Professional Documents
Culture Documents
Politika Ekonomike - Teksti
Politika Ekonomike - Teksti
Kryerja e aktivitetit ekonomik n mas t konsiderueshme varet nga siguria juridike, pra pushteti publikshteti sht i obliguar t siguroje kushte pr funksionimin e prodhimit. Sigurimi i tempit t zhvillimit
ekonomik, mundsia e shkollimit dhe standardi jetsor i popullsis nuk varen vetm nga niveli i
efikasitetit t prodhimit, por edhe nga politika e shprndarjes s t ardhurs. Stabiliteti i mimeve dhe
fuqia blerse e paras nuk varen nga politika monetare, por edhe nga normat juridike me t cilat
garantohet dhe sigurohet konkurrenca efektive.
Disa autor, ekonomin e aplikueshme q e zbaton shteti, e definojn si aspekti ekonomik i politiks
shtetrore n kuptim t gjer, kurse interaksioni i gjithanshm i faktorve ekonomik, politik dhe
shoqror n jetn publike sht shkak i paraqitjes s prgjithshme t krkess pr menaxhim efikas dhe
adekuat t ekonomis nga ana e shtetit.
Funksionimi i sistemit ekonomik, juridik dhe politik sht i kushtzuar nga roli, funksioni dhe ndrhyrja
e shtetit, dhe anasjelltas. Ndrhyrja e shtetit n jetn e ekonomis sht e rregulluar me norma ligjore.
Shteti aprovon masa dhe instrumente t ndryshme me an t t cilave e rregullon funksionimin e jets
ekonomike.
Aplikimi zbatimi i normave juridike me t cilat rregullohet funksionimi i sistemit ekonomik paraqet
aktivitet t pushtetit publik me interes t veant.
Ekonomia e aplikueshme sht shkenc praktike. Detyr speciale e ekonomis s aplikueshme sht t
tregoj pr gjendjen faktike n fushn e ekonomis, pastaj aspektet kritike t saj, dhe s fundi u propozon
organeve t legjislacionit dhe administrats masa adekuate pr degt e ekonomis.
Ekonomia e aplikueshme sht shkenc e cila miret me realitetin ekonomik t ekonomis kombtare.
Studion ligjshmrit e zhvillimit t shoqris n prgjithsi.
Ekonomia e aplikueshme sht disiplin e pastr kombtare, i prshkruan, normon dhe propozon
zgjidhje problemeve ekonomike brenda ekonomis kombtare. Ekonomia e aplikueshme sht disiplin
speciale ekonomike, njkohsisht edhe komperative, krahason ekonomin e vendit me ekonomin e
shteteve tjera.
- T gjithve na intereson t dim far sht gjendja dhe ka po ndodh n ekonomin ton kombtare,
por gjithsesi edhe n ekonomin botrore, dhe ka mund t presim n periudhn e ardhshme.
- T gjith presim me padurim lajme t mira nga jeta ekonomike, shtrohet pyetja cilat jan lajme t
mira dhe t kqija:
LAJMET E MIRA (premtuese)
a) Shtimi i produktivitetit t puns;
b) Shtimi i t ardhurs reale pr banor;
c) Shtimi i punsimit;
d) Shtimi i eksportit t produkteve industriale;
e) Prmirsimi i pozits s ekonomis kombtare n tregtin botrore.
LAJME T KQIJA (shqetsuese)
a) Rnia e t ardhurs;
b) Shtimi i ngarkess kreditore n raport me t ardhurn;
c) Shtimi i puns jasht orarit;
d) Shtimi-rritja e papunsis, n vend t punsimit t plot;
e) Rnia e standardit t popullsis.
Problemet m kruciale ekonomike q e mundojn shoqrin bashkkohore konsiderohen:
- Inflacioni,
- Papunsia,
- Shpenzimet pr armatim,
- Deficiti buxhetor,
- Varfria dhe pabarazia,
- Ndotja e rrethit-ambientit, / - Rregullativa shtetrore e biznesit etj.
1
POLITIKA EKONOMIKE
Ekonomia e aplikueshme sht shkenc e cila studion rolin e shtetit n zhvillimin ekonomik brenda do
ekonomie kombtare duke i kushtuar kujdes t njjt prodhimit, shprndarjes, kmbimit dhe konsumit. Po
ashtu, studion masat dhe instrumentet q i ndrmerr dhe aplikon shteti n realizimin e rolit t tij n fushn
e ekonomis.
