MALZEME II

DERS
Prof.Dr. MUZAFFER ZEREN
Yrd.Do.Dr. eyda POLAT
1

NSZ

Bu ders notlar, Malzeme Bilimi ve Fiziksel Metalurji ile ilgili Trke yaynlarn kstl
olmas nedeniyle KO Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm lisans rencilerinin
gereksinmeleri dorultusunda hazrlanmtr. Malzeme Bilimi I, Malzeme Bilimi II ve
Fiziksel Metalurji (Malzeme Bilimi III) ders notlar olarak hazrlanan yaym, toplam
yarylda verilen derslerin yansmas olup ierikte fiziksel metalurjik esaslar gerekli
detaylar ile verilmitir.
Ders notlarnn ana amac, renciye malzeme mikroyaps ile malzeme zellikleri
arasndaki ilikiyi kurmasna yardmc olacak geleri tantmaktr. Bu gaye dorultusunda
teorik esaslar pratik uygulamaya nazaran daha youn olarak verilmitir. Ancak teorik
ksm basit bir ekilde anlatlmaya allm ve her konu ile ilgili baz uygulama rnekleri
sunulmutur.
Malzeme ile ilgili fiziksel metalurjik esaslar konusunun bu tarz ders notlar olarak
hazrlanmasnda hemen hemen tamamen yabanc kaynaka Trkeye tercme edilerek
derlenmitir. Bu ders notlarnda ncelikli olarak John D. Verhvenin Fundamentals of
Physical Metallurgy kitabndan faydalanlm ve hemen hemen tamamen evirilmitir.
Ancak Reed-Hill, Van Vlack, Bargel-Schulze, Smith gibi deiik yazarlarn kitaplarndan
alnm pasajlar da konuyu okuyucuya daha anlalr hale getirme gerekesiyle ierie
dahil edilmitir. zellikler ise William F. Smithin Prof. Dr. Nihat G. Knkolu tarafndan
evrilen Malzeme Bilimi ve Mhendislii adl kitab, R. M. Rose, L. A. Shepard ve J.
Wulff un Prof. Dr. Kaif Onaran ile Do. Dr. Sabri Altnta tarafndan evrilen
Malzemelerin yap ve zellikleri kitab ve Prof. Dr. Kaif Onarann Malzeme Bilimi adl
kitabndan direkt olarak Trke alnmtr.
2

1.
2.
3.
4.
5.

6.
7.
8.
9.
10.

11.

12.
13.
14.

KAYNAKA
A. Fick, Poggendorffs Annalen 94, 59 (1855).
G. Grube and A. Jedele, Z. Elektrochem. 38, 799 (1932).
W. Jost, Diffusion in Solids, Liquids, Gases, Academic, New York, 1952.
P. Shewmon, Diffusion in Solids, McGraw-Hill, New York, 1963.
W. Seith and T. Heumann, Diffusion in Metals: Exchange Reactions, Springer-Verlag,
New York, 1955. Translation from the German, Office of Technical Services, Dept. Of
Commerce, Washington 25 D. C., 1962, AEC-TR-4506.
R. E. Reed Hill, Principles of Physical Metallurgy, Van Nostrand, New York, 1964.
M. Volmer and A. Weber, Z. Physik. Chem. 119, 277 (1925).
R. Becker and W. Doring, Ann. Phys. 24, 719 (1935).
D. Turnbull and J. C. Fischer, J. Chem. Phys. 17, 71 (1949).
J. W. Christian, The theory of Transformations in Metals and Alloys, Pergamon, New
York, 1965, Chapter 10.
L. J. Battan, Cloud Physics and Cloud Seeding, Anchor Books, Doubleday and Co., New
York, 1962, pp. 60-64, 91-95.
A. Walton, Int. Sci. Tech. 2, 28 (December 1966).
K. A. Jackson, Ind. Eng. Chem. 57, 29 (1965).
D. R. Uhlmann and B. Chalmers. Ind. Eng. Chem. 57, 19 (1965).

