BERESZIT

BERESZIT

1:15

BERESZIT
1

Stworzenie,
pierwszy
dzie

Na pocztku stwarzania przez Boga nieba i ziemi, 2 kiedy ziemia

bya bezksztatn pustk i ciemno [bya] nad powierzchni otchani, a Boska Obecno unosia si nad powierzchni wd,
3
Bg zechcia, aby byo wiato [duchowe]. I byo wiato. 4 Bg
wiedzia, e wiato jest dobre i oddzieli Bg wiato od ciemnoci. 5 Bg nazwa wiato dniem, a ciemno nazwa noc. I by
wieczr, i by poranek dzie jeden.
Pardes Lauder
1

Tora jest podstaw judaizmu. Bez niej judaizm nie moe istnie. Tora, wedug rdzenia hora, oznacza
poinstruowa, pouczy. Tora zawiera 613 ,umn dwwhr, (tarjag micwot), 248 przykaza pozytywnych
i 365 negatywnych. Ma ona pouczy czowieka, czyli wskaza mu waciw drog w jego wdrwce po
wiecie. Podstawow zasad naszej wiary jest to, e caa Tora i Pisana, i Ustna, bya objawiona
Moszemu przez Boga. (Rambam)
Pardes sowo to po hebrajsku znaczy: sad owocowy, rwnoczenie jest akronimem oznaczajcym cztery
poziomy rozumienia i objanienia Tory: Pszat, Remez, Drasz i Sod.

yap

Pszat zwyke (czasem bdnie okrelane jako dosowne) zrozumienie tekstu Tory.

1:1 Na pocztku Zdanie Bereszit bara Elohim czsto tumaczone jest: Na pocztku Bg stworzy niebo
i ziemi, co sugerowaoby, e Tora podaje chronologiczny spis kolejnoci stwarzania e Bg stworzy
niebo, ziemi, a nastpnie ciemno, wod, wiato itd. Nasze tumaczenie ledzi jednak pogldy Rasziego
i Ibn Ezry, ktrzy zaznaczaj, e werset ten nie moe by rozumiany w tym sensie.
Raw Jicchak powiedzia: Bg powinien zacz pisanie Tory od sw: Ten miesic bdzie dla was [pocztkiem miesicy] (Szemot 12:2), poniewa jest to pierwsze przykazanie, jakie otrzyma nard Jisraela. Jaka
jest przyczyna, e Tora zaczyna si od opisu Stworzenia? Zaczyna si tak, gdy chce przez to przekaza
znaczenie wersetu: Potg Swoich czynw oznajmi Swojemu ludowi, aby da im dziedzictwo narodw
(Tehilim 111:6). I dlatego, jeli narody wiata powiedziayby Jisraelowi: Jestecie zodziejami, bo podbilicie ziemi siedmiu narodw, ktre zamieszkiway ziemi Kanaan, Jisrael odpowie im: Cay wiat naley
do witego Jedynego (Niech Bdzie Bogosawiony!). On go stworzy i podarowa, komu uzna za stosowne. Jego wol byo da im i t ziemi i Jego wol byo im j odebra, a przekaza nam. (Raszi)
To jest wyjanienie Rasziego. Mona si sprzeciwi i powiedzie, e jednak byo bezwzgldnie konieczne,
aby zacz Tor sowami Na pocztku stwarzania przez Boga, poniewa jest to podstawa wiary, a ten, kto
w to nie wierzy i myli, e wiat by odwieczny, przeczy podstawowej zasadzie ydowskiej religii i caej Torze.
Odpowied jest taka, e Dzieo Stworzenia jest gbok tajemnic, ktrej nie mona zrozumie ze zwykego
znaczenia wersetw i moe by ono prawdziwie poznane tylko przez tradycj od Moszego, naszego
nauczyciela, ktry otrzyma Tor od Wszechmogcego. A ci, ktrzy co na ten temat wiedz, maj obowizek
zachowania tajemnicy. Dlatego Rabi Jicchak powiedzia, e nie byo konieczne, aby Tora zaczynaa si od
sw Na pocztku stwarzania przez Boga czy te aby Tora wyliczaa, co byo stworzone pierwszego dnia,
drugiego dnia itd., opisywaa stworzenie Adama i Chawy, ich grzech, kar i wygnanie z Ogrodu Eden.
Wszystko to nie jest cakowicie zrozumiae z wersetw. Tym bardziej nie jest konieczne, aby Tora opisywaa
histori pokolenia Potopu i pokolenia Rozproszenia. Dla ludzi, ktrzy wierz Torze, wystarczaaby ona i bez
tych wersetw. Uwierzyliby w stwierdzenie zawarte w Dziesiciu Przykazaniach: Bo w sze dni Bg
uczyni niebo i ziemi i wszystko, co jest w nich i odpocz na sidmy dzie (Szemot 20:11). A wiedza

CHUMASZ PARDES LAUDER

vt:t ,hatrc

,hatrc

,hatrc ,arp

.rt
v
u :.rt
v
,t
u ohn

v
,t
ohv
Ot tr C ,hJ
trC

,pj
r n
ohv
Ot j
Uru oIv,
hb P kg QJj
u Uvc u U v,
v,
h v

trH u :rIthvh u rIthvh ohv

Ot rntH u :ohN
v
hb P kg
ihc U rItv
ihC ohv
Ot kS c H u cIyhF rItv
,t ohv
Ot
vkh k tre
QJj
k u oIh r Itk | ohv
Ot tr e
H u :QJj
v

p
:sj
t
oIh rec hvh u crg hvh u

c-t

s-d

h,cr wc

Czytanie
na
Simchat
Tora
1:12:3

har
vbIJtr vum n
thvJ ofk vZv
Jsj v
n
tKt vrITv ,t khj, v
k Qhrm vhv
tO ejm h hCr rnt /,hJtrC (t)
ohID ,kj b ovk ,,k INgk shDv
uhGg n
j F (the ohKv
T ) oUn ,hJtrc C j,P ogY vnU ktr G h UUym B J
kJ .rt v
kF ovk ohrn
It ov ohID vgc J ,Imrt oTJ c F J oTt ohyx
k ktr G h k okIgv ,InUt Urnth otJ
:Ubk Vb, b U ovn
Vky b IbImrc U ovk Vb, b IbImrC uhbhgC rJh rJt k Vb, b U Vtr C tUv thv tUv QUrC JIsEv

vrITv khcJ C 'vfr c k obIrfz Ubh,ICr Urnt J InF hbUJrS tKt rnIt vZv
tre N
v
iht /trC ,hJtrC
IJrp k , tC otu /V,t UcT ,hJtr (wc vhn
r h ) Utre B J ktr G h khcJ c U IFrS ,hJtr (wj hkJ n
) ,tre B J
tOu /rIt hvh ohvOt rntHu QJj u Uvcu UvT v,h v
.rt v
u .rt u ohn
J ,thrC ,hJtrC UvJr P QF IyUJpF
,t trC vbIJtrC cITfk Ik vhv
QF ,IrIvk tC otJ Unse UKtJ rnIk vthrC v
rsx
,IrIvk tre N
v
tC
,hJtr /oheh Ivh ,fk N
n
,hJtrC InF uhrj t J vcT k eUcS IbhtJ tre N
C ,hJtr Wk ihtJ wIdu ohn
v

,Kj T Ik vnIsu tUrC ,hJtrC InF wIdu ohvOt trC ,hJtrC rnIt vTt itF ;t Wbd S ,hJtr /ITfk n
n

rntT otu /wIdu g J Iv kt wv rntHu g J IvC tUv QUrC JIsEv

kJ IrUCS ,Kj T rnIkF g J IvC wv rCS
ohyg n
n
U obIJk ohrM e N
J ,Itre n
Wk Jhu UKt trC kFv
,hJtrC IJUrpU Utrc b vKj T UKtJ tC ,IrIvk
UBt h hn JrP tOu eGN
S khj ,t th InfU 'rdIXv hn JrP tOu hby C h,k S rDx
tO hF InF ,jt vcT
shDn
JrP tOu ,hrj t ,hJtrn
shDn
InfU 'ohre C C ost JIrjh ot JrP tOu ohre C C JIrjh ot InfU
kg ,pj r n
ohvOt j Uru ch,F hrv
J Unse ohN
v
hrv
J Wnm g kg vnT iF ot /rcS ,hrj t rcS ,hJtrn

T s n
k tv v,h v
h,n
ohN
v
,Hr C oUkF ohrj UtNv
u ohns IEv rUSxC tre N
v
vKD tO ihs g u ohN
v
hbP
ohns e UNv rsx
C tre N
v
sNk tO Wjr F kg Utrc b ohn
U Jtn
ohn
v
J sIgu /.rt k ohN
v
UnsE J
ihtJ vtr u ihSv
,Sn
C I,trc k vcJ j n
C vkg vKj T C J wv trC rnt tOu /ohvOt trC :oUkF ohrj UtNv
u
:ohn
J u .rt ohvOt wv ,IGg oIhC ch,f S Ubhv
u ihSv
,Sn
k VpT J u ohnj r ,Sn
ohSe v
u oHe , n
okIgv
:zgk C iIJhsr IyJt /UvT :VCJ UvC kg onITJn
U vvIT ost J iInNJ u vnT iIJk UvT /Uvcu Uv, (c)
sIcF tXF /,pj r n
ohvOt j Uru :.rt v
kgJ ohN
v
hbP kg /oIv, hbP kg :(ttx) ISmu ,IEr iIJk /UvC
iEv
kg ,pj r N
v
vbIHF Irnt n
c U tUv QUrC JIsEv
kJ uhP j UrC ohN
v
hbP kg ;jr n
U rhut C snIg
IbhtJ Uvtr vsD t hrc s k ihfhrm Ubt vzC ;t /kSc H u cIy hF rItv ,t ohvOt trH u (s) :zgk C rhyC IEv
Ik vtb ihtu cIy hF Uvtr UvJr P QF IyUJP hpk U /tck sh,g k ohehSM k IkhSc v
u ohgJ r IC JNT J v
k htsF
iIJk rsx
hpk /sjt oIh (v) :vkh K C InUjT vzk u oIHC InUjT vzk gce u thc UCrg C ohJN
T J n
UhvH J QJj k u
vhv
J hpk sjt c,F vNk /hghcr hJhkJ hbJ ohnH v
rtJ C cU,FJ InF iIJtr oIh cITfk Ik vhv
vJr P v

