1.

DJELOKRUG I PRIRODA GEOTURIZMA

Geoturizam: zahvalnost geologiji i raznim reljefnim oblicima
Postoji vie definicija geoturizma. Npr. Stiv i drugi obezbjeuju veoma iroku definiciju
geoturizma da on obuhvata ire geografske, socio-ekonomske i kulturne kontekste koji se
nalaze pod geografskim turizmom. Takvo rasuivanje vjerovatno dovodi se u vezu sa
geologijom, to je osnov za fiziko okruenje i ekoloke sisteme, sa nastavkom u kulturnu,
duhovnu i ekonomsku vezu. Frej i ostali ukljuuju geoturizam u nivo drutva i razvoja
zajednice slagajui se sa konceptom geoparka. Meutim, u naim definicijama geoturizma
rije geo se odnosi na geologiju i geomorfologiju i prirodne resurse pejzaa, reljefnih
oblika, fosilnih ostataka, stijena i minerala, sa posebnom zahvalnou procesima koji stvaraju
i koji su stvorili takve oblike.
U isto vrijeme turistika komponenta geoturizma ukljuuje posjetu geolokalitetima u
svrhu pasivne rekreacije, angaovanjem svijesti uenja, zahvalnosti i uenja. U vezi sa
ovom posjetom mogu postojati redovne ture, specifine aktivnosti i ,ak, razvoj smjetajnih
kapaciteta. Takoe, mogu se javiti razliite forme planiranja i upravljanja geolokalitetom.
Stoga, moemo zakljuiti da je geoturizam poseban podsektor prirodne oblasti turizma, ali ne
i oblik turizma koji ukljuuje ire komponente kulturnog nasljea ili turizam koji se fokusira
na divlji ivot.(Procjena 1.2)
Dakle, geoturizam uglavnom moe biti koncipiran na prethodnu konstataciju. Ova forma
prezentuje postojei pejza i njegove odlike i materijale. Pejza interesovanja geoturizma
ukljuuje planinske lance, udoline, velike stijene, vulkane, krevite pejzae i bezvodna
podruja. U okviru ovih pejzaa mogu postojati karakteristini reljefni oblici ili vie razliitih
reljefnih oblika. Npr. u okviru planinskog lanca mogu se javiti glacijalne i fluvijalne
geomorfoloke odlike. tavie, u okviru pejzaa moe se javiti hijerarhija odlika
interesovanja geoturizma, tj. od individualnih reljefnih oblika pa preko geolokih materijala,
kao to su stijene, sediment i fosilni ostaci. (Procjena 1.3)
Koncept procesa(Procjena 1.2) moe se nalaziti u vezi sa dinaminom Zemljom. Proces
obuhvata geoloku i geomorfoloku aktivnost, ukljuujui vulkanske erupcije, kretanje vode i
sedimente oteene vremenskim prilikama, osloboene i premjetene sa jednog mjesta(onog
koje je eroziralo) na drugo(gdje se deponuje). Ovo se moe javiti u sluaju kada se posmatra
vulkanska aktivnost i na mjestima gdje se javljaju poplave i klizita.
Ovome je nadreena ljudska dimenzija koja se odraava na turistiku aktivnost. Posjeta
geolokalitetima moe se organizovati u obliku autobuskih tura, izleta amcima, slikovitih
letova, sopstvenih vonji, pjeakih tura, kao i u obliku posjeta vidikovcima. Izabrana i
razvijena mjesta za geoturizam mogu sadrati smjetajne kapacitete i prateu infrastrukturu.
Usluge stvorene da poveaju iskustvo posjetioca ukljuuju pristupne puteve izgraene u tu
svrhu, posjetilake centre, geoture i virtuelne ture, voene od strane IMAX bioskopa.
Veza geoturizma sa drugim oblicima turizma
Glavni dio geoturizma se odraava na prirodno okruenje. Stoga, geoturizam se moe
smatrati dijelom prirodne oblasti turizma i ekoturizma, ali to je specijalizovani oblik turizma
u kojem fokus panje predstavlja geolokalitet. Geolokalitet moe biti pejza, grupa reljefnih
oblika, individualni reljefni oblik, povrina gdje rude izbijaju iz zemlje, fosil ili fosilni
1

ostatak. Ovaj pristup obezbjeuje jasnu razliku od drugih oblika turizma koji se odraavaju
na prirodno okruenje, kao to je posjeta prirodnim oblastima radi posmatranja divlje flore i
faune ili, jednostavno, zbog rekreacije u prirodnoj oblasti. U vezi sa ovom posljednjom
injenicom, mnogi ljudi posjeuju mjesta zbog kombinacije prirodnih vrijednosti, od kojih
neke imaju geoloki karakter. Ove vrijednosti ukljuuju zahvalnost pejzau, pjeaenju i
posmatranju ptica.
U geoturizmu, koji je opisan ovdje, panja je prvenstveno usmjerena na geoloke pojave,
gdje je cilj putovanja posjeta i razgledanje geolokih atrakcija. Na mjestima gdje su ukljueni
fosili, nastavak ranih evolucionarnih procesa i evolucije ovjeka (antropologije) i drugih
kimenjaka moe se, takoe, svrstati pod geoturizmom. Osim toga, pejzai i neki
geolokaliteti obezbjeuju estetske vrijednosti i kulturni, istorijski i avanturistiki turizam.
Geoloki turizam se moe fokusirati na kulturne i istorijske aspekte, kao to su graevine
napravljene od lokalnih stijena i kamenja i raznim vrstama rudarskih aktivnosti. Od posebnog
znaaja su rudnici gdje uticaj geologije na ljude moe biti posebno cijenjen. Stari rudnici, kao
to su nekadanji rudnici zlata, obezbjeuju interesovanje turizma vezano za teme koje
ukazuju na vanost geologije za ljudske ivote i degradaciju ivotne sredine.
Postoji prelaz u avanturistiki turizam, zato to mjesta koja su interesovanja geologije su
takoe destinacije za uzbudljiva traganja. Cheddar (edar) klisura u Engleskoj se promovie
kao prirodna atrakcija. Ona obuhvata oblast karbonatno-krenjakih stijena u kojima je
duboka klisura ( najvea u Britaniji) presjeena topljenjem lednika tokom glacijalnog
perioda. Klisura i njene peine su mjesta za penjanje i kretanje kroz njih. Klisura, kao i
mnoge oblasti interesovanja geologije, obezbjeuje mjesto i podlogu za avanturistike
aktivnosti. Meutim, predmet panje su one situacije gdje je avantura direktno povezana sa
geologijom, sa posjetioevim sticanjem zadovoljstva pri posjeti rizinih i opasnih mjesta. U
ovim sluajevima geoloke atrakcije esto formiraju centralne djelove prije nego pozadinu za
aktivnosti. Primjeri ovoga ukljuuju putovanje na lednicima (Procjena 1.4), posjeta aktivnim
vulkanima (Procjena 1.5) i organizovanje izleta amcima baziranih na monim vodopadima,
kao to su Iguasu vodopadi u sjevernoj Argentini.
Teme i predmet geoturizma
Globalna raznolikost pejzaa i geolokih materijala, u vezi sa znanjem vezanim sa
istorijom Zemlje i geolokim procesima, obuhvata ogromni djelokrug u okviru konteksta
geoturizma. Mnogi djelovi svijeta pruaju dokaz o trenutnim tektonskim procesima, dok u
drugim djelovima prolo tektonsko naslee je evidentirano u stijenama i pejzaima. Izvjetaji
pejzane evolucije su napisani praktino za svaki dio svijeta i impresivna raznovrsnost stijena
i minerala je u potpunosti opisana. Geoturizam moe se razvijati na pejzanim nivoima npr.
u Velikom kanjonu, Big Bend i Guadalupe planine u SAD. Razliiti reljefni oblici
obezbjeuju naunu, fotografsku i kulturnu korist i mogunost zadivljenja. Geoturizam
takoe moe sadrati posjete djelovima puta, presijecanjima i kamenolomima kako da bi se
vidjelo izloeno kamenje tako i da se prikau nabori, nedostaci i osobene skupine minerala.
Aktivnosti se mogu odraziti na sva okruenja, ukljuujui obale, rjene doline i tropske
praume. Geolokaliteti nijesu ogranieni prirodnim oblastima, kao to su nacionalni parkovi i
druge zatiene oblasti; oni, takoe, mogu biti pronaeni u poljoprivrednim oblastima, pa ak
i u urbanim okruenjima kao u sluaju Arthurs Seat (Arturovo sjedite) u Edinburgu.
Presijecanja puteva ponekad moda pruaju poglede impresivnih stjenovitih struktura, ali
2

takva mjesta ne uspijevaju da obezbijede dodatne komponente koje upotpunjuju iskustvo

posjetioca , kao to su interpretacija, posjetilaki centri, pjeake ture i osjeaj za prirodom i
divljinom.
Stoga, geoturizam je prilika za sve drave i djelove svijeta. Zapadna Australija
obezbjeuje uspjean primjer nekih geolokaliteta koji su prisutni u australijskom
regionalnom kontekstu. Mjesta navedena u Tabeli 1.1( Lanac Bungle Bungle pjeane kule
i klisure; Krater Wolfe Crater krater koji je na udaru meteora; Klisura Windjana klisura u
unutranjosti; Nacionalni park Namburg krenjaki stubovi i korijeni biljaka 1; Talasasta
stijena povrina gdje granit izbija iz zemlje; Jezero Klifton - trombolite 2 ; Rijeka Margaret i
Nacionalni park Leeuwin Naturaliste peinski sistemi; Broome otisci stopala
dinosaurusa; Nacionalni park rijeke Fitzgerald litice izgraene od sunera) rangirana su od
nivoa pejzanih atrakcija kroz geo-mjesta koja prikazuju specifine reljefne oblike. Ova
mjesta se posjeuju automobilskim i pjeakim turama i, u zavisnosti od situacije, razliiti
kapaciteti su dostupni, kao to su posjetilaki centri i interpretativna ruta. Neka mjesta, kao
to je Lanac Bungle Bungle moe biti posmatran kroz slikovite letove i/ili preko pjeakih
tura razliitih duina. Mnogo vee oblasti koje imaju raznovrsnost geolokih oblika mogu
biti posmatrane kao dio sopstvenih automobilskih tura, kao u sluaju ekskurzije Stijene i
Putevi (Rocks and Roads) u Zapadnoj Australiji koja prua usluge putovanja zasnovanog
na automobilskom prevozu.
Npr. vodika ekskurzija Stijene i Putevi razvijena od strane Baxter a (2000) je mapa
putovanja koja ukazuje na lokaciju razliitih geoloki interesantnih mjesta. Vodi ukratko
prezentuje i identifikuje lokaciju Leeuwin Block (primorska izloenost magmatskim i
metamorfolokim stijenama), Darling Fault, Bunbury Basalt, kr i tromboliti Jezera Klifton.
Zatim, primorski geomorfoloki oblici su identifikovani i uloga uestvovanja u kreiranju
otvora za vazduh, prirodnih mostova i primorskih jazova je objanjena.
U Nacionalnom parku Kalbarri u Zapadnoj Austaliji geoturizam se zasnovan na
posjetama primorskim klisurama koje su bazirane na automobilskom prevozu. Ovdje je
pjeana staza Tumblagooda na obali, gdje su morki erozijski procesi urezali prirodne
svodove i morske nasipe. Pjeana stijena je prekrivena krenjakom koji je oteen usled
vremenskih prilika i koji je rasut, i pod uticajem vremenskih procesa formirane su upljine
kroz koje je kakcijum karbonat ponovo deponovan u dubinu. Krenjak, takoe, prikazuje
mnogo primjera fosilnih ostataka i, zbog te rasutosti, on je predmet kolapsa (ruenja), to
prikazuju primjeri njegovog masovnog obasipanja. Interpretativna pjeaka ruta je razvijena
u jednoj klisuri, gdje su vremenske odlike razloene za pjeanu povrinu Tumblagooda.
Unutranjost rijeke Murchison prua primjer urezanih meandra koji su stvorili spektakularne
klisure, gdje su razvijeni vidikovci. Posjetioci mogu zavriti pjeaku rutu na razliitoj
duini.
U nekim djelovima svijeta geoturizam je baziran na posebnoj temi. Jedan takav primjer je
jezero District of Iowa u SAD-u. Ova oblast je bila zahvaena procesom glacijacije. Ovdje
uloga glacijalnih procesa u kreiranju pejzaa moe biti istraena. Raznovrsnost povezanih
reljefnih oblika moe biti uoena, to se odraava na geomorfoloke rezultate kroz uspjeh i
povlaenje lednika. Savremeni aktivni glacijalni procesi mogu se posmatrati i u drugim
mjestima, kao to je lednik Nigardsbreen u Norvekoj i lednici Franz Jeseph i Fox na Novom
1

Korijeni viih biljaka koji izbijaju na povrinu i mijenjaju se pod uticajem mineralnih materija i
krenjaka.
2
Tromboliti zgruane strukture formirane u plitkoj vodi hvatanjem i vezivanjem sedimentnih zrna sa
mikoorganizmima.

Zelandu. Druga mjesta, koja se fokusiraju na samo jednoj temi, ukljuuju i vulkanska mjesta,
kao to su vulkani na Havajima. Posjetilaki centar Kilauea (vulkan na Havajima) prua
prikaz formiranja vulkana i geolokih procesa, kao i filmove o predhodnim erupcijama.
Putevi obezbjeuju pristup brojnim mjestima; a osim toga, posjetioci mogu kampovati, voziti
bicikl i pjeaiti.
Fosili su esto predmet interesovanja, kao u sluaju ture Karoo Fossil u Junoj Africi.
Ovdje, panja je usmjerena na originalnim primjercima fosila, ali posjetioci mogu, takoe,
posjetiti druge geoloke i geomorfoloke oblike u toj oblasti. Fosili pripadaju Karoo
supergrupi, koja predstavlja skupinu glinenih i pjeanih sedimenata. Sedimentne stijene
prikazuju otiske lia, ouvane staze i jame, koljke i skelete gmizavaca. Posjetioci su
upoznati sa uzbudljivim pitanjima koja se tiu godina, pojave i ekologije fosila.
Bitna uloga interpretacije: sluaj Talasaste Stijene, Zapadna Australija
Za mnoge ljude, stijene ne izazivaju istu panju kao i ivopisne ume ili kao to mame
interesovanje za ivotinjama kroz zvuk, boju i interakciju. Tu se javlja pitanje odravanja
stijena ivim za posjetioca sa kritikog aspekta geoturizma. Iako su mnogi reljefni oblici
vizuelno impresivni, ono to je najbitnije je paleolitski pejza i tvorevina. Ovo zahtijeva
znanje i obuene interpretatore koji mogu prenijeti informaciju geoturistima i inspirisati ih.
Kao u drugim oblicima prirodne oblasti turizma, posjetilac treba zadrati osjeaj divljenja.
Studija sluaja 1.1: Razvojni projekat geoturizma, Indonezija (1999)
U Indoneziji, Razvojni projekat geoturizma je formiran sa ciljem da prui geoloke
informacije nacionalnoj turistikoj industriji. On definie geoturizam kao turistike
aktivnosti u kojima geoloki pojmovi se koriste za objanjavanje reljefnih oblika i prirodnih
fenomena. Ovaj turistiki projekat je zasnovan na geolokom uvanju koje je okarakterisano
kao identifikacija i zatita oblasti koje posjeduju estetske prirodne fenomene zbog svoje
geoloke jedinstvenosti i/ili rijetkosti. To navodi na pomaganje turistikom sektoru da stvori
odreene turistike objekte zasnovane na prirodi i da identifikuje oblasti kao razliite,
jedinstvene i vrijedne geoturistike atrakcije koje mogu obezbijediti prirodnu alternativu
uzbudljivih atrakcija.
Od 1999, projekat stvara brojne informativne i obrazovne geoturistike proizvode
ukljuukui est vodikih knjiga, tri mape, est videa i tri grafiki animirana CD-a. Razvojni
projekat geoturizma vidi korist od geoturistikih proizvoda u:
1. Raznovrsnosti i bogatstvu geoturistikih objekata
2. Proizvodnji geoturistikih vodikih knjiga za turistike vodie kako bi se objasnio
prirodni fenomen koristei tane geoloke informacije
3. Zahvalnosti prirodi kroz geoturizam i zahvalnosti prirodi kroz primjenu principa
geouvanja
Materijali koji mogu pomoi pri prezentovanju geomjesta ukljuuju: knjige, video, slajd
ou prezentacije, interaktivne panele, makete, razne primjerke, kompjuterske animacije i
aktivnosti. Iako su ovi materijali izuzetno korisni ( Studija sluaja 1.1.), u mnogim

sluajevima, sutina prezentacije geoturizma posjetiocu je u nepostojanju zamjene za

