar

Uygulama
RO ile deniz suyunun tuzsuzlatrlmas
Modl Tipi
Hallow ince fiber, Spiral sargl
RO ile endstriyel ve ac suyun artlmas

Ultrafiltrasyon
Gaz Ayrma
Pervaporasyon
Hallow ince fiber, Spiral Sargl

Tubuler, Klcal, Spiral Sargl
Hallow fiber, Spiral Sargl
Plaka-ereve, Spiral Sargl, Klcal
47
4.1. HALLOW FBER MEMBRAN MODL

Hollow (ii bo) fiber modllerin karakteristik ap 10-20 cm ve uzunluu 1.0-1.6
mdir. Modl aplar, i ap 50m, d ap ise 100-200 m olan liflerin bir demet halinde bir
araya getirilmesiyle olutururlur. Bunlarn ap 50 m den 3000m ye kadar geni bir aralkta
deimektedir. Fiberler niform bir ekilde youn bir yap ile dzenlenir, fakat tercihen d ya da i
yzeyinde ya da zerinde youn bir seici tabakaya sahip olan bir mikro-gzenekli yap oluturulur.
Youn yzey tabakas, fiber veya gzenek destekli fiber zerine kaplanan ayr bir tabaka ile entegre
olabilir. Birok fiber bir membran modl oluturmak iin tpler iine saks eklinde ve demetler
iine ambalajlanmas gerekmektedir; aplarn ii bo fiber niteleri hemen hemen daima fiberin
d besleme ak ile altrlr. Su iinde veya fiberin lmeni olarak membran iinden geer.
Hollow fiberlerin, istenen alana gre, belli bir says bir demet halinde toplanr ve bir d kabuk,
her iki uta da bir epoksi reine ierisinde demet eklinde monte edilir. Bir rnek ekil 21de
gsterilmitir. Birka metre karelik bir yzey alan ile modller kilometrelerce fiberler gerektirir.
Bir modl krk veya arzal olmayan fiberler iermesi gerektii iin, ii bo fiber retimi tekrar
kullanlabilirlik ve sk kalite kontrol gerektirir.
ekil 21. Hollow Fiber Membran Modl (www.separationprocesses.com)

retimde ii bo fiber membran tipleri ekil 22de gsterilmektedir. 50-200 m apndaki
fiberler genellikle ii bo dzgn fiberler diye adlandrlrlar. Byle fiberler dardan uygulanan
ok yksek hidrostatik basnlara dayanabilen, bylece uygulanan basn 1000 psi ya da daha
fazla da olabilir. Besleme svs fiberlerin dndan verilerek sznt i taraftan alnr.
48

Fiber ap 200-500mden daha byk olduunda, besleme svs genellikle fiberin ierinden
verilmekte ve sznt d taraftan alnmaktadr. Bu tasarmn imal edilmesi kolay ve ok byk
membran alanlarnda ekonomik bir sistem oluturulmasna imkn verir. Bu teknik, dk basnta
gaz ayrma ve hemodiyaliz veya ultrafiltrasyon gibi uygulamalara ynelik kullanlr. 500 m den
daha byk bir apa sahip fiberler kapiler fiber olarak adlandrlrlar. Klcal (kapiler) fiberler olarak
adlandrlan ultrafiltrasyon, pervaporasyonda kullanlan fiberler, orta basnl gaz uygulamalar
iin biraz dktr.
ekil 22. Farkl aplarda Hallow Fiber Membran Tipleri ve letim ekilleri [Baker, R.W., 2004]

Hollow fiber modllerin en byk avantaj, tek bir modl halinde ok byk bir membran
alan oluturma yeteneidir. rnein, bir 20 cm apnda, 102 cm uzunluunda spiral (spiral) sargl
modl, yaklak 20-40 m2 membran alana sahipken, edeer hollow fiber modl 100 mm apl
fiberlerle doldurularak yaklak 600 m2 membran alan elde edilebilir.

Hollow fiberlerin hazrlanmas iin iki metot kullanlr. Bunlar zelti eirme ve eriyik
eirmedir. En yaygn proses kalptan ekilmi ve keltilmi polimer zeltisinin arlka %20
-30u olan zeltinin bkm veya slak bkmdr. zelti eirme ile yaplan fiberler LoebSourirajan membranlarn anizotropik yapya sahip olanlardr. Bu teknik genellikle greceli olarak
byk gzenekli hemodiyaliz ve ultrafiltrasyon fiberler elde etmek iin kullanlr.
49

Eriyik eirme tekniinin alternatifi, scak polimer eriyik eklinde, uygun bir kalptan
kartlr ve daha sonra soutulur. Soutma tanknda daldrma ncesi hava katlatrlr. Eirilmi
eriyik fiberler, genellikle eirilmi zelti fiberlerden daha youn ve daha dk aklara sahiptir.
Fakat kanatlar sona erdikten sonra fiberler gerilmi olabildiinden, ok ince fiberler gelitirilebilir.
Eriyik eirilmi fiberler de yksek hzlarda retilebilirler. Teknik genellikle yksek basnl ters
ozmos ve gaz ayrma uygulamalar iin, hollow ince fiber eklinde kullanlr. Ayrca uygun zc
maddeler iinde znmez olan politrimetil penten gibi polimerler kullanlr. Akmlar, solventleri
ve dier katk maddelerini gelitirmek iin genellikle eriyik eirme doplar eklenir. Bylece eirme
scaklklar nemli lde dm olur.

Gnmzde birok eirilmi eriyik fiberler, arlka %30-60 kadar zc ieren eirme
doplarndan retilmektedir. Dop ak yapmak iin sadece 70-100C ye kadar stacak olan bir
eirme makinesi gerektirmektedir. Bu fiberler, ayrca sk sk soutulur ve ayn zamanda bir
anizotropik yapsnn oluturulmasnda yardmc bir su banyosu ierisinde eirme ile keltilir.
50
4.2. LEVHA-EREVE MEMBRAN MODL

Dairesel veya ereve-plaka eklinde levhalandrlm membran modlleridir. Ara levhalar
ile destekleyiciler arasna dz tabaka halinde membranlar yerletirilir. Destekleyici levhalar
besleme iin ak kanaln tekil eder. Besleme suyu dz levhalardan akarak bir tabakadan dierine
gei yapar. Membran besleme ara paralar ve rn ara paralar iki uca sahip levhalar arasndaki
bir arada katmanldr (ekil 23). Besleme karm membran yzeyi boyunca zorlanr. Bir ksm,
membran iinden geer. Geirilen maddeler kanala girer ve merkezi geen bileenler, toplama bir
manifolda kendi yolunu yapar.

Gnmzde levha-ve-ereve modller sadece elektrodiyaliz ve pervaporasyon
sistemlerinde, yksek oranda kirlenme beslemeli ters ozmos ve ultrafiltrasyon uygulamalar ile
snrl sayda kullanlmaktadr. Ters ozmos nitelerinde kullanlan bu modl eklinin bir rnei
ekil 24te gsterilmitir.
ekil 23. Levha-ereve Modl

Levha-ereve membran modllerin bakm kolay olduundan sklkla yaplmas nerilir.
Sk aralklarla membran kirlenmesi meydana gelir. Kirlendiklerinde temizlenmeleri veya
deitirilmeleri gerekir. letme basnc 4500 psia kadar karlabilmektedir. Bu modellerle metal
kaplama sanayinde oluan atk sulardan, metallerin geri kazanlmas salanabilir. Levha-ereve
modlleri kk lekli uygulamalar iin gelitirilmitir, ancak alternatifleriyle karlatrldnda
pahaldr. Pahal olmas nedeniyle fazla kullanlmam ve yeni modller gelitirlmitir.

51

ekil 24. RO Proseslerinde Kullanlan Bir Levha-ereve Modl rnei (R.G. Unther ve
di. 1996).
52
4.3. SPRAL SARGILI MEMBRAN MODL

4 ila 6 spiral ekilde sarlm membran modlleri, normal olarak tek bir basnl kabn iinde
seri olarak balanr. Besleme zeltisi, membran yzeyi boyunca geer ve membran levhalarn
arasnda bir ksm szlr. Bir toplama tp araclyla kar ve merkeze doru hareket eder.
Endstriyel lekli modllerin her biri 1-2 m2 bir alana sahip merkezi toplama borusu etrafna
sarl ok sayda membran tabakadan oluur (ekil 25). Alt modl ieren tipik bir 20 cm apl tp
100-200 m2 membran alanna sahiptir. Spiral sargl modl 20 cm ap ve 102 cm uzunluundadr.

ekil 25. Spiral Sargl Membran Modl (Paul Ashall, 2007).

Beslemesinin bir ksm membran kaplama iine szlr, merkeze doru hareket eder.
Toplama borusu boyunca sistemi terk eder. oklu tabaka, merkezi boruya doru hareketli sznt
sv tarafnda karlalan basn dn minimize eder. Tek bir membran tabaka byk membran
alan modlnde kullanlmas durumunda, sznt ile alnan yol, merkezi toplama borusuna
ulamak, modl apna bal olarak, birka metre uzun olabilir. Bu durum, sznt toplama
kanalndaki yksek basncn dn salar. Birok ksa levha (kaplama) kullanarak herhangi bir
levha iinde basn d kontrol edilebilir bir dzeyde tutulur.

Dz plakalar ayrca spiral sargl modllerin ierisine konulabilir. En basit tasarm tek
tabakal spiral sargl modldr. Bir ayrc tabaka ile ayrlm iki membran tabakadan oluan bir
tabaka veya laminant sznt veya besleme ak iin kanal oluturur. Tabaka eksenel kollektr
tpe bal ve tpn etraf ise spiraldir. Bu konfigrasyon bazen zarf tipi membran olarak tanmlanr.
Baz tasarmlar iki veya daha fazla tabakaya sahip olabilir. Sznt tayc tpe spiral bal rn
kanal ierisindeki membrandan akar. Aada bu modl ve aklar detayl gsterimi ekil 26da
verilmitir.
53
ekil 26. Tabakal Spiral Sargl Modl rnei.

Her modln ucuna, modl zerinden besleme svs geiini salamak iin modl
kanatlarnda besleme art altnda deien basn farkn nlemek iin anti-teleskop cihaz (ATD)
tasarlanr. Ayrca ATD, modl ve basn kab arasnda sk bir balant oluturmak zere bir lastik
conta taklr. Bu conta modl ve kap duvar arasndaki boluk zerinden geerek szntnn
akmasn nler.

Baz uygulamalarda spiral sarlm modllerin ters ozmos ve ultrafiltrasyonu, bunun dnda
durgun akkan iinde oalan bakterileri nlemek iin, modl atlatarak besleme zeltisinin
kk bir ksmna izin verilmesi istenebilir.
54
4.4. TBLER (BORUSAL) MEMBRAN MODL

Boru eklindeki modller genellikle ultrafiltrasyon uygulamalar iin kullanlr. yi akkan
hidrodinamiinden dolay membran kirlenmesine yatkn olduklarndan dolay, yksek maliyete
sahiptirler. Tipik olarak, borular gzenekli kttan ya da fiberglasdan oluur. ekil 27de
gsterildii gibi, i ie yerletirilerek oluturulmu membran modl borular ile desteklenmitir.

ekil 27. Tbler Membran Modl.

Birinci boru ekilli membranlar ap 2 ve 3 cm arasnda olduu, ama son zamanlarda 5 ve
7cm gibi birden fazla daha kk borular, her birinin ap 0,5-1,0 cm olacak ekilde tek ve daha
byk bir boru iine i ie gemitir.

Tipik bir boru ekilli membran sisteminde ok sayda boru eklindeki membran seri olarak
oaltlmtr. Sznt her membrandan karak bir sznt toplama balna gnderilir. Yukardaki
ekilde grld gibi 30 membran borulu bir boru tipi membran modl oluturulmutur. Besleme
solsyonu, seri olarak balanm tm 30 boru iinden pompalanr.

Potansiyel kirlilikleri gidermede beslemenin n artmaya tabi tutulamad veya modln
buharla sterilizasyonun zor olduu durumlarda borusal modller tercih edilir. Bu modllerin
temizlenmesi ve buharla sterilizasyonlar nispeten kolaydr. Ancak hollow fiber ve spiral sargl
modllere kyasla, basn kayplar yksektir.
55
5. MEMBRAN PROSESLERDE VERM VE

LETME FAKTRLER

Membranlarn performans, ak ve giderme verimi olarak adlandrlan iki terim ile ifade
edilmektedir. deal bir membranda, yksek ak veya geirimlilik ile yksek seicilik verimleri
istenir. Ak birim zamanda membrann birim alanndan geen akm miktardr ve (m3/m2/sn veya
L/m2/saat) ile gsterilir. Giderme verimi ise membrann tutma kapasitesidir. Ayrca uygulamada
verim zerinde birok faktr etkilidir. Bu blmde ncelikle iletme parametreleri incelenecek ve
akabinde proseslerin verimi irdelenecektir.
5.1. Membran Proseslerde letme Parametreleri
Besleme Konsantrasyonu
Ak
Basn veya Trans Membran Basnc
apraz Akm Hz ve Trblans
Scaklk
pH
Viskozite
Membran Tabaka Younluu
Membran dizili younluu
Membran yzey gerilmesi
Membran yzey yk younluu
Geri kazanm faktr
Membran mr ve tekrar kullanlabilirlii
n artma
Hava/su resiklasyonu
5.1.1. Besleme Konsantrasyonu

Giri suyu konsantrasyon deerinin membran performans zerinde byk etkisi vardr.
zelti vizkositesinin artmas ve membrann kirlenmesinden kaynakl polarizasyon tabakasnn
erken olumasndan dolay, besleme konsantrasyonu artrldnda sznt aks azalr. Giri
konsantrasyonu arttka, ozmotik basnta meydana gelen arta bal olarak membrana uygulanan
net basn azalmakta, bunun sonucu olarak da, giderme verimi dmektedir.
57
5.1.2. Ak (J)

Ak, birim zamanda membrann birim alanndan geen akm miktardr. Baka bir deyile
birim membran yzey alanndan geen sv debisidir. Genel olarak birimi m3/m2.sn veya L/m2.st
olarak ifade edilir. Gazlarn tanmas durumunda, hacim basn ve scakla baldr. Bu nedenle,
gaz aklar standart artlar ( 1.0 atm basn (1.0013 bar), 0 oC olarak) andan verilir.

Membran prosesler, gnmz imknlarnda, 5-100 L/m2.saat aralndaki ak deerlerinde
iletilmektedir. stenen ak deerinde iletmek TMPnn ayarlanmasna baldr. Membran
filtrasyonunda, membrandan geen akm, membrana uygulanan basn ile doru orantldr.
Membrandan geen akmn miktar, Darcy kanununa gre,
(5.1)
ile tanmlanmaktadr. Burada;

J
: Ak
: Membrandaki basn
: Akkann viskozitesi
Rm : Membrann hidrolik direnci olarak tanmlanmaktadr. Dntrlemeyen proseslerin
termodinamiinin kullanld, Kadem-Katchalsky denklemindeki ak,

(5.2)
ile ifade edilmektedir. Burada Lv, suyun geirimlilik katsays ve (P-.) terimi ise, net basn
farkn ifade etmektedir. , basn farklln ve ise giderme veriminin alabilecei maksimum
deeri tanmlamaktadr. Dolaysyla, denklem 5.2de elde edilen ifade Darcy kanunundan yola
karak yazlan denklem 5.1 ifadesi, benzerlik gstermektedir. Buna gre Denklem 5.1 ifadesi
tekrar yazlrsa;

(5.3)
ifadesi yazlabilir. Byk molekllerin ve koloidlerin ozmotik basnc ok dktr. Dolaysyla,

byk molekllerin ve koloidlerin tutulduu mikrofiltrasyon ve ultrafiltrasyon membranlarnda,
osmotik basn ihmal edilmektedir.

Tablo 17de ters ozmos (RO), nanofiltrasyon (NF), ultrafiltrasyon (UF) ve mikrofiltrasyon
(MF) membranlar iin, tahmini olarak membran diren ve basn farkll deerleri verilmitir.
58
Tablo 17. Membran Diren ve Basn Deerleri (Wiesner ve Aptel, 1996)

Membran Tr
Membran Direnci (m-1)
Basn Farkll (
Ters Ozmos
1010
8-80,0
Nanofiltrasyon
108
3,5-10,0
Ultrafiltrasyon
107
0,5-7,7
Mikrofiltrasyon
106
0,3-3,0
) (bar)

Normal artlarda, kirlenmemi bir membranda akya sadece membran diren gsterir. Yani
kirlenmemi, temiz bir membranda yalnzca membran direnci (Rm) mevcuttur. letme durumunda
konsantrasyon polarizasyonu (Rcp), gzeneklerde adsorbsiyon (Ra), kek tabakas oluumu (Rc),
gzeneklerin tkanmas (Rp) veya klmesi gibi bir ok faktrn etkisiyle ak azalmas gerekleir.
Bu faktrlerin tm membran yzeyinde ilave direnler meydana getirirler. Membran yzeyinde
meydana gelen toplam diren tm direnlerin bir toplamndan oluur. Bu Rt=Rm+Rcp+Rp+Ra
eklinde yazlabilir. Btn bu faktrler, beslenen bileenlerin membran boyunca tanmas srasnda
ilave direnlerle karlar. ekil 28 ematik olarak, bu mekanizmay gstermektedir. Bu durumda
ak deeri;

(5.4)
eklinde yeniden yazlabilir.
ekil 28. Membranlarda Etkili Diren Mekanizmalar (www.separationprocesses.com).
59

Ak azal istenmeyen bir durumdur. Kirlenme ve tkanma nedeniyle oluan kek tabakas
aky azaltabildii gibi, baz durumlarda kendisi de bir membran grevi grebilir.

Kritik Ak (Jc); Kritik ak grnmez bir ylma (kirlenme) zerindeki sznt aksn
ifade eder. Kritik ak membran boyunca membrann konumuna, sistem zelliklerine (membran
zellikleri, partikl ve dier kirletici bileen zellikleri, pH, iyonik g durumu, scaklk) ve
hidrodinamik davranlara baldr.

Kritik ak altndaki ak deerlerinde membran kirlenmesi grnmez kirlenme olarak ifade
edilir. Yani, prosesin sabit bir akda iletilebilmesi iin trans-memmbran basnc art gerekleir.
Bu durumdaki ak kritik ak olarak ifade edilir. Daha yksek aklar dk aklardan daha fazla
membran kirlenmesine yol aar. Bunun nedeni membran yzeyinde byk oranda partikl ve
benzeri bileenlerin birikmesidir. Bu biriken bileenler membran yzeyinde bir kek oluturur ve
tkanmalara neden olur.

Maksimum sznt aks kararl hal durumu diye ifade edilen koullar altnda salanabilir.
Kararl hal koullar aknn belli bir deerde olmasn salamaktr. Yksek ak anlamna gelmez.
Ak zamanla azalr. Membran yzeyinde kirlilik birikmesi art sonucu kalnlk artar (ekil 29).
ekil 29. Ak- Zaman ve Birikme Kalnl likisi.
5.1.3. Trans Membran Basnc (TMP)

Sv filtrasyonunu salamak iin gerekli basntr. Ayrca membran arasndaki basn fark
veya TMP olarak da adlandrlr. Bir membran filtrasyon prosesinin iletilmesinde en nemli
durum sabit bir trans-membran basnc salamaktr. Sabit TMP ve besleme konsantrasyonu ile
iletme srecinde, membran sznt aks genellikle ekil 29de grld gibi zamanla azalr.
60

Tm membranlar basnca duyarldrlar. Sktrma, bask uygulama anlamna gelen bu szck
basn nedeniyle bir membrann geri dnlmez ekilde dzlemesini anlatmak iin kullanlr.
Membrann kendi salaml yannda destek materyal ierindeki membrann basn skmasn
nlemek iin uygun bir destek materyal hayati nem tar. Basn ile ak veya sznt arasnda
byk bir iliki vardr (ekil 30).
ekil 30. Membranlarda Basn- Ak ilikisi.

Basn artnda aknn da artaca beklenir. Basn src kuvveti ile iletilen membran
proseslerde ak- basn ilikisi aadaki ekil 31de belirtilmitir. Basn limitleri membrann
yapsna, ekline ve modl dizaynna gre deiir ( Tablo 18).
ekil 31. Membran Proseslerde Basn- Ak likisi (Jorgen Wagner, 2011 ).
61
Tablo 18. Membran Modllerinin Basn Limitleri

Membran Modl
Standart Basn(Bar)
Maksimum Basn(Bar)
Tbler Membran, destekli
42
70
Tbler Membran, Desteksiz
Spiral Sargl Membran Sistemleri
42
70-120
ereve-Plaka eklindeki Membranlar
40
200
Geni Fiber Sistemler
25
nce Fiber Sistemler
70
200

Membran prosesler ya sabit trans membran basnc deiken ak, ya da sabit ak deiken
TMP basnc ya da hem deiken TMP hem de deiken ak koullarnda iletilebilir. Sabit TMP
durumunda ak zamanla azalr. Sabit ak durumunda ise TMP zamanla artar. Sabit ak durumunda,
TMPnn art ile aky sabit tutan iletme koulundan kritik ak oluur. Prosesler bu artn belli
bir oranda olmasn salamak iin kritik ak koullarnda iletilebilir.

Kritik trans membran basnc (Pc); Hidrolik membran direncinin (Rm+Ri) ve kek
oluumundan kaynaklanan direncin eit olduu trans membran basnc olarak tanmlanabilir ve
denklem 5.5 eklinde yazlabilir.

(5.5 )

Kritik basn, polarizasyon yzeyinin yaps ve konsantrasyonuna, yzeye uygulanan gerilme
kuvvetine ve sistemin biyokimyasal yapsna baldr. Kritik trans membran basnlarnda, askda
kat madde konsantrasyonu, scaklk ve zelti viskozitesi gibi parametreler deimedii varsaylr.
Buna gre membran kritik basnta iletilerek iyi verim salanabilir. Ayrca trans membran basnc
beslenen zelti konsantrasyonu ile ilikisi denklem 5.6 eklinde ifade edilebilir.

Burada
Pf= Besleme Basnc
Pc= Konsantrasyon Basnc
Pp= Sznt Basnc
Sp = Spesifik permabilite
62
(5.6 )
5.1.4. apraz Akm Hz ve Trblans

Yksek hz daha yksek ktle transfer katsaysna imkn verir ve bylece daha yksek
sznt aks salanr. Daha yksek hz salanmas durumunda ayrca ayn akda membran
yzeyinde daha ince ylma salanr.

Trblans, zellikle ktle transfer kontroll blgede, membran performans asndan
nemlidir. Membran yzeyinde oluturulan karm, yzeyde oluan kek tabakasnn hidrolik
direnci ve konsantrasyon polarizasyonu tabakasnn kalnln azaltr. Membran yzeyindeki
kanal zerindeki trblans, yatay hz veya Reynould Says ile ifade edilmektedir.

5.1.5. Scaklk

Scaklk, hem su akmn hem de osmotik basnc etkiler. Geirgenlik katsays, scaklk
ile artar. Ak besleme atksuyu scakl ile doru orantl hareket eder. Yani optimal aralklarda
scaklk art ak artn salar. Organik membran proseslerde ideal scaklk aral 20oC- 40oC
olarak verilmektedir. Bu deerlerin zerinki scaklklarda membranlarda anma ve bozulmalar
meydana gelebilmektedir. zellikle organik membranlarda bu durum istenmez. Ancak inorganik
membranlarda scaklk 300oCye kadar olabilmektedir. Scaklktaki her bir 1oClik art ile
membrann ak deeri, % 3 artar. Scakla bal dzeltme,

(5.7)
ifadesi ile yaplmaktadr.

5.1.6. pH

Organik membranlarn pH iletme aral, inorganik membranlara kyasla dktr. Selloz
asetat membranlar dk pHlarda hidrolize olurlar. Optimum iletme pH aralg 4.5-5.5 tr. Genel
organik membranlar iin optimal PH aral 4.5- 8 dir. Ancak inorganik membranlar iin iletme
aral 3 -13 eklindedir. ekil 32de tuz rejeksiyonu ile pH ilikisi verilmitir.

ekil 32. PHnn Bir Fonksiyonu Olarak Membranlarda Tuz Rejeksiyonu (Dow Water
Solutions, 2009).
63
5.1.7. Viskozite

Sznt ve sv karmn viskozitesi sznt aksn etkiler. Sznt viskozitesindeki bir
art filtrasyon aksn etkiler. Sznt esasnda ak, bata iletme scaklndan etkilenir. Membran
yzeyi evresinde trblans durumu ve ters akm esnasnda membran yzeyinde hzn derecesi
amur viskozitesiyle ilikilidir.

5.1.8. Membran Tabaka Younluu

Birim hacim modl iine yerletirilen membran alan veya tabaka younluu olarak
tanmlanr. Bu faktr ne kadar bykse sistemden kan toplam akda o kadar byk olur. Tipik
membran younluu 160-1640 m2/m3olarak verilmektedir.

5.1.9. Geirgenlik Katsay

Geirgenlik katsays, P veya basit olarak geirgenlik birim membran kalnlna uygulanan
birim src kuvvet karsndan membrandan geen maddenin aks olarak tarif edilir. Bu deer
deneysel olarak belirlenir. Gazlarn ayrlmasnda birim olarak barrer kullanlr ve 1 barrer = 10-10
(cm3@STP.cm) / cm2.s.cm-Hg eklinde yazlabilir. Burada;
cm3@STP /cm2.s terimi standart koullarda difze olan trlerin volmetrik transmembran aksdr.
cm; membran kalnl
cm-Hg; difze trler iin uygulanan src kuvvetin trans-membran ksm basnc,
Ayrca gazlarn ayrlmasnda aada belirtilen birimlerde yaygn olarak kullanlmaktadr.
kmol.m.m-2.s-1.kPa-1
m3.m.m-2.s-1.kPa-1,
kg. m.m-2.s-1.kPa-1

Genellikle bir gaz karm iin bir polimerin geirgenlii gazn znrl ve boyutu
ile ilikilidir. Gaz znrlnn artmas geirgenlii artrr. Baz gazlarn nisbi geirgenlii
aadaki gibi verilebilir.
H2 > He > H2S > CO2 > O2 > Ar > CO > CH4 > N2
I, bileeninin geirgenlii;
Pi =Ki. Di
Burada;
Ki; Sorbsiyon veya ayrma katsays,
Di; Sznt difzyon katsays
64
(5.8)

Sorbsiyon katsays, membran polimer faznda, polimer konsantrasyonu ile bir sv fazdaki
bir sznt bileeninin konsantrasyonu balayan bir denge ifadesidir. Bu membranda bileenin
znrln oluturur. Difzyon katsays kinetik bir terimdir ve sznt bileenlerinin
molekler hareketinde evrenin etkisini yanstr. Yaygn olarak kullanlan polimer membranlarda
deiik saf gazlarn geirgenlii Tablo 19da verilmitir.

Tablo 19. Baz Gazlarn Polimer Membranlardaki Geirgenlikleri (R.W. Baker, 2008).
KAUUK
Silikon
Kauuk
250Cde
To-129 0C
Doal
Kauuk
300Cde
To-730C
Selloz
Polislfan
Asetat
350Cde To
250Cde 186 0C
T 40-1240C
Poliamit
600Cde To
2600C
H2
550
41
24
14
50
He
300
31
33
13
40
O2
500
23
16
1.4
N2
250
9.4
0.33
0.26
0.6
CO2
2700
153
10
5.6
13
CH4
800
30
0.36
0.25
0.4
C2H6
2100
0.20
0.08
C3H8
3400
168
0.13
0.015
C4H10
7500
0.10
GAZ
FBERGLAS
5.1.10. Hava/Su Resirklasyonu

Her ne kadar havalandrma temelde biyoayrma iin gerekli havay salamak amacna hizmet
eder ve reaktrn her tarafna bioktlenin yaylmasn salasa da, batk MBRlerde membrann
kullanm sresini uzatc etki gstermesi gibi dier nemli bir rol da salar. Gzeneklerde
ve yzeyde birikmeyi yavalatr ve kirlenmeyi nler. Bu durum membran yzeyinde oluan
turbulanstan kaynaklanr. Trblans membran modlnn evresinde ters akm hzn meydana
getiren havalandrmadan meydana gelir. Bundan dolay, trblans daha kk taban alan zerinde
younlaan membran modl ile hava younluunun artmas veya hava akm hznn artmasyla
tahmin edilebilir. Kekin giderim verimi ak artna paralel olarak artabilir.
65
5.2. Giderme Verimi

Giderme verimi, membran tarafndan alkoyulan ksmn lsdr. Membrann giderme
verimi (R) ile ifade edilmektedir. R boyutsuz bir byklktr ve 0 ile 1 arasnda deimektedir.
0 btn znm maddelerin membrandan getiini, 1 ise membrann hi bir madde geiine
izin vermediini gsterir.

Membran performansnn belirlenmesinde temel zellikler;

Yksek oranda seicilik ve yksek ak geii,
letme koullarnda mekanik, kimyasal ve termal stabilite,
Dk kirlenme ve tkanma,
Dk maliyet ve hatasz retim,
alma ortamyla ahenkli uyum, vd.

ki eit giderme veriminden bahsedilebilir. Bunlar, gzlenen giderme verimi (Rgzlenen)
ve gerek giderme verimi (Rgerek)dir. Gzlenen giderme verimi, elde edilen sznt akm
konsantrasyonu ile besleme akm konsantrasyonu arasndaki giderme verimini ifade etmektedir
ve Denklem 5.9 ile ifade edilmektedir.
Rgzlenen =
C f Cp
Cf
= 1
Cp
Cf
(5.9)

Gerek giderme verimi, elde edilen sznt akm konsantrasyonu ile zeltinin membran
yzeyindeki konsantrasyonundan yola klarak hesaplanan giderme verimini ifade etmektedir ve
Denklem 5.10 ile hesaplanabilir.
Rgerek (%)=
Cm C p
C
=1 p
Cm
Cm
Burada,
Cp
: Sznt akm konsantrasyonu
Cf
: Besleme suyu konsantrasyonu
Cm : Membran yzeyindeki konsantrasyon
66
(5.10)
6. MEMBRAN PROSESLER

Membranda gzenek boyutlarndan daha byk bileenler alkonurken, kk bileenler
geer. Bileenler partikl boyutlarna bal olarak geni aralkta olabilir. Genel olarak aminoasit,
eker ve inorganik asitler gibi kk boyutlu znm bileenler ve niasta, protein ve yag gibi
makromoleklerin yansra bakteri, virs ve dier mikroorganizmalar bileenlere rnek olarak
verilebilir. Membran ayrma prosesleri konsantre, paralanm veya ilem srasnda oluabilecek
yan rnlerin ayrlmasn salayabilir. Ayrca membranlar s retimi, buharlatrma, enerji retimi
ve dnm, su ve atksu artm ve salk sektrndeki farkl amalar iin geni bir uygulama
alanna sahiptirler.

Membran prosesler bileenlerin molekl arlklar ve boyutlar temelinde molekllere ayrr.
Gzenek boyutlar ve basn src kuvvetine dayal olarak Mikrofiltrasyon, Ultrafiltrasyon,
Nanofiltrasyon ve leri filtrasyon (Ters ozmos filtrasyonu) gibi snflandrlabilirler. Mikrofiltrasyon
Membranlar zellikle partiklleri tutarken, ters ozmos membranlar znm tuzlar gibi
makromoleklleri de tutarlar. Ultrafiltrasyon veya mikrofiltrasyon membranlar su ve suda
znm maddelerin ounun geiine izin verirken tuz, mikroorganizma ve benzeri boyuttaki
dier byk bileenleri tutarlar.

Src kuvveti basn olan proseslerin, membran gzenek boyutuna ve giderdikleri
bileenlere bal olarak, yaplan bir snflandrmas yukardaki ekli 33te verilmitir. Ayrca bu
proseslerin giderim verimleri Tablo 20de verilmiir.

Bu prosesler detayl olarak ayr balklar altnda incelenecektir.
ekil 33. Basn Src Kuvvetli Membran Prosesler ve Gzenek Boyutlar.

67

Tablo 20. Basn Src Kuvvetli Membran Trlerine Gre Giderim Verimleri (AWWA,
B110-90)
Membran
Tr
Gzenek
ap, m
m partikl veya
organizma giderimi
Virs giderimi
MWCO
(Dalton)
Tuz (NaCl)
giderimi
MF
0.1-0.5
99.9(3 log)
<% 90(<1 log)
>200.000
UF
0.005-0.1
99.9(3 log)
<% 90(<1 log)
10.000200.000
NF
0.001
250-500
%0-95
RO
0.001
<200
>%95
68
6.1. MKROFLTRASYON (MF)

Mikrofiltrasyon en yaygn kullanlan basn srcl membran prosesidir. Mikrofiltrasyon
(MF) sv veya gazlarda mikron veya daha kk partiklleri ayrmak iin kullanlr. Gzenek
boyutlar 0.1 ile 1.4 m aralndadr. MF 100.000 daltondan daha byk bir molekler arlk
engelleme snrnda (MWCO), yaklak olarak 100-400kPa (15-60 Psi ) aralnda nispeten dk
basn uygulamal bir membran ayrma prosesi olarak tarif edilir. Yaklak 0.05 ile 2 m ap
aralalndaki makro moleklleri ve askda katlar ayrma yeteneine sahiptir. Tipik olarak niast,
bakteri, ya, maya, silt ve alg ve benzeri maddeler MF prosesiyle giderilebilir (ekil 34).
ekil 34. Mikrofiltrasyon (MF)

Bu membranlar seici geirgen zellikte olup, byk molekll organik maddelerin yksek
konstrasyonlarda saflatrmasna izin veren dinamik bir mekanik filtrasyon ilemi sunarlar. Metal
kaplama ilemelerinde retilen mikron boyutlu kk partikller ayrlabilir. Seici geirgenlik iin
gerekli basncn dk olmas (0.2-0.5 bar), ayrma iin gerekli enerji miktarn da drr.

MF piyasas membran kullanm srecinde dier membran ayrma proseslerinden nemli
oranda farkl olduu ifade edilmitir. Uygulamada en ok tercih edilen tipi tek kullanmlk modller
eklidir. MF ile artlabilen zelti hacmi direkt olarak sudaki partikl seviyesi ile orantldr. Bir
kural olarak kritik olmayan bir kullanmda kartu filtrenin partikl tutma kapasitesi membran
alannn 100-300 g/m2 arasndadr. Bylece artlabilecek sv hacmi iin, MF bir elektronik atk su
sistemi iin nihai ve verimli bir filtredir. Ancak gda atksular ve kirli yzeysel sularn artlmasnda
ok verimli olmayabilir. Bunun yerine UF tercih edilmesi gerekir. Filtre tam olarak taklmadan
nce atksular 5mlk bir filtre ile filtrelenebilir.

Bir klasik filtre yerletirilmeden nce snrl debileri artabilmesine ramen, MF tek
kullanmlk kartu maliyetlerinin dk olmas nedeniyle ekonomiktir. Gnmzde 25.4 cmlik
uzun kaplamal bir kartu maliyeti 10-20 US$ arasnda ve 0.30.5m2lik bir aktif yzey alana
sahip olmaktadr. Dk maliyet geni kullanm alan salar. Hem endstriyel sektrde hemde
69
atksularn artlmasnda, dk maliyet nedeniyle kullanm yaygndr. zellikle mikroelektronik

endstirisinde, saf suyun parlatma iin kullanmnda MF maliyeti rnlerin deeri ile
kyaslandnda, dktr. Bu yzden son on yldr mikroelektronik sektrnde MF kullanm
azip hale gelmitir.

MF ve UF iin konsantrasyon polimerizasyon olayndan dolay inorganik kirlenme ok
daha yzeysel olabilir. Fakat kimyasal balar vastasyla iyonlar ve organik polimerler gibi dier
kerletici maddeler arasndaki etkileimden dolay olan kirlenme muhtemlen ok daha fazla olabilir.
Membran filtrasyonunda n artma iin kullanlan koagulasyon ve oksidasyon gibi baz prosesler,
eer uygun tasarlanmaz ve iletilmezse, membran yzeyinde veya membran gzenek yaplar
ierisinde metal hidroksitlerin oluumuna neden olabilir. Ayrca gelimi geri ykama membran
temizleme metodlar, doru uygulanmzsa, UF prosesinde kirelenmeye neden olabilir. rnein,
Ca2+ ve yksek HCO3 ieren besleme sular yksek pHda gelimi geri ykama uygulamas,
membrann sznt k gzergahnda CaCO3 keltisinin olumasna sebep olabilir.

6.1.1. Kullanm Alanlar

Kolloidal silika, ya emlsiyonu gibi maddelerin gideriminde,
Su ve atksularn artlmasnda,
Metal son ilemleri atk k sularnda,
Boya tesislerindeki atk k sularnda,
NF ve RO membranlar ncesinde n artma prosesi olarak,
Su kalite standartlarnn artrlmas amacyla suda bulunabilen protozoa, alg, virs yansra
silt, kum ve benzeri boyutlardaki askda ve kebilen maddelerin giderilmesi,
MF membranlar, doal ve sentetik organik maddelerin gideriminde,
Normal koullarda organik maddeleri az giderdii veya gidermedii halde, organik
madde giderimini artrmak iin bir n artma olarak kullanlmas durumunda, doal veya
sentetik organik maddelerin giderilmesinde kullanlr.

Tablo 21de MF/ UF membranlarn uygulamalar kullanlan membran modl zellikleri ile
birlikte verilmitir.
70
Tablo 21. Su Artmnda MF/UF Membran Uygulamalar

Membran
Nominal
MCWO
Nominal
Gozenek
Boyutu (m)
Membran
Materyali
Membran
Sekli
Membran
Hazirlama
Prosesi
UF
13.000
Polisulfan
Hallow Fiber
Faz ayirma
UF
80.000
PAN
Hollow Fiber Faz ayirma
UF
100.000
0.01
PAN
UF
100.000
0.01
Seliloz
MF
0.1
PVDF
MF
0.1
Hidrofilik PE Hollw Fiber
Gerilmis yari
kristallendirme
MF
0.1
Hidrofilik PS
Hollow Fiber
Sinterlenmis
partikuller
MF
0.1
Ceramik
Tubuler
Sinterlenmis
Partikuller
MF
0.2
Polipropilen
Burda baz rnek uygulamalar detayl olarak ele alnacaktr.

Icme sularda patojenik organizmalarin giderimi ve dezenfeksiyonu amacyla, Japanyadaki
bir ime suyu aritma tesisinde kullanilan MF patojenik mikroorganizmalarin tutulmasi iin
kismi bir bariyer olutururken, UFnin aplarinin daha kk olmasi nedeniyle tum bakterilerin
tutulmasini saglamistir. MF gzenek apina bagli olarak 0.1 mmden kuuk apli partiklleri
giderir. Bu proses 1-10 mm aplarinda olan bakterileri tutarken, 0.01-0.1 mm aplari arasindaki
virsleri geirirler. Uygulanan rnek proseste 2mm api zerindeki partikllerin %98, 5mm
apindaki partikllerin %99.8 giderildigi belirlenmitir. Heteretrofik bakterilerin %64-99 arasinda
giderildii belirlenmitir. Ayrica UF Prosesinde bu giderim oranlari %98-99lara ulastigi ifade
edilmitir. UF membran prosesinin yuksek MWCOden dolayi oznms organik ve inorgank
bileiklerin membrandan getii belirlenmitir.

1990 yllarn banda ilk MF/UF tesisleri su temininde yzey sularnn artlmas iin tesis
edilmeye baland. Byle bir tesis rnei ingilterede ime suyu temininde yzey sularn artmak
amacyla tesis edilmitir. Bu tesisin bir genel grnts aada ekil 35de grlmektedir.
71

ekil 35. ngiltere Keldgate Yerlekesinde Tesis Edilen Kapiler Hollow Fiber MF/UF Tesis
Grnts (Norit Membrane Technology BV).

Tesis edilen artma tesisleri hollow fiber membran modlleri ile donatlmtr. Besleme
suyu nispeten temizdi ve bu yzden 10-20 dakikalk kapal bir modda iletilmitir. Daha sonra
modller filtrelenen su veya hava 20-30 sn sreyle geri temizlenmitir. Geri temizleme srecinde,
modllerde biriken katlar su pskrtlerek giderilmitir.

ABDde 40000 civarnda tesis olduu tahmin edilmektedir. Bu yzden MF/UF kullanm
yaygndr. Dnyann birok blgesinde yzlerce membran modl ile donatlm sistemler ina
edilmektedir.

Konvansiyonel artma sistemlerinde kullanlan kimyasal maddelerin oluturduu toksik
etkilerden dolay, son yllarda kimyasal kullanmna snrlandrma getirme eilimi hz kazanmtr.
MF uygulamalarnda artma srasnda herhangi bir kimyasal madde kullanm sz konusu deildir.
MF membranlarnn ime suyu artmndaki uygulan biimleri ekil 36de gsterilmitir. Bu
sistemlerin uygulamada kullanmlar giderek artmaktadr.
.
72

ekil 36. MF Uygulamalar. a) Sadece MF, b) PAC lavesiyle Organik Madde Giderimi, c)
RO in n Artma, d) NF in n Artma.

NF ve RO membranlar, yer alt sularnn artlmasnda yaygn olarak kullanlmaktadr. Son
yllarda ise, zellikle su geri kazanm eilimi btn dnyada artt iin, sularn geri kazanlmasnda
MF membranlar, RO ve NF membranlar ncesinde n artma prosesi olarak kullanlmaktadr.

Evsel atiksular iin MBR modl uygulamasi Japonyann Mooka kentinde aerobik
membran biyoreaktr sisteminde MF ve UF membran prosesler kullanlm ve iletme verileri
deerlendirilmitir. Tesisin genel bir grnts aadaki ekil 37de verilmitir. alsmada temel
ama havalandrma orannn azaltlmasyla bakm maliyetlerini azaltmaktr. Burada membran
sistemi 0.8 m/gnlk bir akda iletilmitir. Artma suyu k kalitesi ile ilgili iyi sonular
elde edilmitir. Bu sonular 0.7 mg BOI/l, 5.37mg/l toplam azot, 0.2 mg/l toplam fosfor ve 0.4
mg/l toplam kat madde eklinde olduu belirlenmitir. Hollow fiber membrann gerilmesinde,
12 aylk iletme peryodundan sonra, kk bir bozulma gzlenmitir. Bu uzun sureli kullanm
performansnda normal karlanabilir.
73
ekil 37. Japonya Kanalizasyon daresince letilen Bir Pilot Tesis emas ve Grnts

Ayrca bir eker fabrikasnda pilot bir MBR uygulamas yaplmtr. Bu tesiste MF membran
prosesi kullanlmtr. Aktif amur tankndandaki uygulamadan nce BOI deerlerini 1000-2000
mg/lden 600-800 mg/llere drmek iin bir n artma uygulanmtr. Ayrca n artmann
uygulanmasnda klasik proses iletilmi ve her ikisi kyaslanmtr. MBR prosesi iyi bir k
suyu kalitesi salanarak, klasik proses ile kyaslandnda BOInin hacimsel yklemesinin iki kat
altnda iletilebilmitir. Ayrca tesis 0.6 m/gnlk bir sabit akda iletilebilmitir.

6.1.2. Mikrofiltrasyonlarda Kullanlan Membran ve Modller

MFde boyutu 0,1den 20 mye kadar olan molekller membran tarafndan tutulurlar.
ounlukla borusal ve kapiler membran modlleri tercih edilir. Ayrma mekanizmas boyut
farkllna dayanr.
Genel olarak aadaki membranlar kullanlr;
Selloz asetat (CA) membranlar
Polislfan (PS) membranlar
Polieter slfan (PES) membranlar
Poliakrilonitril (PAN) membranlar
Polivinildin florid (PVDF) membranlar
Polipropilen (PP) membranlar
Polietilen (PE) membranlar
Polivinilklorid (PVC) membranlar
Paliamid (PA) membranlar
Politetrafloroetilen (PTFE) (teflon) membranlar
74

Su ve atksu artma ilemlerinde, MF yaygn olarak spiral sargl modl, tbler modl ve
hallow fiber modller eklinde uygulanr. Ancak spiral sargl membran modl uygulamas,
membrann yzey temizliini uzun sre salamak zor olduundan, tercih edilmez. Spiral sargl
modl uygulamalarndan farkl olorak hallow fiber ve tbler modllerin kullanm daha yaygndr.
Bu modl uygulamalarnda kirletici bileenlerin kontrol nispeten daha kolaydr.

6.1.3. Mikrofiltrasyonlarn Tasarm ve letilmesi

MF membranlar bir membran yzeyinde giderilmesi amalanan bileenlerin tutulmasna
dayal ayrma ile bir besleme zeltisinden giderilmek istenen bileenin giderilmesini salar. MF
membran proseslerinin en az younudur ve dk basn koullarnda iletilebilen, bakterileri,
partiklleri, byk boyutlu bileenleri gidermek iin kullanlr.

RO ve NF prosesleri ncesinde n artma amal da iletilebilirler. UF ve MF sistemlerinin
tasarmlar membran trne ve retim malzemesine gre byk farkllklar gstermektedir. Tablo
22de baz uygulamalar iin UF ve MF membranlar ile ilgili tasarm kriterleri grlmektedir.
Ayrca basn, ak vb gibi baz temel parametrelerin iletme aralklar da Tablo 23de verilmitir.

Tablo 22. UF ve MF Membranlar iin Tipik Tasarm Kriterleri (akmak, 2013)
Membran Tr
Uygulamalar
letme modu
TMP
Ak yn
Fiberlern ebatlar
Membrane malzemesi
Nominal gzenek ebat
pH tolerans
Maksimum iletme
scakl
Tipik n filtrasyonu
Serbest klor
Temizleme iin serbes
klor
Kloramin
Basnl sistemlerPolimerik
UF ve MF
Basnl sistemlerSeramik
UF ve MF
Su, deniz suyu n

artma, ncl artma
ve geri kullanm
Su, deniz suyu n artma,

ncl artma ve geri
kullanm
Dik akl
3-40 psi
Dardan ieriye veya
ierden darya
0,8-13mm/0,470,53mm
PVDF/PES
0,02-0,1 m
1-10
Dik akl/apraz akl

3-60 psi
Batk sistemlerPolimerik
UF ve MF
Su, deniz suyu n
arutma, ncl
artma ve geri
kullanm
apraz akl
-1 ila -12 psi vakum
Ierden darya
Dardan ieriye
1-7mm kanal
0,95-1,9/0,47-0,8mm
Seramik
0,01-1,2 m
0-14
PVDF
0,02-0,04 m
5-10
40 0C(104 0F)
300 0C(572 0F)
40 0C(1040F)
400-500 m
5-20 mg/L
No limit
500-1000 m
500 mg/L
1.000-5.000 mg/L
No limit
1.000 mg/L
5-10 mg/L
No limit
1000 g/L
75

Tablo 23. MF Ve UF Membranlar in Baz letme Parametrelerinin Uygulama Aralklar
(Davis, 2010)
Papametre
Deerler
Temiz Su (Sznt )
25-170 L/m2.saat, vakumlu (25-75 L/m2.saat)
Transmembran Basnc
Basnl (20-100kPa), Vakumlu (-7 ile -10 kPa)
Membran alan
8-70 m2/modl
Modl says
2-300
Modl boyutlar
ap (100-300mm), uzunluk (1-6 m)
Filtre alma sresi
30-90 dakika
Geri ykama sresi
1-5 dakika
Geri ykama Basnc
35-350 kPa
Geri ykama aks

5-8 l/m2.dak.

En basit tasarmnda, MF prosesi bir membran zerine basn uygulanarak ham zelti
pompalanr ve giderilmesi istenen bileenler membran yzeyinde tutulur. Klasik su artma
prosesleriyle kyaslandklarnda, koagulant ve dier kimyasallar filtrasyondan nce sv zeltiye
ilave edilir. Tutulmas istenen bileenler mikroorganizma ve partikller olduu zaman, hallow fiber
membranlardan imal edilmi MF iin n artma veya n ileme gerekebilir. Eer sv zeltide
MFnn ok hzl kirlenmesini salayacak byk boyutlu partikl benzeri kirleticiler varsa, bu
byk partikllerin giderilmesi iin bir n filtreleme yaplabilir. Ayrca hem membran kirlenmesini
geciktirmek hem de giderilmesi istenen bileenlerin orann artrmak amacyla farkl n artma
veya n ilemler uygulabnabilir. Bu ilemlere rnek olarak koagulant veya toz aktif karbon ilavesi
verilebilir.

Baz durumlarda membran yzeyine su ve/veya gaz resirkulasyonu yaplabilir. Yine verimi
artrmak iin sv zeltinin pHs nceden dengelenebilir. Bunun iin asit-baz dozlamas yaplabilir.
me ve kullanma suyu amacyla MF kullanlmas durumunda k sularnn mutlaka dezenfekte
edilmesi gerekir. nk virs gibi kk boyutlu bileenler rahatlkla geebilmektedir.
MF proseslerinde, membran kirlendikten sonra sznt aksn yeniden salamak iin iki ekilde
bakm uygulanr. Mikrofiltrasyonda, iletme srasnda oluan konsantrasyon polarizasyonu ve kat
kek tabakasnn etkisini azaltmak iin;
Yatay hz deitirme,
Vorteksli akmlar,
Sesler ve titreimler,
Elektiriksel alanlar vb. gibi eitli metotlar uygulanmaktadr.

Mikrofiltrasyon proseslerin iletilmesinde besleme pompalar, temizleme tanklar, gaz ve sv
geri besleme ve/veya resirklasyon sistemi veya pompalar, membran modl, basn transmitter
ve sistem kontrol ekipmanlar gibi ekipmanlara ihtiya duyulur.
76
6.2. ULTRAFLTRASYON (UF)

Ultrafiltrasyon, iletme asndan mikrofiltrasyona benzemektedir. Ultrafiltrasyon membran
delik ap 0.05-1 nm arasnda deiir. UF membranlar st tabaka kalnl, 50-250 nm arasnda
deien ve yksek geirgenlik ve seicilii olan bir alt tabaka ile desteklenmitir. Esas filtrasyon
olay st tabakada meydana gelmektedir. Alt tabaka sadece st tabakaya mesnet oluturmaktadr.

UF membranlar, akkandan znm moleklleri ve kk partiklleri ayrmak iin
kullanlrlar (ekil 38). Ayrmada temel etken molekler bykl olmakla beraber, molekl ekli
ve yk de rol oynamaktadr. UF membranlarnda, maddelerin tutulma seviyeleri molekler arlk
engelleme snr (MWCO) ile ifade edilmektedir. Her bir membran iin bu deer retici firmalarca
verilmektedir. Belirli bir MWCO deerinin altndaki maddeler membranda tutulamazlar. UF
membranlar tarafndan molekler arlklar, 1000-1000000 arasnda deien maddeler tutulurlar.
ekil 38. Ultrafiltrasyon( UF)

Ultrafiltrasyon membranlar, membran tarafndan tutulan maddelerin konsantre edilmesi veya
membrandan geen akkann saflatrlmas ilemlerinde kullanlmaktadr.

UF tesislerinin maliyeti tesis boyutuna, artlacak suyun tipine, dnlen ayrma ilemine
bal olarak deiir. Genelde UF tesisleri RO sistemlerinden ok daha kktr. Tipik ak oranlar
10000 -100000 gal/gn dr. Bu deerler ortalama RO sistemlerinin onda biri kadardr. Rogers
ekil 39de uygun maliyetleri gstermitir.
77
ekil 39. Tesis Kapasitesinin Bir Fonksiyonu Olarak UF Tesislerinin Maliyeti (Roger, 2011).

10000-100000 gal/gnlk bir tipik artma tesisi iin, ilk yatrm maliyeti 2-5$ gal/gn
aralndadr. letme maliyetleri normal artlarda 3-4$/1000 gal/gndr. Sistemin tasarmna bal
olarak maliyetler, membran modln deitirilmesi maliyetin %30-50 ve pompa resirklasyon
enerji ise maliyetlerinin %20-30 oluturmaktadr. Mevcut UF piyasas yaklak olarak 200 milyon$/
yldr. Fakat ok paral olduundan, zgn ksm yaklak 10-20 milyon$/yldan daha fazladr.
Ayrca uygulamalarn herbiri membran, modller ve zellikle hizmet endstrine uyarlanm sistem
tasarmlarn kullanr. Sonu olarak rn standardizasyonun dk olmas, birok zel ina sistemi
ve ters osmoz ile karlatrldnda maliyetleri yksektir.


Makromolekller, kolloidal paracklar giderilmesinde,
Sadece belirli boy ve arlktaki moleklleri filtrelenesinde,
Ya ieren atksularn artmnda,
Mikroorganizmlarn giderilmesinde,
eitli virslerin giderilmesinde,
Klorlama sonucu oluan trihalometanlarn (THM) giderilmesinde,
UFnin ila ve gda endstrisinde,
Evsel ve endstriyel atk sularnn sterilizasyonu, temizlenmesi ve artmnda,
78
Meyve suyu ve st retiminde,

Mikrofiltrasyon yerine,
Elektro-kaplama boyama endstrisinde,

Peynir alt suyunun deerlendirilmesinde,
Peynir retiminde,
Tekstil endstrisinde yn ykama sularnn geri kazanlmasnda,

Kt ve boya endstrisinde,
RO prosesi ncesinde n artma prosesi olarak,

Deniz suyu artma tesislerinde, ters ozmos sistemi nnde, n artma amal olarak
kullanlmaktarlar. Bu uygulama alanlarna birka rnek uygulamay detayl olarak ele
alnacaktr.