CHUMASZ PARDES LAUDER

BERESZIT

BERESZIT

Na pocztku stwarzania przez Boga Targum Jeruszalmi tumaczy ten werset: Bereszit bechochmata bara
Na pocztku Bg stworzy posugujc si mdroci.
Na pocztku stwarzania przez Boga Sowo ,hatrc (bereszit) na pocztku moe by zoone
z dwch wyrazw: ,hatr khcac biszwil reszit [wiat zosta stworzony] dla [rzeczy, ktre s nazywane] pocztkiem, co oznacza, e Bg powoa ten wiat do istnienia dla rzeczy, ktre s tak podstawowe, e Tora nazywa
je ,hatr (reszit) pierwsze lub pocztek. Te rzeczy to Tora i Jisrael, gdy wiat zosta stworzony po to, aby
Jisrael przyj i wypenia Tor. (Raszi)
Przez Boga (Elohim) Nie jest powiedziane: przez Boga (uywajc sowa Haszem Czteroliterowego
Imienia Boga), poniewa pocztkowo Bg planowa stworzy wiat tylko z midat hadin (cech Sprawiedliwoci zwizan z Imieniem Elohim). Spostrzeg jednak, e wiat nie moe istnie tylko w oparciu o sprawiedliwo i sd, dlatego da pierwszestwo dla midat harachamin (cechy Miosierdzia), z tego powodu czytamy
(2:4): gdy uczyni Bg [miosierdzia] Bg [sprawiedliwoci] ziemi i niebo. (Raszi)
Bg Krl Egiptu Ptolomeusz (305285 p.n.e.) zebra siedemdziesiciu dwch mdrcw, zamkn kadego
w oddzielnym pomieszczeniu, bez wyjaniania dlaczego. Przyszed do kadego osobno i powiedzia: Przetumacz mi Tor Moszego, waszego nauczyciela. Bg natchn kadego z nich, tak e wszyscy oni mieli t
sam myl i wszyscy przetumaczyli jednakowo: Bg stworzy na pocztku. (Megila 9a)
Stwarzania Byo to stworzenie czego z niczego (jesz meajin), std nie moe tu by mowy o zjawisku
czasu (Sforno). Bg stworzy wiat z ajin, z niczego. Dodatkowo, czasownik bara (stwarza) odnosi si tylko do
Boga, nigdy nie jest uywany w stosunku do tworzenia czego przez ludzi.
Sowo bara moe te mie znaczenie odci, ustanowi granic. Inteligentny czowiek zrozumie, do
czego to si odnosi. (Ibn Ezra)
Na pocztku stwarzania przez Boga ohvkt trc ,hatrc (bereszit bara Elohim), kocowe litery tych sw
tworz sowo ,nt (emet) prawda.
Na pocztku stwarzania przez Boga nieba i ziemi .rtv ,tu ohnav ,t ohekt trc ,hatrc (bereszit bara
Elohim et haszamajim weet haarec), pierwsze litery tego zdania daj warto liczbow dwadziecia dwa, jest
to aluzja do tego, e przez dwadziecia dwie litery Tory byy stworzone wszystkie wiaty. (r. Kalonimus Kalman
Halewi Epstein, Sefer Maor Weszemesz)

sux Sod dos. tajemnica najgbsze, mistyczne lub kabalistyczne znaczenie tekstu Tory.
Pierwszy rozdzia Tory jest okrelany rwnie jako Maase Bereszit Dzieo Stworzenia i stanowi jeden
z dwch podstawowych tematw ydowskiego mistycyzmu. W tym rozdziale Imi Boga (Elohim) wymienione
jest trzydzieci dwa razy. Bg stworzy wiat za pomoc trzydziestu dwch cieek Mdroci. (Sefer Jecira)
Pierwsze czterdzieci dwie litery Tory s ukrytym Imieniem Boga, za pomoc ktrego stworzy On wiat.
(Chagiga 11b, Rabenu Tam)
Przed wszystkim innym istniao nie zrnicowane wiato (wola), nazywane Ein Sof (Nieskoczono), nie
istniaa poza nim adna pusta przestrze. Gdy Bg zechcia stworzy wiat, wycofa si poprzez ograniczenie
Siebie w centralnym skupieniu Swojego wiata (Woli). W ten sposb powoa do istnienia sferyczn nico,
przestrze dla wszystkich przyszych konceptualnych wiatw. Cay ten proces by niezbdny, aby mogy
zaistnie wiaty, ktre s skoczone i ograniczone w przestrzeni. Wycofanie si Jego Woli byo najbardziej
pierwsze, dopiero wtedy stworzenie naszego wiata stao si moliwe. Tora nazywa nico cur ska,
a sferyczna nico jest szczelin w skale (zob. Szemot 33:22: postawi ci w szczelinie skay) i wanie
w niej wszystko byo zawarte.

CHUMASZ PARDES LAUDER

,hatrc

,hatrc

o Dziele Stworzenia byaby znana nielicznym, jako tradycja od Moszego, ktry otrzyma j na Synaju,
razem z Tor Ustn. (Ramban)
Wycznym celem caej Pierwszej Ksigi, ktra przedstawia genez wiata, ludzkoci i ludu Jisraela, jest
wprowadzenie Boego Prawa, ktre zostao dane Jisraelowi. (r. Samson Rafael Hirsch)

znr Remez znaczenie alegoryczne, powizane czasem z gematri (wartoci liczbow liter).
Potg swoich czynw oznajmi swojemu ludowi (Koach maasaw higid leamo) (Psalm 111:6). Ktr
potg? Sowo jf (koach) potga ma warto liczbow dwadziecia osiem. Dokadnie tyle jest liter
w pierwszym zdaniu Tory. (r. Sacha Pecaric na podstawie Szefa Tal)
Podobnie dwadziecia osiem liter jest w zdaniu, ktre wprowadza Dziesi Przykaza: Powiedzia Bg
wszystkie te sowa (Szemot 20:1). (Baal Haturim)
Na pocztku Bereszit, midrasz mwi, e Tora zaczyna si od litery bet, a nie od litery alef, poniewa od
bet zaczyna si te sowo bracha (bogosawiestwo), a od alef zaczyna si sowo arira (przeklestwo) (Baal
Haturim). Litera bet ma warto liczbow dwa, jest to odniesienie do stworzenia przez Boga dwch
wiatw: tego wiata i Przyszego wiata. Liczba dwa jest te aluzj do dwch czci, ktre skadaj si na
Tor: do Tory Pisanej i Tory Ustnej. To uczy, e wiat zosta stworzony przez zasug tych, ktrzy studiuj
Tor. (Baal Haturim)
Litery sowa ,hatrc (bereszit) na pocztku mog by odczytane w innych ukadach jako: hra,c wt (alef
betiszri) pierwszy dzie miesica tiszri tego dnia by stworzony wiat, [w Talmudzie toczy si dyskusja
pomidzy R. Eliezerem i R. Jehoszu nad tym, kiedy wiat zosta stworzony, R. Eliezer mwi, e w miesicu
tiszri, a R. Jehoszua mwi, e w miesicu nisan] h,a trc (bara szte) stworzy dwie tj. Tor Ustn i Tor
Pisan, awwh ,trc (barata jesz) stworzye trzysta dziesi Bg stworzy trzysta dziesi wiatw, jako
nagrod dla sprawiedliwych (Ukcin 3:12; Sanhedrin 100a). (Baal Haturim)
Sowo ,hatrc (bereszit) na pocztku ma warto liczbow dziewiset trzynacie, t sam warto ma
zdanie rmh vru,c (baTora jacar) uksztatowa przez Tor. T sam warto liczbow (913) ma wyraenie
ohrsx aa (szesz sedarim) sze porzdkw i jest to aluzja do szeciu porzdkw Miszny (czyli do Tory
Ustnej). T sam warto liczbow (913) ma zdanie ohngc rjc ktrah (Jisrael bachar baamim) wybra Jisraela
wrd narodw. T sam warto liczbow (913) ma okrelenie rmh dwwhr, (tarjag jacar) uksztatowa
szeset trzynacie [przykaza]. Bg stworzy wiat dla Jisraela, aby mogli oni przestrzega szeciuset
trzynastu przykaza. (Baal Haturim)
Sowo ,hatrc (bereszit) na pocztku jest akronimem zdania: oh ohna .rt gher trc ouv, (bara raki-a, erec,
szamajim, jam, tehom) Stworzy sklepienie, ziemi, niebo, morze i otcha.
Sowo ,hatrc jest te akronimem zdania: vru, ktrah ukceha ohvkt vtr vbuatrc (bariszona raa Elohim szejekablu Jisrael Tora) Na pocztku zobaczy Bg, e Jisrael przyjmie Tor. (Baal Haturim)
Oznacza to na pocztku czasu, czas nie istnia przed tym wydarzeniem, by to wic pierwszy moment,
ktry nie moe by czci czasu. (Sforno)
Kada hebrajska litera ma znaczenie. Due bet na pocztku Tory oznacza dom. Maase Bereszit (Dzieo
Stworzenia) ma 434 sowa. Tyle samo, ile wynosi warto liczbowa sowa delet drzwi. Moemy powiedzie, e Maase Bereszit jest drzwiami wejciowymi do domu Tory. (r. Sacha Pecaric)

ars Drasz znaczenie wywnioskowane, zwizane z Talmudem, objaniajce sowa Tory poprzez aluzj
i analogi.
Przed stworzeniem wiata Bg powoa w Swym zamyle siedem poj, bez ktrych wiat nie mgby
istnie: 1) Tor, 2) teszuw (skruch), 3) Gan Eden (Ogrd Eden), 4) Gehinom (miejsce kary), 5) Kise
Hakawod (Tron Chway), 6) Bet Hamikdasz (wityni), 7) Imi Masziacha. (midrasz)