Paraqitja e doktrinave ekonomike q pasqyrojn rolin e shtetit dhe ndrhyrjen e shtetit n ekonomi n
kuptimin modern sht e lidhur me:
a) Paraqitjen e kapitalizmit,
b) Shkencs ekonomike moderne, dhe
c) Diferencave ideologjike n politik.
(sistemin ekonomiko-social e shprehin n kuptim t serive t gjrave q e karakterizojn:
a) Prona,
b) Prpunimi dhe shfrytzimi i informatave,
c) Procesi i marrjes s vendimeve, dhe
d) Rregullat e sjelljes)
I.
II.
III.
POLITIKA EKONOMIKE
POLITIKA EKONOMIKE
3. KOMPONENTT E EKONOMIS S
APLIKUESHME
Bartsit e Ekonomis
s Aplikueshme
1. Organet shtetrore,
org. publikojuridike, dhe org.
politike;
2. Organizatat
Ndrkombtare;
3. Firmat-ndrmarrjet
III.1.
Qllimet e Ekonomis
s Aplikueshme
1. Materialoprodhuese;
2. Ekonomikosociale;
3. Politikosociale
Instrumentet e
Ekonomis s
Aplikueshme
1. Instrumentet
n Analizat
Ekonomike;
2. Instrumentet
n Teorin
Ekonomike
Rrethi-ambienti i
Ekonomis s
Aplikueshme
1. Rrethiambienti Fizik
2. Rrethiambienti
Ekonomikoshoqror
Bartsit e Ekonomis s
Aplikueshme
III.1.1.1.
POLITIKA EKONOMIKE
POLITIKA EKONOMIKE
POLITIKA EKONOMIKE
POLITIKA EKONOMIKE
Ndrmarrja paraqet subjekt t pavarur ekonomik dhe person juridik, e cila prodhon t mira materiale
ose kryen shrbime t caktuara pr nevojat e tregut. Ajo kryen veprimtari t caktuar ekonomike dhe
paraqet trsi ekonomike, teknike dhe shoqrore dhe ofron shrbime t ndryshme n suaza dhe parime
t sistemit ekonomik dhe shoqror t vendit. Ndrmarrja sht subjekt juridik i s drejts q ushtron
veprimtari ekonomike me qllim t realizimit t fitimeve.
Format e Ndrmarrjeve
N shtetet me sistem centralist dominojn ndrmarrjet me pronsi shoqrore, t cilat menaxhohen n
mnyr administrative dhe udhhiqen nga organet prkatse shtetrore.
N ekonomin e tranzicionit, marr globalisht, format m t rndsishme organizative t
ndrmarrjeve jan:
- Ndrmarrjet n pronsi publike, me t cilat menaxhon shteti dhe jan n pronsi t shtetit, t
cilat kryejn veprimtari dhe shrbime publike.
- Ndrmarrje private, t gjitha ato q jan n pronsi private dhe q kryejn veprimtari t
ndryshme ekonomike dhe shrbime.
- Ndrmarrje t prziera, t cilat n forma t ndryshme bashkohen me qllim t ngritjes s
efikasitetit n afarizm dhe t fitimeve m t mdha.
Sot n rrethana bashkkohore n t gjitha ekonomit n t cilat funksionon ekonomia e tregut, kemi
forma tjera t ndrmarrjeve. Ndr m t zakonshmet jan:
a) Ndrmarrjet e pavarura individuale i formojn personat fizik, t cilt edhe jan pronar t
firms. Kto zakonisht jan ndrmarrje t vogla dhe themelohen n lmenj shrbyes, e shum
pak n lmenj prodhues. Karakteristik kryesore sht se pronari i firms njherit sht edhe
menaxher i firms, t punsuarit zakonisht jan antart e familjes, q nuk do t thot se nuk
punsohen edhe puntor nga jasht, pronari drejtprdrejt merr vendime afariste dhe komunikon
me puntort, pronari bn vetfinancimin e firms pasi q bankat pak e prkrahin afarizmin e
tyre, pronari disponon me tr fitimin dhe prgjigjet pr obligimet ndaj shtetit etj.