D. Turnbull and R. E. Cech, J. Appl. Phys. 21, 805 (1950).

G. Colligon, J. Aust. Inst. Metals 10, 277 (1965).

G. L. F. Powell, J. Aust. Inst. Metals 10, 223 (1965).

D. Gomersall, S. Shiraishi, and R. Ward, J. Aust. Inst. Metals 10, 220 (1965).

J. Marcantonio and L. Mondolfo, Met. Trans. 2, 465 (1971).

K. Jackson, D. Uhlmann, and J. Hunt, J. Crystal Growth 1, 1 (1967).

G. F. Bolling, J. J. Kramer, and W. A. Tiller, Trans. Met. Soc. AIME 227, 1453 (1963).

W. G. Pfann, Zone Melting, Wiley, New York, 1966.

W. G. Pfann, Sci. American, 217, 63 (December 1967).

J. A. Burton, R. C. Prim, and W. C. Slichter, J. Chem. Phys. 21, 1987 (1953).

C. Elbaum, in Progress in Metal Physics, Vol. 8, B. Chalmers and R. King, Eds., Pergamon
Press, New York, 1959, p. 203.

W. A. Tiller, K. A. Jackson, J. W. Rutter, and B. Chalmers, Acta Met. 1 428 (1953).

J. C. Warner and J. D. Verhoeven, Met. Trans. 4, 1255 (1973).

R. F. Sekerka, J. Crystal Growth 3-4, 71 (1968).

S. C. Hardy and S. R. Coriell, J. Crystal Growth 7, 147 (1970).

L. R. Morris and W. C. Winegard, J. Crystal Growth 5, 361 (1969).

R. J. Schaefer and M. E. Glicksman, Met. Trans. 1, 1973 (1970).

F. R. Mollard and M. C. Flemings, Trans. AIME 239, 1534 (1967).

J. D. Verhoeven and E. D. Gibson, Met. Trans. 4, 2581 (1973).

53. R. W. Kraft, J. Metals 18, 192 (1966).

F. S. Galasso, J. Metals 19, 17 (1967).

G. A. Chadwick, in Progress in Materials Science, Vol. 12, No. 2, B. Chalmers and W. HumeRothery, Eds., Pergamon Press, New York, 1963.
L. M. Hogan, R. W. Kraft, and F. D. Lemkey, in Techniques of Chalmers and W. HumeRothery, Eds., Pergamon Press, New York
J. L. Walter and H. E. Cline, Met. Trans. 4, 1775 (1973).
K. A. Jackson and J. D. Hunt, Trans. Met. Soc. AIME 236, 1129 (1966).
C. Zener, Trans. Met. Soc. AIME 167, 405 (1946).
W. A. Tiller, in Liquid Metals and Solidification, ASM, Cleveland, 1958, p. 276.
H. W. Kerr and W. C. Winegard, Can. Met. Quarterly 6, 55 (1967).
W. H. Weart and J. D. Mack, Trans. Met. Soc. AIME 212, 664 (1958).
M. D. Rinaldi, R. M. Sharp, and M. C. Flemings, Met. Trans. 3, 3139 (1972).
A. F. Bishop, F. A. Brandt, and W. S. Pellini, Trans. Am. Foundry. Soc. 59, 439 (1951).
T. F. Bower, H. D. Brody, and M. C. Flemings, Trans. Met. Soc. AIME 236, 624 (1966).
K. A. Jackson, J. D. Hunt, D. R. Uhlmann. And T. P. Seward, Trans. AIME 236, 149 (1966).
H. F. Bishop and W.S. Pellini, Foundry 80, 86 (February 1952).
R. W. Ruddle, Trans. Am. Foundry. Soc. 68, 685 (1960).
M. Flemings and G. Nereo, Trans. AIME 242, 41, 51 (1968).
H. Thresh, M. Bergeron, F. Weinburg, and R. K. Buhr, Trans. AIME 242, 853 (1968).
M. Flemings et al., J. Iron and Steel Inst., 208, 371 (April 1970).
R. Flinn, Fundamentals of Metal Casting, Addison-Wesley, Reading, Mass., 1963.
R. Flinn, Casting Techniques, in Techniques of Metal Research, Vol. 1, R. F. Bunshah, Ed.,
Wiley, New York, 1968, chapter 21.
5

J. Campbell, Cast Metals Res. J. 5, 1 (March 1969).

S. J. Walker, Foundary Trade J. 127, 943 (December 1969).
S. N. Singh and M. Flemings, Trans. AIME 245, 1811 (August 1969).
S. F. Frederick and W. A. Baily, Trans. AIME 242, 2063 (October 1968).
A. Cibula, Grain Control, University of Sussex Institute on Metalurgist, London,1969,pp.22-44.
F. L. Versnyder and M. E. Shank, Materials Sci. Eng. 6, 213 (1970).
R. Heine, C. Loper, and P. Rosenthal, Principles of Metal Casting, McGraw-Hill, New York.
1967.
F. N. Rhines, Phase Diagrams in Metallurgy, McGraw-Hill, New York, 1956.
R. P. Dunphy and W. S. Pellini, Trans. Am. Foundry. Soc. 59, 425 (1951).
The Solidification of Metals, Iron and Steel Institute, London, 1968, Publ. 110.
B. Lux, M. Grages, and D. Sapey, Prac. Metallog. 5, 587 (1968)
B. Lux, W. Kurz, and M. Grages, Prac. Metallog. 6, 464, (1969).
C. F. Walton, Ed., Iron Casting Handbook, Iron Founders Society, Cleveland, 1971.

MALZEME II
DERS

MALZEME II DERS ERK

PROF. DR. MUZAFFER ZEREN [1-10.
HAFTA]

1.
2.
1.1.
1.2.
3.
3.1.
3.2.
3.3.
3.4.
3.5.
4.
4.1.
4.2.
4.3.
4.4.

YAYINMA (DFUZYON)
FAZ DNMLER
Homojen ekirdeklenme
Heterojen ekirdeklenme
SIVI-KATI DNM
ekirdeklenme
Saf Metallerin Katlamas
Alamlarn Katlamas
tektik Alamlarn Katlamas
Dkm Metaller
MALZEMELERN ELEKTRONK ZELLKLER
Metallerde Elektrik letimi
letkenliin Bant (Enerji Kua) Modeli
Yar letkenler
Mikroelektronik

Y. DO. DR. EYDA POLAT[11-15. HAFTA]

5.MALZEMELERN MANYETK ZELLKLER

5.1.
Manyetik Alanlar ve Byklkler
5.2.
Mknatslanma Trleri
5.3.
Manyetik Malzemeler
6.
MALZEMELERN OPTK ZELLKLER
6.1.
Ik ve Elektromknats Tayf
6.2.
In Krlmas
6.3.
In Sourulmas, Geii Yansmas
6.4.
Luminesans
6.5.
Lazerler
6.6.
Ik Lifleri (Optik Fiberler)
6.7.
Speriletkenler
7.
MALZEMELERN ISIL ZELLKLER
7.2.
zgl Is
7.3.
Isl Genleme
7.4.
Isl letkenlik
7.5.
Isl ok Direnci

MALZEME TEKNOLOJS

Malzeme yaps hakkndaki teorik ve uygulamal bilgileri

kullanarak tasarm, gelitirme, retim aamalarndan
geirerek toplumun ihtiyac olan rnlere dntrme ile ilgili
mhendislik daldr.
Uygarln balangcndan beri eitli malzemeler enerji ile
birlikte insann yaama standardn ykseltmek iin
kullanlmtr. Birok mhendislik dalnda yeni tasarmlar
tamamen yeni malzemelerin gelitirilmesine baldr.
Malzeme kullanmnda yeniliklere neden olan en nemli
etkenler, enerji, elektronik, optik ve biyolojik alanlarda hzla
oluan gelimeler ve artan evre duyarlldr.

Malzemelerin retimi ve kullanlabilir rnler haline getirilmesi

sanayinin temelini oluturmaktadr. Modern mhendislik
teknolojisi iin nem tayan malzeme trleri metaller,
seramikler, polimerler ve karma malzemelerdir.

MALZEME TEKNOLOJS

Gnlk yaantmzda kullandmz hemen herey, malzemelerden

oluur. Bu malzemeler, doal olarak olumu ya da yapay olarak
elde edilmi olabilir.
Gnlk yaamn doal paras haline gelmi gerelerden yariletken yongalara, ulam ve iletiim sektrndeki kullanmlarndan
protez ve yapay organ gibi tbbi uygulamalara, zrh plakalar veya
sper alamlar gibi savunma sanayi arlkl ileri teknoloji
uygulamalarna kadar her alanda deiik malzemeler, tadklar
zelliklerle uyumlu kullanm alanlar bulur.
Malzeme Mhendisliinin uygulamalar da bu geni yelpazede
kullanlan metal, seramik, cam, polimer ve bunlarn kompozit
yaplarndan oluan her trl malzemenin tasarm, gelitirilmesi,
retimi, ve zelliklerinin karakterizasyonunu kapsar. Malzeme
Mhendislii, biliim teknolojileri ve genetik-molekler biyoloji ile
birlikte 21. yzyl ekillendirecek mesleklerden biridir.
9

MALZEME TEKNOLOJS

Metalrji ve Malzeme Mhendislii uygarlk tarihinin en eski

mhendislik dal olarak da bilinen Metalurjiden domutur.
lkel alarda, doada saf halde bulunan metallerin s yardmyla
dvlerek veya ergitilerek ekillendirilmesiyle balayan metalrji,
demir-elik sektrnn geliimiyle sanayi devrimine soluk vermi,
cam ve seramiklerin endstriyel apta retimi ve 20. yzylda
polimer esasl malzemelerin, yariletken malzemelerin ve
biyomalzemelerin gelitirilmesiyle metal d malzemeleri de
kapsayan, disiplinler aras bir karaktere sahip, malzeme bilimine
dnmtr.
Bugn ulalan nokta; bata optik, manyetik, elektronik, tp,
biyoloji olmak zere eitli bilim dallarnda kullanlan malzemelerin
ve buna bal teknolojilerin nano boyutlara inmesidir