CHUMASZ PARDES LAUDER

BERESZIT

BERESZIT

1:2 a Boska Obecno unosia si Tron Chway jest zawieszony w powietrzu i unosi si ponad wodami przez
oddech ust witego Jedynego i na Jego rozkaz; jak gob unoszcy si nad swym gniazdem. (Raszi)
1:3 Bg zechcia Tumaczone jest najczciej jako: Bg powiedzia. Talmud odnosi si do Stworzenia jako do
dziesiciu maamarot, dziesiciu powiedze (sowo inicjujce werset 1:3 wajomer powiedzia powtarza
si dziesiciokrotnie w opisie stworzenia wiata). Czego to uczy? Czy nie mg by stworzony jednym
powiedzeniem? [Mg], jednak naleao ukara zoczycw, ktrzy niszcz wiat, stworzony dziesicioma
powiedzeniami i wynagrodzi sprawiedliwych, ktrzy ten wiat, stworzony dziesicioma powiedzeniami,
podtrzymuj. (Pirke Awot 5:1)
Trzeba stale pamita, e Tora nie jest podrcznikiem historii. Akt Stworzenia to gboka tajemnica, jego opis
naley pojmowa metaforycznie, a nie dosownie. I tak wanie musi by rozumiane wyraenie Bg powiedzia w pierwszym rozdziale Bereszit jako Bg zechcia. Tora uywa tych sw, eby szczeglnie podkreli, i Bg stwarza wiat bez adnej fizycznej pracy. Tumaczenie zechcia pojawia si w pierwszym
przekadzie Tory na jzyk arabski r. Saadii Gaona z X w. Bardzo znany hymn Adon Olam take zawiera werset,
odnoszcy si do Dziea Stworzenia jako do aktu woli: leet nasa bechefco kol W czasie, gdy z Jego woli
powstao wszystko.
W Talmudzie czytamy, e Tora mwi jzykiem czowieka uywa wic np. antropomorfizmw, ktre musimy
umie interpretowa w ich duchowym sensie. Oddajc w tumaczeniu powiedzia jako zechcia nie
ignorujemy ani nie umniejszamy tego pierwszego znaczenia przeciwnie, pragniemy podkreli, e Boski
Akt by jednym, jednorodnym i jednoczesnym aktem woli, aktem mwienia i aktem tworzenia: Bg stworzy,
wypowiedzia, wyartykuowa wiat mow, ktra jest urzeczywistnionym aktem moralnoci. Akt Stworzenia
mona wic nazwa aktem lingwistycznym, lecz bardzo szczeglnej, wyjtkowej natury. Natur Dobrego jest
obdarzanie dobrem, stworzenie wiata byo wic Jego wewntrzn koniecznoci. (r. Sacha Pecaric)
Jest napisane Bg zechcia [dos. powiedzia], aby byo wiato [duchowe]. I byo wiato. Bg przemwi Moc Swojego Imienia Elohim, a jest to cecha Sprawiedliwoci, utworzy w ten sposb Swoje wiato.
Dziki temu byo wiato. To pozwolio zaistnie wiatu, ktre mogo trwa i ktre byo moliwe do
przyjmowania przez stworzenia. (Baal Szem Tow, Keter Szem Tow 247)
1:4 Bg wiedzia, e wiato jest dobre Dos. widzia, w znaczeniu postrzega. Czasownik raa, ktry
oznacza widzie, spostrzega oczyma, moe by take uyty w metaforycznym sensie, na okrelenie
percepcji intelektualnej: raa to patrze i obserwowa za pomoc intelektu, kontemplowa jak rzecz,
rozumie, wiedzie. Tak wanie naley go interpretowa, kiedy odnosi si do Boga. (Rambam)
Tylko o wietle jest powiedziane bezporednio, e jest dobre. Metaforycznie wiato reprezentuje iluminacj cakowicie duchowej natury i nie powinno by rozumiane w sensie fizycznym. Gematria (warto
liczbowa) wyrazu rut (or) wiato jest taka sama, jak sowa zr (raz) tajemnica (Lubawiczer Rebe). Sowo or
wiato pojawia si pi razy: dwa razy w wersecie 1:3, dwa razy w 1:4 i raz w wersecie 1:5, jest to aluzja
do piciu ksig Tory, okrelanej jako wiato. (Baal Haturim)
Bg wiedzia, e wiato jest dobre i oddzieli Bg Bg zobaczy, e zoczycy nie zasuyli, aby mc si
cieszy tym wiatem, dlatego oddzieli je od reszty wszechwiata i odoy dla sprawiedliwych w Przyszym
wiecie. (midrasz, Raszi) Bg wezwa wiato i ustali dla niego obowizki za dnia i wezwa ciemno i ustali
dla niej obowizki noc. (Pesachim 2a) Oddzieli przez nadanie im nazw. (Ibn Ezra)
1:5 I by wieczr Sowo erew wieczr jest bliskie znaczeniowo sowu choszech ciemno. Erew pochodzi
od rdzenia araw oznaczajcego miesza, poniewa o tej porze ksztaty si zacieraj. Ranek jest nazywany
boker od rdzenia bakar bada, poniewa wtedy mona odrnia ksztaty od siebie. (Ibn Ezra)
dzie jeden Powinno by napisane: dzie pierwszy, tak, jak przy opisie innych dni. Dlaczego jest
napisane jom echad (dzie jeden)? Jeden oznacza dzie Jedynego, gdy Bg by Sam Jeden w Swym
wiecie, anioy nie byy stworzone a do drugiego dnia. (Raszi)

CHUMASZ PARDES LAUDER

,hatrc

,hatrc

Sowo bara stworzy oznacza stworzenie jesz meajin z niczego, rdze ten oznacza rwnie stworzy
pust przestrze, sta na zewntrz [porwnaj z aciskim sowem existere, wystpi, sta na zewntrz
uwaga tumacza], gdy aby powoa do istnienia Stworzenie jesz meajin, Bg przygotowa pust przestrze nikrat hacur ktra zawrze w sobie wszystkie przysze stworzenia. Bg osign to poprzez
wycofanie Swojego wiata, zapewniajc tym samym, e odtd pozostanie ono skoczone. Poprzez wycofanie w Swojej Istocie Nieskoczonego wiata, Bg uczyni krok, ktry by niezbdny dla Jego nieskoczonej i nieograniczonej Istoty. W ten sposb zapocztkowa stwarzanie wiatw skoczonych i ograniczonych
zarwno w przestrzeni, jak i w kady inny sposb. Reszit, pocztek, zosta osignity, co oznacza
moliwoci okrelania i umiejscawiania wszystkich tych rnych wiatw.
Pocztkowo wszystko byo Ein Sof Nieskoczonoci, zarwno koncept pocztku, jak i koca, nie zosta
jeszcze zdefiniowany. Std cimcum wycofanie, zawiera w sobie rdo wszelkich praw, zapewniajc, e
sprawiedliwo bdzie obowizywa we wszystkich stwarzanych wiatach. Ten wymuszony koncept prawa
Zohar nazywa wiatem z ciemnoci i podkrela, e poprzez Chesed (Miosierdzie) Bg obdarza wiaty
Swoim wiatem w sposb nieograniczony i nieskoczony. Jego nieskoczone Miosierdzie uniemoliwioby wic istnienie ograniczonych i skoczonych wiatw. Dlatego Bg ograniczy i osabi wiato, nadajc
mu granice i wymiary odpowiednie dla istnienia kadego ze wiatw. Koncept wycofania zawarty jest w
Boym Imieniu Elohim, ktre wyznacza atrybut prawodawstwa. Dlatego wanie Imi to wystpuje w
pierwszym wersecie Tory Na pocztku stwarzania przez Elohim. Dokonujc reszit, pocztku, Bg
powoa do istnienia punkt pocztkowy, gdy w Nieskoczonym wietle nie byo ani pocztku, ani koca.
Czynic wyranym atrybut Sprawiedliwoci (Elohim, zawierajcy w sobie aspekt wymiarowoci, ograniczenia i wycofania) przygotowa pust przestrze niezbdn do ustanowienia wyszych i niszych wymiarw
kadego ze wiatw.
Rozumujc dalej moemy przyj, e pocztek stworzenia by jesz meajin tylko z naszego, jako bytw w
tym wiecie, punktu widzenia. Prawd jest, e Bg stworzy ajin z jesz nic z czego, gdy jest On
prawdziwym i niezbdnym Bytem, podczas gdy wszystkie byty stworzone istniej warunkowo. Byt stworze, porwnany z Jego niezbdnym istnieniem, jest nieistnieniem. Wszystko to uksztatowa, aby okaza
Swoj Opatrzno i Miosierdzie wobec stworzonych bytw, bezgranicznie niszych od Niego samego.
(Malbim w oparciu o Zohar i r. Chajim Wital)
Koncept Wycofania i Ukrycia nazywany jest Naczynia, a Sia ycia nazywana jest wiato. Tak jak
naczynie zawiera w sobie co, Wycofanie stwarza pust przestrze, by wiato i Sia ycia, mogy by
przekazane [stworzeniom]. Te naczynia to litery alfabetu hebrajskiego. (Tanja 4, 79b)
Bg spojrza w Tor i stworzy wiat (Zohar). Myl jest jak ksiga, tak jak czowiek moe czyta to, co
widzi w ksice, moe wyrazi w mylach to, czego pragnie. Baal Szem Tow da takie wyjanienie
zdania Bg spojrza w Tor i stworzy wiat: Tora pochodzi z Najwyszej Mdroci, dlatego, o ile
moemy tak powiedzie, Bg widzia w Swojej Myli to, co chcia stworzy i to stwarza. (Magid
Dewaraw LeJaakow 50)
Bg okrelany jest jako Nieskoczony (Ein Sof), a nie Ktry Nie Ma Pocztku. Gdyby by nazywany
Ktry Nie Ma Pocztku, niemoliwe byoby choby zacz mwi o Nim. Jednak poprzez dziea Jego
stworzenia jestemy w stanie wyobrazi sobie Jego Samego cho w minimalnym stopniu. To jest pocztek,
ktry nie ma koca. (Magid z Midzyrzecza, Imre Cadikim)
Czteroliterowe Imi Boga wskazuje, e jest On poza czasem. Imi to tumaczy si: On by, jest
i bdzie a wszystko w jednym momencie. Bg jest rwnie poza przestrzeni, gdy nieustannie
podtrzymuje istnienie kadej jej postaci. (Tanja, Szar Hajichud Weemuna)
Przed Stworzeniem, wiato Boga byo nieograniczone. Bg chcia jednak objawi Swj majestat, poniewa nie ma Krla bez poddanych. Dlatego stworzy On czowieka, aby ten przyj Jarzmo Krlestwa Boga.
Ale majestat Boga moe by objawiony tylko przez Jego Emanacje. W rezultacie przez te Emanacje
moemy dostrzega przejawy Boga i moemy sobie uwiadamia, e jest Wadca i Przywdca. Dlatego Bg
wycofa swoje nieskoczone wiato, pozostawiajc pust przestrze. W tej wanie przestrzeni stworzy
wszystkie wiaty. To s Jego Emanacje. (r. Nachman, Likute Moharan 49)