1960 ve 1970l yllarn banda UF ilk olarak endstriyel atksularn artlmas iin
dnlmeye balanmtr. Bu uygulama gerekletirilmedi. nk o gnn koullarnda UF
membranlar ok pahal olduundan sadece kk lekli tesislerde kullanlabilmitir. Zamanla UF
proses maliyetleri dtke kullanm artmtr. Yksek deerli rn elde etmek amacyla UFnn
youn kullanm gda sektrnde veya elektronik sanayindeki ultra su retiminde gereklemitir.

lk geni kapsaml baarl uygulamas, otomobil sektrnde elektrokaplama boyalarnn
geri kazanlmas olmutur. Daha sonra bunu gda endstrisi takip etmitir. Gda sektrnde ise ilk
uygulama peynir retiminde, mteakiben meyve suyu ve iki retim sektrnde uygulanmtr.
Endstriyel atksu ve proses su artmnda ise gnmzde gelime gstermektedir.

Bir gda sektrnde membran prosesi kullanlarak baarl giderimler salanmtr. Bu
sektrde atk su BOIs 1000-2000 mg/l, MLSS 8000-10000 mg/l, amur vizkositesi 300 Pa.s gibi
yksek oranda bir atksu olmasna ramen, iletilen sistemde BOIde 1mg/l gibi gayet yksek
k suyu kalitesi salanmtr. Askda kat maddenin ise % 99nn giderildii ifade edilmitir.
250 m2 memrban yzey alanna sahip yksek konsantrasyonlarda iletilen bir UF tesis grnts
aadaki ekilde verilmitir.
79
ekil 40. 250 m2 Memrban Yzey Alanl UF Grnts.

MF ve UF proses kimyasallar ( sitrik, HCL, HNO3 gibi asitler veya NaOH ve EDTA gibi
maddeler ve NaOCL, H2O2, deterjanlar gibi oksidantlar) ile zellikle kimyasal temizlemeden
sonra geri ykama suyu retilebilir. Byle atklarsularn sedimantasyon ve susuzlatrma ncesinde
ntralize edilmeleri zorunludur. Geri ykama suyu yksek konsantrasyonlarda inaktif olabilen virs,
bakteri protozoalarn yksek konsantrasyonlarna sahip olabilir. Ayrca kullanlan artma tipine
bal olarak koagulant, asit, baz ve flog oluturucu bileenler gibi inorganikler olabilir. Bunlara
ilave olarak suyun yeniden kullanm ve dearj durumunda oluan atk hacmi ayrca nemlidir. Geri
ykama suyu, dearj ve yeniden kullanm iin farkl metodlar mevcuttut. Bu metodlar arasnda son
yllarda kullanm yaygn hale gelen MF ve UF membran prosesleridir. Bu iki prosesle bahsedilen
bileenlerin byk ou giderilebilmektedir. Atksulardaki askda maddelerin %90nn zerinde
bu proseslerle giderildii belirlenmitir.

6.2.2. Kullanlan Membran ve Modller

Selloz asetat (CA) membranlar
Polieter slfan (PES) membranlar
80
Polietilen (PE) membranlar

Polivinildin florid (PVDF) membranlar
Polivinilklorid (PVC) membranlar
Poliakrilnitril (PAN ) kopolimer membranlar
Baz aromatik poliamit (PA) membranlar

Bu alanda ilk uygulamalarda kullanlan membran modlleri tbler ve dz ve ereve
ekilndeki kullanmlardr. Fakat gnmzde daha ucuz olan spiral sargl ve kapiler mambran
modlleri yaygn olarak tercih edilmektedir.

6.2.3. UF Proseslerin Tasarm ve letimi
6.2.3.1 Kesikli Sistemler

UF sisteminin en basit tipik uygulama ekli ekil 41 da gsterildii gibi doldur-boalt
sistemidir. Byle bir nitede, snrl bir hacimdeki besleme zeltisi yksek bir ak hznda
modl ierisinde resirkle edilir. Gerekli ayrma baarlncaya kadar ilem srer. Sonra konsantre
zelti besleme tankndan boaltldktan sonra, sistem ikinci zelti almaya hazrdr. Doldur boalt
sistemleri zellikle kk lekli iletmelerde kullanm daha uygundur. Bu sistem genelde atksu
hacimleri dk olan ila endstrisinde tercih edilmektedir. Byle sistemler srekli sistemlere
adapte edilebilir. Fakat bu durum otomatik kontrol gerektirir ve buda pahal ve gvenilir olmayabilir.
ekil 41. Doldur-Boalt UF sistemi
81

Doldur-boalt sistem veriminin hesaplamann en kolay yolu membranda tutulan ve geen
bileen oranlarn belirlemektir. Bu denklem 6.1

(6.1)

Burada Cp sznt znen konsantrasyonu, Cb beslemenin znen konsantrasyonudur.
Giri konsantrasyonundan (Cb(o)) gelen besleme tankndaki znen bileenin konsantrasyonundaki
art, t zamandaki konsantrasyon Cb(t), besleme tanknda kalan zelti hacmi ile orantldr. Bu
denklem 6.2 eklinde ifade edilebilir.

(6.2)

Burada,

V(o) V(t), Szntde giderilmi zelti hacmidir. R<1 ise konsantrasyon oran denklem
6.3 ekilnde yazlabilir.
(6.3)

Burada rejeksiyon katsays eit olduunda, denklem (6.3) denklem (6.2)y ksaltr. Deiik
rejeksiyon katsaylar ile membran iin hacimdeki azalmann bir fonkisyonu olarak alkonulan
bileenin konsantrasyon orannn bir gstergesi ekil 42de gsterilmitir.

ekil 42. Farkl zeltilerin Alkonulmasnda Membranlar in Besleme Hacmi Azalmasnn
Bir Fonksiyonu Olarak Alkonulan Besleme zeltisi Konsantrasyonundaki Deiim (Richard W.
Baker, 2004).
82
6.2.3.2. Srekli Sistemler

Srekli UF proseslerinde membran modlleri tek bir geite gerekli ayrmay salamak
amacyla seri modller halinde dzenlenir. Bu durumda, yksek besleme zeltisi ak
oranlarnlarndan dolay, konsantrasyon polarizasyonu kontrol gerekir. Bu koullar altnda tek
geili bir proses yeterl giderimi salamayabilir. UF modllerindeki zelti hzlar RO prosesi
zelti hzlarndan 5-10 kat daha yksektir. Bunun nedeni, besleme ve szdrma sisteminin UF
tesislerinde yaygn olarak kullanlmasdr. Bu sitemin bir, iki ve aamal sistemlerde kullanm
ekil 43de gsterilmitir.
ekil 43. Bir, ki ve Aamal ve Srekli letilen UF Prosesi Akm emas
83

Bu sitemlerde yksek hacimli bir zelti membran modllerin yzeyine srekli resirkle
edilir. E zamanl olarak, pompa resirklasyonundan ve membran modlnden sonra daha
konsantre zeltisinin e deer bir hacmi resirklasyondan giderilmeden nce dk hacimde bir
besleme zeltisi sisteme girer. Bu sitemin avantaj modl ierisinde artlan zeltinin hacminden
bamsz olarak yksek bir zelti hz ile kolayca salanmasdr. ou tesiste resirklasyon
akmndaki zelti ak hz, besleme zeltisi ak hznn 5-10 kat kadardr. Bu yksek
resirklasyon hz, resirklasyon zeltisinden alkonulan bileen konsantrasyonu boaltlan
zeltinin konsantrasyonuna yakndr ve besleme zeltisi konsantrasyonundan nemli oranda
daha yksektir. UF membranlarn aks konsantrasyon art azald iin, daha fazla membran
alanna ihtiya duyulacaktr. Dolaysyla srekli iletme durumunda daha fazla membran alan
gerekir. Tek aamal besleme ve szdrmann verimsizliini gidermek iin endstriyel sistemler
genellikle birden fazla aamaya ayrlr (ekil 43). ok aamal sistemlerin kullanlmasyla bir
aamdaki zelti sirklasyonu ve niteye giren besleme zeltisi arasndaki konsantrasyon fark
minimize edilir.

UF membranlar, MF membranlar gibi yatay akl olarak iletilirler. Yatay ak ile
membrann devaml suretle temizlenmesi ve kimyasal madde ihtiyacnn azaltlmas salanr.
Osmotik etki UF membranlarnda olduka kktr. Uygulanan basn 1-10 bar arasnda deiir.
lk UF membranlar polimerik ve organik yapya sahiplerdi. Ancak gnmzde bunlarn yannda
seramik membranlar da gelitirilmitir. UF/MF prosesleri ile ilgili iletme parametreleri, nceki
blmde, Tablo 22 ve Tablo 23de verilmitir.

Membran mekanizmas, basn arttrldnda aknn da artaca bir elek olarak dnlr.
Bununla beraber, konsantrasyon polarizasyonunun etkisi aky snrlandrr. Bunun nedeni, snr
tabakas iinde, membran st yzeyinde znen maddelerin birikmesidir. Makromolekller,
yksek basn altnda ve ince tabaka formunda yzey zerinde oluacak ikinci bir membran gibi
davranrlar. Bu durum, daha sonra membran yzeyinin tkanmasna neden olur.

Ultrafiltrasyonda kullanlan ticari membranlarla molekl arl 1.000 ile 10.000 arasnda
olan maddeler ayrlabilir. Ayrlacak maddelerin konsantrasyonuna bal olarak birim m3 sznt
iin 2 ile 20 KWh arasnda deien enerji tketimi szkonusudur.

UF membran sisteminin iletilmesinde, ham su besleme pompalar, resirklasyon pompalar,
membran geri ykama ve pskrme pompalar, kimyasal dozlama pompalar, hava kompresrleri,
klor ve kimyasal tanklar, gvenlik ve kontrol sensrleri ve kontrol panolar ve PC gibi ekipmanlara
ihtiya duyulur.
84
6.3. NANOFLTRASYON (NF)

Nanofiltrasyon ters ozmos ve ultrafiltrasyon arasnda bir blgedeki svy ayrr. Nanofiltrasyon
0.001-0.005 mden kk apl monovalent iyonlarn geine izin verirken, divalent iyonlarn
geiine izin vermez. 200-300 molekl arlk aralndaki organik bileenlerin tutulmasn salar.
Bu proses hem deerli geri kazanlmas dnlebilecek bileenlerin tutulmas hem de istenmeyen
bileenlerin giderilmesi iin kullanlabilir. Sularda renk, koku ve tat oluturan bileenlerin
giderilmesi iin iyi frsatlar sunar. Ayrca ters ozmos prosesine gre daha dk basnlarda
uygulanabilirler. Nanofiltrasyon ile kirletici bileenlerin byk bir ounluu giderilebilir (ekil
44).
ekil 44. Nanofiltrasyon (NF).
6.3.1. Uygulama Alanlar

Ksmi tuzdan arndrma,
Sakkaroz, yumurta albmin vb. gideriminde,
Kan ozmos, kan artm ve su artm,
Tuzlu peynir sularnn artmnda,
Tekstil endstrisinde renk ve TOK gideriminde,
St endstrisi atksularnn artmnda,
Gda, tekstil ile eczaclkta organik maddelerin konsantre edilmesinde,
Metal endstrisinde, metal slfat ve nitratlarn ayrlmasnda,
Pestisit gideriminde,
Dezenfeksiyon yan rnlerinin azaltlmas ve giderilmesinde kullanlmaktadr. Burda
uygulamalar detayl olarak ela alnacaktr.

85

Tekstil endstri atksular zlmesi gereken bir sorundur. Bu atksular boyar maddeler,
yksek KOI, yksek oranda tuz konsantrasyonlarna ieren (boyama teknolojisine bal olarak 100
g/l gibi) ve yksek pHya sahip atksulardr. Klasik artma sistemleri yetersizdir. Birok boyama
bileenleri biyolojik olarak paralanmas zordur. NF prosesi bu atksularn artlmas iin bir zm
alternatifi olabilir. nk tekstil endstrisinde kullanlan boyalar 700-1000 g/mol aralndadr ve
NF membrann MWCOnn olduka zerindedir. Tuzlar alkonulabilir. Geri kalan tuzlar, rne has
uygulama ve deerlendirmeye bal olarak, su yeniden kullanlacaksa, gerekli olabilir.

Eer NF mevcut bir ikincil artma sistemine mteakiben kullanlrsa k suyu kirletici
konsantrasyonlar daha dk hale gelir. Bu durum membran kirlenmesini azalatr. Dier yandan,
ikincil artmadan gelen ve NF prosesine beslenen ayrm rnler ok daha kktr ve daha fazla
alkonmalar zordur.

Dier bir alternatif ikincil artma aamas olmakszn tekstil atksularn direkt NF prosesine
uygulanmasdr. Bu uygulamann avantaj yksek bir oranda enerji tasarrufu ile sonulanan yksek
scaklkta filtrasyonun uygulanmasdr. Ancak zeltinin karmakl birok adan filtrasyonu
zorlatrr. Boyar maddelerinin reaksiyonlarndan dolay, baz durumlarda daha az proplemler
olumasna ramen membran kirlenmesi ana bir proplem olmaktadr. Kolay ayrabilen bileikler
olduu zaman biyokirlenme oluabilir. Bu kirlenme gnmzde hala tam manasyla anlalm
ve zlm bir proplem deildir. Bir zm olarak fotokatalitik oksidasyonlu NF uygulamalar
gelitirilmektedir. nat bileiklerin daha iyi giderilebilmesi iin UFnun bu uygulamas
kullanlabilir.

Evsel ve endstriyel atklarn depolama tesislerinden oluan sznt sular yksek
konsantrasyonlarda organik ve inorganik komplek bileikleri ierir. Bu atksular klasik
artma metodlaryla artmak son derece zordur. Hatta aktif karbon adsorbsiyonu veya ozon ile
oksidasyonlu biyolojik artma sistemlerinin bir kombinasyonu (aerobik+anaerobik ) ile yeterli
artma salanamamaktadr. Deponilerde kaynaklanan sznt sular da UF prosesleri ile artlmaktadr.
Ancak istenen verim elde edilmemitir. Son yllarda NF ve RO membran proseslerin kullanm
tercih edilmektedir. Bu prosesler ya direkt ya da aktif karbon oksidasyonu, ozonla oksidasyon gibi
baz proseslerle birlikte kullanlmaktadr. ROnn kullanm ekil 45de gsterildii gibi bir NF
unitesi ile ilk RO deitirilmesiyle gelitirilebilir. NF ile znm organik bileiklerin giderilme
oran RO ile giderilme oranndan daha dktr. Fakat NF ikincil bir membran nitesinde RO ile
birlikte kullanldnda, yeterli bir verim salanabilmektedir.
86
ekil 45. Sznt Atksularn Artmnda Bir NF Uygulamasnn Akm emas (Peters, 1998).

Tipik olarak 10 bar basnla iletilen NFdaki enerji tketimi, 40-50 bar basn altnda
iletilen RO prosesinin enerji tketiminden ok daha dktr. Bu tesisin iletme maliyetlerini
drr. Dier bir kombinasyon toz aktif karbon ilaveli NF uygulamasdr.

Yeralt sularuyla kyaslandnda yzey sular mevsimsel deimeler veya yamur sular
ile seyrelmeden dolay kimyasal yaps ve kompozisyonu sklkla deiir. Bu ileri bir sistem
kontroln gerekli klan, ya ilemiyle yumuama iin bir dezavantajdr. Fakat NF iin deildir.
NFdeki sznt kalitesi byk lde membrann tipine baldr ve besleme suyu kalitesindeki
deiimlere ok duyarl deildir. Bu yzden NF uygulamas daha ziyade organik bileenlerin
giderilmesine odaklanm olunmasna ramen, yzey sularn artlmas iin de verimli bir tercihtir.
Birok lkede ime ve kullanma sularndaki yeni dzenlemelerin bir sonucu olarak birok kulanc
NFnn bu alandaki uygulamalarn deerlendirmektedir. Bu lkelerin banda ABD, Bat Avrupa
ve Japonya gelmektedir. lkemizde de uygulamlar deerlendirilmektedir. Yzey sular iin
koagulasyon ve flokulasyonu takiben ktrme genellikle gereklidir. NF veya UF n artmal NF
prosesleri buna bir alternatif olabilir ve daha iyi bir sonu verebilir.

Tipik bir NF uygulamas Tayvandaki bir glden alnan sularn artlmasdr. Burada tat ve
koku proplemlerinin zm iin sertlik giderminde NF kombinasyonu kullanlmtr. Klasik
proseslerle kyaslandnda, NF ile bulanklk, znm organikler, biyostabilite asndan verimi
ispatlanmtr.

Organiklerin gideriminde genelikle dezenfeksiyon yan rnleri ve doal organik maddelere
odaklanlmaktadr. Uygulamada nisbeten yksek MWCOlu membranlar ile yeterli ama eksik
organik madde giderimi elde edilir. Doal organik maddeler geni bir molekl arlk aralndaki
molekllerden oluur. NF ile yal aromatik asitler ve aldehitlerin daha dk fraksiyonlar ile
znm organik karbon kalntlarnn % 60 giderildii belirlenmitir. Sonular NF prosesinin
yksek kaliteli ime suyu eldesinde kullanlabileceini gstermitir.
87

Baka bir uygulama olarak ozonlamaya bir alternatif NF uygulamasdr. svirede yksek
oranda renk maddesi ieren sularda NF ile klasik floklasyon-ktrme proseslerinin uygulamalar
kyaslanmtr. NF ile renk ve organik madder tamamen giderilmitir. NFnn bu stn kalitesinden
dolay 6000 m3/gnlk tam lekli bir tesis tasarlanm ve ina edilmitir.


Poliamit (PA) membranlar
nce film kompozit membranlar
6.3.3. NF Prosesinin Tasarm ve letimi

NF membranlar, MF ve UF membranlarda olduu gibi, elemeden ziyade difzyon ilkesine
gre alr. Membranlarn optimum iletme parametreleri, membranlarn fiziksel ve kimyasal
zelliklerine, gzenek boyutlarna, molekler arlk kesme deerine (MWCO) ve modl tasarm
ekiline baldr. NF zeltilerden iyonlar ayrmak iin kullanlan basn srcl bir membran
ayrma prosesidir. Bu proseste nano boyutlu gzeneklere sahip membranlar kullanlr. RO prosesine
benzer. Aadaki Tablo 24de NF proseslerin genel iletme bilgileri verilmitir.

Tablo 24. NF Tesisleri in Genel Tasarm Verileri (www.Lenntech.com)

Yeralt suyu
Denizsuyu
Yzeysel sular
Bulanklk
<5NTU
<20 NTU
<50 NTU
Ak
75 lmh
60 lmh
45 lmh
Geri kazanm (gnlk)
%96
%94
%85
Membran tipi
Hollow fiber
Hollow fiber
Hollow fiber
Maksimum TSS
100 mg/l
100 mg/l
100mg/l
Maksimum KOI
60 ppm
60 ppm
60ppm
Maksimum ya ve gres
2ppm
2 ppm
2 ppm

Nanofiltrasyon (NF) membranlar, son yllarda ortaya kan ve kullanm hzla artan membran
trdr. Boluk ap asndan, RO ile UF arasnda bulunmaktadr. Son zamanlarda, ince filmli
selloz olmayan membranlardaki gelimeler ile beraber ortaya kmtr. NF membranlar, ROdan
daha dk basnlarda iletilmektedir. Fakat ters ozmosa gre dk kalitede su vermektedir.
Tablo 25de NF ve RO membranlar kullanlarak, deiik maddelerin giderimindeki verimleri
karlatrlmtr. Buna gre, NF membranlar ile iki deerlikli iyonlarn giderimi, tek deerlikli
iyonlarn giderimine gre daha yksek olmaktadr.

NF membranlarnn MWCO deeri, 100-300 aralndadr. 5 bar basn altnda ve 2000
ppm civarndaki tuz zeltisinin nanofiltrasyon prosesi ile artlmas sonucunda, NaCl, kalsiyum,
bikarbonat ve magnezyum slfat giderme verimleri srasyla, % 60, % 80 ve % 98 elde edilmitir.
88
Tablo 25. Nanofiltarsyon ve Ters Ozmos Proseslerin Giderim Verimlerinin Karlatrlmas

znen Madde
RRO, %
RNF,%
Tek deerlikli iyonlar (Na, K, Cl, NO3)
>98
<50
ift deerlikli iyonlar (Ca, Mg, SO4, CO3)
>99
>90
Bakteri ve virsler
>99
>99
Mikro boyutlu maddeler
(MW>100)
>90
>50
Mikro boyutlu maddeler
(MW<100)
0-99
0-50
89
6.4. TERS OZMOS (RO)

RO dk molekl arlkl znm maddelerin, zeltiden giderilmesi amacyla
kullanlmaktadr. RO sistemleri, ilk zamanlarda hiperfiltrasyon (HF) olarak da adlandrlmtr.

Ters ozmos ve ozmos (diyaliz) dorudan ilikili olduu bir prosestir. Normal artlarda, su,
osmotik basn ile, osmotik denge salanana dek, saf su tarafndan konsantre zelti ksmna
doru akar. Ters ozmos ise, bir membana basn uygulayarak (youn zelti tarafna), ok youn
ortamdan saf suyu membrandan dier tarafa, dier bir tabir ile az youn tarafa geii salamaktr
(ekil 46). Eer membrann youn tarafndaki svya bir basn uygulanrsa suyun ak youn
ksmdan az youn ksma dndrlebilir. Bylece giderilmesi istenen youn kirletici bileenler
membrandan tutulmas salanarak saf su elde ebilebilir. Bu olaya, yani suyun daha fazla konsantre
olan zeltiden, yksek basn ile seyreltilmi zeltiye doru akmasna, ters ozmos (RO) veya
hiperfiltrasyon (HF) denir.
ekil 46. Ozmos ve Ters Ozmos Arasndaki liki (Baker, R.W., 2004).

Ters ozmos membran prosesi ayrma ileminde en karmak uygulama prosesidir. Ters
ozmos ileminde kullanlan membranlarn gzenek aplar 0.1 nm ila 1.5 nm arasnda deiir.
Membran gzenek boyutlar nono lekte olduklar iin nono boyutundaki su, baz solvent ve
virsler gibi ok kk bileenlerin geiine izin verirken, dk molekl arlkl organik ve
inorganik bileenlerin membranlardan geiine izin vermez (ekil 47).
90
ekil 47. Ters ozmos (RO).

Membran yzeyine kar uygulanacak basn, 30-100 bar gibi yksek deerlerdir. Bunun
amac membran yzeyi ile sznt aks arasndaki molekler srtnmeyi amaktr.

Bylece yksek basn uygulanarak nano boyutlu gzeneklerden sadece su ve membran
gzeneklerinden daha kk boyutlu bileenler geebilir. Dier bileenler membran yzeyinden
alkonur. RO membranlar btn znm organik ve inorganik trleri ayrabilir. Yeni gelien
teknolojik gelimeler sayesinde, RO iin uygulan basn 10 barlara kadar drlebilmitir.


Ters ozmos sistemleri, su kalitesini iyiletirmek ve atk sular artmak amac ile
uygulanmaktadr. me suyunun kstl olduu yerlerde deniz suyundan tatl su elde edilmesinde
ve sulardaki sertlii gidermede ters ozmos prosesi kullanlabilmektedir. ekil 48de dnyann en
byk RO tesilerinde biri olan Abu Dubai RO tesisi grlmektedir. Bu tesiste lkenin ime suyu
deniz suyundan elde edilmektedir. Temel ilem ise tuzsuzlatrmadr.
91
ekil 48. Abu Dubai RO Tuzsuzlatrma Tesisi Grnts.

RO ila ve tp sektrnde geni uygulama alanna sahiptir. Ayrca kullanlm sularn
yeniden kullanm ve metallerin geri kazanlmasnda, meyve suyu gibi baz kaliteli su ihtiyac
duyan sektrlerde de kullanlmaktadr. Genel olarak ters ozmos prosesinin uygulama alanlar
aadaki gibi verilebilir.
Deniz suyunun artlmas ve tuzsuzlatrlmasnda,
me ve kullanma suyun artlmasnda,
Tekstil endstrisinde renk gideriminde,
Metal kaplama ve son ileme endstrisinde metal geri kazanmnda,
Mezbahane atksularnn artmnda,
Gda endstrisinde,
Sznt suyu artmnda,
Kat endstrisinde renk gideriminde,
Demir elik endstrisinde,
92
Madencilikte,
Tarmsal drenaj suyunun tekrar kullanlmasnda,
Renklendirici ieren atklarn olas geri kazanm iin artnmda,
Yal emlsiyonlar, lateks ve elektroforetik boya ieren atklarn artmnda,
Bira ve araptan alkol seyreltmesi ve/veya giderilmesinde
Endstriyel iletmelerde znm tuzlar geri kazanmada,
Sanayide ve farkl kullanm alanlarnda amalanan kalitede su elde etmek,
Buhar kazanlarnda kazan ta oluumunu nlemek,
Sularda sertlii neden olan Ca, Mg ve benzeri bileenleri gidermek,
Konsantre meyve suyu, Alkollu iecekler ve konsantrare gdalarn elde edilmesinde,
Toksik maddeleri, istenmeyen bileenleri ve mikroorganizmalar gidermede
kullanlmaktadr. zellikle ime suyunda koku, tat, renk, znm maddeleri ve sertlii
gidermek amac ile ters ozmos ilemi son yllarda geni bir ekilde kullanlmaktadr.
Uygulama rnekleri ile konu aada detayl olarak ele alnacaktr.

6.4.1.1. Ac Sularn Tuzsuzlatrlmas

Ac sularn tuzluluu genel olarak 2-10 g/L arasndadr. Dnya Salk rgt (WHO)
iilebilir su iin 0.5g/l snr deerini nermektedir. Bu yzden tuzlarn ime sularndan giderilmesi
bir zorunluluktur. Balangta seliloz asetat membranlar uygulanm ve yksek oranda tuzlarn
giderimi salanmtr. Bylece ac sularn artlmas ROn ilk baarl uygulamas olmutur.1970
yllarda dnya genelinde birka tesis ina edilmitir. Ac suyun ozmotik basnc her 1000 ppm
tuz iin 11psidir. Bu yzden suyun geri kazanlmasnda nemli oranda, ozmotik basncn etkileri
snrldr. Bunun nedeni membran gzeneklerinin tuzlarla tkanmasdr. Tipik su geri kazanmlar
%70-90 aralndadr. Sistemi terk eden tuz ak besleme suyunda mevcut kalsiyum, slfat ve
slikat iyonlarn 10 kat daha fazla younlamas kadardr. Eer tkanma oluursa, sistemdeki
modlleri deitirmek gerekir.

Ac suyun RO sistemi ile artlmasnda kullanlan bir tesisin basitletirilmi akm emas
ekil 49de gsterilmitir. Bu rnekte ac suyun yksek oranda askda kat madde ierdii
varsaylmaktadr. Bu yzden, parikllerin giderilmesi iin bir kum filtesi ve bir kartu filtreden
sonra flokulasyon kullanlmaktadr. Besleme suyu pHs, membranlar zerinde bakteri geliimini
nlemek iin suyun sterilizasyonunda klor kullanlarak ve membran zerinde multivalent tuzlarn
kelmesini engellemek iin bir antiskalant ilavesi ile dzenlenebilir. Sonunda klora duyarl
kompozit membran ara yzeyi kullanlrsa, suyun membrana temasndan nce fazla klor giderimi
iin sodyum slfit ilave edilir. Genellikle hollow fiber membran modllerin kullanld tesisler,
93
spiral sargl membran modllerin kulllanld tesislerden daha fazla n artma gerektirir. Bu
nedenle, hollow fiber modllerin yerine spiral sargl modller daha fazla tercih edilmektedir.
ekil 49da gsterilen sistem tasarmnn bir zellii modl basn kaplarnn aamal dizilileridir.
Besleme suyunun hacmi artmada giderilen su olarak azalrken, paralelinde dizilen modl says da
azalr.
ekil 49. Tipik Bir Acsu RO Tesisinin Akm emas (B.Richard W., 2004).

Ac suyun RO ile artmnda iletme basnc membran zelliklerinin gelitirimesine paralel
olarak, aamal olarak dmektedir. lk RO tesilerinde basn 800 psi iken gnmzde 200-300 psi
aralna drlmtr.

Ac su tesislerinin yatrm maliyetleri son yrm yldr nemli oranda sabit kalmtr. Hala
birim su artm bana gerekli maliyet 1.0 $ gal/gndr. Bununla birlikte zellikle son birka yl
ierisinde tesis edilen RO proseslerinin maliyetlerinde dler salanmtr.
94
6.4.1.2. Deniz Suyunun Tuzsuzlatrlmas

Deniz sular dnyann blgelerine bal olarak %3-4 arasnda bir tuz konsantrasyonuna sahiptir.
Bu yksek tuzluluktan dolay, bir tek aamada iilebilir su elde etmek iin mevcut tuzun %99nun
giderilmesi gerekmektedir. lk retilen seliloz asetat membranlarn deniz suyu tuzsuzlatrlmas
iin uygulanmasnda, ancak tuzlarn %97si giderilebilmitir. Ancak zamanla farkl membranlarn
retilmesi ile bu oran ykselmitir. Poliamit hollow ince fiberlerin gelitirilmesiyle, uygun deniz
suyu tuzsuzlatrma mebranlar elde edilmitir. Bu tesislerin en bykleri ime suyu sknts
ekilen Ortadou lkeleri ve ada lkelerinde ina edilmi ve uygulanmaktadr. 1-10 millyon gal/gn
aralnda kapasiteler iin membran prosesler ok daha tercih eilmekte ve membran sistemlerinin
esnekliine ilave olarak uygulama avantajlar mevcuttur.

lk RO tesisleri 1500psi gibi yksek basnlarda iletilmitir. Membranlarn geliimiyle
iletme basnc 800-1000psi dmtr. Deniz suyunun ozmotik basnc yaklak 350 psidr.
Tutulan tuzun ozmotik basnc 600 psiye kadar olabilir. Bundan dolay ozmotik basn bir tesisteki
net iletme basncn belirgin ekilde etkiler. Bu etki ekil 50de gsterilmitir.
ekil 50. RO Proseslerindeki letme Basnc ve Ozmotik Basn likisi (Richard, 2004).

Tipik tuzsuzlatrma tesisleri yksek tuz ozmotik basncndan dolay % 35-45den daha fazla
bir geri kazanm orannda iletilmemektedir. Deniz suyunun tuzsuzlatrlmasnda gerekli yksek
basntan dolay, yksek basn tuz akmnndan tazyikli enerji geri kazanm nemlidir. Bu durum
toplam enerji maliyetlerini %30 kadar drecek yksek basnl besleme pompalarna balanan
bir hidro-trbin ile salanabilir.
95

Ham deniz suyu tuzsuzlatrmadan nce bir n artma gerekir. n artma maliyetleri su
kayna olarak s deniz kenarlarndaki kuyular kullanlarak azaltlabilir. Bu suyun SDIs
olduka dktr ve bir kum filtresinden daha kk partikllerin kontrol gerekebilir. Ancak
suya sterilizasyonu ve antiskalant ilavesi gerekecektir.

Merkezi Kaliforniyada pasifik okyanusu suyundan ime suyu eldesi amacyla bir tesis
ina edilmitir. Tesis blgesinde test edilen okyanus sularnn tipik tuz ierii 34g/L TDS ve su
scakl 12-200C olduu belirtilmitir. Pompa ve enerji geri kazanm tesisleri salanan yazlmlar
kullanlarak enerji tketiminde daha dk snrlar belirlemek mmkn olmutur. Bu yazlm ve
varsaymlarn uygulanmas, %99 pompa/motor/enerji geri kazanm cihazlarnn verimlerini ve
12000 gal/gn retim kapasitesi veya %99.8 tuz giderimi ile 45.5 m3/gn kapasitesi iin mmkn
olan en dk enerji tketiminin hasaplanmasna izin vermitir. SWRO yksek basnl pompa,
ykseltici pompa ve izobarik enerji geri kazanm cihazlarnn 1.38 kWh/m3 sznt tketii
hesaplanmtr. Eer pompaya alnan deniz suyu hesaplamaya ilave edilirse, enerji tketim maliyeti
1.88-1.94kWh/m3 szntye ykselebilir. Yazlma gre teorik olarak en dk enerji tketim
maliyeti 1.4kWh/m3 sznt olarak hesaplanmtr.

Mike Jefferiesa ve di. tarafndan 10 yl ina edilen Marbella RO tesilerindeki iletme
durumu incelenmitir. Yksek ayrma oranlar srecinde giri suyu kalitesi nemli lde
bozulmutur. Filtrasyon sistemi bir RO tesisini beslemeye uygunluunu salamak iin besleme
suyunu yeterli filtreleme kapasitesine sahip deildir. Tesis orijinal olarak DuPont B10 nfz
edicileri kullanlarak ina edilmitir. Debi tasarmnda DuPont membran sistemi hzl bir ekilde
kirlenmi ve her iki haftada bir temizlenmesi gerekmitir. Spiral sargl membran modlleri daha
ge kirlenmitir. Fakat tesisin bu tipi iin normal olarak beklenenden daha yksek frekanslarda
temizlenmesi gerekmitir. Filtre genilii boyunca basn metre noktalarnn tesis edilmesi ile
diferansiyel basn alan llebilmitir. Bu oluan filtre derinliinin salanmas iin kullanlmtr
ve kirleticiler filtre yzeyinden ziyade filtre yata genilii iinde giderilmitir. n artmadaki
kimyasal durumu ve koagulant iin pHnn optimizasyonu, koaglant-floklant testlerinden elde
edilen ilk sonular genellikle tesis performansnda ani gelimler saladn gstermitir. Marbella
besleme suyunda filtrasyon pilot denemelerinde iyi ayrma ilemi salayan bir malzeme tasarmnn
kullanm, malzemenin daha iyi amur yklemeleri ile sonulanmtr. Su mevcut filtrasyondan
daha dk bir SD (silt younluk indeksi) ile filtrelenmitir.

6.4.1.3 Atksularn Artlmas

Normal artlarda kirlilik kontrolnde RO temel bir uygulama olmas beklenir. Pratikte
membran kirlenmesi, RO prosesinin atksularn artlmasnda kullanmn snrlar. En yaygn
uygulamalar sulardan deerli kimyasallarn ayrlmas iin kullanmdr. Bu konuda bir rnek,
nikel kaplama durulama tanklarndan nikelin geri kazanmdr. Bu uygulamann ematik bir
gsterimi ekil 51de verilmitir.
96

ekil 51. Atksulardan Nikel Giderimi in letilen RO Prosesi Akm emas (B.Richard
W., 2004).

Nikel kaplama banyolar yksek konsantrasyonlarda nikel ve dier kaplama kimyasallarn
ierir. Kaplamadan sonra, bir tayc kemer birletirilmi bir seri durulama tank ierisindeki
paralar tar. Su sonraki tesis iletmesindeki nikelin serbest paralarn durulamak iin
tanklardan resirkle edilir. Bir ters akml durulama tank 2000-3000 ppm ieren bir su akm
retir. Bu RO prosesinin ideal bir uygulmasdr. nk birok kaplama tesisi durulma sularnn
asidik olmasnn aksine, buradaki durulama suyu doal olarak ntral pHya sahiptir. RO nitesi
yeniden kullanlabilecek sadece 20-50 ppm nikel ieren sznt sularn retir. Konsantre ksm
kaplama tank szntsndan daha fazla seyrelmesine ramen, scak kaplama bonyosu tankndaki
buharlama ilave suyu telafi eder.

Membran geliiminin olduu ilk zamanlarda, membranlar evsel atk sulardan ime suyu elde
etme ileminden uzakt. Maliyetler her galon iin 2-3 $lk iken bile, dnyann ime suyu sknts
yayan birok blgesinde belki ekonomik grlebilir. Ancak, psikolojik engeller bunun geni
uygulamasn srnrlamaktadr. Japonya ve ABDda birka tesis tanmlanmtr. Ayrca srailde
birka tesis iletildii bilinmektedir. Amerikadaki byk bir tesis kaliforiya eyaltinin Orange
ehrindedir. Burdaki iletme 5 milyon gal/gn kapasite ile iletildii ifade edilmitir. Sistem
ehirdeki akifer iine enjekte edilen kanalizasyon atksularn yksek kalitede su elde etmek iin
artmaktadr. Su daha sonra doal yer alt suyu ile kartrlarak kullanlmaktadr. almalar RO
prosesi ile evsel kanalizasyon sularndan ime suyu temin edilebileceini gstermektedir.
97

Selloz asetat (CA)
Selloz tri asetat (CTA
Poliamit (PA)
Polislfan (PS)
polieter slfan (PES)
Polivinilklorr (PVC)
polivinilidin florr (PVDF)
Kompozit membranlar
kullanlmaktadr. Yaygn kullanlan modller ise;
Spiral sargl membran modl,
Tbler membran Modl,
Hollow fiber membran modl,
Dz ve ereve membran modl eklindedir.
6.4.3. RO Prosesinin Tasarm ve letimi

Laboratuvar ve pilot lekli RO tasarm ve iletimi iin parametrelerin seimi ve uygulanmas
kolaydr. Ancak byk kapasiteli ticari ve sanayi tip RO sistem tasarm iin birok parametre ve
kriterin dikkate alnmas gerekir. RO uygulamalar farkl alanlarda olduka fazla ve farkl iletme
ekillerine sahiptirler.

Tasarmda besleme suyu zellikleri, su scakl, membran zellikleri, uygulama basnlar,
suyun pH, toplam znm kat madde ierii vb gibi temel parametreler alnr. Ayrca svnn
korrozif durumu, svn vizkozitesi, membran kirlenmesi ve temizlenme durumu da iletmede
nemlidir. Aadaki Tablo 26da bir RO prosesine ait iletme koullar verilmitir.
98
Tablo 26. Bir RO Prosesinin letme Koullar

letme Koullar
RO prosesi iin letme Verileri
Membran Yzey alan
7m2
Debi
5 m3/gn
Tuz alkonma
%99.7
Ortalama Ak
8-10 galon /m2.gn
Besleme basnc
1000 psi
Kimyasal ilavesi
Asit/antiskalant (gerektii aralkta)
Membran temizleme skl
6 ay
Geri kazanm
%50
Su scakl
20-300C

Ters ozmos yar geirgen bir membran kullanlarak sudan kirleticileri tutar ve sadece saf su ve
nano boyutlu baz znm iyonlarn geiine izin verir. Kirlenmi suyu membranda artmak iin
yksek bir basn uygulanr. Kirleticiler membran tarafndan tutulurken saf su geer. Membranlar
deiik zelliklerde ve nano gzenek boyutlarnda olabilirler.

RO prosesinin tasarm iin aaadaki ekil 52 incelendiinde tasarm parametreleri;
ekil 52. Ters Ozmoz Sistemi Tanmlamas

99
Geri kazanm
(Artlm su debisi/giri suyu debisi) x100= % geri kazanm
(6.4)
Uygulama Basnc
Pd = Pompa Basnc Osmotik Basn Kar Basn
(6.5)
Yksek TDSye sahip giri sularnn membrann sudaki mineral ve tuzlar ayrma
kabiliyetidir.
Tuz ve Mineral Ayrma verimi
% Ayrma = (Giri suyu TDS-k suyu TDS)X100/Giri suyu TDS (6.6)
% Gei
Yzde gei = 100 - % Ayrm
(6.7)
(6.8)
(6.9)
Ak
J =
P
m Rm
Burada;
J
: Ak
P : Membrandaki basn

: Akkann viskozitesi
Rm : Membrann hidrolik direnci

Kritik trans membran basnc (Pc);

Burada
Pf= Besleme Basnc
Pc= Konsantrasyon Basnc
Pp= Sznt Basnc
Sp = Spesifik permabilite
100
pH

Optimum iletme pH aralg 4.5-5.5 tr. Genel organik membranlar iin optimal PH aral
4.5- 8 dir. Ancak inorganik membranlar iin iletme aral 3 -13 eklindedir.

Deniz sularn tuzsuzlatrlmasnda kullanlan RO, 800 - 1000 psi gibi yksek bir basn
altnda iletilir. Ac ve tuzlu sularn artlmasnda membranlar 200 - 400 psi basn deerlerinde
iletilirler. Saf su eldesinde ise membranlar 100-150 psi basn deerlerinde iletilirler. Yksek
basn pompalar suyun membran boyunca geiini salamak iin gerekli olan basnc salar. Ters
ozmos prosesinde harcanan enerjinin ou tuzlu suyun tuzsuzlatrlmas esnasnda membrana
uygulanan basntan kaynaklanmaktadr. letmede en byk sorun membranlarn kirlenmesi ve
gzenek tkanmasdr.

Ters ozmos sistemleri kurulmadan nce su iersinde znm istenmeyen maddelerin ne
kadar miktarda olduu nceden tespit edilmelidir. Ters ozmos ileminden nce su iinde kebilen
yapdaki maddeler mutlaka bertaraf edilmelidir. Bunun iin gerekirse n artma ilemleri yaplabilir.
Ters ozmos ileminden nce ve sonra su ve atk su srekli olarak izlenmeli, llmeli ve istenen
kaliteye uygun retilip retilmedii mukayese edilmelidir.

Bir RO sisteminin basit iletme emas ekil 53de grlmektedir. Yar gairgen bir RO
membran ierisinde bir basn kabna besleme suyu pompalanr. RO ayn zamanda bir szc
grevi grr.
ekil 53. RO Prosesinin Bir letme rnei.

101

RO prosesin iletilmesinde besleme pompalar, temizleme tanklar, gaz ve sv geri besleme
ve/veya resirkulasyon sistemi veya pompalar, membran modl, dezenfeksiyon, depolama ve
datm elemenlar, n artma ve ekipmanlar, basn transmitter ve ekipmanlar, iyonlatrma
ekipmanlar ve sistem kontrol ekipmanlar gibi ekipmanlara ihtiya duyulmaktadr.
102
6.5. ELEKTRODYALZ (ED) MEMBRAN PROSES

ED prosesi, elektrolit zeltilerindeki elektrotlar ile doru akm kullanlarak diyaliz hzn
arttrmak amacyla gelitirilmi iyon seici membranlarn kullanld bir ayrma prosesidir ( ekil
54).

lk ticari ED sistemini 1950 ylnda Ionics Inc. firmas tarafndan gelitirilmitir. Gnmzde
i pazarda membran reticileri ile ilikili ya da tm sistemi kapsayan bu teknolojinin farkl
uygulayclara rastlamak mmkndr. u firmalara rnek; MEGA (ek Cumhuriyeti), Eurodia
(Fransa), Hydrodex (Brezilya) ve Tecnoimpanti (talya) verilebilir.

EDde iyonlar elektriksel itici kuvvetin etkisiyle zeltilerden ve membranlardan aktarlrlar.
Gnmzde ED, en genel kullanm ile, elektriksel alan ve iyon deitirici membranlar vastasyla
sisteme beslenen sulu elektrolit zeltisinin, yksek oranda tuzlu sudan tuzu gidermek iin
kullanlan elektrolitik bir proses olarak nitelendirilebilir (ekil 55).
ekil 54. ereve-Plaka Elektrodializ Biriminin ematik Gsterimi [Baker, R.W, 2004]
103

Bu proseste elektrik potansiyeli farkndan yararlanarak suda znm iyonlarn dald
elektrik ykl membranlar kullanlr. Elektrodiyaliz prosesinde uygulamaya bal olarak 400
civarnda anyonik ve katyonik membran kullanlr. Bu membran presfiltreye ok benzer. Bu proses
ok yksek konsantrasyonlarda bile uygulanabilir (litrede 0.5 ile 1 gram arasnda).

Membranlarn gzenek boyutu arttka membrann performans ve k suyundaki veya
szntdeki kalite de belirginleir.
ekil 55. Elektrodiyaliz (ED) Prosesi Akm ematii (Kiti ve di. 2009).

Elektrodiyaliz ABDdaki bir irket tarafndan suyun tuzsuzlatrlmas amacyla
gelitirilmitir. Ayn dnemlerde Japonyada farkl firmalar yine ayn amala prosesler
gelitirmilerdir. Elektrodiyalizin bu uygulamas evsel tuz kaynakalarna sahip olmayan Japonya
ile snrl kalmtr. Elektrodiyaliz membranlar, tuzlu su buharlatrma ile youn hale getirildikten
ve kristllandirme ile tuz geri kazanldktan sonra, yaklak %18-20 kat ierikli deniz suyundaki
tuzu daha da konsantre ederler.

1990 ylara kadar deniz suyunun tuzsuzlatrlmas, kazan beslemse suyu retimi ve
endstriyel proses sular iin uygulanmtr. Fakat RO prosesinin geliimiyle piyasa ve uygulamadaki
durumunu kaybetmitir.

Elektrodiyaliz prosesinin veriminin belirlenmesine anahtar faktr ayrmay gerekletirmek
iin tketilecek enerjidir. Enerji tketimi proses iletme ekline ve kullanm amacna bal
olarak deikendir. Bu proseslerin birok avantajnn yansra dez avantajlar da bulunmaktadr.
Elektrodiyaliz proseslerin avantajlar;
104
Enerjiyi etkin kullanmalar,

Yksek giderim verimi salanmas,
Bakm onarma sk ihtiya duymamalar,
yonsuz bileenlerin giderimine yardmc olmalar,
n artma ilemlerinde fazla kimyasal giderlerinin olmamas gibi avantajlarn yansra
bu proseslerin dezavantajlar;
Konsantrasyon polarizasyonu nedeniyle sistemde kelme meydana gelmesi,
Membranlar arasnda szma sorunlarnn olmas,
Elektrotlardan anotta ykseltgenme, katotta indirgenme reaksiyonlar oluabimesi,
dolaysyla elektrotlarda znme ve anmaya yol amas,
pHa bal olarak klor ve/veya oksijen retimine yol aabilmeleridir.

6.5.1. ED Proseslerin Kullanm Alanlar

Tuzlu ve ac sulardan ime suyu eldesinde,
Meyve sularnn sertliinin giderilmesinde,
pH kontrolnde
Ar metal geri kazanmnda,
Metal kaplama endstrisinde metallerin geri kazanlmasnda,
Klor alkali retim tesislerinde kostik soda retiminde,
Ve benzeri alanlarda kullanlmaktadr.
rnek uygulamalar aada detaylar ile ele alnacaktr.

Son 10-15 yldr membran ve sistem teknolojisindeki gelimeler elektrodiyaliz proses
uygulamalarn hem verim hem de maliyet asndan cazip hale getirmitir. Bu teknolojinin birok
uygulamas bulunabilir. Kk tesislerden 600 istifli modl ile donatlmlm byk tesisler
ina edilmitir. Balca uygulama alanlar, deniz suyundan tuz eldesi, spesifik baz endstriyel
uygulamalar, ileri atksu artma sistemleri, madencilik, gda, iki ve ezaclk sektrleridir. Tablo
27 dnyadaki baz uygulamalar gstermektedir.
Elektrodiyaliz, bir zeltiden dierine iyonik bileenlerin geiini salar. Bu yzden bu
uygulamalar asit ve tuzlarn bir zcden dierine geiini salar. Deniz suyununun saflatrlmas
bu sisteme yaygn bir rnektir.

105
Tablo 27. Dnya apndaki Baz Endstriyel Tesislerin Listesi ( Ionics Inc., 2004)
Yer
lke
Uygulama
retim(m3/gn) Yil
Montefano
talya
Yeralt suyundan nitrat giderimi
1.000
1991
Yeralt suyundan nitrat giderimi
1.200
1996
Kleylehof
Avustirya Yeralt suyundan nitrat giderimi
3.500
1997
Abrera
spanya
Yzey suyundan brom indirgeme
200.000
2008
Magna Utah
USA
Yeralt suyundan As ve perklorat

indirgeme
22.728
2008
Barranco Seco,
Kanarya adalar
spanya
Atksuyun yeniden kullanlmas
26.000
2002
Arak
ran
Atksulardan soutma suyu
4.800
2008
Dolni Rozinka
Slovakya
Uranyum madenindeki amurdan tuz

giderimi
350
2003
Munchenbuschsee svire

Sadece tuz zeltilerinin tuzsuzlatrlmas ve konsantre edilmesi deil ayn zamanda asitlerin
konsantre edilmesi de salanr. Bu nemli uygulamann rnekleri arasnda scak daldrma galvaniz
temizleme asitlerinin geri kazanm ve durulama zeltilerinin geri kazanm da yer almaktadr.

Elektrodiyalizin nemli bir zellii de eker zeltileri gibi yksz zeltilerin saflatrlmas
kabiliyetine sahip olmasdr. Yksz molekller geemezken, tuz seici olarak giderilebilir.
Reaktant bir zeltiden veya saflatrlm polialkol su karmlarndan NaI giderimi rneklerinden
biridir. Sonu olarak, membran zelliklerinin proses sonularn belirleyen faktrler;
Seici geirgenlik (akm verimi)
Temel elektro ozmotik su transferi
yonik seicilik (iki deerlikli iyonlara kar tek deerlikli iyonlar tercih edilir)
zellikleridir.

Bu etkilerin kullanm ayn zamanda lekleme problemi olmakszn kireli sularn konsantre
edilmesini salar.

Elektrodiyaliz ilemi bir membran iinde yer alr. zelti bir toplama kabndan membranlara
doru dolar. Her devrenin bir pompa, bir toplama kab ve bir boruya(erite) ihtiyac vardr.
zelti membrandan getiinde genellikle tam olarak artlmamtr. zelti membrandan birka
kez geirilmek zorundadr. En basit haliyle, toplu ayrma yntemi, tank zeltinin iletkenlii hedef
iletkenlie sahip olana kadar membran iinde dolaan zelti ile gerekletirilir. Sonu olarak
membran zerinde art gsteren gerilim d enerji tketimini arttrr. Elektrodiyaliz prosesinin
uygulamalarna ait bir grnt aadaki ekil 56 verilmitir.
106
ekil 56. Elektrodiyaliz Prosesinin Uygulamalarna Ait Bir Grnt ve Akm emas

Bir ED prosesini srekli veya besleme ve boaltma modunda altrmak mmkndr (ekil
57). Membran tasarm dikkate alnarak kesikli veya srekli prosesten hangisinin kullanlacana
karar verilmelidir. Srekli modda altrmak iin modlde zelti tek seferde artlr. Bu belirli bir
ilem uzunluuna karlk geldiinden belirli bir zaman ve znme hz gerektirir.
ekil 57. ED prosesinin letme ekilleri
107

yon deitirici membranlar iki kategoriye ayrlr. Bunlar heterojen ve homojen membranlar.
ou iyon deitirici membranlar 50 ile 200 mm kalnlnda homojen filmler eklinde retilir.
Membranlar, membran eklini korumak ve oluabilecek imeyi en aza indirmek amacyla bir a
veya kuma ile desteklenirler.

Homojen membranlarda; ykl gruplar membran matriksi ierinde uniform olarak datlr.
Heterojen membranlarda ise, iyon deitirici gruplar mekanik destek salayan inert bir destek
matriksin her tarafna datlm kk alanlardan oluur. Kullanlan membranlarn zellikleri ve
kimyasal yaplar aada incelenecektir.

6.5.2.1. Homojen Membranlar

Katyon seici membranlar genellikle polimere bal slfonat (..SO3-) retmek iin % 98
slfrik asit ile slfatlanm apraz bal poliesterlerden (divinil benzen) yaplr. Katyonik seici
membranlarn kimyasal yaps aadaki gibidir.

Anyonik seici membranlar genellikle drtl amonyum gruplarn ieren apraz bal
polistrenden imal edilirler. Bu trimetilen ile drtl minlerin oluumunu muteakiben benzen zinciri
ierinde klorometilen grubunu tanmlamak iin monoklorometilen eter ve aluminyum klorid ile
poliesterin son ilemi ile salanr. Kimyasal yaps aada verilmitir.
108

yon deitirici membrann en nemli bir kategorisi ticari ismi Nafion olan perflorokarbon
membran tipidir. Bu membran tipi Du Pont firmas tarafndan gelitirilmitir. Ana polimer
tetrafloroetilen ile bir slfinol florid vinil eterin polimerizasyonu ile imal edilmitir. Nafion
kimyasal yaps aadaki ekildedir.
6.5.2.2. Heterojen Membranlar

En basit ekli ok ince tozlu katyon veya anyon deitirici partikller ED sisteminde uniform
olarak datlmas eklindedir. Bir elektroliz sisteminde katyon ve anyonlar elektrik potansiyel
gc altnda ters ynde hareket eder. Bylece ED prosesi yk transferi miktar asnda ileme tabi
tutulur. Toplam akm fraksiyonu, iyon iin tanma says olarak bilinen, herhangi bir zel iyon ile
gerekleir. Akm fraksiyonu anyon ve katyon ile tanr ve eit olmas gerekli deildir.

Anyon ve katyonlarn toplam tanma says;
t++t- =1
Burada;
t+ ; tanan katyon says
t- tanan anyon says

Farkl iyonlarn tanma says, kendi farkl boyutlarn yanstarak sv zeltilerde bile,
geni bir aralkta deiebilir. yon deitirici membranlarda, membran sabit ykl gruplar gibi,
ayn yke sahip iyonlar harite tutar ve bylece membran ierinden geen akmn ok kk
bir fraksiyonunu tar. Bu membranlarda hariteki iyonlarn tanma says, normal koullarda
0-0.05 gibi, ok kktr. Dier bir yandan, zt ykl iyonlar membrandan szlebilir ve
membran ierisinnden geen akmn hemen hemen tamam tanr. Bu iyonlarn tanma says
0.95-1 aralndadr. Iyon deitirici partikllerin ok daha ince bir heterojen dalm gstermesi
polivinil klorid plastisol ile daha stabil bir membran yaplabilir.

6.5.3. ED Prosesinin Tasarm ve letimi

Ticari uygulamada ED cihazlar bir elektod ile her bir ucu zerinde yerletirilmi dikdrtgen
biiminde membran prosesidir. Proses aklarnn akmn ierir ve membranlar izleyen ayrclara
ynlendirilir. Membranlar alternatif katyon ve anyonlar ile ayarlanr. Membran ayrclarn ve
109
elektrodlarn montaj u tabakalarn bir ksmnda sktrma ile tuturulur. Aparatlar bylece bir
dz ve ereve modll filtre presse benzer. Modller pompalar, borular ve i kontrol sistemleri,
alternatif akm dntrcler, ayarlanabilir DC enerji teminini ve alarmlar ieren elektrik
tehizatlar ile tamamlanr.