10

MALZEME TEKNOLOJS

Yavuz zrhls ve yeni nesil frkateyn de malzeme ve yakt

11

MALZEME TEKNOLOJS

Deniz Savunma sanayi ve gemilerinde malzeme seimi ve tasarm

12

MALZEME TEKNOLOJS

Heybeliada MLGEM ve malzeme seimi

13

MALZEME TEKNOLOJS
lk Trk Tipi grnmez gemi

2 bin ton arla, 99 metre uzunlua sahip olan geminin dman radarlarnda
grlmemesi iin fiziksel pek ok nlem alnd. Gemi bu sayede ya dman
radarlarna grlmeyecek ya da kk bir bot gibi grnecek. Dman gemileri
bylece hazrlksz yakalanacak.
ncelik vurulmamak
Geminin sava durumunda uzun sure mcadele edebilmesi iin ncelik
vurulmamaya verildi. Bu amala elektromanyetik ve kzltesi iz salnm kstland.
Geminin su iinde hareket ederken yayd motorun hareket ve suyun yarlma sesi
en az seviyeye indirildi. Gemiye uzun hareket menzili ve yksek srat yetenei
saland. Hedef olunmas halinde ise geminin dmeninin her trl patlamaya
dayankl olmasna, kaptan kknn balistik koruma altna alnmasna, motorlarn
ve kritik sistemlerin yedekli olmasna dikkat edildi.
Dnyada ikinci Trkiyede ilk
Dnyada sadece Alman F 124 Frkateyninde kullanlan Cross Connection g
aktarm sistemi Heybeliadada da uygulanacak. Bu sayede gemide gc reten
bir gaz, iki dizel tribn birbiri ile uyum iinde alacak. Gemi hem uzun menzilli
hem de kolay hzlanr olacak. Motorlarn bakm maliyeti de benzerlerinden dk
olacak.
14

MALZEME TEKNOLOJS
lk Trk Tipi grnmez gemi

Kap kolu zel tasarland

Geminin radar izdmnn bir botunki kadar dk olmas iin en
nemsiz grnen detaylar bile ele alnd. Bu nedenle geminin d
kap kollar dahi yeniden tasarland. Kap mandalnn yzeyde neden
olduu ekil bozukluu kaportann altna gizlendi.
Gemi hcrelere ayrld
Tamamyla yerli tasarm olan kaportann sahip olduu zellikler gizli
tutuluyor. Kaporta patlama, yangn gibi durumlarda szdrmazlk
zelliini hep koruyacak. Bu sayede hem 100 kiilik gemi personeli
zarar grmeyecek hem de bir yerde yangn karsa bu baka bir
Alana tanmayacak. Bu sisteme hcre sistemi ad veriliyor ve
baars kaportann iinde gizli tutuluyor.
Camlar Trakya Camdan
Kaptan Kknde bulunan camlar Trakya Cama zel olarak
rettirildi. Camlarn radar dalgalarna gemi kaportas gibi cevap
vermesini salayan bu camlar kaptan kkndeki elektromanyetik
dalgalarn darya kmasna izin vermeyecek. Camlar gemi denize
indirildikten sonra taklacak.
15

MALZEME TEKNOLOJS

Heybeliada MLGEM ve malzeme seimi

16

MALZEME TEKNOLOJS

Heybeliada MLGEM ve malzeme seimi, tasarm

17

MALZEME TEKNOLOJS

Trk Deniz Kuvvetlerinin 12 adet korvet

gemisi inasn ngrd "MLGEM"
projesinde, projenin ismi olan "MLGEM"
(Milli Gemi), projenin hedefini zetlemekte
olup, projede milli kaynaklarn azami oranda
kullanlacan ifade etmektedir. Bu
kapsamda; gemi zerine konacak
sistemlerin yurtd reticilerinin Trkiye'ye
bilgi transferi ve gemi sistemlerinin byk
lde milli imkanlarla imali, projenin ana
hedefi olup MLGEM Projesindeki Milli Katk
paynn %80 civarnda olaca
beklenmektedir.
18

MALZEME TEKNOLOJS
Yeni malzemeler, gemi, uak, helikopter, denizalt gibi askeri aralarn
radarda grnrln binde 1'e kadar dryor. Hibir koul altnda
alev almayan suya, tuza, yosuna, srtnmeye ve darbeye dayankl
malzemeler en fazla 2 milimetre kalnlkta olduklar iin uygulandklar
platformlara fazla bir yk getirmiyor.
Son yllarda yksek frekansl elektronik sistemler ile birlikte
telekomnikasyon cihazlarnda ileri derecede bir byme ve gelime
yaanmaktadr. Bu sistem ve cihazlarn yaydklar elektromanyetik
dalgalarn dier elektronik cihazlarn normal alma koullarn
bozmaktadr.
Elektromanyetik dalga sourucu malzemelerin kullanm ile
elektromanyetik dalgalarn sourulmas veya farkl bir yne
ynlendirilmeleri salanarak problemler zmlenebilmektedir.
Dalga sourucu malzemelerin nemi, askeri alanlarda hedefin radar
tarafndan tespit edilmesini zorlatrmasdr.

KAYNAK: AA ajans: ODT Kimya Blm retim yesi Prof. Dr. Levent Toppare,

19

MALZEME TEKNOLOJS

Elektronik harp teknolojisinin olduka ilerledii gnmzde,

mevcut ve yeni retilen harp silah ve aralarnn radarda
grnmezlik zelliine sahip olmamas dnlemez.
Dnyada radar sourucu malzemelerin zellikle askeri
platformlarda uygulanmasna dair birok rnek mevcuttur.
Bir lke iin byk nem arz eden gemi, uak, helikopter,
denizalt gibi aralarn radar tarafndan tespit edilme
ihtimalini binde 1'e kadar dren radar sourucu
kaplamalar, bu noktada kullanlmas kanlmaz bir teknoloji
olarak karmza kmaktadr.