CHUMASZ PARDES LAUDER

BERESZIT 1:613

BERESZIT

Drugi
dzie

Bg zechcia, aby byo sklepienie [niebieskie] porodku wd

i aby oddzielao wod od wody. 7 Uczyni Bg sklepienie [niebieskie] i oddzieli wody, ktre s pod sklepieniem, od wd, ktre s
ponad sklepieniem. I tak si stao. 8 Bg nazwa sklepienie niebem. I by wieczr, i by poranek drugi dzie.

Trzeci
dzie

Bg zechcia, aby zebray si wody pod niebem w jedno miejsce

i aby ukaza si ld. I tak si stao. 10 Bg nazwa suchy ld ziemi,
a zbir wd nazwa morzami. I wiedzia Bg, e [to] jest dobre.
11
Bg zechcia, aby ziemia wydaa rolinno: roliny dajce nasiona, drzewo owocujce, ktre wydaje owoc, w ktrym jest jego
nasienie zgodnie z jego gatunkiem, na ziemi. I tak si stao.
12
I ziemia wydaa rolinno: roliny dajce nasiona zgodnie z ich
gatunkiem i drzewo wydajce owoc, w ktrym jest jego nasienie
zgodnie z jego gatunkiem. I wiedzia Bg, e [to] jest dobre. 13 I by
wieczr i by poranek trzeci dzie.
Pardes Lauder

1:6 wod od wody Poniewa jest rozdzielenie midzy wodami grnymi i sklepieniem niebieskim, tak jak jest
midzy sklepieniem, a wodami na powierzchni ziemi. Std uczymy si, e grne wody utrzymuj si tylko
dziki sowu Krla. (Raszi)
1:7 Drugiego dnia zosta stworzony Gehinom, jako kara dla grzesznikw. Take pi grup aniow: Airalim,
Malachim, Ofanim, Serafim i Chaszmalim (s jeszcze inne grupy aniow, stworzonych pitego dnia) (midrasz). Dlaczego drugi dzie jest jedynym, ktrego Bg nie okrela jako dobry? Poniewa tego dnia by
stworzony Gehinom, a take dlatego, e Bg musia stworzy machloket (rozdzielenie, niezgod), wic nie
chcia nazwa tego dnia dobrym. O ile bardziej my musimy si wystrzega niepotrzebnego machloket! Bg
nie nazwa wd dobrymi, gdy posu one pniej do zniszczenia ludzkoci podczas Potopu. (midrasz) Inne
wyjanienie: poniewa praca nad stwarzaniem wd nie zostaa zakoczona a do trzeciego dnia. (Raszi)
1:8 Bg nazwa sklepienie niebem Sowo oznaczajce niebo szamajim, mwi o skadnikach, z ktrych
zostao zrobione. Ogie esz i woda majim, poczone tworz niebo: szamajim. Ogie reprezentuje midat
hadin cech Sprawiedliwoci. Woda jest symbolem cechy Miosierdzia (midat harachamim). Niebo, ktre
jest siedzib Boej chway, zawiera w sobie obie te cechy. (midrasz)
1:9 aby ukaza si ld Ziemia stworzona zostaa pierwszego dnia, lecz nie bya ona ani widoczna, ani sucha a
do momentu, gdy zostao nakazane wodom, aby zebray si w wyznaczonych im miejscach. (Raszbam)
1:10 ziemi Sowo .rt (erec) pochodzi od rdzenia .ur (ruc) biec, spieszy albo od vmr (raca) pragn.
Bg rozpocz od stworzenia jednej skay, a ona pospiesznie rozrastaa si, aby wypeni Jego pragnienie. (Bereszit Raba)
1:12 i drzewo wydajce owoc W tym samym dniu, w ktrym Bg stworzy wszystkie roliny, powoa te do
istnienia rolinno w Ogrodzie Eden. Kade drzewo, ktre si tam znalazo, jest symbolem jakiej siy
duchowej. Gan Eden to paac Haszem na ziemi. Dzi nikt nie wie, gdzie si on znajdowa, gdy Bg ukry
go przed nami. To tutaj Bg umieci Adama, zanim ten zgrzeszy i tutaj ponownie wejd kiedy ludzie
sprawiedliwi. (midrasz)

CHUMASZ PARDES LAUDER

dhu:t ,hatrc

,hatrc

ohn
ihC khS c n
hv
hu ohN
v
QI,C g he
r hv
h ohv
Ot rntH u
r J
t
o
h N
v
ihC kS c H u g her v
,t o
hvOt GgH u :ohn
k
tr e
H u :if hvh u g he
r k kg n
rJ
t
ohN
v
ihc U g he
r k ,jT
n

p
:hb J
oIh rec hvh u crg hvh u ohn
J
g he
r k ohv
Ot
sj
t
oIen
kt o
h n

v
,jT
n
ohN
v
UuE
h ohv
Ot rntH u
.rt
v
J
C H k | ohv
Ot tr e
H u :if hvh u vJ
C H v
vt
r ,
u
rntH u :cIyhF ohv
Ot trH u ohN
h tr e
ohN
v
vu e
n
k U
vGg hr P .g grz g hr z n
cGg tJS . r t
v
tJ
s T
ohv
Ot
.rt
v
tm ITu :if hvh u .rt
v
kg IcIgrz rJ
t
Ibhnk h r P
IcIgrz rJ
t
hr P vGg .g u Uvb hnk g r z g hr z n
cGg tJS
oIh rec hvh u crg hvh u :cIyhF ohv
Ot trH u Uvb hnk
p :hJ
hkJ

u
z
j

y
h
th

ch

dh

har
/gher hvh (u) :vCr ,hJtrc C JrIpn QF hbJ oIh sg ohft k N
v
Utrc b tJ InkIgC shjh tUv QUrC JIsEv

tUv QUrC JIsEv

,rg D n
hb C UJre u Uhv ohjk ihs g iIJtr oIhC ohn
J Utrc B J hP kg ;tJ g her v
eZj ,
h
onITJN
J ost F I,rg D n
Uvn,
h hbJ c U iIJtr oIh kF UppIrh ohn
J hsUNg rnt J vzu g her hvh IrnItC
ihC InF g her k ohbIhkg v
ohn
ihC Jrp v
JHJ ohN
v
gmn
t C /ohN
v
QI,C :uhkg oHt N
v
,rg D n
snIgu
kg IbET
/gher v
,t ohvOt GgH u (z) :Qkn
kJ Irnt n
C ohUkT ovJ T
s n
k tv .rt v
kgJ ohN
k g her v

ivJ hpk g her k kgn

tKt rnt b tO g her v
kg /gher k kgn
:vhbr P m ,t v,G g u InF I,HG g thvu Isng
hrv
u hJhkJ oIh sg ohN
v
,ftkn
rnd b vhv
tJ hpk hbJ oIhC cIy hF rnt b t vn hbP n
U /rhut C ihhUkT
vftkn
rnd u khj,
v
u ohN
v
,ftkn
vrn
d B J hJhk c U IcUyu ItIknC Ibht rnd b tJ rcs u hb C VC khj,
v

ohvOt tre H u (j) :oIHv ,ftkn

rnd k ,jt u hb v
,ftkn
rnd k ,jt ohng P hbJ cIy hF IC kpF ,rj t
rjt rcS ohn
oJ /ohn
J tx) :ohn
J ovn
vGg u vzC vz icr g J ohn
U Jt ohn
oJ ohn
tG /ohn
J g her k
:ohNH v
kfC J kIsDv
oHv
tUv xUbhe ItC ouE v
u .rt v
kF hbP kg ohjUyJ Uhv /ohN
v
UuEh (y) :(ohn
U Jt
oHv
in vkIgv dsk IFgC oHv
in vkIgv dS ogy vnIS Ibht tKt tUv sjt oh tOvu /ohNh tre (h)
rnIk tre N
v
iIJk vhv
tOu tJS iIJk cGg tOu cGg iIJk tJS tO /cGg tJS .rt v
tJs T
(th) :thn
P x
t C
hbIkP tJS rnIk rCs N
k iIJk ihtu hbIkP cGg tre b Inmg k sjt kF ihek Ujn ihtJ S hbhNJ .rt v
chGg T