Membranda tanan iyonlarn miktar, elektriksel akm younluu ile orantldr. Elektriksel
akm aadaki eitlikle ifade edilebilir.
I = z x F x q x ci x
F : Faraday sabiti (1 Faraday = 96500 coulomb/ eg veya amper saniye/ eg)
z : Deerlilik
q : Ak hz
ci : Besleme ve sznt arasndaki deriim fark (eq/l)
(6.10)
I : Elektriksel akm
: Akm

Akm kullanm, karm ierisindeki membrannin says ile ilikilidir. Teorik olarak, 1
Faraday (96500 coulomb veya bir saatte uygulanan akmn 26,8 amperi) katyonun bir edeer gram
veya edeerini (rnein, sodyumun 23 g) katota ve anyonun bir edeer gram veya edeerini
(rnein klorun 35,5 g) anoda tar. OHM kanununa gre, elektriksel akm elektriksel potansiyel
ile ilikilidir.
E=IxR
E : Elektriksel potansiyel
R : Uygulanan toplam diren
(6.11)

Membran yzeyine uygulanan toplam diren R ile ifade edilebilir. Rnin deeri membrandaki
modl says ile membran modl direncinin arpmna eittir.

R=Rcp x N
Rcp; Birim alandaki membrann kek direnci
R; Uygulanan toplam diren
Membranin direnci membran modlnde meydana gelen drt direncin toplamna eittir.
Rcp = Ram + Rpc + Rcm + Rfc
Rcp; Birim alanda membran direnci
Ram; Anyon deitirici membrann direnci
Rpc; Sznt blmnn direnci

110
(6.12)
(6.13)
Rcm; Katyon deitirici membrann direnci
Rfc; Besleme blmnn direnci
Bir elektrodiyaliz tesisi birka unsurdan oluur. Bunlar;

Bir besleme n artm sistemi,
Membran modl,
Enerji temini ve proses kontrol nitesi,
zelti pompalama sistemidir

Birok tesis ekil 58de gsterildii gibi, tek bir elektorodiyaliz membran modl kullanlr.
Uygulama tuzlu su ve besleme zeltisinin birok hcre ierisinde gemesine izin verir. Fakat tm
ilem tek modlde gerekleir.
ekil 58. Bir ED Sisteminin Akm Diyagram (Strathmann, 1991).

Ayn ayrma gerekletirecek serilerdeki birok elektrodiyaliz modln kullanld
byk sistemlerde verim daha yksektir. lk modln mevcut younluu son modln mevcut
younluundan ok daha yksektir. Bu durum besleme suyu zeltisinin aamal olarak daha fazla
seyrelmesini salar. Tek modll sistemde gibi besleme zeltisi her bir modldeki birok hcre
ierisinde geebilir. nk konsantrasyon polarizasyonu daha fazla seyrelen zelti olarak ok
daha nemli olduundan, zelti hz en seyreltik zeltinin ilenlendii modlde artar. Hz her bir
modlde geen zelti ierisinde birok hcre paras ile kontrol edilir.
111

Membranlarn younluu ilk modlden son modle doru azalr. aamal tasarmn bir
akm emas ekil 59de verilmitir.
ekil 59. Aamal Elektrodiyaliz Tesisinin Akm emas ( Rogers, 1984).

Besleme n artma sisteminin tipi ve karmakl artlan suyun ieriine baldr. RO
prosesindeki gibi, besleme suyu membran yzeyinde bakteri bymesini nlemek iin klor
ile sterilize edilir. Kalsiyum slfat gibi az kullanlan znebilir tuzlarn kmesiyle membran
yzeyinde oluan ylma ve tkanma genellikle sodyum hekzametafosfat gibi kelme inhibitorlerin
ilavesiyle kontrol edilir. pH tuzlarn kendi zelti aralnda korunmasyla dengelenebilir. Humik
asit gibi byk, ykl organik molekller veya kolloidler zellikle sorunlu kirleticilerdir. nk
onlar membran yzeyinde kendi ykleriyle ekilirler. Fakat nufz etmeleri yksektir. Onlar daha
sonra membrann ve keltinin seyreltik zelti ksmnda birikir ve membran direncini artrrlar.
Besleme suyunun filtasyonu bu bileenleri kontrol edebilir ve kutup deitirme modundaki iletme
genellikle etkili olur.

n artma aamasndan sonra, besleme suyu elektodiyaliz modlne pompalanr. Bu modl
normalde 1- 2 m arasndaki bir membran alannda 100-200 membran hcre parasn kapsar. Tek
bir hcre parasna kar den tipik voltaj 1-2 V aralndadr ve normal akm 40 mA/cmdir. 1 m2
membran ierisinde bir 200 hcre paral modl iin toplam voltaj yaklak olarak 200-400 Vtr
ve akm her bir modl iin yaklak olarak 400 Adr. Bu nemli bir elektrik enerjisidir ve gvenli
bir iletme salamak iin bakm yaplmaldr.
112

Bir ED tesisinin tasarm artlacak suyun zellikleri ve suyun istenen k kriterlerine
dayanr. Bir optimizasyon almas ile belirlenecek parametreler maksimum ayrma yzdesi ve
minimum enerji tketimine uygun besleme suyu basnc ve uygulanacak elektrik, ksacas uygun
Fayda/Maliyete dayanr. Bu deerler uygulanan basn ve elektrik voltajna kar elde edilecek
ayrma verimi ve tketilen enerjiye uygun membran yzeyinde elde edilir.

Endstriyel sistemin tasarmndan nce, bir pilot almas gerekletirmesi nemli olabilir.
Pilot almas srecinde ED sistemini karekterize eden snrlayc birka parametreye dayal farkl
koullarda rnlerin kalitesi kontrol edilir.
Snrlayc akm younluu
Akm szntlar
Geri diffuzyon
Langelier doyum indeksi
Kalsiyum slfat doyumu
Basn d
Diferansiyel basn
Su transferi
Scaklk aralklar ve snrlar

Bu veriler ile ED tesisleri kirli sularn veya znm katlarn % 50-99 aralnda giderimi
salayacak ekilde dizayn edilebilirler. 100 mg/Lden daha az tuz ierikli su kaynaklar 12.000
mg/L TDSye kadar artlabilir. Bu deer artma ile 10 mg/L TDSnn altna drlebilir.

Dizayn aamas sresince prosesin verimini hesaplamak iin faraday kanununu hesaba
almak zorundayz. Bu anlamda, bir saniye iin 96.500 Amper elektrik akm geii tuzun bir
gram edeerini transfer edecektir. Bir faraday 96.500 Amper saniye edeerdir ve bir saate akm
geiinin 26.8 amperine eittir. Bu yzden, tuzun bir gram edeeri 26.8 Amper-saat olduu zaman,
her bir modl hcresinde gei salanr ve %90-100 gibi bir verime sahip olunabilir.

Sistemin enerji ihtiyacn belirlemek iin Fraday kanunundan yararlanlarak akm ve
membran modllerin bileenleriyle diren belirlenir. Her hangi bir hidrolik aamada maksimum
tuz giderimi %40-50deki normal tasarm deerleri ile %55 -60tr. Bu verim ilave hidrolik
aamalarla ykseltilebilir ve istenen su kalitesi elde edilebilir. Ayrca, su geri kazanmn artrmak
iin ED sistemine baz fonksiyonlar eklenebilir. Bu anlamda, ana akmda geri kazanm
salanabilir. Bunlar konsantre akm, elektrod akm ve rndr. Bu rnler su besleme sisteminden
geri kazanlabilir. Bu su geri kazanm salayabilmek iin sisteme baz kimyasallarn ilavesini
gerektirebilir. Bir antiskalant kalsiyum birikmesini nlemek iin konsantre akma ilave edilebilir.
Bunun iin 1-5 mg/L antiskalant yeterli olabilir. Ayrca elktrod akmna asid ilavesi gerekebilir.

Bakm program sistemin uygulamas ve kullanmna baldr ve her reticinin rnne
gre deiir. Gnmzde ED sistemleri tam otomatik kontrol sistemleriyle tasarlanmtr. Bu
nedenle yntemler sistemde programlanmtr. Ayrca kritik koullar veya uyar iletme seviyeleri
113
sisteme kaydedilmitir. Bylece herhangi olumsuz durumda sistemler uyar vermektedir. Bakmda
birka nemli kriter; scaklk, pH, akm, younluk, ak ve basnlar, iletkenlik ilikileridir. Sistem
verilerindeki olumsuz herhangi bir durumda alarm ve uyar sistemleri devreye girmektedir. Bu
uyarlara gre gerekli tedbirler alnabilmektedir.

Elektrodiyaliz sistemlerinde scakln 45 0C yi amamas tavsiye edilir. Scaklkln 10C
artrlmas durumunda iyon giderme verimi % 2ye kadar artabilir. Elektrodiyaliz membranlar 1-10
pH aralnda iletilebilmektedir. Demineralize akm basnc genellikle 0,5 ila 1,0 psi aralnda
tutulur.

alan bir ED prosesi, membran iindeki iyonlarn membran zerindeki hareketinde hangi
iyon tipi bloke olduunu ve hangi iyonlarn getiini belirler. Bu anahtar proseste membran
etrafndaki yn, besleme ak, akm ve scaklk gibi dier btn parametreler sabit tutulur.

Membran yzeyindeki iyonlarn kutuplanmasnn zelti ierisinde btn iyonlarn
konsantrasyon ve hareketi lsnde nemli bir etkisi vardr. Membrann yzeyinde hem
hareketlilik hem de konsantrasyonun deiimi etkileyicidir. Bu iyonlarn toplanan veya azalan bir
snr olduu anlamna gelir. yonik azalma, yksek ohm direncine ve suyun hzlanmasna, buna
bal olarak membrann zarar grmesine sebep olacandan nlenmesi gerekir. Aadaki ekil
60da teorik akm veriminin (CE) akma bal olarak tuz giderim orann (NaCl olarak hesapland)
%85 olarak gstermektedir. Sodyum klrr iin akm verimi %90 -95 gibi yksek bir araklkta
beklenir. Bu, akm younluuna, konsantrasyona ve dier faktrlere baldr.
ekil 60. Teorik Akm Veriminin Amperaj Akma Bal Olarak Tuz Giderimi
114
ekil 61de elektrodiyaliz tesisinin basit iletme akm emas ve bileenleri gsterilmektedir.
ekil 61. ED Prosesinin Bir letme Akm emas (Vishwanathappa, 2005)
115
6.6. MEMBRAN YAKIT HCRELER (MYH)

Organik bileenlerdeki biyokimyasal enerjiyi, mikrobiyal hcreler kullanlarak elektrik
enerjisi retimini salayan bir membran prosesidir. MYHler bakterileri kullanarak organik
maddelerden dorudan elektrik retiminin gerekletirildii biyoelektro-kimyasal reaktrlerdir.
Mikrobiyal yakt hcresi sistemi iindeki mikroorganizmalar bir katalizr grevi grerek, organik
ve inorganik bileenleri ykseltgeyerek, enerji akm retirler. Sistemde elektrik retilirken ayn
zamanda atksularda artlabilmektedir. Sistemde elektrokimyasal reaksiyonlarn gerekletii bir
anot alan, bir katot alan arasnda da bir proton deitirici membran (PEM) bulunur. PEMin
kullanld bir yakt hcresi ekil 62da gsterilmitir. Havalandrmaya gereksinim duymaz bu da
enerji ihtiyacn azaltr.
ekil 62. PEM Yakt Hcresi.

Anot blmesinde bakteri geliimi, organik maddelerin oksitlenmesi, elektronlarn ortama
serbest braklmas ve protonlarn zeltiye braklmas sz konusudur. Katot blmesinde ise
protonlar ile znm oksijen elektronlarn reaksiyonu szkonusudur. Anotta hidrojen iyonize
olur. yonize olan elektrotlar d evrim boyunca hareket ederler ve hidrojen iyonlar oksijenle bir
araya geldikleri katoda geerler. Bu reaksiyon platin katalizrle hzlandrlr. yonize olan hidrojen
iyonlar katoda doru polimerik membran boyunca hareket eder ve burada oksijenle birleerek
su oluturur (ekil 63). Nafyon benzeri perfloroslfonat ile MYHler iin etkili membranlar
yaplabilmektedir. Deiik FCler kullanlabilir.
116
ekil 63. MYH le Elektrik retimi (www.biocharfarming.com).

Anot blmesinde bulunan mikroorganizmalar, organik maddeleri oksitleyerek elektron
ve proton (hidrojen) retirler. Anot blmesinde retilen elektronlar, bir devre vastasyla katot
blmesine gnderilir. Hidrojen iyonu ise proton deitirici membrandan geer ve katot blmesine
ular. Burada nihai elektron alc (rnein O2, Fe+3 gibi) ile birleerek suya dnr. Oksijen bir
elektron alcsdr ve negatif ykldr. H+ pozitif ykldr. Her ikisi sayesinde anot blmesindeki
elektronlar katot blmesine aktarlr. Bu durumda bir elektrik akm oluur.

Anot blgesindeki bakteriler atk ve atksulardaki organik bileenleri paralayarak oksitler
ve son rnlere dntrr. Burada elektron alcs organik maddelerdir. Oksitleme sonunda CO2,
elektron ve H+ iyonu oluur. Tek elektron alcs anot blmesindeki organik maddeler anaerobik
koullarda ayrarak enerjiye dnr (ekil 64).

ekil 64. Bir Mikrobiyal Yakt Hcresinin Temel Bileenlerinin emas (Rabaey Ve
Verstraete, 2005).
117

Oksitlenmi elektron tayclar, bakteri hcre zarndan elektronlar alarak indirgenirler ve
elektronlar anot elektroduna transfer ederler. Ayn zamanda tayclar tekrar indirgenmi duruma
geerek anot svs ierisinde dalrlar. Bu dng, elektron transfer hzn arttrr ve elektik
retim verimini ykseltir. Tayclar doal ve sentetik olabilirler. Sentetik elektron tayclar
ntral krmzl boyar ve metal organik maddeler, metilen mavisi, tionin (thionine) ve EDTA gibi
tayclardr. Doal tayclar ise doal olarak retilen hmik asit, antrakuinona ve tiyoslfat
gibi elektron tayclardr. Temelde mikroorganizmalar elektronlar anot elektronlarna tarlar.
Bir elektron taycs, hcre ierisindeki elektronlarn membranlardan geiini salar. Tayclar
indirgenmi formdan karak elektronlar elektrot yzey alanna tarlar. Tayclar elektronlar
hcre ierisinden hcre dna tayamayan baz mikroorganizma trleri iin daha fazla nem tar.

MYH proseslerinde enerji retimini artrmak iin yaygn kullanlan elektron tayclar
thionine, benzylviologen, fenoksazinler, 2,6-dichlorophenolindophenol, 2-hydroxy-1,4naphthoquinone, farkl fenazinler, fenotiyazinler, demir elatlar, metilen mavisi ve ntral
krmzsdr. Verimli bir elektron tanmasnn olabilmesi iin tayclarn sahip olmas gereken
zellikler aadaki gibi sralanabilir.
Memebranlardan kolaylkla geebilmeli,
Elektron aktarma hattnda elektronlar alabilmeli veya verebilmeli,
Yksek elektrot reaksiyon hzna sahip olabilmeli,
Anot blmesindeki sv ortamda yksek znrle sahip olmal,
Biyolojik ayrabilme zelliine sahip olmal,
Mikroorganizma mekanizmasna zarar verecek zelliklerde olmamal,
Maliyetleri uygun olmal

MYH ve onun atk ve atksudan enerji retiminde verimini etkileyen eitli faktrler vardr
(ekil 65). Bunlar;
Elektrodlar (Anot ve Katod)
Kullanlan substrat tr ve konsantrasyonu
Mikroorganizma ve metebolizmalar
Membran tr ve yaps
Tayclar
Tasarm ekilleri
letme koullar (pH, scaklk, alkalinite, iletkenlik vb.).

118

ekil 65. Atksu Artmndan MYH ile Elektrik retiminde Etkili Faktrler ve likileri (
Aghababaie ve di ).

Bir MYH elektrik enerjine sahip substratlardaki organik maddelerin kimyasal enerjiye
dnmn salarlar. Bu dnm bir anot blmedeki substratlarn bakteriler tarafndan okside
edildii ve elektronlar ve protonlar retildii zaman elde edilir. Elektronlar anot tarafndan absorbe
edilir ve bir resistant vaya katotta bir enerji ierisinde akarlar. Bu katotlar elektorn alclar azaltabilir.
Katyonlar, tercihen proton tuz kprs gibi iyon seici bir membrandan anot blmnden katot
blmne akar. Katot blmesinde protonlar oksijen ile birleir ve su eklini alr. Anot blmesi
anaerobiktir ve bir oksidasyon rn olarak karbondioksit retilir. Bu sistemlerde farkl substratlar
kullanlmaktadr. Bunlarn en nemlileri ekerlerce zengin niasta, glikoz, evsel atksular, sznt
atksular, arap ve maya sanayi atksular, boya atksulardr. Ksaca bu sistemlerle organik madde
asndan zengin atk ve atksular artlabilir ve enerji retilebilir. Youn kullanlan atksu ve elde
edilen enerji deerleri Tablo 28de verilmitir.
119
Tablo 28. MYH ile Youn kullanlan Atksulardan Elektrik retimi

Substrat
MYH tipi
Elektrik retimi
Tek ember
261 mW/m2
ift Blmeli
45 mW/m2
Niasta
Hava-Katod
239.4 mW/m2
Lu ve di.
Evsel atksu
ift Blmeli
190 mW/m2
Oh ve di.
Sznt suyu
ift Blmeli
2060.19 mW/m3
You ve di.
Sznt suyu
Tek ember
6817.4 mW/m3
Galvez ve di.
Asetat
Tek blmeli
506 mW /m
Liu ve di.
Glikoz
Hava-katod
216 mW/m
Rabaey ve di.
Glikoz
Hava katod
161 mW/m2
Hu ve di.
arap retim tesisi

atksular
ift Blmeli
528 mW/m2
Feng ve di.
Kimyasal atksu
Tbler
124.35mW/ m2
Mohan ve di.
Metal Kaplama atksular ift blmeli
1600mW/ m
Li ve di.
Kat endstri atksular
Tek blmeli
672mW/ m2
Huang ve di.
Sznt suyu
Tek blmeli
334 mW/m3
Puig ve di.
Domuz atk sular
Referanslar
Min ve di.

Bir MYH prosesinin yksek verime sahip olmasnda anot blmesindeki mikroorganizmalar
nemlidir. Bu nem onlarn metebolizmalar ve anotta elektron transfer etmeleridir. Ayrca MYH
proseslerinde elektron alclarn kayna olarak da eitli substratlar kullanlr ve bu substratlar
mikroorganizma tarafndan okside edilir. Bunlarn yansra scaklk, pH, maddenin iyonik gc,
katot ve anodun malzemesi ve oluturma ekli membran ve yaplar gibi faktrler elektrik
retiminde nemli lde bir etkiye sahip olabilirler. Baz bakteri trleri elektronlar direkt
olarak anot blmesine transfer eder. Bu trler iletme prosesinde kararl davranarak yksek verim
salarlar. Bunlarn en nemli trleri; Geobacteraceae, Geobacter ve Rhodoferaxdr. Ayrca bu
trler anot elektrodu son elektron alcs olarak ta grev yaparlar.

Klasik yakt hcrelerinde kullanlan katalizr tabakas elektrojenik bakterilerle yer deitirdii
zaman MYH sistemleri elde edilmi olur. Kimyasal oksijen ihtiyac olarak ifade edilen organik
maddeler kazanlm elektronlar anotta transfer eden mikroorganizmalar ile karbondioksit ve
dier rnlere okside edilir. Katotta elektronlar abiyotik veya biyotik oksijen kullanr. Sistemin
elektro ntralititesini salamak amacyla pozitif ykler bir iyon yar geirgen membran ierisinde
anottan katoda tanr.

MYH sistemlerinin avantajlar uzun kullanm surelerine ve basit ekerlerin tam oksidasyonuna
sahip olmasdr. Ancak selluler membranlarda dk tanma kapasitesi nedeniyle dk enerji
iletirler. MYH sistemleri verimli atksu artma ve enerji retmede gelecek vadeden bir teknolojidir.
Membranlarn birka eidi ya kesikli ya da srekli iletilen hava katod MYH iin gelititilmitir.
MYH konvansiyonel g retim sistemlerine gre aadaki stnlklere sahiptir.
120
evresel kirlilik oran dktr

Farkl substaratlardan enerji retilebilir
Zararl yan rnler retmezler
Ntral pH ve oda scaklklarnda iletilebilirler
Modler yapdadr
Montaj sresi ksadr
Gvenilir bir sistemdir
letim zellikleri uygulamada kolaylklar salamaktadr
Gelecee ynelik olarak gelime potansiyeli olduka yksektir
Kat atk ve grlt problemi yoktur

Bu olumlu zelliklerinin yansra uygulamada baz snrlayc zellikleri de vardr. Bunlar;

Sistemin biyolojik mekanizmalar tam anlalm olmamas,
Membran ve materiyal malzemelerinin pahal olmas,
Aratrmalar gnmzde istenen niform zelliklere sahip olmamas,
Elektrik retimi verimi, gnmz iin, istenen dzeylerde olmamasdr.
6.6.1.Kullanm Alanlar
6.6.1.1. Atksu Artm ve Elektrik retimi

Bir enerji kayna olarak, ekerlerce zengin organik substartlarn farkl tiplerini ieren
atksular byk bir enerji kayna olarak deerlendirilebilir. Bu zelliinden dolay cazip hale
gelmektedir. Ugulamada ounlukla laboratuvar ve pilot almalar yaygndr. Bir almada
evsel atksular artlm ve 26 mW/m2 enerji retilmitir. Son yllarda MYHlerinin pratik tesisler
olarak kurulmas zerine youn abalar mevcuttur. Genelde birinci derecede evsel ve endstriyel
atksularn artlmas iin teknolojik yaklamlar muvcuttur.

Gda sektr atksular, domuz ahrlar atksular, msr ileme tesisleri atk ve atksular,
arap retim tesisleri atksular ve benzeri atksularn farkl trleri biyolojik olarak ayrabilen
organik maddelerce zengindir ve bu maddelerden MYH prosesleri ile enerji retilebilir. 1990
ylndan beri, MYH teknolojisi atksularn artlmas amacyla kullanlmaktadr. Verimli bir artma
sistemi iin yksek oranda srdrlebilir iletme ve dk maliyet nem arz etmektedir.

Gnmzde elde edilen enerji henz istenen verimde deildir. Ancak artma tesisi iin
gerekli enerji karlayabilecek seviyede olabilmektedir. Bu durumda sistem kullanlarak hem
atksu artlabilir hem de artma iin ihtiya duyulan enerji karlanabilir.
121

Simultane elektrik retimi ve tuz ve metal ierikli atksulardan tuz ve metal giderimi iin MYH
proseslerinin yetenei aratrlmtr. Yksek oranda giderim gzlenmitir. Ayrca elektrik retimin
verimli bir metodu olduu belirlenmitir. Kim ve arkadalar tarafndan yaplan bir almada
MYH ile atksularn artlmas srasnda 228mW/m2 elektrik enerjisi retimi elde edilmitir.

Son yllarda atksularn artlmas iin yeni bir model MYH membran biyoreaktr kullanlm
ve ortalama 1.9 mA ile 6.0 W/m3lk bir maksimum enerji eldesi rapor edilmitir. Ayn zamanda
yksek oranda kirletici giderim verimi ve tuz tutulmas salanmtr.

p sznt sular, znm organik ve inorganik maddeleri, kolloidal ve askda maddeler
ve ar metalleri iermektedir. Bu bileenler youn oranda kirletici ierir ve KOIleri yksektir.
Klasik artma metodlar ile bu maddelerin giderilmesi ya zor ya da ekonomik deildir. Bundan
dolay yksek KO giderimi amacyla ilk MYH, Habermann ve Pommer (1991) tarafndan rapor
edilmitir. Bu almada birinci derecede artma dikkate alnm ve elektrik retimi deerinden
sz edilmemitir.

Baka almada yukar akl hava katotlu bir MYHde 50 saatlik bir srede p sznt
suyundan 41A/m3lk akm younluu ve 12,8W/m3 maksimum g retimi elde edilmitir.
Greenman ve di. (2009) kolon eklindeki bir MYHde p sznt suyun artmn ve ayn zamanda
elektrik retilebileceini gstermitir. zkaya vd. (2012) ift blmeli bir MYHde taze p sznt
suyu kullanarak elektrik retim potansiyelini aratrm ve Ti-TiO2 elektrot ve grafit elektrot
kullanmtr. Ti-TiO2 elektrot kullanlarak elde edilen akm younluu deeri 476 mA/m2, grafit
elektrot iin elde edilen maksimum g younluu deeri ise 31 mA/m2 olarak elde edilmitir.
Ayn almada Anot elektrot yzeyindeki etkin mikroorganizma trlerinin Shewanella haliotis,
Enterococcus sp., ve Enterobacter sp.olduu belirtilmitir.

MYH kullanm ayrca metallerin geri kazanmnnda da kullanlabilir.
6.6.1.2. Biyohidrojen retimi

Mikrobiyal yakt hcreleri elektrik retimine ilave olarak, biyohidrojen retimi iin de
verimli kullanlabilir. Elektrik retimine mteakip aamada biyohidrojen biriktirilebilir. MYHler
bir hidrojen ekonomisinde genel hidrojen talebine karlk verebilecek yenilenebilir bir hidrojen
kayna salayabilir. Tipik bir MYHinde hidrojen retmek iin anodik potansiyelin yaklak
0.23 V veya daha fazla ilave bir voltaj ile artrlmas gerekir ve ayrca katot blmesinde oksijenin
kaybolmas salanr.

6.6.1.3. MYHlerin Biyosensor Uygulamalar

Kirlilik analizi ve proses izlenmesinde sensr olarak MYH kullanm biyoyakt hcrelerinin
bir uygulamasdr. Bataryalar yaam sresini snrlamakta ve deitirilebilir veya arj edilebilir
olmalar bir zorunludur. Bu yzden, MYH elektrokimyasal sensrler enerji vermesi iin uygundur
ve elde edilmi sinyalleri iletmek iin kk bir telemetri sistemdir. Bu tip sistemlerin tasarm iin
uygun kotodik ve anotik reaksiyonlara sahip olma ilk aamadr. MYH kullanm BOI sensr olarak
kullanm mmkn ve BOI sensrn bu tipi srdrlebilir ve yeniden kullanlabilir mkemmel
iletmeye sahiptir. Bunun kullanlmas durumunda faaliyet 5 yl sre ile muhafaza edilebilir. Ayrca
122
su artma ve enerji geri kazanmnda da sensr olarak kullanlabilir. MYH ilk ve pratik kullanm
ime ve kullanma suyu ebekelerinde enerji geri kazanmdr. MYH dier bir uygulamas, fenol ve
petrol bileikleri gibi toksik etki gsteren bileiklerin giderilmesidir.


Yakt hcrelerinde organik, inorganik ve kompozit membranlar kullanlr. Gnmzde
katyon deitirici membranlar (KDM) mikrobiyal yakt hcreleri iin yaygn olarak kullanlan
ayrma malzemelerdir. Yaygn katyn deitiricileren biri nafiondur.

Nafion membran, hidrofilik florokarbon yapdan (CF2CF2) oluur ve Perfloroslfanat
(PFS) membrandr. Hidrojen, elektronunu platin ile asidik membran zerindeki aktif alanlarn
temas ettii yerlerde iletilir. Membrandaki su moleklleri, proton ile zayf balar oluturur ve
hidrojen iyonunun anot blgesinden katot blgesine hareketini salar. Membran yzeyinde aktif
alanlar sadece hidrojenden elektronun koparlmas, membran bnyesindeki su ise, hidrojen
iyonunun anottan katoda hareketi salar. Membranlar negatif ykl slfonat gruplarnn olmas
nedeniyle deiik katyonlar iin yksek iletkenlik gstermektedir.

Ultrex CMI 7000 membran, yakt hcrelerinde kullanlan dier bir membrandr. CMI 7000
jel polisitren ve divinilbenzenin karlkl olarak bal olduu ve ayn zamanda fazla miktarda
slfonik asit gruplar ieren gl asit polimerik bir membrandr.

Fumapem membranlar, yksek proton iletkenliine sahip ve 950Clik uygulamalara kadar
ilevi bozulmamaktadr. Fumapem membranlar da SO3H grubu iermektedir ve perflorlu slfonik
asit polimerleri kimyasal olarak olduka kararl ve dayankldr.

yon deitiren membranlar dier membranlardan ayran karakteristik zellik polimer
yaplarnn iinde proton iletkenliini salayan iyonik gruplarn bulunmasdr. Bnyesinde negatif
ykl sabit aktif ksmlar bulunduran membranlar katyon deitiren membranlar, pozitif ykl sabit
aktif ksmlar bulunduran membranlar ise anyon deitiren membranlar olarak adlandrlmaktadr.
Dier kullanlan membranlar aadaki ekildedir.

Polierlen eter membranlar,

Polieter slfan membranlar
Polyiamid membranlar
Polipathalaziyon eter keton (PPEK) membranlar
Polislfan membranlar
Poli vinildin florid membranlar
Poli benzimidazol membranlar
Politetra floro etilen (PTFE) membranlar
Polieter eter keton (PEEK) membranlar
Polivinil alkol (PVA) membranlar
Polistiren membranlar
123
6.6.3. MYH Proseslerin Tasrm ve letimi

Mikrobiyal yakt hcresinde mikroorganizmalar bir katalizr grevi grerek, organik ve
inorganik bileenleri ykseltgeyerek, enerji akm retirler. Sistemde elektrik retilirken ayn
zamanda atksular da artlabilmektedir. Sistem tasarmnda retilen elektrik voltaj (V), Akm (I),
diren (R) ve g parametreleri belirlenir. Bu parametrelerin hesaplanma ekli aada verilmitir.
Akm
I = V/R
(6.13)
G
P= I.V
(6.14)

Burada; R, devrede kullanlan d direntir. G younluu hesaplamalar iin bu forml
kullanlabilir.
P= I.V /A
(6.15)
A; anot elektrot yzey alandr.

Sistemin verimliliini belirleyen kolombik verim (CE) ise aadaki formle gre hesaplanmtr.

(6.16)
Burada Cp, zamana bal llen akm deerlerinin integrasyonudur. CT ise aadaki ekilde
hesaplanaplanabilir.

(6.17)
Burada, F; Faraday sabiti 96485 C/mol.e-,

b; giderilen her mol glikoz bana retilen elektron (24mol e-/mol.KO),
C; giderilen KO konsantrasyonu (g/L),
V; sv hacmi (L),
M; glikozun molekl arldr (180,16 g/mol).

MYHlerin anot blmesinde oksijen olmadndan elektron tama sisteminin (ETS) son
proteinindeki elektronlar O2ye aktarlamaz. Anot ortamnda baka bir elektron alcs da mevcut
olmadndan elektronlar anot elektroduna aktarlr. ATP retimi srasnda hcre iindeki H+, hem
124
O2 olmad iin su oluumuna katlamayacak, hem de ETS durduu iin darya tanamayacaktr.
Bunun sonucu olarak da, oksijenli solunumla ATP retimi duracaktr. Oksijenli solunum, normal
olarak altnda, hcre dna tanan H+ iyonlar, hcreden uzaklama frsat bulamadan,
elektriksel hareket kuvveti ile hcre iine geerler. Ancak, MYHlerde bu durum snrland
iin H+ iyonlar, anot zeltisi ierisinde dalrlar. Bylece elektrik elde edilir. Membranlar yakt
hcrelerinde elektrolit grevi grrler. Ayrca ayrma ve saflatrma ilemleri gibi amalar iin de
kullanlabilirler.
125
6.7. PERVAPORASYON (PV)

1982de bir alman irketi olan GFT alkol dehidrasyonu iin bir pervaporasyon tesisini
ticariletirdi. Bu tesis nceden damtlm etanolden % 99.2 saflkta gnde 1300 litre etanol
retebiliyordu. 1987de GFT bir Fransz firmas olan Carbone Lorraine tarafndan satn alnd.
Ayn zaman zarfnda, Japonyada Mitsui, Sasakura Engineering, ve Asahi Chemicals firmalar
pervaporasyon teknolojisini ticariletirmek iin aratrma ve gelitirmeye almlardr.

Pervaporasyon, src kuvvetin konsantrasyon fark olduu bir membran ayrma prosesidir.
Pervaporasyon organik zclerden suyu veya metanol ayrmada kullanlan termal bir membran
ayrma ilemidir (ekil 66). Bu membranlar hem gl ve salam hemde kimyasal olarak
direnlidirler. Hem hollow fiber hemde dz-tabaka modl uygulamalar mevcuttur. Tasarm kolay,
ekonomik ve evre dostu proseslerdir.
ekil 66. Pervaporasyon Prosesi (Weihua Xu, 2001).

Ksmi vakum membrann sznt tarafnda korunur, bylece geen bileenler bir buhar
karm olarak giderilir. Membran boyunca szntnn gei seicilii ve srekli vakum altnda
giderimi ile uucu akkanlar srekli arndrlabilirler. Bu ilem ne bir yenilenme ne de bir ilave
akkan giriini gerektirir. Bu yzden daha fazla ayrma basamana gerek kalmaz ve potansiyel
evre etkilerinin nne geilmi olunur. Membran boyunca kimyasal potansiyel, basn ve aktiflik
deiimleri ekil 67de gsterilmitir.
126
ekil 67. Bir Pervaporasyonda Kimyasal Potansiyel, Basn ve Aktivite likisi.

Bir sv besleme karmnn bir membran yzey ile etkileiminde, sznt dier yzeyden
buhar olarak uzaklatrlr. Membrandan geite szlen buhar ve besleme zeltisi arasndaki
buhar basnc fark ile tahrik edilir. Bu buhar basnc fark birka yolla elde edilebilir. Pervaporasyon
prosesi tesis edilmesinde etkili ve dikkate alnmas gereken birok nemli faktr vardr. Bunlar;
Besleme kompozisyonu ve konsantrasyonu
Besleme ve sznt basnlar,
Scaklk,
Konsantrasyon Polarizasyonu
Besleme Kompozisyonu ve Konsantrasyonu

Besleme svsnn kompozisyonundaki bir deiiklik, sv zeltideki bileenlerin
kompozisyonuna bal olarak membrandaki bileenlerin diffuzyonunu ve zelti diffuzyon
prensibi ile kantlanm olan sv membran ara yzeyindeki sorpsiyon olayn etkiler. Bu yzden,
sznt zellikleri besleme svs konsantrasyonuna da baldr. Bu olay gsteren bir rnek ekil
68de gsterilmitir.
127

ekil 68. Pervaporasyon Prosesi ile Organik-Organik Ayrma leminde Besleme Svs
Konsantrasyonunun Etkisi (Villaluenga ve Mohammadi, 2000).
Besleme ve Sznt Basnc

Pervaporasyon prosesinde temel src kuvvet membrandaki etkinliinin bir derecesidir.
Sznt basnc membrann aknt ynndeki ksmlarnda bileen etkinlii ile direkt ilikilidir ve
gl bir ekilde pervaporasyon verimini etkiler. Sfr sznt basnc iin maksimum gradiyent elde
edileblir ve bylece daha yksek sznt aks iin besleme basnc pervaporasyon karekteristiini
etkiler (ekil 69).
ekil 69. Pervaporasyon Prosesinde Basnc ve Ak likis (Etanol/Benzen Karm).
128
Scaklk

Seicilik scakla bal olarak deiir. Scaklk art seicilii artrr (ekil 70).

ekil 70. Benzen/Ksilen Karm in Scakl Deiimi ile Ak ve Seicilik likisi (Villalueng
ve Mohammadi, 2000).
Konsantrasyon Polarizasyonu

Yar geirgen bir membran ierisinden, farkl sznt oranna sahip iki bileenli bir sv
karm szlnce, membrana yzey tabakasna bitiik ksmda daha az olan sznt bileenin
miktarnda art oluur. Daha konsantre snr zeltisi ve daha dk bileen arasndaki bu
konsantrasyon derecesi konsantrasyon polarizasyonu olarak adlandrlr.

Yaplan aratrmalarda organik su karmnn pervaporasyonunda konsantrasyon
polarizasyonu ok nemli bir rol oynamad belirtilmitir. Ancak, organik karmlarn
ayrlmasnda konsantrasyon polarizasyonu henz yeterli derecede aa kavumamtr.

Pervaporasyonda etkili faktrler aadaki Tablo 29deki gibi zetlenebilir.
Tablo 29. Pervaporasyon Verimini Etkileyen Faktrler (mamolu, 2015).

Faktr
Youn Etki
Dk Etki
Besleme basnc
20 atm
Szt basnc
Pp>10kPa
Pp<10kPa
Proses scakl
Polimer kaynama noktasna

yakn deerler
Polimer normal alma

scaklna yakn deerler
Besleme kompozisyonu ve
konsantrasyonu
Polimeri bileenlerinden
birou etkiliyorsa
Polimeri bileenleri az
etkiliyorsa
Kosantrasyon polarizasyonu
Partikl ve hcre olmas
Temiz sv karm olmas
Besleme trblans
Alt trblans ak hzlarnda

129
6.7.1.Kullanm Alanlar

Pervaporasyon prosesi temelde nemli uygulama alanna sahiptir. Bunlar; Biyoetanoln
dehidrasyonu ve zclerin geri kazan ve gazlarn ayrlmasdr.
(Biyo)etanoln dehidrasyonu; Yakt olarak veya tbbi endstride zc olarak kullanlan
etanoln dehidrasyonu pervaporasyon ve buhar sznts iin en nemli uygulamadr
(ekil 71). letmenin optimizasyonu yerel gereksinimlere ve mevcut programlara gre yaplr.
ekil 71. Etanol Dehidrasyonu in Bir Tesis Grnts ve letme Akm emas.
Organik/norganik Ayrma; Farmastik zcler, hassas kimyasallar ve dier
ilemlerde pervaporasyon ile alkollerin, eterlerin, esterlerin, ketonlarn ve bunlarn
karmlarnn rutin artm yaplr. Bu durum ekil 72de gsterilmitir.
130
ekil 72. Organik/norganik Ayrma lemi Akm emas.

VOCn sudan ayrlmas; bu prosesle atksulardan kk miktarda uucu organik
bileenler (VOC) giderilmektedir. VOC giderilmesi veya geri kazanlmas iin en uygun
prosestir. VOCleri normalde asetondan ok daha hidrofobiktirler. Aseton, metiletil
keton (MEK) ve etil asetat gibi VOCleri spiral sargl membran modl kullanlarak
giderilebilir. Sudan VOClerin ayrlmas durumunda PVnn nisbi katks ve ayrmada
membran sznts olduka farkldr. VOC nn ayrlmasna bir rnek ekil 73de
verilmitir.
ekil 73. PV ile VOC Giderimi Akm emas (Richard W. Baker,2008).
131

Bu ksmen tercih edilen bir uygulamadr. nk selloz asetat membranlarla iyi bir ayrma
salayabilir. Son zamanlarda poliamit/poliretan blok kopolimer membranlar gelitirilmitir. En
yaygn kullanlan membranlar;
Chiston ve Poliakrolit membranlar
Poliamit-polieter blok kopolimer membranlar
Poliretan-poliamit blok kopolimerler

6.7.3. Sistem Tasarm ve letimi

Sv bileenleri oluturan karmlar, bir membran prosesi olan Pervaporasyon prosesinde
ksmi buharlatrma ile ayrlmas iin, sv haldeki bileenler membran ile temas ettirilir ve
ayrlmas istenen bileen dk basnta membrandan buhar halinde geii salanr. Akabinde.
younlatrlr. Sv karmdaki bileenler membran yzeyinde adsorbe olur ve difuzlenir. Daha
sonra membran fazndan buharlaarak tekrar desorbe olarak ayrlmas salanr. Tanma esnasnda
src kuvvet, beslenen bileenler ile buhar alt akm arasnda ksmi basn fark olumasn salar.
Bu durum membran kna vakum uygulanarak salanr.

PV ile bir aroma geri kazanm prosesi iin iletme koullar aadaki Tablo 30 da verilmitir.
Tablo 30. Aroma Geri kazanmnn PV ile yaplmasnda letme kaullar

Besleme Scakl
5-150C
Besleme hz
0.1-0.5 m/sn
Sznt basnc
1-20 mbar

ou pervaporasyon membranlar, mikrodelikli destek zerine seici bir katmann zelti
kaplamas ile oluturulmu kompozitlerdir. Ska kullanlan membranlarn ve uygulamarnn
bazlar Tablo 31de gsterilir.
132
Tablo 31. Yaygn Bir ekilde Kullanlan Pervaporasyon Membran Metodlar

Organiklerin dehidrasyonu
Su/ etanol
Su/ izopropanol
Su/ glikol vs.
5-20 mikrometrelik Kros-linkli poli(vinil alkol) katman

ile kapl Mikro-gzenekli poli-akrilo-nitril en yaygn
kullanlan ticari malzemedir.
Chitosan ve Nafion poli-elektrolit membranlar edeer
zelliklere sahipler
VOC/ Su ayrm
Toluen/ su
Triklor-etilen/ su
Metilen Klorit/ Su
Poilimitler, poli-akrilo-nitril veya mikro-gzenekli

destek membranlar zerine kaplanm silikon kauuk
ieren membranlar genellikle kullanlr. Etilen-propilen
terpolimerlerinde iyi zelliklere sahip olduu rapor
edildi. Poli-amit-polieter blou ko-polimerleri de baz
polar VOC-larn pervaporasyonunda kullanlmaktadr.
Organik-Organik Ayrtrma
Kullanlan membran organik bileiklerin yapsna dayanr.
Poli-vinil alkol ve sellz asetat alkolleri eterlerden
ayrmak iin kullanlmaktadr. Poli-retan- poliamit
grubu kopolimerleri de aromatik/alifatik ayrtrmalarda
kullanlr.
133
6.8. GAZ AYIRMA PROSES

Membran esasl gaz ayrma prosesleri gaz-gaz gibi iki ortam arasndaki, konsantrasyon
ve basn farkna dayanarak gereklemektedir. Gaz ayrma, adndan da anlald gibi, gaz
bileenlerinin ayrlmasdr. Bu ayrma ilemi membranlarn seicilik zellikleri kullanlarak
salanabilir. Hem gzenekli hem de youn membranlar seici gaz ayrma bariyerleri olarak
kullanlmaktadr. Bir gazn polimerdeki geirgenlii, genelde gazn boyutunun klmesi ve gazn
znrlnn ykselmesi ile artar. Gzenekli membranlarda gaz ayrma mekanizmas ekil
74de gsterilmitir.
ekil 74. Gzenekli Membranlarda Gaz Ayrma Mekanizmas (www.separationprocesses.com)

Eer gzenekler 0.1-10mden byk olursa gazlar konvektif akm ile szlr ve ayrma
gereklemez. Acak gzenekler 0.1mden kk olursa, gaz molekllerinin serbest gei
gzergahlarnn gzenek ap ayn veya daha kk olurlarsa gazlar ayrlabilir. Byle gzeneklerden
gerekleen hareket, Knudsen difuzyonu ile adlandrlr. Sonu olarak, membran gzenekleri son
derece kkse, gaz moleklleri eleme ile ayrlr. Bu tip tanma ok karmaktr ve hem gaz faznda
difuzyon hem de gzeneklerin yzeyinde adsorbe olan trlerin difuzyonu eklinde gerekleir.

Youn membranlardaki gaz sznt mekanizmas zelti difuzyonu olarak bilinir ve ekil
75de bu mekanizma verilmitir.
134
ekil 75. Youn Membranlarda Gaz Ayrma Mekanizmas (www.separationprocesses.com).

Gzenekli membranlarla gaz ayrma yksek ak ve dk seicilik varken, gzeneksiz
membranlarda dk ak ve yksek seicilik olur.

6.8.1.1. Poli-olefin Tesis Reinelerinin Gazszlatrmas

Muhtemelen buhar ayrtrmada membranlarnn en byk uygulamas etilen, polietilen ve
polipropilen tesislerinden hidrokarbon monomerlerin yeniden kazanlmasdr. Bu tesisler etilen
ve propilenden ncelikle poli-olefinler retir. Poli-olefin reinesi retildikten sonra bu reine
tozunda znm tepkime vermemi monomer ve hidrokarbon zcleri ierir. Bu znm
hidrokarbon polimer kullanlmadan nce polimerden uzaklatrlr ve bu da gazszlatrma kutusu
olarak bilinen bir stunun iinde scak azot gazyla syrma yaplr. Erken dnem poli-olefin
tesislerinde, gazszlatrma kutusundan gelen ve % 10-20 mol hidrokarbon ieren baca gaz bir
kaynatc yakt olarak kullanlr.

Buhar ayrtrma membranlarnn gelimesinden bu yana, ou yeni poli-olefin tesisi
hidrokarbon geri-kazanm nitesi kurulmutur. Modern bir poli-olefin tesisinde, gaz k azot
reine kutusundaki monomerin deeri ylda 1-2 milyon dolar seviyesindedir ve azotun deeri de
ylda bir dier yarm milyon dolara denk gelebilir. Bu nedenle bu bileenlerin geri-kazanm ve
yeniden kullanm ok deerlidir.

Bir poli-olefin tesisi reine gazszlatrma sistemine yerletirilmi tipik bir membran
sisteminin grnts ekil 76de gsterilmektedir.

135
ekil 76. Poli-Olefin Tesisi Reine Gazszlatrma Sistemine (Baker And Jacobs, 1996).

k-gaz 200 psi basnta sktrlm, kurutulmu ve 2300Cye soutulmutur. Propilenin
bir ksm daha sonra younlar. Kondansatr yzey ak (propilen ve azot) seri halde iki membran
nitesi ieren membran blmne gnderilir. lk membran nitesi ile % 97-98 azot ieren
saflatrlm kalnt aks ve propilende zenginletirilmi sznt aks retilir. Zenginletirilmibuhar sznt ak sktrcnn azna geri dntrlr. Azota zengin kalnt ek bir ilem
olmakszn gazszlatrma blmesine direkt olarak geri devredilebilir. Ama gsterilen rnekte,
kalnt azot gaz %99dan daha iyi bir safla ykseltmek iin ikinci bir membrana geirilir. kinci
membran nitesinden gelen atk hidrokarbon ak aleve gnderilir.

6.8.1.2. Hava Ayrm

Oksijen ile zenginletirilmi hava ve azot ile zenginletirilmi hava membran ayrtrma
ile elde edilebilir. Hava poliamit membran modlne beslendiinde, oksijeni zenginletirilmi ve
azota zenginletirilmi gazlar srasyla ayrtrlm gaz hattnda ve ayrtrlmam gaz hattnda
elde edilir.

Azota zenginletirilmi hava endstriyel malzemelerin ve yiyeceklerin oksitlenmesini
nlemek iin kullanlr. Ayrca, kk lekli kimyasal deneylerde dk-maliyetli bir soygaz
olarak patlamay nlemek iin yaygn bir ekilde kullanlr. Asimetrik poliamit hollow fiber
membranlar bu ama iin kullanlabilir.
136

Azot ayrmann bir ak diyaram ekil 77de gsterilmektedir. Modle kurulmu poliamit
membran su ile slanabilecei iin, membran modlleri genellikle havann nemini azaltmak iin
bir stma nitesine sahiptir. Byle bir stma sistemi zellikle byk lekli ayrma sistemlerinde
gereklidir.

Sktrlm hava hollow fiber membrana verilir ve (ayrtrlmam) azot zenginletirilmi
hava hollow fiber iinden kazanlr. Ayrtrlmam gaz oksijenin yansra ok az miktarlarda
dier gazlarda ierir. Argon, karbondioksit ve su buhar, ayrtrlmam gaz iindeki argon ve
karbondioksit konsantrasyonu srasyla yaklak %1 ve 10-30 ppmden daha azdr.
ekil 77. Azot Zenginletirme in Bir Proses Ak emas (Kase, 2008).
6.8.1.3. Organik Bileiklerin Dehidrasyonu

Yukarda tarif edildii gibi, poliamit iindeki su buharnn ayrtrlabilirlii dier gazlardan
ok daha fazladr. Poliamitin bu zellii organik bileiklerin poliamit membran modlleriyle
dehidratasyonunu mmkn klar. Geleneksel bir damtma prosesiyle kyaslandnda, membran
prosesi enerji tasarrufu ve tm sistem bykl noktasnda daha avantajldr. Bu amala
mkemmel s direnci ve kimyasal stabilitesinden tr poliamit membran tercih edilir.

Suyun ayrtrma zellii organik zclerinkinden 100 veya 1000 kat daha fazladr.
Bu yzden, organik zcnn yksek dehidrasyonu poliamit membran tarafndan salanr.
Azeortropik zclerin su ile ayrm, azeotropik ajanlar ile olan damtmayla yaplmaktadr.
Dier taraftan, membran ayrm azeotropik konsantrasyonu zerindeki zcy saflatrabilir
ve azeotropik damtma iin bir yerdeitirici olarak etkin bir saflatrma ilemi grr. Organik
materyallerin dehidrasyonunun bir uygulamas aadaki ekil 78de sunulmutur.
137
ekil 78. zopropil Alkol Karmn Artlmas (Kase, 2008).
6.8.1.4. Hidrojen Ayrtrma

Yakt rafinerilerinde ve kimyasal tesislerde oka hidrojen geri kazanm talebi vardr.
Yksek scaklklarda ve eitli kimyasal maddeler iinde uzun mrllk, bu alanda kullanlacak
gaz ayrtrma membranlar iin bir kouldur. Poliamitler yeterli stabiliteye sahiptir ve dahas
nitrojen gibi dier gazlarn ayrtrclyla kyaslandnda daha yksek bir hidrojen ayrtrmaya
sahiptir. Bu yzden, yaygn olarak hollow fiber membranlar hidrojen ayrtrmada kullanlr.
Reformer (Yenden-ekillendirici) iindeki hidrojen geri kazanm prosesi ekil 79 ve Tablo 32de
gsterilmektedir. Reformerden atlan gaz bir miktar azot buhar ierdii iin, azotun younlamasn
nlemek iin gaz besleme hattnda stlr.

Gaz ayrtrma poliamit iinde arttnda hidrojen ayrm iin yksek scaklk uygundur.
Tipik olarak, besleme gaz iindeki hidrojen konsantrasyonu %73 tr ve hidrojen ayrtrma
membran modlnn hidrojen younluunu %98e kadar karabilir. Membran ayrtrma sistemi
ile besleme gaz iindeki hidrojenin %90 geri kazanlabilir. Poliamit membran modl kullanan
bir hidrojen geri kazanm tesisinin bir rnei ekil 79de gsterilmektedir.
138

ekil 79. Dzeltici k Gazndan Geridn Hidrojeni in Proses Akm emas (Yoji
Kase, 2008).

Geleneksel olan ve membran modl kullanmayan hidrojen gerikazanm tesisleri genellikle
ok byk llerde iken bu poli imid membran modll tesisler satte 10.000 m3 besleme gazn
ileme kapasitesindedirler.
139
Tablo 32 Membranlarla Gaz Ayrma Uygulamalar (Yoji Kase, 2008)

Hedef
Uygulama
Petrol rafinasyonu; H2 gerikazanm
H2
Kimya Endstrisi; H2/CO2 dengesinin kontrolnde, H2 nin geri kazanm,

yksek saflkta H2 retimi
Doal gazdan He gaznn geri kazanm
CO2
Doal gazdan asit gazlarnn giderimi

Depolama gazlarndan CO2 ayrm
Dearj nleme; fitil, tank kapatma, toz geii, LPG iin tanker, ykama
ekipman
Oksidasyon iin koruma; dokm reine, lazer kesim
O2/N2
Yiyecekler; oksidasyon korumas, bozunabilir yiyeceklerin koruma ve

tanmas
Tpta; oksidasyon korumas
Metal; oksidasyon korumas
Nemsizletirme
Hassas makineler, makinelerin lm, otomotik kontrol, hava basnl

makineler
Ozon dntrme
Analitik ekipman, Laboratuar ekipmanlar
Dehidrasyon
Organik zclerin dehidrasyonu

Hidrojeni yksek lde saflatrabilmek iin, bir dizi modl sklkla seri halinde kombine
edilir, ekil 80de akm emas verilen sistemdeki gibi, % 99.999 mollk yksek-saflkta bir
hidrojen retimi salanabilir.
140
ekil 80. Yksek Oranda H2 Artma Prosesi Akm emas (J.Kase, 2008).
Tablo 33. Hidrojen Geri Dnm Veriri (J.Kase, 2008).
6.8.1.5. Karbondioksit Ayrma

ou karbondioksit ayrtrma talebi doal gazlar ve biyo-gazlar alanndadr. ou
durumda, karbondioksitin CO2/CH4 karmndan ayrtrlmas gerekir. CO2 nin polimerler iinde
znrl genellikle dier gazlarnkinden daha yksektir. Oysa karbondioksitin polimerler
iinde yksek znrl ayn zamanda polimer anda oluan kabarmadan tr azalr. Poliamit
karbondioksit tarfndan ok nemli lde plastikletirilmez. Bu yzden, poliamitlerin CO2
ayrtrmas iin uygun malzeme olduu farzedilir.
141
6.8.1.6. Dier Uygulamalar

Yukarda tarif edilen uygulamalar u anki membran gaz buhar gaz ayrtrma pazarnn
ounu kaplar. eitli sebeplerden tr, 1980 lerde gelitirilen birok evresel k gaz
uygulamalar ticari olarak gereklememitir. ok az saydaki baz uygulamalar gnmzde ticari
olarak gelimektedir.