b) Shoqria me prgjegjsi t pakufizuar (solidare) bhet me marrveshje mes antarve t saj
dhe t gjith antart prgjigjen pr obligimet me tr pronn q posedojn. T gjith antart
jan t barabart ndaj t drejtave dhe detyrimeve.
c) Shoqria me prgjegjsi t kufizuar themelohet n baz t marrveshjes s antarve t
shoqris, t cilt bashkojn punn dhe mjetet me qllim t formimit t nj ndrmarrje t
prbashkt pr t kryer veprimtari t caktuar me prgjegjsi t kufizuar. Me rastin e participimit
n kapitalin themelues, shumat e investitorve nuk sht e thn t jen t barabarta, pra secili
prej tyre merr pjes me shum t caktuar, sipas interesit q e shpreh pr kt shoqri.
Prgjegjsit e antarve ndaj obligimeve jan t kufizuara, varsisht nga vlera e avancuar e
mjeteve financiare. N ndarjen e fitimit antart e shoqris marrin pjes n mnyr
proporcionale me kapitalin e avancuar. Po ashtu, edhe me rastin e likuidimit t shoqris,
pjesmarrja e investitorve n kompensim t pasuris do t jet n proporcion me kapitalin e
avancuar.
d) Shoqrit aksionare (SHA) paraqesin formn m organizative t ndrmarrjeve t mdha, q
formohen me bashkimin e shum kapitaleve individuale n nj kapital t prbashkt q quhet
kapital aksionar, i cili krijohet ma participimin e avancimeve q i jep aksionari me blerjen e
numrit t caktuar t aksioneve. Me kt rast aksionarve u jepen letrat me vler q quhen
aksione (fletaksione), me t cilat caktohet vlera nominale e aksionit dhe e drejta n pjesmarrje
t fitimit. Madhsia e kapitalit aksionar varet nga themeluesi dhe vlera e aksioneve. Ndrsa,
shumn m t ult t nevojshme pr themelimin e shoqris aksionare e prcakton qeveria apo
organi i autorizuar prej saj. Aksionart pjesn e fitimit mund ta marrin n dy forma:
- Prmes Dividents, q do t thot se poseduesit e aksioneve pr do aksion q posedojn
marrin nj shum t caktuar nga ndrmarrja ku i kan aksionet, dhe
- Prmes riinvestimit, q d.m.th. se shoqria aksionare mund t mos ua shprndaj fitimin
aksionarve, por at pjes ta investoj n fondet kryesore q n t ardhmen do tu shtohen
fitimet e mbajtsve t aksioneve.
8
POLITIKA EKONOMIKE
e) Shoqria komanditore paraqet formn e ndrmarrjeve t prziera dhe prbhen prej dy lloj
aksionarsh: t brendshm dhe t jashtm. Aksionart e brendshm udhheqin dhe prgjigjen
pr detyrimet e kompanis me tr pasurin e tyre. Ndrsa pjesa e jashtme e aksionarve nuk
merr pjes drejtprdrejt n udhheqje dhe afarizm, ndonse mund t japin sugjerime dhe nuk
prgjigjen pr obligimet e ndrmarrjes, por gzojn pjesmarrjen n fitimin e ndrmarrjes,
proporcionalisht me pjesn e tyre.
Pos formave t sipr cekura t bashkimit t ndrmarrjeve n fazn monopolistike t
kapitalizmit paraqiten edhe forma m t larta t organizimit t ndrmarrjeve, e m kryesore jan:
1. Kartelet,
2. Trustet,
3. Koncernet,
4. Korporatat,
5. Holdingu etj.
1. KARTELET paraqesin formn m t hershme dhe m t thjesht t bashkimit t ndrmarrjeve
kapitaliste n shoqrit aksionare. N kartele bashkohen dy e m shum ndrmarrje me qllim t
realizimit t qllimeve t tyre afariste n fusha t caktuara dhe duke kryer aksione t prbashkta t
arrin rritje t profitit. Ekstra profiti i arritur nuk ndahet n ndrmarrjet antare t kartelit, por at e
mbajn pr vete ndrmarrjet t cilat edhe e fitojn. Organizata t ndryshme q hyn n kartel bjn
marrveshje t ndryshme pr t ardhur deri te prfitimet m t mdha financiare, q m kryesore
jan:
- Karteli pr kufizimin e mimeve,
- Karteli n kufizimin e prodhimit,
- Kartele pr ndarjen e tregjeve,
- Karteli pr shfrytzimin e patentave dhe t licencave.