JUck vCF ,
,
u tKn
,
T
/.rt v
tJs T
:ohtJ s C ,tKn
,
n
thvJ F ohcG g C .rt v
,Jhck tUv tJS iIJKJ
grz IC kSd H J /grz g hrz n
:cGg tre b Inmg k JrJ kfu thc UCrg C iKF hzC r t tJS tre b zgk iIJkC ohcG g
wIdu .rt v
tmITu tKt iF v,G g tO thvu hrP v
ogy F .gv
ogy vhv
H J /hrP .g :rjt oIenC UBNn
g Irzk
(eusu Ibht tx) VbIg kg thv oD vsE p b IbIg kg ost kKe ,
B J F Qfhpk hrP .gv
tOu hrP vGIg .gu
kg ;t /wIdu .rt v
tmITu (ch) :I,It ihgy IBJF j n
Im ikhtv
ivN
J hrP kF hbhgr D iv /Ic Igrz rJt :vkK e ,
b u
JrIpns F inm g C rnj u ke UtGb u QF kg ,Ibkhtv
UUym B J UgnJ ivh UUmC ihtJ s C Uvbhnk rnt b tJ hP

CHUMASZ PARDES LAUDER

BERESZIT 1:1422
Czwarty
dzie

Pity
dzie

BERESZIT

14

Bg zechcia, aby byy wiata na sklepieniu nieba, eby oddzielay dzie od nocy i by byy wyznacznikami wit, dni i lat. 15 I aby
stay si wiatami na sklepieniu nieba, by owietla ziemi. I tak
si stao. 16 I uczyni Bg dwa ogromne wiata wiksze wiato,
aby rzdzio dniem i mniejsze wiato, aby rzdzio noc. I gwiazdy. 17 Umieci je Bg na sklepieniu nieba, aby owietlay ziemi,
18
aby rzdziy dniem i noc i aby rozdzielay wiato od ciemnoci. I wiedzia Bg, e [to] jest dobre. 19 I by wieczr, i by poranek
czwarty dzie.
20

Bg zechcia, aby woda zaroia si rojem ywych istot. I aby ptactwo latao nad ziemi pod sklepieniem nieba. 21 Stworzy Bg
olbrzymie zwierzta morskie i wszelkie ywe istoty pezajce, ktrymi zaroiy si wody, zgodnie z ich gatunkiem, i wszelkie ptactwo
skrzydlate zgodnie z jego gatunkiem. I wiedzia Bg, e [to] jest
dobre. 22 Pobogosawi je Bg mwic: Bdcie podne i rozmnaajcie si, i napenijcie
Pardes Lauder

1:14 aby byy wiata na sklepieniu nieba wiata stworzone zostay pierwszego dnia, ale rozmieszczone czwartego. (Raszi) Stworzenia z pierwszych trzech dni oraz stworzenia z kolejnych trzech dni uzupeniaj si wzajemnie. wiato zostao stworzone pierwszego dnia, a ciaa
niebieskie czwartego; morza i atmosfera powstay w drugim dniu, a zwierzta morskie i ptaki
w pitym; sucha ziemia i rolinno trzeciego dnia, a zaludnienie ziemi miao miejsce szstego. (Gaon z Wilna)
1:16 dwa ogromne wiata Stworzone zostay dwa wiata tej samej wielkoci, ale ksiyc zosta
zmniejszony, gdy narzeka: Niemoliwe, aby dwch krlw nosio jedn koron. (Raszi)
Bg jest Najmdrzejszym z mdrych, Jego atrybutami s: wielko, sia, mdro i chwaa.
Jednak ludzie nie uwiadamiaj sobie tego. Dlatego Bg umieci na niebie dwa ogromne
obiekty, ktrych wiato, energia i yciodajna sia nie mog nas nie zadziwia. Bg, poprzez te
ciaa niebieskie, jasno wyrazi swoje przesanie: Ktokolwiek jest w stanie stworzy cokolwiek
podobnego do soca i ksiyca, moe si porwnywa do Mnie! Ciaa niebieskie s darem
od Boga dla ludzi. Nie nakaza On, aby wieciy tylko dla tych, ktrzy na to zasuguj,
a wstrzymyway swoje wiato wobec niegodziwcw; wszystkie ciaa niebieskie obdarzaj wiatem i ciepem zarwno sprawiedliwych, jak i zoczycw. (midrasz)
1:21 olbrzymie zwierzta morskie Wedug agady jest to Lewiatan i jego samica. Bg zabi samic
Lewiatana, zasoli i odoy dla sprawiedliwych w przyszoci. Gdyby pozwoli rozmnaa si
tej parze, mogoby to zagrozi wiatu. (Raszi)
1:22 Pobogosawi je Bg Dlaczego ryby i ptaki zostay pobogosawione przez Boga?
Bo stanowi poywienie dla czowieka, ktry na nie poluje. Bg pobogosawi je, aby rozmnaay si obficie, aby nie zabrako tych zwierzt, ktre s niezbdne dla czowieka. (midrasz)

10

CHUMASZ PARDES LAUDER

cfsh:t ,hatrc

,hatrc

oIHv
ihC khS c v
k ohn

v
g he
r C ,
r t
n
hv
h ohv
Ot rntH u
Uhv
u :ohb J
u ohn
h k U ohs g Ink U ,
,
t
k Uhv
u vkh K v
ihc U
GgH u :if hvh u .rt
v
kg rht
v
k ohn

v
g he
r C ,
r Itnk
ksDv rItNv,t ohksDv ,rtNv hbJ,t ohvOt
,t
u vkh K v
,kJ
n
n
k i y
E
v
rItN
v
,tu oIHv
,kJ
n
n
k
rht
v
k ohn

v
g he
r C ohv
Ot o,
t
iT
H u :ohc f IFv

ihc U rItv
ihC khS c v
k U vkh K c U oIHC k J
n
k u :.rt
v
kg
p :hg hcr oIh rec hvh u crg hvh u :cIyhF ohv
Ot trH u QJj
v

;p Igh ; Igu vH j
Jpb .rJ
ohN
v
Umr J
h ohv
Ot rntH u
oh v O t t r c H u :o h n v g h e r h b P k g . r t v k g
r J
t
,Gn
r v
| vH j
v
Jpb kF ,t
u ohk s D v
ob hBT
v
,t
ohv
Ot trH u Uvb hnk ; b F ;IgkF ,t
u ov
b hn
k ohN
v
Umr J

Utk n
U Ucr U UrP rn
tk ohv
Ot o,
t
Qrc h u :cIyhF

sh
uy
zy

zh
jh
yh
f
tf

cf

har
kF ifu g her C ,IkTv
k ovhkg vUm hghcr c U Utrc b iIJtr oIHn /wIdu ,rt n
hvh (sh) :ihkUj ,yhjJ C vsD t C
ohn
v
,t cU,FJ tUv uhkg rzd B J oIHC gCe b sjt u sjt kfu iIJtr oIHn Utrc b .rt u ohn
J ,IskIT
kIPk vrt n
oIh tUvJ kg ch,F uhu rxj /,rt n
hvh :vh,IskIT ,ICrk .rt v
,tu ovh,IskIT ,ICrk
ihcU oIhv ihC khSc v
k :,IeIbhTC kIPT tJ vrF x
t kg ohBg ,
n
Uhv hghcr C Ubhb J tUv ,IeIbhTC vrF x
t
ihcU oIHC ihC sjh ohbIJtrv
QJj v
u rItv UJNJ ,hJtrC hnh ,gc J C kct iIJtrv
rItv zbd B n
/vkh K v

U,jT
kt ohn
v
,I,Itn (wh vhn
r h ) rnt B J okIgk tUv gr inhx iheIk ,IrItNv
J F /,,t k Uhvu :vkh K C
ohsh,g J sh,g v
oJ kg /ohsg InkU :,Ubgr UPv in dItsk ihfhrm oTt iht tUv QUrC JIsEv
iImr of,
IGgC
Ihmj vbc K v
JUNJu oIh hmj vNj v
JUNJ /ohnh k U :vbc K v
skInk ohbn
b ovu ,IsgINv kg ,IUym v
k ktr G h
oh,r J N
v
,IkZn
rGg ohbJ C ifk v
n
Urnd h (oIh g hcr U tx) ohnh vxJ ;Ixk /ohbJ u :okJ oIh hrv

ifk v
n
F kDk D C cCx
k vHb J ogP ohkhj,
n
U ohrz Iju (oIh g hcr U oIh vxJ tUvu tx) :vbJ tUvu o,It
vyg n
,
b u Utrc b ohuJ /ohkIsDv
,rt N
v
(zy) :okIgk UrhtH J UJNJ h ,tz sIg /,rItnk Uhvu (uy) :iIJtrv

,t ygN
J hsh kg /ohcf IFv ,tu :sjt r,f C UJNT
J H J ohfk n
hbJ k rJp t ht vrn
t u vdr y E J kg vbc K v

.rt v
in V
IcD IbhtJ hj rcS kF /.rJ :,UHj VC tvH J /vHj Jpb (f) :VTg S xhpv
k v
htc m vCr v
vbc K v

ynIju rCf g u skIj iIdF ,IHrC c U /ohgk I,u ihJUPju ohkn

b iIdF /ohme C ohcUcz iIdF /;IgC :.rJ hUre
rfz otr C J IdUz icU i,h u k tUv vsD t hrc s c U oHC J ohkIsD ohdS /obhBT
v
(tf) :ohdS v
kfu ovC tmIHfu
/vHj Jpb :ovhbp C okIgv oHe ,
h tO UCrh u Urph otJ tck sh,g k ohehSM k vjk n
U vce B v
,t drv
u vce b U
;tu vfr c k Ufrm Uv o,It ihkf Itu ovn
ihsm u o,It ohrX
j N
J hpk /o,It Qrc H u (cf) :,UHj VC JHJ Jpb
hrP iIJk /UrP :kkf C tUv vhv
h tJ ifr C tO Qfk VkK e k sh,g J JjB v
hbP n
tKt vfr c k Ufrm Uv ,IHjv

:vCr v
shkIn sjt J UcrU tcU r,Ih tOu sjt shkIn sjt vhv
UrP tKt rnt tO ot /UcrU :,IrP UGg rnIkF

CHUMASZ PARDES LAUDER

BERESZIT

1:2329

BERESZIT

wody w morzach; a ptactwo niech si rozmnaa na ziemi. 23 I by wieczr, i by poranek pity dzie.
Szsty
dzie