6.8.2.Kulanlan Membran ve Modlleri

Gaz ayrmaya gre kullanlan membran ve modl ekli toplu olarak aadaki Tablo 34de
verilmitir.
Tablo 34. Gaz Ayrma Proseslerinde Kullanlan Membran ve Modller (R.W. Baker, 2004).
Uygulama
Membran
Seicilik,
Modl ekli
O2/N2
Poliamit (PA)
6-7
Hollow Fiber
H2/N2
Polislfan(PS)
100
Hollow Fiber
CO2/CH4
Selloz Asetat (CA)
15-20
Spiral Sargl veya Hollow Fiber
VOC/N2
Slikon kauuk
10-30
Spiral sargl
H20/Hava
Hidrofilik kauuk
200
Kapiler (Klcal)

Genellikle ince film kompozit polimerik membranlar kullanarak havadan oksijen veya azot
ayrlmas iin kullanlan membranlar;
Silikon kauuk membranlar,
Polislfon (PS) membranlar,
Etilselloz (ES),
Polianilin membranlar,
Hidrokarbonlardan CO2ve H2S ayrlmas iin;
Selloz asetat(CA) membranlar,
Polislfan (PS) membranlar,
Polieterimid membranlar,
havadan hidrokarbon buharlarnn ve CH4 veya NH3den H2 ayrlmas iin;
Silikon kauuk membranlar,
Polislfon (PS) membranlar, metal membranlar
142
Kullanlmaktadr. Kullanlan membran modlleri ise,

Hallow fiber membran modl
Spiral sargl membran modl
Klcal membran modl eklindedir.

6.8.3. Process Tasarm ve letimi

Bir membran gaz sisteminin performansn belirleyen faktr ekil 81de gsterilmektedir.
Membran seiciliinin etkisi aka grlebilmektedir. Membran boyunca besleme basncnn (po)
ayrtrma basncna (p) orannn nemi ok ak olmasada, genellikle basn oran diye adlandrlr
ve ile gsterilip yle tanmlanr;

(6.17)
Ve membran aamas kesimi, membranda ayran gazn besleme gaza orandr ve yle tanmlanr;

(6.18)
Basn Oran

Gaz karmlarnn ayrtrlmasnda basncn nemi (po) besleme basncndaki (nio) ve (njo)
bileen konsantrasyonundaki gaz karmnn ayrtrmasn deerlendirirken gsterilebilir. Bir i
bileenin ak ancak eer inin membrann besleme tarafndaki ksm basnc membrann ayrm
tarafndaki ksm basncndan (nip) daha bykse mmkn olabilir.

ekil 81. Membran Gaz Ayrtrma Sistemlerinin Performans Etkileyen Parametreler (R. W.
Baker, 2004)
143

Yani, baarlan ayrma basn oran membran ne kadar seici olursa olsun asla yi geemez.
Basn oran ile membran seicilii arasndaki iliki, i ve j bileenlerinin ak iin Fick Kanunu
ifadesinden de tretilebilir.

(6.19)
ve

(6.20)
Besleme ve sznt tarafndaki toplam gaz basnlar ksmi basnlarn toplamdr. Besleme taraf
iin;

(6.21)
(6.22)
Sznt iin;
i ve j bileenleri iin besleme ve sznt tarfndaki hacim fraksiyonlar da ksmi basnlarla

ilikilidir. Besleme tarf iin;
(6.23)
ve sznt tarafnda,
(6.24)
Ktle denge deerlendirmesinden de bu arada,
(6.25)
Yukardaki iki denklemi bir araya getirmek membrann besleme ve sznt kndaki bileenlerin
konsantrasyonlarn balayan bir ifade ortaya kar;
144
(6.26)
Bu biraz karmak bir denklem olup basn oran ve membran seiciliinin greceli byklklerine
dayanan iki snrlayc duruma blnebilir. lk olarak, eer membran seicilii () basn oran ()
den ok ok bykse yani, >> ifadesi aadaki ekle dnr.

(6.27)
Buda basn-oran-ile-snrl blge olarak adlandrlr, bu durumda membran boyunca performans

sadece basn oran belirler ve bu oran membran seiciliinden bamszdr.
Eer membran seicilii () basn oran () den ok ok kkse, yani, >> ifadesi denklemini
salar.
(6.28)

Buna membran seicilii ile snrl blge denir. Burda membran performans sadece membran
seicilii ile belirlenir ve basn oranndan bamsz bir deerdedir. Tabii ki, bu iki snr durumlar
arasnda orta bir blge vardr ki burda hem basn oran hemde membran seicilii membran
sisteminin performansn etkilemektedir. Bu blge membran seicilii 30 olan bir membran
sistemi iin hesaplanan ayrm konsantrasyonuna kar basn orannn grafii ekil 82de
gsterilmektedir. 1lik bir basn oran iin, besleme basnc ayrm basncna eitken, membran
tarfndan bir ayrm baarlamamaktadr.

Besleme ve ayrm basnlar arasndaki oran arttka ayrm gaz iindeki daha ayrabilir
bileenin konsantrasyonu artmaya balar. ok yksek basn oranlarnda, basn oran membran
seiciliinin 4 ila 5 kat olduunda, membran seicilii kontroll blgeye girer. Bu blgede,
sznt konsantrasyonu snrlayc deere ular.

ekil 82. Buhar/Azot Seicilii Durumuna Gre Hesaplanm Sznt Buhar Konsantrasyonu
( Baker ve Wijmans, 1994)
145

Besleme buhar konsantrasyonu %1dir. Yaklak 10 basn orannn altnda, ayrtrma
membran boyunca basn oran ile snrldr. Yaklak 100 lk basn oranlar zerinde ayrtrma
membran seicilii ile snrldr.

Gaz ayrtrma sistemlerinde ulalabilir basn oranlarnn pratik snrlamalarndan tr
basn oran ile seicilik arasndaki iliki nemlidir. Yksek basn oranlarna ulamak iin
besleme akn ok yksek basnca sktrmak veya membrann ayrma tarafnda ok sert bir
vakum ekmek her ikiside oka miktarda enerji ve pahal pompalar gerektirir. Sonu olarak,
tipik uygulama basn oranlar 5 ila 20 aralndadr. Ulalabilir basn oran ou gaz ayrtrma
uygulamasnda snrl olduu iin, ok yksesk seviyede seici membranlarn yarar sklkla
beklenenden daha az olabilir. Mesela, ekil 83de gsterildii gibi, eer basn oran 20 ise,
membran seiciliini 10dan 20ye karmak belirgin bir ekilde sistem performansn artracaktr.
Ama 20 den 40a seicilii artrdmzda, ok daha az bir artan gelime olacaktr. Seiciliin
100n zerine artnda ihmal edilebilir gelimeler retecektir. 100 lk bir seicilik basn oran
20nin be katdr, buda basn orann snrl blgeye koyar.

ekil 83. Seiciliin Bir Fonksiyonu Olarak Hesaplanm Ayrtrma Buhar Konsantrasyonu (
Baker ve Wijmans, 1994)

Besleme buhar konsantrasyonu %1, basn oran 20de sabitlenmitir. 10luk bir buhar/azot
seicilii aasnda, ayrma dk membran seicilii tarfndan snrldr. 100n yukarsndaki
seiciliklerde, membran boyunca dk basn oran ile snrldr.

Gaz retimi ve ayrlmasnda, son yllarda gelitirlen bir uygulama, hidrojen ve karbonmonoksitin
bir karm olan sentetik gaz retimi ve iletilmesindedir. Prosesin en nemli paras methan
gazn okside etme formunda, havadan oksijenin ayrlmasn ierir. Prosesin davran ematik
olarak ekil 84de grlmektedir.
146
ekil 84. Seramik Membranlar ile Sentetik Gaz retimi (www.separationprocesses.com).

Havadan beslenen oksijen membran yzeyinde ayrlr ve O-2ye dnr. Membrana dayal
prosesin avantaj membran kenarlarnda oluan tek aamal iletmede oluan sentetik gaz retimidir.
Bu proses oksijen gereksinimimizi minimize ederek dk enerji ve maliyet salar. Havadan
oksijen besleme peroksit tipi membrann yzeyinde ayrlr ve O2- olarak tanr. Membran temelli
proseslerin avantaj sentez gaz retiminin membrann kenarlarndan biri zerinde meydana gelen
tek aamal bir ilem zerinden meydana gelmesidir. Bu proses ayr bir oksijen retim tesisi
ihtiyacn ortadan kaldrr ve nemli lde enerji ihtiyacn drerek maliyeti azaltr.

Havadan O2 ve N2 ayrma mekanizmas ise aadaki ekil 85te verilmitir. Youn kompozit
membran yzeyine verilen atmosferik havadan, membran yzeyinde zelti difuzyonu mekanizmas
ile O2 ve N2 ayrlr.
ekil 85. Havadan N2 ve O2 Ayrma Mekanizmas (Drioli ve Fontananova, 2007).

147
Bu prosesle ilgili baz iletme sorunlar vardr. Bunlar;

Modldeki yksek iletme scaklklarndan dolay membranlarn doru taklmasndaki
zorluklar,
Membranlarn yksek hassasiyetinden dolay deien scaklklarda membranda
atlamalarn meydana gelmesi ve
Yksek scaklklardaki indirgenme koullarnda baz peroksit tipi materyallerin kimyasal
dayankszldr.
Bu sorunlarn zm membran prosesler ile havadan N2 ve O2 Ayrma verimini artracaktr.
148
6.9. MEMBRAN DSTLASYONU

Membran distilasyonu nispeten yeni bir membran ayrma prosesidir. Bu proses klasik
membran ayrma teknoloilerinin baz eksikliklerin stesinden gelinmesini salamtr. zellikle
yksek znm madde konsantrasyonlarna tek aamada ulalabilir ve ultra saf su retebilir.
Bu teknolojinin endstriyel olarak gelime imkn membranlarn ticari ve ekonomik olarak
retilebilmelerine baldr.

Bir mikro gzenekli hidrofobik membran farkl scaklklarda iki sv zeltiyi ayrdnda,
membran boyunca seici ktle transferi olur. Bu proses atmosferik basnta ve zeltilerin kaynama
noktalarndan daha dk scaklklarda meydana gelir. Membrann hidrofobik zellii, su buhar
souk yzeyde younlaarak lk kenardan membran gzeneklerine doru hareket ederken,
membran gzenekleri boyunca sv fazn hareketini veya tanmasn nler. Src kuvvet iki
zelti membran ara yzeyindeki buhar basnc farkdr. Ayrca Membran distilasyonu (MD) suyu
damtan bir termal ayrma prosesidir. Membran boyunca sv molekller yksek buhar basnc
ile srklenirken, sv yzey gerilme ile ayrlm olur. Src kuvvet iin 5 -10oK scaklk fark
yeterlidir. Genellikle bu proseste gzenek aplar 0.2-1.0m ve kalnlklar 80-250m arasnda
deien membranlar tercih edilir.
MD termal damtma ve membran proseslerinden oluan hibrit sistemlerdir. MD teknolojileri
scaklk farkllklaryla farkl buhar basnc oluturan direkt temasl membran distilasyonu
(DCMD), nfuz boluu membran distilasyonu (PGMD) ve hava boluu membran distilasyonu
(AGMD) gibi farkl uygulamalar vardr. Gaz temizleme membran distilasyonu (SGMD ve vakum
membran distilasyonunda (VMD) buhar basnc farkll retimde direkt ayrlabilen bileenlerin
konsantrasyonunun azalmasyla olumaktadr.

Membran distilasyonu hidrofobik bir membrann gzenekleri iinde suyun termal buhar
basnc ile tanmas esasna dayanr. Sistem farkl scaklklarda uucu olmayan bir bileeni
muhafaza ederek iki sv zeltiyi ayran gzenekli hidrofobik bir membrandan oluur. Membran
materyalin sv reddetme zelliinden dolay, sv basnc gzenekli ksmn minimum giri
basncn amad srece, sv faz gzeneklere nfuz etmesini nler. Sv gaz ara yzeyleri
membran gzeneklerinin her iki kenarnda meydana gelir ve scaklk farkndan dolay, her bir
gzenek kenar arasnda bir buhar basnc fark oluur. Ilk yzeyde buharlama meydana gelir ve
gzeneklerden buhar tandktan sonra, souk yzeyde younlar. Bu ekilde lktan souk ynde
membran ierisinde bir su ak oluur. Membran distilasyonunun devamll iin sv suyun
gzeneklerin dnda tutulmas bir zorunluluktur. Membrann rol, sv-buhar ara yzeyi iin bir
fiziksel destek olarak davrand gibi, svnn gzeneklerin dnda tutulmasn da salar. Bu onun
hidrofobik zelliinden kaynaklanr. Membran distilasyon prosesinin ematik bir gsterimi ekil
86da gsterilmitir.
149
ekil 86. Membran Distilasyon Prosesin ematik Gsterimi (T1, Scak Kenardaki Scaklk; T0,
Drioli ve di. ).
Souk Kenardaki Scaklk; J, Buhar Fazn Aks) (Enrico

Bu proses trnn su tanma kayna bir buhar basnc fark ile oluan suyun kimyasal
potansiyelindeki bir farktr. Bu membran yzeyinde iki zelti arasndaki bir scaklk fark ile
retilir. Fakat iki sv arasnda farkl konsantrasyon ile ayrca retilebilir. Eer sistem izotermal
koullarda muhafaza edilebilirse ve konsantrasyondaki fark uucu olmayan zeltiler ile retilirse,
proses ozmotik distilasyon olarak adlandrlr. Yukarda ifade edildii gibi, sistem direkt
temas membran distilasyonu ve ozmotik membran distilasyonu metodlar olarak adlandrlr.
Buharlama ve younlama yzeyleri arasnda mesafe membran kalnln azaltr. Fakat proses
verimini artrmak amacyla, gaz membran distilasyonu veya vakkum membran distilasyonu gibi
farkl konfigrasyonlar tesis edilmesi mmkndr.

Bir sv-sv temas ile uygulanan membran distilasyonu, RO gibi proseslere gre dk
maliyet ve enerji tasarrufu ile alternatif oluturabilir. Membran distilasyonu gzenekli hidrofobik
membran vastasyla su buharnn tand ve membrann her iki tarafndaki buhar basnc farkndan
iletildii bir prosestir. Bu proseslerin klasik sistemlere gre baz avantajlar sz konusudur.
150
Bunlar;
Klasik distilasyon sistemlerine gre daha dk scaklklarda iletilebilir.
Basn src kuvvetle iletilen proseslere nazaran daha dk basnlarda iletilebilirler.
Yksek artma verimi ile kaliteli su retilebilir.
Membran ve proses zeltisi arasnda indirgenmi kimyasal bir etkileim vardr.
Enerji tketimleri nispeten azdr.
Makro molekller, iyon, partikl, hcresel yaplar ve uucu olmayan maddelerin
artlmasnda kullanlabilirler.

MD deniz suyunun tuzsuzlatrlmas, evsel ve endstriyel atksularn artlmas ve birok
endstriyel alanda uygulanan bir prosestir. zellikle su ktlnn olduu blgelerde deniz suyundan
tuz giderilerek ime ve kullanma suyu olarak kullanlmas amacyla, kullanm son yllarda art
gstermitir.

nsanlarn su tketimi srekli artmaktadr. zellikle ime ve kullanma amal su kaynaklarnn
kt olduu blgelerde deniz suyundan ime ve kullanma suyu temini ile ilgili almalar yaplmtr.
Bu almalarda bir ok proses kullanlmtr. Bunlardan birisi de membran distilasyon prosesidir.
Bu proses hem bilimsel almalar hem de deniz suyunun tuzsuzlatrlmas amacyla tasarlanm
ve verimli sonular elde edilmitir. En yaygn olarak;
Deniz suyunun tuzsuzlatrlmas ileminde,
Su ve atksu artm ve geri kazanlmasnda,
Metal tuzlarnn geri kazanlmasnda,
Uucu olmayan bileenlerin artlmasnda,
Gda ve ila sektrnde kullanlmaktadr.

lk MD uygulamas Weyl tarafndan 1967 ylnda tuzsuzlatrma amacyla kullanlmtr.
Ancak elde edilen sznt aklar 1.0 L/m2.saat civarnda gereklemitir. Bu deer RO
prosesleriyle kyaslandnda ok dk olmutur. Yaklak 20 yl sonra Drioli DCMD tuzlu suyu
ve farkl konsantrasyonlarda sulu eker zeltilerini artmak iin DCMD uygulanmtr. Burada
kapiler Polipropilen ve PVDF membranlarn dz ve ereve modl ekillerini kullanmtr.
Membran gzenek boyutlarnn kltlmesine paralel olarak tuzsuzlatrma verimi artmtr. 2.5
L/m2.saatten daha dk aklar ile %99a yakn bir tuzsuzlatrma verimi salanmtr.

Song ve di. tarafndan yaplan bir pilot almada DCMD tuzsuzlatrma amacyla
tasarlanm ve ay boyunca baarl bir ekilde iletilmitir. %3-10 arasnda tuz ieren scak
sular ve deniz suyu test edilmitir. Deniz suyundan %20ye kadar tuz giderim verimi ile baarl
bir ekilde iletilmitir.
151

ok aamal AGMD modln kullanld baka bir almada optimal bir iletme rapor
edilmitir. Bu almada sepesifik enerji tketimi 294 Kwh/m3 eklinde gereklemitir.

Deniz suyunun tuzsuzlatrlmas amacyla s enerjisi geri kazanml membran modller
Hollanda, in ve Singapur gibi ok lkede test edilmitir.

6.9.2. Kullanlan Membran ve Modlleri

MD proseslerinde gzenekli ve hidrofobik membranlar kullanlr. Bu membranlar tek
bir hidrofobik tabaka, kompozit, gzenekli ve ift hidrofobik/hidrofilik membran tabaka veya
hidrofobik/hidrofilik/hidrofobik membran eklinde l tabakadan oluabilirler. Bu proseslerde
hem destekli hem de desteksiz membranlarlar tercih edilebilir. Membran distilasyon proseslerinde
kullanlan membranlarn gzenek aplar 10nm- 1mm arasnda olmaktadr. Bu proseste yaygn
kullanlan membran ve modller aadaki gibi verilebilir.
Polivinildiflorid (PVDF)
Polipropilen (PP)
Politetrafloroetilen (PTFE)
Polietilen (PE)
Spiral sargl membran modl,
Tbler membran Modl,
Hollow fiber membran modl,
Dz ve ereve membran modlleri kullanlmaktadr.

6.9.3. Membran Distilasyon Prosesinin Tasarm ve letimi

MD teknoloji membran uygulamalarnn bir ilk prosesidir ve makul bir ilk aama gvenilir
membran modlleri kullanarak retmektir. lk yatrm ve iletme maliyetinin tahmini, tecrbe
eksiklii ve belirsizlikten dolay, zordur. RO ile kyaslandnda ilk yatrm ve iletme harcamalar
nemli oranda drlme ihtiyac duymaktadr.

AGMD tesisinin ilk yatrm maliyeti 0.375$/m3 ve termal enerji maliyetinin bir fonksiyonu
olarak toplam maliyet hesaplanr. Kaynak suyun su kimyas RO ile artmann ok zor olduu
durumlarda ve/veya dk maliyetli s enerjisi makul olduu zaman, MD prosesin maliyetleri
sadece RO ile kyaslanabilir. Su artmak amacyla yaplan bir almada, kk lekli bir AGMD
demineralizasyon tesisi ile termal tesis birlikte iletilmitir.

Deneysel almalardan elde edilen sonular, s salanm sistemde 10 m3/saatlik bir
performans gstermitir. Is ve ktle dengesi hesaplamalar srasyla 4.0-5.0 kW saat/m3 ve 1.5-4.0
kW saat/m3 termal ve elektrik ihtiyalar iin enerji ihtiyac olduunu gstermitir.

Ekonomik tahminler n artmal bir demineralizasyon MD tesisi iin yaklak olarak 1.433
2$ /m aralanda bir maliyete ihtiya duymaktadr. Bu prosesle su artma ileminde RO prosesine
benzer olarak maliyetler 0.3-1$/m3 tahmin edilebilir.
152

Membran distilasyon proseslerinin genel olarak iletme verileri aadaki Tablo 35te
verilmitir. Bu veriler mhendislik almalar ve tecrbe ile belirlenmitir. Yine yaplacak
almalar ile yeni iletme koullarnn berlirlenmesi muhtemeldir.

Tablo 35. Membran Distilasyon Proseslerinin letme Verileri

letme Parametreleri
Tanmlama
Aklamalar
Ilk su debisi, bir modl, nominal
5-20 L/dak
Tavsiye edilen 14-20 L/dak
Souk su debisi, bir modl, nominal
5-20 L/dak
rn su ak, bir modl, nominal
20-50 L/saat
Ilk su iletme scakl
40-95 0C
Souk su iletme scakl
20-40 0C
Her geite scaklk d
3.5-10 0C
Tavsiye scaklk fark
20 0C
Bir geite her modl iin basn d 0.02-0.1 bar

Sistemde maksimum iletme basnc
300 kPa
Tasarm basnc
600kPa
Tavsiye; 60-90 0 C
Besleme ve soutma arasndaki

scaklk fark
Test deeri 0.02-0.04 bar

Membran distilasyon prosesinin iletilmesinde membran distilasyon modl, peristaltik
pompa, terazi, s deitirici, stc sistem, soutucu sistem ve bilgisayar gibi ekipmanlara ihtiya
duyulmaktadr.
153
7. MEMBRAN BYOREAKTRLER

Membran biyoreaktrler atk sularn artlmasnda organik ve askda kat madde giderimini
salamak iin, biyolojik sreler ile membran teknolojisinin birletrilmesinden elde edilen
reaktrlerdir.

Biyolojik artm sistemlerinde biyolojik sre gerekleirken membranlarn gzenek ap
ve zelliklerine bal olarak kat maddeler ve gzenek aplarndan byk aba sahip bileenler
membrandan tutulurken, kk apl bileenler ve akkanlar membranlardan geer. Kat-sv
ayrma yeteneine sahip ultrafiltrasyon veya mikrofiltrasyon bir membran nite ile bir askda
byme reaktrnn kombine edilmesi ile membran biyoreaktr sistemleri daha yksek verimler
salar. Membran 30-60 gn aras uzun bir bekletme sresi salar. Bu durum giri suyundaki
organikler iin yksek bir biyolojik bozunma salar.

Membran biyoreaktr ierii membran kirlilik orann en aza indirmek ve yksek membran
yzey hznn bakm iin gerekli olan bir oranda yeniden resirkle edilebilir. Membran yap
olarak 0,003-0,010 mikron aralkl gzenek boyutuna sahip, dz polimer membran plakalardan
oluur. Membran bileeninin ak zelliklerini gelitirmek iin biyoreaktre toz aktif karbon ilave
edilebilir.

Biyolojik artm iin bir membran biyoreaktr sistemi aerobik ya da anaerobik iletilebilir.
MBR, yeralt sularn filtrasyon, p sznt suyunun artlmas, atksu artma tesislerinden gelen
klorlu zclerin giderilmesi, yal atklarn artlmas, fosfor kontrol ve orta dereceli ilalarn
giderilmesi ve benzeri birok durum iin kullanlabilmektedir. zellikle yksek organik ierikli
atksularn artlmasnda anaerobik MBR cazip hale gelmektedir.

Anaerobik MBRler, dk mikrobiyal byme oranlarndan dolay, yksek organik
yklemelerde verimli bir artma salamak iin daha yksek biyoktle konsantrasyonlarnda
iletilmeleri gerekir. Byle koullarda, kek tabakas oluumu sznt aksnn belirlenmesinde
anahtar faktr olarak gsterilmektedir. Kek oluumunun minimize edilmesinde, daha yksek
kesme hzlarnn uygulanmasyla harici MBRlerde daha yksek sznt aks salanr. Ancak
amur zelliklerindeki deimeler, muhtemelen operasyonel kesme hz kmazn oluturan,
yksek yzey kesmenin faydalarn ortadan kaldrmaktadr.

Anaerobik membran biyoreaktrlerde (AnMBR) yaygn olarak 0,1 m MF ve UF
kullanlr. UF 2-7 bar basn aralnda altrlrlar. Gzenek boyutlar 0,01 ile 0,05 m aralnda
deimektedir. 0,005 ile 0,1m aplarndaki znm tuzlar, dk molekl arlkl maddeler
gibi bileenleri tutarlar.
155
7.1. Membran Biyoreaktr Konfigurasyonlar

Membranlarn biyoreaktr nasl entegre edileceine gre, iki MBR proses konfigrasyonu
tanmlanmtr. Bunlar ya reaktre dardan (Sv/biyoktle ayrmnn apraz akl membran
filtrasyonu ile ayr bir nitede gerekletii) harici ya da sv/biyoktle ayrmnn biyoreaktr
iinde batk membranlar ile gerekletii batk ekilde entegre edilmektedir (ekil 87).
ekil 87. Membran Biyoreaktrler, a) Harici b) Dhili (Batk) Konfigurasyonlar (Judd, 2006).

Batk membranlar dhili veya harici olabilir. Yani membran biyoreaktr ierisine direkt
yerletirilebilecei gibi, biyoreaktr dna ayr bir tank ierisine konulabilir (ekil 88). Ayr bir
tank iine alnmas pompa veya vakum maliyetlerini artrr. Ancak membrann temizlenmesi ve
kontrol kolaydr. Ayn zamanda, bu iletme eklinde gaz/sv geri devri yaplarak, fiziksel ykama
da yaplmas tercih edilir olmas salanabilir.
156
ekil 88. sel (A) ve Dsal (B) Batk Membran Biyoreaktrler (Singhania vd., 2012).

Batk MBRler daha az enerjiye ihtiya duyarlar. Fakat dk membran yzey kesme
seviyeleri saladklarndan, daha dk sznt aklarnda iletilirler. Bu daha fazla membran
yzey gereksinimleri anlamna gelir. Gnmzde ticari uygulamalarn ou, dk enerji
gereksinimlerinden dolay batk konfigrasyonlara dayanmaktadr (Judd, 2006). M B R l e r i n
batk konfigrasyonlar, harici konfigrasyonlar ile kyaslandkalarnda nispeten dk enerji
gerektirmeleri nedeniyle, daha fazla tercih edilmektedir (Tablo 36).

Tablo 36. Dhili ve Harici Membran Biyoreaktrlerin Kyaslanmas

Dahili MBR
Harici MBR
Havalandrma maliyeti yksektir
Havalandrma maliyeti dktr
Pompaj ve nakil masraflar dktr
Pompaj ve nakil masraflar yksektir
Sznt aks azdr
Sznt aks fazladr
Temizleme ihtiyac azdr
Temizleme ihtiyac daha sk ve fazladr
letme maliyeti dktr
letme maliyeti yksektir
lk yatrm maliyetleri fazladr
lk yatrm maliyetleri dktr
Mdahale edilebilmesi deiimi zordur
Mdahale edilebilmesi ve deiimi kolaydr

157

Harici MBR modlleri reaktrn dnda yer alr ve membran kapsayan bir resirklasyon
dngs zerinde sv karm sirkle edilir. Batk MBR modllerinde ise membranlar sv
karmda batk olarak reaktrn iine yerletirilir. D balantl MBRler, daha yksek iletme
Trans-Membran basnc (TMP) ve istenen teet akm hzna ulamak iin yksek hacimsel akm
gerektirdiklerinden dolay, ok daha yksek enerji ihtiyacna gerek duyarlar. Fakat temizlenmeleri
kolaydr. MBR srecinde, teet akm hz ve filtrasyon basncn salamak iin ihtiya duyulan
enerji maliyeti hemen hemen toplam iletme maliyetlerinin %60-80n tekil eder. Ancak batk
membranlarn kullanlmas enerji gereksinimleri azaltmaktadr.

Harici MBR membran sisteminin iletilmesi ile ilgili enerji maliyetleri kk atk su akmlar
uygulamalar ile snrldr. Membran sznts veya biyosistem k suyu bir vakum pompas
kullanlarak membranlar boyunca geri devir edilebilir. Harici MBR membran yaplara gre dahili
MBR membran ierii proses akkannn birim hacmi bana nemli lde daha fazla membran
alan ierir. Dhili MBR 28 kPadan 56 kPaa kadar daha dk bir trans membran basnc
ile alr. Ayrca etkin bir ekilde daha dk bir sv apraz ak hz alr. Bu da membran
bileenlerinin daha ekonomik olduunu gsterir. Maliyetin dmesi ile beraber verimlilik ve
performansn artmasn salamada, apraz akl MBR membranlarn atksu artmndaki yksek
maliyet sorununu zlebilir.
7.2. MBRde Ak ekli

Membrann basnc hidrolik bir pompa ile drlebilir. Biyoreaktr iinde yaplan
havalandrma biyoktlenin bymesi ve reaktrn kartrlmas iin oksijen transferi salar.

Batk (veya dhili) konfigrasyonunda iri kabarckl bir datc genellikle kullanlr. Bu sistem
verimli bir oksijen transferi sunmaz. Fakat ykselen baloncuklar membran yzeyinde alkantl
bir apraz ak hz (yaklak 1,0 m/s) salar. Bu sistem membran yzeyinde madde birikmesinin
azalmasna ve membran zerindeki akn korunmasna yardmc olarak membran mrn uzatr.

Harici akl sistemlerdeki iletme aks ile kyaslandnda membrann az sklk ve titizlikte
temizlenmesinden tr ykleme gereklidir. Harici yapl havalandrmada olduka verimli bir
oksijen transferi salayan genellikle ince kabarckl bir datc kullanlr. Bu sistemlerde kullanlan
apraz ak hz genellikle daha yksektir (24 m/s). Sistem, ayrc bir para tarafndan kontrol
edildii iin sistemin alma aks daha yksektir.

Membrann kirlenmesi membrann mrn azaltr ve iletme aksn drr. Her iki sistemin
de avantaj ve dezavantajlar olduu iin iletme seenekleri yaplacak uygulamaya baldr.
7.3. MBRlerin Avantaj ve Dezavantajlar

7.3.1. MBRlerin Avantajlar

Bir membran proseslerinin kullanmnda, tesisin az alan kaplamas, artlm suyun kalitesi,
az amur retimi ve iletme esneklii gibi birok avantaj vardr.
158
7.3.1.1. Artlm Su Kalitesi

Klasik aktif amur proseslerindeki temel problem amurun kmesidir. Bu mikroflorann
kt floklamas veya filamentli bakterilerin oalmasna neden olur. Kat ve kolloidlerin tamam
membran ayrma ilemiyle giderildiklerinden dolay, ktrmede artlm suyun kalitesinde etkili
olmaktadr.

Sonu olarak, sistemin iletme ve bakm kolaydr. Bir ntrient eksiklii kt kme sonucu
filamentli organizmalarn ar bymesine yol atndan, endstriyel atksularda nemlidir.
nk k suyu, askda maddeleri iermediinden, yzey sularna nihai dearj edilebilir ve farkl
yeniden kullanm amalar iin kullanlabilme imkn salar.

7.3.1.2. letme Esneklii

Bir MBRde amur ya (Y) hidrolik bekletme sresinden (HBS) tamamen bamsz olarak
kontrol edilebilir. Bu yzden, ok uzun bir amur bekletme sresinde, nitrifikasyon veya metan
bakterileri gibi yava gelien organizmalarn tam bekletilmesi salanabilir ve bu durum byk bir
iletme esneklii salar.

7.3.1.3. Dk Alan htiyac

Hacimsel kapasiteleri tipik olarak yksektir. nk ktrme kalitesinden bamsz olarak
yksek bir amur konsantrasyonu srdrlebilir. ki saatten daha dk HBSlerde olumlu olarak
uygulanmaktadr. Hacimsel yklemedeki dalgalanmalar artlm su kalitesini etkilemez.

MBR amuru ve klasik aktif amurun flok boyut dalm zerindeki bir analiz, MBRdeki
flok boyutu 100mden ok daha kk olduu ve kk bir aralkta younlatn gstermitir.
Dier bir yandan, klasik aktif amur prosesindeki flok boyutu 0,5 den 1000 m aralnda deitiini
gstermitir. MBRlerdeki daha kk floklar daha yksek bir oksijen ve/veya karbon substrat
ktle transferi ve bylece sistemde daha yksek aktivite salanabilir. Ayrca MBRli alanlarda ok
byk tasarruf salanmaktadr. nk yeniden kullanlabilir kaliteye ulamak iin ikinci ktrme
aralar ve nihai artmaya ihtiya olmamaktadr.

7.3.1.4. Yksek Oranda Ayrma

Artma verimi, ayrmayan polimer maddelerin szmasnn nlenmesiyle artar. Eer bu
polimer maddeler biyolojik olarak ayrabilirse, artma prosesindeki maddelerin birikiminde bir
azalma gereklemesi ile bozulabilir. Dier yandan yalnzca membranlar ayrma ile giderilemeyen
dk molekl arlkl znm organik maddeler, mikroorganizmalar ile bozulabilir ve
gazlatrlabilir veya artlm suyun kalitesinin artrlmas sayesinde, bakteriyel hcre bileikleri
olarak polimerlere dntrlebilir.

Yksek biyoktle konsantrasyonu ve biyoksidayonun bir ekzotermik proses olmas nedeniyle,
maksimum aktif scaklk aralnda scaklk art muhafaza edilebilir. Maksimum byme oran,
aktif amur sisteminde gzlenen aktivitenin yaklak be kat daha yksektir. Reaktr hacminin her
m3ne dayal olarak yksek biyoktle konsantrasyonu ile kombine yksek aktivite, klasik dnm
oranlarndan 1015 kat daha yksek dnm hzlar meydana gelir.
159
7.3.1.5. Dk amur retimi

Membranlardaki almalar amur retim oranlarnn ok dk olduunu gstermitir
(Tablo 37). Evsel atksularn artmnda, amur ya 50100 gn olduunda, amur retiminin
byk oranda azaldn gstermilerdir. Bu durum, genellikle reaktrdeki dk F/M oran ve
daha uzun amur ya ile aklanr.

amur susuzlatrma hcresel polimer ekillenmesini salar. Ayrca mikrobiyal aktivitenin
amur ya art ile deiebilecei deerlendirilmitir. Fakat bu konuda yaynlanm ok az bilgi
vardr. Mikroorganizma populasyonu zerinde nceki mikroskobik gzlemler amur yann
artmasyla filamentli bakterilerde azal, rotifer ve nematotlarda ise art olduunu gstermitir.

Tablo 37. Evsel Atksu Artmnda Klasik Aktif amur Sistemi (AS) ve MBRlerin amur
retimlerinin Kyaslanmas.
Proses Tipi
amur Ya (gn)
amur retimi
Referans
AS
10-20
0.7-1 KgMLSS/Kg BOI5
Hsu ve Wilson, 1992
AS
14
0.7-1 KgMLSS/Kg BOI5
E.I.A, 1994
AS
33
0.6 KgMLSS / Kg BOI5
E.I.A, 1994
MBR
25
0.53KgMLVSS /KgBOI5
Trouve ve di.1994
MBR
50
0.22 Kg MLSS/ Kg BOI5
Takeuchi ve di. 1990
AnMBR
30
Butcher , 1989
AnMBR
150
Wen vd., 1999
AnMBR
0.8.-1 Kg MLSS/ Kg BOI5
Fuchs vd., 2003
AnMBR
30
P.M. Sutton ve di. 2004
7.3.1.6. Dezenfeksiyon ve Koku Kontrol

Membran filtrasyon prosesinde bakteri ve virus giderimi her hangi bir kimyasal ilavesi
olmakszn yaplabilmektedir. nk tm sre ekipmanlar kapatlabilir ve bu durumda koku
yaylmas olumaz.

7.3.2. Membran Biyoreaktrlerin Dezavantajlar

MBRde artma sreci tek bir havuzda gerekletii iin sistem mekanik ve kontrol adan
konvansiyonel sistemlere gre daha karmaktr. Ancak % 100 otomasyon sayesinde iletim
kolaylatrlabilir. letim srasnda zamanla membran gzenekleri tkanr ve artlm su ak
azalr, bunu engellemek iin belirli aralklarda basnl hava/su ve kimyasallarla (sitrik asit ve
sodyum hipoklorr) gzenekler temizlenebilir. Tm bu temizlik ilemi otomatik yaplabilir. Ancak
bu kimyasallar iin az hacimlerde de olsa biriktirme amacyla depolama tanklar gerekir.
160

Anaerobik membran biyoreaktr uygulamalarnda temel bir dezavantaj da tkanma olaydr.
Membran temizleme, membran zellikleri ve membran mrn etkileyen, uzaklatrlmas
gereken kimyasallar reten, tesis kurulum stopaj ihtiyacndan dolay reaktr iletimini etkiler.
Biyoktle, kolloidler, znebilir organik maddeler, inorganik ekeltiler ve hcre d polimerik
maddeler gibi faktrler membranlarn kirlenmesine neden olarak verimli almalar snrlayabilir.
Bunlar membran yzeylerinde birikerek gzeneklerin tkanmasna, kek olumasna sebep olur.
Aky olumsuz etkiler. Bu durumda, MBRlerde katlarn birikmesi, genellikle yzey kesmenin
tetiklenmesi ile kontrol edilebilir. Batk bir AnMBRde bu durum retilen biyogaz resirklasyonu
ile baarlabilir. Uygulanan gaz debisi kek tabakas geliiminin kontrol edilmesi iin nemli bir
iletme parametresidir. Fakat uygulanan sistem iin enerji gereksinimlerini etkileyecektir.

Membran maliyetleri ve membranlarn temizlenmesinde kullanlan kimyasallarn maliyetleri
de iletmede dezavantajdr. Yksek uygulama gerektirdiklerinden enerji, pompa ve benzeri
maliyetler sz konusudur. Membran gnmzde olduka pahaldr. Ancak membran konusundaki
almalar daha ekonomik membran retimi ynndedir.
7.4. MBR Performansn Etkileyen Faktrler

Membran balanm biyoreaktrlerin balca amac yksek kalite k suyu salayan
biyolojik srelerin verimini artrmaktr. nk biyolojik artma ve membran ayrma ayr sreler
olduundan, birleik MBR sreci nispeten karmaktr. MBR srelerini optimize etmek iin
birok parametre dikkate alnmas gerekir. Bunlar; scaklk, amur ya, hidrolik bekletme sresi,
amur zellikleri gibi iletme parametreleri, malzeme ve membran maliyetleri, enerji maliyeti,
membran zellikleri, ak ve apraz akm hz (CFV), trans membran basnc vb. parametrelerdir.
Ayrca atk amurun artm ve uzaklatrlmasn da dikkate almak gerekir. Yaplan almalar
membranlarn temizlenmesi ve/veya gaz pskrmesi gibi faktrlerde etkili olduu belirtilmitir.

Klasik aktif amur ve MBR srelerinin atk amur zellikleri kyaslandnda, MBR atk
amurunun susuzlatrlmasnn daha zor olduu grlmtr. Bu durum yksek organik madde
ierii ve hcre d polimerlerinin ar retimine balanmaktadr.

Tm bu parametreler birbiri ile ilikili olduu iin, optimizasyon karmaktr. rnein amur
konsantrasyonundaki bir art biyolojik aamay geniletebilir. Ancak amur konsantrasyonu
belli limitleri at zaman, amur karmnn viskozitesindeki dramatik arttan dolay, sznt
aks hzl bir ekilde azalr ve amur konsantrasyonundaki bir art, ayrca gaz transfer verimini
etkileyebilir ve havlandrma iin gerekli enerji bu yzden artabilir.

Membran filtrasyonunu sznt aks, membrann ham maddesi ve gzenek boyutundan
etkilenir. Ayrca kullanlan basn, sv viskozitesi/trblans gibi iletme koullar ve filtrelenen
sv karmn fiziksel zellikleri de aky etkiler.

7.4.1.letme scakl, amur Ya (Y) ve Hidrolik Bekletme Sresi (HBS)

Membran biyoreaktrlerin aktif amur proseslerine gre nemli avantajlarndan biri,
evsel atksuda 25g/L, baz endstriyel atksularda ise 80g/Lye kadar yksek biyoktle
161
konsantrasyonlarnda, dolaysyla dk reaktr hacimlerinde alabilme zelliidir. Membran

biyoreaktrlerle azot giderimi ile ilgili almalarda, 5 ile 72 gn arasndaki amur yalarnda
ve 0.05 ile 0.66 kgBO/m3.gn arasndaki organik yklemelerde nitrifikasyonun gerekletii
ve amur yann 10 gnden 50 gne artrlmas ile amonyak gideriminin %80den %90lara
ykseltebildii rapor edilmitir.

Anaerobik Membran biyoreaktr prosesleri genelikle mezofilik (350C ) ve termofilik
0
(55 C) scaklklarda iletilmektdir. Bu scaklklar evsel atksu amurlar gibi yksek oranda kat
ieren maddelerin artlmasnda zellikle nem tar. Biyolojik artma srelerinin performans
ve stabilitesi amur ya ile ilikilidir ve membran biyoreaktrler serbest kat retmek ve daha
iyi kalitede k suyu salamak amacyla reaktr ierisine mikroorganizmalarn ilavesi bu ama
iin kullanlr. HBS ve Ynin eit olduu ve yksek organik ykl atksularn artlmasnda
scaklk art reactor boyutlarn kltmeye yol aar ve reaksiyon hzlarn artrr. Ayrca scaklk
art sv vizkozitesini artrdndan dolay, membran aksn artrr. Mezofilik iletmede iki kat
kadar Y gerektirmesine ramen, Ortam scaklklarnda iletilmesi teknik olarak daha verimli
deerlendirilmitir. Anaerobik membran biyoreaktrler iin tavsiye iletme koullar Tablo 38de
verilmitir.

Tablo 38. Anaerobik Membran Biyoreaktrler in letme Koullar (Sutton ve di., 2004)
PARAMETRE
DEER
Reaktr amur ya (Y), gn
30- 150
Reaktr Scakl, oC
20-55
pH
6.5-8.2
MLSS, g/l
2-15
Organik ykleme hz, Kg/m3.gn
0.5-10
Reaktr Uucu askda kat madde (UKM), g/l
8- 22.4
Hidrolik Bekletme sresi, gn
0.6-30
Besleme KOI, g/l
2-50

Bir AnMBR biyoktle alkonlduundan Y art gerekleirken HBS azalmasna izin
verebilir. rnein mezofilik koullarda iletilen bir anaerobik membran biyoreaktrde 4-6 saat HBS
ile 150 gn Y salanmtr. Bu imkn daha kk reaktr tasarmlarna izin verir. AnMBRsde
Y ve HBS konusunda veri eksiklii mevcuttur.

Aerobik MBR yksek oranda havaya ihtiya duyarlar. Bu ilave maliyet demektir. Atksu
artmnda kullanlacak batk MBRnin tasarmn da en nemli parametreler membran kirlenmesi
ve iletme ve bakm maliyetleridir. Havalandrma ile membran kirlenmesi ilave maliyet artna
neden olur. Ayrca kirlenme membranlarn kullanm mrlerini azaltr. Bu tr membranlarda
MLSS aral 10-20g/L aralndadr. F/M oran tasarmda nemli dier bir parametredir. Yksek
F/M oranlar iletme ve bakm maliyetlerini artrabilir. Burada MBR sisteminin iletme koullar
verilmiir(Tablo 39).
162
Tablo 39. Aerobik MBRin letme Koullar (Yiit, 2009)

PARAMETRELER
BRMLER
DEERLER
Hidrolit Bekleme Sresi
Saat
1.1-3.6
MCRT (ortalama hcre bekletme sresi)
Gn
2-10
F/M Oran
gKO/gVSS.gn 1.41,0.84,0.73,0.55
Membran akm
L/m2.saat
30 (18)
Byk kabarck havalandrmas
L/s
14.2
MLSS konsantrasyonu
g/L
8+2 ve 8-2
Geri devir oran
Qr/Q
5-26
7.4.2. Ak, Trans-Membran Basnc (TMP ) ve Geirgenlik

Kat-sv veya sv-gaz ayrmnda kullanlan membranlarn verimleri akdaki deiim veya
iletme moduna bal olarak transmembran basnc izlenerek belirlenebilir. letme sznt akm
hznn sabit basn srecinde membran aks belirlenebilir. Ayrca ak ve TMPna bal olarak
geirgenlik belirlenebilir.

Membran filtrasyon performans membrann kendi direnci ve srekli filtrasyon altnda sv
ile oluan diren ile etkilenmektedir. Sznt aks, transmembran basncn bir fonksiyonudur.
Basna bal ksmda sznt aks uygulanan basnla orantldr. Basntan bamsz ksmda
ise sznt aks balca kek tabakas direnciyle ilikilidir.

Srekli iletmede, dk trans-membran basncndaki sznt aks yksek trans-membran
basncndaki sznt aksndan daha yksektir. Bu katlarn snr tabakasnn spesifik direncinin
uygulanan emme basncnn gl bir foksiyonu olduunu gsterir ve artan itici kuvvetin
dengelenmesinden daha ok filtasyon direncinde bir art olduunu gsterir. Bu durum filtrasyonun
dk trans-membran basnnda geekletirilebileceini vurgulamaktadr.

Anaerobik membran biyoreaktrlerde (AnMBR) yaygn olarak 0,1m MF ve UF
kullanlr. UF 2-7 bar basn aralnda altrlrlar. Gzenek boyutlar 0,01 ile 0,05m aralnda
deimektedir. 0,005 ile 0,1m aplarndaki znm tuzlar, dk molekl arlkl maddeler
gibi bileenleri tutarlar.

Ak, tasarlanan kombinayonlara bal olarak deiir. rnein seramik mikrofiltrelerde ak en
yksek 100 L/m2.saat gsterilirken, batk hollow fiber membran modllerinde (d kaplamal) en
dk ak 3.5 L/m2.saat gsterilmitir. Przsz yzeyli membranlar (seramik) daha yksek ak hz
salayar ve daha yksek kek tabaks adhezyon direncinden dolay nerilmektedir. Uzun mrleri,
gl kimyasal temizleme diren kabiliyeti ve yksek iletme basnc seramik membranlarn
avantajlarnda bazlardr.
163

Membran aksnn sadece membran seimine (tipi, geometrisi ve benzeri) bal olmad
ayn zamanda TMP, apraz akm hz vb gibi iletme koullarna da baldr. Bu yzden membran
seimi (yatrm ve deitirme maliyeti) ve iletme koullar (enerji ve temizleme gereklikleri
gibi) filtrasyon maliyetlerini belirler. Modl dzeni membran yzeyinde turblans etkiler. Onun
yksek paketleme younluundan dolay, hollow fiber membranlar muhtemelen batk membran
biyoreaktrlerde daha ok kullanlmaktadr. Hallow fiber membranlarda, ak azalmasnda temel
neden, fiberler arasndaki boluklarda partikllerin birikmesidir. Fiberlerin farkl paketleme
younluu altnda kat partikl birikmesinin drt nedeni olduu gsterilmektedir. Bunlar; tam
dalma, ksm birikme, tam birikme ve yzey tkanmadr. Eer bir paketleme younluu kritik bir
deerde kullanlandan daha dk ise, fiber boluklar arasndaki partikl birikmesi nlenebilir.

7.4.3. apraz Akm Hz

Membran biyoreaktrlede kirlenme kontrolunda teketsel akm hz kullanlmaktadr.
zellikle batk membranlarda membrann d eperinde veya membran etrafndaki teetsel akm
hznn artrlmasyla, kek tabakasn oluturan maddeler azaltlabilir. Ancak MBRlerde apraz
akm hznn art, biyoktle zerinde kesme kuvveti etkisine sahip olarak reaktr performansn
azatl belirtilmitir. Bira sanayi k sularn artan bir anaerobik rtcnn biyoktle
filtrasyonu iin TMPnn aksine ak ve apraz akm hz arasnda linner bir iliki bildirilmitir.
Yksek apraz akm hzna sebep olan kesme, flok krlmasna ve daha yksek oranda biyoktle
dispersiyonuna yol aabilir. Bu yzden, biyoktle iinde organik ve gaz ktle transfer art, sre
verimini artmaya yardmc olabilir.

7.4.4. Biyogaz/Hava Geridevir ve Membran Gevetme (Dinlendirme)

Membran biyoreaktrlerde membran kirlenme kontrolu strateji standart olarak almalar
yaplmtr. Biyogaz geridevir kek tabakasnn olumasn engelleyebilir. Ayrca membran
dinlendirme veya aamal altrma ilemi membran kirlenme kontrol zerindeki etkisi
aratrlmaktadr. Ancak hem biyogaz geridevir hem de membran dinlendirmenin membran
kirlenme kontrol zindeki etkisi vardr.

Aerobik MBRde direkt olarak hava resirkle edilerek membran temizlenebilir veya kullanm
sreleri artrlabilir.

7.4.5. Membran Temizleme

Membran temizleme ilemi hem fiziksel hemde kimyasal yntemlerle yaplabilmektedir.
Fiziksel temizleme snger veya benzer bir aygtla silme, su ile ykama, gaz pskrtme gibi
ilemlerle yaplmaktadr. Kimyasal temizleme ilemi ise uygun kimyasal zeltilerle (alkol,
seyreltik asit, NaOH vb.) yaplmaktadr. Her iki temizleme ynteminin de membran kirlenme
kontrolnde etkileri szkonusudur.
164
7.4.6. letme Modu

Ak azal eitli iletme kontrol vastalaryla giderilebilir. Srekli filtreleme yerine kesikli
filtrasyon, kek tabakas basncn azaltabilir. Bylece diren azaltlr ve daha iyi ak salanr. Belli
durumlarda, sznt geri ykamas ile ayrca desteklenebilir. Srekli iletme ile kyaslandnda,
hava ile geri ykamal, kesikli iletme zerinde yaplan kapsaml almalar ak hznn artn
gstermitir.

7.4.7. Viskozite

Sznt ve sv karmn viskozitesi sznt aksn etkiler. Sznt viskozitesindeki bir art
filtrasyon aksn etkiler. Sznt esasnda ak bata iletme scaklndan etkilenir. Ancak amur
viskozitesi de ayrca dolayl olarak aky etkiler (Praderie, 1996). Membran yzeyi evresinde
trblansn derecesi ve ters akm srasnda membran yzeyi boyunca hzn derecesi, konsantrasyon
ile etkilenmi dngde, amur viskozitesiyle etkilenebilir.

Aerobik amur iin amur konsantrasyonu ile viskozite arasnda exponansiyel bir denge
vardr. Ayrca anaerobik iin de benzer sonular rapor edilmitir. Ak snrlamas zerinde biyoktle
konsantrasyonunun da etkisi olmaktadr.

7.4.8. Mikrobiyal Aktivite

Harici membran biyoreaktrlerde membran kirlenmesini azaltmak ve yksek oranda aky
salamak yksek sv hzlar uygulanmaktadr. Bunu salamak iin byk hacimli pompalar
kullanlmaktadr. Membran pompas ile sv geri devir partikl boyutunun klmesine neden
olmaktadr. Anaerobik flok ve granllerde hidrojen transferi srasnda, krlma ve dalma
gerekleir. Hidrojen reten bakteriler metan retimini drebilir. Onun iin hidrojen kismi
basncn dk tutumak iin metan reten bakteriler ile hidrojen reten bakteriler arasnda bir
denge salanmas gerekir. Klasik anaerobik sistemlerle kyaslandnda AnMBRde mikrobiyal
aktivite nispeten daha dktr.
7.5. MBR Tasarm

Tasarmda kullanlacak veriler deneysel verilere dayal yaplr. Hesaplamalar adm adm aadaki
gibi yapabiliriz.

Volumetrik ykleme Oran (VLR)

denklemi ile hesaplanr. Burada, Qin, giri debisi (m3/gn), So, giri COD konsantrasyonu (m3/d)
ve V, reaktorn alma hacmidir (m3).

165
Hidrolik bekletme sresi ( HRT)

denklemi ile hesaplanr.
amur bekletme sresi (amur Ya)

ile hesaplanr. Burada X harm svsndaki amur konsantrasyonu (mg/L) ve x, reaktrden
gnlk boaltlan amur gereksinimi (mg/gn).
Relatif ak azalmas ( RFR)
Burada, Jin, giri kararl membran aks (L/m2 h) , Jsteady T sresinde kararl membran aks (L/
m2 h) dir.
Gerikazanlabilir Membran Oran (RMR)

denklemi ile hesaplanr. Burada Jclean, kimyasal temizlemeden sonra membran temiz su aks ve
Jw, balang su aks.
7.6. Atksularn Artmnda AnMBRler ve Uygulama rnekleri

Krk yldan fazla sreden beri, anaerobik artma konsantre endstriyel ve evsel amur
ynetimi iin tesis edilmi iyi bir proses olmutur. Son yllarda bu sre mikrobiyolojisinin daha
iyi anlalmas ve gelien reaktr tasarm, dk younluklu atksularn artm iin uygulanmasn
mmkn klmtr. Anaerobik atksu artma srecinde temel zorluk, aktif bir biyoktle ve net byme
hznn dk olmas nedeniyle yeterli miktarda alkonmasdr. Sonu olarak, anaerobik sitemlerde
daha uzun minimum bir amur bekletme sresi (SRT) gerekir. Bu minimum SRT altnda iletmek,
sistem hatalarna yol aan byme hzlarndan daha hzl oranlarda sistem mikroorganizmalarnn
yorulmas ile sonulanr.
166

Anaerobik artma, verimi dk olduundan popler deildir. Metan gaz retimi ve dk
amur oluumu avantajlarna ramen, dearj ynetmeliklerini karlamada yetersiz olmaktadr.
Ayrca bu sistemler ok yklemelere ve geni dalgalanmalara kar hassastr. Anaerobik atksu
artma sistemlerindeki ykleme oranlar, ounlukla reaktrdeki amur ya ile dikte edilir. Yksek
amur ya, daha iyi k kalitesi ve gaz retimine yol aan, iyi bir reaktr performans salar. Daha
dk bir amur ya daha uzun hidrolik bekletme sresine (HRT)ne yol aar. Bylece daha byk
reaktr hacmi ve daha yksek maliyet gerektirecektir. Eer reaktrdeki bioktle minimum SRTden
daha uzun tutulabilse, bu problemlerin stesinden gelinebilir ve bylece bioktle konsantrasyonu
artrlabilir. Askda byyen anaerobik sistemlerde, yksek amur konsantrasyonu alkonmasna,
sre ve bileen tasarmnda kimyasal koaglantlar ve modifikasyonlarn kullanlmasyla seperator
performans sayesinde ulalabilir.