boravak na terenu. Prezentacija na licu mjesta je zasnovana na komunikaciji lice u lice, ali
odreeni materijali mogu se takoe koristiti na terenu u cilju poboljanja prezentacije.
Talasasta stijena u Zapadnoj Australiji prua primjer vanosti interpretacije u ve
utvrenim geoturistikim destinacijama. Talasasta stijena je 12m visok prirodni granitni zid
koji se prua na duini od oko 100m. Granit je pretrpio vremenske neprilike i tada je vei dio
njega bio prekriven rigolitom3. Proces, koji se javljao dui vremenski period, doveo je do
pojave kinice koja je zahvatila izloene djelove i ribnjake oko sredita tog prostora. Stijene
su se slabo rastvarale i kada se rigolit povukao, zbog uticaja erozije, konkavna (izdubljena) i
glatka litica je otkrivena. Sive vertikalne crte i linije, koje su evidentirane na stijeni, rezultat
su rasta algi. Tvorevina je jedinstvena i spektakularna i tokom godina turistika industrija se
razvijala po osnovi jednodnevnih autobuskih izleta na velikoj udaljenosti radi posmatranja
stjenovitih tvorevina. Smjetajni kapaciteti, razvijeni blizu grada Hyden, stvoreni su zbog
usluivanja nezavisnijih putnika i onih koji ele da prenoe.
Jedno od pitanja vezanih za Talasastu Stijenu je to da je ona smjetena na zabaenoj
lokaciji i da zahtijeva etvorosatno putovanje putem od Perth-a 4. Intervjui sa posjetiocima
ukazuju na razoarenje i nezadovoljstvo u vezi sa duinom putovanja da bi se vidjela
Talasasta Stijena. Osim toga, posjetioci se ale na nedostatak odgovarajuih pjeakih staza.
Ono to je potrebno ovdje je ekspanzija Talasaste Stijene u pogledu formiranja brojnih
zaustavljanja gdje se moe prekinuti putovanje i upotpuniti steeno iskustvo, ukljuujui i
pogled na Talasastu Stijenu. Na ovaj nain, nekoliko slojeva geolokog sadraja moe biti
ukljueno pri smanjivanju fokusa na jedno mjesto. Putovanje moe poeti kod kamenoloma u
blizini Perth-a, gdje rigolit koji prekriva veinu stijena u jugo-zapadnoj Australiji moe biti
razgledan i objanjen. Prezentacija lice u lice moe izazvati pitanja kao npr. Od ega je ova
stvar napravljena? ili Kako je to formirano? Posjetioci mogu opipati materijale i postati
blii sa prirodom tla ispod njihovih stopala.
Putovanje do Talasaste Stijene obuhvata prolaz kroz tipini pejza koji odraava geoloku
stabilnost Yilgard Craton5. Ovo stabilno kopno, koje formira geoloku podlogu u jugo
zapadnoj Australiji, moe biti lako pomjereno zbog ravnog terena, nekoliko stjenovitih
povrina i opsenog prekrivanja rigolitom. Ovo je sluaj kada je interpretacija bitna i kada se
javljaju mogunosti za skretanje panje na manje oigledne aspekte pejzaa.
Pogled na skoro ravni pejza zahtijeva interpretaciju onoga to se vidi i objanjenje ta to
znai. Zbog toga to stijene i pejzai nijesu ivi u tom smislu kao to biljke i ivotinje jesu,
geoturizam se praktino oslanja na objanjenju znaenja i porijekla. Sa odgovarajuom
interpretacijom, bilo koji pejza, stjenovita povrina ili reljefni oblik moe biti predstavljen
kao uzbudljiv i spektakularan prikaz divlje flore ili kao koncentracija divlje faune. Da bi se
ovo moglo razumjeti geoprostor omoguava impresivno iskustvo. Posjetioci mogu pitati
kako je stvoren takav pejza ili mogu iskoristiti svoj um kako bi zamislili planinski lanac u
prolosti i snage koje su ga stvorile. Takva pria se moe dalje razvijati uz pomo modela i
dijagrama. Posjetioci mogu se upoznati sa ekolokim promjenama iz doba tercijara i biti
provocirani s obzirom na porijeklo rigolita. Klijenti mogu zatraiti da razmisle o tome kako
mi znamo o geolokim materijalima i kako je dokaz pronaen. Zrna pijeska mogu se ispitati
pod miskroskopom i posjetiocima je dozvoljeno da otkriju boju i oblik za sebe i, to je
3
4
5

Sloj neujedinjenih kamenitih materijala koji prekriva podlogu.

Glavni grad Zapadne Australije.
Kraton dio zemljine kore koji je nastao prilikom formiranja kontinenata.

vanije, da razmisle zato. Takva samootkria zasnovana na shvatanju aktivnosti mogu biti
podrana posmatranjem povrine pijeska, to e omoguiti geoturisti priu koja se razvija od
posmatranja zrna pijeska. Pogodne stjenovite povrine mogu se ispitati prije dolaska na
Talasastu Stijenu, sa interpretacijom koja se fokusira na sumnji da li su stijene koje su viene
prije iste ili razliite od Talasaste Stijene i zato.
Meutim, glavni fokus interpretacije bie na glavnom mjestu. Krajnji cilj je da se povea
razumijevanje i uivanje u Talasastoj Stijeni. Od izazivanja interesovanja preko
interpretacije, odgovarajue ponaanje posjetioca u mjestu moe biti arhivirano. Konani
poeljni ishod trebao bi da podstakne odgovarajue ponaanje, povea posjetilaku svijest o
uticajima, uvanje mjesta i da promovie interesovanje za mjesto.
Uticaji geoturizma
Svaki oblik turizma ima odreene uticaje, koji mogu biti dobri i loi. Tip poremeaja koji
je donio turizam je viestruk i oslanja se na brojnim faktorima koji, u zavisnosti od prirode,
mogu biti trajni. Negativni ljudski poremeaj izazvan direktnom posjetom ili rekreacijom u
geomorfolokom okruenju zajedniki rezultira grafitima, erozijom tronih stijena,
degradacijom osjetljivih oblika, kao to je peinski nakit (stalagmiti i stalaktiti), i unitenjem
kao rezultatom kopanja i sakupljanja fosila. Uloga planiranja i upravljanja je u tome da se
poveaju dobri uticaji, a smanje loi. U poznatom traktatu (studiji, raspravi)
Turizam:Ekonomski, fiziki i socijalni uticaji (Mathieson and Wall, 1982), autori su izloili
da su informacije o efektima turizma na geologiju oskudne. Oni su naveli da stjenovite
tvorevine i peine su nastale pod uticajem amaterskih sakupljaa minerala, stijena i fosila,
kao i profesionalnih lovaca suvenira. Ovome je dodat vandalizam u popularnim peinama od
strane posjetilaca koji urezuju svoja imena ili inicijale u stijenama. Oni takoe ukazuju na
unitavanje od strane penjaa koji kidaju uporita na popularnim penjakim putama ali ovo
nije izazvano od strane turista ve od strane rekreativaca. Autori su naveli da uticaji na
geologiju su ogranieni na odreena okruenja i da su zatvoreni za vandalizam jedinstvenih
oblika, zakljuujui da ovaj svijet nee predstavljati veliki problem u mnogim turistikim
oblastima u budunosti.
Dvije decenije kasnije, prirodne oblasti se posmatraju kao mjesta da bi se pobjeglo od
svega i ona obuhvataju mnogo rekreativnih aktivnosti koje zauzimaju mjesto u prirodnim
eko- i geo sistemima. Sa brzim poveanjem broja ljudi koji posjeuju prirodne oblasti
javlja se djelokrug negativnih uticaja na prirodu i stepen uticaja moe biti kompleksan i
promjenljivo znaajan, u zavisnosti od situacije. Znaaj uticaja moe zavisiti od tipa i izvora
uticaja, osjetljivosti na okruenje, drugih uticaja, kao i od efektivnosti upravljanja u tom
mjestu. tavie, dobro organizovan i znaajan uticaj u jednoj zemlji ili okruenju ne bi
trebalo da bude problem negdje drugo.
Izvori uticaja
Postoje razliiti vidovi kategorizacije potencijalnih uticaja turizma na okruenje. Buckley
and Pannell (1990) dijele ih na saobraaj i putovanje, smjetaj i sklonite i rekreativne i
turistike aktivnosti u prirodnom okruenju. Pod terminom turistike i rekreativne aktivnosti
zajedniki izvori uticaja podrazumijevaju vonju amcem, pjeaenje, kampovanje, brdski
biciklizam, jahanje konja i pjeaenje kroz peinu. Stepen prirodnog uticaja, meutim, e
6

zavisiti od lokacije, raznosvrsnosti, inteziteta i trajanja aktivnosti. Odgovor okruenja zavisi

od individualnog otpora geosistema i otpornosti.
Uticaji na prirodno okruenje mogu se podijeliti na brojne kategorije u zavisnosti od toga
da li su direktni ili indirektni. Direktni uticaji na geolokakitete mogu biti posljedica
razvoja turizma, kao npr. smanjenje vegetacije koje dovodi do poveane erozije ili nivelacije
(promjene) terena za turistiki razvoj. Specifini lokalizovani uticaji su posljedica gaenja po
stazama u potrazi za mineralima ili fosilima ili korienja biciklistikih staza i drugih puteva
izazivajui eroziju i ostavljajui tragove. Dok su neki uticaji na okruenje namjerne uloge
vandalizma, drugi su blai; meutim, njihov zajedniki uticaj moe izazvati probleme.
Geoturistika mjesta su esto primijeena kao nii nivoi rizika od prirodnog unitenja
gdje postoje samo nekoliko staza, ogranienih prilaza i nekoliko posjetilaca. Ova situacija se
esto dovodi u vezu sa konceptom divljeg turizma. Ipak, brojne studije rekreativnih uticaja
pokazuju da znaajni uticaji mogu se odraziti na kamp mjesta nakon kratkog vremenskog
perioda i niskih nivoa korienja (Hammitt and Cole, 1998). Visoki i potencijalni uticaj moe
se javiti na mjestima gdje postoji mnogo staza, puteva i ogromna infrastruktura.
Koncentracija korienja podrazumijeva da iako jaki i snani uticaji mogu se odraziti u
popularnim turistikim mjestima ili na dobro iskorienu stazu, samo mali djelovi velikih
prirodnih oblasti mogu biti pod dejstvom uticaja.
Postoji nekoliko primjera tetnih uticaja na okruenje koji su posljedica geoturizma.
Neki ukljuuju smee i zagaenje geolokih okruenja, uklanjanje uzoraka i efekata turista
na ograniena okruenja kao to su peine i unitavanje izazvano korienjem vozila koja su
dizajnirana za nepristupane terene.
Nepal sadri neke od najspektakularnijih oblasti u svijetu u izvanrednom prirodnom
okruenju. Visina se kree od 100m n.v. na jugu do vrha Mont Everesta (8848m) na sjeveru
(Wells and Sharma, 1998). Dok su penjanje i naporno putovanje glavna potpora turistike
industrije, veina meunarodnih turista putuje u ovu zemlju da bi vidjeli spektakularni
pejza, njihovu kulturu i bioloku raznovrsnost. Zasjenjijui prirodni resurs su visoki
Himalaji i ono to podstie meunarodnu posjetu je geoturistiko iskustvo. Problem postoji
zbog toga to prekomjerni broj turista pogorava tranju za drvetom koje se koristi kao
gorivo, izazivajui na taj nain sjeu uma. Osim toga, oni dovode do zagaenja bacanjem
smea tokom putovanja. Meutim, uvodi se novi pristup sa ciljem da unaprijedi odrivu
budunost zemlje. U Nacionalnom parku Sagarmatha (Mont Everest), 2/3 porodica koje ive
u parku su u direktnom kontaktu sa turizmom radei kao vodii ili portiri ili prodavajui
hranu, odjeu, smjetaj, opremu i runo izraene umjetnine. Glavni turistiki centar parka je
uspjeno selo sa mnogo turistikih kuica. Ovaj razvoj geoturistike industrije jo uvijek traje
zbog turista koji su vie zainteresovani za avanturu nego za geoloku zahvalnost. Meutim,
ako vodii budu obueniji i turisti vie zainteresovani u njihovo gostoprimstvo, onda fokus
na buduu turistiku industriju Nepala e obuhvatiti geoturizam kao meki, informisaniji
turizam od planinarenja zasnovanog na duplikatu.
Okamenjeno drvo moe se nai irom svijeta, ali jedno mjesto koje je najbogatije
okamenjenim drvetom u svijetu je Nacionalni park Okamenjena uma (Petrified Forest) u
sjevero-istonoj Arizoni. Drvee je staro 225 miliona godina i predstavlja izvanredni uoljiv
zapis u Zemljinoj prolosti. Neplodna brda su zasjenena delikatnim skupinama crvene,
narandaste, sive i bijele boje i erozirala su i na taj nain su otkriveni ostaci ivota, sauvani
u kamenu. Slikovita vonja kroz park duga 46km vijuga kroz kratke pjeake staze.
Nacionalni park Okamenjena uma ima posjetilaki centar, muzej (Dugina uma Rainbow
7

Forest) i brojne pjeake staze. Posjetiocima je dozvoljeno da dotaknu panjeve, ali nije
dozvoljeno da iznesu iz parka ak i najmanji dio okamenjenog drveta. Naalost, posjetioci ne
mogu ololjeti iskuenju da pomjere poneki primjerak i kada se ovo pomnoi sa stotinama
hiljada posjetilaca godinje, ovako male krae dovode do gubitka od blizu jedne tone
okamenjenog drveta mjeseno.
Uticaj turista na okruenje vri pritisak na peine koje su istraene u paniji. Praenje
temperature peine je izvreno u peini Cueva del Agua de Iznalloz, Granada, panija, koja
ima ogroman turistiki potencijal i to se sauvalo u prirodnim uslovima 30 godina. Peina
Cueva del Agua je smjetena u planini Sierra Arana, Granada, panija, na visini od 1700m.
To ukljuuje 3000m prolaza, koji se prostiru na dubini od 165m. Posebni litoloki i
strukturalni peinski oblici se odraavaju na razvoj jedinstvenog peinskog nakita. Studija je
izvrena zbog primjetnog porasta u turistikom razvoju peina, ali odrivost ovoga nije jo
uvijek istraena. Peinsko osvjetljenje i prisustvo posjetilaca mijenjaju uslove unutar peine,
dovodei do brojnih promjena u relativnoj vlanosti, temperaturi vazduha, koncentraciji
ugljen-dioksida (CO2), poveanju alga i mijenjanju stanita faune. Ovi procesi stvaraju
progresivno pogoranje kvaliteta ambijenta i poveanje degradacije peinskog nakita i
peinske umjetnosti.
Eksperimenti su napravljeni da bi se utvrdili mogui uticaji turista na peinu. Javio se
odgovor iz Granade, sa 3068 ljudi koji su uestvovali u otvorenim danima od 22 do 29 aprila
1995. Kontrolisani eksperimenti su istraili efekat dvije velike posjete (980 2088
posjetilaca dnevno). Efekat obije masovne posjete na temperaturu vazduha u unutranjosti
peine bilo je veoma velik (2.5 minuta). Maksimalno odstupanje temperature vazduha u
unutranjosti peine tokom dva eksperimenta bilo je 30 i 70 minuta. Rezultati ukazuju na to
da u cilju odravanja adekvatne temperature vazduha u peini, posjetioci trebaju formirati
grupe koje su manje od 50 ljudi i peine bi trebale biti otvorene za posjetioce maksimalno 4
sata dnevno. Da bi se sprijeio zajedniki termo uticaj, period izmeu zatvaranja peine I
sledee posjete trebao bi biti od 4 do 5 sati u cilju stvaranja kompletnog oporavka.
U malom gradu Konjske peine (Horse Cave), Kentaki, SAD, turistike peine su se
razvile u znaajnu ekonomsku aktivnost. 1941. godine amerika federalna vlada je otvorila
Nacionalni park Mamutska peina i danas on privlai 1.5 miliona posjetioca godinje,
ukljuujui one koji rezerviu posjete unaprijed. Peinsko iskustvo je evolirano u iskustvo
koje ima zabavno-edukativni karakter. Na tritu, peine su predstavljene kao mjesta gdje
posjetioci mogu nauiti o geologiji i uvanju. Reklamna literatura iznosi da: To nije neka
hladna injenica u naunoj knjizi, stvari ovdje postaju ive. Mamutska peina privlai blizu
dva miliona posjetilaca godinje i oznaena je kao Svjetsko kulturno mjesto i Internacionalna
rezerva biosfere. Pored obilaska peine, posjetioci pjeae, veslaju i love kroz obimnu umu
parka. Sa bogatom istorijom uvanja i turizma, servis amerikog Nacionalnog parka i grupa
speleologa ispituju ouvanost okruenja industrijskog parka, u cilju izgradnje kompleksnog
aerodroma na 8km jugo-zapadno od peine. Projekat moe izazvati opasnosti po najdui
svjetski peinski kompleks. Oni koji se staraju o ivotnoj sredini vjeruju da ovaj projekat ne
odgovara jedinstvenoj krevitoj geologiji regiona. tavie, pogled na okruenje je podran od
strane ekonomskih dobrobiti koje su stvorile peine. Anketa, koju je organizovao Odjeljak za
putovanja u Kentakiju 1994. godine, pokazuje da ova peina donosi zemlji vie od 115
miliona dolara.
Planinske oblasti su, takoe, predmet sve veeg pristupa terenskim vozilima, to rezultira
strmim padinama i erozijom stijena zbog koritenja kamiona. Vozila koja su dizajnirana za
8