Stworzenie
czowieka

24

Bg zechcia, aby ziemia wydaa ywe istoty zgodnie z ich gatunkami: bydo, zwierzta ruszajce si przy ziemi i dzikie zwierzta
zgodnie z ich gatunkami. I tak si stao. 25 Uczyni Bg dzikie zwierzta wedug ich gatunkw i bydo wedug jego gatunkw, i wszystkie
zwierzta ruszajce si przy ziemi wedug ich gatunkw. I wiedzia
Bg, e [to] jest dobre. 26 I powiedzia Bg: Uczymy czowieka wedug Naszej istoty [i] wedug Naszego umysu. Bd panowali nad rybami morza i nad ptactwem niebieskim, i nad zwierztami, i nad ca
ziemi, nad kadym zwierzciem poruszajcym si przy ziemi. 27
Stworzy Bg czowieka wedug Swojej istoty. Wedug istoty Boga go
stworzy. Stworzy ich jako mczyzn i kobiet. 28 Pobogosawi ich
Bg i powiedzia im Bg: Bdcie podni i rozmnaajcie si, i napenijcie ziemi, posidcie j i panujcie nad rybami morza i nad ptactwem niebieskim, i nad wszystkim co si porusza przy ziemi. 29 I powiedzia Bg: Daem wam wszelkie roliny wydajce nasienie, ktre
s na powierzchni caej ziemi,
Pardes Lauder

1:24 aby ziemia wydaa Wszystkie zwierzta zostay stworzone ju pierwszego dnia, lecz byy ukryte
w ziemi, a do momentu, gdy Bg nakaza, aby ziemia wydaa ywe istoty. (midrasz)
zwierzta ruszajce si przy ziemi Wystpujce tu hebrajskie sowo remes, tumaczone zwykle jako
pazy, obejmuje zwierzta, ktre, czy to z powodu maych rozmiarw (owady, ssaki), czy z powodu
sposobu poruszania si (we), w odrnieniu od duych ssakw wydaj si peza po ziemi.
1:26 Czowiek zosta stworzony na samym kocu, gdy Bg zachowa si jak dobry gospodarz, ktry
najpierw przygotowuje st, nakrywajc go i zastawiajc, a potem zaprasza do niego gocia. Gdy
czowiek przecenia sw warto i swoje znaczenie i gdy wpada w dum, mwi mu si wtedy: Nawet
istnienie komara poprzedzao twe stworzenie! Bg nie pozwoli, aby Adam by obecny podczas
stwarzania wiata, eby aden apikores (odstpca) nie mwi potem: Bg mia pomocnika w stwarzaniu! (midrasz)
Uczymy czowieka Sowa te ucz nas, e czowiek zosta stworzony z wielk rozwag i mdroci. Bg nie
powiedzia: Niech ziemia wyda, tak jak to miao miejsce przy stwarzaniu zwierzt. Czowiek zosta
stworzony z najgbszym zaangaowaniem Boej Opatrznoci i Mdroci (Abarbanel). Bg powiedzia do
aniow, ktre zostay stworzone drugiego dnia: Uczymy czowieka. (Targum Jonatan)
czowieka Sowo ost (adam) czowiek jest akronimem sw vrn os rpt (efer, dam, mara) proch,
krew, . (Baal Haturim)
wedug Naszej istoty To, co jest u czowieka wsplne z Bogiem i anioami, to zdolno mylenia
i posiadanie wiedzy. (Raszi; Bereszit Raba)
Bd panowali nad rybami morza Sowo usrhu (wejirdu) oznacza zarwno rzdzenie, jak
i upadanie. Gdy czowiek jest tego wart, panuje nad zwierztami domowymi i dzikimi. Jeli nie to
staje si im podlegy, a one nim rzdz. (Raszi)
1:27 Stworzy Bg Tak jak czowiek jest wyjtkowy, tak i sposb jego stworzenia by wyjtkowy. Do tej pory
Bg tworzy za pomoc wypowiedze, jednak czowieka stworzy przez wasne dziaanie. (Raszi)

12

CHUMASZ PARDES LAUDER

yfdf:t ,hatrc

,hatrc

oIh rec hvh u crg hvh u :.rt

C crh ;Igv
u ohN
H C o
h N
v
,t
p
:hJ
hnj

Gnr u vn
v
C Vb hnk v
H j
Jpb .rt
v
tm IT ohv
Ot rntH u
.rt
v
,H j
,t o
hvOt GgH u :if hvh u Vb hnk .rt
I,hj
u
Uvb hnk vn
s t
v
Gnr kF ,t
u Vb hnk v
n
v
C v
,tu Vb hnk
Ubn
k m C os t
vG
g b ohv
Ot rntH u :cIyhF ohv
Ot trH u
vnvCcU ohnv ;IgcU oHv ,dsc USrhu Ub,UnsF
| ohv
Ot tr c H u :.rt
v
kg Gn
r v
Gnr v
kfc U .rt
v
kfc U
tr C vc e
b U rf z I,t
tr C ohv
Ot okm C Ink m C o
s t
v
,t
Ucr U UrP ohv
Ot ov
k rntH u o
hvOt o
,
t
Qrc h u :o,
t

ohn

v
;Igc U o
H v
,d s C Usr U v
J
c f u .rt
v
,t Utk n
U
hT,
b v
B v
ohv
Ot rntH u :.rt
v
kg ,Gn
r v
vH j
kfc U
.rt
v
kf hb P kg r J
t
grz g r z | cGg kF,t of k

df

sf
vf

uf

zf

jf

yf

har
:,UHj VC JHJ /vHj Jpb :othmIvk tKt Ufrm Uv tOu iIJtr oIHn trc b kFv
J hTJ r P J tUv /.rt v
tmIT (sf)
.rJ u Gnr iIJk kF rFb ifUKv ihtJ ohrr d b UKtF ohtr b u .rt v
kg ohGn
Iru ohfUnb ovJ ohmr J ov /Gnr u
JIsEv
kJ I,Ub,u b g /ost vGg b (uf) :i,n
IecU ibUE,C obIhcm C obE T
/GgH u (vf) :JhrC UnbIe UbbIJkC
,t iS tUvJf U ovC Qkn
b Qfhpk IC UtBe ,
h u ohft k N
v
,UnsC tUv ost v
J hpk itFn
Ubsn
k tUv QUrC
tcm kfu ItxF kg cJIh wv ,t h,htr vfhn Ik rnt J ctj t C Ubhmn
iFJ IKJ t h k N
p C Qkn
b tUv ohfk N
v

ohkhtn
n
UKtu ,Ufzk ohbhnh n
UKt tKt uhbp k ktnG U ihnh Jh hfu Iktn n
U Ibhnhn uhkg snIg ohn
v

Jh ovk rnt ,UJr kyb IKJ thk n

p C itF ;t t,ktJ ihJhSe rnt n
U tnd ,
P ihrhg ,rz d C ifu /vcIjk
tJ hP kg ;t /ost vGg b :,hJtrC vGg n
C vtb e Jh hrv
ohbITjT
C h,UnsF iht ot h,UnsF ohbIhkg C
kIsDv
tvH J vub g ,Sn
U .rt QrS sNk K n
cU,Fv
gbn
b tO ,Isrk ohxr IehPt k oIen Jhu I,rhmhC UvUgHx

Inmg og tKt IbhS ,hC og rCs n

vhv
J Ubsn
k tO ost vGg t c,F otu iyE v
in ,UJr kyIbu Qkn
b
Usrh u :khFG v
k U ihcv
k /Ub,UnsF :UbKJ xUpsC /Ubnk m C :Utrc H u c,F tOu ost v
,t trc H u ISmC c,F I,cUJ,U
ovhbp k sUrh vGg b vfz tO ,InvC c U ,IHjC vsIr vfz vshrh iIJku hUSr iIJk vZv
iIJKC Jh /oHv
,ds c
trc b tUvu rnt N
C trc b kFv
J Ik hUGgv
xUpsC /Inkm C ost v
,t ohvOt trc H u (zf) :IC ,kJ In vHj v
u
rnIt tUv ifu UhhbIe ihrIEJ oJIr hsh kg vhUGgv
g C y N
F o,IjC vGg b vfP F hkg ,JT
u rnt B J ohs h C
rfz :tUv IrmIh ieUhS okm Ik ieU,Nv
okm I,ItJ Wk JrP /I,It trC ohvOt okm C :o,Ij rnIjF QPv
,
T

vHr C ohpUmrP hbJ ItrC J vsD t Jrs n

C wIdu uh,IgkM n
,jt jeH u rnIt tUv iKv
k U /o,t trC vce b U
Jrp U i,H r C smhF Wk JrP tOu h C ovhbJ Utrc B J WghsIv itF tre n
kJ IyUJpU /oeK j QF rjt u vbIJtr
WsN
k k sIgu ,hbt m h tvT
tJ vce B v
,t JcIF rfZ v
J WsN
k k uhu rxj /vJ c f u (jf) :rjt oIenC Wk