KAYNAK: AA ajans: ODT Kimya Blm retim yesi Prof. Dr. Levent Toppare,

20

NANO MALZEME TEKNOLOJS

21

MALZEME TEKNOLOJS

22

NANO MALZEME TEKNOLOJS

23

NANO MALZEME TEKNOLOJS

24

GNE ENERJS

25

Isl gne teknolojileri

Gne kollektrleri

350 MW gcnde parabolik oluk gne santral (Kaliforniya)

26

Gne Pilleri
Gne pilleri (fotovoltaik piller), yzeylerine gelen gne n
dorudan elektrik enerjisine dntren yariletken maddelerdir.
Gne pillerinin alanlar genellikle 100 cm civarnda, kalnlklar
ise 0,2-0,4 mm arasndadr.
Gne pilleri fotovoltaik ilkeye dayal olarak alrlar, yani
zerlerine k dt zaman ularnda elektrik gerilimi oluur.
Pilin verdii elektrik enerjisinin kayna,yzeyine gelen gne
enerjisidir.

Gne pillerinin yapmnda kullanlan malzemeler;

-Kristal silisyum: Gnmzde pekok gne
pili silisyumdan yaplmaktadr.Verim %15dir.
-Galyum Arsenit (GaAs): Uzay uygulamalarnda ve
optik younlatrclarda kullanlr.Verim %30dur.
-Kadmiyum Tellrid (CdTe): CdTe ile gne pili maliyetinin
ok aaya ekilecei tahmin edilmektedir.Verim %7 dir.
-Bakr ndiyum Diselenit (CuInSe2) : laboratuvar artlarnda
enerji retimi iin gelitirilmitir.Verim %17

27

Gne pili sistemlerinin uygulama rnekleri;

ats gne pili kapl ev

Gne pilleri ile sokak aydnlatmas

Gne pilleri ile bahe aydnlatmas

Gne pillerinin karayollarnda kullanm

28

Malzeme Seimi
Btn mhendislik bilim dallar (Makine, naat,
Elektrik, Havaclk vb.) malzeme ile yakndan
ilikilidirler. Yaplacak olan bir kpr, bir otomobil, bir
hesap makinesi, ne olursa olsun mhendisler,
kullanacaklar malzemeyi ok iyi tanmak zorundadrlar.
Yukarda sz edilen eyalarn hemen hemen hi biri tek
bir malzemeden yaplmamaktadr ve bunlar ok eitlidir.

29

Bu geni malzeme tayf iinde mukavemet, elektrik

iletkenlii, sl iletkenlik, korozyon vb. gibi kriterleri gz
nne alarak seim yaplmas zorundadr. Btn bu
kriterlerin yan sra en nemli kriterlerden biri de
ekonomikliktir.

30

Malzemelerin ekil deitirme kabiliyetlerine gre

snflandrlmas :
1.

Elastik Malzemeler:
Yk etkisi altnda ekil deitirip, yk kalknca yeniden
ilk ekline dnen malzemelere elastik malzemeler denir.
Elastik davran en iyi simgeleyen eleman yaydr. Lastik
ve kauuk elastik malzemelere rnek olarak verilebilir.

31

2. Plastik Malzemeler:

Yk etkisi altnda ekil deitirip, yk kalknca yeniden ilk

ekline dnmeyen, kalc ekil deiimi brakan
malzemelere plastik malzemeler denir. Bu davrana en iyi
rnek kildir.

32

Malzemelerin i yapya gre snflandrlmas

1.

Fiziksel Yap:
Fiziksel zellikleri asndan malzemeler homojen,
heterojen, izotrop ve anizotrop malzemeler eklinde
gruplandrlabilir.

33

2. Kimyasal Yap:

Kimyasal adan ise malzemeler metalik (kristal), amorf,

bileik, kolloidal ve seramik yap eklinde snflandrlabilir.

34

Biyomalzemeler;
Hasar grm vcut paralarnn yerine kullanlan
malzemelerdir. Bu malzemeler zehirli olmamal ve vcut ile
uyum salamaldrlar. Daha nce saylan malzemelerin
uygun zellikte olanlar biyomalzeme olabilirler. Paslanmaz
elik ve titanyum alamlar protezler iin kullanlan nemli
biyomalzemelerdir.

35

PLASTKLER- Polimerler;
Kauuk, plastik ve yaptrclar iine alan malzeme
grubudur.Bu malzemeler polimerizasyon yntemiyle
organik molekllerden meydana getirilir. Polimerler
merlerin eklenmesiyle meydana getirilir.
Mesela, etilen (C2H4) bir monomer dir. Polietilen ise
merlerin (-C2H4-) oluturduu (-C2H4-)n zinciridir. n
burada 100 ile 1000 arasnda deien bir
saydr.

36

37

TERMOPLASTKLER :
Istldklar zaman yumuar ve akar,soutulunca
sertleirler,katlarlar.Bu olay termoplastikler iin tekrar
edilebilir bir zelliktir.Bu ekillendirme esnasnda hibir
kimyasal deiime uramazlar.Genel de polimerizasyon
ad verilen kimyasal ilemle elde edilirler.Yksek
scaklklarda zincirler aras balar zayflar.Pek ok
termoplastik yapdaki polymerler lineer polymer
eklindedir..

38

TERMOPLASTK MALZEMELERE
RNEKLER

39

TERMOSETLER :
Istldklar zaman srekli bir katlama meydana gelir.Bir daha asla
tekrar, tekrar stlp sertletirilemezler.Tpk yumurtay piirdikten sonra
katlatrp yeniden yumuatamadmz gibi.Genelde polikondenzasyon
yntemi ile retilirler.Istma esnasnda kovalent apraz balanma
olumutur. Bu tip balanma eme ve dnme hareketlerini engeller.Daha
sert ve ayn zamanda gevrektirler.

40

TERMOSET MALZEMELERE
RNEKLER

Granl halinde termoset

hammaddesi

41

MALZEME TEKNOLOJS

Titanikdemalzeme seiminde hatalar:Gevrek malzeme-snek malzeme-tok malzeme

42
Gvde birletirme teknii: KAYNAK, Yakt sistemi: kmr-buhar-Radar sistemi

MALZEME TEKNOLOJS

Modern Denizcilikde malzeme seimi, tasarm, estetik

43

MALZEME TEKNOLOJS

Heybeliada MLGEM ve malzeme seimi, tasarm, grnmezlik

44

MALZEME TEKNOLOJS

Heybeliada MLGEM ve malzeme seimi

45

MALZEME TEKNOLOJS
lk Trk Tipi grnmez gemi

2 bin ton arla, 99 metre uzunlua sahip olan geminin dman radarlarnda
grlmemesi iin fiziksel pek ok nlem alnd. Gemi bu sayede ya dman
radarlarna grlmeyecek ya da kk bir bot gibi grnecek. Dman gemileri
bylece hazrlksz yakalanacak.
ncelik vurulmamak
Geminin sava durumunda uzun sure mcadele edebilmesi iin ncelik
vurulmamaya verildi. Bu amala elektromanyetik ve kzltesi iz salnm kstland.
Geminin su iinde hareket ederken yayd motorun hareket ve suyun yarlma sesi
en az seviyeye indirildi. Gemiye uzun hareket menzili ve yksek srat yetenei
saland. Hedef olunmas halinde ise geminin dmeninin her trl patlamaya
dayankl olmasna, kaptan kknn balistik koruma altna alnmasna, motorlarn
ve kritik sistemlerin yedekli olmasna dikkat edildi.
Dnyada ikinci Trkiyede ilk
Dnyada sadece Alman F 124 Frkateyninde kullanlan Cross Connection g
aktarm sistemi Heybeliadada da uygulanacak. Bu sayede gemide gc reten
bir gaz, iki dizel tribn birbiri ile uyum iinde alacak. Gemi hem uzun menzilli
hem de kolay hzlanr olacak. Motorlarn bakm maliyeti de benzerlerinden dk
olacak.
46