nepristupane terene su automobili sa etiri ili est tokova, teretna vozila, razne vrste
bicikala i motorne sanke. Oni mogu imati tetan uticaj na tlo i stijene. Predloeno je da
geoloki uticaji ovih vozila se stvaraju sabijanjem tla, raspadanjem povrinske kore,
tabanjem sjenovitih povrina i otiskom guma na stijene.
Vonja bicikla izvan staza stvara brojne tetne uticaje na geoloke oblike. Oblast koja
izaziva posebnu zabrinutost je kanjon junog dijela drave Utah, SAD. Ova oblast je
okarakterisana kao lavirint pejzaa eroziranih stijena blizu jugoistonog dijela grada Moab,
sa Nacionalnim parkovima Arches i Canyonlans, u blizini. Ostaci jedne od tri najvee
Indijske kulture iz praistorije jugoistonog regiona su takoe oigledni. U ranim fazama
turistike ekspanzije, turisti su posjetili primarnu oblast zbog arheolokih resursa ili da bi
lutali i traili rjeenje. Meutim, prije oko 50 godina dravni kanjon je ponovo otkriven i
priliv posjetilaca je omoguio istraivanje regiona terenim vozilima koja su se kreala ili
snagom motora ili uz pomo pedala.
Grad Moab, sa 6000 stanovnika, sada ima skoro 2000 hotelskih soba. Broj posjetilaca
Nacionalnog parka Arches je tripliran za 20 godina, od 270 000 u 1979 do 870 000 u 1999, a
broj posjetilaca Nacionalnog parka Canyonlands je estostruko vei za isti period, do 447
000. Blizu Moaba, staza Slickrock privlai preko 100 000 ljubitelja brdskog biciklizma
godinje. Terenska vozila naruavaju krhku koru otvorenog zemljita i erozirane sporedne
puteve. uvari parka iznose da hiper-aktivni turisti imaju isti tetni uticaj na zemljite kao
to su rudarstvo i prekomjerna ispaa imali nekada. Savezni upravljai zemljitem
pokuavaju da zatite zemljita da ne bi postala otvorena deponija, pa oni ukazuju
posjetiocima na fragilnost6 zemljita.
uvari parka znaju da talasasta topografija dravnog kanjona nije pustinja sa velikom
rijekom koja protie kroz njega. Teren se odrava kriptobiotikom korom tanka skupina
liajeva, mahovine, bakterija i drugih komponenti ali, biciklistike staze dovode do
njegovog unitenja. Menadment parka je sada zabrinut injenicom da bi prirodni
atmosferski uslovi mogli biti poremeeni od strane posjetilaca ili da bezbrojna arheoloka
mjesta Anasazi na jugu mogu biti unitena. Poveavajui se, uvari parka su morali djelovati
sudijskim procesima izmeu razliitih grupa koje se otimaju za dio dravnog kanjona
izmeu planinara i biciklista, jahaa konja i vozaa etvorotokaa, strijelaca i ljubitelja
posmatranja ptica i ele proiriti nove oblike rekreacije u oblasti. Najnovija pometnja oko
Moaba je skakanje, u kojem ljudi sa padobranima skau sa vrha tornja ili litica. Razvoj
geoturizma baziranog na avanturi ima uticaj na mali grad Moab. Kao brojna mjesta na
zapadu, to e se moda proiriti na sekundarne razvoje. Planovi su da se razvije 150
kondominiuma7, kua sa 225 soba i 110 kua na 2 hektara povrine. Uopte, povrina regiona
se mijenja dok avanturistiki rekreativci i drugi turisti posjeuju u prekomjernom broju.
Primjeri opisani ovdje slue da ukau na viestruku prirodu turistikih uticaja na geolokacije. Nacionalni parkovi Arches i Canyonlands demostrira kompleksnu interakciju
izmeu benefita i problema koji su posljedica turizma i rekreacije. Oigledno je da pojedini
akteri i davaoci usluga imaju koristi od poveane posjete, ali poveani ljudski pritisak i
posebno konfliktne rekreativne aktivnosti takoe, potencijalno unitavaju geoturistiko
iskustvo i prirodne vrijednosti.

6
7

Fragilnost mogunost da se neto lako slomi ili uniti.

Stan koji je svojina stanara.

Planiranje i upravljanje geoturizmom

Ovaj sektor prua neke primjere vezane za pristupe i pitanja upravljanja. Kao sa drugim
oblicima prirodne oblasti turizma, geoturistiki uticaji nijesu ni dobri ni loi, ali kljuna stvar
je da se negativni uticaji smanje, a pozitivni poveaju. Ovo predstavlja izazov za planere i
menadere, ali on nije nepremostiv i lekcije predstavljene u razliitim studijama sluaja u
ovoj knjizi mogu pomoi u odrivom razvoju geoturizma koji je ekoloki prikladan,
drutveno prihvatljiv i ekonomski isplativ.
Vanost prisustva uvara parkova
Jasan primjer iz SAD-a prua uvid u vanost upravljanje pri kontakta lice u lice sa
javnou. Nacionalni park Jelouston, smjeten u Idaho i Montana, SAD, je prvi nacionalni
park u svijetu. On sadri 2.2 miliona hektara geolokih atrakcija sa 10 000 termo eksponata
i raznovrsnog divljeg svijeta, pejzaa i rekreativnih mogunosti. Izbijanje lave je vidljivo i
pejza je isprekidan sa gejzerima8 i vruim izvorima. Mamutski vrui izvor i gejzir Old
Faitful su dvije najvee atrakcije parka. Ovdje, interpretacija je vaan element u poveanju
posjetilakog iskustva i smanjenju negativnih uticaja (Williams, 2002). Basen gejzira moe
biti posmatran sa mnogih riva i opisan kroz voenje i informacije koje pruaju uvari parka.
uvari koji pjeae kroz park su sklonjeni veinu dana u nedelji u razliitim oblastima parka.
Duina i tekoa pjeaenja varira, od dva do 12 sati. uvari parka su vie predavai nego
turistiki vodii i oni esto se zaustavljaju na stazi da bi prikazali kako geologija i biologija
meusobno djeluju i da informiu posjetioce o smanjenju njihovog uticaja na okruenje.
Pitanja menadmenta (upravljanja) kod vodopada u Australiji
Za uglavno bezvodnu zemlju sa generalno niskim reljefom, Australija ima nevjerovatno
veliki broj vodopada. Pronaeni u blizini obale, na mjestima gdje veina populacije ivi i u
glavnim turistikim mjestima, vodopadi Australije su popularne pejzane atrakcije i mjesta za
rekreaciju (Hudson, 2004). Oni igraju vanu ulogu u nacionalnom turizmu, ak i u
primorskim oblastima gdje su glavne atrakcije pjeskovite plae i zapljuskivanje talasa. Prije
Evropskog zakljuka i razvoja turistike industrije Abordini su posjetili vodopade, kako je
zapisano u crteima i slikama evropskih istraivaa i umjetnika XIX vijeka. Sa Evropskim
zakljukom, vodopadi su svrstani meu glavne pejzane oblike posjeene od strane turista.
Danas, uivanje u vodopadima moe biti razliitih oblika. Dok estetska pojava vodopada
privlai mnogo posjetilaca, za neke oni nijesu samo prelijepi pejzani oblici za razgledanje i
fotografisanje, ve i mjesta za odmor i rekreaciju. To olakava pristup i omoguava
posjetiocima da uivaju u komforu i bezbjednosti, a pjeake staze, osmatranice, platforme
za razgledanje, ograde, stepenita, znakovi za pravac i upozorenja su prisutna u mnogim
mjestima sa vodopadima. Mnoga mjesta, takoe, imaju parkiralita u blizini.

Mjesta gdje vrua voda izbija iz zemlje.

10

Studija sluaja 1.2: Upravljanje geoturizmom: sluaj Waitomo peine, Novi Zeland
(posle Doorne, 2000)
Novi Zeland sadri planinske lance, lednike, aktivne i ugaene vulkane, impresivne rjene
doline i mnogo primjera primorskih reljefnih oblika. Najvea nacionalna atrakcija su
Waitomo peine u Kraljevskom regionu na Sjevernom ostrvu. Ovdje, kreviti pejza
obuhvata peine i podzemne rjene sisteme. Lokalno selo ima populaciju od najmanje 500
stanovnika, dok turistiku populaciju ini oko 450 000 meunarodnih posjetilaca, najvie
Azijanaca, godinje. Posjetioci dolaze u oblast, prije svega, da bi doivjeli jedno iskustvo a
to je posjeta Peini svitaca (Glow worm Cave). Turisti organizuju vodiku turu kroz
peinski sistem posjetom katedrale ili glavne odaje, zatim idu na vonju amcem kroz
peinu. Veliki kalcijumov kristal dominira u Katedralnoj Prostoriji (Cathedral Room) gdje se
mogu vidjeti stalagmiti i stalaktiti. Oba su uplja, nalik na slamku i na tom mjestu zajedno
formiraju stubove. Tlo i zidovi su prekriveni tankim slojem taloga, formirajui zavjese,
draperije i marame, na mjestima gdje je voda tekla kroz zidove peina. Peinu mnogi
smatraju kao geoloku atrakciju prilino estetskog i ekolokog znaaja.
Sa planirajue i upravljake perspektive, peina je oznaena kao rtvena peina,
koncentrirajui turistiku aktivnost na jednom mjestu sa ciljem da zatiti vie znaajnih
mjesta. Glavno pitanje koje se tie rada peine je koliina CO 2 u jednom trenutku.
Ogranienje od 2400ppm (djelova miliona) smjeteno na prostorne nivoe, to iznosi oko 300
ljudi po satu, zato to izvan ovog nivoa peinski nakit (stalagmite i stalaktiti) poinje da
korodira.
Broj turista je jedno od pitanja i istraivanja su napravljena unutar guve i socijalnog uticaja.
Podatak od 2000 posjetilaca ukazuje na visok nivo zadovoljstva ukupnim proizvodima.
Domai turisti su registrovali visok procenat guve, s obzirom na to da neki od azijskih
turista (posebno Korejanci) su bili nezadovoljni ekanjem drugih grupa tokom ture. Svi
posjetioci posmatraju guvu kao problem tokom perioda velike posjete oko podneva u toku
ljetnih mjeseci.
Ovi zakljuci su znaajni za budunost peine, koja je ikona nacionalnog turizma i koja
stvara sredite turizma u okruenju. S jedne strane, peina se posmatra kao javno vlasnitvo
do koje je pristip zagarantovan, ali s druge strane komercijalna svrha sugerie na to da
prekomorski turisti sa veim pragom tolerancije na guvu su ekonomski odriviji. Meutim,
sluaj Peine Svitaca (Glow worm Cave) je kompleksniji od obogaujueg elementa. To
ukazuje da premjetanje domaih posjetilaca mora se podii na politiki nivo u cilju
odravanje stabilne budunosti peine zbog raznih benefita, kako za posjetioce tako i za
zajednicu (lokalnu, regionalnu i nacionalnu).
Osim pasivne rekreacije, vodopadi, takoe, privlae avanturistike posjetioce
zahtijevajui aktivnosti kao to su ronjenje ili skakanje u bazene, kanuing i bandi damping.
Na mjestima gdje su stjenovite povrine podesne, vodopadi pruaju mogunosti za penjanje
uz stijene. Kanuing, kajak i rafting su popularni. Neki vodopadi imaju prilaz za camce i
predstavljaju popularne destinacije kruzera; meutim, veina turista stie putevima ili preko
pjeakih staza. Laki pristup i turistiki razvoj mogu predstavljati prijetnju ouvanju
vodopada. Moda, najozbiljnija opasnost su erozija tla i unitavanje vegetacije, prije svega na
mjestima gdje posjetioci pjeae da bi uzeli neke kopije ili dobili bolje poglede (Hudson,
11

2004). Vandalizam, ukljuujui bacanje smea i pomjeranje biljaka, u cilju sticanja boljih
pogleda i pristipa, je prilino uobiajen, a graffiti se esto mogu vidjeti na stijenama i
drveima du pjeakih staza i vodopada.
Paljivo planiranje i upravljanje su, prije svega, potrebni zbog obezbjeivanja toga da
vodopadi zadre njihove estetske pojave, dok obezbjeivanje potrebnih sredstava treba da
omogui ljudima njihovu posjetu u komforu i bezbjednosti. U pogledu velikog broja
razliitih uesnika, ukljuujui turistike razvijae, operatere, promotere, uvare okruenja,
kao i razliite kategorije turista, odgovarajui nivo razvoja vodopada e vjerovatno ostati
sporno pitanje. Vjerovatno najbolje rjeenje lei u obezbjeivanju raznovrsnosti vodopada, sa
nekim zabaenim i nepristupanim vodopadima koji se uvaju da bi ostali u svoje savreno
stanje, koliko je to mogue, dok drugi se razvijaju zbog pristupa i, u nekim sluajevima, zbog
obezbjeivanja odgovarajuih pogodnosti. Izazov za turistike planere i razvijae odgovorne
za oblasti obdarene atraktivnim vodopadima je da obezbijede odgovarajue pogodnosti u
paljivo odabranim mjestima, dok u isto vrijeme to podrazumijeva uvanje prirodnog
iskustva koje posjetioci stiu.
Planiranje I upravljanje su glavne komponente geoturistikog razvoja. To se moe uoiti
iz ovog jasnog uvoda da geoturizam omoguava bitne ekonomske benefite, ali, takoe, on
treba da bude predmet istih kontrola planiranja i upravljanja kao druge forme prirodne oblasti
turizma. Sa bilo kojom razvijenom geoturistikom atrakcijom postojae razna pitanja koja je
potrebno odgovoriti. Ovo obuhvata velike pejzane prijetnje mjestu, prekomjeran razvoj
turistikih kapaciteta, analize o tome kako e se mjesta posmatrati, prenatrpanost, konflikt
posjetilaca, premjetanje posjetilaca, degradacija staza i drugih kapaciteta u blizini, kao i
samu degradaciju geomjesta.
Studija sluaja 1.3: Pitanje avionske buke u Velikom Kanjonu, SAD ( posle Schew et
al.,2000)
Veliki Kanjon je dio svjetske batine globalnog znaaja koji privlai oko million posjetilaca
svake godine. Bez obzira na to, interesantan je podatak da vie posjetilaca svake godine
odgleda prezentacije Kanjona u IMAX pozoritu u gradu Williams, smjetenog na junoj
granici parka, prije nego to zapravo posjete park ( uvar Nacionalnog parka Veliki Kanjon,
2003, lina komunikacija).
1997. godine preko 100 000 turista je posjetilo park iz vazduha da bi vidjeli izvanredne
reljefne oblike Kanjona, od kojih 60% je koristilo Las Vegas (grad se nalazi blizu Velikog
Kanjona) kao taku polaska. Turisti su veinom iz Azije i posjeuju Kanjon putem
jednodnevnih vazdunih izleta. Meutim, propisana pravila, da se pootre propisi u vezi sa
zabranom letova u Kanjonu u kasnim 1990 im, podstakli su brigu za budunost ove unosne
industrije. Glavni cilj propisanih pravila bio je da se obezbijedi glavna odrednica
bezbjednosti letova, kao i da povrati prirodna tiina u parku. Ova situacija je definisana od
strane Amerikog Servisa Nacionalnih Parkova u smislu da 50% (ili vie) parka mora biti
osloboeno avionske buke 75-100% dana. Specijalna Amerika Savezna Vazduhoplovna
Pravila, nastala kao rezultat osnivanja etiri zone slobodnog leta irom Kanjona, pokrivaju
45% parka. Pravila su, takoe, utvrdila minimalnu visinu i obezbijedila specijalne rute za
vazduhoplovne operacije. Ve 1997, ova pravila su zamijenjena propisima kako bi se
pootrila bilo koja pravila uopte, odraavajui se na vrijeme slobodnih letova ( policijski
as), kao i ograniavajui bune avione.
12

Koristei regionalni model uticaja, Schwer et al. (2000) procijenio je da godinje

vazduhoplovna turistika industrija Velikog Kanjona direktno doprinosi 444 miliona
amerikih dolara ekonomiji june Nevade i 316 miliona amerikih dolara u indirektnim
trokovima. Nakon sabiranja svih trokova, procjenjeno je da ova aktivnost doprinosi 504
miliona dolara ekonomiji. Osim toga, predloeno je da ako ture budu eliminisane, region e
pretpjeti gubitak od oko 250 miliona dolara kroz sumu od izgubljenih prihoda operatora i
izgubljenih trokova turista koji ne ele duu posjetu regionu bez mogunosti vazdune ture
Kanjona. Ovaj iznos slui da ilustruje balans izmeu ekonomskog razvoja i odravanja
kvaliteta iskustva svih posjetilaca, kao i zadovoljenja razliitih ljudskih potreba, istovremeno.
Djelokrug i sadraji ove knjige
Generalna perspektiva Stueve et al. (2002) je tako iroka, pa ne postoji prava definicija
geoturizma. Naa definicija geoturizma stavlja geologiju i geomorfologiju kao glavne
komponente i glavni fokus turistikih interesovanja. Sadraj ove knjige odraava to i mi smo
ukljuili brojna poglavlja koja pruaju perspektivu trenutne prakse irom svijeta. U ovoj
knjizi spojili smo brojne autore koji su umijeani u razvoj geoturizma. Osim toga, ova knjiga
predstavlja prvi u nizu pokuaja da se geoturizam svrsta u primijenjene nauke. Mi smo
namjerno ukljuili lanac pogleda, prvo prezentujui globalnu perspektivu, a zatim
prezentujui ideje autora sa razliitih pristupa i gledita na predmet.
Knjiga je sastavljena iz tri dijela. Prvi dio ispituje resurse geoturizma i sadri poglavlja o
geoturistikim resursima Malezije, June Afrike, Australije i Irana. Drugi dio istrauje
koncept geoparka u saglasnosti sa meunarodnim kretanjem zatienim od strane UNESCO,
koji je zasnovan na georesursima. Osim ovoga, izvjetaji geoparkova se isporuuju u obliku
studija sluaja iz Njemake i Kine. Trei dio posmatra geoturizam u akciji. Knjiga nije
sveobuhvatni pregled, ali umjesto toga prua podatak za tekuu i predloenu praksu
geoturizma. Studije sluaja postojeih geotirustikih aktivnosti su obezbijeene iz SAD-a,
Irske, Velike Britanije i panije. Neka od pitanja koja ograuju interpretativnu komponentu
geoturizma se nalaze u Poglavlju 12, koje se fokusira na interpretativnom geoturizmu u
Engleskoj i kotskoj.
Konano zakljuujemo da izvjetaji o geoturizmu predstavljeni u ovoj knjizi ilustruju
ogromni djelokrug turizma baziran potpuno na geologiji i geomorfologiji. Takoe, iznosimo
ideju da postoje mnoga mjesta koja trebaju da budu prepoznata i razvijena ubrzo. Veoma je
vjerovatno da, u mnogim djelovima svijeta, stotine pa ak i hiljade geomjesta ekaju otkrie i
razvoj u prirodnu oblast turistikih proizvoda. U kombinaciji sa drugim oblicima turizma,
geoturizam dodaje drugu dimenziju i raznovrsnost prirodne oblasti turistikih proizvoda.
Najvanije od svega, mi prepoznajemo da prirodni pejzai, reljefni oblici, stijene, fosili i,
ak, tla i sediment trebaju da budu ouvani prije nego to se izgube. Ovo moemo postii
prepoznavanjem i vrednovanjem ovih resursa, turistikim planiranjem i odgovarajuim
upravljakim radnjama u mjestima. Istraivanje geoturizma kao primijenjene nauke je jedan
nain da bi se ovo postiglo.