2. TRUSTET paraqesin bashkimin e disa ndrmarrjeve t s njjts deg n nj ndrmarrje t
prbashkt me qllim t vnies s monopolit n treg. Ai udhheq politik t prbashkt afariste dhe n
interes t t gjitha ndrmarrjeve t bashkuara n trust. Pr dallim nga karteli, ku pjesmarrja e
ndrmarrjeve n fitim bhej proporcionalisht nga avancimi i kapitalit, ktu fitimi ose ekzekutimi i
ndrmarrjeve m rentabile derdhen n fondin e akumulimit t tr trustit.
3. KONCERNET paraqesin formn m t lart t bashkimit t ndrmarrjeve n ekonomin e tregut,
prkatsisht n kapitalizm. Me rastin e bashkimit ktu ndrmarrjet plotsisht e humbin pavarsin e
tyre juridike. N koncerne bashkohen ndrmarrje t degve t ndryshme.
4. KORPORATAT Statusin e korporatave e gzonin ato ndrmarrje t cilat n kuadr t disa
lmenjve ekonomik organizonin veprimtari ekonomike q kishin karakter t ndrmarrjeve shtetrore,
ka d.m.th. se udhheqeshin nga organet shtetrore. Kishin karakter publik.
5. HOLDINGU paraqet shoqri e cila n aktivn e vet ka vetm aksione t shoqrive t tjera.
Shoqria Holding mund t udhheq dhe t kontrolloj aktivitetet n fushn e prodhimit dhe n
sektorin komercial t shoqrive t cilat jan n kuadr t saj.
POLITIKA EKONOMIKE
10
POLITIKA EKONOMIKE
III.2.
Qllimet e Ekonomis s
Aplikueshme
1. Qllimet Materialo prodhuese t cilat kan t bjn me ann ekonomike t jets dhe jan pjes e
riprodhimit shoqror, grupohen n tri nngrupe:
a) Qllimet q i prkasin procesit t puns,
b) Qllimet e fazs s veant t prodhimit, dhe
c) Qllimet e rezultatit t prodhimit.
Kto qllime kan kto karakteristika:
- Jepen pr tr territorin e vendit, por mund t jepen edhe pr regjione t caktuara,
- I prkasin forcave prodhuese t shoqris,
- Jan t kuantifikueshm t matshme.
2. Qllimet Ekonomiko Sociale: karakteristikat e tyre jan:
- Vshtir identifikohen,
- I prkasin marrdhnieve n prodhim dhe strukturs ekonomike t shoqris,
- T gjitha nuk mund t shprehen,
- Vshtir kuantifikohen maten, dhe vshtir prcaktohet realizimi i tyre,
- Shprehin interesin e klasave shoqrore apo shtress s caktuar t shoqris,
- Zbatohen n dy situata t ndryshme dhe at:
a) Pas rnies s sistemit t vjetr ekonomiko social, dhe
b) Gjat krijimit t nj sistemi t ri, respektivisht marrdhnieve t reja.
3. Qllimet Politiko sociale: mund t klasifikohen:
- Qllimet e kushteve t prgjithshme t jetess dhe t puns,
- Qllimet e zhvillimit t disa veprimtarive jo ekonomike,
- Qllimet m t prgjithshme.
11
POLITIKA EKONOMIKE
3.3.
Instrumentet e Ekonomis s
Aplikueshme
12
nsIRefKurmAo.DvdgEPSjh(-Mpc)Vbktaliz
POLITIKA EKONOMIKE
I.
POLITIKA EKONOMIKE
POLITIKA EKONOMIKE
3.4.
N pyetjen se cila sht fusha ku vepron ekonomia e aplikueshme dhe ku duhet t aplikohet, respektivisht
ku e tregon suksesin apo dshtimin, prgjigja sht n rrethin ambientin e caktuar.
Ne do ti prdorim dy kuptime:
a) Hapsira rrethi fizik apo ekologjik-natyra, dhe
b) Rrethi ekonomiko shoqror.