MALZEME TEKNOLOJS
lk Trk Tipi grnmez gemi ve
MALZEME SEM

Kap kolu zel tasarland

Geminin radar izdmnn bir botunki kadar dk olmas iin en
nemsiz grnen detaylar bile ele alnd. Bu nedenle geminin d kap
kollar dahi yeniden tasarland. Kap mandalnn yzeyde neden olduu
ekil bozukluu kaportann altna gizlendi.
Gemi hcrelere ayrld
Tamamyla yerli tasarm olan kaportann sahip olduu zellikler gizli
tutuluyor. Kaporta patlama, yangn gibi durumlarda szdrmazlk zelliini
hep koruyacak. Bu sayede hem 100 kiilik gemi personeli zarar
grmeyecek hem de bir yerde yangn karsa bu baka bir Alana
tanmayacak. Bu sisteme hcre sistemi ad veriliyor ve baars
kaportann iinde gizli tutuluyor.
Camlar Trakya Camdan
Kaptan Kknde bulunan camlar Trakya Cama zel olarak rettirildi.
Camlarn radar dalgalarna gemi kaportas gibi cevap vermesini salayan
bu camlar kaptan kkndeki elektromanyetik dalgalarn darya
kmasna izin vermeyecek. Camlar gemi denize indirildikten sonra
taklacak.
47

MALZEME TEKNOLOJS

48

MALZEME TEKNOLOJS

Trk Deniz Kuvvetlerinin 12 adet korvet gemisi

inasn ngrd "MLGEM" projesinde, projenin
ismi olan "MLGEM" (Milli Gemi), projenin hedefini
zetlemekte olup, projede milli kaynaklarn azami
oranda kullanlacan ifade etmektedir. Bu
kapsamda; gemi zerine konacak sistemlerin yurtd
reticilerinin Trkiye'ye bilgi transferi ve gemi
sistemlerinin byk lde milli imkanlarla imali,
projenin ana hedefi olup MLGEM Projesindeki Milli
Katk paynn %80 civarnda olaca beklenmektedir.
49

MALZEME TEKNOLOJS

MLGEM Projesi, ekonomik kullanm mrlerini tamamlamakta

olan mevcut karakol gemilerinin deitirilmesi ihtiyacndan
domutur. Bu proje kapsamnda ina edilecek gemiler, tm
gemi silah ve sensrlerinin entegre olduu gelimi bir merkezi
komuta kontrol sistemine sahip olacaktr.
Gemilerin dizayn, denenmi ve baarl olduu kantlanm iyi
denizcilik zelliklerine sahip bir tekne formu esas alnarak
gelitirilecektir. Yksek beka kabiliyeti ve ge tespit edilme
zellikleri grev ihtiyac asndan en nemli hususlardr.
Gemilerin stealth karakteristiklerinin (grnmezlik zellii) iyi
olmas, radar kesit alan, akustik iz ve sualt grlts
deerlerinin dk olmas salanacaktr
50

MALZEME TEKNOLOJS
Yeni malzemeler, gemi, uak, helikopter, denizalt gibi askeri aralarn
radarda grnrln binde 1'e kadar dryor. Hibir koul altnda
alev almayan suya, tuza, yosuna, srtnmeye ve darbeye dayankl
malzemeler en fazla 2 milimetre kalnlkta olduklar iin uygulandklar
platformlara fazla bir yk getirmiyor.
Son yllarda yksek frekansl elektronik sistemler ile birlikte
telekomnikasyon cihazlarnda ileri derecede bir byme ve gelime
yaanmaktadr. Bu sistem ve cihazlarn yaydklar elektromanyetik
dalgalarn dier elektronik cihazlarn normal alma koullarn
bozmaktadr.
Elektromanyetik dalga sourucu malzemelerin kullanm ile
elektromanyetik dalgalarn sourulmas veya farkl bir yne
ynlendirilmeleri salanarak problemler zmlenebilmektedir.
Dalga sourucu malzemelerin nemi, askeri alanlarda hedefin radar
tarafndan tespit edilmesini zorlatrmasdr.

KAYNAK: AA ajans: ODT Kimya Blm retim yesi Prof. Dr. Levent Toppare,

51

MALZEME TEKNOLOJS

Elektronik harp teknolojisinin

olduka ilerledii gnmzde,
mevcut ve yeni retilen harp
silah ve aralarnn radarda
grnmezlik zelliine sahip
olmamas dnlemez.

Dnyada radar sourucu

malzemelerin zellikle askeri
platformlarda uygulanmasna
dair birok rnek mevcuttur.
Bir lke iin byk nem arz
eden gemi, uak, helikopter,
denizalt gibi aralarn radar
tarafndan tespit edilme
ihtimalini binde 1'e kadar
dren radar sourucu
kaplamalar, bu noktada
kullanlmas kanlmaz bir
teknoloji olarak karmza
kmaktadr.

52

MALZEME TEKNOLOJS

Gelitirilen malzeme ilk olarak uygulanacak platformun ilevini

etkilemeyecek kadar ince ve hafif olmaldr. Dnlmesi gereken
dier bir husus ise gelitirilen malzemenin alev, su, darbe,
srtnme gibi koullara dayankllk gstererek kimyasal
zelliinden ve radar kesit alan drme kapasitesinden
kaybetmemesi gerektiidir.
Bu amala retilen malzemelerin tek bir dalga boyundan ziyade,
geni bir bant aralnda yksek sourma salamas
gerekmektedir. Ancak bilinen malzemelerin ou tek bir frekansta
yksek sourma salayp dier frekanslarda i grmemektedir.''
53

MALZEME TEKNOLOJS

Gelitirilen malzemeler milimetre mertebesinde olup uygulandklar platformlar

zerine minimum arlk katmaktadr. Ayn zamanda bu malzemeler deil
sya, plak aleve dayanakl olup hibir koul altnda alev almamaktadr.
Deniz platformlar iin gelitirilen malzemeler suya, tuza ve yosuna; hava
platformlar iin gelitirilenler ise ayrca srtnmeye ve darbeye dayankldr.
Bu kaplamalarn en nemli zellii ise geni bant aralnda yksek sourma
salayp uyguland cismin radar kesit alann binde 1'e kadar drmesidir.
Bu 100 metrekarelik bir cismin 0.1 metrekare olarak alglanmas demek olup
radar tarafndan fark edilmesini neredeyse imkansz klmaktadr. Btn
bunlara ek olarak bu malzemelerin retimi iin gerekli olan tm girdiler lke
iinden salanabilmekte olup yurt dna bamllk gerektirmemektedir
KAYNAK: AA ajans: ODT Kimya Blm retim yesi Prof. Dr. Levent Toppare