CHUMASZ PARDES LAUDER

11

BERESZIT

BERESZIT

1:27 Stworzy ich jako mczyzn i kobiet Bg stworzy czowieka o dwch twarzach, jednej mskiej,
drugiej kobiecej; pniej jednak rozdzieli go. (Raszi; midrasz) Mimo e wszystkie istoty ywe zostay
stworzone w formie mskiej i eskiej, tylko w przypadku ludzi jest podkrelane, e oboje zostali
stworzeni wedug istoty Boga. (r. Samson Rafael Hirsch)
1:28 Bdcie podni i rozmnaajcie si, i napenijcie ziemi, posidcie j urp (peru) bdcie podni
odnosi si do maestwa; ucru (urewu) rozmnaajcie si do rodziny; utkn (milu) napenijcie
ziemi do spoecznoci; vacfu (wechiwszuha) posidcie j do nabywania wasnoci. (r. Samson
Rafael Hirsch)
1:29 Daem wam Bg zezwoli ludziom i innym ywym istotom spoywa wszelkie zioa i owoce
drzew. W tym czasie spoywanie misa byo zakazane. Zostao ono dopuszczone dopiero po
Potopie. (Ibn Ezra)
1:31 jest bardzo dobre Tora mwi, e Stworzenie jako cao byo nie tylko dobre, ale bardzo dobre. Rzecz
moe by dobra, kiedy jest oddzielona od innych, ale ju nie wwczas, kiedy jest poczona
z innymi rzeczami. Jednak dziea Boga s dobre same w sobie i s te dobre, gdy wystpuj razem
z innymi. (Gaon z Wilna) Poszczeglne czci Stworzenia s nawet lepsze w poczeniach z innymi ni
wtedy, gdy wystpuj same (Meszech Chochma). Nawet jeli wydaje si, e niektre rzeczy takie jak
cierpienie, mier, pokusy s ze, to jednak moemy uwaa je za takie tylko wtedy, gdy s rozpatrywane
osobno. Ale gdy patrzy si na nie jako na cz wikszej caoci, mog by odebrane jako dobre, a nawet
bardzo dobre. Gdybymy tylko mogli zobaczy, choby przez uamek sekundy, jak Bg zarzdza splotem
wydarze, natychmiast zgodzilibymy si z tym zdaniem. (r. Samson Rafael Hirsch)
ten szsty dzie Sowo szsty poprzedzone jest rodzajnikiem okrelonym ha, ten. Warto liczbowa
litery he v, ktra tutaj jest rodzajnikiem okrelonym, wynosi pi. Bg zastrzeg, e stworzenie powstanie
pod warunkiem, e Jisrael przyjmie na siebie pi ksig Tory. Inne wytumaczenie: wszystko, co zostao
stworzone, trwao w stanie zawieszenia a tego szstego dnia, ktry jest szstym dniem miesica siwan,
wyznaczonym od samego pocztku Stworzenia na dzie dania Tory. (Raszi) Pod sam koniec szstego dnia,
w erew Szabat (pitek po poudniu), przed ukoczeniem Stworzenia, Bg stworzy moliwo zaistnienia
przyszych cudw: 1) pi haarec, usta ziemi Bg stworzy ziemi zdoln si otworzy i pochon
zbuntowanego Koracha i jego wsplnikw; 2) pi habeer, usta studni cudown studni Miriam; 3) pi
haaton usta olicy Bilaama; 4) keszet tcz, ktra stanie si znakiem przymierza midzy Bogiem
a ludmi; 5) man mann, bdc poywieniem ydw na pustyni; 6) mate lask Moszego; 7) szamir
maego robaka, ktry mia zdolno rozbijania najtwardszej skay; krl Szlomo uywa go do cicia
kamienia potrzebnego do budowy Bet Hamikdasz (wityni); 8) ketaw pismo, ksztat liter alfabetu
hebrajskiego, ktry zawiera kedusz (wito); 9) michtaw pierwsze narzdzie, ktre suyo do wyrycia
liter w kamieniu; 10) luchot tablice przykaza. (midrasz)
ten szsty dzie Werset 1:31 koczy si sowami jom hasziszi, a nastpujcy po nim werset 2:1 zaczyna
si sowami wajechulu haszamajim. Pierwsze litery tych sw ohnav ukfhu haav ouh tworz niewymawialne Czteroliterowe Imi Boga. (Baal Haturim)

2:1 Zostay ukoczone Midrasz odnosi wyraz ukfhu (wajechulu) zostay ukoczone do sw: iuhkf
(keljon) tsknota i hkf (keli) naczynie. Zarwno niebo, ziemia, jak i Sam Bg tsknili za nadejciem
Szabatu, ktry napeniby wiat witoci (Cror Hamor). Cay wszechwiat zosta stworzony po to, aby
suy Bogu, a stwarzanie zostao ukoczone wraz z nadejciem Szabatu. (Sefat Emet)
wszystkie ich moliwoci Po pierwszych szeciu dniach nic wicej nie byo ju stwarzane.
Od tego momentu zaczy dziaa prawa natury. (r. Sacha Pecaric)
2:2 Ukoczy... i zaprzesta... wszelkich Swoich czynnoci Pierwsze sowo sugeruje, e praca Boga zostaa
ukoczona i rzeczywicie tak byo nic nowego nie zostao ju stworzone po pierwszych szeciu dniach.
Jednak wyraz zaprzesta sugeruje, e praca zostaa przerwana, odroczona, lecz nie ukoczona. Uczy to,
e mimo i zawsze jest jeszcze co do zrobienia, czowiek powinien si powstrzyma i odpocz od
wszelkiej swojej twrczej pracy, gdy nadchodzi Szabat. (Gaon z Wilna) Czego brakowao wiatu pod

14

CHUMASZ PARDES LAUDER

,hatrc

,hatrc

1:27 Stworzy Bg czowieka wedug Swojej istoty Niektrzy utrzymuj, e hebrajskie sowo celem
naley rozumie jako oznaczajce ksztat i posta rzeczy; takie wyjanienie prowadzi ludzi do wiary
w cielesno [Boskiej Istoty]. Myl oni bowiem, e ze sw Uczymy czowieka, wedug Naszej
celem wynika, i Bg ma form istoty ludzkiej, to znaczy, e ma On ksztat i posta, a zatem, e jest
cielesny. Broni zawzicie tego stanowiska i myl, e jeli odrzucilibymy ten pogld, to eo ipso
zarzucilibymy Biblii nieprawdziwo. I wicej nawet: e jeli nie wyobraalibymy sobie Boga jako
posiadajcego ciao majce twarz i koczyny, podobne do wygldu ich ciaa, to w ten sposb odrzucilibymy samo istnienie Boga. Jedyn rnic, jak gotowi s uzna, jest to, e przewysza On
wszystkich innych w wielkoci i chwale, i e Jego substancja nie skada si z misa i krwi. Tak daleko
siga ich koncepcja wielkoci i chway Boga. Jednak bezcielesno Boskiej Istoty i Jej jedyno jest
istotnym sensem tego wiata nie moe bowiem istnie jedno bez bezcielesnoci.
Twierdz, e w jzyku hebrajskim sowem, ktre oznacza form w zwykym sensie (tzn. jako
posta i ksztat), jest sowo toar. Dlatego znajdujemy w tekcie: A Josef by piknej postawy (toar)
i mia pikny wygld (Bereszit 39:6); Jaki jest jego wygld (toar) (I Szmuel 28:14); Ich wygld
(toar) by taki jak dzieci krla (Szoftim 8:18). Odnosi si to take do form wytworzonych ludzkimi
rkami, tak jak napisano: Wyznacza jego ksztat lini, wyznacza jego ksztat cyrklem (Izajasz
44:13). Termin ten nie odnosi si do Boga. Z drugiej strony, termin celem oznacza specyficzn
form, to jest tak, ktra konstytuuje istot rzeczy, bez ktrej ta rzecz nie byaby tym, czym jest;
istot tej rzeczy, za spraw ktrej jest ona tym wanie szczeglnym bytem. W czowieku tak
form s te elementy, ktre daj mu ludzk percepcj; w odniesieniu do tej wanie intelektualnej percepcji termin celem uyty zosta w zdaniu: Wedug celem Boga go stworzy (Bereszit
1:27). Jestem take zdania, e powodem, dla ktrego ten wanie termin zosta uyty w odniesieniu
do bokw, jest okoliczno, i oddaje si im cze przez wzgld na jak ide, ktr one reprezentuj, a nie przez wzgld na ich posta czy ksztat. Z tego samego powodu termin ten zosta uyty w
wyraeniu: Sporzdcie podobizny waszych wrzodw (I Szmuel 6:5), jako e gwnym celem
miao tu by usunicie ran spowodowanych przez wrzody, a nie zmiana ich ksztatw. Trzeba
jednak przyzna, e termin celem uywany jest w tych dwch przypadkach, to jest w przypadku
podobizn wrzodw i w przypadku bokw, take na oznaczenie zewntrznych ksztatw;
termin celem jest zatem albo hybryd, albo terminem mieszanym, ktry oznacza zarwno specyficzn form, jak i zewntrzny ksztat, podobnie jak waciwoci odnoszce si do wymiaru i do
ksztatu cia materialnych. W zdaniu: Uczymy czowieka, wedug Naszej celem (Bereszit 1:26)
oznacza on specyficzn form czowieka, to jest jego intelektualn percepcj i nie odnosi si do
jego postaci ani do jego ksztatu. Tak oto pokazalimy rnic pomidzy celem i toar, a take
wyjanilimy znaczenie terminu celem.
Rzeczownik demut pochodzi od czasownika dama by podobnym, by takim jak Termin ten
rwnie oznacza zgodno odnoszc si do jakiej abstrakcyjnej relacji: porwnaj z Jestem
podobny do pelikana na pustyni (Tehilim 102:7); autor porwnujc sam siebie do pelikana, nie
myli o jego skrzydach i pirach, lecz raczej o jego smutku. adne drzewo w ogrodzie Boga nie
byo podobne do niego w jego piknoci (Jechezkiel 31:8) porwnanie to odnosi si do idei
piknoci. Maj jad podobny do jadu wa (Tehilim 58:5), Podobny jest do lwa (Tehilim 17:12)
wskazane w tych zdaniach podobiestwo nie odnosi si do postaci i ksztatu, ale do jakiej
abstrakcyjnej idei. W ten sam sposb uyte zostao w okreleniu na podobiestwo tronu (Jechezkiel 1:26); uczyniono to porwnanie przez wzgld na wspaniao i chwa, a nie kwadratow
form, szeroko czy te dugo ng; to samo wyjanienie odnosi si take do wyraenia na
podobiestwo chajot (ywych istot, Jechezkiel 1:13).
Czowieka wyrnia to, i posiada on co, czego nie ma adne inne stworzenie na tej ziemi,
mianowicie zdolno intelektualnej percepcji. Posugujc si ni, nie uywa on swoich zmysw,
nie rusza rk ani nog, a percepcja ta moe przypomina cho to podobiestwo jest pozorne, a
nie rzeczywiste Bo percepcj, nie wymagajc adnych cielesnych organw. Z tego wanie
wzgldu, to jest ze wzgldu na Boski intelekt, w ktry wyposaony zosta czowiek, powiedziano,
e zosta on stworzony na ksztat i podobiestwo Wszechmogcego, co jest jak najbardziej odlege
od przypuszczenia, e Najwysza Istota mogaby by cielesna, wyposaona w jak materialn
form. (Rambam, More newuchim, rozdzia I)

CHUMASZ PARDES LAUDER

13

1:30 2:5

BERESZIT

BERESZIT

i kade drzewo, na ktrym jest owoc wydajcy nasienie [to] bdzie dla was poywieniem. 30 Dla wszelkich zwierzt ziemi, dla wszelkiego ptactwa niebieskiego, dla wszelkich zwierzt ruszajcych si
przy ziemi, w ktrych jest yjca dusza, kada wyrastajca rolina
stanie si poywieniem. 31 I wiedzia Bg, e wszystko, co zrobi,
jest bardzo dobre. I by wieczr, i by poranek ten szsty dzie.