Bundan baka, anaerobik fitleler, akkan yatakl reaktrler, yukar akl anaerobik amur
yatakl reaktorler (UASB), Dner kondaktrler vb. gibi eitli anaerobik reaktor konfigurasyonlar,
daha uzun bekletme sresi ve daha ksa hidrolik bekletme sreleri ile desteklenmektedir. Tm bu
sistemler askda byyen anaerobik sistemler ile kyaslandnda daha az alana ihtiya duyarlar.
UASB dnda tm dier sistemler, biomas ilikisi zerinde uygun ortam iin boluk ksmlar
kullanlr. Ancak yukar akl havasz amur yata (UASB)na ilikin sorunlar, granle olabilen
uygun bir a amurun teminine, uygun bir organik ykleme oranna ve evresel koullarn kontrolne
baldr. Bu durumda, anaerobik atksular iin membran ayrma ileminin uygulanmasnda eitli
avantajlar sz konusu olmaktadr. Bunlar;
amurun granllemesine bakmakszn reaktr hacmi art olmadan biomas
konsantrasyonunun artmas,
Kloidal /serbest askda kat ve iyi kalitede k suyu; membran anaerobik sistemlerin
birounun performanslarn belirlemek iin balca endstriyel atksular ile test edilir.
Standartlar kolayca karlayabilir artma verimi art; Koloidal maddeler ve
makromolekller membranlar ile bioreaktorlerde tutulur ve tamamen ayrr.
Sistem hatalarn nlemek iin daha yksek bir hzda ara rn toksiklerin giderimi: Yava
byyen metan bakteriler dhil tm mikroorganizmalar tutulur.
Baz almalar anaerobik MBRde daha yksek metan retim oranlarnn elde edildiini
gstermitir.

eitli atksularn (kanalizasyon, besin sanayi atksular, endstriyel atksular, yksek
oranda katt madde ieren atksular) AnMBRs uygulamalar yaygndr. Ancak anaerobik rtc
srecinde membran filtrasyon uygulamas hala gelime aamasndadr. Bu durum tam lekli
uygulamalarn eksikliinden kaynaklanmaktadr. Ancak pek ok aratrmac dk hacimsel
yklemelere ulamada, yalnzca dk veya orta derecede biomas konsantrasyonlar uygulamtr.

167
7.6.1. Anaerobik MBR lerin Evsel Atksularn Artlmasnda Uygulanmas

Grethlein (1978) bir septik tank membran sisteminin evsel atksularn artmnda nasl fizibil
olduunu aratrmtr. Sistemde harici membran kullanlmtr (ekil 89). letme basnc 345
1030 kPa (50150 psi), toplam 106 litrelik bir hacimle iki blmeli dikdrtgen tank tesis edilmi
ve 2,65 l/daklik bir minimum debi uygulanmtr. Septik tankn artma kapasitesi kullanlmas ile
ortalama giri ve k hacimsel debi elemitir. ki tip membran modl (dz levhal bir membran
modl ve bir ters osmoz nitesi) kullanlmtr.
ekil 89. Septik tank k suyunun artm iin Deney Dzenei.

Membran yzeyindeki konsantrasyon polarizasyonu kontrol etmek ve septik tankn ieriini
kartrmak iin, membran yzeyindeki sirklasyon oran (ters akm ) sznt hzndan ok daha
yksek tutulmutur. Bu almada 2,2lik bir iletme skalas (2 dakika ak ve 2 dakika kapal)
belirlenmitir. Sistemde 22.9 cm/s kadar dk bir ters akm hz ile yaklak 20.42 l/m2 saatlik
kararl bir ak salama imkn olmutur. Dngnn kapal peryodu boyunca (besleme kenar basnc
baybass vanas almasyla salanmtr) geri akm olutuunda, belli baz katlar syrlm, fakat
tm membran yzeyinin temizlenmesi iin yeterli olmamtr.

Membran yzeyinin temizlenmesi sonucu oluan jel tabakasnn kendiliinden paralanmas,
dngsel iletme yntemi kendi kendini temizleyen yegne bir metottur ve uzun sreli pratik ak
seviyelerine ulamak iin muhtemelen en nemli mekanizmadr.
168

Artlm suyun kalitesi, kincil artma k sularndan daha iyi deilse bile, benzer zellikler
sergilemitir. rnein 270 mg/L lk bir k BOD konsantrasyonu % 8595 giderilirken, E. coli
ve bulanklk kaydedilen snrlarn altnda gereklemitir. Bu sistemin belirgin bir zellii, 3,5
mg/llik giri besleme nitrat konsantrasyonunun yaklak % 75 kadar giderilebilmitir.

Septik tanktaki organik karbonun anaerobik ayrtrma hz, mikroorganizma konsantrasyonun
ve membran oluturan substratn artmasndan dolay, 3-4lk bir faktre kadar artmtr. Ara
yklemelerde bile, rtcnn PH stabilizesi mkemmeldir (6,57,2). amur birikmesi normal
bir septik tanktan daha az olmutur.

7.6.2. Anaerobik MBRlerin Endstiriyel Atksularn Artlmasnda Uygulanmas

Farkl endstriyel atksularn artm iin harici bir membran bioreaktr olarak, ADUF
(Anaerobik rtcUltrafiltrasyon) srelerinin kullanm incelenmitir. Bu srete 500
kPalk bir basnta 9 mmlik tbler polieterslfan bir membran kullanlmtr. ki temel iletme
nitesinden oluan ADUF sreci; harici basn uygulanan ultrafiltrasyonlu bir anaerobik rtcden
olumaktadr. Bu nite ile gerekletirilen almalarn bazlar aada verilmitir.

7.6.2.1. arap Damtma Atksularnn Artmnda Harici AnMBRlerin Uygulamas

arap damtma atksularn (37gKOI/L) artmak iin harici bir ultrafiltrasyon membranl
pilot lekli bir anaerobik rtc, Ross ve arkadalar (1990) tarafndan kullanlmtr. Bir
rtc ve dsal ultrafiltrasyon niteli pilot tesis ekil 90da gsterilmitir.
ekil 90. Anaerobik Artma iin uygulanan Pilot lekli ADUF prosses diyagram.
169

2,4 m3lk rtc 30.000 mg/Llk bir MLSS konsantrasyonunda iletilmi ve ultrafiltrasyon
(UF) modlnn tesisinden nce 350Cde 4 kg KO/m3.gnlk bir hacimsel ykleme orannda sadece
arap damtma atksuyu ile beslenmitir. 1.75 m2lik toplam membran alanl bir UF modll 400 kPalk
bir giri basncnda test iin kullanlmtr. 2 m/snlik bir ters akm hz ile uyum iinde UF ierisinden
yksek oranda amur geri devri, rtc iin 0,3 m3/gn substrat besleme orann kaynak artnda 2,4
m3/gnlk bir sznt hacmi gereklemitir. Ar byk UF nitesi gnlk besleme iin szntnn
bir edeer hacminin atlmas ve ar szntnn geri devri ile rtc dzenlenmitir.

Yedi ay srekli iletmeden sonra 400 kPa giri basncnda son derece yksek bir balang
sznt aks, 62,5 L/m2.saat den aamal olarak 37,5 L/m2.saate azald belirlenmitir. Ayrca
37,5 L/m2.saatlik bir ak verilmi yeni bir orijinal modln geici ikamesinde, ak azalnn
membran kirlenmesine sebep olmadn gstermitir. Fakat rtc bileimindeki deimeler
ile rnein, rtcdeki AKM 30 kg/m3 balang konsantrasyonu yedi ayda 50 kg/m3
konsantrasyona ykselmitir. amurun kt stabilitesine ramen, msaade edilebilir hacimsel
ykleme oranlarndaki artn bir sonucu olarak, rtcde oluan biyoktle miktar artmtr.
alma periyodu boyunca, ykleme oran 4kg KOI/m3.gnden 12kgKO/m3.gne artmtr.
Membran temizleme gereksiniminden nce birka haftalk periyot iin, iletme aks baarl
bir ekilde srdrlmtr. ADUF sisteminde (eitli pilot ve tam lekli ADUF tesisleri), KO
giderim derecesi elde edilen bir besleme ve srasyla 37 ve 2,6 kg /m3 k konsantrasyonuna kadar
olmak zere, % 93 gereklemitir.

7.6.2.2. Dier Baz Uygulamalar

Albasi ve arkadalarnn (2002) almasnda, farkl molekl arlkl (MWCO) kesikli
drt UF membran, yksek niasta ve ya konsantrasyonlar ieren gda proses atksular iin
ters akl bir membran ayrma nitesi ile birleik bir anaerobik proses kullanlmtr (ekil
91). Kat alkoyma sresi, hacimsel organik ykleme, pH ve scaklk gibi iletme parametreleri
deerlendirilmitir. AnMBRs performans zerinde MWCOnn etkisi, organik madde, askda kat
madde, renk ve bakteri giderimi ve sznt ak azal asndan incelenmitir. Ayrca membran
fouling ve temizleme, allan membrann fiziko-kimyasal zelliklerine, ak azal ve membran
otostopisine dayal olarak tartlmtr.

Sistem bir depolama tank, bir anaerobik reaktr, membran modlleri ve bir membran
temizleme sistemini kapsamaktadr. Ham su 1mmden daha byk askda kat maddeleri gidermek
iin zgaralar kullanmtr ve sonra depolama tankna pompalanmtr. Depolama tanknn
toplam hacmi homojen bileiklerin kartrld atksuyun olduu yerde 0,7m3 dir. Sonra atksu
toplam hacmi 0,5 m3 ve alma hacmi 0,4 m3 ile havasz silindir bir reaktre, anaerobik reaktre
pompalanmtr. Bir otomatik pH kontrolr ile pH 7 civarnda, bir otomatik stc ve scaklk
kontrol ile scaklk 37 0C civarnda muhafaza edilmitir. Gaz retim hacmi bir gaz debimetre
ile llmtr. A amuru evsel bir atksu artma tesisinin anaerobik amur rtcsnden
alnmtr. Membran ayrma nitesi, toplam yzey alan 0,32m2 olan sekiz membran tabakasnn
olduu ters akl dz plakal bir modl tesis edilmitir. nite paralel iletilen ve tek tek izlenebilen
sekiz kanala sahiptir. nitenin dizayn, nitedeki spesifik bir membran tabakas iin rnek alma
ve ak lmne izin verecek ekilde yaplmtr. Her bir kanaln boyutlar uzunluk, genilik,
ykseklik srasyla, 300 mm, 68 mm, 0,7 mmdir.
170
ekil. 91. AMBR tertibatnn ematik diyagram, (1) depolama tank, (2) anaerobik reaktr, (3)
membran modl, (4) hidrolik temizleme tank, (5) kimyasal temizleme tank, (6) sv debimetre, (7) su kapa, (8)
hava debimetre, (9) pompa, (10) basn metre, (11) stma ekipman, (12) scaklk kontrolr (13) pH kontrolr.

almada angay Uygulamal Fizik Blm tarafndan retilen PES200, PES300, PES500
ve PES700 polietherslfan (PES) UF membranlarn drt tipi kullanlmtr. 20.00070.000 Dalk
MWCO iin 200700 askldr. Basn pompasnn gc 0,75 Kwtr. Uygulanan basn 0,2
Mpadr. Tm memranlar ters ak hz, besleme svs, basn, temizleme ve scaklk gibi edeer
iletme koullarnda iletilmitir. Membranlar ile tutulan amur anaerobik reaktre geri devir
edilmitir. Dz plaka membran modl 0.14 MPalk bir iletme basncnda membran szntnn
geri devri ile her gn 30 dakika temizlenmitir. Modl her 10 gnden nce, 1 saat % 0,5lik NaOH
zeltisi ile kimyasal olarak temizlenmitir.

Bu almada 2 kg/m3 ykleme orannda KO giderimi % 90 zerinde ve 24,5 kg/m3.gn
yklemede %80 zerinde giderim salanmtr. Giderim oran 44,5 kg/m3.gnlk yklemede
keskin bir ekilde dmtr. Drt membrann hepsinde AKM, klor, KOI ve bakteri gideriminde,
srasyla %99,9, % 98, %90 ve %99,9ye ulaan yksek giderim verimi gzlenmitir.

AnMBRs iin HRT, SRT, pH ve scaklk gibi iletme parametrelerinin kontrol ok nemli
olmutur. Yeterli HRT sistem verimini salamada gereklidir ve bu almada 50 saatten daha fazla
ihtiya olmutur. SRT, 50 gnden daha byk deerlerde kat ekilde membran fouling ve su ak
azalna sebep olmutur. Bir alkalinite zeltisinin ilave edilmesiyle pH kontrol, AnMBR iletimi
boyunca toplam tamponlama kapasitesini salamada ihtiya olmutur.
171

Nispeten yksek scaklkta organik ayrma hznda biraz artmtr ve nemli oranda su
aks artmtr. UF membranlarnn MWCO rejeksiyon performansnn belirlendii byk molekl
arlkl bileikleri ayrmadaki fark, MWCOnn AnMBRs sisteminde askda katlar, organik madde
ve bakterinin giderilmesinde ok kk etki sergilemitir. Biyolojik amurun alkonmas sresince
fouling kek tabakasnn olumas UF membrann eleme etkisini deitirmitir ve AnMBsn
rejeksiyon performansnda MWCOnn etkisini minimize ettii belirlenmitir. Ancak, membran
zellikleri AnMBRs aks, membran fouling ve temizleme durumunu byk oranda etkilemitir. lk
alma srasnda, konsantrasyon polarizasyonundan dolay, daha kk bir MWCOl membran
aks ok byk oranda azalmtr. Bunun aksine, uzun sreli iletmede, en byk giri su aks ve
en przl yzeyli PES700 membran, membran gzeneklerinin tkanmasnn bir sonucu olarak,
en sert ak azal sergilemitir. Ancak przl PES700 membrann ak azal hidrolik ve kimyasal
temizleme ile geri kazanlmas zor olduu belirlenmitir.

Membran otopsisinde, balca fouling tabakasnn bileimi, inorganik bileikli biofilme bal
olmutur. EPS bileimi fiziksel olarak biofilmleri stabilize etmi ve rutin temizleme skalasndan
biofoulingi korumutur. biofouling tabakasnn kontrol iin, daha sk geri ykama ve verimli
kimyasal ykama kullanlm ve kabul edilebilir bir ak salanmtr.

Verilen bu gelime ve deerlendirmeler, genellikle membran maliyetlerini azaltmaktadr.
MBR teknolojisinin klasik srelerle daha ok ekonomik olarak rekabet edecei ve atksu artmnda
artan bir ekilde daha yaygn uygulama alanlar bulaca beklenmektedir. Sonular bir anaerobik
membran artma sisteminin, yksek amur ya ve onun artma verimi tahmin edildiinde, uygun
olacan gstermitir. alma, bir anaerobik siteme membrann dhil edilmesi aktif bir bakteriyel
populasyon salad ve son szntde daha temiz bir k suyu saladn gstermitir. Sistem
ayrca daha yksek ykleme oranlarna yetenekli ve henz maksimum artma kapasitesini ulamakta
olduunu gstermitir. Bu UF menbranlar ile salanan reaktrdeki bakteriyel populasyonun iyi
kontrol edilmesinin bir sonucudur. alma boyunca k suyu/sznt vastasyla ihmal edilebilir
biyoktle kayb gzlenmitir.
172

Tablo 40. Baz Endstriyel Atksularn Artmnda Kullanlan Anaerobik rtcUltrafiltrasyon Tesislerinin letme Kriterleri (Ross ve Strohwald, 1994).
Parametreler
Birim
Bira
arap
Damtma
Meyve
Suyu
Yumurta
Prosesleri
Msr
Prosesi
rtc hacmi
m3
0.05
2,4
3.0
80
2610
leme periyodu
Ay
18
35
Besleme KOIsi
kg/L
6.7
37
3.5
4-15
Ykleme oran
kg/L
0.18
0.26
0.8
0.35
0.3
KOI giderimi
97
93
77
95
97
Hidrolik ykleme
kg KOI/m3,gn
17.0
12.0
5.0
6.0
3.0
amur yk
kgKOI/kg .VSS.
0.7
gn
0.58
0.5
0.33
0.24
HBS
Gn
0,8
3.3
0.8
1.3
5.2
Scaklk
35
35
35
30
35
MLSS
kg/m3
30-50
50
10
10-30
23
Membran alan
m2
0.44
1.75
9.6
200
800
Ak
L/m2.h
10-40
40-80
20-40
15-30
10-70
Giri basnc
kPa
340
400
500
500
600
Ters akm hz
m/s
1.5
2.0
1.8
1.8
1.6
Tp ap
mm
9.0
12.7
9.0
12.7
9.0

Harada ve di. (1994) tarafndan yaplan bir deneyde, sznt aks ekim sresi geerken,
nemli oranda azalmtr. Bu membran yzeyinde bir jel tabakasnn olumas ile ilgili olabilir.
Bu olay yksek molekll organik maddelerin znlmezliine sebep olmutur. lave olarak,
MLSSdeki art jel tabakas matriksinde hcrelerin birikmesini artrm ve aknn bozulmasn
hzlandrmtr. Su ile ykamada jel tabakas bir ksm elimine edilmesine ramen, sznt aks
her bir ykamadan sonra balang seviyesinin %100ne dndrlememitir. AnMBR ile yaplan
farkl almalarn bir kyaslanmas Tablo 41de verilmitir.
173
Tablo 41. Farkl Uygulamalar iin AnMBRlerin Performans ve letme Koullar.
Atksu Tipi
Yksek
Meyve AKMli
Sentetik Bira
Niasta
arap
suyu
Damtma
MF
MF
Membrane
MF
(Hallow
(P&F)
onfigrasyonu
fiber)
UF
UF
(P&F)
HBS (saat)
48-120
MLSS (kg/m3) 16.9
15
MLVSS(kg/
m3)
Besleme (mg
KOI/L)
36.6
28
% KOI
giderimi
75.5
96
Scaklk (0C)
37
35
174
MF
UF
MF
87.495.5
12
55,2170.0
24
31-38
7.6
37.5-113.3 15
VLR(kgKOI/
m3.gn)
Referans
Yksek
younluklu
Kimura ,1991
10-20
24.6-48.6
0.5
46.2-84
2.2-10,2
1.5-2.5
19.7
35.5
>98
98
96
93
25(TOC)
0.00210.5
3.6-12
0.7
61
35
Harada Fakrul- Minami Kitamura
Hall
Nagano ve
et
et
Razi,
ve
al,1995
di.,1992
al,1991 al,1994
di.,1994 1994
ekil 92. AnSMBRnin ematik Gsterimi.

Jeison ve Van Lier (2006) almalarnda AnMBRlardaki membran yzeyinde oluan kek
tabakas hadisesini incelemilerdir (ekil 92). k aks, gaz pskrme, kat konsantrasyonu ve
scakln etkileri deerlendirilmitir. Kritik ak kavram, nemli oranda kek tabakas oluumunun
meydana gelmesinde, ak tanm kullanlmtr. Anaerobik batk MBRler kek oluumu zerinde
biomas konsantrasyonu ve gaz debisinin etkisi allmtr.

Biomas konsantrasyonu mezofilik MBRlerde oluan kek oluumu belirlenmesinde nemli
bir faktr olduunu gstermitir. Mezofilik koullarda, biomas konsantrasyonu kritik aky lineer
etkiledii belirlenmitir. 70 m/saatlk bir yzeysel gaz hznda, 20 g TKM/Lden 40g TKM/Llik
bir artta kritik ak 21 L/m2.saatten 9 L/m2.saate dt belirlenmitir. Ayrca gaz pskrme
oran kritik etkiyi etkilemesine ramen, onun etkisi biyoktle konsantrasyonun etkisinden ok
daha kk olmutur.

Termofilik koullarda, mezofilik koullarda kyaslandnda, kek tabakas oluumu zerinde
biomas konsantrasyonu ve gaz pskrme orannn etkisi byk lde azalr. Hem biomas
konsantrasyonu hem de yzeysel gaz hz, kritik ak zerinde daha fazla etkisi bulunmayan aa
yukar bir deer gstermitir. Ayrca, termofilik MBR, mezofilik MBR ile kyaslandnda, ok
daha dk gaz pskrme seviyeleri gerektirmitir. Bir karm biomas konsantrasyonunda, k
aksnda benzer seviyeleri elde edebilmek iin, termofilik koullardaki gaz gereksinimlerini
mezofilik koullarn gaz gereksinimlerinin % 50 altnda olmutur. Ksa sreli almalarda kek
oluumu esas olarak tersinir durum gstermesine ramen, partikl birikmesinin hzl artmas,
aniden kritik aky amaktadr. 50 g TKM/Lde, kritik ak zerinde sadece 3L/m2.saatlik ak art,
srasyla mezofilik ve termofilik reaktrlerde 1.0 ve 0,5bar/saat zerinde bir trans-membran basnc
(TMP) art gereklemitir. Bu yzden iletme aks, her iki scaklk durumunda muhtemelen
kritik akya yakn deerlere snrlanaca belirtilmitir.
175

Jeison ve Arkadalar tarafndan (2008) yksek oranda partikl organik maddeleri ieren
bir atksuyun artm iin biyoktle alkonmasna ilikin membran uygulanmas incelenmitir.
Mezofilik ve termofilik koullar altnda iki batk anaerobik membran bioreaktr (AnMBR)
iletilmitir (ekil 92). Bu reaktrlerin performans deerlendirilmi ve ykleme potansiyelleri ve
membran filtrasyon performans asndan kyaslanmlardr.

AnMBR teknolojisi partikl organik maddelerin artmn artran toplam kat madde alkonma
imkan salar. Ayrca askda katlarn yksek bir organik ksm ile atksularn anaerobik artm,
daha yksek reaksiyon ve dolaysyla daha yksek organik ykleme potansiyelleri salayan,
termofilik koullar uygulanarak artrlabileceini gstermilerdir.

Dk dnsz fouling seviyeleri 90 gnlk dnemde zerinde gzlenmitir. Kek
oluumu ulalabilir aky snrlayan balca olay olduu gzlenmitir. Ancak, yksek amur
konsantrasyonunda, batk AnMBRlerde tbler membran ile kullanldnda, kek oluumunu
engellemek iin yeterli yzey kesmeyi salamada gaz pskrme hz yeterli olmamtr. Bir enerji
kayna olarak biyogazn kullanm, AnMBRlerde membran filtrasyon uygulamasna bal olarak
maliyetleri telafi edebilecei ifade edilmitir.
176
8. TERS OZMOS (RO) VE TUZSUZLATIRMA

Nfus art, sanayileme, etkin tarmsal faaliyetler, snrl yeralt ve yerst su kaynaklarnn
bilinsiz tketimi sonucu direkt kullanlabilen sular insanln ihtiyalarn karlayamaz hale
gelmitir. zellikle yln byk ksmnda kurak geen krfez lkeleri, Akdeniz sahili lkeler, baz
ada lkeleri (Kanarya Adalar rnei) ve sahil blgelerinde bulunan baz askeri tesislerde daha da
youn su ktl yaanmaktadr. Bu blgelerde ihtiya duyulan ime ve kullanma suyunun byk bir
ksm deniz suyundan elde edilmektedir. Bilindii gibi deniz suyu youn tuzlu olduundan direkt
kullanlamamaktadr. Suyun younluu scaklk ve derinlie bal olarak deiir. Deniz suyunun
tuzluluu ortalama olarak % 0.34-0.37 arasnda deimektedir. Deniz suyunu tuzluluu >15000
mg/Lden byktr. Trkiye denizlerindeki oranlar; Karadenizde % 0.18-0.22 iken, Akdenizde
ise % 0.37-0.43 arasnda deimektedir. Kzl deniz ve Basra krfezinde bu oranlar % 0.43lere
kadar kabilmektedir. Deniz suyunu ime ve kullanma suyu haline getirmek iin eitli teknolojik
sistemler kullanlmaktadr. En yaygn kullanm ise ters ozmos sistemleridir.

Ters ozmos, deniz suyunun tuzsuzlatrlmasnda uygun bir sistem olarak kullanlmaya
balanmtr. lk kullanm doal malzemelerden yapl membranlarda yaplyordu. Doal
malzemelerden membranlarn kullanlmasnda ters ozmos uygulamalar snrlyd. 1960l yllardan
sonra sentetik maddelerden membran yapmnn gelimesine paralel olarak ters ozmos sistemi
uygulamalar da artmtr. Gemi 15-20 yl iinde membran teknolojisindeki hzl gelimeler, ters
ozmos teknii ile ilgili mhendislik ve bilimsel almalar tevik etmitir. Sre iinde iki nemli
bilimsel ve teknik eilim ortaya kmtr. Birincisi, ters ozmos membranlarn performans geliimi,
ikincisi de daha byk tesisler ve piyasalardaki gelimelerin verimi artrd gibi maliyetleri de
drmesidir. Gelimelerden nce, bir su kaynann normal kaynaklardan temin edilmesi, ters
ozmos ile tuzsuzlatrma sonucu elde edilmesinden birka kat daha ucuzdu. Tuzlu deniz suyundan
ime ve kullanma suyu elde etmek olduka pahalyd. Gnmzde ise ters ozmoz sistemi, bir
proje gelitiricisi iin bamsz bir esneklik salamakta ve maliyetler drlebilmektedir. Son
zamanlardaki sistem tasarm ve enerji geri kazanmndaki gelimeler, ters ozmos uygulamalarn
daha verimli klmaktadr. Dnyann su ktl ekilen blgelerinde, ters ozmos sistemi ile deniz
suyu tuzsuzlatrlmas teknii baarl bir ekilde uygulanmakta ve tesisler kurulmaktadr.

Baarl ters ozmos sistemi uygulamalar iin, deniz suyunun bir n artmaya tabi tutulmas
gerekir. n artma tasarm, ters ozmos membranlarnn mrn uzatr. Membran sorunlarn
azaltarak verimi artrr. nk membran bozulmalarna sebep olan deniz suyundaki maddeler, n
artma ile giderilir.

Deniz suyunun tuzsuzlatrmas ileminde, n artmada; kat maddeleri gidermek iin zgara
vb. aksamlar kullanlr. Kat maddeleri ayrmak iin yerekimi prensibine gre alan bir film
filtresinden deniz suyu geirilerek zgara vb. aksamlarnda tutulamayan maddeler tutularak daha
iyi temizlenir. Byle bir filtre iin tipik olarak; slica, anthracite, granit veya sadece kum ve antrasit
kullanlabilir. Bu filtrelerden geen ve 10m byklndeki maddelerin tutulmas iin UF/MF
kullanlabilir (ekil 93).
177
ekil 93. RO Prosesinde MF/UF Membran Proseslerin n Artma in Uygulanmas

Byle bir n artmadan geen deniz suyu, ters ozmos filtresine yksek basn altnda verilebilir.
Ayrca n artmada, Ultrafiltasyon /Mikrofiltrasyon (UF/MF) yaygn olarak kullanlmaktadr. UF/
MF filtreleri, ters ozmos prosseslerinin ykn hafifletirler. 0,2-2m boyutlarndaki maddeleri
tutarlar. Daha kk apl znm kolloid ve iyonlar (0,2 nm boyutlarna kadar) ters ozmos
sitemlerinde tutulurlar.

Ters ozmos sistemlerinin gnmzdeki verimli gelimelerine ramen, tasarm ve
iletmelerinde baz sorunlar da olmaktadr. Genel olarak sistemdeki sorunlar;
Membranlardaki anma ve bozulmalar,
Yksek enerji maliyeti,
Tuzun membrandan nfuz ediindeki sorunlar,
Besleme suyu oran ve dk ak,
Besleme suyunun scakl,
Sistemdeki biyobyme olarak saylabilir.

Bu sorunlar ters ozmos sistemindeki membran sistemini bozar ve verimi drrler. Bu
sorunlar minimize etmek iin deniz suyunu ters ozmos sistemine vermeden nce iyi bir n artma
sistemine tabii tutulmas ve ters ozmos siteminde kullanlan membranlarn sklkla temizlenmesi
gerekir. Ayrca sistem anmalarn nlemek iin metal alamlar yerine paslanmaz elik ve
polimerik maddeler kullanlmaldr. Bu iki malzemenin geliimine paralel olarak, gemi yllara
gre ters ozmos sistemlerinin iletme maliyetlerinde azalmalar salanmtr. rnek maliyet
uygulamalar verilecek olursa, iki n artma seeneinin her biri ile 75.000m3/gnlk tesisler iin
sermaye ve toplam iletme maliyeti Tablo 42de gsterilmitir. Kyaslama srasyla % 6.5 ve %3.6
UF iin bir maliyet gstermektedir.
178

Polimerik maddelerin gelimesine bal olarak, membran sistemlerinde gelimeler
salanmtr. Membranlardaki bu gelimeler ters ozmos sistemleri iin enerji tketimini
azaltmtr. Ayn zamanda enerji geri kazanm teknolojileri de gelimitir. Tm bu gelimeler
sorunlar azaltmakta ve verimi artrmaktadr. Bu gelimeler, ayn zamanda ters ozmos sistemleri
iin kullanlan basnc azaltlmay ve besleme aksn artrmay salamtr. Enerji geri kazanmn
salayan teknolojilerin geliimi, pompa ve trbinlerde kullanlan basnc azaltmaktadr. Konsantre
tuzlu sular, yksek basn pompalarndan uygulanan basncn sadece 14 barn kaybettirmektedir.
Gerisi enerji geri kazanm ile telafi edilmektedir.

Tablo 42. Klasik Filtrasyon ve n Artmal UFnn 75.000 m3/ gn Kapasiteli Deniz Suyu
Tuzsuzlatrma Tesisi Maliyetleri
Sermaye ($/m3 /gn)
Toplam Iletme Maliyeti

$/m3
Klasik Filtre
Batk UF
Klasik Filtre
Batk UF
Altyap (enerji
temini,tuzlu su borular,
inaa, sznt/rejekt
tanklar)
196
196
0.251
0.254
n artma (kartu filteler

dahil)
124
138
0.122
0.132
RO
558
558
Deiken
0.253
0.252
Membranlar (UF ve RO)
66
113
O&M
Toplam
944
1005
Toplam
0.615
0.637
Sermaye
Sabit
O&M

Ters ozmos sistemlerinde, deniz suyunun tuzsuzlatrlmas iin gerekli olan temel enerji
tuzlu su besleme basnc iindir. Deniz suyu ters ozmos sistemi iin uygulanan basn, ortalama
25 Kg/cm2dir. Son yllarda ticari olarak gelitirilen membran uygulamalar iin bu deer 70 Kg/
cm2ye kadar karlabilmitir.
8.1.Ters Ozmos (RO) Sistemlerinin letilmesi

n artmadan gemi su, basnl pompalar ile tehiz edilmi dk basnl paslanmaz
elik iine monte edilmi ters ozmos membran modl sistemlerine beslenir. Bu arada slfrik
asit ve kelmeyi nleyecek anti scalant ilavesi yaplr. Besleme suyunun pHn membranlarn
zelliklerine bal olarak 5- 7ye ayarlamak ve membran yzeyinde kirelemenin olumasn
nlemek iin asit ilavesi yaplabilir. Ayrca asit anti scalant olarak da kullanlabilir.
179

Basn pompalar 48-80 barlk gerekli iletme basncn salayabilecek zellikte olmaldr.
Ancak basn artka membran mr ksalr. Ekipman anmalar artar. Dolaysyla iletme maliyeti
artar. letme srasnda deniz suyu scakl 22-270C arasnda olmas istenir.

Son yllarda deniz sularnn RO prosesi ile artlmasnda n artma iin klasik filtrasyonlara
bir alternatif olarak ultrafiltrasyon membranlar deerlendirilmektedir. Byk alanlarda pilot
almalar yaplmtr. Dk kirlenme oranl klasik filtrasyon ile n artmaya kyasla UFlarn n
artmada kullanlmasnn daha faydal olduu uzun sreli testlerle ispatlanmtr. Suudi Arabistan,
Japonya ve indeki byk lekli tuzsuzlatrma tesislerinde n artma amal UF kullanm
yaygndr. ki alternatifin RO ncesi n artma amal kullanmnn tipik tasarm koullarnn bir
kyaslanmas Tablo 43de verilmitir.

Tablo 43. Deniz Suyunun Tuzsuzlatrlmasnda Proses Tasarm Koullar
Iki aamal
Parametre
Hz 1
Geri kazanm 1
Birim
m/saat
%
n Artma Tipi
Klasik filtrasyon Batk UF
7.3
96
-
filtrasyon
Hz 2
m/saat
10.2
Geri kazanm 2
Ak
Geri kazanm
Basn
Ak 1
Geri kazanm 1
Basn 1
Ak 2
Geri kazanm 2
Basn 2
%
L/m2.saat
%
Bar
L/m2.saat
%
Bar
L/m2.saat
%
Bar
97
42.5
92
0.7
13.9
50
54.3
26.0
90
10
Proses
ZeeWeed 100 UF
ki geili RO
13.9
50
54.3
26.0
90
10
Ters ozmos sistemine nispeten benzer bir uygulama olan, ultrafiltrasyon ve mikrofiltasyon
gibi dk basnl sistemler ve kombinasyonlarnn n artmada uygulanmas ile deniz suyundan
tuz giderimi salanmakta, verim artrlmakta ve maliyetler drlebilmektedir. Byle n artmal
bir ters ozmos sistemi;

Su girii,
Pompalama sistemi,
Enerji kulanm,
Geri kazanm sistemi,
Nihai artma ve kontrol sistemlerini kapsar.
180
Ayrca;
n artma su giriinin dzenlenmesi,
pH dzenlemesi,
Asit ilavesi,
Membran bozulmalar,
Scalantlar nleyici kimyasallarn ilavesi ve
Partikl maddelerin giderilmesini kapsar.

pH genelde membran besleme suyu zelliklerine gre 48 arasnda olmas istenir. Bunu
salamak iin asit ilavesi yaplabilir. Membranlarda kelme ve adsosbsiyonu nlemede anti
scalant ve asit ilavesi yaplabilir. Membran verimini optimize etmek iin gerekirse 0,20,4 mg/L
ferik klor desteinde polielektrolit dozlamas yaplabilir.

Besleme suyunun girii ya denizden direkt ya da sahil ve kylarda bulunan kuyular ile
yaplr. Direkt denizden alnan suya gre sahil ve kylardaki kuyulardan alnan sular daha dk
younlukludur. Alg ve toplam znm kat madde asndan daha iyi kalitededir.

n artma; Besleme suyunda bulankla sebep olabilecek silt, kil, mikroorganizma,
baz organik madde vb. maddeleri gidermek iin uygulanr. nk bu maddeler ters ozmos
sistemerindeki membran gzeneklerini tkar, mrlerini ve kullanm verimlerini drr. Deniz
suyundan ime ve kullanma suyu elde edilecei zaman, ters ozmos sisteminin verimli almas ve
iletme maliyetlerini drmek amacyla n artma uygulanr. nce kil, silt vb. kolloid maddeler,
bir gravite film membrandan geirilir. Daha sonra 10 -20 m apndaki baz znm ve askda
kolloidal maddeler, proteinler ve mikroorganizmalar tutmak iin UF/MF sistemleri kullanlr.
Bylece byk oranda temizlenmi deniz suyu membran gzenek boyutlar 0,0001- 0.002m olan
ters ozmos sistemine yksek basn altnda beslenir. Mikrofiltrasyon ile n artma uygulanmas,
bir ters ozmos sisteminde membran saysn, dolaysyla alann % 40 orannda drr.

Su kalitesi iin gsterge olarak Silt Density ndex (SDI) kullanlr. SDI tuzsuzlatrlacak
sudaki askda kat madde konsantrasyonu ile membrann kirlenme potansiyelinin genel bir
gstergesidir. SDI artarken, kirlenme potansiyeli de artar. Membran reticileri SDI deerlerini
test ederek vermelidirler. ou membran reticileri SDI15sinin 5ten kk olmasn isterken,
baz reticiler de daha dk SDI15 deerleri isterler. n artma SDInin drlmesinde etkilidir.
10 m film filtrelerin ylda en fazla 34 kez deitirlirler. Bylece uzun sre iyi bir besleme suyu
salanabilir. Deniz suyu SDIsi 3,5 geerse oluabilecek iletme sorunlarna bal olarak 25mg/
L arasnda flogulant madde ilavesi gerekir. Yaplan almalarn bir sonucu olarak SDInn art,
flogulant ihtiyacn genelde kurak mevsimlerde artrmaktadr. Denizlere organik ve inorganik
maddeleri ykayarak giren ya sular, algler ve koloidal maddeler, SDI oranlarn nemli lde
etkilemektedir. Kurak mevsimlerde SDI art iletme sorunlarna ve maliyetlerin artna sebep
olmaktadr.
181

Pompalama sistemleri, besleme iin gerekli basnc uygulamak ve basn dalmndaki
farkllklar dengelemek iin kullanlr. Osmotik pompalarn gelimesi 1970l yllarda balamtr.
Son zamanlarda daha geni kapsaml kullanlabilen osmotik pompalar gelitirilmitir. Bunlar 4mm
i ap ve 40mm uzunluunda titanyum alaml silindirik bir konteyner eklindedir.

Yksek basnl paslanmaz elik pompalar, tuzun geiine izin vermeyen, sadece suyun
geiine izin veren ters ozmos membranlarna, n artma uygulanm, besleme suyunu uygun
olarak veriliini salarlar. Verilecek basn membran dayanmlarn amamaldr. Son yllarda
gelitirilen baz membranlara 84 kg/cm2 basn uygulanabilmektedir. Bunun iin santrifuj pompalar
kullanlmaktadr. Deniz suyu iin uygulanabilir basn arallklar 50 -80 bardr.

Ters ozmos sisteminde kullanlan membranlara bal olarak, deniz suyundan tuzsuzlatrma
%9899 oranlarnda yaplabilmektedir. Farkl tip membranlarn kullanm sz konusudur. letme
srasnda membran yzeylerinde oluabilecek kelmeler anti scalant ve asitlerle nlenmelidir.
kelen maddelerin membrandan sklebilmesi iin yeterli temas sresi gereklidir. Temizleme
sresi birka gn srebilir. Membranlar, UF/MFl n artma sistemlerinde ylda 1-2 kez
temizlenirler. Ayrca membranlar iin tavsiye edilen scaklklar (20-27oC) verim iin nemlidir.
Membran yzeylerinde oluan pullanmay nlemek iin kimyasallar kullanlabilir. Yaygn
kullanlan kimyasallar; slfrik asit, sodyum hidroksit, potasyum hidroksit, EDTA, slfamik asit
vb. maddelerdir.

Ters ozmos sistemlerinde su besleme ve tuzsuzlatrma iin enerji transferi gerekir. %96ya
kadar verimle altrlabilen prosseslerde, dnm salayan enerji geri kazanm sistemleri
iletilmektedir.

Ters ozmos membran sistemlerinde geirilen sularn, ime sularnda bulunmas gereken, tm
iyon ve maddeleri alnmtr. pH ve bakteriyolojik adan uygun olmayabilir. Bu nedenle bu suyu
uygun hale getirmek iin iletmede nihai artma uygulanmaldr. Burada ime suyu standartlarn
salamak amacyla remineralizasyon, dezenfeksiyon ve sertlik salama ilemleri yaplr. Ters
ozmos teknolojisinin uygun seimi; besleme suyu kalitesine, suyun karakteristiklerine ve toplam
znm kat madde miktarna baldr. Deniz suyunun uygun tuz ierii 15000- 50000 ppmdir.
Ters ozmos sistemleri ile znm tuz ieriinin giderim verimi % 8898 aralndadr.
8.2.Ters Ozmos Membran Sistemlerinde letme Sorunlar

Ortadouda, Akdeniz ky lkelerinde ve dier blgelerde, ters ozmos sistemlerinin iletilmesi
srasnda, yksek biyolojik aktivite, yzeyde partikl madde birikmesi, membran yzeyinde
kirelenme, organik madde adsobsiyonu ve bulanklk gibi birok sorun ile karlalmtr.

Memran yzeyinde partikl ve koloidal maddelerin birikmesi geirgenlii azaltr. Eer geni
blgeyi kaplar ve keskin olurlarsa, yzeyde delinme ve tahriplere sebep olabilirler. Memranda
seiciliin dmesine sebep olabilirler. Membran yzeyi ve boluk arasnda kalan partikller,
iletme boyunca basn deiimleriyle membranda srtnmelere neden olmaktadr. Membran
182
mr boyunca aamal olarak membran hassasiyeti yaygn olarak bozulur. Membrann deitirme
sreleri ksalr. znm organik maddeler, membrandan geebilir veya yzeye adsorblanabilir.
Bylece membran yzeyinde bakteriyel kolonilerin oluumu gzlenebilir. Bakteriyolojik
kolonilerin olutuu bir membran rnei ile organik maddelerin adsorbland bir membran
rnei srasyla ekil 94 ve 95de gsterilmitir. Ayrca hem besleme suyunda hem membran
yzeyinde alg bymesi gerekleebilir. Normal olarak klorlama ile alglerin elimine edilmesi
mmkn olmayabilir. Byle bir durumda alg byme sorunlarn minimize etmek iin ters ozmos
besleme tanknn st kapatlabilir. Bylece gne nlarnn geii ve alg bymesi nlenebilir.
Bu durumda deniz suyunda bulunabilecek alglere ramen besleme tanknda alg byme sorunu
minimize olur. Son yllarda gelitirilen membranlarda birok kirleticiye ramen, membranlarn
zararl organizma ve koliformlarn geiine izin vermedii gzlenmitir.

Scaling(membranda kirelenme), besleme suyunun stabilitesine baldr. Ters ozmos
sisteminde, ak azalmasna ve sistem yzeyinde geirimsiz tabaka oluumunu salar. Bu nedenle
sistemden bu sorunu gidermek iin anti scalant veya asit kullanlabilir. Ters ozmos tesislerinin
iletilmesi boyunca anti scalant kullanm miktar 4.2 mg/Lden 1.0 mg/Lye drlebilmitir.
Scaling sorunu yaanan bir ters ozmos sistemi ekil 94de verilmitir.

Biyolojik aktivite, mikroorganizmalar ve besin kaynaklarnn bir arada olduu yerlerde
oluur. Ters ozmos sistemlerinde biyokirlenme hem besleme suyunda hem de membran yzeyinde
oluabilir. Mikroorganizma iin membranlar bir bariyer olmasna ramen, membran kusurlar
bazlarna gei salayabilir.
ekil 94. Partikl ve koloidal Kirlenmesi SEM grntleri (Durham, 1997)

183
ekil 95. Biyokirlenme SEM grntleri (Durham, 1997)

Dnyadaki ime ve kullanma suyu kaynaklarnn ktl devam ettii srece, deniz suyundan
ime ve kullanma suyu temini artarak devam edecektir. Dolaysyla en nemli tuzsuzlatrma
sistemi olan ters ozmos hakknda almalar srecektir. Ancak gnmz koullarnda yzeysel ve
yeralt su kaynaklarndan ime ve kullanma suyu teminine gre deniz suyunun tuzsuzlatrlmas
hala ok pahaldr. Maliyetleri 0,1 $/m3 altna drlme almalar yaplacaktr. Bu almalar
enerji geri kazanm ve membran zelliklerinin iyiletirilmesi ynnde younlaacaktr. Ayrca
deniz suyundan elde edilen ime ve kullanma suyunun zellikleri, doal yeralt ve yzeysel
suyun zelliklerini tamamaktadr. Bu da ters ozmos sistemlerinin dezavantajlarndan biridir.
Deniz suyundan baz iyonlar tutan bazlarnn geiine izin veren sistemler zerinde almalar
olmaktadr. Bunlarn baarl sonular vermesi halinde bu dezavantajlar minimize olacaktr. Ters
ozmos sistemlerinde kullanlan n artma sistemleri ve kullanlan kimyasal maddelerin azaltlmas
ynnde almalar olacaktr.
8.3. Tuzsuzlatrmada Kullanlan Proses Alternatifleri

Deniz suyunun tuzsuzlatrlmas Avustralyann sahil ehirlerinde ime suyunun nmeli bir
kaynadr. me suyu temini amacyla Melbourne, Sydney, Perth, Adelaide ve gney dou kralie
adasnn baz blgelerine RO prosesi ile tuzsuzlatrma tesisi ina ederek deniz suyundan ime
suyu elde etmektedir.
184

Tuzsuzlatrma sistemleri krktan fazla lkede sahil ve ehir merkezlerin ime suyu temini
amacyla kullanlmaktadr. Hemen hemen tm deniz ve okyanuslarda byk kapasiteli tesisler
ina edilmi ve iletilmektedir. Ancak en byk kapasiteli tesisler Arap krfezi ve Ortadou
lkelerindedir. Arap krfezinde mevcut tesis edilmi tuzsuzlatrma retim kapasitesi yaklak
olarak 3100 GL/yl ve Ortadouda ise 800 GL/yl civarndadr.
8.4.Kullanlan Teknolojiler
me suyu membran prosesler kullanlarak deniz suyundan elde edilebilir. Membran
tuzsuzlatrma prosesleri molekller ayrma ile ime suyu retek iin ina edilirler. Termal
tuzsuzlatrma tesisleri ise su moleklleri arasndaki balar krlarak alan prosesler tesis edilir.

Termal distilasyon en eski tuzsuzlatrma eklidir ve ve ilk olarak 1950lerde ime suyu
temini iin kullanlmaya balanmtr. Termal prosesler 2000 yllara kadar global tuzsuzlatrma
suyu kapasitesinin %70de fazlasnn eldesinde kullanlmtr ve gnde 100 megalitreden daha
fazla kapasiteli tesisler ina edilmi ve iletilmitir.

RO membran proseslerin kullanm ilk olarak 1960 yllarn oralarnda kk lekli tesislerin
ina edilmesiyle balamtr. Bu tesislerin kapasiteleri yaklak olarak 100ML/gn civarlarnda
olmutur. Ancak RO prosesindeki gelimlerden dolay, 2000 yllndan beri byk kapasiteli RO
tuzsuzlatrma tesisleri ina edilmitir.

Tuzsuzlatrma proseslernin amac su kaynaklarnn toplam znm kat (TDS) madde
ieriinden tuz ve dier moleklleri ayrmaktr. Deniz suyu tuzsuzlatrlmasnda 35 ile 45 g/L TDS
ieriinden 0.5 g/Lden daha dk seviyeleri drlmesi gerekir. Avustralyadaki uygulamalarda
TDSyi 0.1g/L deerlerinin altna drmek iin ilave artma gerekmektedir. nk ime suyu
standartlarnda TDS snr deerleri her lke iin deiebilmektedir. Avustralyada ime suyu iin
bunun maksimum deeri 0.1g/Ldr. me suyunun herhangi bir kayna gibi, tuzsuzlatrlm
deniz suyu denzenfeksiyon ile ilave bir artmaya ihtiya duyar. Bunun amac, hastalk yapc
mikroorganizmalarn dezenfeksiyonu, kimyasal stabilizasyonu salamak, borularda korrozyonu
nlemek ve baz durumlarnda muhtemel olarabilecek florrn di rme olayn azaltmaktr.

letilen ve ina halindeki tuzsuzlaitrma tesislerinde ime suyu elde etmek amacyla RO
membran prosesleri kullanlmaktadr. RO prosesi ok ynldr ve 0.5 g/Lden fazla TDS ieren
dier su kaynaklarnda da kullanlabilir. Bu kaynaklar ac yeralt sular ve atksular olabilir. RO
prosesi atksularn ime suyu kayna olarak tekrar kullanlmas ve geri kazanlmas amacyla da
kullanlmaktadr. Avustralya ktasnda ac yeralt sular veya deniz suyunun tuzsuzlatrlmasnda,
su retimi direkt olarak ebekeye verilmektedir.

Tuzsuzlatrma prosesleri ayrca evsel atksulardan TDSnn giderilmesi amacyla da
kullanlmaktadr. Atksulardan tuzsuzlatrmadan elde edilen su ierisindeki organik molekllerin
0.1mg/Lnn altna drlebilmesi iin ilave artma ve dezenfeksiyon gerekebilir. Tuzsuzlatrlm
atksular kimya, elik ve ya rafineri endstriler ile endstriyel uygulamalar iin direkt kullanlabilir.
Ancak tuzsuzlatrlm deniz suyundan farkl olarak, bu sular tuzsuzlatrlm deniz suyu veya
yeralt suyundan daha temiz olmasna ramen, direkt olarak ime suyu ebekelerine verilemezler.
185
Bununla birlikte Avustralyada bulunan gney dou kralie adas bat koridoru projesindeki gibi
baz durumlarda, tuzsuzlatrlm arksular bir yeralt suyu veya bir nehir havzas vastasyla
evreye geri verilebilir. Sonuta bu havzalardan ime suyu temin edilebilir. Bylece dolayl bir
kullanm sz konusu olur.
8.5.Tuzsuzlatrma Maliyet

Deniz suyu tuzsuzlatrlmas ile ime suyu eldesinin maliyeti, ilk olarak byk lekli
termal tesisler Arap krfezinde devreye sokulduu gnden itibaran zaman ierisinde aamal olarak
azalmtr. Kamu etki alannda, tarihsel maliyet verileri snrl olmasna ramen, termal tesisleri
iin retim maliyeti veya su tarifesi Abu Dubaideki Taweelah Al ve A2 tesisleri iin 1960lerde
9 $/m3 iken 2000 yllarda 0.7 $/m3ye kadar drld rapor edilmektedir. Benzer bir maliyet
eilimi RO tuzsuzlatrma tesisleri iin rapor edilen tarifelerden ortaya karlabilir. Kaliforniyada
1991 ylnda iletilen Santa Barbara RO tuzsuzlatrma tesisinde su maliyeti 1.55$/m3 ve 2000
ylnda Trinidad tesisinde 0.8$/m3 deerlerinde maliyetler rapor edilirken, 2003 ylnda srailin
Ashkelon yerlekesinde maliyet 0.63/m3 rapor edilmitir.
8.6.Tuzsuzlatrma Proseslerinin evresel Etkileri

Bir tuzsuzlatrma tesisinin inaas yerel evre ortamn karasal, deniz ve atmosfer koullar
zerinde etkilere sahip olmaktadr. Kaliforniya sahil yasas, Amerika Birleik Devletleri evre
program, Dnya salk rgt tesislerin nasl tasarlanaca ile ilgili ynetmelikler hazrlamtr.
Bu ynetmelikler nda inaa yaklamlar ile muhtemel evresel etkileri azaltlabilir. Ancak
tecrbeler tasarmlarn daha bilinli yaplmas halinde dahi sorunlarn tamamen ortadan
kalkmadn gstermektedir.

evresel etkiler konsantre tuz akntlarn dearj ve deniz suyunun girii ile ilgilidir.
Kimyasal artma proseslerinden atk amurlarn uzaklatrlmas, tesis yerine bal olarak iilebilir
su ebekesinin kanal ve borulama sistemleri, enerji temini tesislerin ina ve iletmesindeki fiziksel
etkiler gibi dier birok etki de mevcuttur.

Tuzsuzlatrma tesislerinin sahil ve deniz ortamna etkileri dikkatli tasarm ve titiz iletme ile
nlenebilir. Ancak sanayilemi blgelerdeki tuzsuzlatrma tesislerinin etkileri minimal olabilirken,
tesiste, su datm ebekesinde ve enerji temini tesis alanlarnda kirlilik fazla olabilmektedir. Bu
yzden, bir tuzsuzlatrma tesisinin ihtiyac ve kapasitesi nemlidir. Kapasite art durumunda
evresel etkileri de artaca bilinmelidir. Bu durum ek tedbir ve maliyetler getirecei muhtemeldir.
8.7. Tuzsuzlatrmada Enerji Durumu

Deniz suyun tuzsuzlatrlmasyla ime suyunun verimli retimi temel bir amatr. Singapur,
in, Kore, Arap krfezi lkeleri, ABD ve Avrupa Birlii lkelerini kapsayan birok lke hkmeti,
endstri ve akademik enstitleri aktif R&D programlara sahiptir. abalar tuzsuzlatrma ileminde
enerji gereksinimlerini gnmzdeki 3.5 kwh/m3ye kyasla teorik olarak 0.8kWh/m3ye kadar
186
drmeye odaklanmtr. Enerji gereksinimleri azaltmak iin alternatifler, RO sistemi iin yeni kuak
membran materyalinin gelitirilmesi ve daha verimli ileri ozmos gibi alternatif tuzsuzlatrma proseslerini
iermektedir. Karbon nano tp membranlar ve nano kompozit membranlar gibi baz gelecek vaad eden
teknolojiler hala gelime aamasndadr. Sonu olarak, birok R&D program RO ve distilasyon tesisleri
iin tuzsuzlatrma proseslerinin verimini artrmak amacyla allan projelerden oluur.

Enerji tketiminin ynetimi ve elik eden sera gaz emisyonlar tuzsuzlatrma proseslerinin
geliiminde nemli bir faktrdr. RO prosesine dayal tuzsuzlatrma prosesleri iin bakm
maliyetleri ve elektrik fiyatlarndaki hareketler de ok hasastr. rnein, 0.1 mg/Lden daha
dk bor ve 150 mg/Lden daha dk TDSli ime suyu elde etmek iin tasarlanan orta verimli
bir enerji geri kazanm tesisi 4.0 kWh/m3 enerji kullanrken, iki girili bir RO sisteminde, eneji
maliyetleri 0.05$/kWhden 0.2$ /kWhye artar. Su retim maliyetleri 0.34$/m3 den $0.91/m3ye
kadar (yaklak olarak %170) art gsterir. Sonu olarak, tuzsuzlatrma ile ime ve kullanma
suyu temini ve retim maliyetleri zerindeki artan enerji maliyetlerinin etkisini ynetmek iin
tuzsuzlatrmada su yatrm aralarnda etkili stratejilerin gelitirilmesi nem arzetmektedir.
Ayrca tuzsuzlatrma ile ilgili karbon emisyonlarn dengelemek, bir emisyon ticaret emasnn
ortaya karlmasnn bir sonucu olarak, su maliyetinde muhtemel artlar ynetmenin nemli bir
parasn tekil eder.
8.8. Dnyadaki Deniz Suyunun Tuzsuzlatrlmasnda Uygulama

rnekleri

RO proses uygulamalar 1980 yllarndan itibaren tm dnyada zellikle de dnyann
ime suyu ktl yaayan blgelerinde kullanlmaya balanmtr. Gnmzde deniz suyunun
tuzsuzlatrlmasnda kullanlan tesislerin %40-50s RO proseslerinden olumaktadr.