13

6. GEOPARKOVI REGIONALNA, EVROPSKA I GLOBALNA POLITIKA

Uvod
Geoparkovi se promoviu u Njemakoj od poetka 90-ih godina prolog vijeka, posebno
u regionu vulkana Eifel. Njihovo osnivanje je direktan rezultat geolokih odnosa sa javnou.
Pod ovim naslovom, uopte, novi sektor nazvan geoturizam se razvio postepeno u regionu
Eifel, izvan veze izmeu geolokih aktivnosti transfera znanja i turistike industrije (Frey at
al. , 2002). Kljuni elementi geoparka su posebno evidentni u ovom sektoru i oni stvaraju
osnovu za lokalnu strategiju, koja moe biti primijenjena na raznim nivoima regionalnom,
nacionalnom, internacionalnom i globalnom. Ovo je oblanjeno u sledeim situacijama
koristei uzorne podatke i rezultate, kao i perspektive za odrivu budunost iz geoparka
Gerolstein i koncepta i projekata realizovanih u geoparku Vulkaneifel (vulkanski region
Eifel).
Da bi se bolje razumio dati pristup, koji dovodi do razliitih profila geoparka, neophodno
je objasniti hronoloki razvoj Vulkaneifel a, od otkrivanja procesa doneenja odluka koji su
zahtijevali stvaranje perspektiva u vezi sa odrivosti. U ovom sluaju, odluke nijesu donijete
na potpuno geonaunom nivou, ali obuhvatile su jaku vezu izmeu onih koji donose odluke
iz oblasti politike i biznisa, naunika i regionalnih menadera. U cilju da se razjasni ovaj
aspekt, ovo poglavlje e predstaviti iskustvo steeno iz implementacije (izvrenja) uenje
kroz rad u geoparku Gerolstein i geoparku Velkaneifel, kao i nauni pristup strukturiranja.
Ovo poglavlje, takoe, prikazuje da praktini rezultati i procjena operativnih nivoa
geoparkova su neophodni dio strukturalnog politikog oruja potrebnog za ideal, kao i
finansijsku sigurnost u budunosti. Ovaj koncept je podran od strane UNESCO vih
programa. U zakljuku, poglavlje utvruje da geoparkovi nijesu neophodno uzajamno
konkurentni, posebno ako su locirani u razliitim regionima. Meutim, oni moraju razvijati
sopstvene profile u saglasnosti sa specifinosti njihove geologije, lokalne tradicije i
politikih, pravnih i ekonomskih uslova.
Geoturizam ta to znai?
Geoturizam je prepoznat kao disciplina unutar Njemake geonaune zajednice u kasnim
90 im godinama prolog vijeka (Frey, 1998). Tema se pojavila tokom utvrivanja
geonaunih odnosa sa javnou kao discipline unutar geonauka i koncepcije geolokih staza
u regionu Eifel 1984. godine (Kasig, 1993). Osnova za ovaj razvoj bila je dugogodinja
saradnja sa povezanom zajednicom Hillesheim, osnovanom u okviru univerziteta geolokog
mapiranja toka, koja je podstakla razvoj geo staza. U pilot projektu u unutranjosti
Vulkaneifel, povezana zajednica Hillesheim i njen predstavnik, A. Pitzen, su ustanovili
geoloku stazu krajem 80 ih godina prolig vijeka. Uspjean zavretak geo staze (Kasig et
al. , 1989) i njeno prihvatanje od strane gostiju ubrzali su postojee nastojanje okolnih
zajednica da iskoriste pejza za turiste (Brauers, 1993; Frey, 1993; Bell i Koziol, 2000).
Destinacija Eifel stvorena je 2004. i sastoji se od Prirodnog rezervata Eifel, Njemko belgijskog prirodnog rezervata Hohes Venn Eifel, Njemako luksemburkog prirodnog
rezervata i geoparka Vulkaneifel, koji je ovlaen kao Evropski geopark i lan je Globalne
UNESCO ve Mree Geoparkova. Geopark Vulkaneifel prekriva povrinu od najmanje

14

120000 hektara i smjeten je izmeu gradova Koblenz i Trier, sjeverno od rijeke Moselle.
Geopark Vulkaneifel sadri 15 geo centara i 257 mjesta koja su otvorena za posjetioce.
Politike odluke pojedinih objekata unutar geoparka Vulkaneifel su donijete nezavisno od
pet povezanih zajednica i dva okruga koja su preuzela odgovornost za park. Osnivanjem
sopstvenih centara, kao to je Drutvo sa ogranienom odgovornou geoparka Vulkaneifel u
Daunu, koje je povezano sa Daunovom agencijom za ekonomski razvoj, u ovim zajednicama
i oblastima, dolazi do izraaja dugogodinja finansijska sigurnost ovog geoparka.
Kao dio geolokih odnosa sa javnou, geoturizam postavlja izazov posebno na
mjestima gdje je zastupljeno korienje savremenih medija. Ovaj izazov se mora suoiti sa
nastavkom i progresom geonauka, javnim dobrima i odrivim razvojem regiona na svjetskom
nivou. Odrivost omoguava uvanje i stvaranje radnih mjesta u regionima, obezbjeivanje
turistikog sektora, prihvatanje i integraciju geoloke i prirodne batine paralelno sa zatitom
biosfere i regionalnim planiranjem.
Razumijevanje i implementacija odrivosti u ovoj formi otvara nove perspektive koje se
poduraraju sa odrivosti koja je iznijeta u Agendi 21, ali se posmatra sa drugog stanovita.
Povezanost ovih nekoliko pristupa i njihovog transfera od regionalnog do evropskog i
globalog nivoa daje geoparkovima posebnu vrijednost. Ovo dovodi do veeg regionalnog
prihvatanja kombinovanog sa poveanim profesionalnim kvalitetom. Kao rezulatat ovoga,
geoparkovi su osnova poveanja slike o geonaukama. Stoga, UNESCO ve aktivnosti radi
utvrivanja Globalne Mree Geoparkova za globalne benefite bile su podrane od poetka.
Termin geoturizam je Frey definisao 1998. godine na sastanku Njemakog geolokog
drutva kao:
Geoturizam podrazumijeva interdisciplinarnu saradnju sa ekonomskom disciplinom,
disciplinom orjentisanom prema uspjehu i brzom kretanju i sve ove discipline su iz istog
jezika. Geoturizam je novi profesionalni i biznis sektor. Glavni zadatak geoturizma je transfer
i komuniciranje geonaunog znanja i ideja do opte javnosti.
Stoga, geoturizam je zasnovan na interakciji izmeu politike, geonauke, univerziteta i
turistike industrije. To dovodi do balansa izmeu regionalne vrijednosti i odrivosti i razvoja
koristei potencijalni pejza i utvrenu infrastrukturu. Odriva zatita i ouvanje geoloke
batine regiona je osnovni princip geoturistikih aktivnosti. Zbog komunikacijskih problema,
interakcija izmeu akademija i politike obino rezultira direktnim konfliktom lokalnih
uesnika u geoturistikom sektoru. Uprkos korienju istih termina i osnovnih motiva, ovo se
doava zbog nedostatka ciljeva ili zbog postojanja razliitih ciljeva. Politiari se dogovaraju
sa javnou (ali ne sa naunicima) i jedno od njihovih glavnih interesovanja je ponovni
izbor, s obzirom da se naunici fokusiraju na istraivanju i obraanju panje na detalje. Drugi
problem je da iako oni koriste isti jezik, oni podrazumijevaju razliite stvari. Uspjena
saradnja zahtijeva otvorenu diskusiju izmeu partija, visok stepen kreativnosti i konstanstnu
razmjenu informacija.
U Njemakoj, geonauke su postavile potpuno novi pravac obuhvatajui i ekonomske i
socio politike dimenzije. Saradnja sa turistikom industrijom, sa dobro utvrenim
strukturama i profesionalnim procedurama koje ukljuuju pogodne marketing strukture,
dodaje uspjean faktor geonaunih odnosa sa javnou. S obzirom na brzo kretanje
informacionog drutva, tehnolokih i drutvenih promjena, zadatak transfera znanja od
geonauka do raznih ciljnih grupa upravo je poeo. Jedna od dunosti modernih geonauka je
prihvatanje i razvijanje ovog zadatka (Frey at al. , 2002). Turistika industrija pospjeuje
razvoj koji se nastavlja preko nekoliko decenija trenda, koji ima pozitivan efekat na
15

ekonomiju i integraciju drutvenih promjena. S obzirom na ovu pozadinu, geonauke su

primorane da angauju obine ljude, od kada su oni glavni ekonomski pokretai, posebno u
turizmu.
Geopark Gerolstein
U cilju poveanja vanosti i vrijednosti geoloke batine okruga Gerolstein, koncept
geoparka je bio zasnovan na obezbjeivanju infornacija/edukacije, turistikim i geonaunim
istraivanjima. To garantuje konstantno obezbjeivanje aktuelnim informacijama o
multidisciplinarnim aktivnostima u regionu. Jednom utvrena interna mrea izmeu
geonauke, turizma/ekonomije, politike i drutva je funkcionalna. Ovo usmjerava panju
lokalne populacije, kao i posjetilaca, na okruenje ukljuujui ih u budue planiranje i razvoj
njihovog regiona. Da bi se ispunio ovaj cilj, vei akcenat je stavljen na aspekt ljepote i
ogromno geoloko prilagoavanje pejzaa, koji moe dovesti do kontiuniranog poveanja
zahvalnosti geolokoj batini. Paralelno sa ovim, geolozi istiu vrijednost i znaaj
geonaunog posla za posjetioce, koristei relevantne univerzitetske studijske rezultate i teme.
Koncept geoparka je podran sledeim injenicama:
1. Ouvanje geoloke batine
2. Transfer regionalne vrijednosti do javnosti, povezujui ga direktno sa turizmom
3. Utvrivanje odrive ekonomske budunosti
4. Kreiranje regionalnog geolokog identiteta
5. Poveanje zahvalnosti geolokim objektima i procesima
6. Aktivna saradnja sa univerzitetima i drugim evropskim i meunarodnim institucijama
kao to su Geoloki rezarvat u Haute Provence (Francuska)
Geopark Gerolstein sadri etiri geoloke ture. Njihovi itinereri (marute) odraavaju
lanac aspekata ukljuujui politike (sela i zajednice, integracija lokalne populacije),
turistike (npr. duina boravka turista ili produenje) i naune (fokus na specifine geoloke
teme, kao to je vulkanizam). Cilj je poveanje posjetilake svijesti o pejzau ili produenje
njihovog boravka, obezbjeivanjem interesantnih informacija o geolokim pojavama.
Otvaranje prve ture u geoparku rezultiralo je poveanjem tranje za profesionalnim
turistikim vodiima.
Stoga, konceptne injenice su direktno povezane sa razvojem obrazovnih koncepata
zbog promovisanja geonaunog znanja meu djecom i studentima, obuavanja turistikih
vodia, kao i sa stvaranjem novih zanimanja. tavie, koncept, takoe, dovodi do
uestvovanja i podravanja univerziteta i lokalne zajednice u regionalnim istraivakim
projektima. Na ovaj nain, struktura geoparka ima aktivan uticaj na regionalni razvoj. Na
lokalnom politikom nivou, gradonaelnici Gerolstein a u regionu Vulkaneifel i izabrani
predstavnici lokalne zajednice, promoviu osnivanje geoparka od 1990. Udruenje Eifel su
stvorili ime Geopark Gerolstein 1989. godine.
Lokalni prirodno istorijski muzej u Gerolsteinu je obuhvaen u aktivnostima
geoparka kao unutranji kapacitet. Ovaj kapacitet je glavni u zadatku promovisanja
filozofije ouvanja geoloke batine i potrebe za uvanjem ovih mjesta. Muzej, takoe, igra
vanu ulogu u pruanju usluga odrivih programa za djecu.
Marketing geoparka Gerolstein je bio smjeten u profesionalnim rukama turistike i
biznis razvojne kompanije, TW Gerolsteiner Land GmbH. Nacionalni projekti su izvreni u
16

saradnji sa Eifel Tourisms GmbH u Prumu, posebno oni su povezani sa realizovanjem

LEADER IIC projekta Evropske Unije: Razvoj geoturizma u Evropi. Novi model direktnog
povezivanja geonauka sa turizmom je otvorio nove pristupe, posebno za nacionalne
marketing koncepte. UPS (Unique Point Of Selling Jedinstvena taka prodaje), koja je slika
Vulkaneifel - a, se uspjeno promovie. Tematski sadraj ove veze istie vanost dopunskih
geonaunih proizvoda za turistiki marketing.
Nivoi geonaunog transfera
Komunikacija geonaunih pitanja i geo znanja nije beznaajna (Frey at al. , 2002).
Geonaune teme moraju biti prisutne u interesantnom ponaanju i korienju vezanog
pejzanog iskustva u cilju poveanja vrijednosti odmora i rekreacije. Ovo ne moe raditi
samo u jednom pravcu. U sluaju geoparka Gerolstein, ove injenice su, takoe, nivoi
transfera. Da bi se olakao transfer izmeu i unutar instrumenata nivoa ili medija koji se
trae, neophodna su objanjenja znakova pravaca na licu mjesta i programa kao to su
turistiki vodii, specijalni dogaaji kao to su konferencije, osobe kao npr. vodii kroz
geopark, prenosni multimedijalni ureaji, reklamirajui materijali, suveniri, TV i radio.
Poslije zavravanja brojnih tura (staza) 1997. godine i proizvodnje flajera za geopark ,
bilo je oigledno da razliite ciljne grupe zahtijevaju razliite nivoe geoturistikih
informacija drugim rijeima, intezivni transfer varira izmeu ciljnih grupa. Ovo je usko
povezano sa nivoom obrazovanja i interesovanjem posjetilaca. Iskustva steena u Gerolstein
geoparku su opisana kroz 5 transfer nivoa, ukljuujui intezitet dobijenog transfera. Oni su:
1. Opta javnost
2. Nauka
3. Ekonomija
4. Mediji
5. Drutvo
Transfer nivo 1 opta javnost
Instrument: informacija
Ciljna grupa za informaciju, kao instrument, sastoji se od odraslih, lokalnih
stanovnika, individualnih posjetilaca i posjetilakih grupa. Tekstovi i skice su odabrani za
ovu grupu, koja je valjda zainteresovana u prirodu i pejzae. Objanjivanje znakova ima
informativni karakter i predstavlja vizuelno i emocionalno pojavljivanje. Zbog tehnikih
razloga i UV odgovornosti, maksimalno etiri boje su izabrane za znakove u geoparku
Gerolstein, od kojih su svi proizvedeni ekranskom tampom. Iskustvo pokazuje da obojeni
znaci kombinovani sa jasnim informtivnim tekstom imaju veliko pozitivno prihvatanje meu
etaima, bez obzira na njihov sadraj.
Dizajn svakog od 81 znaka i 84 lokacije u geoparku Gerolstein prati isti koncept. Kao
pravilo, znak e sadrati tri ili etiri ilustracije objekata od kojih posmatra moe vidjeti
barem jedan direktno u pejzau. Svaka dizajnirana lokacija je koriena da se objasni
samostalno pitanje i posjetioci nijesu primorani da itaju svaki znak tokom etnje. Svaka od
etiri staze zasnovana je na istoj temi. Kombinacija geolokih tema i drugog doprinosi
velikom prihvatanju geologije. Kao odgovor na zahtjeve posjetilaca, informativni znaci svake
staze su bili reprodukovani na papiru i stavljeni u geo izvjetajima.
17