Rrethi hapsira fizike prcaktohet n mes t pikave, drejtimeve, hapsirs dhe vllimit.
Elementet e strukturs s nj ekonomie kombtare jan vendosur n hapsir t caktuar fizike
dhe si t atilla shkaktojn pasoja ekonomike.
Rrethi shoqroro ekonomik paraqet trsin e marrdhnieve prodhuese n territorin e
caktuar e cila nuk sht e thn se sht e barabart n fushn shoqrore. Rrethi shoqror
paraqitet si pasoj e veprimtarive ekonomike njerzore. Mund t definohet si trsi e
marrdhnieve prodhuese n procesin e prodhimit.
15
POLITIKA EKONOMIKE
4. EKONOMIA KOMBTARE
4.1.
Kuptimi i ekonomis kombtare
N literaturn profesionale ekonomike kuptimi i ekonomis kombtare prkufizohet n mnyra t ndryshme.
Kjo rrjedh nga fakti se ekonomin kombtare e prbjn shum subjekte ekonomike dhe institucione t tjera
q me veprimin e tyre grshetohen n jetn praktike dhe kan varshmri reciproke dhe funksionale n mes
vete.
N enciklopedin ekonomike jugosllave ekonomia kombtare prkufizohet si trsi e mjeteve t prodhimit,
t cilat veprojn n periudh t caktuar dhe n sistem t marrdhnieve prodhuese dhe t qarkullimit, i cili
shpreh shfrytzimin e atyre mjeteve dhe rezultatet e puns shoqrore. Ndrkaq, termi ekonomi prkufizohet
si trsi e veprimtarive prodhuese n sfern e prodhimtaris materiale, t qarkullimit dhe t konsumit t t
mirave materiale ekonomike dhe shrbimeve t caktuara.
Pra, si vrehet nga kjo q u tha m sipr sht vshtir t jepet definimi prkats i ekonomis kombtare.
Por, sido q t jet, marr n trsi, ekonomin kombtare mund ta definojm si varg t forcave prodhuese
dhe t subjekteve ekonomike t shoqris s caktuar, t cilat marrin pjes n procesin e riprodhimit t
zgjeruar t ndrlidhura me marrdhnie t caktuara ekonomike e shoqrore.
Kur flitet pr ekonomin kombtare, ather mendohet n ekonomin brenda kufijve t nj vendi.
Ekonomin kombtare e prbjn t gjitha t mirat materiale, si dhe personat fizik dhe juridik q
kryejn veprimtari ekonomike dhe shrbime t ndryshme brenda kufijve t shtetit t caktuar, e t cilt
gjenden nn juridiksionin e tij.
N kuadr t ekonomis kombtare ekziston sistemi unik juridik, sistemi unik ekonomik, sistemi unik
monetar-kreditor, njsia e njjt monetare, sistemi i prbashkt i tregtis s jashtme, tregu unik i brendshm
etj.
4.2.
16
POLITIKA EKONOMIKE
c) Parimi funksional.
Sipas ktij parim, ekonomia kombtare ndahet n disa sektor, t cilat kan funksion t
ndryshm n riprodhimin e zgjeruar. Pr nevoja t zhvillimit ekonomik dhe analiza tjera
ekonomike duhet hartuar bilancet q prfshijn sektort:
1. Sektori i prodhimtaris,
2. T hyrat dhe t dalat e popullsis,
3. T hyrat dhe t dalat e lmenjve joprodhues,
4. Konsumi personal dhe i prbashkt,
5. Sektori i investimeve, dhe
6. Sektori i marrdhnieve me botn.
4.3.
Begatia e prodhuar
N jetn e prditshme me begati kuptojm pasuri, dika q sht e kundrt me varfri. Ndrkaq, n
literaturn ekonomike me termin begati kuptojm trsin e t mirave t cilat i ka nj shoqri, nse
ato t mira jan t dobishme pr njeriun. Andaj, me begati t prodhuar kuptojm t gjitha t mirat
materiale q jan rezultat i puns s njeriut.
Begatia e prodhuar ndryshe nga pasurit natyrore sht rezultat i puns s njeriut dhe paraqet t
mirat e gjithmbarshme t prodhuara materiale, t cilat nj vend i ka n momentin e dhn. Kur ksaj
i shtojm pasurin natyrore dhe saldon e krkesave dhe obligimeve ndaj bots, fitojm madhsin e
begatis kombtare.