Tesislerin en yaygn kurulduu lkeler spanya, srail, Birleik Arap Emirlikleri, Suudi
Arabistan, Bahreyn, Libya, Gney Kbrs, Japonya, ABD, talya, Yunanistan, Avusturalya, in
ve Hindistandr. RO prosesileriyle 45g/L tuzluluk ieren deniz sularnn tuzsuzlatrlmasnda
verimli olarak kullanlabilmektedir. Burada dnyadaki RO tesislerinden rnek verilerek uygulama
ve iletme durumlar deelendirilecektir.

8.8.1.Suudi Arabistan

Suudi Arabistanda ime ve kullanma suyu kayankalar snrldr. Ayn zamanda ya
oranlar dktr. Bu lke okyanusa kys olan bir lkedir. Bu nedenle lke insanlarnn ime
suyunu karlamak amacyla deniz suyundan ime suyu temini iin dnyann en byk kapasiteli
RO tesisi kurulmutur (ekil 96) .

Bu tesilerde yllk olarak yaklak 2 milyar m3 deniz suyu tuzsuzlatrlrak ime ve kullanma
suyu temin edilmektedir. Bu miktar dnya deniz suyunun tuzsuzlatrlmasnn yaklak olarak
%20se karlk gelmektedir. Ayrca lkede bu kapasitenin artrlmas hedeflenmitir. Gnmzde
Arabistanda tuzsuzlatrlan suyun %15 RO prosesi ile %85 ise Membran Distilasyon gibi dier
187
birok farkl yntemlerle elde edilmektedir. Gnlk yaklak 7 milyar m3 deniz suyunun artld
tesis planlanmtr. Bu tesisin enerji ihtiyac lke enerjisinin yaklak %10nna karlk gelmektedir.
Tuzsuzlatrma sonucu elde edilen su lke nfusunun yaklak %50nn ime ve kullanma suyunu
karlamaktadr. lkedeki mevcut tuzsuzlatrma tesisleri ve kapasiteleri aadaki Tablo 44de
verilmektedir.

Tablo 44. Suudi Arabistandaki Tuzsuzlatrma Tesisleri ( Alarifi, 2013)

Proses
(MED)
(MSF)
(RO)
(MED)
(MED)
(MED)
(RO)
(MSF)
(MED)
(RO)
(MED)
(MED)
(MSF)
(MSF)
(MSF)
(MSF)
(RO)
(MSF)
Kurulu Kapasite (MW)

11
710
479
360
1225
357
Kapasite (m3/gn)
9,000
22,886
4,400
9,000
9,000
18,000
4,400
2,270
4,500
4,400
9,000
9,000
223,000
280,000
137,729
947,890
90,909
108,074
Tesisi Ad
Alwajih (3)
Khafji (2)
Umlujj (2)
Umlujj (3)
Farasan (2)
Rabigh (2)
Duba (3)
ALBirk
ALAzizih
Haql
ALQunfutha
ALlith
Khobar (2)
Khobar (3)
Jubail (1)
Jubail (2)
Jubail (RO)
Yanbu (1)
(MSF)
150
144,000
Yanbu (2)
(RO)
(MSF)
(MSF)
(RO)
(RO)
(RO)
(MSF)
(MSF)
(MSF)
MSF+RO
RO
256
590
263
520
108
2400
2500
128,182
88,357
221,575
56,800
56,800
240,000
223,000
454,545
97,014
1.025.000
550,000
Yanbu (RO)
Jeddah (3)
Jeddah (4)
Jeddah (RO1)
Jeddah (RO2)
Jeddah (RO3)
Shoaiba (1)
Shoaiba (2)
Shoqaiq
Ras Al Khair
Yanbu
188

Bu tesislerin bir ksm devlet tarafndan iletilirken byk bir ksm da zel sektr tarafndan
iletilmektedir. Devlet zel sektre destek vermektedir. Tuzsuzlatrma sonucu elde edilen suyun
maliyeti yaklak olarak 0.7-1.0 $ /m3 olarak ifade edilmektedir. Ancak bu fiyat almalarla 0.5 $/
m3 altna drlmesi hedeflenmektedir.
ekil 96. Suudi Arabistandaki Shuaibah Tuzsuzlatrma Tesisi grnts

Kapasitesi 880.000 m3/gn olan bu tesis deniz suyundan ime suyu temini amacyla kurulmu
lkenin en byk tesislerinden biridir.
8.8.3.in

in byk bir nfusa sahiptir. lkedeki su kaynaklar yetersiz olmaktadr. Bu nedenle
denizden su temini ile ilgili almalara 1960l yllardan itibaren balamtr. Sahil blgelerindeki
su rezervleri lke potansiyelinin %30 civarnda iken, bu blgelerdeki su ihtiyac ise %42sini
oluturmaktadr. Bu adan ky blgelerindeki su ihtiyac yksektir. lkede deniz suyundan
tuzsuzlatrma yoluyla su retimi gnde 0.8-1.0 milyon m3 civarndadr. Ancak bu deerin 3-4
milyon m3e karlmas hedeflenmektedir. lkede deniz suyun tuzsuzlatrlmas ile su temini
amacyla 70 zerinde tesis kurulmutur. 10 tanesi byk kapasitelidir. Bu tesislerin byk
ounluunda RO prosesleri mevcuttur.
189
Tablo 45. inde Byk lekli Tuz Giderme Tesisleri (Baaran, 2015)
Tesisi Ad
Kapasitesi(m3/gn)
Prosesi
Tianjin North Power Plant
100.000
MED
Phase I of Tianjin Dagang Xinquan
100.000
RO
Hebei Huanghua Power Plant
57.500
MED
Hebei Caofeidian Shougang Jingtang Iron Works
50.000
MED
Yuhuan Huaneng Power Plant
35.000
RO
Yueqing Power Plant
21.600
RO
Qingdao Soda Ash Industrial Company Limited
20.000
RO
Dalian Chemical Industry Company
20.000
RO
Huangdao Power Plant
16.000
MED. RO
ZhuangHe Power Plant
14.400
RO

lkede deniz suyunun tuzsuzlatrlmasndan su temin maliyeti 0.7 -1 $/ m3 aralnda
deimektedir.

inin SDIC (Devlet Kalnma ve yatrm irketi) Pekinnin 200 km kuzeydousunda bulunan
Tianjin enerji tesisi yaknnda gvenilir ve srdrlebilir temiz ime suyu temini tesisi inaa
etmitir. Tesis yredeki insanlara yksek kalitede ime suyunu salamaktadr. Ayrca enerji tesisi
iin endstriyel kazan ve proses suyu temin etmektedir. Tianjin Pekin enerji santral tuzlu sudan
tuz retimi, deniz suyunun tuzsuzlatrlmas ve bir enerji retim tesisinden oluan mega boyutlu
bir mhendislik sistemidir. tesis bir birinden bamsz, entegre bir sistem olarak iletilmektedir.
inin en byk tuzsuzlatrma tesisi grnts aadaki ekil 97deverilmitir. Tesis 200.000 m3/
gn kapasitene sahiptir.
190
ekil 97. 200.000 m3/gn Kapasitesli inin Tianjin Tuzsuslatrma Tesisi Grnts
8.8.3.spanya

spanyann kanarya adalarnda ime ve kullanma suyu ihtiyac bulunmaktadr. Bu ihtiyalar
karlayacak yeterl su kaynaklar bulunmamaktadr. spanya bu blgedeki ime ve kullanma
suyunu temin etmek iin deniz suyunun tuzsuzlatrlmas yolu ile tesisler kurmaya balamtr.
Kanarya Adasnn %25 su ihtiyacn kurduu RO ve dier tuzsuzlatma tesisleriyle salamaktadr.
Ayrca dier birok adasnda da ime ve kullanma suyu temini yine ayn kaynak ve proseslerle
elde edilmektedir. lkede 900e yakn deniz suyunun tuzsuzlatrlmas yoluyla ime ve kullanma
suyu temini tesisi bulunmaktadr. Bu tesislerin kapasiteleri 10.000 m3/gn ile 250.000 m3/gn
arasnda deimektedir. Tuzsuzlatrma maliyetlerinin dmesine paralel olarak tesislerin artaca
tahmin edilmektedir. lke ime ve kullanma suyunun %5ine yaknn RO ve dier tuzsuzlatrma
proseslerini kullanarak temin etmektedir.

spanyada deniz suyunun RO prosesleri tuzsuzlatrlmasn ime suyu temini maliyeti 0.60.8$/m3 arasnda deimektedir.

8.8.4.srail

Tuz giderme konusunda teknoloji reten bir lke olan srail sahip olduu ileri teknolojik
artma sistemleri ile n plana kmaktadr. Dnyann farkl blgelerinde 400den fazla tesisin
inasn gerekletirmi bir lkedir. lke bulunduu corafik koullarn doas gerei ar kurak
iklim kuandadr. Kii bana den su miktar 289.1 m3/yl ile ar su ktl eken bir lkedir.
lkede bulunan doal tatl su kaynaklarnn (yer alt ve yerst) toplam yenilenebilir potansiyeli
1.17 milyar m3/yldr. Ancak lkedeki toplam su talebi 2 milyar m3/yln stndedir. me suyu
talebi ise 1.2 milyar m3/yl civarlarndadr.
191

lkenin doal tatl su kaynaklar yalnzca miktar olarak deil ayn zamanda kalite asndan
ktlemektedir. zellikle yer alt sularndaki fazla ekim sonucu meydana gelen dlerden
dolay, ime ve kullanma suyu sknts yaanmaktadr. Tuz giderme proseslerine ynelik olarak
doal kaynaklarnn korunmas ve su talebinin salanmas adna yatrmlar gerekletirilmektedir.
srail iin tuz giderme proseslerinin kullanm kanlmaz bir zorunluluktur.

lkede yaanan ksa sreli kuraklklar tuz gidermeye ynelik yatrmlar ksa sre zarfnda
hzlandrmtr. 2000 ylnda 50 milyon m3/yl retim bulunurken 2013de bu rakam 540 milyon
m3/yl gibi olduka yksek bir potansiyele karlmtr. lkede tuzsuzlatrmada arlkl olarak
deniz suyu kullanlmaktadr.

Dnyann en byk ve ileri RO tuzsuzlatrma tesislerinden birinin grnts aada
verilmitir. Bu srailde bulunan Sorek tuzsuzlatrma tesisidir. Yaklak olarak 100.000 m2(10
ha) alana sahip Sorek tesisi 624.000 m3/gnlk bir kapasiteye sahiptir. Sorek tesisi su maliyeti ve
tuzsuzlatrma teknolojisi asndan nemli yeni endstri kriterlerini oluturmutur. Bu srailde
evsel su ihtiyacnn %20 ieren 1.5 milyon insann temiz ime suyunu salamaktadr. Bylece
Karasal ve deniz ortamlarnda etkiyi en aza indirirken, lkenin ime suyu skntsn hafifletmektedir.
ekil 98. sraildeki Sorek Tuzsuzlatrma Tesisinden Bir Grnt

192

Alan ihtiyacn azaltma, dolaysyla maliyet azaltmay salayacak bu byk lekli tesiste
16 dikey RO membrann kullanld yeniliki bir tasarm mevcuttur. Bu tesis yap ilet devet
projelerinde, tuzdan arndrlm suyun dk maliyeti iin yeni bir standart getirmektedir.
Geni ve byk apl borularn srklenmesi sayesinde kara, deniz ve arazideki evresel etkiler
minimize olmutur. Akll yapsal tasarmlar ile enerji ve kimyasal tketiminin yansra amur
artma younluu azaltlmtr.
ekil 99. Sorek Tuzsuzlatrma Tesisindeki RO Membran Modllerinin Grnts

srailde ok az miktarda RO tesisleriyle ac yeralt sular artlmaktadr. Mevcut tesislerin
tmnde RO kullanlmaktadr. lkede byk lekli 5 SWRO tesisi bulunmakta olup Tablo 46de
verilmektedir.

Tablo 46. srailde Bulunan RO le Deniz Suyu Tuzsuzlatrma Tesisleri (Spiritos. 2011)
Teknoloji Tr
Kapasite (m3/gn)
Tesisi Ad
RO
326.000
Ashkelon
RO
82.000
Palmachim
RO
348.000
Hadera
RO
410.000
Sorek
RO
274.000
Ashdod
193
8.8.5. Avustralya

Avusturalya taraf okyanusla evrili bir lkedir. me ve kullanma suyu ihtiyacn temin
edecek su kaynaklar mevcuttur. Ancak nfusun art ve sahillerdeki trist dikkate alndnda
ilave su kaynaklarna ihtiya duymaktadr. Bu nedenle zellikle ac yer alt sular ve deniz suyu
kullanlmaktadr. Bu sular artmak amacyla eitli tuzsuzlatrma tesisi ina edilmitir.

Ayrca atksularn artlp yeniden kullanlmas almalar da mevcuttur. Ancak psikolojik
olarak artlm atksularn kullanm pek ilgi grmemektedir. me ve kullanma amal tesis edilen
tuzsuzlatrma tesislerinde deniz sular artlmaktadr. lkede 2000l yllardan itibaren bata RO
ve dier tuzsuzlatrma prosesleri kullanlarak ime ve kullanma suyu temini zerinde birok
alma yaplmtr. 2007 ylnda 144.000 m3/gn kapasiteli Perth RO tesisi kurulmutur. Bu tesis
tecrbesinden sonra irili ufakl birok tesis ina edilmitir. lkede gnmzde byk lekli 9-10
tesis bulunmaktadr.

Avustralyada kurulan tuzsuzlatrma tesislerin evresel etkileri dier dnya lkeleriyle
kyaslanmasnda daha evreci duyarlla sahiptirler. Bu duyarllk Avusturalyada deniz suyundan
ime ve kullanma suyu temini maliyetini nispeten artrmtr. Melbourne kentinin % 30 su ihtiyacn
karlamak iin kurulan 400.000 m3/gn kapasiteli Wonthaggi SWRO tesisinin yatrm maliyeti
3.5milyar $ olarak ifade edilmitir. Avustralyada su retim maliyetleri 1.22.2 $/m3 civarndadr.
Bu deer Ortadou ve Akdeniz lkelerinde 1.0 $/m3nn altndadr.

Avusturalyada ilk ina edilen byk kapasiteli tuzsuzlatrma tesislerinden Cape Preston
tesisinin grnts aadaki ekil 100de verilmitir.
ekil 100. Avusturalyadaki Cape Preston Tuzsuzlatrma Tesisinden Bir Grnt

Bu tesisin kapasitesi 140.000 m3/gndr. Yaklak olarak 54.000 m2 (300mx180m) alana
ve 60 RO membran modlne sahiptir.
194
9. SIZINTI SULARIN ARITILMASINDA

MEMBRAN TEKNOLOJLERN UYGULANMASI

Kat atk dzenli veya dzensiz depoland durumlarda ayrma ve yamur suyunun kat
atk ierisinden szmas sonucu olduka yksek kirlilie sahip ve zellikleri ok deiken sznt
sular olumaktadr. Bu atksular yksek oranda ntrient ve kirletici bileenleri barndrr. Bu
nedenle ulat alc ortama ve yeralt sularna yksek oranda kirletici tarlar. Ayrca depolama
alannda bulunan atn tipine bal olarak toksik kirleticiler de bulundurabilirler. Dzenli kat atk
depolama alanlarnda aa kan sznt sularnn artlmas bertaraf zelliklerine bal olarak
deimektedir.

Biyoreaktr tipi depolama tesisleri sznt suyunun harici artm maliyetlerini azaltrlar.
Tablo 47de stabilizasyon aamalarna gre konvansiyonel ve biyoreaktr tipi tesis sznt sularnn
parametreleri karlatrlmtr. Biyoreaktr sistemlerinde sznt suyu geri devrinin sznt suyu
ierisindeki organik kirletici bileen ykn azaltt, zellikle Tablo 48de verilen BO ve KO
deerlerindeki farkllklar, grlmektedir.

Sznt suyu kalitesi depolama alanndaki atn derinlii ve tr, deponi ya, sznt suyunun
geri devir oran, depolama alan tasarm ve iletme ekli, sznt suyunun evresel faktrlerden
etkilenme durumu gibi birok faktre baldr. Ayrca, deponi sahasndaki atklarn sktrlmas
ve hacimlerinin azaltlmas, ilave yer temin eder. Bu durum sznt suyu miktar ve zelliklerini de
etkiler.

Sznt suyu zellikleri Tablo 48de belirtilen parametrelere gre karekterize edilir. Artma
maliyetleri bu parametrelere gre ekillenir.
195

Tablo 47. Konvansiyonel ve Biyoreaktr Deponi Alanlarnda Ayrma Aamlarna Gre
Sznt Suyu zellikleri (Reinhart Ve Townsend, 1998)

Tablo 48. Konvansiyonel ve Biyoreaktr Depolama Sahalarnda Sznt Suyu zellikleri
(Reinhart Ve Townsend, 1998).
Parametre
BOI5
KOI
Demir
Amonyak
Klor
inko
196
Birim
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
Konvansiyel Depolama Alan

20-40.000
500-40.000
20-2100
30-3000
100-5000
6-370
Biyoreaktr Deponi Alan

12-28.000
20- 35.000
4-1100
6-1900
10-1885
0.1-66

Evsel ve endstriyel atklarn deponi alanlarndan oluan sznt sular yksek
konsantrasyonlarda organik ve inorganik maddelerin kopleks bir karmndan oluur. Bu
karmak ve kirli atksular klasik artma teknolojileri ile artmak olduka zordu. Aktif karbon
adsorbsiyonu veya ozonla oksidsyonun ile biyolojik artmann bir komplikasyonuyla bile yeterl
artm salanamamaktadr. Artma verimi deponi ya ve kompozisyonuna bal olmasna
ramen, kompostlatrma tesislerinden oluan atksular sznt atksularna benzer yntemlerle
artlabilir. Kompozisyonlar nemli oranda farkllk gstermesine ramen, benzer bir yaklam
kullanlabilecei varsaylr.

Gnmzde sznt sularnn artma maliyetleri yksektir. Giri debisi 4 m3/saat olan bir
membran biyoreaktr ile sznt suyu artma tesisi iin hesaplanan enerji tketim deerleri Tablo
49da verilmektedir.

Tablo 49. Membran Biyoreaktr Sznt Suyu Artma Tesisi Enerji Tketimi (Robinson,
2006)
KOI
(mg/l)
NH4-N
(mg/l)
Havalandrma iin
gereken enerji, kW.saat
UF iin gereken
Enerji, kW.saat
Toplam Enerji
kWh
3000
1000
12
18
5000
2000
21.6
27.6
7000
3000
31.2
37.2

1994 ylnda Almanyada, kapasiteleri 11.000 ile 64.000 m3/yl olan sznt suyu artma
tesisleri incelenmi ve toplam yatrm ve iletme maliyeti 9-30Euro/m3 arasnda olduu rapor
edilmitir (Heyer ve Stegmann, 2002). almalarda elde edilen maliyet sonular Tablo 50de
zet olarak verilmitir.

Tablo 50. Almanyadaki Tesislerde Kapasite ve Proses ekline Bal Sznt Suyu Artma
Maliyetleri (Heyer Ve Stegmann. 2002)
Proses
< 10m3/saat iin (Euro/m3)
>10 m3/saat iin ((Euro/m3)
MBR
9-30
7-15
Biyolojik+kimyasal oksidasyon
12-50
9-30
Biyolojik+Aktif karbon
2-25
1-10
Biyolojik+koagulasyonfloklasyon
2-30
Biyolojik+RO
5-25
2-7
Buharlatrma
2-15
197
9.1. Sznt Sularn Artlmasnda Yaygn Kullanlan Prosesler

RO prosesi full lekli olarak sznt sularn artlmas iin kullanlabilir. RO konsantresi
buharlatrmadan sonra veya direkt olarak deponi alanna geri verilebilir. Eer bu uygulamaya
izin verilmezse, Almanyada olduu gibi, daha pahal zmler bulunabilir. Muhtemel bir artma
metodu aktif karbon/oksidasyonun kullanmdr. Ayrca biyomembran sistemler veya RO ile
entegre sistemler kullanlabilir.

RO prosesinin kullanm, NF nitesi ile RO nitesinin birlikte kullanld sistemler
gelitirilebilir. ekil 101de gsterildii gibi, NF nitesiyle znm organik ve inorganik
bileikler alkonulmas RO prosesinden daha dktr. Bununla birlikte, NF ikinci bir membran
nitesi olarak RO ile kombine edildii zaman, yeterli bir giderim verimi elde edilebilir.

ekil 101. NF ve RO Proseslerinin Bir Kombinasyonu Kullanlarak Sznt Sularn Artlmas
Akm emas (Peters. 1998).

Son yllarda membran filtrasyonu prosesleri mevcut ve dnlen su kalite deerlerini
karlamak iin geerli olabilecek artma alternatifi olarak ortaya kmtr. Sznt sularnn artm
iin de bu alternatif zerinde almalar srmektedir.

9.1.1.Mikrofiltrasyon (MF)
MF kolloidleri, askda maddeleri gidermek iin etkili bir metod olmann yansra NF veya RO
iin bir n artma prosesi olarak kullanm caziptir. Ayrca kimyasal bir artma metodu ile ortak
kullanlabilir. Fakat yalnz kullanm pek yaygn deildir. Sadece n filtrasyon aamas olarak
MFnn kullanm rapor edilmitir. Sznt sularnn MF ile artm tek bana yeterl verimi
salamamaktadr. Sznt sularnn bir MF prosesi ile artmnda sadece %25-35 aralnda KOI
giderimi salad rapor edilmitir (Tablo 51).
198
Tablo 51. MF Kullanm le Sznt Sularnn Artma Verimlilii (Renou, 2008)

Iletme koullar
Membran
Malzemesi/
Modl
Polipropilen
Tbler
Besleme
Gzenek Yzey
ap
alan
(m)
(m2)
Scaklk
(0C)
Hz (m/
sn)
0.2
30
4.1-4.3
0.11
Sznt
suyu
Verim
KOI
(mg/l)
KOI
Giderimi
(%)
2300
35-35
9.1.2.Ultrafiltrasyon (UF)

UF partikl ve makromolekllerin giderilmesinde etkili bir prosestir. Fakat verimi gl
bir ekilde membran malzemesinin tipine baldr. UF organik maddelerin paralanmasnda bir
metod olarak ve bu yzden bir sznt sudaki organik kirleticilerin baskn molekler ktlesini
deerlendirmek iin kullanlabilir. Ayrca membran sznts ile ilgili yaplan testler szntnn
toksisitesi ve inatl hakknda bilgi verebilir. Snrlayc hukuk dzenlemeleri nedeniyle, UF
sznt sularn artlmasnda birincil derece etkili bir yntem olmaktan kmtr. nk bu proses
MFda olduu gibi tek bana dzenleme kriterlerini salayacak yeterlilikte deildir. Ancak
kat standartlarn olmad alanlarda UF dk organik madde ierikli sznt sularn artlmas
iin nerilebilmektedir. Ayrca RO prosesi iin bir n artma yntemi olarak kullanm olduka
etkilidir. Bu durumda RO proseslerinin kirlenme ve tkanmasna sebep olan sznt suyundaki
byk molekl arlkl bileenlerin giderilmesinde UF kullanlabilir. Tablo 52de bir UF prosesi
ile yaplan alma sonular zetlenmitir.

UF ile kirletici maddelerin giderilmesi asla tam olarak salanmamtr. Maksimum KOI
giderimi % 65-75 aralnda gerekletii belirtilmitir. Yaplan son almalarda, UF sznt
sularn biyolojik son artm amacyla uygulanmaktadr. Aktif amur-UF-kimyasal oksidasyon ve
aktif amur-UF-RO gibi hibrit prosesler sznt atksularnn artlmas iin test edilmektedir. Baz
bilim adamlar organik maddelerin %50den fazlasnn UF prosesi ile ayrlabileceini gstermitir.
Sonu olarak, UF membran prosesleri tam lekli membran biyoreaktr tesisislerinde baarl bir
ekilde uygulanmaktadr. Bu prosesle ile sznt sularn yksek seviyelerde artm salayabilir.
199
Tablo 52. UF Kullanm ile Sznt Sularnn Artma Verimlilii (Renou, 2008)
Membran
ap/
Malzemesi/ Modl DWCO
Selilozik Tbler
0.2 m
Yzey
alan
(m2)
Scaklk
(0C)
Hz (m/ Basn KOI

sn)
(g/L)
KOI
Giderimi
(%)
0.0065
20-45
2022psi
8.39.5
95-98
PVC/Plaka-ereve
2055kDa
0.0155
25
25
3 bar
1.66
50
Polislfan/ Tbler
5080kDa
0.15
20
4.1-4.3
1.7
5-10
Polislfan/Tbler
300kDa
0.025
25
25
1.7
50
Seliloz asetat
0.5300kDa
14.017.0
9.1.3.Membran Biyoreaktrler (MBR)

Membran ayrma teknolojisi ve biyoreaktrlerin kombinasyonu olan MBRler atksularn
artlmasnda yeni bir ilgi alanna yol amaktadr. MBRler yksek bir biyoktle konsantrasyonu
ile alan ve mukemmel k suyu kalitesi ile dk amur reten ok kompakt bir sistem salar.
MBRler endstriyel atksularn artlmasnda tam lekli olarak uygulanmakta ve baz tesisler
sznt suyu artmna adepte edilmitir. MBRler ile sznt sularnn artlmas ile ilgili birka
alma aadaki Tablo 53de gsterilmitir. UF-Biyolojik aktif karbon (BAC) prosesi olarak
bilinen hibrit teknoloji sznt sularn artlmasnda uygulanm ve %95-98 civarnda TOC giderimi
salanmtr. Konvansiyonel sistemlerin aksine, MBRlerde organik maddeleri yava ayrtran
organizmalar sistemden ykanmaz ve proseste aktivite kayb olumaz.

Tablo 53. MBR le Sznt Sularnn Artma Verimlilii (Renou, 2008)

KOI
HRT(gn) Giderimi
(%)
>90
KOI(g/L)
BOI/KOI
pH
Reaktr
4.0
0.2
Endstriyel 180
2.75-3.1
0.48
6.5-7.5 UF-BAC
15
28-30
3-4
95-98 TOK
olarak
2.74-3.2
90
200
Pilot
Hacim
9.1.4. Nanofiltration (NF)

NF teknolojisi organik, inorganik ve mikrobiyal bileenlerin kontrol gibi su kalite hedeflerini
karlamak iin ok ynl bir yaklam sunar. allm NF membranlar genellikle 200 ve 2000Da
arasnda MCWOl polimerik film malzemelerinden imal edilmilerdir. Klor ve sodyum iin dk
alkonma oranlar ile birlikte slfat iyonlar ve znm organik maddeler iin yksek alkonma
oranlarna sahiptirler. Sznt sularn artlmas amacyla NF uygulamas ile ilgili birka alma
yaplm ve % 60-70 KOI, %50 amonyum giderimleri belirlenmitir (Tablo 54). Hangi membran
malzemesi ve modl kullanlrsa kullanlsn benzer sonular elde edilmitir.

Fiziksel metodlar NF ile kombine edilmi ve sznt sulardan zor ayrabilen KOI
bileenlerinin gideriminde memnuniyet verici sonular elde edilmitir. Bu kombine metodla %7080 civarnda KOI giderimi salanmtr. Ancak membran teknolojisinin baarl uygulanmas
membran kirlenmenin etkili kontrol ile salanabilir. Sznt suyunun NF ile artmnda kolloidal
ve askda maddeler, znm organik ve inorganikler bileenler membran kirlenmesine neden
olur.

Tablo 54. NF Kullanm le Sznt Sularnn Artma Verimlilii (Renou, 2008)

Membran/
DWCO
Modl
Alan
m2
T
P
Hzm/s
0
C
bar
KOI
(mg/L)
pH
Ak
(L/m2.
saat)
KOI
giderimi
(%)
Spiral
sargl
50%NaCl
ppm
8.5
7-12
97.5-99
Organic/
tbler
0.04
25 2.8
1530
142
TOC
55-75
55-60
TOC
PAN/dz
450Da
0.007 25 1-5
0-15
5502295
7.4-7.8 18
60
PS/dzereve
450Da
0.007 -
52
75
Metal/
tbler
1000Da
0.125 -
57
65
PAN/
Tbler
450Da
0.049 25 3
20
500
7.5
80
74
PS/Tbler 450Da
60
80
Polimer/
dzereve
0.005 25 3
6-8
200-600 7.3-7.9 -
200-300Da
52-66
201
9.1.5 Ters Ozmos (RO)

RO sznt sularn artlmas iin yeni prosesler arasnda en etkili metodlardan biridir.
Gemite hem laboratuvar lekli hem de endstriyel lekli birok alma gerekletirlmi ve
RO prosesinin sznt sularn artlmasnda, kirleticilerin giderilmesinde performans gsterdii
belirlenmitir. KOI ve ar metallerin srasyla %98 ve %99 orannda giderildii belirlenmitir
(Tablo 55). Tbler ve spiral sargl membran modlleri sznt sularn artlmasnda, RO
prosesinde ilk kullanlan modllerdir. Daha sonra Pall-Exekia (1988) tarafndan disk-tp modl
gelitirilmitir. Ak kanal modlleri sayesinde, sistemler kirlenme durumunda verimli bir ekilde
temizlenebilmektedir.

Tablo 55. RO Kullanm le Sznt Sularnn Artma Verimlilii (Renou, 2008)

Membran/ Modl
Alanm2
T
0
C
P
bar
KOI
(mg/L)
Ak (L/
m2.h)
KOI giderimi
(%)
Kompozit /tbler
0.013
20
40
335-925 -
3-48
>98
Kompozit/tblerspiral sargl
25
40
1301
30
99
Kompozit/spiral sargl -
28
2053 1750
96-98
Seliloz asetat/Levhaereve
0.015
25
27.6
846
8.8
93
Seliloz asetat/Spiral
sargl
20
1820
5.5-6.6
Poliamit/spiral sargl
6.7
856
20.7-29
86-90
Poliamit/spiral sargl
30
25
1700
32
99
pH

Bat Avrupa ve ABDde, bir Disk tp membran modll ROnn sznt suyu artmnda
toplam kapasitesinin % 80 zerinde bir verimle kullanld rapor edilmitir. Besleme suyunun tuz
ieriine ve temizleme aral arasndaki iletme sresine bal olarak, iletme basnlar 30-60
bar, aklar 15-20L/m2.saat ve oda scaklklarnda iletilebilmektedirler. Ortalama spesifik enerji
ihtiyalar 5kW.saat /m3den daha azdr.

Tm membran uygulamalarn hala kirlenme proplemleri tam olarak zlm deildir. Bu
sorunun zlmesi durumunda membran proseslerin uygulamalar daha da nem kazanacaktr.
202
9.2.Sznt Suyu Artmnda Membran Proseslerin Uygulamalar

Peters ve di. (1998) tarafndan dnyann eitli yerlerinde bulunan p deponi sahalarnda
sznt suyu artmn gerekletiren ters osmoz sistemleri incelenmitir. ncelenen tesislerden biri
Lbeck (Almanya) ehrindeki Schnberg deponi sahasnda uygulanan ters osmoz sistemidir. 36
m3/saat kapasiteli olan bu ters osmoz sistemi, 1989 ylnda kurulmu ve inceleme yaplan tarihe
kadar nemli bir iletme probleminin olumad belirtilmitir. Sistem ortam scaklnda 3660
bar arasnda iletilmi ve ortalama 15 L/m2.saat ak deeri elde edilmitir. Hannover (Almanya)
ehri yaknndaki Kolenfeld deponi sahasndaki ters osmoz tesisi ise %99 KO giderim verimine
sahip olduu ve 1993 ylndan beri sorunsuz iletildii belirtilmitir. Sznt suyunun nanofiltrasyon
membranlar ile artlmas sonucu organik madde ve iletkenlik gideriminde art olduu ve KO
deerinin 17000 mg/Lden 700 mg/Lye drld belirtilmitir

Chianese ve di. (1998) sznt suyununu RO prosesi ile artlmasna ynelik bir alma
yapmtr. almada spiral sargl RO membran modl kullanlmtr (ekil 102 )

ekil 102. Spiral Sargl RO Membran Modl ile Sznt Suyu Artm Akm emas
(Chianese, 1998)

Sznt suyunun sahip olduu KOI deerinde, yaklak 3500 mg/L, % 95-98 aralnda bir
giderim salanmtr. Cu, Zn ve Cd gibi ar metallerin giderim verimleri ile organik madde miktar
giderim verimleri arasndaki iliki ayrca incelenmi ve Metal giderim verimi ile organik madde
gidderim verimlerinin paralel bir durum gstermedii belirlenmitir.
203

Trebouet ve di. (2001) tarafndan yaplan bir almada sznt suyunun NF membran
prosesi ile artlabilirlii aratrlmtr. FeCl3 ilavesi ve filtrasyon prosesi n artma amacyla
kullanlmtr. almada Poliakrilnitril ve polislfan malzemeden yaplm ve toplam yzey alan
490cm2 olan tbler membran modlleri kullanlmtr (ekil 103 ).

ekil 103. Toplam Yzey Alan 490 cm2 Olan Tbler NF Membran ile Sznt Suyu Artm
Akm emas (Trebouet, 2001)

almada n artmaya mteakiben UF prosesinin 2 MPa TMP altnda iletilmesiyle ham
sznt suyunda %70-80e yakn organik madde giderimi salanmtr. n artmada KOInn
yaklak 50s giderildikten sonra UF versilmesi sonucu KOInin %70-80n, Fe bileeninin ise
%96 giderilmitir.

Gken Ac (2011) tarafndan Odayeri Kat Atk Dzenli Depolama Sahasnda oluan
sznt sularnn eitli membranlarla fiziksel olarak artlabilirlii aratrlmtr. almalar
laboratuvar ortamnda dz-erveve membran modll MF, UF, NF ve RO prosesler kullanlarak
gerekletirilmitir. 155cm2 membran yzey alanna sahip modllerin kullanld sistem akm
emas ekil 104de grlmektedir. Yaplan almada batk membran UF biyoreaktr n artml
NF ve RO sistemi ile artlabilirlik incelenmitir.

Membran performanslarnn belirlenmesi amacyla KO, TOK, iyon (Cl, NO2, NO3, NH4+,
PO43 ve SO42) ve ar metal (Fe, Cr, Zn ve Ni) konsantrasyonlar gibi parametreler analiz
edilmitir. Ayrca almada membran performans ve veriminin gstergesi olan ak ve TMP
deerleri alnarak incelenmitir. alma verileri sznt sularnn membran proseslerle artlmas
204
durumunda yksek verim iin n artmann nemli olduunu gstermitir. UF membran prosesinin
n arttma amal kullanlmas durumunda % 2130 KO gideri, % 1941 TOK giderimi salanrken,
nihai artma sonucu (NF ve RO k ) % 9099 KO ve % 8599 TOK giderim saland ifade
edilmitir. Ayn sistemde Fe, Cr ve Ni gibi metaller %90 orannda giderilmitir. Ayrca Cl, NO2,
NO3, NH4+, PO43 ve SO42 iyonlarnn ortalama % 60-90 aralnda giderildii rapor edilmitir
ekil 104. Sznt Suyu Artlmasnda Membran Proses Dzeneinin Akm emas (1. Atksu
tank, 2. Scaklk kontol nitesi, 3. Sirklasyon pompas, 4. letkenlik ler, 5. pH sensr, 6. Kartu filtre haznesi, 7. Yksek
basnlandrma pompas, 8. Debimetre, 9. Manometre, 10. membran modl, 11. Hassas terazi, 12. Konsantre hatt, 13. veri
Deposu, 14. Bilgisayar).

Tsilogeorgis ve di. (2008) tarafndan yaplan almada sznt sularn artmak amacyla
pilot lekli ardk ve kesikli membran biyoreaktr sistemi kullanlmtr. almada hollow fiber
batk UF membran prosesi kullanlmtr. Ardk kesikli reaktrde 1.25 saat doldurma, 7 saat
aerobik havalandrma, 1 saat anoksik, 2.42 saat amur kelmesi ve 0.33 saat ise reaktr boaltm
ile toplam 12 saate bir dng gerekletirilmitir. Sistemin basit bir akm emas aada verilmitir
(ekil 105).
205
ekil 105. Sznt Suyu Artmnda Batk MBR Sisteminin Akm Diyaram

4 ay boyunca sistemden amur alnmadan reaktr sonsuz amur ya ile iletilmitir. Kesikli
MSBR reaktr 7 -15 g/L aralnda farkl MLSS deerlerinde almalar yaplm ve ay ierinde
MLSS deeri 10 g/Lye kmtr. Sistemin iletilmesiyle % 40-60 arasnda dk KOI giderim
verimleri gerekletii belirlenmitir. Yksek oranda azot giderimi salanmtr. Fosfor giderimi
ise % 45 orannda gereklemitir.

Erzurum Bykehir Belediyesi tarafndan ortalama 50m3/gn sznt suyunun olutuu
depo sahasnda, RO prosesi ile sznt suyu artma tesisi tasarlanmtr (ekil 106). Tesis edilen bu
tesis 2009 ylnda sznt suyunun KO, TKN, AKM deerleri sras ile 24.950 mg/L, 1065 mg/L,
1380 mg/L olarak llmtr. Artma tesisine giren sznt suyunun %25i konsantre olarak tesisi
terk etmekte ve kat atk ktlesi zerine geri devir edilmektedir. Bu uygulama genelde uygun
grlmez. Konsantre ksm kompost gbre vb amalarla kullanlmas daha iyi sonular verir. KOI
ve AKMde % 95 zerinde giderim verimleri salanmaktadr.
206

ekil 106. Erzurum KADDS Sznt Suyu Artma Tesisi Akm emas (evre ve ehircilik
Bakanl. 2010).

stanbul Bykehir Belediyesi tarafndan, stanbul Anadolu yakasna hizmet vermek
amacyla Kmrcoda Kat atk deponi alan ve Avrupa yakasna hizmet vermek iin Odayeri
Kat atk deponi alan tasarlamtr. Odayeri kat atk deponi alanndaki sznt sularnn artlmas
amacyla UF n artmal NF membran prosesi tasarlanmtr (ekil 107). Bu tesisle sznt sular
artlmaktadr. Sznt suyu artma tesisi %99 KO, %90 AKM ve %99 amonyak giderim verimi ile
altrlmaktadr.
207

ekil 107. stanbul Odayeri ve Kmrcoda Sznt suyu artma tesisleri akm emas (ztrk
ve di., 2010).
208
10. MEMBRAN KRLENMES ( FOULING )

Membran kirlenme su geirgenlii azaltan, gzenekler membran iinde veya membran
yzeyi zerine znen veya partikller tortudan meydana gelir. Birok farkl mekanizma ile
kirlenme gereklemektedir. Bunlar membran yzeyinde kek oluumu, biyofilm oluumu, Jel
oluumu, gzenek tkanmas, adsorbsiyon ve konsantrasyon polarizasyonu eklinde gerekleir.
ou durumda kirlenme direncinde bunlarda biri, birka veya hepsi nemli olabilir. Kirlenme
mekanizmas aadaki ekil 108de verilmitir. Drt tane temel kirlenme mekanizmalar vardr.
Bunlar gzenek tkanmas, i gzenek tkanmas, ksmi gzenek tkanmas ve kek oluumu
eklindedir.

ekil 108. Membran Kirlenme Mekanizmas; (a) Gzenek Tkanma (b) Dhili Kirlenme (c)
Ksm Gzenek Tkanmas ve Blokaj (d) Kek Oluumu.

Kolloidal partikller bir kirlenme tabakas meydana getirebilir ve makromolekller
membranlarda jel ya da kek bir tabaka oluturabilir. pH veya konsantrasyon deiikliklerinden
dolay membran zerinde tuz ve hidroksitler oluabilmektedir. Partikller membran gzenek
boyutundan daha byk olduunda komple gzenek tkanmas veya blokaj oluur ve membranlarn
gzenekleri tamamen bloke olur. Bu durum geirgenlii ve sznt iin uygun aktif membran
yzey alann azaltr. sel gzenek blokaj membran filtrasyon akn kstlar. Partikller membran
gzenek boyutundan daha kk olduunda membran gzenekleri iine birikir ve absorbe edilir.
Gzenek boyutu azalmasndan dolay isel gzenek blokaj membran direncini arttrr. Ksmi
gzenek blokaj olutuu zaman partikller membran yzeyinde ksmen gzenek bloku veya
gzenek kpr meydana getirir. Bu membran alannn azaltlmasna neden olur.

Membran yzeyinde ve gzeneklerde biriken bileenler farkl kirlenme ekilleri meydana
getirirler. zellikle membran yzeyinde kek. biyofilm ve jel tabakalar oluabilirler. Bu tabakalarn
oluturduu kirlilik giderilebilir ve grnr kirlilik olarak adlandrlr. Membran gzeneklerinde
biriken bileenler ise, gznekleri tkarak daha kalc ve giderilemeyen kirliliklere sebep olabilirler.
Buna ayrca grnmez kirlilik adda verilebilir. Bu durum aadaki ekil 109 ile daha iyi
anlalabilir.
209
ekil 109. Membran Tkanma ve Kirlenme ekilleri (Meng Vd.. 2009).

Tm kirlenme ekilleri membran yzeylerini kaplayarak ak azaln salayabilirler. Ancak
kek ve jel ve biyofilm yapsna bal olarak bazen oluan bu tabakalar ilave bir membran vazifesi
de grebilirler. Membran yzeyindeki adsorsiyon ve gzeneklerdeki birikme kesin bir ekilde
aky azaltr. Membran yzeyi ve gzeneklerindeki oluumlar aada ksaca bahsedilecektir.

Kek oluumu; TMPdan kaynaklanan membrana kar srkleme kuvveti ile oluan
membran yzeyindeki kirlenme tabakasdr. Kek oluumuna bir rnek ekil 110da gsterilmitir.

210
ekil 110. Membranlarda Oluan Bir Kek rneinin SEM Grnts (Aslan, 2012).

Biyofilm; net an oluturan polimerleri salglayan organizmalar tarafndan membran
yzeyinde biyopolimerlerin oluturduu bir adr. ekil 111de bir biyofilm rneinin SEM
grnts verilmitir. ekle bakldnda yeil alanlarn biyofilm hcrelerini gsterdii
grlmektedir.
ekil 111. Membranlarda Oluan Bir Biyofilm rneinin SEM Grnts.

211

Jel oluumu; membran yzeyinde polimerik bir an oluumunu ifade eder. Jeller polimerler
tarafndan oluur ve bu yzden mikroorganizmalar tarafndan aktif deildir. Membran yzeyinde
jel oluumu hem TMP hemde konsantrasyon polarizasyonu sonucu gerekleir. Membran
kirlenmesinde jel oluumunun bir rnei ekil 112de verilmitir.
ekil 112. Membranlarda Oluan Bir Jel rneinin SEM Grnts (Aslan, 2012).
Gzenek tkanmas; membran gzeneklerinde sznt srasnda maddelerin gzenekleri
girip skmas sonucu oluur. ekil 113de bir rnek verilmiitir

ekil 113. Membranlarda Oluan Gzenek Tkanmasnn Bir rneinin SEM
Grnts(Aslan, 2012).
212
Adsorbsiyon; hem membrann gzeneklerinde hemde yzeyinde gerekleir. Membran

yzeyi ve membrana yakn madde arasndaki ekici kuvvetler ile kontrol edilebilir.
Konsantrasyon Polarizasyonu; membran yzeyine yakn molekllerin tutulmas ile
oluur. Tutulan bu molekuller konsantrasyon polarizasyonu alan ierisinde direnci
artrarak membran ierisinde ktle transferinde etkili olur.

Kirlenme eitli organik ve inorganik bileenlerin ayr ayr veya birlikte oluturduu bir
durumdur. Membran kirlenmesinde etkili bileenler aadaki verilmitir.
Biyoktle,
Kolloidler,
znebilir organik maddeler,
norganik madde ve ekeltiler,
Hcre d polimerler (EPS),
znebilir mikrobiyal rnler (SMP), gibi kirletici maddeler kirletici ve ak azaltc
etkenler olarak tarif edilmektedir.

Bu maddelerin her birinin nispi nemi kabul edilen iletme koullarna baldr. Kirletici
maddelerin yapsna bal olarak kirlenme ekli tanmlanabilir. Bunlar; organik kirlenme, inorganik
kirlenme ve biyokirlenmedir.
10. 1. Organik Kirlenme

Besin ile sisteme giren znm ve partikl halindeki organik maddelerin ve biyolojik
bileenler ile membran yzeyi arasndaki etkileimin bir sonucu olarak akdaki azalma olarak tarif
edilir. Membran prosesler biyolojik kirleticiler biyoktle, hcre enkazlar, mikrobiyal hcrelerin
oluturduu kompleks alar ve hcre d polimerik rnler (EPS), znm mikrobiyal rnler
(SMP) olarak tarif edilen biyopolimerleri kapsar. Bu polimerler daha kk boyutlu olduklarndan
membran yzeylerine kolayca tutunabilirler.

EPS karbondihidrat, protein, nukleik eitler, yalar ve mikrobiyal kmelerin ara boluklarnda
ve hcre yzeylerinde veya dnda bulunan bileikleri ve dier polimerik bileikler gibi
makromolekllerin tm snflarn kapsayan genel bir terim olarak kullanlr. EPSnn temel ierii
proteinler, karbondihidratlar ve humustur. Ayrca ya EPS matriksinde nisbi multivalent katyonlarn
(Ca2+, Fe3+, Mg2+) yksek miktarlar muvcuttur ve bunlar protein ve humus ile ortaya kan negatif
ykl yzeylerde stabilize ihtiyalarndan dolay nemlidir. EPS matriksinin fonksiyonlar flok
ve biyofilmlerdeki bakteriyel hcrelerin tmn kapsar ve membran proseslerinde sznt aklar
iin nemli bir bariyer oluturabilirler.
213
10.2. Inorganik Kirlenme

Membran besinindeki katyonlar gibi inorganik kimyasal bileenler ile membran yzeyi
arasndaki etkileimin bir sonucu olarak akdaki azalma olarak ifade edilmektedir. zeltideki
inorganik maddeler membran yzeyinde birikerek memban gzenekleri ierisinde hapis olmalar
ile kalc kirlenmeye neden olurlar. Ayrca zeltideki katyonlar biyokek tabakas ierinde birikerek
kekin daha fazla kalnlamasna ve kirlenmenin artna neden olurlar. Bu durumlarda, kalsiyum
ve asidik fonksiyonel gruplar (R-COOH) kompleksler oluturarak youn biyokek tabakas ve jel
tabakas oluturarak tkanmay daha da ktletirebilir. Byle bir rnek ekil 114de verilmitir.
ekil 114. norganik Kristaller le Kirlenmi Bir Membrann SEM Grnts (Aslan ve di. 2014).

Bu membran yzeyinde biriken biyopolimerler arasnda kpr ve/veya metal tuzlarnn
birikmesi karboksil ve fosfat gruplar gibi anyonik gruplar, yk ntralizasyonuna sebep olabilir.
Bu durum ekil 115de grlmektedir.
214
ekil 115. Membranlarda norganik kelme Davran (Meng ve di., 2009).

Membran proseslerde membran gzeneklerinde ve yzeyinde kelerek kimyasal veya
kalc kirlenmeye neden olan kirletici tipleri; struvit (MgNH4PO4.6H2O). dolomit (CaMg(CO3)2).
K2NH4PO4 ve kalsit (CaCO3). hidroksiapatit (Ca10(PO4) 6)(OH)2) gibi bileiklerdir. zellikle Ca+2
ve Mg+2 gibi katyonlarn varl kirlenme tabakasnn oluumunda etkili olmaktadr. ekil 116da
bir kirlenmi bir membrann SEM grnts verilmitir. Burada sz konusu tuzlarn birikmi
olduu aka grlmektedir.

ekil 116. norganik Tuzlarn Membran Gzeneklerini Tkadn Gsteren Bir SEM
Grnts (Aslan, 2012).
215
10.3. Biyokirlenme
Membranda mikrobiyal hcreleri (humik maddeler, lipopoli sakaritler ve dier mikrobiyal
rnler) bir film olumasna yol aan makro molekllerin adsorbsiyonu, sv karmn mikro
florasndan oluan hzl yapkan hcreler ile primer adhezyonuna (yapma) sebep olan kirlenmedir.
Bu hcreler genelikle membran gzeneklerinden byk olduklarndan membran yzeyinde tutunur
ve geliirler.

Farkl birok trn aamal adhezyonu ile bakterilerin gelimesi ve kolonilemesi, hcre
d polimerlerin etkisi, youn biyofilmin geliimi, srekli yksek filtrasyon src kuvvetin
uygulanmas, hidrolik kuvvetlere kar kek tabakasn kalnlatrr.

Biyo-kirlenme ilk fazn anlamak iin bileenli bir sistem dikkate alnr. Bunlar;
mikroorganizma trleri, kark populasyonun kompozisyonu, hidrofobisite, yzey yk, membran
yzeyi (kimyasal yaps, yzey yk, hidrofobisite, przllk porozite, gzenek boyutu vs) ve
sv karm zellikleridir (askda madde ve kolloidler, viskozite, basn, kesme kuvvetleri, snr
tabakas, ak hz gibi).

Membran kirlenmesi membran proseslerinin en nemli dezavantajdr. Bunun kontrol
verimi artrr. Membran proseslerde katlarn birikmesi, genellikle yzey kesmenin tetiklenmesi ile
kontrol edilebilir. Kirlenme etkilerini azaltmak iin kullanlan metodlar. iletme koullar (dk
basn, yksek turbulans ve kesikli filtrasyon ), geri ykama (sznt ile hava veya her ikisi ile)
ve kimyasal temizlemeyi kapsar. Ancak kirlenme ar olduunda ve membran verimi dtnde.
membran deitirilmelidir.

Bir izopor ve ok gzenek zerinde dengeli dalm gzenekli bir biyoktle filtrasyonu, orta
derece basnta ve dk konsantrasyonda iletilen hidrofilik dz membran yzeyinde kirlenmeyi
azaltlabilir. Ayrca biyoktleyi snrlamak iin membranlarn negatif veya ntr yklenebilecei
nerilmektedir.

amur yumaklarn, kolloidlerin ve znm kirleticilerin boyutlar membran filtrasyon
isteminde kirlenme mekanizmasn nemli lde etkilemektedir. Eer kirletici membran gzenek
apna yakn veya daha kk boyutta ise; gzenek duvarna adsorpsiyon sonucunda gzenek
tkanmas gzlenir. Fakat eer kirletici (amur yuma veya kolloid) membran gzenek apndan
daha byk ise membran yzeyinde kek tabakas oluumuna sebep olur.
216
11.MEMBRANLARIN TEMZLENMES

Membran teknolojisi kullanldnda, maddeler zaman iinde membran yzeyi ve ak
yollar zerinde birikirler. Biriken maddeler membran yzeyinde bir kirlilik tabakas, baka bir
deyile bir kek tabakas olutururlar. Ayn zamanda membran gzeneklerini tkayabilirler. Bu
kek tabakas ak azalna neden olur ve membran proseslerinin verimini drr. Bu nedenle,
membran yzeyinde ve gzenek boluklarnda biriken maddeleri uzaklatrmak iin dzenli
temizlik ilemlerini yrtmek gerekir. Membran temizleme ilemi hem fiziksel hemde kimyasal
yntemlerle yaplabilmektedir. Fiziksel temizleme snger veya benzer bir aygtla silme, su ile
ykama, gaz pskrtme gibi ilemlerle yaplmaktadr. Kimyasal temizleme ilemi ise uygun
kimyasal zeltilerle (alkol, seyreltik asit, NaOH vb) yaplmaktadr. Her iki temizleme yntemide
membran kirlenme kontrolnde etkileri szkonusudur. Bu metodlar sras ile detaylandrlacaktr.
11.1. Fiziksel Temizleme

Fiziksel temizleme bamsz olarak veya kombine bir ekilde yaplmaktadr. Geri ykama,
hava ve/veya gaz pskrtme, silme ve su ile ykama gibi uygulamalardan olumaktadr. Atksu
artmnda kullanlan fiziksel temizleme ana tipleri ekil 118de grntlenmektedir.

11.1.1. Geri Ykama

Geri ykama hava veya suda ile yaplr. Membran yzeyine yapm maddeleri uzaklatrmak
iin filtrasyonla ters ynde beslenir. zel bir pompa ya da basnl hava ile basnl su kullanlarak
gerekletirilir. Bu ilemin uygulanabilmesi ve temizleme iin basn st snr membrann
malzeme ve ekline baldr.

11.1.2. Hava/ Gaz ile Temizleme ve Pskrtme

Bu sre flemeli hava ile membran iindeki su, titreen tarafndan membran yzeyi zerine
yapm maddeleri kaldrr. Bu bazen geri ykama ile birlikte yaplr.