Kao prvi instrument za informciju korieni su flajeri. Intenzivni transfer geolokog

znanja je bio smanjen od informativnih znakova do promotivnih flajera. Ovo smanjenje,
daleko od jasne geoloke informacije u pejzau, konstruie potez ka zadovoljenju ljudskih
potreba i potvrivanja potreba da se vidi prelijep pejza i priroda, kao i potez ka stvaranju
emocionalnih stimulansa. Ovo ilustruje da instrument informacija se sastoji od dvije
komponente privlaenja panje i informacije. Interakcija izmeu stimulacije i ispunjenja
zavisi od drutvenog razvoja i potreba posjetioca. Jednako vaan je i potencijal okruenja
Gerolsteina i infrastruktura da bi se geoloke injenice prevele u povezan i grafiki privlaan
sadraj i da bi se proizveo i distribuirao proizvod kroz profesionalni dizajn i marketing. Ovo
karakterie osnovne faktore intezivnog transfera geolokog znanja.
Instrument:obrazovanje
Uloga obrazovnog sektora u konceptu goparka je dodatni nivo transfera povezan sa
optom javnou. Meu instrumentima dostupnim za ovaj nivo transfera svrstavaju se
dogaaji kao to su kolske ekskurzije, seminari, nauna predavanja za javnost koja je
zainteresovana za kulturu i okruenje i za stanovnike koji uivaju u predstavljanju pejzaa
posjetiocima. Karakter, tip i intezitet geolokog znanja varira u zavisnosti od posjetilaca ili
ciljnih grupa.
Seminari za obuku nastavnika se organizuju u saradnji sa Pedagokim Centrom u
Daunu za nastavnike koji su zainteresovani u geonaune teme. U periodu izmeu 1993 i
2003 tri seminara za obuku su odrana za vodie Geoparka, a dva se tiu regionalnih
projekata. Koncept i sadraj ovih seminara su zasnovani prvom koji je odran u geoparku
Gerolstein 1993. godine. Tutori seminara su renomirani naunici sa univerziteta I iz civilnog
sektora, kao i samostalni univerzitetski predavai, a svi uesnici moraju proi testove. Sa
podrkom Biznis Razvojne Kompanije Dauna, dvije nove kompanije su osnovane sa ciljem
pruanja profesionalnih vodia za ekskurzije.
Transfer nivo 2 nauka
Instrument: univerzitetska saradnja
Naune studije su baze geolokih transfer - procesa znanja i geoturizma, kroz koji je
ovo znanje preneeno. Razvoj usmjeren ka informacionom drutvu je takav da opta javnost
moe raspolagati istim mogunostima za dobijanje informacija o objavljenim studijskih
rezultata naunika. Zbog toga, preduslov geolokog transfera znanja je integracija velikih
promjena ostvarenih poboljanom tehnologijom i pojednostavljenim i ubrzanim pristupom
informacijama. Ovo obezbjeuje to da nauni koncepti nijesu transferisani do opte javnosti
bez prefiltracije i komentara. Integracija univerziteta u proces transfera geolokog znanja je
predmet dugogodinjeg istraivanja sprovedenog od strane univerziteta i rezultati ovih studija
su dostupni. Ovo moe biti pripojeno komunikaciji geolokog znanja u cilju zadravanja i
poveanja uspjeha sa posjetiocima.
Od osnivanja geoparka Gerolstein, postoji bliska saradnja sa ko inicijatorom,
Profesorom Dr. W. Kasig iz Geolokog Instituta na Tehnikom Univerzitetu. Bliska veza
postoji i sa drugim lokalnim i nacionalnim univerzitetima u Bonn, Jena, Cologne i Dortmund,
i vidljiva je u projektima mapiranja i drugim istraivakim poslovima (npr. Zine, 1993; Witt,
1996; Hesse, 2002; Jaspers, 2002, Klinkenberg, 2002). Osim jasnih geolokih tema, rasprava
na tu temu je zavrena od strane Heer a (1998) i ukljuuje odluke turistikih tema.
18

Osim toga, projekti su razvijeni iz saradnje izmeu univezitetskih odjeljaka i

zajednica. Ovi projekti su istraili jasne aspekte npr. voda. Sve aktivnosti su ojaale
generalno povjerenje u geoloke teme, stvorile nauku, politiku i optu javnost, stabilizovale
utvrene institucije.
Transfer level 3 ekonomija
Instrument: turizam
Geoturizam je izgraen na temeljima informacija, obrazovanja, nauke i istraivanja i
na glavnom cilju itinerera tura npr. Upoznavanje ljepote i bogatstva pejzaa kroz, na
primjer, pjeaenje (Frey, 2000).
Vaan cilj u turizmu je da se prihvate elje i potrebe gostiju. Njihova satisfakcija i
pozitivna povratna reakcija dovodi do vee podrke. Gosti e se starati da potroe njihov
novac na mjestima gdje se oni osjeaju zadovoljni. Lini pristup je visoko posmatran od
strane gostiju, i specijalno obueni vodii i uvari geoparka su odlini instrumenti geolokih
tema komuniciranja. Ukljuivanje linosti vodia geoparka i uslova za pravljenje aktivnog
grupnog uea su vani faktori uspjenog komuniciranja geolokih tema sa javnou. Osim
ovoga, obuhvatanje turistikog programa adaptiranog potrebama posjetilaca je od velike
vanosti.
Utvrivanje turistikih ruta izmeu jednog i etiri dana u geoparku Gerolstein
doprinosi stvaranju standardnih kratkih tura za goste. Od otvaranja Rute 1 1994. godine
prihvatanje geolokog ekskurzionog programa du staze je visoko. Poslednje rute i vezane
12-asovne ture su bile iroko prihvaene, a neke od njih su poinjale u hotelima i
gostionicama.
Moderno drutvo poveava potrebu ljudi za autentinim doivljajem stijena i pejzaa.
Ovo zahtijeva ciljnu geoloku i obrazovnu obradu razliitih geolokih tema i polja, kao i
turistike industrije.
Transfer nivo 4 Mediji
Instrument: televizija, radio, tampani mediji
U modernom informacionom drutvu, cijeloj populaciji se moe obratiti brzo i
aktivno putem televizije, radija i tampe. Ovo je zadatak turistikih organizacija. Uspjeh
proizvoda ne zavisi samo od sadraja turistikih programa i pruanja profesionalne podrke
posjetiocima, ve i od linog kontakta sa predstavnicima medija, kao to su novinari,
stvaraoci dokumentaraca ili donosioci odluka vezanih za doprinos i koncept, uopte. Ovaj
posao je dokazao ekstremnu vanost tokom razvojnog kursa geoparka Gerolstein. Npr., broj
turista koji posjeuju region se poveao za dva do tri dana nakon emitovanja televizijskih
izvjetaja o geoparku Gerolstein, koji su ukljuuvali spektakularne slike Grebena Munterley,
Vulkanskog kompleksa Rickeskyller Kopf i kratera Dauna i obuhvatali su znaajne
informacije o ovim turistikim destinacijama. Trodnevna etnja sa SWR Emitujuom
Korporacijom 2000. godine nije samo privukla najmanje 600 gostiju, ve je uticala na to da
su mnogi od ovih gostiju produili svoj boravak u regionu.
Kontinuirani odnosi sa javnou, profesionalno stvoreni za geopark Gerolstein i
Prirodno istorijskog Muzej Gerolstein od strane lokalnih i nacionalnih turistikih
organizacija, su osnova javne svijesti meu populacijom. Ovaj zadatak zahtijeva puno radno
19

vrijeme osoblja i dugogodinju finansijsku sigurnost.

predstavnicima medija je vana investicija buduih projekata.

Odravanje

kontakata

sa

Transfer nivo 5 drutvo

Instrument: geoloka batina
Na prvi pogled, moda izgleda da zatita, ouvanje i procjena geoloke batine je u
tenji regiona da ouva odrivi razvoj turizma. Geonaunici su neiskorieni u prikazivanju
poznate oblasti konflikata, ouvanju sirovih materijala, to pozitivno utie na komuniciranje
geolokog znanja i tema. Meutim, esto se pretpostavlja da jo uvijek postoje tragovi uske
veze izmeu populacije i njenog pejzaa; ljudi ne ele da aktivnosti u njihovom pejzau se
odraavaju na moderni ivot, da se ne bi uoio negativni efekat. Postoji elja za uivanjem u
ovom pejzau u netaknutoj dravi, i uvanje pejzaa je od velike vanosti. Opta javnost zna
da su oni odgovorni zatitu i uvanje njihove kue. Pozitivni razvoj poinje kada je ova
odgovornost povezana sa pozitivnim ekonomskim rezultatima. Zbog mijenjanja ekonomske
strukture koje ovaj razvoj zahtijeva, nivo prihvatanja zatite regionalne geoloke prirodne
batine je relativno visok meu optom javnou. U ovom procesu, geoloko znanje je
saopteno ne samo na racionalnom, ve i na emocionalnom nivou. irenje geolokog znanja
kreira novu svijest ili novi geoloki identitet ili podsvjesna osjeanja. Ljudi mogu podijeliti
njihov pejza ponovo, zatititi i nauiti o tome. Stvoren je novi oblik regionalnog ponosa,
koji omoguava javnosti da identifikuje njih sa njihovim jedinstvenim pejzaom.
Studija sluaja 6.1 opisuje obrazovne programe geoparka Gerolstein.
Studija sluaja 6.1: Obrazovanje u geoparkovima Gerolstein i Vulkaneifel
Jedan od ciljeva ovih geoparkova je utvrivanje dugogodinjih poslovnih perspektiva za
profesionalne, posveene ljude kao transportere geolokog znanja i koji su nazvani uvari
geoparka. Iako zabrinute osobe nemaju formalan stepen geoloke nauke, njihova obuka
mora dovesti do profesionalnih, veoma motivisanih vodia. Seminari za obuku sastoje se od
razliitih modula, ukljuujui:
1. Opta i primijenjena geologija
2. Geoloke metode
3. Geoloki vezani komunikacijski alati
4. Geoloka prirodna batina i geoturizam
Cijeli sadraj je zasnovan na trenutnoj situaciji i cilj kursa nije primarna briga o prenosnim
detaljima i specijalistikim znanjima. Umjesto toga, ovo je uvod uesnika u svjetske
geonauke u cjelini, kao i u osnovne pejzane pojave i procese pejzane evolucije i
modifikacije. Uesnici su oekivali da naue da vizuelizuju u tri dimenzije, kao i u prostoru i
vremenu.
Neprekidna, profesionalna podrka vodia je vana iz dva razloga: prvo, da se stvori
sigurnost da oni koriste poslednje regionalne univerzitetske rezultate istraivanja i drugo da
se pridrava potrebi uesnika da budu dio razvoja geoparka. Ovaj tip obuke je probudio
interesovanje projekta lernEXPERT, Uenje u treem ivotu, Saveznog ministarstva
obrazovanja (Berlin).

20

Saradnja sa nastavnicima i kolama

U saradnji sa Daunovim Pedagokim Centrom, geopark Gerolstein priprema obrazovne
kurseve u obliku cjelodnevnih ili 12-asovnih geolokih ekskurzija. Ova saradnja sa
profesionalnim kolegama na univerzitetu, koji su obuhvaeni u svakodnevnim poslovima u
geoparku, se pokazala kao uspjena. Poseban akcenat je stavljen na prezentaciju
eksperimenata za objanjavanje geolokih pojava i procesa. U dodatku ovome, uvod i
objanjenje trenutnih naunih pogleda igra vanu ulogu. Kombinacija posjete geoparka ii
prezentacije poslednjih regionalnih rezultata istraivanja, kao i uvoda korisnih eksperimenata
u uionice, ima veoma veliku rezonancu meu uesnicima.
U odgovoru na zahtjev Gerolstein ove Osnovne kole, geopark Gerolstein je iznio
projektne dane Greben Gerolstein i Vulkanizam. Filozofija geoparka iskljuuje programe,
kao to su sakupljanje fosila to znai promocija fizikih aktivnosti , koji postavljaju izazov
kako pripremiti geoloke teme za djecu na razliite naine. Npr. , u projektu doneenom
2003. godine, djeca su bila ohrabljena da nastave da geoloka pitanja kombinuju sa
geolokim igrama sa kartama. Na 12 asovna predavanja proirena na period od tri dana,
razne teme su objanjene kroz crtanje, bojanje i zanat. Kombinacija takvih programa sa
pjeakim turama je posebno efektivna, od kada je ova starosna grupa nastavila otkrivanje.
Oba pristupa su rezultirala novim elementima u turistikim djejim programima.
Porodica Vulkaneifel inovativno iskustvo sa obrazovnim primjesama
Ne postoji sumnja su djeca vana u irenju informacija i promocije regiona. Primjeri
pomenuti gore i turistiki posao su stvorili potrebu, koja odgovara djeci, za vana ulazna
pitanja koja se tiu Zemlje, jer oni u ovoj fazi i ne postoje. Kao pravilo, odrasli odluuju ta
bi djeca trebala da vole. Zbog toga, djeca e odrediti druge prioritete. Oni uivaju igrajui se
sa stijenama i priskanjem u vodi. Voda i stijene su glavne geoloke teme. Dananje vrijeme
je oskudno, ak i za djecu, koja ga stvaraju vanijim za njihovo obuhvatanje sa mogunou
upoznavanja Zemlje i prirodnog svijeta koji je okruuje. Ovo bi trebalo da bude to je
mogue ranije, jer razumijevanje zemlje je egzistencijalno za sve ljude.
Jedan nain uvoda djejeg zabavita u teme povezane sa Zemljom je razvoj odgovarajue
porodice karaktera, kao to je porodica Vulkaneifel. Ovaj pristup je zasnovan na
posmatranju regiona Velkaneifel, regiona poznatog po vulkanima. Postoji mnogo pria o
ovim vulkanima, ukljuujui Dauner Maars (niski krater formiran eksplozivnim erupcijama)
poznat kao oi Eifel a. Pozitivna slika povezana sa imenom Vulkaneifel je napravila
idealno ime za popularni oblik i kljuni zadatak je bio stvaranje imena djeje ljubaznosti.
Dananja djeca vole lutke i figure koja idu na ekspedicije i avanture, i ovo se moe koristiti
za razvoj sistema porodine djece sa geolokim temama. Sledei ciljevi moraju biti uzeti u
obzir:
1. Regionalno geo porodino ime, koje kreira identitet i predstavlja porodinu vezu sa
geolokim svijetom
2. Promocija svijesti o vremenskim razmacima obuhvaenim u pejzanom razvoju
3. Selekcija regionalno tipinih i vanih geolokih promjena i procesi koji predstavljaju
geoloke teme i mogu biti prevedeni u slike i figure
4. Korienje relevantnog geolokog prezimena i regionalno tipinog imena
5. Izbor glavnog oblika (figure) kao popularnog predstavnika cijele porodice
6. Zatita autorskog prava na ilustraciju figura
7. Kreiranje avanturistikih pria o geolokim temama i procesima, ukljuujui figure
21

8. Prie koje prenose informaciju o izabranim i pogodno adaptiranim temama korektno i

u manirima koji su prihvatljivi za djecu
9. Korienje figura u geolokim igrama, kao to je Memorija i igre sa kartama, gdje
ilustracije figura pomau poveanju prihvatanja geolokih tema
Porodica Vulkaneifel, sa Willi Basalt9 kao centralnom figurom, postoji u geoparku Gerolstein
od 1994. godine. Ovo je zvanino lansrano u proljee 1996. godine. Trgovinska oznaka je
zatiena zakonima o patentu. Do danas, osam lanova porodice Vulkaneifel je razvijeno,
njihova imena su nastala po geolokim oblastima i postojeim geolokim pojavama.
Willi Basalt moe se koristiti za indirektni transfer geolokih tema. Tijelo figure je tipina
poligonalna (sa mnogo uglova) struktura hlaenja bazaltnih10 stijena i glavni je dio krenjaka.
Ovo moe se objasniti logiki, jer kao i to se magma 11 penje tako i ovo moe transportovati
segmente stijena gore. Ovo se desilo Willi Basalt. Od kada je uspon magme u Zapadnom
Eifel u bio veoma brz, ruke figure su metalno zeleni i reprezentativni maslinasti kristali.
etiri prsta ukazuju na to da nije bilo dovoljno vremena tokom naglog uspona kristalnog
rasta. U cilju integrisanja figure u modernom ivotu, patike su odabrane kao najodgovarajua
obua. Figura je obuhvaena u prii Willi Basalt i svijet moderne vode (Frey, 1995), sa
djelovima za djecu. Postoji, takoe, knjiga koja sadri ilustracije cijele porodice, napravljene
bojanjem i crtanjem.
Odgovor porodice Vulkaneifel je pozitivan i za odrasle i za djecu. Kontinuirani rad odnosa sa
javnou i veza prirodnih tura za djecu sa figurom, kao to je Willi Basalt tura ili Na naem
putu sa Willi Basalt doveli su do visokog stepena identifikacije populacije sa karakterom.
Budui zadatak i perspektiva je poveanje svijesti i razumijevanje figura i njenih lanova,
tako da djeca mogu uestvovati u njihovom geo-svijetu.

Socio ekonomski rezulatati: Geopark Gerolstein i Geopark Vulkaneifel

Socio ekonomski uspjeh geoturistikih projekata je pronaen u njihovom prihvatanju meu
9

Willi Basalt tipina vulkanska stijena.