Andaj, begatia kombtare, marr parimisht, prfshin pasurit natyrore dhe begatin e prodhuar.
Marr globalisht, begatia e prodhuar ndahet n dy fonde:
1. Fondet kryesore, dhe
2. Fondet xhiruese.
FONDET KRUESORE. Funksionin barts t zhvillimit ekonomik n do vend e kan fondet
kryesore. Fondet kryesore ndahen n:
a) Fondet kryesore n lmenj ekonomik,
b) T mira publike, dhe
c) Lmenj joekonomik.
Ekzistojn disa forma pr t shprehur vlern e fondeve prodhuese, e m t rndsishme jan:
1. Vlera furnizuese,
2. Vlera e tanishme (reale),
3. Vlera e re, dhe
4. Vlera e tregut.
Vlera furnizuese paraqet vlern furnizuese t mjeteve, duke i inkorporuar aty edhe
shpenzimet e transportit dhe t instalimit.
Vlera e tanishme (reale) fitohet kur nga vlera furnizuese heqim vlern e harxhuar t
amortizimit. Vlera e tanishme e fondeve kryesore paraqet nj tregues shum relevant n
shtruarjen dhe zbatimin e politiks makroekonomike.
Vlera e re paraqet vlern q duhet paguar, sikur t blihet mjeti i cili tanim gjendet n
prdorim. Me fjal t tjera, pr vlern t fondeve kryesore merret mimi aktual q ato pajisje
e kan n treg.
Vlera e tregut paraqet vlern e cila do t arrihej me rastin e shitjes s mjeteve prkatse n
treg. Pra, vlera e tregut shpreh vlern konkrete t fondeve kryesore prodhuese sipas mimeve
aktuale n treg.
FONDET XHIRUESE. N literaturn profesionale ekonomike, me fonde xhiruese zakonisht
nnkupton stoqet apo rezervat.
Rezervat klasifikohen n:
1. Rezerva afariste n ndrmarrjet ekonomike
2. T mirat konsumuese n amvisri, q ndahen n:
a) T mirat konsumuese afatgjate: mobilet, pajisjet n teknikn e bardh etj.
b) T mirat gjysm afatgjate: veshmbathjet etj.
c) T mirat aktuale: lndt djegse, ushqimore etj.
17
POLITIKA EKONOMIKE
5. SISTEMI DEVIZOR
5.1. Kuptimi i sistemit devizor
Sistemi devizor paraqet varg dispozitash ligjore me t cilat rregullohet, kufizohet ose ndalohet qarkullimi i
mallrave dhe i shrbimeve me botn, t fituarit dhe t disponuarit me deviza, si dhe t gjitha pagesat me
deviza, si dhe t gjitha pagesat me botn.
Pr nga forma sistemi devizor mund t jet:
a) Sistem i ashpr (centralist) devizor sht ather kur me dispozita ligjore rregullohet do qarkullim i
mallrave dhe i shrbimeve me botn, do pages dhe arktim nga bota, si dhe fitimi dhe disponimi me
deviza.
b) Sistemi i lir devizor sht ather kur me dispozita ligjore sht rregulluar vetm nj pjes e
qarkullimit t mallrave dhe e shrbimeve, vetm disa pagesa dhe arktime me botn, apo vetm disa
forma t fitimit dhe t disponimit me deviza.
N kuadr t sistemit devizor dhe t funksionimit t tij, dispozitat ligjore jan ato me t cilat rregullohen
kto shtje: pagesat n afarizm me botn, blerja dhe shitja e devizave, fitimi dhe disponimi i devizave,
mnyra e funksionimit t tregut devizor, kontrolli devizor, mnyra e nxjerrjes dhe t futjes s devizave dhe e
letrave me vler etj.
1. DEVIZAT paraqesin para t huaja me t cilat disponon shteti, subjekti juridik apo personi fizik n
botn e jashtme. Aktualisht devizat jan t gjitha krkesat e arktuara n bot n mjete t jashtme t
pagess.
2. Valuta pr kah kuptimi i vendit shpreh paran e huaj, me t cilat disponon nj vend, pa marr
parasysh prejardhjen e tyre.