11.1.3. Su ile Ykama (Flashing)

Bu ilem yksek hzda membran yzeyi boyunca filtrelenmi su veya ykama suyu ile
membran yzeyi zerine yapm maddeleri kaldrr.
217

ekil 117. Membranlarn Temizlenmesi in Kullanlan Fiziksel Yntemler (Takuya Onizuka,
2003)
11.2. Kimyasal Temizlik

Membran filtrasyonu devam ettike, tkanan maddelar fiziksel temizleme ile tamamen
uzaklatrlmaz. Yzeyde ya da membran iinde birikmi maddeler kalr. nk membran yzeyinde
ve gzeneklerde biriken birok bileen fiziksel temizleme yntemleriyle giderilemez. Kimyasal
temizlik bu maddeleri uzaklatrmak ve membran performansn geri kazanmak iin kullanlr.
Asitler ve benzeri dier baz kimyasallar gibi temizleme ajanlar inorganik maddeleri uzaklatrmak
iin kullanlrken, sodyum hipoklorit ve dier ajanlar, organik maddeleri ve mikroorganizmalar
uzaklatrmak iin kullanlr. Bir membran temizlenirken, geri ykama ve kimyasal temizleme
ilemi ounlukla bir arada kullanlmaktadr. Kimyasal temizleme iin kullanlan yaygn kimyasal
ve bileikler aada verilmitir.
218
Toz Aktif karbon
Deterjanlar
Koaglantlar
SDS/NaCl
NaCl.
EDTA/NaCl
EDTA/NaOH
NaCl/SDS
NaCl/NaOH
SDS/EDTA
NaOH/SDS
NaCl
NaOH + SDS
NaOH
EDTA
EDTA/SDS
SDS (pH 11)
SDS/NaOH
NaCl +EDTA
SDS
NaCl+SDS
EDTA+SDS
NaOH/NaCl
NaOH/EDTA
EDTA (pH 11)
HCl
HNO3
NaOCl
H2O2
219
12. MEMBRAN TEKNOLOJLERNN

UYGULANMASINDA FIRSATLAR VE
KARILAILAN ENGELLER

Membran teknolojileri geleneksel endstriyel ayrma prosesleri iin verimli bir enerji
alternatifi sunarlar ve byk retim uygulamalarnda standart olmaktadrlar. Membranlarn
kullanm, hala zlmesi gereken birok sorunu olmasna ramen, on yllardr birok aratrma ve
gelitirme almasnda baarl sonular elde edilmitir. Birok membran malzemesi laboratuvar
aratrmalar sonucu gelitirilmitir. Ancak modllerin yksek maliyetleri ve iletme koullarnda
istenen verimin elde edilmemesi membranlarn geni alanda verimli kullanmasn snrlamtr.
Membran retimindeki gelimeler gnmzde yeni membran malzemelerinin gelitirilmesine ve
daha btnsel bir yaklam benimseye baldr. Bu uygulmalar birok endstriyel ayrma ileminin
gelitirilmesi asndan nem tamaktadr.
12.1. Membran Teknolojisi Uygulamalarnn Sunduu Frsatlar

Membran uygulamallarnn sunduu frsatlar Tablo 56da gsterilmitir.
Tablo 56. Membran Uygulamalrnn Sunduu Frsatlar

Sra
Frsatlar
Kimyasal ve rafineri uygulamalar (fermantasyon prosesi ve

doal gaz ayrma gibi) iin membran reaktrler kullanlarak
reaktif ayrma
Benzer kaynama noktalarna sahip hidrokarbonlarn(olefin ve

parafin gibi) ayrlmas
Dk basnl RO gelitirilmesi
Yksek scaklktaki sularn ayrlmas iin membran sistemlerin

kullanlabilirlii
Etkili bir maliyetle su artmnda membran proseslerin

uygulanmas
Yksek scaklkta sv akmlar (katalizor geri kazanm)
Direnli organik solventlerin nanofiltrasyon ile giderimi
Azeotpe krma
Yaktlardan hidrokrbon geri kazanm ve yeniden kullanm
Kategori
Sv/Sv (organic
ve su sistemlerini
ieren)
221
10
Iten yanmal motorlar iin hava ayrma
11
Doal gazdan azot ayrma
12
Karbon ayrma
13
Hidrojen sulfit ayrma
14
Karbon kazanma
15
Rafineri gazlar ve kmr gazndan hidrojen ayrma
16
Yksek scaklkta gaz akmlar(sv-gaz deitirme)
17
Daha iyi seicilie sahip gelecek rejenerasyon hava ayrma

membranlarn gelitirilebilmesi
18
Elektrokimyasal sistemler iin ileri membranlarn

gelitirilebilmesi
19
Batarya kullanm ve atk ayrma iin sezyum deitirici

membranlarn byk frsatlar sunmas
20
Elektro-kimyasal pompa kullanlarak hidrojen akntlarnn

artlmas
21
Nono inorganic/proton tayc polimer kompozit membranlardan

oluan iyon seici membranlar ve yapay kanallarn
oluturulabilmesi
22
Gerek aklarda baarl membrane uygulamalar
23
Endstriyel gaz sistemlerin kurutulmas ve neminin alnmas
24
Dk basnl buhardan s geri kazanm ve yksek

scaklklarda artlabilirlik
25
Yksek organic maddelerin artlmas iin membranlarn

kullanm
26
Mikro lekli kirleticilerin giderilmesi iin membranlarn

gelitirilebilmesi
Gaz/Gaz
Elektrokimyasal
Sistemler
Kesime
Gaz /sv
Biyosistemlerle
membranlarn
entegrasyonu

Bu tabloda membran proseslerle ilgili frsatlar kategorize edilmitir. Ayrca membran
prosesler kategorizesi gerekmeyen birok frsata sahiptirler. Bunlar aadaki gibi sralayabiliriz.
Farkl zellikte malzemelerin membran imalatnda kullanm,
Biyoenerji retiminde kullanlmas (biyohidrojen retimi, doal gaz retimi, gazlarn
ayrlmas ve saflatrlmas uygulamalar)
222
Dk hacimde yksek yzey alana sahip olmalar ve dk kirlenme oranlarnda alg

ayrma ve atksu artmnda kullanlabilmeleri,
Gaz ayrma, biyoyakt ve hidrojen ayrma iin dk maliyetli zeolit membranlar ve
bunlarn yksek yzey alanlar,
Mevcut klasik artma ve uygulama sistemleri ile membran proseslerin entegre
edilebilmeleri ve bu durumda daha yksek verimlere sahip olmalar,
leri ozmos uygulamalar (sznt sular artlabilmesi, deniz suyunun tuzsuzlatrlmas ve
benzeri)
Membranlar iin destekleyici sistemlerin gelitirlmesi,
Metanol ayrma iin membran proseslerin ve membranlarn gelitirilmesi,
Her bir sistem iin maliyet optimizasyonunun yaplabilirlii,
Eleketrik retim (MYH ile atk ve atksulardan ).
12.2. Membran Teknolojisi Uygulamalarn Snrlayan Faktrler

Genel olarak aada belirtilen snrlamalar mevcuttur.

lk yatrm maliyeti klasik sistem maliyetlerinden daha yksek olabilir.
Tipik tesis iletmelerinin mevcut uzmanlk alan istenen seviyede olmayabilir.
Membran deitirme maliyetleri yksektir ve uygun olarak iletilmesi iin bte gerekir
Evsel lekteki uygulamalar hala tam istenen verimde deildir.
Konsantre ve atk uzaklatrma sorunlar mevcuttur.

Muvcut bilimsel ve teknolojik almlar nda grlen engelleyici faktrler ve frsatlar
zerine birok ey sylenebilir. Bu engellerin stesinden gelmek iin mmkn olabilecek frsatlar
ve aksiyonlanlar deerlendirilebilir. Deerlendirmeler nda sv/sv ayrma, sv/gaz ayrma ve
gaz/gaz ayrma iin ayr ayr deerlendirmeler yaplacaktr.

12.2. 1. Sv/Sv Ayrmada Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler

Organik maddelerin sv/sv olarak ayrlmasnda membranlarn kullanmn snrlayan
faktrler Tablo 57de verilmitir. Bu snrlayc faktrler iin muhtemel zm eylemleri genel
olarak;
Kullanc ve retici iin teviklerin salanmas,
Malzeme ve retim proseslerinin gelitirlmesi,
Test ve dorulma ile bir araya getirilmi modl geliiminde ok ynl modellerin
gelitirilmesini kapsar.
223

Tablo 57. Sv/Sv Organik Maddelerin Ayrlmasnda Membranlarn Kullanmn Snrlayan
Faktrler ve Alternatif zmler
Snrlayc Faktrler
Engellerin Almasnda Muhtemel Eylemler
Membran ve donanmlar ile geerli ayrma

sistemlerinin eksiklii
Sistemlerin alanda test edilmesi
Pervaporasyon sistemleri iin verimli modl

tasarmlarnn eksiklii
llendirilebilir ve daha dk maliyetli yeni

modl tasarmlarnn gelitirilmesi
Membranlarda kirlenme sorunlarnn

zlememesi
Tazyikli akm ve titreimli membranlarn

gelitirlmesi
Madencilik, sznt suyu, yksek solvent veya

Bu atksularn artlabilirlii iin uygun
tuz ierikli sular ve yksek scaklk aralna
membran ve sistemlerinin aratrlmas ve
sahip sular gibi zor artlabilen sular iin
gelitirilmesi
uygun membranlarn olmay
50-1000C arasndaki iletme scaklklarnda
uygun seici membranlarn eksiklii
Gerekli aratrma ve test etme almalar
Membran kabarmas, hem malzeme hem de

modlde solventlere kar diren eksiklii
Istenen akda ya ve su ayrmada henuz

yeterliliin salanamamas
Mevcut tesislerde ilk yatrm maliyetlerinin

yksek olmas
Yksek vizkozitede iletme
Sistemlerdeki yksek buhar basnclarndaki

gaz bileenleri
12.2.2.Gaz/Gaz Ayrmada Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler
Tablo 58te azot, oksijen ve hidrojen gibi gazlarn ayrlmasnda membran proseslerin kullanlmasnda
karlalan snrlayc faktrler verilmitir. Bu snrlayc faktrler iin muhtemel zm eylemleri
genel olarak;
Membranlarda seiciliin artlrlmas,
Gazlarn ayrlmasnda verim artrc membran malzemesinin gelitirilmesi,
Kombine yaklamlarn kullanlmasn kapsamaktadr.
224

Tablo 58. Gaz /Gaz Ayrmada Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler ve Alternatif
zmler
Snrlayc Faktrler
Seicilik ve geirgenlik/ak sorunlar
* Seicilik ve geirgenlii artrmak iin yeni

kimyasal gelitirme almalar,
* Seicilik ve geirgenlii artrmada
yeni malzemeler iin ekonomik imalat
proseslerinin gelitirilmesi,
* Sistem entegrasyonu iin daha iyi
tasarmlarn gelitirilmesi,
* Ak ve seicilik iyiletirmeleri ile ilgili
endstriyel tanmlama ve ihtiyalarn
anlalmas ve gelitirilmesi
Gaz akmlarndaki kirlenme
Kombine yaklamlar kullanarak dayankl

kirleticiler iin mazlemelerin gelitirlmesi ve
tasarm
Modl tasarm ve paketleme
leklendirilebilir, retilebilir, gvenli ve

dk maliyetli geliimlere odaklanmak ve
aratrma yapmak
Uygun membran seiminde ve kullanmnda

yeterli alan bilgisi eksiklii
* Birleik deneme iin yntemler nermek ve

hedefler gerekletirmek iin endstri ile ortak
alma yapmak
* Test alanlar salamak, kullanclar tevik
etmek ve yeni teknolojiler test etmek
Sistemlerin termal performanslarnn istenen

durumda olmamas
Termal performans artracak Ar-ge

almalarn gerekletirmek
Dayankllk ve salamlk konusunda

baarsz uygulamalarn yeterli
anlalamamas
* Etkili hzlandrlm denemeleri

gerekletirmek
* Kark gaz akmlar iin uygun malzemenin
aranmas ve gelitirilmesi
* Membranlar gelitirmek iin daha iyi
teknolojiler gelitirmek
Ayrma iin ikili ve ok bileenli sistemler
Yeterl Ar-ge almas yapmak
Yksek maliyetler
Membranlarn basnca dayanklklarnn

snrl olmas

225

Seicilik/geirgenlik ilikisi saf sistemler iin iyidir. Ancak alan koullarnda istenen verimde
deildir. Bu alanlarda fiili kk deiimler ok anlaml olmazken, gerekli iyiletirmeler nemli
olmaktadr.

12.2.3.Elektrokimyasal Sistemlerde Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler

Elektrokimyasal sistemler iin snrlayc faktrler ve muhtemel eylemler Tablo 59da
verilmitir. Bu eylemler;
Asimetrik membranlarn gelitirilmesi,
reticiler, kullanclar, gelitiriciler ve sistem uzmanlar arasndaki ilikileri ve ekiplerin
desteklenmesini kapsar.

Tablo 59. Elekto-Kimyasal Sistemlerde Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler ve
Muhtemel zm Eylemleri
Snrlayc Faktrler
Maliyet
Alternatif polimerler gelitirmek
Seicilik
Seicilik optimizasyonu ve kontrol iin

kurallarn daha iyi tasarlanmas
Proton iletken malzemenin stabilitesi
Stabil proton iletkenleri gelitirmek iin

modele dayal yaklamlar kullanmak
Kimyasallara kar yapsal stabil ve direnli

ince membranlar
* Klcal lekli daha ince membranlar

gelitirmek
* Seicilik optimizasyonu ve kontrol iin
kurallarn daha iyi tasarlanmas
* Mekanik stabiliteyi gelitirmek
* Stabilite destekleyici kimyasal yaplar
gelitirmek
* Kompozit kullanmlar deerlendirmek
Boyutsal stabilite
Kompozit ve destekleyici sistemler gelitirmek
Deniz suyundan ime suyu eldesinde gzenek

boyut kontrol
Tuz, baz ve asitlerden saknma
Membranlarda krlma, yrtlma sorunlar
Katyon seiciler hakknda yetersiz bilgi
Nafion membranlarn yksek maliyeti
Uygun malzeme gelitirmek
Iyon tayclar
226
12.2.4. apraz-Kesien Uygulamalarda Membran Kullanmn Snrlayan Faktrler

apraz kesien uygulamalar iin membranlarn uygulanmasnda snrlayc faktrler Tablo
60de verilmitir. Muhtemel zm eylemleri;
Muhtemel nceden kullanlan ekirdek teknolojiler, genel ihtiyalar ile son kullanclar
arasnda ibirliinin kolaylatrlmas,
rn gelitiriciler ve i ortaklarn arasndaki ilikileri gelitirmek iin bir dei toku
(takas) sisteminin tesis edilmesi.
Membran proses sistemlerinde iletme maliyetleri ve enerji iin uygulanacak performans
hedeflerinin tesis edilmesi,
Membran teknolojisinde yeni uygulamalarn belirlenmesi,
Membran ve ayrma teknolojilerine dayal ya birincil ya da ikincil olan mevcut endstri
niverite ibirlii merkezleri iin tutarl stratejik fonlamann salanmasn kapsar.

Tablo 60. apraz Uygulamalar in Membranlarn Uygulanmasnda Snrlayc Faktrler

Snrlayc Faktrler
Membran ve performans analizleri iin
analitik metotlarn eksiklii
Gerek ortamda membran performansn

deerlendirirken, son kullanclar tarafndan
gerekli alan deneme testleri

* Yksek veri ak salamak ve birletirme
yaklamlarnn gelitirilmesi,
* Hzlandrma ve ypranma testlerinin
gelitirilmesi
* Pilot ve gerek lekli tesisler tesis etmek,
* Yeni membranlar deerlendirecek
kullanclarn performans salamln
gstermek iin alanda testleri gerekletirmek
Byk boyutlu membranlarn eksiklii
Modl tasarm ve gvenilirlii iin AR-GE

proramlarn tesis etmek
retkenlii salamak amacyla retimde

kalite control ve gvence eksiklii
retimin kontrolnn gelitirilmesi
Membran modl tasarm ve uygunluu iin

modelleme aralarnn eksiklii
Geerli ve uygun deneysel girdiler ile

membran modl tasarm ve gelimi sistemler
iin ok ynl aralarn gelitirilmesi
Hzl sentez teknik ve proseslerinin eksiklii
Membran zellikleri kontrolnde direkt sentez
Maliyet
Yeterli AR-GE almasnn yaplmas
227
12.2.5. Spesifik Uygulamalarda Membranlarn Kullanmn Snrlayan Faktrler

Spesifik alanlarda membran uygulamalarn snrlayan faktrler Tablo 61de verilmitir. Bu
uygulamalar doal gaz ayrma ve fermantasyon prosesleri gibi kimyasal ve refineri uygulamalar
kapsar. Sv ayrmada yksek potansiyel ile gaz ve sv ayrma iin farkl uygulamalar vardr.
Bunlarn her birisi iin spesifik snrlayc faktrler bulunabilir. Tabloda belirtildii gibi genel
snrlayc faktrler verilecektir. Bu erevede muhtemel zm eylemleri belirtilmitir.

Tablo 61. Sepesifik Uygulamalar in Membran Teknolojilerinin Uygulanmasnda Snrlayc
Faktrler
Snrlayc Faktrler

* Reaksiyon koullarnda alan membranlar bulmak
ve kullanmak
Membran ve reaktrlerin ayn

koullarda iletilmesinin zorluu
* Membranlar ile katalizrleri entegre etmek

* Membranlarn gaz ayrma potansiyellerinin
belirlenmesi
* Membran ve katalizrlerin entegrasyonunda farkl
uzmanlk yaklamlarnn deerlendirilmesi
Hzl eleme yeteneinin eksiklii
* Laboratuvar almas ve hzl elemeye izin veren

pilot tesislerle standarizasyon salanmas ve hzl eleme
tekniklerinin gelitirlmesi
* Membran malzemelerinde karekteizasyon metodlar
ile enstrman tiplerinin standart hale getirilmesi
Reaktif membranlarn nasl

bozulduunun anlalamamas
Yeterl AR-GE almalarn yapmak
Srekli deien koullar iin proses

kontrolndeki zorluklar
Kontrol sistemleri ile entegre
Mevcut malzemelerin rn
fiyatlandrma, deeri yksek
uygulmalardaki kullanma dayal
olduu iin zordur
228
* Ayn malzemelerden dk derecedeki gereksinimleri

karlamak iin reticilerin ikna edilmeleri,
* Yeni endstriler iin metal kaplama gibi, bilinen
endstrilerdeki uygulama bilgilerinden yararlanmak,
* reticiler iin alternatif platformlar gelitirmek
13.ATIKSULARIN ARITILMASINDA MEMBRAN

TEKNOLOJLER LE KONVANSYONEL
SSTEMLERN KARILATIRILMASI

MBR sistemleri konvansiyonel artma prosesleriyle ok etkili bir ekilde rekabet edebilen
sistemlerdir. Organik ykleme hzlar daha ksa hidrolik bekletme srelerinden dolay, genellikle
klasik ve kesikli aktif amur prosesleri ve damlatmal filtrelerden ok daha yksektir. Fakat tam
karml ve yksek hzl aktif amur proseslerinden daha dktr. eitli artma proseslerinin
organik ykleme hzlar ve giderim verimleri aadaki Tablo 62da verilmitir.

Tablo 62. Artma Proseslerinin Organik Ykleme Hzlar (Till. 2001)

Reaktr
Organik Ykleme Hz (KBOI/ m3.gn)
HRT (Saat)
Giderim %
Aa akl BAF
1.5
1.3
93
Yukar akl BAF
94
Dk hzl TF
0.08-0.40
80-90
Yksek hzl TF
0.48-0.96
65-85
Batk MBR
0.39-0.7
7.6
99
Batk HF MBR
0.005-0.11
98
Klasik A
0.32-0.64
4.0-8.0
85-95
Tam Karml A
0.8-1.92
3.0-5.0
85-95
Yksek
havalandrmal A
1.6-16
2.0-4.0
75-90

Konvansiyonel aktif amur prosesine gre MBR avantajlar daha dk alan ihtiyac ve
daha az aktif amur oluumudur. Giri amuru olarak giderilmesi gerekli olan biyokatlarn 0.78
civarnda, toplam askda kat oran nispeten dk, uucu katlar ile karakterize edilir. Bu durum
katlarn artmn ve kullanmn kolaylatrabilir ve artma maliyetlerini daha drebilir. Membran
biyoreaktrler 30 g/Lye kadar sv karmdaki askda kat maddede (MLSS) iletilebilir ve amur
ktrme nitesine ihtiya duyulmaz. Genel anlamda Membran sistemlerin klasik sitemlere gre
avantaj ve dezavantajlar aadaki gibi sralanabilir.

13.1. MBRlarn Konvansiyonel Sistemlere Gre Avantajlar

MBRlarda gerekli hidrolik bekleme sresi (HRT) konvansiyonel sistemlere gre daha
dktr. nk askda kat madde (AKM) konsantrasyonlar 1215 g/L deerlerine kadar
ulaabilmektedir. Normal aktif amur sistemlerinde AKM 2-4 g/Lye ulaabilmektedir.
229
Membran sistemlerde alan ihtiyac azdr. Dolaysyla havuz hacimleri kk olduundan

muhtemel havalandrma maliyetleri de dktr.
Konvansiyonel aktif amur sistemlerine gre MBRlarda son keltme havuzlarna
ihtiya duyulmamaktadr. Bu da ilk yatrm ve iletme maliyetlerini azaltmaktadr.
MBRlarda yksek MLSS konsantrasyonlarnda allabilir. Ancak konvansiyonel aktif
amur sistemlerinde bu snrldr. MBRlarda MLSS, sistemde kald iin yksek amur
yalar elde edilir. Bylece uzun amur yalarndan dolay Azot ve fosfor giderim verimi
konvansiyonel aktif amur sistemlerine gre daha yksektir.
MBR sistemleri yksek organik yklemelerde altrlabilirler. Aktif amur proseslerinde
ykleme artrlmas durumunda maliyet art yansra verim de azalr.
MBR sistemlerinde ayrma ilemi membranda yaplr. Konvansiyonel artma sistemlerinde
ayrma ktrme ile yaplr. Bu nedenle aktif amur proseslerinde grlebilen amur
kabarmas, amur imesi gibi iletme proplemleri MBR sistemlerinde grlmez.
MBR sistemlerinde kk gzenekli membranlar kullanld iin biyoktlenin tamam
tutulabilir. Dolaysyla AKM k ok dktr (1-2 mg/L gibi). Ancak konvansiyonel
artma sistemlerinde AKM k oran 30-40 mg/L arasndadr.

13.2. MBR Sistemlerin Konvansiyone Atksu Artma Sistemlerine Dezavantajlar;

MBR sistemlerinin uygulanmasna zg membran malzemesi, maliyetleri gibi kstlamalar
tesislerin kullanmn snrlayan dezavantajlardan biridir.
Yksek askda kat madde ortamnda byk membran yzey alan ok kritik membranlar
evresinde sv transferi yapar. Tm membran yzeyleri boyunca olumlu ve dzgn
akkan transferi iin membranlarda sabit olmayan bir alma ortam olumasn nlemek
zorunludur. nk membran yzeyinde biriken kat maddeler membrann bakmn
arttrarak verimini drr.
Membranlarda kirlenme sorunu en nemli sorundur.

Membranlar ve membran ayrma teknikleri basit bir laboratuvar arac iken, nemli teknik
ve ticari etkisi sayesinde endstriyel almalarda giderek art gstermitir. zellikle atksularn
artlmasnda klasik artma sistemlerine gre avantajlara sahip olmar ileride bu sistemlerin daha
da geliecei ngrlmektedir. Klasik artma sistemlerindeki yksek amur oluumu sorunlar,
yksek enerji ve alan maliyetleri nedeniyle MBR sistemlerine ynelmeyi hzlandrmtr. Membran
prosesler birka yaygn zellie sahiptir. Yaplarda datc bariyerler olarak ve farkl kimyasal
bileenlerin geii iin itici g olarak kullanlmas membranlarn yaygn bir ara olarak kullanmn
salamaktadr. Membran prosesler hzl ayrma teknikleri, yksek verim ve ekonomiklik asndan
geleneksel ayrma tekniklerine gre n plana kmaktadr.

Membranlarla yaplan ayrma ilemleri genellikle oda scaklnda gerekletirilir. Bylece
sya duyarl zcler zarar grmeden veya kimyasal yaps deimeden artm salanm olur.
230
Membranlar ayn zamanda hazr yapm olarak kullanlabilir. Bylece zellikleri belli bir ayrma
ileminde kullanlmak zere ayarlanabilir (Porter, 1990).

ekil 118de atksularn artlmasnda membran kullanm ve artma yntemlerinde temel
farkllkar gsterilmitir. lk grntde klasik aktif amur sistemi akm emas verilirken, dier
grntlerde MBR sisteminin iki farkl (harici membran, dahili veya batk membran) uygulama
eklinin akm emas gsterilmitir.
ekil 118. Biyoreaktr le Balantl Membran Kullanm

Batk membran biyoreaktrler bir klasik aktif amur tesisinden 5 kat kadar daha kk
olabilir. Bu da alan ihtiyacn azaltr ve dolaysyla maliyeti de drebilir. MBR prosesindeki
yksek biyoamur konsantrasyonu, ortalama 3 saatlik bir alkonma sresinde evsel atksuyun
nitrifikasyonu ve karbonlu maddelerin tam olarak ayrmasn imkn salar.

Klasik ok aamal proseslere karlk olarak tek aamal filtrasyonun daha iyi artma
salayaca gerei membran biyorektrn avantajdr. Eer ilave denitrifikasyon iin bir ikinci
anoksik tank gerekecekse, klasik geridevirli havalandrma tankndan nce salanabilir. Daha uzun
amur ya saland iin, amur retimi klasik aktif amur prosesine kyasla nemli oranda
azaltlr. eitli proseslerin amur retiminin bir kyaslams aadaki Tablo 63de verilmitir.
231
Tablo 63. Farkl Artma Prosesleri in amur retimleri (Till, 2001)

Artma Prosesi
amur retimi (Kg/Kg BOI)
Batk MBR
0.0-0.3
Havalandrmal Biyolojik filter (BAF)
0.15-0.25
Damlatmal Filtre
0.3-0.5
Klasik Aktif amur (A)
0.6
Granle BAF
0.63-1.06

Harici bir seramik MBR ile zeytinya sanayi atksularnn artlmas zerine yaplan bir
almada KOI ve fenol giderimi incelenmitir. Ayrca farkl artma alternatifleri incelenmi ve
Tablo 64de sonular kyaslanmtr. Fenol ve trevleri petrokimya ve petrol rafineri sektrnde
ham madde olarak yaygn kullalmaktadr. Veriler fenol ve trevlerini hammadde olarak kullanan
sektr atksularnn artlmasnda nem tamaktadr.

Tablo 64. Farkl Prosesler ile Zeytinya Atksularn Artlmasnda KOI Giderimi
Proses
Fenol girii
(mg/l)
Fenol k
(mg/l)
KOI girii
KOI k
Elektrokimyasal
1520
>90
1475-6545
35-15
Elektrokoaglasyon ND
ND
4850
52
UASB Rektr
ND
ND
5000
70
MBR
5410
>92
1500-5300
37-81
CAC Reaktr
720- 1420
70-74
10.256-26.210
32-65

MBR sisteminde ktrme ile katlar gidermek iin flok oluumuna gerek yoktur ve
bundan dolay biyoktle 10-18 g/L gibi ok yksek MLSS seviyelerinde iletilebilir. Bu yksek
konsantrasyon dk hacimli tank inasn ve amur retimini azaltr. Daha uzun amur yalarna
imkn verir. Bu durum, daha dk tesis alanlarn salar. Dk tesis alan havalandrma tank
hacminde %50 azalmay salar.

Gravite filtrasyonu mmkn ve sadece makul enerji harcamas vakum filtrasyonu dhil
edilmesi gerekir. Membran modlleri kolay ve hzl tesis edilebilir ve klavuz raylar boyunca
nitelerin artmas veya azalmas ile srdrlebilir. Normal koullarda kimyasallar kullanlarak
membrann temizlenmesi sadece ylda iki kez gerekir. Uzun amur yalarnda iletildiinde klasik
232
artma proseslerinden %35 daha dk amur retir. Bu yzden daha dk amur ve berteraf
maliyetlerinde iletme gerekletirilebilir. Artma amurunun berteraf genel iletme maliyetlerine
nemli oranda katk salad iin amur retiminin drlmesinde nemli potansiyel faydalar
vardr. Ayrca amur yksek oranda stabilize olur.

Membran prosesler, gzenek boyutlarna bal olarak bakteri ve virslerin byk ounluu
giderilebilir. UF ve MF membranlar kullanlarak nemli oranda bakteri ve viral azalmalar
salanabilir. Suyun yksek ve gvenilir kalitesi salanabilir. Sonu olarak, artlm su tuvalet
temizleme ve benzeri amalar iin tekrar kullanlabilir. k suyun bulankl 0.2 NTUden azdr
ve askda kat madde ise 3 mg/Lden daha dktr.

Biyoreaktr iindeki nitrifikasyon bakterilerin daha uzun sreli alkonulmasndan dolay,
klasik aktif amur proseslerine nazaran daha iyi azot giderimi salarlar. Denitrifikasyon ikinci bir
anoksik nite kullanlarak baarlabilir.
Membranlarda almann yrtlmesi kolay, ksa alma periyotlar ve dk inaa
maliyetleri mmkndr. nk tm sistem basit ve sadece yardmc ekipmanlarn kk
bir miktar gerekir.
Klasik artma sistemlerine kyasla membran proseslerde gvenirlik ve iletme kolaydr.
Galil (2003) tarafndan MBR ile klasik aktif amur prosesinin iletildii bir pilot lekli
tesis (ekil 120) alma sonularn aadaki Tablo 65deki gibi zetlemitir.

Tablo 65. MBR ve Aktif amur Proses Sonularnn Kyaslanmas (Galil. 2003)
Parametre (mg/L)
Aktif amur
MBR
Askda kat
37
2.5
KOI
204
129
BOI
83
7.1

Sonular ortalama deerlere gre verilmitir ve MBR k sularndaki askda kat maddelerin
en dk seviyelerini gstermektedir. Toplam organik madde ierii MBR k suyunda byk
oranda ayrca daha dk olduu ifade edilmiitir. MBR nispeten yksek hcre alkonma
sresinde youn biyolojik bir sre daha iyi nitrifikasyon salamtr. Bu sonulara gre, aktif
amur prosesinden sonra ilave bir filtrasyon veya ktrme havuzu gerekirken, MBR daha fazla
artmaya ihtiya olmayaca belirlenmitir. Ayrca yaplan farkl bir almada sonular Tablo
66da kyaslanmtr.

233

Tablo 66. MBR ile Aktif amur Proses Performanslarnn Kyaslanmas (Stephenson ve di.
2000).
Parametre
Aktif amur
MBR
amur ya (gn)
20
30
KOI giderimi (%)
94.5
99
DOC giderimi (%)
92.7
96.9
Toplam AKM giderimi (%)
61
99.9
Toplam P giderimi (%)
88.5
96.6
Amonyum N giderimi (%)
98.9
99.2
amur retimi (kVSS/KOI.gn)
0.22
0.27
Ortalama flok boyutu (mm)
20
3.5
234
ekil 119. Atksularn Artlmasnda Membranlarn Kullanm ve Geliimi (Drioli ve di., 2009).
235
13.3. Deniz Suyu Tuzsuzlatrma Tesislerinin Karlatrlmas

Gnmzde ime ve kullanma suyu ihtiyac fazla ve kaynaklar snrl olan blgelerde deniz
suyu ve/veya ac ve tuzlu yzeysel sular artlarak kullanlmaktadr. Tuzlu su genellikle RO, NF
ve elektrodiyaliz gibi membran proseslerlerle ime suyuna dntrlrken, deniz suyu deien
termal prosesler kullanlarak veya ters ozmosla artlmaktadr. Tuzsuzlatrmada kullanlan
proseslerin bir snflandrmas Tablo 67de ve tuzsuzlatrma proseslerin iletme kriterleri ise
Tablo 68de verilmitir. MSF tesisleri dier farkl tuzsuzlatrma prosesleriyle kyaslandnda,
en yaygn kullanlan proses olduu bilinmektedir. Ancak, son yllarda az yer kaplama, kk
lekli ina edebilme, yksek k suyu kalitesi salayabilen RO membran proseslerinde bir
gelime salanmtr. Bu proseslerle tesis edilen tuzsuzlatrma sistemleri esnek ve verimli
iletilebilmektedir. Ayrca RO prosesleri MSF ve MED gibi konvansiyonel sistemlere gre daha
ekonomik olmaktadr. RO proseslerinin ilk yatrm ve iletme maliyetleri damtma ile tuzsuzlatrma
proseslerin ilk yatrm ve iletme maliyetlerinin yaklak olarak yars kadardr. Distilasyon
proseslerinde stma ve buharlatrma iin harcanan termal enerjiye karlk RO, NF gibi membran
proseslerinde ise mekanik enerji kullanlmaktadr. NF, RO gibi tuzsuzlatrma proseslerinin dk
scaklklarda iletilebilmesi, daha dk ilk yatrm, iletme ve bakm maliyetleri salamaktadr.
NF, RO prosesleri, Distilasyon ve Damtma proseslerine gre daha iyi geri kazanm potansiyeline
sahiptirler. Yine Distilasyon ve Damtma ynteminde daha fazla besleme suyuna ihtiya duyar.
retilecek suyun 8-9 kat kadar bir besleme suyu gerekir. Membran prosesler de ise bu oran 2-3
kat kadardr.

Tablo 67. Ticari Tuzsuzlatrma Proseslerinin Tantm

Proses Grubu
Damtma Sv- Buhar
Membran Prosesler
Proses
htiya Duyulan Enerji
MSF
Is enerjisi
MED
Is enerjisi
MVC yada VV
Is ve mekanik enerjisi
RO
Mekanik enerji
Elektrodiyaliz
Elektrik enerjisi
NF
Mekanik enerjisi

Dnya apnda deniz suyunun tuzsuzlatrlmasnda membran prosesler ve termal prosesler
yaygn kullanlmaktadr. Mevcut tesisler saylar bir birine yaknken, nmzdeki yllarda
membran proseslerde ina edilmi tesis saysnn artaca beklenmektedir.
236
Tablo 68. Tuzsuzlatrmada Membran Prosesler le Konvansiyonel Sistemlrin Kyaslanmas

MFS
MED
TVC
MVC
RO
ED
letim
scakl(0C)
<120
<70
<70
<70
<45
<45
Enerji ekli
Buhar
Buhar
Buhar
Mekanik
(elektrik)
Mekanik
(elektrik)
Elektrik
Elektrik enerji
3.5
tketimi(kWh/m3)
1.5
1.5
8-14
4-7
1.0
Ham suyun tipik tuz

ierii(ppmTK)
30.000100.000
30.000100.000
30.00050.000
100045.000
100-3000
<10
<10
<10
<500
<500
50012.000
10020.000
10-2500
1-10.000
1-12.000
30.000100.000
rn suyu kalitesi
<10
(ppm TK)
Kapasite (m3/gn)
500060.000

Son yllarda deniz sularnn RO prosesi ile artlmasnda n artma iin klasik filtrasyonlara
bir alternatif olarak ultrafiltrasyon membranlar deerlendirilmektedir. Byk alanlarda pilot
almalar yaplmtr. Dk kirlenme oranl klasik filtrasyon ile n artmaya kyasla UFlarn n
artmada kullanlmasnn daha faydal olduu uzun sreli testlerle ispatlanmtr. Suudi Arabistan,
Japonya ve indeki byk lekli tuzsuzlatrma tesislerinde n artma amal UF kullanm
yaygndr. ki alternatifin RO ncesi n artma amal kullanmnn tipik tasarm koullarnn bir
kyaslanmas Tablo 69da verilmitir.
237
Tablo 69. Filtrasyonla Deniz Suyunun Tuzsuzlatrlmasnda Proses Tasarm Koullar

nartma tipi
Proses
Iki aamal filtrasyon
ZeeWeed 100 UF
ki geili RO
Parametre
Birim
Klasik filtrasyon
Batk UF
Hz 1
m/saat
7.3
Geri kazanm 1
96
Hz 2
m/saat
10.2
Geri kazanm 2
97
Ak
L/
m2.saat
42.5
Geri kazanm
92
Basn
Bar
0.7
Ak 1
L/
m2.saat
13.9
13.9
Geri kazanm 1
50
50
Basn 1
Bar
54.3
54.3
Ak 2
L/
m2.saat
26.0
26.0
Geri kazanm 2
90
90
Basn 2
Bar
10
10
Kat atk deponi alanlarndan oluan sznt sularnn artlmasnda hem membran prosesler
hemde konvansiyonel sistemlerin kullanm deerlendirilmektedir. Sznt sular yksek organik
madde, metal ve tuz ieriine sahip atksular olduundan artlmalar zordur. Konvansiyonel
sistemlerle artma alternatifleri denenmitir. Ancak istenen verimde artma salanamamtr.
Bunun zerine son yllarda ilgi gren membran prosesler denenmeye balanmtr. Bu proseslerin
de verimini artrmak iin kimyasal ve/veya biyolojik n artma sistemlerine ihtiya duyulmutur.
Ayrca MF, UF gibi membran prosesler, NF ve RO gibi membran prosesler iin n artma amal
kulanlabilmektedir. Bu tr uygulamalar yaygn hale gelmektedir. nk bu ekildeki artma
sistemlerinde artma verimleri artmtr.
Bir UF prosesi ve kimyasal oksidasyon ile aktif amur sisteminin entegre kullanld
bir metod, sznt sularn artlmasnda uygulanm ve sistem iletimi zerine testler yaplmtr.
Sznt suyunun biyolojik artma sreci sznt suyunda kalan bileenleri gidermek iin UF ile
kimyasal artmadan ayrlmtr. Biyolojik artmadan sonra azot, fosfor ve zor ayrabilen makro
molekll bileenler tutulmad ifade edilmitir. Ayrca kt bir amur kmesi gzlenmitir.
238
Aktif amur aamAsnda sspanse maddelerin giderilmesi beklenir. Geriye kalan bileenler UF
proses ile giderilecei tahmin edilir ve UF prosesinden geen bileenler ise kimyasal oksidasyonda
giderilerek dearj standartlar salanabilir hale gelmektedir.
Aktif amur metodu ile n artmaya tabi tutulan sznt suyu, daha sonra konsantre
sistemdeki UF membran prosesine tabi tutulmaktadr. UF prosesinde sspanse kat maddesi
giderilmi sznt daha sonra kimyasal artma ksmna beslemektedir. Sistem iletilmesi srasnda
elde edilen sonular Tablo 70de verilmitir.

Tablo 70. Farkl artma sistem klarnda sznt suyunun kompozisyonu (Bohdziewicz,
2001)
Parametre
Birim
pH
Ham
sznt
suyu
Biyolojik
artma k
sznt suyu
UF k
sznt
suyu
Kimyasal artma
k sznt suyu
8.0
8.6
8.8
2.3
KOI
mg/
dm3
1780
1660
846
482
Sspansiyon
mg/
dm3
56
295
323
Kuru madde
mg/
dm3
264
495
459
765
letkenlik
mS/m
9.8
11.2
9.00
12.7
239
14. ENDSTRYEL ATIKSULARIN

ARITILMASINDA MEMBRAN PROSESLERN
UYGULAMA RNEKLER
14.1. Zeytin Salamura ve Ya retimi Atik Sularinin Membran
Proseslerle Aritilmasi
Zeytin ve zeytinden elde edilen zeytinya, insanlarn temel besin gdalarndan birisidir. Bu
besin, younlulukla Akdeniz lkelerinde yetitirilmektedir.retilen zeytinler hem sofralk hem de
zeytinya retiminde kullanlmaktadr. Zeytin retim endstrisinde, yksek oranda su tketilmekte
ve atk sular olumaktadr. Bu atk sular zeytinya retiminde, sofralk zeytin retiminde, zeytin
ilemesinde, zeytin ezmesi retiminde oluur. Bu ilemler srasnda yksek KO, AKM, tuz ve
ya- gres deerine sahip atksular meydana gelir.

Sofralk zeytin retiminde 1kg zeytin elde etmek iin yaklak 1-10 litre su olumaktadr.
Tonlarca zeytin retimi dnldnde yksek oranlarda atk su oluacag grlmektedir. Bu atk
sularn zellikleri iletme ekline ve yapsna bal olarak deimektedir. Ayrca lkemizin hemen
hemen her blgesinde nemli bir endstri olan zeytin ya atksularnn artlmas da nem arz
etmektedir. Zeytin endstrisi atksularnn genel zellikleri aadaki tabloda verilmitir.

Tablo 71. Zeytin Endstrisi atksularnn Genel zellikleri

Parametre
pH
KOI(g/L)
Salamura Atk Suyu

3.5- 4.5
50-65
Zeytin Ya Atksuya
4.5- 5.5
45-180
zl organk kat madde (g/L)
95-120
Tuzluluk(gNaCl/L)
55-75
Fenol (g/L)
3-5
2-5
BOI5(g/L)
35-40
35-100
Ya gres (g/L)
15-30
0.5-10
Toplam Azotu (g/L)
0.3-5
0.58-5
TKM (g/L)
1-102
24-120
Toplam P (mg/L)
5-20
0.06
Klorr (mg/L)
0.47-
1.2-1.8
Conductivity S/cm
10-20
241

Yksek kirlilik ieren zeytin endstrisi atk sular konvansiyonel artma sistemleriyle
verimli oranlarda artmak mmkn deildir. Zeytin salamura atksularnnn Fiziko-kimyasal
yntemlerle artmnda KOInin %25-30, anerobik fermantasyon yntemiyle artmnda %65-70
oranda giderilebilmektedir. Benzer oranlar zeytinya atksular iin de geerlidir. Son yllarda
daha yksek artma verimi salayan membran prosesler kullanlmaya balanmtr. Bu prosesler
az alana ihtiya duymas, dk amur retimleri, ilave kimyasal maddelerin kullanlmamas gibi
nedenlerden dolay yksek avantajlara sahiptirler. Yksek organik ve kat maddeleri ieren zeytin
endstri atksularnn bu sistemlerle artlmas hem yksek artma verim salamakta hem de dk
amur ve alan ihtiyac nedeniyle daha ekonomik olmaktadrlar. Endstri retim zincirindeki baz
deerli ham maddelerin geri kazanm da deerlendirildiinde, membran proseslerin kullanm
daha da nem arz etmektedir. Ayrca sz konusu atksulardan biyo enerji retim frsatlar da
sunalabilmektedir.

Membran ayrma teknolojisi, gzenek boyutlarna bal olarak farkl pertkl boyutlarn
ayrma ilemine dayanr. Zeytin endrsts atk sular MF, UF, NF ve RO membrane prosesleri
ile artlabilmektedir.

Zeytin endstrsnde partikllerin giderilmesi amacyla membran prosesleri n artma
amac kullanlabildii gibi tek bana da kullanlabilmektedir. Genelde MF ve UF prosesleri MBR
eklinde uygulanmaktadr. En yaygn kullanm ekilleri;
Zeytin endstrs atk sularnn mekanik filtreden geirilmesini mtakiben UF prosesinin
kullanm,
Mekanik filtrede geirilmesi mtakiben MF ve UF n artmal NF veya RO uygulamas,
Mekanik n artma, UF proses uygulamas ve pH ayarlamasna mtakiben RO prosesi

eklindedir.

242
Membran Uygulama ekillerin giderim verimleri deiiklik gstermektedir (Tablo 72).

Tablo 72. Membran Proseslerinin Zeytin Endstrisi Atksularnn Artlmasnda Uygulama
ekilleri ve Verimleri
Membran Uygulama
ekli
KOI
giderimi(%)
TOK
giderimi (%)
AKM giderim
verimi
Yag-Gres
Giderimi (%)
Fiziksek n artma+MF
40-50
55-60
85-90
65-75
Kimyasal n artma+MF 65-75
70-80
95-98
90-95
UF
85-90
UF n artma+NF
85-92
85-95
98-99
95-99
UF n artma+RO
90-98
90-98
99
98-99
14. 1.1. MF/ UF Uygulamalar

MF prosesi ile 0.5-2 mm`den byk apl kolliadal bileenlerin ayrlmas salanr. Ayn
zamanda zeytin endstr atk sularnn okdisasyonunda MF n artma amal kullanlabilmektedir.

fazl zeytinya retiminin yapld bir tesis atksular fiziksel ve kimyasal n artmaya
mteakiben MF prosesi ile artlabilirlii incelenmitir. almada kullanlan sistem aadaki
ekli 120de verilmitir.
ekil 120. Zeytin Endstrisi Atksularnn MF Prosesi le Artmnda Bir Akm emas
243

Yaplan fiziksel ve kiymasal n artma sonucu (n artmada klasik filte ve koagulasyon
kullanlmtr) hamsuyun KOI deeri srasyla 120 g/Lden 77.7g/Lye ve mteakiben 48.0g/Lye
drlmtr. Kimyasal artmada ortamn pHs 4e ayarlanmtr. 48.0g/Llk KOIye sahip
atksu MF prosesine uygulanmtr. 100-200 L/saat ve 1-2 bar basnlarda iletilen sistemdeki
giderme verimi, kendisinden ncesinde uygulanan fiziksel ve kimyasal artma verimlerinde gre
daha yksek olduu belirlenmitir. Kimyasal n artma ve MF uygulamas sonucu AKMnn %9598, ya-gresn %90-94, TOKnn %71-75.5 ve KOInn ise %74-78 arasnda giderildii rapor
edilmitir.

Zeytin endstr atk sularnndaki kolliadal bileenlere ilave olarak polifenol, AKM ve
yalar byk oranda MF/UF prosesi ile giderelebilir. Ayrca baz znm iyonlarda tutulabilir.

UF ile zeytin endstr atk sularnn artld bir sistemde, santrifj edilen atk sulardaki
AKM byk oranda giderildikten sonra, UF ile KOI `nin %90, AKM `nin %98-%99 oranda
giderildii belirlenmitir. Ayrca yalarn da yksek oranda giderildi ifade edilmitir. Bu sistemde
en byk dezavantaj membran yzeyinin kirlenmesi ve gzeneklerin erken tkanmasdr. Bu durum
UF prosesinin aksn drmekte ve daha ksa srelerde membran ykanmasn veya membanlarn
deitirilmesini gerektirdiinden maliyet artna sebep olur. Bu dezavantajlari gidermek amacyla,
atksular UF prosesine verilmeden nce n artma ilemleri uygulanmaldr.

Turano ve di. (2002) yaptklar almada, zeytin endstri atksularnn santrifj n artmaya
mteakiben UF membran ile artlabilirliini incelemilerdir. Santifujlenen atksu UF membrana
beslemilerdir. Ayrca n artma uygulanmadan direkt UF membranna da ayn atksu beslenmitir
(ekil 121).
ekil 121. UF prosesinin bir iletim akm emas rnei (1: Besleme tank, 2:Besleme pompas,
3:UF membran modl, F: Besleme hatt, R: Konsantre hatt, C: by-pass hatt, P: sznt, T: Scaklk kontrolr, f:
Debimetre, m: Basnmetre, V: Vanalar, S: soutma sistemi, w: Soutma suyu, EV : elektrik sistemi
244

Direkt beslemenin yapld UF membran prosesi ksa srede kirlendii ve aksnn ksa
srede azald belirlenmitir. Dier yandan, n artmaya mteakiben beslenen UF membran
prosesi uzun bir sre iletilebilmi ve aknn ise beklenen bir ekilde zamanla azald belirlenmitir.
n artmann uyguland UF prosesinde KOI giderimi %90 ve AKM giderimi ise % 90 zeinde
olduu belirlenmitir.

Karasuda fiziksel ve kimyasal n artma mteakiben MF/UF almalar incelendiinde,
fiziksel artm ve membran filtrasyonun birlikte kullanlmasyla %85 AKM, %55,6 TOK, %48
KO, %75 ya ve gres giderimleri salanabilmitir. Kimyasal n artma ve membran filtrasyonunun
kullanmnda ise %98 AKM, %75,4 TOK, %74,2 KO ve %94 orannda ya-gres giderim oranlar
elde edilebilmitir

14.1.2. NF/RO Uygulamalari

Askda kat maddeler, kolloid maddeler, yalar, polifenol ve znm organik bileiklerin
giderimi bu proseslerle salanabilmektedir. NF Prosesi RO ye gre daha az enerji sarfiyetina
ihtiya duyduu iin tercih edilmektedir. Ancak RO kadar hassas bir filtrasyon prosesi deildir.
RO prosesi molekler lekte alan ve organik bileenelerin giderimini salayan bir prosestir.

RO teknolojisiyle artlan zeytin endstrisi atksular, farkl amalarla yeniden kullanlabilir
zellikteki kalitede su salanr. RO prosesiyle yaplan birok almada %92 orannda KOI
giderimi tespit edilmitir. Organik maddelerin %90 zerinde giderildii belirlenmitir. Bu yksek
giderim verimi ile beraber yksek iletme ve bakm maliyeti gerektir. Ayrca konsantre atk
sorunlar oluur. Konsantre akm ya ileri bir artmaya tabi tutulur ya da uygun bertaraf yntemleri
ile uzaklatrlabilir.

Yaplan dier farkl bir almada UF n artmal bir RO prosesin KOInin %99 zerinde
giderildii belirtilmitir. Bu uygulmada kullanlan atksu zellikleri Tablo 73, tasarm ve iletme
parametreleri ise Tablo 74de verilmitir.

Tablo 73. almada Kullanlan Zeytin Endstrisi Atksularnn zellikleri

Parametre
Besleme
Sznt
Giderim verimi (%)
AKM (g/L)
1.1
100
KO (g/L)
8.95
0.7
92
BO(g/L)
5.97
0.5
92
Ya-Gress(g/L)
0.15
100
znm Kat (g/L)
7.5
3.0
60
245
Tablo 74. almada Kullanlan Tasarm ve letme Parametreleri

Membran Destek Tabakas
50 Mil Paralel
Membran modl Says
100
n Artm
200-Mesh Izgara
Ak
10-22 L/m2.saat
Besleme Basnc
862kpa
Besleme Hacmi Azaltm
%75
Temizleme
Alkali Temizleyici le Hergn

Paraskeva ve di. (2007b) tarafndan yaplan bir almada, zeytin karasularnn artm iin
membran teknolojisi kullanmtr. Bunun iin UF prosesi mteakiben NF ve/veya RO prosesleri
denenmitir. almada kullanlan atksuyu AKM konsantrasyonu 11.5 g/L, KO konsantrasyonu
16.5 g/L ve fenol konsantrasyonu 0.83 g/L olduu belirtilmitir. Artma sonucu sznt suyunun
dearj kriterleri salad ve alc ortama verilebilecei ifade edilmitir. Bu uygulamada ayrca
atksudaki fenoln %95 orannda giderildii belirlenmitir.

Akdemir ve zer (2009) zeytin karasularnn, UF prosesi ile n artmn incelemilerdir.
Bu ama iin JW ve MW diye adlandrdklar iki membran kullanmlardr. Atksuyun pHs UF
ncesinde 2ye ve sonrasnda ise 6ya ayarlanarak tekrar membrana uygulanmtr (ekil 122).
ekil 122. UF Membran Prosesi ile Zeytin Endstri Atksularnn Artlmasnda Akm emas

246

Ham suyun KOIsi ilk aamada 84g/Lde 35 g/Lye, ikinci aamada ise 31 g/lye drlmtr.
TOK ise birinci aamada 35.5 g/Lden 9.3g/Lye, ikinci aamada ise 8.2g/L drlmtr.
Aratrmaclar bu almasnda, MW membran ile %82 orannda KOI giderimi ve JW membran
ile %68 orannda KOI giderimi saladklarn rapor etmilerdir. En verimli giderimin 4 bar basnta
26 L/m2.saat ak deerlerinde salanmtr.

El-Abbassi ve di. (2014) tarafndan zeytin ilemeden kaynaklanan atksularn UF ile
artlmas incelenmitir. almada kullanlan atksu zellikleri, KOI 175 g/L, TKM 165 g/L,
Toplam Fenol 9 g/L ve pH= 5.2 deerlerine sahip olduu belirtilmitir. Yksek asidik ve bazik
koullarda renk gideriminin %70-91 aralnda giderildii belirlenmitir. Farkl pH deerlerinde
giderimler kyaslanmtr. PH=12de fenol bileiklerinin giderimi % 40 belirlenirken, aerobik
ayrma sonucunda %97 olarak rapor edilmitir. Filtrasyon sonucu oluan konsantre ksmn
kompost gbre ve/veya hayvansal yem retiminde kullanlabilecei belirtilmitir.

Canepa ve di.(1988) tarafndan yaplan almada zeytin ileme atksularnn artm
amacyla adsorpsiyon ve membran proseslerini birlikte kullanlmtr. Fiziksel ve Kimyasal n
artmann uyguland almada, %90nn zerinde bir KOI giderimi salanmtr.
14.1.3. Membran Biyoreaktr (MBR) Uygulamalar

Son yllarda zeytin endstri atksularn artlmasnda membran biyoreaktrlerin kullanmna
ilgi artmtr. Ancak uygulamaya ynelik almalar snrl olmakla birlikte baz laboratuvar ve
pilot almalar mevcuttur.

Zeytin endstri atksularnn Membran biyoreaktrler ile artlabilirlii konusunda Dhaouadi
ve Marrot (2010) tarafndan bir alma yaplmtr. Aratrmaclar almada 0.1 m MWCOlu
seramik yapl harici bir UF membran biyoreaktr kullanmlardr. Atksu srekli bir ekilde
sisteme beslenmitir (ekil 123).
ekil 123. Harici UF Membran Biyoreaktr sisteminin Akm emas

247

almada 100 L/m2.saatlk sabit bir akda 1sn/dak darbe kombinasyonu kullanlarak yaplan
iletme sonucunda, sfr yakn AKM konsantrasyonu ve fenol bileikleri ks salanmtr. Sabit
akda baarl bir ekilde uzun sre iletilebilmiitir. %80 zerinde KOI giderimi salanmtr.