54

MALZEME TEKNOLOJS

Ay snf denizalt ve malzeme seimi: birletirme teknikleri, su

basncna dayanm

55

MALZEME TEKNOLOJS

Yeni nesil denizaltlar, savunma sistemi ve yaktlar

56

MALZEME TEKNOLOJS

Kara Savunma sanayi ve tanklarda malzeme seimi

57

MALZEME TEKNOLOJS
Milli tank ALTAY' iin yola kld

Kara Savunma sanayi ve tanklarda malzeme seimi tasarm

58

MALZEME TEKNOLOJS

Hava Savunma sanayi ve uaklarda malzeme seimi:

Sfr hatal retim

59

MALZEME TEKNOLOJS

Hava Savunma sanayi ve uaklarda malzeme seimi, elektronik sistemler

60

MALZEME TEKNOLOJS

Hava Savunma sanayi, ulusal iletiim telekomnikasyon

sistemlerinde malzeme seimi,

61

MALZEME TEKNOLOJS

Hava sanayi: malzeme seimi, birletirme teknikleri;

perin, kaynak, srtnme

62

MALZEME TEKNOLOJS

Frtna obs; Kara Savunma sanayi ve tanklarda malzeme seimi

63

MALZEME TEKNOLOJS

Deniz Savunma sanayi ve seyir halinde sabit at sistemi tasarm

64

Deniz Savunma sanayi ve silahlar iin malzeme seimi tasarm

65

MALZEME TEKNOLOJS

Kara Savunma sanayi top ve mermilerinde malzeme seimi66

MALZEME TEKNOLOJS

Deniz Savunma sanayi ve at sistemlerinde malzeme seimi tasarm

67

Kurun silah sanayinin de vazgeilmez

metallerinden biridir .

68

MALZEME TEKNOLOJS

Silah sanayi, malzeme seiminin nemi,

69

MALZEME TEKNOLOJS

Kara Savunma sanayi ve at sistemlerinde malzeme seimi tasarm:

70

MALZEME TEKNOLOJS

Deniz Savunma sanayi ve kartma gemilerinde malzeme seimi ve

71
tasarm: srtnme-anma-korozyon-gvde tasarm

KAVTASYON

Pervane tasarm malzeme seimi

72

PERVANEDE KAVTASYON TP KOROZYONU

Pervane tasarm malzeme seimi

73

MALZEME TEKNOLOJS

Gemi tasarmnda iklime gre malzeme seiminin nemi

74

ARALIK KOROZYONU

Kokpiti korozyona urayan ve den Boing 73775ua

CP-140 tipi bir deniz keif uana yerletirilen korozyon sensrleri

76

SEC KOROZYON

ekil 41. Pirin malzemede yzeyden balayan inkosuzlama

77

SEC KOROZYON

ekil 43. - pirincinde inkosuzlama nedeniyle sngerimsi bakr oluumu X200

78

SERAMK MALZEMELER VE KULLANIM ALANLARI

79

SERAMK MALZEMELER

Seramik tr rnlere ismini veren tanmlama Yunanca

dan gelmektedir. arap, su ve byk olaslkla dier ikiler,
bardak yerine gemekte olan ekillendirilmi boynuz
kaplardan iilmekteydi.Yunanca da boynuz szcnn
karl olan kelime keramos olduundan, seramik kaplar
bu adla anlmaya baland.
eitli Bat dillerine az ok evrilerek aktarlan bu szck,
Franszca da cramique, ngilizce de ceramic,
Almancada keramik olarak yer almaktadr.
lk seramik rnler mlek olarak adlandrlan kap- kaak
trnde idi.
Mezopotamya da, zellikle Msr da Nil nehri balndan
yaplma tulalar, Babil de zerine yaz yazlan kil tabletler
seramik rnlerinin ilgin rneklerini oluturmaktadrlar.
80

SERAMKLER;

Seramiklerin elektrik ve s iletkenlikleri azdr; bundan

dolay elektrik izolatrleri seramiklerden yaplr.
Seramikler dayanm yksek, sert ve krlgan
malzemelerdirler, yksek scaklk ve korozyonlu
ortamlara
dayankllklar
mkemmeldir.
Yeni
gelimeler sayesinde, seramikler jet motoru kanatlar
gibi yksek scaklkta alan paralarn imalinde
kullanlabilmektedirler.
81

Seramikler;
Tula, cam, yksek scakla dayankl refrakterler ve
andrc (zmpara talar) gibi malzemelerdir. Alminyum
metaldir, fakat oksijenle yapm olduu Al2O3 bileii bir
seramiktir. Al2O3 in alminyuma gre yksek scaklk gibi
deiik evre artlarnda stabil bir kimyasal yapya ve
yksek bir ergime scaklna (2020C) sahip olmas gibi iki
stnl vardr (alminyumun ergime scakl 660C
dir). Al2O3 bu zelliklerinden dolay yksek scakla
dayankl refrakter malzeme olarak kullanlr.

82

Seramikler;
Silisyumnitrr
(Si3N4)
yeni
retilen
seramiklerdendir
ve
otomobil motorlarnn yksek
scaklk blgelerinde kullanlmaya
adaydr.

83

Seramik Malzemelerin Isnma Amal

Kullanm: Gazl Sobalar

85

Seramik Malzemelerin Tp Amal Kullanm:

mplantlar

86

Seramik Malzemelerin Dekoratif Amal Kullanm:

Panolar

87

Seramik Malzemelerin Dekoratif Amal Kullanm

88

Seramik Takviyeli Malzemelerin Kullanm:Tanklar

Ana muharebe tank blmleri.