3. Kursi devizor (intervalutor) paraqet mimin e valuts s huaj t shprehur n njsin monetare t
vendit dhe anasjelltas. Me fjal t tjera, kursi devizor paraqet raportin vlersor n mes monedhs s
vendit dhe valuts s huaj.
Kursi devizor mund t jet direkt dhe indirekt.
Kursi devizor direkt shpreh raportin e valuts nacionale ndaj valuts s huaj, prkatsisht sa njsi
monetare t vendit duhet dhn pr nj njsi ose njqind njsi t valuts s huaj, si p.sh. 1$=140lek.
Ndrkaq, mnyra indirekte e shprehjes s kursit devizor e paraqet formn inverse t kursit t
drejtprdrejt, pra shpreh vlern e nj njsie t valuts nacionale ndaj valuts s huaj, p.sh.
140lek=1euro.
4. Tregu devizor prfshin blerjen dhe shitjen e devizave t valutave t ndryshme pr valut t vendit,
n mes bankave dhe personave t tjer n kuadr t nj vendi, apo n mes vendeve t ndryshme.
5. Veprimtaria devizore paraqet tregtin me mjete t huaja t pagess edhe at t devizave si form e
pagess dhe e kambialeve, e eqeve dhe e valutave n form t njsis monetare. N kuptim t
ngusht t fjals, punt devizore paraqesin tregtin n mes bankave paguese.
5.2.
Faktort nga t cilt varet struktura dhe vllimi i tregut
Ekzistojn faktor t shumt t cilt ndikojn n formimin, vllimin dhe strukturn e tregut kombtar, me
rast po i prmendim vetm m kryesort, e q jan:
a) Vllimi dhe struktura e prodhimit t ekonomis kombtare,
b) Lartsia e t ardhurave kombtare dhe shprndarja e tyre,
c) Pajisja teknike e tregut,
d) Faktori subjektiv, {ndikimi i popullsis n tregun kombtar sht i ndryshm, por ai kryesisht shprehet
nprmjet:
1. Numrit t popullsis,
2. Strukturs socio ekonomike,
3. Strukturs moshore, gjinore dhe fetare e popullsis.} dhe
e) Komunikacioni.
18
POLITIKA EKONOMIKE
5.3.
19
POLITIKA EKONOMIKE
Prej masave tjera, q ndikojn n harmonizimin e raporteve n mes oferts dhe krkess, duhet
prmendur:
Rritjen e vllimit t prodhimit- vjen duke shfrytzuar n shkall m t madhe
kapacitetin me ngritjen e nivelit t produktivitetit t puns, rritjen e turneve t puns
etj., e cila ndikon n rritjen e madhsis s t mirave materiale t destinuara pr treg me
kapacitet ekzistues.
Importin po ashtu ndikon n rritjen e fondit t mallrave n tregun kombtar. Pra, n
kt rast importi i mallrave rrit ofertn efektive dhe prdoret me qllim t harmonizimit
t raporteve n mes oferts e krkess. Kjo bhet ather kur n tregun kombtar
mungon ndonj lloj i mallit, e pr t plotsuar nevojat e konsumatorve dhe pr t
luftuar monopolin n tregun e brendshm bhet importi i atyre mallrave.
Shfrytzimin e rezervave t mallrave paraqet mas me t ciln ndikohet n rritjen e
oferts, p.sh. nse paraqitet mungesa e artikujve kryesor ushqimor n treg, bhet
ngritja e nivelit t mimeve t tyre dhe n kt mnyr trungohet standardi jetsor i
popullats. Shteti pr t evituar kt rregullim n tregun kombtar, nga rezervat e veta
shtetrore nxjerr n treg sasi t caktuara t ktyre artikujve dhe n kt mnyr
furnizon me kta artikuj dhe pengon rritjen e mimeve, prkatsisht rregullimin e
tregut. dhe
Zvoglimin e mass monetare paraqet masn me t ciln ndikohet n zvoglimin e
krkess efektive n tregun kombtar. Si dihet, rritja e krkess efektive drejtprdrejt
shprehet n ngritjen e nivelit t mimeve dhe n kt mnyr shkaktohet rregullimi i
tregut vendor.