Bazalt tamna vulkanska stijena.
11
Magma vrua tenost unutar Zemljine kore koja dovodi do lave.
10

22

populacijom i povezanim ivotom projekata ili filozofija. Filozofija geoparka je opaanje,

zatita, poloaj upravnika, odrivi razvoj i procjena geoloke batine. Uspjeh ove filozofije
zahtijeva saradnju lokalne i regionalne vlasti i zajednica i ukljuenih uesnika iz biznisa i
nauke. Sa naunog aspekta, integracija evropskog i globalnog nivoa je posmatrana kao izazov
i dodatna mogunost za uvjeravajuu budunost.
Ciljna grupa adaptirana izletima po poljima geoturistiki proizvodi
Izleti poljem u ponudi geoparkova Gerolstein i Velkaneifel su zabiljeili veliko prihvatanje
meu posjetiocima. Izmeu 1993 i 2003, najmanje 30 000 odraslih posjetilaca je rezervisalo
geo ture du Rute 1 geoparka Gerolstein. Uzimajui u obzir svih 15 kapaciteta, ovo znai
da vodii geoparka su vodili najmanje 300 000 osoba kroz Vulkaneifel u 10 godina. Ruta 1 je
zvijezda geoparka Gerolstein. Grupne rezervacije su, ak, raspodijeljene u periodu od aprila
do oktobra. Od otvaranja Rute 1 geoparka 1994. godine, oko 100 grupa je rezervisalo je
rezervisalo svoje geoloke ture unaprijed nekoliko godina. Slian broj je zabiljeen i u
drugim kapacitetima Vulkaneifel a. Veina grupa potiu iz neposredne blizine Geoparka,
udaljene oko 100km. Stoga, filozofija Geoparka je odrivost njegove budunosti.
Analize starosnih grupa turista koji posjeuju Geopark ukazuju na to da ne postoji oigledna
specijalizacija grupa nakon 10 ogodinjeg postojanja. Na poetku, utisak je bio takav da su
glavni korisnici bile kolske grupe i odrasli. Meutim, tokom godina Geopark je privlaio
sekundarne, obuhvatnije juniorske grupe srednjih kola, kao to su srednje strune kole.
Prednost Rute 1 je da tura moe biti povezana sa posjetom drugih turistikih atrakcija
Tvravom Kasselburg, koja sadri parkove orlova i vukova. Kombinacija ove dvije ponude
stvara zadovoljavajui dnevni izlet za posjetioca.
Svi kapaciteti geoparka Vuklaneifel nude geo ekskurzije za zainteresovane goste. 1994.
godine turistika organizacija je poela objavljivanje zajednikog geo programa koji sadri
sve geo aktivnosti obuhvaene raznim geo kapacitetima. Planiranje geo aktivnosti je
takvo da gosti mogu uestvovati u raznim geo aktivnostima svakog dana tokom njihovog
boravka u Vulkaneifel - u. Aranman aktivnosti su razvili i realizovali donosioci turistikih
odluka. Tokom godina, razliiti programi su obuhvaeni razliitim grupama posjetilaca. Ovi
dogaaju ukljuuju geoture du ruta geoparka i geo staza, posebno interesantne ponude,
geoloke seminare, geo vikende, geo razgovore, Geo na biciklu (Geo on the bike) i
Geo za djecu (Geo for kids).
Broj geo ekskurzija je velik i svakog vikenda je u ponudi drugaija geo tura. Dva ili tri
geo razgovora se odravaju u svakom kapacitetu godinje, ali zbog visokih cijena, posebno
interesantne ponude za hobije geoturista nijesu due vrijeme organizovane. Posveeni vodii
geoparka prate svaku aktivnost i, takoe, postoji poveanje broja specijalnih tura.
Turustiki marketing i slika Velkaneifel a
Objavljivanje geo magazina Geoivot Vulkaneifel a (Geolife Vulkaneifel) (naziv
promijenjen u Vulkaneifel Magazine) je zamijenilo brojne flajere koji su postojali prije 2000.
Magazin, dostupan u Njemkoj i Holandiji, sadri informacije u regionalnim temama, plan
geo ekskurzija sa ciljem rezervisanja i listu dostupnih suvenira. U periodu izmeu 2001 i
2004, distribucija magazine je varirala izmeu 30 000 i 50 000.
Suveniri geoparka (kao to su blokii za biljeke sa geolokim motivima, razglednice i
replike izumrlih insekata iz Gerolsteina) su se razvili zajedno sa kompanijama i stvorile
vanu ekonomsku saradnju. Osim toga, ravoj ukljuuje proizvodnju svijea sa geolokim
23

motivima, lutke Willi Basalt i porodine knjige Vulkaneifel. Ukljuivanje kompanija iz

regiona Eifel u stvaranju ovih proizvoda je pokazalo kao dobra strategija, koja je ve navela
druge kompnanije da razmiljaju o novim linijama proizvodnje.
Sa profesionalnog i politikog aspekta, osnivanje kompanije Geo and Nature Park Company
Vulkaneifel Geopark GmbH 2004. godine je drugi korak u odrivom razvoju Geoparka.
Prije ovog dogaaja, politiki komiteti poeli sa nacionalnim marketingom i
standardizacijom usluga kroz informacije, smjernice i pomo osnivanju kompanije Eifel
Tourismus GmbH u Prumu 2002. godine. Stalna saradnja izmeu ovee dvije kompanije je
baza za budui pozitivni razvoj regiona.

Primjeri inovativnog geoturistikog projekta u Vulkaneifel u i Evropska

saradnja
Dugogodinji projektni posao sa raznim partnerima i prezentacija i razmjena
informacija na profesionalnom nivou su doprinijeli rastu prihvatanja geoturizma u Njemakoj
meu geonaunicima od 1998. godine. Meutim, ovo nema veliki uticaj na regionalnom
nivou. Ovdje, primarno interesovanje lei u direktnoj efektivnosti investicija, koja se
reflektuje u brojnim gostima i prihodima. Stoga, efektivnost zavisi od geo proizvoda,
tranje, pozitivne rezonance i prihvatanja. Tokom 15 ogodinjeg perioda, veliki broj
investicija je napravljen u pogledu regionalne infrastrukture, muzeja, geo staza i geo ruta.
Stvaranje geo kapaciteta je rezultiralo poveanom podrkom dodatnih aktivnosti u cilju
postizanje njihove efektivnosti. Ovo je vidljivo u proizvodnji softvera, tj. turistiki
relevantnih proizvoda. Oni ne obuhvataju samo proizvode geo ekskurzija, ve i prodaju
tampanih medija Tranja za suvenirima od strane gostiju i realizacija selekcije tipinih
suvenira veoma ogranieno doprinosi razvoju novih geoturistikih pristupa u saradnji sa
partnerima EU u projektima koji su podrani od strane EU. Jedan takav primjer su projekti u
Vulkangarten Steffeln.
Vulkangarten Steffeln je stvoren kao mjera revitalizacije biveg kamenoloma lave
blizu vulkana Steffelnkopf. Dravne vlasti su koordinirale projektom kao modelom za
nastavak korienja geoturistikih aktivnosti. Kao rezultat, centar je sagraen 2000. godine iz
kojeg imuni posjetioci mogu vidjeti vulkanska polja Zapadnog Eifel a. To privlai 6000
posjetilaca godinje i imalo je znaajan uticaj na selo Steffeln. Kapacitet postojeeg hotela su
se poveali i mala radnja, koja je trebala da se zatvori, ali jo uvijek radi. Seoska zajednica se
poistovjeuje sa Vulakangarten i centarom sada rukovodi lokalna grupa Asocijacije Eifel u
Steffein.
Osim ovih vidljivih rezultata, postojale su i vane slike, koje ukljuuju njihov porast,
razvoj geoloke svijesti (ili geo - identiteta), prihvatanje meu optom javnou i
meunarodno prepoznavanje kroz saradnju sa bliskim evropskim regionima. Uspjean
zavretak regionalnog i evropskog projekta Razvoj geoturizma u Evropi rezultirao je
proizvodnjom magazina Geoivot Vulkaneifel a (Geolife Vulkaneifel) i geo suvenira iz
Vulkaneifel a, kao i stvaranjem Evropske Mree Geoparkova i utvrdjivanjem trgovinske
marke Evropski Geoparkovi.

24

Nastavak evropske saradnje je omoguio to da Vulkanska Kua u Strouh u

preduzme prve korake, 2003. godine, ka povezivanju sa irskom partnerskom zajednicom
Bunmahon u geoparku Coppercoast (Obala bakra).
Evropska Mrea Geoparkova
Razvoj mrea je inovativan koncept koji ima lokalne granice. U ovom sluaju, to je
Evropska Mrea Geoparkova, koja je ostvorena od geoparka Gerolstein i geoparka
Vulkaneifel u saradnji sa bliskim evropskim regionima u Francuskoj (Geoloka rezerva
Haute Provence, Digne les Bains), Grkoj (uma okamenjenog drveta Lesvos, Sigri) i
paniji (Kulturna partija Maestraezgo - Terruel). Ovo su osnivai Evropske Mree
Geoparkova i stvaraoci trgovinske marke Evropski geoparkovi, koja je registrovana kao
trgovinsko ime. Prvi projekat koji je pomogao izgradnji Mree je poeo 1998., i iniciran je od
strane francuskog partnera u Geolokoj rezervi Haute Provence. Ova saradnja je poela u
obliku pilot studije doneene u okviru LEADER programa Evropske Unije. Kao direktan
rezultat projekta, osnivanje regiona je doprinijelo kvalifikaciji mrenih regiona kao
Evropskih regiona koja je podrana od UNESCO a. Organizacione jedinice mree su
Savjetodavni Komitet, Koordinacioni Komitet (koji ima autoritet u donoenju odluka) i
administrativna elija Koordinacije. Evropska Mrea Geoparkova ima dva koordinatora,
koji su jednaki predstavnici Mree.
irok lanac instrumenata je iskorien od strane Mree. Oni ukljuuju karakter,
prihvaen od strane svih lanova Mree, koji definie kriterijume i zahtjeve filozofije
geoloke batine. Takoe, postoje dva simpozijuma godinje za svrstavanje i realizovanje
zajednikih projektnih aktivnosti, kao i godinju konvenciju za razmjenu trenutnih razvoja.
Mrea, takoe, ima internet mogunost informisanja lanova i saraivanja sa
zainteresovanim, visoko kvalitetnim regionima. Ona prikazuje i promotivne materijale
(stikere) i maloprodajne proizvode (blok za biljeke sa geolokim motivima etiri regiona, set
geo razglednica sa motivima etiri regiona, itd.). 2004. godine Mrea je ukljuila 23
regiona iz 9 zemalja.
Njemaka i ire - evropska saradnja izmeu geonauke i turizma je stvorila pozitivne
rezultate za geonaunike i utvrene lance zahtjeva i perspektiva. Svi geonaunici i politiari,
kao i turistiki specijalisti, su ukljuenu u implementaciju ovoga. Budunost geolokog
transfera znanja do opte javnosti je poela i uspjela mnogo vie nego to su naunici
oekivali. Promjena, kretanje, stalna inovacija i komunikacija sa drugim uesnicima su
sutina! Treba imati u obzir da planeta Zemlja nije mrtva i slijediti Galileove rijei: Jo se
kree! Shvatanje politike je oigledno u Globalnoj Mrei Geoparkova, osnovanoj od strane
UNESCO ve Divizije nauka Zemlje u februaru 2004. Tehniki aspekti i osnove ovog
razvoja su opisani u sljedeem dijelu.
UNESCO va Globalna Mrea Geoparkova
Da bi proirila iskustvo steeno u geoparkovima Gerolstein i Vulkaneifel na globalni
nivo, UNESCO (United Nation Educational, Scientific and Cultural Organization) trenutno
utvruje meunarodne mree geoparkova kako bi promovisala teritorije irom svijeta koje
integriu znaajne primjere Zemljine geoloke batine u strategiju regionalnog ekonomskog

25

razvoja. Geoparkovi u ovoj mrei su definisani kao teritorije gdje je geoloka batina Zemlje
sauvana i odrivo upravljana.
Geoparkovi:
1. Obrazuju i ue iru javnost o temama iz geologije i ekolokim stvarima
(obrazovanje)
2. Stvaraju alat za poveanje odrivog razvoja (turizam)
3. uvaju geoloku batinu za budue generacije (ouvanje)
Globalna Mrea Geoparkova pomognuta od strane UNESCO
Kao odgovor na odluku UNESCO vog Izvrnog odbora u junu 2001. i u skladu sa
preporukom Meunarodne grupe eksperata, kao i Naunog odbora meunarodnog
geonaunog programa na svom 29. zasijedanju u ferbruaru 2001., Divizija Zemljinih nauka
UNESCO a je bila pozvana istrai glavni cilj Obrazovanje u Zemljinim naukama
promovisanjem geoprakova kao multidisciplinarnih aktivnosti, obuhvatanjem UNESCO
vog prihvatanja do nacionalnih inicijativa. UNESCO vo uee u konceptu geoparka je
bilo uzeto u obzir, posebno u rastu javne svijesti za temama geoloke batine, uvajui puno
meunarodno prepoznavanje i imajui efectivan politiki uticaj.
Zajedno sa Meunarodnom savjetodavnom grupom geoparkova (koja obuhvata
geonaunike koji predtavljaju vladine i nevladine organizacije iz Amerike, Afrike, Azije,
Okeanije i Evrope, kao i Meunarodni geopnauni program(IGCP), Meunarodu uniju
geolokih nauka (IUGS) i Meunarodu geografsku unuju (IGU)), UNESCO je razvio
operativne smjernice koje obuhvataju direktne principe za nacionalne geoparkove
zahtijevajui da budu ukljuenu u meunarodnu Mreu.
Geopark, koji je zahtijevao UNESCO vo pomaganje je teritorija sa dobro
definisanim ogranienjima koja ima dovoljno veliku povrinu za lokalni ekonomski razvoj.
On sadri izvjesan broj mjesta geoloke batine (na bilo kom nivou) ili mozaik geolokih
entiteta posebno naune vanosti, rijetkost ili ljepotu, preprezentativnu oblast i njenu
geoloku istoriju, dogaaje i procese. Ovo moda nema samo geoloki znaaj, ve i
ekoloku, arheoloku, istorijsku i kulturnu vrijednost. Nacionalni park je pokrenut odreenim
autoritetom sa adekvatnom upravljakom strukturom, koja prihvata sopstvenu teritorijalnu
politiku za odrivi regionalni socio ekonomski razvoj. Ovo ima direktan uticaj na oblasti
obuhvaenim poboljanjem uslova ivota ljudi i na ruralno okruenje, kao i na jaanje
identifikacije populacije sa njenom oblau i aktiviranje kulturnog preporoda. Potovanje
okruenjae stimulisati, npr. stvaranje inovativnih lokalnih preduzea, mali biznis, industriju
koliba i nove poslove
prouzrokovanjem novih izvora prihoda (npr. geoturizam,
geoproizvodi). Ovo treba obuhvatiti dodatni prihod za lokalnu populaciju i privui privatni
kapital. To, takoe, slui kao pedagoki elemenat za obrazovanje, obuku i interdisciplinarno
istraivanje povezano sa geonaunim disciplinama, ire teme okruenja i odrivi razvoj.
Meunarodni skup je odran u UNESCO vim sjeditima u Parizu 13. februara 2004.
godine, gdje su prezentovane konana verzija Operativnih smjernica za Nacionalne
geoparkove koji zahtijevaju UNESCO vo pomaganje i preporuke. Globalna Mrea
Geoparkova pomognuta od strane UNESCO a je utvrena i njen cilj je da obuhvati
platformu saradnje i razmjenu pitanja geoloke batine izmeu eksperata i praktiara koja su
pod UNESCO m. Mrea obuhvata sve regione svijeta i donijee zajednike grupe koje
dijele iste vrijednosti, interesovanja ili pozadine. Globalna Mrea e posluiti razvoju modela
26

najbolje vjebe i odredie standarde teritorije , koje integriu uvanje geolokog bogatstva u
strategiju za regionalni ekonomski razvoj. 33 Nacionalna parka su procijenjena i sada su
lanovi Globalne Mree Geoparkova koji su pomognuti od strane UNESCO a.
Tokom godina i prije sadanje UNESCO ve mree, Divizija Zemljanih nauka je
utvrdila uske veze sa Evropskom Mreom Geoparkova. Obije rade na istim vodeim
principima, iako UNESCO ve ponude pokrivaju interesantne teritorije zemalja lanica na
globalnom nivou, poto Evropska Mrea Geoparkova izgrauje Mreu regiona lanica.
Sljedea procjena je da e regioni koji su dio Evropske Mree Geoparkova postati dio
Globalne Mree Geoparkova.
Globalna Mrea Geoparkova:

27

Zakljuci
Praktino iskustvo steeno godinama kroz inovativan posao i uspjenu saradnju
izmeu geonauka, lokalnog i regionalnog menadmenta zajednica, turistikih agencija i
uee lokalne populacije mora biti dostupno za sve. Ovo treba biti napravljeno uzimajui u
obzir potovanje lokalne situacije u pogledu politikih i upravljakih struktura, tradicije i
kulture svake zemlje. Prihvatanje i meusobna saradnja koncepta geoparkova je poela,
pratei smjernice koje je propisao UNESCO. Ovo je nastala uprkos upornosti manjim
razlikama izmeu preduzetih aktivnosti (npr. o pitanjima skupljanja/prodaje fosila).
Dugogodinji cilj e biti stimulacija formiranja regionalnih mrea na svim kontinentima, kao
to je Afrika ili Azija, za lokalne aktivnosti, kao istraivanje lokalne politike. Afrika je veoma
vana ciljna oblast za geoloku batinu i ima veliki potencijal za odrivi ekonomski razvoj.
Istorija Zemlje je zapisana u njenim pejzaima i u stijenama ispod naih stopala.
Samo ovdje se mogu zapaiti ciklusi promjena i obnova koji su podijelili Zemlju u prolosti i
e to raditi u budunosti. Suvie lako, zaboravljamo da geoloka istorija Zemlje; njene
stijene, minerali, fosili i reljefni oblici nijesu samo sastavni dio naeg prirodnog svijeta, ve
su neraskidivo povezani sa evolucijon ivota, njenim kulturnim razvojem i usponom
ovjeanstva.
Kao osnovni dio prirodnog svijeta, geologija i pejza su imali veliki uticaj na drutvo,
civilizaciju i kulturnu raznosvrsnost, posebno u pogledu formiranja i lokacije resursa
minarala I energije, bez ega modern drutvo ne bi moglo da funkcionie. Nae korienje
zemljita za agrokulturu, umarstvo, rudarstvo, vaenje kamena i za izgradnju kua i gradova
je povezano sa osnovnim stijenama, tlom i reljefnim oblicima.
Ovaj zapis Zemljine istorije je iznenaujue krto. On mora biti uvan tako da budue
generacije mogu uivati i poboljati nae razumijevanje banefita planete i ovjeanstva. Mi
trebamo teiti ka uvanju ove geoloke batine zato to je to od naunog, kulturnog i
estetskog znaaja, kao i ka posjedovanju potencijala za ekonomski razvoj. uvanje Zemljine
raznovrsnosti mora ii uporedo sa potovanjem kulturne raznovrsnosti, koja je uskrsnula
vremenom.
Utvrivanje geoparkova trebalo bi biti zasnovano na jakom konceptu, politikoj i
finansijskoj dugogodinjoj podrci i profesionalnim upravljakim strukturama. Sve ovo je
prikazano kroz dva njemaka primjera. Iako mali i ruralni, ti regioni imaju ogroman
potencijal za odrivi razvoj, koji je neraskidivo povezam sa uvanjem naeg okruenja.
Primjeri ilustruju kako lokalna akcija stvara povratnu reakciju koja doprinosi globalnoj
akciji.
Potvrde/priznanja
Mi elimo da izrazimo posebnu zahvalnost svim institucijama koje su ucestvovale i
osobama koje su pomenute u ovom poglavlju. Saradnja izmeu grupa sa razliitim
mentalnim karakteristikama, kao to je turizam, nauka i ekonomija, zahtijeva otvorenost,
razumijevanje, konstruktivnu kritiku, kompromis i spremnost na promjena. Naa specijalna
zahvalnost ide Klaus Schafer za njegovo strpljenje, razumijevanjem, konstruktivnim
doprinosima u diskusijama i podrci za geo stvar. Mi, takoe, elimo da se zahvalimo
profesoru Georg Buchel za njegovu privrenost donoenju geolokih javnih veza na

28

univerzitetu. Prva tri autora ele da se zahvale naem ko autoru Dr Margarete Patzak za
profesionalnu podrku koju smo dobili od UNESCO a, Divizija Zemljinih nauka.
13. PITANJA I IZAZOVI GEOTURIZMA
Turizam je poveao za vie od 100%, u periodu izmeu 1990 i 2000 na svjetskim
vruim mjestima, bogatstvo vrsta i suoavanja sa ekstremnim prijetnjama slagajui se sa
izvjetajem o biodiverzitetu objavljenog od strane Meunarodnog uvanja (CI) i Programa
okruanja Ujedinjenih nacija (UNEP). Turizam i biodiverzitet: Globalni otisak maping
turizma (Tourism and Biodiversity: Mapping Tourisms Global Footprint) je najobuhvatnija
studija te vrste fokusirana na uticaje turizma na bioloku raznovrsnost. Biodiverzitet vruih
mjesta je zabiljeio turistiko poveanje za preko 100% u periodu izmeu 1990 i 2000. U
stvari, u trenutnim oblastima rast je bio poljuljan. Tokom prole decenije, turizam se poveao
za vie od 2000% u Laos u i Kambodiji, blizu 500% u junoj Africi, preko 300% u Brazilu,
Nikaragvi i El Salvadoru i 128% u Donimikanskoj Republici.
Turizam proizvodi 11% globalnog bruto drutvenog proizvoda, zapoljava 200
miliona ljudi i transportuje blizu 700 miliona meunarodnih putnika godinje ovo je stvar
za koju se oekuje da se duplira do 2020. On se smatra jednom od najveih industrija na
planeti (iako nije). Mjesta sa prirodom i avanturistikim putovanjem,sa Zemaljski
najkrhkijim visokim biodiverzitetom su jedan od najbre nastuih segmenata turistike
industrije gdje e vei dio ove ekspanzije zauzeti mjesto. Iako turizam ima potencijal za
obuhvatanjem mogunosti za uvanje prirode, turistiki razvoj ako je sproveden nepravilno
moe biti velika prijetnja biodiverzitetu.
Sa svjetskim oblastima biodiverziteta pod prijetnjom, mi vjerujemo da je vrijeme da
se pomogne da se iskoristi prirodni fokus turizma, kao i da se premjesti ovaj akcenat sa
biotikog okruenja na vie integrisani pristup s obzirom na abiotike faktore. Stoga,
ekoturizam generalno i, posebno, divlji turizam mogu imati koristi od odrivog razvoja
geoturistike industrije. U sutini, ekoturizam ve ukljuuje elemente geoturizma, sa
akcentom na prirodne oblasti, osjetljivost ivotne sredine i obrazovanje korisnika. S druge
strane, divlji turizam bi imao koristi od interesovanja u geoturizam, a ovo moe ukljuiti
drugu opciju za turiste koji ele napraviti znaajna putovanja u prorodnim okruenjima. Ova
rasprostranjenost turizma bi zauzela biotika vrua mjesta i, umjesto toga, razvoj
interesovanja u prikladno planiran, razvijen i rukovoen turizam u nekim svjetski
interesantnim i razliitim reljefnim oblicima. Meutim, bez obzira na to da li se ili ne dogaa
ovo, interesovanje u geoloki turizam je bio u porastu neko vrijeme.
Porast geoturizma
Interesovanje u geoturizam je prisutno irom svijeta. Zemljino abiotiko okruenje
uvijek privlai turiste, ali posebno u posljednim godinama, sa pojavom globalne svijesti o
okruenju kombinovanoj sa erom masovnog turizma kada su geoloke atrakcije postale
poznatije. Neki primjeri i opisani sluajevi se nalaze u ovoj knjizi. Kratak pogled na neke
nove ukljuuje primjere ekoturizma u Irskoj, Engleskoj i SAD a.
1. Irska. Irska je jedna od mnogih zemalja koja promovie svoje geoturistike
destinacije. Ona iznosi da ono to izdvaja Irsku kao posebno mjesto je
jedinstvena prirodna ljepota i odsustvo zagaenja i promocija dramatinog
29

vulkana i lednika. Jezero Myvatn je oblast koja lei na srednjo atlanskom

grebenu i to je geoloki jedno od najinteresantnijih mjesta na Zemlji. Greben je
podmorski planinski lanac koji izbija na povrinu u Irskoj. On raste po nekoliko
centimetara godinje pod uticajem tektonskih ploa koje se ovdje odvajaju sa
tokom magme na Zemljinu koru. Srednjo atlanski greben presijeca Irsku
dijalonagno od jugozapada do sjeveroistoka. Vulkanska erupcija moe topiti
lednik i slati ogromne djelove leda i vode do nizina. Pseudo krateri se formiraju
kada vulkanski material tee vodom. Nalik na mini vulkane, oni su obiljeili
jezero Myvatn. U ovom pojasu zemlje, postoji bezbroj bazena vrelog blata koji
emitiju supervrui dim i gas. Du june obale, u laguni Jokulsarlon, oblast je
poznata po santama leda koje se lome u vodu. Ovdje se javlja izdizanje ledenih
litica, nosei garavi sloj lednikog tla, dok neke druge imaju trake plave i bijele
boje. Na sjeveru zemlje, lei, planina (vulkan) Krakla, ija je poslednja erupcija
bila 1984. Ona lei ispod vrue zone, Grebena, i obuhvata dimljenje peina sa
lavom, pukotina i krhkih povrina. Znaci u Engleskoj i Irskoj upozoravaju
posjetioca da Zemlja je ekstremno vrua i opasna za pjeaenje. To sugerie da
posjetioci mogu etati na oznaene staze i nikad ne smiju prelaziti kroz ograde
koje ograniavaju opasne zone.
2. Engleska. ak i u preizgraenom okruenju kao to je Engleska, geoturizam je u
porastu to dokazuju primjeri u poglavljima ove knjige. Primjer se dogaa juno
od ekonomskih i istorijskih gradova Bath i Bristol, gdje krenjaki nagib Mendip
Hills raste iznad nivoa ravnica Somerset, koje su zahvaene poplavama. Mendips
se prostire na duini od 30km od Frome na istoku, do prirodnog uda Engleske,
edar klisure, na zapadu. Uski kanjon strmih strana ove klisure je najduplji I
rajdui u Britaniji i visoke vertikalne litice presijecaju tlo kanjona blizu 3 km.
Milionima godina, rijeke su duboko presijecale krenjaka brda. Na obije strane,
neravne stijene nose ostatke kamenoloma. Vrh litice Klisura Walk, oznaen kao
predmet specijalnog naunog interesovanja, vodi kroz brdsko imanje Markiza u
Bath. Najpopularnija atrakcija edar klisure je edarske snijene peine. One
obuhvataju 100 peina, isklesane od krenjaka koji je obiljeio Mendip lanac.
Danas vie od pola miliona ljudi godinje putuje kroz klisuru, a 300 000 njih
posjeuje peine. Vodii vode dolje do osvijetljenih peina kroz krenjake
oblike isklesane podzemnim rijekama. Najmanje 5 000 ljudi godinje stekne
iskustvo u peinama koje je za jedan stepen vee od avanturistikog pjeaenja
kroz peinu.
3. SAD. Nacionalni park Haleakala Vulkani, Havaji, je smjeten na ostrvu Maui.
Park uva izuzetan vulkanski pejza gornjih nagiba Haleakala i oznaen je kao
Meunarodna rezerva biosfere 1980. godine. Izolovana u srednjem Pacifiku,
Havajska ostrva formiraju dio najvee zabaene grupe ostrva na Zemlji. Ona su
nastala kada se Pacifika ploa pomjerila kroz vulkanska vrua mjesta unutar
zemljinom pokrivaa. Udaljena 4 000 km od najblieg kontinenta, ona nikad
nijesu imala drugu vezu sa kopnenom masom. Planinski oblici kratera Haleakala
stvorili su narandasto crvene lava zidove, formirane brojnim erupcijama
milionima godina. Park ima tri posjetilaka centra, lanac geolokih aktivnosti i
brojne samovoene staze ukljuujui jedno do vrha (2682m).

30

Ova tri primjera izraavaju zemlje i regione koji su prikljuene razvoju geoturizma.
Meutim,takav entuzijazam moe prerasti u brojna razvojna pitanja.
Razvojna pitanja
The Stonerose Eocene Fossil Site u Vaingtonu, SAD, je velika regionalna
geoturistika atrakcija. Obuhvata fosile iz perioda eocena12 (grki zora za ivot) koji su
stari 50 miliona godina. Ovo mjesto je jedno od najbogatijih izvora fosilnih primjeraka u
svijetu. Prema Dafley and Dafley (2000), ovo su svjetski eocenski fosili koji sadre najbolji
Sjevernoameriki zapis o brdskom toplom temperamentu subtropskih stanovnika. Mnogi od
pronaenih fosila su biljke i stvorenja koja nijesu dugo postojala. Od velikog znaaja je
najranije poznati zapis o mnogim lanovima Rosaceae (roze) porodice, koja daje svoje ime
mjestu. Fossil Site ukljuuje interpretativni centar i kontrolisano kopanje fosila je jedna od
najohrabrenijih aktivnosti. Fosilni ostaci ukljuuju najmanje perfektno formirane i ouvane
listove, insekte i tanke ribe. Posjetiocima je dozvoljeno da uzmu tri fosila dnevno po osobi.
Ovo je izvanredna situacija i jedina koja moda nije odriva, ali u sadanjosti ona stvara
veliko svijetlo za posjetioce koji posjeuju ovu rekreativnu, obrazovnu i naunu atrakciju.
Obrazovna verzija kopanja fosila u Stonerose se dogaa u peini Porcupine, Juni
Park, Kolorado, SAD. Svake godine, Denverov prirodno istorijski muzej i Zapadno
peleotoloko drutvo okuplja nastavnike sa mogunou iskopavanja fosila tokom
dvonedljnog poljskog kapma. Peina je smjetena u Rocky planinama na visini od 2895m. To
je vano mjesto zbog raznovrsnosti i bogatstva fosilima.
Ovi primjeri prikazuju da geoturizam ne moe se jednostavno smatrati kao vie
otporna opcija ekoturizma. Zaista, geoturizam moe izrasti u itav paket tetnih uticaja.
Meutim, klju uspjenog geoturistikog razvoja lei u prikladnom planiranju, razvoju i
upravljanju.
Geoturistiki potencijal
Primjeri obuhvaeni ovom knjigom prikazuju mjesta gdje postoji potencijal
geoturistikog razvoja. Sa paljivim planiranjem, uzimajui u obzir odrive principe
ouvanja okruenja, blagostanje zajednice i ekonomske koristi, geoturizam nudi potencijalne
osnove za zajednicu i/ili regionalni razvoj mnogih mjesta irom svijeta. Primjeri iz literature
ukljuuju mogunosti za Saudijsku Arabiju, ile, India, Kina i Trinidan i Tobago
Reljefni oblici Saudijske Arabije u globalu, i Rijad oblasti posebno, imaju sopstveni
potencijal za naune i rekreativne ciljeve. U nekim oblastima Rijada, otporniji reljefni oblici
su preporueni za nauno korienje. Sugerisano je da krhkija niska zemlja okruena
prirodnim jezerima, pjeane dine i drugi oblici mogu se razviti u rekreativne svrhe. Cijela
drava je obdarena sa geolokim i geomorfolokim oblicima koji obezbjeuju odlinu
osnovu za razvoj geoturizma.
uvena geoturistika oblast je Temuko u ileu, koja je poznata po vulkanima,
nacionalnim parkovima, naseljima Mapuche i ski rezortima. Grad je prolaz do jezera
Villarika i blizu je vulkana Villarika (2900m). Vulkan je aktivan i poslednja erupcija je bila
1996. Plan vulkanske evakuacije moe se pronai na vratima svake hotelske sobe u toj
oblasti. Na jugu zemlje lei Punta Arenas, prolaz do Patagonije. Nacionalni park Torres del
12

Druga epoha doba tercijara, izmeu paleocena i oligocen epohe.

31

Paine je jedan od nekoliko preostalih primjera nerazvijene prirodne svjetske ljepote i

deklarisan je kao Rezervat biosfere od strane UNESCO a. Tektonski pokreti prije 12
miliona godina su stvorili planine, dajui im oblik kula i rogova i ovo je jedno impozantno
mjesto oblassti lednika, jezera i vodopada, obezbjeujui izvanredne fotografske mogunosti.
Turisti iz razliitih djelova svijeta pronalaze svoj put do zabaenih regiona, prije svega do
gledanja zadivljujuih planinskih pogleda.
Jedno mjesto u ileu sa geoturistkim potencijalom je pustinja Atakama u sjevernom
dijelu zemlje. Udaljena 4 sata vazdunom linijom od glavnog grada Santiaga, Atakama je
najsunija pustinja u svijetu i dom je razliitih geolokih oblika. Skoro putpuno prazne sa
biljnim i ivotinjskim svijetom, mnoge oblasti pustinje su povezane sa mjeseevim pejzaom
posebno u Dolini Mjeseca, oblasti isklesanih skulptura koje su smjetene usred iroko
otvorenih prostora. Druge oblasti pustinje nude razliita iskustva, kao to je Salar de
Atakama, dravna najvea deponija soli.
Druga potencijalna mjesta identifikovana za geoturizam nalaze se u blizini sela Lonar,
Maharashtra, Indija. Ostaci meteora su ugraeni na dnu dvokilometarskog prenika kratera.
Krater je popunjen sa slanim jezerom, dubokim 170m, koji presuuje tokom godine i
preostali dio ograene oblasti obuhvata potoke sa svjeom vodom i movaru. Krater je
jedinstven, sa skoro perfektnom krunom depresijom u basaltnom protoku Dekan visoravni.
Do danas, krater se nije razvio za turizam, iako Turistika razvojna korporacija Maharashtra
je objavila planove njegovog razvoja i promocije. Njegova blizina peinama Ajanta i Ellora,
koje su svrstane u listu Svjetske batine, ini ga idealnom geoturistikom atrakcijom. Ove
peine su vrijedne panje, dok su tri glavne indijske religije priloile zajedniku tubu zbog
mira peina od kada su one stvorene. Ove peine su svrstane u listu Svjetske batine zbog
njihovog izuzetnih reljefnih oblika, skulptura i arhitekture.
U Newfoundland13 u Kanadi javio se pad lovne industrije tokom poslednjih godina i
zbog toga mnoge zajednice su okrenute turizmu, kao aternativnom izvoru ekonomske
aktivnosti, prihoda i razvoja. Osim toga, prolost turizma se fokusirala na stjenovite litice
pronaene du obala, ali sada oblasti sa primorskim dinama su otkrivene. Ove obale sa
dinama su postale prepoznatljivi turistiki proizvodi, zasnovani sa pjeskovitim plaama i
prisustvu tetnih vodovodnih zvidovki. Meutim, ovaj turizam vri pritisak na obalu
stvarajui ubrzanu eroziju i pogoravajui injenicu da postoji samo ogranieni priliv pijeska
dostupan za popunjenost dinama. U deceniji izmeu 1989 i 1999, broj posjetilaca
Newfoundland je povean za 33.3 % (od 300 000 do 400 000). Posjeta plaama zbog
zadovoljstva i rekreacije je, takoe, poveana, stvarajui znaajnu degradaciju dinskog
sistema. Staze su oteene linearnim eksplozijama (rupama), od kojih su neke duboke
najmanje 2m. Korienje teretnih vozila nije regulisano, i oni su doveli do proliferacije
(naglog porasta) staza i poremeene vegetacije, kao i do stvaranja velikog smea. Ouvanje
ovih mjesta je neophodno, ali glavni problem je nedostatak spoznajne vrijenosti regiona,
posebno od strane lokalnih zajednica. Stoga, prvi korak ka odrivom turizmu je informisanje
i edukacija rezidenata o vrijednostima krhkog dinskog sistema. Centralna taka takvog
pristupa e biti da obori generalno odrano opaanje da dine predstavljaju granicu izmeu
parkiralita i obale, i umjesto toga da se bori sa oblasti koja izaziva geoturistiko
interesovanje i potencijal. Kada ovo bude sprovedeno, onda geoturistiki razvoj moe se
nastaviti. Prema Wilsonu, menadment i marketing obala sa dinama koji su zasnovani na
uvanju nijesu inkompatibilni ciljevi, dok Newfoundland ovo interesovanje u turizam je
13

Veliko ostrvo na istonoj obali Kanade.