1. Paletler
2. Ana silah namlusu
3. Palet koruyucusu
4. Antifze nlemleri
5. Taret
6. Motor platformu
7. Gzlem kulesi
8. kincil silah makineli tfek/top
9. Gvde, ana zrh
10. Src penceresi, makineli
tfek

89

Seramik Malzemelerin Askeri

Amala Kullanm Alanlar

Seramik esasl zrh malzeme ile tanklarn gvdelerinin kuvvetlendirilmesi

90

Seramik Malzemelerin Askeri Amala Kullanm

Alanlar

91

Seramik Malzemelerin Kullanm Alanlar:

Motorlar

92

Seramik Malzemelerin Uzay ve

Havaclk Amal Kullanm Alanlar

93

Seramik Malzemelerin Uzay Aralarnda Kullanm

94

Seramik Malzemelerin Uzay Amal Kullanm

Uzay mekiin atmosfere giri anndaki,

srtnmeden kaynakl oluan s dalmnn temsili
resmi
95

Seramik Malzemelerin Uzay Amal Kullanm

96

Seramik Malzemelerin Elektrik

zolatr Olarak Kullanm

97

Seramik Malzemelerin Refrakter Amal Kullanm Alanlar

Dkmde seramik malzemeler

98

Seramik Malzemelerin Refrakter Amal Kullanm Alanlar

Dkmde seramik malzemeler

99

Seramik Malzemelerin Refrakter Amal Kullanm Alanlar

Dkm filtreleri

Ate tulas

Genel amal seramikler

100

Motorda Seramik Malzemelerin Kullanm

101

Seramik Malzemelerin Otomotiv

Endstrisinde Kullanm Alanlar

Bujiler

102

Seramik Kompozit Kapl Malzemelerin Deniz

Amal Kullanm

103

mparatorun Seramik Askerleri - Xian

M 246 ylnda inin ilk imparatoru Qin Shi Huang
sessiz ordusunun saym ise yle: yaklak 8000 asker,
130 araba ve 520 at

104

Seramik inli askerler

105

SERAMK ASKERLER

106

SERAMK ATLAR

107

SERAMK KALIBA DKM YNTEM

108

SERAMK
SERAMKASKERLER
KALIBA DKM YNTEM

109

SERAMK ASKERLER

110

Seramik askerler

111

Kil askerler

SERAMK ASKERLER
112

113

YAYINMA (DFUZYON)

Difuzyon (yaynma) ktle

transportunun bir
eklidir. Sv ve gazlarda
ktle transportu,
konveksiyon (sv
hareketi) ve difuzyonun
bir kombinasyonu ile
oluur.

ekil 1.1. Mrekkebin suda difzyonu.

114

YAYINMA (DFUZYON)

Katlarda
konveksiyon
olumaz, bu
nedenle
difuzyon tek
ktle transportu
mekanizmasdr.

115

SICAKLIK & ZAMAN

Difuzyon
deneyi
Saf bir demir ubuk % 1 C ieren
bir elik ubua aln
kaynaklanmtr Difuzyon
oluumuna msade etmek iin
700 Cye stllp su verildikten
sonra kimyasal analize
baklmtr.
Sonsuz bir zaman sonrasnda
kompozisyon ortalama bir
deerde sabit olacaktr. Karbon
atomlarnn saa doru hereket
ettii difuzyon hznn
belirlenmesi nemlidir
Fick, atomlarn aksn hacimsel
konsantrasyon gradyenti ile
orantl olarak bulmutur

ekil 1.2. Mesafe (pozisyon) ve zamana gre bir difzyon

iftinin kompozisyon deiimi

116

ALMNYUM ALAIMLARINDA KELME

SERTLEMES MEKANZMASI

117

KAYNAKLI BLGE MKROYAPILARI (ITAB : IsnnTesiri Altndaki Blge

118

dC1 difuzyonun birinci

J1 D1.
dZ Fick kanunu
1. J1, karbon atomlarnn aks olarak tanmlanmtr ve birimi, ya
g/cm2.s ya da atom/cm2.s eklindedir. Ak, bir birim alandan geen
atomlarn oran olarak dnlebilir ve cm2den her bir saniyede
geen atom saysdr.
2. D1, orant sabitidir ve difuzyon katsays olarak adlandrlr; birimi
cm2/sdir.
3. C1, 1 nolu bileenin hacimsel konsantrasyonudur. Birimi ya g/cm3 ya
da atom/cm3tr.
4. Eksi iareti, atomlar daha dk konsantrasyona doru akt iin
gereklidir. ekil 1.2den atomlarn pozitif yn olan saa doru hareket
ettii grlr. Bununla birlikte t=t iin eriye bakldnda atomlarn
gne neden olan konsantrasyon gradyenti negatiftir. Bu nedenle,
aky pozitif yapmak iin negatif gradyent konumunu telafi etmeye
ynelik olarak bir eksi iareti kullanmalyz.
119

ikinci Fick kanunu

D1C1/Z C1

Z
t

ekil 1.4. Bir demirelik difzyon iftinde kompozisyon profilleri

120

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

121

Cs

2 y2
hata fonksiyonu Erf
e dy

0
Cx

Co

Cs Cx
x
Erf

Cs Co
2 Dt

ekil 1.5. (a) Karbrize edilen demir iin kompozisyon profilleri.

(b) Demir-karbon faz diyagramnn ilgili ksm.

122

ZCC sabit. Dt
Bu ok nemli bir sonutur, nk tabaka derinlii kalnl ile orantl olacan gstermektedir
Tablo 1.1. nn 0 dan 2.7ye kadar eitli deerleri iin erf[] hata fonksiyonu tablosu.
(SAYFA 1-5 TE VERLEN RNEK !)

0,0
0,1
0,2
0,3

0,0000
0,1125
0,2227
0,3286
0,4284
0,5205
0,6039
0,6778
0,7421
0,7969
0,8427
0,8802
0,9103
0,9340
0,9523
0,9661

0,0113
0,1236
0,2335
0,3389
0,4380
0,5292
0,6117
0,6847
0,7480
0,8019
0,8468
0,8835
0,9130
0,9361
0,9539
0,9673

0,0226
0,1348
0,2443
0,3491
0,4475
0,5379
0,6194
0,6914
0,7538
0,8068
0,8508
0,8868
0,9155
0,9381
0,9554
0,9687

0,0338
0,1459
0,2550
0,3593
0,4569
0,5465
0,6270
0,6981
0,7595
0,8116
0,8548
0,8900
0,9181
0,9400
0,9569
0,9695

0,0451
0,1569
0,2657
0,3694
0,4662
0,5549
0,6346
0,7047
0,7651
0,8163
0,8586
0,8931
0,9205
0,9419
0,9583
0,9706

0,0564
0,1680
0,2763
0,3794
0,4755
0,5633
0,6420
0,7112
0,7707
0,8209
0,8624
0,8961
0,9229
0,9438
0,9597
0,9716

0,0676
0,1790
0,2869
0,3893
0,4847
0,5716
0,6494
0,7175
0,7761
0,8254
0,8661
0,8991
0,9252
0,9456
0,9611
0,9726

0,0789
0,1900
0,2974
0,3992

0,0901
0,2009
0,3079
0,4090
0,5027
0,5879
0,6638
0,7300
0,7867
0,8342
0,8733
0,9048
0,9297
0,9490
0,9637
0,9745

0,1013
0,2118
0,3183
0,4187
0,5117
0,5959
0,6708
0,7361
0,7918
0,8385
0,8768
0,9076
0,9319
0,9507
0,9649
0,9755

1,55

1,6

1,65

1,75

1,8

1,9

0,9716

0,9763

0,9804

0,9867

0,9891

0,9928

0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
1,1
1,2
1,3
1,4
1,5

1,7
0,9838

0,4937
0,5798
0,6566
0,7238
0,7814
0,8299
0,8698
0,9020
0,9275
0,9473
0,9624
0,9736
2,0
0,9953

2,2
0,9981

2,7
0,9999

123

ekil 1.6. (a) Demir-karbon denge diyagramnn ilgili ksm.