Szabat

Drugi
czytajcy

I zostay ukoczone niebo i ziemia i wszystkie ich moliwoci.

Ukoczy Bg na sidmy dzie Swoje czynnoci, ktre wykonywa. I zaprzesta w sidmym dniu wszelkich Swoich czynnoci,
ktre wykonywa. 3 Pobogosawi Bg sidmy dzie i uwici
go. Bo w nim zaprzesta wszelkich Swoich czynnoci, ktre Bg
stworzy do wykonania. 4 To jest historia nieba i ziemi, gdy byy
stwarzane, w dniu, gdy uczyni Bg ziemi i niebo. 5 aden krzew
polny jeszcze nie istnia
2

Pardes Lauder
koniec szstego dnia? Menucha odpoczynku. Nadszed Szabat, nadesza z nim i menucha; praca
zostaa wypeniona i zakoczona. (Raszi)
Ukoczy Bg na sidmy dzie Tanaita Raw Szimon mwi: Czowiek, ktry nie zna dokadnie
swojego czasu i swoich chwil, musi dodawa z codziennego do witego [tzn. przedua Szabat,
dodajc do niego troch czasu z dni powszednich, przed i po Szabacie]. Jednak wity Jedyny (Niech
Bdzie Bogosawiony!), ktry zna Swj czas i Swoje chwile, wszed w sidmy dzie dokadnie w
momencie, gdy si zacz. Dlatego mogoby si wydawa, e ukoczy prac Stworzenia dopiero w
Szabat. (Raszi)
2:3 Pobogosawi... i uwici go Bg pobogosawi Szabat licznymi dobrodziejstwami. Podczas Szabatu ciao otrzymuje bogosawiestwo odnowienia si fizycznych a dusza pomnoenia i odnowienia
zdolnoci intelektualnych. Uwici go tym, e nie ma by wykonywana adna praca w trakcie Szabatu. (Ibn Ezra) Werset ten odnosi si do przyszoci. Pobogosawi Szabat mann, gdy szstego dnia
spadaa podwjna ilo manny; uwici go tym, e w Szabat manna nie spadaa w ogle. (Raszi)
Pobogosawi Szabat nawet zoczycy w Gehinom maj w tym dniu zapewnione zawieszenie
wykonywania kar. (midrasz)
2:4 gdy byy stwarzane Litery tego wyrazu otrcvc (behibaram), ustawione w innej kolejnoci, mog by
odczytane ovrctc (baawraham) co oznacza, e Bg stworzy wiat dla Awrahama (midrasz), poniewa
by on wzorem dobroci, ktra jest jednym z filarw wiata (Zohar). W wyrazie ovrctc litera v jest
mniejsza ni reszta liter. Symbolizuje to, e do imienia Awram zostaa dodana litera v, tworzc imi
Awraham. (r. Avie Gold)
2:5 Bg nie spuszcza deszczu na ziemi i nie byo czowieka, eby uprawia ziemi Nie byo nikogo,
kto by doceni warto deszczu. Gdy pojawi si Adam, uwiadomi sobie, e deszcz jest nieodzowny;
modli si o niego i Bg spuci deszcz na ziemi, i rozkwita wszelka rolinno. (Raszi)
Bg Haszem (Czteroliterowe wite Imi) wyraa cech Miosierdzia, a take zawiera w sobie wyrazy
haja howe jihje, On by On jest On bdzie. Imi Elohim, Bg, oznacza, e jest On Wadc i Sdzi
wszystkiego. Zwyke znaczenie (pszat) zoenia tych dwch imion oznacza: Haszem, ktry jest Elohim. (Raszi) Zob. take: Przedmowa tumaczy, str. VII.

16

CHUMASZ PARDES LAUDER

v:c k:t ,hatrc

,hatrc

:vk f t
k vh v
h of k grz g r z .g hrp ICrJt
.g v
kF,tu
.rt
v
kg Gn
Ir | kf k U ohn

v
;Igkfk U .rt
v
,H j
kfk U
trH u :if hvh u vk f t
k cGg erh kF,t vH j
Jpb I CrJt

crg hvh u st
n
cIyvBv
u vG
g rJ
t
kF,t o
hvOt
p :h

v
oIh rec hvh u
oIHC o
hvOt kf h u :ot
c m kfu .rt
v
u ohn

v
UKf h u
hghcv oIHC ,CJHu vGg rJt ITftkn hghcv
hg hc
v
oIh,t o
hvOt Qrc h u :vG
g rJ
t
ITf tkn
kFn

ohv
Ot tr C rJt
ITf tkn
kFn
,
c J
Ic hF I,t
JS e
h u
p
:,IGg k
vI vh ,IGg oIhC ot
r C vC .rt
v
u ohn

v
,Isk I, vKt

.rt
c vh v
h ory
vs
v
j
hG
| kf u :ohn
J
u .rt
ohv
Ot

k
tk

c-t

s
v

hba

trhgz wv*

har
ovk vuJ v
/.rt v
,Hj kfk U vkf t k vhv
h ofk (yf) :vt v
tOu vHc r U vHr P kg vUm n
JICfk IFrS J Jhtv
J
oKF sjh Ukft h cGg erh kF Qt rGC kIftk u vHr C ,hnv
k ITJt k U ost k vJr v
tOu kft n
k ,IHju ,InvC
hT,
b iIJtrv
ost k hTr T
v
J cGg erh F wIdu hj tUv rJt Gnr kF rnt B J rGC ivk rhTv
j b hbC UtCJ f U
UkCe H J ,bn
kg ovN
g vb,
v
J rnIk ,hJtrC vGg n
rnd C h C wv ;hxIv /h v
oIh (tk) :kF ,t ofk
iuhxC hJ tUv h v
oIh sg ohsn
Igu ohUkT oKF h v
oIh rjt rcS /vrIT hJn
Uj vn
j ktr G h ovhkg
Uvzu vTg okIgv trc b UKtF cJj b u ,hJtrC ,rhmh kF UeZj ,
b vrITv ktr G h UkCE J iuhxC wu oIhCJ tx)
rnIt iIgnJ hCr /hghc v
oIHC ohvOt kfH u (c) :vrIT iTn
k ifUNv (iuhxC wu oIh I,ItJ tvC h v
oIh
xbf b uhgd r U uhTg g s IHJ tUv QUrC JIsEv
JsE v
kg kIjn ;hxIvk Qhrm uhgd r U uhTg g s Ih IbhtJ osu rGC
vjUbn ,tC ,CJ ,tC vjUbn rxj okIgv vhv
vn j t rcS /oIHC IC vKF UKtF vtr b u vrg v
yUjF IC
ojk h c U ,kd k D k rng ovk srh g Ucv
,Inh kFJ iNC IfrC /JSe H u Qrc H u (d) :vftkN
v
vrn
d b u v,k F
v,h v
J vftkN
v
/,IGgk ohvOt trC rJt :sh,g v
kg cU,F tre N
v
u ,C C kkF srh tJ iNC IJSe u vbJ n

,IskIT :vkg n
k ohrUntv
/vKt (s) :vCr ,hJtrc C JrIpNJ InF h C vtG g u kpF ,C C ,IGgk vhUtr
rnt B J otr C wvC otr C v
C rjt rcS /iIJtrC Utrc b oKF J Wsn
k /wv ,IGg oIhC otr C v
C .rt v
u ohn
v

tvC trc b vZv

okIgvJ itF WsN
k u ohnk Ig hbJ rmh ov
kJ UkKv
,IH,It hbJ C ohnk Ig rUm wv VhC
rnIk sIhC trc b tCv
okIgu vcUJ,C ohc k j U,P okIgv QF vYn
k vjU,P tvJ InF znr tx)
tvF ,jJ ,Itrk vYn
k ohgJ r v
UsrH J znr (,IH,ItC vBy e thvJ wh InF ohyg Un inz I,ItCJ ohehSM J
sg iIJk tre N
C J ory kF /.rt C vhv
h ory (v) :oJ QrS ,sr k vYn
k vjU,pU v
hss m kFn
vnU,XJ ,tz
iUtrhT ory hF rjt sIgu j hfIn vzu ohSe v
rnth rJt F ohry v
rnIk kgp b Ibhtu osIe iIJk Ibhtu tUv tO
kfu ost trc B J osIe h C okIgv ,thrC vrn
d B J F .rt C vhv
tO ihs g Jrp T
vz ;tu iUtrT
tO ihs g
tO hF vNk u wu oIh sg Usng ger e j,P kg tKt Utmh tO .rt v
tmITu cU,FJ wdcU jnm tO ihs g vs v
cGg
ost tCJ f U ohnJ D kJ i,c IyC rhFn
ihtu vns t v
,t sIcgk iht ost J hpk rhyn
v
tO tng y htnU rhyn
v

CHUMASZ PARDES LAUDER

15