Njra ndr masat m kryesore pr zvoglimin e krkess efektive, sht zvoglimi i
paras n qarkullim, i cili n rend t par bhet nprmjet restrikcionit t politiks
kreditore. Ndrkaq, ecurit e mdha inflatore shkaktojn rregullime t mdha n
ekonomi, d.m.th. mos stabilitet n treg.
20
POLITIKA EKONOMIKE
POLITIKA EKONOMIKE
POLITIKA EKONOMIKE
POLITIKA EKONOMIKE
Dogana ndshkuese,
Doganat ani-dumping.
MSAT JASHTDOGANORE prfshijn kryesisht instrumentet e politiks
monetare kreditore, t politiks fiskale, t tarifave t komunikacionit etj. N grupin e masave jashtdoganore,
m t rndsishme jan premit, q zakonisht u jepen ndrmarrjeve eksportuese, shum rrall atyre
importuese.
B) Masat q ndikojn n sasin e mallrave q u nnshtrohen transaksioneve t jashtme.
N kuadr t ktyre masave t politiks s tregtis jashtme bjn pjes:
1. Ndalesat paraqesin mas shtetrore dhe instrument t rndsishm t politiks s tregtis s
jashtme, me t cilat ndalohet importimi, eksportimi apo transiti i t gjitha, apo disa llojeve t
mallrave, q vlen pr t gjith apo vetm pr disa vende.
Ndalesa e importit bhet me motive t ndryshme t siguris shndetsore apo morale, ndrsa
ndalesa e eksportit zakonisht arsyetohet me motive t siguris s ekonomis kombtare.
Pos ktyre ndalesave, ekzistojn edhe ndalesa t motivuara me shkase politike, q ndryshe
quhen embargo.
2. Sistemi i lejeve me t cilin shteti prcakton n mnyr t prpikt llojet dhe sasit e mallrave
q mund t importohen apo eksportohen. Nse nj mall nuk sht n sistemin e lejeve, ai nuk
mund as t importohet e as t eksportohet.
3. Kontingjenti paraqet dispozita me t cilat lejohet madhsia maksimale e importit apo e
eksportit t prodhimit t caktuar n periudh t caktuar kohore.
II.
MASAT NDRKOMBTARE
Kto masa mund t jen me karakter bilateral dhe multilateral. Si instrument m kryesor i politiks s
tregtis s jashtme, q bn pjes n kt grup t masave, jan: kontratat ndrkombtare ekonomike, me
an t t cilave rregullohen marrdhniet e ndrsjella ekonomike mes dy e m shum vendeve.
N kontratat ndrkombtare ekonomike zakonisht hasim parimet:
- Parimi (klauzola) i favorizimit m t madh,
- Parimi preferencial,
- Parimi i tretmanit nacional.
7.3.Kuptimi i bilancit t tregtis s jashtme dhe i pagesave
Zhvillimi ekonomik kombtar i nj vendi matet me treguesit m relevant makroekonomik, si: bruto
produkti shoqror, produkti shoqror, t ardhurat kombtare etj. pr nj banor. Ndrkaq aktiviteti
ekonomik ndrkombtar i nj vendi shprehet nprmjet tregtis s jashtme.
Pasqyrn reale t kmbimit ndrkombtar do vend e paraqet nprmjet:
a) Bilancit t tregtis s jashtme, dhe
b) Bilancit t pagesave.
Kuptimi i bilancit t tregtis s jashtme
Bilanci i tregtis s jashtme paraqet marrdhniet e ndryshme ekonomike t nj vendi me
vendet e tjera t bots. Bilanci i tregtis s jashtme paraqet raportin n mes vlers s mallrave t
eksportuara dhe mallrave t importuara.
Kuptimi i bilancit t pagesave
Bilanci i pagesave prfshin t gjitha llojet e transaksioneve ekonomike t shprehura n vler t
nj vendi ndaj vendeve tjera t bots. Bilanci i pagesave pasqyron t gjitha krkesat dhe borxhet
e nj vendi ndaj vendeve tjera. Bilanci i pagesave paraqet raportin ndrmjet t hyrave dhe t
dalave, prkatsisht kredis (krkess), q paraqet eksportin, dhe debis (borxhin) q paraqet
importin.
24
POLITIKA EKONOMIKE
25