Conidi ve di. (2014) tarafndan zeytin endstri atksularndan penolik bileiklerin geri
kazanm ve oleropin aklikon izomerlerinin izolasyonunu iin bir MBR sistemi zerinde alma
yaplmtr. Yaplan bu almada UF (10kDa MWCO) nce 0.2 mlk MF ieren entegre bir
membran artmas amalanmtr. Aratrmaclar dzereve membran modll MF ve UF
yansra hollow fiber UF membranlarni denemilerdir (ekil 124)
ekil 124. Entegre Bir Membran Sisteminin Sematik Gsterimi (Conidi ve di, 2014)

MF membran ile askda kat maddelerin giderimi salanmtr. Daha sonra dk molekl
arlkl polifenol bileikleri UF sznt akmndan geri kazanlabilmitir. UF sznts basnl
bir ekilde ok fazl MBR sistemine beslenmiir. Burada oleropin aklikon izomerleri bir nceki
oleropin hidroliz reaksiyonu srecinde retilmi fenol fraksiyonlarndan izole edilmiir. Sonuta
% 45.7 lk bir maksimum dnm baarlmtr.
248
14.2. Maya Endstrisi Atksularnn Membran Proseslerle

Artlmas

14.2.1. Maya Endstrisi Atksu zellikleri

Maya endstrisi atksular, asidik zellikte ve yksek organik kirlilik ve KOI deerlerine
sahip koyu renkli ve yksek azot konsantrasyonu sahiptirler. Renkli bileikler genellikle yksek
molekl arlkl bileenlerden kaynaklanr. Bu bileenler genellikle ekmek mayas retiminde
hammadde olarak kullanlan melas retiminden kaynaklanr. Maya endstri atksularnda temel
kirletici parametreler KOI, AKM, BOI, toplam azot ve bulanklktr. Atksu karakterizasyonunda
kullanlan parametreler Tablo 75de verilmitir.
Tablo 75. Maya endstrisi atksularn kullanlan kirletici Parametreler (Tnay,1996)
Fiziksel Parametreler
Kimyasal Parametreler
Biyolojik Parametreler
Renk
KOI
BOI5
Kt koku
pH
Patojenik Mikroorganizmalar
AKM
TOK
Toksisite
Bulanklk
norganik Bileikler
DO
Ya-gres
Kpk
Fenol
Korrozyon
Hidrokarbon
sertlik
Azot ve Fosfor
Slfatlar

Ekmek mayas endstrisi atksualar eitli kirleticiler iermektedir. Aada verilen Tablo
76da maya atksular ile yaplan bir alma sonucunda elde edilen ekmek mayas k sularnn
zellikleri verilmitir. almaya gre renk deeri llmemekle beraber, k suyu her zaman
ok koyu renktedir.

249

Tablo 76. Proses k, Anaerobik-Aerobik Artma Giri ve klarndaki Maya Endstrisi
Atksu zellikleri (Pala ve di. 2005)
Parametre
Proses k sular
(Anaerobik girii)
Anaerobik k
(Aerobik Girii)
Aerobik k
pH
5.9-6.12
7.6-8
7.6-8
KOI (g/L)
20.1-22.1
3.8-4.4
0.6-0.9
BOI5 (g/L)
14.1-15.4
2.3-3.0
0.09-0.15
Ya-gres (g/L)
0.009-0.01
0.009-0.01
0.009-0.01

Genellikle ekmek mayas endstrisinde eit atksu bulunmaktadr. Birincisi KO deeri
8-10g/Lden yksek kirlilik konsantrasyonuna sahip atksulardr. Bu atksular maya retimi
sisteminde, zellikle mayann saflatrlmas, santrifjlenmesi ve filtrasyonu sonucu oluurlar.
kincisi KOI deerleri 0.5-3 g/L aralnda orta derecede kirli atksulardr. Proses ve ykma
sularndan oluurlar. ncs ise KOI deeri 0.5g/L deeri altndaki atksulardr. eitli ykama
ilemleri, ekipman durulama, kazan blfleri gibi ilemlerden kaynaklanrlar. Renkleri aktr.

14.2.2. Maya Atksularnn Artmnda Membran Uygulamalar

nemli endstrilerden biri olan maya endstrisi atksular, yksek kimyasal oksijen ihtiyac
(KO), yksek biyokimyasal oksijen ihtiyac (BO), koyu renk ve biyolojik olarak paralanamayan
organik bileiklerle karakterize edilen ok eitli kirlilikler ierdiinden biyolojik artma
yntemleri kullanlmaktadr. Bilindii zere, biyolojik artma yntemleri, atksulardaki organik
bileikleri gidermek iin uygulanan en yaygn yntemlerdir. Fakat, bu biyolojik artma yntemleri
atksulardaki refraktr organiklerin ve rengin giderilmesinde yeterli olmayabilmektedir. Bu nedenle
atksulardaki refraktr organiklerin gideriminde dearj kriterlerini salamak iin bu yntemlerin
gelitirilmesi veya farkl yntemlerin aratrmalar yaplmaktadr. Ayrca, bu endstrinin
atksularnn anaerobik-aerobik artma kombinasyonu sonrasnda proses suyundaki KO giderimi
byk lde salanm olsa bile atksudaki renk giderilmi olmamaktadr. Bu koyu renk, maya
retiminin hammaddesi olan melastan kaynaklanmaktadr. Yeterli renk giderimi salanamad
durumlarda, maya atksular alc su ortamlarnda birikerek suyun hem estetik grnm bozar
hem de k geirgenliini azaltr. Ik geirgenliinin azalmas ve znm oksijen miktarnn
dmesi canllarn yok olmasna sebep olmakla beraber suyun yeniden kullanm imknlarn da
kstlamaktadr.

Pak (2011) tarafndan yaplan bir almada Marmara Blgesinde retim yapan PAKMAYA
ekmek mayas retim tesisi atksularnda, membran prosesler ile Anaerobik+aerobik artma k
sularnda renk giderimi amacyla MF, UF, NF ve RO membran prosesleri ile deneysel almalar
yapmtr. Bylece bir ileri artma artlabilirlii yaplmtr. Deneysel almada drt aama
uygulanmtr. Bu aamalar aadaki ekil 125de verilmitir.
250

ekil 125. Ekmek Mayas Fabrikas Atksu Artma Tesisi Seperasyon Atksularnn
Artlabilirlik almalarnda Uygulanan Artma Aamalar.

NF prosesleri 12-15 bar ve RO Prosesleri ise 15-30 bar basn deerlerinde iletilmitir.
almalarda ak deerleri, szntden ve konsatre akmndan alnan anlk numunelerin renk,
KO, pH, scaklk, tuzluluk, iletkenlik, toplam znm madde giderimleri ve ak geri kazanm
alamalar yaplmtr. 15 bar basn altnda UF+NF uygulamasnda %75 KOI, %96 BOI5, %93
AKM, %14 iletkenlik ve %20 orannda tuz giderimlerimi salanmtr. NF prosesi ile yaplan
almada %70 zerinde KOI giderimi salanmtr. Bu prosesin UF veya MF ile birlikte
kullanlmasnda ise KOI giderimi %95-99 oranna ulamtr. Renk giderimi ise %99 ulamtr.
RO Proseslerinde ise yksek oranda konsantre aks oluumu olduu ifade edilmitir. Optimum
maya endstri atksularnn artlmasnda optimum verimin MF/UF+ NF uygulamasda elde
edildii rapor edilmitir.

Mutlu ve di.(2001) tarafndan Maya endstrisi atksularndan renk giderimi salamak
amac ile membran prosesleri allmtr. Bu almada MF, UF ve NF membran membranlar
incelenmitir. alma 4g/L KOI deerine sahip atksu kullanlmtr. 11000 Pt-CO renk ve 2.4
optik younluk deerine sahip atksuya ncelikle MF prosesi ve akabinde NF uygulanmtr.
almada KOI giderimi %72, renk giderimi %89 ve optik younluk gidirimi ise %94 orannda
gereklemitir. kan sznt suda rengin tamamen ak olduu belirtilmitir.
251

Yaln (1998) tarafndan yaplan bir almada RO membran prosesi ile maya endstri
atksularndan renk, KOI ve amonyak azotu giderimi allmtr. almada KOIs 2.4-3.3 g/L,
amonyak ierii 0.4-0.7g/L, iletkenlii 6310-10100 S/cm ve renk deeri 4500-5200 Pt-Co olan
atksular kullanlmtr. UF ve RO uygulamas sonucu KOI 0.1 g/L, amonyak ierii 0.04-0.06,
iletkenlik 100-1000 S/cm ve renk deeri 10-70 Pt-Co deerlerine drlmtr. Renk giderimi
%97-98, KOI giderimi %98-99 ve amonyak giderimi %93 olarak gereklemitir.

Saeki ve di., (1992) tarafndan yaplan bir almada melas hammaddesinden ekmek mayas
retimi atksularnn membran filtrasyon teknii ile artlabilirlii incelenmitir. Deiik molekl
arlna sahip kirletici bileenlerin zelliklerine bal membran filtrasyonu uygulanmtr.
Atksu 200.000-300.000Da aralna sahip membran prosesine uygulandnda %56 renk giderimi
salanrken, 40.000 Da lk membran prosesine uygulanmasnda renk giderimi %74 olarak
belirlenmitir. 20.000 Daluk lk membran prosesine uygulanmasnda renk giderimi %78 olarak
gereklemitir. Son olarak 10.000 Daluk membran prosesine uygulandnda ise renk giderimi
%85e kadar ykselmitir. Bylece renk gideriminde uygulanabilir membranlarn geirgenlii
30000 dalton ve altnda olmas durumunda daha yksek verim salanacai gr belirtilmitir.

Ekmek mayas atksularnn artlmas amacyla iki aamal bir membran sistemi almas
yaplmtr. almann birinci ksm pilot lekli membran teknolojisi ile ekmek mayas
endstrisi atksularn biyolojik olarak artlabilirlii incelenmitir. Ikinci ksmda ise, membran
ile artma srecinde olumu konsantre akmn biyolojik artma tesisinde gidermek amacyla
ozon oksidayonu uygulanmtr. nk membran sistemlerinde oluan konsantre akmn bertaraf
edilmesi veya artlmas nem tamaktadr.

Membran almalar pilot lekli bir membran filtrasyon sistemiyle gerekletirilmiltir. Bu
sistem 2 m2 membran yzey alana sahip Spiral Sargl bir membran modl ile 1-70 bar basn
aralnda iletilmitir. Sistemin ss 25-270C scakla ayarlanmtr. Atksu kn artmak
amacyla UF ve RO membran proseslere uygulanmtr. Pilot membran sistemi hem UF hem de RO
uygulamalar iin kapal modda iletildii iin konsantre ve sznt akmlar besleme tankna geri
verilmitir. Atksular spiral sargl memban modle 60 litrelik besleme tankndan pompalanmtr
(ekil 126)
252
ekil 126. Pilot lekli Membran Siteminin Ak Diyaram
Yaplan bu pilot uygulamas sonucunda aadaki veriler elde edilmitir.

Yksek kirlilie sahip maya endstrisi atksularnn UF ve/veya ROl membran artma
sisteminin KOI, renk, azot ve iletkenlik gideriminde verimli olduu grlmtr.
Membran sisteminden kaynakl oluan konsantre ksmnn nihai bertaraf nemli bir
proplemdir. Bunun iin ileri dzeyde farkl uygulamalara ihtiya vardr. RO sisteminde
oluan konsantre ksmn biyoayrabilirlii, ozon ve/veya hidrojen peroksitli ileri oksidasyon
uygulamasyla nemli oranda artrlabilmektedir. Oksidasyon uygulanm konsantre ksm
mevcut biyolojik artma tesislerinde ilave KOI giderimi salanabilmektedir.
253
15. MEMBRAN PROSESLERDE KTLE

TRANSFER

Membranlarn en nemli zellii farkl bileenlerin ve maddelerin sznt orann kontrol
edilebilme yetenekleridir. Bu yetenekler membran malzemesi tr ve gzenek aplarna baldr.
Membran malzeme trndeki eitliliin artmas. membranlarn eitli transfer parametreleri ile
karakterize edilmeleri gereini ortaya koymutur. Bunun iin deiik membran ktle transfer
modelleri gelitirilmitir. Bu modeller. knudsen difzyon. molekler eleme, termodinamik model,
znme-difzyon modeli, ince boluklu model ve modifikasyonlar eklinde olmutur. En yaygn
modeller aadaki ekilde gsterilmitir.
ekil 127. Membranlarda Ktle Transfer Mekanizmalar.

Bu modeller sentetik membranlardaki hidrodinamik ve tuz geirim katsaylar ile giderme
oranlarn belirlemek iin oluturulmutur. Bylece sentetik membranlarn birbirileri ile
karlatrlmas daha kolay olmutur.
15.1. Membranlarda Src Kuvvet

Membranlar iki tane homojen blge arasndaki yar geirimli bir bariyer olarak tanmlanmtr.
Membranlardan molekl ve partikl transferi, homojen blgelerden birine bir kuvvet uygulayarak
gerekletirilmektedir. Bu kuvvet, membrana doru meydana gelen potansiyel farkllnn
membran kalnlna olan oran olarak tarif edilmektedir. Buna gre src kuvvet;
255
Src kuvvet =
F
X
(15.1)
ile ifade edilmektedir. Membran proseslerde en nemli potansiyel farkllklar kimyasal potansiyel
farkll (m) ve elektriksel potansiyel farklldr (DF). Sabit bir kuvvet uygulandnda, kararl
hal meydana geldikten sonra membrana doru sabit bir akm sz konusudur. Uygulanan kuvvet (F)
ile ak arasnda dorusal bir iliki sz konusudur.
Ak (J) = Geirimlilik katsays (Lik) x Src kuvvet (F)
(15. 2)

Geirimlilik katsays, elemanlarn membrandan hangi hz ile transfer edileceini
belirtmektedir. Fick kanununda da benzer bir iliki sz konudur. Ktle aks konsantrasyon farkll
ile lineer ilikiye sahiptir. Transfer katsays, membran sisteminin fizikokimyasal yapsna bal
olarak, scakla, basnca ve zeltinin konsantrasyonuna bal olarak deiir. Dengeye yakn
durumdaki membranlarda transfer katsays uygulanan kuvvette ve akya bal deildir. Lineer
ilikinin iki versiyonu ortaya konmutur. Birinci yaklamda ak, uygulanan kuvvet ile lineer olarak
deiir ve transfer katsays, geirimlilik, iletkenlik veya difzyon katsays ile ilikilidir. kinci
yaklamda ise, uygulanan kuvvetler, aknn lineer deiiminin fonksiyonu olarak dnlr.

Birok proseslerde transfer kimyasal potansiyel farkllndan dolay meydana gelmektedir.
zotermal artlar altnda (sabit scaklkta), i maddesinin kimyasal potansiyeli;
0
m i = m i + R T ln ai + Vi P

.
(15.3)
ile ifade edilmektedir. Burada. mi0 sabittir. deal olmayan artlar altnda konsantrasyon aktivite (ai)
ile verilmektedir (ai=i.xi). Burada. i aktivite katsays ve xi mol fraksiyonudur. deal zeltilerde,
i=1 ve aktivite, mol fraksiyonuna (xi) eittir.
Kimyasal potansiyel farkll (i), basn ve konsantrasyon farkll sonucu,
m i =
RT ln

.
ai +Vi P
(15.4)
eklinde verilmitir. Src kuvvetleri karlatrmann en temel metodu boyutsuz hale getirmektir.
Kimyasal, potansiyel ve elektriksel potansiyel ideal artlar altnda src kuvvet olarak dnlrse
(ai=xi ve lnXi(1/xi). xi), denklem 15.1,

(15.5)
halini almaktadr. Burada her bir terimi (1/RT) ile arparsak src kuvvet boyutsuz olarak
256
=
Fboyutsuz

xi zi F f
V
+
E + i P
xi RT
RT

(15.6a)
.
.
veya
=
Fboyutsuz

.
xi E P
+ *+ *
(15.6b)
xi E P
eklinde ifade edilmektedir. Burada.

dir.
15.2. Matematiksel Modeller

15.2.1. Dntrlemeyen Proseslerin Termodinamik Modeli

Termodinamik kanunlar ile kartlan ak denklemleri membranlardaki transferi tam olarak
aklamaktadr. Bu tanmlamada, membran bir kara kutu gibi dnlmekte ve membrann yaps
hakknda herhangi bir bilgi gerekmemektedir. Ayrca src kuvvetlerin ve/veya aklarn birbiri ile
olan balants en ilgi ekici yann tekil etmektedir.

Membran proseslerde transfer mekanizmas dntrlemeyen proseslerin termodinamii
kullanlarak aklanabilmektedir. Dntrlemeyen proseslerde, devaml suretle serbest enerji
kaybolmakta (sabit src kuvvet uyguland srece) ve entropi olumaktadr (rnein,
src kuvvetin etkisi ile membrandan devaml akm gemesi gibi). Entropi oluumu ou kere
dntrlemeyen enerji kaybdr. Entropideki art, dntrlemeyen proseslerde kaybolma
faktr (f) ile verilmektedir. Kaybolma faktr (f), btn dntrlemeyen proseslerin toplam
olarak verilmektedir (Birlemi akmlar (J) ve kuvvetler (F)),
n
f = J i Fi
i=1

.
(15.7)
Dengeye yakn bir durumda, her bir ak, kuvvet ile lineer ilikidedir.
n
J i =
Lij
i =1

.
F j
(15.8)
257
Denklem 10.8, tek bir elemann transferi iin yazlrsa ve src kuvvet kimyasal potansiyel olarak
dnlrse,

(15.9)
elde edilir. ki elemann transferi sz konusu ise iki ak denklemi ve drt katsay vardr (L11. L22. L12
ve L21). Elektriksel potansiyel farknn olmad ve sadece kimyasal potansiyel gradyannn src
kuvvet olduu bir durumda ak denklemleri,

(15.10)
(15.11)
eklinde yazlabilmektedir. Denklem 15.10nun sa tarafndaki birinci terim, 1 elemann kendi

kuvveti gradyan ile oluturduu aky ve ikinci terim ise, 2 elemannn kuvvet gradyannn, 1
eleman zerindeki etkisidir. L12 birleim katsays ve birleim etkisini temsil etmektedir. L11 temel
katsaydr. Onsagere gre, birleim katsaylar, karlkl olarak eittir (L12=L21). Bu durumda,
katsay kalmaktadr.
L11 (ve L22) 0 ve L11.L22 L122

Dntrlemeyen termodinamik model, solvent (su) ve znen bir madde ieren bir
zeltiye uygulanabilir. Bu durumda, mekanizma tane katsay ile ifade edilebilir. Bunlar, solvent
geirimlilii (L), znen madde geirimlilii (w) ve geri dnm katsaysdr(s). Suyun solvent
(indeks, w) ve znen bir maddenin (indeks, s)kullanld zeltinin entropi retimi, birletirilmi
src kuvvetleri ile arplara, su ve znen madde akmlarnn toplam ile belirlenebilmektedir.
f =J wm w + J s m s
(15.12)
Kimyasal potansiyel farkll,

(15.13)

eklinde verilmektedir. Burada 2, sznt akmn ve 1 ise besleme ksmn ifade etmektedir.
Ozmotik basn iin Levis Denklemi,
258
(15.14)
ile ifade edilmektedir. Bu durumda, Denklem 15.13.
m w =Vw (P )
(15.15)
eklini alr. znen maddenin kimyasal potansiyel farkll (
m s =Vs P+
cs
m s
) ise,
(15.16)
eklinde yazlmaktadr. Denklem 15.15 ve 15.16. denklem (15.12)de yerine yazlrsa;
Js
J w Vw
cs
f =( J w Vw + J s Vs )P+
(15.17)
denklemi elde edilir. Bu denklemde sa taraftaki ilk ifade, toplam aky (Jv) ve ikinci ifade difzyon
ile oluan aky (Jd) temsil etmektedir.
J v = J w Vw + J s Vs
(15.18)
ve
J
J d = s J w Vw
cs
(15.19)
Bylece, kaybolma faktr ( ),
f = J v P+ J d
(15.20)
ile ifade edilir. Uygulanan kuvvet ve ozmotik basnca dayal, toplam ve difzyon ak deerleri,
J v =L1 P+ L12
(15.21)
J d =L21 P+ L2
(15.22)
eklinde bulunur. Ortamda sadece saf su (p=0) olduu durumda ak deeri,
259
(J v )( =0 ) =L1 P
(15.23)
veya
J
L1 = v
P ( =0 )
(15.24)
elde edilir. Burada; L11, membrann hidrodinamik veya (su) geirimlilik katsaysn gstermektedir.
Genellikle, Lp olarak sembolize edilmektedir. Herhangi bir basn uygulanmad halde (P=0),
(J d )(P=0 ) =L2
(15.25)
veya
J

L2 = d
(P=0 )
(15.26)
elde edilir. Burada. L22 ozmotik geirimlilik katsays veya znen madde geirimlilik
katsaysdr(w).
nc parametre, s ise geri dnm katsaysdr. Kararl durumda, toplam ak (Jv=0) olumuyor
ise, Denklem 15.21
L1 P+L12 =0
(15.27)
(15.28)
veya
L
(P )J v =0 =
12
L
halini alr. Denklem 15.27de, hidrodinamik basn farkll ozmotik basn farkllna eit
ise, L11=L12 olur. Bu durum, znen btn maddelerin membrandan geri evrildii, membrann
tamamen yar geirgen olduu anlamna gelmektedir. Fakat membranlar tamamen yar geirgen
deillerdir. L12/L11, geri dnm katsays (s) olarak tanmlanr. s, membrann seiciliinin bir
lsdr ve 0 ile 1 arasnda deiir.
260

s=
L12
L1
(15.29)
s=1. (ideal membran znen madde transferi yok)

s<1. (tam yar geirgen deil bir miktar znen madde geii var)
s=0. (membran tamamen geirgen)
Denklem 15.29. denklem 15.21 ve 15.22de yerine yazlrsa toplam ak Jv. ve znen madde aks.
Js.
J v =L p (Ps )
(15.30)
J s =cs (1s )J v +w
(15.31)
eklinde elde edilir. Denklem 15.30 ve 15.31den de grlecei zere, membrandan transfer,
solvent geirimlilii (Lp), znen madde geirimlilii (w) ve geri dnm katsays (s) ile ifade
edilmektedir. Btn bu katsaylar deneysel olarak bulunabilmektedir. Membran zeltiye tamamen
geirimli durumda ise, (s=0) ozmotik basn farkll da sfra yaklar. Bu durumda hacimsel ak,
J v =L p P
(15.32)
olur. Su geirimlilik katsays (Lp) saf su kullanarak tespit edilebilmektedir. Saf suyun ozmotik
basnc sfrdr. Basn ile su aks arasnda lineer bir iliki vardr. Basn-ak grafiinin eiminden,
su geirimlilik katsays (Lp) belirlenenbilir (ekil 128).
ekil 128. Lpnin Belirlenmesi (Hasar, 2003)

261
znm maddelerin geirimlilii (w) ve geri dnm katsays (s). Denklem 15.31 yardm ile
u ekilde hesaplanr. Denklemin her iki taraf c ile blnrse,
J s cs
= (1s )J v +w
c c
elde edilir. Burada; c, sznt ve besleme aras konsantrasyon farkn,
c=
c f c p
ln c f c p
(15.33)
cs ise
ifade etmektedir. Burada; Js/c ile (Jv. c )/c arasndaki lineer ilikiden, w ve s katsaylar
hesaplanabilmektedir (ekil 129).
ekil 129. w ve s Katsaylarnn Hesaplanmas (Hasar. 2003)
Marinas ve Selleck (1992) giderme verimi (R) ile Jv arasndaki ilikiyi
Cp
1s B 1
=
+
C f C p 2s s J v
eklinde tanmlamlardr. Buna gre
deeri elde edilir (ekil 130).

262
(15.34)
Cp
C f C p
ile 1/Jv arasnda lineer bir iliki kurulursa s
ekil 130. s ve B Deerlerinin Hesaplanmas (Hasar. 2003).
Pusch (1986)da. (1/R) ile (1/Jv) arasndaki lineer banty.
s
l
p 1
1 1 l p

= +
R s
s
Jv
(15.35)
eklinde tanmlamlardr.

15.2.2. znme ve difzyon modeli

znme ve difzyon modeli, dntrlemeyen proseslerin termodinamiinden yola
klarak, Lonsdale ve di. (1965) tarafndan gelitirilmitir. Molekller membran ve zelti
arasndaki dengeye bal olarak, membrann ierisine znr. Konsantrasyon ve basn
farkllklarna gre difzyon ile membranda tanr. Bu model, boluksuz ve yksek giderme
verimi olan ters ozmos membranlar iin gelitirilmitir. Bu modelde, solvent ile znen madde
arasnda herhangi bir birleme etkisinin olmad dnlr. Bu modele gre ak deeri,
(15.36)
263
ifadeleri ile verilmektedir. Burada. Dw. membranda suyun difzyon katsays. Cw. suyun
membrandaki konsantrasyonu dmw/dz suyun kimyasal potansiyel gradyan R; gaz sabiti, T; scaklk
(Kelvin), DC; membran kalnln gstermektedir. Bu denklemde, Dw ve Cw membranda sabit
kalmaktadr.

zotermal artlar altnda (sabit scaklkta), suyun kimyasal potansiyel farkll (w), basn
ve konsantrasyon farkll sonucu,
(15.37)
eklinde ifade ediliyordu. Aw aktivite katsays, Vw suyun molar hacmini gstermektedir. Denklem
15.31 ve ozmotik basncn Lewis denklemi ile ifade edilmesi sonucu,
Vw w =
RT ln aw
(15.38)
denklemi ortaya kar. Bu denklem ile

(15.39)
denklemi elde edilir. Burada. Kw=(Dw. Cw.Vw)/RT. solvent geirimliliini gstermektedir. Bu

denklem, denklem 15.30 ile karlatrlrsa, her iki yaklam da benzer sonular vermektedir.
Termodinamik modelde, solvent ile znen madde arasnda bir birleme etkisinin olmad
varsaylrsa, znme-difzyon modeline indirgenmektedir (s=1). znm maddelerin aks
(Js),
(15.40)
eklinde bulunmutur. Burada, ks, dalm katsays, Cb ve Cp srasyla, membran yzeyindeki ve

sznt akmndaki konsantrasyon deerlerini ifade etmektedir. Denklem 15.40e gre znm
maddenin aks, uygulanan basntan bamszdr. Bununla beraber su aks, basn ile doru
orantldr. Denklem 15.43 ve 15.44in birletirilmesi iin
264
(15.41)
denklemi elde edilir.

15.2.3. Adsorpsiyon ve Kapiler Akm Modeli

Bu modelde, membran zerine su tabakas adsorbe olmaktadr. Bunun sebebi, dk dielektrik
sabitine sahip membranlarn iyonlar itmesiyle, membran yzeyinde sadece su moleklleri kalr.
yonlarn hidrotasyon alanndan kurtularak iyonlarn membrandan geebilmeleri iin fazladan
enerjiye ihtiya duymalarn gerektirir. Uygulanan basn altnda membran yzeyine yakn alanda
adsorbe olan su, membrandan drene edilir. Bu modelde, znen maddenin membrana doru
hareketi, difzyon, adveksiyon veya her ikisi ile birlikte aklanmaktadr. Burada, membran mikro
boluklu malzeme olarak grlmektedir. Ayrma, membrann yzey yapsnn bir fonksiyonu
olarak grlmektedir. Byk hidrotasyon yarapna sahip olanlar ise, hem adsorbe olan suya
hem de membran boluklarna doru difze olmaktadrlar. Adsorbe olan su tabakasnn kalnl,
membrann gzenek aplar ile eit veya daha byktr. Burada, iyonlarn adsorbe olan su
tabakasna difzyonunun mekanizmas tam olarak anlalamamtr.
ekil 131. Tercihli Adsorpsiyon-Kapiler Akm Modeli yon Transferi
Matematiksel olarak bu modelde su aks,
J =B(P )
(15.42)
ile ifade edilmektedir. znen madde aks,

265
(15.43)
eklinde elde edilir. Bu denklemlere gre sznt aks ve giderme verimi, artan besleme akm
konsantrasyonu ile azalmaktadr. Besleme akm konsantrasyonu artarsa, ozmotik basn artar.
Artan ozmotik basnc yenmek iin daha fazla basn uygulamak gerekir. Denklem 15.48. denklem
15.47ye blnrse, giderme veriminin artan basn ile artt bir denklem elde edilir. Buna gre;
R=
z1P
z2 P+1
(15.44)
denklemi elde edilir. Bu denklem alrsa,
P z 2
1
= P+
R z1
z1
(15.45)
denklemi ortaya kar. Denklemden de grlecei gibi R ile R/R arasnda lineer bir iliki vardr.
Ayrca bu denklem, adsorpsiyon izotermlerinden olan Langmuir izotermi ile benzer zellikler
tamaktadr.

15.2.4. Donnan Denge Modeli ve Elektrontralite

Bir zeltiye ykl bir membran yerletirildiinde, dinamik bir denge oluur. Membran
yzeyinde, membran yk ile ters ykte olan iyonlarn konsantrasyon, membran yk ile ayn
ykte olan iyonlarn konsantrasyonundan fazladr. Bu konsantrasyon fazlal, Donnan potansiyeli
denen bir potansiyel oluturur (Donnan. 1995). Bu potansiyel, membran ile ayn ykteki iyonlarn
membran yzeyine yaklamasn, membran yk ile zt yktekilerinde membran yzeyinden
uzaklamasn nler. Ayn potansiyel, src kuvvet olarak basn uygulandnda da rol oynar.
Uygulanan basn ile su membrandan geer. Fakat membran ile ayn ykteki iyonlar membrana
yaklaamaz ve membrandan geemez. Bunun yannda, membran ile zt ykteki iyonlar da,
zeltideki elektrontraliteyi korumak iin membrandan geemez.

Membrann yknn etkisini (zelti konsantrasyonu ve tuz giderim verimindeki) aratrmak
iin dalm katsaysn tariflenmitir. Dalm katsays, membran ve zelti arasndaki denge
koullarn ve elektrontralite dengesini dnerek,
266
C Bm
K= =
CB
Z C m +C m
B B x
Z B C B
ZB
ZA

(15.46)
eklinde ortaya konmutur. Burada, K. membran ile ayn ykteki iyonlarn dalm katsaysn,
CBm, membran fazndaki ayn ykl iyon konsantrasyonu (mol/L), CB, zeltideki membran ile
ayn ykl konsantrasyonu (mol/L), Cxm, membran yk (mol/L), ZA, membran ile zt ykl
iyonun yk, ZB, membran ile ayn ykl iyonun ykdr. Burada membran ile ayn ykl
iyonun giderilme verimi. R=1-K ile ifade edilmitir (Schaep ve di. 1998). Bu modelde, iyonlarn
giderilme verimleri hakknda bilgi verilir. Ancak znen maddelerin membrandan gei aklar
hakknda bilgi verilmemektedir.
15.2.5. Gelitirilmi Nerst-Planck Modeli

Ykl membranlara doru znm madde aks, gelitirilmi Nernst-Planck denklemleri
kullanlarak eitli aratrmaclar tarafndan tanmlanmtr. Bu denklem;
(15.47)
eklindedir. Bu denkleme gre Ji. znm madde aks Cj(m. j iyonunun membrandaki
konsantrasyonu, Dj(m) j iyonunun membrandaki difzitesi zj j iyonunun yk j(m), j iyonunun
membrandaki aktivite katsays, E; Donnan potansiyeli ve F; Faraday sabitidir. Bu denklemde ilk
terim ile konveksiyon, ikinci terim ile Donnan potansiyeli ve son iki terim ile difzyon dolaysyla
znm madde aks hesaplanmaktadr. Donnan denge modelinde olduu gibi bu modelde de
znen maddenin giderimi, konsantrasyonuna ve iyonun ykne baldr. Bununla beraber NerstPlanck denklemleri, konvektif ve difzyon ile olan aklar da iermektedir.
15.2.6. nce Boluklu Model

Bu model, iyonlar iin bir engel tekil eden membranlarda suyun balanmas kabulne gre
oluturulmutur. Konsantrasyon polarizasyonunun etkisi dnlerek, ayr ayr km ve ks ktle
transfer katsaylar dnlmtr. Buna gre bu model,
1
R=1
s
1e ( J v
1+
1s
km )
)e (
J v ks )
(15.48)

267
eklinde yazlabilir. Burada; km membrandaki ktle transfer katsays ve ks ise, konsantrasyon

polarizasoyonundaki ktle transfer katsaysdr. Konsantrasyon polarizasyonun etkisi, yatay hza
bal olarak deimektedir. Yatay hz ne kadar fazla olursa, konsantrasyon polarizasyonunun
etkisi de o derecede az veya hi olmamaktadr (limit giderme verimi olan snin oluturduu hal),
Bu durumda ks, sonsuz deerini almaktadr. Yatay hz azaldka, konsantrasyon polarizasyonu
teekkl etmekte ve giderme verimi basnca bal olarak, belli bir deere kadar artmakta ve sonra
dmektedir. km ve ks katsaylarn kullanarak, limit giderme veriminin tekil ettii haldeki ak
deeri (Jv*),
J v* =k mln
k m +k s
km
eklinde bulunmutur.
268
(15.49)
16. KAYNAKLAR
Min JC, Wang LN, 2011. Modeling and Analyses of Membran Osmotic Distillation Using Nonequilibrium Thermodynamics. J Membr Sci. 378(1-2). 462-470.
Cheremisinoff N.P., 2002. Handbook of Water and Waste Water Treatment Technologies.
Butterworth-Heinemann. USA..
Weihua Xu, 2001. Design and Development of A Pervaporation Membran Separation Modle.
Degree of Master. Department of Mechanical and Industrial Engineering University of
Toronto
R. Gunther, B. Perschall, D. Reese and J. Hapke, 1996. Engineering for High Pressure Reverse
Ozmosis. J. Membr. Sci.121. 95
J.C. Westmoreland, 1968. Spirally Wrapped Reverse Ozmosis Membran Cell. US Patent 3. 367504
D.T. Bray, 1968. Reverse Ozmosis Purification Apparatus, US Patent 3. 417. 870.
S.S. Kremen, 1977. Technology and Engineering of ROGA Spiral-wound Reverse Ozmosis
Membran Modles. in Reverse Ozmosis and Synthetic Membrans. S. Sourirajan (ed.).
National Research Council Canada. Ottawa. Canada. pp. 371386
B.S. Parekh, 1988. Reverse Ozmosis Technology. Marcel Dekker. New York
R.O. Crowder and E.L. Cussler. 1997. Mass Transfer in Hollow-fiber Modles with Nonuniform
Fibers. J. Membr. Sci.134. 235
J. Lemanski and G.G. Lipscomb, 2000. Effect of Fiber Variation on the Performance of Countercurrent Hollow-fiber Gas Separation Modles. J. Membr. Sci. 167. 241
Richard W. Baker. 2004. Membran Technology and Applications. John Wiley & Sons Ltd.
Lane A. Baker and Sean P. Bird. 2008. Nanopores: A makeover for membrans. Nature
Nanotechnology3. 73 - 74
Rektor A., Kozak A., Vatai G., Bekassy-Molnar E. 2007. Pilot plant RO-filtrasyon of Grape Juice.
Sep Purif Technol.57(3). 473-475.
Suk. D.E., Matsuura. T.. 2006.Membran-Based Hybrid Processes: A Review. Separation Science
and Technology. 41. 595626
Pinto. C.G., Laespada. M.E.F., Pavon. J.L.P., Cordero. B.M., 1999. Analytical Applications of
Separation Techniques Through Membrans. Laboratory Automation and Information
Management. 34. 115-130
269
Fried. J.R., 2003. Polymer Science and Technology. Prentice-Hall PTR. Second Edition. 485-525.
Xu. T., 2005. Ion Exchange Membrans: State of Their Development and Perpective. Journal of
Membran Science. 263. 1-29
Vaillant F, Cisse M, Chaverri M, Perez A, Dornier M, Viquez F, Dhuique-Mayer C, 2005.
Clarification and Concentration of Melon Juice Using Membran Processes. Innov Food
Sci Emerg. 6(2). 213-220.
Vishwanathappa M. D., 2005 Desalination of Seawater Using a High-Efficiency Jet Ejector,
Master of Science, Chemical Engineering, Texas A&M University.
Membran Technologies for Water Applications. Publications Office of the European Union. 2010
ISBN 978-92-79-17087-4
S. Judd, 2006. The MBR Book: Principles and Applications of Membran Bioreactors in Water and
Wastewater Treatment. Elsevier
Altmann. J. and Ripperger S., 1997. Particle Deposition and Layer Formation at The Crossflow
Bioreactor Coupled With Membran Filtrasyon. Process Biochemistry 35(34). 335340.
Choo. K.H., Kang. I.J., Yoon. S.H., Park. H., Kim. J.H., Adiya S. and Lee C.H., 2000. Approaches
to Membran Fouling Control in Anaerobic Membran Bioreactors. Water Science and
Technology. 41(1011). 363371.
Fuchs. W., Binder. H., Mavrias. G. and Braun. R., 2003. Anaerobic Treatment of Wastewater With
High Organic Content Using A Stirred Tank Reactor Coupled With A Membran Filtrasyon
Unit. Water Research 37(4). 902908.
Hasar H., 2003. evre Mhendisliinde Membran Prosesleri ( Ders Notlar). Elaz/Trkiye
He. Y.L., Xu. P., Li. C.J., and Zhang. B. (2005) High-Concentration Food Wastewater Treatment
by An Anaerobic Membran Bioreactor. Water Research 39(17). 41104118.
Jeison. D., Kremer. B. and Van Lier J.B., 2008. Application of Membran Enhanced Biomass
Retention to The Anaerobic Treatment of Acidified Wastewaters Under Extreme Saline
Conditions. Separation and Purification Technology 64. 198205
Jeison. D. and Van Lier J.B, 2006. Cake Layer Formation in Anaerobic Submerged Membran
Bioreactors (Ansmbr) For Wastewater Treatment. Journal of Membran Science 284.
227236
Jeison. D. and Van Lier. J.B., 2008. Feasibility of Thermophilic Anaerobic Submerged Membran
Bioreactors (AnSMBR) for Wastewater Treatment. Desalination 231. 227235
Jeison. D., Plugge. C. M., Pereira. A. and Van Lier J.B, 2009. Effects of The Acidogenic Biomass
on The Performance of An Anaerobic Membran Bioreactor For Wastewater Treatment.
Bioresource Technology 100. 19511956.
270
Jeison D. Van Betuw W. and Van Lier. J. B., 2008 . Feasibility of Anaerobic Membran Bioreactors
For The Treatment of Wastewaters With Particulate Organic Matter. Separation Science
and Technology. 43: 34173431
Jeison D., Daz. I. and Van Lier. J.B., 2008. Anaerobic Membran Bioreactors: Are Membrans
Really Necessary?. Electronic Journal of Biotechnology.
Kitis. M., Kseolu. H., Gl. N. ve Ekinci F. Y., 2004. Atksu Artm ve Geri Kazanmnda
Membran Bioreaktrler. V. Ulusal evre Mhendislii Kongresi.
Kocadagistan. E. and Topcu. N., 2007. Treatment Investigation of The Erzurum City Municipal
Wastewaters With Anaerobic Membran Bioreactors. Desalination 216. 367376.
Le-Clech. P., Chen. V. and Fane. T.A.G. 2006. Fouling in Membran Bioreactors Used in Wastewater
Treatment. Journal of Membran Science. 284 (2006) 1753.
Liao. B.Q., Kraemer. J.T. and Bagley. D.M., 2006. Anaerobic Membran Bioreactors: Applications
and Research Directions. Critical Reviews in Environmental Science and Technology
36(6). 489530.
Meng. F., Chae. S.-R., Drews. A., Kraumec. M., Shin. H. and Yang. F., 2009. Recent Advances
in Membran Bioreactors (MBRs): Membran Fouling and Membran Material. XXX 1-24
Microfiltrasyon. Journal of Membran Science 124(1). 119-128.
Rezania. B., Oleszkiewicz. J.A. and Cicek. N., 2007. Hydrogen-Dependent Denitrification of
Water in An Anaerobic Submerged Membran Bioreactor Coupled With A Novel Hydrogen
Delivery System. Water Research. 41 1074 1080.
Visvanathan. C., Ben Aim. R. and Parameshwaran K., 2000. Membran Separation Bioreactors
For Wastewater Treatment. Critical Reviews in Environmental Science and Technology
30(1):148.
Wen. C., Huang. X. and Qian. Y., 1999. Domestic Wastewater Treatment Using An Anaerobic
Bioreactor Coupled With Membran Filtrasyon. Process Biochemistry 35(34). 335340.
Dow Water Solutions, 1998. Filmtec Membrans: Factors Affecting RO Membran Performance.
Dow Chemical Company. Form Number 609-00055-498XQRP
Baker. R.W.. 2004. Membran Technology and Applications, Secondedition. John Wiley& Sons.
Ltd.. England.
Kazuo Yamamoto 2011. Guidelines for Introducing Membran Technology in Sewage Works
revised from Yuhei Inamori. et al.. Technology Corpus of Wastewater and Sewage
Treatment. NTS. (2007.5)
Takuya Onizuka. 2003.Trends in Membran Treatment Technology in the US and Europe. New
Membran Technology Symposium.
271
A.N. Rogers. Design and Operation of Desalting Systems Based on Membrane Processes. in
Synthetic Membrane Processes. G. Belfort (ed.). Academic Press. Orlando. FL. pp. 437
476 (1984).
Gallucci. F., Basile A . and Hai. F., 2011. Introduction - A Review of Membran Reactors. In A.
Basile & F. Gallucci. Membrans For Membran Reactors: Preparation. Optimization And
Selection. United Kingdom: J Ohn Wiley & Sons.
Jorgen WAGNER. 2011. Membran Filtrasyon Handbook Practical Tips and Hints B. Sc. Chem.
Eng.
J.P.G. Villaluenga. A.T., Mohammadi, 2000. A review on the separation of benzene/cyclohexane
mixtures by pervaporation processes. J.Membr. Sci. 169 159174.
http://www.separationprocesses.com/Membran/MainSet6.htm
Singh. R.. 1998. Industrial Membran Separation Processes. Chemtech. 4. 33-44
(http://www.rpi.edu/dept/chem-eng/Biotech-Environ/patillo/membran.biochem)
Xu. T., 2005. Ion Exchange Membrans: State of Their Development and Perpective. Journal of
Membran Science. 263. 1-29 .
Pearce. G., 2008. Introduction to Membrans-Mbrs: Manufacturers Comparison: Part 1.
Filtrasyon & Separation 45. (2). 28-31.
Bruce Durham, 1997. Membrane pretreatment of reserve osmosis long term experience on difficult
waters, Desalination 110 4958
Halil Hasar, 2001. Batk Membran-Aktif amur Sistemlerinin Artma Kapasitesinin Gelitirilmesi
ve Modellenmesi. Doktora Tezi. TU-Frat niversitesi. Fen Bilimleri Enstits. stanbulElaz
Esra Imamoglu ve Fazilet Vardar Sukan, 2015. Yeil Biyorefineri in Alternatif Alt Akm Prosesi:
Pervaporasyon. Trk Bilimsel Derlemeler Dergisi 8 (1): 26-29
Mustafa Aslan, 2012. Anaerobik Batk Membran Bioreaktrde Membran Modl Geometrisi Ve
Biyogaz Geri Devrinin Membran Kirlenmesine Etkisi. Doktora Tezi. Frat niversitesi.
Fen Bilimleri Enstits. Elaz.
Enrico Drioli. Alessandra Criscuoli. Louis Pea Moler. Water and Wastewater Treatment
Technologies Vol. III - Membran Distillationhttp://www.desware.net/DESWARE-SampleAllChapter.aspx
Langemhoff A.A.M., Stuckey D.C., 2010. Treatment of Dilute Wastewater Using An
Anaeribc Baffled Reactor: Effect of Low Temperature. Water Res. 34. 3867-3875.
272
S. Renou, J.G., Givaudan S., Poulain, F., Dirassouyan P. Moulin, 2008. Landfill leachate treatment:
Review and opportunity, Journal of Hazardous Materials 150 468493
Singhania R.R., Christophe G., Perchet G., Troquet J., Larroche C., 2012. Immersed
Membran Bioreactors: An Overview With Special Emphasis on Anaerobic Bioprocesses.
Bioresource Technology 122. 171-180.
Stuckey D., 2012. Recent Developments in Anaerobic Membran Reactors. Bioresource Technology.
122. 137-148.
Li Ailin and Manachem Elimelech. 2004. Organic Fouling and Chemical Cleaning of Nanofiltrasyon
Membrans: Measurements and Mecha- Nisms. Environmental Science Technology. L38.
17
Emerging trends in desalination: A review UNESCO Centre for Membrane Science and Technology
University of New South Wales
Le-Clech P., Chen V., Fane. T. A. G., 2006. Foulingin Membran Bioreactors Used in Wastewater
Treatment. Journal of Membran Science 284. (1-2). 17-53.
Granlund Craig. 2008. Dow Water Solutions.
Peinemann. K. V.; Nunes. S. P.. 2009. Membran Technology. Membrans For Water Treatment.
Volume 4. Wiley-VCH
Drews. A.. 2010. Membran Fouling in Membran Bioreactors: Characterisation. Contradictions.
Cause and Cures. Journal of Membran Science 363. (1-2). 1-28.
Babcock R., Huang T., Li Y., Debroux J., Chun. W., 2007. Characterizing Biofouling in
Different Membran Bioreactor Configurations. Proceedings of The Water Environment
Federation 7433-7438.
Nuengjamnong C., Kweon J. H., Cho J., Polprasert C., Ahn K.-H., 2005. Membran Fouling
Caused By Extracellular Polymeric Substances During Microfiltrasyon Processes.
Desalination 179. (1-3). 117-124.
B.D. Cho and A.G. Fane. 2002. Fouling Transients in Nominally Sub-critical Flux Operation of a
Membran Bioreactor. J. Membr. Sci Smart Membran Solutions Ltd.
http://www.biocharfarming.com
Y. Salt., S. Diner, 2006. zel Ayrma lemlerinde Bir Seenek: Membran Prosesleri. Journal of
Engineering and Natural Sciences Mhendislik ve Fen Bilimleri Dergisi
Membrane Technology Workshop Summary Report. Energy Efficiency and Renewable Energy,
US Department of Energy,
273
zzet ztrk, Turgut T. Onay, Bar all, Blent Mertolu, enol Yldz 2010. Sznt Suyu
Ynetimi htisas Komisyonu Taslak alma Raporu evre ve ehircilik Bakanl
Yusuf Baaran 2015. Trkiyede Deniz Suyundan me Suyu retiminin Maliyet deerlendirmesi.
Orman ve Su leri Bakanl
Baker. Richard W., 2008. Membrane Technology And Applications. John Wiley & Sons Ltd.
Mehmet akmakc, Bestamin zkaya, Kaan Yetilmezsoy, Selami Demir, 2013. Su Artma
Tesislerinin Tasarm ve letme Esaslar. Orman Ve Su leri Bakanl.
Marzieh Aghababaie, Mehrdad Farhadian, Azam Jeihanipour, David Biria, 2012. Effective factors
on the performance of microbial fuel cells in wastewater treatment a review Environmental
Technology Reviews
R.W. Baker. E.L. Cussler. W. Eykamp. W.J. Koros. R.L. Riley and H. Strathmann (1991).
Electrodialysis in Membrane Separation Systems, Noyes Data Corp.. Park Ridge. NJ. pp.
396448
Gken Ac, 2011. Sznt Sularnn Membran Proseslerle Artlabilirlii: Odayeri rnei, Yksek
Lisans Tezi, Yldz Teknik niversitesi,Fen Bilimleri Enstits
I. Koyuncu , M. F. Sevimli , E. Citil & I. Ozturk, 2001. Treatment of biologically treated effluents
frombakers yeast industry by membrane and ozone technologies, Toxicological &
Environmental Chemistry, 80:3-4, 117-132,
Konstantinos B. Petrotos, Themistocles Lellis, Maria I. Kokkora and Paschalis E. Gkoutsidis,
2014, Purification of Olive Mill Wastewater Using Microfiltration Membrane Technology,
Journal of Membrane and Separation Technology, 3, 50-55
Alireza Zirehpour, Mohsen Jahanshahi, Ahmad Rahimpour, 2012. Unique membrane process
integration for olive oil mill wastewater purification,. Sep Purif Technol, 96: 124-7.
Turano, E., Curcio, S., De Paola, M.G., Calabr, V., Iorio, G., 2002. An integrated centrifugation
ultrafiltration system in the treatment of olive mill wastewater. J. Membr. Sci. 206, 519
531
E.O. Akdemir, A. Ozer 2009. Investigation of two ultrafiltration membranes for treatment of olive
oil mill wastewater, Desalination 249, 660666.
Paraskeva CA, Papadakis VG, Tsarouchi E, Kanellopoulou DG, Koutsoukos PG. 2007. Membrane
processing for olive mill wastewater fractionation. Desalination 213: 218-11.
Coskun, T., Debik, E., Demir, N.M., 2010. Treatment of olive mill wastewaters by nanofiltration
and reverse osmosis membranes. Desalination 259, 65-70
Aktas, E.S., Imre, S., Esroy, L., 2001.Characterization and lime treatment of olive mill wastewater.
Water Res. 35, 23362340
274
Pak U. 2011. Ekmek Mayasi Endstrisi Seperasyon Prosesi Atiksularinda Membran Prosesler ile
Renk Giderimi, Yksek Lisans Tezi, T Fen Bilimleri Enstits.
Mutlu, S. H., Yetis, U., Grkan, T., Ylmaz L., Decolorization of wastewater of a bakers yeast
plant by membrane processes, Water Research 36 609-616 (2001)
Yaln, F., 1998. Membran proseslerle endstriyel atksularda renk giderimi, Yksek Lisans Tezi,
T Fen Bilimleri Enstits.
Conidi, C., Mazzei, R., Cassano, A., Giorno, L., 2014.Integrated membrane system for the
production of phytotherapics from olive mill wastewaters. J. Membr. Sci. 454, 322329.
Coskun, T., Debik, E., Demir, N.M., 2010.Treatment of olive mill wastewaters by nanofiltration
and reverse osmosis membranes. Desalination 259 (2010), 6570.
Dhaouadi, H., Marrot, B., 2010.Olive mill wastewater treatment in a membrane bioreactor: process
stability and fouling aspects. Environ. Technol. 31 (7), 761770
El-Abbassi, A., Khayet, M., Hafidi, A., 2011.Micellar enhanced ultrafiltration process for the
treatment of olive mill wastewater. Water Res. 45, 45224530
Cassano, A., Conidi, C., Giorno, L., Drioli, E., 2013.Fractionation of olive mill wastewaters by
membrane separation techniques. J. Hazard. Mater. 248, 185193.
275

Membran Teknolojileri Kitap

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Membran Teknolojileri Kitap

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Membran Teknolojileri Kitap

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MEMBRAN

Yrd. Do. Dr. Mustafa ASLAN

5. Membran Proseslerde Verim ve letme Faktrleri..........................................................57

Tablo 1. Membran Materyal Tipleri.

nce tozlarn sktrlmas ve

MF, gaz ayrm, izotop ayrm

Kristal yapraklarn ksmen gerilmesi

Steril filtrasyonu, medikal

Asitle oyulmay takiben radyasyon

Analitik ve medikal kimya,

nert polimer matriksinde sv film

Gaz ayrm, tayc- ortam

Faz deitirme reaksiyonlar

Steril filt., dializ, membran

Faz deitirme reaksiyonlarn takiben

UF, NF, gaz ayrm

Mikro-gzenekli membranlara ince film

UF, NF, gaz ayrm

Tablo 2. Membran Ayrma Donanmlarnn Snflandrlmas

b)-Normal Akml filtrasyon b)-apraz akml filtrasyon

Src Basin Metodu Pompa ile emme tipi

Dz- plaka modl

1.1. Uygulama Alanlar

Deniz suyunun artlmasnda n artma ilemlerinde,

1.2. Membranlarn Avantaj ve Dezavantajlar

temizlenmesi gerektirdiinden maliyeti artrr. Ayrca membran uygulamalarnn sunduu

ekil 2. Bir Membran emas

ekil 3. Bir Membran ve Akm Fazlarnn ematik gsterimi.

ekil 4. Membran Filtrasyon Sisteminde Ktle Dengesi

2.2. Membranlarda Src Kuvvetler

Tablo 3. Membran Proseslerde Src Kuvvetler (Cheremisinoff, 2003)

Tablo 4. Basn Srcl Membran Proseslerin zellikleri (Scott, 1995)

Partikl Ayrm, Steril

Asimetrik, ince film

Tablo 5. Tipik Membran Sistemlerinin zellikleri (Melamane, 2003).

letme Basnc (Bar)

Gzenek Boyutu (m)

MWCO (m) Aral

Boyut-Kesme Aral (m)

2.3. Membranlarda Akm ekilleri (Filtrasyon)

ekil 5. Membran Filtrasyon Trlerin ematik Gsterimi (K. Yamamoto 2011).

2.3.2. Dhili ve Harici Basn Filtrasyonu

ekil 6. Dhili ve Harici Basn Filtrasyon ekilleri

2.4. Membranlarda Hidrofobik ve Hidrofilik zellikler

2.5. Yzey Gerilme

Tablo 6. Membran malatnda Kullanlan Polimer Yzey Gerilmeleri (R.W. Baker,2004)

Yzey Gerilmesi (dynes/cm)

Polivinidan Florde (PVDF)

Polivinil Kloride (PVC)

2.6. Membran Yzey zellikleri

ekil 7. Membran Yzeyindeki yon Dalm ve Zeta Potansiyeli (www.separationprocesses.com)

2.7. Membran Seicilii

3. MEMBRANLARIN MATERYAL VE TPLER

Homojen ve dar gzenek dalm,

Yksek polimer dayankll,

Kalc hidrofilik zellikler,

Geni pH ve scaklk aralklarnda verimli altrlabilme,

Yksek basn uygulamalarna dayankllk,