32

dolo istovremeno sa razvojem ekoloke svijesti. Meutim, preporueno je da razvoj treba da

bude fokusiran dalje od krhkih dinskih oblasti. Ako se ovo desi, onda Newfoundland e moi
da razvije turistiku industriju kako bi pokrio gubitke nastale smanjenjem tradicionalne lovne
industrije.
Studija sluaja 13.1: Potencijalni geoturistiki razvoj sluaj Trinidad & Tobago (od
Day i Chenoweth, 2004)
Kreviti pejzai Trinidada i Tobaga ilustruju geoloki pejza koji treba da se razvije u
geoturistike svrhe i zbog toga oni nude zemlji veliku mogunost za planiranje i razvoj
odrive geoturistike industrije sa zajednicom i ekonomskim benefitima.
Ostrva ove drave lee nedaleko od sjeverne obale June Amerike. Ona su locirana na
sjevernoj ivici junoamerike ploe, blizu june granice Karibanske ploe. Lanac krenjakih
oblika izbija na povrinu, predstavljajui 100km dug red tropskih krakih reljefnih oblika.
Ovo ukljuuje peine, izvore, dolinske sisteme i lanac dolina (ponori), ukljuujui oblast
poligonalnog kra. Dominantni reljefni oblici su individualne doline, ponekad svrstane u
linearne grupe. Nagibi dolinskih polja ukljuuju dolinske sisteme i male efemerne
(privremene, prolazne) izvore. Peine su, takoe, prisutne, sa Aripo sistemom koji se protee
na duini od 850m.
Krevite podloge su modifikovane brojnim ljudskim aktivnostima, ukljuujui sjeu drveta,
izazivanje kamenoloma i agrokultura. Turizam, takoe, ima uticaj na zemljite, sa redovnim
posjetiocima do veih peina. U peinama se gnijezde neke ptice, koje su poznate po nonom
traganju za hranom.
70 ih godina prolog vijeka vlada je razmotrila mogunost za turistiki razvoj peina, ali ne
u komercijalne svrhe. Meutim, mnogo kra je pod poveanim ljudskim pritiskom i na
Tobagu kru prijeti stambeni i komercijalni razvoj ironino, mnogo toga je povezano sa
turizmom. Ali, samo mali dio ovih oblasti je zatien, iako postoje neki rezervati prirode, kao
to je ogranieno uvanje peina. U cilju zatite kra integrisani sistem zatienih oblasti bi
trebao biti uveden u okviru plana odrivog razvoja turizma.
Teza na temu geoturizma
U ovoj knjizi postoji nekoliko tema koje su jasno sumirane ovdje:
1. Ne postoji generalno prihvaena definicija geoturizma
2. Virtuelno sve zemlje imaju nekoliko geolokih resursa sa potencijalom za
geoturistiki razvoj
3. Uticaji geoturizma nijesu jo uvijek dobro poznati
4. Klju stvaranja geoturizma prihvaenog od strane turista je prava interpretacija
5. Geoparkovi imaju potencijal za geoturizam u zajednicama, na regionalnim i
nacionalnim nivoima
Termin geoturizam
Ne postoji univerzalno prihvaena definicija turizma. Na makro nivou, rije
geoturizam obuhvata termin koji se odnosi na masovnost turista u geografskom smislu. Uz
ovo, ogranien je termin fokusiranja na geografski turizam prisup koji je dat u knjizi. ak
33

unutar ove definicije moemo vidjeti razlike u miljenjima saradnika ove knjige, od Frey
ovog generalnog pristupa geoturizmu kao transferu geonaunog znanja i ideja do opte
javnosti pa do mnogo specifinije definicije date od strane Geolokog drutva turizma u
geolokim pejzaima (London) (Gates ova definicija). Zaista, Pforr i Megerle su iznijeli da
termin je predmet rasprave u turistikoj industriji, kao i meu politiarima, uvarima,
geografiarima, geolozima i akademicima.
Vjerovatno najblia definicija nama koja je data u ovoj knjizi je Hose ova, ija rana
definicija je troak interpretativnih i uslunih olakica do dostupnih turista da bi se steklo
znanje i razumijevanje geologije i geomorfologije na mjestu (ukljuujui njen doprinos
razvoju Zemljinih nauka) izvan nivoa estetskog prihvatanja. Na pogled je konkurentan
njegovom i jasno u tom geoturizmu se misli na turizam zasnovan na geolokim oblicima i
procesima u abiotikom pejzau.
Stoga, definicija geoturizma se pojavljuje na isti put kojim je prije gazio
ekoturizam. To je stara pria o purist (istuncu) naspram stanovita generaliste. Mi se
drimo obrazaca, dok je oigledno da termin je prihvaen kao ira besmislenost meu
populacijom. Meutim, sutina je da je termin definisan i okarakterisan, tako da se
univerzalno znaenje pripisuje tome. Knjiga je izloila lanac znaenja; sada je na drugima da
raspravljaju o tome vie.
Geoturistiki potencijal
Drugo saznanje koje proizilazi iz kolekcije poglavlja ove knjige je da virtuelno sva
mjesta posjeduju potencijal za geoturizam. Ljudi ive na zemlji i zemljini reljefni oblici su
ogromni i raznovrsni. Dok mi moemo iroko kategorisati stijene u tri glavna tipa
sedimentne, metamorfoloke i ognjene i reljefne oblike u etiri glavna tipa planine, platoi,
brda i ravnice, svako mjesto na Zemlji je razliito i stijene i reljefni oblici imaju svoju priu
formiranja. Ova kombinacija oblika i procesa je komplikovanija od doprinosa geolokog
vremena, koje je podijeljeno na ere, periode i epohe.
Bilo koje posebno mjesto na Zemlji ima sopstveni osjeaj za mjesto i priu
formiranja, osim spektakularnog pejzaa, reljefnog oblika ili geolokog procesa koji se
dogaa danas. U otkriu ove prie moe se uoiti da geolozi mogu postaviti temelj
geoturistikog razvoja i u procesima oni mogu pomoi zajednice, regione i zemlje zbog
boljeg razumijevanja njihovog osjeaja za mjesto. Neki od primjera u ovoj knjizi su primjeri
geoturistikog razvoja i brojne potencijalne mogunosti su izneene. Stara izreka da svako
mjesto nema turistiki potencijal se ne odnosi na geoturistiki potencijal, i gravno naelo
geoturizma lei u efektivnoj interpretaciji.
Geoturistiki uticaji
Primjeri pomenuti u ovoj knjizi govore da geoturizam ima pozitivan uticaj na
zajednice, a u stvarnosti knjiga upozorava itaoca na mnogo mogunosti tetnih uticaja
izazvanih geoturizmom. U tom pogledu, doprinosi Calaforre i drugih su posebno korisni.
Njegov rad na ekolokim uticajima turizma, posebno u peinama, obuhvatao je smjernice za
odrivi razvoj turizma.
Ako se geoturizam razvije u odrivu industriju, jedan od prvih zadataka je
razumijevanje velike rezonance na koju e da se razvije. Abiotiki oblici, kao i biotiki,
34

takoe, pate od tetnih uticaja. Primjeri dati u ovom poglavlju za Newfoundland, kao i u
nekim drugim poglavljima, ukazuju da pejzai, reljefni oblici, stijene i fosili mogu negativno
uticati na ljude. tavie, kljuni zadatak je obavljanje istraivanja uticaja turista na abiotiki
pejza, tako da mi se moemo kretati od kvaliteta do kvantiteta razumijevanja. Dok je u
nekim geolokim okruenjima ova informacija poznata, u mnogim nije. U cilju izgradnje
fondacije za uspjenu geoturistiku industriju, prva stvar koju moramo uraditi je
razumijevanje geolokih resursa i mogueg turistikog uticaja na njih
Primjer upravljanja tetnim uticajima geoturizma je pronaen u Nacionalnom parku
Zion, juni Utah, SAD. Park predstavlja dramatini pejza izvajanih kanjona i dramatinih
litica lociranih u voru platoa Kolorada, Velike Basin i Mojave pustinjske provincije. Park je
promovisan kao vitrina geologije i reljefni oblici i procesi njihovog formiranja su visoko
postavljeni u svjetskom interpretativnom programu. Vebsajt Nacionalnog parka
(www.nps.gov.zion/geology.htm) opisuje mnoge procese u parku, ukljuujui sedimentaciju,
podizanje, eroziju, klizita i poplave. Park je veoma posjeen i 1997. godine posjeta je
iznosila 2.4 miliona godinje i nastavila je da raste. Kao rezultat toga, park je uveo autobusku
liniju od oblinjeg sela Springdale pravo do sredita (srca) parka. Autobusi su bili na gasni
pogon i kao rezultat toga zagaenje i kongestija (prepunjavanje) parka su se smanjili. Osim
toga, park se fokusirao na lanac obrazovnij i interpretativnih aktivnosti i pjeake ture koje
uvode turiste u geologiju parka.
Uloga interpretacije
Potpora mnogih poglavlja ove knjige je glavna uloga interpretacije u geoturizmu.
Rezultati knjiga su ve pisani na osnovu interpretacije prirodne oblasti turizma. Virtuelno, ne
postoje knjige geoturistike interpretacije. Izuzetak je doprinos Hosea. U poglavlju 12 dati su
mnogi njegovi doprinosi na ovu temu, ukljuujui njegovu doktorsku disertaciju 2003.
godine. Nema sumnje da sveobuhvatna knjiga na temu od ovog autora e vremenom
obuhvatiti i sutinske informacije o tome kako interpretacija moe koristiti geolokom
razumijevanju i turizmu.
Uprkos gore navedenom, iznenaujue saznanje iz doprinosa ove knjige je proirilo
lanac interpretativnih elemenata korienih u geoturizmu. Na makro nivou, jasna studija
sluaja Naa dinamina Zemlja (Edinburg, kotska) Mc Keever a je svjedoanstvo glavne
geoturistike atrakcije. Na drugom kraju, studija sluaja Park Harriman state, Njujork, SAD,
je pouna i inovativna, sa interpretativnim resursima ukljuujui vebsajt i video. Negdje
izmeu je jedinstvena geoloka interpretacija Velikog Kanjona, koju su pruili uvari vodee
ture kroz rijeku Kolorado.
Postoji nekoliko primjera koji nastaju geoturistikim korienjem interneta za
interpretaciju i promociju. Dva primjera iz SAD a su drave Iowa i Arizona. Iowa ini dio
srednjo zapadnih drava SAD a, koje su podijeljene ravnicama, bez planina. Meutim,
ovdje lee obimna Brda lesa Iowe (Loess Hills of Iowa) jedna od dvije obimne deponije u
svijetu, druga poslije najvee u Kini. Brda su podijeljena deponijama mulja, nazvanog les,
koji je doneen izlijevanjem Misuri rijeke na ravnice, prije oko 30 000 godina. U
interesantnom razvoju, organizacija Orlovi nokti brda lesa Iowe (Woodbine Loess Hills
Computer Club of Iowa) je odluila da prikae brda kroz promociju njihovog lokalnog
pejzaa. lanovi kolskog kluba se sastaju poslije kole dva puta nedeljno da bi obratili
panju na projekte koji obuhvataju nauku, matematiku i tehnologiju. Oni trenutno rade na 10
35

projekata, a jedan je promocija sopstvenog pejzanog bogatstva, Brda lesa (Loess Hills). Do
sada studenti su proizveli tri postera istiui slike njihovog slikovitog pejzaa, prirodnih
centara i drugih atrakcija. Ovo je dobra ilustracija male kolske zajednice koja dijeli geoloke
atrakcije sa ostatkom svijeta kroz internet tehnologiju.
Pojava geoparkova
Dok je popularizacija ouvanja pokreta relativno skora pojava, tokom poslednjih 130
godina ljudski rod je uloio znatan napor u zatitu i uvanje okruenja kroz stvaranje
zatienih oblasti. Ovo je proizilo iz pokreta Nacionalni park, i danas lanac nacionalnih i
pomorskih parkova i drugih zatienih oblasti je obuhvatio cijeli svijet. Rad ovoga na
meunarodnom nivou je rezultirao utvrivanjem liste prirodnih i kulturnih Mjesta Svjetske
Batine, od kojih su mnoga mjesta svrstana zbog izvanrednih geolokih pojava. Primjeri
ukljuuju Veliki Kanjon i Josemit (Yosemite), SAD; Sagamartha (Mont Everest), Nepal;
Uluru i Veliki koralni greben, Australija.
Pojava novijeg datuma je utvrivanje geoparkova od strane UNESCO a radi
promocije mjesta koja integriu znaajne primjere Zemljinog geolokog bogatstva u
strategiju za regionalni ekonomski razvoj. Potez je utvrivanje Meunarodne Mree
Geoparkova, a brojni su utvreni u Austriji, Kini, Francuskoj, Njemakoj, Grkoj, Italiji,
Sjevernoj Irskoj, paniji i Ujedinjenom Kraljevstvu. Predviamo da e ovaj projekat
unaprijediti gepturizam na raznim nivoima irom svijeta. Kroz meunarodno potovanje i
vidikrug UNESCO a, geoparkovi su ve poeli stvarati svoju oznaku u zajednicama i
regionima; ak sa veom dravnom svijesti, pokret geoparkova e postati oznaka visine za
geoturistiko prihvatanje od strane vlada, regiona, zajednica i turista. Opasnost u ovome je u
tome da parkovi jednostavno staju ispred vlada ekajui komercijalizaciju dravne geoloke
imovine kroz legitimizaciju turizma, umjesto kroz percepciju korienja zemljita u svrhu
ekploatacije minerala rudarstvom.
Zakljuci
Tokom poslednje dvije decenije, interesovanje turizma u prirodne oblasti se primjetno
povealo. Do danas, veina ovog interesovanja se fokusira na biotikim elementima (flora i
fauna) i neto manje na biotikim oblicima (kao to su geoloki reljefni oblici i procesi).
Meutim, u proloj deceniji interesovanje je bilo usmjereno ka pojavama geolokog turizma
ili geoturizma. Atrakcije su se razvile i ture su poele. Sjeme ove novonastale industrije je
posijano i pojedinci, zajednice, regioni, zemlje i meunarodne organizacije poinju da se
ugledaju.
Paralele izmeu ekoturizma iz prole decenije i geoturizma danas su jasne. Javlja se
problem definicije i karakterizacije, uticaja i menadmenta, edukacije i interpretacije,
sertifikacije (potvrde) i akreditacije i marketinga i promocije. U srednjim 2000 im
industrija ekoturizma se razvila i mnogo originalnih pitanja je istraeno i raspravljano i sada
odgovarajua rjeenja su otkrivena. Nekad vagon za operatere koji su eljeli da zarade na
svijesti o okruenju, sada poslovni ekoturizam je shvaen od strane korisnika koji su svjesniji
i pronicljiviji i tako e to biti sa geoturizmom.
Na kraju, druga istina steena iz ekoturizma, takoe, upuuje na geoturizam, u kojem
svi geoloki atributi se ne posmatraju kao potencijalni turistiki resursi. Za biotike i
36

abiotike faktore, imperativ je zatita nekih krhkih i nepotrebnih atributa u cilju

obezbjeivanja nastavka opstanka u naem svijetu. Meutim, gdje se resursi smatraju
plikladnim za geoturistiki razvoj, potrebno je u potpunosti razumjeti resurse posebno, s
obzirom na ouvanje. Zbog toga, znaajno je da geoouvanje je zasnovano na resursima tako
da interakcija izmeu ouvanja i turizma u vezi sa geoturizmom moe biti shvaena, a bez
ovog razumijevanja obeanje geoturizma nee biti istraeno.

37