(b) tektoid scaklk zerinde demirin karbrizasyonu iin kompoziyon profilleri.

124

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

125

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

126

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

127

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

128

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

129

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

130

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

131

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

132

KARBRZASYON (ENDSTRYEL UYGULAMA)

133

ENDSTRYEL UYGULAMALAR

KARBRZASYON
NTRRLEME
KROMAJ
NKELAJ
BORLAMA
SERT FLM KAPLAMALAR (PLAZMA ARK v.b.)
PVD NCE FLM KAPLAMA
CVD NCE FLM KAPLAMA
134

135

136

137

138

TiN+Ti(C,N)+ TiN+Ti(C,N)+Al2O3+TiN esasl oklu ince film katman kaplama

139

YERALAN ATOM DIFUZYONU

ekil 1.7. Kirkendall efekti.

Ni atomlarnn (atomik
yarap:1.243 ) sol
tarafa difuzyonunun
Cu atomlarnn (atomik
yarap:1.278 )sa
tarafa difuzyonundan
daha hzl olduu
varsayalabilir

140

YERALAN ATOM DIFUZYONU

141

ARAYER/YERALAN ATOM
DIFUZYONU

142

ekil 1.8. Baz altn alamlarnda difzyon

katsaysnn konsantrasyon ilikisi.

143

DFUZYON N TC GC
Z

sabit
P.E F dZ
Z
0
Bilya en dk potansiyel enerji
pozisyonunu
elde
etmeye
alacaktr.
Termodinamikten
sabit scaklk ve basntaki
sistemlerin en dk Gibbs
serbest enerjisine sahip olmaya
altn biliriz.
ekil 1.9. Konuma bal olarak potansiyel enerjinin deiimi.
144

POTANSYEL ENERJ DEM

Konuma bal olarak potansiyel enerjinin deiimi.

145

MOBLTE VE DFUZYON KATSAYISI

Nihai hiz
Mobilite
B
Birim uygulanankuvvet

ekil 1.10. Nihai kalc bir hza erime.

146

DIFUZYON KATSAYISININ SICAKLIA BAIMLILII

ekil 1.11. Svlama erisi, katlama erisi ve oda scakl yaknnda difzyon katsays deerlerinin seviyesi
Arayer difuzyonunda atomlar kafes iinde basit olarak arayer boyerleri zerinden atlarlar. Bu mekanizma
genellikle matallerde C, O, N ve H gibi kk atomlar iin oluur. Boyer difuzyonunda atomlar yakn komu
boyerler iine atlamak suretiyle g ederler.
Difuzyon katsays scakln ok kuvvetli bir fonksiyonudur. Bu fonksiyon aadaki gibi ifade edilir:

Q
D D0 exp

RT

D0, sabittir
Q, aktivasyon enerjisi sabitidir.
147

nemli noktalar unlardr: (1) Arayer atomlarnn difuzyon

katsaylar, yeralan atomlarnkinden nemli derecede daha yksektir.
(2) Ergime noktas yaknnda katda (solidus izgisi boyunca)
difuzyon katsays farkl alamlar iin yaklak ayndr ve benzer
olarak katlama scaklnda svda (likvidus erisi boyunca)
difuzyon katsays farkl alamlar iin yaklak ayndr. (3) Scaklk
bamll ok kuvvetlidir. Yksek ergime noktal metaller daha
yksek oda scakl D deerlerine, dk ergime noktal metaller ise
daha dk D deerlerine sahiplerdir.
148

KAFES, TANE SINIRI VE

YZEY DIFUZYONU

Bir atomun mobilitesinin

malzemenin yzeyi
boyunca bir kristal hacmi
zerinden olandan daha
yksek olmas umulur,
nk yzeyler daha ak
bir yapya sahiptir ve bu
nedenle atom hareketine
daha az diren gsterirler.

ekil 1.12. Kafes, tane snr ve yzey difzyonu

149

DZLEMLER ARAMESAFES

ekil 1.13. (hkl) dzlemlerinden iki komu dzlem; difzyon modeli iin kafes dzlemleri aramesafesi.
150

ARRHENIUS DENKLEM

R A.e

Q/RT

Isl ilem operasyonlarnda ar tane bymesinden

kanmak iin tane byme hznn scakln bir
fonksiyonu olarak bilinmesi gerekir.
Trbin kanatlarnda kullanlan alamlarda yksek
scaklklarda srnme hz bu ama iin kullanlan
alamlarn geliiminde kritik bir zelliktir.

Scakln bir fonksiyonu olarak difuzyon hz

karbrizasyon prosesinin kontrolnde kritik bir
faktrdr ve ilgili olarak daha bir ok rnek
verilebilir. Hzn logaritmasnn scakln ters bir
fonksiyonu ile ilikili olarak grafii izildiinde
ekil 1.14de grld gibi bir doru gzlenir.

ekil 1.14. Arrhenius diyagram.

A, malzemeye bal bir sabittir

Q, aktivasyon enerjisi
151

ARAYER ATOM DIFUZYONU

D 2 p Z..S/kT .eE/kT

G E - TS

* Gsterilen iki kafes pozisyonunda, 1

ve 2 serbest enerji minimumdadr.

* ekil 1.15te verilen 1a

pozisyonunda ve 1 pozisyonunda
oturan bir atom iin enerji fark
olduunu gsterir. 1 pozisyonundan 2
pozisyonuna hareket etmek iin
atomun 1adaki maksimum enerji
pozisyonundan gemesi gerekir.
Atomu bu pozisyona hareketi iin
gerekli enerji artna AKTVASYON
ENERJS denir. Bylece bu durumda
Q hakiki aktivasyon enerjisi, E ise
ngrlen proses iin atom gdr

ekil 1.15. Kafesteki pozisyonlarnn bir fonksiyonu

olarak znen atomlarn serbest enerjisi.

152

YERALAN ATOM DIFUZYONU

Bu durumda znen atom bir yeralan atomudur

ve bylece kafes yerlerine hareket etmek
mecburiyetindedir.
Z yine en yakn komu kafes yerlerinin says
olsun. Bu durumda nemli bir fark oluur, nk
en yakn komu yere bir atom atlamasnn
gerekleebilmesi iin yrenin boyer olmas
gerekir

S S / k

D p Z. .e
2

D p Z..
2

S/kT

.e

E E / kT

E/kT

R A.e

Q/RT
153